Στρατιωτική Ιστορία Τεύχος 29

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΥΕΛΠΙΔΩΝ

ΤΕΥΧΟ Σ

29 · ΙΑ Ν Ο Υ Α Ρ ΙΟ Σ

1999

· ΔΡΧ. 800

170 ΧΡΟΝΙΑ Μ Η Ν Ι Α Ι Ο Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο ΓΙ Α ΤΗΝ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Κ Α Ι Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ "ΤΥΦΩΝΑΣ” Η WEHRMACHT ΕΠΙΤΙΘΕΤΑΙ ΣΤΗ ΜΟΣΧΑ

ΑΘΗΝΑΪΚΟ ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ

ΣΤΗ ΣΚΙΑ ΤΩΝ ZEPPELIN Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΜΙΑΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΗΣ ΔΥΝΑΜΗΣ

ΣΥΜΜΑΧΟΙ. ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΕΣ ΤΟΥ ΧΙΤΛΕΡ!.

Ο ΘΕΜΕΛΙΟΣ ΛΙΘΟΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ

ΠΟΛΙΟΡΚΙΕΣ ΠΟΛΕΩΝ ΚΑΤΆ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΩΝ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ: ΜΑΧΗ ΤΣΑΟΥΣ ΤΣΙΦΛΙΚ ΚΑΙ ΥΨ. 1799 ΣΤΑΥΡΟΣ ΑΓΩΝΟΣ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ

6 ΑΘΗΝΑΪΚΟ ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ 0 ΘΕΜΕΛΙΟΣ ΛΙΘΟΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ 14 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ “ΤΥΦΩΝΑΣ” Η WEHRMACHT ΕΠΙΤΙΘΕΤΑΙ ΣΤΗ ΜΟΣΧΑ 25 ΣΥΜΜΑΧΟΙ ΧΡΗΜΑ ΤΟΔΟΤΕΣ ΤΟΥ ΧΙΤΛΕΡ ΟΙ ΕΜΠΟΡΙΚΕΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΕΣ ΜΕΤΑΞΥ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΝΑΖΣΤΙΚΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ 30 ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΜΑΧΗ ΤΣΑΟΥΣ ΤΣΙΦΛΙΚ ΚΑΙ ΥΨ. 1799 36 ΠΟΛΙΟΡΚΙΕΣ ΠΟΛΕΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΩΝ 46 ΣΤΑ ΥΡΟΣ ΑΓΩΝΟΣ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ 51 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΥΕΛΠΙΔΩΝ 170 ΧΡΟΝΙΑ ΣΥΝΕΧΟΥΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ, ΑΓΩΝΩΝ ΚΑΙ ΘΥΣΙΩΝ 62 ΣΤΗ ΣΚΙΑ ΤΩΝ ZEPPELIN Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΜΙΑΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΗΣ ΔΥΝΑΜΗΣ (1914-1918)

ΜΟΝΙΜΕΣ Ε Ξ Ω Φ Υ Λ Λ Ο Γερμανοί στρατιώτες επιτίθενται, με την κάλυψη αρμάτων, κατά σοβιετικών Θέσεων.

4 74 75 76 78 82

ΣΤΗΛΕΣ

ΕΙΔ Η ΣΕ ΙΣ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ WARGAMES INTERNET Q U IZ ΓΝΩΣΕΩΝ

"ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ" Μηνιαίο περιοδικό - Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ: ΛΕΩΝΙΔΑΣ Σ. ΜΠΛΑΒΕΡΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ: ΜΙΧΑΗΛ ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΟΣ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υποστράτηγος ε.α., τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε./ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ, Υποστράτηγος ε.α., Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε. / ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΑΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α./ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ταξίαρχος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε.α. / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΚΑΡΥΚΑΣ / ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ / ΗΛΙΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ / ΚΟΣΜΑΣ ΠΑΠΑΒΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ / ΖΑΦΕΙΡΗΣ ΡΩΣΣΙΔΗΣ ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΑΡΟΥΦΑΛΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ / ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑ—’ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΠΑΡΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ · ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49, 10683 ΑΘΗΝΑ / ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.Θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 38.21.985 / 38.11.386 · FAX: 38.11.386 · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 9.600 ΔΡΧ. / ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 15.000 ΔΡΧ. · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΗ 13.200 ΔΡΧ. / ΚΥΠΡΟΣ 12.000 ΔΡΧ. / ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 15.600 ΔΡΧ t ΕΠΙΤΑΓΈΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.Θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ-ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49, Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · FILMS: GRAFFITI · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-Ι. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΚΛ. ΚΟΥΚΙΑΣ & ΥΙΟΙ ΟΕ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΚΥΠΡΟΣ Κατά το διάστημα 16-18 Δ ε­ κεμβρίου 1998 πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα το 11 ο Πολιτιστικό τριήμερο τη ς Φιλοσοφικής Σχο­ λής του Πανεπιστημίου Αθηνών για την Κύπρο, με θέμα «Βυζαντι­ νή Κύπρος. Ιστορία και Τέχνη». Την πρώτη ημέρα της εκδήλωσης και ενώπιον του αντιπροέδρου του Πανεπιστημίου Αθηνών, Α­ ντώνιου Δανασσή-Αφεντάκη, του κοσμήτορα της Φιλοσοφικής Σχο­ λής, Εμμανουήλ Μικρογιαννάκη, και του πρεσβευτή τη ς Κύπρου στη χώρα μας, Χριστόδουλου Πασιαρδή, ο καθηγητής Βυζαντινής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κύ­ πρου Ευάγγελος Χρυσός ανέπτυ­ ξε το θέμα «Πτυχές της Βυζαντι­ νής Ιστορίας τη ς Κύπρου». Κατά το επόμενο διήμερο αναπτύχθη­ κε πλειάδα εξαιρετικά ενδιαφ ε­ ρόντων θεμάτω ν για τη ν Ιστορία και την Τέχνη της Κύπρου, από διακεκριμένους πανεπιστημια­ κούς διδασκάλους. Μ εταξύ των θεμάτω ν που αναπτύχθηκαν ήταν «Το ταξίδι από και προς την Κύ­ προ κατά τον Μεσαίωνα (4ος-15ος αιώνας)», από την επίκουρο καθηγήτρια τη ς Βυζαντινής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονί­ κης Βασιλική Νεράντζη-Βαρμάζη, το «Κατεχόμενα βυζαντινά μνη­ μεία και βυζαντινές κλεμμένες αρχαιότητες της Κύπρου: Η κατα­ στροφή συνεχίζεται», τη ς Κύ­ πριας αρχαιολόγου Μαρίνας Σολομίδου-Ιερωνυμίδου κλπ. Στα πλαίσια των εκδηλώσεων αυτών πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια έκθεσ ης φωτογραφίας για τα βυ­ ζαντινά μνημεία της Κύπρου, από τον κοσμήτορα τη ς Φιλοσοφικής Σχολής, στο Μουσείο του Τομέα Αρχαιολογίας και Ιστορίας τη ς Τέ­ χνης. Η έκθεση πραγματοποιήθηκε με την ευγενική χορηγία του Ιδρύματος Γ Παρασκευαϊδη.

ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΓΙΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΣΤΗ ΒΕΡΟΙΑ Η διάσωση και η τελική ανακατασκευή ενός μονοκινητήριου ελικοφόρου εκπαιδευτικού αερο­ σκάφους Τ-6 Harvard τη ς ΠΑ αποτελ εί την πρώτη ενέργεια δραστηριοποίησης του νέου Συλλό­ γου Φίλων Π ολεμικού Μουσείου Βέροιας. Στόχος του Συλλόγου, ο

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

7ο αεροσκάφος Τ-6Α («49-3414») μ ε αποσυ\/αρμολογημένες τις π τέρ υ γές του, ενώ ετο ιμ ά ζετα ι να φ ορ τω θεί στο όχημα που θα το μ ετα φ έρ ει από την Καστανιά Η μαθία ς στον χώρο της τελικής συναρμολόγησής του, και αναμνηστική φω τογραφία της ομάδας του Συλλόγου Φίλων Π ολεμικού Μ ουσείου Β έροιας, που επ ιμ ελήθηκε τη μετα φ ορ ά του (φωτ. Σύλλογος Φίλων Πολεμικού Μ ουσείου Βέροιας).

οποίος ιδρύθηκε το 1997, είναι η παροχή κάθε είδους βοήθειας για τη ν ίδρυση και τη λειτουργία ενός πολεμικού μουσείου (ή παραρτή­ ματος του ήδη υπάρχοντος στην Αθήνα) στην πόλη τη ς Βέροιας. Για το ν σκοπό αυτό ο Σύλλογος συνεργάζεται στενά με το ν Δήμο Βέροιας. Το αεροσκάφος Τ-6 «493414» βρισκόταν σε σχετικά καλή κατάσταση στην Καστανιά Ημα­ θίας. Ο Σύλλογος δραστηριοποιήθ η κε για τη μεταφορά του στη Β έ­ ροια προς συντήρηση και ανακατασκευή. Η προσπάθεια πραγματοπ οιήθηκε σε δύο διαδοχικές Κυριακές του παρελθόντος Νοεμ­ βρίου, από ομάδα μελών του Συλ­ λόγου. Ο Σύλλογος Φίλων Πολεμικού Μουσείου Βέροιας κινείται ήδη για τη ν εξασφάλιση και άλλων αε­ ροσκαφών και οχημάτων των Ελ­ ληνικών Ενόπλων Δυνάμεων, ενώ έχει ξεκινήσ ει και διερ ευ νη τικές επαφές με άλλες χώρες για τη ν α­ πόκτηση παλαιού στρατιωτικού υ­

λικού από αυτές. Οσοι ενδιαφέρονται να βοηθήσουν τη συγκε­ κριμένη προσπάθεια - υποδει­ κνύοντας στον Σύλλογο σχετικό υλικό που θα μπορούσε να ε κ τε ­ θ εί στον υπό δημιουργία χώρο μπορούν να απευθύνονται στον πρόεδρο του ΔΣ του Συλλόγου Γιάννη Καμπούρη (τηλ. 0331 64464/Τ.Θ. 49, 59100 Βέροια).

«ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ ΕΠΙΛΟΧΙΑ (ΤΘ) ΣΟΥΜΠΟΥΡΟΥ ΜΙΧΑΗΛ» Με μια σημαντική ενέργεια το ΓΕΣ απέδειξε ότι δεν ξεχνά αυ­ τούς που έπεσαν στο καθήκον. Στις 6 Δεκεμβρίου 1998 πραγματοποιήθηκε η επίσημη τελ ετή ονο­ μασίας του στρατοπέδου όπου ε ­

δρεύει η 858 Αποθήκη Καυσίμων (858 ΑΚ) σε «Στρατόπεδο Επιλοχία (ΤΘ) Σούμπουρου Μιχαήλ, προς τι­ μή του Ελληνα στρατιωτικού ο ο­ ποίος στις 14 Οκτωβρίου 1993 έπε­ σε στο καθήκον, κατά τη διάρκεια τη ς ανάπτυξης της Ελληνικής Δύ­ ναμης Σομαλίας σε αυτή την αφρι­ κανική χώρα. Ο Μιχαήλ Σούμπουρος του Δημητρίου και της Ιου­ λίας γεννήθηκε στη Βέροια στις 11 Ιουνίου 1972 και το 1990 εισήλθ ε στο Σχολή Μονίμων Υπαξιωματικών (ΣΜΥ), από τη ν οποία απο­ φοίτησε στις 11 Ιουνίου 1992, ονομασθείς λοχίας (ΤΘ). Την 1 1ουλίου 1992 παρουσιάστηκε στο ΚΕΤΘ Αυλώνα για εκπαίδευση και στη συνέχεια, μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1993, παρέμεινε εκεί ως εκπαι­ δευτής. Συμμετείχε στην ειρηνευ­ τική αποστολή στη Σομαλία ως μ έ­ λος τη ς ΕΛΛΑΣΟΜ. Στις 14 Οκτω­ βρίου 1993, ευρισκόμενος σε δια­ τετα γμ ένη υπηρεσία, τραυματί­ στηκε θανάσιμα σε ενέδρα Σομαλών ατάκτων και υπήρξε το

Ε I ΛΗΣ Ε I Σ

μοναδικό θύμα της ελληνικής α­ ποστολής. Μεταθανατίως προήχθη σε επιλοχία (ΤΘ). Μ ετά από σχετική πρόταση του Β’ΣΣ και σχετική απόφαση του ΓΕΣ τη ς 19ης Μαϊου 1998 αποφασίστηκε να δοθεί το όνομα του νε­ κρού στρατιωτικού σε στρατόπε­ δο της πόλης όπου γεννήθηκε, τη ς Βέροιας. Στην τελ ετή ονομασίας παραβρέθηκαν ο διοικητής του Β’ΣΣ, Αντγος Ελευθέριος Σταμάτης, ο Μητροπολίτης Βεροίας, Κομπα­ νίας και Ναούσης Παντελεήμων, η οικογένεια του νεκρού στρατιωτι­ κού, καθώς και οι πολιτικές και οι στρατιωτικές αρχές της περιοχής. Υπενθυμίζουμε ότι το σχετικό θέμα της απόδοσης των οφειλόμενων τιμών στον συγκεκριμένο νεκρό είχε θ ίξει το αδελφό περιο­ δικό «Στρατιωτική Ιστορία» (τεύ ­ χος Μαϊου 1998) στο έν θ ετο - πα­ ρουσίαση του ΚΕΤΘ και η ανταπόκριση του ΓΕΣ υπήρξε άμε­ ση, αποδεικνύοντας για άλλη μια φορά την ευαισθησία των σ τελε­ χών του και ιδιαίτερα του Α/ΓΕΣ, Αντγου Μανούσου Παραγιουδάκη. Από εμάς συγχαρητήρια για τη συ­ γκεκριμένη πρωτοβουλία του ΓΕΣ.

ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΨΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΤΟΥ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ; Την αναθεώρηση των κα τε­ στημένων απόψεων σχετικά με τη δολοφονία του πρώτου κυβερνήτη της Ελλάδας, Ιωάννη Καποδίοτρια, από τους Κωνσταντίνο και Γεώργιο Μαυρομιχάλη, επιδιώκει με νέα και εντυπωσιακά στοιχεία

Η σ τιγμή της ονομασίας του στρατοπ έδου τη ς 858 ΑΚ σε «Στρατόπ εδο Επιλοχία (ΤΘ) Σούμπουρου Μ ιχαήλ», από τον διοικητή του Β ’ Σ Σ Αντγο Ε λευθέρ ιο Σ τα μ ά τη και τη μ η τέρ α του νεκρού Επιλοχία (ψωτ. ΓΕΣ).

που παρουσιάζει στο βιβλίο του με τίτλο «Ποιοι δολοφόνησαν τον Καποδίστρια;» (εκδόσεις Πελασγός, Αθήνα 1998) ο Δ ημήτριος Κοκκινάκης, ταξίαρχος ε.α. της Πολεμικής Αεροπορίας, Η παρουσίαση του ενδιαφέροντος αυτού Βιβλίου έγινε στις 8 Δ εκεμβρίου 1998 στο θ έ ­ ατρο «Οραμα» (Παπάγου), παρου­ σία πολυπληθούς ακροατηρίου.

ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΟ ΘΕΜΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΕΩΝ ΕΝΑΝΤΙ ΤΟΥ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ Εντός του Ιανουαρίου του 1999 πρόκειται να συζητηθούν σε τρία τουλάχιστον Πρωτοδικεία τη ς χώρας αγωγές αποζημιώσεων κατά του γερμανικού δημοσίου, που έχουν υποβληθεί απο την Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονί­ κης και μέλη της. Επίσης 16 Ελληνίδες (όχι ισραηλιτικής καταγω­ γής) που υπήρξαν όμηροι σε γερ ­ μανικά στρατόπεδα συγκέντρω­ σης, προσέφυγαν με αγωγές στα Πολυμελή Πρωτοδικεία της Αθή­ νας και τη ς Χαλκίδας, ζητώντας α­

ποζημιώσεις για τη ν εργασία τους σε καταναγκαστικά έργα κατά τη διάρκεια του Β’ΠΠ. Ο ευρωβου­ λευτής του Συνασπισμού Αλέκος ΑλαΒάνος γνωστοποίησε το θέμα με αναφορά του στο Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο. Στις 13 Ιανουαρίου 1999 εκδικάζεται στο Πολυμελές Πρωτοδι­ κείο Θεσσαλονίκης αγωγή της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσα­ λονίκης (πρόεδρος Α. Σεφιχά, συ­ νήγορος Φ. Ναχμίας) κατά του γερμανικού δημοσίου, με την ο­ ποία ζητείται το ποσό των 38,150.000 χρυσών γαλλικών φρά­ γκων που δόθηκαν στους Γερμα­ νούς, καθώς και άλλα 50.000.000 δρχ. για ηθική ικανοποίηση. Η α­ γωγή στηρίζεται στα στοιχεία που παρουσιάζει η ελληνική πλευρά, με βάση τα οποία το ν Ιούλιο του 1942 οι γερμανικές αρχές κατοχής «διέταξαν όλους τους ενήλικες άρρενες Εβραίους τη ς Θεσσαλο­ νίκης, ηλικίας 18-45 ετών, να συ­ γκεντρω θούν στην πλατεία Ελευ­ θερίας τη ς πόλης για να χρησιμο­ ποιηθούν σε στρατιωτικά έργα που πραγματοποιούντο από τις ε ­ ταιρίες Muller και Todt. Κατά το διάστημα 13-16 Ιουλίου 1942 έγινε η καταγραφή των ανδρών που ή­ ταν ικανοί προς εργασία και αυτοί εφοδιάστηκαν με αριθμημένο δελτίο ταυτότητα ς. Εξακόσιοι ερ­ γάτες στάλθηκαν στην Κατερίνη, 400 στο Λιτόχωρο, 600 στη Λεπτοκαρυά, 200 στη Δ εξαμενή και 200 στο αεροδρόμιο του ΣΕΔΕΣ (εξαι­ ρετικά λεπ τομερής παρουσίαση των δύο αγωγών έγινε στην εφη­ μερίδα «Ποντίκι» της 3ης Δ εκεμ ­ βρίου 1998). Λόγω σοβαρών προ­ βλημάτων ο Γερμανός εργολάβος και οι αρμόδιοι των γερμανικών υ­ πηρεσιών «συνέστησαν» στην Ισραηλιτική Κοινότητα να καταβά­ λει ένα ποσό εξαγοράς, που το υ­ πολόγισαν στο ύψος των 2 δις δρχ. της εποχής. Η τελική συμφωνία υπογράφηκε ανάμεσα στην Κοινό­ τη τα και στον Γερμανό στρατιωτι­ κό διοικητή Θεσσαλονίκης-Αιγαίου, στρατηγό Μαξ Μ έρτεν, και προέβλεπε να καταβληθούν στους Γερμανούς 2,5 δις δρχ. (ή 50 εκατ. γερμανικά μάρκα) για να α­ παλλαγούν οι Ισραηλίτες τη ς Θεσ­ σαλονίκης από τα καταναγκαστικά έργα. Τελικά καταβλήθηκαν στους Γερμανούς 1,9 δις δρχ. (ή 38 εκατ. μάρκα) σε τέσσερις δόσεις. Το υ­ πόλοιπο δεν καταβλήθηκε γιατί στο μεταξύ οι γερμανικές αρχές κατοχής είχαν προχωρήσει στον εξανδραποδισμό τη ς ισραηλιτικής κοινότητας και στη μεταφορά πολλών χιλιάδων σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Η αγωγή της Ισραηλιτικής Κοι­

νότητας κρίνεται ως ιδιαίτερα ση­ μαντική και υποβοηθητική της συ­ νολικής ελληνικής προσπάθειας διεκδίκησης αποζημιώσεων από το γερμανικό δημόσιο και αυτό γιατί συζητείται περίπου κατά τη χρονική περίοδο κατά την οποία στην Ουάσιγκτον γίνεται διεθνής διάσκεψη γύρω από το θέμα των περιουσιακών στοιχείων, που άρ­ παξαν οι Ναζί κατά την περίοδο της κατοχής από πολλές χώρες. Στη διάσκεψη αυτή συμμετέχουν 44 χώρες. Η συγκεκριμένη αγωγή έχει προσελκύσει το έντονο εν­ διαφέρον και την υποστήριξη του αμερικανικού εβραϊκού λόμπυ, με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει.

170 ΧΡΟΝΙΑ ΣΣΕ ΟΡΚΩΜΟΣΙΑ ΠΡΩΤΟΕΤΩΝ Η εορτή για τη ν επ έτειο των 170 χρόνων από τη ν ίδρυση τη ς Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων (ΣΣΕ) και η ορκωμοσία των πρωτο­ ετώ ν μαθητών της πραγματοποιήθηκαν στις 21 Δεκεμβρίου 1998 στις εγκαταστάσεις της Σχολής, στη Βάρη Α ττικής, ενώπιον του ΥΕΘΑ Ακη Τσοχατζόπουλου, του Α/ΓΕΣ Αντγου Μανούσου Παραγιουδάκη, του διοικητή της Σχολής Υποστράτηγου Στυλιανού Ρουμπεδάκη, άλλων επισήμων και συγγε­ νών των νεοορκισθέντων. Μ ετά τη ν ορκωμοσία, στην κορυφαία στιγμή των εορταστι­ κών εκδηλώσεων για την επ έτειο των 170 χρόνων από την ίδρυση τη ς ΣΣΕ, ο ΥΕΘΑ εγκαινίασε τον ειδικά διαμορφωμένο χώρο «Πολ­ λαπλής Ιστορικής Ανάπλασης-Πλατείας Ηρώου τη ς Σχολής», που πε­ ριλαμβάνει προτομές ηρώων της ελληνικής ιστορίας με σύντομο βιογραφικό τους, ζωγραφικές ανα­ παραστάσεις σημαντικών γεγονό­ των από τη ν ιστορία τη ς πατρίδας μας κλπ. Παράλληλα τιμήθηκαν με την επίδοση, από το ν ΥΕΘΑ, ανα­ μνηστικής πλακέτας με το έμβλη­ μα τη ς ΣΣΕ οι βασικοί σ υντελε­ στές τη ς ανάπλασης του χώρου, ο καθηγητής Καλακαλάς, αρχιτέ­ κτονας και γλύπτης ο οποίος φιλο­ τέχνησε τις προτομές, και ο ζω­ γράφος Γιώργος Σταθόπουλος, ο οποίος φιλοτέχνησε αριθμό πινά­ κων.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Δ Η Μ Η Τ Ρ Η Σ Γ. Μ Α Ρ Κ ΑΝ ΤΩ Ν Α ΤΟ Σ Φ ιλόλο γ ο ς-Ισ το ρ ικ ό ς

ΑΘΗΝΑΪΚΟ ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ Ο ΘΕΜΕΛΙΟΣ Λ ΙΘ Ο Σ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ «ΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΘΑ ΜΑΣ ΤΗ ΔΩ ΣΟ ΥΝ ΤΑ ΠΛΟΙΑ ΜΑΣ, ΚΑΙ ΓΙΑ ΝΑ ΜΕΙΝΟΥΜΕ, ΑΝ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΠΑΝΕ ΚΑΛΑ, ΚΑΙ ΓΙΑ ΝΑ ΦΥΓΟΥΜΕ. ΓΙΑΤΙ ΕΙΜΑΣΤΕ ΚΥΡΙΑΡΧΟΙ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ ΕΝΑΝΤΙ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΣΙΚΕΛΙΩΤΩΝ ΕΝΩΜΕΝΩΝ» (ΘΟΥΚ. 2, 18). ΜΕ ΑΥΤΑ ΤΑ ΛΟΓΙΑ 0 ΑΛΚΙΒΙΑΔΗΣ ΠΡΟΣΠΑΘΗΣΕ ΤΟ 416 π.Χ. ΝΑ ΠΕΙΣΕΙ ΤΟΥΣ ΑΘΗΝΑΙΟΥΣ ΟΤΙ Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΣΤΗ ΣΙΚΕΛΙΑ ΔΕΝ ΕΓΚΥΜΟΝΟΥΣΕ ΚΑΝΕΝΑΝ ΚΙΝΔΥΝΟ. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΒΕΒΑΙΑ ΔΕΝ ΤΟΝ ΔΙΚΑΙΩΣΕ. Η ΑΛΗΘΕΙΑ Ο Μ Ω Σ ΕΙΝΑΙ ΟΤΙ ΑΝ Η ΑΘΗΝΑ ΔΕΝ ΕΙΧΕ ΑΝΑΠΤΥΞΕΙ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 5ο π.Χ. ΑΙΩΝΑ ΕΝΑ ΠΑΝΙΣΧΥΡΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΝΑ ΕΙΧΕ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ

I

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

iv ai κο ινό ς τό π ο ς ό τι η ελ λ η ν ικ ή ι­ σ το ρ ία είν α ι αναπ όσπ αστα σ υ ν δ εδ ε μ έ ν η μ ε τη θ ά λ α σ σ α , η οποία υ­ π ή ρ ξε το κ α τ ’ ε ξ ο χ ή ν π εδ ίο δ ρ ά σ η ς λ η ν ισ μ ο ύ , τό σ ο σ ε κα ιρ ό ε ιρ ή ν η ς , όσ ο και σε ώ ρ ες π ο λ έμ ο υ . Δ ίκα ια επ ίσ ης έ χ ε ι υπ οσ τηρι­ χ τ ε ί ό τι η Θ άλασσα είν α ι η « έ δ ρ α » τω ν Ελ­ λήνω ν σ το ν π ό λ εμ ο , κ α θ ώ ς η σ ημαία το υ ν α υ τικ ο ύ είν α ι α υ τή που ο υ δ έ π ο τε υπ εσ τά λη κ ατά τη δ ιά ρ κ εια τω ν εθ ν ικ ώ ν αγώνων. Κ αι είν α ι α ξιο σ η μ είω το ό τι οι ε θ ν ικ έ ς τα π ει­ νώ σ εις σ η μ ε ιώ θ η κ α ν σε π ε ρ ιό δ ο υ ς κ α τά τις ο π ο ίες τ ο ν α υ τικ ό ε ίχ ε π α ρ α μ ε λ η θ ε ί (ρω μα ϊ­ κή κ α τά κ τη σ η , πτώση το υ Β υ ζα ν τίο υ κλπ.). Σ ε α υ τ ό τ ο π λαίσ ιο δ ε ν είν α ι κ α θ ό λ ο υ τ υ ­ χ αίο ό τι η κ υ ρ ια ρ χ ία τ η ς Α θ ή ν α ς σ το Α ιγα ίο , α λλά και σ το ν ε υ ρ ύ τ ε ρ ο χώ ρο τ η ς α ν α το λ ι­ κ ή ς Μ ε σ ο γ ε ίο υ , κ α θ ’ ό λη σ χ εδ ό ν τη δ ιά ρ ­ κ εια το υ 5 ο υ π.Χ. αιώ να, ή τα ν α π ο τέλ εσ μ α τ η ς ισ χ υ ρ ή ς ν α υ ­ τ ικ ή ς τ η ς δ ύ ν α μ η ς και τ η ς ι­ κ α ν ό τη τά ς τ η ς να επ εμ β α ίν ει έγ κ α ιρ α μ ε τ ο ν σ τό λο τ η ς σ ε οπ ο ιό δ ή π ο τε σ η μ είο υπ ήρχε α μ φ ι­ σ βήτη σ η τ η ς η γ εμ ο ν ία ς τ η ς ή απ ειλή τω ν ζω τικώ ν τ η ς σ υ μ φ ερ ό ν τω ν.

t

01 ΠΡΩΤΕΣ ΝΑΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ \ Η χρήση το υ πλοίου για Π ο λ ε μ ικ ο ύ ς Ιρ κ ο π ο ύ ς ά ρ χ ισ ε πολύ νω ρίς, ό τα ν τα πλοία Ιιρ ω το χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κ α ν ω ς μ έσ α μ ε τ α φ ο ­

το υ Ελ­

Α θη να ϊκό π ο λεμ ικ ό πλοίο, π ιθ α ν ό τα τα π εν τη κ ό ν το ρ ο ς, το υ τέ λ ο υ ς το υ 7ου π.Χ. αιώνα. Τα σκάφ η α υ τά ή τα ν ελ α φ ρ ά , ευ κ ίν η τα κα ι α νέπ τυσ σ α ν μ ε γ ά λ η τα χ ύ τη τα , η οποία κ α θ ισ το ύ σ ε το έμ β ο λ ό το υ ς ιδ ια ίτερ α επ ίφ οβ ο όπλο. ρά ς σ τρ α τευ μ ά τω ν σ τα θ έ α τ ρ α τω ν επ ιχ ει­ ρήσεω ν. Σ τ α ελ λ η ν ικ ά π ρ ά γμ α τα το πλοίο έ ­ χ ει από πολύ νω ρίς κ εν τρ ικ ό ρόλο, κ α θ ώ ς ήδ η σ τις ο μ η ρ ικ έ ς α φ η γ ή σ ε ις δ ια β ά ζ ο υ μ ε για τα «μ ελα νόπ ρω ρα» καρ ά βια που μ ε τ έ ­ φ ε ρ α ν τ ο υ ς Ε λ λ η ν ε ς σ τις α κ τ έ ς τ η ς Τροίας. Ο μω ς η απ οσ τολή τω ν πλοίων α υ τώ ν ε ξ α ­ ν τ λ ε ίτ α ι ε κ ε ί ή, το πολύ - π ολύ, οι Ε λ λ η ν ες χ ρ η σ ιμ ο π ο ιο ύ ν τα κ α ρ ά β ια α υ τά για να π ρ α γμ α το π ο ιο ύν επ ιδ ρ ο μ ές α ν εφ ο δ ια σ μ ο ύ σ τις κ ο ν τ ιν έ ς α κ τ έ ς . Δ ε ν δ ια β ά ζ ο υ μ ε λ έ ξη για ύπ αρξη ν α υ τικ ο ύ τω ν Τρώων και μ α θ α ί­ ν ο υ μ ε μόνο πως τα πλοία τω ν Α χαιώ ν π ερίμ ε ν α ν υ π ο μ ο ν ετικ ά σ τη ν α μ μ ο υ δ ιά , μ έχ ρ ι να έ λ θ ε ι η μ έρ α τ η ς επ ισ τρ ο φ ή ς τω ν Ελλήνω ν

σ τη ν π α τρίδα το υ ς . Η έν ν ο ια το υ « ν α υ τικ ο ύ π ο λ έμ ο υ » απο­ κτά υπ όσταση από τη σ τιγ μ ή που το πλοίο δ ε ν υ π η ρ ετε ί απλά ω ς μ έσ ο μ ε τα φ ο ρ ά ς σ τ ρ α τευ μ ά τω ν και οπ λισ μού, αλλά α ξιο π ο ιε ίτ α ι το ίδιο ως π ο λ εμ ικ ό μέσ ο. Ν α υ τ ικ ό ς π ό λ εμ ο ς στα α ρ χα ία χ ρ ό νια σ ή μ α ιν ε ε ίτ ε τη ν επ ιβίβασ η α νδ ρώ ν στα ε χ θ ρ ικ ά πλοία και τη δράσ η σώμα μ ε σώμα ε ν α ν τ ίο ν τω ν π ληρω μάτω ν τ ο υ ς , ε ίτ ε τ η ν ε κ τ ό ξ ε υ σ η «β λη μ ά τω ν» μ ε τ η λ ε β ό λ α μέσ α (κ α τα π έλ τ ε ς , β α λ λ ίσ τρ ες κλπ.), ε ίτ ε β έβ α ια τ ο ν ε μ β ο ­ λισ μ ό σ ε ευ π α θ ή και ζω τικά σ η μ εία το υ α ν τί­ π αλου π λοίου, όπως ή τα ν τα ύ φ α λ α ή τα κουπ ιά, μ ε σκοπό τ η ν ε ξ ο υ δ ε τέ ρ ω σ η ή και

Ξύλινο ομοίω μα α θ η ν α ϊκ ή ς τρ ιή ρ ο υ ς (Ν α υ τικά Μ ο υ σ είο Π ειρ α ιά ).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

β ■

την καταβύθισή του. Ενα ουσιώδες σημείο που διέκρινε τα μεταγωγικά από τα πολεμι­ κά πλοία ήταν ο τρόπος κίνησής τους. Ολα τα αρχαία πλοία κινούντο εναλλακτικά είτε με πανιά, είτε με κουπιά. Χαρακτηριστικό των πάσης φύσεως μεταγωγικών ήταν ότι κι­ νούντο πρωτίστως με πανιά και μόνο περιο­ δικά βασίζονταν στα κουπιά. Αντίθετα τα πο­ λεμικά πλοία ήταν κατά βάση - τουλάχιστον την ώρα της δράσης - κωπήλατα, με τα ιστία τους να χρησιμοποιούνται δευτερευόντω ς. Αυτή η δεύτερη κατηγορία σκαφών σταδια­ κά απέκτησε καταστρώματα ειδικά διαμορ­ φωμένα, για να μπορούν να μάχονται από αυτά οπλισμένοι άνδρες, καθώς και ενισχυμένη πλώρη που κατέληγε στο κυρίως επι­ θετικό όπλο του πλοίου: το έμβολο. Το τ ε ­ λευταίο ήταν μια αιχμή κατασκευασμένη από ορείχαλκο ή άλλο ισχυρό κράμα, που αρχικά αποσκοπούσε στο να επιτρέπει στο πλοίο να «σχίζει» τα μεγάλα κύματα ή να προστατεύεται σε πιθανή προσέγγισή του σε βραχώδεις ή απόκρημνες ακτές. Κατέλη­ ξε όμως να αποτελεί ένα επίφοβο επιθετικό όπλο, η επιτυχής χρήση του οποίου δεν ά­ φηνε σε κανένα πλοίο της εποχής πολλά πε­ ριθώρια σωτηρίας. Ηδη από τον 7ο π.Χ. αιώνα - όπως δεί­ χνουν πολλά αγγεία και άλλα αρχαιολογικά ευρήματα - πλοία εμπλέκονταν σε ναυμα­ χίες και η χρήση του εμβόλου αποκτούσε ο­ λοένα και μεγαλύτερη σημασία. Ετσι η δυνα­ τότητα μεταφοράς στρατιωτών και η θωράκιση των πλευρών του πλοίου θυσιάζονταν στο βωμό της απαίτησης για ταχύτερα και πιο ευέλικτα σκάφη, που έπρεπε, κατ’ ανά­ γκη, να είναι πιο ελαφρά και να έχουν μεγα­ λύτερη δυνατότητα κίνησης. Αρχισαν έτσι να κατασκευάζονται σκάφη με μεγαλύτερο μήκος, ελαφριά κατασκευή (για μικρότερο βάρος) και βέβαια περισσότερους κωπηλάτες. Γεννήθηκε κατ' αυτό τον τρόπο η «πεντηκόντορος», που ήταν ένα ευκίνητο σκά­ φος με έμβολο και 25 κωπηλάτες σε κάθε πλευρά - ε ξ ου και το όνομά της. Καθ’ όλη σχεδόν τη διάρκεια της αρχαϊκής περιόδου υπήρξε το βασικό σκάφος των Ελλήνων, το οποίο χρησιμοποιήθηκε τόσο ως πολεμικό, με κύριο όπλο το έμβολο, όσο και ως εμπορι­ κό.

Η ΤΡΙΗΡΗΣ Οπως είδαμε, ως τα μέσα περίπου του 6ου π.Χ. αιώνα δεν είχαν εμφανιστεί εξειδικευμένοι τύποι πλοίων στα ελληνικά νερά. Ομως περίπου αυτή την περίοδο κάποιος ά­ γνωστος κατασκευαστής σχεδίασε και ναυ­ πήγησε ένα εντελώ ς νέο είδος πλοίου, το ο­ ποίο προοριζόταν αποκλειστικά και μόνο για πολεμική χρήση και έμ ελλε να κυριαρχήσει στις θάλασσες ολόκληρης σχεδόν της Με­ σογείου για τους επόμενους δύο αιώνες. Επρόκειτο βέβαια για την τριήρη, ένα θαυμά­ σιο πλοίο, που στα χέρια των επιδέξιων Αθη­ ναίων ναυτικών εξελίχθηκε σε ακαταμάχητο ■ όπλο, ικανό να εξασφαλίζει τη στρατιωτική υπεροχή σε καιρό πολέμου, αλλά και τη δι­ πλωματική επιβολή σε καιρό ειρήνης. Στην ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ

τριήρη επέβαιναν πολλοί κωπηλάτες (ως και 170), ενώ το συνολικό μήκος του πλοίου δεν ξεπερνούσε κατά πολύ αυτό της πεντηκοντόρου. Γίνεται αντιληπτό ότι επρόκειτο για ένα σκάφος σαφώς ταχύτερο από τα προγε­ νέστερα και βέβαια με πολύ μεγαλύτερες δυνατότητες ελιγμών, καθώς οι πολυάριθ­ μοι κωπηλάτες του εξασφάλιζαν εντυπωσια­ κή ισχύ. Η ονομασία του πλοίου οφείλεται στο γεγονός ότι αυτό δ ιέθ ετε τρεις σειρές κουπιών, τα οποία χειρίζονταν κωπηλάτες σε τρία διαφορετικά καταστρώματα. Κατά μια άλλη εκδοχή η τριήρης δ ιέθ ετε μόνο μια σειρά κουπιών, καθένα από τα οποία όμως κρατούσαν τρεις κωπηλάτες, καθισμένοι ο ένας δίπλα στον άλλο. Σε κάθε περίπτωση η τριήρης όφειλε την αποτελεσματικότητά της στην ταχύτητα και την ευκινησία που

Π ρ ο το μ ή το υ Θ εμ ισ το κ λ ή που β ρ έ& η κ ε σ τη ν π όλη Ο σ τια τη ς Ιτα λ ία ς . Ο Θ εμ ισ το κ λ ή ς υπ ή ρ ξε ο α δ ια μ φ ισ β ή τη το ς εμ π ν ευ σ τή ς και δ η μ ιο υ ρ γ ό ς το υ α θη ν α ϊκ ο ύ π ο λεμ ικ ο ύ να υτικού.

τη ς εξασφάλιζαν όχι μόνο οι πολλοί κωπηλά­ τε ς της, αλλά και τα μοναδικά τεχνικά χαρα­ κτηριστικά της. Συγκεκριμένα, διέθ ετε σκαρμούς για τα κουπιά τοπ οθετημένους σε προεξοχές, έτσι ώστε το κουπί να λειτουργεί αποτελεσματικότερα ως μοχλός και η προ­ σπάθεια των κωπηλατών να είναι αποδοτικό­ τερη. Επιπλέον το πλοίο ήταν όσο το δυνατόν πιο ελαφρύ, γεγονός που επιτυγχανόταν με την ελαχιστοποίηση - στο απολύτως ανα­ γκαίο επίπεδο - της χρήσης ξυλείας, αλλά και μεταλλικών εξαρτημάτων. Σύμφωνα με σύγχρονες έρευνες το «μυστικό» του μι­ κρού βάρους της τριήρους βρισκόταν στον

τρόπο με τον οποίο γινόταν η άρμοση της ό­ λης κατασκευής. Αντί για τη χρήση πολλών οριζόντιων δοκαριών για το «δέσιμο» της καρίνας με το κατάστρωμα, οι ναυπηγοί χρη­ σιμοποιούσαν ένα γερό σχοινί που διαπερ­ νούσε ολόκληρο το σκάφος και συγκροτού­ σε τα ζωτικά σημεία της κατασκευής, μειώ­ νοντας έτσι κατά πολύ τη χρήση ξύλου - και κατά συνέπεια το βάρος.

Η ΔΗΜ ΙΟ ΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΑΘΗΝΑΪΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ Η χρήση της τριήρους δεν ήταν αποκλει­ στικό προνόμιο των Αθηναίων, στα χέρια τους όμως έγινε διάσημη και πέτυχε λα­ μπρές νίκες για λογαριασμό των αθηναϊκών όπλων σε πολλά θαλάσσια μέτωπα. Οι Αθη­ ναίοι δεν ήταν ανέκαθεν θαλασσοκράτορες. Η ειρωνεία της τύχης μάλιστα τους ή θελε να χρωστούν τις ναυτικές τους επιδόσεις εν πολλοίς στους ...Πέρσες, καθώς η περσική απειλή στη χαραυγή του 5ου π.Χ. αιώνα ήταν αυτή που ώθησε τους Αθηναίους, κάτω από την εμπνευσμένη καθοδήγηση του Θεμι­ στοκλή, να κατασκευάσουν έναν ισχυρό στόλο και οι ίδιοι να γίνουν σύντομα δεινοί ναυτικοί. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι η πρώτη μεγάλη σύγκρουση ανάμεσα σε ισχυ­ ρούς αντίπαλους στόλους έγινε στα πλαίσια της πρώτης ελληνο-περσικής αναμέτρησης, της Ιωνικής Επανάστασης, και δεν ήταν άλ­ λη από τη ναυμαχία στον κόλπο της Λάδης το 494 π.Χ. (βλ. σχετικά «ΣΙ» τεύχος 21, Μάιος 1998). Πριν από τη σύγκρουση αυτή τα ιωνικά πληρώματα είχαν για μικρό διάστη­ μα εκπαιδευτεί σε τακτικές και ελιγμούς μά­ χης, η σωστή εκτέλεση των οποίων, όπως θα δούμε, διεδραμάτιζε αποφασιστικό ρόλο στην έκβαση των συγκρούσεων ανάμεσα σε πολεμικά πλοία της αρχαιότητας. Η απειλή μιας περσικής εισβολής, η ο­ ποία πήρε σάρκα και οστά με την εκστρα­ τεία του Δάτη και του Αρταφέρνη το 490 π.Χ., θορύβησε κάποιους διορατικούς Αθη­ ναίους. Ανάμεσά τους ξεχώριζε ο Θεμιστο­ κλής, που αντιλαμβανόταν ότι η μάχη του Μαραθώνα ήταν απλώς η πρώτη πράξη μιας σειράς επιθετικών ενεργειών της Περσίας σε βάρος της Ελλάδας. Ο μεγάλος Αθηναίος πολιτικός έβλεπε επίσης καθαρά ότι η τύχη της πόλης του ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με τη θάλασσα, επειδή η μάλλον άγονη Αττι­ κή έπρεπε δια των θαλασσίων οδών να εφο­ διάζεται με τρόφιμα και σιτηρά. Για την Αθή­ να μόνη αγορά σιτηρών ήταν ουσιαστικά η Σικελία και οι ελληνικές αποικίες της Κάτω Ιταλίας, καθώς οι σιτοβολώνες της Χαλκιδι­ κής και της Αιγύπτου ελέγχονταν πια από τους Πέρσες, ενώ οι κοντινές σιτοπαραγω­ γές πόλεις, όπως τα Μέγαρα και η Βοιωτία, ήταν εχθρικές προς την Αθήνα ή δεν διέθε­ ταν επαρκή παραγωγή. Εχοντας αυτά υπόψη ο Θεμιστοκλής συ­ νειδητοποίησε έγκαιρα την ανάγκη να απο­ κτήσει η Αθήνα έναν μεγάλο και ισχυρό στό­ λο, που θα της επέτρεπε να ικανοποιήσει τό­ σο τις εμπορικές, όσο και τις αμυντικές της ανάγκες. Ηδη το 493 π.Χ. επιχείρησε να με-

ταφ έρει το λιμάνι της Αθήνας από τον επι­ σφαλή Φαληρικό όρμο στον Πειραιά. Μετά τη μάχη του Μαραθώνα, όταν πλέον η περσι­ κή απειλή ήταν κάτι παραπάνω από ορατή, έ ­ θεσε σε εφαρμογή το μεγαλεπήβολο σχέδιό του: να ναυπηγήσει η Αθήνα τον ισχυρότερο στόλο που είχε δει ως τό τε ελληνική πόλη. Το πρώτο πρόβλημα που αντιμετώπισε ήταν η εξασφάλιση των απαιτού μενών πόρων. Το πρόβλημα φαινόταν αξεπέραστο, ό­ μως το 483 π.Χ. η τύχη χαμογέλασε στον Θ ε­ μιστοκλή. Μια νέα φλέβα αργύρου που ανα­ καλύφθηκε στα ορυχεία του Λαυρίου απέ­ δωσε απρόσμενα στην πόλη της Παλλάδας 100 τάλαντα. Σε ανάλογες περιπτώσεις το ένα δέκατο των χρημάτων (δεκάτη) αφιερω­ νόταν στους θεούς και το υπόλοιπο ποσό διανεμόταν στους πολίτες. Ο Αριστείδης -

εύλογα κατέστη αναπόφευκτο να χρησιμο­ ποιηθούν ως κωπηλάτες και ελεύθεροι πολί­ τες. Ετσι επιστρατεύθηκαν οι «θήτες», που ήταν η κατώτερη τάξη των ελεύθερω ν πολι­ τών, η οποία δεν δ ιέθ ετε κλήρους γης και ε­ πομένως δεν συμμετείχε στην οπλιτική φά­ λαγγα. Η τελευταία επανδρωνόταν από ανε­ ξάρτητους καλλιεργητές, που ανήκαν, ως επί το πλείστον, στη μεσαία τάξη. Ο Θεμι­ στοκλής δεν πρέπει να δυσκολεύτηκε πολύ να πείσει τους θ ή τες να επανδρώσουν τις τριήρεις ως κωπηλάτες, καθώς η ανάληψη αυτής της υποχρέωσης αφενός εξασφάλιζε στους ανθρώπους αυτούς συνεχή απασχό­ ληση και αφετέρου σήμαινε για τα κατώτερα στρώματα κοινωνική αναβάθμιση, καθώς η ανάληψη στρατιωτικών υποχρεώσεων άνοι­ γε τον δρόμο για διεκδίκηση κοινωνικών και

νως σε κάποια περσικά πλοία υπηρετούσαν εμπειρότερα πληρώματα από τα ελληνικά, δεδομένου ότι τον στόλο των Περσών επάν­ δρωναν σε μεγάλο βαθμό έμπειροι Ιωνες και Φοίνικες ναυτικοί. Φυσικά η αριθμητική υπε­ ροχή των Περσών ήταν δεδομένη και δυσχέραινε ακόμα περισσότερο τα πράγματα για τον Θεμιστοκλή. Η πρώτη μεγάλη σύγκρουση ανάμεσα στους δύο στόλους, που έλαβε χώρα στα α­ νοικτά του ακρωτηρίου Αρτεμίσιο, βόρεια της Εύβοιας, έδωσε την ευκαιρία στους Α­ θηναίους και σε άλλους Ελληνες να δείξουν για πρώτη φορά στην πράξη τη ναυτική τους δεινότητα. Κατά τον Ηρόδοτο, στο Αρτεμί­ σιο παρατάχθηκαν 280 ελληνικά πολεμικά (271 τριήρεις και 9 πεντηκόντοροι), εκ των ο­ ποίων τα 127 ήταν αθηναϊκά. Στη ναυμαχία Γοαμ μ ικ ή αναπ α ρά σ τα σ η τρ ιή ρ ο υ ς , όπως α υ τή ε ικ ο ν ίζ ε τα ι σ ε α νά γλυφ ο από την Α κρόπ ολη (Μ ο υ σ είο Α κρόπ ολης).

κυριότερος πολιτικός αντίπαλος του Θεμι­ στοκλή εκείνη την περίοδο - πρότεινε να γί­ νει και σε αυτή τη ν περίπτωση το ίδιο, όμως ο Θεμιστοκλής εκμετα λλεύθηκε την ευκαι­ ρία και πρότεινε να χρησιμοποιηθούν τα χρήματα για τη ναυπήγηση εκατό τριήρων. Μετά από πολλές συζητήσεις και διχογνω­ μίες η πρόταση αυτή έγινε δεκτή. Αμέσως α­ κολούθησε ο «οστρακισμός» του Αριστείδη, ο οποίος δεν αποκλείεται να συνδέεται με την πείσμονα άρνησή του να συγκατανεύσει με την πρόταση του Θεμιστοκλή. Ο τελ ευ ­ ταίος είχε πολλά επιχειρήματα για να μπορέ­ σει να πείσει τους συμπολίτες του να συμ­ φωνήσουν με την άποψή του. Λίγα χρόνια πριν οι Αθηναίοι είχαν αποτύχει σε δύο επι­ χειρήσεις εναντίον της Πάρου και της Αίγι­ νας και η έλλειψη ισχυρού στόλου και στις δύο αυτές περιπτώσεις ήταν κάτι παραπάνω από φανερή. Επιπλέον οι Πέρσες είχαν ξεκι­ νήσει τη νέα τους εκστρατεία και προχω­ ρούσαν ήδη στη διάνοιξη της διώρυγας του Αθω, είδηση που δεν μπορεί παρά να θορύ­ βησε τους Αθηναίους. Η ανάγκη, επομένως, για την κατασκευή ισχυρού στόλου προβαλ­ λόταν ως επιβεβλημένη και, κατά συνέπεια, ο Θεμιστοκλής είχε ισχυρά επιχειρήματα για να προωθήσει την ιδέα του. Εμενε σ’ αυτόν να αντιμετωπίσει ένα τελευτα ίο τεχνικής φύσης, πλην όμως ουσιαστικό, πρόβλημα: ποιοι θα ήταν εκείνοι που θα κάθονταν τελ ι­ κά στους πάγκους των πλοίων και θα κωπη­ λατούσαν υπομονετικά, δίδοντας στις νέες τριήρεις την απαιτούμενη ισχύ; Ο αριθμός των δούλων ήταν ανεπαρκής για να καλύψει τις ανάγκες σε πολυάριθμα πληρώματα και

πολιτικών δικαιωμάτων. Οι αντιδράσεις σε τέτοιου είδους προοπτική δεν έλειψαν βέ­ βαια από τις υπερσυντηρητικές φωνές, ό­ μως ο Θεμιστοκλής, έχοντας απόλυτη επί­ γνωση της σοβαρότητας του θέματος, δεν δίστασε να αποδεχθεί οποιοδήποτε πολιτι­ κό κόστος. Σύντομα η Αθήνα δ ιέθ ετε τις 100 τριήρεις που είχε ζητήσει ο Θεμιστοκλής και είχε αναδειχθεί πλέον σε πρώτη ναυτική δύναμη στην Ελλάδα, υποσκελίζοντας παραδοσια­ κές θαλασσινές δυνάμεις όπως η Κόρινθος και η Αίγινα. Το 480 π.Χ., όταν τα σύννεφα του πολέμου σκέπαζαν όχι μόνο το κλεινόν άστυ, αλλά και ολόκληρη την Ελλάδα, η πό­ λη των Αθηνών ήταν σε θέση να αντιτάξει στους Πέρσες 147 ετοιμοπόλεμες τριήρεις και άλλα 53 βοηθητικά σκάφη, αναμφίβολα χάρη στην επιμονή και τη διορατικότητα του πιο άξιου τέκνου της, του Θεμιστοκλή.

ΤΟ ΑΘΗΝΑΪΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΠΕΡΣΙΚΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ Τα 200 πλοία των Αθηναίων που προαναφέρθηκαν, ήταν αναμφίβολα η ισχυρότερη ναυτική δύναμη που μπορούσε να παρατά­ ξει ελληνική πόλη με την έκρηξη των Περσι­ κών Πολέμων. Σίγουρα όμως το νεότευκτο ναυτικό των Αθηναίων δεν είχε ακόμα φτάσει στον μέγιστο βαθμό μαχητικής ικανότη­ τας, καθώς τα πληρώματα δεν είχαν ακόμα αποκτήσει την απαραίτητη εμπειρία, ούτε οι τακτικές μάχης είχαν εξελιχθεί και αφομοι­ ωθεί απόλυτα από τους άνδρες. Ενδεχομέ-

αυτή, που διήρκεσε συνολικά τρεις ημέρες, οι Αθηναίοι εφάρμοσαν με επιτυχία, για πρώτη φορά σε τόσο μεγάλη κλίμακα, κάποι­ ους ελιγμούς μάχης, στην εφαρμογή των ο­ ποίων έμελλαν κατά τα επόμενα χρόνια να ε ­ ξελιχθούν σε αυθεντίες. Ετσι την πρώτη η­ μέρα της σύγκρουσης, ενώ κινδύνευαν να περικυκλωθούν από τα πολυπληθέστερα εχθρικά πλοία, τοποθέτησαν τα σκάφη τους σε κύκλο με τα έμβολα στραμμένα προς τα έξω και τις πρύμνες σχεδόν σε επαφή τη μια με την άλλη, αποτρέποντας έτσι τον κίνδυ­ νο εμβολισμού ή διάσπασης του σχηματι­ σμού τους. Στη συνέχεια, πέρασαν στην επί­ θεση και εφαρμόζοντας τον «διέκπλου», δη­ λαδή μια δυναμική και γρήγορη κίνηση διά­ σπασης του εχθρικού κλοιού, απεγκλωβί­ στηκαν και συνέχισαν τον αγώνα μέχρι που έπεσε το σκοτάδι. Οι Ελληνες δεν νίκησαν κατά κράτος τους αντιπάλους τους. Ομως στην πρώτη αυτή σύγκρουσή τους με το πα­ νίσχυρο περσικό ναυτικό έδειξαν ότι το μέλ­ λον στη θάλασσα τους ανήκε. Με πρωταγω­ νιστές πάντα τους Αθηναίους ο ελληνικός στόλος επικράτησε τελικά «στα σημεία», α­ φού έμεινε τελικά κύριος των νεκρών και των ναυαγίων και βέβαια προξένησε μεγά­ λες απώλειες στον αριθμητικά υπερτερούντα εχθρό. Επιπλέον οι ελιγμοί μάχης πραγματοποιήθηκαν με ταχύτητα και ακρίβεια, καθιστώντας σαφές ότι σύντομα η τέχνη του ναυτικού πολέμου δεν θα κρατούσε μυ­ στικά για τους Αθηναίους. Του λόγου το αλη­ θ ές επιβεβαιώθηκε λίγο αργότερα, στα τέλη Σεπτεμβρίου του 480 π.Χ., όταν οι δύο στό­ λοι συγκρούστηκαν στο στενό της Σαλαμί-

Q ■■

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

νας. Ο ελληνικός στόλος, καθώς κυκλώθηκε από τους Πέρσες κατά τη διάρκεια της νύ­ χτας και από τις δύο εισόδους του στενού, συμπτύχθηκε τακτικά με τα νώτα προς τη νήσο Σαλαμίνα και, σχηματίζοντας ένα μέ­ τωπο τριών χιλιομέτρων, αντιμετώπισε με τάξη και συνοχή τον εχθρό. Η αθηναϊκή μοί­ ρα, υπό τις διαταγές του ίδιου του Θεμιστο­ κλή, ήταν το ισχυρό όπλο του Αθηναίου ναυ­ άρχου, ο οποίος αξιοποίησε την επιδεξιότητα των πληρωμάτων του για να εξουδετερώ ­ σει το πιο επίφοβο τμήμα του περσικού στό­ λου, τα φοινικικά πλοία. Με τη ναυμαχία στη Σαλαμίνα μπορεί κάποιος να υποστηρίξει ότι «γεννήθηκε» το νέο αθηναϊκό ναυτικό, που επρόκειτο να κυριαρχήσει στις θάλασσες της ανατολικής Μεσογείου κατά τα επόμενα χρόνια.

Η ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ Κατά την περίοδο μετά τους Περσικούς Πολέμους το πολεμικό ναυτικό των Αθηναί­ ων «όργωνε» ασταμάτητα το Αιγαίο, καθώς

με τον Περικλή πλέον στο «τιμόνι» της, με­ τέτρεψ ε σύντομα δια του στόλου της το Αι­ γαίο σε αθηναϊκή «λίμνη». Οι τριήρεις με το ενισχυμένο κατάστρωμα δεν χρειάζονταν πλέον και οι Αθηναίοι υιοθέτησαν εκ νέου το παλαιό δόγμα, που βασιζόταν πρωτίστως στον εμβολισμό και δευτερευόντω ς στη δράση του πληρώματος από το κατάστρω­ μα. Τα πλοία των «συμμάχων» των Αθηναίων προσαρμόστηκαν στις προδιαγραφές των α­ θηναϊκών σκαφών και έτσι όλα τα πλοία της αθηναϊκής ηγεμονίας διέθεταν σχετικά τυ ­ ποποιημένα τεχνικά χαρακτηριστικά. Μέσα σε λίγα χρόνια οι Αθηναίοι δ ιέθ ε­ ταν όχι μόνο τα καλύτερα πολεμικά πλοία, αλλά και τα αρτιότερα εκπαιδευμένα πληρώ­ ματα, με τους πιο πειθαρχημένους κωπηλά­ τες και το κυριότερο, τους πιο έμπειρους και επιδέξιους πηδαλιούχους. Το ξέσπασμα του Πελοποννησιακού Πολέμου, το 431 π.Χ., βρήκε τους Αθηναίους να έχουν ένα σαφές προβάδισμα στον ναυτικό αγώνα και μια ναυτική υπεροχή που τους εξασφάλιζε τη δυνατότητα να πραγματοποιούν συχνές επι­

Ο μοίω μα π εντη κ ο ν τό ρ ο υ , π ροδ ρό μο υ τη ς τρ ιή ρ ο υ ς που δέσ π οσ ε σ τις ελ λ η ν ικ ές θ ά λ α σ σ ε ς κ α τά τη ν α ρχαϊκή κυρίω ς π ερίοδο (Ν α υ τικ ό Μ ο υ σ είο Π ειρ α ιά ).

10 η Αθήνα, ως επικεφαλής της Αθηναϊκής Συμ- δρομές στα παράλια της Λακωνίας, χωρίς να μαχίας, διεξήγε πολλές αμφίβιες επιχειρή­ κινδυνεύουν ιδιαίτερα από αντίπαλη ναυτι­ σεις σε νησιά του Αιγαίου, στην Κύπρο, στη κή δραστηριότητα. Είναι χαρακτηριστικό ότι Μικρά Ασία, στην Αίγυπτο και αλλού. Ετσι, όταν οι Αθηναίοι διέθεταν εξελιγμένες τα­ με επικεφαλής τον Κίμωνα, τα αθηναϊκά κτικές μάχης στη θάλασσα, οι υπόλοιποι Ελ­ πλοία κατεδίωξαν τους Πέρσες στην Κύπρο ληνες ήταν ακόμα σχετικά ανεξοικείωτοι με και στα μικρασιατικά παράλια και το 460 π.Χ. τον ναυτικό πόλεμο. Ετσι, όπως παρατηρεί ο έσπευσαν με 200 τριήρεις να -βοηθήσουν Θουκυδίδης (1,49,1-3), κατά τη διάρκεια της τους επαναστατημένους Αιγυπτίους στον α-, ναυμαχίας στα Σύβοτα (ανοικτά της Κέρκυ­ γώνα τους εναντίον των Περσών. Επειδή ο ε ­ ρας) οι αντιμαχόμενοι Πελοποννήσιοι και χθρός δ ιέθ ετε πλοία με κατάστρωμα ευρι­ Κερκυραίοι πολεμούσαν με τρόπο που θύμι­ σκόμενο σε υψηλότερο επίπεδο, ο Κίμων έ­ ζε περισσότερο χερσαίο αγώνα, καθώς προ­ κρινε αναγκαίο να προβεί σε κάποιες τροπο­ σπαθούσαν να επικρατήσουν με συνεχείς ποιήσεις στις αθηναϊκές τριήρεις. Ετσι αύ­ βολές τόξων και απόπειρες αποβίβασης βα­ ξησε το πλάτος του κεντρικού καταστρώμα­ ριά οπλισμένων οπλιτών στα αντίπαλα πλοία. τος και προσέθεσε ένα είδος γέφυρας κατά μήκος του, έτσι ώστε να μπορούν από εκεί ΤΑΚΤΙΚΕΣ ΜΑΧΗΣ να μάχονται περισσότεροι άνδρες. Ολα αυτά ήταν αναγκαία για να αντιμετωπιστούν τα Οι παραπάνω πολεμικές τακτικές φάντα­ περσικά πλοία και φαίνεται ότι απέβησαν α­ ζαν στους Αθηναίους τουλάχιστον απαρχαι­ ποτελεσματικά, καθώς στα μέσα του 5ου αι­ ωμένες. Οι ίδιοι στήριζαν πλέον τη ναυτική ώνα, συγκεκριμένα το 449 π.Χ., υπογράφηκε τους υπεροχή στη δυνατότητα των σκαφών η Ειρήνη του Καλλία, οπότε και οι εχθρο­ τους να πλήττουν απ’ ευθείας τα εχθρικά πραξίες με τους Πέρσες σταμάτησαν. Με τη πλοία αξιοποιώντας τη μεγαλύτερη ταχύτη­ Συνθήκη αυτή κάθε περσική δραστηριότητα τα, αλλά και τη δυνατότητα ελιγμών και συν­ στο Αιγαίο απαγορεύθηκε και έτσι η Αθήνα, δυασμένων κινήσεων σε ένα θαλάσσιο πεδίο ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ

μάχης. Για παράδειγμα, μια κλασική τακτική των Αθηναίων ήταν ο λεγόμενος «περίπλους», δηλαδή η γρήγορη κυκλική κίνηση μιας μεμονωμένης τριήρους γύρω από ένα εχθρικό πλοίο ή ακόμα και σειρά εχθρικών πλοίων, μέχρι να δοθεί η δυνατότητα για εμ­ βολισμό στην πρύμνη ή στα πλευρά του πλοίου-στόχου. Ενας άλλος ελιγμός, που εκτελείτο αποκλειστικά σχεδόν από τους Α­ θηναίους τριηράρχους, ήταν η ταχεία διείσ­ δυση μέσα στην εχθρική γραμμή ανάμεσα σε δύο αντίπαλα πλοία και, στη συνέχεια, η απότομη στροφή προς την πλευρά του ενός από τα δύο, συγκεκριμένα εκείνου που δεν είχε προλάβει να παρακολουθήσει την κίνη­ ση του αθηναϊκού σκάφους. Το πλοίο εκείνο θα βρισκόταν επομένως σε μειονεκτική θ έ ­ ση, με την πρύμνη ή τα πλευρά εκτεθειμένα. Ο ελιγμός αυτός απαιτούσε κυρίως υψηλή ταχύτητα, αλλά και μεγάλη επιδεξιότητα από τον πηδαλιούχο, ο οποίος έπρεπε να στρίψει την κατάλληλη στιγμή, υποβοηθούμενος βέβαια από συντονισμένη και σταθε­ ρή κωπηλασία. Μια παραλλαγή αυτού του ε­ λιγμού ήταν το «σάρωμα» της μιας πλευράς των κουπιών του αντίπαλου πλοίου, με λοξή κίνηση της τριήρους αντίθετα και πολύ κο­ ντά στον εχθρό. Λίγο πριν τη σύγκρουση η τριήρης έστριβε απότομα και απομακρυνό­ ταν, αφήνοντας το εχθρικό σκάφος ανεπα­ νόρθωτα πληγωμένο και ανυπεράσπιστο, κα­ θώς η αδυναμία του να κινηθεί το καθιστού­ σε έναν σταθερό, εύκολο για εμβολισμό στόχο. Είναι σαφές ότι η επιτυχής εκτέλεση τέτοιω ν ελιγμών προϋπέθετε άριστο συντο­ νισμό κινήσεων από όλα τα μέλη του πληρώ­ ματος και κυρίως πειθαρχία. Επομένως αυτό που εξασφάλιζε στο αθηναϊκό πολεμικό ναυτικό την υπεροπλία δεν ήταν ο πιο προηγμένος οπλισμός που δ ιέθ ετε ή η αριθ­ μητική υπεροχή, αλλά πρωτίστως το γεγο­ νός ότι τα αθηναϊκά πλοία κινούντο από άρ­ τια εκπαιδευμένα και άριστα συντονισμένα πληρώματα. Η αλήθεια είναι ότι μετά τα μέσα του 5ου π.Χ. αιώνα οι Αθηναίοι είχαν αποκτήσει τέτοια παράδοση στη θάλασσα, ώστε να μη μπορούν να απειληθούν στη «ναυτοσύνη» παρά μόνο από τους ίδιους τους εαυτούς τους. Η αυτοπεποίθησή τους ήταν ανάλογη του φόβου και της ανασφάλειας που κυρί­ ευε τους υπόλοιπους Ελληνες, όταν είχαν την ατυχία να πρέπει να αναμετρηθούν με τον αθηναϊκό στόλο, ακόμα κι αν υπερτε­ ρούσαν σε αριθμούς. Ενα ναυτικό επεισόδιο που καταγράφει ο Θουκυδίδης (2, 83) επιβε­ βαιώνει του λόγου το αληθές. Το καλοκαίρι του 428 π.Χ. 47 πλοία των Πελοποννησίων έ­ πλεαν από τη βόρεια ακτή της Πελοποννήσου με κατεύθυνση την απέναντι ακτή της Στερεάς Ελλάδας. Μ ετέφεραν υλικό και ο­ πλίτες, που επρόκειτο να χρησιμοποιηθούν εναντίον των Ακαρνάνων στις επιχειρήσεις οι οποίες διεξάγονταν εκείνη την περίοδο στην ενδοχώρα της Αιτωλοακαρνανίας. Ο Α­ θηναίος ναύαρχος Φορμίων, που στάθμευε στη βάση της Ναυπάκτου, κινήθηκε με 20 τριήρεις εναντίον της εχθρικής δύναμης. Οι επικεφαλής του πελοποννησιακού στόλου,

Ο μοίω μα εξε λ ιγ μ έ ν ο υ τύπ ου α θ η ν α ϊκ ή ς τρ ιή ρ ο υ ς , που έδ ρ α σ ε από τα χρ ό νια το υ Κίμωνα και εν τεύ θ εν .

που αποτελείτο κυρίως από· κορινθιακά πλοία, δεν φαντάζονταν ότι μια τόσο μικρή αθηναϊκή ναυτική δύναμη θα τολμούσε να ε ­ πιτεθεί. Βλέποντας όμως τον εχθρό να πλη­ σιάζει απειλητικά παρέταξαν τα πλοία τους σε σχηματισμό ενός μεγάλου κύκλου, με τις πλώρες στραμμένες προς τα έξω και τις πρύμνες προς τα μέσα για να αποφύγουν πι­ θανό εμβολισμό. Ο Φορμίων, απτόητος, οδή­ γησε τις τριήρεις του μετωπικά σε μονή γραμμή και στη συνέχεια διέταξε τους πλοι­ άρχους του να πλεύσουν κυκλικά γύρω από τον εχθρό. Οσο ο σχηματισμός των Πελοποννησίων παρέμενε σε τάξη δεν υπήρχε κίνδυνος, όμως ο Φορμίων συνέχισε με υπο­ μονή να κινείται κυκλικά γύρω από τον αντί­ παλο. Είχε διατάξει να μην επ ιτεθεί κανείς πριν δώσει ο ίδιος το σχετικό σήμα. Ο ικανό­ τατος Αθηναίος ναύαρχος γνώριζε ότι στην περιοχή φυσούσε περιοδικά ένας βορειοδυ­ τικός άνεμος, ο οποίος σύντομα θα διέλυε τον εχθρικό σχηματισμό και θα έφ ερνε σύγ­ χυση στις γραμμές των Πελοποννησίων. Πραγματικά ύστερα από λίγο ένας ισχυρός άνεμος προκάλεσε αναταραχή στα πελοποννησιακά πλοία, που συγκρούονταν το ένα με το άλλο, ενώ οι άπειροι κωπηλάτες αδυνα­ τούσαν να συντονιστούν και να αποκατα­ στήσουν τον σχηματισμό. Τα σκάφη των Πελοποννησίων ήταν πλέον εύκολη λεία για τους Αθηναίους, που επιτέθηκαν με σφοδρότητα. Αφού βύθισαν μια από τις ναυαρχί­

δες των Κορινθίων και ορισμένα άλλα πλοία, συνέλαβαν αιχμάλωτα επτά σκάφη και έ τρ ε­ ψαν σε άτακτη φυγή τα υπόλοιπα. Τελικά ού­ τ ε ένα πλοίο των Πελοποννησίων δεν κατόρ­ θωσε να φθάσει στην ακτή της Στερεάς Ελ­ λάδας, η οποία ήταν ο αρχικός προορισμός τους.

ΣΤΗ ΣΙΚΕΛΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΣΠΟΝΤΟ Το περιστατικό που προαναφέρθηκε πα­ ρουσιάζει ανάγλυφα την υπεροχή των Αθη­ ναίων στον ναυτικό αγώνα και αξίζει να ση­

μειωθεί ότι η υπεροχή αυτή έφτασε στο μέ­ γιστο σημείο της κατά την πρώτη δεκαετία του Πελοποννησιακού Πολέμου. Είναι γεγο­ νός ότι λίγο αργότερα, το 414 π.Χ., ο αθηναϊ­ κός στόλος (ο μεγαλύτερος στόλος που είχε αποπλεύσει ποτέ από λιμάνι ελληνικής πόλης-κράτους) υπέστη την πρώτη, αλλά και πλέον συντριπτική, ήττα της ιστορίας του μέσα στο μεγάλο λιμάνι των Συρακουσών. Σε αυτή την περίπτωση οι ευέλικτες, αλλά ελα­ φρές, τριήρεις των Αθηναίων βρέθηκαν σε μειονεκτική θέση απέναντι στους Συρακουσίους, που είχαν βαρύτερα και ενισχυμένα σκάφη τα οποία αποδείχθηκαν πιο ανθεκτι-

Ισ τιο φ ό ρ ο εμ π ορικό σ κάφ ο ς α κ ο ν ιζό μ εν ο σ ε κύλικα το υ 7ου π.Χ. αιώνα. Την εποχή εκ είν η το εμπ όριο δ ιε ξ α γ ό τα ν από φ ο ρ τη γ ά πλοία που είχα ν ήδη φ τά σ ε ι σε εκ τό π ισ μ α το υ ς 2 5 0 1. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

L I D QT Y3 S

Ί2 ■*

κά στις συνεχείς συγκρούσεις - αναπόφευ­ κτες μέσα στο κλειστό λιμάνι. Εκεί 150 πλοία συγκρούστηκαν μέσα σε πολύ περιορισμένο χώρο, ο οποίος δεν επέτρεπε στους Αθηναί­ ους να εφαρμόσουν τις τακτικές τους και να ξεδιπλώσουν τις μεγάλες ναυτικές τους ικα­ νότητες. Επιπλέον οι Συρακούσιοι, αλλά και οι Κορίνθιοι, είχαν πραγματοποιήσει σημα­ ντικά Βήματα προόδου στον ναυτικό πόλεμο και γνωρίζουμε μάλιστα ότι μια μοίρα κοριν­ θιακών πλοίων έφτασε στη Σικελία πλέο­ ντας απευθείας από τη Λευκάδα στη μεγαλόνησο της κεντρικής Μεσογείου (Θουκ. 7, 2). Επρόκειτο για σπουδαίο ναυτικό επ ίτευγ­ μα καθώς, ελλείψει πυξίδας και οργάνων ναυτιλίας, η απώλεια της οπτικής επαφής με την ξηρά μπορούσε να αποβεί πολύ επικίν­ δυνη. Οι αντίπαλοι των Αθηναίων είχαν επο­ μένως αναβαθμίσει τις ναυτικές τους δυνα­ τό τη τες και επιπλέον στη Σικελία χάθηκαν, εκτός από πλοία, και οι εμπειρότεροι και πιο αξιόμαχοι ναυτικοί που δ ιέθ ετε η πόλη της Παλλάδας. Κατά την τελευταία φάση του Πελοποννησιακού Πολέμου, όταν οι Λακε­ δαιμόνιοι είχαν κι αυτοί αποκτήσει ισχυρό στόλο, έστω και με τη βοήθεια περσικού χρυσού, τα πράγματα επιδεινώθηκαν ακόμα περισσότερο για τους Αθηναίους. Ομως α­ κόμα και τό τε η παράδοση της Αθήνας στη θάλασσα επέτρεψε στους Αθηναίους να κερδίσουν την υστάτη ώρα σπουδαίες ναυ­ τικές νίκες, που αποδείκνυαν πόσο μεγάλες ήταν πάντα οι ικανότητες των Αθηναίων ναυτικών. Ετσι οι νίκες στο Κυνός Σήμα, στον Κύζικο και κυρίως στις Αργινούσες κα­ τά την τελευταία δεκαετία του 5ου π.Χ. αιώ­ να, ήταν οι έσχατες αποδείξεις της επιδεξιότητας που διέκρινε τους Αθηναίους στον ναυτικό αγώνα. Ειδικά η επιτυχία στις Αργινούσες το 406 π.Χ. ήταν σχεδόν αποκλειστικά αποτέλεσμα του συντονισμού και της άριστης συνεργασίας ανάμεσα στις αθηναϊ­ κές τριήρεις. Η κατάρρευση της Αθήνας, που ήλθε δύο χρόνια αργότερα, δεν ήταν απότοκος κάποιας ήττας στη θάλασσα, αλλά προϊόν της άφρονος πολιτικής των Αθηναί­ ων δημαγωγών και της εγκληματικής αβλε­ ψίας των Αθηναίων ναυάρχων, η οποία οδή­ γησε στην ατιμωτική και αμαχητί αιχμαλώτιση του ένδοξου αθηναϊκού στόλου στους Αιγός ποταμούς.

ΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΣΤΗΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ Είδαμε νωρίτερα κάποιες από τις τα κτι­ κές που εξελίχθηκαν και εφαρμόστηκαν από τους Αθηναίους, δίδοντάς τους τη δυνατό­ τητα να αποκτήσουν για πολλά χρόνια την υ­ περοπλία στη θάλασσα. Ποιά όμως στρατη­ γικά πλεονεκτήματα εξασφάλιζε η χρήση του ναυτικού και ποιές ήταν οι στρατηγικές ανάγκες που το πολεμικό ναυτικό της Αθή­ νας εκαλείτο να υπηρετήσει; Αρχικά αξίζει να επισημανθεί ότι, ελλεί­ ψει μέσων επιτήρησης και έγκαιρης προει­ δοποίησης, το ναυτικό αδυνατούσε να αντιληφθεί γρήγορα την παρουσία του εχθρού ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

Π ρ ο το μ ή το υ Κίμωνα σε σ φ ρ α γ ιδ ό λ ιθ ο του 5ου π.Χ. αιώνα. Υπό τη ν η γ εσ ία το υ το να υ τικ ό των Α θη να ίω ν έδ ρ α σ ε νικηφ όρ α σε ολόκληρ η σχεδό ν τη ν α να το λικ ή Μ ε σ ό γ ειο , θ έ τ ο ν τ α ς τα θ ε μ έ λ ια τη ς α θ η ν α ϊκ ή ς θ α λ α σ σ ο κ ρ α τία ς .

και έτσι δεν ήταν σε θέση να ασκεί πραγμα­ τικά έλεγχο σε μια ευρύτερη περιοχή. Αντί­ στοιχα όμως είχε το μεγάλο πλεονέκτημα να μπορεί να εμφανίζεται στον ζωτικό χώρο του εχθρού αιφνιδιαστικά και χωρίς να αφήνει μεγάλα περιθώρια για προετοιμασία άμυνας και αντίδρασης. Αν και ο αιφνιδιασμός ήταν ανέκαθεν ένα από τα πιο αποτελεσματικά ό­ πλα στη φαρέτρα των στρατιωτικών ηγετών, είναι απορίας άξιο το ότι ελάχιστες φορές στα αρχαία χρόνια έχουμε αναφορά στη χρήση του αιφνιδιασμού, ειδικά από ναυτι­ κές δυνάμεις. Φαίνεται ότι γενικά η έννοια της «έκπληξης» αντιμετωπιζόταν από τους αρχαίους διοικητές με επιφύλαξη και ως κά­ τι από το οποίο θα έπρεπε κάποιος να φυλά­ γεται, παρά ως μέσο απόκτησης πλεονεκτή­ ματος για γρήγορη και αποτελεσματική ανά­ ληψη δράσης. Αν το ναυτικό δεν εχρησιμοποιείτο τόσο για αιφνιδιαστικές ενέργειες, αναμφίβολα υ­ πηρετούσε θαυμάσια ως μέσο γρήγορης και αθόρυβης μεταφοράς στρατευμάτων σε διάφορες εστίες κρίσης. Είδαμε ότι από τη μυκηναϊκή ακόμα περίοδο ο στόλος πρωτοχρησιμοποιήθηκε με αυτόν τον τρόπο για να μεταφέρει δυνάμεις στην Τροία. Ομως και στην κλασική περίοδο ο στόλος ήταν το κατ’ εξοχήν «μακρύ χέρι» της αθηναϊκής εξω τε­ ρικής πολιτικής, που προάσπιζε και εδραίω­ νε, πέρα από κάθε αμφισβήτηση, τα αθηναϊ­ κά συμφέροντα σε ολόκληρη τη λεκάνη της ανατολικής Μεσογείου. Είναι γνωστές οι πο­ λυάριθμες ναυτικές επιχειρήσεις που πραγ­ ματοποίησαν οι Αθηναίοι κατά την περίοδο της ηγεμονίας τους, κατά τις δεκαετίες που ακολούθησαν των Περσικών Πολέμων. Ο στόλος των Αθηναίων έσπευδε να «συνετί­ σει» τους συμμάχους που αποστατούσαν από την Αθηναϊκή ηγεμονία ή παρουσίαζαν

Ofr : ε ΐ

66-ΤΟ -ς

διαθέσεις αποσκίρτησης ή απειθαρχίας. Ε­ τσι οι κάτοικοι της Νάξου, της Μήλου, της Λέσβου, της Σκύρου και άλλων πολλών νη­ σιών γνώριζαν καλά τι τους περίμενε όταν, ύστερα από πιθανές αποσχιστικές ενέργειές τους, έβλεπαν κάποια στιγμή στον ορίζο­ ντα τα πανιά των αθηναϊκών τριήρων να πλησιάζουν σιωπηλά και απειλητικά. Βέβαια η εμβέλεια του αθηναϊκού ναυτι­ κού δεν περιοριζόταν στον στενό χώρο του Αιγαίου. Οι αθηναϊκές τριήρεις έφταναν σε οποιοδήποτε σημείο της ανατολικής Μεσο­ γείου τις έστελνε η ανάγκη της προάσπισης των συμφερόντων της πόλης. Είναι χαρα­ κτηριστικό το γεγονός ότι το ναυτικό της Α­ θήνας έδρασε κατά κόρον στο ιδιαίτερα α­ πομακρυσμένο νησί της Κύπρου, το οποίο αποτελούσε - όπως και σήμερα - σημείο ιδιαί­ τερα μεγάλης στρατηγικής σημασίας για την πόλη της Παλλάδας. Μακριά από το Αιγαίο, η Κύπρος μπορούσε να «ελέγχει» την ακτή της Φοινίκης και κατ’ επέκταση, τον κύριο ό­ γκο της περσικής ναυτικής δραστηριότητας, η οποία εκδηλωνόταν κατά κύριο λόγο από εκεί. Η Κύπρος διεδραμάτιζε επομένως τον ρόλο του «κυματοθραύστη» κάθε περσικής επιβουλής προς το νοτιοανατολικό Αιγαίο και ως εκ τούτου, οι Αθηναίοι ενδιαφέρονταν πάντα για τον έλεγχο της μεγαλονήσου. Ηδη από τα χρόνια της Ιωνικής Επανά­ στασης , στις αρχές του 5ου π.Χ. αιώνα, οι ε­ παναστάτες επεχείρησαν, χωρίς όμως απο­ τέλεσμα, να θέσουν υπό έλεγχο την Κύπρο και κατά τα επόμενα χρόνια ο αθηναϊκός στόλος προσπάθησε να διώξει τους Πέρσες από το νησί. Αποκορύφωμα των προσπαθει­ ών ήταν οι δύο εκστρατείες του αθηναϊκού στόλου στην Κύπρο με επικεφαλής τον Κί­ μωνα. Την πρώτη φορά, το 460 π.Χ., ο στόλος άφησε τις προσπάθειες στο νησί για να βοη­ θήσει τους εξεγερμένους εναντίον των Περσών Αιγυπτίους, ενώ το 450 π.Χ. μια δεύ­ τερη προσπάθεια του Κίμωνα με 200 τριήρεις δεν ευοδώθηκε, καθώς ο ίδιος σκοτώ­ θηκε στη μεγαλόνησο, κατά την πολιορκία του Κιτίου. Αυτές οι τολμηρές και μακρινές εξορμήσεις των αθηναϊκών πλοίων, ιδιαίτε­ ρα υπό τη στιβαρή ηγεσία του Κίμωνα, αν και δεν απέφεραν άμεσα αποτελέσματα, οδήγη­ σαν στην παραίτηση των Περσών από οποιαδήποτε διεκδίκηση στον Αιγαιακό χώρο, και η υπογραφή της Συνθήκης του Καλλία το 449 π.Χ. μετέτρεψ ε ουσιαστικά το Αιγαίο σε αθηναϊκή «λίμνη». Για πολλά χρόνια οι αθη­ ναϊκές τριήρεις θα ήταν οι μοναδικοί κυ­ ρίαρχοι του Αιγαίου, δίδοντας αίγλη και πλούτο στο «κλεινόν άστυ» αλλά και αποτρέποντας, με την επιβλητική τους παρου­ σία στα διάφορα λιμάνια της περιοχής, κάθε πιθανή επιβουλή σε βάρος της Αθήνας. Μια άλλη περιοχή στρατηγικής σημα­ σίας, την οποία το αθηναϊκό ναυτικό εκαλεί­ το να προστατεύσει και να εξασφαλίσει, ή­ ταν βέβαια ο Ελλήσποντος και τα στενά του Βοσπόρου. Η τεράστια γεωπολιτική σημασία των Στενών παραμένει αμείωτη και στις μέ­ ρες μας, στην κλασική δε εποχή αποτελούσε χώρο ζωτικής σημασίας για την πόλη του Περικλή. Καθ’ όλη τη διάρκεια του 5ου και

του 4ου αιώνα π.Χ. η Αθήνα προμηθευόταν σιτάρι και άλλα βασικά είδη διατροφής από τις βόρειες ακτές της Μαύρης Θάλασσας, ε ­ ξάγοντας αντίστοιχα στις περιοχές αυτές κεραμικά και άλλα βιοτεχνικά είδη. Ο έλεγ­ χος των Στενών ήταν, κατά συνέπεια, επιβε­ βλημένος για την απρόσκοπτη διεξαγωγή αυτών των εμπορικών συναλλαγών και την εξασφάλιση του εφοδιασμού της Αθήνας. Κύρια αποστολή επομένως του αθηναϊκού πολεμικού ναυτικού ήταν να ελέγχει την πε­ ριοχή, καθώς και τα νησιά Λήμνο και Ιμβρο, που κατά κάποιον τρόπο «φρουρούσαν» την έξοδο των Στενών προς το Αιγαίο. Ετσι ο χώ­ ρος του βορειοανατολικού Αιγαίου ήταν κατ’ εξοχήν πεδίο δράσης για τις αθηναϊκές τριήρεις, τόσο σε καιρό ειρήνης, όσο και σε καιρό πολέμου. Η πολεμική δράση δεν άργη­ σε να έλθει, καθώς οι Λακεδαιμόνιοι, κατά την τελευταία φάση του Πελοποννησιακού Πολέμου, θέλοντας να πλήξουν τον αντίπα­ λό τους στον ζωτικό του χώρο μετέφεραν

κό της στόλο. Μια τελευταία παράμετρος της αθηναϊ­ κής στρατηγικής, που αξίζει να μνημονευθεί, ήταν η συνεχής ανάγκη των Αθηναίων να εξασφαλίζουν πρόσβαση στις περιοχές που παρείχαν πρώτες ύλες για την κατα­ σκευή και τη συντήρηση των πλοίων. Ιδιαίτε­ ρα οι απαιτήσεις για βαριά ξυλεία - μάλλον δυσεύρετη στον μεσογειακό χώρο - ήταν πο­ λύ μεγάλες και υπαγόρευαν μια επιπλέον σπουδαία αποστολή στις αθηναϊκές τριήρεις: την εξασφάλιση της επαφής με τους τόπους παραγωγής, όπως ήταν η Μακεδονία για την ξυλεία, η Σικελία και η Κύπρος για τον χαλκό κλπ. Γνωρίζουμε ότι κατά τη διάρ­ κεια του 5ου αιώνα η Αθήνα διαπραγματεύ­ τηκε πολλές φορές με τους Μακεδόνες το θέμα της εξαγωγής ξυλείας και πιθανότατα οι τελευταίοι δεν είχαν πολλά περιθώρια για αντιρρήσεις στις προτάσεις των Αθηναίων, καθώς η ιοχύς των αθηναϊκών πλοίων ήταν η εγγύηση για την επιβολή της θέλησης των

κτούσαν και πάλι τον έλεγχο των ιωνικών πόλεων και κατ’ επέκταση του ανατολικού Αιγαίου. Κατά τα επόμενα χρόνια η άνοδος του Φιλίππου Bä της Μακεδονίας έμελλε να οδηγήσει σε περαιτέρω συρρίκνωση της δύ­ ναμης της Αθήνας και κατά συνέπεια της ση­ μασίας του στόλου της. Μαζί με την παρακ­ μή του αθηναϊκού ναυτικού άρχισε να δεί­ χνει σημάδια γήρατος και η τριήρης, το πλοίο που ανέδειξε και δόξασε όσο κανένα άλλο τους Αθηναίους ναυτικούς. Ηδη στις αρχές του 4ου π.Χ. αιώνα ο τύραννος των Συρακουσών, Διονύσιος Α', χρηματοδότησε την κατασκευή κάποιων μεγαλύτερων και ι­ σχυρότερων σκαφών, ενώ στην εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου είχε ήδη ξεκινήσει τη σταδιοδρομία του ο διάδοχος της τριήρους, ένα μεγαλύτερο κωπήλατο πλοίο με πέντε άνδρες σε κάθε κουπί. Σταδιακά εμφανίστη­ καν και σκάφη ακόμα μεγαλύτερα, με κύριο χαρακτηριστικό την αύξηση της ισχύος μέ­ σω της χρήσης περισσότερων κωπηλατών ανά κουπί ή περισσότερων κουπιών. Τα νέα πλοία ονομάζονταν και «καταφράκτες», κα­ θώς διέθεταν ένα επιπλέον κατάστρωμα πά­ νω από τους κωπηλάτες, από το οποίο μπο­ ρούσαν να μάχονται πολυάριθμοι σιδερόφρακτοι οπλίτες. Αργότερα, κατά τα ρωμαϊ­ κά και τα βυζαντινά χρόνια, εμφανίστηκαν διάφορα είδη κωπήλατων πολεμικών πλοί­ ων, που ουσιαστικά κατάγονταν από την α­ θηναϊκή τριήρη της κλασικής εποχής. Κανέ­ να όμως από αυτά δεν δ ιέθ ετε τη γοητεία που προσέδιδε στις τριήρεις η κομψή και α­ νάλαφρη κατασκευή τους, που κατέστησε για αρκετές δεκαετίες τους αρχαίους Αθη­ ναίους κυρίαρχους των ελληνικών θαλασ­ σών.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Οι α θ η ν α ϊκ ές τρ ιή ρ εις φ υ λάσ σ οντα ν και σ υ ντη ρ ο ύ ντο κ α τά τη δ ιά ρ κ εια το υ χειμ ώ να σ το υ ς λ ε γ ά μ εν ο υ ς «νεο σ ο ίκ ο υ ς» το υ Π ειρ α ιά (Ν α υ τικ ό Μ ο υ σ είο Π ειρ α ιά ).

