Feldman, Daniel Did idáct áctica ica ge gene neral ral - 1a ed. e d. Bu Buen enos os Air Aires es : Mns nste te io io de de Educación de a Nación 2010. 73 p ; 23x17 cm. - (Aportes paa el el desaollo ccua)
Indice
ISBN 978950-000 978950-000763-4 763-4 1. Fom Fomación ación Docen Docente te l Título CDD 371
oordinacón General M Cst H Equpo écnco de Área Dearroo rrar L - A Jb M S g tv Mt A Zm
ene operaa M R
Dieño daraaión R Py orreccón de eio edcón enera A M Mz
Palabras preiminares
9
Presentación
11
Capítulo I
13
La enseñanza La enseñanza coo sistema Didáctca y escolaracón a enseñanza coo activdad Ensear y aprender
15
3
Capíto
Modelos y enques de enseñana: una perspectiva integradora Rasgos generales de los enoques de e nseñanza Supuesos sobe as vías paa e ape ndaje y as prncpaes oas de enseñana Spesos sobre a reación entre enseana y aprendiae noqes de enseana tes enoqes bsicos as cases escolares no son odelos, son conguraciones cabiantes
20
20 21
25 26 30
. Capítno
Instituto Nacional de Formación Docente avalle 240 - 3 piso (C105AAF) - Ciudad de Bueno Aires. Teéfono: 499-2200 wwwmegoba/nod - nod@megovar nod@megovar º
as funciones del enseñante procedimientos, técnicas y estrategias Gestionar a clase Genea stuacones de apendaje avoece a vda gupa y crear u oden de abajo
33
34 35 38
Feldman, Daniel Did idáct áctica ica ge gene neral ral - 1a ed. e d. Bu Buen enos os Air Aires es : Mns nste te io io de de Educación de a Nación 2010. 73 p ; 23x17 cm. - (Aportes paa el el desaollo ccua)
Indice
ISBN 978950-000 978950-000763-4 763-4 1. Fom Fomación ación Docen Docente te l Título CDD 371
oordinacón General M Cst H Equpo écnco de Área Dearroo rrar L - A Jb M S g tv Mt A Zm
ene operaa M R
Dieño daraaión R Py orreccón de eio edcón enera A M Mz
Palabras preiminares
9
Presentación
11
Capítulo I
13
La enseñanza La enseñanza coo sistema Didáctca y escolaracón a enseñanza coo activdad Ensear y aprender
15
3
Capíto
Modelos y enques de enseñana: una perspectiva integradora Rasgos generales de los enoques de e nseñanza Supuesos sobe as vías paa e ape ndaje y as prncpaes oas de enseñana Spesos sobre a reación entre enseana y aprendiae noqes de enseana tes enoqes bsicos as cases escolares no son odelos, son conguraciones cabiantes
20
20 21
25 26 30
. Capítno
Instituto Nacional de Formación Docente avalle 240 - 3 piso (C105AAF) - Ciudad de Bueno Aires. Teéfono: 499-2200 wwwmegoba/nod - nod@megovar nod@megovar º
as funciones del enseñante procedimientos, técnicas y estrategias Gestionar a clase Genea stuacones de apendaje avoece a vda gupa y crear u oden de abajo
33
34 35 38
Capil.1du IV
La progm progmción ción Programa Compoentes de la programación Proósos y objevos El conocmeno escolar ¿Qué es el "contendo "contendo? ? La seeccó de coed coedos os a organzacón de os coedos Secuencacón de contendo contendoss Actvdades Actvdad es como pare de la rogramacón a arculacó de elemento elementoss en la rogramacón Cít V evlución a evalacón como arte de las accioes de enseñanza Tpos fnconaes de evalacón Al nal, a qé se llama evalar os nstrumentos paa obteer formacón os creos ara valorar a calcacó Posbles sesgos e la evalacón Relacoes ere programacón enseñana y evalacó ¿Qué hacer con a evalación'
Palabras preliminares
41 41 43 44 47 49 50 52 54 56 57
59 59 61 63 65 66 67 68 70 7
Css fs. fs. didácic y l eonbilidd de l eneñnz y de l ecuel
72
Bibliog
74
a formacó docente de nestro pas ha comeado a trastar n proceso de renovacón a arr de la romlgacó de la Ley de dcacó Nacona E este cotexto, e Coseo Fedeal de dcacón arobó a tavs de a esolcó / los eamentos Crrculares aconaes ara a Fomacó Fomacón n Docente Inca lo que reresenta morae avace e reacó a foraecmento de la tegracó federal del crríclum de formacón docente or s aporte a la ntegracón cogruenca y compeme compemetaredad de la fomacó fomacón n nca asegrando veles de fomacón y restados eqvaetes logrando mayor arclacó entre careras y entre usdccones. º
¡
A partr del año odas las rovcas de as y a Cdad Aónoma de Beos Ares ha comen ado a orece nuevos laes de esdo ara los futuros docentes que han sdo elaborados de acuerdo a la prouesta de os eame eametos tos acoales En este maco a blcacón de la sere Aores ara el desarrollo crrcuar consttye a de las accoes qe el Instuto aconal de ormacó ocente desarroa para acomaña el roceso de mlemeacón de los nevos dseños curclares ara a formacó docente cal a sere está ntegada or neve documentos escrtos or esecalstas de reconocda trayectora y tee como roósto resetar algos elementos de carácter teóco que edan acomañar a os rofesores de las sttucones formadoas resonsables de la enseana de dferetes dades currculares S be os documenos han sdo elaborados atendedo a campos dsclares, temas o robemas relavos a as sancas curclares qe ntegran los nevos dseos, es necesao destaca qe fue ron esados como aotes al desarrollo crrclar e su conto más allá de la especcacón de n camo o asgatua en artclar este sentdo, docees a cargo de dfeetes esacos pueden ser destataros de un msmo mateal etro de la sere algnos de ellos rorzan la actualacón aca démca en un camo tema o roblema, en tanto oros ofrece osbles alternatvas ara a seeccón y organacón de cotedos de aguas nstacas currclaes ado que los dferees documeos eseta una ersectva ente muchas osbes y fero elabo rados con a ecó de apotar al debae, de modo aguno tene vaor de resccó odos ellos presean enfoques qe segramete será comemeados comemeados y enqecdo enqecdoss a etrar en dálogo con otros extos y co la rácca cotdaa de los formadores formadores que da a da asmen el comromso de fo mar nevas generacones de docentes María Cistina Hsse Andea Molinai
Presentación
Este docmeo fe preparado teniedo e ente las posbles fucoes de a oació en Ddáctica e poceso de foació docete. Sus popestas y putos de vista obedece, entoces, a esa pers pectva, ás e pragmática y no patcaete epseoógca en canto al carácter y araleza de la discpa Ddáctica. Aqe es posibe dscr agamete ué es la ddáctica coo discipa, esa discsió no parece la ás adecada e ese coexo de formacó. Para denr e enfoe elegdo e ese docmeto la pre gta e se tuvo en mene fe: ¿é fcioes pede cump a omació en didácca en pla de fomacó de docetes? Qé deeía aprende y é capacidades poda adi fto aesto o pofeso en esta asigatra o seie de asigatras Respode esas pegtas emte al modo en e se cosidera la activdad de pofeso A se consdea e la taea pcpa de pofesor es eseña -o s se peee cea los medos y las codicones para el apredizaje y e la formacó en didácica debe cmp n o de particlar impotacia e pepaar a os ftos docentes paa las activdades de enseñaza La eseaza pede ealzarse po vaados edos y oma omas dsas De heco, este trabao sosee e ay vaas alenaivas dóeas y esposales de se maestro o pofeso y de llevar ade ae a eseñaa y las deás taeas propas de a acvdad escolar Pero e caler oma qe adop te a activdad de eseaa reiere el dono de ecsos ecesaios paa acta co idonedad, petneca, ecacia y adecació a las ecesdades de qiees dee benecase co la edcacó. ste cieo mplca e se revse y emevan las prevecones coa deas como "srmetos, étodos o conto. este docueo se pate de la dea de e el poceso edcavo plca ceo ivel de cool sore la actvidad del e apede o sobe el ambee e el ue vivirá s expeienca edcatva Caqera sea e sgnicado qe se atrbya a eseñaza el cocepto sempe desiga agún tpo de taea tencoa y especca de odeameto y eglacó del ambiete y/o de a acvi dad co el de pomover expeecias y apediaes Los timos años an aberto e paso a nmerosos e ieresantes efoques ddáctcos gados co áeas especcas de coociieto. ada o popoe ss popas estategas y epaieo conceptal Sn dea de ecooce la ipotanca de la foación e campos especcos e este abao se utiliza n pnto de vsa más geea se popone e la fcó picipa de la activdad docete es la creació de ametes adecados para facliar dfeentes tpos de apedzae y qe exse fomas geeaes para pomoverlos Estas foas geeales so vádas e dstintos domiios de coocimieto y ha sido popestas po dstos efoes. a popesta de técicas pocedimetos y esategias ue debe se doados po os fros docenes econoce pos de nervencó reavaete cosaes y
