1.Nocioni i së DPN 1.DPN rregullon çështjet penale në plan ndërkombëtar. 2.DPN rregullon veprat penale me element ndërkombëtar. 3. DPN rregullon të gjitha çështjet dhe institutet tjera me element ndërkombëtar. 4. DPN përfshinë norma juridike të lëmenjve të ndrshme juridike. !.DPN si degë e së drejtës penale dhe si disiplinë shken"ore. 2.Emërtimi i së DPN 1.#spekti ndërkombëtar i së drejtës penale na"ionale$ aspekti penal i së drejtës ndërkombëtare dhe e drejta penale ndërkombëtare stri"to sense. 2.% drejta penale në rendin ndërkombëtar$ &batimi ndërkombëtar i së drejtës penale interne. 3.% drejta penale ndërshtetërore$ e drejta penale universale$ e drejta penale suprana"ionale. 4.% drejta ndërkombëtare publike penale$ e drejta ndërkombëtare e veprave penale. 3.Lënda e së DPN ' Për"aktimi i no"ionit të veprave penale$ ' (a&at dhe kushtet e përgjegjësisë penale$ ' %k&ekutimi i sanksioneve penale$ ' )ështja e ekstradimit* a&ilit* bashkëpunimi bashkëpunimi poli"or$ ' +ransferi i pro"edurës penale dhe i të dënuarve$ ' +hemelimi i gjkatave ndërkombëtare penale. 4.Funksioni mbrojtës i së DPN ' ,brojtja nga kriminaliteti ndërkombëtar. ' ,brojtja e rendit juridik dhe pa-es në botë. ' Për"aktimi i veprave penale ndërkombëtare në legjisla"ionet legjisla"ionet na"ionale dhe ndërkombëtare. ndërkombëtare. 5.Aspektet e së DPN 1.#spekti juridik kriminalo'politik 2.#spekti kriminalo'politik 3.#spekti kriminologjik 4.#spekti penologjik .E!ementi ndërkombëtar ' Natra hapësinore dhe territoriale ' Natra personale ' Natra reale* objektive ' Natra pro"edurale ' Natra normative ' astet kriminale nën juridiksionin e /0PN. ".#$%i!!imi i së DPN ' illet e së DPN DPN u para-iten në gjsmën gjsmën e parë të shek . ' 5ov të madh &hvillimi i së DPN mori në gjsmën e dtë të shek . ' +hemelimi i gjkatave ndërkombëtare. ' ,iratimi i dokumenteve ndërkombëtare. ndërkombëtare.
&.Ndarja e së drejtës pena!e ndërkombëtare 1.% drejta penale ndërkombëtare materiale 2.% drejta procedurës penale ndërkombëtare 3.% drejta penale ndërkombëtare ekzekutive '. Pjesa e për(jit$s$me e së drejtës pena!e ndërkombëtare) përcakton* 1.Parimet e veprimit të DPN 2.No"ionin dhe elementet e veprës PN 3.6tadet e krerjes së veprës penale ndërkombëtare* 4.)ështjet e bashkimit të veprave PN. 5.)ështjete e bashkëpunimit të PN .(a&at e përjashtimit të PN ".No"ionin dhe karakteristikat e përgjegjësisë penale* &.(a&ata e përjashtimit të përgjgegjësisë penale* '.No"ionin* karakteristikat karakteristikat dhe llojet e sanksioneve penale. 1+.Pjesa e posa,me e së drejtës pena!e ndërkombëtare i paras$e$* 1.veprat penale ndërkombëtare* 2.7lojet e tre* 3.ormata e privielegjuara dhe të kualifikuara si 4.7lojet dhe lartësinë e sanksioneve penale. 11. #$%i!!im #$%i!!im disi më i $o%s$ëm i së DPN s$pre$et me n-erjen* 1.% 8onventës së Petrogradit* 2.8onventës së /jenevës për mbrojtjen e të plagosurve dhe të sëmurëve gjatë gjatë kohës së luftës në vitin 19:4 dhe 3.8onventave të 5agës në vitin 19;; dhe 1;<=. Në /us$ën e së drejtës pena!e ndërkom bëtare ) bas$kësia ndërkombëtare si autoritet 0pus$tet supraciona! i ka d /unksione në raport me !e(jis!acionet e s$tete%e * 1.unksionin rregullativ dhe 2.unksionin koordinues 12.Funksioni rre(u!!ati% i DPN unksioni rregullativ i së DPN si autoritet supra"ional shprehet duke aprovuar norma të së drejtës penale ndërkombëtare* të "ilat kanë karakter universal imperativ >kogent?. ' 8arakteri universal dhe imperativ i normave të komunitetit ndërkombëtar ndërkombëtar do të thotë se këto norma aplikohen ndaj se"ilit shtet* madje edhe në rast kur ligjet e shteteve këtë nuk e parashohin* si dhe rastet kur aplikmi i këtre normave është në kundërshtim me ligjet e shtetit shtetit përkatës. 13.Funksioni koordinues i DPNre ' unksioni koordinues i bashkësisë ndërkombë 'tare penale si autoritet autoritet supra"ional* konsiston në ndërrmarjen e masave me -ëllim të inkurajimit të formave të ndrshme të ndihmës re"iproke midis shteteve për aplikimin e legjisla"ionit legjisla"ionit penal të një shteti* si dhe ' harmoni&imin dhe aprovimin e instrumenteve universale në fushën e bashkëpunimit dhe të
