EUSKERA ADI-ADI 3 13.gaia
Ukabil, nagusi, jaioterri
LEXIKOA ONOMATOPEIAK: HOTSAK ADIERAZTEKO ERABILTZEN DIREN HITZAK • • • • • • • • • • • • • •
mara-mara= euria leun jausi plisti-plasta= uretan ibili bor-bor= lapikoa irakitean tuju-tuju= kea iristean dzist= erleen dzistada tirrin= eskolakoa zirti-zarta/ dinbi-danba= kolpe ozena zapla= zaplastekoa plaust= erortzean egindako hotsa ttak= kolpe emea kakaraka= oiloak kukurruku= oilarrak kurrin-kurrin= txerriak txio-txio= txitak
EUSKERA ADI-ADI 3 13.gaia • • • • • • • • •
txutxu-mutxu= hitz jario emea zurrumurru= berbeta isila kar-kar/ iji-aja= barrez txor-txor= berba egiten zurrut= edaten zaunk-zaunk= txakurrak txorrotxio= txoriak miau= katuak muuu= behiak
GRAMATIKA:
Izenak (bizidunak, bizigabeak) Leku denbora
Deklinabidean, bizidunak eta bizigabeak bereizten dira eta lekua adierazteko, deklinabide-marka desberdinak erabiltzen dira. • • • • • • • •
Itsasontzi + ra = Itsasontzira Kapitain + (a)rengana = Kapitainarengana Mendi + tik = Menditik Zuhaitz + etan = Zuhaitzetan Mediku + arengana = Medikuarengana Leku + (e)tara= Lekuetara Ikasle + engan = Ikasleengan Herrialde + (e)tarantz= Herrialdeetarantz SINGULARRA
PLURALA
Leihoan
leihoetan
Ikasgelako
Ikasgeletako
Dendara
Dendetara
Zelaira
Zelaietara
Kortatik
Kortetatik
Batetik
batzuetatik
EUSKERA ADI-ADI 3
13.gaia ORTOGRAFIA: Zenbaki kardinalen eta ordinalen idazkera ZENBAKIAK
KARDINALAK
ORDINALAK
• 13
• hamahiru
• hamahirugarren
• 50
• berrogeita hamar
• Berrogeita hamargarren
• 1
• bat
• lehenengo
• 20
• hogei
• hogeigarren
• 19
• hemeretzi
• hemeretzigarren
• 26
• hogeita sei
• Hogeita seigarren
DIKTAKETA
GURE BIRRAITONA
Gure birraitona 1914. urtean jaio zen, beraz, 90 urte baino gehiago ditu honezkero. Duela gutxira arte, sasoi onean zegoen, baina dio orain laugarren solairura oinez igotzeko gai ez dela, nekatu egiten baita; horrexegatik, hartzen du igogailua. Nire ustez, zorte handia izan du gure birraitonak, XX. mendea eta XXI. mendea ezagutu dituelako.
OHARRA: Liburuaren azken orriak errepasorako izan daitezke. Beraz, nahi baldin baduzue IKUS: 206-207/ 263
EUSKERA ADI-ADI 3 14.gaia
Begien bistan eduki (aurrean), danbateko, marfil, tunante, tronpatu, hitz eman, betilun eta zorrotz (haserre), funtzionario, bazter guztietan (nonahi)
LEXIKOA ESAPIDEAK: Zerbait adierazteko euskararen erabilera jatorrak dira • • • • • •
BEGIKO IZAN= gogoko izan BEGIZ JO= Zerbaitetan edo norbaitengan arreta jarri BEGITAN HARTU= Gustuko ez izan, gorrotatu BEGI ONA IZAN= Zerbait iragartzeko eta asmatzeko gai izan. BEGILUZEA IZAN= Gehiegi begiratu EZ ATZERA ETA EZ AURRERA= Ilara itzela zegoen, eta han geunden gu autoan • EZ DA ATZO GOIZEKOA= Mirenek urte asko daramatza eskolak ematen ESAERA ZAHARRAK: Jendearen aspaldiko esperientzian oinarrituta, herriaren jakinduria blitzen dute • ABENDUKO EGUNA, ARGITU ORDUKO ILUNA= Abenduan argiorduak oso gutxi izaten dira. • URTARRILA HOTZA, NEGUAREN BIHOTZA= Hemen, urtero, urtarrilean hotz handia egiten du. • EGUZKIA ETA EURIA, ERROMAKO ZUBIA= Euria ari da eta ostadarra agertu da zeruan.
14.gaia
EUSKERA ADI-ADI 3
• KALEAN USO, ETXEAN OTSO= Gurasoei eta senideei oso era txarrean erantzuten die, baina kalekoek zerbait esan orduko, kikildu egiten da. • GEROA, ALFERRAREN LELOA= Etxeko lanak gero egingo dituela die, eta orain sofan etzanda dago. • A ZE PAREA, KARAKOLA ETA BAREA= Bata zein beste, biak txantxak egiten ibiltzen dira beti. • TXAPELA BURUAN, ETA IBILI MUNDUAN=Txapela jantzita munduan ibiltzeko moduan zaude. • ASKO DAKI ZAHARRAK, ERAKUTSITA BEHARRAK= Pertsona bakoitzak bere iritzia izaten du. • URRUTIKO INTXAURRAK HAMALAU, GERTURATU ETA LAU= Badirudi gauza handia dela, baina gero ez da hainbesterako izaten. • ZENBAT BURU, HAINBAT ABURU= Pertsona bakoitzak bere iritzia izaten du. • NOLAKO ZURA, HALAKO EZPALA= Aita eta semeak berdinberdinak dira. • GOGOKO TOKIAN ALDAPARIK EZ= Hotz handia zegoen baina Jon gustura zebilen igerian.
GRAMATIKA: ZEREZ, ZERTAZ, NORTAZ Eskuz, eskuaz, eskuez, buruaz, buruz, opilez, urez, irinez, legamiaz, palaz, xisteraz, arkatzez, bolalumez, idazlumaz, buztinez, margoez, adreiluz, igeltsuz, pinturaz, trenez, boligrafoz... • ZERTAZ HITZ EGIN DUZUE? Naturaz, ekonomiaz, kirolez, modaz, bidaiez , matematikaz … • NORTAZ FIDATZEN ZARETE? Mikelez fidatzen naiz, Ainaraz ...
ORTOGRAFIA:
• • • •
11:10= 07:30= 10:05= 11:30=
ORDUEN IDAZKERA
Goizeko hamaikak eta hamar. Goizeko zazpi eta erdiak. Goizeko hamarrak eta bost. Goizeko hamaikak eta erdi.
14.gaia
EUSKERA ADI-ADI 3
• • • • •
01:05= 19:20= 08:00= 14:20= 21:45=
Goizaldeko ordu bata eta bost. Arratsaldeko zazpiak etahogei. Goizeko zortziak. Eguerdiko ordu biak eta hogei. Gaueko hamarrak laurden gutxi.
DIKTAKETA ERLOJURIK EZ, ANTZA Antza, lagunekin geratu nintzen igerilekura joateko. Lau eta erdietan elkartzekoak ginen, baina ordu erdi igaro zen eta hantxe nengoen ni, etxeko atari aurrean, zain. Bostak, bost eta erdiak … Seiak laurden gutxitarako, zain egoteaz erabat nazkatuta nengoen. Azkenean, etxean telebista ikusten geratzea erabaki nuen. OHARRA: Liburuaren azken orriak errepasorako izan daitezke. Beraz, nahi baldin baduzue IKUS: 261-263