1 ,t. d"' 1, · I . to gu f na privleiaa e eseñaza Maee más b l s eqes eós y las ahesies smeaes Pr l 0 (c e qe ma e a eexió áa se ieió eseas e pesamie Lee m e impraes eías el apeizaje e esal a pespeva qe se apa e ese ex será ieee y eiá a eqe más e elé e smeal Cm pae e ese eqe se ssiee qe exise a elaó vaiale y exi ee eías e is mes y qe ess pee liase e maea peaa pee e eiee s eesa e ma m reqis las eas e ase P a pae se siea qe ierees éas premies y esaeias pee pear e maera exie Frma pare el meal e erees eqes iás e eas páas eslares vees y pee paipa e isias pespevas e eseñaza Cm las eseas pese ppóss eaivs iverss pee esla más veee plae asa e a maió e esaea E se eqe pee aemás se paa peses qe eaa la eseñaza e maea ivesa Tamié ee eese qe la maó e s maess y peses paa a eseaza ee ree a aó ása e mas e eseñaza qe pea se úi ae peís e ls qe psemee vae as ieaies rlaes peaóias P úm l a peparaió e ese me a e e ea e maea pripa qe la ese ñaza se esaa e e ma e ls aes sisemas eslares De a qe sea eesa spea las maes qe pva es e eexió iáa s ea e eaes ara a ara a maió e áia e rs ees ee ee pesee la eaió espeal qe exise aal mee ee a iáia la eseñaza y s qe eseña e e ma e ls ssemas eslaes S se ma e ea la ppesa qe se esala a aó pía ese qe la maió e iáa eea ala a ls s maess y peses paa qe: • pea ieiar isis eqes e eseñaza y ealiza pies pesaes; esé e ies e iza ási e peimes éas y esaeas pea sa y eri a smeal ev y vaia e ae ss eesiaes expl a ss psiaes y apaiarse e e as e eesa may mi • esalle eis paa elaa eqes peimies y éas e eseñaa ppóss eaivs ies y esils e ls alms y seeemee qe esé e iies e evala isias ppesas e reaió ss eesaes ees pea paipa e areas e prepaaió aó y ieó e las aivaes e apreae s iye la pamaó la pepaaió y peseaó e maeal la pesa e maa e aviaes a aiaió y raió e la area y la aya a ls alms paa ppa e apezae la evalaó y a reaó e ma para e apreizaje y a expeiea eaiva avee la via pa y ea e e aaj P e p e aa qe se eera mpla e a maó e áa es pale qe el ma el pes se lmie a a asiaa y se siya e isis espais el Pa e sis
Capítulo I
1
La enseñanza
b·-�. La enseñanza como sistema Didáctica y escolarización a eseñaa es a aiva qe pee sse a a elaó ere p e esaes Y ss peses Pe amié pee aazarse e e mar e s aes sisemas esaes qe s a azaó isal e la eseñaza e esas seaes a eaó hy e ía se ealiza meae a paó e aes ps e a paó e sisema seea p iveles qe ls epae e ps y s ae avaza pesvamee e a e a e el mpmie e pa e ess esalee al sisema e éis eeiaes y ls Esams asm as a pesa a eaó e ess éms pqe es a maera e qe las seaes meas aiza s pes eav ss sisemas aie e a paa aqe se expae asmrsa vea e a lima mia e si XX s psie ea ls aeeees e las aaes eseas e pips saes y eías peviamee esaraas as eselas aiavas l a eseñaza m ia! ls pimes curricula ivesias l esall e a iáa es paemee aje a ese pes y esá ia prmer la expasó e a eaió ásia y pamee la rmaió e s ssema e esaizaó ivesa a iáia ae liaa a a iea e eaió paa s Ua misió qe sóiamee asme las sieaes meras m pae el pes e só e espa p m y e mea a A meias e sl XV 1 se pa la Didácica Magna e ms Cmei sa es a a aal aqe m aqie a expresa eas qe aa y maa pae el pesamie e a épa Qiá la impaia e Cmei m la e rs e siea esas rees e s iemp Cmei eía e 65] "Nosotros nos atrevemos a promeer una Didáctica Magna, esto es un arifco uni versal para enseñar todo a todos. Enseñar realmente de un modo ciero de al manera que no pueda menos que obenerse resulados nseñar rápdamente sn molesias ni edo alguno para el que enseña n para el que aprende Antes a contraro, con un mayor araco y agrado para ambos nseñar con solidez no su percialmente ni con meras palabras sino encauando al dscípulo en las erdaderas letras a las suaves cos-
po . e e o _ o , l o ga zc ón mad e u" est e e omto e reit poeo d ot1t�- D heo ·de de y t ad eo i ve e g XVIH L ie u u ei d ge o qu : y ofee id d ee eo eee q y e í o d m de e de ' e Revista d Etudw dl Cmcuu. to ( ) Ad St e a
r
a
i a
s
a
istra
a
s
i
i
r
t
i
s
r
r
a
a
r
s rt
. -�'l "
", J 1111 1 ·. p H'I \Os que e< n al m y qe nun v ertenee é e flt u 111 "I o cint de u l r ds está n tene qué est vst que fez vs l tnsrmón de u ment e un vesón ded tr úbl Buen te de tre de enseñz sste e desrr n vesón ded dstts úbs ¿Cuád u vesón es deud? st h segn l que se lnteó tene que ser deud l s ósts y ls ósts n s s msms en e ve m que e e sendr ejeml Tm es msm Fís de u bhet que l ís de n esuel té L terer ón u n fesr quás neeste g más qe e met de l dsln se eee ls mns Cóm m ment un ersn que n see lves y ódgs smes ls de mund 7 s ms utln ódgs y ves derentes es rmó y ss ess de ede resente tuddes dstts e eló n ls del es N es seg qe dms etr l qe ks demn el suest de detdd mtd5 se que e fes ese qe sus estudtes s m é: membs de n msm tdón de s msms lengues e nteeses y de msm m de ensment st l es g qe e res edtv s e e g e n u equst que se um en d mment Cm y ue señld n dsl que es sstem de ensment n tee r qué seer ls stments deu ese nment us ódgs y lengues dstnts l de s rdutes Y est es ít s se et qe ls ums enden y esn nmó de mers dstnts P d resuest bem hen ft s métds y ns nstuments eseís De erd l ter se uede der qe es ees deenr ete ls ddes el te de ensen y ls ndes de nment que es nees m de rezrl Dm ls mets que sn bet de enseñnz es un dó r enseñrs Pe l dd dete nsste en de e el esment edgóg del nmet su lón y l gí de ls lumns emt s endzje Aunqe uque que dmne u uer de nments uete n un ndón esenl l enseñn n eesrmete uent n s ddes esnles hel Y dd n se dene sbe s ged un y sentd dstnón s un sber e S teíst bás sste en qe nfmn sbdd de er de mer metente dstts tes: ln dgr lse mn d el gu dgnstr evur rgr tvddes et 6 ltm ón l l d e flt u te ddát r ese ben se en ls unes dentes qe vd y se md Cund l enseñz se nsttunz tmbé met el úme de vrbes que ntervene en ense El fes y só ense : ln su se sus rgrms en gns sstems esres tmbén n e uruum t e l dmstón de s esel neest sensr tes ss legs de det ment tene que tm desnes sbre m gtv de su mte et s nees sumr un tdd de essblddes: l denó de ted e des del rulm l En obra ctd. � La isó ene odone y pae puede e onved qell qe e qe el ed de l z e dfee e l f de eeño u do legm eo l o e o on e a íulm ea d z
grmón i n de betvs evón y edtón Cntestr tds ests ss bbemete eque lgú t de reflexón ese e tn l eseñn que e dsstv de ensment de un dsn n tee rque see n esme st quí se ttó de ren l exsten de l ddát el surgment des de s sstems de esó msvs mbén se h eee ense m n tvdd de nsttunes esezds n ese mr se s l egut e de l mt que dí tene ddát e reló l mó de dentes As dmn e nment n ? ¿s nees lg más qe e nmet se enseñd Se us que e dmn de ment seme er n element etr er que hbí tres ftes qe ntebn ts dnes eess eseñnz me ftr es que s esels mnteen dversdd de rósts en eló n eduó de sus mns De erd ess ósts vrá el ttment del nment s nees dse de emets eses re ee ttment tr ft sst e l dvesdd t de nes dentes Prfesres mests se ven nvuds e tes de lnón evló dssón uru segmet teón de lmns eesddes eseles tenón de l mundd tón de l vd sttunl dsusnes e e detment ntegón ente áres et Cm ede ese e e nt de tes desrt dm u dsl es n meten nees l tere mtv sn s rs estdtes l dm de un m de met ede se su ente el dág entre es er nd se tt de lmns de esel med de lums de esue rm / stuón mb deó úb es t bem que se esueve s e térms del dmn de nmet que se debe tnsmtr Mednte exsón de ests tes t es se ttó de gumet r qué nment sbe eseñnz que n es l mte enseñ es nees Tmbén se señó que lgs esns redssón es dd tutv sn enmemete es de tsmtr qe sben Cm n es el s de myr y m y qe grntr qe est se sbe tds e vrs sgs que se sstemátmete entr mds de yud e l tvdd de eseñ s es tre qe stórmente smó Ddát
Capítulo 11
Modelos y enfoques de enseñanza: una perspectiva integradora
eácamete, voluse en aeas de producció, etc) Alguos efoques tabé sostiee spuestos sobre por eeplo, e desarrollo de la persoaidad Estos supuestos so ás o eos sstemátcos desarollados o epictados so varí a e relacón con el orge y el desarollo de cada popuesta. 2• l segudo rasgo es qe todo eoque de eseñaa maiene alg supueso e torno a cómo se reaconan a enseanza y e aprendae. Aguos pesan que a enseñaza o puede todo con res peco a apediae y agunos piesa que a eseñaza puede uy poco, y que o eo que puede acer es reirarse Hay por supuesto poscoes ermedas Se epodrá, uego, tres maeras de relacoar eseñaza co apredzae causales medadoras y negativas o de retrada
Se propuso una deicón genérica de "enseñaza. E ella se amaba que la eseñana cosse e procesos que permte que varos sepa o que al prcpo sabe solo uno de los partcpantes de la re ació. Esta armacó cuye agua dea de circuación, taspaso u "obtecó peo no dce nada acerca de cómo debe desarrollarse de qu características debe tener. De n modo my estpulatvo se puede deonar odeos de eseaa o "efoques de eseñana a teos sisemátcos por oece ua espuesa geea aceca de cómo debera realarse ese poceso Utiado en este seido so odeos omatvos cuyo contendo es una respesta a la pregunta: ¿cuále son los asgos esecia les de ua buea propuesa de eseñaa? efoque de eseñaza pica agún po de generaació, aca ua tedencia Idca (o mada, segú sea e caso) ua deccó paa la enseñaa stos modelos teen u mportante componente vaoratvo Aguos se desarolla de maera controversa! con eacón a oros. S embargo aquí no se estableceá ua pefeecia po una u otra propuesta Más be s e cosidea que cada eoque o que cada modelo es ua aternatva que responde a dsttos tpos de probleas Por eso se propondrán alguos pcpos para la tegracón de modelos y de efoques.
