SI 46.pdf

· ΔΡΧ. 800 ΤΕΥΧΟΣ

46

·

ΙΟΥΝΙΟΣ

2000

Μ Η Ν Ι Α Ι Ο Π Ε Ρ Ι ΟΔ Ι Κ Ο ΓΙΑ ΤΗΝ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Κ Α Ι Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Σ Τ Ρ Α Τ Ι ΩΤ Ι Κ Η Ι ΣΤ ΟΡΙ Α

Η ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΟΥ ΑΞΟΝΑ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΩΝ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ ΚΑΙ ΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ Β’ΠΠ ΥΠΟΧΩΡΗΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΜΠΟΥΛ - Η ΑΓΓΛΙΚΗ ΠΑΝΩΛΕΘΡΙΑ ΣΤΟΝ ΠΡΩΤΟ ΑΦΓΑΝΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ (1842)

ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΚΑΙ ΤΑ ΜΙΚΡΑ «ΜΑΤ» ΤΗΣ ΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΙ ΒΑΣΙΛΕΙΣ ΣΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Α

Ρ

Θ

Ρ

Τ Ε Υ Χ Ο Σ 46 ΙΟ Υ Ν ΙΟ Σ

2000

Α

6 Η ΚΑΘΟΔΟΣ ΤΩΝ ΜΥΡΙΩΝ 15 Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΑΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΩΑΜΕΘ Β’ 24 ΥΠΟΧΩΡΗΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΜΠΟΥΛ Η ΑΓΓΛΙΚΗ ΠΑΝΩΛΕΘΡΙΑ ΣΤΟΝ ΠΡΩΤΟ ΑΦΓΑΝΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ (1842)

36 ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΚΑΙ ΤΑ ΜΙΚΡΑ «ΜΑΤ» ΤΗΣ ΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΙ ΒΑΣΙΛΕΙΣ ΣΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ

46 Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΚΡΙΣΕΙΣ ΕΠΙ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

56 Η ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΟΥ ΑΞΟΝΑ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΩΝ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ ΚΑΙ ΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ Β’ΠΠ 63 ΣΕΝΤΑΝ 1940 Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΔΡΕΠΑΝΟΕΙΔΟΥΣ ΕΛΙΓΜΟΥ

ΜΟΝΙΜΕΣ η Φ Υ Λ Λ Ο Ε λληνες έκδρ ομ οι οπ λ ίτες αντιμ ετω π ίζουν Π έρ σ ες α κ ρ ο β ο λ ισ τές (πιν. το υ Γιώργου Μ οσ χάκη για τη “Σ τρ α τιω τικ ή Ισ το ρ ία ").

ΣΤΗΛΕΣ

4 ΕΙΔ Η ΣΕΙΣ 71 INTERNET 72 ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ 74 ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ 75 ΒΙΒΛΙΑ 78 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ ΣΦΑΛΜΑΤΑ 79 ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ 8 2 Q U IZ ΓΝΩΣΕΩΝ

•ΣΤΡ Α ΤΙΩ ΤΙΚ Η ΙΣΤΟ ΡΙΑ "

Μ η νιαίο π ερ ιο δ ικ ό - Κ υ κ λ ο φ ο ρ εί σ τις α ρ χ έ ς κ ά θ ε μ ή ν α · Ε Κ Δ Ο Τ Η Σ -Δ ΙΕ Υ 0 Υ Ν Τ Η Σ : ΣΤ Α Υ Ρ Ο Σ Π Α Ν Ε Λ Η Σ I Α Ρ Χ ΙΣ Υ Ν Τ Α Κ Τ Η Σ: ΒΑΣ ΙΛ Η Σ Κ Α Μ Π Α Ν Η Σ · Σ Υ Ν Ε Ρ Γ Α Τ Ε Σ -Σ Υ Μ Β 0 Υ Λ 0 Ι: Μ ΙΧΑΗ Λ 0 ΙΚ 0 Ν 0 Μ Α Κ 0 Σ ,

Α ν τισ τρ ά τη γ ο ς ε.α . / ΕΛΕ ΥΘ ΕΡΙΟ Σ ΠΑΠ ΑΓΙΑΝ Ν ΑΚΗ Σ, Υ π ο σ τρ ά τη γ ο ς ε.α . / Κ Ω Ν ΣΤΑΝ ΤΙΝ Ο Σ ΚΑΝ ΑΚΑΡΗΣ, Υ π ο σ τρ ά τη γ ο ς ε.α ., τ. Κ α θ η γ η τή ς Σ τρ α τιω τικ ή ς Ισ τορ ία ς Σ .Σ .Ε ./ ΔΗ Μ Η ΤΡ Η Σ ΓΕ ΔΕΩ Ν , Υ π ο σ τρ ά τη γ ο ς ε.α., τ . Κ α θ η γ η τή ς Σ τρ α τιω τικ ή ς Ισ το ρ ία ς Σ,Σ.Ε. / ΙΩ Α Ν Ν Η Σ ΣΤΟΥΡΑΣ, Υ π ο σ τρ ά τη γ ο ς ε.α . / ΔΗ Μ Η ΤΡ ΙΟ Σ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υ π ο σ τρ ά τη γ ο ς ε.α ./ ΧΑΡΑΛΑΜ ΠΟ Σ ΝΙΚΟ Λ ΑΟ Υ Τ α ξία ρ χ ο ς ε . α , τ. κ α θ η γ η τή ς Σ τρ α τιω τικ ή ς Ισ τορ ία ς ΣΣ Ε / ΓΕ Ω Ρ ΓΙΟ Σ Ν ΙΚ 0 Λ 0 Υ Δ Η Σ Σ υ ντα γ μ α τά ρ χ η ς (ΤΧ| ε.α . / Γ ΙΑ Ν Ν Η Σ ΡΟ ΥΣΚ ΑΣ, Α ρ χ ιπ λ ο ία ρ χο ς (Δ) ΠΝ ε .α . / ΗΛΙΑΣ Π Α Π Α θ Α Ν Α Σ Η Σ / Α Ν Α Ρ ΓΥ Ρ Ο Σ Φ ΑΓΚΡ ΙΔ ΑΣ / ΑΛ Ε ΞΗ Σ Σ Α Β Β ΙΔ Η Σ / Ν ΙΚ Ο Σ ΣΤ ΕΦ Α Ν Ο Υ / ΚΑΤΕΡΙΝ Α ΒΑΡΕΛΑ / ΠΑΝ ΤΕ Λ Η Σ ΚΑΡΥΚΑΣ / Χ Ρ Η ΣΤΟ Σ Π Α Ν Α ΓΙΩ Τ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ / ΗΛΙΑΣ Α Ν Α ΓΝ Ω Σ Τ Α Κ Η Σ / Κ Ο ΣΜ ΑΣ Π Α Π ΑΒΛΑ ΣΟ Π Ο ΥΛ Ο Σ / Δ Η Μ Η Τ Ρ Η Σ ΧΡΙΣΤΟ ΔΟ ΥΛΟ Υ I Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ ΣΤΑΥΡΟ Π Ο Υ ΛΟ Σ / ΖΑΦ ΕΙΡΗΣ Ρ Ω Σ ΣΙΔ Η Σ / ΝΙΚΟ Σ Ν ΙΚΟ Λ Ο ΥΔ Η Σ / Ν ΙΚ Ο Σ ΓΙΑ Ν Ν Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ I Ν ΙΚ Ο Σ Δ ΙΑ Β Α Τ Η Σ / ΓΙΑ Ν Ν Η Σ Β ΑΡ ΣΑΜ Η Σ / Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ Μ Α Ρ Κ Α Ν ΤΩ Ν Α ΤΟ Σ / ΙΑΚΩ ΒΟ Σ ΧΟ Ν Δ Ρ Ο Μ Α ΤΙΔ Η Σ / ΣΤΕΛΙΟ Σ Δ Ε Μ Η Ρ Α Σ / ΓΑ ΒΡΙΗ Λ-Μ ΙΧΑΗ Λ Δ Η Μ Η ΤΡ ΙΑ Δ Η Σ / ΣΠ ΥΡΟ Σ Κ ΑΠ ΑΡΗ Σ / ΓΙΑ Ν Ν Η Σ 0Ε Ο Δ Ω Ρ Α Τ Ο Σ / ΓΕ Ω Ρ ΓΙΟ Σ ΖΟ Υ Ρ ΙΔ Η Σ / Π ΕΡ ΙΚΛ Η Σ ΖΟ Ρ ΖΟ Β ΙΛ Η Σ / ΛΥΚ Ο ΥΡ ΓΟ Σ ΑΡΕ ΤΑΙΟ Σ /

ΝΙΚΟ Σ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣ / Κ Ω Ν ΣΤΑΝ ΤΙΝ Ο Σ ΠΑΡ ΑΘ ΥΡΑ Σ / ΣΩ Τ Η Ρ ΙΟ Σ Π ΑΠ ΑΒΑΣΙΛ ΕΙΟ Υ / Κ Ω Ν ΣΤΑΝ ΤΙΝ Ο Σ ΒΟ ΥΡΒΟ ΥΛΑΚ ΗΣ / Κ Ω Ν ΣΤΑΝ ΤΙΝ Ο Σ ΠΑΠ ΑΔΗ Μ Η ΤΡ ΙΟ Υ / ΑΓΓΕ Λ Ο Σ ΔΑ Λ Α ΣΣ Η Ν Ο Σ · ΕΠ ΙΜ Ε Λ Ε ΙΑ Κ ΕΙΜ Ε Ν Ω Ν : ΧΑΡΑΛΑΜ ΠΟ Σ

Δ Η Μ 0 Π 0 Υ Λ 0 Σ · Δ Η Μ Ο Σ ΙΕ Σ ΣΧ ΕΣΕΙΣ· Δ ΙΑ Φ Η Μ ΙΣ Ε ΙΣ : ΓΙΑ Ν Ν Η Σ Θ ΕΟ Δ Ω ΡΑΤΟ Σ t ΓΡ Α Μ Μ Α ΤΕΙΑ : ΚΙΚΗ Μ ΙΧΑΛΟΠΟ ΥΛΟ Υ · ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟ Υ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜ ΙΣΤΟ ΚΛ ΕΟ Υ Σ 49, 10683 Α Θ Η Ν Α / ΤΑ Χ Υ Δ Ρ Ο Μ ΙΚ Η ΔΙΕΥΘ Υ Ν ΣΗ : ΠΕΡΙΟ ΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ .θ . 3 9 5 1 ,1 0 2 1 0 Α Θ Η Ν Α · ΤΗΛΕΦ Ω Ν Α: 38.21.985 · e-m ail: peris c o p @ o te n e t.g r · FAX: 38.21.985 · Σ Υ Ν Δ Ρ Ο Μ Ε Σ ΕΣ Ω ΤΕΡΙΚ Ο Υ (Ε ΤΗ ΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 9.600 ΔΡΧ. / ΒΙΒΛΙΟ Θ Η Κ ΕΣ-ΤΡΑΠ ΕΖΕΣ-Ο ΡΓΑ Ν ΙΣΜ Ο Ι ΚΛΠ. 15.000 ΔΡΧ. · Σ Υ Ν Δ Ρ Ο Μ Ε Σ ΕΞΩ ΤΕΡΙΚΟ Υ: ΕΥΡΩ ΠΗ 16.800 ΔΡΧ. / ΚΥΠ ΡΟ Σ 12.000 ΔΡΧ. / ΥΠ Ο ΛΟ ΙΠ Ε Σ ΧΩΡΕΣ 20.500 ΔΡΧ. · ΕΠ ΙΤΑ Γ ΕΣ (ΤΑ Χ Υ Δ Ρ Ο Μ ΙΚ Ε Σ ): Π ΕΡΙΟ ΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.Θ. 3 9 5 1 .1 0 2 1 0 Α Θ Η Ν Α · ΙΔ ΙΟ Κ ΤΗ ΤΗ Σ -Υ Π Ε Υ Θ Υ Ν Ο Σ ΣΥ Μ Φ Ω Ν Α Μ Ε ΤΟ Ν Ο Μ Ο : ΣΤΑΥΡΟ Σ ΠΑΝ ΕΛΗΣ, Θ εμ ισ το κ λ έο υ ς 49, Α θήνα · Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΚ Ο Σ ΥΠ Ε ΥΘ Υ Ν Ο Σ: ΣΤΑΥΡΟ Σ ΠΑΝ ΕΛΗΣ · FILM S: GRAFFITI · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-Ι. ΞΥΝΟ Σ Ο Ε · ΒΙΒΛΙΟ Δ ΕΣΙΑ : ΚΛ. ΚΟΥΚΙΑΣ & ΥΙΟΙ ΟΕ

Ε Ι Δ Η Σ Ε Ι Σ Στιγμ ιό τυπ ο από τη δίκη του Γοηγόρη Στακτόπ ουλου. Δίπλα του εικ ο νίζετα ι η μ η τέρ α του, επίσης κατηγορούμενη στη δίκη.

ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΜΙΑΣ ΔΙΚΑΣΤΙΚΗΣ ΠΛΑΝΗΣ Π ενηνταένα χρόνια μετά τη λήξη μιας πολύκροτης δίκης που συντάραξε τη σπαρασσόμενη Ελ­ λάδα του 1949, οι συνέπειες της ε­ ξακολουθούν να ταλανίζουν την ελληνική Δικαιοσύνη επιτρέπο­ ντας να αιωρείται ακόμη ένα «αί­ νιγμα» που στην πραγματικότητα έχει ήδη δρει την απάντησή του. Πρόκειται για την περίφημη «υπό­ θ εση Πολκ» και τον ακούσιο πρω­ ταγωνιστή της, δημοσιογράφο Γρηγόρη Στακτόπουλο. 0 Τζωρτζ Πολκ, Αμερικανός δημοσιογράφος και απεσταλμένος του αμερικανι­ κού δικτύου C B S στην Ελλάδα κα­ τά την περίοδο του εμφυλίου πο­ λέμου (1946-49), βρέθηκε δολοφο­ νημένος στις 16 Μ αϊου 1948 στην παραλία της Θ εσσαλονίκης (ο θ ά ­ νατός του, όπως προσδιορίστηκε ιατροδικαστικά, είχε σημειω θεί μία εβδομάδα νωρίτερα), ενώ προσπα­ θ ο ύσ ε να έλ θ ει σε επαφή με τον

Δημοκρατικό Στρατό προκειμένου να πάρει σ υνέντευξη από τον τότε αρχηγό του, Μάρκο Βαφειάδη. Ως αυτουργοί τη ς δολοφονίας θ εω ρή­ θηκα ν δύο δεδηλω μένοι αριστε­ ροί, οι Α δάμ Μ ου ζενίδ ης και Ευάγ­ γελος Βασβανάς, ενώ ο Στακτόπουλος (δημοσιογράφος της εφη­ μερίδας «Μακεδονία») θ εω ρ ή θ η­ κε συνεργός τους, ως γνώστης της αγγλικής (ήταν απόφοιτος του Α ­ μερικανικού Κολλεγίου Θ εσσαλο­ νίκης) και ενδιάμεσος κατά τις ε ­ παφές το υ ς με τον Πολκ. Στην πραγματικότητα και σι τρ εις ύπο­ πτοι ήταν άσχετοι με τον φόνο και οι δύο πρώτοι ουδέποτε προσήχθησα ν σε δίκη. Ο Μ ουζενίδης εί­ χε σκοτω θεί πριν από την υ ποτιθέ­ μενη συνάντησή του με τον Πολκ, ενώ ο Βασβανάς την ίδια περίοδο βρισκόταν στην Ανατολική Ευρώ ­ πη. Ο Στακτόπουλος ομολόγησε την «ενοχή» του μετά από βασανι­ στήρια, ενώ κατά την ακροαματική διαδικασία (12-21 Απριλίου 1949) δεν λήφθηκαν υπόψη σημαντικά στοιχεία, όπως, μεταξύ άλλων, το

ότι δεν ήταν κομμουνιστής, ενώ η παρουσία του ως διερμηνέα δεν ή­ ταν απαραίτητη, αφού ο Μ ο υ ζενί­ δης γνώριζε άριστα την αγγλική. Παρά ταύτα καταδικάστηκε σε ισό­ βια κάθειρξη. Μ ετά από δώδεκα χρόνια κράτησης αποφυλακίστηκε υπό όρους το 1960, εγκαταστάθη­ κε στην Αθήνα και δεν έπαψε να α­ γωνίζεται μέχρι τον θάνατό του προκειμένου να αποδείξει επίσημα την αθω ότητά του. Ο Στακτόπου­ λος πέθανε το 1998, η δίκη του ό­ μως ουδέποτε επαναλήφθηκε σε δ εύτερ ο βαθμό, αφού σχετικό αί­ τημά του απορρίφθηκε κατά τη δ ε­ καετία του 1970. Η χήρα του Θ εο ­ δώρα έχει επιδοθεί σε συγκέντρω­ ση στοιχείων που θ α δικαιολογού­ σαν αναψηλάφηση της δίκης. Ο ­ πως αναφέρει η ίδια σε συ νέντευ ­ ξή της στην εφημερίδα «Τα Νέα», «Το δικαστήριο του 1949 εγκλωβί­ στηκε στο κλίμα της αυταρχικής περιόδου και στερήθηκε τη γνώση πλήθους αποδεικτικών στοιχείων και γεγονότων που καθιστούσαν την αθω ότητα του Στακτόπουλου καταφανέστατη... Δυστυχώς η τό ­ τε πολιτική ηγεσία της χώρας και οι διωκτικές αρχές δεν ενδιαφέρο-

θήνα, 1991), οι πραγματικοί δολ:φόνοι του Πολκ πρέπει να αναζ1·τη θ ού ν μεταξύ των ακροδεξιά, μαυραγοριτών της Θ εσσαλονίκτ: για τη σχέση της δράσης των one .ων με τη διανομή αμερικανικΓ; βοήθεια ς πραγματοποιούσε r .: παράλληλη έρευνα σ Πολκ τις ήμ ε­ ρες του θανάτου του.

ΣΤΟ ΦΩΣ ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ ΑΔΟΛΦΟΥ ΑΪΧΜΑΝ Τριανταοκτώ χρόνια μετά τ τ . καταδίκη σε θάνατο από ισραηλινο δικαστήριο και τη συνακόλουθη ε­ κτέλεση ενός από το υ ς διασημότερους Ναζί εγκληματίες πολέμου του Αδόλφου Αϊχμαν (1962), έρχο­ νται στο φως τα ημερολόγια που κρατούσε κατά τη διάρκεια της κράτησης και της δίκης του στο Ισραήλ. Ο Αϊχμαν είχε γ εννη θ εί το 1906 στο Ζόλινγκεν της Ρηνανίας. Το 1932 έγινε μέλος του Εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος και στη συ­ νέχεια εντάχθηκε στα SS. Το 1938 και το 1939 είχε ενεργό ρόλο στην εκδίωξη των Εβραίων της Αυ­ στρίας και τη ς Τσεχοσλοβακίας, ενώ από το 1942 και εξής, δηλαδή μετά την ενεργοποίηση της από­ φασης για την «τελική λύση» του εβραϊκού ζητήματος, υπήρξε ένας από το υ ς κυριότερους υπεύθυνους της εξόντω σης μεγά­ λου αριθμού Εβραί­ ων των κατεχόμενων ευρωπαϊκών χωρών. Μ ετά τη λήξη του Β 1 Παγκοσμίου Π ολέ­ μου κατόρθωσε να δ ρα πετεύσει στην Αργεντινή, όπου ξε-

ΘΕΛΕΤΕ ΝΑ ΓΙΝΕΤΕ ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ ΤΩΝ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ ΜΑΣ; Τα περιοδικά “ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ” ΚΑΙ “Α ΕΡ Ο Π Ο Ρ ΙΚ Η ΙΣΤΟ ΡΙΑ” ζητούν συνεργάτες-συντάκτες με καλές γνώσεις και αρχείο σε θέματα που αφορούν την αρχαιότητα, το Βυζάντιο, τον Μεσαίωνα, τους Α ’ και Β ’ ΠΠ, τη νεώτερη ιστορία, αεροπορικές και ναυτικές επιχειρήσεις και ιδιαιτέρως θέματα ελληνικού ενδιαφέροντος. Η επιλογή θα γίνει με βασικά κριτήρια την κατάρτιση, την ευχέρεια σύνταξης και την καλή γνώση μιας ξένης γλώσσας (κατά προτίμηση της αγγλικής). Για περισσότερες πληροφορίες οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να απευθύνονται στη γραμματεία του περιοδικού, τηλ. 38.21.985, 08.00-15.00 καθημερινώς, εκτός Σαββάτου και Κυριακής.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Στιγμιό τυπ ο από τη δίκη του Αδόλφου Αϊχμαν (με πολιτικά, στο γυάλινο κουβούκλιο). νταν να εξιχνιάσουν το έγκλημα, αλλά επιθυμούσαν να δώσουν ένα τέλος στο επεισόδιο που θ α μπο­ ρούσε να έχει δυσάρεστες και α­ π ρόβλεπτες συνέπειες για την κυ­ βέρνηση. Ετσι βρέθηκαν εξιλα­ στήρια θύματα... (Ο Στακτόπου­ λος) με όρκισε να συνεχίσω τον α­ γώνα του που ήταν και δικός μου αγώνας». Για την Ιστορία, όπως α­ π έδειξε ο Αμερικανός ιστορικός Εντμο υ ντ Κήλυ στο βιβλίο του «Φό­ νος στο Θερμαϊκό» (εκδ. Γνώση, Α ­

κίνησε μια νέα ζωή με πλαστή ταυ­ τότητα. Οι ισραηλινές μυστικές υ­ πηρεσίες κατόρθωσαν να τον ε ­ ντοπίσουν, να τον απαγάγουν με μυθιστορηματικό τρόπο και να τον μεταφ έρουν στο Ισραήλ, όπου δι­ κάστηκε και καταδικάστηκε σε θ ά ­ νατο. Τα ημερολόγια που τηρούσε (1961) φ θάνουν τις 1.300 χειρόγρα­ φ ες σελίδες, περιγράφουν τον τρόπο λειτουργίας των στρατοπέ­ δων συγκέντρωσης και αποκαλύ­ πτουν τη βαθιά πεποίθησή του

Ε Ι Δ Η Σ Ε Ι Σ (την οποία προέβαλε και ως κύρια γραμμή τη ς υπεράσπισής του) ότι «ο ίδιος ήταν απλώς ένας δ η μ ό ­ σιος υπάλληλος που εκτελούσε διαταγές». Η θ έση του Αϊχμαν ε ρ ­ μηνεύεται ως απόρροια της α ίσθη­ σης πειθαρχίας και τήρησης του νόμου την οποία είχε ενστερνισθεί ως τυπικός Γερμανός δημόσιος υ­ πάλληλος. Από την άλλη πλευρά είναι 6έ6αιο ότι είχε πλήρη επί­ γνωση της εγκληματικής φύσης των πράξεών του, αφού σε μία καταχώρησή του αναγνωρίζει ότι «το Ολοκαύτωμα ήταν το μεγαλύτερο

και πιο βίαιο έγκλημα στην Ιστορία τη ς ανθρωπότητας». Παρά ταύτα σι ισραηλινές αρχές αρνούντσ συ­ στηματικά να επιτρέψ ουν τη δ ημο­ σίευση των σχετικών στοιχείων (στα οποία είχε πρόσβαση μόνο μια μικρή ομάδα επιλεγμένων ιστορι­ κών), θεωρώντας ότι η γενικότερη στάση του Αϊχμαν κατά τη δίκη του θ α τροφ οδοτούσε με επιχειρήμα­ τα το υ ς αρνητές του Ολοκαυτώμα­ τος. Το γεγονός που τελικά οδήγη­ σε στην αλλαγή α υτής τη ς αντίλη­ ψης ήταν η δίκη για συκοφαντική δυσφήμιση εναντίον της Αμερικα­

νίδας ιστορικού Ντέμπορα Λίπσταντ, την οποία κίνησε στο Λονδίνο ο Β ρετα νός ιστορικός Ντέηβιντ Ιρβινγκ όταν η Λίπσταντ τον κατη­ γόρησε ότι αρνείται τη ν πραγματι­ κότητα του Ολοκαυτώματος, Ο Ιρβινγκ επιμένει ότι δεν υπάρχουν ακλόνητες αποδείξεις για τη μαζι­ κή εξόντωση των Εβραίων κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Προκειμένου να υποστηρίξει με στοιχεία την α ντίθ ετη άποψη η υπεράσπιση τη ς Λίπσταντ ζήτησε τη συνδρομή των ισραηλινών αρχών, οι οποίες τελικά αποφάσισαν να ξεπερά-

σουν τους παλαιότερους φόβους τους. Σύμφωνα με δήλωση του γε­ νικού εισαγγελέα του Ισραήλ η χώ­ ρα του μπορεί να δίσταζε να δημο ­ σιεύσει τα κείμενα του Αϊχμαν, αλ­ λά ήταν ταυτόχρονα υποχρεωμένη να υποστηρίξει την προσπάθεια να αποδειχθεί ότι ήταν ψ εύτης κάποι­ ος που δ εν δεχόταν το γεγονός του Ολοκαυτώματος. Στις 11 Απρι­ λίου η δίκη έληξε με καταδίκη του Ιρβινγκ.

ΕΛΛΗΝΑΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΕΙ ΣΤΗ ΝΟΤΙΑ ΑΦΡΙΚΗ Η μακρινή μας Νότια Αφρική δεν εί­ ναι μόνο η χώρα όπου, ως πριν από λίγα χρόνια, δυνάστευε τις συνειδήσεις και τον τρόπο ζωής το εγκληματικό «απάρντχάιντ». Δ εν είναι μόνο η χώρα με τις μεγάλες κοινωνικο-οικονομικές ανισότη­ τες, η χώρα των απέραντων εκτάσεων, των άγριων ζώων και των «σαφάρι». Εί­ ναι, για τους Ελληνες, μια χώρα που, με­ τά το άνοιγμα προς τον κόσμο που ακο­ λούθησε την άρση των διεθνών κυρώσε­ ων και του αποκλεισμού της επί δεκαε­ τίες, παρουσιάζει μια σημαντική προο­ πτική συνεργασίας, μιας συνεργασίας που μπορεί να πάρει σάρκα και οστά, α­ φού στη χώρα αυτή του νότιου ημισφαι­ ρίου (στο νοτιότατο άκρο της απέραντης αφρικανικής ηπείρου) ζει εδώ και δεκαε­ τίες μια αξιόλογη ελληνική κοινότητα που, μαζί με την επίσης σημαντική κυ­ πριακή κοινότητα, αποτελούν εγγυήσεις για την επιβίωση του Ελληνισμού εκεί ενός Ελληνισμού που έχει ανάγκη από κάθε είδους βοήθεια και ενίσχυση εκ μέ­ ρους της μητροπολιτικής Ελλάδας. Ο τομέας των επιστημονικών επα­ φών και ανταλλαγών είναι ένας που δίνει το στίγμα για μια τέτοια προοπτική. Μ έ ­ σα στην τελευταία τετραετία, από το 1997, ξεκίνησε μια ελπιδοφόρα συνεργα­ σία με πρωτοβουλία του Τμήματος Ελλη­ νικών και Λατινικών Σπουδών του Πανε­ πιστημίου Ραντ Αφρικάανς του Γισχάννεσμπουργκ, με την πρόσκληση που απηύθυνε ο επί σειρά ετών πρόεδρος του τμήματος αυτού, επιφανής μεσαιωνολόγος - ιστορικός Μπέντζαμιν Χέντριξ, γνωστός για τις ποικίλες συγγραφικές του συμβολές στη βυζαντινολογία, στην ιστορία της Λατινοκρατίας στην Ελλάδα και στις ελληνο-αφρικανικές σχέσεις κα­ τά την ύστερη αρχαιότητα και τον μεσαίωνα. Αποδέκτης της πρόσκλησης ήταν ο γνωστός Ελληνας βυζαντινολόγος - ι­ στορικός του Εθνικού Ιδρύματος Ερευ­ νών, Αλέξης Γ. Κ. Σαββίδης, με πλούσια συγγραφική δραστηριότητα στην Ελλά­ δα και το εξωτερικό, καθώς και με σημα­ ντική εκδοτική εμπειρία ως επιμελητής

έκδοσης και συντονιστής αφενός του περιοδικού «Βυζαντινός Δόμος» (Αθήνα, 1987 και εξής) και αφετέρου του συλλο­ γικού «Εγκυκλοπαιδικού Προσωπογρα­ φικού Λεξικού Βυζαντινής Ιστορίας και Πολιτισμού» που εκδίδεται σε συνεργα­ σία από τις εκδόσεις «Μέτρον» και «Ιωλκός» στην Αθήνα από το 1996 (πρόσφα­ τα ξεκίνησε και νέα επιστημονική σειρά μονογραφιών από τις εκδόσεις «Μέτρον», με τίτλο «Ιστορικές Συμβολές» και με επιμελητή επίσης τον Α. Σαββίδη). Ετσι κατά το δίμηνο Αύγουστος-Σεπτέμβριος του 1997 (που για τους Νοτιοαφρικανούς συμπίπτει με την προτελευ­ ταία περίοδο του ακαδημαϊκού έτους το οποίο διαρκεί από τον Μάρτιο ως τον Νοέμβριο) ο Α. Σαββίδης ξεκίνησε σειρά σεμιναρίων για τους μεταπτυχιακούς, αλλά και μαθημάτων για τους προπτυ­ χιακούς φοιτητές του Πανεπιστημίου Ραντ Αφρικάανς, με κεντρικό θεματικό πυρήνα τη βυζαντινή ιστορία. Την ίδια περίοδο η διδασκαλία του επεκτάθηκε και στο Κέντρο Ισλαμικών Σπουδών του ίδιου Πανεπιστημίου, αφού ο Α. Σαββί­ δης είναι γνωστός μελετητής των βυζαντινο-ισλαμικών σχέσεων (ιδιαίτερα των βυζαντινο-τουρκικών), με διάφορες συμ­ βολές του, μεταξύ άλλων, στη διεθνώς έγκριτη και αναγνωρισμένη «Εγκυκλο­ παίδεια του Ισλάμ», Μ ε τον τρόπο αυτό τέθηκαν και οι βάσεις για συνέχιση της συνεργασίας αυτής, με ανανέωση της πρόσκλησης και για το 1999. Οπως και δύο χρόνια νωρίτερα, ο Α. Σαββίδης ορ­ γάνωσε και πάλι σειρά μαθημάτων και σεμιναρίων, δίδοντας παράλληλα πολ­ λές διαλέξεις και ομιλίες, όχι μόνο σε άλ­ λα Πανεπιστήμια (π.χ. Πανεπιστήμιο Πρετόριας) και σε επιστημονικές εκδηλώ­ σεις (όπως το Α ’ και το Β ’ Δ ιεθ νές Συνέ­ δριο Πατριστικών και Βυζαντινών Σπου­ δών), αλλά και σε εκλαϊκευτικές εκδηλώ­ σεις (όπως λ.χ. της ελληνικής Αρχιεπισκοπής Ιωαννουπόλεως και Πρετόριας), συμμετέχοντας επίσης ως εξω­ τερικός εξεταστής σε μεταπτυχιακές ερ­ γασίες βυζαντινολογικής θεματολογίας

στα νοτιοαφρικανικά πανεπιστήμια. Η ομολογουμένως πολύ καρποφόρα αυτή συνεργασία, που προβλήθηκε από τον νοτιοαφρικανικό ελληνικό Τύπο και το ραδιόφωνο του Γιοχάννεσμπουργκ, αλλά και από τον ελληνικό Τύπο, είχε ως αποτέλεσμα την ανανέωση της πρόσκλη­ σης αυτής για το 2001 - σε μονιμότερη πλέον βάση για κάθε διετία. Η εποικοδο­ μητική συνεργασία των Μπ. Χέντριξ και Α. Σαββίδη μάλιστα, έχει πρόσφατα μετουσιωθεί και στο συγγραφικό επίπεδο, με τη δημιουργική συνεργασία του πρώ­ του στο προαναφερθέν προσωπογραφι­ κό λεξικό (ιδιαίτερα με άρθρα - λήμματα βυζαντινο-αφρικανικού ενδιαφέροντος), αλλά και με τις συνεργασίες του δεύτε­ ρου στα γνωστά νοτιοαφρικανικά επι­ στημονικά περιοδικά «Εκκλησιαστικός Φάρος» (συνέκδοση Πατριαρχείου Αλε­ ξανδρείας και Πανεπιστημίου Ραντ Αφρι­ κάανς, στο Γιοχάννεσμπουργκ) και «Acta Patristica et Byzantina» (έκδοση Πανεπιστημίου Πρετόριας). Η πλούσια διδακτική εμπειρία του Μπ. Χέντριξ στη Νότια Αφρική, εξάλλου, σε συνδυασμό με τις εκεί εμπειρίες του Α. Σαββίδη (που έχει επίσης διδάξει για πέντε χρό­ νια στους προπτυχιακούς και μεταπτυ­ χιακούς φοιτητές του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αθηνών), πρόσφατα κα­ τέληξαν δημιουργικά στην ετοιμασία ει­ δικού βοηθητικού εγχειριδίου (στα αγ­ γλικά) εισαγωγής στη μελέτη της Βυζα­ ντινής Ιστορίας, που πρόκειται να εκδοθεί σύντομα. Εκφράζεται η ευχή ότι οι ελληνικές Αρχές θα ενισχύσουν ποικιλότροπα την προσπάθεια αυτή, έτσι ώστε η τελευταία να επεκταθεί σε άλλα πρόσωπα και σε άλλους τομείς και επιστημονικούς κλά­ δους. Ο χώρος της επιστήμης και της έ­ ρευνας μπορεί πάντα να φέρει κοντότε­ ρα ακόμα και τους πιο απομακρυσμέ­ νους λαούς και πολιτισμούς. Δημοσθένης Κούκουνας Διευθυντής εκδόσεων «Μέτρον» (who’s w h o -επίτομο βιογραφικό λεξικό)

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Π Α Ν ΤΕΛΗ Σ ΚΑΡΥΚΑΣ

ΜΙΑ Μ ΙΚΡΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΙΑ Ε ΓΚ ΛΩ ΒΙΣΜ ΕΝ Η ΣΤΗΝ ΑΣΙΑ ΕΚΤΕΛΕΣΕ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΜΙΑ ΕΠΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΒΑΒΥΛΩΝΑ Ω Σ ΤΟΝ ΕΥΞΕΙΝΟ ΠΟΝΤΟ. 01 ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΟ ΛΕΜ ΗΣΑΝ ΗΡΩΙΚΑ ΥΠΕΡΑΣΠΙΖΟΜΕΝΟΙ ΤΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΤΙΜΗ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΣΑΝ ΤΟ 'ΘΑΥΜΑ " ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΕΜ Ε ΙΝ Ε ΓΝΩΣΤΟ Ω Σ Η "ΚΑΘΟΔΟΣ ΤΩΝ Μ ΥΡΙΩ Ν

L

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

■ % l ’i f Λ ™

8ö

ε τ ά τ η μ ά χη σ τα Κ ο ύ ν α ξα (401 π.Χ.) κα ι τ ο ν θ ά ν α το , 1 σ το π εδ ίο τ η ς μ ά χ η ς , το υ α­ δ ε λ φ ο ύ τ ο υ Π έρ σ η βα σ ιλιά κα ι δ ιε κ δ ικ η ­ τ ή το υ θ ρ ό ν ο υ , Κ ύ ρ ο υ , 13.000 Ε λ λ η ν ε ς μ α χ η τ έ ς β ρ έ θ η κ α ν α π ο κ λ ε ισ μ έν ο ι σ τη ν κ α ρ δ ιά τ η ς Π ερ σ ικ ή ς Α υ τ ο κ ρ α το ρ ία ς . Οι ά ν δ ρ ε ς α υ το ί ή τα ν μ ισ θ ο φ ό ρ ο ι σ τη ν υ ­ π η ρ εσ ία το υ ν ε κ ρ ο ύ Κ ύ ρ ο υ . Σ τη μ ά χη ε ί­ χα ν σ υ ν τρ ίψ ε ι τ ο υ ς α ν τιπ ά λ ο υ ς , έ π ε ιτ α ό μ ω ς ε ίχ α ν να α ν τιμ ε τω π ίσ ο υ ν τ η ν ο ρ γ ή το υ Μ ε γ ά λ ο υ Β ασ ιλιά. Ο ι π ε ρ σ ικ έ ς δ υ ­ ν ά μ ε ις το υ Κ ύ ρ ο υ είχ α ν σ υ ν τ α χ θ ε ί μ ε τα β α σ ιλικά σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α το υ Α ρ τ α ξ έ ρ ξ η κα ι ο ι Ε λ λ η ν ε ς είχ α ν α π ο μ ε ίν ε ι μ ό ν ο ι σ ε χώ ρα ε χ θ ρ ικ ή . Ο ι Π έ ρ σ ε ς π ρ ο σ π ο ιή θ η κα ν α ρ χ ικ ά ό τι θ α τ ο υ ς β ο η θ ο ύ σ α ν να ε ­ π ισ τρ έ φ ο υ ν σ τη ν π α τρ ίδ α τ ο υ ς . Κ α τά τη δ ιά ρ κ ε ια τ η ς π ο ρ ε ία ς ό μ ω ς δ ο λ ο φ ό ν η ­ σαν τ ις κ ε φ α λ έ ς το υ σ τρ α το ύ τω ν Ε λ λ ή ­ νων. Χ ω ρ ίς η γεσ ία , τρ ό φ ιμ α κα ι λοιπ ά ε ­ φ ό δ ια και π ε ρ ικ υ κ λ ω μ έ ν ο ι απ ό ε χ θ ρ ο ύ ς ο ι Ε λ λ η ν ε ς δ ε ν έχα σ α ν τ ο θ ά ρ ρ ο ς τ ο υ ς . Ε ξ έ λ ε ξ α ν ν έ ο υ ς α ρ χ η γ ο ύ ς κα ι α ­ π οφ ά σ ισ α ν να δ ια σ χ ίσ ο υ ν τ η ν ε χ θ ρ ικ ή χώ ρα κα ι να φ θ ά σ ο υ ν σ τη ν π α τρ ίδ α . Ο ι Ε λ λ η ν ε ς είχ α ν σ τρ α το π ε δ ε ύ σ ε ι σ τις ό χ θ ε ς τ ο υ π ο τα μ ο ύ Ζ α π ά τα σ τη ν α σ σ υρ ια κή π εδ ιά δ α . Δ ίπ λα τ ο υ ς ε ίχ ε σ τρ α το π ε δ ε ύ σ ε ι ο σ τρ α τό ς τ ο υ Π έρ σ η σ α τρ ά π η Τ ισ σ α φ έρ ν η . Σ ε α υ τό ν ε ίχ ε α­ ν α θ έ σ ε ι ο Μ ε γ ά λ ο ς Β α σ ιλιά ς να ο δ η γ ή ­ σ ει τ ο υ ς Ε λ λ η ν ε ς πίσω σ τη ν Ε λλά δα . Σ τη ν π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τα ο ύ τ ε ο βα σ ιλιά ς Α ρ τ α ξ έ ρ ξ η ς , ο ύ τ ε ο Τ ισ σ α φ έρ ν η ς είχ α ν τ έ τ ο ι ο σ κοπ ό. Ο Α ρ τ α ξ έ ρ ξ η ς ή θ ε λ ε να ε κ δ ικ η θ ε ί τ ο υ ς Ε λ λ η ν ε ς π ου είχ α ν τ ο λ ­ μ ή σ ει να β α δ ίσ ο υ ν ε ν α ν τ ίο ν το υ . Η τιμ ω ­ ρ ία τ ο υ ς μ ά λ ισ τα θ α έ π ρ επ ε να είν α ι π α­ ρ α δ ε ιγ μ α τικ ή ώ σ τε να λ ε ιτ ο υ ρ γ ή σ ε ι α ­ π ο τρ ε π τικ ά κα ι γ ια ά λ λ ο υ ς ε π ίδ ο ξ ο υ ς ε ι­ σ β ο λ ε ίς . Ο Τ ισ σ α φ έρ ν η ς α φ ο ύ κ α τό ρ θ ω σ ε μ ε δ ό λ ο να ο δ η γ ή σ ε ι σ το σ τρ α τό π ε δ ό το υ τ ο ν δ ιο ικ η τή τω ν Ε λλή νω ν, Κ λ έα ρ χ ο , τ ο υ ς σ υ σ τρ α τή γ ο υ ς τ ο υ και ά λ λ ο υ ς 20 α ξιω μ α τικ ο ύ ς , τ ο υ ς σ υ ν έ λ α β ε κα ι ά λ ­ λ ο υ ς μ ε ν τ ο υ ς σ κ ό τω σ ε α μ έσ ω ς, σ ε ά λ ­ λ ο υ ς δ ε ε π έ β α λ ε πιο α ρ γό κα ι βα σ α νι­ σ τικ ό θ ά ν α το . Μ α ζί μ ε τ ο υ ς α ξιω μ α τι­ κ ο ύ ς β ρ ή κ α ν τ ο ν θ ά ν α τ ο και 200 π ε ρ ί­ π ου σ τρ α τιώ τε ς π ου ε ίχ α ν μ ε τ α β ε ί σ το π ερ σ ικ ό σ τρ α τό π ε δ ο γ ια π ρ ο μ ή θ ε ια τρ ο φ ίμ ω ν. Μ ε τ ά τ η ν α ν ίε ρ η σ φ α γ ή ο Τ ισ σ α φ έρ ­ ν η ς έ σ τ ε ιλ ε α ν θ ρ ώ π ο υ ς το υ σ το ε λ λ η ν ι­ κό σ τρ α τό π ε δ ο α π α ιτώ ν τα ς τ η ν π α ρ ά ­ δ οσ η τω ν ε λ λ η ν ικ ώ ν όπλων. Ο ι Ε λ λ η ν ε ς σ το μ ε τ α ξ ύ είχ α ν π λ η ρ ο φ ο ρ η θ ε ί τ α σ υ μ ­ β ά ν τα απ ό έ ν α ν σ τρ α τιώ τη ο ο π ο ίο ς, α ν και ή τα ν π ολύ β α ρ ιά τρ α υ μ α τισ μ έ ν ο ς , κ α τό ρ θ ω σ ε να ξ ε φ ύ γ ε ι απ ό τ ο υ ς Π έ ρ ­ σ ες . Ε τσ ι π ε ρ ίμ ε ν α ν τ ο υ ς α π ε σ τα λ μ έ ­ ν ο υ ς το υ Τ ισ σ α φ έρ ν η έν ο π λ ο ι κα ι έ τ ο ι ­ μ ο ι γ ια μ ά χη . Ο ι Π έ ρ σ ε ς α ντιπ ρ όσ ω π ο ι π α ρ ο υ σ ιά σ τη κ α ν σ το υ ς π α ρ α τε τα γ μ έ ν ο υ ς Ε λ λ η ν ε ς κα ι τ ο υ ς δ ή λ ω σ α ν ό τι μ ό ­ νο ο Κ λ έα ρ χ ο ς ε ίχ ε θ α ν α τ ω θ ε ί και ό τ ι ο

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Α ναπ αράσταση π ελ τα σ τή .

Α ρ γ υ ρ ό νόμισμα το οποίο π ιθανώ ς α κ ο ν ίζ ε ι το ν Τισσαφέρνη (Λονδίνο, Β ρ ετα ν ικ ό Μ ο υ σ είο ).

β α σ ιλ ιά ς α π α ιτο ύ σ ε τ η ν π α ρ ά δ ο σ η τω ν όπ λω ν το υ ς . Τ ό τε π ρ ο χώ ρ η σ ε μ π ρ ο σ τά ο Ξ ε ν ο φ ώ ν τα ς ο Α θ η ν α ίο ς κα ι τ ο υ ς ρ ώ τη ­ σ ε γ ια τ η ν τ ύ χ η τω ν ά λ λ ω ν α ξιω μ α τικώ ν. Ο ι Π έ ρ σ ε ς α ν τί να α π α ν τή σ ο υ ν απ οχώ ­ ρησαν. Ο ι ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς α υ τ έ ς ε ίχ α ν π ρ ο κ α λ έσ ει, ό χ ι ά δ ικ α , έ ν α κ λ ίμ α α ν η σ υ χ ία ς και φ ό β ο υ σ το ε λ λ η ν ικ ό σ τρ α τό π ε δ ο . Π ερ ικ υ κ λ ω μ έ ν ο ι απ ό ε χ θ ρ ο ύ ς 2.000 χ λ μ . μ α ­ κρ ιά απ ό τ ις π ρ ο γ ο ν ικ έ ς ε σ τ ίε ς , οι Ε λ λ η ­ ν ε ς δ ε ν β ρ ίσ κ ο ν τα ν υπό τ ις κ α λ ύ τ ε ρ ε ς σ υ ν θ ή κ ε ς . Σ τις κ ρ ίσ ιμ ε ς σ τ ιγ μ έ ς έ λ α μ ψ ε η π ρ ο σ ω π ικ ό τη τα τ ο υ Ξ εν ο φ ώ ν τα , ο ο π ο ίο ς ψ ύ χ ρ α ιμ ο ς σ υ γ κ έ ν τρ ω σ ε τ ο υ ς εν α π ο μ ε ίν α ν τε ς α ξιω μ α τικ ο ύ ς κα ι π ρότ ε ιν ε να ε κ λ έ ξ ο υ ν μ ε τ α ξ ύ τ ο υ ς ν έ ο υ ς η ­ γ έ τ ε ς κα ι ό λ ο ι μα ζί να σ υ ν εχ ίσ ο υ ν τ η ν π ο ρ εία π ρ ο ς τη σ ω τηρ ία . Α ρ κ ο ύ σ ε απλά να ε μ π ισ τ ε υ θ ο ύ ν τ ο υ ς ε α υ τ ο ύ ς τ ο υ ς , τ η ν α ν δ ρ ε ία κα ι τ α ό π λα τ ο υ ς . Ο ι π ρ ο τά ­ σ εις το υ Ξ ε ν ο φ ώ ν τα - ο ο π ο ίο ς α κ ο λ ο υ ­ θ ο ύ σ ε τ ο ν σ τρ α τό ω ς π α ρ α τη ρ η τή ς και ό χ ι ω ς σ τρ α τιώ τη ς - έ γ ιν α ν δ ε κ τ έ ς μ ε ε ν θ ο υ σ ια σ μ ό από τ ο υ ς α ξιω μ α τικ ο ύ ς κα ι τ έ θ η κ α ν τ ο ίδ ιο β ρ ά δ υ σ ε ε φ α ρ μ ο ­

γή. Ο τα ν ξη μ έ ρ ω σ ε οι α ρ χ η γ ο ί κ ά λ εσ α ν σ ε σ υ ν ά θ ρ ο ισ η τ ο ν σ τρ α τό και α ν α κ ο ί­ νω σ αν σ το υ ς ά ν δ ρ ε ς τ ις α π ο φ ά σ εις τ ο υ ς κα ι τα ο ν ό μ α τα τω ν ν έω ν σ τρ α τη ­ γώ ν: το υ Τιμασίω να από τη Δ ά ρ δ α ν ο τ η ς Μ ικ ρ ά ς Α σ ίας, το υ Ξ α ν θ ικ λ ή τ ο υ Α χα ιού, το υ Κ λ εά ν ο ρ α το υ Α ρ κ ά δ α , το υ Φ ιλήσιου το υ Α χ α ιο ύ και το υ Ξ ε ν ο φ ώ ν τα τ ο υ Α ­ θ η ν α ίο υ . Σ τη σ υ ν έχ ε ια π ή ρ ε τ ο ν λ ό γ ο ο σ τρ α τη γ ό ς Χ ειρ ίσ ο φ ο ς ο .Σ π α ρ τιά τη ς , ο ο π ο ίο ς ε ξ έ θ ε σ ε τ η ν κ α τά σ τα σ η σ το υ ς ά ν δ ρ ε ς κα ι τ ο υ ς ζ ή τη σ ε να μη χ ά ν ο υ ν το θ ά ρ ρ ο ς τ ο υ ς . Ε ίχαν δ ύ ο ε π ιλ ο γ έ ς , τ ο υ ς είπ ε: να ν ικ ή σ ο υ ν κα ι να σ ω θ ο ύ ν ή να π ε θ ά ν ο υ ν έ ν δ ο ξ α σ τη μ ά χη , δ ιό τ ι α ν έ ­ π ε φ τ α ν ζω ν τα ν ο ί σ τα χ έρ ια τω ν ε χ θ ρ ώ ν θ α τ ο υ ς π ε ρ ίμ ε ν ε φ ρ ικ τ ό τ έ λ ο ς . Κ α τό ­ π ιν μ ίλ η σ α ν ο σ τρ α τη γ ό ς Κ λ εά ν ο ρ α ς , ο ο π ο ίο ς μ ίλ η σ ε μ ε τρ ό π ο π α ρ ό μ ο ιο μ ε τ ο ν Χ ειρ ίσ ο φ ο , και ο Ξ ε ν ο φ ώ ν τα ς , ο ο ­ π ο ίο ς α ν έ λ υ σ ε μ ε λ ε π τ ο μ έ ρ ε ιε ς τις δ υ σ κ ο λ ίε ς και τα θ ε τ ικ ά σ το ιχ ε ία π ου υ ­ π ή ρ χα ν σ τη ν κ α τά σ τα σ ή το υ ς . Οι σ τρ α τη γ ο ί σ το τ έ λ ο ς ζ ή τη σ α ν από τ ο υ ς σ τρ α τιώ τε ς να ψ η φ ίσ ο υ ν υ ­ π έρ ή κ α τά τω ν λ ό γ ω ν π ου άκουσ αν. Οι ά ν δ ρ ε ς υ π ερ ψ ή φ ισ α ν τ ις π ρ ο τά σ εις τω ν σ τρ α τη γ ώ ν κα ι μ ε α ν α π τερ ω μ έν ο η θ ικ ό ε τ ο ιμ ά σ τ η κ α ν γ ια τη σ υνέχισ η τ η ς π ο ρ εία ς . Π ριν ξ ε κ ιν ή σ ο υ ν κ α τ έ ­ σ τρ ε ψ α ν όσ ο απ ό τ ο υ λ ικ ό δ ε ν τ ο υ ς ή ­ τ α ν α π α ρ α ίτη το και θ α τ ο υ ς κ α θ υ σ τ ε ­ ρ ο ύ σ ε κ α τά τ η ν π ο ρ εία . Ο τα ν ο λ ο κ λ η ­ ρ ώ θ η κ α ν οι π ρ ο ε το ιμ α σ ίε ς ο σ τρ α τό ς ά ρ χισ ε τ η ν κίν η σ η έ χ ο ν τ α ς λ ά β ε ι σ χ η μ α ­ τισ μ ό τ ε τρ α γ ώ ν ο υ , μ ε τ ο υ ς ο π λ ίτε ς από έ ξω κα ι τ ο υ ς ε λ α φ ρ ά ο π λ ισ μ έν ο υ ς και τ ις α π ο σ κ ε υ έ ς σ το ε σ ω τε ρ ικ ό . Λ ίγο μ ε τ ά τ η ν ε κ κ ίν η σ η ο ι Ε λ λ η ν ε ς δ έ χ θ η κ α ν τ η ν π ρ ώ τη ε π ίθ ε σ η απ ό 200 Π έ ρ σ ε ς ιπ π είς κα ι 400 ψ ιλ ο ύ ς π ου είχ α ν ω ς ε π ικ ε φ α λ ή ς τ ο ν π ρ ώ ην έ μ π ισ το το υ Κ ύ ρ ο υ σ α τρ ά π η Μ ιθ ρ α δ ά τη . Ο ι Π έρ σ ε ς ψ ιλο ί π λη σ ία σ α ν τ ο ε λ λ η ν ικ ό τε τρ ά γ ω ν ο κα ι ά ρ χισ α ν να β ά λ λ ο υ ν ε ν α ν τ ίο ν τω ν α ν δ ρ ώ ν π λ η γ ώ ν ο ν τα ς α ρ κ ε τ ο ύ ς . Ο ι ψ ι­ λ ο ί τω ν Ε λ λή ν ω ν δ ε ν μ π ο ρ ο ύ σ α ν να β ο η θ ή σ ο υ ν τ ο υ ς δ ε ιν ο π α θ ο ύ ν τ ε ς ο π λί­ τ ε ς λό γω τ η ς π α ρ ο υ σ ία ς το υ ε χ θ ρ ικ ο ύ ιπ π ικού κα ι π ε ρ ιο ρ ίσ τη κ α ν να β ά λ λ ο υ ν κ α τά τω ν Π ερ σ ώ ν κ α λ υ π τό μ ε ν ο ι πίσω απ ό τ ο υ ς ο π λ ίτε ς , χ ω ρ ίς α π ο τέ λ εσ μ α . Τ ό τε μ ε δ ια τα γ ή τ ο υ Ξ ε ν ο φ ώ ν τα οι οπ λί­ τ ε ς ε π ιτ έ θ η κ α ν σ το υ ς ε χ θ ρ ο ύ ς . Η ε ν έ ρ ­ γ ε ια α υ τή α ν α κ ο ύ φ ισ ε π ρο σ ω ρ ινά το υ ς Ε λ λ η ν ε ς , δ ε ν ε ίχ ε ό μ ω ς ο υ σ ια σ τικ ό α π ο­ τ έ λ ε σ μ α ε π ε ιδ ή ο ι Π έρ σ ε ς , ε λ α φ ρ ά ο ­ π λισ μ έν ο ι, δ ιέ φ υ γ α ν ε ύ κ ο λ α υπ ό τ η ν κ ά ­ λ υ ψ η τω ν β λ η μ ά τω ν το υ ιπ π ικού το υ ς . Ο τα ν ο ι ο π λ ίτε ς ε π έ σ τ ρ ε φ α ν σ τις θ έ ­ σ εις τ ο υ ς οι Π έ ρ σ ε ς ψ ιλο ί ε π α ν έρ χ ο ­ ν τ α ν δ ρ ιμ ύ τ ε ρ ο ι. Υπό τ ις σ υ ν θ ή κ ε ς α υ ­ τ έ ς ο ι Ε λ λ η ν ε ς κ α τό ρ θ ω σ α ν να δ ια νύ σ ο υ ν μ ό λ ις 5 χ λ μ , ε κ ε ίν η τ η ν η μ έ ρ α . Ε υ­ τυ χ ώ ς λ ίγ ο π ρ ιν π έσ ει τ ο σ κ ο τά δ ι κ α τ ό ρ ­ θ ω σ α ν να φ θ ά σ ο υ ν σ ε χω ριά τ η ς π ε ρ ιο ­ χ ή ς , ό π ο υ κα ι σ τρ α το π έ δ ε υ σ α ν μ ε α σ φ ά λ εια .

Τη ν ύ κ τα η κ α τά σ τα σ η σ το ε λ λ η ν ικ ό σ τρ α τό π ε δ ο ή τα ν ά σ χ η μ η . Οι σ τρ α τη ­ γοί. ιδ ια ίτε ρ α π ρ ο β λ η μ α τισ μ έ ν ο ι απ ό τα γ εγ ο ν ό τα τη ς η μ έρ α ς, π ροσπαθούσαν να β ρ ο υ ν τ ο ν π ρ ο σ φ ο ρ ό τ ε ρ ο τρ ό π ο α­ ν τιμ ε τώ π ισ η ς τω ν ε χ θ ρ ικ ώ ν ε λ α φ ρ ώ ν τμ η μ ά τω ν . Σ τ η ν κρ ίσ ιμ η σ τιγ μ ή ε π ε ν έ β η κα ι π άλι ο Ξ ε ν ο φ ώ ν τα ς , π ου ε ισ η γ ή θ η κ ε τη σ υ γ κ ρ ό τη σ η τ μ ή μ α τ ο ς ιππ ικού και τ μ ή μ α τ ο ς σ φ ε ν δ ο ν η τώ ν απ ό Ρ ό δ ιο υ ς π ου υ π η ρ ε το ύ σ α ν σ το σ τρ ά τε υ μ α . Οι π ρ ο τά σ εις το υ έ γ ιν α ν α μ έσ ω ς δ ε κ τ έ ς . Ε τσ ι τ η ν ε π ο μ έ ν η 200 Ρ όδ ιοι σ φ ε ν δ ο ν ή τ ε ς και 50 ιπ π είς ή τα ν έ τ ο ιμ ο ι να π ρ ο ­ σ φ έ ρ ο υ ν τ ις υ π η ρ ε σ ίε ς το υ ς . Υ σ τερ α απ ό ανάπ α υσ η μ ια ς η μ έ ρ α ς ο σ τρ α τό ς κ ιν ή θ η κ ε και πάλι. Α φ ο ύ δ ιέ ­ σχισ ε μια χ α ρ ά δ ρ α , π ου ε υ τυ χ ώ ς οι Π έρ σ ες δ ε ν ε ίχ α ν φ ρ ο ν τίσ ε ι να κ α τα λ ά β ο υ ν , α ν α π τ ύ χ θ η κ ε σ ε σ χ η μ α τισ μ ό τ ε τ ρ α γ ώ ­ νου και σ υ ν έχ ισ ε τ η ν κίν η σ η . Ε κ ε ίν η τ η ν ώ ρα ε μ φ α ν ίσ τ η κ ε ο Μ ιθ ρ α δ ά τη ς μ ε 1.000 ιπ π είς κα ι 4.000 ε λ α φ ρ ά ο π λ ισ μ έ ­ ν ο υ ς π εζο ύ ς . Ε χ ο ν τα ς υπ όψ η το υ τη ζη ­ μιά π ου ε ίχ ε π ρ ο κ α λ έ σ ε ι σ το υ ς Ε λ λ η ν ε ς δ ια θ έ τ ο ν τ α ς ε λ ά χ ισ το υ ς ά ν δ ρ ε ς ο Π έρ σ ης σ α τρ ά π η ς έ κ ρ ιν ε , ό χι α δ ικ α ιο λ ό γ η ­ τα , ό τι ο ι 5.000 ά ν δ ρ ε ς τ ο υ ή τ α ν α ρ κ ε τ ο ί για να τ ο υ ς ε ξ ο υ δ ε τ ε ρ ώ σ ε ι. Α υ τή τ η φ ο ­ ρά ό μ ω ς ο ι Ε λ λ η ν ε ς ή τ α ν έ τ ο ιμ ο ι. Ο τα ν οι Π έ ρ σ ε ς έ φ θ α σ α ν σ ε α π ό σ τα σ η β ο λ ή ς α κ ο ν τίο υ κα ι τ α β λ ή μ α τά τ ο υ ς κ τυ π ο ύ σ αν τ ις α σ π ίδ ες τω ν Ε λ λή νω ν, η σ ά λπ ιγ­ γα έ δ ω σ ε τ ο σ ήμ α τ η ς ε φ ό δ ο υ . Α μ έσ ω ς ό ρ μ η σ α ν μ ε ια χ ές κ α τά τω ν Π ερ σ ώ ν οι π ε λ τα σ τέ ς , οι ψ ιλο ί κα ι οι λ ιγ ο σ το ί ιπ­ π είς υ π ο σ τη ρ ιζ ό μ ε ν ο ι από τ ο υ ς ο π λ ίτες . Οι Π έ ρ σ ε ς α ιφ ν ιδ ια σ μ έ ν ο ι δ ε ν ά ν τ ε ξ α ν σ τη ν α ν α π ά ν τε χ η έ φ ο δ ο τω ν Ε λλή νω ν και ο π ισ θ ο χώ ρ η σ α ν δ ια μ έσ ο υ τ η ς χ α ρ ά ­ δ ρ α ς. Ε κ ε ί λ ό γ ω το υ ε δ ά φ ο υ ς π ο λ λ ο ί π α γ ιδ ε ύ τη κ α ν κα ι σ κ ο τώ θ η κ α ν κα ι κ ά ­ π οιοι σ υ ν ε λ ή φ θ η σ α ν α ιχ μ ά λ ω το ι, ενώ οι υ π ό λο ιπ ο ι τρ ά π η κ α ν μα ζί μ ε τ ο ν α ρ χ η γ ό το υ ς σε ά τα κ τη φ υγή.

Ο σ χη μ α τισ μ ό ς το υ εύ κ α μ π το υ τετρ α γ ώ ν ο υ . Α /Β : Ο ι ε ιδ ικ ο ί λόχοι οπ λιτώ ν τη ς εμ π ρ ο σ θ ο φ υ λ α κ ή ς κα ι τη ς ο π ισ θ ο φ υ λα κ ή ς, Γ/Δ /Ε : Υπόλοιποι ο π λ ίτες , Ζ : Ψ ιλο ί, Η : Α π ο σ κευ ές , υπ οζύγια.

Α π α λ λ α γ μ έ ν ο ι απ ό τ ο ν Μ ιθ ρ α δ ά τη και τ ο υ ς ά ν δ ρ ε ς τ ο υ οι Ε λ λ η ν ε ς β ά δ ι­ σαν α ν ε ν ό χ λ η τ ο ι ω ς τη Λ άρισ α, κ ο ν τά σ το ν π ο τα μ ό Τίγρη. Η π ό λη ε ίχ ε ε γ κ α τ α λ ε ιφ θ ε ί απ ό τ ο υ ς κ α τ ο ίκ ο υ ς τ η ς λ ό ­ γω τω ν π ο λ εμ ικ ώ ν ε π ιχ ειρ ή σ εω ν π ου δ ιε ξ ά γ ο ν τ α ν σ τη ν π ερ ιο χ ή . Υ σ τερ α από σ ύ ν το μ η α νάπ α υσ η ο ι Ε λ λ η ν ε ς βά δ ισ α ν π ε ρ ισ σ ό τερ α από 30 χ λ μ . φ θ ά ν ο ν τα ς σ τη ν π όλη Μ έσ π ιλα . Α πό ε κ ε ί σ υ νέχ ισ α ν τ η ν π ρ ο ς Β ο ρ ρ ά κ ίν η σ ή το υ ς . Κ ά π ο τε αν τ ιλ ή φ θ η κ α ν μ εγ ά λ η π ερ σ ική δ ύ ν α μ η να π λη σ ιά ζει από τα ν ό τια . Ο ε π ικ ε φ α ­ λ ή ς τω ν Π ερ σ ώ ν, σ α τρ ά π η ς Τισ σ α φ έρ ν η ς . α ν έ π τ υ ξ ε μ έ ρ ο ς τω ν δ υ ν ά μ ε ώ ν το υ α π έν α ν τι σ τη ν ε λ λ η ν ικ ή ο π ισ θ ο φ υ λ α ­ κή, ενώ μ ε ά λ λ α τ μ ή μ α τ α π ρ ο σ π ά θ η σ ε να υ π ε ρ κ ε ρ ά σ ε ι τ η ν α ν τίπ α λ η π α ρ ά ­ τ α ξ η . Σ τα δ ια κ ά οι Π έ ρ σ ε ς ψ ιλο ί π λη ­ σίασαν και π ρ ο σ π ά θ η σ α ν να π λ ή ξο υ ν τ ο υ ς Ε λ λ η ν ε ς μ ε β έ λ η και π έ τ ρ ε ς απ ό τ ις σ φ ε ν δ ό ν ε ς . Τ ό τε ε π ε ν έ β η σαν ο ι Ρ όδ ιοι σ φ ε ν δ ο ν ή τ ε ς και ο ι ψι­ λ ο ί τ ο ξ ό τ ε ς , π ου μ ε τ ις ε ύ σ τ ο χ ε ς β ο ­ λ έ ς τ ο υ ς α ν ά γ κα σ α ν τ ο υ ς ε χ θ ρ ο ύ ς σ ε υ π ο χώ ρ ησ η. Α λ λ ω σ τε , σ ύμ φ ω να μ ε τη μ α ρ τυ ρ ία τ ο υ Ξ εν ο φ ώ ν τα , ή ­ τα ν τό σ ο ι οι Π έ ρ σ ε ς ώ σ τε α κ ό μ α και α ν οι σ φ ε ν δ ο ν ή τ ε ς κα ι οι τ ο ξ ό τ ε ς ή ­ θ ε λ α ν να α σ το χ ή σ ο υ ν δ ε ν θ α τ ο κ α τ ό ρ ­ θ ω ναν. Α ξ ίζ ε ι να σ η μ ε ιω θ ε ί ό τι ο ι Ρ όδιοι σ φ ε ν δ ο ν ή τ ε ς χ ά ρ η σ τα μ ο λ ύ β δ ιν α β λ ή ­ μ α τα π ου χ ρ η σ ιμ ο π ο ιο ύ σ α ν ε π ιτύ γ χ α ­ ν α ν μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο β ε λ η ν ε κ έ ς σ ε σ χέσ η μ ε τ ο υ ς Π έ ρ σ ε ς π ου έ β α λ λ α ν μ ικ ρ έ ς π έ ­ τρ ες. Η α π ο τυ χ ία τω ν ψ ιλώ ν να π ρ ο κ α λ έσ ο υ ν α π ώ λ ε ιε ς και α τα ξ ία σ το υ ς Ε λ λ η ­ ν ε ς α π ο γ ο ή τε υ σ ε τ ο ν Τ ισ σ α φ έρ ν η , π ου α ν τί να ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ι έ φ ο δ ο ο π ισ θ ο χ ώ ρ η ­ σε, δ ια τ η ρ ώ ν τα ς ό μ ω ς ο π τικ ή επ α φ ή μ ε τ ο υ ς α ν τιπ ά λ ο υ ς . Υ σ τερ α απ ό τη ν έ α ε π ιτυ χ ία οι Ε λ λ η ­ ν ε ς μ ε α ν α π τε ρ ω μ έ ν ο η θ ικ ό β ά δ ισ α ν π ρ ο σ ε κ τικ ά και δ ια ν υ κ τ έ ρ ε υ σ α ν σ ε χω ­ ρ ιά τ η ς π ερ ιο χ ή ς . Τ η ν ε π ο μ έ ν η η μ έ ρ α αν ε φ ο δ ιά σ τ η κ α ν σ ε τρ ό φ ιμ α , α λλά κα ι σε π ο λ ε μ ικ ό υ λ ικ ό - χ ο ρ δ έ ς γ ια τ α τό ξα , μ ό λ υ β δ ο κ.ά. Π ρ ιν σ υ ν ε χ ισ τε ί η π ο ρ εία οι σ τρ α τη ­ γ ο ί τω ν Ε λ λή ν ω ν α π οφ ά σ ισ α ν να μ ε τ α ­ τ ρ έ ψ ο υ ν τ ο ν σ χ η μ α τισ μ ό τε τρ α γ ώ ν ο υ σ το ν ο π ο ίο β ά δ ιζα ν, ώ σ τε να γ ίν ε ι πιο ε υ έ λ ικ τ ο ς κα ι να ε π ιτρ έ π ε ι τη διά β α σ η σ τε ν ώ ν π ερ α σ μ ά τω ν μ ε τ ά ξ η . Μ ια τ έ ­ το ια τ α κ τ ικ ή κ ρ ίθ η κ ε α π α ρ α ίτη τη ε π ε ι­ δή ο ε χ θ ρ ό ς κα ρ α δοκού σ ε. Ο ν έο ς σχη­ μ α τισ μ ό ς δ ε ν δ ιέ φ ε ρ ε σ η μ α ν τικ ά από τ ο ν π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ο , ή τα ν ό μ ω ς σ α φ ώ ς πιο ε ύ κ α μ π το ς . Σ τ ο ν ν έ ο σ χ η μ α τισ μ ό η ε ­ μ π ρ ο σ θ ο φ υ λ α κ ή και η ο π ισ θ ο φ υ λ α κ ή χ ω ρ ίσ τη κ α ν σ ε τρ ία μ έ ρ η . Το μ εσ α ίο μ έ ­ ρ ο ς α π ο τ ε λ ε ίτ ο α π ό τ ρ ε ις λ ό χ ο υ ς ο π λ ι­ τώ ν μ ε σ ύ ν ο λο 300 ά ν δ ρ ε ς . Σ ε π ερ ίπ τω ­ ση δ ιά β α σ η ς γ έ φ υ ρ α ς -σ τε ν ω π ο ύ ot έ ξ ι λ ό χ ο ι ο π ισ θ ο χ ω ρ ο ύ σ α ν ε ν τ ό ς το υ τ ε ­ τρ α γ ώ ν ο υ , α φ ή ν ο ν τα ς χώ ρ ο σ τα π λ ε υ ρ ι­ κά τ μ ή μ α τ α να σ υ μ π τυ χ θ ο ύ ν . Μ ε τ ο ν

Μ

i

i

ν*

-Λ

b

Π ρ ο το μ ή το υ = ενο φ ώ ντα .

τρ ο π ο α υ το τ ο τε τρ ά γ ω ν ο μ ε τα τ ρ ε π ο τα ν σ ε ε λ ά χ ισ το χ ρ ό ν ο σ ε π α ρ α λ λ η λ ό ­ γραμμο. Α φ ο ύ δ ό θ η κ α ν ο ι α π α ρ α ίτη τε ς δ ια ­ τ α γ έ ς και έ γ ιν α ν οι α ν α γ κ α ίε ς δ ιε υ θ ε τ ή ­ σ εις τ ο μ ικ ρ ό ε λ λ η ν ικ ό σ τ ρ ά τ ε υ μ α ά ρ χισ ε ε κ ν έ ο υ τ η ν π ο ρ εία , μ ε τ η σ υ ν ο δ ε ία τω ν α ν δ ρ ώ ν το υ Τ ισ σ α φ έρ ν η , Υ σ τερ α απ ό τ έ σ σ ε ρ ις η μ έ ρ ε ς ο σ τρ α ­ τ ό ς β ρ έ θ η κ ε μ π ρ ο σ τά σ ε μ ια σ ειρ ά γ η ­ λόφ ω ν. Ο ι σ τρ α τιώ τε ς δ ιέσ χισ α ν ε ύ κ ο λ α τ ο ν π ρ ώ το . Ο τα ν ά ρ χισ α ν να α ν ε β α ίν ο υ ν το ν δ εύ τερ ο δ έχ θ η κα ν βροχή βλη μά ­ τω ν απ ό τ ο υ ς Π έ ρ σ ε ς ψ ιλ ο ύ ς π ου ε ίχ α ν λ ά β ε ι θ έ σ ε ις ε κ ε ί. Ε ν α ν τίο ν τω ν Π ερ σ ώ ν ε π ιτ έ θ η κ α ν οι Ε λ λ η ν ε ς ψ ιλοί. Ν ικ ή θ η κ α ν ό μ ω ς ε π ε ιδ ή οι α ν τίπ α λ ο ι τ ο ύ ς έ ­ π λ η ττα ν από ψ ηλά και υ π ο χώ ρ ησ α ν πί­ σω απ ό τ ο υ ς ο π λ ίτε ς . Β λ έ π ο ν τα ς τ ο ν κ ίν δ υ ν ο ο σ τρ α τό ς να π α γ ιδ ε υ τ ε ί α ν ά μ ε ­ σα σ το υ ς δ ύ ο λ ό φ ο υ ς , μ ε τ α ξ ύ τω ν ε λ α ­ φ ρ ά ο π λ ισ μ έν ω ν ε χ θ ρ ώ ν κα ι α υ τώ ν π ου έ π ο ν τα ν , ο ι σ τρ α τη γ ο ί δ ιέ τ α ξ α ν τ ο υ ς ο ­ π λ ίτε ς να κ α τα λ ά β ο υ ν τ ο ν δ ε ύ τ ε ρ ο λ ό ­ φ ο . Ο ι τ ε λ ε υ τ α ίο ι π αρά τ ο ν β α ρ ύ ο π λ ι­ σ μό τ ο υ ς Kat τα ε χ θ ρ ικ ά β λ ή μ α τα , κ α τ έ ­ λ α β α ν τ η ν κ ο ρ υ φ ή τ ο υ λ ό φ ο υ δ ια σ κ ο ρ ­ π ίζο ν τα ς τ ο υ ς α ν τιπ ά λ ο υ ς . Δ ε ν μ π ο ρ ο ύ ­ σαν ό μ ω ς να τ ο υ ς κα τα δ ιώ ξο υ ν . Η θ έ σ η τω ν Ε λ λή ν ω ν ή τ α ν δ ε ιν ή και οι α π ώ λ ε ιε ς σ ο β α ρ έ ς . Αν σ υ ν έχ ιζα ν τ η μ ά χη μ ε τ ο ν ί­ δ ιο τρ ό π ο ή τα ν β έ β α ιο ό τ ι θ α έχαναν. Τό­ τ ε οι σ τρ α τη γ ο ί α π οφ ά σ ισ α ν να σ τείλ ο υ ν τ ο υ ς π ε λ τ α σ τ έ ς να κ α τα λ ά β ο υ ν

β mm

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

Ελληνας ο π λίτη ς του 4ου αιώνα π.Χ. (πίνακας το υ Ν ίκου Π άνου για τη "ΣΙ").

τ η ν π λα γιά το υ β ο υ ν ο ύ π ου β ρ ισ κ ό τα ν σ το δ ε ξ ιό τ η ς λ ο φ ο σ ε ιρ ά ς τ η ν ο π ο ία έ ­ π ρ επ ε να διασ χίσουν. Σ τη σ υ ν έχ ε ια ο σ τρ α τό ς ε π α ν έ λ α β ε τ η ν κίν η σ ή το υ σε δ ύ ο τμ ή μ α τα . Ο ι Π έ ρ σ ε ς π ου κ α τείχ α ν τ ις κ ο ρ υ φ έ ς τω ν λ ό φ ω ν π λ ή τ τ ο ν τ α ν π λ έ ο ν από τ ο υ ς π ε λ τ α σ τ έ ς οι ο π ο ίο ι β ρ ίσ κ ο ν τα ν σ ε υ ψ η λ ό τε ρ ο σ η μ είο και π α ρ ά λ λ η λ α κ ιν δ ύ ν ε υ α ν να π α γ ιδ ε υ το ύ ν α ν ά μ εσ α σ τα δ ύ ο ε λ λ η ν ικ ά τ μ ή μ α τ α και να ε ξο ν τω θ ο ύ ν . Για να α π ο τρ α π εί τ έ τ ο ιο ε ν δ ε χ ό μ ε ν ο ο ι Π έ ρ σ ε ς π ρ ο τίμ η σ α ν ν α α­ π οσ υρ θο ύν. Οι Ε λ λ η ν ε ς σ υ ν έχ ισ α ν τ η ν π ο ρ εία τ ο υ ς κα ι λ ίγ ο π ριν ν υ κ τώ σ ε ι σ τρ α το π έδ ευ σ α ν σ ε χω ριά τ η ς π ερ ιο χ ή ς . Ε κεί, ό ­ πως α ν α φ έ ρ ε ι ο Ξ ε ν ο φ ώ ν τα ς , σ τά θ μ ε υ σαν γ ια τ ρ ε ις η μ έ ρ ε ς ε π ε ιδ ή υ π ή ρ χ ε α ­ φ θ ο ν ία τρ ο φ ίμ ω ν , α λ λ ά και δ ιό τι ε ίχ α ν π ο λ λ ο ύ ς τ ρ α υ μ α τ ίε ς π ου χ ρ ε ι­ ά ζ ο ν τα ν φ ρ ο ν τίδ α .

χώ ς γ ια τ ο υ ς Ε λ λ η ν ε ς φ ά ν η κ ε μ π ρ ο σ τά τ ο υ ς έ ν α χω ριό, σ το ο π ο ίο και ο χ υ ρ ώ θ η ­ καν. Ο ι α ν τίπ α λ ο ι ε π ιτ έ θ η κ α ν σ το χω ριό, α π ο κ ρ ο ύ σ τη κ α ν ό μ ω ς ε ύ κ ο λ α και α π ο ­ σ ύ ρ θ η κ α ν σ ε α π όσ τα σ η 10 χ λ μ . γ ια να δ ια ν υ κ τε ρ ε ύ σ ο υ ν . Ο ι Π έ ρ σ ε ς τ ις ν ύ κ τ ε ς α π ο σ ύ ρ ο ν τα ν π ά ντα σ ε μ εγ ά λ η α π ό σ τα ­ ση απ ό τ ο υ ς Ε λ λ η ν ες , φ ο β ο ύ μ ε ν ο ι ν υ ­ κ τ ε ρ ιν ή τ ο υ ς επ ίθ εσ η . Μ ό λ ις ο ι ε χ θ ρ ο ί α π ο σ ύ ρ θ η κ α ν η μ ικ ρ ή ε λ λ η ν ικ ή δ ύ ν α μ η ε π α ν έ λ α β ε τ η ν κίν η σ ή τ η ς μ έσ α σ τη ν ύ ­ κτα , κ α τ ο ρ θ ώ ν ο ν τα ς έ τσ ι να δ ιπ λα σ ιά ­ σ ει τ η ν α π όσ τα σ η π ου τη χ ώ ρ ιζε από τ ο υ ς Π έρ σ ε ς . Μ ε τ ο ν απ λό και έ ξυ π ν ο α υ τό ε λ ιγ μ ό ο ι Ε λ λ η ν ε ς ξ έ φ υ γ α ν από τ η ν ε χ θ ρ ικ ή κ α τα δ ίω ξη γ ια δ ύ ο η μ έ ρ ε ς . Τ η ν τ ρ ίτ η η μ έ ρ α ό μ ω ς οι Π έ ρ σ ε ς α ν τιλ ή φ θ η κ α ν τ ο τέ χ ν α σ μ α κα ι κ ιν ο ύ μ ε ν ο ι μ έ ­ σα σ τη ν ύ κ τα π ρ ό λ α β α ν τ ο υ ς Ε λ λ η ν ες Μ ά λ ισ τα π λησ ίασ αν π ρ ώ το ι έ ν α ύψ ω μα απ ό όπ ου π ερ ν ο ύ σ ε ο δ ρ ό μ ο ς , α π ειλώ ­ ν τ α ς να τ ο υ ς α π οκόψ ου ν. Το ύψ ω μα α υ τό ή τα ν ζ ω τικ ή ς σ η μ α ­ σ ίας και δ ε ν έ π ρ επ ε να π έσ ει σ τα χ έρ ια το υ ε χ θ ρ ο ύ . Γ Γ α υ τό ο Ξ ε ν ο φ ώ ν τα ς επ ι­ κ ε φ α λ ή ς 300 ε π ιλ έ κ τω ν ο π λ ιτώ ν και μ ε ­ ρ ικ ώ ν π ε λ τα σ τώ ν ό ρ μ η σ ε π ρ ο ς τ η ν κ ο ­ ρ υ φ ή . Ε φ ιπ π ος π ρ ο έ τρ ε π ε τ ο υ ς ά ν δ ρ ε ς το υ να βια σ το ύν. Το τα χ ύ β ά δ ισ μ α σ το α-

Ε

Υ

Ε

I

ίΣολμυΕηοοός

Θ Ρ

Ιτ τ τ ~ <

"

Ο

™ η,νδγώ"α/

Ν

τ

Ο

'v a r ^ v

*®ίο ": "

Σ

ίίοόςϊΐ

-SvU

ν I α &

Γ ρ ω 6 ςί Ρ..Ν ^ · ,

.^

y

#

/

Γ u y v 16c

,

KoXc/öoal v? Γ \ \ Ικ ό ν ιο ν ·

Μ ελίτπ· ·- ,

4 i6 Ü h « i * V M ■ A » -*? · ,

*

Τύανα·

r " 6pavMV

·*ν»y

v f . / v ^ KJ ^ v

)o)tfrttnfcJ c'Ä f/iw 0

. Λ - ^ u ä “*

Π ί λ ι Λ Συν# * 1 Γ I·Τ « Ρ ·* ε « ο ν , \ S ι

'

Λ ,

iy

^ ^ ' 7 v i c 4 o i ,ov κ ° π π α ν

^ -_ 'S

ί Ρ: υ γ, ( . ’^g^cTpou ΛδΙ^Ν X

k t w o ic ”

> * Γ ^ „ ί

> ζ_

α.

/

ftC

/

* ■ . . ’>

a,

'* *

— * '/ C

ΐ· « * χ \ ψ * * « ^ .2ϊ

,> Ä .

- I

(V

Κ αοδουχο»

^ * * " · - '\ .

V

<-

... '.

^

,

· -

” * -? &

Η δια δρ ομ ή τω ν «Μ υρίω ν»

ν η φ ο ρ ικ ό έ δ α φ ο ς ή τα ν ό μ ω ς επ ίπ ο νο, ι­ δ ια ίτε ρ α γ ια τ ο υ ς β α ρ ιά θ ω ρ α κ ισ μ έ ν ο υ ς ο π λ ίτε ς , κα ι σ ύ ν το μ α ά ρ χισ α ν να α κ ο ύ γ ο ν τα ι δ ια μ α ρ τυ ρ ίε ς . Ε να ς ο π λ ίτη ς , ο Σ ω τη ρ ίδ α ς από τη Σ ικυ ώ να , κ α τη γ ό ρ η σ ε τ ο ν Ξ ε ν ο φ ώ ν τα λ έ γ ο ν τ α ς ό τι ή τα ν έ φ ιπ ­ π ος και δ ε ν έ φ ε ρ ε ασπίδα. Α μ έσ ω ς ο τ ε ­ λ ε υ τ α ίο ς α φ ίπ π ευ σ ε, π ή ρ ε τ η ν ασπίδα τ ο υ σ τρ α τιώ τη και ά ρ χισ ε να β α δ ίζ ει όσο πιο γ ρ ή γ ο ρ α μ π ο ρ ο ύ σ ε ε μ ψ υ χ ώ ν ο ν τα ς τ ο υ ς ά ν δ ρ ε ς το υ . Το π α ρ ά δ ειγ μ α το υ η ­ γ έ τ η κ έ ν τ ρ ισ ε τη φ ιλ ο τιμ ία τω ν α ν δ ρ ώ ν, που από τη μία επ ιτά χ υ ν α ν τ ο ν ρ υ θ μ ό τ ο υ ς και από τ η ν ά λ λ η α ν ά γ κα σ α ν τ ο ν Σ ω τη ρ ίδ α να π ά ρ ει π άλι τ η ν ασ π ίδα το υ . Τ ελικά οι ο π λ ίτε ς έ φ θ α σ α ν π ρ ιν από τ ο υ ς ε λ α φ ρ ά ο π λ ισ μ έν ο υ ς ε χ θ ρ ο ύ ς σ τη ν κ ο ρ υ φ ή , ε ξα σ φ α λ ίζ ο ν τά ς την. Υ ­ σ τερ α από α υ τό ο Τ ισ σ α φ έρ ν η ς έ κ ρ ιν ε σ κό π ιμ ο να α π ο χ ω ρ ή σ ει κ α ίγ ο ν τα ς ό λα τα χω ριά πίσω το υ ώ σ τε να δ υ σ κ ο λ έ ψ ε ι τ ο ν α ν ε φ ο δ ια σ μ ό τω ν Ε λ λή νω ν, τω ν ο ­ π οίω ν η θ έ σ η γ ιν ό τα ν π λ έ ο ν ε ξ α ιρ ε τ ικ ά δ ύ σ κ ο λ η . Α ρ ισ τε ρ ά τ ο υ ς ο π ο τα μ ό ς Τί­ γ ρ η ς α π ο τε λ ο ύ σ ε μ εγ ά λ ο ε μ π ό δ ιο και δ ε ν ή τ α ν δ υ ν α τό να π α ρ α κ α μ φ θ ε ί. Μ π ρ ο σ τά τ ο υ ς β ρ ισ κ ό τα ν έ δ α φ ο ς δ ύ ­ σ β α το και λ α ο ί ε χ θ ρ ικ ο ί, ενώ τ α υ τ ό χ ρ ο ­ να ε ίχ α ν να α ν τιμ ε τω π ίσ ο υ ν τ ο ν σ τρ α τό το υ Τ ισ σ α φ έρ ν η κα ι τ η ν έ λ λ ε ιψ η τ ρ ο φ ί­ μων. Μ π ρ ο σ τά σ ε α υ τή τ η ν κ α τά σ τα σ η π α ρ ο υ σ ιά σ τη κ ε σ το υ ς σ τρ α τη γ ο ύ ς έν α ς Ρ ό δ ιο ς σ τρ α τιώ τη ς και τ ο υ ς π ρ ό τε ιν ε να δ ια σ χ ίσ ο υ ν τ ο ν π ο τα μ ό μ έσ ω μ ια ς π ρ ό ­ χ ε ιρ η ς γ έ φ υ ρ α ς κ α τ α σ κ ε υ α σ μ έ ν η ς από

α σ κ ο ύ ς . Η π ρ ό τα σ η ή τα ν ε ν δ ια φ έ ρ ο υ ­ σα, α λ λ ά δ ε ν υ ιο θ ε τ ή θ η κ ε ε π ε ιδ ή τα τ μ ή μ α τ α το υ ε χ θ ρ ικ ο ύ ιπ π ικού π ου επ ι­ τη ρ ο ύ σ α ν τ η ν α ρ ισ τε ρ ή ό χ θ η το υ π ο τα ­ μ ο ύ ή τα ν β έ β α ιο ό τ ι θ α εμ π ό δ ιζ α ν τη δ ιέ λ ε υ σ η . Τ η ν ε π ο μ έ ν η ο σ τρ α τό ς κ ιν ή θ η κ ε ν ό τια . Σ τη ν π ερ ιο χ ή α υ τή ο Τ ισ σ α φ έρ ­ ν η ς δ ε ν ε ίχ ε π υ ρ π ο λή σ ει τα χω ριά κα ι έ ­ τσ ι θ α μ π ο ρ ο ύ σ α ν να ε ξα σ φ α λ ισ τ ο ύ ν τρ ό φ ιμ α . Α φ ο ύ σ τρ α το π έ δ ε υ σ α ν οι σ τρ α τη γ ο ί κ ά λ ε σ α ν σ ε σ ύ σ κεψ η τ ο υ ς α­ ξ ιω μ α τικ ο ύ ς ώ σ τε να λ η φ θ ε ί μια ο ρ ισ τι­ κή απ όφ α σ η γ ια τη σ υ ν έχ ισ η τ η ς π ο ρ ε ί­ ας. Υ σ τερ α και απ ό τ η ν α νά κρ ισ η τω ν α ιχ μ α λ ώ τω ν ο ι κ ε φ α λ έ ς το υ σ τρ α το ύ έ ­ κ ρ ιν α ν σ κό π ιμ ο ό τ ι έ π ρ επ ε να κ ιν η θ ο ύ ν μ έσ ω τ η ς χ ώ ρ α ς τω ν Κ α ρ δ ο ύ χ ω ν π ρ ο ς τ η ν Α ρ μ ε ν ία κα ι τ ο ν Ε ύ ξε ιν ο Π ό ν το . Το δ ρ ο μ ο λ ό γ ιο ή τ α ν δ ύ σ κ ο λ ο , π α ρ ε ίχ ε ό ­ μ ω ς μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η α σ φ ά λ ε ια σ ε σ χέσ η μ ε τη δ ια δ ρ ο μ ή μ έσ ω Μ ικ ρ ά ς Α σ ίας, όπω ς επ ίσ η ς κα ι ε υ κ ο λ ό τ ε ρ ο α ν ε φ ο δ ια σ μ ό σε τρ ό φ ιμ α . Α φ ο ύ ε λ ή φ θ η σ α ν ο ι σ χ ε τ ικ έ ς α π ο ­ φ ά σ ε ις κα ι έ γ ιν α ν ο ι α π α ρ α ίτη τε ς π ρ ο ε ­ το ιμ α σ ίε ς , ο σ τρ α τό ς ά ρ χισ ε κα ι π άλι να κ ιν ε ίτα ι κ α τά τ ις π ρ ώ τε ς π ρ ω ιν ές ώ ρ ες. Τ η ν α υ γ ή β ρ ίσ κ ο ν τα ν ή δ η σ τη χώ ρα τω ν Κ αρδούχω ν. Π ρ ο χ ω ρ ο ύ σ α ν π ρ ο σ ε­ κ τ ικ ά μ έσ α απ ό ο ρ ε ιν ά π ερ ά σ μ α τα και έ ­ ρ η μ α χω ριά. Οι Κ α ρ δ ο ύ χ ο ι σ το ά κ ο υ σ μ α τ η ς ε ίδ η σ η ς γ ια τ η ν είσ ο δ ο τω ν Ε λ λ ή ­ νω ν σ τη χ ώ ρα τ ο υ ς ε ίχ α ν ε γ κ α τ α λ ε ίψ ε ι τα σ π ίτια τ ο υ ς και ε ίχ α ν κ α τ α φ ύ γ ε ι σ τα

β ο υ ν ά . Οι τ ε λ ε υ τ α ίο ι π ά ν τω ς δ ε ν λ ε η λ ά ­ τη σ α ν ο ύ τ ε έ ν α σ π ίτι και από ό π ο υ π ε ρ ­ ν ο ύ σ α ν λ ά μ β α ν α ν μ ό ν ο τρ ό φ ιμ α . Π ρ ο ­ σ π ά θ η σ α ν μ ά λισ τα να έ λ θ ο υ ν σ ε σ υ ν ε ν ­ νόη σ η μ ε τ ο υ ς κ α τ ο ίκ ο υ ς ε λ π ίζ ο ν τα ς ό τ ι θ α τ ο υ ς ε π έ τρ ε π α ν να δ ια σ χ ίσ ο υ ν τη χώ ρα τ ο υ ς χω ρ ίς μ ά χη . Κ α θ ώ ς ό μ ω ς δ ιέ ­ σ χιζα ν έ ν α σ τε ν ό ο ρ ε ιν ό π έρ α σ μ α δ έ ­ χ θ η κ α ν ε π ίθ ε σ η απ ό τ ο υ ς Κ α ρ δ ο ύ χ ο υ ς κα ι υ π έσ τη σ α ν α π ώ λ ε ιε ς . Τ ελικά κα τά φ ε ρ α ν να φ θ ά σ ο υ ν σ ε χω ριά τ η ς π ε ρ ιο ­ χ ή ς , όπ ο υ κα ι σ τρ α το π έ δ ε υ σ α ν π αρακ ο λ ο υ θ ο ύ μ ε ν ο ι από τ ο υ ς τ ο π ικ ο ύ ς π ο ­ λ ε μ ισ τ έ ς . Τ η ν ε π ο μ έ ν η ά φ η σ α ν ε λ ε ύ θ ε ­ ρ ο υ ς τ ο υ ς α ιχ μ α λ ώ το υ ς και τα π ερ ισ σ ό ­ τ ε ρ α υ π ο ζύ γ ια π ου τ ο υ ς κ α θ υ σ τ ε ρ ο ύ ­ σαν κα ι σ υνέχισ αν. Η π ο ρ εία ή τα ν επ ίπ ο ν η και γ ιν ό τα ν α κ ό μ α πιο δ ύ σ κ ο λ η από τ ις σ υ ν ε χ ε ίς ε π ιθ έ σ ε ις τω ν Κ α ρ δ ο ύ ­ χων. Σ το μ ε τ α ξ ύ από α ιχ μ α λ ώ το υ ς π ου είχ α ν σ υ λ λ ά β ε ι ο ι Ε λ λ η ν ε ς π λ η ρ ο φ ο ρ ή θ η κ α ν ό τ ι υ π ή ρ χ ε πιο ε υ κ ο λ ο δ ιά β α τ ο ς δ ρ ό μ ο ς από όπ ο υ θ α μ π ο ρ ο ύ σ α ν να π ερ ά σ ο υν, α ρ κ ε ί να κ α τε λ ά μ β α ν α ν έ ν α ύ ­ ψ ω μα π ου δ έσ π ο ζε. Α μ έσ ω ς σ υ γ κ ρ ο τή θ η κ ε έ ν α ισ χυ ρό απ όσ π ασ μα 2.000 α ν ­ δρ ώ ν, τ ο ο π ο ίο μ ε ο δ η γ ό τ ο ν α ιχ μ ά λ ω το θ α ε π ιτ ίθ ε τ ο α ιφ ν ιδ ια σ τικ ά σ το υ ς Κ α ρ ­ δ ο ύ χ ο υ ς π ου φ ρ ο υ ρ ο ύ σ α ν τ ο π έρ α σ μ α τ η ν ώ ρα κ α τά τ η ν ο π ο ία ο υ π ό λο ιπ ο ς σ τρ α τό ς θ α τ ο υ ς α π α σ χο λο ύ σ ε. Ο τα ν ο Ξ ε ν ο φ ώ ν τα ς π λη σ ία σ ε μ ε τ ο ν κ ύ ρ ιο ό γ κ ο το υ σ τρ α το ύ σ το π έ ρ α ­ σμα, ο ι ε χ θ ρ ο ί π ου ε ίχ α ν π ά ρ ει θ έσ η σ τις π λ α γ ιέ ς τω ν υ ψ ω μ ά τω ν ά ρ χισ α ν να

11

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Ελληνας ο π λίτη ς. Φ έρ ει κράνος, ασπίδα και σπ αθί, αλλά όχι θ ώ ρ α κα .

