Döndürme Momenti Güç Ve HAreket

GÜÇ VE HAREKET ĠLETĠM ELEMANLARI P=sbt

nm

?

niĢmak

Ġġ MAKĠNASI

DEÜ Makina Elemanlarına Giriş

Yapı olarak motor, güc ve hareket iletim elemanları ve iĢ makinası kısmından oluĢan bir makinanın esas amacı baĢka bir enerjiyi mekanik enerjiye dönüĢtürerek belirli bir mekanik iĢ yapmaktır. Güç ve hareket iletim elemanları; makinanın motor ile iĢ makinası kısımları arasında mekanik enerjiyi ileten elemanlardır.

Burada güç mekanik güç olup Kilovat (kW) veya Beygir gücü (BG) Ģeklinde ifade edilir. Hareket ise, dönme, doğrusal veya bunların kombinasyonundan oluĢan bir harekettir. Bu bakımdan güç ve hareket iletim elemanları üç gruba ayrılır. Bunlar dönme hareketini dönme hareketine, dönme hareketini doğrusal harekete (veya tersine) ve herhangi bir hareketi herhangi bir harekete dönüĢtüren elemanlar olarak isimlendirilebilir. Pratikte en çok ilk iki grup kullanılır DEÜ Makina Elemanlarına Giriş

Yapı olarak motor, güc ve hareket iletim elemanları ve iĢ makinası kısmından oluĢan bir makinanın esas amacı baĢka bir enerjiyi mekanik enerjiye dönüĢtürerek belirli bir mekanik iĢ yapmaktır. Güç ve hareket iletim elemanları; makinanın motor ile iĢ makinası kısımları arasında mekanik enerjiyi ileten elemanlardır.

Burada güç mekanik güç olup Kilovat (kW) veya Beygir gücü (BG) Ģeklinde ifade edilir. Hareket ise, dönme, doğrusal veya bunların kombinasyonundan oluĢan bir harekettir. Bu bakımdan güç ve hareket iletim elemanları üç gruba ayrılır. Bunlar dönme hareketini dönme hareketine, dönme hareketini doğrusal harekete (veya tersine) ve herhangi bir hareketi herhangi bir harekete dönüĢtüren elemanlar olarak isimlendirilebilir. Pratikte en çok ilk iki grup kullanılır DEÜ Makina Elemanlarına Giriş


Genellikle motorların nominal dön önme me hızl hızlar arıı ve güçleri sabi sabitt ttir ir.. Bu faktö faktörl rler eree bağl bağlıı olarak döndürme momenti

aĢağıdaki gibidir. M b



P 



30 P .  n





9550 7162

P n P n

PkW ,  1/s 1/s , M b [N.m] PBG,  1/s 1/s , M b [N.m]

Güç ve devir sayısı sabit olduğundan momentte sabittir. Fakat iĢ makinalarının farklı momentlere gereks gereksini inimi mi olabil olabilir. ir. DEÜ Makina Elemanlarına Giriş

Güç ve hareket iletim elemanları dönme hızını değiĢtirerek iletilecek momenti de değiĢtirmiĢ olurlar. Bu amaçla; • • • •

diĢli çark mekanizmaları , kayıĢ - kasnak mekanizmaları sürtünmeli çark mekanizmaları ve zincir mekanizmaları

kullanılmaktadır. DEÜ Makina Elemanlarına Giriş


Ġġ MAKĠNASI

n2

Ġġ MAKĠNASI


Bu mekanizmalar motor ile iĢ makinası arasında, motorun gücünü iletirken aynı zamanda dönme hızının

değerini ve / veya yönünü değiĢtirmektedirler.


Bu

mekanizmalar

biri

DÖNDÜREN

diğeri

DÖNDÜRÜLEN olmak üzere en az iki elemandan oluĢmaktadır. Döndüren eleman ile ilgili boyut ve faktörler 1 indisi ile, döndürülen eleman ile ilgili boyut ve faktörler ise 2 indisi ile gösterilmektedir.