τον πόλεμο στο ανατολικό Αιγαίο και τον Ελ­ λήσποντο. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι οι σπουδαιότερες συγκρούσεις ανάμεσα στους δύο εμπολέμους διεξήχθησαν στα νε­ ρά αυτής της ευρύτερης περιοχής, όπου οι Αθηναίοι - ως άξιοι κάτοχοι της ναυτικής τ έ ­ χνης - σημείωσαν κάποιες εντυπωσιακές ε­ πιτυχίες, παρά το γεγονός ότι άφθονο περ­ σικό χρυσάφι εξόπλιζε και μισθοδοτούσε τα πληρώματα των πλοίων του αντιπάλου. Το γεγονός ότι η απώλεια του αθηναϊκού στό­ λου στον Ελλήσποντο - στους Αιγός ποτα­ μούς συγκεκριμένα - σηματοδότησε και την οριστική κατάρρευση της Αθήνας, καταδει­ κνύει τη στρατηγική σημασία της περιοχής αυτής και επιβεβαιώνει το αναμφισβήτητο δεδομένο ότι η στρατιωτική δύναμη της Α­ θήνας ταυτιζόταν ουσιαστικά με τον πολεμι­

θαλασσοκρατόρων της εποχής. Δίκαια λοι­ πόν το ναυτικό μπορεί να χαρακτηρισθεί ως ο θεμέλιος λίθος της αθηναϊκής κυριαρχίας αφού, όπως είδαμε στις παραπάνω περιπτώ­ σεις, ήταν σε θέση να προασπίζει τα αθηναϊ­ κά συμφέροντα και να υπηρετεί τις στρατη­ γικές ανάγκες της πόλης ακόμα και στις πλέ­ ον απομακρυσμένες περιοχές.

W

(1) J. S. Morrison & J. F. Coates: THE ATHENIAN TRIREME, Cambridge University Press, 1986. (2) Ed. Jurien de la Graviere: ΙΣΤΟΡΙΑ TOY ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ, Εκδόσεις «Δημιουργία», 1996. (3) F. Ε. Adcock: THE GREEK AND MACEDONIAN ART OF WAR, University of California Press, 1957. (4) ΙΣΤΟΡΙΑ TOY ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Εκδοτική Αθηνών, 1980. (5) Μ. Sage: WARFARE IN ANCIENT GREECE, Routledge, London, 1996. (6) J. Finley: ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ, Μ τφ. Τ. Κουκουλιός, Εκδόσεις Παπαδήμα, 1985. (7) R. Meiggs: THE ATHENIAN EMPIRE, Oxford University Press, 1972.

Η ΠΑΡΑΚΜΗ Κατά τον 4ο π.Χ. αιώνα η πίεση που ά­ σκησαν οι Πέρσες στο Αιγαίο και στον Ελλή­ σποντο, εκμεταλλευόμενοι βέβαια την πα­ ρακμή όλων των παραδοσιακών ελληνικών δυνάμεων, ανάγκασε τους Αθηναίους να α­ ποδεχθούν το 386 π.Χ. τη λεγάμενη «ειρήνη του βασιλιά», με την οποία οι Πέρσες απο­ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ B . ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

ΣΤΙΣ 22 ΙΟ ΥΝΙΟ Υ 1941 Ο ΓΕΡΜ ΑΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΕΞΑΠΕΛΥΣΕ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΣΟ ΒΙΕΤΙΚΗΣ ΕΝΩ ΣΗΣ ΤΗ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΕΠΙΘΕΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΚΑΤΟΡΘΩΣΕ ΜΕΣΑ ΣΕ ΤΡΕΙΣ Μ Η ΝΕΣ ΝΑ ΚΑΤΑΣΤΡΕΨΕΙ ΕΝΑΝ ΑΠΙΣΤΕΥΤΟ ΟΓΚΟ ΣΟ ΒΙΕΤΙΚΩ Ν Γ ια να εκκινήσ ουν το υ ς κ ιν η τή ρ ε ς τω ν μ ο το σ υ κ λ ετώ ν και τω ν φ ο ρ τη γ ώ ν το υ ς οι Γερ μ α ν ο ί το υ ς & έρ μα ινα ν α νά β ο ντα ς φ ω τιές από κάτω το υ ς !

^ΠΙΧΕΙΡΜΣΗ j4

Η WEHRMACHT ΕΠΙΤΙΘΕΤΑΙ ΣΤΗ ΜΟΣΧΑ

ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΩΝ. ΑΠΕΜ ΕΝ Ε ΠΛΕΟΝ Μ Ο Ν Ο Η ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΜΟΣΧΑΣ, ΤΗΣ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑΣ ΤΟΥΣΤΑΛΙΝ, ΓΙΑ ΝΑ ΕΠΙΣΤΕΓΑΣΤΕΙ Ο Θ ΡΙΑΜ ΒΟ Σ ΤΟΥ

ΧΙΤΛΕΡ ΚΑΙ ΝΑ ΕΛΘΕΙ ΣΕ Α ΙΣΙΟ ΠΕΡΑΣ Η ΦΥΛΕΤΙΚΗ ΚΑΙ ΙΔΕΟ ΛΟ ΓΙΚΗ «ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ» ΤΟΥ Γ ΡΑΙΧ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΗ. ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΑΠΟ ΤΑ ΜΙΣΑ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ, ΣΧΕΔΟ Ν ΤΟ ΕΝΑ ΤΡΙΤΟ ΤΗΣ ΑΕΡΟ ΠΟ ΡΙΚΗΣ ΤΗΣ ΔΥΝΑΜ ΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΚΑΛΥΤΕΡΟΙ ΣΤΡΑΤΗΓΟΙ ΤΗΣ, ΘΑ ΚΑΤΕΒΑΛΛΑΝ ΤΗΝ ΥΣΤΑΤΗ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΕΚΠΟΡΘΗΣΟΥΝ ΤΗΝ ΠΟΛΗ ΚΑΙ ΝΑ ΣΥΝΤΡΙΨ ΟΥΝ ΤΗ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΧΕΡΣΑΙΑ ΔΥΝΑΜΗ ΠΟΥ ΤΟΥΣ ΕΦΡΑΣΣΕ ΤΟΝ ΔΡΟ Μ Ο ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ. ΤΟΥΣ Μ ΗΝΕΣ ΤΟΥ ΦΘΙΝΟΠΩΡΟΥ ΤΟΥ 1941, ΟΠΩΣ ΕΙΧΕ ΔΗ ΛΩ ΣΕΙ ΚΑΙ Ο ΧΙΤΛΕΡ ΠΡΙΝ

Ο Χίτλερ και ο Μουσολίνι παρακολουθούν απορρόψημένοι την ενημέρω ση επ ί χά ρτη που δ ιεν ερ γεί ο στρ α τηγό ς Γ ιοντλ - ο στρατάρχης Κ άιτελ διακρίνεται σε δ εύ τερ ο επίπεδο. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΙΘΕΣΗ, «Ο ΚΟ ΣΜ Ο Σ ΘΑ ΚΡΑΤΟΥΣΕ ΤΗΝ ΑΝΑΠΝ Ο Η ΤΟΥ».

I ΙΑ \

ρχίζοντας την εισβολή του στη \ Ρωσία τον Ιούνιο του 1941, ο Χίτί__/ \ _ \ λερ ομολογούσε ότι «έκρουε τη θύρα του μυστηρίου». Εμφορούμενος από ε ­ ξαιρετική αυτοπεποίθηση μετά την αλυσίδα των γερμανικών νικών στην Ευρώπη, υπολό­ γιζε να καταστρέψει τον όγκο του Σοβιετι­ κού Στρατού πριν αυτός προλάβει να υποχω­ ρήσει ανατολικά του ποταμού Δνείπερου. Ο­ ταν η σκληρή ρωσική αντίσταση εξανέμισε αυτή την προοπτική, ο Φύρερ και οι στρατη­ γοί του διαφώνησαν πάνω στο ζήτημα του τι έπρεπε να πράξουν στη συνέχεια. Ο στρα­ τάρχης Βάλτερ φον Μπράουχιτς (επικεφα­ λής της Ανώτατης Διοίκησης του Στρατού ΟΚΗ) και ο επιτελάρχης του, στρατηγός Φραντς Χάλντερ, επιθυμούσαν να συνεχίσουν την προέλαση προς τη Μόσχα. Αντίθετα ο Χίτλερ προτίμησε να εκκαθαρίσει το νότιο πλευρό του από τις σοβιετικές δυνάμεις που είχαν απωθηθεί στην κεντρική Ουκρανία και επικαλούμενος πολιτικούς και οικονομικούς λόγους που οι στρατηγοί δεν μπορούσαν να αντικρούσουν πέτυχε να επιβάλει την άποψή του. Η απερισκεψία του Σοβιετικού στρατάρ­ χη Μπουντιένυ, αλλά και η άρνηση του Στάλιν να δεχθεί την ολοφάνερη ανωτερότητα των Γερμανών στον πόλεμο ελιγμών, συνέ­ βαλαν στο να σημειώσει η Wehrmacht τη με­ γαλύτερη κύκλωση της Ιστορίας, εκεί όπου συναντώνται οι ποταμοί Δνείπερος και Ντέσνα. Η πεισματώδης άμυνα των Ρώσων στο Κίεβο έδωσε τον χρόνο στις σοβιετικές βιο­ μηχανίες να μεταφέρουν τον πολύτιμο εξο ­ πλισμό τους στα Ουράλια, μακριά από τη λαί­ λαπα του πολέμου, αλλά καταδίκασε 655.000 άνδρες στην αιχμαλωσία - αριθμός διπλάσιος του συνόλου των συμμαχικών δυνάμεων που ξέφυγαν από τη Δουνκέρκη το καλοκαίρι του 1940! Η ολοκληρωτική νίκη στο Κίεβο ήταν έ ­ νας προσωπικός θρίαμβος για τον Χίτλερ. Πράττοντας για μια ακόμα φορά το αντίθετο από αυτό που εισηγούντο οι στρατηγοί του, είχε αποφέρει στα γερμανικά όπλα αθάνατη δόξα και έκανε ολόκληρο τον κόσμο να τρ έ­ μει. Η λάμψη της νίκης όμως επισκιάστηκε από την πρώιμη παγωνιά που προμήνυε την έλευση του βαρύ ρωσικού χειμώνα, της φο­ βερότερης απειλής για κάθε στρατό που αποπειράθηκε να εισβάλει ποτέ στη Ρωσία. Οι δύο μήνες του καλοκαιριού που σπαταλήθηκαν σε θεαματικούς ελιγμούς στην Ουκρα­ νία, έμελλε να έχουν μοιραίες συνέπειες για τις προσδοκίες των Γερμανών να φθάσουν στη Μόσχα. Ο Χίτλερ εξακολουθούσε να τρ έ­ φει την πεποίθηση πως «το σοβιετικό οικο­ δόμημα ήταν ένα σπίτι από τραπουλόχαρτα» που θα κατέρρεε στο πρώτο δυνατό κτύπη­ μα. Παραδόξως και σε πείσμα των τρομερών απωλειών τους οι Σοβιετικοί δεν έδειχναν σημάδια κάμψης και έριχναν στη μάχη συνε­ χώς περισσότερες εφεδρείες. Ο στρατηγός Χάλντερ, που είχε σπεύσει να θριαμβολογή­ __

15 Η «Επ ιχείρηση Τυφώ νας» ά ρ χ ισ ε σ τις 30 Σ ε π τε μ β ρ ίο υ 1941 μ ε α ν τικ ειμ εν ικ ό σκοπό την κ α τά λη ψ η τη ς Μ ό σ χα ς και σ υ ν εχ ίσ τη κ ε ο λό κλη ρ ο το ν Ν ο έμ β ρ ιο κά τω από α π ίσ τευ τα α ν τίξ ο ε ς κ α ιρ ικ ές σ υ ν θ ή κ ες . Ο χ ειμ ώ να ς το υ 1941-42 ή τα ν από το υ ς δ ρ ιμ ύ τε ρ ο υ ς που έζ η σ ε η Ρωσία μ έσ α σ ε 120 χ ρ ό νια , μ ε Θ ερ μ ο κ ρ α σ ίες που έφ τα σ α ν το υ ς -41 β α θ μ ο ύ ς Κ ελσίου.

σει πως ο πόλεμος στη Ρωσία κερδήθηκε μέ­ σα σε τέσσερις εβδομάδες, σημείωνε απαι­ σιόδοξα στο ημερολόγιό του λίγες μέρες αρ­ γότερα: «Υπολογίζαμε τις σοβιετικές δυνά­ μεις σε 240 μεραρχίες και μέχρι τώρα έχουμε αναγνωρίσει 360!». Καθώς το Κίεβο εκμηδενιζόταν η εκ ­ στρατεία εισερχόταν στον τέτα ρτο μήνα της - χρόνος διπλάσιος από αυτόν που είχε χρει­ αστεί να αφιερώσει ο υπεροπτικός Γερμανι­ κός Στρατός στη Γαλλία. Το θάρρος των Σο­ βιετικών μαχητών ανέτρεπε πλήρως την ει­ κόνα που είχε δημιουργήσει ο Χίτλερ για την επίδραση του μπολσεβικισμού στην ηθική κατάπτωση της ΕΣΣΔ. Αραγε ποιά περιθώρια αντοχής θα έπρεπε να αναμένονται από έναν στρατό όπως ο Σοβιετικός, που έχασε 3.000.000 άνδρες μέσα σε 100 μέρες; Αντίθε­ τα ο Γερμανικός Στρατός, αν και είχε υποστεί

ως τό τε 534.000 απώλειες σε νεκρούς, τραυ­ ματίες και αγνοούμενους, εμφάνιζε στο πεζι­ κό του μια πληρότητα 85% και στις τεθωρα­ κισμένες μονάδες 70 ως 80%. Οι στρατιώτες του ήταν νικητές, αλλά ήταν επίσης εξαντλη­ μένοι, βρώμικοι και συχνά πεινασμένοι. Η Wehrmacht δεν είχε καταφέρει να λύσει ικα­ νοποιητικά τα τεράστια προβλήματα διοικη­ τικής μέριμνας που ανέκυπταν από το γεγο­ νός ότι οι κύριες βάσεις ανεφοδιασμού της βρίσκονταν στην Πολωνία, σχεδόν 600 χιλιό­ μετρα πίσω από το μέτωπο. Η Ομάδα Στρα­ τιών «Κέντρο» χρειαζόταν για τον ανεφοδια­ σμό της καθημερινά τουλάχιστον 30 σιδηρο­ δρομικούς συρμούς κατάφορτους με τρόφι­ μα, πυρομαχικά, καύσιμα και ανταλλακτικά και είχε ελάχιστο περιθώριο να αποθηκεύσει τα αναγκαία εφόδια για μια εκτεταμένη επι­ θετική επιχείρηση. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

jß *■

Ομως οι εντυπωσιακές νίκες και το απί­ στευτο μέγεθος των σοβιετικών μονάδων που είχαν καταστραφεί ως τότε, δεν αρκούσαν για να εξαλείψουν τις ανησυχίες των στρατηγών της Ανώτατης Γερμανικής Διοίκη­ σης. Γαλουχημένοι με τα δόγματα της περί­ φημης πρωσσικής σχολής, γνώριζαν άριστα τις αρχές της επιχειρησιακής τέχνης και συ­ νειδητοποιούσαν απόλυτα πως υπό τις πα­ ρούσες συνθήκες ο παράγοντας χρόνος έ­ παιρνε μια νέα διάσταση: Η αρχική τους πρό­ ταση για επίθεση προς τη Μόσχα είχε υπαγορευθεί όχι τόσο από το γεγονός ότι η σοβιε­ τική πρωτεύουσα ήταν ένας πολύτιμος συ­ γκοινωνιακός κόμβος, ένα σημαντικό πολιτικό έρεισμα και κέντρο πολεμικών βιο­ μηχανιών, αλλά και από την πεποίθησή τους ότι εκείνη η κατεύθυνση επιχειρήσεων πα­ ρείχε στον Γερμανικό Στρατό τις περισσότε­ ρες - συγκριτικά - πιθανότητες να καθηλώσει και να καταστρέψει τον όγκο του αντιπάλου του σε μια μάχη στην οποία δεν θα υπήρχαν περιθώρια υποχώρησης. Ο ίδιος ο Χίτλερ έμοιαζε να είναι πλέον δέσμιος του ημερολογίου επιχειρήσεων που είχε συντάξει και επιβάλει στον εαυτό του πριν αρχίσει τη μεγάλη περιπέτεια στην Ανα­ τολή. Ηταν απόλυτη ανάγκη να απαλλαγεί από τη Ρωσία μέσα στο 1941 για να είναι δυ­ νατό να εκτελεστούν τα υπόλοιπα στρατηγι­ κά σχέδιά του. Εχοντας κορέσει τη δίψα του για μεγαλειώδεις κυκλωτικές μάχες μετά το θριαμβευτικό σάρωμα της Ουκρανίας, ήταν πλέον πρόθυμος να επιτρέψει στον στρατη­ γό Γκουντέριαν και τους υπόλοιπους θιασώ­ τες της θεωρίας του «κέντρου βάρους» του Κλαούζεβιτς να επιχειρήσουν μια εξόρμηση προς τη Μόσχα όσο οι καιρικές συνθήκες ε ­ πέτρεπαν ακόμα την ανάληψη ενός τέτοιου εγχειρήματος. Διαπνεόμενοι ίσως από μια προφητική διαίσθηση, οι Γερμανοί επέλεξαν για την επιχείρηση ένα κωδικό όνομα που συμβόλιζε την κολοσσιαία καταστρεπτική ι­ κανότητα της φύσης: «Τυφώνας». Για την επίτευξη των μεγαλόπνοων σχε­ δίων είχε γίνει μια εντυπωσιακή συγκέντρω­ ση μέσων κατά το δεύτερο μισό του Σεπτεμ­ βρίου στον τομέα της Ομάδας Στρατιών «Κέ­ ντρο». Ο στρατάρχης Βίλχελμ φον Λέεμπ (Ο­ μάδα Στρατιών «Βορράς») της είχε παραχω­ ρήσει την Τεθωρακισμένη Ομάδα 4, ενώ ο στρατάρχης Γκερντ φον Ρούντστεντ (Ομάδα Στρατιών «Νότος») στερήθηκε από την πλευρά του πέντε μεραρχίες πεζικού, δύο τεθωρακισμένες και μια μηχανοκίνητη. Για την εκτέλεση του σχεδίου «Τυφών» ο διοικη­ τής της Ομάδας Στρατιών «Κέντρο», ο αρι­ στοκρατικής καταγωγής στρατάρχης Φεντόρ φον Μποκ, θα δ ιέθ ετε τις πιο επιβλητικές δυνάμεις που συγκεντρώθηκαν ποτέ ως τό ­ τε σε ρωσικό έδαφος: 48 μεραρχίες πεζικού, μια μεραρχία ιππικού, 14 τεθωρακισμένες μεραρχίες, 8 μηχανοκίνητες μεραρχίες - συ­ νολικά ενάμισυ εκατομμύριο άνδρες και πε­ ρισσότερα από 1.000 άρματα, δυνάμεις δεκα­ πλάσιες σε προσωπικό από εκείνες που είχε ρίξει κατά των Ρώσων ο Ναπολέων στην επι­ κή μάχη του Μποροντίνο. Η τρομερή εκείνη πολεμική μηχανή θα κατέφερε το πλήγμα

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

της σε ένα μέτωπο που είχε πλάτος μόλις το ένα πέμπτο από εκείνο της αρχικής επιχείρη­ σης «Μπαρμπαρόσσα», αλλά θα χρησιμοποι­ ούσε γι' αυτό το 73% των διαθέσιμων τεθω ­ ρακισμένων σχηματισμών. Ο 2ος Αεροπορι­ κός Στόλος, με 1.000 σχεδόν αεροσκάφη κά­ θ ε τύπου, θα παρείχε εγγύς υποστήριξη ε­ νεργώντας σαν «ιπτάμενο πυροβολικό», ενώ θα εξασφάλιζε και την πλήρη κυριαρχία στον αέρα. Την ισχυρή αυτή μάζα ο φον Μποκ την κατένειμε σε τρία μέρη, που το καθένα περιελάμβανε μια στρατιά και μια τεθωρακι­ σμένη ομάδα. Ετσι από τον Βορρά θα ενερ-

πλευρά της κεντρικής ομάδας η οποία θα περιέσφιγγε την πρωτεύουσα των Σοβιέτ. Ο καιρός στα τέλη Σεπτεμβρίου ήταν α­ κόμα καλός. Η ανυπόφορη ζέστη του καλο­ καιριού είχε περάσει, το έδαφος σκλήραινε, ο εχθρός είχε κονιορτοποιηθεί και οι Γερμα­ νοί στρατιώτες γέμιζαν τους τοίχους των κα­ ταυλισμών τους και τα πλευρά των οχημά­ των τους με το σύνθημα «Τώρα η Μόσχα!», Στις 29 Σεπτεμβρίου, μια ημέρα πριν από την εκδήλωση της γιγαντιαίας επίθεσης, ο φον Μποκ έστειλε το ακόλουθα μήνυμα στα στρατεύματά του: «Στρατιώτες της Ομάδας Στρατιών «Κέντρο», έπειτα από εβδομάδες αναμονής η Ομάδα Στρατιών αναλαμβάνει πάλι την επίθεση! Οι στόχοι μας δεν είναι άλ­ λοι από την καταστροφή των εναπομεινασών εχθρικών δυνάμεων στα ανατολικά μας και η κατάληψη του προπύργιου του μπολσεβικισμού - της Μόσχας. Είμαι σίγουρος πως θα εκτελέσ ετε το καθήκον σας το ίδιο πιστά και γενναία όπως το πράξατε και στο παρελθόν. Ας μην αποτύχουμε. Ας βαδίσουμε στην τελι­ κή νίκη!».

ΤΟ ΞΕΣΠΑΣΜΑ ΤΟΥ «ΤΥΦΩΝΑ»

Ο 53χρονος σ τρ α τη γ ό ς Χ α ιντς Γ κουντέρ ια ν υ π ή ρ ξε η γ ε τικ ή μ ο ρ φ ή το υ Γερ μ ανικο ύ Σ τρ α το ύ κ α τά το ν Β ’ Π α γ κό σ μ ιο Π ό λ εμ ο και θ ε ω ρ ε ίτ α ι από π ολλούς ισ το ρ ικ ο ύ ς ω ς ο «δ άσ καλος τω ν τεθ ω ρ α κ ισ μ έν ω ν », π ρ α γμ α το π ο ίη σ ε δ ε τις β α θ ιέ ς δ ιεισ δ ύ σ εις που α π έφ ερ α ν τη ν πτώ ση τη ς Γα λλίας το ν Μ ά ιο κα ι το ν Ιούνιο το υ 1940. Η απ ο σ το λή που το υ α ν α τέ θ η κ ε σ τα π λαίσια τη ς επ ιχείρ η σ η ς «Τυφώ νας» ή τα ν να κυκλώ σ ει τις σ ο β ιε τικ έ ς μ ε ρ α ρ χ ίε ς σ το Μ π ριάνσκ και π ερνώ ντα ς από τη ν Τούλα να α π ο κ ό ψ ει τις συγκοινω νίες τη ς Μ ό σ χα ς μ ε το νό τιο τμ ή μ α τη ς Ρω σίας.

γούσαν οι στρατηγοί Αντολφ Στράους (9η Στρατιά) και Χέρμαν Χοτ (Τεθωρακισμένη Ο­ μάδα 3), στο κέντρο ο Χανς φον Κλούγκε (4η Στρατιά) και ο Ερικ Χαίπνερ (Τεθωρακισμένη Ομάδα 4) και στον Νότο ο Μαξιμίλιαν φον Βάιχς (2η Στρατιά) και ο Χάιντς Γικουντέριαν (Τεθωρακισμένη Ομάδα 2). Το σύνολο των δυνάμεων του φον Μποκ όφειλε να συμμετάσχει αρχικά στην προσπάθεια εκμηδένισης του Δυτικού Μετώπου, ώστε να εξαλειφ θεί η μεγαλύτερη και πιο απειλητική συγκέντρωση σοβιετικών δυνάμεων μπροστά από τα γερ­ μανικά στρατεύματα. Σε δεύτερη φάση η α­ ριστερή και η δεξιά πτέρυγα θα διέβαιναν τον μεσημβρινό της Μόσχας φθάνοντας ως τον ποταμό Βόλγα, για να εξασφαλίσουν τα

Το Δυτικό Μέτωπο, το οποίο ο στρατάρ­ χης Σεμιόν Τιμοσένκο κληροδότησε στον στρατηγό Ιβάν Κόνιεφ, ήταν στην πραγματι­ κότητα η σκιά του εαυτού του, μια δύναμη που υπήρχε μόνο στα χαρτιά. Τις προηγούμε­ νες εβδομάδες είχε υποστεί συντριπτικές ή ττες στον άξονα Μινσκ-Σμολένσκ, αλλά διέ­ θ ετε την ίδια εκπληκτική ικανότητα ανασυ­ γκρότησης που θαύμαζε ο Χάλντερ. Ολόκλη­ ρο το καλοκαίρι οι σοβιετικές στρατιές 16η 19η, 20ή, 22η, 29η και 30ή που το απάρτιζαν είχαν αναλωθεί σε άκαρπες αιματηρές αντε­ πιθέσεις στην περιοχή του τόξου της Γιέλνυα. Τον Σεπτέμβριο όμως περιορίστηκαν στην άμυνα, επιβεβαιώνοντας την εντύπωση πως «κάτι είχε σπάσει στον Σοβιετικό Στρα­ τό». Ο Κόνιεφ δεν είχε σχεδόν καμία ελπίδα να προβάλει παρατεταμένη επιτυχή άμυνα καθώς μόνο 45 από τα 479 άρματα που διέθε­ τε συγκαταλέγονταν στους καινούργιους τύ­ πους. Από την άλλη πλευρά ο άμαχος πληθυ­ σμός έτρ εφ ε επίσης αυταπάτες σχετικά με την πρόοδο των επιχειρήσεων. Για τους Μο­ σχοβίτες η παρουσία του εχθρού περιοριζό­ ταν στις σποραδικές αεροπορικές επιδρο­ μές που διενεργούσε ως τό τε η Luftwaffe, προσκρούοντας σε έναν αδιαπέραστο θόλο αντιαεροπορικών πυρών, Τα νέα από το μέτω­ πο ήταν συγκεχυμένα και οι τοπικές επιτυ­ χίες των αμυνομένων διατυμπανίζονταν ως μεγάλες νίκες από το σοβιετικό ραδιόφωνο και τον Τύπο. Οι κάτοικοι της πρωτεύουσας είχαν την απατηλή εντύπωση ότι η προέλαση του εχθρού είχε ανακοπεί οριστικά σε αρκε­ τή απόσταση από την πρωτεύουσα και πως τα γερμανικά στρατεύματα θα παρέμεναν α­ δρανή στις θέσεις τους για να ξεχειμωνιά­ σουν. Υπό το πρίσμα μιας τέτοιας καθησυχαστικής αντίληψης ήταν αναμενόμενο πως η γενική επίθεση της Ομάδας Στρατιών «Κέ­ ντρο» θα προκαλούσε πλήρη αιφνιδιασμό α-

Η να ζισ τική π ροπ αγάνδα π ροσ π α θούσ ε να χα λυβ δ ώ σ ει το κλονισμένο η θ ικ ό σ τρ α το ύ και λα ο ύ μ ε φ ω το γ ρ α φ ίες όπως α υ τή , που δ ε ίχ ν ε ι μ ερ ικ ο ύ ς από το υ ς Σ ο β ιε τικ ο ύ ς α ιχ μ α λ ώ το υ ς π ρ ο ερ χό μ ενο υ ς από την Κ εντρ ικ ή Ασία και τη ν Απω Α να τολή. Για το υ ς «Α ρ ιους» Γ ερ μ ανούς ο Σ ο β ιετικ ό ς π ο λεμ ισ τή ς είν α ι κ α τώ τερ ο ον, «υπ άνθρω π ος», γ ε ν ετικ ά εκ φ υ λισ μ ένο ς , α νίκανος να α ν τισ τ α θ ε ί σ τη ν π ολεμική δ ε ιν ό τη τα τη ς W ehrm acht.

Η νίκη διαγραφόταν θριαμβευτική, ακό­ μα και για τα δεδομένα εκείνης της χρονιάς. Οι 81 μεραρχίες του Κόνιεφ συνετρίβησαν αφήνοντας στα χέρια των Γερμανών 663.000 αιχμαλώτους, 5.412 πυροβόλα και σχεδόν όλα τα άρματά τους. Η πικρία των Ρώσων για την αποτρόπαιη ήττα είχε αρκετά επιχειρή­ νάμεσα στα αποδιοργανωμένα σοβιετικά γερμανικά άρματα ηττήθηκαν κατά κράτος ματα να επικαλεσθεί. Ο διακεκριμένος συγ­ επιτελεία και τα καταπονημένα ρωσικά στρα­ και η προέλαση του Γκουντέριαν ανακόπηκε. γραφέας Αλεξάντρ Σολζενίτσιν έγραφε αρ­ τεύματα. Το ίδιο βράδυ παρατηρήθηκαν οι πρώτες χιο­ κετά χρόνια μετά τον πόλεμο πως ήταν η α­ Μετά από έναν ισχυρά, αλλά σύντομο, νοπτώσεις, σημάδι πως ο σκληρός ρωσικός νόητη στρατηγική του Στάλιν εκείνη που “ έ­ φραγμό πυροβολικού που συνοδεύτηκε από χειμώνας πλησίαζε απειλητικά. Λίγο μπορού­ στειλε τον ανθό των διανοουμένων και της μαζικές αεροπορικές προσβολές, η Τεθωρα­ σε να ενθαρρύνει τους αγχωμένους Γερμα­ νεολαίας μας στο σφαγείο της Βιάσμα με ένα κισμένη Ομάδα 2 του Γκουντέριαν διέσπασε νούς στρατιώτες η διαταγή που διανεμήθηκε τουφέκι του 1860 ανά δέκα άνδρες». Από ά­ με σχετική ευκολία τις γραμμές των ανδρών εκείνη την ημέρα στις μονάδες, η οποία με­ ποψη εξοπλισμού Kat εκπαίδευσης οι έξι της 13ης Σοβιετικής Στρατιάς του υποστρα­ τονόμαζε την Τεθωρακισμένη Ομάδα 2 σε 2η στρατιές του Κόνιεφ που παρέταξε απέναντι τήγου Γκοροντνιάνσκυ, προχωρώντας 75 χι­ Τεθωρακισμένη Στρατιά. στους Γερμανούς η Stavka (Επιτελείο της Α­ λιόμετρα σε μια μέρα, και εμφανίστηκε στις Βορειότερα η επίθεση εκδηλώθηκε στις νώτατης Σοβιετικής Διοίκησης) κατά την έ ­ 3 Οκτωβρίου στο Ορέλ, όπου βρήκε έκπλη­ 2 Οκτωβρίου και πέτυχε επίσης να αιφνιδιά- ναρξη της επιχείρησης «Τυφώνας», ήταν οι κτη τα αυτοκίνητα και τα τραμ της πόλης να σει απόλυτα τους Σοβιετικούς, που δεν μπο­ πιο ασθενείς που χρησιμοποίησαν ποτέ οι κινούνται ακόμα στους δρόμους της, ανυπο­ ρούσαν να πιστέψουν ότι ο φον Μποκ θα κα­ Σοβιετικοί στο πεδίο της μάχης. Συγκροτήψίαστα για την πρόοδο της γερμανικής προ­ τόρθωνε ποτέ να αναδιατάξει τις δυνάμεις θηκαν ε ξ ολοκλήρου από εφέδρους οι οποίοι έλασης. Τεράστιες ποσότητες μηχανών και του τόσο γρήγορα. Ως το βράδυ της πρώτης ελάχιστα πράγματα μπορούσαν να θυμη­ βιομηχανικών εργαλείων, που περίμεναν μέρας η Τεθωρακισμένη Ομάδα 4 εξασφάλι­ θούν από τη βασική τους εκπαίδευση, ενώ στοιβαγμένες στον σιδηροδρομικό σταθμό σε προγεφυρώματα πάνω στον Ντέσνα και ε­ πάρα πολλοί ήταν αναλφάβητοι. Το πλήθος της πόλης τη μεταφορά τους στα Ουράλια, ξαπέλυσε το 46ο Τεθωρακισμένο Σώμα της των επίστρατων οδηγήθηκε αγεληδόν στα έπεσαν στα χέρια των Γερμανών. Μέσα σε (Χάινριχ φον Βίτινγκχοφ) σε μια ξέφρενη πο­ πεδία βολής όπου «ένιωσε» τις σφαίρες να δύο 24ωρα η Τεθωρακισμένη Ομάδα 2 πήρε ρεία προς τη Βιάσμα, ενώ το 57ο Σώμα (Α- σφυρίζουν πάνω από τα κεφάλια, πριν στοιτέτοιο χρονικό προβάδισμα έναντι των ρωσι­ ντολφ Κούντζεν) εκινείτο προς τη Μόσχα. βαχθεί πάλι σε άθλια τραίνα τα οποία το οδήκών κινήσεων ώστε η πορεία της μπορεί να Παρόμοιας έκτασης επιτυχίες σημείωσε και γησαν στην πρώτη γραμμή του πυρός για να χαρακτηριστεί περισσότερο ως σφαγή των α­ ο Χοτ, αφού το 41ο Τεθωρακισμένο Σώμα του αντιμετωπίσει τον πιο σύγχρονο και έμπειρο ποσβολωμένων αμυνομένων, που είχαν ως Χανς Ράινχαρτ έκοψε μέσα από τα σοβιετικά στρατό του κόσμου. Οποιοι και αν ήταν οι λό­ πρωταρχικό τους στόχο τη διαφυγή. Ταυτό­ χαρακώματα προς τα βορειοανατολικά και το γοι που προκάλεσαν την παράλυση του Κόκ­ χρονα με τις δυνάμεις που κινήθηκαν ταχύ­ 56ο Τεθωρακισμένο Σώμα του Φέρντιναντ κινου Στρατού, το γεγονός είναι πως η διπλή τατα προς το Ορέλ άλλα τμήματα του Γκου­ Σάαλ συνέκλινε προς τη Βιάσμα για να συ­ παράλληλη μάχη γύρω από τη Βιάσμα και το ντέριαν διέγραψαν εσωτερικές κυκλωτικές μπληρώσει το βόρειο σκέλος της λαβίδας. Μπριάνσκ στέφθηκε από πλήρη επιτυχία για κινήσεις, στοχεύοντας στην αποκοπή των ε ­ Μέσα σε ελάχιστες μέρες τα άρματα του Σά­ τη Wehrmacht και απετέλεσε μια από τις πιο χθρικών δυνάμεων που κάλυπταν τον τομέα αλ συναντήθηκαν με τους συναδέλφους καταστρεπτικές κυκλώσεις στα χρονικά της του Μπριάνσκ. Το 47ο Τεθωρακισμένο Σώμα τους της Τεθωρακισμένης Ομάδας 4, αποκό- στρατιωτικής ιστορίας. Ο δρόμος για τη Μό­ του Γιόακιμ Λέμελσεν παρέκαμψε την πόλη πτοντας πρακτικά κάθε οδό υποχώρησης σχα φαινόταν να έχει ανοίξει διάπλατα. από τα νότια επιδιώκοντας να συνενωθεί με των τεσσάρων σοβιετικών στρατιών που εί­ Τη στιγμή που οι στρατιές του φον Μποκ τις οκτώ μεραρχίες πεζικού του φον Βάιχς χαν συσσωρευτεί για να υπερασπιστούν τον έστεκαν έτοιμες να κτυπήσουν προς την έ ­ που κατέβαιναν από την αντίθετη κατεύθυν­ αυτοκινητόδρομο Σμόλενσκ-Μόσχας. Η τοπι­ δρα του Στάλιν, έχοντας στο μεταξύ αφανί­ ση, ενθυλακώνοντας το Μπριάνσκ μαζί με ο­ κή αντεπίθεση κατά του πλευρού του Χοτ σει το μεγαλύτερο και πλέον αξιόμαχο τμήμα λόκληρη την ευρύτερη αμυντική περιοχή που επιχείρησε ο υπαρχηγός του Κόνιεφ, των σοβιετικών δυνάμεων που θα μπορού­ του. Στις 6 Οκτωβρίου η κύκλωση επιτεύχθη­ στρατηγός Ιβάν Μπολντίν, με τρεις μεραρ­ σαν να τους αντιταχθούν, μια καταστροφική κε και οι σοβιετικές δυνάμεις (13η και 50ή χίες, απέτυχε παταγωδώς εξαιτίας της ολο­ παρέμβαση του Χίτλερ δημιούργησε και­ Στρατιά) εγκλωβίστηκαν σε δύο θύλακες ε ­ κληρωτικής διάλυσης του συστήματος επι- νούργια προβλήματα στους εισβολείς, περι­ κατέρωθεν της πόλης, αλλά η μέρα σημα­ ' κοινωνιών που επικρατούσε στα σοβιετικά ε ­ πλέκοντας ακόμα περισσότερο την τακτική δεύτηκε από δύο δυσμενέστατους οιωνούς. πιτελεία. Οι ορμητικές κυκλωτικές κινήσεις κατάσταση. 0 Φύρερ φοβόταν ενδόμυχα ότι Οι προφυλακές του 47ου Τεθωρακισμένου είχαν παγιδεύσει το σύνολο σχεδόν των με­ θα είχε την ίδια αποτυχία με αυτή που κατα­ Σώματος συγκρούστηκαν μετωπικά με πο­ ραρχιών του Δυτικού Μετώπου στον πιο σύ­ βαράθρωσε τον Ναπολέοντα το 1812 και πά­ λυάριθμα ρωσικά άρματα Τ-34 και KV-1, στο ντομο και πιο «χειρουργικό» από όλους τους σχιζε με ανεξήγητη αφέλεια να εφεύρει τρό­ ένα τέταρτο της απόστασης που τις χώριζε ακρωτηριασμούς που υπέστη ο Σοβιετικός πους για να παρακάμψει τη Μόσχα και να ααπό την Τούλα. Ηταν μια τρομερή στιγμή. Τα Στρατός το 1941. ποφύγει έναν πιθανό εμπρησμό της από

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

•jß ■■

τους Σοβιετικούς. «Η Μόσχα θα πέσει χωρίς να χαθεί ούτε ένας στρατιώτης», είχε πει στον Μουσολίνι. Επαναλαμβάνοντας στους στρατηγούς του ότι η ίδια η Μόσχα δεν αποτελούσε στόχο ουσιαστικής σημασίας, απαί­ τησε από τη βόρεια και τη νότια επιθετική αιχμή να προσπεράσουν τη ρωσική πρωτεύ­ ουσα κινούμενες σε μεγάλο πλάτος. Ετσι στην Τεθωρακισμένη Ομάδα 3, που διοικού­ σε πλέον ο Χανς Ράινχαρτ (έπειτα από τη με­ τάθεση του Χοτ στην Ομάδα Στρατιών «Νό­ τος») και στην οποία συμπεριλαμβανόταν το ένα τρίτο των αρμάτων του φον Μποκ, ανα­ τέθ η κε η αποστολή να σπεύσειπρος το Ρζεφ με σκοπό να φτάσει στη βιομηχανική πόλη του Καλίνιν, 150 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Μόσχας ! Ο Ράινχαρτ εισήλθε στο Καλίνιν στις 13 Οκτωβρίου, αλλά η απόσταση που τον χώριζε από τη Μόσχα ήταν η ίδια με εκείνη που είχε όταν βρισκόταν στη Βιάσμα. Τα νέα για την πτώση του Ορέλ και της Βιάσμα προκάλεσαν κρίση πανικού στη Μό­ σχα. Αν και η κομμουνιστική λογοκρισία προ­ σπαθούσε να πνίξει τις κακές ειδήσεις, η ζοφερότητα της κατάστασης δεν μπορούσε να διαφύγει από την προσοχή των απλών πολι­ τών, που έβλεπαν τα ανώτερα στελέχη του Κόμματος και τους διπλωμάτες να εγκατα­ λείπουν την πρωτεύουσα σε άτακτη φυγή. Από τις μυριάδες των υπαλλήλων και των αξιωματούχων που έσπευσαν να απομακρυν­ θούν από το επίκεντρο του τυφώνα έλειπε ωστόσο μια φυσιογνωμία: ο ίδιος ο Στάλιν, που είχε παραμείνει στο Κρεμλίνο αποφασι­ σμένος να τονώσει με το προσωπικό του πα­ ράδειγμα τον αγώνα εναντίον των Γερμανών. Είναι σίγουρο ότι έφ ερε το μεγαλύτερο βά­ ρος των ευθυνών για τη διάλυση που υπέστη ο Σοβιετικός Στρατός, αφού στις μεγάλες εκ­ καθαρίσεις του 1937-38 είχε αποκεφαλίσει την ανώτερη και την ανώτατη ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων, στερώντας τις από τα πλέον έμπειρα και ικανά στελέχη τους. Μετά τη συμφορά του Κιέβου ο Στάλιν βρισκόταν στα όρια της κατάρρευσης, εκμυστηρευόμε­ νος σε μελοδραματικό τόνο πως «Ολα όσα δημιούργησε ο Λένιν τα έχουμε χάσει για πά­ ντα». Οι μηχανισμοί του Κόμματος είχαν σχε­ δόν αποσυντεθεί, οι ταραχές και οι διαρπαγές στη μεγάλη πρωτεύουσα της Ανατολής έ­ τειναν να καταστρέψουν κάθε οργανωμένη προσπάθεια για τον συντονισμό της άμυνας. Τα πλήθη προσπαθούσαν να φύγουν προς την Ανατολή με κάθε τρόπο, καταλαμβάνο­ ντας με τη βία θέση σε όσα τραίνα είχαν απομείνει στους σταθμούς. Στις 19 Οκτωβρίου η πόλη κηρύχθηκε σε κατάσταση πολιορκίας και τα ενισχυμένα αποσπάσματα της φοβερής NKVD που πλημ­ μύρισαν τους δρόμους της έδωσαν αποφασι-

Ο χή μ α τα τη ς 2ης Τ εθω ρ α κισ μένης Σ τρ α τιά ς το υ Γ κ ο υ ντέρ ια ν (που ξεχ ω ρ ίζο υ ν από το λ ε υ κ ό «G ») π ροελα ύνουν σ το υ ς λασπ ω μένους ρω σ ικούς δ ρ ό μ ο υ ς. Γρήγορα οι γερ μ α ν ικ ές δ υ ν ά μ εις α κ ιν η το π ο ιή θ η κ α ν σ τη φ θινοπ ω ρινή λάσπη, α νήμ π ορες να πλησιάσουν τη Μ όσχα. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Ντεμυάνσκ

______

Οστασκόβ «»Καλίνιν

Το μέτωπο Αρχές Οκτωβρίου Το μέτωπο - Τέλη Νοεμβρίου Αμυντικές ζώνες Μόσχας

Κανάλι Μόσκβα-Βόλγα Β ολοκ,

Τε&Βρο>83μέ¥η

ΤΘΣ

Ομάδα 3

9η Στρατιά ___ Γιάοτοεβο - 8ο f B

*

m

Αυτοκινητόδρομος Μινσώνίόσχας Βιάομα

ΟΣ «Κέντρο*

__ · Σμολένσκ Ποταμός Δνείπερος

(ουγκα

Τούλα ·

Ροολάβλ

Ελη Πρίπετ

100 km

ιτ α μ ό ς Σ

έ

ρ

ι «Νότος"

Τα γιγα ντια ία σ κ έλη μ ια ς « τα ν ά λ ια ς θ α ν ά το υ » π ερ ιέσ φ ιξα ν τη Μ όσχα το φ θινόπ ω ρ ο το υ 1941. Ε π ειτα από τη ν κ α τα σ τρ ο φ ικ ή κύκλω ση που υ π έσ τη ο Σ ο β ιε τικ ό ς Σ τ ρ α τό ς σ τη Β ιάσμα και το Μ π ριάνσκ, ο ι Γ ερ μ α ν ο ί κλιμάκω σαν τις π ρ ο σ π ά θ ειές το υ ς να φ θ ά σ σ υ ν σ τη ρω σική π ρω τεύουσ α α ν ο ίγ ο ν τα ς δρ όμ ο μ έσ α από τις δ ια δ ο χ ικ ές α μ υ ν τικ ές ζώ νες που είχ ε ορ γα νώ σ ει ο σ τρ α τη γ ό ς Ζούκω φ .

.m m

στικά τέλος στην αναρχία. Η Stavka όμως εί­ χε τους δικούς της λόγους να ανησυχεί. Αμέ­ σως μετά την περάτωση των επιχειρήσεων στη Βιάσμα και το Μπριάνσκ ο Χαίπνερ πέρασε τον ποταμό Ούγκρα, προβληματίζοντας έ­ ντονα την Ανώτατη Σοβιετική Διοίκηση ως προς τον στόχο που θα είχαν οι επόμενες κι­ νήσεις του. Θα έστρεφε δεξιά προς την Καλούγκα για να πραγματοποιήσει άλλη μια ο­ δυνηρή κύκλωση των ρωσικών δυνάμεων που αντιστέκονταν στον Γκουντέριαν; Θα συνέχιζε ευθεία για τη Μόσχα μέσω του Μαλογιαροσλάβετς; Θα ανέβαινε βόρεια για να ενωθεί με τον Χοτ και να συντρίψει ολόκλη­ ρη τη βορειοανατολική ζώνη άμυνας της πρωτεύουσας; Για να αντιμετωπίσουν την Τε­ θωρακισμένη Ομάδα 4 οι Σοβιετικοί παρέ­ τασσαν τρεις αποσκελετωμένες μεραρχίες, χωρίς πυροβολικό και άρματα. Σχεδόν 120 χι­ λιόμετρα βορειότερα μια άλλη μικρή δύναμη του αντιστρατήγου Ντιμίτρι Λελιουσένκο υ­ ποχωρούσε αργά από το Γκζατσκ, πασχίζοντας απελπισμένα να συγκροτήσει τον καταθλιπτικό όγκο των αρμάτων του Χοτ. Μπροστά από τη Μόσχα ο Κόκκινος Στρατός δ ιέθ ετε μόνο 824 άρματα, από τα ο­ ποία λιγότερα από τα μισά ήταν σε θέση να κινηθούν και ελάχιστα ανήκαν στους προηγ­ μένους τύπους Τ-34 και KV-1. Στις δύσκολες εκείνες ώρες που κρινόταν η τύχη της Ρω­ σίας, αλλά και ολόκληρου του αντιαξονικού μετώπου, ο Στάλιν πήρε μια απόφαση που έ­ γειρε την πλάστιγγα σε βάρος των νικηφό­ ρων γερμανικών στρατευμάτων. Ο μόλις 45 ετών στρατηγός Γκεόργκι Ζούκωφ, ο ήρωας της Απω Ανατολής, επιφορτίσθηκε στις 10 Ο­ κτωβρίου με τη διοίκηση του κατακερματι­ σμένου Δυτικού Μετώπου και ανέλαβε τη βα­ ριά ευθύνη της άμυνας της πρωτεύουσας. Ο Ζούκωφ δεν ήταν από τους ανθρώπους που θα αφήνονταν να παρασυρθούν στη δίνη της ηττοπάθειας. Η κατάσταση ήταν όντως κρί­ σιμη, αλλά εξακολουθούσε να ελέγχεται. Οσο τα πλευρά της σοβιετικής άμυνας κρα­ τούσαν μακριά τις απειλητικές «σιαγόνες» των τεθωρακισμένων του Γκουντέριαν και του Χοτ, υπήρχαν πολλές ελπίδες ότι η Μό­ σχα θα κατόρθωνε τελικά να αποκρούσει την εχθρική διείσδυση από το κέντρο. Δεν είχαν χαθεί ακόμα τα πάντα. Παρά τις απανωτές συμφορές που είχαν πλήξει τον Κόκκινο Στρατό κατά τους προηγούμε­ νους μήνες, ο Ζούκωφ γνώριζε ότι εξακολου­ θούσε να διαθέτει μια άθικτη εφεδρική δ ε­ ξαμενή εξαίρετου ανθρώπινου δυναμικού: ή­ ταν οι 25 μεραρχίες πεζικού και οι εννέα τ ε ­ θωρακισμένες ταξιαρχίες που συγκροτού­ σαν το Μέτωπο Απω Ανατολής του στρατη­ γού Απανάσενκο. Οι δυνάμεις εκείνες κλήθηκαν υπό τα όπλα στις 22 Ιουνίου, αμέ­ σως μετά τη γερμανική εισβολή, όταν μια πα­ ρόμοια επίθεση από μέρους της Ιαπωνίας α,-αμενόταν από στιγμή σε στιγμή. Οι εβδομά­ δες περνούσαν όμως, ο καιρός στη Σιβηρία γινόταν σταδιακά απαγορευτικός για την α­ νάληψη επιχειρήσεων και η Stavka μπορούσε να ανασάνει με ανακούφιση διαπιστώνοντας ότι ο ασιατικός εταίρος του Αξονα δεν σκό­ πευε τελικά να κινηθεί επιθετικά. Οι Σοβιετι­

Ο ά μα χος π λη θ υ σ μ ό ς τη ς Μ ό σ χας α π ά ντη σ ε σ το κ ά λ εσ μ α το υ Σ τά λ ιν για υπεράσπ ιση τη ς π όλης το υ μ ε μια π ρω τοφ ανή κ ινητοπ οίησ η. Ε ρ γα ζό μ εν ο ι σ ε β ά ρ δ ιες επ ί όλο το 24ωρο, σχεδό ν μ ισ ό εκ α το μ μ ύ ρ ιο π ο λ ίτες , έσκαψ α ν δ υ τικ ά τη ς Μ ό σ χας 9 0 χ ιλ ιό μ ε τρ α α ντια ρ μ α τικ ώ ν τάφ ρω ν και χ ιλ ιά δ ε ς χ ιλ ιό μ ε τρ α ο ρ υ γμ ά τω ν , σ τα οπ οία ξ ε τ ύ λ ιξ α ν και σ τερ έω σ α ν πάνω από 2 2 0 χ ιλ ιό μ ε τρ α σ υ ρ μ α το π λ έγ μ α το ς .

κοί σχεδιαστές άρχισαν να εξοικειώνονται με την πιθανότητα πως θα μπορούσαν να χρησι­ μοποιήσουν κατά των Γερμανών τα άριστα εκπαιδευμένα εκείνα στρατεύματα, που ή­ ταν συνηθισμένα στο κρύο, αν η αναμέτρηση στη Δύση έφτανε σε κάποια φάση ύστατης κρίσης. Ο Στάλιν είχε πικρή εμπειρία από τη συμπεριφορά των Ιαπώνων κατά τη δεκαετία του ‘30, αν και είχε επέλθει κάποια σχετική η­ ρεμία στα σύνορα με τη Μαντζουρία έπειτα από το σκληρό μάθημα που τους έδωσε ο Ζούκωφ στον ποταμό Χαλχίν Γκολ. Ο Ρώσος δικτάτορας όμως εξακολουθούσε να απορρί­ πτει τις συστάσεις του στρατηγού Μπόρις Σαποζνίκωφ να μεταφέρει δυτικά τουλάχι­ στον τα μισά από τα 750.000 στρατεύματα του Μετώπου Απω Ανατολής, φοβούμενος το απρόοπτο. Ο παράγοντας που κατέστησε δυ­ νατή την υλοποίηση αυτής της στρατηγικής επιλογής ήταν οι διαβεβαιώσεις για την ια­ πωνική ουδετερότητα που απέκτησε η Stavka μέσω του κατασκοπευτικού δικτύου του Ρίχαρντ Ζόργκε στο Τόκυο. Στο μεταξύ οι ήδη μεγάλες δυσκολίες των Γερμανών γίνο­ νταν ακόμα πιο έντονες από την ίδια τη διά­ ταξη μάχης των δυνάμεών τους, αφού η τ ε ­ ράστια μάζα της Ομάδας Στρατιών «Κέντρο» συσσωρευόταν σε μια περιοχή που διέθ ετε μόνο τρεις κύριες οδούς προσπέλασης προς τη Μόσχα. Ως αποτέλεσμα των φτωχών συ­ γκοινωνιών και της μεγάλης συγκέντρωσης, ο Χοτ (ΤΘ Ομάδα 3), ο Στράους (9η Στρατιά) και ο Κλούγκε (4η Στρατιά) ανταγωνίζονταν για τη χρήση των δύο οδικών αξόνων, Σμόλενσκ-Μόσχας και Μόσχας-Κλιν. Ο Χαίπνερ (ΤΘ Ομάδα 4) και ο Βάιχς (2η Στρατιά) μοιρά­ ζονταν ουσιαστικά τον δρόμο Μόσχας-Καλούγκα, ενώ ο Γκουντέριαν, που ακόμα δεν είχε καταλάβει την Τούλα, βρισκόταν στην ε­ ξαιρετικά δυσάρεστη θέση να μη διαθέτει ούτε έναν καλό δρόμο για την εξυπηρέτηση της 2ης Τεθωρακισμένης Στρατιάς του. Τη

νύχτα της 6ης προς την 7η Οκτωβρίου, όταν έκλεινε η «λαβή του θανάτου» γύρω από το Μπριάνσκ, το πρώτο χιόνι είχε πέσει πάνω στις αχανείς εκτάσεις μέσα από τις οποίες εκινούντο τα γερμανικά μηχανοκίνητα τμήμα­ τα. Οι Γερμανοί οπωσδήποτε περίμεναν τις μεγάλες βροχές και τις πρώιμες χιονοπτώ­ σεις, αλλά απέτυχαν να συλλάβουν τις δια­ στάσεις που θα μπορούσε να πάρει αυτό το φαινόμενο στην καρδιά της Ρωσίας. Τα ποτά­ μια ξεχείλισαν από τις κοίτες τους, οι δρόμοι βούλιαξαν στην παχιά λάσπη και το βάδισμα μέσα σε εκείνον τον απέραντο βούρκο έγινε μαρτύριο. «Η λάσπη αφαιρείται από τις στολές μας», έγραφε ο στρατιώτης Μίελερτ, «πρώτα με μαχαίρια, μετά με χοντρές συρματόβουρτσες και στο τέλος με πλύσιμο». Τα ά­ λογα του πυροβολικού βυθίζονταν στη λά­ σπη ως την κοιλιά τους, ενώ ακόμα και εκεί όπου το έδαφος ήταν κάπως στερεότερο χρειάζονταν δέκα άλογα για να σύρουν ένα ελαφρύ πυροβόλο. Κατασκευασμένα για χρήση στα ευρωπαϊκά οδικά δίκτυα τα γερ­ μανικά μεταφορικά οχήματα, αφού υποχρε­ ώθηκαν να καταναλώνουν τριπλάσια ποσότη­ τα καυσίμων από την κανονική για να υπερνι­ κήσουν τις δυσκολίες του εδάφους, διαλύ­ θηκαν τελικά από τις σκληρές συνθήκες των ρωσικών δρόμων Kat τα αναγκαία εφόδια προωθούντο πλέον με τη βοήθεια των βρα­ χύσωμων ντόπιων αλόγων. Μοναδική ελπίδα της Ομάδας Στρατιών «Κέντρο» απέμενε ο αυτοκινητόδρομος Σμόλενσκ-Μόσχας, ως η κυριότερη αρτηρία ανεφοδιασμού, αλλά και αυτός ήταν σε ορισμένα τμήματά του καλυμ­ μένος από λάσπη που έφθανε σε ύψος το ένα μέτρο. Το ρεύμα των οχημάτων που τον χρησιμοποιούσε για να μεταφέρει τα ανα­ γκαία εφόδια στις προωθημένες μονάδες υ­ ποχρεώθηκε να κινείται με όλο και μικρότε­ ρη ταχύτητα. Στις 20 Οκτωβρίου τα 5.000 φορτηγά που βρίσκονταν μεταξύ Γκζατσκ και

"fQ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Μοζαϊσκ μόλις που προχωρούσαν με μέση ταχύτητα τριών χιλιομέτρων την ώρα, ενώ την επόμενη μέρα ακινητοποιήθηκαν πλή­ ρως. Χιλιάδες τόννοι εφοδίων παρέμεναν κολλημένοι στη λάσπη, την ώρα που τα γερ­ μανικά στρατεύματα στο μέτωπο έδιναν τι­ τάνιο αγώνα επιβίωσης μαχόμενα με έναν σκληροτράχηλο αντίπαλο. Παρά τις αντίξοες συνθήκες, πολεμώ­ ντας τον καιρό και τον εχθρό, η Ομάδα Στρα­ τιών «Κέντρο» συνέχιζε να προχωρεί ανατο­ λικά. Η αυτοσχέδια ομάδα μάχης - μεγέθους ταξιαρχίας - που είχε συγκροτήσει ο Γκου­ ντέριαν από τα υπολείμματα άλλων διαλυμέ­ νων μονάδων, υπό τον συνταγματάρχη Χανς Εμπερμπαχ, έφθασε σχεδόν έρποντας πέντε χιλιόμετρα έξω από την Τούλα, όπου τη στα­ μάτησαν οριστικά τα πυροβόλα 85 mm των Σοβιετικών, καταστρέφοντας περισσότερα από 20 άρματά της. Στον κεντρικό τομέα ό­

μως το 57ο Τεθωρακισμένο Σώμα του Κούντζεν, ενισχυμένο με πεζικό από τρεις δια­ φορετικές μεραρχίες της 4ης Στρατιάς, προ­ σέβαλε με ορμή τις δαιδαλώδεις οχυρώσεις της δεύτερης προστατευτικής ζώνης που κάλυπτε τη Μόσχα στην αποκαλούμενη γραμμή Μοζαϊσκ. Μαχόμενα μέσα σε ένα δά­ σος ναρκοπεδίων και παραλλαγμένων πολυ­ βολείων, τα γερμανικά στρατεύματα πέτυχαν να αιφνιδιάσουν τους Ρώσους και να α­ νοίξουν τον δρόμο για τα άρματα, που διείσδυσαν ως το Μπορόβσκ. Η εκμετάλλευση της επιτυχίας συνεχίστηκε και τα άρματα έφτασαν στον ποταμό Νάρα, 90 χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα, ενώ στις 18 Οκτωβρίου το 40ό Τεθωρακισμένο Σώμα του Γκέοργκ Στούμε κατέλαβε το Μοζαϊσκ. Ισως κανένα άλλο μεμονωμένο γεγονός δεν είχε κρισιμότερη σημασία για την εξέλι­ ξη της γιγαντιαίας μάχης από ότι η επιτελική

σύσκεψη που έλαβε χώρα στις 12 Νοεμβρίου σε ένα βαγόνι του ειδικού τραίνου του στρα­ τηγού Χάλντερ, στον σταθμό της Ορσα. Σε αυτή έλαβαν μέρος όλοι ot επιτελάρχες των Ομάδων Στρατιών, καθώς και εκείνοι που υ­ πάγονταν στον φον Μποκ. Οι επιτελάρχες του Λέεμπ και του Ρούντστεντ επικαλέστη­ καν τις ανυπέρβλητες καιρικές δυσκολίες και εισηγήθηκαν αναστολή της προέλασης. Ο επιτελάρχης του φον Μποκ όμως, συνταγ­ ματάρχης φον Γκράιφενμπεργκ, ακολούθη­ σε μια πιο επιφυλακτική γραμμή, επισημαίνοντας τους κινδύνους, αλλά αποφεύγοντας να εκφράσει την αντίθεσή του σε μια ενδεχόμε­ νη συνέχιση της προέλασης προς τη Μόσχα. Η παγωνιά είχε έλθει νωρίς, αλλά η εμφάνισή της απέκλειε τις χιονοπτώσεις για λίγες ε­ βδομάδες ακόμα και επιπλέον «στερεοποι­ ούσε» τους άσχημους δρόμους, διευκολύνο­ ντας την κίνηση των οχημάτων. Αν η Ομάδα

ΓΚΕΟΡΓΚ! ΖΟΥΚΩΦ: ΤΟ ΣΙΔΕΡΕΝΙΟ ΧΕΡΙ

20

Ο Γκεόργκι Ζούκωφ γεννήθηκε στις 2 Δε­ κεμβρίου 1896 στο χωριό Ζτρέλκοβκα της επαρ­ χίας της Καλούγκα. Οταν ξέσπασε ο Α’ Παγκό­ σμιος Πόλεμος, κατετάγη σε ένα σύνταγμα ιππι­ κού και έπειτα από τη βασική εκπαίδευση μετα­ τέθη κε στο Νοτιοδυτικό Μέτωπο, όπου συμμε­ τείχε σε τολμηρές αναγνωριστικές επιδρομές στα γερμανικά μετόπισθεν. Κατά τη δράση του εκείνης της περιόδου ο νεαρός Ζούκωφ κέρδισε δύο Σταυρούς του Αγίου Γεωργίου, αλλά τραυ­ ματίστηκε από την έκρηξη μιας εχθρικής νάρ­ κης. Τον Αύγουστο του 1918 αποφάσισε να καταταγεί στον νεοσύστατο επαναστατικό Κόκκινο Στρατό. Γρήγορα τα ηγετικά προσόντα του φα­ νερώθηκαν και ο Ζούκωφ αναρριχήθηκε ως τη διοίκηση ίλης ιππικού, τραυματίστηκε δε πάλι το 1919 στο Τσαρίτσιν. Τρία χρόνια αργότερα του απονεμήθηκε το παράσημο της Τάξης της Κόκκι­ νης Σημαίας και τον Μάιο του 1923 ανέλαβε κα­ θήκοντα διοικητή στο 39ο Σύνταγμα της 7ης Μεραρχίας Ιππικού της Σαμάρα. Τα χρόνια που ακολούθησαν το τέλος του εμφυλίου πολέμου στη Ρωσία βρήκαν τον Ζού­ κωφ να έχει αφιερωθεί με ιδιαίτερο ζήλο στη με­ λέτη της στρατιωτικής τέχνης, σπουδάζοντας στην Ανώτερη Σχολή Ιππικού του Λένινγκραντ. Ο Ροκοσόφσκυ τον περιέγραφε το 1930: «Αν­ θρωπος με ισχυρή θέληση και αποφασιστικός. Γνωρίζει πότε να αναλάβει στην πράξη πρωτο­ βουλία, είναι απαιτητικός και επίμονος στους στόχους του. Κάπως «στεγνός» σαν χαρακτήρας και όχι αρκετά ευαίσθητος. Διακρίνεται από πεί­ σμα και μαχητικότητα και είναι παθολογικά μα­ ταιόδοξος. Είναι πολύ καλά προετοιμασμένος στο στρατιωτικό πεδίο και έχει ευρεία πρακτική εμπειρία διοίκησης. Του αρέσει η στρατιωτική ζωή και βελτιώνει συνεχώς τον εαυτό του». Ευτυχώς για τη Ρωσία, οι αιματηρές εκκα­ θαρίσεις του Στάλιν κατά την περίοδο 1937-38 δεν συμπεριέλαβαν τον Ζούκωφ, ο οποίος ανέ­ λαβε καθήκοντα υποδιοικητή στη Στρατιωτική Περιοχή του Μπισλυστόκ. Την 1η Ιουνίου 1939 ο κομμισάριος Αμυνας Βοροσίλωφ τον κάλεσε ε­ πειγόντως στη Μόσχα για να του αναθέσει τη δυσκολότερη αποστολή που είχε αντιμετωπίσει ως τότε στη ζωή του: την άμυνα της Μαντζου­ ρίας στα σοβιετικά σύνορα της Απω Ανατολής και την εκδίωξη των Ιαπώνων από το έδαφος

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

που είχαν καταλάβει ως τότε. Ο Ζούκωφ εργά­ στηκε μεθοδικά και αποτελεσματικά πετυχαίνο­ ντας να συντρίψει, με μια άριστα ενορχηστρω­ μένη επίθεση συνδυασμένων όπλων, τον όγκο δύο εμπειροπόλεμων ιαπωνικών μεραρχιών κο­ ντά στον ποταμό Χαλχίν Γκολ. Ηταν Αύγουστος του 1939, λίγες μέρες πριν οι Γερμανοί επιδείξουν στην πράξη τις δικές τους επιχειρησιακές θεω ρίες περί μηχανοκίνητου πολέμου. Η νίκη στο Χαλχίν Γκολ «απογείωσε» τη φήμη του Ζού­ κωφ και εκτός από το παράσημο του Ηρωα της Σοβιετικής Ενωσης του απέφερε την εκτίμηση και την εμπιστοσύνη του Στάλιν και των υπόλοι­ πων ανώτατων Σοβιετικών διοικητών. Τον Ιούνιο του 1940 ο Ζούκωφ ανέλαβε την ευθύνη της Ειδικής Στρατιωτικής Περιοχής του Κιέβου και καταπιάστηκε αμέσως με το τεράστιο έργο της ανασυγκρότησης των μονάδων της. Παράλληλα φρόντιζε εντατικά για τη βελτίωση της θεωρητικής του κατάρτισης και το ίδιο κα­ λοκαίρι συμμετείχε στα μεγάλα πολεμικά παίγνια που αφορούσαν το ενδεχόμενο ενός ρωσογερμανικού πολέμου. Σε εκείνες τις ασκήσεις επί χάρτη ο Ζούκωφ διοικούσε τους «Γαλάζι­ ους», τον «εχθρό», ενώ ο στρατηγός Παβλώφ τους «Κόκκινους», τις «φίλιες» δυνάμεις, οι ο­ ποίες θα έπρεπε να αποκρούσουν την υποθετι­ κή εισβολή των Γερμανών και να περάσουν στην αντεπίθεση. Παρά τον αρχικό σχεδίασμά του παίγνιου οι «Γαλάζιοι» του Ζούκωφ περικύκλωσαν τους «Κόκκινους» και τους εξόντωσαν, α­ κριβώς όπως συνέβη και στην πράξη τον Ιούνιο του 1941! Μ ε την έναρξη της γερμανικής επίθεσης στην ΕΣΣΔ ο Ζούκωφ εστάλη διαδοχικά στο Νο­ τιοδυτικό Μέτωπο και έπειτα στο Εφεδρικό Μ έ­ τωπο, όπου σχεδίασε με επιτυχία τη σφοδρή ρω­ σική αντεπίθεση στη Γέλνυα. Τον Σεπτέμβριο μετέβη στο Λένινγκραντ και συνεισέφερε τα μέγι­ στα στην αρχική απόκρουση των δυνάμεων του φον Λέεμπ και στην παρατεταμένη επιτυχή αντί­ σταση της μεγαλούπολης του Βορρά. Τον επό­ μενο μήνα ήταν η σειρά της Μόσχας να διατρέξει τον ίδιο θανάσιμο κίνδυνο και, όπως ήταν φυσικό, ο Στάλιν στράφηκε πάλι στον διάσημο «πυροσβέστη» του για νσ αναθέσει τον συντονι­ σμό της άμυνας. Στις 10 Οκτωβρίου ο Ζούκωφ ο­ νομάστηκε διοικητής του Δυτικού Μετώπου και

ο προκάτοχός του, στρατηγός Ιβάν Κόνιεφ, απειλήθηκε με στρατοδικείο. Ο Ζούκωφ παρενέβη για να σώσει τον ικανότατο Κόνιεφ κρατώ­ ντας τον ως υποδιοικητή, κάτω από την απειλη­ τική προειδοποίηση του Στάλιν: «Αν παραδώσεις τη Μόσχα, θα πέσουν και των δυό σας τα κεφά­ λια!». Ο 45χρονος στρατηγός αφιερώθηκε με αυταπάρνηση στην εκπλήρωση του δύσκολου έργου του. Στερούμενος τον ύπνο τη νύχτα και χωρίς ξεκούραση την ημέρα, πέτυχε να μεταδώ­ σει την τρομερή φυσική του ενεργητικότητα στους άνδρες του Δυτικού Μετώπου, λύνοντας τα προβλήματα και ενισχύοντας τις αμυντικές ζώνες. Μ ε τα μάτια του πάντα καρφωμένα στον κύριο σκοπό της αποστολής του, ο Ζούκωφ έδει­ ξε για μια ακόμα φορά το χάρισμά του να εμπνέ­ ει τους υφισταμένους του και να τους κάνει να πραγματοποιούν το ακατόρθωτο. Χωρίς να φεί­ δεται πνευματικού και σωματικού κόπου και χω­ ρίς να δείξει το παραμικρό ίχνος φόβου απένα­ ντι και στον ίδιο τον θάνατο, ο Ζούκωφ απαίτησε από τα στρατεύματά του να φτάσουν επίσης στα όρια της αυτοθυσίας

1

Κ οντά σε ένα από τα π ερ ίφ η μ α α ντια ερ ο π ο ρ ικ ά π υροβ όλα τω ν 8 8 m m έν α ς Γζρ μ α νός σ τρ α τιώ τη ς π α ρ α τη ρ εί το χιο ν ο σ κ επ ές π εδίο για π ιθα νή εμ φ ά ν ισ η το υ ε χ θ ρ ο ύ .

Στρατιών «Κέντρο» παρέμενε στις θέσεις της μέχρι την έλευση του χειμώνα θα υφί—ατο τρομερή φθορά μέσα στην ερημωμέ. η χώρα. Επομένως όφειλε είτε να καταλάβει τη Μόσχα, είτε να υποχωρήσει σε βάθος 200 χιλιομέτρων όσο ήταν ακόμα καιρός, χαρίζο­ ντας ουσιαστικά τη νίκη στον εχθρό και εγκαταλείποντας αμαχητί τα εδάφη που είχε ποτίσει με αίμα για να τα αποσπάσει. Ηταν -’ οοτιμότερο να καταβληθεί μια τελευταία ^εγάλη προσπάθεια και τα στρατεύματα ή­ ταν πρόθυμα για οποιοδήποτε τίμημα. Χρειαζόταν μια ανάπαυλα δύο εβδομά­ δων πριν η Ομάδα Στρατιών συνεχίσει την κί­ νησή της προς τη Μόσχα. Αλλωστε οι ανα­ γνωρίσεις είχαν αποκαλύψει ότι ο Ζούκωφ δ ιέθ ετε ακόμα έξι στρατιές μπροστά από την πόλη-έπαθλο, οι οποίες παρέτασσαν 240.000 άνδρες, 1.254 πυροβόλα και 502 άρματα, με την υποστήριξη σχεδόν 700 αεροσκαφών. Υπό παρόμοιες συνθήκες κανένας στρατός δεν θα ριψοκινδύνευε μια επίθεση όπως αυ­ τή που εξαπέλυσε τελικά η Ομάδα Στρατιών «Κέντρο». Και όμως οι Γερμανοί κατόρθωσαν να διασπάσουν και πάλι τη σοβιετική άμυνα σε πολλά σημεία. Μέσα σε μια εβδομάδα τα στρατεύματα του Ράινχαρτ έγιναν κύριοι της αρχαίας πόλης του Κλιν και άρχισαν να α­ σκούν μεγάλη πίεση προς την κατεύθυνση της Τακρόμα, όπου βρισκόταν μια τεράστια τεχνητή λίμνη από την οποία ξεκινούσε το μεγάλο Κανάλι Μόσκοβα-Βόλγα. Οι επιτυχίες τους όμως σημειώθηκαν απέναντι σε μια ρω­

σική αντίσταση που γινόταν συνεχώς σκλη­ ρότερη. Οι μάχες γύρω από το Κλιν εξελίχθη­ καν σε παλινδρομικό αγώνα που αποδεκάτισε και τις δύο πλευρές, με αποτέλεσμα τόσο τα γερμανικά, όσο και τα σοβιετικά συντάγ­ ματα να διαθέτουν μόνο 150 με 200 άνδρες ως το τέλος Νοεμβρίου, Στις 16 του μηνός η Τεθωρακισμένη Ομάδα 4 του Χαίπνερ πέρασε με τη σειρά της στην επίθεση, αν και διέ­ θ ε τε καύσιμα μόνο για 300 χιλιόμετρα. Ανα­ καλύπτοντας ένα ασθενές σημείο στη ρωσι­ κή αμυντική διάταξη η 78η Μεραρχία Εφό­ δου διαπέρασε τις προκεχωρημένες γραμ­ μές του Ζούκωφ συλλαμβάνοντας αρκετούς αιχμαλώτους και συνέχισε ακάθεκτη την κί­ νησή της. Ο αγώνας ήταν ανελέητος στις πα­ γωμένες πεδιάδες και η ανοησία και η ανικα­ νότητα των Σοβιετικών διοικητών προκαλούσαν τη μια τραγική εκατόμβη μετά την άλλη. Την ίδια μέρα η 44η Μογγολική Μεραρχία

Ιππικού αντεπιτέθηκε επελαύνοντας με τα ξίφη πάνω στο χιόνι κατά της 106ης Μεραρ­ χίας Πεζικού. Τα πολυβόλα και τα βαριά όπλα των Γερμανών θέρισαν 2.000 ιππείς μέσα σε λίγα λεπτά, χωρίς οι αμυνόμενοι να υποστούν ούτε μια απώλεια. Στις 26 Νοεμβρίου τα άρματα του Χαί­ πνερ απείχαν μόλις 45 χιλιόμετρα από τη Μό­ σχα και ο Γκουντέριαν επανελάμβανε την απόπειρά του να υπερφαλαγγίσει την Τούλα και να βρεθεί στα μετόπισθεν της σοβιετι­ κής πρωτεύουσας. Ηταν μάταιος κόπος. Η σοβιετική 50ή Στρατιά κρατούσε ακλόνητη γύρω από την Τούλα και η «αυτοσχέδια» δύ­ ναμη του αντιστρατήγου Πάβελ Μπέλοφ που την υποστήριζε κτύπησε αιφνιδιαστικά τις προφυλακές του Γκουντέριαν στην Κάσιρα. ανατρέποντας ολόκληρη την 17η Τεθωρακι­ σμένη Μεραρχία. Η καταμέτρηση των κατε­ στραμμένων αρμάτων στα πεδία μάχης της Τούλα φανέρωνε ότι για πρώτη φορά ο αριθ­ μός των γερμανικών τεθωρακισμένων που είχαν τεθ εί εκτός μάχης υπερέβαινε τον α­ ντίστοιχο των ρωσικών. Τα Τ-34 και KV-1 ήταν θανατηφόρα. Η νότια «λαβίδα» είχε ακινητοποιηθεί οριστικά. Ο καιρός στο μεταξύ παρουσίαζε ρα­ γδαία επιδείνωση. Στις 20 Νοεμβρίου ένα κύ­ μα ψύχους συνοδευόμενο από μεγάλες χιο­ νοπτώσεις κάλυψε την κεντρική Ρωσία, κατε­ βάζοντας τον υδράργυρο στους -30 βαθμούς Κελσίου. Ελάχιστοι ήταν οι τυχεροί στρατιώ­ τες που κατόρθωσαν να βρουν καταφύγιο στις άδειες καλύβες των χωρικών. Τα κρυοπα­ γήματα θέρισαν τις τάξεις τους και οι τραυ­ ματίες πέθαιναν εκεί όπου έπεφταν, τσακι­ σμένοι από το πολικό κρύο. Σε μερικές πε­ ριοχές το χιόνι έφθανε ήδη σε ύψος 60 εκα­ τοστών. Οι αντιξοότητες έπεισαν τον Γκου­ ντέριαν πως η Στρατιά του δεν μπορούσε να συνεχίσει την προέλασή της, αλλά βορειότερα ο Ραινχαρτ και ο Χαίπνερ προχωρούσαν ακόμα. Μετά το Κλιν τα άρματα του Ράινχαρτ κινήθηκαν προς το Ρογκάτσεβο, διαχωρίζο­ ντας το σημείο σύνδεσης δύο σοβιετικών στρατιών, έως ότου έφτασαν τελικά το Κανά­ λι και εξασφάλισαν ένα προγεφύρωμα στην ανατολική όχθη του Βόλγα, χάρη σε μια θεα-

21 « ·*

Οι σ ιβ η ρ ια ν ές δ υ ν ά μ εις κ α τέ φ θ α σ α ν και α ν τε π ιτίθ ε ν τα ι. Η α ν α δ ιά τα ξη τω ν 78 εφ εδ ρ ικ ώ ν μ ερ α ρ χιώ ν ά ρ χ ισ ε σ τις 24 Ν ο εμ β ρ ίο υ 1941 και η π ρώ τη μ α ζικ ή το υ ς επ ίθ εσ η εκ δ η λ ώ θ η κ ε σ τις 5 Δ ε κ εμ β ρ ίο υ . ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΟΜΑΝΙΑ

22

Οι αντιλήψεις και οι φοβίες του Χίτλερ ο­ δήγησαν την πανίσχυρη Wehrmacht στο χείλος της αβύσσου τον χειμώνα του 1941-42. Η αρχι­ κή αντίθεσή του σε μια προέλαση προς τη Μό­ σχα απέφερε τη θριαμβευτική κατάληψη του Κίεβου, η οποία ενίσχυσε το προσωπικό του κύ­ ρος ως στρατηγικού εγκεφάλου. Ομως σε εκεί­ νη τη φάση η Γερμανία θα μπορούσε ίσως ακό­ μα να αρπάξει τη νίκη καταστρέφοντας τον α­ ντίπαλό της, αν ο ηγέτης της ακολουθούσε τις στοιχειώδεις αρχές του πολέμου που υπαγο­ ρεύουν τη μοναδικότητα του σκοπού και τη συ­ γκέντρωση των μέσων. Αντί να επιλέξει τη Μό­ σχα ως κύριο αντικειμενικό σκοπό του και να συγκεντρώσει εναντίον της όλη την τρομακτική ισχύ πυρός που δ ιέθ ετε ακόμα ο στρατός του, ο Χίτλερ επέλεξε πάλι να κινηθεί προς τρεις κα­ τευθύνσεις ταυτόχρονα, απέναντι σε έναν α­ ντίπαλο που υπερείχε αποφασιστικά σε εφ ε­ δρείες - εκπληκτική απόδειξη της παρορμητι­ κής φύσης του και του τρόπου με τον οποίο α­ ντιλαμβανόταν τα στρατηγικά προβλήματα. Η κύρια μάχη διεξήχθη πάλι στο κέντρο και οι παρεμβάσεις του Χίτλερ στη διεύθυνση των επιχειρήσεων άρχισαν σταδιακά να πυκνώνουν, φθάνοντας σε σημείο να γίνουν καθημερινές. Περισσότερο όμως και από τη στρατιωτική απο­ τυχία η μάχη της Μόσχας υπέσκαψε καίρια τις θεμελιώ δεις δομές της γερμανικής πολεμικής μηχανής, σηματοδοτώντας την πλήρη υποταγή της Ανώτατης Διοίκησης των Γερμανικών Ενό­ πλων Δυνάμεων στον Φύρερ, Η σοβιετική αντε­ πίθεση στις αρχές Δεκεμβρίου έφερε πάλι στην επιφάνεια με τρόπο δραματικό την καχυποψία και την περιφρόνηση που έτρεφ ε ο Χίτλερ προς τους ανώτατους διοικητές του στρατού του. Η πρώτη πράξη της μεγάλης κρίσης διαδραματί­ στηκε στις 29 Νοεμβρίου, όταν η Ομάδα Στρα­ τιών «Νότος» υποχρεώθηκε έπειτα από ισχυ­ ρές σοβιετικές αντεπιθέσεις να εκκενώσει το Ροστόβ, παρά τις ρητές εντολές της OKW, υπο­ χωρώντας σε πιο καλές θέσ εις επί του ποταμού Μίους. Ο φον Ρούντστεντ πλήρωσε αυτή την «ανυπακοή» του προς τις διαταγές του Φύρερ με απόταξη. Στις 16 Δεκεμβρίου οι πολλαπλές κρούσεις του Ζούκωφ δυτικά της Μόσχας οδή­ γησαν τον φον Μποκ να ζητήσει μια παρόμοια άδεια υποχώρησης, ώστε να ευθυγραμμίσει το μέτωπο της Ομάδας Στρατιών «Κέντρο» κατά τον βέλτιστο τρόπο. Το ίδιο βράδυ ο επικεφα­ λής του Στρατού, στρατάρχης Βάλτερ φον Μπράουχιτς, συνοδευόμενος από τον επιτε­ λάρχη του, στρατηγό Χάλντερ, προσπάθησε να πείσει τον Χίτλερ για την αναγκαιότητα των το­ πικών υποχωρήσεων, αλλά ο τελευταίος επέμε­ νε ότι οποιαδήποτε σκέψη για παραχώρηση ε­ δάφους φανέρωνε ηττοπάθεια και δειλία. Στις 18 Δεκεμβρίου ανακοινώθηκε πως ο φον Μποκ παρέδωσε τη διοίκηση της Ομάδας Στρατιών του στον φον Κλούγκε, λόγω «προ­

ματική ενέργεια του συνταγματάρχη Χάσσο φον Μαντώυφελ, που κατέλαβε με 400 άν­ δρες το χωριό Ντμιτρόβ. Ενα γερμανικό απόσπασμα κατέλαβε τον σταθμό παραγωγής η­ λεκτρικού ρεύματος που εξυπηρετούσε τη Μόσχα, αλλά η περαιτέρω προέλαση ήταν α­ δύνατη. Στις 27 Νοεμβρίου το κρύο ήταν τό ­ σο τρομερό, ώστε ακόμα και τα αυτόματα ό­ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

βλημάτων υγείας» που καθιστούσαν δυσχερή την άσκηση των καθηκόντων του. Επειτα από την «αλλαγή φρουράς» ο Χίτλερ απαγόρευσε ο­ ποιαδήποτε περαιτέρω υποχώρηση, διατάζο­ ντας την Ομάδα Στρατιών να προβάλει «φανατι­ κή αντίσταση» για την ανάσχεση της εχθρικής προέλασης μέχρι την άφιξη των εφεδρειών. Την επόμενη μέρα ο δικτάτορας δέχθηκε την πα­ ραίτηση του φον Μπράουχιτς και ανέλαβε προ­ σωπικά τη διοίκηση του Στρατού, ενώ πλησίαζε η σειρά του Γκουντέριαν να επισύρει πάνω του την οργή του Χίτλερ. Οπως τόσοι άλλοι διακε­ κριμένοι Γερμανοί αξιωματικοί, ο χαρισματικός θεωρητικός των τεθωρακισμένων ήταν πλέον πεπεισμένος ότι ο Φύρερ και τα ανώτατα κλιμά­ κια της Wehrmacht είχαν χάσει την επαφή τους με την πραγματικότητα και αγνοούσαν τις συν­ θήκες υπό τις οποίες διεξαγόταν ο αγώνας στην πρώτη γραμμή. Οταν η εξωφρενική διατα­ γή του Χίτλερ για «άμυνα επί τόπου» έφτασε στα επιτελεία του Ανατολικού Μετώπου, ο Γκουντέριαν αποφάσισε να πετάξει ο ίδιος ως το αρχηγείο του Φύρερ στο Ράστενμπουργκ για να εκθέσει με τη μεγαλύτερη δυνατή σαφήνεια τις αντίθετες απόψεις του. Την ημέρα των Χρι­ στουγέννων, έπειτα από έναν διαπληκτισμό με τον στρατάρχη φον Κλούγκε, ο Γκουντέριαν α­ παλλάχθηκε των καθηκόντων του, όπως και πε­ ρισσότεροι από 30 άλλοι διοικητές μονάδων που υπέστησαν ανάλογη ταπεινωτική μεταχεί­ ριση. Τα βήματα αυτά κατέληξαν στο να δώσουν πλέον στον Χίτλερ τον απόλυτο έλεγχο όλων των στρατιωτικών επιχειρήσεων. Από τη μια πλευρά ως αρχηγός του Στρατού διηύθυνε με την ΟΚΗ τον πόλεμο στη Ρωσία, ενώ από την άλλη ως αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων χειρι­ ζόταν με το επιτελείο της OKW τις επιχειρήσεις στα υπόλοιπα θέατρα. Η έντεχνη αυτή στεγανοποίηση των επιτελείων σήμαινε πως μόνο ο Φύρερ είχε στο εξής συνολική εικόνα του πολέ­ μου και επομένως η αυθεντία του στις στρατη­ γικές επιλογές εκλαμβανόταν ως δεδομένη. Από την εποχή που η Γαλλία υπέκυψε στον κε­ ραυνοβόλο πόλεμο ο Χίτλερ θεωρούσε τον ε­ αυτό του ως τη μεγαλύτερη στρατηγική διάνοια που υπήρξε ποτέ. Είναι αλήθεια πως η προτίμη­ σή του στο ανορθόδοξο, στην ψυχολογική αξία του αιφνιδιασμού και στα τολμηρά κτυπήματα που μπορούσαν να αποφέρουν αποφασιστικά α­ ποτελέσματα, του έδωσαν στα πρώτα στάδια της σύρραξης κάποια πλεονεκτήματα. Η διαχείρηση όμως των επιτελικών λεπτομερειών, των όπλων, των οχυρωματικών έργων, του πολύπλο­ κου συστήματος διοικητικής μέριμνας, η επιχει­ ρησιακή τέχνη και οι τακτικές συνδυασμένων όπλων του διέφευγαν και του στερούσαν πολύ­ τιμο χρόνο από την ενασχόληση με τα ανώτερα στρατηγικά ζητήματα.