3 Coo ece asgo, eacioado co e aeior se puede señala que cada efoque oorga un ciero valor a la responsabdad que tenen que asum la eseñaa y el que enseña Algnos efoques le otoga a a enseñana y a bue uso de os étodos y mateales resposabldad tota sobe el aprediae (si se aplcao bie as éccas os aluos teen que apeder) ay enoques que ponen u lme a a resposabidad de la eseana. Cee que el apedae es producto de otras variables coo la propa actvdad del alumno e la realiacó de las taeas de apredae e las que la enseñana iluye pero o puede ugar u papel absolutamete determnate 4 peso relativo que e el efoque se da a o que podeos llamar la placacón o a eraccó consituye el cuato rasgo. ay efoques de enseñaa que descasa más e la plancación Ceen que la eseñana va a se ás efeciva s el dspostvo está be plancado y regua la actvdad de aumno de maera más pevisbe Otros descasa e la interaccó y fucoa a la usana de u efoque cíco ua stuació e a cua el profesor controla a stacó iicial peo su ntervencó abe evetos o respuestas que o so prevsbles por e propio dsposivo buea medda l ca pacdad de eseñana esde e la capacdad de que enseña para espoder e esa siuacó ay enoques de eseñaa que, por sus caacterstcas descansan e la capacdad de maeo teractvo del profesor o del aestro ay otras que descasan más en a plancacón y la relacó de alumno con e cotedo esá ás ediada po ua tarea pautada o eso iene eos exgecias en a teraccón
Rasgos generales de los enfoques de enseñanza Lo que se peseaá ahora es u esquema que puede ay udar para aaar dstntos enfoqes o po pestas de eseaa. Este anáss puede ser útl paa tomar decsoes acerca de las alternatvas a tilia e u cuso Ates es ecesao hacer ua aclaacón todas las apreciacoes que se reace a partr de aq tiee como refeecia a a enseñaa isttconalzada e sstemas escolares Como ya fe señalado todavía reslta la anera prcipal de eseñar Todo efoque de enseñaa puede se analzado e base a cnco asgos 1 Calqer enfoque o modelo de eseñaza sostee algua dea acerca del odo de apreder y po tanto enfata ua fora prcipa de enseñana. No necesta ser elaboradas teorías pscológcas -auque mucos enfoques y modeos surge de ellas so espuesas geeraes a preguas coo se aprende ejor acendo cosas pátcas escucado explorando po s mso practcado ss
Supuestos sobre las vías para el aprendizaje y las principales formas de enseñanza El aprendizaje desde el punto de vista general del que enseña pieo de los a sgos que segú se popuso caacteia u abiene de eseñana cosste en ag n spuesto e oo a as oas prvegadas para apender ste supesto puede correspoder a una eo ría sisteática y pestgosa o forar pate de ua image ás amplia y persona
1 ·, . l gura oincdec en qe co deendec de s nmebes oms qe sm hy '"• v< pnces ede Seú Pekns so s tes mes báscs de omove e ed zje qe onen e áctc o qe e deom teoí o: L ee ede más cndo ene ootdd obe y motvcón ceo Ests tes mnes son nstccón ddácc e eenmento y eseñn socác8. Aende o nstccó dect o eeccó de ctvd des ds o stcto o o o exocó y e descbmento eson9 Desde e me to de vst se es qe e mno ede o ececón Es c de ncoo cotendo de om ooscon veb Es es me my com de ens en os mnos No ce be sdo o cso de ddácc tene es de qe s eoís ee on voss eses de enseñ bsds e ececó sncv T es e cso de os tbos bsdos e ob de vd Asbeº sed esectv soe qe os mos eden ndmentmente o mtcó de se exc o ccó qe os mos deso mndo e enoqe qe se es oece bse ese enoqe se e coeccoes scesvs Es ende e e qe se o e sbe como ¿ene ú sdeo ens e ende e bse mtcón o est sóo de n tsí de cont o tot de modemeto? o o qe se sbe de ende de os nños mcs coss se edn de es me Geemee y dsoscón de o mcón en e oo de bdds sencs S embo s esos een óess de qe coss o t secs como e ee se dqee medne ocesos de ese to o o eodccó dect so o o de oceso costcvo bsdo e mcón de modeo ovso o e ene dto Un mecsmo ede se mttvo y odctvo se odce n eeccó qe es cd ve más efect medd e qe se coe en eccón con e modeo E modeo be ede se n modeo nee o modeo ectvo Pede se ctvdd de n eson o ede se te E os tms vee ños de de ende mvmee en bse n modeo ndo esto A ec no sóo ct bddes smes sno qe ns bddes de o nve tmbé se ende s conontndo o ccón con en qe e de me exe o con ss odcc es Cdo se de sbees ocedmetes comeos e sbe ooscon o sí soo sve d oco Es osbe ecb n exccó cec de cómo se ce o eo sóo es osbe ede eo cédoo Y eeccó meo mdo be modeo Be te de end ácco de bddes comes como e dóstco médco o eemo o condccó de n cse descs en tccón en mbetes qe on Id Sn deomn ó practicum". E practcu es n mbete donde n ed ede de en más exeto cendo s do o eem 8 Tl omo dra Prkis larg d r capíulo Lo escula intg. 9 Jro Brun l ct 2 La edución prt d la lra, raiz un pne b ólo u o. q n u z u d u mn i. Corr ndn a o u dnon "o ou (r n /a o émi orliza). Ard d l iri rnr mn mi, z omo ndo y pdz omo o ñá n drll x o fo o pd da m m rniz o o 0 oo jo o o nfo : o roo o l oo oáio 10 o io o yo Nov (990); ov y Gowi B 1) o Mo . 200). E oy y Wi (200), o 13 á io i oi iá o oo vio 1 hii o o B v o i v o 4 mo .
e ed po vo e sco ncon co como modeo y desés como dicdo Qe e tbo se o mtcón no qee dec qe se ee Se t e esos csos de endes dos sbe cómo C ndo se tt de sbe qé de dom n sbe ooscon se soe os ocesos y se es en mete conndo de ot mne tece om de ve s coss consste en consde os endces como esdoes os mos e scesvs oxmcones mdo consyendo modeos metes de é o cen e ne ccón con otos medte e dáoo men coesode de en qe costye ss ótess do st y neoc s modeo Se oc obee comensó meo menos sesd c de coo más vbes cosde más dmensones y esove s cotdccones Cdo se ve os endces como esdoes o como cecos se soe qe ebo modeos en témos de os cáes cosyen s exeec Es e momento de os métodos socátcos bs dos en os obems os ems y s ets stdos E nco qe e estos métodos es qe edccó debeí yd eende meo qe e modeo me eson se más decdo más comeo s edos qe tn este sesto entn e vo de dáoo de s mnes de o comensó y de odc conocmeto ¿Qé oe de eeve7 En os csos meo ccdd neettv y d e comensón y e otos tect con e conocmento bco vddo conoce cómo e conocmento dscndo ocede qé ecesddes esonde y cómo es exeen c de odco os esdntes don con e conocmeno consoddo y so cces de dom ss coceos y os de ss eemeos de odccó3.
El aprendizaje desde la perspectiva de los alumnos Hy o me dsnt de es e e ede qe ede tee mc nec e eseñ Ve en detenese e e qe mqe b n étess e e áss de cd so Se veá mente qe ecón es estec Gy Fensemce (8) ooe qe enseñn evene sobe e ede s es c de oe ct sobe qeo qe e estdte ce E ese cso e seceto de ede o y qe bsco e eseñ sno e ctvdd de oo esdnte e qeo qe é es c de ce y en cómo oces e me de eseñ o é msmo o de nvescones consó qe os mnos cmbb s modo de enc cvddes de ede de cedo co e oós o se bn o se de cedo con te qe ten e mene 4
os dstntos oósos o mnes de de e evo descb o qe se denomó eno qes de ende P nos mnos e cosste e cm co os eqstos de ctv dd oest o e oeso otos cosste e ce o neceso tene éxto ecendo meo eccón eseo/beneco y os teceos consste e comende stos tes eoqes se denomnon: sec estéco y ondo Aqe qe t eoqe ondo o comensón o sobe cqe oo obevo deBruer E su propuest, el tor dvide ente considerr los lmnos 13 Como se ndó en la not 0, aqu se presen un versión libre el trabajo de como pensades" o omo gestores del onoment objetivd".
