DICIONÁRIO ESCOLAR LATINO-PORTUGUÊS
DICIONÁRIO ESCOLAR LATINO - PORTUGUÊS
Organizado por ERNESTO FARIA Catedrático de Língua e Literatura Latinas da Faculdade Nacional de Filosofia da Universidade do Brasil Com a colaboraçāo de MARIA AMÉLIA PONTES VIEIRA Assistente da Cadeira na Faculdade Nacional de Filosofia SIEGLINDE MONTEIRO AUTRAN Assistente da Cadeira na Faculdade Nacional de Filosofia RUTH JUNQUEIRA DE FARIA Professora de Latim do Ensino Secundário
E dos professores ESTELLA GLATT PAULO MAIA DE CARVALHO MARIA AUGUSTA BEVILACQUA HILDA JUNQUEIRA 3? ediçāo — 1962
MINISTÉRIO DA EDUCAÇÃO E CULTURA — DEPARTAMENTO NACIONAL DE EDUCAÇÃO — CAMPANHA NACIONAL DE MATERIAL DE ENSINO
DICIONÁRIO ESCOLAR LATINO - PORTUGUÊS
Organizado por ERNESTO FARIA Catedrático de Língua e Literatura Latinas da Faculdade Nacional de Filosofia da Universidade do Brasil Com a colaboraçāo de MARIA AMÉLIA PONTES VIEIRA Assistente da Cadeira na Faculdade Nacional de Filosofia SIEGLINDE MONTEIRO AUTRAN Assistente da Cadeira na Faculdade Nacional de Filosofia RUTH JUNQUEIRA DE FARIA Professora de Latim do Ensino Secundário
E dos professores ESTELLA GLATT PAULO MAIA DE CARVALHO MARIA AUGUSTA BEVILACQUA HILDA JUNQUEIRA 3? ediçāo — 1962
MINISTÉRIO DA EDUCAÇÃO E CULTURA — DEPARTAMENTO NACIONAL DE EDUCAÇÃO — CAMPANHA NACIONAL DE MATERIAL DE ENSINO
Esta ediçāo do DICIONÁRIO ESCOLAR LATTNOPORTUGUÊS foi publicada pela CAMPANHA NACIONAL DE MATERIAL DE ENSINO, sendo Presidente da República o Doutor Joāo Belchior Marques Goulart, Primei-ro-Ministro o Doutor Tancredo de Almeida Neves, Ministro da Educaçāo e Cultura o Doutor Antonio de Oliveira Britto, Responsável pela Diretoria Geral do Departamento Nacional de Educaçāo a Professora Dulcie Kanitz Vicente Vianna e Diretora Executiva da Campanha Nacional de Material de Ensino a Professora Heloisa Araújo.
Esta ê a terceira ediçāo do Dicionário Escolar Latino-Português, lançada pela Campanha Nacional de Material de Ensino, do Departamento Nacional de Educaç āo. O rápido esgotar das primeiras edições falam sobejamente da sua excelente acolhida entre mestres e alunos. Visa o Dicionário Escolar Latino-Português a atender aos estudantes dos cursos de grau médio. Registra, pois, essencialmente os vocábulos de uso corrente no período clássico da língua, n āo deixando, contudo,' de mencionar palavras usadas por autoi~es de valor literário, anteriores e posteriores àquela época. Ao apresentar as diversas acepções de um vocábulo, faz citaç āo precisa de autores e das obras em que ocorre o seu emprego, peculiaridade que o valoriza e o recomenda para a melhor compreensāo e aprendizagem do léxico latino. A elaboraçāo do Dicionário Escolar Latino-Português foi confiada ao professor Ernesto Faria, Catedrático de Língua e Literatura Latinas da Faculdade Nacional de Filosofia da Universidade do Brasil. Latinista e autor consagrado nos meios educacionais do País, representa o seu nome uma garantia do valor da obra, que agora se apresenta revista e ampliada. Com a publicaçāo da terceira ediçāo do Dicionário Escolar Latino-Português, prossegue o Ministério da Educaçāo e Cultura, através da Campanha Nacional de Material de Ensino, o seu plano de assistência ao estudante brasileiro, proporcionando-lhe uma obra de alto padr āo por preço acessível. Rio de Janeiro, janeiro de 1962. HELOÍSA ARAÚJO Diretora Executiva da C.N.M.E. C.N.M.E.