πλα των ανδρών του Μαντώυφελ αχρηστεύθηκαν. Οι γερμανικές επιθέσεις επιβραδύν­ θηκαν με παρόμοιο τρόπο σε όλο το μέτωπο της Μόσχας, αλλά το πείσμα των επ ιτιθέμε­ νων έμοιαζε ακόμα ακατάβλητο. Τμήματα της Τεθωρακισμένης Ομάδας 4 άνοιξαν δρό­ μο εγγύτερα προς τον στόχο τους και πολλά από τα άρματα του Χαίπνερ ξεχύθηκαν στο

δυτικό προάστιο Τουσίνο της ευρύτερης πε­ ριοχής του συγκροτήματος της Μόσχας. Πα­ ρά τις κατηγορηματικές δυνάμεις που είχε ο διοικητής της 16ης Σοβιετικής Στρατιάς, στρατηγός Κονσταντίν Ροκοσόφσκυ, να μην παραχωρήσει ούτε σπιθαμή γης, οι δυνάμεις του υποχρεώθηκαν να υποχωρήσουν βήμα προς βήμα κάτω από την ισχυρή πίεση του ε­ χθρού. Προχωρώντας τα γερμανικά άρματα κα­ τέλαβαν την Κράσναγια Πολιάνα και μερικά έφτασαν στο Γκόρκι Λενίνσκογιε, 30 χιλιόμε­ τρα από την πόλη. Λίγο βορειότερα η 5η και η 10η Τεθωρακισμένη Μεραρχία, μαζί με τη Μηχανοκίνητη Μεραρχία «Das Reich» των SS, διέσχισαν με κόπο τις δασώδεις εκτάσεις και τις χιονισμένες κοιλάδες ως τον ποταμό Ιστρα. Η 78η Σιβηριανή Μεραρχία προέβαλε εκεί λυσσώδη αντίσταση, με το θερμόμετρο να πέφτει ως τους -35 βαθμούς. Το σκοτάδι δεν διαλυόταν πριν από τις 10 το πρωί και έ­ πεφτε πάλι από τις 3 το απόγευμα. Κάτω από τα πυκνά πυρά των Σοβιετικών οι Γερμανοί διαπεραιώθηκαν από τον Ιστρα, συνέχισαν α­ νατολικά και κατέλαβαν τον σιδηροδρομικό σταθμό του χωριού Λόμπνια, τον οποίο ανα­ τίναξαν. Τα αναγνωριστικά τμήματα προωθήθηκαν περισσότερο, ως το Κίμκι, 10 μόλις χι­ λιόμετρα από τη Μόσχα. Αν και οι Γερμανοί α­ ξιωματικοί των προωθημένων αποσπασμάτων αντίκρυζαν τη νύχτα τις φωτεινές δέ­ σμες του σοβιετικού αντιαεροπορικού πυρο­ βολικού να χορεύουν στον ουρανό Kat την ημέρα τους τρούλους του Κρεμλίνου μέσα από τα κυάλια τους, δεν μπόρεσαν να πλη­ σιάσουν περισσότερο την πόλη. Η επιθετική φλόγα του Γερμανικού Στρατού έσβηνε κάτω από την εξάντληση των αδιάκοπων μαχών, τις βαριές απώλειες και το ανυπόφορο κρύο. Στις 5 Δεκεμβρίου η θερμοκρασία στην πε­ ριοχή της Μόσχας έπεσε στο απίστευτο επί­ πεδο των -41 βαθμών. Η Wehrmacht, που πά­ σχιζε να καλύψει τα ελάχιστα τελευταία χι­ λιόμετρα ντυμένη ακόμα με τον θερινό ιμα­ τισμό, είχε φτάσει στο όριο της αντοχής της.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΑΠΟ ΤΗ ΣΙΒΗΡΙΑ Η έγκριση του Στάλιν στα σχέδια που εκ­ πόνησε ο Ζούκωφ για τη χειμερινή αντεπίθε­ ση παραχωρήθηκε μόλις την 30ή Νοεμβρίου. Φυσικά οι επιτελικές προετοιμασίες βρίσκο­ νταν σε εξέλιξη από αρκετές εβδομάδες νω­ ρίτερα και οι υπολογισμοί της Stavka διακρίνονταν από την εκπληκτική τους απλό­ τητα και τις λογικές προβλέψεις, αρετές α­ ντάξιες του χαρακτηρισμού που έδωσε ο Γερμανός στρατηγός Καίστρινγκ (στρατιωτι­ κός ακόλουθος του Ράιχ στη Μόσχα) γι’ αυτό «το έθνος των σκακιστών». Ως το τέλος Ο­ κτωβρίου οι δύο αντίπαλοι έμοιαζαν σαν εξα­ ντλημένοι πυγμάχοι, αλλά οι Σοβιετικοί μπο­ ρούσαν να υπολογίζουν σε έναν πολύτιμο κλασικό τους σύμμαχο: τον δριμύ χειμώνα, στην αγριότητα του οποίου κανένας άλλος ευρωπαϊκός λαός δεν ήταν συνηθισμένος. Από μόνος του όμως ο χειμώνας δεν θα μπο­ ρούσε να ανατρέψει τα δεδομένα, αν δεν συνδυαζόταν με την εμπλοκή των σκληρών

Ο Γ ερ μ ανικό ς Σ τρ α τό ς που ε ξο ρ μ ο ύ σ ε για τη ν εκ π ό ρ θ η σ η τη ς ρ ω σ ικής π ρ ω τεύ ο υ σ α ς ή τα ν ένα π ο λεμ ικ ό ό ρ γα νο ακονισ μ ένο σ το ν ύ ψ ισ το β α θ μ ό . Η συσσ ω ρευμ ένη π ο λεμ ικ ή εμ π ειρ ία και ο εντυπ ω σ ια κός κ α τά λ ο γ ο ς επ ιτυχιώ ν που ε ίχ ε ε γ γ ρ ά φ ε ι σ το ε ν ε ρ γ η τικ ό το υ , το υ έδιναν έναν σ α φ ή α έρ α υπ ερο χής α π ένα ντι σ το ν α π ο δ εκ α τισ μ έν ο Κ όκκινο Σ τ ρ α τό . Η εικ ο νιζό μ εν η ο μ ά δ α μ ά χ η ς π ροω & είτα ι α νά μ εσ α σ τα ερ είπ ια μ ια ς κ α τε σ τρ α μ μ έν η ς π όλης μ ε την υπ ο σ τή ρ ιξη εν ό ς π ολυβόλου M G -34. Ο π ό λεμ ο ς σ τη Ρω σία ή τα ν τό σ ο α δ υ σ ώ π η το ς ώ σ τε τα π ολυβόλα χρ η σ ιμ ο π ο ιο ύ ν το α κό μ α και εν α ν τίο ν σ τόχω ν που απ είχαν ελ ά χ ισ τα μ έ τρ α , α φ ο ύ η ισχύς π υρός σ ή μ α ινε τη δ ια φ ορ ά μ ε τ α ξ ύ ζωής και θ α ν ά το υ .

σιβηριανών μεραρχιών, που ήταν άριστα ε ­ φοδιασμένες για χειμερινή μάχη, με στρα­ τιώτες συνηθισμένους στο ψύχος από την παιδική τους ηλικία. Επιπλέον, για να προσλάβει τη μέγιστη αποτελεσματικότητά της η επέμβαση των σιβηριανών στρατευμάτων, ήταν ζωτικής σημασίας το να κρατηθούν αυ­ τά σε εφεδρεία μέχρι την τελευταία στιγμή. Η Stavka έπρεπε να εξακριβώσει τις προθέ­ σεις των Γερμανών καρνα ρίξει το «κομμάτι» της στο παιχνίδι όταν η σκακιέρα θα ήταν έ­ τοιμη για κάτι τέτοιο. Στις αρχές Δεκεμβρίου το κρίσιμο σημείο του αγώνα, που είχε υπο­ λογίσει η Stavka για να εμπλέξει τις στρατη­ γικές εφ εδρείες της, έμοιαζε πλέον να έχει φθάσει. Λίγο νωρίτερα όμως η δεινή θέση στην οποία βρέθηκαν οι αμυνόμενοι στον το ­ μέα του Καναλιού Μόσκοβα-Βόλγα ανάγκασε τον Ζούκωφ να στείλει πρόωρα στο μέτωπο την 20ή Στρατιά και την 1η Στρατιά Κρούσης, προκειμένου να αποφύγει την κατάρρευση των γραμμών του. Ο Ζούκωφ και ο Σαποζνίκωφ είχαν προβλέψει την τελευταία επιθετική ενέργεια του Γερμανικού Στρατού και είχαν εκτιμήσει σωστές τις κύριες κατευθύνσεις της. Ως α­ πάντηση τοποθέτησαν τις 15 στρατιές τους εγγύτερα προς τη Μόσχα, λαμβάνοντας σει­ ρά μέτρων για την απόκρυψη των κινήσεών τους και την παραπλάνηση του εχθρού. Οι δύο εξαίρετοι αξιωματικοί είχαν 30% περισ­ σότερες μεραρχίες πεζικού, διπλάσια συ­ ντάγματα πυροβολικού, πενταπλάσιες με­ ραρχίες ιππικού και δυόμισυ φορές περισσό­ τερ ες τεθωρακισμένες ταξιαρχίες από εκεί­

νες που παρέτασσε ο Κόκκινος Στρατός πριν από τη διπλή καταστροφή του Μπριάνσκ και της Βιάσμα. Βρίσκονταν επίσης εγγύτερα στις βάσεις ανεφοδιασμού τους και υποστη­ ρίζονταν από το πυκνό σιδηροδρομικό δί­ κτυο της Μόσχας, ενώ και τα αεροσκάφη τους θα εξορμούσαν από άριστα οργανωμέ­ νες βάσεις με θερμαινόμενα καταφύγια. Οι Ρώσοι στρατιώτες που ήλθαν από την Απω Α­ νατολή φορούσαν ρούχα φοδραρισμένα με μαλλί, μπότες με τσόχα, γούνινους σκού­ φους και λευκούς μανδύες που τους περ­ νούσαν για παραλλαγή πάνω από τις μακριές χλαίνες τους. «Από την Τσίτα ως το Κρασνογιάρσκ», διηγείτο ένας επιβάτης του Υπερσι­ βηρικού, «μέτρησα 200 στρατιωτικές αμαξο­ στοιχίες που κατευθύνονταν προς τα δυτικά. Κάθε αμαξοστοιχία είχε 25 βαγόνια, 10 για τον στρατό και τα άλλα για το υλικό, που περιελάμβανε μέχρι και αεροπλάνα συσκευα­ σμένα σε κιβώτια,..». Σχεδόν 700 άρματα, βαμμένα λευκά και εφοδιασμένα με εκκινητές πεπιεσμένου αέρα που λειτουργούσαν α­ κόμα και στις χαμηλότερες θερμοκρασίες, υ­ ποστήριζαν τα σκληροτράχηλα στρατεύματα που κατέφθασαν από τις περιοχές της Υπερβαΐκάλης, της Εξωτερικής Μογγολίας, του Αμούρ και του Ουσούρι. Στα τέλη Οκτωβρίου οι Γερμανοί στρα­ τιώ τες της 98ης Μεραρχίας, που είχαν περάσει στην άμυνα πάνω στον ποταμό Νάρα, ενεπλάκησαν για πρώτη φορά με στρατεύμα­ τα από τη Σιβηρία, Κοντά στο Καλίνιν η 9η Στρατιά διαπίστωσε επίσης πως βρισκόταν α­ ντιμέτωπη με τμήματα από την Ανατολή και

οι ειδικοί αξιωματικοί που ανέκριναν τους Σοβιετικούς αιχμαλώτους εξεπλάγησαν ανα­ καλύπτοντας ότι οι τελευταίοι μιλούσαν ελά­ χιστα ή καθόλου ρωσικά! Πιο ανησυχητικό ή­ ταν το γεγονός ότι οι δυνάμεις του Γκουντέ­ ριαν στο Βενέφ και το Σταλινογκόρσκ κτυπήθηκαν από ολοκαίνουργια άρματα Τ-34 και KV-1, που μόλις είχαν αφήσει τα εργοστάσια παραγωγής τους. Τα τυπικά αντιαρματικά ό­ πλα των 37 mm του Γερμανικού Στρατού απο­ δείχθηκαν άχρηστα απέναντι στα ρωσικά τε ­ θωρακισμένα και μόνο τα αντιαεροπορικά των 88 mm ή τα αυτοσχέδια εκρηκτικά των πεζικάριων μπορούσαν να σταματήσουν τα χαλύβδινα μεγαθήρια. Η σοβιετική αντεπίθεση «εξερράγη» πά­ νω στις γερμανικές θέσεις την Παρασκευή 5 Δεκεμβρίου 1941, όταν η θερμοκρασία είχε πέσει στους -40 βαθμούς και το χιόνι ήταν περισσότερο από ένα μέτρο σε ύψος. Η αρχι­ κή πρόθεση της Stavka αφορούσε την εξουδετέρωση της κυκλωτικής απειλής και την α­ πομάκρυνση των δύο «σκελών» του γερμανι­ κού ελιγμού. Η 29η και η 31η Στρατιά κα τέφ ε­ ραν τα πρώτα πλήγματα στον Βορρά υποστηριζόμενες από πολυάριθμα ρουκετοβόλα «Katyusha» και την επόμενη μέρα τις μιμήθηκαν η 30ή Στρατιά και η 1η Στρατιά Κρούσης, Το απόγευμα της 7ης Δεκεμβρίου το επιτε­ λείο του γερμανικού 56ου Τεθωρακισμένου Σώματος, που στάθμευε έξω από το Κλιν, εί­ χε αποκοπεί τελείως από τις μονάδες του και ο Ζούκωφ έριξε άλλες τρεις στρατιές στη μάχη (5η, 16η και 20ή) σε μια προσπάθεια να εκμεταλλευθεί την επιτυχία και να εκμηδενί­ σει ολόκληρη την Τεθωρακισμένη Ομάδα 3. Ο Ράινχαρτ κατόρθωσε να γλιτώσει την κατα­ στροφή μετακινώντας πυρετωδώς τις πενι­ χρές εφ εδρείες του από τομέα σε τομέα, για να κερδίσει τον απαραίτητο χρόνο που θα του επέτρεπε να αποσυρθεί από την παγίδα. Για να σώσει τις μονάδες του απο τη λαίλαπα της 1ης Σοβιετικής Στρατιάς Κρούσης τις τράβηξε τελικά 100 χιλιόμετρα πίσω, ως τον ποταμό Λάμα, Το βόρειο σκέλος της λαβίδας που περιέσφιγγε τη Μόσχα συνετρίβη. Στο μεταξύ η κατάσταση στον Νότο είχε πάρει την ίδια τροπή, καθώς τμήματα της 50ής Σοβιετικής Στρατιάς προσπάθησαν να εγκλωβίσουν με συγκλίνουσες επιθέσεις με­ γάλο μέρος της 2ης Τεθωρακισμένης Στρα­ τιάς του Γκουντέριαν. Αν και ο Γερμανός στρατηγός είχε την προνοητικότητα να ε­ φαρμόσει μια ελαστικότερη άμυνα αποσύροντας βαθμηδόν τα στρατεύματά του σε κα­ λύτερες θέσεις επί του ποταμού Ντον, οι συ­ νεχείς επιθέσεις που υφίσταντο αυτά από τα ευέλικτα τάγματα των Σοβιετικών χιονοδρό­ μων κατέληξαν στην απομόνωση και στην ο­ λοσχερή καταστροφή του 34ου Σώματος κο­ ντά στην περιοχή Γιέλετς. Τα ευαίσθητα ο­ πτικά όργανα ήταν άχρηστα, τα καύσιμα πά­ γωναν, τα πολυβόλα δεν μπορούσαν να βά­ λουν. «Μόνο κάποιος που είδε τις ατέλειω­ τες χιονισμένες ρωσικές εκτάσεις κατά τη διάρκεια εκείνου του χειμώνα της δυστυχίας μας», έγραφε ο Γκουντέριαν «και ένιωσε τον παγωμένο άνεμο να τις σαρώνει θάβοντας στο χιόνι κάθε αντικείμενο στο διάβα του, ε-

23 «■**

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

24 ■ **

κείνος που περπάτησε για ώρες μέσα στην ά­ δεια λευκή γη μόνο και μόνο για να βρει ένα μικρό κατάλυμα με ελαφρά ντυμένους και πεινασμένους άνδρες, εκείνος που είδε - σε αντίθεση - τους χορτάτους, ζεστά ντυμ έ­ νους και φρέσκους Σιβηριανούς πλήρως εξο ­ πλισμένους για μάχη στα χιόνια, μόνο εκεί­ νος που γνώρισε όλα αυτά μπορεί να κρίνει αντικειμενικά τα γεγονότα που ακολούθη­ σαν». Ο Χαίπνερ είχε αναγκαστεί να εκτελέσει μια παρόμοια υποχώρηση τουλάχιστον 100 χιλιομέτρων μέσα από εκτάσεις που η α­ πίστευτη παγωνιά τις είχε μετατρέψ ει σε γιγαντιαίο παγοδρόμιο, όπου παρέπαιαν άν­ θρωποι, ζώα και οχήματα. Η δεύτερη φάση της σοβιετικής αντεπί­ θεσης χαρακτηρίστηκε από τη μεταφορά αρ­ κετών σιβηριανών μονάδων στα ενισχυμένα Μέτωπα του Καλίνιν και του Μπριάνσκ, βό­ ρεια και νότια της Μόσχας αντίστοιχα. Ο μεγαλεπήβολος αντικειμενικός σκοπός αυτής της αναδιάταξης δεν ήταν άλλος από την κύ­ κλωση και την ολοσχερή καταστροφή της Ο­ μάδας Στρατιών «Κέντρο», η οποία υποχω­ ρούσε σε κακή κατάσταση. Σε διάστημα μι­ κρότερο των δύο εβδομάδων ο κυνηγός είχε μετατραπεί σε θήραμα και ο ενθουσιασμός του Στάλιν για την απρόσμενη επιτυχία τον ώθησε να εμπλέξει τις σοβιετικές δυνάμεις σε παρακινδυνευμένες επιχειρήσεις. Το Κα­ λίνιν απελευθερώθηκε στις 16 Δεκεμβρίου, λίγο αργότερα η Καλούγκα, ενώ οι Σιβηριανοί περιέζωσαν το Ντεμιάνσκ, το Ρζεφ, το Μοζαϊσκ, το Μαλογιαροσλάβετς και το Γιούχνοβ. Από τις 7 Ιανουαρίου 1942 η σοβιετική επίθε­ ση γενικεύτηκε σε ολόκληρο σχεδόν το Ανα­ τολικό Μέτωπο και έπειτα από μερικές ακό­ μα τοπικές επιτυχίες, αφού κατόρθωσε να α­ πωθήσει τους εισβολείς μακρύτερα από τη Μόσχα, σταμάτησε με τη σειρά της από την κακοκαιρία, την έλλειψη εφοδίων και τις γερμανικές αντεπιθέσεις. Κατά περίεργο τρόπο, η απόφαση του Χίτλερ να παραμείνουν οι γερμανικές μονάδες στις προωθημένες θ έ ­ σεις τους έσωσε τη Wehrmacht από μια κατα­ στροφή τεραστίων διαστάσεων που την απεί­ λησε τον χειμώνα του 1941-42. Φυσικά ο Γερ­ μανικός Στρατός που υφίστατο το σφυροκόπημα των Σοβιετικών έξω από τη Μόσχα ήταν εκτεθειμένος σε τρομερές ταλαιπωρίες, α­ φού δεν είχε ούτε τον κατάλληλο ιματισμό,

Σ ο β ιε τ ικ ο ί σ τρ α τιώ τε ς π ροσπ ερνούν τα π τώ μ α τα Γερμανώ ν κ α τά τη δ ιά ρ κ εια τη ς επ ική ς α ν τεπ ίθ εσ η ς το υ Ζούκω φ το ν Δ ε κ έ μ β ρ ιο το υ 1941.

ούτε τα κατάλληλα εφόδια για να αντεπεξέλθ ει σε μια χειμερινή εκστρατεία στη Ρωσία. Από την άλλη πλευρά όμως μια γενική υπο­ χώρηση θα ήταν εύκολο να μετατραπεί σε πανικόβλητη φυγή με απρόβλεπτες συνέπει­ ες. Ο Γερμανικός Στρατός αγωνίστηκε επί μήνες σκληρά, συχνά περικυκλωμένος και ανεφοδιαζόμενος από τον αέρα, αλλά άντεξε τη δοκιμασία και συγκρότησε του Σοβιετι­ κούς, καταφέροντάς τους μάλιστα μερικά ι­ διαίτερα οδυνηρά πλήγματα. Ο Κόκκινος Στρατός κατέβαλε τεράστιο αντίτιμο αίμα­ τος για τη νίκη του. Οι απώλειές του μπρο­ στά από τη Μόσχα ανήλθαν συνολικά σε 1.500.000 άνδρες και γυναίκες (371,000 κατά την αντεπίθεση του Ζούκωφ), αλλά είχε θρυμματίσει τον μύθο του γερμανικού αήτ­ τητου και κέρδισε επάξια, εκτός από τον αυ-

Η γερ μ α νικ ή εισ β ο λ ή σ τη Ρωσία σ υ ν ο δ εύ τη κ ε από α π ίσ τε υ τε ς ω μ ό τη τες σ ε βά ρ ος των αιχμαλώ τω ν π ολέμ ου κα ι το υ ά μα χου π λη θ υ σ μ ο ύ . Οι Γερ μ α ν ο ί σ τρ α τιώ τε ς δ ια τά χ θ η κ α ν να μ η συμ μ ο ρ φ ώ νο ντα ι μ ε τη Σ υ ν θ ή κ η τη ς Γ εν εύ η ς, α φ ο ύ το Ρ άιχ είχ ε εξα π ο λύ σ ει κ α τά τη ς Ε Σ Σ Δ έναν φ υ λ ε τικ ό και ιδ εο λ ο γ ικ ό π ό λεμ ο . ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ

τοσεβασμό του, μια ανεκτίμητη πολεμική ε­ μπειρία που θα τον οδηγούσε σταθερά προς τον θρίαμβο κατά τα επόμενα τρία χρόνια.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) BARBAROSSA, Time-Life Books, 1991. (2) C. Barnett: HITLER S GENERALS. Grove Weidenfeid, 1989. (3) P. Carell: OPERATION BARBAROSSA IN PHOTOGRAPHS, S ch iffe r Publishing, 1991. (4) R. C artier: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, Εκδόσεις Πάπυρος, 1964. (5)Α. Clark: BARBAROSSA: THE RUSSIANGERMAN CONFLICT, Papermack, 1985. (6) S. Fritz: FRONTSOLDATEN, U niversity Press o f Kentucky, 1995. (7) D. G lantz: THE ROLE OF INTELLIGENCE IN SOVIET MILITARY STRATEGY IN WORLD WAR II, Presidio Press, 1990. (8) D. G lantz & J. House: WHEN TITANS CLASHED, University Press of Kansas, 1995. (9) S irB .L. H art: Η ΙΣΤΟΡΙΑ TOY B: ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, Εκδόσεις Καραβία, 1 9 π . (10) Κ. Macksey: GUDERIAN - PANZER GENERAL, Greenhill Books, 1997. (11) H. Shukman: STALIN’S GENERALS, Grove press Ί993 (12) J. Strawson: HITLER AS MILITARY COMMANDER, Barnes & Noble, 1995. (13) P. Tsouras: THE GREAT PATRIOTIC WAR, Greenhill Books, 1992.

i v -

Π Α Ν ΤΕ Λ Η Σ ΚΑ ΡΥΚΑΣ

ΟΙ ΕΜΠΟΡΙΚΕΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΕΣ ΜΕΤΑΞΥ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΝΑΖΙΣΤΙΚΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ

0 Χ έρ μ α ν Γ καίρ ινγκ ως π ρ ο ϊσ τά μ εν ο ς τη ς Υπ ηρεσίας Τ ετρ α ετώ ν Σ χεδίω ν π ρ ω το σ τά τη σ ε σ τ,ς επ α φ ές μ ε τ α ξ ύ Γερμανώ ν κα ι Α μερικανώ ν επ ιχειρηματιώ ν.

ΜΕΧΡΙ Π Ρ ΙΝ ΑΠΟ ΛΙΓΑ ΧΡΟΝΙΑ ΕΠΙΚΡΑΤΟΥΣΕ Η ΑΠΟΨΗ ΟΤΙ 01 Α Μ Ε Ρ ΙΚ Α Ν Ο Ι ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΕΣ ΣΥΝΕΙΣΕΦΕΡΑΝ ΜΕ ΟΛΕΣ ΤΟΥΣ ΤΙΣ ΔΥΝΑΜ ΕΙΣ ΥΠΕΡ ΤΟΥ ΚΟ ΙΝΟ Υ ΣΥΜ Μ ΑΧΙΚΟ Υ ΣΚΟΠΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β ’ ΠΠ. ΑΛΗΘΕΙΑ, ΠΟΙΑ ΘΑ ΗΤΑΝ Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΚΟ ΙΝ Η Σ ΓΝ Ω Μ ΗΣ Α Ν ΓΝΩΡΙΖΕ ΟΤΙ Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ Α Μ Ε Ρ ΙΚ Α Ν ΙΚ Η ΕΤΑΙΡΙΑ ΚΑΥΣΙΜΩΝ ΤΡΟΦΟΔΟΤΟΥΣΕ ΜΕ ΚΑΥΣΙΜΑ ΤΗΝ ΕΧΘΡΙΚΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΜΗΧΑΝΗ, ΟΤΙ Η FORD ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΖΕ ΟΧΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΓΕΡΜ ΑΝΙΚΕΣ ΕΝΟΠΛΕΣ ΔΥΝΑΜ ΕΙΣ ΚΑΙ ΟΤΙ Η ITT ΕΦΟΔΙΑΖΕ ΤΟΝ ΧΙΤΛΕΡ ΜΕ ΤΟΝ ΑΝΑΓΚΑΙΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΙΠ Τ Δ Μ Ρ Μ Π Μ R D M R D N ■ I H N I I I l A M t N L i N b U lv lb L J N ,

01 ΣΥΜΜΑΧΟΙ, ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΕΣ ΤΟΥ ΧΙΤΛΕΡ I λήξη του Α' Παγκοσμίου Πολέ­ μου βρήκε τη Γερμανία εξουθε­ νωμένη οικονομικά, ενώ οι βα­ ρύτατες πολεμικές αποζημιώ­ σεις που της επιβλήθηκαν επιβάρυναν και άλλο την ήδη άσχημη κατάσταση. Αργότε­ ρα ήλθε το οικονομικό «κραχ» του 1929 και όλα κατέρρευσαν. Οι Αμερικανοί είχαν αρχίσει να διεισ­ δύουν στη γερμανική οικονομία από τα μέσα περίπου της δεκαετίας του 1920. Αρ­ γότερα η διείσδυση αυτή έγινε πιο έντο­ νη, κυρίως μέσω της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών. Η Τράπεζα αυτή ιδρύθηκε το 1930 από τις κεντρικές τράπεζες των ι­ σχυρότερων χωρών του κόσμου και σύ­ ντομα μεταβλήθηκε σε πηγή χρηματοδό­ τησης της ναζιστικής Γερμανίας, πριν και κατά τη διάρκεια του Β’ΠΠ. Μέσω της Τράπεζας αυτής, της οποίας διευθυντής μέχρι το τέλος του πολέμου ήταν ο Αμερι­ κανός Τόμας Μακίτρικ, ο χρυσός της Αυ­ στρίας, της Τσεχοσλοβακίας, του Βελγίου και της Ολλανδίας κατέληξε στη Reichsbank. Αργότερα ένα μεγάλο μέρος

Η

Ε ρ γ ά τες σ τρ α το π έδ ο υ σ υ γκ έν τρ ω σ η ς . Τα SS «εν ο ίκ ια ζα ν » το υ ς ε ρ γ ά τε ς σ ε βιομηχάνους.

του χρυσού «φυγαδεύτηκε» στην Ελβε­ τία, όπου κατατέθηκε σε μυστικούς λογα­ ριασμούς στις ελβετικές τράπεζες. Ειδικά στην περίπτωση του τσεχοσλοβακικού χρυσού η συναλλαγή επιτεύχθηκε με τη συνεργασία του διοικητή της Τράπεζας της Αγγλίας(Ι). Με παρόμοιο τρόπο ο βελ­ γικός χρυσός κατέληξε μέσω της Τράπε­ ζας της Γαλλίας σε γερμανικά χέρια. Η συγκεκριμένη Τράπεζα όμως και ο διευθυντής της δεν αρκέστηκαν στην πα­ ροχή διευκολύνσεων στον Αξονα, αλλά προσπάθησαν να δράσουν και σε πολιτικό επίπεδο. Το 1942 ο Μακίτρικ με επίσημο έγγραφό του ζητούσε την υπογραφή άμε­ σης συνθήκης ειρήνης με τη Γερμανία. Στο έγγραφο αυτό φαινόταν καθαρά η ε­ πιρροή της Γερμανίας στην Τράπεζα Διε­ θνών Διακανονισμών. Λίγο πριν από τη λή­ ξη του πολέμου, η Τράπεζα προσέφερε για μια ακόμα φορά τις υπηρεσίες της στους Γερμανούς, «ξεπλένοντας» τον χρυσό, τα κοσμήματα και τα πολύτιμα α­ ντικείμενα, ακόμα και τα χρυσά δόντια των αθώων θυμάτων των στρατοπέδων ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Ν το κ ο υ μ έν το για τη δράση τη ς S ta n d a rd Oil, μ ε το οποίο ο Α μ ερ ικα νικ ό ς Σ τρ α τό ς εν η μ ερ ώ ν ει (μ ά τα ια ) τη ν κ υβέρ νησ η των ΗΠΑ.

συγκέντρωσης. Τόννσι χρυσού κατέληξαν έ­ τσι νομιμότατα στα υπόγεια των ελβετικών τραπεζών, σε λογαριασμούς των SS και της Gestapo. Το σημαντικότερο είναι ότι τόσο η Αμερι­ κανική, όσο και η Βρετανική κυβέρνηση γνώ­ ριζαν σε μεγάλο βαθμό τις δραστηριότητες της Τράπεζας, ελάχιστα όμως έπραξαν.

ΚΑΥΣΙΜΑ ΣΤΟΝ ΑΞΟΝΑ

26 ■■

Το 1941 η Standard Oil του Νιου Τζέρσεϋ ή­ ταν η μεγαλύτερη εταιρία διακίνησης καυσί­ μων στον κόσμο. Ανήκε στην οικογένεια Ροκφέλερ και πρόεδρός της ήταν ο Ουίλιαμ Φάρις. Ο Φάρις μέσω του Ουώλτερ Τηγκλ, υψη­ λόβαθμου στελέχους της επιχείρησης και πα­ ράλληλα διευθυντή της American I.G., θυγα­ τρικής της γερμανικής εταιρίας χημικών I.G. Farben, είχε αναπτύξει μεγάλη δραστηριότητα προς την κατεύθυνση του εφοδιασμού της Γερμανίας με τα - πολύτιμα - καύσιμα. Με την έναρξη του πολέμου στην Ευρώ­ πη και για να αποφύγει τους ενοχλητικούς Βρετανούς, ο Φάρις έθεσε υπό παναμαϊκή ση­ μαία τον στόλο των δεξαμενόπλοιων της εται­ ρίας και συνέχισε τις αποστολές καυσίμων μέ­ σω Ισπανίας, ενώ δεν δίστασε να ανεφοδιάζει και τα γερμανικά υποβρύχια που πολεμούσαν στον Ατλαντικό. Ομως και η δράση του Τηγκλ υπέρ των Ναζί ήταν εξίσου αξιόλογη. Ως διευθυντής της American I.G. είχε διαθέσει πιστώσεις για την κατασκευή, στο Αμβούργο, ενός διυλιστη­ ρίου καυσίμων αεροσκαφών, που παρέδιδε 15.000 τόννους καυσίμων την εβδομάδα στη Luftwaffe. Αργότερα παραχώρησε τεχνογνω­ σία στους Γερμανούς για την παρασκευή, από την I.G. Farben, συνθετικού καουτσούκ στο εργοστάσιο της εταιρίας στο Αουσβιτς (!). Μετά το Περλ Χάρμπορ και την είσοδο των ΗΠΑ στον πόλεμο, ο Φάρις δεν σταμάτη­ σε τον ανεφοδιασμό των Γερμανών με καύσι-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

μα. Μέσω θυγατρικών εταιριών στις Δυτικές Ινδίες και την Αργεντινή η Standard Oil συνέχι­ σε τις αποστολές καυσίμων, μάλιστα με άδεια της αμερικανικής κυβέρνησης. Μέχρι και το καλοκαίρι του 1944 η Standard Oil παρέδιδε, μέσω Ισπανίας, περίπου 50.000 τόννους καυ­ σίμων και αρκετές χιλιάδες τόννους χημικών προϊόντων τον μήνα στη Γερμανία. Η Standard Oil όμως δεν ήταν η μόνη εται­ ρία που τροφοδοτούσε με καύσιμα τον Αξονα. Δίπλα της δρούσε και η κύρια ανταγωνίστριά της, η Davis Oil Company. Ο ιδιοκτήτης της, Ουίλιαμ Ντέιβις, είχε στηρίξει την αυτοκρατο­ ρία του σε γερμανικά κεφάλαια, που τον έσω­ σαν από την οικονομική καταστροφή. Το γεγο­ νός αυτό τον έκανε να αισθάνεται υποχρεω­ μένος στο ναζιστικό καθεστώς. Εχοντας στε­ νές διασυνδέσεις με τους γερμανικούς επι­ χειρηματικούς κύκλους ο Ντέιβις δεν άργησε να αναπτύξει στενές σχέσεις και με τους ηγέ­ τες του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος, ό­ πως ήταν ο Γκαίρινγκ και ο Χίμμλερ. Το 1933 ταξίδεψε στο Βερολίνο, όπου συναντήθηκε με τον Χίτλερ και εξασφάλισε την υποστήριξη των γερμανικών τραπεζικών κύκλων, με α­ ντάλλαγμα τον εφοδιασμό του Ράιχ με καύσι­ μα. Ο Ντέιβις, έχοντας υψηλές διασυνδέσεις στη Γερουσία, κατόρθωσε να έλθει σε επαφή με τον πρόεδρο του Μεξικού, Λάζαρο Καρντένα, και να εξασφαλίσει τη συνεργασία του ώστε και το μεξικανικό πετρέλαιο να καταλήξει στις δυνάμεις του Αξονα. Πραγματικά, το 1938 το πρώτο τάνκερ της Davis Oil απέπλευ­ σε από το Μεξικό με πετρέλαιο για την Ευρώ­ πη. Με την έναρξη του πολέμου ο Ντέιβις συ­ ναντήθηκε με τον πρόεδρο Ρούζβελτ και προ­ σπάθησε να τον πείσει να μεσολαβήσει για την επίτευξη ειρήνης. Ο Ρούζβελτ φυσικά αρνήθηκε και από εκείνη τη στιγμή ο Ντέιβις έγινε φανατικός πολέμιος του προέδρου και υποστηρικτής του γερουσιαστή Μπάρτον Χουήλερ, διεκδικητή της προε­ δρίας στις εκλογές του 1940. Ο τελευταίος παρουσιαζόταν ως οπαδός του απομονωτισμού και κατηγορούσε τον Ρούζβελτ για τη συμφωνία περί «Δανει­ σμού και εκμίσθωσης» που είχε υπογράψει με τους Βρετανούς. Ο Χουήλερ ήταν φιλοναζιστής και εκμεταλλευόμενος τη βου­ λευτική του ασυλία μοίραζε σε όλες τις ΗΠΑ προπαγανδιστικό υλικό υπέρ του Χίτλερ. Η προε­ κλογική του εκστρατεία χρηματοδοτήθηκε σε μεγάλο βαθμό από τη Γερμανική κυβέρνηση,

0 Χ ίτλ ε ρ κ α τό ρ θ ω σ ε από πολύ νωρίς να α να π τύ ξει α ρ μ ο ν ικ ές σ χ έσ εις μ ε τα μ έλ η τη ς γ ερ μ α νικ ή ς υψ ηλής κοινω νίας. Μ έσ ω τω ν επαφώ ν αυτώ ν εξα σ φ ά λ ισ ε τη σ υνδ ρομή τω ν α μερικα νικώ ν επ ιχειρ η μ α τικ ώ ν κύκλων.

που του έστειλε οκτώ εκατομμύρια δολάρια μέσω του Ντέιβις. Δυστυχώς γΓ αυτούς ο Ρούζβελτ επανεξελέγη πανηγυρικά. Ο Ντέιβις όμως δεν απο­ γοητεύτηκε και αποφάσισε να επεκτείνει την επιχείρησή του, κατασκευάζοντας σταθμούς ανεφοδιασμού των γερμανικών υποβρυχίων στην Καραϊβική! Τα χρήματα που προέρχο­ νταν από τις «έντιμες» αυτές εμπορικές συ­ ναλλαγές έφταναν στον Ντέιβις μέσω της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών. Μέχρι το καλοκαίρι του 1941 ο Ντέιβις συνέχιζε τις απο­ στολές καυσίμων, είτε μέσω ουδέτερων ευ­ ρωπαϊκών κρατών, είτε μέσω Βλαδιβοστόκ, του μεγάλου σοβιετικού λιμανιού στην Απω Α­ νατολή. Η έναρξη της επιχείρησης «Μπαρμπαρόσα» όμως έκλεισε αυτή την οδό. Ως κα­ λός επιχειρηματίας ο Ντέιβις έκλεισε μια επι­ κερδή συμφωνία με την Ιαπωνική κυβέρνηση, παρά το εμπάργκο καυσίμων που είχαν επιβά­ λει οι ΗΠΑ στη χώρα του ανατέλλοντος ηλίου. Δεν πρόλαβε όμως να χαρεί γιατί λίγο αργότε­ ρα πέθανε από καρδιακή προσβολή. Η αμερι­ κανική δικαιοσύνη και στην περίπτωση του Ντέιβις είχε παραμείνει αδρανής, αφού οι ι­ σχυροί του φίλοι στο Κογκρέσο και τη Γερου­ σία φρόντισαν να τον «καθαρίσουν» από την κηλίδα.

ΧΡΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΟΧΗΜΑΤΑ ΣΤΟΝ ΕΧΘΡΟ Ο Χένρυ Φορντ, ο διάσημος «βασιλιάς του αυτοκινήτου», είχε αναπτύξει από πολύ νωρίς στενές σχέσεις με το Εθνικοσοσιαλιστικό (Ναζιστικό) Κόμμα. Ηδη από τις αρχές της δε­ καετίας του 1920 φέρεται ότι προσέφερε α­ φειδώς τη συνδρομή του στον ανίσχυρο ακό­ μα Χίτλερ. Ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στον Φορντ και στον Χίτλερ ήταν ο αντισημιτι-

Γ ερμανικά μ η χα νοκίνη τα τμ ή μ α τα π ροελα ύνουν α κ ά θ ε κ τα , α ξιοπ οιώ ντα ς σ το έπ ακρ ο τη «σ υμμα χική επ ιχ ειρ η μ α τικ ή β ο ή θ εια » .

σμός τους. 0 Φορντ είχε κυκλοφορήσει το 1920 το βιβλίο του «Ο Διεθνής Ιουδαϊσμός». Στο έργο αυτό, που έγινε μπεστ-σέλλερ στη Γερμανία και επανεκδόθηκε 30 φορές, ο Φορ­ ντ εξέφραζε απόψεις ταυτόσημες με αυτές του Χίτλερ. Αλλωστε στο βιβλίο του Χίτλερ «Ο Αγών μου», που εκδόθηκε λίγα χρόνια μετά, περιλαμβάνονταν αυτούσια σχεδόν αποσπάσματα από το βιβλίο του Φορντ, μια φωτογρα­ φία του οποίου δέσποζε πάνω από το γραφείο του Χίτλερ. Στα ίχνη του πατέρα του εκινείτο και ο γιος Φορντ, ο ασθενικός Εντσελ, ο οποί­ ος ήδη από τη δεκαετία του 1930 ήταν μέλος του διοικητικού συμβουλίου της American I.G. Με την έναρξη του πολέμου οι Φορντ έ­ δειξαν ξεκάθαρα τα φιλογερμανικά τους αι­ σθήματα, όταν αρνήθηκαν να κατασκευά­ σουν κινητήρες αεροσκαφών για τη Βρετα­ νία. Αντ’ αυτού προτίμησαν να προμηθεύσουν με ανταλλακτικά αυτοκινήτων και με ελαστι­ κά τον Γερμανικό Στρατό. Μετά το Περλ Χάρμπορ και την είσοδο των ΗΠΑ στον πόλεμο οι Φορντ συνέχισαν τις οικονομικές επαφές με τον Αξονα. Το 1940, μετά την πτώση της Γαλ­ λίας, αποφάσισαν την κατασκευή, στη γερμανοκρατούμενη ζώνη, ενός εργοστασίου κατα­ σκευής κινητήρων αεροσκαφών και φορτη­ γών αυτοκινήτων, για τη Luftwaffe και τον Γερ­ μανικό Στρατό αντίστοιχα. Τα αναγκαία κεφά­ λαια διατέθηκαν μέσω της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών στον Γάλλο Μωρίς Ντόλφους, που ενεργούσε ως μεσάζοντος μεταξύ των Φορντ και Γερμανών επιχειρηματιών. Το πρόβλημα όμως που ανέκυψε ήταν με

ποιό τρόπο ο Φορντ και οι Γερμανοί θα έρχο­ νταν σε επαφή, αφού οι χώρες τους βρίσκο­ νταν σε εμπόλεμη κατάσταση. Τελικά η λύση βρέθηκε στο πρόσωπο ενός Πορτογάλου, που εκτελούσε χρέη ταχυδρόμου ακολουθώντας ένα επικίνδυνο δρομολόγιο από τις ΗΠΑ ως το Παρίσι, μέσω Λισαβώνας και Βισύ. Αργότερα η RAF βομβάρδισε και ισοπέδωσε το εργοστά­ σιο. Οι παράνομοι συνεργάτες δεν απογοη­ τεύτηκαν όμως και άρχισαν την ανοικοδόμη­ ση της κατεστραμμένης τους επιχείρησης. Παράλληλα σχέδιαζαν και την επέκτασή της στη γαλλική βορειο-δυτική Αφρική, ώστε η στρατιά του Ρόμμελ να αντικαταστήσει άμεσα τα κατεστραμμένα μεταφορικά και τεθωρακι­ σμένα οχήματά της. Την ίδια περίοδο το ελβε­ τικό παράρτημα της Φορντ συνέχιζε να επι­ σκευάζει τα οχήματα του Γερμανικού Στρα­ τού. Το 1943 ο εμπνευστής της επιχείρησης, Εντσελ Φορντ, πέθανε από καρκίνο σε νεαρή σχετικά ηλικία, διακόπτοντας μια εξαιρετικά επικερδή για την οικογένειά του και χρήσιμη για τους Ναζί εμπορική δραστηριότητα. Στη διακοπή βοήθησαν και οι συμμαχικές στρα­ τιές που κατέλαβαν τη βόρεια Αφρική και η RAF (τί ξέρουν όμως οι στρατιωτικοί από επι­ χειρήσεις;...). Υπήρξε όμως και ένας άλλος βιομηχανι­ κός κολοσσός, η General Motors (GM), που συ­ νεργάστηκε με τη Γερμανία με ανάλογο τρό­ πο. Η εταιρία ανήκε στην οικογένεια Ντυ Ποντ. Ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας ξεχώρι­ ζε η φυσιογνωμία του Ειρηναίου Ντυ Ποντ, που ήταν ουσιαστικά και η κεφαλή της επιχεί­

ρησης. Εκείνος, όπως και ο Φορντ, ήταν φανα­ τικά αντισημίτης, παρά το γεγονός ότι στις φλέβες του κυλούσε εβραϊκό αίμα (!). Το γεγο­ νός αυτό τον έκανε από πολύ νωρίς να εκδη­ λώσει ενδιαφέρον για κάποιον άσημο Γερμα­ νό, αρχηγό ενός μικρού κόμματος, ο οποίος ό­ μως εξέφραζε απόψεις σχεδόν ταυτόσημες με τις δικές του. Μεταξύ του 1932 και του 1939 περισσότερα από 30 εκατ. δολάρια:σε τι­ μές της εποχής) επενδύθηκαν από τον Ντυ Ποντ στην I.G. Farben, τη μεγαλύτερη γερμανι­ κή χημική βιομηχανία, που σε λίγο θα εφόδια­ ζε τον Χίτλερ με συνθετική βενζίνη και καου­ τσούκ, εκμεταλλευόμενη τους κόπους αιχμα­ λώτων εργατών. Με την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, το 1933, οι Ντυ Ποντ έκριναν κατάλληλη τη στιγμή για να δημιουργήσουν στις ΗΠΑ αντί­ στοιχες του Εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος οργανώσεις, οι οποίες σύντομα έφτασαν να α­ ριθμούν 1.250.000 μέλη. Οι οργανώσεις αυτές εμφορούντο από αισθήματα τουλάχιστον ε­ χθρικά απέναντι στους Εβραίους και τους μαύρους. Το 1934 οι Ντυ Ποντ προχώρησαν περισσότερο προσπαθώντας να συγκροτή­ σουν έναν τρομοκρατικό-φασιστικό «στρα­ τό», με τον οποίο θα κατελάμβαναν την εξου­ σία. Η πρώτη άμεση επαφή της General Motors με τη Γερμανία σημειώθηκε το 1934, όταν ο πρόεδρος της εταιρίας ταξίδεψε στο Βερολί­ νο και συναντήθηκε με τον Γκαίριγκ, προϊστά­ μενο της υπηρεσίας τετραετών σχεδίων. Λίγο αργότερα η General Motors κατασκεύ­ αζε οχήματα, θωρακισμένα αυτοκίνητα και άρματα μάχης για τον αναγεννημένο Γερμανι­ κό Στρατό, μέσω της εταιρίας Opel, που ήταν στην κατοχή της. Μέχρι τον Οκτώβριο του 1940 η GM είχε επενδύσει περισσότερα από 100 εκατ. δολάρια (τιμές 1940), ενώ το 1942 επέκτεινε τις δραστηριότητές της χρηματοδο­ τώντας την κατασκευή ενός εργοστασίου συναρμολόγησης κινητήρων για συμβατικά αεροσκάφη (αρχικά) και για τα περίφημα Me 262 (αργότερα). Παρόλα αυτά κανένας δεν τόλμησε να αγ­ γίξει την εταιρία και τους ιδιοκτήτες της. Το 1967 μάλιστα η Αμερικανική κυβέρνηση απο­ φάσισε να απαλλάξει την GM από φόρους ύ­ ψους 33 εκατ. δολαρίων, αποζημιώνοντάς την έτσι για την καταστροφή που υπέστησαν τα εργοστάσιά της στη Γερμανία κατά τη διάρ­ κεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου εξαιτίαςτης δράσης των Αμερικανικών Ενόπλων Δυνάμε­ ων (!).

27 ■■■

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΣ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ Στις αρχές του 1942 ο Καρλ Λίντεμαν. α­ ντιπρόσωπος της Standard Oil στο Βερολίνο είχε μια σειρά συναντήσεων με δύο διευθυ­ ντές της αμερικανικής εταιρίας τηλεπικοιν νιακού εξοπλισμού ITT στη Γερμανία; τον Βάλτερ Σέλενμπεργκ, υψηλόβαθμο στέλεχος της Gestapo, και τον Κουρτ φον Σρέντερ. της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών. Στις συναντή­ σεις αυτές τονίστηκε η ανάγκη στενότερης συνεργασίας της ITT Γερμανίας με τη μ η τρ ιά εταιρία στις ΗΠΑ. Για τον λόγο αυτό ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚ- ΙΣΤΟΡΙΑ

28 ■■■

αποφασίοτηκε να συναντηθούν στη Μαδρίτη ο πρόεδρος της ITT Γερμανίας, Γκέρχαρντ Βέστρικ, με τον Αμερικανό ομόλογό του Σωσθένη Μπεν. Τον Μάρτιο του 1942 οι δύο άνδρες συναντήθηκαν στη βασιλική σουίτα του ακρι­ βότερου ξενοδοχείου της Μαδρίτης. Κατά τη διάρκεια του δείπνου ο Βέστρικ ενημέρωσε τον Αμερικανό για τις ανάγκες της Wehrmacht σε τηλεπικοινωνιακό υλικό, ηλεκτρονικά συ­ στήματα, εξαρτήματα συσκευών, ραντάρ και ηλεκτρονικούς πυροσωλήνες πυροβολικού. Η ιστορία όμως είχε αρχίσει παλαιότερα. Ο Σωσθένης Μπεν, παρά το ελληνικό του όνο­ μα, ήταν «προϊόν» της ένωσης ενός Δανού και μιας Ιταλο-γαλλίδας. Αρχισε τη σταδιοδρομία του ως ιδιοκτήτης μιας φυτείας ζαχαροκάλα­ μου στο Πόρτο-Ρίκο και σταδιακά εξελίχθηκε σε «αυτοκράτορα» των τηλεπικοινωνιών σε όλο τον κόσμο. Οι επαφές του με τη ναζιστική Γερμανία ξεκίνησαν αμέσως μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, με τον οποίο συνα­ ντήθηκε τον Αύγουστο του 1933. Στη συνά­ ντηση αυτή ο Χίτλερ υποσχέθηκε να προασπί­ σει τα συμφέροντα της εταιρίας στη Γερμα­ νία, ζητώντας βέβαια κάποια ανταλλάγματα. Παράλληλα με την προσωπική του επαφή με τον Γερμανό δικτάτορα ο Μπεν ήλθε - μέσω τραπεζικών κύκλων - σε επαφή και ανέπτυξε, εξαιρετικές σχέσεις με ομάδα Γερμανών επι­ χειρηματιών και τραπεζιτών και με υψηλόβαθ­ μα στελέχη του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμμα­ τος, όπως τους Χίμμλερ και Γκαίρινγκ. Το 1938 απέκτησαν μαζί με τον Σρέντερ το 28% της Focke Wulf, της πασίγνωστης εταιρίας κατα­ σκευής αεροσκαφών Με τη συνεργασία του Μπεν και της ITT τα αεροσκάφη της FockeWulf εφοδιάστηκαν με εξελιγμένο ηλεκτρονι­ κό και τηλεπικοινωνιακό εξοπλισμό. Την ίδια εποχή ο Μπεν επέκτεινε τις δραστηριότητές του στην κατακτημένη Αυστρία. Εκεί κάποιοι αξιωματούχοι του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος νόμισαν ότι θα μπορού­ σαν να ιδιοποιηθούν την επιχείρηση του Μπεν. Το πρόβλημα λύθηκε άμεσα ύστερα από νέα επαφή του Μπεν με τον Χίτλερ, στην οποία ο τελευταίος υποσχέθηκε να «συνετί­ σει» τους άφρονες Αυστριακούς Ναζί - όπως και έγινε. Με την εισβολή και την κατάληψη της Πολωνίας μια από τις λίγες επιχειρήσεις της χώρας που δεν καταστράφηκαν και δεν λεηλατήθηκαν από τους Γερμανούς ήταν η τοπική ITT Ο Χίτλερ κρατούσε τον λόγο του. Και ο Μπεν όμως από την πλευρά του έκανε ό,τι ήταν δυνατό για να ενισχύσει τον συνε­ ταίρο του. Τα εργοστάσια της ITT στην Ισπα­ νία, την Πορτογαλία, τη Σουηδία και την Ελβε­ τία λειτουργούσαν πυρετωδώς παράγοντας ηλεκτρονικό/τηλεπικοινωνιακό υλικό και 50.000 ηλεκτρονικούς πυροσωλήνες τον μήνα για τη Wehrmacht. Αργότερα η ITT εφόδιασε τους Γερμανούς με ηλεκτρονικό υλικό για την κατασκευή των ιπτάμενων βομβών V1 και V2 και άλλων τηλεκατευθυνόμενων βλημάτων. Παράλληλα με τα ευρωπαϊκά εργοστάσια και τα εργοστάσια της ITT στη Νότια Αμερική λει­ τουργούσαν για τον ίδιο σκοπό. Το παράξενο στην όλη υπόθεση είναι ότι οι ενέργειες του Μπεν ήταν σε μεγάλο βαθμό γνωστές στα α­ μερικανικά υπουργεία Εξωτερικών και Δικαιο-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

—:----_ Α μ ερ ικα νο ί σ τρ α τιώ τε ς βα δ ίζο υ ν π ρος το μ έτω π ο χω ρίς να υ π οψ ιά ζονται τη μ υ σ τικ ή δράση σ υμ π ατριω τώ ν το υ ς επ ιχειρηματιώ ν.

Οι η γ έ τ ε ς τω ν τριώ ν μ εγά λω ν δυνάμεω ν σ τη Γ ιά λτα . Τόσο ο Τσώρτσιλ, όσο και ο Ρ ο ύ ζ β ελ τ, γνώ ριζαν α ρ κ ε τά για τη δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα των τρ α π εζικώ ν και επ ιχειρ η μ α τικ ώ ν κύκλω ν σ τις χώ ρ ες το υ ς υπ έρ το υ Χ ίτλ ερ . Π α ρ ό λ α α υ τά ελ ά χισ τα έπ ρ α ξα ν για να τη ν π εριορίσουν.

σύνης, τα οποία όμως δεν επενέβησαν. Ετσι ο Σωσθένης Μπεν, υπό το άγρυπνο βλέμμα των «αετών» του FBI, συνέχισε τις δραστηριότητες του καθ' όλη τη διάρκεια του πολέμου, μη παραβλέποντας - σαν καλός Αμε­ ρικανός και γνήσιος πατριώτης -... να πωλεί τηλεπικοινωνιακό υλικό και στις Αμερικανικές Ενοπλες Δυνάμεις! Η «πατριωτική» του δρά­ ση εκτιμήθηκε τόσο πολύ, ώστε τον Φεβρουά­ ριο του 1946 η κυβέρνηση Τρούμαν τον παρα­ σημοφόρησε «για τις εξαίρετες υπηρεσίες που προσέφερε στην πατρίδα». Λίγα χρόνια αργότερα η κυβέρνηση των ΗΠΑ αποζημίωσε την ITT για τις ζημιές που υπέστησαν οι εγκα­ ταστάσεις της εξαιτίας της δράσης των Αμε­ ρικανικών Ενόπλων Δυνάμεων (I).

Η ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΡΟΥΛΕΜΑΝ Η σουηδική εταιρία SKF ιδρύθηκε το 1907 και γρήγορα κατέκτησε την παγκόσμια αγορά ρουλεμάν (ένσφαιρων τριβέων). Την εποχή του πολέμου είχε 185 θυγατρικές εταιρίες σε διάφορες χώρες του κόσμου - και στις ΗΠΑ. Από το 1919 τη διεύθυνση του αμερικανικού τμήματός της είχε αναλάβει ο Ουίλιαμ Μπατ. Αργότερα ανέλαβε ως συνδιευθυντής ο γερ­

μανικής καταγωγής Ούγκο φον Πόσεν, εξάδελφος του Γκαίρινγκ. Υπό την καθοδήγηση των δύο στελεχών η αμερικανική SKF αναπτύ­ χθηκε ραγδαία, παρουσιάζοντας κέρδη πολ­ λών εκατομμυρίων δολαρίων κάθε χρόνο. Κα­ θώς τα σύννεφα του πολέμου πύκνωναν στον ουρανό της Ευρώπης, ο φον Πόσεν ταξίδεψε στη Γηραιά Ηπειρο και συγκεκριμένα στην Ιταλία και τη Γερμανία, όπου συναντήθηκε με τα στελέχη των παραρτημάτων της SKF και τους υποσχέθηκε να τους εφοδιάζει με έτοι­ μο προϊόν ή πρώτες ύλες από τις ΗΠΑ, μέσω θυγατρικών στη Λατινική Αμερική. Ο κύριος όγκος ρουλεμάν για τη Wehrmacht βέβαια προερχόταν απευθείας από τη Σουηδία, που ως ουδέτερη χώρα είχε θεωρητικά κάθε δι­ καίωμα να πωλεί τα προϊόντα της όπου ήθελε. Η αμερικανική SKF υπό την ηγεσία του φον Πόσεν διέθετε ένα μέρος της παραγωγής των πολύτιμων ρουλεμάν στις Αμερικανικές Ενοπλες Δυνάμεις και το σημαντικότερο μέ­ ρος σε εταιρίες γερμανικών συμφερόντων που είχαν την έδρα τους σε ουδέτερες χώ­ ρες. Ο Μπατ, που στο μεταξύ είχε τοποθετη­ θεί από τον πρόεδρο Ρούζβελτ στη θέση του αντιπροέδρου του συμβουλίου πολεμικής πα­ ραγωγής, γνώριζε με κάθε λεπτομέρεια τη δράση του φον Πόσεν και την κάλυπτε επιμελώς. Η εταιρία κατασκευής αεροσκαφών Curtiss υπήρξε ένα από τα θύματα της συνερ­ γασίας Μπατ-Πόσεν και κινδύνεψε να κλείσει διότι δεν μπορούσε να προμηθευτεί ρουλε­ μάν. Τα μικρά αυτά εξαρτήματα ήταν εξαιρετι­ κά σημαντικά. Ενα βομβαρδιστικό αεροσκά­ φος της εποχής χρειαζόταν τουλάχιστον 4.000 για να πετάξει. Το ίδιο σημαντικά ήταν τα ρουλεμάν για την κίνηση των οχημάτων και των αρμάτων μάχης. Ομως οι ΗΠΑ, η πρώ­ τη βιομηχανική δύναμη του κόσμου, τα στε­ ρούντο. Το γεγονός αυτό είχε σοβαρές συνέ­ πειες στην πολεμική τους προσπάθεια - ο Α­ μερικανός αντιπρόεδρος του συμβουλίου πο­ λεμικής παραγωγής προτιμούσε να διαθέτει την παραγωγή στους εχθρούς της πατρίδας του. Αρκετές φορές υψηλόβαθμα στελέχη της επιχείρησης δεν άντεχαν να αντικρύζουν αυτή την κατάσταση και απευθύνονταν στον

Μπατ, που νόμιζαν ότι δεν γνώριζε τίποτα. Σε όλες τις περιπτώσεις τα στελέχη αυτά το μό­ νο που κατόρθωσαν ήταν να μείνουν άνεργα. Την ίδια ώρα ο φον Πόσεν συνέχιζε το έργο του καθυστερώντας τις παραδόσεις ρουλε­ μάν στα αμερικανικά πολεμικά εργοστάσια ή παραδίδοντας ελαττωματικά προϊόντα. Υστερα από επίσημη καταγγελία του αρχι­ μηχανικού της SKF στις αμερικανικές αρχές κάτι φάνηκε να κινείται. Τελικά όμως δεν έγινε τίποτα και σαν να μην έφτανε αυτό το Υ­ πουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ έδωσε άδεια στην εταιρία να εμπορεύεται ελεύθερα σε όλο τον κόσμο. Ετσι εκατοντάδες χιλιάδες ρουλεμάν κατέληγαν επίσημα σε γερμανικά χέρια, είτε απευθείας, είτε μέσω άλλων αμερι­ κανικών εταιριών όπως η ITT, της οποίας ο πρόεδρος (Σωσθένης Μπεν) ήταν ένας από τους κύριους χρηματοδότες της SKF. Οι επαφές των Μπατ και φον Πόσεν με τους Γερμανούς συνεργάτες τους γίνονταν μέσω της σουηδικής πρεσθείας στην Ουάσιγκτον. Με τους σάκκους διπλωματικής αλλη­ λογραφίας της πρεσβείας μεταδίδονταν και πληροφορίες στον εχθρό. Ετσι όταν η Αμερι­ κανική Αεροπορία επιχείρησε να βομβαρδίσει το εργοστάσιο της γερμανικής SKF βρήκε τον εχθρό να την περιμένει. Στην αερομαχία που ακολούθησε οι Αμερικανοί έχασαν 60 αερο­ πλάνα, αλλά κατέστρεψαν το εργοστάσιο. Στη συνέχεια οι παραδόσεις ρουλεμάν από πηγές εκτός Γερμανίας τριπλασιάστηκαν, με τις ευλογίες της Αμερικανικής και της Βρε­ τανικής κυβέρνησης. Σύμφωνα με μαρτυρία του Σουηδού υπουργού Εξωτερικών, υπήρχε συμφωνία μεταξύ ΗΠΑ, Βρετανίας και Γερμα­ νίας για την προμήθεια ρουλεμάν από τη χώ­ ρα του. Οταν οι συμμαχικές κυβερνήσεις προ­ σπάθησαν να πιέσουν τους Σουηδούς, ώστε να σταματήσουν τον εφοδιασμό των Γερμα­ νών, αυτοί απείλησαν να δημοσιοποιήσουν τα στοιχεία που απεδείκνυαν τη συμφωνία με τους Γερμανούς, προκαλώντας ισχυρό κλονι­ σμό στις δυτικές «δημοκρατίες». Εκτός όμως από την κοινή γνώμη στις χώρες τους οι Ρούζ­ βελτ και Τσώρτσιλ έτρεμαν πολύ περισσότερο στην ιδέα ότι η SKF θα μπορούσε να σταματή­ σει να τροφοδοτεί τη δική τους πολεμική μη­ χανή με τα πολύτιμα εξαρτήματα. Τελικά ύ­ στερα από πολλές πιέσεις και «δώρα» η Σουη­ δική κυβέρνηση δέχθηκε να περιορίσει τις ε­ ξαγωγές ρουλεμάν στη Γερμανία. Αλλωστε ή­ ταν πια φανερό ποιός θα κέρδιζε τον πόλεμο. Στις ΗΠΑ ο Μπατ αντιμετώπιζε δυσκολίες, κα­ θώς οι φήμες ότι πωλούσε ρουλεμάν στον ε­ χθρό είχαν ξεσηκώσει τους 8.000 εργάτες του. Ο Μπατ όμως και πάλι τα κατάφερε, πεί­ θοντας τους εργάτες ότι οι φήμες εκπορεύο­ νταν από τη ναζιστική προπαγάνδα και αποσκοπούσαν στο να πλήξουν την αμερικανική πολεμική προσπάθεια. Ο πόλεμος λίγο αργότερα τελείωσε και, ό­ πως και στις άλλες περιπτώσεις, κανένας δεν βρέθηκε αντιμέτωπος με τη δικαιοσύνη. Μό­ νο στη Νορβηγία, που επί πέντε σχεδόν χρό­ νια στέναζε υπό τον γερμανικό ζυγό, βρέθη­ καν αξιοπρεπείς άνθρωποι οι οποίοι αντέδρασαν τινάζοντας στον αέρα το τοπικό εργοστά­ σιο της SKF.

Α μ ερ ικα νικ ό β ο μ β α ρ δ ισ τικό πάνω από τη Γερμανία.

js a

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Ο Χίτλερ είχε πει κάποτε: «Ο εναντίον μας συνασπισμός είναι ο πιο παράξενος της Ιστο­ ρίας. Υπερκαπιταλιστικές χώρες από τη μία, υπερκομμουνιστικές από την άλλη. Οι άκρως αντίθετες μεταξύ τους αυτές δυνάμεις σύ­ ντομα θα διασπαστούν». Δυστυχώς γι' αυτόν η προφητεία του επαληθεύτηκε μετά την κα­ τάρρευση του καθεστώτος του. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν είχε κρίνει ορθά. Ο ίδιος άλλωστε είχε συναντήσει προσωπικά πολλούς Αμερικανούς επιχειρηματίες και είχε εξασφα­ λίσει τη συνδρομή τους. Λογικό ήταν λοιπόν από τις δυνάμεις του κεφαλαίου να αναμένει βοήθεια. Σε αυτές στηρίχθηκε στο εσωτερικό της Γερμανίας, σε αυτές υπολόγιζε όταν ξ έ ­ σπασε ο πόλεμος. Καθώς το κεφάλαιο δεν γνωρίζει πατρίδα και δεν υποτάσσεται σε συ­ ναισθηματισμούς, δέχθηκε να στηρίξει το κα­ θεστώς του Χίτλερ. Δέχθηκε να τον εφοδιά­ σει με όπλα και υλικό για τον πόλεμο που προ­ ετοίμαζε. Δέχθηκε την «εθελοντική» εργασία των αιχμαλώτων εργατών που του προσέφερε το ναζιστικό καθεστώς. Αραγε όλα αυτά έγιναν μόνο για το κέρ­ δος; Οχι. Υπήρχαν βέβαια επιχειρηματίες με ι­ δεολογία σχεδόν ταυτόσημη με των Ναζί, ό­ πως ο Φορντ. Οι περισσότεροι όμως έβλεπαν τον Χίτλερ ως τον άνθρωπο που είναι ικανός να τους απαλλάξει από τον χειρότερό τους ε­ χθρό, τον κομμουνισμό. Αλλωστε οι στάχτες στη Μαδρίτη ήταν ακόμα ορατές και η Οκτω­ βριανή Επανάσταση σχετικά πρόσφατη. Στο αυταρχικό καθεστώς που ονειρευόταν να εγκαθιδρύσει και εγκαθίδρυσε ο Χίτλερ οι επι­ χειρηματίες βρήκαν τον παράδεισο. Τα εργο­ στάσιά τους ήταν πλήρως προστατευμένα και οι υπάλληλοι εργάζονταν συνεχώς, είτε το ή­ θελαν, είτε όχι. Πολλοί από τους επιχειρημα­ τίες αυτούς ονειρεύονταν την εγκαθίδρυση παρόμοιων καθεστώτων και στις δικές τους χώρες. Αυτός ήταν άλλος ένας λόγος για τον οποίο επιθυμούσαν την επικράτηση του Χίτ­ λερ. Οταν τελικά η ναζιστική Γερμανία κατέρρευσε οι άνθρωποι αυτοί, που με δικά τους καύσιμα κινούντο τα εχθρικά οχήματα, πλοία και αεροπλάνα, με δικά τους οχήματα κινού­

ντο οι Γερμανοί στρατιώτες, έπρεπε να εφεύ­ ρουν έναν άλλο τρόπο για να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους, βοηθώντας αυτή τη φο­ ρά, στο ξέσπασμα ενός άλλου πολέμου, του Ψυχρού. Το πιο περίεργο είναι το γεγονός ότι οι κυ­ βερνήσεις των ΗΠΑ (κυρίως) και της Βρετα­ νίας γνώριζαν σε μεγάλο βαθμό τις ενέργειες των επιχειρηματιών αυτών και όχι μόνο δεν αντέδρασαν, αλλά σε πολλές περιπτώσεις δι­ ευκόλυναν τη δράση τους. Γιατί άραγε; Κάποιες δικαιολογίες του τύπου «αν συλλαμβάνονταν ως συνεργάτες του εχθρού διακεκριμέ­ να στελέχη της κοινωνίας, αυτό θα είχε αρνη­ τική επίδραση στο ηθικό του λαού και του στρατού», ή ότι «η πολεμική παραγωγή των ΗΠΑ στηριζόταν στους ανθρώπους αυτούς», δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι ευσταθούν. Αν συλλαμβάνονταν τέτοιοι άνθρωποι σίγουρα το ηθικό του λαού και κυρίως του στρατού θα εξυψωνόταν, αφού θα γνώριζε ότι αγωνίζεται χωρίς «πισώπλατα μαχαιρώματα». Οσον αφορά την πολεμική παραγωγή, πολύ απλά τα εργοστάσια θα μπορούσαν κατά τη διάρκεια του πολέμου να περάσουν υπό κρατικό έλεγχο. Στη χειρότερη περίπτωση οι άνθρωποι αυτοί θα μπορούσαν να απομονωθούν, ώστε να μην είναι σε θέση να βλάψουν. Αντί αυτών όμως ο πρόεδρος Ρούζβελτ στις 13 Δεκεμβρίου 1941. μια εβδομάδα μετά το πλήγμα στο Περλ Χάρμπορ, παραχωρούσε (υπό περιορισμούς, είναι αλήθεια) άδεια διεξαγωγής εμπορίου με εται­ ρίες που συναλλάσσονταν με τον εχθρό. Συ­ νεπώς το γιατί παραμένει και ίσως να μην απα­ ντηθεί ποτέ.

2d ■■■

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Charles Higham: TRADING WITH THE ENEMY. Barnes and Nobles books, USA, 1995. (2) James Pool: HITLER AND HIS SECRET PARTNERS, Pocket books, New York, 1997. (3) James Pool: WHO FINANCED HITLER. Pocket books, New York, 1997. (4) John Bowman: CHRONICLE OF 20th CENTURY HISTORY. Magna books, London. 1989. (5) Michael Neu feld: THE ROCKET AND THE REICH. Free Press, New York, 1995.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚ- ΙΣΤΟΡΙΑ

ΚΩ Ν ΣΤΑ Ν ΤΙΝ Ο Σ Κ Α Ν Α Κ Α Ρ Η Σ Υπ ο σ τρ ά τη γο ς ε.α . τ. κ α θ η γ η τή ς Σ τρ α τιω τικ ή ς Ισ το ρ ία ς Σ ΣΕ

Τούρκοι α ιχμ άλω τοι μ ε τά τις μ ά χ ες σ τα υψ ώ ματα Τσαλ Τεπέ.

ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ

ΜΑΧΗ ΤΣΑΟΥΣ ΤΣΙΦΛΙΚ ε π ρ ο η γο ύ μ ενο τε ύ χ ο ς τη ς “ Σ τρ α τιω τικ ή ς Ισ το ρ ία ς” εξισ το ρ ή θ η κ ε η μάχη το υ Κ αραμπ ουγιού και Ρουκλού Νταγ, μ ε τη ν οποία ε π ιτε ύ χ θ η κ ε στα τέ λ η το υ Ιουνίου - α ρ χές Ιουλίου το υ 1921 η κα τάληψ η το υ προμαχώ να τη ς π ύλης σ τον το μ έ α το υ νο τιο α ν α το λ ικο ύ τό ξο υ το υ π ερ ικυ κλω μ ένο υ σ τρ α το π έδ ο υ τη ς Κ ιο υτά χεια ς, κα τά τη Μ ικρασ ιατική Ε κσ τρα­ τε ία το υ Ε λληνικού Σ τρ α το ύ , Κατά τ η ν ίδια χρ ο νική π ερίο δο και σ την ίδια π εριοχή, έ γ ιν ε μια άλλη μάχη εξίσ ο υ α ξιό λο γη , αν όχι α ξιο λ ο γό τερ η , η μάχη το υ Τσαούς Τσιφλίκ και το υ υψ ώ ματος 1799 (υψ, Νασούχ Τσαλ), η οποία α ξίζει να ε ξ ισ το ρ η θ ε ί δ ιό τι η κα τάληψ η τω ν δ ύ ο α υ τώ ν ορεινώ ν όγκω ν α π ο τέλ ε σ ε ουσ ιασ τι­ κά τη “ δ ιά ρ ρ η ξη " τη ς π ύλης εισ όδο υ σ το ν το μ έ α το υ ν ο τιο α να ­ το λ ικ ο ύ τό ξο υ το υ π εριχαρα κω μένου σ τρ α το π έδ ο υ τ η ς Κ ιουτάχειας. Μ ε το “ Σ χέδιο Επ ιχειρήσεω ν μ εγ ά λ η ς κλίμακας για τη συ­ ν τρ ιβ ή το υ Τ ουρ κικού Σ τρ α το ύ ” , τη ς Ε λλη νική ς Σ τρ α τιά ς Μικράς Ασίας, “ θ α επ ιδιω κότα ν η κύκλω ση το υ αντιπ άλου στην π εριοχή τη ς Κ ιο υτά χεια ς με ε υ ρ ε ίε ς ε ν έ ρ γ ε ιε ς κα τά τω ν π λ ευ ­ ρών τ ο υ ” (με δύ ο μ ερ α ρ χ ίες το υ Β ό ρ ειο υ Σ υ γ κ ρ ο τή μ α το ς Μ ε­ ραρχιώ ν και δύ ο μ ερ α ρ χ ίες το υ Γ ’ Σ ώ μ α το ς Σ τρ α το ύ από το ν Β ορρά και με δύο μ ερ α ρ χ ίες το υ Ν ότιου Σ υ γ κ ρ ο τή μ α το ς Μ ε­ ραρχιών και δύο μ ερ α ρ χ ίες το υ Α' Σ ώ μα το ς Σ τρ α το ύ από το ν Ν ότο), “ ενώ σ υγχρόνω ς θ α π ροσ βα λλότα ν μ ετω π ικά ” (με τη ν ΙΧη Μ εραρχία και δ ύο Μ ερ α ρ χ ίες το υ Β ’ Σ ώ μα το ς Σ τρ α το ύ ) “ στη δ υ τικ ή και ν ο τιο δ υ τικ ή π εριο χή το υ π εριχα ρακω μένου σ τρ α το π έδ ο υ τη ς Κ ιο υ τά χ εια ς ” . Ο λα α υ τά θ α γ ίν ο ν τα ν π ροκειμένο υ να εξα να γ κ α σ θ εί η κυ β έρ νη σ η τη ς Α γκυρα ς να σ υ ν θ η κ ο ­ λογήσ ει.

Σ

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ Π ΕΔΙΟ Υ Μ ΑΧΗΣ Το έδ α φ ο ς στο οποίο θ α δ ιε ξα γ ό τα ν η μάχη α υτή α π ο τελείτα ι από το υ ς ο ρ ειν ο ύ ς ό γ κο υ ς το υ Κοτζά Ν ταγ, Ο μ έρ Μπαμπά Ν ταγ, Α κτσ ά λ Ν ταγ, Τσαούς Τσιφλίκ, Νασούχ Τσαλ (υψ. 1799) και Καρά Μ πουνάρ, οι οποίοι π ερ ιβ ά λλο υ ν ως ευ ρ ύ ς ν ό τιο ς ο ρ ε ι­ νός δ α κ τύ λ ιο ς τη ν Κ ιουτάχεια. Είναι συνεπώς το έδ α φ ο ς ο ρ ε ι­ νό, απ ότομο, μ ε β α θ ιές χαραδρώ σ εις και έν το ν α δ ια κ εκ ο μ μ έν ο και ως ε κ το ύ το υ δ υ σ χ ερ ές για το ν επ ιτιθ έ μ εν ο και α ν τίθ ε τα π λ εο ν εκ τικ ό για το ν α μ υ νό μενο . Η φ υσική α μ υ ν τικ ή ισχύς το υ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Εύζω νος σ α λπ ιγκ τή ς το καλοκα ίρ ι το υ 1921.

ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΠΙΘΕΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΣΤΗ

,

ΜΙΚΡΑ Α Σ ΙΑ ΤΟ ΚΑΛΟ ΚΑΙΡΙ ΤΟΥ 1921, ΔΙΕΞΗΧΘ ΗΣΑΝ

ΚΑΙ ΥΨ. 1799 ΣΚΛΗΡΕΣ ΜΑΧΕΣ ΜΕ ΤΙΣ Α Μ ΥΝ Ο Μ ΕΝ ΕΣ ΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ, ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΧΥΡΩΜΕΝΗ ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ ΤΗΣ ΚΙΟΥΤΑΧΕΙΑΣ.

Π ολυβ όλο S a in t Etienne β ά λ λ ει κ α τά τω ν Τούρκων.

εδ ά φ ο υ ς είχ ε επ α υ ξη θ εί από τη ν α μ υ ­ ν τικ ή οργάνωση επ ιλ εγ μ έν ω ν θέσ εω ν, οι οπ ο ίες υ π οσ τηρ ίζοντα ν από τα πυρά το υ το υ ρ κ ικ ο ύ π υροβο λικού. Είχε γίν ει ακόμα επ ιμ ελ η μ έν η αποψίλωση το υ ε ­ δ ά φ ο υ ς και κα τα σ κευή χαρακω μάτω ν, τα οποία σ υ ν δ έο ν τα ν με τά φ ρ ο υ ς συ­ γκο ινω νίας. Είχαν δ ιε υ θ ε τ η θ ε ί βράχοι και είχα ν μ ετα τρ α π εί σε ισ χυρούς π ρο­ μαχώ νες. Επίσης είχ ε εκ π ο ν η θ εί καλό σχέδιο π υρός τω ν π ολυβόλω ν και είχ ε ε ­ ξα σ φ α λισ τεί η επ ιτήρησ η τω ν ο δ εύσ εω ν

Σ τα θ μ ό ς επ ίδ εσ η ς τη ς XIII Μ Π σ το χω ριό Α ϊκ ερ τζή . κ α τά τη μάχη το υ Α κτσάλ Ν τα γ (3-7-1921).

και τω ν χαραδρών. Ιδια ίτερ α σε ό ,τι α φ ορά το ύψ. Νασούχ Τσαλ (ύψ. 1799) επ ισ ημ α ίνετα ι ό τι α υ τό ή τα ν το άκρο α ρ ισ τερό (δυτικό) τη ς α μ υ ν τικ ή ς το π ο θ εσ ία ς η οποία π ε­ ρ ιέβ α λ λ ε κυ κλικά τη ν Κ ιουτάχεια, το ο ­ ποίο οι Τούρκοι είχαν οργανώ σει με π ε­ ρισσή επ ιμ έλ εια και εργασία ολόκληρ ω ν μηνών, δ ιό τι α π ο τελο ύ σ ε το κλ ειδ ί τη ς ό λ η ς α μ υ ν τικ ή ς τοπ οθεσ ία ς. Η ταν κορυφ ογρα μμή δύο ορεινώ ν όγκω ν, από το υ ς οπ οίους ο δ υ τικ ό ς είχ ε πολύ μ εγ ά ­ λο εύ ρ ο ς και ή τα ν ομα λός σ την κορυφ ή, ενώ ο α να το λ ικ ό ς χω ριζόταν από το ν δ υ ­ τικ ό με α υχένα που κ α τέ λ η γ ε σε κω νική κο ρυφ ή με πάρα πολύ α π ό το μ ες κλί­ σεις. Σε α υ τό το “ ζω τικό έ δ α φ ο ς ” υπήρ­ χε τριπλή σειρά χαρακω μάτω ν, τα οποία π ρ ο σ τα τεύ ο ν τα ν με ισ ά ριθ μες σ ειρ ές συρματοπ λεγμάτω ν. Υπήρχαν α κόμα τά ­ φ ροι συγκοινω νίας, οι οπ οίες ε π έ τ ρ ε ­ παν τη ν κίνηση προς ό λ ε ς τις κ α τε υ θ ύ ν ­ σεις. Η επ ιμ ελ η μ έν η αποψίλωση το υ ε ­ δ ά φ ους, η θ έσ η τω ν π ολυβόλω ν (τα ο ­ ποία π λευροκοπ ούσ α ν τα χαρακώ ματα και επ ιτηρ ούσ α ν τις προσβάσεις) και τ έ ­ λος τα κα τα φ ύγια βομβαρδισ μού σ τις αν τικ λ υ τε ίς το υ υψ. Ν ασούχ Τσαλ (υψ. 1799) σ υγκρ οτούσ α ν τη ν άριστη ‘ περιβ ο λ ή ” για μακροχρόνια άμυνα.

31

ΔΥ ΝA M Η-ΔΙΑΤΑΞΗΑΠΟ ΣΤΟ ΛΕΣ Σ τη ν π εριοχή το υ ν ό τιο υ το μ έ α το υ π εριχαρακω μένου σ τρ α το π έδ ο υ τη ς Κιο υ τά χ εια ς θ α α μ υ ν ό τα ν η ΐνη Τουρκική Ο μάδα Μ εραρχιώ ν (ΟΜ), η οποία δ ιέ θ ε ­ τ ε τη ν 5η Μ εραρχία Καυκάσου (5η ΜΚ). ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

32 «*■

εγ κ α τε σ τη μ έ ν η σ το υς ο ρ ειν ο ύ ς ό γ κο υ ς το υ Κοτζά Ν ταγ, Ο μέρ Μπαμπά Ν ταγ, Ακτσάλ- Ν ταγ και α ν α το λ ικ ό τερ α μ έχρ ι Καρατζά Εηρέν, και τη ν 4η Μ εραρχία, η οποία είχ ε φ θ ά σ ει από το μέτω π ο τη ς ΙΙΙης ΟΜ τη ν 1η Ιουλίου μ ε τα δύο μόνο σ υ ντά γμ α τά τη ς , ε γ κ α τε σ τη μ έ ν η σ το υς ο ρ ειν ο ύ ς ό γ κο υ ς Τσαούς Τσιφλίκ-Χαημα νέ Κ αλέ-Ν ασ ούχ Τσαλ (όπου τε λ ε ίω ν ε το α να το λικό όριο τη ς ζώ νης ε υ θ ύ ν η ς το υ ελ λ η ν ικ ο ύ Β ’ Σ ώ μα το ς Σ τρ α το ύ ). Για τη ν επ έκτα σ η τη ς το π ο θ εσ ία ς από Νασ ούχΤσαλ (όπου άρχιζε η ζώνη ε υ θ ύ ν η ς τ η ς Ιης Ε λλη νική ς Μ ερα ρχία ς το υ Α ’ Σώ­ μ α το ς Σ τρ α το ύ ) και α ν α το λ ικ ό τερ α μ έ ­ χρ ι Καρά Μ πουνάρ, μ ε τα φ ε ρ ό τα ν σ τον το μ έ α τη ς ΐν η ς ΟΜ η 23η Μ ερα ρχία και η 3η Μ ερα ρχία Καυκάσου (3η ΜΚ). Η α­ ποστολή τη ς ΙΝ/ης ΟΜ ή τα ν να α μ υ ν θ εί σ τον νό τιο το μ έ α το υ α μ υ ν τικ ο ύ τό ξο υ τ η ς Κ ιο υτά χεια ς, π λαισιω μένη δ υ τικά από τη ν ΙΙΙη ΟΜ και α να το λικά από τη ν ΧΙΙη ΟΜ, π ρ ο κ ειμ έν ο υ να α π α γο ρ ευ θ εί σ τον Ε λληνικό Σ τρ α τό η κα τάληψ η τη ς Κ ιο υτάχειας, η οποία α π ο τελο ύ σ ε το ν ν ό τιο ασ φ αλισ τικό θώ ρα κα το υ κό μβου Εσκή Σ εχήρ, σ το ν οποίο λ ειτο υ ρ γο ύ σ α ν π ο λεμ ικά εργοσ τά σ ια (επ ισ κευή ς ειδώ ν οπλισμού, κλείσ τρ ω ν π υροβόλω ν που είχα ν ε γ κ α τα λ ε ιφ θ ε ί από το υ ς Α γγλο υς κ.ά.) και β ρ ισ κό τα ν η έδ ρ α το υ σ τρ α τη ­ γ είο υ το υ Δ υ τικο ύ Μ ετώ π ου τω ν Τούρ­ κων με δ ιο ικ η τή το ν Ισ μ έτ Ινονού. Το ελ λ η ν ικ ό Β ’ Σώ μα Σ τρ α το ύ ( Β ’ ΣΣ), α π ο τελο ύ μ εν ο από τις ν η και ΧΙΙΙη Μ ερ α ρ χ ίες, είχ ε π ροελά σ ει με τις μ ε ­ ρ α ρ χίες το υ σ υ μ π α ρ α τετα γ μ έν ες από τ η ν π εριοχή Μ π ούγιού Ο το υ ρ ά κ και α­ φ ού είχ ε α ν α τρ έψ ει σ τις 29 Ιουνίου τις ε χ θ ρ ικ έ ς α ντισ τά σ εις σ τις π ερ ιο χ ές Αην τε μ ίρ και Οσμάν Κιοη είχ ε π ρ ο ω θ η θ εί σ τις 30 Ιουνίου μ έχ ρ ι Α λ το υ ν τά ς και υψ. Τσελάλ Μπαμπά, ενώ κα τά τη ν 1η Ιου λί­ ου είχ ε κα τα λ ά β ει μ ε σ κλη ρ ο ύ ς αγώ νες τα νό τια υψ ώ ματα το υ Α κτσ ά λ Ν ταγ με τ η ν ΧΙΙΙη Μ ερα ρχία α ρισ τερά και μ ε τη ν \/η Μ εραρχία δ εξιά , το ν ο ρ ειν ό ό γκο το υ Ελμαλή (ή Ε λμανλή) Νταγ. Το ελ λ η ν ικ ό Α ’ Σώμα Σ τρ α το ύ (Α’ ΣΣ), α π ο τελο ύ μ εν ο από τις Ιη και ΙΙη Μ ερ α ρ ­ χ ίες, είχ ε π ροελά σ ει μ ε τις μ ερ α ρ χ ίες το υ επίσης σ υ μ π α ρ α τετα γ μ έν ες από τ η ν π εριο χή Τουμλού Μ πουνάρ και α­ φ ού είχ ε α ν α τρ έ ψ ει σ τις 29 Ιουνίου τις ε χ θ ρ ικ έ ς α ντισ τά σ εις στις π ερ ιο χές Εηρ έν -Γ εν ιτζέ και Αηβαλί-Ρ εσ ίλ Τεπέ, είχ ε κα τα λ ά β ει σ τις 30 Ιουνίου π ρ ο ω θ η μ έν ες το υ ρ κ ικ έ ς θ έ σ ε ις το υ ορ εινο ύ ό γκο υ Καραμπ ουγιού Ν τα γ και τη Μ ελ τεμ ίζα , ενώ κα τά τη ν 1η Ιουλίου είχ ε κα τα λά β ει με επ ικο ύ ς αγώ νες το υ ς α π ρόσ ιτους ο ­ ρ ειν ο ύ ς ό γ κο υ ς το υ Καραμπουγιού Ν ταγ και το υ Ρουκλού Ν τα γ (βλ. “ Σ τρ α τ. Ισ το ρ ία ” , τε ύ χ ο ς 23). Για τη ν υλοποίηση τ η ς ε π ό μ εν η ς φ ά ­ σης το υ σ χεδίου τη ς Σ τρ α τιά ς Μ ικράς Α­ σίας το Β ’ ΣΣ (υπ οσ τρ ά τη γο ς Α ρ ισ το τέ ­ λ η ς Βλαχόπ ουλος) θ α σ υνέχιζε σ τις 2 Ιουλίου τη μετω π ική το υ επ ίθεσ η σ την

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Ο Σχης (Π Β ) Κίμων Δ ιγ ε ν ή ς , δ ιο ικ η τή ς της

XIIIΜΠ. κα τεύ θ υ ν σ η Ν το υ γκέρ -Μ α λά τια -Α κ Ουλούκ, ενώ το Α ’ ΣΣ (α ντισ τρ ά τη γο ς Α λ έ­ ξα νδ ρ ο ς Κ ο ν το ύ λ η ς) θ α σ υνέχιζε ανα­ το λ ικ ά το υ Β ’ ΣΣ με κύρια προσπάθεια προς το ν ο ρ ειν ό ό γ κο Κιζίλ Σιβρί και από ε κ ε ί π ρος Σ εη ν τή Γαζή.

