Baştan Çıkarmak Üzerine

baştan çıkarma Üzerine jean baudrillard

A

Y

R

I

N

T

I

Y

A

Y

I

N

L

A

R

I

-

SL

q -iw w w io w iç

l/Cl vcK

® ii.> u ljiít u » p í!a

HVlNJAVAllÄrtJlV

iiiuiB'!x;u(F3 y »luwritqifcírkwiií»)««.»

'S T O Í l H 1 I Ï Î Î U W

İçindekiler

I. C İ N S E L L İ Ğ İ N T U T U L U M U

...............................................I I

lıuan topluluğunun *c*mız ironisi ..........................................,21 P on» st«ıeo ........... ........................................................... 10 Bajtarı çıkarma/tıretjm ...................................... ...................... *5 1 D

Y Ü Z E Y S E L U Ç U R U M L A R ................................................ 67

Görünıitnlenıı kuüJİ ufku .........................................................(A O ûzıldttım y ı d» boyöleyicl »imdlaa y o n ..................................77 I II be y o m m i r r o f ................................................................ İ S

SfiM tkand'dı ö lü m ..................................... ............................. 91 5

- Sır ve meydan okuma .........................................................98 -

Büfian {¡kdratt kadının porueiî

....................................... 105

B a l l ı n çıkaran erkeğin ironik s lr a ie j U i................................. J 2I B ık t ın çıkarılm a k o r k u m .................................................... 146 D I.. B A Ş T A N Ç I K A R M A N I N S l Y A S A L K A D E R İ ....................159 Kura] lıılk u a u ......................................................................161 -

ikil, kutupsal ve dtjiıal

.................................................... 189

O y u iK u l ve sojguk bajıan çıkarm a B ı ş U n çıkarm a k i l i d i » —

6

....................................... 192

.................................................... 219

D İ Z İ N ................................................................................222

/'T'Najtan çıkarına, silinemeyecek bir alınyazısının a£ulı£ı alımda 'G e z iliy o r . Dine güre taşlançıkarma şeytanın suatejisi ydi; şey­ tanın bu stratejiyi bir büyticO ya da bir âşık edasıyla ta.vnılaınış o l­ masının ftneıni yüktü. Baştan çıkarma, daima kötülüğün bir strate­ jisi olarak kab il edildi. Ya da dünyanın bir slıatejisi olarak gûtilldü. O, dünyevi hayalın bir hilesi oldu ber zaman. Öyle bir lanet ki. ahiakbilime vc felsefeye, günümüzde ise psikanalize ve ‘ arzunun üzgüıle$mesi’'ne karcın hiç değilmeden kalabilmişti Günümüzde cinselliğin, kötülüğün ve sapkınlığın değeri arlarken, lanetlenmiş olan hcı şey genellikle programlanmış bir dirilişi kullarken haşlan çıkarmanın karanlıkta kalması -hatla kesin olarak karanlığa giknülm(J$ olması- paradoksal bir durum gibi görünebilir. 7

Zira, X V III. yüzyılda bile, hâlâ baştan çıkarmadan söz edili­ yordu. Hatla, aristokrat çevrelerin, bir lür meydan okumayla ve gururia sürdürdükleri cn hararetli uğraşlarından biriydi başlan çıkarma. Burjuva Devrimi bu duruma son verdi (diğerleri, yani daha sonraki devrimler de onu kesin olarak sonlandırdılar -ç ü n ­ kü bütün devrimler. Öncelikle görünümlerin baştan çıkarmasına son verirler). Burjuva çağı, doğaya ve üretime adanmıştı: oysa, gerek doğa gerekse üretim, baştan çıkarmaya tümüyle yabancıy­ dı: hatta başlan çıkarma için Öldürücüydü. Foucault'nun da be­ lirttiği gibi, cinselliğin kendisi de bir üretim (söylemin, sözün ve arzunun üretimi) sürecinin sonucu olduğuna göre, bu çağın baş­ lan çıkarmayı daha büyük bir karanlığa gömmesine şaşmamalı. Hâlâ, doğanın değerinin arttığı koşullarda yaşıyoruz -gerek es­ kiden olduğu gibi, ruhun iyicil doğasının değerinin arttığı, gerek şeylerin iy icil maddi doğasının değerinin antiği, gerekse arzu­ nun psişik doğasının değerinin arttığı- doğa, bastı alm ışlığın her tüt başkalaşımından; psişik, toplumsal ya da maddi bütün ener­ jilerin özgürleştiği bir ortamdan geçerek hâlâ yükseliyor. Oysa baştan çıkarma, hiçbir ¿aman doğayla aynı nitelikte de­ ğil, tam tersine hile niteliğindedir -hiçb ir zaman enerji niteliği göstermez; işaret ve rittlel olma nitelikleri taşır. Bu yüzden de, bütün büyük üretim ve yorum sistemleri onu, hep kavıaınlann var olduğu alanın dışına atmışlardır - böyle olması da kendi ya­ ra m a d ır çünkü ancak dışarıya, bu terk edilmişlik duygusunun derinlerine yerleşerek onlan meşgul etmeye devam ediyor ve onlan yok etme tehdidini sürdürebiliyor. Başlan çıkarma daima, Tannnın kurduğu düzeni ortadan kaldırmaya bakar; bu düzen, üretimin ya da arzunun düzeni haline gelmiş olsa da Bugün bi­ le, her tür ortodoks görüş onu, bir lanet vc hile olarak görmek­ tedir; bütün hakikatleri yoldan çıkaran bir kara büyüdür o; işa­ retleri efsunlar; işaretlerin uğursuz kullanım ların yüceltir. Her bir söylem, bu ani tersinirlikle ya da anlaına dair hiçbir iz bırak­ maksızın kendi işaretleri tarafından soğurulmakla tehdit edilir. 8

Bu yüzden de, kentli söylemlerinin tutarlılığını ve erekliliğini belit olarak kabul eden bütün disiplinlerin lek yapabildiği, onun ilstOndeki laneti kovmak olmuştur. İşte tam bu noktada baştan çıkarma İle dişilik birbirine karışır ve bugüne dek daima birbi­ rine karışmıştır. Her (Ur erillik, dişilikteki bu ani tersinirlikle meşgul olur. Cinselliğin, anlamın ve iklidann arka yü2ü olan baştan çıkarmanın ve dişiliğin önüne geçmek imkânsızdır. GünUmilzde, laneti kaldırmak İçin çok daha şiddetli ve sis­ temli yöntemler kullanılıyor. Nihai çözüm yollan bulma çağına giriyoruz; cinsel devrim çağı; eşikte ve eşik alımda yer ulan bü­ tün hazlar üretme ve yönetme çağı: arzu alanında mikroiştemden yararlanma çağı: en son serüven de, kadınlığı ve cinselliğiy­ le kendinden üreyen kadındır, Baştan çıkarmanın sonu. Ya gevşek bir baştan çıkarma zafer kazanacak ve öfkeli bir toplumsal evrende bütün ilişkiler kadınsıluşma. boş ve dağınık bir tür erotikleşme sürecine girecekler. Ya da bunlardan hiçbiri olmayacak. Zira. Iıiçbir şey başlan çıkarmanın kendisinden ılnha hüyllk olmayı beceremeyecek; onu yok eden düzen bile.

I

Cinselliğin tutulumu

a

9

Unümüzde. Özgürleşen söylemiyle cinsellikten daha az güve­ nilir başka bir olan yoktur. Günümüzde, çoğalan suretleriyle arzudan daha az güvenilir başka bir alan da yoktur. Cinsellik alanında çoğalma, bütünsel yok oluşa yakın bir an­ lam ifade ediyor. Cinselliğin, cinselliğin işaretlerinin üretiminin bu biçimde anınlmasmm sim burada: hazzın, özellikle de dişil hazzın aşın gerçekliği burada: Belirsizlik ilkesi, yalnızca siyasal akla ve iktisadi akla değil cinsel akla da el attı. Ö nselliğin özgürleşme evresi, aynı zamanda onun belirsiz* ieştiği evre halini aldı. Artık ne yokluk var. ne yasak, nc de .sı­ nır: Bütün gönderim ilkeleri yok oldu. İktisadi aklın tek dayana­ ğı kıtlıktır ve hedefine ulaştığı, yani kıtlık hayaleti ortadan kalk­ ış

tığı an bu akıl da buharlaşır. Arzunun da lâk dayanağı yokluktur. BUtÜn varlığıyla talebin içine sokulduğunda, hiçbir kısıtlama o l­ maksızın kendini işlemselleş!irdiğinde bütün gerçekliğini yitirir çünkü imgelemi olmayan arzu her yenle, ama aynı zamanda da genelleşmiş bir simülasyon ortamındadır. Arzunun hayaleti, cin* selin OIU gerçekliğine musallat olur. Cinsel her yenledir, cinsel­ lik hariç (Banhes) Cinsel mitolojide dişile geçiş, belirginlikten genel belirsizli­ ğe doğru geçişle aynı döneme rastlar. Dişil olanın erilin yerini alması, yapısal terselmedeki gibi bir cinsiyetin yerini diğerinin alması değildir. Bu süreç, cinsiyetin belirgin bir gösteriminin so­ nudur: cinsiyet aynmını belirleyen yasanın su üstünde kalan bö­ lümüdür. D işilin göğe yükselmedi, hazzm doruk noktasına ulaş­ masına ve cinsiyet gerçekliği ilkesinin felakete uğramasına denk dilşer. O halde, cinsiyetin aşıngerçekliğinin ölümcül bir özellik ka­ zandığı bu koşullarda tutkuyu yaratan dişiliktir, tıpkı eskiden ol­ duğu gibi, ama bunun tam tersi bir ortamda: yani ironinin vc baştan çıkarmanın varolduğu koşullarda.

Freud haklı: Aslında tek bir cinsellik, tek bir libido var -e ril ola­ nı. Ö nsellik de bu kuvvetli, aynmcı yapıdan; fallusa, hadım edilmeye, baba adına, baslınlmışlığa odaklanmış bu yapıdan başka bir şey değil. Ondan başka yapı da yok, Fallusa dayanma­ yan, engellenmemiş, damgalanmamış başka bir cinsellik hayal etmek boşuna. Bu yapının içinde dişili engelin öbür yanına ge­ çirmeyi istemek ve öğeleri birbirine kanşiırmak hiçbir işe yara­ maz -y a yapı aynen kalır ve dişilin tamamı eril tarafından soğu­ rulur ya da yapı çöker ve ne dişil kalır ne de eril: Yapının sıfır noktası. Günümüzde aynı anda birçok olay yaşanıyor: Erotik çofcdeğeılilik, arzunun sonsuz potansiyel gücü, dallanma, kırı­ nımlar, libidonun yeğinlikleri -özgürleştirici bir seçenek için akH

la gelebilecek bütün vary antlar; Freurt'dan özgürleşmiş psikana­ lizin sınırlarından ya ds psikanalizden Özgürleşmiş arzunun sı­ nırlarından gelen özgürleştirici bir alternatifin çeşitli değişkele­ ri; tümü, cinsel paradigmadaki kaynamanın ardında ve yapının farksız] aştın İm abında ve potansiyel yansızlığında birleşir. Dişil olana gelince; cinsel devrim onu tuzağa düşürtlr: Onu bu tek yapıya hapsederek, yapı kuvvetliyse negatif ayrımcılığa, zayıflamışsa müstehzi bir zafere mahkûm eder. Bununla birlikte dişil başka bir yerdedir ve bugüne dek hep başka yerlerde olmuştur: Gücünün sim da buradadır. Tıpkı her­ hangi bir şeyin, varlığı özüne yelmediği için kendini sürdürme­ si gibi, dişil dc hiçbir zaman olduğunu sandığı yerdi olmadığı için baştan çıkanctdır. Yani aslında dişil, kendisine atfedilen acılann ve baskıların tarihinde de -kadınların çektiği tarihsel azap­ ta (bütün kurnazlığı orada gizlcnebilmesidir)- değildir. Dişil, kölelik oyununu, kendisini bir kenara ayınp bastıran ve cinsel devrimin daha da acıklı bir şekilde ayınp bastırdığı bu yapı için­ de kabul eder yalnızca -suça ortak olan hangi sapmadan (Neyin sapması? Yoksa erilin mi?) güç alarak dişilik tarihinin bundan ibaret olduğuna bizteri inandırmaya çalışıyorlar? Bastmlmışlık, zaten eksiksiz olarak burada; güce ve egemenliğe dair diğer bi­ çimlerin dışında, kadınların cinsel ve siyasal sefaletinin anlatı­ sında varlığını sürdürüyor. Cinselin ve iktidarın bir alternatifi var ve psikanalizin bunu bilmesi mümkün değil; çünkü onun belit dizgesi cinselliğe dair özellikler gösteriyor ve bu başka yer. hiç kuşkusuz erillik/dişilik karşıtlığının -ÖzU bakımından eril, hedefleri bakımından cinsel ve varlığı sonlanmadıkça yıkılm ayan bu karşıtlığın- dışında kalan bir dişilik düzleminde yer alıyor. Dişilin bu gücü, baştan çıkarmanın gücünden başka bir şey değil.

ıs

Kuvvetli yapılar d a n psikanalizin ve cinselliğin gerilemesi, her ikisinin de psi ve moleküler bir evrende (kesinkes özgürleşme­ lerini sağlayan bir evreııde) gözden düşmesi, başka bir evrenin (bu ikisinin asla bulunamadığı yöne paralel bir yönde bulunan bir evrenin) kapı s un aralıyor, bu evren de, psişik ve psikolojik ilişkilere göre, bastınlmışlığa ya da bilinçdışma göre değil oyu nun kurallarına, meydan okumaya, ikil ilişkilere ve görünümle­ rin stratejisine {{öre yorumlanıyor: Baştan çıkarmaya göre -y a ­ pıya ya da ayırt edici karşıtlıklara göre de değil, başlan çıkarıcı tersinirliğe göte- bu evrende dişil, erile karşıt olan değil, onu baştan çıkarandır,

Baştan çıkarmada dişil, ne vurgulanmış ne de vurgulanma­ mış bir Öğedir. Dişil, arzunun ya da hazzın belli bir “özerkliği”ni: bedende, sözde ya da yazıda yitirdiği (?) bir Özerkliği kap­ samaz; kendi hakikatini de talep etmez; baştan çıkarır. Elbette, başlan çıkarmanın egemenliği, kabul gereği dişil sa­ yılabilir; aynı kabul cinselliği de. esas olarak eril saymayı gerek­ tirebilir; burada önemli olan böyle bir biçimin her zaman var o l­ muş olmasıdır -v e kendinden uzakta resmettiği dişil hiçbir şey olmayan, hiçbir zaman kendini ‘'üretmeyen” , hiçbir zaman ken­ dini ürettiği yenle olmayan (o halde, elbeıie. hiçbir "feminist" taleple yer almayan) şeydir üstelik de, psişik ya da biyolojik bistksütUik perspektifiyle değil, baştan çıkarmanın transseksüelUği olması perspektifi doğrultusunda bunu yapar. Bütün cinsel düzenlemeler bu alanı etkisizleştirmek isterler hatta, cinsellik­ ten başka bir yapı olmadığı belitine dayanan vc bu kurala uygun olarak başka hiçbir şeyden söz edemez hale gelen psikanalizin kendisi bile.

Kadınlar, karşıt hareketler oluştururken, fallokralik yapının kar­ şısına ne koyuyorlar'? Belli bir özerkliği, bir farkı, arzudaki ve hazdaki özgüllüğü, bedenlerine dair başka bir kullanım biçtmi16

ni, bir sözü, bir yazjyı -ama, asla bastan çıkarmayı değil. San­ ki başlan çıkamıa kendi bedenlerinin yapmacıklı bir üslupla sah­ neye konmasıymış gibi; vasalhğm vc fuhşun yalgısıym ış gibi, ondan utanıyorlar. Şunu anlamıyoılar: Boştan çıktırma simgeler evrenine hükmetmeyi temsil eder: oysa iktidar, gerçek evrene hiibnetnıeyi temsil ermekten ibarettir. Baştan çıkarmanın sağla­ dığı egemenlik, siyasal ya da cinsel iktidarın sağladığı egemen­ likle bir tutulamaz. Feminist hareket lıakikaiin düzeniyle garip ve acımasız bir işbirliğine girer. Sanki baştan çıkarma. kadın hakikatinin yapay alarak yoldan çıkmasıymış gibi onunla mücadele eder ve onu dışlar; oysa baştan çıkarma, son tahlilde onun bedenine ve arzu­ suna kazınmıştır. Böylelikle, dişilin o müılıiş ayrıcalığını; haki­ kate, anlama asla erişememiş olma ve görünümler h ü k ü m d a r l ı ­ ğının mutlak efendisi olarak kalına ayrıcalığını bir kalcımle si­ ler. Baştan çıkarmanın içkin gücü; baştan çıkarmanın, hakikatin elindeki her şeyi almaya, onu yeniden oyunun içine; göniniltn* lerin katıksız oyununun içine sokmaya ve buradn, bir anda bü­ tün anlam ve iktidar sistemlerini bozmaya dayanan güctl: Başlan çıkarmanın gücü, görünümleri kendi çevrelerinde döndürür, be­ denin, ur2u derinliği olarak değil, gÖrtJnüm olarak hareket etme­ sini sağlar -oysa bütün görünümler tersinme özelliği gösterirler -sisiemler, yalnızca bu düzJemde kırılgan vc dayanıksızdırlaranlam ise yalnızca büyü karşısında dayanıksızdır. Bütün diğer güçler karşısında tek başına onlara eşit ve onlardan üstün olan, basit bir görünümler stratejisi oyunuyla hepsini alaşağı edebilen bu gücü inkâr etmek inanılma?, bir körleşmedir.

Freud, anatomi kaderdir, diyordu. Kadın harekelinin, tanımı ge­ reği fallik olan ve anatominin damgasını taşıyan bu kaderi red­ detmesiyle birlikte, esas olarak anatomik ve biyolojik bir seçe­ neğin kapılarının açılması şaşırtıcı gelebilir

111“"**

|^

"K a J ın u .ık i haz. k liM r iiir e t k in b jiy lf vajiturcn edilgenli]?! a m i n d i seçim yapm ak dujuııuında d e lildir. Vajlııat okşam adaki hazcın, k la o lis o k f*ır a s ın d a k i

hazzııı yerini a t ın u ı

gerekmez. H e ı biri, yeri d o ld u ­

rulm az biçim de k p d ın r h az du ym asına k a tk ıd a U u k ru ırta»... Örne£ın. gtfgüvlerın o k 'u ım a ıı, v u lv a y a do ku n ulm ası. dudakların aralanma«!, vajinanın d ıj çeperi üstünde gelgit haıekeii yapan bir b asın cın olman. duLyaıaJı boynun« lıst'ıf dûktimıjlar. vb., yalnızca kadına i>2 gli bazı hazlar y aıa lın a k içindir' (Lııco İrigaray).

Bir kadının sözleri mi? Evet ama hep anatomiye ve bedene dair sözler. Dişinin Özgüllüğü erujerı bölgelerin dağınık olma­ sında; hazzın yaygın çokdeğerliği ve arzu sayesinde bütün bir bedenin çehre değiştirmesi anlamına gelen kendi merkezinden uzaklaşmış emjenliktedir: Cinsel devrimin ve kadın devriminin laytmotifi budur; Bellm er'in A najram lan’ndan Deleuze'ün ma­ kineleşmiş bağlantılarına kadar bütün bir beden kültürümüz bu laytmotifin etkisi altındadır Hep bedenden söz e d ilir Anatomi­ siyle olmasa bile organik ve erojen Özellikleriyle bedenden; iş­ levsel bedenden; böylesino patlamış ve eğretilemeli haliyle bile, onun temel yönelimi haz. doğal tezahürü de arzudur. İkisinden birini kabul etmek zorundayız: Bütün bunlarla birlikte, ya beden bir eğretilemeden ibarettir (öyleyse, cinsel devrimin ve beden kültürüne dönüşmüş kültürümüzün anlamı ne?), ya da, beden vc kadın üstünde bunca laf etliğimize göre, anatominin başat oldu­ ğu bir kader sürecine, başka bir deyişle kader olarak kabul etti­ ğimiz anatomi sürecine kesinkes girmiş olmalıyız. Bütün bu saydık] an m ız arasında, Freud'un formülüne kökten karşı çıkan hiçbir şey yok. Hiçbir ycıde baştan çıkannadan söz edilmiyor; bedenin ar­ zuyla değil hileyle işlemesinden, baştan çıkanlmış bedenden, baştan çıkarılacak bedenden, kendi hakikatinden tutkuyla uztık1aanrılmış bedenden, kafamızı kurcalayıp dunuı vc arzu denen etik hakikatten söz edilmiyor -cid d i olan, bir o kadar da dinsel özellik taşıyan bu hakikat, günümüzde bedende cisim leşiyor ve eskiden, din bedeni nasıl uğursuz ve aldatıcı saydıysa bugün de 18

(iu n u llıa t ı

baştan çıkarma beden için aynı anlama geliyor: hiçbir yerde, gî3 ıtinümlcrc terk edilmiş bedenden söz edilmiyor. Oysa, kader sayılan anatomiye kökten karşı çıkan tek ¡ey ba4ian çıkarmadır. Yalnızca baştsın çıkarma, bedenleri birbirin­ den ayıran cinsclleşmeyi ve bundan doğan kaçınılmaz fallik ik­ tisadı parçalayabilir. Sistemleri, altyapılarından boşlayarak alaşağı edebileceğini » n a n bütün hareketler nahiftir. Boştun çıkanna. hepsinden daha zekidir, adeta kendiliğinden zekidir, şiddetli ve ani birkendinden-gerçekliktir -kendini kanıtlamaya, temellenil itmeye ihtiyaç duymaz- gerçeğin sözde derinliklerinin, çeşitli nıh hallerinin, anatomilerin, hakikatlerin, iktklarların altüst oluşu içinde bir­ denbire belirir. Şunu çok iyi b ilir ki, -bu onun sırrıd ır- ne ana­ tomi vardır ne de psikoloji; bölün işaretler tersinebilir. G örü­ nümlerden başka hiçbir şey ona ait değildir -bütün iktidarlar onun elinden kurtulabilir, ancak o da, bu iklklaıiam ı bütün işa­ retlerini tersinir duruma getirebilir. Kim ona karşı koyabilir ki? Tek gerçek koz görünümlere hUkınedişte ve onlara yönelik stra­ tejide, varlığın ve gerçeğin iktidarına karçı dunnaktadır. Varlığı başka bir varlığın, hakikati de başka bir hakikatin karşısına koy­ mak işe yaramaz: İşte bu noktada, temelleri yıkmak bir tuzaktır; çünkü, görünümlerle hafifçe oynamak yeterlidir Oysa kadın, görünümden başka bir şey değildir. Ve görilnüm olarak dişil erilin derinliğini tamamen başarısızlığa uğratmak için yeterlidir. Kadınlar "aşağılayıcı" saydıklan bu fomıtılün karşısına dikilınektense, bu hakikatin baştan çıkarıcılığım kabullenselcr çok daha iyi olacak; çünkü güçlerinin sırrı burada ve onlar, erilin derinliğinin karşısına dişilin derinliğini koyarak bu gıiçlerini yitiriyorlar. fiatta, derinlik olarak erile zıt olan şey, yüzey olarak dişil de değildin daha çok, yüzeyi ve derinliği birbirinden ayırt edileme­ yen dişildir erile zttolan Yada, otantik olanla yapay olanın bir­ birinden farkstz olmasıdır. Joan Riviene’in, "Kadınlık: Maskeli 19

Balo" (¿<3 Psychanalyse, sayı 7 ) aJlı yazısında onaya attığı te­ mci fjncımc suydu ve her Kir baştan çıkarmayı kapsıyordu: "D i­ şiliğin otantik ya da yüzeysel olması, esas olarak aynı şeydir.” Bu, yalnızca dişil için söylenebilir. Eril, kesin bir ayrım cılı­ ğın ve mutlak ölçütün ne olduğunu bilir. Eril kesindir, dişil ise çözülemez Oysa dişile ilişkin bu önerme, yani otantik olanla yapay ola­ nın dişilde temdsi2 olarak var olduğu önermesi, aynı zamanda -ilg in çtir- simülasyonun alanını tanımlar: Simülasyonda da, gerçekle modeller âlâsındaki ayırımı ortaya koymak imkânsız­ dır; simülasyon modellerinin ortaya koyduğu gerçekten başka bir gerçek yoktur; tıpkı, görünümlerin dişiliğinden başka bir di­ şilik olmadığı gibi, Simülasyon da çözümsüzdür. Bu tubaf çakışma dişili, kendi anlamındaki belirsizliğe gön­ derir: O. hem simülasyonun en kesin belirtisidir hem de simülasynnun Ötesine geçmek için tek çıkar yoldur -özellikle de baş­ tan çıkanna söz konusu olduğunda.

20

İnsan topluluğunun sonsuz ironisi

Şu dişilik;

intan topluluğunun sonsuz Iranla. Iflcfcl

(^ p .e lirsizliğ in ilkesi olarak dişilik. ' O Dişilik, cinscl kuiuplann bocalamasına yol açar O, erilin karşıt kutbu değildir: o, ayırt edici karşıtlığı ve böylelikle cinsel­ liğin kendisini ortadan kaldırandır; tarihsel olarak eril fallokraside kendim böyle cisimle$ıirdiği gibi, yann da dişil fallokıaside kendini bu şekilde cisimle^tirebilir. Dişilik, kararsızlığın ilkesi olduğuna göre, kendisi de karar­ sız olduğu yerde, yani dişilik oyununda en bilyiik kararsızlığı yaşayacaktır. Travcstilik. Onlar ne eşcinseldir ne de transseksilel: travestilerin hoşlandığı şey, cinsiyetin ayırt edilemediği bir oyundur. Başkalannda yarattıktan ve kendilerini de etkileyen cazibenin 21

kaynağı, alışılageldiği gibi bir cinsiyetin diğeri karşısındaki çe­ kiciliği değil cinsel bocalama halidir. Onlar, gerçekle ne er­ kek/erkeklerden, ne kadın/kad mİ ardan, ne de faiklı cinsel var­ lıklar olarak kendilerini aşın derecede vurgulayarak tanımlayan­ lardan hohlanırlar. Cinsiyetin olması için, işaretlerin biyolojik varlığı çogallmıtsı gerekir. Burada ise işaretler biyolojik vatlık­ tan ayrılır ve gerçek anlamda cinsiyet kalmaz: travestilerin âşık olduğu şey bu işaretler oyunudur: onlan cezbeden ise bu işaret­ leri baştan {¡karmaktır. Onlar için her şey makyajdan, tiyatro­ dan ve baştan çıkarmadan ibarettir. Cinsiyet oyunlarına karşı saplantılı bir bağlılıkları varmış gibi görünürler: ancak onlann asıl .saplantısı oyundur ve onların yaşamlarının, bizimkinden çok daha fazla cinselliğe adanmış gibi görünmesinin nedeni cin­ selliği, bedenlerinin her hareketiyle, duygularıyla ve ritüeliyle bir oyun; coşkulu Ama m inik bir çağn olarak görmeleridir. Nico'nun bu denli güzel görünmesinin tek nedeni, dişiliğinin bir oyundan ibaret olmasıydı. Onda güzellikten de öte. yüce bir şey vardı ve bu. farklı bir baştan çıknncılık yayıyordu. N ico’nun sahte bir travesii olduğunu, travesti rolü yapan gerçek bir kadın olduğunu öğrenen herkes şaşkınlığa uğradı. İşaretler içinde ha­ reket eden ve kadın olmayan/kadın, baştan çıka rcılığ ın sınırla­ rına, cinsiyetiyle kendini kanıtlamış hakiki bir kadından çok da­ ha fazla ulaşabilir. Yalnızca o. katıksız cazibeyc sahip olabilir çünkü o, cinsel bakımdan çekici olmaktan çok baştan çıkarıcı­ dır. Gerçek cinsellik belirince cazibe de yok olur; kendine uygun başka bir arzu yaratabilir elbette, ama yapmacık!ıktan gelen mü­ kemmellik yoktur artık Başlan çıkarma, cinselliğe göre çok daha eşsiz ve soyludur ve bu nedenle (mu çok daha değerli buluruz Travesii ligin temcilerini biseksüellikte .ıramak yanlış olur. Çünkü, ister kamın olsun ister ikideğerii, ister belirsiz olsun is­ ter dönüşmüş, cinsiyetler ve cinsel karakterler gerçekliklerini korurlar ve cinsiyete ilişkin psişik bir gerçekliğe tanıklık etmeyi 22

sürdürürler. Huna karcın, cinselin hu tanımı gölgede kalmıştır. Ve bu oyun, çapkınlığa denk düşmez. Sapkınlık. Öğelerin düze­ nini yoldan çık a n r aktır. Oysa burada, yolundan çıkan lan her­ hangi bir Öğe yoktur: yalnızca baştan çıkan lan işaretler vardır Bilinçdışında ve "Örtülü homoseksüellik” alanında araştırma yapmak da boşuna. Örtülü olmayı ele alan bu eski kazüistik. bir yandan yüzeyin ve derinliğin cinsel imgelemini üreli iken. diğer yandan da, belirtisel bir okumayı ve düzeltilmiş bir anlamı ima eder. Burada hiçb ir şey örtülü değildir, her şey. cinsiyetin gizli ve belirleyici ısranna ilişkin bir varsayımı, işaretlerin yüzeysel oyununu çekip çeviren derin fantazmalar oyununa dair bir var­ sayımı tartışmaya yöneliktir -oysa oyunun tamamı bu geri dö­ nüşlülüğün baş döndürücü ortamında gerçekleşin bu ortamda cinsiyet, işaretlerde t
Her halükârda, dişilin bu parodisi sanıldığı kadar kıyıcı de­ ğildir, çünkd o, erkeklerin, kendi famazmslannda aşılmış, bo­ zulmuş. parodi haline getirilmiş D ik lik olarak imgeledikleri ve .sahneye koydukları şekliyle dişiliğin parodisidir (Barcelona'nın travestileri bıyıklannt kesmezler vc kıllı göğüslerini rahatça ser­ gilerler); bu parodi, bu toplumda dişiliğin, erkeklerin gülünçleş­ tirdiği işaretlerden başka bir şey olmadığını onaya koyar. D işi­ liğin üst-simülasyonunu yapmak kadının, simülasyonuneril mo­ delinden başka bir şey olmadığını söylemektir. Bu, kadının oyu­ nu aracılığıyla kadın modelmç\ kadın/işaret aracılığıyla kadırvkadına meydan okumaktır. Oyununu yapayın sınırlarında oynayan, mükemmelliğe varacak ölçüde hem dişiliğin mekaniz­ maları içinde oynayıp hem de onJan bozan bu capcanlı ve simülasyona dayanan meydan okuma, "kendi varlığı içinde yabancı­ laşmış” bir dişiliğin ideolojik-politik taleplerinden daha berrak ve radikal olabilirdi. Burada dişiliğin heıhangi bir varlığının (kendi doğası, üslubu, kendi hazzı ve Freud’un dediği gibi, öz­ gül libidosu yoktur) olmadığı ifade edilir. Her tür otantik dişilik arayışı, kadınlann sarf ettiği söz. vb. karşısında, kadının b ir hiç olduğu ve gUcünt) de buradan aldığı söylenir. Feminizmin hadımlık kuramını toptan inkâr etmesinden çok daha etkili bir yanıt. Çünktl bu inkâr, anatomik değil de simge* sel olan ve her tür sanal cinsellik üstünde ağırlığını hissettiren bir kaderi karşısında bulur. Bu yasanın alaşağı edilmesi, yalnız­ ca kendi paredik kararlılığına, dişilik işaretlerinin ayrıksılığına, cinsiyetlerin çözülemeyen biyolojisine ve metafiziğine son ve­ ren işaretlerin çoğalmasına bağlıdır -makyaj, bundan ibarettir: Muzaffer parodi, ölçüsüz kararlılık, hadımlığın simgesel yasa­ sından başka bir şey olmayan bu derin simülasyonun yüzeysel hipersimülasyonu- baştan çıkarma alanında oynanan transseksüel oyuıı. Yapay uygulam.ılann ironisi -m akyaj yapmış ya da fahişe kadının bir çizgiyi vurgulayarak bir işaretten fazlasını yaratma* u

sı ve bu yolla doğrunun karşıtı olan yanlıştan değil, yanlıştan da­ ha yanlış olandan yola çıkarak cinselliğin doruğunu canlandır­ ması ve aynı zamanda, simülasyonun içinde kendini ortadan kaldırma;;]. Kendi kapalı yetkinliğinde bile cinsellik oyununa son vererek ve cinsel gerçekliğin sahibi vc efendisi olan erkeği hayali Özne saydamlığına havale ederek, kadını idol ya da cin­ sel nesne halinde biçimlendirme ironisi. Nesnenin ironik giicU; kadının öznel iğe lerfi ederken yitirdiği güç. Her lUr eril güç, üretimden gelen güçtür, isterse kendini ka­ dın olarak üreten kadın söz konusu olsun, kendini Üreten her şey eril gücün siciline işlenir. Dişiliğin tek ve karşı konmaz gücü, bunun tersi olan baştan çıkarmadır. Baştan çıkarma, tlrclimin gücünü geçersizleşlinne dışında özgül değildir ve özgül olaıı hiçbir şeye sahip değildir. Ancak daima bu gücü geçersizleşii­ ri r, Zaten, fallusun iktidan bugüne dek hiç var olmuş mudur? Bütün biı ataerkil egemenliği, fallokrasiyi, erilin hatırlanamayacak kadar eskilere dayanan ayrıcalıklarını konu alan tarih, belki de ayaküstü uydurulmuş bir yalandır. Örneğin, ilkel toplumlarda kadıntann değiş tokuş edilmesi konusunda aptalca bir değer­ lendirme yapılarak, bunun nesne-kadının ilk evresi olduğu söy­ lenir. Bu konuda bize söylenen her şey. eşitlikçi ve devrimci mo­ dernliğin laytmotifi olan, cinsiyetlerin eşitsizliğine dayanan ev­ rensel söylem, günümüzde enerjisini, devrimin başarısızlığa uğ­ ramı i olmasından alır ve bunların tümü koskocaman bir yanlış anlama yaratır. Bunun tam tersini öne süren -dişilin, hiçbir za­ man egemenlik altlıyla kalmadığını; her zaman egemen olduğu­ nu öne süren- varsayım çök daha makul ve bir bakıma çok da­ ha ilginçtir. Elbette burada dişil, yalnızca cinsiyeti değil, her tür cinsiyeti kesen biçim: cinsiyetsizlifjin gizli ve etkili biçimi ola­ rak her ttlr iktidar anlamına gelir. Yol açtığı tahribatla cinselliğin bütün boyutlarında bugün kendini hissettiren meydan okuma -aynı zamanda baştan çıkarmaya da ait olan meydan okuma, bu­ 25

güne dek daima muzaffer olmadı mı?— anlamına gelir. Bu anlamda eril, bugüne dek yalnızca bir tortu; siperlerde, kum m lard a. yapaylıklarda savunulacak ikincil ve kınlgan bir oluşum olabilmiştir. Nitekim fallus kalesi de bir kalenin, yani zayıflığın bütün işaretlerini Survır. Varlığını, ancak aşikâr bir cin­ selliğin, Uıemc ya da hazla kendini tüketen cinsel bir erekliliğin surfannda sürdürebilir. Yalnızca dişi cinsiyetin var olduğu ve erilliğin, bundan kur­ tulmak için gösterdiği insanüstü bir vahayla varlığını süıdünlü ğü varsayımı da öne sürülebilir. B ir anlık dalgınlıkla yeniden di­ şilin parçası oluverir insan. Dişil kesinkes ayrıcalıklı. eril de ke­ sinkes tehlike altındadır -ortaya gülünç bir durum çıkar: Bunlar­ dan birini ''kurtarma")'! islemek onu, diğerinin “ik tid arın ın kı­ rılganlığına ulaştırmaktan başka lıiçbir işe yaramaz: erilin içine düştüğü bu durum kısaca ayrıksı, çelişkili, paranoi! ve yorucu­ dur. Cinsel fabl fallik fablın tersidir buna göre, bir çıkanna işle­ minin sonucunda kadın erkekten doğar -oysa fallik fablda, istis­ nai olarak erkek kadından doğar. Bu fabl, Betlelbcim ın Blessu­ res symboliques'le yer alan çözümlemelerini de pekiştirir: E r­ kekler. kadının çok daha üstün olan ilk iktidarıyla baş edebilmek için onun karşısına kendi iktidarlannt ve kuıumlanm dikerler. Devindirici güç, bir penise sahip olma isteği değil, tersine, kadı­ nın döllenme gücıi karşısında erkeğin duyduğu kıskançlıktır. Kadının sahip olduğu bu ayrıcalığı on adan kaldırmak olanaksız­ dır. bu yüzden dc ne pahasına olursa olsun İki doğal ayncalıgı gözden düşürecek farklı bir toplumsa!, siyasal, iktisadi eril dü­ zen yaratmak gerekmiştir. Riıüel düzende,karşı! cinsiyete ilişkin işaretleri lıelli bir düzene koyan uygulamalar, büyük ölçüde eril­ dir: Çizip kanatma, sakatlama, yapay diMyolu açma, couvade, vb * Oogumdan sonra & v t* ıin lopVjm&ûl roltairu haberim vjiüannıotir« dayanan; o siıd a ı Avrupa'da d a gârtılan. sntA k o-fiC-r Cide ya’ \ k j Güney A l'k a va Gû rxy Doftıi A îy a dflk bazı lopiuVj klanla v a r '^ r ıfııdCtan ptlenafc. (ç n )

26

Paradoksa dayanan bir varsayım ne denli ikna ediciyse, bun­ lar da o ölçüde ikna edici olabilir (yine de. kabul edilmiş varsa­ yımdan çok dalıa ilginçtir), ancak, özünde öğelerin yeri değiş­ tirilmiştir yalnızca ve dişili, ilksel bir löz, bir tilr antropolojik altyapı haline getirir; anatomiye ilişkin saplamaları tersyüz ede­ rek onlan yeniden belirler ancak bunu bir kader olarak bırakır ve bir kez daha "dişilik ironisi" her şeyini yitirir. Dişil, bir cinsiyet olarak kurulduğunda, hatla bu, Özellikle, onun üsIündeki baskıyı ortaya koymak için yapıldığımla ironi de ortadan kalkar. Aydınlanma daki insancılığın ebedi aldatmacası da budun Krtle cinsiyetini,
Ve haz içimle. Kadınlara baskı uygulandığına dair önemli gerekçelerden b i­ ri de haz yoksunluğu. haz duyma eksikliğidir Bir (Ur mukave­ met yarışı ya da cinsel ralli şemasına uygun olarak bu aşikâr haksızlığt derhal ortadan kaldırmak için herkes çaba göstermeli­ dir. Haz. giderek bir gerekirtik ve temel bir hak görünümü alma­ ya başladı. İnsan haklarının son evladı olarak kesinkes uyulma­ sı gereken bir buyruk saygınlığına ulaşiı Ona karşı çıkmak ah­ lâka ters düşmek olarak görül meye başlandı. Oysa. Kant’taki creksiz ereklilikler kadar bile sevimli değil. Haz. arzunun yöne­ timi ve özyönetimi olarak kendini dayatıyor ve herkesin, tıpkı yasalarda olduğu gibi onu bilmek zorunda olduğu varsayılıyor. Bu, hazzııt da tersinir olduğunu, yani haz yokluğu ya da ret' dinde daha büyük bir yoğunluk olabileceğini bilmezden gelme­ lidir. Oysa bu noktada, yani cinsel erek rastlantısal hale geldi­ ğinde. baştan çıkarma ya da zevk olarak adlandırılabilecek bir şey çıkıveıir oıtaya. Hatta haz. daha tuıku verici ve tutkulu baş­ ka bir oyunun gerekçesidir yalnızca - Duygu İntjtararorltığu'nĞi <1a böyleydi; haz aracılığıyla ulaşılmak istenen yer, hazzın en uç noktası ve Öiesiydi; haz, arzunun saf işleyişine üstün gelen bir meydan okumadır: çünkü onun mantığı daha da baş döndürücü­ dür, çünkü haz bir itkiden başka bir şey değilken, arzu bir tutku­ dur. Ancak bu sarhoşluk hazzın m /dinde de etkili olabilir. "Yok­ sunluk" şöyle dursun kadınlann, büyük bir başarıyla daima cin­ sel sakınım hakkından yararlanmadıklarını, yani hazsızlıklarmın Özü sayesinde meydan okumadıklarını ya da daha doğrusu, er­ keklerdeki hazzın, mevcut haline meydan okumadıklarını kim bilebilir? İliç kimse, böylesi lıir kışkırtmanın ne ölçüde yıkıcı olabileceğini ve mutlak kudretinin nelere kadir olduğunu bile­ mez. Tek başına haz duymaya, zevklerin ve fetihlerin toplamına kapanmaya in d ire n m iş olan erkek bu sorunun içinden hiçbir zaman çıkamamıştır. :s

Peki, çeşitli stratejileri olan bu oyunun galibi kim? Görünür­ de, bütün saflarda erkekler var. Ne var ki, yolunu yiliım edigi ve bu topraklarda balağa saplanmadığı pek söylenemez; tıpkı ikti­ dar mücadelesinde olduğu gibi bir bakıına ileri cephelere kaçış halinde; burada hiçbir birikim, hiçbir hesap onu kurtarmıyor ve elinden kaçm lıklan için duyduğu gizli umutsuzluğu gidermiyor. Artık bütün bunlara bir son verilmesi ve kadınların da haz duy­ ması gerekiyor. Onları özgürleştirmenin ve onlara haz vermenin yollan bulunmalı -çünkü, hazsızlığa dair herhangi bir stratejiy­ le karşı karşıya kalınınca, eninde sonunda haz onadan kalkar ve bu yüzden bu dayanılmaz meydan okumaya bir son vermek ge­ rekir. Çünkü hazzın stratejisi yoktur O, kendi ereğinin arayışın­ da olan bir enerjiden başka bir şey değildir. O, kendisini bir araç, arzuyu da Mktik bir öğe olarak kullanacak herhangi bir strateji­ den çok daha zayıftır. Laclos’dan Casanova’ya vc Sadc'a (halta. Başlan Çıkarıcının Günlüğü ile Kierkegaard'a) kadar, X V III. yüzyılda benimsenen serbestiyetçi cinselliğin ana konusu da btıdur; cinselliği hâlâ bir töFen, bir ritüel ve bir strateji olarak gö­ ren bu anlayış, cinsellik hakikatini onaya koyan İnsan Hakları ve psikolojiyle birlikte yok oltnuşlur.

Hazza çağn ve hap çağında yaşıyoruz. Cinsel sakınım çağının sonu. Kadınların, büyük bir gayret göstererek karşı koydukları temel bir şeyden, şimdi yoksun bırakıldıklarını anlamış olmala­ rı gerekiyor; onlar, hapın «akılcı nedenlerle»* benimsenmesine «ba$ansız> eylemler tayfı sayesinde karşı koymuşlardı. Pek çok kuşak okula, tıbba, güvenliğe, çalışmaya karşı da aynı direnci göstermişti. Sınırsız özgüllüğün, sözün ve hazzın yol açabilece­ ği yıkım karşısında aynı derin sezgi vardı: Meydan okuma, baş­ ka bir meydan okuma aruk mümkün değildi; sürekli ereksiyon * Rupan Çtkaactfltn Günlüğü, Söfflo Kl**k»gâard. çav Stha Soilabfcûfllu. Aynrtı VJyınlaıı. 1997. 29

halinin lehine şantaj yapmak için her tıır simgesel m antılın kö­ kü karındı (haz oranının d Üşme eğilimi gösterdiği güz ¿kitine alınmadı mı?). •Geleneksel* kadın nc bastırılmıştı ne de ona haz yasağı ge­ tirilmişti: Kendi konumu içinde bir bütündü: ne yenik düşmüştü ne de edilgendi; üstelik. cr geç «kurtuluş* gününü göreceğini de hayal etmiyordu. Bazı saflar, geçmişe şöyle bir bakarak butun samanlarda kadının kendine yabancılaşmış olduğunu ve sonra arzusu sayesinde kurtulduğunu söylüyorlar. Oysa, bu bakış açı­ sında derin bir küçümseme var; tıpkı, «yabancılaşmış» olduğu söylenen ve hiçbir /»man gizemli bir sürtıdeıı başka bir şey ola­ madıktan varsayılan kitleler karşısında benimsenen bakış açı­ sında olduğu gibi. Bütün çağlan aşarak yabancılaşmış kadın tablosunu yapmak hiç de zor değil: devrimi ve psikanalizi himayesine alarak ona ar­ zunun kapılarım açmak da son derece kolay. Bütün bunlar o den­ li yalın ve bu yalınlıktan içinde o denli müstehcen ki -bundan da­ ha kdtü olan bir şey varsa, o da cinsiydçiligin ve ırkçıhğuı ifade edilmesi: mertıamct. Neyse ki. dişil, hiçbir zaman merhametin imgesi olmadı. Onun, daima kendine özgü bir stratejisi oldu: meydan okumanın durmak bilmeyen ve muzaffer stratejisi (bu stratejinin en temel biçimi dc başlan çıkarmaydı). Haksızlığa maruz kaldığını düşü­ nerek ağlamak ve bu haksızlığı gidermeye çalışmak boşuna C iııs-i latif uğruna adalet mücadelesi verme oyunu oynamak da. Her şeyi, sırrı X X . yilzyılda anlaşılan bir tür kurtulura ve arzu­ ya konulan ipoteğe bağlamak da. Oyunlar tarihin her bir anında, hep başından sonuna kadar oynandı; üstelik bütün kartlarla ve bütün kozlarla H içbir oyunu erkekler kazanmadı; hiçbir zaman Aslında esas şimdi, sırf hazzın işareti yüzünden kadınlar kaybet­ mek üzereler -h u da ba$ka bir tarih.

30

Bu. her şeyi ürelen, her şeyi konuşlu ran. her şeyin haz alma­ sını sağlayan, her şeye söylem bulan bir kültürde dişilin güncel tarihidir. Ayn bir cinsiyet olarak dişilin, değer olarak dişilin be­ llisizlik ilkesi olan dişil aleyhine ilerlem ezdir (eşil haklar, eşit haz). Cinsel kurluluş. yalnızca dişil hukukun, konumun, hazzın dayatıldığı bu stratejiyle mümkündür. Cinsiyet olarak dişil ile cinselliğin çoğaltılmış kanılı olarak hazzm aşın ışıklandınlmıısı vc sahneye konması. Pomo ise hepsini açıkça sergiler. Apaçıklık, haz ve anlamlı­ lık üçlemesi olarak pomo, har. duyan dişilin bu denli kuvvetli bir biçimde yükseltilmesinden başka bir şey d e lild ir sırf, «siyah kıta» üstünde öletlen beri dolaşan belirsizliği gömebilmek için yapılır her şey. Hegel'in sözünü ettiği, «insan topluluğunun son­ suz ironisi» dc bitti anık. Bundan böyle kadın haz duyacak ve neden haz duyduğunu da bilecek. Bütün dişillik gtirünür hale getirilmiş olacak -hazzm amblemi kadın olacak, haz ise cinsel­ liğin amblemi Belirsizlik de son buldu, sular da. Kökten müs­ tehcenlik başlıyor artık.

Pısolıni'nin Sodom'un i 20 Günü adlı eseri -baştan çıkaımamn gerçek çöküşü: Her tür tersinirlik acımasız bir mantık uyarınca ortadan kaldırılır. Orada her şey. geri dönüşü olmayım bir biçim­ de eril ve ölüdür. İşkencede bile cellatlarla kurbanların suç or­ taklığı vc iç ¡çeliği yok olmuştur: Her şey cansız bir işkenceden, duygusuzca işlenmiş bir suçtan, soğuk bir entrikadan ibarettir (lıazzıu. bedenlerden bolca yararlanma hakkı ve her tür baştan çıkarmanın karşıtı olduğu hemen dikkat çekiyor: Haz, yatağın­ dan çıkan lan bir maden, bedenlerdeki makine sisteminin tekno­ lojik bir ürünü, zevklere dair bir lojistiktir; dosdoğru hedefe gi­ diyor ve kendi ölü nesnesinden başka hiçbir şey bulamıyor ora­ da). Film, işte bu hakikati resmediyor: Egemen olan eril sistem­ 31

de, her tür egemen -yâlnızca bu özelliğiyle eril olma özelliği ka­ zanan- sistemde tersinirliği, oyunu ve simgesel içermeyi cisimleştiren etken dişillikıir. Sodom, yalnızca cinselliğin değil. Ölüm ve Ölüm alışverişi de dahil her (Ur ilişkinin hedef olduğu bu as­ gari başlan çıkarmadan bile anndtnlmış bir evren (bu durum, Sade'da olduğu gibi SoJonı'da da. sodomiııtn hâkimiyetiyle ifa­ de ediliyor). Tam bu noktada dişilliğin, diğer cinsiyetin karşıtı olmadığı ortaya çıkıyor, dişillik, her tür hak ve tasarrufu elinde tutun cinsiyete, cinsellik lekelini elinde tutan cinsiyete gönder­ me yapımdır: Eril, başka bir şeye duyulan saplantı ve cinsellik onun hayat kırıttığına uğramış biçiminden, baştan çıkarmadım başka bir şey değildir. Baştan çıkanna bir oyun, cinsellik ise bir işlevdir. Raştan çıkanna riıüel, cinsellik ve arzu ise doğa niteli­ ğindedir. Dişil ve erilde bu iki temel biçim arasında bir çatışma vardır, herhangi bir biyolojik farklılık ya da nahif bir iktidar re­ kabeti değildir.

Dişil, baştan çıkarmadan ibaret değildir; o. aynı zamanda, erilin cinselliği temsil etmesine, cinselliğin ve hazzjn lekelini elimle tutmasına meydan okur, aynı zamanda o, erilin kendi egemenlik alanını sonuna dek ve öldüresiye kullanmasına meydan okur. KUltUrüınüzün bütün cinsellik tarihi boyunca hiç fasıla verme­ den süren bu meydan okumanın yarattığı baskı yüzünden fallokrasi yıkılıyor; üstelik de sırf onu gözden kaçırdığı için. Cinsel­ liğe dair bütün düşüncelerimiz fallik işlev ve cinselliğin olumlu tanımı çevresinde yapılandığına güre, fallokrasiyle birlikte bu düşüncelerin de yıkılması mUmkUndür Her olumlu biçim, kendi olumsuz biçim iyle sıkı bir uyum içindedir; Ancak lersinir b içi­ min ölümcül meydan okuyuşunu da bilir. Her yapı kendi üğelerinin tersyüz olmasına ya da altüsı olmasına razı gelir, ancak cersinmeye razı olmaz Söz konusu olan bu tersinir biçim, baştan çıkarmanın biçimidir. 32

Kadınların tarihsel olarak sürgün edildikleri hiçim değil; gyııaikonitis kültürü, pudralar ve danteller, ayna evresiyle ve ka­ dın imgelemiyle yeniden değer kazandırılan baştan çıkarma, cinsel oyunların ve kumazlıklann sergilendiği alan (nezakel de dahil olmak üzere, bütün diğer ritücller ortadan kaybolduğu hal­ de, Balı kü lllınilndcıı kalan tek beden riıüeli bu alanda muhafaza edilmiş olsa da) değil: cinsellik referansını paramparça eden ironik ve alternatif bir biçimdir baştan çıkanna: arzunun değil, oyunun ve meydan okumanın alanıdır baştan çıkarma. Haşlan çıkaımamn cn beylik oyununda hile öne çıkan odur: Ben kaçacağım, sen ise bana haz veremeyeceksin, ben sana oyun edeceğim ve ha2zı elinden alacağım. Bu. hareket kazandı­ ran bir oyundur onun yalnızca cinsel bir strateji olduğunu dü şünmek yanlış olur. Daha doğrusu bir y e r değimlimle stratejisidir (st-ducere: uzaklaştırmak, yolundan çevirmek), cinsellik haki­ katini saptınma stratejisidir: Oyun oynamak haz almak değildir. Burada söz konusu olan, i$arct niteliğinde bir (utku, bir oyun olan baştan çıkarmanın bir tür hükümranlığıdır, baştan çıkantıa uzun vadede oyunu kazanır, çünkü işaretler tersinir ve belirsiz olma Özelliği (aşırlar. Baştan çıkarmanın saygınlıkları, Hıristiyanlığın hazza dair tesellilerinden çok daha üstündür Onlar, hazztn doğal bir amaç olduğunu düşünmemizi isterler ve pek çok insan, bu amaca bir türlü ulaşamadığı İçin deliye döner Oysa, bizim kültürümüzün libido dizaynı bir yana, sevmenin itkiyle hiçbir alakası yokiur -sevmek bir meydan okuma ve bir kozdur Ötekinin de bizi sev­ mesi için ona meydan okumaktır; baştan çıkmak, ötekinin de baştan çıkacağı konusunda onunla bahse ginnektir (bir kadını, baştan çıkmayı becerememcklc suçlamaktan daha etkili bir ar­ güman yoktur) Bu bakımdan sapkınlık başka bir anlam kazanır: Sapkınlık, baştan çıkmadan ve baştan çıkma becerisine sahip o l­ madan baştan ç ıkm i{ gibi yapmaktır. Baştan çıkarmanın kuralı, her şeyden önce, ritüele dayanan 33

kesintisiz bir değiş tokuşun: baştan çıkaranın da baştan çıkanın da hiçbir oyun oynamadığı bir yeniden değer artırma sürecinin kuralıyla aynıdır, çünkü, birinin kazandığı zaferle ötekinin uğra­ dığı bozgunu birbirinden ayıran çizgi ayırt etlilemez durumdadır -v e daha çok baştan çıksın ve benden dalı a çok sevsin diye öte­ kine yönelen bu meydan okumanın Ölüm dışında hiçbir sının yoktur. Oysa cinselin yakın ve sıradan bir amacı vardır: Haz, ya­ ni arzunun yerine getirilmesinin doğrudan biçimi. Un disiin

ji

fun t sit

(s. 142- M 3) *111 kitabında R o ’js la n g ju yle der:

«Ç özü m len;« y ap ılıiK n, kad ın ın haz talebini d u ym aya b a k a y a n bir er­ keğin ne bUyük U r tehlikeyle karjı k ûrfiya k a ld ığı g&fülecekıir. Ryer kadın, Arzusu yüzünden, erkeğin onu kapaım uktan kendini al ı koy im

ı■

ma»ından ileri gelen bo zu lm a zlığın ı b o z u y o e u ; eğer k ad ın ın Jceıvdjji doğrudan vo sınırsız bit talep haline g e liy o r » ; «ger kadın kendine e d e ­ men olm uyorsa ve talep haline gelişine de egenten olnvu yo rij, eıkek


ijy ih ın o «|i£inde bulacaktır. H iç b ir o y a lu n ıy j , h içb ir m a ­

zerete taham m ül etmeyen; fiilden ve lu rosi bikırnırxL»n sın ırsız olan bir taleç kadının, kadın cin se lliğin in ve bJlta kadına tizgil hazzı n... temsil ctıigi m uılakı paramparça «der

K a d ın a tizgfl haz, daim a a n i ­

den yucelltlebiliı; oyaa, erkeğin bağlı olduftu vc kaçış yolu bu lam adı $ı böyle b iı kad ın ın Hak talebi, erkeğin dayan ak noktalarını yitirm e si­ ne ve lam bir olu m sallık d u ygu su na y o l açaı... Bûltln ı n ı ı lalebe ge ç ­ tiğinde tlûnya tcrsyllz o lu j ve p.ıtlar. H iç kuşkusuz bu nedenle k ü ltü rü ­ müz, kadınlara hiçbir $ey istem em eyi ö £ « u t;i)iir , j i t le n k h içb ir şey arzulam asınlar diye.»

