DICCIONARIO Y ESTUDIOS LINGUISTICOS BANTU A Abanico: efu Abrir: wuanka, duilando duilando Abrojo: nguigo, nguigo, nguino Abuelo: nkai, nkuku Aceite: masi maki A ctividad: kianyangla Adelante: yalanga ngui ngui Adivinar: vititimenso (con espejo magico),vititi magico),vititi nkobo(s)(con caracolos) Adivino: kusambulero, kusambulero, ngango ngombo, vititi sambidilango sambidilango (vista del conocimiento) Adorno: butan dumba, dumba, mona Africa: wankila Agua: mansa, manso, masa, mesi, ymasa Agua coco: masa kamputo Agua del mar: kalunga, galunga, galunga, masa kalunga Agua del rio: lango cholan cholan Aguardiente: malafo, malafo, masa agangulero Aire: nkili, kunanfinda kunanfinda Aji: fotila Ajo: diamputo, niasa Alamo: machuso, mechuso Albahaca: medalo, guanguao guanguao Alcol: malafo mbinga, mabinga mabinga Algodon: duambo Almendra: eguinse Alta: simane, sambi, sambia, nsambi, nsambia nsambia Altar: brandiku sambi, brandiku brandiku nsambi Amado: ngua Ama: ngolele Amanecer: dikolombo dikuama Amarillo: moamba Amarrar: kuta, nkuta Amiga: nkundi, yeye Amigo: wankasi Amigos: bakundi Amuleto: makuto Ancestro: bakula Antepasado: bakula Aqui: munankuto Araña: masu
Ar!tes: ngungu Arrodillar: fukama Arro": eloso, loso, yaloso Avispa: supiwanpungo supiwanpungo Ayudar: kawanko A"ogue: fendingonde A"ul: bundi B #abosa: soyanga #ailar: kina kuame #aile: ki"umba #allena: lauriako #andera: kanda, lelensuata #añarse: minia #año: sala #arco: kumbe, nkumbe #arriga: malusa, kibumo #astante: mbongo #aston: tongo #asura: nsasa, ntiti #ata: matutu #auti"o: botika, gangango gangango #eber: mu #ebida: chamba, malafo #endicion: diangansua #ichito: bitilengo, (nfiman) #icho (s): munfuira,(muninfuise) #ien: kiambote #igotes: sanso, nsanso #lanco: mundele #oca: nua, nia mua, munan nua nua ,moa, nako #olsillo: kuto, nkuto, munankuto munankuto #onita: mlombe, mbuta #ota: lusango #otar: yosa #otella: fumbo, buate #ra"o: limbo batolembo #rocha: sama #ruja: guenge, nguenge #rujeri: kindamba, mayombe, mumbanda #rujo: tata nganga, tata tata nkisi, tata ndoki ,tata mayombe, nbandoki, nbandoki, ndongo, ngangulero #ruto: matutu #ueno: bundu, lulendo, mbote mbote
$aballito del &iablo: nkombo akino, nsusu muteka $aballo: batu, nialo, nialu, fato, nfato, nkako $aballo medium: ngango ngombo, nganga ngombo $abe"a: brukoko, ntu, muluanda $abildo: munanso $af': kundia, kasa, kualikilo $alaba"a: malampe, nale, makuke, maluke $aldero: kiso, nkiso, muluguanga $alenture: fuka, mfuka $aliente: banso $alor: banso, muyondo $allar: quisa $alle: nsila, sila $allese: kawako matoko $ama: tanda, lukuame, mfuembe $amaron: brinda, nbrinda $aminar: kiamene, kuenda, kiako $amino: kuenda, kuendan, nsila $ampana: ngongo $ampo: ngongo $ampo: kunayonda, kunayanda, nseke, mumuseke, miseke $anasta: kawuandi $andado: matui, kumba $andela: bansa, bansua, nbansua, mboso, ntuya, baso, mbaso $anela: mokoko wando $antar: nfindan $anto: nfinda, mambo $aña: ikanga, misanga, muengue, marioka $aña de a"ucar: madiandia, musenga $aña brava: matombe $añon: matende $ara: bundi, itama $araco: nkombo, bonantoto, simbu $arbon: etia $arcel: nso gando, kutamu labambu $arne: mbisi, bisi, mbifi, bifi $arnero: meme, dimeme $arta: mukanda, nkanda $asa: nso, munanso $asado: nkla $asamiento: kusankana, longo $ascara: lele $atorce: kumiya $a"ador: mbole, walumbe