aplikimit të standardeve ndërkombëtare për të drejtata e njeriut 14.o!i i r(aniatës së 6ombe%e të 7as$kuara në $%i!!imin e DPN ' Pas luftës së Dtë (otëerore* @8('ja ka kontribuar shumë në &hvillimin e DPN. ' 8onventat më të rëndësishme dhe instrumentet e aprovuara nga @8('ja. ' Në Dhjetor të viti 1;4: #sambleja e Përgjithshme e @8('së nAori e&olutën me të "ilën verfifikoi parimet e 6tatutit të /jkatës Bshtarake të Nurenbergut. ' 8onventat më të rëndësishme dhe instrumentet e aprovuara nga @8('ja. 1.8onventa mbi parandalimin dhe ndëshki 'min e krimit të gjeno"idit si vepër penale. 15.8e iniciati%ën e 6r9it të 6u9 Ndërkombëtar) në %itin 1'4') në :jene%ë u n-orën katër kon%enta me rëndësi të mad$e për $%i!!imin e mëtejs$ëm të së DPN si* 1.8onventa se si duhet të veprohet ndaj të &ënëve robër. 2.8onventa mbi mbrojtjen e personave "ivilë gjtë kohës së luftës* 3.8onventa për përmirësimin e gjendjes së të plagosurve* të sëmurësve dhe perso 'nave anije luftarake e të "ilëve është fun'dosur dhe 4.8onventa për përmirësimin e gjendjes së të plagosurve dhe të sëmurëve në for"at e armatosura në luftë. ' +ë gjitha këto kënventa* të "ilat në litera 'turë janë të njohura si konventat e /jenevës. 1.6ontributi i 7as$kimit Europian në $%i!!imin e së drejtës pena!e ndërkombëtare ' (ashkimi %uropian apo siç -uhet ndrshe Bnioni %uropian u themelua në vitin 1;!1. Në fa&ën e parë t k Bnion u themelua si (ashkësi %uropiane për +hëngjill dhe )elik. ' 8rahas aktiviteteve në &hvillimin dhe intehrimin ekonomik të shteteve anëtare të %vropës* (ashkimi %uropian kontriboi edhe për &hvillimin e së drejtë ndërkombëtare dhe në kuadër të saj edhe të së DPN. 1".6ontributi i 7as$kimit Europian ës$të s$pre$ur në pesë /us$a të %e,anta si* 1.Në fushën e aprovimit të rregullativës juridike të karakterit administrativ për vetë (%'në* siç është lëmi konkuren"ës* 2.Në fushën e aprovimit të dispo&itave të përbashkëta të "ilat i referohen aplikimit apo mosaplikimit të legjisla"ioneve PN're 3.Në ndërtimin e rrjetit dhe normave juridiko' penale për bashkëpunimin ndërshtetëror në lëndët penale* 4.Në pregatitjen e projektit të krimeve të "ilat sipas kon"eptit të (ashkimit %uropian duhet të parashihen në legjisla"ionet na"ionale dhe
5.Në ndërtimin e e standardeve europiane* të "ilat duhet të respektohen në pro"edurën penale. 1&.7as$kimit Europian ës$të an(a$uar 9ë të (jit$a 6odet pena!e të s$tete%e të Europës të paras$i$en si %epra pena!e* 1.Patsrimi i parave* 2.8orrupsioni 3.8e-përdorimet finan"iare* 4.8rimi i organi&uar apo të aprovohen ligje të posaçme për krimin e organi&uar. 1'.6ontributi e 7as$kimit Europian du$et të t$ekso$et ed$e në këto !ëmi si* 1.(ashkëpunimi poli"or* 2.+ransferimi i pro"edursë penale* 3.%kstradimi* 4. Ndihma e **vogël** juridiko'penale* 5.8onfiskimi i sendeve dhe masat e tjera gjatë pro"edurës* .Njohja dhe ek&ekutimi i aktgjikimit penal të huaj dhe transferimi i personave të dënuar. 2+.r(anet e 7as$kimit Europian në ap!ikimin e së drejtës pena!e ndërkkombëtare ' Në përfor"imin dhe konsolidimin e të drejtës pe 'nale vjen në shprehje edhe themelimi i agjen"ive të ndrshme të "ilat mundësojnë bashkëpunimin e ndrshëm ndërshtetëror dhe në përgjthësi &ba timin e së drejtës penale ndërkombëtare. 21.Në mesin e këtre or(ane%e d$e a(jenci%e janë* 1.E;PL C i >(roja %uropiane e Poli"isë? 2.%uropean Poli"e ollege? 3.E;=;>? @i >%uropean 0udi"al ooperation Bnit? 22.7urimet e së drejtës pena!e ndërkombëtare 1.(urimet e brendshme dhe ndërkombëtare 2.% drejta ndërkombëtare si burim i së drejtës penale ndërkombëtare 3.8onventat ndërkombëtare 4.Eakonet ndërkombëtare 5.Parimet e përgjithshme juridike .endimet gj-ësore ".Doktrina e së drejtës ndërkombëtare 23.6on%entat ndërkombëtare ' #plikimi i konventave ndërkombëtare ' ntegrimi i konventës ndërkombëtare në normën juridike interne ' #plikimi i drejtpërdrejtë i konventës ndërkombëtare 24.#akonet ndërkombëtare ' Praktike e përgjithshme e shteteve ' etëdija apo elementi subjektiv 25.Parimet e për(jit$s$me 1.Parimet nga pro"edura gj-ësore
2.Parimet mbi çështjen e gjkuar 3.Parimet mbi kompensimin e dëmit 4.Parimi i respektimit të të drejtave të njeriut dhe mbrojtja e lirive themelore. 2.endimet (j9ësore ' endimet e gjkatës kanë fu-i detruese vetëm ndaj palëve në konflikt dhe vetëm në rastin e "aktuar
deti i hapur* Poli i eriut apo i 0ugut* hapësira ajrore mbi to apI gjithësia. 8ësisoj* normat e së drejtës penale ndërkombëtare kanë fituar karakterin suprana"ional dhe si të tilla janë të obligueshme* **jus "ogensJ.
2".>$kenca e së drejtës pena!e ndërkombëtare ' nterpretimi i ekspertëve* kontributi i organi&atave dhe aso"ia"ioneve ndërkombëtare.