PRINCIPAIS ABREVIATURAS USUAIS ABL. = ablativo ABS. = absoluto, ou em absoluto ABS.t = absolutamente AÇUS. = acusativo ADJ. = adjetivo ADV. = advérbio CF. = confere, compare COMP. = comparativo CONJ. = conjunçāo DAT. -= dativo DEM. = demonstrativo DEP. = depoente DIM. = diminutivo DISTRIB. = distributivo F. = feminino FREQ. = frequentativo FUT. = futuro GEN. = genitivo IMPF. = imperfeito IMPESS. = impessoal INDECL. = indeclinável INF. = infinitivo INTERJ. = interjeiçāo INTERR. = interrogaçāo, interrogativo INTR. = intransitivo LOC.= locativo
M. = masculino N. = neutro NOM. = nominativo NUM. = numeral ORD. — ordinal PART. = particípio PERF. = perfeito PASS. = passado ou passivo PES. = pessoa PL. = plural PREP. = preposiçāo PRÉS. = presente PR. = próprio PRON. = pronome PREV. = prevérbio REFLEX. = reflexivo SG. = singular SENT. = sentido SINC. = sincopado SUBS. = substantivo SUBJ. = subjuntivo SUPERL. = superlativo TR. = transitivo V. = verbo V. = veja VOC. = vocativo.
OV. HER. = Heróidas IB. = íbis MED. = Medicamina Faciei MET. = Metamorfoses P. = Pônticas REM. = Remedia Amoris TRIST. — Tristes PÉRS. = Pérsio PETR. = Petrônio PLAUT. = Plauto AMPH. = Anfitriāo AS. = Asinaria AUL. = Aulularia BAC. = Bacchides CAPT. CAPT. = Cativos CAS. = Casina CIST. = Cistellaria CURC. = Curculio EP. = Epidicus MEN. = Menaechmi MERC. = Mereator MIL. = Miles Gloriosus MOST. = Mostellaria PERS. = Persa POEN. = Poenulus PS. = Pseudolus RUD. = Rudens ST. = Stichus Stichus TRIN. — Trinummus TRUC. — Truculentus VID. = Vidularia PLÍN. = Plínio Plínio (o Velho) H. NAT. — História Natural PLÍN. = Plínio Plínio (o jovem) PAN. = Panegírico de Trajano EP. = Epistulae PROP. = Propércio Q. CURC. = Quinto Cürcio SAL. = Salústio C. CAT. = Conjuraç āo de Catilina B. JUG. = Bellum Jugurthinum HIST. = Fragmentos de História SÊN. = Sêneca APOC. = Apocolocyntosis BEN. = De Beneficiis CLEM. = De Clementia PROV. — De Providentia CONST. = De Constantia
SEN. MARC. = Ad Mareiam VIT. = De Vita Beata OT. = De Otio TRANQ. = De Tranquillitate animi BREV. = De Brevitate Vitae POLYB. = Ad Polybium HELV. = Ad Helviam EP. = Epistulae NAT. = Naturales Quaestiones AG. = Agamemnon HERC. F. = Hércules furens HERC. OE. = Hércules Oetaeus MED. = Medea PHAED. = Fedra OED. = Edipo TH. = Tiestes TRO. = Troadas S. IT. = Silio Itálico SUET. = Suetônio TÁC. = Tácito AN. = Anais AGR. — Agrícola GERM. = Germânia HIST. = Histórias D. = Diálogo dos Oradores TER. = Terêneio AD. AD. = Adelphoe AND. = Andria EUN. = Eunuchus * HEAUT. = Heautontimorumenos Heautontimorumenos HEC. = Hecyra PHORM. = Phormio T. LIV. = Tito Lívio TIB. — Tibulo V. FLAC. = Valério Flaco V. MAX. = Valério Máximo VARR. = Varr āo L. ou L. LAT. = De Língua Latina MEN. = Menippearum fragmenta R. = Res rusticae VEL. = Veleio Patérculo VERG. — Vergílio BUC. = Bucólicas EN. = Eneida G. = Geórgicas CATAL. = Catalepton COP. = Copa CUL. = Culex.