Δ ΙΕ Ξ Α ΓΩ ΓΗ ΤΗΣ Μ ΑΧΗΣ 2 Ιουλίου Το Β ’ ΣΣ δ ιέ τ α ξ ε όπως η ΧΙΙΙη Μ ερ α ρ ­ χία (2ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζικού -5/42 Σ ύ ν τα γ ­ μα Ευζώνων -3ο ΣΠ) ε π ιτ ε θ ε ί από τις 06.30 ε ν α ν τίο ν τη ς α π ένα ντι α μ υ ν τικ ή ς το π ο θ εσ ία ς τω ν Τούρκω ν και η ν η Μ ε­ ραρχία (33ο-43ο-44ο ΣΠ) π ροελά σ ει από τις 06.00 σ την κα τεύ θ υ ν σ η Ελμανλή Νταγ-Τσαούς Τσιφλίκ-Γενή Κιοη, π ρ ο κ ει­ μ ένο υ να α π ειλήσ ει τα νώ τα τω ν το υ ρ κ ι­ κών δ υνά μεω ν, εν α ν τίο ν τω ν οποίων θ α π ρα γμα τοπ οιούσ ε τη μετω π ική επ ίθεσ η η ΧΙΙΙη Μ εραρχία. Η νη Μ εραρχία (σ υ ντα γμ α τά ρ χη ς Π εζικο ύ Ιω άννης Τριλίβας) άρχισε τη ν π ροέλασ η από τις 06.00 τη ς 2ας Ιουλίου κινο ύ μ εν η σε μία φ ά λα γγα και αμέσω ς β λ ή θ η κ ε με πυρά π υροβο λικού από τα β ο ρ ειο δ υ τικ ά υψ ώ ματα το υ Τσαούς Τσιφ λίκ και από το Εβλάκ. Σ τις 05.15 το 33ο ΣΠ (σ υ ντα γμ α τά ρ χη ς Ν ικόλαος Ρόκκας) έ λ α β ε τη ν επ αφ ή με το εχ θ ρ ικ ό π εζικό και στις 08.15, μ ετά από π εισματώ δη α­ γώνα, κ α τέλ α β ε υψ ώ ματα δ εξιά και αρι­ σ τερ ά το υ Τσαούς Τσιφλίκ, αφ ού εκ τό π ι­ σε με τη λόγχη το υ ς α μ υ ν ο μ έν ο υ ς και στη σ υ νέχεια α π έκρουσ ε επ α ν ειλ η μ μ έ­ ν ες α ν τεπ ιθ έσ εις τω ν Τούρκων. Σ τις 12.30 το 44ο ΣΠ (σ υ ντα γμ α τά ρ χη ς Γρηγό ρ ιο ς Φ αληρέα ς) ε π ιτέ θ η κ ε στο δ ε ξιό τη ς Μ ερα ρχία ς ε ν α ν τίο ν τω ν ισχυρά κα-

τεχ ο μ έν ω ν υψ ω μάτω ν Ισ μιντζίκιοη. Κα­ τά τις 15.00 το 33ο ΣΠ σ υνέχιζε στο αρι­ σ τερ ό τη ς Μ εραρχίας τη ν προώ θησή το υ προς Αγκαλάρ, ενώ σ το δ ε ξιό το 44ο ΣΠ κ έρ δ ιζε έδ α φ ο ς με δ υ σ χ έρ ειες, δ ιό τι είχε π ροσ κρούσ ει σε ισχυρή το υ ρ κ ικ ή α­ ντίσ τασ η. Κ ατά τις 19.00 περίπου το 44ο ΣΠ δ έ χ θ η κ ε σφοδρή α ν τεπ ίθ εσ η τω ν Τούρκω ν και κα θ η λ ώ θ η κε, ενώ το 33ο ΣΠ, επ ειδ ή θ εώ ρ η σ ε ως επισφαλή τη συ­ νέχιση τη ς προώ θησ ής το υ , επ α ν ή λ θ ε κα τά τις 20.00 σ την κο ρ υ φ ο γρ α μ μ ή βορείω ς το υ Τσαούς Τσιφλίκ. Ομως κατά τις 21.00 το 44ο ΣΠ, αφ ού στο μ ετα ξύ ενισ χύ θ η κ ε με τμ ή μ α τα το υ 33ου ΣΠ, ε ­ κ τό ξε υ σ ε σφ οδρή α ν τεπ ίθ εσ η και α ν έ­ τρ ε ψ ε το υ ς Τ ο ύ ρ κο υ ς που α μ ύ νο ντα ν σ την κο ρυφ ή Ισ μιντζίκιοη Τεπέ. Το β ρά ­ δυ η ν η Μ εραρχία κα τείχ ε τη γραμμή ύ­ ψωμα β ορ είω ς Χ α ημα νέ Κ α λέ-αυχένας Τσ ιφ λίκ-κορυφ ογραμμή β ο ρ ειο α ν α το λ ι­ κά Τσαούς Τσιφλίκ. Το ίδιο βράδυ η νη Μ ερα ρχία α ν έ φ ε ρ ε τη ν τα κ τικ ή κα τά ­ σταση στο Β ’ ΣΣ και ζή τη σ ε β ο ή θ εια , ε ­ π ειδή η ΧΙΙΙη Μ εραρχία, που εν ερ γ ο ύ σ ε στο α ρ ισ τερ ό τη ς μετω πικά, δ ε ν είχε π ρ ο ω θ η θ εί κα θόλου, αλλά και η Ιη Μ ε­ ραρχία το υ Α ’ ΣΣ στο δ ε ξιό π λευ ρ ό τη ς βρισ κότα ν α κόμα πολύ πίσω τη ς . Σ τις 23.00 οι Τ ούρ κοι εν έπ λ εξα ν σ τον αγώνα τη ν 7η Μ εραρχία το υ ς εν α ν τίο ν το υ δ ε ­ ξιού τη ς ν η ς Μ ερα ρχία ς και τη ν 23η ε ­ να ντίο ν το υ Τσαούς Τσιφλίκ και ε κ τ ό ξ ε υ ­ σαν σφ οδρή α ν τεπ ίθ εσ η . Κ ατά τη διά ρ­ κεια το υ σ κληρού ν υ κ τερ ιν ο ύ αγώνα που επ α κ ο λ ο ύ θ η σ ε η κο ρυφ ογρα μμή το υ Τσαούς Τσιφλίκ έπ εσ ε διαδοχικά και επ α ν ειλ η μ μ έν α στα ελ λ η ν ικ ά και τα το υ ρ κ ικ ά χέρια και τελ ικ ά κα τά τις 24.00 έ μ ε ιν ε στα χέρ ια τω ν Τούρκων. Η ΧΙΙΙη Μ εραρχία (σ υ ντα γμ α τά ρ χη ς π υροβο λικού Κίμωνας Δ ιγ εν ή ς ) σ τις 2 Ιουλίου π α ρ έμ ειν ε άπ ρακτη μπροστά στο Α κτσ ά λ Ν τα γ και π ερ ιο ρ ίσ τη κ ε σε βομβα ρδισ μό α υ το ύ μ ε το βαρύ π υρο­ β ολικό τη ς . Θ εω ρούσ ε ό τι η μετω π ική ε ­ πίθεση εν α ν τίο ν φ ύσ ει οχυρώ ν οργανω ­ μένω ν θ έσ εω ν θ α τη ς ε π έ φ ε ρ ε β α ρ ύ τα ­ τ ε ς απ ώ λειες. Ετσι αποφάσισε να π ερ ι­ μ έν ει τη ν προέλασ η τη ς γ ε ιτο ν ικ ή ς τη ς ν η ς Μ ερα ρχία ς, π ρ ο κ ειμ έν ο υ οι Τούρκοι που κα τείχα ν το Α κτσ ά λ Ν τα γ να υπο­ χ ρ εω θ ο ύ ν να υποχω ρήσουν α μα χητί μπροστά σ τον κίνδυνο να κυκλω θούν. Α­ ν τ ίθ ε τ α το Β' ΣΣ είχε τη γνώ μη ό τι η Μ ε­ ραρχία ή τα ν υπ ερβο λική σ την εκτίμ η σ η τω ν κινδύνω ν τη ς επ ίθ εσ η ς και ό τι έπρεπ ε να ε π ιτ ε θ ε ί από το πρωί. Ο ταν π λ η ρ ο φ ο ρ ή θ η κ ε τη ν κα τά ληψ η το υ Τσα­ ο ύ ς Τσιφλίκ από τη ν ν η Μ εραρχία δ ιέ τ α ­ ξ ε σ τις 16.30 τη ν ΧΙΙΙη Μ εραρχία να επ ι­ τ ε θ ε ί αμέσ ω ς για να κα τα λ ά β ει το Α ­ κτσ άλ Νταγ. Τη δια τα γή επ ίθ εσ η ς τη ν έ ­ φ ε ρ ε στη ΧΙΙΙη Μ εραρχία ο επ ιτελά ρ χη ς το υ Β ’ ΣΣ (σ υ ντα γμ α τά ρ χη ς Π εζικού Λ ε ­ ω νίδας Σαγιάς), ο οποίος διαπίστωσε, από αναγνώριση που δ ιεν ή ρ γ η σ ε επ ιτοπίως, ό τι ο α υχένα ς το υ Α κτσ ά λ Ν τα γ ή ­ τα ν προσ πελάσιμος για το π εζικό και ε-

• «Vre&rtev

flX N

*j N tcCp Tso/' T to if jt

,(K k'jptdr? Hu-j/iiS aptdi, TTaAa)

tpari,äXt

‘ Φ ο υ υ ιο υ τ ^ ά υ

ii4e(iJTae-ririJ

:XhP

\(< α /)μ π ι

ALuiofre* 'TSi.uryfp μ ° ^ f *15*

Jaoucauriry

Ιε υ ι/ίτ ζ . Ν α ,μ ψ ά ή

FoSi^WW ^oyüa'Rioi /υαΰρου/ίμαζ, f?r , \ ·&«««* ·Ν·3»ώ *β*8“ " χ » /V|9'. • Γ(V /ouuri'r/iä ; loutpdj\ \

hjoyouc.^

‘JvuTenS'

iKiivuj& än'if.) ’iknl-61 r‘ßa Κίι,’ ά Τ ί,α ή α ι,

^ Λ Π α Η / ,» ® ι .

KlOYΤΑΧΕΙΑ VCapO

XarZriUi

dt/pswAi Tei^ruu • -

Toe,uDvpr?Qp

alauniäu \λ ϊ ΐ /iäti

■aäAT'J'Ti ΜΑΧΗ Κ ΙΟ Υ Τ Α Χ Ε ΙΑ ε

Z

3

Ι Ο Υ Λ ΙΟ Υ

1921

Γίΐιοιψηί

► 3/2 fuovC,sri*l,n&!jpn κ.η ·

V

A-ιώ«,

%· fio n o v r ii

!/κΡχ,, ·

ToaJ&kipTei

γ ρ α μ μ ο Tf?v eo ntp e γ ρ α μ μ ι? τ ό ν

β σ η ίρ '

M/ir}Mnirt^iC, ώ ρο:

σ υ γ υ ε ν τ ρ u i o e u ic

n χώ ροι β υ γ υ ιν τ ρ ω ο ε ω ί

T o u p m tia iv

\\

Ύ"

/

t u Tocuucupi ί, ΛΚλ Α c ,

T o u p u iuc üv P a p χιών

ip o t β υ γ ϋ ε ν τ ρ ω ί ί α ? Μ ε ρ α ρ χ ι ώ ν p t - r e o v jp u iu o C i 'I n n t u p O

H I

Ü L

"Γ ο ύρ ι

■Ιο K o u u i o o u

5 °-v

5”

Σ ύ ν -ιο

π ομένω ς η επ ίθεσ η ή τα ν εφ ικ τή . Την ί­ δια γνώ μη ενίσ χυα ε και η κα τάληψ η θ έ ­ σης, από μοίρα το υ 2ου Σ υ ν τά γ μ α το ς Π εδινού Π υ ρο β ο λικού , β ο ρ ειο α ν α το λ ι­ κά το υ χω ριού Πουσάν, χω ρίς σοβαρή α­ ντίσ τασ η από τις δ υ νά μ εις τω ν Τούρκω ν το υ Α κτσ άλ, ενώ συγχρόνω ς τμ ή μ α τα το υ 5/42 ΣΕ κινο ύ ντο μ ε β ρ α δ ύ τη τα και δ ισ τα κ τικ ό τη τα προς τις ε χ θ ρ ικ έ ς θ έ ­ σεις. Μ ετά από λίγο η προχώ ρηση του 5/42 ΣΕ (σ υ ντα γμ α τά ρ χ η ς Ν ικόλαος Π λασ τήρας) α νακόπ ηκε τε λ ε ίω ς και η ε ­ π ίθεση δ ε ν εκ δ η λ ώ θ η κε. Κατά τη νύχτα η ΧΙΙΙη Μ εραρχία π α ρ έμ εινε άπ ρακτη σε ο λό κλη ρ ο το μέτω π ό τη ς , παρά τις επ α ­ ν ε ιλ η μ μ έ ν ε ς δ ια τα γές το υ Β ’ ΣΣ και τη ν απειλή ε ν α ν τίο ν το υ α ρ ισ τερ ο ύ π λ ευ ­ ρού τη ς ν η ς Μ ερα ρχίας, η οποία ή τα ν εμ φ α ν ή ς . Το βράδυ π ρ οω θ ημ ένα τμ ή μ α ­ τα π εζικού απείχαν α κόμα 1.500 μ έτρ α περίπου από τη ν κο ρυφ ή το υ Α κτσ άλ Ν ταγ, με π ροω θ η μένο μόνο το α ρισ τερό τη ς Μ εραρχίας. Α υτή η α δρά νεια τη ς ΧΙΙΙης Μ ερα ρχία ς επ έ τρ ε ψ ε σ την ηγεσ ία τω ν Τούρκω ν να μ ετα κ ιν ή σ ει κα τά τη διά ρκεια τη ς η μ έρ α ς ε κ ε ίν η ς π έ ν τε τά γ ­ ματα από τη ν 5η Μ εραρχία Καυκάσου, η οποία α μ υ νό τα ν α π ένα ντι σ την ΧΙΙΙη Μ ε­ ραρχία, και να ενισ χύσ ει τη ν 4η Μ ερ α ρ ­ χία η οποία α μ υ ν ό τα ν μπροσ τά στο μ έ­ τωπο τη ς ν η ς Μ εραρχίας.

Afjittn VAAOTity2nuft'

Το Α' ΣΣ δ ιέ τ α ξε όπως η Ιη Μ εραρχία (4ο ΣΠ-5ο ΣΠ-1/38 ΣΕ), η οποία είχ ε κα τα ­ λ ά β ει τη ν π ρ ο η γ ο ύ μ ενη η μ έρ α το Καραμπ ουγιού Νταγ, σ υνεχίσ ει τη ν επ ίθεσ ή τ η ς προς Ε βιόκ Τεπέ-Ν ασούχ Τσαλ (υψ. 1799) και η ΙΙη Μ ερα ρχία (1ο ΣΠ-7ο ΣΠ34ο ΣΠ), η οποία είχ ε κα τα λά β ει τη ν π ρ ο η γ ο ύ μ ενη η μ έρ α το Ρουκλού Νταγ, σ υνεχίσ ει τ ο ν επ ιθ ετικ ό τη ς αγώνα προς Ερικλή και σ υνδρά μ ει τη ν Ιη Μ εραρχία σ τον αγώνα τη ς σ την π εριοχή Τεπέρ Ογλά ν Γ κεν τίκ-Α η ρ α ν τζίκ Γ κεν τίκ. Επίσης η XIΙη Μ ερα ρχία (14ο ΣΠ-41ο ΣΠ-46ο ΣΠ), η οποία μ ετά το ν αγώνα το υ Ν ότιου Σ υ γ κ ρ ο τή μ α το ς Μ εραρχιώ ν στο Α φ ιόν Καραχισάρ είχε δ ια τα χ θ εί να σ υ ν τρ έξει το ν αγώνα το υ Α' ΣΣ, έλ α β ε εν το λ ή να σ υνεχίσ ει τη ν προέλασ ή τη ς στο δ εξιό τη ς ΙΙης Μ ερα ρχία ς π ρος Γ ιεγιέρ ΚαγιάΕ ηρέν, κα λυ π τό μ ενη στο δ ε ξιό τη ς από τ η ν Ταξιαρχία Ιππικού (1ο-3ο ΣΙπ.). Η Ιη Μ εραρχία (σ υ ντα γμ α τά ρ χη ς Π ε­ ζικού Α θανάσ ιος Φ ράγκου) κ ιν ή θ η κ ε σε δ ύ ο φ ά λ α γ γες, σ τις κα τευ θ ύ ν σ εις Εβιόκ Τεπέ-υψ. 1799- Κιζίλ Μ πουνάρ και Ετ Γερμάζ-Μ αλάτια - Γ κεη κσ ερ ή - Ακ Ο λούκ (υψ. 1320), και έφ τα σ ε ανεμπ όδισ τα κα­ τά τις 13.00 σ την π εριοχή Α η ρα ντζίκ. Από τις 10.00 διεπίσ τω σε ό τι η \/η Μ ε­ ραρχία το υ Β ’ ΣΣ, η οποία εν ερ γ ο ύ σ ε α­ ρ ισ τερά τη ς , δ ιεξή γ α γ ε σ κληρό αγώνα

Γ Ε Σ /Δ ΙΣ

στο Τσαούς Τσιφλίκ και στα δ υ τικά α ν τ ε ­ ρείσ μ α τα το υ υψ. 1799. Για να σ υνδρά­ μ ει τη ν ν η Μ εραρχία σ τον αγώνα τ η ς και κα τόπ ιν αίτη σ ής τη ς η Ιη Μ εραρχία αποφάσισε να ε π ιτ ε θ ε ί κα τά τη ς α να το λική ς κο ρ υ φ ή ς το υ υψ. 1799, το οποίο α π οτελούσ ε το ν ζω τικό χώ ρ ο-κλειδί τη ς α μ υ ­ ν τικ ή ς το π ο θ εσ ία ς τω ν Τούρκων, και να εν ερ γ ή σ ει δ ε υ τ ε ρ ε υ ό ν τω ς κα τά τη ς δ υ ­ τικ ή ς κο ρ υ φ ή ς το υ , π ρ ο κ ειμ έν ο υ να κα­ λ υ φ θ ε ί το κενό το υ χώρου μ ετα ξύ τω ν δύο Μεραρχιών. Η Ιη Μ εραρχία ε κ τό ξε υ σ ε τη ν επ ίθ ε­ σή τη ς με το 4ο ΣΠ και το 1/38 ΣΕ σε πρώ το κλιμάκιο, ενώ το 5ο ΣΠ ε π ε ξ έ τε ινε το α ρ ισ τερ ό τη ς επ ίθ εσ η ς με τε λ ικ ό α ν τικ ειμ εν ικ ό σκοπό τις κ λ ιτείς το υ υψ. 1799 νότια το υ Ακ Ο λούκ. Το 4ο ΣΠ (συ­ ν τα γ μ α τά ρ χ η ς Ιω άννης Κ α ρ α γεώ ργος' ενεπ λά κη σε αγώνα από τις 17.00 και ε ­ κτόπ ισ ε το υ ς α μ υ ν ό μ εν ο υ ς Τ ο ύ ρ κο υ ς από τις π ρ ο ω θ η μ έν ες α μ υ ν τικ ές θ έσ εις το υ ς , ενώ κα τά τις εσ π ερ ινές ώ ρες προσ έκρ ο υ σ ε σ την κύρια γρα μμή α ντίσ τα ­ σης τω ν Τούρκων, τη ν οποία κ α τέλ α β ε με ο ρ μ η τική επ ίθεσ η. Τα το υ ρ κ ικ ά τ μ ή ­ μα τα σ υμπ τύ χθ η κα ν σ την π εριβολή τη ς κο ρ υ φ ή ς το υ υψ. 1799, η οποία ή τα ν ι­ σ χυρ ότα τα ο ργα νω μένη. Ο αγώ νας για τη ν κα τάληψ η το υ υψ ώ ματος ή τα ν σ κλη ρός και σ υ νεχιζό τα ν μ έχ ρ ι τις

33 ■■■

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

34 ■■■

20.30, π αρόλο που το Σ ύ ν τα γ μ α ε ν έ π λ ε ­ ξ ε ό λ ε ς το υ τις δ υ νά μ εις. Το 1/38 ΣΕ (συ­ ν τα γ μ α τά ρ χ η ς Α νδρ έα ς Κ ο υμ ου νδ ο ύρος) έφ τα σ ε σ τις α ν α το λ ικ ές α ν τη ρ ίδ ες το υ υψ. 1799 και ε π ιτέ θ η κ ε κα τά τις 19.00 εν α ν τίο ν το υ β ο ρ ειο α ν α το λ ικο ύ αυχένα, καθώ ς και ε ν α ν τίο ν τη ς υψ ηλής το υ κο ρ υ φ ή ς. Τα το υ ρ κ ικ ά τμ ή μ α τα συμπ τύχθη κα ν, αρχικά π ρος τη ν κύρια γραμμή τη ς α ντίσ τα σ ής το υ ς και α κ ο ­ λούθω ς, αφ ού ενισ χύ θ ηκα ν, ε κ τ ό ξ ε υ ­ σαν λυσσώδη α ν τεπ ίθ εσ η κα τά το υ Ευζω νικού Σ υ ν τά γ μ α το ς. Τελικά μ ε τά από π εισ ματώ δη και σ κληρό αγώνα οι Τ ούρ­ κοι αποκρούστηκαν. Το 5ο ΣΠ (σ υ ντα γ­ μ α τά ρ χη ς Ε υ ά γγ ελ ο ς Τράκας) με τα δύ ο το υ τά γ μ α τα , δ ιό τι το τρ ίτο ή τα ν ε ­ φ εδ ρ εία τη ς Μ ερα ρχία ς, σ υνέχισε τη ν προέλασ η ανεμπ όδισ τα και στα δ υ τικά α ν τερ είσ μ α τα το υ υψ. 1799, όπου και σ υ ν δ έθ η κ ε προς τα δ υ τικά με τα τμ ή μ α ­ τα τη ς \/η ς Μ ερα ρχία ς, τα οποία μάχο­ ν τα ν σ τις δ υ τικ έ ς κα ταπ τώ σ εις το υ π ε­ ρ ιλά λητου υψ. 1799. Η π ροέλασ η 6έ6 α ια ή τα ν Βραδεία, δ ιό τι γ ιν ό τα ν σε το π ο θ ε ­ σία ισχυρά ο ρ γα νω μ ένη από το υ ς Τ ούρ­ κους. Σ τις 19.30, μ ετά από σ κληρό αγώ­ να, π έτυ χ ε να κα τα λ ά β ει ένα ν λό φ ο ο ο ­ π οίος α π ο τελο ύ σ ε το κ λ ειδ ί τη ς το π ο ­ θεσ ία ς. Ε κεί α π έκρο υσ ε επ α ν ειλ η μ μ έ­ ν ες α ν τεπ ιθ έσ εις τω ν Τούρκω ν, αλλά τ ε ­ λικά α να γκά σ τη κε να σ υ μ π τυ χ θ εί σε ν έ ε ς θ έσ εις , όπου ε ξα κ ο λ ο ύ θ η σ ε να μά­ χ ετα ι με πείσμα. Ομως στο μ ετα ξύ σ κο­ τείν ια σ ε και η Ιη Μ ερα ρχία δ ιέ τ α ξε τη ν π αραμονή τω ν τμ η μ ά τω ν τη ς στις θ έ ­ σ εις το υ ς που κα τείχα ν και τη ν ανασύ­ ν τα ξή το υ ς ε κ ε ί όπου βρίσκονταν. Σ τις 23.00 η Μ εραρχία ενίσ χυσ ε το 5ο ΣΠ, λόγω τω ν μεγάλω ν το υ απωλειών, με μια διλοχία από τη ν ε φ ε δ ρ ε ία τη ς . Κατά τη δ ιά ρ κεια τη ς ν ύ χ τα ς η Ιη Μ εραρχία έλ α ­ β ε επ α ν ειλ η μ μ έν ες α ιτή σ εις από τη ν ν η Μ εραρχία για τ η ν αποστολή ενισ χ ύ σ ε­ ων, λόγω τη ς κρίσ ιμης θ έσ η ς το υ 44ου Σ υ ν τά γ μ α το ς τη ς . Επειδή όμω ς δ εν δ ιέ ­ θ ε τ ε κα νένα τμ ή μ α , ζή τη σ ε σ τις 02.00 τη ς 3ης Ιουλίου από το Α' ΣΣ να δ ια τά ξει τη ν ΙΙη Μ εραρχία να ε π ιτ ε θ ε ί σ το υψ. 1799 πριν από τη χαραυγή. Η ΙΙη Μ εραρχία (σ υ ντα γμ α τά ρ χ η ς Π εζικού Γεώ ργιος Β α λ έττα ς ) κ ιν ή θ η κ ε από τις 22.00 τη ς 2ης Ιουλίου και μ έχρ ι τις 15.30 είχ ε κα τα λά β ει, μ ετά από αγώ­ να μ ικρή ς δ ιά ρκεια ς, τα υψ ώ ματα β ο ρ ε ι­ ο α να το λικά το υ Ερικλή και σ τις 22.00 σ τά θ μ ευ σ ε σ το Ερικλή κα λυ π τό μ εν η δ εξιά από τη ν π αράλληλα π ρο ελα ύ νο υσα ΧΙΙη Μ ερα ρχία (η οποία σ τά θ μ ευ σ ε σ τον χώρο Γιεγιέρ-Κ α ρά Ε ηρέν) και ανατο λ ικ ό τε ρ α από τη ν κα λυπ τικά κ ιν ο ύ μ ε­ νη Ταξιαρχία Ιππικού (που σ τά θ μ ευ σ ε στο Γκιουμπ έτ).

3 Ιουλίου Η Σ τρ α τιά σ τις 2 Ιουλίου το βράδυ δ εν ή τα ν επ αρκώ ς εν η μ ερ ω μ έ ν η για τη ν κατάστασ η που επ ικρ α το ύ σ ε σε ο ­ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

λ ό κλη ρ ο το μέτω π ό τη ς και δ ε ν είχ ε σα­ φή επίγνω ση τω ν σκληρώ ν μαχών τω ν Α' και Β ’ ΣΣ, οι οπ οίες σ υ νεχίζο ντα ν και κα­ τά τη ν ύ χ τα τη ς 2ας προς τη ν 3η Ιουλί­ ου. Σ τις 00.45 τ η ς 3ης Ιουλίου δ ιέ τ α ξ ε τη συνέχιση τη ς μ ετω π ικής επ ίθ εσ η ς από το Β ’ ΣΣ π ρος κα τάληψ η τη ς το π ο θ ε ­ σίας Καρατζά Ε η ρέν και τη ς σ τεν ή ς υπ ερ κ ερ ω τικ ή ς ε ν έρ γ εια ς από το Α' ΣΣ, ενώ τη ν κάλυψ η το υ α να το λικο ύ π λ ευ ­ ρού τη ς Σ τρ α τιά ς προς Ακ Ιν τη ν α ν έθ εσ ε σ την Ταξιαρχία Ιππικού. Το Β ’ ΣΣ είχε δ ια τά ξει από τις 2 Ιουλί­ ου τη ν ν η Μ εραρχία να π α ρα μείνει στις θ έ σ εις που κα τείχ ε και τη ν ΧΙΙΙη Μ ερ α ρ ­ χία να σ υνεχίσ ει τη ν επ ίθεσ ή τη ς προς κα τάληψ η το υ Α κτσ ά λ Ν ταγ και α κ ο λο ύ ­ θ ω ς να π ροελά σ ει π ρος Εβλάκ. Οι Τ ούρ κοι όμω ς στις 3 Ιουλίου το πρωί, κα τά τις 05.45, εκ τό ξε υ σ α ν σ φ ο­ δ ρ ό τα τη α ιφ νιδιασ τική επ ίθεσ η, με μ ο ­ ν ά δ ες τω ν Μ εραρχιώ ν το υ ς 4ης, 23ης και 5ης Καυκάσου, κα τά το υ α ρισ τερ ού (δ υ τικο ύ ) κυρίω ς π λευρ ού τη ς V Μ ερ α ρ ­ χίας. Ε π α κολούθησ ε σ κ λ η ρ ό τα το ς αγώ­ νας και τελ ικ ά η θ υ ελ ώ δ η ς α ντεπ ίθ εσ η το υ α ρ ισ τερ ο ύ τη ς Μ ερα ρχία ς α νά γκα ­ σε το υ ς Τ ο ύ ρ κο υ ς να α νατραπ ούν και να σ υ μ π τυ χ θ ο ύ ν π ρος τα β ο ρ ειο α ν α το λ ικά το υ Τσαούς Τσιφλίκ. Σ το δ ε ξιό τη ς \/η ς Μ ερα ρχ ία ς οι α ν τεπ ιθ έσ εις κα τά το υ α­ ρ ισ τερ ο ύ τη ς 23ης Τ ουρ κικής Μ ερ α ρ ­ χίας τη ν εξα νά γκα σ α ν να σ υμπ τυχθεί. Τελικά η ν η Μ εραρχία, εν ισ χ υ μ έν η και μ ε τμ ή μ α τα τη ς Ιης Μ εραρχίας, κ α τέ λ α ­ β ε το Ισ μιντζίκιοη Τεπέ σ τις 13.50 και δ ια ν υ κ τέρ ευ σ ε σ την π εριοχή Τσαούς Τσιφλίκ. Το ρήγμα που δ η μ ιο υ ρ γ ή θ η κ ε σ το μέτω π ο τη ς 23ης Τ ουρ κικής Μ ερ α ρ ­ χίας δ ιε υ ρ ύ ν θ η κ ε προς τα α ν α το λ ικ ά με τη ν κα τά ληψ η, από τη ν Ιη και τη ΙΙη Μ ε­ ραρχία το υ Α ’ ΣΣ, τη ς κο ρ υ φ ο γρ α μ μ ή ς το υ Ν ασ ούχΤσαλ (υψ. 1799). Π αρά λληλα η ΧΙΙΙη Μ εραρχία σ τις 3 Ιουλίου το πρωί ε π ιτ έ θ η κ ε κα τά τω ν τμ η μ ά τω ν τη ς 5ης Μ ερα ρχία ς Καυκά­ σου, τα οποία α μ ύ ν ο ν τα ν στο Α κτσ άλ Νταγ. Το πρωί τη ς ίδιας η μ έρ α ς είχε φ θά σ ει στο π α ρ α τη ρ η τή ρ ιο τη ς Μ ερ α ρ ­ χίας ο δ ιο ικ η τή ς το υ Β ’ ΣΣ για να παρα­ κ ο λο υ θ ή σ ει τη ν ε ξ έ λ ιξ η τη ς επ ίθεσ ης. Κ ατα νόησ ε σ ύντο μα ό τι η μετω π ική επί­ θ εσ η το υ 5/42 ΣΕ εξελ ισ σ ό τα ν με βραδύ ρ υ θ μ ό και αμέσ ω ς σ υ γκρ ό τη σ ε μ ικ τό απόσπασμα, το οποίο έ θ ε σ ε σε κίνηση σ τον κενό χώρο μ ε τα ξύ τη ς ΧΙΙΙης και τη ς ν η ς Μ εραρχίας. Κατά τις 17.00 η νη Μ εραρχία ανακοίνω σ ε ό τι ισ χυρ ές φ ά­ λ α γ γ ες τω ν Τούρκω ν σ υμπ τύσ σ οντα ν π ρος Γ κεη κ τσ ερ ί και Ακ Ο λούκ. Το Α ’ ΣΣ, σύμφω να με τη ν αποστολή που το υ δ ό θ η κ ε από τη Σ τρα τιά , ε ξ έ δ ω ­ σε τη δια τα γή το υ , η οποία όμω ς άργησ ε να φ θ ά σ ει στις Μ ερ α ρ χ ίες το υ . Η Ιη Μ εραρχία, η οποία κα τά τη νύ ­ χ τα τη ς 2ας προς τη ν 3η Ιουλίου αγω νι­ ζό τα ν μπ ροστά σ την κο ρ υφ ογρ α μμή το υ υψ. 1799, κα τεν ό η σ ε ό τι δ ε ν ή τα ν ευχά ρισ τη, τόσ ο η κατάστασ η το υ 5ου

ΣΠ, που αγω νιζότα ν σ το α ρ ισ τερ ό τη ς λόγω τη ς σ ύ μ π τυ ξη ς το υ δ εξιο ύ τη ς γ ε ι­ το ν ικ ή ς ν η ς Μ εραρχίας, όσο και η κα τά ­ σταση το υ 4ου ΣΠ, που ή τα ν τα γ μ έν ο στο δ ε ξ ιό τη ς . Επειδή δ εν δ ιέ θ ε τ ε ε φ ε ­ δρεία, δ ιέ τ α ξε το 1/38 ΣΕ να απ οσ υρθεί από τη γραμμή μάχης και να τη ρ η θ ε ί ως εφ εδ ρ εία , ε κ τό ς από το τά γ μ α το υ που ή τα ν τα γ μ έν ο παραπ λεύρω ς το υ 4ου ΣΠ και το οποίο έ θ ε σ ε υπό τις δ ια τα γ ές το υ 4ου ΣΠ. Σ τις 04.15 τη ς 3ης Ιουλίου η ΙΙη Μ ε­ ραρχία γνώ ρισ ε σ την Ιη Μ εραρχία ό τι ε ί­ χε τη ν π ρόθεσ η να ε π ιτ ε θ ε ί από τα ανα-

ΚΡΙΣΕΙΣ ΠΑ ΤΗ ΜΑΧΗ ΤΣΑΟΥΣ ΤΣΙΦΛΙΚ “ ...Η α δ ρ α ν ή ς σ τάσ ις τη ς Χ ΙΙΙη ς Μ ε ­ ρ α ρχίας π α ρέσ χε τη ν ευ κ α ιρ ία ν εις το υ ς Το ύ ρ κο υ ς να ενισχύσω σι μ ε τα φ έ ρ ο ν τ ε ς δ υ ν ά μ ε ις ε ις τη ν έν α ν τι το υ μετώ π ου αμ υ ν τικ ή ν το π ο θ εσ ία ν π ερί το Τσαούς Τσιφλίκ και να ασκήσω σιν ισ χ υ ρ ο τά τη ν επ' α υ τ ή ς π ίεσ ιν” . Υ π ο σ τρ α τή γο υ Ν. Σ π υ ρ ο π ο ύ λ ο υ “Η Μ ά χη της Κ ιο υ το χ εία ς 2-3 Ιο υ λ ίο υ 1921". Σελ. 29.

“ ...Η ε ν έρ γ εια τη ς Χ ΙΙΙη ς Μ ερ α ρ χ ία ς κα τά τη ν η μ έρ α ν τη ς 2α ς Ιο υ λ ίο υ δ εν υ­ π ή ρ ξε σ ύ ντο ν ο ς και σ υ γχ ρ ο ν ισ μ έν η με τη ν δράσιν τ η ς ν η ς το ια ύ τη ς , π ροκαλέσασα το ιο υ το τρ ό π ω ς τη ν π αράτασιν το υ αγώ νος και σ υνά μα τη ν εκ δ η λ ω θ είσ α ν ισ χ υ ρ ο τά τη ν π ίεσιν το υ ε χ θ ρ ο ύ κ ατά τη ς ν η ς Μ ε ρ α ρ χ ία ς , η οποία εκ λ ο ν ίσ θ η , ε υ ­ τυχ ώ ς όμω ς χω ρίς να κ α μ φ θ ή ... Ο δ ιο ι­ κ η τή ς τ η ς Χ ΙΙΙη ς Μ ερ α ρ χ ία ς α ν έ θ ε σ ε τη ν επ ιχείρησ ιν προς το Α κτσ ά λ Ν τα γ εις το 5 /42 Σ ύ ν τα γ μ α Ευζώ νω ν, δ ιό τι είχ ε τή ν γνώ μην ό τι το ύ τ ο θ α δ ιε ξ ή γ α γ ε ν α υ ­ τή ν ευ χ ε ρ έ σ τ ε ρ ο ν και ασφαλώ ς. Π αρα δόξω ς όμω ς, ο δ ιο ικ η τή ς το υ 5 /42 ηρνήθ η να εκ τ ε λ έ σ η τα ύ τη ν απ αντήσ ας “ Κύ­ ρ ιε μ έ ρ α ρ χ ε εγώ δ εν εννοώ να κάψω το υ ς ευ ζώ ν ο υ ς μ ο υ " Α ντισ τρ ά τη γ ο ς

Πα π ού λας.

Δ ιο ικ η τ ή ς

Σ τ ρ α τ ιά ς Μ ικ ρ ό ς Ασίας, σ ε σ ύ γ γ ρ α μ μ ά του.

“ ...Ο σ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η ς Π λα σ τή ρ α ς, δ ιο ικ η τή ς το υ 5 /42 Ευζώνω ν κ α τείχ ε το από τη ν έμ μ ο ν ο ν σ κέψ ιν ό τι ελ ιγ μ ό ς ση­ μ α ίνει υ π ερ κ έρ α σ ις και ο υ δ έ ν άλλο , επί πλέον δ ε διασαλπίζων το σ ύ ν θ η μ α ό τ ε έ πρεπε να φ ε ιδ ό μ ε θ α το υ α ίμ α το ς των μαχητώ ν, κ α τ έ λ η γ ε ε ις το συμπ έρασμα ό τι α φ ο ύ δια τη ς κυκλώ σεω ς παρά το υ Α ’ Σ ώ μ α το ς Σ τ ρ α τ ο ύ θ α έπ ιπ τεν η τοπ ο­ θ ε σ ία το υ Α κτσ ά λ Ν τα γ , δ ια τί να θ υ σ ιά σω μεν ευ ζώ ν ο υ ς δΓ επ ίθεσ ιν κ ατά μέτω πον. Η το τόσ η “ η γ ο η τ ε ία ” , θ α είπ ομεν, που ήσ κει ιδία επί το υ όντω ς σ τρατιώ ­ το υ , καλού και π ο λεμισ τού α ντισ υ ν τα γ μα τά ρ χ ο υ Κ αλλια γκά νη - επ ιτελά ρχου τ η ς Χ ΙΙΙη ς Μ ερ α ρ χ ία ς - και εν μ έ ρ ε ι επί το υ μ ερ ά ρ χ ο υ Κ. Δ ιγεν ή , ώ σ τε τ ο υ ς αφ ή ρ ει πάσαν δ υ ν α τό τη τα σ κ έψ εω ς ...” . Λοχαγός

Π ε ζικ ο ύ

Π ο λ ύ ζο ς

Δ η μ ή τρ ιο ς .

Δ ιε υ β υ ν τ ή ς III Γρ α φ είου X III Μ ε ρ α ρ χ ία ς ε κ θ έ ­ των τα σ υ μ β ά ντα τη ς 1ης-2ας και 3ης Ιο υ λίου 1921.

το λ ικ ά κα τά τη ς κο ρ υ φ ο γ ρ α μ μ ή ς του υψ. 1799 μ ε υπ ερκέρασ η. Κατόπ ιν συ­ ν εννό η σ η ς τω ν δ ύ ο Μ εραρχιώ ν αποφασ ίσ τηκε να ε ξο ρ μ ή σ ο υ ν συγχρόνω ς στις 12.00 π ρος κα τά ληψ η τη ς κορυφ ογρα μμ ή ς τ ο υ υψ. 1799. Επιπλέον η ν η Μ ερ α ρ ­ χία δ ιέ τ α ξε το 44ο ΣΠ, που ή τα ν τα γ μ έν ο στο δ ε ξιό τη ς , να π ροελά σ ει π αράλληλα και σε επαφή μ ε τα τμ ή μ α τα τη ς Ιης Μ ε­ ραρχίας. Από το πρωί το π υροβ ο λικό τη ς Ιης Μ ερα ρχία ς έβ α λ λ ε δρασ τικά κα τά τω ν χαρακω μάτω ν το υ υψ. 1799. Κατά τις 10.15 π α ρ α τη ρ ή θ η κ ε ό τι τα το υ ρ κικ ά τμ ή μ α τα , π ροφανώ ς επ ειδή είχα ν κλο νι­ στεί, άρχισαν να κινο ύ ντα ι π ρος τα β ό­ ρεια και τ ό τ ε το 5ο ΣΠ εξα π έλ υ σ ε τη ν ε ­ πίθεσή το υ και επ έσ π ευσ ε τη σ ύμπ τυξή το υ ς. Το 4ο ΣΠ ε ξό ρ μ η σ ε σ τις 11.30 και α ν έβ η κ ε σ την κο ρ υ φ ογρ α μ μ ή το υ υψ. 1799 κα τά τις 12.00. Ε κεί διαπίστωσε ό τι α υτή είχ ε ε γ κ α τα λ ε ιφ θ ε ί από το υ ς Τ ούρ κους. Το 1/38 ΣΕ κ α τε δ ίω ξε το υ ς σ υμπ τυσ σ όμενους Τ ο ύρ κου ς και στις 20.00 έφ θ α σ ε στο Ακ Ο λούκ, όπου και σ τά θ μ ευ σ ε. Το 4ο ΣΠ π ρ ο ω θ ή θ η κε στο Ν ταγλάρ και η Ιη Μ εραρχία δ ια ν υ κ τέρ ευσ ε στο Ακ Ο λούκ. Η ΙΙη Μ ερα ρχία σ τις 05.00 τη ς 3ης Ιουλίου α ν έλ α β ε τη ν επ ίθεσ η κα τά τω ν α να τολικώ ν και β ο ρ ειο α να το λικώ ν α ν τ ε ­ ρεισ μάτω ν τη ς κο ρ υ φ ο γ ρ α μ μ ή ς το υ υψ. 1799 για να β ο η θ ή σ ει τη ν Ιη Μ εραρχία. Μ ετά από σ κληρό αγώνα τα τμ ή μ α τά τη ς (1ο ΣΠ και ΙΙ/34 Τάγμα) κα τέλ α β α ν στις 09.00 α υ τά τα α ν τερ ε ίσ μ α τα και στις 11.45 κυ ρίευσ α ν και τη ν κο ρυφ ή 1799. Α κο λο ύ θ ω ς σ υνέχισ ε τη ν κίνησ ή τη ς στο δ ρ ο μ ο λό γιο Ε ρ ικλή-Ε ηκούζ Ο­ λ ο ύ κ προς Σ ο υ ν το ύ κ Εηζού, διασ κόρπ ι­ σε εχ θ ρ ικ ή φ ά λα γγα (η οποία συμπτύχ θ η κ ε προς Τ ο υ ρ κμ έν Ν ταγ) και σ τά θ ­ μευ σ ε το βράδυ νό τια το υ Σ ο υ ν το ύ κ Εη­ ζού. Η ΧΙΙη Μ ερα ρχία (υπ οσ τρά τηγο ς πρί­ γκιπας Α νδρέας) σ τις 3 Ιουλίου, μ ε τη ν α να τολή το υ ηλίου, ε π ιτέ θ η κ ε εν α ν τίο ν τμ ή μ α το ς τη ς 2ης Τ ο υρ κική ς Μ ερ α ρ ­ χίας Ιππικού, το οποίο απώ θησε, ε ξ ή λ θ ε από τη στενω π ό Γ ιεγιέρ σ την π εδιάδα, κ ιν ή θ η κ ε προς το Ακ Ιν μ ε π ροπ ορευόμ εν η τη ν Ταξιαρχία Ιππικού και διανυκ τέρ ευ σ ε σ την Τσουρντάν. Η Ταξιαρχία Ιππικού (Σ υ ν τα γ μ α τά ρ ­ χης Ιππικού Π αναγιώ της Ν ικολαϊδης) στις 3 Ιουλίου (ώρα 15.00) π ρ ο σ β λή θ ηκε από σ ο βα ρές δ υ ν ά μ εις π εζικού τω ν Τούρκω ν και β ο η θ ο ύ μ εν η από το 14ο ΣΠ κ α τεδ ίω ξε το ν ε χ θ ρ ό προς τα β ό ρ εια τελ ικ ά δ ια ν υ κ τέρ ευ σ ε στο Ακ Ιν.

ΑΠΩ ΛΕΙΕΣ Κατά τις μ άχες τη ς 2ας και τη ς 3ης Ιουλίου προς κα τάληψ η το υ Τσαούς Τσι­ φ λίκ και το υ Νασούχ Τσαλ (υψ. 1799) οι απ ώ λειες τω ν Ελλήνω ν ή τα ν οι α κ ό λο υ ­ θ ες : α ξιω μ α τικο ί ν εκ ρ ο ί 32 και τρ α υ μ α ­ τ ίε ς 61, ο π λ ίτες ν εκ ρ ο ί 392, τρ α υ μ α τίε ς

Τάξη για βολή βαρέω ν π υροβόλω ν προς υ π ο σ τή ρ ιξη τη ς X III Μ Π σ το Ε λμαλή Ν ταγ.

1.767, ε ξα φ α ν ισ θ έ ν τε ς 91. Κ ρ ίνετα ι ά ξιο να μ ν η μ ο ν ε υ θ ε ί ό τι κα­ τά τις ο μ η ρ ικ ές μά χες τη ς 2ας Ιουλίου, τις οπ οίες δ ιεξή γ α γ ε η Ιη Μ εραρχία για τη ν κα τά ληψ η το υ υψ. 1799, το 4ο Σ ύ ­ ν τα γ μ ά τη ς , παρά τις ηρ ω ικ ές εφ ό δ ο υ ς δ εν κα τό ρ θ ω σ ε να υ π ερ β εί το σ υ ρ μ α τό ­ π λεγμ α τη ς τε λ ε υ τ α ία ς εχ θ ρ ικ ή ς “ περιβ ο λ ή ς ” το υ , κο ντά στο οποίο έπ εσαν ο ­ κτώ μ α χ η τές, μ ετα ξύ α υτώ ν και ο λοχα­ γό ς Αναστάσιος Σ α μολαδάς. Επίσης κα­ τά το ν αγώνα το υ 1/38 Σ υ ν τά γ μ α το ς Ευζώνων τη νύ χ τα τη ς 2/3 Ιουλίου, οπ ότε εκ δ ιώ χ θ η κα ν με τη λόγχη οι Τούρκοι από λόφ ο δ υ τικά το υ Ερικλή και α ν α το ­ λικά το υ υψ. 1799, ο εχ θ ρ ό ς ε γ κ α τέ λ ε ιψε π λή θο ς νεκρ ώ ν στο π εδίο τη ς μάχης και το Ευζω νικό Σ ύ ν τα γ μ α σ υ νέλα β ε 83 ο π λ ίτες και 4 α ξιω μ α τικ ο ύ ς αιχμαλώ ­ το υ ς. Α ρ κ ε το ύ ς αιχμα λώ το υς, μ ετα ξύ α υ τώ ν και το ν επ ιτελά ρ χη τη ς 4ης Τουρ­ κική ς Μ ερα ρχ ία ς Ναζίμ, σ υ νέλα β ε και το 44ο Σ ύ ν τα γ μ α τη ς ν η ς Μ ερα ρχία ς κα­ τά τη μάχη τη ς 2ας Ιουλίου προς κα τά ­ ληψ η το υ Ισμιντζίκιοη. Οι απ ώ λειες τω ν Τούρκω ν εκ τιμ ά τα ι ό τι ή τα ν σ οβ α ρές, δ εν κ α το ρ θ ώ θ η κ ε ό ­ μως να γίν ο υ ν γ ν ω σ τές με λ ε π το μ έ ρ ε ι­ ες.

ΣΥΜ ΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΚΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ Λόγω τω ν σφ οδρώ ν επ ιθέσ εω ν τω ν Α ’ και Β ’ Σω μάτω ν Σ τρ α το ύ σ τις 2 και 3 Ιουλίου η ΐνη και ΧΙΙη Τ ο υ ρ κικές Ο μά δες Μ εραρχιώ ν σ υ μ π τύ χθ η κα ν από τη ν ο χυ ­ ρ ω μ ένη το π ο θ εσ ία Τσαούς Τσιφλίκ - Να­ σ ούχ Τσαλ με α τα ξία και αποδιοργανω μ έ ν ες κα τα δ ιώ χθ η κα ν προς τα βόρεια και τα β ο ρ ειο α ν α το λ ικά και κινδ ύ νευ σαν να απ οκοπ ούν σ την π εριο χή το υ Ακ Ιν, αλλά και β ο ρ ειό τερ α , όμω ς κα τό ρ θ ω ­ σαν τε λ ικ ά να διαφ ύγουν, με σ η μ α ντι­ κές απ ώ λειες σε προσωπικό και υλικό. Η ηγεσ ία το υ Δ υ τικο ύ Μ ετώ π ου τω ν Τούρκω ν θ εώ ρ η σ ε υ π ερ βο λική τη ν ε ­

ν έρ γ εια τη ς σ ύ μ π τυ ξη ς τη ς ΧΙΙης Ο μά­ δας Μ εραρχιώ ν δ ιό τι ά φ η νε ακάλυπ τη τη ν α ρ ισ τερή π τέρ υ γ α τη ς ΐν η ς Ο μάδας Μ εραρχιώ ν και δ ιέ τ α ξ ε τη ν ε κ νέου π ρο­ ώθησή τη ς προς τα νότια. Η ΧΙΙη Ο μάδα Μ εραρχιώ ν δ ιέ τ α ξε σ τις 12.40 τη ς 3ης Ιουλίου α ν τεπ ίθ εσ η π ρος Κιζίλ Σιβρή και Ταβσάν Αλάν, αλλά α υ τή ή τα ν πια ανώ­ φ ελ η δ ιό τι οι Τούρκοι το υ Νασούχ Τσαλ είχαν α να γκα σ τεί σε υποχώρηση. Η το υ ρ κ ικ ή ηγεσ ία τ ό τ ε αποφάσισε και δ ιέ τ α ξε γ εν ική σ ύμπ τυξη το υ Τουρκικού Σ τρ α το ύ τόσ ο από το ν Βορρά (τη ς Ιης Ο μάδας Μ εραρχιώ ν από τη ν π εριοχή τη ς α μ υ ν τικ ή ς το π ο θ εσ ία ς Ιν Εηνονού), όσο και από το ν Ν ότο (τη ς ν η ς , τη ς ΙΙΙης. τη ς ΐν η ς και τη ς ΧΙΙης Ο μάδω ν Μ ερ α ρ ­ χιών από τις α μ υ ν τικ ές π ερ ιο χές το υ π ε­ ριχαρακω μένου σ τρ α το π έδ ο υ τη ς Κιουτα χεια ς-Α φ ιο ν Καραχισαρ), προς τη ν ευ ρ ύ τερ η α μ υ ν τικ ή π ερ ιφ έρ εια το υ Εσκή Σ εχ ή ρ -Σ ειντή Γαζή, χωρίς τελ ικ ά η σύ­ μ π τυξη το υ ό γκο υ τω ν το υ ρ κικώ ν ομά ­ δων να γ ίν ει α ντιλη π τή από τη ν Ε λληνι­ κή Σ τρ α τιά Μ ικράς Ασίας.

35 ■■■

ΒΙΒΛΙΟ ΓΡΑΦ ΙΑ Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ Ε ΙΣ ΤΗΝ Μ ΙΚ ΡΑ Ν ΑΣΙΑ (19191922), Ε Π ΙΧ Ε ΙΡ Η Σ Ε ΙΣ ΙΟ Υ Ν ΙΟ Υ -ΙΟ Υ Λ ΙΟ Υ 1921. εκ δ . Δ ΙΣ /Γ Ε Σ , Α&ήνα, 1964.

Ε υ χα ρ ισ το ύ μ ε το Π ο λεμ ικ ό Μ ο υ σ είο για την π αραχώ ρηση τω ν φω τογραφιώ ν.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

Α Α ΙΣ ΙΑ Σ ΙΜ Π Σ Ο Ν Ισ το ρ ικ ό ς Μ Α Π α ν επ ισ τη μ ίο υ B ristol

n O A jo P K ie c n o x e c D N Κ \Τ λ Τ Η Ν ΘΠΟΧΗ Τ 0 Ν C T X Y P O C p O P lC D N 0 ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟ ΛΙΤΙΣΜ Ο Σ ΑΝΑΔΕΙΧΘ ΗΚΕ ΚΥΡΙΩΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ, ΤΟΝ ΑΠ Ο ΙΚ ΙΣΜ Ο ΚΑΙ ΤΗ ΣΧΕΔΟ Ν ΠΑΝΤΑ ΣΥΝΑΚΟΛΟΥΘΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΕΘΝΙΚΟΤΗΤΩΝ. 0 Θ ΕΜ ΕΛΙΟ Σ ΛΙΘΟΣ ΑΥΤΗΣ ΤΗΣ ΠΟΡΕΙΑΣ ΤΟΠΟΘΕΤΗΘΗΚΕ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Μ ΕΣΑΙΩ Ν Α ΚΑΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΕΞΑΓΩ ΓΗ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΔΥΤΙΚΩΝ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΩΝ ΕΝΑΝΤΙΟ Ν ΤΩΝ «ΑΛΛΟΘΡΗΣΚΩΝ» ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ, ΓΝΩΣΤΩΝ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Ω Σ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΩΝ. ΑΝΑΜ Φ ΙΒΟ ΛΑ ΤΟ ΚΥΡΙΟΤΕΡΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟ ΔΟ Υ ΑΥΤΗΣ ΗΤΑΝ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ. Η Β ΙΑ ΙΗ ΚΑΙ ΑΣΤΑΤΗ Κ Ο ΙΝ Ω Ν ΙΑ ΤΟΥ Μ ΕΣΑΙΩ Ν Α ΕΦΕΥΡΕ ΠΟΙΚΙΛΟΥΣ

36

ΤΡΟΠΟΥΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ TOY.

υ ρ ιό τερ α χαρακτηρισ τικά τω ν πολέμω ν κατά το ν 11ο, το ν 12ο και το ν 13ο αιώνα υπήρξαν το 6αρύ ιππικό, οι το ξ ό τε ς και οι π ολιορκίες πόλεων και κάστρων. Μ ολο­ νό τι δ ιεξή χθ ησ α ν σ η μα ντικές και κα θορισ τικές μάχες σε π εδιά δες μακριά από οχυρω μένα προπύργια, η κατάκτησ η ενό ς φ ρουρίου ή μιας π όλης απ οτελούσ ε το ν 6ασικό παράγοντα για τη ν επιτυχία μιας εκσ τρα ­ τεία ς. Η κατάληψ η μιας π όλης όχι μόνο εξασ φ άλιζε διαφόρω ν ειδώ ν π ρ ο μ ή θ ειες για τη συντήρηση ενός στρατού, αλλά επίσης π α ρέδιδε στον π ολιορκητή ένα π ροκατασ κευασ μένο φ ρού­ ριο, κτισ μένο συνήθω ς σε τοπ οθεσ ία ύψιστης σ τρα τηγικής σημα­ σίας, το οποίο είχε τη δ υ ν α τό τη τα να χρησ ιμοπ οιηθεί ως ισχυρή 6άση σε εχ θ ρ ικό έδα φ ος. Πράγματι, κατά το υ ς μεσαιω νικούς χρόνους η επιτυχία μιας εκσ τρ α τεία ς ή τα ν συχνά, αν όχι πάντα, βασισμένη στην κατάκτηση σημαντικώ ν πόλεω ν και φρουρίων. Συνεπώς η κα τα­ σκευή ισχυρών τειχώ ν υπ ήρξε ένα από τα κυ ρ ιότερ α π ολεοδομικά έργα το υ Μεσαίωνα. Η σ υνεχής τεχνο λο γική π ρόοδος επί τω ν οχυρώ­ σεων και, κα τά συνέπεια, τω ν π ολιορκητικώ ν μηχανών κατά το υ ς 12ο, 13ο και 14ο αιώνες επιβεβαιώ νει τη μεγάλη σημασία τω ν πολιορκιών στον μεσαιωνικό πόλεμο. Η εποχή τω ν μακρών πολιορκιών έ λ η ξε μό­ νο με τη δ εύ τερ η και ορισ τική άλωση τη ς Κω νσταντινούπολης, το 1453, στην οποία η εφ εύ ρ εσ η τη ς π υρίτιδας δ ιεδρα μάτισ ε κα τα λυτι­ κό ρόλο, καθώς α π οδείχ θ ηκε πως το καινούργιο βαρύ όπλο, το π υρο­ βόλο, είχε τη ν ικα νότητα να διαπεράσει ένα από τα ισ χυρότερα τείχ η ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

Η ε κ τό ξε υ σ η α π ο σ υ ν τεθ ειμ έν ω ν κο μ μα τιώ ν π τω μάτω ν των αντιπ άλω ν από π ετρ ο β ό λ ες μ η χ α νές υπ ή ρ ξε μια οπό τις σ υ ν ή θ εις μ ε θ ό δ ο υ ς εκ φ ο β ισ μ ο ύ το υ α ντιπ ά λου κ α τά τις σ τα υ ρ ο φ ο ρ ίες .

:

liiit,; α-χιί’:

V

Η π ολιο ρκία τη ς Ιερ ο υ σ α λ ή μ σ ε χ ειρ ό γ ρ α φ ο το υ 15ου αιώ να. Οι π ο λ ιο ρ κ η τικ ές μ ηχα νές ή τα ν τό σ ο α π α ρ α ίτη τες για τη ν κα τά λη ψ η τη ς π όλης, ώ σ τε οι σ τα υ ρ ο φ ό ρ ο ι ήτα ν εξα ν α γ κ α σ μ έν ο ι να τις κ α τα σ κ ευ ά σ ο υ ν μ ε ξύ λ α από τις δ ικ ές το υ ς γα λέρ ες .

38 ■■■

τη ς εποχής. Η κα τάκτησ η τη ς Κω νσταντι­ νούπολης σήμανε και το τέ λ ο ς του «πο­ λ ιορ κητικο ύ πολέμου», καθώ ς οι μεσαιω­ ν ικές οχυρώσεις κα τέσ τησ αν π λέον α νε­ παρκείς. Η μεγάλη σημασία τω ν πολιορκιώ ν κα­ τά το ν Μεσαίωνα γ ίν ετα ι καθαρά εμ φ α ­ νής μόνο στις σ ταυροφ ορίες. Η επιτυχία ή η αποτυχία του κινή μ α το ς δ εν κρινόταν στο πεδίο τη ς μάχης, αλλά στις πολιορ­ κίες πόλεω ν και κάστρων. Οι σ τα υροφ ο­ ρίες παρουσιάζουν και ένα άλλο εν δ ια φ έ­ ρον. Για πρώτη φορά σ την ιστορία έχουμε τη δ υ ν α τό τη τα να π α ρακολουθήσ ουμε και να μ ελ ετή σ ο υ μ ε τη ν τόσ ο κρίσιμη για τη μ ετέπ ειτα πορεία τη ς Ευρώπης συνά­ ντηση τριώ ν δια φ ορετικώ ν πολιτισμών, τη ς Δ υτική ς Ευρώπης, το υ Βυζαντίου και τη ς Μ ουσουλμανικής Ανατολής. Για τη σ τρατιω τική ιστορία α υτή η ασυνήθιστη συνύπαρξη εθ ν ικ ο τή τω ν παρουσιάζει ιδι­ α ίτερ ο ενδια φ έρον, καθώς κα θίσ ταται ε ­ φ ικτό να μ ελ ε τη θ ο ύ ν ταυτοχρόνω ς οι τα ­ κ τικ ές και η τεχνο λο γία αυτώ ν τω ν λαών. Οι οχυρώ σεις τω ν φρουρίω ν τη ς μ ε­ σαιωνικής δ υ τική ς Ευρώπης ή τα ν συνή­ θω ς κα τα σ κευα σ μένες από ξύλο, μικρές σε μ έγ εθ ο ς και διακρίνοντα ν από τα υψη­ λά το υ ς τείχ η. Οι π έτρ ινες οχυρώ σεις που βρίσκονταν διάσπαρτες σε όλη τη ν Εγ­ γύ ς Ανατολή ήτα ν σπάνιες στον δ υ τικό κόσμο, όπου το π έτρινο φ ρούριο πρωτοεμ φ α νίσ τη κε μόνο το ν 10ο αιώνα και παρ έμ ειν ε σπάνιο ως το ν 12ο, οπ ότε πλέον η τεχνο λο γία τη ς Δύσης άρχισε βαθμιαία να εξελίσ σ εται. Επομένως είναι φυσικό να υπ οθέσ ουμε πως τα π ολιορκητικά μη­ χανήματα που δ ιέ θ ετα ν οι σ ταυροφ όροι κατά τη ν Α ’ Σ τα υροφ ο ρία (1096-99) ήτα ν πρωτόγονα σε σύγκριση με τα αντίστοιχά το υ ς στην Ανατολή. Π ράγματι, Βυζαντινοί και Α ραβες συγγραφ είς, οι οποίοι σχολία­ ζαν τα π ολιορκητικά μηχανήματα που μ ε­ τέφ ερ α ν μαζί το υ ς οι ιππότες τη ς Δύσης, επιβεβαιώ νουν τη ν άποψη αυτή. Η Βυζα­ ν τινή πριγκίπισσα Αννα Κ ομνηνή μας π ε­ ριγράφει λεπ τομ ερ ώ ς το δυ τικό τό ξο , γνω στό στον βυζαντινό κόσμο ως «τζαγραί»: Α υ τός ο οποίος κα λείτα ι να τεντώ σ ει α υτό το ερ γα λείο π ολέμου επι­ βά λλετα ι να βρίσ κεται σχεδόν ξαπλω μέ­ νος με τη ν πλάτη, μ ε το κα θένα από τα πόδια το υ να ασκεί μεγάλη πίεση στα ημ ι­ κύκλια το υ τό ξο υ , ενώ τα υ τό χρονα χρησι­ μοποιεί και τα δύο το υ χέρια για να τρ α ­ β ή ξει τη χορδή» (Anne Comnene, Alexiade v.ll, p.217). Η Β υζαντινή πριγκίπισσα μας επιβεβαιώ νει πως το κτύπ ημα του β έλους ή τα ν τόσο σφοδρό, ώ στε μπορούσε να τρυπ ήσ ει π έτρινα τείχ η και να σκοτώσει έναν άνθρωπο ακαριαία. Δ εν είναι τυχαίο ό τι η χρήση α υτο ύ το υ βάρβαρου όπλου εν α ν τίο ν τω ν χριστιανώ ν απ α γορεύτηκε από το Β' Σ υνέδριο το υ Λ α τερανού (1139) και στην Ανατολή οι Α ραβες επίσης απα­ γόρευσ αν τη χρήση το υ ενα ντίο ν Μ ου­ σουλμάνων. Η ίδια συγγραφ έας μας ανα­ φ έρ ει ό τι κατά τη ν πολιορκία τη ς Αντιό­ χειας (1097-98) ο Β υ ζα ντινός αυ το κρά το-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ

ρας Α λέξιο ς Α ’ Κ ομνηνός (1081-1118) έ ­ σ τειλε ως δώρο στους σ ταυροφ όρους μια π ολιορκητική μηχανή που ονομαζόταν «π ετροβόλα μηχανή», η οποία είχε τη ν ι­ κα νότητα να εκσ φ ενδ ο νίζει π έτρ ες βά­ ρους 10-60 οκάδων σε απόσταση 200-300 μέτρων. Βέβαια η μηχανή α υτή δ εν είχε τη δ υ ν α τό τη τα να κλονίσει τα ισχυρά τ ε ί­ χη τη ς Αντιόχειας και χρησ ιμοπ οιείτο από το υ ς π ο λιο ρ κη τές για τη ν εκ τό ξευ σ η κομματιώ ν απ οσ υντεθειμένω ν πτωμά­ των, ώ στε να προκαλέσουν διαφόρω ν ει­ δών α σ θ ένειες μέσα στην πόλη και ειδικά στη φρουρά. Οι α να τολικές και ιδιαίτερα οι βυζα­ ν τιν ές π όλεις ήτα ν ισχυρά οχυρω μένες, με υψηλά και πλατιά τείχ η που τις περικύκλωναν. Τα τείχ η αυτά ή τα ν συνήθω ς κα­ τασ κευασ μένα από συμπαγείς λίθους, ενισ χυμένους με μ ετα λ λ ικ ές κλειδώ σεις, και δ ιέ θ ε τα ν π ολλούς σ τρογγυ λού ς ή τ ε ­ τράγω νους πύργους. Π ροφ υλα γμένη από τα τείχ η η φ ρουρά τη ς πόλης ασκούσε συνεχή και εν ερ γ ό άμυνα. Η εσ ω τερική π λευρά τω ν τειχώ ν ή τα ν ειδικά σχεδια­ σμένη ώστε να δ ιευκολύνει το υ ς το ξ ό τ ε ς να πυρπολούν το υ ς π ο λιορ κητές α νενό­ χλητοι. Οι θ εό ρ α το ι πύργοι χρησιμοποι­ ο ύ ν το ως κα ταφ ύγιο για το υ ς υπερασπι­ σ τές και επιπλέον επ έτρεπ α ν σ τους αμυ­ νό μενο υ ς να π ολεμούν από υψ ηλότερη θέσ η. Οι π όλεις α υ τές ήτα ν συνήθω ς περικυκλω μένες από βα θιές και π λατιές τά ­ φρους, οι οποίες προσ έφεραν πρόσ θετη προστασία μη επ ιτρέπ οντα ς τη ν προσέγ­ γιση τω ν πολιορκητικώ ν μηχανημάτω ν στα τείχ η. Α υ τές οι οχυρώσεις έκαναν τις ανα τολικές π όλεις να φαίνονται σχεδόν α π όρ θ η τες στους Δ υτικούς ιππότες. Αναμφίβολα η π ολιορκητική τεχ ν ο λ ο ­ γία το υ ανατολικού κόσμου ήτα ν προηγ­ μ έν η σε σύγκριση με αυτή του δυτικού. Ομως δ εν π ρέπει να π ισ τεύουμε ό τι οι τα ­ κ τικ ές και οι μ έθ ο δ ο ι που χρησιμοποιού­ ν το στις π ολιορκίες ήτα ν άγνω σ τες στον δ υ τικό κόσμο. Π ολιορκητικά μηχανήματα χρησ ιμοπ οιούντο και στην Ευρώπη από το ν 9ο αιώνα και οι σ ταυροφ όροι γνώ ρι­ ζαν καλά τη χρήση του ς. Ωστόσο ο μεσ ο­ γεια κό ς κόσμος, όντω ς πιο π ροηγμένος ένα ντι το υ δυτικού, παρουσίαζε ν έες και επ ικίνδυνες σ υνθ ή κες για το υ ς σταυρο­ φ όρους. Οι Δ υτικοί χρονικογράφ οι έ μ ε ­ ναν πάντα έκπ λη κτο ι από το μ έγ εθ ο ς και τη μεγαλοπ ρέπεια τω ν ανατολικώ ν οχυ­ ρώσεων. Η κατάληψ η μιας ανα τολικής πό­ λης ήτα ν μια ιδιαίτερα δύσκολη και επί­ πονη επιχείρηση. Οι ιππότες τη ς Α' Σ τα υ­ ροφ ορίας γνώριζαν καλά τις τα κ τικ ές τω ν πολιορκιών, όμω ς δ εν κα τείχαν τη ν τ ε ­ χνολογία για μια επ ιτυχή έφ ο δ ο σε ανα­ τολική πόλη. Μ ε τη ν πάροδο τω ν χρόνων και με τη ν πολύτιμη β οήθεια τω ν Βυζα­ ντινώ ν μηχανικών οι σ ταυροφ όροι κατάφ ερα ν να γίνουν δ ε ξιο τέ χ ν ε ς στον πο­ λ ιορ κη τικό πόλεμο. Η Α' Σ τα υροφ ορία απ οτέλεσ ε μια θ ε ­ αματική επ ιτυχία για το υ ς ιππότες τη ς Δύσης. Η «απελευθέρω ση» τω ν Αγίων Τό­

πων και η ίδρυση τω ν λατινικώ ν κρατών στην Εγγύς Ανατολή π ροσ έφεραν στον επ εκ τειν ό μ εν ο δ υ τικό κόσμο μια ισχυρή παρουσία στην ανατολική Μ εσόγειο. Η ι­ στορία τω ν σταυροφοριώ ν μας επ ιτρέπ ει να μ ελ ετή σ ο υ μ ε τη ν κά θ ε πολιορκία ξ ε ­ χωριστά, αλλά και να κα ταγράψ ουμε τη σταδιακή βελτίω ση τω ν π ολιορκητικώ ν μεθόδω ν και τω ν μηχανημάτω ν, που είναι ιδιαίτερα ευδιά κρ ιτη στον αιώνα ο οποίος διαχωρίζει τη ν Α ’ από τη Δ ’ Σταυροφορία. Πριν προχω ρήσουμε σε λεπ το μ ερ ή ε ξ έ ­ ταση ξεχω ριστώ ν πολιορκιών είναι απα­ ρ α ίτητο να π εριγράφ ουμε τα μηχανήματα και τις μ εθ ό δ ο υ ς πολιορκίας που χρησι­ μοπ οιούντο κατά τις σ ταυροφ ορίες.

Μ ΗΧΑΝΗΜ ΑΤΑ Κ Α Ι Μ Ε Θ Ο Δ Ο Ι Π Ο Λ ΙΟ Ρ Κ ΙΑ Σ Ε κτός από το δ υ τικό τό ξο και τα πε­ τρ οβόλα μηχανήματα τα οποία έχουμε ήδη αναφ έρει, κυ ριότερ α πολιορκητικά μηχανήματα που τέθ η κ α ν σε χρήση κατά τις σ τα υροφ ορίες ή τα ν τα εξή ς: • Η μηχανή που είναι γνω στή ως καταπ έλ τη ς χρησ ιμοπ οιείτο για τη ν έφ οδο, αλλά και για τη ν υπεράσπιση τω ν τειχών. Από τις μηχανές α υ τές εκ το ξε ύ ο ν τα ν μ ε­ γάλα β έλη και ακόντια, τα οποία είχαν τη ν ικα νότητα να διαπεράσουν το υ ς ισχυρό­ τερ ο υ ς θώ ρα κες και τις ασπίδες. Κατά τη ν εξόρμησ η κατά τω ν τειχώ ν χρησ ιμο­ ποιούντο κυρίως για τη ν εκδίω ξη τω ν υ­ περασπιστών από τα τείχ η και πάντα σε συνδυασμό με τα π ετροβόλα μηχανήμα­ τα. Κατά τη ν Γ ’ Σταυροφ ορία (1189-92) οι κα τα π έλτες είχαν α ποκτήσει τη ν ικανότη­ τα να εκ το ξε ύ ο υ ν α ντικείμ ενα που ζύγι­ ζαν ως 250 kg, επομένω ς χρησιμοποιού­ ν το για τη ν κατασ τροφή τω ν τειχών. Οι σ ταυροφ όροι μάλιστα έδωσαν σε αυτά τα μηχανήματα π ερ ίερ γες ονομασίες, όπως «ο κα τα π έλτης το υ Θ εού» και «ο κακός γείτονας». • Οι π ολιορκητικοί πύργοι ήτα ν κατα­ σκευασμένοι από ξύλο, με βάση τετρ ά γ ω ­ νη (πλευράς 20-30 m) και ύψ ος ανάλογο με α υ τό το υ προσβαλλόμενου τείχους. Είχαν πολλούς ορ όφ ους και ή τα ν εξοπ λι­ σμένοι με διάφορα πολιορκητικά μηχανή­ ματα, όπως κα τα π έλ τες και πετροβόλα. Ε κινούντο πάνω σε τροχούς και είχαν τη ν ικα νότητα να πλησιάσουν τα τείχ η , εφόσον το γύρω έδα φ ος ήτα ν επίπεδο. Αρχι­ κός σκοπός τω ν πύργων αυτώ ν ή τα ν να α­ πασχολούν το υ ς υπερασπιστές πίσω από τα τείχη, ώστε να επ ιτρέπ ουν τη ν αργή υπόσκαψη τω ν κα τώ τερω ν τμη μά τω ν των τειχών. Α ρ γό τερα π ροσ τέθηκαν στους πύργους α υ το ύ ς και ξύ λ ιν ες γέφ υ ρ ες, από τις οποίες οι π ο λιορ κητές μπορού­ σαν πλέον να π ηδήξουν στα προσβαλλό­ μενα τείχη. • Οι χ ελώ νες ή τα ρ τα ρ ο ύ γ ες ήτα ν φ ορη­ τά υπόστεγα κάτω από τα οποία οι πο­ λ ιο ρ κ η τές, καλυμμένοι, μπορούσαν να πλησιάσουν τα τείχ η τη ς π ολιορκημένης πόλης. Το κύριο εμπόδιο σε μια πολιορκία

Το «δυτικό τόξο» σε αραβικό χειρόγραφο του 12ου αιώνα. δεν ήταν πάντοτε τα τείχη, αλλά πιο συ­ χνά οι υπερασπιστές της πόλης που κα­ τείχαν δικές τους πολιορκητικές μηχανές (καταπέλτες, τόξα και πετροβόλα) και «βομβάρδιζαν» τους πολιορκητές σε κά­ θ ε τους προσπάθεια να πλησιάσουν την πόλη. Οι χελώνες επέτρεπαν στους πο­ λιορκητές να φθάσουν τα τείχη και έτσι να ξεκινήσουν εργασίες καταστροφής τους. Αυτές συνήθω ς περιελάμβαναν την κατασκευή υπονόμων, την απόσπαση λί­ θων από τα τείχη και τη χρήση των τρυπάνων για τον θρυμματισμό των λίθων. • Οι κριοί χρησιμοποιούντο για τον κλο­ νισμό και την κατεδάφιση των τειχών. Αποτελούντο από μια μεγάλη ξύλινη δοκό (μήκους 25-45 m), στο άκρο της οποίας ετοποθετείτο τεμάχιο χαλκού ή σιδήρου που είχε συνήθω ς σχήμα κεφαλής κριού (εξ ου και η ονομασία).*Η δοκός αυτή ανυ­ ψωνόταν, είτε με σχοινιά, είτε με σκαλω­ σιές, και είχε τη δυνατότητα να τρυπήσει το προσβαλλόμενο τείχος. Μέσω του μη­ χανήματος αυτού προσβάλλονταν τα κα­ τώτερα τμήματα του τείχους. Οι εκατό περίπου χειριστές του κριού ήταν σ υνή­ θως καλυμμένοι από διαφόρων ειδών υλι­ κά, όπως δέρματα και χοντρά μάλλινα υ­ φάσματα. • Οι πολιορκητικές σκάλες (ανεμόσκα­ λες) χρησιμοποιούντο κατά τη διάρκεια μιας πολιορκίας για την αναρρίχηση των πολιορκητών στα τείχη. Κατασκευασμέ­ νες από σχοινιά οι σκάλες αυτές, στηριζόμενες συνήθω ς σε προκατασκευασμένες σκαλωσιές, επέτρεπαν να αναρριχώνται ταυτοχρόνως 3-5 άνδρες, εφόσον οι πο­ λιορκητές είχαν καταφέρει να προσεγγί­ σουν τα τείχη. Το ποσοστό απωλειών των πολιορκητών ήταν πάντοτε υψηλό, γιατί οι απροφύλακτοι πολεμιστές δέχονταν ε­ πανειλημμένα κτυπήματα από τους υπε­ ρασπιστές της πόλης. Αν ήταν τυχεροί αιχμαλωτίζονταν σε τεράστια δίχτυα που έριχναν από τα τείχη οι αμυνόμενοι. Μια επιτυχημένη πολιορκία βασιζό­ ταν λιγότερο στην τεχνολογία και περισ­ σότερο σε διάφορες μεθ ό δ ο υς που πιθα­ νώς σήμερα θα ονομάζονταν «ψυχολογι­

κός» και «βιολογικός» πόλεμος, καθώς η μια πλευρά προσπαθούσε να εκφοβίσει την άλλη με διάφορες (συνήθω ς ανατριχιαστικές) μεθ όδ ους και απειλές, ενώ η λιμοκτονία και οι διάφορες ασθένειες μέ­ σα στην πόλη υπήρξαν, σχεδόν πάντα, πρωταρχικοί στόχοι των πολιορκητών. Η κατασκοπεία εντός και εκτός των τειχών συχνά διεδραμάτιζε σπουδαίο ρόλο στην κατάληψη μιας πόλης και η προδοσία έδι­ νε πολλές φορές τη νίκη στους πολιορκη­ τές. Ωστόσο κάθε πολιορκία είχε ξεχωρι­ στό χαρακτήρα και παρουσίαζε ιδιομορ­ φίες. Παράγοντες όπως η γεωγραφική θέσ η μιας πόλης, η τοπογραφία, η πολιτι­ κή κατάσταση, οι στρατιωτικές ικανότη­ τες των δύο πλευρών και ακόμα η θέληση και η τόλμη που είχαν οι πολεμιστές, υπα­ γόρευαν πιθανώς περισσότερο από ο,τιδήποτε άλλο την πορεία μιας πολιορκίας.

Η Π Ο Λ ΙΟ Ρ Κ ΙΑ ΤΗΣ Α Ν ΤΙΟ Χ Ε ΙΑ Σ (1097-98) Η Αντιόχεια, μια από τις κυριότερες πόλεις της Εγγύ ς Ανατολής, βρισκόταν σε μια εύφ ορη πεδιάδα ανάμεσα στη νο­ τιοανατολική όχθη του ποταμού Ορόντη και στο όρος Σίλπιο. Προφ υλαγμένη από τα ισχυρά τείχη του Ιουστινιανού, η πόλη αυτή ήταν υπό βυζαντινή κατοχή ως το 1085, οπότε η προδοσία την παρέδωσε στους Σελτζούκους. Αναγνωρισμένη ως η «πύλη» της Ανατολής, η Αντιόχεια ήταν στόχος ύψιστης στρατηγικής σημασίας για τους σταυροφόρους, καθώς ήταν α­ δύνατο να προχωρήσουν προς την Παλαι­ στίνη μη διαθέτοντας μια ισχυρή βάση. Το κύριο σώμα των σταυροφόρων (πε­ ρίπου 40.000) έφθασε στην Αντιόχεια στις 21 Οκτωβρίου 1097. Η πόλη βρισκόταν τό ­ τε υπό την κυριαρχία του Γιαγκί Σιγιάν, υ­ πηκόου του εμίρη του Χαλεπίου, και ο πληθυσμός της ήταν στην πλειοψηφία του χριστιανικός. Ο Γιαγκί Σιγιάν, μη έχο­ ντας μεγάλη φρουρά, επέτρεψε στους σταυροφόρους να εγκατασταθούν γύρω από τα τείχη της πόλης. Ηταν πρακτικά α­ δύνατο να περικυκλωθεί η πόλη αυτή, κα­

θώς η περιφέρεια των τειχών της ήταν 40 km περίπου. Ετσι οι σταυροφόροι ανα­ γκάστηκαν να τοπ οθετήσουν τις δυνά­ μεις τους σε διάφορα καίρια σημεία και ι­ δίως κοντά στις πύλες. Δ εν τόλμησαν ό­ μως να επιχειρήσουν ούτε μια επίθεση κατά των τειχών, επειδή η φρουρά που προστάτευε την πόλη, εγκατεστημένη στους 400 περίπου πύργους οι οποίοι ή ­ ταν κτισμένοι κατά μήκος των τειχών, δ εν τους επέτρεπε να προσεγγίσουν τα τεί­ χη. Η μόνη λύση που τους απέμενε ήταν να αποκλείσουν όλες τις εξόδους της πό­ λης, ώστε να προκαλέσουν λιμοκτονία και να εξαναγκάσουν με αυτό τον τρόπο τη φρουρά να παραδοθεί. Ετσι στρατοπέδευσαν γύρω από τα τείχη και προετοιμά­ στηκαν για μακροχρόνια πολιορκία, που θα διαρκούσε εννέα μήνες. Παρόλα αυτά οι προετοιμασίες των σταυροφόρων ήταν ανεπαρκείς. Το κυριότερό τους σφάλμα ήταν ότι δ εν προνόησαν για τον επαρκή εφοδιασμό τους. Τον χειμώνα του 1098 ένας στους επτά σταυροφόρους πέθαινε από λιμοκτονία, ενώ η έλλειψη βασικών υλικών, όπως η ξυλεία, δεν τους επέτρεπε να κατασκευ­ άσουν τις απαιτούμενες πολιορκητικές μηχανές. Ο χειμώνας εκείνος ήταν ιδιαί­ τερα βαρύς και οι προμήθειες των σταυ­ ροφόρων ήταν ελλιπείς σε τέτοιο σημείο ώστε αναγκάζονταν να τρέφονται με φύλλα συκιάς και αμπελιών, καμήλες και άλογα. Ολο και περισσότερο ήταν εξανα­ γκασμένοι να εισχωρήσουν βαθύτερα στην πεδιάδα γύρω από την Αντιόχεια, για να συγκεντρώ νουν τρόφιμα για τον στρα­ τό και ξύλα για την κατασκευή πολιορκη­ τικών μηχανημάτων. Οι προσπάθειες αυ­ τές όμως δ εν ήταν πάντοτε καρποφόρες, καθώς η φρουρά της πόλης έστηνε ενέδρες για να αποτρεπει την τροφοδοσία των πολιορκητών. Αναπόφευκτα έγιναν αρκετές συμπλοκές ανάμεσα στις δύο πλευρές. Παρά την τόλμη που επέδειξαν οι ιππότες της Δύσης, δ εν κατάφεραν πο­ τέ να μειώσουν σημαντικά την ισχύ της φρουράς και κατά συνέπεια περιορίζο­ νταν στο να εκτοξεύ ουν μέσα στην πόλη αποσυντεθειμένα κομμάτια των πτωμά­ των των αντιπάλων τους, για να εκφ οβί­ σουν τους κατοίκους και να προκαλέ­ σουν ασθένειες. Οι πολιορκούμενοι ως α­ ντίποινα τοποθετούσαν, κατά καιρούς, τον χριστιανό πατριάρχη της πόλης σε ένα κλουβί, το οποίο κρεμούσαν έξω από τα τείχη της πόλης για να προκαλέσουν την έντο νη δυσφορία των σταυροφόρων. Ηταν τόσο απελπιστική η θέσ η των σταυροφόρων ώστε κατασκεύασαν έναν πολιορκητικό πύργο, όχι για να καταλά­ βου ν την πόλη, αλλά για να παρακολου­ θ ο ύ ν τις εξόδους της φρουράς ώστε να περιορίζουν τους αιφνιδιασμούς στο στρατόπεδό τους! Οι πολιορκητές είχαν επιπλέον να αντιμετωπίσουν σοβαρά προβλήματα ανεφοδιασμού. Τον Ιανουά­ ριο του 1098 άρχισαν και οι λιποταξίες στο στρατόπεδο των σταυροφόρων. Τον

39 ■■■

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Οι ά&λοι των σταυροφόρων προκάλεσαν τη συγγραφή αμέτρητων ιστορικών και λογοτεχνικών έργων στην Μεσαιωνική Δυτική Ευρώπη. Σε αυτό το χειρόγραφο απεικονίζεται η προετοιμασία των σταυροφόρων πριν από την αναχώρησή τους για τους Αγίους Τόπους.

