Książka dedykowana jest odważnym pacjentom onkologicznym na całym świecie oraz ich heroicznym opiekunom. Istnieje nadzieja.
Twoja obecna sytuacja nie przesądza o tym, dokąd możesz dotrzeć; określa tylko skąd wyruszasz. – Nido Qubein
Niniejsza książka stanowi jedynie źródło informacji i nie podejmuje prób stawiania diagnozy lekarskiej, leczenia, nie zawiera recepty ani nie sugeruje leku na jakiekolwiek dolegliwości, bóle, urazy, związane ze stanem fizycznym czy umysłowym. Zawartych w niej treści nie można w żadnym razie uważać za substytut fachowej porady lekarskiej, którą należy uzyskać przed rozpoczęciem stosowania jakiegokolwiek programu zdrowotnego, ćwiczeń czy diety. Dołożono wszelkich starań, aby informacje zawarte w niniejszej książce były rzetelne i aktualne w momencie jej publikacji. Zarówno autor, jak i wydawca nie ponoszą odpowiedzialności za jakiekolwiek niepożądane skutki, powstałe w wyniku wykorzystania lub zastosowania informacji zawartych w niniejszej publikacji.
Wprowadzenie Postanowiłem napisać tę książkę, ponieważ kiedy sam musiałem zmierzyć się z kryzysem wywołanym przez nowotwór, nie mogłem znaleźć żadnego źródła, które szybko dostarczyłoby mi solidnych i wiarygodnych informacji. U mojego partnera, który dotąd wydawał się cieszyć doskonałym zdrowiem, niespodziewanie zdiagnozowano chłoniaka nieziarniczego w czwartym stopniu zaawansowania. Rak był złośliwy, agresywny i każdego dnia coraz bardziej rozprzestrzeniał się w układzie limfatycznym chorego, co groziło zaatakowaniem narządów wewnętrznych. Gdy minął wstrząs wywołany świadomością nieuchronnie zbliżającej się śmierci, zaczęliśmy się zastanawiać, co zrobić. Obaj należymy do zagorzałych zwolenników medycyny naturalnej: ja jestem doktorem naturopatii, a mój partner napisał książkę i wiele artykułów na temat alternatywnych metod leczenia. Zarówno nasze usposobienie, jak i wykształcenie skłaniają nas ku szukaniu lekarstwa na raka poza procedurami medycznymi uważanymi za „konwencjonalne”. Jednak ze względu na gwałtowny rozwój choroby zdecydowaliśmy się na tradycyjną terapię antynowotworową pod opieką onkologa. Rozumieliśmy, że wybór terapii konwencjonalnej – zamiast jednej z nowych, alternatywnych, komplementarnych i integracyjnych kuracji – prawdopodobnie będzie oznaczać chemioterapię i radioterapię, a może nawet operację. To standardowa broń stosowana przez alopatycznych (konwencjonalnych zachodnich) onkologów w „walce z rakiem”. Podejrzewaliśmy też, że ten chemiczno-medyczny arsenał, zwłaszcza w przypadku rozpoczęcia chemioterapii, prawdopodobnie skutecznie poradzi sobie z rakiem, ale nie pomoże w niczym innym. Wiedziałem, że celem chemioterapii jest zatrzymanie wzrostu szybko dzielących się komórek w ciele pacjenta oraz ich uśmiercenie. Taki właśnie będzie efekt chemioterapii. Nie sprawi ona jednak, że
człowiek będzie zdrowy. Z dnia na dzień stałem się pełnoetatowym opiekunem i badaczem do spraw odżywiania się. Miałem silną motywację, aby odkryć, jak mogę pomóc przeżyć mojemu partnerowi. Ponieważ rak rozwijał się bardzo gwałtowanie, zamknąłem swoją praktykę i cofnąłem się do etapu studiów, na których byłem teraz jedynym studentem – zupełnie jakbym próbował uzyskać kolejny stopień naukowy z naturopatii, tym razem specjalizując się w metodach zachowania zdrowia podczas chemioterapii. Rozpoczęliśmy zatem tradycyjną terapię antynowotworową – czasem określaną mianem „systemu leczenia raka” – ale mieliśmy oczy szeroko otwarte, wypatrując każdej możliwości zrównoważenia destrukcyjnego działania chemioterapii konstruktywną, wzmacniającą organizm żywnością i suplementami. Zdobywając kolejne informacje, zacząłem wprowadzać do osobistego programu antynowotworowego mojego partnera naturalne metody leczenia. Przede wszystkim radykalnie zmieniliśmy jego dietę. Zawsze starał się zdrowo odżywiać, ale obecna sytuacja wymagała skrupulatnego przeglądu jego dotychczasowego jadłospisu. Zaczęliśmy od pożywienia, ale równie ważne były zażywane przez niego suplementy. Z przeprowadzonych przeze mnie badań wynikało, że najbardziej wiarygodne źródła zalecają stosowanie suplementów podczas chemioterapii, i to w dawkach leczniczych, wielokrotnie przewyższających dzienne dawki przeznaczone dla osób zdrowych. Lekarz zalecił sześć sesji chemioterapii. Miały być przeprowadzone w ciągu trzech tygodni, w odstępach czasu ledwie pozwalających pacjentowi na regenerację. Z powodu gwałtownego postępu choroby chemioterapia miała zacząć się trzeciego dnia od postawienia diagnozy i przebiegać równolegle z terapią konwencjonalną, która obejmowała nie tylko chemię, ale także inne farmaceutyki zwalczające skutki uboczne przed, w trakcie i po okresie stosowania chemioterapii. Zaczęliśmy także surowo przestrzegać zasad nowo opracowanej przez nas diety, suplementowanej witaminami, minerałami i ziołami. Odtrucie także było naglącą kwestią, ponieważ substancje podawane podczas chemioterapii powinny zostać wydalone z organizmu możliwie najszybciej,
zabierając ze sobą martwe komórki nowotworowe. Zalecałem partnerowi stosowanie kąpieli odtruwających i lewatywy z kawy, opierając się na opiniach szanowanych naturalnych uzdrowicieli, których metody stosowali chorzy na raka pacjenci. Do tego dodaliśmy jeszcze „program ćwiczeń” – codzienny spacer, który na początku był spokojną przechadzką wokół domu, a w ciągu kilku tygodni przekształcił się w niemal trzykilometrową wędrówkę na łonie natury. Choć może się to wydać dziwne, mojego partnera nie trzeba było namawiać do tych ćwiczeń. Zawsze o nich pamiętał i rozpoczynał je o tej porze dnia, kiedy miał wystarczająco dużo energii. Dostarczał swojemu organizmowi nie tylko bogatych składników pokarmowych, ale miał także ochotę na spacery i bardzo dobrze się po nich czuł. Minęło kilka tygodni, w czasie których mój partner dzielnie znosił lepsze i gorsze dni, czekając na światełko w ciemnym tunelu terapii. Ja tymczasem nadal prowadziłem badania, próbując znaleźć odpowiedź na pytanie, jak należy postępować, aby dzięki mocy natury i samouzdrawiających zdolności organizmu zachować zdrowie podczas konwencjonalnej terapii antynowotworowej. W tym okresie mój partner nie miał żadnych mdłości ani wymiotów, a biegunka lub zaparcia zdarzały się rzadko. Nie miewał niestrawności, zgagi ani odwodnienia. Wszystko wskazywało na to, że tych oraz innych, tak powszechnych skutków ubocznych chemioterapii, związanych z jedzeniem i piciem, uniknął dzięki odpowiedniej diecie, która zoptymalizowała trawienie i przyswajanie pokarmów. Czasem, jeśli miał ochotę, wspólnie słuchaliśmy muzyki i oglądaliśmy filmy, z których czerpaliśmy wiedzę, a potem porównywaliśmy ją z naszymi spostrzeżeniami. Z czasem zgromadziłem kilka teczek wypełnionych informacjami na temat roli odżywiania się i suplementacji podczas terapii antynowotworowej, pochodzącymi z najnowszych i najbardziej wiarygodnych źródeł. W każdym badaniu powtarzała się ta sama pokrzepiająca informacja: zachowaj pozytywne nastawienie, odtruwaj organizm, odpowiednio się odżywiaj, zażywaj suplementy i ćwicz. Skan PET/CT wykonany po trzeciej chemioterapii nie wykazał w organizmie mojego partnera żadnych śladów nowotworu. Oczywiście, był to powód do optymizmu. Jednak – o czym przypominał nam onkolog – skan pokazuje tylko to, co jest widoczne. Aby dowiedzieć się, co dzieje się na poziomie mikroskopijnym,
należało przeprowadzić dalsze badania krwi, wykonać kolejne zgłębnikowanie i wiele kolejnych badań – i przyjąć następne dawki chemioterapii. Jednak po piątej sesji chemioterapii (z zaleconych sześciu) wyniki laboratoryjne okazały się tak dobre, że ostatnią dawkę uznano za niepotrzebną. Przerwanie chemioterapii było sprzeczne z pierwotnym, konserwatywnym zaleceniem onkologa, ale w obecnej sytuacji powodowała ona większe spustoszenie niż sam rak; choć pod względem fizycznym mój partner doświadczył niewielu skutków ubocznych, to jednak coraz wyraźniej cierpiała jego psychika. Onkolog zgodził się skrócić chemioterapię, a przynajmniej nie nalegał na tę ostatnią dawkę. Koszmar, który zaczął się w sierpniu, skończył się ostatecznie przed świętami Bożego Narodzenia. I jak dotąd, nie zmieniło się szczęśliwe zakończenie tej historii. Minął prawie rok, w czasie którego nie nastąpił nawrót choroby. Mój partner w pełni wrócił do życia, odzyskał energię i entuzjazm, z którymi rusza na spotkanie wspaniałej przyszłości, o jakiej marzył podczas ponurego okresu chemioterapii. Już nie jest pacjentem, który walczy z rakiem, ale tym, który pokonał chorobę. Co roku w samych Stanach Zjednoczonych u ponad półtora miliona ludzi diagnozuje się raka – czyli u tylu, ile wynosi cała populacja Phoenix albo Filadelfii. Wyobraź sobie te setki tysięcy ludzi czekających w kolejce na terapię antynowotworową, mających nadzieję, że otrzymają możliwie najlepszą opiekę, że będzie ich na nią stać, że proces leczenia będzie prosty i bezbolesny, i że po jego zakończeniu będą całkowicie zdrowi i gotowi do powrotu do takiego życia, jakie prowadzili wcześniej. Niektórzy w końcu pokonają raka, dołączając do grupy dwunastu milionów ludzi w USA, którzy także wygrali walkę z chorobą. Innym to się nie uda. Niełatwo ustalić statystycznie, ilu pacjentów onkologicznych wybiera konwencjonalne, alopatyczne terapie, w tym chemioterapię. Trudno wyrazić to w liczbach, a wręcz jest to niemożliwe. Z większości źródeł monitorujących pacjentów przyjmowanych i wypisywanych ze szpitali i klinik onkologicznych wynika, że prawdopodobnie 90 procent zdiagnozowanych osób wybiera terapie konwencjonalne – operację, chemioterapię i radioterapię.
Moje doświadczenia związane z rakiem – także z chemioterapią i innymi konwencjonalnymi terapiami, jakie oferuje medycyna – sprawiły, że zapragnąłem podzielić się zdobytymi informacjami z ludźmi dotkniętymi tą chorobą. Już na początku walki na śmierć i życie, którą podjął mój partner, uświadomiłem sobie, że chcę napisać książkę, w której wskażę praktyczny sposób wzmocnienia procesu powrotu do zdrowia rozpoczętego przez onkologa i innych specjalistów. Ich zadaniem jest zlikwidowanie komórek nowotworowych przy użyciu bardzo toksycznych substancji chemicznych. Zadaniem pacjenta i jego opiekuna jest wsparcie tego procesu poprzez realizację rozsądnego programu odżywiania się, wzbogaconego suplementami oraz naturalnymi ziołowymi produktami, sokami i herbatami, a także detoksykacją i ćwiczeniami – wszystko to ma służyć wzmocnieniu układu odpornościowego, osłabieniu skutków ubocznych chemioterapii, podtrzymaniu zdrowia pacjenta i dostarczeniu mu energii podczas terapii oraz przyspieszeniu procesu leczenia. Podjąłem się napisania tej książki, aby powiedzieć chorym na raka, że ich leczenie w czasie konwencjonalnej terapii może przebiegać szybciej i skuteczniej. Jest to możliwe dzięki samoregulującym i samouzdrawiającym zdolnościom organizmu. Program, który w niej przedstawiam, opiera się na idei, że nasz organizm jest potężną samouzdrawiającą się machiną i że bycie zdrowym jest dla człowieka normalnym i naturalnym stanem. Nawet gdy jesteśmy poddawani toksycznym substancjom podczas chemioterapii – im bardziej są toksyczne, tym skuteczniej niszczą komórki nowotworowe – można wiele zrobić, aby osłabić ich skutki uboczne i wspomóc leczenie, pobudzając i zasilając układ odpornościowy, który działa wówczas jak potężny silnik napędzający proces powrotu do zdrowia. Nie wolno zapominać, że nawet w chwili otrzymania diagnozy mamy w ciele więcej komórek zdrowych niż nowotworowych. Chciałbym podkreślić, że treść niniejszej książki stanowi wynik mojego osobistego doświadczenia jako doktora naturopatii i opiekuna mojego partnera, a także doświadczeń moich klientów, którzy zwracają się do mnie z prośbą o pomoc. Nie jest to rozprawa naukowa ani opis procedury testowanej laboratoryjnie.
Opracowałem ten program na podstawie mojej znajomości medycyny naturalnej, zdobywanej na przestrzeni ponad dziesięciu lat leczenia pacjentów cierpiących na różne zaburzenia równowagi organizmu. Co prawda moja książka przedstawia rozwiązanie uniwersalne, ale należy pamiętać, że każdy człowiek i każdy rak jest inny. Kobiety dotknięte chorobą nowotworową różnią się od mężczyzn, którzy także na nią cierpią; dzieci z rakiem różnią się od dorosłych z tym schorzeniem; ludzie z rakiem płuc różnią się od ludzi z rakiem żołądka. Jednak jako ludzie, wszyscy mamy taki sam skład chemiczny i ten fakt stał się dla mnie myślą przewodnią podczas opracowywania programu wsparcia, który przyniesie korzyści każdemu, kto pragnie zachować zdrowie podczas chemioterapii i powrócić do normalnego życia – już bez raka. Jeśli masz raka albo jesteś opiekunem chorej osoby, przyjmij moje osobiste życzenia zdrowia, dobrego samopoczucia i przyszłości pełnej pasji i radości. Istnieje nadzieja! Pamiętaj, że celem zawartych w tej książce informacji nie jest zastąpienie konkretnej terapii antynowotworowej opracowanej przez lekarza prowadzącego. Przed zastosowaniem się do moich sugestii, zarówno pacjent, jak i jego opiekun powinni skonsultować się z onkologiem lub innym lekarzem odpowiedzialnym na leczenie.
Informacja o naszej stronie internetowej
Ponieważ na stronach niniejszej książki nie udało mi się zmieścić wszystkich zgromadzonych przeze mnie informacji na temat zachowania zdrowia podczas chemioterapii, dlatego razem z moim zespołem stworzyliśmy stronę internetową, zawierającą rozszerzoną wersję materiałów zawartych w książce. Znajdziesz tam więcej przepisów, tabele, które można wydrukować i powiesić w kuchni, źródła najwyższej jakości suplementów, artykuły edukacyjne, bezpłatne materiały do pobrania i wiele innych wartościowych i pomocnych treści. Nowa dziedzina, zajmująca się sposobami na zachowanie zdrowia podczas terapii antynowotworowej, szybko się rozwija i praktycznie każdego dnia pojawiają się wyniki nowych badań. Zachęcam do częstego odwiedzania naszej strony i czerpania z niej aktualnych informacji oraz inspiracji.
www.thechemotherapydiet.com
CZĘŚĆ 1
Chemioterapia to tylko część procesu leczenia
CZĘŚĆ 1 Chemioterapia to tylko część procesu leczenia W przyszłości lekarz nie będzie przepisywał żadnych leków, lecz zachęci swoich pacjentów do dbania o własne ciało i stosowania właściwej diety, a także zainteresuje ich przyczynami choroby i metodami zapobiegania im.
– Thomas A. Edison
Rak i chemioterapia Według Globalnych faktów i danych liczbowych nt. raka publikowanych przez Amerykańskie Towarzystwo Onkologiczne w ostatnich latach co roku diagnozuje się ponad 12 milionów nowych przypadków raka, a na całym świecie stwierdzono 7,6 milionów zgonów z powodu tej choroby, co oznacza około 20 tysięcy zgonów dziennie. Co godzinę w USA diagnozuje się około 150 przypadków raka. W ciągu roku daje to prawie 1,6 milionów chorych w samych Stanach Zjednoczonych. Co roku u co czwartego Amerykanina diagnozuje się raka. Przewiduje się, że w tym roku umrze na raka około 564 800 Amerykanów, co oznacza ponad 1500 zgonów dziennie. Rak jest drugą najczęstszą przyczyną zgonów w USA, tuż za chorobami serca. Co czwarty zgon w Stanach Zjednoczonych jest wynikiem raka. Leczenie raka jest kosztowne: system opieki zdrowotnej w USA – który obejmuje lekarzy, szpitale i kliniki, firmy farmaceutyczne, producentów technologii medycznych, firmy ubezpieczeniowe i wiele innych – pochłania około 10 procent produktu krajowego brutto (PKB), co wynosiło około 1,5
biliona dolarów w 2011 roku. Znaczna większość z ponad półtora miliona Amerykanów chorych na raka wybiera terapie oferowane przez medycynę konwencjonalną, a przynajmniej 75 procent z nich jest poddawanych chemioterapii, która stanowi część rutynowej procedury walki z tą chorobą. W medycynie konwencjonalnej chemioterapia – sama bądź w połączeniu z radioterapią i operacją – stała się standardową kuracją w przypadku większości rodzajów raka.
Nie możemy poprzestać na chemioterapii Wielu pacjentów z rakiem wydaje się wierzyć, że chemioterapia rozwiąże wszystkie problemy dotyczące ich choroby. Są przekonani, że gdy rozpoczną chemioterapię lub radioterapię, wszystko, co można zrobić, aby pokonać raka i powrócić do zdrowia, przyjdzie automatycznie. Nazywam to antybiotykowym sposobem myślenia. Kiedy zażywamy antybiotyki, zakładamy, że zwalczą one infekcję wywołaną w organizmie przez bakterie, grzyby lub pasożyty, i nie musimy robić niczego więcej, aby ten proces walki z infekcją uczynić skuteczniejszym. Antybiotyki załatwią wszystko. Uściślijmy od razu, że chemioterapia nie jest tym samym, czym terapia antybiotykowa, czyli antybakteryjna. Leki są zupełnie inne, podobnie jak sposób ich działania. Jednak myślenie wielu ludzi o tych rodzajach terapii jest takie samo: „Niech medycyna zrobi swoje, a ja poczekam”. Pacjentom, którzy nie chorują na raka związanego z układem trawienia – na przykład na raka żołądka, trzustki lub jelita grubego – onkolodzy zezwalają zazwyczaj na „dietę bez ograniczeń”. Na przykład mój partner, u którego zdiagnozowano chłoniaka, musiał być hospitalizowany podczas pierwszej sesji chemioterapii, ponieważ w przeszłości miał zapalenie wątroby typu B i lekarz nie chciał ryzykować nawrotu tej choroby w trakcie chemioterapii. Istniało zagrożenie, że chemia osłabi jego układ odpornościowy, pozwalając rozwinąć się innym
chorobom. Dlatego pierwszą dawkę koktajlu chemicznego podawano mu w postaci całodobowej kroplówki przez pięć dni. W ciągu tego tygodnia spędzonego w szpitalu oficjalnie dieta mojego partnera nie miała „żadnych ograniczeń” – karmiono go takim samym jedzeniem, jakie można kupić w barze szybkiej obsługi na ulicy. Na typowy obiad składał się stek Salisbury z sosem i ziemniaczanym puree, sałatka z sosem ranczerskim, bułka z masłem, szklanka mleka i filiżanka kawy, a na deser pokaźny kawałek tortu czekoladowego. W czasie chemioterapii – czyli przez cały pobyt w szpitalu – nie pozwalano mu zażywać żadnych suplementów, ponieważ obawiano się, że witaminy, minerały i aminokwasy mogłyby kolidować z chemioterapią i obniżać jej skuteczność, a w niektórych przypadkach wywoływać niebezpieczne reakcje chemiczne w organizmie. Tak właśnie twierdzili lekarze, nie bacząc na fakt, że większość artykułów spożywczych zawiera przecież witaminy, minerały i aminokwasy. Zatem mojemu partnerowi serwowano chemię i „dietę bez ograniczeń”, wskutek czego jego leczenie nie wykraczało poza chemioterapię i typowy jadłospis. Gdy wyszedł ze szpitala, jego harmonogram leczenia obejmował cotrzytygodniowe sesje chemioterapii. Po tygodniowej kroplówce w szpitalu zalecono mu pięć całodniowych kuracji, co w sumie oznaczało sześć sesji w ciągu osiemnastu tygodni, czyli pięciu miesięcy, a ściślej sześciu, jeśli doliczyć późniejsze badania krwi i skany PET. Przez całe to krytyczne półrocze zalecano mu wyłącznie chemioterapię, zwykłą dietę bez ograniczeń i unikanie wszelkich suplementów w dniach przyjmowania chemioterapii. Nie wspominano o włączeniu do diety ani o wykluczeniu z niej konkretnych pokarmów i napojów, nie było mowy o żadnych łagodnych ćwiczeniach, takich jak spacery lub joga, ani o niczym innym poza przyjmowaniem chemii i możliwie najlepszej regeneracji między kolejnymi sesjami. Pacjent pozostawiony z takim – czyli żadnym – reżimem terapeutycznym ma w perspektywie tygodnie i miesiące fatalnego samopoczucia z powodu skutków ubocznych chemioterapii, ponieważ organizm przetwarza, a w końcu eliminuje toksyczne substancje chemiczne razem z martwymi komórkami nowotworowymi.
W tym czasie pacjent jest tak osłabiony, że często staje się „pełnoetatowym chorym”, podatnym na wszelkiego rodzaju mniejsze dolegliwości, z którymi nie radzi sobie osłabiony układ odpornościowy. Brakuje tu jakiegoś elementu. Musi być sposób, aby pacjent chory na raka mógł znosić potężne oddziaływanie chemii na organizm, a jednocześnie czuć się dobrze. Musi być sposób, aby przyspieszyć proces leczenia raka i aby w tym czasie cieszyć się wysokim poziomem energii oraz dobrym samopoczuciem. Taki sposób, oczywiście, istnieje i jest on zupełnie naturalny.
Jaki jest cel chemioterapii Aby lepiej zrozumieć, co naprawdę dzieje się podczas chemioterapii, trzeba wiedzieć, jaki jest jej cel. Chemioterapia leczy raka przy pomocy leku antynowotworowego lub kombinacji kilku z nich. Określenie „antynowotworowy” oznacza, że działanie leku polega na zapobieganiu, osłabianiu lub blokowaniu (anty) rozwoju guza (nowotworu). Zadaniem substancji podawanych podczas chemioterapii jest uśmiercenie szybko dzielących się złośliwych komórek w organizmie chorego. Komórki rakowe dzielą się i mnożą w szybkim tempie, powodując zaburzenia w funkcjonowaniu układów organizmu. Chemioterapia uśmierca je, ale jednocześnie giną też mnożące się komórki zdrowych tkanek. Substancje chemiczne można podawać dożylnie – i tak właśnie zazwyczaj się robi – albo wstrzykiwać do jamy ciała. Czasem jeden lub więcej tych leków podaje się doustnie w postaci pigułki. Kiedy chemioterapia uśmierca komórki złośliwe i zatrzymuje rozwój choroby, uszkadza też zdrowe komórki. A wówczas pojawiają się niepożądane skutki uboczne. Ponieważ substancje chemiczne nie są w stanie odróżnić komórek nowotworowych od zdrowych, atakują zarówno szybko mnożące się komórki rakowe, jak i inne komórki, które szybko się mnożą, takie jak krwinki i komórki cebulki włosa. Chory zna już większość tych informacji, ponieważ są one częścią doświadczenia chemioterapii. Oczywiście onkolog próbuje znaleźć równowagę
między niszczeniem komórek złośliwych, mającym na celu pokonanie choroby, a ocaleniem zdrowych komórek, aby wystąpiło jak najmniej negatywnych skutków ubocznych. Zatem celem chemioterapii jest uśmiercanie. Za tym uśmiercaniem, niszczeniem i atakowaniem kryje się ciekawa historia. Początki chemioterapii antynowotworowej sięgają czasów obu wojen światowych i ówczesnego rozwoju broni. W czasie pierwszej wojny światowej, w 1915 roku użyto gazu chlorowego jako broni. Potem sięgnięto po gaz musztardowy. Skutki tych i wielu innych gazów chemicznych okazały się tak niszczycielskie – w wielu przypadkach zabójcze dla obu stron konfliktu – że zabroniono ich stosowania w działaniach wojennych. Odkryto jednak, że gaz musztardowy silnie hamuje hematopoezę, czyli proces produkcji krwi. W oparciu o te nowe odkrycia naukowcy zaczęli badać, w jaki sposób substancje chemiczne otrzymywane z iperytów azotowych mogą hamować rozwój komórek nowotworowych. W 1942 roku, w czasie drugiej wojny światowej, w wyniku wypadku we włoskim miasteczku Bari kilkaset osób zostało narażonych na działanie gazu musztardowego. Odkryto, że ci, którzy przeżyli, mieli bardzo niski poziom białych krwinek. Po wojnie badacze zaczęli eksperymentować, próbując pokonać raka przy użyciu substancji chemicznych. Doświadczenia rozpoczęto od chlormetyny, pochodzącej z grupy iperytów azotowych. Pierwsze leki chemioterapeutyczne powstały w czasie wojny i nigdy nie utraciły swej wojowniczej natury. W latach 70. i 80. XX wieku, kiedy rak zaczął stawać się „cesarzem wszystkich chorób”, jak nazwano go w jednej z najnowszych książek, pacjentów zachęcano do szlachetnej walki z chorobą i wyobrażania sobie, jak zdrowe komórki walczą – i wygrywają – z komórkami nowotworowymi. Aluzje do wojennej przeszłości chemioterapii są też wyraźnie widoczne w sposobie prowadzenia terapii w przypadkach „agresywnego” raka, który gwałtownie „atakuje” i dlatego musi zostać uśmiercony, zniszczony, zlikwidowany, zwalczony, wytępiony. Kiedy w 1971 roku została podpisana ustawa o nowotworach, w mediach natychmiast pojawiło się określenie „wojna z rakiem”. O innych wysiłkach wspierających badania dotyczące raka mówi się zwykle językiem
charakterystycznym dla wojny. W nekrologach czytamy, że zmarły „przegrał walkę z rakiem”. Te aluzje do wojny są całkowicie uzasadnione, bo chemioterapia naprawdę zabija – i, jak już wspominałem, kiedy to robi, razem z komórkami nowotworowymi giną także te zdrowe. Choć to niełatwe, trzeba pozwolić chemioterapii zniszczyć złośliwe komórki, a jednocześnie pacjenci i ich opiekunowie muszą robić wszystko, aby starczyło sił na przetrwanie tego koniecznego ataku (kolejny wojenny termin) śmiercionośnych chemikaliów. Od 1971 roku, kiedy prezydent Richard Nixon wypowiedział wojnę rakowi, Stany Zjednoczone wydały 2 biliony dolarów na badania i terapie konwencjonalne, a jednak wszystko wskazuje na to, że przegraliśmy. W zasadzie współczynnik umieralności nie zmienił się od 1950 roku. Raz jeszcze nawiązując do wojennej nomenklatury, można przewidywać, że w ciągu najbliższych czternastu lat na raka umrze więcej Amerykanów niż zginęło ich w czasie wszystkich wojen, w których brali udział. Mimo że chemioterapia jest zakorzeniona w wojnie, pacjentów podejmujących terapię nie trzeba postrzegać jako toczących walkę. Uważam, że lepiej nie wyobrażać sobie toczącej się w organizmie wojny, ale raczej uznać terapię za proces uzdrawiania, który zmierza w kierunku przywrócenia dobrego samopoczucia.
Czego chemioterapia nie zrobi Zadaniem chemioterapii jest uśmiercenie komórek, a po osiągnięciu tego celu, zablokowanie procesu ich mnożenia się. To właśnie można osiągnąć dzięki chemioterapii. Nie sprawi ona jednak, że pacjent poczuje się dobrze. Posługując się nomenklaturą militarną, można powiedzieć, że misją chemioterapii jest szybkie przeszukanie, rozpoznanie i zniszczenie wroga. Ważne jest, aby w trakcie chemioterapii cieszyć się dobrym samopoczuciem i powrócić do zdrowia, gdy tylko toksyczne substancje chemiczne i pozostałości po martwych komórkach nowotworowych zostaną wydalone z organizmu. Warto pamiętać, że chemioterapia nie uleczy ciała, bo nie to jest jej zadaniem.
Chemioterapia zniszczy komórki. A kiedy komórki nowotworowe zostaną zaatakowane i usunięte, organizm może przejąć kontrolę i powrócić do zdrowia. Kiedy komórki zginą i nie mogą już dzielić się ani mnożyć, stają się odpadami i są wypłukiwane z ciała. Wtedy organizm – spustoszony wcześniej przez rozprzestrzeniającego się raka – może rozpocząć etap powrotu do zdrowia. Wspominam o tym, ponieważ wielu pacjentów sądzi, że to właśnie chemioterapia odpowiada za uzdrowienie. Ona jednak nie leczy, tylko przygotowuje teren do właściwego powrotu do zdrowia poprzez pozbycie się zdeformowanych komórek, które doprowadziły do choroby. Guzy znikną albo się zmniejszą, a inne objawy wywołane przez raka, miejmy nadzieję, ustąpią, łącznie z bólem, wydzielinami i wieloma innymi niedogodnościami. Jednak powrót do zdrowia to zupełnie inna kwestia. Chemioterapia nie sprawi, że pacjent poczuje się dobrze; w najlepszym przypadku pokona raka, który uniemożliwia powrót do zdrowia. Innymi słowy, chemioterapia nie rozwiąże problemu, choć w jego rozwiązaniu pomoże. Jest to niezwykle istotne i trzeba to sobie uświadomić i zaakceptować. Pozostając przy nazewnictwie wojennym, z którym chemioterapia jest związana od początku, można stwierdzić, że stanowi ona potężną amunicję w medycznej misji, polegającej na zlokalizowaniu i zniszczeniu wroga. Inna kwestia, w której nie pomoże nam chemioterapia, ma związek z układem odpornościowym. Jak już wspominałem, działanie chemioterapii jest tak potężne, że osłabia ona środki obronne organizmu, i właśnie dlatego tak wielu ludzi poddanych tej terapii jest bardzo podatnych na przeziębienie, grypę albo cierpi na inne, poważniejsze dolegliwości. Pamiętajmy, że do zadań chemioterapii nie należy pobudzenie mechanizmów samouzdrawiających organizmu, chociaż robi to pośrednio, pomagając zmienić środowisko, w którym rozwija się rak. Układ odpornościowy pacjenta, zaatakowany przez komórki nowotworowe, ulegnie kolejno pobudzeniu i osłabieniu, bez udziału samej chemioterapii. Ochrona i wzmocnienie odporności w dużej mierze zależy od tego, co pacjent robi po wyjściu z kliniki onkologicznej.
Skutki uboczne chemioterapii W najlepszym wypadku pozytywnym skutkiem chemioterapii jest uśmiercenie komórek nowotworowych w organizmie pacjenta. Jednak jak wszyscy wiemy, te dobre skutki pociągają za sobą także złe. Stres towarzyszący chemioterapii jest dla niektórych ludzi niemal tak trudny do zniesienia, jak sam rak. Wraz z harmonogramem zabiegów chemioterapii (zakładając, że zostanie ona zalecona) każdy, u kogo zdiagnozowano raka, otrzymuje listę leków, które będą stosowane, a także opis ich „możliwych” skutków ubocznych. Sam zestaw leków jest już wystarczająco zniechęcający, ale dopiero lista ich skutków ubocznych potrafi przerazić. Poniżej przedstawiam najczęstsze skutki uboczne chemioterapii, zależne od rodzaju raka, zaordynowanych leków chemioterapeutycznych oraz ich dawek. Nie każdy pacjent doświadczy ich wszystkich, ale większość dozna przynajmniej niektórych. Osłabienie układu odpornościowego to pierwszy, najbardziej oczywisty i najgroźniejszy z nich. Układ immunologiczny zostaje osłabiony do tego stopnia, że człowiek może paść ofiarą chorób i infekcji, które w normalnej sytuacji byłyby raczej nieszkodliwe. Właśnie dlatego lekarze ostrzegają pacjentów, aby unikali tłumów, w których mogą zetknąć się z zaraźliwymi, potencjalnie niebezpiecznymi bakteriami i wirusami. Dla zdrowego człowieka przebywanie w jednym pomieszczeniu z kimś, kto jest przeziębiony, nie stanowi problemu; dla pacjenta poddanego chemioterapii może to oznaczać całe dni lub tygodnie cierpień spowodowanych przeziębieniem – które czasem może skończyć się nawet pobytem w szpitalu. Zmęczenie to rezultat walki zarówno z rakiem, jak i z chemioterapią. W literaturze przedmiotu opisano, czego można spodziewać się po chemioterapii. W niektórych przypadkach dochodzi do anemii, na którą lekarz przepisuje leki. Większość chorych na raka można rozpoznać po ich wymizerowanym wyglądzie, powolnych ruchach i mętnym sposobie myślenia –
a są to właśnie objawy zmęczenia. W większości jest ono bezpośrednim wynikiem nagromadzenia toksyn w wątrobie. Wypadanie włosów zaczyna się niemal natychmiast po pierwszej chemioterapii, ponieważ leki chemioterapeutyczne działają na wszystkie szybko dzielące się komórki, a komórki mieszków włosowych należą do najszybciej mnożących się komórek w ludzkim organizmie. Temu fizycznemu skutkowi ubocznemu towarzyszą ogromne konsekwencje emocjonalne i psychologiczne. Niemal wszyscy pacjenci mówią o wstrząsie, jakiego doznali, kiedy po raz pierwszy ujrzeli siebie całkowicie pozbawionych włosów i próbowali rozpoznać swoją twarz w lustrze. Uszkodzenie innych części ciała również należy do potencjalnych skutków ubocznych chemioterapii. Onkolog zwraca baczną uwagę na ewentualne uszkodzenia w częściach ciała niezajętych rakiem i będące skutkiem silnego działania chemioterapii. Zagrożonymi narządami są między innymi serce, wątroba, nerki, ucho wewnętrzne (uszkodzenie przejawia się w postaci trudności z zachowaniem równowagi) i mózg. Mózg po chemioterapii. W odniesieniu do mózgu, pacjenci niemal jednogłośnie mówią m.in. o mętnym sposobie myślenia, zapominaniu czy trudnościach ze znajdowaniem właściwych słów. Te problemy są czymś więcej niż zwykłą, chwilową utratą koncentracji, która zdarza się praktycznie każdemu. Dla osoby poddawanej chemioterapii jest to część procesu i może ona nie tylko być emocjonalnie bolesna, ale także groźna, zwłaszcza kiedy pacjent zapomina o zażywaniu przepisanych leków. Mdłości i wymioty są tak powszechne wśród pacjentów korzystających z chemioterapii, że lekarz zwykle ostrzega o nich już na początku. Do tej samej kategorii skutków ubocznych zalicza się także inne problemy żołądkowojelitowe, takie jak biegunka i zaparcie. Czasami przybierają na sile do tego stopnia, że powodują gwałtowny spadek wagi lub tycie, przewlekłą niestrawność
i zgagę, niedożywienie, odwodnienie i inne komplikacje związane z układem żołądkowo-jelitowym.