«Bütünüyle lalebe geçen arzu* dn neyin nesi“* Yine kadının «arzu»sundan mı söz ediliyor? Burada deliliğin ayırt cdici bir biçimi yok mu ve bu biçimin «özgürleşme» ile ilişkisi pek z-ayıf değil mi? Sınırsız bir cinsel talebin, hazza ilişkin sınırsız bir ge­ rekliliğin bu yeni ve dişil biçimlendirilişi de neyin nesi? İşte b i­ zim kültünlmUzÜn saplanıp kaldığı sınır noktası -v e Roustang'ın haklı olarak belirttiği gibi kültürümüz intihamı eşiğinde* ki toplu bir şiddet biçimini kapsıyor- ancak yalnızca erkek için değil: Kadın ve genci olarak cinsellik için do bir sınır noktası bu. 34

F3Jl*KA.
« Y alnızca k ad ın la n seven erkeklere/kadınlara hayır diyoruz; y a ln ız c ı « k e k le ri acven erkeklere/kadınlar* h a yır diyoruz; yalnızca gocukları j c v e r erkektae/kfidınlara ha y u diyoruz (aon rj yanlılar var, sa<îtı)ar var, m azolar var, kbptkler, kedjtcr var)... N a z ik ve be:ım erkezti yeni m ili1ani ar, cin tel ırkçılık yapm a, cinsel b a k ım d a n b e n ze n iz olm a hakkını lalep ediyorlar. A m a blzier. her Hır sekler y a ld ı}: m a hayır diyoruz. O ğ ­ lancı o lm ak ¡{¡in ili« de k a d ın d ü fiıu m olm ak; lezbıyeo t.Inıak için illo de erkeklerden k o rkm ak geıekiyoıaa; kendini lecavüzdcn korum ak için ille de gecenin ge :iıd iği zevkleri, b u lu n m a lın , ayartm aları reddalrnek gerekiyorsa; b»ı bazj yasaklar k n rjfd n J s verilen m iicadelc adına başka bazı tıb ulan , ah ilk ç ilik ! an. k u r a llın , tlirlll biçim lerdeki k ısıila tru lan sürdürmekleri b if k a bir fey değildir... Bedenlerim izde tek bir ya da iki c in ıiy e 'i değil, pek çok c im ıy r ti hissederiz. N e erkeği gbriırüz ne de kadını; antrepo m or fik insan lürll nO göfürtiz
E riliz, diriliz, yetişkiniz ve ç o c u ­

ğuz, d işil aevjclyız. eril se viciyiz ve o ğ lan cıy ız, rtijil sikiciyiz, eril likiciyiz, ibneyiz- C in se l zen gin liğim izi lek bir cinsiyete indirgem eyi reddediyoruz. B iz im se viciliğim iz , sahip oldu ğu m u z çok ¿ayıd ak i c in ­ se lliğin t e k b ir yllzü K e n d im izi, toplum un bize dayattıklarıyla sın ırla ­ m ayı kabul ekmiyoruz; yani yalnızca heterc olm ayı, lezbiyen olm ayı, o ğ la n c ı o lın ıy ı ve la m ıım ı yapılan bütün bu Griln yelpazesini reddedi­ yoruz. A rz u la rın ıız aüz kon usu o ld u ğu n d a akıllıca davranm ak İncin i­ yoruz. * (f,ı6^. Trtnnva* Tl, Juılılh B tllıduıuı» Bart>w? Pitılon)

Cinselliği sınırsızca yaşama çılgınlığı; arzunun, isteğe ve haz ta ölçüsüzce dağılması -burada, Rousiang’m söylediklerinin tersyüz olmuş bir hali yok mu? H içbir şey arzu eimesinler diye, bugüne dek kadınlara, hiçbir istekte bulunmamayı Öğretmiştik; bugün ise, hiçbir arzulan olmasın diye her şeyi istemeyi öğret­ miyor muyuz? Haz. bdtün karanlık kıtanın kodlan m çözdü mü? Eril, Yasa ya daha yakın olabilir; dişilik ise hazza. Ancak, hazzın kendisi de, şifreleri çözülmüş bir cinsel evrenin belit diz­ gesi değil midiı'? -Y asa’ nm giderek tükenmesinin yarattığı dişil veözgürteşlirici referans. Yasa nın tükenmiş bir biçim i olan haz, Ynsa'nııı hazzı yasaklayıp soııra da onun bir emri halini alması. 35

Ters uyun eıkisi: Haz, dzctk olduğunu iddia etlikçe ve özerk o l­ mak istedikçe Yasanın bir sonucu olabilir ancak. Ya da Yasa or­ tadan kalkar vc ortadan kalkan Yasa'nın yerini, yeni bir anlaşma olarak haz alır. Hiç fark etmez: Hiçbir şey değişmemiştir ve işa­ retlerin tersyüz, olması, belli bir stratejinin yarattığı bir sonuçlan başka bir şey değildir. Gerek günümüzdeki ani değişikliğin, ge­ rekse eskiden cinsel akla egemen olan eril ve yasak Üstünde d i ­ şilin sahip olduğu çifte ayrıcalığın yönü budur. Dişilin yüceltil­ mesi, Cinsel A klın benzersiz bir hiçimde genelleştirilmesinin ve yönlendirilerek genişletilmesinin en mükemmel aracıdır. Beklenmedik bir kader, arzuya yönelik her tür yanılsamayı ve özgürleşmeye yönelik İter (Ur ukdulaştırma çabasını kestirip atar. Marcuse: «Ataerkil sn lc n k ie . eril değerlerin l i j ı l k ır jıs a v ı o !a rık gürü nen lıeı şey. gerçekten toplum»«] ve h ıstın tm if tarihsel bir alternaiif] - « a y a ­ li sı alternatifi.:.- oJujlurabilir. A la e rk il tOp'urrvcUn kurtulm ak kadına, bit kadın o larak özgü n nitelikler atfedilm esi ııi reddclnıefclen; yani bu niloliklerin topluım a] hayatın bütün Mani arında, p l ı j ı m o n j m ıııJ ı o l ­ duğu kadar e jle n c o o ru n u n d a d i serpilip geli^m taine f ı r u i venıı
öz-

t lık | N d R j > . . . » (A t m e t ı. G a H K e . m. J J . )

Diyelim ki. dişil özgürleştirildi ve yeni bir kolektif Eros'tın hizmetine sunuldu (ölüm itkisi için gerçekleştirilen işlemin aynı­ sı -yeni toplumsal Hros üstünde gerçekleştirilen geçersizleşlinne diyalektiğinin aynısı) Peki, dişil, özgün niteliklerin bir bütünü o l­ maktan uzaklaşıp (belki bastın İma durumunda vc yalnızca btı du­ nunda söz konusudur) «özgürleştikten* sonra, gerek toplumsalın gerekse cinselin dünyasında erotik bir belirsizliğin ve Özgün nite­ liklerin yitirilmesinin ifadesinden başka bir şey olmadığı ortaya çıktığında ne olacak? Baştan çıkarılmada dişilin güçlü bir ironisi vardı; günümüz­ de bu denli güçlü başka bir ironi de. dişilin bel irsi zJeşt irilmesi n36

de ve İni muğlaklıktadır; bu belirsizlik içinde onun Özne olarak Yükseltilmesi. onun rıesıve konumunun la yükselmesini, yani genelleştirilmiş bir pornografiyi getiriyor beraberimle. Bu öyle­ sine tuhaf bir çakışma ki, özgürleşmeyi hedef alan feminizm, bine ve nesne olma konumlannı birbirinden kesin olarak ayır­ mak isterken başarısızlığa uğruyor. Feminizmin içine düştügil bu dunıınun düzelmesi umudu hiç yok; çünkü dişilin özgürlen­ mesi. yalnızca kendi radikal muğlaklığıyla birlikte belli bir an­ lam kazanabiliyor. D işil talebin akın etmesini degeıii sayma eği­ limi taşıyan Roustang'ın metni bile, bütün ar/unun talebe yansı­ masının. kadın için bir felaket olacağını hissettirmekten kendini alıkoyamıyor Hu talebin erkekte yol açtığı intihamı eşiğinde o l­ ma halini kesin bir argüman olarak ele almadıkça, dişil talebin ve hazzın canam rlığım , eskiden onu mahveden bütün yasaklar­ dan ayırmak da mümkün olmayacaktır Zaten bu muğlaklık erikleıı ve onun zayıflığından yanadır «Özgürleşmiş* dişil öznenin erkekte yol açtığı paniğin tek eşde­ ğeri, «yabancılaşmış» dişil cinsiydin vc dişil cinsel nesnenin pornografik apaçıklığı karşısındaki kırılganlığıdır, (ster kadın «kendi arzusundaki akılcılığın bilincine vararak» haz duymayı şart koşsun, isterse tam bir fahişe gibi davranarak kendini hazzın koli an na bıraksın -dişil, ister özne ister nesne, ister özgür­ leşmiş ister fahişe olsun: İter durumda kendini cinselin toplamı, apaçık bir açgözlülük, yalayıp yutma eylemi olarak önerir. Pornonun, yalnızca dişil cinsiyet çevresinde kurulmuş olması kaza­ ra ortaya çıkmış bir durum değil clbclle Bunun asıl nedeni, ercksiyonun hiçbir zaman kesin olmamasıdır (hiçbir zaman pornoda iktidarsızlık durumunu anlatan bir sahne yoktur: İktidar­ sızlık ihtimali, bütün pnmo boyunca, dişilin kendini sakınımsız olarak sunmasına dayanan bir yanılsamayla engellenir). Kendi­ ni kanıtlaması ve kesintisiz olarak kendini göstennesi beklendi­ ği için sorunsal halini alan bir c in a ilik le en belirgin koııum. ya­ ni erillik, oldukça kırılgandır. Oysa dişil cinsiyet, kullanılabilirYi

lifi, apaçıklığı, sıfır noktasında oluğuyla yalnızca kendisine eşit­ tir. Erilin, kesintili olarak kendini ortaya koymasına karşılık, di şilin devamlılık göstermesi, tek başına ona Üstünlük sağlamaya yeler; bu üstünlük, hem hazzın orçanik gösteriminde hem de b izim le fantazma boyutuna dönüşen cinse! sonsuzlukta kendini güslerir. Tıpkı üretici güçlerin özgürleşmesi gibi, cinsel özgürleşme de potansiyel olarak sınırsızdır. Höllüğün gerçekleşmesini ge­ rektirir. «sex affluent society». Maddi mal varlıklarının kıt o l­ masına tahammül edemediği gibi, cinscl mal vaıltklannın kıt o l­ masına da tahammül göstermez. Kaldı ki, ütopik devamlılığı ve lasam ıiu cisimleştirebilecek lek şey dişil cinsiyettir. İşte bu yüz­ den, bu toplumda bulunan her şey dişileştirilecek, dişillik kipine uygun olarak cinsel leşti rilec ekli r. nesneler, mal varlıkları, hiz­ metler. her tür ilişki -reklamcılıkta kullanılan etki çamaşır ma­ kinesine cinsiyet atfetmekten ibaret değildir (bu son derece saç­ ma olurdu); nesneye hayali dişil nitelik vermek, bütünüyle ken­ dini bırakmış olmak, asla kendi içine çekilmemek, asla rastlan­ tısal olmamaktır. Pomo cinsellik de, işte bu apaçık tekdüzeliğiyle oyalanıyor, bu tekdüzelik içinde pörsümüş ya da ereksiyon halinde olan er­ keklerin gülünç olmaklan başka bir rolleri yoktur. Hard core da hiçbir şeyi değiştiremedi: Erilin tek önemi fazla kaıarh, fazla belirgin -çünkü fallus dini kural anlamı taşır- ve böylelikle fâz­ la kırılgan olmasındadır. Cazibe ise yansız olana, belirsiz apa­ çıklığa, hareketli ve da£mık bir cinselliğe doğru güvenle ile rli­ yor. Bütün bunlar, yüzyıllar boyu bastırılan ve soğukluğa sürük­ lenen dişilliğin tarihten öç alması olabilir mi1? Belki de. Kesin olan şu ki, bu durum cinsel işaretin bitkin düştüğünün bir gös­ tergesidir, ister, eskiden ereksiyana, dikliğe, nesebe, büyümeye, üremeye, vb. dair bütün şemaları besleyen ve günümüzde bütün bu temaların saplantılı bir simülasyonunda yitip giden erilin ta­ rihsel işareti olsun, istenç bu. bütün zamanlarda baştan çıkarma3S

(la cisimleşmış dişil işaret olsun. Cinsel işaretlerin mukineleşelek ncsneJeşmesi sürecinden soma. günümüzde kırılganlık olalâk erilin ve sıfır noktası olarak da dişilin üstünlüğü yaşanıyor. Günümüzde cinscilik alanında tecuvüzc ve şiddete -zin cirle ­ rinden boşanmış dişil hazzın «intiharın eşiğinde*ki eril üsiünde uyguladığı şiddet- dayanan orijinal bir dunun içindeyiz. N c var ki, burada söz konusu olan şey. eril cinsel iktidann kadın üstün­ de uyguladığı tarihsel şiddetin tersi değildir. Burada söz konusu olan şiddet, vurgulanmayan öğenin ukın etmesi karşısında vur­ gulanan öğenin uyguladığı yansı zl aştı ima, çöküntüye uğratma ve yok etmeye dayanan şiddettir. Bu şiddet, içi dolu ve cinsc öz­ gü bir şiddet değil, caydırıcı şiddettir, yansızın jtddrtntit, sıfır noktasının uyguladığı şiddettir. Ponıo da bu tür bir şiddettir: Yansızlaştırılmış cinsiyetin şid­ deti.

39

Porno-stereo

Beni odana götür ve dile. Senin sozciik dağarcığvuia insanda ar tu yaralan tarifsiz bir feyler var Philip l> ik I j Kal tir t M L-o»

îuttr'sıg fY crytk m f u ıto/ tû iıt)' ilnvny C lı/f

S

ttzaldatım, gerçek uzamın bir boyutunu ynk eder ve onu baş­ tan çıkancı hale getirir. Oysa tam tersine pomo, cinselin uza­ mına bir boyut ekleyerek onu gerçek anlamda daha gerçek hale getirir -bu da, pomonun baştan çıkarıcı hiçbir niteliğinin olma­ masına yol açar. Pomonun hangi fantazmalarla (fetişistler, sapkınlar, ilkel sahne, vb.) ilgilendiğini aramak boşuna bir gayretten başka bir şey olmayacaktır, çünkü bu fantazmalar, «gerçeklik» fazlalığı yüzünden pomoya kapatılmışlardır. Belki de zaten pomo, bir alegoriden başka bir şey değildir: yani belki de pomo. ibaretle­ rin zorlanması, Us tan I¡un 1andırmaya yönelen ve «gmtesk»e va• •10

$ey! gtrçoklığe dino^tûfnn*.

ran barok bîr girişinuiır (nasıl ki, «grotesk» bahçe sanatı bahçe­ lere kayaJan eklcdiyse, pomo da anatomik ayrıntıların pitoresk öğelerini ekler). Müstehcenlik de. kendi nesnesini yakıp tüketir. Her şeye faz­ laca yakından bakılır ve o güne dek hiç görülmemiş olan şeyler görülür - o güne dek, kendi cinsel organınızı işlerken hiç görınemişıiniz; bu denli yakından görmek bir yana genel olarak da görmemiştiniz onu: iyi ki de görmemişsiniz. Hepsi fazlaca haki­ ki, lıakiki olamayacak kadar yakındır. Ve cazip olan da budur; yani gerçekliğin fazla olması: nesnenin aşıngeıçekliği. Eğer pomoda fantazma söz konusuysa, olsa olsa o. cinselin değil ger­ değin ve gerçeğin başka bir şey -a şın g cıçe k - tarafından soğu rulmasınm yarattığı bir fantazma olabilir. Pomodaki röntgenci­ lik cinsele yönelik bir röntgencilik değil, gösterime ve onun y i­ tirilmesine yönelik bir röntgenciliktir; sahnenin yitirilmesinin ve müstehcenliğin akın etmesinin yarattığı bir sarhoşluk halidir. Anatomiye zum yapılarak yaratılan etkiyle gerçeğin boyutu yok edilir, bakışın mesafesi anlık ve azgın bir gösterime meydan verir. Hu gösterim ise. en saf haliyle cinselin gösterimidir; bu, yalnızca baştan çıkarmanın bütün biçimlerinden yoksun bırakıl­ mış bir gösterim değil, aynı zamanda kendi imgesinin sanalhğıııdan da anndınlm ıştır-bu. o denli yakında olan bir cinseldir ki. kendi gösterimiyle birbirine karışır; aynı zamanda imgelemin ve fantazmanm da uzamı olan perspektif uzamının sonu: sahne­ nin ve yanılsamanın sonu. Oysa, müstehcenlik pomo değildir. Geleneksel müstehcenli­ ğin ihlal etmeye, kışkırtmaya, sapkınlığa yönelik cinsel bir kap­ samı hâlâ vardır, özgün fanlazmaya dayanan bir şiddet kullana­ rak bastınmdan yararlanmaya çalışır İşte bu müstehcenlik de cinsel özgürleşmeyle birlikte yok olur: Marcuse'ün «yüceliğin bastınna yoluyla geçersizle;!irilmesi» düşüncesi buradan gel­ miştir (her ne kadar geleneklere geçmemiş de olsa, bastınmlann boşaltılmasının kazandığı efsanevi zafer, tıpkı eskiden basiın4!

mm kazandığı zafer gibi bütünseldir). Yeni felsefe gibi yeni müstehcenlik de, eski mtlslcbcenli^jn Öldüğü topraklarda yeşer­ miş ve başka bir anlam kazanmıştır. Şiddet içeren bir cinselliği, gerçek bir koz olarak cinselliği kullanmak yerine hoşgörüyle yansızlaştırılmış bir cinsellikten yararlanır. Burada cinsellik aşı­ rı bir şekilde «geri verilir*: aııcak bu, aşınlmış bir şeyin geri ve­ rilmesidir. Pomo ise cinselliğin yapay bir bireşimidir; onun için düzenlenen bir şenlik değil bir festivaldir. Yepyeni bir bireşim de olabilir, geçmişe yönelik bir bireşim de; canınız nasıl isterse. Tıpkı, ölü doğanın yerine klorofil etkilerini koyan ve sırf bu yüzden, müstehcenlik bakımından pomoya benzeyen yeşil uzam gibi. Modem gerçekdışılık. aıtık imgelem niteliğinde değil; daha çok sayıda referans, daha çok sayıda hakikat, daha çok sayıda kesinlik taşıyor-m odem gerçekdışılık her şeyi, gerçeğin muti Ak belirginliğine geçirmeye dayanıyor. Tıpkı aşmgerçekçi tablolar gibi: bu tür tablolarda insanın yüzündeki beni bile gö rebilirin iz ve bu tür alışılmadık mikroskopik ayrıntıcılıkta, olağandışı yaklaşımlann insanı tedirgin eden cazibesi lıilo yoktur. Aşıngcrçekçilik gerçeküstücülük değildir; o, görünür olma durumundan ya­ rarlanarak baştan çıkarmayı köşeye sıkıştım. «Çok daha fa zlısı­ nı verir» size. Sinemadaki ya da televizyondaki renklerde de ay­ nı du m m söz konusudur. Size o kadar çok şey verilir ki: renkler, kabartmalar ve cinsellik, bütün peşleri ve tizleriyle (kısacası ha­ yal!) öylesine yüksek bir sadakatle size verilir; olanlara lıiçbir şey eklemeniz mümkün değildir; yani, karşılık olarak verecek hiçbir şey bulamazsınız. Mutlak baskı, biraz fa zh ea verilerek elinizdeki her şeyin alınmasıdır. H içbir zaman başkasına verme­ miş olduğunuz bir şeyin, bu denli iyi dunınıda size «geri veril­ miş« olmasından sakının! Ürkütücü, insanda kapatılmışlık duygusu yaratan, müstehcen bir anı; Japonların kuadrifoni denemesine dair bir anı: En ideal koşullunla iki imlendirilmiş bir salon, olağanüstü bir teknik, dört 42

boyutlu bir müzik; çevre uzamın üç boyutuyla yetinilmemiş vc içimizden, iç uzundan meydana gelen dördüncü boyut eklenmiş -h iç b ir zaman var olmamış, o güne dek hiç kimsenin o haliyle duymadığı ve bu halde dinlensin diye bestelenmemiş olan bir müzik parçasını (fiaclı, Monteverdi, Mozart!) mükemmel bir b i­ çimde düzenlemenin teknik sarhoşluğu. Zaten müziği «duymu­ yoruz», başka bir şey bu; konserde ya da başka bir ortamda bir müzik parçasını duymayı sağlayan mesafe tümüyle kaldırılmış; müzik uzamı diye bir şey bırakılmamış ve onun yerine eksiksiz bir ortam simülasyonu yaratılmış; sonuç olarak müzikte cazibe­ y i yaratan şey, en ufak çfizümleme algısından bile yoksun bıra­ kılmaktadır. Japonların büyük bir içtenlikle yaptıkları deneme, gerçek olan ile olası cıı çok sayıda boyutu birbirine kanştınnaktan ibaret. Eğer, hegzafoniyi icat edebilselerdi onu da denerler­ di mutlaka. Ne var ki, müziğe ekledikleri bu dördüncü boyutta, sizdeki her tür müzikal hazzı hadım ediyorlar. Siz de başka bir şeylerin cazibesine kapılıyorsunuz (ancak bu baştan çıkarnıa de­ ğil): Teknik mükemmelliğin ve «yüksek bağlılıkam cazibesine. Oysa bunlardan her ikisi de biıbirinden saplantılı ve püriten. Bir tür evlilik ilişkisi; bağlılığın hangi nesneye yöneldiği bile unutu­ luyor, çünkü hiç kimse gerçeğin nerede başlayıp bitliğini; dola­ yısıyla onu yeniden üretmek için inal eden mükemmel olma sar­ hoşluğunun nerede başlayıp bittiğini bile bilmiyor artık. Teknik, bu imlamda kendi mezarını kazıyor, çünkü bir yan­ dan bireşim olanaklarım mükemmelleştirirken Öte yandan da çözümleme ve tanımlama ölçütlerini derinleştiriyor; bunu o denii iyi yapıyor ki, toplam bağlılık, gerçek konusundaki eksik­ sizlik ebediyen imkânsızlaşıyor. Gerçek, baş döndürücü bir doğ­ ruluk fantazmasma dönüşüyor ve sonsuz küçüğün içimle kaybo­ lup gidiyor. Örneğin, bir boyuttan tasarruf eden gözaldatımla karşılaştı­ rıldığında, üçboyutlu «normal» uzam olanak fazlalığı yüzünden bir d e ğ e rsiz im e bir tür yoksullaşmadır (gerçek olan ve gerçek 43

olmak isteyen hcı şey, bu tür bir değersizi eşmeye yol açar). Kuadrifoni, hipcrstereo, hi-fi kesin olarak değersizleşmeye neden olmakladır. Pomo da. cinselliğin kuadrifonisidir. Pomo. cinsel eylem için üçüncü ve dördüncü mecraları açar. Pomoda egemen olan, ay­ rıntı sanrısıdır -daha önce de bilim, bizi böyle bir ınikmskopiye alıştırmalı: Bilim bizieri, mikroskobik aynntılanyla aşıngerçe ğe; doğruluğun röıitgenlenmesire; hücrenin gözle görülemeyen yapılan üstlinde geniş açılı objektifle röntgencilik yapmaya; ar­ tık hiçbir biçimde görüntülerin oyununa göre değeriendirilme­ yen ve teknik nitelikleri yüksek olan bir cihazın sofistike hale getirilmesiyle görünür kılınacak acımasız hakikat kavramına alıştırmıştı. Sırların sonu geldi Peki ya pomo? Onun gayreti de. cinselliğe d A ir acımasız ve mikroskobik hakikati gönnemizi sağlamaktan ibaret değil mi? Gizlenmiş bir hakikat ve o hakikatin görünür hale getirilmesi f.mtazmasıyla: «bastınlmış» bir enerji ve o enerjinin üre tilmesi fantasmasıyla var olabilen metafizik bir görüşle aynı hizadadır ve gerçeğin müstehcen sahnesindedir. Bütün bunlar, aydın dü­ şünceyi çıkmaza sürükleyen bir sorunun ortaya çıkmasına neden olur: Pomoy.ı sansür getirmek mi dulla doğrudur, yoksa ılımlı bir baslmm mı tercih edilmelidir"? Bu sorunun cevabı yoktur, çünkü pomo haklıdır: Pomo. gerçeğin yıkıma uğratılmasının, gerçeğin çılgın yanılsamasının ve gerçeğin nesnel «özgürleşmensinin bir parçasıdır Cinseli, kaba işlevi içinde «Özgürleştirme»ye razı olmadan üretici güçleri Özgürleştiremezsiniz: İle r ikisi de müstehcendir. Cinselin gerçekçi İmzulması, emeğin üretken bozulması -aynı belini, aynı mücadele. Üretim zincirindeki işçinin dunımu ile, JapotıİAnn vajina sahnelemeye dayanan gösterisindeki d uru m birbirinin aynıdır ve görüp görebileceğiniz bütün striptizlerden çok daha olağanüstü­ dür: Kızlar bir sekinin üstüne çıkıp bacaklannı açmışlar, Japon proleterleri de, ceketlerini çıkarmış (bu gösteri herkese açık) bu44

runlannı. gözlerini kızın vajinasına kadar sokabiliyorlar; gör­ mek için, daha iyi görmek için -n e y i?-; oraya ulaşmak için bir­ birlerinin üstüne çıkıyorlar vc hu sırada ki* da ya onlarla kibar­ ca konuluyor ya da onları tersliyor. Gösterinin geri kalan bö­ lümleri; kırbaçlamalar, karşılıklı mastürbasyonlar, geleneksel striptizler, mutlak olarak müstchccııliğin, görme duyusunun aç­ gözlülüğünün egemen olduğu vc cinsel birleşmeyle uzak yakın hiçbir ilişkisi olmayan bu an karşısında bütün etkisini yitiriyor. Yüce pomo: Eğer ellerinden gelseydi, heri iler, büıiln varlıklanyla kızın içine girip yok olabilirlerdi -ölüm ün yüceltilmesi mi? Belki de; bir yandan da kızların vajinalarını değerlendiriyor ve hırininkini öteki ninkiylc karşılaştın yortar; ancak bu sıruda ke­ sinlikle gülmüyorlar, kesildikle tezahürat yapmıyorlar, hepsi de son derccc ciddi ve asla dokunmaya cüret etmiyorlar; yalnızca oyun kabilinden dokunuyorlar. Şehvete dair hiçbir şey yok: Son derece ağırbaşlı ve çocuksu bir eylem; kendi görüntüsünün ca­ zibesine kapılan Narkissos gibi, onlar da dişi organının kendile­ rine lutluğu aynayı kimseyle paylaşmayı kabul etmeden, büyü­ tenmişçesine bakıyorlar. Striptizin itibari idealizminin (hatta belki de, striptizde baştan çıkarma olduğu bile söylenebilir) öte­ sine geçerek yüce sınıra ulaşan pomo, terseliyor arıtılmış vc iç organlarda derinleştirilmiş bir müstehcenliğe dönüşüyor -niçin çıplaklıkla ya da cinsel organlarla yetinilsin ki: Eğer müstehcen lik, cinsellik niteliğinde değil dc gösterim nileliğindeyse. bede­ nin içinin ve iç organların bile keşfine çıkm alı- mukozalan vc düz kasları gözlerimizle parçalara ayırmanın derin bir haz ver­ meyeceğini kim iddia edebilir'/ Şu bizim pomonun tanımı lıeniiz oldukça sınırlı. Oysa müstehcenliğin geleceği sınırsız. Ancak dikkat! Burada söz konusu olan itkinin derinleştiril­ mesi değil, yalnızca gerçekçiliğin orjisi ve üretimin orjiıidir. Her şeyi birbiriyle karşılaştırma ve her şeyi işaretlerin yargı ala­ nına bırakma kudurganlığıdır sfiz konusu olan (belki kudurgan­ lık da bir lür ilkidir ve bütün diğer itkilerin yerini almaktadır). -13

Her şey işaretin, görünür bir enerinin ışığına teslim edilebilir. Her söz özgürleştirilebilir ve arzuya yönelebilir. Bu özgürleşme surecinc gömülüp kaybolacağız; oysa bu süreç, giderek etkisini aıtıran müstehcenleşme sürecinden başka bir şey değil. G izlen­ miş olan ve hâlâ yasaktan haz alan her şey mezanndan çıkarıla­ rak söze ve aşikârlığa teslim edilecek. Gerçek giderek büyüyor, gerçek giderek genişliyor, bir gün bütün evren bir gerçekten iba­ ret kalacak ve gerçeğin evrensel hale gelmesi Ölümü getirecek beraberinde.

Pomo simUlasyon: Çıplaklık, işaretlerin bir fazlası olmaktan başka bir şey değildir. G iysiyle Örtülen çıplaklığın işlevi, gizli ve çiftdeğerli bir göndeıge olmaktır. Örtü kaldırıldığında çıplaklık bir işaret olarak belirir ve işaretlerin dolaşımına dahil olur: De­ sign çıplaklık. Hani oorc ve blue pom y’de de aynı işlem söz ko­ nusudur: Açılm ış ya da şenleşmiş halde olan cinsel organ, aşırıcinsellik takımına katılan yeni bir işaretten başka bir şey değil­ dir. Fallus-design. Cinselin gerçekliğinde ve onun örtüsüz iş> lemleri içinde çılgınca yol aldıkça biriken işaretlere gömülme­ mek, sonsuza giden üstanlamlandırmaya -artık var olmayan gerçeğin üstanlamlandırması; hiçbir zaman var olmamış olan bir bedenin üstanlamlandırması- tutsak olmamak işten bile değil. «Arzu»sunu «ifade eımek» ve arzusunun slereofonisi de dahil olmak üzere bütün beden kültürümüz bir canavarlık kültüründen ve onmaz bir müstehcenlik kültüründen ibaret. Hcgcl: «Nasıl ki, insan bedeninin dışından söz ederken, onun bütün yüzeyinin, hayvanlar âlemindeki bedenlerin yüzeyinin tersine, kalbin vnrlıg.na ve atışına dair bir gösterge olduğunu söylediysek, sanatın görevinin de kendi yüzeyindeki bütün nok­ talarda görüngUscl ve görünür olanın da göz -yani, zihinde gö­ rünür hale gelen ruhun merkezi- haline gelmesini sağlamak ol­ duğunu söylüyoruz.» Yani çıplaklık olmayacak, çıplak beden ol46

m ayacak, oysa beden, ancak çıplakken beden olabilir-bütün ya­ lınlığı içinde beden olmayacak. Niçin çıplak yaşadığım soran Beyaz’a Kızılderili 5u karşılığı veriyordu: «Bendeki her şey be­ nim yüzüm.» Fdişist olmayan bir kültürde (çıplaklığı nesnel bir hakikat olaıak felişlettirmeyen bir kültürde) beden, bizim kabul­ lerimizde ifade bakımından zengin olan ve bakma yeıisi taşıyan tek bilgenin, yani yüzün karşılı değildir Bedenin kendisi yüz­ dür vc size bakar. Sonuç olarak beden müstehcen değildir, yani çıplaklığına bakılmak için değildir. Tıpkı, bizim kabullerimizde­ ki yüz gibi o da çıplak lıaldeyken görülemez; çünkü o. simgesel bir Örtüdür ve bir önü olmaktan ibarettir. «Olduğu haliyle» be­ deni ortadan kaldıran hu örtü oyunu da baştan çıkarmanın kay­ nağıdır. Baştan çıkarma oyunu, işte burada oynanır, bir arzunun ya da bir hakikatin sızması adına önünün çekilip çıkanlmasında değil. Bütünüyle görünümlere dayanan bir kültürde beden ile yüz ayırt edilemez -anlama dayanan bir kültürde ise, beden ile yüz birbirinden farklıdır (böyle bir kültürde beden tıpkı bir canavar gibi görünür hale gelir, o anık, arzu denilen bir canavarın işare­ tidir); pomada ise hu müstchcen beden öyle büyük bir zafer ka> zanır ki. yüz silinip gider: Pomo aktörlerinin yüzlerinin olmadı­ ğı erotik örneklerde, güzel ya da çirkin olmalan ya da herhangi bir duygu anlatmaları gerekmez: hatta böyle olması uygun gö­ rülmez: çünkü, cinselliğin yalnızca gösteri için kullanıldığı bir ortamda işlevsel çıplaklık her şeyi siler. Kim i filmler birleşme­ nin gösterildiği geniş plan içinde iç organlarla gerçekleştirilen bir efektten ibarettir: Beden bile, ölçüsüz kısmi nesnelere dağı­ tılıp yok edilmiştir. Bu tür filmlerde herhangi bir yüz ifadesinin gösterilmesi bile münasebetsizlik sayılır; çünkü yüzler müsteh­ cenliği parçalar ve aşırı cinselliğin ve hiçliğin verdiği sarhoşluk­ la her şeyin anlamı yok etmeyi hedeflediği bir anda onu yeniden oluşturur. Bedenin (ve onun «arzu»sunun) şiddete dayalı aşikârlığına 47

yönelen bu değersizleşıncnin sonunda görünümlerin lıiçbir sun kalmaz Görünümlerdeki yiîccljğin on adan kaldın İmasına daya­ nan böylesi bir küllünle her şey. en nesnel türlerde somutlaşır. Her yerde vc her zaman gerçeğe dayanan işlemler yapmayı he­ def alan bu kültür pomo kültürüdür. Somutluğa, yapaylığa, kul­ lanıma. kullanım değerinin Üstünlüğüne, şeylerin maddi altyapı­ sına. arzunun maddi altyapısı olarak bedene dayanan bu ideolo­ ji pomo kültürünün ideolojisidir. Her şeyin, «üretimin sonıutluğuvnda ya da zevkin somutluğunda -s ın ın ız i; ya da mekanik çiftleşm e- yüceltildiği bu kültür tek boyutludur. Bu dünyanın müstehcen olmasının asıl nedeni, hiçlıir şeyi görünümlere: hiç­ bir şeyi rastlantıya bırakmamış olmasıdır, Bu dünyada her şey görünür ve gerekli işaretlerden ibarettir. Bu. belli bir cinsiyeti olan vc işeyen ve konuşan ve bir gün sevişccck olan cinsiyetti oyuncak bebeğin müstehcenliğidir. Küçük kızın tepkisi ise şöyIcdir: «Küçük kız kardeşim bunu yapmayı da biliyor. Bana ger­ çek alanından bir tane veremez misiniz?»

Emek söyleminden cinsellik söylemine, üretici güç söyleminden ilki söylemine kadar her şeyde, gerçek anlamda aynı üre-tim ü l­ timatomu etkili oluyor. Gerçekten de ilk kabul imalat kabulü de­ ğil, grtrünür hale getirmeye, ortaya çıkarmaya ve karşılaştırma­ ya yflndik kabullerdir. Cinsellik, tıpkı bir belge üretir gibi ya da tıpkı. kendini sahnede ürettiği söylenen bir aktör gibi üretiliyor, Üretim başka bir nitelikteki şeyin: sır ya da (yaştan çıkarma niteliği taşıyan bir şeyin zor kullanılarak maddi hale getirilmesi­ dir. Baştan çıkanna. her yenle ve her zaman üretimin karşıtı olandır. Baştan çıkarma, herhangi bir şeyin görünür olma niteli­ ğini bozar; oysa üretilen şey ister bir nesne, bir rakam ya da bir kavram olsun üretim her şeyi aşikâr olma niteliğine ulaştınr. Her şey üretilmiş olm alıdır her şey okunmalı; her şey gerçe­ ğe görünür oluna vc verimliliğin öngördüğü rakama ulaşmalı; 48

her şey güç ilişkilerine, kavramlar sisierr.ii« ya da hesaplan abılen enerjiye yansımalı; her şey söylenmeli. biriktirilme!i. listelenmeli; her şeyin sayımı yapılmalıdır: Pomodaki cinsellik bun­ dan ibaredir ancak, müstehcenlik ve doğallık koşulu da dahil olmak üzere, daha gene) olarak bütün kültürümüzün öngördüğü bir girişim dir hu; bizim kültürümüz ortaya koyma, kanıtlama, üretken canavarlıklar yaratma kültürüdür. H içbir yerde baştan çıkarmaya rastlanmaz; pomoda bile. Çünkü pomo cinsel eylemlerin doğrudan üretimidir, zevkin yır­ tıcı güncelliğidir; o bedenlerde başlan çıkarmanın zerresi yoktur çünkü, onların içinden geçen bakış, saydamlığın yaradığı boşluk tarafından tümüyle e m ilir-n e var ki. üretimin yarattığı evrende baştan çıkarmanın gölgesine bile rastlanmaz. Çünkü o evreni, görülebilen ve hcsaplanabilen olgular niteliğinde olan güçlerin nesneler, mukineler. cinsel eylemler ya da gayri safi tnilli hası­ la - saydamlığı ilkesi çekip çevirir.

ÇOzürrsUz muğlaklık: Pon«ı. cinselliği kullanarak her tür baş­ tan çıkannaya son veriyor, aynı zamanda da cinselliğin işaretle­ rini biriktireıek cinselliğe son veriyor Gflıkem li parodi ve can çekişmenin simülasyoııu: Pontonun muğlaklığı işte burada. Tor­ no. şu anlamda hakikidir: Sannlardan yararlanarak cinsellikten caydırmaya, aşırı gerçekçilikten yararlanarak gerçekten caydır­ maya, bedeni zorla maddi lıalc getirerek bedenden caydırmaya dayanan bir sistemin parçasıdır. Genellikle pomo iki bakımdan eleştirilir -sınıflar mücadele­ sini durdurmak gibi bize hiç de yabancı olmayan bir lıedefe ytiııeJerek cinselliğin kullanılması eleştirisi (şu eski «aklatılmış bi­ linç» yaklaşımı) ve ticari amaçlarla cinselliğin -hakiki, iyi cin­ selliğin. Özgürleşen ve doğal hukukun parçası olan cinselliğin— yozlaştırılması eleştirisi. Bu ele^irilere güre pomo ya sermaye­ nin ve altyapının hakikatim ya da cinselliğin ve arzunun hakika|tû\l!j|fbagiuıu Oteli

49

tini maskeliyor. Oysa pomonun hiçbir şeyi gizlediği yok (bunu belirtmenin taın sırası): çünkü pomo bir ideoloji değildir, yani hakikati falan gizlemez; pomo, bir simülakrdan ibarettir; yani o, hakikatin etkisidir vc onun var olmadığını saklar Pomo şunu söyler Ben cinselliğin bir karikatürü olduğuma göre, bir yerlerde iyi cinsellik diye bir şey vardır mutlaka. G ro ­ tesk müstehcenliğiyle pomo, hakikati cinsellikten kurtarmaya; güç kaybeden cinsel modelin inandırıcılığını anırmaya yönelik bir girişimdir. Oysa asıl soru şudur: B ir yellerde iyi cinsellik ya da yalnızca cinsellik diye bir şey var mıdır'/ Bedenin ideal kul­ lanım değeri olarak; «özgUrle$tirilebilecek ve özgürleştirilmesi gereken» haz potansiyeli olarak cinsellik var mıdır? Aynı sora politik iklisaı alanında da soruluyor: Sermayenin bir soyutlama­ sı ve bir acımasızlığı olarak değişim değerinin ötesinde, değerin «iyi» olarak kabul edilmesi gereken bir özü var mıdır? Malların ve toplumsal ilişkilerin ideal kullanım değeri olarak; «özgürleştirilebilccek ve Özgürleştirilmesi gereken» bir kullanım değeri var mıdır?

50

Osrru«

Baştan çıkarma/Üretim

Ö

crçcktc pomo, cinselin paradoksal sınınmlan başka bîr şey değildir. Gerçeğin gerçekçi şiddetlenmesi, gerçeğe dair man­ yakça saplantı: Gerek kökenbilim gerekse diğer bütün anlamla­ rı bakımından müstehcenlik budur. Oysa, cinselin kendisi de, zoraki bir maddileşme değil midir'/ Cinselliğin taçlandınlması Ban daki gerçekçi zihniyetin; yani her şeyi tartışma konusu yap­ maya ve araç haline getirmeye dayanan biziın kültürümüze Öz­ gü saplantının bir parçası değil midir? Nasıl ki dinseli, iktisadı, siyaseti, hukuku, hatta toplumsalı ve diğer fantasmagori kategorilerini, sırf başka kültürlerde yok diye onlarda da birbirinden ayırmak vc üstelik, her biri birer zührevi hastalık olan bu kavram lar daha iyi «anlamak» için bu 5ı

kültürlere bulaştırmak saçmalıksa, cinseli de bir kerte olarak; iıııl i rgenemeyecck. had a ili ger verilerin indirgenebileceği bir veri olarak özerkleştirmek de bir o kadar saçmalıktır Cinsel Aklın eleştirisini yapmak gerek. Dalıa doğrusu Cmsel A klın soykütügiJnü çıkarmak gerek: tıpkı ahlâkın soykütüğünü çıkaran Nieizsclıegibi yapmalı; çünkü bizim yeni ahlâkımız bu. Ölüm için söylediklerimizi cinsellik için de söyleyebiliriz: «Onu. bilinci­ mizi alıştırdığımız bir zorluğa dönüştüreli pek de uzun hir za­ man olmadı.» Bu kültürler karşısında anlayışsız ve biraz da merhametli bir tavır takınıyoruz: onlar için cinsel eylem kendi başına bir erek­ lilik değildir: onlar için cinselliğin özgürleştirilecek bir enerji, zoraki bir boşalma. İter ne pahasına olursa olsun gerçekleştiril­ mesi gereken bir üretim, bedenin hijyenik bir muhasebesi olmak gibi ölümcül bir vahameti yok. Onlar, baştan çıkarmaya ve şeh­ vete dair uzun süreçleri muhafaza ediyorlar; bütün hu süreçler içinde cinsellik, bağışlara ve karşı-bağışlara dayanan uzun bir usul olarak pek çok hizmetin yanı sıra sunulan bir hizmettir; se­ vişine edimi ise, kaçınılmaz bir ritüel uyarınca vurgulanan bu karşılıklılık halinin muhtemel hir öğesidir. Oysa bizler için bu­ nun arlık hiçbir anlamı yok; bizim için cinse!, b ir arzunun bir zevkte rdmsdl*stirHmesnv[e»\ başka bir şey değil -gerisi edebi­ yat. Orgazmın işlevi ve daha genel olarak enerjinin işlevi şaşır­ tıcı biçimde billurlaştı. Hizim bütün kültürümüz etken boşalmaya dayanıyor. Üst dü­ zeyde ritiirtfefmif bir süreç olan başlan çıkarmanın bütün biçim­ leri vc usulleri, dağüllaştınlnuf cinsel buyuıganlık, bir arzunun hemen ve buyurgan hir üslupla gerçekleştirilmesi karşısında s i­ likleşiyor. Ağırlık merkezimiz kesin olarak libido iktisadına doğru kaydırıldı: IvOylc bir iktisat anlayışı ise ister itkiye, ister makine gibi işlemeye, ama en çok da bastınının ve özgürleşme­ nin imgelemine adanmış olan arzunun yansızl&ştınlmasından başka bir şeye yer vermiyor. Î2

Anık, şunu söyleyen de kalmadı: «Senin bir ruhun var ve onu kurtarmak lazım » Bunun yerine şu cümle tercih ediliyor: «Senin bir cinsiyetin var ve onu en iyi nasıl kullanabileceği­ ni bulman lazım.» «Senin bir bilinçdışın var ve 'o ’nuri konuşmacı lazım .» «Senin bir bedenin var ve onun ha2 duyması lazım.» «Senin bir libidon var ve onu han:aman lazım.» vb. Ruhsalın, cinselin v c bedenlerin akışkanlığını, akışım, hız­ I indini iniş dolaşımını gerektiren bu baskı, ticari değeri yöneten baskıya verilmiş eksiksiz bir karşılıktır: Sermayenin dolaşıma girmesi laztm, İliç bir sabit nokta olmaması lazım, yatırım ve ye­ niden yatının zincirinin hiç durmaması lazım, değerin fasılasız yayılması lazım -bütün bunlar, günümüzde değerin gerçekleş­ mesinin bir biçim idir ve cinsellik, cinsel model bunun bedenler düzeyinde belirmesinin bir yoludur. Bir model olaıak cinsellik, doğal bir eneıjiyc dayanan birey­ sel bir girişim biçimini aldı Herkesin arzusu kendine ve kim üs­ tünse o kazansın (haz bakımından). Sermayenin biçimi de bu­ nun avnısidir ve işle bu yüzden cinsellik, ar/u ve haz -değer­ lerdir. Kıs» bir süre ünce, bu değerler Balı kültürünün ufkunda gönderme sistemi olarak belirdiklerinde alt sınıflann: burjuva ve daha sonralan küçük burjuva sınıfların düşkün ve tortul de­ ğerleri. ideali olarak kabul edildiler: karş11aştınldıklan değerler ise ya kan bağı vc doğum yoluyla geçerek meydan okumaya ve başlan çıkarmaya dayanan aristokratik değerlerdi ya da dine ve fedakârlığa dayanan kolektif değerler. Zaten bedenin, dunnaksızın başvurduğumuz şu bedenimizin tinsel ve liretken bir model olmaktan başka bir gerçekliği de yok. Bedenimiz öyle bir sermaye ki, tek bir hareketle işgücüne enerji veren beden ile günümüzde arzunun vc bilinçdışının, nıtısal enerji ile ilkinin tapmağı olarak hayal ettiğimiz bedeni; ilkel sUreçleri -bedenin kendisi de ilkel bir sürece vc böylelikle eıı son devrimci gönderge olan karşıı-bcdene dönüşlü- meşgul 53

eden i ikise I bedeni yaratabil: yor Her ikisinin de ayni süre için ­ de birbirlerini yarattıktan ortam bastının ortamıdır ve onların arasındaki görünür uzlaşmazlık, bir ikileme etkisinden başka bir şey değildir. Bedenlerde, «çözülmüş» bir libido eneıjisı olduğu ve İk i enerjinin, üretken bedenlerdeki çözülmemiş enerjinin kar­ şılını uluşıurduğuna dair sim yeniden keşfetmek; arzu duyan be* denin i ant az maya yöneldiğine ve itki sel olduğuna dair bir haki­ kati yeniden keşfetmek, sermayeye ilişkin ruhsal eğretilemeyi me/anndan çıkarmaktan başka bir anlam taşımaz. Arzu da böyle, bilindışı da: Onlar da politik iktisadın posalı, sermayenin ruhsal eğretilemesidir. Ve özel mülkiyet hukukunun dllşsel uzantısı olarak cinsel hukuk, her bireye belli bir sermaye­ nin yönetimini vermenin en ideal yoludur: Ruhsal sermaye, lib i­ do sermayesi, cinsel srnnaye, bilinçdışı sermayesi; bunlardan her biri, kendi özgürleşmesiyle birlikle yalnızca kendine hesap vermekten soıumlu tutulacakür. Böylelikle baştan çıkarma, inanılmaz ölçüde indirgendi, Cin* sellik, arzu devriminin yol açtığı değişikliklenlen sonra, beden­ lerin Ureiimine ve dolaşımına ilişkin bir kip olarak tam da bu­ günkü halini aldı; baştan çıkam unın her tür biçimini unuttuktan sonra, kendisinden «cinsel ilişki» olarak söz edebilmeye başladı -tıpkı, her tür simgesel özünü yitirdikten sonra, «ilişki» ya da «toplumsal ilişki» olarak kendisinden söz edebilen toplumsal gi­ bi. Cinselin özerk bir işleyiş, bir merci olarak kendini gösterdi­ ği bütün alanlar, baştan çıkarmayı tasfiye etliği alanlardır. Bu gUn bile çoğu kez cinselin ya baştan çıkarmanın eksik olduğu ortamlarda ya da başansızJığa uğramış bir başlan çıkanna süre­ cinin tortusu ve sahneye konması gereken yerlerde ortaya ç ık ı­ yor. Bu tür durumlarda da. baştan çıkarmanın olmayan biçim i cinsel sanrıya dönüşmüş biçim i halini alıyor -arzu kılığında. Baştan çıkarma sürecinin tasfiye edilmesiyle birlikte, modem arzu kuramı da güçleniyor. 54

Kundan böyle, baştan çıkancı bir bibimin yerini bir üretim biçiminin uzantısı, cinselliğe ilişkin bir «iktisat» anlayışı alı >-o j Belli bir itkiyi konu alan retrospektif; cinsel enerjinin bir miktar .stokIandığı, arzunun bastırılmasına ve ona çeşidi mecralar açıl­ masına ilişkin kayıtlan tutan bir bilinçaltı olduğu sannsı: Bütün bunlann yanı sıra genel olarak ruhsallık da. cinselliğin taerklcşıniş biçimi olarak ortaya çıkıy o r-tıp k ı eskiden, doğanın vc ikti­ sadın. üretimin özerkleşmiş biçiminin çökeltisi olması gibi. Do­ ğa da arzu da idealleştirilerek, özgürleşmenin tedrici şemalannda birbirlerini izliyorlar, eskiden Üretici güçlerin özgürleştiril­ mesi söz konusuyken günümüzde bedenin ve cinselliğin özgürleşiiri(meşinden söz ediliyor. Cinsel ve cinsel söz doğdu: tıpkı kliniğin ve klinik bakışın doğmuş olması gibi -bunlar, daha Anceicri denetimsiz, mantık­ sız. dengesiz ya da üst düzeyde ritüelleştirilmiş biçimlerden baş­ ka hiçbir şeyin olmadığı b ir yerdt doğdular Kendi toplumumuzılançok. bizden önceki bütün toplumlar üstünde bir baskı olarak hissettirdiğimiz bir laytmotif olarak bastınm da yoktu orada; oy­ sa bi2 onları, teknolojik bakımdan ilkelliğe mahkûm etmiştik ve gerek cinsel gerekse ruhsal bakımdan da ilkel olduklannı düşü­ nüyorduk, çünkü ne cinsele ne de bilinçdışına ilişkin bir öngö­ rüleri vardı. İyi ki psikanaliz geldi de bu ipoteği kaldınlı ve ne­ yin gizlenmiş olduğunu açıkladı; hakikatin akıt a!maz ırkçılığı, S özün ve SÖz'ün taçlandın İm asının Kutsal Kitap a özgü ırkçı­ lığı. Cinselin, kendisi için belirmediği yenle sanki baslınlmış g i­ bi yapıyoruz ve onu böyle kurtarabileceğimizi sanıyoruz Ne var ki. ilkel, feodal, vb toplumlarda cinselliğin bastınlmış ve yücel­ tilmiş olduğundan söz eımek; yalnızca bu durumda ve «cinsel­ likken ve bılinçdışından söz etmek derin bir ahmaklıktan başka bir şey olamaz. Üstelik, bu anahtarın bizim ıoplumumuzun ka­ p ıl a r ı n ı açacağından da emin olamayız. Bu temele dayandığı­ mızda; cinsellik varsayımının kendisini tartışma konusu yaptı­ 55

ğımızda; özgül birer kene olarak cinsiyeti ve arzuyu tanışma konusu yaptığımızda Foucault ile bulunmamız da mümkün. Foucaull (aynı gerekçelere dayanmasa da), ne bugün ne de daha öncelen bizim kültürümüzde de bastınmın olduğunu sdylüyordu. Bize anlatıldığı ve konuşulduğu haliyle hiç kuşkusuz cinsel­ lik, tıpkı politik iktisat gibi bir montaj olmaklan ibaret kalmış. birsimUlakr olmuş ve bütün diğer sistemlerde olduğu gibi uygu lamalar onun içinden geçmiş, onu başamızlıga uğratmış ve son­ ra da onun tinüne geçmiştir. Home sejcualis'in tutarlılığı ve say­ damlığı, hiçbir zaman honv) oeconom icıu'\ın luıarlılığı ve say­ damlığından daha fazla olmamıştır. Bu. uzun bir süreçtir ve aynı süre içinde ruhsal ile cinselin te­ mellerini atar «Öteki salıne»nin. yani fanlarına ile bilinçdışı sahnesinin ve hu sırada orada oluşan enerjinin temellerini atar -bu. bastınmın sahnelenmiş sannsının doğrudan etkisinden baş­ ka bir şey olmayan ruhsal bir enerji, cinsel töz halinde sannya dönüşmüş bir eneıjidin topik. iktisadi, vb. çeşitli keneler uyannca, bastınmın ikincil. UçUnctlI. vb. bütün kiplikleri uyannea kendini eğretilemelere ve düzdegişmecelere dönüşttirtlr-; psika­ nalizin yarattığı hayran ulunacak bir yapıdır hu; Nictzsche bu günlen görseydi, herhalde onu arka-dünyanın en güzel sanrısı olarak adlandırırdı. Enerjiye ve salıneyc yönelik bu si mil las yon modeli şaşırtıcı biçimde etkilidir -b u kuramsal psikodrama: ru­ hun hu biçimde sahneye konması; bir kene, aşılmaz bir gerçek­ lik olarak (upkı. üretimi bir töz haline getirenler gibi) cinsiyetin bu senaryosu da şaşım a biçimde etkilidir. Sahneye konulan koııulann iktisadi, biyolojik ya da psişik olmasının ne önemi var -bu «sahne» ya da «Öteki sahne» olmasının ne önemi var: Asıl lanışılması gereken, siınülasyon modeli olarak cinselliğe (ve psikanalize) ilişkin bütün bir senaryo Bızjm kültürümüzde cinselin, baştan çıkarmanın üstesinden geldiği ve altık bir biçim olarak onu ilhak ettiği bir gerçek. Araç56

çılıga dayanan baki) açımız her şeyin terselmesine yol içti. Çünkü, simgelerin sıralanışında Üne« başlan çıkanna vardı*, cin* srİlik ise onun üstüne eldendi Cinsellik alanında olanın aynısı, analitik tedavide iyileşme süresinde yada L iv i-Strauss'un anla­ tısındaki biçimiyle doğum sırasında yaşanır: Doğum, neden so­ nuç ilişkisi olmaksızın fazladan bir olay olarak ortaya çıkar -«simgesel etkililiksin bUtün sırrı buradadır: Dünyanın işleyişi zihinsel bir b ap an f j karmanın sonucudur- Cuangzö kasabı ve onun. Öküzün doku arası yapısına benzeyen zekâsı, baştan çıkar­ mayı zülfll yani dokunmadan betimlemeyi başarmıştır Başlan çıkarma bir tür simgesel kararlılıktır ve üstttik pratik bir hedefe ulaşmayı da getirir beraberinde. Baştan çıkarma da simgesel eklemlenme, ötekinin yapısıyla ikil yakınlık kunna kipiyle işler -cinsellik, haşlan çıkarmanın fa/ladan sonucu olabilir, ama her zaman değil, Baştan çıkarına, daha çok cinsel düzenin vatlığına meydan okumaktır. Ve her ne kadar, bizim «ÖzgUrleşme»miz ftgeleri altüst etmiş ve baştan çıkannanın düzeni karşısında zafer kazanmış bir meydan okuma gibi görünse de. bu zaferin yüzeysel olmadığından pek emin olamayız. Meydan okumaya ve baştan çıkarmaya dair ritüel mantıkların, cinscllige ve Üretime dair iktisadi mamıklanlan çok daha üstün olmalarının getinliji sorun hâl& geçerlidir. ÇünkU. İter tür Özgürleşme ve bütün devrimler kınlgandır: oysa baştan çıkarma kaçınılmazdır. Özgürleşmeyi ve devrimi kollayan dit baştan çıkannadır -kendilerine ragmen ve onlan kendi hakikatlerinden uzaklaştıran o müthiş başarısızlık süreci tarafından baştan çıkarılırlar-; zafer kazanıncaya kıdar (»ilan kollayan da baştan çıkarmadır Aynı biçimde ciasel söylem de. sürekli olarak kendi söylediğinden başka şeyler söyleme tehdi­ diyle karşı karşıyadır. Bir Amerikan filmi: Herifin biri nazik bir biçimde ve çekine­ rek bir kızı tavlamaya çalışır. Kız da. gayet saldırgan bir şekilde karşılık verir «What do you want? Do you want to jump me? 17

Then. change your approach! Say I wani 10 jump you!»‘ H erif huzursuzlanır «Yes, I wani l» jump you> *Then, gû fuuk yourselfl»“ Başka bir gün. herif arabasıyla w u evine götürürken şöyle der: «I make coffee, and ihen you can jump m e » "\ vb. Nesnel, işlevsel, anatomik ve inceliksiz olmaya çalışan bu edep­ sizce konuşma bir oyundan başka bir şey değildir. Satır araların da hem oyun, hem de meydan okuma ve kışkırtına yer alır. K o ­ nuşmadaki kabalıklar bile, aşka ve suç ortaklığına dair bükün­ lerle zenginleş!itilmiştir Baştan çıkarmanın yepyeni bir yoludur bu. Ya da Philip D ick'itı Bal des Schızos adlı kitabından alınmış bir hikâye: «Beni odana götür ve düz.» «Senin sözcük dağarcığında, insanda arzu yaralan tarifsiz bir şeyler var.» Bu cümlenin anlamını şöyle de yorumlay<ıbiliriz: Teklifini kabul eımek mümkün değil, arzunun şiirselliği yok, fazla dolay­ sız. Ancak bir bakıma metin lam tersini söylüyor: Teklifte olan «tarifsiz» bir şey arzunun kapısını açıyor. Dolaysız cinsel davet, hakiki olamayacak kadar dolaysız ve bu özelliğiyle hemen baş­ ka bir yere gönderme yapıyor. Davetin ilk versiyonu, bu konuşmadaki müstehcenliği vurgu­ luyor. İkinci versiyonu ise çok daha nazik: Müstehcenlikteki do­ lambaçlı üslubu gözler önüne seriyor. Müstehcenlik burada, baştan çıkancı bir süs ve dolayısıyla arzunun «tarifsiz* bir anış­ tırması. müstehcenlik, hakiki olamayacak kadar kaba ve namus­ suz olamayacak kadar edepsiz; -müstehcenlik, bir meydan oku­ ma ve dolayısıyla, yine bir baştan çıkarma. Çünkü aslında, cinsellik talebinin saf olarak onaya korunası, ' lılly w « u r ? S a n a «Hamsak mı İ!lıyuı*».fl? O h a .d * ynN a$ırrır M Ssfia aSaroatt l ı l ı y o f t n r “ ‘E v « l u n a a lla m ak h Uyo ir * ' 'S ik ir aıl o b a ld a 1' ’ ** K shv« yacyOrum. « y ı ı a bar,« j î a y t f ı H H n ‘

58

daflijlirl 0 *

cinselliğin saf utarak ifade edilmesi imkânsızdır. Başlan çıkar madan kurtulmak mümkün değildir ve başlan çıkarma karşılı söylem başlan çıkarma söyleminin başkalaşıma uğramış son b i­ çimidir. Cinsel talebe ilişkin saf sflylcm, yalnızca duygusal ilişkilerin karmaşıklığı karşısında bir saçmalık olmakla kalmaz -aslına ba­ kılm a. böyle saf bir söylem yoktur. Cinselliğin bir gerçeklik o l­ duğuna ve sorgusuz sualsiz onu ifade etme imkânının olduğuna inanmak bir aldatmacadır, saydamlığa inanan bütün söylemlerin aldatmacasıdır-: bdylesi bir söylem aynı zamanda işlevsel söy­ lemin, bilimsel söylemin, hakikate ilişkin her tür söylemin de saf halidir: İyi ki hep yıpratılır, tüketilir, yek edilir ya da daha çok kandı nlır, caydırılır, boktan fi ka rılır, Farkına varmadan kendi aleyhine döner başka bir oyun, başka bir koz belli etmek­ sizin gelip onu tasfiye eder. Pontonun ve cinsel pazarlıkların başlan çıkarma alanında el­ bette hiçbir etkisi olamaz Her ikisi de çıplaklık kadar, hakikat kadar iğrençtir. Bütün bunlar bedenin hiçbir cazibesi olmayan biçimleridir; tıpkı baştan çıkarmanın geçeniz ve cazibesiz hiçimınin cinsellik olması gibi: tıpkı nesnelerin cazibesiz biçiminin onJann kullanım değeri olması gibi; tıpkı dünyanın geçeniz ve cazibesiz biçimlerinin, genellikle gerçekler olması gibi. Ancak çıplaklık, hiçbir zaman baştan çıkarmayı ortadan kal­ dıramaz. çünkü hemen başka bir şeyin: başka bir oyunun isterik bir süsü haline gelir ve bu süs onu da aşar. Hiçbir zaman sıfır noktası, nesnel gönderim, yansızJık yoktur, onun yerine daima ve h â li kozlar vardır. Günümüzde kullandığımız bütün işaretler, çıplaklıktaki beden, hakikatteki anlam gibi, yansız olanın entm* pik ve yan kararlı bir biçimi olan kesin bir nesnelliğe katkıda bulunurlar sanki -tatillerin tipik ideali olan ve şeytanca bil bronzlaşma parodisiyle hijyenik ve yamızlaşıınlmış bir biçimde kendini güneşe bırakan çıplak bir beden de büyle değil m idir?ve yine de işaretler, gerçeğin ve yansızın sıfır noktasına gelip 59

durmaz mı hiç: yansızın bizzat kentlisinin kozlardan. baştan çı­ karmadan ve ölümden oluşan yeni bir sarmala daima geri dön­ mesi söz konusu değil midir? Cinsellikte ne lilr bir başlan çıkarına gizlenmişti? Cinsel koz­ ların ortadan kaldırılmasında başka ne tür bir baştan çıkarma, ne (Ur bir meydan okuma gizlenir? (Aynı som yu başka bir düzlem­ de yeniden soralım: Kitlelerde, toplumsal kozun ortadan kaldı­ rılmasında ne tür bir cazibe, nc tür bir meydan okuma gizlenir?) Delki de. cazibesiz sistemleri koru alan bütün bol i inlemeler; sistemlerin cazibesini yitimi esini, simülasyonun ve caydırmanın akın etmesini, simgesel süreçlerin ortadan kaldırılmasını ve göndergelerin ölümünü konu alan bütün varsayımlar yanlıştır. Yansız olan, hiçbir zaman yansız değildir. Cazibe onu yeniden ele geçirir. Peki, bu dununda yansız, yeniden baştan çtkarmanın nesnesi olur mu?

Başlan çıkarmaya ve can çekişmeye dair mantıklar, ritüele dair mantıklar, cinsellikten çok daha güçlüdür. Tıpkı iktidar gibi, cin ­ sellik de hiçb ir zaman tarihin 3on jö 2ü olanıa:. Başından sonu­ na cinsel eylemi konu alan Duygu imparatorluğu adlı filmde tle, bütün inatçılığıyla haz bambaşka bir mantıkla ele alınıyor. C in­ sel bakımdan anlamlı olan bu filmi anlamak mümkün tlegil, çünkü haz her zamanki gibi pek çok şeye yol açıyor ölüm dışın­ da. Kaldı ki, çift öylesine bir çılgınlığa kapılıyor ki (bize göre çılgınlık olan bu dunım. gerçekte katı bir mantıktan başka bir şey değildir), duygunun duygu olmaktan çıktığı; yaşanan duy­ guların da şehvete dair niteliklerini tümüyle yitirdikleri uçlara yöneliyor. Yaşadıklar, gizemli ya da metafizik bir duygu da de­ ğil. Bu, meyd&ıı okumanın mantığı: itki, taraflann birbirine ya­ rışırcasına vaatte bulunmasından doğuyor. Başlangıçta erkeğin oyunu yönejtigi zevk mantığından, kadının itkisiyle gerçekleşen meydan okuma ve ölüm maıılığına geçildiği anda -kadın baş­ 60

langıçta yalnızca cinselliğin nesnesi olduğu halde, bu noktadan sonra oyunu yönetmeye başlıyor- olaylar düğümleniyor. De ğcr/cinsel ilişkisi, baştan çıkarma vc can çekişme manugı yö­ nünde dişil tarafından altüst ediliyor. Burada, sapkınlığa ya da marazı bir ilkinin; Eros ya da Tlıanatos ile kurulacak bîr «yakınlığın» ya da arzunun çiftdeğerli ol­ masının; ruhsal*cirsel sınırlarımızdan ¿'den herhangi bir yoru­ mun izlerini aramak yanlış olur Burada ne cinsellik söz konusu­ dur oc de bilinçdışı. Cinsel eylem ritüel, lürensel ya da savaşkan bir eylem olarak görülür, ölüm de tek çözüm yolu (tıpkı, ensesi konulu eski tragedyalarda olduğu gibi), meydan okumanın ta­ mamlanışının alameti farikasıdır.