("nullum crimen sine lege, nulla poena sine lege“ ) është parim fundamental në të gjitha të
2&.7urimet interne 1.8odi penal 2.7igji i pro"edurës penale 3.7igjet ushtarake 2'.Parimet t$eme!ore në DPNre janë* 1.Parimi i ligjshmërisë 2.Parimi universal i aplikimit të së drejtës penale ndërkombëtare 3.e"ipro"iteti 4.Parimi ** non bis in idem,, 5.Parimi i inkriminimit të dfishtë .%kstradibiliteti ".6pe"ialiteti &.Parimi i përgjegjësisë penale individuale 3+.Nocioni i pus$tetit represi% ' #utori&im apo e drejtë e shtetit. ' Në kuadër të territorit të vet çdo shtet për"akton vepra penale dhe sanksione për ato vepra. ' eali&imi i pushteti represiv brenda dhe jashtë kufijve të shtetit. 31.?erritori i pus$teti represi% 1.+erritori tokësorF nëntoka gjer në gjsmëGn e planetit tokë* nëntokën e ujërave territorial. 2.6ipërfa-ja ujoreF li-enet* lumenjtë* ujrat e brendshme* deti territorial. 3.5apësira ajroreF mundësia e kontrollit. 4.Pjesët fiktive të territoritF lundrueset* fluturakja si dhe &rat ofi"iale të përfa-ësive diplomatik. 5.Pjesët -ë nuk janë nën territorin e asnjë juridiksioniF deti i hapur* sipërfa-ja e antarktikut dhe hapësira ko&mike. 32. Parimi uni%ersa! i ap!ikimit të së drejtës pëna!e ndërkombëtare 7idhur me veprimin* përkatësisht aplikimin e së drejtës pënale ndërkombëtare në territor* vlen parimi universal. ' 6ipas këtij parimi* dispo&itat e konventave dhe akteve të tjera nderkombetare në te "ilat janë paraparë dispo&ita nga lëmi i së drejtës pënale nderkombetare &batohet në tërë rru&ullin tokësor* pa marrë parassh nëse është fjala për territorin e shtetit te "aktuar apo territor >hapësirë? -ëH nuk është nën juridiksionin e asnjë shteti* siç është
33. Parimi i !i(js$mërisë ' Parimi i ligjshmërisë* i formësuar në sintagmën
drejtat pënale na"ionale. ' ,irëpo k parim në të drejtën'pënale ndërkombëtare është për"aktuar në një mënrë paksa tjetër dhe në një mënrë më të përgjithësuar. 34.Përkatësis$t) parimi i Bi(js$mërisë në të drejtën pena!e ndërkombëtare da!!o$et n(a k parim i së drejtes pena!e naciona!e në këto d aspekteC 1.eprat pënale nderkombetare nuk janë të parapara me ligj* por me konventa dhe akte të tjera nderkombetare si dhe në &akone të pashkruara nderkombetare* të "ilat sipas të drejtes nderkombetare kanë rëndësi të njëjtë si edhe ligjet e shteteve. ' +ë gjitha dispo&itat pënale të parapara në konventat nderkombetare jane te karakterit imperativ >jus "ogens?$ 2.8onventat nderkombetare' dhe &akonet e pashkruara ndërkombëtare nuk i parashohin dënimet për veprat pënale të "aktuara* por në to vetëm thuhet se kresit e tre do tëH dënohen. ' Në këtë aspekt* 6tatuti i +ribunalit të 5agës dhe 6tatuti i /jkatës së Përhershme Penale Ndërkombëtare janë më të avan"uar ngase më per së afërmi i kanë paraparë llojet dhe kohë' &gjatjen e dënimeve të "ilat mund tHu sh-iptohen kresve të veprave pënale ndërkombetare. 35. Parimi non bis in idem ' 8 është një parim universal sipas të "ilit askush nuk mund te gjkohet d apo më shumë herë për të njëjtën vepër për te "ilën më parë është gjkuar më aktgjkim të plotfu-ishëm. ' 8 parim është paraparë në disa dispo&ita të së drejtes pënale ndërkombëtare* si dhe në parimet lidhur me veprimin territorial të legjisla"ioneve na"ionale* ekstradimit etj. 3.Parimi i për(je(jësisë pëna!e indi%idua!e ' Parimi i përgjegjësisë pënale individuale është parim fundamental në të gjitha të drejtat pënale të shteteve bashkëkohore. ' 8 parim i së drejtës penale të brendshme është kontestuar në të drejtën pënale nderkombetare. ' 8ontesti i aplikimit të këtij parimi re&ulton nga fakti se në disa segmente dispo&itat juridike te së drejtës penale ndërkombëtare kresisht i referohen shteteve* ngase instan"at më të larta