'"·¡:l1.1,1 IHr (98) e aumno aende oque eaza a ativdade de esluia1w. E o de a c1 g é es ata eto te enoque a deena de anteo no ede e toamene p�J eeto de a eneñanza oqe omo e aendzaje deana en a atvdad de oto ntevenen en e oeo muha vaiabe que a eneñanza no ontoa detamente o eudante ueden no quee euda o no onta on a habdade o ometena neeaia aa aeo Pueden ea nuido o vaiabe eoae y exta eoae que e midan aia de heo de eneñanza eden etae obema de ódo et Cuando e abandona a dea de una ea ón aua aumenta e númeo de vaabe a ondea y e xito na e meno eo Como de Fentemae uno debe aeuae qe a eho todo o moamene oibe o ayuda a qe o aumno aendan Ahoa ae todo o oibe no e eta euo de qe uedeá te unto ene ma eeuone obe a eonabdade que aea a eneñana útimo enfoqe uede denomnae fctdor o aa ua una maen má uete enfoque negtvo Un enfoque negto no onía en a eneñanza Cee que o meo que a eneñana uede ae e etae y ea n ambiente aitado aa que o amno aendan n ete ao e ee qe e úno aendzae atntio e e aendae baado en a autoaivdad de amno Cuaquie oto aendizae no tene eeuón en a vda utua de ea eona aendizae natvo e e que e aumno hae o mmo e ue na y que eonde a un nte oo qe otene o í mmo y que evaúa o mmo n eta oión e o feo dea de e e qe eneña y en tmino de Ca Roe dea de e oeo aa e n fatado de aendae Obvamente en eto enfoqe a onanza en a eneñanza en e entdo abita de tmno e mínma aumno aende o dtnto medio y aqe medo eítimo e tizabe6 La unón de oeo e habitao y ea un ambente eniqeido y euo aa qe o aumno exoen oo inteee y ootundade aa ataeo 5 •
omo uede aeae ada una de eta manea de ve a eaión ene eneñanza y aendiae tambin atibye una dieene eonabdad a a eneñanza en e xito de aendzae ta eonabidad ometa o imtada devene o uueto de n anteo teóo No ma o no debeía mita e oóito de aum toda a eonabdad neeaia en e nento de que o eudante uedan umi on taea y aende o ya e ae de a eonabdad ta de ofeona que eneña
Enfoques de enseñanza: Tres enfoques básicos ata aoa e exieon ao eneae de o enoqe de eneñanza O ea aeto en o qe ada enoqe adota na oma oia eo no e abó en atua de nnuno de eo oque en vedad dtnto enoque adotan dieente oón on eeto a o ao eñaado aquí
' Pd vrs spt s cíls 1, VII y X raj Rgs (9) Libertad y eativdad en la ducaión en la déada de los hena. � D hh Rgs s pis icns d s bead y adad n educaón, sid qu s mus d sñ bss sró gd ps Sk r u xce u:o U s us d cd ui p
Un enoque no e io to una manea oneta de eneña u s una maen que aua y debe na tendena a eaiza a oa d e an modo uede evi tambn mo n modeo a eui Cando e adota o e adee a un enoque e adqee na manea de ensa en o aumno en a ae en e oio o y en uáe eán o oóito undamenae Inuye a eeón de un to de vaoe Modeo enoque eetiva oofa de eneñanza on odo tmno que auden on dtno mate a a manea en qe e dene a aea de que eneña o oóo de eneña y a nauaeza de a exeiena eduatva n un oado ntento itemátio entemahe y Soti deben o que denomnan enfoque de eneñanza n enoque de eneñanza e iue a o autoe onte en aum un onno de vaoe obe qu nia edua y qu na qe o aumno ean de de oeo eo na eduada Seún Fentemae y Soi a taea que debe enenta todo doente e ea a ieta onuione obe a nauaeza y o obetvo de e una eona eduada y obe e a que oua a eoadad en e oeo de aanza eta ondión a dea de eona edada e o eto una dea eatva Camba on a tua n oedade tuae e eaiva a onione de uo eoe omundade o oene Auna eetiva enaizan que o amno aendan o ean ao na objetv o e que o aumno ean tae oa tenan tae abidade o ean aae de utza deteminado oedmiento Una eona edada e a que domina e ontenido de uum onoe ea nomaione y eoía e aaz de aia eto u oto modo y deaoó ieto o de abidade eeiada que e an de etudio eda oone Oto ofeoe no e onfoman on ena que u taea etá entada en que a naia e uo u aumno ean ao o ean aae de ae ao Auno o feoe queen que aumno e onvean en ao qe e deaoen de na manea que uedan exeae o qe adquean una eonadad o ejemo má aónoma entemae y Sot deiben e dieente eeta a a enta ¿qu e e una eona eduada? ¿á e e o de oeo? Cada eueta oibe e denta on un enoque e enoque de eeutvo e de teaea y e de ibeado tá ao qe e enoque e na eetva que e ofeo ame No e que e oeo e beado omo ve u aea bea a mente N qe e oeo e un teaeuta ta e na meáoa qe uan o atoe aa eee a una eona que ayuda a deaoo de oo ejevo e una maen eaonada on a etón de eo y medio aa adeuae de a mejo manea a o objetivo y e ea en oneión neeao enatza que e eán ando metáoa neeao eonoe a meáoa y aeae un oo de ea a eneñanza no e eeutva teata o beadoa a maen on a ua e denomna a enoque o enfoqe que feon enado omo oma de oenta n o de omaón doente meeen una aenón deenda Sóo a modo de dejao menionado e hae una bevma íne de ada no na de a oa que aateiza a enfoque de eeutvo e a eena en que ieta habdade eneae ueden e iada aa una bena eión de ontenido y de o obetvo a mea qe e eden meniona on a abidade de aniaón qe nuyen a oea denón de obetvo to no e una taea á oque deni obetvo onte en tona oeativo o ande
Y, d 11"' 111uy 11po tate objetvos alcanzabes etro e las osbilaes e os amos e s ro cpc e ss recrsos. os ofesores qe artca e este eoqe están comrometos con e esfero e ss amos o logra eso� obetivos Costre tila st metos e evaacó co e e obeer brnar o macon sobre a ma cha el roceso Necesta esa o macó ara t ocr as mocacones necesa as o qe ncona mejo as clases oe los amos tenen fo macó acerca e o qe est scee no s oio roceso ste es enoqe qe mlca cometecas ecómo e revso acacó a qe le gsta as cosas be cla as earaas r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
va
r
r
r
r
E eoqe e eectvo se eoca or a bea gestón e tiemo e clase a qe o aceta como n mortate actor a a lo qe se lama oorta e areae s m secllo: qe os almnos tenga scente tiemo a a t abaar e ta eas aecaas a ss osblaes qe tengan e matera necesaro qe se haa creao cma acore ara esto Esto se ee resove con beos meos rec sos ara a eseñaa. De esta manera se ee vaar a tarea los amos se velve más eeentes. Por útmo :1 efoqe e eectvo coía e e imortante ae el efe o ara romove e a e aJe. E te mnos gee aes la ea e refe o está gaa con ag to e recomensaª a las taeas e areae. La formació e manete qe ecibe os amos sobre s actva geera maco e efe os sem e qe estas actvaes sea maomente extosas No toas as eagogas estan e acero e esto ero la qe sostiene este efoqe es na eagogía el éxto basao e el avace rog esvo aao as ersoas qe elge el enoqe e eectvo tee a as estrategas e eseñaa qe e mte avace g aa e caa almno en té mos e ss osbaes Saber qe semre a ogreso ee ser m recomensao a a os almos ara e roesor Para e eoqe _e te aeta la e soa ecaa es aqella caa e a se ss oos roósitos bsa os coteos qe le este sgncatvos Proc a crear ambete qe ermta roceso atoo _m o e toma e ecsoes o a te e os estates atetca esa oo e as roas ot ncaaes. Este ambiente ebe romove lo qe Car Roge s eomiaba aprendizaje signcatvo · Este scee cao a ta ea qe se eaa es imorate a a qe la hace /o voc a e toas s s mensoes e soales Para lograr areiae sigcatvo tenen qe cmlrse tres caracterstcas tee qe ser atoncao aososteo atoevalao. l ol el otro es aar a crecerº Si as e sonas crece e ambetes qe roteja scetemete s esa roo será caaces e esenvolverse e socea establecer saabes nte accones con el mno. Este enoqe se caractera o n to e vsta no ectvo o e factació e a eae qe se rooen a ar a ortaecer e o a esarroa la atoestma a tee coaa e as roias osbiaes bascamete a ser atétcos co o msmo. r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
rr
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
Elrab�j d Skine (197 ) pía ser.cuada de st q s ua vaaneasa esaa y sra a es cmes :stoa Vr e arca l cal 2 de s ra Tecnologfa de /a eseñz. 'ª La a rfz sá gaa e tas, a er a a ra e kr Ver rra a Rgr arars er e f raa Vr Rgrs ra aa a ó rr r Fes achr s ser a age " a aa ar s asgs e aa 7
s
s
º
st
< el lb oa s ombre o qe asme qe el obetvo e la ecacó e ler a e los amnos el eso e la rtna a tracó o a rme a eveca T ata qe os estates gan meos ara omer co os este eotos convecoes eesa manera costr meores eos meaes Como verá e oósto es qe os estates esarrollen esto cogtvo e es rmta meora e manetemente s conocmeto as mágees e e sona ecaa están aos a cooceo a esaor E e ma co e este efoqe ara qe os amos conocan ceca osofa o hsto a hace falta qe sea caaces e rocee en esos térmos aaar eaaes ese to e vsta hstórco eexona osócamente o ensar matemátcamete. S se qere a ¡•etensó es qe os amos accean a a at aeza el coocmeto. se eoqe asme qe ara artcar e la atralea el coocmento es necesa o articar e ambente esecalao qe ega algnos rasgos e las comnaes oe el coocmeto se roce. Po eso so necesa as est ategas e enseñaa en as qe a costrccó e coocmentos e oga e evenca. Como atea Perkns(995) so métoos en os cales el amo reaa n eserzo o econstrr e conocmeto o sí msmo Pa a ec r a esos métoos e rofesor o ee óo ecr elcoocmeno Debe eca ar o qe este coocmento es lasvrtes qe ca acteran s comaes e conocmeto sas v tes rasgos també so a te e coteno I efoqe e be ao ene como roóstoa aqscón e a e sonaa acoal atóoma ooe atva. Es exgente al ga qe e e te aeta or s eso en a teraccó orqe e ofeso ebeser e moeo qe eresete ese to e ersonaa. Como ee verse e síntess caa no e os tres enfoqes conga e stnta maera los rasgos enncaos vega ce tos tos e a ezae ce tas formas e cot o certos oóstos ecavos Caa no e eos establece na stta relacó etre enseñaa arezae rvlega certos métoos escasa más en a acacó o e a e accó e case etc En los enfqes sefereca e cato a os cco asgos anteaos caa no se aoa e na cocecó ace ca e os roóstos varabes e em emeto ecatvo. Se stnge m ítamete et e eos Pe o caro son modelos, o stacoes escoares Aan a a crear sítess esalta rasgos segra mete caa o exresa meor qe os otros tenecas o ersectvas e soaes e caa ofeso o e caa ftro ocente Acta como na magen a ata e entcacó es robable qe caa no e eos ea ser coserao como a alternava váa or sttas e soas S embargo e nto e vsta qe se ta e este texto es erentelas clases escolares s on conguraciones cambian r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
rr
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
tes con necesidades diversas y los modelos y enfoques eisados hasta aquí pueden se considerados como insumenos úiles para distintas conguraciones situaciones. r r
A eso se eca á e óxmo aartao
,
.
: ü U�M •I tl
T
'
�-
Las clases esores no son modeos, son onfguriones mbintes.
En los apartados anteriores se describieron algunos rasgos qe es necesario tener en cuenta a analiza n modelo o n enf oqe de enseñana. ran catro: algna idea acerca de cómo funciona la mente o acerca e las f ormas priviegiaas e aprener; algún supuesto en torno a la relación entre enseñana y aprendizaje la responsabilida que asmen a enseñana y el proeso -hay enf oques e e sponsa bilidad tota y otros de responsabilidad limtaa - y por e peso relativo que ienen la plancacón o la nteracción en a enseñanza hay enf oques más planicaores y hay enoques más interactivos Peo el rasgo pncipal de na case escoar es que constitye un ambiente para e apreniae ¿Qé ieren cia un ambente e otro? U n a mbiente se dierencia de otros por los propósitos odo a mbiente tiene n pr opósito principa y otros secndarios na case expositiva probablemente sea apta para qe se reciba y organi ce ci erto tipo de inormación y se obtenga una estrctura e categorías. arece aecuada si e l propósito principal es qe crcle inf omación sistematiada. Quiá no o s ería s el propósito principa fuer a qe os a umnos a quieran la capacad para anaia enf oques didácticos, ado qe paa prener a anaiar hay qe acerlo n ambiente se caracteria por s enmarcamiento, o por la f oma el c ontrol n too ambiente de enseñana rige algún tipo de control algnos deechos y ebees, un sistema e inteac c ones Básicamente, el enmarcamiento rige la estrctura de la comnicación en la sitación de taba o enmacamento porá ser ferte o p odrá ser dbi. l co ntro porá estar en manos el pofesor o porá estar en manos de os amnos. ero too en oque e enseñana genera un enmacamiento N o hay una relación directa entre control fuerte/dbi y el tipo de activiad que genera. Abientes e e nmarcamiento erte peden ser intee ctuamente my fluidos y abiertos Como el tem a del contro está muy connotao, puee ser necesario acar ar que no se pantea un a versión e control como algo siempre opresivo que impie o enaena e be esarollo de as personas Smpemente se ea sentado qe en cada ambiente de enseñana rige n sistema de interacción y de re lación y qe alguno de los miembros e la situación (o muchos de ellos) tiene capacidad para eiro. • Too ambiente e enseñanza se caracteria por una s ecuenca e tareas y por n tipo e organia ción del conocimiento or útimo, cear un cierto ambiente e enseñana supone ciertos requisitos y ciertas exi gencias or eemplo os ambientes de enseñ anza generaos por m odelos ba sados en la interaccón, son muy exigentes para el profesor y reqieren muca isponibilidad Los reqisitos son tan iportan tes en n ambiente e en señanza co mo os propó sitos. s inúti proponerse un en oqe e ense ñana, por deseables que parezcan sus propósitos, si no es posibe garantia ss r eqisito H acer un buen análisis de los requisitos es tan importante como acer un ben aná sis e los propósitos 22
.
' Bs Bestin (1988) puo l np d "marcJ , ri q g muó p. V se
�s rmaón parece de sei común. Sin embargo es bastante rec '" 1· os medos educatvos una recrente dictad para tenerla en cuenta trminos de idáctica y e pedagogía es recente que las p osciones se p resenten e un modo nroversial y exclyente ambin e s frecente en a actalidad qe se re aice a lgún amado a _ la egración e enfoques Cuano s e ee el traba o de Fenstemacher y S otis (999) se puee aprecar ¡e caa enf oque se iba por co ntraposición con os o tros Sn embargo, sobre e na os atores onocen qe esta es na estrategia de contraste, estinada a dar más clarida a los rasgos e caa 0 De hecho, reaizan na ecaración a cerca de su posibe integración l libro de Pekins La escuela teligene mantiene na orientación sima as como Mode de Enseñnz e Joyce Y Wei a inte ación e enf oques y metoologas a sido na tendencia e creciente importancia Se pede de cr e n este momento os permis os están abiertos l problema consiste en cómo hacerlo Se haá una reve referencia a esta c uestión e expsieron certos rasgos qe permten caracteriar n en oqe e enseñana odo enf oque e en eñana contiene una iea acerca cáles son las meores maeras e aprener, contiene un spesto en orno a la reación entre enseñanza y aprenizae realiza algún nf asis particular en e ee planifcación teracción y por útimo, cada no defne n tipo especial e ambiente en el cal s e puee ap render Se señaó tambin qe todo ambiente e enseñana se caracteiza porque tiene nos p ropostos Y na estructuración O sistema de contol P or otra parte, caa en oque propone una manera especca de efnir e contenido, seleccionaro y ordenaro Además los enf oques varan en os requisitos Y exi gencias que suponen. s p osibe evaar n enfoqe e enseñanza tenieno en centa cómo co nuga stas varables stos rasgos permiten debr un enf oqe pero a hora ya e s posibe plantear algnos principios pro positivos. primero es qe n ambiente de enseñana se ene por ss propósitos y ningún ambiente cmple odo os propósitos o ay ni ngún ambiente que sirva para desarroar cuaqer proposto ormativo Algnos serán más aecuados para e esaroo persona, otros promoveran, de me or ma nera, cierto desarrollo ntelectal y otros serán más úties p ara la aquisición de habiliades o de n or mación. E s una capacia de a enseñ anza y de los qe enseñan crear los ambientes aecaos para os istintos propó sitos e a enseñanza. n segundo ugar, agunos a mbientes son más f avorabes para agnos aumnos que paa otros eos visto p or eemplo, que los alumnos tienen distintos estilos de apreniae Aqeos que mantenan, preponeratemente un e stlo seriaista tenan icltades con mtoos olísticos y viceversa. l tercer principio es que algunos ambientes son más f avorables para algnos profesores. o caluier proesor se siente a gusto en caqier ambiente. na p regnta qe se ace Roges (99, espes e argmentar entsiastamente a favor de las cases no directivas, es ¿yo pedo acer esto en m aua 7, ¿soy capa de ceder e contol de la case a mis alumnos ¿p or soportar la incetidumbre7 sta pre unt a no amite respestas prevas. Debe ponerarse cada ve ante situaciones y personas concretas cuarto pincipio ice que a creación e n ambiente spone reqisitos s inúti tratar e instaaro 3
1
, 10 "' <·td n o eusios. Un pegun esencl cno e elge un enrq e enseñnz ebía : ¿engo los meo p eolllo? <
E úmo pncpo pne e eleccón e un mbene o e un enoe e eneñnz no epene e nngn vlo nnseco Depene e combncón e os go menconos é popóso en go en mene e po e e es eco p ms mnos es ecuo p m como pofeo? cueno con oos los esos o oy cpz e cump con os exgenc
< :apítulo III
as funciones del nseñante: procedimientos, écnicas y estrategias
S se ce ue negcón e poble e neceo gn pncpo mpone mnene es peguns en mene cno e ncen n popes p ué popóo ve p ué umno o en ué cón po e más fvobe con cál me sen má cómoo como ocen e7 ué exgencs iene c un ué combncone en posbe se e un euem posible p pone el valor e sns popes con ecón un ucón eucv epecc
eoo e su e o ocenes ponen en juego cpce pops e cv s ceo no mpme ss ccecs peone e ue ez y e hy sgos popos e neñn e ces me o áes Peo mbén e ceo e l cv ocene pesen genees ue pemen esbece un mco báco e cpce nece p esenvovee I mne ecu n beve epso men e l cv ocene peme epeen ué po e bems ebe e cpz e eolve en ué sucones ebe poe esenvovese é funcones n ue es pepo p cumpl y ué numenos neces omn pncpo pee ece ue un buen esempeño eco euee cpc p eenvovee en n e s esán g ce o eceno popco p lo popóo omvo e escel ee un puno e vs gene puee ecse e es es son eneñn nec plnccón evucón cooncón e námc gp ognzcón y scpn cv ncon C un e es mensones expes un speco mpone e l e o y c n ene mponc en e éxo e msón e s ecues e co e un gnu en ácc e eno cásco nc e u peocupcón enfz e bjo obe l enseñnz enen en seno mpo e eneñnz pácc interactiva y posactiva. >e ll ue no l plnccón como evlucón fmen pe e eneñnz en ee eno plo A els e ecá lo ue gue e ese bjo e po exponá gun cueone n epeco l enseñnz necv (o o ue enenemo po eneñn ec) y o póxmo mán os ems e pogmcón y e evucón Jn ocene ebe poe g ecumene ls cve e pene so ncluye epcón y peencón e me pue en mch e cve og ncón y coo cón e e y l yu o umno p popc el penze n esmen eneñnz on s ccone g con ls n pobes p g y o conuc ls e e pen je Agup ccone e pofeo evs peencón e me pue en mch e e y l cecón e cones ue popcen sno po e penzje en u umno uee ece e e e e compone po e pecos pncple geon clse pe y pe gógc y gene ucone e penzje eo mbén ebe e cpz e ce n mco p el
1 ·1 · ·1 1 ·11
¡ o qu direncia a os s xprtos d los novs s, justamn la <¡>< l ¡imeros para a gesón d la case y e heco d qu, genamnt, dedcan mpo spcco d so ctvo para promovr y consoldar as pautas organzativas ncsarias.