■ Η ρ*

-Λ·

ο

ε?ηfe LvQnrinr cgufc a roomc on au i ame pim
Β a

JT M i m

iw n ttg rtm ttrc ^ncrvcmr‘J t u s r f t m t t

ο

ο·

i -a

. &

\ la ou dMt icpnidr tcnoftrc fctgtionr t c':© & © A ,‘<*}/ rvctrr Lxüstesniametc© J r / \ -Ä mdcrcane cbilcnn dxtalia-tt Ismctt x j i

-a

Π» r r s f Srwiiir.cin·cnccnoje

i^vrr’/eclcpsiTiX'a xcrmlCDtr irctratrcTmr clbr 7m-fer,-m;HV

/

% β ,

-nrcn -rÄ '^ lcw am g t onjnflagt'Otanrtcla \
,

crpfoemcgicrconttnuefancnttant comme tc -t i ;jrrr neetfftte ne Lc contrrw.1l·. +

r

t

*

40

Φ εβρουάριο έφ υγε ξαφνικά ο αντιπρόσω­ πος του Βυζαντινού αυτοκράτορα Αλέξι­ ου Α' Κομνηνού, ο Τουρκόπουλος Τατίκιος. Για την ενίσχυση της πολιορκίας ο Τατίκιος είχε προτείνει την προσέγγιση του στρατού στα τείχη, ώστε να εντατικοποιηθούν οι προσπάθειες αποκλεισμού, και την κατάληψη των φρουρίων που ε­ μπόδιζαν την προσέγγιση στην πόλη. Ο ­ μως οι συμβουλές του δ εν εισακούσθηκαν. Οι σταυροφόροι επίσης αγνόησαν τη συμβουλή του Βυζαντινού αυτοκράτορα, που τους πρότεινε να συνάψουν συμμαχία με τους Φατιμίδες της Αιγύπτου, οι ο ­ ποίοι ήταν σιίτες μουσουλμάνοι και ως εκ τούτου πρόθυμοι να πολεμήσουν ενα­ ντίον των Τούρκων. Οι πολιορκητές δεν ήταν πρόθυμοι να μοιραστούν τη νίκη με «αλλόθρησκους». Η κατάσταση ήταν πλέ­ ο ν κρίσιμη όταν ο Βυζαντινός αυτοκράτορας έστειλε ως δώρο στους σταυροφό­ ρους μια γαλέρα με σχέδια και υλικά για την κατασκευή πολιορκητικών μηχανη­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

μάτων. Αποφασισμένοι όσο ποτέ άλλοτε να συνεχίσουν την πολιορκία, κατασκεύ­ αζαν συνεχώς πολιορκητικούς πύργους και πετροβόλες μηχανές. Από την άλλη πλευρά ο ηγέτης της Αντιόχειας ανέμενε τις δικές του ενισχύσεις από τους Σελτζούκους σουλτάνους του Ιράκ και της Περσίας και άλλους μουσουλμάνους η γέ­ τες. Τελικά οι ενέργειες του πολυμήχανου Ν ορμανδού Β ο η μ ο ύ ν δ ο υ ,ε ν ό ς από τους ηγέτες της σταυροφορίας, παρέδωσαν την πόλη στους σταυροφόρους πριν προ­ λάβουν να φτάσουν οι ενισχύσεις του Γιαγκί Σιγιάν. Ο Β οημούνδος, που επιθυ­ μούσε να κρατήσει την Αντιόχεια υπό τη δική του κυριαρχία και όχι να την παραδώσει στον Βυζαντινό αυτοκράτορα ό­ πως είχε συμφωνήσει, είχε στείλει δικούς του πράκτορες μέσα στην πόλη για να α­ ποκτήσουν διασυνδέσεις με πιθανά δυσαρεστημένα μέλη της φρουράς. Ενας τέτοιος λοχαγός, ο Αρμένιος Φιρούζ, ο ο-

ποιος είχε τον έλεγχο ενός πύργου, συμ­ φώνησε να προδώσει και να παραδώσει την πόλη στον Β οημ ούνδ ο. Το βράδυ της 2ας Ιουνίου 1098 ένα σώμα επίλεκτων ανδρών ανέβηκε στον πύργο του Φιρούζ και κατάφερε να ανοίξει τις πύλες της πόλης. Σε 24 περίπου ώρες η Αντιόχεια βρισκό­ ταν υπό την κατοχή των σταυροφόρων και ούτε ένας μουσουλμάνος κάτοικος δ εν κατάφερε να επιζήσει μετά την άλω­ σή της. Η κατάληψη της Αντιόχειας ήταν ένας θρίαμβος για τους ιππότες της Δύσης. Η επιτυχία αυτή όμως δ εν οφειλόταν στις αναμφισβήτητες στρατιωτικές ικανότη­ τες των πολιορκητών, αλλά μάλλον στην τύχη και στις ενέργειες του Β οημούνδου. Η πολιορκία αυτή χαρακτηρίζεται από έλ­ λειψη οργάνωσης, εμπειρίας και τακτι­ κής. Εξάλλου η Α ’ Σταυροφορία δ εν ήταν παρά μόνο μια μαζική στρατιωτική και λαϊκή κίνηση για την «απελευθέρωση» των Αγίων Τόπων. Η έλλειψη ισχυρής και μόνιμης ηγεσίας διαφάνηκε έντονα όταν οι σταυροφόροι απέδειξαν ότι δ εν ήταν κατάλληλα προετοιμασμένοι για την πο­ λιορκία μιας πόλης της Μ έσης Ανατολής. Οπως θα δο ύμ ε παρακάτω, η εμπειρία αυ­ τή επηρέασε την περαιτέρω πορεία των σταυροφόρων. Τον επόμενο χρόνο η πο­ λιορκία της Ιερουσαλήμ είχε διαφορετική εξέλιξη.

Η Π Ο Λ ΙΟ Ρ Κ ΙΑ ΤΗΣ ΙΕ Ρ Ο Υ ΣΑ Λ Η Μ (1099) Η ιερή πόλη της Ιερουσαλήμ αποτελούσε πηγή έμπνευσης και ταυτοχρόνως τον κύριο στόχο της Α ’ Σταυροφορίας. Τό­ τε κατεχόταν από τους Φατιμίδες η γεμ ό ­ νες της Αιγύπτου και πολιορκήθηκε από τους σταυροφόρους για πέντε ολόκλη­ ρες εβδομά δες. Στις 15 Ιουλίου 1099 κυριεύθηκε. Το κυρίως σώμα των σταυροφόρων, με ηγέτη τον Ρεϋ μ ό νδο της Τουλούζης, έφθασε στην Ιερουσαλήμ στις 7 Ιουνίου. Ο προληπτικός ηγέτης της πόλης, Ιφτικάραντ-Ντάουλα, είχε λάβει επαρκή προφυλακτικά μέτρα για να εξασφαλίσει την ά­ μυνά της. Είχε υπό την κατοχή του μεγά­ λη φρουρά και είχε προνοήσει για την επαρκή τροφοδοσία της πόλης εντός των τειχών. Για να αποσοβήσει τον κίνδυνο προδοσίας εκδίωξε όλους τους χριστια-

Συμβολική απεικόνιση της αναμέτρησης του Βασιλιά της Αγγλίας, Ριχάρδου Α’ Λεοντόκαρδου, με τον σουλτάνο της Αιγύπτου, Σαλαδίνο.

νούς κατοίκους και κατόπιν δηλητηρίασε τις πηγές γύρω από την πόλη για να απο­ τρέψει την υδροδότηση των σταυροφό­ ρων. Αντιθέτως οι σταυροφόροι έπασχαν από έλλειψη δυνάμεων και όπλων, ενώ για άλλη μια φορά δ εν είχαν προνοήσει για την επαρκή τροφοδοσία του στρατού

’g t t

if lo t t U e

pttate-r it u m M L flL Ä A

H t A J.

τους. Οπως η Αντιόχεια, έτσι και η Ιερουσα­ λήμ ήταν αδύνατο να περικυκλωθεί. Αρχι­ κά οι σταυροφόροι συγκέντρωσαν τις δ υ ­ νάμεις τους έξω από το δυτικό τείχος της πόλης, ενώ αργότερα άλλαξαν τακτική και χώρισαν τον στρατό ανάμεσα στο δ υ ­ τικό τμήμα του βόρειου τείχους και νότια, στους πρόποδες του όρους Σιών. Ο αφό­ ρητος ήλιος του καλοκαιριού και τα ανε­ παρκή εφόδια τους ανάγκασαν να επι­ σπεύσουν τη δράση τους, ώστε να απο­ φ ύγουν μια μακρά πολιορκία όπως αυτή της Αντιόχειας. Ομως η επιχείρηση κατά των τειχών της Ιερουσαλήμ αποτέλεσε μια ολοκληρωτική αποτυχία, διότι οι σταυροφόροι δ εν διέθετα ν τις κατάλλη­ λες πολιορκητικές μηχανές για να απει­ λήσουν τα τείχη. Η άφιξη γενοβέζικων και αγγλικών γαλερών στο κοντινό λιμάνι της Ιάφφας ήταν αρκετή για να αναπτερώσει το ηθικό τους, καθώς μετέφεραν τρόφι­ μα, σκάλες, καρφιά και εξαρτήματα για την κατασκευή πολιορκητικών μηχανη­ μάτων. Η εξεύρεση ξυλείας για την κατα­ σκευή των μηχανημάτων αυτών ήταν μια δύσκολη αποστολή. Οι γυμνοί λόφοι γύ-

41

Οι σταυροφόροι σε ένοπλη σύγκρουση με τους μουσουλμάνους έξω από την Αντιόχεια. Στον πίνακα απεικονίζεται η «ιερή λόγχη» που λέγεται ότι ενέπνευσε τους σταυροφόρους και τους οδήγησε στη νίκη.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

42 ■S*

ρω από την Ιερουσαλήμ δ εν προσέφεραν τα κατάλληλα εφόδια Kat οι σταυροφόροι αναγκάζονταν να διανύουν μεγάλες απο­ στάσεις για να συγκεντρώ σουν τα απα­ ραίτητα υλικά. Δ ε ν έλειψαν και οι ένο­ πλες συγκρούσεις ανάμεσα στους σταυ­ ροφ όρους και στη φρουρά της πόλης, που συνεχώς έστηνε ενέδ ρ ες για να απο­ τρέψει την επιτυχία αυτών των αποστο­ λών. Στις αρχές Ιουλίου οι σταυροφόροι π ληροφ ορήθηκαν ότι ο αντίπαλος ανέμε­ νε ενισχύσεις από την Αίγυπτο, ενώ η ο ­ ξεία έλλειψη πόσιμου νερού στο στρατό­ πεδό τους είχε γίνει πλέον αφόρητη. Σε μια απελπιστική προσπάθεια να κερδί­ σουν τη Θεία εύνοια οργάνωσαν μια πο­ ρεία μετάνοιας γύρω από τα τείχη της Ιε­ ρουσαλήμ. Στις 8 Ιουλίου ολόκληρος ο στρατός τους, με επικεφαλής τους επι­ σκόπους και τους υπόλοιπους κληρικούς, παρήλασε ξυπόλητος και άοπλος γύρω από τα τείχη της Ιερουσαλήμ. Αν κατά τη διάρκεια της πορείας αυτής η φρουρά της πόλης επιχειρούσε έφ οδο, δ εν υπάρ­ χει αμφιβολία ότι η σταυροφορία θα έλη­ γε άδοξα εκείνη τη στιγμή. Κατά τις επόμενες δύο μέρες οι σταυ­ ροφόροι εργάστηκαν σκληρά για να κατα­ σκευάσουν πολιορκητικούς πύργους. Στις 10 Ιουλίου τρεις πολιορκητικοί πύρ­ γοι ήταν έτοιμοι, ενώ οι πολιορκητές ή­ ταν επίσης εφοδιασμένοι με καταπέλτες και ανεμόσκαλες. Η έφ οδος κατά των τει­ χών ήταν σχεδιασμένη για τις 13-14 Ιουλί­ ου. Οι σταυροφόροι όμως έπρεπε πρώτα να καταφέρουν να προσεγγίσουν τα τεί­ χη. Μια ολόκληρη μέρα απαιτήθηκε για να καλυφ θούν οι τάφροι που περικύκλωναν τα τείχη στο σημείο εφ όδου, ώστε να μπορέσουν να πλησιάσουν οι πολιορκητικοί πύργοι. Οι υπερασπιστές της πόλης δ εν έμειναν αδρανείς. Επιχείρησαν να α­ ποτρέψουν την προσπάθεια των σταυρο­ φόρων εκτοξεύοντας εναντίον τους πέ­ τρες και εύφ λεκτες ύλες. Το βράδυ της 14ης Ιουλίου οι τελευταίοι κατάφεραν να προσεγγίσουν τα τείχη με έναν από τους πύργους. Μ έχρι το μεσημέρι της επόμε­ νης μέρας οι πολιορκητές είχαν κατα­ σκευάσει μια ξύλινη γέφ υρα από την ο ­ ποία οι πολεμιστές θα πηδούσαν στα τεί­ χη της πόλης. Ετσι κατάφεραν να καταλά­ βουν ένα τμήμα των τειχών και κατόπιν να ανοίξουν τις πύλες για να εισέλθει το κυρίως σώμα του στρατού μέσα στην πό­ λη. Μ ετά την είσοδο των σταυροφόρων στην ιερή πόλη ακολούθησε λεηλασία και σφαγή όλων των Εβραίων και των μου­ σουλμάνων κατοίκων. Στην επίσημη επι­ στολή τους προς τον πάπα Ουρβανό Β ’ οι σταυροφόροι αναγγέλλουν ότι «ο δ ρ ό ­ μος προς τον Αγιο Τάφο είναι βαμμένος με το αίμα των απίστων». Μετά από τρία χρόνια αλλεπάλληλων δοκιμασιών ο σκο­ πός της Α ’ Σταυροφορίας είχε επιτευ­ χθεί. Η κατάκτηση της Ιερουσαλήμ, η ο­ ποία βασίστηκε στην τεχνολογία και στην

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ταχύτητα, πραγματοποιήθηκε σχετικά α­ νώδυνα για τους σταυροφόρους, εφόσον διέθετα ν τα απαιτούμενα πολιορκητικά μηχανήματα. Είχαν όμως συνειδητοποιή­ σει ότι ήταν αδύνατο να επιβιώσουν από άλλη μια μακροχρόνια πολιορκία. Μαζί με την πείρα που απέκτησαν οι ιππότες της Δύσης ή λ θ ε και ο θρησκευτικός φανατι­ σμός της νέας «επιθετικής» χριστιανοσύ­ νης, που στο τέλος θα ανέτρεπε τις επι­ τυχίες της Δύσης. Η ίδρυση των λατινι­ κών κρατών στην Εγγύς Ανατολή και η σχεδόν απεριόριστη εχθρικότητα της Δ ύ­ σης έναντι των μουσουλμανικών λαών αποτέλεσαν σημεία σύγκρουσης μεταξύ Δύσης και Ανατολής και επιπλέον κατέ­ στησαν αδύνατη την ειρηνική συμβίωση χριστιανών και μουσουλμάνων στην Ε γ ­ γύς Ανατολή. Οπως θα δ ούμ ε παρακάτω, οι σταυροφόροι ήταν αναγκασμένοι να α­ φιερώσουν τους επόμενους αιώνες στη σταθεροποίηση και στην ενίσχυση της ε ­ πισφαλούς θέσης τους στην Ανατολή.

Η Π Ο Λ ΙΟ Ρ Κ ΙΑ ΤΗ ΣΑ Κ Ρ Α Σ (1189-91) Στα εκατό περίπου χρόνια που διαχω­ ρίζουν την έναρξη της Α ’ από εκείνη της Γ' Σταυροφορίας (1096-1189), η πολιτική κατάσταση στην Εγγύ ς Ανατολή είχε με­ ταβληθεί αρκετά. Οι ενωμένοι πλέον μου­ σουλμανικοί λαοί, υπό την ηγεσία του σουλτάνου της Αιγύπτου, Σαλαδίνου, εί­ χαν περάσει στην αντεπίθεση και είχαν καταφέρει να επανακτήσουν ακόμα και την Ιερουσαλήμ (1187). Μετά την πτώση της Ιερουσαλήμ μόνο δύο παραθαλάσ­ σιες πόλεις στη στενή λωρίδα της δυτι­ κής Παλαιστίνης παρέμεναν υπό την κα­ τοχή των σταυροφόρων, η Τύρος και η Τρίπολη. Η Γ ’ Σταυροφορία αποφασίστηκε με σκοπό την επανάκτηση των Αγίων Τόπων και ιδιαίτερα της Ιερουσαλήμ. Τον Αύγουστο του 1189ο Γκυ ντεΛουζινιάν, τέως Λατίνος βασιλιάς της Ιερ ο υ ­ σαλήμ, στρατοπέδευσε σε έναν λόφο κο­ ντά στη μουσουλμανική πόλη της Ακρας, βορειοανατολικά της Ιερουσαλήμ, ενώ τα στρατεύματα των Πιζάνων που τον είχαν συνοδεύσει ως εκεί απέκλεισαν το λιμάνι. Η πολιορκία της Ακρας είχε ξεκινήσει. Στην πραγματικότητα θα περνούσε ένας ολόκληρος χρόνος πριν οι σταυροφόροι καταφέρουν να απειλήσουν σοβαρά τη μουσουλμανική πόλη. Στο ενδιάμεσο αυ­ τό χρονικό διάστημα ο Σαλαδίνος έσπευσε στην Ακρα για να άρει την πολιορκία. Κατά τις δύο τελευταίες εβδομά δες του Σεπτεμβρίου του 1189 έγιναν αρκετές συμπλοκές μεταξύ των δύο αντιπάλων, ό ­ μως βρέθηκα ν και οι δύο πλευρές σε α­ διέξοδο και αναγκαστικά καθηλώθηκαν σε μια από τις πιο μακροχρόνιες πολιορ­ κίες που έχουν καταγραφεί στη μεσαιωνι­ κή ιστορία. Οι δυνάμεις των σταυροφόρων, αποτελούμενες από ένα συνονθύλευμα εθ νι­ κοτήτων (Φράγκοι, Πιζάνοι, Γενοβέζοι,

Δανοί, Γερμανοί και Αγγλοι), ήταν αρκε­ τές ώστε να αποκλείσουν την πόλη από την ξηρά και θάλασσα. Ομως αυτή η τρ ο ­ μερή δύναμη είχε να αντιμετωπίσει σω­ ρεία προβλημάτων, όπως τις διενέξεις α­ νάμεσα στους αρχηγούς, την έλλειψη ε­ νός ισχυρού ηγέτη και τα συνήθη προ­ βλήματα ανεφοδιασμού. Τον Οκτώβριο του 1190 ο αρχιεπίσκοπος της Αγγλίας, Βαλδουϊνος, έστειλε επιστολή στους μο­ ναχούς του Καντέρμπουρυ περιγράφοντας τις βαριές ήττες που υπέστη ο στρα­ τός, τις απώλειες, αλλά και την πείνα και την ακολασία που είχαν καταβάλει τα στρατεύματα. Η άφιξη δύο βασιλέων της δύσης, του Ριχάρδου Α ’ (Αγγλία) και του Φιλίππου Β' (Γαλλία), την άνοιξη του 1191, ενδυνάμω ­ σε την πολιορκία, καθώς έδωσε στον δ υ ­ τικό στρατό την απαιτούμενη ηγεσία (έ­ στω Kat διχασμένη) και συνεπώς τη συνο­ χή που χρειαζόταν. Από εκείνη τη στιγμή εντατικοποιήθηκαν οι προσπάθειες ε­ ξόρμησης κατά των τειχών. Οι ηγέτες της Δύσης μετέφ εραν μαζί τους πολιορκητι­ κές μηχανές, κυρίως καταπέλτες, που εί­ χαν την ικανότητα να εκσφ ενδονίζουν α­ ντικείμενα βάρους 250 kg και έτσι να κλο­ νίζουν τα τείχη της Ακρας. Η επιχείρηση που οργάνωσαν οι δυτικοί ηγέτες ήταν ε­ ντυπωσιακή. Ενώ οι τοξότες κατέστησαν αδύνατο στους αμυνόμενους να περιπολούν στα τείχη, οι χειριστές των καταπελτών και των κριών κατέφεραν επανειλημ­ μένα κτυπήματα προκειμένου να επιτευ­ χ θεί ο κλονισμός και τελικά η καταστρο­ φή των τειχών. Η εξουθενω μένη πλέον φρουρά της Ακρας, που είχε υποστεί ση­ μαντικές απώλειες, δ εν μπορούσε να κρατήσει την πόλη για πολύ ακόμα. Η σω­ τηρία της πόλης είχε ζωτική σημασία για τους μουσουλμάνους, καθώς αυτή περι­ είχε όλο τον στρατιωτικό εξοπλισμό της Παλαιστίνης, της Ιερουσαλήμ, της Δαμα­ σκού Kat της Αιγύπτου, αλλά και τους ση­ μαντικότερους εμίρηδες του μουσουλ­ μανικού στρατού. Τα στρατεύματα του Σαλαδίνου όμως ήταν διχασμένα και έτσι ο σουλτάνος στάθηκε αδύναμος να άρει την πολιορκία. Ο Αραβας βιογράφος του Σαλαδίνου, Ιμπν Σαντάντ, περιγράφει με τρόμο και α­ πελπισία την τρομερή επίθεση των δυτι­ κών στρατευμάτων: «Οταν οι εχθ ρο ί εί­ δαν τα τείχη να κλονίζονται, άρχισαν να επιτίθενται από όλες τις πλευρές. Χωρι­ σμένοι σε ομάδες, οι πολιορκητές έπαιρ­ ναν σειρά στη μάχη, ενώ οι υπόλοιποι ξε­ κουράζονταν. Στις 12 Ιουλίου ξεκίνησε η τρομερή τους επίθεση...βλέποντας την αγωνία και την απόγνωση της φρουράς, δάκρυα κύλησαν από τα μάτια του Σαλα­ δίνου» (B a h a ’ad Din ibn Shaddad, Arab Historians of the Crusades, p. 216). Πράγματι, το βράδυ της 12ης Ιουλίου η φρουρά της Ακρας παραδόθηκε. Ανάμε­ σα στους όρους παράδοσης ήταν και η υ­ πόσχεση του Ριχάρδου Α ’ να χαρίσει τη ζωή στη φρουρά της πόλης με αντάλλαγ-

Η πύλη της Δαμασκού στα παλαιό τείχη της Ιερουσαλήμ. Η πόλη παραδόθηκε στους σταυροφόρους στις 15 Ιουλίου 1099.

μα την πληρωμή λύτρων από τον Σαλαδίνο. Οταν ο Σαλαδίνος α ρ νήθηκε να πλη­ ρώσει (στην πραγματικότητα δ εν είχε τα χρήματα), ο Ριχάρδος έδωσε εντολή για τη θανάτωση της φρουράς. Ετσι ολόκλη­ ρη η φρουρά (περίπου 3.000), συμπερι­ λαμβανομένων και γυναικόπαιδων, θανα­ τώθηκε έξω από τα τείχη της Ακρας. Η όλη επιχείρηση διήρκεσε τρεις μέρες. Η πρωτοφανής αυτή βαρβαρότητα δ εν κατάφερε ποτέ να σβηστεί από τη μνήμη των μουσουλμάνων, Οι Δυτικοί ιππότες υπερηφανεύονταν για την κατάληψη της Ακρας και την ήττα του Σαλαδίνου, έστω και αν τα τελικά κέρδη της εκστρατείας αποδείχθηκαν ελάχιστα. Οι τραχείς αυτοί πολεμιστές της Δύσης απέδειξαν ότι εί­ χαν αποκτήσει μαεστρία στον πολιορκη­ τικό πόλεμο και λίγα χρόνια αργότερα θα το απεδείκνυαν, δίχως αμφιβολία, με την κατάκτηση της ισχυρότερης πόλης της Α ­ νατολής, της Κωνσταντινούπολης.

Η Π Ο Λ ΙΟ Ρ Κ ΙΑ ΤΗΣ Κ Ω Ν ΣΤΑ Ν ΤΙΝ Ο ΥΠ Ο ΛΗ Σ

(1204)

Η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τα στρατεύματα της Δ ' Σταυροφορίας αποτελεί σημαντικό γεγονός στη μεσαιωνι­ κή ιστορία της Ευρώπης. Οι λόγοι που ο­ δήγησαν τις δυτικές δυνάμεις να πορευ­ τούν εναντίον ομοθρήσκω ν χριστιανών

βρίσκονται έξω από το αντικείμενο αυτής της μελέτης. Θα πρέπει όμως να σημειώ­ σουμε ότι η επιτυχία της Δ ’ Σταυροφ ο­ ρίας οφείλεται κυρίως στη βαθύτατη πο­ λιτική, οικονομική και κοινωνική κρίση που μάστιζε τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία εκείνη την εποχή. Αρχικός σκοπός της Δ ’ Σταυροφορίας ήταν η επανάκτηση της Ιερουσαλήμ. Οι οικονομικές δυσκολίες των σταυροφό­ ρων τους ανάγκασαν να ζητήσουν τη συμμετοχή των Βενετών. Ομως η σ υμμε­ τοχή αυτή αποπροσανατόλισε τον σκοπό της Σταυροφορίας και πριν ακόμα ξεκινή­ σει η εκστρατεία ήταν φανερό ότι θα εξυ­ πηρετούσε βενετικά συμφέροντα. Η κα­ τάσταση περιπλέχθηκε ακόμα περισσό­ τερο όταν εμφανίστηκε στο προσκήνιο ο Αλέξιος Δ' Αγγελος, γιος του εκθ ρ ο νι­ σμένου Βυζαντινού αυτοκράτορα Ισαάκιου Β ’ (1185-95). Με σκοπό να επανακτήσει τον θρ ό νο του πατέρα του ο Αλέξιος υπο­ σχέθηκε, μεταξύ άλλων, τεράστια χρημα­ τικά ποσά στους σταυροφόρους για να τον βο η θή σ ουν να καταλάβει τη βασιλεύ­ ουσα. Στις 24 Μαϊου 1203, αφού υπογράφηκε σ υνθήκη ανάμεσα στους σταυρο­ φόρους και στον Βυζαντινό πρίγκηπα, ο στόλος της Δ ’ Σταυροφορίας απέπλευσε για την Κωνσταντινούπολη. Η πρωτεύουσα της Βυζαντινής Αυτο­ κρατορίας εμφανιζόταν απλησίαστη για τους σταυροφόρους. Χαρακτηριστική

των αντιδράσεων του στρατού είναι η πε­ ριγραφή του Φράγκου χρονικογράφου Γοδεφ ρείδου Βιλλεαρδουϊνου όταν πρωτοαντίκρυσε τη Βασιλεύουσα: «Σας διαβεβαιώνω ότι όλοι αυτοί οι οποίοι έβλεπαν την Κωνσταντινούπολη για πρώτη φορά δ εν μπόρεσαν να στρέψ ουν τη ματιά τους από επάνω της. Ποτέ δ εν είχαν φα­ νταστεί ότι μπορούσε να υπάρχει τέτοιο μέρος σε όλη τη δημιουργία. Είδαν τα υ­

Qß ■■■

ψηλά τείχη της, τους ισχυρούς πύργους που την περιέβαλλαν, τα πλούσια παλά­ τια και τις μεγάλες εκκλησίες, που ήταν τόσο πολλές ώστε κανείς δ εν θα το πί­ στευε και δ εν τις έβλεπε με τα μάτια του. Το μήκος και το πλάτος της έδειχναν ότι αυτή η πόλη ήταν πραγματικά η Βασίλισ­ σα όλων των πόλεων. Δ ε ν υπήρξε ούτε έ­ νας από εμάς τόσο γενναίος, όσο και τολ­ μηρός, που να μην έτρ εμε στην όψη της. Εξάλλου ποτέ πριν στην ιστορία δ εν είχε επιχειρηθεί τέτοιο μεγαλεπήβολο τόλμη­ μα» (Geoffrey of Villehardouin, The Conquest of Constantinople, p.59). Οι σταυροφόροι έφθασαν στην Κων­ σταντινούπολη στις 24 Ιουνίου 1203. διέ­ σχισαν τον Βόσπορο και έπειτα στρατοπέδευσαν στον Αγιο Στέφανο, στη μικρα­ σιατική ακτή. Η πρώτη πολιορκία της Κωνσταντινούπολης διήρκεσε από τις 5 ως τις 17 Ιουλίου. Η επίθεση κατά της πό­ λης θα πραγματοποιείτο από την ξηρά με τα τάγματα των σταυροφόρων και από τη

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

44

θάλασσα με τον στόλο των Βενετών. Ο Κεράτιος κόλπος, το σημαντικότερο λι­ μάνι της Κωνσταντινούπολης, ήταν προστατευμένος από μια σιδερένια αλυσίδα, η οποία ήταν δ εμ ένη στη μια άκρη της πόλης και κατέληγε στην απέναντι πλευ­ ρά, στον πύργο του Γαλατά. Στις 6 Ιουλίου οι σταυροφόροι κατέλαβαν τον πύργο αυτό και έσπασαν την αλυσίδα που έκλει­ νε την είσοδο του κόλπου. Οι γαλέρες των Βενετώ ν ήταν εξοπλισμένες με τερά­ στιες ξύλινες σανίδες, οι οποίες άνοιγαν μαζί με τις πόρτες ώστε να επιτρέπουν στους πολεμιστές να εξέλθουν από τις γαλέρες έφιπποι και έτοιμοι για τη μάχη. Ετσι ο στρατός αποβιβάστηκε σχετικά εύ ­ κολα και στρατοπέδευσε στο βόρειο τμή­ μα των χερσαίων τειχών, κοντά στο παλά­ τι των Βλαχερνών. Μολονότι έγιναν επανειλημμένες έ­ νοπλες συγκρούσεις ανάμεσα στους σταυροφόρους και τους Βυζαντινούς, δ εν είχαν κανένα αποφασιστικό αποτέλε­ σμα. Από την πλευρά της θάλασσας οι Βενετο ί είχαν κατορθώσει να καταλά­ βουν ένα τμήμα των τειχών με 25 πύρ­ γους. Ομως αναγκάστηκαν να υποχωρή­ σουν από την πίεση των Βυζαντινών υπε­ ρασπιστών. Από την πλευρά τους οι Βυζα­ ντινοί πέρασαν στην αντεπίθεση από την ξηρά. Ομως ο αυτοκράτορας Αλέξιος Γ' (1195-1203) μάλλον δείλιασε μπροστά στα στρατεύματα των σταυροφόρων και διέ­ ταξε την υποχώρηση του στρατού του. Την ίδια νύχτα (17-18 Ιουλίου 1203) εγκατέλειψε την πρωτεύουσα. Μη έχοντας άλλη επιλογή, οι αξιωματούχοι της αυτο­ κρατορίας παρέδωσαν την πόλη στον Α ­ λέξιο Δ ’ Αγγελο. Ο νεαρός αυτοκράτορας δ εν είχε αρ­ κετά χρήματα για να εκπληρώσει τις υπο­ σχέσεις του στους σταυροφόρους και έ­ πειτα από μια σύντομη περίοδο ανακω­ χής οι τελευταίοι άρχισαν προσβολές ε­

ναντίον της πόλης (Ιανουάριος 1204) λ εη ­ λατώντας τα προάστια, ενώ τα βενετικά πλοία λεηλατούσαν τις ακτές της Προπο­ ντίδας. Οι Βυζαντινοί αποπειράθηκαν, ανεπιτυχώς, να πυρπολήσουν με υγρό πυρ τον στόλο των σταυροφόρων. Η αποτυχία αυτή προκάλεσε και την πτώση του Α λέ­ ξιου Δ' στις 28/29 Ιανουαρίου. Ο νέος αυ­ τοκράτορας, Αλέξιος Ε ’ Δούκας, επιχεί­ ρησε να οργανώσει την άμυνα της πόλης. Κύριό του μέλημα υπήρξε η ενίσχυση των οχυρώσεων σε ευπρόσβλητα τμήματα των τειχών και κυρίως από την πλευρά της θάλασσας. Οι σταυροφόροι, έντονα δυσαρεστημένοι με αυτή την εξέλιξη και πεπεισμένοι από τους ιερείς τους για το δίκαιο της επίθεσής του εναντίον της Κωνσταντινούπολης, ήταν αποφασισμέ­ νοι όσο ποτέ άλλοτε να συντρίψουν τους «αχάριστους» και «σχισματικούς» Ε λ λ η ­ νες. Η δεύτερη πολιορκία της Κωνσταντι­ νούπολης άρχισε στις 9 Απριλίου 1204. Στις 12 Απριλίου έγινε η μεγαλοπρεπέ­ στερη, ίσως, επιχείρηση εφ όδου εναντίον του τείχους του Κερατίου. Ο συγκεντρω ­ μένος βενετικός στόλος έφθανε τα 5 km περίπου σε μήκος! Αφού οι Βενετο ί κατάφεραν να προσεγγίσουν τα τείχη, έ­ δεσαν τις γαλέρες τους ανά δύο και άρχι­ σαν την επίθεση κατά των τειχών. Ε φ ο ­ διασμένοι με γέφ υρες οι οποίες ήταν το­ π οθετημένες στα υψηλότερα σημεία των πλοίων, οι σταυροφόροι εξαπέλυσαν σφοδρή επίθεση, προσβάλλοντας τα τεί­ χη με πετροβόλα και καταπέλτες και ε­ κτοξεύοντας υγρό πυρ. Ομως το τελ ευ ­ ταίο δ εν απέδωσε εφόσον τα τείχη της Κωνσταντινούπολης ήταν καλυμμένα με δέρματα που το απέκρουαν. Οι υπερασπιστές έδωσαν σκληρή μά­ χη. Είχαν υπό την κατοχή τους παραπάνω από εξήντα πετροβόλες μηχανές, με τις οποίες έπλητταν τις βενετικές γαλέρες

με τεράστιες πέτρες. Προκειμένου να ει­ σχωρήσουν στην πόλη οι πολιορκητές έπρεπε να καταλάβουν πρώτα τους πύρ­ γους. Ομως οι πέτρινοι πύργοι του τεί­ χους ήταν πανύψηλοι και οι Βυζαντινοί εί­ χαν κτίσει επάνω τους ξύλινους πύργους 5-7 ορόφων, οι οποίοι βέβαια ήταν προστατευόμενοι από μόνιμη φρουρά. Μ ερι­ κοί σταυροφόροι που ανέβηκαν στις γ έ ­ φ υρες των πλοίων κατάφεραν να πηδήξουν σε έναν πύργο και να τον καταλά­ βουν. Επειτα έδεσαν το πλοίο στον πύργο για να φθάσουν και άλλοι πολεμιστές. Α ­ φού οι πολιορκητές κατέλαβαν δύο πύρ­ γους, κατάφεραν να δημιουργήσουν ένα άνοιγμα στα τείχη και κατόπιν να ανοί­ ξουν τρεις πύλες, από όπου άρχισαν να εισχωρούν μαζικά στην πόλη. Εκείνη τη μοιραία νύχτα η ηγεσία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας κατέρρευσε και την επό­ μενη μέρα η Βασιλεύουσα παραδόθηκε αμαχητί. Από στρατιωτική άποψη το επίτευγμα των σταυροφόρων ήταν αξιοθαύμαστο. Οι ιππότες της Δύσης απέδειξαν ότι κα­ τείχαν πλέον την τεχνολογία, την οργά­ νωση, αλλά και την ικανότητα που τους επέτρεψαν να κυριεύσουν την ισχυρότερη πόλη της Εγγύς Ανατολής. Το πολιτικό χάος που επικρατούσε στην Κωνσταντι­ νούπολη αποτέλεσε την πρόσκληση για τους σταυροφόρους και ταυτοχρόνως τους έδωσε τη νίκη.

Ε Π ΙΛ Ο Γ Ο Σ Κατά τη διάρκεια του 12ου αιώνα οι σταυροφόροι πραγματοποίησαν μια μακρά πορεία, από την ανοργάνωτη και επιπόλαιη πολιορκία της Αντιόχειας ως την εξαίσια π ρομελετημένη κατάληψη της Κωνσταντινούπολης. Σε τελική ανάλυση όμως φαίνεται ότι οι επιτυχίες τους δεν οφείλονταν απο­

Η κατάληψη της Αντιόχειας, Les Histoires d’ Outremer, 13ος αιώνας. Ηταν η πρώτη σημαντική επιτυχία των σταυροφόρων, αλλά η πόλη επανακτήθηκε από τους Αιγύπτιους το 1268.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η πολιορκία της Κωνσταντινούπολης. Τα τείχη της πόλης, κτισμένα από τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο Γ ’ κατά τον 5ο αιώνα, την προστάτευαν από ξηρά και θάλασσα. Οι ισχυρές οχυρώσεις της Κωνσταντινούπολης περιελάμβαναν δύο (αντί για ένα) προστατευτικά τείχη και πύργους κτισμένους ανά 54 m.

κλειστικά στην τεχνολογική και τη μ εθ ο ­ δολογική πρόοδο και στις αναμφισβήτη­ τες ικανότητες που έδειξαν οι ιππότες της Δύσης. Κατά κύριο λόγο η επιτυχία της Δύσης οφειλόταν στην έλλειψη συνο­ χής που επικρατούσε στον μουσουλμανι­ κό κόσμο και στη Βυζαντινή Αυτοκρατο­ ρία. Οι επιτυχίες που σημείωσαν οι σταυ­ ροφόροι αποδείχθηκαν βραχύβιες και η αντίδραση του αραβικού κόσμου - ενωμέ­ νου πλέον - εναντίον ενός κοινού χριστια­ νικού εχθ ρο ύ ήταν πολύ ισχυρή για να αποκρουσθεί-αποτελεσματικά, αρχικά από τους σταυροφόρους και έπειτα από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1)ARAB HISTORIANS OF THE CRUSADES, μτψρ. E.J. Costello, Berkeley, 1984. (2) THE ART OF WAR IN WORLD HISTORY, εκδ. G. Chaliand, London, 1994.

(3) R. Bartlett: THE MAKING OF EUROPE. CONQUEST, COLONIZATION AND CULTURAL CHANGE 950-1350, London, 1994. (4) CHRONICLES OF THE CRUSADES, εκδ. E. Hallam, Surrey, 1996. (5) Anne Comnene, ALEXIADE, Παρίσι, 1937. (6) J. France: TECHNOLOGY AND THE SUCCESS OF THE FIRST CRUSADE, War and Society in the Eastern Mediterranean (7th-15th centuries), Νέα Υόρκη, 1997, 163-76. (7) N. Καλομενόπουλος: Η ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ, Αθήνα, 1937. (8) J. Prawer: THE CRUSADERS KINGDOM. EUROPEAN COLONIALISM IN THE MIDDLE AGES, London, 1972. (9) D.E. Queller: THE FOURTH CRUSADE, 12011204, Philadelphia, 1977. (10) J. Riley-Smith: THE CRUSADES. A SHORT HISTORY, London, 1987. (11) S. Runciman: A HISTORY OF THE CRUSADES, Cambridge, 1951-54. (12) Α. Σαββίδης: Η ΠΡΩΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΛΩΣΗ. Η ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΔΟΣΙΑΣ (1204), Βυζαντινή και Νεοελληνική

Μυριόβιβλος 8, Αθήνα, 1985, 35-42. (13) J.J. Saunders: A HISTORY OF MEDIEVAL ISLAM, London, 1965. (14) K. Setton: A HISTORY OF THE CRUSADES. Madison, USA, 1962. (15) R. C. Smaii: CRUSADING WARFARE. Cambridge, 1956. (16) Viilehardouin Geoffrey:THE CONQUEST OF CONSTANTINOPLE, Joinville and Viilehardouin, Chronicles of the Crusades, μτφ. M.R.B. Shaw, London, 1963. (17) T. Wise: ARMIES OF THE CRUSADES. London, 1978.

Ν ΙΚ Ο Σ ΣΤΕΦΑΝΟΥ

ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ Β ’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ (ΤΟΤΕ ΒΑΣΙΛΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ) ΕΓΡΑΨΕ ΝΕΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ ΔΟΞΑΣ ΚΑΙ ΤΙΜΗΣΕ ΜΕ ΑΜΕΤΡΗΤΟΥΣ ΗΡΩΙΣΜΟΥΣ ΚΑΙ ΘΥΣΙΕΣ ΤΗ ΓΑΛΑΝΟΛΕΥΚΗ, ΠΟΥ ΠΟΤΕ ΚΑΙ ΣΕ KAMΜΙΑ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΔΕΝ ΥΠΕΣΤΕΙΛΕ. ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΡΩΤΕΣ ΜΕΡΕΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ, ΤΑ ΗΡΩΙΚΑ ΠΛΗΡΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΠΛΟΙΩΝ ΠΟΛΕΜΗΣΑΝ ΜΕ ΕΝΘΟΥΣΙΑΣΜΟ ΚΑΙ ΑΥΤΑΠΑΡΝΗΣΗ. ΛΙΓΑ ΗΤΑΝ ΤΑ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΣΚΑΦΗ ΠΟΥ ΔΙΕΘΕΤΑΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΚΥΡΙΟ ΛΟΓΟ ΠΟΛΕΜΟΥΣΑΝ ΜΕ ΑΠΑΡΧΑΙΩΜΕΝΑ ΚΑΙ ΚΟΥΡΑΣΜΕΝΑ ΣΚΑΡΙΑ, ΟΜΩΣ ΔΕΝ ΔΙΣΤΑΣΑΝ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΟΥΝ ΕΧΘΡΟΥΣ ΠΟΛΥ ΙΣΧΥΡΟΤΕΡΟΥΣ, ΤΟΣΟ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ, ΟΣΟ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΑΕΡΑ. ΠΟΙΟΣ ΞΕΧΝΑ ΤΟΝ «ΑΔΡΙΑ»,ΤΗ «ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΟΛΓΑ», ΤΟΝ ΑΚΟΥΡΑΣΤΟ «ΑΒΕΡΩΦ», ΤΑ ΚΑΤΟΡΘΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ, ΤΑ ΣΚΟΥΡΙΑΣΜΕΝΑ ΜΙΚΡΑ ΑΝΤΙΤΟΡΠΙΛΛΙΚΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ ΠΟΥ ΟΡΓΩΝΑΝ ΣΤΙΣ ΠΕΡΙΠΟΛΙΕΣ ΤΙΣ ΑΚΤΕΣ ΤΗΣ Β. ΑΦΡΙΚΗΣ; Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΑΓΩΝΟΣ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΕΙΝΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΝΟΣ ΝΑΥΤΙΚΟΥ «ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ», ΜΙΑΣ ΗΘΙΚΗΣ ΑΜΟΙΒΗΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΜΕΝΗΣ ΕΙΔΙΚΑ ΓΙΑ ΝΑ ΤΙΜΗΣΕΙ ΤΑ ΗΡΩΙΚΑ ΚΑΤΟΡΘΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΝΔΡΩΝ ΕΝΟΣ ΣΤΟΛΟΥ ΠΟΥ ΠΟΤΕ ΔΕΝ ΦΟΒΗΘΗΚΕ, ΠΟΤΕ ΔΕΝ ΥΠΟΧΩΡΗΣΕ ΚΑΙ, ΤΟ ΚΥΡΙΟΤΕΡΟ, ΠΟΤΕ ΔΕΝ ΠΑΡΑΔΟΘΗΚΕ ΣΤΟΝ ΕΧΘΡΟ. Ο ΣΤΟΛΟΣ ΑΥΤΟΣ ΝΙΚΗΣΕ, ΕΠΕΣΤΡΕΨΕ ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ ΜΕ ΤΗ ΣΗΜΑΙΑ ΨΗΛΑ ΚΑΙ ΣΥΝΕΧΙΖΕΙ ΝΑ ΟΡΓΩΝΕΙ ΥΠΕΡΗΦΑΝΑ ΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΘΑΛΑΣΣΕΣ, ΚΑΝΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΚΑΤΙ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΑΠΟ ΑΙΣΘΗΤΗ ΣΕ ΟΣΟΥΣ ΤΙΣ ΕΠΙΒΟΥΛΕΥΟΝΤΑΙ.

ΣΤΑΥΡΟΣ ΑΓΩΝΟΣ πονομής αποτέλεσε η ύπαρξη, ευθύς εξαρχής, μιας πλή­ Σταυρός Αγώνος Βασιλικού Ναυτικού θεσμοθετήθηκε από την κυβέρνηση Τσουδερού ρους θεσμοθετημένης συντετμημένης ονομασίας του στη Μέση Ανατολή με τον Αναγκαστικό Νόμο μεταλλίου (άραγε για λόγους ευκολίας;), ΣΑΒΝ, την οποία υπ’ αριθμόν 3229/1943 «Περί Σταυρού Αγώνος Βασιλικού και θα χρησιμοποιούμε αντί του πλήρους ονόματος στο παρόν άρθρο. Αλλωστε είναι κοινή πρακτική ανάμεσα Ναυτικού», που συντάχθηκε στο Κάιρο στις 22 Δεκεμβρί­ στους ερευνητές και τους μελετητές των ελληνικών ηθι­ ου 1943. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό και πρωτοτυπία της α­ κών αμοιβών, τους συλλέκτες μεταλλίων και παρασήμων, καθώς και τους εμπόρους, να ονομάζουν το μετάλλιο με αυτό ακριβώς το όνομα και για λόγους δικής τους ευκο­ λίας. Το διάταγμα δημιούργησε ένα αμιγώς πολεμικό με­ τάλλιο, ουσιαστικά έναν ναυτικό πολεμικό σταυρό μιας και μόνης τάξης, που σκοπό είχε να τιμήσει όλους όσους

Ο

Βετεράνοι του Πολεμικού Ναυτικού με τον ΣΑ ΒΝ στο στήθος, ανάμεσα σε άλλες ηθικές αμοιβές που κέρδισαν

κατά τη διάρκεια του Β ’ ΠΠ (η σειρά ανάρτησης των μεταλλίων δεν είναι σε όλες τις περιπτώσεις σωστή).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ότι «η ανάγλυφος μορφή αυτού θέλει κανονισθή μεταγενεστέρως öiä εκδοθησομένου Βασιλικού Διατάγματος». Εδώ μπορούμε να υποθέσουμε ότι προφανώς δεν υπήρχε η δυνατότητα κατασκευής του μεταλλίου στη Μέση Ανατολή υπό τις συνθήκες που επι­ κρατούσαν τότε. Είναι γνωστό δε ότι σχεδόν όλα τα ελληνικά στρατιωτικά μετάλλια που αφορούσαν δράση κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο κατασκευάστηκαν (από Ελληνες ή ξένους κατασκευαστές) και απονεμήθηκαν στην Ελλάδα μετά την απελευθέρωση, ορι­ σμένα δε πολύ αργότερα, μετά τη λήξη του εμφυλίου.

Η ΤΑΙΝΙΑ ΤΟΥ ΣΑΒΝ

Ο ΣΑ ΒΝ : όψη και πίσω πλευρά.

Ο A.N. 3229/1943 δεν καθόρισε, όπως εί­ παμε, τη μορφή του ΣΑΒΝ, αλλά μόνον την ποιότητα, το πλάτος και τα χρώματα της ται­ νίας από την οποία θα φερόταν. Το άρθρο 2 αναφέρει ότι το μετάλλιο «...αρτάται δια με­ τάξινης ταινίας συνήθους πλάτους Ελληνι­ κών Παρασήμων», δηλαδή ταινία πλάτους 38-40 χιλιοστών. Χρωματικά η ταινία χωρίζε­ ται κατά 6άση σε τρία κατακόρυφα ίσου πλά­ τους διαστήματα. Τα δύο ακραία είναι χρώ­ ματος βαθέος κυανού, ενώ το μεσαίο διά­ στημα είναι λευκό. Το μεσαίο διάστημα λει­ τουργεί σαν φόντο για τρεις κάθετες πολύ λεπτές γραμμές πάχους ενός χιλιοστού και διαφορετικών χρωμάτων, με την πρώτη από δεξιά να είναι μαύρη, τη μεσαία ερυθρή και την τρίτη πράσινη. Οι τρεις αυτές σειρίδες απέχουν μεταξύ τους ίσα διαστήματα.

ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟ

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΝΟΣ «ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ» υπηρέτησαν σε πολεμικά και άλλα πλοία τα οποία έλαβαν μέρος σε επιχειρήσεις κατά τη διάρκεια του Β ’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η απονομή ήταν ανοικτή και χωρίς καμμία διά­ κριση προς όλο το στρατιωτικό προσωπικό, δηλαδή όλους τους αξιωματικούς, υπαξιωματικούς και ναύτες που υπηρέτησαν του­ λάχιστον επί εξάμηνο πάνω σε πλοία τα ο­ ποία μετείχαν σε πολεμικές επιχειρήσεις. Ε ­ πιπλέον δικαίωμα απονομής του ΣΑΒΝ κα­ τείχαν και οι αξιωματικοί του Εμπορικού Ναυτικού, καθώς και όλοι οι εργάτες της θά­ λασσας, ασχέτως βαθμού, οι οποίοι υπηρε­ τούσαν στο Βασιλικό Ναυτικό καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου πάνω σε πολεμικά ή εμπορικά πλοία. Το διάταγμα προέβλεπε για τους συγκεκριμένους αυτούς ανθρώπους πρόσθετη επιβράβευση για τις υπηρεσίες τους σε καιρό πολέμου, με διπλασιασμό της

συγκεκριμένης για τον καθένα πολεμικής θαλάσσιας υπηρεσίας, υπολογιζόμενης στα συντάξιμα έτη. Εδώ οφείλουμε να διευκρινίσουμε ότι οι σχετικές διατάξεις του ΣΑΒΝ ουδεμία σχέση έχουν με τις διατάξεις που αφορούν τον Σταυρό Ναυτικού Αγώνος, ο οποίος αποτελεί ξεχωριστή απονομή. Το ίδιο επισημαίνει και το άρθρο 5 του A.N. - ιδρυτικού διατάγ­ ματος για τον ΣΑΒΝ, το οποίο υπογραμμίζει τη διαφορά, αναφέροντας χαρακτηριστικά ότι «η απονομή του ΣΑΒΝ είναι ανεξάρτητος του δια του υπ. αριθμ. 3139/1943 A.N. ιδρυθέντος Σταυρού Ναυτικού Αγώνος, απονεμομένου δια τας υπηρεσίας επί Εμπορικών Πλοίων». Το σχέδιο και η μορφή του ΣΑΒΝ, δεν εί­ χαν καθοριστεί στο αρχικό διάταγμα του 1943 και το άρθρο 2 του A.N. απλώς ανέφερε

Αυτά βέβαια αναφέρει το διάταγμα και πράγματι οι σταυροί παραδόθηκαν από τον μετέπειτα (μοναδικό) κατασκευαστή τους με ταινίες στις προβλεπόμενες διαστάσεις, αναλογίες γραμμών και χρώματα. Οπως ό­ μως συνέβη με όλες τις ελληνικές ηθικές α­ μοιβές, κατασκευάστηκαν και χρησιμοποιήθηκαν και ταινίες που δεν πληρούσαν αυτές τις καθορισμένες από τον νόμο προδιαγρα­ φές. Για τον ΣΑΒΝ χρησιμοποιήθηκε την ί­ δια εποχή ή αργότερα (;) μια ταινία με εμφανώς μικρότερο πλάτος (35 χιλ.) και σαφώς ε­ ντονότερα χρώματα από την αρχική κατα­ σκευή, της οποίας τα χρώματα θα χαρακτη­ ρίζονταν μάλλον μουντά. Επίσης στην ταινία αυτή τα τρία κατακόρυφα διαστήματα δεν είναι ίσου εύρους. Συγκεκριμένα, η κεντρι­ κή κάθετη λευκή λωρίδα είναι σαφώς μεγα­ λύτερη από τις γειτονικές της κυανές, που

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

47

έχουν πλάτος μόλις επτά χιλιοστά ενώ η λευκή έχει πλάτος σχεδόν 2 εκατοστά. Ακό­ μα και οι λεπτές κάθετες γραμμές στο κέ­ ντρο είναι πάχους τουλάχιστον 2 χιλιοστών, αντίθετα με ό,τι αναφέρει το αρχικό διάταγ­ μα. Η ταινία αυτή είναι έντονα κυματοειδής (η λεγάμενη «moire») και διαθέτει πάρα πολύ καλή ποιότητα κατασκευής, στοιχείο που μας ωθεί να υποθέσουμε ότι πιθανώς κατα­ σκευάστηκε στο εξωτερικό. Επίσης υποθέ­ τουμε ότι αυτό ίσως έγινε με ιδιωτική πα­ ραγγελία, προς κάλυψη της μεταπολεμικά αυξημένης ζήτησης και των αναγκών των στρατιωτικών ραφείων για την κατασκευή της πληθώρας των υφασμάτινων διεμβολών για τα χιτώνια των διαφόρων στολών των α­ ξιωματικών και των υπαξιωματικών του Βα­

Σύγκριση ανάμεσα στους δύο βασικούς τύπους ταινιών που χρησιμοποιήθηκαν για τον ΣΑΒΝ. Παρατηρήστε τις διαφορές στα χρώματα, στο πλάτος των κάθετων λωρίδων και στο πλάτος της ίδιας της ταινίας.

ωργίου Β ’ στη Μέση Ανατολή, το δε ιδρυτικό διάταγμα του 1943 φέρει και την υπογραφή του. Ο βασιλιάς Γεώργιος Β ' πέθανε λίγο με­ τά την απελευθέρωση (1947) και έτσι ο ΣΑΒΝ που κατασκευάστηκε αργότερα φέρει αναγκαστικά το μονόγραμμα του αδελφού του, βασιλιά Παύλου, ο οποίος τον διαδέ­ χθηκε. Παρόλα αυτά ο Παύλος δεν φάνηκε ποτέ αγνώμων προς τον αδελφό του και δια­ τήρησε «εις ανάμνησιν» το μονόγραμμα του Γεωργίου σε πολλές ηθικές αμοιβές, όπως π.χ. στο βασιλικό Τάγμα της Ευποιίας, στον Πολεμικό Σταυρό κλπ. Ακόμα πιο χαρακτηρι­ στική περίπτωση αποτελεί το «Αναμνηστικό μετάλλιο Ελληνο-Ιταλικού πολέμου 194041», το οποίο φέρει προς τιμήν του Γεωργί­ ου Β ’ ανάγλυφη τη μορφή του στην όψη.

σιλικού Ναυτικού.

Η ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΣΑΒΝ Ο καθορισμός της μορφής του ΣΑΒΝ, έγινε αργότερα με το από 7/1/1946 Βασιλικό Διάταγμα «Περί καθορισμού του τύπου και της αναγλύφου μορφής του ΣΑΒΝ, το οποίο τροποποιήθηκε στη συνέχεια. Η τελική μορ­ φή δόθηκε με το Βασιλικό Διάταγμα της

48

27/1/1948. Αντικειμενικά ο ΣΑΒΝ αποτελεί ένα από τα ομορφότερα ελληνικά μετάλλια. Η μορ­ φή του, αν και λιτή και «δωρική», είναι άκρως επιβλητική, πολύ «ελληνική» και με πλούσιο συμβολισμό. Πρόκειται ουσιαστικά για έναν λιτό ορειχάλκινο σταυρό με μια α­ νάγλυφη άγκυρα στο κέντρο του. Στην κο­ ρυφή του σταυρού υπάρχει το βασιλικό στέμμα, που συνδέεται με το στέλεχος του σταυρού με κάποιο είδος ευφυούς ανάρτη­ σης (τύπου μεντεσέ), η οποία ενώ επιτρέπει στο στέμμα να κινείται ελαφρά εμπρός-πίσω, ουσιαστικά παραμένει αφανής και δεν προσβάλλει κατ’ ουδένα τρόπο την καλλιτε­ χνική αισθητική του μεταλλίου. Από το σφαι­ ρίδιο στην κορυφή του στέμματος διέρχεται χάλκινος δακτύλιος διαμέτρου περίπου 1,5 εκατοστού, μέσα από τον οποίο περνά η ται­ νία που ήδη περιγράψαμε. Ο σταυρός αυτός καθεαυτός είναι μή­ κους 42 χιλιοστών (58 χιλιοστών εάν υπολο­ γίσουμε και το στέμμα), πλάτους 31,5 χιλιο­ στών και πάχους 3 χιλιοστών. Διαθέτει στην όψη ανάγλυφο περιμετρικό περιθώριο. Στο κέντρο του υπάρχει ανάγλυφη άγκυρα, της οποίας όμως οι όνυχες προεξέχουν του πε­ ριγράμματος στις πλευρές του κάτω σκέ­ λους του σταυρού. Σύμφωνα με τις προδια­ γραφές του διατάγματος το χρώμα του εσω­ τερικού του σταυρού είναι αυτό του παλαι­ ού ορείχαλκου, ενώ το προεξέχον περιμε­ τρικό περιθώριο και η άγκυρα είναι χρώμα­ τος ανοικτότερου, δημιουργώντας έτσι μια εξαίρετη οπτική αντίθεση (contrast).

ΣΧΕΔΙΑΣΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ «Διεμβολή Υπηρεσίας σε Υποβρύχιο».

Θα ξεκινήσουμε την περιγραφή της πί­ σω όψης του σταυρού από τις επιγραφές που υπάρχουν σε καθένα από τα τέσσερα σκέλη του. Στο κάτω σκέλος αναγράφονται οι χρονολογίες «1940-1944» σε επάλληλους στίχους. Οι δύο χρονολογίες χωρίζονται από μια μικρή ανάγλυφη οριζόντια γραμμή. Επί των τριών άλλων σκελών του σταυρού είναι γραμμένες κυκλικά, με ανάγλυφα κεφαλαία γράμματα, οι λέξεις ΑΤΛΑΝΤΙΚΟΣ, Μ ΕΣΟ ­ ΓΕΙΟΣ, ΙΝΔΙΚΟΣ, που αφορούν τα πεδία πο­ λεμικής δράσης του Βασιλικού Ναυτικού κα­ τά τον Β ' Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι ίδιες λέξεις αναγράφονται και στην πίσω πλευρά της «ναυτικής» παραλλαγής του αναμνηστικού μεταλλίου του Ελληνοϊταλικού και Ελληνογερμανικού πολέμου 1941-45, του γνωστού μας «αστεριού της Μέσης Ανατολής», όπως συνήθως ονομάζεται καταχρηστικά από συλλέκτες και εμπόρους. Ακριβώς στο κέ­ ντρο της οπίσθιας όψης υπάρχει ανάγλυφος κύκλος διαμέτρου 10,5 χιλιοστών, μέσα στον οποίο βρίσκεται έκτυπο το βασιλικό μονό­ γραμμα του βασιλιά Παύλου (τέσσερα ε­ στεμμένα αλληλεμπλεκόμενα κεφαλαία Π). Εδώ αξίζει να ανοίξουμε μια παρένθεση για να αναφέρουμε το γεγονός ότι η σύλλη­ ψη της δημιουργίας του ΣΑΒΝ έγινε επί Γε­

Διεμβολές φερόμενες επί του χιτωνίου της στολής. Πάνω στη διεμβολή του ΣΑ ΒΝ διακρίνονται τα αστέρια των εξαμήνων, μεταλλικά (κάτω) και κεντητά (επάνω). Στις διεμβολές αυτές χρησιμοποιήθηκαν και οι δύο τύποι ταινιών του ΣΑΒΝ.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο ΣΑΒΝ δεν έχει κατασκευαστικές ποικι­ λίες. Το μετάλλιο είναι από την αρχή ως το τέλος έργο και κατασκευή του επιφανούς χαράκτη και γνωστού κατασκευαστή ελληνι­ κών ηθικών αμοιβών Ελευθέριου Κελαϊδή. Ο χαράκτης ενδεχομένως εμπνεύσθηκε τη μορφή του ΣΑΒΝ ή επηρεάσθηκε από ένα ι­ σπανικό παράσημο, τον Σταυρό του Τάγμα­ τος Ναυτικής Αξίας (Orden del Merito Naval). Πρόκειται για μια αρκετά παλαιά ναυτική η­ θική αμοιβή της Ισπανίας που θεσμοθετήθηκε το 1866 και παγώθηκε στη σημερινή της μορφή το 1891. Το Τάγμα Ναυτικής Αξίας έχει περίπλοκο σύστημα τάξεων και υποδιαι­ ρέσεων, που δεν είναι του παρόντος να ανα­ λύσουμε. Η χαμηλότερη όμως τάξη του τάγ­ ματος, ο Αργυρός Σταυρός, είναι σχεδόν πα­ νομοιότυπη στην όψη με τον ΣΑΒΝ, εκτός κάποιων σχεδιαστικών διαφορών (ορατές κυρίως στο στέμμα) και του ότι το μετάλλιο είναι αργυρό αντί ορειχάλκινο. Αξίζει ίσως να αναφέρουμε πως αυτό το ισπανικό παρά­ σημο αποτελεί ένα αληθινό κόσμημα και ί­ σως ένα από τα ωραιότερα του είδους του παγκοσμίως.Ειδικά στις μεγαλύτερες τάξεις του τάγματος, οι σταυροί και οι αστέρες ε­ ντυπωσιάζουν με τις υπέροχες χρωματικές συνθέσεις που δημιουργούν τα σμάλτα, στα οποία κυριαρχεί το λευκό και το μπλε για α­ πονομές σε ειρηνική περίοδο και το ερυθρό για περίοδο πολέμου. Ασχέτως του αν η

σχεδίαση του ΣΑΒΝ επηρεάσθηκε από το συγκεκριμένο ισπανικό παράσημο ή όχι, το αποτέλεσμα του Κελαϊδή είναι κάτι παραπά­ νω από ικανοποιητικό. Ελπίζουμε και τα μελ­ λοντικά ελληνικά παράσημα και μετάλλια να τύχουν τέτοιας προσοχής στη σχεδίαση και τέτοιας ποιότητας στην κατασκευή. Ο γρα­ φών δεν έχει δει ποτέ εύθραυστο, ελαττω­ ματικό ή κατεστραμμένο ΣΑΒΝ, ενώ η πατίνα του χρόνου προσθέτει τη δική της γοη­ τεία πάνω στον λιτό ορειχάλκινο σταυρό, χω­ ρίς να αφαιρεί τίποτε από την αισθητική και τη συλλεκτική του αξία. Ο κατασκευαστής παρέδωσε τους ΣΑΒΝ μέσα στο δικό τους πολύ χαρακτηριστικό κουτί (αυτό που οι Αγγλοσάξωνες συνηθί­ ζουν να αποκαλούν «original case of issue»). To κουτί αυτό είναι λιτό και καλαίσθητο ό­ πως ο σταυρός. Είναι κατασκευασμένο από χαρτόνι, έχει ιδιαίτερο μπλε χρώμα και δια­ στάσεις (κατά προσέγγιση) 87 χιλιοστά μή­ κος, 47 χιλιοστά πλάτος και 12 χιλιιοστά ύ­ ψος. Στη μπλε επιφάνεια του πάνω μέρους του κουτιού είναι τυπωμένα με ένα κάπως θαμπό λευκό χρώμα το βασιλικό στέμμα στην κορυφή και πιο κάτω η επιγραφή ΣΑΒΝ, ακολουθούμενη από τις χρονολογίες 194044. Το εσωτερικό χρώμα του κουτιού είναι το λευκό του χαρτονιού, με μόνη τη σφραγίδα του κατασκευαστή να διακρίνεται πάνω στο κάλυμμα. Κατά τη συνήθη πρακτική και για να μη χάνονται τα δύο μέρη του κουτιού ό­ ταν αυτό ανοίγει, το κάλυμμά του συνδέεται με το στέλεχος με μια χάρτινη λωρίδα ίδιου κυανού χρώματος. Επειδή η ένωση αυτή δεν γίνεται συνήθως άμεσα αντιληπτή, συνιστάται ιδιαίτερη προσοχή στο άνοιγμα του κου­ τιού προς αποφυγή ζημιών, διότι η χάρτινη αυτή λωρίδα σχίζεται πολύ εύκολα.

ΑΠΟΝΟΜΕΣ ΔΙΕΜ ΒΟ ΛΩ Ν Ο ΣΑΒΝ δεν διαθέτει τάξεις. Το άρθρο 3 του σχετικού διατάγματος όμως προβλέπει την προσθήκη ειδικών συμβόλων ή «διεμβολών», όπως χαρακτηριστικά ονομάζονται, πάνω στην ταινία του σταυρού για κάθε επι­ πλέον εξάμηνο πραγματικής πολεμικής υ­ πηρεσίας. Οι «διεμβολές» αυτές έχουν τη μορφή μικρού πεντάκτινου αστεριού διαμέ­ τρου 4 χιλιοστών, χάλκινου για τους ναύτες, επάργυρου για τους υπαξιωματικούς και ε­ πίχρυσου για τους αξιωματικούς. Τα αστερά­ κια αυτά εμφανίζονται τόσο πάνω στην ται­ νία του μεταλλίου, όσο και πάνω στη γνωστή μας υφασμάτινη διεμβολή επί του χιτωνίου, είναι δε άλλοτε μεταλλικά και άλλοτε περί­ τεχνα κεντημένα με μεταλλικό νήμα. Εννο­ είται ότι τα κεντητά αστέρια είναι ενδεχόμε­ νο να ποικίλλουν στο μέγεθος, επειδή είναι χειροποίητα. Το αρχικό διάταγμα του 1943 προέβλεπε οι αστερίσκοι αυτοί να είναι κάπως μεγαλύ­ τεροι (διαμέτρου 6 χιλιοστών), τα δε χρώμα­ τά τους να σχετίζονται με τον χρόνο της πραγματικής πολεμικής υπηρεσίας και όχι με τον βαθμό. Δηλαδή προβλεπόταν προ­ σθήκη χάλκινου αστερίσκου μέχρι και για το τρίτο εξάμηνο υπηρεσίας. Το 4ο, το 5ο και το

Συγκριτική φωτογραφία του ισπανικού «Orden del Merito Naval» και του ΣΑΒΝ. Η ομοιότητα στο σχέδιο είναι εμφανής.

6ο εξάμηνο θα υποδηλώνονταν με αργυρό, ενώ απο το 7ο εξάμηνο ο αστερίσκος θα ή­ ταν χρυσός. Τελικά μετά από αλλεπάλληλες τροποποιήσεις το σύστημα αυτό δεν εφαρ­ μόστηκε και προτιμήθηκε εκείνο που βασί­ ζει τα χρώματα των αστερίσκων στον βαθμό. Επί της ταινίας του ΣΑΒΝ φερόταν επί­ σης μια άλλη διεμβολή με τη μορφή κλαδί­ σκου δάφνης, για όσους τραυματίστηκαν κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων. Η δάφ­ νη αυτή (όπως και οι αστερίσκοι) προβλεπό­ ταν να είναι χάλκινη για τους ναύτες, επάρ­ γυρη για τους υπαξιωματικούς και επίχρυση για τους αξιωματικούς.

ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΑΠΟΝΟΜ ΗΣ Η απονομή του ΣΑΒΝ γινόταν με Βασιλι­ κό Διάταγμα κατόπιν πρότασης της ιεραρ­ χίας. Οι απονομές των διαφόρων διεμβολών γίνονταν με απόφαση του υπουργού των Ναυτικών, πάλι κατόπιν σχετικών προτάσε­ ων. Τόσο η απονομή του ΣΑΒΝ, όσο και αυ­ τές των διεμβολών, γίνονταν (σύμφωνα με το άρθρο 6) «δίς του έτους, κατά τους μή­

49 wmm

νας Ιανουάριον και Ιούλιον». Δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε αν τηρήθηκε αυτή η διαδικασία. Σε κάθε περίπτωση πάντως κά­ θε απονομή προϋπέθετε «ενεργόν και ευδόκιμον υπηρεσίαν καταλλήλως πιστοποιουμένην». Ο νομοθέτης επίσης προέβλεπε ότι ο ΣΑΒΝ θα αφαιρείτο αυτοδικαίως από όσους υπέπιπταν σε σοβαρά αδικήματα του Κοινού Ποινικού Νόμου, ανεξαρτήτως του χρόνου της επιβληθείσας ποινής - είναι αμ­ φίβολο το αν αυτό εφαρμόστηκε ποτέ στην πράξη. Ως προς την εθιμοτυπία και τη σειρά α­ νάρτησης, ο ΣΑΒΝ φέρεται στο αριστερό μέ­ ρος του στήθους μαζί με τα υπόλοιπα με­ τάλλια, αμέσως μετά τον Πολεμικό Σταυρό και το Μετάλλιο Εξαιρέτων Πράξεων, όμως προηγείται του Μεταλλίου Στρατιωτικής Α­ ξίας.

Η ΔΙΕΜ ΒΟ ΛΗ ΓΙΑ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΣΕ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟ Το άρθρο 257 του A.N. 628/45 προσέθεσε στο διάταγμα «Περί Σταυρού Αγώνος Β.Ν.»

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

CjQ ■■■

μια πάρα πολύ ενδιαφέρουσα τροποποίηση που σχεδόν δημιούργησε μια νέα ηθική α­ μοιβή, τη «Διεμβολή Υπηρεσίας σε Υποβρύ­ χιο», ή «Διεμβολή Υποβρυχίου». Ουσιαστικά πρόκειται για ειδική απονομή «μέσα σε άλλη απονομή», δηλαδή για κάτι το ιδιαίτερο και χαρακτηριστικό, που όμως υπάγεται στις σχετικές διατάξεις για τον ΣΑΒΝ. Συγκεκριμένα το άρθρο 3 (παράγραφος ΣΤ’) του τροποποιημένου νόμου για τον ΣΑΒΝ προβλέπει την απονομή μιας ειδικής διεμβολής σε όσους υπηρέτησαν κατά τη διάρκεια του πολέμου σε υποβρύχιο εν ενεργεία για χρονική περίοδο μεγαλύτερη του ενός έτους και συμμετείχαν σε τρεις τουλάχιστον πολεμικές περιπολίες. Η απο­ νομή της διεμβολής γινόταν με απόφαση του υπουργού των Ναυτικών, κατόπιν σχετι­ κής πρότασης του Ανώτερου Διοικητή Υπο­ βρυχίων. Η διεμβολή είναι μια μαύρη ταινία μή­ κους 38-40 χιλιοστών, δηλαδή όμοια στο μέ­ γεθος με τις υφασμάτινες διεμβολές που φέρονται επί του χιτωνίου, η οποία φέρει προσκολλημένη στο κέντρο της (σαν διακρι­ τικό) μεταλλική μικρογραφία υποβρυχίου μήκους 18 χιλιοστών. Η απονομή της διεμβολής ήταν ανοικτή προς όλους τους βαθμούς. Ενα μοναδικό στοιχείο διαχωρισμού υιοθετείτο με τη δια­ φορά χρώματος του μικρού αυτού υποβρυ­ χίου επί της ταινίας, που προβλεπόταν να εί­ ναι χάλκινο για τους ναύτες, αργυρό για τους υπαξιωματικούς και χρυσό για τους α­ ξιωματικούς. Δεν είναι καθόλου σίγουρο αν αυτή η διάκριση εφαρμόσθηκε. Ο γράφων δεν έχει δει ποτέ μικρογραφία τέτοιου υπο­ βρυχίου σε αργυρό ή χάλκινο χρώμα. Ολες οι μικρογραφίες που είδαμε είναι χρώματος χρυσού και δεν είναι γνωστό αν αυτό έγινε τυχαία ή το επέβαλε κάποια πρακτική ανάγκη ή άλλη συνήθεια. Πάντως σε χιτώνια υπαξιωματικών στα οποία εμφανίζονται τέτοι­ ες διεμβολές, η μικρογραφία του υποβρυχί­ ου είναι σχεδόν πάντοτε χρυσή, ενώ σε άλ­ λες περιπτώσεις η φυσική πατίνα του μετάλ­ λου και η διάβρωση του χρόνου εμποδίζουν τον ακριβή καθορισμό του χρώματος. Ο Κα­ νονισμός Στολών του Βασιλικού Ναυτικού του 1965 ενισχύει την άποψη του γράφοντα, αναφέροντας σχετικά με τη Διεμβολή Υπο­ βρυχίου ότι αυτή φέρει «επίχρυσον υποβρύ­ χιον εν σμικρογραφία». Η μικρογραφία του υποβρυχίου είναι, ό­ πως είπαμε, κατασκευασμένη από μέταλλο και συναντάται σε διάφορες κατασκευαστι­ κές ποικιλίες. Αυτό σημαίνει ότι ποικίλλει σε διαστάσεις και μπορεί να είναι ίση, μεγαλύ­ τερη ή μικρότερη από αυτή που προβλέπει το διάταγμα. Επίσης εμφανίζονται αρκετές ποικιλίες στο σχήμα, στο σχέδιο, αλλά και στην ποιότητα της κατασκευής. Ορισμένα από τα μικρά αυτά υποβρύχια είναι αρκετά λεπτομερή, άλλα όμως εμφανίζονται σχημα­ τικά και με αδρή ή σχεδόν απλοϊκή σχεδία­ ση. Η «Διεμβολή Υπηρεσίας σε Υποβρύχιο» συνοδεύει πάντοτε τον ΣΑΒΝ και εκ των πραγμάτων δεν υφίσταται χωρίς αυτόν. Δεν

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

γισμούς και τις εμπάθειες, μια ηθική αμοιβή (και μάλιστα πολεμική) αντικατοπτρίζει μια συγκεκριμένη εποχή και καλώς ή κακώς φέ­ ρει τα πολιτειακά σύμβολα που επικρατού­ σαν τότε. Κατά την περίοδο του Β' Παγκο­ σμίου Πολέμου η Ελλάδα ήταν βασίλειο και φυσικά τα μετάλλια και τα παράσημα της ε­ ποχής φέρουν στέμμα. Το να σπάει κάποιος τις κορώνες από τα ιερά αυτά κειμήλια της ελληνικής ιστορίας δεν τον καθιστά πιο «προοδευτικό» σε σχέση με τους υπόλοι­ πους, αλλά βάνδαλο. Αν οι σημερινοί υπεύ­ θυνοι θέλουν να τιμήσουν τους βετεράνους της περιόδου 1940-45 οφείλουν να κατα­ σκευάσουν ένα νέο αναμνηστικό μετάλλιο, με άλλο όνομα και με όψη της επιλογής τους, πράγμα που θα ήταν άλλωστε και δι­ καίωμά τους. Το να μετασκευάζουμε όμως, άτεχνα και βάρβαρα, μετάλλια και παράση­ μα ηλικίας μισού αιώνα και πλέον για να απονεμηθούν σήμερα αποτελεί και ιεροσυλία και προχειρότητα. Ο βετεράνος, ο παλαιός

Το κουτί του ΣΑΒΝ.

υπάρχει δηλαδή περίπτωση απονομής της διεμβολής χωρίς απονομή του Σταυρού. Ε ­ θιμοτυπικά η «Διεμβολή Υπηρεσίας σε Υπο­ βρύχιο» ακολουθεί πάντοτε τη διεμβολή του ΣΑΒΝ όταν αυτές φέρονται επί του χι­ τωνίου. Οταν φέρονται τα πλήρη μετάλλια σε ομάδες (ή «μπαρέττα», όπως συνηθίζε­ ται να λέγεται) η «Διεμβολή Υπηρεσίας σε Υ­ ποβρύχιο» φέρεται, σύμφωνα με τον Κανο­ νισμό Στολών του Β.Ν., προσκολλημένη επί της ταινίας του ΣΑΒΝ, κάτω από τους αστε­ ρίσκους των εξαμήνων.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Ο ΣΑΒΝ είναι μια πολύ καλή περίπτωση καλοσχεδιασμένης και καλοκατασκευασμένης ηθικής αμοιβής, που κόσμησε τα στήθη όσων «όργωναν» αυταπάρνηση και ηρωισμό τα κύματα σε περίοδο πολέμου για την τιμή και την ελευθερία της πατρίδας. Από κατα­ σκευαστικής πλευράς ο ναυτικός αυτός πο­ λεμικός σταυρός ευτύχησε να παραμείνει πιστός στις εξαίρετες αρχικές κατασκευα­ στικές του προδιαγραφές. Ταυτόχρονα ο σχετικά μικρός αριθμός δικαιούχων απέ­ κλεισε σχεδόν από την αρχή το ενδεχόμενο πολλαπλών κοπών από διαφορετικούς κατα­ σκευαστές, που θα αλλοίωναν ίσως τα εξαί­ ρετα κατασκευαστικά χαρακτηριστικά του. Ο ΣΑΒΝ ευτύχησε επίσης να αποφύγει τις αλλαγές της «δημοκρατικοποίησης», που υπέστησαν τόσο βάρβαρα και απερί­ σκεπτα άλλα ελληνικά μετάλλια της περιό­ δου 1940-45. Πρέπει επιτέλους να γίνει κατα­ νοητό ότι ανεξάρτητα από τις όποιες πολιτι­ κές και κομματικές αντιθέσεις, τους υπολο­

πολεμιστής, ο ήρωας που φέρει παράσημο με το στέμμα στο στήθος, δεν είναι κατ’ α­ νάγκην «βασιλικός». Επραξε το καθήκον του, μάτωσε για την πατρίδα και με αυτό το μικρό αναμνηστικό τον τίμησε τότε η Πολι­ τεία. Με την ίδια «λογική» θα πρέπει να γκρεμίσουμε και το κτίριο της Βουλής επει­ δή κάποτε ήταν ανάκτορα!! Ομως ας αφήσουμε αυτά τα φαιδρά και ας επιστρέφουμε στον ΣΑΒΝ. Το μετάλλιο ευτυχώς δεν έχει (μέχρι στιγμής τουλάχι­ στον) αντιγραφεί από επιτήδειους εμπό­ ρους που εξαπατούν τους μελετητές και κυ­ ρίως τους νέους συλλέκτες. Λόγω του σχετι­ κά μικρού αριθμού των σταυρών που έχουν κατασκευαστεί ο ΣΑΒΝ ήταν μέχρι πρότινος εξαιρετικά σπάνιος και δυσεύρετος στην α­ γορά και βέβαια πολύ «τσουχτερός» στην τι­ μή. Λέμε μέχρι πρότινος διότι πρόσφατα εμ­ φανίστηκε στην αγορά ακαθόριστος αριθ­ μός από άθικτους ΣΑΒΝ, μέσα στα αυθεντι­ κά κουτιά τους. Μετά την αρχική αφθονία, τις πολύ προσιτές τιμές και την επακόλουθη ευφορία των συλλεκτών οι σταυροί άρχισαν πάλι να σπανίζουν. Σήμερα υπάρχουν, αλλά σε σχετικά υψηλή τιμή. Εννοείται ότι δεν πρόκειται για κομμάτια που έχουν απονεμηθεί, αλλά για κάποια μετάλλια που είχαν ξεμείνει σε κάποια αποθήκη του Ναυτικού, χα­ ρακτηρίστηκαν άχρηστα και βρήκαν τελικά τον δρόμο προς την αγορά. Εκτιμούμε ότι λόγω του μικρού αριθμού τους τα τεμάχια αυτά είναι θέμα χρόνου να εξαφανιστούν από την αγορά, ακολουθώντας - όπως και τόσα άλλα - τον δρόμο προς τις ιδιωτικές συλλογές, που πληθαίνουν μέρα με τη μέρα.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΥΕΛΠΙΔΩΝ 170 ΧΡΟΝΙΑ ΣΥΝΕΧΟΥΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ, ΑΓΟΝΟΝ ΚΑΙ ΘΥΣΙΩΝ

*1

Κείμεν ο: Λ Ε Ω Ν ΙΔ Α Σ Σ. Μ Π Λ Α Β Ε Ρ Η Σ Φωτογραφίες: ΛΣΜ, Αρχείο ΣΣΕ

7ο διατηρητέο κτίριο στο οποίο στεγάστηκε η ΣΣΕ στο Ναύπλιο κατά την περίοδο 1828-1834. Σήμερα στεγάζει το παράρτημα του Πολεμικού Μουσείου.

ΤΟ 1998 Η ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΥΕΛΠΙΔΩΝ (ΣΣΕ), ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΑΝΩΤΑΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ, ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΕ 170ΧΡΟΝΙΑ ΣΥΝΕΧΟΥΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ, ΑΓΩΝΩΝ ΚΑΙ ΘΥΣΙΩΝ ΤΩΝ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ ΤΗΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ ΚΑΙ ΤΟ ΕΘΝΟΣ. ΠΟΛΛΕΣ ΧΙΛΙΑΔΕΣ ΑΠΟΦΟΙΤΗΣΑΝ ΑΠΟ ΤΗ ΣΧΟΛΗ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΗΣ. ΜΕΡΙΚΕΣ ΕΚΑΤΟΝΤΑΔΕΣ (699 ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΚΡΙΒΕΙΑ) ΑΠΟ ΑΥΤΟΥΣ ΤΟΥΣ ΑΠΟΦΟΙΤΟΥΣ ΑΦΗΣΑΝ ΤΗΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΤΟΥΣ ΠΝΟΗ ΣΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΠΕΔΙΑ ΤΗΣ ΤΙΜΗΣ. ΕΚΕΙ ΟΠΟΥ ΤΟΥΣ ΚΑΛΟΥΣΕ ΤΟ ΚΑΘΗΚΟΝ, ΩΣ ΕΣΧΑΤΗ ΚΑΙ ΜΕΓΙΣΤΗ ΑΤΟΜΙΚΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΥΠΟΛΟΙΠΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ. ΣΕ ΟΛΟΥΣ ΑΥΤΟΥΣ ΕΙΝΑΙ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΟ ΚΑΙ ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΠΟΥ ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ, ΑΦΟΥ Η «ΣΙ», ΜΕ ΤΗΝ ΩΣ ΣΗΜΕΡΑ ΠΟΡΕΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΞΙΩΣΗ ΤΗΣ, ΕΧΕΙ ΑΠΟΔΕΙΞΕΙ ΟΤΙ ΔΕΝ «ΞΕΧΝΑ» ΤΕΤΟΙΕΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΕΠΕΤΕΙΟΥΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΔΑΣ ΜΑΣ. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

άθε επέτειος ενός εθνικού ή στρα­ τιωτικού γεγονότος αποτελεί από μόνη της έναν σημαντικό σταθμό στην ιστορική παρακαταθήκη μιας ή/και μιας στρατιωτικής μονάδας. Η πατρίδα μας έχει το προνόμιο να καυχάται ότι εορτάζει επετείους μαχών σε βάθος χρόνου χιλιετιών, κάτι που ελάχιστες άλλες χώρες ή ένοπλες δυ­ νάμεις χωρών , οι οποίες μετρώνται στα δά­ κτυλα των χεριών, μπορούν να καυχηθούν σε ολόκληρο τον κόσμο. Από πλευράς εκδηλώσε­ ων προς τιμή στρατιωτικών μονάδων για τη μα­ κρόχρονη , αδιάλειπτη και σημαντική παρου­ σία τους, στα πλαίσια των Ενόπλων Δυνάμεων της Ελλάδας και της ελληνικής κοινωνίας γενι­ κότερα, για τη χώρα μας το επετειολόγιο αυτό αρχίζει μετά το πέρας της Ελληνικής Επανά­ στασης (1821-1828) και την ανακήρυξη του σύγχρονου ελληνικού κράτους με τη συνταγ­ ματική μορφή του «Βασιλείου της Ελλάδος». Η Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων (ΣΣΕ) εί­ ναι το πρώτο ανώτατο στρατιωτικό και πολιτι­ κό ίδρυμα που δημιουργήθηκε στη μόλις απελευθερωθείσα Ελλάδα , χάρη στη διορατικό­ τητα και την αποφασιστικότητα του πρώτου κυβερνήτη της χώρας, Ιωάννη Καποδίστρια, τον Ιούλιο του 1828. Πρώτη έδρα της Σχολής ήταν η τότε πρώτη πρωτεύουσα του νέου κρά­ τους , το Ναύπλιο. Από τότε μέχρι σήμερα πέρασαν 170 χρό­ νια και περισσότεροι από 20.000 μαθητές φοί­ τησαν στη ΣΣΕ. Ολο αυτό το διάστημα η Σχολή αποτέλεσε ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ελ­ ληνικής κοινωνίας, με όλα τα προτερήματα και τα ελαττώματα που διακρίνουν -κατά καιρούςτην τελευταία. Οι πρώτοι Ευέλπιδες του 1828 μπορεί να διαφέρουν από τους συναδέλφους τους του 1998 στο επίπεδο των γνώσεων, στις ανέσεις διαβίωσης στη Σχολή, στη στολή , καθώς και σε μερικά άλλα ήσσονος σημασίας θέματα. Ομως στη Σχολή δύο πράγματα παραμέ­ νουν συνεχώς και διαχρονικά αμετάβλητα: η α­ γάπη προς την Πατρίδα και η επιθυμία προ­ σφοράς προς αυτήν. Σε αυτά οι Ευέλπιδες ό­ λων των ετών συμπίπτουν απόλυτα, έστω και αν έχουν αλλάξει δραματικά οι καιροί και η γε­ νικότερη ελληνική κοινωνία. Ο σημερινός διοικητής της ΣΣΕ, Υποστρά­ τηγος Στυλιανός Ρουμπεδάκης, «συμπυκνώ­ νοντας» αυτή τη διαχρονικότητα στη φιλοπα­ τρία και τη διάθεση προσφοράς των Ευελπί­ δων προς την Πατρίδα και το κοινωνικό σύνο­ λο, τελείως επιγραμματικά υπογράμμισε ολο­ κληρώνοντας τον σύντομο χαιρετισμό του στο πανηγυρικό τεύχος του περιοδικού της Σχο­ λής, «Εύελπις»: «...Είναι ανάγκη να συμβαδί­ σουμε με το κάλεσμα των καιρών. Ο εκσυγχρο­ νισμός της εκπαίδευσης και η βελτίωση της α­ πόδοσης , όπου χρειάζεται, είναι το κύριο μέλημά μας. Επιδίωξή μας να δημιουργήσουμε το πρότυπο του σύγχρονου αξιωματικού , το οποίο συμπυκνώνεται στο τρίπτυχο: ικανός η­ γήτορας· κάτοχος της στρατιωτικής επιστή­ μης· άριστος επαγγελματίας, προσαρμοσμέ­ νος στις απαιτήσεις της σύγχρονης κοινωνίας. Αυτή μας την προσπάθεια την αφιερώνουμε σε εκείνους, τους παλαιότερους ,που τίμησαν

Κ

52

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

χώρας

Ο αντισυνταγματάρχης Πόνος Κολοκοτρώνης (1838-1839), μικρότερος γιος του μεγάλου αγωνιστή της Ελληνικής Επανάστασης Θεόδωρου Κολοκοτρώνη. Διετέλεσε διοικητής της ΣΣΕ κατά την περίοδο 1881-1885 και θεωρείται ο αναμορφωτής της (φωτ. Αρχείο Πολεμικού Μουσείου).

τη Σχολή με την προσφορά τους και στις μελ­ λοντικές γενιές που θα συνεχίσουν επάξια τη λαμπρή παράδοση της Στρατιωτικής Σχολής των Ευελπίδων».