politike dhe ushtarake të shtetit i planifikojnë dhe urdhërojnë krerjen e gjeno"idit* krimet e luftës* krimet kundër njerë&imit dhe krimet tjera të "ilat sipas natrës së tre mund të krhen nën ombrellën e shtetit* rasti i serbosllave në 8osovë. 3".>$kencëtarët e së drejtes nderkombetare 6hken"ëtarët e së drejtes derkombetarenisen nga kon"epti se të gjitha normat e së drejtes nderkombetare* së këndejmi edhe të së drejtes pënale nderkombetare i adresohen shtetit. ' #ndaj sipas kësaj logjike shtetet mund tHi shkelin normat >obligimet* urdhëresat? e së drejtes nderkombetare. ' Përkrahësit e këtij kon"epti në favor të -ëndrimit të këtillë "ekin uftën agresive të një shteti kundër shtetit tjetër* si lloj të veprës pënale nderkombetare të "ilën mund ta krej vetëm shteti. ' 6ipas mendKmit të disa autorëve të këtij kon"epti* shkeljet e tilla duhet të konsiderohen Ldelikte nderkombetareL dhe se bashkësia nderkombetare ndaj shteteve -ë i shkelin këto norma duhet të aplikojë sanksione politike dhe ekonomike. 3&.PAB8E? ?E8ELE ? 5 DE=?E> PNALE NDE687E?AE ' Në pajtim me këtë 6tatut* personi konsiderohet penaiisht përgjegjës dhe i nënshtrohet dënimit për krimin brenda juridiksionit të /jkates* nëse ai personF 1.8ren një krim të tille* si individ* bashkë me një person tjetër apo përmes një personi tjetër* pa marrë parassh se a është personi tjetër përgjegjës penaiisht* apo jo$ 2.Brdhëron* kërkon apo nAit krerjen e një krimi të tillë* i "ili në fakt krhet apo tentohet$ 3.,e -ëllim të mundësimit të krerjes së krimit* ndihmon* përkrah apo pëmdrshe asisten në krerjen e apo në tentimin e krerjes së tij$ 4. Në çfarëdo mënre tjetër i kontribon krerjes apo tentimit për krerjen e një krimi të tillë nga grupi i personave -ë veprojnë me të njëjtin -ëllim. 3'.>tatus uni%ersa! i !iri%e d$e të drejta%e të njeriut ' ,e konventa dhe akte të tjera të shumta të "ilat i dedikohen mbrojtjes së lirive dhe të drejtave themelore tëH njeriut është kontribuar shumë -ë gradualisht të tejkalohet kon"epti se çështja e lirive dhe të drejtave të njeriut është vetëm brenda kompeten"ave të sovranitetit absolut të shtetit* përkatësisht të se drejtes pënale të shtetit. ' 8ësisoj* në raport me sovranitetin e shtetit* katalogu i normave nderkombetare të "ilat i referohen lirive dhe te drejtave të njeriut janë të karakterit kogent >imperativ* të obligueshme? dhe kanë fu-i epriniiF ndaj të gjithëve >erga omnes?* pa marre parassh
4+.Abo!imi i dënimit me %dekje ' #nga&himi i të drejtes pënale nderkombetare në për"aktimin e kufijve -ë të mos parashihen dhe të mos sh-iptohen dënime mi&ore* të vra&hda dhe johumane* veçanërisht kanë -enë të orientuara në të drejtën natrore fundamëntale të njeriut të drejtën per jetë. ' 6ipas filo&ofisë së re të Mirive dhe të të drejtave të njeriut* shteti nuk ka të drejte të sh-iptojë dënime me vdekje* ngase -tetarët nuk ia kanë deleguar këtë* të drejte. 41. Dënimet a!ternati%e ' Në trendin e &hvillimitHtë se drejtes nderkombetare në fushën e mbrojtjes së Kirive dhe të drejtave te njeriut dhe te humani&imtt të se drejtes pënale* segmente i rëndësishëm është edhe parashikimi i dënimeve dhe masave alternative* si substituK i &ëvendësimit të dënimit me burgim. ' ,e anë të dënimeve alternative në masë shumë më të vogël se me burgim* kresit privohen nga liritë dhe të drejtat e tre. 42.8brojtja d$e kompensimi i %iktimës ' Në aspektin e mbrojtjes së Mirive dhe të drejtave të njeriut* viktima e veprës pënale është pikërisht personi të "ilit më së teprimi i "enohen apo i dëmtohen liritë dhe të drejtat e njeriut. ' Për këtë arse* e drejta nderkombetare dhe të drejtat pënale na"ionale bashkëkohore* viktimës i kushtojne kujdes të posaçëm. ' 8 kujdes shprehet me anë të restitu"ionit* kompensimit të dëmit* ndihmës so"iale të viktimës dhe masave të tjera. ' Një ndër dokumentet e para ndërkombëtare të "ilat ia njohin të drejtat viktimës së veprës pënale është Dek!arata !id$ur me parimet t$eme!ore për të drejtat e %iktima%e të krimina!itetit d$e ke9përdorimit të pus$tetit) e miratuar nga #sambleja e Përgjithshme e 8ombeve të (ashkuara në vitin 1;9!. 43.>ekuestrimi d$e kon/iskimi i dobisë pasurore 6ekuestrimi dhe konfiskimi i dobisë pasurore të fituar me vepra pënale si dhe i mjeteve me të "ilat jane krer veprat pënale është një ndër format e mbrojtjes së të drejtave te viktimave* ngase dobia e reali&uar me veprën pënale u kthehet personave të dëmtuar. ' Njëherësh* këto masa janë mekani&ma të rëndësishme juridike në preventivën dhe luftimin e kriminalitetit në përgjithësi* e veçmas të kriminalitetit ndërkombëtar* krimit të organi&uar* pastrimit të parave* tregtisë me drogë etj.
