Lope K. Santos

LOPE K. SANTOS ( AMA NG WIKANG WIKAN G PAMBANSA PAMBANSA AT BALARILA) (1879 - 1963) Si LOPE K. SANTOS SANTOS ay isang iskolar, iskolar, manunula, manunulat, isang lider ng panggawa at lingkod ng bayan. Siya ay kilala bilang Ama ng Wikang Pambansa at alarila. Siya ay ipinanganak noong Setyembre !", #$%& sa Pasig, 'i(al kay Ladislao Santos at )i*toria +anse*o. Ang K sa kaniyang pangalan ay isinatagalog na + or +anse*o. Ang kaniyang ama ay inakusaan ng pagiging rebelde dail sa itinago niyang kopya ng Noli -e Tangere ni OSE '/0AL at mga kopya ng KALA1AAN, ang paayagan ng Katipunan. Siya ay pinairapan at binugbog nang walang awa. Nag2aral Nag2aral siya sa Es*uela Es*uel a Normal Superior de -aestros, Es*uela de 3ere*o at nakatapos siya ng Pagka 3alubasa sa Sining sa +olegio 4ilipino. ago namatay ang kaniyang ina ay nagbilin ito na anapin si Simeona Sala(ar at pakasalan. Kasama ang kapatid, pumunta sila sa -aynila upang anapin ang naturang dalaga. Sila ay ikinasal noong Pebrero #5, #&55 sa San -ar*elino at nagkaanak sila ng lima. Ang pagmamaal niya sa Tagalog Tagalog ay nagsimula nang manalo siya sa dupluan at nagiging manunulat anggang maging patnugot ng isang Sulating Tagalog. Tagalog. ilang makata at manunlat, marami siyang naisulat na nobela at tula kagaya ng Ang Pangginggera at anaag at Sikat. Siya ay tinawag na Paam ng Wika. Ang kaniyang alarila ng Wikang Pambansa ay ang ginagamit para sa balarila ng wikang Pilipino abang ang kanyang nobelang anaag at Sikat ay ang un ang nobela sa Tagalog Tagalog tungkol sa sosyedad. Siya ay unang patnugot ng -uling Pagsilang ang kapatid na publikasyon ng El 'ena*imiento. Siya ay itinalaga ni Pangulong -anuel L. 6ue(on para 3ire*tor ng Surian ng Wikang Pambansa. Pumasok din siya sa pulitika at naging gobernador siya ng # to # ng 'i(al at #&#$ to #&!5 ng Nue8a E*i9a. Nang itinialaga siya bilang Senador, Senador, isinulong niya ang batas bilang pagkilala kay

oni:a*io ;oni:a*io 3ay< at iba pangbatas upang pagbutiin ang kalagayan ng mga manggagawang Pilipino. /pinagawa na niya ang kaniyang libingan at pinakiusap niya sa kaniyang asawa na lagyan ng ilaw para makapagsulat siya. Namatay siya sa sakit sa atay. Ang mga uling wika niya ay= “Nararamdaman kong malapit na… ang huling oras ko… at ang aking ikinalulungkot ay papanaw ako nang hindi alam kung ano ang magiging wakas ng Wikang  agalog… !ung ito ang talagang magiging wikang pam"ansa#$ Namatay siya noong -ayo #, #&>7.

LOPE K. SANTOS ( AMA NG WIKANG PAMBANSA AT BALARILA) (1879 - 1963)