Böylelikle, müstehcen olan baştan çıkarıcı olabilir cinsellik ve zevk de baştan çıkarıcı olabilir. Hatta, baştan çıkarma karşıtı fi­ gürler hile başlan çıkarıcı figürler haline gelebilir (hiçbir biçim­ de baştan çıkarıcı olmamasına nağmen, feminist söylemde bir tür homoseksüel başlan çıkancılık olduğu söylenmişti). Bu fi­ gürlerin, aynı zamanda ölümün biçimlenişi olan tersinir bir bi­ çimlenişte kendi hakikatlerinin Ötesine geçmeleri yeterlidir. M ü­ kemmel bir başlan çıkarma karşıtı ol ait iktidar figürü için bile aynı şey söz konusudur. iktidar baştan çıkarıcıdır. Ancak, kaba anlamda kitlelerin herhangi bir arzusu, suç ortaklığına iten bir arzu olarak değil (baştan çıkarmayı ötekilerin arınsunda temellendirme ye daya­ nan eşsöz) -hayır: İktidar, yakasını bir türlü bırakmayan şu ter­ sinirlik yüzünden boştan çıkanadır vc bu tersinirliğin üstünde minimal bir çevrim kumlur, Egemen olan ve egemenlik altında olanlann sayısı, kurbanların vc cellatların sayısından hiç de faz­ la değildir («sömürenler* ve «sömürülenler»; evci, bu gerçektir, birbirinden ayrıdır ve bunlardan her biri ayn bir taraftadır, çün­ kü üretimde tersinirlik yoktur. Ama: Bu düzeyde, temel sayıla61

bilccek hiçbir şey yaşamım). Birbirinden ayrı konumlar yoktur: İktidar, ikil bir ilişki uyarınca gerçekleşir; bu ilişkide iktidar top­ luma meydan okurken varlığım sürdürüp sürdüremeyeceği ko­ nusunda da bir meydan okumaya maruz kalır. Baştan çıkarma­ ya. meydan okumaya ve kurnazlığa dayanan bu minimal çevrim uyarınca kendi içinde «değiş tokuş»l» bulunamazsa yok olur. Aslında, iktidar diye bir şey de yoktur: Bir iktidar « y a p ıs ı­ nın kurulmasına imkân verebilecek; iktidarın ve onun kesintisiz harekelinin belli bir «gerçekliğinin kurulmasına elverişli olabi­ lecek güç ilişkisinde tek yanlılık hiçbir zaman söz konusu olma­ mıştır. Kaldı ki. aklın bize dayattığı iktidar hayali böyledir. An­ cak, hiçbir şey böyle gerçekleşmez ve her şey kendi ölümünü arar, iktidar bile. Ya da daha doğrusu, her şey belli bir çevrim dahilinde kendi içinde değiş tokuşta bulunmak, tersinmek, ken­ dini ortadan kaldırmak ister (işte bu yüzden, aslında ne basunm vardır ne de bilinçdışı: çünkü bütün bunlardan fince orada tersi­ nirlik yer alır). Yalnızca o, derinlemesine baştan çıkarır. İktidar, bir anlamda kendisine karşı bir meydan okumaya dönüştüğü za­ man. yalnızca o zaman başlan çıkancı olabilir; aksi takdirde bir uygulamadan ibaret kalır ve akim hegemonyacı mantıklarından birini karşılar. Baştan çıkarma iktidardan üstündür, çünkü o tersinir ve ölümcüldür. Oysa iktidar, tıpkı değer gibi tersinmez olmayı; biriktirimli ve ölümsüz olmayı tercih eder. Gerçeğin ve üretimin bütün yanılsamalarını paylaşır, gerçek niteliğinde olmayı tercih eder ve bu yüzden de kendine ilişkin bir imgelem ile bir boşinanç arasında gidip gelir (karşı çıkanlar da dahil olmak üzere, onu çözümlemeye yönelen bütün kuramlar bu sürece katkıda bulunurlar). Baştan çıkarma ise gerçek niteliğinde değildir. O, hiçbir zaman güç ya dâ güç ilişkileri niteliğinde değildir. İşte tam da bu nedenle hitip tükenmek bilmeyen tersin i iliğiyle ve biriklirirmizliğiyle -b u n la r olmaksızın ne ib id a r olurdu ne de üretim - iktidarın bütün gerçek sürecini ve üretimin bütün gerçek 62

niteliğini sanp sarmalayan odur. İktidarın arkasında, halta iktidarın bağrında, üretimin bağrın­ da boşluk vardır; ¿Ünümüzde iktidara ve Üretime son gerçeklik pmİ tısını veren de bu boşluktur B£er anlan tersinir hale gel iren, yok eden, baştan çıkaran şey dc olmasaydı asla gerçeklik gücünt) kendilerinde bulamazlardı. Zaten gerçek, bugüne dek hiç kimseyi ilgilendirmemiştir. Gerçek cazibesizi iğin, ölüme karşı biriktirme simülaknnın ger­ çekleştiği yerdir. Daha kötüsü olamaz. Kimi kez gerçeği cazip hale getiren; hakikati cazip hale getiren onun ardındaki hayali felakettir. İktidar, iktisat ve cinsellik; bütün hu büyük gerçek şeyler. onlan ayakta tutan cazibe almaksızın; yansıdıkları ters aynanın, aralıksız tersinmelerinin, kendi felaketleriyle birlikte hemen yaşayacakları büyük zevkin verdiği cazibe olmaksızın dayanabilirler miydi sanıyorsunuz? Gerçek. Özellikle de günümüzde ölü madde, ölü beden, ölü dil stoklamaktan başka bir anlam Ilım ıy o r -tonul çökeltme Gerçek stoklarının hesaplıınması (çevre somnlanna ilişkin ya­ kınmalarda maddi enerjilerden söz ediliyor; ancak, türün ufuk çizgisinde? gerçeğe dair enerjinin, gerçeğin gerçekliğinin ve ger­ çeği, kapitalist ya da devrimci herhangi bir şekilde yönetme ola­ nağının yitip gittiği gizleniyor) bugün bile bizlenle güven duy­ gusu yaratıyor: Her ne kadar üretimin ufku yok olmaya başlasa da sözün, cinselliğin, arzunun ııfku onun yokluğunu hisscltinniycr. Özgürleştirmek, haz vermek, başkalarına söz vermek, söz almak -işte bunlar birer gerçek; bunlar özü oluşturuyor, gelece­ ğin stoklan bunlar. Yani iktidann ta kendisi. Ne yazık ki hiç de böyle olmuyor. Yani: Uzun süre böyle ol­ muyor. Giderek kendini yiyip bitiriyor. Tıpkı iktidar gibi, cinsel­ lik de tersinmez bir ısrara, arzu ise tersinmez bir enerjiye dönüş­ türülmeye çalışılıyor (bir tür enerji stoJtu olarak arzu, elbette ser­ mayeden farklı değildir). Çünkü, imgelemimiz gereği yalnızca tersinmez olana anlam yükleriz: Birikim, ilerleme, büyüme, tire63

tim. Değer, enerji, arzu da tersinmez süreçlerdir -Özgürleşmenin anlamı da budıır. (İktisadi, siyasal, kurumsal, cin.se) düzenekle-: rimize aşılanacak en küçük dozda (crsiniıiik hile onların lıemeri yıkılmasına yol açacaktır.) Günümüzde cinselliğin, bedenler ve yürekler üstündeki efsanevi otoritesini güven altına alan da budur. Dununla birlikte tersinmeklik, cinselliğin kınlganlığma yol açan tıpkı üretimin bütün yapısında olduğu gibi. Baltan çıkarma üretimden daha güçlüdilr. Baştan çıkarma cinsellikten de güçlüdür ve kesinlikle onu cinsellikle karıştırma­ mak gerekir. Baştan çıkarmanın, cinselliğin bir iç süreci konu­ muna indirgenmesi doğru olmaz. Meydan okumaya, vaat yansı­ na ve ölüme dayanan çemberse), tersinir bir süreçtir. Tam tersi­ ne cinsellik baştan çıkannanın indirgenmiş bir biçimidir ve ar­ zunun enerji veren Öğeleriyle sınırlanmıştır. Baştan ç ikamı a merciinin üretim ve iktidar merciini karma­ karışık etmesi; tersinmez sürecin tümüne minimum tersinirliğin akın edişiyle, bir yandan onu gizlice yıkıp çılgına çevirirken di­ le r yandan da onun içinden dolaşan vazgeçilmez minimum hazz ın devamlılığını güvenceye alması: İşte, asıl incelenmesi gere­ ken konu. Böyle bir incelemeyi sürdürürken şunu akıldan çıkar­ mamak gerek: Her yerde ve her zaman üretim, baştan çıkarma­ nın ktikllnü kazıyarak, güç ilişkileriyle kurulan biricik İktisadî alanda kük salmaya çalışır -cinsellik ve cinselliğin üretiimesi her yerde baştan çıkarmanın ktfküııü kazıyarak, arzu ilişkileriy­ le kurulan biricik iktisadi alanda kök salmaya çalışır.

Bu konuya ilişkin varsayımını kabul etmekle birlikte, Foucault'nun Cinselliğin T a rih i'n ic betimlediklerinin tümünü irdele­ mek lazım. Çünkü Foucaulı söylem olarak cinselliğin iVrı1/rain ­ den haşka bir şeyi gOnnüyor; söz alanının tersinmez biçimde ya­ yılması ve satır a Falannı tıka basa doldumıast onu cezbediyor; * CvkMvJvi Taohı, çav.: HOlya UJur Tamıöv«, Ayıifttı Y*y . 2003

M

oysa, bu süreçler belli bir iktidar alanının kurulmasına yol açı­ yor ve bu iktidar alanı da, kentlisini yansılan (ya da icai eden) bilgi alanındaki doruk noktasını oluşturuyor. Ancak iktidar, uyurge2eılere has bu işlevselliği, uzamı tıka hasa doldurmaya yönelik bu karşı konmaz eğilimi nereden alıyor? Toplumsallık ve cinsellik, yalnızca iktidar tarafından aydınlatılıp sahnelendi­ ği zaman var olabildiklerine göre, belki iktidarda, yalnızca bil­ gi (kuram) tarafındım aydınlatılıp sahnelendiği zaman varolabN liynrdur -bu durumda billünün siınülasyonunu yaratmak ve faz* laca mükemmel olan bu aynayı altüst etmek uygun olacaktır: bu aynanın yarattığı «hakikat etkilenendeki şifreleri tümüyle çöz­ mek mümkün Olabilse hile. Ve zater Ru iktidar ve bilgi denklemi; onların düzenekleri­ nin çakışması ve tümüyle hu denklemin ohadaıı kaldırdığı bir alanda bu çakışma tarafından yönetil ¡yormuşuz gibi bir izleni­ min onaya çıkması; Foucault'nun eksiksizmiş ve işlemselmiş gıhi sunduğu hu buluşma, belki de ölü iki yddıztn buluşmasın­ dan başka bir şey değildir. Gönlügumü2 pırıltılar da ışıma gücü­ nü yitiren bu ölgün yıldızların birbirlerine gönderdikleri son ışıklardır belki İktidar ve bilgi özgül ve ilksel evrelerinde, ba­ zen şiddete de başvurarak çatışırlar (nitekim cinsellik ve iktidar da çatışır). Bugün iç içe geçmeleri de kendi gerçeklik ilkeleri­ nin, ayın edici niteliklerinin, özgül enerjilerin giderek tükenme­ sinden kaynaklanmıyor mu? Aksi takdinle. iktidar ile bilginin buluşması, giderek aılan olumluluğun değil, karşılıklı olarak farklılaşmamanın habercisi olurdu; böyle bir buluşmanın sonun­ da da hayaletleri iç içe geçer ve düşüncelerimize musallat ol­ makla kalınlı. iktidarın ve bilginin, her alanda hissedilen vc her yerde ken­ dini gösteren trîylc bir s/az yaşamasının anlında, iktidann me­ ta siazlanndan. çılgına dönmüş dağınık bir yapının kanserli hüc­ relerle büyümesinden başka bir şey olmayabilir. Eğer iktidar ge­ nellemiyor ve anık bütün düzeylerde saptanabil i yorsa («moleFV)KV«f%n

*ı Ciinı

küllerdin iktidar): siyasetle birlikte gelen eski «kalıtsal ko
66

C'MM

Yüzeysel uçurumlar

Görünümlerin kutsal ufku

f-p y i {ta n çıka rm a , söylemin anlamını elinden alaıı ve onu ken' O d i lıakikalınden uzaklaştıran şeydir. Bu haliyle, psikanaliz­ deki açık söylem ve gizli söylem ayırımının lensidir. Çünkü giz­ li söylem. açık söylemi kendi hakikatinden değil, kendi hakika­ tine doğru saplım. Oııa, söylemek istemediği şeyleri söyletir; kendi lıakikati içiııdeonun belirlenimlerinin ve derin belirlenimsjzlikleriniıı belirginleşmesini sağlar. Derinlik, daima kesintinin anlında; anlam ise. daima engelin anlında sapmaya uğrar. Açık söylem işlenmiş görüntü konumundadır ve ortaya çıkan bir an­ lam ona nüfuz eder. Yorum ise, görüntüleri ve açık söylem oyu­ nunu kırıp gizli söylemi yeniden geçerli hale getirerek anlamı Özgülleştiren şeydir. 69

Tam tersine baştan çıkarma açık olandır; en «yüzeysel* olan­ daki söylemdir; derin bir düzenlemeye (bilinçli ya da bilinçsiz) yönelerek onu geçersizi eştirir ve onun yerine görünümlerin ca­ zibesini ve tuzağını koyar. Bu görünümler hiç de uçucu olma­ dıkları gibi, bir oyunun ve bir kozun, ayartmaya yönelik bir tut­ kunun gerçekleştiği ortamdır -işaretleri baştan çıkarmak, her­ hangi bir hakikatin belirmesinden çok daha önemlidir-; bu tut­ kunun yorumlanması, gizli bir anlam araştıntken hakikati ihmal eder ve ortadan kaldınr. Bu yüzden, baştan çıkarmaya ters dü­ şer; bu yüzden, yoruma dayanan her tür söylem, söylemlerin en az baştan çıkarıcı olanıdır. Yalnızca, görünümler dünyasına tah­ min edilemeyecek kadar büyük zararlar vermekle kalmaz, gizli anlam arayışına ginnek gibi ayncaltklı bir faaliyet içinde olmak­ la da biiyük bir yanılgıya düşer. Zira, belli bir söylemi saptıranın ne olduğunu, dışarıda; bir hintenvelr'de' ya da bir bilinçdıştnda aramak yanlıştır -belli bir söylemin yönünü gerçekten değişti­ ren, onu gerçek anlamda «baştan çı karan w ve onu baştan çıkancı kılan şey onun kendi görünümüdür; onun yUzeysel işaretleri­ nin rastlantısal ya da mannksız ya da ritüel ve özenli dolaşımı, yön değiştirmeleri, küçük farklan; bunların tümü anlamın kap­ samını siler ve baştan çıkancı olan budun oysa belli bir söyle­ min anlamı, bugüne dek hiç kimseyi baştan çıkarmamıştır. An­ lama dair büliin söylemler, görünümlere son ıtrn ıek isterler, on­ ların kurduğu en büyük (uzak ve İkiyüzlülükleri de buradadır. Sonuç alınamayacak başka bir girişim de şudur: Söylem, kendi görünümüne, yani baştan çıkarmanın kozlarına merhametsizce teslim edilir; yani, b ir söylem olarak kendi başarısızlığına terk edilir. Ancak belki de, bütUn söylemler kendilerini gizlice bu ba­ şarısızlığa bırakmışlardır kendi hedeflerindeki bu uçuculuğa; sojunıcu ve anlam yutucu bir ayna işlevi gören yüzey etkileri­ nin arasındaki hakikat etkilerinin uçuculuğuna kendilerini kap­ ınmış olabilirler. Belli bir söylem kendini başlan çıkardığında; ■:A/fl J Ariopar. (çn )

70

yani. Ötekileri daha iyi cezbctmek için kendini soğurup kapsa­ mındaki anlaını boşalttığında. Öncelikle dil ilkel bir biçimde baştan çıkar. Her söylem bu hayranlığın, bu baştan çıkancı sapmanın suç oıia|ıdır ve o söylem suç onakltğı yapmadığında bir başkası he­ men onun yerini alacakiır. Bütün gflrtjnüınler anlamı yenmek için elbirliği yaparlar. Bülün hedefleri, kasıtlı olan ya da olma­ yan anlamı kökünden sökerek onu oyuna; başka bir oyun kura­ lına. keyfi bir kurala: anlaşılmaz, anlamın ana çizgisinden daha maceralı ve daha baştan çıkarıcı başka bir tıtüele yüklemektir. Söylemin mücadele etmesi gereken şey nc tıelli bir bilinçdışının sim ne de kendi gtirünümünün yüzeysel uçurumudur ve eğer bir şeyleri yenmek gerekiyorsa, bu anlamın ve karşılan lamın ağır iantazmaları vc sannlan değil, tam tersine anlamsızlığın parlak yüzeyi ve onun olanaklı hale getirdiği bütün oyunlardır. Bu haş­ lan çıkarma kozunu; görünümlerin kulsal ufkunu uzam edinen kozu tasfiye etme başansı pek de kısa bir zaman Önce kazanıl­ madı; onun yerine «derinlemesine» bir koz; bilinçdışındaki koz: yonımun kozu konuldu. Ancak hiçbir şey bize, bu yerine koyuşun kırılgan ve geçici olmayacağını söylemiyor. Gizli söylem saplantısının psikanaliziyle açılan, bülüıı düzeylerde yorumun terörizmini ve şiddetini genel leşi irmekle eşdeğer olan ve onun aracılığıyla her lür başlan çıkarmanın tasfiye otlildigi ve tasfiye edilmeye çalışıldığı bu hükümranlık düzeneğinin, oklukça kırıl­ gan bir simtllosyon modeli olup olmadığını hiç kimse bilmiyor: bu model kendine, aşılamayacak bir yapı olduğu havasım verir* ken tek amacı bütün koşul etkileri; onu yıkıma uğratmaya baş­ layan baştan çıkarma etkilerini gizlemektir. Zira psikanaliz için en kötüsü baştan çıkarılmış bilinçdışultr. Bilinçdışı, lıayalleriyle başlan çıkarır, kavramıyla baştan çıkanr. «konuşmaya* başlar haşlamaz ve konuşmayı islediği an baştan çıkann her yerde çif­ te yapı hazır ve nazır olarak bekler. Bu, bilinçdışına ait işaretler arasındaki gizli anlaşmadan ve onların değiş tokuş edilmesinden 71

oluşan koşut bir yapıdır ve ötekini yutar: bilinçlisinin «çalış­ m acının kurduğu yapıyı aktanmın ve karçıt-aktanmın saf ve katı yapısın yutar. Görkemli psikanaliz yapısı ise. kendisini ve kendisiyle birlikte bütün diğer büyük yapıları baştan çıkanlıgı için ölür. Bir an için kendimizi psikanalizci ilan edelim ve bütün bunlann ilk basımının, boştan çıkarmanın basnnlmasmıu inti­ kamı olduğunu söyleyelim; o, psikanalizin bir «bilim» olarak su yüzüne çıkın tık için yaptığı ilk hamledir ve Fnsud'un tutumunda da kendini göslenniştir.

Frcud'uıı çalışmalan, ara yapıyı kökten tanışma konusu yapan iki uç arasında; baştan çıkarma ile ölüm itkisi urasında gelişir. Psikanalizden önceki aygıtın (topik, iktisadi) tersinmesi olarak tasarlanan Ölüm itkisinden, L Echange Symbolique et ia A/orı'da (Simgesel Değiş Tokuş ve ölüın)' söz etmiştik. Düğüm noktalannın ötesinde, gizli bir yakınlık kurarak dikerine ulaşan başlan çıkarmanuı ise. adeta psikanalizin yitik nesnesi olduğunu söyle­ mek gerekir. «Freud’un b.ı <1on çıkarım kuramını Itrk tiıresi (1897) kargısında takı­ nılın en klnıik tıılum, bunu psikanaliz kuramının dcgtr kazanmışına; bilinçdifi fatıozmı. lu h ııl gcıçcklik, kendi lifinden çocuk çiniciliği, vb. kavıamlann birinci plana çıkrnlnutına yontük kesin bir mbm olarik £ârmckti> »

0 «
Bir ilk biçim olarak başlan çıkanna, «ilksel fantar.ma» hali­ ne getirilerek dışan atılır ve anık kendisinin olmayan bir mantık uyarınca, gerek mantıkta gerekse ruhsal ve cinscl gerçekliğin büyük zafer kazanmış olan yapısında bir artık, bir kalıntı, bir oluşum/ckran muamelesi görür Baştan çıkarmanın bu biçimde gözden düşmesini büyümenin olağan bir evresi olarak görmek ‘ Svı\wYai Diÿ.f fokııf m* Oıuro. çav Oğuz Adan* Boğaziçi Onlv&Ke&j Ya^tnavi, 2002 ^2

yerine, bunun teme! derecede önemli ve vahim soouçtar yaratan bir olay olduğunu düşünmek gerekir Bilindiği gibi, baştan çı­ karma ya psikanalilik söylem yüzünden yok olacaktır ya da us­ tanın kumcu inkâr edimini mantıksal olarak sürdürmesiyle ye­ niden belirip kaçınılmaz olarak bastmlııcak ve unutulacaktır. Çocuk cinsel lig i, basınım. Oedipus, vb. çok daha temci öğeler karşısında ikincil bir öğe olarak kenara itilmekle kalmaz; tehli­ keli bir biçim olduğu gerekçesiyle reddedilir, çünkü onun aşikâr olması sonraki büyük yapının gelişimi ve tutarlılığı için öldürü­ cü olabilir. Freud'un içinde bulunduğu konjonktür neyse. Snussureünkı de oydu. Saussure dc işe, Anaçranımcs'ıia. bir ifade biçimini ya da ifadenin oıtadan kaldırılmasına dair bir biçimi; anlamın ve değerin yapısının bozumuna dair titiz ve rilüel bir biç imi betim­ lemekle başlamıştı Sonrada bütün bunlan yok sayarak dilbilim kurma işine girişti. Uunun nedeni. Saussurc'ün kanıtlama girişi­ minin belirgin bir biçimde başansızlığa uğramasının getirdiği bir değişim miydi, yoksa anagranuı dayanıp meydan okuma tu­ tumundan vazgeçerek, anlamın Ürelim biçiminin yapıcı . kalıcı ve bilimsel bir girişimine, onun olası yok edilişinin dışlanması­ na geçmek miydi? Ne önemi var ki! Sonuç olarak dilbilim, bu köklü dönüşümden doğdu ve Saussure’ün izinden gidenlerin tü­ mü içitı, dilbilim o dönüşümün betilini ve ana kuralını oluştur­ du. İnsan öldürdüğü şeyi yeniden ele alıp incelemez ve ilk cina­ yetin unutulması belli bir bilim dalının mantıksal ve muzaffer açılımının bir parçasıdır. Yasın ve ölmüş nesnenin bütün enerji­ si, yaşayanın yaptığı işlemlerin simülasyon yoluyla dirilmesine geçecektin Şunu da belirtmek gerekir ki, lıiç olmazsa Saussure bu dilbilim girişiminin başarısızlığa uğrayabileceğini sezerek belirsizlik rüzgfirlarının dolanmasına izin vermiş; değiştirimin bu güzelim mekaniğine ilişkin bazı zayıfiıklann ve tuzakların olabileceğini görmemizi sağlamıştır. Ne var ki Saussure'ün mi­ rasçı lan, Anagratnmes'ın şiddet kullanılarak ve zamanından tfn73

ce gömülmesini çağrıştıran fcöylesi kaygılara tümüyle yabancı kaldılar: onlar, bu bilim dalım çekip çevirmekle yetindiler, on* lar, dilin derinliklerine, dilin baştan çıkarmasının derinliklerine, anlamın üretilmesin* yönelik değil de, anlamın yutulmasına yö­ nelik tümüyle farklı hir işlem geliştirme düşüncesiyle lıiçbir za­ man ilgilenmediler Dilbilimin lahti sıkı sıkıya mühürlenmiş ve gösterenin kefeni de onun üstüne örtülmüştü.

Böylelikle psikanalizin kefeni, gizli anlamın ve anlamdaki gizli artışın kefeni baştan çıkarmanın Üstüne flnüldü: bu durumdan zarar gören de görünümlerin yüzeysel derinliğiydi, soğunna yü­ zeyiydi; baştan çıkannayla birlikle oluşan, işaretler arası dogiş tokuşun ve rekabetlerin anlık ve ürkütücü yüzeyiydi {baştan çı­ karmanın isterisi, «belini» niteliğinde bir tezahürden başka bir şey değildir ve belirtinin gizli yapısı buna çok Önceden bulaş­ mıştır. yaııi psikanaliz-flncesi niteliğindedir ve dolayısıyla değe­ ri azalmıştır: bu yüzden de, psikanalizin kendisi içiıı «ıKtnüşüm matrisi» olabilmiştir). Freud d:ı baştan çıkarmayı ortadan kaldı­ rarak onun yerine son derece işlemsel bir yorumlama mekaniği, cinselliği son derccc yüksek bir bastınm mekaniği koymuştur, bu mekanik ise. nesnelliğin ve tutarlılığın bütün ayın edici özel­ liklerini taşır (psikanalizin bütün iç çalkantılar soyutlandığında: bu çul kant ıl ar, ister kişisel ister kuramsal olsun, böylesi güzel bir tutarlılığın bozulmasına, söylemin ağırlığı altına gömülen büıün meydan okunıalann ve bütün baştan çıkarmaların yaşayan ölü­ ler gibi boy göstermesine zemin oluşturduklan iç in -o halde, di­ yecektir iyi nıhlu insanlar, psikanaliz halâ yaşıyor mu?) Hiç ol­ mazsa Freud başlan çıkarmadan vazgeçmiş ve yorumdan yana bir tutum takınmıştı (metapsikolojiye katlar, çünkü o, hiç kuşku­ suz, yorumdan çok uzaklı). Ne var ki, hayranlık uyandıran bu tu­ tumun bastırdığı her şey, psikanaliz tarihindeki çatışmalarda ve düğümlerde beliriverdi; bütün tedavi süreçlerinde yeniden lar74

nşına konusu oldu {bir türlü isteriden kurtulamadık1). Lacan ile birlikte baltan çıkarmanın, gösterenler oyunu olarak sannlı bir biçimde psikanalize akın etliğini gönnek de en küçük bir rahat­ lama duygusu vermedi; çüııkti böylesi bir psikanaliz, Freud’un uygun gördüğü bu biçim ve katı icaptan içinde can çekişmeye başladı. Hem de, kumımal bayağılaştırılma sürecindeki tan çe­ kişmeden daha kotkunç bir can çekişmedir bu. Elbette. Laean'cı baştan çıkarma sahtekârlıktan ibaretli; an­ cak kendince. Freud'a ait olan ilk sahtekârlığı düzeltti, onardı ve onun kefaretini ödedi; zira Freud. bilim bile olmayan bir bilim yararına biçimin/baştan çıkarmanın dosyasını rafa kaldırmıştı. Psikanalizin baştan çıkanct bir biçimini genelleştiren Lacan söylemi ise, rafa kaldırılmış olan baştan çıkarmanın Öclmü alı­ yordu: ancak, kullandığı yönteme psikanaliz bulaşmıştı, yanı bu yöntem daima Yasa’ nm (simgeselin) boy undu tuğunda işliyordu -sahte baştan çıkarma; her zamanki gibi yasanın ve hazza uygun olmayan isterik kitlelere Kelam ıracılığıyla hükmeden Efendi portresinin özellikleriyle işliyor. Yine de Lacan'da söz konusu olan şey psikanalizin ölümü­ dür; başlangıçta reddedilenin ölUmden sonra ama muzaffer diri­ lişinin daıbesiyle gelen ölüm. Kaderin tecellimi değil de ne? Psi­ kanaliz hiç olmazsa Büyük Bir İnkar ile başladıkıan sonra Bü­ yük Bir Sahtekâr ile son bulma şansına kavuşmuş olurdu. Bugüne dek kurulmuş en güzel anlam ve yorum yapısının, bu biçimde kendi işaretlerinin ağıılığı ve oyunu altında yıkılıp git­ mesinin: bu işaretlerinde anlam dolu öğelerken, yeniden dur du­ rak bilmeyen bir baştan çıkannanın hilelerine: işbirliği yapan ve anlam bakımından boş (tedavi de dahil olmak üzere) bir değiş tokuşun dur durak bilmeyen öğelerine dönüşmelerinin bizi he­ yecanlandı mı ası ve rahatlatması gerekirdi. Bu. hiç olmazsa bizleıe hakikatin bağışlanacağının bir işaretidir (işte bu yüzden yal­ nızca sahtekârlar hükmeder) Ve psikanalizin başansızlığı gibi görünebilecek olan şey, anlama dayalı bütün büyük sistemlerde 75

olduğu gibi, anlamı \iıim ıe pahasına kendi görünlüsüne kapıl­ manın kışkırtıcılığıdır, bu da, ilkel başlan çıkarmanın alevinin canlanmasından ve görünümlerin intikamından başka bir şey değildir. Peki, sahtekârlık bunun neresinde? Psikanaliz, daha başlangıçta baştan çıkarmanın biçimini reddetliği için. bcJkı de bir tuzaktan ibaretli, hakikatin tuzağıydı, yorumun (uzağıydı ve başlan çıkarmaya ilişkin Lacan’cı tuzak onu hem yalanladı hem de telafi etti. Böylelikle bir çevrim tamamlandı ve o çevrimin üstUnden. başka .sorular sorma ve baştan çıkaıma biçimlen doğ­ du

Tannmn ve Devnm in başına da aynı şey geldi, tkonakıncılann tuzağı da, Taıın hakikalinin ışıldaması için büıiln görünümleri tasfiye etmekti. Çünkü Timn hakikati diye bir şey yoktu ve bel­ ki de gizliden gizliye bunun Talkındaydılar; bu yüzden de nnlann başansızJığı imge hayranlarının sezgileriyle aynı kaynaklan besleniyordu: îm an, yalnızca safıte hakikat diLşünce\iylc yaşa­ yabilir. Yaşamım hakikatle sürdünneniıı tek yolu budur. Diğeri­ ne tahammül edilmesi mümkün değildir (çünkü, aslında hakikat yoktur), GönJnümleri (imgelerin baştan çıkancılığını) tasfiye et­ meyi islememek gerekir. Boylcsi bir girişim başansızlığa uğramalıdır ki, hakikatin yokluğu belli olmasın. Ya da Tanrının yok­ luğu. Ya da Dcvrim'in yokluğu. Devrim, yalnızca, lıer şeyin otu karşı olduğu düşüncesinde, özellikle de maymun gibi onu taklit eden kopyasında; Stalinizmde canlı haldedir. Stalinizm ölüm­ süzdür. çünkü Devrim’in. Devrim hakikatinin olmadığını gizle­ mek, yanı Devrim umutlunu canlandırmak üzere hep varolacak­ tır. «Halk, diyordu Ki varol. Devrim'i değil, Devrim gösterisini isliyordu* -çünkü. Devri in i, kendi hak i kaı inde yok etmek yeri­ ne. onun baştan çıkancılığmı muhafaza etmenin tek yolu budur. • Hakikatin örtüsü kaldırıldığında, onun hakikat olarak kala­ cağını sanmıyoruz» (N ¿eizse he). 16

Gözaldaıım ya da hüyUleyicı simülasyon

üyllsil bozulmuş simülasyon: Pomo -hakikiden daha hakiO k i olduğu için- simüiaknn doruk noktasıdır Büyülü simUlasyon: Gözaldatım -sahteden daha sahte oldu­ ğu içirt— görünümün simdir. Ne fabl var. ne an lalı, ne de kompozisyon. Ne sahne var, no liyaira, ne de eylem Gözaldatım hepsini unutuyor ve onlan sı­ radan nesnelerin önemsiz betimlemeleriyle çevreliyor Dönemin büyük kompozisyonlarında da bunlar yer alıyor ancak bu tür kompozisyonlarda tek başlanna yer alıyorlar ve f'siın söylemi­ ni dışarıda bırakmış gibiler -aniden «yer almaz» oluyorlar, nes­ ne olmaktan ve dolayısıyla sıradan olmaktan çıkıyorlar. Onlar anık birer beyaz işaret, birer boş işaret: onlar karşıl-görkem. TJ

toplumsal, dinsel ya da sanatsal bakımdan birer karşıt-gösterim. Toplumsa] hayatın atıklan olarak onun karcısında yer alıyor ve onun tiyatrosa Ilığının parodisini yapıyorlar Bu yüzden de hem dağınık haldeler hem de kendi varhklannın rastlantısal lığı saye­ sinde yan yana duıuyorlar. Bunun bile bir anlamı var: Bu nesne­ ler herhangi b ir ¡eye katılmıyor. Natürmort gibi bildik bir ger­ çekliği değil bir hoşluğu, bir yokluğu betimliyorlar tıpkı, siya­ sal düzlemde olduğu gibi bir lablodakı Öğeleri düzene koyan her (ür figüratif hiyerarşinin yokluğunu betimliyor onlar. Onlar, ana sahneden alınıp getirilmiş sıradan figüranlar da değiller: onlar, sahnedeki boklukta görünen hortlaklar. Onların baştan çıkarması, resmin ve benzerliğin estetik haşlan çıkarma­ sı değil: gerçeğin ortadan kaldmlmasının keskin ve metafizik başlan çıkarması. Hayalet nesneler, metafizik nesneler olarak gerçekdışı bir tersinmeyle Rönesans’ın bütün bir gösterim uza­ mına karşı çıkıyorlar. Onlann anlamsızlığı ila saldırgan bir tutum içinde. Yitirilmiş gerçekliğe dair bir saplantıyı. Öznenin ve unun bilinç kazanma­ sının önceki hayalına ilişkin bir şeyi yalnızca gönderimsiz. ken­ di dekoıianndan uzaklaşlınlmı ş nesneler -şu eski gazeteler, ki­ taplar, çiviler, şu eski tahta parçalan ve besin anıklan-, yalnız* ca her tür anlatının dışına kaydedilmişi i kleriylc tecrit edilmiş, düşkün, hayalcisi nesneler çizebilirdi «Gözaldatım. sanat meraklılannın beklediği saydam, anıştınnalı imgenin yerine belli hir Mevcudiyet'iıı inatçı saydamsızlığını koyma eğilimindedir* (Picrre Charpentrat). Gözaldalımda, perspeklifsiz simülakrlar olan figürler birdenbire belirirler yıldı zJ anla rastlanabilecek bir kesinlikle, anlamın aura’smdan yoksun halde ve bomboş bir esire bulanmış gibidirler. Katıksız görünümler olarak fazla ger­ çekliğin ironisi vardır onlânla.

?a

IHkaldatınıda ne doğa vardır, ne manzara, ne gûkytızü, ne kaçış çizgisi, ne de doğal ışık. Yüzde yoktur, psikoloji de. tanhscllik de. Burada her şey artefakl'tır; düşey zem i a gündeıgesel bağ­ lamlarından tecrit edilmiş nesnelerin katıksız ışaralerinden iba­ reli ir. Yarı saydamlık, kararsızlık, kırılganlık, geçersizlik -kağıdın, mekiubun (keıurlan liıne lime edilmiş mektup), aynanın, saatin inatçılığı bundan ileri gelin gündelik hayatta gözden kaçan bir tür aşkınlığın sisinmiş ve edimsellikten uzak işaretlerinin inatçı­ lığı-; yıpranmış döşemelerin aynası, gövdesindeki budaklar ve halkalar zamanı gösteriyor bize; tıpkı, kollan olmadığı lıalde sa­ atin kaç olduğunu tahmin etmemize fırsat veren bir saat gibi: Bütün bunlar, daha örne de sünnüş şeyler bu, daha öne« ger­ çekleşmiş bir zaman. Belirsin olan lek şey, zamanın ve uzamın kapanımlı bir figürü olarak anakroni. Burada ne meyveler var, ne eller ya da çiçekler, ne sepetler, ite buketler, kısacası <ölU) doğanın hayata kazandırdığı zevklere dair hiçbir şey yok burada, (ölü) doğa tenseldir ve yatay bir düz­ lem üzerinde, kih yerde kâh masada büllın tensel ligiyle sunar kendini -kimi kez dengesizlikle, nesnelerin lime lime olmuş ke­ narlarıyla ve kullanımındaki kırılganlıkla oynar; ancak, gerçek nesnelerin, yataylıklanyla vurguladı kİ an ağırlığını lıer zaman taşır oysa gözaldatım, düşey zemin tarafından vurgulanan ağırsızlıkta kendim gösterir. Orada her şey, nesneler ve zaman ve hatta ışık vo perspektif kararsızlık halindedir; zira, natürmort ha­ cimlerde ve klasik gölgelerde kendini gösterirken, gözaldatımdaki gölgeler gtrçek bir ışık kaynağından gelen derinliği taşı­ mazlar; Buradaki gölgeler, nesnelerin kullanımdan kalkınış ol­ duklarını hatırlatırlar önceki hayalın, gerçeklik öncesi görünü­ mün hafif baş ılöndürikülüğünün işaretini verirler. Belli bir kaynağı olmayan ve eğik yansıdığı için en küçük bir gerçeklik taşımayan bu esrarlı ışık, derinliği olmayan, durgun bir su. doğal Ötümün yumuşaklığı gibidir Gözaldatımdaki nes­ 79

neler uzun süre üne« gölgelerini (özlerim) yitirmişlerdir. Onlar aydınlatan güne? değildir ışığını daha iyi yayan ve atmosferi ol­ mayan hir gökcismi, kınlımı olmayan bir esir aydınlatır onları -onlara doğrudan ışık veren, Ölümün ta kendisi midir ve gölge­ lerinin lek anlamı da hu mudur? Bu gölge güneşle birlikte dön­ mez, geceyle birlikte büyümez, kımıldama/, kaskatı bir saçaktır. Ne aydınlık-karaıılık ikileminden doğar nc de, resmin hilâ ilgi­ lendiği gölge ile ışığın bilge diyalektiğinden -oysa resim, simsi­ yah bir güneşin altındaki nesnelerin saydamlığından başka bir şey değildir. İnsan bütün bu nesnelerin, hize gerçekliği, gerçek dünyayı, sıradan zamanı ulaştıran kara deliğe yaklaştığını hissediyor Op­ tik merkezin ileriye doğru kaymasına dayanan bu etki, nesneler­ den oluşan bir aynanın özneyle buluşmak üzere bu biçimde iler­ lemesi. nesnelenle kopyanın belirmesidir, göz&ldatımda baştan çıkarma, kavrama etkisini yaralan da hudur Dokunsa! bir baş dönmesi, öznenin kendi imgesini yok etme ve kendinden geçme arzusunu vurdular Eğer gerçeklik, kimliğimizi içine alıp yok edebiliyorsa ya ila kemli ölümümüzün bir sanrısı gibi yeniden ortaya çıkı veriyorsa kavrayıcıdır. 0 . nesneleri kavramaktaki fiziksel kararsızlıktır, ancak, bu kararsızlık da askıya alınmış durumda olduğu için metafiziktir -grtzaldatımdaki nesneler, çocuğun kendi imgesini keşfetmesin­ deki olağanüstü canlılığı; algıdan hemeıı önceki ani satırının bir benzerini bamıdırırlar O halde, gözaldatmun yarattığı mucize, hiçbir zaman gerçek­ çi icradan doğmaz -Zeuksis'in üzümleri o kadar hakikidir ki. kuşlaronlan gagalamaktan kendilerini alıkoyamazlar. Saçmalık. Hiçbir zaman mucizeler, gerçekliğin fazlalığında boy göster­ mez: tam tersine, gerçekliğin aniden yok olmasından ve böyle bir ortama kapılmanın sersemliğinden doğarlar. Nesnelerin ger­ çeküstü sıradanlığı gerçekliğin sahnesinin kaybedildiğini ifade eder Uzamın göz ve bakış lehine hiyerarşik düzenlenişi; bu M

perspektif simülasyonu -çünkü o. sımülakrılaıı başka bir şey de­ lild ir- bozulduğunda başka bir şey beliriverir daha iyi bir ifade bulamadığımızdan bunu da dokunma ya da nesne)erin dokunsa! aşırı-mevcudiyeti türleri arasın» alırız: «sanki onlan kavrayabi­ lecekmişiz gibi». Ne var ki, bu dokunsal fanisem arın, bizim do­ kunma duyumuzla hiçbir ilgisi yoktur O hem «kavrama»nın. hem de sahnenin ve gösterim uzamının yok edilmesinin eğreti leme-iidir Bu kavrayış derhal, «gerçek» olarak adlandırılan çev­ re dünyaya saçılır. Bu sırada da bize, «gerçekliğin», sahnelen­ miş ve derinlik kural lanııa uygun ol ırak dile getirilmiş bir dün­ yadan ibaret olmadığım gösterir: gerçekliğin bir ilke olduğunu vc zamanın resminin. Iteykelinin ve mimarisinin bu ilkeye g a ­ leriler saygıyla uyum içinde olduğunu ortaya koyar. Ama bir İl­ keden ibaretlin gözaldatımın deneysel aşınsimülasyonuyla son bulan bir simülakniır.

Gözaldatımda söz konusu olan şey. gerçekle iç içe geçmek de­ ğil. oyunun ve yapmacık! ıgııı lam olarak bilincine vannış bir simıil akr üretmek -bunu yaparken üçüncü boyutu taklit etmek, bu Üçüncü boyutun gerçekliği karşısında kuşku yaratmaktır-: bunu yaparken gerçek etkisini taklit etmek ve aşmak, gerçeklik ilkesi karşısında radikal bir kuşku yaratmaktır. Gerçeğin görünümler indeki fazlalıklar yüzünden yetkisi de elinden alınır. Burada nesneler gereğinden fazla kendilerine benzerler, bu benzerlik de ikincil bir hal gibidir bu alegorik benzeme, bu yan ışık sayesinde onlann hakiki belirginliği, fazla gerçekliğin yarattığı ironinin belirginliğidir Gözaklatımda derinlik tersine çevrilmiştir: Rönesans’ta uzam, derinlemesine bir kaçış çizgisine göre düzene sokulur; oysa gözaklatımda perspektif etkisi, bir bakıma ileriye yansıtıl­ mıştır. Göz nesneleri izlerken nesneler panorama halinde onun önünden (panoptik bir gözün ayncalığı) kaçmaz: nesneler, bir II

ıür ¿v kabartına sayesinde gözü «aldatırlar» -olmayan gerçek bir dünyaya inanmamızı sağladıkları için dejil. belli bir bakışın ay­ rıcalıklı konumunu bozdukları için. Göz. yayılmış bir uzamın yaratıcısı olmak yerine, nesnelerin yakınsamasının içindeki bir kaçış nokusındaıı ibaret kalır, ileriye doğra başka bir evrenin yer aldıjı bir boşluk açılır -ufuk da yokiur yataylık da, ¿¡üzün önüne saydamsız bir ayna konmuştur ve onun arkasında hiçbir şey yoktur. Burası, görünümlerin dünyasıdır -burada görccck bir şey yoktur, nesneler sizi gönlr; nesneler, başka yerden gelen bu ışık ve Üstlerinde taşıdıkları halde hiçbir zaman onlara haki­ ki üçüncü boyutu kazanıl ınnayacak olan gölge sayesinde Önü­ nüzden kaçmaz, sizin ününüze doğru yönelirler. Çünkü hu bo­ yut, yani perspektifin boyutu, her zaman ve aynı zamanda işare­ tin gerçeklik karşısındaki vicdani huzursuzluğunun getirdiği bir boyuttur ve böylesi bir huzunuzJuk yüzünden. Rönesans'tan bu yana resim sanatı giderek bozulmuştur. Gözaldatımın. u t etik lıazdan farklı olan huzursuz yabancılı­ ğı; muzaffer bir edayla Rönesans'tan yayılan bu yepyeni Batılı gerçeklik Üzerine ımuıı yansıttığı tuhaf ışığın kaygı veren yaban­ cılığı buradan doğar. Gözaldalım gerçekliğin im nik sim illakndır Yirmind yüzyılın başındaki işlevsele ilik devrimi sırasında gerçeküstücülüğün oynadığı rolü oynar -çünkü gerçeküstücülük de, işlevsellik ilkesinin imnik taşkınlığından başka bir şey değil­ dir. 0, tam olarak ne sanatın ne de sanat tarihinin bir parçası ola­ bilmiştir. tıpkı, gflzaldatım gibi: İler ikisinin de boyutu metafi­ ziktir. Onlar üslubun figürleriyle ilgilenmezler. Her ikisinin de içimize İşledikleri nokta, gerçeklik ya da işlevsellik etkisinin, yani aynı ramanda vicdani etkinin söz konusu olduğu noktadır. Onlar, arka yüzü ve devrik yüzü hedefler, dünyanın aşikarlığını bozarlar. Bu yüzden de. onların verdiği haz ve -ne denli küçük olursa olsun- onlarda bulunan baştan çıkarmanın etkisi radikal­ dir. çünkü böylesi bir baştan çıkarma, görünümlerin yarattığı ra­ dikal sürprizden, gerçek dünyanın üretilme biçiminden önceki bir hayattan kaynağını alır. 12

l *AtBLa.4 4 ii. C * m i* Cı

işle bu noktada gözaldatım, artık resim olmaktan çıkar. Tıp­ kı. çağdaşı olan yalım: ımetmcr gibi, her şeyi yapabilir, her şeyi taklit edebilir. Bundan böyle, görünümlerin uğursuz kullanımı­ nın prototipine dönüşmüştür anık. O. XV I. yüzyılda düşsel bo­ yutlar almış ve sonunda resim, heykelcilik ve mimarlık arasın­ daki sınırlan silmiş alan bir oyundur. Rönesıns ve barok dö­ nemlerindeki duvar ve tavan resimlerinde, resim ile heykel ara­ sındaki ayırımlar ortadan kalkmıştır. Los Angeles duvatlaıındaki ya da sokaklanndaki gözaldatım (alışmalarında mimari, tuza­ ğa dü^Urillüp bozulmuş ve bozguna uğratılmıştır. Uzam, uzamın işaretleri tarafından baştan çıkarılmıştır. Bugüne dek hep uza­ mın oluşturulmasından söz edildi; uzamın baştan çıkan İm asının zamnu gelmedi mi anık’?

Siyasal uzam için de aynı şey söz konusudur. Urhirto Dukası Federigo da Monteİdtre'nin. Urbino ve Gubbio dukalık sarayında­ ki studiolo’Ian gibi: Bu küçücük mekinlar, koskocaman sarayın lam oltasında gftzald atıcı sunaklar gibidir. Bu saray, bilimin mi­ mari perspektifte kazandığı zaferdir, kurallara uygun olarak gözler Önüne serilmiş bir mekândır. Studiolo ise ters mikmkozmostur: Yapının geri kalan bölümlennden tümüyle koparılmış­ tır gerçek anlamda pencereleri ve kendine ait bir uzamı bile yoktur -uıam , stmülasyon yoluyia gtrçeklejtirilm ifilr. Sarayın tamamı mimari eylemin, sanalın (ve iktidarın) belirgin söylemi­ ni en mükemmel biçimde yerine getiril: oysa bir hücreden daha büyük olmayan ve büyülü havasıyla başka bir kutsal mekâna, capella’ya yakın olan siudiolo’yu değerlendirmek zonJur. SI udi olo'lann mekânla, dolayısıyla sarayı ve cumhuriyeti yöneten bütün bir gösterim sistemiyle kurduğu ilişki pek belirgin değil­ dir. Privaırissime bir mekln olan studiolo Prens e aitti; tıpkı, ensestin ve kuraUann ihlal edilmesinin krallann tekelinde olması M

gibi. Nitekim, oyunun kuralları burada degişiverir. göz anlatımın yaradığı alegori irnnik bir üslupla 5u izlenimi yaratır: Dış ine kân. yani saray mekânı ve daha uzakta olan kent mekânı, iktidar mekânının bizzat kendisi, yani siyasal mekân belli b ir persptkıif etkisinden başka b ir {ey olmayabilir. Rumın kadar tehlikeli başka bir sır. bunun kadar radikal başka bir varsayım da Prens in bu mekânı tek başına, sırf kendisi için kullanmayı ve büyük bir sır olarak muhafaza etmeyi görev bilme siydi: Çünkü bu mtkAn onun kendi iktıdannın J i rrıydt. MachiaveJli'den bu yana gelmiş geçmiş Mittin siyaset adam­ ları belki de şunu hep biliyorlardı: İktidarın kaynağı simulasyona uğratılmış bir mekâna hükmetmedir siyaset gerçek bir işlev ya da gerdek bir mekân değil bir simUl&syon modelidir ve o mo­ delin en belirgin icraatı da gerçekleşmiş etkiden başka hir şey değildir. Sarayda bulurun bu kör nokta, mimariden ve kamusal hayattan koparılmış olan bu yer. tor bakıma bütünü çekip çevi­ rir. Doğrudan ifade edilmiş bir karar uyaıınca değil de bir tUr iç tersinmeyle: ilkel rimellerdeki gibi gizlice icra edilmiş kuralda bir tür devrim yaparak: gerçekliğin bünyesinde bir tür delik aça­ rak: bir tür ironik görüntü değişikliğiyle yönetir-o. gerçekliğin yüreğine gizlenmiş eksiksiz bir simülakrdır ve bütün işlemlerin­ de gerçeklik ora bağımlıdır: O. görünümün sırrından Ikijka bir Îey değildir. Gerek Papa, gerek Büyük Engizisyondu, gerek Cizvitler ge­ rekse ilahiyatçılar Tatınnın olmadığım biliyorlardı: -onların en büyük sim buydu ve güçlerini bu sırdan alıyorlardı. Montefeltre'mn, gözaldatımla bezenmiş studiolo’su da. gerçekliğin dibin­ de yer alan yok olmanın ters simdir: siyasal uzam da dahil ol­ mak Üzere «gerçek» uzamın her zaman olası derinlemesine ter­ sinirliğinin simdir -bu sır siyasete de egemen oldu ve ondan sonra, kitlelerdeki «gerçeklik» yanılsamasıyla birlikte yok olup gitti, 14

n i be your mirror

v^özaklatını, ayna ya da resim bizi büyüleyen bu ektik boyutun L j cazi besidir. Başlan çıkarmanın uzamını duyuran ve baş döndürücülügün kaynağı halini alan da işle bu eksik boyuttur. Çünkü, nasıl ki her şeyde belli bir anlam ve anlamım temellen­ direceği bir yapı bulmak gibi ilahi bir i Mid at varsa, aynı zaman­ da, biç kuşkusuz kendi görünümlerinde ve kendi imgelerinin başlan çıkarmasında kaybolmak gibi; yani, birbirinden ayrılma­ sı gereken ölüm ve baştan çıkarma etkilerini tek bir etki halinde bir araya getirmek gibi şeytani bir özlem de vardır Naıfcissos. Baştan çıkarma, gösterim ihtimali olmayan şeydir, çünkü gerçek ile onun kopyası arasındaki mesafe; Aynı ile Öteki ara­ sındaki distorsiyon baştan çıkarmada ortadan kaldınlmıştır. Nari)

kissos, susuzluğunu gidermek için pınara eğikli Onun imgesi artık «öteki» değildi; onu soğuran, baklan çıkaran kendi yüze­ yiydi: Öyle ki. ötesine geçmeden ona yaklaşamıyordu, çünkü ar­ tık ne ötesi vardı ne de onunla yüzey arasında bir yansıma me­ safesi. Sııyun aynası, yansılan bir yüzey değil soğuran bir yü­ zeydi Mitolojide ve sanatta başlan çıkarmaya dair bütün büyük fi­ gürler şarkıyla, yoklukla, bakışla ya da yapmacıklıkla, güzellik le ya da canavarlıkla, parıltıyla, aynı zamanda d ı başarısızlıkla ve ttlümle. maskeyle ya . fciı katlının ju y ı da bu oyunu dojil, o uyunun Ji:in t(in oynanmif olmiiidır. Bayan çıkarıcı ol sn p y hıktan çık ııı Imıkur. bu anlumda bıkarı çıkarıcı olan je ) de baflan ç ık irılm ıjv ıılıktır. Bajka bir deyi}’«, bajian çık a n a olan im in, bajinn çıkın lım ı vjliLifin kendini bıldufu imandır. Baltan çıkanlmi} iruan 6iekindo funlan bulur: Kendilini bağlan çıkaranı, kendi büyC.entni)Ui.ir:n biri­ cik nw n«ıni; yanı cazibe ve bajlaa çıkarmadan ıba/ei olan kendi var­ lığını. kendi j evi] meye d e jn imgesini..,»

Her zaman olduğu gibi burada da, kendini baştan çıkannaktan ve bunun yarattığı ruhsal düğümlerden bahsediliyor. Oysa, Narkıssos efsanesinde söz konusu olan, kendi ideal canlılığını görsün diye ona ayna verilmesi değildir; burada, söz konusu «6

ulan ayna, derinlik yokluğunu, yüzeysel uçurumu anlatır bu uçurumun ötekiler için baştan çıkancı ve baş döndürücü olması­ nın tek nedeni, her bireyin oraya düşen ilk iman olmasıdır Bu anlamda bütün baları çıkarmalar Narkissos'ıınki gibidir; baştan çıkarmanın sim da. bu soğurma sürecinin öldürticülüğUndedir. Kendi bedenlerini ve imgelerini saklamak için bu Öte­ ki gizli aynayı kullanan ve onun çok daha yakınında dunuı ka­ dınlar. baştan çıkarmanın etkilerine de daha yakın olabilirler. Oysa erkeklerin derinliği olsa da sırlan yoktur: Bu yüzden de. iktidar ve kırılganlık erkeklere özgü niteliklerdir. Ba>taıı çıkanna. öznenin ideal serabından kaynaklanmadığı gibi, Ölümün ideal serabından da kaynaklanmaz Pausanıa* ver­ siyonunda efsane şöyle anlatılır: «N^ıkLuot'uıı ikiz kız kudejı vjrdı ve onu lıpıtıp b«RZi)urdu İler ıld ^er.-ç J* çok itiiMUiJ«. Q«nf kız oldu. Onu çok «cvni N irk iııu ı, k u dejinm olCırûne çok (IzUklil ve bir elin kendi jjörünMjûtıO puimlu «
Bu versiyon do£mİ tusunda yorum yapan 11.-P. Jeudy. Narkts.sos'un ölmüş kız kardeşinin kaybettiği imgesini mjmelik ola­ rak benimsedikten ve onun yerine kendi yüzünü koyduktan son­ ra kendini başlan çıkarabildiğini, baştan çıkarma gücüne kavuş­ tuğunu savunur Kariissos tarzı kendinden geçişi keşfetmek için, ölmüş olan imgeyle mimdik bir ilişki kurmak gerekli midir0 Böylesi bir kendinden geçme lıalinin ikiz kırılmaya İhtiyacı olamaz -kendi kurduğu tuzak onun için yelerltdir ve hu tuzak, belki de kendi ölllmü için kurulmuş bir tuzaktır- ve Ölüm, belki de hep enseste yöneliktir -bu da, onun cazibesini artımı akı an başka bir sonuç yaratmaz. «Ruh-kız kardeş» onun tinselleştirilmiş versiyonudur, Bütün etkileyici baştan çıkarma Öyküleri, gerek Phaidra'mn ge­ ni

reksc İseut'uıı öyküsü ensesi öyküleridir ve hepsi de ölümle so­ nuçlanır Bililin bunlardan çıkarılabilecek tek bir sonuç olabilir: Ensestin ve çok eski zam anlardan beri denenen cnsest girişimi­ nin ardından bizi bekleyen lek şey Öltimdür, islerse bu, ktndi im­ gemizle kurduğumuz ensesi ili ¡kist olsun Ensesi bizi baştan çı­ karır. çünkü kendi varoluşumuzla işlediğimiz günahı hemen öl­ dürerek bizleri teselli eder. ölUme dek kemli imgemizin kaparımında var olmak, doğmuş olmanın ve kendimizi yeniden üret­ menin tersinirliği karcısında bizleri teselli eder. Bizlerde. şehvet ve ensest için yaptığımız bu gizli pazarlık sayesinde: bu pazar­ lıkla ve kendi kopyamızla, kendi Ölümümüzle baştan çıkanna gücünü kazanırız.

W II be yoıtr M irroı.» «Sizin aynanız olacağım »in anlamı, «Si­ zin yansımanız olacağım» değil «Sizin tuzağınız olacağım »dır. Baştan çıkarmak, b ir gerçeklik olarak ölmek ve b ir tuzak ala­ rak kendini üretmekJtr. İnsanın kendini, kurduğu kapana düşür­

mesi ve büyülü bir dünyada hareket etmesidir Baştan çıkaran kadının gücü de buradan gelir: o, kendi arzusuna yakalanmıştır ve bir tuzak olmakioıı keyif alır, ötekiler de. sıraları geldikçe bu tuzağa yakalanacaklardır. Narkissos da kendi tuzak-imgesinde kaybolup gider: Böylelikle, kendi hakikatinden vazgeçer ve oluşturduğu örnekle bir aşk modeli halini alarak Ötekileri de kendi hakikatlerinden vazgeçilir. Baştan çıkarmanın stratejisiyle tuzağın stratejisi birbirinin aynıdır, İkisi de, kendi gerçekliğiyle iç içe geçme eğilimi taşıynn şeyleri kollar. Burada, masalsı bir gücün kaynağı vardır. Nasıl ki üretimin tek becerisi nesneler ve gerçek işaretler üretmek ve bu sayede belli bir iktidar elde etmekse, baştan çıkarma da yalnız­ ca tuzaklar Üretir ve bu tuzaklar sayesinde bütün iktidarları ele geçirir; bu iktidarlardan biri de üretimi ve gerçekliği kendi tanel tuzağına havale etmeye dayanır. Si

Baştan çıkarına bilinçdışını ve arzuyu bile kullar ve onlan, bilinmişinin ve arzunun bir aynasına dflnüşiünlr. Çünkü bu ay­ nada yalnızca ilki ve haz vardır, büyülenme ise aynanın fl»e ya­ nında başlar-insanın kendini, kendi arzusuna kaptırmasıdır Tu­ zak da budur ve ite iyi ki bu (uzak bizleri ¿ruhsal gerçeklık*teiı kurtarır Psikanalizin içine düştüğü tuzak da buduı: kendini psl kanal iz yapma arzusuna kaptırır: Böylelikle baştan çıkarma sü­ recine, kendini başlan çıkarma sürecine girer ve onun gücünc kendi amaçlınna uygun yünler verir. Bütün bilim dallarının. bütün gerçekliklerin ve her tür üreti­ min tek yaptığı şey. baştan çıkarmanın vadesini geciktirmtkten ibareli ir; oysa baştan çıkarma, onların duyduğu arzunun utkun­ da bir anlamsızlık, anlamsızlığın şehvete ilişkin makul bir biçi­ mi olarak parıldar. • T u u jın varlık nedeni. Tıplo. ku; biçtim verilmjj kırmızı nv^m p*r(¡ıjır.ı dogm nçan d a ju ın ytm tıum n gibi; yakalayan n«ne\e mulL k gerçeklik kuz indir in lekrurJ» da avm yanıl ıınıa yok mu T İnançla nıı ve yanıLumıUnn tlıeıınde tııuk, bir bakımı, hayan (ikütmamn ionsuı tktiiLinrın tanınmaııdir. İkiz kız kudejiıu kaybeder. NııkL«anı, keodı yOzıınü (ekici bir luzaja dıinujllırerek onun yalını im w. R a ­ n d ı «ti* konu»\ı olan ne bilinçtir ne de bilınçdıfi; bûlün Uykilye ege men otan »Idaimat a kendire yelecek düzeydedir» (H -P. Jeudy.)

Gökyüzüne kumlan tuzak da eıı az bunun kadar uUçlUdür Burçlar Kuşagı’ndaki her bir burcun kendine özgü bir baştan çı­ karma biçimi vardır. Nitekim hepimiz, tuhaf bir kaderin sağla­ yacağı lillfun peşinden ko>arız hepimiz, lümüyle akıldışı olan bir konjonktürün getireceği cazibeden ve güçlen medet umanz -Burçlar ve yıldız falı gücünü bu umuttan alır Bunlara gülüp geçmek büyük bir yanılgı olacaktır, çünkü yıldızlan baştan çıkanııaktan vazgeçmiş olan bir insanın haJİ çok daha içler acısı­ dır. Pek çoklanmn mutsuzluğu, gökyüzünün altında olmamak­ tan. kendilerine uygun bunun alımda olmamaktan: yani kendi M

doğumları ve doğumlarını belirleyen burç İsrafındın baştan ç ı­ karılmamış olmalanndan kaynaklanmakladır. Onlar, bütün ha­ yatları boyunca bu kaderi taşıyacaklar, ölümleri de hiç bekleme­ dikleri bir ramanda gelecektir. İnsanın kendi burcu tarafından baştan çıkarılmamış olması, layık olduğu saygınlığa ulaşamamış olmasından ya da coşkularının karşılığım alamamış olmaktan çok daha vahimdir. Simgesel değerini yitirme, gerçek yoksun­ luktan ya da mutsuzluktun çok daha vahimdir Sırf bu yüzden, hayırsever bir yaklaşımla Burç Semiürji* Enstitüsü kurul ahi lir. tıpkı, estetik cerrahların insan bedenleri üstünde yaptıkları çalışma gibi, burada da Burçlar'dan ileri ge­ len adaletsizlikler giderilir ve yıldız falında yetim kalanlara ken­ di isledikleri Burç verilerek, onlann da kendileriyle banşmaları «.ağlanabilir Böylelikle beklenmedik başarılar kazanılabilir en azından, imanlara canlarının istediği şekilde ölme imkânı tanı­ yacak intihar-motellerin başansının bir benzeri elde edilebilir.