Inne elementy procesu leczenia Jak już się przekonaliśmy, chemioterapia stanowi jedynie część scenariusza leczenia pacjenta chorującego na raka. Oczywiście jest to element zasadniczy dla osób, które zdecydowały się na rozwiązania konwencjonalne. Jednak mimo że chemioterapia z pełną mocą atakuje komórki nowotworowe, nie stanowi panaceum na chorobę. Innym elementem procesu leczenia jest konieczność zachowania dobrej kondycji podczas serii chemioterapii i po jej zakończeniu. To niemałe wyzwanie dla pacjenta, szczególnie gdy leki chemioterapeutyczne znacznie pogorszyły jego stan fizyczny i emocjonalny. Aby zachować dobrą kondycję, potrzebna jest przede wszystkim chęć, która pozwoli uruchomić proces powrotu do zdrowia. Wielu pacjentów poprzestaje na przekazaniu kontroli nad własnym programem leczenia onkologowi i zakłada, że lekarz zajmie się wszystkim, co konieczne, aby wyzdrowieli. Taka postawa oznacza, że lekarza traktuje się jak mechanika samochodowego: dostarczam swoje ciało do warsztatu, lekarz je naprawia i wracam do domu. To jednak duży błąd, który może być zgubny – a czasem okazuje się wręcz śmiertelny dla tysięcy chorych na raka. W naszej kulturze możemy pokusić się o stwierdzenie, że rola lekarza polega nie tyle na przywracaniu zdrowia, co raczej na zwalczaniu choroby. Prosimy onkologa, aby nas wyleczył, ale to nie oznacza jednocześnie, że prosimy też o przywrócenie nam zdrowia. W naszym systemie medycznym leczenia chorób (w odróżnieniu od przywracania zdrowia) byłoby z naszej strony wręcz arogancją oczekiwanie od lekarzy czegoś więcej, niż mają nam do zaoferowania. A oferują wiele, jeśli chcemy pozbyć się raka. Uruchomienie procesu zdrowienia oznacza, że nie polegamy tylko na lekarzach, oczekując, że nas uzdrowią. Oni spełniają swoje zadanie, starając się usunąć z naszego organizmu szybko rozwijającą się chorobę. Reszta zależy od pacjenta. Takie zobowiązanie nie jest łatwe, ale bez jego podjęcia nie ma mowy
o prawdziwym wyleczeniu. Co zatem powinien robić pacjent, aby wypełnić luki w systemie, który koncentruje się na zwalczeniu choroby – w tym przypadku na zniszczeniu raka – i usunięciu go z organizmu? Po pierwsze, jak już wspominałem, musi postanowić, że podejmuje się uzdrowienia samego siebie, i uświadomić sobie, że ani lekarz, ani pielęgniarka, ani żaden inny członek szpitalnego personelu nie zrobi tego za niego – nie jest to zresztą ich zadanie. Następnie powinien postarać się zdobyć jak najwięcej informacji – dobrych, wiarygodnych i miarodajnych – aby stworzyć strukturę swojego programu uzdrowienia. Piszę tę książkę właśnie w tym celu, aby pomóc w ich zgromadzeniu. Wreszcie, pacjent będzie potrzebował oddanego opiekuna. Jest to kwestia tak istotna, że zamierzam poświęcić jej oddzielną sekcję. Nawet najlepsze postanowienia osoby chorej na raka spełzną na niczym bez pomocy kogoś, kto fizycznie i psychicznie będzie mógł stanąć na wysokości zadania.
Opiekun jest bardzo ważny Istnieje bardzo popularne określenie: „mózg po chemii”. W internecie można znaleźć tysiące poświęconych mu stron. Chociaż jest to problem znany pacjentom od samych początków chemioterapii, dopiero niedawno nadano mu nazwę. Obecnie uważa się, że dotyczy on praktycznie wszystkich osób poddanych chemioterapii, więc rozpoczęto badania, aby znaleźć sposób na jego rozwiązanie. Opisałem już tę kwestię w dziale poświęconym skutkom ubocznym chemioterapii. Jednak warto o niej przypomnieć, omawiając rolę opiekuna. Szacunki dotyczące liczby osób doświadczających „mózgu po chemii” są bardzo wysokie. Niektórzy specjaliści twierdzą, że tego rodzaju objawy występują u 15–70 procent pacjentów poddawanych chemioterapii. Inni z kolei za górną granicę przyjmują 50 procent. Biorąc pod uwagę powyższe dane, symptomów „mózgu po chemii” może
doświadczać ponad połowa pacjentów, a na pewno nie mniej niż co szósty. Według Amerykańskiego Towarzystwa doświadczający tego stanu mają następujące objawy:
Onkologicznego
pacjenci
Zapominają o sprawach, które zazwyczaj przywołują w pamięci bez problemu (luki w pamięci). Mają problem z koncentracją (nie mogą się skupić na tym, co robią, nie potrafią dłużej skoncentrować na czymś uwagi, czasem „wyłączają się”). Z trudem przypominają sobie szczegóły, takie jak nazwiska, daty, a czasem nawet ważniejsze wydarzenia. Problem sprawia im wielozadaniowość – na przykład gdy rozmawiają przez telefon podczas gotowania, zapominają o jednej z tych czynności (gorzej radzą sobie z wykonywaniem więcej niż jednej rzeczy naraz). Więcej czasu zajmuje im dokończenie konkretnego niezorganizowani, wolniej myślą i przetwarzają informacje).
zadania
(są
Mają problem z przypominaniem sobie zwykłych słów (nie potrafią znaleźć tych właściwych, aby dokończyć zdanie). Według Amerykańskiego Towarzystwa Onkologicznego: „U większości osób objawy określane jako »mózg po chemii« pojawiają się szybko i trwają krótko. U innych wywołują długotrwałe zmiany psychiczne. Zazwyczaj zmiany zauważane przez pacjentów są tak subtelne, że otoczenie może nawet niczego nie zauważyć. Mimo to ludzie borykający się z tym problemem zdają sobie sprawę z różnic w swoim sposobie myślenia. Wielu z nich nie informuje o tym swoich opiekunów i lekarzy, dopóki nie zacznie to wpływać na ich codzienne życie”. Pacjenci często czują się zażenowani objawami „mózgu po chemii” i próbują tuszować własne roztargnienie i mętne myślenie. Kwestią najważniejszą jest to, w jakim stopniu ten stan – przejściowy czy też nie – może wpływać na opiekę nad
pacjentem. Bardzo często mózg po chemii koliduje z leczeniem, ponieważ pacjent zapomina o zażywaniu leków albo innych aspektach kuracji, łącznie z umówionymi wizytami u lekarza. Potrzeba opiekuna powinna być oczywista, zważywszy na powszechność zjawiska, jakim jest „mózg po chemii”. Nawet pacjent, u którego objawy te nie są skrajnie nasilone, będzie miał problemy z pamiętaniem wszystkiego, co niezbędne w trakcie terapii, łącznie z liczbą i częstotliwością zażywania leków, wizytami u onkologa i innych specjalistów, koniecznością przeprowadzania tomografii i badań krwi, powstrzymaniu się od posiłku przed niektórymi badaniami czy wypełnianiu konkretnych zaleceń. Uważam, że opiekunowie stanowią wyjątkową grupę ludzi, a ich praca ma wymiar duchowy. Jeśli pacjentowi dopisze szczęście, to pomoże mu partner życiowy, członek rodziny lub przyjaciel. Pomoc jest niezbędna nie tylko z powodów ściśle medycznych, o których wspominałem, ale także dlatego, aby dopilnować realizacji programu powrotu do zdrowia, który jest dopełnieniem chemioterapii. Bez zaufanej osoby proces zdrowienia będzie długi, żmudny i niebezpieczny. Dzięki opiekunowi współodpowiedzialnemu za powrót pacjenta do zdrowia terapia stanie się doświadczeniem opartym na wspólnej intencji, wzajemnym pocieszeniu, a nawet radości.
Prowadź uzdrawiający tryb życia Zanim przedstawię szczegóły programu opracowanego na potrzeby pacjentów i ich opiekunów, chciałbym powiedzieć kilka słów na temat zdrowego trybu życia. Rak, jak wszystkie choroby zagrażające życiu, może być dzwonkiem alarmowym, wzywającym co zmiany trybu życia. Problemy zdrowotne zawsze mają swoje źródło, nawet jeśli atakują nas znienacka, w najmniej spodziewanym momencie. Prawda jest taka, że sami przyczyniamy się do pogorszenia swego stanu zdrowia, świadomie bądź nie. Przyczyny powstawania nowotworów są niezliczone i często bardzo niejasne. Jednak nasz styl życia z pewnością ma wiele wspólnego z naszym zdrowiem i dobrym samopoczuciem.
Po usłyszeniu diagnozy wielu pacjentów automatycznie zaprzecza, jakoby byli odpowiedzialni za powstanie choroby. Dla niektórych wyrok, jakim jest rak – który oznaczać może nawet wyrok śmierci – został wydany na nich bez żadnego powodu przez złego i kapryśnego Boga, wszechświat, siłę wyższą lub jeszcze coś innego. Uważają się za niewinne ofiary choroby, niemające udziału w jej powstaniu. Przez pięć lat ponad 200 naukowców pracujących pod patronatem Światowego Funduszu Badań nad Rakiem (WCRF – World Cancer Research Fund) opracowywało – dziś najbardziej wiarygodny – raport na temat roli, jaką żywność, napoje, otyłość i aktywność fizyczna odgrywają w powstawaniu raka. Doszli do wniosku, że jedna trzecia chorób nowotworowych na świecie wywoływana jest przez tryb życia – jakość tego, co jemy i ile ćwiczymy. Badanie obejmujące prawie 45 tysięcy par bliźniąt dowiodło, że środowisko i styl życia są skuteczniejszym niż czynniki genetyczne wskaźnikiem pozwalającym przewidzieć zachorowanie na raka prostaty, jelita grubego i piersi. Z raportu brytyjskiej organizacji charytatywnej Cancer Research UK wynika, że powstanie 40 procent przypadków raka można przypisać stylowi życia. Ponad 100 tysięcy zachorowań w Wielkiej Brytanii było spowodowane paleniem, niezdrową dietą (pozbawioną owoców i warzyw), nadużywaniem alkoholu i nadwagą. W niektórych przypadkach pacjent rzeczywiście nie ponosi winy za powstanie sytuacji, która doprowadziła do choroby. Źródłem raka mogą być wypadki, uwarunkowania genetyczne lub po prostu znalezienie się w niewłaściwym miejscu i w niewłaściwym czasie – mimo podejmowania wszelkich działań zapobiegawczych. A jednak musimy wziąć na siebie odpowiedzialność za to, co jemy, pijemy, czy palimy, jak się poruszamy i, ogólnie rzecz biorąc, jaki tryb życia prowadzimy. Współodpowiedzialność za swoją chorobę to pierwszy krok w stronę rozpoczęcia zdrowego stylu życia, opartego na jedzeniu zdrowej żywności, piciu napojów witalizujących, regularnych ćwiczeniach fizycznych i odrzuceniu złych nawyków, takich jak palenie, przepracowywanie się i niewystarczająca ilość snu. Realizacja tego programu wymaga zobowiązania się do przejścia na zdrowy tryb życia. Można to zrobić, uświadamiając sobie, jak dbaliśmy o siebie w przeszłości,
i postanawiając, że odtąd będziemy robić to lepiej. W dalszej części książki znajdziesz praktyczny sposób na zintensyfikowanie procesu zdrowienia, rozpoczętego przez onkologa i innych specjalistów. Ich zadaniem jest zlikwidowanie komórek nowotworowych przy użyciu wysoce toksycznych substancji chemicznych. Zadanie pacjenta i jego opiekuna polega na uzupełnieniu tej terapii poprzez stosowanie rozsądnej diety, suplementów, naturalnych ziołowych produktów, soków i herbat, a także detoksykacji i ćwiczeń – wszystkie te czynniki mają wzmocnić układ odpornościowy, pomóc w osłabieniu skutków ubocznych chemioterapii, podtrzymać zdrowie pacjenta, dostarczać mu energii podczas terapii i przyspieszyć proces leczenia. Przede wszystkim należy korzystać z darów natury i uzdrawiających mocy własnego ciała. Mój program przeznaczony jest dla każdego, u kogo zdiagnozowano raka, bez względu na płeć, rodzaj nowotworu i stadium choroby. Jak już wspominałem, każdy, kto chce równolegle korzystać z metod naturalnego uzdrawiania, musi skonsultować się z onkologiem, który zalecił chemioterapię. Warto zapytać o jego wykształcenie w zakresie dietetyki. To bardzo ważne, aby zrozumieć, z czego wynikają takie a nie inne zalecenia dotyczące diety i suplementacji. To nie jest zwykła klauzula zrzeczenia się odpowiedzialności, którą umieszcza się we wszelkich materiałach związanych ze zdrowiem i leczeniem, ale jest to także ostrzeżenie dla pacjenta, aby miał świadomość, że pewne produkty spożywcze lub witaminy, minerały i inne suplementy mogą obniżać skuteczność terapii medycznej. Są to przypadki rzadkie, ale mogą się zdarzyć. Postępuj zatem z należytą starannością i ostrożnością, aby ten program powrotu do zdrowia zapewnił ci pełny sukces.
CZĘŚĆ 2
Program diety w chemioterapii
CZĘŚĆ 2 Program diety w chemioterapii Musimy zwrócić się do natury, do obserwacji ciała w zdrowiu i chorobie, aby poznać prawdę.
– Hipokrates
Dieta w chemioterapii Oto krótkie streszczenie pięcioetapowego programu, który opracowałem dla pacjentów z rakiem i ich opiekunów. Omówię każdy z tych etapów i wyjaśnię, dlaczego jest istotny. Pozostałą część tej sekcji poświęcę praktycznym wskazówkom dotyczącym diety – co i jak należy robić, kiedy i dlaczego. Krok 1: Zmień sposób myślenia i skoncentruj się na wyzdrowieniu Krok 2: Odtruj się, aby wspomóc uzdrawianie od wewnątrz Krok 3: Jedz najlepszą żywność, aby dostarczyć organizmowi substancji chemicznych niezbędnych do uzdrowienia Krok 4: Uzupełniaj dietę odpowiednimi suplementami, aby zwiększyć tempo powrotu do zdrowia Krok 5: Ćwicz i odpoczywaj, aby przyspieszyć proces powrotu do zdrowia Proces podtrzymywania zdrowia podczas chemioterapii przedstawiam w taki sposób, aby pokazać, że każdy kolejny etap wynika z poprzedniego. Być może zechcesz zacząć lekturę od listy wskazanych i niewskazanych artykułów spożywczych, pomijając krok poświęcony odtruwaniu organizmu, lub ewentualnie od opisu suplementów – lekceważąc bardzo ważne wskazówki żywieniowe. Jeśli
jednak dokładniej przyjrzysz się każdemu etapowi, zauważysz, że ich kolejność jest logiczna. Jeżeli będziesz realizował ten program w taki sposób, jak został opracowany, powinieneś osiągnąć znakomite rezultaty – zachowasz zdrowie podczas chemioterapii i po jej zakończeniu.
Krok 1: Zmień sposób myślenia i skoncentruj się na wyzdrowieniu Uzdrowienie jest kwestią czasu, ale czasami również kwestią okazji. HIPOKRATES
Ten krok jest pierwszy, ponieważ podejście wymagające koncentracji na dobrym samopoczuciu stanowi psychiczną i emocjonalną podstawę całego procesu uzdrawiania. Oczekiwanie pomyślnego wyniku chemioterapii i twój własny wkład do tego programu pomogą ci osiągnąć najlepszy rezultat. Jest zrozumiałe, że przeciwne nastawienie przyniesie zły rezultat. Na pacjentów, rozpoczynających leczenie w atmosferze lęku, niepokoju, użalania się nad sobą i oczekiwanej porażki, czeka droga wyboista, śliska i mało przewidywalna. Innymi słowy, skup się na porażce, a poniesiesz ją; skup się na sukcesie, a z pewnością stanie się twoim udziałem. Musisz zmienić sposób postrzegania siebie i z „ofiary” raka stać się „zwycięzcą” nad nim –a twoje ciało z kolei musi zmienić się z chorego organizmu w samouzdrawiający się mechanizm. Witam w świecie nowego sposobu myślenia o swojej relacji z rakiem i chemioterapią! Choć wcześniej mogłeś lamentować: „dlaczego ja, dlaczego teraz?”, teraz nadszedł czas, aby zacząć myśleć pozytywnie i skupić się na powrocie do zdrowia – na swoim uzdrowieniu. To naprawdę pierwszy krok na drodze do zdrowia. Dieta, suplementy, ćwiczenia – i wszystko, co robisz dla siebie, aby zachować dobrą kondycję podczas chemioterapii – będzie wydawało ci się trudniejsze i bardziej chaotyczne bez pozytywnego podejścia do procesu uzdrowienia. Namawiam do wprowadzenia tych praktyk w życie już na samym początku i realizowanie ich przez cały czas trwania programu. Jeśli nie czujesz się wystarczająco silny, aby realizować wszystkie poniższe sugestie, wypróbuj
przynajmniej niektóre z nich. Możesz odnieść niezwykłe korzyści, „idąc z dumnie uniesioną głową” i wiedząc, kim jesteś (nie ofiarą, lecz osobą na drodze do zdrowia) i gdzie jesteś (we właściwym miejscu) w procesie zdrowienia.
Codziennie stosuj afirmacje Afirmacje stanowią niezwykle skuteczny sposób, dzięki któremu możesz zmienić swój sposób myślenia, a następnie zachowanie. Ludzie stosują je od wieków w taki czy inny sposób, aby realizować swoje cele i aspiracje. Są to zdania oznajmujące, które dotyczą ciebie i które kierujesz do siebie. Wypowiadasz je na głos, a ich wydrukowane wersje rozwieszasz w swoim otoczeniu (na przykład na monitorze komputera), gdzie widzisz je przez cały dzień i możesz je często powtarzać. Najlepiej wybrać jedną lub dwie afirmacje i dostosować je do swojej sytuacji. Unikaj wszelkich przeczeń: – lepiej powiedzieć: „Jestem zdrowy”, niż: „Nie mam raka”. Oto kilka ogólnych propozycji: Z każdym dniem jestem zdrowszy. Moje ciało leczy się szybko i z łatwością. Każda komórka w moim ciele jest zdrowa. Moje ciało to samouzdrawiający się mechanizm. Zanim się zdrzemniesz lub pójdziesz spać: Nawet we śnie moje ciało się uzdrawia.
Zapisuj swoje uczucia Podczas terapii antynowotworowej szaleją emocje. W jednej chwili czujesz się szczęśliwy, a w następnej przygnębiony – to prawdziwa huśtawka nastrojów. Aby wprowadzić w swoich emocjach nieco równowagi, a także pozbyć się tych
negatywnych, które mogą cię przytłaczać, spróbuj prowadzić dziennik uczuć. To proste: wystarczy kupić notatnik, zatytułować go „Mój dziennik uczuć” i zapisywać w nim swoje myśli raz lub kilka razy dziennie albo za każdym razem, kiedy zechcesz coś wyrazić. Nie trzeba robić tego w żaden określony sposób. Warto jednak pamiętać, aby każdy wpis zacząć od słowa: „Czuję...”. Być może zechcesz upublicznić swój dziennik. W tym celu najlepiej założyć blog w Internecie. Nie jest to trudne, a dla niektórych osób będzie to dobry sposób na wyzwolenie swoich uczuć i podzielenie się swoim doświadczeniem, jakim jest terapia. Oto kilka emocji, które mogą się pojawić, kiedy wykonujesz to ćwiczenie: złość konsternacja lęk przebaczenie wdzięczność radość uraza użalanie się nad sobą
Zadbaj o swoje otoczenie Fakt, że poddajesz się terapii, nie oznacza, że musisz żyć w otoczeniu, które zdaje się wręcz krzyczeć: „tu mieszka chory”. W ramach procesu zdrowienia zachęcam do zadbania o swoje otoczenie. Niech będzie jasne, przewiewne, czyste i uprzątnięte. Twój świat zewnętrzny odzwierciedla ten wewnętrzny. Jeśli rzeczywiście idziesz drogą uzdrowienia, słuszne wydaje się dążenie, aby pokoje, w których spędzasz czas, odzwierciedlały przyjętą przez ciebie pozytywną postawę. Oto kilka pomysłów,
które pomogą ci zrealizować tę wskazówkę: Poproś swojego opiekuna i przyjaciół, aby co kilka dni przynosili ci świeże kwiaty. Dopilnuj, aby twoja sypialnia była nieskazitelnie czysta i uporządkowana. Pozbądź się bałaganu – nawet jeśli oznacza to wyrzucenie kilku rzeczy, które mogły stracić dla ciebie swoje znaczenie. Wprowadź do swego otoczenia naturę, choćby niewielką roślinę, zdjęcia pięknych krajobrazów lub miskę z wodą, w której pływają pąki kwiatów.
Zadbaj o swój wygląd Ta wskazówka jest podobna do poprzedniej, ale ma charakter bardziej osobisty. Jeśli spędzasz dużo czasu w domu – prawdopodobnie w pobliżu łóżka lub kanapy – pamiętaj, że odświeżenie się i założenie ładnych ubrań działa witalizująco. Postaraj się znaleźć czas – co najmniej dwa razy w tygodniu – aby ładnie się ubrać i wyjść z domu, na przykład do galerii sztuki, centrum handlowego, kawiarni, parku lub do kina – tam, gdzie gromadzą się ludzie. W ten sposób poczujesz się bardziej „normalnie” niż w domu, gdy siedzisz z książką lub przed telewizorem. Wyjście z domu, do ludzi, jest zdrowe zarówno dla duszy, jak i dla ciała. Po powrocie możesz być wprawdzie całkiem pozbawiony sił, ale poczujesz satysfakcję.
Myśl pozytywnie Miej pozytywne nastawienie do wszystkiego, co robisz i co mówisz. Podejmij postanowienie, że zamiast narzekać, będziesz wdzięczny za dobro, które spotyka cię w procesie uzdrawiania. Im bardziej koncentrujesz się na pozytywnych aspektach swojej chemioterapii, tym większą masz szansę, że szybciej i skuteczniej się wyleczysz. Niech twoją mantrą będzie „szklanka do połowy pełna”, ale nigdy „do połowy pusta”.
Krok 2: Odtruj się, aby wspomóc uzdrawianie od wewnątrz Rana jest miejscem, przez które wnika w ciebie Światło. RUMI
Po przyjęciu nowej postawy psychiczno-emocjonalnej można przejść do praktycznej części procesu powrotu do zdrowia. Ten etap zaczyna się od oczyszczenia ciała zarówno z leków chemioterapeutycznych, jak i martwych komórek nowotworowych, zniszczonych przez leki. Detoksykacja jest rodzajem rytuału oczyszczającego, który otwiera człowieka na wszelkie wspaniałe, witalizujące zmiany zachodzące podczas procesu uzdrawiania. Niezwykle ważne jest, aby toksyczne pozostałości komórek nowotworowych zniszczonych w trakcie chemioterapii zostały usunięte z organizmu jak najszybciej. Na tym etapie celem jest wyeliminowanie złogów po chemii, aby nie krążyły po organizmie, szkodząc cennemu środowisku układu odpornościowego. Istnieje kilka sposobów pozbywania się toksyn. Skupimy się na detoksykacji poprzez układ pokarmowy, skórę (największy organ ciała) oraz wątrobę i pęcherz. Martwe komórki nowotworowe, leki chemioterapeutyczne i inne toksyny pozostałe po chemioterapii krążą po organizmie, dopóki nie zostaną przetworzone i usunięte przez wątrobę, nerki, pęcherz, płuca, układ limfatyczny, okrężnicę, krew i największy z naszych organów, czyli skórę. Im szybciej nagromadzone toksyny opuszczą organizm, tym lepiej! W tej części przedstawiam dwa naukowo uzasadnione sposoby detoksykacji, łatwe do przeprowadzenia i niewymagające wielu przygotowań ani specjalnych środków. Dzięki nim szybciej poczujesz się lepiej.
Detoksykacja zewnętrzna: kąpiele terapeutyczne Cztery kąpiele terapeutyczne zostały przedstawione w pracy dr Hazel Parcells
(1889–1996), pionierki w dziedzinie odżywiania i leczenia holistycznego; łatwo policzyć, że sama przeżyła 107 lat. Ich opis znajdziesz też w książce o dr Parcells i jej metodach naturalnego uzdrawiania, zatytułowanej Live Better Longer (Żyj lepiej i dłużej). Polecam zażycie wszystkich czterech kąpieli – oczywiście pojedynczo – w ciągu dwóch tygodni. Następnie należy zacząć serię od początku, a kolejne kąpiele stosować co kilka dni. Kąpiele terapeutyczne to jedna z metod oczyszczania, a zatem uzdrawiania. Skóra to nasz największy organ. Proces oczyszczania ciała odbywa się w 65 procentach przez skórę.
Podstawy naukowe Terapeutyczne kąpiele dr Parcells opierają się na chemicznej zasadzie „to, co słabe, czerpie siłę z mocnego”. Gorący roztwór wody wyciąga toksyny z ciała na powierzchnię skóry. Następnie, pod wpływem zmiany temperatury, kiedy kąpiel stygnie, toksyny przenoszą się z powierzchni skóry do wody. Oczyszczanie zachodzi zgodnie z prostą zasadą naturalną, że słaba energia (chłodna woda) czerpie z mocnego źródła (ciało rozgrzane przez gorącą kąpiel). Aby w pełni skorzystać z tych detoksykacyjnych kąpieli terapeutycznych, należy koniecznie pozostać w wannie do czasu, aż woda ostygnie. Nie jest wskazane dolewanie zimnej wody, aby przyspieszyć stygnięcie, ponieważ zaburzy to proces chemiczny. Po wyjściu z wanny najlepiej się położyć i przykryć kocem, pozwalając ciału swobodnie się pocić i w ten sposób wydalać kolejne toksyny nagromadzone w trakcie chemioterapii. Ogólne ostrzeżenie: czas trwania kąpieli należy odpowiednio dostosować do możliwości organizmu, w zależności od etapu chemioterapii. Pozostawanie w wodzie dłużej niż 10–15 minut może okazać się nieprzyjemne. W takim wypadku najlepiej przygotować się do pełnej kąpieli terapeutycznej w ciągu kilku sesji kąpielowych.
UWAGA: Nie zaleca się zażywania kąpieli terapeutycznej w dniu chemioterapii ani w dniach poprzedzających ją i następujących po niej.
Cztery przepisy na kąpiel terapeutyczną dr Parcells Przepis 1 KIEDY: Ten przepis jest szczególnie pomocny po każdego rodzaju prześwietleniu. Na przykład skany PET i CAT znacząco podnoszą poziom napromieniowania organizmu. Nawet proste zdjęcie rentgenowskie zębów pozostawia w ciele dawkę zaburzającą jego zdrowe funkcjonowanie. JAK: Należy rozpuść około pół kilograma soli morskiej lub kamiennej i około pół kilograma sody oczyszczonej w wannie z wodą tak gorącą, jaką tylko jesteś w stanie wytrzymać. Pozostań w niej, dopóki woda nie ostygnie, minimum 45 minut. Nie bierz prysznica przynajmniej przez następne 8 godzin po wyjściu z wanny.
Przepis 2 KIEDY: Jeśli miałeś kontakt z metalami ciężkimi, takimi jak aluminium, albo z tlenkiem węgla, niespalonym węglem, pestycydami czy środkami odstraszającymi. Symptomy wywoła też gotowanie w aluminiowych naczyniach. Spożywanie artykułów nieoczyszczonych z pestycydów może prowadzić do nagromadzenia pestycydów w komórkach. Ten przepis znakomicie nadaje się do przeprowadzenia ogólnej detoksykacji, zwłaszcza jeśli masz ogólnie złe samopoczucie i obniżony poziom energii, odczuwasz dyskomfort w górnych drogach oddechowych, masz zadyszkę, zawroty głowy lub zaburzenia równowagi. JAK: Dodaj 1 szklankę wybielacza marki Clorox (bezzapachowego) do wanny z wodą tak gorącą, jaką tylko jesteś w stanie wytrzymać. Pozostań w niej, dopóki woda nie ostygnie, minimum 45 minut. Nie bierz prysznica przynajmniej przez
następne 8 godzin po wyjściu z wanny. UWAGA: Kiedy ktoś czyta podobne zalecenie – że jego skóra ma zetknąć się z wybielaczem – ze zdziwienia aż unosi brwi. Zapewniam jednak, że zalecana tutaj ilość wybielacza rozpuszczona w takiej ilości wody nie będzie szkodliwa. Może usunąć – i zrobi to bardzo skutecznie – toksyny, ponieważ działa jak potężny oksygenator. W szpitalach wybielacz jest stosowany do dezynfekcji, ponieważ eliminuje wirusy, drobnoustroje i bakterie. W kąpieli jego celem jest zdezynfekowanie ciała i usunięcie takich toksyn, jak pestycydy, metale i tlenek węgla. Oczywiście należy zachować rozsądek i nie stosować większej ilości wybielacza niż zalecana. Ale wykaż się odwagą i spróbuj!
Przepis 3 KIEDY: Ten przepis znakomicie sprawdza się w przypadku powszechnych skutków ubocznych chemioterapii związanych z trawieniem (mdłości, zaparcie, biegunka i sensacje żołądkowe). JAK: Rozpuść około 900 g sody oczyszczonej w wannie z wodą tak gorącą, jaką tylko jesteś w stanie wytrzymać. Pozostań w niej, dopóki woda nie ostygnie, minimum 45 minut. Nie bierz prysznica przynajmniej przez następne 8 godzin po wyjściu z wanny. DODATKOWO: Pół łyżeczki sody oczyszczonej rozpuść w szklance ciepłej wody i popijaj w trakcie kąpieli.
Przepis 4 KIEDY: Ten przepis świetnie nadaje się do ogólnej detoksykacji, a szczególnie do podniesienia odporności. To doskonała kąpiel, jeśli czujesz się psychicznie lub emocjonalnie zestresowany bądź zmęczony albo masz objawy przypominające początek przeziębienia lub grypy.
JAK: Dodaj 2 szklanki octu jabłkowego (czystego, niearomatyzowanego) do wanny z wodą tak gorącą, jaką tylko jesteś w stanie wytrzymać. Pozostań w niej, dopóki woda nie ostygnie, minimum 45 minut. Nie bierz prysznica przynajmniej przez następne 8 godzin po wyjściu z wanny. DODATKOWO: 1 łyżkę octu jabłkowego wymieszaj w szklance ciepłej wody i popijaj w trakcie kąpieli.
O czym należy pamiętać Kąpiele terapeutyczne są najskuteczniejsze, jeśli bierze się je wieczorem, 1–2 godziny przed pójściem spać, ponieważ wówczas ciało będzie kontynuowało naturalne oczyszczanie podczas snu. Stosuj tylko jedną kąpiel w ciągu jednego wieczoru. Nie mieszaj składników z różnych przepisów; każdą kąpiel należy przygotowywać wyłącznie według określonych zaleceń. Jeśli zauważysz zaczerwienienia, suchość lub szorstkość skóry, to znaczy, że organizm stara się pozbyć toksyn. Te symptomy oczyszczania występują dość często. Aby zminimalizować dyskomfort, po kąpieli wetrzyj w skórę niewielką ilość oliwy lub olejku migdałowego, ewentualnie nieropopochodnego mleczka do ciała dla dzieci. Uwaga: Jeśli te kąpiele okażą się zbyt nieprzyjemne, kieruj się zdrowym rozsądkiem i ogranicz ich stosowanie lub całkowicie z nich zrezygnuj. Najlepsze podejście do kąpieli terapeutycznych polega na uznaniu ich za wyjątkowy dar natury, który ma nam pomóc w zachowaniu lub powrocie do zdrowia. Gorące źródła na terenie całego USA służyły fizycznej i duchowej odnowie rdzennych Amerykanów przez wiele pokoleń, a po nich kolejnym falom przybyszów. Możesz uczynić z tych kąpieli terapeutycznych swój osobisty rytuał. Przyciemnij światło w łazience. Zapal świece. Wykorzystaj czas spędzany w wannie na medytację, wysłuchanie inspirującej taśmy, rozmyślanie albo odczuwanie błogiej
pustki w umyśle. Takie rytuały staną się zalążkiem twojego uzdrowienia.
Detoksykacja wewnętrzna: lewatywa z kawy Ta niezwykła metoda detoksykacji wewnętrznej jest znana od I wojny światowej, kiedy to – jak głosi medyczna legenda – pielęgniarki używały resztek kawy zamiast cennej wody demineralizowanej do robienia lewatyw rannym żołnierzom. Lewatywa z kawy nie służy ani płukaniu okrężnicy, ani oczyszczaniu jelit (aby złagodzić zaparcie). Jest za to bardzo skuteczną metodą pobudzania i odtruwania wątroby i pęcherzyka żółciowego – głównych narządów detoksykacyjnych. Po zrobieniu lewatywy, kawa trafia bezpośrednio do wątroby przez żyłę wrotną. To zdumiewający proces. Tuż ponad odbytnicą znajduje się okrężnica esowata, kształtem przypominająca literę S. Zanim stolec dotrze do tej części okrężnicy, większość składników pokarmowych zostanie już wchłonięta do krwiobiegu. Pozostają tylko produkty gnilne. Teraz wątroba i okrężnica esowata współpracują, komunikując się za pomocą swego rodzaju układu krążeniowo-wydalniczego. W trakcie wykonywania lewatywy z kawy kofeina przesyłana jest z zakończenia okrężnicy wprost do wątroby, gdzie działa silnie odtruwająco. Żółć, substancja zawierająca dużo toksyn, wypływa do jelita cienkiego, dzięki czemu wątroba radzi sobie z jeszcze większą ilością toksyn docierających do niej z krwiobiegu, narządów i tkanek. Pobudzana jest także produkcja S-transferazy glutationowej, ważnego enzymu detoksykacyjnego, ponieważ kawa zawiera istotne, niezbędne do jego produkcji alkaloidy. Dzięki temu enzymowi toksyny mogą być wydalane z żółcią do jelita cienkiego. W rezultacie proces detoksykacji zachodzi dość szybko i skutecznie. Lewatywa z kawy nie ma sobie równych, jeśli chodzi o usuwanie pozostałości zgromadzonych w organizmie w następstwie chemioterapii.
Co będzie ci potrzebne Worek na płyn z wężykiem i cewnik (końcówka wężyka, którą można
wprowadzić do odbytu). Organiczna kawa, grubo mielona.
Jak to zrobić Około 1 litr wody – doprowadzić do wrzenia. Wsypać 2 łyżki kawy organicznej. Gotować kawę przez 5 minut; odstawić prawie do całkowitego ostygnięcia. Wlać kawę do worka na płyn. Położyć się, wprowadzić cewnik do odbytu (w razie potrzeby użyć oliwy z oliwek do nawilżenia); kontrolując przepływ zaciskiem na wężyku, należy sprawić, aby połowa kawy wpłynęła do środka. Utrzymać kawę w środku jak najdłużej, do 12–15 minut. Pozwolić, aby wypłynęła, a następnie wprowadzić resztę płynu i utrzymać go w środku przez kolejne 12–15 minut. Należy pamiętać, że nie jest to oczyszczanie jelit, więc kawa nie musi wpływać dalej niż do końca okrężnicy. Celem tej lewatywy jest utrzymanie kawy w środku jak najdłużej, do 12–15 minut. Więcej wskazówek, ilustracji i demonstracji wideo znajdziesz na stronie internetowej www.thechemotherapydiet.com.
Inne praktyki detoksykacyjne Detoksykacja jest jedną z podstaw dobrego zdrowia podczas chemioterapii. Raz jeszcze chciałbym podkreślić wagę usunięcia z ciała koktajlu leków chemioterapeutycznych i wszelkich pozostałości po nich. Poniżej przedstawiam dwie dodatkowe procedury, które można stosować codziennie.
Na złagodzenie zaparcia lub usunięcie toksyn Łuski nasion babki płesznik w proszku lub w płatkach – stosowane szczególnie w ajurwedzie do oczyszczania okrężnicy i regulowania pracy jelit. Ten zasadniczo niestrawny błonnik oczyszcza ścianki okrężnicy, zbiera toksyny poprzez absorpcję i usuwa je z ciała, działając jak łagodny środek przeczyszczający. Preparat ten można kupić w każdym supermarkecie lub w sklepie ze zdrową żywnością. Postępuj zgodnie z instrukcją na opakowaniu. Cytrynian magnezu w proszku – stosowany jako suplement magnezu i sól przeczyszczająca do opróżniania jelit. W organizmie pochłania wodę przez osmozę i oczyszcza jelita. Zacznij od wypijania przed snem roztworu sporządzonego z 1 płaskiej łyżeczki cytrynianu magnezu na około 240 ml wody, a następnie zwiększ jego ilość i stosuj czubatą łyżeczkę lub nieco więcej. Działanie oczyszczające odbywa się w czasie snu, a rano następuje łagodne wypróżnienie. Magnez jest też odpowiedzialny za ponad trzysta biochemicznych reakcji w organizmie. Dzięki niemu wszystko działa sprawniej. Detoksykacja wodna – podczas chemioterapii radzę pić duże ilości demineralizowanej wody, zielonej herbaty i yerba mate, aby pobudzić układ limfatyczny, nerki, pęcherz i drogi moczowe. Pamiętaj, że chodzi przede wszystkim o szybkie usunięcie z organizmu środków chemicznych niszczących komórki oraz samych obumarłych komórek.