44.87=?=A E LBBE DE ? DE=?AE ? N=EB;? N ? DE=?N E P PNALE ' Parime dhe &gjidhje konkrete më të rëndësishme të "ilat i dedikohen mbrojtjes së Mirive dhe të drejtave të njeriut në ligjet e pro"edures pënale të shteteve bashkëkohore* mbështetjen e tre e kanë edhe në te drejtën ndërkombetare. ' Në va&hdim do tHi "ekim parimet dhe &gjidhje më të rëndësishme juridike të parapara në të drejtën ndërkombëtare* të "ilat jane ak"eptuar edhe në legjisla"ionet e pro"edurave pënale. 45.Preumpcioni i pa/ajësisë ' 6ipas parimit të pre&ump"ionit të pafajësisë* askush nuk mund të konsiderohet i fajshëm per veprën pënale përderisa nuk konstatohet me aktgjkim të plotfu-ishëm të gjkates në pro"edurën e paraparë me ligj. ' 8jo maksimë është korni&ë shumë e rëndësishme juridike dhe garan"i themelore për mbrojtjen e Mirive dhe të drejtave të njeriut në pro"edurën pënale. ' Parimi i pre&ump"ionit të pafajësisë është paraparë shprehimisht në Paktin ndërkombëtar për !iritë d$e te drejtat ci%i!e d$e po!itike >paragrafi 2* neni 14?. 4. E drejta për (jkim të drejtë d$e në (jkatë të pa%arur 6jo e drejtë sub!imon me %ete një mori (arancis$ për respektimin e !iri%e d$e të drejta%e të të pande$ur%e në procedurën pëna!e si, janeC 1.mbrojtja nga gjkimj arbitrar* 2. e drejta për mbrojtje >-ë i pandehuri ta ketë avokatin?* 3. e drejta për ankesë* 4.e drejta për gjkim brenda afatit të kuptueshëm* etj. 4".>ipas këtre parime%e ,do s$tet ës$të i ob!i(uarC 1.-ë të garantojë pavarësinë e gjkatave me kushtetutë apo me ligje$ 2.-ë të ndalojë çdo kufi&im* ndikim apo presion në vendimet e gjkatave$ 3.-e tHi sigurojë të drejtën çdo personi të gjkohet ne gjkata të rregullta sipas pro"edurës të paraparë me igj -ë garanton respektimin e të drejtave të palëve etj.
4&.E drejta në (jkim brenda a/atit të kuptues$ëm ' % drejta në gjkim brenda afatit të kuptueshëm* të arseshëm është një ndër komponentët e mbrojtjes së lirive dhe të drejtave të njeriut* ngase pro"eset e tej&gjatura pënale të "ilat në vete implikojnë reali&imin e vonuar 4'. E drejta për mbrojtje ' Në pro"edurën pënale* e drejta për mbrojtje është një ndër të drejtat themelore të të pandehurit. ' 8jo e drejtë re&ulton edhe nga parimi se i pandehuri është subjekt i barabartë në pro"edurën pënale. ' Njëherësh* e drejta për mbrojtje është edhe e drejtë etike dhe logjike. ' 6ipas të drejtes ndërkombetare dhe legjisla"ioneve na"ionale* i pandehuri ka të drejte -ë të mbrohet vete ose me ndihmën e mbrojtësit >avokatit? në të gjitha fa&at e pro"edures pënale. 5+.?ëG in/ormo$et brenda një a/ati sa më të s$kurtër) në një (ju$ë 9ë ai e kupton d$e në mënrë të $o!!ësis$me) !id$ur me natrën d$e me moti%et e akuës 9ë n(ri$et kundër tij* 1.+ë ketë kohën dhe mundësinë e nevojshme per të përgatitur mbrojtjen dhe të komunikojë me një avokat të &gjedhur prej tij$ 2. +ë gjkohet pa vonesë të tepruar$ 3. +ë jete i pranishëm gjatë pro"esit dhe të mbrohet ai vetë ose të ketë ndihmën e një mbrojtësi të &gjedhur prej tij$ nëse ai nuk ka mbrojtje* duhet të informohet për të drejtën e tij -ë të ketë një të tillë dhe* kurdoherë -ë e do interesi i drejtësisë* atij duhet tHi "aktohet një mbrojtje detrimisht >eks ofi"io?* pa shpen&ime nëse ai nuk ka mjete për të paguar$ 4.+ë pesë ose të kërkojë të peten. dëshmitarët e aku&ës dhe të sillen në gjkatë dhe të peten dëshmitarët e mbrojtjes në të njëjtat kushte si dhe dëshmitarët e aku&ës$ 5.+ë ketë ndihmën falas të një përkthesi* në -oftë se nuk e kupton ose nuk e flet gjuhën -ë përdoret në gjkatë$ .+ë mos shtrëngohet të dëshmojë kundër vetes ose të pohojë se është fajtor. 51.6on%enta e%ropiane për mbrojtjen e të drejta%e d$e !iri%e t$eme!ore të njeriut 0neni 5) në mënrë taksati%e i cek baat juridike d$e situatat e munds$me të ci!at e arsetojnë pri%imin e persona%e n(a !iriaC 1.paraburgimi me vendim të gjkatës kompetente$ 2.privimi i lirisë për shkak të mosrespektimit të vendimit të gjkatës apo për shkak të mospërmbushjes së obligimeve të parapara me ligj$