* S »T P»-, m 01* 10- Ylnarcada

trttterı )C]ı«ni| ct«

çantf- antantına gt'-tn s#»To
Oıf, --öfjfc Vunancada "fAptyocjm^ anlan ırg (¡eten « j o fc0İnts«rıd«r va -MM uruf< Artar«n« p«>*r o-gen ketrmkndan iCkanrç (ç n 1

M

Semerkand’da ölüm

v 5jıciın eksilti&i. anlamın tutulumu -tuzak. Tek bir işaretin bir 0 / anlık ölümcül dikkatsizliği. Pazardan dönerken Ölüm ile karşılaşan ve orun kendisini tehdit ettiğini sanan askerin öyküsünde olduğu gibi Asker, he­ men Kral'ın sarayına koşarak ondan en iyi atını kendisine ver­ mesini ister, bütün £ece boyunca at sürüp Ölüm'den kaçmak; uzaklara, çok uzaklan, la Semeıkand'a gitmek istemekledir. Bunun üzerine Kral, Ölüm’ü saraya çagınrve cr iyi kullanndan birini korkuttuğu için onu azarlar, ölüm, şaşkınlık içinde şu kar­ şılığı verir: «Niyetim onu korkutmak dejjildi. Askeri buralarda görmek beni şaşıntıgı için öyle yaptım: çünkü y&nndan sonra Semerkand’da bululmak üzere sözleşmiştik.» «ı

Hiç kuşkusuz: İnsan, kendi kaderinden kaçmaya ç itu larken ona en kı.sa yoldan ulaşır Hiç kuşkusuz: Herkes kendi Olümiinü arar ve en başansız eylemler en başanlı olanlardır. Hiç kuşku­ su/, işaretler bilinçdışı yollar izlerler. Hiç kuşkusuz bütün bunlir S emeri;and buluşmasındaki hakikatlerdir. ne var ki, bu haki­ katler, hakikate dair bir kıssa sayılamayacak olan anlatının b a y tan çıkanctltğtnı hesaba katmazlar. Şaşırtıcı olan, bu kaçınılmaz randevunun gerçekleşmeyebil«» cek olmasıdır, bu karşılaşma olmasaydı askerin yine de Semer» kand a gitmiş olabileceği düşüncelini uyandıran hiçbir dumm yoktur, bu karşılaşmaya. ölümün saflıkla yaptığı hareket ekle» n ir o da, isler isleme : baştan ç ık a n a otatı b ir hareket Aü/ı'ni alır. Hjer ölüm. askere uyanda bulunmuş olsaydı, öykünün hiç­ bir cazibe m kalmazdı; oysa bu anlatıda her fey islenmeden veri­ len bir işarete dayanmaktadır. Adeta, WUmUn belli bir stntejisi. bilinçdışı da olsa belli bir kurnazlığı bile yoktur. Bu özelliğiyle baştan çıkarmanın: yani yanı başımızdan geçiveren herhangi bir şeyin; taraflardan habersizce (yalnızca askerden değil, ölUmden bile habersizce) Ölümcül bir buyruk gibi yol alan bir işaretin: muhteşem ya da uğursuz başka bir buluşmaya yol açan rastlan­ tısal bir işaretin beklenmedik derinliğini kazanır. Böylesi bir bu­ luşma da, işaretin yörüngesine nüktenin bütün özelliklerini ka­ zandırır. Bu Öyküde yer alan kişilerden hiçbiri kendini suçlayamaz -ya da kendi atını ödünç veren Kral da diğerleri kadar suçludur. Hayır: Her ne kadar öyküdeki kişiler dzgünnüş gibi görünseler de (Ölüm, belli bir davranış göstermekte özgürdür asker ise kaç­ makta). her biri ne kendisinin ne de ötekinin tütebildiği bir ku­ ral uyarınca davranmışür. Bütün temel kurallar gibi bu oyunda da gizli kalması gençken bir kural vardır: Olum ilkel bir olay de­ ğildir ve gerçekleşmek için, baştan çıkarmanın bulunduğu nok­ tadan geçmek zorundadır: başka bir deyişle ölüm ani ve şifresi çözülemeyecek bir suç onaklığındaıı; şifresi çözülmemiş bir işa­ 93

retten, belki de tek bir ibaretten gevmek durumundadır. Ölüm, nesnel bir kader değil bir randevudur. Kemlisi bile bu randevuya pitmemezlik edemc7; çünkü o, bu randevunun ta ken­ tlisidir, yani oyunu kuran işaretler ile kuralların imalarla dolu buluşmasıdır Ölümün kendisi bile bu bulunmanın masum bir öğesidir ve anlatıyı, ahlikçı bir kıssadan ya da ölüm iticisini ko­ nu alan sıradan bir Öyküden ayıran gizli ironisini masumiyetten alır: masumiyet bizim zihnimizde, hazzın yarattığı yüce onamda bir nükteye döntljllr. Anlatının tinsel üslubu, Ölümün hareke­ lindeki nükteyle zenginleşir Ölümün baştan çıkancıhğıyla Öy­ künün baştan çtkancıhğı iç içe geçer. öyküde asıl hayranlık uyandıran ölümün duyduğu şaşkınlık tır, kurulmuş olan düzenin ciddiycllen bu denil uzak ve her şe­ yin rastlantılara bırakılmış olması karşısında hdyük bir şaşkınlık duyar: «Asker, yarın Setnerkand'da olması gerektiğini hatırla* malı ve oraya zamanında ulaşmak için çoktan yola çıkmış olma­ lıydı...» Sanki kendisinin ve askerin varlığı Semeriund'da bu­ luşma! arına bağlı değilmiş gibi, yine de basit bir şaşkınlık belir­ tisinden başka bir davranış göstermez. Olaylan kendi akışına bı­ rakır ve kendisine karşı takındığı bu serbestlik onu cazip kılar -asker de. işle bu yüzden onu bulmak için acele eder Bütün bunlarda ne bilinçdışı vardır, ne metafizik, ne de psi­ koloji. Hatta belli bir strateji bile yokıur. ölüm hiçbir plan yap­ mam ıştır. O. rastlantıyı bir davranışın rastlantısal lığıyla onarır onun çalışma iarzı böyle olmasına rağmen olması gerekenler olacakın Hiçbir olay gerçekleşmemezJik edemez: ancak yine de her şey rastlantının, kaçamak bir davranışın, kazai bir karşılaş manın, anlamı anlaşılamayan bir işaretin hafifliğini barındınr Böylelikle baştan çıkanııa devreye girer Zalen askerin Ölüme gitmesinin nedeni de. anlamı olmayan, anlamla ilgili olmayan bir davranışa anlam vermiş olmasıdır. O. kendisine yöneltilmemiş olan bir şeyi üstlenir: tıpkı, yanımızdan yavaşça geçen ve başka birine yönelen bir gülümsemenin bize ♦3

ait olduğunu .sanmamız gibi. Bu nokta. başlan çıkarmanın doru ğa ulaştığı durumdur Başlan çıkarmaya dair hiçbir şeye sahip olmadığımız durum. Baştan çıkmış erkek, isler istemez kendini, yolunu kaybetmiş olan işaretlerin kurduğu ağa kaplım Ve işaret yolundan saptırıldığı, «baştan çıkanldığı» içiıı. öy­ künün kendisi dc baştan çıkanadır. İşaretler başlan çıkarıldıklan zaman başlan çıkarıcı hale gelirler

Yalnızca boş. luhaf. saçma, eksiltili. göndenmsiz işaretler bizi içine alır. Küçük bir oğlan çocuğu periden, bütün isteklerim yerine ge­ rilmesini ister. Peri, tek bir koşulu yerine gel irmesi karşılığında bunu yapabileceğini söyler, çocuk, (ilkinin kuyruğundaki kızıl­ lığı asla aklına getirmeyecektir. «Bundan kolay ne var!» diye karşılık verir çocuk, büyük bir rahatlık içinde. Ve bütün hayalı­ nın mutlu geçeceği düşüncesiyle perinin yanından ayni ir. Peki ya sonra? Hemen aklından çıkarabileceğini sandığı görüntüden, tilkinin kızıl kuyruğundan bir türlü kurtulamaz. Her yerde bu kı­ zıl kuyruk karşısına d ikilir düşüncelerinde, düşlerinde. Ne ka­ dar gayret ederse etsin bir türlü ondan kurtulamaz. Bu saçma, anlamsız ve bir o kadarda inatçı görüntü olmadan lek bir an bi* le geçmez; kurtulmak için gayret gösterdikçe aklına takılıp kalır bu kuynık. Perinin vaatlennden mahrum kalması bir yana yaşa­ ma sevincini de yitirir. Belki, ölürken bile yakasını bu kızıl kuy­ ruktan kurtaramamışrir. Tuhaf bir öykü: bir o kadar da hakiki. Göslerensiı gösterenin gücünü, akla aykın olan göıterenin gücünü gözler önüne seri­ yor. Peri kötü niyetliydi (iyi bir peri değildi). Anlamın boş bırak­ tığı yerin zihni büyülediğini çok iyi biliyordu. Bu öyküde boşlu­ ğu yaratan şey, tilkinin kuyruğundaki kızıllığın anlamsızJığı gi­ bi gülünüyordu (bu yüzden de çocuk oldukça sakınımsız dav94

ranmışu). Başka durumlarda da kelimeler ve hareketle*, bilmek bilmeyen tekrarlar ve duraklarla anlamlarından boşaltılırlar: An­ lamı yonmak, anlamı kullanmak, içi boş gösterenin ve boş teri­ min katıksız baştan çıkarışım özgürleştirmek için anlamı bitkin dUşUtmck -rimel büyü ve büyülü sözler gücünü buradan alır Ancak bu, boşluğun doğrudan cazibesi de olabilir tıpkı, uçu­ rumun yarattığı fiziksel baş dtinmesi ya da boşluğa açılan bir ka­ pının eğretilemeye dayanan baş döndürtlcülüğü gibi. «Bu kapı boşluğa açılmaktadır.» Panoda bu cUmleyi okuduktan sonra ka­ pıyı açma isteğine karşı koymanız mümkün müdür? Ihçbir yere açılmayanı açmamanız 'Çin hiçbir neden ulamaz. Hiçbir anlamı olmayanı asla unutmamanız için hiçbir neden ola­ maz. Keyfi olan şey, aynı zamanda mutlak zorunlu olma Özelli­ ği (aşır. Boş işaretin kaderi, boşluğun devinimi, anlamdan yok­ sun kalan zorunluluğun baş dflodünlcülüğü, gerekliliğe duyulan tutku. Sihrin sim biraz da buradaydı (peri bir sihirbazdı). Bir keli­ menin erdemi, kelimenin «simgesel etki »si kelime boşluğa haykınldığında; kelime bağlamsız ve göndeıgesiz kaldığında; böy­ lelikle «If-fulfıllıng pruplıccy'den* (ya da self-defeating prupheey'den) kuvvet aldığında en yüksek düzeye ulaşır. Tilkinin kuyruğundaki kızıllık da bu niteliktedir. Hem gerçekdışıdır l»cm de dayanıksızdır. Bir hiç olduğu için kendini dayatır. Eğer peri, örcmli ya da unlamlt bir şeyi yasaklamaydı, çocuk kolayca işin içinden çıkabilir, istemediği halde baştan çıkmazdı -çünkü onu baltan çıkaran şey yasak değil, yasağın anlamsızlığıydı. Nite­ kim, inanılma.sı imkânsız olan kehanetlerde kendi kendilerine gerçekleşirler her tür mantığa aykındırlar ve anlamla ilişki kur­ mamaları yeterlidir Aksi takdııdc kehanet olmaktan çıkarlar. Si­ hirli sözlerin büyüsü, başuıı çıkarmanın cazibesi hep buradan gelir. İşte bu yüzden ne sihir ne de baylan çıkarma, inanma ya da Hor-dı k«n
95

inandırma niteliği taşır, her ikisi de inandıncılığı olmayan işa­ retler, göndermesi olmayan jestler kullanır ve bu işaretler ile jestlerin mantığı, a n a lık etmeye değil. her tur işaretin doğnı danlığına, olduğu gıbiliğine dayanır. Kanıta da gerek yoktur: Herkes cazibenin, işaretlerin bu doğ­ rudan yansımasında olduğunu bilir -aracı zaman, yani işıretın ve onun şifrelerinin çözülmesi için yasal zaman yoktur Ne inan­ mak vardır, ne yapmak, ne istemek, ne de bilmek: SOylctnin kip­ likleri kadar sözcenin ve sözcelemenin farklı mantığı da ona ya­ bancıdır Cazibe ise, her zaman duyuru ve kehanet niteliğinde­ d ir cazibe söylem niteliğindedir ve o söylemde simgesel etkiyi yaratan şey şifrelerinin çözülmesi ve inanç değildir.

Şarkının, sesin, kokunun dolaysız çekimi. Güzel bir koku salan panterin çekiciliği (i)(ritn n t: «Öldürülen Dıonyso»*) Artikçağda, güzel koku salan tek hayvanın panter olduğu sanılırdı. Panter, avını yakalamak için kullanır bu kokuyu. Tek yaptığı saklanmaktır (çünkü, gfiriiniüsü diğerhayvanlan Ürkütür) ve ko­ kusuyla onlan büyüler-havvanlar, tuzağı göremedikleri İçin ko­ layca yakalanırlar. Ne var ki. başlan çıkarmak için kullandığı bu gücü onun aleyhine çevirmek de mümkündür Panterler, güzel kokulardan ve ıtırlardan yaraıl anıl arak avlanır Panterin kendi kokusuyla baştan çıkarmasının anlamı nedir? Hu kokuda baştan çıkana olan nedir? (Hem aynca, bu efsane­ nin baştın çıkancı olması nedendir? Hfsanenin kokusu nasıl­ dır0) Tıpkı panterin kokusunda ya da boşluğa açılan kapıda ol­ duğu gibi Sirenlerin şarkısında, bir yüzün güzelliğinde, bir uçu­ rumun derinliğinde, pek yakında bir felaket olacağı düşüncesin­ de baştan çıkarıcı olan nedir'’ Gizli bir çekim alanının yarattığı kuvvet mi? Bir arzunun gücü mü? Hepsi de içi boş ifadeler. Ha­ yır. işaretlerin feshedilmesi, işaretlerin anlamının feshedilmesi, saf görünüm Baştan çıkaran gözlerin belli bir anlamı yoktur ve 96

mil ar bakışta tükenir. Makyaj yapılmış bir yüz kendi görünü ınünde, anlamsız bir gayretin biçimsel kesinliği içinde tükenir En önemini, en küçük b ir a n u belirtisi de yoktur; burada söz konusu olan b ir yapmacıklığin güzelliğidir.

Panterin kokusu da anlamsız bir mesajdır -ve onun ardında duran panteri gönnek mtlmküıı değildir tıpkı, makyajın ardın­ daki kadını gdmıenin imkansız olması gibi. Sirenler de görün­ müyorlardı. Büyü, gizli olanda bulur kendini.

Gözlerin boktan çıkanı; ılığı. En dolaysız ve en saf olanı. Kelime ler hiçe sayılır, ötekilerden ve onlann söylemlerinden habersiz­ ce ve bir tür ikillik, bir Itır dolaysız kucaklaşma ortamında ba­ kışlar iç içe geçer yalnızca: Hareketsiz ve sessiz bir boşalmanın gflrtlnmez cazibesi Bakışlatdaki enfes gerilim, kelimeler vc aş­ ka dair jestler halinde çözülünce yoğunluk da luzla azalır. Be­ denlerin (bedenlerdeki atzunun?) sanal tözü, nükteye benzeyen lek bir nazik anda bakışlardaki dokunsallıkta özetlenir -heın şehvetli ve tensel hem de tenin dışında bir ikillik- başlan çıkar­ mayla gelen baş dönmesinin mükemmel çizimi ve ardından ge­ len hiçbir tensel şehvet ona erişemez. Her ne kadaı bu gözler te­ sadüfi olsalar da öteden beri size takılıp kalmış gibidirler. An­ lamdan yoksun dan bu gözler arasında bakış alışverişi yoktur. Onlarda arzuya da rastlanmaz. Zira arzuda cazibe yoktur oysa gözler, tıpkı beklenmedik bir anda karşımıza çıkan görünümler gibi caziptir ve bu cazibe saf. zaman dışı, ikil ve derinliksiz işaretlenlen meydana gelir.

İşaretleri anlamsız bırakacak bir suç ortaklığına bütün varlığıy­ la kendini kaptıran sistemler, bu kadanyla bile cazibeye dayanan büyük bir ıküdar kurarlar. Sistemler içrek olma özellikleriyle cezbederler ve bu Özellikleri onları dış mantıklardan korur. Her PItfM Çtk—mı Cmnm

97

lür gerçeğin, kendine yeterli ola» ve kendi içimle kendini yok eden şey tarafından soğurulmağı cezbedicidir. Bu. ister bir dü­ şünce sistemi olsun isler otomatik bir mekanizma; isler bir ka­ dın olsun isterse mükemmel ve yararsız bir nesne: isler taşlarla örtülü bir çöl olsun isterse bir striptizci (kendi iklidanm uygula­ mak için; kendini okşamak ve mest etmek zorundadır) -ve el­ bette. isterse içrek mekanizmaların en güzeli olan Tanrı olsun. Makyajlı bir kadının kendinden yoksunluğu da olabilir; ken­ di bakışından, kendi yüzünden yoksunluğu da -buna kapılma­ mak ne mümkün? Güzellik, kendini kendinde yok edendir ve hu özelliğiyle bir meydan okumadır onu görebilmemizin tek yolu göz kamaştırıcı bir kayıptır neyin kaybı? Güzellik olmayan şe­ yin Yalnız ve yalnız kendine gösterdiği Özen tarafından emilen güzellik derhal bulaşıcı bir hal alır, çünkü, kendisinde yarattığı fazlalık yüzünden kendini kendi içinden çekip çıkanr kendisin­ den çıkarılan lıer şey sırlara gÖmUlür ve onu çevreleyenler tara­ fından soğurulur Boşluğun çekimi, özünde haşlan çıkarmanın çekimidir; aslı, işaretlerin birikmesi ya da arzunun gönderdiği mesajlar değil, işaretlerin emilmesindeki içrek suç ortaklığıdır bu. Başlan çıkar­ ma sır ortamında kurulur; işaretlerin kendi aralannda suç ortak­ lığı yapmalanm sağlayacak biçimde anlamın yavaşça ya da bir­ denbire tükendiği ortamda oluşur; fiziksel bir varlıktan ya da belli bir arzunun niteliğinden çok burada kendini ical eder. Bu. aynı zamanda oyunun kuralındaki büyüleyici etkiyi oluşturur

SIR V E M K YD A N O K U M A

Sır. Anlamı olmadığı için ifade edilemeyen, dolaşımda okluğu halde ifade edilmeyen şeyin baştan çıkancı. sırra vakıf edici ol­ ma niteliği. Yani ben. ötekinin sımnı biliyorum, fakpl bunu stiy9g

lruBKAtJ|inÇLMM IHartM

İçmiyorum: o da benim bildiğimi biliyor, fakat onaya çıkarmı­ yor: İkisi arasındaki yoğunluk, bir sımn sim olma durumundan başka bir şey değildir. Böylesi bir suç ortaklığının, gizlenen bir bilgiyle aJıkası yoktur Zaten taraflar da, açığa çıkaranı ayacak­ ları bir sim açığa çıkarmak istemezler, çünkü söylenecek hiçbir şey yoktur İfşa edilebilecek her ;ey sımn kıyısından geçer. Çünkü n gizli gösterilen değildir, herhangi hir şeyin anahtarı de­ lild ir ve söylenebilecek olan her şeyde dolaşır ve her şeyin için­ den geçer, tıpkı, sözün müstehcenliğinde at koşturan baştan ç ı­ karma gibi -iletişimin tersidir, ama yine de başkalarıyla paylaşı­ lır. İktidarını da, ifade edilmemiş olmaktan alır, tıpkı, gücünü asla söylenmemiş ve istenmemiş olmaktan alan başlan çıkarma gibi. Gizli olan ile bastırılmış olanda kendini gösterme «¿ilimi vanlır, oysa sır kendini göstermez. Dahil edici ve içpallamalı bir biçimdir İnsan oraya girer, ancak çıkmayı beceremez Sır, hiç­ bir zaman ifşa edilmez, ona dair bir iletişim kurulmaz: kula sır •sızdırıl «naz» (ZempJeny, Nouvelle Revue de Psychanalyse, no. 14 ): GUctlnü işte buradan; anıştırmaya ve ritüele dayanan değiş tokuştan alır. Baştan Çıkarıcının C iin lü fu nde baştan çıkarma, çözülmeyi bekleyen bir Nlmece gibidir -genç kız bir bilmecedir ve onu baştan çıkarmanın tek yolu, karşısına ba^ka bir bilmece olarak çıkmaktır: Bilmecelerden oluşan bu ikilde, başlan çıkarma bir çOzümdtlr, ancak strn ifşa etmez. Sır ortaya çıkarıIdığında. ifşa­ nın biçimi de cinsellik olacaktır. Bu öykünün son kelimesi, olsa nisa cinsellik olabilir -ancak öykünün son kelimesi yoktur. An­ lamın oluşacağı, cinselliğin ortaya çıkacağı. kelimelerin cinselligi işaret ettiği, ötekilerin cinselliği düşündüğü yerde hiçbir şey yoktur. Ve sırdaki bu hiçlik durumu, baştan çıkarmanın bu gös­ terilmeyeni dolaşıp durur, anlamın altında ve ondan çok daha hızlı dolaşır. Giderek silikleşip kaybolan cümleler daha ulaşma­ dan. ilk o dokunur size. Söylem altında, görünmeyen. işaretten 99

işarete koşan, gizlice dolaşıp duran başlan çıkanna. O. nılual bir ilişkinin tam karşıtıdır: Öteki nin sırrının içinde olmak onun fantaznıalarını ya da arzularını paylaşmak değildin söylenebilecek olanın söylenmemesini paylaşmak da değildir: «O» konuşunca baştan çıkarıcı olmaklan da çıkar. Anlatımcı enerji, bastırım, bilinçdışt. konulmak isteme niteliğinde olan şey ve beni ortaya çıkaracak olan ortam: bütün bunla t dtjrak id içlik­ tedir ve 5iı ile baştan çıkannanm içrrk biçimine ters düşer Bununla birlikte bilinçdışı. bilinçdışının *macera»sı, sim kalmayan bir toplumda yeniden sır üretmeye yönelik son kap­ samlı gınşim olarak görünebilir. itirafların ve saydamlığın ege­ men okluğu bir toplumda, bilinçdışının da bizim sımmız-, gizi­ miz olabileceği düşünülebilir pekilJ. Ne v ır ki o. hakiki bir sır olamaz; çünkü ruhsal olmaklan başka bir niteliği, kendine özgü bir varoluşu yoktur çünkü psikanalizle, yani sim ortadan kal­ dırma yöntemleriyle ve sımn derin biçimlerini inkir etme tek­ nik lenyle aynı zamanda doğmuştur. Ancak belki de bir şey, bütün yorumlanıl intikjmmı alıyor ve onlann seyrini büyük bir ustalıkla bozu yordur Kesinlikle ifade edilmeyi islemeyen bir şey; bir bilmece olarak kendi çözümünü yine bir bilmece edasıyla elinde lutan ve dolayısıyla, sır orta­ mında ve sır onanımın sevinci içinde kalmaktan tıaşka hiçbir di­ leği olmayan bir şey. Onu soymak, ona ihanet etmek, onu anlamlı hale getinııek için gösterilen her tür çabaya rağmen, dil kendi gizli başlan çı­ km alığın» kavuşur: biz de. her zaman olduğu gibi çözümsüz zevklerimize.

Haşlan çıkannanm zamanı ya da baştan çıkarmak için zaman di­ ye bir şey yoktur: onun kendine özgü bir ritmi vardır ve o ritim olmaksızın baştan çıkanııa gerçekleşmez. Ara evrelerden geçen ve araçlaıın kullanıldığı bir strateji gibi kendini bölümlere ayır­ 100

maz. Bir unda ve lek bir hareketle gerçekleşir ve hor zaman ken dişinin sonudur Baştan çıkarma çevriminde duraklamaya yer yoktur. Birini başlan çıkarmak için bir diğeri başlan çıkarılabilir. Dikerinden hoşlanmak da başlan çıkarma nedeni olabilir. Bilinden ötekine sürükleyen (uzak etkilidir. Asıl başlan çıkarıcı olan baklan çıkar­ mak mıdır, yoksa başlan çıkarılmak mı? Hiç kuşkusuz baylan ç ı­ karılmak. baştan çıkarmanın cn iyi yoludur Bitmek bilmeyen bir dünlük Baklan çıkarmada etken ile edilgen olmadığı gibi özne ve nesne, iç ve di; da yoktur: Baştan çıkarma her iki yanda etkilidir ve hiçbir sınır onları birbirinden ayıramaz. Başlan çıkarılmamış olan Ötekileri de başlan çıkaramaz. Başlan çıkarma, hiçbir zaman işaretlerin hakikatinde duraksa­ madığı ve yalnızca tuzakla ve sırda durduğu için, kendisi de giz­ li vc ntüel olan bir dolaşım kipi; yalnızca kendi oyununun kura­ lına uyan dolaysız bir tür kabul başlatır. Baştan çıkarılmak kendi hakikatinden saptırılmaktır. Baştan çıkarmak ise, Ötekini kendi hakikatinden saptırmaktır. Bu nokta­ dan sonra söz konusu hakikat, hakikatten uzaklaşan biı sırra dö­ nüşür (Vincent Descombes), Baştan çıkarma hemen tersinebilir ve onun tersinirliği, kapsa­ mındaki meydan okumadan ve kapıldığı sırdan oluşur. Çekimin ve dalgınlığın gücü. soğu ıııl manın ve cezbedilmcnin gücü. yalni2ca cinselliğin değil, bütünüyle gerçeğin yıkılmasının gücü. meydan okumanın gücü -hiçbir zaman cinsellikten ve söz­ den tasarruf edilmez, hep lütuf ve şiddel yarışı yapılır, cinselliğe yol açabilecek anlık bir tutku vaıdır, ancak bu tutku kendini tüke­ tebilir; bu meydan okuma ve ölüm sürecinde, kendini itkiden ayıldığı kökten tanımsızlıkta kendini tüketir: ilki kendi nesnesi karşısında tanımsızdır, ancak kuvvet ve köken olarak tanımlan­ mıştır: oysa başlan çıkarma tutkusunun ne özü vardır ne de köke­ ni: Onun yoğunluğunun kaynağı, libidoya yönelik herhangi bir yatırım, arzudan gelen herhangi bir enerji değil, oyunun katıksız biçimi ve tümüyle biçimsel olan bu yanşiır. 101

Meydan okuma da bflyledir. O da. bir anda tükenen vc yoğunlu­ ğunu bu dolaysız tersinmeden alan ikil bir biçim oluşturur. O da büyüleyicidir; upkı, anlamdan yoksun olan ve bu saçma neden yüzünden cevap vermezlik edemediğiniz bir söylem gibi. Ne­ den, meydan okumaya karşılık verilir? Aynı gizemi iaşıyan baş­ ka bir som: Başlan çıkarıcı olan nedir'? Meydan okumadan daha başlan çıkancı ne olabilir’,' Gerek meydan okuma gerekse başlan çıkarma, ötekini çıldırtmayı he­ defler, her iki taraf da karşılıklı bir sariıoşluk içindedir: iki larafı birleştiren baş döndürücü yokluk, karşılıklı olarak birbirini yok etme, taraftan çılgına çevirir. Bu yüzden meydan okuma ka­ çınılmazdır ve yine bu yüzden ona karşılık vermek zorunda ka­ lınır Meydan okunu, U r tür çılgın ilişkiyi başlatır ve bu ilişki iletişimde ve değiş tokuşta kurulan ilişkiden farklıdır: Mantık­ sız. ancak lemel bir kuralla ve kendi gizli itaatiyle birbirine bağ­ lı işaretlerden geçen ikil ilişkidir. Meydan okuma, her tür sözleş­ meye ve yasayla (doğa yasası ya da değer yasası) düzenlenmiş her tür değiş tokuşa son verir ve onun yerine koyduğu anıiajm a büyük dlçllde uzlaşmaya dayanır ve rilUelleştirilmişor: Sürekli olarak karşılık verme ve vaat yanşında bulunma zorunluluğu ge­ tirilmiştir: böylesi bir zorunluluk oyunun temel kuralıdır ve ken­ dine OzgU bir ritim uyarınca kesintilere uğrar. Kâğıtlara, yürek­ lere ya da gökyüzüne yazılmış olan yasanın tersine, bu temel ku­ ralın açıklanmasına hiç gerek yoktur; hatta, asla açıklanmama' iıdır. Bu kural dolaysızdır, içkindir, kaçınılmazdır (yasa ise aş­ kındır ve sarihtir). Ne baştan çıkannanın ne de meydan okumanın sözleşmesi olabilir. Meydan okumanın ve baştan çıkannanın var olması için, sözleşmeye dayanan her tür ilişkinin gizJi işaretlerden oluşan ikil ilişki karcısında kendini yok etmesi gerekir bu gizli işaretler de­ ğiş (okuştan çıkmışlardır ve yoğunluk!amun kaynağı biçimsel paylaşımları ve dolaysız yansımalarıdır. Baştan çıkarmanın bü­ yüsü dc buradadır baştan çıkaıma, arzunun herhangi bir tasarru­ 102

funa, her ıtlr cinsel ya da ruhsal sözleşmeye son verir ve onun ye­ rine cevabın baş döodürtlcüluğünü koyar -asla yatın mı değil: koz -asla közleşme değil: antlaşma -asla bireysel değil: ikil -as­ la nıhsal değil: ritüel -asla doğal değil yapay. Hiç kimsenin stra­ tejisi değil: kader.

Meydan okuma ve baltan çıkanna birbirine son denece yakındır. Bununla birlikte ikisinin arasında belli bir fark vardır; meydan okurna. ötekini sizin kuvvetli olduğunuz alana çekmeye dayanır, Ötekinin de kuvvetli olduğu bu alanda sınınız bir yanşa girilir. Buna karşılık baştan çıkarmanın stratejisi {?). ötekini s t? in zayıf olduğunuz alana çekmektir; öteki de bu alanda zayıf olacaktır Burada sttz konusu olan hem hesap!anmış hem de İtesaplanamayacak hir zayıflıktır: Yakalanması için Ötekine meydan okunur. Fay yada zayıflık: Panterin kokusu da hir fay, bir uçurum değil midir ve öteki hayvanlar başlan döndüğü için yaklaşmazlar mı ona? Efsanevi kokulu panter Ölümün merkezinden başka bir şey değildir ve baş döndürücü kokular işte bu faydan yayılır. Baştan çıkarmak kırılgan hale getirmektir Baştan çıkarmak zayıflatmaktır. Kınlganlığıinız sayesinde baştan çıkancı oluruz: elimizde tuttuğumuz güçler ya da kuvvetli işaretler sayesinde de­ ğil. Baştan çıkarmada işte bu kırılganlığı tehlikeye atarız ve onun gücünün kaynağı hu kınlg&nlıklır Ölümümüz, yaralanabilir olmamız, bizi hiç yalnız bırakma­ yan boşluk sayesinde baştan çıkanrız. Bakışın olmadığı, jestin olmadığı, bilginin olmadığı, anlamın olmadığı bu boşlukta aslolan ölümden yararlanmayı bilmektir. Psikanaliz, edilgenliği, onun kırılganlığını üstlenmek gerekti­ ğini söyler, ancak bunu, hemen hemen tümüyle dinsel bir ifade kullanarak bir tür tevekküle, hır tür kabule dönüştürür ve olduk­ ça ılımlı ruhsal bir denge kurdunnuya yönelir. Oysa baştan çıkar­ ma bu kırılganlıkla oynar ve oyundan kazançlı çıkar, onu. kendi koyduğu kurallara uygun bir oyuna dönüştürür. 103

Her şey baştan çıkarmadır, iter şoy baştan çıkarmadan ibaremr. Bizi eri, her •¡evin Üretimden ibaret olduğuna inandırmaya ça­ lıştılar. Dünyanın değişmesinin layimoiifi: Olayların akışını be­ lirleyen şey üretici güçlerin işleyişidir. Baştan çıkarma ise ah­ lâksız. havai, yüzeysel, lüzumsuz bir süreçten başka bir şey de­ ğildir; işaret ve gürünüm niteliğindedir zevklere ve lüzumsuz bedenlerden yararlanmaya adanmıştır. Peki ya her şey, görü­ nümlerde olanın aksine -aslında, görünümlerin gizli kuralına uygun olarak- baştan çıkarmaya yönelseydi'1 başlan çıkanna anı baştan çıkarmadaki suspens baştan çıkannadaki rastlantılar baştan çıkanna kazası baştan çıkaıar&k kendinden geçme baştan çıkarmanın dinginliği Üretimin tek yaptığı biriktirmektir ve kentli amacından asla uzaklaşmaz Bütün tuzakları odadan kaldırarak hepsinin yerine tek bir tuzak koyar Gerçekliğin temel ilkesi haline gelen kendi (uzağını Üretim, tıpkı devrim gibi gürünüm .salgınına sevi verit Ne var ki. başlan çıkanna kaçınılmazdır. Hiçbir canlı ondan ka­ çamaz -hatta, arkalannda bıraktıklan adlan ve anılarıyla öiüleı bile. Dünya, onları baştan çıkaracak yankılan göndermez oldu­ ğunda: hiçbir tören. onlann var olmasına meydan nfcuyamaz ol­ duğunda ölmüş sayılabilirler ancak Hiçbir üretimde bulunamayan insanı Ölmüş sayarız, Oysa yalnızca, başlan çıkarmak ve baştan çıkarılmak istemeyen insan Ölmüş olabilir Ne var ki. baştan çıkanna her şeye rağmen ölümü ele geçirir; tıpkı, her tür üretimi ele geçirdiği ve sonunda ortadan kaldırdığı gibi. Çünkü boşluk, yani herhangi bir işaretin alevinin caıılanmatoı

siy la lıerhangı bir noktaya kazınmış yokluk, baştan çıkarmanın birdenbire gelen cazibesini yaratan akla aykınlık da buıün bu gayretlerinin sonunda hayal kırıklığına uğramış olarak üretimi bekler. Serlerimiz ve jestlerimiz de dahil olmak tlzcrr her şey boşluğa geri döner bazdan yok olmadan önce, ötekiler hiçbir zaman göremeyecek nisalarda, sonun yaklaştığını sezerek baş­ tan çıkarmaya zaman bulabilmişlerdir. Başlan çıkarmanın sim ötekinin bu hiçimde jestlerle tekrar tekrar hatırlanmasında; bu jestlerdeki yavaşlık, kararsızlık şiirseldir upkı bir filmin, yavaş çekimle gösterilen düşme ya da patlama sahnesi gibi: çünkü bu­ rada o şey. tamamlanmadan hemen önce size kendini özletme zamanı bulur ve bu •arzu»nuıı mükemmelliğidir

n A Ş T A N O K A K A N KAD I NI N PORTRKSİ

Başlan çıkarmanın yarattığı prizma etkisi. Başka bir kınlma uzamı. Bu uzam ne yalın göriJnUme, ne de saf yokluğa dayanır; onun dayanağı belli bir varoluşun tutulumudur Tek bir stratejisi vardır' Orada olmakAırada olmamak ve böylelikle bir bakıma yanıp sönerek, hipnoz düzeneği kurarak dikkatleri her tllr duygu etkisinin dışında billurlaştırmaktır. Bunda, yokluk varlığı baş­ tan çıkan r. Baştan çıkaran kadının başına buyruk gücü: Canının istediği bağlamın, canının istediği iradenin «tul uhı m »una yol açar. Baş­ ka ilişkilerin kurulmasına fırsat vermez; en yakın, en şetkatli, aşk ilişkisini ve cinsel ilişkiyi -özellikle dc cinsel ilişki- kursa bile, bu ilişkileri kınnaksızın ya da yabancı bir cazibeye aktarmaksızıtı bunlum belli bir düzen tutturmasına izin veremez, Herhangi bir anda hakikate dair bir.sorunun gelip dayatacağı her tilr ilişkiden kendini sıyınr. Hiçbir çaba göstermeksizin onları bozguna ugralır. On lan ne inkar eder ne de ortadan kaldırır: Panldamalannı sağlar. BülUn sim dn buradadır: Belli birmevcudi105

yetin yanıp sönmesinde Bulunacağının sanıldığı yerde bulun­ mamak, arzu edildiği yerde olmamak V irilio’nun da belirtildi gibi o. gerçekten de «ortadan kaybolmanın estetiği »di r. Arzunun da bir tuzak işlevi görmesini sağlar, Onun içtn rw arzuya nc bedene ne de başka herhangi bir $*ye dair bir hakikat olabilir. Aşkın kendisi ve cinsel eylem de. yeniden baştan çıkar­ manın birer ifadesi haline gelebilin yeter ki. belirme^yok olma sürecinin tutuluma uğramış biçiminde yeniden d e allasınlar. Başka bir deyişle, her (Ur affekt’i, her tür zevki, lıer tUr ilişkiyi fazla uzatmayan kesintili bir çizgiye yerleşıirmiş olmaları gere­ k ir büıün bunların amacı, zevkin ve arzunun içkin etiği karşı­ sında baştan çıkarmanın u.stün icapları ve aşkın belli bir estetiği olduğunu tekrar tekrar vurgulamaktır Aşkın kendisi ve her ttir tensel eylem baştan çıkarmaya yönelik süslerdin kadının erke­ ği baştan çıkarmak için icat etliği süslerin en arı. en etkili olan1andır Yanı sıra, edep ve reddetme de aynı rolü oynayabilir. Bu anlamda her şey süsten, yani görünümlerin dehasından ibaret­ tir. «Benim asıl istediğim seni sevmek, sana bağlı olmak, hatta senin hoşuna gitmek değil: Benim büttin istediğim seni haşlan çıkarmak -senin de beni sevmeni ya da benim senden hoşlanma­ mı sağlamanı istemiyorum: İstediğim, baştan çıbnan.» Baştan çıkaran kadının oynadığı oyunda bir tür zihinsel acımastzJık var­ dır. o. kendine karşı da acımasızdır. Şefkale dayanan her ruhsal durum, ritüele dayanan bu gereklilik karşısında zayıflık olarak gfirUnür, Arzunun ve aşkın buharlaştığı btiylesi bir meydan oku­ mada merhamete yer yoktur. Soluklanma zamanı da olamaz: Cazibeyi durduracak tek güç. bir hiç olmayı göze almaktır. Ha­ kiki baştan çıkancı. tek bir hılde. baştan çıkarma halinde var olabilir: Bunun dışında ne kadın olarak görülebilir, ne arzunun nesnesi ne de öznesi: sureti de olamaz, çekiciliği de -o halde, var olan tek şey onun (utkusudur. Baştan çıkanna bütün hüküm­ ranlık haklanın tek başına kullanır ve bütün diğer ritücllcrin 106

önüne geçer, ne var ki, bu hükümranlık merhameti izdir ve mer­ hametsizce bedel Ödetir. Bu yüzden, baştan çıkarmada kadının kendine özgü bir bede­ ni ve kendine özgü bir arzusu yoktur, Peki, o halde, beden neyin nesidir'/ Ya arzu? Kadın onlara inanmaz iakal otüarb oynar. Kendine özgü bir bedeni olmadığı için bedenin yerini tulın saf bir görünüm yaratır ötekinin Arzusu kadının oluşturduğu bu ya­ pay görünüme yakalanır. Bs^iıuı çıkarma, ötekinin, arzunun nes­ nesi okluğuna ve öyle kalacağına inanması için fırsat yaratmaya dayanın ancak kendisi bu tuzağa yakalanmaınaya çalışır. Bğer erkeğin fin u » su bu doğnıltudaysa baştan çıkaırııa. kadının ken­ disini «başlan çıkancı» cinsel nesneye dönüştünnesini de kapsa­ yabilir: Baştan çıkarmanın yolu, aynı zamanda «baştan çıkancılık»(an da geçer -baştan çıkannanın cazibesi cinselliğin çekici­ liğinden geçer, Ancak, yalnızca geçmekle kalır ve onu aşar. «Ben yalnızca çekiciyim, oysa siz cazibelisiniz» -«Hayatın çe­ kici yanlan var, oysa Ölüm cazibeli*. Baştan çıkarma için arzu bir hedef değil, varsayıma dayanan bir kozdur. Daha açık bir deyişle koz, arzunun kışkınması ve ha­ yal kırklığına u ğram asıdır ve onun, yanıp sönmekten ve hayal kırklığına uğramaktan başka bir hakikati yoktur -arzu da kendi gücüyle kendini yanıltır bu güç geri alınmak üzere ona veril­ miştir. Arzu, başına ne geldiğini bile anlayamaz. Çünkü baştan çıkaran kadın ya da erkek gerçek anlamda sevebilir ya dA arzu duyabilir ne var ki. daha derinlerde (ya da. istenirse yüzeyde; görünümlerin oluşturduğu uçununun yüzeyinde) her ikisinin de bilmediği ve arzuya Öncülük edenlerin de figüran olmaktan öte­ ye gidemedikleri başka bir oyun oynanır. Başlan çıkarma arzuyu bir efsane olarak görür. Arzuyu, güce ve sahiplenmeye yönelik bir irade olarak gören başlan çıkarma, onun önüne, simülakrdan yararlanarak güce dair eşil bir irade ç ı­ kan r; görünümlerden kumlu bir ağla arzuya dair bu varsayımsal gücü yaratır ve onu defeder. Kierkegaard’da, genç kızın nahif 107

zarafeti ve doğal erotik gücti başlan çıkaran erkeğe gttrc bir ef­ sane olmaktan ibarettir ve bunların yok edilmek (l/ere yaratıl­ maktan başka gerçekliği yoktur (belki de adanı (mu sevmekte ve istemektedir, ancak öte yandan baştan çıkarmanın şehvet-üstü uzamımla genç kız fedakarlığın efsanevi bir figUrtl olmaktan İVeye geçemez): böylelikle, erkeğin arzusundaki güç de bir efsa­ ne halini alır ve baştan çıkaran kadın bu efsaneyi hatırlatmak ve yok etmek için çaba gösterir. Baştan çıkaran erkekte bulunan ve genç kızın efsanevi zaıafelini hedefleyen yapaylık, erkeğin be­ deninin başlan çıkaran kadın tarafından yapay olarak oluşturul­ masıyla tıpatıp aynıdır başlan çıkaran kadın da, erkeğin efsane­ vi amısunu hedefler -her iki durumda da söz konusu olan şey, ister zarafete ait olsun, ister arzuya, bu efsanevi gücü bir hiçe dönüşıürmekıir Baştan çıka ona, daima belli bir gücün tersinir hale gelmesini ve defedilmesini he
anlaşılmaz varlığıyla orada olmaktan alır; ker;li varlığı karşısın' da kördür, ancak aklın ve hakikatin bütün düzenekleri hakkında tanı bilgiye sahiptin oysa ötekiler sırf baltan çıkarma isteğinden kendilerini korumak için okla ve hakikate ihtiyaç duyarlar bun­ lara sığınmaları sağlandığında da. başlan çıkarılmak için dur­ maksızın ortam yaratırlar. «Ben ölümsüzüm», yani ben ara venneyeceğim. Başka bir deyişle, bu oyun asla durmamalı; hatta cn temel kuraJ budur. Na­ sıl k i, hiçbir oyuncu oyunun k e n d i s i n d e n üstün olamazsa, baltan çıkaran hiçbir kadın da baştan çıkarmanın kendisinden üstün olamaz. Aşkta ya da ar/uda meydana gelebilecek hiçbir düğüm­ lenme bu kuralı ihlal etmemelidir. D aştan çıkarmak için sevmek gerekir, teni söz konusu olmamalıdır. Baştan çıkarma bir süstür, görünümleri oluşturur vc bozar tıpkı, Penelope'nin kumaşı do­ kuyup sökerken kendi elleriyle arzuyu yaratıp yok etmesi gibi. Çünkü emredici güç. görünüm ve görünümlerin egemenliğidir. Hiç kimse bu lemel biçimden; baştan çıkarmaya ve onun ku­ rallarına dayanan güçten yoksun bırakılamaz. Kadınların beden­ lerinden, kendilerine özgü zevklerden, arzu! anlan ve haklardan yoksun bırakıldıktan doğrudur. Ancak daima tutuluma yol aç­ maktan. yok olmaktan vc baltan çıkarmanın etkisiyle belli belir­ siz görünmekten gelen bir gücün: bütün bu imkânlardan yarar­ lanarak kendi «efendilerinin iktidanna gölge düşürme gücünün tek efendisi olmuşlardır.

Ne var ki. baştan çıkarmaya dair dişil bir figür ile eril bir figür olabilir mi? Şu ya da bu değişkesi şu ya da bu cinsiyetle billur­ laşmış tek ve aynı biçim söz konusu olabilir mi? Baştan çıkarma iki kutup arasında gidip gelir: Stratejinin oluşturduğu kutup ile hayvansılığın oluşturduğu kutup -en ince­ likli hesaplama ile en kaba fiziksel öneri- arasında gidip gelir buralara ilişkin figürler de. bizim için baştan çıkaran erkek ile 10 9

haftan çıkaran kadın figürleri olabilir. Ne var ki bu dağılım eş­ siz bir yapılanımı; bölünmeyen bir baştan çıkarmanın yapılanırı­ nı da kapsamıyor mu?

Hayvan tününün baştan çıkarma Özelliği. Baştan çıkarma en .saf biçimini hayvanlarda alır, çünkü baş­ tan çıkarma gösterisi, hayvanların içgüdülerine kazınmış, ref­ leks niteliğindeki davranışlınna ve doğal süslerine sinmiş gibi­ dir. Yine de. tümüyle bir ritüel olmaktan çıkmaz. Hayvanlan, doğal olma özelliğini er az gösteren canlılar haline getiren özel­ lik yapaylığın, gülünçlüğün ve süslenmenin en nahif ifadesini dile getiriyor olmalarıdır İşte bu uzlaşmaz çelişkinin bağrında, siisltnme kavramındaki doğallık ve kültür arasındaki faikın yok olduğu noktada dişilik ile hayvanilik arasında Ömeksemeye da­ yanan bir ilişki kunılur. Hayvan türünün baştan çıkançı olmasının nedeni, her birinin canlı bir hile olması; her birinin, insan olma iddiamızla alay et­ meye yönelik canlı bir strateji olması değlt midir? Dişilin baştan çıkancı olmasının nedeni de, her tür iddiayı kökünden sarsması değil midir? Uçan olanın baştan çıkarma gücü ile hayvanın baş­ tan çıkarma gücü birbirleriyle buluşurlar. Hayvan «ürünün bizi baştan çıkarmasının nedeni «doğal» ya­ baniliği değildir. Zaten, hayvan olmayı belirleyen en önemli özellik, gerçekten de yabanilik, en üst düzeyde olağanlık, kestirilmezlik vc düşünülmemiş itkilere dayanıyor olmak mıdır, yok­ sa tam tersine, davranışlann en Ust düzeyde ritUelleştirilmiş ol­ ması mı? Aynı soru, hayvanlar Jlemine yakın olduğu düşünülen ve bu anlamda gerçekten de o dünyaya yakın olan ilkel toplum­ lar için de sorulmuştur: Her ikisi de, düzenlenmiş biçimlerin Ust düzeyde gözlemlenmesine dayanan yasayı bilmez: bu düzenle­ me ister diğer hayvanlarla islerse insanlar ve onlann kendi yaşa­ dıktan toprakla ilişkilerine yönelik olsun

no

Bedenlerindeki ve danslanndaki süslemelere vanneaya dek, hayvanlardaki zarafet bir dizi gözlemin, kuralın ve örnekleme­ nin ürünüdür ve bütün bunlar doğal bir rastlantı olmaklan çok daha fazlasına işaret ederler. Bizlerin gözünde hayvanlara büyü­ leyicilik kazandıran bütün özellikler ritüel niteliğindedir. «Do­ ğal» süsleri, insanlardaki yapay süslerle örtUşür: nitekim insan­ lar da fitlerinde, bu süsleri kendilerine mal elmeye çalışmışlar­ dır Maskelerin, öncelikle ve lercilten hayvanlara özgü olması­ nın nedeni, hayvanın İter şeyden önce ritüel bir maske, her şey­ den önce bir işaretler oyunu ve slise yönelik bir si rat ej i olmasın­ dan kaynaklanmaktadır, tıpkı, insanlara Özgü ritüellerds olduğu gibi. Hayvanların morfolojisi, kürkleri ve lUyleri bile, lıpkı jest­ leri vc danstan gibi ritüel etkinin protoiipidir. yani, hiçbir zaman işlevsel olmayan bir sistem (üreme, cinsellik, ekoloji, mimetizm: Işlevselcilık tarafından gözden geçirilen ve düzeltilen eko­ loji, inanılmaz düzeyde yoksullaştırıl mıştır), büyülemeye ve işa­ retlere hükmetmeye yönelik bir tören, bir baştan çıkarma çevri­ midir; çünkü işaretlerin birbirlerinin çevresinde dönüp durmala­ rı. sanki manyeiik geridönüşün etkisindeymiş gibi üremeleri an­ lamın yok olmasını ve baş dönmesini peşlerinde sürüklemeleri ve katılımcılann asla bozulamayacak bir anılaşmayı kabullen­ melerini sağlamaları engellenemez. Genellikle ritüeltik. toplumsallıktan çok daha üstün bir bi­ çimdir. Toplumsallık, insanların kendi aralarındaki düzen ve de­ ğiş tokuş ilişkileri için icat ettikleri çok daha yeni ve baştan çı­ kana lığı zayıf bir biçimdir. Ritüellik ise, çok daha geniş bir sis­ temdin canlıların ve ölülerin yanı sıra hayvanlan da içine alır; hatta «doğa»yı bile dışlamaz, çünkü onun dönemsel süreçleri, geridönüşleri ve uğradığı felaketler, kendiliğinden, ritüel işaret­ lerin yerini tutar. Buna karşılık toplumsallığın görünümü çok daha zayıftır. Yasa’mn oluşturduğu işaret altında yalnızca tek bir tilıün (hälft da öyledir) dayanışmasını sağlamakla yetinir. Ritüel­ lik ise, yasa değil kural ve sonsuz sayıdaki ömekseme oyunu M!

uyarınca, çevrimse) bir düzenleme ve evrensel bir değiş tokuş biçimini devam ettirmeyi başanr oysa Yasa ve toplumsal, bütün bunlan yapabilecek güçte değildir. Hayvanlar lıoşumuza gider ve bizi baştan çıkanıiar, çünkü bizJeı için bu ritüel düzenlemenin yansı ¡nastdtriar, Btzlerde çağ* nştırdıkîan şey. yabanilik Özlemi değil, ketlice ve tiyatroyu ha­ tırlatan süslenmeye yönelik bir özlem, her tür toplumsallığı aşan vc hâli bizJeri mest eden rilüd biçimlere yönelik bir strateji ve baştan çık amaya duyulan Özlemdir işte im anlamda, baştan çıka imanın «hayvansı oluşu­ mumdan söz edilebilir ve dişil baştan çıkarmanın hayvansı Özellik gösterdiği söylenerek bir tür içgüdü niteliğinde görül­ mekten çıkarılabilir. Bu yaklaşım, dişil baştan çıkarmanın bede­ ne özgü bir rilücle derin bir gönderme yaptığını kabul etmekte­ dir. böyle bir ritüelin gereği, bütün ritüellerde olduğu gibi, ona Özgü bir nitelik yaratmak ve onda geçerli olacak bir yasa bulmak değil, görünümleri belirlemek ve onların çevrimini düzene koy­ maktır. Dolayısıyla büylesi bir kabul, dişil başlan çıkarmanın etik bakımdan onun daha altında olduğunu değil, estetik bakım­ dan ondan daha üstün olduğunu ortaya koyar. Dişil başlan çıkar­ ma bir süslenme stratejisidir Erkeği baştan çıkaran da doğal güzellik değil ritüel güzellik­ tir Çünkü ritüel güzellik içrektir vc dahil edicidir, oysa diğeri anlatımcı olmaktan Öteye gidemez. Çünkü baştan çıkarına, ya­ paylığın hafifletilmiş işaretleriyle geçerli hale gelen sırdadır, as­ la anlamın, güzelliğin ya da arzunun doğal olarak tasarruf edil­ mesinde değil Analominin ve bedenin bir kader olarak inkân dünkü olay değildir. Bizim toplumumuzdan önceki bütün tupluml artla, üste­ lik çok daha sert bir biçimde inkâr edilmişlerdir. Ritüdleştir­ mek, törenleştinnek, gülünçleştirmek, maskelemek, sakatlamak« resmini çizmek, işkence eırr.ek -baştan çıkannak için: Tannlan baştan çıkarmak, zihinleri baştan çıkannak, ölüleri baştan çıkar­ 112

mak. Bu devasa baştan çıkarına girişiminin en büyük ve ilk da­ yanalı bedendir. Ve yalnızca bizler için estetiğe ve bezemeye yönelik bir tutum takınır (ve derhal kökten inkâr edilir: Bedenin çeşitli büyüleyici özellikler taşımasının ahlâki gerekçelerle in­ kâr edilmesi, teıeme düşüncesiyle birlikte yürürlüğe girer. T ıp ­ kı hayvanlarda olduğu gibi yabani insanlar içiıı de, bu bir beze­ me değil, bir süslemedir. Ve evrensel bir kuraldır. Kaduvcolar,' boyanmamış şeylerin aptalca şeyler olduklarını söylerlerdi). Kimi biçimler bize itki gelebilir: Bn basit biçimlerden biri olarak bedenini çamurla kaplama, Meksika'da uygulanan kafa­ tasının biçimini değiştinne ya da dişleri törpüleme, Çin'de uy­ gulanan ayaklann biçimini bozma, boynu uzatma, yilzü kesici bir aletle çizme: bütün bunlann dışında dövmeler, giysi süsleri, ritüel boyalar, takılar, maskeler ve günümüz Polinezyalılannın konserve kutularından yaptıktan bilezikler Hepsi de. bedeni anlam ifade etmeye zorlayan, ancak kendi başına anlamı olmayan işaretlerdir Bütün benzerlik olasılıktan ortadan kaldırılmıştır. Akla gelebilecek her tür gösterim yi* edilmiştir Bedeni görünümlerle, yanıltıcılarla, tuzaklarla, çeşit­ li hayvanlara benzemeyi sağlayacak süslerle, kurban törenlerine yönelik simülasyonl.ırla kaplamanın amacı bunlann anlına giz­ lenmek değil -herhangi bir şeyi ifşa etmek değil (arzu, itki), hal­ ta sırf oynamak ya da zevk için oynamak da değil (çacukJanıı ve dkel insanların doğal anlaiım cılığı)-Anaud'nun. metafizik sıfa­ tını uygun gereceği bir girişimde bulunmaktır: Varolmak için, kurban etme törenlenne uygun biçimde dünyaya meydan oku­ maktır. Çünkü hiçbir şey, doğal olarak varolmaz; her şey varitğı nı, kendisine yöneltilen ve ctvap vermesi istenen b ir meydan okumaya t>orçludur. Tannlar da içinde olmak üzere dünyanın sahip olduğu güçleri tekrar tekrar ortaya çıkarmanın yolu mey­ dan okumaktır; onlan defetmenin, baştan çıkarmanın, elde et­ menin, oyunu ve oyunun kuralını yeniden ortaya çıkarmanın yoEs*ud*n ArjaMirı. Pafaguay va B/«zgya'd9 ^>Uwa C.

bit h&fc (ç ır)

1u

da meydan okumaktır Bunun için de yapay hir rekal>ote: ya­ ni dünyanın sarsılmaz bir dufumunu, bedenlerin bd li bir fizik­ t i ya da anatomik durumunu hesaba katmayan sistemli hir simülasyona ilil i yaç vardır. Simülasyonun kökten metafiziğini kullanmak gerekir. «Doğal» uyum bile hesaba katılmamalıdır -Kaduveolanıı yüze yaptıkları resimlerde yüzün çizgilerine ri­ ayet edilmez: Bütün desen kendi şemasını ve yapay simetrileri­ ni dayatır (oysa, bizleriıı yaptığı makyajda, yüzün kendi çizgile­ rini ve deliklerini vurgulamak için bedenin grtndergelerine ayak uydurulur Yaptığımız makyaj doğaya mı daha yakındır yoksa arzuya mı? Bunu kestirmek hiç de kolay değil)

Görünümlere ilişkin bu kökten metafiziğe, simülasyotıla gerçek­ leştirilen Ihi meydân okumaya ait bir şey, bütün zamanlan n koz­ metik sanatında, makyaj ile modanın çağdaş görkeminde hâlâ varlığını sürdürüyor. Kilise Babaları da bu durumu sezmiş ola­ caklar ki. makyajı ayıplamakla kalmayıp şeytanlıkla suçlamış­ lar: «İnsanın kendi bedeniyle ilgilenmesi, ona bakması, onu süs­ lemesi, kendini Tanrıya rakip ilan etmesi ve yaratılmış olanı red­ detmesi demektir.» O gün bugündür aynı ayıplama, başka hir di­ ne; öznenin özgürlüğüne ve onun arzusunun özüne dayanan bir inanışa yansıyarak sürüp gidiyor. Bu yüzden bizlerin ahlâk anla­ yışında. kadının bedenine ve yüzüne yapay müdahalelerde bulu­ nularak onun cinsel nesneye dönüştürülmesi ayıplanmaktadır. Bundan böyle Tannnın karanyla değil çağdaş ideolojinin buyru­ ğuyla. sentiayenin yeniden Üretilmesi sürecinde bedeniyle köle­ leştirilmiş tüketime yönelik dişilik fuhuş olarak görülmekledir. «Dişilik, kadının yabancılaşmış varlığıdır» «Dişilik, soyut bit toplamdır; içi, kendine ait olan her tür gerçeklikten boşaltılmış­ tır söylem ve reklam belagatinden oluşan düzenin loplarındır.» «Güzellik maskeleri ve her dem taze kalan dudaklarıyla çılgına dönen kadın gerçek hayalında üretken olamaz.» vb . vb. 114

l « X U t V t > |f c a ( * ı n ı ı f i

Bütün bu sofu söylemler kadısında cinsel nesneyi yenitlaı göklere çıkarmak gerekir çünkü 0 görünümleri yapmacıklı bir hale gairerek. dünyanın ve tinselliğin nahif düzeni içinde mey­ dan okumaya dair bir ¡eyler bulur; çünkü o vc yalnızca o, kfile­ si olduğuna İnanmak istediği Üretimin kurulu düzeninden kurtu­ lup baştan çıkarmanın düzenine girer Cinsel nesne kendi gerçekdışılıgı, işaretlerin fuhşuyla gerçekdışı bir meydan okumaya kalkışması sonucunda cinselliğin ötesine geçer ve baştan çıkar­ ma düzeyine ulaşır. Bir kez daha tören halini alır Dişil, biitün zamanlarda bu ritUelin en Önemli portresi olmuştur Ne var ki. onu bir kült nesnesi olmaktan çıkarıp bir Üretim öznesi haline getirmeye çatışmak: onu yapaylıktan çıkarıp kendi arzusunun doğallığına iade etmeye çalışmak gibi korkunç bir karışıklığa yol açılmaktadır. « B ü y ü le y ic i ve doğaltatO fttrU m neye çalıpnak kadınların hakkıdır ve halta bu, bir bakımı kadınlık görevini yerine gel irmek lir, kadının f i {irimısı ve cezbezıneai gerekir, kendini Idol olarak gören kadın, huy ruılık uyandırmak için »Üslenir. Yürekleri kendi boyunduruğu altını d inak ve zihinleri ¿¿firtmık için, doğanın ününde yet ilır.dc için >ı nal (lallarının kullandıkları olanakları kendine mat esmelidir. Her ne kadar herkes. kıdınUnn bijvuıdıijıı k u rıu z îıklaıı ve yapaylıkları bil* »e ile, her «ferinde ketin olarak başarıya ulanır tu ve yarattıkları e*ki den kaçınmak mümkün değildir. Filozof a rutçı da, kendi kınlgan gü­ zelliklerini pekittirmek ve ade
115

lıık^ını b«J ütmek gerekir Kırmızı ve sjyıh h.*)a(ı, ve 14111 bir h a )ili temul evi«; uyah ¡erjtve *a)»wnde bakışla dennlik vo ya­ lınlık kızınır; (cn/’e* ise, iıplcı ıoıııuzJa|a jç ılu ı bir pencere gibi d ıh ı k ırırlı bir förtnllm alır Elmacık kemiklerini «levlenJiien kıımıztlık <1* gflzbeb«kl«nıttJeki paılıkbgı attırır v» güzel biı katinı çehreıinin, r.ıhıbelenn yuzllndoki gizemli lu lk ıy ı kavurmalını kifU r.» (Eıudrlkire.

M M«fpı/tafr

fKUkjTj* Ö'fön Eğer jrzu varsa -modernliğin varsayımı, arzunun var olduğu doğrultusundadır- hiçbir şey unun doğal uyumunu bozmamalı­ dır vc makyaj ikiyüzlülüktür. Eğer arzu bir efsaneyse -baştan çı­ karmanın varsayımı onun bir efsane olduğudur- doğallığın büKJıı işaretleriyle sınırsızca oynanmasının önüne hiçbir güç geçe­ mez İşardler, bütün güçlerini belirip yok olmalanndan alır ve böylelikle dünyayı silerler, Makyaj da, yüzü geçersiz kılmanın bir yoludur; daha güzel gözlerle, gflzler geçersiz kılınır: daha kusunuz dudaklarla, dudaklar ortadan kaldırılır. Baudelaire'in sözünü ettiği «insanoğlunun ilahi bir varlığa benzemesine yol açan soyul bütünlük*, -doğaüstü ve aşın» olan bu hayat. İter tür ifadeyi geçersiz kılan şu yalın ve yapay çizginin bir sonucudur. Yapaylık Özneyi kendi varlığı içinde yabancılaştırmaz; onu, gi­ zemli bir biçimde bozar, Kadınlar, aynalannın karşısına geçtik­ lerinde yaşadıktan bu gönintü değişikliğini iyi bilirler kendile­ rini onadaıt kaldırmadan makyaj yapamazlar ve makyaj yapın­ ca, anlamdan yoksun bir varlığın saf görünümünü elde ederler. - Aşırılığa» dayanan bu işlemi, hakikatin Üstünü önmeyi amaç­ layan sıradan bir işlemle kanşlınnak ne tür bir yanılgıdır? Yal­ nızca sahte olan şey hakiki dam yabancılaşlırabılir; oysa mak­ yaj sahte değil, sahteden dalta .sahtedir (tıpkı, ıra vest ilerin oyu­ nu gibi) ve bu özelliğiyle üstün bir masumiyet ve saydamlık ka­ zanır -kendi yüzeyiyle soğurma; tek bir kan izi olmaksızın ve anlama dair tek bir iz bırakmaksızın büıün ifadeleri dağıtma-; bir de, hiç kuşkusuz, acımasız hale getirme ve meydan okuma -burada yabancılaşan kim? Yabancılaşmış olanlar, bu acımasız 116

mükemmelliğe tahammül edemeyenlerle ve kendilerini una kar­ şı korumanın tek yolunu ahlâki tiksintide bulanlarla sınırlıdır. Ne var ki hepsi bir aradadır ve birbirlerine kanamıştandır. İster lıan&eili olsun ister kımıltısız, saf görünüme karşılık vermenin (ek yolu nııun egemenliğini kabul etmek değil midir'? Makyajı mı silmeli. bu örtüyü mü söküp atmalı, görünümlerin yok olma­ sını mı istemeli? Hepsi de saçmalık: Ikonakıncılann ütopyası da buydu. Onlara göre imgelerin ardında Tanrı yoktu ve imgelerin öntügü hiçlik de bir sır olarak kalmalıydı Bütün büyük imgesel düzeneklerin baştan çıkancılığı, cazibesi, «estetik» pırıltısı bu­ radadır Her tür dayatmanın silinmesinde -yüzün kendini dayat­ ması da olsa-: her tür tözün odadan kaldırılmasında -arzunun tözü de olsa-: yapay işaretin mükemmelleştirilmesinde.