$eiba: nsambi, ngundu, nsambia $ementerio: nfinda ntoto, kunanso, kunansinda $eni"a: mpolo kubi, mpolo banso $erebro: samidilango $iego: wafamensu, kanaba $ ielo: nsulu,sulu $ien: nkama $igarro: nsunga, sunga $igarillo: nsunga mene $imarron: pakase lele $inco: ifumo $intura: eluketo, munila $iudad: mbansa $lavo:manna sonye $obrar: igana $ocina: lambe $ocinar: ise $ocinero: mulombi, mualambi $oco: kano mputo, babomela busa, bana koko $ocodrilo: gando munandansa $oge: kuata $oger: tala $ojo: guafakulo $ollar: sanga ndile, nkutu dilanga $omer: gako, lubia $omida: ndia, uria, udia $ompañero: mpanga samba $omprar: kuenda suila, kita $ontra: nika $ontent: matoka kawuando $onversando: banbangan $onversacion: burokoko $ora"on: ntimate, nbundo, nchila $orojo: ntunde $orrer: lenga $orriendo: san san $raneo: kiyumba $rusifijo: nkangui, nsambiapiri $ru"*: njumbo, tanda, kabusa $uarto: suako $uatro: iya, tatu, efua $uatro esquina: dilu, ndilu $uatro vientos: kuluso, lucero $uba: ngundo, kimputo
$aballito del &iablo: nkombo akino, nsusu muteka $aballo: batu, nialo, nialu, fato, nfato, nkako $aballo medium: ngango ngombo, nganga ngombo $abe"a: brukoko, ntu, muluanda $abildo: munanso $af': kundia, kasa, kualikilo $alaba"a: malampe, nale, makuke, maluke $aldero: kiso, nkiso, muluguanga $alenture: fuka, mfuka $aliente: banso $alor: banso, muyondo $allar: quisa $alle: nsila, sila $allese: kawako matoko $ama: tanda, lukuame, mfuembe $amaron: brinda, nbrinda $aminar: kiamene, kuenda, kiako $amino: kuenda, kuendan, nsila $ampana: ngongo $ampo: ngongo $ampo: kunayonda, kunayanda, nseke, mumuseke, miseke $anasta: kawuandi $andado: matui, kumba $andela: bansa, bansua, nbansua, mboso, ntuya, baso, mbaso $anela: mokoko wando $antar: nfindan $anto: nfinda, mambo $aña: ikanga, misanga, muengue, marioka $aña de a"ucar: madiandia, musenga $aña brava: matombe $añon: matende $ara: bundi, itama $araco: nkombo, bonantoto, simbu $arbon: etia $arcel: nso gando, kutamu labambu $arne: mbisi, bisi, mbifi, bifi $arnero: meme, dimeme $arta: mukanda, nkanda $asa: nso, munanso $asado: nkla $asamiento: kusankana, longo $ascara: lele $atorce: kumiya $a"ador: mbole, walumbe