3.arrestimi apo paraburgimi për shkak të ek&istimit të dshimit të ba&uar se personi ka krer vepër pënale apo për shkak të parandalimit -ë të krejë vepër pënale apo për shkak se ek&iston rre&iku i arratisjes pas krerjes së veprës pënale$ 4.arrestimi apo paraburgimi me -ëllim tëH parandalimit të hrjes së paligjshme ne territorin e shtetit apo me -ëllim të për&ënies apo ekstradimit. 5.rregullativa juridike e situatave të privimit të lirisë të personave të mitur$ .rregullativa juridike e situatave të privimit të lirisë për personat e infektuar nga sëmundjet ngjitëse* si dhe ".privimi i lirisë së personave të papërgjegjshëm* alkoolistëveO toksikomanëve dhe bredha"akëve. 52. Nda!imi i tortures d$e i /orma%e të tjera të d$unës ' +ortura dhe dënimet e trajtimet e tjera mi&ore* çnjerë&ore ose degraduese* janë një ndër format më të rënda të shkeljes së lirive dhe të drejtave të njeriut të parapara në nenin ! të Deklaratës Bniversale të të drejtave të njeriut dhe në nenin = të Paktit ndërkombëtar lidhur me të drejtat "ivile dhe politike. 53.E drejta për ankesë ' % drejta në ankesë ndaj vendimeve është një ndër të drejtat e rëndësishme të njeriut* e "ila është garan"i për evitimin e gabimeve të organeve shtetërore dhe administrative dhe për ushlrim të ligjshëm të autori&imeve dhe përmbushjen e obligimeve ndaj -tetarëve. ' 8jo e drejtë posaçërisht ështe e rëndësishme në rastet e pro"edures pënale të &hvilluar nga gjkatat* ngase pikërisht në këto pro"edura ek&iston rre&iku i gabimeve apo lëshimeve të -ëllimshme të "ilat mund të re&ultojnë me shkelje të rënda të lirive dhe te drejtave të njeriut. 54. E drejta per mbrojtje nderkombetare ' tërë korpusi i të drejtave të njeriut i për"aktuar me konventa dhe akte te tjera nderkombetare* nënkupton edhe sistemin e instrumenteve per mbrojtjen e tre. ' Përkatësisht* nëse nuk do të siguroheshin mekani&raat e "aktuara juridike per implementimin e Mirive dhe të drejtave të parapara me të drejtën nderkombetare* atëherë në rast të parashikimit të tre vetëm me dispo&itat juridike të së drejtes nderkombetare* do të mbeteshin vetëm të shkruara* nuk do të mund të reali&oheshin. 55.o!i i :jkates E%ropiane për të Drejtat e Njeriut
;.1. oli i /jkates %vropiane për të Drejtat e Njeriut me seti në 6trasburg dhe kompeten"at e saj ' /jkata %vropiane per të Drejtat e Njeriut me seli në 6trasburg është themeluar në janar të vitit 1;!;. ' 8jo gjkatë është kompetente per ko'ntrollin e aplikimit të të drejtave të njeriut të parapara me 8onventën evropiane për mbrojtjen e të drejtave dhe Mirive themelore të njeriut. ' 8ompeten"at e kësaj /jkatë gradualisht janë &gjeruar edhe me Protokollin nr. 2 të vitit 1;:3 dhe me nënprotokollin nr.! të vitit 1;;4. 5.>tandardet !id$ur me autoriimet d$e %eprimet e po!icisë ' Poli"ia është organi më eminent i pushtetit të çdo shteti ngase drejtpërdrejt është e anga&huar në mbrojtjen e Mirive dhe të drejtave të njeriut dhe sigurimin e rendit publik. ' 8ontaktin e parë dhe të drejtpërdrejtë në mbrojtjen e Mirive dhe të drejtave të tre* -tetarët e reali&ojnë me ndihmën e poli"isë. ' ,irëpo në të njëjtën kohë* poli"ia* duke u mbështetur në autori&imet e veta të per"aktuara me ligj* eshtë edhe e obliguar -ë personave të "aktuar tHua kufi&ojë liritë dhe të drejtat* me -ëllim të parandalimit të krerjes së veprave pënale apo me -ëllim të &bulimit dhe të ndjekjes të kresve të veprave pënale. ' 8orpusi i normave dhe i standardeve të sjelljes së poli"ise është relativisht i madh dhe është i per"aktuara me normat e konventave dhe akteve më të rëndësishme nderkombetare të "ilat i dedikohen mbrojtjes së lirive dhe të drejtave. të njeriut* siç janëF 1.6on%enta e 67së kundër tortures 01'&4) 2.6on%enta e%ropiane për parandaBimin e torturës 01'&") 3.re(u!!at e%ropiane për bur(je d$e 5". 8irepo) !id$ur me këto situata) :jkata për të drejtat e njeriut i ka konsideruar si /orma të tortures të as$tu9uajturat Hteknikat e pistaH të batuara ndaj pjesëtarë%e të BA s d$e atëC 1.-ëndrimi në këmbë i kther nga muri$ 2.mbllja e sve$ 3.ekspo&imi me &hurmë* 4. privimi nga gjumi dhe 5.kufK&imi i ush-imit. 5&. >tandardet !id$ur me statusin d$e autoriimet e prokurorisë ' Prokuroria është organ shtetëror të "ilit i është besuar funksioni i ndjekjes penale në pro"edurë për vepra pënale të "ilat ndi-en sipas detrëHs &rtarë dhe sipas propo&imit të të dëmtuarit* si dhe një varg të drejtash dhe detrash tëH tjera në pro"edurën pënale dhe jashtë saj.