Bunun en iyi örneği, hiç kuşkusuz, modem zamanlann yarattığı tek büyük kolektif baştan çıkarma takımyıldızıdır Sinema şiar­ ları ve iddi eri Oysa star, ister erkek olsun isler kadın, dişildir: çünkü, Tann erkektir ama idol daima dişildir. Kadınlar bu alan­ da her zaman Üstün olmuşlardır. Bundan böyle, arzuyu ve ateşli bir bedeni değil de, ttansseksüelliği ve şehvetüstü duygulan temsil eden varlıklara dönüşen kadınlar sayesinde bu tür yığınla değersizlik ve bu önemli ritüel billurlaştı: ritUel, kadınlan kut­ sanmış bir canavarlar kuşağına dönüştürdü Gerçek dünyanın Üretici güçleriyle rekabet edebilecek, onlarla eşit soğurma gü­ cünde bir kuşaktı bu. Onlar, büyük efsaneler ya da mitolojinin ve sanatın baştan çıkancı büyük kişilikleriyle boy ölçüşebilecek figürler yaratamayan bir dönemde, bizim tek büyük efsanemiz oldular. Sinema, efsaneleriyle güçlüdür Sinemada anlatılanlar, sine­ manın gerçekçiliği ya da imgelemi, sinemanın ruhsal durumu, anlama yönelik etkileri ikinci planda gelir Sinemada güçlü olan tek şey efsanedir ve sinemasal efsanede baştan çıkanııa vanlır 117

-isler bir kadına isler bir eıkeğe ait olsun (ama. özellikle bir ka­ dına ail olan} baştan çıkarıcı büyük bir figür, sinemal ografık im­ genin aldatıcı ve büyüleyici gücüne bağlıdır. Bu. mucizevi bir birleşmedir. Star, ideal ya da yüce varlıklarda görülen herhangi bir özelli­ ği taşımaz: Star yapaydır. O. ruhsal anlamda bir aktris olmakla yükümlüdür: Yüzü ise, ne kendi ruhunu ne de kendi duyarlılığı­ nı yansıtır Zaten onun herhangi bir duyarlılığı yoktur. Tam ter­ sine o, her tür duyarlılığı, her tür ifadeyi yalnız ve yalnız boşlu­ ğun ritüel cazibesinde, insanı kendinden geçiren bakışlarında ve gülümsemesinin değersizliğinde bozmak için var olmaktadır, iş­ te bu noktada bir efsane düzeyine ve toplu ayinde dalkavukluk edilen bir kurban düzeyine ulaşır. Sinema idollerinin, kitlelere mal olmuş ilahların yükselişi ça­ ğımızın en büyük olayı olmuştur ve olmaya devun etmekledir, bugün bile bütün siyasal ya da toplumsal olaylar dengelemek­ tedir. Bu durumun, aldatılmış kitlelerin imgeleminden kaynak­ landığını söylemek de işe yaramaz. Bu bir baştan çıkarma olayı­ dır ve üretim olayının tamamını dengelemeye yeter. Elbette, kitleler çağındaki baştan çıkarma ile Prenses de Clivrr'deki ya da Tehlikeli İlişkiler'deki, Bajian Çıkarıcının Cun¿û£ü‘ndeki baştan çıkarmanın hiçbir ilgisi yoktun hatla bu, baş­ tan çıkarmaya dair bilinen bütün anlatılar arasında en zenginle­ ri olan antikçağ mitolojisi figürlerinin başlan çıkancılığından bi­ le çok uzaktır -onlarınki, sıcak baştan çıkarmaydı: oysa çağdaş idolleriıniz kitlelerin soğuk medyumu ile imgenin soğuk med­ yumunun kesişme noktasında durdukları için soğuk başlan çı­ karma kapsamına giriyorlar. Onlann baştan çıkancılığı. adım aldıktan yıldızlar tayfında­ ki beyazlığı yansıtıyor. Modem zamanlarda kitleleri, yalnızca iki büyük olay «başlan çıkardı*: Starların beyaz ışığı ile teröriz­ min kara ışığı. Bu iki olayın pek çok odak noktası vardır Tıpkı yıldızlar gibi, starlar ve terörist eylemler de «yanıp sönerler»: 1 IH

Çevrelerini aydınlamazlar, beyaz ve sürekli bir ışık göndermez­ ler. onların ışığı soğuk ve kesintilidir, bir yandan insanı hayal kırıklığına uğratırken öte yandan da mest ederler: aniden görü­ necekleri ve pek yakında gözden kaybolacaktan bilindiği için büyüleyicidirler Bitmek bilmeyen bir rekabet içinde kendi ken­ dilerini lululumn uğratırlar. Baştan çıkancı kadınlann en önemlileri ve en büyük şiarlar, yetenekleri ya da zekâ!an sayesinde değil, yokluklar sayesinde yıldızlaştrl aı. Değersizlikleri, makyaj ve ritüelin kıpınısızlıgıyla gelen soğukluktan (MacLuhan'a göm ritüel olan şey cooTdur) anlann parlamasını sağlar. Onlar, yanıp sönen işaretlerden ve imgelerden oluşan ağlara yakalanmışlardır ve anlam evrenimize hükmeder buzul çağının cgretileme&idirler -ancak aynı zaman­ da da. bu tarihin belli bir anında ve bir daha asla gerçekleşme­ yecek koşullarda, anlam evreninin görüntüsünü bir baştan çıkar­ ına etkisine dönüştürürler. Sinema, her zaman ve yalnızca bu saf baştan çıkarma) la. an­ lamsızlığın bu saf titreşimiyle -bu sıcak titreşim soğuktan gelen titreşim kadar güzeldir- önemli olmuştur. Yapaylık ve anlamsızlık: Bunlar, idolün içrek yüzünün, dahil edici maskesinin özellikleridir. Ritüel bir gülümseme ve daha az itibari olmayan bir güzellik dışında her lür ifadeden arındırılmış bir yüzün baştan çıkarıcı lığı Bembeyaz bir yüz: kendi ı itileli eş­ miş görünümlerine adanmış işaretlerin beyazlığında ve anlam­ landırmanın herhangi bir derin kuralına anık boyun eğmeyen bir yüz. Hepimiz çok iyi biliriz ki idoller kısmin: Kendilerini yeni­ den üretmezler, tıpkı Anka kuşu gibi her seferinde kendi külle­ rinden yeniden dolarlar ya da baştan çıkaran kadın gibi kendi aynalannda çoğalırlar. Baştan çıkarma özel lift) taşıyan bu ünlü ponreler. bizim maskelerimizdir aslında; onlar bizim Paskalya Adası na diktiğimiz heykellerdir. Ancak aldanmamak gerekir: Nasıl ki iarihte. hay* ranlıklara ve dinsel tutkulara, kurban törenlerine ve isyanlara la119

nıklık eden sıcak kalabalıklar var olmuşsa, şimdi de baştan çı­ karmaya ve cazibeye kapılmış soğuk kitleler vardır. Onlann portresi sinematografik olma özelliği gösterir ve başka tur bir kurban törenine tanıklık edefler. Surtann ölümü, onlann ritüel ilikli olmalannın onaylanması* dır. Onların Ölmesi gerekin aslında çoktan ölmüş olmaları gere­ kirdi. MUkemmel ve yüzeysel olmaları için gereklidir bu —tıpkı, makyajda olduğu gibi. Ancak bu durum bizi, olumsu2 bir tepki­ sizliğe sürüklememelidir. Çünkü burada; bugüne dek var olabi­ lecek olan ve var olan tek ölümsüzlük biçiminin, yani yapaylı­ ğın ardında, starların cisimleştinligi bir düşünce yatar: Ölümün kendili de kendi yokluğuyla göze çarpar, parlak ve yüzeysel bir görünüm içinde kendini eritebilir; baştan çıkana bir yüzeydir...

i»

Baştan çıkaran erkeğin ironik stratejisi

^-p.a^tan çıkaran kadının en belirgin özelliği, görünümlerde '*■D kargaşa yaratmak için kendini bir görünüme dönüştürmek olduğuna göre; o(eki figür, yani baştan çıkaran erkek flgürtl için ne söylenebilir? O da kargaşa yaratmak için kendini bir tuzağa döntJştUrtlr; ne var ki. şaşırtıcı bir biçimde bu tuzak bir (Ur hesaplamaya dönü­ şür ve süs. stratejiden daha güçsüz bir konumda kalır. Ancak, süs kadında kesin olarak stratejik bir anlam taşır, oysa, tam ter­ sine baştan çıkaran erkeğin stratejisi bir hesaplama gösterisi de­ ğil midir ve ondan yararlanarak rakibin olası herhangi bir gü­ cünden kendini korumuş olmaz mı? Süsün stratejisi, stratejinin sllsti... 121

Kendilerine fazlaca güvenen söylemleri -örneğin. a.şk strate­ jisi söylemini- bambaşka bir biçimde okumak gerekir: Bu söy­ lemler. tümüyle «akılcı» bir stratejide, baştan çıkarma kaderinin araçları olmakıan öieye gitmezler ve bu kadirin hem kurbanlan hem de sahneye koyucusudurlar, Nitekim, baltan çıkaran erkek de, sanki tutkulu bir labirent leymiş gibi eninde sonunda kendi stratejisinde yolunu kaybetmez mi? Sırf orada kaybolmak için yaratmamış mıdır bu stratejiyi? Üstelik, kendini oyunun usiası sandığı lıaldc, stratejideki acıklı efsanenin ilk kurbanı o değil midir?

KieikegaarJ'ın baştan çıkaran erkeğindeki genç kızın takıntısını hatırlayalım. Dokunulmamış ve hAJl cinsiyetsiz olan bu evre, yani lütfün ve cazibenin egemen olduğu evre takıntıya yol açar -lütufla donanmış bir varlık olduğu için onun lülfunu hak etmek gerekmektedir, o. tıpkı Taıın gibi benzersiz bir ayrıcalığa sahip­ tir- ve belli bir meydan okumanın yırtıcı kozu halini alır Baş­ tan çıkanlması, yok edilmesi gerekmek!a)ir, çljnkü o. doğası gereği, baflan çıktırmanın hürün niteliklerini tanımakladır.

Baştan çıkaran erkek, kadının ya da genç kızın bu doğal gü­ cünü, kastili bir gayret sonucunda yok edebilme yeteneğindedir böylesi bir çaba ötekine eşittir ya da onu aşar, aynı çaba onu. eşit ya da Üstün, aynı zamanda da yapay olan hir güçle donatarak bü­ tün görünümlere rağmen onu baştan çıkaran erkek konumuna getiren ve başından beri kendini kaptırmış olduğu doğal gücü dengeler Baştan çıkaran erkeğin yönelimi, iradesi, stratejisi genç kızın lütufkâr ve haşıan çıkarcı -bilinçdışı olduğu ölçüde güçlü olan- kaderine doğm sav njl »cağına dair güvence verir. Soo söz doğaya bırakılamaz: Temel koz da budur. Tıpkı la­ netli yan gibi bu istisnai, doğuştan gelen, ahlâksız lütfün, baştan çıkaran eıkegin girişimiyle kuttan edilmesi ve feda edilmesi ge­ rekmektedir. baştan çıkaran erkeğin girişiminde, bilgiye daya122

narı bir taktikten yararlanılarak, söz konusu lütuf. erotik üslupla terk etme aşamasına vardırılın işte bu noktada lütuf, baştan çı­ karmanın gücü olmaktan, yani tehlikeli bir güç olmaktan çıkar Yani baştan çıkaran erkek bir hiçtir, baltan çıkarmanın kay­ nağı ise genç kızın içindedir, İşte bu yüzden Joharınes, hiçbir şey icat etmeye gerek olmadığını ve her şeyin Conklia’dar flgreni lebileceğini söyler. Bu sözlerde hiçbir ikiyüzlülük yoktur. He­ saplanmış baştan çıkarma doğal baştan çıkarmanın aynasıdır, adeta kendi kaynağından healeniyomiuşçasma doğal baştan çı­ karmadan beslenir: sırf onu daha iyi yok edebilmek ivin. Yine bu nedenle genç kıza hiçbir fırsal tanınmaz; baştan çı­ kansa oyununda onun en küçük bir inisiyatifi yoktur ve bu oyu­ nun savunmasız nesnesi gibidir. Yani başlan çıkanın erkeğin oyunu başlamadın önce, onun ruJünün tamamı oynanmıştır. Za­ ten her şey önceden olup bitmiştir ve baştan çıkarma girişimi, doğal olan bir açığın Üstünü örtmekten başka işe yaramaz ya da Önceden orada varolan bir meydan okumayı ortaya çıkarır: ya­ ni, genç kızın doğa] güzelliğini ve zarafetini gözler Önüne serer. Böylelikle baştan çıkarma da anlam değiştirir Bir erdemin sırtından geçinen ahlâksız ve serbesl bir girişim: ciasel amaçla­ ra yuodik edepsiz bir aldatmaca (pek büyük yararlar getirmeyen bir aldatmaca) olmaktan çıkarak bir efsaneye dömlşür ve feda­ kârlık boyutu kazanır. Bu yüzden de, «kuıban»ın rızasını kolay­ ca alır; çünkü, terk edilen kurban bir bakıma tannsal bir gücün buyruklarına itaat ettiğine inanır söz konusu olan ister iktidann gücü olsun ister baştan çıkarmanın doğal gücü, tannsal gilcün istediği şey, bütün güçlerin tersinir ve kurban ediimif olmasıdır, çünkü bütün güçler ve hepsinden çok güzelliğin gücü kutsal ola­ na hakaret etmektir. Cordelia egemendir ve kendi egemenliğine kurban edilir. Kurban etmenin tersinirliği simgesel değiş toku­ şun ölümcül biçimini oluşturur başka hiçbir biçimi, lıatta haya­ tın kendisini vc en tehlikeli biçim olan güzelliği ya da baştan çıkaııoayı biJe bu sondan muaf tutmaz. Bu anlamda baştan çıka­ 123

ran erkek, herhangi bir emtik stratejinin kahramanı olmakla flvtJnemez; olsa olsa, onun çok uzağından geçen bir süreçte kur­ ban etme işlemini yerine getiren kişi olabilir. Dişi kurban da. masum olmakla rtvünemez; çünkü hem bakire, hem de güzel ve baştan çıkarıcı olduğu için meydan okumanın la kendisidir ve ancak kendi dlUmU (ya da bir cinayete denk olan baştan çıkarı­ şı) onunla boy ölçüşebilir. Baştan Çıkarıcının Günlüğü, mükemmel bir suç senaryosu­ dur. Baştan çıkaran erkeğin hesaplan, yaptığı manevralardan hiçbiri bajansızlığa uğramaz BUtün olaylar, gerçek ya da psiko­ lojik olamayacak ve efsane olabilecek kadar mükemmel işler. Yapaylığın bu denli mükemmelleştirilmesi, baştan çıkaran erke­ ğin davranışlarını yönlendiren bir tür kader, bir ayna gibi genç kızjn yaratılıştan gelen zarafetinin mükemmelliğini ve yaptığı fedakârlığın kaçınılmazlığını yansıtır yalnızca. Burada, iasan eliyle hazırlanmış bir strateji .söz konusu değildir Yaşananlar, kaderin ta kendisidir; Johannes da bir araç, yani şaşmaz bir güç olarak bu kaderi icra eden kişidir. Tıpkı biitUn suçlarda olduğu gibi, bütün baştan çıkarma süreçlerinde de kişisiz bir şeyler var­ dır. ritüele. öznel Ustil olana ve şehvelüstü olana dair bir şeyler vardır yaşanmış olan tecrübe, hem baştan çıkaran erkek hem de onun kurbanı için bilinçdışı bir yansımadır. Konusu olmayan bir dramaturaidir. Konuların kendilerini tüketmelerine yol açan bel* li bir biçimin ritüele dayanan alıştınnasıdır. Bu yüzden de. bir bütün olarak hem bir sanat ecrinin estetik biçimini han de bir suçun ritüele dayanan biçimini kapsar.

Başlan çıkan Cordelia, bir gece boyunca kendini yaşadığı erotik zevklerin kollarına bırakır, sonra da terk edilir -buna şaşırma­ mak ve burjuvazinin ruh halini yansıtan İohaımes’u iğrenç bir insan olarak görmemek gerekir: Kurban etme sürecinden başka bir şey olmayan başlan çıkarma süreci cinayetle (bekâret boz­ 12 i

mayla) son bulur. Hikiyedeşu son bölüm hiç yer almayabilirdi, aslında; Johannes, kendi ¿afetinden emin olduf u andan itibaren Cordilia da onun için ölmüştür. Aşk ve zevkler söz konusu ol­ duğunda ifTetlen nasibim almamış olan baştan çıkarma da son bulur ancak, böylesi bir başlın çıkarma kurban etme değildir aıtık Du anlamda cinsellik, baklan çıkaımadaki kurban etme tö­ reninde ıt ıu a Ji bir artık olarak gflrtılrnelidir, tıpkı, atkaik kur­ ban törenlerinde tüketilmemiş, anık kalan bir bölUmün iktisadi dolaşımı beslemesi gibi. Cinsellik ise, suç işleme ya da kurban etine biçiminde çok daha temel olan ve toplam tersinirliğe ulaş­ mamış bir süreçte yer alan ucuzluk ya da indirim evresidir. Tan­ rılar kendi paylanna düşeni alırlar: İnsanlar da gen kalanı arala­ rında paylaşırlar. Adı, ister IXin Jüan ister Casanova olsun, iffetten nasibini al­ mamış olan baştan çıkarıcılar, kendilerini bu artığın birikmesine hasrederler, sırf lavlamak için bir kadından öbdrtlne kojar, zevk uğruna cni an başlan çıkarmaya çalışırlar Ancak Kierkegaard'a göre, hiçbir zaman başlan çıkannanın «linseU hoyuiuna ulaşa­ mazlar; oysa bu boyuı. kadının baştan çıkarmaya ilişkin güçleri­ ni ve kaynaklan ru en üst düzeye çıkararak caydırmaya dayanan litiz hır stratejiyle onlara daha iyi meydan okumaya dayanmak­ ladır. Ağır ağır işleyen afsunun etkisiyle giderek gücünü yitiren Cordelia, bütün ilkel uygulamalarda rastlanan ve dişil güeti de­ fetmeyi hedefleyen sayısız ayini (Beltelheim) düşüikldriır Kadı­ nın doğurganlık gücünü afsunlamak, onu kuşatmak, sınırlamak, gcrcktigirhle onun bir simulasyonunu yapmak ve onu kendine mal etmek; gizlice hazıılanma. yapay olarak döl yol unu imha et­ me. sıyrıklar ve bereler ya da sayısız simgesel yaralar oluşturma girişimidir bu. Ta ki. yeni bir iktidar oluşturulup kurumlaştırılıncaya deftin: Siyaset, dişilin «doğaldaki e^siz aynıalıgını Olta­ dan kaldınr. Bn iyisi, Çin'de benimsenen cinsellik felsefesi Üs­ tünde kafa yonnaktır: Cinsel ilişki ve boşalma konulannda ka123

rursız kalan eri), dişil yancın gücünü kendine yönlendirmiş olur. Her kofulda, kadına verilmiş olan bir şey vaıdır. onu. yapay bir girişimle defetmek gerekir bu girişimin sonunda kadın ken­ di gücünden olur. Kurban etmeye dayanan bu yaklaşımda, dişi­ lin baştan çıkarması ile başlan çıkaran erkeğin stratejisi arasın­ da hiçbir fark yoktur: Her zaman bir cinayet öyküsü vardır ya da daha çok estetiğe ve kurban etmeye dayanan bir feda ediş öykü­ sü söz konusudur; çünkü, Kierkegaard'tn da dediği gibi, her şey zihinsel düzeyde olup biter.

Baştan çıkarmanın verdiği «tinsel» zevk. Kierkegaard‘a göre, baştan çıkannj senaryosu tinseldir: Yine ve daima tini gereklirin yani gerekli olan, X V III. yüzyıldaki an­ lamıyla hesaplama, cazibe ve itibari bir ditin inceliğidir; ayrıca modem anlamda Witz' ve nükte de gereklidir Baştan çıkarma, hiçbir zaman arzu yı da aşk eğilimi Üstün­ den işlemez -bütün bunlar mekanik bayağılık ve tensel fiziktir: Hiçbiri ilginç sayılamaz. Her şeyin incelikli imalarla cevaplan­ ması ve btililn işaretlerin tuzağa düşürülmesi gerekir. Bilylelik­ le, başlan çıkaran erkeğin yapmacık (avıtian, genç kızın baştan çıkancı özünün bir yansıması halini alır bu öz ironik bir mizan­ sende. kendi doğasına uygun bir tuzakla yavaşlatılmış gibidir ve en küçük bir çaba sarf clmeden tuzağa düşer. Dolayısıyla, cepheden bir saldın değil, bir köşeden Öbür kö­ şeye bir ok gibi fırlatılan baştan çıkarma söz konusudur (hangi ok, nükte okundan daha başlan çıkancı olabilir?): o. hir ok ka­ dar canlı ve iklisadidir ve Freud'un fonnülü uyannea aynı artınlmış malzemeyi kullanır Baştan çıkaran erkeğin silahlan genç kızın silahlandır ve ona çevrilir; stratejideki bu tersinirlik tinse! cazibenin de kaynağını oluşturur. * Çaka. r£j«a ve miza** anla/r-nda Aimarca sözcük. (ç n J

126

Yerinde bir yaklaşımla aynaların da tinsel olduğu söylen* mcktedir Çünkü, kendi kendini yansıtmak bir nüktedir. Aynanın cazibesi, belli bir şeyin kendini onda gerebilmesinden kaynak­ lanmaz, bu durumun umutsuz hir rastlantı olduğunu söylemek yerinde olacaktır; aynanın cazibesi, artınının gizemli ve minik bir nükte olmasındadır. Kaldı ki, baştan çıkaran erkeğin strateji­ si, aynanın stratejisiyle tıpatıp aynıdır ve bu nedenle, hiç kimse­ yi aldattığı söylenemez -ve yine bu nedenle hiçbir zaman ken­ dini de aldatmaz, çünkü bir ayna hiçbir zaman yanılmaz (eğer dışarıdan tezgâhlanmış manevralar ve tuzaklar kullanıyor olsay­ dı. ister istemez yanılgıya düşerdi).

Başlan çıkarına yıllığında yer almaya layık hu tür bir nükte üs­ tünde kata yoralım: Aynı mektup iki kadına gönderilir. Gönde­ ren kişinin aklından en küçük bir ahlâksız düşünce geçmez; o, ruhunun ve yüreğinin saydamlığını asla bozmaz. Her iki kadının kendilerine özgü aşk heyecanı birbirinin aynıdır; her birinin aşk heyecanının kendine özgü bir niteliği vardır. Ancak, «tinsel» zevkler birbirinden farklıdır, bu zevkler, iki mektup arasındaki ayna etkisinden doğar ve iki kadın arasında ayna etkisi yaratır­ lar «Tinsel» zevk, tümüyle baştan çıkanııaya yönelik bir zevk­ tir Çok daha canlı ve incelikli bir iletimdir ve aşk heyecanından tümüyle farklıdır Arzu duymanın heyecanı, arzunun kendisiyle birlikte gelen gizli ve taşkın bir tür neşeyle hiçbir biçimde eşit olamaz. Arzu, diğerleri gihi bir göndergedir baştan çıkarma ise derhal aşkınlık özelliği kazanır ve lin sayesinde onun üstesinden gelir. Baştan çıkanna bir oktur, bu Örnekte, mektupları alacak olan iki kadını kısa yoldan, görüntülerini lıayali olarak üst (İste bindirip buluşturur ve hatta belki de arzu aracılığıyla onlan bir­ birine kaynaştım: her koşulda bu ok, arzuda karışıklık doğması­ na, arzunun belirsizleşnıesine ve hafifçe sersemlemesine yol açar büyük bir kayıtsızlık duygusu yayılır nazikçe; bir gülücük 127

de. bu kayıtsızlığın yarattığı vahim etkiyi siler. Böylelikle baştan çıkarma, kişilerin kendi aralannda ilişki kunnalanm sağlar nrlann, kendi kurtlukları tuzağa düşen iba­ retlerle oynamalarına yol açar. Baştan çıkarma, hiçbir zaman be­ denler arasındaki bir çekim kuvvetinden. ıflekt’lerin birleşme­ sinden. arzunun tasarruf edilmesinden doğmaz: bir tuzağın gelip müdahale etmesi ve imgeleri birbirine kandırması gerekir, lıpkı rüyada olduğu gibi bir oftun, birbirinden aynimi; olan nesneleri birdenbire birleştirmesi ya da bölünemeyen nesneleri birdenbire ayırması gerekir: Böylelikle ilk mektup, başka bir kadın için bir kez daha yazılma isteği oluşturur: bir dır ironik ve özerk bir iş­ leyiştir bu ve bunu düfünmek bile başlan çıkarıcıdır. Sonu gel­ meyen bu oyundaki işaretler, her zaman emre amade bir ironiy­ le kaıdiİlklerinden sunarlar kendiler ni Belki de baştan çıkanlmak isfiyorlardtr, belki de onlarda, erkeklennkinden çok daha derin bir baştan çıkarma ve baştan çıkarılma arzusu vanlır

Belki de işaretlerin, anlamlı hedefler uğruna düzenlenmiş karşıt­ lıklara girme yeteneği yoktur: Çünkü bu, onlann edimsel yönelım ltridit. Ancak, işaretlerin kaderi çok farklı olabilir Belki de, onlann kaderi birbirlerini ve böylece bizJeri baştan çıkarmaktır. Belki de böylelikle, bambaşka bir mantık onlann gizli dolaşımı­ nı düzene koyuyordur, İşaretleri kendi çelişkileri ve karşıtlıklarında değil de, başlan çıkaran çekicilikleri içinde inceleyecek bir '.uram hayal edilebi­ lir mi'1 İşaretin aynasailıguıı ve göndermenin koyduğu ipoteği kim kesin olarak onadan kaldırabilir.1 Ve her şeyin, çapraşık bir ikillik ve amansız bir lersiniılık içindeki Öjeler arasında oynan* dığı yer neresi olabilir? DUnyayla kurduğumuz ilişkiyi düzene koyan bütün büyük ayırt edici karşıtlıklann, karşıtlığa ve ayınma dayanmadığını, baştan çıkarmanın «ikisinde kaldığını varsayalım Yalnızca dışi128

lin erili tuştan çıkarmakla kalmadığım, yokluğun varlığı, soğu­ ğun sıcağı, öznenin nesneyi baştan çıkardığını ve bunun teninin de mümkün olduğunu düşünelim: Çünkü başlan çıkanna, her tür düzenlenmiş karşıtlığa ve dolayısıyla her tür itibari göslerçebili* me son veren bu minimum tersinirliği varsayar. Bunun nedeni, altüst edilmiş bir gösiergebilime ulaşmak ola­ bilir mi? Tannlar ılc İnsanların, dinin yarattığı ahlâki uçurumla birbir­ lerinden kopmayı kabullenmek yerine birbirlerini baştan çıkar­ ma işine giriştiklerini ve bu lUr bir İlişkiyle yetindiklerini hayal edelim (hayal etmeye dc lüzum yok: çünkü zaten böyle oldu). Yunan örneğini hatırlayalım Belki de iyilik ve kötülük, doğru ve yanlış gibi dünyanın şifrelerini çözmemize ve onu anlamlan­ dırmamıza yarayan bütün bu öğeler, çılgınca bir enerji uğruna özenle birbiilerinden koparılıyor -buna yönelik girişimler her zaman başanlı olmaz ve gerçek felaketler ile gerçek devrimlerin kaynağı, kendi bünyesinde iki Öğe banndıran bu tür sistemler­ den birinin patlamasıdır: Patlamayla birlikte, kurulmuş evrenler­ den biri ya da bir evrenin belli bir parçası yok olur, yine de ço­ ğu kez böyleii bir iç patlamanın yavaş seyrettiğini ve Öğelerin yıpranmasıyla meydana geldiğini görmek gerekir. Bugün tanık olduğumuz dunım ise şöyle: Kutupsal yapılann tümü aynı an­ da ve yavaş yavaş aşınıyor ve anlamın yarattığı derinliği bile gi­ derek yitiren bir evren kuruluyor. Bütün kuşatmalann kaldınldığı. çekiciliğini ve şefkatini yitirmiş bir evren oluşuyor: İnilenin ve gösterimin ta kendisi olan dünyanın sonu geldi artık Yaşanan bu yansızlaşma sürecinin hiç de baştan çıkana ol­ madığını gönnek durumundayız. Çünkü baştan çıkanna, öğele­ ri biıbirine doğru sürükleyen, onlan maksimum enerjileri ve ca­ zibeleriyle bir araya getiren bir enerjidir: baştan çıkarma, bu öğeleri minimum yoğunluklarıyla birbirine kaynaştıran bir ener­ ji değildir. Varmayalım ki, bugün karşıtlık ilişkilerinin etkili olduğu bü129

(ün ¿ilanlarda baltan çıkarma ilişkileri devreye girmiş olsun. Başlan çıkarma kıvılcımlanmn, anlaına Yönelen transistorlu, ku­ tuplu ya da diferansiyel her tür devreyi eritip yok eniğim hayal edebilir miyi2'i Nitekim, ayırt cimeyc dayanmayan (yani ıekli|e dayanmayan) bu lür bir göstcrsebılimin pek çok örneğinin bu­ lunduğunu biliyoruz Anıikçagda benimsenen evrendoğum anla­ yışında yer alan öğeler, kendi aralarında kuııluklan yapısal iliş­ kilerde sınıflara ayrılmıyorlardı (su/ateş, hava/toprak, vb.); Ihi öğeler birbirlerinden ayn olmadıklan gibi birbirlerini çeken ve başlan çıkaran öğeler olarak kabul ediliyorlardı: Su ateşi başlan çıkarıyordu, su aıeş tarafından başlan çıkarılıyordu. Bu tür bir başlan çıkarma, hâlâ bireyselleşmemiş olan ikil ilişkilerde, hiyerarşi ve kası ilişkilerinde: bizlerin kuıdupu ve ayııt etmeye dayanan mantıksal sistemlerden önce gelen ve örneksemeye dayanan bütün sistemlerde belirgin biçimde göze çarpar. Ve hiç kuşkusuz anlamın mantıksal bağlantılar hâlâ baş­ tan çıkarmanın ömeksemeli bağlantılarına uygun olarak işle­ mektedir -sanki, devasa bir nıikic karşıt öğeleri lek bir hamlede birlcşliriyonnuş gibi Baştan çıkana olan bütün ömekscmeler, jıılamın şemsiyesi altında gizlice dolaşıma girer. Ne var ki bu. evrensel çekimin yepyeni bir versiyonu değil­ dir. Başıan çıkannaıun oluşturduğu büliln k<>şegenlcr ya da ke­ sen doğrular, pekâlâ öğelerin karşıtlık lan nı oıtaU>cır >m« ıy n j onu düşünüyor ____________________ J f K /n l J mi ¿¿A » u v t | K»jUn ^ 'liu v ıu n üıbt!tlf ü], ». 20" 1 8 a f f * ı Ç<*AfıCı/l.,n O û fifû ğ o . ç a v S ü h a 5 » l a b f o o j u A y n r ılı Y a y s l ı r ı M » b u ç>9Vİrıd«n y s e ,'n u $ l if (ç.n )

130

2002

B - l '- n

MlKAtvıı (•»■., I\|1

Baltan çıkaran erkek karçı duvanla asılı duran aynayla bü­ tünleşme kurnazlığını gttsıerebilir; genç kız hiç düşünmeden ay­ nanın karcısına geçip kendini yansılın ayna ise genç kızı dü^üntlr. Aynalann müievazılığından sakınmak gerekir. Onlar, görü­ nümlerin mütevazı hizmetkârlarıdır: yalnızca karşılanna geçen nesnderi yansıtır ve onları yansıtmaktan kaç mamazlar, sırf bu yüzden herkes aynalara minnet duyar (ölüm dışında; biri öldü­ ğünde aynalann üzerini öneriz). Aynalar, görünümün sadık kö­ pekleridir. Ancak onlann sadakati de sahtedir, tek yanıklan nes­ neleri yansımanın tuzağına düşürmektir. Hepimize nasıl yan gözle baktıklarını akıldan çıkarmamalıyız; Bizi hemen tanır ve şaşkınlık anımızdan yararlanarak beklemeni iğimiz bir anda bizi yakalayıp tuzağa düşülürler. Baştan çıkaran erkeğin stratejisi de böyledir; O aynanın, dü­ zenbaz bir aynanın mülevazılığını takınır, Mcdusa'nın kendini yılana dönüştürdüğü s im i görüntüsü. I’crseus'un kalkanının üze­ rindeki gÖriintUsU gibi Genç kız da, onu düşünen ve habersizce onu izleyen aynanın esiri olmuştur «K m k u p u u k onun gittiresin! item ediği şeyleri fftziındcn kü^ıaırt»y.\n, kendini kix.ni duygularındı jiirle fi irerek lıer j«> in ı*(«di£i gibi kızdın gelmesini aajlay'amayın biri daima bir «cemi olarak kalac«kıır. Dııydugu zevkleri dolayı onu kııkanınam. Bflyle bir kijinin olup ola­ cağı bir bir bı^un çıkarıcı, ki hiçbir zaman kioud b u u bu ııiıe likleıı ykki}
Baştan çıkarma doğrusal bir süreç değildir, maskesi de yok­ tur (hu nitelikleri taşıyan baştan çıkarma, bayağı baştan çıkar­ madır) -dolambüçfıdtr. m

• Büyle alttın bir baki), karjklan tuk 141 göre dıha tehlikelidir. Ettolme benzer bu. güz k id ir katkın, çevik ve do U yı sıyiı d» t İd il k i başka hangi ıılâh vardır? Exknir.de onoe yükıek qaart poziıyoou ılın ır ve bir tan i yo kçinde hamla yap ılır poziıyonun nrJuviın ¿ekn hım 1e ne den­ li ( ib ik li o Ülçflde iyidir. Şimdi, hedefe itabel İn i olajınün fl. S irk i kırbaç yemiş gibi ge]i>kururak te­ lc i geçiyorum. ben banmaklarda ıldırm ıksızın hızla yanından ge­ çerken olmaaını yelliyorum Bu, onun çevretiode Ktulecek ilk ı£dn. Odu caddede durıkumam; ve onunla aelımUşıam da uzaklığımı hep konınJm. Sürekli karşı laf malazımızdan ketınlıkle etkilenecek! ir. hır*koİleri garip bir şekilde hiç rahauız edici olmayan yeni biriıinin ufkun­ da belirmesinin omı rıh ın ız e liıjin i fırk edecektir kuşktıuiz. ama b« olaya hükmeden yaaa hakkında bir fikri oloıayıçaktır. Bu lureketın çe­ kim noktalını aramak için daha çok, tuja-«olı bakınma a Bilim ini* İr , bu noktanın kendin olduğunu karşı kutbu kadar bitemez. » (ı. 46)

Hajka bir dolaylı yansıma tûril: Hipnoz; bir tür ruhsal ayna olan hipnozda da genç kız hiç bilmeden ötekinin bakışına yan­ sır: «Bugiın ilk kez gözlerimi ona diktim. Uyku gözkapıklınnı
Baştan çıkarmadaki dolambaçlı hal ikiyüzlülük değildir Doğ­ rusal bir yol izleyen okun bilinç tluvanna çarptı ¡¡t ve küçücük bir çıkar elde etmeyi beklediği noktada baştan çıkarmanın da. hayalin ya da nüktenin dolambaçlı dilini benimsediği söylenir: baştan çıkarma, tek bir köşegeni izleyerek, ruh Alemini ve onun düzeylerini boydan boya aşarak kör ve bilinmeyen bir noktaya dokunabilir, burası sula, genç kızın oluşturduğu bilinmezlikle mühütlennıiş bir noktadır. Genç kız kendisi için de bir sır ve bıl»

linmezliktir aslindi. O halde baştan çıkarmada, eşzamanlı ılti moment yâ da tik bir momentin iki anı vardır Genç kızın bütün gerekliliklerinin benimsenmiş olması, dişiliğe özgü büttln kaynaklarının. hem se­ ferber edilmiş hem dc askıya alınmış olması gerekir -söz konu­ su olan, haıekeisiz kalarak, edilgin masumiyeti içinde onu şa­ şırtmak değildir. Özgürlüğünün tartışma konusu yapılması gere­ kir. çünkü bu Özgürlük, kendi hareketi içinde, kendi çizdiği rtzgtin eğriyle ya da baştan çıkannanm etkisiyle aniden burulması sonucunda tam da genç kızın kendini kaybettiği o bdınmeycn noktaya ulaşmak zoaındjdır üstelik bütün bunlar sanki kendili­ ğinden geçekleşmiş gibi nlup bilmelidir. Aslında baştan çıkar­ ına bir kaderdir: Kaderin yerine gelmesi için bütün özgürlüğün de burada olması ve kendi bütünlüğünü koruması gerekir; tıpkı bir uyu (gezerin kendi yok oluşuna sürüklenmesi gibi. Genç kız, zarafetin ve egemenliğin üstün olduğu birinci hsli zenginleştir­ mek üzere bu ikinci hale sokulmalıdır. Uyurgezerlik hali kışkır­ tılır. çünkü bdylclikle tutku uyanacak, sersemleyecek ve kaderin tuzağına düşecektir. «Gdzleri kapandı, gece oldu: ama onun içi güpegündüzdü.» Eksiklikler, inkârlar, gölgelenme, yoldan çıkma, hayal kırık­ lıktan, sapmalar-bütün bunlar ikinci hali yaratmayı hedefler ve hakîki bir baştan çıkarmanın en büyük simdir. Oysa bayağı baş­ tan çıkarma ısrara dayanır, yokluk sayesinde işlerlik kazanır yı da daha çok, bir tür eğri uzam yaratarak işaretlerin yörüngelerin­ den çıkma!anns ve kendi kaynaklanna denmelerine yol açar, Olayların düğümlendiği bu anlaşılmaz hal temel derecede önemlidir, genç kız onu bekleyen şey karşısında bir yandan şaş­ kınlık duyarken iVte yandan da onu bir şeylerin beklediğini; bu­ nun lıem yepyeni hem de kaçınılmaz olduğunu pek¿11 bilir. Bu yoğun, «tinsel» (Kieıkegaard'ııı kullandığı anlamda) bir andır: kumarda balıse girildikten soma atılan zarlann durduğu an gibi­ dir. 133

Genç kız imu adresini Eylediğinde adım adresi aklında tut­ mamaya çalışır «Oııu ({itmek İ H e m ı y o r o m . kendimi sürprizden yoktun bırakmak is ı< miyonjın çünkü; onunla y ı taneli tekru karşılatacağımdan hiç kuş­ kum yok, onu urüyacıyım ve belki o ila beni tanıyacak, benim yan baktfvp kolay kolay unutulmaz. B it »tirpriz iocccu cmctmadık bir çev­ rede onunla kar)ı!ayacağını gtln, sıra ana gelecck. Eğer beni lamınız, tah tlarıyla hemen beni buna inandınnazsa ona yandan bakmak gibi bir (anıım daima olacaktır. O ram ın durumu anıınuyatafm dan ke im ­ likle eminim. Sabırsızlık yok, sçpfzlülck yok, lx r j^yin tadı yudum yudum çıkarılacak; o kız arlık bir kenaııı aynlm ı^ır, kazanılacağı da korkusuzdur.» (ı. 21)

Baltan çıkaran erkeğin kendisiyle oynadığı bir oyundur bu: Bu evrede yaşananlar kurnazlığın eseri değildir, baştan çıkaran erkek bjştaıı çıkarmanın gecikmesiyle mest olur Onun yaşadığı sıradan bir zevk değil, yakınlaşmanın venliği zevktir, zira, bu küçücük çukur büyüyüp derinleşerek bir uçuruma dönüşecek ve genç kız oraya düşüverecekti r. Tıpkı eskrimde olduğu gibi: A l­ datmaca için rakiple aracında belli bir mesafenin bulunması ge­ rekir. Baştun çıkarım eıkck, bütün süreç boyunca yakınlaşmanın yollarını aramadığı gibi, kurduğu bu mesafeyi de güven altına almaya çalışır ve çeşitli yollar kullanır: Onunla konuşmaz, yal­ nızca genç kızın teyzesiyle, o da suya sabuna dokunmayan soh­ betler ya da ahmakça konuşmalar yapar, olan biten her şeyin et­ kisin), ironiyle ve yapmacık bir entelektüellikle bozar kadınsı ya da erotik hiçbir harekete karşılık vermez: ta ki genç kızı aşk­ tan soğutacak kadar kendine başlayıncaya değin. Hayal kınklıgıru uğratmak, soğutmak, cazibeyi ortadan kaldınnak meşaleyi korumak: ta ki, genç kız nişanı bozaıak baştan çıkarına sürecini dtırdumncaya ve lerk edilmek için ideal ortamı yarauncaya değin. Bir erkeğin baştan çıkancı 'labilmesi için işaıelleri ortada bırakmayı, onlann kararsız bir biçimde beklemelerinin en elve­ rişli durumu yarattığuiı ve kaderin yönünde ilerlemelerini sağla134

ılığını bilmesi gerekir. İşaretlerin hemen oracıkta tüketilmey ye­ rine birimlerine karşılık verecekleri anın beklenmesi ve böyle­ likle tümüyle özel bir sarhoşluk ve çöküntü ortamının y jn iıİma­ sı sor derece önemlidir. •Juııcn'lcrin t>£ kızıyla o ta rk e n çok az fcorıupıyor. Sohb«!en b illi ki ,'>nu tıkıyor ve elbeiie d-jdaklınıulilu p!ilUm»«::ıe grileri yor tmnu

O (tBlüıTiMfa«)< (üviniyorjnı .» -Bujun Bayan Janıen'lere ¿Utun; kapıyı vuntukıızm yanım a kadaı a^lun.. K ı z yalnız b a şıru p ıy a n o m ın b a şın d a y d ı . İç e riy e dalabilir ve o In ı yakalayabilirdim- uma t|
Bunlar, adice gönül eklendirme öyküleri, serbestlikleri yaııa yigiilikleri ya da erotik heveslen konu alan anlatılar dejil (tıer ne kadar bu lUr Öyküler anlatıda daha büyük bir yer işgal etseler de -Conlilia. anlatının bundan somaki bölümlerinde, serbesllikten yana çılgınca bir imgelemin satır aralarında ya (la söze dö­ külmemi) bölümlerinde yer alabiliyor «Tek bir kadım sevmek pek azla yetinmektir: kadınların tümünü sevmek ise oha olsa yüzeysel bir kişiliğin hafıfli|i olabilir. olabildiğince çok sayıda kadın sevmek... işte luz, işte gerçek yaşam!»); bunlar, uçan baş­ tan çıkanna öykllleri de değiller ve baştan çıkanna denen bu «büyük oyun »da, dolambaçlı yollar kullanma ve gönül eğlendir­ me felsefesi gibidirler: «Büyük» baştan çıkarma, tıpkı bir karar­ sızlık durumu ve laklil gibi işleyen Alçakça baştan çıkarmaların yolunu izler gizlice. Buna karşılık onlar birbirine kinştınnak imkânsızdır Bin aşk oyunu. Öteki de tinsel bir iki 11ikt ir. Her anı verişte, «yüce» baştan çıkanııanın agırlaşunlmış. hesaplanmış, kaçınılmaz ritmi giderek hareketlenir Ayna ise her zamanki ye­ rimle, karşı duvarda asılıdır: biz onu düşünmesek de o hep bizi düşünür ve Cordelia'mn yüreğinde zaman akıp gider. Büliln bu sürccin en zayıf noktası nişanın yapıldığı andır. Ölii bir noktaya ulaşıldığı izlenimine kapılın;: baştan çıkaran erkek 111

hayal kırıklığı yaratmayı ve caydı ima yi hedefleyen kurnazlığı­ nı. alıl ilksizlik sayılabilecek bir küçük düşürmeye vardırır; öyle bir izlenime kapılırız ki. bütün bu incelikler yüzünden yay kmlir ve CordUia'nın tüm diriliği onu çevreleyen tuzaklarla yoru­ lur ve yansızladır. Nişanlanma anı «bir genç kız için Öylesine Önemlidir ki, bülün nıhu, can çekişen bir insanın son işleğinin yerine getirilmesi gibi ona tutunabilir»; işle böyle bir aııı Conîilla hiçbir şey anlayamadım her tilr tepkiden yoksun kalarak« gemlenmiş ve kandırılmış olarak yaşar. • B ir üm ük aUyieyecekTİm, bnıa £fllecek»i; bir »«idile, «tkılenc;ckti; bir Une daha. sakınacaktı; ama böyle btr «Vicilk gelmedi dilime, C u llı bir tekilde duygu»uzla}iım ve ri:(J«lı »DrıMnMm... Nifanlanmım a pelince, jiin e l diye &{ljnmek b ir vana, aftıı derecede »radarı v * her yönüyle kı^ük burjav« U ra Anık n iju ılı biriyim, Corüelu dj öyle; v» sanının cmuû bu kumula idin bıUhjı hemen hemen bundan ibaret.* (a. 79 80)

Bütün bunlar, lıpkı bir gruba kabul edilirken yapılan sınav gi­ bi adayın iflahını kesen btr tür sınamadır. Gruba kabul edilebile­ cek kişinin dokunaklı bir acıdan çok daha fa2İasmı yaşayarak ölüm evresini aşması gerekir Onun aşması gereken bir tür hiç* lik, boşluk evresidir -tutkunun parlayışından ya da erotik terk edişten hemen önceki ândır bu. Baştan çıkaran erkek, çile çek­ tirmeye yönelik bu anı, bir bakıma, ilişkinin bütününe dayattığı estetik davranışın bir parçası haline getirir «Genellikle, bana gttv*Mn her kıza karp, «tefık yünden, kutunuz bir muameleyi ¿«rantı edenm: Ne v ır ki ta. kızın ajdaiılm uıyla tatı bu luı.» (i. 8-1j.

Yapılan nişan ile baştan çıkarmaya ilişkin her lürgürünür ko­ zun yavaş yavaş silinmesi aynı zamana denk gelir ve hu durum­ da bir tür mizah vardır XIX. yüzyılın buıjuva anlayışında evli­ liğe giden yolda keyifli bir başlangıç olan nişanlanma töreni, Im136

tada ¡utkunun yüce hedeflerine ulaşmak için ( İ k i hedefler aynı zamanda baştan çıkarma sürecinin sonunda ulaşılması hesaplım­ mış hedeflerdir' atılan can sıkıcı adımlara dönüşür, bir tür çöle benzeyen nişanlılık süreci uyurgezer adımlarıyla aşılır. (Unut­ mayalım ki pek çok mmantik nişanlılığı hayatındaki en önemli olaylardan bin saymıştır; Kierfccgaard'ın dışında bu süreci çek daha dramatik olarak yaşayanlar vardır. Kleist. Höl deri in. Nova­ lis. Kafka. Nişanlılık acı veren bir andır, sonsuz başan sizli kur, nişanlılık sırasında yaşanan yan gizemli tutku, belki de (cinsel iktidarsızlık bir yana!) aynı ¿amanda kararsızlığın, coşkunun as­ kıya alınmasının ve hatta cinsellikteki ve evlilikteki coşkusuzluktan korkmanın yalattığı tutkudur.) Hununla biıiiktc Johannes, hederinin ve variığının yok olma­ ya yüz tuttuğu koşulda bile, gözle gilıünmeycn başlan çıkanna dansını sürdürür, hatta önceki evrelerde görülmemiş bir coşkuy­ la yaşar bunu: çünkü tam da orada, hiçlikte, yoklukta, ters ayna­ da kazanacağı zaferden emindin genç kızın yapabileceği tek bir jey kalmıştır; nişanı bozup kendini onun kotlarına bırakmak Tutkunun ateşi bütün saydamlığıyla ve satır atalarında kendini gösterir: Johannes, bütün güzelliğiyle gelen tutkunun ateşini his­ seder Çünkü bu sırada genç kız tümüyle ona adamıştır kendini; oysa süreç tamamlandığında artık ona adanmış olamayacaktır. Kaldı ki. bütün tutkularda olduğu gibi, baştan çıkarmanın baş dondürilcülüğü de bu adanmıştık halindedir Yalnızca bu adan­ mıştık hali bile, zevkin kaynağını oluşturan bir niteliği; karşı konuimazlık niteliğini lek başına taşıyabilir -adanmıştık burada bir tür nükte gibidir ve önceden, ruhun herhangi bir hareketini onun kaderiyle ve ölümüyle birleştirir başlan çıkaran erkek tam da hu noktada zafer kazanır ve tam bu noktada, tinsel bir tasaıruf alarak baştan çıkarma zekâsı kendini gösıerir-: nişan töreni sırasında yapılan görünmez dansta yaşanır bütün bunlar: «Bellini onunli ilişkim, ıslın d ı ita ki »İyi« y ip i İması gereken bil din137

sın l«k k ifiyi« yapılm ışı gibi. U * u eden d ijer kijı favrım, anu gortinmuycrum. O, unki bir düy^yreif fib ı ha/ekn »diyor, »m ı u l ırkin başk ı btr kijjyle darvı ediyor ve bu kavkısı gorUnür jekilıle varolan anu görünmeyen fo/ıim, çÜnkB ¿örünmez bir jekilJe v»nm u h j gcvulebiliyurum. Onun hareketleri bir d ijer kı{iyi gerektiriyor O adıma
(I. M) Burada baştan çıkarma kendini (ek bir hareketle gösteriyor: - Belli bir gUcün defedilmedi Kuıbaıı etme töreninde g
131

Bir tur iki İlik vc savaş hiçimi. Şiddete ya da güt, ilişkisine dayanmayan, çatışmaya dayanan bir biçim; bir lür .'•avaş oyunu. Bunadı. bJtOn sıratejilerde rastlanan ve aynı anda gerçeklemen baştan çıkarmaya dair iki hareket var: •Şimdi CordelİJ ile ilk tava) bakıyor bu tava)l» ben tabanları yağla­ yıp k ab ağ ım v« böylecc ora benim pekimde zafer kazanmayı 5£reçekilmeyi »Jrdurayonım ve bu rcıı banketimle ona aft« « |im . ka alt tUın fflçien tedirgin iki|ünoeteH, Ihtıran: özlemin, umudun ve ııb ırm bekleyifin ne oldagıuıu bende tanım ıunı türeteceğim... A jkjıı benim özerimdeki egemenliğini girtip hareketlerimi izleyince, afka ituııma ve onun ıc tınız bir gllç oldujunu J
Bütün bu kozlar, efsanevi hir kişilik olarak boy gösteren genç kum çevresinde kurulur. Kem taraflardan biri, hem de pek çok evreden meydana gelen bu ikillikte koz olma işlevi gören genç kız, cinsel bir nesne olarak kullanılmadığı gibi Sonsuz Dişil in figürü de değildir: Kadının. Batı'ya Özgü her iki göndergesi de baştan çıkarmaya tümüyle yabancı kalır. Burada, ne genç kızın ideal kurban olduğu ne de başlan çıkaran erkeğin ideal özne ol­ duğu söylenebilir; tıpkı, bir kurban töreninde bir cellat ve bir kurban olduğu söylenemeyeceği gibi Onun cazibesi, efsanevi bir varlığın, gizemli bir eşin cazibesinden farksızdır; meydan okumanın ve ikil ligin hir tür ayin düzeni içinde sıralandığı bu ortamda genç kız, tıpkı baştan çıkaran erkek gibi bir başrol oyuncusudur

139

Tehlikeli İlişkiler’ûe olup bilenlerden ne kadar
Bu ikillıktc her şeyi, etikten estetiğe geçiş, sa f tutkudan dü­ şünülmüş tutkuya geçiş yönlendiriyordu: «Onun ştı anki tutku »or.u naif btr tutku olarak nitclıyatum. f>gifinj olup ita kendimi ¿erçekten f«ri çekmeye basayınca beni hu yu iemel için elinden gelen her jeyi yapacaktır. Bu amaç için elinde rrolizmiıı biu.ıt kendisinden ba(ka araç yoktur yalnız «rotum bu kez htmbaşkı bir ölçekte açığa çıkar. Bina karfi kuManacajı bir silah olur o zaman. Bemle iıe, yantım i} tutku vardır. O kendi« için tavafir, çünkü bendi erotizmin var oktujuna t«lir; b « ıı yenmek için u v ıjır benimle. K«n ili m de erotizmin daha y likide biı biçimine gerek duymakladır. Ocu 140

harekete getirerek kujky duymat mı öğrenimim fleyleri anlamalını, şitndi mgukl j^um öfreliyer ona: ım ı bunu kendıtirıin keyiellijıni ka­ nicik şekilde yaptyor. B&yloce bani tajınırık ıuza fa du^Uımek iucr ceuneue beni ge^ıi#ine ve bunun beni onun lutngı yapacağına Inaııınılı i n « O zaman. lutkuui kararlı. enerjik, kelin ve diy alektik: ttp4l fi] tam; tınlıjı leKtkJCııUz oJar> (ı. 117 )

Etik yalınlıktır (arzunun etiği de), doğallıktır genç kızın saf zarafeti ve içten coşkusu da bu etiğin bir parçasıdır. Esi etik ise işaretlerin bir oyunudur, yapaylıktır -baştan çıkunnadır. Her tür dik belli bir estetik içinde çözülmelidir. SchİMer'de. Hdlderlin'ıie. hatla M aivu.se'de olduğu g'bi Kierkegaard'da da baştan çıkaran erkeğin estetiğe geçişi, insan türünün kendine mal ede* bileceği en Üst düzeydeki harekettir. Ne var ki baştan çıkaran er­ keğin estetiği çok daha farklıdır: İlahi ve aşkın değildir, ironjk(ir ve şeytancadır -aldığı biçim de ideal olanın biçimi değil, nüktenin biçimidir-: etiğin aşılması değildir, ancak hiç kuskusuz bir ayartmadır, bir sapmadır, bir baştan çıkarınadır, bir ifade de­ ğişimidir, ancak bütün bunlar dıiş kınklığııun aynasında gerçek­ leşir. Bununla birlikle baştan çıkaran erkeğin tuzak kurmaya da­ yanan stratejisi iffetsiz bir hareket sayılamaz, ironideki estetiğin bir parçasını oluşturur ve bedenlerin bayağı erotizmini tulkuya ve nükteye dönüştürmeyi hedefler •Ban ı yazdığında banı hep Johanneı'cijim diye hıiap ediyor ama ta ntı bana löyteroeye cenarelı yok. BugOn, olabildiğince livtü kapılı ve erotik bir ııcak Jık lı davranmaya çahfuak. bıınu ı&ylemeai için yalvar­ dım ooa. D«dı£ım> yapmaya bajUdı; dilim İlim gücnyte onu lejvık et­ liyi» de alaylı bir bakıy bunu yapmalını d an ık ıız kılmaya yeui Bu ruh durumu normaldir.» (ı. 130) ♦Eıtiiık yün Jtn , mlkadeî« ¡{in lam donıncnaİKİr gezlerinin oklarıyla, kajlmnm komutuyla, dudaklarının duauyla, yanıklarının jCltU^ayle, tilm varilin in lallı eklemiyle u vıyır. Onda, lin ki bir Vatkyne'nın gücü, eoerjuj vard?r am ı bu eirtik jü ç de, ondan yayılan baltan tıfcaiKi ba nh. Ilıkla hafîflcmi|iır. Ancak endijç v* huzmuzlugurı onu du|mefcto<ı alıkoyduğu bu dorukta^ok uzun söm bırakılnumaİKİtr.» (i. IS I) 141

İroni daima Ölümcül bir iç dökÜşUn habercisidir; iç dökme oyun sonlanmadan hemen önce yaşanır ve oyunculardan her bi­ rinin sahip olduğu müthiş imkânlara son verir Oysa bu imkAn­ lar yalnızca başlan çıkarma sayesinde sergilenebilirler. Onların sergilenebilmesi için kararsızlığın, iruıik klinamenin. estetiğin alanını açık tutan hayal kın kİ iğinin güze alınması gerekir. Kimİ kez başlan çıkaran erkek de zayii düşebilir, Heyecan duyduğu bir anda dişil güzelliği öven uzun konuşmalara kaptı* rabilir kendini Oysa dişil güzellik sonsuza bölünebilir, son de­ rece küçük erotik nüanslarla aynntılandınlabilir (s. 133, 134. 135). sonra büıünsel bir arzunun sıcacık imgeleminde tek bir fi­ gür halinde bir anıya getirilebilir -bu bakış açısı, Tanrının bakış açısıdır-, ancak hemen anlından yeniden ele alınıp İblisin imge­ lemine. görünümün soğuk imgelemine aklanlabilir: Kadın, er­ keğin hayalidir-zaten Tann da, erkek uyurken çekip çıkarmışiır kadını. O halde kudııl. hayalin bütün niteliklerini taşır ve denile­ bilir ki, gerçeğin gündüz vakti görülen kalımdan düş kurarken kadının nitelikleriyle kaynaşırlar. «Onun ılk u y ın ifi *|kın dokunKir. Ancjk. bu düj vurolujuınlj iki gam a yı »y u t «detnliriz: ilki. 2|k cno dilf’edibinde; ikincili İ m o aşkı d ü jîfti jiıvl«.» («. 136)

Kendini tümüyle verdiğinde her şey biliyor, ölüyor görünü mü bütün zarafetini yitiriyor, cinsellikten ibaret kalıyor, kadın oluyor Son ve bir an için; «kız bir gelin olarak süslenmiş, yine de lüm görkemi, güzelliğinin yanında sönük kalarak ve kendLsi de solarak...» (s, 143), yeniden görünümün görkemine bürünü­ yor -biraz sonra oda kalmayacak. * Baştan çıktıran erkeğin metafizik bölümlemesi böytedir, güzel­ lik. anlam, öz. hepsinin üzerinde deTann: bülün bunlar etik ba­ kımdan kendilerini kıskanırlar. Şeylerin ç<ık büyük bir tıölüınü 142

elik bakımdan kendilerini kıskanır, kendi sırlarım muhafaza ederler, kendi anlamlarını sakınırlar. Görünümün ve İblisin tara­ fında olan baştan çıkarma da estetik batamdan kendini kıskanır. Son lerk edişin düğüm noktalan ndan sonra (Cordelia kendi­ ni oııa terk eder ve hemen ardından teık edilir) Jolıaıuıes kendi­ ne şu soruyu $0(31. «Cordelia ile olan ilişkim süresince anlatma­ ma sürekli sadık kaldım mı? Yani estetikle ilgili yaptığım anlaş­ maya. Çünkü beni güçlü kılan, düşünceyi daima yanımda bul­ mamdır.» (s 143-144) Çtlrıku, saf baştan çıkanna yalnızca birin­ ci güç için ilginçtir -oysa burada ikinci güç için ilginç olan $ey söz konusudur. Estetiğin sırn da bu tür bir potansiyel kazandır­ ma gücüdür. Yalnızca ilginç olandaki ilginç olan şey baştan çı­ kamı anın estetik gücünü taşır. Baştan çıkaıan erkeğin görevi, bir bakıma genç kızın doğal cazibesinin saf görünüme ulaşmasını sağlamak, bu cazibenin de saf görünümde. yani baştan çıkanna âleminde ışıldamasını sağ­ lamak ve orada onu yok etmektir. Zira, ne yazık ki şeylerin çok büyük bir bdlümünün bir anlamı ve bir derinliği vardır bunlar­ dan yalnızca birkaçı görünüme u la jır ve yalnızca onlar mutlak olarak baltan çıkarıcı olabilir. Haşlan çıkarma, şeylerin saf gö­ rünümündeki görümü değiştirme hareket indedir.

Böylelikle baştan çıkanna bir efsane olarak son bulur, görünüm­ lerin sarhoşluğu içinde gerçeklikle tamamlanmadan hemen önce son bulur baştan çıkarma «Her şey hayaldir, ben ise kendimle ilgili bir mitim, çünkü benim bu buluşmaya seğirtmem mit değil de nedir? .. Var gücünle sür arabayı, isterse atlar düşüp ölsün; ama biz oraya vardıktan sonra, bir saniye önce değil >(s IS I) Tek bir gece -her şeyin sonu olur: «Onu bir daha asla görmek islemiyorum.» Genç kız sahip olduğu her şeyi verdi ve her şeyi yitirdi, tıpkı Yunan mitolojisindeki &ayısi2 bakire kahraman gihi. O kahramanlar ki ikinci bir kaderin etkisiyle çiçeğe dönüştü­ H J

ler ve bitkilere ûzgıl kasvetli bir zarafete kavuştular: ilk kaderle­ rimle baltan çıkarıcı zarafetin yankı siydi bu. Ne var ki Kierkeg&ard'daki haşlan çıkaran erkek, zalimliği eklen bırakmadan şunları ekliyordu: «Bir kızın. vefasız sevgilisinin atışıyla gllnebakana dönüştüğü günler peride kaklı.» (s 152) Çok daha zalim ve beklenmedik bir biçimde devam ediyor «Bir tanrı oluydun Neptün ün bir su perisi için yaptığını yapardım ona: Biı erkeğe di*ıüşturürdüm onu.» (s. 152) Bunu söylemek, kadının var olmadığını söylemektir. Bütün yüceliğiyle genç kız vardır: yalnızca eıkek onu yok etme gücüyle aıulınalıdır. Öle yandan başlan çıkınnadaki efsanevi tutku imnik olma Özelliğini sürdürür. Kendini, son olarak melankoli niteliğiyle taçlandınr: Son mizansende ev. aşkla birlikle gelen terk edişin dekorudur. Bu düğüm anında, baştın çıkaran eıkek kendi kurdu­ ğu stratejinin sağa sola savrulmuş öğelerini bir araya getirir vt sanki ölecekmiş gibi son hirkezonlan seyreder. Zafer anının de­ koru olması gereken bütün nesneler bir ölüm hikâyesinin melan­ kolik odamını otuşaıruriar Her şey. kaderinin altüst olduğu bu son anda, Cordllia’mn imgelemini bir çırpıda ele geçirmek için yerli yerine konur: buluştuklan çalışma odasında aynı sedir, ay­ nı lamba, aynı çay masası durmaktadır hepsi de kesin olarak, eskiden «oklukları gibi olamayacaklarmış*, ama yine de burada otacaUarmı$ gibi. Piyanoda aynı küçük İsveç şarkısının notalan durmaktadır -Cordilia arkadaki kapıdan girer, her şey öngö­ rülmüştür ve birlikle yaşanmış olan bülün sahnelerin Ur özeti* dir. Yaşanan yanılsama her şeyiyle mükemmeldir. Aslında oyu­ nun sonu gelmiştir, ancak başlan çıkaran erkeğin ulaştığı bu iro* nik sınırda yapınası gereken şey. ta başından beri Örmüş olduğu ağı, bir havai fişekle aydınlatmak (nitekim onun da yaptığı budur) vc böylelikle taçlanmış bir aşk için kasvetli ve abartılı bir mezar başı konuşması yapmaktır. Conttlia ise anık hiç sahneye çıkmayacaktır: anlatının giri* şinde yer alan birkaç umutsuz mektup dışında Bu umutsuzlu144

gun kendisi bile tuhaftır. Aslında o ne aldaiılmıçlır ne do kendi arzusundan yoksun bırakılmış: ne var ki. kuralın bilmediği bir oyunla tinsel bakımdan yolundan saptırılmıştır. Bir bUyünün ga­ zabına uğramış gibidir -son derece ınolırem bir entrikanın, yok edici bir entrikanın, tinsel bir kaçırılışın habersizce kuıbanı ol­ muş gibidir: Aslında, ondan çalınan ve ona karşı kullanılan şey onun baştan çıkarma gücüdür. Böyle bir kaderin adı da yoktur ve onun yarattığı şaşkınlık basit bir umutsuzluktan çok farklıdır •Bflyla kuttan!dr bu nedeni» gaye« özci bir yapıya uhiplırUr, Onlar­ da gülle i'tirUnûr hiçbir de¿ i fim olmaj Jj; not mal levyelerimle. İ m i za­ manki fite »aygın N r ftfcilde yaysdıhr. im a yine de, nenley«e kendi­ lerine« Nle açıkjanım ayıcak. b a k ılın tarafındın anlatılamayacak bir biçimde ite ¿i j tiler Onlanfl yaşanılırı. diyetler, ninki gibi kırık ya da hottannu} değildi; onlar kendi idlerim kıpjnm tşlank. öiekı intanlar dan kopup boju tapına kendıleıinl bulmaya fib a lıyıp durdular,« (a.