ΝΑΥΠΛΙΟ, 1828-1834 Την άνοιξη του 1828 και ενώ το νεοσύστα­ το ελληνικό κράτος δεν είχε εξέλθει από την περιπέτεια του οκταετούς απελευθερωτικού αγώνα εναντίον της Οθωμανικής Τουρκίας, ο πρώτος κυβερνήτης της χώρας, Ιωάννης Καποδίστριας, αποφάσισε να. προχωρήσει στη δημιουργία μιας ανώτατης στρατιωτικής πα­ ραγωγικής σχολής. Από τη σχολή αυτή, της οποίας η έδρα θα βρισκόταν στο Ναύπλιο, θα ε­ ξέρχονταν άρτια καταρτισμένα στελέχη , που με τη σειρά τους θα επάνδρωναν σημαντικές θέσεις στο στράτευμα της χώρας. Στις 21 Δεκεμβρίου 1828 δημοσιεύθηκε στη «Γενική Εφημερίδα της Ελλάδος», όπως ο­ νομαζόταν τότε η σημερινή «Εφημερίδα της Κυβερνήσεως», το πρώτο ψήφισμα «Περί ορ­ γανισμού των τακτικών στρατευμάτων», που αφορούσε την ίδρυση της ΣΣΕ. Σύμφωνα με αυτό η πρώτη ονομασία της Σχολής ήταν «Λό­ χος των Ευελπίδων» και σκοπός της να αποτελέσει ένα «...Ιδρυμα για την Στρατιωτικήν και Επιστημονικήν Εκπαίδευσιν των νέων, καλών οικογενειών, οι οποίοι όφειλαν μίαν η­ μέραν να εισέλθουν ως Αξιωματικοί εις το Τακτικόν Σώμα». Η τότε κυβέρνηση της χώρας με τη δημιουργία της Σχολής αυτής αποσκοπούσε στην επάνδρωση του μόλις νεοσυγκρο-

τηθέντος Εθνικού Στρατού με μορφωμένους αξιωματικούς, σύμφωνα με τα πρότυπα της ε­ ποχής και τα ισχύοντα σε ξένους - έμπειρους στρατούς. Για τον λόγο αυτό ο Καποδίστριας είχε ονομάσει τους μελλοντικούς ηγήτορες του στρατεύματος «Ευέλπιδες», δηλαδή «κα­ λές ελπίδες» του Εθνους. Από τον Ιούνιο του 1828 για την οργάνωση της Σχολής, καθώς και για τη στρατιωτική και την επιστημονική εκπαίδευση των μαθητών της, ο Καποδίστριας όρισε μία διοικούσα επι­ τροπή, την οποία ονόμασε «πολεμικό συμβού­ λιο», με επικεφαλής τον φιλέλληνα Βαυαρό συνταγματάρχη Βαρώνο Κάρολο- Γουλιέλμο φον Εϋδεκ(ή Χέϋδεκ). Τα καθήκοντα του πρώ­ του διοικητή του Ιδρύματος ανέλαβε - στις 15 Ιουνίου 1828 - ένας Γάλλος (Κορσικανός) επί­ σης φιλέλληνας αξιωματικός, ο λοχαγός Ρωμύλος Σαλτέλλι, ο οποίος είχε συμμετάσχει σε διάφορες μάχες του απελευθερωτικού αγώνα της περιόδου 1821-1828. Τη γενική εποπτεία του Ιδρύματος διατήρησε ο συνταγματάρχης Εϋδεκ. Για την επιλογή και την εν συνεχεία κατά­ ταξη, στη Σχολή, των πρώτων Ευελπίδων, οι υ­ ποψήφιοι προτάθηκαν από τον συνταγματάρ­ χη Εϋδεκ και ο σχετικός κατάλογος τέθηκε υπόψη του Καποδίστρια, ο οποίος και τον επι­ κύρωσε. Ο πρώτος κατάλογος μαθητών περιελάμβανε μόλις πέντε άτομα και τα πρώτα μα­ θήματα του «Λόχου των Ευελπίδων» άρχισαν την 1η Ιουλίου 1828. Η ανταπόκριση από πλευ­ ράς υποψηφίων δεν ήταν η αναμενόμενη(και ανάλογη του μεγάλου ενδιαφέροντος που εί­ χε επιδείξει ο Καποδίστριας), καθώς ούτε οι πολιτικοί, ούτε οι στρατιωτικοί της εποχής εί­ χαν δώσει τη συγκατάθεσή τους ώστε τα παι­ διά τους να γίνουν μόνιμα «επαγγελματικά» στελέχη ενός τακτικού στρατού, όπως ο Καποδίστριας φανταζόταν τον Εθνικό Στρατό. Ενας άλλος εξίσου σοβαρός λόγος ήταν ότι οι συ­ γκεκριμένοι πολιτικοί και στρατιωτικοί, πολλοί από τους οποίους προεπαναστατικά ανήκαν στον απλό λαό, μετεπαναστατικά και μέσα σε μία νύχτα είχαν «μετατραπεί» σε «άρχουσα τάξη», η οποία δεν ήθελε τα δικά της «ευγενή» παιδιά να συναναστρέφονται και να συνα­ γελάζονται με τα παιδιά του «απλού» ελληνι­ κού λαού που θα φοιτούσαν στη Σχολή. Ενα τρίτο πρόβλημα, το οποίο δεν σχετιζόταν με τον αριθμό των υποψηφίων, αλλά με τον τρό­ πο διοίκησης της Σχολής, ήταν αυτό που αφο­ ρούσε τις εκπαιδευτικές/ οργανωτικές ικανό­ τητες (ή μάλλον τη σχετική ανικανότητα) του πρώτου διοικητή της, του λοχαγού Σαλτέλλι. Ο Σαλτέλλι μπορεί να υπήρξε φλογερός φιλέλ­ ληνας και γενναίος στρατιώτης, αλλά ήταν ανί­ κανος να διοικήσει ένα στρατιωτικό εκπαιδευ­ τικό ίδρυμα με τις δικές του ιδιαιτερότητες. Το πρόβλημα αυτό το αντελήφθη πολύ έγκαι­ ρα ο Καποδίστριας, ο οποίος και αντικατέστη­ σε τον λοχαγό Σαλτέλλι με τον Γάλλο λοχαγό του Πυροβολικού Ερρίκο Πωζιέ, τον Δεκέμ­ βριο του 1828.0 τελευταίος εκτός από εξαίρε­ τος αξιωματικός ήταν και απόφοιτος πολυτε­ χνικής σχολής γαλλικού πανεπιστημίου και εθεωρείτο από τους καλύτερους και πιο καταρ-

Το «Αβερώφειο Μέγαρο» στην Αθήνα, όπου στεγάστηκε το διοικητήριο της ΣΣΕ κατά την περίοδο 1894-1982, και το κτιριακό συγκρότημα λίγα χρόνια μετά την εγκατάσταση της Σχολής. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το πόσο έρημη ήταν η περιοχή του Πεδίου του Αρεως πριν από έναν αιώνα (φωτ. Αρχείο ΣΣΕ).

ταγματάρχη) Κωνσταντίνος Αξελός. Μετά τις εξελίξεις αυτές, στις 20 Απριλίου 1832 νέος διοικητής της Σχολής ανέλαβε ο επί­ σης φιλέλληνας και αγωνιστής της Επανάστα­ σης, Γερμανός(Σάξωνας) συνταγματάρχης 6αρώνος Εδουάρδος Ράϊνεκ. Τον Αύγουστο του 1832 εξήλθε από τη Σχολή η δεύτερη σειρά α­ ποφοίτων, αποτελούμενη από εννέα ανθυπολοχαγούς, οι οποίοι και αποτέλεσαν την «τάξη του 1832». Πιο σημαντική στιγμή της διοίκη­ σής του αποτέλεσε η κατάθεση, η έγκριση και η τελική δημοσίευση - στις 19 Φεβρουάριου 1834 - του νέου κανονισμού λειτουργίας της Σχολής. Σύμφωνα με αυτόν η Σχολή ονομάστη­ κε επίσημα πλέον Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων. Με βάση τις διατάξεις του κανονισμού αυτού η διάρκεια της φοίτησης των μαθητών ήταν οκταετής και οι μαθητές εισάγονταν χω­ ρίς εξετάσεις, ενώ για την αποφοίτησή τους απαιτούντο προφορικές και γραπτές εξετάσεις.

τισμένους αξιωματικούς της γαλλικής στρα­ τιωτικής αποστολής στη χώρα μας. Στις 20 Δεκεμβρίου 1828 ο Πωζιέ υπέβαλε το πρώτο λεπτομερές σχέδιο οργανισμού ε­ νός «Κεντρικού Πολεμικού Σχολείου», όπως ο­ νομάστηκε η Σχολή με ταυτόχρονη κατάργη­ ση της ονομασίας «Λόχος των Ευελπίδων». Παρά την επίσημη κατάργησή της η λέξη «Εύελπις» είχε καθιερωθεί στη συνείδηση τόσο του στρατού, όσο και του λαού, που εξακολου­ θούσε να ονομάζει έτσι τους μαθητές της Σχο­ λής. Το σχέδιο αποτελείτο από 109 άρθρα και είχε ως βάση του τον αντίστοιχο οργανισμό της φημισμένης Πολυτεχνικής Σχολής των Παρισίων. Η 12η Ιανουαρίου 1829 αποτέλεσε μία σημαντική ημερομηνία στην ιστορία της Σχολής. Τότε ο Καποδίστριας επικύρωσε τον πρώτο κανονισμό λειτουργίας της, ενώ ταυτό­ χρονα διορίστηκαν και οι πρώτοι της καθηγη­ τές και διοικητικοί υπάλληλοι. Ο λοχαγός Πωζιέ διέκρινε έγκαιρα ότι ένας τέτοιος νεωτερι­ σμός, όπως ήταν η δημιουργία της Σχολής στα πλαίσια ενός Εθνικού Στρατού που βρισκόταν σε εμβρυακή κατάσταση, απαιτούσε την υλο­ ποίησή του από πρόσωπα που εμφορούντο από τις ίδιες νεωτεριστικές ιδέες και νεανικό ενθουσιασμό. Για τον λόγο αυτό προχώρησε στην απομάκρυνση, από τη Σχολή, όλων όσων ήταν μεγάλης ηλικίας και ακατάλληλοι. Πα­ ράλληλα συνέταξε πλήρες πρόγραμμα διδα­ κτέας ύλης, το οποίο θα έπρεπε να καλυφθεί σε τρεις τάξεις και ήταν παραπλήσιο, αλλά όχι τόσο βεβαρυμένο, με αυτό της Πολυτεχνικής

Σχολής των Παρισίων. Κατά το διάστημα 8-14 Οκτωβρίου 1830 πραγματοποιήθηκαν οι πρώ­ τες προφορικές εξετάσεις των υποψηφίων ε­ νώπιον της μόνιμης επιτροπής εξετάσεων , την οποία είχε ορίσει με ειδικό ψήφισμα ο Καποδίστριας. Η 16η Ιουλίου 1831 ήταν η δεύτερη πιο ση­ μαντική στιγμή στην ολιγόχρονη ζωή της Σχο­ λής. Επειτα από τριετή επιτυχή φοίτηση απο­ φοίτησαν από αυτήν οι οκτώ πρώτοι μαθητές της, οι οποίοι ονομάστηκαν ανθυπολοχαγοί Πυροβολικού και αποτέλεσαν την «τάξη του 1831». Η τελετή της αποφοίτησης και της ονο­ μασίας τους ως ανθυπολοχαγών πραγματοποιήθηκε με την επιβαλλόμενη μεγαλοπρέ­ πεια και παρουσία του ίδιου του Καποδίστρια, ο οποίος τους φόρεσε και τις επωμίδες, επικε­ φαλής κυβερνητικής και στρατιωτικής αντι­ προσωπείας. Στις 12 Αυγούστου 1831 ανέλαβε τη διοί­ κηση της Σχολής ο Ρώσος φιλέλληνας και αγω­ νιστής της Επανάστασης του 1821 αντισυνταγματάρχης Πυροβολικού Νικόλαος Ράϊκο(φ). Μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια , στις 27 Σεπτεμβρίου 1831, τόσο ο λοχαγός Πωζιέ, όσο και οι υπόλοιποι αξιωματικοί της γαλλικής στρατιωτικής αποστολής, παραιτήθηκαν και αναχώρησαν από τη χώρα μας για τη Γαλλία. Τον Ιανουάριο του 1832 παραιτήθηκε και ο Ράϊκο και ως προσωρινοί διοικητές της Σχολής τον διαδέχθηκαν κατά σειρά ο λοχαγός Μηχα­ νικού Δημήτριος Σταυρίδης και ο επιλοχαγός Πεζικού (βαθμός αντίστοιχος του σημερινού

ΑΙΓΙΝΑ, 1834-1837 Στις 30 Απριλίου 1834, λόγω της ακαταλληλότητας του κτιρίου που στέγαζε τη ΣΣΕ στο Ναύπλιο κατά την πρώτη περίοδο της λειτουρ­ γίας της και έπειτα από σχετική εισήγηση του διοικητή της, συνταγματάρχη Ράϊνεκ, η έδρα της μεταφέρθηκε από το Ναύπλιο στην Αίγινα. Η συγκεκριμένη μεταφορά της έδρας ήταν τυ­ πικά παράνομη, αφού ο ισχύων κανονισμός λειτουργίας της του 1834 όριζε σαφώς ότι η έ­ δρα της Σχολής έπρεπε να βρίσκεται στην πρωτεύουσα του κράτους. Ομως οι επιτακτι­ κές ανάγκες για την εύρυθμη λειτουργία της Σχολής απαίτησαν αυτήν την παρατυπία από μέρους των υπευθύνων. Στην Αίγινα η Σχολή στεγάστηκε στις κτιριακές εγκαταστάσεις του «Καποδιστριακού Ορφανοτροφείου» (σημερινές φυλακές Αίγι­ νας). Αμέσως μετά αποφασίστηκε όπως παραχωρηθούν 15, από τις 140 προβλεπόμενες θέ­ σεις μαθητών, σε μία «ειδική κατηγορία» μα­ θητών οι οποίοι αμέσως μετά την αποφοίτησή τους δεν θα τοποθετούντο σε μονάδες του Στρατού , αλλά στο Ναυτικό , ως αξιωματικοί του Στόλου. Οι μαθητές της ΣΣΕ αυτής της κα­ τηγορίας ονομάστηκαν «Ναυτικοί Υπότροφοι» ή «Ναυτικοί Ευέλπιδες». Η παράδοση αυτή διατηρήθηκε μέχρι το 1844, χρονιά κατά την ο­ ποία ιδρύθηκε το πρώτο Ναυτικό Παιδευτήριο επί της κορβέτας «ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΣ» και τέθηκαν οι βάσεις για τη δημιουργία ενός άλλου λα­ μπρού και ιστορικού στρατιωτικού εκπαιδευτι­ κού ιδρύματος, της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων.

ßß ■■

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Κατά την περίοδο λειτουργίας της ΣΣΕ στην Αίγινα ο αριθμός των μαθητών της δεν ξεπέρασε ποτέ τους 80, αν και από τον οργανι­ σμό της προβλέπονταν 140 θέσεις. Τον Νοέμ­ βριο του 1836 ο στρατηγός Πίζα, ο οποίος επι­ θεώρησε τη ΣΣΕ και τις εγκαταστάσεις της στην Αίγινα και στη συνέχεια υπέβαλε αρμοδίως σχετική έκθεση , επισήμανε ότι η πειθαρ­ χία των μαθητών ήταν πολύ καλή και το συσσί­ τιο πλούσιο, αλλά ο ιματισμός και η υπόδηση σε κακή κατάσταση. Στην Αίγινα η ΣΣΕ λειτούργησε με επιτυ­ χία μέχρι τον Αύγουστο του 1837. Επειδή ε­ φαρμόστηκε ο νέος οργανισμός λειτουργίας της από τη Σχολή αποφοίτησε μόνο μία σειρά αξιωματικών , η τέταρτη, τον Αύγουστο του 1836, αποτελούμενη από επτά ανθυπασπιστές.

ΠΕΙΡΑΙΑΣ, 1834-1891

54 ■■

Τον Αύγουστο του 1837 η ΣΣΕ μεταστεγά­ στηκε από την Αίγινα στον Πειραιά. Οι λόγοι που ώθησαν τους υπεύθυνους στην αλλαγή αυτή ήταν-κυρίως- η μεταφορά της πρωτεύου­ σας του ελληνικού κράτους από το Ναύπλιο στην Αθήνα και το γεγονός ότι η απόσταση εί­ χε δυσμενείς επιπτώσεις στην εύρυθμη λει­ τουργία της Σχολής (π.χ. ελάχιστοι καθηγητές δέχονταν να εγκατασταθούν μόνιμα στην Αίγι­ να της εποχής, αφού δεν ήταν δυνατή σε κα­ θημερινή βάση η μεταφορά τους από την Α­ θήνα στο νησί του Σαρωνικού). Επιπρόσθετα η φοίτηση των «Ναυτικών Ευελπίδων» επέβαλε τη μεταφορά της Σχολής στον Πειραιά, που διέθετε τις απαραίτητες λιμενικές διευκολύνσεις-σε σχέση με τις αντίστοιχες της Αίγιναςγια τη διδασκαλία των ναυτικών μαθημάτων. Η ΣΣΕ εγκαταστάθηκε σε δύο πολυτελή για την εποχή οικήματα του ελληνοποιηθέντος Γάλλου μεγαλοεπιχειρηματία της εποχής Θ.Φ. Φεράλδ (Φεράλδης). Η 8η Φεβρουάριου 1840 ήταν μία ακόμα σημαντική στιγμή στην ιστορία της ΣΣΕ. Ο συ­

νταγματάρχης Ράϊνεκ αντικαταστάθηκε στη διοίκηση της Σχολής από τον πρώτο Ελληνα μη περιστασιακό - διοικητή της , τον αντισυνταγματάρχη και αγωνιστή της Επανάστασης του 1821 Σπύρο Μήλιο, ως τότε διοικητή του 4ου Τάγματος Πεζικού, ο οποίος με την προ­ σωπικότητά του και τις πολύπλευρες γνώσεις του αναμόρφωσε το περιεχόμενο των σπου­ δών της Σχολής. Αυστηρός και δίκαιος, ο συ­ νταγματάρχης Μήλιος(γνωστός αργότερα και ως «Σπυρομήλιος») προσπάθησε να διαμορ­ φώσει το πνεύμα, αλλά κυρίως τον χαρακτήρα των νεαρών Ευελπίδων. Ο ίδιος πέτυχε να εγκριθεί ο νέος Οργανισμός λειτουργίας της Σχολής, με τον οποίο καθιερωνόταν η φοίτηση να είναι εξαετούς διάρκειας (τα τελευταία χρόνια κυμαινόταν από πέντε ως οκτώ χρό­ νια), και εμπέδωσε την πειθαρχία, η οποία τα τελευταία χρόνια της διοίκησης του Ράϊνεκ παρουσίαζε αρκετά προβλήματα. Παράλληλα φρόντισε και εξάλειψε την αντιστρατιωτική αρχή της μη αναφοράς κάθε συμμαθητή ο ο­ ποίος υπέπιπτε σε σοβαρά πειθαρχικά παρα­ πτώματα. Τον Οκτώβριο του 1840 οι εισαγωγικές ε­ ξετάσεις πραγματοποιήθηκαν για πρώτη φορά γραπτώς , ενώ την ίδια χρονιά καθιερώθηκε και η εκλογή των προς εξέταση θεμάτων με κλήρο και λίγο αργότερα η παράδοση δώρων στους αριστεύσαντες μαθητές της Σχολής. Το 1841 τέθηκε σε ισχύ ο πρώτος κανονι­ σμός εσωτερικής υπηρεσίας των Ευελπίδων , ο οποίος είχε συνταχθεί με εξαιρετική φροντί­ δα και επιμέλεια από τον ίδιο τον Σπυρομήλιο. Με αυτόν εισάγονταν ορισμένοι νεωτερισμοί, οι οποίοι ήταν προσαρμοσμένοι στις κοινωνι­ κές εξελίξεις της εποχής. Για παράδειγμα, επι­ τρεπόταν «άπαξ του μηνός» η έξοδος των Ευ­ ελπίδων από τη Σχολή, αλλά κατά την επιστρο­ φή τους σε αυτή όφειλαν να φέρουν μαζί τους σημείωμα από τους γονείς ή τους κηδεμόνες τους, στο οποίο οι τελευταίοι θα διαβεβαίωναν τη διοίκηση της Σχολής ότι οι προστατευόμενοί τους επέδειξαν άριστη διαγωγή κατά

ΤΟ ΕΜΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΣΣΕ

Το έμβλημα της Στρατιωτικής Σχολής Ευ­ ελπίδων αττοτελείται από μία σύνθεση η οποία φέρεται επί ασπίδας. Τα επιμέρους στοιχεία της σύνθεσης είναι δύο τυφέκια με προσαρτημένες

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

τις ξιφολόγχες τους, δύο ξίφη και σωλήνας πυ­ ροβόλου, τα οποία συμβολίζουν τα ιστορικά ό­ πλα του Πεζικού, του Ιππικού και του Πυροβολι­ κού. Στο κέντρο της σύνθεσης υπάρχει η φλογοφόρος, η οποία περιβάλλεται από τον τίτλο της Σχολής, το εθνόσημο της Ελληνικής Δημο­ κρατίας στο άνω μέρος του και το έτος ίδρυσης της Σχολής στο αντίστοιχο κάτω τμήμα. Η όλη σύνθεση πλαισιώνεται από δύο κλάδους δάφ­ νης, ως ςύμβολο του κλέους, των αγώνων και των θυσιών των αποφοίτων της Σχολής για την Πατρίδα. Στο άνω μέρος της ασπίδας με το έμ­ βλημα της ΣΣΕ αναγράφεται το αρχαίο ελληνι­ κό ρητό «Αρχεσθαι μαθών άρχειν επιστήσει», που αποδίδεται στον μεγάλο Αθηναίο σοφό, νο­ μομαθή και πολιτικό Σάλωνα και οε ελεύθερη μετάφραση σημαίνει «όταν μάθεις να διοικείσαι, θα μάθεις και να διοικείς». Με το ρητό αυ­ τό αποδίδεται ο βασικός σκοπός της παιδευτι­ κής αγωγής των Ευελπίδων, υπενθυμίζοντας σε αυτούς πρωτίστως την αξία που έχει για το στράτευμα η πειθαρχία.

την έξοδό τους. Επίσης απαγορευόταν αυστη­ ρά στους Ευέλπιδες η είσοδος και η παραμο­ νή τους σε καφενείο, το κάπνισμα, το διάβα­ σμα εφημερίδων , η χαρτοπαιξία, καθώς και ...η ρίψη πυροτεχνημάτων. Οι ιστορικοί της Σχολής παραδέχονται ότι η διοίκηση του αντισυνταγματάρχη Σπυρομήλιου εμπέδωσε την πειθαρχία, η οποία βασιζόταν στην αίσθηση του καθήκοντος και όχι στον φόβο της τιμω­ ρίας. Το 1844 τοποθετήθηκε ως νέος διοικητής της Σχολής ο αντισυνταγματάρχης Πυροβολι­ κού Γεώργιος Καρατζάς, ο οποίος παρέμεινε στη θέση αυτή μέχρι την έξωση του βασιλιά Οθωνα, το 1862. Η 1θετής παραμονή του αντισυνταγματάρχη Καρατζά στη διοίκηση της Σχο­ λής, εκτός από το διάστημα Μαρτίου 1855-Ιουλίου 1856, κατά το οποίο διετέλεσε αρχηγός της Χωροφυλακής, υπήρξε αναμφίβολα η πιο πολυετής, όχι όμως και η πιο επιτυχής. Κατά τη μακρά διοίκησή του συνέβησαν αρκετά πε­ ριστατικά, άλλα από αυτά με πρωταγωνιστές μαθητές της Σχολής και άλλα όχι, τα οποία εί­ χαν άμεσο αντίκτυπο στην καλή φήμη και την παρουσία της. Τα περιστατικά αυτά ήταν: α) Η ένοπλη στάση των Ευελπίδων τη νύχτα της 1112 Απριλίου 1846, λόγω των σοβαρών παραπό­ νων που είχαν για τη συμπεριφορά του διοικη­ τή και ορισμένων αξιωματικών, η οποία έληξε με το προσωρινό κλείσιμο της Σχολής (ως τον Οκτώβριο του 1847) και τη μετά την επαναλει­ τουργία της απομάκρυνση των πρωταιτίων μα­ θητών της εξέγερσης. 6) Η προσωρινή μεταστέγαση της Σχολής από τον Πειραιά στην Α­ θήνα, στο Μέγαρο της δούκισσας της Πλακεντίας, λόγω της κατοχής του λιμανιού του Πει­ ραιά από τις αγγλο-γαλλικές δυνάμεις(Κριμαϊκός πόλεμος 1853-1856) και τις επιτάξεις των λιμενικών εγκαταστάσεων για την κάλυψη των πολεμικών τους αναγκών, αλλά και της επιδη­ μικής χολέρας που παρουσιάστηκε στην πε­ ριοχή και οδήγησε στην προσωρινή διακοπή των μαθημάτων της Σχολής(19 Οκτωβρίου-15 Δεκεμβρίου 1854). Το 1864, επί διοίκησης του αντισυνταγματάρχη Πυροβολικού Βασιλείου Σαπουντζάκη, του πρώτου διοικητή της ο οποίος είχε διατελέσει και μαθητής της, καθιερώθηκε η νέα στολή των Ευελπίδων με τα βυζαντινά χρώμα­ τα (που χρησιμοποιείται ως σήμερα), το βαθύ μπλε και το κίτρινο. Το 1866 δημοσιεύτηκε ο νέος οργανισμός της Σχολής, σύμφωνα με τον οποίο σε αυτήν εισάγονταν απόφοιτοι της Γ ’ τάξης Γυμνασίου και η φοίτηση ήταν διάρκειας πέντε ετών. Ακόμα η διδασκαλία των μαθημά­ των στη Σχολή διαιρέθηκε σε γενική προπαιδευτική, η οποία ήταν διάρκειας τριών ετών, και σε ειδική, διάρκειας δύο ετών. Κατά την περίοδο 1869-1881 διοικητής της Σχολής διετέλεσε ένας άλλος απόφοιτός της (της τάξης του 1831), ο αντισυνταγματάρχης Πυροβολικού Χαράλαμπος Ζυμβρακάκης. Επί της διοίκησής του η Σχολή σημείωσε εξαιρετι­ κή πρόοδο, χάρη στον νέο οργανισμό λειτουρ­ γίας της του 1870. Σύμφωνα με τις διατάξεις του αυξήθηκαν εκ νέου τα χρόνια φοίτησης στη Σχολή, φθάνοντας τα επτά, και γίνονταν δεκτοί απόφοιτοι τουλάχιστον σχολαρχείου η­ λικίας 14-16 ετών. Η εκπαίδευση χωρίστηκε σε

Παρασημοφόρησητης Σημαίας της Σχολής από τον πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Τσότσο, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης των 150χρόνων λειτουργίας της ΣΣΕ (ψωτ. Αρχείο ΣΣΕ).

Ευέλπιδες με τη θερινή στολή εξόδου (μικρά στολή), η οποία καθιερώθηκε με το Β.Δ. της 7ης Ιουνίου 1906 (φωτ. Συλλογή Γsρογιάννη Πετμεζά). δύο περιόδους: τη θεωρητική, με πέντε χρό­ νια διδασκαλίας φυσικομαθηματικών επιστη­ μών, και την εφαρμοσμένη, με δύο χρόνια στρατιωτικών μαθημάτων. Επίσης ο αριθμός των Ευελπίδων καθορίστηκε σε 40 για κάθε τάξη. Μία καινοτομία ήταν ότι εκτός του προαναφερθέντος αριθμού μαθητών σε κάθε τάξη μπορούσε να φοιτήσει και ένας πρόσθετος α­ ριθμός, οι ονομαζόμενοι «ακροατές», οι οποί­ οι μετά την αποφοίτησή τους δεν εντάσσο­ νταν στον Στρατό, αλλά παρέμεναν ιδιώτες και ονομάζονταν «γεωμέτρες» (πολιτικοί μη­ χανικοί, σε αντιδιαστολή με τους στρατιωτι­ κούς συναδέλφους τους του Μηχανικού) ή «πρόλυτοι» (καθηγητές των Φυσικομαθηματι­ κών). Η εκπαίδευση των πολιτικών μηχανικών πραγματοποιείτο στη ΣΣΕ μέχρι και το 1887, ο­ πότε την εκπαίδευσή τους ανέλαβε το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Με τον οργανισμό του 1870 συνεχίστηκε και η εκπαίδευση των μελ­ λοντικών αξιωματικών του Ναυτικού, που ίσχυε από την περίοδο 1834-1846 μέχρι το 1884, οπότε άρχισε να λειτουργεί αυτόνομα η Σχολή Ναυτικών Δοκίμων (αρχικά στο «ΛΟΥ­ ΔΟΒΙΚΟΣ», μέχρι το 1905 στο πολεμικό πλοίο «ΕΛΛΑΣ» και από τότε μέχρι σήμερα στη ση­ μερινή της θέση στον Πειραιά). Από το 1870, με την εφαρμογή του νέου οργανισμού, η ΣΣΕ βελτίωσε σημαντικά το επί­ πεδό της , όμως παράλληλα η εισαγωγή και η

φοίτηση σε αυτήν δεν ήταν πλέον προνόμιο ό­ λων των Ελλήνων. Αρκετοί αποκλείονταν αντι­ κειμενικά λόγω της μακράς φοίτησης και των πολύ υψηλών - για την εποχή - διδάκτρων που όφειλαν να καταβάλλουν οι γονείς ή οι κηδε­ μόνες - ανέρχονταν στο ποσό των 1.500-2.000 χρυσών δραχμών ετησίως. Οι μαθητές είχαν υ­ ψηλό επίπεδο γνώσεων, προέρχονταν όμως από λίγες σχετικά εύπορες οικογένειες, οι ο­ ποίες ήταν και οι μόνες που μπορούσαν να κα­ ταβάλουν τα υψηλά δίδακτρα. Η διοίκηση της ΣΣΕ από τον αντισυνταγματάρχη του Πυροβολικού Πάνο Κολοκοτρώνη (Ιούλιος 1881- Ιούλιος 1885), μικρότερο γιο του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, αποτέλεσε σταθμό στην ιστορία της Σχολής. Ο Π. Κολοκοτρώνης θεωρείται ο αναμορφωτής της. Συνέ­ χισε το επιστημονικό / εκπαιδευτικό πρόγραμ­ μα του προκατόχου του στη διοίκηση, βελτιώ­ νοντας ακόμα περισσότερο την πειθαρχία. Η περίοδος της διοίκησης Κολοκοτρώνη στη ΣΣΕ συνέπεσε και με την πρώτη σοβαρή προ­ σπάθεια για την αναδιοργάνωση του Στρατού πάνω σε ευρωπαϊκά πρότυπα (1882-1885), επί πρωθυπουργίας Χαρίλαου Τρικούπη. Τότε για πρώτη φορά καθιερώθηκε η υποχρεωτική θη­ τεία, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα τον τριπλασιασμό της παρατακτής δύναμης του Στρατού μας, η οποία έφθασε τους 30.000 άν­ δρες σε ειρηνική περίοδο. Την ίδια εποχή με α­

πόφαση του Ελληνικού Κοινοβουλίου απαγο­ ρεύτηκε στους στρατιωτικούς να πολιτεύο­ νται, ενώ λειτούργησαν σχολεία ανωτέρων και κατωτέρων στελεχών και προσκλήθηκε η γαλ­ λική στρατιωτική αποστολή υπό τον στρατηγό Βοσέρ (Vosseur). Την ίδια εποχή, με νόμο της 21ης Ιουνίου 1882, ιδρύθηκε στην Αθήνα και η Στρατιωτική Σχολή Υπαξιωματικών (ΣΣΥ), στην οποία κατατάσσονταν, μετά από εξετάσεις, μόνιμοι υπαξιωματικοί του Στρατού. Μετά από διετείς σπουδές οι οποίες αργότερα έγιναν τριετείς, αποφοιτούσαν από τη Σχολή Υπαξιωματικών και ονομάζονταν ανθυπολοχαγοί των μη τεχνικών Οπλων (ή ανθυπίλαρχοι), υπηρε­ τώντας αντίστοιχα στο Πεζικό και στο Ιππικό. Η δημιουργία της Σχολής αυτής ήταν ακόμα μία απόδειξη του ελιτίστικου πνεύματος που διακατείχε την εποχή εκείνη τη ΣΣΕ, από την οποία εξέρχονταν κυρίως αξιωματικοί των «ευγενών» Οπλων του Πυροβολικού και του Μηχανικού (τα οποία τότε ονομάζονταν αντί­ στοιχα «επιστημονικά» και «τεχνικά» Οπλα). Θεωρείτο ιδιαίτερα υποτιμητικό για κάποιον μαθητή της Σχολής, γόνο «αριστοκρατικής» οικογένειας, να γίνει αξιωματικός στο Πεζικό ή στο Ιππικό. Ομως οι επιχειρησιακές ανάγκες του στρατεύματος ήταν αντιστρόφως ανάλο­ γες των επιλογών αυτών, αφού τόσο το Πεζι­ κό, όσο και το Ιππικό, αποτελούσαν (και εξακο­ λουθούν να αποτελούν) τη ραχοκοκκαλιά του. Με τη δημιουργία της Σχολής Υπαξιωματικών καλύφθηκαν - έστω και παροδικά, μέχρι την α­ ναστροφή του προαναφερθέντος πνεύματοςοι ανάγκες του στρατεύματος σε κατώτερα στελέχη , σίγουρα λιγότερο μορφωμένα ακα­ δημαϊκά σε σχέση με τους συναδέλφους τους της ΣΣΕ, αλλά περισσότερα αριθμητικά, γεγο­ νός ιδιαίτερα σημαντικό την εποχή εκείνη. Το 1882 ψηφίστηκε από τη Βουλή ο νέος οργανισμός λειτουργίας της ΣΣΕ, ο οποίος εί­ χε συνταχθεί από τον διοικητή της Πάνο Κολοκοτρωνη. Ο οργανισμος αυτός αποδειχτηκε στην πράξη τόσο επιτυχής, ώστε διατηρήθηκε χωρίς αλλαγές μέχρι και τους Βαλκανικούς Πολέμους, ενώ αργότερα αποτέλεσε τη βάση για τη σύνταξη μεταγενέστερων οργανισμών. Μεταξύ των άλλων προέβλεπε την εισαγωγή στη ΣΣΕ, μετά από εξαιρετικά αυστηρές εξε­ τάσεις, μόνο αποφοίτων Γυμνασίου, καταργώ­ ντας με τον τρόπο αυτό πολλά θεωρητικά μα­ θήματα στοιχειώδους εκπαίδευσης. Το γεγο­ νός αυτό από μόνο του είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση των ετών της φοίτησης στη Σχολή από επτά σε πέντε. Ταυτόχρονα στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα προστέθηκαν τα ανώτερα μαθη­ ματικά, ανεβάζοντας κατακόρυφα το επίπεδο της παρεχόμενης εκπαίδευσης. Την εποχή ε­ κείνη οι απόφοιτοι της ΣΣΕ, ως νέοι ανθυπολοχαγοί, κατατάσσονταν πλέον σε διάφορα Ο­ πλα (Πεζικό, Ιππικό, Πυροβολικό και Μηχανικό) και όχι σχεδόν αποκλειστικά στα δύο τελευ­ ταία όπως συνέβαινε συστηματικά ως τότε. Πρώτος νεκρός Ελληνας αξιωματικός, α­ πόφοιτος της ΣΣΕ, ήταν ο υπολοχαγός (MX) Α­ λέξανδρος Πραϊδης, ο οποίος φοίτησε στη ΣΣΕ κατά την περίοδο 1854-1857 και αποφοίτη­ σε ως αρχηγός της τάξης του ονομαζόμενος ανθυπολοχαγός Μηχανικού. Συμμετείχε ως ε­ θελοντής στην Κρητική επανάσταση του 1866.

55

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

υπό τις διαταγές του τότε ταγματάρχη Ιωάννη Ζυμβρακάκη (ΣΣΕ/ τάξη του 1839). Στις 12 Ο­ κτωβρίου 1866 ο υπολοχαγός Πραϊδης έπεσε ηρωικά στην αιματηρή μάχη του Βαφέ Αποκορώνου, μαχόμενος εναντίον των Τούρκων. Στις αρχές του 1878 οι πρώτοι Ευέλπιδες λίγοι στον αριθμό - έλαβαν μέρος σε πολεμι­ κές συγκρούσεις, συμμετέχοντας εθελοντικά στα ελληνικά σώματα που είχαν εισβάλει στην επαναστατημένη Θεσσαλία. Τα σώματα αυτά συγκρούστηκαν με τις τουρκικές δυνάμεις και βοήθησαν αποφασιστικά στη δημιουργία της «Προσωρινής Κυβερνήσεως της Μακεδονίας» στο Λιτόχωρο. Από το 1828 μέχρι και το 1882 στη ΣΣΕ εισήλθαν 801 μαθητές, από τους οποίους απο­ φοίτησαν και κατατάχθηκαν ως αξιωματικοί του Στρατού μόνο οι 303. Τον Ιούλιο του 1885 ανέλαβε τη διοίκηση της Σχολής ο συνταγμα­ τάρχης Πυροβολικού Θρασύβουλος Μάνος, έ­ νας εξαιρετικά ικανός αξιωματικός, ο οποίος συνέχισε με επιτυχία το έργο του προκατόχου του σε δύο περιόδους (1885-1890/ 1891-1894) μέχρι και τον Σεπτέμβριο του 1894. Το 1886, με την ψήφιση σχετικού νόμου, ε­ πετράπη για πρώτη φορά σε περίπτωση επι­ στράτευσης και ανάλογα με τις επιχειρησια­ κές ανάγκες του Στρατού, οι Ευέλπιδες της νης τάξης να μπορούν να καταταγούν στο στράτευμα ως ανθυπολοχαγοί, ενώ οι συνά­ δελφοί τους της ΙΝ/ης τάξης ως ανθυπασπιστές. Το 1894 η ΣΣΕ μεταφέρθηκε από τις εγκα­ ταστάσεις της στον Πειραιά στις νέες και σύγ­ χρονες στο πεδίο του Αρεως στην Αθήνα, ανοίγοντας έτσι μία νέα σελίδα στην πολύχρονη και ένδοξη ιστορία της.

ΑΘΗΝΑ, 1894-1982

56

Α’ περίοδος (1894-1914) Οταν το 1894 ιδρύθηκε η Σχολή Ναυτικών Δοκίμων στον Πειραιά, εξέλιπε και ένας από τους πιο σοβαρούς λόγους για την παρουσία της ΣΣΕ στο επίνειο της Αθήνας -που ήταν αυ­ τός της εκπαίδευσης των «Ναυτικών Ευελπίδων», δηλαδή των αξιωματικών του Ναυτικού. Παράλληλα τη χρονιά αυτή είχαν ολοκληρω­ θεί και οι εργασίες κατασκευής των νέων κτιριακών εγκαταστάσεων της ΣΣΕ στην Αθήνα, οι οποίες έγιναν χάρη στη γενναιόδωρη προ­ σφορά των απαραίτητων κονδυλίων από τον ε­ θνικό ευεργέτη Γεώργιο Αβέρωφ -το 1886. Στις 10 Σεπτεμβρίου 1894 οι μαθητές της ΣΣΕ εγκατέλειψαν για πάντα τις εγκαταστά­ σεις της Σχολής στον Πειραιά και μεταφέρθη­ καν στα καινούργια ιδιόκτητα κτίρια στο πεδίο του Αρεως. Τα επίσημα εγκαίνια των νέων ε­ γκαταστάσεων πραγματοποιήθηκαν στις 14 Σεπτεμβρίου 1894, ενώπιον του παλαιού μαθη­ τή της ΣΣΕ, τότε πρίγκηπα-διαδόχου και μετέπειτα βασιλιά Κωνσταντίνου και της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας του τόπου. Κατά τη διάρκεια του ατυχούς για τη χώρα μας ελληνο-τουρκικού πολέμου του 1897, η ΣΣΕ διέκοψε προσωρινά τη λειτουργία της (8 Μαρτίου - 21 Αυγούστου 1897) και οι μαθητές της έλαβαν σχετική άδεια. Πιθανότατα το 1896

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

(τα στοιχεία στο σημείο αυτό δεν είναι απόλυ­ τα ακριβή) η ΣΣΥ μεταφέρθηκε και συστεγά­ στηκε στις εγκαταστάσεις της ΣΣΕ, όπου αρ­ γότερα τον Αύγουστο του 1910, οι δύο σχολές συγχωνεύθηκαν. Υπό τη διοίκηση της ΣΣΕ συ­ νέχισε τη λειτουργία της, έχοντας ως διοικητή της τον υποδιοικητή της ΣΣΕ. Με το καθεστώς αυτό συνέχισε τη λειτουργία της μέχρι τον Σε­ πτέμβριο του 1912, οπότε καιανέστειλε τα μαθήματά της και οι μαθητές της συμμετείχαν στις επιχειρήσεις των Βαλκανικών Πολέμων. Το 1898 ανέλαβε τη διοίκηση της Σχολής ο αντισυνταγματάρχης (ΠΒ) Νικόλαος Ζορμπάς, ο οποίος υπήρξε αρχηγός της Επανάστασης του 1909. Η διοίκηση Ζορμπά θεωρείται εξαι­ ρετικά επιτυχής, αφού ουσιαστικά ήταν εκεί­ νος ο οποίος διαμόρφωσε τους μικρούς στρα­ τιωτικούς ηγήτορες που σήκωσαν με επιτυχία όλο το βάρος των Βαλκανικών Πολέμων (191213). Κατά τη διάρκεια των ενδόξων Βαλκανι­ κών Πολέμων η ΣΣΕ διέκοψε τη λειτουργία της. Προηγουμένως, στις 26 Ιουνίου 1912, εί­ χαν ονομασθεί κανονικά ανθυπολοχαγοί έξι Ευέλπιδες της νης τάξης, ενώ ένα μήνα πιο νωρίς είχε ονομασθεί ανθυπολοχαγός ο συμ­ μαθητής τους πρίγκηπας Αλέξανδρος, ο μετέπειτα βασιλιάς της χώρας (1917-1920). Το σύνο­ λο του προσωπικού της Σχολής, αξιωματικοίεκπαιδευτές και μαθητές-Ευέλπιδες , συμμε­ τείχε στις πολεμικές επιχειρήσεις. Με διάταγ­ μα της 18ης Σεπτεμβρίου 1912 οι εννέα μαθη­ τές της τελευταίας τάξης ονομάστηκαν αμέσως ανθυπολοχαγοί Πυροβολικού. Με άλ­ λο διάταγμα της 25ης Σεπτεμβρίου 1912 οι 41 της αμέσως κατώτερης τάξης ονομάστηκαν ανθυπασπιστές Πεζικού, ενώ οι συμμαθητές τους των δύο κατώτερων τάξεων (39 Ευέλπιδες της ΙΙης τάξης και τέσσερις της Ιης τάξης οι οποίοι ήταν οι μετεξεταστέοι της ΙΙης) λοχίες Πεζικού, εφόσον είχαν συμπληρώσει το 17ο έτος της ηλικίας τους. Ολοι τους, ανθυπολοχαγοί, ανθυπασπιστές και λοχίες, τοποθετήθηκαν σε μονάδες εκστρατείας και στάλθη­ καν στο μέτωπο. Ειδικά για τους λοχίες Ευέλπιδες προβλεπόταν μετά το πέρας των συ­ γκρούσεων και της επιστράτευσης να επι­ στρέφουν στη Σχολή προς συνέχιση και ολο­ κλήρωση των μαθημάτων τους. Οι πρωτοετείς του 1912 δεν είχαν καταταγεί ακόμα στη Σχολή όταν ξέσπασε ο πόλεμος. Κατά τη διάρκεια του Α’ Βαλκανικού Πολέμου πέντε μαθητές

Ευέλπιδες της τάξης του 1920 σε στιγμές ανάπαυσης. Τρίτος από αριστερά, καθιστάς, ο μετέπειτα αντιστράτηγος Χριστόδουλος Γερογιάννης (1899-1978) και στην άκρη δεξιά, με το πηλήκιο, ο αρχηγός της τάξης Ιωάννης Τσιγάντες, ο οποίος φονεύθηκε από τους Ιταλούς στην κατεχόμενη Αθήνα στις 14 Ιανουαρίου 1943 (φωτ. Αρχείο Γιρογιάννη-Πετμεζά/έν$ετο «Επτά Ημέρες» της εφημερίδας «Καθημερινή»).

της ΣΣΕ έπεσαν ηρωικά στα πεδία των μαχών. Αυτοί ήταν: α) Στις 21 Οκτωβρίου 1912 ο Εύελπις ΐνης (ανθυπολοχαγός ΠΒ) Καθηκούρης Κωνσταντί­ νος στο Σόροβιτς, β) Στις 4 Νοεμβρίου 1912 ο Εύελπις Ιης (λοχίας ΠΖ) Παπαδοπέτρος Στυλιανός στη Σιά­ τιστα, γ) Στις 5 Δεκεμβρίου 1912 ο Εύελπις ΙΙης (λοχίας ΠΖ) Σκαρλάτος Ρωσσέτης στη Μανωλιάσσα, δ) Στις 15 Ιανουαρίου 1913 ο Εύελπις ΙΙΙης (ανθυπασπιστής ΠΖ) Μαλαμής Συμεών στη Μανωλιάσσα, ε) Στις 20 Φεβρουάριου 1913 ο Εύελπις ΙΙΙης (ανθυπασπιστής ΠΖ) Μήττας Αγγελος στη Νιγρίτα. Μετά το πέρας των επιχειρήσεων του Α’ Βαλκανικού Πολέμου οι Ευέλπιδες, οι οποίοι είχαν πολεμήσει και πολλοί είχαν διακριθεί στα πεδία των μαχών, άρχισαν να επιστρέφουν σταδιακά στη ΣΣΕ για τη συνέχιση της εκπαί­ δευσής τους. Λόγω των αναγκών του πολέμου από τον Φεβρουάριο του 1913 είχαν γίνει -καθ’ υπέρβαση- δεκτοί στη ΣΣΕ και άλλοι 14 Ευέλπιδες προερχόμενοι από τη ΣΣΥ, οι οποίοι επελέγησαν από τον πίνακα των επιτυχόντων υπο­ ψηφίων της προηγούμενης χρονιάς. Τη νύχτα της 16/17 Ιουνίου 1913 η Ελλάδα και η Σερβία κήρυξαν τον πόλεμο εναντίον της Βουλγαρίας (Β' Βαλκανικός Πόλεμος). Τον Ιούνιο του 1913 οι Ευέλπιδες των δύο μεγαλύ­ τερων τάξεων, οι οποίοι είχαν συμμετάσχει στον Α' Βαλκανικό Πόλεμο, ονομάστηκαν ανθυπολοχαγοί και τοποθετήθηκαν εκ νέου σε μονάδες εκστρατείας. Στον πόλεμο αυτό συμ­ μετείχαν μόνο οι Ευέλπιδες των δύο μεγαλύ­ τερων τάξεων, ενώ όλοι οι υπόλοιποι παρέμειναν στη ΣΣΕ, συνεχίζοντας τη φοίτησή τους. Στον πόλεμο αυτό δύο ακόμα Ευέλπιδες, μα­ θητές της ΣΣΕ, έπεσαν μαχόμενοι. Ο Εύελπις ΙΙΙης (ανθυπολοχαγός ΠΖ) Γκιώκας Γεώργιος σκοτώθηκε στις 15 Ιουνίου 1913 στο Κιλκίς και ο Εύελπις ΙΙΙης (ανθυπολοχαγός ΠΖ) Προκοπάκης Προκόπιος σκοτώθηκε στο Καρακιούπκιοϊ στις 16 Ιουλίου 1913.

Β’ περίοδος (1914-1941) Μετά το πέρας των Βαλκανικών Πολέμων έγιναν σημαντικές αλλαγές στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα της ΣΣΕ, ως απόρροια της πολεμι-

κής εμπειρίας που αποκτήθηκε, αλλά και της προφανούς επίδρασης του Γάλλου συνταγμα­ τάρχη Λ. Ζενέν (L. Genin), ο οποίος διετέλεσε διοικητής της Σχολής κατά την περίοδο εκείνη (1912-1914). Τότε, επειδή η ατμόσφαιρα στην Ευρώπη ήταν ιδιαίτερα «θερμή» και όλοι πιθα­ νολογούσαν το ενδεχόμενο μιας πολεμικής σύρραξης, οι υπεύθυνοι της ΣΣΕ αποφάσισαν να δώσουν ιδιαίτερη έμφαση στην πρακτική εκπαίδευση , σε βάρος της αντίστοιχης θεω­ ρητικής. Τότε έπαψε πλέον να λειτουργεί ως πρότυπο η γαλλική Πολυτεχνική Σχολή και ακολουθήθηκε το παράδειγμα της γαλλικής στρατιωτικής σχολής του Σεν Συρ. Με αυτό το πνεύμα συντάχθηκε ο νέος οργανισμός λειτουργίας της ΣΣΕ, ο οποίος τέ­ θηκε σε ισχύ στις 5 Φεβρουάριου 1915. Σύμ­ φωνα με αυτόν δεκτοί στη ΣΣΕ μπορούν να γί­ νουν πολίτες, αλλά και οπλίτες, κάτοχοι απο­ λυτηρίου εξατάξιου Γυμνασίου, των οποίων η ηλικία κυμαινόταν μεταξύ 17 και 22 ετών. Η διάρκεια της φοίτησης στη ΣΣΕ έγινε διετής, ενώ ταυτόχρονα καταργήθηκαν τα δίδακτρα και το Ελληνικό Δημόσιο ανέλαβε, για πρώτη φορά, εξ ολοκλήρου τα έξοδα λειτουργίας της Σχολής. Το γεγονός αυτό κρίνεται ως ιδιαίτερα σημαντικό. Μόνο μετά από τη χρονιά αυτή δό­ θηκε η δυνατότητα και στα παιδιά των φτωχών οικογενειών να προσέρχονται στις εισαγωγι­ κές εξετάσεις της Σχολής, κάτι που επέδρασε αποφασιστικά στην κοινωνική σύσταση των α­ ποφοίτων αξιωματικών, οι οποίοι από τότε α­ ντιπροσώπευαν όλες τις κοινωνικές τάξεις της χώρας. Ακόμα με τον νέο οργανισμό προβλεπόταν όσοι οπλίτες είχαν συμπληρώσει θη­ τεία 10 μηνών στο στράτευμα να κατατάσσο­ νται στην Ιη τάξη της Σχολής, ενώ όλοι οι υπό­ λοιποι πολίτες και οπλίτες σε ιδιαίτερο λόχο υ­ ποψηφίων Ευελπίδων για 10μηνη φοίτηση προς πραγματοποίηση της απαραίτητης στρα­ τιωτικής προπαίδευσης. Ο λόχος αυτός λει­ τούργησε αρχικά στην Κέρκυρα (για ένα χρό­ νο) και στη συνέχεια στην Αθήνα μέχρι το 1920, οπότε και καταργήθηκε, αφού τότε η φοίτηση έγινε τριετής. Οσοι τελείωναν επιτυχώς το δεύτερο έτος σπουδών κατατάσσο­ νταν στο Οπλο που είχαν επιλέξει, εκτός από τους φοιτητές οι οποίοι προέρχονταν από ο­ πλίτες και είχαν κατάταγεί απευθείας στην Ιη τάξη (αυτοί υποχρεωτικά ακολουθούσαν το Ο­ πλο από το οποίο προέρχονταν και υποχρεούντο να φοιτήσουν στο Σχολείο Εφαρμογής του Οπλου τους για δύο χρόνια μετά την απο­ φοίτησή τους από τη ΣΣΕ. Τότε ρυθμιζόταν και η σειρά αρχαιότητάς τους). Τον Αύγουστο του 1916 αριθμός μαθητών της ΣΣΕ, περίπου 68 των τάξεων 1917,1918 και 1919, εγκατέλειψαν τη ΣΣΕ και προσχώρησαν στον «Στρατό της Εθνικής Αμυνας» στη Θεσ­ σαλονίκη. Οταν τον Ιούνιο του 1917 ο Ελευθέ­ ριος Βενιζέλος ανέλαβε την πολιτική εξουσία, όσοι από τους Ευέλπιδες ήταν της τελευταίας τάξης παρέμειναν κανονικά στο στράτευμα ως ανθυπολοχαγοί. Ολοι οι υπόλοιποι επέστρε­ ψαν στη ΣΣΕ προς συνέχιση και ολοκλήρωση της εκπαίδευσής τους. Μια άλλη αξιοπρόσεκτη αλλαγή στη ΣΣΕ ήταν η σημαντική αύξηση του αριθμού των ει­ σακτέων, λόγω ακριβώς των αυξημένων υπο­

Η τάξη 1947Α’, η πρώτη μεταπολεμική τάξη της ΣΣΕ. Αποτελείτο από 30Ευέλπιδες, οι οποίοι προέρχονταν από εθελοντές-υπαξιωματικούς της ΙΙΙης EOT (Ρίμινι)και του Ιερού Λόχου και ονομάστηκαν ανθυπολοχαγοί τον Μάρτιο του 1947. Ολοι τους εντάχθηκαν στις νεοσυγκροτούμενες Μονάδες Καταδρομών, στις οποίες υπηρέτησαν καθ’ όλη τη διάρκεια του Εμφυλίου. Προσέξτε ότι όλοι τους σχεδόν φέρουν μονή ή διπλή σειρά παρασήμων-μεταλλίων, ενδεικτικό της μεγάλης πολεμικής τους εμπειρίας (φωτ. Ι.Κ. Μαζαράκης-Αινιάν/ένθετο «Επτά Ημέρες» της εφημερίδας «Καθημερινή»),

χρεώσεων (και απωλειών) των πολέμων. Κατά τη διετία 1913-1914 εισήλθαν στη Σχολή περισ­ σότεροι μαθητές από όσους είχαν εισαχθεί κατά τα πρώτα 50 χρόνια της λειτουργίας της. Μέχρι το 1935 ο αριθμός των κατ’ έτος εισερ­ χομένων στη Σχολή κυμαινόταν από 50 μέχρι 100 μαθητές. Κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής Εκ­ στρατείας του Στρατού μας (Μάϊος 1919 - Αύ­ γουστος 1922) οι απόφοιτοι της ΣΣΕ ονομάζο­ νταν ανθυπολοχαγοί και στέλνονταν κατευθεί­ αν στο μέτωπο. Δείγμα της φιλοπατρίας των Ευελπίδων της εποχής ήταν η αίτηση που υπέ­ βαλαν οι Ευέλπιδες την 12η Ιουνίου 1920, μέ­ σω της Διαταγής της Σχολής, «όπως αποστα­ λούν το ταχύτερον εις την ζώνην των στρατιω­ τικών επιχειρήσεων», λόγω των πολύνεκρων μαχών που σημειώνονταν στη Μικρά Ασία την ίδια εποχή. Το Υπουργείο Στρατιωτικών δεν α­ ποδέχθηκε το αίτημά τους. Κατά τις χρονιές 1915,1918,1920 και 1922 η ΣΣΕ διέκοπτε τη λειτουργία της ή υπολει­ τουργούσε, για λίγους μήνες κάθε φορά, λόγω της ταυτόχρονης τοποθέτησης των νεαρών Ευελπίδων σε διάφορες μονάδες για την κά­ λυψη επειγουσών επιστρατευτικών ή άλλων α­ ναγκών του Στρατού. Είναι ενδεικτικό ότι κατά τη δεκαετία των εθνικών αγώνων 1912-1922, κατά την οποία η έκταση της χώρας μας αυξή­ θηκε αισθητά, η συμβολή της ΣΣΕ υπήρξε ε­ ξαιρετικά σημαντική. Επί συνόλου 1200 μονί­ μων αξιωματικών του Στρατού οι οποίοι προ­ έρχονταν από τη ΣΣΕ, έπεσαν στα διάφορα πε­ δία των μαχών οι 122 από αυτούς, δηλαδή πο­ σοστό μεγαλύτερο από το 10%. Οι απόφοιτοι της ΣΣΕ της προαναφερθείσας περιόδου (1912-1922) συμμετείχαν ως κατώτεροι αξιω­ ματικοί στους αγώνες του Εθνους και απέκτη­ σαν πλουσιότατη πολεμική εμπειρία, η οποία αποδείχθηκε πολύτιμη κατά τον Ελληνο-ιταλικό και τον Ελληνο-γερμανικό πόλεμο του

1940-41 και στη συνέχεια στη Μέση Ανατολή και στις επιχειρήσεις του εμφυλίου πολέμου. Το 1926 η φοίτηση στη ΣΣΕ έγινε τετραε­ τής, με στρατιωτική και θεωρητική εκπαίδευ­ ση, σύμφωνα με τον οργανισμό του 1915. Την ί­ δια χρονιά απονεμήθηκε στη ΣΣΕ πολεμική σημαία, ως αναγνώριση των υπηρεσιών που προσέφερε η Σχολή στην Πατρίδα από την ί­ δρυσή της. Το 1927 άλλαξε η επίσημη ονομα­ σία της Σχολής και από Στρατιωτικόν Σχολείον Ευελπίδων έγινε Στρατιωτική Σχολή Ευελπί­ δων. Τον Δεκέμβριο του 1928 γιορτάστηκε με κάθε επισημότητα η συμπλήρωση της πρώτης εκατονταετίας λειτουργίας της ΣΣΕ και με την ευκαιρία αυτή της απονεμήθηκε το Χρυσό Με­ τάλλιο της Ακαδημίας Αθηνών, ενώ το Υπουρ­ γείο Στρατιωτικών της απένειμε το Μετάλλιο Στρατιωτικής Αξίας Α’ Τάξεως. Τότε τοποθετήθηκε στην κεντρική πλατεία της Σχολής το Η­ ρώο των πεσόντων αξιωματικών και Ευελπί­ δων. Μέχρι το 1931, χρονιά κατά την οποία ανεξαρτητοποιήθηκε ο αεροπορικός κλάδος των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας και αποτέλεσε την Πολεμική Αεροπορία, οι πιλότοι και οι πα­ ρατηρητές των πολεμικών αεροσκαφών - σε μεγάλο ποσοστό - προέρχονταν από τη ΣΣΕ. Μετά την ίδρυση της Σχολής Αεροπορίας (Σχολή Ικάρων), με νόμο του 1936, επιτράπηκε η εθελούσια μετάταξη στη ΣΣΕ, των μαθητών της Σχολής Αεροπορίας οι οποίοι αποτύγχα­ ναν στην απόκτηση πτητικής ικανότητας (δη­ λαδή «κόβονταν» από Ικαροι). Το 1932 ιδρύθηκε στον πρώτο όροφο του κτιρίου του διοικητηρίου της ΣΣΕ το πρώτο στρατιωτικό μουσείο στη χώρα μας, στο οποίο τοποθετήθηκαν πολεμικές σημαίες, ιστορικά κειμήλια, έγγραφα και εθνικά ενθύμια τα ο­ ποία συνδέονται με τη δράση και την ιστορία της Σχολής και του Στρατού μας. Παράλληλα η βιβλιοθήκη της Σχολής εμπλουτίσθηκε με νέ-

57 ■■■

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

58

ες ελληνικές και ξένες εκδόσεις, αποτελώντας ένα πολύτιμο βοήθημα για τους μαθη­ τές. Από το 1934 η ΣΣΕ λειτούργησε με δύο τμήματα, το «Α» για τους μαθητές της οι οποί­ οι προέρχονταν από ιδιώτες και το «Β» για τους μαθητές της οι οποίοι προέρχονταν από το στράτευμα (είτε μόνιμους υπαξιωματικούς, είτε υπηρετούντες τη θητεία τους οπλίτες). Την ίδια χρονιά η Στρατιωτική Ιατρική Σχολή(ΣΙΣ), η οποία είχε ιδρυθεί το 1925, υπήχθη στη ΣΣΕ, με δικό της υποδιοικητή και δι­ ευθυντή σπουδών. Κατά το αποτυχημένο βενιζελικό κίνημα του Μαρτίου του 1935 σημειώθηκε η πρώτη προσπάθεια ομαδικής εμπλοκής της Σχολής σε κάποια πολιτικής μορφής εκδήλωση , όταν βενιζελικοί αξιωματικοί οι οποίοι υπηρετού­ σαν στη Σχολή επεχείρησαν να θέσουν το ί­ δρυμα στο πλευρό του Βενιζέλου. Η κίνηση δεν είχε επιτυχία, αφού η συντριπτική πλειοψηφία των μαθητών έμεινε προσηλωμένη στο καθαρά στρατιωτικό της καθήκον. Μετά το 1936 και την επιβληθείσα δικτα­ τορία του Ιωάννη Μεταξά, ο οποίος υπήρξε διαπρεπής απόφοιτος της Σχολής και σπου­ δαίος επιτελικός, η φοίτηση περιορίστηκε για άλλη μία φορά -σε τρία χρόνια, χωρίς όμως να μειωθούν τα μαθήματα. Αυτή η «συμπίε­ ση», έγινε δυνατή με τη δραστική περικοπή των αδειών και των νεκρών περιόδων. Παράλ­ ληλα αυξήθηκε ο αριθμός των εισακτέων στη Σχολή και καθιερώθηκε υψηλή βάση επιτυχίας σε κάθε μάθημα(το 14 με άριστα το 20). Η ΣΣΕ κατά την περίοδο εκείνη είχε το πλεονέκτημα να διαθέτει ως εκπαιδευτές εξαιρετικούς και με πολεμική εμπειρία αξιωματικούς, οι οποίοι είχαν διακριθεί στα πεδία των μαχών της Μικράς Ασίας. Στις 24 Ιουνίου 1940 δημοσιεύτηκε ο νέος οργανισμός λειτουργίας της Σχολής, ο οποίος στη συνέχεια τροποποιήθηκε σχετικά με διά­ ταγμα της 26ης Σεπτεμβρίου 1940. Ο οργανι­ σμός αυτός μεταξύ των άλλων προέβλεπε ότι η φοίτηση στη Σχολή θα ήταν τριετής και ότι σε αυτήν θα μπορούσαν να εισέλθουν, έπειτα από εξετάσεις, Ελληνες πολίτες οι οποίοι θα ήταν κάτοχοι απολυτηρίου εξαταξίου Γυμνασί­ ου και των οποίων η ηλικία θα κυμαινόταν με­ ταξύ 17 και 21 ετών για ιδιώτες και 17-26 ετών για εθελοντές και μόνιμους υπαξιωματικούς. Γεγονός ιδιαίτερα σημαντικό για την πε­ ρίοδο αυτή είναι το ότι, αν και πολιτικά υπήρξε εξαιρετικά ασταθής, από καθαρά στρατιωτική άποψη η ΣΣΕ συνέχισε χωρίς προβλήματα και με αυστηρή προσήλωση στην αποστολή της το πολύτιμο έργο της. Στην πράξη αποδείχθηκε ότι στους αποφοίτους εκείνων των ετών στηρίχθηκε η χώρα μας για να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις των μαχών του Β ’ ΠΠ και του Εμ­ φυλίου, αλλά και στη ριζική αναδιάρθρωση που ακολούθησε με την ένταξη της χώρας μας στο ΝΑΤΟ.

Αποψη των νέων εγκαταστάσεων της ΣΣΕ στη Βάρη Αττικής, όπου μεταφέρθηκε η Σχολή το 1982.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Την 28η Οκτωβρίου 1940 οι μαθητές της ΣΣΕ υποδέχθηκαν την αναγγελία της έναρξης των εχθροπραξιών στα βορειοηπειρωτικά βουνά με άκρατο ενθουσιασμό και πολεμικές ιαχές. Την επόμενη μέρα, σύμφωνα με το ισχύον σχέδιο επιστράτευσης, οι 274 Ευέλπιδες της ΙΙΙης Τάξης ονομάστηκαν ανθυπολοχαγοί και έλαβαν φύλλο πορείας για τις νέες τους μονάδες (αποτελώντας την τάξη 1940/Β’), ενώ στις 10 Νοεμβρίου 1940 οι 303 Ευέλπιδες της ΙΙης τάξης (από τους 322 που ή­ ταν συνολικά) αναχώρησαν αμέσως για τα έμπεδα Πεζικού και Οπλων σε διάφορα σημεία της χώρας, για να χρησιμοποιηθούν βασικά ως εκπαιδευτές. Οι εναπομείναντες 19 από αυ­ τούς στάλθηκαν στην Αίγυπτο για να επιβλέψουν την εκπαίδευση της εκεί συγκροτηθείσας «Φάλαγγας Ελλήνων Αιγύπτου», η οποία αποτελείτο από ενθουσιώδεις Ελληνες εθε­ λοντές του Αιγυπτιακού Ελληνισμού. Στους πρωτοετείς Ευέλπιδες δόθηκε άδεια επ’ αόρι­ στο, η οποία όμως ανακλήθηκε στις 20 Νοεμ­ βρίου 1940, αφού οι πολεμικές επιχειρήσεις ε­ ξελίσσονταν ευνοϊκά για τη χώρα μας, γεγονός που επέτρεπε τη συνέχιση της εκπαίδευσής τους στη ΣΣΕ. Το ηθικό και η ψυχολογία τους ήταν σε πολύ υψηλό επίπεδο και διακαής τους πόθος ήταν να μπορέσουν να συμμετάσχουν ως στελέχη του Στρατού μας (ανθυπασπιστές ή λοχίες) στις νικηφόρες επιχειρήσεις του. Ας σημειωθεί ότι στις 10 Αυγούστου 1940, λίγες μέρες πριν από τον τορπιλλισμό του «ΕΛΛΗ» από ιταλικό υποβρύχιο, είχαν αποφοιτήσει και ονομασθεί ανθυπολοχαγοί οι 289 Ευέλπιδες της τάξης του 1940. Στις 8 Νοεμβρίου 1940 ο διοικητής της Σχολής ζήτησε και έλαβε φύλλο πορείας για το μέτωπο. Τα καθήκοντά του ανέ­ λαβε ο συνταγματάρχης Αθ. Στυμφαλίδης. Στις 12 Μαρτίου 1941, με τον Α.Ν.2817, οι 322 Ευέλπιδες της ΙΙης τάξης ονομάστηκαν ανθυπασπιστές και έλαβαν φύλλα πορείας για μο­ νάδες του μετώπου. Την άνοιξη του 1941, η γερμανική εισβολή από τα βόρεια σύνορα της χώρας, αρχικά από την ελληνο-βουλγαρική μεθόριο και σχεδόν ταυτόχρονα από την αντίστοιχη ελληνο-γιουγκοσλαβική, είχε ως αποτέλεσμα την ταχεία κατάρρευση του μετώπου παρά τη γενναία α­ ντίσταση των ελληνικών δυνάμεων , τόσο αυ­

τών που αποτελούσαν τις φρουρές των οχυ­ ρών της «Γραμμής Μεταξά», όσο και των υπο­ λοίπων του Μακεδονικού μετώπου. Κατά τη δύσκολη για τη χώρα μας στιγμή οι 320 πρωτο­ ετείς Ευέλπιδες, οι οποίοι ως τότε συνέχιζαν την εκπαίδευσή τους στη Σχολή, πρότειναν στον διοικητή τους να συγκροτήσουν λόχο και να σταλούν να πολεμήσουν στις Θερμοπύλες, εναντίον των γερμανικών δυνάμεων που προήλαυναν προς Νότο. Το αίτημά τους απορρίφθηκε από τον διοικητή τους. Καθώς οι Γερ­ μανοί προήλαυναν προς την Αθήνα, οι πρωτο­ ετείς Ευέλπιδες αποφάσισαν να μην παραδο­ θούν στους εισβολείς, αλλά με την έγκριση και την ηθική στήριξη των αξιωματικών-εκπαιδευτών τους να συνεχίσουν τον αγώνα ενα­ ντίον τους. Τη νύχτα της 23/24 Απριλίου 1941 οι πρω­ τοετείς Ευέλπιδες επιβιβάστηκαν σε αυτοκί­ νητα που επίταξαν και μαζί με την πολεμική σημαία της Σχολής και τον οπλισμό τους(τυφέκια Mauser του 1870 με 30 φυσίγγια το καθέ­ να, πέντε παλαιά οπλοπολυβόλα Υπ. 1915 και 200 βρετανικές χειροβομβίδες «Μιλς») αναχώ­ ρησαν για την Πελοπόννησο. Μαζί τους ήταν μία και μόνο γυναίκα, η αδελφή νοσοκόμος Μαγδαληνή Σπυρίδωνος. Η πορεία τους ήταν δύσκολη και επικίνδυνη και πολλές φορές η φάλαγγα των φορτηγών οχημάτων έγινε στό­ χος των αεροσκαφών της Luftwaffe, χωρίς ό­ μως να προκληθούν απώλειες. Το απόγευμα της 26ης Απριλίου 1941 οι πρωτοετείς Ευέλπιδες έφτασαν στο χωριό Τάραψα κοντά στο Γύθειο και το ίδιο βράδυ επιβιβάστηκαν σε δύο μικρά βενζινόπλοια για το δύσκολο και επικίν­ δυνο ταξίδι τους προς την Κρήτη. Ο πλους δια­ κόπηκε δύο φορές, λόγω σφοδρής θαλασσο­ ταραχής και επιθέσεων των γερμανικών αερο­ σκαφών, όμως το πρωί της 28ης Απριλίου οι Ευέλπιδες αποβιβάστηκαν στο χωριό Κολυμπάρι, που βρίσκεται σε απόσταση 24 km δυτι­ κά των Χανίων. Εκεί στρατοπέδευσαν στον χώ­ ρο δίπλα στην Ιερά Μονή Γωνιάς Κισσάμου. Η ηρωική τους προσπάθεια είχε ήδη τραβήξει την προσοχή των μέσων ενημέρωσης της επο­ χής. Το βρετανικό BBC στην εκπομπή του της 30ής Απριλίου μετέδιδε: «Τους μαχητές της Κρήτης ήλθαν να ενισχύσουν και 300 Ευέλπιδες με τους αξιωματικούς των, οι οποίοι μετά

Παράδοση-παραλαβή της Σημαίας της Σχολής από τον αρχηγό της απερχόμενης τάξης στον αρχηγό της νέας διοικούσας (ψωτ. Αρχείο ΣΣΕ).

ενδόξου πορείας μέσω Πελοποννήσου και εις πείσμα των Γερμανών που επεδίωξαν, χωρίς ό­ μως να το επιτύχουν, την καταστροφή των, κα­ τέχουν από σήμερον θέσιν εις τας επάλξεις του φρουρίου Κρήτης». Στις 2 Μαίου 1941 ο ραδιοφωνικός σταθμός της Μόσχας μετέδιδε τα εξής: «Η ψυχή των ηρώων της αρχαίας Ελ­ λάδας δεν έλειψε και από τους σύγχρονους Ελληνες. Μετά την Αλβανία και τα οχυρά, η Κρήτη θα δώσει το τελευταίο κτύπημα στους ναζί του Χίτλερ. Τα παλληκάρια της , εκείνα που φτάνουν καθημερινά από την Ελλάδα στην Κρήτη, θα πολεμήσουν αποφασιστικά αν ο Χίτλερ τολμήσει να κτυπήσει εκεί. Τριακόσι­ οι Ευέλπιδες πέρασαν από την Ελλάδα στην Κρήτη, με την απόφαση να θυσιαστούν, αλλά να μην αφήσουν να περάσει ο εχθρός στη στερνή ελεύθερη γη...». Τότε ανέλαβε τη διοίκηση του τάγματος των Ευελπίδων της Ιης τάξης της ΣΣΕ ο αντισυνταγματάρχης Λουκάς Κίτσος. Η εντατική εκπαίδευση των πρωτοετών Ευελπίδων στην Κρήτη διακόπηκε από τη γερμανική εισβολή με αεραγήματα, που άρχισε το πρωί της 20ής Μαίου 1941. Κατά τις άνισες μάχες που ακο­ λούθησαν οι Ευέλπιδες πολέμησαν τους Γερμανούς με εξαιρετική γενναιότητα, θάρ­ ρος και αυταπάρνηση και είχαν τρεις νεκρούς, τους Ευέλπιδες Ιης τάξης Νικ. Ιατρούλη, Κ. Ιατρίδη και Γ Κουβελίδη. Ενώ οι Γερμανοί κατελάμβαναν το αεροδρόμιο του Μάλεμε οι Ευέλπιδες κατάφερναν να περάσουν απαρατήρη­ τοι από τις εχθρικές γραμμές και να φτάσουν στη Σούδα, όπου πληροφορήθηκαν τα της κα­ τάληψης και αποφάσισαν να διαφύγουν προς τα Λευκά Ορη, με απώτερο σκοπό τη διαφυγή τους στη Μέση Ανατολή και τη συνέχιση του α­ γώνα. Η πορεία τους μέσω των Λευκών Ορέων κράτησε οκτώ ημέρες. Πριν φτάσουν στα Σφακιά ο διοικητής της ΣΣΕ τους συγκέντρωσε και αφού τους ανακοίνωσε ότι δεν υπάρχει πλωτό μέσο διαφυγής τους είπε ότι σύμφωνα με τις οδηγίες της κυβέρνησης της χώρας από τη στιγμή εκείνη η ΣΣΕ διαλυόταν. Ο διοικητής κατέληξε λέγοντας: «Με τη βοήθεια του θεού

ο καθένας ας φροντίσει τον εαυτό του». Στη συνέχεια οι Ευέλπιδες, αφού έκρυψαν σε α­ σφαλές μέρος τη σημαία της Σχολής (παραδό­ θηκε προς φύλαξη στον ηγούμενο της I. Μ. Γω­ νιάς, με τις ευλογίες του επισκόπου Κισσάμου Ευδοκίμου), διαλύθηκαν και ατομικά ή ομαδι­ κά προσπάθησαν να επιστρέψουν στους τό­ πους καταγωγής τους για τη συνέχιση του α­ γώνα. Αργότερα άλλοι από αυτούς διέφυγαν στη Μέση Ανατολή, άλλοι παρέμειναν στην Κρήτη και πλαισίωσαν τις εκεί ανταρτικές ομά­ δες που συγκροτήθηκαν και άλλοι συνελήφθησαν αιχμάλωτοι από τους Γερμανούς στα Χανιά και μεταφέρθηκαν με πλοία στον Πει­ ραιά. Μόλις οι τελευταίοι έφθασαν στον Πει­ ραιά τους επισκέφθηκε εκπρόσωπος της γερ­ μανικής διοίκησης και τους ανακοίνωσε ότι ο πόλεμος γΓ αυτούς τελείωσε και ότι ήταν ε­ λεύθεροι. Οι Ευέλπιδες αφού έψαλλαν τον ε­ θνικό ύμνο, διαλύθηκαν, κλείνοντας μία από τις πιο ένδοξες σελίδες στην Ιστορία της Σχο­ λής.

Γ περίοδος (1941-1982) Η πρώτη κατοχική κυβέρνηση της χώρας τον Αύγουστο του 1941 κάλεσε με σχετικό νο­ μοθετικό διάταγμα τους Ευέλπιδες και τους Ναυτικούς Δόκιμους της Ιης τάξης να τεθούν στη διάθεση του Υπουργείου Εθνικής Αμυνας και να αναλάβουν υπηρεσία. Παράλληλα τους εξομοίωνε μισθολογικά με έφεδρους ανθυπασπιστές και τους επέτρεπε να φορούν πολιτι­ κά ρούχα, ενώ τους θεώρησε όλους ως επιτυχόντες για το σχολικό έτος 1940-1941. Ταυτό­ χρονα με άλλο νομοθετικό διάταγμα έδινε τη δυνατότητα εγγραφής των ανθυπασπιστών (τέως Ευελπίδων ΙΙης τάξης), των συναδέλφων τους της Ιης Τάξης και των αντίστοιχων Ναυτι­ κών Δοκίμων στο πρώτο έτος σπουδών οποιουδήποτε ΑΕΙ της χώρας. Δύο μήνες αργότερα το Υπουργείο μετέτρεψε τη «δυνατότητα φοί­ τησης» σε «υποχρέωση φοίτησης», με αποτέ­ λεσμα η συντριπτική τους πλειοψηφία να εγ­ γράφει σε κάποιο από τα ΑΕΙ της χώρας. Αργό­

τερα πολλοί από αυτούς συμμετείχαν ενεργά στην Εθνική Αντίσταση του εσωτερικού, ε­ ντασσόμενοι σε κάποια από τις αντιστασιακές οργανώσεις των βουνών και των πόλεων, ή διαφεύγοντας με κίνδυνο της ζωής τους στη Μέση Ανατολή - στον Ελληνικό Στρατό που επαναδημιουργείτο εκεί. Από ένα σύνολο 637 Ευελπίδων και των δύο τάξεων οι 286 συμμετείχαν ενεργά στην Ε ­ θνική Αντίσταση, ενώ άλλοι 154 κατάφεραν να διαφύγουν στη Μέση Ανατολή. Δυστυχώς λόγω της εμφύλιας διαμάχης που ξέσπασε μεταξύ των αντίθετων ιδεολογικά αντιστασιακών ορ­ γανώσεων, κυρίως κατά τα έτη 1943-1944, έχα-, σαν τη ζωή τους 18 Ευέλπιδες, οι οποίοι συμ­ μετείχαν στις συγκρούσεις αυτές με τις διά­ φορες οργανώσεις στις οποίες είχαν ενταχθεί (τα στοιχεία προέρχονται από το άρθρο του α­ ντιστράτηγου ε.α. Χρήστου Φωτόπουλου «Οι Ευέλπιδες στον μεγάλο πόλεμο», στο ειδικό ένθετο-αφιέρωμα στη ΣΣΕ της εφημερίδας «Καθημερινή»), Στις αρχές Αυγούστου 1941 η εξόριστη Ελ­ ληνική κυβέρνηση εξέδωσε αναγκαστικό νόμο σύμφωνα με τον οποίο παρεχόταν στον υ­ πουργό Στρατιωτικών το δικαίωμα ίδρυσης στρατιωτικών σχολών. Σε άλλο άρθρο του ο συγκεκριμένος νόμος προέβλεπε, μεταξύ των άλλων, ότι «...η ΣΣΕ εξακολουθεί λειτουργού­ σα εν τη αλλοδαπή, περιλαμβάνουσα τρεις τά­ ξεις». Ομως οι δυσκολίες και οι πολιτικές ανω­ μαλίες στη Μέση Ανατολή δεν επέτρεψαν τη λειτουργία της. Οσοι Ευέλπιδες διέφευγαν στη Μέση Ανατολή εντάσσονταν είτε στον Ιε­ ρό Λόχο ως απλοί στρατιώτες, είτε στην Ιη Ελ­ ληνική Ταξιαρχία και στην ΙΙΙη Ελληνική Ορεινή Ταξιαρχία ως ανθυπολοχαγοί και ανθυπασπιστές. Στις μάχες στις οποίες συμμετείχαν πολ­ λοί από αυτούς διακρίθηκαν και τιμήθηκαν με διάφορα ελληνικά και ξένα παράσημα, ενώ αρ­ κετοί προήχθησαν επ’ ανδραγαθία επιδειχθείσα στο πεδίο της μάχης. Στις 17 Οκτωβρίου 1944, μετά την απομά­ κρυνση των Γερμανών από την Αθήνα και την εγκατάσταση της Εθνικής Κυβέρνησης της χώρας, η ένδοξη σημαία της Σχολής μεταφέρ­ θηκε από την Κρήτη και παραδόθηκε με πρω­ τόκολλο στις στρατιωτικές αρχές. Η Σημαία της ΣΣΕ τιμήθηκε με τον Πολεμικό Σταυρό Α' Τάξεως και τον Ταξιάρχη του Αριστείου Ανδρεί­ ας. Δύο μέρες μετά την απελευθέρωση της Α­ θήνας, στις 14 Οκτωβρίου 1944, η Στρατιωτική Διοίκηση Αθηνών διέταξε την ανασυγκρότηση της ΣΣΕ. Τότε συγκροτήθηκε ένα τάγμα απο­ τελούμενο από δύο λόχους με μαθητές της Ιης και της ΙΙης τάξης του 1940. Η επίσημη επα­ ναλειτουργία της Σχολής πραγματοποιήθηκε στις 19 Οκτωβρίου. Κατά την έναρξη των «Δεκεμβριανών»(ένοπλη προσπάθεια των ανταρ­ τών του ΕΛΑΣ να καταλάβουν την πόλη των Α­ θηνών και την εξουσία), στις 3 Δεκεμβρίου 1944, οι Ευέλπιδες δέχθηκαν επίθεση στη Σχο­ λή τους από ομάδες του ΕΛΑΣ, εναντίον των οποίων αντέταξαν σθεναρή άμυνα επί τέσσε­ ρις ημέρες(7-10 Δεκεμβρίου). Στις 11 του μή­ να, έπειτα από εντολή που έλαβαν και με την κάλυψη αγγλικών τμημάτων , συμπτύχθηκαν στο κτίριο της Βουλής , από όπου μετά από

59 *■ *

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

δύο ημέρες επάνδρωναν τις νεοσυγκροτούμενες μονάδες Εθνοφυλακής. Από τον Φε­ βρουάριο του 1945, μετά την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας, μέχρι την 1η Αυγούστου της ίδιας χρονιάς, οπότε και εισήλθε στη Σχολή - μετά από εξετάσεις - η πρώτη μεταπο­ λεμική σειρά Ευελπίδων, η ΣΣΕ λειτουργούσε χωρίς μαθητές, σύμφωνα με τον τελευταίο ορ­ γανισμό λειτουργίας του 1940. Κατά τη διάρκεια της περιόδου 1940-1945 55 Ευέλπιδες των δύο τάξεων έχασαν τη ζωή τους. Από αυτούς οι 28 ανήκαν στη ΙΙη τάξη και οι 27 στην Ιη. Από το 1947 μέχρι και το 1957 η ΣΣΕ μετατράπηκε σε σύνταγμα, με την αύξηση του α­ ριθμού των εισαγομένων. Μετά το 1957 η δύ­ ναμή της μειώθηκε εκ νέου και έφθασε πάλι σε επίπεδο τάγματος, μέχρι το 1978, οπότε και αυξήθηκε πάλι σε επίπεδο συντάγματος. Με

ταγωνιστών του τότε αντισυνταγματάρχης Δημήτριος Ιωαννίδης (μετέπειτα διοικητής της ΕΣΑ και «αόρατος δικτάτορας»), ο οποίος δεν σεβάστηκε την Ιστορία και την αποστολή της Σχολής και διέταξε την έξοδο των υπό τις διαταγές του ατυχών Ευελπίδων στους δρό­ μους της Αθήνας, γύρω από το πεδίο του Αρεως και αλλού. Αυτή η ενέργεια συνέτεινε τα μέγιστα στη δημιουργία, από μέρους του ελ­ ληνικού λαού, ενός εξαιρετικά δυσμενούς κλί­ ματος εναντίον του Στρατού, που «πλήρωσε» πολύ ακριβά το Στράτευμα και εξαλείφθηκε με πολύ κόπο και προσπάθεια μεταπολιτευτι­ κά ,τόσο με σωστές ενέργειες από πλευράς Πολιτείας, όσο και με την άψογη στάση που ακολούθησε η στρατιωτική ηγεσία του τόπου μετά το 1974, ασχολούμενη αποκλειστικά με τα καθαρά στρατιωτικά της καθήκοντα. Μετά το 1974 η ΣΣΕ, στην προσπάθειά της να συμβαδίσει με τις εξελίξεις της εποχής, προχώρησε σε σημαντικές αλλαγές. Δόθηκε ι­ διαίτερη έμφαση στην ακαδημαϊκή εκπαίδευ­ ση των Ευελπίδων, με την πρόσληψη πρόσθε­ του αριθμού ιδιωτών καθηγητών, οι οποίοι ε­ πιλέγονται πλέον με βάση τα προβλεπόμενα από τα ΑΕΙ κριτήρια. Επίσης από το 1975 η ΣΣΕ ανέλαβε την εκπαίδευση Ευελπίδων της Κυ­ πριακής Δημοκρατίας, οι οποίοι μετά την απο­ φοίτησή τους υπηρετούν σε μονάδες της Ε ­ θνικής Φρουράς. Στις 21 Δεκεμβρίου 1978 η ένδοξη Πολεμι­ κή Σημαία της Σχολής παρασημοφορήθηκε από τον πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Τσάτσο για τα 150 χρόνια προ­ σφοράς της ΣΣΕ προς το Ελληνικό Εθνος.

ΒΑΡΗ ΑΤΤΙΚΗΣ, 1982-ΣΗΜΕΡΑ

«Μικρή στολή» Ευέλπιδος του 1829. Στο φόντο διακρίνεται το κτίριο της πρώτης Σχολής Ευελπίδων, που σήμερα στεγάζει το παράρτημα Ναυπλίου του Πολεμικού Μουσείου (σχέδιο ζωγράφου I. Μυλωνά).