■J2

■■

ρ ίχ ν ο υ ν ε ν α ν τ ίο ν τ ο υ ς μ ε γ ά λ ε ς π έ τ ρ ε ς . Οι ά ν δ ρ ε ς τ ο υ Ξ ε ν ο φ ώ ν τα π ρ ο σ π ο ιο ύ ­ ν τ ο κ α θ ' ό λ η τ η δ ιά ρ κ ε ια τ η ς η μ έ ρ α ς ό τι σ κ ό π ε υ α ν να δ ια σ χ ίσ ο υ ν τ ο π έρ α σ μ α κα ι τ ο υ ς απ ασ χολούσ αν. Α υ τό σ υ ν ε χ ί­ σ τη κ ε ω ς τ η ν α υ γ ή τ η ς ε π ο μ έ ν η ς , ο π ό τε τ ο ε λ λ η ν ικ ό απ όσ π ασ μα ο λ ο κ λ ή ρ ω σ ε τ ο ν υ π ε ρ κ ε ρ ω τικ ό ε λ ιγ μ ό το υ κα ι ε π έ ­ π εσ ε σ το υ ς α ν υ π ο ψ ία σ το υ ς Κ α ρ δ ο ύ χ ο υ ς τ ρ έ π ο ν τ ά ς τ ο υ ς σ ε φ υ γ ή . Τ η ν ίδια σ τιγ μ ή ε π ιτ έ θ η κ ε και ο ό γ κ ο ς τ ο υ σ τρ α τ ο ύ ε λ ε υ θ ε ρ ώ ν ο ν τ α ς τ ο π έρ α σ μ α . Σ τη σ υ ν έχ ε ια οι Ε λ λ η ν ε ς ε π ιτ έ θ η κ α ν ε ν α ­ ν τ ίο ν τμ η μ ά τω ν Κ α ρ δ ο ύ χ ω ν π ου κ ρ α ­ το ύ σ α ν τ ρ ε ις λ ό φ ο υ ς κα ι τα απ ώ θησαν. Ο τα ν ό μ ω ς κ υ ρ ίε υ σ α ν κα ι τ ο ν τ ρ ίτ ο λ ό ­ φ ο ο ι α ν τίπ α λ ο ι α ν τ ε π ιτ έ θ η κ α ν κα ι ανακ α τ έ λ α β α ν τ ο ν π ρ ώ το , εν ώ ισ χυ ρά τ μ ή ­ μ α τά τ ο υ ς ά ρ χισ α ν να σ υ γ κ ε ν τρ ώ ν ο ν τα ι σ ε ά λ λ ο ν λ ό φ ο α π έ ν α ν τι από τ ο υ ς Ε λ λ η ­ ν ε ς . Οι τ ε λ ε υ τ α ίο ι ο π ισ θ ο χώ ρ η σ α ν και σ τρ α το π έ δ ε υ σ α ν σ ε κ ο ν τιν ά χω ριά. Ε κ εί δ είπ ν η σ α ν , α ν α π α ύ θ η κ α ν κα ι έ θ α ψ α ν μ ε τ ιμ έ ς τ ο υ ς ν ε κ ρ ο ύ ς τ ο υ ς . Τ η ν ε π ο μ έ ­ ν η ε π α ν έλ α β α ν τ η ν κ ίν η σ η π α ρ ε ν ο χ λ ο ύ μ ε ν ο ι σ υ ν εχ ώ ς από τ ο υ ς ε χ θ ρ ο ύ ς . Ε π τά μ έ ρ ε ς μ ε τ ά τ η ν ε ίσ ο δ ό τ ο υ ς σ τη χώ ρα τω ν Κ α ρ δ ο ύ χ ω ν οι Ε λ λ η ν ε ς έ φ θ α σ α ν σ το φ υ σ ικ ό σ ύ ν ο ρ ο τ η ς χ ώ ρ α ς α υ τ ή ς μ ε τ η ν Α ρ μ ε ν ία , τ ο ν π α ρ α π ό τα μ ο το υ Τίγρη Κ ε ν τ ρ ίτ η π ο τα μ ό (σ η μ ε ρ ιν ό ς Μ π ο τά ν Τσάι). Δ υ σ τυ χ ώ ς ε κ ε ί α ν τίκ ρ υ σ αν ισ χ υ ρ ές δ υ ν ά μ ε ις να έ χ ο υ ν π ά ρ ει θ έ σ ε ις σ τη β ό ρ ε ια ό χ θ η τ ο υ π ο τα μ ο ύ , α π α γ ο ρ ε ύ ο ν τά ς τ ο υ ς τ η δ ιέ λ ε υ σ η . Επ ρ ό κ ε ιτο γ ια τ ο υ ς ά ν δ ρ ε ς το υ σ α τρ ά π η τ η ς Α ρ μ ε ν ία ς Ο ρ ό ν τα , έ μ π ισ το υ τ ο υ Κ ύ ­ ρ ο υ , π ου ε ίχ ε π ρ ο σ χ ω ρ ή σ ει σ το ν Α ρ τα ξέρ ξη .

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Τ α π ρ ά γ μ α τα ό ­ μ ω ς θ α ε ξε λ ίσ σ ο ­ ν τ α ν α κ ό μ α χ ε ιρ ό τ ε ρ α . Υ σ τερ α από μια α π ο τ υ χ η μ έ ­ ν η α π ό π ειρ α δ ιά β α σ η ς τ ο υ π ο τα ­ μ ού , οι Ε λ λ η ν ε ς ε ίδ α ν έ ν τ ρ ο μ ο ι χ ι­ λ ιά δ ε ς Κ α ρ δ ο ύ χ ο υ ς να π α ίρ ν ο υ ν θ έ σ ε ις σ τα ν ώ τα τ ο υ ς . Ο λο ι τ ό τ ε π ίσ τεψ α ν ό τι ε ίχ ε φ θ ά σ ε ι τ ο τ έ ­ λ ο ς . Η σ τρ α τιά το υ Ο ρ ό ν τα , ο π ο τα μ ό ς και οι Κ α ρ δ ο ύ χ ο ι ε ί­ χ α ν σ τή σ ε ι τ ο σ κ η ν ικ ό γ ια τ ο ν α φ α ν ισ μ ό τω ν Ε λ λή ν ω ν μ α χ η ­ τών. Σ το σ η μ είο α υ τό η τύ χ η τ ο υ ς χ α μ ο γ έ λ α σ ε . Δ ύ ο σ τρ α ­ τ ιώ τ ε ς α ν α κ ά λ υ ψ α ν 700 μ έ τ ρ α μ α κρ ιά απ ό τ ο ν κ α τα υ λ ισ μ ό τ ο υ ς έ ν α α β α θ έ ς σ η μ είο τ ο υ π ο ­ τα μ ο ύ . Από ε κ ε ί θ α π ερ νούσ α ν. Ε π ρ επ ε ό μ ω ς να π α ρ α π λ α ν ή σ ο υ ν τ ο υ ς δ ύ ο ε ­ χ θ ρ ικ ο ύ ς σ τ ρ α τ ο ύ ς π ου κα ρ α δ ο κ ο ύ σ α ν . Ο ι α ξιω μ α τικ ο ί σ υ γ κ ε ν τρ ώ θ η κ α ν κα ι ύ ­ σ τε ρ α απ ό α ν τα λ λ α γ ή α π ό ψ εω ν α π ο φ ά ­ σισαν να π ερ ά σ ο υ ν τ ο ν π ο τα μ ό σ ε δ ύ ο τμ ή μ α τα . Το ένα , μ ε ε π ικ ε φ α λ ή ς τ ο ν Χ ειρ ίσ ο φ ο , θ α π ε ρ ν ο ύ σ ε π ρ ώ το απ ό τ ο α ­ β α θ έ ς σ η μ είο και α μ έσ ω ς θ α έ π α ιρ ν ε θ έ σ ε ις σ τη ν α π ρ ο σ π έλ α σ τη σ ε ιππικό βρ α χ ώ δ η ό χ θ η . Το δ ε ύ τ ε ρ ο , μ ε ε π ικ ε φ α ­ λ ή ς τ ο ν Ξ εν ο φ ώ ν τα , θ α π ρ ο σ π ο ιε ίτο ό τι θ α ε π ιχ ειρ ο ύ σ ε δ ιά β α σ η σ ε ά λ λ ο σ η μ είο χ α μ η λ ό τε ρ α , ώ σ τε οι ε χ θ ρ ο ί να α ν α γ κ α ­ σ το ύ ν να χ ω ρ ίσ ο υ ν τ ις δ υ ν ά μ ε ις τ ο υ ς . Μ ό λ ις ε ξα σ φ α λ ιζ ό τ α ν ε π α ρ κ έ ς π ρ ο γ ε ­ φ ύ ρ ω μ α ο Ξ ε ν ο φ ώ ν τα ς κα ι ο ι υ π ’ α υ τό ν θ α δ ιέ β α ιν α ν μ ε τη σ ειρ ά τ ο υ ς τ ο ν π ο τα ­ μ ό από τ ο α β α θ έ ς σ η μ είο , υπ ό τ η ν κ ά λ υ ­ ψη τω ν σ φ ε ν δ ο ν η τώ ν και τω ν ψιλών. Το σ χ έδ ιο τ έ θ η κ ε α μ έσ ω ς σ ε ε φ α ρ ­ μ ο γ ή και σ τη ν π ρ ά ξη α π ο δ ε ίχ θ η κ ε πιο α­ π ο τε λ ε σ μ α τ ικ ό . Ο Χ ειρ ίσ ο φ ο ς κα ι ο ι ά ν ­ δ ρ ε ς το υ δ ιέσ χ ισ α ν ε ύ κ ο λ α τ ο ν π ο τα μ ό κα ι ε γ κ α τέ σ τη σ α ν π ρ ο γ ε φ ύ ρ ω μ α , α φ ο ύ η σ τρ α τιά τ ο υ Ο ρ ό ν τα τρ ά π η κ ε σ ε φ υ γ ή φ ο β ο ύ μ ε ν η π ερ ικ ύ κ λ ω σ η μ ε τ ά από τ η ν υ π ο τ ιθ έ μ ε ν η ε π ίθ ε σ η τω ν α ν δ ρ ώ ν το υ Ξ εν ο φ ώ ν τα . Ο ι λ ιγ ο σ το ί Ε λ λ η ν ε ς ιππ είς μ ά λ ισ τα κ α τ ε δ ίω ξ α ν τ ο υ ς ε χ θ ρ ο ύ ς . Σ το μ ε τ α ξ ύ ο ι Κ α ρ δ ο ύ χ ο ι ε ίχ α ν π λη σ ιά σ ει τ ο υ ς π α ρ α τ ε τ α γ μ έ ν ο υ ς γ ια μ ά χ η ά ν ­ δ ρ ε ς τ ο υ Ξ ε ν ο φ ώ ν τα σ τη ν ό τια ό χ θ η . Τ η ν ίδια ώ ρα ο ι Ε λ λ η ν ε ς ψ ιλο ί έ λ α β α ν θ έ σ ε ις ε ν τ ό ς το υ π ο τα μ ο ύ , έ τ ο ιμ ο ι να υ ­ π ο σ τη ρ ίξο υ ν μ ε β λ ή μ α τα τ ο υ ς ο π λ ίτε ς . Μ ό λ ις ο ι Κ α ρ δ ο ύ χ ο ι π λη σ ία σ α ν και τ α β λ ή μ α τά τ ο υ ς ά ρ χισ α ν να κ τυ π ο ύ ν σ το τ ε ίχ ο ς τω ν ασ π ίδω ν τω ν ο π λ ιτώ ν, οι τ ε λ ε υ τ α ίο ι έ ψ α λ α ν τ ο ν π αιάνα κα ι ε φ ό ρ μ η σ α ν ε ν α ν τ ίο ν τ ο υ ς τ ρ έ π ο ν τ ά ς τ ο υ ς σ ε φ υ γ ή . Τ ό τε ή χ η σ ε η σ ά λπ ιγγα δ ίδ ο ­ ν τα ς τ ο σ ύ ν θ η μ α γ ια τα χ ε ία διά β α σ η το υ π ο τα μ ο ύ . Ο ρ ισ μ έ ν ο ι απ ό τ ο υ ς β α ρ ­ β ά ρ ο υ ς , ό τα ν ε ίδ α ν ό τι ο ι Ε λ λ η ν ε ς δ ε ν τ ο υ ς κ α τ ε δ ίω κ α ν α λ λ ά δ ιέσ χ ιζα ν τ ο ν π ο ­ τα μ ό , ε π έ σ τρ ε ψ α ν ε κ ε ί κα ι ά ρ χισ α ν να βά λλο υ ν. Τα β λ ή μ α τα τω ν ψ ιλώ ν κα ι μια ε λ λ η ν ικ ή α ν τε π ίθ ε σ η σ τά θ η κ α ν ικανά

να τ ο υ ς « σ υ ν ετίσ ο υ ν » κα ι να τ ο υ ς απομ α κρ ύ ν ο υ ν . Μ ε τ ο ν τρ ό π ο α υ τό η ε λ λ η ν ικ ή σ τρ α ­ τιά δ ιέσ χ ισ ε τ ο ν Κ ε ν τ ρ ίτ η π ο τα μ ό και β ρ έ θ η κ ε α σ φ α λ ή ς σ τη ν Α ρ μ ε ν ία . Οι α­ π ώ λ ε ιε ς κ α τά τη δ ιά β α σ η π ε ρ ιο ρ ίσ τη ­ κα ν σ ε ε λ ά χ ισ το υ ς ε λ α φ ρ ά τ ρ α υ μ α τ ι­ σ μένο υ ς ά νδρ ες. Μ ε τ ά από α υ τή τ η ν α ρ ισ το υ ρ γ η μ α τική επ ιχ είρ η σ η ο ι Ε λ λ η ν ε ς α ν α σ υ ν τά χ θ η ­ κα ν και β ά δ ισ α ν β ό ρ εια . Π έρ α σ α ν τις π η γ έ ς το υ Τ ίγρη, δ ιέσ χ ισ α ν τ ο ν π α ρα π ό ­ τα μ ο το υ Ε υ φ ρ ά τη Τ η λ ε β ό α και ύ σ τε ρ α απ ό π ο ρ εία 170 χ λ μ . π ερ ίπ ο υ ε ισ ή λ θ α ν σ τη δ υ τικ ή Α ρ μ ε ν ία . Ε κ ε ί τ ο υ ς υ π ο δ έ ­ χ θ η κ ε ο δ ε ύ τ ε ρ ο ς σ τη ν ιερ α ρ χ ία τ η ς χώ ρ α ς κα ι έ μ π ισ το ς τ ο υ Α ρ τ α ξ έ ρ ξ η Τιρίβ α ζο ς , π ου τ ο υ ς π ρ ό τε ιν ε τ η σ ύναψ η σ υ ν θ ή κ η ς σ ύ μ φ ω να μ ε τ η ν ο π ο ία θ α τ ο υ ς ε π έ τ ρ ε π ε τ η ν ε λ ε ύ θ ε ρ η δ ιέ λ ε υ σ η από τ η ν π ερ ιο χ ή το υ και θ α τ ο υ ς π ρ ο μ ή ­ θ ε υ ε τρ ό φ ιμ α μ ε τ ο ν ό ρ ο να μη λ ε η λ α ­ τ ή σ ο υ ν τ η χώ ρα. Ο ι π ρ ο τά σ εις το υ Τιρίβ α ζο υ φ ά ν η κ α ν λ ο γ ικ έ ς σ το υ ς Ε λ λ η ν ες σ τρ α τη γ ο ύ ς κα ι έ γ ιν α ν α π ο δ ε κ τ έ ς . Σ τη σ υ ν έχ ε ια η σ τρ α τιά β ά δ ισ ε ά λ λ α 70 χλμ. και σ τρ α το π έ δ ε υ σ ε σ ε χω ριά τ η ς π ε ρ ιο ­ χ ή ς ό π ο υ υ π ή ρ χ ε α φ θ ο ν ία τρ ο φ ίμ ω ν . Ο Τ ιρ ίβ α ζο ς, π ου ε ίχ ε ε ν ισ χ ύ σ ει τ ο ν σ τρ α ­ τ ό το υ μ ε Χ ά λ υ β ε ς κα ι Τ α ό χου ς μ ισ θ ο ­ φ ό ρ ου ς, π αρα κολουθούσ ε το υ ς Ε λλη­ ν ε ς απ ό α π όσ τα σ η α σ φ α λ ε ία ς . Οι σ τρ α τη γ ο ί ε ίχ α ν δ ε χ θ ε ί τ ις π ρ ο τά ­ σ εις τ ο υ Τ ιρ ίβ α ζο υ , ό μ ω ς δ ε ν τ ο ν εμ π ι­ σ τεύ ο ν τα ν . ΓΥ α υ τό α π έ σ τε ιλ α ν έ ν α α­ π όσ π ασ μα γ ια α να γνώ ρ ισ η . Ο τα ν τ ο τ μ ή ­ μα ε π έ σ τρ ε ψ ε ε ίχ ε μ α ζί τ ο υ α ιχ μ ά λ ω το έ ν α ν Π έρ σ η σ τρ α τιώ τη το υ Τ ιρ ίβ α ζο υ . Υ ­ σ τε ρ α απ ό α νά κρ ισ η ο Π έρ σ η ς ο μ ο λ ό γ η ­ σε ό τι ο Τ ιρ ίβ α ζο ς ε ίχ ε σ υ γ κ ε ν τρ ώ σ ε ι τις δ υ ν ά μ ε ις τ ο υ σ το μ ο ν α δ ικ ό π έρ α σ μ α π ου υ π ή ρ χ ε μ ε σ κο π ό να π ρ ο σ β ά λ ει τ ο υ ς Ε λ λ η ν ε ς τ η σ τιγ μ ή τ η ς δ ιέ λ ε υ σ ή ς τ ο υ ς . Ο ι σ τρ α τη γ ο ί α π οφ ά σ ισ α ν τ ό τ ε να ε ν ε ρ γ ή σ ο υ ν π ρ ώ το ι. Σ υ γ κ έ ν τρ ω σ α ν το ν σ τρ α τό κα ι ε π ιτ έ θ η κ α ν α ιφ ν ιδ ια σ τικ ά σ το υ ς ε χ θ ρ ο ύ ς τ ρ έ π ο ν τ ά ς τ ο υ ς σ ε φ υ ­ γ ή . Α νά μ εσ α σ τα λ ά φ υ ρ α ή τα ν κα ι η σ κη ­ ν ή κα ι τ α π ροσ ω π ικά α ν τ ικ ε ίμ ε ν α το υ Τι­ ρ ίβ α ζο υ . Τ η ν ε π ο μ έ ν η π αρά τ η ν κ α κ ο κ α ιρ ία κα ι τ ο π υ κ ν ό χ ιό ν ι οι Ε λ λ η ν ε ς σ υ ν έχ ισ α ν τ η ν π ο ρ εία π ριν ο ι ε χ θ ρ ο ί π ρ ο λ ά β ο υ ν να α ν α σ υ γ κ ρ ο τη θ ο ύ ν . Β ά δ ισ α ν π ερ ίπ ο υ 70 χ λ μ . μ έσ ω τ η ς χ ιο ν ισ μ έ ν η ς α ρ μ ε ν ικ ή ς π εδ ιά δ α ς κα ι δ ιέσ χ ισ α ν τ ο ν Ε υ φ ρ ά τη σε έ ν α α β α θ έ ς σ χ ετικ ά σ η μ είο κ ο ν τ ά σ τις π η γ έ ς το υ . Α π ό ε κ ε ί σ υ ν έχ ισ α ν τ η ν π ο­ ρ εία υπό ε ξ α ιρ ε τ ικ ά α ν τ ίξ ο ε ς σ υ ν θ ή κ ε ς . Το ύ ψ ο ς το υ χ ιο ν ιο ύ ή τ α ν τό σ ο μ εγ ά λ ο ώ σ τε ο ι ά ν δ ρ ε ς β υ θ ίζ ο ν τα ν μ έσ α το υ . Τ ρ ό φ ιμ α δ ε ν ή τ α ν δ υ ν α τό να ε ξ ε υ ρ ε θ ο ύ ν σ τη ν α κ α τ ο ίκ η τ η ε κ ε ίν η π ερ ιο χ ή . Ο ι κ α κ ο υ χ ίε ς ε ίχ α ν ω ς α π ο τέ λ ε σ μ α τ η ν α π ώ λ εια 30 σ τρ α τιω τώ ν κα ι α ρ κ ε τ ώ ν ζώ ­ ων. Π ο λ λ ο ί σ τρ α τιώ τε ς είχ α ν χ ά σ ει τ η ν όρ α σ ή τ ο υ ς απ ό τ ο χ ιό ν ι κα ι ά λ λ ο ι είχ α ν υ π ο σ τεί κ ρ υ ο π α γ ή μ α τα . Υπό α υ τ έ ς τ ις σ υ ν θ ή κ ε ς κ α τό ρ θ ω σ α ν τ α π ρ ο π ο ρ ευ ό -

μ εν α τ μ ή μ α τ α να φ θ ά σ ο υ ν σ ε μια κώ μη, όπ ου κα ι σ τρ α το π έδ ευ σ α ν . Π ο λ λ ο ί σ τρ α ­ τ ιώ τ ε ς β ρ ίσ κ ο ν τα ν σε ά θ λ ια κ α τά σ τα σ η και ό τα ν α ρ γ ό τε ρ α δ ό θ η κ ε δ ια τα γ ή για σ υνέχ ισ η τ η ς π ο ρ εία ς α ρ ν ή θ η κ α ν να π ρ ο χω ρ ή σ ο υ ν, π α ρ α κ α λ ώ ν τα ς τ ο ν Ξ εν ο φ ώ ν τα να τ ο υ ς σ κ ο τώ σ ει επ ί τό π ο υ για να μ η ν π έσ ο υ ν ζω ν τα ν ο ί σ τα χ έ ρ ια τω ν ε χ θ ρ ώ ν π ου α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ α ν , Ο Ξ εν ο φ ώ ­ ν τ α ς ο ύ τ ε τ ο υ ς σ κό τω σ ε, ο ύ τ ε τ ο υ ς εγ κ α τ έ λ ε ιψ ε . Α ν τίθ ε τα , μ ε τ ο υ ς ε υ ρ ισ κ ό ­ μ ε ν ο υ ς σ ε κ α λ ύ τε ρ η κ α τά σ τα σ η σ τρ α ­ τ ιώ τ ε ς τ η ς ο π ισ θ ο φ υ λ α κ ή ς ε π ιτ έ θ η κ ε σ το υ ς ε χ θ ρ ο ύ ς , έ χ ο ν τα ς δ ια τ ά ξ ε ι το υ ς α σ θ ε ν ε ίς να π ρ ο κ α λ ο ύ ν όσ ο τ ο δ υ ν α τό ν π ερ ισ σ ό τερ ο θ ό ρ υ β ο . Ε ίχε σ κ ο τε ιν ιά σ ε ι και ο ι ε χ θ ρ ο ί δ ε ν θ α μ π ο ρ ο ύ σ α ν να α ν τιλ η φ θ ο ύ ν ε ύ κ ο λ α τ ο ο λ ιγ ά ρ ιθ μ ο τ η ς επ ι­ τ ιθ έ μ ε ν η ς δ ύ ν α μ η ς . Το σ χ έδ ιο το υ Ξ εν ο φ ώ ν τα π έ τ υ χ ε και ο ι ε χ θ ρ ο ί δ ια σ κ ο ρ ­ π ίσ θηκαν. Ο ι κ α τ α β ε β λ η μ έ ν ο ι σ τρ α τιώ τε ς ε ­ γ κ α τα σ τά θ η κ α ν τ η ν ε π ο μ έ ν η σ τα γ ύ ρ ω χω ριά χω ρ ίς να α φ ή σ ο υ ν πίσω ο ύ τ ε έ ν α ν σ ύ ν τρ ο φ ό τ ο υ ς . Από τ ο υ ς κ α τ ο ίκ ο υ ς τω ν χω ριώ ν ο σ τρ α τό ς π ρ ο μ η θ ε ύ τ η κ ε τρ ό φ ιμ α και π ή ρ ε π λ η ρ ο φ ο ρ ίε ς σ χ ετικ ά μ ε τ ις ο δ ε ύ σ ε ις τ η ς π ε ρ ιο χ ή ς . Α φ ο ύ α ­ ν α π α ύ θ η κ ε και α ν ε φ ο δ ιά σ τ η κ ε ά ρ χισ ε π ά λι να β α δ ίζ ε ι υπ ό τ η ν κ α θ ο δ ή γ η σ η ν τό π ιο υ ο δ η γ ο ύ . Σ ύ ν το μ α ό μ ω ς ο ο δ η ­ γ ό ς ε γ κ α τ έ λ ε ιψ ε τ ο υ ς Ε λ λ η ν ε ς λόγω τη ς κ α κ ή ς σ υ μ π ε ρ ιφ ο ρ ά ς το υ Χ ειρ ίσ ο φ ο υ α π έ ν α ν τι το υ . Υ σ τερ α απ ό ε π τα ή μ ε ρ η π ο ρ εία η ε λ ­ λ η ν ικ ή δ ύ ν α μ η έ φ θ α σ ε σ τις ό χ θ ε ς το υ π ο τα μ ο ύ Φάση (σ η μ ε ρ ιν ό ς Α ρ ά ξη ς ). Δ ιέ ­ σχισαν τ ο ν π ο τα μ ό και β ά δ ισ α ν ά λ λ α 55 χ λ μ , ώ σπου ε ίδ α ν τ ο μ ο ν α δ ικ ό π έρ α σ μ α Ε λληνας π ελ τα σ τή ς .

α ν ά μ εσ α σ τα β ο υ ν ά , τ ο ο π ο ίο ό μ ω ς φ υ ­ λ α σ σ ό τα ν από π ο λ υ ά ρ ιθ μ ε ς ε χ θ ρ ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις . Μ π ρ ο σ τά από ο χ υ ρ ω μ έ ν ο υ ς ε ­ χ θ ρ ο ύ ς ο ι Ε λ λ η ν ε ς σ τρ α τη γ ο ί α π ο φ ά σ ι­ σ αν να α π ο φ ύ γ ο υ ν μ ετω π ικ ή επ ίθ εσ η . Μ ε τ ά από π ρ ό τα σ η τ ο υ Ξ ε ν ο φ ώ ν τα συγ κ ρ ο τ ή θ η κ ε έ ν α απ όσ π α σ μα π ου θ α ε ί­ χ ε ω ς α π ο σ το λή να α ν έ β ε ι α θ έ α τ ο σ το β ο υ ν ό και να π έσ ει πάνω σ το υ ς ε χ θ ρ ο ύ ς π ου φ ρ ο υ ρ ο ύ σ α ν τ ο π έρ α σ μ α , τ η ν π ρ ο ­ σ οχή τω ν ο π ο ίω ν θ α α π οσ π ο ύσ ε ο ό ­ γ κ ο ς το υ ε λ λ η ν ικ ο ύ σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ ο ς . Λ ίγο π ριν σ κ ο τε ιν ιά σ ε ι ο Χ ειρ ίσ ο φ ο ς έ τ α ξ ε τ ο σ τρ ά τε υ μ α σ ε θ έ σ η μ ά χ η ς σε α π όσ τα σ η 2 χ λ μ . από τ ο υ ς ε χ θ ρ ο ύ ς . Την ίδια ώ ρα τ ο ε ιδ ικ ό απ όσ πασμα ά ρ χ ιζε από ά λ λ ο σ η μ είο τ η ν επ ίπ ο ν η α νάβασ η. Σ ύ ν το μ α οι ά ν δ ρ ε ς το υ α π οσ π ά σ μ α το ς κ α τ έ λ α β α ν τ η ν κ ο ρ υ φ ή κα ι ειδ ο π ο ίη σ α ν τ ο υ ς υ π ό λο ιπ ο υ ς γ ια τ ο ε π ίτ ε υ γ μ ά τ ο υ ς α ν ά β ο ν τα ς φ ω τιέ ς . Οι φ ω τ ιέ ς ό μ ω ς έγ ιν α ν α ν τ ιλ η π τ έ ς κα ι από τ ο υ ς ε χ θ ρ ο ύ ς , π ου έ λ α β α ν π ρ ο λ η π τικ ά μ έ τρ α . Ο τα ν ξ η ­ μ έρ ω σ ε ο Χ ειρ ίσ ο φ ο ς ε π ιτ έ θ η κ ε κ α τά τω ν Ταόχω ν κα ι τω ν Χ α λ ύ β ω ν π ου φ ρ ο υ ­ ρ ο ύ σ α ν τ ο π έρ α σ μ α . Τ η ν ίδια ώ ρα τ ο ε λ ­ λ η ν ικ ό απ όσ πασμα π ου ε ίχ ε κ α τα λ ά β ε ι τ η ν κ ο ρ υ φ ή ε π ιτ έ θ η κ ε σ το π λ ε υ ρ ό τω ν αντιπ άλω ν. Α υ τ ο ί γ ια να α ν τιμ ε τω π ίσ ο υ ν τ η ν α π ειλ ή σ το π λ ε υ ρ ό τ ο υ ς είχ α ν αποσπ άσ ει έ ν α τ μ ή μ α τ η ς σ τρ α τιά ς το υ ς . Σ ύ ν το μ α η α ν ω τ ε ρ ό τ η τ α τω ν Ε λ λ ή ­ νω ν σ ε εκ π α ίδ ευ σ η , π ειθ α ρ χ ία και ο π λ ι­ σ μό β ά ρ υ ν ε σ το π εδ ίο τ η ς μ ά χ η ς και το ε χ θ ρ ικ ό απ όσ π ασ μα τρ ά π η κ ε σ ε φ υ γ ή α φ ή ν ο ν τα ς α κ ά λ υ π το τ ο π λ ε υ ρ ό το υ κ υ ­ ρ ίο υ ό γ κ ο υ τ ο υ σ τρ α το ύ τ ο υ ς . Σ ε λίγ ο η α ν τίπ α λ η σ τρ α τιά , π ιε ζ ό μ ε ν η κ α τά μ έ ­ τω π ο απ ό τ ο υ ς ά ν δ ρ ε ς τ ο υ Χ ειρ ίσ ο φ ο υ κα ι σ το π λ ε υ ρ ό από τ ο απ όσπασμα, τ ρ ά ­ π η κ ε σ ε ά τ α κ τ η φ υ γ ή . Π α ν ικ ό β λ η το ι ο ι Ταόχοι και ο ι Χ ά λ υ β ε ς π ε το ύ σ α ν τα όπ λα τ ο υ ς κα ι έ φ ε υ γ α ν τ ρ έ χ ο ν τ α ς . Μ ε τ ά τ η ν ίκ η οι έσ τη ­ σαν τρ ό π α ιο και σ υ ν έχ ισ α ν τ η ν κίν η σ ή το υ ς . Υ ­ σ τε ρ α από π ε ν θ ή ­ μ ε ρ η π ο ρ εία εισ ή λθ α ν σ τη χ ώ ρα τω ν Ταό­ χων. Ε κ ε ί ά ρ χισ α ν κα ι π άλι να α ν τιμ ε τω π ίζ ο υ ν ε λ λ ε ίψ ε ις σ ε τρ ό φ ιμ α , ε π ε ιδ ή ο ι Ταόχοι ε ίχ α ν α π ο σ υ ρ θ ε ί σ ε ο χ υ ρ ά μ έ ­ ρ η π α ίρ ν ο ν τα ς μ α ζί τ ο υ ς κ α ­ θ ε τ ί χ ρ ή σ ιμ ο . Π αρά τ ις π α ρ ε ν ο ­ χ λ ή σ ε ις τω ν τ ε λ ε υ τ α ίω ν οι Ε λ λ η ­ ν ε ς κ α τό ρ θ ω σ α ν να π ερ ά σ ο υ ν από τη χ ώ ρα μ ε ε λ ά χ ισ τε ς α π ώ λ ειες . Α πό τη γ η τω ν Ταόχω ν π έρ α σ α ν σ τη χ ώ ρ α τω ν Χαλύβω ν. Α υ τ ο ί ε ίχ α ν τη φ ή μ η ε ξ α ιρ ε τ ικ ώ ν π ο λ εμ ισ τώ ν , α λλά δ ε ν τ ό λ ­ μ η σ α ν ν α α ν τιπ α ρ α τα χ θ ο ύ ν σ τη ν ο π λ ιτική φ ά λ α γ γ α - σ το ά κ ο υ σ μ α τ η ς είδ η σ η ς γ ια τ η ν εισ β ο λ ή τω ν Ε λ λή ν ω ν α π ο σ ύ ρ ­ θ η κ α ν σ ε φ ρ ο ύ ρ ια και ά λ λ ε ς ο χ υ ρ έ ς θ έ ­ σ εις. Α ν ε ν ό χ λ η το ς ο σ τρ α τό ς έ φ θ α σ ε

Λ ό γ χ ες και σ α υ ρ ω τή ρ ες δοράτων.

σ το ν π ο τα μ ό Α ρπ ασ ο, τ ο ν δ ιέσ χ ισ ε και ε ισ έ β α λ ε σ τη Σ κ υ θ ία . Ε κ ε ί α ν ε φ ο δ ιά σ τ η κ ε και σ υ ν έχ ισ ε τ η ν π ο ρ εία . Τ έσ σ ε­ ρ ις η μ έ ρ ε ς α ρ γ ό τ ε ρ α οι Ε λ λ η ν ε ς έ φ θ α σαν σ τη μ εγ ά λ η π ό λη Γ υ μ νιά δ α (ο ρ ισ μ έ ­ ν ο ι μ ε λ ε τ η τ έ ς τ η ν τ α υ τ ίζ ο υ ν μ ε το σ η­ μ ε ρ ιν ό Ε ρ ζ ερ ο ύ μ ). Ο το π ικ ό ς η γ ε μ ό ν α ς τ ο υ ς δ έ χ θ η κ ε φ ιλ ικ ά και τ ο υ ς δ ιέ θ ε σ ε ο δ η γ ό , π ου ύ σ τε ρ α από π ε ν θ ή μ ε ρ η π ο ­ ρ εία τ ο υ ς ο δ ή γ η σ ε σ το ό ρ ο ς Ο ή χ η ς . Α πό ε κ ε ί α ν τίκ ρ υ σ α ν τη θ ά λα σ σ α , τ ο ν φ ιλ ικ ό Ε ύ ξ ε ιν ο Π ό ν το . Δ α κ ρ υ σ μ έν ο ι οι σ τ ρ α τ ιώ τ ε ς α γ κ α λ ιά ζ ο ν τα ν , φ ιλ ο ύ σ ε ο έ ν α ς τ ο ν ά λ λ ο κα ι φ ώ ν α ζα ν « θ ά λ α ττα , θ ά λ α τ τα !» . Α μ έσ ω ς οι ά ν δ ρ ε ς ύψ ω σ αν τ ύ μ β ο σ το ν ο π ο ίο τ ο π ο θ έ τ η σ α ν ε χ θ ρ ικά ό π λα π ου ε ίχ α ν κ υ ρ ιε ύ σ ε ι σ ε π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ε ς μ ά χ ες . Α φ ο ύ ε υ χ α ρ ίσ τη σ α ν τ ο ν ο δ η γ ό και τ η ν α ν τά μ ε ιψ α ν μ ε π λο ύσ ια δώ ρ α κ α τ η ­ φ ό ρ ισ α ν Kat σ τρ α το π έ δ ε υ σ α ν σ ε κ ο ν τ ι­ νό χω ριό. Τ η ν ε π ο μ έ ν η σ υ ν έχ ισ α ν τ η ν π ο ρ εία κα ι β ρ έ θ η κ α ν σ τη χώ ρα τω ν Μ ακρώ νω ν. Α υ το ί σ τη ν α ρ χή φ ά ν η κ α ν ε ­ χ θ ρ ικ ο ί π ρ ο ς τ ο υ ς Ε λ λ η ν ε ς και ε τ ο ιμ ά ­ σ τη κ α ν να τ ο υ ς π ο λ εμ ή σ ο υ ν . Γ ρ ή γο ρ α ό ­ μ ω ς ε π ιτ ε ύ χ θ η κ ε σ υ ν εν ν ό η σ η μ ε τ α ξ ύ τω ν δ ύ ο π λευρώ ν. Ο ι Μ ά κ ρ ω ν ες δ ε σ μ ε ύ ­ τ η κ α ν να ο δ η γ ή σ ο υ ν τ ο υ ς Ε λ λ η ν ε ς και να τ ο υ ς π ρ ο μ η θ ε ύ σ ο υ ν τρ ό φ ιμ α α ν οι τ ε λ ε υ τ α ίο ι τ ο υ ς β ο η θ ο ύ σ α ν σ το ν π ό λ ε ­ μο κ α τά τω ν Κόλχω ν. Ο ι Ε λ λ η ν ε ς σ υ μ φ ώ ­ ν η σ α ν κα ι υπ ό τ η ν κ α θ ο δ ή γ η σ η τω ν Μ α κ ρ ώ ν ω ν ε ισ έ β α λ α ν σ τη χ ώ ρα τω ν Κόλχω ν. Οι τ ε λ ε υ τ α ίο ι π ρ ο σ π ά θ η σ α ν να τ ο υ ς α ν τιμ ετω π ίσ ο υ ν . Σ τη μ ά χη π ου α­ κ ο λ ο ύ θ η σ ε ό μ ω ς σ υ ν ετρ ίβ η σ α ν και τ ρ ά ­ π η κα ν σ ε φ υ γ ή . Λ ίγ ε ς η μ έ ρ ε ς μ ε τ ά τ η μ ά χη η ε λ λ η ν ι­ κή δ ύ ν α μ η έ φ θ α σ ε σ τη ν Τ ρ α π εζο ύ ν τα , τ η μ ε γ ά λ η ε λ λ η ν ικ ή π ό λη το υ Π ό ν το υ (α π ο ικία τ η ς Σινώ π ης), όπ ο υ έ γ ιν ε δ ε κ τ ή μ ε εν θ ο υ σ ια σ μ ό . Η τα ν Φ εβ ρ ο υ ά ρ ιο ς τ ο υ 400 π.Χ. Ο ι « Μ ύ ρ ιο ι» , όπω ς έ μ ε ιν α ν

mme

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Π έρ σ η ς το ξ ό τη ς (πίνακας του Ν ίκου Πάνου για τη «ΣΙ»).

σ τη ν ισ το ρ ία οι η ρ ω ικ ο ί α υ το ί ά ν δ ρ ε ς , είχ α ν σ ω θ εί. Οι π ε ρ ιπ έ τ ε ιε ς τ ο υ ς ό μ ω ς δ ε ν ε ίχ α ν τε λ ε ιώ σ ε ι. Υ σ τερ α απ ό μ α κρ ά π ο ρ εία και π ο λ λ έ ς μ ά χ ε ς έ φ θ α σ α ν σ τη Θ ρ ά κ η . Λ ίγο ι απ ό α υ τ ο ύ ς ε π έ σ τρ ε ψ α ν σ τις ε σ τ ίε ς τ ο υ ς . Οι π ε ρ ισ σ ό τε ρ ο ι ε ν ώ ­ θ η κ α ν μ ε τ ο ν σ τρ α τό τω ν Σ π α ρ τια τώ ν π ου π ο λ ε μ ο ύ σ ε τ ο υ ς Π έ ρ σ ε ς σ τη Μ ικρ ά Ασία. Το τ α ξ ίδ ι τω ν « Μ υρ ίω ν» κ ρ ά τη σ ε έ ­ ν α ν χ ρ ό ν ο κα ι τ ρ ε ις μ ή ν ε ς . Κ α τά τη δ ιά ρ κ ε ιά το υ χ ά θ η κ α ν π ερ ίπ ο υ 5.000 ά ν ­ δ ρ ε ς . Ο τα ν α ρ γ ό τε ρ α έ γ ιν ε κ α τ α μ έ τ ρ η ­ ση το υ σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ ο ς σ τη ν Κ ερ α σ ο ύ ν τα , τ ο σ ώ μα β ρ έ θ η κ ε να α ρ ιθ μ ε ί 8.600 σ τρ α τιώ τε ς . Π αρά τ ις α π ώ λ ε ιε ς , π ου α ν τιπ ρ ο σ ώ ­ π ευ α ν το έ ν α τ ρ ίτ ο σ χ εδ ό ν τ η ς α ρ χ ικ ή ς δ ύ ν α μ η ς η οπ ο ία ξ ε κ ίν η σ ε απ ό τα Κ ο ύ ν α ξα , η π ο ρ εία τω ν « Μ υρ ίω ν» α­ π έ δ ε ιξ ε π ε ρ ίτρ α ν α τ η ν α ξία τω ν Ε λ ­ λ ή ν ω ν μ α χ η τώ ν , π ου υπ ό ε μ π ν ε υ ­ σ μ έ ν η η γ εσ ία ή τα ν ικα ν ο ί γ ια κ ά θ ε ε ­ π ίτευ γ μ α . Θ ε ω ρ ε ίτ α ι β έ β α ιο ό τ ι κ α ν έ ν α ς π ριν από τ ο υ ς « Μ υ ρ ίο υ ς » δ ε ν ε ίχ ε διαν ο η θ ε ί το ε ν δ ε χ ό μ ε ν ο δ ια φ υ γ ή ς π εζή απ ό τ η ν κα ρ δ ιά τ η ς Π ερ σ ικ ή ς Α υ τ ο κ ρ α ­ το ρ ία ς . Οι « Μ ύ ρ ιο ι» π έ τυ χ α ν τ ο α κ α τ ό ρ ­ θ ω το . Β ά δ ισ α ν επ ί 15 μ ή ν ε ς π ο λ εμ ώ ­ ν τ α ς τ ο υ ς ε χ θ ρ ο ύ ς και τα σ το ιχ ε ία τ η ς φ ύ σ η ς και χ ά ρ η σ τη ν η γ εσ ία τ ο υ ε ρ α σ ι­ τ έ χ ν η σ τρ α τιω τικ ο ύ Ξ εν ο φ ώ ν τα , σ τη ν άρ ισ τη ε κ π α ίδ ευ σ ή τ ο υ ς , σ το υ ψ η λό η θ ι­ κό, σ τη ν α ίσ θ η σ η υ π ε ρ ο χ ή ς και σ το θ ά ρ ρ ο ς τ ο υ ς π έ τυ χ α ν τ ο ν σ τόχο , τ α π ε ι­ ν ώ ν ο ν τα ς τ η ν π α νίσ χ υ ρ η α υ το κ ρ α τ ο ρ ία το υ Α ρ τ α ξ έ ρ ξ η . Δ ε ν είχ α ν, ά λ λ ω σ τε, ά λ ­ λη επ ιλ ο γ ή . Η δ ε ιλ ία ισ ο δ υ ν α μ ο ύ σ ε μ ε θ ά ν α τ ο , φ ρ ικ τό και α τιμ ω τικ ό , γ ε γ ο ν ό ς π ου δ ε ν τα ίρ ια ζ ε σ ε ε λ ε ύ θ ε ρ ο υ ς ά ν ­ δρες. ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Ασπίδα, Θ ώ ρακας, ξίφ ο ς και κρά νος μ ε διπλό λο φ ίο (ερ υ θ ρ ό μ ο ρ φ η υδρία το υ 5ου αι. π.Χ., Π αρίσι, Μ ο υ σ είο Λ ο ύ β ρ ο υ ).

D I D / \ I \ J I Γ Μ Ψ ΙΜ (1) ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Υ ΕΘ Ν Ο ΥΣ, Ε κ δ ο τικ ή Αθηνών. (2) ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Υ Π Ο Λ ΙΤ ΙΣ Μ Ο Υ , ε κ δ ό σ εις Χάρη Π ά τσ η . (3) Ξ ενο φ ώ ν τα : Κ ΥΡΟ Υ Α Ν Α Β Α Σ ΙΣ /Κ Α Θ Ο Δ Ο Σ ΤΩ Ν Μ Υ Ρ ΙΩ Ν . εκ δ ό σ εις Π άπ υρος. (4) P. Conolly: Η Π Ο Λ Ε Μ ΙΚ Η ΤΕΧΝ Η ΤΩΝ Α Ρ Χ Α ΙΩ Ν Ε Λ Λ Η Ν Ω Ν , εκ δ ό σ εις Σ ιδ έρ η . (5) Χ έρ μ α ν Μ π έν γ κ τσ ο ν : ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ ΤΗΣ Α ΡΧΑ ΙΑ Σ Ε Λ Λ Α Δ Α Σ , εκ δ ό σ εις Μ έλισ σ α , Α θή να , 1991. (6) J.K. A nderson: Η Π Ο Λ Ε Μ ΙΚ Η ΤΕΧΝΗ Ε Π Ι ΞΕΝ Ο Φ Ω Ν ΤΟ Σ, Γ Ε Σ /Δ ΙΣ , Α θή να , 1973. (7) Α νά ργυρ ου Μ π ά λλα : Ο Α Ρ Η Σ Ε ΙΣ ΤΗΝ ΓΗ Ν , Γ Ε Σ /Δ ΙΣ , Α θή ν α , 1965.

Γ ΙΤ .Τ Λ I VEGROPON TE

; *S L

N

ί r ,< -

Η Χ α λκίδα και η γέφ υ ρ α στον π ο ρ θμ ό το υ Ευρίπ ου. Σύμφ ω να μ ε το ν Τούρκο κ ο ίρ σ ά ρ ο Π ιρ ί Ρ εϊς το κ ά σ τρ ο τη ς π ό λ φ ή τα ν τόσο ισχυρό ώ σ τε λ ίγα μόmo 9 α μπ ορούσαν να ι Λ γ κ ρ ιθ ο ύ ν μ α ζ ί το υ .

Ν ΙΚ Ο Σ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣ Δ ά σ καλος Θ εο λό γο ς

Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΑΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΩΑΜΕΘ Β' ΟΤΑΝ ΤΟ 1470 0 ΦΟΒΕΡΟΣ ΤΟΥΡΚΟΣ ΣΟΥΛΤΑΝΟΣ ΚΑΙ ΠΟΡΘΗΤΗΣ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ , ΜΩΑΜΕΘ Β \ ΠΕΡΙ ΚΥΚΛΩΣΕ ΤΗ ΧΑΛΚΙΔΑ ΜΕ ΤΟΝ ΤΕΡΑΣΤΙΟ ΣΤΡΑΤΟ ΤΟΥ, ΒΡΗΚΕ ΤΟΥΣ ΚΑΤΟΙΚΟΥΣ ΤΗΣ (ΒΕΝΕΤΟΥΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΕΣ) ΑΠΟΦΑΣΙΣΜΕΝΟΥΣ ΝΑ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΣΟΥΝ ΜΕ ΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥΣ ΑΥΤΟ ΤΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ ΠΡΟΠΥΡΓΙΟ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ. ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΑΛΩΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΓΚΡΟΠΟΝΤΕ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΙ ΟΛΑ ΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΙΚΑΝΑ ΝΑ ΣΥΓΚΙΝΗΣΟΥΝ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΙΟ ΑΠΑΙΤΗΤΙΚΟ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. ΤΑ ΙΔΑΝΙΚΑ, Η ΑΥΤΟΘΥΣΙΑ, Η ΓΕΝΝΑΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ Η ΦΡΙΚΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ,Ή ΠΡΟΔΟΣΙΑ ΚΑΙ Ο ΕΞΑΝΔΡΑΠΟΔΙΣΜΟΣ ΣΥΝΘΕΤΟΥΝ ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΥΤΟ ΔΡΑΜΑ. Η ΑΠΕΛΠΙΣΜΕΝΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΜΕΡΙΚΩΝ ΧΙΛΙΑΔΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ, ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΩΝ, ΜΠΟΡΕΙ ΤΕΛΙΚΑ ΝΑ ΜΗΝ ΑΠΕΤΡΕΨΕ ΤΗΝ ΑΣΙΑΤΙΚΗ ΛΑΙΛΑΠΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΟ ΤΗΣ ΕΡΓΟ, ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΕ ΟΜΩΣ ΟΛΟΚΛΗΡΗ ΤΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΚΑΤΕΣΤΗΣΕ ΣΑΦΗ ΤΟΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΟ ΚΙΝΔΥΝΟ ΠΟΥ ΤΗΝ ΑΠΕΙΛΟΥΣΕ.

Β λάχος Β οϊνούκος, β ο η θ η τικ ό ς του 0 9 ω μ α ν ικ ο ύ Σ τρ α το ύ . Φ έρ ει δ ο ρ υ π έλεκ υ , σ π α9ί δ υ τικ ο ύ τύπ ου, ασπίδα και αλυσ ιδω τό , 9ώ ρ α κ α . Σ τρ α τιώ τε ς α υ το ύ το υ τύπ ου β ρ ίσ κονταν σ την υπ ηρεσία των Ο θω μανώ ν το υ λ ά χ ισ το ν ως το ν 17ο αιώνα (πίνακας του Σ . Ν ιγδ ιόπ ο υλου για τη "ΣΙ").

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

α χ α ρ ά μ α τα τ η ς 15ης Ιο υ ν ίο υ το υ 1470 ο Β ε ν ε τ ό ς σ κοπ ός σ τα τε ίχ η τη ς Χ α λ κίδ α ς α ν τίκ ρ υ σ ε ένα π ρ ω τό γνω ρ ο γ ι’ α υ τό ν θ έ α μ α π ου τ ο ν έ ­ κα ν ε να τρ ίψ ε ι τα ν υ σ τα γ μ έν α μ ά τια το υ . Από τ ο ν ν ό τιο Ε υβ οϊκό ε μ φ α ν ίσ τη κ ε μία τε ρ ά σ τια το υ ρ κ ικ ή αρμάδα, μ ε κ ά θ ε άλλο παρά φ ιλ ικ έ ς δ ια θ έσ ε ις . Η τα ν ο σ τό λ ο ς το υ Μ α χ μ ο ύ τ πασά, μ εγ ά λ ο υ 6 εζύ ρ η τω ν Ο θω μανώ ν και δ ο κιμ α σ μ ένο υ δ ιο ικ η τή σε π ο λ λ ές τ ο υ ρ κ ικ έ ς ε κ σ τρ α τ ε ίε ς σ τη ν Π ε ­ λ ο π ό ννη σ ο και το ν ε υ ρ ύ τ ε ρ ο ελ λ α δ ικ ό χώ ρο. Την α σ ια τική α ρ μ ά δ α α π ο τελ ο ύ σ α ν 300 π ερίπ ου π λοία δ ια φ ό ρ ω ν τύπ ω ν, π ο ­ λ ε μ ικ ά και φ ο ρ τη γ ίδ ε ς μ ε π ο λ εμ ο φ ό δ ια α π α ρ α ίτη τα γ ια τη δ ιεξα γ ω γ ή μ α κ ρ ό χ ρ ο ­ ν η ς π ολιορ κία ς. Ο Μ ω ά μ εθ Β :, σ ο υ λ τά ν ο ς τω ν Ο θ ω μα ­ νώ ν Το ύρ κω ν και π ο ρ θ η τή ς τ η ς Κω νσ τα­ ν τιν ο ύ π ο λ η ς , ε π ιθ υ μ ο ύ σ ε από καιρό να κ α τα κ τή σ ει τη Χ α λκίδα . Η σ τρ α τη γ ικ ή θ έ ­ ση, ο π λ ο ύ το ς και το μ εγ α λ είο τ η ς το ύ ή ­ τα ν πολύ γνω σ τά. Δ ώ δ εκα χ ρ ό ν ια ν ω ρ ίτε ­ ρα, σ τις 2 Σ ε π τε μ β ρ ίο υ 1458, μ ε τά από σ υμ φ ω νία μ ε τ ο υ ς Β ε ν ε τ ο ύ ς ε ίχ ε επ ισ κεφ θ ε ί τ η ν ε υ β ο ϊκ ή π όλη και π ε ρ ιη γ ή θ η κ ε σ το υ ς δ ρ ό μ ο υ ς και τ ις π λ α τε ίε ς τη ς . Τότε σε μία δ ιπ λω μ α τική κίνησ η εντυ π ω σ ια ­ σ μού που τα υ τό χ ρ ο ν α θ α α π ο τελ ο ύ σ ε μ ε λ λ ο ν τικ ά ισ το ρ ική ειρ ω νία, οι χ ρ ισ τια ­ νοί κ ά το ικ ο ι τ η ς Χ α λ κίδ α ς δ έ χ θ η κ α ν το ν π ρ ο σ κ εκ λ η μ έ ν ο και το υ ς π ερίπ ου χ ίλ ιο υ ς σ ω μ α το φ ύ λ α κ ες ιππείς που τ ο ν σ υ ν ό δ ε υ ­ α ν μ ε ια χές και π α νη γ υ ρ ισ μ ο ύ ς. Η π ερ ί­ φ η μ η γ έ φ υ ρ α το υ Ε υρίπου ε ίχ ε σ τρ ω θ εί με βάγια, ενώ π ολλά και β α ρ ύ τιμ α δώρα π ρ ο σ φ έρ θ η κ α ν σ το ν Μ ω ά μ εθ . Τ η ν επ ο χή ε κ ε ίν η τα α σ ια τικά σ τίφ η είχα ν μ ό λ ις κα ­ τ α κ τή σ ε ι τ η ν Α θ ή να , μια ανάσα από τη ν ε υ β ο ϊκ ή π όλη, και οι Β ε ν ε τ ο ί είχ α ν κ ά θ ε λόγο να είν α ι ιδ ια ίτε ρ α π ρ ο ο ε κ τικ ο ί σ τις σ χ έσ εις το υ ς μ ε τ ο υ ς Τ ο ύ ρ κο υ ς. Τη Χ α λ ­ κίδα π ρ ο σ τά τευ ε τ ό τ ε σ υ ν θ ή κ η ε ιρ ή ν η ς μ ε τα ξ ύ τω ν Ο θ ω μα νώ ν και τω ν Β εν ε τώ ν

Τ

Ίβ

■■

Πανοραμική άποψη της Χαλκίδας και του Ευρίπου σε γκραβούρα εποχής που βρίσκεται στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη. Μιναρέδες λογχίζουν τον ευβοϊκό ουρανό ταυτόχρονα με τους βενετσιάνικους πύργους.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

από τ ο ν Α π ρίλιο το υ 1454. Ο σ ο υ λ τά ν ο ς, α π α σ χ ο λη μ ένο ς μ ε ά λλα σ τρ α τιω τικ ά ζη ­ τή μ α τα , δ ε ν έ δ ε ιχ ν ε τ ό τ ε φ α ν ερ ά τις μ ύ ­ χ ιες δ ια θ έσ ε ις π ου έ τ ρ ε φ ε ε ν α ν τίο ν τ η ς β ε ν ε τ ικ ή ς κτή σ η ς. Μ έσ α σ τη ν π όλη μ ίλ η ­ σε φ ιλ ικά μ ε τ ο υ ς κ α το ίκ ο υ ς και δ ια σ χίζο­ ν τα ς έφ ιπ π ος το υ ς σ τεν ο ύ ς δ ρ ό μ ο υ ς τη ς τη ν κ α τό π τευ σ ε ε ρ ε υ ν η τ ικ ά από ύψω μα τη ς π ερ ιο χ ή ς. Για το γ ε γ ο ν ό ς τ η ς επ ίσ κ ε­ ψ ης και τ η ς η γ ε μ ο ν ικ ή ς α υ τή ς κ α τό π τευ σης π ο λ λ ές σ υ ζη τή σ εις έγιν α ν , α κό μ α και σ τη ν ίδια τη Σ ύ γ κ λ η το τ η ς Β ε ν ε τία ς . Ε κεί ο Β ιττό ρ ιο Κ απ έλα α ν α φ έ ρ θ η κ ε σ το σ υμ ­ βάν, π α ρ α τη ρ ώ ν τα ς ο ρ θ ά τη ν π ρ ό θ εσ η το υ Μ ω ά μ εθ να ε ξ ε τ ά σ ε ι τη θ έσ η και τις α μ υ ν τικ έ ς δ υ ν α τ ό τ η τ ε ς τ η ς Χ α λ κίδ α ς για να τ η ν κ α τα λ ά β ει α ρ γ ό τερ α . Δ ε ν ή τα ν ό μ ω ς μόνο η σ τρ α τη γ ικ ή θ έ ­ ση τ η ς π όλης, ο π λ ο ύ το ς και το σ πουδαίο λ ιμ ά ν ι τ η ς π ου το 1470 ώ θησ αν τ ο ν Τ ο ύρ ­ κο η γ ε μ ό ν α να ε κ σ τρ α τε ύ σ ε ι ε ν α ν τίο ν τη ς . Οι σ υ ν εχ είς π ε ιρ α τικ έ ς ε π ιδ ρ ο μ ές που ε ξα π έλ υ α ν οι Β ε ν ε το ί σε β ά ρ ο ς το υ δ ε ν τ ο ν ά φ η ν α ν α δ ιά φ ο ρ ο . Το λ α τιν ικ ό α υ τό π ροπ ύργιο, η κ υ ρ ιό τερ η ν α υ τικ ή βά ­ ση τ η ς Γ α λη ν ό τα τη ς Δ η μ ο κ ρ α τία ς σ το Α ι­ γαίο π έλ α γ ο ς, που ε ξυ π η ρ ε το ύ σ ε τα π ει­ ρ α τικά σ χέδ ια τ η ς Β ε ν ε τία ς σ ε β ά ρ ο ς τω ν Ο θω μανώ ν, ή τα ν α γ κ ά θ ι σ το μ ά τι το υ σ ο υ λτά νο υ . Δ ε ν είχ ε, ε ξά λ λ ο υ , π ερ ά σ ει μ εγ ά λ ο χ ρ ο ν ικ ό δ ιά σ τη μ α από τ ό τ ε που ο Λ α τίν ο ς ν α ύα ρ χος Ν ικολό ν τα Κ ανάλ με 20 γ α λ έ ρ ε ς το υ β ε ν ε τικ ο ύ σ τό λ ο υ είχ ε κ α τα σ τρ έ ψ ε ι και λ ε η λ α τή σ ε ι τη θ ρ α κ ικ ή Αίνο, δ ια π ρ ά ττο ν τα ς κ ά θ ε λ ο γ ή ς β ια ιό τη ­ τ ε ς σε β ά ρ ο ς κυρίω ς το υ το π ικο ύ μ ο υ ­ σ ο υ λ μ α ν ικο ύ π λη θ υ σ μ ο ύ . Μ ε τη βία επ ι­ βίβα σ ε δ ύ ο π ερίπ ου χ ιλ ιά δ ες κ α το ίκ ο υ ς σ τα π λοία και τ ο υ ς μ ε τ έ φ ε ρ ε σ τη Χ α λ κί­ δα. Ε κεί οι χ ρ ισ τια ν ο ί α φ έ θ η κ α ν τε λ ικ ά ε ­ λ ε ύ θ ε ρ ο ι, ενώ οι μ ω α μ εθ α ν ο ί π ω λή θη κα ν ω ς δ ο ύ λο ι. Το γ ε γ ο ν ό ς α υ τό ε ίχ ε θ ε ω ρ η ­ θ ε ί τό σ ο σ π ουδαίο ώ σ τε σ τη ν Ε ύβοια, α λ ­ λά και σε ο λ ό κ λ η ρ η τη β ε ν ε τικ ή επ ικρ ά ­ τεια , π α ν η γ υ ρ ίσ τη κ ε με μ εγα λο π ρ έπ εια , κω δ ω ν ο κρ ο υ σ ίες και θ ρ η σ κ ε υ τικ έ ς τ ε λ ε ­ τ έ ς για τ ρ ε ις σ υ ν εχ είς η μ έ ρ ε ς . Ο Μ ω ά μ εθ δ ε ν έ μ ε ιν ε α σ υ γ κ ίν η το ς . Α π οφ άσισ ε να ε ξο υ δ ε τε ρ ώ σ ε ι για π ά ντα το ν α υ τικ ό ο χ υ ρ ό τω ν Β εν ε τώ ν που έ σ τ ε ­ κ ε εμ π ό δ ιο σ τη ν π λήρη κυ ρ ια ρ χία το υ σ το Α ιγαίο. Γνώ ριζε ό τι η Χ α λκίδ α δ ε ν α­

π ο τε λ ο ύ σ ε ένα απλό ο χ υ ρ ό εμ π ό δ ιο από τα π ολλά που είχ ε ε ξ ο υ δ ε τ ε ρ ώ σ ε ι μ έχρ ι τ ό τ ε . Το κά σ τρ ο τ η ς π όλης, τ ο θ ρ υ λ ικ ό Ν ε γ κ ρ ο π ό ν τε , ή τα ν τ ο κα ύ χ η μ α τ η ς Β ε ­ ν ε τία ς και ίσως μόνο η Κ ω νσ τα ντινού π ο ­ λη και ο κ ρ η τικ ό ς Χ ά ν δ α κ α ς το ξε π ε ρ ν ο ύ σαν σε μ εγα λοπ ρ έπ εια . Τα τε ίχ η που π ερ ιέ β α λ λ α ν τ η ν πόλη τ η ς Χ α λκίδ α ς ή τα ν από τα πιο ισχυρά τη ς επ ο χή ς. Το π λά το ς το υ ς σε π ολλά σ ημεία έ φ θ α ν ε τα 50 μ έ τρ α και το ύψ ος το υ ς ξε π ε ρ ν ο ύ σ ε το υ ς σ α ρά ντα π ήχεις. Π ερισ ­ σ ό τε ρ ο ι από ε κ α τό π ύρ γο ι υ ψ ώ νοντα ν σ τα τε ίχ η α υ τά και ε κ α τ ο ν τ ά δ ε ς π ο λ εμ ί­ σ τρ ε ς α ν ο ίγ ο ν τα ν σ κ ο π ε ύ ο ν τα ς το ν ε ­ χ θ ρ ό π ρο ς κ ά θ ε κ α τεύ θ υ ν σ η . Τα σ τόμια τω ν κανο νιώ ν που ε κ τ ό ξ ε υ α ν μ ε γ ά λ ε ς π έ­ τρ ιν ε ς μ π ά λ ες σ η μ ά δ ευ α ν μ ό ν ιμ α τα πιο επ ικίν δ υ να π ερ ά σ μ α τα , ενώ μια π λατιά και β α θ ιά τά φ ρ ο ς έζω ν ε από τ η ν ξη ρ ά τ η ν π ερ ιτειχ ισ μ έν η π ο λ ιτεία σ ύμφ ω να μ ε τη ν α μ υ ν τικ ή π ρ α κ τική τ η ς επ ο χ ή ς ε κ ε ίν η ς Από τη ν π λ ευ ρ ά το υ Ε υβ οϊκού η κασ τροπ ο λ ιτεία επ ικο ινω νο ύ σ ε μ ε τη ν α π ένα ντι β ο ιω τική α κ τή μέσω μια ς μ εγ ά λ η ς το ξω ­ τή ς γ έ φ υ ρ α ς που δ ιέσ χιζε το σ τεν ό το υ Ευρίπου. Η γ έ φ υ ρ α α υ τή , π ου ένω ν ε τη ν π όλη και τα υ τό χ ρ ο ν α το νησ ί μ ε τ ο ν η π ει­ ρ ω τικ ό κ ο ρ μ ό τ η ς Ε λλά δας, ή τα ν π έτρ ιν η μ έχ ρ ι τη μέσ η το υ π ο ρ θ μ ο ύ . Σ το σ ημ είο ε κ ε ίν ο υ ψ ω νό τα ν έ ν α ς μ εγ ά λ ο ς π ύρ γος μ ε π υ ρ γίσ κο υ ς, εφ ο δ ια σ μ έ ν ο ς μ ε τα απα­ ρ α ίτη τα για τη δ ιεξα γ ω γ ή το υ π ολέμ ου . Από τ ο ν π ύργο α υ τό σ υ ν έχ ιζε ά λλο γ εφ ύ ρι, ξύ λ ιν ο α υ τή τη φ ορά, που ο δ η γο ύ σ ε σ τα τε ίχ η τ η ς Χ α λκίδα ς, σ το π ερ ίφ η μ ο Ν εγ κ ρ ο π ό ν τε . Η ξύ λ ιν η α υ τή γ έ φ υ ρ α ση­ κω ν ό τα ν μ ε τη β ο ή θ εια ε ιδ ικ ο ύ μηχα νι­ σ μού ό τα ν ή τα ν ανά γκη κάπ οιο πλοίο να διασ χίσ ει τ ο ν π ο ρ θ μ ό , α λλά και τ ις ν ύ ­ κ τ ε ς , έ τσ ι ώ σ τε η π όλη να είνα ι όσο το δυν α τό ν ε ξα σ φ α λ ισ μ έν η από π ιθ α ν ές α ιφ ν ι­ δ ια σ τικ έ ς ε π ιθ έσ εις . Σ ε σ υνδ υα σ μό με τ η ν τά φ ρ ο που ή τα ν γ ε μ ά τη θαλασ σ ινό ν ερ ό η Χ α λκίδα φ α ιν ό τα ν απ ρόσ ιτη για οπ ο ιο ν δ ή π ο τε τ η ν επ ιβ ο υ λ ευ ό τα ν . Η β ε ν ε ­ τικ ή δ η μ ο κ ρ α τία , π ά ντα καλά π λη ρ ο φ ο ρ η μ έν η , γ νώ ρ ιζε από καιρό τις ε χ θ ρ ικ έ ς π ρ ο θ έ σ ε ις τω ν Τούρκων. Για το ν λόγο α υ ­ τό ζή τη σ ε β ο ή θ εια από ό λ ο υ ς τ ο υ ς σ υμ­ μ ά χο υς και τ ις κ τή σ εις τ η ς σ τη ν Κύπρο, τη Ρόδο, τ η ν Κ εφ α λ λ η ν ία , τη Ν εάπ ολη, τη

Β ο υ ρ γ ο υ ν δ ία και τ η ν Κ ρ ή τη . Από ό λ ο υ ς α υ το ύ ς ό μω ς μόνο ο κό μ η ς τ η ς Κ εφ α λ λ η ­ νία ς έ σ τ ε ιλ ε μία γ α λ έρ α για να σ υ μ π ρ ά ξει μ ε το ν β ε ν ε τ ικ ό σ τόλο. Λ ίγο πριν από τ η ν ά φ ιξη τ η ς το υ ρ κ ι­ κή ς α ρ μ ά δ α ς η φ ρ ο υ ρ ά τ η ς Χ α λ κίδ α ς είχ ε ε ν ισ χ υ θ εί μ ε 500 μ ισ θ ο φ ό ρ ο υ ς υπό τις δ ια τα γ έ ς ε ν ό ς Δ α λ μ α το ύ , το υ Τομάζο Σ κιάθο, και 700 ά ν δ ρ ε ς από τ η ν Κ άντια, ό ­ πως ο ν ο μ α ζ ό τα ν τ ό τ ε το Η ρ ά κ λειο τη ς Κ ρ ή τη ς. Μ έσ α σ τη ν π όλη β ρ ίσ κ ο ν τα ν π ε­ ρίπου δ υ ό μ ισ ι χ ιλ ιά δ ες ψ υ χ ές. Την επ οχή ε κ ε ίν η Β ε ν ε τ ό ς βά ιλος, δ η λ α δ ή α νώ τα ­ τ ο ς δ ιο ικ η τή ς τη ς , ή τα ν ο Π άολο Ερίτσο, ο ο π οίος παρά το ό τι ε ίχ ε σ υμπ ληρώ σ ει τα δ ύ ο χ ρ ό ν ια που α π α ιτο ύ ν το γ ια να ο ­ λ ο κ λη ρ ώ σ ει τη θ η τ ε ία το υ και να ε π ισ τρ έ ­ φ ε ι σ τη Β ε ν ε τία π α ρ έ μ ε ν ε σ τη θ έσ η το υ , δ ια ισ θ α ν ό μ εν ο ς ό τι θ α μ π ο ρ ο ύσ ε να φ α ­ ν εί χ ρ ή σ ιμ ο ς. Για το ν ίδιο λόγο και ο προν ο η τή ς ΤζιοΘ άννι Μ π ο ν το μ ιέρ , υ π ε ύ θ υ ­ νος για τ η ν ά μ υνα τ η ς π όλης, έ μ ε ιν ε στη Χ α λκίδα παρά το γ ε γ ο ν ό ς ό τι ο α ν τικ α τα ­ σ τά τη ς το υ ε ίχ ε ή δη φ θ ά σ ει. Ο λοι υπ ο­ ψ ιά ζο ντα ν τ ις δ ύ σ κ ο λ ε ς ώ ρ ες που έ ρ χ ο ­ ν τα ν και ή θ ε λ α ν να π ρ ο σ φ έρ ο υ ν τις δ υ ­ ν ά μ εις το υ ς σ το ν κρίσ ιμο αγώνα. Αν και οι Β ε ν ε τ ο ί ά ρ χ ο ν τες κ α τ έ β α λ ­ λα ν μ ε γ ά λ ε ς π ρ ο σ π ά θ ειες για να ενισ χύσ ουν τ η ν π όλη ε ν ό ψ ει το υ ε π ερ χ ό μ εν ο υ

κιν δ ύ ν ο υ , δ ύ ο σ η μ α ν τικά υψ ώ ματα , α υ τό τ η ς Φ ο ύ ρ κα ς (Καράμπαμπα) σ τη ν α π ένα ­ ν τι β ο ιω τική α κ τή και το β ο υ ν ό τω ν Κ αλο­ γραιώ ν που δ έσ π ο ζε τ η ς Χ α λκίδ α ς, δ ε ν είχ α ν ο χ υ ρ ω θ εί ώ σ τε να π ρ ο σ τα τε ύ ε τα ι η π όλη από τα ε χ θ ρ ικ ά κανόνια. Ε κ τό ς α υ ­ το ύ , π ρος μ εγ ά λ η α τυ χ ία τω ν χ ρ ισ τια νώ ν το υ νησ ιού , ο σ τό λ ο ς τ η ς Δ η μ ο κ ρ α τία ς κ υ β ε ρ ν ά το από το ν Ν ικολό ν τα Κανάλ, το ν π ρ ω τερ γ ά τη τη ς ά ν α ν δ ρ η ς επ ιδ ρ ο ­ μ ή ς κα τά το υ άμαχου π λη θ υ σ μ ο ύ τη ς Θ ρ ά κη ς. Ο ά νθ ρ ω π ο ς α υ τό ς , θ ρ α σ ύ ς και α νίκα νο ς, π ερ ισ σ ό τερ ο δ ικ α σ τή ς παρά θ α λα σ σ ό λ υ κο ς, έχ α ν ε χ ρ ό ν ο μ ε τα ξύ Σ κιά θ ο υ και Κ ρ ή τη ς μη α π ο το λ μ ώ ν τα ς να έ λ θ ε ι σε σ ύγκρ ου σ η μ ε τ ο ν ο θ ω μ α ν ικό σ τόλο . Ισως το γ ε γ ο ν ό ς ό τι β ρ ισ κ ό τα ν μα­ ζί και ο γ ιο ς το υ να τ ο ν α π έτρ επ ε από ένα τ έ τ ο ιο τό λ μ η μ α .

ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ ΠΟΛΙΟΡΚΟΥΝ ΤΗ ΧΑΛΚΙΔΑ Ο το υ ρ κ ικ ό ς σ τό λ ο ς φ θ ά ν ο ν τα ς κ ο ­ ν τά σ τα τε ίχ η το υ Ν εγ κ ρ ο π ό ν τε χω ρίς να σ υ ν α ν τή σ ει α ντίσ τα σ η από β ε ν ε τικ ά πλοία α γ κ υ ρ ο β ό λ η σ ε σ το ν ό ρ μ ο το υ Μ π ούκιο, δίπ λα σ τη σ υνοικία τ η ς Χ α λ κί­ δ α ς Β ο ύ ρ κο . Ε κεί οι Τ ο ύ ρ κο ι α π ο β ιβ ά σ τη ­ καν και έσ τη σ α ν τις σ κη ν ές το υ ς σ το μι­

Αποψη του οχυρωμένου Νεγκροπόντε σε γκραβούρα εποχής. Η λέξη Νεγκροπόντε σημαίνει στα λατινικά μαύρη γέφυρα Negroponte (Αθήνα. Γεννάδειος Βιβλιοθήκη).

κρ ό νησ ά κι Μ ιλ εμ ό ζα , κα θ ώ ς και σ τις α­ π έν α ν τι α κ τέ ς , κ ο ν τά σ τα τε ίχ η τ η ς π ό­ λ η ς . Οι Β ε ν ε το ί υ π ερα σ π ισ τές τη ς Χ α λ κί­ δα ς και μαζί το υ ς π λ ή θ ο ς π ροσ φ ύγω ν που σ υ ν έρ ευ σ α ν από τ ις γ ύ ρ ω π ερ ιο χ ές, κ λ είσ θ η κ α ν πίσω από τα ε ν ισ χ υ μ έν α τ ε ί ­ χη, π ρ ο σ π α θώ ντα ς να π α ρ α τείν ο υ ν τ η ν α­ ν τίσ τα σ ή το υ ς μ έχ ρ ι τ η ν ά φ ιξη το υ β ε ν ε ­ τικ ο ύ σ τό λο υ . Σ το μ ε τα ξ ύ μια μ ικρή ν α υ ­ τικ ή ο π ισ θ ο φ υ λα κ ή το υ Ν ικολό ν τα Κα­ νάλ π ερ ιο ρ ίσ τη κ ε σ το να ε ν ο χ λ ε ί κ α θ υ ­ σ τε ρ η μ έ ν ε ς από τη ν η ν εμ ία φ ο ρ τη γ ίδ ε ς μ ε π ο λ εμ ο φ ό δ ια τω ν επ ιδρ ομέω ν. Οι συ­ γ κ ρ ο ύ σ ε ις σ τη ν ξη ρ ά άρχισ αν σ χ εδ ό ν α­ μέσ ω ς. Η φ ρ ο υ ρ ά τ η ς π όλης, β λ έ π ο ν τα ς τ ο ν ε χ θ ρ ό α νο ρ γά νω το να π ρ ο ετο ιμ ά ζε ι θ έ σ ε ις μά χης, β γ ή κ ε από το υ ς π ρομα χώ ­ ν ε ς τ η ς και μ ε α σ τρ α π ια ίες κ ιν ή σ εις ε ξ ό ­ ντω σ ε α ρ κ ε το ύ ς Τ ο ύ ρ κο υ ς, φ έ ρ ν ο ν τα ς μ ά λισ τα πίσω σ τη ν π όλη ως λ ά φ υ ρ ο ένα κ ο μ μ έν ο κεφ ά λι. Το πρω ινό τ η ς 17ης Ιο υ ν ίο υ οι Β ε ν ε το ί ά φ ησ α ν πάλι το σ τρ α τό π εδ ό το υ ς για να ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

κτυ π ή σ ο υ ν τ ο υ ς Τ ο ύ ρ κο υ ς, Μ ε σ π ινγκάρδ ες , ένα ε ίδ ο ς σ φ εν τό ν α ς , σ κότω σ αν δ έ ­ κα Τ ο ύ ρ κο υ ς και ύ σ τερ α το υ ς έ κ ο ψ α ν τα κεφ ά λια . Α υ τό ε ξό ρ γ ισ ε το υ ς π ο λ ιο ρ κ η ­ τέ ς , που σ το μ ε γ α λ ύ τε ρ ο μ έρ ο ς το υ ς ή ­ τα ν γ εν ίτσ α ρ ο ι και α ζά π ηδ ες, σ τρ α τιω τι­ κά σ ώ ματα τα οποία π ρ ο έρ χ ο ν τα ν από τις

Ιταλός πεζός του 15ου αιώνα. Φέρει λογχοδρέπανο, ασπίδα, μακρύ σπαθί, κράνος τύπου μπαρμπούτα και Θώρακα από ύφασμα γεμισμένο με μαλλί.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

τ ά ξ ε ις τω ν α νύπ α ντρ ω ν και τω ν αστέγω ν. Ενα μ εγ ά λ ο ε χ θ ρ ικ ό κύ μα έπ εσ ε πάνω σ το υ ς Β ε ν ε τ ο ύ ς μ ε α π ο τέλ εσ μ α οι Τ ο ύ ρ ­ κοι να σ υ λ λ ά β ο υ ν ένα ν Β ε ν ε τό μ α χη τή . Σ ε μία π ρο σ π ά θεια να το ν σώ σουν 40 επ ί­ λ ε κ τ ο ι ά ν δ ρ ε ς από το Β ε ν ε τικ ό σ τρ α τό ­ π εδ ο, α φ ού φ ιλ ή θ η κ α ν ω ς π ιθ α νο ί μ ε λ λ ο ­ θ ά να το ι, Β γήκα ν από τα τε ίχ η και ό ρμ ησαν σ το ν ε χ θ ρ ό . Η τα ν όμω ς τό σ ο το π λή­ θ ο ς τω ν Τ ο ύρ κω ν ώ σ τε για να σ ω θ ο ύν α­ ν α γ κά σ τη κ α ν τε λ ικ ά να π έσ ου ν σ τα ν ερ ά τη ς τά φ ρ ο υ . Νωρίς σ τις 18 Ιου νίο υ οι Β ε ν ε το ί επαν έλ α β α ν τις σ υ ν η θ ισ μ έ ν ε ς ε ξ ό δ ο υ ς το υ ς μ ε σκοπό να ε π ιτε θ ο ύ ν κα τά τω ν Τ ο ύ ρ ­ κων. Η επ ιχείρη σ η α υ τή π ρ α γ μ α το π ο ιή θ η κ ε χω ρίς τη ν έγκ ρ ισ η το υ βάιλσυ και το υ π ρ ο νο η τή , δ η λ α δ ή τ η ς π ο λ ιτικ ή ς και τη ς σ τρ α τιω τικ ή ς η γεσ ία ς, παρά τ ις απ αγο­ ρ εύ σ ε ις και τις α π ειλ ές για επ ιβο λή α υ ­ σ τηρ ώ ν ποινών. Π ολλοί Τ ο ύ ρ κο ι τρ α υ ­ μ α τίσ θ η κ α ν , οι Β ε ν ε το ί ό μω ς τε λ ικ ά υποχώ ρησ αν κα τά το μ εσ η μ έρ ι, ό ­ τα ν φ ά ν η κ ε το α ν α ρ ίθ μ η το π λή­ θ ο ς σ τρ α τιω τώ ν που α π ο τελ ο ύ σ ε το ν σ τρ α τό ξη ρ ά ς το υ Μ ω ά μεθ . Η ο ρ μ ή τ η ς φ ρ ο υ ρ ά ς ανακόπ ηκ ε και τ ο αίμα ό λω ν μέσ α σ την π όλη πάγωσε. Από τη διάβασ η το υ Α ν η φ ο ρ ίτη , τ ις σ η μ ερ ιν έ ς Κ ο ρ δ έ λ λ ε ς το υ π αλαιού α υ ­ το κ ιν η τό δ ρ ο μ ο υ , ε μ φ α ν ί­ σ τη κ ε α τε λ ε ίω τη σ ειρά το υ ρ κ ικ ώ ν σ τρ α τευ μ ά τω ν μ ε κ α τεύ θ υ ν σ η π ρος τη ν π όλη. Ε π ικεφ α λή ς το υ τ ε ­ ρ ά σ τιου α υ το ύ σ τρ α το ύ τω ν π ερίπ ου 200.000 Τ ο ύ ρ ­ κω ν ή τα ν ο τ ρ ο μ ε ρ ό ς Μ ω ά­ μ ε θ Β'. Ο σ ο υ λ τά ν ο ς π α ρ έμ ειν ε για δ ύ ο ώ ρ ες π ερίπ ου σ τη ν άκρη τ η ς γ έ φ υ ρ α ς το υ Ευρίπου, π α ρ α τη ρ ώ ­ ν τα ς μ α γ ε μ έ ν ο ς το κά σ τρ ο σ τη μέσ η το υ π ο ρ θ μ ο ύ και

τ η ν π όλη τ η ς Χ α λκίδα ς που απ λω νόταν μπ ροσ τά το υ ο χ υ ρ ω μ έν η . Η ξύ λ ιν η γ έ φ υ ­ ρα που ένω ν ε το μ ικρό κά σ τρ ο μ ε τ η ν υ­ π όλοιπ η οχύρω σ η τ η ς π ό λη ς ε ίχ ε ανασηκ ω θ εί από το υ ς α μ υ ν ό μ εν ο υ ς , γ εγ ο ν ό ς που σε σ υνδ υα σ μό μ ε τα ο ρ μ η τικ ά νερ ά το υ Ευρίπου κ α θ ισ το ύ σ ε κ ά θ ε προσπά­ θ ε ια μ ετω π ικ ή ς δ ιείσ δ υ σ η ς σ τη Χ αλκίδα μ άτα ιη. Ο Τ ο ύ ρ κο ς α ρ χη γό ς, α φ ού σ υλλογί­ σ τη κ ε α ρ κ ετά , κ α τέσ τρ ω σ ε το σχέδιό το υ . Μ ε τα ξύ τ η ς νη σ ίδ α ς Μ ιλ εμ ό ζα και το υ Ε υρίπου, σ το σ τό μ ιο το υ Α γίου Μ άρ­ κου, δ ιέ τ α ξ ε να κ α τα σ κ ευ α σ τεί π λω τή γ έ ­ φ υ ρ α πάνω σε 45 πλοία το υ σ τόλο υ, ώ στε να μ π ο ρ έσ ει να μ ε τ α φ έ ρ ε ι το π λ ή θ ο ς τω ν π εζώ ν και τω ν ιππέων που το ν α κο λ ο υ ­ θ ο ύ σ α ν από τη β ο ιω τική α κτή σ το νησί τη ς Ε ύβοιας. Ο τα ν η γ έφ υ ρ α ο λο κλ η ρ ώ ­ θ η κ ε ο σ ο υ λ τά ν ο ς μ ε τ έ φ ε ρ ε το σ τρ α τη ­ γ είο το υ β ο ρ ε ιο α ν α το λ ικ ά τ η ς Χ α λκίδα ς και έδω σ ε ο δ η γ ίε ς να σ χ η μ α τίσ ει ο σ τρ α ­ τό ς το υ α σ φ υ κ τικ ό κλο ιό γύρ ω από τα τ ε ί­ χη τ η ς π όλης. Δ ιέ τ α ξ ε επ ίσ ης να κ α τα ­ σ κ ε υ α σ τε ί και δ ε ύ τ ε ρ η π λω τή γ έφ υ ρ α που θ α κ α τ έ λ η γ ε κ ο ν τά σ το β ό ρ ε ιο τ ε ί­ χος τ η ς π όλης. Για να ε π ιτε υ χ θ ε ί α υ τό επ α ν έλ α β ε ένα π α λα ιό τερ ο εγ χ ε ίρ η μ α που ε ίχ ε π ρ α γ μ α το π ο ιή σ ει κα τά τη ν π ερ ίο δ ο που π ο λ ιο ρ κο ύ σ ε τ η ν Κ ω νσ τα ντινού π ο ­ λη. Εδω σε ε ν το λ ή να σ υ ρ θ ο ύ ν τα πλοία διά ξη ρ ά ς από τη ν π ερ ιο χ ή το υ Β ού ρ κου , όπου να υλοχούσ α ν, σ το ν β ό ρ ε ιο Ευβοϊκό. Α υ τή τη φ ο ρ ά δ ε ν ή τα ν η αλυσ ίδα που έ φ ρ α ζε το ν δ ρ ό μ ο το υ , αλλά οι μ π ο ύ κ ες τω ν κανο νιώ ν από το μ ικρ ό κά σ τρ ο και τη ν π όλη που εμ π ό δ ιζα ν ο π ο ιο δ ή π ο τε ε ­ χ θ ρ ικ ό πλοίο να π λεύ σ ει α νά μεσ ά το υ ς . Η ολο κλήρ ω σ η τ η ς δ ε ύ τ ε ρ η ς γ έ φ υ ρ α ς στις

Το Συμβούλιο των Δέκα, ανώτατη εξουσία της Γαληνότατης Δημοκρατίας της Βενετίας με επικεφαλής τον δόγη (παράσταση χειρογράφου του 15ου αιώνα, Μουσείο Κοντέ, Σαντιγύ).