Döndürülen eleman 2

Döndüren eleman 1 DEÜ Makina Elemanlarına Giriş

Güç ve hareket iletim elemanlarının özellikleri Dönme hızının değer ve yön değiĢimi

i12 = ±

ω1 ω2

n1 =± n2

Ģeklinde tanımlanan ve ÇEVRĠM ORANI diye isimlendirilen bir faktör ile ifade edilir. DEÜ Makina Elemanlarına Giriş

Çevrim oranı SABĠT veya DEĞĠġKEN olabilir


Burada ( + ) iĢareti elemanlarının dönüĢ yönünün aynı, ( - ) iĢareti ise farklı olduğunu göstermektedir i12

1 yani n1  n2

ise

i12 < 1 yani n1  n2

ise



mekanizma hız düĢürücü,

mekanizma hız yükselticidir. i12 = 1 yani n1 = n2 ise mekanizma yalnız hareket iletir.

Dönme hızının değeri aynı kalır fakat yönü değiĢebilir. DEÜ Makina Elemanlarına Giriş

Döndüren elemanın P1, döndürülen elemanın P2 gücünün iliĢkisi: Giren güç verime bağlı olarak azalır. P2 = P1 Bazı mekanizmaların verimi


Döndüren elemanın M1 momenti ile döndürülen elemanın M2 momenti arasındaki iliĢki: Mb1 , P1 P 30 1 nm M b 1= n1 π n1 30 P2 M b2 = π n2 P2 n 1 M b2 = M b 1 = η i12 M b 1 P1 n 2 •

•

•

•

•

•


Ġġ MAKĠNASI n2 niĢmak Mb2 , P2

Mekanizma hız düĢürücü ise döndürme momenti

büyümekte, hız yükseltici ise moment küçülmektedir. Moment güç ve devir sayısı arasında aĢağıdaki bağıntılar da kurulabilmektedir.

Mb Mb

P = 9550 n P = 7162 n •

•

Mb [N.m], P[kW], n[D/d] Mb [N.m], P[PS], n[D/d]


DĠġLĠ ÇARK MEKANĠZMALARI Bir milin dönme hareketini diğer mile dönme kaybı olmadan nakletmek için kullanılan mekanizmalardır. Bir diĢli çark mekanizması biri döndüren diğeri

döndürülen olmak üzere en az iki çarktan oluĢmaktadır.

DEÜ Makina Elemanlarına Giriş M. Belevi-Ç. Özes- M.Demirsoy

Bu iki diĢliden küçük olanına PĠNYON, büyük olanına ÇARK adı verilir.

(2) (1)


SINIFLANDIRMA

Hızlarına göre diĢli çark mekanizmaları Düzgün ve değiĢen hızlı olmak üzere iki tip mekanizma vardır.


Eksenlerinin konumlarına göre diĢli çark mekanizmaları • Eksenleri aynı düzlemde paralel olan miller arasında güç ve hareket ileten mekanizmalar

• Eksenleri aynı düzlemde kesiĢen miller arasında güç ve hareket ileten mekanizmalar

• Eksenleri aynı düzlemde olmayan miller arasında güç ve hareket ileten mekanizmalar


Eksenlerinin konumlarına göre diĢli çark mekanizmaları • Eksenleri aynı düzlemde paralel olan miller arasında güç ve hareket ileten mekanizmalar. ( Silindirik diĢli çarklar ) Alın düz diĢli çarklar

DıĢ diĢli çarklar

Alın helisel diĢli çarklar

Ġç diĢli çarklar

V ( çavuĢ “Ok” ) diĢli çarklar

Kremayer DEÜ Makina Elemanlarına Giriş

•Eksenleri aynı düzlemde kesiĢen miller arasında güç ve hareket ileten mekanizmalar

Düz konik diĢli çarklar,

Helisel konik diĢli çarklar

Eğrisel konik diĢli çarklar DEÜ Makina Elemanlarına Giriş

•

Eksenleri aynı düzlemde olmayan miller arasında güç ve hareket ileten mekanizmalar

Sonsuz vida mekanizması,

Hipoid konik diĢliler. Spiral diĢli çarklar,




Düz DiĢli Çark Ana Boyutları Temel Daire: DiĢ profillerinin üzerinde oluĢturulduğu dairedir. (dg)

dg DEÜ Makina Elemanlarına Giriş

Düz DiĢli Çark Ana Boyutları Bölüm Taksimat Dairesi: Üzerinde diĢlerin taksimatı yapılan ve esas diĢli çarkın büyüklüğünü belirleyen dairedir. (d0)

d0 DEÜ Makina Elemanlarına Giriş

Düz DiĢli Çark Ana Boyutları

Taksimat(diĢ adımı, hatve): bölüm dairesinin z eĢit kısma bölünmesi ile elde edilen yay uzunluğudur. (t0)

t0


Düz DiĢli Çark Ana Boyutları Taksimat, bölüm dairesi üzerinde bir diĢ kalınlığı ile bir diĢ boĢluğunu

kapsayan uzunluk olarak ta tanımlanır.