' Në rela"iIn me respektimin dhe mbrojtjen e lirive dhe të drejtave të njeriut* prokurori posedon autori&ime të rëndësishme në fushën e ndjekjes pënale në përgjithësi* e veçmas si ini"iator dhe subjekt në pro"edurën pënale. ' Parimet !id$ur me ro!in e prokurorit) të apro%uara në 6on(resin e BBB të 6ombe%e te 7as$kuara për paranda!imin e krimina!itetit d$e me eo!utën e Asamb!esë së Për(jit$s$me të 6ombe%e të 7as$kuara në %itin 1''+. 5'. >tandardet !id$ur me statusin d$e autoriimet e a%okatë%e ' unksioni i avokatëve është -ë të garantohet gjkim i drejtë. ' #shtu siç ështëH i pandehuri përgjegjës per vepër pënale* edhe shteti është i obliguar dhe përgjegjës -ë të garantojë aktgjkim të drejte. ' % drejta -ë i pandehuri të mbrohet vetë apo me ndihmën e mbrojtësit profesionist* përkatësisht avokatit* është një ndër të drejtat themelore të njeriut* e grantuar me të drejtën nderkombetare dhe me kushtetutat dhe ligjet e shteteve aktuale. +.8e këto parime janë rre(u!!a këto ,ës$tje të ci!at i re/ero$en instituI të mbrojtjesC 1.shteti duhet të garantojë të drejtën e -asjes në ndihmë juridike nga avokati sipas &gjedhjes së lirë të personit pa kQrrfarë diskriminimi$ 2.është obligim i shtetit -ë të sigurojë fond të posaçëm per ndihmë juridike per personat e varfër dhe të hendikepuar$ 3.të për"aktohen garan"itë në pro"edurën pënale -ë organet kompe'tente ta informojnë të pandehurin shpejt se ka të drejtë për mbrojtje* apo për mbrojtje pa pagesë* nëse i pandehuri nuk ka mjete për të paguar avokatin$ 4.-ë të sigurohet e drejta e mbrojtjes >avokatit? menjëherë sapo personi të burgoset* e më së voni brenda afatit prej 49 orësh* dhe të sigurojë të drejtën -ë lirshëm të kontaktojë me avokatin gjatë kohë&gjatjes së paraburgimit apo të burgimit. 5.-ë të mundësohet aftësimi profesional i avokatëve dhe detrat e tre tHi ushtrojnë në Knteres të klientit$ .-ë të garantohet liria e avokatëve per ushtrimin e profesionit të tre nga çfarëdolloj dhune apo ndikimi* posaçërisht nga ndjekjet pënale* sanksionet ekonomike etj. per veprimet e tre* konform autori&imeve* standardeve dhe etikës$ ".-ë avokatëve tHu mundësohet -asje e lirë në të gjitha dokumentet dhe informatat relevante dhe mbrojtja e fshehtësisë së rrëfimeve dhe konsu' timeve me klientët e tre$ &.-ë avokatëve tHu garantohet e drejta e shprehjes së mendimit dhe të themelimit të aso"ia"ioneve profesionale* sK" është p.sh.* oda e avokatëve dhe se fundK
'.-ë aprIvohet kodeksi i etikës profesionale lidhur me ushtrimin e profesionit të tre dhe lidhur me përgjegjësinë disiplinore të avokatëve.
1.87=?=A E LBBE DE ? DE=?AE ? N=EB;? N ? DE=?N PENB?EN
6on%entën e 6ombe%e të 7as$kuara kundër tortures të %itit 1'&& d$e në 6on%entën e%ropiane per paranda!imin e tortures
drejtat e njeriut* nëse mendon se i janë shkelur të drejtat e parapara me këto rregulla. 5. re(u!!at e 6ombe%e të 7as$kuara per mbrojtjen e të mitur%e) të ci!ët janë të pri%uar n(a liria #sambleja ë Përgjithshme e 8ombeve të (ashkuara i ka aprovuar regullat per mbrojtjen e te miturve* të "ilët janë të privuar nga liria në vitin 1;;<. ' Rëllimi kresor i këtre rreguilave është -ë të sigurohet mbrojtje e posaçme e të drejtave të të miturve dhe përkujdesje për shëndetin e tre fi&ik dhe psikik.
3.Parimet e etikës mjekësore në ro!in e persone!it mjekësor) %e,anëris$t të mjekë%e) në mbrojtjen e të bur(osur%e d$e persona%e të tjerë të pri%uar n(a !iria kundër tortures) dënime%e apo trajtimë%e tjera miore) ,njerëore apo de(raduese) të apro%uara n(a Asamb!eja e Për(jit$s$me e 67së në %itin 1'&2. 6ëto parime të 67s paras$o$inC 1.obligimin e mbrojtjes së shëndetit të personave të privuar nga liria sipas të njëjtave standarde -ë aplikohen per personat në liri$ 2.nëse personeli mjekësor* posaçërisht mjekët* në mënrë aktive apo pasive anga&hohen në krerjen e tortures apo$veprimeve të ngjashme* konsiderohen si shkelje te renda të etikës mjekësore dhe si krime sipas normave të së drejtes ndërkombëtare. 3. re(u!!at minima!e standarde per sje!!jet ndaj të bur(osur%e ' Pro"esi i ndërtimit te normave dhe standardeve me të "ilat në rrafshin ndërkombëtar është formësuar sistemi bshkëkohor i burgjeve ka filluar me aprovimin e >tandarde%e minima!e të rre(ui!a%e per sje!!jet ndaj të bur(osur%e) të apro%uara ne 6on(resin e parë te 6ombe%e të 7as$kuara për pre%enti%ën e krimina!itetit në :jene%e në %itin 1'55. 4.re(u!!at e%ropiane të bur(je%e ' regullat evropiane të burgjeve jane #provuar nga 8eshilli i ,inistrave i 8eshillit të %vropes në vitin 1;9=. ' 8ëto rregulla në disa aspekte janë të ngjashme me 6tandardet minimale të sjelljeve ndaj të burgosurve të "ilat u "ekën më sipër. ,irëpo* megjithëkëtë* me këto rregulla parashihen mundësi më të mëdha për respektimin e të drejtave të të burgosurve* si dhe mundësojnë -ë më tepër të merren parassh vetitë dhe dinjiteS i të dënuarit në pajtim me filo&ofinë evropiane të ek&ekutimit të dënimit me burgim. ' ,e këto rregulla është paraparë mundësia e ankesës të të dënuaritH8omisionit evropian për të
.ekomandimi i 6omitetit të 8inistra%e të 6es$i!!it të E%ropes për mbrojtjen e të bur(osur%e të ci!ët janë s$tetas të $uaj ,e ekomandimin e 8omitetit të ,inistrave të 8eshillit të %vropes >94< te aprovuara me 21 -ershor të vitit 1;94* është rregulluar po&ita dhe . mbrojtja e të drejtave të fe burgosurve të "ilët jane shtetas të huaj. ' ,asat për garantimin e sigurisë duhet tHu përshtaten nevojave dhe situatave të grupeve të ndrshme të të dënuarve. ' /jatë &batimit të mbikë-rjes së rrepte* duhet të kihet kujdes -ë të mos shkaktohen pasoja të demshme ndaj të dënuarve të rre&ikshëm. ' ,bikë-rja e rreptë duhet të &gjasë vetëm për a- kohë sa është e domo'sdoshme per mbrojtjen e sho-ërisë. ' Per tretmanin me personat e rre&ikshëm. duhet të përgaStet dhe të aftësohet profesionalisht kategoria e "aktuar e personelit të burgut. ".N?E?B? EPE>B ?E >?E?B? ' ,e no"ionin pushtetit represiv të shtetit nënkuptohet autori&imi apo e drejta e shtetit -ë në territorin e vet* veprat e "aktuara të njerë&ve tHi konsiderojë >tHi kualifikojë? si penale dhe ndaj kresve të tre të sh-iptojë sanksione pënale. ' Pushteti' represiv i shtetit është tregues i sovranitetit të tij. ' 8jo e drejtë represive në lëmin e së drejtes pënale* në kompleksin e të gjitha autori&imeve të shtetit* është një ndër atributet kresore të sovranitetit të shtetit. ' 8ëtë të drejtë* -ë njëherësh është edhe obligim* shteti e reali&on me anë të ligjeve të veta me të "ilat në mënrë abstrakte i inkriminon* i parasheh si vepra pënale te gjitha ato vepra të "ilat i konsideron të rre&ikshme dhe të dëmshme. &.?EB?B B >?E?B? ' Në aspektin e së drejtes pënale ndërkombetare* si çështje paraprake duhet të konstatohet nëse është krer vepra pënale brenda territorit >hapësirës? të shtetit vetanak* në territorin e një
shteti tjetër* ap në hapësirën e "ila nuk është nën sovranitetin e asnjë shteti. Për këtë arse* duhet -ë se pari në mënrë të -artë të përkufi&ohet se çka konsiderohet si territor i një shteti.