Dr. JOSE P. RIZAL ( PAMBANSANG BAYANI ) (1861 % 1896) ose Prota*io 'i(al -er*ado y Alonso 'ealonda ang buong pangalan ni 3r. ose 'i(al. Labing2isa silang magkakapatid at ikapito siya. Ang kanyang mga magulang ay sina 4ran*is*o Engra*io 'i(al -er*ado y Ale9andro at Teodora -orales Alonso 'ealonda y 6uintos. Nakita niya ang unang liwanag noong ika2#& ng ?unyo, #$># sa +alamba, Laguna. Kung susuriin ang pinagmulan niyang angkan, ang kanyang ama na si 4ran*is*o -er*ado ay anak ng isang negosyanteng /nstik na nagngangalang 3omingo Lam2*o at ang kanyang ina ay isa ring mestisang /ntsik na ang pangalan ay /nes dela 'osa. /ntsik na /ntsik ang apelyidong Lam2*o kung kaya@t kung minsan ay nakararanas si 3omingo Lam2*o ng diskriminasyon kaya upang makaiwas sa ganoong pangyayari at makasunod sa ipinag2uutos ni obernador +la8eria kaugnay ng pagpapalit ng mga pangalang Pilipino noong #$B&, ang Lam2*o ay pinalitan ng apelyidong Kastila at pinili nila ang -er*ado na nababagay sa kanya bilang negosyante, sapagkat ang ibig sabiin ng -er*ado ay palengke. Ang pamilyang Lam2*o ay kilalang mangangalakal noon sa bayan ng inan, Laguna. agamat ang mga ninuno ni 'i(al sa ama ay kilalang negosyante, ang kanyang ama ay isang magsasaka. /sa siya sa mga kasama sa ?a*ienda 3omini*ana sa +alamba, Laguna. Ang apelyidong 'i(al ay naidagdag sa kanilang pangalan sa bias ng Kautusan Tagapagpaganap na pinalabas ni ob. +la8eria noong #$B& at ito@y inango sa salitang Kastila na luntiang bukid. -asasabing mayaman ang angkang 'i(al sapagkat ang pamilya ay masikap, matiyaga at talagang nagbabanat ng buto. Nang tumuntong si 'i(al sa gulang na tatlong taon, #$>B, siya ay tinuruan ng abakada ng kanyang ina at napansin niyang nagtataglay ng di2karaniwang talino at kaalaman ang anak, kait kulang sa mga aklat ay nagawa ng ginang na ito ang paglalagay ng unang bato na tuntungan ni 'i(al sa pagtuklas niya ng iba@t ibang karunungan.

Nang siya@y siyam na taong gulang, si ose ay ipinadala sa inan at nag2aral sa ilalim ng pamamaala ni Padre ustiniano ACuino +ru(, ngunit pagkalipas ng ilang buwan ay pinayuan na ito na lumipat sa -aynila dail laat ng nalalaman ng guro ay naituro na niya kay 'i(al. Noong ika2!5 ng Enero, #$%!, si ose ay pumasok sa Ateneo -uni*ipal de -anila. Siya ay nagpamalas ng kaanga2angang talas ng isip at nakua ang laat ng pangunaing medalya at notang sobresaliente sa laat ng asignatura. Sa paaralang ito natamo niya ang katibayang a*iller en Artes at notang sobresaliente, kalakip ang pinakamataas na karangalan. Nang sumunod na taon sa Pamantasan ng Santo Tomas ay nag2aral siya ng 4iloso:ia y Letras at Agam sa pagsasaka naman sa Ateneo -uni*ipal de -anila. Kumua rin siya ng panggagamot sa naturang pamantasan. 3i pa nasiyaan, nagtungo siya sa Europa noong ika2" ng -ayo, #$$! upang doon ipagpatuloy ang kanyang pag2aaral. Nagpatuloy siya sa pag2aaral ng -edi*ina at 4iloso:ia y Letras sa -adrid, Espana at tinapos ang kursong ito noong #$$B at #$$". Noong #$$B, si 'i(al ay nagsimulang mag2aral ng /nglesD alam na niya ang Pranses pagkat sa Pilipinas pa lamang ay pinag2aralan na niya ang wikang ito. ukod sa mga wikang ito, nag2aral din siya ng Aleman at /talyano dail nagaanda siya sa paglalakbay sa iba@t ibang bansa sa Europa. Alam niyang maalaga ang mga wikang ito sa pag2aaral ng mga kaugalian ng mga tao roon at ng pagkakaiba nila sa mga Pilipino sa bagay na ito. At upang mapag2aralan ang kasaysayan ng mga baying nabanggit na mapagaanguan ng mga aral na alam niyang makatutulong sa kanyang mga kababayan. unga nito, si 'i(al ay maituturing na dalubwika. Ayon kay 'etana, ipinaayag ni 'i(al na sinulat niya ang unang kalaati ng Noli -e Tangere sa -adrid noong magtatapos ang #$$B, sa Paris naman ang ikaapat na baagi at isa pang baagi ay sa Alemanya. /pinalimbag ito sa erlin, at noon lamang -arso, #$$% ay lumabas ang !555 sipi. Si 3r. -aimo )iola na taga2San -iguel, ula*an ang nagbayad ng pagpapalimbag sa alagang 755 piso. Ang El 4ilibusterismo ang kasunod na aklat ng Noli -e Tangere na ipinalimbag sa ante, elika noong #$&#. /tinatatag naman ni 3r. ose 'i(al ang La Liga 4ilipina noong ika27 ng ?ulyo, #$&!. Ang kapisanang ito ay liim na itinatag at layuning magkaroon ng pagbabago sa palakad ng pamaalaan sa Pilipinas sa pamamagitan ng mapayapang pamamaraan at di sa pagiimagsik. Noong ika2" ng Agosto, #$$%, siya ay nagbalik sa Pilipinas. Ngunit noong Pebrero 7, #$$$, siya ay muling umalis sapagkat umiilag siya sa galit ng mga