Gestionar la clase "Gestonar la clas hace referncia a os aspectos oganizativos de uso dl tempo rtmo y vaiaciones que deban ntroducirse en e cuso de cada acvidad. Cu aqura que tnga expeencia n a ensñanza compend con facilidad o mportane que sua este aspecto para que las strategias desnadas a promover aprendza encuentrn un ambnte avorabl y propico para su desaroo La gstión de a cas, desd ya, sá eaconada con enoque pncpa q s adope Sn mbago, sea cua sea ese siempre un docent dbe ser capaz de Oganizar as tareas de aprndiaje. » Popone un orden y un méodo de trabajo a los aumnos » Panca y organizar as tareas diaias con grupo. » sabecr objvos d rabajo » Dvsca las taras de acuedo con dsntos grados d avance » Pomover a paticipacón en las taas d aprendizaj planeadas. Promover a ntracción con maeal de trabajo y esabcer un emp o y un rtmo adecuado: » a las stategas » a os propósitos; » a os evntos de a clase Gaduar e empo y rtmo de abao de acuerdo con as posbidades d disntos aumnos Inven ecazmen en stuacones cambants de a case » Obsva el grupo. » Adecuar a planicación a os momentos del grupo » Modica las secuncas de las actvidades » Cambar el ormato prevso d las activdades dominio d la gesión d a clas es paticuarment imporante en cualquie nivel d enseanza y en cuaque área o asgnatura Sus varables básicas foman pare del scnario genera en el cua se puedn desenvolvr, de manera adcuada, las actvidades d enseñanza y las tareas de aprendzae D alguna manera, la gesión de la clas orma parte d manejo del ambient y d os ecusos disponbls ent os caes e mpo siemp es crtico paa qu a actvdad educatva sa posbe. Es ben sabdo
enerar situaciones de aprendizaje s situacions de aprndizaje se generan medante e uso de dstntas esatgas pocdmnos y cnicas de enseanza. rkns (995 consderaba qu la cantdad d buenos mtodos pedagógicos isponibes superaba e uso al qu se hacía d os y qu, por lo anto l poblema ddácco no onss en a búsqda d a propesa savadora sno en desarolar a capacidad de usar d foma vlida méodos váidos'. Como se sostuvo n l captulo anteror el rprtoio disponibe rsponde ditintas pspecivas, pro pude sr considerado, d manra xbl y ampa, como nstrumno álido para direnes propósios educativos, para dfeentes situaciones educativas, para dfentes 1 astos y prosors o paa dierents aumnos Es rpertorio s expresa en una v aredad de esta ias, pocedmenos y cncas "Estragas, "pocdmntos y écnicas no son o msmo aunque odas formen parte del instrumna ncesario para ensñar. ratarmos de xplicarlo lay trs libros al enos cada uno d los cuas reprsena una orientación posibe y distinta paa un us d didácca ueon escos con esa dea No son guaes y no enen os mismos popósitos. O a, no srían cuss con el mismo sentido Pro sgn el punto de vista de ese trabajo stos libros ustran dsinos cusos de ddáctica po u na custión de orientacón de os auores y no porque haya nada d intnscante conradictoro n eos S se complemntan, por lo tanto cubn n buena dida os alcancs de una adecuada formacón en ddáctica Sguamente superan o qu s posbl hacer en una soa asgnatua, peo muestran o que es posble hac en tayctos competos paa n rofesores capaces de cumpr con popidad sus tareas d enseanza stos ibros son Enfoques de señanza d Fnstermache y Soltis (999, Modelos de enseñanza de oyce y Wei (999) -a os que ya hizo eeenca y 12formas básicas de enseña d Hans Aebli (99). l sgundo s algo más ambcoso sus popósitos, pro los otros dos fueron xplíciamnte scitos como bas de cursos d formación ocene dictados por os autos. 5
Cada uno de os ts toma un aspcto de los que componen la actvidad d un docent la s pspctivas nfoqus (ratadas en l captulo antro n caso de Fnstrmach y Sols (999) os medios y los pocdminos en l caso del tabao d Ab; y as stragias o os modeos competos de ense anza en caso dl trabajo d Weil y oyc Tambén po supusto ay tabaos qu dan fundamento un curso de ddctica dsd una prspcva más abacativa Proponen as disintas dimnsons u ncluyn dsd as pspectvas tóicas asta la consderacón de métodos de enseñanza la pro ramación a movación, a gesón de a case y la evaluacón Tal es e caso de rcente Métodos de feñanza d Cisna Davn (2008) Ver n oba citd, ptul 3. L l mis q j < Jy y W q rg v f l x Estraegis
<
1, ¡ :, . ·I · w i l'
l
1 pcsplv y 0 ads en e Ca ítu aqu � LoJ n s ts " 0 mients/téns s gas/des
nseñnza d ent. Frcón de nets ense anz ndutv
Procedimien tos y técn ica s
nstuc ón rgraa da
Las t écncas y os procedentos s on o que A eb (1995) denominaba los medi os par a f or mar la e xper ie nci a. Se denen c on elacón a un cuso de acci ón: pegunta, e xpone ostra .26 Constitu yen nstuentos báscos paa a drección de a case y del apre ndizaje Po e emplo • Fouacón de preguntas didáctcas orentadas a dfeen tes popóstos y /o momentos de poceso de apendza je.
Nrnes
nvestgc ón entca Orgnzdes evs étds de exsón-dsusón. nvestgón jusruden! Suón • rba j r ets
• Exsnes breves sbre dstnts t e s
nseñna dect
Actvddes bsds en u ón esuión de dstnts rbeas • Us de dstnts s de reesentcón de a nró n en s atvda des de enseñana en as taes de a rendje At ivdades de dsus ón grua Atvdades de bsevón Atvda de s edante a destón rrn ar un de de ón) • s de euss tra dcna es (ánas a a s a uet as bjets des heentas nráta s en as tvddes de enseñ a n tres de aendza je etu de texts eses esctura de t exts e ses (nes nracnes desr nes) sts recurss báss n se dent in n una entcón edgó g en atuar n cnsttuen un enue de enseñana T qu se estu e sentd de tér n se deenan de as est teg as de s des de ensen deren se verá ntnuón
Estra teg ia s o modelos d e en seña n za
Las estrategas o lo s odelos son producto de oienta ciones pedagógcas def ndas Son e stategia s compe ja s que vaoran a gunos propóstos educa tvos po sobre otos enatizan cietas dmensiones de aprenda e poseen su popia undamentacón, una s e cuenca especíca de a ctividades una f oma partcuar de intervención de docente una estructurac ón denida del ambente de la case pncpo s acordes pa ra regular la comunc a ción ec Dentro de su c apo de aplicación con oman una etodologa completa. Solo po da a lgunos e jemplos:
· Aunque se retoma su dea de mdios", qu1 s siu de ea c pant d e El a orb e ha co edi inp: nrrar y ef ra va e ; C>b r y edt xos y ar coe p rncipales en e proceo e aprendzaje olucionar prlemas de od o elaoar o za 0w ee lc. Ju ! f b< a d oned nes rs y
• Métd de ss27 sts dstintas esttegs ueden encudse en tres nes genees de ense a ue sn segn Dvd Pek ns a nstuón ddát e entenent ense ana sáta s n "étds tvddes en sentd r aente dic '8. Sn ás ben nes genees de en a ensen a d un de e uede exes ase en dstnt as etdgs enues ts de atvddes nstruón ddáctca nsste en
" ) La presentación clara y cor recta de la i n formación por parte de los maestros y l os textos Su objetivo se centra especialmente en la explicación: se expo nen los qué y los p or qué de un determi n ado tema (Pekns 996) A su vez en e enten aent
a analogía con el deporte es basta nte esclarecedora () el entrenador observa desde era el desempeño de los deportistas y /es da co nsejos. Elogia los puntos fuertes, detecta los débiles, hace oservar cer tos p n pios ofrece guía e inspiración y decide qué tipo de prácticas se deben en fatizar. sta fu nión es tan imp ortan te en la clase de matemáticas de literatura en el campo de juego (Pekns 99 62 Pr út en a ensenz sát e fesr
) plantea un enigma conceptual e incita a investigar el asu n to ¿Qué piensan al respecto? ¿Qué posición se podra tomar Qué denicio nes necesitamos' e proponen ideas y criterios l maestro úa como 1nc1tador y moderador de /a c onversacin presta ayuda cuando las paradojas molestan demaswdo e ta co n contraejemplos y potenca/es contradiccio nes cuando percibe en los estudiantes una satisfacción prematura (Pekn s 99 63 s rs de enseñn de fnen un rn gene a de tvdd ás ue un a tvdd esecifca d enseñ edante a exs ón enseñr ednte a gua e nt a dea ón de atv dd de un ense a edi nte a ntón a bsued a eexón nvestgacón te
i
no
i
i
º Modos omo ést udn re n do o� a Pak ggen y Dona Kacak (999) Bruc Jce Y Mra Wei 2 mdo e uee vee S aea . i
d,· '" .11111 iLlo uo Como p p t ea gcnrs ñ rr1 r1 rh ó o q fo oo o po oo N fo z xy o y á b p fo op o po po o oo Pk: ,1·
u
"La instrucción didáctica satisface una necesidad que surge en el marco de la instrucción: la de expandir el repertorio de conocimienos del alumnado. El enrenamiento satisface ora necesidad la de asegurar una práctica efectiva
por úlimo, la enseñanza socrática cumple otras funciones ayudar al alumno a com·
prender cieros concepos por sí mismo y darle la oporunidad de inestigar y de aprender cómo hacerlo
(Pk 99T 65) P o oo q o úo ño vo oq á p S po yo po S bo bjo po v á popo q fó pp v o ó b o p f f po pzj y q x o p poovo E fo o vá o oo ooo y o pop po o oq No p o oq pío o q of q p xb pop q p á bé oo fo y fo o q z opo á p Po po q o v yo po o o pofo ó bá á pov foó v q o fo q p áo xb po o q b f o foó pofo pobb q o o báo váo po q oo o á po á o S bo y q o o pb y f á o pobb bjo o poyo éoo o foó opo o ó p Q o q foó á op p o q opo o pofo y ooó oj o
oo v b o o p J , bv oo á zo po o p o v oo o y poó o pj Po � v p po xp fov y popo vo vo o y o o po o o p po v y o op v oo o Y ooo vo povo o po o p voo bo p y o pz o o o _ b po p y o foo po P fo o y v p oo popo o y v q y o o oo pob ov oo y oo o S oo fvo oó; • z o p • popo y oo b vo o v p; v v o p o o o; • popo v ú p poov ovv y bo o po o oo po o oo o pá oz o popóo b o v o q o ovo ovv y o báo p bo o y v o oy po xp o v y q v p á po p o o p • b p y ovv; poov oo bjo fo ábo y poo vo oó bjo y v b
·
IL
1
!i Nr. lt', ny
El carácter instrumental de la formación en didáctica
Favorecer la vida grupal y crear un orden de trabajo
Aá o po q y o o q q p oó No fo pp po á po oo fo q fvo obz oo Ib pob po o b o o opñ po p poov v p y o p z pobb q bó o p o b o po o o po p foó o S bo o j p Sá o pofo y ó z ooó p q o fo o y pofo q p p
D foó á éo po q v ñz q oo o o p o o p y o q b bo ó b po q p b o o oo pño o o p0 o o v o S bo obv po v o popóo o o qo p po púb ppv U o poo foó pofo q poy á o q b pá foó o b pp o fo ·
1
P1" I 1·1e en 1; os / año eas conextos e · ¡H·J e a 01111<1·,1,•pora polivaencia · y aexiba J as capacdades aqur as Deera o re _ L011 asca q ue siva simutá neame ne paa cas e e J ensenanza y paa continuar e desaoo profesona. Dfeenes técncas proceimienos y estrategas pueen opera de manera exibe Foman parte de ns Uumental de f erentes en oques didácicos o e buenas prácticas escoar tcpar de sntas perspecvas de enseñana En a meda en que as esc es vgetes y pueen pa p ropostos eucavos se puede reconoce la covenencia de un paneo uelas responen a diversos con de esae�as que un enf oque dácico excesvamene untari más endiene a a combna o Se asume que el desaroo de f ormas e ensenanza generaes y báscas of rece un marco para a acuaci ón proesona que puede ser u urane un períoo polongao en el que posiblemene vararán os enfo gogcos. T amben, que puede ser útil para proesores que encaran la enseñan ques curcuares O pedaa d manea d' ay varias aerna va s'dneas y responsabes e se maesoo prof eso y de evaadeane a versa enseñan a Y as eas areas propas e a acivida esoar l esabecimento de écnicas, pocedmienos y esraegas que deben ser ominados por os uuros ocentes reconoce t po s e _nervención reativamente consan es y estabes Pueden tomarse na selecJO de los pr inci pales edos a
Capítulo IV
e
a
e
r av é s de los ales se posbla la onsrcón de la e xper enca del qe a pr ende y se or dena la adad esoa.