το ΝΔ 981/1949 καθιερώθηκε πάλι η τριετής φοίτηση, ενώ από τον Ιούνιο του 1961 η φοίτη­ ση έγινε τετραετής και η Σχολή θεωρήθηκε για πρώτη φορά στην ιστορία της - Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ιδρυμα, ισότιμο με τα υπόλοιπα ΑΕΙ της χώρας. Η αύξηση των ετών φοίτησης από τρία σε τέσσερα είχε ως αποτέλεσμα να μην αποφοιτήσουν μαθητές το 1964. Το 1961 άρχισε και η φοίτηση στη ΣΣΕ αλλοδαπών μα­ θητών από αραβικές και αφρικανικές χώρες, σύμφωνα με διακρατικές συμβάσεις οι οποίες είχαν υπογράφει. Μία άτυχη στιγμή στην ένδοξη ιστορία της ΣΣΕ υπήρξε η συμμετοχή των μαθητών της κατά την εκδήλωση του πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου 1967. Κατά την περίοδο εκδή­ λωσης του πραξικοπήματος, διοικητής του Τάγματος των Ευελπίδων ήταν ο εκ των πρω­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Στις 2 Σεπτεμβρίου 1982 η ΣΣΕ εγκαταστά­ θηκε επίσημα στις νέες εγκαταστάσεις της στη Βάρη Αττικής, εγκαταλείποντας εκείνες στο πεδίο του Αρεως οι οποίες τη φιλοξενού­ σαν από το 1894. Ο λόγος για τη μεταφορά ή­ ταν ότι οι παλαιές εγκαταστάσεις δεν μπορού­ σαν να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις για την ι­ κανοποιητική διαβίωση και την ακαδημαϊκή/στρατιωτική εκπαίδευση των Ευ­ ελπίδων. Παράλληλα με τη μετεγκατάσταση της Σχολής στη Βάρη άνοιξε μία νέα σελίδα στην ιστορία της. Τον Ιούλιο του 1985 η μετε­ γκατάσταση ολοκληρώθηκε με τη μεταφορά του Ηρώου της Σχολής στη Βάρη. Το 1983 άλλαξε και ο τρόπος εισαγωγής των υποψηφίων στη Σχολή, με την κατάργηση των ξεχωριστών εισαγωγικών εξετάσεων που ίσχυαν ως τότε για όλες τις παραγωγικές σχο­ λές αξιωματικών των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας, οι οποίες διενεργούντο με ευθύνη του Υπουργείου Εθνικής Αμυνας. Τότε καθιερώθη­ κε η εισαγωγή με τον πλήρως αδιάβλητο τρό­ πο μέσω του θεσμού των πανελληνίων εξετά­ σεων, οι οποίες διοργανώνονται σε ετήσια βά­ ση από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων. Λόγω της ιδιαιτερότητας των στρατιωτικών σχολών παρέμειναν οι δύο πρό­ σθετες εξετάσεις των υποψηφίων(ιατρικές και αθλητικές), οι οποίες πραγματοποιούνται με ευθύνη των επιμέρους παραγωγικών σχο­ λών.

Μια εξαιρετικά σημαντική στιγμή για την ι­ στορία της Σχολής (και γενικότερα της ελληνι­ κής κοινωνίας) ήταν το 1991. Τότε εισήχθησαν οι πρώτες τρεις γυναίκες Ευέλπιδες, τερματί­ ζοντας έτσι μία παράδοση που κρατούσε για περισσότερο από 163 χρόνια και ήθελε τη ΣΣΕ ένα καθαρά «ανδρικό οχυρό». Αργότερα ο α­ ριθμός των γυναικών Ευελπίδων αυξήθηκε σε ετήσια βάση ως ποσοστό επί του συνολικού α­ ριθμού των Ευελπίδων οι οποίοι εισάγονται κάθε χρονιά. Μέχρι σήμερα οι γυναίκες από­ φοιτοι της ΣΣΕ, μετά την ονομασία τους ως ανθυπολοχαγών ,δεν υπηρετούν στα Οπλα, αλλά στα Σώματα του Ελληνικού Στρατού. Σή­ μερα οι πρώτες γυναίκες απόφοιτοι της Σχο­ λής έχουν τον βαθμό της υπολοχαγού. Ολες τους έχουν εντυπωσιάσει τους προϊσταμέ­ νους τους με την ευσυνειδησία και τις ικανότητές τους, που τους επιτρέπουν να στέκο­ νται ισάξια και χωρίς προβλήματα έναντι των ανδρών συναδέλφων τους και των υφισταμέ­ νων τους. Μερικές από αυτές, κυρίως του Σώ­ ματος Εφοδιασμού Μεταφορών, υπηρετούν και στις Ειδικές Δυνάμεις, περνώντας με από­ λυτη επιτυχία και τελείως αξιοκρατικά δύσκο­ λα και απαιτητικά -ακόμα και για άνδρες - σχο­ λεία, όπως είναι αυτά των Καταδρομών, των Α­ λεξιπτωτιστών κλπ. Από την πρώτη στιγμή η ΣΣΕ αντιμετώπισε την «πρόκληση» στη βάση της απόλυτης ισότητας μεταξύ ανδρών και γυ­ ναικών Ευελπίδων και η τακτική αυτή είχε άμε­ σα και εντυπωσιακά αποτελέσματα. Η μόνη «διάκριση» που ακολουθεί η Σχολή εντοπίζε­ ται στο γεγονός ότι οι κοιτώνες των γυναικών Ευελπίδων, αν και είναι πανομοιότυποι με αυ­ τούς των ανδρών, βρίσκονται σε ιδιαίτερη πτέρυγα του συγκροτήματος των κοιτώνων της Σχολής. Κατά τη δεκαετία που διανύουμε, μετά τη διάλυση του Συμφώνου της Βαρσοβίας και της Σοβιετικής Ενωσης και την πτώση των δικτατορικών κομμουνιστικών καθεστώτων των χω­ ρών της ανατολικής Ευρώπης, η ΣΣΕ , στα πλαίσια διακρατικών συμφωνιών που έχουν υ­ πογράφει, έχει αναλάβει τη φιλοξενία και την εκπαίδευση Ευελπίδων από νέες χώρες, όπως η Αρμενία, η Γεωργία κλπ.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Στις 21 Δεκεμβρίου 1998 η ΣΣΕ συμπλήρω­ σε 170 χρόνια λειτουργίας, αγώνων και προ­ σφοράς προς την πατρίδα και το κοινωνικό σύ­ νολο. Κατά τη διάρκεια αυτών των ετών προσέφερε στα διάφορα πεδία μαχών 699 αποφοί­ τους της , αξιωματικούς του Ελληνικού Στρα­ τού. Αυτή η προσφορά των αποφοίτων της ΣΣΕ αποτελεί - πιστεύουμε - την πιο σημαντι­ κή πτυχή της μακρόχρονης ιστορίας της. Κατά το διάστημα αυτό περίπου 100 αξιωματικοί διετέλεσαν διοικητές της. Με εξαίρεση πέντε από αυτούς, τους τέσσερις πρώτους και τον Γάλλο Ζενέν (1912-1914), οι υπόλοιποι ήταν εί­ τε οπλαρχηγοί οι οποίοι διακρίθηκαν στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του 1821 (με πρώτο διοικητή αυτής της κατηγορίας τον αντισυνταγματάρχη Σπύρο Μήλιο το 1840), είτε αξιωματικοί οι οποίοι είχαν φοιτήσει στη Σχολή , με πρώτους στην κατηγορία αυτή τους αντι-

συνταγματάρχες Βασίλειο Σαπουντζάκη το 1862 (ΣΣΕ/ Τάξη 1831) και Χαράλαμπο Ζυμβρακάκη το 1869 (ΣΣΕ/Τάξη 1832). Διοικητής της ΣΣΕ με τη μεγαλύτερη διάρκεια διοίκησης, χω­ ρισμένη σε δύο περιόδους, ήταν ο αντισυνταγματάρχης Γεώργιος Καρατζάς (1844-1855 και 1856-1862). Ακολουθεί ο συνταγματάρχης Θ. Μάνος με 10 χρόνια διοίκησης, επίσης σε δύο περιόδους (1885-1890 και 1891-1894). Από το 1831, οπότε αποφοίτησε η πρώτη τάξη της ΣΣΕ, μέχρι και το 1997, έχουν αποφοιτήσει από τη Σχολή περίπου 17.000 Ευέλπιδες, ενώ ο α­ ριθμός αυτών που εισήλθαν όλα αυτά τα χρό­ νια υπερβαίνει τους 21.000 μαθητές. Πρώτη τάξη από πλευράς αριθμητικής προσφοράς υ­ πήρξε αναμφισβήτητα η τάξη του 1949. Τότε λόγω των αναγκών του Εμφυλίου πολέμου (1946-1949) αποφοίτησαν συνολικά 668 αξιω­ ματικοί. Η τάξη του 1950 ακολουθεί στη δεύτε­ ρη θέση (456) και η αντίστοιχη του 1948 στην τρίτη (416). Από τη Σχολή αποφοίτησαν αξιωματικοί οι οποίοι διακρίθηκαν τόσο στον στρατιωτικό , όσο και στον πολιτικό τομέα. Πολλοί από αυ­ τούς εξελέγησαν βουλευτές και διετέλεσαν υ­ πουργοί διαφόρων κυβερνήσεων, ενώ αρκετοί ανέλαβαν την πρωθυπουργία της χώρας σε κοινοβουλευτικές ή δικτατορικές κυβερνή­ σεις (μεταξύ αυτών και οι: Σ. Γονατάς, Α. Μιχαλακόπουλος, Θ. Πάγκαλος, Α. Οθωναίος, I. Μεταξάς, Σοφ. Βενιζέλος, Γ Παπαδόπουλος). Κά­ ποιοι άλλοι ανήλθαν σε ανώτατο πολιτειακό α­ ξίωμα της χώρας ως αντιβασιλείς ή πρόεδροι της Δημοκρατίας. Ενα ιδιαίτερο κεφάλαιο στην ιστορία της ΣΣΕ αποτελεί και η εκπαίδευση που παρεχό­ ταν παραδοσιακά στα άρρενα μέλη της βασιλι­ κής οικογένειας της χώρας. Από τα θρανία της Σχολής πέρασαν τέσσερις βασιλείς (Κωνστα­ ντίνος Α’, Αλέξανδρος Α', Γεώργιος Β ’ και Κων­ σταντίνος Β') και τρεις πρίγκηπες. Κατά τις πρώτες δεκαετίες της λειτουρ­ γίας της και σύμφωνα με τις αντιλήψεις της ε­ ποχής, οι απόφοιτοι της ΣΣΕ κατατάσσονταν κατά κύριο λόγο στα λεγάμενα «τεχνικά όπλα» του Πυροβολικού και του Μηχανικού. Το γεγο­ νός αυτό, σε συνδυασμό με την ανυπαρξία άλ­ λων ανώτατων ιδρυμάτων στη χώρα, είχε ως α­ ποτέλεσμα οι αξιωματικοί του Στρατού, των προαναφερθεισών ειδικοτήτων, να καλύπτουν και άλλες ανάγκες του νέου ελληνικού κρά­ τους. Πολλοί αξιωματικοί, απόφοιτοι της ΣΣΕ, δίδαξαν ως καθηγητές σε ανώτατα εκπαιδευ­ τικά ιδρύματα της χώρας (Πανεπιστήμιο και Πολυτεχνείο). Κατά την περίοδο 1837-1900 δε­ κατέσσερις αξιωματικοί υπηρέτησαν ως καθη­ γητές του «Σχολείου Τεχνών», όπως ήταν η πρώτη ονομασία του ΕΜΠ, και από αυτούς οι τέσσερις διετέλεσαν και διευθυντές του. Επί­ σης στους αξιωματικούς του Μηχανικού(«Στρατιωτικούς Μηχανικούς») εί­ χε ανατεθεί σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα, κατά την περίοδο 1828-1878, η σχεδίαση, η με­ λέτη και η επίβλεψη όλων των δημοσίων έρ­ γων της εποχής (κτίρια, γέφυρες, δρόμοι κλπ.), καθώς και η σύνταξη των σχεδίων πόλε­ ων. Οι υπηρεσίες αυτές προσφέρονταν από τους στρατιωτικούς μηχανικούς εκτός των κα­ θαρά στρατιωτικών τους καθηκόντων. Κατά το

Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Α Τ Α Χ Υ Δ Ρ Ο Μ Ε ΙΑ ΠΡΩΤΗ Η Μ Ε Ρ Α Κ ΥΚ ΛΟ Φ Ο Ρ ΙΑ Σ

διάστημα 1870-1882 στη ΣΣΕ φοίτησαν και ι­ διώτες «ακροατές», οι οποίοι μετά την απο­ φοίτησή τους απέκτησαν το πτυχίο του «γεωμέτρη» ή του «προλύτου», προσφέροντας πο­ λύτιμες υπηρεσίες στον ιδιωτικό και τον δημό­ σιο (μη στρατιωτικό) τομέα της χώρας. Ενα ιδιαίτερα σημαντικό κεφάλαιο στην Ιστορία της Σχολής αποτελεί η επάνδρωση άλ­ λων Κλάδων των Ενόπλων Δυνάμεων και των Σωμάτων Ασφαλείας της χώρας. Η Ελληνική Βασιλική Χωροφυλακή, η οποία συγκροτήθηκε επί βασιλείας Οθωνα (το 1833) ως μάχιμο σώμα, αρχικά στελεχώθηκε με αξιωματικούς του Πεζικού οι οποίοι προέρχονταν από τη ΣΣΕ. Είναι ενδεικτικό το ότι αρκετοί από αυ­ τούς έφτασαν μέχρι τη θέση του αρχηγού της. Το Βασιλικό Ναυτικό οφείλει τα πρώτα του στελέχη στη ΣΣΕ, αφού για μεγάλο χρονικό διάστημα και μέχρι τη δημιουργία της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων η ΣΣΕ ήταν υπεύθυνη για την εκπαίδευση των «Ναυτικών Ευελπίδων». Αργότερα όταν δημιουργήθηκε ο αεροπορι­ κός κλάδος του Στρατού, αξιωματικοί απόφοι­ τοι της ΣΣΕ αποτέλεσαν τους πιλότους και τα πληρώματα των πρώτων αεροσκαφών. Το 1915 συγκροτήθηκε η Αεροπορική Υπηρεσία Στρα­ τού και αρκετοί πιλότοι και παρατηρητές αξιω­ ματικοί, απόφοιτοι της ΣΣΕ, υπηρέτησαν σε αυτή, συμμετέχοντας στις πολεμικές επιχει­ ρήσεις του Μακεδονικού μετώπου (Α’ΠΠ) και της Μικρασιατικής εκστρατείας. Οταν το 1931 αποφασίστηκε η δημιουργία τρίτου Κλάδου των Ενόπλων Δυνάμεων με την ενοποίηση των αεροπορικών υπηρεσιών Στρατού και Ναυτι­ κού και την ανεξαρτητοποίησή του, για μεγά­ λο διάστημα (μέχρι τη δεκαετία του ’60) στη ΣΣΕ εύρισκαν «καταφύγιο» και επαγγελματι­ κή εξασφάλιση οι κομμένοι - για ιατρικούς λό­ γους - Ικαροι της Σχολής Αεροπορίας. Σε σύγχρονες εγκαταστάσεις και με ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα απόλυτα προσαρμο­ σμένο στις απαιτήσεις και τις προκλήσεις των καιρών , με έμφαση στην ακαδημαϊκή εκπαί­ δευση των μαθητών της, η ΣΣΕ και κατ’ επέ­ κταση ο Ελληνικός Στρατός αντιμετωπίζουν με αισιοδοξία τον 21ο αιώνα, ο οποίος θα βρει τη Σχολή στον τρίτο αιώνα συνεχούς και εποι­ κοδομητικής λειτουργίας, αγώνων και θυσιών των μαθητών της, όποτε η πατρίδα το απαιτή­ σει.

Φάκελος Πρώτης Ημέρας Κυκλοφορίας των ΕΛΤΑ με την ευκαιρία του εορτασμού της συμπλήρωσης 150 ετών λειτουργίας της Σχολής.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1)ΣΣΕ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΛΕΥΚΩΜΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΩΝ ΣΧΟΛΩΝ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ ΤΩΝ ΕΝΟΠΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ, 1974-1975. (2) ΣΣΕ: ΕΓΚΟΛΠΙΟΝ ΤΟΥ ΕΥΕΛΠΙΔΟΣ, εκδόσεις ΣΣΕ, Βάρη ,1988. (3) ΣΣΕ: ΛΕΥΚΩΜΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΕΥΕΛΠΙΔΩΝ. 1828-1991, εκδόσεις ΣΣΕ, Βάρη, 1991. (4) ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ ΣΣΕ. έτος Α’, τόμος Α’, έκδοση ΣΣΕ, Αθήνα, 1991 (ετήσιο επιστημονικό όργανο του επιστημονικού διδακτικού προσωπικού της ΣΣΕ). (5) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΣΤΟΛΩΝ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΕΥΕΛΠΙΔΩΝ. 1829-1991, εκδόσεις ΣΣΕ/ Ιωάννης Φλώρος, Αθήνα, 1992. (6) Λεωνίδα Σ. Μπλαβέρη: ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΥΕΛΠΙΔΩΝ (Μέρος I και II), περιοδικό «Σύγχρονος Στρατός» τ. 13/Ιανουάριος 1994 και 14/ Φεβρουάριος 1994. (7) Χρήστου Καπούτση: ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΥΕΛΠΙΔΩΝ, περιοδικό «Η θητεία σήμερα», τ.5 /Αύγουστος 1995 (Γ περίοδος). (8) Περιοδικό «Εύελπις» (περιοδική έκδοση της ΣΣΕ), τ. 33/Μάιος-Οκτώβριος 1996. (9) Περιοδικό «Εύελπις» (περιοδική έκδοση της ΣΣΕ), τ. 35/Μάρτιος-Ιούλιος 1997. (10) Εφημερίδα «Καθημερινή» (Ενθετο «Επτά ημέρες»): Η ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΥΕΛΠΙΔΩΝ, 24 Αύγουστού 1997. (11) Περιοδικό «Εύελπις» (περιοδική έκδοση της ΣΣΕ): 1828-1998. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΥΕΛΠΙΔΩΝ. 170ΧΡΟΝΙΑ, πανηγυρικό τεύχος αρ.36/ΑπρίλιοςΔεκέμβριος 1998. (12) Αντιστράτηγου Μανούσου Παραγιουδάκη, Α/ΓΕΣ: ΗΓΕΣΙΑ, ομιλία Α/ΓΕΣ στην ημερίδα της ΣΣΕ για τα 170χρόνια λειτουργίας της, Νοέμβριος 1998. (13) ΣΣΕ: ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΧΩΡΟΥ, εκδόσεις ΣΣΕ, Βάρη, 1998. (14) Πολεμικό Μουσείο/Παράρτημα Ναυπλίου: ΣΣΕ. 170ΧΡΟΝΙΑ, Μάρτιος- Ιούλιος 1998. (15)Πολεμικό Μουσείο/Παράρτημα Ναυπλίου: ΑίΔΙΟΣ ΜΝΗΜΗ ΕΝΔΙΑΙΤΑΤΑΙ, καλοκαίρι 1998. (16) Τριαντάφυλλου Γεροζήση: ΤΟ ΣΩΜΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ, εκδ. «Δωδώνη», Αθήνα, 1997. (17) Υποστράτηγου ε.α. I. Πολυμερίδη: Η ΣΧΟΛΗ ΕΥΕΛΠΙΔΩΝ ΣΗΜΕΡΑ, εφημερίδα «Εθνική Ηχώ», Σεπτεμβρίου 1998. (18) Προσωπικό αρχείο Λ Ι . Μπλαβέρη.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΑΓΓ ΕΛ Ο Σ Ν. Δ Α Λ Λ Α Σ Η Ν Ο Σ

ΣΤΗ ΣΚΙΑ ΤΩΝ ZEPPELIN Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΜΙΑΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΗΣ ΔΥΝΑΜΗΣ (1914-1918) ΤΟ ΝΑ ΠΕΤΑΣ ΜΕΣΑ ΣΤΗ ΓΟΝΔΟΑΑ ΕΝΟΣ ΑΕΡΟΠΛΟΙΟΥ ΕΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΓΛΙΑ, ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΧΙΛΙΑΔΕΣ ΚΥΒΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΥΔΡΟΓΟΝΟΥ, ΗΤΑΝ ΣΑΝ ΝΑ ΛΟΥΖΕΣΑΙ ΜΕ ΒΕΝΖΙΝΗ ΚΑΙ ΝΑ ΒΓΑΙΝΕΙΣ ΣΤΟΝ ΔΡΟΜΟ ΠΡΟΚΑΛΩΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΠΕΡΑΣΤΙΚΟΥΣ ΝΑ ΣΟΥ ΡΙΞΟΥΝ ΕΝΑ ΣΠΙΡΤΟ. ΑΡΚΟΥΣΕ ΜΙΑ ΚΑΙ ΜΟΝΟ ΣΠΙΘΑ ΓΙΑ ΝΑ ΜΕΤΑΤΡΑΠΕΙΣ ΣΕ ΖΩΝΤΑΝΟ ΠΥΡΣΟ. ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΝΔΡΕΣ ΠΟΥ ΥΠΗΡΕΤΟΥΣΑΝ ΣΤΑ ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ZEPPELIN ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΟΡΥΦΩΣΗ ΤΩΝ ΝΥΚΤΕΡΙΝΩΝ ΕΠΙΔΡΟΜΩΝ ΣΤΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ, ΗΤΑΝ ΚΟΙΝΗ ΓΝΩΣΗ ΟΤΙ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΑΥΤΟΣ ΘΑ ΗΤΑΝ ΑΡΓΑ Ή ΓΡΗΓΟΡΑ ΑΝΑΠΟΦΕΥΚΤΟΣ.

ερολίνο, Γερμανικό Ναυαρχείο, Σε­ πτέμβριος 1913. 0 37χρονος άνδρας ο οποίος είχε μόλις αναλάβει τη διοίκηση της νεοσυσταθείσας Μεραρχίας Αεροπλοίων Ναυτικού, θύμιζε περισσότερο κάποιον ασήμαντο δημόσιο υπάλληλο παρά έ­ ναν αξιωματικό του Γερμανικού Ναυτικού. Ο πλωτάρχης Πέτερ Στράσσερ (Peter Strasser) ή­ ταν μικροκαμωμένος, είχε μουστάκι, μικρό, μυτερό υπογένειο και ένα βλέμμα μάλλον μελαγχολικό. Επιπλέον αυτός ο άνθρωπος, αν και έμπειρος στα θέματα του πολεμικού ναυ­ τικού, είχε πλήρη άγνοια σε ό,τι αφορούσε α­ εροσκάφη και αερόπλοια. Παρόλα αυτά η επι­ λογή του δεν είχε γίνει απερίοκεπτα. Ο Στράσσερ ήταν ένας μοναχικός εργένης που η μόνη του αγάπη ήταν η εργασία του. Διακατεχόταν από τελειομανία, πάθος και αφοσίω­ ση για την εκπλήρωση των στόχων που του α­ νέθεταν και - όπως πρόδιδε το αυστηρό παρουσιαστικό του - απαιτούσε από τους υφι­ Ο διοικητής της Μεραρχίας Αεροπλοίων σταμένους του αυστηρή πειθαρχία και υπαΝαυτικού, πλωτάρχης Πέτερ Στράσσερ, δημιούργησε από το μηδέν έναν στόλο ο οποίος κοή, την οποία πάντοτε επιτύγχανε. Ομως το μέχρι το καλοκαίρι του 1916 έκανε τη Βρετανία να πραγματικό χάρισμα του ιδιόμορφου αυτού α­ «...ζει και να υποφέρει κάτω από την ψύχωση των ξιωματικού ήταν η ικανότητά του να προσαρ­ Zeppelin». Στις 20 Αυγούστου 1917προήχθη σε μόζεται με άνεση σε οποιονδήποτε στρατιωτι­ αντιπλοίαρχο και τιμήθηκε με το «Blue Max». κό τομέα και να αντιλαμβάνεται αμέσως τα αΕναν χρόνο αργότερα βρήκε τον θάνατο παιτούμενα τεχνικά θέματα. Ακόμα διέθετε οδηγώντας τα αερόπλοιά του στην τελευταία αποφασιστικότητα και πείσμα τα οποία άγγι­ μαζική επιδρομή εναντίον της Αγγλίας. ζαν τα όρια της υπερβολής. Μετά την πάροδο ενός ακριβώς έτους ο Πέτερ Στράσσερ θα έπρεπε να ηγηθεί του πιο επικίνδυνου κλάδου των Γερμανικών Ενόπλων γερμανική προφορά), ο οποίος είχε επενδύσει στην κατασκευή τους ολόκληρη σχεδόν την Δυνάμεων και να μετατρέψει τη Μεραρχία του σε μια στρατηγική αεροπορική δύναμη η προσωπική του περιουσία. Μετά όμως από οποία θα μετέφερε τον πόλεμο επάνω από το δύο καταστρεπτικά ατυχήματα ο κόμης είδε βρετανικό έδαφος. Κάτω από το πρίσμα αυ­ το όνειρο μιας ολόκληρης ζωής, για τη δημι­ τών των απαιτήσεων ο πλωτάρχης Στράσσερ ουργία ενός δημοφιλούς επιβατικού μέσου, ήταν μια άριστη, όσο και μοιραία επιλογή. να καταρρέει άδοξα. Για κάποιους στη Γερμα­ νία του 1908 ο κόμης Τσέπελιν δεν ήταν παρά ένας χρεωκοπημένος «τρελλός επιστήμο­ νας». Ομως για την πλειοψηφία της κοινής γνώμης και την κρατικών παραγόντων, οι ο­ Τα γερμανικά αερόπλοια ήταν πνευματικό ποίοι είχαν μείνει έκθαμβοι από τις πρώτες δημιούργημα του κόμη Ferdinand von Zeppelin πτήσεις τους, τα πρωτοπόρα εκείνα σκάφη α(Φέρντιναντ φον Τσέπελιν, σύμφωνα με τη ποτελούσαν «το Κολοσσιαίο σύμβολο της

Β

63

1914: Η ΑΥΓΗ ΤΩΝ ΑΕΡΟΠΛΟΙΩΝ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Τευτονικής υπεροχής». Ετσι η κυβέρνηση α­ ποφάσισε να χρηματοδοτήσει την κατασκευή των αερόπλοιων του Τσέπελιν, διασώζοντας ως εκ θαύματος την υπόληψη και το όνομα του γηραιού επιστήμονα, που έγινε έκτοτε συνώνυμο όλων των αεροπλοίων, αν και κατα­ σκευάστηκαν και άλλοι τύποι. Το 1911 εμφανί­ στηκαν τα αερόπλοια Shuette-Lanz (Σίττε-Λαντς), τα οποία όμως δεν έλαβαν την αναγνώρι­ ση που τους άξιζε, παρά το γεγονός ότι ο Τσέπελιν αντέγραψε αρκετές ιδέες των ανταγω­ νιστών του, οι οποίοι βιάστηκαν να προστα­ τεύσουν την πνευματική τους ιδιοκτησία με νομικές πράξεις. Η έκρηξη του πολέμου, τον Αύγουστο του 1914, βρήκε τη γερμανική Μεραρχία Αερο­ πλοίων να διαθέτει μόνο δύο Zeppelin, αλλά χάρη στον ζήλο και την ενεργό συμβολή του πλωτάρχη Στράσσερ η δύναμή τους αυξήθη­ κε στα έξι μέχρι το τέλος του έτους. Οι άν­ δρες που θα τα επάνδρωναν θεωρούντο η ε­ λίτ του Γερμανικού Ναυτικού. Ηταν όλοι εθε­ λοντές, άρτια εκπαιδευμένοι και επιλεγμένοι μετά από αυστηρότατες διαδικασίες. Οι βά­ σεις των αεροπλοίων ήταν εγκατεστημένες κοντά στις ακτές της Βόρειας Θάλασσας και της Βαλτικής, απ’ όπου ο Στράσσερ είχε σκο­ πό να εξαπολύσει τα αερόπλοιά του εναντίον της βιομηχανικής καρδιάς του εχθρού, της κεντρικής Αγγλίας. Οι Γερμανοί πάντοτε επι­ ζητούσαν έναν τρόπο να ταπεινώσουν τους Βρετανούς, οι οποίοι ένιωθαν μονίμως ασφα­ λείς πίσω από την προστασία που τους παρεί­ χε το στενό της Μάγχης - και ο φιλόδοξος πλωτάρχης ήταν αυτός που τους υποδείκνυε τον τρόπο.

1915: Η ΨΥΧΩΣΗ ΤΩΝ ZEPPELIN QQ «am

Τον Ιανουάριο του 1915 η γερμανική προπαγάνδα είχε διαδώσει παντού ότι τα Zeppelin αποτελούσαν το καταστρεπτικότερο όπλο, που θα ισοπέδωνε την Αγγλία απ’ άκρη σ' ά­ κρη. Η αλήθεια είναι ότι η ίδια πεποίθηση επι­ κρατούσε και στην αντίπαλη πλευρά. Οι Βρε­ τανοί δεν είχαν καμμία αμφιβολία ότι οι Γερ­ μανοί σύντομα θα δοκίμαζαν το «υπερόπλο» τους επάνω στο νησί τους. Οι φήμες γύρω από το θηριώδες μέγεθος των αεροπλοίων προσέδωσαν στο όλο θέμα τη διάσταση της μάχης του Αγίου Γεωργίου με τον δράκοντα και γρήγορα διαδόθηκε η φήμη ότι η Αγγλία θα καταστρεφόταν από τη φωτιά! Η μεγάλη νύχτα για το Γερμανικό Ναυτικό ήλθε στις 19 Ιανουαρίου 1915, όταν δύο Zeppelin, τα L3 και 14, εμφανίστηκαν για πρώτη φορά πάνω από τη Βρετανία, βομβαρδίζοντας δύο πόλεις και δίνοντας την ευκαιρία στον Στράσσερ να αποδείξει τα βασικά σημεία της θεωρίας του: τα αερόπλοια είχαν τη δυνατό­ τητα να βομβαρδίσουν προκαθορισμένους στόχους με σχετική ακρίβεια, χωρίς να απειληθούν από εχθρικά πυροβόλα. Το γεγονός προκάλεσε στη Γερμανία γενι­ κό ενθουσιασμό και σύντομα τα αερόπλοια του Στρατού και του Ναυτικού άρχισαν έναν συναγωνισμό με στόχο τη Βρετανία. Στις 31 Μαϊου το Λονδίνο βομβαρδίστηκε για πρώτη

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

φορά από το LZ38 του Στρα­ τού, φονεύοντας επτά άτο­ μα και τραυματίζοντας 35. Δύο βρετανικά μαχητικά που επεχείρησαν να υπερα­ σπιστούν την πρωτεύουσά τους, σε μια «πρωτόγονη» απόπειρα νυκτερινής ανα­ χαίτισης, συνετρίβησαν κα­ τά την προσγείωσή τους α­ φήνοντας έναν πιλότο νε­ κρό και έναν τραυματία. Στις 6 Ιουνίου η επιθετική δύναμη απαρτιζόταν από τρία Zeppelin του Στρατού, τα LZ37, LZ38 και LZ39. Το Ναυτικό είχε διαθέσει μόνο ένα, το L9, αλλά βάσιζε τις ελπίδες του στις ικανότη­ τες του εξαίρετου κυβερ­ νήτη του. Ο 32χρονος υποπλοίαρ­ χος Χάινριχ Μάτυ (H. Mathy) ήταν πρώην κυβερνήτης αντιτορπιλλικού και η επαφή του με τα αερόπλοια έγινε το 1913. Τολμηρός, ψύχραι­ μος και αποφασιστικός, με εντυπωσιακή εξωτερική εμ­ φάνιση, φαινόταν να διαθέ­ τει μια ξεχωριστή «αίσθη­ ση» στον χειρισμό ενός αεροπλοίου και ένα έμφυτο χάρισμα στην πλοήγηση. Ο ίδιος ένιω­ θε ότι είχε «γεννηθεί» μέσα στα Zeppelin και έχαιρε της εμπιστοσύνης και του σεβασμού όχι μόνο των υφισταμένων του, αλλά και του ί­ διου του διοικητή και στενού του φίλου, Πέτερ Στράσσερ. Οι ισχυροί αντίθετοι άνεμοι ε­ κείνο το βράδυ εμπόδισαν τον Μάτυ να επιτε­ θεί στο Λονδίνο, αλλά αυτός βομβάρδισε με μεγάλη επιτυχία ένα λιμάνι, προκαλώντας βα­ ριές ζημιές σε ένα καταδρομικό. Τα τρία Zeppelin του Στρατού χάθηκαν στην ομίχλη, χωρίς ποτέ να βρουν κάποιον στόχο, ενώ κατά την επιστροφή τους χάρισαν στο Βασιλικό Αεροπορικό Σώμα (RFC) τις πρώ­ τες του νίκες εναντίον του· νέου εχθρού. Το LZ37 καταρρίφθηκε από ένα βρετανικό αερο­ σκάφος πάνω από τη Γαλλία και το LZ38 βομ­ βαρδίστηκε μέσα στο υπόστεγό του κατά τη διάρκεια μιας αιφνιδιαστικής νυκτερινής επι­ δρομής αντεκδικητικού χαρακτήρα. Η διπλή αυτή νίκη εορτάσθηκε πανηγυρικά, αλλά θα περνούσε πολύς καιρός πριν οι Βρετανοί πι­ λότοι σημειώσουν μια παρόμοια επιτυχία. Στις 15 Ιουνίου ο υποπλοίαρχος Κλάους Χηρς (Klaus Hirsch), κυβερνήτης του L10, ανα­ τίναξε ένα βιομηχανικό συγκρότημα στην κε­ ντρική Αγγλία, εξουδετερώνοντας ταυτόχρο­ να και τα πυροβόλα που το υπεράσπιζαν. Τρεις όμως μήνες αργότερα θα αποδεικνυόταν ότι τα στοιχεία της φύσης ήταν πολύ πιο επικίν­ δυνα για τα Zeppelin απ’ ότι η βρετανική αερά­ μυνα. Στις 3 Σεπτεμβρίου το L10 του Χηρς τυλίχθηκε στις φλόγες μετά από το κτύπημα ε­ νός κεραυνού, απανθρακώνοντας το 20μελές πλήρωμά του και αποκαλύπτοντας τις επικίν­ δυνες συνέπειες της χρήσης του υδρογόνου. Ο Στράσσερ γνώριζε πολύ καλά τα προ­

βλήματα και τους κινδύνους που αντιμετώπι­ ζαν οι άνδρες του και δεν ήταν τόσο αφελής ώστε να πιστεύει ότι θα διεξάγει ένα αναίμα­ κτο πόλεμο, ιδιαίτερα μάλιστα όταν αρκούσε μια σπίθα για να εξαϋλώσει 20 ανθρώπους μέ­ σα σε κλάσματα του δευτερολέπτου. Το υδρο­ γόνο βέβαια από μόνο του δεν είναι εύφλεκτο αέριο, όπως πιστεύεται, αλλά γίνεται αμέσως μόλις αναμιχθεί έστω και με μικρή ποσότητα οξυγόνου. Η παρουσία μιας φλόγας εκείνη τη στιγμή μετατρέπει τα πάντα σε παρανάλωμα του πυρός. Η χρήση του ηλίου ως ασφαλέστε­ ρου αερίου είχε απορριφθεί επειδή η ανυψω­ τική του δυνατότητα ήταν πολύ μικρότερη αυτής του υδρογόνου, συνεπώς το αερόπλοιο έχανε αμέσως το μοναδικό πλεονέκτημα που το καθιστούσε απρόσιτο σε αεροσκάφη και α­ ντιαεροπορικά όπλα - το ύψος. Η πτήση μέσα σε ένα Zeppelin ήταν υπόθε­ ση σκληρή και επικίνδυνη. Τα όργανα διακυ­ βέρνησης ήταν πρωτόγονα. Η πλοήγηση, που ήταν το ζωτικότερο θέμα στη διακυβέρνησή τους, ήταν εξαιρετικά δύσκολη τη νύχτα και βασιζόταν κυρίως σε μια απλή μαγνητική πυ­ ξίδα υγρού, το οποίο παρά την προσθήκη οι­ νοπνεύματος, πολλές φορές πάγωνε στα με­ γάλα ύψη. Η μετεωρολογική πρόβλεψη ήταν εξίσου δύσκολη, αφού η αλλαγή του καιρού γινόταν σχεδόν πάντα από τα δυτικά, αφήνο­ ντας τους Γερμανούς μετεωρολόγους να δια­ τυπώνουν απλές υποθέσεις για κάτι τόσο ευ­ μετάβλητο όπως ο καιρός. Μέσα σε όλα αυτά ερχόταν να προστεθεί και η φυσική και πνευ­ ματική καταπόνηση που υφίσταντο οι άνδρες κατά τη διάρκεια μιας αποστολής πάνω από τη Βρετανία, η οποία συνήθως διαρκούσε 2024 ώρες. Οσοι επέστρεφαν ήταν κυριολεκτικά ανθρώπινα ράκη.

Ο έξοχος και επιβλητικός

όγκος του Super-Zeppelin ΙΑ8 απογειώνεται για την πρώτη και μοιραία του επιδρομή στις 16 Ιουνίου 1917, επιδεικνύοντας τη νυκτερινή παραλλαγή που έφεραν όλα τα αερόπλοια από τις αρχές εκείνου του έτους. Αν και το Ναυτικό είχε βασίσει πολλά στις αυξημένες επιδόσεις της κλάσης αυτής, το L48 καταρρίφθηκε από ένα νυκτερινό μαχητικό την ίδια μέρα. Τρία μέλη του πληρώματος επέζησαν -ως εκ θαύματος ■από την πτώση!

Ομως ο Στράσσερ είχε απόλυτη εμπιστο­ σύνη στους άνδρες και στα αερόπλοιά του. Παρά το ότι οι επιδρομές εξακολουθούσαν να έχουν πειραματικό χαρακτήρα, εκείνος ήταν βέβαιος ότι η Μεραρχία του απείχε ελάχιστα από την πραγματοποίηση μιας σχεδόν τέλει­ ας επιδρομής εναντίον του Λονδίνου - και εί­ χε απόλυτο δίκιο.

ΤΟ ΛΟΝΔΙΝΟ ΑΝΥΠΕΡΑΣΠΙΣΤΟ Το βράδυ της 8ης Σεπτεμβρίου 1915 τα L9, L11, L13 και L14 απογειώθηκαν με προορισμό την εχθρική πρωτεύουσα, αλλά οι αισιόδοξες προβλέψεις του Στράσσερ δεν φάνηκαν αρχι­ κά να επιβεβαιώνονται. Τα L11 και L14 εγκατέλειψαν την αποστολή λόγω μηχανικών προ­ βλημάτων, ενώ το L9, αδυνατώντας να βρει το Λονδίνο, βομβάρδισε ένα εργοστάσιο στη βό­ ρεια Αγγλία. Από τα τέσσερα Zeppelin μόνο το L13 κατάφερε να βρει τον στόχο του. Ομως αυτό ήταν αρκετό, γιατί κυβερνήτης του ήταν ο Χάινριχ Μάτυ. Ο τελευταίος κατευθυνόμενος προς την ενδοχώρα έφθασε 90 km βόρεια του Λονδίνου, παραμερίζοντας τους χάρτες και τις πυξίδες του,- όταν είδε στο βάθος τα φώτα της αγγλικής πρωτεύουσας να του δεί­ χνουν πεντακάθαρα τον δρόμο. Μειώνοντας τις στροφές των κινητήρων για να μειώσει τον θόρυβό τους, ο Μάτυ έφθασε επάνω από τον στόχο του και απελευθέρωσε μερικές βόμβες για να δοκιμάσει την ακρίβεια του σκοπευτι­ κού του. Οταν οι βόμβες βρήκαν τον στόχο τους, κάποιος φώναξε ανακουφισμένος: «Πά­ με να του δίνουμε γρήγορα από ‘δω!». Ομως ο Μάτυ, που είχε επισκεφθεί το Λονδίνο το 1909, ήταν σε θέση να αναγνωρίζει ακριβώς τις συνοικίες που διαγράφονταν ολοκάθαρα

Ο υποπλοίαρχος Χάινριχ Μάτυ χαρακτηρίσθηκε δίκαια ως ο «άσσος των Zeppelin», αλλά ο πρόωρος θάνατός του στις 2/10/1916 του στέρησε ένα παράσημο το οποίο άξιζε περισσότερο από όλους. Η απώλειά του τη στιγμή που οι Βρετανοί ανεκάλυπταν τα εμπρηστικά φυσίγγια ήταν ένα ολέθριο κτύπημα για το ηθικό των ανδρών των Zeppelin και ειδικότερα για τον Στράσσερ.

στο έδαφος και εξακολούθησε να ερευνά ή­ ρεμα, σαν να βρισκόταν σε εκδρομή. «Υπάρ­ χουν ακόμα καλύτεροι στόχοι - Μόνο κάνετε υπομονή», είπε. Με τις πρώτες εκρήξεις τα φώτα του Λον­ δίνου άρχισαν να σβήνουν, και οι φωτεινές δέ­ σμες των προβολέων να ερευνούν τον μαύρο ουρανό. Μια από αυτές πέρασε πάνω από την ασημένια άτρακτο του L13 και τύφλωσε στιγ­ μιαία τον Μάτυ, αλλά εκείνος παρέμεινε ψύ­ χραιμος. Θυμόταν χαρακτηριστικά την παρα­ τήρηση που είχε κάνει ο μακαρίτης Κλάους Χηρς πριν ένα μήνα, μετά τον επιτυχημένο βομβαρδισμό του: «Οι προβολείς του Λονδί­ νου δεν μπορούν να εστιάσουν σε ένα αερό-

πλοίο στα 3.000 m με καθαρό καιρό, ακόμα και αν το έχουν εντοπίσει». Ο Μάτυ, δείχνοντας εμπιστοσύνη στα λόγια του νεκρού συναδέλ­ φου του, έβλεπε τις βόμβες του από το ίδιο ύ­ ψος να σκορπούν την καταστροφή. Τα 26 α­ ντιαεροπορικά πυροβόλα που βρίσκονταν στην περίμετρο της πρωτεύουσας άνοιξαν πυκνό πυρ τραντάζοντας βίαια το U3, αλλά α­ δυνατούσαν να βρουν το κατάλληλο ύψος. Ο Μάτυ, ατάραχος, άφησε και τις τελευταίες του βόμβες επάνω από έναν σιδηροδρομικό σταθμό και έβαλε αμέσως «πλώρη» για τη βά­ ση του με τη μέγιστη ταχύτητα. Ο βομβαρδισμός του L13 εκείνη τη νύχτα είχε προκαλέσει τις μεγαλύτερες καταστρο­ φές που υπέστη το Λονδίνο κατά τον Α' ΠΠ. Φεύγοντας ο Μάτυ είχε αφήσει πίσω του ένα φλεγόμενο Λονδίνο, 190 νεκρούς και όλους τους Αγγλους σε τέτοια κατάσταση πανικού, ώστε όποιος προσπαθούσε να ανάψει ένα τσι­ γάρο μέσα στη μέση του δρόμου τη νύχτα προκαλούσε γύρω του γενική υστερία. Τα αποτελέσματα της επιδρομής θορύβη­ σαν σοβαρά την Βρετανική κυβέρνηση. Αν ένα και μόνο αερόπλοιο προκαλούσε τέτοια καταστροφή, τότε οι Γερμανοί θα δοκίμαζαν σύντομα να επιτεθούν μαζικά. Τα παράκτια παρατηρητήρια δεν είχαν αντιληφθεί τίποτα, οι προβολείς και τα αντιαεροπορικά είχαν αποδειχθεί άχρηστα, ενώ τα καταδιωκτικά αδυ­ νατούσαν να φθάσουν σε εκείνο το ύψος. Ακριβώς ένα μήνα αργότερα, στις 13 Ο­ κτωβρίου, τα Zeppelin εμφανίστηκαν και πάλι πάνω από τη Βρετανία για να τρομοκρατή­ σουν τους κατοίκους της. Ο υποπλοίαρχος Γιόακιμ Μπράιταουπτ (Joachim Breithaupt), κυ­ βερνήτης του L15, παρότι εκτελούσε την πρώ­ τη του επιδρομή και ήταν ένας από τους νεώτερους κυβερνήτες αεροπλοίων, ήταν ο μο­ ναδικός από τους πέντε που βρήκε το Λονδί­ νο εκείνη τη νύχτα. Στις 22.00 γιγαντιαίο σκά­ φος βρισκόταν επάνω από τη Βουλή των Λόρ­ δων, η οποία εκείνη την ώρα συνεδρίαζε. Οι βουλευτές βγήκαν στον δρόμο να παρακο­ λουθήσουν το θέαμα, ίσως επειδή «...ήταν τόσο κουρασμένοι να συζητούν για φόρους, ώστε ενθουσιάστηκαν στην ιδέα να ανατιναχθούν από μια βόμβα, παρά να πεθάνουν από ανία», όπως σχολίασε καυστικά κάποιος παρευρισκόμενος. Το θέαμα που ξετυλιγόταν μπροστά στα μάτια τους ήταν σχεδόν μαγικό: τα μακριά φωτεινά «δάκτυλα» των προβολέ­ ων ψηλαφούσαν τον κατάμαυρο έναστρο ου­ ρανό, περνώντας για μια φευγαλέα στιγμή ε­ πάνω από την ασημένια άτρακτο του Zeppelin που γλυστρούσε ανάγλυφα στο στερέωμα, α­ διάφορο για τις εκρήξεις των αντιαεροπορι­ κών γύρω του, που έμοιαζαν περισσότερο σαν αθώα πυροτεχνήματα, παρά σαν απειλή. Ανα­ ζητώντας ανάμεσα στα κτίρια το βρετανικό ναυαρχείο ο Μπράιταουπτ ξαφνικά παρατή­ ρησε τέσσερα μικρά στίγματα που τριγύριζαν ανάμεσα στις λάμψεις των προβολέων, ένα χι­ λιόμετρο χαμηλότερα: βρετανικά καταδιωκτι­ κά! Ενα από αυτά εντόπισε το U5 και προσπά­ θησε να το φθάσει, αλλά ο Γερμανός εξαπολύοντας τις βόμβες του ανέβηκε 1.500 m ψη­ λότερα, γνωρίζοντας ότι το μικροσκοπικό αε­ ροπλάνο θα χρειαζόταν τουλάχιστον μισή

65

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

66

ώρα για να ανεβεί σε εκείνο το ύψος. Αν και οι 6όμ6ες δεν πέτυχαν τον επιθυμητό στόχο, ά­ φησαν 199 νεκρούς και τραυματίες. Τα περισ­ σότερα από τα θύματα ήταν κάποιοι θεατρό­ φιλοι συγκεντρωμένοι έξω από μια αίθουσα που έπαιζε την αμερικανική μουσική κωμωδία «Απόψε είναι η νύχτα»... Κανένας δεν θα μπορούσε ποτέ να ισχυ­ ριστεί ότι τα αερόπλοια ήταν σε θέση να βομ­ βαρδίσουν με ακρίβεια ο,τιδήποτε, αλλά κα­ θώς έκλεινε το 1915 ο Στράσσερ ήταν γενικά ικανοποιημένος από την πορεία των επιχειρή­ σεων. Οι Βρετανοί, προσπαθώντας να ενισχύσουν την αντιαεροπορική τους άμυνα, απα­ σχολούσαν στη χώρα τους τεράστιο αριθμό α­ εροσκαφών και πυροβόλων, τα οποία θα μπο­ ρούσαν κάλλιστα να βρίσκονται στη Γαλλία και να σκοτώνουν Γερμανούς στρατιώτες. Με την επέκταση του στόλου του μέσα στο επόμενο έτος, ο Στράσσερ ήταν βέβαιος ότι μπορούσε να κατορθώσει πολύ περισσότερα: ένα μαζικό πλήγμα που θα παρέλυε το ηθικό του αντιπά­ λου.

ρικά από αυτά τα αεροσκάφη ήταν οπλισμένα με ένα πολυβόλο απλών διατρητικών φυσιγ­ γίων, έχοντας τη μάταιη ελπίδα ότι οι πολλές μικροσκοπικές τρύπες στην άτρακτο ενός Zeppelin θα προκαλούσαν τη διαρροή αερίου που χρειαζόταν για να πέσει, πράγμα που έκα­ νε τους Βρετανούς πιλότους να νιώθουν σαν μαρίδες που προσπαθούσαν να δαγκώσουν

1916: ΤΟ ΑΓΓΙΓΜΑ ΤΗΣ ΦΩΤΙΑΣ

θοφωνικών συσκευών: τεράστιες ακουστικές συσκευές τοποθετημένες κατά μήκος των α­ κτών εντόπιζαν από απόσταση τον θόρυβο των κινητήρων. Σε συνδυασμό με τα οπτικά παράκτια παρατηρητήρια, η προειδοποίηση για μια εχθρική επιδρομή μεταβιβαζόταν γρή­ γορα στον προστατευτικό κλοιό των αερο­ δρομίων και των πυροβολαρχιών που έζωναν το Λονδίνο. Χάρη σε αυτό το σύστημα τα βρετανικά α­ ντιαεροπορικά σημείωσαν μια σημαντική επι­ τυχία στις 31 Μαρτίου, εναντίον μιας επιδρο­ μής επτά αεροπλοίων, κατά την οποία οι γνω­ στοί μας Μάτυ και Μπράιταουπτ είχαν κάποιες δυσάρεστες εμπειρίες. Ο πρώτος εγκατέλειψε γρήγορα την επίθεσή του όταν τα πυρο­ βόλα ενός εργοστασίου τρύπησαν δύο δεξαμενές αερίου και μια γόνδολα, χωρίς ό­ μως να συμβεί το μοιραίο. Χάρη στις ακατά­ βλητες προσπάθειες των ανδρών, που κατάφεραν να κλείσουν τις τρύπες, το L13 επέ­ στρεψε σώο στη βάση του. Ο κυβερνήτης του L15 δεν στάθηκε τόσο τυχερός. Ο Μπράιταου­ πτ βρήκε το Λονδίνο συσκοτισμένο και την ά­ μυνα πλήρως δραστηριοποιημένη. Η πρώτη κιόλας βολή πέτυχε το L15 ακριβώς στη μέση της ατράκτου. Με δύο δεξαμενές υδρογόνου εντελώς άδειες και άλλες δύο να έχουν ακα­ τάσχετη διαρροή, το L15 έχανε συνεχώς ύψος. Οι λεπτές αλουμινένιες δοκοί του σκελετού δεν άντεξαν το βάρος του υφάσματος και υ­ ποχώρησαν σπάζοντας την άτρακτο στη μέση. Το παράλυτο L15 έπεσε στη Βόρεια Θάλασσα εν μέσω μερικών οπλισμένων βρετανικών αλι­ ευτικών, που αιχμαλώτισαν το πλήρωμά του. Η αύξηση του αριθμού των νυκτερινών καταδιωκτικών και η αποτελεσματικότητα των πυροβόλων ανησύχησαν ιδιαίτερα τον Στράσσερ. Οι Βρετανοί είχαν βελτιώσει την ά­ μυνά τους, όμως και εκείνος είχε βελτιώσει την επίθεσή του. Οι επιδόσεις των τριών νέων σκαφών της κλάσης «L30» μπορούσαν να εγγυηθούν γΓ αυτό. Η ταχύτητα των L30, L31 και L32 είχε αυξηθεί στα 105 km/h και οι 19 δεξα­ μενές αερίου τα ανέβαζαν σε ύψος 4 km, έξω

Η πρώτη πραγματικά μαζική επιδρομή ση­ μειώθηκε στις 13 Ιανουαρίου 1916, όταν εννέα αερόπλοια κατευθύνθηκαν προς την κεντρι­ κή Αγγλία. Μέχρι εκείνη τη στιγμή ήταν φανε­ ρό ότι ο υποπλοίαρχος Μάτυ ήταν ο «άσσος» των Zeppelin: ήταν αριστοτέχνης στην εύρεση του στόχου του και οι βόμβες του έπεφταν περίπου στο σημείο που είχε υπολογίσει. Ε ­ κείνη η επιδρομή δεν αποτέλεσε εξαίρεση. Ο Μάτυ στο L13 ήταν ο μοναδικός κυβερνήτης που γνώριζε που βρισκόταν, όταν ακόμα και ο Στράσσερ αγνοούσε τη θέση του. Αν και οι πό­ λεις στο έδαφος ήταν ορατές, η ακριβής πλοήγηση μέσα στην ομίχλη ήταν αδύνατη. Οι υπόλοιποι έριξαν τις βόμβες τους στους κα­ λύτερους δυνατούς στόχους προκαλώντας μικρές ζημιές και επέστρεψαν στις βάσεις τους, με μόνη εξαίρεση το L19 του υποπλοίαρ­ χου Λέβε (Loewe), το οποίο αντιμετώπισε προ­ βλήματα με τους κινητήρες του. Ο Στράσσερ μάταια περίμενε την επι­ στροφή του αγνοούμενου κυβερνήτη του, ρωτώντας συνεχώς τους συναδέλφους του: «Πότε είδατε τον Λέβε για τελευταία φορά; Ποιά ήταν η θέση του όταν αποχωριστήκα­ τε;». Δύο εβδομάδες αργότερα ένας Γερμα­ νός ψαράς βρήκε ένα μπουκάλι να επιπλέει στη Βόρεια Θάλασσα, το οποίο περιείχε το α­ κόλουθο μήνυμα: «Με 15 άνδρες επάνω στην άτρακτο του L19. Το περίβλημα επιπλέει χωρίς καμμία γόνδολα. Είχαμε βλάβη σε τρεις κινη­ τήρες. Ισχυρός αντίθετος άνεμος κατά την ε­ πιστροφή μας καθυστέρησε και μας οδήγησε μέσα σε ομίχλη επάνω από την Ολλανδία. Οι τρεις κινητήρες σταμάτησαν ταυτόχρονα. Τώ­ ρα, περίπου μια το μεσημέρι, πλησιάζει η τε­ λευταία μας ώρα. Ενα αγγλικό αλιευτικό, το «Βασιλεύς Στέφανος», μας βρήκε αλλά αρνήθηκε να μας περισυλλέξει. Χαιρετισμούς στη γυναίκα μου και στο παιδί μου. 2 Φεβρουάριου 1916, Λέβε».

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

μια φάλαινα. Μετά τις προσπάθειες κάποιων επιστημό­ νων να ανακαλύψουν ένα είδος εμπρηστικού ή εκρηκτικού φυσιγγίου, την άνοιξη του 1916 εμφανίστηκαν τρεις τύποι τέτοιων φυσιγγίων, τα οποία όμως είχαν την «κακή συνήθεια» να εκρήγνυνται... μέσα στο πολυβόλο και όχι έξω από αυτό! Οι περιπτώσεις πιλότων με φρικτά εγκαύματα στο πρόσωπο προστέθηκαν σε τό­ σες άλλες αιτίες ατυχημάτων. Στην προσπάθειά του να καταπολεμήσει τα Zeppelin το RFC εξουδετέρωσε τον εαυτό του. Στον τομέα της παθητικής αεράμυνας ό­ μως οι Βρετανοί είχαν οργανώσει ένα ικανο­ ποιητικό σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης, με τη βοήθεια μιας νέας ανακάλυψης, των ορ-

Ο υποπλοίαρχος Χορστ Τρώυς ψον ΜπούτλαρΜπράντενφελς ήταν ο δεύτερος και τελευταίος κυβερνήτης αεροπλοίου ο οποίος τιμήθηκε με το «Blue Max». Υπηρέτησε στα Zeppelin από την αρχή του πολέμου και εκτέλεοε 20 αποστολές επάνω από τη Βρετανία, καταφέρνοντας να επιβιώσει. Μετά τη λήξη του πολέμου υπηρέτησε στη νεοσυσταθείσα Luftwaffe.

Κατά ειρωνική σύμπτωση, οι Γερμανοί αρ­ γότερα βύθισαν το «Βασιλεύς Στέφανος», αλ­ λά αιχμαλώτισαν το πλήρωμα, αντί να εκδικη­ θούν με τον ίδιο τρόπο. Το φιλόδοξο εγχείρημα-πλήγμα του Στράσσερ αποδείχθηκε ισχυρότερο για τον ί­ διο παρά για τον αντίπαλο. Για τους επόμε­ νους δύο μήνες χειρότερος εχθρός των Zeppelin παρέμεναν οι καιρικές συνθήκες και τα τεχνικά προβλήματα. Οι αναξιόπιστες μέ­ θοδοι πλοήγησης οδηγούσαν τις περισσότε­ ρες φορές τους κυβερνήτες σε σημεία τελεί­ ως άσχετα με αυτά που αναζητούσαν. Για την ακρίβεια των βομβαρδισμών δεν γινόταν λό­ γος. Η πλειοψηφία των βομβών έσπαγε τα τζά­ μια κάποιων σπιτιών τρομοκρατώντας υστερι­ κές γριούλες ή τρέποντας σε άτακτη φυγή κάποια αγελάδα. Παρόλα αυτά η εικόνα των γερμανικών Zeppelin να τριγυρνούν ανεξέλε­ γκτα πάνω από τις πόλεις τους κρατούσε τους Βρετανούς σε μόνιμη κατάσταση πανι­ κού. Βασικότερος τύπος μαχητικού που διέθε­ τε το RFC (Royal Flying Corps) εκείνη τη στιγμή και στο οποίο είχε ανατεθεί η προστασία του Λονδίνου, ήταν το αργό και πρωτόγονο B.E.2c, που χρειαζόταν μια ώρα για να ανεβεί στο υ­ ψόμετρο ενός Zeppelin. Οι πιλότοι σπανίως έ­ φθαναν σε εκείνο το στάδιο, καθώς οι περισ­ σότεροι σκοτώνονταν στην προσπάθειά τους να απο-προσγειωθούν μέσα στο σκοτάδι. Με­

από το βεληνεκές των βρετανικών πυροβό­ λων και των καταδιωκτικών. Η νέα φάση των επιχειρήσεων άρχισε στις 14.00 της μοιραίας 2ας Σεπτεμβρίου 1916. Ο καιρός ήταν ιδανικός: αρκετά καθαρός για α­ κριβή πλοήγηση και αρκετά συννεφιασμένος για να προσφέρει κάλυψη. Ο ασθενής αντίθε­ τος άνεμος δεν θα καθυστερούσε τα αερό­ πλοια στην πορεία τους προς τη Βρετανία, ενώ στην επιστροφή θα αποδεικνυόταν ευερ­ γετικός, καθώς θα τα ωθούσε προς τη Γερμα­ νία. Ο ίδιος ο Στράσσερ, επιβαίνοντας στο ο­ λοκαίνουργιο L32 του ανθυποπλοίαρχου Βέρνερ Πέτερσον (W. Peterson), ηγείτο αυτοπρο­ σώπως της μεγαλύτερης μαζικής επίθεσης ό­ λου του πολέμου: μια αρμάδα 16 αεροπλοίων -12 του Ναυτικού και τεσσάρων του Στρατού - κατευθυνόταν σε έναν κοινό στόχο: το Λον­ δίνο. Ανάμεσα στα τέσσερα στρατιωτικά αερό­ πλοια βρίσκονταν και δύο Shuette-Lanz, τα SL8 και SL11. Οι χειριστές των παρακτίων ορθοφώνων, άναυδοι από το μέγεθος της επιδρομής, κα­ τάλαβαν αμέσως ότι αντιμετώπιζαν τη μεγα­ λύτερη επιχείρηση που ανέλαβαν ποτέ οι Γερ­ μανοί. Ο συναγερμός έθεσε σε ετοιμότητα τις μονάδες των καταδιωκτικών και στις 23.00 το δεύτερο σμήνος της 39ης Μοίρας Αμυνας α­ πογειωνόταν με τα μαύρα B.E.2c για να αντι­ μετωπίσει τους επιδρομείς. Ενας από τους πι­ λότους, ο ανθυπολοχαγός Ουίλιαμ Ληφ-Ρόμπινσον (W. Leefe-Robinson), ήταν βέβαιος ότι ξεκινούσε για μια ακόμα μάταιη αναζήτηση του εχθρού μέσα στο σκοτάδι, που θα κατέ­ ληγε σε αποτυχία. Ο γεμιστήρας του πολυβό­ λου του ήταν γεμάτος και με τους τρεις τύ­ πους εμπρηστικών φυσιγγίων που υποτίθεται ότι θα ανέφλεγαν το υδρογόνο των γερμανι­ κών «αερόσακκων» - όμως ως τότε όλες οι προσπάθειες είχαν αποβεί άκαρπες. Οι ο­ πλουργοί, ανίκανοι να επιλέξουν έναν από τους τρεις τύπους, ως πιο αποτελεσματικό, α­ ποφάσισαν να τους χρησιμοποιήσουν όλους με την ελπίδα ότι κάποιος θα απέδιδε καλύτε­ ρα. Οι Αγγλοι πιλότοι άδειαζαν ολόκληρες δε­ σμίδες φυσιγγίων επάνω στα Zeppelin, αλλά ποτέ δεν είχε εμφανισθεί η παραμικρή σπίθα. Αντίθετα ο Ρόμπινσον θυμόταν πολλούς συ­ ναδέλφους του με παραμορφωμένα πρόσωπα επειδή κάποιο από τα φυσίγγια είχε εκραγεί μέσα στην κάννη. Η τελευταία φήμη που κυ­ κλοφορούσε στο RFC για την αποτελεσματικότητά τους έλεγε ότι «...αν ο ένας από τους δύο τύπους δεν εκραγεί στο πρόσωπό σου, τότε ο άλλος θα εκραγεί σίγουρα». Φθάνοντας στα 3.500 m ο Ρόμπινσον πα­ ρατήρησε μια ομάδα προβολέων και κίτρινες γραμμές τροχιοδεικτικών που έδειχναν να συ­ γκεντρώνονται σε ένα συγκεκριμένο σημείο στον κατάμαυρο ουρανό. Εκεί βρισκόταν το SL11 του λοχαγού Βίλχελμ Σραμ (Wilhelm Schramm), πετώντας 150 m χαμηλότερα από τον Βρετανό και δίνοντάς του την ανέλπιστη ευκαιρία να αναμετρηθούν στο ίδιο ύψος. Γενικά τα Shuette-Lanz δεν ήταν κατώτερα των Zeppelin, αλλά κατά τη συγκεκριμένη πε­ ρίοδο τα πρώτα δεν μπορούσαν να συναγωνισθούν σε υψόμετρο και ρυθμό ανόδου τα νέα

To L50 του υποπλοίαρχου Σβόντερ απογειώνεται έξω από το υπόστεγό του, απελευθερώνοντας αρκετά κιλά έρματος (νερού) για να ανυψωθεί. To L50χάθηκε στις 20 Οκτωβρίου 1917, κατά τη διάρκεια της «Σιωπηλής Επιδρομής», όταν η ισχυρή θύελλα το παρέσυρε από την κεντρική Γαλλία στη Μεσόγειο.

Zeppelin, τα οποία βρίσκονταν εκείνη τη στιγ­ μή ψηλότερα από το SL11. Πλησιάζοντας το θεόρατο αερόπλοιο ο Ρόμπινσον αισθάνθηκε δέος από το μέγεθος του ασημένιου όγκου ο οποίος μεγάλωνε καθώς η απόσταση ελαττω­ νόταν. Ο ανθυπολοχαγός βρέθηκε παράλληλα με το SL11 και 250 m χαμηλότερα στα αριστε­ ρά του. Αδειασε επάνω του έναν ολόκληρο γε­ μιστήρα, αλλά εκείνο συνέχισε να πετά αδιά­ φορο. Τα πολυβόλα από τις γόνδολες του αε­ ρόπλοιου άρχισαν να βάλλουν εναντίον του Β.Ε.2. Με μια απότομη στροφή ο Ρόμπινσον α­ πέφυγε τα πυρά και επέστρεψε αδειάζοντας έναν δεύτερο γεμιστήρα σε όλο το μήκος της ατράκτου, πάλι όμως χωρίς αποτέλεσμα. Στρέφοντας εκ νέου ο Βρετανός πήρε θ έ­ ση 200 m πίσω από τα τεράστια ουραία πτερύ­ για του SL11. Εξαγριωμένος από την αναποτε­ λεσματικότητα των βολίδων του πάτησε βίαια τη σκανδάλη του πολυβόλου του, καταστρέφοντας ακόμα και κομμάτια του δικού του αε­ ροσκάφους, αλλά αυτή τη φορά συγκεντρώ­ νοντας τα πυρά του σε ένα συγκεκριμένο ση­ μείο. Εκεί που οι βολίδες τρύπησαν το ύφα­ σμα εμφανίστηκε μια κοκκινωπή ανταύγεια στο εσωτερικό της ατράκτου και μέσα σε δευ­ τερόλεπτα το SL11 εξερράγη με μια εκτυφλω­ τική λάμψη. Αποσβολωμένος ο Ρόμπινσον εί­ δε με φρίκη μερικές φιγούρες από τις γόνδο­ λες του αεροπλοίου να πέφτουν κραυγάζο­ ντας στο κενό. Μερικά χιλιόμετρα μακρύτερα το πλήρω­ μα του L16 είδε άναυδο τη λάμψη που είχε φω­ τίσει ολόκληρη τη νύχτα. Ο πλοηγός γύρισε το τηλεσκόπιό του προς εκείνη την κατεύ­ θυνση και φώναξε έντρομος: «θεέ μου! Ενα αεροπλάνο είναι εκεί. Μόλις τελείωσε την επί­ θεσή του. Πάμε να φύγουμε γρήγορα από εδώ πριν είμαστε οι επόμενοι στη σειρά!». Ο εμ­ βρόντητος Στράσσερ στο L32 ήταν και αυτός μάρτυρας του δράματος, αλλά προσπάθησε να ελέγξει τα συναισθήματά του. Αντίθετα ο ανθυποπλοίαρχος Πέτερσον δίπλα του δεν μπόρεσε να συγκροτήσει τα δάκρυά του. Τα υ­ πόλοιπα αερόπλοια πήραν αμέσως τον δρόμο

της επιστροφής σε μια σιωπηλή ατμόσφαιρα τρόμου, αφήνοντας πίσω τους το στρεβλωμέ­ νο κουφάρι του SL11 να φλέγεται επί δύο ώ­ ρες σαν δυσοίωνο σημάδι για το μέλλον. Ο χειρότερος φόβος του Στράσσερ είχε γίνει πραγματικότητα: τα βρετανικά αεροπλά­ να συναγωνίζονταν τα αερόπλοιά του σε ύψος και ρυθμό ανόδου και διέθεταν και τα κατάλ­ ληλα πυρομαχικά για την καταστροφή τους. Το γεγονός ότι το SL11 ήταν κατώτερο σε επι­ δόσεις από τα νέα Zeppelin ήταν ελάχιστη πα­ ρηγοριά. Ο Στρατός, αποκαρδιωμένος από την απώλεια, δήλωσε ότι δεν προτίθετο να διακινδυνεύσει άλλα αερόπλοιά του για επι­ δρομές στη Βρετανία και σύντομα ο κλάδος διαλύθηκε. Ο Πέτερ Στράσσερ όμως είχε δη­ μιουργήσει έναν στόλο από το μηδέν και δεν του ήταν εύκολο να δεχθεί την ήττα. Περιμενοντας την επόμενη ασέληνη νύχτα, εξαπέ­ λυσε μια ακόμα μαζική επιδρομή 12 αεροπλοί­ ων. Τα οκτώ Zeppelin του παλαιότερου τύπου επιτέθηκαν στην κεντρική Αγγλία, ενώ τα τέσ­ σερα καινούργια (L30, L31, L32 και L33) ανέλα­ βαν το Λονδίνο. Πάνω από τη βρετανική πρωτεύουσα η κατάσταση είχε πλέον αλλάξει δραματικά. Η συσκότιση ήταν απόλυτη και η αντιαεροπορι­ κή άμυνα αγρυπνούσε συνεχώς. Ο χρυσός κα­ νόνας για την επιβίωση ήταν «κτύπα και φύ­ γε!». Ο Χάινριχ Μάτυ, κυβερνώντας το L31 με το χαρακτηριστικό ψύχραιμο ύφος του, κατευθύνθηκε προς το Λονδίνο χρησιμοποιώ­ ντας ως οδηγό μια σιδηροδρομική γραμμή και ως κάλυψη την αραιή ομίχλη, απαξιώντας να παρεκκλίνει από την πορεία του έστω και για χάρη των αντιαεροπορικών. Οταν συνάντησε τους πρώτους αδιάκριτους προβολείς εκτό­ ξευσε μερικές φωτοβολίδες για να τυφλώσει τους χειριστές των πυροβόλων και ολοκλήρω­ σε την αποστολή του ανενόχλητος. To L33 του Αλόις Μπέκερ (A. Boecker) με την ίδια μέθοδο αιφνιδίασε τις πυροβολαρ­ χίες και βρέθηκε ακριβώς επάνω από τη Γέφυ­ ρα του Πύργου του Λονδίνου, προκαλώντας τεράστιες πυρκαγιές. Τα πυκνά αντιαεροπορι-

67 ■■■

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η τομή του L32 του Βέρνερ Πέτεροον δείχνει το εσωτερικό ενός αερόπλοιου της εποχής. Το σκάφος είχε μήκος 170 m και οι υφασμάτινες δεξαμενές περιείχαν συνολικά 30.000κ.μ. υδρογόνου. Ο διάδρομος στη μέση της ατράκτου επίτρεπε την πρόσβαση του πληρώματος σε κάθε σημείο του σκάφους. Στις γόνδολες ήταν τοποθετημένα 10 πολυβόλα που προσέφεραν προστασία από τα επιτιθέμενα αεροσκάφη.

68

κά όμως έκριναν την έκβαση της σύγκρου­ σης. Τα θραύσματα μιας οβίδας τρύπησαν πέ­ ντε δεξαμενές αερίου υποχρεώνοντας τον Μπέκερ να προσγειωθεί στη νότια Αγγλία. Χω­ ρίς να χάσει τις ελπίδες του, συγκέντρωσε το σώο πλήρωμά του και μέσα στη νύχτα οργά­ νωσε ένα τολμηρό σχέδιο απόδρασης διαμέ­ σου της Μάγχης, με τη βοήθεια κάποιου πλω­ τού σκάφους το οποίο ήλπιζαν να κλέψουν από κάποιο λιμάνι. Το παράτολμο σχέδιο δεν πέτυχε γιατί τα ξημερώματα συνελήφθησαν, αλλά ο Μπέκερ και οι 20 άνδρες του πέρασαν στην ιστορία ως η μοναδική ομάδα Γερμανών που προήλασε επάνω σε βρετανικό έδαφος κατά τον Α' ΠΠ! To L32 του βετεράνου Βέρνερ Πέτεροον ήταν η τραγωδία εκείνης της νύχτας. Η έκρη­ ξή του στις 01.10 έγινε ορατή από την κεντρι­ κή Αγγλία μέχρι το Ντόβερ. Ο πλησιέστερος μάρτυρας του δράματος ήταν ο φον Μπούτλαρ-Μπράντενφελς στο L11, ο οποίος είδε το αερόπλοιο του Πέτεροον να φωτίζεται από μια δέσμη προβολέων «σαν γιγαντιαίο λευκό πούρο». Ενα βρετανικό B.E.2c άδειασε επάνω του τρεις δεσμίδες και «...ξαφνικά ένα κόκκι­ νο φως έλαμψε ζωηρά μέσα στο σκοτάδι, γεμί­ ζοντας τον ουρανό σαν μια μετέωρη πύρινη σφαίρα». Τα υπολείμματά του έπεσαν από ύ­ ψος τεσσάρων χιλιομέτρων απανθρακώνο­ ντας το πλήρωμα, εκτός από έναν άτυχο αξιω­ ματικό ο οποίος έζησε ολόκληρη τη φρίκη της πτώσης μέσα στη στροβιλιζόμενη πύρινη μά­ ζα. Με την πρόσκρουση τα κομμάτια του σκε­ λετού σκορπίστηκαν σε ακτίνα πέντε χιλιομέ­ τρων και μέσα από τα πυρακτωμένα συντρίμ­ μια βγήκε ο φρικτά παραμορφωμένος Γερμα­ νός κραυγάζοντας «Δεκατρία...δεκατρία!». Λί­ γα δευτερόλεπτα μετά έπεσε νεκρός. Ηταν η

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

13η αποστολή του... Η επιδρομή της 23ης Σεπτεμβρίου 1916 σήμανε αναμφισβήτητα το σημείο καμπής του πολέμου των Zeppelin και υπήρξε ολέθρια για το ηθικό των ανδρών. Εκείνη τη νύχτα είχαν χαθεί δύο από τα καινούργια Zeppelin της Με­ ραρχίας, τα οποία υποτίθεται ότι ήταν απρό­ σβλητα από αεροσκάφη και αντιαεροπορικά. Ενας από τους άνδρες που επέστρεψαν περιέγραψε την ατμόσφαιρα: «Ακόμα και στη λέ­ σχη, η παλιά ευθυμία είχε χαθεί. Συζητάμε τις βαριές μας απώλειες, ειδικά τις πιο πρόσφα­ τες, και για τα πληρώματα που δεν θα επι­ στρέφουν ποτέ. Τα νεύρα μας είναι ταραγμέ­ να και ακόμα και οι πιο γενναίοι δεν μπορούν να αποδιώξουν αυτή την καταθλιπτική ατμό­ σφαιρα. Αν κάποιος τολμούσε να ισχυριστεί ότι δεν στοιχειωνόταν από εφιάλτες φλέγόμε­ νων αεροπλοίων θα ήταν ψεύτης». Ο Χάινριχ Μάτυ δεν είχε αλλάξει συμπερι­ φορά, αλλά αναγκαζόταν να κρύβει τις αμφι­ βολίες του παρουσία των ανδρών του. Ωστό­ σο η αστήρευτη ενεργητικότητά του και η βα­ θιά του εμπιστοσύνη στα Zeppelin στήριζαν τον καταπτοημένο φίλο του, Πέτερ Στράσ­ σερ: η ενδυνάμωση της βρετανικής άμυνας είχε αποσπάσει από το Δυτικό μέτωπο 17.340 άνδρες, 110 αεροσκάφη και τεράστιο αριθμό πυροβολαρχιών. Από αυτή την άποψη τα Zeppelin είχε πετύχει τον σκοπό τους και αυ­ τός ήταν ο κυριότερος λόγος για να συνεχισθούν οι επιδρομές. Οι υπόλοιποι άνδρες προσπαθούσαν να προετοιμασθούν για το αναπόφευκτο: Ο θά­ νατος θα ερχόταν τόσο γρήγορα ώστε δεν θα υπήρχε χρόνος για εσκεμμένες ενέργειες ή ενστικτώδεις αντιδράσεις. Δύο ημέρες μετά από εκείνη τη διπλή

τραγική απώλεια ο «αλεξίσφαιρος» Μάτυ έ­ στειλε το ακόλουθο γράμμα στη σύζυγό του, αποκαλύπτοντας τις μύχιες σκέψεις του: «Ο Πέτερσον είναι νεκρός, ο Μπέκερ αιχμάλω­ τος. Ο πόλεμος αρχίζει και γίνεται σοβαρή υ­ πόθεση Χέρτα. Γι’ αυτό ευχαριστούμε εγκάρ­ δια τη Θεία Πρόνοια η οποία κράτησε ζωντανό τον πατέρα της Γκιζέλα. Η πιο ένθερμη ευχή μου είναι να καταφέρετε να αποφύγετε αυτή τη βαρύτατη θυσία προς την πατρίδα και να παραμείνω δίπλα σας, να σας περιβάλλω με την αγάπη μου. Αυτές τις ημέρες, καθώς θα βάζεις την κορούλα μας για ύπνο, ένας καλός άγγελος θα μου μεταφέρει τα αισθήματά σας και θα σπεύσει να διαφυλάξει το σκάφος μου από τους κινδύνους που κατακλύζουν-τον αέ­ ρα ολόγυρά του».

«ΒΡΥΧΩΜΕΝΟΣ ΚΛΙΒΑΝΟΣ» Τη χειμωνιάτικη νύχτα της 1ης Οκτωβρίου οι άνδρες της βάρδιας των παράκτιων ορθοφωνικών συσκευών κάθησαν στα μηχανή ματά τους και ρύθμισαν γρήγορα τα ακουστικά για να εντοπίσουν τον ασθενή βόμβο που ενισχυόταν από τις κεραίες. Συντονίστηκαν και βρήκαν το στίγμα. Τα τηλέφωνα των μονάδων σε όλη τη Βρετανία, άρχισαν να κτυπούν: «Πλησιάζουν Zeppelin!». Ο ανθυπολοχαγός Τέμπεστ πήδηξε μέσα στο B.E.2c και λίγο πριν από τα μεσάνυχτα πετούσε σε ύψος 4.800 m ε­ πάνω από το Λονδίνο, τρέμοντας από το κρύο μέσα στο ανοικτό πιλοτήριό του. Οι άσχημες καιρικές συνθήκες είχαν υπο­ χρεώσει τα πέντε από τα 11 Zeppelin να ρίξουν τις βόμβες τους στα τυφλά και να επιστρέ­ φουν, αλλά ο επινοητικός κυβερνήτης του L31, ακολουθώντας τους «σιδερένιους οδη-

γούς» του (όπως ονό­ μαζε τις σιδηροδρομικές γραμμές), κατάφερε να βρεθεί επάνω από την «απαγορευμένη» πόλη: το Λονδίνο. Οι προβολείς και τα α­ ντιαεροπορικά δεν άργησαν να τον εντοπί­ σουν. Η χαρακτηριστική φωτεινή «πυραμίδα» των προβολέων που συνέκλιναν επάνω στο L31 προσήλκυσαν το βρετανικό καταδιωκτικό. Ο Γερμανός, βλέποντας το διπλάνο να πλησιά­ ζει, εξαπέλυσε τις βόμβες του και απομα­ κρύνθηκε κερδίζοντας ύψος για να το αποφύγει. Ο Τέμπεστ βρισκόταν ήδη ψηλότερα από το Zeppelin, αλλά το αερόπλοιο, με τον μεγα­ λύτερο ρυθμό ανόδου του, έτεινε να τον ξεπεράσει. Ο Βρετανός αποφάσισε να βασιστεί στην ταχύτητά του για να το πλησιάσει πριν είναι αργά. Οταν οι δύο αντίπαλοι βρέθηκαν στο ίδιο ύψος ο Τέμπεστ επιτέθηκε, «γαζώνοντας» το Zeppelin από το ρύγχος μέχρι την ουρά. Τα γερμανικά τροχιοδεικτικά ακολούθησαν την πορεία του Β.Ε.2 μέσα στο σκοτάδι, αλλά εκεί­ νο έστριψε κλειστά πίσω από τα ουραία πτε­ ρύγια του L31 και επανέλαβε την επίθεσή του. Ο Τέμπεστ πίεσε πάλι τη σκανδάλη, μέχρι που είδε το ογκώδες αερόπλοιο να φωτίζεται από μια εσωτερική κόκκινη ανταύγεια που εκανε το υφασμάτινο περίβλημά του να φαντάζει διάφανο, σαν ένα υπέρογκο πασχαλινό φανά­ ρι. Μια φλόγα πετάχτηκε από το ρύγχος του και το L31 τινάχτηκε απότομα 60 m ψηλότερα, εμεινε για μια στιγμή ακίνητο και άρχισε να πέφτει ακάθεκτο, περνώντας δίπλα από το μαχητικό «...σαν βρυχώμενος κλίβανος». Μερικά χιλιόμετρα μακρύτερα ο Πέτερ Στράσσερ μέσα στο νέο L34 του Μαξ Ντίτριχ άκουσε έναν από τους άνδρες να φωνάζει με ενθουσιασμό: «Μια ευστοχία! Ενα από τα αε­ ρόπλοιά μας σημείωσε ένα πραγματικά μεγά­ λο κτύπημα στο Λονδίνο!». Ο Στράσσερ πήρε γρήγορα τα κυάλια στα χέρια του και κοίταξε

ανυπόμονος προς την κατεύθυνση της εκτυ­ φλωτικής λάμψης στο έδαφος. Θυμήθηκε ότι σε εκείνη την περιοχή έπρεπε να βρίσκεται ένα από τα σκάφη του... Με την υφασμάτινη σάρκα του καταφαγωμένη από τις φλόγες, το L31 άρχισε να περι­ τριγυρίζεται από ένα ενθουσιασμένο πλήθος Βρετανών. Ενας αξιωματικός ανάμεσά τους πλησίασε το σώμα ενός Γερμανού που κειτόταν με την πλάτη του χωμένη στο έδαφος. Εκ­ πληκτος διαπίστωσε ότι ο άνδρας ανέπνεε α­ κόμα, αλλά άφησε τον τελευταίο του ρόγχο μόλις ο Βρετανός έσκυψε από πάνω του. «Για σκέψου! Επεσε ολόκληρα χιλιόμετρα από τον ουρανό μέσα σε μια φλεγόμενη σφαίρα και έζησε - έστω και για λίγο! Απίστευτο...!». Η αρχική χαρά του Στράσσερ είχε αρχίσει να μετατρέπεται σε έναν αυξανόμενο τρόμο που του έσφιγγε το στομάχι. Με οργή ψέλλι­ σε: «Αυτό δεν ήταν κτύπημα από βόμβα...». Ο Βρετανός έλυσε το κασκώλ του νεκρού και έβγαλε τη μεταλλική του ταυτότητα, αφή­ νοντας ένα επιφώνημα έκπληξης όταν διάβα­ σε το όνομα του διασημότερου αντιπάλου τους... Πολλά χιλιόμετρα ψηλότερα ο βόμβος των κινητήρων του L34 κάλυπτε τη φωνή του Στράσσερ καθώς εκείνος τελείωνε τη φράση του: «...αυτό ήταν ένα από τα αερόπλοιά μας...». Η μεταλλική ταυτότητα έγραφε: «Υπο­ πλοίαρχος Χάινριχ Μάτυ - L31». Ο μεγαλύτε­ ρος «άσσος» των Zeppelin ήταν νεκρός. Στις 27 Νοεμβρίου οι αξιωματικοί και οι άνδρες των αεροπλοίων του Ναυτικού γιόρ­ ταζαν τα 46α γενέθλια του υποπλοίαρχου Μαξ Ντήτριχ, κυβερνήτη του L34, όταν οι διαταγές τους διέκοψαν το γεύμα: «Απογείωση στις 13.00. Στόχος, βιομηχανικές περιοχές στην κεντρική Αγγλία». Καθώς οι άνδρες έτρεξαν να ετοιμαστούν ένας αξιωματικός του L21 εκ­ μυστηρεύτηκε σε έναν συνάδελφό του: «Ξέ­ ρω ότι δεν θα γυρίσουμε από αυτή την πτή­ ση». Τα δέκα αερόπλοια χωρίστηκαν σε δύο σμήνη. Τα νεώτερα L34, L35 και L36 κατευθύνθηκαν βορειότερα προς το Εδιμβούργο υπό τη διοίκηση του Ντήτριχ, ενώ τα υπόλοιπα προς την κεντρική Αγγλία. Πολλοί από τους άνδρες εκείνη τη νύχτα είδαν και πάλι εκείνη τη φρικτή λάμψη στον

ουρανό, ορατή μέχρι και 220 km μακριά: ήταν η νεκρική πυρά του εορτάζοντα Μαξ Ντήτριχ, που είχε βρει τον θάνατο από τα εμπρηστικά βλήματα ενός καταδιωκτικού. Τα L35 και L36, τρομοκρατημένα από το θέαμα, επέστρεψαν. Το νοτιότερο σμήνος συνέχισε την πορεία του και το L21 του υποπλοίαρχου Φράνκενμπεργκ προχώρησε μέχρι την καρδιά της Βρετανίας, όπου έριξε τις βόμβες του, αλλά το πρώτο φως της αυγής βρήκε το L21 πάνω από τη θά­ λασσα, να επιστρέφει στη βάση του καταδιωκόμενο από τρία βρετανικά μαχητικά. Ο υπο­ πλοίαρχος και οι άνδρες του, συνειδητοποιώ­ ντας ότι είχε φθάσει το τέλος, αποφάσισαν να «πουλήσουν» ακριβά τις ζωές τους. Ενα πυ­ κνό αμυντικό πυρ από τα 10 πολυβόλα του L21 υποδέχθηκε τα τρία διπλάνα καθώς επιτίθεντο διαδοχικά. Μετά από τέσσερις γεμιστήρες το τέλος δεν άργησε να έλθει και η πρώτη φωτιά ξέ­ σπασε στο ουραίο τμήμα του αερόπλοιου. Μέ­ σα από τις φλόγες ένα πολυβόλο από μια γόν­ δολα εξακολούθησε να βάλλει έως ότου οι φλόγες το καταβρόχθησαν. Ενας άλλος πολυ­ βολητής στην οροφή της ατράκτου όμως δεν είχε εγκαταλείψει ακόμα. Καθώς οι φλόγες α­ πογύμνωναν τον σκελετό του L21 εκείνος περνούσε τα τελευταία δευτερόλεπτα της ζω­ ής του προσπαθώντας να σκοτώσει έναν αντί­ παλο. Οταν το αερόπλοιο άρχισε να πέφτει ο Γερμανός σηκώθηκε από τη θέση του, έτρεξε κατά μήκος της ατράκτου κραυγάζοντας από τον φρικτό πόνο των εγκαυμάτων και πήδηξε στο κενό. Αυτό ήταν το τέλος της κυριότερης φάσης των επιδρομών των Zeppelin.