A a subs. f. (ou n.) indecl. 1) 1* letra do alfabeto latino (Cíc. Div. 1,23). 2) Abreviações diversas: a) A. = Aulus, Aulo (prenome romano); b) A.U.C.= anno urbis conditae «do ano da fundaçāo da cidade»; c) a.u.c. = ab urbe condita «desde a fundaçāo da cidade» (expressões frequentes nos historiadores); d) a.d. = ante diem (nas datas, particularmente frequente nas cartas); aceppi tuas litteras a. d. quintum Terminalia (Cíc. At. 6, 1, 1) «recebi tua carta no quinto dia antes das Terminalia»; e) a = absolvo (nos boletins dos juízes) «absolvo», donde Cícero denominá-la «a letra da salvaçāo» (Cíc. Mil. 15). ā, ou āh — interj. Veja ah. a, ab, abs — prep. abl. e prev. I — Sent. próprio: 1) Ponto de partida (da vizinhança de um lugar, e nāo do interior do mesmo), podendo ou nāo ter ideia de movimento: a signo Vertumni in Circum Maximum venit (Cíc. Verr. 1, 154) «veio da estátua de Vertuno ao Circo Máximo». 2) Afastamento, separaçāo: de, longe de: ab oppido castra movit (Cés. B. Civ. 3, 80, 7) «levantou acampamento (afastando-se) da cidade». 3) Ainda em sentido local: do lado de: a decumana porta (Cés. B. Gal. 6, 37, 1) «do lado da porta decumana». II — Desses empregos concretos passou a ser usada em outras acepções deles derivadas, indicando: 4) Procedência de, da parte de: legati ab Aeduis et a Treveris veniebant (Cés. B. Gal. 1, 37, 1) «vinham embaixadores da parte dos éduos e dos tréviros». 5) Descendência: de, descendente de: a Deucalione ortus (Cíc. Tusc. 1,21) descendente de Deucaliāo». III — Em sent. figurado: 6) Do lado de, do partido de, em favor de: ab reo dicere (Cíc. Clu. 93) «falar em favor do réu». 7) A respeito de, quanto a, acerca de: tempus mutus a litteris (Cíc. At. 8, 14, 1) «época silenciosa quanto a cartas». Com verbos passivos, indica o complemento de causa eficiente: a magistratu
Aeduorum accusaretur (Cés. B. Gal. 1, 19, 1) «seria acusado por um magistrado dos éduos». IV — ■ Sent. temporal: 8) Desde, depois de: a tuo di-gressu (Cíc. At. 1, 5,4) «depois da tua partida». Obs.: Como prevérbio, ab-indica afastamento, ausência, e daí privaçāo: abduco «levar para longe, afastar»; améns «privado da razāo, louco». Ab é empregada geralmente antes de vogal e de d, I, n, r, s e da semivogal i (j); abs antes de t (raro); a antes das demais consoantes. Entretanto no uso corrente encontram-se exceções que mostram que essas regras nāo sāo de caráter absoluto. Em composiçāo ab se emprega antes de vogal, de h e das consoantes d, 1, n, r, s; abs antes de c, t; antes de p, abs reduz-se a as; a é a forma reduzida antes das bilabiais b, m. ubaculus, -I, subs. m. Abáculo (pequeno cubo de vidro colorido para ornamentar pavimentos) (Plín. H. Nat. 36,199). abācus, -í, subs. m. 1) Qualquer espécie de mesa, ou tabuleiro: ábaco. 2) Tábua de cálculo (Pérs. 1, 131). 3) Mesa ou tabuleiro de jogo (Suet. Ner. 22). 4) Baú, arca (Cíc. Tusc. 5, 61). abaliênātiõ, -õnis, subs. f. Abalienaçāo (transferência legal), cessāo por venda (Cíc. Top. 28). abāliênātus, -a, -um, part. pass. de aba-liêno. abaliênõ, -ās, -āre, -āvi, -atum, v. tr. I — Sent. próprio: 1) Fazer passar a outrem, alienar, vender: ea quae accepisset a maioribus vendidisse atque abalienasse (Cíc. Verr. 4, 134) «ter vendido e alienado o que tinha recebido dos antepassados». 2) Desviar, privar (Cíc. Fam. 1, 8, 5). II — Sent. figurado: 3) Afastar, indispor (Cíc. De Or. 2, 182). Abantêus, -a, -um, adj. De Abante, aban-teu, abantéia (Ov. Met. 15, 164) ). Abantiādês, -ae, subs. m. Abantíada, descendente de Abante, filho de Abante, i. é, Acrísio (Ov. Met. 4, 607).