sipërfa-e -ë nuk gjenden nën sovranitetin e asnjë shteti* dhe me pas të eksplikohet çështja se "ili pushtet represiv* "ili shtet ka të drejtë tHi ndëshkojë kresit e veprave pënale në hapësirat e këtilla.
'.>ipër/a9ja tokësore ' 6hteti si subjekt ndërkombëtar medoemos duhet të ketë sipërfa-e të "aktuar tokësore. ' Nuk ka shtet pa sipërfa-e të tokës. ' 6ipërfa-e tokësore konsiderohet hapësira brenda kufijve shtetërorë në të "ilën shteti ushtron pushtetin e vet >imperium?* organi&on dhe i vë në funksion shërbimet e veta publike. ' 6ipërfa-e tokësore konsiderohet edhe nëntoka e kësaj sipërfa-eje "+. >ipër/a9ja ujore ' 6ipërfa-et ujore brenda kufijve shtetërorë* të "ilat ndrshe -uhen edhe ujëra kombëtare apo ujëra të brendshme* konsiderohen territor i shtetit. ' 8ëtu bëjnë pjesë* përrenjtë* lumenjtë* li-enet* kanalet* portet detare* gjiret e detit dhe detet e brendshme. ' 7umenjtë të "ilët rrjedhin në territorin e d apo më shumë shteteve* siç janë p.sh.* Danubi* ajna* %lba* etj. -uhen lumenj ndërkombëtarë.
"3.>i $apësira të ci!at nuk (jenden nën so%ranitetin e asnjë s$teti janeC 1 deti i hapur$ 2 sipërfa-ja e #ntarktikut$ dhe 3? hapësira ko&mike.
"1. apësira ajrore ' 5apësira ajrore mbi sipërfa-en tokësore dhe ujore të shtetit* gjithashtu konsiderohet pjesë përbërëse e territorit të tij. ' 7idhur me këtë edhe 8onventa e Parisit mbi flururimin ajror >1;1;?* parasheh në mënrë shprehimore se çdo shtet në tërësi e shtrin sovranitetin e vet në hapësirën atmosferike mbi territorin e vet. ' %dhe me konventat e mëvonshme të )ikagos >1;44? dhe 8onventën e /jenevës >1;!9?* është paraparë -ë sovraniteti i shtetit shtrihet edhe ne hapësirën ajrore mbiHterritorin tokësor dhe detin territorial. ' 6ë këndejmi* pushteti represiv i shtetit shtrihet edhe në hapësirën ajrore në atë lartësi të "ilën shteti i "aktuar mund ta kontrollojë. "2. AP >B A? ?E ANB?E?BN E A>N= >?E?B ' Për për"aktimin e pushtetit represivHtë shtetit jane me rëndësi edhe hapësirat të "ilat nuk janë në sovranitetin e asnje shteti. %dhe këto hapësira konsiderohen si territore jashtë shtetit. ' Egjidhja e çështjes* nëse vepra pënale është krer në territorin e shtetit tjetër apo në hapësirën e "ila nuk gjendet në sovranitetin e asnjë shteti* ka rëndësi praktike dhe dallon nga rastet kur vepra pënale krhet në territorin e shtetit tjetër. ' 7idhur me këto çështje* së pari duhet për"aktuar se "ilat hapësira konsiderohen si
"4.>ipër/a9ja e Antarktikut ' Për të drejtën pënale ndërkombëtare sipërfa-ja e #ntarktikut nuk ka rëndësi të madhe* ngase prania e njerë&ve* e shtetasve të shteteve të ndrshme në nivelin e tanishëm të &hvillimit të njerë&imit është e vogël. ' ,egjithëkët* ek&iston mundësia -ë edhe në këtë hapësirë të krhen vëpraH pënale të "ilat në këto raste fitojnë atribute të veprave pënale me elemente nderkombetare. ' 7idhur më këtë çështje duhet theksuar se ek&iston dallimi midis d sipërfa-eve polare të planetit të +okës* këto jane #rktiku dhe#ntarktiku. ' #rktiku është në veri dhe është det i ngrirë* ndërsa #ntarktiku është në jug dhe është sipërfa-e tokësore e mbuluar me akull dhe ka një sipërfa-e sa e tërë %vropa dhe 65(# së bashku.