Krok 3: Jedz najlepszą żywność, aby wytworzyć w organizmie uzdrawiające warunki chemiczne Zgodnie z moją filozofią życiową trudności znikają, kiedy odważnie stawisz im czoło. ISAAC ASIMOV
Głównym celem tego programu jest wybór odpowiedniej żywności podczas chemioterapii. Krąży wiele nieprawdziwych informacji na temat tego, które produkty spożywcze wspomagają zdrowienie, a które nie. Nawet prestiżowe kliniki i słynne „instytuty” onkologiczne często zachęcają swoich pacjentów do tak zwanej „diety bez ograniczeń”, o której pisałem wcześniej. Przeprowadziłem szeroko zakrojone badania dotyczące składu chemicznego żywności, o której piszę w tej części książki, i odkryłem „tradycyjnych podejrzanych”, stojących na drodze do odzyskania zdrowia – przede wszystkim cukier i artykuły, które przekształcają się w cukier albo po strawieniu zachowują się jak cukier – oraz kilka niespodzianek, takich jak niezwykłe lecznicze właściwości zwykłej zielonej herbaty, imbiru, pieprzu cayenne i innych naturalnych ziół i przypraw. Te zalecenia opierają się na najnowszych badaniach dotyczących odżywiania i nowatorskich badaniach naukowych nad leczeniem za pomocą diety zarówno raka, jak i skutków chemioterapii. Ze wszystkich wskazówek, które mają pomóc pacjentom poddającym się chemioterapii, chyba najwięcej zamętu, sprzeczności, nieporozumień i kontrowersji wzbudzają dwie kwestie: co jeść (żywność) i co zażywać (suplementy). Na tym etapie opowiem w zarysie o najbardziej, moim zdaniem, praktycznym, rozsądnym oraz medycznie i pod względem zapotrzebowania pokarmowego uzasadnionym planie diety w czasie chemioterapii. Niemal wszyscy specjaliści od składu chemicznego żywności zgadzają się z przedstawionymi tutaj danymi.
Głównym celem tych zaleceń jest zmiana środowiska chemicznego w organizmie na niesprzyjające rozwojowi raka. Po pierwsze, przedstawiam te artykuły spożywcze, których należy unikać. Aby zachować zdrowie i osłabić skutki uboczne chemioterapii, trzymaj się z dala od żywności wymienionej poniżej.
ŻYWNOŚĆ NIEWSKAZANA
Alkohol Wszelka żywność przetworzona Artykuły ze sztucznymi barwnikami lub aromatami Wędliny i sery Kofeina Nabiał Żywność i napoje z mikrofalówki Większość białka zwierzęcego Ciasta, ciastka, makarony i inne artykuły wytworzone z pszenicy Niektóre oleje Soja i produkty sojowe Słodkie owoce Cukier, sztuczne słodziki
Alkohol Wątroba przetwarza wszelkie toksyny w naszym organizmie, także leki chemioterapeutyczne. Alkohol obciąża wątrobę i może zaburzać jej zdolność skutecznego metabolizowania tych toksyn. Cara Anselmo, dietetyczka z centrum onkologicznego Memorial Sloan-Kettering Cancer Center, twierdzi, że należy unikać alkoholu w czasie chemioterapii, ponieważ może on nadmiernie obciążać wątrobę i utrudniać jej przetwarzanie leków
chemioterapeutycznych. Alkohol może też potęgować mdłości lub inne żołądkowojelitowe skutki uboczne.
Wszelka żywność przetworzona / Artykuły ze sztucznymi barwnikami lub aromatami / Wędliny i sery Żywność przetworzona to artykuły, których naturalną postać zmodyfikowano, zwykle dla wygody użytkownika. W tym celu stosuje się takie metody, jak puszkowanie, mrożenie, chłodzenie, liofilizacja i sterylizacja. W przetworzonej żywności znajdują się takie składniki, jak barwniki, emulgatory, konserwanty, sztuczne słodziki, substancje stabilizujące i teksturyzujące, a nawet wybielające, nie mówiąc już o wysokiej zawartości soli, cukru i tłuszczu – wszystkie szkodzą zdrowiu i nie pozwalają zachować dobrej kondycji podczas chemioterapii. Według Światowej Organizacji Zdrowia ilość spożywanej przetworzonej żywności jest odpowiedzialna za wzrost liczby przypadków otyłości, chorób serca i raka. Podczas chemioterapii należy trzymać się z dala od działu delikatesów w supermarketach i unikać bekonu, kiełbasek, szynki i wędlin, nawet tych „zdrowych”.
Kofeina Kofeina powoduje odwodnienie, co jest absolutnie niedopuszczalne podczas chemioterapii. Odwodnienie przyczynia się do podrażnienia układu pokarmowego i potęguje skutki uboczne chemioterapii, takie jak biegunka i zmęczenie. Ogranicza liczbę czerwonych krwinek, zmniejsza ilość tlenu i silnie zakwasza organizm. Mam na myśli przede wszystkim kofeinę zawartą w kawie i niektórych napojach bezalkoholowych, która wytwarza środowisko sprzyjające rozwojowi raka. Zarówno herbata zielona, jak i inne jej rodzaje zawierają wprawdzie pewną ilość kofeiny, ale korzystne dla zdrowia właściwości herbaty, zwłaszcza zielonej, znacznie przewyższają jej potencjalne minusy. (Dla porównania, filiżanka zielonej herbaty
zawiera około 35–45 mg kofeiny, a ta sama ilości kawy – 100 mg). Zielona herbata jest też bogata w L-Teaninę – aminokwas, który działa uspokajająco i pomaga się skoncentrować. Badania wykazały istnienie związku między spożywaniem zielonej herbaty a obniżeniem ryzyka wystąpienia kilku rodzajów raka, między innymi raka skóry, piersi, płuc, jelita grubego i pęcherza moczowego.
Produkty nabiałowe „Wzrost przypadków raka, chorób serca, cukrzycy, otyłości i astmy w zachodnim świecie w ciągu minionego wieku ma bezpośredni związek ze wzrostem spożycia nabiału”, pisze dr Adam Meade. Dr T. Colin Campbell, autor The China Study (wyd. pol. Nowoczesne zasady odżywiania, wyd. Galaktyka, Łódź 2011), najbardziej kompletnego z wszelkich przeprowadzonych badań nad odżywianiem człowieka, twierdzi: „Jakie białko silnie wpływało na rozwój raka? Kazeina, która stanowi 87% białka w krowim mleku, sprzyjała rozwojowi raka we wszystkich stadiach. Jakiego rodzaju białko nie działało w ten sposób, nawet przy spożywaniu wysokich dawek? Bezpieczne okazało się białko pochodzenia roślinnego [...]”. Do produktów nabiałowych należą: mleko (także chude, o niskiej zawartości tłuszczu i sproszkowane), ser, twaróg, serek śmietankowy, masło, ghee, ricotta, jogurt, lody (również włoskie) oraz mleko skondensowane. Jeśli chcesz się dowiedzieć, jakie produkty zalicza się do nabiału, poszukaj dokładniejszych danych w Internecie. Co do masła, które uważam za nabiał, mimo że formalnie klasyfikowane jest jako tłuszcz: najlepiej wyłączyć je z diety podczas chemioterapii. Substytutami masła są zwykle przetworzone oleje roślinne, które nie zapewniają organizmowi składników pokarmowych i dlatego powinno się ich unikać.
Żywność i napoje z mikrofalówki Wyniki ostatnich badań zaczynają ostrzegać przed żywnością i napojami z mikrofalówki. Wyniki pewnego hiszpańskiego badania opublikowane w magazynie
„Science of Food and Agriculture” wskazują, że 87 procent odżywczej wartości trzech antynowotworowych antyoksydantów (flawonoidów, synapiny i pochodnych kwasu kawoilochinowego) zanikały podczas obróbki w mikrofalówce. Inne badania wykazują, że podgrzanie w mikrofalówce ludzkiego mleka niszczy lizozym (który zwalcza infekcje bakteryjne) i witaminę B12, a także przekształca niektóre trans-aminokwasy w syntetyczne substancje podobne do niezdrowych tłuszczów trans. Zespół rosyjskich naukowców poinformował, że wśród osób spożywających żywność z mikrofalówki obserwuje się statystycznie wyższą liczbę przypadków raka żołądka i jelit, zaburzeń trawienia i dysfunkcji układu limfatycznego, co jest przyczyną osłabienia układu odpornościowego. Oczywiście niezbędne są dalsze badania naukowe, które wskażą, w jaki sposób obróbka w mikrofalówce zmienia molekularną strukturę żywności i jakie konsekwencje może to mieć dla ludzkiego zdrowia. Tymczasem radzę pacjentom poddawanym chemioterapii unikać korzystania z kuchenki mikrofalowej.
Większość białka zwierzęcego Najnowszy raport zamieszczony w „New York Times” cytuje wyniki nowych badań z Archiwum Medycyny Wewnętrznej, dotyczące czerwonego mięsa i jego wpływu na powstawanie raka: „Spożywanie czerwonego mięsa ma związek z poważnie podwyższonym ryzykiem śmierci wywołanej chorobami nowotworowymi i serca [...], a im większe jego spożycie, tym większe ryzyko”. Szokująco zabrzmiała konkluzja, że „codzienne zwiększanie ilości czerwonego mięsa o 85 gramów wiąże się z 12-procentowym wzrostem ogólnego ryzyka śmierci, w tym 16-procentowym wzrostem ryzyka śmierci w wyniku choroby krążeniowej i 10-procentowym wzrostem ryzyka śmierci z powodu raka”. W przypadku mięsa przetworzonego – na przykład bekonu, kiełbasek i wędlin – ryzyko jest jeszcze większe. „20 procent: ogólne ryzyko śmierci; 21 procent: ryzyko śmierci w wyniku choroby krążeniowej; 16 procent: ryzyko śmierci z powodu raka”. Polemizując z tym raportem, dr Joseph Mercola stwierdza, że badanie to zawierało błędy, a jego wyniki zostały niewłaściwie zinterpretowane. Na swojej pouczającej
stronie internetowej (mercola.com), napisał: „Próby, w których porównano diety o dużej zawartości mięsa z dietami ograniczającymi jego spożycie, zgodnie zanegowały hipotezę, że mięso wywołuje choroby i przedwczesną śmierć. Przeciwnie, ogólnie rzecz biorąc, takie próby dowiodły, że diety bogate w mięso przynoszą lepsze efekty dla zdrowia, na przykład większą utratę wagi, mniejszą ilość chorób serca i obniżone ryzyko wystąpienia cukrzycy”. Pamiętajmy jednak, że to, co mówi, dotyczy wpływu czerwonego mięsa na zdrowe ciało. Większość nowych badań dotyczących mięsa w odniesieniu do pacjentów z rakiem potwierdza to, co dietetycy powtarzają od lat, a co najbardziej przekonująco brzmi w Nowoczesnych zasadach odżywiania. Dla pacjenta poddawanego chemioterapii spożywanie czerwonego mięsa może stanowić niewarte podjęcia ryzyko.
Ciasta, ciastka, makarony i inne produkty z pszenicy Wrzucam wypieki do jednego worka z pszenicą, ponieważ jest ona najważniejszym składnikiem praktycznie wszystkich ciast i ciastek. Drugim jest oczywiście cukier, czyli kolejne zagrożenie dla zdrowia, które omówię poniżej. Pszenica zawiera złożony węglowodan amylopektynę A, skrobię, która bardzo szybko ulega strawieniu i przekształcona w cukier, dostaje się do krwiobiegu. Kiedy jemy produkty z pszenicy, nasz organizm reaguje tak, jak byśmy jedli cukier. W rezultacie poziom cukru we krwi po ich spożyciu w dużym stopniu przyczynia się do wielu powszechnych problemów zdrowotnych: otyłości, cukrzycy, chorób układu krążenia, hipo- i hiperglikemii oraz wielu innych schorzeń. Co więcej, pszenica zawiera gluten – białko, które może zniszczyć śluzówkę jelita cienkiego. Wówczas składniki pokarmowe gorzej się wchłaniają, a do organizmu mogą przenikać niepożądane białka – co skutkuje nadwerężeniem układu odpornościowego. „The New England Journal of Medicine” wymienia 55 chorób, które mogą być wywołane spożywaniem glutenu. Należą do nich: osteoporoza, zespół jelita drażliwego, nieswoiste zapalenie jelit, anemia, rak, zmęczenie, afty, reumatoidalne
zapalenie stawów, toczeń, stwardnienie rozsiane i niemal wszystkie inne choroby autoimmunologiczne. Gluten ma też związek z wieloma chorobami psychicznymi i neurologicznymi, nie wyłączając lęków, depresji i schizofrenii. Warto pamiętać, że zwykłe makarony zrobione są z pszenicy, więc należy ich unikać. Makarony ryżowe są oczywiście dopuszczalne.
Niektóre oleje Jedyne oleje, które można spożywać w trakcie chemioterapii, to: oliwa z oliwek extra virgin, olej kokosowy, olej z awokado i orzecha włoskiego. Z wyżej wymienionych tylko oliwę z oliwek i olej kokosowy można podgrzewać podczas gotowania i przygotowywania potraw. Oleju z awokado i orzecha włoskiego należy używać w naturalnej, niepodgrzewanej postaci. Unikaj oleju rzepakowego, palmowego, kukurydzianego, sojowego i z orzechów arachidowych. Olej rzepakowy produkowano w XIX w. jako smar do silników parowych; jest to jeden z najważniejszych składników środków na insekty dostępnych w sklepach. Dowiedziono, że olej palmowy zatyka tętnice. Oleju z orzechów arachidowych – podobnie jak samych orzechów – należy unikać, ponieważ zawierają wiele grzybów, które mogą zaburzać funkcjonowanie układu odpornościowego. Do najgorszych gatunków oleju zaliczają się: kukurydziany i sojowy. Nie zawierają one żadnych korzystnych składników pokarmowych. Konwencjonalny olej roślinny jest bezwartościowy, gdyż jest przetworzony. Ponadto jest powszechnie stosowany do przygotowywania niezdrowej żywności. W czasie produkcji traci większość z niewielu składników odżywczych i pozostaje tylko olej. Wynika stąd, że spożywając go, konsumujemy wyłącznie bezużyteczny tłuszcz. Jeszcze jednym, ukrytym zagrożeniem związanym ze spożyciem oleju roślinnego jest fakt, że w wielu przypadkach pochodzi on z roślin genetycznie modyfikowanych. Oleje: kukurydziany, sojowy, rzepakowy i z nasion bawełny, należą do czołówki genetycznie modyfikowanych olejów roślinnych w USA. Oczywiście, nie mają one racji bytu w diecie osoby chorej na raka.
Soja i produkty sojowe Dr Kaayla Daniel, autorka przełomowej książki The Whole Soy Story: The Dark Side of America’s Favorite Health Food (Cała prawda o soi: mroczna strona ulubionej zdrowej żywności Amerykanów), cytuje tysiące badań wskazujących, że soja ma związek z problemami trawiennymi, zaburzeniami układu odpornościowego i rozrodczego, procesów poznawczych, tarczycy, a nawet chorób serca i raka – zwłaszcza raka piersi. Dr Joseph Mercola, cytując dr Daniel, stwierdza, że „91 procent soi uprawianej w USA to soja genetycznie modyfikowana (GMO). Celem modyfikacji genetycznej jest wywołanie odporności na Roundup, toksyczny środek chwastobójczy. Choć ma to spowodować wzrost wydajności upraw i obniżenie cen, w rezultacie otrzymujemy soję zawierającą ten toksyczny pestycyd”. Dr Daniel dodaje, że „wersja organiczna wcale nie oznacza zdrowa; chodzi o to, że wersja GMO jest jeszcze gorsza”. Soi i produktów sojowych (tofu, „zdrowe napoje” sojowe w proszku, mleko sojowe, olej sojowy) trudno uniknąć, bo obecnie soja jest częstym składnikiem przetworzonej żywności, takiej jak czekolada, ciastka, dressingi do sałatek, zupy, sosy, margaryna i wegetariańskie substytuty mięsa. Jednak pacjent poddawany chemioterapii powinien unikać soi, przede wszystkim dlatego, że osłabia ona układ odpornościowy, czyli doprowadza do stanu, jaki nie może mieć miejsca podczas terapii antynowotworowej. Radzę wyrobić sobie nawyk czytania składu na opakowaniach i zwracania szczególnej uwagi na ukrytą soję w artykułach spożywczych. Produkty ze sfermentowanej soi, takie jak natto, tempeh i sos sojowy, są dopuszczalne, ale należy spożywać je w umiarkowanych ilościach, ze względu na wysoką zawartość kwasu.
Słodkie owoce Unikaj wszelkich słodkich owoców, takich jak mango, nektarynki, pomarańcze, brzoskwinie, żółte jabłka, mandarynki, winogrona, figi, śliwki i daktyle, a także spadź. Wysokie stężenie glukozy sprawia, że nie są one odpowiednim wyborem dla
kogoś, kto poddawany jest chemioterapii. Słodkie owoce (świeże lub suszone) są natychmiast przekształcane w energię dla wszystkich komórek, łącznie z nowotworowymi. Najlepiej wykluczyć z diety wszystkie produkty zawierające cukier. Rodzynki, mimo że są suszone, można uznać za „mniejsze zło” i sporadycznie je stosować. Uwaga: dietetycy badają bromelinę, enzym uzyskiwany z rdzenia ananasa. Bromelina jest selektywnie cytotoksyczna – to znaczy, że zabija komórki nowotworowe, a nie zdrowe – i, jak wykazały badania na zwierzętach, skuteczniejsza od 5-fluorouracylu, leku stosowanego w chemioterapii.
Cukier, sztuczne słodziki Całe tomy napisano na temat zagrożeń, jakie dla zdrowia stanowi cukier. Przedstawię tutaj tylko kilka wskazówek, odnoszących się bezpośrednio do terapii antynowotworowej. Dodam, że dotyczą one także wszystkich sztucznych słodzików, które wykazują takie samo działanie w organizmie. Kiedy spożywamy cukier, trzustka zaczyna wydzielać insulinę, aby obniżyć poziom cukru we krwi. W rezultacie następują gwałtowne wahania poziomu cukru, co stanowi poważne obciążenie dla organizmu. Cukier podnosi poziom insuliny, co hamuje wydzielanie hormonów wzrostu, które z kolei osłabiają układ odpornościowy. Człowiek zmagający się z rakiem i chemioterapią musi za wszelką cenę unikać osłabienia układu odpornościowego. Związek łączący cukier, insulinę i układ odpornościowy stanowi główną przyczynę całkowitego wykluczenia cukru (łącznie z jego ukrytą zawartością w przetworzonej żywności) z diety. Jednak nie jest to jedyna przyczyna. Cukier może: wzmagać lęki, depresję i trudności z koncentracją; zaburzać równowagę mineralną organizmu; uszkadzać nerki; przyczyniać się do osłabienia obrony przed infekcjami bakteryjnymi;
zwiększać ilość tłuszczu w wątrobie, która jest głównym narządem oczyszczającym organizm z martwych komórek nowotworowych i leków chemioterapeutycznych; powodować dzielenie się komórek wątroby, powiększając jej rozmiary. Komórki nowotworowe odżywiają się głównie cukrem. Do wykrywania, w której części ciała może znajdować się guz, służy pozytonowa tomografia emisyjna (PET), przy pomocy której rejestruje się, gdzie gromadzi się radioaktywny cukier. Ta lista mogłaby być znacznie dłuższa. Jednak powyższe wskazówki sprowadzają się do znanej od setek lat mądrości związanej z odżywianiem, o której współcześnie czasem zapominamy: cukier żywi raka. Dieta pacjenta poddawanego chemioterapii powinna być skomponowana z przedstawionych na poniższym wykresie typów żywności w odpowiednich proporcjach.
PLANOWANIE CODZIENNEGO JADŁOSPISU
WSKAZANE PRODUKTY SPOŻYWCZE
WARZYWA Awokado Bataty Boćwina Brokuły Brukselka Cebula Ciemnozielone liściaste warzywa Czosnek Grzyby shiitake Jarmuż Kalafior Kapusta Kapusta chińska Kapusta pastewna Karczochy Kiełki Koper włoski Papryka czerwona i żółta Pory Rukola Szparagi Szpinak
Wodorosty OWOCE Borówki amerykańskie Boysenberries Cytryny/limonki Granaty Jabłka, zielone Jeżyny Maliny ZBOŻA Brązowy ryż Komosa ryżowa MLEKO Mleko migdałowe (niesłodzone) Mleko zbożowe ORZECHY, NASIONA I OLEJE Migdały Nasiona chia Nerkowce Olej kokosowy, organiczny Oliwa z oliwek extra virgin Orzechy włoskie Pestki dyni Siemię lniane PRZYPRAWY I ZIOŁA Bazylia
Cynamon, mielony Imbir Mięta pieprzowa Nasiona kminu rzymskiego Nasiona kopru włoskiego Natka/ nasiona kolendry Oregano Papryka chili Pieprz cayenne Pietruszka Rozmaryn Spirulina
WARZYWA Fasolka szparagowa Kabaczki Kapusta sarepska/rzepa Kukurydza Ogórki Papryka zielona Pomidory Rabarbar OWOCE MORZA Dorsz Krewetki
Przegrzebki Sardynki OWOCE Czereśnie Grejpfrut Morele Truskawki Żurawina FASOLA I ROŚLINY STRĄCZKOWE Ciecierzyca pospolita Czarna fasola Soczewica ORZECHY, NASIONA I OLEJE Nasiona sezamu ZBOŻA Gryka Owies Żyto PRZYPRAWY I ZIOŁA Czarny pieprz Czosnek Szałwia Tymianek Ziarna gorczycy
OWOCE MORZA Halibut Łosoś Tuńczyk OWOCE Arbuzy Banany, zielone Jabłka, czerwone Rodzynki FASOLA I ROŚLINY STRĄCZKOWE Fasola lima Fasola navy Fasola nerkowata Fasola pinto JAJKA I MLEKO Jajka Jogurt kozi Mleko kozie DRÓB I CHUDE MIĘSA Jagnięcina („anemiczna”) ZBOŻA Kasza jęczmienna NATURALNE SŁODZIKI
Melasa trzcinowa
DRÓB I CHUDE MIĘSA Indyk Kurczak WARZYWA Buraki Edamame (fasolka sojowa) Groszek Marchewka Okra (ketmia, piżman) Oliwki Sałata lodowa Seler NATURALNE SŁODZIKI Stewia Syrop z agawy UWAGA: Jak widać, dieta, którą uważam za najkorzystniejszą dla chorych na raka i poddawanych chemioterapii, niemal całkowicie opiera się na roślinach. Te zalecenia są zgodne z najnowszymi badaniami nad odżywianiem, a pochodzą przede wszystkim z rewolucyjnej książki T. Colina Campbella Nowoczesne zasady odżywiania. Kiedy się ukazała, „The New York Times” nazwał ją „Grand Prix epidemiologii”, ze względu na jej szeroki zakres: przeanalizowano ponad 350 związanych ze zdrowiem i odżywianiem zmiennych, na podstawie sondaży, w których wzięło udział 6500 dorosłych z ponad 2500 powiatów na terenie Chin
i Tajwanu. Badanie przedstawia imponujące dane, z których wynika, że niskobiałkowa, niskoglikemiczna, oparta na roślinach dieta najlepiej zapobiega chorobie nowotworowej i pomaga odzyskać zdrowie. Nowoczesne zasady odżywiania wzbudzają jednak kontrowersje, a krytycy tej książki kwestionują część przedstawionych w niej badań, oskarżając o nierzetelność autora chcącego przedstawić odżywianie się roślinami w jak najlepszym świetle. Cytują prace pionierów onkologii integracyjnej, którzy eksperymentują z „oznaczaniem typów metabolicznych” – zalecając dietę dostosowaną do metabolizmu danego pacjenta, czasami zawierającą czerwone mięso. Te badania również są fascynujące. Mimo to, wyniki dwudziestoletnich badań Campbella wydają mi się rozsądne. Osobiście stosuję się do tych wskazówek na ile to tylko możliwe i polecam je swoim klientom jako zdrowy styl odżywiania się.
Kwestie dodatkowe Organiczne, organiczne, organiczne: kiedy tylko możesz, kupuj organiczne wersje polecanych produktów. O ile to możliwe, jedz tylko zdrową żywność – produkty jednoskładnikowe. Dobrze zbilansowana dieta to mit podtrzymywany przez ludzi, którzy nie mają pojęcia o składzie chemicznym żywności; zignoruj diagramy i piramidy wskazujące, że dla utrzymania zdrowia potrzebne ci jest czerwone mięso, pszenica i nabiał. Obróbka warzyw: gotuj na parze, unikaj gotowania w wodzie i smażenia. Wrzątek pozbawia warzywa składników pokarmowych, a wysoka temperatura niszczy składniki pokarmowe w oleju. Smakuj jedzenie, jedz powoli, aby poprawić trawienie i przyswajanie, poczuj życiodajne składniki, które otrzymuje twoje ciało. Uprawiaj własne: kiełki (należą do najbardziej odżywczych produktów spożywczych) i trawę pszeniczną (również bardzo odżywcza) – łatwo się je
uprawia i zbiera.
Krok 4: Uzupełniaj dietę odpowiednimi suplementami, aby zwiększyć tempo powrotu do zdrowia Każde kluczowe doświadczenie można uznać za pogorszenie – lub początek nowego rodzaju rozwoju. MARY ROBERTS RINEHART
Jeśli pytanie: „Co powinienem jeść?” jest pierwszym, jakie zadają sobie pacjenci poddawani chemioterapii, to z pewnością drugim musi być: „Co powinienem zażywać?” – w odniesieniu do suplementów w postaci witamin, minerałów i ziół. Z mojego doświadczenia wynika, że jest to temat będący źródłem ogromnego zamętu i kontrowersji. Cytując badania, które wydają się być godne zaufania, niektórzy onkolodzy twierdzą, że pewne witaminy, minerały i związki chemiczne w ziołach obniżają efekty chemioterapii lub zakłócają jej działanie. Inni, powołując się na badania o równie mocnych podstawach naukowych, przekonują, że zażywanie suplementów podczas chemioterapii nie robi żadnej różnicy. Nowi „onkolodzy integracyjni” – lekarze łączący podejście holistyczne z tradycyjnymi terapiami – twierdzą, że suplementy zwiększają skuteczność chemioterapii, a ponadto przyspieszają leczenie raka i regenerację układu odpornościowego osłabionego przez leki chemioterapeutyczne. W ten sposób zwiększają przeżywalność. W niniejszej książce proponuję obfitą suplementację. Jak się przekonasz, rodzaj i zalecane dawki suplementów mają charakter terapeutyczny i ustalone zostały w taki sposób, aby pomóc usunąć toksyny z organizmu oraz naprawić i wzmocnić układ odpornościowy. Czy dietę pacjenta poddawanego chemioterapii należy uzupełniać witaminami, minerałami i ziołami, zwłaszcza tymi, które mają silne właściwości antyoksydacyjne? Większość konwencjonalnych onkologów niezmiennie odradza
zażywanie suplementów podczas chemioterapii. Niektórzy, uważając suplementy za nieskuteczne, a zatem nieszkodliwe, zezwalają na ich stosowanie – ale nie w dniu podawania chemioterapii. Argumentem i źródłem kontrowersji jest to, że suplementy mogą wywoływać zmiany chemiczne w organizmie, które w jakiś sposób mogą zakłócać działanie leków chemioterapeutycznych. Głównym punktem spornym jest pytanie, czy antyoksydanty wzmagają rozwój komórek zdrowych, nowotworowych, czy jednych i drugich równocześnie. Antyoksydanty, jak zapewne pamiętasz, to te substancje odżywcze zawarte w pożywieniu, które zapobiegają uszkodzeniom oksydacyjnym organizmu lub je spowalniają. Są one wyodrębniane z żywności i można je zażywać w skoncentrowanej postaci jako suplementy. Przeciwnicy suplementów uważają, że zażywanie ich może kolidować z celem chemioterapii, jakim jest zniszczenie komórek nowotworowych. Jednak ich zwolennicy podkreślają, że antyoksydanty i tak są zawarte w żywności, którą pacjenci spożywają. Ponadto zwracają uwagę na coraz liczniejsze nowe badania, których wyniki wskazują, że suplementy nie tylko nie kolidują z chemioterapią, ale wręcz zwiększają przeżywalność, przyczyniają się do zmniejszenia guzów i zwiększają odporność podczas terapii. Chyba najlepiej znanym z najnowszych badań jest to przeprowadzone przez dr. med. Keitha Blocka, Dyrektora Medycznego Centrum Integracyjnej Terapii Onkologicznej w Evanston, w stanie Illinois. Wyniki jego badania opublikowano w 2008 roku w „International Journal of Cancer”. Dr Block wraz z zespołem dokonali dwóch przeglądów systematycznych literatury medycznej i stwierdzili, że nie ma dowodów na poparcie teorii, że suplementy antyoksydacyjne zakłócają terapeutyczną skuteczność chemioterapii. Co więcej, odkryli, że antyoksydanty poprawiają wyniki terapii, powodują lepszą reakcję guzów i zwiększają przeżywalność. Dlatego antyoksydanty i chemioterapię można bezpiecznie polecać pacjentom z przerzutami i poddawanym opiece paliatywnej. (Wiele informacji znajduje się w znakomitej książce napisanej w 2007 roku przez dr. Blocka i dr. Andrew Weila, zatytułowanej Life Over Cancer: The Block Center Program for Integrative Cancer Treatment [Życie z rakiem: program
integracyjnej terapii antynowotworowej]). Potwierdza to dr med. Michael Lam, mgr zdrowia publicznego, członek Amerykańskiej Rady Medycyny Antystarzeniowej: „Na szczęście dostępne są liczne dowody wskazujące na pozytywne efekty wielokrotnego przyjmowania wysokich dawek antyoksydantów przed, w trakcie i po konwencjonalnej terapii antynowotworowej”. Dr Andrew Weil jest bardziej powściągliwy, ale zasadniczo popiera suplementację podczas chemioterapii, zalecając, aby pacjent „[nie] zażywał suplementów antyoksydacyjnych w ciągu trzech dni: poprzedzającym podanie chemioterapii, w dniu jej podawania i w dniu następnym; w innym terminie nie ma przeciwwskazań do zażywania suplementów”. Dr med. Abram Hoffer, kolega po fachu dr. Linusa Paulinga, laureata Nagrody Nobla, który promował terapię megawitaminową dla zdrowia i przedłużenia życia, entuzjastycznie popiera stosowanie suplementów podczas terapii antynowotworowej. W swej znanej pracy naukowej cytuje dr. Kedara N. Prasada, który po dokonaniu przeglądu 71 naukowych artykułów „nie znalazł żadnych dowodów, że antyoksydanty [...] zakłócają terapeutyczny efekt chemioterapii, a wręcz przeciwnie, stawia hipotezę, że podnoszą jej skuteczność”. Dr Hoffer przywołuje również wcześniejsze badanie przeprowadzone przez dr. med. Charlesa B. Simone’a, członka Towarzystwa Medycznego z Massachusetts, który doszedł to tego samego wniosku: „W niedawnym badaniu 50 pacjentek z rakiem piersi we wczesnym stadium oceniłem skutki uboczne radioterapii lub radioterapii połączonej z chemioterapią, podczas których pacjentki przyjmowały lecznicze dawki substancji odżywczych. Pacjentki proszono o określenie swojej reakcji na terapię pod względem jej wpływu na jakość ich życia. Rezultaty badania okazały się imponujące: ponad 90 procent badanych w obu grupach odnotowało poprawę kondycji fizycznej, zdolności poznawczych, sprawności, funkcji seksualnych, ogólnego samopoczucia i zadowolenia z życia. Żadna z badanych nie zgłaszała nasilenia objawów”. Należę do popierających tę nową naukę, która potwierdza, że stosowanie suplementów w czasie chemioterapii jest korzystne. Jeśli chcesz dowiedzieć się
więcej o suplementach, zachęcam do przeczytania artykułów na ten istotny temat, które zebrałem na naszej stronie internetowej www.thechemotherapydiet.com
Zestawienie suplementów Dla osoby cieszącej się dobrym zdrowiem i stosującej dietę złożoną z różnorodnych zdrowych produktów i prowadzącej niezbyt stresujący tryb życia, zwykła multiwitamina i zestaw minerałów mogą być wystarczające do utrzymania dobrej kondycji. Jednak pacjent poddawany chemioterapii i innym terapiom antynowotworowym potrzebuje znacznie więcej, aby poradzić sobie zarówno z samą chorobą, jak i konwencjonalnymi lekami chemicznymi, którymi jest ona leczona. W tej części polecam dawki lecznicze suplementów, które są szczególnie powiązane z procesem leczenia podczas chemioterapii. Dawki te mogą wydawać się bardzo duże, ale warto je stosować, aby zachować zdrowie podczas terapii i po jej zakończeniu. Poniżej przedstawiam suplementy w kolejności alfabetycznej. Zalecaną przeze mnie dzienną liczbę dawek podano [w kwadratowych nawiasach]. Jeśli zaznaczono, że należy zażywać więcej niż jedną dawkę dziennie, należy przyjmować dodatkowe kapsułki lub tabletki o różnych porach w ciągu dnia. Poniższe dawki są przeznaczone dla osób dorosłych; w przypadku dzieci należy je zmniejszyć o połowę albo skonsultować się z lekarzem prowadzącym. Pamiętaj, że o ile nie zaznaczono inaczej, suplementy zawsze przyswajane są przez organizm szybciej i lepiej, kiedy zażywane są przy posiłku. Biotyna – 5000 mcg [2]; CoQ10 – 100 mg [2] (dla dorosłych po dwudziestym roku życia); Cynk – 50 mg [2]; Kwas alfa-liponowy – 200 mg [3]; Multiwitamina i minerały – [1]; Niacyna
(witamina
B3)
–
1000
mg,
flush-free
(niewywołująca
mrowienia/zaczerwienienia skóry) [2]; Omega 3/olej rybi – 1000 mg [1]; Pankreatyna 8x [1] + 4x [4]; Selen – 200 mcg [1]; Spirulina – [4]; Witamina B Complex – 50 mg; Witamina C – 1000 mg [3] lub więcej, w zależności od stopnia tolerancji jelit; Witamina D3 – 5000 IU [1]; Witamina E – 400 IU [2]; Żeń-szeń – [3]. Na stronie internetowej zamieściłem listę wszystkich powyższych suplementów i dla ułatwienia podałem informacje na temat tych producentów oraz dystrybutorów, których produkty uważam za najwyższej jakości: www.thechemotherapydiet.com
Lista suplementów z opisem Poniżej przedstawiam bardziej szczegółowe opracowanie polecanych suplementów z wyjaśnieniem, dlaczego powinny być częścią programu leczenia pacjentów poddawanych chemioterapii. Kwas alfa-liponowy – 200 mg. Kwas alfa-liponowy to antyoksydant wytwarzany przez organizm i znajdujący się w każdej komórce. Inne antyoksydanty działają wyłącznie w środowisku wodnym (na przykład witamina C) lub w tkance tłuszczowej (na przykład witamina E), ale kwas alfa-liponowy rozpuszcza się zarówno w wodzie, jak i w tłuszczach, co oznacza, że działa w całym organizmie. Antyoksydanty zużywają się, gdy atakują wolne rodniki, jednak badania wykazują, że kwas alfa-liponowy może wspomagać ich regenerację i ponowną aktywację.
Biotyna – 7500 mcg. Biotyna znakomicie usprawnia metabolizm, szybko przetwarza węglowodany, białko i tłuszcz. Szczególnie wskazana jest w przypadku organizmów spowolnionych skutkami ubocznymi chemioterapii, takimi jak zmęczenie i zaparcie. CoQ10 – 100 mg. Bardzo skuteczny antyoksydant pobudzający układ odpornościowy i chroniący serce. (Dla dorosłych po dwudziestym roku życia). Multiwitamina i minerały – Kompletna multiwitamina i minerały jako ogólne wsparcie dla organizmu. Są szczególnie ważne, zważywszy na wahania apetytu podczas chemioterapii. Niacyna (witamina B3) – 1000 mg, flush-free. Niacyna jest silnym antyoksydantem, działa odtruwająco i bierze udział w ponad 50 procesach metabolicznych, polegających na przekształcaniu węglowodanów w energię. Omega 3/olej rybi – 1000 mg. Omega 3 to niezbędne kwasy tłuszczowe, które działają jak naturalny środek przeciwzapalny i wspomagają funkcje układu nerwowego. Wykazano, że DHA, kwas tłuszczowy omega 3 znajdujący się w rybim oleju, zmniejsza wielkość guzów i zwiększa pozytywne efekty cisplatyny, leku stosowanego w chemioterapii, jednocześnie obniżając jej szkodliwe skutki uboczne. Żeń-szeń – bardzo skuteczny środek pobudzający (zwłaszcza aktywność psychiczną) i tonizujący. Żeń-szeń może pomóc w obniżeniu efektu „mózgu po chemii”, poprawić funkcje myślenia i pamięci. Należy stosować się do zaleceń na opakowaniu i zażywać ten suplement odpowiedzialnie, zwłaszcza jeśli w przeszłości miałeś zaburzenia hormonalne lub wysokie ciśnienie krwi. Selen – 200 mcg. Selen działa w połączeniu z glutationem, który jest naturalnym antyoksydantem, oraz z witaminą E, chroniąc zewnętrzne ścianki komórek.
Spirulina – to niebieskozielone algi występujące w ciepłym, wodnym i wysoko zasadowym środowisku. Jest dostępna w postaci sproszkowanej, a także w kapsułkach i tabletkach. Spirulina składa się głównie z chlorofilu, zielonego pigmentu zawartego w roślinach, działającego silnie odtruwająco i pobudzająco na układ odpornościowy. Witamina B Complex – 50 mg wszystkich witamin B (z wyjątkiem B1, tiaminy, która może przyspieszać podział komórek). Witaminy B są ważne szczególnie w radzeniu sobie ze stresem i w utrzymywaniu wysokiego poziomu energii. Witamina C – 1000 mg. Witamina C rozpuszcza się w wodzie, co oznacza, że się nie odkłada i dość szybko opuszcza organizm. Jest dostępna w postaci proszku, kryształków lub kapsułek. Wspaniały antyoksydant. Witamina D3 – 1000 IU. Może spowalniać rozwój komórek nowotworowych i poprawiać odporność. Witamina E – 400 IU. Badania wykazały, że ten niezbędny antyoksydant może blokować rozwój komórek nowotworowych, jednocześnie podnosząc odporność. Cynk – 15 mg. Ten antyoksydacyjny minerał wspomaga procesy budowy i naprawy komórek i tkanek, a także podnosi odporność (dlatego zażywamy cynk przy pierwszych oznakach przeziębienia).
Przypadek szczególny: enzymy proteolityczne Enzymy to białka wspomagające trawienie pokarmu i działające jak katalizatory niemal we wszystkich rodzajach aktywności komórkowej w naszym organizmie. Enzymy proteolityczne są produkowane w trzustce, skąd enzymy trawienne są wysyłane do jelita cienkiego. Enzymy proteolityczne, zażywane na pusty żołądek, są w stanie przerwać ścianki komórek nowotworowych, które następnie są usuwane z organizmu przez układ odpornościowy. Ponadto enzymy te są w stanie strawić białko pełnowartościowe
i usunąć osłonkę białkową ze ścianek komórek nowotworowych, co sprawia, że stają się bezbronne wobec układu odpornościowego. Enzymy proteolityczne zażywane między posiłkami pomogą w strawieniu niepotrzebnych białek w organizmie, działając jak czynnik antynowotworowy. Rola terapii enzymami proteolitycznymi w leczeniu raka ma fascynującą historię. Jej początki sięgają pracy napisanej w 1911 roku przez Johna Bearda, szkockiego embriologa, który dostrzegł związek między enzymami i komórkami nowotworowymi, prowadząc udane eksperymenty nad eliminacją raka z organizmów zwierząt i ludzi przy pomocy zastrzyków z soku trzustkowego. 40 lat później koncept ten podjął William Donald Kelley, który wyleczył u siebie raka trzustki, a następnie zaczął leczyć pacjentów z innymi rodzajami nowotworów. Od Kelleya wiedzie prosta droga do dr. Nicholasa Gonzaleza, który obecnie prowadzi terapię enzymatyczną w leczeniu pacjentów z rakiem, uczestniczących w próbach klinicznych. Podczas wspomnianych prób stosuje specjalnie przygotowane enzymy proteolityczne i terapię metaboliczną. Na naszej stronie znajdziesz artykuły na ten temat oraz linki do wszystkich najnowszych badań www.thechemotherapydiet.com. Zawsze informuj swojego lekarza prowadzącego, co zażywasz, aby uniknąć wszelkich niepożądanych skutków ubocznych. Pacjenci poddawani chemioterapii powinni skonsultować się z lekarzem co do zażywania suplementów zawierających arcydzięgiel, arnikę, bobrka trójlistkowego, boldo, seler, olejek goździkowy, czerwoną szałwię (danshen), złocień marunę, miłorząb, cebulę, papainę i korę wierzby, ponieważ mogą one kolidować z niektórymi kuracjami.
Mój własny przepis ziołowy Oto przepis ziołowy, który opracowałem na podstawie informacji, jakie znalazłem na temat wzmacniania odporności podczas terapii antynowotworowej. Jest to potężna mieszanka zdolna przyspieszyć proces zdrowienia, ponieważ jednocześnie oczyszcza organizm, zwiększa wytrzymałość i wzmacnia odporność.
Przepis na wzmocnienie komórek Wszystkie składniki należy połączyć i stosować w sproszkowanej postaci. Używam pojęcia „część”, aby uogólnić metodę odmierzania. Jeśli jako dozownik stosujesz łyżkę stołową, „jedna część” będzie oznaczać jedną łyżkę; jeśli stosujesz miarkę kuchenną, to „jedna część” oznacza jedną miarkę itd. Najlepiej wszystkie składniki wymieszać w dużej misce. Dawkowanie: zażywać po 2 łyżki 3 razy dziennie, w równych odstępach czasu. Nie stosować przed snem. Szparag (1 część) Bioflawonoidy (2 części) Gorzknik kanadyjski (¼ części) Żagwica listkowata/grzyb maitake (2 części) Cytryniec chiński (1 część) Traganek/astragalus (2 części) Pieprz cayenne (1/8 części) Magnez (1¼ części) Lakownica żółtawa/grzyby reishi (2 części) Szpinak (1 część)
Lista składników z opisem Poniższe opisy sproszkowanych ziół pochodzą z różnych źródeł, z książek i z Internetu. Bezpośrednie linki i inne źródła można znaleźć na naszej stronie internetowej: www.thechemotherapydiet.com. Szparag – Zawiera najwięcej cennego antyoksydantu, jakim jest glutation. Chroni on organizm przed pewnymi rodzajami raka, wzmacnia układ odpornościowy i broni nas przed określonymi wirusami. Pomaga też zwalczać zmęczenie, wyczerpanie i bóle w stawach.
Traganek/astragalus – To zioło wspomaga leczenie raka poprzez wzmocnienie układu odpornościowego. Traganek zawiera polisacharydy, takie jak selen, które aktywnie i skutecznie wpływają na zwiększenie liczby limfocytów T. (Limfocyty T, inaczej limfocyty grasicozależne, to białe krwinki odgrywające ważną rolę w podtrzymywaniu układu odpornościowego i eliminujące szkodliwe substancje inwazyjne). Traganek pomaga też chronić komórki przed większymi uszkodzeniami wywoływanymi chorobą nowotworową, zwłaszcza toksynami i metalami, z którymi chorzy mają kontakt w trakcie terapii. Doktor Oz poleca traganek jako część swojego antystarzeniowego programu, ze względu na właściwości adaptogenne tego zioła. (Adaptogen to substancja wspomagająca regenerację organizmu po okresie zmęczenia lub stresu). Bioflawonoidy – Te substancje chemiczne dostarczają naszemu organizmowi olbrzymiej pomocy antyoksydacyjnej. W porównaniu z innymi czynnymi składnikami roślinnymi, flawonoidy wykazują niski poziom toksyczności. Są nazywane „naturalnymi modyfikatorami reakcji biologicznej”, ponieważ znacząco aktywizują układ odpornościowy, dzięki czemu organizm może w odpowiedni sposób reagować na wirusy, czynniki rakotwórcze i alergeny. Flawonoidy mają właściwości przeciwzapalne, antymikrobiologiczne i antynowotworowe, ponieważ chronią przed utlenianiem i wolnymi rodnikami, skutkami zanieczyszczenia i naturalnych procesów metabolicznych. Pieprz cayenne – Ten cudowny pieprz wywiera zdumiewający wpływ na układ krążenia, ponieważ uzupełnia strukturę komórkową naczyń włosowatych, żył i tętnic w niezbędne elementy, a także pomaga przywrócić właściwe ciśnienie krwi. Cayenne oczyszcza również tętnice, pomagając usunąć „zły” cholesterol LDL i trójglicerydy. Pieprz cayenne jest też korzystny dla żołądka i przewodu pokarmowego. Stymuluje ruch perystaltyczny jelit i wspomaga asymilację i eliminację. W badaniach klinicznych przeprowadzonych w Japonii, Anglii i Stanach Zjednoczonych wykazano, że kapsaicyna, ważny metabolit wtórny zawarty w pieprzu cayenne, zmusza komórki nowotworowe do apoptozy – samobójstwa
komórki. Gorzknik kanadyjski – Liczne zastosowania gorzknika kanadyjskiego przypisywane są jego właściwościom antybiotycznym, przeciwzapalnym i ściągającym. Łagodzi podrażnione błony śluzowe, wpływając korzystnie na oczy, uszy, nos i gardło. Jeśli zostanie zażyty przy pierwszych oznakach przeziębienia, grypy lub trudnościach z oddychaniem przeciwdziała rozwijaniu się objawów. Jest też stosowany jako środek obniżający gorączkę oraz łagodzący przekrwienie i nadmierne wydzielanie śluzu. Gorzknik kanadyjski oczyszcza i korzystnie wpływa na funkcje gruczołowe poprzez zwiększanie przepływu żółci i enzymów trawiennych, co z kolei pomaga w regulowaniu funkcji wątroby i śledziony. Może łagodzić zaparcia, a także leczyć infekcje pęcherza i jelit. Zawiera wapń, żelazo, mangan, witaminę A, C, E i B-complex oraz inne składniki odżywcze i minerały. Korzeń i kłącze zawierają wiele alkaloidów izochinolinowych, w tym hydrastynę, berberynę, kanadynę, kanadalinę i Lhydrastynę, a także śladowe ilości olejku eterycznego, oleju tłuszczowego i żywicy. Uważa się, że to właśnie wysoka zawartość tych alkaloidów nadaje gorzknikowi kanadyjskiemu jego właściwości antybiotyczne, przeciwinfekcyjne i pobudzające odporność. Magnez – Jest drugim najobficiej występującym w ludzkich komórkach pierwiastkiem i czwartym pod względem ilości kationem. Pełni ponad 300 funkcji, od rozluźniania tkanki mięśniowej do wyostrzania funkcji mózgowych. Jest minerałem niezbędnym do przywrócenia i utrzymania zdrowia. Autor bestsellerów Daniel Reid twierdzi, że „Magnez jest szczególnie ważny jako kofaktor w utrzymywaniu równowagi funkcjonalnej w układzie nerwowym i hormonalnym. Jest też niezbędnym pierwiastkiem w naturalnych reakcjach samooczyszczania i detoksykacji całego organizmu. Bez odpowiedniej ilość magnezu, toksyczne pozostałości i reszty kwasu gromadzą się w komórkach i tkankach, ułatwiając pojawienie się symptomów szybkiego starzenia, a także powstawanie chronicznych chorób zwyrodnieniowych i raka”.
Żagwica listkowata/grzyb maitake – Ten grzyb okazał się być skutecznym czynnikiem niszczącym raka. W testach laboratoryjnych sproszkowana żagwica listkowata zwiększyła aktywność trzech typów odpornościowych komórek: makrofagów, komórek naturalnych zabójców (NK cells – ang. natural killer cells) i limfocytów T odpowiednio o 140%, 186% i 160%. Naukowcy odkryli, że grzyb ten, w połączeniu z mitomycyną (mutamycyną), standardowym lekiem chemioterapeutycznym, hamuje rozwój komórek raka piersi, nawet po metastazie. Badania dowiodły, że żagwica jest w stanie wywołać produkcję interferonów, co może wpływać na organizm, jeśli poddawany jest terapii interferonami. Jeżeli chory jest leczony terapią interferonami, zalecana jest konsultacja z lekarzem. Lakownica żółtawa/grzyby reishi – Substancjami czynnymi zawartymi w grzybach reishi są rozpuszczalne w wodzie polisacharydy: beta-glukany i hetero-beta-glukany. Pobudzają one układ odpornościowy, niszczą guzy i obniżają ciśnienie krwi. Zawierają też białko ling zhi-8, które wpływa pobudzająco na układ odpornościowy. Suplementacja reishi uważana jest za bardzo bezpieczną, ale pacjenci poddawani transplantacji organów albo zażywający leki immunosupresyjne powinni zachować ostrożność, ponieważ wpływ każdej substancji immunomodulującej może być niekorzystny. Cytryniec chiński – Te potężne jagody pochodzą z Chin, a ich nazwa chińska brzmi Wu Wei Zi, co oznacza owoc o pięciu smakach. Badania przeprowadzone metodą podwójnie ślepej próby wskazują, że cytryniec może być pomocny w przypadku zapalenia wątroby. Zawarte w nim lignany chronią wątrobę, pobudzając komórki produkujące bardzo potrzebne antyoksydanty. Ze względu na właściwości adaptogenne, cytryniec chiński stosowany jest podobnie jak niektóre leki ziołowe, takie jak żeń-szeń, jako stymulator ośrodkowego układu nerwowego, w celu zwiększenia sprawności umysłowej, poprawienia odruchów i wytrzymałości.
Szpinak – Zdaniem Popeye’a, jak wszyscy wiemy, szpinak jest źródłem krzepy. A nowe badania potwierdzają tę tezę. Nową kategorią zdrowych składników pokarmowych zawartych w szpinaku są „glikoglicerolipidy”. Są to główne cząsteczki tłuszczowe w błonie światłoczułych organów większości roślin. Najnowsze badania laboratoryjne przeprowadzone za zwierzętach wykazały, że glikoglicerolipidy ze szpinaku pomagają chronić nabłonek przewodu pokarmowego przed uszkodzeniami – zwłaszcza związanymi z niepożądanym stanem zapalnym. Szpinak jest bogaty w wyjątkowe antynowotworowe karotenoidy zwane epoksyksantofilami, które są wchłaniane niemal tak samo skutecznie, jak inne karotenoidy, na przykład beta-karoten i luteina.
Słowo końcowe Firmy farmaceutyczne, które produkują leki chemioterapeutyczne, opublikowały listę tak zwanych absolutnych i względnych przeciwwskazań – substancji, których nie należy zażywać jednocześnie z pewnymi lekami chemioterapeutycznymi, z uwagi na ich określone właściwości. Lekarz onkolog jest z tymi przeciwwskazaniami zaznajomiony i poinformuje cię o nich, ale pamiętaj, aby go o to poprosić.
Krok 5: Ćwicz i odpoczywaj, aby przyspieszyć proces powrotu do zdrowia Wybierajcie więc życie. BIBLIA, KSIĘGA POWTÓRZONEGO PRAWA 30:19
Ruch może wydawać się ostatnią rzeczą, o jakiej myśli pacjent poddawany chemioterapii, ale pewna dawka ćwiczeń fizycznych jest częścią procesu leczenia. Niewielki ruch pobudzi zdolność organizmu do usuwania toksyn i asymilacji wysokoenergetycznych składników pokarmowych zawartych w żywności i suplementach. Ponad 100 badań z udziałem osób, które pokonały raka, wskazuje, że ćwiczenia mają związek z mniejszym współczynnikiem nawrotów raka i większym współczynnikiem przeżycia. W kroku 5 przedstawiam dwa rodzaje ćwiczeń. Zacznę od serii łatwych do nauczenia się i od stosowania ruchów podobnych do jogi. Drugi rodzaj ćwiczeń to zwykłe chodzenie, zapewniające wspaniałe pokrzepienie nie tylko dla ciała, ale także dla umysłu i emocji. Pacjentom poddawanym chemioterapii nie trzeba przypominać, jak ważny jest odpoczynek – wielu z nich może się wydawać, że odpoczywają przez większość czasu, ze względu na uczucie zmęczenia, będące jednym z efektów ubocznych chemioterapii. Jednak odpoczynek stanowi istotną część procesu leczenia, czyli czasu, kiedy odbywa się prawdziwe zdrowienie. W tej części polecam metody głębokiego relaksu będące praktyką leczniczą. Nowe badanie przeprowadzone w dwóch szpitalach uniwersyteckich w Danii potwierdziło wyniki innego eksperymentu – dotyczącego wpływu ćwiczeń na chorych z nowotworem. Okazało się, że podczas chemioterapii nie tylko można bezpiecznie stosować zarówno mniej, jak i bardziej intensywne ćwiczenia fizyczne, ale wręcz zmniejszają one uczucie zmęczenia, a zwiększają witalność, wydolność tlenową, siłę mięśni i aktywność fizyczną – a także poprawiają samopoczucie
emocjonalne. W tej części polecam dwie znakomite formy łatwych do wykonania ćwiczeń, które pomogą ci „ruszyć z miejsca” i przyspieszyć proces zdrowienia.
Rytuały tybetańskie O zdumiewających pięciu rytuałach tybetańskich wiele już napisano – poszukaj informacji w Internecie, a znajdziesz ponad 50 tysięcy stron. Są znane od wielu lat – niektórzy twierdzą, że od wielu stuleci – i raz po raz stają się popularne, na przykład ostatnio, kiedy prezentował je w swoim programie telewizyjnym Doktor Oz. Podkreślę niektóre informacje dotyczące rytuałów i płynących z nich korzyści dla zdrowia, a także zaproponuję odwiedzenie naszej strony internetowej, gdzie można obejrzeć filmy pokazujące, jak należy wykonać te ćwiczenia. Rytuały tybetańskie to pięć łatwych, podobnych do jogi pozycji ciała, które powinno się wykonywać co najmniej jeden raz dziennie. W sumie zajmuje to zaledwie około 10–15 minut. Krótko mówiąc, według lamów tybetańskich jedyna różnica między wiekiem młodym a starym polega na tempie wirowania czakr, siedmiu głównych ośrodków energii. Czakry wirują najszybciej w zdrowym, młodym ciele. Wraz z wiekiem ta szybkość jest coraz mniejsza, ciało staje się podatne na choroby i zaczyna wykazywać oznaki starzenia się. Możemy odzyskać młodość, witalność i zdrowie, przyspieszając ruch czakr, aby wirowały tak jak w naszej młodości. Rytuały tybetańskie oferują liczne korzyści: poprawę ogólnego stanu zdrowia, zwiększenie energii, jaśniejszy umysł i lepszą pamięć, mniejszy stres, lepsze samopoczucie, większy spokój wewnętrzny i bardziej pozytywne spojrzenie na świat. W przypadku chorych na raka rytuały te nie tylko przyspieszają proces leczenia poprzez zaktywizowanie ośrodków energetycznych ciała, ale także skłaniają do aktywności fizycznej, bez której nie można pozbyć się z organizmu toksyn. Każda z tych pięciu pozycji powtarzana jest 21 razy – zaczynamy od trzech lub pięciu razy (zawsze od liczby nieparzystej) i w ciągu kilku dni lub tygodni stopniowo zwiększamy liczbę powtórzeń, aż do 21. Prawidłowy sposób
wykonywania każdej pozycji przedstawiony na następnej stronie. Na naszej stronie internetowej znajdziesz dokładniejsze omówienie pięciu rytuałów tybetańskich oraz ich filmową prezentację www.thechemotherapydiet.com.
Chodzenie Drugim ćwiczeniem, które polecam, jest zwykłe chodzenie. Oczywiście, jest to najłatwiejsze – i najtańsze – ćwiczenie na świecie, a zarazem jedno z najważniejszych dla osoby poddawanej chemioterapii. Z literatury poświęconej leczeniu chorób nowotworowych wynika, że chodzenie pomaga utrzymywać w dobrej formie kości, mięśnie i stawy. Zapobiega też lękom i depresji – dwóm największym zmorom chorych na raka. Ponadto pomaga znieść stres, poprawia sen i podnosi ogólny poziom energii. I wreszcie, chodzenie sprzyja poczuciu własnej wartości. Wynika to z kilku powodów. Po pierwsze, kiedy kończysz spacer, masz wrażenie, że coś osiągnąłeś, a dzięki temu czujesz się lepiej. Drugi powód ma charakter biochemiczny. Chodzenie – jak wszystkie czynności fizyczne – powoduje wydzielanie endorfin. Są to produkowane przez przysadkę mózgową i podwzgórze substancje chemiczne odpowiedzialne za dobre samopoczucie. Dlatego ruch sprawia, że dobrze się czujesz.
A dla chorych na raka dobre samopoczucie jest na wagę złota! Dodam jeszcze, że codzienny spacer z przyjacielem lub członkiem rodziny to okazja na podtrzymanie życia towarzyskiego. Pomaga poradzić sobie z samotniczym i izolującym charakterem choroby. Przebywanie w towarzystwie innych ludzi każe nam wyjść ze swojej skorupy i brać aktywniejszy udział w życiu.
Odpoczynek Na koniec chciałbym powiedzieć kilka słów o odpoczynku. Uważam, że jest on ważną „czynnością”, kiedy jest wykonywany świadomie i uważnie. Zazwyczaj pacjent poddawany chemioterapii, radioterapii i innym konwencjonalnym terapiom odpoczywa dlatego, że brakuje mu energii, by robić cokolwiek innego. Są jednak takie chwile, kiedy może wybrać, czy pozostać w stanie półaktywności, czy położyć się i odpoczywać. W takiej sytuacji radzę, aby zamiast wałęsać się po domu i zmuszać do jakiejś aktywności fizycznej, położyć się i odpoczywać. Odpoczynek to czas, kiedy w organizmie zachodzi najistotniejsza część procesu leczenia. Kiedy się poruszasz, ciało musi wydatkować energię na stanie, schylanie się, sięganie, wspinanie, chodzenie i wiele podobnych czynności. Nawet drobne prace domowe, choćby sprzątanie sypialni i łazienki albo wycieranie blatu w kuchni, wymaga energii, którą lepiej zużyć na regenerację podczas odpoczynku. Wspominam tu o odpoczynku między innymi dlatego, że chorzy na raka czasem mają poczucie winy, że nie są czymś zajęci – że można ich uznać za leniwych albo wygodnickich, zwłaszcza w porównaniu z niezmordowanymi opiekunami, którzy krzątają się wokół nich przez cały dzień. Nonsens. Jeśli poddajesz się terapii antynowotworowej, nikt nie oczekuje, że będziesz z wigorem robił to co zwykle. Odpoczynek to błogosławieństwo. Zapadając w sen w środku dnia, wyobraź sobie, że w ten sposób przechodzisz do kolejnego etapu swojej uzdrawiającej podróży.
CZĘŚĆ 3
Przepisy: zdrowe odżywianie się
CZĘŚĆ 3 Przepisy: zdrowe odżywianie się Im dłużej żyję, tym mniejszym zaufaniem darzę leki, a większym sposób odżywiania się i regularny tryb życia.
JOHN REDMAN COXE, 1800
Naprawdę jesteśmy czymś znacznie więcej niż tym, co jemy, ale to, co jemy, może bez wątpienia pomóc nam stać się czymś znacznie więcej, niż jesteśmy.
ADELLE DAVIS (1904–1974)
PODSTAWY Potrawy, które można przygotować wcześniej, aby mieć je pod ręką. Gotowana fasola – może być przechowywana w lodówce do tygodnia. Aby w najprostszy sposób przyrządzić suszoną fasolę, wystarczy dokładnie ją oczyścić i umyć, a następnie umieścić w wolnowarze i dodać 2½ szklanki wody na każdą szklankę fasoli. Gotować przez całą noc, nastawiając regulator na najniższą temperaturę. Ewentualnie: oczyścić i umyć, namoczyć w wodzie przez noc. Rano odlać wodę (zawiera znaczną część „gazu” kojarzonego z fasolą). Gotować na średnim ogniu na płycie kuchennej, aż zmięknie – czas gotowania zależy od rodzaju fasoli. Zebrać pianę gromadzącą się na powierzchni podczas gotowania. Od czasu do czasu uzupełniać wodę, która wyparowała podczas gotowania. Brązowy ryż – przygotuj trzydniowy zapas do wykorzystania nie tylko do dań z ryżem, ale także do zup albo jako posypkę do sałatek. Postępuj zgodnie ze
wskazówkami na opakowaniu. Jeśli kupiłeś ryż na wagę, na każdą szklankę ryżu wlej do garnka 2½ szklanki wody. Doprowadź wodę do wrzenia, wsyp ryż, ponownie doprowadź do wrzenia, przykryj i gotuj na wolnym ogniu przez około 30 minut. Kiełki – można wykorzystać praktycznie każdego rodzaju nasiona. Najlepsze nasiona: lucerna, koniczyna. Najlepsze rośliny strączkowe: fasola mung, soczewica, ciecierzyca. Najlepsze orzechy: migdały, orzechy laskowe. Najlepsze ziarna: pszenica, ryż. Zalać wodą i moczyć przez noc. Następnego dnia odsączyć wodę, a nasiona umieścić w dużym, szklanym słoju i przykryć gazą umocowaną gumką recepturką. W ciągu kilku kolejnych dni zalewać nasiona wodą na kilka minut, a następnie ją odsączać. Kiełki zaczną się pojawiać po 2–3 dniach. Pamiętaj o zalewaniu ich wodą i odsączaniu. Kiełki można spożywać w trakcie procesu kiełkowania. Kiedy dojrzeją, należy je wstawić do lodówki, aby opóźnić proces rozwoju. Mleko migdałowe i owsiane – aby przygotować mleko z migdałów lub płatków owsianych, należy zalać szklankę migdałów lub płatków 2–3 szklankami wody i zostawić na noc. Rano zmiksować zawartość miski i odcedzić płyn. Otrzymasz mleko i papkę. Dodać do mleka ¼ łyżeczki wanilii (opcjonalnie). Zachować papkę jako dodatek do smoothie, ciastek i innych dań. Lepiej unikać sklepowego mleka migdałowego (które szybko staje się coraz popularniejsze), ponieważ w większości przypadków zawiera cukier i sztuczne aromaty. Wywar z warzyw – jako dodatek do zup lub samodzielny bulion. Gotuj na wolnym ogniu w bardzo dużym garnku: marchew, seler, cebulę, czosnek i ziemniaki. Po około godzinie wyłącz ogień i odstaw wywar na godzinę. Wyrzuć warzywa, a płyn przelej do innego naczynia. Płatki owsiane i gluten – pytanie, czy płatki owsiane można włączyć do diety bezglutenowej, stało się przedmiotem debaty w sektorze służby zdrowia. Chociaż dietetyczka Leslie Beck twierdzi, że mąka owsiana nie zawiera glutenu, płatki owsiane zawierają białko o nazwie awenina, które może być toksyczne dla osób nietolerujących glutenu. Według artykułu opublikowanego we
wrześniowym numerze „Practical Gastroenterology” w 2006 roku, niepożądane reakcje na płatki owsiane mogą być skutkiem zanieczyszczenia krzyżowego owsianych produktów przez bogate w gluten ziarna, takie jak pszenica lub jęczmień. Mąka owsiana – wytwarzana jest poprzez zmielenie kaszy owsianej, całych, łuskanych ziaren owsa, na drobny proszek. Często mieszana jest z mąkami zawierającymi gluten, aby zwiększyć zdolność wyrastania ciasta. Czystej mąki owsianej należy używać z umiarem. Według strony internetowej „Kuchnia Ellen” jej nadmiar może pozbawić mieszankę tlenu i dwutlenku węgla, w rezultacie czego wypiek się rozpadnie albo nie wyrośnie. UWAGA: Temperatura, do jakiej należy rozgrzać piekarnik, w przepisach podawana jest w stopniach Fahrenheita*.
* Dla wygody polskiego czytelnika stopnie Fahrenheita przeliczono na stopnie Celsjusza (przyp. tłum).
Śniadanie
Granola
8 szklanek płatków owsianych 1 szklanka niesłodzonych płatków kokosowych ½ szklanki niesolonych ziaren słonecznika ½ szklanki nasion sezamu 1 szklanka migdałów, posiekanych ½ szklanki oleju kokosowego ½ łyżeczki soli morskiej 1 łyżeczka esencji waniliowej szczypta stewii
Piekarnik rozgrzać do temperatury 325°F (162°C). W dużym naczyniu wymieszać płatki owsiane i kokosowe, ziarna słonecznika, nasiona sezamu i migdały. W oddzielnym naczyniu połączyć olej, sól, stewię i wanilię. Płynne składniki wlać do naczynia z sypkimi i wymieszać. Wyłożyć cienką warstwę na dużą blachę do pieczenia. Wstawić do nagrzanego piekarnika na około 30–40 minut. Mieszać co 5–10 minut, aby granola była lekko uprażona i aromatyczna. Po wyjęciu z piekarnika będzie bardziej krucha i chrupiąca. Podawać z zimnym lub podgrzanym mlekiem migdałowym lub owsianym. 10–15 PORCJI
Owsianka z zielonym jabłkiem i imbirem
1 jabłko Granny Smith, bez gniazda nasiennego, pokrojone 1 szklanka płatków owsianych (nie błyskawicznych) 2 szklanki wody demineralizowanej ½ łyżeczki mielonego imbiru ½ łyżeczki mielonego cynamonu szczypta soli morskiej
W średniej wielkości rondlu połączyć wszystkie składniki i podgrzać na średnim ogniu. Od czasu do czasu zamieszać. Jeśli konsystencja będzie za gęsta, dolać mleka migdałowego lub wody. 1 PORCJA
OWIES To zboże jest prawdziwym błogosławieństwem dla pacjentów poddawanych chemioterapii. Przyjemnie jest zacząć dzień od dużej miski ciepłej owsianki. Owies obniża poziom cholesterolu, wzmacnia układ odpornościowy i zawiera wyjątkowe antyoksydanty zwane awenantramidami, które chronią dobry cholesterol przed atakiem wolnych rodników, a także sprzyjają regeneracji podczas terapii antynowotworowej. Chociaż płatki owsiane zawierają niewielką ilość glutenu, badania wykazały, że są one dobrze tolerowane zarówno przez dorosłych, jak i dzieci z celiakią.
Jajka ze szpinakiem i pomidorem
1 jajko, w koszulce lub na miękko 3 szklanki szpinaku, oczyszczonego, grubo posiekanego 1 pomidor, pokrojony ⅛ szklanki wody sól i pieprz do smaku
Wlać wodę do średniej wielkości rondla i doprowadzić do wrzenia. Dodać szpinak i pomidory. Przykryć i gotować na średnim ogniu przez 2 minuty. Odsączyć wodę i dodać przyprawy. Podawać na gorąco z jajkiem. 1 PORCJA
SZPINAK Flawonoidy, fitoskładniki o właściwościach antynowotworowych, obficie występujące w szpinaku, spowalniają podział komórek raka żołądka i raka skóry. Szpinak chroni też przed powstaniem agresywnego raka prostaty. Posiada właściwości przeciwzapalne i jest bogaty w antyoksydanty: witaminę C i E, betakaroten, mangan, cynk i selen. Jedna szklanka szpinaku zawiera ponad 337 procent zalecanej dawki dziennej witaminy A, która chroni i wzmacnia „punkty wejścia” w ludzkim organizmie – błony śluzowe, układ oddechowy, moczowy i pokarmowy – a także stanowi kluczowy składnik limfocytów (czyli białych krwinek), które zwalczają infekcje.
Gruboziarnista kasza owsiana z orzechami włoskimi i jabłkiem
1 szklanka gruboziarnistej kaszy owsianej 1 szklanka wody 1 jabłko Granny Smith, pokrojone ⅛ szklanki orzechów włoskich, posiekanych
Kaszę zalać wodą (do całkowitego przykrycia) i odstawić na noc do namoczenia. Rano dodać pokrojone jabłko i gotować na średnim lub małym ogniu przez 3 minuty, aż mieszanka będzie gorąca. Dodać orzechy włoskie i zamieszać. Podawać na ciepło. 1 PORCJA
ORZECHY WŁOSKIE Szeroki wachlarz antyoksydantów i składników przeciwzapalnych w orzechach włoskich sprawia, że są one wyjątkowo korzystne dla chorych na raka. Przyczyniają się do obniżenia ryzyka chronicznego stresu oksydacyjnego, a dzięki właściwościom przeciwzapalnym obniżają ryzyko chronicznego stanu zapalnego – są to dwa zagrożenia, które w połączeniu ze sobą mogą przyczynić się do rozwinięcia się raka. Jeśli kupujesz orzechy na wagę, Doktor Oz zaleca przechowywać je w lodówce, aby nie zjełczały.
Owsianka z kaszy gryczanej
2 szklanki kaszy gryczanej 3 szklanki wody ½ szklanki mleka migdałowego ½ szklanki rodzynek lub pokrojonych zielonych jabłek szczypta soli morskiej 1½ łyżeczki cynamonu
Kaszę zalać wodą (do całkowitego przykrycia) i odstawić na noc do namoczenia. Rano opłukać i dokładnie odsączyć. Przełożyć kaszę do rondla i zalać wodą. Gotować przez 3–5 minut, aż zmięknie, a następnie dodać szczyptę soli. Dodać cynamon, mleko migdałowe, rodzynki lub jabłko. Gotować przez kolejne 1–2 minuty. Podawać na ciepło. 2 PORCJE
Owsiane gofry lub naleśniki z masłem migdałowym i jagodami
2 szklanki płatków owsianych ⅛ szklanki rodzynek ¼ szklanki mleka migdałowego (niesłodzonego) ¼ szklanki wody (do rozrzedzenia mieszanki, w razie potrzeby) ¼ łyżeczki soli morskiej 1–2 łyżeczki oleju kokosowego PRZYBRANIE 1–3 łyżki masła migdałowego 1½ szklanki wybranych jagód
Wszystkie składniki (oprócz wody i oleju kokosowego) zmiksować w blenderze na gładką masę. W razie potrzeby rozrzedzić mieszankę wodą. Lekko natłuścić olejem kokosowym gofrownicę lub patelnię. Wlewać ciasto do gofrownicy lub na patelnię i smażyć, aż przybierze złocisty kolor z obu stron. Przybrać i podawać. 2 PORCJE
Komosa ryżowa na ciepło
1½ szklanki komosy ryżowej, ugotowanej, ciepłej ½ łyżeczki oleju kokosowego szczypta soli morskiej szczypta gałki muszkatołowej ¼ łyżeczki cynamonu ¼ szklanki migdałów, posiekanych 1 szklanka mleka migdałowego
Komosę ryżową podgrzać na małym ogniu w średniej wielkości rondlu z olejem kokosowym. Dodać przyprawy, ciągle mieszając. Zdjąć z ognia i przełożyć do miseczki. Przybrać migdałami i zalać mlekiem. 2 PORCJE
Napoje
Herbata imbirowa
1 łyżka świeżego imbiru (lub 1 łyżeczka imbiru w proszku) 1 szklanka wody
Świeży imbir obrać i pokroić w kostkę lub zetrzeć. Zagotować wodę w rondlu i dodać imbir. Przykryć i zostawić przynajmniej na 5 minut. Podawać na gorąco lub na zimno, jako herbatę mrożoną. 1 PORCJA
IMBIR Imbir to wspaniały dar dla osób poddawanych chemioterapii, ponieważ przeciwdziała jednemu z jej najpowszechniejszych skutków ubocznych – mdłościom – a także innym problemom trawiennym. Wyniki jednego z najnowszych badań wskazują, że imbir jest znacznie skuteczniejszy niż Dramamine, popularny, dostępny bez recepty lek na chorobę lokomocyjną. Imbir zmniejsza wszelkie objawy tej dolegliwości, takie jak zawroty głowy, mdłości, wymioty i zimne poty.
Mleko z surowych migdałów
1 szklanka surowych migdałów, namoczonych przez noc 4–5 szklanek wody 1 łyżeczka wanilii szczypta soli morskiej
Zmiksować migdały i połowę wody w blenderze na średnich lub niskich obrotach. Następnie zmiksować całość na wysokich obrotach aż do uzyskania gładkiej masy. Dolać resztę wody, sól i esencję waniliową. Ponownie zmiksować. Przecedzić przez metalowe lub plastikowe sitko albo przez gazę, aby uzyskać gładszą konsystencję. Migdałową papkę warto zachować i wykorzystać w innych przepisach. Schłodzić i podawać. 4–5 PORCJI/SZKLANEK
Mleko z brązowego ryżu
½ szklanki ugotowanego brązowego ryżu 2 szklanki wody 1 łyżeczka esencji waniliowej szczypta soli morskiej
Połączyć składniki w blenderze i zmiksować na gładką masę. Przecedzić przez metalowe lub plastikowe sitko albo przez gazę, aby uzyskać gładszą konsystencję. Mleko zachować, a papkę ryżową wyrzucić. 2 PORCJE/SZKLANKI
Mleko owsiane
½ szklanki nieugotowanych płatków owsianych, dowolnego rodzaju, z wyjątkiem „błyskawicznych” i „gotowych w minutę” 4 szklanki wody o temperaturze pokojowej
Moczyć płatki w wodzie przez 20 minut. Można namoczyć je bezpośrednio w blenderze, aby zaoszczędzić na czasie, lub w przypadku, gdy używamy drobnych płatków. Zmiksować. Przecedzić, aby uzyskać gładszą konsystencję. Mleko owsiane można przechowywać w lodówce do tygodnia. 4 PORCJE/SZKLANKI
Zielona lemoniada
3 gałązki jarmużu, umyte 2 garści szpinaku, umytego ½ ogórka, umytego 1 cytryna, obrana 1½ zielonego lub czerwonego jabłka 2,5 cm kłącza imbiru, umytego (lub ½ łyżeczki kłącza imbiru w proszku)
Do przygotowania w sokowirówce Pokroić owoce, warzywa i imbir, aby zmieściły się w sokowirówce. Wycisnąć sok i wypić w ciągu 30 minut. Do przygotowania w blenderze Pokrojone owoce i warzywa wrzucić do blendera. Miksować przez minutę lub nieco dłużej. Nie należy miksować kłącza imbiru w blenderze elektrycznym, ponieważ zablokuje on ostrza. Używając blendera, należy zastąpić kłącze imbirem w proszku. Przecedzić przez plastikowe lub metalowe (nie aluminiowe) sitko. Zamieszać łyżką, jeśli płyn nie przechodzi przez sitko. Papkę wyrzucić lub przeznaczyć na kompost. 1 PORCJA
Herbata rooibos
¼–½ laski wanilii 10 ziaren kardamonu 5 całych goździków 4 cm laski cynamonu 1 ziarnko czarnego pieprzu stewia do smaku herbata rooibos 4 szklanki wody
Zemleć przyprawy w młynku do przypraw i wsypać je do dzbanka. Dodać 3 czubate łyżeczki herbaty rooibos i zalać 4 szklankami wrzątku. W razie potrzeby można dosłodzić stewią i zaparzyć przez co najmniej 10 minut. Herbata jest smaczna również w wersji mrożonej. 4 PORCJE/SZKLANKI Źródło: Laurel de Leo
HERBATA ROOIBOS Wykazano, że antyoksydanty zawarte w herbacie rooibos zwiększają wydajność enzymów detoksykujących kancerogeny, a także chroniących białka i tłuszcze komórkowe oraz DNA. Skuteczne połączenie antyoksydantów i ważnych minerałów wzmacnia układ odpornościowy. Podczas chemioterapii herbata rooibos przynosi pacjentom ulgę w skurczach żołądka, a jako napój bogaty w mangan i wapń sprzyja utrzymaniu zdrowych kości.
Zielony sok nr 1
6 liści jarmużu 1 ogórek 4 łodygi selera 2 zielone jabłka ½ cytryny, obranej tak, aby zostało trochę białej skórki 1 łyżeczka imbiru w proszku
Połączyć wszystkie składniki w blenderze i dokładnie zmiksować. 1 PORCJA Źródło: Ten i następne trzy „zielone soki” to oficjalne przepisy Joego Crossa i Phila Staplesa z Programu Reboot Your Life.
SELER Seler zawiera związki chemiczne znane jako kumaryny. Pomagają one chronić komórki przed szkodliwym wpływem wolnych rodników poprzez ograniczanie mutacji, które zwiększają prawdopodobieństwo zmian nowotworowych. Kumaryny zwiększają też aktywność niektórych białych krwinek. Ponadto dowiedziono, że acetyleny, związki chemiczne zawarte w selerze, hamują rozwój komórek nowotworowych.
Zielony sok nr 2
1 garść szpinaku 3 łodygi jarmużu 2 jabłka Golden Delicious 1 mała garść pietruszki 1 cytryna, obrana tak, aby zostało trochę białej skórki 1 ogórek
Połączyć wszystkie składniki w blenderze i dokładnie zmiksować. 1 PORCJA
Zielony sok nr 3
2 łodygi selera ½ ogórka ½ jabłka ½ cytryny, obranej tak, aby zostało trochę białej skórki 1 łyżeczka imbiru w proszku ½ liścia zielonej boćwiny 1 mały pęczek kolendry 5 liści jarmużu 1 garść szpinaku
Połączyć wszystkie składniki w blenderze i dokładnie zmiksować. 1 PORCJA
Zielony sok nr 4
½ gruszki ½ zielonego jabłka 1 garść szpinaku 1 mała garść pietruszki 2 łodygi selera ½ ogórka 1 łyżeczka imbiru w proszku 1 plaster papai
Połączyć wszystkie składniki w blenderze i dokładnie zmiksować. 1 PORCJA
Smoothie z czarnymi borówkami
1 szklanka czarnych borówek (świeżych lub mrożonych) 1 szklanka mleka owsianego (zob. przepis na str. 122) 3 lub 6 kostek lodu
Umieścić wszystkie składniki w blenderze i dokładnie zmiksować. Jeśli używasz świeżych borówek, należy dołożyć 3 kostki lodu, aby rozrzedzić smoothie. 1 PORCJA
CZARNE BORÓWKI Czarne borówki to żywieniowe supergwiazdy. Te owoce zawierają znaczącą ilość antocyjanów, czyli antyoksydantów, które nadają owocom i warzywom niebieską, fioletową i czerwoną barwę. Czarne borówki są bogatym źródłem nie tylko antocyjanów, ale także ważnej dla zdrowych kości witaminy K, niszczącej wolne rodniki witaminy C i manganu. Dostarczają też dużo zdrowego dla serca błonnika i pomagają w detoksykacji.
Smoothie z truskawkami i orzechami włoskimi
1 szklanka truskawek (świeżych lub mrożonych) 1 szklanka mleka (owsianego, ryżowego, migdałowego lub z nasion) 10 połówek orzechów włoskich 3–6 kostek lodu
Umieścić wszystkie składniki w blenderze i miksować na średnich lub wysokich obrotach przez 1–2 minuty. Rozrzedzić smoothie mlekiem lub kostkami lodu według własnego uznania. 1 PORCJA
Woda cytrynowa/limonkowa
sok z 1 cytryny lub limonki 4 szklanki zimnej wody 8–10 kostek lodu (opcjonalnie)
Połączyć i wymieszać wszystkie składniki w dużym dzbanku. Jest to napój orzeźwiający, a zarazem znakomity sposób na oczyszczenie wątroby. 4 PORCJE
Woda ogórkowa
3 plasterki ogórka 4 szklanki wody 8–10 kostek lodu (opcjonalnie)
Połączyć wszystkie składniki w dużym dzbanku i podawać. 4 PORCJE
OGÓREK Ogórki posiadają cenne właściwości antyoksydacyjne, przeciwzapalne i antynowotworowe. Substancje zawarte w wyciągu ze świeżych ogórków niszczą wolne rodniki, poprawiają status antyoksydacyjny, hamują aktywność enzymów prozapalnych i zapobiegają nadmiernej produkcji tlenku azotu w sytuacjach, w których mogłoby to stanowić ryzyko dla zdrowia.
Mrożona herbata rooibos
2–3 łyżki liści herbaty rooibos w zaparzaczu lub 4 torebki herbaty ekspresowej 3 szklanki wody 5–10 kostek lodu
Podgrzać wodę i liście herbaty w dużym rondlu na średnio-dużym ogniu. Gdy się zagotuje, przykryć, zmniejszyć ogień i gotować jeszcze przez 10–15 minut. Odstawić na 30 minut do schłodzenia i podawać z lodem. 3 PORCJE
Zielona herbata
2–3 łyżki zielonej herbaty w zaparzaczu 5 szklanek wody
Doprowadzić wodę do wrzenia i wyłączyć ogień. Zanurzyć zaparzacz i przykryć na 3–5 minut lub dłużej, jeśli wolimy mocniejszą herbatę. Pić gorącą lub z lodem. 4 PORCJE
ZIELONA HERBATA Ta herbata-cud stosowana jest w Chinach ze względu na swoje właściwości zdrowotne od ponad 4 tysięcy lat. Badania wskazują, że regularne picie zielonej herbaty zapobiega częstym infekcjom bakteryjnym i wirusowym, a także zwiększa odporność. Od wielu lat jest stosowana w leczeniu raka, reumatoidalnego zapalenia stawów, wysokiego poziomu cholesterolu, chorób układu krążenia, infekcji i osłabionych funkcji immunologicznych.
Smoothie z imbirem, truskawkami i zieloną herbatą
1 szklanka zielonej herbaty 3–5 truskawek, świeżych lub mrożonych, bez szypułek ½ szklanki mleka migdałowego lub owsianego ½ łyżeczki imbiru w proszku 2–5 kostek lodu
Umieścić wszystkie składniki w blenderze, miksować na średnich obrotach przez 1– 3 minuty, do uzyskania gładkiej masy. 2 PORCJE
Smoothie z zieloną herbatą
1 szklanka zielonej herbaty ½ awokado, obranego i wydrylowanego ½ łyżeczki (lub więcej) spiruliny ½ łyżeczki imbiru w proszku 2 kostki lodu
Połączyć wszystkie składniki w blenderze. Miksować na wysokich obrotach do uzyskania gładkiej, kremowej masy. 2 PORCJE
Smoothie z mlekiem owsianym i jeżynami
½ szklanki jeżyn, mrożonych lub świeżych ½ szklanki płatków owsianych, ugotowanych 1½ szklanki herbaty rooibos
Połączyć wszystkie składniki w blenderze. Miksować na wysokich obrotach do uzyskania gładkiej, kremowej masy. 2 PORCJE
Zupy
Pikantna grochówka z połówek łuskanego grochu
2 szklanki suszonych połówek łuskanego grochu 8 szklanek wrzątku 1 cebula średniej wielkości 3 (lub więcej) ząbki czosnku, posiekane 2 cukinie, pokrojone ½ szklanki posiekanej pietruszki 1 łyżeczka chili w proszku lub 1 świeża papryka
Zagotować wodę w dużym garnku, wsypać groch i gotować przez około 30–45 minut, aż zmięknie. Dodać pozostałe składniki i gotować, aż warzywa będą miękkie. W razie potrzeby dolać wody, aby osiągnąć pożądaną konsystencję. 3 PORCJE
CEBULA Cebula jest źródłem tak wielu różnych korzyści zdrowotnych, że ich opis zapełniłby całą książkę. Dla chorych na raka nieocenione są jej właściwości przeciwzapalne. Cebula ma też zbawienny wpływ na układ krążenia i ogólny stan zdrowia. Jest bezcenna, choć niedroga.
Zupa ze świeżych pomidorów
1 duża cebula, posiekana 5 małych, dojrzałych pomidorów, pokrojonych 1½ szklanki wody 1 łyżeczka płatków pietruszki (lub świeżej) szczypta pieprzu i soli
Połączyć wszystkie składniki w dużym garnku. Gotować na średnim ogniu przez 15 minut. Odstawić na kilka minut do ostudzenia. Zmiksować w blenderze, podgrzać i podawać. 2 PORCJE Źródło: chooseveg.com
POMIDORY Badania dowiodły, że ze względu na wysoką zawartość likopenu, ten czerwony owoc (tak, formalnie jest to owoc) zmniejsza ryzyko wystąpienia raka prostaty, a także raka żołądka i jelita grubego. Likopen uważany jest za naturalny, niezwykły antyoksydant, który może powstrzymywać rozwój komórek nowotworowych. Gotowane pomidory zawierają więcej likopenu niż surowe.
Krupnik z grzybami
2 szklanki mleka ryżowego 2 łyżki mąki jęczmiennej 1 szklanka ugotowanej kaszy jęczmiennej 2 szklanki grzybów (shiitake, pieczarki portobello, boczniaki), pokrojonych (np. z puszki) 1–2 ząbki czosnku, drobno posiekane ¼ łyżeczki soli morskiej lub różowej po szczypcie suszonego majeranku, szałwii, tymianku i kopru ogrodowego
Mleko ryżowe i mąkę jęczmienną umieścić w blenderze. Miksować na wysokich obrotach przez kilka sekund. Dodać kaszę jęczmienną i miksować na wysokich obrotach przez około 10 sekund, aż kasza będzie grubo posiekana. Dodać grzyby razem z zalewą (jeśli używamy tych z puszki). Lekko zmiksować, aby grzyby były grubo posiekane. Przełożyć zmiksowaną mieszankę do średniej wielkości rondla i dodać wszystkie pozostałe składniki. Gotować na średnim ogniu, często mieszając, przez około 5 minut, aż zupa będzie gorąca i nieco zgęstnieje. 2 PORCJE Źródło: mgr inż. Jennifer Raymond, dietetyk – cancerproject.org
GRZYBY Grzyby są doskonałym źródłem potasu, minerału, który wspomaga obniżanie ciśnienia krwi i zmniejsza ryzyko udaru. Jedna średniej wielkości pieczarka portobello zawiera więcej potasu niż banan lub szklanka soku pomarańczowego. Grzyby shiitake stosowane są od wieków przez Chińczyków i Japończyków jako lek na przeziębienie i grypę. Lentinan, zawarty w owocnikach grzybów shiitake, pobudza układ odpornościowy, wspomaga zwalczanie infekcji i wykazuje działanie antynowotworowe.
Gulasz z dyni i czerwonej soczewicy
1 szklanka czerwonej soczewicy lub połówek żółtego grochu 4 szklanki wody 1 cebula, posiekana po ½ łyżeczki ziaren gorczycy, kurkumy, imbiru i kminu rzymskiego ¼ łyżeczki cynamonu ⅛ łyżeczki pieprzu cayenne 4 szklanki obranej i pokrojonej w kostkę dyni olbrzymiej (ok. 900 g) 1 łyżka soku z cytryny ½ łyżeczki soli (lub do smaku)
Do garnka wlać 2 szklanki wody, wsypać soczewicę, częściowo przykryć pokrywką i gotować na wolnym ogniu około 20 minut, aż soczewica zmięknie. Udusić cebulę w ½ szklanki wody, aż się zeszkli i zmięknie, a następnie dodać przyprawy, pozostałe 1½ szklanki wody i pokrojoną dynię. Przykryć i gotować na średnim ogniu przez około 15 minut, aż dynia zmięknie (sprawdzić widelcem). Wlać sok z cytryny, wrzucić ugotowaną soczewicę, wymieszać całość i dosolić do smaku. 3 PORCJE Źródło: chooseveg.com
Zupa z dyni piżmowej i jabłek
1 dynia piżmowa, pokrojona 2 lub więcej ząbków czosnku, posiekane 2 zielone jabłka, obrane i pokrojone 4 szklanki wywaru z warzyw sól i pieprz do smaku pieprz cayenne do przybrania
Przez 10–15 minut na dużej patelni pod przykryciem dusić dynię, jabłka i czosnek razem z ok. 2 szklankami wywaru z warzyw. Kiedy dynia, jabłka i czosnek zmiękną, zostawić przez kilka minut do ostygnięcia, a następnie całość przełożyć do blendera i miksować, stopniowo dolewając pozostałe 2 szklanki wywaru, aż zupa uzyska gładką konsystencję. Podawać na gorąco. Przybrać szczyptą pieprzu cayenne. 4 PORCJE Źródło: na podstawie chooseveg.com
Krupnik warzywny
2 łyżki oliwy z oliwek 2 cebule, obrane i posiekane 2 marchewki, pokrojone w kostkę 2 łodygi selera, pokrojone 8 szklanek wody 3 duże pomidory, pokrojone 1 łyżeczka soli 1 łyżeczka suszonej bazylii ½ łyżeczki suszonego tymianku ½ łyżeczki czarnego pieprzu 1 szklanka kaszy jęczmiennej 2 szklanki fasolki szparagowej, posiekanej 2 łyżki świeżego kopru ogrodowego, posiekanego
W dużym garnku podgrzać oliwę z oliwek na średnim ogniu. Wrzucić cebulę, marchew i seler i podsmażyć, aż warzywa zmiękną. Dolać wody, dodać pomidory, sól, bazylię, tymianek i pieprz; doprowadzić do wrzenia. Dodać kaszę jęczmienną i wymieszać. Zmniejszyć ogień i przykryć. Gotować przez 1,5 godziny, aż kasza zmięknie. Na 10 minut przed zdjęciem z ognia dodać świeżą fasolkę szparagową. Zdjąć z ognia, dodać koper i zamieszać. Podawać na ciepło. 4 PORCJE
Zdrowa zupa fasolowa z jarmużem
1 łyżka oliwy z oliwek 8 ząbków czosnku, drobno posiekanych 1 średnia żółta cebula, posiekana 4 szklanki surowego jarmużu, bez łodyg, posiekanego 4 szklanki wywaru z warzyw (podzielić na 2 porcje) 3 szklanki ugotowanej fasoli (czarnej, pinto, białej lub mieszanki różnych gatunków, według uznania) albo soczewicy 5 pomidorów, pokrojonych w kostkę 2 łyżeczki włoskiej przyprawy ziołowej 1 szklanka posiekanej pietruszki sól i pieprz do smaku
W dużym garnku podgrzać oliwę z oliwek, wrzucić czosnek i cebulę. Podsmażyć, aż warzywa zmiękną i cebula się zeszkli. Umyć jarmuż, pozostawiając na liściach drobinki wody. Podsmażyć przez ok. 15 minut, mieszając, aż zwiędnie i uzyska przyjemny, szmaragdowy odcień. Wlać 3 szklanki wywaru, dodać 2 szklanki fasoli, pomidory, zioła, sól i pieprz. Gotować na wolnym ogniu przez 5 minut. W blenderze lub robocie kuchennym zmiksować pozostałą 1 szklankę fasoli z 1 szklanką wywaru na gładką masę. Wlać do zupy i wymieszać, aby ją zagęścić. Gotować na wolnym ogniu jeszcze przez 15 minut. Zupę podawać na ciepło, przybraną pietruszką. 8 PORCJI Źródło: food.com
Zupa z białej fasoli, dyni piżmowej i jarmużu
450 g suszonej białej fasoli (cannellini) 2 cebule, grubo posiekane 2 łyżki oliwy z oliwek 4 ząbki czosnku, drobno posiekane ½ łyżeczki czarnego pieprzu ½ dyni piżmowej, obranej, wypestkowanej i pokrojonej w kostkę (2,5 cm) 8 szklanek wody 1 łyżeczka soli 1 listek laurowy 5 szklanek wywaru z warzyw 1 łyżeczka rozmarynu, drobno posiekanego 450 g jarmużu, bez łodyg, posiekanego
Moczyć fasolę co najmniej przez 8 godzin, kilka razy zmieniając wodę. Następnie zalać świeżą wodą, tak aby jej powierzchnia pokrywała się z powierzchnią fasoli, i gotować na wolnym ogniu przez ok. 30 minut. W dużym garnku z oliwą, na średnio-małym ogniu, podsmażyć cebulę przez ok. 4–5 minut, aż zmięknie. Dodać czosnek i smażyć, mieszając, przez 1 minutę. Wrzucić fasolę, wlać wywar, 4 szklanki wody, dodać sól, pieprz, listek laurowy i rozmaryn; gotować na wolnym ogniu przez ok. 20 minut, bez przykrycia. Wrzucić dynię i gotować przez kolejne 30 minut, aż fasola i dynia zmiękną. Dodać jarmuż i pozostałe 4 szklanki wody, wymieszać i gotować na wolnym ogniu, bez przykrycia, przez ok. 12–15 minut, aż jarmuż zmięknie. Doprawić zupę solą i pieprzem i podawać. 6 PORCJI Źródło: Jen Klien – sheknows.com, wersja Doktora Mike’a
Irlandzki gulasz wegański
4 szklanki bulionu wegańskiego 2–3 szklanki fasolki szparagowej, oczyszczonej i z odciętymi końcówkami, pokrojonej na kawałki o długości 2,5 cm 2 szklanki nerkowców 2 szklanki ugotowanego brązowego ryżu (można zastąpić innym gatunkiem lub mieszanką – moja ulubiona składa się w połowie z ryżu brązowego, w czwartej części z dzikiego i w czwartej części z soczewicy) ½ szklanki kapusty kiszonej z sokiem ½ szklanki drożdży spożywczych 1 łyżka płynnej przyprawy Bragg Liquid Aminos 1 łyżeczka soku z cytryny 1 łyżeczka kopru ogrodowego sól i pieprz do smaku
Doprowadzić bulion do wrzenia. Dodać fasolkę, przykryć, zmniejszyć ogień i gotować przez 10 minut. Umieścić durszlak nad dużym naczyniem i przecedzić fasolkę, zachowując wywar. Wlać wywar do blendera, wrzucić nerkowce i zmiksować na gładką masę. Przelać mieszankę wywaru i nerkowców z powrotem do garnka z fasolką szparagową i dodać pozostałe składniki. Podgrzać na małym ogniu i podawać na ciepło. 4–6 PORCJI Źródło: Patty „Sassy” Knutson, vegancoach.com
Wegańska zupa jarzynowa
8 szklanek bulionu z warzyw ½ szklanki nieugotowanej kaszy jęczmiennej 4 pomidory, pokrojone 1 duża cebula 3 łodygi selera 4 duże marchewki, nieobrane i pokrojone w krążki 3 duże czerwone ziemniaki, nieobrane, w kawałkach po 1 łyżeczce bazylii, rozmarynu, nasion selera 1 łyżeczka soku z cytryny morska sól i pieprz do smaku
Bulion z warzyw wlać do dużego garnka i doprowadzić do wrzenia. Wsypać kaszę jęczmienną i gotować, przygotowując w tym czasie resztę warzyw. Dodać pomidory, cebulę, seler, marchewki i ziemniaki. Gotować przez 40 minut. Kiedy warzywa i kasza zmiękną, dodać bazylię, rozmaryn i nasiona selera. Zdjąć z ognia. W trakcie studzenia dodać sok z cytryny. Przyprawić do smaku solą i pieprzem. 6 PORCJI Źródło: Patty „Sassy” Knutson, VeganCoach.com
KASZA JĘCZMIENNA Jęczmień jest bogaty w fosfor, który ma duże znaczenie dla rozwoju i regeneracji tkanek ciała. Fosfor stanowi istotny składnik kwasów nukleinowych, budulca kodu genetycznego. Szklanka gotowanej kaszy jęczmiennej zapewnia nam 23 procent dziennego zapotrzebowania na ten pierwiastek.
Zupa jarzynowa z fasolą
1 szklanka marchewki, pokrojonej w kostkę 1 szklanka cukinii, pokrojonej w kostkę ¾ szklanki cebuli, posiekanej ½ szklanki posiekanej słodkiej czerwonej papryki 1 łyżka oliwy z oliwek 2 szklanki bulionu warzywnego 1 szklanka fasoli nerkowatej, ugotowanej 1 szklanka ciecierzycy, ugotowanej 3–4 świeże pomidory, obrane ze skórki, pokrojone 4 łyżeczki mielonego kminu rzymskiego ¼ łyżeczki pieprzu cayenne 2 łyżki świeżej natki kolendry, drobno posiekanej
W dużym rondlu lub w kociołku podsmażyć na oliwie marchew, cukinię, cebulę, pomidory i czerwoną paprykę, aż trochę zmiękną, zachowując jednak chrupkość. Wlać bulion, wrzucić fasolę, kmin i pieprz cayenne; doprowadzić do wrzenia. Zmniejszyć ogień; gotować bez przykrycia przez 30–35 minut, aż warzywa zmiękną; od czasu do czasu zamieszać. Na koniec dodać natkę kolendry i wymieszać. 4–6 PORCJI
CUKINIA Ponieważ błonnik sprzyja zdrowym i regularnym wypróżnieniom, jego wysoka zawartość w cukinii chroni też przed gromadzeniem się kancerogennych toksyn w okrężnicy. Ponadto witaminy C i A oraz kwas foliowy zawarte w cukinii działają silnie antyoksydacyjnie i zwalczają stres oksydacyjny, który może prowadzić do wielu rodzajów raka. Witaminy C i A w cukinii nie tylko służą organizmowi jako antyoksydanty, ale też jako skuteczne czynniki przeciwzapalne.
Dania główne
Zapiekanka z czarną fasolą, cukinią i tortillami
1½ łyżeczki oliwy z oliwek extra virgin 1 szklanka posiekanej cebuli 2 ząbki czosnku, drobno posiekanego 1 średnia czerwona lub żółta papryka 3 pomidory 1–3 małe, świeże papryki chili, wypestkowane i drobno pokrojone 2 łyżeczki chili w proszku, do smaku 1 łyżeczka suszonego oregano 1 łyżeczka mielonego kminu rzymskiego 1 łyżeczka kurkumy w proszku 2 szklanki czarnej fasoli, ugotowanej i odsączonej 2 średnie cukinie, drobno pokrojone 12 tortilli kukurydzianych, poszarpanych lub pokrojonych na kilka kawałków 1 jajko, roztrzepane
Rozgrzać piekarnik do temperatury 400°F (200°C). W dużym rondlu podgrzać oliwę. Podsmażyć cebulę, aż się zeszkli. Dodać czosnek, czerwoną lub żółtą paprykę i dalej smażyć, aż zmięknie, a cebula się zezłoci. Dodać pomidory, przyprawy, czarną fasolę i cukinię. Smażyć na średnim ogniu przez 5 minut. Połączyć tortille i jajko z ugotowaną fasolą i mieszanką warzyw. Dobrze wymieszać i przełożyć do naczynia żaroodpornego o wymiarach 23 cm x 33 cm lub okrągłego o pojemności 2 litrów. Wstawić do piekarnika na 15–20 minut, a po wyjęciu odstawić do przestygnięcia na 5 minut. Nabierać za pomocą łyżki i podawać na ciepło. 3–4 PORCJE Źródło: na podstawie The Vegetarian Family Cookbook
Klasyczna sałatka Cezar z krewetkami
680 g nieugotowanych dużych krewetek (24–28), obranych i wypatroszonych 1 łyżeczka soli morskiej, 1 główka sałaty rzymskiej ½ szklanki parmezanu, 4 filety anchois w oleju DRESSING ¼ szklanki parmezanu, startego 4 filety anchois, 2 żółtka ¼ łyżeczki soli, do smaku, ¼ łyżeczki pieprzu, do smaku sok i starta skórka z 1 cytryny ½ szklanki oliwy z oliwek extra virgin, 2 ząbki czosnku
Usunąć zewnętrzne liście sałaty rzymskiej, umyć i osuszyć liście wewnętrzne, a następnie każdy przerwać na pół. Zagotować wodę w dużym garnku na średnio-dużym ogniu. Dodać krewetki i sól. Gotować przez około 2–3 minuty, aż krewetki staną się nieprzezroczyste. Można wyjąć jedną krewetkę z garnka i przekroić, aby sprawdzić, czy mięso jest już ugotowane. Przecedzić krewetki. Umieścić w zimnej wodzie, aby przerwać proces gotowania. Osuszyć. Przygotować dressing: W blenderze zmiksować żółtka, czosnek i anchois. Dodać pozostałe składniki oprócz oliwy z oliwek. Miksować przez kilka sekund. Powoli dolać tyle oliwy, aby dressing stał się gęsty i kremowy. W dużej salaterce lekko wymieszać sałatę rzymską z dresingiem. Dodać połowę parmezanu. Ponownie wymieszać. Sałatkę nałożyć na cztery talerze, a na wierzchu położyć krewetki. Posypać resztą parmezanu. Położyć anchois na środku każdej porcji. Podawać. 4 PORCJE Źródło: „Salad Dressings”, Jessica Strand
Rybne taco
4 filety z tilapii ¼ czerwonej cebuli, pokrojonej w cienkie krążki 2 łyżki oleju kokosowego ½ łyżeczki mielonego kminu rzymskiego ½ łyżeczki suszonego oregano 2 limonki, przekrojone na pół (do wyciśnięcia) 8 tortilli kukurydzianych 8 łyżek sosu Garden Fresh Salsa (zob. przepis w sekcji sosy i dressingi)
Nastawić gazowy grill na średnią temperaturę. W dużym naczyniu wymieszać olej kokosowy z przyprawami, a następnie dokładnie obtoczyć w mieszance ryby; można użyć pędzla do grilla. Umieścić ryby na gorącym grillu i piec przez około 2 minuty z każdej strony. Zdjąć jeden filet i przeciąć wzdłuż na środku, aby sprawdzić, czy mięso łatwo się rozwarstwia. Podgrzać tortille na grillu. Złożyć taco: na ciepłą, miękką tortillę położyć paski ryby, krążki cebuli, polać sosem Garden Fresh Salsa i sokiem z limonki. Podawać z zieloną sałatką lub kiełkami. 4 PORCJE
Ciecierzyca z imbirem i pomidorami
1 cebula, posiekana 4 pomidory, pokrojone 2 szklanki ciecierzycy, ugotowanej 1 łyżka oliwy z oliwek extra virgin 2 łyżki imbiru, startego ¼ łyżeczki kurkumy 1 łyżeczka kminu rzymskiego 1 łyżeczka cynamonu 2 łyżki natki kolendry, posiekanej sól i pieprz do smaku
Podsmażyć na oliwie cebulę, imbir i pomidory, aż te ostatnie puszczą sok – około 10 minut. Dodać ciecierzycę i przyprawy. Gotować, mieszając, przez 5–10 minut, aby smaki się przegryzły. Przyprawić do smaku solą i pieprzem. Przybrać natką kolendry. 4 PORCJE Źródło: przepisy na wegański obiad – vegkitchen.com
CIECIERZYCA Dla osób poddawanych chemioterapii ciecierzyca będzie doskonałym źródłem błonnika, skutecznie wspomagającego usuwanie toksyn z organizmu. Ciecierzyca zawiera dużo magnezu i kwasu foliowego. Ma także w swoim składzie molibden, śladowy minerał niezbędny w procesie detoksykacji siarczynów – konserwantów powszechnie stosowanych przy produkcji wina i mielonek.
Boćwina z ciecierzycą i świeżymi pomidorami
2 łyżki oliwy z oliwek 1 szalotka, posiekana 2 zielone cebulki, posiekane ½ szklanki ciecierzycy, ugotowanej 1 pęczek boćwiny, opłukanej i posiekanej 1 pomidor, pokrojony sok z ½ cytryny sól morska do smaku czarny pieprz do smaku
Podgrzać oliwę z oliwek na dużej patelni. Podsmażyć szalotkę i zieloną cebulkę, mieszając, przez 3–5 minut, aż warzywa zmiękną i staną się aromatyczne. Dodać ciecierzycę, przyprawić solą i pieprzem; podgrzać. Wrzucić na patelnię boćwinę i podsmażyć, aż zwiędnie. Dodać kawałki pomidora, skropić sokiem z cytryny i podgrzać. Przełożyć na talerze i przyprawić solą i pieprzem do smaku. 2 PORCJE
Risotto z komosy ryżowej ze szparagami i grzybami
4 szklanki bulionu warzywnego 1 szklanka grzybów, pokrojonych 1 szklanka suchej komosy ryżowej 1 pęczek szparagów 1 mała żółta lub biała cebula 1 łyżka oliwy z oliwek 2 łyżki soku z cytryny 1 łyżka wegańskiego masła Earth Balance (lub Better than Butter) sól do smaku
Wlać bulion warzywny do rondla i doprowadzić do lekkiego wrzenia (gorący wywar lub bulion jest ważnym elementem przyrządzania risotto). Następnie pokroić w kostkę cebulę i grzyby i podsmażyć na oliwie z oliwek na średnim ogniu. W tym przypadku zdecydowanie polecane są naczynia ze stali nierdzewnej, zamiast tych z nieprzywierającą powierzchnią. Ważne jest, aby na dnie patelni pozostał sos po cebuli i grzybach. Kiedy cebula i grzyby lekko się zrumienią, dodać suchą komosę i wymieszać, aby pokryła się warstewką oliwy z oliwek. Smażyć na średnio-dużym ogniu, ciągle mieszając, przez około 3 minuty, aby komosa lekko się uprażyła. Dodać 2 łyżki soku z cytryny, aby zdeglasować dno patelni, a następnie, po jednej chochli, wlewać stopniowo do komosy gorący wywar z warzyw, ciągle mieszając składniki na patelni na średnim ogniu, aż wchłoną większość płynu. Po wchłonięciu pierwszej chochli wywaru, dolać kolejną i powtarzać tę czynność przez 25–30 minut, aż komosa będzie ugotowana, a risotto nabierze kremowej konsystencji. W międzyczasie pokroić szparagi na kawałki wielkości jednego kęsa, odcinając wcześniej zdrewniałe końcówki. Kiedy zostaną już tylko 3 lub 4 chochle wywaru, dodać do mieszanki na patelni surowe szparagi, wymieszać wszystkie składniki i dalej gotować, ciągle mieszając, dopóki nie wchłoną całego płynu. Na koniec dodać
1 łyżkę wegańskiego masła Earth Balance, aby nadać daniu bardziej kremową konsystencję, i przyprawić solą do smaku. 4 PORCJE
Sałatka z grzybami shiitake
115 g grzybów shiitake, oczyszczonych i pokrojonych w plasterki 1½ łyżeczki oliwy z oliwek 4–5 szklanek mieszanki zielonych warzyw ½ szklanki fasolki szparagowej, pokrojonej w cienkie paski ⅓ szklanki marchewki, pokrojonej w cienkie paski ⅓ szklanki czerwonej papryki, drobno pokrojonej 3 łyżki orzechów włoskich, posiekanych DRESSING 1 łyżka czerwonego octu winnego lub jabłkowego 3 łyżki oliwy z oliwek 1 ząbek czosnku, zgnieciony sól i pieprz do smaku
Na średnim ogniu podsmażyć grzyby shiitake na 1½ łyżeczki oliwy z oliwek, aż się zrumienią. Zdjąć z ognia i odstawić na bok, przykrywając naczynie. Aby przygotować dressing, należy połączyć ocet, czosnek, sól i pieprz, a następnie powoli wlać oliwę z oliwek. Do średniej wielkości salaterki wrzucić fasolkę, orzechy, marchew, grzyby i czerwoną paprykę; zalać dressingiem. Lekko wymieszać z zielonymi warzywami. Podawać. 4 PORCJE
MARCHEW Marchew zawiera dużo beta-karotenu, fitoskładnika o korzystnych dla zdrowia właściwościach antyoksydacyjnych, poprawiających odporność, i wielu innych. Ponadto jest bogatym źródłem witaminy A, zwiększającej odporność witaminy C, wpływającej na gęstość kości witaminy K, zdrowego dla serca błonnika oraz potasu.
Makaron ryżowy ze szparagami
170 g makaronu ryżowego (wstążki lub nitki) 2 łyżeczki oleju z prażonego sezamu (podzielić na 2 porcje) 2 duże jajka (opcjonalnie) ¼ łyżeczki białego lub czarnego pieprzu 2 szklanki szparagów, z odciętymi końcówkami i pokrojonych na kawałki wielkości jednego kęsa 2 szklanki groszku śnieżnego, z odciętymi końcówkami i przekrojonego wzdłuż 3 ząbki czosnku, drobno posiekane, ¾ szklanki bulionu warzywnego 2 łyżeczki sosu sriracha lub oleju z chili (opcjonalnie) 3 zielone cebulki, pokrojone w cienkie krążki
Namoczyć makaron ryżowy w dużym naczyniu z gorącą wodą przez 8 minut. Dokładnie odsączyć. Na dużą patelnię, na średnio-dużym ogniu, wlać 1 łyżeczkę oleju sezamowego, wbić 2 jajka, dodać bulion i pieprz. Rozmieszać jajka, aby uzyskać konsystencję miękkiej jajecznicy. Przykryć i odstawić na bok. W woku lub na dużej patelni smażyć na średnim ogniu, przez ok. 3–5 min, szparagi, groszek śnieżny i czosnek, ciągle mieszając. Dodać sos sriracha lub olej z chili i pozwolić, aby płyn się wchłonął. Dodać wcześniej przygotowane jajka, zieloną cebulkę i makaron ryżowy. Wymieszać. Przykryć na 1 minutę i podawać. 4 PORCJE
GROSZEK ŚNIEŻNY Groszek śnieżny jest bardzo zdrowym dodatkiem do potraw i jako samodzielna przekąska, ponieważ zawiera cenne składniki odżywcze. Należą do nich: błonnik, węglowodany, białko, witaminy A i C, zdrowe tłuszcze, żelazo, potas, magnez, kwas foliowy i antyoksydanty. Mają one zdolność zapobiegania stanom zapalnym, nowotworom, chorobom oczu i dolegliwościom trawiennym.