t0


Düz DiĢli Çark Ana Boyutları Modül (çap taksimatı): DiĢli çarklar t0/ büyüklüğü ile boyutlandırılmaktadır.(m) d0



m



t 0 .z  d 0



t0

.z  m.z



t0 

Değeri modül diye isimlendirilir. Inch cinsinden modül “Diametral pitch” olarak ifade edilir. Inch cinsinden taksimat “Circular pitch” olarak ifade edilir. DEÜ Makina Elemanlarına Giriş

(m)  DP  ( t )  CP 

t 25,4 m



25,4

Modül değerleri standartlaĢtırılmıĢtır. 0,05 0,06 . . . 0,12

0,12 0,14 . . . 0,22

0,22 0,25 . . . 0,3

0,3 0,4 . . . 1

1 1,25 . . . 4

4 4,5 . . . 7

7 8 . . . 16


16 18 . . . 24

24 27 . . . 45

45 50 . . . 75

Düz DiĢli Çark Ana Boyutları DiĢlerin yükseklikleri diĢli çarkın baĢ ve taban dairesini belirler. DiĢ baĢı dairesi: d k  d 0  2.m Sıfır diĢlilerde d k  d 0  2.m(1  x) ÖtelenmiĢ diĢlilerde (X-öteleme faktörü)


Düz DiĢli Çark Ana Boyutları DiĢ dibi dairesi: d f



d 0 - 2(1,25.m) Sıfır diĢlilerde

d f  d 0 - 2(1,25  x).m ÖtelenmiĢ diĢlilerde (X-öteleme faktörü)


NOT: Profil Ötelemesi Durumunda Referans profilin orta doğrusu diĢli çarkın

bölüm dairesine teğet ise diĢli çark ötelemesizdir.

Referans profilin orta doğrusunun son konumu diĢli çarkın bölüm dairesine göre x

mesafesi kadar içte veya dıĢta ise diĢli çark negatif veya pozitif ötelenmiĢtir. DEÜ Makina Elemanlarına Giriş

Profil Ötelemesi


Düz DiĢli Çark Ana Boyutları π.m

Taksimat dairesi üzerindeki diĢ kalınlığı

s0 =


2

+ 2.x.m. tan α0

Düz DiĢli Çark Ana Boyutları DiĢ geniĢliği b


Düz DiĢli Çark Mekanizmasının Ana Boyutları Yuvarlanma Daireleri: DiĢli çarkların çalıĢma sırasında birbirleri

üzerinde kaymadan yuvarlandıkları dairelerdir. (db)




Düz DiĢli Çark Mekanizmasının Ana Boyutları ÖtelenmemiĢ diĢli çarklarda yuvarlanma ve taksimat daireleri çakıĢıktır.

dg = d0 . cos α 0 = db . cos αb dg cos α 0 db = = d0 . cos αb cos αb DEÜ Makina Elemanlarına Giriş

Düz DiĢli Çark Mekanizmasının Ana Boyutları Aks Aralığı:diĢlilerin merkezleri arasındaki mesafedir. (a)

a


Düz DiĢli Çark Mekanizmasının Ana Boyutları

Sıfır diĢli çarklarda a  a0



d 01  d 02 2

Ötelemeli diĢli çarklarda a

d b1  d b 2 2



d 01  d 02 cos  0 . 2 cos  b


DiĢli Çarkların Mukavemet Hesabı D.çarkın yüzeyi sertleĢtirilmiĢ ise EĞĠLMEYE göre

D.çarkın yüzeyi sertleĢtirilmemiĢ ise YÜZEY basıncına göre


EĞĠLMEYE göre mukavemet hesabı m3

2.M çb1.k f1  .z1. em

Bağıntısı ile yapılır. Burada Mçb1 K .M 1 çalıĢma dönme momenti Mb1 :tahrik momenti (N.mm); K0 :çalıĢma faktörü kf1 : Form faktörü ;  : DiĢ geniĢliği faktörü (b/m) {10…20 arasında seçilir} ; 

em:

o

b

Malzemenin eğilme emniyet gerilmesi (daN/mm2) DEÜ Makina Elemanlarına Giriş



Döndürme Momenti Güç Ve HAreket

Recommend Documents