1917: Η ΑΦΙΞΗ ΤΩΝ SUPER-ZEPPELIN Η θλίψη και η τραγωδία είχαν πλέον γίνει μόνιμοι σύντροφοι του συντετριμένου Πέτερ Στράσσερ, που πριν απο λίγους μόλις μήνες αισιοδοξούσε να γονατίσει τη Βρετανία. Η α­ πώλεια του ανθρώπου που τον στήριζε περισ­ σότερο απ’ όλους και τον οποίο οι άνδρες λά­ τρευαν, ήταν τόσο οδυνηρή όσο και το γεγο­ νός ότι αν εξακολουθούσε να χάνει δύο αερό­ πλοια σε κάθε επιδρομή μέσα σε πέντε μήνες η Μεραρχία του θα είχε αφανισθεί. Μαζί με τον Χάινριχ Μάτυ είχε χαθεί η ζωή και η ψυχή

69

Ενα μικρό μέρος των υπολειμμάτων του L32 του ανθυποπλοίαρχου Βέρνερ Πέτερσον φυλάσσεται από Βρετανούς στρατιώτες την 24η Σεπτεμβρίου 1916, μετά την κατάρριψή του από τα εμπρηστικά φυσίγγια ενός νυκτερινού καταδιωκτικού. Κάπου ανάμεσα στα συντρίμμια βρίσκονται και τα απανθρακωμένα πτώματα των 22ανδρών του πληρώματος.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

του κλάδου των αεροπλοίων. Ομως η Γερμανία είχε επενδύσει πολλά στην εξέλιξη των Zeppelin για να εγκαταλείψει τις προσπάθειές της. Εξάλλου κάτι τέτοιο θα ισοδυναμούσε με δειλία για έναν άνθρωπο της ιδιοσυγκρασίας του Στράσσερ. Τα αερό­ πλοια του Ναυτικού είχαν συνδεθεί άρρηκτα με το όνομά του και εκείνος ένιωθε υποχρεω­ μένος να ακολουθήσει τη μοίρα του μέχρι το τέλος. Το όραμα ενός Zeppelin το οποίο θα πετούσε τόσο ψηλά ώστε να παραμένει άτρωτο από τα αεροπλάνα και τις οβίδες παρέμενε α­ κόμα ζωντανό μέσα του. Την άνοιξη του 1917 η παραγωγή των νέ­ ων Super-Zeppelin της κλάσης L40 κατέστησε το όνειρό του πραγματικότητα. Με την επιχει­ ρησιακή οροφή αυξημένη στο απίστευτο ύ­ ψος των 6 km, τα νέα αερόπλοια καθιστούσαν αυτόματα άχρηστα όλα τα αεροπλάνα της ε­ ποχής τους. Δεν υπήρχε αμφιβολία ότι οι Αγ­ γλοι δεν διέθεταν πλέον καμμία άμυνα έναντι των νέων Zeppelin, τα οποία άγγιζαν τα κατώ­ τερα στρώματα της στρατόσφαιρας! Το μεσημέρι της 16ης Ιουνίου τα 142 και 148 ξεκίνησαν για μια αποστολή με έναν ασυ­ νήθιστα καθαρό καιρό, δείχνοντας ότι αδια­ φορούσαν πλέον για την κάλυψη των νεφών. Γύρω στα μεσάνυχτα η τεράστια μαύρη άτρα­ κτος του 148 βρισκόταν πάνω από την αγγλική ακτή σε ύψος 5.200 m και το πλήρωμα άρχισε ήδη να νιώθει τα πρώτα συμπτώματα της νό­ σου των αεροπόρων. Ομως οι μάσκες οξυγό­ νου έπρεπε να χρησιμοποιηθούν αργότερα, όταν το σκάφος θα άγγιζε τα 5.500 ή τα 6.000 m. Στις 02.30 μια ομάδα προβολέων συγκε­ ντρώθηκε πάνω στον επιδρομέα, αλλά οι οβί­ δες έσκαγαν 100 m χαμηλότερα και το μοναχι­ κό DH2 του λοχαγού Σώντμπυ (Saundby) που τον παρακολουθούσε ήταν ανίκανο να υπερ-

JQ «■

βεί τα 4.500 m. Αν και γνώριζε πως η παρουσία του σε εκείνο το ύψος ήταν μάλλον διακοσμητική, εκείνος αποφάσισε να ακολουθήσει το απρόσιτο Super Zeppelin έως ότου εξαντλη­ θούν τα καύσιμά του. Εκτελώντας τον βομ­ βαρδισμό του από τα 5.600 m το 148 έστρεψε ανατολικά για να αρχίσει το ταξίδι της επι­ στροφής, όταν στις 03.00 ο ασυρματιστής έ­ λαβε ειδοποίηση για έναν ευνοϊκό δυτικό άνε­ μο που έπνεε στα 4.000 m και θα μπορούσε να βοηθήσει το Zeppelin να φθάσει γρηγορότερα στη βάση του. Δεδομένου ότι η πυξίδα του εί­ χε παγώσει και ότι σε μια ώρα θα άρχιζε να χα­ ράζει, ο υποπλοίαρχος Αϊχλερ (Eichler) αποφά­ σισε να θυσιάσει το ύψος για την ταχύτητα και έδωσε τη μοιραία διαταγή: «Απελευθερώ­ στε αέριο. Κατεβείτε στα 4 km και διατηρήστε πορεία». Στις 03.10 ο Σώντμπυ, που εξακολουθού­ σε να παραμονεύει στο σκοτάδι, είδε έκπλη­ κτος το 148 για κάποιον ανεξήγητο - γι' αυτόν -λόγο να χάνει ύψος. Ηταν η στιγμή για αστρα­ πιαίες αντιδράσεις! Μέσα στη γόνδολα του α­ ερόπλοιου ένας υπαξιωματικός ξεστόμισε τα λόγια που φοβόταν κάθε άνδρας του κλάδου: «Μαχητικό, μαχητικό! Πλησιάζει γρήγορα από πίσω αριστερά!». Ο Αϊχλερ αντέδρασε αμέ­ σως, αλλά το αφάλμα είχε ήδη γίνει. «Συνα­ γερμός! Ανεβείτε, ανεβείτε! Απόρριψη έρμα­ τος!». Με το πάτημα ενός διακόπτη εκατοντά­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

δες κιλά νερού απελευθερώθηκαν από τις κα­ ταπακτές και το Zeppelin ανυψώθηκε απότο­ μα, καθώς η πρώτη ριπή του Βρετανού «γάζω­ νε» τα πλευρά του μαύρου μεγαθήριου. Μια δεύτερη ακολούθησε αμέσως μετά, πάλι χω­ ρίς αποτέλεσμα. Με τα γερμανικά πυρά να περνούν δίπλα του ο Σώντμπυ πίεσε το αερο­ πλάνο του στα όριά του και βρέθηκε 150 m χα­ μηλότερα από το Zeppelin. Ο τρίτος γεμιστή­ ρας του ανέφλεξε διαδοχικά τις 18 δεξαμενές υδρογόνου του 148 και οδήγησε σε αλλεπάλ­ ληλες εκτυφλωτικές εκρήξεις. Μέσα στη γόν­ δολα διακυβέρνησης ένας από τους αξιωματι­ κούς περίμενε γαλήνιος τον επερχόμενο θά­ νατο. Η φωνή του ούτε καν τρεμούλιασε όταν είπε στους άλλους: «Σε ένα λεπτό θα έχουν τελειώσει όλα...».

Η ΣΙΩΠΗΛΗ ΕΠΙΔΡΟΜΗ Η απώλεια ενός Super-Zeppelin κατά την πρώτη του επιδρομή ήταν καταστροφική για το ηθικό των ανδρών, αλλά όχι καθοριστική: ο Αϊχλερ ήταν ένας άπειρος κυβερνήτης και ο μοναδικός υπεύθυνος για την απώλεια. Τα νέα Zeppelin είχαν αποδείξει σαφέστατα ότι παρέ­ μεναν άτρωτα όταν άγγιζαν το μέγιστο δυνα­ τό ύψος. Βέβαια το πλεονέκτημα του ύψους είχε δημιουργήσει και μια ολόκληρη σειρά δυ­ σεπίλυτων προβλημάτων: η πλοήγηση, η ακρί­ βεια βομβαρδισμού και η πρόβλεψη του και­ ρού σε εκείνα τα ύψη ήταν πράγματα αδια­ νόητα. Αυτά όμως ωχριούσαν μπροστά στην ακλόνητη πεποίθηση του Στράσσερ ότι το πο­ λυπόθητο μαζικό πλήγμα του ήταν πλέον εφι­ κτό. Στις 12.00 της 19ης Οκτωβρίου 11 SuperZeppelin ξεκίνησαν για τη δεύτερη μεγαλύτε­ ρη επιδρομή του πολέμου. Η επιβλητική «αρ­ μάδα» των γιγαντιαίων μαύρων σκαφών ήταν ένα θέαμα απαράμιλλης ισχύος που προκα­ λούσε δέος. Κανένας όμως από τους κυβερ­ νήτες δεν ήταν σε θέση να γνωρίζει ότι ένα χαμηλό βαρομετρικό που βρισκόταν πάνω

από την Ισλανδία εκινείτο ταχύτατα προς τη Βρετανία, φέροντας μαζί του θυελλώδεις βο­ ρείους ανέμους. Μοναδικός αντίπαλος των Zeppelin εκείνη τη νύχτα θα ήταν η ίδια η φύ­ ση. Ο στόλος κινήθηκε πάνω από τη Βόρεια Θάλασσα πετώντας χαμηλά πάνω από τα κύ­ ματα, συναντώντας μόνο ασθενείς ανέμους. Στα 3.600 m οι άνεμοι διπλασιάστηκαν σε έ­ νταση και στα 4.800 m όλοι είχαν καταλάβει ότι οι προβλέψεις των μετεωρολόγων ήταν ε­ ντελώς λανθασμένες. Οσοι έφθασαν στα 5.500 και τα 6.000 m για να αποφύγουν τα βρε­ τανικά αεροσκάφη έπεσαν στη θύελλα που οργίαζε στο ανώτατο στρώμα της ατμόσφαι­ ρας. Ριπές ανέμων ταχύτητας 60 kts έκαναν τους αλουμινένιους σκελετούς να τρίζουν ε­ πικίνδυνα και τα πηδάλια ελέγχου να αντι­ δρούν σπασμωδικά στους βίαιους ρυθμούς που τους επέβαλλε η θύελλα. Ο παλαίμαχος φον Μπούτλαρ-Μπράντενφελς στο L54 ήταν ο μόνος που διέγνωσε έ­ γκαιρα τον κίνδυνο και αποφάσισε να διακιν­ δυνεύσει μια χαμηλή επίθεση. Στις 21.50 έριξε τις βόμβες του στην κεντρική Αγγλία με αρκε­ τή επιτυχία, απέφυγε ένα καταδιωκτικό και ε­ πέστρεψε ομαλά στη Γερμανία πετώντας 1.500 m πάνω από εχθρικό έδαφος! Για τα υπό­ λοιπα δέκα Zeppelin η νύχτα ήταν ένας σκέτος εφιάλτης. Με τις πυξίδες παγωμένες και ά­ χρηστες και το δριμύ ψύχος να προκαλεί συ­ νεχείς βλάβες στους κινητήρες, τα αερόπλοια εγκαταλείφθηκαν στο έλεος της θύελλας, με τους άνδρες μισοπαγωμένους να αγωνίζονται να επιβιώσουν, αλλά ανίκανους να ελέγξουν την πορεία τους έστω και στο ελάχιστο. Οι γόνδολες ήταν έτοιμες να ξεριζωθούν από τις κοιλιές των αεροπλοίων και οι άτρακτοι κινδύ­ νευαν να κοπούν στα δύο αν οι πηδαλιούχοι ε­ πιχειρούσαν να στρέψουν τα σκάφη αντίθετα στη φορά του ανέμου. Εξι χιλιόμετρα χαμηλότερα, στην Αγγλία, κανένας δεν είδε ή άκουσε τα Zeppelin να έρ­ χονται και οι βόμβες έπεσαν αιφνιδιαστικά α-

ΕΡΕΥΝΩΝΤΑΣ ΠΑ ΤΟΝ ΕΧΘΡΟ Αν και οι δραματικότερες επιχειρήσεις των γερμανικών αεροπλοίων διεξήχθησαν κάτω από το βρετανικό σεληνόφως, σε αυτό που αργότερα ονομάστηκε «η πρώτη Μάχη της Αγγλίας», τα Zeppelin στην πραγματικότητα άρχισαν και τελείωσαν τον πόλεμο ως αναγνωριστικά σκάφη στρατιωτικής και ναυτικής συνεργασίας σε όλα τα μέτωπα, από τη Ρωσία μέχρι την Αφρική. Οι πρώτες απώλειες σημειώθηκαν σε επιχειρήσεις τέτοιου είδους, όταν με την έναρξη της γερμανικής επίθεσης, τον Αύγουστο του 1914, τα Ζ6, Ζ7 και Ζ8, κατερρίφθησαν από πυρά ε­ δάφους ενώ προσπαθούσαν να συλλέξουν πληροφορίες για τις θέσ εις του βελγικού πεζικού, δημιουργώντας τις πρώτες αμφιβολίες για την αποτελεσματικότητό τους κατά τη διάρκεια ημερήσιων επιχειρήσεων. Μ εγαλύτερη ε­ πιτυχία είχε σημειώσει το Ναυτικό, καθώς τα αερόπλοιά του περιπολούσαν διαρκώς πάνω από τη Βόρεια θάλασ­ σα παρακολουθώντας τις κινήσεις του βρετανικού στόλου και πολλές φορές προκαλώντας ζημιές στα υποβρύ­ χιό του. Η διασημότερη επιχείρηση που πραγματοποιήθηκε ποτέ από γερμανικό Zeppelin ήταν η μαραθώνια πτήση του L59, τον Νοέμβριο του 1917, από τη Βουλγαρία στην ανατολική Αφρική για τον ανεφοδιασμό της μικρής γερ­ μανικής δύναμης που μαχόταν εκεί εναντίον υπέρτερων Βρετανών. Δυστυχώς το L59 ανεκλήθη στη βάση του λί­ γα χιλιόμετρα πριν φθάσει στον προορισμό του. Η έναρξη του τελευταίου έτους του πολέμου επέφερε ουσιαστικά την «έκλειψη» του άστρου των Zeppelin. Τον στρατηγικό βομβαρδισμό της Αγγλίας είχαν πλέον αναλάβει τα λιγότερο ευάλωτα και πολύ πιο αξιόπιστα τ ε ­ τρακινητήρια αεροσκάφη Gotha IV, ενώ οι Βρετανοί είχαν αρχίσει να εφοδιάζουν μερικά πλοία τους με ένα μο­ νοκινητήριο καταδιωκτικό, το οποίο θα απομάκρυνε το αδιάκριτο βλέμμα των Zeppelin που προκαλούσε αρκετό προβλήματα. Στις 11 Αυγούστου 1918 - έξι ημέρες μετά τον θάνατο του Στράσσερ - ένα άλλο Zeppelin (L53) παρακολου­ θούσ ε τις κινήσεις μιας μικρής βρετανικής δύναμης στη Βόρεια θάλασσα. Λίγο αργότερα έπεφτε φλεγόμενο από τα πολυβόλα ενός αεροσκάφους Camel το οποίο είχε σηκωθεί από το αντιτορπιλλικό «Redoubt». Ο πλωτάρ­ χης Πρέσλ και το πλήρωμά του ήταν η τελευταία απώλεια της Μ εραρχίας Αεροπλοίων Ναυτικού.

Ο τελευταίος γίγαντας του πολέμου: το L70. Ηταν το ισχυρότερο όλων των αερόπλοιων και έφθανε τα 6.500 m -ύψος το οποίο του παρείχε ασφάλεια έναντι όλων των αεροσκαφών της εποχής του. Για κάποιον μυστηριώδη λόγο ο Στράσσερ δεν το εκμεταλλεύτηκε και καταρρίφθηκε από τα 5.200 m. Το πτώμα του ανασύρθηκε άθικτο. 0 θάνατός του προκλήθηκε είτε από την πρόσκρουση στη θάλασσα, είτε από πνιγμό.

νάμεσα στον κόσμο που κυκλοφορούσε στον δρόμο, προκαλώντας τεράστιες καταστρο­ φές (μια βόμβα αεροπλοίου ήταν ικανή να κα­ τεδαφίσει ένα ολόκληρο οικοδομικό τετράγω­ νο). Τα ορθόφωνα δεν είχαν εντοπίσει τίποτα γιατί οι θυελλώδεις άνεμοι που επικρατούσαν μεταξύ των 3.000 και των 6.000 m είχαν παρα­ σύρει τον θόρυβο των κινητήρων. Ετσι κανέ­ νας δεν σήμανε συναγερμό, οι πόλεις παρέμειναν φωταγωγημένες και η βρετανική άμυ­ να αναπαυόταν ήσυχη. Από τότε το γεγονός έ­ μεινε γνωστό ως «η Σιωπηλή Επιδρομή». Ο πρώτος που κατάλαβε ότι βρισκόταν ε­ ντελώς εκτός πορείας ήταν ο υποπλοίαρχος Βάλντεμαρ Κέλλε (Waldemar Koelle) του 145, ό­ ταν ένας άνδρας του φώναξε έκπληκτος «Το Λονδίνο!», ενώ ο στόχος*τους ήταν η κεντρική Αγγλία. Το Λονδίνο ήταν το πιο επίφοβο ση­ μείο σε όλη τη χώρα και δεν είχε δεχθεί επί­ θεση για πάνω από έναν χρόνο. Ο Κέλλε έριξε τις βόμβες του στην καρδιά της πρωτεύου­ σας και ανέβηκε βιαστικά στο ύψος ασφαλείας, προτιμώντας τη θύελλα από τα εμπρηστι­ κά βλήματα. Την αυγή τα Zeppelin ήταν πλέον μια χαμέ­ νη αρμάδα, διασκορπισμένη πάνω από ολό­ κληρη την Ευρώπη, με το κάθε σκάφος να α­ πέχει εκατοντάδες χιλιόμετρα από το άλλο. Τα 146 και 147 βρέθηκαν πάνω από την Ολλαν­ δία, ενώ τα L41, L52, L53 και L55, πάνω από τα γαλλικά χαρακώματα του Δυτικού μετώπου. Τα περισσότερα δέχθηκαν εχθρικά πυρά, αλ­ λά κατάφεραν να διαφύγουν. Τα 144,145,149 και L50 βρέθηκαν πάνω από την κεντρική Γαλλία, αλλά μόνο ο Κέλλε του 145 γνώριζε πού βρι­ σκόταν και γΓ αυτό διατήρησε το ύψος του, α­ δυνατώντας όμως να αλλάξει πορεία. Τα υπό­ λοιπα τρία αερόπλοια πετούσαν χαμηλά πάνω από το έδαφος νομίζοντας ότι βρίσκονται στη Γερμανία. Τα γαλλικά αντιαεροπορικά και τα μαχητικά έκαναν τους κυβερνήτες να συνει­ δητοποιήσουν το σφάλμα τους, αλλά τότε ή­ ταν αργά. Το 144 καταρρίφθηκε, ενώ τα 149 και

145, με τις δεξαμενές καυσίμων σχεδόν στε­ γνές και τον άνεμο να τα ωθεί συνεχώς νοτιό­ τερα, υποχρεώθηκαν σε αναγκαστική προ­ σγείωση και τα πληρώματά τους αιχμαλωτί­ στηκαν. To L50 ήταν το πιο χαμένο απ’ όλα. Ο υπο­ πλοίαρχος Σβόντερ (Schwonder) κατά τη διάρ­ κεια της νύχτας είχε βρεθεί εν αγνοία του πά­ νω από τη Γερμανία, αλλά παρασύρθηκε πάλι νοτιο-δυτικά, όπου εντόπισε το 149 προσγειω­ μένο. Πιστεύοντας ότι είχε επιτέλους βρει τη Γερμανία επεχείρησε να προσγειωθεί δίπλα του, όταν τα γαλλικά πυρά τον επανέφεραν στην πραγματικότητα. To L50 προσπάθησε α­ πεγνωσμένα να ανυψωθεί αλλά το σκάφος δεν υπάκουσε στον απότομο ελιγμό και η τρόπιδά του έξυσε τις κορυφές των δένδρων, ξεριζώνοντας την πρόσθια γόνδολα. Δεκαέξι άνδρες του πληρώματος κατάφεραν να πηδήξουν στο έδαφος πριν το σκάφος ανυψωθεί βίαια με τέσσερα άτομα παγιδευμένα μέσα στην οπίσθια γόνδολα. Ξεφεύγοντας από κά­ θε έλεγχο το αερόπλοιο, έγινε το χαριτωμένο παιχνιδάκι της θύελλας, η οποία το σήκωσε στα 5.800 m παρασύροντάς το ακόμα νοτιότε­ ρα. Το σκάφος μαζί με τους τέσσερις παγιδευμένους άνδρες του χάθηκε για πάντα μέσα στη σιωπή του πρωινού, κάπου στη Μεσόγειο. Κανένας δεν έμαθε έκτοτε κάτι για την τύχη του...

1918: Η ΝΥΧΤΑ ΤΟΥ ΠΕΠΡΩΜΕΝΟΥ Πολλοί θεωρούσαν τον Στράσσερ έναν άνθρωπο μονομανή, διακατεχόμενο από έμ­ μονες ιδέες. Ο ίδιος πίστευε ότι απλά έπραττε το καθήκον του απέναντι στη Γερμανία. Οι πρώτοι είχαν μάλλον δίκιο, γιατί ο πλωτάρχης με αναφορά του προς το γερμανικό ναυαρ­ χείο παρουσίασε την επιδρομή ως επιτυχημέ­ νη. Το πιο παράξενο όμως ήταν ότι οι Βρετα­ νοί, γνωρίζοντας την ανατριχιαστική οδύσ­

σεια των Zeppelin μέσα στη θύελλα, συμφω­ νούσαν μαζί του: η επιδρομή είχε αιφνιδιάσει τη βρετανική άμυνα, η οποία εκτός του ότι δεν είχε τίποτε να προσφέρει σε εκείνο το ύ­ ψος, δεν είχε προλάβει ούτε να δραστηριο­ ποιηθεί. Οι γερμανικές απώλειες οφείλονταν αποκλειστικά και μόνο στις δυσμενείς καιρι­ κές συνθήκες, οι οποίες, εάν δεν υπήρχαν, θα μπορούσαν να είχαν δώσει στα πράγματα ακό­ μα χειρότερη τροπή. Για τους Βρετανούς η α­ πειλή των αεροπλοίων είχε ξαναζωντανέψειΙ Ο Στράσσερ έπεισε το ναυαρχείο ότι η προσφορά των Zeppelin δεν θα έπρεπε να α­ ξιολογείται βάσει των υλικών ζημιών που προκαλούσαν, αλλά βάσει του γενικότερου απο­ τελέσματος που είχαν στη διατάραξη της πο­ λεμικής παραγωγής, στη διακοπή των συγκοι­ νωνιών και κυρίως στο ποσοστό του υλικού και του προσωπικού που δεσμευόταν στη Βρετανία εξαιτίας των επιδρομών. Ο αρχηγός του γερμανικού στόλου, αντι­ ναύαρχος Σέερ (Scheer), ο οποίος εμπιστευό­ ταν τη δυναμική προσωπικότητα του φίλου του, ενέκρινε την κατασκευή 10 νέων αερο­ πλοίων της κλάσης L60. Η πραγματικότητα ό­ μως δεν άργησε να φανεί. Στις 5 Ιανουαρίου 1918 τέσσερα Zeppelin και ένα Schuette-Lanz καταστράφηκαν στα υπόστεγά τους από έ­ κρηξη η οποία προκλήθηκε από μια σπίθα. Τον Ιούνιο δύο ακόμα Super-Zeppelin βομβαρ­ δίστηκαν στις βάσεις τους από μια μοίρα βρε­ τανικών μαχητικών. Οι ανυπολόγιστες αυτές καταστροφές ανέστειλαν για μεγάλο διάστη­ μα τις επιχειρήσεις, αλλά οι Γερμανοί δεν εν­ νοούσαν για διδαχθούν από τις ήττες τους. Ο Στράσσερ εξακολουθούσε να πιέζει την κατά­ σταση με μια «αυτοκτονική» εμμονή η οποία ταίριαζε με το βαρύ κλίμα των τελευταίων μη­ νών του πολέμου. Η κατασκευή, μάλιστα, του τελευταίου και αξεπέραστου L70 του ενέ­ πνευσε νέες ιδέες για τον βομβαρδισμό της ανατολικής ακτής των ΗΠΑ! Ο αντιναύαρχος Σέερ απέρριψε ευγενικά την ιδέα λέγοντάς

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ta Zeppelin πάνω από το Λονδίνο! Οι επιδρομές τους είχαν ψυχολογικό αντίκτυπο στους Βρετανούς και καθήλωναν στη Βρετανία χιλιάδες πυροβόλα, 200 αεροπλάνα και 300 πιλότους. Παρόλα αυτά σύντονα αποδείχθηκε ότι ο Στράσσερ είχε υπερεκτιμήσει τις δυνατότητές τους.

J2 ■■

του ότι «...ο χρόνος τελειώνει για τη Γερμανία». Υποπτευόμενος τις συνέπειες που θα εί­ χαν αυτά τα λόγια επάνω στο ηθικό του αν­ θρώπου τον οποίο τόσο θαύμαζε και σεβό­ ταν, συμπλήρωσε: «Δεν θα προσπαθήσω να α-’ ποτρέψω περαιτέρω επιδρομές, ούτε θα σου δώσω κάποιες αρνητικές διαταγές. Αλλά έχω ένα προσωπικό αίτημα: να παραμείνεις στο έ­ δαφος όταν το L70 θα ξεκινήσει για την πρώτη του επιδρομή». Ο Στράσσερ μειδίασε παράξε­ να και μετά τα μάτια του σοβάρεψαν: «Είναι α­ παραίτητο να πάω, κύριε. Αυτό είναι το πε­ πρωμένο μου». Το μεσημέρι της 5ης Αυγούστου 1918 το L70, το ισχυρότερο αερόπλοιο που εμφανί­ σθηκε ποτέ στους ουρανούς, απογειώθηκε για την παρθενική του πτήση, συνοδευόμενο από τα L53, L56, L63 και L65. Ο παρανοϊκός τρόπος με τον οποίο ο Στράσσερ σχεδίασε την επιδρομή αποκάλυπτε την πρόθεσή του να χαθεί μαζί με τον στόλο του. Τα Zeppelin πλησίασαν την αγγλική ακτή πριν σκοτεινιά­ σει, με μικρή ταχύτητα και σε χαμηλό ύψος (ώ­ στε να επιτύχουν, υποτίθεται, μεγαλύτερη α­ κρίβεια στη σκόπευση), σχεδιάζοντας να ανε­ βούν στο μέγιστο πριν οι Βρετανοί προλά­ βουν να αντιδράσουν. Κατά τη διάρκεια της πτήσης ο Στράσσερ διέκοψε την καθιερωμέ­ νη σιγή ασυρμάτου για να μεταδώσει στους

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

συναδέλφους του μια διαταγή, η οποία πρόδωσε την παρουσία τους στους Βρετανούς και τα πράγματα εξελίχθηκαν τελείως ανάπο­ δα. Στις 21.05 δεκατρία βρετανικά DH4 απο­ γειώθηκαν για να αναχαιτίσουν τους Γερμα­ νούς. To DH4 ήταν ένα από τα καλύτερα αερο­ σκάφη της εποχής του σε θέματα ταχύτητας και υψομέτρου και δεν δυσκολευόταν να φθάσει τα 5,000 m, ύψος στο οποίο πετούσαν εκείνη τη στιγμή τα Zeppelin. Στις 22.20 το DH4 του ταγματάρχη Κάντμπερυ (Cudbury) εντόπι­ σε τα αερόπλοια να πετούν πάνω από τη θά­ λασσα σε σχηματισμό «V» και επιτέθηκε με­ τωπικά στο πρώτο από αυτά. Η ριπή του αγγλι­ κού πολυβόλου άνοιξε μια τεράστια τρύπα στο πίσω μέρος της ατράκτου του Zeppelin, από την οποία ξεπετάχθηκαν οι φλόγες που το μετέτρεψαν σε πύρινο σύννεφο. Το ρύγχος του L70 ανέβηκε προς τα πάνω σαν να προ­ σπαθούσε ακόμα να ξεφύγει και μετά το σκά­ φος έπεσε φλεγόμενο στον υγρό τάφο του στη Βόρεια Θάλασσα, παρασύροντας μαζί του και τον άνθρωπο ο οποίος είχε ταυτίσει τη ζωή του με την ύπαρξη των αεροπλοίων του. Ο αντιπλοίαρχος Πέτερ Στράσσερ είχε πάει να συναντήσει τα φαντάσματα των 410 ανδρών του, οι οποίοι είχαν χάσει τη ζωή τους υπηρε­ τώντας στον πιο επικίνδυνο κλάδο του Γερμα­

νικού Ναυτικού. Τα Zeppelin χάθηκαν για πά­ ντα, ανοίγοντας ένα νέο κεφάλαιο στην ιστο­ ρία των πολέμων: τον στρατηγικό βομβαρδι­ σμό.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Douglas Η. Robinson: THE ZEPPELIN IN COMBAT, Schiffer Aviation History, 1994. (2) Alexander McKee: THE FRIENDLESS SKY, New English Library, 1962. (3) Wilbur Cross: ZEPPELINS OF WORLD WAR /, Barnes & Noble books, 1991. (4) John R. Angolia: THE POUR LE MERITE AND GERMANY'S FIRST ACES, Hackney Publishing, 1984. (5) Bryan Philpott: HISTORY OF THE GERMAN AIR FORCE, Bison Hamlyn, 1986. (6) THE FIRST WAR PLANES, Purnell’s History of the World Wars, 1975.

I

I I I I I

ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Δρακάτο Γεράσιμο, Πέραμα, Πει­ ραιάς. Ναυτική σ ύγκρουση μεγά­

Κωνσταντινούπολης». Ο σ ον αφο­

ντινή αντιπροσωπεία στη σύνοδο

κα κατηγορούνται; ε) Ο σ ον αφο­

της Φλωρεντίας αποτελείτο από

ρά τα περί διχασμού, το ότι δ εν

λης έκτασης μεταξύ της Βυζαντι­

ρά τώρα την εξάπλωση των Ιταλι­ κών Δημοκρατιώ ν στη Βυζαντινή

«πρόσωπα... επαρκούς γνώσεως

συμμετείχαν οι Γερμανοί πολιτι­

νής Αυτοκρατορίας και των Ιτα­

Αυτοκρατορία, αυτή δ εν σχετίζε­

για τα εκκλησιαστικά πράγματα»,

κοί στα εγκαίνια της έκ θ ε σ η ς δ εν

λών «συμμάχων» της δ ε ν πραγ-

ται με θέματα τεχνολογικής υπε­

δ ε ν αποτελούν αποδείξεις της

λέει τίποτε, αφενός γιατί είναι

ματοποιήθηκε, ώστε να είναι δ υ ­ νατή η σύγκριση των τεχνικώ ν

ροχής (κάτι που, ούτως ή άλλως, δ ε ν δ ιέθ ετ ε το Βυζάντιο στον

κλοπής της Pala. Παρομοίως δ ε ν συνιστούν απόδειξη των γνώ σε­

- το πιο σημαντικό - γιατί αυτή έ-

δεδομένω ν της γαλέρας και του

ναυτικό τομέα την εποχή εκεί­ νη), αλλά κατά κύριο λόγο με την

ων του Συρόπ ουλου για την Pala οι απόψεις παλαιότερων Δυτικών

γινε λίγες εβ δο μ ά δ ες πριν από τις βο υλευτικές εκλογές της χώ­

βυζαντινού δρόμωνα. Στη μονα­ δική γνωστή περίπτωση κατά την οποία έγινε απόπειρα ναυπήγη­

οικονομική πολιτική της Ανατολι­

ιστοριογράφων ή νεώτερων ιστο­

ρας (ο νοών νοείτω). Τη λέξη δι­

κής Αυτοκρατορίας και με τα ε ­

ρικών για το πρόσωπό του, αφού

χασμός τη θ έσ α με εντός εισαγω­

σης βυζαντινού στόλου με σκοπό

μπορικά προνόμια που, για διά­

α φ ορούν τον τρόπο με τον οποίο

γικών για να καταδειχθεί η μετα­

την αντιπαράθεση με το ναυτικό

φορους λόγους και σε διάφορες

σχολίασε τα γεγονότα της συνό­

φορική της έννοια. Το γεγονός

της Γένοβας (1349) το εγχείρημα

εποχές, παραχωρήθηκαν στις ι­

δ ο υ και όχι θέματα άσχετα με αυ­

ότι σε μηνιαία - σ χεδόν - βάση γί­

κατέληξε σε φιάσκο λόγω απει­

ταλικές πόλεις-κράτη από την ε ­

τήν, όπως η Pala (εκτό ς βέβαια

νονται σ κληρές σ υγκρούσεις με­

ρίας των βυζαντινών πληρωμά­ των, προτού σ υγκρο υ σ τούν οι

ποχή της δυναστείας των Μακε-

αν δ ε χ θ ο ύ μ ε ότι ως Ελληνας ο

δόνω ν και έπειτα.

Συρόπ ουλος έχει σε όλα δίκιο,

ταξύ ναζιστών και αντιναζιστών σε διάφορες γερμα νικές πόλεις,

πηγές για τη δο μή και τη δράση του βυζαντινού ναυτικού είναι

Λουκόπουλο Χάρη, Κόρινθος. Η

ενώ οι ξένοι επικριτές του άδικο αποκλειστικά και μόνο λόγω της

με συλλήψεις και τραυματίες, αν μη τι άλλο φανερώνει σοβαρό α­

επιστολή σας είναι πολύ μα κρο­

π ροέλευσής τους). Επιπρόσθετα

ναβρασμό στη γερμανική κοινή

π εριορισμένες

σ κελής και δ ε ν είναι δυνατή η δ η ­

δ ε ν αποτελεί «κατ' αναλογία» α­

π ουν γενικότερα συμπεράσματα.

μοσίευσή της. Τέθηκε βέβαια υ ­

πόδειξη της κλοπής της Pala η ε ­

γνώμη. Σ ε κάθε περίπτωση σας ευχαριστούμε για την επιστολή.

Εξετάζοντας τα ερωτήματα σχε­

πόψη του κ. Ν. Ν ικολούδη, ο ο ­

πιβεβαιωμένη από τον Ρο βέρ το

τικά με τα κατασκευαστικά π λεο­

ποίος και σας απαντά:

του Κλαρί κλοπή του φατνώμα­

νεκτήματα του δρόμωνα έναντι της γαλέρας, θα πρέπει να έχ ο υ ­

Η Ιστορία προφανώς «μπορεί και

τος της Αγίας Σοφίας ή του «Αγί­

Παγιούλα Νικόλαο, Κάτω Πετράλωνα, Αθήνα. Ευχαρισ τούμε για

πρέπει να διερευνάται από κά θε

με υπόψη μας ότι δ ε ν έχο υν σω­

έναν πολίτη», όπως προφανώς

ου Μ ανδηλίου». Συμπερασματι­ κά, εφ όσον οι πηγές της εποχής

την επιστολή σας. Π ρόθεσ ή μας είναι να ολοκληρώ σουμε τη σει­

θ ε ί τόσα στοιχεία σχετικά με τα ναυπηγικά χαρακτηριστικά του

κάθε πολίτης έχει δικαίωμα να ε ­

δ ε ν π αρέχουν αποδείξεις της π ροέλευσης της Pala, η επιστη­

ρά αυτή με άρθρα τα οποία θα

ρευνά εάν οι σ υμβουλές που του

βυζαντινού πλοίου, όσα για τις

δίνει ο γιατρός ή ο δικηγόρος

μονική δεοντολογία επιβάλλει να

φ έρετε. Ακόμα βρισκόμαστε σε

γαλέρες.

του

δ ε χ θ ο ύ μ ε τις απόψεις των νεώ­

προκαταρκτικά στάδια.

δ ύ ο στόλοι. Γενικά οι ιστορικές

74

και αυτοί Γερμανοί και αφ ετέρου

και δ ε ν

Είναι σίγουρο

επιτρέ­

ότι

οι

αποβαίνουν

προς

όφελος

καλύπτουν τους τομείς που ανα­

δρόμω νες ήταν πλοία με μεγαλύ­

του ή εάν ο δρόμος που κατα­

τερω ν ιστορικών, ορισμένες από

τερ ο όγκο από εκείνο της γαλέ-

σκευάζει ο μηχανικός μπροστά

τις οποίες και π αρέθεσα.

ρας. Ο όγκος, όμως, σε μια εποχή

από το σπίτι του είναι ασφαλής.

Τίκη Κωνσταντίνο, Ανω Τούμπα, Θεσσαλονίκη. Το ά ρθρο που μας

κατά την οποία τα πλοία εκινού-

Αυτό όμως δ ε ν αναιρεί την κοινή

Μπαξεβάνη Κωνσταντίνο, Αθήνα.

π ροτείνετε θα δ ημ ο σ ιευ θ εί σε

ντο -κατά βάση- με τα κουπιά και τα πανιά διεδραμάτιζαν β ο η θη τι­

αντίληψη ότι όσοι κατέχουν πτυ­

Επί των παρατηρήσεών σας έ ­

π ροσεχές

χίο κάποιας επιστήμης (ή, πολύ

χο υ με να σημειώσουμε τα εξής:

κού.

κό ρόλο, αποτελούσε μάλλον μει­

περισσότερο,

α) Αυτό που αποκαλείτε «ά ρθρο»

ονέκτημα ως προς την ταχύτητα και την ευελιξία -τα δ ύ ο κυριότε-

πλωμα), είναι κατά τεκμήριο αρ-

δ ε ν είναι παρά μια μικρή είδηση,

Τσάχαλη Θεόδωρο, Μυτιλήνη. Τα

μοδιότεροι από τους άλλους να

άρθρα σχετικά με την Πολεμική

διδακτορικό

δί­

τεύχος

του

περιοδι­

ρα προτερήματα ενός π ολεμικού

έχο υν τον τελευταίο λόγο. Σ υ ν ε ­

γι’ αυτό άλλωστε παρατίθεται στο δισέλιδο των ειδήσεω ν του

σκάφους. Από την άλλη πλευρά ο

πώς εάν οι απόψεις ενός ιστορι­

π εριοδικού, β) Δ ε ν γνωρίζουμε,

εύονται στο αδελφό περιοδικό «

μεγάλος όγκος, με την τ εχνο λ ο ­

κού δ ε ν είναι αρεστές στους α­

δ ε ν υπ οθέτουμε και δ ε ν μας εν ­

Σύ γ χ ρ ο ν η Αεροπορία και Ναυτι­

γία της εποχής, δ ε ν σήμαινε και

διαφέρει η εθνικότητα των Γιαν-

κό». Η «ΣΙ» παρουσιάζει γεγονό ­

απαραίτητα μεγαλύτερη αντοχή

ναγνώστες του, εκείνοι δ ε ν έ­ χ ο υν παρά να υιο θ ετήσ ο υ ν τις α­

τα κάπως παλαιότερων εποχών.

ή σταθερότητα. Οσο για τη « δ ύ ­

πόψεις κάποιου άλλου ιστορικού,

Φίλιπ, Ρέεμτσ μα και Ντάνιελ Τζόνα Γκολντχάγκεν. Μας ενδια φ έ­

ναμη π υρός» της γαλέρας μετα­

όπως θα έκαναν π ροκειμένου για

ξύ του 10ου και του 15ου αιώνα,

κάποιον γιατρό ή δ ικηγόρο οι

ρει η είδηση. Αυτήν αναμεταδώ­ σαμε από τα τηλεγραφήματα των

Μιχαλολιάκο Ιωάννη, Αλεξαν­ δρούπολη. Οι κύριες δυνάμεις

ήταν φυσικό να μην υπάρχει, μια

σ υμβουλές του οποίου δ ε ν τους

διεθνώ ν ειδησεογραφικώ ν πρα­

που πρωταγωνίστησαν στον Β ’

και την εποχή εκείνη το π υροβο­

ικανοποιούν. Αλλωστε κά θε «α­

κτορείων. γ) Αν διαβάσετε πάλι

λικό είτε ήταν ακόμη ανύπαρκτο,

π ογοητευμένος πολίτης» έχει α­

προσεκτικά την είδηση, θα αντι-

ΠΠ ήταν πολύ π ροηγμένες τ ε ­ χνολογικά και συνεπώς τα άρμα­ τα που κατασκεύασαν ήταν τα

Αεροπορία του σήμερα δημοσ ι­

.είτε η μορφή του ήταν τέτοια ώ­

κόμη και την ακραία επιλογή να

ληφ θείτε ότι επικεντρώνεται στο

στε δ ε ν μπορούσε να χρη σ ιμ ο ­

αδιαφορήσει για τις απόψεις των

γεγονός ότι, σύμφωνα με αδιά­

καλύτερα στον κόσμο. Σ ε γενικές

ποιηθεί αποτελεσματικά επάνω

ειδικών και να α κολουθήσει τον

σειστα στοιχεία που αποκαλύπτει

γραμμές τα περισσότερα άρματα

σε πλοία. Αυτό που δ ιέθ ετ ε ο

δρ ό μ ο που του επιτάσσει η συ­

η έρευνα, ΚΑΙ ο Γερμανικός Στρα­

μάχης τα κατασκεύασαν οι ΗΠΑ

δρόμωνας (το υγρό πυρ) ήταν μια

νείδησή του. Σ ε κάποιες σπάνιες

τός

μορφή «φ λογοβόλου» - εμπρη­ στικού μηχανισμού, που αποτε­

περιπτώσεις, όπως π.χ. του Σλήμαν, ίσως απ οδειχθεί ότι οι από­

π ολέμου και όχι μόνο τα S S , ό ­ πως με επίταση υποστηρίζουν -

την Ε Σ Σ Δ (75.000), τη Βρετανία

λούσε μυστικό του βυζαντινού

ψεις του ήταν ο ρ θ ό τε ρ ες από των ειδικών. Μ έχρις ότου όμως

για ευ νό η το υ ς λόγους - οι Γερμα­ νοί, δικαιολογούμενοι για τα ε ­

Καλύτερα άρματα ήταν τα γ ερμ α ­ νικά Panther και Tiger και τα σο­

παρουσιασθούν οι αναγκαίες α­ ποδείξεις οι ισχυρισμοί του πα­

γκλήματα που διέπραξαν οι πατέ­

βιετικά Τ-34 και IS-2. Οι Α μερικα­

λ έρες -ιδίως οι μεγαλύτεροι τ ύ ­

ρες και οι παππούδες τους. δ)

νοί και οι Βρετανοί παρουσίασαν

ποι τους- δ ιέθ ετα ν μια ποικιλία

ραμένουν μετέωροι.

Δ ε ν αντιληφθήκαμε επακριβώς

πολιορκητικών

και ε-

Ως προς τα επιχειρήματα για την

τί εννοείτε όταν μας γράφετε

εφάμιλλα άρματα μόνο στο τέλος του πολέμου. Ο γερμα νικός εθ ν ι­

κτοξευτήρω ν ακοντίων ή άλλου

Pala d’ Oro, οι π ρόσθετοι ισχυρι­ σμοί σας ότι «το αξίωμά του (του

«Από το σημείο αυτό όμως μέχρι

κός ύμνος δ ε ν έχει αλλάξει.

τύπου βλημάτων. Μ αρτυρίες για τον εξοπλισμό αυτού του τύπου και τη χρήση του σε πολιορκίες

Συρόπ ουλου) ασφαλώς του είχε

το να μας ξαναγυρίσουν ορισμέ­ νοι σε διαχωρισμούς «καλοί» -

π ροσφέρει ασφαλείς π ληροφο­

«κακοί» και «αθώοι» - «δολοφ ό ­

κράτους και εξαφανίστηκε μαζί του. Από την άλλη πλευρά οι γα-

μηχανών

συμμετείχε

σε

εγκλήματα

(Ζάρα, Κωνσταντινούπολη), μας

ρίες για τα εκκλησιαστικά έργα

νοι» πάει πολύ». Δ ηλαδή δ εν δ ιέ­

έχει αφήσει ο Βιλλαρδουίνος στο

τ έχ ν η ς που εκλάπησαν από τους

πραξαν τα εγκλήματα αυτά οι

« Χρο νικό

Στα υρο φ όρ ο υς»

Γερμανοί κατά τον Β ’ ΠΠ και άδι­

της

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

κατάληψης

της

και ότι η βυζα­

(88.000),

α κο λο υ θ ο ύ μενες

από

(24.000) και τη Γερμανία (24.000).

Μπίκο Δημήτριο, Μαρούσι, Αθή­ να. Ευχαριστούμε για τις επιστο­ λές. Τέθηκαν υπόψη του συγγρα­ φέα.

Φ Υ Σ Ι Ο Γ Ν Ω Μ Ι Ε Σ

ΣΤΡΑΤΑΡΧΗΣ ΙΩΑΚΕΙΜ ΜΥΡΑ (im -m a ΓΙΟ Σ Ε Ν Ο Σ Π Α Ν Δ Ο Χ Ε Α , 0 ΙΩ Α Κ Ε ΙΜ ΜΥΡΑ ΕΦ Θ ΑΣΕ Ν Α Γ ΙΝ Ε Ι ΣΤΡΑΤΑΡΧΗΣ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΑΣ, Δ Ο Υ Κ Α Σ Κ Α Ι ΤΕΛΙΚΑ Β Α Σ ΙΛ ΙΑ Σ ΤΗΣ Ν Α Π Ο Λ Ι, ΠΑΡΑ ΤΑ ΠΟ ΛΛΑ Μ Ε ΙΟ Ν ΕΚΤΗΜ ΑΤΑ Π Ο Υ ΕΙΧΕ. Ε Δ Ε ΙΞ Ε Μ ΕΓΑΛΗ Α Χ Α Ρ ΙΣΤ ΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΕΥΕΡΓΕΤΗ Κ Α Ι Κ Ο Υ Ν ΙΑ Δ Ο Υ ΤΟΥ, Ν ΑΠ Ο ΛΕΟ Ν ΤΑ, Κ Α Ι Τ Ε Λ Ε ΙΩ ΣΕ Α Δ Ο Ξ Α ΤΙΣ Μ Ε Ρ Ε Σ ΤΟΥ Μ ΠΡΟΣΤΑ ΣΕ Ε Ν Α Ε Κ ΤΕ Λ Ε ΣΤΙΚ Ο Α Π Ο ΣΠ Α Σ Μ Α . 0 Μυρά γεννήθηκε στις 25 Μαρ­ τίου 1767 στην πόλη Λα Μπασίντ Φοτυνιέ της Γασκόνης. Στα εφηβικά του χρόνια γράφτηκε σε μια θεολογική σχολή της Τουλούζης. Ομως ο χαρα­ κτήρας του δεν ταίριαζε με αυτή τη σταδιοδρομία και πολύ γρήγορα τον έδιωξαν. Το 1787 κατατάχθηκε στο ιπ­ πικό και το 1792 ονομάστηκε αξιωμα­ τικός. Στις 4 Οκτωβρίου 1793, όταν εί­ χε τον βαθμό του ιλάρχου, μετέφερε και παρέδωσε 40 πυροβόλα στον στρατηγό Βοναπάρτη, στον Κεραμεικό, με τα οποία κτύπησε τους βασιλόφρονες. Μετά από τρία χρόνια ο Βοναπάρτης. μόλις ανέλαβε τη διοίκηση της στρατιάς της Ιταλίας, αντάμειψε τον Μυρά διορίζοντάς τον υπασπιστή του με τον βαθμό του συ­ νταγματάρχη. Το 1796 ο τελευταίος προήχθη σε ταξίαρχο και διοίκησε πολλές μονάδες ιππικού. Διακρίθηκε σε όλες τις μάχες που πήρε μέρος στην Ιταλία και σε μια από αυτές τραυματίστηκε. Την άνοιξη του 1798 διοικούσε μια ταξιαρχία δραγώνων στην Αίγυπτο. Εκεί διακρίθηκε στην έφοδο κατά της Αλεξάνδρειας, πολέ­ μησε στη μάχη των Πυραμίδων και στην εκστρατεία της Συρίας το 1799 ήταν διοικητής του ιππικού. Τον ίδιο χρόνο, στις 25 Ιουλίου, προήχθη οε υ­ ποστράτηγο επί του πεδίου της μά­ χης στο Αμπουκίρ, μετά από μια με­ γαλειώδη επέλαση του ιππικού του κατά την οποία μάλιστα τραυματί­ στηκε στο πρόσωπο. Επέστρεψε στη Γαλλία με τον Βοναπάρτη, ο οποίος τον διόρισε διοικητή της Φρουράς του Υπάτου. Τον Ιανουάριο του 1800 πα­ ντρεύτηκε την αδελφή του Ναπολέοντα, Καρολίνα Βοναπάρτη. Τον ίδιο χρόνο ως διοικητής ιππικού του Εφε­ δρικού Στρατού διακρίθηκε για το θάρρος του στη μάχη του Μαρέγκο, στις 14 Ιουνίου. Τον Νοέμβριο ως δι­ οικητής ενός σώματος στρατού έ­ δρασε με επιτυχία στην Ιταλία, σε μά­

χες κατά των Ναπολιτάνων. Το 1804 προήχθη σε στρατάρχη και διορίστη­ κε κυβερνήτης του Παρισιού. Το 1805 ο Ναπολέων, αυτοκράτορας πια, τον ονόμασε πρίγκηπα και του ανέθεσε τη διοίκηση του Εφεδρικού Ιππικού της Μεγάλης Στρατιάς, ενός ισχυρού σώματος που είχε ως αποστολή να ε­ πεμβαίνει στο κρίσιμο σημείο της μά­ χης για να κρίνει την έκβασή της. Τον Οκτώβριο του ιδίου έτους του ανατέ­ θηκε προσωρινά η διοίκηση δύο σω­ μάτων στρατού στη μάχη του Ουλμ, τη στιγμή που οι Γάλλοι έκλειναν την παγίδα γύρω από τον Αυστριακό στρατηγό Μακ. Ο Μυρά απέτυχε στη διοίκηση αυτή, με αποτέλεσμα να δε­ χθεί αυστηρή επίπληξη από τον Ναπολέοντα. Εξιλεώθηκε όμως αναλαμ­ βάνοντας με μεγάλη ενεργητικότητα την καταδίωξη των Αυστριακών και συλλαμβάνοντας πολλούς αιχμαλώ­ τους. Τον Νοέμβριο, εκτιμώντας ε­ σφαλμένα την κατάσταση, κινήθηκε βιαστικά προς τη Βιέννη και επέτρε­ ψε στον Ρώσο στρατηγό Κουτούζωφ να επιφέρει πολλές απώλειες στα τμήματά του και να μπορέσει να συμπτυχθεί ανενόχλητος. Η επίπληξη από τον αυτοκράτορα κουνιάδο του ήταν αυτή τη φορά εντονότερη: τον κατηγόρησε ότι ενήργησε σαν ξαφ­ νιασμένος ηλίθιος, που έδρασε αντί­ θετα με τις διαταγές του. Ομως ο Μυ­ ρά για μια ακόμα φορά εξιλεώθηκε με τη μεγάλη ενεργητικότητα που έ­ δειξε στη συνέχεια. Μετά την εκ­ στρατεία του Αούστερλιτς ο Ναπολέ­ ων τον αντάμειψε με τον τίτλο του δούκα. Ο Μυρά διεδραμάτισε σημαντι­ κό ρόλο στην επιτυχή καταδίωξη των Πρώσων μετά τη μάχη της Ιένας. Ο­ μως η μεγαλύτερη ώρα του ήλθε στις 8 Φεβρουάριου 1807 στο Εϋλάου, ό­ ταν επικεφαλής 11.000 ιππέων πραγ­ ματοποίησε μια θεαματική επέλαση σε απόσταση 2.500 μέτρων και συνέτριψε το κέντρο της ρωσικής παρά­

ταξης, ανακουφίζοντας έτσι το σκλη­ ρά δοκιμασμένο κέντρο των Γάλλων, Το 1808 ο Μυρά πήγε για λίγο στην Ισπανία ως υπαρχηγός του Ναπολέοντα. Στη Μαδρίτη τα πλήθη τον υπο­ δέχθηκαν με ζητωκραυγές. Ομως στις 2 Μαίου τα ίδια πλήθη επιτέθη­ καν στους Γάλλους στρατιώτες με μαχαίρια και ρόπαλα. Ο Μυρά κατέστειλε με σκληρά μέτρα την εξέγερ­ ση, αλλά όταν είδε ότι η κατάσταση έ­ φευγε από τον έλεγχο αποσύρθηκε «για λόγους υγείας» και έτσι απαλλά­ χθηκε από τη συμμετοχή του σε μια εκστρατεία που ταλαιπώρησε τους άλλους Γάλλους στρατηγούς. Οταν ο Ναπολέων ονόμασε τον αδελφό του Ιωσήφ βασιλιά της Ισπα­ νίας, προσέφερε στον Μυρά τον κε­ νό θρόνο της Νάπολι. Ο γιος του παν­ δοχέα δέχθηκε και βρέθηκε σε θρό­ νο. Μέχρι το 1812 πέρασε τον καιρό του με μικροεκστρατείες στη νότια Ευρώπη. Οταν ο Ναπολέων ξεκίνησε κατά της Ρωσίας, ο Μυρά ήταν και πά­ λι διοικητής του Εφεδρικού Ιππικού της Μεγάλης Στρατιάς. Η διοίκησή του ήταν ανεπαρκής και θεωρήθηκε υπεύθυνος για μεγάλα λάθη που στοίχισαν ακριβά στις μάχες του Κρασνόι και του Μποροντίνο. Οταν ο Ναπολέων αναχώρησε για το Παρίσι του ανέθεσε τη διοίκηση της Μεγά­ λης Στρατιάς. Ο Μυρά επί έξι εβδο­ μάδες εκτέλεσε με μεγάλη αδιαφο­ ρία τα καθήκοντά του, πριν εγκαταλείψει και αυτός τη Μεγάλη Στρατιά, τη διοίκηση της οποίας παρέδωσε στον Ευγένιο Μπωαρνέ. Μετά την αποτυχία της εκστρα­ τείας του Ναπολέοντα στη Ρωσία ο Μυρά επέστρεψε στο βασίλειό του και έδειξε μια αχαρακτήριστη αχαρι­ στία προς τον άνθρωπο που τον είχε τιμήσει τόσο πολύ: δεν δίστασε να έλθει σε μυστικές συνεννοήσεις με τους αντιπάλους του Ναπολέοντα για να διατηρήσει τον θρόνο του σε περίπτωση ήττας του. Το 1813 πήρε

μέρος στις εκστρατείες της Μεγάλης Στρατιάς και πολέμησε με κάποια ε­ πιτυχία στις μάχες της Δρέσδης και της Λειψίας. Τον Νοέμβριο του ιδίου έτους εγκατέλειψε και πάλι τον Να­ πολέοντα και υπέγραψε συμφωνία με τους συμμάχους, με βάση την οποία θα τους διέθετε τμήματα για να πο­ λεμήσουν κατά της Γαλλίας με αντάλ­ λαγμα τη διατήρηση του θρόνου του. Η ελεεινή αυτή συμπεριφορά προκάλεσε την οργή του αυτοκράτορα. Ο Μυρά μέχρι την επιστροφή του Να­ πολέοντα από τη νήσο Ελβα δεν έπαψε να ασχολείται με τη διατήρηση της δικής του ευημερίας. Μετά την ε­ πάνοδο του Ναπολέοντα είχε την α­ προνοησία να του προσφέρει τις υπη­ ρεσίες του, χωρίς να πάρει απάντηση στην προσφορά του. Μετά το Βατερλώ οι Ιταλοί, στα εσωτερικά των οποί­ ων είχε αναμιχθεί επανειλημμένα, τον επικήρυξαν. Ο Μυρά κατέβαλε μια απελπισμένη προσπάθεια να ανα­ κτήσει το χαμένο του βασίλειο, αλλά απέτυχε και συνελήφθη τον Οκτώ­ βριο του 1815. Ενα στρατοδικείο στο οποίο παραπέμφθηκε τον καταδίκα­ σε σε θάνατο και η ποινή εκτελέστηκε με τυφεκισμό μισή μόλις ώρα μετά την έκδοση της απόφασης. Ο Μυρά αντιμετώπισε με μεγάλο θάρρος τη μοίρα του. Ο Μυρά δεν υπήρξε μεγάλος στρατηγός με την έννοια που γνωρί­ ζουμε στη στρατιωτική ιστορία. Σε τελική ανάλυση ήταν ένας ιδιαίτερος τύπος στρατιώτη: παρά το γεγονός ότι στην εποχή του οι φανταχτερές στολές ήταν της μόδας, οι δικές του άγγιζαν τα όρια της υπερβολής. Ηταν καυχησιάρης και ματαιόδοξος, αδια­ φορούσε για τον κίνδυνο και ήταν έ­ τοιμος να αρχίσει τον δικό του πόλε­ μο αν οι προϊστάμενοί του αργούσαν να του δώσουν τη διαταγή. Ηταν θερ­ μοκέφαλος σε τέτοιο βαθμό ώστε συχνά δεν μπορούσε να ξεχωρίσει τη διαφορά μεταξύ απερισκεψίας και φλογερού πνεύματος του μαχητή. Δεν τον διέκρινε η κοινή λογική, ούτε η νομιμοφροσύνη του. Εφτασε μάλι­ στα στο σημείο να προδώσει τον Να­ πολέοντα, που τον γέμισε τιμές και πλούτο, του έδωσε την αδελφή του για σύζυγο και τον ανέβασε στον θρόνο της Νάπολι. Ομως παρόλα τα ελαττώματά του ο Μυρά διέθετε ένα στοιχείο που δεν διέθετε κανένας από τους συγχρόνους του στρατιωτι­ κούς και το οποίο σε ορισμένες περι­ πτώσεις αποδείχθηκε ανεκτίμητο για τον αυτοκράτορα: το χάρισμα να πα­ ρασύρει τους ιππείς του να τον ακο­ λουθούν, ακόμα και όταν ήταν βρεγ­ μένοι, πεινασμένοι και εξαντλημένοι, σε παράτολμες επελάσεις εναντίον οποιουδήποτε αντιπάλου.

75

Δ η μ ή τρ η ς Γεδεώ ν

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

W A R G A M E S

ΑΟΥΣΤΕΡΑΙΤΣ ΠΑΙΧΝΙΔΙ Δ Ι ’ ΑΛΛΗΛΟ ΓΡΑΦ ΙΑΣ WARGAMES Δ Ι ’ ΑΛΛΗΛ Ο ΓΡ Α Φ ΙΑ Σ; ΓΙΑΤΙ Ο Χ Ι! ΙΔ ΙΑ ΙΤΕΡ Α Α Ν ΠΡΟ Κ ΕΙΤΑ Ι ΓΙΑ ΤΟ Π Α Σ ΙΓ Ν Ω Σ Τ Ο ΣΕΤ «ΑΟΥΣΤΕΡΛΙΤΣ», Π Ο Υ ΑΦΟΥ ΚΑΤΕΚΤΗΣΕ ΤΗΝ ΕΥ Ρ Ω Π Η Α Ρ Χ ΙΖ Ε Ι ΝΑ ΕΞΑ Π Λ Ω Ν Ε ΤΑ Ι Κ Α Ι ΣΤΗ ΧΩΡΑ Μ ΑΣ.

Οπως δηλώνει και το όνο­ μά του το Αούστερλιτς είναι ένα σετ κανόνων που επιτρέ­ πει στους παίκτες να αναλάβουν τη διοίκηση μιας ευρω­ παϊκής δύναμης της Ναπολε­ όντειας περιόδου (18081815). Οι παίκτες μπορούν να επιλέξουν ανάμεσα σε 16 κράτη: Αυστροουγγαρία, Συνομοσπονδία Ρήνου, Δα­ νία, Ισπανία, Γαλλία, Βρετα­ νία, Ολλανδία, Ιταλία, Πορτο­ γαλία, Μαρόκο, Νεάπολη, Πρωσία, Ρωσία, Σουηδία, Ο­ θωμανική Αυτοκρατορία και Πολωνία (Δουκάτο Βαρσο­ βίας). Αναλαμβάνοντας τη διακυβέρνηση ενός κράτους ο παίκτης έχει στη διάθεσή του όλους τους πόρους του, τους οποίους ο ίδιος οφείλει να αναπτύξει και να εκμεταλ-

K fTgfU ITTlTl Το πρώτο Ναπολεόντειο παιχνίδι στρατηγικής δΓ αλληλογραφίας στην Ελλάδα

76

1808... Δεκαέξι ηγέτεβ μάχονται για την κυριαρχία ατην αιματοβαμμένη Ευρώπη. Οι άνεμοι ίου ποϋέμου παρασύρουν εκατομμύρια avSpünous στη δίνη io u s . Μόνο οι ικανότεροι και οι ισχυρότεροι 8α επικρατηοαυν...

Δεν είναι σενάριο xaivias, αΗΑά το πιο δημοφώέβ παιχνίδι στρατηγικηβ Si1aitityfloYpatpias που αναφέρεται nous Ναπολεόντειοι ποΑέμουβ

λευθεί ώστε να είναι σε θέση να συγκροτήσει ισχυρό στρα­ τό και στόλο και να κατορθώ­ σει να κυριαρχήσει έναντι των συμπαικτών του. Το παιχνίδι λαμβάνει υπόψη του πραγματικά δ εδ ο μ έ­ να, όπως οι πλουτοπαραγωγικές πηγές μιας χώρας και ο α­ ριθμός των κατοίκων της. Αυ­ τές ακριβώς είναι οι πρωταρ­ χικές πηγές εισοδήματος για κάθε κράτος, τις οποίες ο παίκτης πρέπει να αναπτύξει ώστε η χώρα που διοικεί να μη περιέλθει σε οικονομικό μα­ ρασμό. Οι παίκτες μπορούν να εισπράττουν φόρους και να κατασκευάζουν εργοστά­ σια, ναυστάθμους, στρατόπε­ δα, εκτροφεία αλόγων, υφα­ ντουργεία, νομισματοκοπεία κλπ. Παράλληλα μπορούν να εμπορεύονται πλεονάζοντα αγαθά και να κερδίζουν χρή­ ματα, τα οποία μπορούν να διαθέσουν για την ενίσχυση των ενόπλων τους δυνάμεων. Εκτός από την ισχυρή οικονο­ μία ο παίκτης οφείλει να δημι­ ουργήσει και ένα ισχυρό «πλέγμα» συμμαχιών. Αυτό φυσικά θα το επιτύχει με τη διπλωματία του, που όμως δεν είναι ανεξάρτητη από την οικονομική και στρατιωτι­ κή ισχύ του (ποιός θα ήθελε να συμμαχήσει με μια δύναμη υπό κατάρρευση;). Εχοντας ε­ ξασφαλίσει οικονομική ευχέ­ ρεια ο παίκτης μπορεί να ξεκι­ νήσει το «θεάρεστο» έργο της κατάκτησης. Στόχος του δεν είναι βέβαια άλλος από την κατάκτηση νέων περιο­ χών - και κατ’ επέκταση την α­ πόκτηση νέων υπηκόων και πλουτοπαραγωγικών πηγών. Λίγο μετά την κατάκτηση μιας περιοχής ο παίκτης μπορεί να ξεκινήσει την οικονομική της εκμετάλλευση. Το παιχνίδι δεν περιορίζε­ ται στον «παλαιό κόσμο», αλ­ λά επεκτείνεται σε ολόκληρο τον πλανήτη. Ετσι κάθε δύνα­ μη μπορεί να εξασφαλίσει «μία θέση στον ήλιο» σε κάθε ήπειρο. Οσον αφορά το καθαρά

ΓΙα περισσότερε; πληροφορίες επικοινωνήστε με:

ΣΦΙΓΞ O.E. Παιχνίδια στρατηγικής και ικανοτήτων 6ι’αλληλογραφίας Τ .0 .25020 Τ.Κ. 100 26 ΑΘ ΗΝΑ - ΤΗ Λ.: 82.54.84.0

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ενημερωτική αψίσα του σετ κανόνων «Αούστερλιτς»

στρατιωτικό σκέλος του παι­ γνιδιού, ο κάθε παίκτης ξεκι­ νά με έναν αριθμό μονάδων, τον οποίο μπορεί να αυξήσει, βελτιώνοντας παράλληλα και την αποτελεσματικότητά τους - καταβάλλοντας φυσικά το ανάλογο οικονομικό τίμη­ μα. Υπάρχουν δύο τύποι μα­ χών. Η μαθηματική - ή μικρής κλίμακας - μάχη και η προσο­ μοίωση μάχης. Στην πρώτη λαμβάνεται υπόψη κυρίως η αριθμητική ισχύς των αντίπα­ λων στρατών. Η προσομοίωση όμως δεν διαφέρει σε τίποτα από μια μάχη επί χάρτη, στην οποία λαμβάνονται υπόψη ο αριθμός και η ποιότητα των στρατευμάτων, το έδαφος, η ποιότητα της διοίκησης και οι διαφορετικοί τύποι στρατεύ­ ματος. Ολες οι επιχειρήσεις διεξάγονται σε δύο χάρτες (πολιτικός, γεωφυσικός), οι ο­ ποίοι αναγράφουν κάθε πλη­ ροφορία που είναι χρήσιμη για τον παίκτη, π.χ. τον τύπο του εδάφους, την πληθυσμιακή πυκνότητα ή τις πλουτοπαραγωγικές πηγές μιας περιο­ χήςΑν ανυπομονείτε λοιπόν να επωμισθείτε τις βαριές ευ ­ θύνες ενός Ναπολέοντα, ε­ νός Φραγκίσκου ή ενός Αλε­ ξάνδρου, δεν έχετε παρά να συμμετάσχετε στο «Αούστερ­ λιτς», σε όποιο σημείο της Ελλάδας και αν βρίσκεστε, εύκολα και με χαμηλό κό­ στος. Για περισσότερες πλη­ ροφορίες μπορείτε να απευ­ θυνθείτε στη διεύθυνση:

Fantasy Shop, 3ης Σεπτεμ­ βρίου 103, Αθήνα, Τ.Κ. 10434, τηλ. 8231072, Φαξ 8252436, ή στη διεύθυνση Σφ ιγξ O.E., Τ.Θ. 25020, Τ.Κ. 10026, Αθήνα, τηλ. 8254840.

Παντελής Καρύκας

I

N

T

E

ΓΡΑΜΜΗ ΜΑΖΙΝΩ http://www.geocities.com/Athens /Forum/1491/index.html Μια ενδια φ έρ ο υσ α σελίδα αφ ιερω μένη σ την π ερίφ ημη ο­ χυρω ματική γραμμή Μαζινώ, που κα τα σ κευά στηκε με σκοπό τη ν προστασία της Γαλλίας από τη ν αντίπαλό της Γερμανία, αποτελεί το πρώτο μας θ έμ α αυτό το ν μήνα. «Ε ά ν περιχαρακωθείς πίσω από ισχυρές οχυρώ σεις, ανα­ γκάζεις το ν ε χ θ ρ ό να αναζητήσει λύσεις αλλού». Α υτή η ρήση του Κλαούζεβιτς, πάνω από μια φωτογραφία των οχυρώ σεω ν του το μέα Τιονβίλ, υπάρχει αντί π ρολόγου στην αρχή της σελί­ δας, η οποία περιλαμβάνει 16 ενό τη τες . Ο Α. Μαζινώ, στον ο ­ ποίο είναι αφ ιερω μένη η πρώτη ενότητα, υπήρξε ο άνθρωπος

ΪΗΙΙ ΜΑ<ίΙ\ΟΤ LIN E "If you entrench yourself behind strong fortifications, you compel the enemy to seek a solution elsewhere.” CL A USEW1TZ

Ouvrage Kobenbusch - Fortified Sector Thionville

E n t e r M a g in o t L in e D is c u s s io n F o r u m

R

N

E

T

1940, φ ιλοδοξούσε να συντρίψ ει οποιαδήποτε επιθετική επιχεί­ ρηση. Εκ τεινό τα ν από τα ελβετικά σ ύνορα μέχρ ι τις Α ρ δ έ ν ν ε ς σ τον Β ο ρ ρ ά και από τις Αλπεις ως τη Μ εσ ό γειο στον Νότο. Α ­ π ο τέλεσ ε το μεγα λύ τερ ο σ υγκρ ότη μ α οχυρώ σεω ν στη Γαλλία και μια από τις μεγα λύ τερ ες γρα μμές άμυνας της εποχής. Η ε­ νότητα περιγράφει τ η ν ιστορική πορεία της γραμμής από τις παραμονές του Β ' ΠΠ μέχρι σ ήμερα, επ οχή κατά τ η ν οποία ορι­ σ μένα από τα πολυδάπανα α μυντικά έργα έ χο υ ν μετατραπεί σε μουσεία και αγροικίες. Τις π ερ ιόδους κα τα σ κευής της γραμμής εξετάζει η επ ό με­ νη ενότητα. Παρατίθενται με λ επ το μ έρ ειες εντυπωσιακά στοι­ χεία για τις οχυρώ σεις (αριθμός, τύπος, σκοπός, όπλα υποστή­ ριξης) και για το ν ό γ κ ο των υλικών που χρησ ιμο π οιή θ η κα ν για τη ν ολοκλήρω σή τους. Η τέταρτη ενότητα προχωρεί σε λεπ το­ μ έρ ειες αναφορικά με τη ν α ντοχή των οχυρώσεων. Δ ο κιμές που έγιναν με σκοπό τη διαπίστωση της α ντοχής της θωράκισης (σ υνδ υα σ μό ς σ κυ ρ ο δ έμ α το ς και χάλυβα) έδειξα ν ότι οι ο ­ χυρώ σεις άντεχα ν πλήγμα π υ ρο βό λο υ 400 mm από απόσταση 10 km. Σ τη ν ενότητα που α κ ο λ ο υ θ εί περιγράφεται η σχεδίαση των οχυρώ σεω ν και παράλληλα δίνονται στοιχεία για τα οπλικά σ υ ­ στήματα που χρησιμοπ οιούσαν τα στρατεύματα τα οποία τις ε ­ πάνδρωναν. Οι α ναφ ορές σ υ νο δ εύ ο ντα ι και από έγχρ ω μες φω­ τογραφίες των οχυρώ σεω ν όπως διατηρούνται σήμερα. Οι επό­ μενες τρεις ε νό τη τες περιγρά φουν κατά σειρά το ν τρόπο λει­ τουργίας της γραμμής Μαζινώ, τις ενδιαιτήσεις, τις επικοινω­ νίες μέσω ενό ς πολύπλοκου δ ικτύ ο υ στοώ ν που απλωνόταν σε μή κο ς δεκά δ ω ν χιλιομέτρω ν, τρία αναλυτικά διαγράμματα των οχυρώ σεω ν σε τρεις τομείς, καθώς και τη ν πορεία της γρα μ­ μής μετά τη λήξη του πολέμου. Η ένατη ενότητα επ ικεντρώ νε­ ται στις έ ρ ε υ ν ε ς που έγιναν μεταπολεμικά για τη διάσωση και τη ν αποκατάσταση ορισμένω ν οχυρώσεων. Παρατίθεται κατά­ λογος σειράς οχυρώ σεω ν με ο δ η γ ίες για τη ν ακριβή θ έ σ η τους, μαζί με άλλα κατατοπιστικά στοιχεία για ε κε ίνο υ ς που θα ή θ ελ α ν να τις επισκεφθούν. Οι λοιπές ενό τη τες π α ρα θ έτο υν εντυπώσεις από οργανω ­ μ ένες ε κ δ ρ ο μ έ ς στα ο χυρά της γραμμής Μαζινώ, παρουσίαση της βιβλιογραφίας σχετικά με τ η ν ιστορία της γραμμής, βιβλίο επισκεπτών και τα σχετικά με οχυρώ σεις δίκτυα.

η

που υλοποίησε τ η ν ιδέα του στρατηγού Πεταίν για τη ν κατα­ σ κευ ή μιας σειράς οχυρω ματικώ ν έργω ν τα οποία θ α επ έτρ ε­ παν στη Γαλλία να α μ υ ν θ εί α ποτελεσματικά απέναντι σε οποια­ δήπ οτε γερμα νική απόπειρα εισ βολής σ τον τομέα της Αλσατίας-Λωραίνης. Κ α τα γόμενος από τη γεω γραφική περιοχή της Λωραίνης, που απ οτελούσε «μ ή λο ν της έ ρ ιδ ο ς» μεταξύ Γαλ­ λίας και Γερμανίας, ο Αντρέ Μαζινώ γ ε ν ν ή θ η κ ε το 1877 στο Πα­ ρίσι. Π α ρ έμεινε πάντα ένας άνθρω πος με αγάπη για το ν τόπο καταγωγής του. Οι συνέπ ειες της κατάληψ ης της π εριοχής από το υς Γερμανούς κατά το ν α τυχή για τους Γάλλους π όλεμο του 1870-71, βά ρυναν στη σκέψ η του και έτσι μετά από το τ έ ­ λος του Α' ΠΠ, σ τον οποίο δια κρίθ η κε, αφοσιώ θηκε σ την υλο­ ποίηση της ιδέας για τ η ν κατασ κευή μιας απ όρθητης οχυρω μα ­ τικής γραμμής που θ α έφραζε τη ν είσ ο δο της βορειοανατολι­ κής Γαλλίας. Ο Μαζινώ δ ιετ έ λ ε σ ε μέλος της γαλλικής κ υ β έ ρ ν η ­ σης του Π ουα νκα ρέ το 1922, σ την οποία και α νέλα βε το υπ ουρ­ γείο Π ο λέμ ου. Από τη θ έ σ η αυτή κα τόρθω σε και ε γ κ ρ ίθ η κ ε ο π ροϋπολογισμός για τη ν κατασ κευή των οχυρώ σεω ν που έλα ­ βαν, τιμής έ ν ε κ ε ν , το όνομά του. Π έθ α νε το 1932, έχοντας στο μυαλό του το χρονοδιά γρα μμα αποπεράτωσης της οχυρω ματι­ κής γραμμής, η οποία πίστευε ότι θ α έπρεπε να έχει ο λοκληρω ­ θ ε ί το 1935, όταν οι γα λλικές κλάσεις θ α έφ θα να ν στο κατώτατο σ ημείο απ όδοσης ανδρών. Η δ ε ύ τ ε ρ η ενότητα παρουσιάζει τ η ν ιστορία της γραμμής Μαζινώ, η οποία, κα τα σ κευα σ μένη μεταξύ των ετών 1929 και

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

PAUKE, PAUKE! ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΝΥΚΤΕΡΙΝΑ ΚΑΤΑΔΙΩΚΤΙΚΑ http://www.geocities.com /Pentagon/7404 Η σελίδα των γερμανικώ ν νυκτερ ινώ ν καταδιωκτικών αρχί­ ζει με τη λέξη pauke, που σημαίνει παλμός. Τη λέξη αυτή χρ η σ ι­ μοποιούσαν οι ραδιοεντοπ ιστές της Luftwaffe κά θ ε φ ορά που συνελάμβα ναν κάποια ένδειξη η οποία πιθανότατα σήμαινε ε ­ χ θ ρ ικ ό α εροσ κά φ ος και κα θ ο δ η γ ο ύ σ α ν τα φίλια καταδιωκτικά που επ ιχειρούσαν τη νύχτα. Μ έσα σε δώ δεκα ενό τη τες δίδεται μια εικόνα του κλίματος, των αεροσκαφώ ν, των ανδρώ ν, της οργανω τικής δ ο μ ή ς και των συστημάτω ν που διεδραμάτισαν κ ύριο ρ ό λο με αποστολή τη ν προστασία των ουρανώ ν του Γ ’ Ράιχ από τα σ υμμαχικά βομβαρδισ τικά κατά τη νύχτα. Μ ετά την

I

N

T

E

5 / ÖenvemA' Senvtndos i Benvinguls .orenz S s m a o iH

Pauke, Pauke!

Click here to Enter

πρώτη ενότητα, που παρουσιάζει ό λες τις νεώ τερ ες ειδήσεις και τις καταχωρήσεις σχετικά με τη σελίδα, έρχεται η δ εύ τ ε ρ η που περιλαμβάνει τις βιογραφίες των σ ημα ντικότερω ν πιλότων της Nachtjagd, μαζί με κατάλογο καταρρίψεων των διασημότερων άσσων των νυκτερ ινώ ν καταδιωκτικών. Υπάρχουν οι βιο­ γραφίες των Στράιμπ, Λ εντ, Καμχούμπ ερ, Χέρ μ α ν, Β έλ τ ερ , πρίγκηπα Σάιν-Βιτγκεστάιν Σάιν, Μ άρτιν Μ π έκερ , Λ ο ύ ν τ β ιχ Μπέκερ, Αίππε, Γκριμ Κ έσ τερ, Φράντσι, Ν τρ έβ ες και του στρατηγού Σμιντ, μαζί με φω τογραφίες και στοιχεία από τ η ν επιχειρησιακή δρά ση των πιλότων-άσσων. Α κόμ α υπάρχει ένας πλήρης κατά­ λογος με τις καταρρίψεις των άσσων της νύχτα ς από το ν άσσο των άσσων της Nachtjagd, Χάινς Β ό λ φ κ α ν γ κ Σ νά ο υ φ ερ (121 νί­ κες), μαζί με όλους τους διοικη τές των μονάδω ν (N JG 1, N JG 2, N G J3 , N G J4 , N G J5 , N G J6 , N G J 11, N G J 100) το ν Μάιο του 1945. Η τρίτη ενότητα ασχολείται με τη ν παρουσίαση των α ερ ο ­ σκαφών της Nachtjagd, ξεκινώντας μάλλον ανάποδα, από τα α­ πόρρητα σχέδια μαχητικώ ν που είτε έφ θασα ν μέχρ ι το στάδιο του πρωτοτύπου, είτε έμεινα ν στα χαρτιά. Ενα ς γενικ ό ς πίνα­ κας πρωτοτύπων αεροσκαφ ώ ν και σχεδίω ν περιλαμβάνει τα Ar 234 Ρ-5/Ε-583, Blohm und Voss P-215, Dornier (P-252/1, P-256, Do 435), Focke-Wulf (P-03 10/251-13, J P 011-145, 011-046, 011-047, P03 10/251-22), Horten-Gotha (Ho 1xb, Go 229B), Heinkel (P-1078A, 1078B, 1079/A-B-C), Hutter Hu 211, Ju n kers (E F 128 Ju 635), Lippisch P 04-106, M esserschm itt (Me-265, M e 262 B2, P-1092E P1099). Εχ ει π ρ ο β λ εφ θ εί ειδική παρουσίαση των σχεδίω ν των Dornier, Junkers, Focke-Wulf, Heinkel και M esserschm itt σε ε νό τη ­ τα που είναι ακόμα υπό κατασκευή. Μ ετά τα σχέδια φ θ ά νου μ ε στα αεροσ κάφ η που σήκωσαν το κύριο βάρος της ανα μέτρ η ­ σης με τα συμμαχικά βομβαρδιστικά, από το εκπ α ιδευτικό Ar68, βετερ ά νο του Ισπανικού Εμ φ υ λίο υ , στο κλασικό Ju-88 και τις εκδ ό σ εις του Ju-88/C2-C4-C5-C6-R μαζί με σ υνο δ ευ τικά κ εί­ μενα γύρω από αυτές. To Do-17 με το προσωνύμιο «Kauz» ήταν το πρώτο βαρύ ν υ κ τερ ιν ό καταδιωκτικό. Σ ε ξεχωριστή υποενότητα εξετάζονται τα πρώτα ραντάρ που χρ η σ ιμο π οιή θ η κα ν για τ η ν ε ύ ρ ε σ η στόχων, όπως ήταν τα Spanner l-IV, F U G 202 Lichtenstein BC /BC -S, F U G 211 Lichtenstein 0, F U G 212 Lichtenstein C-1, F U G 212 Lichtenstein C-22, Lichtenstein C-1 Weitwinkel, FU G 216 Neptun, F U G 217 Neptun R2/J2, F U G 218 R3/J3-V/R-G/R, FU G 219 Weilheim, FU G 220 Lichtenstein SN-2, F U G 221, Freya-Halbe κ.ά. Η αναλυτική παρουσίαση των συστημάτω ν ραντάρ αέρος και εδά φ ο υ ς σ υ νο δ εύετα ι από ασπρόμαυρες φωτογραφίες. Μ ετά είναι η σειρά του M e Bf-110, του π λέον τυπ ικού νυ κ τερ ι­ νού καταδιω κτικού, που ολοκληρώ νει τη σειρά των ευ ρ ύ τε ρ α γνωστών αεροσκαφών. Η «Α φ ροδίτη του Ρο σ τό κ», το Heinkel 219 Uhu, ανοίγει την

R

N

E

T

αυλαία των ειδικώ ν αεροσκαφ ώ ν της Nachtjagd. Παρατίθενται η ιστορία της εξέλιξης του He-219, τα πρωτότυπα, οι εκδ ό σ εις He-219 Α2/Α5/Α6/Α7, η επιχειρησιακή δράση του He-219. το He419, κατάλογος με τα π α ρα δοθέντα α εροσκάφ η, καθώς και ό­ λες οι π ολεμικές μοίρες που χρησιμοπ οίησαν He-219, μαζί με πίνακα χρονολογιώ ν και συμβάντων. Α κ ο λ ο υ θ ο ύ ν τα: FockeW ulf Ta-154 Moskito, το τελευ τα ίο μο νο κινη τή ρ ιο νυκτερ ινό κα­ ταδιωκτικό, M esserschm itt Bf-109 G-6, τα Me-210 και Me-410 Hornisse (βαριά νυκτερ ινά καταδιωκτικά), τα Focke-Wulf 190 Α-6, A-8/R-11 Würger, το διάσημο α εριω θ ο ύμενο Me-262B Sturmvogel, το Ju-388 και το Ar-234 Blitz. Οι α νάγκες για ν υ κ τε ρ ι­ νά αεροσ κάφ η ήταν μεγάλες και έτσι ορισμένα βομβαρδιστικά της Luftwaffe τροποποιήθηκαν. Αυτά παρουσιάζονται στο τρίτο μέρο ς της ιστορικής αναδρομής, αρχίζοντας με το He-111 και συνεχίζοντας με το Fw-58 Weihe, που έδρ α σ ε κυρίως στο Α νατο­ λικό Μέτωπο, το Fw-189 Uhu και το πασίγνωστο Ju-87 Stuka. Αξί­ ζει να α ν α φ έρ ο υμε πως η επιχειρησιακή χρησιμοπ οίηση αργών α εροσκαφώ ν (όπως το Stuka) ή παρω χημένω ν τύπων σε ρόλο ν υ κτερ ιν ο ύ καταδιω κτικού σ ημ ειώ θη κε κατά κύριο λόγο στο ρωσικό μέτωπο, εξαιτίας της χρησιμοπ οίησης, από τη Σ ο β ιετι­ κή Αεροπ ορία σε αποστολές νυκτερ ινο ύ βο μβα ρ δισ μο ύ, των πολύ αργών και παλαιών διπλάνων τύπ ου Ρο-2 (η μικρή τους τα­ χύτητα δ υσχέρα ινε τη ν αναχαίτισή το υς από πολύ ταχύτερα καταδιωκτικά όπως τα Fw-190). Η παρουσίαση των αεροσκαφώ ν της Nachtiagd κλείνει με αναφ ορές σε τύπ ους που δ ε ν εισήλθ α ν ποτέ σε υπηρεσία για διάφ ορους λόγους, όπως ήταν για παράδειγμα το Fw-187 Falke και το Ju-188, το ό νειρο του πτε­ ράρχου Μιλχ. Η επ ό μενη ενότητα παρουσιάζει τη γενική ιστορία της Nachtjagd. Η πρώτη της εμπλοκή σε νυ κτερ ινές επιχειρήσεις σ ημ ειώ θη κε σ την Ισπανία κατά τη ν επ οχή του Εμ φ υλίο υ Π ο λ έ ­ μου. Μ ε τη ν έναρξη του Β ' ΠΠ και τις ε ύ κ ο λ ε ς πρώτες νίκες δ ε ν δ ό θ η κ ε η σημασία που έπρεπε σε νυ κ τερ ιν ές αεροπ ορικές επιχειρήσεις, μέχρ ι που η Luftwaffe αντιμετώπισε τη R A F στη «Μ ά χη της Αγγλίας». Μ ετά από τ η ν επιτυχή προσπάθεια των συμμάχω ν να β ο μ β α ρ δίσ ο υ ν το Β ερ ο λίνο , η ανάγκη δ η μ ιο υ ρ ­ γίας ειδικώ ν μονάδω ν νυκτερινώ ν καταδιωκτικών ήταν πλέον εμφ α νής. Η ενότητα παρουσιάζει σε ξεχωριστή παράγραφο το σ ύστημα Χίμελμπ ετ, το πρώτο σύστημα που ανέπτυξε η Luftwaffe για τη ν αναχαίτιση των συμμαχικώ ν βομβαρδιστικών. Από εκεί μέχρι και τ η ν οριστική κατάρρευσ η του Γ ' Ράιχ η ε ν ό ­ τητα α κο λο υθ εί τη ν ιστορική πορεία των μονάδω ν της Nachtjagd, δίδοντας χρήσιμα στοιχεία με χρ ο νο λ ο γικ ή σειρά. Η παρουσίαση ολοκληρώ νεται με διαγράμματα που δ είχν ο υ ν τις σ υμμαχικές απώλειες σε έμψ υχο και άψυχο υλικό από τη δ ρ ά ­ ση των γερμανικώ ν νυκτερ ινώ ν καταδιωκτικών, καθώς και το ποσοστό σ υ μ μ ετ ο χ ή ς καθεμίας από τις π τέρ υγες (N J) στις νί­ κες. Στις επ ό μενες ε νό τη τες παρουσιάζονται κατά σειρά οι κυρ ιό τερ ες βάσεις νυκτερ ινώ ν καταδιωκτικών (τοπ οθεσ ίες) στη Γερμανία και στο εξω τερικό, τα χρώ ματα με τα οποία ήταν βα μ­ μένα τα αεροσ κάφ η (ενό τη τα υπό κατασ κευή), η στήλη της η ­ λ ε κ τρ ο ν ικ ή ς αλληλογραφίας, η σχετική βιβλιογραφία και φυσι­ κά η στήλη με τα δίκτυα και τις δ ιευ θ ύ νσ εις στο Internet σχετικά με την Luftwaffe. Π ρέπει να σημειω θεί πως για τη ν ευ κο λ ό τερ η ε ύ ρ εσ η των θεμά τω ν που ενδ ια φ έρ ο υ ν το ν επισκέπτη, ο κατα­ σ κευα σ τής της σελίδας έχει δ η μ ιο υ ρ γ ή σ ει ένα « δ έ ν δ ρ ο » με ο ­ λό κλη ρ η τη θεματογραφ ία της.

79

Γιάννης Θ εο δ ω ρ ά το ς

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