$eiba: nsambi, ngundu, nsambia $ementerio: nfinda ntoto, kunanso, kunansinda $eni"a: mpolo kubi, mpolo banso $erebro: samidilango $iego: wafamensu, kanaba $ ielo: nsulu,sulu $ien: nkama $igarro: nsunga, sunga $igarillo: nsunga mene $imarron: pakase lele $inco: ifumo $intura: eluketo, munila $iudad: mbansa $lavo:manna sonye $obrar: igana $ocina: lambe $ocinar: ise $ocinero: mulombi, mualambi $oco: kano mputo, babomela busa, bana koko $ocodrilo: gando munandansa $oge: kuata $oger: tala $ojo: guafakulo $ollar: sanga ndile, nkutu dilanga $omer: gako, lubia $omida: ndia, uria, udia $ompañero: mpanga samba $omprar: kuenda suila, kita $ontra: nika $ontent: matoka kawuando $onversando: banbangan $onversacion: burokoko $ora"on: ntimate, nbundo, nchila $orojo: ntunde $orrer: lenga $orriendo: san san $raneo: kiyumba $rusifijo: nkangui, nsambiapiri $ru"*: njumbo, tanda, kabusa $uarto: suako $uatro: iya, tatu, efua $uatro esquina: dilu, ndilu $uatro vientos: kuluso, lucero $uba: ngundo, kimputo
$uerpo: nitu, masimenga, fumanguame $ueva: kasimbo $uidado: kirio, nkirio $ulebra: mbamba, nsima $urandero: ngango buka, gangantare $hivo: chenche, ekomba, kambo, kombo, nkango, nkongo $husma: ñangara $hismoso: ndimanguiwa $hiquillo: watoko, guatoko $hino: mingango, mongango D &ame: kuende, atuya, tambula, samba, mpandika mpandika &ar: kuba &año: diambo, kualono kualono &edo: mioko, mioka, nguika &edos: nlembo, limbo &erretir: languan &eseo: ntondele &espacio: sualo, sualo &espierto: wiriko &esprenderse: sakri, sakrila &ia: da, muine, diambo &iablo: ndoki, kimbundo, kimbundo, karire, miniampungo, kachanga, kachanga, tata lubuisa, sampungo, sampungo, doki &iente: menu, meno &ie": kumi &ieciseis: kumisabami &iecisiete: kumisabuare &ieciocho: kuminona &iecinueve: kimifua &inero: nsimbo, simbo, simbongo, simbongo, nbongo &ios: nsambi, sambi, nsambia, sambia &ioses: mpungos &iosa: mpungu &oce: kumiyole &olo: yela, lunsa &omingo: diansona &oncella: kiwaka &onde: kilumbo &ormer: leka, solele &os: yole, tauo, yari &uele: yele &ueña: ngunda nkita &ueño: gangan gumbo gumbo
&urmiendo: talenkendo E -dad: kisoko -l: muena, muana -lla: ndumba -lefant: nsacho, insane, bondantuei, bondantuei, pakasa sao, nsao -mbara"ada: loyu -namorado: yambisa -nano: ndundo nbaka nbaka (evil) -ncender: ntuya -nciende: songuila lumuine -nergia: wanga -nfermedad: kuankumero, yari yari, yemba ,yembo -nfermo: yera, yari, yanyara, tubelanga -nojarse: fula botan kando kando -ntender: tukuenda -nterra: kunfunda -ntierr: lucamba nfinda ntoto ntoto -ntrar: kota, kuenda -nvidia: kimpa, kimpalu -pilepsia: nianga -reccion: nfia timbisi -sclavo: mabika, mubika, muika, mbaki, musensa -scoba: monsi, nmonsi, kamba, baombo -sconder: kabansiero, kabanchielo kabanchielo -scopeta: nkele, kele -scribir: masanika, chikuere, mukanda -scuchame: guisa -scucha: sikilimambo - spanol: musuluwandio -spejo: vititi menso -spejuelos: lumeno -spina: kere benda, kunai -spiriyu: nkuyo, nkisa masa, ngunda, ndundu, ndundu, dundu, indiambo indiambo -spiritu: kindoki, kilumbo -spiritu: nfumbi -spiritu: musanga -spiritu,(malo: ndoki -sposa: nkana -squina: pambian nsila -star: diata -stoy: year -stomago: puan boane, monalusa monalusa -strellas: buetete, buete, tetenwangam tetemboa, tetemboa, tango bonansisa, bunansisa bunansisa