25 Ιο υ ν ίο υ 1470 έδω σ ε τη δ υ ν α τό τη τ α σ το υ ς Τ ο ύ ρ κ ο υ ς να δ ια π ερ α ιώ νο υν ά ν ετα από τη μία π λ ευ ρ ά σ τη ν ά λλη π εζο ύ ς, ιπ­ π είς, κα νό νια και π ο λ ιο ρ κ η τικ έ ς μ η χ α ν ές κ ά θ ε τύ π ο υ . Οι μ ω α μ εθ α ν ο ί γνώ ρ ιζα ν πως ο π ο ια δ ή π ο τε κα θ υ σ τέρ η σ η θ α μπο­ ρ ού σ ε να α π οβ εί μοιραία, επ ειδ ή ο σ τό ­ λο ς τη ς Β ε ν ε τία ς , το κα ύ χ η μ α τ η ς ιτα λ ι­ κή ς δ η μ ο κ ρ α τία ς , δ εν θ α α ρ γο ύ σ ε να φ θά σ ει. Από το σ τρ α τη γ ε ίο σ τη Σ ά ν τα Κιάρα (Αγία Κλάρα) ο Μ ω ά μ εθ κ α τ η ύ θ υ ν ε τις δ υ ν ά μ εις το υ σ το β ο υ νό τω ν Κ αλογραιώ ν (λό φ ο ς το υ Β ελήμπ αμπ α) πίσω από τη Χ α λκίδα και σ το π ρο ά σ τιο το υ Α γίου Φ ρα­ γκίσ κο υ μ έχ ρ ι τ η ν π ηγή τ η ς Α ρ εθ ο ύ σ α ς , κ λ ε ίν ο ν τα ς έ τσ ι τ ο ν δ ρ ό μ ο για τ η ν Ε ρ έ­ τρια . Σ το ν λ ό φ ο τ η ς Φ ούρκα ς, σ τη βο ιω τική α κτή , το π ο θ έ τη σ ε ισχυρή π υ ρ ο β ο λ α ρ ­ χία. Μ ε α υ τό ν τ ο ν τρ ό π ο η π όλη κυ κλώ ­ θ η κ ε από κ ά θ ε κ α τεύ θ υ ν σ η και η επ ικο ι­ νω νία τ η ς μ ε τ η ν ε υ ρ ύ τε ρ η π ερ ιο χ ή δ ια ­ κό π η κε π λήρω ς.

Ο Ι ΔΙΑ ΠΡΑΓΜ ΑΤΕΥΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ Π Α ΡΑ ΔΟ ΣΗ ΤΗΣ Π Ο Λ Η Σ Σ τις 25 Ιο υ νίο υ , ό τα ν σ υμπ λήρω σ ε ό ­ λ ε ς τ ις σ τρ α τιω τικ ές π ρ ο ετο ιμ α σ ίες για τ η ν π ο λιο ρ κία τ η ς Χ α λκίδα ς, ο σ ο υ λ τά ν ο ς α π έσ τε ιλ ε ως δ ιε ρ μ η ν έ α έ ν α ν Β ε ν ε τό ε ­ ξω μ ό τη , τ ο ν Ν το μ έν ικ ο Ν τεμ ο ν έσ ι, για να ζη τή σ ε ι από τ ο ν βάιλο τ η ν π αράδοσ η τη ς π όλης. Ο Ν τεμ ο ν έσ ι, που ε ίχ ε α υ το μ ο λ ή σει σ το το υ ρ κ ικ ό σ τρ α τό π εδ ο μ ε τ ο υ ς συ­ ν τρ ό φ ο υ ς το υ ό τα ν σι Τ ο ύ ρ κο ι π ο λ ιο ρ ­ κούσ αν τη ν Κ αλλίπ ολη, σ τά θ η κ ε έ ξω από τα τε ίχ η τ η ς Χ α λκίδ α ς και ζή τη σ ε να μ ιλ ή ­ σει μ ε τ ο ν Β ε ν ε τό δ ιο ικ η τή ως α π εσ τα λ ­ μ έν ο ς το υ Μ ω ά μ εθ . Ο ίδιο ς ο βάιλσ ς δ ε ν π α ρ ο υσ ιά σ θη κε, αλλά δ ιέ τ α ξ ε έ ν α ν υπα­ σπιστή το υ , τ ο ν Φ ιόρο, να α π αντά για λ ο ­ γα ρια σ μό το υ ενώ ο ίδιο ς π α ρ έ μ ε ν ε α φ α ­ ν ή ς. Οι Τ ο ύ ρ κο ι ζη το ύ σ α ν τη ν π αράδοσ η τ η ς π όλης. Σ ε α ν τά λ λ α γ μ α υ π όσ χοντα ν να α π α λλ ά ξο υ ν το υ ς κ α το ίκ ο υ ς από κ ά θ ε φ ό ρ ο για δ έκ α χρ ό νια , να δώ σ ουν σε κά ­ θ ε ε υ γ ε ν ή δ ύ ο σπίτια τ η ς ε κ λ ο γ ή ς το υ και να ε π ιτρ έψ ο υ ν σ το ν βάιλο και σ τον π ρ ο νο η τή να ζ ή ο ο υ ν ε λ ε ύ θ ε ρ ο ι και με τ ι ­ μ έ ς σ τη Χ α λκίδα ή σ τη ν Κ ω νσ τα ντινο ύ π ο ­ λη, επ ειδ ή σ ίγουρα μ ε τά τ η ν π αράδοσ η τ η ς π ό λ η ς δ ε ν θ α γ ίν ο ν τα ν δ ε κ τ ο ί μ ε χα ­ ρά σ τη Β εν ε τία . Ο Φ ιόρο α π ά ντη σ ε σ το ν Ν τεμ ο ν έ σ ι λ έ γ ο ν τά ς το υ να π ά ει να π νιγεί και πως η γ η α υ τή α ν ή κ ε σ τη Β εν ε τία . Α ­ κό μη σ υμπ λήρω σ ε πως σε π ερίπ τω σ η το υ ρ κ ικ ή ς π ρο σ π ά θεια ς άλω σ ης τ η ς π ό­ λ η ς ο το υ ρ κ ικ ό ς σ τρ α τό ς θ α κ α τα σ τρ ε ­ φ ό τα ν και οι ε χ θ ρ ο ί τ η ς Β ε ν ε τία ς θ α έ ­ φ ε υ γ α ν τα π ειν ω μ ένο ι. Μ αζί μ ε το ν Φ ιόρο και ά λλοι σ τρ α τιώ τε ς από τις επ ά λ ξε ις τω ν τειχ ώ ν φώ ναζαν, έβ ρ ιζα ν και φ ο β έ ρ ι­ ζαν. Ενας μάλισ τα, σ ύμφω να μ ε ο ρ ισ μ έ ­ ν ε ς μ α ρ τυ ρ ίε ς , είπ ε σ το ν Ν τεμ ο ν έ σ ι να π ει σ το ν σ ο υ λ τά ν ο να φ ά ει χοιρ ινό κ ρ έα ς για να δ υνα μώ σ ει και κα τό π ιν να έ λ θ ε ι σ τη ν τά φ ρ ο για να α ν α μ ετρ η θ ο ύ ν .

Ο Β ε ν ε τ ό ς ε ξω μ ό τη ς ε π έ σ τρ ε ψ ε ο ρ ­ γ ισ μ έν ο ς σ το το υ ρ κ ικ ό σ τρ α τό π εδ ο και μ ε τ έ φ ε ρ ε σ το ν Μ ω ά μ εθ ό λα όσα το υ ε ί­ παν, κα θ ώ ς και τ ις ύ β ρ ε ις που ε κ τ ό ξ ε υ ­ σαν ε ν α ν τίο ν το υ . Την ίδια ν ύ κ τα ο σ ου λ­ τά ν ο ς δ ιέ τ α ξ ε να το π ο θ ε τ η θ ο ύ ν σε συ­ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν ε ς θ έ σ ε ις οι β ο μ β ά ρ δ ες . Η πύ­ λη το υ Χ ρισ το ύ, η κ υ ρ ιό τερ η από τ ις χ ε ρ ­ ο α ίες π ύ λ ες , σ η μ α δ ε ύ τη κ ε από τρ ία μ ε ­ γά λα π υ ρ ο β ό λ α και έ ν α ν ό λμ ο. Τέσσερα π υ ρ ο β ό λ α και ένα ς ό λ μ ο ς σ κό π ευα ν τη ν π ύλη το υ Ν αού π ρος τ η ν π λ ευ ρ ά το υ Β ο ύ ρ κο υ , ενώ α ρ κ ε τ έ ς ά λ λ ε ς β ο μ β ά ρ δ ες σ κό π ευα ν ε ν τ ό ς τ η ς π όλης. Σ τη ν κο ρ υ φ ή το υ ό ρ ο υ ς Αγία Μ αρίνα οι Ο θ ω μα νο ί το π ο θ έ τη σ α ν δ ύ ο μπασταρδ έ λ ε ς που ε κ τ ό ξ ε υ α ν από μία π έτρ α βά ­ ρ ο υ ς ε κ α τό λιβρών. Ο λ ε ς α υ τέ ς οι π έ τρ ε ς π ρο κα λού σ α ν τ ε ρ ά σ τιε ς ζη μ ιέ ς σ τη ν ο χύ ­ ρωση και σ τις ο ικ ίε ς τ η ς π όλης. Χω ρίς διακοπ ή, μ έρ α και νύ κ τα , οι β ο μ β ά ρ δ ες και οι ό λμ ο ι έρ ιχ να ν μ ε γ ά λ ε ς π έ τ ρ ε ς προκ α λώ ντα ς μ ε γ ά λ ε ς κ α τα σ τρ ο φ έ ς . Σ το μ ε ­ τα ξύ έ γ ιν ε και η π ρώ τη το υ ρ κ ικ ή έ φ ο δ ο ς ε ν α ν τίο ν τω ν τειχώ ν. Οι ε π ίδ ο ξο ι εισ β ο ­ λ ε ίς έ ρ ιξα ν ξε ρ ά κλα δ ιά μέσ α σ τη ν τά φ ρ ο π ρο σ π α θώ ντα ς να τ η ν κα λύ ψ ο υν, αλλά οι π ο λ ιο ρ κ η μ έν ο ι το ύ ς έβ α λ α ν φ ω τιά και σ φ υ ρ ο κο π ώ ν τα ς το υ ς Τ ο ύ ρ κ ο υ ς μ ε τό ξα , π έ τρ ε ς , σ φ ε ν τ ό ν ε ς και κ ά θ ε ε ίδ ο υ ς α μ υ ­ ν τικ ά μέσ α το ύ ς π ρ ο κά λεσ α ν μ ε γ ά λ ε ς α­ π ώ λ ειες. Οι δ ο υ λο π ά ρ ο ικ ο ι τ η ς π όλης, υπό τη ν επ ίβ λ εψ η το υ Δ α λ μ α το ύ α ρ χ η ­ γ ο ύ τω ν μ ισ θ ο φ ό ρ ω ν Τομάζο Σ κιά β ο, κα ­ τα π ιά ν ο ν τα ν μ ε τη σ υ γ κέν τρ ω σ η τω ν κα ­ τε σ τρ α μ μ έ ν ω ν κτισ μ ά τω ν και τη ρίψη τ ο υ ς σ τη θάλασ σ α ώ σ τε οι σ τεν ο ί δ ρ ό μ ο ι τ η ς π ό λη ς να είνα ι π ροσπ ελάσ ιμοι.

Η ΑΠΟΠΕΙΡΑ Π Ρ Ο Δ Ο Σ ΙΑ Σ ΚΑΙ ΤΟ Ο ΙΚΤΡΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΣΚ ΙΑ Β Ο Τη ν ύ κ τα τ η ς 26ης Ιο υ ν ίο υ ο Τομάζο Σ κιά β ο έ σ τ ε ιλ ε κρ υ φ ά και ε ν α γνοία τη ς β ε ν ε τ ικ ή ς δ ιο ίκη σ η ς π ρος το το υ ρ κ ικ ό σ τρ α τό π εδ ο έ ν α ν α π εσ τα λ μ έν ο το υ , το ν Λ ο ύ κα ν τα Κ ού ρ τσ ο λα , μ ε σκοπό να διαπ ρ α γ μ α τε υ θ ε ί σ υ ν θ η κο λ ό γ η σ η μ ε τ ο ν ε ­

0 πύργος στη γέφυρα του Νεγκροπόντε όπου εκτυλίχ9ηκε η τελευταία πράξη του δράματος της Χαλκίδας. Βρισκόταν στο μέσο περίπου του πορθμού και τον συνέδεε ξύλινη κινητή γέφυρα με τα τείχη της πόλης.

χ θ ρ ό και να σ υ ζη τή σ ει π ιθα νά ο φ έ λ η που θ α μ π ορούσ αν να π ρ ο κύ ψ ο υ ν για το ν ίδιο μ ε τ η ν π αράδοσ η τ η ς π όλης. Ο τα ν ξ η μ έ ­ ρωσε ό μω ς δ ια δ ό θ η κ ε α μέσ ω ς η είδ ησ η π ερ ί απ ουσίας το υ Κ ο ύ ρ τσ ο λ α από τη Χ αλκίδα . Ο Β ε ν ε τό ς β ά ιλος δ ιέ τ α ξ ε έ ρ ε υ ­ να φ ο β ο ύ μ ε ν ο ς ό τι ο σ τρ α τιώ τη ς θ α πρόδ ιδ ε σ η μ α ν τικά μ υ σ τικά για τη ν άμυνα τ η ς π ό λ η ς σ το υ ς Τ ο ύ ρ κο υ ς. Η φ ρ ο υ ρ ά σ υ ν έλ α β ε το ν α δ ελ φ ό το υ , Φ ρα ντσ έσ κο, ο ο π ο ίο ς μπ ροσ τά σ το ν φ ό β ο τω ν βα σ α νι­ σ τηρ ίω ν μ α ρ τύ ρ η σ ε όσα γ νώ ρ ιζε σ χ ετικά μ ε τ η ν υπ ό θεσ η . Γνώ ριζε ό τι ο α δ ελ φ ό ς το υ σ τά λ θ η κ ε από τ ο ν Σ κιά β ο ο το υ ς Τ ο ύ ρ κο υ ς, όχι όμω ς τ ο ν λόγο. Υ π έδ ειξε δ ε το ν γ ρ α μ μ α τικ ό και τ ο ν σ α λπ ιγκτή το υ Δ α λ μ α το ύ μ ισ θ ο φ ό ρ ο υ , που ω ς προσωπι­ κο ί φ ίλο ι το υ Σ κιά β ο σ ίγουρ α θ α γνώ ρ ιζα ν π ερ ισ σ ό τερ α για τ η ν υ π ό θεσ η α υ τή . Οι δ ύ ο ά ν δ ρ ε ς σ υ ν ελ ή φ θ η σ α ν και π α ρ α δ έ­ χ θ η κ α ν τ η ν π ροδοσ ία που ετο ιμ α ζό τα ν. Ζ ή τη σ α ν να ε ξο μ ο λ ο γ η θ ο ύ ν και να μ ε τ α ­ λά β ο υ ν , ενώ υ π έ δ ε ιξα ν και το ν Α ν τρ έα Α λ μ π α ν έζε ως επί π ολλά χ ρ ό ν ια έμ μ ισ θ ο π λ η ρ ο φ ο ρ ιο δ ό τη τω ν Τούρκων. Σ το σπίτι το υ Α λ μ π α ν έζε, το οπ οίο κα τά τη δ ιά ρ ­ κεια τ η ς έ ρ ε υ ν α ς γ κ ρ ε μ ίσ τη κ ε , β ρ έθ η κ α ν τρ ία β έ λ η μ ε τυ λ ιγ μ έ ν α πάνω το υ ς μ η ν ύ ­ μ α τα γ ρ α μ μ έν α σ τα το υ ρ κ ικ ά και σ τα ε λ ­ λη νικά . Το π ρώ το μ ή ν υ μ α έ λ ε γ ε σ τα ε λ λ η ­ νικά «Είμαι σ κλά βο ς και βρ ίσ κομ α ι στη δ ιά θ εσ ή σου». Α υ τό το είχ ε ε το ιμ ά σ ε ι για να τ ο π ε τά ξ ε ι σ το υ ς Τ ο ύ ρ κο υ ς. Τα ά λλα δ ύ ο μ η ν ύ μ α τα π ρ ο έρ χ ο ν τα ν από το σ τρ α ­ τό π ε δ ο το υ σ ο υ λ τά ν ο υ και α π ε υ θ υ ν ό μ ε ­ να σ το ν Σ κιά β ο έγρ α φ α ν : «Κά νε ε κ ε ίν ο που έ χ ε ις να κά ν εις και που υ π ο σ χ έθ η κ ες σ το ν Κ ύριο, γ ια τί α υ τό ς ή λ θ ε εδώ μ ε τις υ π οσ χέσ εις σου και δ ε ν μ π ο ρ εί να π ερ ι­ μ έ ν ε ι π ερ ισ σ ότερ ο» . Σ τα α υ τιά το υ Τομάζο Σ κιάβο, που

19

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Ο Ι ΠΡΩ ΤΕΣ Α Π Ο Π Ε ΙΡ Ε Σ Α Λ Ω ΣΗ Σ ΤΟΥ Ν ΕΓΚΡΟ ΠΟ ΝΤΕ Α Π Ο ΤΥΓΧΑΝΟ ΥΝ

20 Οι γενίτσαροι, επίλεκτο σώμα του τουρκικού τακτικού στρατού, χρησιμοποιήθηκαν ιδιαίτερα από τον Μωάμεθ S ' για την άλωση της Χαλκίδας το 1470. Επρόκειτο για εξισλαμισμένους χριστιανούς που είχαν υποστεί ειδική και σκληρή στρατιωτική εκπαίδευση (Βιέννη, Εθνική Βιβλιοθήκη).

β ρ ισ κ ό τα ν σ τη ν ά λλη ά κρη τ η ς π όλης, έφ τα σ α ν π λ η ρ ο φ ο ρ ίε ς για τη σ ύλληψ η ανδρώ ν το υ , αλλά ο ίδιο ς δ ε ν γ νώ ρ ιζε πως η π ροδοσ ία το υ ε ίχ ε α π ο κ α λυ φ θ εί. Ο ρ γι­ σ μ ένο ς κα β ά λ η σ ε το ά λογό το υ και μ ε τη σ υ ν ο δ εία ε κ α τό π ερ ίπ ου σ τρ α τιω τώ ν κατ ε υ θ ύ ν θ η κ ε π ρος το δ ιο ικ η τή ρ ιο τ η ς π ό­ λ η ς α π ειλώ ντα ς ό τι θ α κό ψ ει τη μ ύ τη ε κ ε ίν ο υ που τό λ μ η σ ε να σ υ λ λ ά β ει το υ ς ά ν δ ρ ε ς το υ . Η β ε ν ε τικ ή αρχή ε ίχ ε λ ά β ε ι τα μ έτρ α τ η ς κ α τα το π ίζο ν τα ς ε υ γ ε ν ε ίς και φ ρ ο υ ρ ά για το π οιόν το υ Δ α λ μ α το ύ μ ισ θ ο φ ό ρ ο υ , δ ίδ ο ν τα ς π α ρ ά λλη λα ε ν το λ ή για τη ν ε ξ ό ­ ντω σή το υ . Φ θ ά ν ο ν τα ς κ ο ν τά σ το δ ιο ικ η ­ τή ρ ιο ο π ρ ο δ ό τη ς σ υ ν α ν τή θ η κ ε μ ε το ν βάιλο. Ε κείνο ς π ρ ο σ π ο ιο ύ μ ενο ς τ ο ν α δ ιά ­ φ ο ρ ο το ν ρ ώ τη σ ε για π οιο λόγο έ φ θ α σ ε ε κ ε ί μ ε τό σ ο υ ς σ τρ α τιώ τε ς α φ ή ν ο ν τα ς α­ φ ύ λ α κ τα τα τε ίχ η . Του ε ξή γ η σ ε μ ά λισ τα ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

ό τι τ ο ν α ν α ζη το ύ σ ε μ ε σκοπό να το υ ανα ­ θ έσ ει, ως α ρ χ η γ ό ς το υ Μ η χα νικο ύ που ή ­ τα ν, τη ν επ ισ κευ ή τω ν π αραθαλάσσ ιω ν τειχ ώ ν το υ Β ο ύ ρ κο υ . Ο Σ κιά β ο κα θ η σ υ ­ χ α σ μ ένο ς δ ιασ κόρ π ισ ε τ ο υ ς ά ν δ ρ ε ς το υ και α κ ο λ ο ύ θ η σ ε το ν Β ε ν ε τό βάιλο. Κα­ θ ώ ς βά δ ιζα ν ο δ ιο ικ η τή ς τ η ς Χ α λκίδ α ς έ ­ δω σε μ ε τα μά τια το σ ύ ν θ η μ α σ το υ ς συ­ ν ο δ ο ύ ς το υ και τη σ τιγμ ή που εισ έρ χ ο ­ ν τα ν σ το δ ιο ικ η τή ρ ιο α ν α ρ ίθ μ η τα σπαθιά δια π έρ α σ α ν τ ο κο ρ μ ί το υ π ρ ο δ ό τη . Π εθ α μ έν ο ν το ν κρ έμ α σ α ν σ τις κ ο λ ώ ν ες το υ δ ι­ ο ικ η τη ρ ίο υ που δέσ π ο ζα ν τ η ς π λ α τεία ς και δίπ λα το υ κρ έμ α σ α ν από τα π όδια το ν γ ρ α μ μ α τικ ό , τ ο ν σ α λπ ιγκτή και το ν υπ η­ ρ έτη το υ . Το ίδιο βρ ά δυ εξό ν τω σ α ν και π ε ν ή ν τα π ερίπ ου ά ν δ ρ ες από τη φ ρ ο υ ρ ά το υ Τομάζο. Κ ατά μια μ α ρ τυ ρ ία οι π ρ ο δ ό ­ τ ε ς κ ο μ μ α τιά σ τη κ α ν και ρ ίχ τη κ α ν μ ε κατα π έ λ τε ς π ρος τ ο το υ ρ κ ικ ό σ τρ α τό π εδ ο .

Σ τις 30 Ιου νίο υ 1470, γύ ρ ω σ τις τέ σ σ ε ­ ρ ις το πρωί, οι Τ ο ύρ κο ι εκδ ή λ ω σ α ν α ιφ νι­ δ ια σ τικά μ εγ ά λ η έ φ ο δ ο ε ν α ν τίο ν τω ν τ ε ι­ χών τ η ς Χ α λκίδα ς. Μη γ ν ω ρ ίζ ο ν τα ς το ν ο ικ τρ ό θ ά ν α το το υ Δ α λ μ α το ύ σ υ ν ερ γ ά τη τ ο υ ς κ α τ ε υ θ ύ ν θ η κ α ν π ρ ο ς τ ο σ η μ είο ό ­ που είχ α ν σ υ ν εν ν ο η θ εί μαζί το υ . Από το Ρ ιβελλίνο, μ έρ ο ς που φ ύλασ σ αν ο ίδιος και οι ά ν δ ρ ε ς το υ , ο π ρ ο δ ό τη ς θ α το υ ς ά­ φ η ν ε κρ υ φ ά να π ερ ά σ ο υ ν μέσ α σ τη ν πό­ λη. Τώρα ό μ ω ς σ το σ η μ είο ε κ ε ίν ο π ερ ίμ εν ε ειδ ο π ο ιη μ έ ν η και ο χ υ ρ ω μ έν η η φ ρ ο υ ­ ρά τ η ς π όλης, μ ε α π ο τέλ εσ μ α οι μ ω α μ ε­ θ α ν ο ί να υ π ο σ το ύ ν π α νω λεθ ρία , α φ ή ν ο ­ ν τα ς σ τις τά φ ρ ο υ ς και σ τις ό χ θ ε ς γύρω τ ο υ ς 10.000 ν εκ ρ ο ύ ς . Σαν να μ η ν έ φ θ α ν ε α υ τό , τα κα νό νια τ η ς Χ α λκίδ α ς έσ τε ιλ α ν σ το ν β υ θ ό τρ ιά ν τα τ ο υ ρ κ ικ έ ς γ α λ έ ρ ε ς και μαζί το υ ς 6.000 Τ ο ύ ρ κο υ ς ν α ύ τ ε ς και σ τρ α τιώ τε ς π ου σ κό π ευ α ν να απ οβ ιβ α ­ σ το ύ ν κ ο ν τά σ τα τε ίχ η το υ Β ο ύ ρ κο υ από όπου β ά σ ει το υ σ χεδ ίο υ θ α εισχω ­ ρ ούσ αν σ τη ν πόλη. Σ τις τέ σ σ ε ρ ις το από­ γ ευ μ α η μάχη σ τα μ ά τη σ ε. Το α π ο τέλ εσ μ ά τ η ς ή τα ν ένα ς π ρ α γ μ α τικ ό ς θ ρ ία μ β ο ς για το υ ς Β ε ν ε το ύ ς , οι οποίοι, αν και είχα ν α ρ ­ κ ε τ ο ύ ς τρ α υ μ α τίε ς σ τις ε π ά λ ξε ις τω ν τ ε ι­ χών, μ ετρ ο ύ σ α ν μόνο επ τά σ κ ο τω μ έν ο υ ς ά ν δ ρ ε ς από τ ο βλή μ α μίας β ο μ β ά ρ δ α ς. Την ίδια η μ έ ρ α σ υ νέβ η σ α ν μέσ α σ την π όλη α ρ κ ε τά ε γ κ λ ή μ α τα . Α λ λ ό φ ρ ο ν ε ς Β ε ­ ν ε τ ο ί γ ύ ρ ιζα ν και όπου σ υ να ντο ύ σ α ν άνδρα το υ Σ κιά β ο το ν σ κό τω να ν επί τόπ ου α κό μ α κι αν ή τα ν α θ ώ ο ς και ε ίχ ε σ υ νει­ σ φ έ ρ ε ι σ τη ν ά μ υνα τ η ς π όλης. Ο βά ιλος και ο π ρ ο ν ο η τή ς , β λ έ π ο ν τα ς ό τι δ ε ν είχ ε α π ο μ είν ει σ χ εδ ό ν κ α ν ένα ς ζω ν τα ν ό ς από τ ο υ ς 500 μ ισ θ ο φ ό ρ ο υ ς το υ Δ α λ μ α το ύ και ό τι π α ρ ά λληλα είχ ε μ ειω θ ε ί επ ικίν δ υ να η δ ύ να μ η το υ σ τρ α το ύ , δ ιέ τα ξα ν μέσω α γ ­ γ ε λ ιο φ ό ρ ο υ να σ υ γ κ ε ν τρ ω θ ο ύ ν σ τον ν α ύ σ τα θ μ ο ό λα τα α γόρ ια από δ έκ α ετώ ν και πάνω. Από τα χίλια π ερίπ ου π αιδιά ο π ρ ο ν ο η τή ς Μ π ο ν το μ ιέρ ε π έ λ ε ξ ε τα π ε­ ν τα κό σ ια πιο μεγαλόσ ω μα, δ ίδ ο ν τά ς το υ ς τ ό ξ α και σ φ ε ν τό ν ε ς , κα θ ώ ς και δ ύ ο χ ρ υ ­ σά υπ έρπ υρ α ω ς π ληρω μή δ ύ ο μηνών. Μ ερ ικ ο ί π επ ειρ α μ έν ο ι τ ο ξ ό τ ε ς π ρ ο θ υ μ ο π ο ιή θ η κ α ν να δ ιδ ά ξο υ ν εσ π ευ σ μ ένα στα π αιδιά τ ο ν χ ειρ ισ μ ό και το ν τρ ό π ο βο λής το υ σ ιο π έτο υ. Ο ρ ισ μένα από α υ τά που δ ε ν επ ιλ έχ θ η κ α ν έκ λ α ιγ α ν ζη τώ ν τα ς ικ ε ­ τ ε υ τ ικ ά όπλο και χ ρ ή μ α τα , α λλά τα κ α θ η ­ σύχασαν λ έ γ ο ν τά ς το υ ς ό τι θ α δώ σ ουν α ρ γ ό τε ρ α και σε α υτά. Σ το μ ε τα ξ ύ ο Μ ω ά μ εθ π ρ ο κά λεσ ε δ ύ ο μ ε γ ά λ ε ς κ α τα σ τρ ο φ έ ς σ το ν χ ρ ισ τια ­ ν ικό π λη θ υ σ μ ό τ η ς Ε ύβ οια ς. Το το υ ρ κ ικ ό ιππικό π ρο χω ρ ώ ντα ς π ρος τα β ό ρ εια μ έ ­ σα σ το νησ ί και φ θ ά ν ο ν τα ς μ έχ ρ ι το υ ς Ωρ εο ύ ς , ε ξό ν τω σ ε ό λ ο υ ς το υ ς κ α το ίκ ο υ ς που είχα ν η λικία πάνω από δ ε κ α π έ ν τε χρ ό νια . Κ υ ρ ίευ σ ε μ ά λισ τα το κά σ τρ ο Λα

Κούπα, μ ε α π ο τέλ εσ μ α οι 3.000 Ε λ λ η ν ες που είχα ν Β ρει ε κ ε ί κ α τα φ ύ γ ιο γ ια να σω­ θ ο ύ ν να μ ε τ α φ ε ρ θ ο ύ ν μπ ροσ τά σ τα τ ε ί ­ χη τ η ς Χ α λκίδ α ς, όπου κ α τα κ ρ ε ο υ ρ γ ή θ η καν - κ α θ ισ τώ ν τα ς σ α φ ές σ το υ ς υ π ερ α ­ σ π ισ τές τ η ς π ό λη ς ποια τύ χ η το υ ς π ερίμ εν ε. Την ίδια κακή τύ χ η ε ίχ ε και το π λή­ ρωμα ε ν ό ς Β εν ε τικ ο ύ π λοίου που μ ε τ έ φ ε ­ ρ ε π ο λ εμ ο φ ό δ ια για τη φ ρ ο υ ρ ά τη ς π ό λ η ς και από κα κό χ ειρ ισ μ ό Β ρ έ θ η κ ε κ υ ­ κλ ω μ έν ο από τα το υ ρ κ ικ ά κ ο ν τά σ το σ τε ­ νό το υ Ευρίπου. Σ τις 5 Ιου λίο υ ο Μ ω ά μ εθ π ρ α γ μ α το ­ π οίησ ε τρ ίτ η έ φ ο δ ο π ρος τα τε ίχ η τ η ς ξη ράς σ τη θ έσ η το υ Β ο ύ ρ κο υ , που ο Τομάζο είχ ε υ π ο σ χ εθ εί να π αραδώ σει. Για να συ­

ν εχ ισ τεί η εξα π ά τη σ η οι Β ε ν ε τ ο ί ύψωσαν τη ν το υ ρ κ ικ ή σημαία, όπως ε ίχ ε συμφω ν η θ ε ί ως σ ύ νθ η μ α , σ το ν π ύργο το υ Ναού. Μ ό λις ό μω ς οι Τ ο ύ ρ κο ι γ εν ίτσ α ρ ο ι και αζά π η δ ες πλησίασαν, δ έ χ θ η κ α ν βρ οχή από β έλ η και π έ τρ ε ς . Μ εγά λ ο μ έρ ο ς τη ς φ ρ ο υ ρ ά ς σ το σ η μ είο α υ τό τω ν τειχ ώ ν απ ο τελ ο ύ σ α ν τα α ν ή λ ικ α α γόρια που μ όλις είχα ν ε κ π α ιδ ευ θ ε ί. Η τα ν μ ά λισ τα τ έ τ ο ια η ευ σ το χ ία το υ ς ώ σ τε οι Τ ο ύ ρ κο ι απ όρησ αν για το πώς Β ρ έθ η κ α ν τό σ ο ι ε ύ σ το χ ο ι τ ο ­ ξ ό τ ε ς μ έσ α σ τη ν π όλη, μη μ π ο ρ ώ ντα ς να δώ σ ουν κα μία ε ξή γ η σ η για τ ις μ εγ ά λ ες α π ώ λ ειες που έ φ θ α ν α ν τ ις 5.000 ν εκ ρ ο ύ ς . Ο ίδιο ς ο Μ ω ά μ εθ ζή τη σ ε από Β ε ν ε το ύ ς ε ξ ω μ ό τ ε ς να το υ ε ξη γ ή σ ο υ ν π οιοι είνα ι

Ο θυρεός της Βενετίας, ο Ζέοντας που συμβολίζει τον ευαγγελιστή Μάρκο. Πατάει πάνω σε ξηρά και ΰάλασσα, υποδεικνύοντας τη βενετική κυριαρχία τόσο στη στερεά, όσο και στην υδάτινη επικράτεια. Στο βάθος απεικονίζεται η πόλη των δόγηδων.

α υ το ί που π ρ ο κά λεσ α ν τό σ ο μ εγ ά λ η ζη ­ μιά σ το ν σ τρ α τό το υ . Ενας σ τρ α τιώ τη ς ο οπ οίος λίγο ν ω ρ ίτερ α ε ίχ ε α υ το μ ο λ ή σ ει σ το υ ς Τ ο ύ ρ κο υ ς α ν έ φ ε ρ ε σ το ν σ ου λτά νο ό τι οι π ερ ισ σ ό τερ ο ι τ ο ξ ό τ ε ς α ν ή κ α ν σ το μ ισ θ ο φ ο ρ ικ ό σώμα το υ ΣκιάΒο, αλλά ε ξ ο ­ ντώ θη κα ν. Ο ίδιο ς γ νώ ρ ιζε ό τι ο β ά ιλος τ η ς Χ α λκίδ α ς ε ίχ ε σ τε ίλ ε ι σ το Ν αύπ λιο γ ρ ά μ μ α τα με άγνω σ το π ερ ιεχ ό μ εν ο . Ο Μ ω ά μ εθ σ ημείω σ ε τη ν απ άντησ η το υ σ τρ α τιώ τη και έ σ τ ε ιλ ε α νθ ρ ώ π ο υ ς το υ κ ο ν τά σ τα τε ίχ η για να π λ η ρ ο φ ο ρ η θ ο ύ ν π οιοι ή τα ν α υ το ί οι τ ο ξ ό τ ε ς . Από τα τε ίχ η οι Β ε ν ε το ί α π α ντησ α ν πως τη ν π ρ ο ηγου μ εν η ν ύ κ τα είχα ν φ θ ά σ ει ω ς ενίσ χυσ η από το Ν αύπ λιο 700 τ ο ξ ό τ ε ς οι οπ οίοι πέρασαν από τη γ έφ υ ρ α . Α κό μ α π ρ ό σ θ εο α ν πως τ η ν ε π ό μ ε ν η η μ έ ρ α θ α έ φ θ α ν ε και ο β ε ν ε τ ικ ό ς σ τό λ ο ς που θ α έ λ υ ν ε τ η ν π ο­ λιο ρ κία τ η ς π όλης. Ο τα ν ο σ ο υ λ τά ν ο ς π λ η ρ ο φ ο ρ ή θ η κ ε τα λ ε γ ά μ ε ν α έ σ τ ε ιλ ε να φ έ ρ ο υ ν μπ ροσ τά το υ το υ ς 44 ά ν δ ρ ες που φ ύλασ σ αν τη γ έφ υ ρ α και δ ιέ τ α ξ ε να απ ο­ κ ε φ α λ ισ το ύ ν ως υ π α ίτιοι για τη μ εγ ά λ η α υ τή ζη μ ιά που υ π έσ τη ο το υ ρ κ ικ ό ς σ τρ α τό ς.

21 mm

Α Λ Ω ΣΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ Π Ο Λ Η Σ Σ τις 8 Ιου λίο υ 1470 τ έ τ α ρ τ η ο ρ μ η τικ ή επ ίθ εσ η τω ν Ο θω μανώ ν α π ο κ ρ ο ύ σ τη κ ε από το υ ς α μ υ ν ό μ εν ο υ ς και σ η μ ειώ θ η κα ν α π ώ λ ειες 15.000 π ερίπ ου Τούρκων. Οι α­ π ώ λ ειες για το υ ς Β ε ν ε τ ο ύ ς ή τα ν πολύ μι-

Αζάπηδες, σώμα Τούρκων ατάκτων στρατιωτών που εφορμούσαν προ των γενιτσάρων (Βιέννη, Εθνική Βιβλιοθήκη). ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

22 «■s

κ ρ ές , αλλά δ υσ α να π λήρ ω τες, σε α ν τ ίθ ε ­ ση μ ε τ ο υ ς Τ ο ύ ρ κο υ ς που σ υνεχώ ς ενισ χ ύ ο ντα ν με ν έ ο υ ς ά ν δ ρ ε ς και υλικό. Σ τις 11 το υ ίδιου μήνα φ ά ν η κ ε από τα β ό ρ εια ο σ τό λ ο ς το υ Ν ικολό ν τα Κανάλ. Η τα ν 71 γ α λ έ ρ ε ς που κ α τ ε υ θ ύ ν ο ν τα ν από το σ τεν ό τ η ς Α τα λ ά ν τη ς π ρος τη Χ α λ κί­ δα. Α μέσ ω ς ε κ α τ ο ν τ ά δ ε ς Τ ο ύ ρ κο ι τ ο ξ ό ­ τ ε ς α ν έβ η κ α ν σ τη Β ό ρ εια γ έφ υ ρ α για να τη ν υ π ερασ π ισ τούν, ενώ σ τη ν κ α τ ε ύ θ υ ν ­ ση α υ τή σ τά λ θ η κ α ν και α ρ κ ε τ έ ς β ο μβ ά ρ δ ε ς από ε κ ε ίν ε ς που κτυπ ού σ α ν τ η ν π ό­ λη. Μ εγά λο μ έρ ο ς το υ το υ ρ κ ικ ο ύ σ τρ α ­ το ύ ά φ ησ ε τ ις π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ες θ έ σ ε ις το υ και μ ε τα κ ιν ή θ η κ ε β ό ρ εια για να α ν τ ιμ ε ­ τω π ίσ ει π ιθ α νή επ ίθ εσ η το υ σ τό λο υ , ό ­ πως θ α έπ ρ επ ε κα νο νικά να σ υμ βεί. Σε α υ τή τη β ο ή θ ε ια είχα ν σ τη ρ ίξε ι και οι α­ μ υ ν ό μ εν ο ι τ ις ε λ π ίδ ε ς το υ ς . Ο μω ς ο Β εν ε τ ό ς να ύα ρ χος, π ρ ο φ α σ ιζό μ εν ο ς ό τι έ ­ π ρεπ ε να π ερ ιμ έν ε ι και τα υπόλοιπα πλοία που να υλο χο ύσ α ν σε μ ικρή απόσταση, δ ε ν έπ ρ α ξε το κ α θ ή κ ο ν το υ . Α φ ο ύ π έρ ασ αν α ρ κ ε τ έ ς ώ ρ ες και ο β ε ν ε τικ ό ς σ τό λ ο ς δ ε ν τό λ μ η σ ε να κτυπ ήσει τη γ έφ υ ρ α ο σ ο υ λ τά ν ο ς σ υ ν ε ιδ η το ­ π οίησ ε ό τι ε ίχ ε φ θ ά σ ει η κ α τά λ λ η λ η σ τιγ ­ μή για να ε κ δ η λ ώ σ ει τ η ν τε λ ικ ή το υ επ ί­ θ εσ η , φ έ ρ ν ο ν τ α ς τ ις γ α λ έ ρ ε ς τ η ς Γαληνό­ τ α τ η ς Δ η μ ο κ ρ α τία ς προ τ ε τ ε λ ε σ μ έ ν ω ν γεγονό τω ν. Για τ ο ν σκοπό α υ τό έ τ α ξ ε σ το υ ς σ τρ α τιώ τε ς το υ κ ά θ ε τι που β ρ ι­ σ κό τα ν μέσ α σ τη ν π όλη ως λά φ υ ρα . Χ ρ ή ­ μ ατα , σ κλά βο υς, γ υ ν α ίκ ε ς , ό λα δ ικά το υ ς . Μ ε τ ις υ π οσ χέσ εις α υ τ έ ς οι Τ ο ύ ρ κο ι π ρ α γμα τοπ οίη σ α ν έν α από τα μ α ζικ ό τερ α και φ ο β ε ρ ό τε ρ α ρ εσ ά λ τα τ η ς Ισ τορίας, χω ρίς να υ π ο λο γ ίζο υ ν α π ώ λ ειες και τρ α υ ­ μ α τισ μ ο ύ ς. Η π έμ π τη και τε λ ικ ή επ ίθ εσ η τω ν μ ω α μ εθ α ν ώ ν ε κ δ η λ ώ θ η κ ε τη ν ύ κ τα τη ς 11ης π ρος τη 12η Ιου λίο υ και κό σ τισ ε σ το υ ς Τ ο ύ ρ κο υ ς 27.000 ν εκ ρ ο ύ ς . Από ό ­ λ ε ς τ ις π λ ε υ ρ έ ς το υ Ν εγ κ ρ ο π ό ν τε σ κά­ λ ε ς έζω να ν τα τε ίχ η και α γ ρ ιεμ έν α σ τίφ η Α σ ια τώ ν με το σπαθί σ το χ έρ ι α γω νίζο ­ ν τα ν για να π α τή σ ο υ ν σ τις επ ά λ ξε ις . Η τ ά ­ φ ρ ο ς ε ίχ ε γ εμ ίσ ε ι από π τώ μ α τα Τούρκω ν, π ρ ο κα λ ώ ντα ς τρ ο μ ε ρ ή δυσ οσ μία σε ο λ ό ­ κλ η ρ η τ η ν π ερ ιο χ ή . Η β ε ν ε τικ ή φ ρ ο υρ ά , κα τά κο π η και α π ο γ ο η τε υ μ έν η , ύψω σε μ α ύ ρ ες σ η μ α ίες ως σ ημ ά δι κιν δ ύ ν ο υ ώ­ σ τε να ε ν ε ρ γ ο π ο ιη θ ε ί ο σ τό λο ς. Μ ά τα ια όμω ς. Οι υ π ερα σ π ισ τές τ η ς π όλης, α ν και α­ φ η μ έν ο ι σ τη ν τύ χ η το υ ς , κρ ά τη σ α ν με γ ε ν ν α ιό τη τα τ ις θ έ σ ε ις το υ ς μ έχ ρ ι τις δ ύ ο το μ εσ η μ έρ ι, ο π ό τε οι π ο λ ιο ρ κ η τές κα τό ρ θ ω σ α ν να κ υ ρ ιεύ σ ο υ ν τ ις επ ά λ ξε ις το υ π αραθαλάσ σ ιου τε ίχ ο υ ς , α φ ή ν ο ν τα ς πίσω το υ ς π λή θ ο ς νεκρώ ν. Η μάχη σ υ ν εχ ί­ σ τη κ ε στα σ τεν ά δ ρ ο μ ά κ ια τ η ς π ό λη ς που είχ α ν κ λ ε ισ τε ί μ ε δ οκά ρια , β α ρ έλ ια και α­ λ υ σ ίδ ες. Μ αζί μ ε το υ ς ά ν δ ρ ε ς οι γ υ ν α ίκ ε ς έ ρ ιχ ν α ν κ α υ τό ν ερ ό , α σ βέσ τη, σ τά μ ν ες και ό ,τι άλλο έβ ρ ισ κα ν κ ο ν τά το υ ς από τις σ τέ γ ε ς τω ν σπιτιώ ν σ τα κ εφ ά λ ια τω ν αφ ιο νισ μ ένω ν Τούρκων. Το μ α κ ε λ ε ιό που α­ κ ο λ ο ύ θ η σ ε μέσ α σ τη ν π όλη δ ύ σ κο λα περ ιγ ρ ά φ ετα ι. Ο Μ ω ά μ εθ ε ίχ ε ο ρ κ ισ τεί πως

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Απόψεις του κάστρου του Καράμπαμπα. Βρίσκεται στον λόφο της ΚανήΆου και δεσπόζει στη βοιωτική ακτή μπροστά και πάνω από τη Χαλκίδα. Από το σημείο αυτό οι Τούρκοι βομβάρδιζαν επί μέρες την πόλη πριν από την άλωσή της.

ό τα ν θ α έμ π α ιν ε σ τη ν π όλη θ α έ κ α ν ε το υ ς π ά ν τες να τ ο ν θ υ μ ο ύ ν τα ι. Π ροχω ­ ρ ώ ντα ς μ ε βία, β ή μ α π ρος βήμα , οι Ο θ ω ­ μανοί έφ θ α σ α ν σ τη ν π λα τεία . Ε κεί μ ε το ξίφ ο ς σ το χ έρ ι σ κ ο τώ θ η κ ε μ α χ ό μ εν ο ς ο π ρ ο ν ο η τή ς Κ άλβο, ενώ ο π ρ ο κά το χ ό ς το υ που είχ ε π α ρ α μ είν ει σ τη Χ α λ κίδ α α ν α κα ­ λ ύ φ θ η κ ε κ ρ υ μ μ έν ο ς σε κάπ οιο σπίτι και σ κ ο τώ θ η κ ε από το υ ς γ εν ίτσ α ρ ο υ ς . Διψα-

σ μ ένο ς για αίμα ο ίδιο ς ο σ ο υ λ τά ν ο ς διέτρ ε χ ε τ ο υ ς δ ρ ό μ ο υ ς μ ε το ά λογό το υ για να δ ει μήπω ς κάπ οιος αζάπ ης ή γ ε ν ίτσ α ­ ρος από π λ ε ο ν ε ξία ε ίχ ε λ υ π η θ εί τη ζωή κάπ οιου από το υ ς π λο ύσ ιου ς κ α το ίκ ο υ ς , σ κ ο π εύ ο ν τα ς α ρ γ ό τε ρ α να λ ά β ει ως α­ ν τά λ λ α γ μ α λ ύ τρ α . Ο π οιους α ιχ μ ά λ ω το υ ς σ υ ν α ν το ύ σ ε εμ π ρ ό ς το υ το υ ς έσ φ α ζε ο ί­ δ ιο ς ή έ δ ιν ε α ν ά λ ο γ ες δ ια τα γ ές . Για να ε ί­ ναι μ ά λισ τα π ερ ισ σ ό τερ ο σ ίγο υρ ος ό τι τα α ιμ ο β ό ρ α σ χέδιά το υ θ α ε κ τ ε λ ε σ τ ο ύ ν σ το α κ έρ α ιο επ εσ ή μ α ν ε πως κ ά θ ε Τ ο ύρ ­ κο ς που θ α β ρ ισ κ ό τα ν έν ο χ ο ς α π όκρ υ ­ ψ ης α ντιπ ά λο υ θ α α π ο κεφ α λιζό τα ν. Κά­ π οιοι Τ ο ύρ κο ι, β λ έπ ο ν τα ς τ η ν ω μ ό τη τα το υ σ ο υ λ τά ν ο υ και από φ ό β ο μήπω ς χά­ σ ουν τ η ν π ο λύ τιμ η λ εία το υ ς , μ ε τ α μ φ ίε ­ σαν μ ε τα ρ ού χα σ κο τω μ ένω ν γεν ίτσ α ρ ω ν π ερίπ ου χ ίλ ιο υ ς α ιχ μ α λ ώ το υ ς και το υ ς έ ­ κρ υψ α ν σ τη ν τά φ ρ ο . Το γ ε γ ο ν ό ς α υ τό ό ­ μως π ρ ο δ ό θ η κ ε σ το ν Μ ω ά μ εθ , ο οπ οίος ο ρ γ ισ μ έν ο ς δ ιέ τ α ξ ε να το υ ς σ κοτώ σ ουν α μέσ ω ς ό λο υ ς. Μ ε ρ ικ έ ς α κό μ α ε κ α τ ο ν τ ά ­ δ ε ς ψ υ χ ές, ά ν δ ρ ες , γ υ ν α ίκ ε ς και παιδιά που είχ α ν κ ρ υ φ τε ί από ένα ν γ εν ίτσ α ρ ο , α­ ν α κ α λ ύ φ θ η κ α ν και σ φ ά χ τη κα ν μπροσ τά σ το ν να ό το υ Α γίου Ιω άννη το υ Χ ρ υ σ ό σ το μ ο υ . Σ τις σ κ η ν ές δ ύ ο υ π ε ύ θ υ ­ νω ν για τ ο ν φ ω τισ μό και το α λά τι το υ το υ ρ κ ικ ο ύ σ τρ α το ύ β ρ έ θ η κ α ν δ έ κ α χ ρ ι­ σ τιανοί κ ρ υ μ μ έν ο ι. Ο σ ο υ λ τά ν ο ς δ ιέ τ α ξ ε να σ υ λ λ η φ θ ο ύ ν οι έμ π ο ρ ο ι και να α π ο κ ε­ φ α λ ισ το ύ ν μαζί μ ε το υ ς δ έκ α χ ρ ισ τια ­ νού ς. Οι Τ ο ύρ κο ι σ τρ α τιώ τε ς μ ε τά από α υ τό το γ ε γ ο ν ό ς τ ρ ο μ ο κ ρ α τ ή θ η κ α ν και δ ε ν τό λ μ η σ α ν να κρ ύ ψ ο υ ν πια κανέναν. Σ το μ ε τα ξ ύ ο β ά ιλος Ε ρίτσ ο και ένα ς α ρ ιθ μ ό ς ε υ γ εν ώ ν β ρ ή κ α ν κ α τα φ ύ γ ιο σ το μ ικρό κά σ τρ ο που β ρ ισ κ ό τα ν σ το κ έ ν τρ ο το υ Ε υρίπου, σ η κώ νο ντα ς τ η ν κ ιν η τή γ έ ­ φ υ ρ α που το ένω ν ε μ ε τα τε ίχ η το υ Νεγ κ ρ ο π ό ν τε . Ε κεί ήλπ ιζαν να α ν τισ τα θ ο ύ ν και τε λ ικ ά να σ ω θ ο ύν μ ε τη β ο ή θ εια το υ β ε ν ε τικ ο ύ σ τόλο υ. Ω ς α π εσ τα λ μ έν ο ι το υ σ ο υ λ τά ν ο υ ο ν α ύα ρ χος Μ ε χ μ έ τ πασάς μαζί μ ε τ ο ν ε ξω μ ό τη δ ιε ρ μ η ν έ α Ν τεμ ο ν έ σι υ π ο σ χ έθ η κα ν σ το υ ς π ο λ ιο ρ κ η μ έν ο υ ς ό τι θ α το υ ς χά ριζα ν τη ζωή εφ ό σ ο ν π αρα­ δ ίδ οντα ν. Σ το ν βάιλο μ ά λισ τα είπ α ν ό τι ο σ ο υ λ τά ν ο ς απ οφ άσισ ε να το υ χα ρίσ ει το κεφ ά λ ι. Μ ε τά από α υ τό και β λ έ π ο ν τα ς ό τι ο σ τό λ ο ς δ ε ν ε π ρ ό κ ε ιτο να ε π έ μ β ε ι για να τ ο υ ς σώσει, οι Β εν ε το ί, φ ο β ο ύ μ εν ο ι τα χ ειρ ό τε ρ α , π α ραδόθηκαν. Ο Μ ω ά μ εθ ό ­ μως δ ιέ τ α ξ ε να το υ ς σ φ ά ξο υ ν ό λ ο υ ς ε ­ κ τό ς από το ν βάιλο, για τ ο ν οπ οίο επ εφ ύ λασ σε δ ια φ ο ρ ετικ ό τ έ λ ο ς . Π α ρ α τηρ ώ ­ ν τα ς ειρ ω νικά πως ε ίχ ε υ π ο σ χ εθ εί να διαφ υ λ ά ξε ι τ ο ν σ β έρ κ ο το υ Β ε ν ε το ύ δ ιο ικ η ­ τή , όχι ό μω ς και το σώμα το υ , δ ιέ τ α ξ ε να το ν το π ο θ ε τή σ ο υ ν α νά μεσ α σε δ ύ ο σανί­ δ ε ς και να το ν π ριονίσ ου ν σ τη μέσ η - το κ α κ ο ύ ρ γ η μ α α π εικ ο ν ίσ τη κ ε σε μία από τις το ιχ ο γ ρ α φ ίε ς σ το π αλάτι τω ν Δ ό γη ­ δω ν σ τη Β εν ετία . Μ ε τά από α υ τά ε ίχ ε π λ έο ν φ θ ά σ ει η ώρα να π ληρώ σ ουν και όσοι από τ ο υ ς μι­ κρ ο ύ ς τ ο ξ ό τ ε ς είχα ν μ είν ει ζω ντα νοί. Ο σ ο υ λ τά ν ο ς δ ε ν είχ ε ξε χ ά σ ε ι τη ζη μ ιά που

Την άλωση της χριστιανικής Χαλκίδας ακολούθησαν η λεηλασία της πόλης και τα βασανιστήρια εκ μέρους των Τούρκων (σπάνια εικονογράφηση βασανιστηρίων: πνιγμού, σταύρωσης και καψίματος -Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη).

π ρ ο κά λεσ α ν σ το ν σ τρ α τό το υ . Δ ιέ τ α ξ ε να σ υ γ κ εν τρ ώ σ ο υ ν ό λα τα αγόρ ια από δ έκ α χ ρ ό νω ν και πάνω, α ρ κ εί να είχα ν τη ν κα ­ τά λ λ η λ η σ ω μα τική διάπλαση ώ σ τε να μ π ο ρ ο ύ ν να φ ο ρ ο ύ ν θ ώ ρ α κα . Ο λα τα παι­ διά που έ φ ε ρ α ν μπ ροσ τά το υ α π ο κ εφ α λ ί­ στηκαν. Ετσι μια από τ ις σ π ο υ δ α ιό τε ρ ε ς β ε ν ε ­ τ ικ έ ς α π ο ικίες π αρουσ ίαζε π λ έο ν όψη σ φ α γείο υ. Τα κ εφ ά λ ια τω ν σ κο τω μ ένω ν σ υ γ κ ε ν τρ ώ θ η κ α ν σ τη π λ α τεία το υ Α γίου Φ ραγκίσ κου, α π έν α ν τι από το μ έγ α ρ ο το υ Λ α τίνου α ρχιεπ ισ κόπ ου. Ο Ε ύριπ ος ε ίχ ε γ ίν ε ι κ α τα κ ό κ κ ιν ο ς από τ ο αίμα τω ν π τω ­ μ ά τω ν που ρ ίχ τη κ α ν εκ εί. Οι σ υ ν ο λ ικ ές α­ π ώ λ ειες ή τα ν για το υ ς Τ ο ύ ρ κο υ ς π ερίπ ου 77.000 ά ν δ ρ ες και για το υ ς π ο λ ιο ρ κ η μ έν ο υ ς χ ρ ισ τια ν ο ύ ς 6.000. Κ α τά τη μ α ρ τυ ­ ρία α νώ νυ μο υ χ ρ ο ν ο γ ρ ά φ ο υ ό λο ι σ χ εδ ό ν οι Β ε ν ε τ ο ί π ο λ ίτε ς ε ξο ν τώ θ η κ α ν μ ε φρικ τό τρ ό π ο (α π ο κεφ α λ ίσ τη κα ν , α να σ κολοπ ίσ θ ηκα ν ή γ δ ά ρ θ η κ α ν ζω ντα νοί). Ενα μι­ κρ ό μόνο μ έρ ο ς τω ν Ε λλήνω ν κα το ίκω ν τ η ς π ό λ η ς κ ρ α τή θ η κ ε για να π ο υ λ η θ ε ί στα σ κλαβοπ άζαρα τη ς Α να το λή ς.

Ο Ι ΣΥΝ Ε Π Ε ΙΕ Σ ΤΗΣ Α Λ Ω ΣΗ Σ Μ ε τά τη ν άλωση τ η ς Χ α λκίδ α ς το υ­ π όλοιπ ο τμ ή μ α το υ μ εγ ά λ ο υ νησ ιού που π α ρ έ μ ε ν ε ε λ ε ύ θ ε ρ ο π α ρ α δ ό θ η κ ε. Κά­ σ τρα ισχυρά μ ε μ εγ ά λ η ισ τορία, όπως α υ ­ τό τ η ς Κ α ρ ύσ το υ, η Α ιδ η ψ ό ς και οι Ω ρεοί, υ π έκυ ψ α ν σ το υ ς μ ο υ σ ο υ λ μ ά νο υ ς κα τα κ τ η τ έ ς παρά τις η ρ ω ικ ές π ρ ο σ π ά θ ειες τω ν υπερασ πισ τώ ν το υ ς . Ο α δ ρ α ν ή ς Β ε ν ε τό ς να ύ α ρ χ ο ς ν τα Κανάλ, β λ έ π ο ν τα ς τ ις το υ ρ κ ικ έ ς σ η μ α ίες να α ν εμ ίζο υ ν σ το υ ς π ύ ρ γο υ ς το υ Νεγ κ ρ ο π ό ν τε , ά φ η σ ε κα τά μ έρ ο ς κ ά θ ε σ χέ­ διο π ερ ί β ο ή θ ε ια ς π ρος τ η ν πόλη. Η τα ν ο

ά θ λ ιο ς θ ε α τ ή ς ε ν ό ς μ εγ ά λ ο υ δ ρ ά μ α το ς για τ η ν π α τρ ίδ α και το υ ς σ υ μ π ο λ ίτες το υ . Τα ν έα για τ η ν άλω ση τη ς Χ α λκίδα ς δ ε ν ά ρ γη σ α ν να φ θ ά σ ο υ ν σ τη Β ε ν ε τία και σ το υ ς σ υ μ μ ά χ ο υ ς τη ς . Η εντύ π ω σ η που π ρ ο κ λ ή θ η κ ε σ τις δ υ τικ ο ευ ρ ω π α ϊκ έ ς Α υ­ λ έ ς σ υ γ κ ρ ίν ετα ι μόνο με α υ τή που π ρο­ κ λ ή θ η κ ε από τ η ν άλω ση τ η ς Κ ω νσ τα ντι­ ν ο ύ π ο λ η ς 17 χ ρ ό ν ια ν ω ρ ίτερ α . Ο φ ό β ο ς για μια π ιθ α νή εισ βο λή τω ν Τ ούρκω ν στη Β ε ν ε τία και κ α τ ’επ έκτα σ η σ το ν δ υ τ ικ ο ε υ ­ ρω παϊκό χώ ρο κ ο ρ υ φ ώ θ η κ ε. Π ο λλο ί μ ά λι­ σ τα π ρ ο φ ή τευ α ν το ο ρ ισ τικό τ έ λ ο ς τη ς β ε ν ε τικ ή ς α π ο ικιο κρ α τία ς. Σ τη ν π όλη τω ν δ ό γ η δ ω ν π ολλοί α ρ ρώ σ τησ αν από λύπη και ντρ ο π ή για το ν θ ά ν α το σ υ γ γ εν ώ ν και φ ίλω ν που α φ έ θ η κ α ν α β ο ή θ η το ι. Η σ τρ α ­ τιω τικ ή α π ο τυ χ ία α π ο δ ό θ η κ ε τε λ ικ ά σ τον Β ε ν ε τό να ύα ρ χο ο οπ ο ίο ς δ ε ν απ οπ ειράθ η κ ε να διασ π άσει τ ο ν α π ο κλεισ μ ό τη ς π όλης. Ο Ν ικολό ν τα Κ ανάλ σ τά λ θ η κ ε σι­ δ η ρ ο δ έσ μ ιο ς στη Β ε ν ε τία μαζί μ ε το υ ς σ τε ν ό τε ρ ο υ ς σ υ ν ερ γ ά τε ς το υ , όπου κα­ τα δ ικ ά σ τη κ ε σε ισόβια ε ξο ρ ία σ το Φ ριούλ ι τ η ς Ισ τριας. Π ρ ο σ π ά θ ειες το υ πάπα να το υ δ ο θ ε ί χάρη απ έτυχαν. Η β ε ν ε τικ ή κ υ ­ β έρ ν η σ η δ ιέ τ α ξ ε τ η ν κα τάσ χεσ η ό λ η ς τη ς π ερ ιο υ σ ία ς το υ ώ σ τε μ ε τα χ ρ ή μ α τα α υ τά να ε λ ε υ θ ε ρ ω θ ο ύ ν κάπ οιοι από το υ ς α ιχ μ α λ ώ το υ ς. Σ τα ο ρ φ α νά π αιδιά τω ν π ρ ο νο η τώ ν και τω ν άλλω ν ε υ γ εν ώ ν που έ ­ χασαν τη ζωή το υ ς σ τη Χ α λκίδ α δ ό θ η κ α ν για τη σ υ ντή ρ η σ ή το υ ς ε ιδ ικ έ ς χ ο ρ η γ ίες . Σ ε ό λ ε ς τ ις ε λ λ η ν ικ έ ς κ τή σ εις που πα­ ρ έ μ εν α ν σ τα χ έρ ια τω ν Β εν ε τώ ν και ιδιαί­ τε ρ α σ τη ν Κ ρή τη , η οποία φ ά ν τα ζε ως ο ε π ό μ ε ν ο ς σ τό χ ο ς το υ φ ιλ ό δ ο ξο υ σ ο υ λ τά ­ νου, άρχισ αν α μ υ ν τικ έ ς π ρ ο ετο ιμ α σ ίες (ενίσ χυσ η τω ν τειχ ώ ν, οχύρω σ η τω ν πα­ ράλιω ν εδ α φ ώ ν ) και μ ε τα κ ιν ή σ ε ις α μ ά ­ χω ν π ρος το ε σ ω τερ ικ ό και τα φ ρ ο ύρ ια . Μ ε τά τ η ν άλωση τ η ς Χ α λ κίδ α ς και για μ εγ ά λ ο χ ρ ο ν ικ ό δ ιά σ τη μ α η π όλη υ π ή ρ ξε έδ ρ α το υ Τ ο ύ ρ κο υ να ύα ρ χου, τ ο ν οποίο οι Τ ο ύ ρ κο ι ο ν ο μ ά ζο υ ν κα π ο υδ ά ν πασά. Μια τ ε λ ε υ τ α ία π ρο σ π ά θεια τω ν Β εν ε τώ ν να α ν α κ α τα λ ά β ο υ ν τ η ν π όλη σ τα τέ λ η το υ 17ου αιώνα με τ ο ν δ ό γη Μ ο ρ ο ζίνι απ έτυ χ ε. Μ ε τ η ν κα τά λ η ψ η τ η ς π όλης τ έ ­ θ η κ ε τ ο π ρώ το γ ε ρ ό θ ε μ έ λ ιο τ η ς ο θ ω μ α ­

ν ικ ή ς κυ ρ ια ρ χία ς σ το Αιγαίο. Μία ν έα επ ο ­ χή ά ρ χιζε για τ η ν Ε ύβοια, μία επ ο χή σ κλα ­ βιά ς η οποία θ α κ ρ α το ύ σ ε μ έχ ρ ι το 1833, ο π ό τε οι Τ ο ύ ρ κο ι π αρέδω σ αν το κά σ τρ ο το υ Ν εγ κ ρ ο π ό ν τε και ό λο το νησ ί σ το ε ­ λ ε ύ θ ε ρ ο π λέο ν ε λ λ η ν ικ ό κρ ά το ς. Μ ετά από π ρ ω το φ α ν είς β α ν δ α λ ισ μ ο ύ ς που συν έβ η σ α ν στα πλαίσια εξω ρ α ϊσ μ ο ύ τ η ς π ό­ λ η ς τ η ς Χ α λκίδ α ς και δ ιευ κ ό λ υ ν σ η ς τη ς ναυσ ιπ λοΐας από τ ο 1885 και έπ ειτα , τα τ ε ίχ η το υ Ν εγ κ ρ ο π ό ν τε σ το μ εγ α λ ύ τε ρ ο μ έρ ο ς το υ ς κ α τεδ α φ ίσ τη κ α ν , όπως και ο π ύ ρ γο ς σ το μέσ ο το υ Ευρίπου μαζί με τη ν π έτρ ιν η γ έφ υ ρ α . Το θ ρ υ λ ικ ό κά σ τρ ο τη ς Χ α λκίδ α ς το ιχ ν η λ α το ύ μ ε πια σ ή μ ερ α μ έ ­ σα από γ κ ρ α β ο ύ ρ ε ς επ ο χή ς, αναπολώ ­ ν τα ς το έ ν δ ο ξ ο π α ρ ε λ θ ό ν το υ .

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦ ΙΑ (1) Piri Reis: BAHRIYE. ΚΑΤΑΚΤΗΤΙΚΗ ΝΑΥΣΙΠΛΟ ΪΑ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ, εκδ. Τελέθριον, Α θήνα, 1990. (2) William Miller: ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΗΣ ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΣΤΗ Ν ΕΛΛΑ ΔΑ , εκδ. Ελληνική Εκδοτική Ε τα ιρ εία , Α θήνα, 1972. (3) ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗ Ν ΙΚ Ο Υ ΕΘΝΟΥΣ, Εκδοτική Αθηνών, Α θήνα, 1974. (4) D avid Nicolle - C hristopher Rothero: Η ΒΕΝΕΤΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ, εκδ. Αψίδα, Α θήνα, 1996. (5) Γκίκας Γεώ ργιος: Η Α Λ Ω ΣΗ ΤΗΣ ΧΑ ΛΚ ΙΔΑ Σ Α ΠΟ ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΥΣ ΣΤΑ 1470, Αρχείο Ευβοϊκών Μ ελετώ ν, 6, 1959. (6) Σ ά θ α ς Κ.Ν.: ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΗ ΕΛΛΑΣ, Α θήνα, 1869. (7) Μ α σ τρ ο δ η μ ή τρ η ς Π .Δ .: Η Α Λ Ω ΣΙΣ ΤΗΣ ΧΑ Λ Κ ΙΔ Ο Σ ΑΠΟ ΤΟΝ Μ Ω Α Μ ΕΘ S ’, Αρχείο Ευβοϊκών Μ ελετώ ν, 7, 1960. (8) Π αραδείσης Α λέξ.: ΦΡΟΥΡΙΑ ΚΑΙ ΚΑΣΤΡΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑ ΔΟ Σ, το μ . 3, εκδ. Ευστα θιάδο υ, Α θήνα, 1983.

23 mm

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

ΥΠΟΧΩΡΗΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΜΠΟΥΛ (1842) Η ΑΓΓΛΙΚΗ ΠΑΝΩΛΕΘΡΙΑ ΣΤΟΝ ΠΡΩΤΟ ΑΦΓΑΝΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ 0 Μ Ο ΝΑΧΙΚΟ Σ ΙΠΠΕΑΣ ΠΟΥ ΕΦΟΑΣΕ ΣΤΟ ΦΡΟΥΡΙΟ ΤΟΥ ΤΖΑΛΑΛΑΜ ΠΑΝΤΣΤΙΣ 13 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 1842 ΕΦΕΡΕ ΤΑ ΠΙΟ ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΤΙΚΑ ΝΕΑ ΠΟΥ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΑΝ ΠΟΤΕ ΝΑ ΑΚΟΥΣΤΟΥΝ ΣΤΗΝ ΙΝ Δ ΙΑ : ΜΙΑ ΟΛΟΚΛΗΡΗ ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΙΑ ΕΙΧΕ ΑΦΑΝΙΣΤΕΙ ΣΤΟ ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝ ΜΕΣΑ ΣΕ ΜΙΑ ΕΒΔΟΜ ΑΔΑ.

ύμφωνα με ένα εύστοχο σχόλιο Β ρετα­ νών ιστορικών “το Αφγανιστάν είναι για το ν ορεινό πόλεμο ό,τι είναι η Γαλλία για υψηλή ραπτική και η Ιταλία για τη ν τέχνη". Με ελάχιστους πλουτοπαραγωγικούς πόρους, γεμάτο από απότομα γυμνά Βουνά που ορθώ­ νονται με τα πιο παράξενα σχήματα περιβάλ­ λοντας ευρύχω ρες κοιλάδες, κατοικημένο από ερισ τικές ορεσίβιες φυλές που μάχονταν αδιάκοπα μεταξύ τους, το Αφγανιστάν έδινε ανέκαθεν στους υποψήφιους κα τα κτη τές του τη ν εντύπωση ενός εύκολου στρατιωτι­ κού περίπατου για έναν στρατό που θα χρη­ σιμοποιούσε σύγχρονα όπλα. Η Μεγάλη Β ρε­ τανία εισέΒαλε στη χώρα δύο φορές (το 1838 και το 1878) ενώ Βρισκόταν στον κολοφώνα τη ς δόξας τη ς και η Σοβιετική Ενωση του Λεονίντ Μ πρέζνιεφ επανέλαΒε το εγχείρημα το 1979. Οι ατίθασες αφγανικές φ υλές όμως έ ­ χουν τη ν τάση να εξολο θρ εύ ου ν με το ν πιο ΒάρΒαρο τρόπο το υς απρόσκλητους ξένους

Σ

Λοχ/ας έφ ιππ ου π υροβ ολικού τη ς Β εγ γ ά λ η ς , 1842. Οι σ το λ ές το υ έφ ιπ π ου π υροβ ολικού τη ς π ερ ιόδου βα σ ίζοντα ν σ τα α υ σ τρ ο ο υ γ γ ρ ικ ά π ρότυπα των στολώ ν των ουσσάρω ν, όπως μ α ρ τυ ρ ε ί το χιτώ νιο μ ε το χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ό κούμπω μα, το ζω νάρι και ο τελ α μ ώ να ς. Τα λ ευ κ ά γά ντια κανονικά σ υ νδ υ ά ζο ντα ι μ ε το επ ίσημο μ α ύ ρ ο λ α κ α ρ ισ τό κρά νος μ ε λο φ ίο από κόκκινη α λο γ ό τρ ιχ α , αλλά εδώ εμ φ α ν ίζ ε τα ι το α νεπ ίσημο π ηλήκιο μ ε α διά βρ οχο κάλυμμ α (πιν. το υ Ν ίκου Π άνου για τη "ΣΙ").

και κατά το υς δύο αιώνες που πέρασαν απέκρουσαν με εντυπωσιακή επιτυχία κάθε προ­ την σπάθεια η οποία έγινε για να τους επιβληθεί ο ζυγός ενός εισβολέα. Τα αποτελέσματα που είχε η πρώτη από­ πειρα των νεώ τερω ν χρόνων για τη ν καθυπόταξη του Αφγανιστάν απεικονίζονται ανάγλυ­ φα στον κλασικό πίνακα τη ς λαίδης Ελίζαμπεθ Μπάτλερ "Τα απομεινάρια ενός στρα­ τού", ο οποίος απέκτησε τόση φήμη στους κύκλους τη ς Βικτωριανής κοινωνίας, όση και η "Υστατη άμυνα του Κάστερ" ανάμεσα στους Αμερικανούς. Το λιτό και τραχύ τοπίο του Αφ­ γανιστάν πλαισιώνει το ν πίνακα δένοντας αρ­ μονικά με τα τείχη τη ς πόλης Τζαλαλαμπάντ που κατείχε το 1842 ο Β ρετανικός Στρατός. Στο κύριο θ έμ α του πίνακα ένα ταλαιπωρημέ­ νο άλογο μ ετα φ έρ ει με κόπο το ν τραυματία αναβάτη του, ο οποίος γέρνει προς τα πίσω προσπαθώντας να κρατηθεί με τη ν τε λ ε υ ­ ταία ικμάδα δυνάμεών του από τη σέλα. Το κεφάλι του δύσμοιρου καβαλάρη γέρ νει με α­ πελπισία προς τη ν πόλη και το βλέμμα του μοιάζει άψυχο, σαν να ανήκει σε ένα φάντα­ σμα. Το όλο παρουσιαστικό του μιλά εύγλω τ­ τα αποκαλύπτοντας τη ν εξάντλησ η και τον κλονισμό τη ς αναπάντεχης και βαριάς ήττας. Η φιγούρα ανήκει στον γιατρό Ουίλιαμ Μπράυντον, το ν μοναδικό Ευρωπαίο επιζώντα από τη φρουρά τη ς Καμπούλ που σώθηκε από τη ν καταστροφική υποχώρηση του 1842. Από το Χ έισ τινγκς ως τη Δουνκέρκη οι Βρε­ τανοί δ εν παρέλειπαν να εξυμνούν με το ίδιο πάθος τόσο τις νίκες τους, όσο και τις στρα­ τιω τικές καταστροφές τους. Ισως καμία απο­ τυχία δεν ήτα ν πιο ολοκληρωτική, πιο απόλυ-

Η κ α τα σ τρ ο φ ικ ή υποχώρηση από τη ν Καμπ ούλ, τον Ια νουά ρ ιο το υ 1842, ή τα ν μια σειρ ά από τρ α γ ω δ ίες μ ε κο ρ υ φ α ία ίσως σ τιγ μ ή τη ν ηρω ική άμυνα μ έχ ρ ις εσχά τω ν που π ρ ο έβ α λ ε μια χ ο ύ φ τα α ξιω μ ατικώ ν και σ τρ α τιω τώ ν το υ 44ου Σ υ ν τά γ μ α το ς σ το π έρασμα Γ κ ο υ ντα μ ο ΰ κ (πίνακας το υ Γουόλεν).

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

τη και πιο δίκαιη από τη ν άτακτη υποχώρησή το υ ς κατά το ν Πρώτο Αφγανικό Πόλεμο.

"ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΠΑΙΓΝΙΔΙ" Η σύρραξη εκείνη είχε τις ρίζες τη ς στους επίμονους βρετανικούς φόβους για το ενδεχόμενο μιας ρωσικής ή γαλλικής επιβου­ λής κατά τη ς Ινδίας, που θεω ρείτο για πολ­ λούς λόγους ως το "πετράδι του Στέμματος". Οι φόβοι αυτοί όχι μόνο δεν ήταν αβάσιμοι, αλλά φάνηκαν ότι άρχιζαν να επαληθεύονται με το ν χειρ ότερο δυνατό τρόπο από τις αρ­ χές του 19ου αιώνα. Το 1801 η Ρωσία προσάρτησε το βασίλειο τη ς Γεωργίας και συνέχισε τη ν επ εκτακτική πολιτική τη ς σε άλλες πε­ ριοχές του Καυκάσου. Η νίκη των ρωσικών ό­ πλων κατά τη ς Περσίας, το 1828, ενθάρρυνε το ν φιλόδοξο τσάρο Νικόλαο Α1να χρησιμο­ ποιήσει τη νέα του κατάκτηση σαν μοχλό για τη ν άσκηση πίεσης προς το Αφγανιστάν. Με τις κινήσεις το υς α υ τές οι Ρώσοι έδειχναν ότι είχαν ως μακροπρόθεσμο στόχο τη ν απόκτη­ ση του ελέγχου του θρυλικού "δρόμου του μεταξιού" και ότι έσπευδαν να δοκιμάσουν τα αμυντικά ανακλαστικά των Βρετανών κρούοντας πρακτικά τη θύρα τη ς ίδιας τη ς Ινδίας. Οι επ ιτελείς του τσάρου ώθησαν το υς Πέρσες σε μια επίθεση κατά τη ς αφγανικής πό­ λης Χεράτ το ν Νοέμβριο του 1837 και οργά­ νωσαν μυστικές αποστολές συλλογής πληρο­ φοριών ακόμα και ως τη ν ίδια τη ν π ρω τεύου­ σα του Αφγανιστάν, τη ν Καμπούλ. Ο στρατηγικός ανταγωνισμός Βρετανίας-

26

Ρωσίας στην κεντρική Ασία προσέλαβε τη ν ο­ νομασία "Το Μ εγάλο Παιγνίδι", χαρακτηρισμό που πιθανώς π ροέρχεται από τα γραφόμενα του λόρδου Κάρζον ο οποίος χρημάτισε δύο φορές αντιβασιλιάς στην Ινδία: "Το Τουρκε­ στάν, το Αφγανιστάν, η Υπερκαυκασία και η Περσία είναι για πολλούς λ έξεις που αποπνέ­ ουν τη ν αίσθηση πολύ απομακρυσμένων πε­ ριοχών, αλλά για μένα είναι κομμάτια σε ένα τεράσ τιο σκάκι πάνω στο οποίο παίζεται το παιγνίδι για τη ν κυριαρχία του κόσμου". Αν και ο κόμης Καρλ Ρόμπερτ Ν έσελροντ, που εκτελούσ ε χρέη υπουργού Εξω τερικώ ν τη ς Ρωσίας, αρνείτό επίμονα τις ρωσικές φιλοδο­ ξίες και επιχειρούσε να υποβαθμίσει τη σημα­ σία των πολιτικο-στρατιωτικών ελιγμώ ν τη ς χώρας του στην περιοχή, οι προσπάθειές του απέτυχαν να αποκοιμήσουν το ν Βρετανό ο­ μόλογό του, λόρδο Πάλμερστον, που έτρ εφ ε βαθιά δυσπιστία προς κάθε τι το ρωσικό. Ε­ πιρρεπής προς τις πατριω τικές υπερβολές ο λόρδος Πάλμερστον απολάμβανε μια ιδιαίτε­ ρη θέση ισχύος στη βρετανική πολιτική σκη­ νή, όντας σ υγγενής ε ξ αγχιστείας με τον πρωθυπουργό Ουίλιαμ Λαμπ, το ν οποίο δεν δυσ κολεύτηκε να πείσει πως οι καιροί απαι­ τούσαν το ν διορισμό ενός πιο δραστήριου κυβερνήτη στην Ινδία. Ο νέος κυβερνή της δεν ήταν άλλος από το ν Τζωρτζ Ηντεν, πρώτο κόμη του Ωκλαντ, έναν 50χρονο διαβόητο εργένη που έφθασε μαζί με τις αδελφ ές του στην Καλκούτα τον Φ εβρουάριο του 1836.0 Η ντεν δεν είχε στρα­ τιωτική εμπειρία και χαρακτηριζόταν από πλήρη άγνοια για τα θ έ ­ ματα τη ς Ασίας, αλλά και από έλλειψ η στοιχειώ­ δους κοινής λογικής. Ε­ τσι με τη ν άφιξή του στην Ινδία σ τηρίχθηκε στις σ υμβουλές του σερ Τζων Μ ακνάχτεν, επικεφαλής του Πολιτικού και Μυστι­ κού Τμήματος τη ς ινδι­ κής κυβέρνησης. Ο Μα­ κνάχτεν γνώριζε άπται­ στα τις τοπ ικές ινδικές διαλέκτους και καυχιό­ ταν ότι οι πληροφοριοδό­ τ ε ς του είχαν παρεισφρύσει σε καίριες θέσ εις τό ­ σο στην Ινδία, όσο και σε γ ειτο νικές χώρες, από ό­ που ήταν σε θέση να του διοχετεύουν αξιόπιστα

Η αρχική εισ β ο λή τη ς β ρ ετα ν ικ ή ς Σ τρ α τιά ς το υ Ινδού στο Α φ γα νισ τά ν κ α τέ λ η ξ ε σ τη ν άλω ση το υ Γκαζνί και σ τη ν κ α τά λη ψ η τη ς Κ αμπ ούλ. Σ ε λ ιγ ό τε ρ ο από τρ ία χρ ό νια όμω ς οι Β ρ ε τα ν ο ί τρ ά π ηκαν σε ά τα κ τη φ υγή προς το Τζαλαλαμπ άντ. ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

στοιχεία. Η αναφορά του προς το ν Πάλμερ­ στον επιβεβαίωνε το υς φόβους του τε λ ε υ ­ ταίου: η Χ εράτ αναμενόταν να πέσει σύντομα και οι π ληροφορίες υποστήριζαν ότι ο η γέτης του Αφγανιστάν, Ντοστ Μοχάμεντ, έκλινε όλο και περισσότερο προς τη ν Αγία Π ετρού­ πολη. Καταλήγοντας στην αναφορά του προς το ν Η ντεν ο Μ ακνάχτεν π ρότεινε τη ν απο­ στολή, στην Καμπούλ, ενός έμπιστου αξιωμα­ τικού που θα κόμιζε ουσιαστικά ένα τελεσ ί­ γραφο προς το ν Ντοστ Μοχάμεντ: αν φρόντι­ ζε να κρατήσει τη Ρωσία έξω από τη χώρα που θα αμειβόταν από τους Βρετανούς με την προσάρτηση τη ς επαρχίας Πεσαβάρ, που του τη ν είχε αποσπάσει κατά το παρελθόν ο τοπι­ κός αντίπαλός του και η γέτη ς των Σιχ, μαχα­ ραγιά Ράντζιτ Σινγκ. Ο Σινγκ, που ήταν γνω­ στός ως "το λιοντάρι τη ς Λαχώρης", κυβερ­ νούσε τη ν επαρχία Πουντζάμπ με σιδερένιο χέρι και είχε κατακτήσει τη ν Πεσαβάρ το 1834. Αν ο Ντοστ Μ οχάμεντ απέρριπτε τους όρους του τελεσιγράφου οι Βρετανοί θα απα­ ντούσαν με στρατιωτική βία, στέλνοντας ένα εκσ τρα τευ τικό σώμα εναντίον του με σκοπό να εγκαταστήσουν έναν πιο "συνεργάσιμο" η ­ γέτη στην Καμπούλ . Ο προφανής αντικατα­ σ τάτης του Ντοστ Μ οχάμεντ ήταν ο εκθρ ονι­ σμένος προκάτοχός του Σαχ Σούγια, που είχε η ττη θ ε ί κατά τη ν κρίσιμη μεταξύ το υς μάχη το 1834 και ζούσε από τό τε εξόρισ τος στην Ινδία. Ο άνθρωπος που επ ιλέχθηκε για τη λ ε ­ πτή αποστολή τη ς βολιδοσκόπησης του Ντο­ στ Μ οχάμεντ ήταν ο λοχαγός Α λεξά ντερ Μπερνς. Ο νεαρός Σκωτσέζος είχε επισκεφ θ εί και κατά το παρελθόν τη ν Καμπούλ έ­ π ειτα από ένα περιπ ετειώ δες ταξίδι δια μέ­ σου τη ς κεντρικής Ασίας που του είχε αποφέρει το προσωνύμιο "ο Μπερνς τη ς Βουχάρας". Αναλαμβάνοντας τη ν αποστολή ήλπιζε πως στόχος τη ς βρετανικής πολιτικής ήταν η διατήρηση τη ς ειρήνης και πως ο ίδιος αντι­ προσώπευε ένα είδος διπλωμάτη που θα ανα­ ζητούσ ε το υς κατάλληλους όρους για το επι­ θ υμ ητό αποτέλεσμα. Η εκτίμηση του Μπερνς προς το ν Ντοστ Μ οχάμεντ ήταν ειλικρινής: "Είναι ένας άνθρωπος με αδιαμφισ βήτητες ι­ κανότητες", έγραφε στον Μ ακνάχτεν "και τρ έφ ει τις καλύτερες εντυπώσεις για το βρε­ τανικό έθνος". Συνέστησε πως "θα ήταν σο­ φ ό τερο για τη Βρετανία να καταστήσει την Καμπούλ όσο δυνατότερη μπορεί, παρά να ε­ πιδιώξει τη ν εξασθένησή τη ς μέσω διαιρετι­ κής πολιτικής". Μια υπονομευτική πολιτική προς τη ν Καμπούλ θα έδινε απλώς τη δυνα­ τό τη τα στη Ρωσία και τη ν Περσία να εκμετα λλευ θ ο ύ ν τη ν ευκαιρία και "να παρέμβουν κατασ τρέφοντας το υς ντόπιους οπλαρχη­ γούς έναν-έναν με τη σειρά". Αλλωστε δεν θα ήταν φρόνιμο για τη Βρετανία να προδώσει το ν ηλικιωμένο Ράντζιτ Σινγκ, πιστό σύμμαχό τη ς από το 1809, αποσπώντας του τη ν Πεσα­ βάρ και προκαλώντας ουσιαστικά τη ν ανα­ τροπή του. Οι εβδομαδιαίες αναφορές του Μπερνς προσέλαβαν μεγαλύτερη σημασία από τον Δ εκέμβριο του 1837, όταν κατέφ θασ ε στην Καμπούλ ο Ρώσος λοχαγός Ιβάν Β ίτκεβιτς έ ­ χοντας μια παρόμοια αποστολή επηρεασμού

Ο Τ ζω ρ τζ Η ν τεν , κ υ β ερ ν ή τη ς τη ς Ινδία ς το 1838, ή τα ν ο ά νθρω π ος που δ ιέ τ α ξ ε την εισ β ο λή σ το Α φ γα νισ τά ν για να επ α ν α φ έρ ει τον Σ α χ Σ ο υ γ ιά σ το ν θ ρ ό ν ο τη ς Καμπ ούλ.

τού Ν τοστ Μοχάμεντ. Ή τα ν ένας συγκαταβα­ τικός τζέντλεμ α ν, περίπου 30 ετών, που μι­ λούσε άπταιστα γαλλικά, τουρκικά και περσι­ κά και φορούσε τη στολή του αξιωματικού των Κοζάκων", έγραφε ο Μπερνς. Ο Ντοστ Μ οχάμεντ π εριήλθε σε δύσκολη θέση σχετι­ κά με το ν τρόπο που θα έπρεπε να χειριστεί αυτόν το ν Ρώσο αξιωματικό, ο οποίος κόμιζε ένα μήνυμα γραμμένο σε χρυσ όδετο πάπυρο αλλά χωρίς να φ έρ ει υπογραφή του τσάρου. Ο Αφγανός εμίρης προτιμούσε να έ λ θ ει σε συνεννόηση με το υς Βρετανούς παρά με την Αγία Πετρούπολη, αλλά η απάντηση του Η­ ν τεν στις επιστολές του το ν Μάρτιο του 1838 ήταν γραμμένη σε αυστηρό και υποτιμητικό τόνο που δ εν ταίριαζε με το αξίωμα του Ντο­ στ Μοχάμεντ: "Πρέπει να α ρ νη θ είτε κάθε αλ­ ληλογραφία με τη ν Περσία ή τη Ρωσία. Δ εν πρέπει να δ εχ θ ε ίτε π οτέ απεσταλμένους από α υ τές τις χώρες χωρίς τη ν έγκρισή μας... Πρέπει να εγκα τα λείψ ετε κάθε βλέψη για την επαρχία Πεσαβάρ. Σε αντάλλαγμα υπόσχομαι να προτείνω στην κυβέρνησή μου να παρά­ σχει τις καλές υπηρεσίες τη ς ώστε να ξεπεραστούν οι παρούσες και μ ελλο ντικές διαφο­ ρές σας με το ν μαχαραγιά Ράντζιτ Σινγκ". Διαμαρτυρόμενος έμπρακτα για το ύφος τη ς επι­ στολής του Η ντεν ο Ντοστ Μ οχάμεντ άρχισε να δ έχετα ι τα κτικό τερ α το ν Βίτκοβιτς, ενισχύοντας τις βρ ετα νικές υποψίες. Τον Απρί­ λιο του 1838 ο λοχαγός Μπερνς αναχώρησε από τη ν Καμπούλ με άδεια χέρια. Η αποστολή του είχε αποτύχει.

Η "ΣΤΡΑΤΙΑ ΤΟΥ ΙΝΔΟΥ" ΕΙΣΒΑΛΛΕΙ ΣΤΟ ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝ Ακόμα και όταν βρισκόταν καθ' οδόν για την Ινδία ο Μπερνς γνώριζε ότι εκείνη τη στιγμή σ υγκροτείτο ένας ισχυρός στρατός για τη ν εισβολή στο Αφγανιστάν και τη ν εγκα­ τάσταση του Σαχ Σούγια στην εξουσία. Αν και ο ευφ υής λοχαγός διαφωνούσε πλήρως με αυτή τη στρατηγική, δεν μπορούσε να επιβά­ λει τη γνώμη του στον κυβερνήτη και κα τέλη ­ ξε (ως πιστό σ τέλεχος του περήφανου Β ρε­ τανικού Στρατού) να πιστέψει και ο ίδιος ότι

Ο λο χαγός (και κατόπ ιν α ν τ/σ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η ς ) Α λ ε ξ ά ν τε ρ Μ π ερνς, που ε ικ ο ν ίζ ε τα ι ν τυ μ έν ο ς μ ε τη ν τοπ ική ενδ υ μ α σ ία τη ς Β ουχά ρα , ε ξέ φ ρ α σ ε από την αρχή τις α ν τιρ ρ ή σ εις το υ σ τα σχέδια π ερί βίαιης κ α τά κ τη σ η ς το υ Α φ γα νισ τά ν και πλήρω σε μ ε τη ζωή το υ τη ν ο ρ γή του α φ γα νικ ο ύ λα ού.

"αρκούσε να σταλεί στην Καμπούλ ο έκπτω­ το ς Σαχ Σούγια σ υνοδευόμενος από δύο Βρε­ τανούς αξιω ματικούς για να εξασφαλισθεί η εσαεί παραμονή του στον αφγανικό θρόνο". Ο Μπερνς ήλπιζε από καθαρή επαγγελματική φιλοδοξία ότι θα ανελάμβανε καίριο ρόλο στη σ χεδιαζόμενη εισβολή, αλλά ο Η ντεν είχε ορί­ σει ως κύριο πολιτικό υπεύθυνο τη ς Στρατιάς του Ινδού το ν Μ ακνάχτεν και ανέθεσ ε στον Μπερνς (που προήχθη σε αντισυνταγματάρχη) απλώς τη ν προετοιμασία τή ς κατά το δυνατόν αναίμακτης εισόδου του Βρετανικού Στρατού στην πρωτεύουσα του Αφγανιστάν. Αν και το ν Αύγουστο του 1838 οι Πέρσες διέκοψαν τη ν πολιορκία τη ς Χεράτ, εξαφανί­ ζοντας ουσιαστικά το ν κυριότερο λόγο τη ς βρετανικής παρέμβασης στο Αφγανιστάν, οι π ροετοιμασίες τη ς εισβολής συνεχίστηκαν με αμείω το ρυθμό. Π ροετοιμάζοντας το δι­ πλωματικό πεδίο οι Βρετανοί φρόντισαν να υ­ πογράφει η τρ ιμ ερή ς "Συνθήκη τη ς Σίμλα" το καλοκαίρι του 1838 (μεταξύ Βρετανίας-Ράντζιτ Σινγκ-Σαχ Σούγια) και το ν Οκτώβριο δη­ μοσίευσαν τη Διακήρυξη τη ς Σίμλα, με τη ν ο­ ποία εξηγούσαν το υς λόγους που επέβαλλαν τη ν ανατροπή του Ντοστ Μοχάμεντ. Οι 39.000 Βρετανοί και Ινδοί άνδρες τη ς Στρατιάς το υ Ινδού διοικούντο από το υς α­ ντιστράτηγους σερ Τζων Κην και σερ Ουίλομπυ Κόπον. Η Στρατιά τη ς Βεγγάλης, που απ οτελούσε το ν κύριο όγκο το υ εκσ τρα τευτικού σώματος, σ υγκεντρώ θηκε στα τέλη Νο­ εμβρίου 1838 στο Φ εροζεπούρ και εισέβαλε στο Αφγανιστάν μέσω του Βαλουχιστάν και τη ς ερήμου Σιντ. Αρχικά φάνηκε πως οι αισιό­ δ ο ξες προβλέψ εις του Η ντεν που μιλούσαν για μια γρήγορη και "φθηνή" σε αίμα επιχείρη­ ση θα επιβεβαιώνονταν. Τα βρετανικά στρα­ τεύ μ α τα ακολουθούμενα από ένα πλήθος που περιελάμβανε συζύγους, ερω μένες, παι­ διά, υπ ηρέτες και άλλους άσχετους αμάχους προέλασαν συναντώντας υποτυπώδη αντί­ σταση. Οι πρώτοι Αφγανοί προεστοί υπέκυ-

0 σ ερ Τζων Χαίη Μ α κ ν ά χ τεν υπ έπ εσ ε σε σ οβαρά σ φ ά λμ α τα , υ π ο τιμ ώ ντα ς την εθ ν ικ ή υ π ερ η φ ά ν εια και τη ν π ανουργία των Α φγανώ ν ηγετώ ν.

ψαν εύκολα συμφωνώντας να αναγνωρίσουν το ν Σαχ Σούγια ως ηγεμόνα τους. Τον Μάρτιο του 1839 η δύναμη εισβολής πέρασε μέσα από τη ν απειλητική στενωπό του περάσμα­ το ς Μπόλαν μαζί με τις 30.000 καμήλες και άλλα υποζύγια που τη συνόδευαν. Κοντά στην Κουέτα, στην άλλη άκρη του περάσμα­ το ς, η Στρατιά τη ς Βεγγάλης ενώ θηκε με τη Στρατιά τη ς Βομβάης και τη μικρότερη δύνα­ μη του Σαχ Σούγια. Συγκεντρω μένη πια η Στρατιά του Ινδού προχώρησε μέσα από το πέρασμα Κοζούκ προς το ν πρώτο κύριο αντι­ κειμενικό τη ς σκοπό στο Αφγανιστάν, τη ν πό­ λη Κανταχάρ. Η προέλαση τη ς βρετανικής στρατιωτι­ κής δύναμης προδιδόταν από τα σύννεφα σκόνης που σήκωνε, ενώ ο υπόκωφος ήχος από τις χιλιάδες μπ ότες που πατούσαν την αφγανική γη και πλησίαζαν το Κανταχάρ ακουγοταν αρκετα χιλιόμετρα μακρια. Η πολη υποτάχθηκε χωρίς αντίσταση και ο Σαχ Σού­ για έγινε δ εκτό ς από το ν ντόπιο πληθυσμό, σύμφωνα με το υς Βρετανούς, με “μια υποδο­ χή που άγγιζε τα όρια τη ς λατρείας". Η επό­ μενη πόλη όμως, το Γκαζνί, δεν έ δ ειξε τη ν ί­ δια διάθεση υποταγής και οι Βρετανοί κα τέ­ φυγαν σε μια δοκιμασμένη πολιορκητική τα ­ κτική τινάζοντας στον αέρα μια από τις πύλες του φρουρίου και καταλαμβάνοντάς το στις 23 Ιουλίου με γενική έφ οδο τη ς οποίας ηγήθ η κ ε ο σ υνταγματάρχης Ρόμπερτ Σέηλ. Σύμ­ φωνα με τα όσα αναφέρονται στα βρετανικά αρχεία οι επ ιτιθέμενοι έχασαν μόλις 17 άν­ δρες, ενώ οι Αφγανοί 1.600. Η πτώση του θ εω ­ ρητικά "απόρθητου” Γκαζνί προκάλεσε έναν απαισιόδοξο αντίκτυπο στην Καμπούλ. Ο Ντοστ Μ οχάμεντ εγκα τέλειψ ε την πρω τεύ­ ουσα και περνώντας το ν ποταμό Ω ξο αναζή­ τησ ε καταφύγιο στη Βουχάρα. Ετσι στις 7 Αυγούστου 1839 η Καμπούλ άνοιξε τις πύλες τη ς στους εισ βολείς που είχαν διανύσει πάνω από 1.000 km για να φθάσουν ως εκ εί και ο Σαχ Σούγια πραγματοποίησε μια θρια μβ ευ τι­ κή είσοδο στην πόλη έπ ειτα από 30 χρόνια ε­ ξορίας, έφιππος πάνω σε ένα λευ κό άλογο στολισμένο με εντυπωσιακά κοσμήματα. Οι κάτοικοι τη ς Καμπούλ ήταν υποχρεωμένοι να

27 **■

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

το ν δεχθούν, αλλά οπωσδήποτε έβλεπαν με φθόνο έναν ηγέτη που επ έσ τρεφ ε στον θ ρ ό ­ νο του στις πλάτες των "απίστων". Ο Μ ακνάχτεν φυσικά αδιαφορούσε για τις αντιδράσεις τω ν Αφγανών. Η σχετικά εύ­ κολη κατάληψη τη ς Καμπούλ το ν ώθησε να πιστέψει ότι οι Β ρετανοί θα μπορούσαν να υ­ ποτάξουν τη Χ εράτ και να προελάσουν ως το ν Ωξο. "Εχουμε ένα υπέροχο παιγνίδι στα χέρια μας", εκμυ σ τηρ εύ θ ηκε στο φιλικό του περιβάλλον, "αν έχουμε τα μέσα και τη διά θε­ ση να το παίξουμε". Β ρετανικές φ ρουρές ε­ γκαταστάθηκαν αμέσως στο Γκαζνί, στο Τζαλαλαμπάντ, στο Κανταχάρ και στην Καμπούλ, ενώ άλλα τμήματα ανέλαβαν να επιτηρούν τα περάσματα Μπόλαν και Χύμπερ και τις βόρειες προσβάσεις προς τη ν πρωτεύουσα από τη ν πόλη Μπαμιάν. Η βρετανική επικράτηση φαινόταν τόσο πλήρης και αδιαφιλονίκητη ώ­ στε το μεγαλύτερο μέρος τη ς Στρατιάς του Ινδού α­ ποχώρησε από το Αφγανι­ στάν στα τέλη του 1839 για να ξεχειμω νιάσει στην Ινδία, παύοντας ουσιαστι­ κά να υφίσταται ως στρατιω­ τικό ς σχηματισμός τη ν 1η Ιανουαρίου 1840. Πίσω έμ ειν ε μό­ νο μια μεραρχία στο Κανταχάρ υπό το ν Ουίλιαμ Νοτ και δύο ταξια ρχίες στην Καμπούλ υπό το ν Κόττον. Οταν τα νέα τη ς κατάκτησης έφθασαν στο Λονδίνο η κοινή γνώμη ενθουσ ιάσ τηκε και βιάστηκε να πανη­ γυρίσει τη ν πρώτη μεγάλη επιτυχία τη ς νεοσ τεφ θείσ ας βασίλισσας Βικτωρίας. Για πρώτη φορά στην Ιστορία οι Β ρετα ­ νοί ασκούσαν φυσική κατοχή στα βο­ ρειοδυτικά σύνορα τη ς Ινδίας, αλλά έ­ μελλε να είναι και η τελευτα ία. Οι Βρετανοί διακατέχονταν από μια αισιοδοξία υπερβολική, που μοιραία το υς κατέστησε απρόσεκτους. Ο Σαχ I Σούγια επανέκαμψε στην Καμπούλ συ! νοδευόμενος από 300 συζύγους, παλ­ λακίδες, παιδιά και υπ ηρέτες και επ έμεινε να εγκαταστήσει το χαρέμι του στο φρούριο Μπάλα Χισάρ, τη μεγάλη παλαιά ακρόπολη που ήταν κτισμένη πάνω σε έναν λόφο ο οποί­ ος δέσποζε τη ς Καμπούλ. Σε αντίθεση με τις συστάσεις των αξιωματικών, που επ έ­ μεναν να εγκα τασ τα θεί μια ταξιαρχία μέσα στο Μπάλα Χισάρ, ο Μ ακνάχτεν συμφώνησε με το αίτημα του Σαχ Σούγια και υποχρέωσε το ν νικηφόρο Β ρετανικό Στρατό να στρατο-

Α φ γα νό ς ά τα κ το ς το 1842. Φ έρ ει β ρ ετα νικό βρ αχύκαννο τυ φ έκ ιο λά φ υρ ο κα ι ινδικό σ π αθί (το υ λ β ά ρ ). Το πανω φόρι από α ν εσ τρ α μ μ έν ο κ α τσ ικ ό δ ερ μ α ή τα ν δια κ ο σ μ η μ ένο ανά λογα μ ε την οικονομική-κοινω νική θ έ σ η το υ κ α θ εν ό ς . Η π ουκαμίσα και το π αντελόνι ή τα ν από α κ α τέ ρ γ α σ το β α μ β α κερ ό ύφ α σ μ α (πιν. του Ν ίκου Π άνου για τη "ΣΙ").

π εδεύσει σε μια πεδιάδα 1,5 km βόρεια τη ς Καμπούλ, όπου η τοποθεσία ήταν ευάλωτη σε πυρά από τα γύρω υψώματα. Ολόκληρη η φρουρά, που αριθμούσε 10.000 άνδρες, εγκα­ τασ τάθηκε στο εσω τερικό μιας έκτασ ης η ο­ ποία είχε "τειχισθεί" με έναν λασπότοιχο, ο ο­ ποίος έφ θ α νε σε ύψος μόλις μέχρι τη μέση ε ­ νός ανθρώπου. Η Επιμελητεία εγκατασ τάθη­ κε σε ένα κτίριο που απείχε 400 m από το στρατόπεδο, παρά τις αντιρρήσεις τω ν υπεύ­ θυνων αξιωματικών που επέμεναν να συμπεριληφθούν οι αποθήκες εφοδιασμού στο ο­ χυρωμένο τμήμα. Ο στρατηγός Κ όττον απά­ ντησ ε σε αυτό το εύλογο αίτημα λέγοντα ς ότι ήταν πολύ απασχολημένος με τη ν κατασκευή των στρατώνων για να ασχοληθεί με τις απο­ θ ήκες, επιδεικνύοντας έτσι μια τακτική μυω­ πία που θα είχε καταστρεπτικές συνέπειες αργότερα, όταν οι Αφγανοί α ντά ρ τες μπόρε­ σαν εύκολα να στερήσουν τη φρουρά από τα τρόφιμά τη ς μέσα στην καρδιά του χειμώνα. Η φρουρά ετοιμάσ τηκε να αντιμετωπίσει το υς χειμερινούς μήνες και τη ν ανία που θα προκαλούσε η πάροδος του χρόνου και η έλ ­ λειψη δράσης. Ο Μπερνς παραπονείτο για τη ν αδράνεια γράφοντας στον αδελφό του: "Τώρα είμαι ένας καλοπληρωμένος αργόσχο­ λος, λαμβάνοντας όχι λ ιγό τερ ες από 3.500 ρουπίες το ν μήνα για να είμαι απλώς σύμβου­ λος, που σημαίνει ότι δίνω τη γνώμη μου στα χαρτιά, αλλά δεν φροντίζω π οτέ να τη μ ετα ­ τρέψω σε πράξη".

Η ΑΠΑΤΗΛΗ ΕΙΡΗΝΗ Καθώς οι μήνες περνούσαν οι Βρετανοί προσπαθούσαν να καταπολεμήσουν τη ν ανία αποπλανώντας τις γυναίκες των εξεχόντω ν Αφγανών, γεγονός που προκάλεσε τη ν οργή και τη ν αγανάκτηση του τοπικού πληθυσμού, που ήταν πολύ αυστηρός και συντηρητικός σε ό,τι αφορούσε ζητήματα ηθικής. Επιπλέον η άφιξη των οικογενειώ ν των Βρετανώ ν στρα­ τιωτικών έπεισε το υς Αφγανούς ότι οι εισβο­ λείς σκόπευαν να παραμείνουν στη χώρα για περισσότερο διάστημα από όσο είχε αρχικά υ π οτεθεί ή από όσο θα υπαγόρευε η απλή υ­ ποστήριξη του Σαχ Σούγια. Με το ν καιρό και οι ίδιοι οι Βρετανοί άρχισαν να αναθεωρούν τη ν πολιτική το υς στο Αφγανιστάν και να σκέ­ π τονται μήπως θα ήταν φ ρονιμότερο να εγκαταλείψ ουν τη χώρα, άποψη που κυριαρ­ χούσε στο πολιτικό παρασκήνιο του Λονδί­ νου και τη ς Καλκούτα. Η πανίσχυρη Εταιρία Ανατολικών Ινδιών, που ασκούσε ουσιαστικά τη βρετανική διοίκηση στην Ινδία από το 1600, παραπονιόταν για το υψηλό κόστος που συνεπαγόταν η κατοχή του Αφγανιστάν και αρκετοί ιθύνοντες έφθασαν στο σημείο να σχεδιάζουν το ν εκσυγχρονισμό του στρατού τού Σαχ Σούγια με στόχο να επ ιτευχθεί η πλή­ ρης αποχώρηση των βρετανικώ ν δυνάμεων από το Αφγανιστάν. Τον Αύγουστο του 1840 μια νέα τροπή στο αφγανικό δράμα ή λθ ε να περιπ λέξει π εραιτέ­ ρω τη ν κατάσταση. Ο Ντοστ Μ οχάμεντ άφησε τη ν ασφάλεια τη ς Βουχάρα και επέστρεψε στο Αφγανιστάν, σ υγκεντρώ νοντας αμέσως γύρω του το υς τοπικούς οπλαρχηγούς που

φ λέγονταν από επιθυμία για εκδίκηση. Οι Βρετανοί κατατρόπωσαν το ν στρατό των Αφ­ γανών στασιαστών σε μια μάχη στο Μπαμιάν, αλλά δεν κατόρθωσαν να επαναλάβουν τη ν ί­ δια επιτυχία σε μια δ εύ τερ η αναμέτρηση στο Κοχιστάν. Θ έλοντας να αποφύγει τη συνέχιση τη ς αιματοχυσίας ο Ντοστ Μ οχάμεντ αποφά­ σισε να μ ετα β εί ο ίδιος στην Καμπούλ συνοδ ευόμενος από έναν και μόνο σύντροφό του, όπου έθεσ ε το ν εαυτό του στα χέρια τη ς βρε­ τανικής διοίκησης. Ο Μ οχάμεντ μ ετα φ έρ θ η ­ κε με ασφάλεια στην Ινδία και η εξέλ ιξη αυτή καθησύχασε προσωρινά το υς Βρετανούς. Η ενέργεια του Αφγανού ηγέτη προκάλεσε εύ ­ λογα ερω τηματικά. Ομως ο ηλικιω μένος εμί­ ρης δ εν ήταν ανόητος. Εβλεπε τη θύελλα που ερχόταν και προτίμησε να παραμείνει στη σκιά αφήνοντας άλλους να πολεμήσουν για να του δώσουν πίσω το ν θρόνο του. Επει­ τα από τη ν επιτυχή καταστολή μιας ε ξέγ ε ρ ­ σης τη ς φυλής Ντουράνι από το ν Βρετανικό Στρατό μια απατηλή αίσθηση ασφάλειας α­ πλώθηκε και πάλι στο Αφγανιστάν υπό το ν η ­ γεμόνα Σαχ Σούγια. Τον Απρίλιο του 1841, όταν είχαν παρέλθ ει 20 μήνες από τη ν εποχή τη ς εισόδου των Βρετανών στην Καμπούλ και τα πράγματα έ ­ δειχναν πια να έχουν ομαλοποιηθεί, ένας ν έ­ ος στρατιωτικός διοικητής κατέφ θασ ε στην πρωτεύουσα του Αφγανιστάν προκειμένου να αντικαταστήσει το ν Κην. Επρόκειτο για το ν υποστράτηγο Ουίλιαμ Ελφινστον, ο οποί­ ος είχε συμμετάσχει για τελευ τα ία φορά σε μάχη το 1815, όταν πολέμησε στο Βατερλώ, κατά του Ναπολέοντα. Για πολλά χρόνια κα­ τόπιν ο υποστράτηγος ήταν συνταξιοδοτη μέ­ νος, λαμβάνοντας μειω μένη αμοιβή, πριν κληθεί να τα ξιδ έψ ει στην Ινδία, όπου του α­ ν α τέθη κε η διοίκηση μιας μεραρχίας της Στρατιάς τη ς Βεγγάλης. Σύμφωνα με το καυ­ στικό σχόλιο ενός συναδέλφου του "επρόκειτο για το ν πιο ανίκανο στρατηγό του Β ρετανι­ κού Στρατού". Ο Ελφινστον είχε ένα χέρι πα­ ράλυτο, υπέφερε από ποδάγρα και δ υσ εντε­ ρία και το γενικό τερ ο παρουσιαστικό του έ ­ δειχνε άνθρωπο πιο μεγάλο από τα 59 χρόνια τη ς πραγματικής ηλικίας του. Από μια πρώτη ματιά η έκθεσ η ενός τέτοιο υ ανήμπορου αν­ θρώπου στο τραχύ κλίμα του Αφγανιστάν, που διακρινόταν για τις ακραίες συνθήκες του, θα μπορούσε να θ εω ρη θεί μάλλον ως πράξη σκληρότητας από τη ν πλευρά του κό­ μη Ωκλαντ. Ο Ελφινστον όμως ήταν οικογε­ νειακός φίλος του κυβερνήτη Η ντεν και η διασύνδεση αυτή δ εν του επ έτρεψ ε να προ­ βάλει πιο σθεναρή αντίδραση στο θ έμ α του διορισμού του στο Αφγανιστάν. Α ρκετοί ιστο­ ρικοί έσπευσαν να κατηγορήσουν το ν Η ντεν γΓ αυτή τη ν επιλογή του, αλλά τα αρχεία του Β ρετανικού Στρατού αποκαλύπτουν ότι ο Ελ­ φινστον δ ιέ θ ε τε π ερισσότερες συστάσεις για την ανάληψη τη ς σ υγκεκριμένης διοίκησης, μ εταξύ των οποίων ήταν και η θ ετική εισήγη­ ση του λόρδου Ράγκλαν, που προκάλεσε με τις ασαφείς διαταγές του λίγα χρόνια αρ γότε­ ρα τη ν καταστροφική επέλαση τη ς Ελαφράς Ταξιαρχίας στη Μπαλακλάβα τη ς Κριμαίας. Α­ κόμα χειρ ότερη από το ν απλό διορισμό του Ελφινστον στο Αφγανιστάν ήταν η ανάθεση

καθηκόντω ν υπαρχηγού του στον ταξίαρχο Τζων Σέλτον, έναν άνθρωπο ωμό, με υποδειγ­ ματικό θάρρος, αλλά και αντικοινωνικό, στοι­ χείο που το ν έκανε δύσκολο στην αντιμετώ ­ πιση και τη συνεννόηση. Ο Σ έλτο ν δεν χρειά­ στηκε πολύ χρόνο για να αναπτύξει μια απρο­ κάλυπτη περιφρόνηση προς το ν Ελφινστον και ο στρατηγός από τη ν πλευρά του δεν έ­ κρυβε ότι φοβόταν το ν υπαρχηγό του! Κατά τη ν άφιξή το υς στην Καμπούλ οι δύο αξιωμα­ τικοί έγιναν δ εκτοί από το ν στρατηγό Κόττον, που το υς υπ οδέχθηκε με το σχόλιο: "Δεν θα έχ ετε να κάνετε τίποτα εδώ. Υπάρχει ειρή­ νη παντού". Τα πρώτα σοβαρά σημάδια ταραχών εμ ­ φανίστηκαν στην Καμπούλ το καλοκαίρι του 1841. Συμμορφούμενος με τις υποδείξεις του Η ντεν για περικοπή των δαπανών στο Αφγανι­ στάν ο Μ ακνάχτεν μείωσε στο μισό τις τα κ τι­ κές αμοιβές που δίνονταν στους οπλαρχη­ γούς του ανατολικού Γκιλζάι. Οι Γκιλζάι, που ήταν η ισχυρότερη από τις αφγανικές φυλές, είχαν πρακτικά υπό το ν έλεγχό το υς όλα τα περάσματα από τη ν Καμπούλ ως το Τζαλαλαμπάντ και είχαν αποφύγει ως τό τε να βλά­ ψουν το υς Βρετανούς αγγελιοφ όρους που κάλπαζαν από και προς τη ν πρωτεύουσα του Αφγανιστάν για να φέρουν τα μηνύματα από τη ν Ινδία. Οργισμένοι από τη στάση του Μα­ κνάχτεν, που τη ν εξέλαβαν ως κατάφωρη πα­ ραβίαση των συμφω νηθέντω ν, έκλεισαν τα περάσματα. Ο τελευ τα ίο ς δ έχ θ η κε αυτή την είδηση με έκδηλη περιφρόνηση και υποσχέθ η κε πως "αυτοί οι παλιάνθρωποι θα τιμωρη­ θούν όπως το υς αρμόζει για τις πράξεις τους". Το όλο θ έμ α του Αφγανιστάν είχε πάψει πια να ενδιαφ έρει το ν Μ ακνάχτεν, ο οποί­ ος είχε μόλις λάβει το ν διορισμό του στη θ έ ­ ση του κυβερνήτη τη ς Βομβάης, τη δεύ τερ η υψηλότερη θέση στην Ινδία μετά το ν Ηντεν.

Ο π ίνακας τη ς λ α ίδ η ς Ε λίζα μ π εΒ Μ π ά τλ ερ "Τα α π ομ εινάρ ια εν ό ς σ τ ρ α τ ο ύ " γνω σ τοπ οίησ ε σ το ευ ρ ύ κοινό τη ς Β ρ ετα ν ία ς τη ν έκ τα σ η τη ς κ α τα σ τρ ο φ ή ς που γνώ ρισε ο πιο σ ύγχ ρ ο νο ς ευρω π αϊκός σ τρ α τό ς σ το Α φ γα νισ τά ν το 1842.

Ο ταξίαρχος Ρόμπερτ Σέηλ, ο πορθητής του Γκαζνί, είχε επίσης πάρει διαταγές να εγκαταλείψ ει τη ν Καμπούλ και έτσι ο Μ ακνάχτεν σκόπευε να του αναθεσει να εκκαθαρίσει τα περάσματα καθώς θα εκινείτο προς το Τζαλαλαμπάντ. Σε κάθε περίπτωση ο Μ ακνάχτεν δεν έδειχνε να έχει τη ν παραμικρή ανησυχία, διαβεβαιώνοντας το ν Η ντεν πως "το Αφγανι­ στάν είναι απόλυτα ειρηνικό και ολόκληρη η χώρα περισσότερο ήσυχη από όσο ακόμα και οι επαρχίες μας στην Ινδία". Η ταξιαρχία του Σέηλ όμως δ έχ θ η κε α ρ κετές επιθέσεις κατά τη ν πορεία τη ς και παρόλο που απέφυγε τα χειρότερα αναγκάστηκε να κλεισ τεί στο Τζαλαλαμπάντ για να σωθεί. Καθώς ο Μ ακνάχτεν ετοιμαζόταν να απο­ χωρήσει φρόντισε να ορίσει ως διάδοχό του το ν Μπερνς, παρά τη γνώμη αρκετώ ν αξιωματούχων που θεωρούσαν το ν τελευ τα ίο αρ κε­ τά απαισιόδοξο. Ο Μπερνς είχε λόγους να εί­ ναι σ υγκροτημένος. Το δίκτυο των πρακτό­ ρων του, σε αντίθεση με εκείνο του Μακνά­ χτεν, του α νέφ ερε τη ν ύπαρξη ανησυχητικών οιωνών. Ο κυριότερος πληροφοριοδότης του Μπερνς ήταν ένας Ινδός του Κασμίρ, ο Μοχάν Λαλ, που μιλούσε άπταιστα αγγλικά και ειδοποίησε τον Βρετανό αξιωματικό για τις φ ήμες που κυκλοφορούσαν στην αγορά τη ς Καμπούλ: το φθινόπωρο του 1841 είχε φθάσει στο Μπαμιάν ο μεγαλύτερος γιος του Ντοστ Μ οχάμεντ, ο Ακμπαρ Χαν. Το ανυπότα-

29 ■■■

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

κτο πνεύμα του και η ονομαστή περηφάνειά το υ 'ισοδυναμούοαν με δύο μεραρχίες για το υ ς Αφγανούς αντάρτες", σύμφωνα με το ν Μοχάν Λαλ, και η επανεμφάνιση του Ακμπαρ Χαν συνέπιπτε κατά ύποπτο τρόπο με άλλες αναφορές που μιλούσαν για κρυφ ές συνεν­ νοήσεις μεταξύ τω ν οπλαρχηγών με στόχο τη ν αποτίναξη του βρετανικού ζυγού και τη ν εκδίω ξη του Σαχ Σούγια. Ο Μοχάν Λαλ έφ ερ ε και άλλες δυσάρεστες ειδήσεις. Ο Αμπντουλάχ Χαν, ένας σημαντικός αρχηγός αφγανικής φυλής, διατυμπάνιζε τη ν πρόθεσή του να σφάξει ο ίδιος το ν Μπερνς για να εκδικηθ εί τη ν αποπλάνηση μιας ερω μένης του από το ν Β ρετανό αξιωματικό. Ο Μπερνς όμως ήταν α­ πασχολημένος με πολλά άλλα θ έμ α τα για να δώσει τη ν πρέπουσα σημασία στις προειδο­ ποιήσεις του Μοχάν Λαλ και α ρ νήθηκε να αλ­ λάξει τόπο διαμονής. Στις 31 Οκτωβρίου έ ­ γραψε στο ημερολόγιό του: "Τι θα φ έρ ει άρα­ γε αυτή η μέρα; Υποθέτω ότι θα με αναδείξει ή θα με καταστρέψει. Πριν δύσει ο ήλιος θα γνωρίζω αν θα πάω στην Ευρώπη ή θα διαδε­ χθώ το ν Μακνάχτεν".

ΕΚΡΗΞΗ ΒΙΑΣ

30

Ο Μπερνς έπεσε έξω στις προβλέψ εις για δύο 24ωρα. Οι επιθέσ εις σε βάρος Βρετανών στρατιωτών πολλαπλασιάστηκαν και αρκετοί ήταν εκείνοι που δέχθηκαν πυρά ακόμα και μέσα στο στρατόπεδο. Η περιπλάνηση μονα­ χικών στρατιωτών στην Καμπούλ αποδεικνυόταν συχνά θανάσιμο λάθος και οι Β ρετα­ νοί συνειδητοποίησαν ότι ήταν πια πολιορκημένοι στο μέσο μιας εχθρικής χώρας που φ λεγόταν από μίσος εναντίον τους. Στα τέλη Οκτωβρίου πολυάριθμοι α ντά ρ τες κύκλωσαν πλήρως τη φρουρά τω ν πολεμιστών Γκούρ­ κας που είχε εγκατασ τήσ ει ο Σαχ Σούγια στην πόλη Τσαρικάρ και αποκόπτοντάς τη ς τις π ρομήθειες σε πόσιμο νερό τη ν υποχρέωσε να επιχειρήσει μια απέλπιδα έξοδ ο σωτηρίας από τη ν οποία σώθηκαν μόνο δύο Βρετανοί αξιω ματικοί και ένας σεπόυ. Το συμβάν αυτό ήτα ν απλώς το προμήνυμα για τη θ ύελλα που θα ξεσπούσε σε λίγο. Δύο μ έρ ες μετά τη ση­ μείωση του Μπερνς στο ημερολόγιό του ένα πλήθος Αφγανών περιέζωσε τη ν κατοικία του στην Καμπούλ προκαλώντας το υς φρουρούς με χειρονομίες. Α κούγοντας τις ρυθμικές κραυγές του π λήθους "Σεκουντέρ! Σεκουντέρ!" (όπως ήταν το όνομα Α λέξανδρος στα περσικά) ο Μπερνς έκανε το λάθος να ξεπρο­ βάλει και να β ρ εθ εί αντιμέτω πος με το ν ό­ χλο. Ακολούθησε μια σύντομη ανταλλαγή πυ­ ροβολισμών, κατά τη ν οποία σκοτώ θηκαν οι φρουροί του Μπερνς και ο ίδιος κομματιά­ σ τηκε από το πλήθος. Οι έξαλλοι Αφγανοί λ ε ­ ηλάτησαν τη ν έπαυλη και τη ν πυρπόλησαν σκοτώνοντας όλους όσους βρίσκονταν εκεί, από τη φρουρά ως το υπηρετικό προσωπικό. Την εξέγερσ η παρακολουθούσε με αυξα­ νόμενη ανησυχία από το Μπάλα Χισάρ ο ίδιος ο Σαχ Σούγια με τη ν ακολουθία του. Ενα σύ­ νταγμα από το ν στρατό το υ εμίρη διατάχθηκε να κα τεδ εί στους δρόμους και να διασκορ­ πίσει το πλήθος, αλλά οι σ τρατιώ τες δ εν μπο­ ρούσαν να βάλλουν με τα πυροβόλα το υς μέ­

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

σα στα στενά σοκάκια τη ς Καμπούλ και υπο­ χρεώ θηκαν να υποχωρήσουν. Ολόκληρη την ημέρα δεν ελήφ θη κανένα άλλο μέτρ ο για το ν έλεγχο των ταραχών και δ εν εμφ ανίσ τη­ κε ο ύ τε ένας Β ρετανός στρατιώτης στην πό­ λη. Η φρουρά π αρέμενε αδρανής στο στρα­ τόπεδό τη ς και ο Ελφινστον διέπραξε το πρώ­ το από τα μοιραία σφάλματά του προτιμώ­ ντας να π εριμένει για να δει τη ν εξέλ ιξη των επεισοδίων και να ενεργήσει τη ν επόμενη μ έ­ ρα. "Μιλούσε για δράση αύριο όταν θα έπρεπε να μιλά για δράση σήμερα", σχολίασε αρ­ γότερα ένας από το υ ς υφισταμένους του. Εκπληκτοι οι Αφγανοί, που περίμεναν να α­ ντιμετω πίσουν δραστικά μέτρα καταστολής, ενθαρρύνθηκαν από τη βρετανική αδράνεια και έμαθαν με ενθουσιασμό ότι ο Μ ακνάχτεν και η οικογένειά του είχαν αποχωρήσει (παίρ­ νοντας μαζί το υς όσα από τα πολύτιμα σκεύη μπορούσαν) και είχαν μ ετα κινη θ εί στον χώρο του στρατοπέδου. Μέσα από το στρατόπεδο ο Μ ακνάχτεν έ­ σ τειλε εσπευσμένα μήνυμα τόσο στον ταξίαρχο Σέηλ, όσο και στη φρουρά του Καντα­ χάρ, να συνδράμουν το ν στρατό στην Κα­ μπούλ. Εκείνη τη ν κρίσημη ώρα η εξέτασ η τη ς θέσ ης του βρετανικού στρατοπέδου απεκάλυψε στον Μ ακνάχτεν το μ έγεθ ος του λάθους του όταν παραχώρησε στον Σαχ Σού­ για το Μπάλα Χισάρ. Το στρατόπεδο είχε δια­ στάσεις 914x244 m και βρισκόταν μέσα σε μια βαλτώδη πεδιάδα που π ερικλειόταν από λό­ φους - βόρεια και νότια. Τουλάχιστον 12 πέ­ τρινα φρούρια περιέβαλλαν το στρατόπεδο, αλλά οι Βρετανοί είχαν αμελήσει να το π ο θ ε­ τήσουν φρουρές εκτό ς από εκείνο που σ τε­ γαζόταν η επιμελητεία. Μια ρηχή τάφρος, έ­ νας χαμηλός τοίχος και τέσσ ερις γωνιακοί προμαχώνες ήταν όλα και όλα τα αμυντικά έργα που προστάτευαν το υς 5.000 Β ρετα­ νούς στρατιώ τες, τις οικογένειές το υς και 10.000 τουλάχιστον άλλους αμάχους που εί­ χαν "προσκολληθεί" στο στρατόπεδο. Το χει­ ρότερο όμως, σύμφωνα με έναν Β ρετανό α­ ξιωματικό, ήτα ν πως "ανάμεσα σε ολόκληρο το αφγανικό έθνος δ εν μπορούσαμε να υπο­ λογίσουμε στη συμπάθεια ο ύ τε ενός ανθρώ­ που". Στις 3 Ν οεμβρίου οι α ντά ρ τες έκλεισαν τη ν οδό επικοινωνίας μεταξύ του στρατοπέ­ δου και τη ς επ ιμελητείας και όταν το ιππικό προσπάθησε να επελάσει για να καθαρίσει το ν δρόμο βρ έθ η κε αντιμέτω πο με τόσο πυ­ κνά πυρά από καλά κρυμμένους σ κοπευτές ώστε αναγκάστηκε να υποχωρήσει άπρακτο. Με το ν τρόπο αυτό το στρατόπεδο αποκόπηκε από τη ν επ ιμελητεία και τις απ οθήκες σι­ ταριού και φαρμακευτικού υλικού που αυτή περιείχε. Την επόμενη ημέρα η βρετανική φρουρά εκκένω σε το κτίριο τη ς επ ιμελητεί­ ας, σε μια κίνηση που όπως α νέφ ερ ε ένας τουλάχιστον Β ρετανός αξιω ματικός όχι μόνο το υ ς απείλησε με άμεση ασιτία, αλλά απεκάλυψε θλιβερά τη ν αδυναμία και τη ν ανικανό­ τη τά τους, έτσ ι ώστε ακόμα και εκείνοι οι Αφ­ γανοί που μέχρι τ ό τε είχαν παραμείνει επιφυ­ λακτικοί εμψυχώθηκαν και εκδηλώ θηκαν α­ νοικτά εναντίον το υς. Στη φρουρά είχαν απομείνει πια εφόδια μόνο για τρ εις ημέρ ες. Πα­ ρά τις πιέσεις στρατιωτών και αξιωματικών

προς το ν Ελφινστον να αναληφ θεί άμεση επι­ θ ετική δράση προς τη ν Καμπούλ ο στρατη­ γός δεν μπορούσε να λάβει καμία απόφαση. Εφθασε ακόμα και στο σημείο να συμβουλευθ ε ί το ν Μ ακνάχτεν για το τι θα έπρεπε να πράξει και εκείνος του απάντησε να σκεφθε. πάλι. Το μόνο που θα μπορούσε όμως να σκεφ θ εί ο Ελφινστον ήταν η προβληματική υγεία του, καθώς σε μια απόπειρά του να ιππεύσε. έπεσε από το άλογο και κτύπησε άσχημα. Η πραγματικότητα είχε δ είξει ότι ο στρα­ τη γό ς Ελφινστον ήταν φλύαρος και αναποφά­ σιστος. Αν και το προσωπικό του θάρρος ή­ ταν αναμφισβήτητο, η φυσική του κατάσταση ήταν τόσο αξιοθρήνητη ώστε μπορούσε να περπατήσει μόνο υποβασταζόμενος. Τα πρώ­ τα δείγματα του ιδιότυπου αντάρτικου που είχαν κηρύξει εναντίον του οι Αφγανοί το ν εί­ χαν προβληματίσει και συγχύσει σε μεγάλο βαθμό, αφού διέφ εραν ριζικά από το μεθοδι­ κό είδος πολέμου που είχε γνωρίσει στο Βατερλώ. Π ίστευε ακόμα ότι οι Αφγανοί ήταν σύμμαχοί του και έκανε το υς υφισταμένους του να απορούν όταν εξέφ ρ α ζε συχνά δύο αν τιτιθ έμ εν ες απόψεις στην ίδια πρόταση. Κα­ νένας όμως δεν είχε τη δικαιοδοσία να παύσει ή να αντικαταστήσει το ν στρατηγό που εί­ χε χάσει τη ν αίσθηση του περιβάλλοντος του. Οταν η ήδη εύθραυστη υγεία του στρα­ τηγού κατέρρευσ ε τελείω ς ο Ηντεν, αναγνω­ ρίζοντας τη ν κρισιμότητα τη ς κατάστασης, ε­ πιχείρησε να ορίσει στη θέση του Ελφινστον το ν στρατηγό Νοτ. Ο τελευ τα ίο ς όμως ήταν αποκλεισμένος στο Κανταχάρ και δεν θα μπορούσε να φθάσει εγκαίρως στην Κα­ μπούλ. Η τύχη τη ς πολυάριθμης βρετανικής δύναμης στην πρωτεύουσα βρισκόταν αμετά κλη τα στα χέρια του διαλυμένου Ελφιν­ στον, ο οποίος έπεισε το ν εα υτό του ότι η φρουρά αντιμετώ πιζε έλλειψ η πυρομαχικών τη στιγμή που υπήρχαν πυρομαχικά αρκετά για να α ν τέξο υ ν οι Βρετανοί τουλάχιστον έ ­ ναν χρόνο. Με πρόσχημα αυτή τη ν "έλλειψ η' ο Ελφινστον π ρότεινε τη ν έναρξη διαπραγμα­ τεύσ εω ν με το υς α ντάρτες. Ο Μ ακνάχτεν έ­ σ τειλε απηυδισμένος μια επιστολή στον Σέηλ ζητώ ντας του να επιστρέψει στην Καμπούλ για να αναλάβει τη διοίκηση. Ο Σέηλ όμως α­ δυνατούσε να πράξει κάτι τέτοιο . Η πρωτεύ­ ουσα ήτα ν ολοκληρω τικά αποκομμένη και η φρουρά έπρεπε να φροντίσει μόνη για το ν ε­ αυτό της. Η δ εύ τερ η γενική διαπίστωση ήτα ν πως οι Αφγανοί άτακτοι ήταν εξα ίρ ετο ι σκοπευτές και τα καφέ ρούχα τους παρείχαν άριστη πα­ ραλλαγή μέσα στο τοπίο. Χρησιμοποιούσαν τα μακρύκαννα εμπροσθογεμή μουσκέτα "τζεζάιλ", που ήτα ν πολύ πιο αποτελεσματικά από τα αντίστοιχα βρετανικά όπλα. Το τυπικό βρετανικό μουσκέτο τη ς περιόδου ήταν το π ερίφημο Brown Bess, με δραστικό β εληνε­ κές που μόλις έφ θανε τα 150 m, ενώ οι βολί­ δ ες από τα μακριά και φαινομενικά άκομψα "τζεζάιλ” μπορούσαν να φθάσουν ως και τα 325 m, αν και χρειάζονταν δύο λεπ τά για να επαναγεμίσουν και η ακρίβειά το υ ς ήταν απα­ ράδεκτη. Οι έφιπποι Αφγανοί πολεμιστές με­ τέφ ερ α ν συνήθως ως και τρία ''τζεζάιλ" στη μάχη, με τα οποία έριχναν γρήγορα και διαδο-

χ ες που έχουν γίνει ποτέ. Οι Βρετανοί περίμεναν μια έφοδο του αφγανικού ιππικού που δεν ή λ θ ε π οτέ και ως συνέπεια υπέστησαν καταστρεπτικές απώλειες παρουσιάζοντας ι­ δεώδη συμπαγή στόχο στον αντίπαλό τους. "Η μάχη συνεχίστηκε ως τις δέκα και μέχρι τό τε οι νεκροί και οι τρ α υμ α τίες μας ήταν πάρα πολλοί", έγραφε η σύζυγος του ταξίαρχου Σ έηλ που παρακολούθησε τη μάχη. "Παρά τις οβίδες του πυροβόλου μας τα πυρά του ε ­ χθρού ήταν πιο δραστικά από τα δικά μας λόγω τη ς υπεροχής των "τζεζάιλ" τους... Π ολε­ μούσαν επίσης καλυμμένοι πίσω από λόφους και δέντρα, ενώ οι δικοί μας ήταν απόλυτα ε ­ κτεθ ειμένοι". Το μοναδικό πυροβόλο των Βρετανώ ν υπ ερθερμάνθηκε από τη συνεχή χρήση και όταν σίγησε οι Αφγανοί το κυρίευ­ σαν. Ο Σ έλτο ν είχε παραβιάσει έναν από τους βασικότερους κανόνες του εγχειριδίου τα κ τι­ κής του Στρατού τη ς Ινδίας, που προέβλεπε τη χρήση τουλάχιστον δύο πυροβόλων σε κά­ θ ε συμπλοκή. "Ολοι είχαμε ακούσει για τα πε­ ρίφημα τετράγω να πεζικού στο Βατερλώ που απέκρουσαν το πιο επ ίλεκτο ιππικό του Ναπολέοντα", διηγείτο ο ταγματάρχης Αϊρ. "Στα υψώματα Μπεμαρού σχηματίσαμε τετρά γω ­ να για να αντισ ταθούμε στο μακρινό πυρ πε­ ζικού, παρουσιάζοντας έτσι μια συμπαγή μά­ ζα απέναντι στους πιο εύστοχους ίσως σκο­ π ευ τές του κόσμου". Ο Σ έλτο ν κτυπ ήθηκε π έντε φ ορές και η βρετανική δύναμη υποχώ­ ρησε νικημένη "όχι από το υς Αφγανούς α­ ντά ρτες", σύμφωνα με τη λαίδη Σέηλ, “αλλά από το υς εμπόρους και το υς βιοπαλαιστές τη ς Καμπούλ".

Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΗ ΥΠΟΧΩΡΗΣΗ

Ενα από τα κ υ ρ ιό τερ α π ρ ο β λή μ α τα του απ οικιακού π ολέμ ου ή τα ν η εύ ρ εσ η του "κέντρο υ βά ρ ο υ ς “ τω ν ντόπιων, η π ροσβολή του οπ οίου 9 α π ροκα λούσ ε τη ν κ α τά ρ ρ ευ σ η τη ς α ν τίσ τα σ η ς . Η μ ο ρ φ ο λ ο γ ία το υ εδ ά φ ο υ ς το υ Α φ γα νισ τά ν όμω ς, η α γ ρ ιό τη τα των κατο ίκω ν το υ και η α π οκεντρω μ ένη κοινω νική οργάνω ση τω ν φυλώ ν το υ , σε συνδυασμό μ ε τη μ ικ ρ ή σ τρ α τη γ ικ ή α ξία τη ς π εριοχής, κ α θ ισ το ύ σ α ν α δ ύ να το το ν έλ εγ χ ο από ο π οιονδήπ οτε εισ β ο λέα .

χικά πριν εξαφανισθούν. Οι α ντά ρ τες όμως ή­ ταν συναισθηματικά δεμένοι με τα όπλα τους, τα οποία θεωρούσαν σύμβολα αρρενωπότητας, σε αντίθεση με τη ν πίστη που έδ ει­ χναν προς τις διάφορες φ υλές και το υς αρχη­ γούς τους, η οποία μεταβαλλόταν πολύ γρή­ γορα ανάλογα με τη ν εξέλ ιξη των γεγονότων. Κύρια τακτική το υς ήταν η μαζική ορμητική έ­ φοδος, που αν επιτύγχανε μ ετατρεπ όταν σε ληστρική επιδρομή επί του νικημένου ε ­ χθρού. Από τη ν άλλη πλευρά ο Βρετανικός

Στρατός ήταν συνήθως καλά διοικούμενος, εκπαιδευμένος και πειθαρχημένος, αλλά τα Brown Bess με τα οποία εξοπ λιζόταν είχαν α­ ποκτήσει τόσο κακή φήμη για τη ν ανεπαρκή ταχυβολία και το Β εληνεκές τους, ώστε αναφ έρ ετα ι συχνά σε γραφόμενα Βρετανών α­ ξιωματικών τη ς περιόδου πως οι άνδρες τους έριχναν π έτρ ες στον εχθρό για να το ν ανα­ γκάσουν να καλυφθεί! Εχοντας χάσει τη ν επιμελητεία, ό ντες υ­ ποχρεωμένοι να αναζητούν τρόφ ιμα μεταξύ ενός εχθρικού πληθυσμού και αντιμετω πίζο­ ντας έναν τολμηρό και ικανό αντίπαλο, οι Βρετανοί σ τρατιώ τες έχασαν σταδιακά τη ν ι­ κανότητά το υς να αποδίδουν με το ν γνωστό ψύχραιμο και μεθοδικό τρόπο το υς στη μάχη. Ο καθημερινός αγώνας για τη ν επιβίωση μετατράπ ηκε σε σωρεία λαθών, με αποκορύφω­ μα τη μάχη των υψωμάτων Μπεμαρού στις 23 Νοεμβρίου 1841. Εκεί ο Β ρετανικός Στρατός διατάχθηκε υπό το ν Σ έλτο ν σε δύο μεγάλα τετράγω να (όπως είχε κάνει στο Βατερλώ πριν 26 χρόνια) για να αντιμετωπίσει το υς Αφ­ γανούς. Ηταν μια από τις πιο παράλογες μά­

Οι όποιες ελπίδες θα μπορούσαν να έ ­ χουν οι Βρετανοί για εξω τερ ική βοήθεια άρχισαν να μειώνονται. Με εντολή του Ελφινστον ο Σ έηλ είχε κινηθεί προς το Τζαλαλαμπάντ, για να σώσει στρατιώ τες που είχαν τρ αυματι­ στεί σε προηγούμενες μάχες και να καθαρί­ σει τα ύποπτα περάσματα. Π ιστεύοντας ακό­ μα ότι θα μπορούσε να απ οδειχθεί ευ φ υ έ­ σ τερος από το υς Αφγανούς, ο Μ ακνάχτεν προσπάθησε να καταφύγει στην πανουργία και να διαιρέσει το υς φύλαρχους δωροδοκώ­ ντας τους. Π ροσέφερε ακόμα ως αμοιβή 10.000 ρουπίες για το κεφάλι κάθε οπλαρχη­ γού που θα του έφερναν οι Αφγανοί και παρά το γεγονός ότι δύο φύλαρχοι όντω ς δολοφονήθηκαν (μεταξύ αυτών και ο Αμπντουλάχ Χαν), κανένας δ εν εμφάνισε τα πειστήρια για να εισπράξει το ποσό τη ς επικήρυξης. Μ ετα ­ βάλλοντας πάλι τη ν τακτική του ο Μ ακνάχτεν αποφάσισε να διαπ ραγματευθεί απευθείας με το υς Αφγανούς επαναστάτες και έμα θε ότι ο Ακμπαρ Χαν βρισκόταν στην περιοχή τη ς Καμπούλ επικεφαλής μιας δύναμης Ουζμπέκων λογχοφόρων. Προγραμμάτισε μια συ­ νάντηση με το ν περίφημο Αφγανό αντάρτη κοντά στον ποταμό Καμπούλ, όπου του ζήτη­ σε να εγγ υ η θ εί τη ν ασφαλή αποχώρηση των βρετανικώ ν σ τρατευμάτω ν και των αμάχων από τη ν πρωτεύουσα "με ή χωρίς το ν Σαχ Σούγια". Με τους ταπεινω τικούς όρους που

21

■*■

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Σ τις 2 Ν ο εμ β ρ ίο υ 1841 ένα π λή θ ο ς εξα γρ ιω μένω ν Α φγανώ ν π ερικύκλω σ ε τη ν οικία το υ Μ π ερ νς στην Καμπ ούλ και σ κότω σ ε το ν ίδιο και τη ν α κ ο λ ο υ θ ία το υ σε ένα ό ρ γιο βίας. Το επ εισ ό δ ιο α π ε τέ λ ε σ ε τη ν απαρχή της ε ξ έ γ ε ρ σ η ς που τε ρ μ ά τισ ε μ ε τρ α γ ικ ό τρόπ ο το ν Π ρώ το Α ψ γανικό Π ό λεμ ο .

έθεσαν οι ίδιοι οι Βρετανοί για το ν εαυτό το υς ο Ακμπαρ Χαν φάνηκε αρχικά να συμφωνεί, αλλά φρόντισε ταυτόχρο­ να να προτείνει στον Μ ακνάχτεν να συμμαχήσουν μυστικά και να ενώσουν τις δυνάμεις το υς με αντάλλαγμα τη ν τοπο­ θέτησ η του Ακμπαρ Χαν στη θέση του βεζύρη. Αφελέστατα ο Μ ακνάχτεν συμφώνησε και δύο μ έρ ες πριν από τα Χρι­ στούγεννα του 1841 μετέβη πάλι στον ποταμό Καμπούλ για τη ν οριστική επικύρωση τη ς συμφωνίας, συνοδευόμενος από τρ εις μόνο αξιωματικούς. Η συνάντηση αποδείχθηκε πως ήταν μια καλοστημένη παγίδα από μέρους του Ακμπαρ Χαν, που δ ιέτα ξε αμέσως το υς άνδρες του να περικυκλώσουν και να θανατώσουν το ν Βρετανό αξιωματούχο και τους συνοδούς του. Ο Μ ακνάχτεν ακούστηκε να κραυγάζει στα περσικά "Για όνομα του Θεού!" πριν το ν πυροβολήσει ο Ακ­ μπαρ Χαν με ένα πιστόλι που του είχε δωρίσει παλαιότερα το θύμα του. Καθώς οι υπόλοιποι τρ εις Βρετανοί αξιω ματικοί πά­ σχιζαν να ξεφύγουν, ο ένας σκοτώ θηκε από κάποιον Αφγανό. Στους άλλους δύο χαρίστηκε η ζωή από το ν Ακμπαρ Χαν, που το υς ρώτησε επιτιμητικά: "Ωστε θα κατακτούσ ατε τη χώρα μου;". Οι αιχμάλωτοι κρατήθηκαν σε ένα φρούριο τη ς Καμπούλ και μπορούσαν να δουν από το κελί τους το κακοποιημένο σώ-

Ο π λίτη ς 44ου Σ υ ν τά γ μ α το ς Π εζικ ο ύ , 1842. Ο σ υνδυασμός των κλασικώ ν σ τοιχείω ν των στολώ ν των Ν α π ο λ εό ντειω ν π ολέμω ν μ ε τη ν κ ο μ ψ ό τη τα τω ν ύσ τερ ω ν βικτω ριανώ ν χρόνων. Οι α κ ρ ο χ ειρ ίδ ες, οι επ ω μ ίδ ες και το π ερ ιλα ίμ ιο το υ χιτω νίου έχουν κ ίτρ ινο χρώ μα και είν α ι χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά για το κ ά θ ε σ ύ ντα γ μ α . Κ ατά το υ ς θ ε ρ ιν ο ύ ς μ ή ν ες το π αντελόνι ήτα ν άσπρο και το σακό κ α λ υ π τό τα ν μ ε άσπρο ύφασμα. Το σακό για π ροστασία από τις κ α ιρ ικ ές σ υ ν θ ή κ ες κ α λ υ π τό τα ν και μ ε α δια βρ οχοπ οιημ ένο ύφασμα. (πιν. το υ Ν ίκου Π άνου για τη "ΣΙ").

μα του Μ ακνάχτεν να βρίσκεται για μέρες κρεμασμένο στην κεντρική αγορά τη ς πόλης. Η είδηση τη ς δολοφονίας του Μ ακνάχτεν διαδόθηκε γρήγορα στο στρατόπεδο και απο­ τελείω σ ε ψυχολογικά το ν Ελφινστον. Τα πολι­ τικά καθήκοντα του Μ ακνάχτεν επωμίσθηκε ο ταγματάρχης Εντγκαρ Π ότινγκερ, που είχε έλθ ει τραυματίας από το Κοχιστάν. Τη βραδιά των Χριστουγέννων ο Ελφινστον έθ εσ ε ενώ­ πιον των αξιωματικών του συμβουλίου του τους νέους όρους των Αφγανών: ο Βρετα νικός Σ τρατός μπορούσε να αποχωρήσει με το ν Ακμπαρ ως συνοδεία του ως τα σύνορα τη ς Ινδίας αν οι Βρετανοί πα­ ρέδιδαν το υς θησαυρούς το υς και όλα τα πυροβόλα το υς εκτό ς από έξι, αφήνοντας επίσης πίσω ό­ λους το υς έγγαμους αξιωματι­ κούς και τις οικογένειές το υς ως ομήρους. Ο Πότινγκερ διαφώνησε αμέ­ σως και πρότεινε να με­ τα κινη θεί η φρουρά στο Μπάλα Χισάρ και να ανα­ μένει τη ν άφιξη ενισχύσε­ ων. Οι π ληροφοριοδότες ανέ­ φεραν επίμονα ότι ο Ακμπαρ Χαν ήταν α φ ερ εγγυο ς και οι όροι του παρα­ πλανητικοί και πως χρειαζόταν το υς ομήρους απλώς για να εξασφαλίσει τη ζωή του πατέρα του που βρισκόταν ακόμα στην Ινδία. Ο Πότινγκερ όμως επιπλήχθηκε, οι πληροφορίες αγνοήθηκαν, ο Σαχ Σούγια ειδοπ οιήθηκε να φροντίσει μόνος του τον εαυτό του και οι ό­ ροι των Αφγανών έγιναν δεκτοί. Οι Βρετανοί παρέδωσαν 130 ομήρους και τους θησαυρούς που τους ζητήθηκαν και άρ­ χισαν τις προετοιμασίες για τη ν αποχώρηση των 4.330 στρατιωτών και των 12.000 αμάχων που είχαν απομείνει στη ζωή. Η έναρξη τη ς πορείας προς το Τζαλαλαμπάντ ορίστηκε για τις 5 Ιανουαρίου 1842 και η φάλαγγα θα έπρε­ πε να κινηθεί μέσα από στενά περάσματα των οποίων ακόμα και το όνομα προκαλούσε τρ ό ­ μο: Γκουνταμούκ, Νέεμλα, Τζαγκνταλάκ. "Εί­ μαστε έτοιμ οι να αναχωρήσουμε χωρίς φρου­ ρούς, χωρίς χρήματα, χωρίς εφόδια, χωρίς ξυ ­ λεία", έγραφε η λαίδη Σέηλ. Η συνοδεία του Ακμπαρ Χαν όμως δεν εμφ ανίσ τηκε στις 5 Ιανουαρίου και έτσι η φρουρά αποφάσισε να μην π εριμένει άλλο και να ξεκινήσ ει τη ν επο­ μένη. Καθώς οι Βρετανοί σ τρατιώ τες εγκατέλειπαν το στρατόπεδο κουμπώνοντας σφικτά τις χλαίνες το υς ως το ν λαιμό για να καταπο­ λεμήσουν το δριμύ ψύχος, Αφγανοί άμαχοι λεηλατούσαν τα πράγματα που έμεναν πίσω και δολοφονούσαν τους τραυματίες, παρά τις υποσχέσεις του Ακμπαρ Χαν για τη ν α-

Υπολοχαγός 44ου Σ υ ν τά γ μ α το ς Π εζικ ο ύ , 1842. Φ έρ ει το α νεπ ίσημο πηλήκιο μ ε το ν α ρ ιθ μ ό του σ υ ν τά γ μ α το ς επάνω σ τη δια κ ο σ μ η μ ένη μ ε μαύρη κλω στή τα ινία, χιτώ νιο μ ε επ ω μ ίδες (δ ια κρ ιτικό β α θ μ ο ύ ένα βικτω ριανό σ τέμ μ α ), τελ α μ ώ να , ζωνάρι, ζω στήρα, εξά ρ τυ σ η ξίφ ο υ ς και (π αρ άτυπ α ) ψ ηλές μ π ό τες (πιν. το υ Ν ίκου Π άνου για τη "ΣΙ").

σφάλειά τους. Οι άμαχοι και τα στρατεύματα μοιραία συγχωνεύθηκαν λόγω του χαλαρού ε­ λέγχου τη ς διοίκησης και η φάλαγγα άρχισε να αργοσέρνεται πάνω στο χιόνι προς τη ν Α­ νατολή. Την πρώτη μέρα τη ς υποχώρησης (6 Ιανουαρίου 1842) καλύφθηκαν μόνο 7 km και μεγάλο μέρος των οικοσκευών εγκαταλείφ θ η κε στη γέφ υρα του ποταμού Λόγκαρ. Κά­ θ ε μέρα που περνούσε ο χειμώνας του Αφγα­ νιστάν καταβρόχθιζε τα θλιβερά υπολείμμα­ τα του καταπτοημένου στρατού. Κομμάτια πάγου κολλούσαν τόσο σταθερά στις οπλές των αλόγων ώστε χρειάζονταν σκαρπέλα για να αφαιρεθούν. "Ακόμα και ο αέρας που ανα­ πνέουμε", έλεγ ε ο ταγματάρχης Αϊρ, "παγώνει στο πέρασμά του έξω από τα ρουθούνια και το στόμα σχηματίζοντας μια επίστρωση από μικρούς παγοκρυστάλλους στα μουστάκια και τις γενειά δ ες μας". Υπό α υτές τις συνθή­ κες ψύχους τα ανθρώπινα μέλη πάγωναν σε τέτο ιο βαθμό ώστε μόνο λίγες εκα το ντά δες στρατιωτών είχαν παραμείνει αξιόμαχοι. Η προοπτική τού να διασχίσει αυτή η ταλαίπω­ ρη φάλαγγα τα φοβερά περάσματα μαχόμενη με το υς σκληροτράχηλους Αφγανούς γέμιζε με τρόμο τις καρδιές ακόμα και των πιο γενναίων και έμπειρων στρατιωτών. Τη δ εύ τερ η μέρα κάλυψαν άλλα 7 km και έφθασαν στο πέρασμα Κουρντ Καμπούλ παρενοχλούμενοι συνεχώς από τα σποραδικά πυρά των Γκιλζάι. Η συνοδεία του Ακμπαρ Χαν εμφ ανί­ στηκε στις 8 Ιανουαρίου και προηγήθηκε των Βρετανών εισερχόμενη στο φα­ ράγγι Τάνγκι Ταράκι, του οποίου τις κορυφ ές ήλεγχαν μαχητές Γκιλζάι. Οι βολές των αφγανικών μουσκέτων άρχι­ σαν τη ν επόμενη μέρα παρά τις "εκκλή­ σεις" των ανδρών του Ακμπαρ Χαν προς τους α θ έα το υς συμπατριώτες το υς να παύσουν πυρ. "Επικράτησε γ ε ­ νικός και απόλυτος πανικός", διηγείτο ο Αϊρ, "και χιλιάδες άνθρωποι έτρ εξα ν προς τα εμπρός αναζητώντας σωτηρία, εγκαταλείποντας αποσκευές, όπλα, πυρομαχικά, γυναί­ κες και παιδιά, αδιάφοροι για ο,τιδήπ οτε άλ­ λο εκτό ς από τη ν προσωπική το υς επιβίωση". Οι Αφγανοί φρόντιζαν υπομονετικά να αφαιρούν τα όπλα από το υς νεκρούς, καθώς τα πτώματα "καθαρίζονταν" από τα όρνεα που περιτριγύριζαν τη φάλαγγα. Οι φ υλές συνέκλιναν στην πορεία τη ς βρετανικής φάλαγ­ γας για να λάβουν μέρος στο μακελειό. Α κό­ μα και οι γυναίκες και τα παιδιά των Αφγανών καραδοκούσαν στην "ουρά" τη ς φάλαγγας, θανατώ νοντας εν ψυχρώ πάνω στο χιόνι τους τρ α υμα τίες και όσους είχαν καταρρεύσει από τη ν εξάντληση. Στις 9 Ιανουαρίου κατέφθασε νέο μήνυμα από το ν Ακμπαρ Χαν, που α νέφ ε­ ρε ότι "όλες οι οικογένειες και οι χήρες θα έ ­ πρεπε να τεθ ο ύ ν υπό τη ν προστασία του π ροκειμένου να τις π ροφυλάξει από π εραιτέ­ ρω κακουχίες". Η πρόταση διατυπώθηκε τόσο από λόγους φιλανθρωπίας, όσο και από υπο­ λογισμό, καθώς ο Αφγανός η γέτη ς γνώριζε ότι ο πατέρας του εξακολουθούσ ε να βρίσκε­ ται στα χέρια των Βρετανών. Ο στρατηγός Ελ-

33

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

■■

φινστον συμμορφώ θηκε και αρκετά άτομα παραδόθηκαν στους Αφγανούς. Μ εταξύ αυ­ τών ήταν ο ταγματάρχης Αϊρ με τη ν οικογένειά του. Μ ετά από αυτή τη ν εξέλ ιξη η μάχιμη δύ­ ναμη τη ς φάλαγγας που πέρασε τις "συμπληγάδες" στο φαράγγι Τάνγκι Ταράκι και έφθασε στο Τεζίν είχε συρρικνωθεί σε 150 άνδρες του ιππικού, 50 π υροβολητές με ένα πυροβό­ λο και λίγους άλλους στρατιώτες. Οι π έντε η­ μ έρ ες τη ς υποχώρησης μέσα στην απίστευτη κακοκαιρία είχαν στοιχίσει τη ζωή σε 12.000 ανθρώπους. Παρά τις διαμαρτυρίες των Β ρε­ τανών αξιωματικών για τα όσα είχαν συμφων η θ εί και για τη ν εγγύηση τη ς ασφάλειάς τους, ο Ακμπαρ Χαν εξέφ ρασ ε υποκριτικά τη λύπη του και ισχυρίστηκε ότι δ εν μπορούσε να ε λ έγ ξει απόλυτα το υς ατίθασους Γκιλζάι. Στις 11 Ιανουαρίου, καθώς η φάλαγγα περ­ νούσε από το Κούτερ Σουνγκ στο Τζαγκνταλάκ, εβλήθη από έντονα πυρά που γέμισαν το ν ελικοειδή δρόμο με πτώματα. Ενεργώ­ ντας με περισσό θράσος ο Ακμπαρ απαίτησε να του παραδοθούν ο στρατηγός Ελφινστον, ο ταξίαρχος Σ έλτο ν και ο λοχαγός Τζόνσον ως εγγύηση για τη μελλοντική αποχώρηση των Βρετανών από το Τζαλαλαμπάντ. Ο αχα­ ρακτήριστος Ελφινστον συμφώνησε. Χωρίς αρχηγό πια η φρουρά έχασε τελείω ς το ηθικό τη ς και προσπάθησε να συρθεί όπως-όπως ως το μήκους τριών χιλιομέτρω ν πέρασμα του Τζανγκνταλάκ. Από τα γύρω υψώματα οι Αφγανοί σ κοπευτές σκότωσαν το υς περισσό­ τερ ο υ ς από το υς απελπισμένους στρατιώτες. Σχεδόν όλοι όσοι γλίτωσαν και αποπειράθηκαν να προχωρήσουν, το πρωί τη ς 13ης Ιανουαρίου κτυπήθηκαν ένας-ένας από το υς Αφγα­ νούς καθώς πλησίαζαν το πέρασμα Γκουνταμούκ. Με κάθε ελπίδα να έχει εκλείψ ει οι 20 αξιωματικοί και οι 45 σ τρατιώ τες που είχαν απομείνει προέβαλαν τη ν ύστατη άμυνά τους στο Γκουνταμούκ, απέναντι στους Αφγανούς που κατέβηκαν πια από τα βουνά για να τους αποτελειώσουν. Οταν η άνιση μάχη πλησίαζε στο τέλο ς τη ς έξι αξιω ματικοί κατόρθωσαν να ανοίξουν δρόμο με το ξίφος στο χέρι και να διαφύγουν. Δυστυχώς καθ' οδόν αποφάσι­ σαν να σταματήσουν για να δεχθούν τρόφιμα από ντόπιους. Στην ενέδρα που ακολούθησε δύο σκοτώ θηκαν και το υς υπόλοιπους τέσ σ ε­ ρις το υς πρόλαβαν οι Αφγανοί α ντά ρ τες μό­ λις 6 km από το Τζαλαλαμπάντ. Τρεις αξιωμα­ τικοί σφαγιάστηκαν. Μόνο ο τέτα ρ το ς κατάφ ερ ε να διαφύγει. Ηταν ο γιατρός Ουίλιαμ Μπράυντον, ο μόνος Β ρετανός που ολοκλή­ ρωσε τη ν υποχώρηση από τη ν Καμπούλ. Στις 13 Ιανουαρίου 1842 οι στρατιώ τες που επάνδρωναν τις σκοπιές στα τείχη του Τζαλαλαμπάντ ερευνούσαν μάταια το ν ορίζο­ ντα για σημάδια του στρατού που υποτίθεται ότι πλησίαζε από τη ν κατεύθυνση τη ς Κα­ μπούλ. Ο συνταγματάρχης Ουίλιαμ Ντένυ, που είχε συμμετάσχει στις μάχες του Γκαζνί και είχε υπηρεσία εκείνη τη ν ημέρα στα τε ί­ χη, ήταν εκείνος ο οποίος είχε προφητεύσει το 1838: "Θα το δ είτε: μόνο ένας άνθρωπος θα φθάσει εδώ από τη ν Καμπούλ, ο οποίος θα μας πει ότι οι υπόλοιποι καταστράφηκαν".

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Η μοίρα θ έλησ ε να είναι ο Ν τένυ εκείνος που αντίκρυσε πρώτος το ν Μπράυντον να πλη­ σιάζει αργά πάνω στο ελεεινό άλογό του τη ν πόλη και σ τρεφ όμενος προς το υς συναδέλ­ φους του είπε: "Δεν σας το είπα; Ορίστε, έρ ­ χεται ο αγγελιοφόρος".

ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝ: Η ΣΥΝΤΡΙΒΗ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΦΙΛΟΔΟΞΙΩΝ "Καμία αποτυχία τόσο ολοκληρω τικά κα­ ταστροφική όπως αυτή δ εν έχει καταγραφεί στις σ ελίδες τη ς Ιστορίας", έγραφε ο σερ Τζων Καίη που ασχολήθηκε με τη συγγραφή τη ς ιστορίας του Πρώτου Αφγανικού Π ολέ­

μου. Πραγματικά η συ­ ντριβή των βρετανικών φιλοδοξιών ήταν τόσο πλήρης και παταγώδης ώ­ στε προσωρινά απειλήθηκε ολόκληρη η στρατηγι­ κή ισορροπία στην περιο­ χή. Η βρετανική φρουρά στο Γκαζνί πολιορκήθηκε στενά και συμφώνησε με το υς Αφγα­ νούς να εγκαταλείψ ει το οχυρό στις 6 Μ αρτί­ ου 1842 και να τη ς επιτραπεί η δίοδος προς τη ν ελευθερ ία , αλλά οι α ντά ρ τες για πολλο­ στή φορά αθέτησαν το ν λόγο το υς και σφαγίασαν το υς αντιπάλους τους. Ο Ακμπαρ Χαν συνέχισε τη μεγάλη επιτυχία του στην Κα­ μπούλ πολιορκώντας το ίδιο το Τζαλαλαμπά­ ντ, όπου υποσχέθηκε πάλι στη φρουρά να τη ς επ ιτρέψ ει να εκκενώ σει το κάστρο και να φύγει προς τη ν Ινδία. Οι Βρετανοί όμως είχαν πάψει να πιστεύουν τις υποσχέσεις των Αφ­ γανών και αποφάσισαν να αμυνθούν μέχρις εσχάτων, ακόμα και όταν ένας ισχυρός σει­ σμός κατέσ τρεψ ε μεγάλο μέρος των τειχών στις 19 Φεβρουάριου 1842. Στις 7 Απριλίου οι άνδρες του Σ έηλ που αντιμετώπιζαν το φά­ σμα τη ς πείνας πραγματοποίησαν γενναία έ ­ ξοδο, νίκησαν το υς α ντά ρ τες του Ακμπαρ

Χαν σε μάχη εκ παρατάξεως και το υς έ τρ ε ­ ψαν σε άτακτη φυγή. Η βρετανική φρουρά στο κάστρο Καλάτ-ι-Γκιλζάι ά ν τεξε πολιορκημένη για ολόκληρο το ν χειμώνα και απέκρουσε τη μεγάλη έφοδο των Αφγανών στις 21 Μαϊου 1842, Παρόμοια επιτυχία σημείωσε και η φρουρά του Κανταχάρ. Με το ν δραματικό αυτό τρόπο έκλεισε ο πρώτος γύρος του Πρώτου Αφγανικού Πολέ­ μου. Η Βρετανία δεν θα μπορούσε να δ εχθεί

Α φ γα νο ί ά τα κ το ι μ α χ η τές τη ς φ υλής Α φ ρ ίντι α κ ο ν ίζ ο ν τα ι οπ λισμένοι μ ε τα θ ρ υ λ ικ ά μ ακρ υκα ννα " τζ ε ζ ά ιλ " το υ ς μ ε φ ό ν το το επ ιβ λ η τικ ό φ ρ ο ύ ρ ιο Μ π άλα Χισάρ τη ς Κ αμπ ούλ. Ο λα ό ς το υ Α φ γα νισ τά ν ήταν α ν έκ α θ εν σ κ λη ρ ο τρ ά χ η λο ς και α π εχ θ α ν ό τα ν το ν ξέν ο ζυ γ ό , όπως έμ α θ α ν κα ι οι Σ ο β ιε τ ικ ο ί μ ε τη σ ειρ ά τους κ α τά τη δ ε κ α ε τία το υ 1980.

εύκολα τη ν κηλίδωση τη ς στρατιωτικής της τιμής από έναν συρφετό αμόρφωτων ανταρ­ τών. Ο επόμενος κυβερνή της τη ς Ινδίας, ο λόρδος Ελένμπορο, δ ιέτα ξε μια "Στρατιά Τι­ μωρίας" να λεηλα τήσ ει τη ν Καμπούλ και να σώσει το υς ομήρους. Επειτα από τις επιτυχη­ μένες και αρισ τοτεχνικές συγκλίνουσες επι­ θέσ εις των στρατηγών Πόλλοκ από τα ανατο­ λικά και Νοτ από τα δυτικά οι Βρετανοί κατα­ τρόπωσαν διαδοχικά μεγάλες δυνάμεις των Αφγανών ανταρτώ ν και εισήλθαν στην Κα­ μπούλ στις 15 Σεπτεμβρίου 1842. Παίρνοντας εκδίκηση για τα όσα συνέβησαν στην πρω­ τεύουσ α το ν χειμώνα του 1841-42, οι στρατιώ­ τε ς εκτέλεσ α ν εκα το ντά δες Αφγανούς και α­ νατίναξαν τη ν Πύλη τη ς Αγοράς, που θεω ρεί­ το ως ένα από τα αρχιτεκτονικά θαύματα τη ς Ασίας. Στις 12 Οκτωβρίου η "Στρατιά Τιμω-

ρίας" επέστρεψ ε στην Ινδία, αφού πρώτα φρόντισε να επαναφέρει στον αφγανικό θ ρ ό ­ νο το ν Ντοστ Μοχάμεντ, ο οποίος κυβέρνησε ως το 1863 κρατώ ντας τη Βρετανία και τη Ρω­ σία μακριά από τη χώρα του. Ο Πρώτος Αφγανικός Π όλεμος στοίχισε στη Βρετανία 15.000 θύματα, 20 εκατομμύρια λίρες και 50.000 καμήλες σύμφωνα με τους σύγχρονους ιστορικούς, που δεν παρέλειψαν να θρηνήσ ουν για τη ν απώλεια τόσο μεγάλου αριθμού από τα πολύτιμα αυτά ζώα. Για το τα ­ ραγμένο Αφγανιστάν αυτή ήταν μόνο η αρχή τη ς π εριπέτειας στην οποία το είχε εμπ λέξει το "Μεγάλο Παιγνίδι" των ισχυρών τη ς επο­ χής. Κατά τη ν περίοδο 1878-81 ακολούθησε

1842 και ο βεζύρης έσ τειλε ιπποτικά τη σορό του στο Τζαλαλαμπάντ για να τα φ εί με πλή­ ρεις τιμές. Η μοίρα όμως θ έλησ ε να μην επι­ τρ έψ ει στον Ελφινστον να αναπαυθεί ειρηνι­ κά. Η πομπή που σ υνόδευε το φορείο με τη σορό έπεσε σε ενέδρα ανταρτών, το φ έρ ε­ τρ ο ανοίχθηκε και το σώμα του νεκρού απο­ γυμνώ θηκε και λιθοβολήθηκε. Μόνο οι απει­ λ ές για το τι θα μπορούσε να σημαίνει η οργή του Ακμπαρ Χαν απ έτρεψ ε τους α ντάρτες από το να πυρπολήσουν το άψυχο σώμα του Ελφινστον. Ο βεζύρης οργάνωσε νέα αποστο­ λή για να ανακτήσει το πτώμα και αφού το βρήκε το έσ τειλε στους Β ρετανούς, από τους οποίους εντα φ ιάσ τηκε με τις προβλε-

Α φού κ α τέ λ α β α ν τη ν Κ αμπ ούλ οι Β ρ ε τα ν ο ί άφ ησ α ν μόνο δύο τα ξια ρ χ ίε ς για τη φ ρ ούρ ησ ή τη ς, οι ο π ο ίες σ τρ α το π έδ ευ σ α ν έξω από τη ν πόλη, σ ε μ ια το π ο θ εσ ία που ή τα ν ε κ τε θ ε ιμ έ ν η στα π υρά α τά κ τω ν από τα γύρω υψ ώ ματα.

νέα βρετανική εισβολή και το 1919 σημειώ θη­ κε μεταξύ Αφγανών και Βρετανών ο Τρίτος Αφγανικός Πόλεμος, που τερμ α τίσ τηκε σε 98 η μέρες. Οι πρωταγωνιστές του οράματος μεταξύ Καμπούλ και Τζαλαλαμπάντ το ν χειμώνα του 1841-42 είχαν σε α ρ κετές περιπτώσεις τραγι­ κή κατάληξη. Ο εμίρης Σαχ Σούγια παρέμεινε αρχικά κλεισμένος στο Μπάλα Χισάρ, από ό­ που ε ξή λ θ ε μόλις το ν Απρίλιο του 1842 για να επιθεωρήσει τα σ τρατεύματα των ανταρτώ ν που βάδιζαν προς το Τζαλαλαμπάντ. Δολοφον ήθ ηκε από ένα μέλος τη ς οικογένειας Μπαρακζάι και η διακυβέρνηση τη ς Καμπούλ πέρασε στα χέρια του εμίρη Φ ατέχ Τζανγκ και του Ακμπαρ Χαν, που ονομάστηκε βεζύρης. Ο Η ντεν επέστρεψ ε άδοξα στην Αγγλία. Στον Πάλμερστον δ εν καταλογίσθηκαν π οτέ οι βα­ ριές ευθ ύνες που του αναλογούσαν για την ατυχή π εριπέτεια στο Αφγανιστάν και το όνο­ μα του Μπερνς κρατήθηκε μακριά από κάθε σπίλωση για τη ν ήττα. Οσο για το ν άτυχο στρατηγό Ελφινστον, η τύχη τού επιφύλαξε ένα επίσης άδοξο τέλος. Π έθανε ως "προστατευό μενος" του Ακμπαρ Χαν στις 24 Απριλίου

π όμενες στρατιω τικές τιμές. Ο άνθρωπος που έδωσε κυριολεκτικά νόημα στη λέξη "επιζών", ο γιατρός Μπράυντον, επέζησε επίσης τη ς φ οβερής πολιορ­ κίας του Λύκνοου κατά τη μεγάλη ανταρσία τη ς Ινδίας το 1857-58. Επέστρεψε στη Σκωτία, όπου π έθανε ειρηνικά το 1873. Παρά τις εκ τι­ μήσεις μεταγενέσ τερω ν ερευνητώ ν οι οποίοι αποφάνθηκαν ότι ο Μπράυντον και οι άλλοι π έντε αξιω ματικοί που σώθηκαν ήταν στην π ραγματικότητα λιπ οτάκτες οι οποίοι εγκατέλειψ αν το υ ς σ υντρόφους το υς στο Γκουνταμούκ, η αλήθεια παραμένει: ο γιατρός ή ­ ταν ο μόνος από τη βρετανική στρατιά που έφθασε στον προορισμό του έχοντας διανύσει ολόκληρη τη ν προγραμματισμένη διαδρομή. Οπωσδήποτε δεν ήταν ο μόνος που επέζησε από τη ν τραγωδία. Α ρκετοί αιχμάλωτοι αξιω­ ματικοί και στρατιώ τες με τις οικογένειές τους επέζησαν επίσης για να απ ελευθερω ­ θούν αργότερα και τουλάχιστον 2.000 Ινδοί σεπόυς παρέμειναν ζωντανοί ζητιανεύοντας στην Καμπούλ, σαν επιβεβαίωση του παλαιού απ οφ θέγματος ότι "η μόνη δόξα στον πόλεμο είναι η επιβίωση".

Ο μ α χ α ρ α γ ιά Ρ ά ν τζ ιτ Σ ιν γ κ (πάνω) κ υ β ερ ν ο ύ σ ε το Π ο υ ντζό μ π και θ ε ω ρ ε ίτ ο ο κ υ ρ ιό τερ ο ς α ντίπ ο δ α ς ισχύος για τον Α φ γα νό εμ ίρ η Ν το σ τ Μ ο χ ά μ εν τ (κάτω ). Επ ονομ α ζόμ ενος και “λ ιο ν τά ρ ι τη ς Λ α χ ώ ρ η ς ", ε ίχ ε απ οσπ άσει από το ν Ν το σ τ Μ ο χ ά μ εν τ τη δ ια φ ιλ ο νικο ύ μ εν η π εριοχή Π εσ α β ά ρ το 1834 κα ι οι Β ρ ε τα ν ο ί π ροσπ άθησαν, χω ρίς επ ιτυ χία , να ε κ μ ε τα λ λ ε υ θ ο ύ ν το ν π ό θο των Α φγανώ ν για εκ δ ίκ η σ η για να επ ιτύ χ ο υ ν το υ ς σκοπούς το υ ς .

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Τ. Heathcote: THE AFGHAN WARS: 1839-1919, Osprey, 1980. (2) I. Knight: GO TO YOUR GOD LIKE A SOLDIER, Greenhill Books, 1996. (3)E. O'Ballance: AFGHAN WARS, Brassey’s, 1993. (4) K. Meyer: TO THE LAST MAN, "Military History Quarterly", Summer 1999. (5) J. Morris: PAX BRITANNICA, Penguin, 1979. (6) J. Norris: THE FIRST AFGHAN WAR: 1838-42, Cambridge University Press, 1967. (7) G. Regan: MILITARY BLUNDERS, Guinness Publishing, 1996. (8) THE COLONIAL OVERLORDS, Time-Life Books, 1990.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Σ Ω Τ Η Ρ ΙΟ Σ Π Α Π Α Β Α ΣΙΛ Ε ΙΟ Υ sopa@ hol.gr

ΤΑ Μ εγαλα ΚΑΙ ΤΑ ΜΙΚΡΑ «ΜΑΤ» ΤΗΣ ΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΙ ΒΑΣΙΛΕΙΣ ΣΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ το πανάρχαιο παιγνίδι το υ σκακιού, του καθ’ η­ από αντιλήψεις, θεοκρα τικού βασικά χαρακτήρα, πεμάς ζατρικίου, ο βασιλιάς ουδέπ οτε αιχμαλω­ ριέβαλαν το ν βασιλικό θρόνο ε ίτε με θεϊκό, ε ίτε με θ ε ­ τίζεται. Η παρουσίασή μας δ εν θα υπεισέλθει οκρατικό (1) κύρος. στην κοινωνιολογία του αρχέγονου αυτού πολεμικούΜερικά αξιώματα των δογμάτων αυτών είναι τα «sic παιγνιδιού. Πρέπει όμως να σημειω θεί ότι στις παλαιές volo sic jubeo»(2), και «quid principi placuit, legis habet δεσποτικού τύπου μοναρχίες το πρόσωπο του βασιλιά vigorem» (3) και το περίφημο «απόσταγμα» τη ς Συνθή­ ήταν το μόνο στο οποίο είχε νοηματική αντιστοιχία η κης του Αουγκσμπουργκ (Αυγούστα) το 1555, «cuius έννοια τη ς ελευθ ερ ία ς. Κανένας άλλος εκτό ς το υ μο­ regio eius religio» (4). Στα πυροβόλα των Γάλλων μοναρ­ νάρχη δ εν απολάμβανε τυπικά και ενίο τε ουσιαστικά, χών αναγραφόταν το «ultima ratio regium», δηλαδή «αυ­ το αγαθό αυτό. Από το υς φαραώ μέχρι το υς φω τισμέ­ τό είναι το τελευ τα ίο επιχείρημα των βασιλέων». νους μονάρχες τη ς Ευρώπης του 18ου αιώνα μια σειρά Από αυτά τα λίγα καθίσταται σαφές ό τι η έννοια

Σ

0 β α σ ιλιάς π έ φ τε ι σ τη μάχη (20-8-1485, Μ π ό σ γ ο υ ρ δ ): Ο τρ α γ ικ ό ς επ ίλο γ ο ς το υ "Π ολέμου τω ν δ ύ ο Ρόδω ν". 0 Ρ ιχά ρ δ ο ς Γ 'α ν α φ ω ν εί τ ο σ α ιξπ η ρ ικό : ",Ενα ά λ ο γ ο ! Το β α σ ίλειό μ ο υ για ένα ά λ ο γ ο !“. Ο λοι α να γνω ρ ίζουν ό τ ι η φ ράση α υ τή δ εν α φ ο ρ ο ύ σ ε το ά λογο τη ς φ υ γ ή ς , α λλά το μ έσ ο τη ς μ ά χ η ς, το α π ό λ υ τα σ υ νυ φ α σ μ έν ο μ ε το ιπ π ο τικό ιδ εώ δ ες .

0

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

:

-

ϋ

'

ΓΙΑ ΑΙΩ ΝΕΣ, ΟΤΑΝ Η ΛΑΜΨ Η, Η ΙΣΧΥΣ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΑ ΑΠΟΤΕΛΟΥΣΑΝ ΤΗ ΣΗΜ ΑΙΑ ΚΑΘΕ ΣΤΡΑΤΙΑΣ ΣΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ, ΤΟΣΟ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ, ΑΛΛΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ

‘A

ΑΚΟΜ Α Η ΣΥΛΛΗΨΗ ΤΟΥ, ΣΗΜΑΤΟΔΟΤΟΥΣΑΝ ΤΗ

i I

·,

ΧΕΙΡΟΤΕΡΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΤΟ Im ' V- V?

ΑΠΟΛΥΤΟ ΤΗΣ ΗΤΤΑΣ.

*.·/„

ΠΕΡΙΔΙΑΒΑΙΝΟ ΝΤΑΣ ΚΑΠΟ ΙΟ Σ ΤΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΑΞΙΖΕΙ ΝΑ ΣΤΑΘΕΙ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ Μ Ο ΝΑΡΧΩΝ ΣΤΟΥΣ ΟΠΟΙΟΥΣ Ο ΑΡΗΣ ΕΠΙΦΥΛΑΞΕ ΤΗ ΣΚΛΗΡΗ ΑΥΤΗ ΤΥΧΗ. ΑΛΛΟΙ ΑΠΟ ΑΥΤΟΥΣ ΑΞΙΟ Ι ΤΗΣ ΤΥΧΗΣ ΑΥΤΗΣ ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ ΑΤΥΧΟΙ, ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΟΛΟΙ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΜΑΣ. ΚΑΠΟ ΙΩ Ν Η ΜΟΙΡΑ ΣΥΝΕΠΕΣΕ ΜΕ ΣΠΟΥΔΑΙΕΣ ΠΟ ΛΕΜ ΙΚΕΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ ΠΟΥ ΔΙΑΜ ΟΡΦ ΩΣΑΝ ΤΟΝ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΡΟΥ. τη ς αιχμαλωσίας ενός βασιλιά κατά τη μάχη είχε το ν χαρακτήρα ενός ανόσιου, τερατώ δους και καταστρε­ πτικού για το δ ιεθ νές κύρος του θεσ μού γεγονότος. Ετσι κατά τις παραμονές τη ς μάχης του Λ όυ τεν (512-1757) ο Μ έγας Φ ρειδερίκος μέσα στη νύκτα, επιθεω ­ ρώντας τη γέφ υρα τη ς Λίσσα, πέρασε στο στρατόπεδο των Αυστριακών. Κανένας δεν διανοήθηκε να συλλάβει το ν μονάρχη. Οι αξιω ματικοί δ ιέτα ξα ν το «παρουσιά­ στε» και ο φιλόσοφος βασιλιάς το ύς συνεχάρη για το παράστημα των στρατιωτών τους. Αυτά βέβαια συνέβαιναν στη «διαβρωμένη» από το πνεύμα του ιπποτισμού και τη ς ευγένειας του «μπαρόκ» Ευρώπη του 18ου αιώνα. Πιο τραγική υπήρξε η περίπτωση του αυτοκράτορα τη ς Αιθιοπίας Θεοδώρου Π, Το 1868 στο φρούριο των Μαγδάλων, π ολιορκούμενος από 32.000 Βρετανούς του λόρδου Νέιπιερ, είδε όλους σχεδόν το υς στρατιώ­ τε ς του να έχουν εξοντω θ εί. Ο κίνδυνος να β ρ εθ εί έ ­ νας «νεγκούς νεγκίστι» (ο αρχαιότερος μονάρχης του κόσμου) στα χέρια ενός αιρετικού τυχοδιώ κτη ήταν ά­ μεσος. Τη στιγμή που το ερυθρ ό ποτάμι των Βρετανών

πλησίαζε ο Θεόδω ρος αυτοκτόνησε... Ετσι και ο βασιλιάς των Δακών Δ εκέβαλος το 106 μ.Χ., νικημένος από το ν Τραϊανό στη μάχη τη ς Σαρμιζεγέθουσας, είχε αυτοκτονήσ ει για να αποφύγει τη ν αιχ­ μαλωσία. Ο βασιλιάς του Πόντου Μ ιθριδάτης ΣΤ1, ο Ευπάτωρ και Μέγας, όταν π ιέσθηκε από το υς Ρωμαίους και π ροδόθηκε από το ν γιο του Φαρνάκη Β1δοκίμασε να αυτοκτονήσ ει με δηλητήριο. Ομως ο μεγάλος αυτός μονάρχης ως πρώτο πειραματόζωο στις έρ ευ ν ες του πάνω στα δηλητήρια χρησιμοποιούσε το ν εα υτό του, έ ­ χοντας επιτύχει ε κ τετα μ έν η ανοσία σε αυτά. Για να αποφύγει λοιπόν τη ν επ ικείμενη αιχμαλωσία κα τέφ υγε στον βέβαιο θάνατο το υ ξίφους. Το μήνυμα είναι σαφές σε ό λες τις περιπτώσεις και σε ό λες τις εποχές που θα εξετά σ ο υμ ε. Ο βασιλιάς δ εν αιχμαλω τίζεται! Πεθαίνει! Και επειδή στην ουσία προσωποποιεί τη ν ιδέα του αδιάλειπτου μεγαλείου το υ σ τέμ μα τός το υ και τη ς άμεσης διαδοχής, ανάμεσα στα απέραντα δικαιώματά του "απολαμβάνει" και τη ν τραγική υποχρέωση να μη δικαιούται να σ υλληφ θεί ζωντανός.