Kastila dail sa pagkakalatala ng Noli -e Tangere. umalik siya sa -aynila noong ika2!> ng ?unyo, #$&!. Noong ?ulyo %, #$&!, alinsunod sa kautusan ni Kapitan2?eneral 3espu9ol, si 'i(al ay ipinatapon sa 3apitan, isang maliit na bayan sa ilagang kanluran ng -indanao, dail sa bintang na may kinalaman siya sa pagiimagsikan nang mga araw na iyon. Sa 3apitan, nagtayo si 'i(al ng isang maliit na paaralan na may labing2apat na batang taga2roon na kanyang tinuturuan. ?abang nagaganap ang labanan sa pagitan ng Espana at +uba, sa pangambang madamay sa kilusang ukol sa pagiimagsik kaya iniling niya na makapaglingkod siya sa mga pagamutan sa +uba. inigyan niya ng isang liam si Kapitan2?eneral lan*o na nagpapatunay na kailanman ay di siya nakikilaok sa mga imagsikan sa Pilipinas. Ngunit noong bago magtapos ang taong #$&>, siya@y inuli ng mga kinauukulan at ibinalik sa Pilipinas.

/kinulong si 'i(al sa -aynila sa 'eal 4uer(a de Santiago. Nang iarap sa ukumang militar at litisin, siya ay naatulang barilin sa agumbayan. Noong ika2!& ng 3isyembre, #$&>, Sinulat ni 'i(al ang kanyang -i Fltimo Adios ;?uling Paalam< isang tulang kakikitaan ng magigiting na kaisipan at damdamin. At noong ika275 ng 3isyembre, si 'i(al ay binaril sa agumbayan na ngayon ay tinatawag na Luneta.

Dr. JOSE P. RIZAL ( PAMBANSANG BAYANI ) (1861 % 1896)

Mga Nobela n Jo!e P. R"al

AMADO #. $ERNANDEZ ( PAMBANSANG ALAGAD NG SINING SA LITERAT%RA ) (&'ty'm"r' 13 193% *arso +, 197)

Si mado .# /'rnand'0 ay isa sa mga natatanging Pilipino na ginawaran ng Pambansang Alagad ng Sining sa Literatura. Siya ang bukod tanging makata at manunulat na ginawaran ng 'epubli* +ultural ?eritage Award :or Literature at antimpala ng Lungsod ng -aynila sa Kulura. ?indi lamang manunulat siya, isa rin syang lider ng manggagawa. Sa pagiging lider ng