F 0aja: fanda, ponda 0allesio: tondolo kuame 0ama: bango 0amilia: kanda 0antasma: kinkindiki 0avor: sofeka, nsofeka, masikila 0errocarril: guio kila, nkumbre kunayiere 0iesta: sikiringoma, kisobiakia, kisingokia ngola, bangalan 0iesta,(baile): kuma kia ngola 0iesta,(m1sica ): mumboma 0irma: patibemba 0echa: fendinde, yilo 0loja: tui kamasinda 0ogo: kuta, nkuto, munantuya, muyaka, maka 0ornicar: timbe, fifigita oyongo 0rijole: guandi, nkita lumbe 0rijoles colorados: guandu mayonda lele 0rijoles negros: madenso, mandenso 0ruta: machafio 0ruta bomba: machafio kisondo 0uego: lemo, bukula 0uer"a: basuke sunga, munu suke nsunga, fatibenba 0undamento: songue, munalanga, pungun banso, yaya wanga 0uneraria: yemba, fua nso G 2alleta: pogitana 2allina: nsusu, sunsuketo, susukeke, wanambolo 2allo: nsusun kokoro, sunsu ketu, susunwere, nsusu 2ancho: samio 2anso: wankala 2arabato: mombala 2ato: kimbungo, chiwambe, fumancano, fundiankane, guai,tualengo 2ata de magi: bumba 2ordo: buamato 2racias: ndondele, ntandole, tondele, ntandala, moana, nkimandi, wanka, nwanka, ndoso 2rande: ntukua 2rupo: krikoria 2uanajo: nsawawo, asonwa, asowa 2uarder: nbaka 2uerra: mulonga, gongomakarira 2uitarra: lambrile matoko, sansimatoko H
3arina: diba, ndiba 3enbra: nkendo, nketa 3ermana: mpangui yakala 3ermano: mpangui 3ermosa: boloya 3ernia: mulungua 3ierbas: bikanda 3ierro: songe, nsonga 3ija: moana, guandin 3ijo: munanfuto, munanu, munana 3ilo: babuso 3inchado: mabimbi 3oja: difue, kuku, nkanda 3ombre: muana, burumbano, mabumboa, yakara 3ormiga: kiniomi, miasiman nfitete, fuila 3ospital: kuanso, kumanso 3oy: kuangui, guaki 3oyo: kuko 3ues: matari pemba, mfansi, yesi 3uesos: kongome, kanguame, musombo 3uevo: lele, mankima nsuso 3umanidad: bantu 3umo: disi I 5glesia: munanso nkisi, kunanso 5gnorer: &ialamenso 5ncienso: mpolo nsambi 5ndio: minganga badigaso, yamboaki 5nfierno: lurian bansa kariempemba, yenda kumbansa 5niciacion: mpangui sama, kirano, malembe goganti 5nteligencia: ntu 5rse: mbakuako, mikuenda J 6abon: saba, nsaba 6arro: disanga 6efe: mbansa, ngumbula, fumo, nfumo, npangala 6engibre: ntua, tua 6icara: wata, nputo guankala, futu guankala 6icotea: nkufo, guru, fuko, sarakunseko 6imaguas: basimba kalulu masa 6imagu: mpansa 6orobado: guatekama 6oven: matoko, baleke, muleke 6ubo: ñanka, ñunka, ñioka
6utia: ngunche, kumbe, nfuku L 9abor: kebula 9adrar: mufe 9agartija: diansila 9agrimas: masosi 9aguna: mungane monsa, tuale lango 9argo: mboriyandi 9avar: sankumali, sukula 9eche: magonde, nsunka 9echusa: minian puango, fungo masuka, muni nfuanga 9ejos: tanga nkanda 9en: nsombo, kiandongondo 9evanter: sangula 9evantate: sikama 9icencia: gonad dariyaya, gueyaye 9imon: koronko, kiangana 9 impia"a: nsala, sala 9impio: nsaku 9 oco: fuati 9oma: sumulongo 9oro: nkusu 9ucero: tetemboa, kimango 9una: ngonda, gonda,ngunda ,tango dilanso 9unes: nsala 9u"*: tuya, munia 99over: mbula, nfulanguisa 99uvia: lango 99anto: masanga, samba, sambiayaya 99enar: kumbre 99orando: dalan kuame, dalan kuami M achete: mbele adera: nti, miti adre: yaya, ngua, yeye, kuandi adrina: yaya, nsumbo, ngundi agia: kimpa aja: mboma, ñoka, bomboma, kimbamba al: ñari, nguame, kombo samba alo: ngongo, yela, malembe andar: tuma ano: inkuako, blanki, nguika, mbemba, mbembo anteka: mansi, mense añana: masimene
artillo: ndungo, bungo atar: bonda ayombe: mayombe ayor: tata ngango, tata nkisi edicina: bilongo entira: bamboo entiroso: bambunguei esa: brandiku ile: buke, ndambo kinkolo, wemba, dimbo irar: nsinde, muene, bika ire: kili isterio: limbo, nkui ontaña: kunalemba, mongo onte: nfinda, kunanfinda orir: kufua osca: boansi, bonse osquito: lulendo, kangoma ucho: bobe, ingui uerte: malala uerto: nfumbe, nganga, nkula, bakula uje: dimba, nketo undo: bemba, panguila, npanguila undo: ntoto isica: gungafuto, minwi, pungui N
>cho: inona >idos: mato >igo: mo wa >ir: kuto, sikiri mato ,nkuto >jos: mensu, mato >reja: tuto, nwenga >rinar: lango banga >scuro: tombe, mfuembo, mpimpa* P @adre: tata @agar: futeno @ai: nsi @ajaro: sunso, nui, sunsun @alabra: dinga @alabras: mato @alacio: munanso @alero: tata nkisi @alma: lala, mamba @alo: kunie, nkunia @aloma:
@imiento: ndungo, tuola @iojo: tatu @iña: miengue @lanta: nsiama, kongue @latano: makondo @lumas: nkanda, mukanda @oco: kukako, mune yole @odrido: nfua @ocicia: gando, mucuaputo, cabo ronda @olvo: mpolo @olvora: fula @orqueria: ntufe @o"o: longue, kamatoto @renda: nganga, ganga, munganga @reso: nena luande @rohibid: nlongo @ronto: tuimini @rostituta: nkuna nwako, mbisi labana @rueva: walenga @uente: masa lamba @uerco: misunguru @uerta: munelando R abo: sila, biokoncila ai": bugule ana: sire ata: mbinda, matutu aton: ntongo ayo: nsasi fula ecoger: kuabilanga ecuerdos: samuna nkenda edondo: kuyerere egresar: lurie elo: ntiele esguardo: makuto etrato: dimbo e"o: mabungo, mambo ey: nfumo, nani ico: mbongo incon: kasuako iñon: mbanga io: lukango, mbelesi ojo: mbuaki, mengu omper: diboa
S Babado: wengue Babana: muna, beko Babe: bika Babiduria: ntuan, bundanga Babio: nfumo Baco: ntutu, fuko Bal: sukre mpolo Baliva: mete Balud: lumbo ,nsalamalekum Bangre: menga Banto: mpungo Bapo: nkuila, nchulo Baya: lelepum Bembrar: nfuri, nfurintoto Beñor: mpangui Bilencio: mambe Billa: kimbundo, luando Boga: musene, mukolo, bulo Bol: ntango, tango Boldado: mubuonga, masoari Boledad: moana kaka Bombrero: musumbo Bube: banda Buelo: ntore Bueño: kuanda, nsoyi T Cabaco: nsunga, sunga Cambor: ngoma, ngoma mputo Caro: mbinga Ca"a: ponda Cecho: lulia Cela: kangu Ctempl: nso Cener: simbanka Ciempo: mbu, tango malanda Cierra: ntoto Cigre: ngo Cijera: nsama Cinta: fiota, menga fiota Cirar: takula Ciro: munduko Cokar: takalunga Codos: lumbo