Grillowane sardynki
8–10 całych sardynek, świeżych lub mrożonych, oczyszczonych MIESZANKA PRZYPRAW DO NACIERANIA 1 łyżeczka czosnku w proszku ¾ łyżeczki kurkumy 1 łyżeczka soli 1 łyżeczka skrobi kukurydzianej ½ łyżeczki pieprzu cayenne ½ łyżeczki czarnego pieprzu SOS 3 łyżki oleju kokosowego, 1 łyżka mleka kokosowego ¼ szklanki świeżej kolendry, posiekanej 2 łyżki wywaru z warzyw 3–4 łyżki soku z limonki 2 ząbki czosnku, drobno posiekanego
Grill lekko posmarować olejem kuchennym, aby ryba nie przywierała do jego powierzchni. Aby przygotować mieszankę do nacierania, wystarczy wymieszać wszystkie składniki w niewielkim naczyniu. Jeśli sardynki są już oczyszczone i przygotowane, można pominąć ten krok. Jeśli nie, należy zrobić nacięcie wzdłuż dolnej części każdej ryby i usunąć wnętrzności (wkładając palec do środka). Opłukać ryby i odłożyć do osuszenia. Przygotowane sardynki ułożyć płasko na tacce albo w podłużnym naczyniu żaroodpornym. Skropić ryby 1 łyżką oleju roślinnego i równo rozsmarować. Całą powierzchnię ryb posypać mieszanką do nacierania. Delikatnie wetrzeć przyprawy, aby ryby nabrały żółtozłotej barwy. Resztą mieszanki posypać sardynki z wierzchu i odstawić, aby przesiąknęły aromatem (przynajmniej na 10 minut), a następnie umieścić naczynie na gorącym grillu.
Aby przygotować sos, należy umieścić składniki w niewielkim garnku lub rondelku. Podgrzać na średnim ogniu, aby wydobyć z mieszanki aromat. Przyprawić do smaku. Ryby piec na grillu przez około 5–8 minut z każdej strony, aż skórka nabierze chrupkości i złocistego koloru. 4 PORCJE
Sałatka z krewetkami i szpinakiem
2 łyżki mleka migdałowego 2 łyżki oliwy z oliwek sok i starta skórka z 1 cytryny 285 g liści szpinaku, umytych 340 g średnich krewetek, ugotowanych w wodzie ½ czerwonej cebuli, pokrojonej w kostkę 1 jabłko Granny Smith, obrane, wypestkowane i pokrojone w kostkę ⅓ szklanki pokrojonych orzechów włoskich ¼ szklanki pietruszki, posiekanej sól i pieprz do smaku
Wymieszać mleko migdałowe z oliwą z oliwek, sokiem i drobno startą skórką z 1 cytryny, doprawić solą i pieprzem do smaku. Lekko wymieszać szpinak, krewetki, czerwoną cebulę, jabłko, orzechy i pietruszkę. 3 PORCJE
Sałatka z krewetkami i awokado
455 g ugotowanych krewetek, bez skorupek, wypatroszonych i pokrojonych w kostkę 1 duże awokado, dojrzałe mieszanka wiosennych, zielonych warzyw 3 łyżki oliwy z oliwek 2 łyżki białego octu winnego 1 łyżeczka musztardy Dijon sok z ½ cytryny 1 łyżka sosu chili ½ ząbku czosnku, drobno posiekanego 2 łyżki świeżego kopru ogrodowego, drobno posiekanego 2 łyżki świeżego szczypiorku, drobno posiekanego sól i pieprz do smaku
W dużym naczyniu wymieszać trzepaczką wszystkie składniki oprócz krewetek, awokado i wiosennych warzyw. Dodać krewetki i awokado, delikatnie wymieszać. Przyprawić do smaku. Przykryć i schłodzić przed podaniem. Podawać na bukiecie wiosennych, zielonych warzyw. 4 PORCJE
Sałatka z grillowanym łososiem
4 średnie lub małe steki z łososia 1 łyżka organicznego oleju kokosowego 1 łyżeczka soku z cytryny 1 łyżeczka kopru ogrodowego (świeżego lub suszonego) świeży, mielony czarny pieprz 1 opakowanie mieszanki organicznych zielonych warzyw DRESSING 5 truskawek, bez szypułek 2 łyżki oliwy z oliwek 1–3 „chlustów” sosu Tabasco lub innego ostrego sosu
W dużym naczyniu połączyć olej kokosowy, sok z cytryny, koper, czarny pieprz i Tabasco. Dokładnie wymieszać. Posmarować tą mieszanką łososia i piec na grillu nastawionym na średnią temperaturę albo w piekarniku w temperaturze 350°F (175°C) przez 15 minut, aby ryba była dokładnie upieczona. Aby przygotować dressing, należy połączyć składniki w blenderze i dokładnie zmiksować. Dodać wody, aby rozrzedzić sos, albo dodatkową truskawkę, aby go zagęścić. W dużym naczyniu połączyć zielone warzywa z dressingiem. Delikatnie wymieszać. Na wierzchu umieścić upieczonego łososia. 4 PORCJE
Warzywa na parze z sosem z czarnej fasoli
2 średnie róże brokułów, pokrojone 1 cebula, posiekana 30 fasolek szparagowych, z odciętymi końcówkami, pokrojonych 3 cukinie, pokrojone, 1 szklanka wody SOS FASOLOWY 1 szklanka ugotowanej czarnej fasoli ½ szklanki wody lub wywaru z warzyw ½ ząbka czosnku, obranego i posiekanego ½ łyżeczki kminu rzymskiego w proszku, sól i pieprz do smaku
Na dużą patelnię wrzucić brokuły, cebule i zalać je wodą. Gotować na parze pod przykryciem na średnim ogniu przez 4 minuty, aż brokuły nabiorą mocno zielonej barwy. Dodać fasolkę szparagową i cukinię. Przykryć, wyłączyć ogień i pozostawić na 3–4 minuty. Wrzucić wszystkie składniki sosu fasolowego do blendera i zmiksować na gładką masę. Aby rozrzedzić sos, można dolać wody albo wywaru z warzyw. Odsączyć ugotowane warzywa i polać je sosem fasolowym. Lekko wymieszać. Podawać na ciepło. 4 PORCJE
KMIN RZYMSKI Naturalny antyoksydant, który pomaga w walce z rakiem wątroby, poprawia trawienie i wzmacnia układ odpornościowy. Podczas jednego z badań stwierdzono, że kmin rzymski uchronił zwierzęta przed powstawaniem guzów żołądka lub wątroby. Ten antynowotworowy efekt może być wynikiem jego ogromnych zdolności wychwytywania wolnych rodników i wzmacniania działania enzymów detoksykacyjnych wątroby.
Wegetariańskie chili z czarną fasolą
2 średnie cebule, posiekane 4 ząbki czosnku, drobno posiekane 1½ szklanki kiełków fasoli 2 szklanki czarnej fasoli, ugotowanej 5 średnich pomidorów 2 średnie cukinie ½ szklanki suszonych papryczek chili chipotle (wypestkowanych) 2 łyżeczki kminu rzymskiego 2 łyżeczki kurkumy 1 łyżka oliwy z oliwek extra virgin sól i pieprz do smaku plastry awokado
Lekko podsmażyć cebulę i czosnek na oliwie z oliwek. Dodać pomidory i cukinię; gotować przez 20 minut, od czasu do czasu mieszając. Dodać fasolę, papryczki chili i przyprawy; gotować przez kolejne 5 minut. Dodać kiełki fasoli, sól i pieprz i wymieszać całość. Przybrać plasterkami awokado. Podawać z kukurydzianymi tortillami. 4–5 PORCJI
PAPRYCZKI CHILI CHIPOTLE Papryczki chili zawierają kapsaicynę, która nadaje im charakterystyczny ostry smak. Światowa Organizacja Zdrowia informuje, że w krajach, gdzie tradycyjna dieta jest bogata w kapsaicynę, umieralność na raka jest znacząco niższa niż w krajach o mniejszym spożyciu papryczek chili. Badania laboratoryjne wykazały, że kapsaicyna hamuje wzrost komórek nowotworowych.
Krewetki po chińsku
10 średniej wielkości krewetek, obranych i wypatroszonych 1–2 żółte cukinie, pokrojone w plastry 1–2 róże brokułów, pokrojone 1 szklanka kiełków fasoli 1 średnia cebula, posiekana 1 szklanka kłębiana kątowatego (jícama), pokrojonego 1 szklanka groszku śnieżnego ½ szklanki czarnej fasoli, ugotowanej (opcjonalnie) 1 łodyga selera, pokrojona 2 łyżki świeżego kłącza imbiru, drobno posiekanego pieprz cayenne do smaku 1 szklanka wody
Zagotować wodę w woku lub dużym rondlu. Kolejno dodawać warzywa, cały czas mieszając. Gotować przez 5 minut, aż warzywa zmiękną. Dodać krewetki i gotować na parze jeszcze przez 5 minut. Dodać imbir i pieprz cayenne. Podawać z curry z ryżem, z brązowym ryżem lub z makaronem ryżowym. 2–3 PORCJE
KREWETKI Krewetki zawierają sporo selenu. Ten pierwiastek śladowy wspomaga neutralizację wolnych rodników związanych z rakiem i innymi chorobami zwyrodnieniowymi. Krewetki są doskonałym źródłem białka niskotłuszczowego; 113-gramowa porcja zawiera około 23,7 gramów białka. Właściwości przeciwzapalne wspomagają proces zdrowienia. Kwasy tłuszczowe omega-3 zawarte w krewetkach również pomagają spowolnić rozwój guzów nowotworowych.
Rybne taco z surówką z kapusty
12 małych kukurydzianych tortilli 3 łyżki oliwy z oliwek, 3 łyżki soku z limonki ½ szklanki świeżej natki kolendry, posiekanej 2–3 szklanki cienko pokrojonej kapusty, mieszanki czerwonej i białej 3 zielone cebulki, cienko pokrojone 1 mała czerwona cebula, pokrojona w cienkie plasterki 1 duży pomidor, pokrojony ½ kg filetów z tilapii 3 ząbki czosnku, drobno posiekane 1 łyżeczka mielonego kminu rzymskiego po ¼ łyżeczki soli i świeżo zmielonego pieprzu oliwa z oliwek w sprayu 6 ćwiartek limonki do przybrania, pikantny sos (opcjonalnie)
Podgrzać piekarnik do temperatury 300°F (150°C). Ułożyć tortille na blasze do pieczenia i włożyć do rozgrzanego piekarnika. (Tortille można też podgrzać na grillu, podczas pieczenia ryby). Aby przygotować surówkę z kapusty, należy wymieszać w salaterce 2 łyżki oliwy, 2 łyżki soku z limonki, ¼ szklanki natki kolendry, kapustę, zieloną cebulkę, czerwoną cebulę i pokrojonego w kostkę pomidora. Całość odstawić na bok. Przyprawić rybę czosnkiem, kminem rzymskim, solą, pieprzem, resztą oliwy i natki kolendry oraz 1 łyżką soku z limonki. Podgrzać patelnię grillową lub nastawić grill na średnio-wysoką temperaturę. Spryskać oliwą w sprayu. Ułożyć rybę na grillu/patelni; nie należy odwracać jej więcej niż jeden raz, aby mięso się nie rozpadło. Piec na średnio-dużym ogniu przez około 4 minuty z jednej strony, a następnie przez około 2 minuty z drugiej strony. Przełożyć na duży talerz i odstawić na około 5 minut. Ostrożnie podzielić rybę na kawałki o długości około 2,5 cm.
Złożyć taco, umieszczając w każdej tortilli rybę i surówkę z kapusty. Podawać od razu z ćwiartkami limonki i (ewentualnie) pikantnym sosem. 6 PORCJI Źródło: Amerykański Instytut Badań nad Rakiem
Jesienny gulasz
1½ szklanki wody lub wywaru z warzyw 1 cebula, posiekana 1 czerwona papryka, pokrojona w kostkę 4 duże ząbki czosnku, drobno posiekane 455 g (ok. 4 szklanki) japońskiej dyni kabocha lub innej odmiany dyni olbrzymiej 3 pomidory, pokrojone, 1½ łyżeczki chili w proszku ½ łyżeczki kminu rzymskiego, ¼ łyżeczki czarnego pieprzu 1 szklanka ugotowanej fasoli nerkowatej 1½ szklanki świeżej lub mrożonej kukurydzy
Podgrzać ½ szklanki wody w dużym garnku, dodać cebulę, paprykę i czosnek. Gotować na średnim ogniu, aż cebula się zeszkli, a większość wody wyparuje. Przeciąć dynię na pół i usunąć pestki, a następnie obrać i pokroić w kostkę o boku ok. 2,5 cm. Kawałki dyni wrzucić do garnka z cebulą, dodać pokrojone pomidory, pozostałą 1 szklankę wody, chili w proszku, kmin rzymski i pieprz. Przykryć i gotować na wolnym ogniu przez ok. 20 minut, aż dynia zmięknie (sprawdzić widelcem), a następnie dodać fasolę nerkowatą razem z płynem i kukurydzę. Gotować jeszcze przez 5 minut. 5–6 PORCJI Źródło: na podstawie chooseveg.com
FASOLA NERKOWATA Fasola jest źródłem antyoksydantów, między innymi manganu. Zawiera witaminę K, która chroni komórki przed stresem oksydacyjnym, wspomagając leczenie raka. Ponadto witamina K jest niezwykle korzystna dla mózgu i układu nerwowego. Fasola jest też znakomitym źródłem tiaminy, niezbędnej dla komórek mózgowych i funkcji poznawczych.
Przystawki
Sos guacamole
3 dojrzałe awokado – obrane, wypestkowane i rozgniecione sok z 1 limonki 1 łyżeczka soli ½ szklanki cebuli, pokrojonej w kostkę 3 łyżki świeżej natki kolendry, posiekanej ¼ łyżeczki mielonego kminu rzymskiego 2 pomidory śliwkowe (Roma), pokrojone w kostkę 1 łyżeczka drobno posiekanego czosnku szczypta pieprzu cayenne (opcjonalnie)
W średniej wielkości misce rozgnieść awokado z sokiem z limonki i solą. Dodać cebulę, natkę kolendry, pomidory, kmin rzymski i czosnek i wszystko wymieszać. Dodać pieprz cayenne. Wstawić do lodówki na godzinę, aby wzbogacić aromat albo podawać od razu. 4 PORCJE
AWOKADO Awokado jest bogate w niezbędne kwasy tłuszczowe, niezwykle korzystne dla zdrowia osób poddawanych chemioterapii. Jest również znakomitym źródłem błonnika, potasu i kilku witamin, w tym B6 i C. Posiada silne właściwości antyoksydacyjne i przeciwzapalne. Badania wykazują, że awokado selektywnie wspomaga niszczenie komórek nowotworowych, jednocześnie wzmacniając komórki nienowotworowe.
Brązowy ryż curry
1 szklanka brązowego ryżu, krótko- lub długoziarnistego 1½ szklanki wody 1 łyżeczka curry w proszku 1 łyżka rodzynek brązowych (opcjonalnie)
Do ugotowanego ryżu dodać curry w proszku i rodzynki, wymieszać, przykryć i gotować na małym ogniu przez kolejne 10 minut. Wyłączyć ogień i pozostawić ryż pod przykryciem na kolejne 10 minut. UWAGA: To danie można przygotować wcześniej w większej ilości i przechowywać w lodówce. Aby następnego dnia podać je na gorąco, wystarczy zagotować ½ szklanki wody i dodać zimny ryż. CURRY W PROSZKU Kurkuma, jeden z głównych składników curry, obniża ryzyko powstania raka prostaty, piersi, skóry i jelita grubego – być może ze względu na swoje właściwości antyoksydacyjne. Może też spowalniać tempo rozwijania się tych nowotworów. Inne składniki curry, takie jak papryczka chili, a nawet kurkumina, korzystnie wpływają na odporność.
Duszony koper włoski
2 duże bulwy kopru włoskiego 2 łyżki oliwy z oliwek 1 łyżeczka soli morskiej lub różowej ½ łyżeczki mielonego anyżu ½ szklanki wywaru z warzyw 2 łyżki posiekanych liści kopru włoskiego starta skórka z 1 pomarańczy sok z ½ cytryny lub limonki
Odciąć wierzchołki bulw kopru włoskiego, posiekać 2 łyżki liści i odłożyć na bok. Bulwy przekroić wzdłuż na pół, a każdą połówkę podzielić wzdłuż na cztery części (aby z każdej bulwy otrzymać po osiem kawałków), pozostawiając nieco rdzenia, aby poszczególne cząstki nie rozpadły się podczas gotowania. Wlać oliwę z oliwek na dużą patelnię z prostymi brzegami i postawić na średnio-dużym ogniu. Kawałki kopru ułożyć w jednej warstwie na patelni. Zmniejszyć ogień na średni i smażyć, nie poruszając bulw, przez co najmniej 2 minuty. Posypać solą. Gotować przez kilka minut z każdej strony (cała sztuka polega na tym, aby kawałki się nie rozpadły – powodzenia!). Dodać wywar i anyż. Doprowadzić płyn do wrzenia, a następnie zmniejszyć ogień na mały, przykryć patelnię i dusić przez 5 minut. Posypać z wierzchu skórką pomarańczową i skropić sokiem z cytryny (lub limonki). Przykryć na 2 minuty. Podawać na ciepło. 4 PORCJE Źródło: simplyrecipes.com
Kapusta na parze z kminkiem
1 główka kapusty (czerwonej lub zielonej), posiekana 3 łyżki oliwy z oliwek extra virgin 1 łyżeczka ziaren kminku ½ łyżeczki nasion selera 1½ łyżeczki soli ½ łyżeczki czarnego pieprzu
W dużym garnku zagotować wodę z solą. Dodać kapustę. Gotować przez 90 sekund i odsączyć wodę, kapustę pozostawiając w garnku. Dodać oliwę z oliwek, kminek, nasiona selera i czarny pieprz. Posolić do smaku. Wymieszać i podawać na ciepło. 4–6 PORCJI
Brokuły z imbirem i sezamem
1 łyżka nasion sezamu ½ szklanki wywaru z warzyw 1 łyżka ciemnego oleju sezamowego 1 łyżka organicznego oleju kokosowego 455 g różyczek brokułów, posiekanych 2–3 ząbki czosnku, drobno posiekane 1 łyżka świeżego imbiru, drobno posiekanego
Połączyć wywar i ciemny olej sezamowy w niewielkiej misce i odstawić na bok. Rozpuścić olej kokosowy na dużej patelni z pokrywką, na średnim ogniu. Dodać różyczki brokułów i podsmażyć, mieszając, przez około minutę. Wymieszać z imbirem i czosnkiem. Wlać na patelnię mieszankę wywaru z warzyw i oleju sezamowego. Doprowadzić do lekkiego wrzenia, zmniejszyć ogień i przykryć. Gotować przez 2–3 minuty, aż brokuły zmiękną i nabiorą jasnozielonej barwy. Przybrać nasionami sezamu. 4 PORCJE Źródło: simplyrecipes.com
BROKUŁY Połączenie składników antyoksydacyjnych, przeciwzapalnych i sprzyjających detoksykacji czyni brokuły warzywem wyjątkowym w zapobieganiu chorobie nowotworowej. Nowe badania dowiodły, że ryzyko powstania raka w kilku układach narządów związane jest właśnie z tymi trzema procesami. Bogactwo składników pokarmowych zawartych w brokułach ma bezpośredni wpływ na stany zapalne, stres oksydacyjny i detoksykację.
Kolczoch z pomidorami i zielonym chili
3 kolczochy, obrane i pokrojone 3 pomidory, pokrojone 2 ząbki czosnku, drobno posiekane 1 łyżka oliwy z oliwek ½ czerwonej lub żółtej cebuli 1 duża zielona papryka chili (usunąć gniazdo nasienne), posiekana ¼ szklanki wody ¼ szklanki natki kolendry, posiekanej szczypta pieprzu cayenne sól do smaku
Na dużej patelni podsmażyć cebulę na oliwie z oliwek, aż lekko się zrumieni. Dodać czosnek, pomidory, kolczochy, zielone chili, wodę i pieprz cayenne. Gotować na wolnym ogniu przez 10 minut, od czasu do czasu mieszając, aby nie dopuścić do przypalenia. Zdjąć z ognia i podawać z natką kolendry. 4 PORCJE
KOLCZOCH Kolczochy, znane też jako „warzywne gruszki”, są spokrewnione z cukinią, ogórkiem i melonem, a w pewnym stopniu ich smak jest kombinacją tych trzech warzyw. Stanowią podstawę kuchni meksykańskiej i kostarykańskiej, mają dużo witaminy C, mało kalorii i są dobrym źródłem błonnika. Można je jeść na surowo albo gotować, i tak jak cukinię, zapiekać, opiekać, smażyć, gotować na parze lub przyrządzać z nich purée. Skórka tych warzyw może być twarda (rosną w intensywnym słońcu i wysokiej temperaturze), więc najlepiej je obrać.
Salsa pomidorowa Pico de Gallo
6 pomidorów śliwkowych (Roma), pokrojonych w kostkę ½ czerwonej cebuli, drobno posiekanej 3 łyżki świeżej natki kolendry, posiekanej ½ papryczki jalapeño, wypestkowanej i drobno posiekanej sok z ½ limonki 2 ząbki czosnku, drobno posiekane szczypta mielonego kminu rzymskiego sól i mielony czarny pieprz do smaku
W salaterce wymieszać pomidory, cebulę, natkę kolendry, paprykę jalapeño, sok z limonki, czosnek, kmin rzymski, sól i pieprz. Odstawić do lodówki na co najmniej 3 godziny przed podaniem, aby aromaty zdążyły się połączyć. Stosować jako dip lub sos do jajek, fasoli lub innych potraw. Ok. 12 PORCJI
KOLENDRA Natka i nasiona kolendry mają potężne właściwości przeciwzapalne, które łagodzą objawy artretyzmu, zwiększają poziom cholesterolu HDL (dobrego), a obniżają poziom cholesterolu LDL (złego) i pomagają zmniejszyć uczucie mdłości. Kolendra jest doskonałym źródłem żelaza i magnezu. Łagodzi biegunkę, wspomaga funkcjonowanie wątroby, a także odkaża i odtruwa organizm. Ponadto posiada właściwości wzmacniające odporność.
Komosa ryżowa z czosnkowym sosem tahini
2¼ szklanki bulionu warzywnego lub wody 1½ szklanki komosy ryżowej 1 pęczek świeżego szpinaku, grubo posiekanego ⅓ szklanki sosu tahini 1–2 ząbki czosnku, drobno posiekane 2 łyżki świeżego soku z cytryny ¼ łyżeczki soli morskiej (lub do smaku)
Zagotować bulion warzywny lub wodę, dodać komosę ryżową, zmniejszyć ogień i gotować pod przykryciem przez 10–15 minut. Wyłączyć ogień i trzymać pod przykryciem jeszcze przez 5 minut. Dodać do komosy szpinak i przykryć na 4 minuty. Wlać sos tahini do niewielkiej miseczki, dodać posiekany czosnek, sok z cytryny i sól; wymieszać. Mieszając, dodawać stopniowo 2–3 łyżki (lub więcej, w razie potrzeby) gorącej wody, aby uzyskać kremową konsystencję. Komosę i szpinak podawać polane sosem tahini. 4 PORCJE Źródło: vegancoach.com
KOMOSA RYŻOWA Choć mówi się, że komosa jest ziarnem, w rzeczywistości są to nasiona warzywa spokrewnionego z boćwiną, szpinakiem i burakiem. Zawierają wysokiej jakości białko składające się z dziewięciu niezbędnych aminokwasów, wpływające na bilans białkowy podobnie jak mleko. Komosa jest doskonałym źródłem ryboflawiny i działa odkwaszająco, przynajmniej w porównaniu z dzikim ryżem, amarantusem i ziarnami kiełkującymi. Ponieważ nie jest spokrewniona z pszenicą, i w ogóle nie jest zbożem, nie zawiera glutenu.
Makaron ryżowy z orzechowym pesto
3 szklanki ubitych świeżych liści bazylii 3 duże ząbki czosnku ⅓ szklanki orzechów włoskich ⅓ szklanki oliwy z oliwek extra virgin ⅓ szklanki startego parmezanu dodatkowa oliwa z oliwek extra virgin (do przechowywania) 225 g makaronu ryżowego sól i pieprz do smaku
Pesto z orzechami włoskimi: Liście bazylii i czosnek wrzucić do robota kuchennego lub blendera i dokładnie zmiksować. Dodać orzechy i dalej miksować, aż zostaną drobno zmielone. Powoli dolewać oliwę z oliwek, nie przerywając miksowania. Gładką masę przełożyć do miski, dodać parmezan i wymieszać. Przyprawić do smaku solą i pieprzem. Jeśli pesto nie zostanie wykorzystane w całości do niniejszego dania, można powoli zalać je z wierzchu dodatkową oliwą, a następnie włożyć do lodówki w przykrytym naczyniu. Podawać z innymi daniami, zwłaszcza z jajkami i brązowym ryżem. Makaron ryżowy: Makaron włożyć do garnka lub miski z gorącą wodą na 5–12 minut, aż zmięknie i będzie nadawał się do jedzenia, ale pozostanie zwarty i nieco sprężysty. Odsączyć i przelać zimną wodą. Nałożyć sporą porcję pesto do miski. Dodać makaron i delikatnie wymieszać. Można dodać więcej pesto do smaku. 2–3 PORCJE
Brokuły z sezamem
1 szklanka wody 455 g świeżych brokułów z łodygami 1 łyżka nasion sezamu 4 łyżeczki oliwy z oliwek extra virgin (podzielić na 2 porcje) 1 łyżka soku z cytryny
Zagotować wodę w dużym rondlu. Wrzucić brokuły i zmniejszyć ogień. Przykryć i gotować przez 5–7 minut, aż trochę zmiękną, zachowując jeszcze chrupkość. Podczas gotowania brokułów, na małą patelnię wlać 1 łyżeczkę oliwy i podsmażyć nasiona sezamu, aż lekko zbrązowieją. Zdjąć z ognia. Wlać sok z cytryny i resztę oliwy. Odsączyć brokuły i lekko połączyć z mieszanką z nasionami sezamu. 4–5 PORCJI
NASIONA SEZAMU Nasiona sezamu zawierają ligninę, która pomaga organizmowi usuwać wolne rodniki, powodujące starzenie się i raka. Zawierają też fityniany, które należą do najsilniejszych antyoksydantów i naturalnych substancji antynowotworowych, hamujących wzrost różnych komórek rakowych. Ogólnie rzecz biorąc, nasiona sezamu zapewniają optymalną witalność i siłę. Pacjentom poddawanym chemioterapii pomagają łagodzić zaparcia, zmiękczając stolec.
Podsmażany jarmuż
2–3 łyżki oliwy z oliwek 2–3 ząbki czosnku, drobno posiekanego 1 główka jarmużu, bez łodygi, posiekana sól morska do smaku
Na dużej patelni podsmażyć czosnek przez około 30 sekund. Dodać jarmuż i smażyć, aż zmięknie. Posolić i podawać. 4–6 PORCJI Źródło: Jen Klien – sheknows.com
JARMUŻ Nazywany „królem warzyw” jarmuż to kopalnia składników pokarmowych. Jedna szklanka jarmużu ma tylko 36 kalorii i 0 gramów tłuszczu, a za to zawiera imponującą ilość błonnika – 5 gramów. Dzięki temu bardzo dobrze wpływa na trawienie i wspomaga wydalanie. Jarmuż jest bogaty w żelazo (w stosunku do liczby kalorii ma go więcej niż wołowina). Zawiera silne antyoksydanty, takie jak karotenoidy i flawonoidy, które chronią przed różnymi rodzajami raka. Ma też właściwości przeciwzapalne i jest bogaty w witaminę C, która wzmacnia układ odpornościowy i wspomaga nawodnienie organizmu.
Biryani z ryżem
1½ szklanki brązowego ryżu, ugotowanego z laską cynamonu ½ szklanki groszku, 1 cebula, drobno posiekana 2 pomidory, drobno pokrojone 2 ząbki czosnku, drobno posiekane 1 łyżeczka kłącza imbiru, posiekanego, 1 laska cynamonu, 1 listek laurowy 6–8 ziarenek czarnego pieprzu, 4 goździki ½ łyżeczki ziaren kminu rzymskiego, 1 łyżka mielonej kolendry ½ łyżeczki papryki, ¼ łyżeczki kurkumy, ½ szklanki natki kolendry, posiekanej 2 łyżki oleju kokosowego, 4 szklanki wody
Podgrzać olej kokosowy na patelni. Dodać listek laurowy, ziarna kminu, ziarenka czarnego pieprzu, goździki i posiekaną cebulę; podsmażyć, aż cebula się zrumieni. Dodać imbir, czosnek, kurkumę, paprykę i mieloną kolendrę; podsmażać przez 3–4 minuty. Na koniec dodać pokrojone pomidory i sól. Dusić na średnim ogniu pod przykryciem przez około 10 minut, aż pomidory zmiękną i zaczną się rozpadać, a olej wypłynie na powierzchnię. Dodać groszek i gotować przez kolejną minutę. Cały czas mieszać, aby nie dopuścić do przypalenia. Kiedy mieszanka pomidorowa będzie już bardzo miękka, dodać ugotowany ryż i posiekaną natkę kolendry; wymieszać. Podawać na gorąco. 4 PORCJE Źródło: Reem Rizvi simplyreem.com, wersja dr. Mike’a
KURKUMA Kurkuma to silny naturalny środek antyseptyczny i antybakteryjny, przydatny do dezynfekcji skaleczeń i oparzeń. Może zapobiegać czerniakowi i zmusza istniejące komórki tego nowotworu do samounicestwienia. Jest naturalnym środkiem odtruwającym wątrobę. Nowe badania dowodzą, że może zapobiegać powstawaniu przerzutów w wielu różnych postaciach raka. Kurkuma wzmaga efekty paklitakselu, leku chemioterapeutycznego, i łagodzi jego skutki uboczne.
Pieczona brukselka z koprem włoskim i grzybami shiitake
680 g brukselki 4 szalotki, pokrojone na ćwiartki 10 ząbków czosnku, obranych 225 g kapeluszy grzybów shiitake 1 duża bulwa kopru włoskiego ¼ szklanki oliwy z oliwek extra virgin 3 łyżki octu balsamicznego 2 łyżki świeżego estragonu lub rozmarynu sól i pieprz do smaku
Podgrzać piekarnik do temperatury 425oF (220°C). Przygotować brukselki, odcinając twarde końcówki i usuwając zniszczone zewnętrzne liście. Przekroić na pół i włożyć do dużej miski. Dodać szalotkę, czosnek i kapelusze grzybów. Przygotować koper włoski, odcinając końcówkę bulwy i krojąc ją na cienkie, poprzeczne plastry. Dodać do warzyw i lekko wymieszać z oliwą z oliwek, octem, estragonem, solą i pieprzem. Przełożyć do szklanego lub ceramicznego naczynia żaroodpornego o wymiarach 23 cm x 30 cm i włożyć do piekarnika na 25 minut (nie przykrywać). Wymieszać warzywa i piec przez kolejne 25 minut. Wyjąć z piekarnika i podawać. 6 PORCJI Źródło: Terry Walters – terrywalters.net
Pieczone frytki z batatów
1 batat, oczyszczony, nieobrany 2 łyżki oliwy z oliwek lub oleju kokosowego 1 łyżeczka suszonego rozmarynu ½ łyżeczki soli morskiej
Podgrzać piekarnik do temperatury 400°F (200°C). Pokroić bataty w paski o szerokości około pół centymetra, podobne do tradycyjnych frytek. Do dużej miski wlać oliwę lub olej, dodać rozmaryn i sól. Wymieszać. Wrzucić frytki i wymieszać, aby pokryły się oliwą i ziołami. Ułożyć jedną warstwą na blasze do pieczenia. Włożyć do piekarnika na 15 minut. Odwrócić frytki i włożyć z powrotem do piekarnika na około 15 minut, aby zrumieniły się z drugiej strony. Sprawdzać co 5 minut, aby nie dopuścić do przypalenia. 2 PORCJE
SÓL MORSKA Sól morska zapewnia równowagę mineralną w organizmie. W połączeniu z wodą i w odpowiednich proporcjach jest niezbędna do regulacji ciśnienia krwi. Dostarcza ważnych minerałów bezpośrednio do komórek, wzmacniając układ immunologiczny i zwiększając odporność na infekcje i choroby bakteryjne. Działa jak silny naturalny środek antyhistaminowy, utrzymując w organizmie poziom kwasowości i zapobiegając różnym problemom zdrowotnym oraz chorobom degeneracyjnym.
Smaczna sałatka tabbouleh
¾ szklanki wrzątku ½ szklanki kaszy bulgur 1 szklanka pietruszki, drobno posiekanej ¼ szklanki liści mięty, drobno posiekanych ½ szklanki cebuli dymki, drobno posiekanej 1 pomidor, pokrojony w kostkę 3 łyżeczki oliwy z oliwek 1–2 łyżki soku z cytryny 1 łyżeczka soli morskiej 1 ząbek czosnku, drobno posiekany pieprz i papryka do smaku
Zalać wrzątkiem kaszę bulgur, przykryć i odstawić na około 20 minut, aż zmięknie i wchłonie większość wody. Dodać pietruszkę, czosnek, miętę, cebulę i pomidor. Lekko wymieszać. Połączyć oliwę z oliwek, sok z cytryny, sól i pieprz/paprykę. Dodać do kaszy. Schłodzić w lodówce przed podaniem. Aby danie było bardziej chrupiące, pod koniec można dodać trochę pokrojonego w kostkę ogórka. Dzięki temu sałatka tabbouleh zyska świeży i chłodny akcent. 3–4 PORCJE Źródło: Dr Tom Corson – tomcorsonknowles.com
Tabbouleh z komosą ryżową
3 ząbki czosnku, drobno posiekane 1 szklanka komosy ryżowej, ugotowanej 1 ogórek, pokrojony w kostkę 2 pomidory, pokrojone w kostkę ½ szklanki oliwek kalamata, pokrojonych w kostkę ¼ szklanki soku z cytryny 1 łyżka oliwy z oliwek sól i pieprz do smaku
Na niewielką patelnię wlać kilka kropli oliwy z oliwek. Podgrzać na małym ogniu i dodać czosnek. Cały czas mieszać, aż lekko się zrumieni. Do dużej miski wlać sok z cytryny i oliwę z oliwek, wrzucić czosnek, oliwki, ogórek i pomidory. Dodać komosę i wymieszać. Podawać na ciepło lub na zimno. 4 PORCJE Źródło: Emily Molone, dailygarnish.com, wersja dr. Mike’a
Sałatka z grzybami i brokułami
455 g brokułów, pokrojonych na duże kawałki 115 g grzybów shiitake, bez łodyg, pokrojonych w ćwiartki 115 g grzybów enokitake, bez grzybni 1 szklanka zielonej cebulki, pokrojonej w cienkie krążki ⅓ szklanki octu ryżowego 2 łyżeczki drobno posiekanego świeżego imbiru ¾ łyżeczki soli gruboziarnistej ½ łyżeczki świeżo zmielonego pieprzu ¾ szklanki oliwy z oliwek extra virgin 2 łyżeczki oleju sezamowego
Gotować brokuły na parze nad lekko wrzącą wodą przez 3–4 minuty, aż zmiękną, zachowując jeszcze chrupkość. Warzywa włożyć do bardzo zimnej wody, a następnie odsączyć. W dużej misce połączyć brokuły, grzyby i zieloną cebulkę. W średniej wielkości misce wymieszać ocet z imbirem, solą i pieprzem. Dodać oliwę i olej i wymieszać. Otrzymaną mieszanką zalać warzywa i lekko wymieszać całość. Podawać od razu. 4 PORCJE Źródło: na podstawie The Totally Mushroom Cookbook Helene Siegel i Karen Gillingham
Sosy i dressingi
Świeża salsa ogrodowa
2–3 średnie pomidory, drobno pokrojone ½ szklanki cebuli, drobno posiekanej 3 ząbki czosnku, drobno posiekane 1 łyżeczka octu winnego z jabłek 1 łyżeczka soku z cytryny 1 łyżka oliwy z oliwek extra virgin 1 łyżeczka papryki jalapeño, drobno posiekanej ½ łyżeczki soli ¼ łyżeczki pieprzu cayenne
Wymieszać wszystkie składniki w salaterce. Podawać z krakersami ryżowymi lub zapiekanymi tortillami kukurydzianymi. PIEPRZ CAYENNE Pieprz cayenne to cudowna przyprawa, korzystna dla układów: gruczołowego, krążenia, limfatycznego i trawiennego. Łagodzi alergie i skurcze mięśni, poprawia trawienie i ułatwia gojenie się ran. Wspomaga zarówno leczenie zwykłego przeziębienia, jak i uczucia wyczerpania – cayenne to prawdziwy król.