11-12).

n KklblUı Ç*Mtf Ow
M5

/'TNaştan çıkjmıa bir lutku ya
İsteri, başlan çıkarma tutkusu ile mmili asyo» tutkusunu birleşti­ rir Kavlini baştan çıkarmadan korurken sunulmuş ve tuzağa düşürülmüş olan işaretleri kullanır; çlinkü bu işaretler kendileri­ ni. en şiddetli biçimde okunmak üzere sunduklarında onlara inanmamızı da, onlara olan inancımızı da sararlar. Kuruntular, abartılı pişmanlıklar, dokunaklı adımlar» bilip tükenmek bilme­ yen istekler: olayların geçerliliğini ortadan kaldırmak ve kendi­ ni anlaşılmaz hale getirmek için başvurulan bu dolambaçlı (Lslup, ötekilere dayatılan bu sersemlik hali ve bu hayal kınktıgı: bütün bunlar baştan çıkarmaya yönelik caydırma girişiminin bir parçasıdır ve anlaşılması pek de kolay olmayan bu la.sanrun 1wdefı. baştan çıkarmaktan çnk baştan çıkan İmaya ısJ a fırsat ver­ memektir. İsterik insanın mahremiyeti, sim, alfekt'i yoktur, bütün varlı­ ğıyla kendini dış şantajlara, kendi «belirtiklerinin geçici de olsa tümüyle inandırıcı olmalarına, ötekileri mutlak olarak inandır­ mak için bütün gerekleri yerine getirmeye (tıpkı, yalancılık has­ tasının anladığı hikâyelerde olduğu gibi) ve bunlar olurken bütün inanç)an sarsmaya adar - ve bu sırada herhangi bir yanılsamayı paylaşmaya kalkışmaz Bütün istekleri mutlaktır, ancak verilen cevaplar karşısında tümüyle duyarsız kalır. İşaretler ile mizanse­ nin etkileri ve istekleri uçucudur. Baştan çıkarma da işaretlerin banndırdıgı hakikate aldınnaz, ancak onu tersinir bir görünüme dönüştürür, oysa isteri hıkıkaıle oynarken onu kimseyle paylaş­ maz Adeta baştan çıkanna sürecinin tamamını kendine mal edi­ yor gibidir, bütün iddiaları tek başına onaya atar ve ötekine yal­ nızca. tersinirliği olmayan kendi isterik değişim süreci karşısın­ da ültimatom verme imkfiru buakır. İsterik insan kendi bedenini, baştan çıkannaya karşı koyan bir engele dönüştürmeyi başan r Baştan çıkarma onun bedeniyle sersemler ve onun belirlilen)!« büyülenir. İsterik insanın tek hedefi ötekini, dokunaklı bir psikodramadarı ibaret olan aldatıcı bir etki alanı yaratarak sersem­ letmektir -baştan çıkaıma meydan okumaktır isteri ise şantajdır 147

GünUmüzdc işaretlerin ve mesajların büyük bir bölümü {biç­ kilerden gelenler de dahil olmak üzeıe^ birkaç atarda bizleri kış­ kırtır en Önemlileri ise sözü edilen bu isterik tarz: konuşturma, inandırma, caydırarak haz verme; psikodramatik yönsemler kul­ lanarak ve körü körüne uzlaşarak şantaj yapma; anlamdan yok­ sun işaretler kullanmaktır. Kullanılan işareller. hiçbir sırlan ve ınandıncılıklan kalmadığı için giderek çoğalır ve irileşir. Kulla­ nılan işaretlerin tümünün inançsız, affekisiz, tarihsiz işaretler ol­ duktan; gösterme düşüncesiyle dehşete düşürüldükleri -tıpkı, isterik insanın baştan çıkarılma düşüncesiyle dehşete kapılmış olması gibi- göze çarpar. Gerçekle, isterik insanı dehşete düşüren şey bizlerin taşıdığı bu yokluktur ve bitip tükenmek bilmeyen oyunuyla kendini bu yokluktan arındırması gerekir: çünkü o yokluk bir sır olarak kal­ dıkça Ötekilerin onu sevmesi, onun da kendini sevmesi mümkün olabilecektir. Böyle bir aynanın arkasından o. her zaman hem in­ tihara yakındır hem de intihan, başka şeyler gibi gösteriye daya­ nan hoşnutsuz bir baştan çıkarma sürecine dönüştürür -gösteri sayesinde yarattığı etki alanıyla hep ölümsü2 kalır Aııorekside, frijidiiede. iktidarsızlıkta, isterinin izlediği yo­ lun tenini izleyen, buna benzer bir süreç yaşanır Kendi bedeni­ ni, ters çevrilmiş bir aynaya dönüştürmek, onun taşıdığı baştan çıkarma işaretlerinin tümünü silmek, çekiciliğini yok etmek ya da cinsiyetsizleştirmek; bütün bunlar süreci şantaja ve ültimato­ ma bırakmaya yöneliktir «Beni baştan çıkaramayacaksınız. Be­ ni başlan çıkaramayacağınızı adım gibi biliyorum.« Baştan çı­ karma lam bu noktada, yani inklr edildiği anda belirir. Çünkü meydan okuma baştan çıkarmanın en temel koşııIIanndan biri­ dir. Yalnızca meydan okumaya ccvap verilrtesine meydan bıra­ kılmalı, başlan çık anim aya fııvat verme konusunda özenli olma­ lıdır (irade kullanmaksızın); oysa buradaki oyun kapalıdır. Her ne kadar burada kullanılan beden olsa da, baştan çıkarmanın reddedildiği bir oyun sahnelenir -oysa isterik insan, baltan çı­ 141

karmanın kabul edildiği hir oyunu sahneye koyar. Her koşulda, baştan çıkarmanın ve başlan çıkarılmanın inkin söz konusudur. Dolayısıyla, asıl sorun. bir yığın psikanatilik gerekçeleri ve aptallıklanyla cinsellik ya da beslenme iktidarsızlığı değil, baş­ tan çıkarma iktidaru 2İı$ıejtr. Sevgisizlik, nevrozlar, kaygı, yok­ sunluk. yani psikanalizin karşı karşıya olduğu her şey, hiç kuş­ kusuz seveınemekien ya da sevilememekten. haz duyamamaktan ve haz verememekten kaynakların bununla birlikte en bü­ yük düş kınklığınm kaynağı da başlan çıkarma ve onun başarı­ sızlığa uğramasıdır. Ne var ki, başsan çıkarmanın tümüyle dışın­ da kalanlar, scvebılecek ve baz duyabilecek durumda olsalar bi­ le hasla sayılabilirler. Arzuya ve cinsclliğe ilişkin hastalıktan te­ davi elliğini sanan psikanaliz ise, aslında baştan çıkarma haslı» lıklanyla ilgilenmektedir (ancak hunlan, başlan çıkarmanın dı­ şında bir yerlere koymak ve cinsellik ikilemine kapatmak için epeyce çaba göstermiştir). En vahim eksiklik hazda değil cazi­ bede. hayali ya da önsel doyumda değil coşkuda. Vasa'ıla (sim­ gesel) değil kuralda (oyunun kuralı) yaşanır. Tek bir hadımlık durumu vardır; o da. baştan çıkarma durumundan yoksun kal­ maktır. Bereket versin ki. bunlar hep başansızlıkla sonuçlanır, lıpkı küllerinden yeniden tkığan Anka kuşu gibi baştan çıkarma da yeniden hayat bulur, özne ise. örneğin. iktidarsızlıkta ve anorekside bUtün bunların başlan çıkannanın nihai ve umutsuz bir gi­ rişime yeniden dönüşmesini, inklnn yeniden bir meydan oku­ maya dönüşmesini engelleyemez. Hatta belki de başlan çıkar­ ma, insanın kendindeki cinseli iği inkâr etmesinin bu en şiddetti görünümleriyle en saf biçimde kendini ifade eder. Çünkü bura­ da. baştan çıkanna«ekine şunu söylemektir: «Yapmak islediğin şeyin beni baştan çıkarmak olmadığını bana kanıltamalısın.»

149

Baştın çıkarmanın karşıtı otan başka tutkular da varılır: bereket versin ki çoğu kez daha başlangıç aşamasındayken başarısızlığa uğrarlar Örneğin koleksiyonculuk, biriktirme fetişizmi. Bu tut­ kuların baştAn çıkarmayla olan uzlaşmaz benzerliği, belki bura­ da da belli bir oyunun oynanmasından kaynaklanmaktadır, bu oyunun da bir kuralı vanlır ve yoğunluğu başka şeylerin yoğun­ luğunun yerini alabilir: Öylesine bir soyutlama tutkusu yaşanır ki. her ıtlr ahlaki yasaya meydan okuyarak yalnızca kapalı bir evrenin mutlak direnlerini muhafaza eder ve Özne kendini bu ev­ rene hapseder, Koleksiyoncu Öylesine bir kıskançlık içindedir ki. kendisine ait olan dili nesnenin yalnız ve yalnız kendi tekelinde olmasını ister ve o nesne sayesinde fetişist tutkusunu tatmin eder. Kendi­ ni kapatma ve hapsetme: Aslında her şeyden (ince kendi kendi­ nin koleksiyonunu yapmaktadır. Dikkatini, yaşadığı bu çılgın­ lıktan uzaklaştırmayı asla beceremeyecektir çünktı onun nesne­ lere duyduğu aşkın, nesneleri kucaklarken oluşturduğu aşka da­ yanan stratejinin yola çıkış nokl&sı. o nesnelerden yayılan baş­ lan çıkarma nefreti ve dehşetidir. Kendisi için de aynı şey söz konusudur: Kendisinden doğabilecek her llir baştan çıkarma et­ kisinden iğrenir. Koleksiyoncu adlı film ve roman bûylesi bir esrikliği anlatır, Genç bir kadını başlan çıkarmayı ve ona kendini sevdirmeyi ba­ şaramayan erkek (yaşamak istediği baştan çıkarma mıdır yoksa kendiliğinden bir aşk mı? İkisi de değil: Onun istediği aşkı zorlamak, baştan çıkarmayı zartamaktır) kadını kaçın r. Onu. taşrada bulunan ve böyle bir durum için hazırladığı bir evin bodlumuna hapseder. Kadını oraya yerleştirir, ona özenle bakar ve sayısız incelikle sanp samı al ar; ancak kadının bütün kaçma gi­ rişimlerine engel olur, butun kurnazlıklarıyla başa çıkar. Tek bir koşulda onu bağışlayacaktır: Genç kadının hem yenilmiş hem de baştan çıkmış olduğunu itiraf etmesi ve onu sevmesi gerekmek" Kobkstyvocu. Jo*ın F o w l« * {«v . PA„'r;r G a U Ayrı ılı Y ayın lan. 2 0 0 1.

ISO

tâdir. Zamanla, bu zorunlu beraberlik sırasında aralarında, ka­ ranlık ve şüplıeli bir (Ur uzlaşma ortamı doğar -bir akşam, ge­ rekli bütün önlemleri aldıktan sonra onu «yukarıya» yemeğe da­ vet eder. Genç kadın onu gerçekten baştan çıkarmaya çalışır ve kendini ona verir. Ona sevgi duyduğu için mi, yoksa adamı si­ lahsız bırakmak ¡«ediğinden mi7 Hiç kuşkusuz lıer iki neden de geçeriidir. Ancak kadının bu davranışı adamın paniğe kapılma­ sına yol açar onu döver, ona hakaret eder ve yeniden mahzene kapalır. Ona olan hülUn saygısını yitirmiştir, onu soyar ve por­ nografik fotoğraflannı çekerek bir albüme yerleştirir (kelebek koleksiyonu yapmaya meraklı olan adam, daha önce gururla ko­ leksiyonunu göstermiştir genç kadına] Genç kadın önce hasta­ lanır, bir tür komaya girer; adam onunla hiç ilgilenmez, kadın ölünce onu bahçeye gömer. Son bölümlerde adamı, her nc paha­ sına olursa olsun baştan çıkarmak üzere hapsedecek başka bir kadın ararken görürüi Sevilme gereği, baştan çıkarılma iktidarsızlığı Her şeye raf­ inen kadın, eıı .sonunda baştan çıkmıştır (hem de ontı başlan çı­ karmayı isleyecek kadar); adanı ise bu zaferi kabullenemez: Bü­ tün bunlarda, cinsel bakımdan kendisine yapılmış bir kötülük ol duğunu düşünmeyi tercih eder ve unu cezalandınr. Onun sorunu ikttdarsızJık değildir (bu tür sorunlar, hiçbir zaman iktidarsızlık­ tan kaynaklanmaz); o, fllü nesnelerin koleksiyonunu yaparken yaşadığı kıskanç cazibeyi -ölü cinscl nesne, parlak kanallı bir kelebek kadar güzeldir- kendisini sevmek zorunda bırakacağı canlı bir varlığın başlan çıkarmasına tercih etmektedir Koleksi­ yon yapmanın monoton çekiciliği, yani ölümdeki f.ırkıar tercih edilmelidir-aynı olana yönelik takıntı, ötekinin baştan çıkarma­ sına tercih edilmelidir. Bu yüzden de. daha en başlarda insan ka­ dının Öleceğini hisseder: adam tehlikeli bir deli olduğu için de­ ğil. tam tersine mantıklı bir insan olduğu ve mantığı tersinmez olduğu için Baştan çıkanlmaksızın baştan çıkarmak -tersinirli­ ği olmayan birsürcç. 131

Bu tür durumlarda hep taraflardan birinin Ölmesi gerekir ve hep ayıtı taraf ölür. çünkü öteki zaten Ölüdür. O, bütün sapkın­ lıklar gibi ölümsüzdür ve hiçbir zaman yok edilemez: filmin son sahnelerinde kaçınılmaz olarak başa dönülmesi de bunu anlatır (bu .sahnelerde mizahın eksik elma lığını belirtmeliyi*: Kıskanç­ lar, (ıpkı sapkınlar gibi, kapalı oldukları âlemin dışında kaldık­ ları zamanlarda, kullandıkları yöntemlenn en küçük ayrıntısına kadar mizahtan vazgeçmezler) Zaten adam kendisini, aşılama­ yacak bir mantığın içine hapsetmiştir: Kadının ona verebileceği aşka dair bülün işaretleri karşıt aıılamlanyla yorumlar En yu­ muşak olanlannı en kuşkulu işaretler olarak kabul eder. Belki de. iızcnndc anlaşmaya vanlmtş olan işaretlerle yetinebilecektir; ancak, onun tahammül edemediği tek şey gerçek aşk isteğidir: Onun mantığım) göte kadın, aşk istemekle kendi Ölüm fermanı­ nı imzalamıştır Bu, bir işkence öyküsü değil: Heyecan verici. Aşkın en güzel kanıtının ötekine ve onun arzusuna saygı göstermek olduğunu kim söyleyebilir? Güzelliğin ve başlan çıkarmanın bedeli, belki de hapsedilmek ve öldürtılmektu: çünkü genç kadın fazlaca teh­ likelidir ve onun size verdiklerini ödemek asla mümkün olma­ yacaktır. O halde tek yapılacak şey ona rtlümlln yolunu açmak­ tı r. Genç kız bir bakıma bunun farkındadır; hapsedilme eğretile­ mesiyle ona sunulan bu büyük baştan çıkanna girişimine kendi­ ni leslim eder. Ne var ki. karşılık vermek için cinsel bakımdan kendini sunmak dışında bir yol bulamaz. Verdiği bu karşılık, gü­ zelliğiyle meydan okumanın yanında oldukça bayağı kalmakta­ dır. Cinselliğin verdiği zevkler, hiçbir zaman baştan çıkarma ge­ reğini ortadan kaldırmaz. Eski çağlarda, her ölümlünün kurban vererek canlı bedenini kurtarması gerekiyordu; bugün ise baştan çıkarmaya dair her biçim, hatta belki de her canlı biçim Ölüm sa­ yesinde kendi hayalini kurtarmak durumundadır Simgesel nite­ lik taşıyan yasa böyledir -aslında bu bir yasa değil vazgeçilmez bir kuraldır: başka btr deyişle biz, bu kuralı lıiçbir gerekçemiz 152

olmadan, keyfi bir gerçeklikmiş gibi ve onu bizi ajan herhangi bir ilkeymiş gibi görmeden kabulleniriz. Sonuç olarak: Her baştan çıkarma girişimi nesnenin öldürül­ mesiyle mi sonuçlanır? Yoksa baştan çıkarına girişimi Ötekini delirtmek için (bu sonuç ile bir önceki arasında yalnızca bir nü­ ans vardır) başlatılan bir süreç midir'? Öteki üzerinde etkili olan caıibe İter zaman kötücül müdür? Cazibenin sizden intikam al­ mak için başvurduğu bir misilleme midir? Burada oynanan oyun, ölUmüne bir oyun mudur? Cinsel zevklerin karşılıklı ola­ rak sükûnet içinde yaşandığı bir ortamdan çok. ölüme yakın de­ ğil midir? Bışian çıkarmak, başlan çıkarılma bedelinin ödenme­ sini. yani kendinden kopan İmayı ve bir büyünün kuzu haİme gelmeyi gerektirir. Yaşananların lümü. simgesel bir nitelik taşı­ yan dolaysız paylaşım kuralına uygundun bu kural acımasızlı­ ğın egemen olduğu, yani şiddetin kabullenilerek sınırsızca pay­ laşıldığı kültürlerde irsanlann taunlara kurban edilmesini ge­ rektiriyordu. Kaldı ki baştan çıkarma da. acımasızlık kültürünün bir parçasıdır, o kültürden bize kalan tek törensel biçimdir Baş­ ka bir ifadeyle bize, kendi ölümümüzün kazayla ortaya çıkmış ve organik bir biçimini değil de, oyunun kuralının kaçınılmaz sonucu olan zorunlu ve katı bir biçimini gösterir: Ölüm ise. her tür simgesel anlatmanın kozu olarak kalın ister meydan okuma­ nın. ister sırrın, ister baştan çıkarmanın, isterse sapkınlığın kozu olsun.

Baştan çıkarma ile sapkınlık arasında nazik bir ilişki vardır. Baş­ tan çıkarmanın kenJisı, dUnya düzeninin yoldan çıkanlması de­ ğil midir zaten? Bununla birlikte bütün tutkular, ruhun bütün ha­ reketleri arasında sapkınlık, belki de baştan çıkarmaya en çok karşı koyan güçtü*. Cinsellik karşısında her ikisi de acımasız ve kayıtsız bir tavır ukınır. 133

Baştan çıkarma bütün zevkleri, bütün affekt’leri ve göstcnmlen ele geçirir Düşleri de ele geçirerek onları ilk mecralanndan başka bir yere: çok daha etkili ve çok daha nazik bir oyuna yön­ lendirir. Bu oyundaki kozun, bir itkiye ya da bir arzuya bağlı olan sonu ya da kaynağı yoktur Eğer cinselliği belirleyen bir dojta >v35
leşme belli bir kurala uyulmasını hedefi eyerek ikil ilişki kuran (meydan okuma gibi), yani (sözleşmeden farklı olarak) Üçüncü tarafı dışlayan ve bireysel Ojelere bOlUnerneyen bir anlaşmadtr Bu anlaşma ve bu ikil ilişki, yasaya yabana bu 20nın] uluklaı igı. sapkınlığa dış dünya karşısında tam bağışıklık kazandırır: öle yandan da onu, bireysel billnçdışı Öğeleri halinde çözümle­ r e yollarını kapatır, yani psikanalizin ulaşamayacağı bir nokta­ ya ulaşlınr. Çünkü kural dUzeni psikanalizin yargılama düzenin­ den farklıdır yalnızca yasanın düzeni ona aittir. Sapkınlık da, iş­ te bu farklı evrenin bir parçasıdır. İkil ilişki d r iif tokuş yasam u ortadan kaldırır. Sapkınlık ku­ ralı, tinselliğe ilişkin doğa yasasını ortadan kaldınr. Tıpkı bir oyunun kuralı gibi sapkınlık kuralı da keyfidir ve içeriği dnem­ li değildir, asıl olan bir kuralın, bir işaretin ya da cinselin hesa­ ba katılmadığı bir işaretler sisteminin dayat ıİmasıdır (Klossowski'de olduğu gibi bu işaret, sapkınlığın ritUel vektflrü haline gel­ miş ve bütünüyle değiş tokuşa ilişkin doğa yasasından uzaklaş­ tırılmış olan madeni para olabilir). Bu bakımdan manastırlar, gizli toplumlar. Sade'ın şatolan ve sapkınlık âlemi birbinne benzer. Dilekler, dinsel tflrenler, Sade tarzında sonu gelmeyen protokoller. On)an birleştiren şey, kura­ la ilişkin bir külttUr -paylaşılan şey. kuralın bozulması değil ku­ raldır. Bu kuralın içinde kalındığı sürece sapkın (çift) her tür toplumsal vc duygusal bozulmayı ve uyumsuzluğu rahatlıkla kabullenebilir. çünkü bunlar yalnızca yasaya zarar verirler (Gobkıfdaki burjuva sınıfı da böyledir Sınıfın koyduğu kural, onun bir kast olarak tanımlanmasını sağlayan keyfi işaretlerden oluşan sistem muhafaza edildiği sürece her şey mubahtır). Her şey ihlal edilebilir, Kuntl'ın dışında kalan her şey. Böylelikle sapkınlık ve baştan çıkarma, doğa düzenine bir­ likte meydan okuyarak birbirlerini cezbeder Bununla birlikte ]iek çok alanda da, şiddetle birbirlerine karşt koyarlar Kodeksiyo/ıru’da. kıskanç ve sapkın tutkunun baştan çıkarttı ayı alt etli135

¿i gürüİtir Ya da Lco Scheer tarafından aktanlan Danseuse'iln hikâyesinde yaşananlar: Toplama kamplarında çalışan bir SS, genç bir Yahudi kızdan Ölmeden tince karşısında dans etmesini isler Genç kız istenileni yapar ve dans sırasında SS ‘i Öylesin« büyüler ki, en sonunda onun yanma yaklaşmayı başanr, silahım alır ve oııu Öldürür. SS subayının dUnyısı. sapkın ve insanın ka­ nım donduran bir gücUn. cezbetme gücünün (sizin ölümünüze hükmeden kişinin egemenliğini sağlayan güç) yarattığı bir mo­ deldir; genç kızın dünyası ise, dans ederek başlan çıkarma gücü­ nün yaradığı bir modeldir ve ikinci güç üstün gelir Baştan çı­ karma cazibenin kurduğu düzene akın etler ve onu tersinir hale getirir (çoğu kez. hiçbir biçimde bu düzene girmesine izin veril­ mez). Bu Öyküde, lıer iki mantığın da birbirini dışladıktan ve birbirleri için Ölümcül oldukları açıktır. Ancak, iki manlık arasında sürekli bir tersinme çevrimi ya­ şanmaz mı? Her ne olursa olsun biriktinne tutkusu, en sonunda genç kızın üzerinde bir tür baştan çıkarma etkisi (belki de cazi­ be? Bir kez daha soralım: İkisinin arasında ne fatk var?), bir (Ur sarhoşluk hali yaratmakladır. Bu sarhoşluğun kaynağı, hiçbir hak iddiasının olmadığı bir dünya tanımlamaya çalışan genç kı­ zın. aynı zamanda bir yıkıntı alanını, bir boşluğu resmetmesin­ den: bu boşluğun da kârşıt-baştan çıkarma gücüyle yeni bir çe­ kim alanı yaratmasından kaynaklanmakladır. Baştan çıkarmanın sapkın türü isteridir; İsterik insan, baştan çıkannanın gücünden kendini korumak için yine onun gücünden yararlanır. Buna karşılık, sapkınlıkla da baştan çıkancı bir yan vardır; çünkü sapkınlık, başlan çıkarmak için kendi dolaylılığın­ dan yararlanır. İsterideki baştan çıkarma müstelvcendir. Ancak, pornografi­ nin kimi biçimlerindeki müstehcenlik de başlan çıkanadır Ör­ neğin, şiddet başlan çıkancı olabilir. Belki, locavüzün kendisi bile baştan çıkancı olabilir İğrençlik ve bayağılık da baştan çı­ karıcı olabilir. Sapkınlığın dolaylılığı nerede son bulur? Tersin­ i l

me çevrimi nerede tamamlanır ve onu durdurmak gerekir mi? Buna karşılık ikisi aracımla derin bir faiklılık vardır. Sapkın insan, baştan çıkarmaktan kesinlikle kaçınır ve unu belli bir dü­ zene koymaya çabalar Onun kural lan m belirlemek, bu kuralla­ rı bir metin halinde biçimlendirmek ve bir anlaşma çerçevesin­ de bu kurallan açıklamak isler. Bütün bunlan yaptıktan sonra da en temel kuralı bozarak sırlan açıklar Başlan çıkarmanın lören ve katilıklılık düzenindeki esnekliğini benimsemek yerine de­ ğişmez bîr lören ve karşılıklılık düzeni kurmak ister. Kuralı, kut­ sal ve müstehcen bir şeye dönüştürerek nnu bir amaç, yont ya­ sa haline getirerek mutlak bir savunma düzeni kurar: Tıpkı iste­ ride beden tiyatrosunun Üstün gelmesi gibi burada da kuıal tiyat rosu üste çıkar. Genel bir ifadeyle baştan çıkarmanın btllün sap­ kın biçimlerindeki nrtak yan. bu biçimlerin baştan çıkarmanın sırrına ihanet etmeleridir, temel kural da, temel kuralın ada ifa­ de edilmemesi gereğidir. Bu anlamda, baştan çıkarıcının kendisi de bir sapkındır Çün­ kü. o da başlan çıkarmayı, unun gizli kuralından saptırır ve bu­ nu tasarlamadan gerçekleştirir. Oyun karşısında hile yapanın ko­ numu ne ise, baştan çıkancının da başun çıkanna karşısındaki konumu odur. Oyunun hedefi kazanmak olduğuna göre, tek ger­ çek oyuncu hile yapan kişidir. Kğer baştan çıkarmanın da bir he­ defi olsaydı, baştan çıkancı bu sürecin en ideal kişisi sayılırdı. Ne var ki, ne oyun ne baştan çıkarma bunlardan ibarettir, hile yapanın davranışlannın ve her ne pahasına olursa olsun oluştur­ duğu edepsiz stratejinin kaynağı, («un oyuna karşı duyduğu nefret ve oyunun başlan çıkancılığım inkAr etmesidir baştan çı­ kıncının davranışlannı belirleyen nedenin de başlan çıkanna ve çıkarılma korkusu, kendi hakikatine meydan okuma olduğu id­ dia edilebilir Baştan çıkarıcıyı, önce cinsel keşif sürecine sonra da kendi stratejisini fetiş haline getirebileceği sayısız keşfe sü­ rükleyen de budur. Sapkın insan daima, egemenliğin ve yasanın hâkim olduğu ıs ı

manyak bir âleme sürüklenir. Hu âlemde fetişleştirdtği kuralı kakli egemenliği allına alır, rilüellerin sınırlarını ınuilak olarak belirler Böylelikle hiçbir şey yerinden oynamaz Hiçbir şey kı­ mıldamaz. Her şey ölmüştür ve artık kendi ölümünden b.ışka tehlike kal mamı şiir. Fetişizm ölümün başlan çıkarılmasıdır; sap­ kınlıktaki kural feıişizmi de bu kapsamdadır. Sapkınlık donmuş bir meydan okuma, baştan çıkarma ise canlı bir meydan okumadır, baştan çıkanna hareketli ve geçici­ dir sapkınlık ise monotondur ve btlmdc bilmez. Sapkınlık gös­ teriye dayanır ve ortaklaşa gerçekleştirilin baştan çıkarma ise gizlidir ve lersinme özelliği taşır.

Kendi sistemlil i klerinden kurtulamayan sistemler cezbedicidir Cezbeimefe için ölUmün enerjisini kendilerine mal ederler B i­ riktirme tutkusu haşlan çıkarmayı kuşatmaya, hareketsiz hale getirmeye ve onu ölüm enet] isi ne dönüştürmeye çalışır. Bu sü­ reçle birlikte zayıf düftr ve bir kel daha baffan ç ıta n a olma özelliği kazanırlar. Terörü zayıflatan ironidir Ya da baştan çı­ karma. sistemlerin eylemsizlik noklasına gelmelerini gözlen çünkü tam o noktada sistemler duraksar, çünkü bu noktanın öte­ sinde en küçük bir gösterim ihtimali yoktur -geriye dönüşün im­ kânsız olduğu bu noktada bütün yörüngeler yavaşlar ve nesne kendi direnme gücü ve kendi Özgül ağırlığı tarafından soğurulur. Peki, bu eylemsizlik noktasının çevresinde neler olup bitmekte­ dir? Tıpkı güneş ışıklarının birbirinden farklı katmanlar tarafın­ dan kırılması gibi nesne de çaıpılıı -kendi kütlesinin ağırlığı al­ tında ezildiği için kendi varlığını yönelen yasalara bile itaat ede­ mez. Bu tür eylemsizlik süreçleri hakkında hiçbir şey bilmiyo­ ruz: tek bildiğimiz kara deliğin sınmada onlan bekleyen şey: Geri dönüşü olmayan nokta, yeniden bütünsel bir tersinirlik nok­ tasına, bir felaket noktasına dönüşür, ölümün kurduğu yay tam da burada, yepyeni bir baştan çıkarma etkisi yaratmak boşalır. I»

111

Baştan çıkarmanın siyasal kaderi

Kural tutkusu

H iç b ir oyuncu, oyunun kfiKÜsIndtH chfkı idifitifı ölm/tmalidır.

RûRmImS s~ r\ajtan Çikanctm n Günlüğü nAt şöyle deniyor: Baştan çı­

v D karmada, belli bir stratejiye hükmeden (tene yoktur ve baş­ tan çıkarma kendi imk&njarının tam bilincine vararak gerçekleş­ tiğinde bile, kendini aşan bir kurala boyun eğmek durumunda­ dır. Yasanın ötesine ulaşan ritUel birdramaturgi olarak başıan çı­ karma bir oyun ve bir kaderdir öyle ki. başrol oyuncuları kura­ lı ihlal etmeksizin kendi kaçınılmaz sonlarına sürüklenirler -çünkü onlan bir araya getiren şey kuraldır. Uyulması gereken (emel bir zoıuılluluk vardır: ölüm pahasına da olsa oyunun sür­ mesi gerekir. Oyuncuları birbirine bağlayan kurala bağlanmak için, oyuncuların bir lür (utkuya ihtiyacı vardır ve bu tutku ol­ madığında oyunun kendisi de ol mayacaktır. İtil

Hepimiz Yaso'nın kurduğu düzen içinde bir arada yaşıyoruz: Yasa'yı ortadan kaldırma fantazmaii dd hu düzenin bir parçası­ dır. Yasanın ölesimk hayal edebildiğimiz tek şey onu ihlal et­ mek ya dn yasakları kaldırmaktır. Çünkü Yasa’nın ve yasağın 5e • ması, ihlalin ve Özgürleşmenin ten şemasını yönetir. Oysa yasa­ nın karşılı yasanın var olmaman değil. K u rald ır.

Kural, keyfi ibaretlerin içkin ziııciricni§ine dayanır; oysa Ya­ sa gerekli işaretlerin aşkın zirciriemşine bel bağlar. Birincisi, ilibari süreçlerin çevrimi ve geri dönüşüdür; ö(eki i<*etersinmez bir sürekliliğe dayanan bir mercidir. Birincisi zorunluluk düzeyin­ dedir. öteki ise baskı ve yasak düzeyinde. Yasa, belli bir ayırım çizgisi oluşturduğu için ilılal edilebilir ve ihlal edilmelidir Buna kargılık oyunun kuralını ihlal etmenin hiçbir anlamı yoklur: Bel­ li bir çevrimde luşlanılnn noktaya dönülürken aşılması gereken bir çizgi bulunmamakladır (oynamak islemeyen oyundan çıkar). İster gösterene, isler hadım etmeye, isterse toplumsal yasağa ilişkin olsun. Yasa yasal bir mercinin, gizli bir hakikatin gklimli işareti olmak ister; bu yüzden de her yere yasaklar ve bastı nmlar yerleştirir; yani büiUn alaııljn açık vc gizli söylemler halin' de parçalara ayını. Kurul ise itibaridir, keyfidir ve lukikali giz­ lemez. ite bastınmlaıia ne de alanların açık ve gizli olarak birbi­ rinden aynlmasıyla ilgilenir; Çünkü heıhangi bir anlam taşımaz ve hiçbir yere sürüklemez: oysa Yasa'nul saptanmış bir ereklili­ ği vardır. Kural’da tersinir ve ereksiz olan çevrim, Yasa‘da doğ­ rusal ve erekli olan zinurienişin karşıtıdır. İşaretlerin konumu da bildirlerinden farklıdır. Yasa gösterim düzeyindedir, yani helli bir yonımla ve şifrenin çözülmesiyle yargılanabilir. Konusu (»nemsiz sayılamayacak bir karar ve bir açıklama düzeyindedir. Anlamın ve göndergeniıı etkisine giren bir mefimlır. Kural'm konüsu yoktur ve hangi koşullarda açık­ landığı pek önemli değildir, onun şifrelerini çözmek gerekmez ve anlamda bulduğumuz zevki taşımaz -önemli dan tek şey ona uyulması ve uyuluıken hissedilen sarhoşluk duygusudur. Oyun­ 162

daki ritdel tutkusu ve bu utkunun şiddeti ile Yasa'ya itaat etme­ nin ya da onu ihlal etmenin verdiği haz arasındaki farklılık, işte bu özelliklerden doğar.

Kitüele dayanan biçimin yoğunluğunu kavrayabilmek için, mut­ lulukların tümünü doğadan aldığımız, hazlaıı da arzularımızın tatmin edilmesiyle yaşadığımız düşüncesinden elbette kunuJmamız gerekir. Oysa oyun, oyunun yarattığı dünya bizim karşımı­ za, kurala karşı duyulan (utkuyu, kuralın yarattığı sarhoşluğu, arzunun değil de törenin verdiği gücü çıkarır Oyun oynarken yaşadığıma esrikliğin kaynağı, gerçeklenlen kurtulmuş olma ve istediğimiz an oyunu terk etme duygusunu yaş utan hayal görme hali midir? Hiç dc değil: Oyun oynamak hayal kurmak gibi değildir ve kurallar uyarınca oynanmak zo­ rundadır; oyun bırakılmaz. Oyunun yarattığı zorunluluklar, meydan okumada yaşanan zorunluluklarla aynıdır. Oyunu bırak­ mak oyunun bir parçası değildir oyun oynarken oyunu inkar et­ menin imkânsız olması, onun yarattığı coşkunun kaynağıdır ve oııu gerçekler düzleminden farklılaştırır. Böylelikle simgesel bir anlaşma ortamı yaratılır, itaat ederken kısıtlaması olmayan bir baskı oluşturulur ve oyunun sonuna kadar gitme zorunluluğu or­ taya çıkar, tıpkı, meydan okumada sonuna kadar gitmenin zo­ runlu olması gibi. Oyunda kurulan düzen itibaridir ve gerçek dünyanın kumla­ sı gereken düzenle hiçbir ortak Özelliği yoktur: Oyun düzeni eıik ya da psikolojik değildir ve (kuralın) kabulü boyun eğıneyi ya da baskı kurmayı gerektirmez. Daha yalın bir ifadeyle, birim an­ ladığımız ahlâk ve birey anlamında oyunda özgürlük yoktur. Oyun özgürlük demek değildir. Elinde olma halinin diyalektiği­ ne uymaz: oysa, gerçeğin ve yasanın dünyası varsayıma daya­ nan bir diyalektiğe uygundur. Oyuna başlarmık. zorunluluklar­ dan kumlu ntüel bir sisteme dahil olmaktır ve oyunun yoğunlu­ 163

ğu (tiren biliminde gerçekleşmesinden kaynaklanır —lıct+ıangi bir tizgürlük el kişi yaratmasından değil; biz ler. şa$ı ideolojimi­ zin etkisiyle, oyunun tizgürlük duygusu oluşturduğuna inanma­ yı severiz, oysa her şeye şaşı bakan bu ideoloji bütün mutluluk ların ve bütün hazların tek kaynacının «doğa» olduğu vehmine kapılmıştır. Oyunun tek ama evrensel olmayan ilkesi şudur: Oyunda ku­ ralın tercih edilmesi si2i yasadan kurtarır.

Hiçbir psikolojik ya da metafizik temeli olmayan kuralın inanca ilişkin bir temeli de ynktur Belli bir kuntla inanmak ya da inanmamak gerekmez -tek yapılacak şey kurala uymaktır İnancın bu dağınık dünyası. yani gerçeği .sanp sarmalayan ina­ nılır olma gereği oyunda orladarı kaybolur-, bu yüzden de kural ahlflkdışıdır: Harekele geçmek için inanmak gerekme:', iıibaıi işaretlerin ve temelsiz bir kuralın dolaysız cazibesine fırsat veri­ lebilir. Kuralda borçlarda silinir: Hiçbir şey yeniden satın alınmaz, geçmişle hiçbir hesaplaşmaya girilmez. Aym nedenle, mümkün olanın ve mümkün olmayanın diyalektiği de kurala yabancıdır: Gelecekle de hiçbir hesaplaşma yapılmaz. Kuralda «mümkün nlaıı» hiçbir şey yoktur: çünkü her şey. dolaysız ve acımasız bir mantık çerçevesinde alternatifi olmadan umutsuzca oynanır ve çtizülür İşte bii yüzden, bir poker masasının çevresinde oturan­ lar gülmezler, çünkü oyunun mantığı cool'dur ve laubaliliğe izin vermez Oyun ise herhangi bir umut taşımadığından müstehcen olamaz ve gülmek için uygun bir ortam yaratmaz. Hiç kuşkusu! oyun hayatın kendisinden çok daha ciddi bir iştir, hayatı oyunun kozu haline getiren paradoksal olgu bunun en iyi Örneklerinden biridir. Oyun gerçeklik ilkesine dayanmadığı gibi zevk ilkesine de dayanmaz. Onu harekete geçiren güç. kuralın ve kuralın tanım­ ladığı dünyanın tatmin edilmesidir-bu dünya bir yanılsama ya da oyalanma dünyası değil, hayatın ve Ölümün doğal belirleme­ l i

terinin onadın kalktığı yapay ve törensel mantığa dayanan bir dünyadır. Oyunun ve oyunun kozunun bütün özgüllüğü de budur -bu özgüllüğü iktisadi bir mantıkla yıkma gayreti, bilinçli bir yalınma sürüklenmekten başka bir işe yaramayacaktır, arzu­ nun mantığıyla yıkma gayreti ise bdinçdışı bir koza yol açacak­ tır İster biliıtçli olsun isler bilinçdışr Hu ikili belirleme, anlamın ve yavanın dünyasında geçerlidir. kuralın ve oyunun dünyasında işe yaramaz.

Yasa, sanal olarak evrensel sayılan bir anlam ve değer sistemim tanımlar. Nesnel bir bilgiyi hedefler. Omni temelini oluşturun Ihj aşkınlığa dayanarak gerçeğin toplamının alınması sırasında ken­ dini inşa eder. Bütün ihlaller ve bütün devrimler yasanın evren selleşmesinin yolunu açar... Kural ise, kısıtlı ve sınırlı bir siste­ me ilkindir onun karşısında aşkın bir tutum takınmadan onu ta­ nımlar ve o sistemin içinde hareketsizdir Evrenselliği hedefle­ mez vc dalıa doğrusu, iç kopuşu gerçekleştirmediğı için dışanda olma hali bile yoktur. Yasa’mn aşkınlığı anlamına gelen bu du­ rum anlamın ve de¿erin de tersinmez olmasını sağlar. Kurar m içkinliği. keyfiliği ve sınırlanması anlamına gelen aym durum, kendi dünyasında anlamın tersimnezliğini sağladığı gibi Ya­ sa ıı ııı ila tersinmesine yol açar. Kuralın, ütesi olmayan bir dünyaya (bu dünya bir evren ol­ maktan çıkmıştır, çünkü artık evrenseli hedefle memektedir) bu biçimde kaydolmasını anlamak, sonlu evren kavramını anlamak kadar zordur. Bızlenn, öte kavramı olmaksızın sınır kavramını tahayyül etmemiz imkânsızdır: Bizlerin imgelemindeki sonlu­ luk. daima belli bir ¿omuzlukla birlikte belirginleşir. Oysa oyun dünyası ne sonludur ne de sonsuz -belki ancak, sonluötesı oldu­ ğu söylenebilir. Oyun dünyasının kendine özgü bir esrisi vardır ve bu sonlu eğri sayesinde çözümsel uzamın sonsuzluğu karşı­ sında direnir. Yeni bir kural yaratmak, çözümsel uzamın doğru 163

sal .«¿omuzluğu karcısında lersinir bir uzam bulmak için diren­ mektin çünkü kuralın kendine Özgü gerçek bir dolanımı vanlır Merkezi bir nokıaya doğru konveksiyon, sonra da çevrimin ter­ sinmesi (dünyanın çevrimindeki ritiicl sahne de hflyle işler): bu dolanım başlangıca ve sura, neden ve sonuca ilişkin bütün maıınklann dışındadır. Merkezkaç boyutlar son bulur Birdenbire yerçekimi başlar, uzam yoğunlaşır, zaman imadan kalkar çünkü uyun, bir anda pallar ve Öylesine büyük bir Özgül ağırlık kazanır ki geleneksel fizik yasalanyla açıklanamaz hale gelir -oyunun akışı, şiddetin en büyük olduğu merkeze doğru sarmal eğri çizer. Oyunun cazi­ besi burjdadır. bütün izleri vo belleği silen billur tutku anlamı da yok eder. Bütün tulkularda böyle bir cazibe vardır, ancak oyunun cazibesi en saf olanıdır. Bu konudaki cn iyi ömekseme ilkel kültürlerdir bu kültürle­ rin betimlemesi yapılırken, kendi içlerine kapalı oldukları ve dünyanın kalan bölümüne ilişkin herhangi bir İmgelemlerinin olmadığı Öne sürülür. Aslında, dünyanın geri kalan bölümü yal­ nızca bizler için vardır ve o kültürlerin kapalı olmaları kendile­ rini kısıtlamış olmalarından değil, bizimkinden farklı bir mantık taşımalarından kaynaklanır: kendi mantığımız evrensele dair imgelemin egemenliği altında olduğu için bizler. onların ufkunu kavramayı beceremeyiz; ya da o ufku olumsuz! ayarak bizimki­ ne pflre sınırlı olduğunu Üne süreriz, Bu kültürlerin kurduğu simgelere dayanan dünyada, geri ka­ lan bniüm kavramı bilinmez. Kaldı ki, gerçeklerden farklı ola­ rak, oyunda geriye kalan herhangi bir şey yoklur. Çünkü oyunun tarihi, belleği, iç birikimi yoktur (oyunda koz tiikenir ve sürekli olarak kendini oyuna aktanr. oyunun gizil kuralı, kâr ya da «ar* lıkdeğer» biçimindeki hiçbir şeyin kendini ona dışından dayatamamasıdır): oyunun iç dünyasında tonu da yoktur Bununla birlikte, oyunun dışında başka bir şeyin kaldığı da söylenemez. «Kalan» çözülmemiş bir denklemi, tamamlanmamış bir kaderi, 166

bir çıkarma işlemini ya da bir haslınım gerektirir. Oysa oyunun denklemi her zaman mükemmel olarak çözülmüştür', oyunun ka­ deri hiçbir iz bırakmaksızın daima tamamlanır (oyun, bo ilkelli­ ğiyle bilinçdışindan ay n lir). Bilinçdtşı kuramı kimi affekt'lerin, sahnelerin yu da göste­ renlerin, kesin olarak anık hiçbir zaman göze alınamayacağını -geçersizlc^liklerini, oyun dışı kaldı klan nı- varsayar. Oyun i« , her şeyin göze alınabileceği var
da hAkikatine ihtiyaç duymaz -kural yalnızca var otur, hepsi bu: o ancak paylanılarak var olabilir. Oysa Yasa birbinnden farklı bi­ reylerin üstünde yer alır. Bu mantık, Goblot’nım La H arriirg t l le N ivtau adlı kitabın­ da açıkladığı kastlara dayanan killtUr kuralıyla (Ooblot'ya göre burjuva sınıfının kültürü de bu kurala dayanır) örneklendiril ebilir: 1 Kuralın paylaşımında taraflann tjm eşdeğerli ligi: Bu, «düzey »dir. 2. Kural*ın veto hakkı, dünyanın kalan bölümünün geçersiz­ leşmesi: Bu da «engel »dir Kendi dünyası idinde dokunulma2İık. zorunluluklarda ve ayncalıklarda mutlak karşılıklılık. Oyun, işte bu mantığı en saf ha­ le getirir. Eşdeğer olanlar aracındaki çalışmalı ilişki, tarafların karşılık­ lı olarak ayrıcalıklı olmaları konumunu tartışma konusu yap­ maz Taraflar tümüyle değersiz bir uzlaşmaya varabilir, bütün kozlar onadan kalkabilir; asıl olan karşılıklı coşkuyu ve Kural'da bunu yaratan keyfiliği muhafaza etmektir. İşte bu yüzden ikil ilişki her tür emeği, ödülü ve her tür kişisel niteliği dışlar (özellikle, bunun saf bir biçimini taşıyan şans oyuıılınnda). Bu rada kişisel özellikler psikolojik eşdeğeri olmayan bir zarafet ya da baştan çıkarma olarak kabul edilir. Oyun böyle bir düzende akıp gider bu dilzeni kuran da Kunl'ın ilahi saydamlığıdır. Oyundaki coşkunun kaynağı, evrenselin sonlu bir uzayda öz­ gürlüğüne kavuşması -eşitliğin dolaysız ikil eşdeğeri ilikte öz­ gürlüğüne kavuşması-, özgürlüğün zorunluluklar onamında öz­ gürlüğüne kavuşmasıdır Yasa nın, Kunl'ın ve törenin yarattığı keyfi odamda özgürlüğüne kavuşmasıdır.

Bir bakıma insanlar tören sırasında. Yasa karşısında oldukİ an ı­ dan çok daha eşittirler (belki de bu yüzden, özellikle az kültürlü 16*

sınıflarda. törenlerde teıbiyeli davranırlar gösterilmesi ve tören­ sel alışkanlıkları uyulması beklentisi vardır İtibari işaretleri pay­ laşmak, «zekice» ve anlam yüklü işaretleri paylaşmaktan çok da­ ha kolaydır). İnsanlar oyun ortamında, başka diğer bütlln ortam­ lardan yok dalıa özgürdür: çünkü oyunun kuralını içwlle$ıinneleri gerekmez; oyuna pn*<4(ol düzeyinde sadık kalmak dunjmurkladıtlar ve yasada olduğu gibi onu ihlal eime 7,
169

mak için tümüyle anlam a: bir düzen bulmak gerekiyordu»: bu, tasarlanmış bir düzen ya da salt rastlantının kurduğu bir düzen değil tümüyle itibari hir düzen olmalıydı Bartltes. bir mjtcmatikçinin adını vererek «rastlantının, canavar yaratma kapasitesi­ ni küçümsememek gerekin» der yani maıMı k.Mi1 .sıralamalar ya­ ratma. anlam yaratına kapasitesi. Başka bir deyişıe toplam bzgürtük ve toplam belirsizlik anla­ mın karşıtı olan şeyler değildir. Kargaşanın ve keyfiliğin yalın oyununa dayanarak da anlam üretilebilir. Anlamın yeni köşe­ genleri. yeni sıralamalar arzunun düzensiz akışlarında kendileri­ ni yaratabilirler: Bütün modem felsefelerde hunu yapabilirler. İster melektiler isterse yoğun felsefelerde: kırarak, arzunun bağ­ lantı liinndaıı ve Brosvıı harekelinden yararlanarak anlamı başa­ rısızlığa u¿railığını iddia eden felsefi akımlarda otlaya çıkabilir­ ler -tıpkı rastlantı gibi, arzunun da (mantıklı) canavarlar yarat­ ma kapasitesi vardır ve hunu küçümsememek gerekir. Bağlan kopararak, bağlanUlan kopararak, onu kemli uzamın­ dan sürerek anlamdan kaçmak mümkün değildir. Anlamdan kaç­ manın yolu, nuun etkilerinin yerine çok daha radikal hir simülakr, çok daha itibari bir düzen koymaktır -Bartltes'a gflrc alfa­ benin düzeni bttylcdir, oyunun kuralında da aynı duıuın sdz ko­ nusudur; gündelik hayatın sayısız ritücli de aynı yöntemle, onla­ ra dayatılmak istenen anlam düzensizliğini (rastlantı) ve düzeni­ ni (siyaset, tarih, toplumsallık) bozar. Belirsizlik, bağsızlık. yıldızlar ya da rizomlar halinde çoğal­ mak. anlamsızlık dünyasında anlamın etkilerini genelleştirmek­ ten; anlamın saf biçimini, yani ereksiz ve içeriksiz ereklilik bi­ çimini genelleştirmekten başka bir işe yaramaz. Yalnızca ritüel, anlamı ortadan kaldırabilir.

Bu yüzden, «ihlalin ritücli eri» olamaz. Bu terim, devrimcileri­ miz için büyük soıunlar oluşturan şenlik olgusuna uygulandıl?o

jSında karşılaıtlam yaratır: Şenılik Yava'mn ihlali inidir yoksa ye­ niden oluşturulması mı Sayma: Şenlik ritüdi ve şenlikteki nyin JÜzeni ne Yasa’nın ne de Y&sa'nın ihlalinin kapsamına girer, şenlik Kur.il kapsamındadır. Büyürün yarattığı karşıtanlam. şenliğin yarattığı karşılan lamla aynıdır. Her yerde, yasaya uygun olarak, kurala bağlı olan şeyleri yeniden yorumlarız. Böylelikle büyüyü, üretimi ve cıııek yasasını kötüye kullanmaya yiinelik bir girişim olarak görürüz Vahşilerin de aynı «yararlı» amaçlan taşıdıklarına, ancak bu amaçlara ulaşmak iyin akılcı çabadan tasarruf etmek istedikleri­ ne İJlanınz. Hiy de böyle değildir: Büyü hir ritüeldir ve dünya­ nın zincirlenişini: kemli işaretlerine bağlı olan lıer şeyin çevrim­ sel zincirlenişini örneksemcli olarak dile getiren bir oyunu sür­ dürmeyi hedefler-büyü oyununa egemen olan kural son derece etkilidir ve asıl sorun, ritlielin etkisiyle her şeyin oyunu bu bi­ çimde; dmeksemeli benzerlik ve kademeli baştan çıkarmayla sürdürmesini sağlamaktır. Bu zincırlenişin, nedenler ile sonuylann doğrusal ziııciricnişiyle hiçbir ilgisi yoktur. Rizimki. yani doğrusal zincırteniş nesnel ama düzensizdir Kuralı bozmuştur. Büyü, yasa karşısında kurnazlık düzeyinde hir etkinlik bile değildir, hile yapmaz. Bambaşka hir yerdedir Bu yüzden, onu bu ölçüte göre değerlendirmek ne kadar saçmaysa, doğanın «nesnel» verilerinden yoia yıkarak bir oyundaki kuralların key­ fi olmasına itiraz etmek de o denli saymadır. Para oyunlan hakkında da. yavan bir nesnellikle aynı karşı tanlam kurulur, Oyunun hedefinin para olduğu söylenir: Çaba göstermeden kazanmak. Büyünün evrelerini es geçerken kuHa­ mlan yöntem burada da geçerlidir. «Gerçek» dünyayı yöneten eşdeğerlik ve emek ilkesi de aynı hiçimde ihlal edilir. Oyunun hakikatinin, gerçek dünyada ve değerin kumazlıklannda aran­ ması gerektiğine inanılır. Bu tutum, oyunun baştan çıkarıcı gücünü unutmaktır. Unutu­ lan tek şey, bir an iyin sizi pekinden sürükleyen güy değildir, ay171

ııı zamanda, değerlerin kurala bağlı olarak dönüşmesindeki güç unutulur Oyunda kazanılan para da kendi hakikatinden uzaklaş* tmlır. baştan çikanlır: Para, hem eşdeğerlik yasasından kopanlir («saçıp savrulur») hem de gösterim yasasından: Para, koz kılığuıa burtlndüğü içiıı gösterime yönelik bir işaret olmaktan çı­ karılır. Nitekim kozun yatırımla alakası yoktur. Yatırımda kulla­ nılan para sermaye biçimini muhafaza eder, kozda ise meydan okuma biçimini alır. «Misa»ııın plasmanla alakası yoktur: cinsel yatırımın da baştan çıkarmadaki kozla ilgisi olamaz. Yalınınlar. karşı-yatınmlar: İtkilerin ve cinselliğin ruhsal ta­ sarrufu. Oyun, koz ve meydan okuma: Tutkunun ve baştan çı­ karmanın figürleri. Daha genel bir ifadeyle: Para, dil. cinsellik, affekl niteliğindeki lıer tür maİ2emc yöneldiği alana bağlı olarak anlamını lümüylç değiştirir: yatırıma seferber edilen malzeme ile kozda tersinir hale getirilen malzemenin anlamı birbinndeu farklıdır Ancak her iki figürün de indirgenmesi imkânsızdır.

liger oyunun erekliliği olsaydı lek gerçek oyuncu hile yapan oyuncu olurdu. Kaldı ki, yasayı ihlal etmenin belli bir .saygınlı­ ğı otsa da. hile yapmak, yani kuralı ihlal etmek hiçbir saygınlık kazandın«az Zaten, hile yapanın eylemine ihlal denemez: oyun bir yasaklar si.Mcmi olmadığına göre oyunda aşılacak herhangi bir engel de yoktur. Kuralın «ihlal edilmesi» imkânsızdır; olsa olsa ona uymamak söz konusu olabilir Bununla birlikte kurala uymamak sizi ihlal durumuna sokmaz: ancak yasanın baskısı altına girmenize yol açar. Ritüele hakaret eden, oyundaki törensel anlaşmayı inkâr eden hileci, iktisadı (ya da, eğer kazanma zevki için hile yapı­ yorsa ruhsal) bir erekliliği, yani gerçek dünyayı yöneten yasayı yeniden oluşturur. Bireysel kararlılığını öne çıkararak oyunun getirdiği ikil coşkuyu ortadan kaldırır. Bir zamanlar ölümle ce­ zalandı nlan şimdi de şiddetli biçimde ayıplanan hilecinin suçu, 172

ensesi suçundan farksızdır: O da. sırf «doğa yasasından yarar­ lanmak için kültürel bir oyunun kurallarını hiçe saymakladır. Hile yapan için, aslında koz da yoklur. O, kozu anıkdeğer sü ıcci ile kanştmnakladır. Oysa koz her şeyden önce oyun oyna­ mayı sağlayan şeydir, ihtilası oyunun erekliliğine dönüştürtlr. Aynı biçimde, kural da oyun oynamak için yaratılan bir imkan­ dan. taraftarın ikil uzamından ibaretttir. Kuralı bir amaç olarak ¡törenler hem oyunu hem do kozu on adan kaldı rmi| olacaklar­ dır Kuralın hiçbir özerkliği yoktun Mara'a göre malda ve tica­ ret yapan bireyde görülen bu en seçkin niteliğe, iktivadi egemen­ liğin bu en kutsal değerine kuralda rastlanmaz. Oysa hileci özerktir O. kuralla bitlikle gelen keyfi rittielin kadısına koy abi leceği yasayı, kendi yasasını bulmuştur-onu diskalifiye eder de bu özelliğidir. Hileci Özgllrdür ve saygın olmamasının nedeni de özgür olmasıdır. Hileci bayağıdır, çünkü kendini oyunun bajtan çıkarcılığına bırakmaz ve baştan çıkarmanın verdiği sarhoşluğu reddeder Nitekim, onun sağladığı kazanç şaşırtmacadan başka bir şey değildir: Çünkü o baştan çıkarmanın etkisinden yakasını kurtarmak iç/n, başlan çıkanlmaklan korktuğu için hile yapar.

Oyundaki meydan okuma bambaşka bir şeydir ve oyun, daima bir meydan okumadır -mutlaka bir masanın çevresinde gerçek­ leşmesi gerekmez. Amerikalının bîri, ga2ite ye küçük bir ilan ve­ rir «Bana bir dolar gönderiniz!»: bir süre sonra eline onlarca dolar geçer. Oysa, hiç kimseye hiçbir şey vaat etmemiştir, dola­ yısıyla yaptığı dolandırıcılık olarak kabul edilemez. İlanda şöy­ le de dememektedir: «Bir dolara ihtiyacım var* -öyle demiş ol saydı hiç kimse ona para göndermezdi. Onun bütün yaptığı, mucizcvi bir değiş tokuş ortamı yaratmak için şansını denemektiı. EjdeğerUkten farklı bir durum yaratmıştır. Vaat etme yanşııu girmiştir. Meydan okumuştur. Para gönderen insanlar, kendilerine bir dol arlık dondurma al173

roak yerine nasıl oluyor da böyle bir gizi i pa/arjiğa girişiyorlar­ dı? Kuşkusu2, gönderdikten para karşılığında on bin dolar ala* caklannı da düşünmüyorlardı -aslında onlar, adamın meydan okumisina, onunki kadar kuvvetli bir kargılık veriyorlardı; çün­ kü onlara. İter tuttuğunu yakalayan büyülü bir çatal sunulmuştu: •Hiç bılinıtez, belki de ip y ır ir (k i/ jılık atın paltoyla gelen on bin d o l») ve ejter iye yarana bu TuınLutu kıliu ol »tik» (Hangi T ın rılv ? İlanın yjyım larım uını ta jlıy ın la r mı?), •!*« yujm azM . bina ifire l ¿örtleren kıırınîık fOciln kargılık vermek iıtera*dıji(u dü|urxce^un. Onun biteceği jey T ın rU r kat |iıııx b psi­ kolojik bokundan kazanalı çıkın henun.»

Bu olayda çifte meydan okumayla karşı karşıya kalıyoruz: Dol andincin m enayilere meydan okuması ile enayilerin kadere meydan okuması Kader onun belini büklüğüne göre, o da bu yüktl sırtından atacaktır. Suçluluk daima belayı defetmenin pe­ şindedir. hiçbir zaman suçluluk insanın yüzünü kara çıkarmaz -aııcak yaşanan olayda asıl sorunun suçluluk olduğu söylene­ mez: Adamın ilanla birlikte tulıaf bir biçimde meydan okuması karşısında insani an n para gflrıdermesi, kurban vermeyi gttze alan mükemmel bir karşılıktır. Şöyle özetlenebilir: «Bu ilanın arkasında hiçbir şey olmaması mümkün değil. Tanrılar ya cevap versinler ya da iddi al an ndan vazgeçsinler» -bu duygu insana ltqı zevk verir.

Koz ve meydan okuma, ihtar ve vaatte bulunma -bütün bunlar­ da inanca dair hiçbir şey yoktur. Zaten aslında, hiç kimse hiçbir zaman hiçbir şeye «inanmaz*. Asıl sorun inanmak ya da inan­ mamak değildir, söz konusu olan Noel Baba da olsa, tııanç mo­ tivasyon gihi, ihtiyaç gibi, içgüdü gibi, hatta ilki ve arzu gibi ve -Taıın bilir- başka hangi kavramlar gibi saçına bir kavramdır -bu kavramlar, ibadetin yöneldiği inançlarımızın hiçbir «ruhsal 174

temel» takmadığını hizJinlen saklayan ve yalnızca kozlarla meydan okuyuşların var olduğunu onaya koyan kolay totolojiIerdir-; varuluşa ilişkin (Örneğin. dolarla kurduğu ilişki bakı­ mından adamın varoluşu ya da Tanrının varoluşu) hiçbir spekü­ latif lıesaba dayanmazlar, buna karşılık bitip tükenmek bilmeyen bir kışkırtmayı, bir oyunu kapsarlar. Dinin yada psikolojinin ba­ yağılaştırılmış söylemi dışında aslında hiç kimse Tanrıya inan­ maz. rastlantıya da «inanmaz»; bizler bütün bunlara meydan okuruz, onlarda bize aynı biçimde karşılık verirler; onlarla oy­ narız ve bu yüzden onlara «inanmaya» ihtiyacımız ynkıur: onla­ ra inanmamak gerekir.