n ima insancia a aea docente consise en of rece a sus aumnos una propuesta integada y ai culaa de las dst nas areas de rcuum de modo a que a experienca de estuiane se enmarque en un ambente e contnudad nerreación y domno crecente e as f o rmas e activd a que no son ora cosa que e sustento para as tareas de apendiza je.
La programación
Programa La idea e pogramación esá ligada con las imensiones insrumentales de la taea e enseñar. Como a dea de "nstrumentala no sempre es prestigiosa en as acuaes endencas educavas se puee ecir que la programación forma pae el intento sisemáico por resolver problemas relavos a a enseñanza y al aprendzaje Y rente a un problema es sabido siempre ayua tener un proyeco de acción Alguien podrá decr: "Yo no progamo nada, soy un atisa e la práctca. Pero hay tres raones ue pueen apoyar la importancia e programar a pimera aón es que la enseñana es una activi ad nencona y siepre tiene nadades. ntonces, es ecesaio asegua de agn moo que esas nalidades sean culas o s es el caso cambaras a seguna azón es que sempre se opera en tuacón de resticcin. ara empear restrcciones de iempo a programacón es un medo para usca el mejo balance entre intenciones y esrcciones La ltima azón pa ra programar, es que la enseñanza, aparte de tener propóstos y opear con resticciones siempe opera en ambenes compleos po a cana de facores inevnenes y po e imo en e cual esos acoes concuen n una sala de cases no sólo pasan muchas cosas a veces pasan muchas cosas al msmo tiemp o Cuantas más ariables están previstas enro de la programación, más capacida quedará disponible para atener a otros sucesos rogramar la enseñanza siempre uncona en dsintas escalas Puee ser un nivel eduatvo completo año un cuso una undad de tabao Incuso, una case ¿Qu acance se le ará enonces a té no7 n Argentina a sdo usual ierenciar "lan o actualmente "currículum, como la reerenca ás amplia y programa para deni el proyecto propo e un curso una asignatura o una una el curículum. e oos odos, esde el punto de vista del iseño se puee considerar al curculum como n nivel e planeamieno. Sempe está abiera a scusión acerca e su relación con los nvees nstiuconales e nivuales de paneameno que conguan a propuesta dentva tal como a enenan os alumnos De acuerdo con las opciones que se omen (sabeno dese ya que exstán múlpes caminos inormales) el currícuum tatará e pesar en los procesos de selección organiación y en ieentes uniaes tempoales e secuenciación Agunos planes son muy etallaos y otros muy generales. Esas opciones están relacionadas, evienemente con estrategias que combinan procesos centaes con procesos de diseño centados en as escueas Cuantos má s eementos de oganiacón y secuenciación incorpoe un curícuum mayor es su intención de conicionar os procesos e planicacón instiucional indviual.
Forlr pegntas pertnentes Inventar modeos explicativos y aceptalos como conjetras
111iones que demnden inormación no lo convierte en un popósito Dice lo i 11 11 1lo de denir las intenciones enfrenta la pegunta acerca de a evalacón Si se pretende evaluar wldos de aprendizaje los popósitos no parecen da na base sucente Parecería e para resol ·e problema son necesarios los objetivos Porque el apendizaje se evala en téminos de lo que los 11os adqirieron a patir de una experiencia educatva os objetvos brindan c riterios para evauar 1 e establecen los logros posibes ¿obtuvieron eso que esperábamos que obtvieran'
Cuando se formulan objetivos de n modo cudadoso se ayda mcho a ar el acance de los temas que se tatarán Pede decrse qe formular objetivos es na manera de preguntase aceca de cuál es el nvel en qe ese tema será tratado: ¿será desciptvo?, se pocra que puedan llegase a explicacones' ¿o mportante es eaboar principios generales para apcar a otas staciones Es bastante láil e lmte que puede haber entre precisa el acance del c ontenido y establece los objetvos de na unidad Pede decirse que la segnda tarea complementa y competa a la primera. Pero. ¿a eemplaza Eso ceyeron los obetvistas de unas décadas atrás Para elos a dencón precsa y especíca de objetvos bastaba como cteio de panicación, ya que la enseñana se oentaba a ogaros. a readad es qe en genera, hay na relacón lida peo no de absolta correspondenca ente la denición del contendo y de os objetivos Porue algnas oportundades educativas son d e lago acance o porue hay activdades de "na abieto sobe as que luego se volverá. ada no de estos elementos constitye instrumentos de la progamacón con fnciones propas y un rango especco de contibció al arado de un proyecto Desde ya que lo mismo scede con la dencón de as activdades que se realizarán, que promeven el tipo de experencia ue vivirá os alumnos con relación a un tema en particla. Sobre el nal del captulo se etomaá esta eacón.
bargo, no siempe es celebrado el valor de os objetivos al pograma las actvidades educatvas Se bjetado, no sin fndamentos qe hay impotantes aspectos de la enseanza y del aprendizaje que no ¡ 1·en especcarse por medo de objetvos ya qe s esenca consste en qe los estudiantes desarro · prácticas y alcancen esultados ue no pueden ser previstos Para algnos, como Stenhose (199), cisamente en eso consiste el mayor éxito de n proceso educativo: a tlación del conocimiento >mo nstrmento de prodcción Desde ese pnto de vsta as actvdades edcativas más valosas son de "na abieto O sea las que no admten denición de objetvos Sn embago, uiás no haya una ontradicción dentiva ente una cosa y otra
A estabecer posbles puntos de llegada los objetivos ofrecen un critero para apeciar avances logros y problemas También ofrecen un medio para comnicar a los estudiantes y a la comunidad las apira ciones de un proceso educatvo
• Son mejores las actividades e pueden se cumpdas con xito po almnos con diversos nvees
Por su parte se podra denominar propóstos a os ennciados qe pesentan los rasgos centrales de una propesta Por ejemplo:
• Son preferibles las activdades qe... a lista puede ampliarse Ésta está adaptada del menconadísimo listado de ats Stenouse 99: 30.
• Ofecer variedad de experiencias de apendizae (y concomitantemente, vaiedad en la oferta de enseñana) en cuanto a organacón de la tarea grupal e indivdua formas de estdio ritmo tipo de taea formas de acceso, materiales utizados etc
a lista no dce qu actividades deberan elegise Sólo da pncpos para eegirlas ndependientemen te de las que sean deberían ajstase a esos pincipios e algna manera esos prncipos consttyen, tambin os citeros para evaluar la ecaca de a tarea de seleccón de actvidades.
acilita qe en forma creciente los aumnos realcen opciones con respecto a ormas de trabajo, administración del tempo, activdades a ealiar y áreas de conocmiento a profndiar Realiza con los almnos nstancias de evaluación de su tarea de la taea de os demás y de s proceso de apendae Pomove experiencias vaiadas con procesos de tabajo (laboratorio, talle herta peródco) Pogramar y estimular instancias de debate deberacón toma de decsiones y asuncón progresiva de responsabilidades po parte de los lumnos La tiiación de d istntos tipos de componentes par expa las naldades de la escuela se jtica s cada uno de elos dice cosas dfeentes s inútil de i o o msmo etqetado de ora maera Por ejemplo "los alnos serán capaces de reco< 1 11lciones que impliqen hipótesis y formulaciones que demanden informacón pl · 11 l¡ cudo Si lo enuncia as brida oportundades para que los alumnos pued < 01H 1 aiones qe implique hpót e y
or eemplo un profesor qe debe seleccona actvidades puede utiliar criteros como éstos: • Son preferibles as activdades que permten a los almnos interactuar con objetos y materiaes reales
Se pde a los estudiantes qe realcen mchas tareas cuyo nal puede ser aberto pero ue se astan a ciertos pincipios de procedimiento Esto es muy evidente en trabaos de nvestigacón Las conclusiones pueden se propas peo se debe respeta a evdencia disponible hay que demostrar que se considera ron concsiones alternatvas, es necesario mostar que a inormación es petnente, que se analaon inomacones dscrepantes etc Lo msmo puede decise de tareas de escrta, de podccón artístca de análss, de debates sobe problemas éticos o socaes. n este caso a clara denición de los principios de actuacón ofece los criteios que permiten aprecar a tarea. � ª : ' [j L i O
El conocimiento escolar
�
lJ;
:
-�Í "
t.