Szybki czerwony sos
10 średnich pomidorów, grubo posiekanych 1 czerwona cebula, drobno posiekana 4–5 ząbków czosnku, drobno posiekanych 4–5 świeżych liści bazylii, posiekanych 2 łyżki przyprawy włoskiej 2 łyżki oliwy z oliwek lub oleju kokosowego 1 łyżeczka oregano sól do smaku
Wrzucić pomidory, przyprawę włoską i oregano do blendera. Miksować na średnich obrotach do uzyskania grudkowej konsystencji. Podgrzać oliwę lub olej na dużej patelni na średnim ogniu i zeszklić cebulę. Dodać czosnek i zmiksowane pomidory. Gotować na wolnym ogniu przez 10 minut. Dodać sól i świeże liście bazylii. Podawać na ciepło, na przykład z warzywami na parze, dynią makaronową, brązowym ryżem, makaronem ryżowym, komosą ryżową albo jako bazę do zupy. 4–5 PORCJI
Pesto z rukoli
1 szklanka świeżej rukoli ½ szklanki świeżej natki kolendry 4 orzechy włoskie, posiekane 1 ząbek czosnku 1 łyżka soku z cytryny 4 łyżki oliwy z oliwek extra virgin ¼ szklanki startego parmezanu szczypta soli morskiej
Wszystkie składniki włożyć do robota kuchennego lub blendera. Zmiksować na gładką masę. Pesto z rukoli urozmaici każde danie. Podawać z brązowym ryżem lub makaronem ryżowym. 1 SZKLANKA Źródło: Kankana Saxena, w wersji dr. Mike’a
OLIWA Z OLIWEK EXTRA VIRGIN Oliwa z oliwek extra virgin różni się od wszystkich innych olejów (nawet od innych rodzajów oliwy), ponieważ zawiera wyjątkowe połączenie mononienasyconych tłuszczów, polifenoli i fitosteroli. Liczne badania naukowe wskazują, że diety bogate w te trzy naturalne składniki mają związek z niższym poziomem „złego cholesterolu” (LDL) i wyższym poziomem „dobrego cholesterolu” (HDL) – a także z mniejszymi oksydacyjnymi uszkodzeniami DNA, co z kolei wiąże się z obniżeniem ryzyka zachorowania na niektóre rodzaje raka.
Świeży ziołowy winegret
1 ząbek czosnku, drobno posiekany 1½ łyżeczki musztardy Dijon 1 łyżeczka świeżego tymianku, drobno posiekanego 1 łyżeczka świeżego oregano, drobno posiekanego 1 łyżeczka świeżej bazylii, drobno posiekanej 1 łyżeczka świeżej mięty, drobno posiekanej 1½ łyżeczki soku z cytryny 3 łyżeczki octu winnego z czerwonego wina ¾ szklanki oliwy z oliwek extra virgin sól i pieprz do smaku
W średniej wielkości misce wymieszać widelcem czosnek z musztardą Dijon, aby uzyskać jednolitą masę. Dodać świeże zioła, sok z cytryny i ocet winny. Wymieszać. Dolewać oliwę z oliwek, ciągle mieszając. Doprawić solą i pieprzem. Świeży, ziołowy winegret można przechowywać w lodówce do 1 tygodnia. 1 SZKLANKA Źródło: z książki Salad Dressings Jessiki Strand
Winegret z awokado
2 ząbki czosnku 1 łyżeczka musztardy Dijon 1½ łyżeczki octu balsamicznego 2½ łyżeczki soku z cytryny odrobina sosu Worcestershire 1 awokado, obrane, wydrylowane i pokrojone w ćwiartki szczypta pieprzu cayenne ¾ szklanki oliwy z oliwek extra virgin 1 łyżeczka skórki z cytryny sól i pieprz do smaku
Wszystkie składniki oprócz oliwy z oliwek, skórki z cytryny i czarnego pieprzu umieścić w blenderze lub robocie kuchennym i zmiksować. Równomiernym strumieniem dolewać oliwy z oliwek, aż dressing się zemulguje. Przełożyć do średniej wielkości salaterki. Dodać skórkę z cytryny. Przyprawić pieprzem. Winegret z awokado można przechowywać w lodówce przez 2–3 dni. 1 SZKLANKA Źródło: z książki Salad Dressings Jessiki Strand
CZOSNEK Istnieje wiele danych naukowych potwierdzających właściwości antynowotworowe czosnku i pozwalających sklasyfikować go jako pokarm antynowotworowy. Ten legendarny wzmacniacz odporności wspomaga leczenie infekcji bakteryjnych, które są trudne do wyleczenia z uwagi na obecność bakterii odpornych na antybiotyki.
Winegret z pieczoną czerwoną papryką
1 czerwona papryka, 2 ząbki czosnku 2 łyżeczki octu balsamicznego 1 łyżeczka świeżego soku z cytryny, odrobina sosu tabasco ¾ szklanki oliwy z oliwek extra virgin sól i pieprz do smaku
Nabić paprykę na widelec i umieścić nad palnikiem kuchenki gazowej ustawionym na średni płomień. Odwracać, aby złuszczyła się ze wszystkich stron, a następnie włożyć do papierowej torebki na 10 minut. Ostudzić. Wyjąć paprykę z torebki, obrać, przekroić na pół i usunąć gniazdo nasienne. Wszystkie składniki oprócz oliwy z oliwek i czarnego pieprzu włożyć do blendera lub robota kuchennego i zmiksować. Równomiernym strumieniem dolewać oliwy z oliwek, aż dressing się zemulguje. Przełożyć do średniej wielkości salaterki. Przyprawić pieprzem. Winegret z pieczoną papryką można przechowywać w lodówce przez 2 tygodnie. 1 SZKLANKA Źródło: z książki Salad Dressings Jessiki Strand
SŁODKA CZERWONA PAPRYKA Jedna czerwona papryka zawiera niemal 300 procent naszego dziennego zapotrzebowania na witaminę C. Oprócz tego, że jest silnym antyoksydantem, witamina ta jest niezbędna do właściwego wchłaniania żelaza. Czerwona papryka jest doskonałym źródłem witaminy B6 i magnezu, a także jednym z warzyw zawierających największą ilość likopenu, na którego skuteczność w zapobieganiu wielu rodzajom raka (m.in. raka prostaty i płuc) wskazują wyniki badań.
Klasyczny dressing Cezar
3 ząbki czosnku 2 łyżeczki musztardy Dijon 4 łyżeczki świeżego soku z cytryny 2 żółtka odrobina sosu Worcestershire 6 filetów anchois, pokrojonych 1 łyżka świeżo startego parmezanu ¾ szklanki oliwy z oliwek extra virgin sól i pieprz do smaku
Wszystkie składniki oprócz oliwy z oliwek i czarnego pieprzu umieścić w blenderze lub robocie kuchennym i zmiksować. Równomiernym strumieniem dolewać oliwy z oliwek, aż dressing się zemulguje. Przełożyć do średniej wielkości salaterki. Przyprawić pieprzem. Klasyczny dressing Cezar można przechowywać w lodówce przez 5–7 dni. 1 SZKLANKA
JAJKA Jedno jajko zawiera 6 gramów wysokiej jakości białka i wszystkie dziewięć niezbędnych aminokwasów. Jedno żółtko zawiera około 300 mikrogramów choliny, ważnego składnika pokarmowego, który wspomaga regulację mózgu, układu nerwowego i układu krążenia. Jajka należą do pokarmów zawierających naturalną witaminę D. Mają zdolność zapobiegania rakowi piersi – w trakcie jednego z badań okazało się, że u kobiet, które spożywały przynajmniej 6 jajek w tygodniu, ryzyko wystąpienia raka piersi obniżyło się o 44 procent.
Dressing tahini
2 średnie ząbki czosnku, drobno posiekane 4 łyżki sosu tahini 6 łyżek oliwy z oliwek 3 łyżki świeżego soku z cytryny 2 łyżki świeżej pietruszki włoskiej, drobno posiekanej sól i pieprz do smaku
W średniej wielkości misce połączyć wszystkie składniki i wlać 3 łyżki wody. Aby rozrzedzić sos, dodać 1–2 łyżki wody. Dressing tahini można przechowywać w lodówce przez 5–7 dni. 1 SZKLANKA Źródło: z książki Salad Dressings Jessiki Strand, wersja dr. Mike’a
PIETRUSZKA WŁOSKA Pietruszka silnie wzmacnia odporność. Badania wskazują, że mirystycyna, organiczny związek chemiczny znajdujący się w olejku eterycznym pietruszki, powstrzymuje powstawanie guzów. Pietruszka jest bogata w antyoksydanty, w tym luteolinę, flawonoid, który wykrywa i usuwa wolne rodniki wywołujące stres oksydacyjny w komórkach. Ponadto pietruszka jest skutecznym środkiem przeciwzapalnym. Stanowi też doskonałe źródło cennej witaminy K.
Masa czosnkowa „Lepsza niż masło”
1 duża główka czosnku ¾ szklanki oliwy z oliwek, tłoczonej na zimno extra virgin sól morska
Podgrzać piekarnik do temperatury 375°F (190°C). Położyć całą główkę czosnku na blasze do pieczenia. Piec przez 8 minut w piekarniku, po czym wyłączyć i pozostawić czosnek w środku na kolejne 10–15 minut. Wyjąć i odstawić do ostygnięcia. Obrać albo wycisnąć miąższ z łupinek i/lub zmiksować w blenderze z wysokiej jakości oliwą z oliwek. Dodać sól. Zmiksować na wolnych obrotach lub ręcznie rozgnieść na gładką masę. Przechowywać w lodówce w szklanym słoiku. Używać do smarowania, zamiast masła. Masa czosnkowa zachowuje świeżość w lodówce do 3 tygodni. ¾ SZKLANKI
Majonez z migdałów
1½ szklanki wody ½ szklanki całych migdałów ½ łyżeczki soli 1 łyżeczka proszku cebulowego 1 łyżeczka mielonej gorczycy ½ szklanki oliwy z oliwek 2 łyżki soku z cytryny
Zagotować 1 szklankę wody z migdałami. Odsączyć, opłukać zimną wodą i obrać ze skórki. W blenderze lub robocie kuchennym zmiksować na bardzo gładką masę sparzone migdały, ½ szklanki wody, sól, proszek cebulowy i mieloną gorczycę. Podczas miksowania powoli wlewać oliwę z oliwek, dopóki mieszanka nie zgęstnieje. Przelać do salaterki i dodać sok z cytryny. 2 SZKLANKI
MIGDAŁY Migdały są znakomitym źródłem witaminy E, manganu, magnezu, miedzi, ryboflawiny (witaminy B2) i fosforu. Na szczęście, chociaż jedna czwarta szklanki migdałów zawiera około 18 gramów tłuszczu, w większości (11 gramów) jest to zdrowy tłuszcz mononienasycony. Migdały są bogate w białko. Jedna czwarta szklanki zawiera 7,62 gramów – to więcej niż w typowym jajku, które zawiera 5,54 grama białka.
Przekąski
Przekąski z wafli ryżowych
1. Wafle z brązowego ryżu posmarowane majonezem z migdałów (zob. Sosy i dressingi), przybrane świeżymi kiełkami. 2. Wafle z brązowego ryżu posmarowane kremem z migdałów, z kilkoma jagodami, będą znakomitą słodką przekąską na popołudnie albo smacznym, lekkim deserem. 3. Wafle z brązowego ryżu z pastą z resztek fasoli i rukolą oraz świeżą salsą ogrodową to szybka przekąska albo lekki lunch, jeśli podane będą z warzywami ugotowanymi na parze albo sałatką z zielonych warzyw. 4. Do moich ulubionych należą wafle z brązowego ryżu z masłem migdałowym i rozgniecionymi jagodami. Ten dawny dziecięcy przysmak przynosi miłe ukojenie.
Zapiekany, chrupiący jarmuż
4 duże garście jarmużu, poszarpanego na kawałki wielkości jednego kęsa, bez twardych łodyg (około 150 g) 1–2 łyżki oliwy z oliwek sól morska lub koszerna
Podgrzać piekarnik do temperatury 350°F (177°C). Wyłożyć blachę do pieczenia pergaminem. Umieścić liście jarmużu w wirówce do sałaty i odwirować całą wodę. Powtórzyć kilka razy, aby na liściach nie pozostała ani kropla. Przełożyć liście do dużej miski, skropić je oliwą z oliwek i wymieszać dłońmi. Zapiekać w piekarniku na wyłożonej pergaminem blasze do pieczenia przez 12–20 minut, aż liście będą chrupiące. Sprawdzić po upływie 12 minut. Czas zapiekania zależy od ilości oliwy. Wystarczy dotknąć liści łopatką lub szczypcami; jeśli są cienkie jak papier i szeleszczą, to znaczy, że są gotowe. Jeśli są nieco miękkie, należy zostawić je w piekarniku jeszcze przez 2 minuty. Liście nie powinny zbrązowieć (stałyby się gorzkie). Posolić i ostudzić przed podaniem. Źródło: Jaden Hair – steamykitchen.com
Pałeczki z kłębiana z sokiem limonkowym
1 kłębian kątowaty (jícama), obrany, pokrojony w pałeczki sok z 1 limonki sól morska do smaku
Pokroić kłębian w pałeczki lub w kawałki wielkości jednego kęsa i umieścić je w salaterce. Wycisnąć sok z limonki i wymieszać z pałeczkami. Posolić. Jeszcze raz wymieszać. KŁĘBIAN KĄTOWATY (JÍCAMA) Szklanka kłębiana zawiera tylko 46 kalorii, a jego korzeń jest bardzo korzystny dla zdrowia. Między innymi stanowi znakomite źródło błonnika. Zawiera sporo witaminy C i E, potasu i żelaza. Dzięki tak wysokiej zawartości witaminy C, jest bardzo dobrym antyoksydantem i zwiększa odporność, wspomagając ogólne funkcjonowanie organizmu.
Sajgonki z nori z brązowym ryżem, awokado i ogórkiem
3 arkusze nori 1 szklanka brązowego ryżu, ugotowanego 1 awokado, wydrylowane, obrane i pokrojone ½ ogórka, obranego i cienko pokrojonego 3 łyżeczki nasion sezamu
Położyć jeden arkusz nori na blacie kuchennym, na środku uformować linię z kilku łyżeczek ryżu. Położyć kawałki awokado i ogórka wzdłuż linii ryżu i posypać nasionami sezamu. Zwinąć arkusz nori nad linią ryżu, formując rurkę, po czym przetoczyć ją z powrotem, aby ścieśnić składniki w środku. (Można użyć maszynki do zwijania sushi). Zwilżyć koniec arkusza nori odrobiną wody, aby dokładnie zlepić sajgonkę. 3 SAJGONKI
BRĄZOWY RYŻ Ryż to jeden z doskonałych darów natury. Mieszkańcy niemal połowy świata, mówiąc „jeść”, mają na myśli „jeść ryż”. Ponieważ jest bogaty w błonnik i selen, stanowi ważne źródło rozpuszczalnych w wodzie antyoksydantów. Niektóre z nich uwalniane są natychmiast, a inne powoli, dzięki czemu działają w obrębie całego przewodu żołądkowo-jelitowego jeszcze przez długi czas po jedzeniu.
Humus
1½ szklanki suszonej ciecierzycy ½ szklanki nasion sezamu 1–2 duże ząbki czosnku 1 szklanka wody 1 łyżeczka kminu rzymskiego 1 łyżeczka świeżej pietruszki włoskiej odrobina pieprzu cayenne sól
Wsypać ciecierzycę do miski z wodą i moczyć w lodówce przez co najmniej 24 godziny. Po namoczeniu odsączyć, zachowując ½ szklanki wody. Zmiksować ciecierzycę i czosnek z wodą. Zemleć nasiona sezamu na proszek w młynku do kawy lub do przypraw. Wymieszać wszystkie składniki, dolewając wody, aby uzyskać konsystencję pasty do smarowania. Dodać soli do smaku. Przybrać włoską pietruszką lub pieprzem cayenne. Podawać na zimno z pieczonymi chipsami kukurydzianymi lub świeżo pokrojoną marchewką, selerem i pałeczkami kłębiana kątowatego (jícama). 6 PORCJI
Wrapy z papieru ryżowego
papier ryżowy 1 awokado 1 ogórek 1 szklanka kiełków soi lub lucerny 1 średni pomidor odrobina pieprzu cayenne
Pokroić awokado, ogórek i pomidor w długie, cienkie paski. Zmiękczyć papier ryżowy według instrukcji na opakowaniu. Najlepiej moczyć po jednym arkuszu w ciepłej wodzie, aż stanie się elastyczny (ale nie rozmoczony). Wszystkie składniki położyć na środku papieru ryżowego, zagiąć jego końce i zwinąć. Papier powinien sam się skleić – jeśli nie, należy go nieco zwilżyć. Podawać na lunch z chłodnikiem lub gorącą zupą albo jako popołudniową przekąskę. 2 PORCJE
Zdrowa mieszanka studencka
1 szklanka łuskanych orzechów włoskich ½ szklanki migdałów ½ szklanki suszonej żurawiny ½ szklanki żółtych rodzynek ½ szklanki niesolonych, prażonych pestek dyni 1 szklanka prażonych płatków owsianych szczypta soli morskiej do smaku
Uprażyć płatki owsiane, podgrzewając je na patelni i ciągle mieszając. Ostudzić do temperatury pokojowej. W dużej salaterce wymieszać wszystkie składniki. Podawać jako przysmak o dowolnej porze albo jako dodatek do porannej owsianki. 4 PORCJE
Desery
Surowe trufle czekoladowe
1 szklanka mlecznej miazgi migdałowej (miazga pozostała po zrobieniu mleka migdałowego) ½ szklanki surowego tahini ¼ szklanki surowego kakao w proszku (Surowe kakao to sproszkowane ziarna kakao. Proszek kakaowy smakuje podobnie, ale lepiej niż gorzka czekolada.) ¼ szklanki surowego syropu z agawy do słodzenia 2 łyżki masła kokosowego (opcjonalnie) szczypta soli morskiej (opcjonalnie) 1 łyżeczka esencji waniliowej mleko migdałowe (w razie potrzeby) dodatkowo nieprzetworzony chleb świętojański lub kakao w proszku w płytkim naczyniu.
Pierwsze 7 składników (łącznie z solą) umieścić w misce i wymieszać. Dodać trochę mleka migdałowego, jeśli mieszanka jest zbyt sucha (powinna jednak być wystarczająco sucha, aby można było ją łatwo rozwałkować). Uformować kulki i obtoczyć je w proszku kakaowym. Kiedy najdzie cię ochota na trochę czekolady, zaspokoisz ją tym przysmakiem! 10 PORCJI (lub więcej) Źródło: Linda Wooliever – vt-fiddle.com
Prosty tort czekoladowy
4 szklanki miazgi migdałowo-orzechowej (2 szklanki migdałów, 2 szklanki orzechów laskowych) ½–¾ szklanki oleju kokosowego 2 czubate łyżki kakao w proszku 1 łyżeczka esencji waniliowej szczypta soli morskiej
Wszystkie składniki zmiksować w misce elektrycznym mikserem na gładką, kremową masę. Dodać odrobinę mleka migdałowego, jeśli konsystencja wydaje się zbyt sucha. Olej kokosowy pomoże ją zagęścić, natomiast jeśli mieszanka ma być jeszcze gęstsza, należy dodać do niej ¼–½ szklanki surowego masła migdałowego lub orzechowego i całość wymieszać ręcznie. 8–10 PORCJI Źródło: Linda Wooliever – vt-fiddle.com
Pudding czekoladowy
2 banany 1 awokado 1–2 łyżki surowego kakao w proszku (lub nieprzetworzonego chleba świętojańskiego) 1 łyżeczka surowego miodu lub syropu z agawy (opcjonalnie)
Wszystkie składniki zmiksować robotem kuchennym na gładką masę, o konsystencji puddingu. 2 PORCJE Źródło: Linda Wooliever – vt-fiddle.com
Tapioka z truskawkami
1 szklanka świeżych truskawek 1 szklanka perełek tapioki 1 łyżeczka naturalnej esencji waniliowej gałązka świeżej mięty
Namoczyć truskawki w wodzie, odsączyć, usunąć szypułki, pokroić na połówki i włożyć do lodówki. Aby przygotować tapiokę, należy wsypać ½ szklanki perełek do naczynia z 2 szklankami wody (lub postępować zgodnie z instrukcją na opakowaniu). Moczyć perełki przez 20 minut, odsączyć. W rondelku zagotować 2 szklanki wody i dodać perełki tapioki. Gotować przez 10 minut, ostrożnie mieszając. Dodać esencję waniliową i wymieszać. Gdy tapioka jest jeszcze ciepła, przełożyć ją łyżką do pucharka i udekorować świeżymi truskawkami oraz gałązką mięty. TAPIOKA Wielką zaletą tapioki jest to, że zaspokaja ochotę na coś słodkiego, jednocześnie nie wywołując problemów takich jak cukier czy jego zamienniki. Zawarta w niej dietetyczna skrobia jest korzystna dla zdrowia, podobnie jak inne skrobiowe warzywa korzeniowe, takie jak ziemniaki. Z dodatkiem owoców stanowi pyszny i sycący deser.
Babeczki z mąki jęczmiennej (zawiera gluten)
¼ szklanki mleka migdałowego lub ryżowego 2 łyżki syropu klonowego 1 łyżka organicznego oleju kokosowego 2 łyżeczki octu 1 szklanka i 3 łyżki mąki jęczmiennej ¼ łyżeczki sody oczyszczonej 1 łyżeczka proszku do pieczenia (bez aluminium) ¼ łyżeczki soli 3 łyżki rodzynek mąka jęczmienna do posypania
Podgrzać piekarnik do temperatury 350°F (177°C). Wymieszać mleko, syrop klonowy, olej i ocet. Odstawić na bok. Mąkę, sodę, proszek do pieczenia, sól i rodzynki dokładnie zmiksować robotem kuchennym, aby rodzynki zostały posiekane. Dodać płynne składniki i kontynuować miksowanie, aż powstanie kula ciasta. Przenieść ciasto na płaską powierzchnię posypaną mąką jęczmienną. Rozpłaszczyć ciasto, formując koło o średnicy około 15 cm i grubości około 2 cm. Ostrym nożem ponacinać ciasto, dzieląc je na 12 trójkątów (nie przecinać), a następnie przenieść całość na blachę do pieczenia. Wstawić do piekarnika na 30 minut, aż lekko się zrumieni. 12 PORCJI (lub więcej) Źródło: z książki Healthy Eating for Life for Women Kris Kieswer
Dynia piżmowa z orzechami włoskimi i żurawiną lub borówkami
4 szklanki wody 1 dynia piżmowa, obrana, wypestkowana i pokrojona 1 czubata szklanka orzechów włoskich, posiekanych 2 łyżki organicznego oleju kokosowego 2–3 łyżeczki imbiru, startego 1–2 łyżeczki czystej esencji waniliowej sok z ½ cytryny lub limonki (opcjonalnie) 1–2 łyżeczki cynamonu ½ szklanki świeżej lub mrożonej żurawiny lub czarnych borówek sól do smaku
Do dużego garnka wlać wodę i wrzucić pokrojoną dynię. Gotować przez 10 minut pod przykryciem. Odcedzić wodę, dodać żurawinę lub borówki, jeśli są mrożone, i wlać olej kokosowy. Przykryć i dusić przez minutę. (Jeśli żurawina lub borówki są świeże, wystarczy dodać je na samym końcu). Wymieszać imbir, orzechy włoskie, esencję waniliową, cynamon i sok z cytryny lub limonki i całość połączyć z mieszanką z dynią. Dodać świeże owoce. Delikatnie wymieszać. Podawać na ciepło lub na zimno. Znakomicie nadaje się na śniadanie z granolą i mlekiem migdałowym. 4 PORCJE
Grillowane jabłka
1 czerwone lub zielone jabłko, pokrojone w plastry o grubości ok. ½ cm cynamon mleko migdałowe suszona żurawina
Plastry położyć na gazowym lub elektrycznym grillu, ewentualnie na patelni do grillowania i opiekać przez 3 minuty z każdej strony, aż pojawią się ślady po grillu, a jabłko nieco zmięknie. Posypać suszoną żurawiną, skropić mlekiem migdałowym i oprószyć cynamonem. 1–2 PORCJE
SUSZONA ŻURAWINA Wnikliwe badania wykazały, że spożywanie suszonej żurawiny jest korzystne dla zdrowia, ponieważ wzmacnia ona układ odpornościowy, a także zwalcza infekcje bakteryjne i wirusowe. Suszona żurawina jest bogatym źródłem witaminy C i antyoksydantów. Dzięki temu osłabia skutki działania wolnych rodników w organizmie, co z kolei ogranicza rozwój komórek nowotworowych.
Milkshake czekoladowo-truskawkowy
1 szklanka mleka migdałowego, owsianego lub z nasion 1 szklanka kostek lodu albo zamrożonych kostek mleka migdałowego lub z nasion 1 łyżeczka czystej esencji waniliowej 1 łyżeczka kakao w proszku (opcjonalnie) 5 świeżych truskawek (opcjonalnie)
Wszystkie składniki włożyć do blendera i zmiksować na gładką masę. Gęstość można regulować, dodając więcej lodu lub mleka migdałowego/z nasion. 1 PORCJA
TRUSKAWKI Truskawki są bogatym źródłem wielu składników pokarmowych, z witaminą C na czele. Zawierają też znaczące ilości fitoskładników i antyoksydantów, które niszczą wolne rodniki. Oprócz witaminy C w truskawkach znajduje się witamina K i mangan, a także kwas foliowy, potas, ryboflawina, witamina B5, witamina B6, miedź, magnez i kwasy tłuszczowe omega-3.
Ciasteczka z płatków owsianych
2 szklanki płatków owsianych, ugotowanych 1 łyżeczka cynamonu 1 jajko ½ łyżeczka sody oczyszczonej (bez aluminium) 2 łyżki organicznego nektaru z agawy ½ szklanki orzechów włoskich, posiekanych ¼ szklanki rodzynek (opcjonalnie) szczypta soli
Podgrzać piekarnik do temperatury 350°F (177°C). W dużej misce połączyć i dokładnie wymieszać wszystkie składniki. Olejem kokosowym natłuścić blachę do pieczenia. Łyżką odmierzać porcje ciasta i kłaść je na blasze w odległości około 2,5 cm jedno od drugiego. Wstawić do piekarnika na 8–12 minut, aż ciastka staną się złocistobrązowe. 20 CIASTEK
RODZYNKI Rodzynki to bogate źródło energii, witamin, minerałów i antyoksydantów. Zawierają związek fitochemiczny resweratrol, polifenolowy antyoksydant o właściwościach przeciwzapalnych, antynowotworowych i obniżających poziom cholesterolu. Badania wskazują, że resweratrol może chronić przed czerniakiem, a także przed rakiem jelita grubego i prostaty. Rodzynki są bogatym źródłem minerałów, takich jak wapń, żelazo, mangan, magnez, miedź i cynk.
Miękkie ciasteczka migdałowe
2 szklanki miazgi migdałowej (pozostałej po zrobieniu mleka migdałowego) 3 łyżeczki nektaru z agawy 1 łyżeczka sody oczyszczonej (bez aluminium) 3 łyżki masła migdałowego 1 jajko 1 łyżeczka czystej esencji waniliowej 1 szklanka prażonego amarantusa szczypta soli
Podgrzać piekarnik do temperatury 350°F (177°C). Na średniej wielkości patelni na średnim ogniu prażyć amarantus, ciągle mieszając, aż lekko się zrumieni i zacznie wydawać trzaskające dźwięki. W dużej misce połączyć i dokładnie wymieszać wszystkie składniki. Olejem kokosowym natłuścić blachę do pieczenia. Łyżką odmierzać porcje ciasta i kłaść je na blasze w odległości około 2,5 cm jedno od drugiego. Wstawić do piekarnika na 18–23 minut, aż ciastka staną się złocistobrązowe. Zdjąć z blachy i odstawić do wystudzenia. OKOŁO 20 CIASTEK
Shake miętowy z kawałkami czekolady
1 łyżka surowych kruszonych ziaren kakao ½ łyżeczki esencji waniliowej 1 szklanka (lub więcej) niesłodzonego mleka migdałowego 1 garść liści miętowych (mogą być z łodyżkami) 2 łyżeczki zielonych suplementów diety (opcjonalnie) 5 dużych kostek lodu szczypta soli morskiej
Połączyć wszystkie składniki w blenderze i zmiksować na gładką masę. W razie potrzeby rozrzedzić, dodając więcej mleka migdałowego. 1 PORCJA Źródło: na podstawie Cafe Gratitude – cafegratitude.com
Pudding chia
⅔ szklanki nasion chia 2 szklanki niesłodzonego mleka nienabiałowego (migdałowego, ryżowego lub owsianego) ½ łyżeczki czystej esencji waniliowej 2 łyżki porzeczek lub posiekanych suszonych fig albo daktyli 2 łyżki niesłodzonych płatków kokosowych
Nasiona chia, mleko migdałowe i esencję waniliową umieścić w litrowym szklanym słoju z pokrywką. Zakręcić i mocno wstrząsnąć, aby dokładnie wymieszać wszystkie składniki. Ewentualnie wymieszać nasiona, mleko i wanilię w misce i wstawić na noc do lodówki. Przed podaniem zamieszać i nakładać pudding łyżką do salaterek. Udekorować owocami i kokosem. 6 PORCJI Źródło: Whole Foods – wholefoodsmarket.com
Rarytas z nasionami chia
¼ szklanki surowych, organicznych nasion chia 1 szklanka mleka migdałowego ⅓ łyżki surowego kakao w proszku stewia lub ksylitol do słodzenia
Nasiona chia wsypać do miski. W blenderze zmiksować mleko migdałowe i kakao w proszku, dodając tyle stewii lub ksylitolu, aby osiągnąć pożądaną słodycz. Zalać nasiona chia i dokładnie wymieszać. Odstawić co najmniej na 15 minut, a następnie ponownie wymieszać i podawać. 1 PORCJA Źródło: Kimberly Snyder – kimberlysnyder.net
CHIA Nasiona chia są bogatym źródłem antyoksydantów, witamin, minerałów i błonnika. Zawierają niezbędne kwasy tłuszczowe w doskonałej proporcji: olej w nasionach chia to w 30% olej omega-3, a w 40% olej omega-6. Badania wskazują też, że spożywanie tych nasion spowalnia przetwarzanie węglowodanów w cukry proste. Pomaga to zapobiegać nagłym skokom poziomu cukru we krwi, zarówno u diabetyków, jak i u osób zdrowych.
CZĘŚĆ 4
Nie tylko chemioterapia
CZĘŚĆ 4 Nie tylko chemioterapia Mieszkaj w pokojach pełnych światła Unikaj ciężkostrawnego jedzenia Wino pij z umiarem Korzystaj z masaży i kąpieli, ćwicz i gimnastykuj się Bezsenność zwalczaj łagodnym kołysaniem lub szumem płynącej wody Zmieniaj otoczenie i odwiedzaj dalekie miejsca Omijaj przerażające idee Nie żałuj sobie wesołych rozmów i rozrywek Słuchaj muzyki
– A. CORNELIUS CELSUS
Przyszłość Pierwszą ofiarą osobistej wojny z rakiem jest przyszłość. Osobie, u której zdiagnozowano raka, wydaje się, że czas przestał płynąć, a życie zatrzymało się w miejscu. Przestaje marzyć o następnym miesiącu, roku czy dekadzie, a bieg czasu ulega gwałtownemu zahamowaniu, bo umysł ciągle wraca do dnia dzisiejszego, jutrzejszego i następnego. Wszelkie plany i osiągnięcia życiowe nagle sprowadzają się do wizyt lekarskich, realizowania recept w aptece, pobierania krwi i robienia badań. Dlatego pierwszym zaleceniem dla kogoś, kto właśnie wygrał z rakiem, jest odzyskanie przyszłości. W ostatniej części tej książki zamierzam podjąć temat najbliższej przyszłości, omówić proces przemiany chorego w człowieka, który pokonał chorobę i chce skupić się na przywróceniu wysokiej jakości życia po chemioterapii. Później napiszę bardziej ogólnie o przyszłości.
Zmień swoją tożsamość „Zazwyczaj ludzie przyzwyczajają się do faktu, że mają raka, ale trudniej im
przyzwyczaić się do życia naznaczonego niepełnosprawnością. Dlaczego?” – zastanawia się dr med. Julie Silver, autorka You Can Heal Yourself: A Guide to Physical and Emotional Recovery After Injury or Illness (Możesz się uleczyć: podręcznik fizycznego i emocjonalnego powrotu do zdrowia po kontuzji lub chorobie). „Być może wynika to stąd, że rak jest praktycznie jedyną chorobą, w przypadku której pacjenta odsyła się do domu, gdzie sam musi sobie radzić. Pacjent wraca do domu po zabiegach chemioterapii – kiedy jest bardziej chory, niż kiedykolwiek – słysząc, że musi zaakceptować nową rzeczywistość”. W konwencjonalnej terapii antynowotworowej pojawia się ogromna luka, w sytuacji, kiedy onkolog stwierdza, że pacjent jest „wyleczony z raka” albo przynajmniej nie wykazuje żadnych śladów choroby. Niemal w każdym przypadku sytuacja wygląda tak, jak przedstawia ją dr Silver: oprócz zaleceń związanych z przestrzeganiem regularnych wizyt kontrolnych co miesiąc, co trzy miesiące lub co pół roku, pacjent otrzymuje niewiele wskazówek na temat swojego dalszego życia bez raka. Niektóre z największych instytucji medycznych zaczęły zwracać uwagę na tę kwestię, ale wciąż jeszcze wiele pozostaje do zrobienia. Najważniejszy pierwszy krok, jaki musi zrobić chory, aby pokonać raka, polega na świadomym przyjęciu nowej tożsamości. To oznacza zmianę sposobu mówienia o sobie – gdy zwracamy się do siebie i do innych. Kiedyś brzmiało to: „Mam raka”, a teraz: „Miałem raka”. Wydaje się to proste, ale dla kogoś, kto powoli zostawia za sobą życie naznaczone chemioterapią, taka zmiana może zająć trochę czasu. Znalazłszy się w tym punkcie zwrotnym, warto rozważyć zmianę garderoby, a przynajmniej ważniejszych jej elementów. Kupno nowych ubrań zawsze oznacza nową tożsamość. Analitycy snów twierdzą, że sen o zakładaniu nowych ubrań oznacza, że zaczęliśmy tworzyć nową personę. W filmach gangsterskich z lat 30. XX w. była obowiązkowa scena, w której drobnego opryszka przyjmowano do dużej organizacji przestępczej; szef rzucał mu kilka banknotów, każąc mu kupić drogi garnitur, koszulę i krawat. Było to odniesienie do wszechobecnego w życiu rytuału, któremu poddaje się zarówno rekrut ubierający mundur wojskowy, jak i katolicki kardynał, który po wybraniu na papieża zdejmuje czerwony ornat i przywdziewa białe szaty swego nowego urzędu.
Moim klientom, którzy mają za sobą chemioterapię i zostali wyleczeni z raka, radzę, aby odłożyli (albo wyrzucili) ubrania, które nosili podczas terapii i sprawili sobie nową garderobę. Zrobienie tego w sposób świadomy może stać się potężnym sygnałem, że jesteś gotowy zostawić przeszłość za sobą i rozpocząć nowy, jasny rozdział swojego życia. Gdy wkroczyliśmy w świat chemioterapii, poczuliśmy się zaskoczeni, wręcz zszokowani, widząc tę łysą, a często też bladą i opuchniętą osobę zerkającą na nas z lustra. Teraz, gdy znowu zaczynamy rozpoznawać własne ciało, ten pozornie prosty akt, jakim jest zmiana sposobu ubierania się, wskutek czego nasze odbicie wygląda inaczej, motywuje nas do stworzenia nowej postawy i przekonań na własny temat. Ta nowa osoba w lustrze, inaczej ubrana i zaczynająca wyglądać bardziej „normalnie”, jest jak rzut oka w przyszłość.
Niech twoja „historia” będzie krótka W Stanach Zjednoczonych żyje ponad 12 milionów osób, które wygrały z rakiem – i istnieje ponad 12 milionów historii o tym, jak zdiagnozowano u nich chorobę, jak przechodziły terapię i wychodziły z drugiej strony jako „osoby bez raka”. Większość ludzi lubi opowiadać o swojej chorobie, zwłaszcza kiedy mogą to robić w czasie przeszłym. Gdy w czasie kryzysu związanego z rakiem i po jego zażegnaniu odwiedzamy przyjaciół i rodzinę, opowiadanie swojej „historii” jest nieuniknione. Robimy to tak często – czasami ją upiększając, a czasami pomijając pewne fakty – że znamy ją na pamięć. Zachęcam swoich klientów, którzy pokonali raka, aby opowiadali swoją historię w wersji skróconej – nie wydłużonej. Chodzi o to, że za każdym razem, kiedy to robimy, jej treść zakorzenia się w naszej tożsamości. Ciągłe jej powtarzanie, a często także dramatyzowanie, usuwa w cień wszystko inne, co nas dotyczy. Stajemy się „zawodowymi ofiarami raka”, powtarzającymi w kółko tę samą śpiewkę. Jednak, opowiadając swoją bolesną historię, jednocześnie staraj się zostawić niedawną przeszłość za sobą. Niełatwo to zrobić – może nawet jest to niemożliwe.
Nie chcę przez to powiedzieć, że opowiadanie o swoim powrocie do zdrowia jest nieistotne dla ciebie i dla innych. Historia ze szczęśliwym zakończeniem zawsze oznacza zwycięstwo dla każdego słuchacza. Opowiadanie lub opisywanie jej na blogu internetowym może stać się źródłem wsparcia dla innych. Jednak ostrzegam swoich klientów, którzy pokonali raka, aby nie przywiązywali się zbytnio do swojej historii, bo mogłoby to ograniczać ich samookreślenie i wizję przyszłości. Znalazłszy się w tym punkcie, po chemioterapii i po pokonaniu raka, trzeba odwrócić swoją uwagę od choroby i pozytywnie patrzeć w przyszłość.
Więcej ruchu – To, co [osoby, które pokonały raka] robią dla siebie, jest naprawdę ważne – mówi Nagi Kumar, profesor nauk onkologicznych na Uniwersytecie Południowej Florydy. – Trzeba dać z siebie wszystko: uprawiać jogę, stać się bardziej elastycznym, spacerować, właściwie się odżywiać. Podchodzić wręcz obsesyjnie do tego, co trafia do naszego ciała. – Aktywność fizyczna to najwyraźniejszy krok ku zdrowiu – pisze Karen Syrjala z kadry dyrektorskiej Centrum Badań nad Rakiem Freda Hutchinsona. – Dzięki niej na pewno poczujesz się lepiej i poprawisz funkcjonowanie swego organizmu i mózgu. Możesz nawet zmniejszyć zagrożenia związane z rakiem. Ćwiczenia są niezwykle korzystne dla utrzymania dobrego samopoczucia osób, które pokonały raka. „New York Times” relacjonuje wyniki nowego badania wskazujące, że dzięki ćwiczeniom zmniejsza się prawdopodobieństwo późniejszej śmierci tych osób z powodu nawrotu raka. Główną autorką tego badania była dr Rachel Ballard-Barbash, wicedyrektor ds. badań stosowanych w Państwowym Instytucie Onkologii. „Kiedy dr Ballard-Barbash i jej koledzy analizowali określone informacje na temat biomarkerów związanych z nawrotami raka, odkryli, że ćwiczenia poprawiają poziom insuliny, obniżają stany zapalne i zwiększają liczbę komórek układu odpornościowego, które atakują guzy” – czytamy w Timesie. Jeśli wydawało ci się, że ruch wyczerpie twoje siły, to okazuje się, że jest
zupełnie odwrotnie. Na podstawie innego badania, przeprowadzonego w Amsterdamie, stwierdzono, że „ćwiczenia energetyzują osoby będące w trakcie lub po zakończeniu terapii antynowotworowej”. Powrót do aktywności fizycznej po pokonaniu raka ma też znaczenie symboliczne. Ruch oznacza, że były pacjent wrócił do świata żywych i jest gotów stać się znowu „normalną osobą”.
Wróć do życia – i nie próbuj nadrabiać zaległości Wracając do swoich codziennych spraw, tych emocjonujących i tych przyziemnych, warto robić to stopniowo i spokojnie. Pamiętaj, że nie tylko pokonałeś raka, ale także przetrwałeś chemioterapię, która – podobnie jak inne terapie antynowotworowe – jest bardzo rygorystyczna i działa wyniszczająco na ciało, umysł i ducha. – Podczas chemioterapii przestałem robić niemal wszystko. Kiedy więc terapia dobiegła końca, stanąłem przed wyzwaniem: co teraz mam zrobić ze swoim życiem? Do czego powinienem wrócić? – „Len”, który pokonał raka, zadał to pytanie na stronie internetowej Państwowego Instytutu Onkologii. Przychodzi ono do głowy wszystkim, którym udało się wygrać z rakiem: jak na nowo podjąć swoje życie i w którym punkcie? Jedną z najtrudniejszych kwestii po terapii jest niezdecydowanie co do swoich dalszych poczynań, informuje Państwowy Instytut Onkologii. – Ponieważ lekarze i pielęgniarki w ogóle nie powiedzieli mi, czego mogę się spodziewać, zupełnie nierealistycznie oczekiwałam, że będę się czuła dobrze. To samo wydawało się moim znajomym i rodzinie – mówi inna osoba, która pokonała raka. – Wynikło z tego bardzo dużo zmartwień. Diagnoza raka jest jak zakładka w książce naszego dotychczasowego życia. Gdy kończy się nasze doświadczenie związane z rakiem – bez względu na to, czy po sześciu miesiącach, po roku, czy po kilku latach – oczekujemy, że będziemy mogli podjąć swoje życie w punkcie, który zaznaczyliśmy zakładką. Ale czas nie stał w miejscu. Rodzina, przyjaciele i współpracownicy żyli swoim życiem – przeżywali
własne triumfy i tragedie. Zamiast próbować nadrabiać zaległości, lepiej po prostu popłynąć z prądem, powoli i stopniowo wracać do różnych spraw, na ile pozwalają siły, i nie martwić się czasem, który jakoby nam umknął. Przeszłość to iluzja – nikt już w niej nie żyje. Ponowne wkroczenie w nurt życia w miejscu, w którym aktualnie jesteś, to najlepszy sposób na uniknięcie poczucia wykluczenia.
Nie dramatyzuj Zapytaj kogoś, kto pokonał raka, co najtrudniej znieść po przeżyciu tej strasznej choroby i często wyczerpującej terapii, a najczęściej usłyszysz: „dramatyzowanie”. Rak obarcza chorego swoim dramatycznym wpływem. Kiedy terapia dobiega końca, wraca zdrowie i zaczyna się spokojne, nowe życie, ostatnią rzeczą, jakiej sobie życzymy, jest ktoś wyolbrzymiający wagę jakichś niegroźnych spraw. Psycholodzy wyjaśniają, że dramatyzują ludzie, którzy ciągle się nudzą albo domagają się uwagi, próbując sprawiać wrażenie, że ich życie jest ekscytujące. Dysponują całym wachlarzem „poważnych” problemów, prawdziwych bądź wymyślonych, którymi zasypują innych przy byle okazji. Klientom, którzy pokonali raka, radzę, aby po prostu pozwolili takim dramatyzującym znajomym i członkom rodziny po cichu zniknąć z ich życia. Można to zrobić grzecznie, tłumacząc się zmęczeniem lub innym skutkiem ubocznym terapii. Jeśli to nie wystarczy, istnieją inne sposoby, aby ochronić się przed potencjalnie irytującymi osobami lub sytuacjami. Nieprzyjmowanie propozycji wspólnych wyjść na miasto lub odwiedzin zawsze uchodzi rekonwalescentom. Rada z internetowego słownika Urban Dictionary: zaufanych przyjaciół trzymaj blisko, zachowuj tajemnice, unikaj kłótni, nie kłam i, co najważniejsze, trzymaj się z dala od dramatów innych ludzi. Stres wywoływany przez dramatyzowanie – na przykład próby wygrania nieistotnej sprzeczki – zaszkodzi organizmowi. Po pierwsze, pod wpływem stresu składniki pokarmowe i suplementy nie są odpowiednio przyswajane, co zaburza układ odpornościowy.
Nadmierny zamęt emocjonalny jest tym, czego rekonwalescent zupełnie nie potrzebuje. Tego, co przeżył podczas choroby i chemioterapii, wystarczy mu na całe życie.
Patrz w przyszłość Wróć do nawyku planowania przyszłości. Ćwiczeniem, które może przynieść najwięcej korzyści rekonwalescentowi, jest marzenie o przyszłości. I to nie tylko samo marzenie, ale też przelewanie swojej wyobraźni na papier. Planowanie to niezbędny element zdrowienia. – Utrata nadziei to wysoka cena – pisze Aaron Ben-Zeév w „Psychology Today”. – Ideały dają nadzieję i stanowią punkt odniesienia dla poprawy sytuacji. Zanik nadziei, czyli utrata zdolności wyobrażania sobie, że może być lepiej, to najgłębszy rodzaj straty – i chyba najtragiczniejszy. Starożytni uważali nadzieję za niezastąpioną cechę psychiczną. W mitologii greckiej Prometeusz wykradł bogom ogień. Aby ukarać go za ten występek, Zeus, władca wszystkich bogów, stworzył puszkę, która zawierała wszelkie nieszczęścia, jakich bogowie dotąd oszczędzali ludzkości. Puszkę powierzono młodej kobiecie Pandorze. Mimo zakazu otworzyła ona puszkę i zamknięte w niej nieszczęścia rozniosły się po całym świecie. Zanim zdążyła zatrzasnąć wieko, w środku pozostała już tylko nadzieja. Dwa niedawne badania przeprowadzone na Uniwersytecie w Queensland, Uniwersytecie Nowej Południowej Walii, Australijskim Uniwersytecie Narodowym i Uniwersytecie Monash wykazały, że optymistyczne oczekiwania są niezbędne, aby ludzie byli szczęśliwi i zadowoleni ze swojego życia. Profesor Paul Frijters, jeden z autorów tych dwóch badań, powiedział, że próba, w której uczestniczyło 10 tysięcy Australijczyków na przestrzeni 9 lat wykazała, że ludziom żyje się lepiej, jeśli spodziewają się czegoś dobrego w przyszłości. Charles Snyder, jeden z twórców psychologii pozytywnej, stworzył „teorię nadziei”, zgodnie z którą posiadanie celów stanowi jedną z największych ludzkich wartości. W oparciu o wieloletnie obserwacje Snyder sformułował pewne cele,
mogące przysłużyć się zdrowiu osób, które pokonały raka. Oto niektóre z nich: Wspominanie sukcesów z przeszłości – w tym przypadku przypominanie sobie dobrych wyników badań i dobrego samopoczucia z „dobrych czasów”. Poznawanie historii sukcesów innych ludzi – znajomych, którzy pokonali chorobę albo bohaterów filmów, nagrań bądź książek. Ćwiczenia fizyczne, ponowne odkrywanie faktu, że ciało i umysł są ze sobą powiązane. Odpowiednie odżywianie się – nagradzanie organizmu odżywczym pokarmem za optymalne funkcjonowanie. Właściwy odpoczynek – czasem ktoś, kto przeszedł terapię antynowotworową i z każdym dniem czuje się lepiej, łatwo o tym zapomina. Śmianie się z siebie – obowiązkowe poczucie humoru, zwłaszcza kiedy stajemy w obliczu pewnych ograniczeń i uświadamiamy sobie, że osiągnięcie niektórych celów zajmie więcej czasu, niż planowaliśmy. Najlepsza rada, jakiej mogę udzielić ludziom, u których zdiagnozowano raka, którzy przeszli terapię i wrócili do zdrowia, brzmi następująco: róbcie plany na przyszłość. Zapisujcie je, opowiadajcie o nich znajomym, szukajcie w Internecie sposobów na ich urzeczywistnienie, wyobrażajcie sobie, jak realizują się w waszym życiu. Przekonacie się, jak to proste ćwiczenie wspomoże proces zdrowienia i wprowadzi was na nowy poziom, na którym przeszłość będzie już za wami. Jak głosi starożytne przysłowie: Kto ma zdrowie, ten ma nadzieję, a kto ma nadzieję, ten ma wszystko.
Opracuj długoletnią strategię zdrowia I wreszcie, aby śmiało ruszyć ku jasnej przyszłości, warto stworzyć prawdziwy plan długoletniego zdrowia. W większości przypadków oznacza to, że nie możemy po prostu wrócić do stylu życia, jaki wiedliśmy przed diagnozą, i oczekiwać, że odtąd będziemy żyli długo i szczęśliwie. Jeśli wierzyć dość przekonującym statystykom,
to właśnie nasz przedrakowy styl życia przyczynił się w znacznym stopniu do powstania problemu. W przypadku kogoś, kto pokonał chorobę, zdrowe życie wymaga strategii opartej na solidnej wiedzy i realizowanej z entuzjazmem, aby stworzyć jak najlepszą jakość życia. Ten pierwszy okres po chorobie powinno się w dużej mierze poświęcić na opracowanie zasad zachowania zdrowia i wysokiego poziomu energii, delektowania się aktywnością i rozkoszowania życiem. Oczywiście, częścią tego scenariusza są regularne badania kontrolne. Jeśli przy ostatniej wizycie twój lekarz prowadzący nie powie ci, co dokładnie masz robić, co zmienić w diecie, kiedy zrobić następne badania i wiele innych – zapytaj go o to wszystko. Są to informacje ważne zarówno dla ciebie, jak i dla twojego opiekuna. Zanim opuścisz gabinet onkologa, poproś o dokładne instrukcje co do późniejszych badań krwi, USG, tomografii i wizyt lekarskich. Oto moja propozycja listy działań dla kogoś, kto właśnie otrzymał orzeczenie, że jest zdrowy: 1. Wybierz i wykonuj ćwiczenia fizyczne, które pobudzają krążenie, oddychanie i chi (ośrodki energetyczne w organizmie), takie jak energiczny spacer, joga, pilates, pływanie lub ćwiczenia oporowe. Codzienna aktywność fizyczna wspomaga usuwanie toksycznych pozostałości po chemioterapii i zmniejsza jej skutki uboczne. 2. Nawadniaj się. Im więcej oczyszczonej wody pijesz, tym szybciej komórki pozbędą się wszelkich zanieczyszczeń zgromadzonych w organizmie podczas chemioterapii. 2–3 litry wody dziennie pomogą oczyścić komórki z substancji toksycznych i zoptymalizują ich funkcjonowanie. 3. Wystrzegaj się cukru w każdej postaci. Dotyczy to w równym stopniu sztucznych słodzików i naturalnych form cukru, takich jak cukier biały i brązowy, syrop klonowy, cukier kukurydziany, fruktoza, syrop glukozowo-fruktozowy i laktoza (cukier zawarty w mleku), a także owoców i innych artykułów spożywczych o wysokim indeksie glikemicznym. Pomoże to „zagłodzić” komórki
nowotworowe, zmniejszając prawdopodobieństwo nawrotu choroby. 4. Ogranicz ilość białka zwierzęcego w diecie albo całkowicie z niego zrezygnuj (o ile od dawna nie jesteś już weganinem lub wegetarianinem). Zamiast tego jedz białko z nasion, fasoli, orzechów i spiruliny. 5. Stosuj dietę, która składa się w 50% z warzyw. Najlepsze są organiczne. Wszystkie warzywa i owoce muszą być umyte przed spożyciem lub przygotowaniem do gotowania, aby uniknąć szkodliwych bakterii. 6. Nie jedz przetworzonej żywności, produktów dla dzieci ani tych o nienaturalnych kolorach. Sztuczne barwniki, konserwanty i dodatki wywołują raka u małych zwierząt – a przecież mają one komórki tak samo jak my. 7. Wybieraj domowe, „prawdziwe” jedzenie. Większość restauracji kupuje najtańsze składniki i przygotowuje sosy w ogromnych, odległych fabrykach. Sosy te faszerowane są niezdrowymi, sztucznymi aromatami po to, aby klienci byli zadowoleni, a nie zdrowi. 8. Ogranicz spożycie sodu. Zwykła sól kuchenna jest jodowana. Niedobór jodu jest dzisiaj mniej powszechny, ale jodowana sól jest mniej zdrowa niż inne jej rodzaje. Lepszym wyborem będzie sól morska, kamienna, różowa lub czarna, ponieważ te odmiany mają wyższy poziom minerałów. 9. Rób lewatywy z kawy. Chociaż onkolog zapewnił cię o znakomitych wynikach, twoja wątroba (największy narząd filtracyjny organizmu) wciąż pracuje na pełnych obrotach, aby oczyścić krew ze skutków chemioterapii. Martwe komórki są odfiltrowywane. Proponuję jedną lewatywę tygodniowo przez dwa miesiące, przez kolejne dwa miesiące – jedną co dwa tygodnie, a później, dla podtrzymania, jedną na miesiąc. 10. Suplementy – zwłaszcza te rekomendowane jako część niniejszego programu – należy zażywać co najmniej jeszcze przez dwa miesiące od ostatniego dnia chemioterapii. W zależności od uporczywości skutków ubocznych, warto zażywać je dłużej. Będą o tym świadczyły takie objawy, jak otępienie, niski poziom energii czy luki w pamięci.
Na koniec, postaraj się wnieść w swoje życie więcej radości. Śmiej się i uśmiechaj przy najmniejszej okazji. Ludzie, którzy szukają radości, znajdują ją. Zacznij od wyluzowania się i nie bierz życia tak poważnie. Na początek, aby podkreślić swoje figlarne nastawienie, rób śmieszne miny do lustra. Zajmuj się czymś, co sprawia ci przyjemność. Wszystkie badania na ten temat prowadzą do tego samego wniosku: szczęśliwi ludzie rzadziej chorują, bo radość wzmacnia układ odpornościowy. W niedawnym badaniu naukowcy z Uniwersytetu w Kentucky odkryli, że gdy badani przejawiają więcej optymizmu, są bardziej odporni na obce wirusy i bakterie. Z kolei kiedy obniża się ich poziom optymizmu, spada też odporność. Dane z Uniwersytetu w Tel Awiwie potwierdzają hipotezę, że osoby „charakteryzujące się bardziej negatywnym stylem afektywnym słabo wzbudzają reakcję odpornościową i z większym prawdopodobieństwem mogą ulegać chorobom niż osoby charakteryzujące się pozytywnym stylem afektywnym”. Zatem bądź radosny. Jak pisał grecki poeta Pindar: „Najlepszym uzdrowicielem jest dobra zabawa”.
Podziękowania, O Autorze, Bibliografia
Podziękowania
Chciałbym podziękować moim rodzicom, Sharron i Billowi Herbertom, za ich miłość i wsparcie, a szczególnie za przyjęcie nas w ich domu, gdy przeżywaliśmy kryzys związany z rakiem. To przede wszystkim ich pomoc umożliwiła powstanie tej książki. Dziękuję Lorenzo Sandovalowi, niewidomemu masażyście i mojemu pierwszemu nauczycielowi, który zachęcił mnie do tego, abym z uzdrawiania uczynił swój zawód, a ze służby drogę życiową. Dziękuję Shari Reynolds, za wykonanie pięknego i inteligentnego projektu tej książki i naszej strony internetowej. Landerowi Rodriguezowi za projekt wnętrza książki, Oscarowi Montesowi za zdjęcia i redaktorskie wsparcie. Jestem wdzięczny także Stephanie Dagg, naszej sekretarz redakcji. Dziękuję utalentowanej naturopatce Danie Kraft, dietetyczce Kaayli Daniel za cenne rady, a także moim przyjaciołom i mistrzom: Andrei Usher, Benowi Pitre’owi, Heldze i Billowi Puschakom, Jesse V. Castillo, Lynn Carlton, Laurel de Leo, Marii Belén Zavala Echeverrii, Wade’owi Ashleyowi oraz dr. Scottowi Ulmerowi i jego zespołowi z Centrum Opieki Onkologicznej START w San Antonio, Glendzie Robinson, dr Beverly Nelson, dr. Jeffowi Baldridge’owi, Berenice Parra Vázquez, Stacy DeClercq, Edowi i Cindy Carrollom, zespołowi z Dos Casas w San Miguel de Allende, Dawn Gaskill, dr. Ricardo Gordillo, Burtonowi Goldbergowi, Elwood Richards i K.C. Compton. Specjalne podziękowania kieruję do tych profesjonalistów, którzy hojnie użyczyli swoich przepisów na potrzeby tej książki. Są to: American Institute for Cancer Research, Cafe Gratitude (cafegratitude.com), chooseveg.com, dr Tom Corson (tomcorsonknowles.com), Emily Malone (dailygarnish.com), food.com, Jaden Hair (steamykitchen.com), Jen Klien (sheknows.com), Jennifer Raymond, M.S., R.D (cancerproject.org), Jessica Strand (Sałatki i dressingi), Joe Cross i Phil
Staples z Reboot Your Life Program, Kankana Saxena, Kimberly Snyder (kimberlysnyder.net), Kris Kieswer (Healthy Eating for Life for Women), Laurel De Leo, Linda Wooliever (vt-fiddle.com), Patty „Sassy” Knutson (vegancoach.com), Reem Rizvi (simplyreem.com), Terry Walters (terrywalters.net), Helene Siegel i Karen Gillingham (The Totally Mushroom Cookbook), Vegan Dinner Recipes (vegkitchen.com), Whole Foods (wholefoodsmarket.com). Na koniec chciałbym podziękować wszystkim odważnym pacjentom chorym na raka i ich opiekunom, którzy muszą borykać się nie tylko z chorobą, ale także z ogromem często sprzecznych i niepełnych informacji na temat tego, jak zachować zdrowie podczas terapii antynowotworowej. Życzę wam wszystkiego najlepszego na drodze do doskonałego i trwałego zdrowia.
O Autorze
Mike Herbert jest doktorem naturopatii i certyfikowanym masażystą z piętnastoletnim doświadczeniem w leczeniu pacjentów. Prowadzi prywatną praktykę holistycznego doradztwa w zakresie wellness. Zgłębia najnowsze badania w dziedzinie żywienia i naturalnego uzdrawiania. Kiedy w jego życiu pojawił się kryzys związany z rakiem, zaczął z uwagą śledzić nowatorskie badania dotyczące powiązań między rakiem i odżywianiem. Jako zwolennik podejścia holistycznego, uważa, że prawdziwe uzdrowienie musi obejmować zarówno sferę fizyczną, jak i umysłową, emocjonalną oraz duchową. Wśród jego licznych zainteresowań wymienić można pracę nad kondycją fizyczną, gotowanie, podróże i poznawanie innych kultur. Mike Herbert posiada tytuł licencjata w dziedzinie terapii naturalnych oraz doktora naturopatii. Więcej informacji na temat jego pracy można znaleźć na stronie internetowej: www.thechemotherapydiet.com.
Bibliografia Abel E. K., Subramanian S. K., After the Cure [Po wyleczeniu], Nowy Jork, NY: NYU Press, 2008. Alaoui-Jamali, Moulay A., Alternative and Complementary Therapies for Cancer [Alternatywne i komplementarne terapie antynowotworowe], Nowy Jork, NY: Springer, 2010. Bagchi D., Preuss H. G., Phytopharmaceuticals in Cancer Chemoprevention [Fitofarmaceutyki w chemoprewencji raka], Boca Raton, FL: CRC Press, 2004. Barasi M. E., Human Nutrition [Żywienie człowieka], Londyn: Hodder Education, 2003. Bendich A., Deckelbaum R. J., Preventive Nutrition [Żywienie prewencyjne], Nowy Jork, NY: Springer, 2005. Berkson B., The Alpha Lipoic Acid Breakthrough [Przełomowy kwas alfa-liponowy], Nowy Jork, NY: Crown Publishing Group, 2010. Betty C. (red.), AARP Living with Cancer Cookbook [Życie z rakiem: książka kucharska AARP], Nowy Jork: John Wiley & Sons, LTD., 2011. Beuth J., Moss R. W., Complementary Oncology [Onkologia komplementarna], Nowy Jork, NY: Thieme Medical Publishers, 2005. Blaylock R. L., Excitotoxins: The Taste that Kills [Smak, który zabija], Santa Fe, NM: Health Press, 1997. Bloch A. S. (red), Grant B. (red), Hamilton K. K. (red), Thomson C. A. (red)., American Cancer Society Complete Guide to Nutrition for Cancer Survivors: Eating Well, Staying Well During and After Cancer [Kompletny przewodnik Amerykańskiego Towarzystwa Onkologicznego nt. żywienia osób po chorobie nowotworowej: Zdrowe odżywianie a zachowanie zdrowia w trakcie choroby nowotworowej i po jej pokonaniu], Atlanta, GA: Amerykańskie Towarzystwo Onkologiczne, 2010. Block K., Weil A., Life Over Cancer [Życie z rakiem], Nowy Jork, NY: Bantam
Books, 2009. Boushey C. J., Coulston A. M., Rock Ch. L., Monsen E., Nutrition in the Prevention and Treatment of Disease [Żywienie w prewencji i leczeniu chorób], Waltham, MA: Elsevier, 2001. Brown S.E., Trivieri Jr. L., The Acid Alkaline Food Guide [Przewodnik po diecie kwasowo-zasadowej], Garden City Park, NY: Square One Publishers, 2006. Campbell T. C., The China Study [Nowoczesne zasady odżywiania], Dallas, TX: BenBella Books, Inc., 2006. Carlson L., Speca M., Segal Z., Mindfulness-Based Cancer Recovery [Pokonać raka dzięki uważności], Oakland, CA: New Harbinger Publications, 2011. Cordain L., The Paleo Diet [Dieta paleo], Nowy Jork, NY: John Wiley & Sons, Ltd., 2010. Cragg G. M., Anticancer Agents from Natural Products [Czynniki antynowotworowe w produktach naturalnych], Boca Raton, FL: CRC Press, 2005. Coping With Chemotherapy and Radiation Therapy [Jak znieść chemioterapię i radioterapię], Nowy Jork, NY: McGraw-Hill, 2004. Dispenza J., Live Better Longer [Żyj lepiej i dłużej], San Francisco, CA: Harper San Francisco, 1997. Fleishman S., Learn to Live Through Cancer [Naucz się żyć po raku], Nowy Jork, NY: Demos Medical Publishing, 2011. Fuhrman J., Super Immunity [Superodporność], Nowy Jork, NY: HarperCollins, 2011. Gershwin M. E., Spirulina in Human Nutrition and Health [Spirulina w żywieniu i zdrowiu człowieka], Nowy Jork, NY: Taylor & Francis, 2007. Gittleman A. L., Get the Sugar Out [Wyeliminuj cukier], Wydanie drugie, poprawione i uaktualnione, Nowy Jork, NY: Crown Publishing Group, 2008. Gorter R., Peper E., Fighting Cancer [Walka z rakiem], Berkeley, CA: North Atlantic Books, 2011. Grimes K., The Everything Anti-Inflammation Diet Book [Kompletna księga diety przeciwzapalnej], Cincinnati, Ohio: F+W Media, 2011.
Grossinger R., Planet Medicine [Medycyna ziemska], Berkeley, CA: North Atlantic Books, 1995. Hass E., Staying Healthy with Nutrition [Zachowaj zdrowie dzięki żywieniu], Berkeley, CA: Celestial Arts, 1992. Hatherill R. J., Eat to Beat Cancer [Jedz i pokonaj raka], Los Angeles, CA: Renaissance Books1998. Hess D. J., Can Bacteria Cause Cancer? [Czy bakterie wywołują raka?], Nowy Jork, NY: NYU Press, 1997. Hoffer A., Orthomolecular Medicine for Everyone: Megavitamin Therapeutics for Families and Physicians [Medycyna ortomolekularna dla wszystkich: terapia megawitaminowa dla rodzin i lekarzy], Laguna Beach, CA: Basic Health Publications, 2008. Irving D. G., The Protein Myth [Mit o białku], Ropley Hampshire: O-Books, 2011. Jubb A. P.; Jubb D., Secrets of an Alkaline Body [Sekrety ciała zasadowego], Berkeley, CA: North Atlantic Books, 2012. Kaelin C. M., Coltrera F., Living Through Breast Cancer [Życie po raku piersi], Nowy Jork, NY: McGraw-Hill, 2005. Katsilambros N., Dimosthenopoulos Ch., Kontogianni M. D., Manglara E., Poulia K. A., Clinical Nutrition in Practice [Kliniczne żywienie w praktyce], Hoboken, NJ: John Wiley & Sons, Ltd., 2010. Katz R., Edelson M., One Bite at a Time [Jeden kęs naraz], wersja poprawiona, Berkeley, CA: Ten Speed Press, 2011. Katzin C. F., The Everything Cancer-Fighting Cookbook [Książka kucharska dla walczących z rakiem], Cincinnati, Ohio: F+W Media, 2010. Kelder P., Ancient Secret of the Fountain of Youth [Starożytny sekret źródła młodości], Nowy Jork, NY: Doubleday, 1998. Kelloff G. J., Hawk E. T., Sigman C. C., Cancer Chemoprevention [Chemoprewencja raka], Nowy Jork, NY: Springer, 2008. Kelly L. A., Lorraine Kelly’s Nutrition Made Easy [Proste odżywianie wg Lorraine Kelly], Nowy Jork, NY: Ebury Publishing, 2012.
Khalsa D. S., Food As Medicine [Żywność jako lek], Nowy Jork, NY: Simon & Schuster, 2010. Kumar N. B., Nutritional. Management of Cancer Treatment Effects [Jak radzić sobie ze skutkami ubocznymi terapii antynowotworowej], Nowy Jork, NY: Springer, 2012. Langerak A. D., Dreisbach L. P., Chemotherapy Regimens and Cancer Care [Reżim chemioterapii a opieka onkologiczna], Austin, TX: Landes Bioscience, 2001. Margel D. L., The Nutrient Dense Eating Plan [Plan odżywczej diety], Sydney: Read-HowYouWant, 2005. McKay J., Schacher T., The Chemotherapy Survival Guide [Przewodnik przetrwania chemioterapii], Oakland, CA: New Harbinger Publications, 2009. Miller E.E., Deep Healing: The Essence of Mind/Body Medicine [Istota medycyny umysłu i ciała], Carlsbad, CA: Hay House, 1997. Minev B. R., Cancer Management in Man [Jak radzić sobie z rakiem], Nowy Jork, NY: Springe, 2011. Missailidis S., Anticancer Therapeutics [Terapia antynowotworowa], Hoboken, NJ: John Wiley & Sons, Ltd., 2008. Mondoa E. I., Sugars That Heal [Cukry, które leczą], Nowy Jork, NY: Random House Publishing Group, 2008. Mowrey D. B., The Scientific Validation of Herbal Medicine [Naukowe uzasadnienie ziołolecznictwa], Los Angeles, CA: Keats Publishing, 1986. Mukherjee S., The Emperor of All Maladies [Cesarz wszystkich chorób], Nowy Jork, NY: Simon & Schuster, 2010. Mutanen M., Pajari A. M., Vegetables Whole Grains, and Their Derivatives in Cancer Prevention [Warzywa i produkty pełnoziarniste w profilaktyce chorób nowotworowych], Nowy Jork, NY: Springer, 2011. Newton H. B., Handbook of Brain Tumor Chemotherapy [Poradnik dla pacjentów chemioterapii guza mózgu], Waltham, MA: Elsevier, 2005. Nicolle L., Beirne A. W., Ash M., Biochemical Imbalances in Disease [Nierównowaga biochemiczna w stanach chorobowych], Philadelphia, PA:
Jessica Kingsley Publishers, 2010. Ottoboni F., Ottoboni A., The Modern Nutritional Diseases and How to Prevent Them [Współczesne choroby żywieniowe i jak im zapobiegać], Sparks, NV: Vincente Books, Inc., 2002. Physicians Committee for Responsible Medicine. Healthy Eating for Life to Prevent and Treat Cancer [Zdrowe odżywianie przez całe życie jako profilaktyka i terapia antynowotworowa], Hoboken, NJ: John Wiley & Sons, Ltd., 2002. Preedy V.R., Watson R. R., Olives and Olive Oil in Health and Disease Prevention [Oliwki i oliwa: dla zdrowia i w profilaktyce chorób], Waltham, MA: Elsevier, 2010. Priestman T., Cancer Chemotherapy in Clinical Practice [Chemioterapia w praktyce klinicznej], Nowy Jork, NY: Springer, 2008. Quillin P., Beating Cancer with Nutrition [Pokonaj raka zdrową żywnością],Tulsa, OK: Nutrition Times Press, 2005. Raffa R.B., Tallarida R. J., Chemo Fog [Chemiomgła], Nowy Jork, NY: Springer, 2010. Reid D., The Tao Of Health, Sex and Longevity [Tao zdrowia, seksu i długowieczności], Nowy Jork, NY: Simon & Schuster, 2011. Rencun Y., Hai H., Cancer Management with Chinese Medicine [Medycyna chińska w walce z rakiem], Hackensack, NJ: World Scientific, 2012. Ronzio R., The Encyclopedia of Nutrition and Good Health [Encyklopedia żywienia i zdrowia], Nowy Jork, NY: Infobase Publishing, 2003. Salter A., Wiseman H., Tucker G., Phytonutrients [Fitoskładniki], Nowy Jork, NY: John Wiley & Sons, Ltd., 2012. Schwartz A. L., Armstrong L., Cancer Fitness [Fitness w chorobie nowotworowej], Simon & Schuster, 2004. Seeram N. P., Stoner G. D., Berries and Cancer Prevention [Jagody w profilaktyce chorób nowotworowych], Nowy Jork, NY: Springer, 2011. Servan-Schreiber D., Anticancer, A New Way of Life [Nowy styl życia], Nowy Jork, NY: Viking Adult, 2009.
Shaw C., Nutrition and Cancer [Żywienie a rak], Hoboken, NJ: John Wiley & Sons, Ltd., 2010. Silver J., You Can Heal Yourself [Możesz się uleczyć], Nowy Jork, NY: St. Martin’s Paper-backs, 2012. Silverman D., Davidson I., Your Brain After Chemo [Twój mózg po chemii], Cambridge, MA: Da Capo Press, 2009. Slaga T. J., Keuneke R., The Detox Revolution [Rewolucja detoksykacyjna], Nowy Jork, NY: McGraw-Hill, 2003. Somers S., Knockout [Nokaut], Nowy Jork, NY: Crown Publishing Group, 2009. Thomas G., Fundamentals of Medicinal Chemistry [Podstawy chemii medycznej], Hoboken, NJ: John Wiley & Sons, Ltd., 2004. Thompson J. T., Very Blueberry [Czarna borówka], Berkeley, CA: Ten Speed Press, 2011. Tierra M., The Way of Herbs [Leczenie ziołami], Nowy Jork, NY: Pocket Books, 1980. Tyson R., Rich Remedies: My Amazing Natural Self-Healing Discoveries [Moje zdumiewające odkrycia na temat naturalnego samoleczenia], Bloomington, IN: iUniverse, 2008. Visel D., Living with Cancer [Życie z rakiem], New Brunswick, NJ: Rutgers University Press, 2006. Watson R.R., Functional Foods and Nutraceuticals in Cancer Prevention [Żywność funkcjonalna i nutraceutyki w profilaktyce raka], Hoboken, NJ: John Wiley & Sons, Ltd., 2008. Weihofen D. L., Robbins J. A., Sullivan P.A., Easy-to-Swallow, Easy-to-Chew Cookbook [Książka kucharska łatwa do zgryzienia], Hoboken, NJ: John Wiley & Sons, Ltd., 2002. Weil A., Health and Healing [Zdrowie i uzdrawianie], Nowy Jork, NY: Houghton Mifflin Company, 1983. Williams-Huw M., My Mummy Wears a Wig—Does Yours? [Moja mama nosi perukę – a twoja?], Mid Glamorgan: Accent Press Ltd., 2007.
Wolff M., A Life in Balance [Życie w równowadze], Camden ME: Down East Books, 2010. Wood M., Vitalism: The History of Herbalism, Homeopathy, and Flower Essences [Historia ziołolecznictwa, homeopatii i esencji kwiatowych], Berkeley, CA: North Atlantic Books, 1992. World Health Organization. Nutrition and the Prevention of Chronic Diseases [Żywienie w profilaktyce chorób przewlekłych], Geneva: World Health Organization, 2003.
Tytuł oryginału The Chemotherapy Diet: 5 Steps to Staying Healthy During Cancer Treatment Przełożył: Ryszard Oślizło Redaktor prowadząca: Małgorzata Święcicka Redakcja: Aleksandra Marczuk Korekta: Aneta Baranowska Projekt okładki: Łukasz Werpachowski,
[email protected] Copyright © 2014 by Jeffrey S. Bland. All rights reserved. For information address HarperCollins Publishers, 10 East 53rd Street, New York, NY 10022. Copyright © 2012 Mike Herbert Copyright © 2016 for Polish edition by ILLUMINATIO Łukasz Kierus Copyright © for Polish translation by Ryszard Oślizło Wszelkie prawa do polskiego przekładu i publikacji zastrzeżone. Powielanie i rozpowszechnianie z wykorzystaniem jakiejkolwiek techniki całości bądź fragmentów niniejszego dzieła bez uprzedniego uzyskania pisemnej zgody posiadacza tych praw jest zabronione.
ISBN 978-83-65442-80-2 Bądź na bieżąco i śledź nasze wydawnictwo na Facebooku: www.facebook.com/vivantepl
www.vivante.pl
Wydawnictwo Vivante E-mail:
[email protected] Dział handlowy:
[email protected] Pełna oferta wydawnictwa jest dostępna na stronie www.vivante.pl Plik opracował i przygotował Woblink
woblink.com