Cormento: mbula Crabajar: banga, nsikila Crankilo: yeka Crece: kumiyate Cren: nkumbre Criste"a: kikenda Crope"ar: munantansila Crueno: kuankila U Dno: yasi Dña: kiala Dva: mamputo V Eaca: naa, naja Eago: salantuwa Ealiente: yen yen Ealla: kuenda Eapor: nkubri, kalunga Easo: nchuta Eela: muenda Eelorio: tambi Eenedo: sansamu, sombi Eender: ntuenda Eenga: mbanga Eerdad: mambianga Eerde: mbi Eerraco: guangangulo Eete: kuenda, kuisa, diata Eieja: kienbomba, kiboba Eiejo: nsula, okulu Eiento: nfinda, impenso Eientre: munalu"a Eino: malafo, mbaso Eira: bilula Eirar: biringuer Eisita: sensa Eivir: buriri Eolar: kakuisa Eos: ndinga Y Ferba: nfita Ferbas: musanga Z Gapato:nkandu,mamabo
APUNTES PARA UN GLOSARIO DE LA REGLA SUTAMUTOKUNI, CONOCIDA COMO REGLA DE PALO MONTE. -l presente glosario, lo reali"amos con el objetivo de corregir muchos de los publicados,en diferentes 0oros, obras meritorias, de un gran esfuer"o por divulgar la lengua palera, pero que adolecen de muchos errores, ya que no citan las fuentes donde fueron primeramente publicadas, y muchas palabra se han escrito con error, incluiremos en 'ste glosario, las fuentes originales donde aparecen escrita en lo posible por la fecha de su aparicin, que hemos podido compilar, y le agregaremos otros vocablos y frases, que como iniciado usamos durante años en la prHctica ritual, enriqueci'ndolas con la comparacin de otros significados de las voces o acepciones e.traIdas de diversos te.tos, que en la bibliografIa consultadas se citan* Jueremos recalcar que reali"amos una compilacin de t'rminos, por lo que respetamos los significados que dan cada autor y su grafIa, por lo que las palabras y sus significados las trascribimos tal y como han sido publicados, sin pretender nosotros adjudicarnos la autorIa de un solo vocablo* @ara la confeccin de este glosario hemos tomado mucha de las palabras que aparecen en varias libretas annimas e in'ditas que poseemosK las inapreia!les alarai"nes reali#a$as p"r l"s %er&an"s en el F"r" $e la Re'is(a As%e) e(*, enriqueci'ndolas con la compilacin de otros significados de las voces o acepciones e.traIdas de otros te.tos que recogen autores como: Te"$"r" D*a# Fa!el") en s+ li!r" Dii"nari" $e la Len,+a C"n,a Resi$+al en C+!a K las investigaciones sobre la procedencia 9ingLIstica de lo que queda en $uba de las len,+as !an(-) reali#a$" p"r la Dra. L/$ia G"n#0le# H+,+e( "n la "la!"rai1n $e Jean Ren2 Ba+$r/K los publicados por L/$ia Ca!reara en s+s "!ras &"n+&en(ales3 V"a!+lari" C"n," 4El Ban(5+e se %a!la en C+!a6) El M"n(e) La Re,la 7i&!isa $el San(" Cris(" $el B+en Via8e) Re,las $e C"n," Pal" M"n(e Ma/"&!e9 el ,l"sari" "n:ei"na$" p"r Na(alia B"l*'ar Ar1s(e5+i / Car&en D*a# $e Ville,a en s+ "!ra Ta Ma;+en$e Ya/aK lo aportado por mar e o mato* 3istrias da escravidOo* 9uanda: 7ilombelombeM 9ienhard, %??K 4 ppN* 0rank 6os' Amaya,mar,etc,del F"r" $e Pal" M"n(e) Te&a B"a!+lari"Ban(+ >Si.?)