Ο βασ ιλιάς α υ το κ το ν εί. Σ τη μ άχη τω ν Μ α γδ άλω ν ο α υ το κ ρ ά το ρ α ς τη ς Α ιθ ιο π ία ς Θ εό δ ω ρ ο ς Γ 'δ ίν ε ι το τέ λ ο ς που α ρ μ ό ζ ει σ το ν η ττη μ έ ν ο "Λέοντα το υ Ιο ύ δ α ".

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

38 ■■

Μ ε αυτό το άρθρο θα θυμίσουμε ότι αυ­ τό δεν συνέβη π άντοτε στην ιστορία. Βασι­ λείς και α υ τοκρά τορ ες έπεσαν α ρ κετές φο­ ρ ές στα χέρια των εχθρώ ν το υς και μη βρί­ σκοντας το κουράγιο ενός Σαρδαναπάλου, ε ­ νός Αννίβα ή των προαναφ ερθέντω ν Θεοδώ ­ ρου και Δεκεβάλου, άφησαν το ν εα υτό τους στην ευσπλαχνία του αντιπάλου. Θα θ υμ η ­ θ ο ύ μ ε κάποιους από τους άτυχους αυτούς μονάρχες και θα κάνουμε κάποιες παρατηρή­ σεις ιστορικού ενδιαφ έροντος. Αν και δ εν θ α το αποφύγουμε εντελώ ς, στα πλαίσια τη ς μ ε­ λ έτη ς θα προσπαθήσουμε να μην εμπλακούμε σε αιχμαλωσίες μοναρχών κατά τη διάρ­ κεια εμφυλίω ν σπαραγμών και διεκδικήσεων του σκήπτρου, διότι μόνον η Ρωμαϊκή Α υτο­ κρατορία θα απαιτούσε ολόκληρους τόμους. Αναμφίβολα στις απαρχές τη ς Ιστορίας η μορφή του υπέρλαμπρου Αχαιμενίδη μονάρ­ χη, του Κύρου Β1του Μεγάλου, που στέριωσε τη ν περσική αυτοκρατορία και που η σοφία του θαυμάστηκε από τη ν αθηναϊκή αριστο­ κρατία υμνούμενη από το ν Ξενοφώντα στην "Κύρου Παιδεία” του, προσφέρει ένα καλό πα­ ράδειγμα. Διακατεχόμενος από το ν πανάρχαιο π υρετό τού "κίτρινου μετάλλου" εκστράτευσε στη χρυσοφόρα γη των Μασσαγετών το 529 π.Χ., όπου συνέλαβε το ν Σπαργαπίση, γιο τη ς βασίλισσάς το υς Τομύριδος, ο οποίος α υτοκτόνησ ε αιχμάλωτος. Η τραγική μητέρα ορκίσ τηκε εκδίκηση και σύντομα μ ε­ τά από ενέδρα συνέλαβε το ν μεγάλο εχθρό της. Ο θάνατός του στα χέρια τη ς πονεμένης μητέρας - βασίλισσας πήρε χαρακτήρα συμ­ βολικό. Η κάρα του βυθίσ τηκε σε έναν ασκό με ανθρώπινο αίμα, ώστε να κορεσ θεί η "δί­ ψα" του γι1αυτό. Πριν από το ν Κύρο αξίζει να αναφ ερθεί η περίπτωση το υ τραγικού Ιουδαίου βασιλιά Σεδεκία, που η ατιμωτική αιχμαλωσία του από το υ ς Βαβυλωνίους σήμανε το άδοξο τέλο ς τη ς δυναστείας του Δαβίδ και των βασιλέων το υ Ιούδα εν γένει. Ο μονάρχης αυτός ενθ ρ ο ­ νίσ τηκε περί το 597 π.Χ., διαδεχόμενος το ν Ιεχονία. Η ισχυρή πολιτική το υ σύγκρουση με το ν φιλοβαβυλώνιο προφήτη Ιερεμία (5) τον ώθησε να συμμαχήσει με το υς Αιγυπτίους, πράγμα που οδήγησε σε μια σαρωτική εκ ­ στρατεία του βασιλιά Ναβουχοδονόσορα Β' κατά τη ς Ιουδαίας. Στη σύγκρουση που έγινε κοντά στην Ιεριχώ ο Σεδεκίας συνελήφθη αιχμάλωτος. Η μοίρα του ήταν τραγική και α­ νάλογη τη ς εποχής και των "πολιτισμών" τη ς περιοχής. Μέσα στα ερείπια των Ιεροσολύ­ μων το τελευ τα ίο θέαμα που αντίκρυσε πριν τυ φ λω θεί και συρθεί στη Βαβυλώνα ή τα ν η σφαγή των παιδιών του το 586 π.Χ. Η αναφορά μας στις ανατολικές μοναρ­ χίες αξίζει να περιλάβει τη ν περίπτωση του Λυδού βασιλιά Κροίσου, όπως μας μ ετα φ έρ εται από τη γλαφυρότατη ηροδότεια γραφίδα. Μ ετά από μια επιτυχή και γεμάτη κα τα κτή ­ σεις βασιλεία στον θρόνο των Σάρδεων, ο Κροίσος οδηγήθηκε σε μοιραία ρήξη με το ν π ροαναφ ερθέντα Κύρο Β’ το ν Μέγα. Ο Λυδός Βασιλιάς ζήτησε τη συμμαχία των Λ ακεδαιμο­ νίων και πιστός στον δελφικό χρησμό περί του ότι "εκείνος που θα διαβεί πρώτος τον Αλυ ποταμό θα καταλύσει μεγάλο βασίλειο",

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

έκανε το μεγάλο βήμα χωρίς να π εριμένει τη ν άφιξη των συμμάχων του, που υπήρξε ιστορι­ κά και η πρώτη συμμαχία Ελλήνων τη ς κλασι­ κής εποχής με ξένο έθνος. Μ ετά τη μάχη της Πτερίας, που έ λ η ξε χωρίς νικητή, ο Κύρος βά­ δισε κατά των Σάρδεων, όπου μ ετά από μια φονική μάχη το 546 π.Χ., στην οποία το περί­ φημο λυδικό ιππικό διαλύθηκε από το υς καμηλοβάτες τω ν Περσών, ο Κροίσος αιχμαλω­ τίστηκε. Η ελληνική ιστορία δεν είναι πλούσια σε συλλήψεις μοναρχών. Η μόνη μοναρχία τη ς κλασικής Ελλάδας, η ιδιόρρυθμη συμβασι­ λεία τω ν Αγιαδών και των Ευρυποντιδών στη Σπάρτη, παρέχει σειρές ενδόξω ν υπαλλήλων (κατ' ουσίαν) το υ κράτους προθύμων, όπως άλλωστε και ο κάθε Λακεδαιμόνιος, να πεθάνουν στο πεδίο τη ς μάχης παρά να αιχμαλωτι­ στούν. Η περίπτωση του Κ λεομένους Γ στα ελληνιστικά χρόνια, ο οποίος β ρ έθ η κ ε μετά

Δ ε ίγ μ α γρ α φ ής τη ς ισ το ρ ία ς τω ν νικητών. Π ρ οπ α γά νδα σ ε π έτρ α π ερσικού δ α κ τυ λ ιδ ιο ύ (από τη σ υλλογή τη ς Ε θ νικ ή ς Β ιβ λ ιο θ ή κ η ς τω ν Παρισίω ν). Ο Σαπώ ρ A ', υ π ο τίθ ε τα ι κ α τά τη μ ά χ η ,...σ υ λλα μ β ά νει μ ε το σ π α θ ί σ τη θ ή κ η το ν ένοπλο Β α λ λερ ια νό .

τη μάχη τη ς Σελλασίας (222 π.Χ.) και τη ν κά­ θοδό του στην Αίγυπτο κρατούμενος του δ ιε­ φθαρμένου πτολεμαϊκού καθεστώ τος, δεν συνιστά περίπτωση αιχμαλωσίας του τύπου τη ς μ ελ έτη ς αυτής. Αξίζει να σημειώσουμε τη ν περίπτωση του μεγάλου στρατηγού και γενάρχη το υ οί­ κου του Περσέα, του Αντιγόνου Α' του Κύκλω­ πα (382-301 π.Χ.). Ο υπέροχος αυτός 80χρονος, που π οτέ του δ εν είχε η ττη θ ε ί σε μάχη, β ρ έθ ηκε το 301 π.Χ. αντιμέτω πος με τις ενω­ μένες δυνάμεις του Λυσιμάχου και το υ Σελεύκου στην Ιψό τη ς Φρυγίας. Επικεφαλής του ιππικού το υ ήτα ν ο γιος του, ο Δ ημήτριος Πολιορκητής, ο οποίος σε μια θυελλώ δη κα­ ταδίωξη του εχθρικού ιππικού (που θυμίζει σε πολλά τη μοιραία αποκοπή το υ στρατάρχη Γκρουσύ στο Βατερλώ) άφησε το ν Αντίγονο να π ερικυκλω θεί και να συλληφθεί από τους εχθρούς, οι οποίοι και το ν εκτέλεσ α ν αμέ­ σως. Ο Αντίγονος υπήρξε ένας από το υς τρ ο ­ μερούς εσ τεμμένους γ έρ ο ν τες τη ς ιστορίας, όπως ο Αννίβας και οι δόγηδες Ερρίκος Δάνδολος και Φραγκίσκος Μοροζίνης, που η μόνη ανακούφιση τη ν οποία μπορούσαν να προσφέρουν στον εχθ ρό ήταν η εξάλειψ ή τους. Τραγική δεσπόζει η ελληνιστική μορφή

του τελευ τα ίο υ βασιλιά τη ς Μακεδονίας, που το άθλιο τέλο ς το υ σηματοδότησε τη ν ταπεί­ νωση και τη ν κοίμηση του έθνους μας για 1989 χρόνια. Ο Περσέας, ο δυστυχής αυτός τελευ τα ίο ς Αντιγονίδης, μ ετά τη μοιραία μά­ χη τη ς Πύδνας το 168 π.Χ. δεν βρήκε το σ θέ­ νος που αρμόζει σε έναν Ελληνα βασιλιά να τερμα τίσ ει τη ζωή του ε ίτε αυτοχείρως, είτε στη μάχη. Αφού εγκα τέλειψ ε το πεδίο τη ς μά­ χης, σπαρμένο με τους νεκρούς φαλαγγίτες μας, κα τέφ υγε σε αναξιόπιστους συμμάχους για να π αραδοθεί στους Ρωμαίους και να κο­ σμήσει το ν φρικω δέστερο για τη ν πατρίδα μας θρίαμβο, το 167 π.Χ. Οταν αιχμάλωτος πια παρεκάλεσε το ν νικητή του Αιμίλιο Παύ­ λο να μη το ν διαπομπεύσει στον ρωμαϊκό θρίαμβο, αυτός μεγαλόψυχα τού απέστειλε ένα εγχειρίδιο και έναν βρόχο. Ομως ο Περ­ σέας δεν βρήκε το σθένος να πράξει το δέον, "...αλλ1 υπ1 ελπίδων τινών απομαλακισθείς εγεγόνει μέρος τω ν αυτού λαφύρων". Το τέλο ς του δεν ήταν ο ύ τε καν αυτό που οι Ρωμαίοι επεφύλασσαν στους σημαντικούς αιχμαλώ­ το υς το υ ς (6). Τον άφησαν να πεθάνει στη φυ­ λακή από πείνα και αϋπνία. Κατ' ά λλες πληρο­ φ ορίες π έθανε στην Αλμπα Φ ουκέντια από φυσικό θάνατο. Οσο και αν οι κλασικοί πρόγονοί μας εί­ χαν απαξιώσει το βασιλικό αξίωμα, χαρακτη­ ριστικό άλλωστε (υπό τη θ εοκρα τική του μορφή) των βαρβάρων, δ εν επέτρεπαν τη βασιλοκτονία και τιμωρούσαν το υς βασιλοκτό­ νους, όπως συνέβη με το ν σατράπη Βήσσο που δολοφόνησε το ν τελευ τα ίο Αχαιμενίδη μέγα βασιλέα, το ν Δαρείο το ν Κοδομμανό. Αντιθέτω ς διά του Α λεξάνδρου πάλι τιμήθηκε κατά τη ν αιχμαλωσία το υ ο ηρωικός βασιλιάς Πώρος μ ετά τη μάχη του Υδάσπη. Εισερχόμενοι στον χώρο και στους χρό­ νους τη ς Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, πριν α­ σ χοληθούμε με το υ ς δικούς τη ς μονάρχες, α­ ξίζει να αναφ ερθούμε στην περίπτωση μιας βασίλισσας η οποία, αν και γυναίκα, οδήγησε το ν στρατό τη ς στη μάχη κατά του αυτοκράτορα Αυρηλιανού. Το 272 μ.Χ., στη μάχη της Εμέσης (Χομς, Συρία), η αγέρωχη Ζηνοβία, που είχε αποσπάσει από το υ ς Ρωμαίους την Αίγυπτο απειλώντας τη ν κοσμοκράτειρα με λιμό, συνελήφθη αιχμάλωτη και κόσμησε τον θρίαμβο του Αυρηλιανού στη Ρώμη το 274. Η τύχη τη ς ήταν οπωσδήποτε πολύ καλύτερη από αυτήν του Περσέα ή του Β ερκιγκεντόριξ. Πιο πρακτικοί και ήρεμοι οι Ρωμαίοι τη ς Αυτο­ κρατορίας σε σχέση με αυτούς τη ς Δημοκρα­ τίας, τη ν πάντρεψαν με έναν βαθύπλουτο η­ λικιωμένο συγκλητικό και πέρασε μια εξα ίρ ε­ τη ζωή στην οπωσδήποτε υγιεινότερη, από τη ν έρημο τη ς Παλμύρας, έπαυλή του στο Τίβολι. Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, εξετα ζόμ ενη ως ενιαίο ιστορικά σύνολο (7), μας παρέχει μόνο τέσσερις περιπτώσεις δορυαλώτων αυτοκρατόρων. Πρώτος στη θλιβερή σειρά είναι ο Βαλεριανός (Πόπλιος Αυρήλιος Λικίνιος, 253-260 μ.Χ.). Ο καλός και γενναίος αυτός στρατηλά­ τη ς αυτοκράτορας β ρ έθ ηκε το 260 π.Χ. να πολεμάει στη Μεσοποταμία έναν από το υς α­ τιμ ό τερ ο υ ς στρατιωτικούς αρχηγούς τη ς ι-

στορίας (8), το ν Σασανίδη βασιλιά τη ς Περ­ σίας Σαπώρ Α . Οι τύ χες τη ς εκσ τρατείας έ φ ε ­ ραν το ρωμαϊκό σ τράτευμα να εγκλω βιστεί στην Εδεσσα. Οι δύο μονάρχες συμφώνησαν να σ υναντηθούν ώστε να διαπραγματευθούν την απεμπλοκή των σ τρατευμάτω ν τους. Στη συνάντηση αυτή ο Σαπώρ με δολιότητα αιχ­ μαλώτισε το ν γέρ οντα αυτοκράτορα και του επιφύλαξε ό,τι ελεεινό τερ ο μπορεί να συλλάβει ο νους ενός βαρβάρου. Δ εν σεβάστηκε ο ύτε το λείψανο το υ δυστυχούς θύματός του, που π έθανε μετά από δέκα χρόνια κα­ κουχιών - το δέρμα του στόλισε τη σκηνή του δημίου του. Η περίπτωση του δ εύ τερ ου Ρωμαίου αιχ­ μάλωτου αυτοκράτορα είναι σχεδόν ανάξια λόγου, διότι αφορά ένα παιδάκι, το ν Ρωμύλο Αυγουστύλο, του οποίου το πεπρωμένο ήταν να υπάρξει ο τελευ τα ίο ς αυτοκράτορας του Δυτικού Κράτους. Η αιχμαλωσία του από τον Οδόακρο στις 28 Αυγούστου 476 δ εν κράτησε πολύ, Ο Γερμανός πολέμαρχος το ύ παρεχώρησε χρήματα και τη ν έπαυλη του περίφημου στρατηγού Λούκουλλου (Castellum Lucullarum) για να τελειώ σ ει αξιοπρεπώς τη ζωή του. Η τρίτη περίπτωση γεμ ίζει με θλίψη την ψυχή κά θ ε Ελληνα καλλιεργημένου και Ευ­ ρωπαίου. Μας πηγαίνει σε εκείνη τη ν απο­ φράδα ημέρα του 1071, όταν ο Ρωμανός Δ' Διογένης, υπερασπιζόμενος το φρούριο του Μ αντζικέρτ, προδομένος και τραυματισ μέ­ νος, αιχμαλω τίστηκε από το ν Σελτζούκο Αλπ Αρσλάν, βρίσκοντας ωστόσο στα χέρια του μεταχείριση ανάλογη με αυτή του Πώρου από το ν Αλέξανδρο, Για να είναι πλήρης η κατάπτωση τη ς Ρω­ μαϊκής Α υτοκρατορίας το 1204, όταν οι "σταυροφόροι" τη ς Δ' Σταυροφορίας τη δ ιέ­ λυσαν, έπρεπε να σ υλληφ θεί και ένας α υτο­ κράτορας. Ο Α λέξιος Ε1 ο Μ ούρτζουφ λος υ­ πήρξε αναμφισβήτητα ένας ικανός αυτοκρά­ τορας και αν δεν είχαν π ροηγηθεί τα ανίκανα και μωροφιλόδοξα εσ τεμμένα άτομα που κα­ τάντησαν τη ν Αυτοκρατορία έρμαιο τω ν βαρ­ βάρων, ενδεχομένω ς στα χέρια του το σκή­ πτρο θα γινόταν κεφαλοθραύστης όλων αυ­ τών των ορδών τη ς αθλιότητας και τη ς συ­ ναλλαγής. Η δίμηνη βασιλεία του εκτό ς κά­ ποιων μικρών επιτυχιών απέναντι στους Φράγκους, που ήδη είχαν πατήσει στη Βασιλεύουσα, οδηγήθηκε τραγικά στο τέλο ς της, όταν αναγκάστηκε με το μικρό του στρά­ τευμ α να δώσει μάχη εκ παρατάξεως με τη φραγκική ορδή που ρήμαζε τα περίχωρα της Κωνσταντινούπολης. Μ ετά τη ν ή ττα και την κατάρρευση ο δυστυχής Μ ούρτζουφλος, πι­ σ τεύοντα ς τη ν πρόσκληση ενός εκ τω ν πλέον διεφθαρμένω ν προκατόχων του (του Αλεξίου Γ1 Αγγέλου) να συνδιοργανώσουν τη ν αντί­ σταση κατά των "σταυροφόρων", έπεσε στα χέρια του. Αυτός το ν τύφλω σε και το ν παρέ­ δωσε στους Φράγκους, οι οποίοι το ν εκτέλ εσαν φρικιαστικά, ρίχνοντάς το ν από τη ν κο­ ρυφή ενός στύλου στην Πλατεία του Ταύρου (ή αγορά του Θεοδοσίου). Η νέμεση τη ς Ιστο­ ρίας όμως ή λθ ε πολύ ταχύτερα απ' όσο περίμεναν οι κα τα κτη τές. Τα βραχύβια και σφετεριστικά βασίλεια και φέουδα που γεννήθηκα ν από τη ν κατάλυ­

ση τη ς Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας το 1204, ε­ γκαινιάζοντας τη ν περίοδο που αποκαλούμε Φραγκοκρατία, μας δίνουν τη ν περίπτωση το υ πρώτου Δυτικού αυτοκράτορα τη ς Κων­ σταντινούπολης. Ο Βαλδουίνος Α υπήρξε με­ τά τη ν κατάκτηση τη ς Πόλης ο ιδρυτής της βραχύβιας δυναστείας του Αινώ (Ανωνίας). Κόμης το υ Αινώ και τη ς Φλάνδρας, αυτοκρά­ τορας από το 1204 ως το 1205, σαν γνήσιος Φράγκος ιππότης τέ θ η κ ε επικεφαλής του στρατού του προκειμένου να αποκρούσει την εισβολή το υ τσάρου των Βουλγάρων Ιωαννίτση, ο οποίος παρακινημένος από τους Ελλη­ νες φυγάδες είχε εισβάλει στην επικράτειά του. Στη μάχη που έγινε στην Αδριανούπολη ο φραγκικός σ τρατός πολέμησε με το ν τρόπο το ν οποίο θα συναντήσουμε από εδώ και πέ­ ρα συχνά. Βαρείς ιππότες επέλαυναν α τε λ έ ­ σφορα εναντίον ενός εχθρού απρόθυμου να εμπλακεί σε εκ του συστάδην μάχη: "Οι Φράγκοι γαρ ελόγιασον π όλεμον να το υς ποιήσουν, με τα κοντάρια και σπαθία, ως ήσαν μα­ θημένοι. Οι δε Κουμάνοι εφεύγασιν κι ουδέν τους επλησιάζαν, Μόνι με τα δοξάρια το υς τους εκαταδοξεύα ν Και τόσα εκαταδόξεψ αν ό τι απεκτείνανέ τους, Εψόφησαν γαρ τα φαρία, οι καβαλλάροι επέσαν....11 (Χρονικόν του Μορέως, στ. 1150-1155). Ο Βαλδουίνος στη σύγκρουση αυτή αιχ­ μαλω τίστηκε, κλείσ τηκε στη φυλακή τη ς Αδριανούπολης και κανένας δεν άκουσε πάλι γι1αυτόν. Ο Βούλγαρος τσάρος, γνώστης τό ­

Μ ια μ π α ρ όκ α ντίλ η ψ η το υ ιπ π οτισμού: Ε υ γένεια κα ι αμη χανία εν ό ς Α υ σ τρ ια κο ύ σ τρ α το π εδ ά ρ χ η μ ε τη ν ξα φ νική εμ φ ά νισ η το υ Πρώ σου βασ ιλιά Φ ρ ειδ ερ ίκ ο υ τη ν π αραμονή τη ς μ άχης το υ Λ ό υ τε ν (5-12-1757).

σο του πολέμου, όσο και τη ς εξω τερ ική ς πολιτικής, γνώριζε ο τι εξαφανίζοντας το ν αντίπαλο μονάρχη πιθανότατα θα δημιουρ­ γούσε το πολυπόθητο κενό διαδοχής, το τό ­ σο πολύτιμο στους δυναστικούς πολέμους, κατά το υ ς οποίους η απουσία του ηγεμόνα σήμαινε σύγχυση και αταξία. Ομως και η τραγική κατάληξη του τε λ ε υ ­ ταίου αυτοκράτορα τη ς Τραπεζούντας, Δαβίδ Β' Κομνηνού, στα χέρια του αιμοσταγούς Μω­ ά μ εθ Β1, θυμίζει πόσο θλιβερή είναι η αιχμα­ λωσία στα χέρια βαρβάρων. Ο τελευ τα ίο ς των Κομνηνών τη ς Τραπεζούντας έπεσε με όλη τη ν οικογένειά του στα χέρια το υ Μ ω άμεθ ό­ τα ν αλώθηκε η πόλη. Αρχικά μετα φ έρ θηκα ν στην Αδριανούπολη και μετά στην Πόλη, ό­ που ο συναισθηματικά ασταθής σουλτάνος, που δ εν λογάριαζε ο ύ τε αξιοπρέπεια, ο ύ τε τι­ μή, το υς έσ φ αξε όλους. Κατά το ν Μεσαίωνα τα πρωτεία στους αιχμαλώτους μονάρχες κρατά η Γαλλία, η χώ­ ρα όπου το ιπποτικό ιδεώ δες του μονάρχη μαχητή τη ς πρώτης γραμμής καθιστούσε τη σύλληψη του εσ τεμμένου πιθανή. Γνήσιος σταυροφόρος ο Λ ουδοβίκος Θ1ο Αγιος (12261270), που (πράγμα σπάνιο για Γάλλο βασιλιά) τοπ οθετούσ ε τη δόξα και τη ν τιμή του Αγίου Σταυρού υπεράνω όλων, το ν Αύγουστο του 1248 ξεσήκωσε το υς ιππότες τη ς Ζ1Σταυρο-

39

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

40

φορίας. Τα πλοία από το Αίγκ-Μορτ της Προ­ βηγκίας τούς αποβίβασαν στη Μανσούρα της Αιγύπτου. Εκεί οι Γάλλοι (κυρίως) ιππότες όρμησαν στους απίστους με τον τρόπο που μά­ χονταν πάντοτε, από την Κωπαϊδα, το Κρεσύ, το Αζινκούρ και το Πουατιέ, μέχρι τον Χάνδα­ κα και το Ραμίγ, για νίκη ή θάνατο. Η δύναμη και η ορμή τους έσβησαν στους βάλτους της Μανσούρας. Εκεί αποδεκατίστηκαν από τους πολεμιστές του Τουράν Σαχ, που συνέλαβαν τον Λουδοβίκο και τους περισσότερους ιππό­ τες, τους οποίους αργότερα αντάλλαξαν με λύτρα που συνέλεξε η αντιβασίλισσα μητέρα του βασιλιά, Λευκή της Καστίλλης. Ο ακατάβλητος βασιλιάς-ιππότης δεν ε­ πέστρεψε στον θρόνο του. Εφυγε για τη Συ­ ρία, όπου σκόρπισε την ερήμωση στους απί­ στους, στήριξε και επισκεύασε τα οχυρά των εκεί σταυροφόρων και συγκέντρωσε τόσο χρήμα ώστε να εξαγοράσει και τον τελευταίο σταυροφόρο αιχμάλωτο. Την 1η Ιουλίου 1270 αποβιβάστηκε στην Τύνιδα με σκοπό να επι­ τεθεί στην Αίγυπτο, αλλά η τρομερή πανώλη που του θέρισε το στράτευμα πήρε και τον ί­ διο στις 25 Αυγούστου 1270, ημερομηνία κατά την οποία η Δυτική Εκκλησία τιμά τη μνήμη του ως αγίου. Η μορφή του θα αποτελεί, ό­ πως αυτή του λεπρού βασιλιά των Ιεροσολύ­ μων Βαλδουίνου Δ1, έμπνευση για κάθε ρομα­ ντική χριστιανική ψυχή. Ο γαλλικός ιπποτισμός απεικονίζεται επί­ σης άριστα στη μάχη του Πουατιέ, στις 19 Σε­ πτεμβρίου 1356, στη μορφή του βασιλιά Ιωάν­ νη Β' του Καλού αντιμέτωπου με τον Μαύρο Πρίγκηπα, γιο του Εδουάρδου Γ της Αγγλίας. Το Σάββατο 17 Σεπτεμβρίου οι Γάλλοι είχαν ε­ γκλωβίσει τους εχθρούς τους, αλλά δεν θ έ ­ λησαν να χύσουν χριστιανικό αίμα παραμονή της ημέρας Του Κυρίου. Η διήμερη αυτή ανα­ βολή της μάχης έδωσε την ευκαιρία στους κατά κύριο λόγο τηλεμάχους Αγγλους να ορ­ γανώσουν ένα σκηνικό μάχης παρόμοιο με αυτό του Κρεσύ (9). Πάλι οι αδιόρθωτοι ιππό­ τες μαχόμενοι σε βαλτώδες έδαφος, απένα­ ντι στις καλά προετοιμασμένες εχθρικές ενέδρες, εξοντώθηκαν από τους Αγγλους και τους Γασκώνους τοξότες του κόμη Ιωάννη Γ 1 ντε Γκραγύ. Ο Γάλλος βασιλιάς σχεδόν τυ­ φλός καθοδηγείτο από τον μικρό γιο του, τον 14χρονο Φίλιππο, μετέπειτα δούκα της Βουρ­ γουνδίας (γνωστό ως Τολμηρό), ο οποίος κα­ τά τις συγκρούσεις τού υπεδείκνυε "Πατέρα, φυλαχθείτε από αριστερά!“,“Φυλαχθείτε από δεξιά!" Οταν το άλογο του βασιλιά τοξεύθηκε ο ίδιος βρέθηκε αιχμάλωτος μαζί με αρκε­ τούς επιζήσαντες ιππότες. Η υπόσχεσή του προς καταβολή λύτρων ύψους 3 εκατομμυ­ ρίων χρυσών σκούδων, επέφερε την απελευ­ θέρωσή του. Η άρνησή του όμως να συγκε­ ντρώσει το ποσό αφαιμάσσοντας τους ταλαί­ πωρους από την αγγλική λαίλαπα υπηκόους του, αλλά και η επιθυμία του να φανεί άξιος τηρητής της ιπποτικής του τιμής, τον ώθη­ σαν να επιστρέφει στην Αγγλία, όπου και πέ­ θανε αιχμάλωτος το 1364. Παρόλα αυτά αξίζει να σημειωθεί ότι η προσπάθεια που καταβλήθηκε ώστε να συ­ γκεντρωθούν τα λύτρα οδήγησε το 1360 στην κοπή του χρυσού νομίσματος με την ονομα­

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

σία "franc" (φράγκο - στα ελληνικά θα μπορού­ σε να αποδοθεί ως "ελευθέριον"). Το νόμισμα αυτό, γνωστό στους νομισματολόγους ως "Franc a cheval" επειδή απεικονίζει τον Ιωάννη έφιππο, υπήρξε ο ανάδοχος του εθνικού νο­ μίσματος της Γαλλίας μέχρι τον 17ο αιώνα και από το 1799 μέχρι σήμερα. Εννοείται ότι το ί­ διο ισχύει κάι για τα "φράγκα" άλλων χωρών. Ομως και ένας άλλος - εκτός Γαλλίας - ε­ στεμμένος αιχμάλωτος επέστρεψε στην αιχ­ μαλωσία μη έχοντας κατορθώσει να εκπλη­ ρώσει τους όρους της απελευθέρωσής του. Πρόκειται για τον βασιλιά της Γερμανίας (1314-1326) και δούκα της Αυστρίας (από το 1308) Φρειδερίκο Γ 1τον Ωραίο. Η περίπτωσή του κάλλιστα θα μπορούσε να αποτελέσει και θέμα κωμωδίας παρεξηγήσεων. Το εκλεκτορικό σύστημα, που σταδιακά ανέδειξε τους Αψβούργους σε βασιλεύουσα δυ­ ναστεία της Γερμανίας, σε μια ίσως στην ισχυρότερη - εμπλο­ κή του προκάλεσε τα γεγονό­ τα της περίπτωσης που εξετά­ ζουμε. Μετά από τον απροσδόκη­ το θάνατο του βασιλιά Ερρί­ κου Τ το 1313, η ασυνεννοησία και η διαμάχη των εκλεκτόρων οδήγησαν σε δύο χωριστές ε­ κλογές βασιλιά. Στις 19 Οκτω-

Ο ιπποτισμός δεν θα μπορούσε να βρει ε­ ντυπωσιακότερο τέλος στον άχαρο 16ο αιώ­ να, παρά στο πρόσωπο του ιππότη- βασιλιά Φραγκίσκου Α' - του Μεγάλου για τους Γάλ­ λους ρομαντικούς, αυτού που μετά τον θρίαμβο του Μαρινιάνο (10) γονάτισε μπρο­ στά στον περίφημο ιππότη Μπαγιάρ (που ως λοχαγός του είχε διακριθεί στη μάχη) και του ζήτησε να τον χρίσει ιππότη. Προδομένος από φίλους και με μίσος κατά του μεγάλου Αψβούργου αντιπάλου του, του αυτοκράτορα Καρόλου Ε', στις 24 Φεβρουάριου 1525 συγκρούστηκε μαζί του σε μια μάχη εξόντωσης στην Παβία. Αρρωστος από σύφιλη που του έ­ φθειρε το σώμα και τον νου, πάντα μπροστά στη σύγκρουση η οποία αφάνισε όλο τον στρατό του (28.000 Γάλλους), τραυματίστηκε βαριά και συνελήφθη. Υπέγραψε μετά από

0 Αγιος Λουδοβίκος πολιορκεί την Τύνιδα. Γι' αυτόν ο θρόνος υπήρξε μια μικρή υπόθεση όσο ακόμα και μια σπιθαμή της Αγίας Γης πατιόταν από τους απίστους. βρίου 1314 τέσσερις εκλέκτορες συνήλθαν στο Ζάξενχάουζεν εκλέγοντας τον Φρειδερί­ κο βασιλιά. Στις 25 Νοεμβρίου ο αρμόδιος αρ­ χιεπίσκοπος της Κολωνίας τον έχρισε σε λά­ θος πόλη. Αντί του Ααχεν (Αιξ λα Σαπέλ) η στέψη έγινε στη Βόννη. Στις 20 Οκτωβρίου ό­ μως πέντε εκλέκτορες έξελεξαν τον Λουδο­ βίκο Δ1της Βαυαρίας, ο οποίος στέφθηκε αυ­ θημερόν στη σωστή πόλη, το Ααχεν, αλλά από αναρμόδιο ιερωμένο, τον αρχιεπίσκοπο της Μαγεντίας (Μάιντς). Οκτώ χρόνια κράτη­ σε ο πόλεμος που ξέσπασε ανάμεσα στις πα­ ρατάξεις των δύο αντικανονικά εκλεγμένων βασιλέων. Τα στρατεύματά τους συγκρούστηκαν αποφασιστικά στη μάχη του Μύλντορφ της Βαυαρίας στις 28 Σεπτεμβρίου 1322. Ο Φρειδερίκος υπήρξε ο μεγάλος ηττημένος της μάχης και βρέθηκε αιχμάλωτος του ανταπαιτητή του και εξαδέλφου του. Μετά από τρία χρόνια απελευθερώθηκε έχοντας ανα­ γνωρίσει το στέμμα του νικητή του και έχο­ ντας υποσχεθεί να κατασιγάσει την υφιστά­ μενη αναταραχή. Το τελευταίο δεν έγινε κα­ τορθωτό και έτσι ο Φρειδερίκος πιστός στην τιμή του, παρ' ότι ο πάπας τον απάλλαξε από τον όρκο του, επέστρεψε στη φυλακή. Τέλος καλό όλα καλά θα μπορούσαμε να πούμε, α­ φού τον Σεπτέμβριο του 1325 ο Λουδοβίκος τον ανακήρυξε συγκυβερνήτη του.

φυλάκιση ενός έτους τη συμφωνία που του ζητούσε ο Κάρολος, υποσημειώνοντας ότι "ο λόγος και η υπογραφή ενός εγκάθειρκτου βα­ σιλιά δεν έχουν αξία...1'. Το μίσος του όμως κατά των Αψβούργων τον τρέλαινε πιο πολύ και από την ανίατη αρρώστια - παράσημο της συμμετοχής του στη ζωή του στρατοπέδου και στα ξεδιάντροπα όργια των κοντοτιέρων του. Μέσα από παράλογες πράξεις και σπατά­ λες προκειμένου να βλάψει τον μεγάλο του ε­ χθρό, δεν δίστασε να είναι ο πρώτος μιας ε­ λεεινής σειράς Ευρωπαίων που ευνόησαν τους Τούρκους (και ευνοήθηκαν) διά των περιφήμων «διομολογήσεων». Μια από τις αγριότερες μεσαιωνικές δυ­ ναστικές συγκρούσεις ήταν αναμφίβολα αυ­ τή ανάμεσα στους Ανδηγαυούς (Ανζού) και τους Σουηδούς (Χόχενστάουφεν) διεκδικη­ τές της Ιταλίας. Ο Κονράδος Ε ’, γνωστότερος και ως Κορραδίνος (1252-1268), υπήρξε ο τε­ λευταίος βασιλιάς της σουηδικής δυναστείας των Χόχενστάουφεν στην Ιταλία. Στα ταραγ­ μένα χρόνια των φοβερών για την αγριότητά τους συγκρούσεων Γουέλφων και Γιβελίνων(11) βρέθηκε αντιμέτωπος με τον Κάρολο τον Ανδηγαυικό. Το ξεκαθάρισμα των λογα­ ριασμών τους επήλθε στις 23 Αυγούστου 1268. Προηγουμένως ο Κορραδίνος είχε σα­ ρώσει την Ιταλία και είχε λεηλατήσει τους πα-

πικούς θησαυρούς της Ρώμης, γεμίζοντας τις καρδιές των Γιβελίνων με ελπίδες και περηφάνεια. Στη μάχη όμως του Ταλιακότσο, στις όχθες του Σάλτο, σε μια μάχη ιδιαίτερα σημα­ ντική για τους μισθοφορικούς στρατούς των κοντοτιέρων της εποχής, υπέστη ολοκληρω­ τική καταστροφή. Η σύγκρουση άρχισε με μια πράξη απολύτως ασύμβατη με την εξιδανικευμένη μορφή που οι μετέπειτα ιστορικοί σμίλευσαν για τον νεαρό μονάρχη. Διέταξε να δολοφονηθεί ο αιχμάλωτός του στρατάρ­ χης Τζιοβάνι ντε Μπραϋσέλβε. Ο στρατός του Καρόλου υστερούσε ση­ μαντικά σε αριθμό. Είχε παρατάξει συμπαγώς τους Προβηγκιανούς και τους Γουέλφους συμμάχους του. Πίσω ήταν οι Γάλλοι υπό τη διοίκηση του στρατηγού Ερρίκου ντε Κου­ ζάνς. Ο βασιλιάς Κάρολος, πάντα προσεκτι-

Φραγκίσκος Α': Η τρέλα, η ευφυΐα και η γενναιότητα απέναντι στην αψβουργική νηφαλιότητα.

Α ’, δεν πληρούν τις προϋποθέσεις που θέσα­ με. Ο μεν πρώτος συνελήφθη και φυλακίστη­ κε αλλά όχι σε μάχη, ο δε δεύτερος συνελή­ φθη στα πλαίσια του εμφυλίου πολέμου που έφερε την ανατολή του λαμπρού «αστέρα» Ολιβερ Κρόμγουελ. Δύο ηγεμόνες με το όνομα Δαβίδ και έ­ νας Στέφανος αφορούν τον βρετανικό χώρο. Ο Δαβίδ απ Γ'κρίφφιθ (David ap Gruffud) υ­ πήρξε ο τελευταίος ανεξάρτητος πρίγκηπας της Ουαλίας, που άρχισε τον αγώνα της εθνι­ κής ανεξαρτησίας στις 22 Μαρτίου 1282 κατά των Αγγλων κατακτητών. Μετά από έναν τρο­ μερό ανταρτοπόλεμο οι Αγγλοι, όταν δεν φαι­ νόταν άλλη λύση, τον Ιούνιο του 1283 χρησι­ μοποιώντας προδότες τον συνέλαβαν κατά τη διάρκεια μιας μάχης. Το τέλος του ήταν ό­ μοιο με αυτό άλλων εθνικών αγωνιστών της -

m m im an m . ■

•-i.il.'

____________ Ο λόγος του ιππότη-βασιλιά. Η επιστροφή του Ιωάννη του Καλού στην αιχμαλωσία. Τα λύτρα δεν βρέθηκαν και ο λαός δεν πρέπει να πληρώσει με φόρους. Αυτά συνέβαιναν μόνο στον σκοτεινό Μεσαίωνα.

κός, στάθηκε ανάμεσα στην εφεδρική δύνα­ μη και στους 800 ιππότες του, επικεφαλής των οποίων ήταν ο ηλικιωμένος βαρώνος Εράρ ντε Βαλερύ, μαρεσάλος της Κομπανίας, που μόλις είχε επιστρέφει από τις Σταυροφο­ ρίες. Στην πρώτη φάση της μάχης οι Σουηδοί και οι Ισπανοί του κοντοτιέρου Αρρίγκο ντι Καστίλια ανέτρεψαν τους Προβηγκιανούς που είχαν περάσει τον ποταμό. Το ίδιο συνέ­ βη και με τη δεύτερη γραμμή, όπου οι Σουη­ δοί διείσδυσαν με επικεφαλής τον ίδιο τον Κορραδίνο και τον Φρειδερίκο της Βάδης. Εδώ πρέπει να επισημανθεί το πόσο η ζωή και η ακεραιότητα του μονάρχη ήταν ση­ μαντικά σε μια μάχη για το ηθικό του στρα­ τού. Ο Ερρίκος ντε Κουζάνς φορώντας τη λα­ μπρή μιλανέζικη πανοπλία του Καρόλου βρή­ κε τον θάνατο μέσα στα στίφη των Γερμανών. Θριαμβευτικές κραυγές σκέπασαν το πεδίο της μάχης. Τα πάντα παρέλυσαν και οι Σουη­ δοί ρίχτηκαν στη λεηλασία και τη σκύλευση των νεκρών, βέβαιοι ότι ο θάνατος του βασι­ λιά είχε κρίνει πια τη μάχη. Τότε ήταν που ο ντε Βαλερύ οδήγησε με αλαλαγμούς τους ιπ­

πότες του καταπάνω στο διασκορπισμένο στράτευμα των Σουηβών. Ο Κάρολος, ως τότε καλά κρυμμένος πίσω από ένα ύψωμα, τέθη­ κε επικεφαλής των 800 ιπποτών του και εξόρμησε. Η καταστροφή για τον Κορραδίνο ήταν πλήρης. Ο ίδιος και οι επιτελείς του διέφυ­ γαν, αλλά ζητώντας άσυλο σε κακόπιστους Ιταλούς φεουδάρχες δεν άργησαν να πέσουν στα χέρια του δαιμόνιου Ανδηγαυού. Στις 2910-1268 τα κεφάλια τους έπεσαν στην πλα­ τεία της Αγοράς της Νεάπολης. Είχε προηγηθεί παρωδία δίκης, μέθοδος προτιμότερη από τις ωμές δολοφονίες του τελευταίου των Χόχενστάουφεν. Η μάχη του Ταλιακότσο, που απεικονίσθηκε από σπουδαίους χρωστήρες της εποχής, από στρατιωτικής πλευράς υ­ πήρξε μια μικρή αναλαμπή της ισχύος του ιπποτικού στρατεύματος απέναντι στις ανερχόμενες και εξ αποστάσεως μαχόμενες πεζικές δυνάμεις. Ο χώρος της Βρετανίας δεν είναι ιδιαίτε­ ρα πλούσιος σε περιπτώσεις δορυαλώτων μο­ ναρχών. Τόσο η περίπτωση του Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου, όσο και του βασιλιά Καρόλου

Ταλιακότσο. Το αποκορύφωμα και το τέλος της σύγκρουσης Ανζού και Χόχενστάουφεν. Ο εικονικός θάνατος του Καρόλου λίγο έλειψε να αποβεί μοιραίος για τους Γάλλους.

Βρετανίας. Αφού τον απαγχόνισαν τον τεμά­ χισαν ώστε να μην υπάρχει το λείψανό του, πράγμα που θα μπορούσε να οδηγήσει σε αγιοποίηση από τον λαό. Πολλούς αιώνες με­ τά, μάλλον ασεβώς, η βασιλεύουσα αγγλική δυναστεία, απέδωσε τον τίτλο του στους δια­ δόχους του θρόνου. Ευτυχέστερος του Ουαλού και του Τραπεζουντίου συνονόματού του υπήρξε ο βασι­ λιάς της Σκωτίας Δαβίδ Β ’ (1324-1371). Κατά τον Εκατονταετή πόλεμο που ρήμαξε τη Γαλ­ λία χωρίς ωστόσο να ωφελήσει την Αγγλία, ό­ ντας σύμμαχος και προστατευόμενος του Γάλλου βασιλιά Φιλίππου ΣΤ’, σε μια κίνηση α­ ντιπερισπασμού κατά των Αγγλων που πολιορκούντο στο Καλαί τους επιτέθηκε, αλλά ηττήθηκε στη μάχη του Νέβιλ Κρος στο Ντάραμ, όπου και συνελήφθη. Τα λύτρα που υποσχέθηκε για την απελευθέρωσή του δεν τα κατέβαλε ποτέ, όμως με τη φιλική του στάση απάλλαξε τους Αγγλους για αρκετά χρόνια από τις ενοχλήσεις των Σκωτσέζων. Ο 12ος αιώνας υπήρξε καταστροφικός για την Αγγλία. Οι επίγονοι του Γουλιέλμου ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

42

του Κατακτητή, με επικεφαλής τον εγγονό του Στέφανο του Μπλουά, αμφισβήτησαν τον θρόνο της βασίλισσας Ματθίλδης (Μωντ), η οποία είχε παντρευτεί με ευγενή του ανδηγαυικού οίκου. Βλέπουμε και πάλι τον ανδηγαυικό οίκο να πρωταγωνιστεί στη διεκδίκη­ ση ενός θρόνου. Οταν ο Στέφανος ανέτρεψε τη Ματθίλδη (Δεκέμβριος 1135) και την εξό­ ρισε, σύντομα από την κακοδιοίκηση και τις αυθαιρεσίες των Φλαμανδών μισθοφόρων του δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις για την επάνοδό της στην Αγγλία, συνοδευόμενη από ανδηγαυικές δυνάμεις (1139). Ο επιπό­ λαιος ιπποτισμός του Στεφάνου έφθασε στο σημείο να στείλει συνοδεία για την υποδοχή της αντιπάλου του και κορυφώθηκε το 1141, όταν στη μάχη του Λίνκολν ηττήθηκε από τους Ανδηγαυούς και αιχμαλωτίσθηκε. Τότε όμως είχε έλθει η σειρά της Ματθίλδης να διαπράξει σφάλματα. Η αλαζονεία της και οι παπικές πιέσεις για ανταλλαγή του Στεφάνου με τον ετεροθαλή αδελφό της Ροβέρτο, κόμητα του Γκλώστερ, έφεραν πάλι τον Στέφα­ νο, ελεύθερο πια, σε θέση ισχύος. Μέχρι το 1148, οπότε η Ματθίλδη αναγκάστηκε να εγκαταλείψει για πάντα τη Βρετανία, ο εμφύ­ λιος πόλεμος μετέτρεψε την Αγγλία σε ερεί­ πια. Ας πάμε τώρα σε μια άλλη γωνιά της Ευ­ ρώπης, στη μαυριτανική Ισπανία, όπου ένας μεγαλειώδης ουμανιστικός πολιτισμός ευρι­ σκόμενος στο ζενίθ του επρόκειτο να αφανι­ στεί στα πλαίσια ενός κράτους που βρισκό­ ταν σε απόλυτη παρακμή, όπως συμβαίνει συ­ χνά και παράδοξα στην ιστορία. Η πτώση της Γρανάδας στους Ισπανούς δυαδικούς μονάρχες, Φερδινάνδο και Ισαβέλ­ λα, σημαδεύεται από την τραγική μορφή του τελευταίου της Νασερίδη ηγεμόνα Μποαμπντίλ και έχει για τον ισλαμικό κόσμο την ί­ δια συναισθηματική αξία με την Αλωση της Πόλης για τους χριστιανούς. Ο Μουχάμαντ ΙΑ’, Μποαμπντίλ για τους Ισπανούς (14821492) σουλτάνος της Γρανάδας, σαν τον ταυτάριθμό του τελευταίο αυτοκράτορα της Πό­ λης βρέθηκε εγκαταλελειμμένος από τους ο­ μοθρήσκους του να διαφεντεύει μόνο την πανέμορφη και χιλιοτραγουδισμένη πόλη. Η τελική έφοδος της ισπανικής ιπποσύνης στις 2 Ιανουαρίου 1492 τον βρήκε σε απελπιστική θέση. Οταν αντιλήφθηκε ότι κάθε περαιτέρω αντίσταση μόνο σφαγή και συμφορά θα προκαλούσε, παραδόθηκε σε αυτούς και πήρε τον πικρό δρόμο της εξορίας, κλείνοντας έ­ τσι ένα από τα μεγαλύτερα κεφάλαια του πα­ γκόσμιου πολιτισμού. Η θλιβερή του μοίρα ε­ νέπνευσε τον μεγάλο Αμερικανό συγγραφέα Ουάσιγκτον Ερβινγκ να γράψει το αριστούρ­ γημά του «The Alhambra», τον Σατωβριάνδο για το υπέροχο «Ο τελευταίος των Αβενσεράγων» και τον Ζιλμπέρ Σινουέ για το «Ζαφείρι του Θεού». Οι Ισπανοί είχαν σύντομα την τύχη να κα­ ταλύσουν και δύο πανάρχαιες και ισχυρές αυ­ τοκρατορίες στον Νέο Κόσμο, κερδίζοντας μεγάλη δόξα, άφθονο πλούτο και αιώνια ατί­ μωση. Οσον αφορά την κατάλυση της αυτο­ κρατορίας των Αζτέκων και τη δόλια σύλλη­ ψη του τελευταίου μονάρχη της Μοντεζούμα

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Ενας θρίαμβος των αψβουργικών όπλων στον Νέο Κόσμο. Μια ειρηνική γιορτή στο Περού μετατρέπεται σε σφαγή. Ο Αταχουάλπα πέφτει στα χέρια του λήστη Πιζάρρο και γνωρίζει την επικρατέστερη για την εποχή εκείνη μορφή χριστιανικής κατήχησης. Είχε προηγηθεί ο Μοντεζούμα του Μεξικού. Μια εκπληκτική ιστορική συγκυρία: τρεις αιώνες μετά οι Μεξικανοί του Χουαρέζ, μετά τη μάχη του Καρετάρο, θα εκτελέσουν τον Αψβούργο αυτοκράτορά τους, τον συμπαθή Μαξιμιλιανό.

από τον Φερδινάνδο Κορτέζ, δεν θα επεκταθούμε ε­ πειδή είναι πρόσφατο το σχετικό άρθρο της «ΣΙ» στο τ.36. Η περίπτωση του αυτο­ κράτορα των Ινκας Αταχου­ άλπα και της μεταχείρισής του από τους Ισπανούς κονκισταδόρες του Φρανσίσκο Πιζάρο θα στιγματίζει, πιστεύουμε, αιωνίως τόσο τον ισπανικό πολιτισμό, όσο και τη δυτική χριστια­ νοσύνη. Η αυτοκρατορία των Ινκας ήταν βυ­ θισμένη σε μεγάλη δυναστική κρίση όταν έφθασαν οι Ισπανοί κατακτητές του Πιζάρο, οδηγημένοι από το αλάνθαστο ένστικτό τους στην αναζήτηση χρυσού. Ο αυτοκράτορας Χουάυνα Κάπακ πεθαίνοντας το 1527 άφησε το κράτος κατανεμημένο σε δύο πρίγκηπες, στον νόμιμο διάδοχο Χουασκάρ και στον Ατα­ χουάλπα. Ο πρώτος κυριαρχούσε στο νότιο και στο κεντρικό μέρος της αυτοκρατορίας με την πρωτεύουσα Κούθκο, ενώ ο δεύτερος στο βόρειο με έδρα το Κίτο, πόλη του σύγ­ χρονου κράτους του Ισημερινού και πατρίδα της μητέρας του. Το 1532 σε μια μάχη κοντά στο Κούθκο, τη μεγαλύτερη στα χρονικά των Ινκας, ο αγα­ πητός στα στρατεύματα και χαρισματικός Α­ ταχουάλπα κατενίκησε και συνέλαβε τον α­ δελφό του. Πριν πραγματοποιήσει τη θριαμ­ βευτική του πορεία στην πρωτεύουσα, για κακή του τύχη, απεφάσισε να αναπαυθεί για λίγο καιρό στη λουτρόπολη της Καχαμάρκα, αγαπητό αυτοκρατορικό ενδιαίτημα. Ηταν Νοέμβριος του 1532 όταν για διαφορετικούς λόγους επισκέφθηκε την ίδια πόλη ο Πιζάρο με τους λιγοστούς αλλά σιδηρόφρακτους πο­ λεμιστές του. Η φιλική υποδοχή του εντυπω­ σιασμένου αυτοκράτορα προς τους Ισπανούς επισφραγίστηκε με μια εορτή-παγίδα εκ μέ­ ρους των Ισπανών. Στις 16 Νοεμβρίου 1532, εν μέσω σφαγής των υπηκόων του, ο αυτοκρά­ τορας αλυσοδέθηκε από τον Πιζάρο. Η πράξη αυτή δεν είχε διαφορετικά κίνη­

τρα από εκείνη ενός Αλγερινού πειρατή ή ε­ νός μαφιόζου απαγωγέα. Ο Πιζάρο ζήτησε από όλη την Αυτοκρατορία λύτρα ικανά να γε­ μίσουν με χρυσό ένα ολόκληρο δωμάτιο ανα­ κτόρου. Είκοσι τέσσερις τόννοι χρυσού απετέλεσαν την πλουσιότερη ίσως ληστρική λεία όλων των εποχών. Η ατιμία όμως δεν είχε ολο­ κληρωθεί. Με απίθανες κατηγορίες, όπως στάση κατά του ...βασιλιά Καρόλου Ε ’ της Ισπανίας, ο δυστυχισμένος Αταχουάλπα κα­ ταδικάστηκε να καεί στην πυρά όπως χιλιά­ δες άνθρωποι στη χριστιανική Ευρώπη. Ο ιε­ ρέας του κατακτητή, ο ντε Βαλβέρντε, εντε­ ταλμένος να γνωρίσει τον λόγο του Χριστού στους ειδωλολάτρες, είχε τη φαεινή ιδέα πριν δολοφονήσουν τον Ινκα να του κατα­ στρέψουν και την ψυχή. Του προσέφεραν α­ ντί για τον αργό και μαρτυρικό θάνατο της πυράς εκείνον της «γκαρότας», εφόσον βαπτιζόταν... Ετσι λοιπόν ο χριστιανός υπήκοος του Καρόλου Ε' ...Χουάν ντ’ Αταχουάλπα στις 29 Αυγούστου στραγγαλίστηκε με τον παρα­ δοσιακό ισπανικό τρόπο. Δεν θα ήταν ορθό να αφήσουμε τη μεσαι­ ωνική εποχή χωρίς να αναφερθούμε εκτενώς στη σημαντικότατη περίπτωση του ιδρυτή (κατ’ ουσίαν) της Οθωμανικής Αυτοκρατο­ ρίας, του Βαγιαζήτ Α ’ Κεραυνού (1389-1402). Ο μεγάλος αυτός σουλτάνος, που ταπείνωσε επανειλημμένα τα χριστιανικά όπλα, βρέθηκε από το 1400 σε έναν διετή πόλεμο κατά των Μογγόλων του Τιμούρ του Χωλού (Ταμερλάνου), τον οποίο οι εχθροί του Βαγιαζήτ κάλε-

Η ηθική της Βίβλου. Ο βασιλιάς Σεδεκίας παρακολουθεί τη σφαγή των παιδιών του. Το κράτος του Δαβίδ έχει συντρίβει.

σαν στη Μικρά Ασία τη στιγμή που ο οθωμανι­ κός στρατός πολιορκούσε ήδη από το φθινό­ πωρο του 1394 την Κωνσταντινούπολη. Τα θ ε­ μέλια της συνωμοσίας, που κορυφώθηκε στις 28 Ιουλίου 1402 κατά τη μάχη της Αγκύρας, εί­ χαν τεθεί από πριν, όταν οι Τούρκοι εμίρη­ δες, ο Ρωμαίος αυτοκράτορας και οι Βενετοί στράφηκαν στον μεγάλο Μογγόλο πολέμαρ­ χο Η μάχη της Αγκύρας παρουσιάζει αρκετά ενδιαφέροντα στοιχεία για τη στρατιωτική ι­ στορία. Σε αυτήν κινητοποιήθηκαν δυνάμεις που μπορούν να θεωρηθούν ό,τι πιο σύγχρο­ νο από πλευράς στρατιωτικής τεχνογνωσίας απορούσε να παραταχθεί σε πεδίο μάχης τον 15ο αιώνα: Φορητά πυροβόλα όπλα, πολλα­ πλή χρήση ιππικού, «τεθωρακισμένα» (πολε­ μικοί ελέφαντες), ιεροπολεμικά τάγματα (γε­ νίτσαροι), ενιαία στρατιωτική στολή. Για τους -,όγους αυτούς θα αναφερθούμε εκτενώς στη σύγκρουση αυτή, που κατά την εμπνευ­ σμένη γραφίδα του φον Χάμμερ-Πούργκσταλ υπενθύμισε στην Ευρώπη αφενός την ανωτε­ ρότητα του μογγολικού στρατού και αφετέ­ ρου τη ζωτικότητα του νεοπαγούς οθωμανι­ κού κράτους, το οποίο ανένηψε μετά από μια καταστροφή που για άλλους θα ήταν μοιραία και παρέτεινε την επιθανάτια αγωνία της Ρω­ μαϊκής Αυτοκρατορίας για άλλα 50 χρόνια. Εκείνη λοιπόν την ημέρα του Ιουλίου του 1402 στην πεδιάδα του Τσιμπούκ-08ά, έξω από την Αγκυρα, ο Ταμερλάνος, αντίθετα με τις παραδόσεις του μογγολικού στρατού, έ-

στήσε στρατόπεδο για τους 200.000 ομοιόμορφα ντυμένους -για πρώτη φο­ ρά στην ιστορία- πολεμι­ στές του περιμένοντας την ποικιλόχρωμη στρατιά του Βαγιαζήτ. Σκοπός του ήταν περισσότερο να εκ­ φοβίσει τον αντίπαλό του και να επιτύχει κέρδη επί της τράπεζας των δια­ πραγματεύσεων. Οπως ό­ λοι οι γνήσιοι και συνεπείς στρατοκράτες προφύλασσε τον στρατό του σαν το πολυτιμότερο αγαθό και ή­ θελε την ακεραιότητά του. Κατά τη μογγολική παράδοση ένα ισχυρό κέ­ ντρο συγκροτείτο από δύο συντάγματα θωρακοφό­ ρων βαρέος ιππικού και από 32 ελέφαντες, οι οποί­ οι επρόκειτο να χρησιμο­ ποιηθούν για βαθιές διεισ­ δύσεις και αποδιοργάνωση των οθωμανικών νώτων. Στα δύο άκρα βρίσκονταν 80 τάγματα πεζικού (κάτι ασύλληπτο για μογ­ γολικό στράτευμα) Μογγόλων και Τούρκων συμμάχων, υπό τη διοίκηση των δύο γιών του Ταμερλάνου, του Μιρζά-Σαχ δεξιά και του Μιρζά-Μεχμέτ-Σουλτάν αριστερά, ντυμένα όλα με ομοιόμορφες στολές. Οσοι Ελληνες προήλασαν προς την Αγκυρα το 1921 μέσω της Αλμυράς ερήμου και του Σαγγαρίου, αν ζουν σήμερα θα μπορούσαν να περιγράφουν επακριβώς πως είναι να μάχεσαι τον Ιούλιο στον τόπο αυτό. Ο καύσωνας και η δίψα, οι ε­ φιάλτες κάθε πολέμαρχου, είχαν ήδη πλήξει τους 120.000 πολεμιστές του Βαγιαζήτ. Η άφιξη του στρατού αυτού βρήκε, όπως είπαμε, στρατοπεδευμένους τους Μογγόλους, κυρίους των σκιερών δενδροσυστάδων και των ελάχιστων πηγών. Η οθωμανική στρα­ τιά παρατάχθηκε «κατά μίμησιν», όπως λέγε­ ται στη στρατιωτική τακτική. Στο αριστερό κέρας είχε ταχθεί ο υποτελής του Βαγιαζήτ, γιός του βασιλιά Λαζάρου της Σερβίας που έ­ πεσε στη μάχη του Κοσσυφοπεδίου, ο Στέφα­ νος Λαζάρογλου (Λαζάρεβιτς), τιτουλάριος βασιλιάς της Σερβίας με 20.000 Σέρβους ο­ πλισμένους με φορητά πυροβόλα όπλα. Ιδιος ήταν και ο οπλισμός των γενιτσαρικών ταγμά­ των (10.000 πολεμιστές) υπό τον ίδιο τον σουλτάνο και τον γιο του Σουλεϊμάν-μπέη. Στην εφεδρεία βρισκόταν Ο άλλος του γιος, Μεχμέτ-Τσελεμπής, και στο κέντρο οι μεγά­ λοι όγκοι των «συμμάχων» μπέηδων της Ανατολίας, ήδη αυτομόλων και εξαγορασμένων από τους Μογγόλους.

Η πρώτη επίθεση των Μογγόλων, μάλλον αναγνωριστική, αποκρούσθηκε. Οι μπέηδες όμως, περιφερόμενοι στα τάγματα του ανή­ συχου από την κόπωση και τη δίψα κέντρου, καλούσαν σε υποχώρηση. Οι γενίτσαροι, με δική τους επιμελητεία και αυτοτέλεια, παρέμειναν ακλόνητοι. Ο βασιλιάς Στέφανος, προ­ σποιούμενος ότι θέλει να αποκόψει τους ε­ πίορκους μπέηδες, εύσχημα εγκατέλειψε και αυτός τη μάχη. Ηδη οι ελέφαντες του Ταμερ­ λάνου είχαν περάσει μέσα από την οθωμανι­ κή παράταξη καταστρέφοντας στα μετόπι­ σθεν ό,τιδήποτε θα μπορούσε να φανεί χρή­ σιμο στον εχθρό. Ομως σύντομα και οι γενί­ τσαροι υπό τον αρχηγό τους Χασάν-Αγά υπο­ χώρησαν φεύγοντας προς την Προύσα. Μαζί τους ήταν και ο πρίγκηπας Σουλεϊμάν και ο μέγας βεζίρης Αλή-πασάς. Εκεί βρίσκονταν τα χαρέμια και τα πλούτη τους. Μια τέλεια προετοιμασμένη και άψογα εκτελεσμένη επι­ χείρηση ψυχολογικού πολέμου του Ταμερλά­ νου, που δεν εμπιστευόταν απολύτως τους προδότες, έφερε αποτέλεσμα. Πριν από τη μάχη απέστειλε εμφανώς λίγες ίλες ελαφρού ιππικού με κατεύθυνση προς την Προύσα, προκαλώντας ανησυχία στο οθωμανικό στρα­ τόπεδο. Μέσα στη λαμπρή νύκτα της 2ας Ιουλίου ο Βαγιαζήτ παρέμεινε τραυματισμένος, προ­ δομένος, αλλά ακλόνητος απέναντι στους Μογγόλους. Γύρω του ήταν μόνο η πιστή του φρουρά, οι καπού-κουλού. Οι φωνές τους «Αλλά-Αλλά» πνίγηκαν από τον ορυμαγδό των αλόγων και από την τρομερή μογγολική κραυγή, που σκορπούσε τη φρίκη από τα χρόνια του Τσεγκίς-Χαν: «σουρούν-σουρούν» (σπρώξτε-σπρώξτε). Ο Φ. Κόντογλου έγραψε στον «Πέδρο Καζάς»: «...Οι στρατιώτες ήτανε Τούρκοι, Τάταροι, Τουρκομάνοι, Σέρβοι και άλλες φυλές, όλοι τους αιμοβόροι και θεριόψυχοι και λυσσασμένοι να φάνε τα κρέατά τους. Για τούτο κείνος ο κάμπος ειδε τέτοια σφαγή που τρόμαξε, κι από τότες απόμεινε καταραμένος και στοιχειωμένος. Το χώμα α­ νακατεύτηκε με τριμμένα κόκκαλα και, σαν έ­ βρεχε, βρωμούσε ο τόπος πολλά χρόνια υστερώτερα. Δω κ' εκεί βρίσκανε οι καμηλιέ­ ρηδες σπαθιά λυωμένα και ταρκάσια, χάμουρα, πέταλα και χαλκάδες των αυτιών...». Ο Τάταρος στρατηγός Μαχμούτ-Χαν ήταν αυτός που είχε την τιμή να αιχμαλωτίσει τον άνθρωπο που έτρεμε όλη η χριστιανοσύνη, μαζί του και άλλους πέντε πρίγκηπες. Η πα­ ράδοση λέει πως ο Ταμερλάνος τον έκλεισε σε κλουβί το οποίο χρησιμοποιούσε σαν βα­ τήρα όταν ίππευε. Ο μεγάλος ιστορικός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, Χάμμερ-Πούρ­ γκσταλ, σε μια επίδειξη του ερμηνευτικού του πνεύματος υπενθυμίζει ότι με την τουρ­ κική λέξη «καφές» (καφάσι) εκτός από κλουβί αποδίδεται και η έννοια του περίκλειστου την εποχή εκείνη φορείου. Είναι όντως πολύ πι­ θανή η μεταφορά του Βαγιαζήτ με φορείο, εφόσον ήταν τραυματίας. Ο αγέρωχος σουλ­ τάνος πάντως, όποια και αν ήταν η μεταχείρι­ σή του από τον νικητή, αυτοκτόνησε τον Μάρτιο του 1403 αρνούμενος τροφή. Εισερχόμενοι στη νεώτερη εποχή, δεν θα μπορούσαμε να κατατάξουμε τον Μεγάλο

43

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Ναπολέοντα στη σειρά των προσωπικοτήτων που εξετάζουμε. Το ποιες ιδιότητες του επικαλέσθηκε όταν έθεσε μετά το Βατερλώ τον εαυτό του υπό την προστασία του βρετανι­ κού στέμματος δεν αφορά την παρούσα με­ λέτη. Η περίπτωση όμως του αυτοκράτορα Ναπολέοντα Γ ’, ανηψιού του Βοναπάρτη, αποτελεί την κορωνίδα των Γάλλων δορυαλώτων μοναρχών, οι οποίοι στατιστικά αποτελούν και την πλειοψηφία εστεμμένων ενός έ­ θνους που αιχμαλωτίσθηκαν. Ο Γαλλο-γερμανικός πόλεμος του 1870-71 είναι το πεδίο του δράματος του τελευταίου μονάρχη της Γαλλίας, του ανθρώπου που χα­ ρακτήρισε μια ολόκληρη εποχή στην Ευρώπη και καθιέρωσε πολλαπλά «στυλ» από την έν­ δυση και τα γένεια (το περίφημο barbe imperiale) των ανδρών της εποχής μέχρι τα κτίρια και τα έπιπλα. Ο Ναπολέων Γ 1υπήρξε ένας οραματιστής αυτοκράτορας, που κατά τα χρόνια της βασι­ λείας του έδωσε πάλι στη Γαλλία το κύρος και τη διεθνή επιβολή που της άξιζε. Η εντυπω­ σιακή παρουσία του στρατού του στα πεδία των μαχών της επαναστατημένης Ιταλίας, της Κριμαίας, των αποικιακών επιχειρήσεων, στο Μεξικό διά της Λεγεώνας των Ξένων, «ξύπνησε» τη βοναπαρτική σπίθα που ματαίως οι προκάτοχοί του Βουρβώνοι είχαν προ­

σπαθήσει να σβήσουν. Οταν επιτέθηκε κατά της βορειογερμανικής Ομοσπονδίας και των συμμάχων της ήλπιζε σε μια γρήγορη και ολο­ κληρωτική νίκη, υπολογίζοντας γι' αυτήν και στην παρουσία του στα πεδία των μαχών, ό­ πως άρμοζε σε έναν Γάλλο μονάρχη και κυ­ ρίως σε έναν Βοναπάρτη. Ομως μετά από αλ­ λεπάλληλες ήττες, οφειλόμενες στα νέα δόγ­ ματα πολέμου που είχε υιοθετήσει και κυ­ ρίως εφάρμοζε το πρωσσικό γενικό επιτε­ λείο, βρέθηκε εγκλωβισμένος στο Σεντάν από τους επιδέξιους χειρισμούς του Μόλτκε. Εκεί, προκειμένου να αποφύγει τη σφαγή της στρατιάς του από το γερμανικό πυροβολικό, μετά από μια μάχη που κράτησε επτά ημέρες παραδόθηκε στις 7 Σεπτεμβρίου 1870 στον βασιλιά Γουλιέλμο Λ' της Πρωσίας, ο οποίος σύντομα θα γινόταν αυτοκράτορας της Γερ­ μανίας. Κατά την αναμέτρηση αυτή ο Ναπο­ λέων υπέφερε ήδη από την ασθένεια που θα τον έστελνε σύντομα στον τάφο, πράγμα που επηρέασε τόσο τον ίδιο ως ανώτατο διοικητή του στρατού του, όσο και τους περί αυτόν. Πριν ολοκληρώσουμε αυτή την παρου­ σίαση αξίζει να γίνει μνεία σε δύο σύγχρο­ νους εστεμμένους οι οποίοι, αν και δεν αιχ­ μαλωτίστηκαν σε κάποια μάχη, όταν η χώρα τους κατακτήθηκε από τον εχθρό δεν απο­ χώρησαν από αυτήν, αλλά προτίμησαν να πα­

ραμείνουν σε αιχμαλωσία (εννοείται ότι δεν εκφράζουμε απαξία, το αντίθετο μάλιστα, προς τους μονάρχες που τέθηκαν επικεφα­ λής του στρατού τους συνεχίζοντας τον αγώ­ να σε νέα μέτωπα, όπως συνέβη και στη χώρα μας κατά την Κατοχή). Οι περιπτώσεις των δύο μοναρχών πα­ ρουσιάζουν κάποιες μικρές διαφορές. Αναφερόμαστε στον Β ’ΠΠ και στην περίπτω­ ση της κατάληψης του Βελγίου και της Δα­ νίας από τους Γερμανούς. Από τις 10 ως τις 28 Μαϊου 1940 ο Βελγι­ κός Στρατός κατέρρευσε από τα πλήγματα της Wehrmacht. Ο βασιλιάς Λεοπόλδος Γ ’ συν­ θηκολογώντας απομονώθηκε στον πύργο του Λάκεν. Τον Ιούνιο του 1944 μεταφέρθηκε στη Γερμανία ως όμηρος. Η στάση του κατά τα χρόνια αυτά, που από πολλούς χαρακτηρί­ στηκε ως επαμφοτερίζουσα, παρολίγον μετα­ πολεμικά να επιφέρει την πτώση της σαξοκοβουργικής δυναστείας του Βελγίου. Πιο περίπλοκα πολιτικά ήταν τα πράγμα­ τα για τη βασιλεύουσα γλυξβουργική δυνα­ στεία της Δανίας. Εκεί συνέβη ένα από τα πα­ ράδοξα του διεθνούς δικαίου. Η Δανία με την έναρξη του Β ’ΠΠ είχε δια­ κηρύξει την ουδετερότητά της. Στις 9 Απριλί­ ου 1940 ο Γερμανικός Στρατός την κατέλαβε. Η κυβέρνηση δέχθηκε τη στρατιωτική κατο­ χή, αλλά τυπικά η Δανία παρέμεινε... κυρίαρ­ χο κράτος μέχρι τις 29 Αυγούστου 1943. Κατά το διάστημα αυτό διενεργήθηκαν ελεύθερες εκλογές και συνήφθησαν διεθνείς δικαιοπραξίες. Οταν όμως η δανική κυβέρνηση αρνήθηκε να θεσπίσει νόμο για τη θανατική κα­ ταδίκη των δολιοφθορέων ανταρτών και να ε­ πιτρέψει τον διωγμό των Εβραίων, ο πολιτι­ κός έλεγχος περιήλθε στα χέρια των δυνάμε­ ων κατοχής. Ο Στρατός και το Ναυτικό διαλύ­ θηκαν, αφού πολλά πληρώματα βύθισαν τα πλοία τους για να μην πέσουν στα χέρια του εχθρού. Κατά το διάστημα αυτό ο βασιλιάς Χριστιανός Γ, έχοντας παραμείνει στη χώρα, εμφανιζόταν έφιππος συχνά στους δρόμους της Κοπεγχάγης, αφενός για να εμψυχώνει τους υπηκόους του και αφετέρου για να υ­ πενθυμίζει την (έστω και ανύπαρκτη) κυριαρ­ χία του στους κατακτητές. Είχε έλθει σε δια­ φωνία με την κυβέρνηση στο θέμα των δο­ λιοφθορών, αλλά παρέμενε αντίθετος στη σύλληψη των ιουδαϊκού θρησκεύματος υπη­ κόων του. Ενας πατριωτικός λόγος του τον Αύγουστο του 1943 κατά των κατόχων της χώ­ ρας είχε ως συνέπεια τη φυλάκιση τόσο αυ­ τού, όσο και του διαδόχου του Φρειδερίκου Θ’.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Το μικρό αυτό χρονικό δεν φιλοδόξησε να διεκδικήσει την πληρότητα στην κάλυψη όλων των περιπτώσεων του θέματος που εξε­ τάσθηκε. Είναι περισσότερο ένας φόρος τι­ μής στις προσωπικότητες της πολεμικής ι­ στορίας που παραμέρισαν τον θρόνο, την ερμίνα και το σκήπτρο για τη σέλα, την πανο­ πλία και το ξίφος. Στις σύγχρονες θερμές α­ ναμετρήσεις- θα ήταν ντροπή να ονομάσου­ με πολέμους αυτά που γίνονται στον καιρό ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

αας- ο ηγέτης πλέον δεν οδηγεί τον στρατό στη μάχη. Ούτε οι ανώτατοι στρατιωτικοί δι­ οικητές δεν πράττουν αυτό, άλλωστε κανέ.ας πια δεν θα ζητούσε κάτι τέτοιο. Θα ήταν ωστόσο αρκετό σε περιπτώσεις αποτυχιών ή εθνικών ταπεινώσεων να ανελάμβαναν τις ευθύνες εκείνοι που έχουν την τιμή, σε παρε­ λάσεις και άλλα ευφρόσυνα γεγονότα, να βλέπουν τις πολεμικές σημαίες να χαμηλώ.ουν μπροστά τους...

Η μάχη του Πουατιέ. Μια κλασική μεσαιωνική αγγλο-γαλλική σύγκρουση

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ (Ι)Αναφερόμαστε στην έννοια της «ελέω Θεού βασιλείας». <2)«Ετσι θέλω, έτσι πράττω». (3)«Αυτό που αρέσει στον ηγεμόνα έχει ισχύ νομού». (4) «Σε αυτόν που ανήκει το βασίλειο ανήκει και η θρησκεία». (5) 0 σχολιασμός του πολιτικού ρόλου των προφητών Ιερεμία και Ιεζεκιήλ, στη στάση του ιουδαϊκού κράτους απέναντι στους Βαβυλωνίους, κατ’ ουσίαν διαφεύγει του ενδιαφέροντος του παρόντος πονήματος. Πάντως τόσο ο πρώτος, στα παραπάνω γεγονότα, όσο και ο δεύτερος στα γεγονότα της 13ετούς πολιορκίας της Γύρου, προκαλούν τις σκέψεις του ιστορικού. Συγκεκριμένα καταδεικνύεται το μακροπρόθεσμο της στρατηγικής των ηγετών του ιουδαϊκού έθνους, που σχετίζεται ακόμα και με την αποδοχή πρόσκαιρων συμφορών προκειμένου να επιτευχθούν απώτατοι στόχοι. •6) Στην τοποθεσία του Αβεντίνου λόφου υπήρχαν οι Γεμόνιοι Βαθμίδες» (Genioniae Scalae), απ’ οπου γκρεμίζονταν μετά τον στραγγαλισμό τους οι αιχμάλωτοι μέσα στον Τίβερη. (7) Αξίζει να σημειωθεί ότι οι δυτικοί ιστορικοί, για •ογους ιστορικής προβολής της «Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Γερμανικού Εθνους», του ψευδεπίγραφου και πραξικοπηματικού αυτού κρατικού μορφώματος, προϊόντος μιας παπονερμανικής συμπαιγνίας κατά της άρδην ελληνοποιούμενης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, εφηύραν την έννοια της «Βυζαντινής Αυτοκρατορίας», την οποία δυστυχώς υιοθετούμε <αι εμείς. Βυζαντινή αυτοκρατορία δεν υπήρξε ποτέ. Από την ημέρα που ο Ρωμαίος Κωνσταντίνος Α’ τοποθέτησε τη λόγχη του στο : Jμo τού άλλοτε Βυζαντίου χαράσσοντας τα όρια της Νέας Ρώμης, μέχρι και την ημέρα που ο Ελληνας ΙΑ’ ή ΙΓ ’ συνώνυμός του έπεσε στην πύλη του Ρωμανού, η αυτοκρατορία υπήρξε ως κράτος οωμαϊκή και ως πολιτισμός ελληνική. ,8) Αναμφίβολα τα σκήπτρα της ατιμωτικής επιορκίας σε περιπτώσεις υπό όρους συνθηκολογήσεων κρατούν οι Τούρκοι. Επικεφαλής τους είναι ο Μωάμεθ ο Πορθητής, ο : ποίος κοσμεί την ιστορία του με επιορκίες. Το '458 στην Ταρσό της Κορινθίας η φρουρά του ' άστρου παραδόθηκε με συνθήκη. Ο Μωάμεθ τυνέτρ/ψε τα οστά των μαχητών και έγδαρε IjivTavo τον αρχηγό τους Δοξίη. Επίσης κατά την ζλωση της Χαλκίδας στις 12-7-1470 ο επίορκος σουλτάνος, αφού κατέσφαξε τους αιχμαλώτους, ~ηρησε την υπόσχεσή του προς τον Ενετό ιρούραρχο να μην πειράξει το κεφάλι του, ιόβοντάς τον ...στη μέση. Μπορεί όμως κάποιος ι α μη σχολιάσει και την ατιμία του κτηνώδους ‘αλα Μουσταφά πασά, του πορθητή (με συνθήκη) το 1570 της Αμμοχώστου. ο οποίος ακρωτήριασε .εσα στη σκηνή του (ενώ διαπραγματεύονταν) τον Ξ/ετό φρούραρχο Μαρκαντόνιο Μπραγκαντίν, τον οποίο αργότερα έγδαρε δημοσίως ζωντανό; ίιΣτις 26 Αυ γούστου 1346 οι τοξότες του £5ουάρδου Γ της Αγγλίας συνέτριψαν τους

Γάλλους ιππότες του Φιλίππου ΣΤ’. (10)Στις 13-14Σεπτεμβρίου 1515η στρατιωτική αφρόκρεμα της Ευρώπης, από τη μια οι θεωρούμενοι ως αήττητοι Ελβετοί του δούκα Μαξιμιλιανού Σφόρτσα, από την άλλη οι Γάλλοι ιππότες υπό τον ίδιο τον Φραγκίσκο και οι στην υπηρεσία της συμμάχου του Βενετίας Ελληνοαλβανοί «Στραντιότι» υπό τον περίφημο Μερκούριο Μπούα, συγκρούστηκαν στο Μαρινιάνο. Ο Φραγκίσκος βρέθηκε κυκλωμένος από τους Ελβετούς λογχοφόρους. Η συμβολή των «Στραντιότι» οδήγησε στην άμεση σφαγή 4.000 Ελβετών, οι οποίοι για πρώτη φορά τράπηκαν σε φυγή. Ωστόσο η συνθήκη που ακολούθησε περιέργως ήταν αυτή που για αιώνες εξασφάλισε την περίφημη ελβετική μισθοφορική φρουρά των Γάλλων βασιλέων. (11)ΟιΓουέλφοι και οι Γιβελίνοι ήταν οι δύο πολιτικές παρατάξεις που δέσποσαν στην Ιταλία από τον 12ο ως τον 14ο αιώνα. Οι πρώτοι ονομάστηκαν έτσι από τον γερμανικό οίκο Βελφ που υπήρξε διεκδικητής του αυτοκρατορικού θρόνου. Οι δεύτεροι από το φρούριο Βάιμπλιγκεν του οίκου Χόχενστάουφεν. Με επίκεντρο τη Φλωρεντία και επέκταση στις άλλες ιταλικές πόλεις-κράτη, μετά και από την εξάλειψη των Χόχενστάουφεν, κατέληξαν οι μεν Γουέλφοι να απηχούν την πολιτική του ανδηγαυικού οίκου και της παπο-τοσκανικής συμμαχίας, οι δε Γιβελίνοι τους νοσταλγούς της Αυτοκρατορίας (Δάντης, Καβαλκάντι κλπ.). Η μεταφορά της παπικής έδρας στην Αβινιόν («Βαβυλώνιος Αιχμαλωσία») και η μετατόπιση του αυτοκρατορικού ενδιαφέροντος από την Ιταλία έθεσε κατ’ ουσίαν τέρμα στην υπόσταση των παρατάξεων αυτών.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΜΕΓΑΣ. (5) Candea V.: ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΡΟΥΜΑΝΙΑΣ, Αθήνα, 1978. (6) Ηροδότου: ΙΣΤΟΡΙΑ, Βιβλ. Α’. (7) Κανελλόπουλος Παν.: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, Γ ιαλλελής, Αθήνα, 1982. (8) Birt Th.: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Ο ΜΕΓΑΣ. (9) Oliver E.J.: GIBBON AND ROME, 1958. (10) Low D.M.: ΕΠΙΤΟΜΗ TOY «THE DECLINE AND FALL» TOY GIBBON, 1960. (11) Αρβανπάκη Γ.: ΑΡΣΑΚΙΔΑΙ ΚΑΙ ΣΑΣΣΑΝΙΔΑΙ, Εγκυκλοπαίδεια των Εθνών, Π. Δρανδάκη, Αθήναι, 1933. (12) Miller W.: ΟΙ ΛΑΤΙΝΟΙ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΗ. ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΦΡΑΓΚΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ. (13) Ανωνύμου: ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟΝ ΤΟΥ ΜΟΡΕΩΣ, Εκάτη. (14) Stenton F.M.: ANGLO-SAXON ENGLAND, 1947 (β’ έκδοση). (15)Powicke M.: THE THIRTEENTH CENTURY, 12161307, Oxford, 1953. (16) Scott sir Walter: Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΗΣ ΙΠΠΟΣΥΝΗΣ, Αγρα, 1986. (17) Σάθας Κωv.: ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΑΙ ΕΝ ΤΗ ΔΥΣΕΙ, Καραβίας, 1986. (18) Χριστοφιλοπούλου Αικ.: ΕΚΛΟΓΗ, ΑΝΑΓΟΡΕΥΣΙΣ ΚΑΙ ΣΤΕΨΙΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΟΣ, Ακαδημία Αθηνών, 1956. (19) Hammer-Purgstall Jos., Freiher von: GESCHICHTE DES OSMANLICHEN REICHES, ανάτυπο, 1963. (20) Αλιγκιέρι Ντάντε: ΘΕΙΑ ΚΩΜΩΔΙΑ. (21) Bouthoul Gaston: ΠΡΑΓΜΑΤΕΙΑ ΠΕΡΙ ΠΟΛΕΜΟΛΟΓΙΑΣ, ΓΕΣ, 1980. (22) Διάφορα λήμματα των εγκυκλοπαιδειών «Ηλιος», «Μεγάλη Ελληνική», «ΠάπυροςLarousse-Britannica»,«Britannica» (multimedia edition ’98).

(1) ΒΙΒΛΟΣ: ΒΑΣΙΛΕΙΩΝ Δ’. (2) Πλεύρης Κ.: ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΦΥΣΕΩΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥΣΚΑΚΙΟΥ, Αθήνα, 1978. (3) Gooch George P.: FREDERICK THE GREAT: THE RULER, THE WRITER, THE MAN, 1974. επανέκδ. 1962. (4) Οργαν. Ευρωπαϊκών Εκδόσεων: ΦΡΕΙΔΕΡΙΚΟΣ Ο

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ ΚΑΝΤΕΡΕΣ Υποστράτηγος ε.α., Καθηγητής ΣΑΝ, ΣΙ

1/j KF/ IAi ΚΗ ΚΡΙΣΕΙΣ ΕΠΙ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΤΟΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ 01 ΤΡΑΓΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΑ ΚΑΤΑΛΥΤΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜ Ο Υ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟ ΔΟ Υ 1919-22 Μ ΠΟ ΡΕΙ ΝΑ ΦΑΝΤΑΖΟΥΝ ΑΠΟΜΑΚΡΑ ΚΑΙ ΞΕΘ Ω ΡΙΑΣΜ ΕΝΑ, ΑΛΛΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ Ε ΙΝ Α Ι ΠΟΛΥ ΚΟΝΤΑ, ΤΟΣΟ ΚΟΝΤΑ ΣΑΝ 0 ΡΟΥΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΝΑ ΣΤΑΜΑΤΗΣΕ ΤΙΣ ΠΡΩΤΕΣ ΕΚΕΙΝΕΣ ΗΜ ΕΡΕΣ ΤΟΥ ΣΕΠΤΕΜ ΒΡΙΟ Υ ΤΟΥ 1922 ΚΑΙ 0 Ε ΛΛΗΝΙΣΜ Ο Σ ΝΑ ΣΥΝΕΧΙΖΕΙ ΤΟΝ ΙΔ ΙΟ ΕΚΕΙΝΟ ΑΓΩΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠ ΙΒ ΙΩ ΣΗ ΤΟΥ ΑΝΤΙΜ ΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΙΔΙΕΣ, Α Ν ΟΧΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΔΥΣΧΕΡΕΙΣ, ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ. ΑΥΤΟ Ε ΙΝ Α Ι ΠΟΥ ΚΑΘΙΣΤΑ ΚΑΙ ΤΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ Β

I

1 ·'

ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ ΟΧΙ Μ Ο ΝΟ ΑΝΑΓΚΑΙΑ, ΑΛΛΑ K A i ΕΠΙΒΕΒΛΗ Μ ΕΝΗ .