manggagawa

ang

dailan

ng

kanyang

pagkakabilanggo

dail

sa

pagkakasangkot sa mga gawaing pngkomunista. Fmabot ng anggang #7 taon bago siya ganap ng napalaya sa kasong iniain laban sa kanya. agamat lumaki sa Tondo, -aynila, Si Amado ay isinilang sa ?agonoy, ula*an. Sa -anil ?ig S*ool siya pumasok para sa pag2aaral niya sa mataas na paaralan. Nag2enrol din siya sa Ameri*an +orresponden*e S*ool. Nakapagsulat si Amado ). ?ernande( sa mga paayagang Watawat at sumular ng kolum sa publikasyong Pagkakaisa. Naging patnugot din siya ng paayagang -abuay. Sa edad na #& ay naging miyembro siya ng isang samaang pampanitikan na kinabibilangan ng mga tinitingalang manunulat na sina Lope K. Santos at ose +ora(on de esus. Noong panaon ng ?apon ay sumama siya sa mga Pilipino na nagtanggol para sa bayan. 3ito ay kinilala niya ang mga gerilya ng ?ukbo ng ayan Laban sa ?apon ;?ukbalaap< na itinatag ni Luis Taru*. Pinaniwalaang naimpluwensyaan nito ang kanyang simpatya para sa samaang komunista. /lan sa mga aktibidad niya matapos ang giyera ay ang pagiging konseal ng -aynila. Naging pangulo rin sya ng Pilippine Newpaper uild. ?igit sa laat, naging aktibo siya sa pag2oorgnisa ng mga unyon sa ilalim ng +ongress o: Labor Organi(ation. Siya ang namuno sa pinakamalaking pag2aaklas ng mg manggagawa sa -aynila noong -ay ", #&B%. /sa pa muling malawak na pag2aaklas ang

pinamunuan niya nang sumunod ng taon sa mismong araw ng paggawa, -ay #, #&B$. 3ail sa pagiging aktibo niya sa mga unyon at pagbatikos sa umiiral na patakaran sa paggawa, isa siya sa mga inaresto ng mga militar sa inalang isa siya sa mga lider ng nagpasimula ng rebelyon sa ilang lugar sa Lu(on. Walang inaing kaso kay Amado ). ?ernande(, sa loob ng anim na buwan ay kung saan2saang military *amp siya inilipat. ago pa siya pormal na nakasuan ay inabot ng alos isang taon. Ang kaso niyang rebelyon na may kasamang pagpatay, panununog at pagnanakaw ay indi naririnig minsan man sa kasaysayang legal ng Pilipinas. -aging sa loob ng bilangguan ay walang sinayang na pagkakataon si Amado. -ula sa kanyang pagkakabartolina ay isinulat niya ang tulang /sang 3ipang Langit na nagkamit ng parangal na 'epubli* +ultural ?eritage Award. Sa pagkakapiit din niya iniakda ng ayang -alaya, na pinarangalan ng alagtas Award. Sa bilangguan din niya isinulat ang kanyang obrang Lua ng uwaya. Ang ibang bagi ng nobelang -ga /bong -andaragit ay sa ilibid din niya isinulat. /nabot ng limang taon sa kulungan si mado /'rnand'0 bago pa siya pinayagang magpiyansa ng Supreme +ourt. Ang pansamantalang paglaya ay ginugol niya sa pagsusulong ng kanyang pagmamaal sa pamamaayag. Nagulat siya ng kolum para sa tabloid na Taliba. -ula

noon

ay

pinarangalan

ng

kanyang

mga

naisulat

ng

prestiiyosong

+ommonwealt Literary +ontest ng dalawang beses, 3on +arlos Palan*a -emorial Awards ng apat ng beses at parangal sa pamamaayag mula sa National Press +lub. -atapos palayain ng korte noong -ay 75, #&>B ay nagpatuloy siya sa pagsusulat at pagtuturo. Nagturo siya sa Ateneo de -anila Fni8ersity at Fni8ersity o: te Pilippines. Ang kanyang kabiyak na si Atang de la 'ama ay isa ring Pambansang Alagad ng Sining sa Teatro, Sayaw at -usika. -ayroon silang isang anak na lalaki na si 'ene. Ang iba pa niyang isinulat na tula ay ang Panata sa Kalayaan, Ang 3alaw, artolina at ang Kung Tuyo na ang Lua -o Aking ayan.

/lan naman sa mga iniakda niyang maikling kwento ang ang Wala nang Lunas, Kulang sa 3ilig, Langaw sa /sang asong atas at 3alawang -etro sa Lupang 3i2 -alipad ng Fwak.  /lan din sa mga dula niya sa enteblado ay ang -untinglupa, ?agdan sa aagari, Ang -ga Kagalang2galang at -agkabilang -uka ng /sang agol. Ang mga salaysay ni mado .# /'rnand'0 ay ang Si Atang at ang 3ulaan, Si ose +ora(on de esus at ang Ating Panulaan at Pilipinismo= Susi sa ayang Tagumpay.

AMADO #. $ERNANDEZ ( PAMBANSANG ALAGAD NG SINING SA LITERAT%RA ) (&'ty'm"r' 13 193% *arso +, 197)