Tıpkı, aşkın meydan okuyuşunda başlan çıkarmanın olması gibi, dinsel düzende de iman vanlır. İnanç. Tanrının vur olması­ nı hedefler-kaklı ki. vanduş yoksul ve ınrtul bir konumdan baş­ ka bir şey olamaz asla; bor şey ortadan kaldırıldığında {¡eriye ne kalına odur varoluş-; iman ise, Tanrının \'ar olmasına karşı bir meydan okumadır, var olması ve karşılığında Ölmesi için Tan­ rıya meydan okumaktır. Tanrı, imanla baştan çıkarılır ve imana karşılık vermeme hakkına sahip değildir: çünkü baştan çıkarma, tıpkı meydan okuma gibi tersinir olaıı bir biçimdir. LUtuflanyla karşılık verir lüluflar. imanın meydan okuyuşuna yüz misliyle karşılık veren Tanrının yarattığı bir tersinme sürecidir. Bunların tümü, rililele bağlı alışverişlerde olduğu gibi bir ılır zorunluluk­ lar sistemi oluşturur ve Tanrı her zaman bağlıdır; karşılık ver­ mek zorunda bırakılır, oysa hiçbir zaman var olmak zorunda bı­ rakılmaz. İnanç ondan, var olmasını ve dünyanın varoluşuna ke­ fil olmasını istemekle yetinir: Coşkusuz ve sözleşmeye dayalı olan bu biçim -iman, Tannyı bir koza dönüştürür: İnsanın var olmasını sağlamak için Tan mİan insana yönelen bir meydan okumadır (ve buna ölümle karşılık verilebilir)- insanın Tannya meydan okumasıdır kendim kurbjn etme karşılığında Tannnııı da kendini yok etmelini ister. Daima, bir eşdeğerlik durumundan, varoluşa ilişkin bir süz173

(eşmeden çok ilaha fazlası hedeflenir -işte bu fazla olan şey: sözieşmeye uygun olarak meydan okumanın bu ölçtlsüziUğü, nedenler ile sonuçlann eşdeğerliğine uygun olarak sürdürülen bu vaat yanşı baştan çıkanna ikisinin ta kendilidir—: hedef oyundaki ve büyüdeki eşdeğeriiklir. Aşktaki başlan çıkarırında bunun canlı örneklerini yaşarken, neden dünyayla kurduğumuz ilişkiden aynı şeyleri beklemeyelim? Simgesel etkililiğin boş bir laf olduğu söylenemez. Mallar ile işaretlerin dolaşımı da başka bir kipin varolduğunu gösterir. bu kip. etkililik ve güç bakımın­ dan iktisadi dolaşımdan çok daha üstündür. Oyunda mucize ka­ bilinden kazanılan haşarının cazibesi, paranın cazibesine hiç benzemez: Dolaysız ve ölçüsüz vaat yarışından oluşan simgeci başka bir devreyi, yani şeylerin düzeninin baştan çıkarıalığt devresini harekete geçilmenin yarattığı tj/ibedir; söz konusu hareketlenme için eşdeğerlik yasasının, değişimi konu alan ve sözleşmeye dayanan yasanın ötesine geçmek gerekir Aslında şeylerin de. tıpkı canlı varlıklar gibi baştan çıkanlıtıaması için hiçbir neden yoklur-oyunun kuralını bulmak yeterlidir. Sorun, rastlanlı sonınudur Büyüde girilen bahis, bizim şans oyunlumda ginJiğimiz bahisten farksızdır. Koz, aşkın konum­ daki bir merci olarak rastlantının yüzüne fırlatılan bu değer parça.Mdır onun lütfuııa mazhar olmak için değil lam tersine onun aşkmlığını. soyutluğunu reddetmek; onu bir muhaiaha, bir raki­ be dönüştürmek için var olur. Koz bir uyandır, oyun ise bir ikilİlktir: Rastlantı, oyuncunun ortaya attığı bahise bağlıdır ve kar­ şılık vermesi konusunda uyarılır -ya da tavnnın, lütulkar mı yoksa düşmanca mı olacağını açıklaması istenir. Rastlantı hiç­ bir zaman yansız değildir oyun onu bir oyuncuya ya da çalışma­ lı bir figüre dönüştürür. Oyunun temel varsayımında rastlan/ 1 sanki hiç yoktur. Bizler rastlantıyı keyfi bir düzenek, olasılık yojmına {oyu­ nun kura} i na değil) boyun eğen saf bir olasılık olarak görürilz: 176

akılcı kavrayışa göre modem rastlantı bir lür Büyük Keyfi YanSIZ’d ir(B K.Y.); istatistik soyutlamanın egemenliği altına girmiş kararsız bir evrenin özetidir, tannsal güçleri elinden alınmış, serbest bırakılmış, coşkusuz bir tamdır -oyun dünyasında böy­ le bir tastlsüiti yer almaz. Oyun, bu ıtlr bir rastlantıyı defetmek için oynanır. Şans oyunları, dünyanın herhangi bir biçimde key­ fi olarak bölüşülmesini reddeder, bu yansız düzeni zorlamak ve sal! zorunluluklar düzeninin aksine, yine zorunluluklardan olu* şan anc ak Özgür ve eşdeğer dünyayı başansızlığn uğratacak rilüd bir düzen kuıulmasııu isler. Bu yüzden de oyun. Yasa ve ikti­ satla taban tabana zıttır Rastlantının gerçekliğinin nesnel bir ya­ sa olarak kabullenilmesini Itep tartışma konusu yapar ve onun yerine bağlanmış, tercihli, ikil, çalışmalı ve keyfi olmayan bir evreni -kelimenin en kuvvetli anlamında bir cazibe evrenini, bir baştan çıkarma evrenini- koyar. Bu sayede oyunun çevresinde, boşinanca dayanan çok sayı* da dolap döner ve pek çoklan (Caillois) bunların alçakça uygu­ lamalar olduğuna inanırlar, Kendi doğum tanhleriyle kumar oy­ nayanlardın seri bulmaya çalışanlara (Monte Carlo'da on bir. on bir kez peş peşe çıktı) kadar, en zor talih oyunlanm oynayanlar­ dan ceketinin cebinde tavşan kuyruğu saklayanlara kadar pek çok oyuncunun kullandığı büyü, rastlantı diye bir şeyin olmadı­ ğına ve dünyanın simgesel ilişkilerden oluşan ağlann -keyfi bağlanlılann değil de, zorunluluklardan oluşan ağlann, baştan çıkarmanın yarattığı ağlann- etkisi altında olduğuna manmık gibi derin bir düşünceyle beslenir. Mekanizmaları işlerliğe sok­ mak yelerlidir. Oyuncu, her ne pahasına olursa olsun nesnel rastlantıyı da kapsayan yansız bir evrene karşı kendini savunur Oyuncu her şeyin, rakamların, harflerin, onlan düzene sokan yasanın başlan çıkancı olduğunu öne sürer -o, aslında Yasanın kendisini baş­ tan çıkarmak islemektedir. En küçük bir işaretin, en kilçük bir je.slin anlamı vardır Kurulan zincir akılcı olduğu için değil; her naON - r ~ \ — 1

177

bir işaret diğer işaretler karşısında duyarlı olduğu, hex bir işaret başka işaretler taralından baştan çıkarılabileceği, dünya ise Yasa’nın ¿iıicirJcnişiyle ilgisi olmayan acım asız zincirfcnişlerdcn oluştuğu için. Oyunun «ahlâkdışılığt» da buradan getir. Fek çoklan, hemen ve ı'azla kazanma isteğini ahlakdışı sayarlar. Oysa bu kabulle, oyuna lüzumundan fazla bir saygınlık yüklenir. Oyun, sanıldı­ ğından daha ahlâkdışıdır. Oyun ahlâkdışıdır, çünkü üretim düze­ ninin yerine başlan çıkarına düzenini koyar.

bger oyun, neden sonuç zincirlcnişlerinc değil de, bir işaretten başka bir işarete zorunlu ziıicirienişicre bağlandığı için, rastlanhtıın baştan çıkan iması girişimi olarak ni id endiri lebdi yoısa; egeroyun ikiliık. meydan okuma ve düzenli vaat yanşı kılığına girerek rastlantının nesnel yansızlığını ve istaiistik «özgürlügü»nü ele geçirip ortan yok etmeye niyet otlıyorsa, Dcleuze'ün Logique, du Sens adlı eserinde yaptığı gibi, bütün bunlarda bir karşıtanlaın olduğu varsa yılabilir, «ideal bir uyun» rastlantının çözülmelini, belirsizliklerin artmasını kapsayacak ve yerini, bü­ tün serilerin aynı anda oynandığı hır oyuna, dolayısıyla oluşun ve arzunun radikal olarak ifade edilmesine bırakacaktır. İki zincirin buluşma olasılığının sıfır ya da çok küçük olma­ sı oyunu ortadan kaldırır (hiçbir ¿incir başka bir Z incirle asla kaışılaşaınayacaks», rastlantı da yoktur), Herhangi bir anda, zin­ cirlerin karşılaşması olasılığının belirsiz olması da oyunu orta­ dan kaldım Çünkü oyun, kuralın sınırladığı bir uzam-zamanda, iki ya da daha çok zincirin karşılaşacaktan varsayımıyla tasarla­ nabilir -rastlantının kendisi de. ancak bu kuralın koşullarına uy­ gun olarak ortaya çıkabilir; «bütünsel» rastlantıyla karçılaşhnldıgında, hiçbir biçimde özgürlüğün kısıtlanması olarak görüle­ mez, ama oyunun onaya çıkmasının yoludur. Rastlantı «aıtııkça» oyun da azalır. Çilnkü rastlantıyı da oyu­ na

«

İl

nu da bir lür zincirlenme «özgüllüğü*. bir lUr içkin sapma, ku­ mlu düzenlerin ve böllimlerin durup dinlenmeyen kopuşu, arzu­ nun düzensiz doğaçlaması -bir tür daimon ya da kötücül deha dürt bir yana saçılır- olarak görmektir. birazcık rısdarın, biraz­ cık da olu; isteği telkin ederek dünyanın düzenlenmiş iktisadi koşullan na karşı çıkmaktır. Oysa bu, bir saçmalıktan ibarettir: Oluşun azından ya da ço­ ğundan söz edilemez. Oluşun uygun dozu, overdose’u" da yok­ tur. Dünya, ya oluş çevrimine girmiştir ve her an bunu yaşamak­ tadır ya da girememiştir. Zaten oluşun «tarafını tuima»run. ya da rastlantının, eğer varca arzunun «tarafım ıutma»nın hiçbir anla­ mı olamaz: Bu tür seçimler yoktur ki anlamı otsun. «Birincil sü­ reçlerin tarafını tutmak, ikincil süreçlerin sonucundan başka bir şey değildi o» (Lyotanl), Kimyasal bir çözeltideki asit oranının anınlması gibi, oyu­ nun ve rastlantının oranlanılın anınlması, bunların hızlandırıl» ması, yoğunlaştırılması düşüncesi, oluşun ÜslU olarak artabile­ ceği düşüncesi onu arzu kavramıyla kanştırnrak bir tür enerji fonksiyonuna dönüştürmek anlamına gelir. Oysa rastlantı, hiç dc böyle bir şey değildir -hatıa belki de. oyuncunun da gizlice var saydığı gibi rastlantının hiçbir biçimde var olmadığını düşün­ mek gerekir. Nitekim pek çok kültürde, ne böyle bir deyim var­ dır ne de böyle bir kavram; çünkü onlar rastlantıya yer vennezler. olasılık dikeyinde de olsa hiçbir şeyi buna göre hesaplamaz­ lar. Yalnızca bizim kültürümüz istatistik, inorganik, nesnel ce­ vap olanağını yaratmıştır. Olaylann kararsız ve ölü cemplannm. belirsizliklerin ve nesnel kaçamaklann olabileceğini var­ sayımdır. İyice düşünüldüğünde ne denli çılgınca bir varsayım­ dan yola çıkıldığı daha iyi anlaşılacaktır. Zorunluluklardan yok­ sun bırakılmış, her tür biçimsel ve simgesel kuraldan anndınl* 2ilv ı. Tanı. anlamında Yunanca kailrna Fıarn ıead a ıbl<*. jaylan anla­ mına galon d&non kdlrtlAtlft.l kûker d : {ç fi )

" Aftfi do2 (ç.n.) 179

mış olan bir evrenin keyfi rastlantısallı ğı varsayımı; şeylerin molekül düzeyinde nesnel bir k a n ık lık içinde bulunduğu varsa­ yımı -arzuyu molekül düzeyinde ele alan yaklaşım. aynı varsa­ yımı ¡delileştirir ve yüceltir-çılgınlıktan ibareiıir. Şeylerin nes­ nel düzenine, nedenlerle sonuçların zincirienişine ilişkin varsa­ yımdan azıcık daha akıllıca olduğu söylenebilir, çünkü bu var­ sayım. bizim klasik aklımızın yaşadığı en güzel günlere denk düşmektedir ve o akıldan doğarak tortular mantığı halinde günü­ müze ulaşmıştır. Rastlantı, belirlemeye yöoelik bir marttık düzeninin ıcrtusu olarak doğmuştur. Devrimci bir değişken olarak onunla aynı tö­ zü taşıdığı için nedensellik ilkesinin ayna özelliği taşıyan bir fi­ gürü olmaklaıı da geri kalmaz. Rastlantının genelleştirilmesi, Dcleuze'ün ideal oyununda otduğu gibi kayıtsız şansız «özgUrleştirilme*si, bugün her yerde geçerli olan, tortulan ilişkin mis­ tik ve politik iktisadın bir parçasıdır -zayıf öğelerin kuvvetli Öğelerle yer değiştirerek yapının tersyüz edilmesi: Hskiden müs­ tehcen ve anlamsız olan rastlantının kendi anlamsızlığında canlandınlarak, arzuya dayanan göçebe bir iktisadi yapının parola­ sı haline getirilmesi

Oyun bir oluş değildir, arzu düzeyinde yer almız ve göçebe de değildir. Oyunun en Önemli niteliği, rastlantı kapsamında da ol­ sa. aynı öğelerle ve sonsuz kez. hdli bir keyfi takımyıldız yarat­ masıdır. Çevrirmel ve geri dönüşlü olması özgün biçimini belir­ ler. Yalnızca oyun, bu biçimi sayesinde nedenselliğe ve onun il­ kesine kesin olarak son verebilmektedir -nedenselliğin başka bir boy gösterme biçimi olarak serilerin keyfi düzenini devreye sAkmak yerine, o düzeni dağınık parçalar halinde çoğaltmaz azaltır-; ancak bunu yaparken, itibari ve düzenlenmiş bir dunımun geri dönmesinde (eğer isteniyorsa, sonsuza dek geri dön­ mesinde) sanallıktan yararlanır. tın

Belli bir arzunun ve onun «özgürlüğü »nün. belli bir doğal olucun (dünyanın oynadığı Heraklcitos tarzı oyun ya da çocuklann oynadığı oyun) vadesini tamamlamaya değil, riıüel olan ve öyle olması i.stenen bir biçimin ebediyen geri dönmesine yöne­ lir Böylelikle, oyunun her bir bölümü bizi eri, hayalın ve ölü­ mün doğrusallığından kurtarır. Ebedi geri dönü$ün iki figürü vardır. Birincisi istatistiğe da­ yanır, yansızdır, yavandır, nesneldir: sonlu hir sistemdeki birle­ şimlerin, sayılamayacak kadar ^ok sayıda bile olsalar sonsuz ol­ mamalarım ister ve günün birinde olasılığın, devasa bir çevrim uyannea aynı serileri aynı düzen içinde geri getirmesini fart ko­ tar. Zayıf bir metafizik yaklaşımdır: Doğal istatistik nedensellik uyannea doğa\ın ebedi geri dönilşUdUr. Diğer baki) açısı ise tmjik ve riîüeldir: Oyunda olduğu gibi, işaretlerin keyfi olan ancak nedensel olmayan diziliminin istendiği gibi geri gctinlmesiııi sağlar: tıpkı türenin akıcında olduğu gibi işaretlerden her biri, bir sonrakini isler Bu durum, belli bir kuralııı ebediyen geri dönmesidir-yanı, alışların ve bahislerin zorunlu olarak birbiri­ nin peşine takılmasıdır-, evrenin oynadığı oyunun kuralı olma­ sı önemli değildir: Bundan böyle oyunda, sonsuza dek tersinir olan çevrimin ufkunda hiçbir metafizik biçimlenmez: en bajta gelen de. dünyanın doğal düzeninden ya da düzensizliğinden doğan arzu metafiziğidir. Elbette arzu, evrenin Yasa'mi\r, ebedi geri dönüş de evrenin Amahdır. Bizler için hayırlı olan da budur; öyle olmasaydı, oyun oynama zevkini nereden alırdık?

En ideal sarhoşluk, ■rastlantıyı ortadan kaldınnak» üzene zar at­ manın verdiği sarhoşluktur: her tür olasılığa rağmen, art aıda pek çok kez sıfır gelir, Rastlantının önüne geçmek, değiştirile­ meyecek bir serinin tutsağı olmak oyundaki en ideal fantazmadır: İler bir meydan okuyuşun ardından, rastlantının kendini tek­ in

rariadığım ve hem rastlantının hem de yasanın ortadan kalktığı­ nı görür insan Herkes, bu simgesel anın mı beklediği için oynar; herkesin beklentisi, yeniden nesnel hir yasanın boyunduruğuna girmeden, keyfiliğin eçemen olduğu sürece son verecek bir olay­ dır Her bir aıış oldukça zayıf btr sarhoşluk hali yaratır: ancak kader vaatlerini artırdıkça -kaderin, kendini işarete kaptırdığı­ nın belirtisidir- şeylerin doğal düzenine meydan okuyormuş, kendinden geçiyormuş ya da ritüel bir sarhoşluk içine giriyor­ muş gibi görünür, İşte lam bu anda (utku. 2incirlerinde*! boşalır ve zihinler, gerçek anlamda ölümcül cazibenin etkisine girer. Buraya kadar Itayali hiçbir şey yoktur ama. farkların doğal oyununa ve yasanın tarihsel evrimine son vermeye yönden bir buyurganlık söz konusudur. Başka hiçbir an bundan daha büyük olamaz Arzunun doğal artınmlanna verilen tek karşılık, oyunun ve başlan çıkarmanın ritüel ortamda artmasıdır -yasanın sözleş­ meli artınmlanna verilen lek karşılık, kuralın biçimsel olarak artması ve sersemlemesidir. En billurlaşmış ve en eşsiz lutku bu­ dur.

Oyun fani azma düzeyinde değildir ve onun geri dönmesi fantaz* manın tekrarlandığı anlamını taşımaz. Geri dönüş «başka» bir sahneden doğar ve ölüme dair bir figürdür. Oyunun geri dönüşü başka bir kuraldan doğar: o, baştan çıkarmaya ve zevke dair bir figürdür İsler bir affekt olsun isler bir gösterim, anlamı tekrar­ layan her figür ölüme dair bir figürdür. Yalnızca anlamsız geri dönüş zevkin kapılarını açabilir yani, ne bilinçli bir düzenden ne de bilinçdışı bir düzensizlikten doğan, ancak saf bir biçimin dönüşü ve yinelemesi olan, içerikler ve onlann binkimine iliş­ kin yasaya karşı bir meydan okuma ve vaat yanşı biçimini alan şey zevke meydan verir. Oyunun geri dönüşü, doğrudan doğruya kaderden doğar ve burada lıpkı kader gibi var olur. Anlamlardan oluşan sistemlerin 182

entropik alacakaranlıktanım kadar süren ölüm itkisi gihi ya da faik oranlannm düşmesi eğilimi gibi varolma/ RitOel bir büyü yapmak gibidir; birbirleri Üzerinde bir tür şiddetli çekim alanı yaralan işaretler anlamın barınabileceği en küçük bir boşluk bı­ rakmaz ve hep kendilerini çoğaltırlar Burada da baştan ç¡kar­ manın, geri dönüşlü kader tarafından soğutulmasının sarhoşluğu yaşanır; Bizim loplumumuz dışındaki bütün tcıplutnlar rilüele dayanan ve aynı zamanda acımasızlığı da kapsayan bu gösteriyi bilirler. Oyun bu acımasızlığa dair bir şeyleri barındınr. Oyun­ da yaşanan bütün gerçekler duygusaldır Hakikat ve yasa bile, (ekrann saf biçimleri karşısında duygusallaşır. Bu bakımdan yasanın karşıtı özgürlük değil kuraldır; aynı hi­ çimde nedenselliğin karfin da belirsizlik de f il zorunluluktur -söz konusu olan, ne doğrusal bir zincirlenme ne de sakatlanmış nedenselliğin romantizminden ibaret bir kopuştur bir işareti ille ki ne bağlayan tersinir zincirleniş hiç şaşmadan kendi çevri­ mini tamamlar. Polinezya Adalın nda değiş lokuşun bilezikler­ le ve denizk ataklarıyla yapılması bu tür bir zincirlen!şin başlan­ gıcında bulutun eksilti ile sonunda bulunması gereken iktisadi ilişkiyi biçimlendirir Zorunluluklardan oluşan çevrim bir kod değildir. Bizler, insanlar ile nesnelerin çevriminde bulunan, ritüel olan ve hatırlanamayacak kadar eskilere dayanan zorunluluk­ lar ile yasaların, kodların kurduğu ve blzleri Özgürlüğün ters et­ kisiyle yöneten sıradanlaşimlmış baskıyı birbirine kanştırdık. Deleuzc'Ûn kurduğu saf ve gOçebe rastlantıda, onun oluştur­ duğu «ideal oyun »da, kopuşlanlıuı ve patlak veren nedensellik­ lerden başka bir şey yoktur. Ancak kavramları kötüye kullanarak oyunu kendi kuralından ayırabilir ve böylelikle onun en Ütopik biçimini radikal hale getirebiliriz Aynı aşın ya da aynı kolay tu­ tumu benimseyerek rastlantıyı, onu tanımlayan şeyden kopara­ biliriz. Onu. hesap! aram ayan serilerin sonsuz kez karşılaşma­ sından meydana gelen ideal bir belirsizliğin, ideal bîr arzunun laytmotif! haline getirmek için serileri ve olasılıkları nesnel ola İli

rak hesaplayabiliriz. Niçin hâil serilerle uğraşıyoruz? Niçin saf Brown harekeliyle ilgilenmiyoruz? Radikal arzunun fiziksel modeli haline gelen bu haıekeıin kendi yasılan vardır ve o bir oyun delildir. Rastlantıyı bUtün yönlerde, «ideal oyun» biçiminde genelleş­ tirirken oyunun kuralım genelleştirmeme*, arzuyu her (Ur yok­ sunluktan ve her tür yasadan anndıraıak radikalleştirme faniazmasıyla aynıdır. «İdeal oyun»da nesnel idealizm, arzuda ise öz­ nel İdealizm vardır.

Oyun, çelişkisiz ve iç olumsuzluğu olmayan bir sistemdir. Bu yüzden hiç kimse uyunun önemsiz olduğunu söyleyemez. Oyun taklit edilemez, onun büıün düzenlenişi taklitten ibarettir Kural ise. yasarın taklide dayanan simülakn gibidir. Kural yasayı ne tersyüz eder ne de alüm üstüne getirir taıun, simülasyon orta­ mındaki tersinmiş halidir. Oyun iki ayn zevk duymamızı sağlar Karşılıklılığın sarsılmaz biçimiyle coşmuş bir dünya -saf baştan çıkarma-olarak zamana vc uzamı ortadan kaldırır yasanın baskılanyla gelen biçimsel adınım ortamında gerçeği taklit eder. Değer eliğinin en güzel taklidi, erdemin gelinliği büıün uz­ laşmazlıkları takınarak kendini rastlantının verilerine ya da bir kuralın saçmalığına bırakmak değil midir? Emek, üretim, iktisat ve hcsAplama değerlerinin en güzel taklidi, bahis ve meydan okuma kavramı; koz ile olası kazanç (ya da ahlâkdışı başka hlr durum olarak kayıp) arasındaki büyüleyici eşdeğersizliğin ahIftkdışılığı değil midir7 Sözleşmeye ve değişime ilişkin bütün kavramların en güzel parodisi bu bUyülü suç ortaklığı, rastlantı­ yı ve tarafları çalışmalı baştan çıkanna girişimi, kural ortamın­ d ı kumlan ikil zorunluluk ilişkisi değil midirf İrade, sorumlu­ luk. eşitlik ve adalet için oluşturduğunuz bütün ahliki ve top­ lumsal değerlerimizin en güzel inkârı, görkemli olan ile zararlı (Manın yüceltilmesi: adaletsiz kaderle eşitlik oyunu oynamanın İM

verdiği büyük keyif değil midir? Özgürlüğü hedefleyen ideolo­ jilerimizin en güzel taklidi kural tutkusu değil midir? Toplumsallığın cn güzel taklidi, Bor (¡es'in Babü Piyangosu adlı fablında ani anıklan değil midir? Oyunun da yardımıyla top­ lumsal (inceden takdir edilir, simülasyonu yjpılır ve böylelikle toplumsallığın kaçınılmaz mantığı kurulur.

•Ben piyangonun, gerçekliğin Önemli bir parçasını oluşturduğu çığnndan çıkmış bir ülkenin yurttaşıyım»; piyangonun bütün kurumlan yuttuğu bir toplumun tasviri böyle başlıyor anlatının başlangıç bölümünde, bütün halkın katıldığı bir oyun oynanıyor ve her zaman herkes kazanıyor «İnsanın bütün yeteneklerine birden değil, yalnızca umuda hitap ettiği* için oyun sıkıcı geli­ yor. Bunun üzenne bir yenilik yapılıyor, şanslı sayı lan n yer j I dığı listeye kötü şanssızları belirleyen az miktarda sayı yerleşti riliynr -bunlardan birini çeken kişi yiıklü bir para cezası ödemek durumunda kalıyor. Köklü bir değişiklikle, oyunun para kazan­ mayı hedeflediği yanılsaması silinmiş oluyor Saf oyunun kapı­ lan açılıyor ve Babil toplumu derin bir saıhoşluğa giriyor. Çeki­ lişte bahtımıza her şey çıkabilir, piyango gizli ve Ücretsiz olarak yapılıyor, herkesi kapsıyor. Özgür her insan, altmış gecede bir tekrarlanan bu kutsal çekilişlere otomatik olarak katılabiliyor ve bir sonraki çekilişe kadar bahtına ne çıkmışsa onun gereklerini yerine getiriyor. Bahtı yaver giderse zengin bir insan ya da bir sihirbaz olabiliyor, islediği kadını elde edebiliyor; şan.sı yaver gitmezse bir organının kesilmesi hatta öldürülmesi bile söz ko­ nusu olabiliyor. Kısacası, toplumun ve dünyanın düzenindeki bütün boşluk­ lar rastlantının geü(dikleriyle dolduruluyor. Piyango sırasında yapılan bütün hatalar, bu mantığı güçlendirdiği için olumlu gö­ rülüyor. Keyfiliğin egemen olduğu bu sisteme çekili hilelerin, kumazhklann, dalaverelerin de katılması hoş karşılanıyor On* ı»?

lann «gerçek» olduklarını, yani doğal ve akılcı bir zincirlen işten doğduklarını ya da onlann piyango ortamıyla yaratılan keyfi ku­ tumun bir parçası olmadıklarını kim söyleyebilir? Herkes, böy­ le tur değerlendirme yapamayacak kadar sistemi benimsiyor. Böylelikle kader her şeyi belirlemeye başlıyor; piyango etkisi evrenselleşiyor; Piyango ve Şirket kapatılsa da onlann sessiz et­ kisini, biiiün simütasyon alanında hissettirecekleri biliniyor Bü­ tün «gerçek», Şirketin gizli kararlarına capcanlı nüfuz ediyor ve gerçek gerçek ile keyfi gerçek arasındaki olası bütün farklı­ lıklar siliniyor Eğer Şirket hiç kurulmamış bile olsaydı dünyanın düzeni de­ ğişmezdi. Ancak onun kurduğu varsayım her şeyi değiştiriyor Gerçeği olduğu haliyle, hiç başka türlü olmadığı haliyle değiştir­ mesi onu devasa bir sımülakra dönüştüinceye yetiyor. Gerçeğin, simülasyon tarafından deriştirilmiş hali de gerçeğin ta kendisi. Bizler ve bizim «gerçekçi» toplumlanmız için Şirket çoktan kapandı. Bu olası toplam simül ıs yonun kalınlı Ian ndan ve unululmastndtuı ve gerçek sımülasynnun oluşturduğu hu eksiksiz sarmalın kalınlı ve unutulmasından dmy geldi ve biz artık bu­ nun bilincinde değiliz -hakiki bilinçdışımız. işte burada: Simülasycnu ve hayali arımızdaki kutsal kargaşayı düzene koyan baş döndürücü belirsizliği bilmememizde. Asıl olan şey. birkaç affekı'in ve birkaç gösterimin bastı olmasından ibaret kalan bil inç dışına ilişkin sıradan!aştın İmiş yaklaşımımız değil. Asıl olan. Büyük Oyun karşısındaki: «gerçek» olan bütün olayların ve «gerçek» olan bülün kaderlerimizin, çoktan geçmişe kanşmış oldukları olgusu karşısındaki körlüğümüz. Onlann. bir önce ya­ şanmış otan bir hayata değil (şunu da belirtelim ki, bu varsayım, bizim benimsediğimiz nesnel nedenler metafiziğinden çok daha güzel ve çok daha zengindir), hem kuralı olan hem de keyfi olan bir oyunun çevrimi sayesinde belirsizliklerden oluşan bir çevri* me kanşmış oldukları olgusu karşısında duyarsız davranıyoruz. Kurallı ve keyfi olan bu oyun. Borges’in Piyango'sunda simge­ le

« I olatak hayal buluyor Piyango, ol aylan ve kaderleri, sanntı bir onaında öylesine kendilerine benzer hale getiriyor ki. bizler bu benzerliğin onların hakikati olduğunu sanıyoruz Burada ku­ mlan mantık bizlenlen çok uzakta ve gerçeğe ilişkin bilincimiz simülasyonla gelen bilinçdışııun üstünde kuruluyor Babil'deki Piyargo’yu hamlayalım. Piyango olsun ya da ol­ masın bizim hayatla»mızın üzerine senliği belirsizlik örtüsünü kaldırmamız imkânsızdır Onun aldığı keyfi kararlar hızim var­ lığımızı en küçük ayrıntısına katlar düzenler Kumlu bu dlizenin gizli bir altyapıya benzediğini söylemek istemiyoruz, çUnkU alt­ yapı günün birinde bir hakikat olarak boy göstermek ister oysa burada söz konusu olan bir kadeıdir. yani hep çoktan gerçeklet­ ti rilmiş olan ve hiçbir zaman tam olarak anlaşılamayan bir oyun­ dur. Borges’in bililin özgünlüğü. bu oyunu büıün bir toplumsal düzene uygulanabilecek biçimde genişletmesidir. Bizler oyun da. toplumsal ilişkilerin iyi ve sağlam altyapısına göre oldukça etkisiz kalan bir üstyapının bulunduğuna inanınz. oysa o. bütün yapıyı yıkarak belirsizliği en belirleyici merci haline getirir. Toplumsal yapıyı ve bireylerin geleceğim belirleyen etken ikti­ sadi neden, emeğe ve tanhe ilişkin nedenler, değilimin «bilim­ sel» belirlenimciliği değil Oyun’un ve Rastlantı'nın bütünsel beli rlenims izi iğidir. Burada kader, mutlak bir değişkenlikle ça­ kışır. keyfi sistem ise kurulabilecek en radikal demokrasiyle ke­ sişir (butUr kaderlerin aynı anda karşılıklı ilişki kurması. Zama­ nımızda yaşanan çokdeğerlilik açlığı ancak böyle giderilebilir) Sözleşmekte ve toplumsalın akılcı yöntemlerle kurulmasına bakıldığında birer altüst olma gibi görünen olaylar mükemmel bir tıoniyle değerlendirilir. Kural ve kuralın keyfiliği (Piyango) üzerinde yapılan anlaşma, bizim anladığımız anlamdaki toplum­ salı eler: tıpkı, yasaya son veren ritüel gibi davranır. Gizli toplumlann tümü böyle kurulmuştur ve onlann çoğaldığı yerde top­ lumsala karşı her zaman direnç gösterilmiştir ir»

Anlaşmaya. ritüelc, keyfiliğe dayanan toplumsallık özlemi nin; sözleşmelerden ve toplumsal ilişkilerden kurtulma özlemi­ nin; daha acımasız ancak daha çekici bir kadere duyulan Özle­ min, toplumsalın akılcı yöntemlerle var olması gerektiği masa­ lından çok daha etkileyici olduğunu kabul etmeliyiz. Belki de Borges'in fablı hir kurgudan ibaret değildir; eskiden kurduğu­ muz hayallere, yani aynı zamanda, kendi geleceğimize yakın düşen bir betimlemedir. Bizans’ta toplumsal hayalı, siyasal dtlzeııi, hiyerarşileri ve harcamaları at yarışlarına güre düzenliyorlardı. Bizler. demokra­ sinin aynasında solgun bir yansıması olan üçlü bahislerle yetini­ yoruz. Bu bahislerde dolaşan, el değiştiren yığınla para, bütün bir kamusal hayalı çekip çeviren BizanslIlara özgil at yanşlannın yanında sönük kalıyor. Yine de. çoklu toplumsal etkinlikleri ve mal varlık lan ile mevkilerin yoğun dolaşımım sağlayan bir oyun olma özelliğini taşıyor. Brezilya'da Jogo de Bıcho denir buna: Pek çok toplumsal sınıf bütün varlıklarını ve konumlarım ortaya koyarak bir oyundan ötekine, bir bahisten ya da piyango­ dan diğerine koşarlar. Oyun azgelişmişliğin eğlencesi sayılabi­ lir. ancak «ıun modem ve sefil versiyonunun kültürleri de yan­ sıttığını görmeliyiz. Bu kültürlerde oyun ve savurganlık, temel değiş tokuş türlerini ve toplumsal yapıyı yaratır -yani, bizimkiy­ le (aban tabana zıt birfema, özellikle de Marksist yaklaşıma ters düşen bir şem.» oluştururlar. Azgelişmişlik mi? Toplumsal söz­ leşme ve toplumsal ilişki ayrıcalığından yararlananlar kendi kurduktan düzenden çok daha üstün olan bir düzendeki keyfî uygulamaların rezillik olduğu yargısına varabilirler; oysa, ken­ dilerine biçtikleri üstün konum da bir sımdtakrdan ibaredir ve l>u kaderi değiştirmeleri mümkün olamayacaktır. Keyfî uygula­ malını geline«: Onlar, yalnızca rastlantıya değil aynı zamanda toplumsala karşı birer meydan okumadır; onlar, daha çok mace­ ranın yaşandığı bir dünya düzenine ve daha çok maceranın ya­ şandığı bir defieıler oyununa duyulan özlemin göstergeleridir, tıa

İ K İL . K U T U P S A L V H D İJ İT A L

Piyango simülakrdır -şeylerin akışını, rastlantının yoldan çıka­ na karoılanna göre düzenlemekten daha yapay başka bir şey olamaz. Ancak, unutmayalım ki. anlikçaglatda geçerli olan kâ­ hinlikle. piliçlerin iç urganlarına yada kuşların uçuşuna bakıla­ rak avnı şey yapılıyordu: günümüzde de, tahmin işlerinde aynı yoldan gidilmiyor mu ve cn küçük veriler bile böyle değerlen­ dirilmiyor mu? Bunlınn (ilinti simülakrdır. Şu farkla: Borges'te, oyunun kuralı yasanın yerine geçer ve oyun yeniden kader hali­ ni alır oysa bizim toplumlanmızda oyun, ciddiye alınmayan ve marjinal kalan bir eğlenceden ibarettir Borges’in görkemli bir kurguyla sunduğu, keyfi kararlan ve oyunun belirlediği bir tür kadere dayanan toplumla; kozun da­ imi, riskin de muılak olduğu bir acımasızlık düzeniyle karşılaş­ tırıldığında bizler. kozun ve riskin minimal kaldığı toplumlanla yaşıyoruz. Eğer deyimler bu derli çelişkili olmasalardı, bizim kaderimizin güvenlik olduğunu -Öyle ki, hu güvenlikten uzak­ lanmak Nittın toplum için dUlüriJcü olabilir- söylemek gerekir­ di; bi/Jer, lüzumundan fazla konınan türlerin alınyazısını payla­ şarak evcilleştirildiğimiz ortamların güvenliği yüzünden Ölüyo­ ruz. Babil halkı, piyangonun baş döodürtlclılüğüne kaptırdı ken­ dini: belli ki, piyangoda onlan başlan çıkaran bir şeyler vanlı: belli ki böylelikle, meydan okumaya layık olan her şeye, kendi varlıklarına ve kendi ölümlerine meydan okumuş oluyorlardı. Oysa bizlcrin toplumsalında başlan çıkarıcı hiçbir özellik yoktur -zaten, toplumsallık düşüncesinin kendisinden d,ıha az baştan çıkana olan başka bir şey var mıdır? Baştan çıkarmanın sıfır noktasındayız Tanrı bile, hiç bu kadar küçük düşmemişti Oyun ve ritücl evrenini meşgul eden başlan çıkarma vc Ölüm kozuna bakıldığında, bizim toplumsallığımızın ve onun kurduğu iletişim ve değişim tarzının son derece yoksul ve bayağı bir gö!N

nJnUm kazandığı: Yasarın etkisi alımda dünyevi le$(i kçe soyut­ laştığı ve yoksullaştığı görülecektir. Ne var kî. bu üa ara haldir, çünkü Yasa çağı ve bu çağla bir­ likte socius ve toplumsal sözleşme çağı da geride kalmıştır. Biz* ler. kuralın ve ritiıelin egemen olduğu çağda yaşamıyoruz artık: Yasa nın ve söyleşmelerin egemen olduğu çağda da değiliz. Nonıı ve Modeller ortamındayız: toplumsallık ile toplumsalın ardından gelen tutamı anlatabilecek kelime bile bulamaz olduk. KURAL

YASA

NORM

R h (m ILIc

Toplumu Uık

7»?????

Şu aııdan itibaren, minimum gerçek toplumsallık ve maksi­ mum simülasyon ortamındayız. SimUlasymı. geıvek ile Yasa “nın perspektif uzamını çekip çeviren kutuplann yansız!aşmasına. Yısa ile toplumsalın uzamına h ilJ hareket veren potansiyel enerjinin sönmesine yol açıyor. Toplumsalı ve Yasa'yı -ve Yasa'nın ihlal edilmesini- koz haline getiren uzlaşmaz stratejiler, modeller çağında bu hedeflerinden vazgeçiyorlar Ne ihlal etme var arlık ne de aşkınlık -ııe var ki anık, kuralın ve oyunun trajik içkini iğini yaşamıyoruz: normun ve modellerin cool içkini iği ortamındayız. Göndergesi. vb olmayan bir uzamda laktik öğe­ lerin düzenlenmesi, caydırılması, feed-back’i.' zinciri cni §i sü­ reçlerinin içindeyiz; daha da ftnemlisi, modeller çağında işaretin kutııpsallığınm yerini sinyallerin dijitalliği aldı. IKİLLİK

Kl/TUPSAIJJK

UİJÎTAl.ljK

Bu Uç mantıktan her biri ötekini dışlıyor: - İkil İlişki, oyunu, ritUeli ve kurallar dünyasını egemenliği allına alıyor; - kutupsal ilişki ya da diyalektik ilişki ya da çelişkili ilişki. * Q * l b«tU m «

190

ç n)

Yasa, toplumsal ve anlam evrenini çekip çeviriyor; dijuai ilişki ise («ilişki» olmaktan çıkmıştır, anık dijital bağlantı demek daha yerinde olacaktır). Norm ve Modeller uza­ mını bölüştürüyor. Baştan çıkarına kavramının belli başlı anlarını, işte bu Uç mantığın kosişimine yerleştirmek gerekir, onuıı radikal kabulün­ den (ikil, rimel, çalışmalı, maksimum kozu kapsayan) en gevşek kabulflne kadar «oriam»ın baştan çıkancılıjjı olarak nitelendiri­ lebilecek bu yaklaşım, kozu olmayan bir evrenin oyunla erotik hale getirilmesinden ibarettir.

191

Oyuncul ve soğuk baştan çıkarma

Çünkü hepimii bapan çıtanna sayetinde yapyor w btfyûUntni]hk Hinde ölüyoruz. ı ı odellerin oyunu, modellerin hareketli bileşimi oyun evreO 'Ulninin ayın edici özellikleridir: bu evrende her $ey, olası siımllasyoıı alarak yürürlüğe girer ve kendi modellerini allcmalif gerçeklik olarak görmesi gereken Tann dışında her şey oyuna katılabilir. Yıkıcılığa ilişkin değerler sırayla oyuna girerler, şid­ det ve eleştiri de burada kendilerini biçimlendirebilir. Bu evren esnektir ve eğridir, hiçbir kaçış çizgisi sunmaz. Eskiden, bîr nes­ ne ile onun kullanımının, bir işlev ile bir kurumun, herhangi bir şey ile onun nesnel belirleniminin luuriılıgı. gerçekliğe ilişkin belli bir ilkeyi de tanımlıyordu -bugün ise. bir arzu ile bir mo­ delin (bir istek ile simülasyonlu karşılıklarla onun Öne alınması­ nın) biılcşmesi zevke ilişkin belli bir ilke onaya koyuyor. 192

Oyuncul da. işte bu ıslek ile model arasındaki «oyun»dur. İs­ tek. moJelin kışkmtnalanna verilen karşılıktan ve modellerin mutlak harekeli i lig inden başka bir şey olmadığına göre, burada her tür meydan okuma mümkündür. Ütgiş lokuş ilişkilerimizin çoğunu düzene koyan oyun stratejisi, işte budur Rakibin bütün hamlelerini öngörme ve üncedcn davranarak onlan caydınna Hanayıyla kendini tanımlar ve böylelikle İter tür koz olasılığını imkânsız hale getirir Oyun stratejisi, koz&uz kalan bir dünyaya, çelişkili biçimde oyunculluk özellisi kaz.ındınr. «Werbung», yani reklam, kamuoyu yoklamaları, medyatik ya da siy.ısal bütün modeller kendilcnııi güven kaynağı olarak değil, inandım lık kaynacı olarak Öneriyorlar: Bir yatınm Ürü­ nü olma iddiasından vazgeçtiler vc belli bir yelpaze içinde seçi­ lip kullanılabileceklerini öne sürüyorlar -eğlence de bunlara da hil; zaman ekranında işle birlikte boy gösteriyor ve ikinci kanal (yakında, üçüncü ve dördüncü kanallar da devreye girebilir) iş­ levi görüyor Seksen üç dnumcl’iy lı AmcnkanTV'si oyunculun canlı örneklerinden birini oluşturuyor: Yapılacak tek şey kalıyor geriye: Oynamak, kanal değiştirmek, pmgramlan bir araya ge­ tirmek . kendi montajını yapınak (televizyon oyunlarının revaçla olması, içeriği bakımından, medyumların oyunda kullanılması gibi bir şey). Her tür bileşim g»bi bu oyun da bizleri cezbedıyor. Ancak, içinde yer aldığımız dünya coşku ve başluı çıkarma dünyası olmaktan çıktı: cazibe çağı haşladı artık, Klbette oyuncu!, eğlendirici olan şey demek değildir. Halta polisiye lüiü ne yaklaştığı bile söylenebilir Başka bir deyişle, ağlanıl işleyiş, yatının ve kullanılma tanırın yanatılamlunnı oluşturur. Ağlarla «oynama» imkânlarının tümünü kapsar, elbet­ te bu imkânlar bir alternatif değildir ve optimal işleyiş saııallıgımlan ibaredir. Daha önce, oyunun işlev düzeyine indirgenmesine tomk ol­ muştuk -oyunun işlevsel indirgenişi: Oy un-terapi, oyun-ç ırak­ lık. oyun-arınma. oyun-yaratıcılık. Çocuk psikolojisinin hcrala193

nrnda, toplumsal ve bireysel pedagojide oyun «hayati bir işlev», gelinimin zorunlu bir evresi halini »İdi. Ya da zevk ilkesine aşı­ lanarak devrimci seçeneklerden biri haline getirildi; Manrusc gi­ bileri onu. gerçeklik ilkesinin diyalektik bolumdan aşılması ola­ rak görd(l. başkaları da oyun ve şenlik ideolojisi olarak algıladı. Oysa ihlal etmenin, kendiliğindeni¡¿in. estetik karşılıksızlık m bir biçimi olarak oyun, hâlâ eski temel pedagojinin ydcc biçim­ lerinden biridir, bu yaklaşım, oyuna belli bir anlam venneye. onu bir amaca atlamaya, dolayısıyla onu başlan çıkana gücün den arındırmaya çalışır. Oyun rüyadan, spordan, uykudan, çalış­ madan ya da geçiş nesnelerinden farksızdır Hayati ya da psiko­ lojik denge için, belli bir sislemin gelişmesi ve düzene girmesi için gerekli olan hijyendir. Yani, ayın edici niteliği sayılan yanıl­ sama tutkusunun tam tersi bir nitelik taşır. Yine de bu yaklaşım, oyunu değer yasasının herhangi bir bi­ çimine tabi kılmaya yönelik işitvsel bir girişim olmaktan ibanel kalır Bundan daha vahim olanı, oyunsalın genel kategorisi tara­ fından oyunun sibernetik olarak soğutulmasıdır.

Oyunun evrimi anlamlı bir süreç izler: Ekibe ve rekabete daya­ nan oyunlardan, geleneksel iskambil oyunlanndan ya da hatta bahy-font'I ardan devasa flipper kuşağına (henüz «tele* Özelliği kazanmamış bir ekran; elektronik ile jestlerin bir karışımı); gü­ nümüzde bütUn bunlan aşan elektronik tenis oyunlan ve bilgisa­ yarla oynanan diğer oyunlar, moleküllerin büyük bir hızla yol aldığı çizgili ekranlar, «iş süreci*nde bilişime dayanan denetim uygulamalarının ya da bilgisayann gelecekle ev enamında kul­ lanılmasının ardından atomlar çekip çevirmek, bunlardan önce televizyon ve görsel-işitsel teknikler: Her yerde oyuncuI var, bir süpennarkeie gidip delerjan markası «seçerken» hile onunla karşı karşıya kalıyorsunuz. Hiç zorlanmadan uyuşturucular ve psikotmp ilaçlar dünyasına bile ulaşabilirsiniz: duyu klavyesini }Q

4

Fİ U l U ' l ^ ı C t M ı r a f t a

ve nöronlardan meydana gelen kumandayı kullanmaktan ibaret olan bu dünya da oyunculun bir parçası. Elektronik oyunbr. ya­ vaş yavaş etki eden bir uyuşturucu gibi; uyurgezerlerin haline benzeyen bir dalgınlıkla ve aynı dokunsal keyif halini yaşayarak oynanıyorlar. Oyuncul, canlı varlıkların kumanda klavyesi işle­ vi gören, onların «kader»inin en küçük bileşimleri ve varyas­ yonlarıyla bile oynama imkânı veren kalıtsal kodlara kadar uza­ nıyor: Kodlann moleküler ekranında yaşanan *iele»o»ıomik ka­ der. Bizi çevreleyen her tür bileşimse), keyfi ve oyuncul evren­ de «biyolojik» prototip olarak kullanılan kalıtsal kodun nesnel olup olmadığı konusunda pek çok şey söylenebilir. «Biyoloji* nedir’ Hangi hakikati kapsar'.' Belki de biyoloji yalnızca hakika­ ti, yani işlemsel kumanda tablosuna dönüştürülmüş olan kaden barındırmaktadır. Biyolojik telekumanda ekranımızın ardında ne oyun var. nc de koz; ne yanılsama var. ne de mizansen: Tek yap­ mamız gereken şey onun modülasyonlannı çeşitlendinnek, ste­ reo yayının tonalitesi ve tınılarıyla oynar gibi onunla oynamak. Du alan «oyuncul» için verilecek en iyi örneklerden biri. Ya­ yını yönetirken hiçbir biçimde müzikal koz ile karşı karşıya kal­ mak gerekmiyor; stereo klavyenin optimal modülasyonunu sağ­ lamak için yaşanan teknolojik koz var yalnızca. Konsol Un ve kumanda tablosunun bdyü.sü: Medyumun becerileri Usttin geli­ yor. Peki, bilgisayarda oynanan satranç oyununa ne demeli7 Sat­ ranç oyununun yoğunluğu neresinde, bilgisayar kullanmaktan alman zevk nerede? Bunlardan birincisi oyun. İkincisi ise oyun­ cu! dur. Televizyonda yayımlanan futbol maçını izlerken aynı durumla karşı karşıya kalınır. İzlediğimiz maçın, aynı maç oldu­ ğunu sanmayalım: Biri hot, diğeri isecool dur -biri, oyundur ve alYckti, meydan okumayı, mizanseni devreye sokar; diğeri ise dokunsaldır, modülasyonludur (flash-back. yavaşlatılmış görün­ tüler, uzak ya da yakın plan çekimler, kamera açılan, vb.): Tele­ vizyonda yayımlanan bir maç. televizyonda izlenen bir haber gi* 195

btüir: H o lo cau st's ya da Vietnam Savaşı'na ilişkin bir h a lli­ den lıiç farkı yoktur. Renkli televizyonun AR O de bjşarı kazjıı ması için epeyce beklenmesi ve çok çaba gösterilmesi gerekti. Büyük kanallardan biri televizyon haberlerini renkli olarak ya­ yımlamayı akıl etti: Tam bu sıralarda Vietnam Savaşı sürüyordu ve yapılan araştırmalar, bu yenilikle gelen reıık «oyun»lamım ve teknik hilelerin savaş görüntülerini izlemeyi kolaylaştırdığını ortaya koydu. Hakikatin «fazla»laşunlmaM. bir tür oyuncu] me­ safe yaratılmasını sağlıyordu. Holocaust e.

Attık Yahudıleri krematoryumlardan ya da gaz odalarından de­ ğil. ses bantlarından ve görüntü bantlarından, katot ışınlı ekran­ lardan ve mikroişlemcileıden geçiriyorlar. Böylelikle unutuş ve yok oluş kendi estetik boyutuna kavuşuyor -burada kütle boyu­ tuna çıka nlı yor ve geçmişte son buluyor. Televizyon: Ol ay1an n gerçek «nihai çözUm*ıi. Suçluluk ve söylenmem işlik biçiminde unuluşa kalan tarihsel boyut gibi şeyler ise tümüyle yok oldu; çünkü anık -herkes biliyor», bu yok etine harekeli karşısında herkes sarsıldı —bu»nun bir daha asla yaşanma yac »¿inin en açık göstergesi. Pek küçük bir bedel Ödenerek, birkaç damla gözyaşı karşılığında gerçekleştirilen bu yok etme hareketi, ger­ çekten de bir daha yaşanmayacak Çünkü bugün de sürüyor özellikle de. heıkesin geçersiz olduğunu sandığı bir kılıkta, bu sözde yok etme hareketine aracılık eden ortamda, yani televiz­ yonda varlığını sürdürüyor. Aynı unutuş. tasfiye, yok etme süre­ ci; belleklen ve tarihi ortadan kaldınnaya yönelen aynı girişim: yankı bulmayan aynı yutuşlar. Au.sclmitz'tcki kara deliğin bir benzeri. TV'nin, toplu bilinçlenme siıneci başlatarak Ausch­ witz‘e konan ipoteği kaldıracağına inanmamızı istiyorlar Oysa TV. bu zorluğun başka biçimlerde sürmesinden başka bir şey de­ ğil; o, insanların oltadan kaldırıldığı bır>?hn değil, onlan cay­ dırmaya yönelen bir ffw
Holn
yayının kille üzerimle bıraktığı etki ve mesajın loplıım üzerinde bıraktığı derin izler onaylandı -ancak elbette, bu yoklamalar te­ levizyon denen medyumun kazanmış olduğu başarıyı doğrula­ maktan başka bir işe yaramıyordu.

Televizyonun soğuk ışığı üzerinde ve o ışığın imgelemimiz için (aynı zamanda çocukların imgelemi için) neden zararsız olduğu hakkında konuşmak gerekir. Televizyon, imgelemi harekete ge­ çirecek en küçük bir veri sunmaz, çünkü kendisi bir im%e değil­ dir. Hilâ ve yoğun olarak imgelemle donanmış olan sinema (gi­ derek televizyonun etkisi altında kalan sinemanın bu Özelliğini yitirme^ başladığını söylemeliyiz) onun karşıtıdır -çünkü, ken­ disi bir imgedir Yani sinema, yalnızca bir ekran ve görsel bir bi­ çim değil bir efsane, benzerlik, fanıazma. ayna, hayal, vb. etkisi taşıyan bir şeydir. Oysa, «tele» görüntüde büttln bunlardan eser yoktur, hiçbir şey ilham etmez, manyetik bir alan yaratmakla yetinir ve bir ekran olmaktan başka birşoy değildir; hatta ekran bile değildir: Minyatür boyutlara indirgenmiş bir terminaldir ve derhal beyninize işler -ekran sîzsiniz, televizyon da size bakı­ yor-, bütün nömnlan transistor haline getirir ve manyetik bir bant gibi beyninizin içinden geçer -bir bant: bir imge değil.

Bütün bu saydıklanmızoyuncul düzeyindedir ve oyuncul, soğuk bapan çıkarmaya meydan verir-elektronik ve bilişim alanların­ daki sistemlerde bulunan «Narkissos»vari cazibe, medyumun ve terminalin soğuk cazibeli; biz hepimiz, çevremizdeki bütün konsüllerin bizi çekip çeviren otomatik baştan çıkarcılığı orta­ mında tek başımıza kaldık. Gerçeklen de, farklıl aşmamış bir evrende ınodülosyonlar yapma, harekedi toplu «oyun»lar oynama imkânının çekici ol­ madığı söylenemez -hatta, büyük bir olasılıkla, oyuncul olan ile 198

Iıbidinal ola» keyfi sistemlerin belli nokıalannda ilişki kurarlar. Hu ikilinin, yasanın kurduğu dünyaya zoria girmeyen, ancak ya­ sası kalmamış bir evrende bütün yönlerde kırınıma uğrayan bir arzunun belli anlannda ilişki içinde olduklannı söyleyebiliriz. Bu tür bir arzu da. oyunculun ve sistemlerin hareketli topolojisi dtJ2âyindedir. Arzu, kurulu ağlann her bir parçacığına, (kaygı primiyle birlikte) verilen zevk primidir Her birimize çoklu ya da ardışık hatlann, bağlantıların ve baglantısızhklann bu hafif psikedelik sarhoşluğu lütfedilir. Her birimiz, «oyunlar si.stemi»nin minyalür haline: oyun oynayabilen, yani keyfi işleyişleri kendi kendine ayarlayabilen bir mikm-sisieme dönüşmeye davet edili­ riz. Oyunun modem kabulü, «oyuncul»un kabulü bileşimlerin esnek ve çokdeğerlikli oklukları yananlammı taşır: Sistemlerin yarı kararlılığı da. bu anlamdaki oyunun mümkün olmasına da­ yanır. Oyunu, ikil ve çatışmalı ilişki olarak kabul eden yaklaşım­ la bunun hiçbir ilişkisi yoktur: Soğuk baştan çıkarma bilişim ve iletişim dünyasını yönetir; günümüzde, toplumsal ve onun mi­ zanseni baştan çıkarma içinde tükenir. Pek iyi bildiğimiz devasa bir simıllasyon süreci içindeyiz. Yönlendirici olmayan inıerview'lar yapılıyor, dinleyicilerin te­ lefon etmesi sağlanıyor, bütün alanlarda tam katılım sağlanıyor, sözle şantaj yapılıyor: «İşin içinde siz de varsınız, olay sizden başkası değil, çoğunluk da sîzsiniz.» Yetmezmiş gibi düşünce­ ler, yürekler, bilinçdışı yoklamaları yapılarak «bunlam» nasıl da işe yaradığı kanıtlanıyor. Bütün bilişim bu birlür hayalet içe­ rik. bu homeopatik mahkeme kalemi, iletişimin gözleri açıkken gördüğü bu bir tür nlya tarafından kuşatılıyor. -Seyircilerin iste­ ği» daire düzeninde sahneleniyor, hiç bilmeyen isteklerden olu­ şan entegre bir devre oluşturuluyor Bu simülakn ayakta lutmak için, simülasyoııun birdenbire ortadan kalkmasına yol açılıyor vc bizleıi anlamı kaybetme gerçekliğiyle karşı karşıya bırakacak bir gelişmeyi önlemek için her ahırda müthiş encıji harcanıyor. ıw

Baştan çıkarma/simülakr: Gerek iletişim gerekse toplumsal, kapalı devrede işliyor ve hftylcce işaretlerin yardımıyla, kolay kolay bulunamayacak bir gerçekliği çog allı yurlar. Nitekim, medya ve bilişim tarafından mühürlenen toplumsal da, simülasyona dayanan bir anlanma halini aidi. Hu konuda hiç kimsenin yanıldığı da söylenemez zaten: Anık bilişim bir tür ortam, hiz­ met. loplumsalın bir hologramı gibi yaşanıyor Kitleler bu anlam simülasyonuna bir tür ten simülasyonta karşılık veriyorlar: Caydırmaya sevgisizlikle, kumlan tuzağa da gizemli bir inançla karşılık veriyorlar Bütün bu saydıklanmi2 dolaşıma girerek iş­ lemsel bir baştan çıkarma etkisi yaratabiliyor. Ne var ki. başıan çıkarma kendi dışımla kalanlardın daha büyük bir anlam taşımı­ yor: Başlan çıkarma deyimi, oyunculun etkisiyle simülasyonu yapılmış bir bilgiye katılma ve modellerin dokunsa! üstünlü gü­ nü kurma gibi yanan lamlar taşıyor.

Telepatik. -Ben Rogers, -sesini çok iyi alıyorum.» «Beni duyuyor mu­ şun7 Evet, duyuyorum.» «Birbirimize ulaşıyoruz, birbirimizle konuşuyoruz.» «Evet, konuşuyoruz.» Korsan ve alternatif ileli* şim ağlan da dahil olmak üzere ve özellikle buralarda bu tür ge­ yikler yapılıyor. Konuşma, anlaşma, iletişim kumıa oyunları oy­ nanıyor iletişim mizanseninin cn nazik mekanizmaları kullanı­ larak oynanıyor bu oyunlar Söz sözün biçimsel boyutunu des­ tekliye* ve sözel işlev bağlantı kurma işlevi kazanıyor: İlk ola­ rak Malinowski larafından MeUnezyalılaıda saptanan ve tanım* lanan bu işlev, daha sonra Jakobson'da dilin işlevleri kuramın­ da yeniden ele alınarak ağların tele-boyutunda ışırı dereccde bü­ yüdü. Bağların kurmuş olmak için bağlantı kurmak, söyleyecek hiçbir şey bulamayan dilin boş yere kendini baştan çıkarması halini aldı, Böylcsi bir işlev bizim kültürümüze özgüdür. Malinoıvs200

ki'ııin tanımladığı durum bundan tümüyle İşıklıydı: Simgesel bir tür atılma. biriürsöz dtlellosuydu: Yerliler katıksız bir tören (leymiş gibi, birbirlerine meydan okuyormuş. hediye veriyor­ muş gibi öyküler anlatıyor, ritüel deyimler kullanıyor, inandırıcı olmaktan uzak palavralar alıyorlardı Dil, «bağlantı kurma* ih­ tiyacı duyma/: Oysa tözlerin «bağlantı kurma» işlevine. Özgün bir iletişim işlevine ihtiyacımız vardır: çünkü bu işlev bizden hep uzakta durur. İşte bu anlamda Jakobson. modem çağda yap­ tığı dil çözümlemesinde onu ayılmayı başarır; oysa diğer kültür­ lerde bu işlevin nc anlamı vardır, nc de bu işleve Ö2gu bir terim Jakobton'ım iletişime İlişkin kuramı ve beliti, arlık hiç iletişim kuramayan dillerin onaya çıktığı bir dönemde oluştuıulmuştur O halde acilen ve çözümleme yöntemiyle bu işlevsel olanağı, özellikle de bu «sözel» işlevi dile yeniden kazandırmak gerekir: Dil. kendini ifade edebildiği ölçüde ifade edecektir. Ancak hiç de sanıldığı gibi olmuyor ve « sözel» hir belirti olmaktan ibaret kalıyor, bağlantı aşılanması, yeni devreler ya rai ılınası, sırf dili mümkün kılmak İçin Üzerinde konuşulması gereken bir belini Yalnızca bağlantı kurmanın bile mucize sayıldığı umunuz bir durumla karşı kargıyıyız. Sözel, bütün ağlaıda akıl almaz ölçüde büyüdüğüne (yanı, medyanın ve bilişimin oluşlurduğu bütün iletişim sistemimizde büyüdüğüne) göre. ıcle-uzakjık yüzünden hiçbir sözün anlamı kalmamış demektir. BlzJer birbirimizle konuştuğumuzu iddia ediyoruz; aslında ağı ve ağla olan bağlantımızı denetlemekten başka bir şey yapmıyoruz. Ağın öbür ucunda da hiç kimse yok zaten: sırf kendini tanıtmak için kullanılan sinyaller almaşık ola­ rak gidip geliyor ama ortada artık ne verici var ne de alıcı. Yal­ nızca iki terminal bulunur ve birinden öbürüne giden sinyal, alışverişin gerçekleştiğini yani hiçbir alışverişin olmadığını doğrular Böylelikle, caydırıcılığın en mükemmeli gerçekleşir. Ayrıca, bu iki terminalin iki konuşmacı olmadığını da bile­ lim. «Tcle*uzamda (televizyon da buna dahil) anık ne terimler 201

var ne de beltrlenmij konumlar. Yok etme konumundaki trrminallerdtn başka hiçbir şey yok. Yalnızca, söylemin ve iletişimin

klasik la.wlanışında işe yarayan Jakobson kuramı tam bu nok laüa çöker. Saf dijiıalliğin egemen olduğu ağlar uzamında kura­ mın hiçbir anlamı kalmaz. Söylem uzamımla terimlerin kutupsallığı ve belirdin karşıtlıklar, anlamın belirmesini düzenler Bel li bir yapı, bir sözdizimi. faikın yaradığı bir uzam diyalogu, işa­ reti (gösteren/gösterilen) ve mesajı (verici/alıcı), vb. düzenler. 0/1 ikili ilişkisi ya da dijitallık belirgin bir karşıtlık, düzenlenmiş bir fark değildir. Û, elektronik impukun en kilstik birimi olan «biuten ibarettir w bir anlam birimi olmaktan çıkmıj, sinyalle­ rin vurumunu anlatan bir ifade halini almıştır. Dille hiçbir ilişki­ si olmadığı gibi dilin kesinkes caydırılmasına yönelmiştir. Ağla­ rın işleyişi bttyledır, bilişim ile iletişimin matrisi de budur artık. «Bağlantı kurma» ihtiyacı, burada kendini en şiddetli biçimde hissettirir; çünkü, Mclanezya dilinin pot]aç geleneğinde olduğu gibi ikil ilişkiler kurmaktan vazgeçilmiştir. Bununla kalınma­ mış, klasik dilde olduğu gibi (Jakobsun'un dili) bireylerin ilişki alışverişinde bulunması mantığı da yok edilmiştir. İkili ilişkiyi ve gidimli kutupsallığı izleyen yaklaşım, bilişimin dijitalliği ol­ muştur. Medyumun ve ağların mutlak yücelişidir bu Elektronik medyumun soğuk yükselişi, kitlenin de bir medyumu olarak so­ ğuk yükselişi göze çarpar. TELE: Ortalıkta yalnızca terminaller kaldı. OTO: HeıfceJ kendi terminali olabiliyor («tele» ve «oto» da. kelimelere bağla­ nan bir tür işlemci ya da yer değiştiren parçacıktır tıpkı bir gıup insana bağlanan video ya da kendisini izleyenlere bağlanan tele­ vizyon gibi). Videoya bağlanan insan grubu kendi kendinin ter­ minalidir Elektronik olarak kendi kendini kaydeder, ayarlar, yö­ netir. Kendini »çar ve kendini baştan çıkanr Grup, dolaysız ola­ rak kendi varlığını sapladığı için erotizmin etkisi altında kalır ve baştan çıkar, kısa bir süre sonra da kendini yönetmek her bire­ yin, her grubun, her terminalin evrensel işi halini alır. Kendini 202

baştan çıkarmak, ağlardaki ve siMemleıdeki her bir elektrikli parçacığın standart davranışı olur Kalı(.sal koıl tarafındım uzaktan kumanda edilen beden bile, anık kendi terminali olmaktan başka bir ¿ey değildir: Kendine bağlanmış olduğu için yapabileceği tek iş, kendi bilgi stokunu kendi imkânlarıyla yönelmektir. Mutlak mıknatıslanma: Cevabın .soruyla, gerçeğin modelle. O'ın l'le, ağın kendi varlığıyla, okuyuculann bağlantı kurabil­ dikleri tek noktayla mıknatıslanması; sinyalin saf dokunsalhğı, «bağlantı *nın saf erdemi, bir terminal ile Öteki arasında bulunan saf yakınlık: Günümüzde bütün .sistemlere yerleşen yaygın ve dağınık başlan çıkancılık imgesi bundan ibarettir -kendini bal­ tan çıkarma/kendini yrinetme ağların çembcrsel hareketini yan­ sıtmaktan: onların taşıdığı her bir atomun ya uml» birlikte, tek keli mey 1« gerçeklik ilkesinin hali ne ola­ cak? Ddnyamn dijilallcıcneıinın. Oedıpuı'un da «orunu ¿«tim egini tfiyle.-nek ¡»teini yutum: Tek yapmak iHfcdjJim. biyolojinin ve bilicim 201

tekniklerinin ¿ditm esiyle birlik«. Oediptıs olarak adlandırılan bu ki{ılık yapısının i Ij dajıİM.j^ım ortaya koymak. Bu yapıların darılması, babjr.ın bulunmadığı fcı^ta bü «tam ın kejle-Almeunı sa^layatafc: Okyanus duygum ve B|Um itkisi annelikle bitlikte anılacak. Nevrozun de|il, psikozun lf bduli altında kılınacak. Patolojik narsisizm O»Jl> puv Özerin« kurulan loplumıal ili «ki bilim lerinin iyi bilindiği tın ıla ­ cak. Peki, hiçbir l|leıli£j kalmayan iktidar ne olacak? Otoriteden son­ ra tu)lan çık-uır.j mı çıkacak ba)imızj7«

«Biyonik ayna»ya ve «Narkissos nekn>zu»na en iyi örnek: Klonlama -kendini baştan çıkarmanın en uç biçimi: Öteki'ıxJ«ı İtm eden. Aynı Olan'dan Aynı Olan'a gedmek. örneğin Birleşik Devletler'de, çelikleinc tekniğiyle yaratılan bir çocuk sardunya gdrtlnümünde olabilir. Böylelikle sardunya da. klonlamayla elde edilmiş ilk çocuk olarak do£ar -bitkisel çoğalma tekniğiyle bireyin soyu yarahlır. Bir bireyin, * baba-sı­ nın lek bir hücresinden doğan ilk çocuk, aynı /amanda da bütü­ nüyle ona benzeyen ikizi, kupyası olabilir; yani birey kendi bi­ ricik yaratıcısının eksiksiz kayası olabilir (D. Rorvik, «Kendi imgesi: İnsanın kopyası») İnsanoğlu, çelıkleme tekniğiyle son­ suz kez çoğaltılabilir ve bireysel leşmiş organizmanın her bir hücresi her seferinde, oaı tıpatıp benzeyen bir bireyin mairisl olabilir «Spcvtnalozoitin biri yumunifıın biriyle kaıtılajlıgı an. benim kalıiıal mıraaım da »onuıu dek beliıl«nm if oldu. Hu mıraj, benim gerçekle jmemi ve ifleyişiınl tamlayan U tu n bistıkıunya jureylenni kapsayan biı larif gibidir. Hl tjrifln bir kopyan da, U ijiltı hem oluşturul onlarca mılyaı hücrenin Iv t binnde kayıtlıdır. Hücrelerden hcı biri, beni nasıl üretecedir* b ilir onlar. b«nim kaııci/Sefimın ya da kanımın birer hüc­ resi olmaktan çok. be*ıi ben yapan b&Lielerdif O halde. kuramsal ola­ rak. lek birinden yola çıkarak tıpatıp bana benzeyen bir birey yaraimak da mbmkündılr ■ (Pr. A. J*o]uanJ.)

Kalıtsal kodun aynasına yansımak ve oraya gömülmek. DNA'dan dalu güzel bir protez olabilir mi? Modem insana, ay­ 204

na imgesinin yerine koysun diye verilen bu yem Narkissos’van imgenin sağladığı gelişmeden daha güzel bir gelişme olabilir m i' İnsanın kendi molekülünün formülünden daha iyisi olabilir mi? Her bııey. kendi «hakikatini burada bulabilir Kendi «gerçek»varlıgıni!i. kendi biyolojik varlığının sonsuz kez tekrarlan­ dığı bu o rta m d a Aynanın bir kaynak olmaktan vık arak bir for­ müle dönüştüğü bu tür narsisizm. Naıklssos efsanesindeki kor­ kunç parodinin ta kendisidir Öylesine soğuk bir narsisizm, öy­ lesine soğuk bir kendini baştan çıkarma süreci yaşanır ki. varlı­ ğın kendini yanılsama olarak yaşayabileceği en küçük bir boş­ luk bile kalmaz: Gerçek ve biyolojik kopyanın kkmlamayla mad'leleşmesi. vatlığın kendi imgesiyle, kendi Ölümüyle oyna­ ması imkânını elinden alır Kopya ha>ali bir flgünliir ve tıpkı ruh. gölge ya da gölgenin aynadaki görüntüsü gibi Özneyi meşgul eder nazikçe sürekli komplolar kuran ölüm gibidir Maddileşen kopya içkin ölümün ta kendisidir -günümüzde, klonlama sayesinde getirilen gör­ kemli öneri şudur Kkm. ölüm figürünün ta kendisidir, ancak ölümü cazip kılan simgesel yanılsamadan yoksundur. Kopyanın maddi olmaması, bir fanlazma olması ve hep öyle kalınası öznenin kendisiyle mahrem bir ilişki kurmasına yol açar. Her birey, btııün hayatı boyunca kendi varlığının tıpatıp kopyasının ya da kopyalannın çıkarıldığı hayalini kurabilir ya da kurmak durumunda kalmıştır. Ancak bu. hayal kadar güçlüdür ve hayali gerçeğin içinde zorladıkça yok olur. İlkel sahne ya da başlan çıkarma sahnesi için üe aynı durum söz konusudur: Yalnızca fantazma haline getirildikçe, hatırlandıkça etkili olur ve hiçbir zaman gerçek değildir. Diğerleri gibi bu fanlazma da yaşadığımız çağda maddeleştirilmek istenmiştir; aynca. bir kar)itanlam yaratılarak kopyanın oyunu, ölümün büyük bir incelik­ le ötekiyle yer değiştirmesi, aynı olanın sonsuzluğu haline geti­ rilmiştir. Kşeyli çoğalmanın yerini sonsuz sayıda ikiz yaratarak çoğal 305

ma aldı ikiye bölünerek üreme hayalinden vazgeçmeyelim -bu Üreme biçimi akrabalık ilişkisi yaratmanın en güvenli yoludur, çünkü ötekinden vazgeçerek, aynı olanı aynı olandan yaratır (ancak yine de, kadının rahminden ve yumurtası alınmış bir yu­ murtalıktan geçmek gerekir, ne var ki böyle bir taşıyıcı hem ge­ çicidir lıenule anonim: Onun yerine pekâlâ dişi birpmte/. kona­ bilir). Tekhücreli hayal ütopyası, kalıtımbilimden yararlanarak kanmadık varlıktan lekhücreli canlılann kaderine dognı sürtlkler. Cinsiyeti olan canlılan. eşeylilikten Önceki bir üreme biçimi­ ne iten şey de ölüm itkisi değil midir -(öltimUn. imgelem dün­ yamızın derinliklerindeki anlamı, ikiye bölünerek çoğalmaya ve benzerliğe dayanan bu üıeme biçimidir; Böylelikle cinsellik inkâr edilmiş olur ve ortadan kaldırılmak istenir; nitekim çoğal­ ma da, kendi bünyesinde hayatı, yani üremenin kritik vc ölüm­ cül bir biçimini banndırmaz mı0)-; Ölüm itkisi, cinsiyeti olan canlılan başkası olma hallerinin HlmtinU reddetmeye iımcz mi? Böylelikle, belli bir kimliğin sürekliliğini: doğurmanın sorunlanna çok daha yatkın olabilecek kalıtsal kayıtların saydamlığını hedeflemez mi? Ölüm itkisini bir kenara bırakalım. Söz konusu olan kendi kendini yaratma fantazması mıdır? Hayır, çünkü Özne akraba fi­ gürlerinin yerini alarak onlan silmeyi hayal edebilir ve bunu ya­ parken doğurma eyleminin simgesel yapısını inkâr etmeyebilir Kendi kendinin çocuğu olmak da birinin çocuğu olmak demek­ tir. Oysa klonlama, yalnızca Anne'yi değil Baba'yı da yok eder, genlerin iç içe geçişini, farklann yarattığı karmaşayı ve her şey­ den önemlisi ikil eylem olarak döllenmeyi ortadan kaldırır. Klonlayıcı kendini üretmez: küçücük bir bölülten yola çıkarak tomurcuklanır. Bitkilere özgü bu lür çoğalmaların ne büyük bir zenginlik getirdiği söylenebilir, çünkü onlar, Oedipusa özgü cinselliği çözerek «insani olmayan» bir cinsellik yaratırlar -ne var ki. Baba ve Anne yok olmuştur anık ve onun yerini, kod ola­ 206

rak adlandırılan bir nıairis alır. Anne yok: Matris var. 0 ve onun

kalıtsal kutlu, her tür keyfi cinsellikten annarak ve belli bir iş­ lemsel kipten yararlanarak sonsuza dek -doğurun». Özne de yoktur anık, çünkü otıun lıpatıp benzerlerinin kop yalanması öznenin bölünmesine son verir. Ayna evresi ortadan kalkar ya da bazen bu evrenin korkunç taklitleri yapılır. Öznenin Narkissos’vari izdüşümlerine ilişkin hatırlanan ayacak kadar es­ ki hayaller de bitmiştir, çünkü bu evre de aynadan geçer; özne­ nin kendini bulmak için yabancılaştığı ya da ÖlUrken kendine baktığı aynayla ilişkilidir. Ayna yoktur anık: Sanayi süreci so­ nunda elde edilmiş nesne, dizi içinde kendisini izleyen ve tıpa­ tıp aynı olan şeyin aynası ulamaz. Bu iki olgudan biri Öbürünün ideal ve ölümcül serabı olıunaz; olsa olsa birbirlerine eklenirler Kger birbirlerine eklenemiyor!arsa cinsel bir süreç sonunda doğ­ dukları ve ölümü bildikleri de söylenemez. Bölülün kendini yeniden üretmek için hayali aracıya ihtiyacı yoktur, tıpkı solucan gibi: Solucanın her bir bölülü, doğrudan doğruya, sanki bütün bir solucanmış gibi kendini yeniden üretir -Amerikan sanayisinin her bir hücresi de yepyeni bir sanayi tü­ rü yaratabilir Bir hologramın her bir parçası bütün hologramın matrisi olabilir Birbirinden aynimi j parçalardan her biri bütüne ilişkin bilgiyi baıındınr. Boylece bütünsellik son bulur Bölümlerden her biri bütüne ilişkin bilgiyi banndırdığına göre bütün, anlamını tümUyle kaybeder Bedenin, beden olarak adlandırılan bu eşsiz düzeneğiıt de sonu gelir, çünkü onun bütün sim birbiriyle toplanan hüc­ reler halinde parçalananı aması ve bölünmez bir lasanm olması­ dır: cinselliği de bu sımn en iyi kanıtıdır. Uzlaşmaz çelişki: Kloııl&ma, sürekli olarak, kendi modellerine benzedikleri için eşeyli canlılar üretirken, cinsellik, klonlama yüzünden yararsız bir işlev halini alacaktır -ancak elbette cinsellik bir ijlev değil­ d ir bedenin bütün bölümlerini ve bütün işlevlerini aşar. Cinsel­ lik, bedende bir araya gelebilen bilgilerin lümünden üstündür. 207

Kalıtsal formül ise Mittin hu bilgileri birleştirdiğini iddia eder. İşte bu yüzden özerk, cinsellikten ve ölümden bağımsız bir üre­ me biçiminin kapısını aralamaktan başka bir şey yapamamakla­ dır.

Biyo-tizyo-aıutomik bilim, kendini organlar ve işlevler halinde bölüp parçalayarak bedeni çözümlemeye dayanan ayrıştırma sü­ recini bulatalı çok oluyor. Mikro-moleküler kalıtımbilim de. ol­ dukça üstün bir soyutlama ve sımülasyotı düzeyinde bu bilimin mantıksal sonucunu, yani kumanda eden hücrenin nükleer düze­ yini -bütün bu görtlntU oyununun çevrelendiği kalıtsal kodun yönlendirici düzeyini- otu şlurmaktadır. Mekanist bakı; açısına göre, her bir organ kısmi ve farklılaş­ mış bir protezden: «geleneksel» simülısyondan başka bir şey değildir. Biyo-sibernetik bakış açısında ise farklılaşmamış en küçük öğe. her bir hücre bedende bulunan ve embriyon özelliği taşıyan bir protezdir. Her hücrede kayıtlı olan fonnül, bütün be­ denlerin hakiki ve modem protezi halini alır. ÇünkU eğer protez, zayıflayan bir organın yarattığı boşluğu tamamlayan artefakt ya da bir bedenin araç olarak kullandığı uzantı olduğuna göre, can­ lı varlıkla ilgili bütün bilgileri barındıran DNA molekülü de mü­ kemmel bir protez sayılmalıdır, çünkü bu canlı varlığın sonsuza dek kendini sürdürmesine fırsat verecektir -caıılı varlık ise ken­ di sibernetik değişikliklerini yansıtan sonsuz bir diziden başka bir şey değildir. Bu protez, mekanik protezlerden çok daha yapaydır. Çünkü kalıtsal kod «doğal» değildir: Bir bütünün soyut ve Özerkleştiril­ miş her bir parç**1-kendini bu bütünün yerine koyarak onu boz­ duğuna göre (prothesis: Kelimenin kökenbil imdeki anlamı), ka­ lıtsal kodun tla bir artefakt. yapay bir matris, bir simüIasyon matrisi olduğu söylenebilir ÇünkU, canlı varlık bir bütün olarak kalıtsal kodda yoğunlaştığını iddia eder; çünkü bu varlığa ilişkin 2ce

«bilgenin tümü buraya kapalıImıştır (kalıtsal simülasyoııun uy­ guladığı akıl almaz şiddet) Matris ise. bundan böyle varlığını üreyerek sürdürmez: birbirinin eşi olan ve kendilerini aynı buy­ ruklara adayan varlıkların saf vc yalın yemden iletimine dayanır

O halde klonlama beden simülasyonunun en üst evresidir, bu evrede kendi soyut ve kalıtsal formülüne indirgenen birey, dizi­ sel olarak azalmaya yatkındır. Waller Benjamin teknik kopyala­ manın mümkün olduğu çağdan itibaren sanal eserlerinin «aura»lannı, şimdi ve burada olmakla kazandıkları eşsizliklerini, estetik ritimlerim kaybettiklerini söylüyordu: Sanat eseılen. başlan çıkarmaya adanmış olan kaderlerinden vazgeçerek çoğal­ maya yönelen bir kaderin kollarına atıldılar ve bu yeni kaderle birlikte siyasal bir biçim aldılar. özgünlük kayboldu: onun yeri­ ni alan «otantizm* de kaynağını nostaljiden aldı. Yaşanan bu sü­ recin cn uç biçimi, çağdaş kitle iletişim araçlarının biçimidir: Bu alanda, hiçbir zaman özgünlüğe yer verilmez ve her şey, he­ men ve sınınız olarak çoğaltılıp çoğalıılamayacaklarına göre değerlendirilir. Klonlamayla birlikte insanoğlu da aynı akıbete uğramıştır. Bilgi ve mesaj stoku, bilişsel bir öz olmaktan başka bir anlam ta­ şımayan beden de benzer bir durumdadır. Bcnjamin'in sanayi nesneleri yada imgeler için kullandığı ifadelerin aynısı, bedenin dizi halinde yeniden üretilebilir olmasına uyarlanabilir. Kalıtım modeli, kopyalamaya imkin veren bütün bedenler için geçerlidir. Bu altüst oluş süreci teknolojideki patlamanın egemenliği al undadır. Benjamin, teknolojiyi bütünsel bir medyum olarak ta­ nımlar -hiçbir gücün ayılmayacağı kadar birbirinin tıpatıp ay­ nı olan nesnelerin ve imgelerin üremesini sağlayan devasa bir protez-; ne var ki. yaşadığımızçagda hangi derinliklere ulaşaca­ ğım kestiremez; günümüz teknolojisi birbirinin tıpatıp aynı vur-

t ı k l a r ı n üremesine imkân verir, ancak onların kendi Özgün var­

lı klan natklnmeleri ne izin vermez Sanayi çağıntnprocezleıi. hâ­ lâ dnha dışsal, egzoteknik protezlerdir -bizim bildiğimiz protez­ ler çeşitli kollara ayrılmış ve içselleştiriliniştir: Ezoteknik pro­ tezler. Yumuşak teknolojilerin, kalıtsal ve zihinsel softwarc'lerin kullanıldığı bir çağda yaşıyoruz. Sanayi çağının protezleri olan makineler bedene uyarianarak onun gttrOntüstlnü değiştiriyor­ lardı — onlar da imgelemin metabolizmasına katılmışlardı ve bu metabolizma beden imgesinin bir parçasıydı. Ancak simülasyon dönüşsüz bir noktaya ulaşınca, protezler de bedendeki mikromolektller anonim kalbe sızınca ve kendilerini bedene bir matris olarak kabul ettirince, böylelikle sonradan kurulacak simgesel devrelerin lümUnil yakınca ve her olası beden onun değişmez bir tekranndan ibaret kalınca hem bedenin hem de bedenin kendi tarihinin sonu geldi: Bundan böyle birey, bedenin ana form ülü­ nün kanserli b& metastazı olmaktan ibaret kalacaktır X bireyinin klorlanması sonucunda yaratılan bireyler, tıpkı kanserde olduğu gibi aym hücrenin çoğalmasından ibaret değil midir0 Kalıtsal kod kavramı ile kanserin patolojisi arasında ya> kın bir ilişki vaniır: Kalıtsal kod. bireyin tamamını indirgeyebi­ leceğimiz en küçük formüldür; bu formülle ifade edilen birey kendini tekrarlamaktan başka bir şey yapamaz. Kanser ise aynı tip hücrenin, bütünün organik yasalannı hesaba katmaksızın ço­ ğalmasıdır. Klonlamada da durum aynıdır Aynı Olan kendini devam ettirir, tek bir matris sürekli olarak çoğalır. Hiç olmazsa eskiden eşeyli üreme buna karşı çıkıyordu: oysa bugün, kimliğe ilişkin kalıtsal matrisi ayırmak ve bireylerin keyfi cazibesini oluşturan bütün farktan elemek mümkündür. Belli bir niteliğin tecrit edilmesi ve elenmesinin baştan çıkarma olduğu söylenebi­ lir mi? Sanayi nesnelerinin yol açtığı metastaz, hücrelerin düzenle­ nişine dek ulaşmaktadır. Gerçekten de kanser, çağdaş patolojiye 210

Çifaj Cmum

yön veren bir hastalıktın çünkü o, kodun yurarttğı tefiliktnn ta kendilidir. Birbirinin aynı olan sinyallerin aşın bolluğu, birbiri­ nin aynı olan hücrelerin yeniden aşın çoğalmasıdır

Klonlama. bUiiln tersinmez girişimlerle aynı mecrayı izler: «Siş­ lemin kendisi ve saydamlığı yayılıp derinleştirin lirken, kendini ayarlama olanaklan da arunlir ve bilgi tasarrufu yöntemleri de piştirilir»
Kileler de bir klon düzeneği oluştururlar ve bu düzenek. biçki­ lerden geçmeden aynılar arasında işler. Aslında kitleler, hüıün sistemlerde bulunan terminallerin lop! amıdır -dijital iınpulslamı yol aldığı bir ağdır; Kitleyi kitle yapan da budur. Dışından ge­ len buyruklara kapalı olan kitleler çekip çevrilmeye (kendini çe­ kip çevirmeye) ve «baştan çıkamu»yj (kendini baştan çıkarma­ ya) hazır entegre devreler oluşturur. Gerçekte artık hiç kimse, bir gösterim düzeneğinin nasıl işle­ diğini bilemiyor büyle bir düzeneğin olup olmadığını da. Ancak simüla&yon evreninde olup bilenleri bir an Önce akılcı hale ge­ tirmek gerekiyor. Ikıklann oluşturduğu varsayımsal ve var ol­ mayan bir kutup ile kitlelerin oluş'unluğu yansız ve anlaşılmaz kutup arasında neler olup biliyor? Cevap: Başun çıkarma; her şey baştan çıkarına sayesinde yürüyor. Ne var ki böylesi bir haşlan çıkarma, tümüyle anlaşılmaz ha­ le gelen bir toplumsalın ve yapısı dağılmış olan bir siyasalın iş­ leyişindeki yauAnlamfan gösteriyor yalnızca. Baştan çıkarma, bembeyaz ve uçsuz bucaksız bir alanı şekillendiriyor sanki; söz­ den oluşan ılık akılar ve manyetik impuIsla rla cilalanmış cutck bir ağ burayı katediyor. İktidara değil çekiciliğe doğru yÜrüyo­ ruz Üretime değil baştan çıkarmaya doğru yürüyoruz Ancak söz konusu olan başlan çıkanna. simUIasyonun kavramlanııdan bin olan içi boş bir önenneden ibaret. Kitlelerin amı.sunu (GiS­ card, reklamcılar, animatörler, human and mental cngınecrs, vb ) dile getiren «strateji uzmanlan» ile bu stratejinin «çözüm­ lemesini yapanlar»! bir arada tutan söylem, toplumsalın, siyasa­ lın ya da onlardan arta kalanların başlan çıkarmaya ilişkin işle­ yişini betimleyen söylemin içi. siyaset alanının kendisi kadar boş; Bu işleyişi boşluğa yansıtmaktan başka bir şey yapmıyor, «Medya, kitleleri başlan çıkarıyor», «kitleler kendilerini baştan çıkarıyorlar»: Bu formüllerle böbürlenip duruyorlar ve boştan çıkanna deyimini kendi gerçek anlamından, cazibesinden ve ölümcül büyüsünden uzaklaştırarak sapı ırıyorlar, böylelikle

başun çıkarmanın anlamı, toplumsal işleyişi kolaylaştıracak ve ilişki tekniklerini yumuşatacak biçimde bayağılaştırılıyor -yu­ muşak semiürji. yumuşak teknoloji. Böylelikle baştan çıkarma çevrebilime ve seıt enerjilerin geçerli olduğu evreden yumuşak enerjiler evresine geçiş surecine bağımlı hale geliyor. Yumuşak enerji, gevşek baştan çıkarma Toplumsal, kendi kulübesine çe­ kiliyor. Dağınık ve yaygın olma Özellikleri taşıyan bu tür bir başlan çıkarmanın, ikil ilişkilerle ortaya çıkan aristokratik başlan çıkar­ mayla hiç ilgisi yok: O. arzu ideolojisinin gözden geçirip düzelt­ tiği başlan çıkarma: o, Batı’nın ufkunda arzunun hayali gflrtlrtüsUntln belirmesiyle psikolojinin eıki alanına girmiş ve hayaflılaşlınlmış bir baştan çıkarma. Arzunun görtlntÜıU ise efendilerin hayal ürünü değil; tarihsel bakımdan, özgürleşme kaygısı taşıyan, ezilen kitlelerin oluştur­ duğu ve devrimlerin art arda başansızJıga uğramasıyla derinle­ şen bu görüntü: arzunun bu biçimi tarihsel bakımdan, nesne ko­ numundan özne konumuna geçişi onaylıyor. Ne var ki bu geçiş ile, kölelik halinin daha incelikli yöntemlerle stlnlüriJlmeşinden ve içselleşlirilmesinrien başka bir işe yaramıyor. Modem zamanlanıı ve devrimler çağının şafağında, kitlelerin kazandığı öznel­ liğin ilk ışıklannı görüyoruz -öznelerin ve kitlelerin, kendi arzu­ larının etkisiyle kentli köleliklerini yönelecekleri günün ilk ışık­ larını görüyoruz! Bn l*lyük başlan çıkarma süreci başlıyor. ÇünkU. nesne yalnızca egemenlik altında olabildiğine göre, arzuntii öznesinin varolma sebebi de baştan çıkarılmaktır Toplumsal ve larilısel bakımdan bu yumuşak stratejinin uygulanacağı kitleleri başlan çıkarmak için onları psikolojinin etki alanına sokmak ge­ rekecek. Arzudan vazgeçsinler diye arzuyu benimsemeleri sağ­ lanacak Eskiden, (yanıltılmış!) bir bilinç taşıyorken yabancılaş­ mış haldeydiler -bugün başlan çıkanldılar, anık bir bUinçdışı ve bir arzu taşıyorlar (bastırılmış ya da saptınlmış olsa da). Kskiden, (devrimci) larihin hakikatlerinden uzaklaştınlmışken, bu­ 213

gün kendi arzularının haki kaderinden uzaklaştınlıyoriar. Zaval­ lı kitleler Baklan çıkanldılar ve kullanılıyorlar! Eskiden onlan egemenlik alımda tutmak için şiddete başvuruluyordu; şimdi ise bağlan çıkarmanın gücünden yararlanılıyor.

Daha genel olarak, arzuya ilişkin bu kurumsal sann, libidoya ilişkin hu dağınık psikoloji, hayatın her alanında gezinen baştan çıkanıu simülaknnm arka planını oluşturuyor. Bireyleri ve kit­ leleri gözetim altında tutan uzamın anlından geliyor ve unlann, yumuşak dayatmalar karcısındaki zayıflığını ifade ediyor. BütUn toplumsal ve bireysel ilişkilerde homeopatik dozlanla damıtılan söylemin baştan çıkancı gölgesi, gönümüzde toplumsa] ilişkinin vo iktidarın çöllerinde geziniyor. Bu anlamda gerçeklen de baştan çıkanıu çağındayız. Ancak artık, potansiyel olarak soğurulduğumuz ve yutulduğumuz sü­ reçler yaşamıyoruz, hu süreçlerde yer alan hiçbir özne ve hiçbir gerçek, böylesine ölümcül bir dikkatsizlik göstermeyeceğini id­ dia etmiyordu (belki de bugün, yoldan çıkarılacak gerçek ve yok edilecek yeterince hakikat kalmamıştır artık); -mısumiycii ve enlemi yoldan çıkarmak bile söz konusu olamıyor (belki de bu­ gün yeterince ahlâk ve yeterince sapkınlık kalmadı anık)- tek yaptlabilecek şey baştan çıkarmak sırf başlar çıkarmak için mi? «Beni baştan çıkannız.» «İzin verin, sizi baştan çıkarayım.» Kozlann ve bütün kozlann geri çekildiği alanda yalnızca baştan çıkarma kaldı. Ne anlamı yönelen şiddet var ne de anlamın ses­ sizce dışlanması; söyleyecek hiçbir şeyi olmayım dilin yepyeni bir biçimiyle karşı karşı yayız. Kaybetme sarhoşluğu da yok ar­ tık; huzursuz toplumsalın egemen olduğu bir onamda, insanlar da birbirlerini ödüllendirmeye yönelik bir dil oluşturuyorlar. «Beni baştan çıkarınız.» «İzin verin, sizi başlan çıkarayım.» Bu anlamda hayatın bülün alanlarında baştan çıkarmayla yüz yüze geliyoruz; o, gizlice ya da açıkça, istekle, ortamla, saf ve 214

yalın değiş tokuşla kaynaşıyor Pedagog ile Öğrencisinin (ben seri baştan çıkanyonım. sen de beni baklan çıkarıyorsun, tek ya­ pabileceğimiz bu) siyaset adamı ile taraftariannın. iktidarın {ik­ tidarın baştan çıkancılıgı ve baştan çıkarmanın iktidarı ne müt­ hiştir!), çözümleme yapan ile çözümleme korusunun, vb. ıra­ sındaki baştan çıkarma ilişkisinde bile. Dinsel (örenlerde baştan çıkarmayı kullanan, barukun dünye­ vi ve estetik başlan çıkarcılığını kullanarak Roma Katolik top­ luluğunu kendine çeken, uçarılıkları ve kadınlan kullanarak hatın saydı kişilerin aklını çelen Cizvitler bu tutumlarıyla büyük ün kızanmış]aidi. Gerçeklen de onlar, kitleleri baştan çıkarma­ ya dayanan, toplum ile kitlelerin arzusuna uygun strateji oluştur­ ma düşüncesinin çağdaş anlamda ilkömegi oldular. Üstelik bu konuda başansız kaldıklar söylenemez. Politik iktisadın ve üre­ time dayalı kapitalizmin soğuk cazibesini ortadan kaldırdıktan; sermayenin purilen çevrimini durdurduktan sonra yumuşak ve iyimser semi Uıj iye ve baştan çıkarmanın yumuşak teknolojisine meydan veıen bir çağın; Kainlik, Cizvit bir çağın başlaması mümkündür. Baştan çıkanna anık bir tutku olarak yaşanmıyor, yalnızca talep ediliyor: Arzuya başvuruluyor ve gerçekleştiriliyor oysa eskiden, güce ve bilgiye dayanan, aktarılabilir olan ya da insanı tüketen aşklara dair ilişkiler vardı. Kölenin efendiyi, efendinin de köleyi baştan çıkardığı ilişkilerle gelen ktile-efendi diyalekti­ ği kalmadı arlık Artık baştan çıkanna. faiklan ortaya döken ve birbirinden farklı söylemlerde libidoya ilişkin ne varsa hepsini odaya saçan bir süreçten başka bir şey değil. Arz ve talep ara­ sındaki gizli pazarlık olmaktan ibaret kalan baştan çıkarma, gifim değeri j ihi imliyor ve toplumsal ilişkilerin cilalanmasında kullanılıyor. İnsanı içine alıp yok eden labirentin verdiği fazdan ve başı an çıkanna aldatmacasından ne kaldı geriye? «O bir tür şiddettir, ancak şiddete özgü hiçbir nitelik ve görüntü taşımaz; ne var ki 21J

şiddetlen daha zararsız olduğu söylenemez: Baltan çıkamıadan söz ediyorum* (Rollin) Geleneksel olarak başlan çıkaran kişi bir sahtekârdır. amacına ulaşmak için kurnazlıklara ve alçakça davranışlara başvunır, başvurduğunu sanır. Çünkü üteki. başlan çıkanlmaya fırsat vererek, onun suhtekirlıklanna boyun eğerek, çoğu kez onu yok eder ve egemenliğini elimlen alın baştan çı­ karan insan ise, başlan çıkarmanın tersinme gücünü hesaba kat­ madığı için kendi ağlarına yakalanır. Bu her zaman işe yarar: Ötekinin kendisinden hoşlanmasını isleyen insan zaten onun ca­ zibesine kapılmıştır Bu temel Üzerinde, haftan çıkarma {Ufkile­ ri çevresinde (liretim ilişkilen değil) başlı başına bir din ya da bir kültür oluşturmak mümkündür Baştan çıkarıcı/sahtekâr Yu­ nan tannlan insani an baştan çıkarmak için kemli güç Ierinden yararlanıyorlardı, ancak başlan çıkmaktan alıkoyamıyorianlı kendilerini, halta çoğu kez insanlan baştan çıkarmaktan başka hiçbir şey yapmıyorlar, en önemli işleri bu oluyordu: Hıristiyan dünyasında olduğu gibi yasaların ya da politik iktisadın egemen­ liği altımla olmayan bambaşka bir dünya imgesi sunuyorlardı bi­ ze Bu dünyanın düzenini saplayan şey. karşılıklı baştan çıkar­ maya dayanan ilişkilenli ve Tannlar ile insanlar arasında kum­ lan iimgesei dengeyi güven altına alıyordu. Kendi yapaylığının tuzağına düşen şiddetten ne kaldı geriye? Tannlar ile insanların, birbirlerinin hoşuna gitmeye çalıştıkları ve sııf bunun için şiddeie fırsat veren kurban törenlennin baştan çıkarıcılıgmdan yararlandıkları dünya yok anık. Büyüye cazibe ve güç kazandıran, işaretlerle omeksemelerden gelen zekıklan da eser yok. İşaretlerde tersinen ve baştan çıkarma karşısında her zaman duyarlı olan bir dünya oluşturulabileceği varsayımı da yok oldu. Oysa, bu dünyada yalnızca tannlan değil cansız varlıktan, ölü nesneleri, ölmüş insanlan da baştan çıkarmak; sa­ yısız riftlelden yararlanarak çevrelerine verebilecekleri zararı defetmek ve işaretlerle onları hüyülemek gerekiyordu Bugün ise. kendimize yeni btr yön vennek ve kendimizi yeniden çevri 216

ine vık mak için kasvetli ve bireysel bir süreci, yas tutmayı ter­ cih ediyoruz. Evren, kuvvetin ve kuvvet ilişkilerinin egemen ol duğu bir evrene dönüştü; baştan çıkarma değil egemenlik nesne­ si olarak boşlukta madde!eşti Üretim evreni, enerjilerin özgürleştirildiği evren, yalınmlann ve karşı-yatınmtann hareketlen­ dirdiği evren, yasanın ve nesnel yasaların çekip çevirdiği evren, efendi ve köle diyalektiğinin evreni. Cinsellik, bu evrenin nesnel işlevlerinden biri olarak doğdu. GUnümüzde yok olan ve silinen her şeyin yerini almak ve böy­ lelikle büiün diğer nesnel işlevleri belirlemek istiyor Her şeyin cinselleş!irildiği bir ortamda oyuna ve maceraya yatkın bir alan yaratılmak isteniyor. Hayatın her altılında cinsellikten söz edili­ yor ve bütün söylemler cinsellik ile ar/unun sonsuza dek geçer­ li kalacak yorumlan olarak kabul ediyorlar kendilerini. Bu an lamda butüıı söylemlerin, baştan çıkarma söylemine dönüştüğü iddia edilebilir, Bütün söylemlerde, açıkça başlan çıkarma talep ediliyor. Ancak bu öylesine gevşek bir baştan çıkarma ki, zayıf­ lığıyla. başka pek çok süreçle aynı anlamı taşıyormuş gibi kul­ lanılıyor: Kullanma, inandırma, ödüllendirme, ortam koşulları, arzunun stratejisi, ilişkilerin gizemi, kuvvet ilişkilerinin rekabe­ tine dayalı iktisadi yapının yerine geçen aktanmlı yumuşak ikıisai. Dilin uzamını tümüyle kuşatan baştan çıkarma, toplumsal ağın bütün boşluklarını dolduran iktidardan daha anlamlı ve da­ ha özJÛ olamaz İşte bu nedenle, gerek baştan çıkarma gerekse iktidar kendi söylemlerini diğerinin söylemiyle birleştirebiliyor. Baştan çıkannanın üstdili yozlaştı, siyasetin oluşturduğu ve ha­ yatın her alanında etkili olan yozlaşmış Üstdile karıştı (belki de kanşmadı). Baştan çıkarmaya ilişkin simülasvon m oâtli Üzerin­ de anlaşmak gerekiyor Katılımın yarattığı karmaşık üstdili kul­ lanan toplumsal alanın da himaye edilmesi şan.

an

Simülasyon söylemi bir sahtekârlık olarak kabul edilemez: Bu söylem baştan çıkarmayı affekt’in bir simülakn olaruk kullan­ makla yetiniyor, yokluğunu şiddetle hissen ¡¿imiz arzunun ve yatırımın simtilakn olarak ele alıyor baştan çıkarmayı. «Kuvvet ilişkileri» iktidarın yarattığı sorunlar hakkında hesap verirken, yalnızca Marksist idealizmi kullandılar; baştan çıkarma ve ba$* tan çıkarma ilişkileri de, günümüz siyasetinde yarattıkları sonınlann hesabım vermedi, Her şey baştan çıkarmaya yöneliyor, an­ cak, arzu ideolojisi tarafından gözden geçirilmiş gevşek baştan çıkarmaya değil de meydan okumanın, mücadelenin ve uzlaş­ mazlığın bulunduğu baştan çıkarmaya yöneliyor Her (ey. gizli de olsa en güçlü koza yöneliyor, oyunlara dayanan stratejiye de­ ğil. Her şey efsanevi baştan çıkarmaya yöneliyor, soğuk, mini­ mal. psikolojik ve işlemse*! başlan çıkarmaya değil

218

Baştan çıkarma kaderdir

n saf biçimin, bu dağınık, cazibesiz, kozsuz baştan çı karnı i okluğunu mu düşünmeliyiz? En saf biçimin, bizim gizemsiz devrelerimizde, affektsiz fantazmalannnzda, bağlamışız bağlan­ tı şebekelerimizde dolaşan bu başlan çıkarma tayfı olduğunu mu düşünmeliyiz? Tiyatronun en saf biçiminin, katılıma ve kendini ifade elmeye fırsat veren, ancak sahnenin ve sahne bUytlsUniln yok olduğu modem happening olduğunu mu düşünmemiz gere­ kiyor? Resim sanalının ve sanatın en saf biçiminin varsayımsa], aşın gerçekçi, gerçeğin üstünde kalan -acling pictures, land an, body-an- ve yanılsamanın nesnesinin, çerçevesinin vc salmesinin yok olduğu bu müdahale olduğunu mu düşünmemiz gereki­ yor?

Ö

219

Gerçeklen de saf biçimler içinde yaşıyoruz: eskiden gizli ve farklılarmış olan figürlerin radikal, yani görünür vc farklılaşma­ mı] müstehcenliği ortamında sürdürüyoruz yaşamımızı Top­ lumsalın durumu da aynı: oda, bugün kendi saf. yani müstehcen ve boş biçimini sürdürüyor -başlan çıkannanın durumu farksız, günümüzde baştan çıkanna her tür rastlantısal lığı. belirsizlisi, büyüyü kaybederek hafif ve farklılaşmamış bir müstehcenlik bi çimini aldı. Walter Benjamin'in sanat eserlerine ve sanat eseılcnnin ka­ derine uyguladığı soykÜlUğüoe başvurmak gerekiyor. Tapınma­ nın eski biçimlerinde sanal eserinin öncelikli konumu rfrüet nes­ ne olmasıydı. Daha sonraları, zorunlulukların en aza indirgendi­ ği sistemlerde kültürel ve estetik bir biçim halini aldı. Bu biçi­ miyle de biricik olma Özelliğini koruyan sanat eseri, rilüel nes­ nede ¡ikin olma Özelliğini kaybederek aşkın olma ve bireysel ol­ ma niteliklerini kazandı Ancak, bu estetik hiçim siyasal biçim­ lenmeye meydan vermiyor; eser, teknik kopyalamaya dayanan kaçınılmaz kaderini yaşıyor ve bir eser olarak yok oluyor. Her nc kadar rilüel biçim özgünlüğe i inan vermes« de (kulsallık, klılt nesnelerinin estetik özgünlüğüyle ilgilenmez) siyasal biçi­ min içinde yolunu kaybediyor: Ortalıkta dolaşan bir yığın nes­ nenin hangi özgün yaratıma ait olduklannı bilemiyoruz Siyasal biçim, en küçük yoğunluktaki nesnelerin en geni; dolaşımına denk düşüyor Demek ki. baştan çıkannanın ritüel evresi (ikil, büyülü, ça­ lışmalı). cstelik evresi (Baştan Çıkancı'nın «estetik stratejimin« yansıyan evre; bu stratejinin yörüngesi, dişil olanın ve cinselli­ ğin, ironik ve şeytanca olanın yörüngesine yaklaştığı zaman bizler İçin taşıdığı anlamı kazanıyor: Görünümlerin lanetli ayartıcı­ lığı, stratejisi, oyunu) ve nihayet «siyasal» evresi var (burada, pek açık olmasa da Benjamin'in ifadesini kullanıyoruz). Siyasal evrede baştan çıkarmanın hem özgünlüğü hem de rilüel ve este­ tik biçimleri tümüyle kayboluyor: bütün yönlere dağılan baştan 220

çıkarma siyasetin, biçimsel olmayan biçimi halini alıyor, BOylece baştan çıkarma, hiç de anlatılır olmayan ve içeriksiz bir hiçi­ mi sonsuza dek yeniden üretmeye kendini adayan siyasetin, gi­ derek etkisini yitiren bir aldatmacasına ddnüşüyor. (Biçimsel ol mayan bir biçim olarak teknik sistemden ayni ması imkânsızla­ şıyor ve aflar tarafından kurulmuş bir biçim olmaktan ibaret ka­ lıyor -tıpkı nesnenin siyasal biçiminin, dizisel yeniden üretim tekniğinden ayrı lam aması gibi). Bu «siyaul» biçim, tıpkı nes­ nelerde olduğu gibi, düşük yoğunluktaki baştan çıkannanın en geniş dağılımım anlatıyor.

Baştan çıkarmanın kaderi böyle mi olacak* Yoksa, kapanı mİ ı ol­ ma ftzelliği taşıyan bu kadere karşı çıkıp, bojtan çıkarmanın bir kader olmasını mı savunmalıyı: 7 Üretimi mi bir kader olarak kabullenıneliyiz. yoksa baştan çıkannayı mı? Derini ikletden ge­ len hakikatin karşısına gdrünumün kaderini mi koymalıyız/ Her ne olursa olsun, anlamsızlık ortamında yaşıyoruz; bu ortamın rnşkusuz hali simülısyon nlduguııa gbrc. coşkulu hali de, oha olsa başlan çıkarmadır Ne anatomi ne de siyaset bir kader olabilir. Oysa başlan çı­ karma kaderdir Kaderden, kozdan, büyüden, ahnyazjsındaıı ve esrimeden hize ana kalan şeydir baştan çıkanıu. Her şeyin gOrünilr ve coşkusuz etkisine (Uyanan bir dünyada, sessiz etkilerin bırakuğı bir mirastır. Dünya çırılçıplak, kral çıplak, nesneler apaçık. Bütün üretim ve h3tta hakikatin kendisi bttylesi bir yoksunluğu hedefliyor Çok kısa bir süre Önce ortaya atılan içi kof cinsellik «hakikatli bile yoksunluğa dayanıyor. Neyse ki. onun da hiçbir derinliği yok. Baştan çıkarma ve hatta hakikatin başıan çıkarması, en zor­ lu kapılan açan anahtarı elinde tutuyor. «Onu soymak istememi­ zin nedeni. belki de onu çıplak hayal etmenin bu denli zor olma­ sıdır.» 221

A A RI) 19«. 2&I Acnàth 36 k U I« 30. I f 4 d lé a 106. MT 141. İÜ . 167. 1 «, 172. 112. 116. I »3. 21», 219 alıUk 21,52. İH . 154. 16). 167,214 »hlliM ıra 7 •kliblialik M l İM ■hUài 113,117. 129. 150. 167. 114 Ak« o í II. M Am^grmpteı 73 ■utanı 17 11.19.24.41,27,51 112 111,231 ¿norekn 141. 149

yjnsJuı 111 •Ucıkll 25. 34 A«uKfc»7U J96 A) <ınU/ıırj 27 aynı ıv n 4 33. 86, 207,211 »)•»• ııııcr m 205 4(( rti|BU»lık I I I

B tM .it H ycntM i 115, 116

R*h43 Bın*^ *u 24 h*/.* 41.13. 215 n *n K ı 14, 1 » , 170 U * « ık ı.j’ık I. I f 15, 16 banının 52. SI. 55. 56,62.72. 73, 74 M trvm rfık .15 ■dmpoiojılt 27 100. 162, 147 *«/«-»* (th u vın vı G & W « 29. 99, 111, m «
222

IM 1 ( 4 . 1 (Pi, 1 4 t, 192. 193. 191. 199, 200, 20 3 .1 0 1 . 2 0 Î . Î » , 211 21 2,2 11 , 214. lt S . 2 1 6 .2 1 7 ,2 1 t, 2 1 9 .2 2 0 .2 2 1 B il i W h in e 33. f t fla tu l« lıİK 1 16 hscfcn I I . 19. 12. 1 1 .3 ) . 33. 46 <17,41 •19. » , 52. 33. J4. 3 1 ,3 9 , 6J. 64. t l , 97. 104 106, 107, 111, 112 113, 114, 117, 128. 1 4 7 ,14». 132. 137, 301. 207. 209, 210,211 170, 1 1 3 .186. 187, 220 M l r u i l A t t r « l 13,31 fN Q a x t 18 H « M . 209. 220 b c ju ^ f V ítc i 33 n ^ i r t v k a 2« 123 t d j l 6 3 .9 9 . 101, 122. 200. 2 0 ). 207. 209. 113 h i l f t o y M 194 I 9 Í N i « 44. 39. 22, 73. 73. 8). 84. 140 U ln f iJ u S3 hilfavtdM. I«. 2 J.» . 53.54. S3. 56. é l, 62,70,11,72 92,93.100, 122. IX . 133. 163. 1(7. 182, 186. 187 199. 211. 213 taadukallii ¡6. 22 b i ^ x M l n n i 203 N y o k lra p t2 0 4 N y o lo ? 13,24. 32. $6. 1 9 3 .2 0 1 .2 0 3 b a y a tltw m fo k 208 r iijiu l i t flJru w rj n ’•tbi’lifutt 26 t k T f « 183. 186 187, 188. 114 ftjenlya 188 B row n h t r r k r ti 1 İ0 . 184 hcrçL u K9, 90 b u rjo v i 8. 33. 124, 136. 133 14* B u iju v i D rv rm J I bıryü 7. I l , 7 7 .83, 86 8 8 .1 9 . 9 3 .9 7 .98. 102. 111. 113, 113. 118. 119, 143. 133. I T l. 174. 17«. 171. I M . 184. | « , 193. 2 1 2 ,2 1 6 .2 1 9 .2 2 0 .2 2 1

SL

w

C f t in u v i 29 caob e 2 1 .22. 3 8 .4 3 . 39, 6 0 .6 3 66. 70. 8 3 .8 4 . S i. 8 9 .9 2 .9 3 .9 6 .9 7 . 10$. 106. I l l , 120 122. 126. 127. 129, 134, 134.

143. 149. 131 131. 136. 164. 166. |7 é 177. 182, 193. 1 9 8 .210. 21 2.2 13 . 216 219 C h a ip tn tru , P lu m 38 c in te l 14. 13. 17 .22 . 23. H 3 8 .4 0 . 41. 4 4 .4 6 .3 0 . 3 1 .32, 33 34, S3 36. 38. 60. 61, 101, 123. 132. 133, 172,207 c M ttltlo J 13. 3 6 ,3 2 d o v l devrim 9, 15. 18 d a w l ukçıU k 33 d M d ik tid a r 39 d m e l ilijlo 54, 105. 113 c in te l be um 25. 3 7 . 107, 114.115. 131 c in te l A ig a ili jm £ 27. 38. 4 1 il n t i I it t i 56 C m ieU iJiH J m i*< 44 d n w tlik T .8 .9 , I I . 13. 14. 13. 16 19. 2 1 .2 2 .1 3 , 2 6 .21, 3 1 .32, 33. İ4 . 33, 31. 3 8 .3 9 , 4 2 .4 4 . 4 3 .4 7 , 4 8 .4 9 . 30. 5 1 .5 2 . 3 3 ,5 4 .3 3 . 5 6 .3 7 ,3 8 . 39.60. 6 1 .6 3 4 4 .6 3 .6 6 7 4 .9 9 . 101,107, 111.115. 125. 131. 142. 149. 132. 153. 154. 133, 1 7 2 .2 0 6 .2 0 7 ,2 0 8 .2 1 7 .2 2 1 n n f t y t f 1 4 .21. 2 1 .2 3 . 2 5 .2 7 . 31. 32. 38. 3 9 .4 8 . 3 3 .5 6 ,2 0 6 c io a y tl | > n c k j i| i lt k r t l 14 d w i | i l p U 30 C iz v it)« 8 4 ,21 3 C M . Jinuny 40 cool 119. 144. 140. 195 (o v n m i n U n 6 ) fe v n b lB n 213 çıp la klık 4 4 ,47, 59 p le d 1)8 O 113.125 (o c u k e k u c lig i 72. 73 (o c u k p « it * > jU 193

D 179 D w r u K 156 ilo jip m d e je n 5 0 .215 D e k u /ü IB. 178.180. 183 d d ilik 27. 3 4 .8 6 •trm o à ru l 187, 188 U e tc n m h H . Vincert <6. 101 .fevrim 3 0 .5 2 , 6 3 .1 6 . 84. 101, 1 2 9 .165, 170. 180. 1 * 4 .2 1 ) D ick. Phil f t 40. 38

223

dıjıul 190. 191.202. MÍ.211, 211 dİ] ja illir leoM(i 2Ú1 oo «3 dl|d I«. 1J. 16. 17, 19.23. ¿1,21. 26.27. 30 31.32,33. 3*. 37. 91. 39.61. 10». 110. 112. 113. 117. 111. i36, IM). 112.

210

F (iM p 37 faillit to u t 19 M < * n « 15.27. 32

İM U m tfM

A y ' lılloluta 21 dijllik 9. 14. M. M, 21.12 U . 25; 27. 110.114 1M U SA 201, 20» A * » l.32.42.13. 79, 111. 114. 111. 116 122.123. 163. U l H o t M iı 154, 133. 171 dojıl 44. 110, I I I . 113. 116, 12). I l l 116. 20« iktfjQrti 115. 116 diM tfik 137

2«. 60

Dhigti 135. I l l

E ekole* 111 e fc k io n k 114. 19«, 202. 201 c k V to A tk oynaU r 193 E io f t Jn J fof« LÍ(d (T 116 t n k 41. 171 114. 1*7 ( U M 61. U . *7 . M . 173 n in p li 59. U Î « . k m 123. I W . 203 214 o»» 29. 37. 31 «ni 9. 14. 13 16. 19.30, 2J. 24. 23. 26. 27.31,32.35, 3Ä 37. « . 39. 126, 121.

no

cok II. 106 112. 110 141. 142. 163. IM rtoiûjl 111 tvrm toÿnB 130 ticukntk 210

31

Iii.u ju u 23, 24. 31, <10.41 41. -14. 34. 56.71, «1,72. 100 162. I l l , 112, 1*4, IW , 201 206 ¿19 lıjlm 23 látete 7.42. 170 la ııa lm 16. 17. 24, 37, 61 (»■bl 35 ita p m 40. 47, 150. 15* fizyolog 35 1-oacaulı 1 .16. 64. 65

da a DlMûufj . i w i n t i 169 Inud M. 15. 17. 1«. 24.72, 73.74.75, ■2« lliydJâe 141 I«Iib| 17, 114

G

■«rçekflhk 117 f«rv<*4t»ı 42. 71,95,113 ÿcjVtUtk 43 53. 36. 31. 62.6). 65. 66. 7 l. IO . ll.l7 . il. «1 .19. 101. ICH 114, 143, 153, 154. 177, 111, 192. 199.

Mû

|rrv
Gittwd 211

Gobi* 135. 16« yaiw n w ltt « w n jii 17

fâ a rfta b i» 129, 130 ■Hi (tllaàiMl 21 *«*«k 4 0 ,4 l.5 0 «TopnbOJı* I l iJ t t liik ll, 16.96, 07.4«. 112, 113.119. Eıun 36,6] 123. 137 142,113.132 i m í 9 36.47.10«. 123. 124,134 M3. lynikm liM Lultünl 33 136.191.202 ffw * fokde^ıfabk 14 H ■ifcák 71.12. 106 112, 113. 117. 124. M dıt,1*?4 149 126. 1)6, 140. 141. 142, 143. 191 196.haklkii I . 1 6 .1 7 ,1 1 .1 9 29 .31 3 3 .4 2 . 197.209.213.2JQ * 4 ,4 7 4 9 .5 0 . 34 3 3 ,5 7 .5 9 ,6 1 .6 1 . « ta sn i 21 65. 69.70. 75,76, I I . 92 101. 105.

224

106 109. 116. 14«, 147, ' 57. |6 2 . i t i l . İ M 1 7 1 ,172. 1 1 1 .1 1 7 .1 9 5 . 2 0 5 . 20«. 2 1 ) .2 1 4 :2 2 1 fc jfip e n ir.il 219 fc a y v ttU HÛ. 112 k ı ı 9 .1 3 . I I . 24. 2 6 . 2 1 .2 9 . 3 0 . 3 1 . 33. J4, 36, 1 7 . 11. 4 J . 4 6 . 5 0 .5 ? . 6 0 . O , 7 5 . 1 2 . 1 9 . 9 ) . 134. 135, 140 141, 149. 154. 143. 1 6 1 .2 1 5 I İ 4 |« ( 2 1 , 3 1 .4 6 h e fu fc rl 4 )

Hdikluiot

111

l l ı m ij y ı o lı k 3 3 , 214 h a fid i 4 7 , 9 9 . 117, 134. 1 )7 lıı lı 44 k i p m h r t l ı ı y « 24

hipemcrrn -M hipno« IOS, 132 194. 197 k o o u c p t iA 199, 214 k m o M M W H i r u 54 » m u tu 54

hoınovfcdMllk 23, 61 h o l 195 H c lf e ılla 137. 141 U u d c 3 1 ,4 9 . $ 1 ,3 4 ,1 6 7

M M kçı) k 30, 55

Itond 14, 21.25,27,11,34, 71, I I »3. 134. 142, 151. 117 Iraılk 22. 33.12. 84. 121. 126 127. 121. 131. 141.144. 220 ııuri 59,74.75 101. 147. 141. 156. 157 iyilik 123

J A 2
K kadınlık 115 kıdııuı 114 KWk> 1)7 UhMdt 119 lulıittıfallıoı 206.201 kılıUkl 201, 210.211 kılıtuJ kod 195, 203, 204. 207.201. 210 k iç iu k n 6), 215 b n My« I U m 161 krtıtmi 95. 96 K icA ffu itl 29.107, 122. 125. 124.133, 137 141.144 kİti» ».«ti*» anflw i 2D9 Klein 1)7 klcnİMu 201,205. 206, 207, 209.210.

Irijıray. Lu.« I I I U j i 142. 1 4 ) m i t t i 110, 112. 174 * • 1 1 » 4)

ideoloji 41. 50 114. 164. 115 toldar 9. 15. 17, 19. 25. 24.27. 2«, 32. 61X41.62 63,65.6<î. 13.14.17. I I. 19.97. M ,99. 109 12). I2 S.2 M 2 I2 . 215.217.211 â ı i* ı ı u J > k 141, 149, 151 iklimli 26, 34.37, 64. 12. 125. 126, 165, 172.17i, 176.179 113 ıkltud ıkıl 13 ıklİMi 50.51.52. 55, 4), 177, 1t4 ı&rl H flu a lu 25 « « ■ l a 1 4 .3 ) . 4 1 . 42, $2, 6 2 .6 3 .1 4 . 1 1 7 ,1 )5 , 142. 144. 165. 164. 191. 206.

210

Uell 211

İM*M M, 37. 39. 90. 141

r.SÓHitlim(İm tinto

211

KImiovüu ,35 K oU ix jo vu 150. 155 kofekıtycncoMc 150 İM B M 4 114 bsM k 27,213 kMOlOk7.129.151 ktajlti/oıl 42 44 k ril« M
L L’Ettustf* £>»ıfcoJi]iı< et Ja Uo>t 72 L'/teenjehtnt MOİgr/ Ul t i f i B snttrr ti İt Nh'tou 161 La h jth m * ¡)tt X 223

S iu n n 7) Schee*. lio 156 &)irwii«iivi|Die 52 « • v im 33, 135 im itar mjt-iiJrleu 49 in 98.99. 100. 101. 109. 112. 117. 132. 133. 131. 143 147 |4). 153,157 W7 uhcrerbk 194, 20t 6.22.56 214,318 » i t k i ) « 14. 20,24. 25, 30, 33. 38.4), QR 46.47. 49 54, 56. 57,60. 65.66. 71, (^ irjiik , Jew 203,311 73,75,77.11 13,84,40, 93.96. 111. ■cfcumil. IM . 193.213 114.123,113 147.149. 152, 153.154. mitai 32. 33. 53. 55.57,60,61.70,71. 163. 176. 177, 179, 182 184 185. 186. 73. M. 95, 101, 102, 103. 106. 110. Ill, 112, 113. 115. M l. 119. 120. IM . 187. 190. 192. 199,200 201203, 205. 206.20d. 209. 210,212,316.217, 211. 154. 151. 161. 163,166. 169. 170 17), 221 172. 175, 177. I I I . 112. 113. 18?. H I. uyu*) 15.17, 34, 64. 71.14 118 193, 119. 190. 191.201.216.220 190,209,212. 220 Khu-ri 76 tlyaul A il 13 R jvtt*. k«n 19
227

U r j o 75, 76 L u kw 29 Läpiacxhe 72

Le Êa) dis Sthncu ¿0 4»

m nlcjin 201. 204. 235 m . 113 rrkmt 204 m « I 59,74,93. 165. 171. 171. 17». 179. ISO. I l l 1*2. 1S3. 116 192 195. 217 u n i kWHan !*4

[.¿n-Strwn 57 htbt)«a 15 U M 3J lihl<6ml 199 liUdo 14. 33. 53.53, 54, 101.214.215 L ot 4 w & S/nr ] 7» l.lourd 179

n tvK i 149, 204 (-'J*k«4 33 K m 22

M

N x tu d w 52 56. 76 Dotiiljl 209

M ,nii»Vflli U M arld u « 119. 197.203 mahrcxm;« 145. 147 MilkxM A l 200 Mucui* 36.41, 141 M-util* IM . 211 NUre 173 audätfetiya« 45 U M « ) « « ] . 116, 133.214 M ^ r« 193. 1*7,200.201,31) x « lv u 193, 195. 196. 191. 191 202, 209 M oludu 111 M flinM jfi 202 M f W iy J i 200 »rUakoli 14< imriuotfl 106, 107 mcufirik 24, «4. «1.2», 10. H2.93. 113, 114. 142, IM , 111.186 ■w*«pcfciioj 74 n ilu u tlra 9 B H M m M . » 7,

111

m liiä ISO mitoloji 14. M. 117. 111 noo lí 114 ><>¿ 1* 1* 25, l i é I « . IM . 199, 201. 204.213.219 M
N nkriuu 203

226

nruifOl A ıjf «I IV)

Nomieili h iw iit

99 Kovali« 152 *018* 92.93 97. 126. 130. 132. 137. 13«. 141

oo 0
169, 170. 177. 17«. 179. I l l , 113. IBS »m il I& aíium IÍ4 ü w H ik llS

p l»rad) 13,24.49. 59.7». 1*4.205 PltaSlid 31 P.lütafi i 17 13». 194. 197 Pinteo. h¡dri¡ IWBhJmr.a fljrtu a 36 p u o n é 41

py»r*o 115. 1»6. 117. |M. 169 politik i Idi
Ç İIBII 0«TH<

214, 21$.216 jiuv»! $1. 105 T T un I 76, » i. 91. 114. 117. 121 M2. M2. 17$. IK . 192 u rlte l 7«. 197,213 ieci»iU39. I Í6 f l i f U o I I I . 140 it&naloji 31. $$. 195. 203. 209. 210, 213. 21$ wfepat* 200 w fe w r« 197. 191. 201,102 u n * !??. 91. 106 126 iCNflan 71. I l l icninirtik 31 <1,6?. 64. M , 101, 123. 125 126. 124. 129, 147 train®« 63. 71, Ti. M. 102, 136. 15*. 17$ Thuut-:« 61 cmiol 9J, 121. 126. 127. 133. 13$. IÏ7 , 131.14$ tc p i n Irpln^i Lk ^i Iu i I $6 inptoaul S. 9, 26. 36, J l . $4.60, 71. 112. ISS. 162. 167. 114, 1*7, ISO. ] « . 197, 199. 200. 201,212.213.214.217, w i tcslurauJ ibilíi 54 tofilocikuJlik 6$. I l l , 170. 11$, | M, 190 trtftdyi 61 u*M 111. 190 trm uikiUfBik 1«, 21. 24. 117 JisvttK t 203 n*v«i»2l,23,23, 116 Trt.Stm 140 h=4o 14, II. M . 33. 70.9$. IÛ I, 106. 116. 123. 133, 116. 137. 131. 140. 144 146. >50. 1S3.1?5, 156. 151. 161, 163. I6 Í. 172. 112.11S.2U

U -Ü lin áá«Ai i t fttttrtxt 34 d M la 1 .13,44. 45.41. 49. $1, 52, $4. $$.$6.61.63. 64. 66, IS 104, 105. 11$. 111. ITS. 114 212,217.221 «run« ilijiik n 216 fccf**3 l. 117. |M . y *

221

V vu illik 17 v ic Jv i 197 video 202 VidMro S iv jji 196 VldUo 106 A* J* p ry fh a rm ty H 72

Y Y«haá:'-¿«22,45,93. I I I . 13$, 1)7. M l. 19-1 r*M lllt 41,41

z Z a iifk a y 99 Zat 140 Zcukili 10 levk It . 31. 35, 4S. 49. 52.60.63, 79. 100.101. 106, 109, IM . 134. 125. 126. 127. 134. 137, 153. 154. 162. 172, 174, 112. 114, 192, 195. 199.203 M v k ik tti 164. 194

Başlan çıkarma. Batının tarihinde. Şeytan' n sl'ate|is> olarak pdâ^ıl rep KtHjloûın st
AV R 1N T (. I A C I V E B T I SBN S J 6 <39 2.18 3

9