εκστρατεία της Ελλάδας στη Μικρά Ασία τον Μάιο του 1919 ήλθε ως αποτέλεσμα του τέλους του Α1ΠΠ, όταν η Ελλάδα βρέθηκε από την πλευρά των νικητριών Δυτικών Δυνάμεων της Συνεννοήσεως (Αντάντ-Entente) και η Τουρκία από την πλευρά των ηττημένων Κεντρικών Δυνάμεων. Η Ελλάδα, μετά την επικράτηση του πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου στη σύγκρουσή του με τον βασι­ λιά Κωνσταντίνο και το τέλος του εθνικού διχασμού (1916-17), συμμετεί­ χε στον Α1ΠΠ με στρατιωτικές δυνάμεις δέκα μεραρχιών (130.000 άνδρες περίπου). Ο πόλεμος τελείωσε με τη συνθηκολόγηση της Γερμανίας στις 11 Νοεμβρίου 1918, αφού προηγουμένως είχαν συνθηκολογήσει οι σύμ­

Η

μαχοί της. Την εποχή εκείνη η άλλοτε κραταιά Οθωμανική Αυτοκρατορία κειτόταν σε ερείπια. Είχε χάσει όλες τις κτήσεις της στη Μέση Ανατολή και τον Περσικό κόλπο. Οι Βρετανοί κατείχαν τη Μεσοποταμία (Ιράκ), τα αραβικά εμιράτα, την Υπεριορδανία (σημερινή Ιορδανία), την Παλαιστίνη και τα Δαρδανέλια και οι Γάλλοι κατείχαν τη Συρία, τον Λίβανο και την Κιλικία. Στα ευρισκόμενα υπό τον έλεγχο του διαλυμένου στρατού της κυβέρνη­ σης της Κωνσταντινούπολης εδάφη επικρατούσε η πλήρης αναρχία. Υπό αυτές τις συνθήκες στις 30 Οκτωβρίου 1918, στον Μούδρο της νήσου Λήμνου, υπεγράφη η ανακωχή με την Τουρκία, από τον Αγγλο ναύ­ αρχο Κάλθορπ ως εκπρόσωπο των Συμμάχων και μία αντιπροσωπεία του σουλτάνου. Με τη συνθηκολόγηση στον Μούδρο η Τουρκία αναγκάστη­ κε να δεχθεί πολύ ταπεινωτικούς όρους, όπως τη διάνοιξη των Στενών, την παράδοση ολόκληρου του τουρκικού στόλου και του μεγαλύτερου μέρους του Τουρκικού Στρατού και τον έλεγχο ζωτικών περιοχών του τουρκικού εδάφους από συμμαχικά στρατεύματα κατά τη βούληση των Συμμάχων. Οι Ιταλοί αποβιβαζόμενοι τον Μάρτιο του 1919 στην έθεσαν υπό την κατοχή τους την περιοχή νότια του Μαιάνδρου ποταμού (απέναντι από τα Δωδεκάνησα, τα οποία είχαν αποσπάσει από την Τουρ­ κία το 1911). Σε εφαρμογή των όρων της συνθηκολόγησης, κατά τη διάρκεια των εργασιών της Συνδιάσκεψης Ειρήνης των Παρισίων και μέσα σε ένα κλί­ μα αντιπαραθέσεων μεταξύ των μεγάλων ευρωπαϊκών νικητριών δυνά­ μεων για τη διανομή των εδαφικών κερδών της νίκης τους και απροθυΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

* ,

^

ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ

Τμήματα της / ΜΠ παρελαύνουν στη Σμύρνη στις 2 Μαϊου 1919.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

μίας των Αγγλο-γάλλων να αναλάβουν επι­ πρόσθετες στρατιωτικές υποχρεώσεις, η Βρετανία με τη σύμφωνη γνώμη της Γαλλίας και των ΗΠΑ (οι Ιταλοί λόγω διαφωνιών είχαν αποχωρήσει πρόσκαιρα από τη Διάσκεψη) ζή­ τησε από την Ελλάδα να θέσει υπό τον έλεγ­ χό της την περιοχή της Σμύρνης στη Μικρά Ασία. Το αίτημα έγινε για να αποφευχθεί η κα­ τάληψη της περιοχής από την Ιταλία, στην ο­ ποία οι Αγγλο-γάλλοι την είχαν προσφέρει ως δέλεαρ για να εισέλθει αυτή στον Α'ΠΠ παρά το πλευρό τους και να προληφθούν οι εκ μέ­ ρους των Τούρκων Βιαιότητες σε Βάρος τού εκεί χριστιανικού πληθυσμού. Ο Βενιζέλος, ο οποίος για να ενισχύσει τη διαπραγματευτική θέση της χώρας στη Διά­ σκεψη της Ειρήνης τον Ιανουάριο του 1919 είχε στείλει δυνάμεις δύο μεραρχιών περίπου στην Ουκρανία για να Βοηθήσουν μαζί με άλ­ λες συμμαχικές δυνάμεις τους Ρώσους στην αντίστασή τους κατά της επικράτησης των Μπολσεβίκων, ασμένως δέχθηκε το αίτημα για τον έλεγχο της περιοχής της Σμύρνης. Στις 2 Μαϊου 1919 τα πρώτα ελληνικά στρα­ τεύματα αποβιβάστηκαν στη Σμύρνη γενόμενα δεκτά με άκρατο ενθουσιασμό από τον Ελληνισμό της Ιωνίας. Ετσι άρχισε η ελληνική εκστρατεία στη Μικρά Ασία, η οποία συνιστούσε και τον τρίτο ελληνο-τουρκικό πόλε­ μο μέσα σε μία εικοσαετία περίπου (από το 1897).

ΕΠΙΒΟΛΗ ΤΗΣ ΤΑΞΗΣΣΥΝΘΗΚΗ ΤΩΝ ΣΕΒΡΩΝ Τα ελληνικά τμήματα ενισχυόμενα στα­ διακά και χωρίς να αποφύγουν ορισμένες αδι­ καιολόγητες βιαιότητες σε Βάρος του τουρ­ κικού πληθυσμού, διέλυσαν τις διάσπαρτες ομάδες των Τούρκων ενόπλων ατάκτων και ε­ πέβαλαν την τάξη. Μέχρι την άνοιξη του 1920 ο έλεγχος των ελληνικών δυνάμεων επεκτάθηκε σε μία ευρεία περιοχή μέχρι τη γραμμή των πόλεων Κυδωνιές (Αϊβαλή)- Σάρδεις (δυ­ τικά του Σαλιχλί) - Αϊδίνιο. Την ίδια περίοδο όμως σημειώνονταν σο­ βαρές εξελίξεις στην τουρκική πλευρά. Από το καλοκαίρι του 1919 ο συνταγματάρχης Μουσταφά Κεμάλ, ένας φανατικός εθνικιστής, φιλόδοξος, ατίθασος και με πολλά ηγε­ τικά προσόντα Τούρκος αξιωματικός, ο οποί­ ος είχε διακριθεί στις κατά των Συμμάχων ε­ πιχειρήσεις, δεν δέχθηκε τους όρους της συνθηκολόγησης της χώρας του, αμφισβήτη­ σε την εξουσία της τουρκικής κυβέρνησης στην Κωνσταντινούπολη και άρχισε να συ­ γκροτεί δικό του στρατό στα ανατολικά τμή­ ματα της Τουρκίας. Με την προσχώρηση με­ γάλου αριθμού αξιωματικών και στρατιωτών του Τουρκικού Στρατού, την κατάταξη εθε­ λοντών και τη διαρπαγή πολεμικού υλικού από τους χώρους που φρουρούσαν συμμαχικά τμήματα, το κίνημα του Κεμάλ α­ πέκτησε ισχύ ικανή να υποκαταστήσει την Ιο νγ κ ο υ λ ν τβ κ

,

Γ; ^ “· ^ » « « * Ι ^ Ο Υ Π Ο Λ Η ™ « .« 5 * ^ · .»WHS«** . ^

_______ L : Ο

'

**

"

μ

, ο

,

· Μηορτί»

;

*“Φ

β

«jÄmAaMip I * wm

ä tt

ΆΓΚΥΡΑ

■

,ΤΛ|

Π<

* ΚιρΙκολε

Mon·,:

(ftovom sytiajsex«»!*

j f “V

Mwt . Α κοεχίρ

Αχσαράι <

· KOVLVXOVi Σ « * ί* -

iK0VJ°

At

- Λ * Μ Λ Mavußyxär * ~

|

Κορσηινάρ

XewtM

AAävuc^^O Κόλπ ος τής A r r ö / U w

m

A'saji

im

r—

^ ^ K L jÄ Ä j

α κ ρ ω τ ή ρ ιο

ΑΝΕΜΟΥΡΙΟ

φ ^ ------ -Ζώνη Σμ ύρνη ς παραχωρηθείοα σε ελληνικό έλεγχο ------ Ελληνική γραμμή τον Ιούλιο 1920 ............ ... Ελληνική γραμμή στις 10 Ιουλίου 1921

ΚΥΠΡΟΕί

----►

Επιχείρηση για κατάληψη της Αγκυρας 1-29 Αυγούστου 1921

3ΖΖΖ

Ελληνο το υρκικό μέτωπο από Σεπτέμβριο 1921 μέχρι 13 Αυγούσ του 19!

----►

Κύρια επιθετική προσπάθεια Τούρκων -13 Αυγούστου 1922

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Mtft Χοοά* Ν

Mno?

OukM

τουρκική κυβέρνηση. Ο Κεμάλ όρισε ως πρω­ τεύουσα της χώρας την Αγκυρα, όπου συνέ­ στησε και εγκατέστησε Εθνοσυνέλευση. Ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Ελευθέ­ ριος Βενιζέλος από το Παρίσι, όπου συμμε­ τείχε στις εργασίες της Συνδιάσκεψης Ειρή­ νης, έχοντας τη συγκατάθεση (αν όχι την πα­ ρότρυνση) των Αγγλων, τα στρατεύματα των οποίων στα Δαρδανέλια δέχονταν επιθέσεις από ατάκτους Τούρκους, προκειμένου να ενισχύσει τη διαπραγματευτική θέση της χώ­ ρας, στο τέλος Μαϊου του 1920 έδωσε εντολή στον Ελληνα αρχιστράτηγο στη Μικρά Ασία, Λεωνίδα Παρασκευόπουλο, να επεκτείνει την ελληνική κυριαρχία μέχρι τη γραμμή ΟυσάκΜπαλί Κεσέρ (βορειοανατολικά του Αϊβαλή) και εάν ήταν δυνατόν στην Προύσα. Οι ελλη­ νικές δυνάμεις, οι οποίες στο μεταξύ είχαν ενισχυθεί σημαντικά, συγκροτήθηκαν σε δύο Σώματα Στρατού (ΣΣ), το ΣΣ Σμύρνης (αργό­ τερα μετονομασθέν σε Γ 1ΣΣ) και το Α1ΣΣ. Σε αυτά-προστέθηκε και μία ταξιαρχία, η οποία στις 14 Ιουνίου διά των Στενών αποβιβάστηκε στην Πάνορμο και ενήργησε προς την Πρού­ σα. Τα ελληνικά τμήματα άρχισαν την προέ­ λαση στις 10 Ιουνίου 1920 και αφού συνέτριψαν τις αντιστάσεις των 60.000 περίπου τουρ­ κικών δυνάμεων, εκ των οποίων το ένα τρίτο περίπου ήταν άτακτοι, μέχρι το τέλος του μή­ να πέτυχαν όλους τους αντικειμενικούς τους σκοπούς. Την ίδια περίοδο η Μεραρχία Μα­ γνησίας αποβιβάστηκε και έθεσε υπό τον έ­ λεγχό της την περιοχή της Νικομήδειας, ενώ άλλες ελληνικές δυνάμεις κατόπιν αδείας των Συμμάχων κατέλαβαν την ανατολική Θράκη μέχρι την οροσειρά της Τσατάλτζας. Υπό αυτές τις συνθήκες στο πλαίσιο της Συνδιάσκεψης της Ειρήνης, στις 10 Αυγούστου 1920, υπογραφόταν η Συνθήκη των Σε­ βρών (προάστιο των Παρισίων), με την οποία δικαιώνονταν οι αγώνες της Ελλάδας και οι ε­ πιδέξιοι διπλωματικοί χειρισμοί του Ελληνα πρωθυπουργού, ο οποίος και την υπέγραψε. Με τη Συνθήκη των Σεβρών η Ελλάδα προσαρτούσε ολόκληρη σχεδόν την ανατολική Θράκη (μέχρι απόσταση 30 χλμ. από την Κων­ σταντινούπολη) και τα νησιά Ιμβρο και Τένε­ δο, ενώ μία ευρεία περιοχή γύρω από τη Σμύρνη παρέμενε υπό την επικυριαρχία της Τουρκίας αλλά τέθηκε υπό την κυριαρχία της Ελλάδας μέχρι να αποφασιστεί η τελική τύχη της με δημοψήφισμα των κατοίκων της το ο­ ποίο θα διεξαγόταν μετά την παρέλευση πέ­ ντε χρόνων. Ετσι δημιουργείτο η Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών και ο Ελληνισμός προσέγγιζε την πραγμάτωση της Μεγάλης Ιδέας. Για πρώτη φορά από την επο­ χή των Παλαιολόγων το ελληνικό κράτος ε­ κτεινόταν στην απέναντι πλευρά του Αιγαίου.

ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΔΙΛΗΜΜΑ ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Τα μεγάλα επιτεύγματα όμως έχουν αξία όταν κατοχυρώνονται και εξασφαλίζονται, κάτι το οποίο δεν είναι καθόλου εύκολο, ι­ δίως όταν η ευφορία που προκαλούν οι επιτυ­ χίες πάρει τη θέση της σωφροσύνης και του

ρεαλισμού. Αυτή η αδυναμία αποδείχθηκε γρήγορα μετά τους ανά το Πανελλήνιο πανη­ γυρισμούς για τη δικαίωση των αγώνων και την πραγμάτωση των ονείρων του με τη δημι­ ουργία της Μεγάλης Ελλάδας. Οι πανηγυρι­ σμοί όχι μόνο δεν συνέβαλλαν, αλλά απέτρε­ παν τη συνειδητοποίηση των δύσκολων αντι­ κειμενικών συνθηκών που διαμορφώνονταν στο περιβάλλον της χώρας και ταυτόχρονα ο­ δηγούσαν σε αλόγιστες και επιζήμιες αποφά­ σεις και ενέργειες. Ο Κεμάλ παρά τις στρατιωτικές ήττες που υπέστη τον Ιούνιο δεν δέχθηκε τους ό­ ρους της Συνθήκης των Σεβρών και συνέχισε να ισχυροποιεί τόσο την εξουσία, όσο και τις δυνάμεις του. Η Γαλλία και η Ιταλία, οι οποίες δεν επιθυμούσαν τη διά της Ελλάδας ισχυρο­ ποίηση της βρετανικής επιρροής στην περιο­ χή, ήταν αντίθετες με την επέκταση της ελ­ ληνικής κυριαρχίας στη Μικρά Ασία. Η Βρετα­ νία, η οποία ευνοούσε την εφαρμογή των ό­ ρων της Συνθήκης, ούτε διαθέσιμες δυνά­ μεις είχε, ούτε και διάθεση να ενισχύσει πρα­ κτικά την Ελλάδα. Υπό αυτές τις συνθήκες η καθημαγμένη από τους πολυετείς αγώνες Ελλάδα έπρεπε να βρει τον τρόπο και τη δυνατότητα να κα­ τοχυρώσει τις επιτυχίες της και οπωσδήποτε να περισώσει τον Ελληνισμό της Ανατολής. Και το μεγάλο δίλημμα που ετίθετο στη χώρα ήταν εάν αυτό θα έπρεπε να γίνει με τη συνέ­ χιση του πολέμου για τη συντριβή της ανταρ­ σίας του Κεμάλ ή με τη σύμπτυξη των δυνά­ μεων και την επιδίωξη συμβιβαστικής λύσης μέσα στα πλαίσια της Συνθήκης των Σεβρών. Με αυτό το βασικό ερώτημα την 1η Νοεμβρί­ ου 1920 έγιναν στην Ελλάδα βουλευτικές ε­ κλογές, στις οποίες το Κόμμα των Φιλελευθέ­ ρων υπέστη συντριβή και ο ίδιος ο Βενιζέλος δεν εξελέγη ούτε βουλευτής. Η νέα κυβέρνηση της χώρας υπό τον Δημήτριο Ράλλη και με υπουργό Στρατιωτικών τον Δημήτριο Γούναρη, όπως είχε υποσχεθεί προεκλογικά, διενήργησε δημοψήφισμα για την επάνοδο του βασιλιά Κωνσταντίνου, ο ο­ ποίος και επανήλθε στις 6 Δεκεμβρίου 1920. Η επάνοδος του βασιλιά δυσαρέστησε τους πρώην συμμάχους της Ελλάδας, οι οποίοι ζη­ τούσαν αφορμή για να μην εκπληρώσουν τις προς αυτήν υποχρεώσεις τους, με συνέπεια να αποδυναμωθεί η θέση της χώρας στο διε­ θνές περιβάλλον, ενώ η συνοχή του στρατεύ­ ματος διαταρασσόταν με την επαναφορά με­ γάλου αριθμού βασιλοφρόνων αξιωματικών (των αποτάκτων του 1917) και τη δυσαρέ­ σκεια των βενιζελικών αξιωματικών ("αμυνιτών" του 1916), οι οποίοι άρχισαν να μηχανορ­ ραφούν και να καταφέρονται κατά της κυ­ βέρνησης και του βασιλιά. Αρχιστράτηγος της Στρατιάς Μικράς Ασίας ορίστηκε ο αντι­ στράτηγος Αναστάσιος Παπούλας, ο οποίος (αν και καλός αξιωματικός) βρισκόταν για χρόνια εκτός στρατεύματος. Τον Δεκέμβριο του 1920 η Στρατιά με μια δύναμη ενισχυμένης μεραρχίας του Γ ΣΣ διενήργησε επιθετική αναγνώριση στην περιοχή του Εσκή Σεχήρ για να διαπιστώσει την εκεί δύναμη και ισχύ των Τούρκων. Ετσι διαπιστώ­ θηκε ότι ο Κεμάλ είχε αυξήσει σημαντικά την

ισχύ του. Ομως η υποχώρηση της μεραρχίας άφησε στους Τούρκους την εντύπωση μιας εύκολης νίκης. Ετσι τουλάχιστον εξέλαβαν την υποχώρηση και παρουσίασαν την επιχεί­ ρηση στο εσωτερικό και το εξωτερικό. Τον Φεβρουάριο του 1921 συγκλήθηκε στο Λονδίνο συμμαχική διάσκεψη στην οποία συμμετείχαν η Ελλάδα και δύο τουρκικές α­ ντιπροσωπείες (μία της ουσιαστικά σκιώδους κυβέρνησης της Κωνσταντινούπολης και μία του Κεμάλ από την Αγκυρα). Η αδιαλλαξία των Τούρκων οδήγησε τη διάσκεψη σε ναυά­ γιο. Η ελληνική κυβέρνηση (τον Ιανουάριο την πρωθυπουργία ανέλαβε ο Καλογερόπουλος) για να ενισχύσει τη θέση της στις δια­ πραγματεύσεις και έχοντας τη διαβεβαίωση της στρατιωτικής ηγεσίας ότι μία νίκη επί των Τούρκων ήταν δυνατή, διέταξε την ανάληψη επιθετικών επιχειρήσεων για την κατάληψη των πόλεων Εσκή Σεχήρ (Δορύλαιο) και Αφιόν Καραχισάρ. Η Στρατιά διέθετε το Γ'ΣΣ στην περιοχή

Λαϊκή αψίσα του 1920 με τα εδαφικά οφέλη της Ελλάδας μετά τις συνθήκες Νεϊγύ και Σεβρών. Το όραμα της Μεγάλης Ιδέας έφθανε στην υλοποίησή του.

της Προύσας με τρεις μεραρχίες και το Α' ΣΣ στην περιοχή του Ουσάκ με άλλες τρεις με­ ραρχίες. Οι Τούρκοι διέθεταν τον όγκο των δυνάμεών τους στις διαβάσεις ΒΔ του Εσκή Σεχήρ και κάλυπταν το Αφιόν Καραχισάρ με ελαφρές δυνάμεις. Οι επιχειρήσεις άρχισαν στις 10 Μαρτίου 1921 με μετωπικές επιθέσεις του Γ' ΣΣ κατά του Εσκή Σεχήρ και του Α1ΣΣ κατά του Αφιόν Καραχισάρ. Το Α'ΣΣ καλύπτο­ ντας το αριστερό του πλευρό με ισχυρές δυ­ νάμεις κατέλαβε χωρίς δυσκολία το Αφιόν Καραχισάρ και μέχρι τις 20 Μαρτίου προώθη­ σε τις δυνάμεις του 50 χλμ. ανατολικά αυτού. Το Γ' ΣΣ επιτέθηκε κατά των τουρκικών θέσε­ ων στις 13 Μαρτίου, αλλά παρά τον πενθήμε­ ρο σκληρό αγώνα και τις μεγάλες απώλειες ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

(4.300 αξιωματικοί και οπλίτες νεκροί και τραυματίες) δεν πέτυχε να καταβάλει την ε­ χθρική αντίσταση (μέχρι και το τάγμα της φρουράς της Εθνοσυνέλευσης από την Αγκυ­ ρα έστειλε εκεί ο Κεμάλ), με συνέπεια στις 18 Μαρτίου να διαταχθεί να διακόψει τον αγώνα και να επανέλθει στην αρχική του θέση ανα­ τολικά της Προύσας. Με την αποχώρηση του Γ 1ΣΣ οι Τούρκοι έστρεψαν τον όγκο των δυνάμεών τους κατά του αριστερού πλευρού του Α1ΣΣ, το οποίο απέφυγε την κύκλωση και την καταστροφή χάρη στην πρόβλεψη να κα­ λυφθεί από Βορρά, τις επικές μάχες που έδω­ σαν τα ελληνικά τμήματα και την έγκαιρη σύ­ μπτυξη των δυνάμεών του στο Ουσάκ. Η πλήρης αποτυχία της ελληνικής επίθε­ σης κατέδειξε ότι οι στρατιωτικές δυνάμεις του Κεμάλ είχαν συγκροτηθεί σε κανονικό τακτικό στρατό και δεν ήταν εύκολη η κατα­ στροφή τους. Το νέο αυτό στοιχείο έφερε το αντίθετο από το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα στη διάσκεψη του Λονδίνου, όπου οι Τούρκοι άρχισαν να απαιτούν την πλήρη αποχώρηση των ελληνικών δυνάμεων από τη Μικρά Ασία.

ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ (ΙΟΥΝΙΟΣ-ΙΟΥΛΙΟΣ 1921)

50 «ββ

Η ελληνική κυβέρνηση (τον Μάρτιο πρω­ θυπουργός έγινε ο Δ. Γούναρης, με υπουργό των Στρατιωτικών τον Ν. Θεοτόκη) δεν ήταν δυνατόν ούτε να συζητήσει την τουρκική α­ παίτηση για εκκένωση της Μικράς Ασίας. Του­ ναντίον με τη σύμφωνη γνώμη της στρατιωτι­ κής ηγεσίας αποφάσισε να δώσει στρατιωτική λύση στο πρόβλημα με την επανάληψη των ε­ πιθετικών επιχειρήσεων και την καταστροφή των τουρκικών δυνάμεων. Η Στρατιά ενισχύθηκε με τρεις ακόμα μεραρχίες και προσωπικό (επιστρατεύθηκαν πέντε κλάσεις εφέδρων) και εφοδιάσθηκε με πολεμικό υλικό. Διέθετε τρία στρατηγεία ΣΣ, 11 μεραρχίες και μία ταξιαρχία ιππικού (1.500 ιππείς) συνολι­ κής δύναμης 111.000 ανδρών, με 344 πυροβό­ λα, 700 πολυβόλα, 850 οχήματα και 63.000 ζώα για μεταφορές, καθώς και τρεις μοίρες και ένα ναυτικό σμήνος αεροπλάνων. Οι τουρκικές δυνάμεις ενισχύθηκαν με τμήματα τα οποία κατέφθαναν από τον Καύ­ κασο, τη Μεσοποταμία, την Κιλικία και άλλες περιοχές και ήταν οργανωμένες σε 11 μεραρ­ χίες πεζικού και 3 ιππικού, συνολικής δύνα­ μης 80.000 ανδρών του πεζικού και 7.500 ιπ­ πείς, 9.000 περίπου ατάκτους ιππείς (ονομα­ ζόμενους Τσέτες), 140 πυροβόλα και 300 πο­ λυβόλα. Οι Τούρκοι κατείχαν την ορεινή, δια­ κεκομμένη και δυσπρόσιτη αμυντική τοποθε­ σία Εσκή ΣεχήρΚιουτάχεια-Αφιόν Καραχισάρ, την οποία είχαν οργανώσει με α­ μυντικά έργα εκστρατείας και η οποία εξυπη­ ρετείτο από οδική αρτηρία και σιδηροδρομι­ κή γραμμή. Το σχέδιο της Στρατιάς προέβλεπε μετω­ πική επίθεση στην περιοχή της Κιουτάχειας με την IX Μεραρχία και τα Α' και Β' ΣΣ (των δύο μεραρχιών το καθένα) για τη συγκράτη­ ση των εκεί εγκατεστημένων εχθρικών δυνά­ μεων και διπλή υπερκέραση της αμυντικής

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

τοποθεσίας από Βορρά και Νότο. Από Βορρά (περιοχή Προύσας), θα επιτίθεντο το Γ' ΣΣ προς το Εσκή Σεχήρ (κύριο κέντρο ανεφοδια­ σμού των Τούρκων) και το Βόρειο Συγκρότη­ μα Μεραρχιών (δύο μεραρχίες) προς τα βορείως αυτού υψώματα. Το Νότιο Συγκρότημα Μεραρχιών (δύο μεραρχίες) και η Ταξιαρχία Ιππικού θα επιτίθεντο από την περιοχή του Ουσάκ προς το Αφιόν Καραχισάρ και στη συ­ νέχεια θα εκινούντο προς Βορρά για την απο­ κοπή της υποχώρησης του εχθρού προς τα α­ νατολικά. Η επίθεση άρχισε στις 27 Ιουνίου 1921 και τα ελληνικά τμήματα μετά από σκληρότατο αγώνα σημείωσαν μεγάλες επιτυχίες. Το ΝΣΜ κατέλαβε το Αφιόν Καραχισάρ στις 30 Ιουνίου και κινήθηκε προς Βορρά. Το Α' ΣΣ στις 2 Ιου­ λίου διέσπασε την αμυντική τοποθεσία του ε­ χθρού και το Γ' ΣΣ με τη σύμπραξη της IX Με­ ραρχίας κατέλαβε την Κιουτάχεια στις 4 Ιου­ λίου και το Εσκή Σεχήρ στις 6 Ιουλίου. Το Β 1 ΣΣ δεν πέτυχε να ανατρέψει τις εχθρικές α­ ντιστάσεις, αλλά συγκρότησε τις εχθρικές α­ ντεπιθέσεις. Η Στρατιά δεν εκμεταλλεύθηκε τις επιτυχίες αυτές και δεν προώθησε έγκαι­ ρα και ταχέως τις δυνάμεις, με συνέπεια αυ­ τές να απολέσουν την επαφή με τον εχθρό. Η τουρκική ηγεσία, αφού απέφυγε την αποκο­ πή των δυνάμεων με τη σύμπτυξη αυτών από την περιοχή της Κιουτάχειας και νοτίως αυ­ τής, οργάνωσε νέα αμυντική γραμμή δυτικά και νότια του Εσκή Σεχήρ και στις 8 Ιουλίου ε­ ξαπέλυσε σφοδρότατη μαζική αντεπίθεση με σκοπό τον εγκλωβισμό και τη συντριβή των ελληνικών δυνάμεων. Οι ελληνικές μεραρ­ χίες με δική τους πρωτοβουλία, μεμονωμένα και χωρίς κανέναν σχεδόν συντονισμό από τα προϊστάμενα κλιμάκια αντέδρασαν ταχέως και απέκρουσαν επιτυχώς τις επιθέσεις των Τούρκων, οι οποίοι υπέστησαν σοβαρές απώ­ λειες. Η διοίκηση της Στρατιάς από την Κιουτάχεια, 100 χλμ. πίσω από το μέτωπο, πιστεύ­ οντας ότι οι τουρκικές δυνάμεις μετά την ε­ γκατάλειψη της Κιουτάχειας υποχωρούσαν ατάκτως, μόνο μετά την απόκρουσή της πληροφορήθηκε για την τουρκική αντεπίθεση με την οποία θα μπορούσε να καταστραφεί ολό­ κληρη η ελληνική δύναμη. Τις πρώτες πρωινές ώρες της 9ης Ιουλίου η Στρατιά διέτασσε απηνή καταδίωξη του ηττηθέντος εχθρού, αλλά ήταν πλέον αργά α­ φού οι Τούρκοι είχαν διακόψει την επαφή και τα ημιδιαλυμένα και αποδεκατισμένα τμήμα­ τά τους συμπτύσσονταν ανενόχλητα σε βά­ θος 300 χλμ. για να οργανώσουν την άμυνα της Αγκυρας. Ετσι παρά τον ηρωισμό, την α­ ποφασιστικότητα και την ορμητικότητα των Ελλήνων μαχητών και τις πρωτοβουλίες των διοικητών των τμημάτων που οδήγησαν στην περιφανή νίκη κατά τον δεκαήμερο σκληρό­ τατο αγώνα και σε 4.500 περίπου νεκρούς και τραυματίες, οι τουρκικές δυνάμεις απέφυγαν την καταστροφή και το μικρασιατικό πρόβλη­ μα παρέμεινε άλυτο.

ΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΑΓΚΥΡΑΣ Η νέα κατάσταση, αν και ενθαρρυντική

για την Ελλάδα, δεν ήταν καθόλου ευχάρι­ στη. Η ελληνική ηγεσία βρισκόταν και πάλι προ του μεγάλου διλήμματος να συνεχίσει τις επιθετικές επιχειρήσεις για την καταστροφή του Τουρκικού Στρατού και τον εξαναγκασμό του Κεμάλ στην αποδοχή της Συνθήκης των Σεβρών ή να διατηρήσει τα κατεχόμενα εδά­ φη και να επιδιώξει συμβιβαστική πολιτική λύση του ζητήματος, η οποία δεν φαινόταν πιθανή. Στις 15 Ιουλίου 1921 συγκλήθηκε στην Κιουτάχεια υπό την προεδρία του βασιλιά Κων­ σταντίνου πολεμικό συμβούλιο, στο οποίο ο αρχιστράτηγος Παπούλας, παρά την αντίθε­ τη άποψη πολλών ανωτάτων αξιωματικών, διαβεβαίωσε τον βασιλιά και την κυβέρνηση ότι η Στρατιά θα μπορούσε σε σύντομο χρό­ νο να αναλάβει επιθετικές επιχειρήσεις με την προϋπόθεση ότι θα ενισχυόταν σε ιππι­ κό, μεταφορικά και εφόδια. Ετσι παρά τη δει­ νή οικονομική κατάσταση στην οποία βρισκό­ ταν η χώρα, την απουσία οποιοσδήποτε βοή­ θειας από το εξωτερικό και την εκτίμηση ότι τα μεταφορικά μέσα της Στρατιάς επαρκούσαν για την υποστήριξη των επιχειρήσεων μέ­ χρι τον Σαγγάριο, αποφασίστηκε η συνέχιση των επιθετικών επιχειρήσεων με σκοπό την εκμηδένιση της πολεμικής ισχύος των Τούρ­ κων με την κατάληψη της Αγκυρας και την καταστροφή τής εκεί τουρκικής βάσης ανε­ φοδιασμού. Αφηνόταν όμως ανοικτό το ενδε­ χόμενο της διακοπής των επιχειρήσεων εάν μέχρι τον Σαγγάριο η Στρατιά δεν συναντού­ σε και δεν κατέστρεφε τις εχθρικές δυνάμεις και οι συνθήκες (σιδηροδρομική γραμμή και μεταφορικά) δεν επέτρεπαν την κατάληψη της Αγκυρας, οπότε η Στρατιά θα επανερχό­ ταν στη γραμμή Εσκή Σεχήρ- Αφιόν Καραχι­ σάρ καταστρέφοντας τη σιδηροδρομική γραμμή ώστε ο εχθρός να μη μπορεί να επανέλθει και να απειλήσει τις ελληνικές γραμ­ μές για μακρό χρόνο. Η Στρατιά, χωρίς να λάβει τις ενισχύσεις που ζήτησε για την ανάληψη της επιχείρη­ σης, διέθετε γι' αυτήν εννέα μεραρχίες πεζι­ κού (ανά τρεις σε κάθε ΣΣ) και τη μεραρχία ιππικού, συνολικής δύναμης 124.000 ανδρών περίπου (750 ιππείς) με 684 πολυβόλα, 296 πυ­ ροβόλα, 840 οχήματα και 18 αεροπλάνα. Δύο άλλες μεραρχίες και οι δυνάμεις των κατά τό­ πους στρατιωτικών διοικήσεων θα κάλυπταν τα μετόπισθεν και τα πλευρά της. Το σχέδιο προέβλεπε μετωπική επίθεση με δύναμη με­ ραρχίας από τα δυτικά προς την Αγκυρα και ευρύ υπερκερωτικό ελιγμό με τα τρία ΣΣ, τα οποία διερχόμενα διά του στενού διαδρόμου μεταξύ του παραποτάμου του Σαγγαρίου Κατραντζί Ντερέ και των βορείων παρυφών της Αλμυράς λίμνης θα κύκλωναν τους αμυνόμε­ νους από τον νότο και τα νοτιοανατολικά. Η τουρκική δύναμη αφού ενισχύθηκε με προσωπικό, ακόμη και διά βιαίας στρατολο­ γίας, ανερχόταν σε 96.000 άνδρες (6.000 ιπ­ πείς) με 515 πολυβόλα και 167 πυροβόλα, εκ των οποίων τα 70 ήταν εκσυγχρονισμένα και υπέρτερα των ελληνικών. Μεγάλο μέρος του υλικού είχε δοθεί στους Τούρκους από τους Γάλλους και τους Ιταλούς. Οι Τούρκοι είχαν οργανώσει διαδοχικές γραμμές άμυνας στην

Λαϊκή λιθογραφία που απεικονίζει τη μάχη του Σαγγαρίου τον Αύγουστο του 1921.

ΒΚ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (021

Η ΠΟΛΤΝΕΚΡΟΣ ΜΑΧΗ ΠΡΟ ΤΗΙ ΑΓΚΤΡΑΣ Β Κ Α Τ Α ΪΜ Π Β ΪΙΣ TflN ΤΟΥΡΚΟΝ ΠΑΡΑ Τ Α Σ Π ΗΓΑΪ ΤΟΥ ΪΑΓΓΑΡ)0¥

ορεινή και φύσει ισχυρή τοποθεσία δυτικά και ΝΔ της Αγκυρας (σε απόσταση 60-80 χλμ. από την πόλη). Η Στρατιά άρχισε την προέλαση την 1η Αυγούστου και αντιμετωπίζοντας ελαφρά τουρκικά τμήματα κάλυψης μετά από εξα­ ντλητικές πορείες εννέα ημερών προώθησε τις δυνάμεις της σύμφωνα με το σχέδιο. Η τουρκική ηγεσία διαπιστώνοντας την κίνηση του όγκου των ελληνικών δυνάμεων νότια της αμυντικής τοποθεσίας, ενίσχυσε αυτή με την μεταφορά δυνάμεων από τον δυτικό το­ μέα. Στις 10 Αυγούστου οι ελληνικές δυνά­ μεις επιτέθηκαν κατά των τουρκικών θέσεων. Επί 18 ημέρες τα ελληνικά τμήματα, με σημα­ ντικούς περιορισμούς στον ανεφοδιασμό τους ακόμη και με πυρομαχικά, αγωνιζόμενα με πείσμα και αξιοθαύμαστο ηρωισμό και πα­ ρά τη λυσσώδη αντίσταση των αμυνομένων, κατελάμβαναν τη μία μετά την άλλη τις ε­ χθρικές θέσεις και αντιμετώπιζαν με επιτυ­ χία τις αντεπιθέσεις. Ο αιφνιδιασμός όμως και η υπερκέραση της αμυντικής τοποθεσίας από τα ανατολικά είχαν αποτύχει, ενώ το ευ­ ρύ μέτωπο αυτής σε συνδυασμό με τις περιο­ ρισμένες ελληνικές δυνάμεις, το σύνολο των οποίων από τις πρώτες ημέρες είχε εμπλακεί στον σκληρό αγώνα, δεν επέτρεψε την τήρη­ ση εφεδρειών για την εκμετάλλευση σημα­ ντικών επιτυχιών, με την οποία θα καταφερόταν το καίριο πλήγμα κατά του εχθρού. Η εξάντληση των δυνατοτήτων της Στρα­ τιάς χωρίς να επιτευχθεί ο αντικειμενικός της σκοπός, μετά από σύμφωνη γνώμη της κυβέρνησης, την οδήγησε στις 29 Αυγούστου στην απόφαση να διακόψει τον αγώνα και από τις 4 Σεπτεμβρίου να αρχίσει τη σύμπτυξη προς τα δυτικά. Οι ελληνικές δυνάμεις αφού ενισχύθηκαν και με την ανεξάρτητη Μεραρ­ χία Θράκης, αντιμετώπισαν τις επιθέσεις του

του στρατού του, εξερχόταν και επίσημα από την απομόνωση και αναγνωριζόταν διεθνώς. Η Ελλάδα εγκαταλελειμμένη από τους πάντες και αντιμε­ τωπίζοντας αυτή τη δύσκολη κατάσταση προσπάθησε να δώ­ σει λύση στο πρόβλημα και να ε­ ξασφαλίσει την ομαλή αποχώ­ ρηση του Στρατού από τη Μικρά Ασία και τον εκεί ελληνικό πλη­ θυσμό διά της πολιτικο-διπλωματικής οδού. Η αδιαφορία ό­ μως των πρώην μεγάλων συμμά­ χων και η αδιαλλαξία του Κεμάλ, ο οποίος αρνήθηκε και τη σύνα­ ψη ανακωχής, οδήγησαν τις προσπάθειες αυτές σε πλήρη α­ ποτυχία και αδιέξοδο το οποίο O t LA QUERRE G RECO TU RQ U I OE »921 αντί να οδηγήσει στη συσπείρω­ COMBAT TERRIBLE DEVANT ANGUIRA ση και στη χαλύβδωση του εσω­ REFA1TE DCS TIIBCS PßtS DES S O U R C E DU FLEÜVE SANOARIO τερικού μετώπου προκαλούσε τη διάσπαση και την αποδυνάμωση αυτού. Οι τουρκικού ιππικού και κατέστρεψαν τη σιδη­ Ελληνες πολιτικοί και στρατιωτικοί αναλώνο­ ροδρομική γραμμή, κινήθηκαν με πλήρη τάξη νταν σε αντεγκλίσεις, υβρεολόγια, κυβερνη­ προς τα πίσω και εγκαταστάθηκαν αμυντικά τικούς ανασχηματισμούς, αναθεωρήσεις του στην τοποθεσία ανατολικά του Εσκή Σεχήρσυντάγματος, αλλαγές πρωθυπουργών και Αφιόν Καραχισάρ. Η Στρατιά επανήλθε εκεί συνωμοτικές και άλλες διχαστικές ενέργειες. όπου βρισκόταν πριν από 40 ημέρες, αλλά με Τον Μάιο του 1922 πρωθυπουργός έγινε μεγάλες απώλειες (3.800 περίπου νεκρούς, ο Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης και τον παραιτη18.150 τραυματίες και 350 αγνοούμενους) και θέντα αρχιστράτηγο Παπούλα αντικατέστη­ έχοντας υποστεί μία μεγάλη ήττα. σε ο αντιστράτηγος Γεώργιος Χατζανέστης. Ο νέος αρχιστράτηγος αφού επισκέφθηκε όλο το μέτωπο, υπέβαλε στην κυβέρνηση έκ­ θεση με την οποία τη διαβεβαίωνε ότι το ηθι­ Η αποτυχία της επιχείρησης κατά της Α­ γκυρας δεν μπορούσε παρά να έχει πολύ δυ­ κό του στρατεύματος ήταν καλό και ότι το μέτωπο δεν κινδύνευε από τις τουρκικές δυ­ σμενείς επιπτώσεις στην ελληνική πλευρά, νάμεις, οι οποίες είχαν χαμηλό ηθικό και δεν σε όλους τους τομείς. Στον οικονομικό τομέα η Ελλάδα ήταν σχεδόν κατεστραμμένη και η ήταν ικανές να αναλάβουν σοβαρή επιθετική κυβέρνηση μόνο με τη διχοτόμηση του εθνι­ ενέργεια. Παρόλα αυτά ο νέος διοικητής της κού νομίσματος πέτυχε να προλάβει την πλή­ Στρατιάς μελετούσε την σύμπτυξη του μετώ­ ρη οικονομική κατάρρευση και να ανακουφί­ που δυτικότερα, σε προσφορότερη γραμμή, χωρίς όμως και να πάρει τέτοια απόφαση. σει κάπως τον δεινοπαθούντα Ελληνικό Στρατό - πληρωμή πολύμηνων καθυστερημέ­ Με την απόγνωση που προκαλούσε το α­ νων μισθών, βελτίωση του συσσιτίου, το ο­ διέξοδο, μετά και από τις ενθαρρυντικές δια­ ποίο έφθασε να αποτελείται μόνο από ψωμί, βεβαιώσεις του αρχιστρατήγου, η ελληνική κυβέρνηση παράλληλα με διάφορες διεργα­ ελιές και ρέγκες, και άλλα. Η απογοήτευση, οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης του λαού και ι­ σίες για την αυτονόμηση της περιοχής της δίως του στρατεύματος, η διά πλαγίων μέσων Σμύρνης, αποφάσισε την κατάληψη της Κων­ αποφυγή της αποστολής σημαντικού αριθ­ σταντινούπολης προκειμένου να αναγκάσει μού ανδρών στο μέτωπο, είχαν άμεση επί­ τις μεγάλες δυνάμεις να δείξουν έμπρακτο πτωση στο ηθικό του προσωπικού, ένα μέρος ενδιαφέρον για το πρόβλημά της και τον Κε­ του οποίου δεν επέστρεφε στις μονάδες του μάλ να δεχθεί διαπραγματεύσεις. Ενισχυόμεμετά τις άδειες που έπαιρνε. νες με τμήματα δύναμης περίπου μεραρχίας Από το άλλο μέρος οι Τούρκοι, με αναπτε­ από το μικρασιατικό μέτωπο, οι ελληνικές δυ­ ρωμένο ηθικό από την αναπάντεχη νίκη τους, νάμεις της Θράκης στις 15 Ιουλίου κινήθηκαν εφοδιάζονταν με άφθονο πολεμικό υλικό κατά της Κωνσταντινούπολης, αλλά η ενέρ­ από τη Γαλλία, την Ιταλία και τη Ρωσία. Οι Γάλ­ γεια σταμάτησε μπροστά στην άρνηση των λοι και οι Ιταλοί τερμάτισαν την εμπόλεμη κα­ μεγάλων δυνάμεων να δεχθούν την κατάλη­ τάσταση με τον Κεμάλ, στον οποίο παρέδω­ ψη της Πόλης, η οποία βρισκόταν υπό τον έ­ σαν μεγάλες ποσότητες οπλισμού. Ετσι το λεγχο των στρατευμάτων τους (μικρά γαλλι­ καθεστώς του Κεμάλ εκτός από την ενίσχυση κά, αγγλικά και ιταλικά τμήματα στάθμευαν

Η ΑΜΥΝΑ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

52 ■■

εκεί). Μετά την αποτυχία του εγχειρήματος αυ­ τού η ελληνική ηγεσία αποφάσισε να διατη­ ρήσει τις θέσεις της στη Μικρά Ασία σε ένα μέτωπο 700 περίπου χλμ. το οποίο άρχιζε από τα Μουδανιά στον Βορρά, περιελάμβανε το Εσκή Σεχήρ και το Αφιόν Καραχισάρ και διά του Μαιάνδρου ποταμού κατέληγε στο Αϊδίνιο. Για την υπεράσπιση του τεράστιου αυτού μετώπου, το οποίο απείχε 300 και πλέον χιλιό­ μετρα από τις βάσεις ανεφοδιασμού στη Σμύρνη και τα Μουδανιά, διατέθηκαν στην πρώτη γραμμή εννέα μεραρχίες, η καθεμία από τις οποίες κάλυπτε τεράστιους τομείς των 25-50 χλμ., αντί των προβλεπομένων για τα δεδομένα της εποχής εκείνης 5-10 χλμ. Οι τέσσερις μεραρχίες του Γ' ΣΣ ήταν ανεπτυγ­ μένες από τα Μουδανιά μέχρι το Σεϊντή Γαζή, τέσσερις του Α1ΣΣ κάλυπταν την εξέχουσα του Αφιόν Καραχισάρ και μία του Β 1ΣΣ κάλυ­ πτε την περιοχή του Ουσάκ. Τον τεράστιο το­ μέα από το Ουσάκ και δυτικά τον κάλυπτε η Μεραρχία Ιππικού. Τρεις μεραρχίες του Β' ΣΣ αποτελούσαν εφεδρεία ΒΔ του πολύ ευπα­ θούς τομέα του μετώπου στην εξέχουσα του Αφιόν Καραχισάρ. Τις αδυναμίες της ελληνικής άμυνας τις εκμεταλλεύθηκαν οι Τούρκοι, οι οποίοι από τις αρχές Αυγούστου συγκέντρωσαν τον ό­ γκο των δυνάμεών τους με πολύ ισχυρό πυ­ ροβολικό και ιππικό ΝΔ του Αφιόν Καραχι­ σάρ. Στις 13 Αυγούστου εκδηλώθηκε η εχθρι­ κή επίθεση επί όλου του μετώπου για την αγκίστρωση των αμυνομένων δυνάμεων στις θέσεις τους και με κύρια προσπάθεια (τρία ΣΣ των εννέα μεραρχιών) νοτίως και ΝΔ του Αφιόν Καραχισάρ επί μετώπου 35 περίπου χλμ. Ταυτόχρονα τρεις τουρκικές μεραρχίες ιππικού εισέδυαν από δυσπρόσιτη ορεινή διάβαση στα μετόπισθεν των αμυνομένων και απέκοπταν τις γραμμές συγκοινωνιών μεταξύ των Α' και Β' ΣΣ και της Στρατιάς στη Σμύρνη. Υπό την πίεση της σφοδρότατης τουρκι­ κής επίθεσης ΝΔ του Αφιόν Καραχισάρ η α­ ντίσταση των δύο ελληνικών μεραρχιών του μετώπου κάμφθηκε. Μάταια ο διοικητής του Α' ΣΣ Νικόλαος Τρικούπης ζητούσε από τη Στρατιά την έγκριση να χρησιμοποιήσει μία μεραρχία του Β' ΣΣ για να ανακόψει την τουρ­ κική επίθεση. Ενώ οι ελληνικές μεραρχίες αγωνιζόμενες σκληρότατα διαλυόταν, ολόκλη­ ρο το Β' ΣΣ παρέμενε θεατής του δράματος λίγα χιλιόμετρα μακριά. Μόνο στις 15 Αυγού­ στου η Στρατιά από τη Σμύρνη αντιλήφθηκε την τραγικότητα της κατάστασης, ανέθεσε στον Τρικούπη την ευθύνη ολόκληρου του νότιου τομέα και τον διέταξε να συμπτυχθεί προς δυσμάς και να καλύψει τις προς τη Σμύρνη προσβάσεις. Σύμπτυξη όμως χωρίς προηγούμενη σχεδίαση, ασυντόνιστων, μη επικοινωνούντων μεταξύ τους, πιεζόμενων και πλευροκοπούμενων από τον εχθρό τμημά­ των δεν ήταν δυνατόν να γίνει. Γι1αυτό και οι ελληνικές δυνάμεις όχι μόνο δεν έφραξαν τις προς τη Σμύρνη προσβάσεις, αλλά αποδεκατίστηκαν και αυτοδιαλύθηκαν. Λίγες μόνο μο­ νάδες χάρη στις πρωτοβουλίες και στην επι­ βολή των διοικητών τους διατήρησαν τους οργανικούς τους δεσμούς και πέτυχαν να

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

φθάσουν στα λιμάνια και να διαπεραιωθούν με πλοία στα ελληνικά νησιά. Με την κατάρρευση του νότιου τομέα το Γ 1ΣΣ, εκτός από την IX Μεραρχία (ένα σημα­ ντικό μέρος της οποίας καταστράφηκε), με σχετική τάξη συνέπτυξε τον όγκο των δυνά­ μεών του προς τα Μουδανιά, από όπου μετα­ φέρθηκε με πλοία στη Θράκη και ένα μέρος στη Δεκέλεια και από εκεί στη Μυτιλήνη. Από την επαναστατική κυβέρνηση που σχηματίστηκε στη Χίο από τους συνταγμα­ τάρχες Πλαστήρα και Γόνατά υπογράφηκε στα Μουδανιά ανακωχή με την οποία η Ελλά­ δα, εκτός της απώλειας της Ιωνίας, αναγκα­ ζόταν να αποσύρει τα στρατεύματά της από την ανατολική Θράκη. Αυτό ήταν το τέλος της τραγωδίας, η οποία επισφραγίστηκε με τη Συνθή κη της Λωζάνης τον Ιούλιο του 1923. Με τη Συνθήκη αυτή θάφτηκαν για πάντα η Μεγάλη Ιδέα και τα όνειρα του Ελληνισμού, αλλά έμειναν και "ανοικτά παράθυρα" για να απειλεί η Τουρκία και να διεκδικεί την επέ­ κταση του ελέγχου της δυτικότερα στο ελλη­ νικό Αιγαίο.

ΣΧΟΛΙΑ-ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Μετά από μία τέτοια εθνική καταστροφή - τη μεγαλύτερη από τη σύσταση του νέου ελ­ ληνικού κράτους μέχρι τώρα - φυσικά μπο­ ρούν να γίνουν πολλές κρίσεις και επικρίσεις και να προβληθούν πάμπολλα επιχειρήματα για τη δικαιολόγησή της. Αυτό και έχει γίνει μέχρι τώρα μέχρι βαθμού πλειοδοσίας όχι μόνο από ειδήμονες, αρμόδιους και υπεύθυ­ νους, αλλά από όλους σχεδόν τους Ελληνες οι οποίοι σε κάποιο βαθμό είχαν τη δική τους συμμετοχή στα διαδραματισθέντα ή υπέστη­ σαν και υφίστανται τις συνέπειες της τραγω­ δίας. Υπό την άμεση επήρεια της λύπης, του πόνου και της οργής που προκάλεσαν οι συ­ νέπειες αυτές, οι Ελληνες έφθασαν μέχρι του σημείου να δικάσουν, να καταδικάσουν σε θάνατο και να εκτελέσουν στις 15 Νοεμ­ βρίου 1922 διά τυφεκισμού τους έξι ηγέτες τους που θεώρησαν ως πρωταίτιους της τρα­ γωδίας (Δ. Γούναρη, Π. Πρωτοπαπαδάκη, Ν. Στράτο, Γ Μπαλτατζή, Ν. Θεοτόκη και Γ Χατζανέστη). Οι κρίσεις, οι επικρίσεις, τα βάσιμα ή όχι επιχειρήματα, οι δικαιολογίες και οι τιμωρίες όμως έχουν αξία για τους λαούς, τα κράτη και τα έθνη εφόσον οδηγούν σε αντικειμενικές διαπιστώσεις και συμβάλλουν στην εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων, συμπερασμάτων τα οποία απαλλαγμένα συναισθηματισμών, προκαταλήψεων και σκοπιμοτήτων βοηθούν στην αποφυγή σφαλμάτων και στη χάραξη ε­ θνικής πολιτικής και στρατηγικής η οποία να οδηγεί σε επιτυχίες και νίκες ή τουλάχιστον να μη φέρει νέες συμφορές και τραγωδίες. Με αυτά και μόνο τα δεδομένα η Μικρασιατι­ κή Εκστρατεία και η καταστροφική της κατά­ ληξη είχε και έχει ακόμη να προσφέρει πάρα πολλά στην Ελλάδα και στον Ελληνισμό. Η πολύ συνοπτική παράθεση των γεγονό­ των και η περιγραφή των εξελίξεων και των καταστάσεων που έγινε παραπάνω οπωσδή­

ποτε δεν επιτρέπει τη λεπτομερή τεκμηρίω­ ση των λανθασμένων αποφάσεων και των ε­ νεργειών ή των παραλείψεων που έγιναν στους χειρισμούς των πολύπλοκων θεμάτων και στην αντιμετώπιση των σύνθετων κατα­ στάσεων οι οποίες επέφεραν το καταστρε­ πτικό αποτέλεσμα. Αυτό όμως δεν εμποδίζει να γίνουν βασικές διαπιστώσεις και να εξα­ χθούν χρήσιμα, διαχρονικής αξίας, συμπερά­ σματα. Βασικό συμπέρασμα από τη Μικρασιατι­ κή εκστρατεία είναι ο πρωταρχικός και ανα­ ντικατάστατος ρόλος της πολεμικής και ιδιαί­ τερα της στρατιωτικής ισχύος και η κατάλλη­ λη χρησιμοποίηση αυτής στην εξασφάλιση των εθνικών συμφερόντων και στην επίτευξη των εθνικών σκοπών. Εάν υπήρξε μία περίο­ δος κατά την οποία η Ελλάδα είχε όλα τα δί­ καια με το μέρος της, αυτή ήταν εκείνη μετά το τέλος του Α1ΠΠ. Η Ελλάδα δεν αποτέλεσε μόνο τον χώρο που φιλοξένησε και κατέστη η βάση για τις επιχειρήσεις των Συμμάχων οι ο­ ποίες επέφεραν τη συντριβή του εχθρού, αλ­ λά συνέβαλε στη νίκη αυτή με ένα στρατιωτι­ κό δυναμικό δυσανάλογα μεγάλο σε σχέση με τις δυνατότητες και τους πόρους της. Στην τεράστια αυτή προσφορά και θυσία της χώ­ ρας μας μετά το τέλος του πολέμου προστέ­ θηκε η ικανοποίηση της έκκλησης των Συμ­ μάχων να συμμετάσχει με δύο μεραρχίες στις συμμαχικές επιχειρήσεις στην Ουκρανία κα­ τά των δυνάμεων των Μπολσεβίκων, οι οποίοι απειλούσαν τα συμφέροντά τους. Τι ζητούσε η Ελλάδα έναντι αυτής της προσφοράς στη συμμαχική νίκη του πολύ­ χρονου και πολύνεκρου εκείνου πολέμου; Δεν ζητούσε τίποτα περισσότερο από το να εφαρμοστούν οι αρχές της ανεξαρτησίας και της ελευθερίας των λαών και της αυτοτέλει­ ας των κρατών για τις οποίες εννοείτο ότι α­ γωνίζονταν οι μεγάλες συμμαχικές χώρες και οι οποίες είχαν διακηρυχθεί από τις ηγεσίες αυτών με πρώτο τον πρόεδρο των ΗΠΑ Ουίλσον με τη συμφωνία για την ίδρυση της Κοι­ νωνίας των Εθνών (19 Δεκεμβρίου 1919). Με βάση τις αρχές αυτές η Ελλάδα ζητούσε να της παραχωρηθούν και αρχικά τουλάχιστον να προστατευθούν οι περιοχές που από χιλιε­ τίες ήταν ελληνικές και κατοικούντο σε μεγά­ λο ποσοστό από Ελληνες, οι οποίοι κινδύνευ­ αν να εξολοθρευτούν από τις τουρκικές ορ­ δές. Αυτή τη δικαίωση ζητούσε η Ελλάδα από τους Συμμάχους της, νικητές του πολέμου, και σε αυτήν εναντιώνονταν πρώτοι από ό­ λους οι Τούρκοι, οποίοι καταδυνάστευσαν επί αιώνες τους σκλαβωμένους λαούς και τους κατέσφαξαν, συμμάχησαν με τις δυνά­ μεις της βίας και της αυθαιρεσίας, πολέμη­ σαν και προξένησαν ανυπολόγιστες κατα­ στροφές και εκατοντάδες χιλιάδες θύματα στα συμμαχικά στρατεύματα. Εναντιώνονταν οι Τούρκοι στους όρους της ανακωχής και της Συνθήκης η οποία έθεσε τέρμα στο αιμα­ τοκύλισμα και τους στερούσε τη δυνατότητα να συνεχίσουν την καταδυνάστευση και την εξολόθρευση του Ελληνισμού και των άλλων χριστιανικών λαών της Μικράς Ασίας και της Θράκης. Η Ελλάδα απέτυχε να βρει τη δικαίωσή

της επειδή δεν είχε τη δύναμη ή δεν βρήκε τον τρόπο να συντρίψει της δυνάμεις του επαναστατήσαντος κατά του σουλτάνου Κε­ μάλ, ο οποίος απλώς δεν δεχόταν τους όρους της ανακωχής κατ' αρχήν και της Συνθήκης των Σεβρών στη συνέχεια -την οποία υπέγρα­ ψε η χώρα του. Δεν υπολείπονται βέβαια ση­ μασίας και σπουδαιότητας ο εθνικισμός, ο πατριωτισμός, οι ηγετικές ικανότητες και οι πολιτικο-διπλωματικοί ελιγμοί του Κεμάλ, ο οποίος πέτυχε να εκμεταλλευθεί στο έπακρο τα αντιτιθέμενα συμφέροντα και τις εξ αυ­ τών αντιπαλότητες των πρώην μεγάλων ε­ χθρών της χώρας του. Ολα αυτά όμως ελάχι­ στα θα εμπόδιζαν τη δικαίωση της Ελλάδας εάν αυτή εκείνη την κρίσιμη περίοδο επετύγχανε να εξουδετερώσει την τουρκική αντί­ σταση. Η διαπίστωση αυτή μπορεί να φαίνεται υ­ περβολική και να χάνεται μέσα στον κυκεώνα των πολιτικο-διπλωματικών διεργασιών, των σκοπιμοτήτων και των επιδιώξεων που περιέ­ βαλλαν και επηρέαζαν τη Μικρασιατική εκ­ στρατεία, αλλά είναι απολύτως βάσιμη. Αυτό αποδεικνύεται από την αδιαλλαξία, έναντι κάθε συμβιβαστικής λύσης, που άρχισαν να επιδεικνύουν οι Τούρκοι όταν ισχυροποιήθηκαν στρατιωτικά, από τις αλλαγές της στάσης των μεγάλων δυνάμεων - από τη θέληση των οποίων θα κρινόταν και η τελική λύση του προβλήματος - ανάλογα με τα αποτελέσματα των στρατιωτικών επιχειρήσεων και κυρίως από το ότι άξονα και βάση όλων των σκέψεων και των ελιγμών για την εξεύρεση διεξόδου και την επίλυση του προβλήματος αποτελούσε η πολεμική ισχύς των αντιπάλων και η ε­ κτίμηση της έκβασης των σχεδιαζόμενων ή α­ ναμενόμενων στρατιωτικών επιχειρήσεων. Πόσες φορές οι κυβερνήτες της Αγγλίας και της Γαλλίας δεν ζήτησαν τη γνώμη και την ε­ κτίμηση των στρατιωτικών συμβούλων τους (στρατάρχη Φος, επιτελών και άλλων) για τις πολεμικές δυνατότητες των αντιμαχομένων πλευρών, δεν ρώτησαν την ελληνική ηγεσία για τις πιθανότητες στρατιωτικής νίκης που είχε και δεν ανέμεναν να δοθεί η λύση στο πρόβλημα με τα αποτελέσματα των στρατιω­ τικών επιχειρήσεων! Από όλα αυτά καμία αμ­ φιβολία δεν πρέπει να παραμένει για το ότι εάν ο Ελληνικός Στρατός εκμηδένιζε τη στρατιωτική ισχύ των Τούρκων και κατέβαλλε τη θέληση αυτών να ανθίστανται, παρά την ύ­ παρξη πολλών άλλων αρνητικών παραγόντων η Μικρασιατική εκστρατεία θα επιτύγχανε τον σκοπό της και η Ελλάδα θα έβρισκε την εθνική δικαίωσή της. Μπορεί να μην ήταν μία πλήρης δικαίωση, αλλά θα ήταν μία δικαίωση και οπωσδήποτε όχι μία εθνική καταστροφή. Η αποτυχία της Ελλάδας να καταστρέψει την πολεμική ισχύ των Τούρκων και να κατα­ βάλει τη θέληση του Κεμάλ - περί της θέλη­ σης του Κεμάλ επρόκειτο κατά τα πρώτα στά­ δια της εκστρατείας και όχι περί αυτής του τουρκικού έθνους - έχει πολλές αιτίες. Ως βασικότερες και σημαντικότερες από αυτές μπορούν να χαρακτηρισθούν η εκ μέρους της ελληνικής ηγεσίας αδυναμία κατανόησης του μεγέθους και της σοβαρότητας του προ­ βλήματος που αντιμετώπιζε η χώρα, η διστα-

κτικότητα και η ατολμία, η υποτίμηση του α­ ντιπάλου και η επαγγελματική ανεπάρκεια της στρατιωτικής ηγεσίας. Εχει επικρατήσει μία γενική εντύπωση ότι η Ελλάδα ήταν μικρή και ανίσχυρη για να φέρει επιτυχώς σε πέρας την εκστρατεία στη Μικρά Ασία και ακόμη ότι δεν θα έπρεπε ούτε καν να την αναλάβει. Ε ­ κτιμούμε ότι αυτή η εντύπωση δεν είναι ορ­ θή. Η αποβίβαση των ελληνικών στρατευμά­ των στη Σμύρνη, τον Μάιο του 1919, αποτελούσε εθνική ανάγκη. Η δυτική Μικρά Ασία ή­ ταν ένα τμήμα του ελληνικού χώρου, όπως ή­ ταν και η Ηπειρος και η Μακεδονία που είχαν ελευθερωθεί οκτώ χρόνια πριν. Εκεί ζούσε ένα εκατομμύριο Ελληνες οι οποίοι ανέμεναν επί αιώνες την ημέρα της ελευθερίας από τον τουρκικό ζυγό και θα ήταν παντελώς α­ παράδεκτο για τη μητέρα πατρίδα να μην τους λυτρώσει αφού δημιουργήθηκαν οι ευ­ νοϊκές προϋποθέσεις γΓ αυτό και, ακόμη χει­ ρότερα, να τους εγκαταλείψει στην τουρκική αγριότητα η οποία διαφαινόταν ότι θα ξεσπούσε. Ούτε στη διάθεση των Ιταλών θα μπορούσε η Ελλάδα να αφήσει την περιοχή της Σμύρνης. Από άποψη σκοπιμότητας και υποχρέωσης η Ελλάδα έπραξε αυτό που έ­ πρεπε και επιβαλλόταν να πράξει με τα δεδο­ μένα και υπό το πνεύμα που επικρατούσε τό­ τε. Ομως και οι δυνατότητες για την επιτυχία της επιχείρησης υπήρχαν. Η Ελλάδα μπορεί να ήταν μικρή, φτωχή και καθημαγμένη από τους μακροχρόνιους αγώνες, αλλά διέθετε έ­ ναν ισχυρό και εμπειροπόλεμο στρατό, ο ο­ ποίος είχε δείξει μεγάλες δυνατότητες και στα πεδία των μαχών. Εξάλλου όταν αναλαμβανόταν η επιχείρηση δεν υπήρχε οργανωμέ­ νη αντίπαλη δύναμη η οποία να μπορεί να προβάλει ουσιαστική αντίσταση. Η τόσο αναγκαία, σκόπιμη και δυνατή ε­ κείνη επιχείρηση όμως διεξήχθη κατά τον πιο ερασιτεχνικό (αν όχι ανόητο) τρόπο. Οι Ελλη­ νες σαν να απεργάζονταν την καταστροφή τους και ενώ γνώριζαν τη διόγκωση και την ε­ νίσχυση του κινήματος του Κεμάλ, όπως και τη συνδρομή των Συμμάχων σε αυτό, επί 13 μήνες έμειναν άπρακτοι στη Σμύρνη και τα

περίχωρά της και επιδίδονταν σε ατέρμονες συζητήσεις για την εξεύρεση λύσης. Τι λύση άραγε ανέμεναν; Δεν έβλεπαν ότι οι Τούρκοι δεν είχαν συμμορφωθεί με τους όρους της α­ νακωχής και ότι ο πολεμικός εξοπλισμός που παραδόθηκε από αυτούς και δήθεν φυλασ­ σόταν από τους Συμμάχους επέστρεφε στους ίδιους; Μήπως δεν αντιλαμβάνονταν ότι όχι μόνο ο Κεμάλ, αλλά ολόκληρο το τουρ­ κικό έθνος από τη στιγμή που θα αποκτούσε δυνατότητες θα αγωνιζόταν για την πατρίδα του όπως θα αγωνιζόταν κάθε άλλο έθνος; Ολα αυτά η ελληνική ηγεσία δεν τα κατενόησε και όταν ακόμη ο Βενιζέλος αποφάσι­ σε να επεκτείνει τα όρια της κατεχόμενης ζώ­ νης και διέταξε την προώθηση των ελληνι­ κών στρατευμάτων το πολύ μέχρι την Πρού­ σα και το Ουσάκ. Αποδεκτό είναι το ότι υπήρ­ χαν οι αντιρρήσεις των Συμμάχων και ότι το κοστος των στρατιωτικών επιχειρήσεων ήταν δυσβάστακτο για τον ελληνικό λαό, αλλά μπροστά στον ιερό εθνικό σκοπό όλα αυτά μπορούσαν να παραβλεφθούν και να τεθούν σε δεύτερη μοίρα. Οι δισταγμοί και οι αντιρ­ ρήσεις της Γαλλίας και της Ιταλίας - η Βρετα­ νία ευνοούσε τον πλήρη έλεγχο του εναπομείναντος τουρκικού εδάφους - μπορούσαν να καμφθούν και να υπερκεραστούν με το ε­ πιχείρημα της επιβολής των όρων της ανακω­ χής και της αποφυγής των κατά των χριστια­ νικών πληθυσμών τουρκικών βιαιοτήτων. Η ευκολία με την οποία διεξήχθησαν οι εικοσαήμερες επιχειρήσεις του Ιουνίου του 1920 κατέδειξαν ότι εκείνη την περίοδο δεν θα ή­ ταν δύσκολο από μόνες τους οι ελληνικές δυνάμεις, κατάλληλα ενισχυόμενες, σε έναν μόνο μήνα να έχουν ελέγξει πλήρως όλες τις στρατηγικής αξίας περιοχές (Εσκή Σεχήρ, Κιουτάχεια, Αφιόν Καραχισάρ, Αγκυρα και άλ­ λες). Εναν χρόνο αργότερα η Ελλάδα παρά τη χειροτέρευση της εσωτερικής κατάστασης, είχε στη Μικρά Ασία 13 μεραρχίες δύναμης 250.000 ανδρών. Γιατί δεν θα μπορούσαν οι δυνάμεις αυτές να βρίσκονται εκεί έναν χρό­ νο πριν για να ελέγχουν την κατάσταση και να αφοπλίζουν τους Τούρκους αντί αυτοί να ορ­ γανώνονται και να εξοπλίζονται;

53 ■■

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

54 ■ i

Και όμως όλα αυτά δεν έγιναν ούτε από αυτόν τον Βενιζέλο, ο οποίος παρά την πλή­ ρη αντίθεση και την εχθρική στάση των μεγά­ λων δυνάμεων το 1912, δεν δίστασε μαζί με τους βαλκανικούς συμμάχους να κηρύξει τον πόλεμο κατά της κραταιάς Οθωμανικής Αυ­ τοκρατορίας. Κανένας δεν λέει ότι η Ελλάδα θα διατηρούσε τον τουρκικό λαό στη σκλα­ βιά και τα τουρκικά εδάφη υπό κατοχή. Με τη συντριβή του κινήματος του Κεμάλ η λύση στο πρόβλημα θα ήταν τελείως διαφορετική. Και αρμενοποντιακό κράτος θα μπορούσε να δημιουργηθεί και η Θράκη να γίνει ελληνική και η Ιωνία (αν όχι να γίνει ελληνική) τουλάχι­ στον να αποκτήσει αυτονομία. Τον Αύγουστο του 1920 με την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών ο Ελληνισμός μπορεί να πανηγύριζε για τη δικαίωση των α­ γώνων και των θυσιών του και την πραγμάτω­ ση των ιδανικών του. Ολα αυτά όμως ήταν θ ε­ ωρητικά, αβάσιμα και επιζήμια διότι η μεγάλη ευκαιρία για να γίνουν πραγματικότητα είχε χαθεί. Είχε χαθεί η μεγάλη ευκαιρία με την πολύμηνη αδράνεια, αλλά δεν είχε χαθεί το παν. Και δεν θα χανόταν το παν εάν η ελληνι­ κή ηγεσία δεν συνέχιζε να εθελοτυφλεί, μη αντιλαμβανόμενη το μέγεθος του προβλήμα­ τος που αντιμετώπιζε η χώρα, και να επιδει­ κνύει την ίδια διστακτικότητα και ατολμία που είχε δείξει κατά τον προηγούμενο χρόνο - διστακτικότητα και ατολμία στην οποία προ­ στέθηκαν η επιπολαιότητα, η ανευθυνότητα και η αφροσύνη. Ολα αυτά τα νέα στοιχεία στον χειρισμό του μέγιστου θέματος, που προκαλούντο από τις δραστηριότητες του α­ ντιπάλου και των μεγάλων διεθνών παραγό­ ντων, προσέθεσαν και τη διάσπαση του εσω­ τερικού μετώπου. Πολύς λόγος έχει γίνει και μεγάλη προ­ σπάθεια έχει καταβληθεί για να αποδειχθεί εάν έπρεπε ή όχι να γίνουν οι εκλογές τους Νοεμβρίου του 1920, εάν ήταν ή όχι δικαιολο­ γημένη η ετυμηγορία του ελληνικού λαού να καταψηφίσει τον Βενιζέλο, εάν καλώς ή κα­ κώς επαναφέρθηκε ο βασιλιάς Κωνσταντίνος και εάν αυτός θα έπρεπε ή όχι να παραιτηθεί μετά την επάνοδό του, εάν λύση του εθνικού προβλήματος θα έπρεπε επιδιωχθεί με τη συ­ νέχιση των στρατιωτικών επιχειρήσεων ή με τη διατήρηση της γραμμής που όριζε η Συν­ θήκη των Σεβρών και πολλά άλλα "έπρεπε" η "δεν έπρεπε". Για όλα αυτά εκείνο που μπορεί και πρέ­ πει να λεχθεί είναι ότι μετά τον Αύγουστο του 1920 η Ελλάδα βρέθηκε χωρίς την ηγεσία που χρειαζόταν ο Ελληνισμός στις δύσκολες συν­ θήκες και στις κρίσιμες καταστάσεις που α­ ντιμετώπιζε, ηγεσία με διορατικότητα, ικανό­ τητα, υψηλοφροσύνη, σθένος και τόλμη α­ ντάξια των Ελλήνων οι οποίοι υπέμεναν και υ­ πέφεραν τη δυστυχία και τις θυσίες χάρη του εθνικού χρέους και του μεγάλου σκοπού. Αυ­ τοί οι ηγέτες δυστυχώς εκείνη την πραγματι­ κά κρίσιμη για το έθνος περίοδο δεν υπήρ­ χαν, γι1αυτό και λόγω των μικροφιλοδοξιών, των καιροσκοπισμών, των σκοπιμοτήτων και των συναισθηματισμών έγιναν λανθασμένες εκτιμήσεις οι οποίες οδήγησαν σε μία σειρά από αλληλοτροφοδοτούμενα λάθη και άστο­

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

χες ενέργειες και κυρίως επικράτησαν η διστακτικότητα, η αναβλητικότητα και η ατολ­ μία και η μυωπική εν γένει αντιμετώπιση του εθνικού θέματος. Ολα αυτά δεν θα συνέβαιναν και οι εσω­ τερικές μικροπολιτικές δεν θα είχαν καμία σημασία εάν καθ' οιονδήποτε τρόπο, στους τύπους νόμιμο ή όχι, βρισκόταν ο πραγματι­ κός ηγέτης ο οποίος θα είχε τις δυνατότητες και την ψυχική δύναμη να ενώσει το έθνος, να το εμψυχώσει και είτε να το καλέσει στον υπέρ πάντων αγώνα, είτε να του πει ότι η Ιω­ νία έχει χαθεί και δεν έμενε τίποτα άλλο από το να σωθεί ο εκεί Ελληνισμός με τη μεταφο­ ρά του στην ανατολική Θράκη και την ταυτό­ χρονη εκδίωξη των Τούρκων από αυτή την περιοχή. Εάν βρισκόταν αυτός ο ηγέτης έστω και την υστάτη εκείνη στιγμή του Ιουλίου του 1920 και κατελάμβανε την Κωνσταντινούπολη οι εξελίξεις θα ήταν διαφορετικές και οπωσ­ δήποτε όχι καταστροφικές. Η Ελλάδα κατά τη διάρκεια της Μικρασια­ τικής εκστρατείας δεν είχε μόνο την ατυχία να βρεθεί χωρίς την πολιτική ηγεσία που θα ένωνε το έθνος και θα έπαιρνε τις μεγάλες α­ ποφάσεις. Είχε και μικρούς και ανεπαρκείς στρατιωτικούς διοικητές- για στρατιωτικούς ηγέτες ούτε λόγος δεν μπορεί να γίνεται. Οι ανεπαρκείς εκείνοι αξιωματικοί των ανωτάτων βαθμών ήταν που όχι μόνο διέσπασαν τη συνοχή του σώματος των αξιωματικών και πολλές φορές υποτίμησαν τις δυνατότητες του αντιπάλου, με συνέπεια να παραπλανούν την κυβέρνηση, αλλά και όταν αποφασιζόταν η ανάληψη ή επιβαλλόταν η διεξαγωγή των ε­ πιχειρήσεων επεδείκνυαν ασυγχώρητο ερα­ σιτεχνισμό στη διεξαγωγή τους. Ετσι η Ελλά­ δα βρέθηκε να αντιμετωπίζει το μέγιστο θ έ­ μα της επίτευξης της εθνικής της δικαίωσης με τον χειρότερο συνδυασμό πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας. Μία πλειάδα διαδοχι­ κών και παράλληλων λαθών επιβεβαιώνει την ανικανότητα των στρατιωτικών διοικητών, με πρώτους τους διαδοχικά εκτελέσαντες τα καθήκοντα του διοικητή της Στρατιάς την ε­ ποχή εκείνη. Η επιθετική αναγνώριση που έγινε στο τέλος Δεκεμβρίου 1920 στην περιοχή του Ε ­ σκή Σεχήρ, για τη διαπίστωση των εχθρικών δυνατοτήτων, ήταν ένα σφάλμα με το οποίο δόθηκε στον Κεμάλ η ευκαιρία να ομιλεί για ήττα των Ελλήνων, να εξυψώνει το ηθικό των στρατευμάτων του και να ενισχύει τη θέση του στο εσωτερικό της Τουρκίας και στο εξω­ τερικό. Οι επιθετικές αναγνωρίσεις αποτελούν μέρος της τακτικής διεξαγωγής στρα­ τιωτικών επιχειρήσεων, αλλά όταν γίνονται με τόσο μεγάλες δυνάμεις (ενισχυμένη με­ ραρχία) θα πρέπει είτε να υπάρχει δυνατότη­ τα ενίσχυσής τους για την εκμετάλλευση των αδυναμιών του αντιπάλου, είτε να ακολου­ θούνται από επιθετικές επιχειρήσεις οι οποί­ ες με βάση τις διαπιστώσεις της αναγνώρισης να οδηγούν σε αποφασιστικό αποτέλεσμα. Η διοίκηση της ελληνικής Στρατιάς τίποτα δεν έπραξε από αυτά. Αφού διαπίστωσε ότι η τουρκική ισχύς ήταν σημαντική και επομένως δεν υπήρχε δυνατότητα εκμετάλλευσης αδυ­ ναμιών, έμεινε άπρακτη για δυόμισι μήνες.

Ενα άλλο σφάλμα ήταν η με περιορισμέ­ νες δυνάμεις ανάληψη επιθετικών επιχειρή­ σεων τον Μάρτιο του 1921. Παρ1όλο που η Στρατιά διαπίστωσε με την επιθετική ανα­ γνώριση ότι οι Τούρκοι διέθεταν ήδη σημα­ ντική ισχύ στο Εσκή Σεχήρ, ούτε επαρκείς δυνάμεις διέθεσε τον Μάρτιο του 1921 για να την καταβάλει, ούτε πραγματοποίησε ελιγμό για να τις κυκλώσει και να τις καταστρέψει. Τουναντίον η όλη ενέργεια (προς το Εσκή Σε­ χήρ και το Αφιόν Καραχισάρ).έγινε με τόσο περιορισμένες δυνάμεις και τόσο ασυντόνιστα ώστε όχι μόνο να μην καταλάβει τους α­ ντικειμενικούς σκοπούς, αλλά να διακινδυ­ νεύσει την καταστροφή των δυνάμεών της. Ετσι χάρισε στην κυριολεξία στους Τούρκους μία αναπάντεχη νίκη, με όλα τα απορρέοντα πλεονεκτήματα για τους Τούρκους και τις συ­ νέπειες για τους Ελληνες, ιδίως στον πολιτικο-διπλωματικό τομέα, την ώρα που στο Λον­ δίνο διεξάγονταν διαπραγματεύσεις. Στις επιθετικές επιχειρήσεις του Ιουλίου του 1921, όπως και στις επόμενες του Αυγού­ στου για την κατάληψη της Αγκυρας, η ελλη­ νική Στρατιά διέπραξε τραγικά σφάλματα, τα οποία φυσικό ήταν να προκαλέσουν την απο­ τυχία των επιχειρήσεων. Βασικό λάθος συνιστούσε η ασυνέπεια μεταξύ της σχεδίασης και της εκτέλεσης των ελιγμών. Ενώ πολύ ορθά η Στρατιά έθετε θε­ ωρητικά ως αντικειμενικό σκοπό των επιχει­ ρήσεων την καταστροφή των εχθρικών δυνά­ μεων, δεν σχεδίαζε ουσιαστικά και δεν ενερ­ γούσε έτσι ώστε να επιτύχει τον σκοπό της έπραττε ακριβώς το αντίθετο. Σχεδίαζε υ­ περκεράσεις και αποκοπές των εχθρικών δυ­ νάμεων και κατέληγε να εκτελεί μετωπικές ε­ πιθέσεις με το σύνολο των δυνάμεων επί ολο­ κλήρου του μετώπου των αμυντικών γραμ­ μών του αντιπάλου. Αυτό γινόταν διότι η ελ­ ληνική διοίκηση θεωρούσε τους Τούρκους α­ νόητους, ότι θα έμεναν στις θέσεις τους για να τους κυκλώσουν οι Ελληνες, και δεν λάμβανε μέτρα για τη διατήρηση συνεχούς επα­ φής με τους υποχωρούντες Τούρκους. Αλλο βασικό λάθος ήταν η μη τήρηση ε­ φεδρικών δυνάμεων. Συνέπεια αυτού ήταν ό­ ταν χάρη στην ορμητικότητα και στην αυτο­ θυσία των Ελλήνων μαχητών καμπτόταν η ε­ χθρική αντίσταση και διεσπάτο η άμυνα, η δι­ οίκηση της Στρατιάς να μην έχει τη δυνατό­ τητα να εκμεταλλευθεί τις επιτυχίες. Ετσι δι­ νόταν στον εχθρό η δυνατότητα να διακόπτει την επαφή κατά τη βούλησή του, να μην κα­ ταδιώκεται και ακόμη να πραγματοποιεί επι­ θετικές επιστροφές οι οποίες αιφνιδίαζαν τα ελληνικά τμήματα και έθεταν σε κίνδυνο τις επιχειρήσεις. Ιδιαίτερα αδικαιολόγητη ήταν η παραμο­ νή της Στρατιάς για είκοσι μέρες στο Εσκή Σεχήρ, με την οποία έδωσε τον χρόνο στις αποδεκατισμένες και εξουθενωμένες τουρκι­ κές δυνάμεις να ετοιμάσουν την άμυνά τους ανατολικά του Σαγγαρίου ποταμού. Εάν η Στρατιά επέδειξε ανικανότητα, διέ­ πραξε πολλά λάθη και παρουσίασε σοβαρές παραλείψεις στη διεξαγωγή των επιθετικών επιχειρήσεων με συνέπεια να μην επιτύχει τους σκοπούς αυτών, εκεί που ξεπέρασε και

τον εαυτό της σε ανικανότητα ήταν οι αμυ­ ντικές επιχειρήσεις. Κατ' αρχήν διατήρησε το τεράστιο μέτω­ πο των 700 χλμ., ενώ από την άνοιξη του 1922 ήταν βέβαιο ότι πολιτική λύση του προβλήμα­ τος δεν υπήρχε. Η απόφαση αυτή ενείχε το σπέρμα της ήττας, μιας ήττας την οποία η Στρατιά "προσπάθησε να εξασφαλίσει" με την έλλειψη πληροφοριών για την κατάσταση και τις προετοιμασίες του αντιπάλου, την μη επι­ τήρηση τεράστιων τομέων του μετώπου και την απουσία σχεδίασης για την ελεγχόμενη σύμπτυξη των τμημάτων σε προσφορότερες αμυντικές τοποθεσίες. Και αυτές οι αδυναμίες όμως δεν θα απέβαιναν μοιραίες εάν στη διεξαγωγή των επι­ χειρήσεων η διοίκηση της Στρατιάς δεν επεδείκνυε την επί διήμερο εγκληματική αδρά­ νεια στη χρησιμοποίηση του εφεδρικού Β' ΣΣ για αντεπιθέσεις, το οποίο πολύ ορθά τήρη­ σε στην ενδεικνυόμενη περιοχή, και στη συ­ νέχεια δεν διέταζε την σύμπτυξη των δυνά­ μεων επί άξονα κάθετου προς τις κατευθύν­ σεις επίθεσης των Τούρκων. Το γενικότερο βασικό συμπέρασμα από τη θεώρηση των επιχειρήσεων στη Μικρά Α­ σία είναι ότι η στρατιωτική διοίκηση ήταν πο­ λύ χαμηλού επαγγελματικού επιπέδου και διακατεχόταν από απαράδεκτη νοοτροπία. Μόνο έτσι μπορούν να ερμηνευθούν οι αχα­ ρακτήριστες αδυναμίες που παρουσιάστη­ καν, οι παραλείψεις και τα τεράστια λάθη. Δεν μπορεί οι αξιωματικοί εκείνοι να μη γνώ­ ριζαν ότι οι επιχειρήσεις δεν διεξάγονται με τους διοικητές ευρισκόμενους δεκάδες και εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά από τα πεδία των μαχών, ότι για τη νίκη απαιτείται ταχυκινησία και ευκινησία τουλάχιστον ίση με αυτή του αντιπάλου - είναι άξιο απορίας το γιατί οι Ελληνες υστερούσαν τόσο πολύ σε έφιππες μονάδες έναντι των Τούρκων. Οι διοικήσεις ε­ κείνες δεν μπορεί να μην είχαν ακούσει ότι τα αμυνόμενα τμήματα δεν είναι καταδικασμένα να διατηρήσουν τις θέσεις τους ή να καταστραφούν. Ακόμα και αν οι τότε διοικητές δεν τα γνώριζαν όλα αυτά, τα είδαν και τα διαπί­ στωσαν στην τακτική και τη στρατηγική των Τούρκων από τα πρώτα στάδια των επιχειρή­ σεων και είχαν όλον τον χρόνο να τα εφαρμό­ σουν και οι ίδιοι. Εκτός από όλα αυτά αχαρακτήριστη είναι η αδυναμία της Στρατιάς να εφαρμόσει έναν ελιγμό με τον οποίο να δημιουργεί τοπικά και χρονικά συντριπτική υπεροχή ισχύος έναντι του αντιπάλου και να τον αιφνιδιάσει, όταν μάλιστα συνολικά οι ελληνικές δυνάμεις ή­ ταν πάντα μεγαλύτερες των τουρκικών. Οι στρατάρχες και οι στρατηγοί εκείνοι δεν πέτυχαν να πράξουν όσα επινόησαν και εφάρ­ μοσαν αριστοτεχνικά οι Ελληνες από την ε­ ποχή των Περσικών πολέμων και του Μεγά­ λου Αλεξάνδρου και τα οποία διδάσκονται στους πρωτοετείς σπουδαστές των στρατιω­ τικών σχολών, με συνέπεια να οδηγήσουν τον Ελληνικό Στρατό και μαζί τον Ελληνισμό της δυτικής Μικράς Ασίας στην καταστροφή. Η Ελλάδα σε μία από τις πιο κρίσιμες πε­ ριόδους της μακραίωνης ιστορίας της βρέ­ θηκε ουσιαστικά χωρίς πραγματικούς συμμά­

χους και φίλους και κυρίως χωρίς ηγεσία ικα­ νή και κατάλληλη να αξιοποιήσει τους αγώ­ νες και τις θυσίες των Ελλήνων. Συνέπεια των ελλείψεων αυτών ήταν αντί η χώρα και ο Ελ­ ληνισμός να πραγματοποιήσουν το μεγάλο άλμα προς την εθνική δικαίωση, να υποστούν βαρύτατο πλήγμα. Η Ελλάδα μετά το πλήγμα αυτό πέτυχε να ορθοποδήσει και να ανασυ­ νταχθεί, αποδεικνύοντας ότι διαθέτει ανεξά­ ντλητες δυνάμεις. Με τις δυνάμεις αυτές, τις οποίες δυστυχώς οι ηγέτες τους δεν μπόρε­ σαν να αξιοποιήσουν κατά τον τριετή αγώνα της Μικρασιατικής εκστρατείας, και παρά την επανειλημμένη εμφάνιση της "ανίατης πάθη­ σης", της διχόνοιας, οι Ελληνες κατάφεραν να ορθώσουν και πάλι το ανάστημά τους, να αγωνιστούν κατά της βίας και της αυθαιρε­ σίας και να γράψουν νέες σελίδες δόξας στην ελληνική και την παγκόσμια ιστορία. Με τις νέες θυσίες στις οποίες υποβλή­ θηκε και παρά τις δάφνες που έδρεψε και τα εγκώμια που απέσπασε ο Ελληνισμός από τους μεγάλους συμμάχους του, όχι μόνο δεν βρήκε τη δικαίωσή του, αλλά υπέστη και νέα βαριά πλήγματα. Και όλα αυτά διότι οι νεώτεροι ηγέτες του δεν διδάχθηκαν από την κα­ ταστροφή του 1922 και δεν κατενόησαν ότι οι σύμμαχοι και οι φίλοι ενδιαφέρονται για τα δικά τους συμφέροντα, για την προάσπιση των οποίων δεν ορρωδούν μπροστά σε τίπο­ τα. Ηθική, αρχές, διακηρύξεις, συνθήκες και ό,τι άλλο συνιστά το λεγόμενο διεθνές δίκαιο και τη διεθνή έννομη τάξη ισχύουν και εφαρ­ μόζονται όταν και εφόσον εξυπηρετούν τα συμφέροντα των ισχυρών του κόσμου. Δεν τα κατενόησαν όλα αυτά οι Ελληνες ηγέτες, με συνέπεια ο Ελληνισμός να μην αποφύγει τις διχόνοιες και τις εσωτερικές διαμάχες και να μην αποκτήσει ποτέ την ισχύ που χρειάζε­ ται για να αντιμετωπίζει τις απειλές. Σήμερα ο Ελληνισμός βρίσκεται ενώπιον μεγαλύτερων κινδύνων από εκείνους που α­ ντιμετώπισε κατά τη Μικρασιατική εκστρα­ τεία. Οι Ελληνες μπορεί να θέλουν να ξεχάσουν τα δεινά που υπέστησαν και αυτά που υφίστανται ακόμη από τους Τούρκους, αλλά οι Τούρκοι δεν ξεχνούν ότι κάποτε οι Ελλη­ νες βρέθηκαν έξω από την Αγκυρα, ούτε εί­ ναι ικανοποιημένοι από την καταστροφή που προξένησαν στον Ελληνισμό. Γι1αυτό ετοιμά-

0 τελευταίος διοικητής της Στρατιάς Μικρός Ασίας, αντιστράτηγος Χατζανέστης, επιθεωρεί κόποι α μονάδα τον Μάιο του 1922.

ζονται και αναμένουν την κατάλληλη στιγμή για να ξεκινήσουν από εκεί που σταμάτησαν τον Σεπτέμβριο του 1922 και να αφαιρέσουν την καρδιά του Ελληνισμού - το Αιγαίο. Το ερώτημα φυσικά που γεννάται είναι εάν και κατά πόσον οι σημερινοί και οι αυρια­ νοί ηγέτες της Ελλάδας έχουν διδαχθεί από τις τραγωδίες του παρελθόντος, με πρώτη ε­ κείνη του 1922, και έχουν καταστήσει τη χώ­ ρα ικανή και έτοιμη να αντιμετωπίσει τις ση­ μερινές απειλές. Θα αναγκαστούν να πουν α­ κόμη μία φορά ότι η Ελλάδα ήταν μικρή και α­ δύναμη και την πρόδωσαν και πάλι οι μεγάλοι σύμμαχοι; Η μικρασιατική καταστροφή διδά­ σκει ότι τα δεινά του Ελληνισμού δεν οφείλονται στην αδυναμία της Ελλάδας και του ελληνικου λαου, αλλα στη μικρότητα, την ανικανότητα και την ακαταλληλότητα των ηγε­ τών του να εξασφαλίσουν τα εθνικά του συμ­ φέροντα και να τον οδηγήσουν στη νίκη και στη δόξα, των ηγετών που δεν διστάζουν να διχάζουν τους Ελληνες εξυπηρετώντας προ­ σωπικές και κομματικές σκοπιμότητες και να εναποθέτουν τις ελπίδες τους για την προ­ στασία των δικαιωμάτων του Ελληνισμού στη μεγαλοψυχία των ξένων χωρών.

55 ■■■

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑ, εκδόσεις Ελευθερουδάκη, Αθήνα. (2) ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΠΑΠΥΡΟΣ-ΛΑΡΟΥΣ, Ε.Ε.Ε, Αθήνα, 1963. (3) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΟΝΟΥΣ, Εκδοτική Αθηνών, 1974. (4) Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΕΙΣ ΤΗΝ ΜΙΚΡΑΝ ΑΣΙΑΝ (19191922), ΓΕΣ/ΔΙΣ, Αθήνα, 1963. (5) ΘΕΜΑΤΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ, Αρχηγείο Στρατού/ΔΙΣ, Αθήνα, 1973. (6) Α. Γεραμάνη: ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΝΕΩΤΕΡΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, Αθήνα, 1980.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Κιρκάσιοι ιππείς του Γάλλου συνταγματάρχη Κολέτ, έξω από τον σιδηροδρομικό στα&μό της Δαμασκού στις 26-6-41.

Η ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΟΥ ΑΞΟΝΑ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΩΝ

ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ ΚΑΙ ΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ Β' ΠΠ ΤΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ ΤΟΥ ΑΞΟΝΑ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ Β ’ ΠΠ ΚΥΜ ΑΝΘΗΚΑΝ ΠΕΡΙ ΤΗ ΛΕΓΟ Μ ΕΝ Η «ΓΡΑΜΜΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ». Δ Ε Ν ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΓΙΑ ΜΙΑ ΓΡΑΜΜΗ ΠΟΡΕΙΑΣ, ΟΥΤΕ ΓΙΑ ΓΡΑΜΜΗ ΣΥ ΓΚ Ο ΙΝ Ω Ν ΙΩ Ν ΠΟΥ Ε Ν Ω Ν ΕΙ ΤΟΝ ΣΤΡΑΤΟ ΠΟΥ ΠΟΛΕΜΑ ΜΕ ΤΙΣ ΒΑΣΕΙΣ ΔΙΟ ΙΚΗ ΤΙΚΗ Σ Μ Ε Ρ ΙΜ Ν Α Σ ΤΟΥ. ΣΤΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ «ΓΡΑΜΜΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ» Ε ΙΝΑΙ Η ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΤΟΥ ΠΟ ΛΕΜ ΙΚΟ Υ ΣΧΕΔΙΟΥ, Η ΟΠΟΙΑ ΤΟ ΣΥΝΔΕΕΙ ΜΕ ΤΟ «ΚΕΝΤΡΟ ΒΑΡΟΥΣ» ΤΟΥ ΚΛΑΟΥΖΕΒΙΤΣ. ΑΥΤΟ ΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΒΑΡΟΥΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΞΟΝΑ ΗΤΑΝ Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΙΣΧΥΟΣ ΤΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΑΣ. ΕΙΧΕ ΚΑΤΑΣΤΕΙ ΣΑΦΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΞΟΝΑ ΟΤΙ ΟΣΟ Η ΒΡΕΤΑΝΙΑ ΕΙΧΕ ΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΤΩΝ Θ ΑΛΑΣΣΩΝ ΘΑ ΕΙΧΕ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Δ Η Μ Η Τ Ρ Η Σ ΓΕΔΕ Ω Ν Υποστράτηγος ε.α. τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ

Ναπολέων είχε πει κάποτε ότι «η Τον Σεπτέμβριο του 1940 η βρετανική αλλαγή της γραμμής επιχειρήσε­ κυβέρνηση είχε πολλούς λόγους να ανησυ­ ων είναι έργο μεγαλοφυϊας. Το να χεί. Ο πρωθυπουργός του Ιράκ, Ρασίντ Αλί την χάσει ένας στρατηγός είναι τόσο αλ-Γκαϋλανί, μεγά­ ήταν υποστηρικτής του Αξο­ λη γκάφα, ώστε ο στρατηγός αυτός είναι ε­ χειρότερο ήταν ότι ο σφόδρα αντινα. Το γκληματίας». Η γραμμή επιχειρήσεων του βρετανός μεγάλος μουφτής της Ιερουσα­ Χίτλερ αρχικά ήταν στην κατεύθυνση Βερολήμ, Χατζ Αμίν αλ-Χουσαϊνί, τον οποίο οι λίνο-Λονδίνο. Σε μια στιγμή άλλαξε συνει­ Βρετανοί είχαν εξορίσει από την Παλαιστί­ δητά τη γραμμή αυτή και την έφερε στην νη, για κάποιο διάστημα είχε στενές επαφές κατεύθυνση Βερολίνο- Μόσχα. Με την ε­ με τους Γερμανούς, περιμένοντας ότι μετά νέργεια αυτή έχασε τελικά τον πόλεμο. Εί­ την τελική τους νίκη επί των Βρετανών θα ναι εκπληκτικό το ότι η Ανώτατη Γερμανική μπορούσαν να ελευθερωθούν οι Αραβες Διοίκηση δεν αντιλήφθηκε πλήρως ότι και από τη βρετανική κυριαρχία. οι δύο αυτές γραμμές περνούσαν από τη Εδώ είναι απαραίτητο να εξετάσουμε σε Μέση Ανατολή - ή στην περίπτωση που το ασυντομία την κατάσταση στην Αφρική. Από ντιλήφθηκε δεν το εκμεταλλεύθηκε πλή­ το 1911 η Λιβύη ήταν τμήμα της ιταλικής αυ­ ρως. Εκείνο που είναι αξιοσημείωτο είναι το τοκρατορίας. Η Βρετανία πολεμούσε μόνη γεγονός ότι τη στιγμή που αποφάσισε ο Χίτ­ (πριν από την ιταλική εισβολή στην Ελλά­ λερ να αλλάξει γραμμή οι στρατιωτικές επι­ δα). Ο Χίτλερ, έχοντας χάσει τη μάχη της χειρήσεις διεξάγονταν στην κατεύθυνση Αγγλίας, δεν είχε κατορθώσει να καταφέρει που έπρεπε να είχε ακολουθήσει: Μεσόγειαποφασιστικό κτύπημα κατά των βρετανι­ ος-Αίγυπτο- Ανατολική Αφρική- Μέση Ανα­ κών νησιών. Ομως είχε την ευκαιρία να κα­ τολή. ταφέρει ένα έμμεσο κτύπημα στη βρετανι­ Οταν η Ιταλία κήρυξε τον πόλεμο στην κή αυτοκρατορία φέρνοντας τον πόλεμο Αγγλία οι βρετανικές δυνάμεις στην περιο­ στην Αίγυπτο. Ετσι ύστερα από ένα ευτυχές χή υπό τον στρατηγό Ουέιβελ ήταν οι εξής: αποτέλεσμα στον πόλεμο αυτό θα είχε κα­ Στην Αίγυπτο 36.000 άνδρες, στο Σουδάν τορθώσει να εξουδετερώσει τη θαλάσσια 9.000, στην Κένυα 5.500, στη Βρετανική Σο­ δύναμη της Βρετανίας. Η συμμαχία του με μαλία 1.475, στην Παλαιστίνη 27.500, στο Ατην Ιταλία δημιουργούσε ευνοϊκές συνθή­ ντεν 2.500 και στην Κύπρο 800. Εναντι αυ­ κες για την επιτυχία ενός τέτοιου εγχειρή­ τών των δυνάμεων υπήρχαν 215.000 Ιταλοί ματος. Νίκη στην Αίγυπτο θα σήμαινε ότι θα στη Λιβύη και 200.000 στην ανατολική Αφρι­ είχε υπό την κυριαρχία του τη βόρεια Αφρι­ κή. κή, τη Μέση Ανατολή και την ανατολική Α­ Από το 1937 δεν υπήρχαν βρετανικά φρική και ότι θα βρισκόταν επικίνδυνα κο­ στρατιωτικά τμήματα στο Ιράκ, αλλά οι Β ρ ε ­ ντά στις πετρελαιοπηγές του Καυκάσου. Ο­ τανοί είχαν δύο βάσεις της RAF στη Σαϊμως εκείνη την εποχή ο Χίτλερ δεν έδινε τη μπάχ κοντά στη Μπάσρα και στη Χαμπανίγια δέουσα προσοχή στη βόρεια Αφρική και στη επί του Ευφράτη. Και οι δύο ήταν σημαντι­ Μεσόγειο γενικά. Ο τρόπος σκέ­ κά σημεία για τις εναέριες συγκοινωνίες με­ ψης του φαίνεται στο ημερολό­ ταξύ Αιγύπτου και Ινδίας. Το Ιράκ είχε μεγά­ γιο του αρχηγού τού Γερμανι­ λη σημασία για τους Βρετανούς. Η χώρα αυ­ κού Γενικού Επιτελείου Στρα­ τή εξασφάλιζε τους αγωγούς πετρελαίου τού, στρατηγού Χάλντερ, που από τις πετρελαιοπηγές της στη Χάιφα της Παλαιστίνης και στην Τρίπολη της Συρίας. Από το Ιράκ περνούσε και ένα σημαντικό ε­ ναλλακτικό χερσαίο δρομολόγιο για την ενί­ σχυση των βρετανικών δυνάμεων στην γυπτο. Δ εν υπάρχει αμφιβολία ότι οι νοί χρειάζονταν τη φιλική συνεργασία ρακινής κυβέρνησης. Οταν ξέσπασε ο Β' ΠΠ ο βασιλιάς του Ιράκ ήταν 4 χρόνων. Ο αντιβασιλιάς. ο θείος του Αμίρ Αβδούλ Ιλλάχ, ήταν αλλά τα αισθήματά του δεν ήταν κοινά τα άλλα μέλη της κυβέρνησής του. λήθεια ότι η ιρακινή κυβέρνηση διέκοψε διπλωματικές της σχέσεις με τη αλλά όχι και με την Ιταλία. Γρήγορα η κή διπλωματική αποστολή στη Βαγδάτη νε το κέντρο του αραβικού της αντιβρετανικής προπαγάνδας, χώς για τους Βρετανούς η εξέλιξη της στάσης στη Γαλλία ενίσχυσε το γόητρο του Αξονα, ενώ το βρετανικό έπεσε χαμηλά.

Ο

έγραψε την 1η και την 3η Νοεμβρίου 1940: «Ο Φύρερ είναι πολύ ενοχλημένος με την ι­ ταλική επίθεση στην Ελλάδα. Δεν πρόκειται να στείλει τίποτα στη Λιβύη. Η Λιβύη είναι ι­ ταλική υπόθεση και θέλει να ασχοληθούν μόνο οι Ιταλοί με αυτή... Ο Φύρερ δήλωσε ότι έχει διαγράψει αυτή την ιστορία με τη Λιβύη». Πρέπει να σημειωθεί ότι από τον Σε­ πτέμβριο του 1940 ο ναύαρχος Ραίντερ, αρ­ χηγός του Γερμανικού Ναυτικού Επιτελεί­ ου, είχε τονίσει τη σημασία της Μεσογείου και της κατάληψης του Γιβραλτάρ και του Σουέζ. Επέμεινε επίσης λέγοντας ότι οι Ιτα­ λοί δεν ήταν σε θέση να το πράξουν αυτό μόνοι τους. Προσέθεσε δε ότι ήταν απαραί­ τητη μια προέλαση από το Σουέζ διά της Παλαιστίνης και της Συρίας μέχρι την Τουρ­ κία, και τελείωσε προβλέποντας (πολύ σω­ στά όπως αποδείχθηκε) ότι αν οι Σύμμαχοι κατάφερναν να δημιουργήσουν αεροπορι­ κές βάσεις στη βόρεια Αφρική, από όπου θα διενεργούσαν επιδρομές κατά της Ιταλίας, η τελευταία θα έχανε τον πόλεμο. Μετά τη βρετανική επίθεση στον Τάραντα, τον Νοέμβριο του 1940, και τις προει­ δοποιήσεις του ναυάρχου Ραίντερ ότι οι Βρετανοί ανέλαβαν την πρωτοβουλία στη Μεσόγειο, ο Χίτλερ άλλαξε γνώμη και στις αρχές Δεκεμβρίου απέσπασε αεροπλάνα Ο στρατηγός Ρόμμελ στη βόρεια Αφρική.

στην Ιταλία για να προσβάλουν τα βρετανι­ κά πλοία. Ακολούθησε η δεύτερη πανωλεθρία των Ιταλών στο Σίντι Μπαράνι, μετά την πρώτη στην Ελλάδα. Οι Βρετανοί είχαν απωθηθεί στην περιοχή εκείνη ύστερα από μια ιταλική επίθεση υπό τον στρατάρχη Γκρατσιάνι. Ο Γκρατσιάνι ήταν ένα περίεργο εί­ δος στρατηγού. Ενώ απώθησε τους Βρετα­ νούς πέρα από τα σύνορα με την Αίγυπτο, σταμάτησε στο Σίντι Μπαράνι και άρχισε να κατασκευάζει οχυρωματικά έργα (ο Φούλερ τα αποκαλεί «μνημεία της επικείμενης συμ­ φοράς...»). Μετά την πολιτικο-στρατιωτική

δων. Οταν διαπιστώθηκε ότι ο στρατηγός X ήταν στην πραγματικότητα ο Ερβιν Ρόμμελ, ηγήτορας της περίφημης «μεραρχίας φά­ ντασμα» στο γαλλικό μέτωπο, ένας ελα­ φρός άνεμος ανησυχίας τάραξε τα ήσυχα νερά στο Κάιρο. Σε αυτό το σημείο πρέπει να αναφέρου­ με ότι ο Χίτλερ, συνειδητοποιώντας το πρό­ βλημα, ήθελε να καθηλώσει τους Βρετα­ νούς στη Λιβύη. Σε μια σύσκεψη στις 3 Φ ε­ βρουάριου 1941 είπε ότι αν οι Ιταλοί έχαναν τη βόρεια Αφρική Οι βρετανικές δυνάμεις δεν θα ήταν δεσμευμένες και θα μπορού­ σαν να χρησιμοποιήσουν ελεύθερα 12 με-

Το εσωτερικό της βρετανικής πρεσβείας στη Βαγδάτη κατά τη διάρκεια της επανάστασης.

ραρχίες στη Συρία. Είπε επίσης ότι έπρεπε να καταβληθεί κάθε προσπάθεια για να α­ ποφευχθεί αυτό, με αποτελεσματική επέμ­ βαση στη βόρεια Αφρική. Τον Φεβρουάριο του 1941 είχε ήδη ληφθεί η απόφαση εισβο­ λής στη Σοβιετική Ενωση, την οποία θα ακο­ λουθούσε μια κίνηση στη Μέση Ανατολή μετά την αναμενόμενη από το Βερολίνο νί­ κη και όχι πριν από αυτή. Ο Ρόμμελ έφθασε στην Αφρική στις 12 Φεβρουάριου 1941 και δραστηριοποιήθηκε αμέσως. Στις 31 Μαρτίου επιτέθηκε κατά των Βρετανών στη Λιβύη (την προηγούμενη ημέρα ο Ουέιβελ είχε βεβαιώσει τον Βρετα­ νό διοικητή στη Λιβύη, στρατηγό Νημ, ότι ο Ρόμμελ δεν θα μπορούσε να επιτεθεί πριν περάσει ένας μήνας...). Η επιτυχημένη αυτή επίθεση των Γερμανών έθεσε σε κίνηση μια σειρά διαδικασιών στη Μέση Ανατολή, με σοβαρές συνέπειες για τους Βρετανούς, τις οποίες όμως δεν εκμεταλλεύθηκαν όσο έ­ πρεπε οι Γερμανοί. Ο Χίτλερ επιτέθηκε στην ΕΣΣΔ στις 22 Ιουνίου 1941. Το καλοκαίρι εκείνο πέρασε αρκετά ήρεμα στη Δυτική Ερημο (Λιβύη), ό­ που οι αντίπαλοι αναδιοργανώνονταν μετά τις σκληρές μάχες της άνοιξης. Στις 27 Ιου­ λίου ο Ρόμμελ υπέβαλε στην Ανώτατη Διοί­ κηση Ενόπλων Δυνάμεων (OKW) ένα σχέδιο για μια επιθετική επιχείρηση κατά του Σου­ έζ με αντικειμενικό σκοπό την κατάληψη της διώρυγας. Το σχέδιο αυτό, το οποίο συ­

58 καταστροφή των Ιταλών στην Ελλάδα οι Βρετανοί αναθάρρησαν και τους επιτέθη­ καν, αν και η αριθμητική διαφορά μεταξύ τους ήταν τεράστια. Η επίθεση κράτησε από τις 7 Δεκεμβρίου 1940 μέχρι τις 7 Φ ε­ βρουάριου 1941. Οι βρετανικές δυνάμεις, 30.000 άνδρες περίπου, με απώλειες 500 νε­ κρούς, 1.373 τραυματίες και 55 αγνοούμε­ νους συνέλαβαν 130.000 Ιταλούς αιχμαλώ­ τους και κυρίευσαν 400 άρματα και 1.240 πυροβόλα. Η καταστροφή αυτή, σε συνδυα­ σμό με την ήττα των Ιταλών στην ανατολική Αφρική, εξάλειψε την απειλή για τους Β ρ ε ­ τανούς στην Ερυθρά θάλασσα. Ως αποτέλε­ σμα ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ρούζβελτ επέτρε­ ψε την κίνηση των πλοίων της χώρας του στην Ερυθρά θάλασσα και ανακούφισε το βάρος της βρετανικής ναυσιπλοΐας. Τότε παρενέβησαν οι Γερμανοί στη Λιβύη για να σώσουν τους Συμμάχους τους. Για τον σκο­ πό αυτό διέθεσαν μια τεθωρακισμένη με­ ραρχία και μια ελαφρά μεραρχία πεζικού. Οι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες πληροφορήθηκαν το γεγονός και προσπάθησαν να βρουν ποιος ήταν ο «στρατηγός X» που θα ανελάμβανε τη διοίκηση αυτών των μονά­ ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ζήτησε μετά τον πόλεμο ο Γερμανός στρα­ τηγός και φίλος του Ρόμμελ Φριτς φον Μπάγιερλάιν με τον Βρετανό ταξίαρχο Ντέσμοντ Γιάνγκ, συγγραφέα του περίφημου έρ­ γου «Η Αλεπού της Ερήμου», είχε δύο στά­ δια: α) Κατάληψη της Διώρυγας του Σουέζ, την οποία ο Ρόμμελ πίστευε ότι μπορούσε να κατορθώσει μέχρι το τέλος Φεβρουάρι­ ου 1942. β) Κατάληψη της Μπάσρα στο Ιράκ. Αν πετύχαινε ο Ρόμμελ θα μπορούσε να κι­ νεί τις φάλαγγες ανεφοδιασμού του μέσω Συρίας. Πίστευε επίσης ότι μία τέτοια κατά­ σταση θα ανάγκαζε την Τουρκία να βγει στον πόλεμο στο πλευρό του Αξονα ή ότι αυτή θα μπορούσε να εξουδετερωθεί εύκο­ λα. Στη συνέχεια ο στρατηγός έβλεπε την α­ ποκοπή του ανεφοδιασμού των Σοβιετικών από το λιμάνι του Μουρμάνσκ. Μετά, με την ΕΣΣΔ απομονωμένη από τα δύο κύρια λιμά­ νια ανεφοδιασμού της, τη Μπάσρα και το Μουρμάνσκ, ο τελικός στρατηγικός στόχος των Γερμανών θα ήταν μια επίθεση στο μέ­ τωπο του νοτίου Καυκάσου με τελικό αντι­ κειμενικό σκοπό τις πετρελαιοπηγές του Βακού. Το σχέδιο αντιμετωπίστηκε με περιφρό­ νηση από την OKW, που δεν είχε πάρει στα σοβαρά την κατάσταση στη βόρεια Αφρική. Στη «μάχη» του με την O KW ο Ρόμμελ ήταν απελπιστικά μόνος, διότι βρισκόταν μακριά και σπάνια είχε επαφές με τον Χίτλερ. Ομως τα γεγονότα έδειξαν ότι εκτός από άριστος τακτικός διοικητής είχε και στρατηγική α­ ντίληψη. Την εποχή εκείνη το Ιράκ, η Συρία και η Περσία είχαν μεγάλη στρατηγική ση­ μασία για τη Βρετανία για τους εξής λό­ γους: α) Η Περσία και το Ιράκ παρήγαν 15 ε­ κατομμύρια τόννους αργού πετρελαίου σε σύγκριση με τα 6,5 εκατομμύρια των πετρε­ λαιοπηγών της Ρουμανίας. Αν ο Αξονας κα­ τακτούσε τις περιοχές αυτές θα ήταν σε θέση να μηχανοκινήσει μεγαλύτερο τμήμα των στρατιών του και έτσι θα αυξάνονταν οι πιθανότητες νίκης του στις ρωσικές πεδιά­ δες. β) Το μεγαλύτερο μέρος της αμερικανι­ κής βοήθειας προς την ΕΣΣΔ περνούσε από τη Μπάσρα. Εκεί εκφορτώνονταν χιλιάδες οχήματα κάθε είδους καθ' οδόν προς την ΕΣΣΔ. Κατοχή της Μπάσρα από τον Αξονα θα σήμαινε ότι οι αμερικανικές νηοπομπές θα έπρεπε να χρησιμοποιούν το λιμάνι του Μουρμάνσκ. Ομως το δρομολόγιο αυτό ή­ ταν εκτεθειμένο στα γερμανικά αεροπλάνα και υποβρύχια διότι περνούσε κοντά σε ένα μεγάλο τμήμα των ακτών της κατεχόμενης Νορβηγίας, γ) Αν οι δυνάμεις του Αξονα κα­ τόρθωναν να καταλάβουν όλη την ακτή της ανατολικής Μεσογείου (μαζί με τη Μάλτα, την οποία πρώτος ο Ρόμμελ εντόπισε ως το κύριο πρόβλημα του ανεφοδιασμού του) και την περιοχή της Μεσοποταμίας θα είχαν μια ιδανική βάση επιχειρήσεων κατά του με­ τώπου της νότιας Ρωσίας. Με τον τρόπο αυ­ τό θα είχαν εξαλειφθεί οι δυσκολίες ανεφο­ διασμού, επειδή οι Βρετανοί δεν θα μπο­ ρούσαν πια να παρενοχλήσουν τις μεταφο­ ρές του Αξονα στη Μεσόγειο. Είχε το σχέδιο του Ρόμμελ πιθανότητα επιτυχίας: Ενα τέτοιο σχέδιο έμοιαζε φα-

ντασπκό και ως τέτοιο απορρίφθηκε από την OKW. Ομως αν κάποιος διαβάσει τις α­ ναφορές του στρατηγού Ωκινλεκ (που θα α­ ντικαθιστούσε τον Ουέιβελ) από την 1η Νο­ εμβρίου 1941 ως τις 15 Αυγούστου 1942, θα διαπιστώσει ότι οι βρετανικές δυνάμεις δεν ήταν αρκετά ισχυρές ώστε να αντιμετωπί­ σουν μια ισχυρή γερμανική επίθεση. Δυστυ­ χώς για τον Ρόμμελ, με την κύρια προσπά­ θεια της Γερμανίας στραμμένη στην ΕΣΣΔ ήταν αδύνατο να έχει τις τρεις γερμανικές τεθωρακισμένες μεραρχίες που ζήτησε, μα­ ζί με τρεις ιταλικές. Ο Ρόμμελ έγραψε αργό­ τερα: «Οταν προώθησα το σχέδιο αυτό στις βασικές του γραμμές, απορρίφθηκε από αν­ θρώπους με περιορισμένη διορατικότητα ως τελείως φανταστικό. Αλλά σε κανένα ση­ μείο δεν βασιζόταν σε υποθέσεις χωρίς βά­ ση ή αδικαιολόγητες. Θα έδινε την 100% βε­ βαιότητα την οποία ζητούσαν πάντα σε άλ­ λες περιπτώσεις». Και ο Φριτς Μπάγιερλάιν προσθέτει: «Το στρατηγικό σχέδιο του Ρόμ­ μελ φαίνεται πιο λογικό από τη μέθοδο της OKW, να κινείται ασταμάτητα στις απέρα­ ντες ρωσικές πεδιάδες και να αφήνει αδρα­ νές το Δυτικό Μέτωπο». Οι απόψεις του Ρόμμελ δικαιώθηκαν και από τον πρόεδρο Ρούζβελτ, ο οποίος μετά την πτώση του Τομπρούκ έγραψε στον σύμ­ βουλό του Χάρρυ Χόπκινς: «Η Μέση Ανατο­ λή πρέπει να κρατηθεί ασχέτως αν η Ρωσία καταρρεύσει ή όχι. Θέλω να σκεφθείς τις ε­ πιπτώσεις από την απώλεια της διώρυγας του Σουέζ». Ας επιστρέφουμε τώρα στη Μέση Ανα­ τολή και ειδικά στη Συρία και στο Ιράκ. Τον Σεπτέμβριο του 1940 ο μεγάλος μουφτής της Ιερουσαλήμ πρότεινε στις δυνάμεις του Αξονα να αναγνωρίσουν την ανεξαρτησία των αραβικών κρατών και να έλθουν σε μυ­ στική συμφωνία με την ιρακινή κυβέρνηση, την οποία ισχυρίστηκε ότι αντιπροσώπευε, και τους ηγέτες της Συρίας. Πρότεινε επί­ σης στους Γερμανούς να οργανώσουν αντιβρετανικά κινήματα στην Παλαιστίνη και την Ιορδανία από κέντρα της Συρίας. Εδώ πρέπει να τονισθεί ότι μετά την κατάρρευ­ ση της Γαλλίας οι όροι της ανακωχής μεταξύ της Γερμανίας και της Γαλλίας του Βισύ α­

Βρετανικά καταδιωκτικά

φορούσαν μόνο τη μητροπολιτική Γαλλία. Οι υπερπόντιες περιοχές είχαν ανατεθεί, θεω­ ρητικά τουλάχιστον, στην Ιταλία. Στη Συρία, που μαζί με τον Λίβανο διοικούντο με εντο­ λή από τη Γαλλία, είχε εγκατασταθεί μια Ιτα­ λική Επιτροπή Ανακωχής. Δεν είναι σαφές αν οι Γερμανοί ενήργησαν μετά τις προτροπές του μεγάλου μου­ φτή, αλλά τον Ιανουάριο του 1941 έστειλαν έναν άνθρωπό τους στη Συρία με την απο­ στολή να εξακριβώσει αν οι Βρετανοί στην Παλαιστίνη αποτελούσαν απειλή για τη Συ­ ρία. Ο απεσταλμένος πρότεινε τη δημιουρ­ γία γερμανικής επιτροπής επειδή οι Ιταλοί δεν πήγαιναν και τόσο καλά. Μετά, στις 23 Μαρτίου, ο Ιταλός επιτετραμμένος στο Β ε ­ ρολίνο ενημερώθηκε ότι η Γερμανία πί­ στευε ότι σύντομα θα ερχόταν η ώρα μιας ε­ πίθεσης κατά των Βρετανών στο Ιράκ. Υ ­ πήρχε μόνο ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα: το πώς θα προωθούντο όπλα και πολεμικό υλι­ κό στη χώρα αυτή. Στις 2 Απριλίου έγινε στο Ιράκ πραξικό­ πημα που ανέτρεψε την κυβέρνηση. Ο αντιβασιλιάς έφυγε από τη Βαγδάτη και βρήκε καταφύγιο σε ένα βρετανικό πολεμικό. Ο

Ρασίντ Αλί κατέλαβε την εξουσία (ο Φούλερ λέει ότι τον μισθοδοτούσαν οι Γερμανοί) και στις 3 Απριλίου, τρεις μέρες πριν από τη γερμανική επίθεση στη Γιουγκοσλαβία και στην Ελλάδα, το Ιράκ το κυβερνούσαν φιλοαξονικά στοιχεία. Επειδή δεν υπήρχε γερ­ μανική πρεσβεία στη Βαγδάτη όλες οι επι­ κοινωνίες διεξάγονταν μέσω της ιταλικής πρεσβείας, ο κώδικας της οποίας δεν είχε μυστικά για τους Βρετανούς. Είναι ιδιαίτε­ ρα ενδιαφέρον το γεγονός ότι τις παραμο­ νές υλοποίησης του σχεδίου "Μπαρμπαρόσσα" οι Σοβιετικοί, για να φανούν αρεστοί στους Γερμανούς, αναγνώρισαν την αντιβρετανική κυβέρνηση του Ιράκ. Λίγες μέρες μετά το πραξικόπημα στο Ιράκ η Γερμανία ενημέρωσε τον μεγάλο μουφτή ότι ήταν πρόθυμη να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία των Αράβων και να τους προμηθεύσει όπλα και πολεμικό υλικό αν βρίσκονταν τα μεταφορικά μέσα. Μια αντί­ θετη φωνή για την παρέμβαση στο Ιράκ ακούστηκε από τον Γερμανό εμπορικό ακό­ λουθο στην Αγκυρα, ο οποίος παραλλήλισε το πρόβλημα του Ιράκ με το πρόβλημα των Αγγλων στην Ελλάδα: αν οι Γερμανοί αρνού-

59

Χάρτης των επιχειρήσεων στη Μέση Ανατολή

• Τεχεράνη

ΠΕ Ρ ΣΙ Α

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ντο να ατείλουν βοήθεια θα μειωνόταν το γόητρό τους στα μάτια των Αράβων. Αν έ­ στελναν ανεπαρκή βοήθεια απλά θα αραίω­

60 ■■

ναν τις δυνάμεις τους. Στις 6 Μαϊου η κυβέρνηση του Βισύ συμφώνησε να δώσει πολεμικό υλικό, συ­ μπεριλαμβανομένων αεροπλάνων από τις α­ ποθήκες στη Συρία και μια βάση στα βόρεια της χώρας, στην οποία μπορούσαν να προ­ σγειωθούν γερμανικά αεροπλάνα προερχό­ μενα από τη Ρόδο. Επιτέλους υπήρχε ένα σχέδιο, αλλά όταν ο Χίτλερ υπέγραψε την Οδηγία αρ. 30 στις 23 Μαϊου μερικές από τις προβλέψεις της είχαν ξεπεραστεί. Τα κύρια σημεία της Οδηγίας ήταν τα ακόλουθα: «Η Κίνηση Απελευθέρωσης των Αράβων είναι ο φυσικός μας σύμμαχος κατά της Μεγάλης Βρετανίας στη Μέση Ανατολή. Στο πλαίσιο αυτό πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην εξέγερση στο Ιράκ. ΓΓ αυτό αποφάσι­ σα να επισπεύσω τις εξελίξεις στη Μέση Α­ νατολή υποστηρίζοντας το Ιράκ. Το αν οι Βρετανοί διωχθούν τελικά από τις θέσεις τους μεταξύ Μεσογείου και Περσικού κόλ­ που, σε συνδυασμό με μία επίθεση στη διώ­ ρυγα του Σουέζ, και πώς μπορεί να επιτευ­ χθεί αυτό, θα αποφασιστεί μετά τον Μπαρμπαρόσσα... Διατάσσω ως εξής την υποστή­ ριξη του Ιράκ: (α) Αποστολή στρατιωτικής α­ ποστολής. (β) Υποστήριξη από τη Luftwaffe, (γ) Αποστολή όπλων. Η O KW θα εκδώσει τις απαραίτητες δια­ ταγές σχετικά με την αποστολή όπλων από τη Γερμανία και τη Συρία με βάση τις συνο­ μιλίες με τους Γάλλους. Η προπαγάνδα στη Μέση Ανατολή θα κατευθυνθεί από το Υ ­ πουργείο Εξωτερικών και θα βασίζεται στην παρακάτω ιδέα: "Νίκη των δυνάμεων του Α­ ξονα θα ελευθερώσει τις χώρες της Μέσης Ανατολής από τον βρετανικό ζυγό και θα τους δώσει το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης (χειρόγραφη σημείωση: εκτός από τη Συ­ ρία). Οσοι αγαπούν την ελευθερία ας ενω­ θούν με το αντι-βρετανικό μέτωπο". Δεν θα γίνει προπαγάνδα κατά των Γάλ­ λων στη Συρία». Η βρετανική κυβέρνηση σκεπτόταν σο­ βαρά να στείλει στρατό στο Ιράκ για να προ­ στατεύσει τις εκεί βάσεις της. Στην ιδέα αυ­ τή αντέδρασε έντονα ο αρχιστράτηγος των βρετανικών δυνάμεων στη Μέση Ανατολή, στρατηγός Ουέιβελ, επειδή οι επιχειρήσεις στη Λιβύη δεν πήγαιναν καλά. Από την επί­ θεση του Ρόμμελ και μετά οι Βρετανοί είχαν υποχωρήσει μέχρι το Σολούμ και ο Ουέιβελ δεν είχε πρόθεση να στείλει δυνάμεις στο Ιράκ. Η βρετανική κυβέρνηση, που παρακο­ λουθούσε τις εκπομπές από την ιταλική δι­ πλωματική αποστολή της Βαγδάτης, θεώ­ ρησε την κατάσταση στο Ιράκ τόσο κρίσιμη ώστε αποφάσισε να στείλει εκεί τμήματα από την Ινδία. Υποτίθεται ότι τα τμήματα αυτά προορίζονταν για την Παλαιστίνη και

Βρετανικά αντιτορπιλλικά υποστηρίζουν χερσαίες δυνάμεις στα ανοικτά των συριακών ακτών. ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

αυτό προέβαλε ο Βρετανός πρέσβυς στο Ιράκ όταν ζήτησε άδεια από τον Ρασίντ Αλί να χρησιμοποιήσουν τα τμήματα αυτά τις βάσεις του Ιράκ. Οι δυνάμεις έφθασαν στις 17 και στις 19 Απριλίου αεροπορικώς και με πλοία. Ο καχύποπτος Ρασίντ Αλί ζήτησε την εσπευσμένη αποχώρηση των δυνάμεων και απαγόρευσε την άφιξη άλλων εφόσον δεν έφευγαν πρώτα εκείνες που είχαν ήδη φθάσει. Οταν αγνοήθηκε και έμαθε ότι επρόκειτο να έλθουν και άλλες δυνάμεις στις 30 Α ­ πριλίου, αρνήθηκε να επιτρέψει την αποβί­ βασή τους. Μη θεωρώντας όμως αρκετή αυτή την ενέργεια, αποφάσισε να πραγμα­ τοποιήσει μια επίδειξη ισχύος κατά της βά­ σης Χαμπανίγια πριν ενισχυθούν περισσό­ τερο οι Βρετανοί. Η βάση Χαμπανίγια περιελάμβανε μία σχολή αεροπορίας, έναν όρχο συντήρησης και επισκευής αεροπλάνων, αποθήκες πυρομαχικών και καυσίμων και ένα νοσοκο­ μείο. Στον χώρο της διέμεναν 1.000 αεροπό­ ροι (μεταξύ αυτών και Ελληνες), 1.200 στρατευμένοι Ιρακινοί και Ασσύριοι και περίπου 9.000 πολίτες. Τα αεροπλάνα ήταν εκπαιδευ­ τικά, αλλά με τα πρώτα σημάδια περί της α­ πειλής για την ασφάλεια της βάσης είχαν μετατραπεί έτσι ώστε να μπορούν να φέ­ ρουν βόμβες και πολυβόλα. Από τις πρώτες πρωινές ώρες της 30ής Απριλίου οι ιρακινές δυνάμεις άρχισαν να περικυκλώνουν τη βά­ ση. Στις έξι το πρωί παρουσιάστηκε ένας Ιρακινός αξιωματικός και επέδωσε ένα μή­ νυμα στον διοικητή της βάσης, υποπτέραρ­ χο Σμαρτ, που απαιτούσε να σταματήσει η βάση κάθε δραστηριότητα και να μην απο­ χωρήσει κανένας από αυτή. Η βάση ήταν ου­ σιαστικά ανυπεράσπιστη έναντι επίθεσης από την ξηρά και ο διοικητής της έκρινε ότι το μόνο μέσο που είχε για να αντιμετωπίσει την κατάσταση ήταν η επίθεση κατά των ιρακινών δυνάμεων από τον αέρα, με τα εκ­ παιδευτικά αεροπλάνα και λίγα βομβαρδι­ στικά που του είχαν στείλει. Παρά το γεγο­ νός ότι η Διοίκηση Μέσης Ανατολής ήθελε

να αποφύγει με κάθε θυσία μια γενική ε­ μπλοκή με το Ιράκ, ο Βρετανός πρέσβυς ενέκρινε την πρόταση του Σμαρτ, που καθό­ ρισε ως χρόνο έναρξης της επίθεσης το πρωί της 2ας Μαϊου. Αυτή τη φορά οι Β ρ ε­ τανοί πήραν την πρωτοβουλία στα χέρια τους, πράγμα που ήταν κάτι νέο για τους Γερμανούς. Μόλις άρχισε η επίθεση οι Ιρακινοί άρχι­ σαν να βομβαρδίζουν τη βάση με πυρά πυ­ ροβολικού. Τα εκπαιδευτικά αεροπλάνα και οι μισο-εκπαιδευμένοι πιλότοι τους απέδω­ σαν ικανοποιητικά, χάνοντας όμως επτά αε­ ροπλάνα, ενώ πολλά άλλα έπαθαν ζημιές και τέθηκαν εκτός ενεργείας. Δεκατρείς άνδρες σκοτώθηκαν και είκοσι εννέα τραυ­ ματίστηκαν, ανάμεσά τους και εννέα πολί­ τες. Η πολιορκία της βάσης λύθηκε στις 6 Μαϊου. Στο μεταξύ, προς μεγάλη δυσαρέ­ σκεια του Ουέιβελ, η βρετανική κυβέρνηση αποφάσισε να περιλάβει το Ιράκ στη Διοίκη­ ση της Μέσης Ανατολής, επειδή ήταν η μό­ νη που μπορούσε να παράσχει άμεση βοή­ θεια στις εκεί βρετανικές δυνάμεις. Ο Ουέιβελ ρωτήθηκε αν είχε αντιρρήσεις και απά­ ντησε καταφατικά. Ομως οι Βρετανοί θεω­ ρούσαν ότι η ασφάλεια της Αιγύπτου ήταν πολύ σημαντική υπόθεση και για τον λόγο αυτό η κατάσταση στο Ιράκ έπρεπε να αποκατασταθεί με αποφασιστική και γρήγορη ε­ νέργεια και όχι με απλή επίδειξη δύναμης. Η ανάγκη αποστολής βρετανικών δυνάμεων στο Ιράκ και στη Συρία, όπως θα δούμε αρ­ γότερα, είχε ένα δυσάρεστο αποτέλεσμα: τη μείωση των δυνάμεων στη Δυτική Ερημο. Ενισχύσεις στο Ιράκ στάλθηκαν από την Παλαιστίνη και στις 30 Μαϊου οι Βρετανοί βρίσκονταν στα προάστια της Βαγδάτης. Οι Γερμανοί αντέδρασαν με μεγάλη βραδύτη­ τα στις εκκλήσεις για βοήθεια και τελικά η ιρακινή ηγεσία διέφυγε στο Ιράν. Ο Ρασίντ Αλί πέρασε στη Γερμανία το υπόλοιπο διά­ στημα του πολέμου. Στις 31 Μαϊου και ενώ ο αντιβασιλιάς Αμίρ Αβδούλ Ιλάχ ερχόταν να αναλάβει τα νόμιμα καθήκοντά του υπογρά-

Από αριστερά: ο πτέραρχος Λόνγκμορ, ο στρατηγός Ουέηβελ, ο ταξίαρχος Ντε Γκωλ και ο στρατηγός Κατρού.

φηκε ανακωχή μεταξύ των Βρετανών και της προσωρι­ νής κυβέρνησης του Ιράκ. Με τον τρόπο αυτό τερματί­ στηκε η λεγάμενη εξέγερση στο Ιράκ, κυρίως λόγω της αποφασιστικότητας των Βρετανών, αν και τα αποτε­ λέσματα της επέμβασής τους έγιναν αισθητά στην έ­ ρημο της Λιβύης. Κατά τις ε­ πιχειρήσεις στο Ιράκ οι Β ρ ε­ τανοί είχαν 34 νεκρούς και 64τραυματίες και έχασαν 28 αεροπλάνα, που καταρρίφθηκαν ή υπέστησαν ζη­ μιές. Ενώ διεξάγονταν οι μά­ χες στο Ιράκ οι Γερμανοί εί­ χαν επιτεθεί στην Κρήτη, που κατόρθωσαν να καταλάβουν μετά από δύσκολο και αιματηρό αγώνα. Η ιδέα να κα ταληφθεί το νησί αυτό με αερομεταφερό μενες μονάδες ήταν πρόταση της Luftwaffe που γεννήθηκε ως ιδέα στα μέσα Απριλίου και τέθηκε υπόψη του Χίτλερ, ο οποίος δεν άργησε να συμφωνήσει. Ο Γερμανός διοικη­ τής του XI Αεροπορικού Σώματος, στρατη­ γός Στούντεντ, πρότεινε μια σειρά από «άλ­ ματα από νησί σε νησί» με επιχειρήσεις που θα διεξάγονταν από αερομεταφερόμενες δυνάμεις. Κατά τη γνώμη του το πρώτο άλ­ μα για το Σουέζ ήταν η Κρήτη (με την Κύπρο ως δεύτερο). Ο Χίτλερ είχε αντίρρηση αυτή τ η φορά και είπε ότι η Κρήτη έπρεπε να κα­ ταληφθεί όσο το δυνατόν γρηγορότερα ε­ πειδή οι αερομεταφερόμενες δυνάμεις έ­ πρεπε στη συνέχεια να χρησιμοποιηθούν αλλού. Δεν υπήρχε αμφιβολία ότι η κατάλη­ ψη της Κρήτης θα προσέφερε σοβαρά στρατηγικά πλεονεκτήματα στους Γερμα­ νούς. Ο βρετανικός στόλος θα έφευγε από το Αιγαίο και οι θαλάσσιες οδοί από τη Μαύ­ ρ η θάλασσα προς το Αιγαίο και την Ιταλία διά του ισθμού της Κορίνθου θα ήταν πιο α­ σφαλείς. Η Κρήτη βρισκόταν κοντά στην Α­ φρική και στη Μέση Ανατολή και κατά συνέ­ πεια θα διεδραμάτιζε αποφασιστικό ρόλο στις επιχειρήσεις που θα διεξάγονταν στις δύο αυτές περιοχές. Σύμφωνα με τον Φού\ερ «από όλες τις επιχειρήσεις του πολέj o u η επίθεση στην Κρήτη έρχεται πρώτη από άποψη τόλμης». Το τίμημα για την κα­ τάληψη του νησιού ήταν υπερβολικά μεγά\ο: οι απώλειες των Γερμανών ξεπέρασαν κατά πολύ εκείνες που είχαν υποστεί κατά τις επιχειρήσεις στη Γιουγκοσλαβία και στην ηπειρωτική Ελλάδα. Στη συνέχεια η διστακτικότητα των Γερ­ μανών για περαιτέρω κινήσεις στη Μέση Α•ατολή, τουλάχιστον πριν από τον τερματι­

σμό των επιχειρήσεων στο ρωσικό μέτωπο, ενισχύθηκε από τα γεγονότα στη Συρία αμέ­ σως μετά το τέλος της εξέγερσης στο Ιράκ. Τα γεγονότα στη Συρία ακολούθησαν τελεί­ ως διαφορετική πορεία. Η Συρία βασανιζό­ ταν ήδη από εσωτερική αναταραχή όταν υπογράφηκε η ανακωχή μεταξύ Γερμανίας και Γαλλίας τον Ιούνιο του 1940. Οι Γάλλοι η­ γέτες της Συρίας έπρεπε να ακολουθήσουν το παράδειγμα των Γάλλων της βόρειας Α­ φρικής και να παραδοθούν στους Γερμα­ νούς, σύμφωνα με τις εντολές της κυβέρνη­ σης του Βισύ. Αυτό και έγινε. Μόνο μια πο­ λωνική ταξιαρχία που βρισκόταν στη Συρία και ένας αριθμός Ελεύθερων Γάλλων διέφυ­ γαν στην Παλαιστίνη για να συνεχίσουν αλ­ λού τον αγώνα. Ενα μήνα αργότερα η βρε­ τανική κυβέρνηση δήλωσε ότι δεν θα άφη­ νε τη Συρία να καταληφθεί από εχθρική δύ­ ναμη ή να γίνει απειλή για τις χώρες που η Βρετανία είχε αναλάβει να υπερασπίσει. Ε ­ τσι ήταν στα συμφέροντα της Βρετανίας να ακολουθήσει η Συρία τον στρατηγό Ντε Γκωλ. Το μόνο σοβαρό πρόβλημα ήταν ότι οι Βρετανοί δεν μπορούσαν να δώσουν υπο­ σχέσεις περί ανεξαρτησίας στη χώρα αυτή. Οταν κατά την εξέλιξη των γεγονότων στο Ιράκ οι Γερμανοί έστειλαν αεροπλάνα στη Δαμασκό, η μόνη διαθέσιμη δύναμη για να επέμβει στη Συρία ήταν λίγοι Ελεύθεροι Γάλλοι στην Παλαιστίνη. Ο στρατηγός Ουέιβελ δεν ήταν σε θέση να στείλει ενισχύσεις επειδή οι μόνες δυνάμεις που μπορούσε να διαθέσει είχαν σταλεί στο Ιράκ. Από την άλ­ λη πλευρά των συριακών συνόρων οι Τούρ­ κοι γίνονταν ολοένα πιο ανήσυχοι από τις κινήσεις των Γερμανών. Σύντομα οι Βρετα­ νοί πληροφορήθηκαν για κινήσεις των τουρκικών στρατευμάτων προς τα σύνορα με τη Συρία. Πιστεύοντας ότι μια συνεργα­ σία με την Τουρκία ίσως εμπόδιζε τους Γερ­

μανούς να αναλάβουν τον έλεγχο της Συ­ ρίας, έδωσαν εντολή στον Ουέιβελ να συ­ γκεντρώσει τις δυνάμεις που μπορούσε χω­ ρίς να διακινδυνεύσει την ασφάλεια της Δυ­ τικής Ερήμου και να τις ετοιμάσει να κινη­ θούν στη Συρία το συντομότερο δυνατό. Οι Τούρκοι απέρριψαν το αίτημα της Βρετα­ νίας να καταλάβουν τα αεροδρόμια της βό­ ρειας Συρίας. Η τουρκική κυβέρνηση κατέ­ στησε σαφές ότι η μόνη τους ενέργεια θα ήταν η ενίσχυση των τμημάτων των συνό­ ρων τους. Το γεγονός ότι η διώρυγα του Σουέζ βρισκόταν πιο κοντά στα γερμανικά αεροπλάνα στη Συρία από ότι τα αεροπλάνα των Γερμανών στη Μάρσα Ματρούχ ανησυ­ χούσε πολύ τους Βρετανούς, που τελικά διέταξαν την 7η αυστραλιανή Μεραρχία (μείον μια ταξιαρχία της που βρισκόταν στο Τομπρούκ, το μόνο στήριγμα των Βρετανών μετά την κατάληψη της Κυρηναϊκής από τον Ρόμμελ) να μετακινηθεί στην Παλαιστί­ νη. Η Μεραρχία αυτή μαζί με τις δυνάμεις που είχαν απεμπλακεί από το Ιράκ και μερι­ κούς Ελεύθερους Γάλλους σχημάτισε μια δύναμη με την οποία οι Βρετανοί σχέδιασαν μια επιχείρηση με κωδικό όνομα «Exporter». Πρέπει να σημειωθεί ότι την ίδια στιγμή ο Ουέιβελ ετοίμαζε μια επιθετική επιχείρηση κατά του Ρόμμελ, που έγινε γνωστή με το ό­ νομα «Πολεμικός Πέλεκυς», και ούτε εκεί­ νος, ούτε οι ανώτεροι του είχαν πρόθεση να αφαιρέσουν δυνάμεις από εκείνες που εί­ χαν ορισθεί για την επιχείρηση αυτή και να τις στείλουν στη Συρία. Εκείνο που δεν γνώριζαν οι Βρετανοί ή­ ταν ότι μετά την αποτυχία των Ιρακινών οι Γερμανοί αποφάσισαν να αποσυρθούν από τη Συρία για να μη δώσουν αφορμή στους Βρετανούς να επέμβουν στη χώρα αυτή. Για την ώρα η κύρια προσπάθειά τους ήταν η ε­ πιχείρηση "Μπαρμπαρόσσα". Η Συρία μποΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Το αεροδρόμιο της Χαμπανίγια, το οποίο πολιορκή&ηκε από τους Ιρακινούς. Στην άμυνά του συνέβαλαν, εθελοντικά, και οι Ελληνες αεροπόροι που εκπαιδεύονταν εκεί από τη RAF.

62 ■■

ρούσε να περιμένει. Ετσι ενώ οι Βρετανοί ε­ νεργούσαν με Βάση την ανησυχία τους για τις κινήσεις των Γερμανών στη Συρία, οι τε­ λευταίοι είχαν αποφασίσει να φύγουν από ε­ κεί. Το πρωί της 8ης Ιουνίου 1941 οι Βρετανι­ κές δυνάμεις εισέβαλαν στη Συρία και τον ΛίΒανο από τον Νότο, ενώ ταυτόχρονα Β ρ ε ­ τανοί και Ελεύθεροι Γάλλοι ανακοίνωναν δημόσια την υποστήριξή τους για την ανεξαρτησία των δύο αυτών χωρών. Οι δυνά­ μεις του Βισύ προέΒαλαν σκληρή αντίστα­ ση, αλλά η μόνη Βοήθεια που πήραν από τους Γερμανούς ήταν η μεταφορά πολεμι­ κού υλικού από τη Βόρεια Αφρική. Οι Γάλλοι πολέμησαν σκληρά επί δύο εβδομάδες και για μια στιγμή φάνηκε ότι οι Βρετανοί ανα­ χαιτίστηκαν μπροστά από τη Δαμασκό. Στο μεταξύ η επιχείρηση «Πολεμικός Πέλεκυς» είχε τελειώσει σε βάρος των Βρετανών. Ο­ μως η αποτυχία αυτή είχε ως αποτέλεσμα να απαγκιστρωθούν δυνάμεις, που μετα­ φέρθηκαν εσπευσμένα στη Συρία και βοή­ θησαν να αποφευχθεί η αποτελμάτωση προ της συριακής πρωτεύουσας - η οποία κατα­ λήφθηκε στις 21 Ιουνίου. Ο διοικητής των δυνάμεων του Βισύ, στρατηγός Ανρί Ντεντζ, απέσυρε τα υπόλοιπα τμήματά του στη Β η ­ ρυτό. Οι Βρετανοί χρειάστηκαν σχεδόν τρεις εβδομάδες για να καταλάβουν τη Β η ­ ρυτό, ύστερα από σκληρές μάχες, στις 10 Ιουλίου. Την άλλη μέρα ο Ντεντζ ζήτησε α­ νακωχή, η οποία υπογράφηκε στην Ακρα στις 14 Ιουλίου. Η βρετανική κυβέρνηση εί­ χε ήδη συμφωνήσει τους όρους της ανακω­ χής και παρά τις διαμαρτυρίες του Ντε Γκωλ επέμεινε να αφεθούν ελεύθεροι οι Γάλλοι να αποφασίσουν αν θα επαναπατρίζονταν ή

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

αν θα προσχωρούσαν στους Ελεύθερους Γάλλους. Από 37.736 Γάλλους που ζούσαν στη Συρία και στον Λίβανο μόνο 5.688 προ­ σχώρησαν στο στρατόπεδο του ντε Γκωλ. Οι επιχειρήσεις στη Συρία ήταν σοβαρή υπόθεση που δεν είχε κανένα κοινό με τις επιχειρήσεις στο Ιράκ. Χρειάστηκαν πέντε εβδομάδες για να ολοκληρωθούν και οι α­ πώλειες των Βρετανών ήταν μεγάλες: έφθασαν τους 3.300 νεκρούς και τραυματίες και τα 27 αεροπλάνα. Οι Ελεύθεροι Γάλλοι είχαν χάσει περίπου 1.300 άνδρες. Οι απώ­ λειες των δυνάμεων του Βισύ ήταν περίπου 6.000 άνδρες, από τους οποίους 1.000 περί­ που ήταν οι νεκροί. Ανάμεσα στις απώλειες υπολογίζονται και εκείνοι που αυτομόλησαν στους Ελεύθερους Γάλλους. Ηταν δι­ καιολογημένες τόσες απώλειες; Η εκτίμηση ότι οι Γερμανοί μπορούσαν να ελέγξουν τη Συρία αποδείχθηκε λανθασμένη. Η επίσημη βρετανική ιστορία δικαιολογεί την επιχείρη­ ση: «Τα στρατηγικά αποτελέσματα από την προσπάθεια να προλάβουμε τους Γερμα­ νούς άξιζαν το τίμημα. Η Τουρκία για πρώτη φορά ήλθε σε φυσική επαφή με τη Βρετα­ νία με σχετικά καλές επικοινωνίες και θα μπορούσε να αντισταθεί καλύτερα στις πιέ­ σεις του Αξονα. Η πιθανότητα που είχε η Γερμανία να βρει έρεισμα στη Συρία εξανε­ μίσθηκε με μικρό κόστος». Ισως βέβαια κά­ ποιος αναρωτηθεί αν 4.600 απώλειες μπο­ ρούν να θεωρηθούν «μικρό κόστος». Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι το 1941 άρχισε καλά για τους Βρετα­ νούς, αλλά οι ήττες των Ιταλών στην Κυρη­ ναϊκή και στην Ελλάδα ανάγκασαν τους Γερ­ μανούς να επέμβουν και στα δύο αυτά μέ­ τωπα. Με το τέλος του Μαϊου οι Βρετανοί

είχαν διωχθεί από την Κυρηναϊκή και από την Ελλάδα. Τα γεγονότα αυτά έγιναν γνω­ στά στους Αραβες εθνικιστές, που είδαν τις νίκες των Γερμανών ως ευκαιρία για να α­ παλλαγούν από την ξένη διακυβέρνηση. Η γρήγορη επιτυχία των Βρετανών στο Ιράκ ή­ ταν σημαντικό γεγονός, επειδή την ίδια στιγμή η Γερμανική Ανώτατη Διοίκηση, έτοι­ μη να εκτοξεύσει την επιχείρηση "Μπαρμπαρόσσα", έχασε για την ώρα το ενδιαφέ­ ρον της για τη Μέση Ανατολή. Οι Γερμανοί είχαν επίσης εξαγάγει μερικά συμπεράσμα­ τα για την ποιότητα των Ιρακινών. Το σχέδιο του Ρόμμελ ήταν σωστό. Αν το είχαν μελετήσει σοΒαρά οι αντίπαλοί του στο Βερολίνο, η πορεία του πολέμου μπορεί να ήταν διαφορετική. Ο Ρόμμελ και πολλοί άλλοι Γερμανοί, χωρίς να γνωρίζουν ότι ο Χίτλερ είχε αλλάξει τη γραμμή επιχειρήσεών του, θεώρησαν καλή ιδέα να κτυπήσουν τη Βρετανία έμμεσα στη Μέση Ανατολή. Ο­ μως ακόμα και όταν ο Χίτλερ επιτέθηκε στη Ρωσία, η σκέψη διεξαγωγής επιχειρήσεων στον Καύκασο από τον Νότο φαινόταν πιο σωστή από την ατέλειωτη προέλαση στις στέπες της Ρωσίας. Οι Βρετανοί εξήγαγαν λανθασμένα συ­ μπεράσματα σχετικά με τις προθέσεις των Γερμανών στη Μέση Ανατολή, σε τέτοιο ση­ μείο ώστε παρενέβησαν στη Συρία τη στιγ­ μή που οι Γερμανοί είχαν αποφασίσει να εγκαταλείψουν τη χώρα αυτή. Την εποχή ε­ κείνη η κατάκτηση των Βαλκανίων, η από αέρος επίθεση στην Κρήτη, η άφιξη του Ρόμ­ μελ στην Αφρική, οι γερμανικές ίντριγκες στη Συρία και στο Ιράκ και η συνθήκη αμοι­ βαίας βοήθειας μεταξύ Γερμανίας και Τουρ­ κίας (που υπογράφηκε στην Αγκυρα στις 18 Ιουνίου 1941) είναι πιθανό να θεωρήθηκαν ως μέτρα για να μετατραπεί η Μέση Ανατο­ λή στο επόμενο μεγάλο θέατρο επιχειρήσε­ ων. Στην πραγματικότητα επρόκειτο για μέ­ τρα με σκοπό να προστατευθούν τα νώτα και το νότιο πλευρό της προέλασης στην ΕΣΣΔ. Η αφαίρεση δυνάμεων από τη Δυτική Ε ­ ρημο για τις επιχειρήσεις στο Ιράκ και στη Συρία βοήθησε πολύ την "Αλεπού της Ερή­ μου", χωρίς να μειώνονται στο ελάχιστο οι μεγάλες τακτικές ικανότητές της.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) J.F.C. Fuller: THE SECOND WORLD WAR, ed. De Capo, 1993. (2) HISTORY OF THE SECOND WORLD WAR, UK MILITARY SERIES: THE MEDITERRANEAN AND THE MIDDLE EAST, volume II, London, 1956. (3) Gerhard Weinberg: A WORLD AT ARMS, Cambridge University Press, 1994. (4) THE ROMMEL PAPERS, ed. Liddell Hart, Arrow Books, 1987. (5) Desmond Young: THE DESERT FOX, Fontana/Collins ed., London, 1972.

Μ ΙΧΑ Η Λ Β. Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ Α Κ Ο Σ Αντιστράτηγος ε.α.

ΙΕΝΤΑΝ

Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΔΡΕΠΑΝΟΕΙΔΟΥΣ ΕΛΙΓΜΟΥ 1

9

ΥΣΤΕΡΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΑΧΥΤΑΤΗ ΣΥΝΤΡΙΒΗ ΤΗΣ ΠΟ ΛΩ ΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΝ Δ ΙΑ Μ Ε Λ ΙΣΜ Ο ΤΗΣ ΜΕ ΤΗ ΒΟΗΘΕΙΑ ΤΩΝ ΣΟ ΒΙΕΤΙΚΩ Ν, Η ΓΕΡΜ ΑΝΙΚΗ ΗΓΕΣΙΑ ΣΤΡΑΦΗΚΕ ΔΥΤΙΚΑ

γερμανική επιθετική πολιτική στη Δύση ήταν αποτέλεσμα των περιο­ ρισμών που επέβαλε η γεωπολιτική θέση της Γερμανίας. Στο πλαίσιο αυτό σαρμόστηκε και το γερμανικό επιθετικό δόγ­ μα, που υπαγορεύτηκε από τη σκέψη διεξα­ γωγής ενός διμέτωπου αγώνα. Το επιθετικό αυτό δόγμα στηριζόταν στο «δίδυμο» συνερ­ γασίας αρμάτων και αεροπορίας και αποτέλεσε κατά τα πρώτα στάδια του Β ’ΠΠ αιφνιδια­ σμό μεγάλου μεγέθους τόσο για τους θεωρη­ τικούς της στρατιωτικής επιστήμης, όσο και για τους στρατιωτικούς που κλήθηκαν να το αντιμετωπίσουν, η πλειοψηφία των οποίων ή­ ταν επηρεασμένη από το γαλλικό στρατηγικό αμυντικό δόγμα που είχε γεννηθεί στη φρίκη των χαρακωμάτων του Α’ΠΠ. Εμπνευστής του νέου στρατηγικού δόγ­

Η

ματος ήταν ο στρατηγός Γκουντέριαν. Οι α­ πόψεις του είχαν εφαρμοστεί διατακτικά κα­ τά την εκστρατεία της Πολωνίας, όπου έγιπρο­ ναν ενέργειες από σχηματισμούς τεθωρακι­ σμένων μεγέθους μεραρχίας.

Ο ΔΡΕΠΑΝΟΕΙΔΗΣ ΕΛΙΓΜΟΣ ΤΟΥ ΦΟΝ ΜΑΝΣΤΑΪΝ Ο Β 1ΠΠ ήταν ήδη πολιτικά χαμένος για τη Γερμανία πριν διεξαχθεί στρατιωτικά. Ο Χίτλερ υπολόγιζε ότι θα ήταν σε θέση να κα­ ταλάβει την Πολωνία χωρίς να εμπλακεί σε πόλεμο με τις δυτικές δυνάμεις. Επεσε όμως έξω στις εκτιμήσεις του. Αιφνιδιάζοντάς τον η Βρετανία και η Γαλλία τού κήρυξαν τον πό­ λεμο. Ετσι άνοιξε η κύρια αυλαία του Β ’ΠΠ. Η Γερμανία δεν ήταν σε θέση να πολεμήσει επί

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΓΑΛΛΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΡΕΤΑΝΩΝ, ΩΣΤΕ ΝΑ ΕΠΙΤΥΧΕΙ ΜΙΑ ΟΣΟ ΤΟ ΔΥΝΑΤΟΝ ΤΑΧΥΤΕΡΗ ΝΙΚΗ. Ο ΧΡΟΝΟΣ ΗΤΑΝ ΑΛΛΩΣΤΕ Ο ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΠΟΥ ΑΝ ΕΚΑΘ ΕΝ ΒΑΣΑΝΙΖΕ ΤΗ ΣΚΕΨ Η ΤΩΝ ΓΕΡΜ ΑΝΩ Ν, ΕΠΕΙΔΗ ΟΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΠΡΩΤΕΣ ΥΛΕΣ ΠΟΥ ΔΙΕΘΕΤΑΝ ΗΤΑΝ ΠΕΡΙΟ ΡΙΣΜ ΕΝΕΣ. Αρματα και πεζικό κινούνται προς τις

Η κ ίνη σ η τω ν μ ο ν ά δ ω ν τ η ς Ο μ ά δ α ς Α ρ μ ά τω ν Κ λ ά ϊσ τ μ έ σ ω τω ν Α ρδ εννώ ν. Ο

10

20

30_____4 0 ____ 50____ 60____ 70____8 0 _____90____ ΛΟΟ km

19ο ΤΘ 1 1

μακρόν εναντίον των δυτικών δυνάμεων, λόγω περιορισμένων πρώτων υλών. Ετσι έπρεπε να προσπαθήσει να διεξαγάγει έναν «αστρα­ πιαίο πόλεμο» για να επιτύχει ταχεία στρατιω­ τική λύση. Αυτή η τολμηρή επιλογή σκοπού θα έπρεπε να προωθηθεί από μία εξίσου τολ­ μηρή επιχειρησιακή ιδέα. Αρχικά όμως οι σχεδιασμοί της γερμανικής στρατιωτικής ηγε­ σίας εμφορούντο από ιδέες ανάξιες προσο­ χής. Η κύρια προσπάθεια θα γινόταν στη δε­ ξιά (βόρεια) πτέρυγα με επίθεση προς την κα­ τεύθυνση των ακτών της Μάγχης ώστε να πληγούν με τον τρόπο αυτό τα ισχυρότερα

β4 »*

τμήματα του ενεργού στρατού της Γαλλίας και των συμμάχων της. Ουσιαστικά επρόκειτο για απομίμηση των σχεδίων του κόμη Σλίφεν (Schlieffen), που είχαν εκπονηθεί στις αρχές του 20ού αιώνα. Ο ευρύς κυκλωτικός ελιγμός που είχε σχεδιάσει ο Σλίφεν (η νέα μάχη των Καννών, όπως έλεγε) απέτυχε να αποδώσει καρπούς το 1914. Οι διάδοχοί του σχέδιαζαν ακριβώς ό,τι εκείνος απέρριπτε, μια νίκη χω­ ρίς στρατηγικό αποτέλεσμα. Ο Χίτλερ ήταν δυσαρεστημένος και επέρριπτε την ευθύνη στους στρατηγούς του, τους οποίους κατηγορούσε ως μη ρεαλιστές. Κατά την κρίσιμη στιγμή εμφανίστηκε στο προσκήνιο ο αντιστράτηγος φον Μανστάϊν, ε­ πιτελάρχης της Ομάδας Στρατιών (ΟΣ) «Α», ο οποίος πρότεινε στον Χίτλερ την εφαρμογή του δρεπανοειδούς ελιγμού, δηλαδή της πλευρικής εφόρμησης μέσω των Αρδεννών, και την περικύκλωση της επιθετικής πτέρυ­ γας των συμμαχικών στρατιών που θα παρασύρονταν στις Κάτω Χώρες. Ο Χίτλερ υιοθέ­ τησε, καθαρά από διαίσθηση, το σχέδιο αυτό και τελικά το οικειοποιήθηκε. Για να γίνει πλήρως κατανοητό το σχέδιο του Μανστάϊν θα πρέπει να εξεταστεί και η στρατηγική της αντίπαλης πλευράς. Οι Σύμ­ μαχοι ανέμεναν την κύρια γερμανική προσπά­ θεια στο μέτωπο των Κάτω Χωρών, γΓ αυτό

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Λ 41ο ΤΘ 11 του Ράϊνχαρντ

συγκέντρωσαν εκεί ισχυρές δυνάμεις. Η δε­ ξιά συμμαχική πτέρυγα καλυπτόταν από τη γραμμή «Μαζινώ». Το συμμαχικό κέντροσημείο συνδέσμου της επιθετικής και της α­ μυντικής πτέρυγας- καλυπτόταν από την α­ διάβατη, όπως πίστευαν, δασώδη λοφοσειρά των Αρδεννών, όπου ο ποταμός Μεύσης αποτελούσε σοβαρότατο κώλυμα για τον επιτιθέ­ μενο. Εκτός από τα γεωμορφολογικά εμπόδια στον συγκεκριμένο τομέα οι Γερμανοί δεν προβλεπόταν να αντιμετωπίσουν ισχυρή α­ ντίσταση, αφού η φύλαξή του είχε ανατεθεί σε κατώτερες ποιοτικά και ανεπαρκείς δυνά­ μεις. Ο Μανστάϊν αξιολογώντας τις περί της συμμαχικής διάταξης πληροφορίες, πρότεινε να μετακινηθεί το βάρος της κύριας προσπά­ θειας από το γερμανικό δεξιό - τομέας ΟΣ «Β» υπό τον φον Μποκ-στο κέντρο, όπου θα ενεργούσε η ισχυρή Ομάδα Στρατιών «Α» του φον Ρούντστεντ. Ισχυρότατες δυνάμεις αρ­ μάτων έπρεπε να προωθηθούν στην περιοχή όπου ο εχθρός εκτιμούσε ότι κάτι τέτοιο δεν ήταν δυνατό να συμβεί. Αν οι Γερμανοί πετύ­ χαιναν να υπερβούν αιφνιδιαστικά την κύρια εχθρική αμυντική γραμμή στις όχθες του πο­ ταμού Μεύση, θα ήταν δυνατόν οι τεθωρακι­ σμένες αιχμές τους να προωθηθούν πίσω από τις γραμμές συγκοινωνιών των προελαυνουσών στις Κάτω Χώρες συμμαχικών στρα­ τιών, να τις κυκλώσουν και να τις εξοντώ­ σουν. Σύμφωνα με τον Λίντελ Χαρτ η γερμανική Ομάδα Στρατιών «Β» ήταν το «κόκκινο πανί» που θα προσέλκυε τον «ταύρο» (τους Συμμά­ χους) στην παγίδα και στην καταστροφή. Την αιχμή του δόρατος της ΟΣ «Α» αποτελούσε η Ομάδα Τεθωρακισμένων του φον Κλάϊστ (πέ­ ντε τεθωρακισμένες μεραρχίες (ΤΘΜ), τρεις μηχανοκίνητες μεραρχίες πεζικού (ΜΜΠ) και το Σύνταγμα Gross Deutschland). Αντιδράσεις κατά του σχεδίου υπήρξαν

Ο στρατηγός Γκουντέριαν επιβλέπει την προώθηση των μονάδων του.

ακόμα και στους κόλπους της ανώτατης γερ­ μανικής στρατιωτικής ηγεσίας. Ο ίδιος ο φον Μποκ μιλώντας στον επιτελάρχη τού ΟΚΗ, στρατηγό Χάλντερ, δήλωσε ότι το υπόψη σχέ­ διο «υπερέβαινε τα όρια της λογικής». Οπως αποδείχθηκε όμως ο αντιστράτηγος φον Μανστάϊν είχε σχεδιάσει σωστά. Το σχέδιό του ήταν τόσο τολμηρό ώστε η γαλλική ηγε­ σία αρνήθηκε να το συμπεριλάβει στις εκτι­ μήσεις της!

ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ ΦΟΝ ΚΛΑΪΣΤ Η Ομάδα Αρμάτων του φον Κλάϊστ υπήρ­ ξε η πρώτη τεθωρακισμένη στρατιά της ιστο­ ρίας. Για πρώτη φορά τα τεθωρακισμένα θα εχρησιμοποιούντο σε τόσο ευρεία επιχείρη­ ση. Τα δύο τεθωρακισμένα σώματα στρατού 41ο υπό τον Ράϊνχαρντ και 19ο υπό τον Γκου­ ντέριαν -θα επιτίθεντο σε παράλληλους άξο­ νες υποστηριζόμενα από το 14ο Μηχανοκίνη­ το Σώμα Στρατού του φον Βίτερσχάϊμ. Αποστολή της Ομάδας Κλάϊστ ήταν η προέλαση σε βάθος στην περιοχή του Μεγά­ λου Δουκάτου (Λουξεμβούργου) και του νότι­ ου Βελγίου και η κατάληψη της δυτικής ό­ χθης του ποταμού Μεύση στη συμβολή του με τον ποταμό Σεμουά, κοντά στην πόλη Σεντάν. Ετσι το 41ο ΤΘΣΣ θα ενεργούσε στην περιοχή του Μοντερμέ με τις 6η και 8η ΤΘΜ και το 19ο ΤΘΣΣ θα ενεργούσε στην περιοχή του Σεντάν με τις 1η, 2η και 10η ΤΘΜ. Το δε­ ξιό πλευρό της Ομάδας Αρμάτων καλυπτόταν από το 15ο ΤΘΣΣ του στρατηγού Χοτ (5η και 7η ΤΘΜ), το οποίο ενεργούσε ενταγμένο στην 4η Στρατιά του φον Κλούγκε. Για να επιτύχει η επιχείρηση ήταν επιβε-

βλημένο να επιτευχθεί αιφνιδιασμός. Η ταχύ­ τητα εκτέλεσης ήταν παράγοντας μέγιστης σημασίας. Η διάβαση του ποταμού Μεύση έ­ πρεπε να επιτευχθεί εντός τεσσάρων ημε­ ρών από την έναρξη της μάχης, ως το βράδυ της 13ης Μαϊου 1940, διαφορετικά υπήρχε ο κίνδυνος οι Σύμμαχοι να αντιληφθούν εγκαί­ ρως τις προθέσεις των Γερμανών και να ενισχύσουν το κέντρο της διάταξής τους. Παρόλα αυτά οι αντιδράσεις συνεχίζο­ νταν από τους «παραδοσιακούς» στρατιωτι­ κούς του Γερμανικού Στρατού, που επέμεναν να τεθούν οι ταχυκίνητες δυνάμεις στη διά­ θεση των στρατιών του πεζικού. Ευτυχώς για τη γερμανική πολεμική προσπάθεια η γνώμη τους δεν έγινε αποδεκτή και η Ομάδα Κλάϊστ υπήχθη απευθείας στον διοικητή της ΟΣ «Α» φον Ρούντστεντ.

Γκωλιέ Ποταμός Μ εύσης

Σεντάν, Ντονσερύ

13-540' 24.00

Η ΠΡΟΕΛΑΣΗ ΜΕΣΩ ΤΩΝΑΡΔΕΝΝΩΝ Η Ομάδα Αρμάτων του Κλάϊστ διέθετε χι­ λιάδες οχήματα κάθε τύπου. Αν αυτά τάσσο­ νταν σε ευθεία γραμμή το μήκος της φάλαγ­ γας που θα σχημάτιζαν θα ξεπερνούσε τα 1.540 km! Για τη διέλευση των χιλιάδων οχη­ μάτων μέσω των Αρδεννών διατέθηκαν, ύ­ στερα από απαίτηση του Κλάϊστ, τέσσερις μό­ νο οδοί. Ετσι όμως εδημιουργείτο το πρόβλη­ μα του συνδυασμού των κινήσεων των δύο τεθωρακισμένων σωμάτων της Ομάδας Κλάϊστ, ώστε την τέταρτη ημέρα από την έναρξη των επιχειρήσεων να είναι σε θέση να διασχί­ σουν ταυτόχρονα τον ποταμό Μεύση. Για τον σκοπό αυτό ο Κλάϊστ οργάνωσε την κίνηση κατά πτέρυγες, διατάσσοντας το Τεθωρακι­ σμένο Σώμα Στρατού (ΤΟΣΣ) του Ράϊνχαρντ να κινηθεί δεξιά, προς το Μοντερμέ, και το ΤΘΣΣ του Γκουντέριαν να κινηθεί αριστερά, προς το Σεντάν. Σε δεύτερο κλιμάκιο, πίσω από τα ΤΘΣΣ , θα εκινείτο το Μηχανοκίνητο Σώμα Στρατού (ΜΚΣΣ) του στρατηγού Βίτερσχάϊμ. Η διοίκηση της ΟΣ «Α» ωστόσο είχε διαφορετική άποψη και διέταξε την επάλλη­ λη κίνηση των τριών σωμάτων, με το ΤΘΣΣ του Γκουντέριαν σε πρώτο κλιμάκιο. Με τον τρόπο αυτό την ημέρα της έναρξης των επι­ χειρήσεων (10η Μαϊου 1940) το ΤΘΣΣ του Γκουντέριαν είχε ήδη έλθει σε επαφή με τον εχθρό εντός του Βελγίου, ενώ το ΤΘΣΣ του Ράϊνχαρντ βρισκόταν στην ανατολική όχθη του ποταμού Ρήνου και το ΜΚΣΣ του Βίτερσχάϊμ βρισκόταν ακόμα στους χώρους συγκέ­ ντρωσής του, στην περιοχή της Φρανκφούρ­ της. Πιο δραματική διαμορφωνόταν η κατά­ σταση στις 11 Μαϊου 1940. Κατόπιν διαταγής του στρατηγού φον Κλάϊστ η βόρεια οδός προέλασης έπρεπε να απελευθερωθεί για το ΤΘΣΣ του Ράϊνχαρντ. Η 2η ΤΘΜ του Γκουντέ­ ριαν όμως είχε δημιουργήσει συσσώρευση στο δάσος των Αρδεννών. Το ίδιο βράδυ η 1η ΤΘΜ του ιδίου Σώματος έφθασε στη Μπουγιόν, κοντά στα γαλλικά σύνορα. Το ΤΘΣΣ του Ράϊνχαρντ, ωστόσο, βρισκόταν ακόμα επί γερμανικού εδάφους. Την επομένη η 1η και η 10η ΤΘΜ του Γκουντέριαν διείσδυσαν στο α­ νατολικό τμήμα του Σεντάν. Στη βόρεια οδό

09.00

Λ ο' θ.οο

^900/(ον·ί'|τΐέ

Ο^ίάδά Μεραρχιών

Η/εγκατάσταση και η / διεύρυνση του προγεφυρώματος επί του ποταμού Μεύση από το 19ο ΤΘΣΣ.

Γερμανικά άρματα Panzer II διασχίζουν το δάσος των Αρδεννών ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ

προέλασης εξακολουθούσε να υφίσταται «κυκλοφοριακό» χάος, λόγω της ανάμιξης των τμημάτων της 2ης ΤΘΜ και αυτών του 3ου ΣΣ. Μέσα από αυτό το χάος η 6η ΤΘΜ του Ράϊνχαρντ κατόρθωσε να προωθηθεί ως τα γαλλικά σύνορα.

Η ΔΙΑΣΠΑΣΗ ΤΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ ΤΟΥ ΜΕΥΣΗ Ο Γερμανός στρατηγός Κίλμανσεκ, ο ο­ ποίος διετέλεσε διοικητής των δυνάμεων του ΝΑΤΟ στην κεντρική Ευρώπη και το 1940 υπη­ ρετούσε στο επιτελείο της 1ης ΤΘΜ, παρο­ μοίασε το Σεντάν με τον «σύρτη» της περιο­ χής, η θραύση του οποίου θα ανατίναζε τον συμμαχικό σχεδίασμά στον αέρα. Ο Γερμανός αξιωματικός δεν είχε άδικο, αφού το Σεντάν αποτελούσε το σημείο συνδέσμου μεταξύ της κινητής και της αμυντικής πτέρυγας των συμμαχικών στρατευμάτων στο γαλλικό μέ­ τωπο. Το κύριο πρόβλημα της σχεδιαζόμενης γερμανικής επιχείρησης ήταν η υποστήριξή της με μέσα πυρός. Το 19ο ΤΘΣΣ διέθετε προς υποστήριξη 150 πυροβόλα, πολλά από

Η συμμαχική ηγεσία. Από αριστερά διακρίνονται οι στρατηγοί Αίρονσάιντ, Γκαμελέν, Ζωρζ και Γκορτ.

66

Ο στρατηγός φον Κλάϊστ.

Γ 3λλικά άρματα Hotchkiss έτοιμα να επιτεθούν. Ο Γιλλικός Στρατός διέθετε περισσότερα άρματα από τον Γερμανικό. Ομως δεν είχε αναπτύξει το ανάλογο δόγμα χρήσης τους.

τα οποία όμως δεν θα βρίσκονταν στις καθο­ ρισμένες θέσεις τους λόγω της κυκλοφοριακής συμφόρησης που περιγράφηκε. Αντίθετα το γαλλικό 10ο ΣΣ που φρουρούσε τη δυτική όχθη του Μεύση διέθετε 350 πυροβόλα, περιλαμβανομένων και αυτών των οχυρών. Την αδυναμία των Γερμανών κλήθηκε να καλύψει η τακτική τους αεροπορία, το ιπτάμενο ή «κά­ θετο» πυροβολικό του αστραπιαίου πολέ­ μου. Στις 13 Μαϊου η γαλλική 55η ΜΠ δέχθηκε πρώτη τις επισκέψεις της Luftwaffe στη μεγα­ λύτερη ίσως αεροπορική συγκέντρωση της ι­

στορίας. Περισσότερα από 1.000 αεροσκάφη υποστήριζαν τη δράση της Ομάδας Κλάϊστ, ε­ πικεντρώνοντας την προσπάθειά τους στην περιοχή του Σεντάν. Δεν είναι λοιπόν δύσκο­ λο για κάποιον να κατανοήσει τα υλικά, αλλά και τα ηθικά αποτελέσματα αυτού του καται­ γισμού πυρός επί των Γάλλων εφέδρων. Στις 16.00 άρχισε η επίθεση για τη διάβα­ ση του ποταμού Μεύση. Τέσσερις ώρες αργό­ τερα η κύρια γραμμή άμυνας είχε διασπαστεί. Στην ίδια περιοχή 70 χρόνια πριν οι Γάλλοι εί­ χαν υποστεί εξίσου συντριπτική ήττα από τους Πρώσους του φον Μόλτκε.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Το πρωί της 14ης Μαϊου τα άρματα της 1ης ΤΘΜ άρχισαν να διαβαίνουν τον ποταμό, από τη γέφυρα που είχε εγκαταστήσει το γερμανικό μηχανικό στην περιοχή της Γκωλιέ. Ο στρατηγός Γκουντέριαν βλέποντας την 2η ΤΘΜ του να μη σημειώνει πρόοδο τής απέ­ σπασε την ταξιαρχία αρμάτων, με την οποία ενίσχυσε την 1η ΤΘΜ. Με τον τρόπο αυτό πε­ ρισσότερα από 500 γερμανικά άρματα άρχι­ σαν να «τεμαχίζουν» τους γαλλικούς σχημα­ τισμούς. Μάταια οι αεροπορίες των Συμμά­ χων προσπάθησαν να πλήξουν τη συγκεκρι­ μένη γέφυρα. Τα γερμανικά καταδιωκτικά και

τα αντιαεροπορικά πυροδόλα κατέρριψαν 100 αεροσκάφη τους. Σε καμία περίπτωση οι αεροπορικές επιθέσεις δεν διενεργούντο με τρόπο συγκεντρωτικό, κατά τα γερμανικά πρότυπα. Ετσι οι Γερμανοί δεν δυσκολεύο­ νταν να αντιμετωπίζουν έναν-έναν τους ανί­ σχυρους (τακτικά) εχθρικούς σχηματισμούς. Μετά την απόκρουση μιας ασθενούς γαλ­ λικής αντεπίθεσης η 1η Τ0Μ υπερέδη το κα­ νάλι των Αρδεννών και προωθήθηκε ως το Σεμερύ, 15 km νοτιοδυτικά του Σεντάν. Είχε έλθει η ώρα της λήψης της κρίσιμης απόφα­ σης. Η τακτική ανάγκη επέτασσε την προς Νότο προέλαση των δυνάμεων του Γκουντέριαν, ώστε να εξουδετερωθεί πλήρως το γαλ­ λικό μέτωπο. Η προς τα δυτικά κίνηση όμως προσέφερε μεγαλύτερα έπαθλα στον νικητή, που δεν ήταν άλλα από τον πλήρη εγκλωβι­ σμό και την εξόντωση του συνόλου των δυνά­ μεων της συμμαχικής επιθετικής πτέρυγας, την οποία τόσο απερίσκεπτα οι Γάλλοι στρα­ τηγοί είχαν προωθήσει στις Κάτω Χώρες. Ο Γκουντέριαν διέταξε τις 1η και 2η ΤΘΜ να επιτεθούν προς τα δυτικά. Στη σύσκεψη προς εκτίμηση της κατάστασης, που προηγήθηκε της απόφασης, ο ταγματάρχης Βενκ εί­ χε πει την περίφημη φράση «Κλωτσάω, δεν καρκινοβατώ», εννοώντας να επιτεθούν χω­ ρίς καθυστέρηση. Η ασφάλεια του προγεφυρώματος του Μεύση ανατέθηκε στη 10η ΤΘΜ και στο Σύ­ νταγμα Gross-Deutschland. Σε κάθε περίπτω­ ση, πάντως, ο Γκουντέριαν πίστευε ότι όφειλε να διακινδυνεύσει, αφού αντιμετώπιζε βραδεία προώθηση των γαλλικών δυνάμεων. Σε αυτή τη φάση της μάχης οι γαλλικές αντι­ δράσεις εκδηλώθηκαν μόνο σε μεραρχιακό επίπεδο, χωρίς συντονισμό από τα ανώτερα κλιμάκια διοίκησης. Μόνο στον τομέα του Σε­ ντάν επιχειρήθηκε η εκδήλωση ευρείας αντε­ πίθεσης από τις δυνάμεις του στρατηγού

Panzer III. Τα άρματα αυτού του τύπου αποτελούσαν, μαζί με τα Panzer 3 8 1, τα κύρια άρματα μάχης του Γερμανικού Στρατού.

χχχχ

χχ χχ

XXXXi Μ οντερι

Κλάϊστ

175. 07.00

r p —i

’ι μ π ε μ ό ν ζ Ι Ξ Ι

Γκουντέρια ’ Σεντά ν

17.5. 14.00 Ρετέλ29

4 ί* -ώ Ν τε Γκωλ

χχχχ

χχχχ

Σουασον

η συνεχεία της προέλασης της Ομάδάς Κλάϊστ. Φλαβινί (3η ΤΘΜ, 3η ΜΚΜΠ, 5η ΜΙ). Στην πε­ ρίπτωση αυτή η επέμβαση του επιτελείου της 2ης γαλλικής Στρατιάς υπήρξε καταστροφική για την εξέλιξη της επιχείρησης. Ο στρατη­ γός Φλαβινί διατάχθηκε να αναχαιτίσει τους Γερμανούς εγκαθιστώντας αμυντική γραμμή βόρεια του δάσους Μον Ντιέ και παράλληλα να επιτεθεί, το ταχύτερο δυνατό, προς από­ φραξη του ρήγματος στο Σεντάν. Οι αποστο­ λές αυτές όμως αλληλοαναιρούντο διότι το αμυντικό σκέλος δεν συμβιβαζόταν με το επι­ θετικό. Η επάνδρωση μιας γραμμής άμυνας προϋποθέτει γραμμική ανάπτυξη κατά μήκος του μετώπου. Η διεξαγωγή επίθεσης ή αντεπίθεσης όμως απαιτεί συγκρότη­

ση σε βάθος και συγκέντρωση σε ένα σημείο του μετώπου. Πώς θα ήταν λοιπόν δυνατό να επιτύχει η «επιχείρηση Φλαβινί» εφόσον ο σκοπός της ήταν τόσο ακαθόριστος; Αν και η γαλλική 3η ΤΘΜ είχε φθάσει στο δάσος Μον Ντιέ μία ώρα πριν το πρώτο γερ­ μανικό άρμα διέλθει τον Μεύση, δεν κατέστη δυνατή η εκτόξευση μιας ισχυρής, συγκε­ ντρωτικής αντεπίθεσης κατά του ασθενούς ακόμα γερμανικού προγεφυρώματος. Ο στρατηγός Φλαβινί, έχοντας συγκεντρώσει νέες πληροφορίες σχετικά με τις εχθρικές κι­ νήσεις, παραιτήθηκε από το επιθετικό σκέ­ λος της αποστολής του και περιορίσθηκε στην εκτέλε­ ση του αμυντικού. Για τον σκοπό αυτό ανέπτυξε τις δυνάμεις του -ιδιαί* τερα την 3η ΤΘΜ- επί

IIp g

Γερμανοί πεζοί διασχίζουν τον ποταμό Μεύση με

μετώπου 20 km, κατανέμοντας τα άρματά του σε ουλαμούς ως άμεση υποστήριξη στα τμήματα των πεζών και των ιππέων του. Οταν το πρωί της επομένης έπρεπε να εκτοξευθεί Λοχίας πεζικού, η αντεπίθεση, φάνηκε ξεκάθαρα πόσο δύ­ Γερμανικός Στρατός, σκολο ήταν να συγκεντρωθούν τα διεσπαρ­ 1940. Οι νέες στολές μένα γαλλικά άρματα. Εκτός αυτού δεν έγινε κατασκευάζονταν από καμία προσπάθεια για την κατάληψη της το­ φαιοπράσινο μάλλινο ποθεσίας της Στον, που την υπεράσπιζε το ύφασμα που στη σύνταγμα Gross-Deutschland. Ετσι έληξε άδο­ συνέχεια κρίθηκε ξα η πρώτη απόπειρα των Γάλλων να κλείσουν ακατάλληλο για την κατασκευή παντελονιών, οπότε αντικαταστάθηκε το ρήγμα στο Σεντάν. από φαιά ύφασμα από παλαιότερα Την ώρα που οι Γάλλοι πεζοί δέχονταν τον αποθέματα. Εξοπλισμός: Δίκοχο, καταιγισμό βομβών στο Σεντάν, οι συνάδελ­ κράνος Μ 1935, τυφέκιο Kar 98k φοί τους στο Μοντερνέ δεν είχαν καλύτερη ζωστήρας (χωρίς ιμάντες εξάρτυσης), τύχη. Από τις 16.00 της 13ης Μαϊου οι εκεί χειροβομβίδα, φυσιογγιοθήκες, γαλλικές δυνάμεις άρχισαν να δέχονται συ­ ξιφολόγχη (με κόμβο σπαθιστήρα ντριπτικά πλήγματα από τα γερμανικά μαχη­ υπαξιωματικών) που πίσω της μόλις διακρίνεται το κάνιστρο Μ1938 τικά που υποστήριζαν το 41ο ΤΘΣΣ του Ράϊναντιασφυξιογόνου προσωπίδας μαζί χαρντ. Ο όγκος του Σώματος αυτού εξακο­ με τη θήκη του καλύμματος χημικού λουθούσε να είναι εγκλωβισμένος στις Αρπολέμου στερεωμένη στον ιμάντα. δέννες. Το γεγονός όμως δεν εμπόδισε τον Δεν διακρίνονται η σιτιοδόχος και το στρατηγό Ράϊνχαρντ να ρίξει στη μάχη τα υδροδοχείο. Το περιλαίμιο είναι προκεχωρημένα του στοιχεία. αντικανονικά ανοικτό, ενώ από το Ενα ενισχυμένο γερμανικό τάγμα πεζικού δεύτερο κομβίο, είναι περασμένη η άνοιξε την επίθεση και πολύ σύντομα πέτυχε ταινία του Σιδηρού Σταυρού Β ' τάξης και το κορδόνι της σφυρίχτρας (πιν. να εγκαταστήσει προγεφύρωμα στη δυτική ό­ του Ν. Πάνου για τη "ΣΙ"). χθη του Μεύση. Στις 15 Μαϊου όλα είχαν διαΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Γερμανικό τμήμα μοτοσυκλετιστών.

φοροποιηθεί. Η 6η ΤΘΜ είχε διασπάσει την κύρια γραμμή αντίστα­ σης των Γάλλων και είχε προωθη­ θεί σε βάθος 55 km, ως το Μοντκορνέ. Χάρη λοιπόν στις κινή­ σεις των μέσων και κατώτερων η­ γητόρων τα λάθη της ανώτερης και της ανώτατης γερμανικής δι­ οίκησης δεν οδήγησαν σε κατα­ στροφή.

Η ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΠΡΟΣ ΤΗ ΜΑΓΧΗ (15-21 Μαϊου) Η πρώτη φάση της επι­ χείρησης εξελίχθηκε σύμ­ φωνα με το σχέδιο. Ενδει­ κτικό αυτού ήταν το γεγο­ νός ότι ο ταγματάρχης Βενκ απέστειλε, για την ε­ πίθεση κατά του Σεντάν, τη διαταγή που το επιτελείο του 19ου ΤΘΣΣ είχε ε­ πεξεργαστεί από την 21η Μαρ­ τίου. Με­

τά όμως από τη διάσπαση του γαλλικού μετώ­ που στον Μεύση διαφάνηκε ότι δεν ίσχυε κα­ νένα επιχειρησιακό σχέδιο για τη μετέπειτα χρήση του τεθωρακισμένου όπλου. Η πλειο­ νότητα των στρατηγών αμφέβαλε για το ότι ήταν δυνατό να επιτευχθεί η διάβαση του πο­ ταμού Μεύση με άμεση επίθεση ενός σώμα­ τος αρμάτων στο Σεντάν. Είναι γνωστός ο διαπληκτισμός μεταξύ των στρατηγών Γκου­ ντέριαν και Μπους ενώπιον του Χίτλερ, σχετι­ κά με τις πιθανότητες επιτυχίας του εγχειρή­ ματος. Οταν τελικά η διάσπαση επιτεύχθηκε η γερμανική ηγεσία φάνηκε αιφνιδιασμένη και δεν εξέδωσε, άμεσα, νέες διαταγές για τη συ­ νέχιση του αγώνα. Ο ίδιος ο Γκουντέριαν δή­ λωσε ότι δεν είχε λάβει καμία διαταγή αναφο­ ρικά με τη συνέχιση του αγώνα μετά τη διά­ σπαση και την εγκατάσταση προγεφυρώμα­ τος. Οι γερμανικές ΤΘΜ προηγούντο του πε­ ζικού και είχαν ήδη προελάσει βαθιά στα ε­ χθρικά μετόπισθεν. Τότε μόνο η γερμανική ηγεσία άρχισε να απασχολείται με την ασφά­ λεια των πλευρών των τεθωρακισμένων της σχηματισμών. Ο συντηρητικός φον Κλάϊστ θ έ­ λησε από τις 15 Μαϊου να ανακόψει την κίνη­ ση των ΤΘΜ του ώστε να τις προλάβουν οι α­ κολουθούσες ΜΠ. Ο Γκουντέριαν όμως συνέ­ χισε την επίθεση παρά τα ακάλυπτα πλευρά, διακηρύσσοντας ότι η καλύτερη κάλυψη ή­ ταν η σύγχυση του εχθρού.

Δεκανέας πεζικού, Γιλλικός Στρατός, 1940. Ο εικονιζόμενος φοράει χλαίνη Μ 1938 στερεωμένη ανοικτή για να κινείται ευκολότερα (κουμπώνει σταυρωτά με έξι μεταλλικά βαμμένα χακί κουμπιά και έχει δύο εσωτερικές τσέπες με καλύμματα). Σαν από θαύμα φέρει ακόμα τον εξοπλισμό του που αποτελείται από το νέο κράνος Adrian, το τυφέκιο MAS36, ζωστήρα, φυσιγγιοθήκη Μ 1935, ξιφολόγχη, σακκίδιο αντιασφυξιογόνου προσωπίδας, γυλιό και υδροδοχείο (πιν. του Ν. Πάνου για τη "ΣΙ"). ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

JQ ms

Η σύγκρουση των αντιθέτων απόψεων έφθασε στο αποκορύφωμά της στις 17 Μαϊου. Την ημέρα εκείνη ο φον Κλάϊστ μετέβη στο στρατηγείο του Γκουντέριαν και αφού επέπληξε αυστηρά τον υφιστάμενό του επειδή α­ γνόησε την προηγούμενη διαταγή, τού ζήτη­ σε να ανακόψει την προέλαση των μονάδων του. Ο Γκουντέριαν οργισμένος ζήτησε τότε να αντικατασταθεί. Κατά τη διάρκεια της «κρίσης» έφθασε στο στρατηγείο του Γκου­ ντέριαν μία ετεροχρονισμένη διαταγή της Ο­ μάδας Αρμάτων, με την οποία το 19ο ΤΘΣΣ διατασσόταν να συνεχίσει την επίθεσή του ως τη γραμμή Βερ6ίν, Μοντκορνέ, Ντιζύ, την οποία όμως το Σώμα είχε ήδη υπερβεί. Το επεισόδιο αυτό καταδεικνύει ότι οι γερμανικές ΤΘΜ δεν ήταν πολύ «γρήγορες» μόνο για τους Γάλλους, αλλά και για τους ίδι­ ους τους Γερμανούς. Ετσι οι διαταγές έφθα­ ναν στο μέτωπο καθυστερημένα. Πρέπει να λεχθεί ότι από τις 15 Μαϊου η Ομάδα Κλάϊστ είχε υπαχθεί στη διοίκηση της 12ης Στρατιάς του φον Λιστ. Με τον τρόπο αυτό προστέθηκε ένα ακόμα κλιμάκιο διοίκη­ σης, γεγονός που είχε επίπτωση στην ταχεία έκδοση και διαβίβαση των διαταγών. Τελικά χάρη στη μεσολάβηση του φον Λιστ η κρίση ηγεσίας στο γερμανικό στρατόπεδο τερματί­ στηκε. Ο φον Λιστ αποκατέστησε τον Γκου­ ντέριαν στη θέση του και του επέτρεψε να προωθήσει «ισχυρές αναγνωρίσεις μάχης». Ο εξαίρετος αρματιστής Γκουντέριαν, ακολου­ θώντας το γράμμα της διαταγής, εκτέλεσε «αναγνώριση» με δύο τεθωρακισμένες με­ ραρχίες του! Επειδή δεν επιτρεπόταν να με­ τακινήσει το στρατηγείο του εγκατέστησε τηλεφωνική γραμμή που θα τον συνέδεε με αυτό και ακολούθησε τα προωθημένα του τμήματα! Αξίζει να σημειωθεί ότι, όπως προέκυψε εκ των υστέρων, η διαταγή για διακοπή της προέλασης δεν εκπορευόταν από τον φον Κλάϊστ, αλλά από την ΟΣ «Α» και την ΟΚΗ. Ο διοικητής της ΟΣ «Α», φον Ρούντστεντ, πί­ στευε ότι έστω και μία τοπική εχθρική επιτυ­ χία ήταν δυνατό να επιδράσει αρνητικά στη συνολική προσπάθεια. Τη γνώμη του δεν συμμεριζόταν ο επιτελάρχης τού ΟΚΗ, στρα­ τηγός Χάλντερ, ο οποίος σταδιακά πείσθηκε για τις δυνατότητες των τεθωρακισμένων δυ­ νάμεων. Αντίθετα ο Χίτλερ ήταν εκείνος που ανησυχούσε. «Μία ημέρα όχι ευχάριστη. Ο Φύρερ είναι εξαιρετικά νευρικός. Θα ήθελε να μη διακινδυνεύσει καθόλου. Μαίνεται και φωνάζει ότι είμαστε έτοιμοι να καταστρέψου­ με όλη την επιχείρηση και να εκτεθούμε σε ήττα», σημείωνε στο ημερολόγιό του ο επιτε­ λάρχης τού ΟΚΗ. Ομως ο κίνδυνος δεν υφίστατο. Ηδη από τις 16 Μαϊου ο Γάλλος αρχιστράτηγος Γκαμελέν δήλωνε στον Βρετανό πρωθυπουργό Ουίνστον Τσώρτσιλ ότι δεν διέθετε επιχειρησια­ κές εφεδρείες. Τρεις γαλλικές ΤΘΜ είχαν ήδη συντρίβει. Η 1η ενεπλάκη σε μάχη με το ΤΘΣΣ του στρατηγού Χοτ (5η και 7η ΤΘΜ) και κονιορτοποιήθηκε. Η 2η δέχθηκε την επίθε­ ση του ΤΘΣΣ του Ράινχαρντ στους χώρους συγκέντρωσής της και είχε την ίδια τύχη και η 3η χρησιμοποιήθηκε τελείως λανθασμένα

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Γερμανικό βομβαρδιστικό Ju 87 Stuka. Η συμβολή της Γερμανικής Αεροπορίας στη συντριβή των γαλλικών δυνάμεων στο Σεντάν υπήρξε αναμφισβήτητα τεράστια.

στο Σεντάν και εκμηδενίστηκε. Η 4η γαλλική ΤΘΜ, αν και τελούσε ακόμα υπό συγκρότηση, προσπάθησε υπό την ηγεσία του συνταγμα­ τάρχη Ντε Γκωλ να πλήξει το αριστερό πλευ­ ρό των Γερμανών. Οι τρεις επιλαρχίες της ό­ μως, στερούμενες επαρκούς υποστήριξης πεζικού, πυροβολικού και αεροπορίας, και υπό τα πλήγματα των γερμανικών βομβαρδι­ στικών, απέτυχαν στην προσπάθειά τους. Αυ­ τή ήταν η μόνη συγκεντρωτική επίθεση αρ­ μάτων που εκδήλωσε ο Γαλλικός Στρατός. Κατά τις τρεις πρώτες ημέρες της μάχης η Γερμανική Αεροπορία ανέλαβε στρατηγικές αποστολές και αποστολές αεροπορικής υπε­ ροχής. Εχοντας επιτύχει σε αυτές έριξε το βάρος της στην υποστήριξη των μαχομένων στρατιών, ιδιαίτερα αυτών που είχαν αναλάβει την κύρια προσπάθεια. Στην επόμενη φά­ ση της μάχης ανέλαβε τη φύλαξη των πλευ­ ρών των τεθωρακισμένων μονάδων που εκινούντο προς τη Μάγχη. Το ΤΘΣΣ του Γκουντέριαν συνέχισε την ε­ πίθεσή του και στις 21 Μαϊου έφθασε στην Αμπεβίλ, στις εκβολές του ποταμού Σομ. Στο μεταξύ στην Ομάδα Αρμάτων του φον Κλάϊστ είχε υπαχθεί και το ΤΘΣΣ του Χοτ, Ετσι το σύ­ νολο σχεδόν των γερμανικών ΤΘΜ είχε αφοσιωθεί στην καταδίωξη του ηττημένου ε­ χθρού, έχοντας αφήσει πολύ πίσω το φίλιο

πεζικό. Μπροστά στην εξέλιξη αυτή οι Σύμ­ μαχοι αποφάσισαν να επιτεθούν συγκεντρω­ τικά για να αποκόψουν τα γερμανικά τεθωρα­ κισμένα. Ομως λόγω κακού συντονισμού η ε­ πίθεσή τους στο Αρράς απέτυχε. Η πρώτη φάση του «δρεπανοειδούς» ελιγμού είχε λή­ ξει.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1)Εντυ Μπάγερ: Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΩΝ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΩΝ, ΔΙΣ/ΓΕΣ, Αθήνα, 1965. (2) Alan Shepperd: FRANCE 1940, Osprey, London, 1990. (3) Martin Marix Evans: THE FALL OF FRANCE, Osprey, London, 2000. (4) B. Pitt: MILITARY HISTORY OF WWIi, Chancellor Press, London, 1986. (5) Ε. φον Μανστάϊν: NIKAIΑΠΟΛΕΣΘΕΙΣΑΙ, ΔΙΣ/ΓΕΣ, Αθήνα, 1962.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ευχαριστούμε τον Παντελή Καρύκα για τη γενική επιμέλεια του άρθρου.

I N T E R N E T

Η ΣΕΛΙΔΑ ΤΟΥ ΘΩΡΗΚΤΟΥ «BISMARCK» http://w w w .geocities.co m /P entagon /Q uarters/4273/ Δ εν είναι σπάνιο φαινόμενο η ύπαρξη ιστοσελίδων στο διαδίκτυο οι ο­ ποίες να είναι αφιερωμένες αποκλειστικά σε διάσημα πολεμικά πλοία, πό­ σο μάλλον όταν πρόκειται για το θρυλικό γερμανικό θωρηκτό «Bismarck», που έδρασε στις θάλασσες του Βόρειου Ατλαντικού κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Η ανάγνωση της σελίδας μπορεί να γίνει σε δύο γλώσσες: αγγλικά και ισπανικά. Στο μέσο της κυριαρχεί σχέδιο του επιβλητικού σκάφους με δυνατότητα μεγέθυνσης. Η όλη παρουσίαση εί­ ναι αφιερωμένη στους γενναίους ναύτες (Γερμανούς και Βρετανούς) που έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια της επιχείρησης «Rheinubung». «Το Βίσμαρκ πολέμησε γενναία παρά τη συντριπτική διαφορά δύνα­ μης. Αντάξιο της δόξας του Αυτοκρατορικού Γερμανικού Ναυτικού βυθί­ στηκε με τις σημαίες του υψωμένες», είχε πει ο ναύαρχος σερ Τζων Τό6υ, αρχηγός του Βρετανικού Στόλου. Το διάσημο θωρηκτό αποτέλεσε το πιο ένδοξο πλοίο επιφανείας του Γερμανικού Ναυτικού και συνεχίζει να συγκινεί - σχεδόν εξήντα χρόνια από τη βύθισή του - και να ενώνει παλαιούς ε­ χθρούς και σημερινούς φίλους. Το σκάφος άρχισε να κατασκευάζεται την 1η Ιουλίου 1936 στα ναυπηγεία της Blohm und Voss στο Αμβούργο, Μετά την καθέλκυσή του έλαβε το όνομά του από την εγγονή του «σιδηρού» καγγελάριου Οττο φον Βίσμαρκ, Δωροθέα φον Λέβενφελντ. Στις 15 Σε­ πτεμβρίου 1940 απέπλευσε από το λιμάνι του Αμβούργου με προορισμό το Γκοτενχάφεν, για να εκτελέσει τις απαραίτητες θαλάσσιες δοκιμές στην περιοχή της Βαλτικής. Στις 9 Δεκεμβρίου 1940, μετά την ολοκλήρωση των δοκιμών, επέστρεψε στο λιμάνι του Αμβούργου για τον τελικό έλεγχο, παραμένοντας σε αυτό μέχρι τις 6 Μαρτίου 1941. Κατά το διάστημα 8-17 Μαρτίου το πλοίο εφοδιάστηκε πλήρως με πυρομαχικά, καύσιμα, νερό και τροφές, ενώ δύο υδροπλάνα Arado 196 μεταφέρθηκαν στον ειδικό χώρο υ­ ποδοχής στο κατάστρωμα και προστέθηκαν στη δύναμή του. Μέχρι τις πρώτες ημέρες του Απριλίου το σκάφος συνέχισε τις δοκιμές στη Βαλτι­ κή. Στις 5 Μαϊου 1941 ο ηγέτης της Γερμανίας Αδόλφος Χίτλερ, ακολου­ θούμενος από τον αρχηγό του O K W στρατάρχη Κάιτελ, τον ναύαρχο Λούτιενς και άλλες προσωπικότητες, επισκέφθηκε το σκάφος, στο οποίο παρέμεινε για πέντε ώρες. Η ώρα της δράσης είχε επιτέλους σημάνει, με την επιβίβαση του ναυάρχου Λούτιενς και του επιτελείου του στις 12 Μαϊου 1941. Λίγες ημέρες αργότερα, την Κυριακή 18 Μαϊου, το θωρηκτό απέ­ πλευσε από το Γκότενχαφεν στα πλαίσια της επιχείρησης "Rheinubung". Στις 24 Μαϊου συνάντησε και βύθισε το βρετανικό θωρηκτό "Hood", προξε­ νώντας τρόμο στο βρετανικό ναυαρχείο, που στη συνέχεια εξαπέλυσε όλα τα μέσα που διέθετε με σκοπό να ανακαλύψουν το γερμανικό σκάφος. Η διαταγή ήταν σαφής: «Βυθίσατε το Βίσμαρκ»! Ο επίλογος της πρωτοφα­ νούς ναυτικής καταδίωξης γράφτηκε στις 27 Μαϊου 1941, λίγο πριν το θω­ ρηκτό βρεθεί υπό την προστασία των αεροσκαφών της Luftwaffe. Μια τορπίλλη τερμάτισε την πορεία του. To "Bismarck" βυθίστηκε στις 10.39 μαχόμενο ηρωικά και κερδίζοντας τον θαυμασμό των διωκτών του. Στις 9 Ιουνί­ ου 1989 μια ειδική εξερευνητική αποστολή ανακάλυψε σε βάθος 4.700 μέ­ τρων ό,τι είχε απομείνει από αυτό. Οι δημιουργοί της ιστοσελίδας φρόντισαν επιμελώς να εμφανίσουν α­ ποτελέσματα τα οποία θα ικανοποιήσουν όλους όσους ασχολούνται με τη

ναυτική ιστορία και ειδικότερα με τον τελευταίο δραματικό πλου του γερμανικού θωρηκτού. Για καλύτερη παρουσίαση γίνεται διαίρεση σε ενό­ τητες, στις οποίες δίδεται κάποια έ­ κταση λόγω του όγκου των στοιχείων και των φωτογραφιών. Α κολουθού­ νται όλα τα βήματα της ιστορικής διαδρομής του σκάφους, από την περίοδο που ήταν ένα απλό σχέδιο, μέχρι το ηρωικό τέλος τον Μάιο του 1941. Στην εισαγωγή ο επισκέπτης ε­ νημερώνεται για την κατάσταση που επικρατούσε στα μεγάλα πλοία επιφανείας την εποχή του Β' ΠΠ, με την εύ ­ στοχη επισήμανση ότι το καμάρι του Kriegsmarine υπήρξε το μοναδικό από τα μεγάλα θωρηκτά του Αξονα που «ευτύχησε» να δυθισθεί σε μάχη κατά πλοίων επιφανείας (αφού προηγουμένως κατέγραψε νίκη με τη βύθιση του βρετανικού «Hood»), σε αντίθεση με το αδελφό πλοίο «Tirpitz» ή τα ια­ πωνικά μεγαθήρια «Yamato» και «Musashi» που είχαν άδοξο τέλος. Η κύρια θεματολογία αρχίζει από την καθέλκυση του σκάφους και την ημέρα της επίσημης ένταξής του στο Γερμανικό Ναυτικό (Kriegsmarine), με ασπρό­ μαυρες φωτογραφίες εποχής. Αμέσως μετά ακολουθεί η περιγραφή των επιχειρησιακών χαρακτηριστικών του και η σύγκριση με αντίστοιχα πλοία επιφανείας των υπολοίπων ναυτικών δυνάμεων της εποχής - τα βρετανικά πλοία των κλάσεων “King George V" και "Rodney", το γαλλικό "Richelieu“, το ι­ ταλικό “Vittorio Veneto" και το αμερικανικό "North Carolina". Η αναλυτική πα­ ρουσίαση συνεχίζεται με την παράθεση ενδιαφερόντων στοιχείων με τη βοήθεια έγχρωμων διαγραμμάτων για τους τομείς της θωράκισης, του κύ­ ριου και του δευτερεύοντος οπλισμού, του συστήματος πρόωσης και του συστήματος ελέγχου πυρός - το οποίο αποτελούσε ένα από τα κορυφαία της εποχής του. Από την περίοδο δοκιμών - στην οποία έχει συμπεριληφθεί και η κλασική φωτογραφία του θωρηκτού στη Βαλτική, η οποία έχει ληφθεί από το κατάστρωμα του «Prinz Eugen» - περνάμε στον σχεδίασμά και στην εκτέλεση της περίφημης επιχείρησης «Rheinubung» (18-27 Μαϊου 1941), που οδήγησε στην αναμέτρηση του γερμανικού θωρηκτού με μεγά­ λη δύναμη επιφανείας του Βρετανικού Ναυτικού, στη συναρπαστική κα­ ταδίωξη και στη βύθισή του. Η εξιστόρηση των συγκεκριμένων γεγονότων γίνεται μέσα από οκτώ ενότητες. Ο επισκέπτης μπορεί παράλληλα να λά­ βει πληροφορίες και για τα πλοία που συμμετείχαν στην καταδίωξη του "Bismarck", τα οποία εμφανίζονται σε έγχρωμες πλευρικές απεικονίσεις υ­ ψηλής ποιότητας. Μετά την παράθεση χρονολογικού πίνακα με την επιχειρησιακή δρά­ ση του πλοίου ακολουθεί η ενότητα που έχει αφιερωθεί στο ηρωικό πλή­ ρωμα. Αποδίδεται φόρος τιμής στους πεσόντες, με την αναγραφή των ονομάτων και των βαθμών των α­ ξιωματικών, των υπαξιωματικών και των ναυτών σε ειδικό πίνακα και ξε­ χωριστή αναφορά στον κυβερνήτη του "Bismarck", ναύαρχο Λούτιενς. Η σελίδα ολοκληρώνεται με μια σειρά σχεδιαγραμμάτων του σκάφους (πλευρικές όψεις και κατόψεις), τη στήλη της ενημέρωσης και της εγ­ γραφής σχολίων και μια αναφορά στα μοντέλα που κυκλοφορούν και στις κινηματογραφικές ταινίες που έχουν γυριστεί με θέμα το γερμανικό θω­ ρηκτό.

71

Ιω άννης Θεοδω ράτος lan theo d@ com p ulink.g r

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΠΟΛΕ ΜΙ Σ Τ Ε Σ

ΤΟ ΑΥΣΤΡΙΑΚΟ ΠΕΖΙΚΟ ( 1840-66) Η ΑΥΣΤΡΙΑ ΕΞΗΑΘΕ ΕΝΤΕΛΩΣ ΑΠΟΔΥΝΑΜΩΜΕΝΗ, ΑΝ ΚΑΙ ΝΙΚΗΤΡΙΑ, ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΕΙΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ. ΚΑΤΑ ΤΑ 50 ΤΑΡΑΓΜΕΝΑ ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΥ ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΑΝ Ο ΣΤΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΡΧΙΣΕ ΝΑ ΔΙΑΔΡΑΜΑΤΙΖΕΙ ΟΛΟ ΚΑΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΟ ΡΟΛΟ ΣΤΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ, ΚΑΘΩΣ ΑΠΟΤΕΛΟΥΣΕ ΤΟΝ ΣΥΝΔΕΤΙΚΟ ΚΡΙΚΟ ΤΗΣ ΠΟΛΥΕΘΝΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ. Το πεζικό ανέκαθεν αποτελούσε

Γκρέντσνερ είχαν ως μόνιμη αποστολή

τον ογκο του αυστριακου στρατεύμα­

τη φύλαξη των συνόρων με την Οθωμα­ νική Αυτοκρατορία. Κάθε σύνταγμα α-

τος. Διακρινόταν σε τρεις τύπους: στο πεζικό γραμμής, στους κυνηγούς και στους περίφημους Γκρέντσνερ. Το πεζικό της γραμμής ήταν συ­ γκροτημένο σε συντάγματα, το καθένα απο τα οποία παρετασσε τρια ταγματα

1851 όμως τέσσερα συντάγματα διαλύ­ θηκαν και το προσωπικό τους διατέθη­

γρεναδιέρων. Οι λόχοι γρεναδιέρων των συνταγμάτων πεζικού συγκροτούσαν

κε για τη συγκρότηση ισάριθμων συ­ νταγμάτων γραμμής. Τόσο ο οπλισμός,

σε μόνιμη βάση 20 ανεξάρτητα τάγμα­

όσο και οι τακτικές των Γκρέντσνερ ή ­

τα γρεναδιέρων. Το 1848 τα πιστά στους

ταν ίδια με αυτά των συναδέλφων τους

Αψδούργους συντάγματα διατάχθηκαν

των μονάδων γραμμής, αν και οι πρώτοι

να συγκροτήσουν ένα τέταρτο τάγμα.

είχαν τη δυνατότητα να πολεμήσουν

Μετά τη λήξη των ταραχών των ετών

ως ελαφρύ πεζικό.

1848-49 την πρακτική αυτή ακολούθη­

Οι κυνηγοί αποτελούοαν το “καθα­

σαν όλα τα συντάγματα γραμμής. Αρ­

ρόαιμο" ελαφρύ πεζικό του Αυστριακού

γότερα κάθε σύνταγμα συγκρότησε

Στρατού, τουλάχιστον από το 1808. Ο­

και ένα πέμπτο, έμπεδο, τάγμα και

κτώ τάγματα κυνηγών έλαβαν μέρος

δύο επιπλέον λόχους γρεναδιέ­ ρων. Το 1860 ήταν έτος νέων αλ­

στους Ναπολεοντείους πολέμους. Το 1816 συγκροτήθηκαν άλλα τέσσερα.

λαγών. Με το οργανόγραμμα που

Ως το 1866 είχαν συγκροτηθεί 37 τάγ­

τέθηκε σε ισχύ αφαιρέθηκαν από

ματα κυνηγών. Αρχικά κάθε τάγμα κυ­

τα συντάγματα τα τέταρτα τάγματά

νηγών διέθετε έξι λόχους. Αργότερα ο

τους και με αυτά δημιουργήθη-

αριθμός των λόχων μειώθηκε στους

καν οργανικές μονάδες νέων

τέσσερις, για να φθάσει και πάλι στους

συνταγμάτων. Ετσι "εν μια

έξι το 1861. Παράλληλα με τα ανεξάρ­

νυκτί" το πεζικό γραμμής

τητα τάγματα υπήρχε και το περίφημο Σύνταγμα Κυνηγών του Αυτοκράτορα,

τριών ταγματων, έ­

που το 1866 διέθετε επτά τάγματα. Οι οπλισμένοι με λειόκαννα και ραβδωτής

ναντι 62 των τεσ­

κάννης τυφέκια και με θηριώδεις - μή­

σάρων που

ίσχυε

κους 46 cm - ξιφολόγχες πολεμούσαν

πριν. Το 1866, πάντως, όλα τα συντάγ­ ματα γραμμής συγκρότησαν και πάλι

σε διάταξη ακροβολισμού. Παράλληλα

τέταρτο τάγμα. Κάθε τάγμα είχε έξι λό­

κοινό πεζικό.

όμως ήταν ικανοί να πολεμούν και ως

χους. Κάθε λόχος χωριζόταν σε δύο ου­

Κατά τη συγκεκριμένη περίοδο ο

λαμούς, που ο καθένας περιελάμδανε

Στρατός κλήθηκε πολλές φορές να

δύο διμοιρίες. Βασικό στοιχείο ελιγ­

στηρίξει τη μοναρχία. Ιδιαίτερα το 1848-

μού του τάγματος παρέμενε - ό­

49 η εξέγερση των Βιεννέζων, των Τσέχων, των Ιταλών, των Ούγγρων και των

πως και στους Ναπολεοντείους πολέμους -η διλοχία. Βασικοί

Πολωνών μόνο χάρη στον Στρατό αντι-

σχηματισμοί μάχης παρέ­

μετωπίσθηκε. Οι περιπτώσεις των Ιτα­

μεναν επίσης η γραμμή

λών και των Ούγγρων μάλλον ως κανο­

δύο ζυγών και η φά­

νικοί πόλεμοι πρέπει να εξετασθούν.

λαγγα μάχης. Κα-

Το 1854 κατεστάλη νέα στάση στη

θόλη τη διάρκεια

βόρεια Ιταλία και λίγα χρόνια αργότερα,

της περιόδου το πεζικό γραμμής ή­

λία και το Πεδεμόντιο. Το 1864 ο Αυ­

ταν οπλισμένο με εμπροσθογεμή τυφέ­ κια, αρχικά λείας και αργότερα ραβδωτής κάν­ νης. Τα

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

τάγμα. Στα 17 συντάγματα Γκρεντς προστέθηκε ένα ακόμα το 1845. Το

γραμμής και δύο λόχους επίλεκτων

έφθασε να αριθμεί 80 συντάγματα των

Υποδεκανέας συντάγματος γραμμής με τη στολή που βρισκόταν σε χρήση το 1865 (πίνακας του Στ. Νιγδιόπουλου για τη "ΣΙ").

ποτελείτο από δύο τάγματα. Σε περί­ πτωση πολέμου συγκροτείτο και τρίτο

συντάγματα

των

το 1859, ξέσπασε ο πόλεμος με τη Γαλ­ στριακός Στρατός πολέμησε κατά των Δανών - Β 1Πόλεμος για την κατοχή των δουκάτων Σλέσβιγκ και Χολστάιν - και το 1866 συνετρίβη από τους Πρώσους, έχοντας όμως προηγουμένως νικήσει τους Ιταλούς.

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΜΙΝΙΑΤΟΥΡΕΣ

ΤΙΜΗΤΙΚΗ ΦΡΟΥΡΑ 1812

ΙΣΠΑΝΟΣ ΟΥΣΑΡΟΣ, 1810

BURGOS HUSSAR

EL VIEJO DRAGON CG22, 54 mm

EL VIEJO DRAGON C1F11, 54 mm

EL VIEJO DRAGON C1F1,54 mm

ΤΙΜΗΤΙΚΗ ΦΡΟΥΡΑ ΤΟΥ ΜΙΛΑΝΟΥ, ΡΩΣΙΑ 1812 EL VIEJO DRAGON C4F05,54 mm

επιστρέφοντας

Μια όμορφη φιγούρα Ισπα­

To σύνταγμα των Burgos έχει

ηττημένος από τη Ρωσία προσπά­

νού ουσάρου δ ε ν είναι κάτι που

τις ρίζες του στο έτος 1809, οπό­

Ο στρατός της Ιταλικής Δ η ­

θησε να αναδιοργανώσει τη Μεγά­ λη Στρατιά. Η έλλειψη οικονομικών

περνά

τε ξεκίνησ ε ως μία μικρή μονάδα

μοκρατίας έφ ερ ε στολές παρό­

πρωτοτυπίας της. Το σύνταγμα

(ίλη) των 150 ανδρών. Το 1815, με

πόρων τον έστρεψε στη δημιουρ­

των ουσάρων της Ιδηρικής δημι­

τη λήξη των Ναπολεοντείων Π ο­

μοιες με εκείνες του Γαλλικού Στρατού, εκτό ς από τα χιτώνια

γία ενός επίλεκτου σώματος ιππι­

ο ύργησ ε ο πρώην αντάρτης και

λέμων, ήταν οργανωμένο σε σ ύ­

που ήταν χρώματος πράσινου α­

κού, επανδρωμένου από τους ευ-

μετέπειτα

D.

νταγμα ελαφρού ιππικού. Η φι­

ντί μπλε. Η φιγούρα αναπαριστά

γενείς και τους πλούσιους αστούς.

Ju an , γνωστός ως «Ο Μ εδίκος».

Δυστυχώς η Παλαιά Φρουρά αντι­

Η σ υ γκεκριμ ένη φιγούρα αποτε-

γούρα αναπαριστά έναν τέτοιο ουσάρο επίλεκτης ίλης με πλήρη

Φ ρουρά ς στη Ρωσία, ο οποίος εί­

Ο

Ναπολέων

απαρατήρητο

λόγω

της

συνταγματάρχης

έναν

δραγώνο

της

Τιμητικής

μετώπισε με μεγάλη δυσαρέσκεια

λείται από πέντε κομμάτια λ ε υ ­

εξάρτυση

αυτό το σώμα και δεν το δέχθηκε

κού

π έντε κομμάτια, περιλαμβάνει δε

ναι πληγωμένος στο αριστερό του χέρι. Πρόκειται για μία από

ποτέ στις τάξεις της ως ισάξιο, ε­

νται δύο ακόμη μέρη για τη 6άση.

όλα τα διακοσμητικά της στολής

τις τελευταίες δημιουργίες του

πειδή δεν είχε την ανάλογη εμπει­

Σίγουρα ο ουσάρος αυτός θα α-

των ουσάρων και αποτελεί κό ­

Arredondo, με εκπληκτική λεπτο­

ρία. Τα μόλις πέντε κομμάτια προ­

π οτελέσει μια ό μορφ η προσθήκη

σμημα για κά θε συλλογή.

σφέρουν μια εξαιρετική φιγούρα

σε κάθε συλλογή του είδους.

μετάλλου,

ενώ προσφέρο-

και απαρτίζεται από

μέρεια και μόλις τέσσερα κομμά ­ τια. Ενα καταπληκτικό κομμάτι

που με ένα επιμελημένο βάψιμο θα

που αξίζει να υπάρχει σε κάθε

γίνει ένα μικρό αριστούργημα.

συλλογή του είδους.

ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΠΕΖΙΚΟΥ «ΒΑΖΑ», ΠΕΖΙΚΟ ΓΡΑΜΜΗΣ 1814

ΓΡΕΝΑΔΙΕΡΟΣ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ, ΙΣΠΑΝΙΑ, 1808

EL VIEJO DRAGON C1F9, 54 mm

EL VIEJO DRAGON C1F12, 54 mm

Το Σύνταγμα

«B a z a »

δημι-

ο υ ρ γ ή θ η κε από τον D. Antonio Begines στη Γρανάδα την 1η Σ ε ­ πτεμβρίου 1808. Αποτελείτο από δ ύο τάγματα. Σ υ μ μ ετείχε σε πολ­ λές επιχειρήσεις κατά τη διάρ­ κεια του πολέμου με τους Γάλ­ λους, αλλά και αργότερα σε επι­ χειρήσεις στην Αφρική (1859-60) και στην Κούβα (1869-1898). Η συ­ γ κεκ ρ ιμ έν η φιγούρα απεικονίζει έναν πεζό του 1814 με πλήρη ε ­ ξάρτυση και αποτελείται από ε ν ­ νέα κομμάτια. Πολύ καλή είναι η

73

Στο ξεκίνημα του πολέμου ενα­ ντίον του Ναπολέοντα τα ισπανικά συντάγματα πεζικού συγκροτούντο από τρία τάγματα. Στους σχηματι­ σμούς των ταγμάτων υπήρχαν λόχοι γρεναδιέρων που διακρίνονταν από τους τυφεκιοφόρους από το γούνι­ νο καπέλο (bear skin). Η φιγούρα αποτελείται από έξι κομμάτια εξαίρε­ της λεπτομέρειας και ποιότητας. Α­ νάλογα με το βάψιμο μπορεί να αναπαραστήσει έναν αξιωματικό οποιουδήποτε λόχου γρεναδιέρων, συ­ ντάγματος γραμμής.

εργονομία της φιγούρας, επιτρέ­ ποντας το βάψιμο των κομματιών ανεξάρτητα και διευκολύνοντας πολύ τον μοντελιστή. Αλλη μία ε ­ ξαιρετική δημιουργία του γνω­ στού

γλύπτη

Arredondo Sanchez.

Jo s e

Ramon

Ολες οι παραπάνω φιγούρες διατίθενται από το κατάστημα Modelling Center (Ομήρου 2, Νέα Σμύρνη, τηλ. 9323665, e-mail: modellingcentre @ hotmaii.com). Επίσης εκεί διατίθενται φιγούρες όλων των γνωστών εταιριών και βάφονται φιγούρες επί παραγγελία. Τα προϊόντα του καταστήματος στέλνονται με αντικαταβολή σε όλη την Ελλάδα. ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΤΟ

ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ; συμφορά της ιστορίας του, αφού

και της πολυπλοκότητας της κατα­

παγιδευμένος ανάμεσα στον πο­ ταμό και στους εχθ ρο ύ ς μοιραία

σκευής τους όμως κατασκευάστη­ καν λιγότερα από 600, καθώς και

θα καταστρεφόταν.

33 Flakzwilling 40 (δίδυμα).

Π Ο ΙΟ ΗΤΑΝ ΤΟ ΒΑ ΡΥΤΕΡΟ Γ Ε Ρ Μ Α Ν ΙΚ Ο Α Ν Τ ΙΑ Ε Ρ Ο Π Ο Ρ ΙΚ Ο ΠΥΡΟΒΟΛΟ ΚΑΤΑ ΤΟ Ν Β ’ Π Π ;

Π Ο ΙΟ ΗΤΑΝ ΤΟ Κ Υ Ρ ΙΟ ΤΥΦΕΚΙΟ ΤΟΥ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Υ ΣΤΡΑΤΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟ Δ ΙΑ Σ Τ Η Μ Α 1907-1941; Το κύριο τυφ έκιο που εξόπλι­ σε τον Ελληνικό Στρατό για 35

Η ιδέα κατασκευής ενός α­

μισό του 20ού αιώνα δ ε ν ήταν άλ­

λου διαμετρήματος ανήκε στην ε­

λο

ταιρία Rheinmetall, η οποία ήδη από

Schonauerr - 1903. Το όπλο αυτό

το 1936 είχε αρχίσει τις σχετικές έ ­ ρευνες. Ομως λόγω του περιορι­

κατασκευάστηκε από τη ν αυ­ στριακή εταιρία Steyr ειδικά για

σμένου, κατά τα πρώτα στάδια του

τον Ελληνικό Στρατό. Είχε μήκος

Ο αρχιδούκας Αλβέρτος των Αψβούργων, διοικητής της αυστριακής Στρατιάς της Ιταλίας.

διάσημο

Mannlicher

1,225 m (1,025 m η αραβίδα), Βά­

κές αεροπορικές επιδρομές η εξέ­

ρος 3,800 kg και διαμέτρημα 6,5 mm. Η κάννη του είχε τέσσερις

γή. Οταν τα τελικά σχέδια παρου­ σιάστηκαν στους στρατιωτικούς, αυτοί αποφάνθηκαν ότι το τερα­

Π Ο Τ Ε Σ Η Μ Ε ΙΩ Θ Η Κ Ε Η Μ Ε ΓΑ ΛΥΤΕΡ Η Ν ΙΚ Η ΤΩ Ν Α Υ ΣΤΡ ΙΑ Κ Ω Ν ΚΑΤΑ ΤΟ Ν Π Ο Λ Ε Μ Ο ΤΩ Ν ΕΠΤΑ Ε Β Δ Ο Μ Α Δ Ω Ν (1866);

από το

πολέμου, κινδύνου από τις εχθρι­ λιξη του προγράμματος ήταν αρ-

'

περίπου χρόνια κατά το πρώτο

ντιαεροπορικού πυροβόλου μεγά­

Τυφέκιο Mannlicher Schönauer Υ-1903 και ξιφολόγχη (Συλλογή Σαρόγλου, Πολεμικό Μουσείο).

Αλβέρτο, γιο του νικητή (το 1809)

τώδες πυροδόλο βάρους - μαζί με τον ειδικά σχεδιασμένο κιλλίβαντα

του Ναπολέοντα, του Καρόλου.

- 2 7 1ήταν δυνατό να χρησιμοποιη­

Μια

θεί μόνο από προκατασκευσμένες θέσεις. Τελικά όταν άρχισε η παρα­

δεξιόστροφ ες ραβδώσεις. Το τ υ ­

γωγή των Flak 40, όπως ονομάστη­

σμό κινητού ουραίου και τρο φ ο ­

διέσχισε τον ποταμό Μίντσιο και

καν, ελάχιστα από αυτά διέθεταν

ετοιμάστηκε να επιτεθεί στους

κιλλίβαντα που τους επέτρεπε να

δοτείτο με κλιπ π έντε φυσιγγίων. Η αρχική ταχύτητα εξόδου της

ιταλική

στρατιά

δύναμης

100.000 περίπου ανδρών με επικε­ φαλής τον στρατηγό Μαρμόρα

φέκιο λειτουργούσ ε με μηχανι­

Αυστριακούς που είχαν λάβει θ έ ­

μετακινηθούν. Τα περισσότερα το-

βολίδας από την κάννη ήταν 680

σεις γύρω από την πόλη Κουστό-

π οθετήθηκαν

m/sec. Στα χέρια των Ελλήνω ν

μόνιμα

σε

ειδικά

Τον Ιούνιο του 1866 η Πρωσία

τσα (Custozza). Οι Ιταλοί έχασαν

διαμορφωμένες θέσεις γύρω από

στρατιωτών το Mannlicher έγινε

εισέβαλε στο έδαφος φιλικά προ­

πολύτιμο χρόνο κατά τη διάβαση

τις μεγάλες και σημαντικές πόλεις

θρύλος. Μ ε το όπλο αυτό και με

σκείμενων προς την Αυστρία γ ερ­ μανικών κρατών, δίνοντας έτσι το

του ποταμού και όταν στις 24 Ιου ­ νίου άρχισε η μάχη δεν είχαν κα­

της Γερμανίας. Τα Flak 40 είχαν δια­

την

καν η Μακεδονία, η Ηπειρος και προσωρινά

Mannlicher όμως συνέχισε να προ­

ξιφολόγχη

α π ελευθερώ θη­

έναυσμα για την έκρηξη του πο­

τορθώσει να διαπεραιώσουν στην

μέτρημα 128 mm, μήκος κάννης 7,8 m, μέγιστο βεληνεκές κατά εναερί­

λέμου που έμεινε γνωστός ως ο

ανατολική όχθη το σύνολο των

ου στόχου 14,8 km και ταχύτητα ε­

Πόλεμος των Επτά Εβδομάδων.

δυνάμεών τους. Ετσι αν και υπε­

ξόδου του βλήματος από την κάν­

σφέρει τις υπηρεσίες του και στα

Μ ε την Πρωσία συμμάχησε και η

ρείχαν

νη 880 m/sec. Λόγω του κόστους

αλβανικά βουνά το 1940-41.

Ιταλία, φιλοξενώντας να έχει εδα­

των δυνάμεων που παρατάχθη­

αριθμητικά

στο

σύνολο

φικά οφέλη από την υπό αυστρια­

καν, βρέθηκα ν να μειονεκτούν. Υ ­

κή κατοχή περιοχή της βορειοα­ νατολικής ιταλικής χερσονήσου.

στερα από μια σύγκρουση που διήρκεσε ολόκληρη την ημέρα οι

Κατά τις τελευταίες η μέρες του Ιουνίου οι Ιταλοί είχαν εισβάλει με

σε άτακτη φυγή, έχοντας υποστεί

200.000 άνδρες στην αυστριακή ε ­ πικράτεια. Απέναντι τους βρίσκο­

τις απώλειες 8.000 ανδρών. Μόνο η αδυναμία των Αυστριακών να

νταν

Αυστριακοί

τους καταδιώξουν έσωσε τον Ιτα­

στρατιώτες υπό τον αρχιδούκα

λικό Στρατό από τη μεγαλύτερη

μόλις

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

75.000

Ιταλοί ηττήθηκαν και τράπηκαν

η

Ιωνία.

Το

πιστό

ΒΙΒΛΙΟ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Ιωάννης Βολωνάκης

Α) ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΟΙ ΜΕΓΑΛΟΙ ΗΓΕΤΑΙ Β) Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΚΡΙΤΙΚΗ Α ΝΑΛΥΣΙΣ Εκδόσεις «Γεωργιάδη» Αθήνα, 1997/1999 Σελίδες 408/301 Οι εκδόσεις Γεωργιάδη είναι γνωστές στο αναγνωστικό κοινό από την επιτυχημένη σειρά της «Βιβλιο­ θήκης των Ελλήνων». Σε συνεργα­ σία με τον I. Κ. Βολωνάκη προχώρη­ σαν στην έκδοση δύο βιβλίων το πε­ ριεχόμενο των οποίων εστιάζεται στην ανάλυση της πολιτικο-στρατιωτικής ηγεσίας της αρχαίας Ελλάδας. Στο πρώτο βιβλίο παρουσιάζεται με κριτικό πνεύμα η πολεμική ιστορία της Ελλάδας από την εποχή του Τρωικού Πολέμου μέχρι και την εκ­ στρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Το έργο τιμά τους μεγάλους κλασι­ κούς του πολέμου και της πολιτικής αρχίζοντας από τον Αγαμέμνονα και τον Ησίοδο και φθάνοντας μέχρι τον Αλέξανδρο και τον Διογένη. Σε καθένα από τα 16 κεφάλαια - βιο­ γραφίες των προσώπων υπάρχει ει­ δική αναφορά (συνοδεία χαρτών)

imtw%Κ. Βολωνάχης Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

των κυριοτερων μαχών ή ναυμαχιών στις οποίες πρωταγωνίστησαν και σχόλια για την τακτική και τις μεθό­ δους που χρησιμοποίησαν οι αντιμαχόμενοι στρατοί. Το δεύτερο βιβλίο χωρίζεται σε τρία μέρη και αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα του πρώτου τόμου. Στο πρώτο μέρος γίνεται συνοπτική παρουσίαση της κατάστασης που ε­ πικρατούσε στον ελληνικό χώρο και ανάλυση ορισμένων βασικών παρα­ μέτρων σε σχέση με τον δημόσιο βίο των Ελλήνων, την πολιτική οργάνω­ ση της Αθήνας και της Σπάρτης, και τις σχέσεις Ελλήνων και Περσών. Το δεύτερο μέρος εστιάζεται στον πό­ λεμο, ακολουθώντας μια ενδιαφέ­ ρουσα προσέγγιση στη σχέση των θεών με τους μονάρχες και τους ήρωες, για να περάσει στη συνέχεια στην τακτική, στην εθιμοτυπία της μάχης, στη φάλαγγα, στον οπλισμό και στην αναφορά στις ένοπλες δυ­ νάμεις της Αθήνας και της Σπάρτης. Το τελευταίο τμήμα ασχολείται με τους «προϊστορικούς πολέμους», την Αργοναυτική εκστρατεία, τον Τρωικό πόλεμο και τις συγκρούσεις των επτά επί Θήβας. Τα βιβλία μπορείτε να τα προμηθευτείτε από τις εκδόσεις «Γεωργιάδη» (Ακαδημίας 84, 102 10, Αθήνα, τηλ,3836231, fax 3828295).

Rene R istelhueber

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΛΑΩΝ Μετάφραση: Αναστασία Μ εθενίτη Αθανάσιος Δ. Στεφάνής Εκδόσεις «Παπαδήμα» Αθήνα, 1995 Σελίδες 537 «Σε πολλών τα αυτιά και μόνο η λέξη Βαλκάνια αντηχεί σαν έκρηξη, τόσο έντονα φέρνει στο νου περι­ πλοκές ανεξιχνίαστες, ανταγωνι­ σμούς και συγκρούσεις.Η "πυριτιδα­ ποθήκη της Ευρώπης", αυτή είναι η εικόνα που έχει εγγράφει στη σκέψη πολλών ανθρώπων. Οι Βαλκάνιοι, μι­ κροί λαοί φιλόδοξοι, ζηλότυποι, α­ συμβίβαστοι και ποτέ ικανοποιημέ­ νοι, αυτός είναι ο τρόπος με τον ο­ ποίο πολλοί τους φαντάζονται». Με αυτά τα απλά και κατανοητά λόγια ο συγγραφέας ξεκινά την αφήγηση της ιστορίας των βαλκανικών λαών. Το βιβλίο διαιρείται σε τέσσερα βα­ σικά κεφάλαια στα οποία αναλύεται η ιστορική διαδρομή των λαών της πολύπαθης χερσονήσου. Στο πρώτο εξετάζεται η ιστορία του κάθε λαού ξεχωριστά (Ελληνες, Βούλγαροι, Σέρβοι, Ρουμάνοι και Τούρκοι), με την επισήμανση των ιδιαίτερων χα­ ρακτηριστικών του. Ακολουθεί η κα­ ταγραφή της περιόδου του αγώνα της ανεξαρτησίας, με την αναφορά στην καθοριστική για τις εξελίξεις

ΙΣΤΟΡΙΑ rav

.-:

ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΛΑΩΝ

στην περιοχή Ελληνική Επανάσταση και στα επακόλουθά της. Το τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζει την οργάνω­ ση των νεοσύστατων βαλκανικών κρατών, με ιδιαίτερη αναφορά στην υπόθεση της Μακεδονίας. Το τελευ­ ταίο κεφάλαιο αναφέρεται στις επι­ πτώσεις της επανάστασης των Νεοτούρκων, στους δύο βαλκανικούς πολέμους που ακολούθησαν, στα γεγονότα και στις εξωτερικές επεμ­ βάσεις πριν και κατά τη διάρκειαj ü ) v παγκοσμίων πολέμων (1914-1918, 1939-1945). Την έκδοση συμπληρώ­ νουν παραρτήματα με χρονολογι­ κούς πίνακες, καθώς και 13 επεξη­ γηματικοί χάρτες. Το βιβλίο αποτελεί πολύτιμο βοήθημα για την κατανόηση των βα­ θύτερων αιτίων που συνεχίζουν να προκαλούν αποσταθεροποιητικές δονήσεις στη Βαλκανική, χάρη στη στάση του ουδέτερου παρατηρητή που υιοθετεί ο Γάλλος συγγραφέας. Παρά το ότι η συγγραφή του έργου ολοκληρώθηκε το 1949, η προσέγγι­ ση της βαλκανικής ιδιαιτερότητας πραγματοποιείται με νηφαλιότητα και, θα λέγαμε, με συμπάθεια προς τα έθνη της περιοχής. Το έργο διατί­ θεται από τις εκδόσεις «Παπαδήμα» (Ιπποκράτους 8, Αθήνα, 106 79, τηλ. 3627318 - 3642692, fax 3610271).

μενο καποιας επίσημης ιστορικής μελέτης. Το βιβλίο βασίζεται στα γερμανικά αρχεία και αποτελεί πο­ λύτιμο βοήθημα, απευθυνόμενο σε κάθε αναγνώστη/ιστορικό μελετητή των γεγονότων της περιόδου. Το έρ­ γο αποτελεί συνέχεια της μελέτης, που εκδόθηκε από τον ίδιο οίκο «Οι γερμανικές εκστρατείες στα Βαλκά­ νια» και περιγράφει τις επιχειρήσεις από το τέλος των εχθροπραξιών κα­ τά της Ελλάδας και της Γιουγκοσλα­ βίας τον Απρίλιο του 1941, μέχρι την κατάληψη του Βελιγραδιού από τις σοβιετικές δυνάμεις και τους παρτι­ ζάνους τον Οκτώβριο του 1944. Το υ­ λικό συλλέχθηκε από τα γερμανικά στρατιωτικά αρχεία τα οποία φυλάσ­ σονται από τον στρατηγό-διευθυντή προσωπικού του Υπουργείου Αμυ­ νας των ΗΠΑ. Σε αυτά τα επίσημα αρχεία συνέβαλαν με αξιόλογες πληροφορίες οι μονογραφίες Γερμα­ νών πρώην αξιωματικών οι οποίοι έ­ λαβαν μέρος σε επιχειρήσεις κατά των ανταρτών. Στους συντάκτες αυ­ τών των μονογραφιών περιλαμβάνο­ νται ο αντιστράτηγος των Ορεινών Δυνάμεων (General der Gebirgstruppen) Χούμπερτ Λανζ, πρώην διοικητής του XXII Ορεινού Σώματος Στρατού, και ο συνταγμα­ τάρχης της αστυνομίας (Polizeioberst) Καρλ Γκάισσερ, που διετέλεσε σύμβουλος της Κροατι­ κής Αστυνομίας. Η έκδοση περιέχει γερμανικούς χάρτες της εποχής (έγ­

75

Υπουργείο Στρατιωτικών ΗΠΑ

ΓΕΡΜΑΝΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΝΤΑΡΤΩΝ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ (1941-1944) Μετάφραση - Απόδοση υπό αντιστρατήγου ε.α. Γεωργίου Τσουμή Εκδόσεις «Εκάτη» Αθήνα, 1999 Σελίδες 134 Η καταγραφή των επιχειρήσεων των δυνάμεων του Αξονα κατά των ανταρτικών δυνάμεων που έδρασαν στις κατεχόμενες περιοχές της Βαλ­ κανικής κατά την περίοδο του Β 1ΠΠ, δεν είχε - μέχρι την έκδοση του πα­ ρόντος έργου - αποτελέσει αντικεί­

χρωμους και ασπρόμαυρους), εξαι­ ρετικά σχεδιαγράμματα αναφορικά με τη διάταξη των δυνάμεων κατο­ χής, χρονολόγιο γεγονότων κλπ. Δι­ αιρείται σε τέσσερα μέρη. Στο πρώ­ το παρέχονται γενικές πληροφορίες περί της περιοχής και των λαών της Βαλκανικής. Στο δεύτερο παρουσιά­ ζονται η κατοχή και η εμφάνιση των ανταρτικών κινημάτων και στο τρίτο το ένοπλο κίνημα στην Ελλάδα, στη Γιουγκοσλαβία και στην Αλβανία κα­ τά την περίοδο 1943-1944, Το τελευ­ ταίο αναφέρεται στα συμπεράσματα από τη δράση των ανταρτικών δυνά­ μεων. Το βιβλίο διατίθεται από τις εκδόσεις «Εκάτη» (Εθνικής Αντιστά­ σεως 94, 146 71, Ν. Ερυθραία, τηλ. 8837343 - 8133649).

Γιάννης Θ εοδω ράτ ος

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΒΙΒΛΙΟ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

I. Ν. Σβορώνοιι

Κοίντου Κούρτιου Ρούφου

Ο ΔΙΚΕΦΑΛΟΣ ΑΕΤΟΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ

Σελ. 65,1.500 δρχ.

Αθήνα, 1993 Σελ. 432, 5.200 δρχ.

Επανέκδοση του έργου αναφέρεται

Το κλασικό έργο του

στην προέλευση του εθνι­

Κούρτιου για τη ζωή και

κού συμβόλου, του δικέφα­

τη

λου αυτοκρατορικού αετού.

Ελληνα βασιλιά.

του

1914 που

δράση

του

Στυλιανός Χράπης

Γεωργίου Κουτσονίκου

Μ. Ναπολέων

Ο ΔΡΟΜΟΣ ΤΟΥ ΗΓΕΤΗ

ΓΡΑΜΜΟΣ-ΒΙΤΣΙ

ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΠΟΛΕΜΟΥ

Θεσσαλονίκη, 2000 Σελ. 192,5.200 δρχ.

Θεσσαλονίκη, 2000 Σελ. 191,3.100 δρχ.

Φωτογραφική Ανάλυση της ηγετικής φυσιογνωμίας

του

Α λ ε­

ξάνδρου.

Αθήνα, 1993 Σελ. 103, 2.500 δρχ.

ξενάγη­ Τα περί π ολέμου απο­

ση στους τόπους όπου έγιναν οι μεγαλύτερες μάχες

φθέγματα

της π εριόδου 1946-49.

στρατηλάτη.

του

μεγάλου

a ο

I ΣΤΟ Ρ ΙΑ

Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Σ Σ Τ Ρ Α Τ Ο Σ ΤΗΣ Π ΡΩ Τ Η Σ Ε Κ Α Τ Ο Ν Τ Α Ε Τ ΙΑ Σ

μεγάλου

13 ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ N1TIUIDN ΙΟΙ 1821

1

#

#

m A©sx«s,

76

Ε.Κ. Στασινόπουλου

Χρήστου Βυζάντιου

Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΕΚΑΤΟΝΤΑΕΤΙΑΣ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΤΑΚΤΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Σελ. 190,4.000 δρχ.

Αθήνα, 1993 Σελ. 115, 2.000 δρχ.

Επ ανέκδοση του βι­ βλίου του 1837 που ανα-

Επ ανέκδοση του βιβλί­

φέρεται στην ιστορία του Ελληνικού

Ν. Πάτρα

Κ.Ν. Χατζηπατέρας, Μ.Σ. Φαφαλιού

Κωνσταντίνου Ποταμιάνου

ΗΜΕΡΕΣ ΚΡΗΤΗΣ 1941

ΟΙ ΙΕΡΟΙ ΔΕΛΦΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ

Αθήνα, 1992 Σελ. 410, 3.100 δρχ.

Αθήνα, 1999 Σελ. 180, 3.500 δρχ.

Μια, εν πολλοίς, άγνω­ Προσωπικές μαρτυ­ ρίες μαχητών - και των στη σελίδα της αρχαίας ελ­ δ ύ ο στρατοπέδων - οι ο ­ ληνικής ιστορίας προσπα­

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΝΑΥΜΑΧΙΩΝ ΤΟΥ 1821 Σελ. 220, 5.000 δρχ. Επ ανέκδοση

του

βι­

βλίου του 1886 που παρα­

ου του 1935 που αναφέρεται στην ιστορία του Ε λ λ η ­

τακτικού

Στρατού από το 1821 ως

ποίοι έλαβαν μέρος στην

θ εί να φωτίσει το σ υ γκ ε­

νικού Στρατού κατά την πε­ ρίοδο 1821-1922.

το 1832.

επική μάχη της Κρήτης.

κριμένο βιβλίο, που παρα­

θ έτ ει αποοπάσματα από το ημερολόγιο του ναυμά­

θ έτ ει διεξοδικά την ιστο­

χου της Επανάστασης Αν.

ρία των ιερών πολέμων.

Τσαμαδού.

Γεωργίου Σαχτούρη

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΑΓΩΝΟΣ ΤΟΥ 1821

Β αγγέλης Παυλίδης

ΡΟΔΟΣ. ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ 1306-1522 7.000 δρχ.

Σελ. 312, 5.000 δρχ. Η Ιστορία της Ρόδου Επ ανέκδοση του βι­

κατά την περίοδο της κα­

βλίου του 1890 που παρα­ θ έτ ει αποσπάσματα από

τοχής της από τους Ιωαν-

το η μερολόγιο του Γ Σα­

με εικόνες και χιούμορ.

χτούρη.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

νίτες

ιππότες,

δο σ μ ένη

Η διά& εσ η των βιβλίω ν τη ς σ ελ ίδ α ς α υ τή ς γ ίν ε τα ι από το βιβλιοπ ω λείο “Ε λ ε ύ θ ε ρ η Σ κ έ ψ ις ”, Ιπ π ο κρ ά το υ ς 112, Α θή να , Τ.Κ. 11472, τηλ. 3630697, 3614736 (σ τέλ ν ο ν τα ι και μ ε α ν τικ α τα β ο λ ή ).

TA

όΡΑΙΟΤ<ΡΑ ’Ιδανική

ΑΡΧΑΙΑ

Συλλογή

Πώς θά αποκτήσετε την Συλλογή: «ΤΛ ΩΡΑΙΟΤΕΡΑ Α ΡΧ Α ΙΑ ΕΛΛΗ ΝΙΚ Α ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ»

Μέ 3 . 0 0 0 μόνο δ ραχμές κάθε αντίγραφο < οίκος εκδόσεων «ΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ», 27 ολόκληρους αιώνες μετά τήν κοπή τοϋ πρώτου ελληνικού νομί­ σματος στά βάθη τής Μικρασίας, έπιχειρεΐ μιάν άναδρομική έκδοσι τών ώραιοτέρων νομισμάτων τοϋ άρχαίου κόσμου σέ πιστά άντίγραφα. Έ τσ ι πολλοί Έλληνες από σήμερα, θά έχουν τήν ευκαιρία νά αποκτή­ σουν τά αριστουργήματα τής αρχαίας μας μικροτεχνίας, γιά νά καλλιεργήσουν τό πολιτιστικό τους έπίπεδο, νά ασκηθούν στην βαθειά γνώσι τής Ελληνικής Ιστορίας καί νά κοσμήσουν τά σπίτια τους μέ έργα Τέχνης άπροσμέτρητης ομορφιάς. Οί 'Έλληνες επινόησαν πρώτοι στόν κόσμο τά νομίσματα. Καί δπως ήταν φυσικό έδωσαν σ’ αυτά τά άψυχα μικροανηκείμενα τήν πνοή τής καλλιτεχνικής τους ευαισθησίας, γιά νά τά μετατρέ­ πουν έτσι σύντομα σέ πραγματικά έργα Τέχνης. Δέκα ολόκληρους αιώνες κράτησε ή ανυπέρβλητη έκείνη ανθοφορία, πού κληροδότησε στήν ανθρωπότητα αριστουργήματα υψηλής Τέχνης. ’Α πό τόν 7ο π.Χ. μέχρι τόν 3ο μ.Χ. αίώνα, οί κάτοικοι δλων τών περιοχών τοϋ έλληνικοϋ κόσμου, άποτύπωναν στά νομίσματά τους: θεό­ τητες, λατρευτικά έθιμα, νίκες έναντίον βαρβάρων, μορφές βασιλέων καί άλλων ήγετών, καθώς καί μνήμες άπό ποικίλα ιστο­ ρικά γεγονότα. Ά πό τίς ελάχιστες επιφάνειες τών αρχαίων ελληνικών νομι­ σμάτων, άναδύεται ολόκληρη ή 'ιστορία τοϋ Έ θνο υ ς τής περιόδου εκείνης, πού συνθέτει μιάν άδιάκοπη πορεία πρός τήν δόξα καί τόν πολιτισμό. Σήμερα τά άρχαΐα έλληνικά νομίσματα θεωρούνται έργα τέ­ χνης μεγάλου διαμετρήματος, ισάξια μέ τά άλλα άθάνατα μνη­ μεία τής προγονικής μας κληρονομιάς. Καί δλα τά Μουσεία τοϋ κόσμου συναγωνίζονται ποιό πρώτο θά συμπλήρωσή τήν αρχαία έλληνική νομισματική του συλλογή, μέ όποιαδήποτε οικονομική θυσία. Παράλληλα, χιλιάδες άνθρωποι σ’ ολόκληρη τήν ύφήλιο άσχολοϋνται μέ πάθος μέ τήν συλλογή άρχαίων ελληνικών νομι­ σμάτων ή αντιγράφων καί έρχονται σέ έπαφή μέ τήν γοητεία τής αρχαίας μας μικροτεχνίας. Αύτό άπετέλεσε τήν αιτία αυθεντικά άρχαΐα έλληνικά νομίσματα νά πωλοϋνται σέ αστρονομικά ποσά, αλλά καί τά καλά αντίγραφά τους νά είναι περιζήτητα.

ο

<ΛΛΗΜΚΑ πιστών

/^OMI S/WATA

αντιγράφων

Άλλωστε ή συλλογή νομισμάτιον υπήρξε τό πρώτο “χόμπυ” στήν ιστορία. Οί Πτολεμαΐοι άρχικά, καί πολλοί άρχοντες εύγενεΐς άλλά καί άπλοι άνθρωποι τοϋ λαοϋ άργότερα, έπιδίδονταν μέ άληθινή μανία στήν συλλογή έλληνικών νομισμάτων, πού θεωρούνταν πάντα ώς ή πιό πολιτισμένη άπασχόλησι. Τά πιστά άντίγραφα ιδιαίτερα, άποκτοϋν δλο καί περισσοτέ­ ρους θαυμαστές σ’ ολόκληρο τόν κόσμο, γιατί ενώ στοιχίζουν ελά­ χιστα, προσφέρουν ολόκληρη τήν οπτική πανδαισία τών αυθε­ ντικών καί τοποθετούνται οργανικά στό περιβάλλον τών σπιτιών καί τών γραφείων δημιουργώντας συγκλονιστικό διακοσμητικό κλίμα. Αντίθετα, τά αύθεντικά, λόγω τής τεραστίας αξίας τους πρέπει νά καταχωνιάζωνται σέ θυρίδες Τραπεζών ή χρηματοκι­ βώτια. Γενικώτερα μέ τήν έκδοσι πιστών άντιγράφων, μεγάλο μέρος τού καλλιεργημένου κοινοϋ άποκτά τήν δυνατότητα νά χαρή τά άρχαΐα μας άριστοτεχνήματα, μιά δυνατότητα πού λίγοι ώς τώρα μπορούσαν νά τήν εξασφαλίσουν. Τά «ΩΡΑΙΟΤΕΡΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ» έκδίδονται στήν μορφή επαργυρωμένων πιστών άντιγράφων σέ περιωρισμένο αριθμό. Ό σ ο ι έγγραφοϋν συνδρομητές αρχίζουν νά παραλαμβάνουν τά νομίσματα μέ ρυθμό 4 κάθε μήνα. Τά νομίσματα τής σειράς, θά είναι περίπου 200. Κάθε άντίγραφο άνεξάρτητα άπό τό βάρος του, θά χρεώνεται στόν συνδρομητή 3.000 μόνο δρχ., πού θά επιβαρύνεται επί πλέον καί μέ τά ταχυδρομικά έξοδα. Τά κομμάτια τής Συλλογής θά συνοδεύωνται άπό ειδική ταυ­ τότητα, στήν οποία θά άναφέρωνται ή ημερομηνία έκδόσεως, κα­ θώς καί τά ιστορικά καί τά άλλα χαρακτηριστικά του στοιχεία. Γιά νά άποκτήσετε τήν Συλλογή, θά πρέπει νά στείλετε συ­ μπληρωμένη τήν δήλωσι εγγραφής πού άκολουθεΐ πρός τόν οίκο «ΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ» Τ.Θ. 3681/Γ.Κ.102 10 , τηλ. 38. 36.231. Στούς συνδρομητές τά νομίσματα θά προσφέρωνται 3.000 Δρχ. έκαστο καί τό ένα ΔΩΡΟ. Δηλ. θά παραλαμβάνουν 4 νομί­ σματα άλλά θά πληρώνουν τά τοία (+ τά έξο­ δα άποστολής). Στό τέλος θά έκδοθή καί ειδικός οδηγός νομισμάτων πού θά άποσταλή σέ ’ιδιαίτερα χαμηλή τιμή σέ δλους τούς συνδρομητές. Ό σ ο ι έπιθυμοϋν νά λάβουν ολόκληρη τήν σειρά σέ μία άπο στολή τότε θά πρέπη νά καταβά­ λουν 490.000 δρχ. καί λόγω πε­ ριορισμένων σειρών θά τηρηθή αύστηρώς σειρά προτεραιότητος. Ή παράδοσις θά γίνη τό νωρίτερο σέ δύο μήνες.

Ε πιθυμώ νά εγγράφω συνδρομητής στήν σειρά τών αντιγράφων τών άρχαίων Έλληνικών νομισμάτων. Θά μοϋ άποστέλλονται 4 νομίσματα μηνιαίως καί θά πληρώνω 9.000 δρχ (σύν τά έξοδα άποστολής)

Όνοματεπώνυμον:....................................................................................... Διεύθυνσις:.................................................................................................. Τ.Κ........................ Τηλ.:......................Ημερομηνία:............................... Q επιθυμώ άπόδειξι λιανικής πωλήσεως: Q επιθυμώ τιμολόγιο:

Πρός εκδόσεις Γεωργιάδη Τ.Θ. 36.81 102.10 Αθήναι ΤΗΛ.: 38.36.231

Ή άνταπόκρισις τού κοινοϋ στήν έκδοσι τής σειράς τών άρχαίων νομισμάτων ήταν εκπληκτική. Μέσα σέ έλάχιστες μέρες ξεπεράσαμε τούς 100 συνδρομητές. Σάς ευχαριστούμε δλους θερμώς καί υποσχόμαστε νά άνταποκριθοϋμε στίς προσδοκίες σας. Ή παράδοσις τών πρώτων νομισμάτων θά ξεκινήση άπό τά τέλη Μαρτίου. Κατά συνέπεια παρατείνουμε τόν χρόνο εγγραφής στήν σειρά, έως τήν περίοδο έκείνη. Τονίζουμε καί πάλι δτι θά τηρηθη αύστηρώς σειρά προτεραιότητος άναλόγως μέ τήν ήμερομηνία έγγραφης.

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ

ΣΦΑΛΜΑΤΑ

Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ ΜΑΛΤΑΣ (1565) Ο ΣΟΥΛΕΪΜΑΝ Ο ΜΕΓΑΛΟΠΡΕΠΗΣ (Ή ΝΟΜΟΘΕΤΗΣ) ΥΠΗΡΞΕ ΑΝΑΜΦΙΣΒΗΤΗΤΑ Ο ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΣ ΤΩΝ ΟΘΩΜΑΝΩΝ ΣΟΥΛΤΑΝΩΝ. ΥΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΟΔΗΓΗΣΗ ΤΟΥ Η ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΕΠΕΚΤΑΘΗΚΕ ΣΕ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ ΔΥΣΗ. 01 ΑΝΙΚΗΤΕΣ ΣΤΡΑΤΙΕΣ ΤΟΥ ΣΟΥΛΕΪΜΑΝ ΟΜΩΣ ΕΜΕΛΛΕ ΝΑ ΤΑΠΕΙΝΩΘΟΥΝ ΑΠΟ ΛΑΘΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ ΤΟΥΣ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΟΥΣ ΛΙΓΟΥΣ ΓΕΝΝΑΙΟΥΣ ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΤΕΣ ΤΗΣ ΜΑΛΤΑΣ.

φού είχαν υποστεί 10.000 απώλειες μεταξύ των οποίων ήταν και ο διάση­ μος πειρατής Τουργκούτ ή Ντραγκούτ Ρέις, που για ένα μικρό διάστημα είχε αναλάβει την αρχιστρατηγία. Ακολού­ θως επιτέθηκαν στα οχυρά του Αγίου Αγγέλου και του Αγίου Μιχαήλ. Κατά τη διάρκεια των επιθέσεων αυτών δέ­ χθηκαν αιφνιδιαστική έφοδο του ιππι­ κού των Ιπποτών και κατατροπώθη­ καν. Το στρατόπεδό τους κάηκε και οι τραυματίες και οι ασθενείς σφαγιά­ στηκαν. Παρόλα αυτά ο Μουσταφά συ­ νέχισε τις μάταιες επιθέσεις κατά των οχυρών χωρίς τη συνεργασία του στό­ λου, αφού ο Πιαλί δεν τον βοηθούσε, ούτε επιτηρούσε τις θαλάσσιες ο­ δούς, αν και γνώριζε ότι αναμενόταν η άφιξη χριστιανικών ενισχύσεων.

Οι Ιππότες του Αγίου Ιωάννη υ­ πήρξαν οι φανατικότεροι ίσως πολέμι­ οι των Τούρκων, Από το 1113, οπότε α­ ναγνωρίστηκαν από τον πάπα Πασχάλη ως ανεξάρτητο τάγμα, ως το πρώτο τέταρτο του 18ου αιώνα πολεμούσαν διαρκώς εναντίον των Τούρκων και των «απίστων» γενικότερα. Το 1530 ο αυτοκράτορας Κάρολος Ε' Αψβούργος παραχώρησε στο τάγμα το νησιω­ τικά σύμπλεγμα της Μάλτας ως τόπο διαμονής. Κατά το διάστημα των 35 ε­ τών που προηγήθηκαν της οθωμανι­ κής επίθεσης οι Ιππότες είχαν οργα­ νώσει σε ικανοποιητικό βαθμό την ά­ μυνα του μεγαλύτερου νησιού τού συ­ μπλέγματος της Μάλτας. Τρία ισχυρά φρούρια προστάτευαν την πόλη και το κύριο λιμάνι: αυτά του Αγίου Ελ­ μου, του Αγίου Αγγέλου και του Αγίου Μιχαήλ. Ενα τέταρτο οχυρό, η Μντίνα, βρισκόταν στην ανατολική πλευρά

Πραγματικά στις αρχές Σεπτεμ­ βρίου του 1565 28 πλοία έφθασαν στο νησί και αποβίβασαν 9.000 Ισπανούς, Ιταλούς και Γερμανούς στρατιώτες. Οι Οθωμανοί όμως δεν βρίσκονταν εκεί, αφού ο Μουσταφά (έχοντας παραπλανηθεί από τον λα Βαλέτ σχετικά με το μέγεθος των ενισχύσεων) είχε επιβι­

του νησιού. Υστερα από συνεχείς συγκρού­ σεις στη θάλασσα μεταξύ των πλοίων των Ιπποτών και των Οθωμανών ο Σουλεϊμάν αποφάσισε να καθαρίσει το «απόστημα» της Μάλτας. Αν κυρί­ ευε το νησί θα εξασφάλιζε μια εξαιρε­ τική βάση επιχειρήσεων από όπου θα μπορούσε να ελέγχει τις θαλάσσιες ο­ δούς της δυτικής και της κεντρικής Μεσογείου. 0 μεγάλος μάγιστρος του τάγματος, Ιωάννης ντε λα Βαλέτ (από τον οποίο πήρε το όνομά της η σημε­ ρινή πρωτεύουσα της Μάλτας), είχε πληροφορηθεί τις οθωμανικές προ­ θέσεις και προετοιμασίες και προχώ­ ρησε σε κάθε απαραίτητη ενέργεια. Συνολικά είχε στη διάθεσή του περί τις 8.500 άνδρες από τους οποίους οι μισοί περίπου ήταν Μαλτέζοι πολιτο­ φύλακες. Οι υπόλοιποι ήταν Αδελφοί Ιππότες (700) και στρατιώτες του τάγ­ ματος. Στις 18 Μαϊου 1565 εμφανίστηκε στον ορίζοντα ο οθωμανικός στόλος. Τα 200 πλοία του μετέφεραν 40.000 μαχητές, πολλές δεκάδες βαρέων πυ­ ροβόλων και κάθε αναγκαίο υλικό για την πολιορκία. Αρχηγός του στόλου ή­ ταν ο Πιαλί πασάς και διοικητής του στρατού ο Μουσταφά πασάς. Ο ναύ­ αρχος Πιαλί ήταν ένας μάλλον αμφιλε­ γόμενων ικανοτήτων αξιωματικός. Ε ­ ξαιρετικά προσεκτικός σε βαθμό που προσέγγιζε τη δειλία, έθετε πάνω από όλα την προστασία του στόλου του. Α­ ντίθετα ο Μουσταφά ήταν ένας γεν­ ναίος στρατηγός που δεν δίσταζε να

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Ο μεγάλος μάγιστρος των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη, λα Βαλέτ. εκθέσει τον εαυτό του στον κίνδυνο, υστερούσε όμως σε στρατηγική σκέ­ ψη και σε αντίληψη. Το πρώτο μεγάλο λάθος των Ο­ θωμανών χρεώνεται στο Πιαλί, που η αποφασιστικότητά του στην επιλογή αγκυροβολίου οδήγησε τον στόλο να περιφέρεται δύο ημέρες γύρω από το νησί. Οταν τελικά ο στόλος αγκυροβό­ λησε στον κόλπο Μαρσοσιρόκο, στη νότια πλευρά του νησιού, οι Οθωμα­ νοί (με υπεύθυνο τον Μουσταφά αυτή τη φορά) σπατάλησαν άλλες τέσσερις ημέρες ώσπου να αποβιβαστούν και να εγκαταστήσουν το στρατόπεδό τους. Τα λάθη συνεχίστηκαν κατά τη διάρκεια της κατάστρωσης των σχε­

δίων μάχης, Ο Πιαλί επέμενε στην ά­ ποψη ότι έπρεπε πρώτα να επιτεθούν στο οχυρό του Αγίου Ελμου, που ήλεγχε το κύριο λιμάνι του νησιού. Αντίθε­ τα ο Μουσταφά επιθυμούσε την εκκα­ θάριση του οχυρού της Μντίνα, ώστε να έχει εξασφαλισμένα τα νώτα του. Δυστυχώς για τους Οθωμανούς επι­ κράτησε η πρώτη άποψη και το οχυρό της Μντίνα, βάση του ιππικού των ιπ­ ποτών, παρέμεινε καθόλη τη διάρκεια των επιχειρήσεων αγκάθι στα νώτα τους. Κατά τις τελευταίες ημέρες του Μαϊου οι Οθωμανοί επιτέθηκαν στο ο­ χυρό του Αγίου Ελμου, το οποίο και κατέλαβαν ένα μήνα αργότερα και α­

βάσει τον στρατό στα πλοία και είχε ξεκινήσει το ταξίδι της επιστροφής. Τότε ο Τούρκος είδε τα λίγα χριστιανι­ κά πλοία και γεμάτος οργή διέταξε την εκ νέου αποβίβαση του στρατού στο νησί. Σκόπευε να πολεμήσει τους λίγους νεοφερμένους χριστιανούς στρατιώτες και μετά τη νίκη του να επαναλάβει την πολιορκία. Αυτό ήταν και το τελευταίο μεγάλο σφάλμα του. Με χαμηλό ηθικό οι Οθωμανοί στρα­ τιώτες κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν έναν ανέπαφο χριστιανικό στρατό, με τον οποίο ενώθηκαν τμήματα των φρουρών τών οχυρών και το ιππικό των Ιπποτών. Με την πρώτη έφοδο των χρι­ στιανών οι Οθωμανοί τράπηκαν σε φυ­ γή, καταδιωκόμενοι από το αντίπαλο ιππικό ως τη θάλασσα. Υστερα από ά­ γρια σύγκρουση τα υπολείμματα του οθωμανικού στρατού επιβιβάστηκαν εκ νέου στα πλοία και αποχώρησαν. Τα σφάλματα των ηγετών του οθωμανι­ κού στρατού και στόλου και ο ηρωι­ σμός των υπερασπιστών της είχαν σώ­ σει τη Μάλτα.

Παντελής Καρύκας

Φ Υ Σ Ι Ο Γ Ν ΩΜΙ Ε Σ

ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑΡΧΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΔΑΒΑΚΗΣ

(1897-1943)

0 ΗΡΩΑΣ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΤΗΣ ΠΙΝΔΟΥ ΔΕΝ ΔΙΑΚΡΙΘΗΚΕ

ΜΟΝΟ ΣΤΟ ΚΑΘΑΡΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟ ΠΕΔΙΟ. ΥΠΗΡΞΕ ΕΠΙΣΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΟΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΠΟΥ ΕΙΔΕ ΜΕ ΣΑΦΗΝΕΙΑ ΤΙΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ. Ο Κωνσταντίνος Δαβάκης γεννήθηκε το 1897 στο χωριό Κεχριάνικα Οιτύλου Λακωνίας. Εισήχθη στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων το 1913 και εξήλθε το 1915 ως ανθυπασπιστής, με την επιστράτευση που κηρύχθηκε στην Ελλάδα λόγω της ε­ ξέλιξης του Α' Παγκοσμίου Πολέ­ μου, τοποθετηθείς στο 43 Σύνταγμα Πεζικού. Επανήλθε στη Σχολή Ευελ­ πίδων μετά τη λήξη της επιστράτευ­ σης, αποφοίτησε κανονικά ως ανθυπολοχαγός Πεζικού το 1916 και τοποθετήθηκε στο 36 Σύνταγμα Πεζι­ κού της Καλαμάτας. Μετά την είσοδο της Ελλάδας στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο ο Δαβάκης, που στο μεταξύ είχε προαχθεί σε υπολοχαγό, τοποθετήθηκε στο 1ο Σύνταγμα Πεζικού της Μεραρ­ χίας Σερρών ως διοικητής της 3ης Πολυβολαρχίας. Με την ιδιότητα αυτή πήρε μέρος στη μάχη του Σκρα, όπου διακρίθηκε και προτάθηκε για προαγωγή επ' ανδραγαθία. Στη συνέχεια τοποθετήθηκε στο 2ο Σύνταγμα Πεζικού της ίδιας Μεραρ­ χίας και πήρε μέρος στην πολύνε­ κρη μάχη της Δοϊράνης. Κατά τη διάρκεια της μάχης αυτής κατέλαβε μόνος του ένα εχθρικό οχύρωμα, αλλά προχώρησε πολύ και εισέπνευ­ σε καπνούς από χημική οβίδα, με α­ ποτέλεσμα να αποκτήσει χρόνιο α­ ναπνευστικό πρόβλημα με σοβαρό­ τατες συνέπειες στην υγεία του. Στη Μικρασιατική Εκστρατεία ο Δαβάκης πήρε μέρος με τον βαθμό του λοχαγού, τοποθετηθείς στο 46 Σύνταγμα Πεζικού της ΧΙΙης Μεραρ­ χίας, και πήρε μέρος στη μάχη των υψωμάτων Αλμπανός. Τον χειμώνα

μου. Το 1926, μετά από νέο διαγωνι­ σμό, πήγε για δεύτερη φορά στη Γαλλία. Το 1929 φοίτησε στην Ανωτέρα Σχολή Πολέμου και μετά την απο­ φοίτησή του προήχθη σε αντισυνταγματάρχη, σε ηλικία 33 ετών. Στη συνέχεια πήγε για μετεκπαίδευση στη Σχολή Πολέμου της Γαλλίας και ενώ ήταν ακόμα εκπαιδευόμενος ε­ στάλη στην Αγγλία για να παραλάβει τα πρώτα ελληνικά άρματα μάχης. Α­ κολούθως υπηρέτησε ως καθηγη­ τής γενικής τακτικής στην Ανωτέρα Σχολή Πολέμου και σε διάφορες θ έ ­ σεις μέχρι το 1935, οπότε αρρώστησε και πάλι βαριά λόγω της χρόνιας πάθησης του αναπνευστικού του και πήρε αναρρωτική άδεια μέχρι το ε ­ πόμενο έτος. Στη συνέχεια τέθηκε σε αυτεπάγγελτη αποστρατεία λόγω υγείας με τον βαθμό του συνταγμα­ τάρχη. Κατά το διάστημα αυτό ο Δαβά­ κης έδειξε και το συγγραφικό του ταλέντο, θέλοντας να μεταδώσει τις γνώσεις του για τον σύγχρονο πόλε­ μο, που είχε αποκτήσει από τη φοί­ τησή του σε σχολεία του εξωτερι­ κού, ετοίμασε πολλά συγγράμματα για τη χρήση των αρμάτων και τις σύγχρονες μεθόδους πολέμου και δημοσίευσε σειρά άρθρων στο πε­ ριοδικό "Στρατιωτική Επιθεώρηση".

του 1921 ασθένησε σοβαρά (συνέ­ πεια της χρόνιας πάθησής του) και νοσηλεύθηκε για σημαντικό χρονι­ κό διάστημα. Οταν επέστρεψε στην ενεργό υπηρεσία ήταν αργά για οποιαδήποτε στρατιωτική δράση, διό­ τι μετά από λίγο συντελέστηκε η κα­ ταστροφή. Το 1923 προήχθη σε ταγματάρ­ χη και το 1924, ύστερα από διαγωνι­ σμό στον οποίο πρώτευσε, πήγε στη

Σημαντικό έργο του υπήρξε το βι­ βλίο “Ο Πόλεμος του Μέλλοντος". Εκπληκτικό είναι επίσης το γεγονός ότι έναν μήνα ακριβώς μετά την επί­ θεση των Γερμανών στην Πολωνία (1η Σεπτεμβρίου 1939), που σηματο­ δότησε την έναρξη του Β' Παγκοσμί­ ου Πολέμου, δημοσίευσε κριτική του πολέμου αυτού, του κεραυνοβό­ λου πολέμου, στο τεύχος Οκτωβρί­ ου 1939 της "Στρατιωτικής Επιθεώ­ ρησης". Είναι γνωστά τα μέτρα που έλα­ βε η Ελληνική κυβέρνηση μετά την κατάληψη της Αλβανίας από τους Ιταλούς. Κατά τη μερική κινητοποίηση του Αυγούστου 1940 ο Δαβάκης ανακλήθηκε στην ενεργό υπηρεσία στις 28 Αυγούστου, δύο μήνες πριν από την ιταλική επίθεση,

Γαλλία και συγκεκριμένα στο 7ο Σύ­ νταγμα Αρμάτων που είχε ως έδρα τις Βερσαλλίες, για να εκπαιδευτεί στα άρματα μάχης. Εκεί εισήχθη στις νέες θεωρίες διεξαγωγής πολέ­

και ανέλαβε τη διοίκηση του Μικτού Αποσπάσματος Πίνδου. Μέχρι την 28η Οκτωβρίου ο Δα­ βάκης προσπάθησε με τα πενιχρά μέσα που είχε να οχυρώσει όσο γινό­

ταν καλύτερα τον τομέα του, ο οποί­ ος είχε ανάπτυγμα, σε ευθεία γραμ­ μή, 35 χιλιομέτρων. Στις 28 Οκτωβρί­ ου το Απόσπασμα Πίνδου δέχθηκε την επίθεση της ιταλικής Μεραρ­ χίας Αλπινιστών "Τζούλια". Οι 2.000 άνδρες του Αποσπάσματος έπρεπε να αντιμετωπίσουν τις 15.000 άν­ δρες της ιταλικής Μεραρχίας, ειδικά εκπαιδευμένους στον ορεινό αγώνα. Κατά τις δύο επόμενες μέρες οι άν­ δρες του Δαβάκη κατόρθωσαν να διατηρήσουν το δεξιό του μετώπου τους. Το κέντρο είχε ανατραπεί και από εκεί δημιουργήθηκε ο μεγαλύ­ τερος κίνδυνος για το μέτωπο της Η­ πείρου, επειδή οι Ιταλοί μπορούσαν να κινηθούν προς Σαμαρίνα και Δίστρατο και από εκεί προς Μέτσοβο. Για να αντιμετωπισθεί η κατάσταση το Γενικό Στρατηγείο ανέθεσε τον τομέα Πίνδου στην I Μεραρχία, ο δι­ οικητής της οποίας, υποστράτηγος Βραχνός, έφθασε στο Επταχώρι στις 30 Οκτωβρίου. Η αντεπίθεση των ελληνικών δυνάμεων άρχισε την 1η Νοεμβρίου με κατεύθυνση το αριστερό πλευρό τω.ν Ιταλών. Ηταν η αρχή του τέλους της προσωρινής επιτυχίας των Ιτα­ λών στην Πίνδο. Στις 16 Νοεμβρίου η μάχη τελείωσε με ανακατάληψη της Κόνιτσας από τις ελληνικές δυνά­ μεις. Στο μεταξύ το απόγευμα της 2ας Νοεμβρίου ο Δαβάκης, τα τμή­

ματα του οποίου είχαν καταλάβει το ύψωμα Προφήτης Ηλίας της Περιο­ χής Φούρκας, τραυματίστηκε βαριά στο στήθος στο ύψωμα αυτό, στο ο­ ποίο είχε μεταβεί για να πραγματο­ ποιήσει αναγνώριση. Μετά την πα­ ροχή πρώτων βοηθειών μεταφέρθη­ κε σε στρατιωτικό νοσοκομείο. Μετά την κατάληψη της Ελλά­ δας από τους Γερμανούς και την εί­ σοδο των "νικητών" Ιταλών στην Α­ θήνα οι ιταλικές αρχές κατοχής συνέλαβαν τον Δαβάκη, τον Δεκέμ­ βριο του 1942, ενώ ακόμα δεν είχε α­ ποθεραπευτεί από τον σοβαρό τραυματισμό του, με σκοπό να τον μεταφέρουν στην Ιταλία ως όμηρο. Το πλοίο που τον μετέφερε μαζί με άλλους ομήρους τορπιλλίστηκε κά­ τω από αδιευκρίνιστες συνθήκες έξω από τις αλβανικές ακτές και ο Δαβάκης μαζί με πολλούς άλλους πνίγηκε. Το σώμα του βγήκε στην παραλία του Αυλώνα, όπου αναγνω­ ρίστηκε και θάφτηκε. Το 1948 η Ακαδημία Αθηνών, τι­ μώντας τη μνήμη του συνταγματάρ­ χη Δαβάκη, του απένειμε το αργυρό μετάλλιο της αυτοθυσίας. Αργότερα η κεντρική πλατεία της Καλλιθέας ο­ νομάστηκε προς τιμή του και στο κέ­ ντρο της αναγέρθηκε αδριάντας

79

Δημήτρης Γεδεών

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α