'. 1
- •
·�
n
�.o 7CfiW
"; L •
tL
El contendo se puede consderar segn tres dimensiones En tanto se tata de programa tiene na dmensón tcnca. ay que esolver este problema Ahora, esta es una manera necesaria pero limitada
tón qe viene marcada po cies paámeos. Cando se dene e conenido, se dene na selección lal Po úmo exse na dimensón políca de conendo: qén iene el pode y e deecho de mponer ss dencones aceca de o qe es vaioso ansmir y qén iene e poder para deni a qénes hay qe ansmi qé cosas. Tambén hay n probema polico en a selección del conendo eaivo a las relacones corporaivas denro de campo edcaivo. Eso infye, a veces de manea my mpoane, en a seleccón del conendo. Ms al l de un poyeco cla, mchas veces la dencón del conenido se apoya en n jego de coporacones. Goodson (1995) sosiene qe a hisoia de a conormación de las discplinas escolaes es la hsoa de la conformación de ceas copoacones y qe eso deerminó, bscamene, a escra de crclm moderno i3 •
Jegan enonces, es dmensones Una dmensión écnica se hace de na manea, na dmensón cla en cano a a visón de mndo qe se ansmie y na dmensón polca, cómo se odena y clasica a las pesonas. Esas es dmensones sempe esn presenes en a dención del conenido o eso e conenido siempre pede ser edo" desde na pespecva soca, como conocimeno esco la y desde na pespecva nsmenal consisene en e probema pcco de den, seeccona y secenca conendos. Como lego se ha eferencia ms exensa a la dmensón insrmenal cabe na lima reexión sobe e carce social del conenido escolar. La dea de conocmieno escola" alde a na dmensón socal po res cesones La prmea, es qe odo crclm mesa opcones socalmene valoradas La segnda, como señaaba Basl ensein (1998, porqe el modo en qe na sociedad seeccona clasica, oganza y dsbye e conocimeno edcavo efleja ss mecanismos de pode y conol En ece ga po lo qe algnos aoes aman e poblema de la epesenación" qé foma ene qe adopar el conocimeno podcido en mbios especialados paa pode ser ransmiido en oros m bos La escela pone a disposcón de n conno grande de pesonas conocmienos podcdos po expeos en campos especícos ciencas, ares, manidades, ecnologas. Lndgren (1992) marca la exsenca de dos conexos e conexo pimaio o de prodcción, y e conexo secndaro, o de e podccón34. a escea es la agencia cenra de conexo secndaro. a necesidad de ransmi cono cmeno desaolado en n conexo especaiado a pesonas qe esn my aleadas del conexo de podcción panea o qe Lndgen denomina e poblema de a epesenación": ¿en qé engaes, bao qé fomas ese conocimeno es pasbe de se comnicado fea de s conexo de elaboación ? Cano mayor es a disanca ene el mbio de apendiaje y e de prodcción primaria, ese poblema se presena con mayo agdeza aa esa eoa el ccl m es el exo qe eseve el poblema de la epresenación. Es donde e conocimieno apaece selecconado y recoocado paa s ansmisi ón. s posble pensa qe n poblema cenral de la escela consise en qe es necesaio enseña a as personas cosas qe eon pensadas para oos propósos y po pae de oas comnidades. aeceía habe ago nnsecamene siaconal en oda forma de conocimeno Como señala Bossea (1990, oda foma de conocmieno paecea dseñada paa na sacón. n el caso de la escela se aa de na sación my aeada de a podccón oignaa; na sacón en la ca pesonas no iniciadas ienen qe aprende n conocmieno qe en n senido peenece a comnidades especaliadas Ver Goodson, (1995) paUcular apito 2. pága 3 y b'
s de pbl t • ¡· c \<' > o ble a pesonas q l eán paa salo de manea dsina a la al los pos i y con popósos deenes.
Qué es el "contenido? sa aq se ho refeenca a a dea de conendo" sn raa de denirlo. Se pede deci como pra apoxmacón, qe conendo" es odo lo qe se ensea s na expresión senclla, peo ene n obema ya qe odos sabemos qe se enseña mcho ms qe aqello qe el conendo de programa el crclm dcen e enseña po mchos medios, po acdes pesonaes por conenidos mplc s po e dsposvo escola y por n conno de mensaes expícios qe nngn docmeno esco nene. odo eso es conenido de la escoardad eo en elacón con la pogamacón, el émno onenido" se iiza en n senido ms esngdo, no como odo lo qe se enseña, sino como lo qe e ene inencón de enseña, odo lo qe se progama paa se enseñado a escea ene a parcadad, eso ya e vso anes, de qe es ansmiendo ago qe no po o ella msma. l conocmieno escoa es siempre podco de n proceso de econexaiación �I conocimeno expeimena dos ransfomacones paa convese en conocimeno edcavo s dapacón de acedo con los popósios de enseñana y s epesenación paa genea n códgo ompado con los esdanes s necesao eala na candad de modicacones poqe en as scelas los popós os vgenes son especcos de esa sacón Una cosa son los popósos de a podccón académca y cenca y ora cosa son os popósios escolaes. Como ya se mencionó, e popóso en as esceas no es mayormene, podci pesonas déncas a aqellas qe poderon el onocimen qe se ansme. ampoco, como se mencionó en e capo , se dialoga con pesonas qe comparan, como eqso, los msmos engaes nonces, se pesena na vesión apa paa esos esdanes y segn esos popósios sas ansormaciones peden se pecbdas como na esvacón qe se debea lamena o se pede asmi qe e conocmieno escola es na omlacón especa y necesara de conocimeno, n conocimeno popo y especco qe, como caqe o o, esponde a eglas de reconexalzacón en fnción de la siacón y los popósos y de epresena cón en fncón de adioio. ando se aa de especca e conendo siempe se recre a na poogía ¿De qé cosas se haba cando se haba de conenido? E conenido pede conss en, po eempo, nfomacones, eoras o concepos U n ipo de obeos qe enan en a caegoía de conenido" y qe, comnmene se deno minan saber qe" Tambén peden ser meodologas o pocedmenos hablidades o écncas o qe habiamene se llama saber cómo" ambén es posbe nci como conendo o qe pede deni case como pcicas compleas. o ejemplo e diagnósco clínco. Cando a enseñana se aceca a as eas profesonales ese po de conenidos amenan en impoanca Hay n lmo grpo de componenes del conendo qe es omado po dsposcones s posbe propone qe a aea ed caiva genee ceas dsposiciones o qe os amn os desaolen cieas acides.
Comentari fnal
La didáctica y la responsabiidad de la enseñanza y de la escuela
,_ . ·�¡ 1•lY • is 0 I di'menos,l su1d·e:la sotécnio o ca Íl1J osproce os o edecua a reazareo nt elispopo 1as L nstrumrarentala proporcva paaencad a pecti eese másq s · 1 d a_ h e te tiraalao yapno xma eas estudoEpropegoizalde oanal cativa.decat vidaded r edee en tumentaa yacti opona ee pecmanea pgrafí pat aizada y a practcac nsstente. b i a sdetenid medate
La activdad docente puede ser con sderada desde vaos puntos de vsta. C omo páctica de ediación
Pero n o toda s gozan, actuaente de pre stigo. as décadas pasadas, con pocos intevaos, dejaon dua s experencias en nuesto pas sobe e papel de os dscusos "obetiv os o "tcnicos que egita on p oltcas en absout o neutales Pe o a pesar de ell o el sistea educatvo ecesita c ota con a s capacidade s tcncas y po fesonaes necesaas para que la tarea educativa srva e o a los nteeses de a educación de todos. a vda deocátca tiene coo condcón pocuar e repart o ás equtativ o posibe de benes socales econóicos y clturaes. S olo socedades que tieden a ay o iguadad peden consegu una patcpacó apa e a toa de decisone s A s la actividad de enseñar y a de ocaca están igadas de anera e strecha Por eso ssteas de en seanza co recrs os adecuados y la doneidad poesional en e cupento de a s actividade s de eseñana son pate ntegal de a s condcones para la vda deocrática. o anterior earca el otvo pncpa po e cua sn dear de ado o tras deiciones de a actvidad docente y de su identidad, es iportante que la foacón en ddáctca y paa a páctca profesona dos espacos sepaabes oezca y pr oeva el desar ollo de as capacdades qe os docentes deben adquiri co o poesi oaes responsabes de a taea de enseñanza Desde ya qe hay chas anera s de se un buen aest o y n buen proe so pero todas se caracte zan por a d oneidad para: Per seguir propóstos educativos vaorabes evar a os alun os a supera se y en distintos s etidos, a crecer. Pertle s a l os estdiate s tener distita s experiencas sgncativas • Ayudarles a sus estudiates a cosegur objetvos que po dstntos otivos e os puedan con sdear valosos. Mostar c oproiso con s tarea y prepararse o eo posble paa reaizarla Conar en a s posbidades de sus estudante s en el arc o de s pr opesta pedagógica.
o
s
s
s
ósito
o
s
o
b ·o
o
s
s
s
s
s
1
'
1
o
cultua, c oo páctica socal y p olítca coo nstruent o paa a s tarea s de tran ssón necesara s para la actvdad soca productva y e ceciento persona o coo actividad profesonal dirgda a la dstbuc ón de bienes educativos Tdas elas son pespectivas vádas e, iclso c opeetara s
s
s o
o
s