/ "(r"s (e&as $e la Re'is(a As%29 se han consultados trabajos de Pilfredo 0ernHnde", K GLOSARIO AFROCUBANO >REGLA DE OSHA?.P"r3 Gi"'ann/ BernalOs%-n @2 Klos de 9uIs &Ia" $astrllo: Tra(a$" Enil"p2$i" De Pal" M"n(e C"lei"nes E$ii"nes Or+n&ila ,entre otros* @ara citar las fuentes donde e.traemos las palabras y sus significados, utili"amos frecuentemente las iniciales de los autores, y los pseudnimos, ejemploK >LC? L/$ia Ca!rera? 9>T DF.? Te"$"r" D*a# Fa!el"9 >NBA.? Na(alia B"l*'ar Ar1s(e,+i9 >F O.? Fernan$" Or(i#9 >LDC.? L+*s D*a# Cas(rill"9>FJA.?) Fran; J"s2 A&a/a9 >N,+r+:in$a ?9 GB?. Gi"'ann/ Bernal9>Ta
una de las palabras y frases recogidas* -n la actualidad e.isten muchas personas, que errneamente toman de las lenguas bant1es actuales palabras para adicionarlas a la lengua palera de antecedentes #ant1, conocido por egla de @alo onte que tiene sus orIgenes en la mal llamada lengua conga, cuya g'nesis estH en las lenguas bant1es, las cuales son habladas por muchos pueblos del continente africano, que habitan el e.tenso territorio de paIses como Angola, ep1blica &emocrHtica del $ongo, etc*-stos pueblos evidencian un origen lingLIstico com1n, que ha llevado a los estudiosos a considerarlo como el conglomerado etnolingLIstica bant1* 9a lengua palera, aunque tiene mucha influencia de las lenguas tribales bant1es de los esclavos traIdos con la denominacin de congos, tiene tambi'n influencia de la lengua bo"al de los esclavos, del español mal hablado como segunda lengua, etc*, por lo que no debemos adulterar su contenido* @or 1ltimo debemos advertirles que como e.isten muchos casos en que un solo vocablo tiene varias formas de escritura en las >bras y libretas consultadas por nosotros, pondremos las palabras tal y como se usan en las conversaciones entre practicantes, no obstante para facilitar la ortografIa y la uniformidad de cada palabra empleamos algunas reglas de la gramática de la lengua Kikongo en nuestras aclaraciones, por lo que utilizaremos la letra K para sustituir a la C y a la Q. Suprimimos la E, a las palabras que comienzan con En, por lo que se utiliza la N para iniciar palabras. Para realizar una correcta pronunciaciónen Kikongo, debemos saber que la letra S nunca tiene sonido de , la ! muc"as #eces tiene sonido de $, y los acentos son sólo para la pronunciación correcta.
A3 @ara, de, en 7ikongo* Bobre la letra A, Q7atulembe e ' arte integrante da pHgina 7imbundu 3@ (http:MMwww*linguakimbundu*comM))*N,escribe Aba, Aba Abaa: 0inli* (C&0*)* 0inli* (9&$*)*9uIs &Ia" da el mismo significado, slo que en ve" de escr ibir el nombre #otHnico de Abaa, como lo hace &Ia" 0abelo da el de Aba*-l nombre de Aba, es un nombre vulgar de la planta mencionada*-n su obra Q-l onteN 9ydia $abrera, aclara que: QAbHR9ucumi: AbHa*$ongo:0inli*&ueño: -legguHRN -n la Begunda @arte $ongo=-spañol de su >bra: QEocabulario $ongoN 9ydia $abrera, sobre la palabra AbH, le da el significado de: AbH:Cenga*(9$*)* Abanico: