v e 71 yıda dinbrghda skoçya) doğdu. 723'te dinburgh nverstesi ne yazldı; kiçağ dier elsefe, maemaik, arh oudu. Gçm soular yzünden ünvese dn ayrıldı (1725-1 (17 25-176 76 bir süe Bstol de caretle uğraşı 1734-1737 yıllarını Fransa da geçidi 1745'tEdinbugh nver te alak elsefs pofesörlüğüe başvudu d konuundk görüşler bindğinde başuruu ger çevrldi. 749 yıla de yutdışda era S Clar sekreerliğ yap 5 Ednburgh Huu üüphnes yönetiilğine getild 1763 eik sekee aak ana'ya ana'ya gi, Encyopde çevreyle v Rousseau le dosluk kurdu ngleeye dönee yıl Dşişle Bakanlğı müseşa yadımcığı yapı 769'da 769'da aşındığ Edinbugh'da 177 yılında öldü an, ndi deyşyle "dog ak uyusunda uyandıran düşünürdür. Bşlıca ypıtlaı: A . ak Treatise of Human Nate (739-740 İsan oğası Üzee Bi nceleme; Essays Moal, Ptca and Lteay (174 Ahak ya se Yzn eneeri An nqry Conernng Hıan Undersandin (71 İnsaın Anma ets Üerne Bir ruşur ma, ev Oru Aruba aetepe nversits ayınları ola Dsoıse (17, Siyasal Söylevler) Hory of ngad (75476 İngilere Tihi)
v e 71 yıda dinbrghda skoçya) doğdu. 723'te dinburgh nverstesi ne yazldı; kiçağ dier elsefe, maemaik, arh oudu. Gçm soular yzünden ünvese dn ayrıldı (1725-1 (17 25-176 76 bir süe Bstol de caretle uğraşı 1734-1737 yıllarını Fransa da geçidi 1745'tEdinbugh nver te alak elsefs pofesörlüğüe başvudu d konuundk görüşler bindğinde başuruu ger çevrldi. 749 yıla de yutdışda era S Clar sekreerliğ yap 5 Ednburgh Huu üüphnes yönetiilğine getild 1763 eik sekee aak ana'ya ana'ya gi, Encyopde çevreyle v Rousseau le dosluk kurdu ngleeye dönee yıl Dşişle Bakanlğı müseşa yadımcığı yapı 769'da 769'da aşındığ Edinbugh'da 177 yılında öldü an, ndi deyşyle "dog ak uyusunda uyandıran düşünürdür. Bşlıca ypıtlaı: A . ak Treatise of Human Nate (739-740 İsan oğası Üzee Bi nceleme; Essays Moal, Ptca and Lteay (174 Ahak ya se Yzn eneeri An nqry Conernng Hıan Undersandin (71 İnsaın Anma ets Üerne Bir ruşur ma, ev Oru Aruba aetepe nversits ayınları ola Dsoıse (17, Siyasal Söylevler) Hory of ngad (75476 İngilere Tihi)
İmg Kivi Yyrı 3 D Hme
ISBN 93313
B K Bl B Kyn 193 3 Bsı Ağsts 199 © mg Ktbvi Yyıı Kp srmı Fm Kkı
ig
Bsı v Cit
Z
Dvid Hme
DİN ÜSTE
İmge Kitabvi Yayınl Konur So. No: Kızly 0660 Ank ) 9 6 9 6 6 T 9 ) Fs 90 )
umeun meinerinin evirierini Bie Karau ve r Nure ızr özen eirmi Laince anar Dr Gnör Varınığlu Treye evirmiir. Kenierine eer eerim ee TUNÇA
İÇNDEKİLR
ÇEVRENİN ÖNSÖZÜ . 9 DN DOGAL TAHE Ş: D DOA TAH ÜSÜ (E Root) 13 DNN DOA ARH . Yazarn iiş 33 Bnc Kesm Çoktancıığın nsanlaın l Dini Olduğu Üsne knc Kesm Çoktanlğn Köken . Üçüncü Kesm Ayn Konuya Devam 4 Ddüncü Kesm Dünyann Yaatcs ya da Bçmlendcisi Dye Düünümeyen anla 5 Benc Kesm Çoktancığn Çetl Bçmle Alego, Kahamanlaa apınma , 5 Atncı Kesm anclğın Çokanclktan Çıkı 55 Yednc Kesm Bu Öğetnn Doğulanmas . . 60 Seknci Kesim Çoktanckla anıclığn elgt 62 Dokuunu Kesm Bu Dnen Baskı e Hgöü Açsndan Kaşatlmas . 64 Onuncu Kesm Yüekk ya da Zlet Açsndan 6 On Bnc Kesm Aka Uyunluk ya da Saçmalk Açsndan. . 0 O knc Kesm Kku ya da Kanm [Şüe ya da nanma] Açsndan. . 73 On Üçüncü Kesm alk Aasnda aygn e k üden Dnlede ansal Doğa Üsüne Dne Ayk asama . . 6 On Ddünü Kesm Yaın nen Ak Üstündek Kötü Etks On Benc Kesm. enel Sonuç 96
OL DN SNE SÖEŞER'E RŞ HUME E ŞERN II E Mn DOL N SNE SÖEŞER Paphan Hppua 37 kn ım 48 ün m 6 Ddü m 66 m 73 m . . 79 Ydn m . . . . 85 Skzn ım . 9 Dokuzun m························································ 97 On ım . . 202 On n m : ......... 23 On kn m . . . . . 226
ÇEVİREİ ÖNSÖZ
He' Tükçeye akta D Üsü iki deeesi, 7 ylda Kültü Bakanl Yayla aasda çkşt B yaake, filoola öetilei hakkda bigi ee etie dese, doda doya kedi yadka diiie çeie i da yaal bi iş od düşüüşü Acak, b gibi asl kayakla yadcs alaak, hiç de koay deildi. B basda, e i deee de başa, ay ay aaca kalee aş açklayc (e yoayc) bie giiş yas ekliyo B yaalada ilkn aç bi dilici öteknse He eşebie yak bi kşkc olş, o d fesees ak açada a gölebileceii göseesi ak da ayca igçti sayo edi de, okyclaa ayda oaca d bi iki göleii beiek istei İlk deeei başlnda çe doal aih, eskide bide taihi tabi diye kaşlaa e Dai de bei iooik ei dediii süeç hakkda bi ü abiat Bigisi anaa gee bi kaad He ba da do ol olada söde ek yaaşada dse nacn geçeke (taihe as başladn iceleektedi Asda, 18ii yyda biele çok s od içi He at oooisi bgü iyice eskiiş dakad Faka b ase alatda bie, o die yöeii keski eleştiie kaşlkd
He başca sor doal oarak Hrsiyalkr Filoof Hrisiya iaca açkça karş çkay sakca bld ç Söyeşilerde, Hrisyaar da cehe aldklar ki aydlar arasda yayg ola yaradack (dsm)* düşücesie saldraka, dolay yoda Hrsiya ar ac da aka dayaad soca arakadr Yaar br başka aki de ar arl dei, iekleri arş yorş ile erekedr Söyeşier üç koşacs adar bra araşrd Deea ad aşş üü bir elsefeci baad. Öek ki ad ise, herhade ş iki arse kid esleş ola as İ.Ö. 2) Assosl haas ol o Zeo örecisi e ardl oarak Soac Okl 2622 yllar arasdak başka Zeo saki felsefesie disel bir coşk geişir Ere ca bir arlk 'y b eei , güeş de yüre sayşr. Ahlka fayda aac güe e öei üsüde srarla drş, bir ksei kedie yarar saaak çi iylk yaas, sorad yeek içi sr beseeye beediii söyeişir Oa göre k alaya bir çba aaayda daa a ehlkei olş gibi, köü düşüceer de köü eyleerde aha köüdür Yaar arasda e üüsü Zes'a kasidesidir. Po (İ.Ö. 160/580) Tesalya'daki Larissadadr. Dördücü Akadeia krcsdr, 110/ ylda loakhos' yerie Akadeia başk olşr. 88de Mihridaes Saaş başlaas üerie Roa'ya kaçş e orada ü kaa arak, aralarda Cceo da bd birçok öreci ye işirişr hiloa göre şeyer Soac aada karaabiir deildir aa kedi içerde blebirler. Böylelikle ho kadea kşkcl areades'ikde arkl br ürü yaraşr. MT
de yaadaı duğu a i a M Tunay T T Pr Y Krma 111 Aar u Y, 181 s d. 5
' Ş
DNİN DOGAL TARİİ ÜSTÜNE .E Roo Dii Do Trhi ikn, iki yü ydan aa b süe önce,
77de çkş, aka bu eskiikten geen saygına kaşn, taihse öne he aa yetece aaşaaş Hue'un bibii taaayan k yat, Dii Do Trhi ie Do Di Üüe Söeşierin, bugün geşekçe de osa geneike d fese es enien şeyn başangcn ouşuduu ek ei süüeb Din e dinse ançan ebete daha esk ceeycie de ouşu, aa eseen bi böüü oaak ssteaik e eeşti b biçde ee anş, Hue dan çok geiee ge Dii Do Tihi kaşaşta din nceeesnin k önei saya Lod Hebet of Chebuynn 166te yayanan De Reigoe ii' bunun b habecisi diye göüebi nak Hueun yönei e aac, Hebekden öyese aykd k, öncek yan bu sonaki üstüde ne gibi eke yatn aaşak ek ayda oaacakt Hebe, dnse nançan bi çeşi oak etkeni buunduu kansya şe başaş , nsa b Üsn Tan nancna daana e başa sona ak e ahk oan ögün dinyd Hebe dönü de
e Snfd Un Pss 5 A a f Mden Relg Tg Eds ndn
e dlee baka ola aç e glaalaı, b a e kleeş lköe kokç yolaştıılalaı e a tııalaı oldda başka b oca aaaıştı. He gb o da glaa d he akla aykıı he de o old b üü kaıtı göüş aa d ögü doa hak kıdak göüşüde de ageçeş e b düşüce daha oa yaadaıaı d hakkda beledkle göüşle daacığıa katılıştı He, ıkı b ate bekleeblece üee, yolk e akla aykıılıı, daha da açılıkla göüştü Fakat o, geçekte alı ögü d kaba b çokıcılık (bae ba tataıcılık deey de yele old acıa götüe de, ta b öellkle olşt. aıcık (ya da tek taıcılık tülü akglıkla e ık ık geleelele b baş lagıçta gelşşt. D tah böyle yolayıca, ya dcıla beledke kaı ayakta kalaaaktadı e be, He b oç kaşııda hayladı düşüdücek hehg b şey de yokt. e elde bla ele yolayışı (k b ele ek ılı, bae yaıltcı, bae de yalış dle, aaıda ço atoolo e bçok kolo d köke e gel ş ütüe alattıı ü öyküle, yıla öcede habe eekted. Fakat geek ek a, geeke çadaş lkel a hakkıda kaıta bktkçe, öykü daha a kaaşık ola ye e, da çok kaaşıklaşaktadı e d gelşe ütüe açk geçekle aydıı göüşle, şdk blg d bebell oçlaı dy düşüeblece, hteele şühed Baı halkla aada, e del katışık ol da, çok taıclıkta daha ek oablcek b tekta ac bl d yolda hç dle btak kaıtla adı e b lel tektaıcılık, He oaylaakla tl olacada daha de düşücel b düya e yaşa göüşüe dayaış olab İaışla, öellkle de del aşla aa boyca daha a ygaca b dda daha çok ygaca b d do yetk b düe e dülüke gelşt k, e del kaş kaıtla ola da, kaalaıa ek yataktadı He da, ta 4
ckla çokarclk arasda belli br geg old kab eekle brlke, böye düzel bir geşe kab ba k da başk deildi Faka, He ahi e çkara dorl derecesi, ek lgiç bir sor dedir Çok daha öel ola, o di geel iei hakkdak görüşü e b elii saaaka kllad yöedir Di geliesiyle gl ogar üsüe bilgleriiz so ki yüz yda dehşe büyüüşür Bla birlike, He' di gee eii akkdak yarglar (iserseiz, bizi kedi yarglarz da büüüye böyle olgsa bigilere dayad dor kediliide bei bir şey deir. Dinn Dğa Tarii öei bir bölüü, çözülece, b asl e içi böye old çocas öseresdedir Güüüzde Dinin Dğa Taii yeide baslas, hç kşksz, öe akdir edlesi aaa gelekedir Faka ay zaada, bazlar, b çadaş dbii ayd laacak bir ei dye sfladras uhaf karşlayablirler. Asda b yaz baaki oa berldii üzere, Dinin Dğa Tarii Çadaş D Düşüüşü Küühaesi ad aşya dizdeki basma ösözdür e. He zaa açkça ddar ola e dibiimle raşa düşüürleri b ya ykc e ehlikei blşlardr. Öre, ülü Warbro, He yaycs Adre Millara, b ya aa, d yerie, br ür araazlık ola doal naturasm) koyakr diye yazak erei dyşr Osekizci yüzyıl oras di dar kaoy çol özüde Dinin Dğa Tarii, iyser br bakşla azla kşk, karasar bir bakşla ise a bir rezaei Biz bgü d hakkda e söylei e söyle eesi gerekiiyle ilgili daha yşak za karş, blara bezer dyglar yie de yaablr. Dibilciler ş dilerde, ehlikeli kialar ahk ede yazlar yazaya daha az eesli olabiirler, aa didar kşi, dkarş bir ka görüce ayacada daha az ei deldir Böyle bir, b ya, iç bir çadaş dbim öei sayas gerekii a laaka güçlük çkebilir. 5
me, Dszer Drneği Ron Pe ocion) ye si bir yazar gb dinkarı br tm serglememekedr n k pagada demeked k, oan b n çats zk br Yaratana tankk der ve akllı hçbr araırıcı ciddi r öçnmd soa gerçk Tanrcılık v Dinn brnc kelene inanmakan br an ble zak kalamaz aka (bulankıktan aım omamala bk r nanç açklamaına yakan özer Üe eşed yaptığı eltirilerle tarmamz gerkr. B konda bzm isekle miz ne orsa olsn Pro. Nor Kmp Smih Hmen ac o çeğ anda söylnbeck e cmet ey bnn pek snrlı kaldğıdır yagıs paylamaktan ka çnmaka k çekez. Hmn grçek ark ve n brci ilkeer"ne saden sayl m od, oksa yazc bazen çağ ylamları çrçevesde çalıak ı stedğ geni ölçde boafk ili alaa grn sorlardır. Bze kal kanı kendisi ve yadsınma bir og olarak dse dn stn yapığı çetli önlerdek etklerd. Hmedn onn nsekizinci ldak hasımların ökesne tlmayacak ka dar gvenli bir zaklkta olablri ama onn savlar açğa vrc ya da öneml onçla doğrc ardan b g vn maya etecek çbr aklk yoktr o r ye zn zadya ğramaa değer; çnk b denm b yk bir ozofn dn yormda apığı br salık gösters dr. ye br yorm onçarını nasl değrlndrirsk değer lnde, kndi bana da önmlidr Fakat bnn ötesde, een de iiks gib ci v çaprak bir sorn hakkıd, çerme yoyla da osa kafaarıza açıklık sağlamaya yardım db. nn oğ Tihi se soracak en besbell ama b e dn ö n a omayan so m'n am n apma ya çıtğıdr. Denemesinin hemen ik cmesnde bna br ce balangc ardr: Dle lkl er sorrma sn drecd önem omakla birke snde drmamız gereken özel k or vardr aklak emel ve sa doğal ya
•dak köken" u oua k Dğ D Ü Syş-
·'n konusudu D Do 'ndeyse Hume dkkatn cye er u blmenn snular oduk gntr Her g br nan hakkında sorlablecek k ü soru buun uğunu söyemek pek doğru görünmekedr bncs nas aya ıkığ (neden" kncsyse ona nanmann sebeper neler olduğu gerekğ Öeğn berl b hakın ya da uun ahk ugulamaları e uaşımarı hakknda bazen unlaa benzeyen sorula soaz tropooga (e bek ps kologlar) le brlkte onarn ahlk karamların nedener e ökenler belemee alıar. a da lozfa e db mcler e brke bu gb karamları nas temeendee ceken ya da bunlaın akl"da erang b dayanakarı oup madığı araştıabz u k tür sorudan lknn salt l olduğunu e gerek ceaları hakkında sonu he hang br nlaşmazlık kamayacağn düşünmek eğn deyzdr. r kez bütün olglar bütn lg olgula oaynca ceapa dümdüz e aa alda omald. Humeun br başka bağlamda azdğı gb, . her durum her k b dkten sona anlama yetsnn bundan öte şeyeek ye ka maz.. ) Ayca ber br ncn hang eseyle oaa kığn a da neenn ea özeme hut ıkaıma dayaı güdüsünü bmenn ona nn ndğın gerek sebebn blmek oduğunu da düşünmeye eğmyzdr Onun nd k dse n e ugulaaa kkn eeenn san arın nn dnsel nanla besedğ e dnse uyguamaara grştğ sorusunu ceapdrmak duğu soncuna arır u düşünce eğmnn a br ehlkes na ge klğ e klc teme hakkda sorurn bz b kere onla nn kğnn sebepern bdğmz saıca arık gereksz görünmeye başamaardr İ sanlaa nn ş�na ya da bua nandıkla souduğunda gösedke seplrde so e kşkuanı oduk böe sebeere bzm sk sk sat zorak ak cıaşmaar (rasyonazayona deşmzde bu kuşku ağa uulmakadır edelern e kkenle aklamalann b
7
se dğn şmeen hoşn kamamza karşık erçeki e ak kık tşmaa alzca ee oalanan pek o kaa hoş kamo. Çnü esef oç la zm stersek a eip erek eteyemiz şeye ama apa olduzn nmesi öz aadça im e kau eme zoazr. Bimel bir onua i te oğ eap olaieeğii söyeiz; osa aça aa yanı ya da uygunu süe aamaza her br rum e i liş ilditen oa be çözümez görnmetedi Savama e tarşma seepermizin iyi mi ötü mü, m adaı m odğn oraya oyaa eee yardım edebr. Faat öze bmsel eapara yetmey ve ua ze din aknda blmek istedimiz he şeyi söyedğni vasayma pe seei Hume'n soruşturmas, aşmzka ak ak emenebi yeş bme döme içir ça köe e eee uumasa dorudan ereme biçimedir Ye e, pek eğilmleriz yanş kökeer akda vadığmz nçar çok fese oa eçei te agıarıızsa pe o aa biimdş olmayab. e, akda bu ii oru i ı apıtta ee ama y örmüş olmaka bilikte Dni Doğal Trh' onçarıı e çerdern, Söyleş nsan al buuş ualkla öeenime çabaandan başka bir şey deği die gösteriği ysa apama güçr bei başı temaaran b H me t, d iç gösee eragi bir szde ak eme ie i a doasdai ve tarte geçek köenlei aaa geniş b ç ğ ksdr İşaret edş o üzee, e ok ere, "mez ze güçü a n asm kntnn iadr al ei yora beneme. (Oekznc yzyıdaki çağdaşarı en çok anka an tnün çzmees, y a ca omaa) aat o ö bir ö ann anar arasnda genelkle görüen tre doğşa
eang b o oamaıa eir s k anı şatı düe e zenine haee bak ç amı eğir Tee doa ne den düe ve kbiçiml an yek üürs a o ei alıı our ve a neeyp aatımaa en a eğim duyar" İlk di fkrei dğad l ene seemeke eğl yaa layarı igi b aga een me enmek bme umu ve korkaa ğuş Dinin geek ayakarı tne b grşn ouuunu oaya çkaak ç de Hue bze u kü antmaktar; Yaama ö aka astalık, bola okuk aada ek aak bşlukta asl druz: blarn slara dağıtmaları gili ve bineen edenee ur eişeri çou kez bekleneikt e çb aa aanamaz. lasla b muduun ve kokumuu ç deieyen onusu lu aa meka ekemek tukua üek arılmık duumn da utaken b ydan da mgeem ağlı bn dmz o gçee e olutuaka uğaş." Umu ve kok blneen nedene, mgeem unla He' kökenerin açkama eke öğeledi. A ca okaclkla (ek) taıılarn daha lke daa es olala geekği grüne e destek ula çünkü g brotr ve insana ellenden gelirse, dğal olarak onala a ay uğaşıa İy r asa aak güç k doan ocu u vakisz lümünn addak güçle kolay ka bi oa maz ma büün buna yaadaa a asam kanındn, uun üündğ kadar uzak ayabie sanla gçek a da aal meen neee dou saymak semele i şelen onl düzelk v açkanabirlie e bi bee nanın beli de ele alınabiir Nenlein varlduu üstüde sa edi ve sal rastnt oana yadsş aa eli bir aaala benzeeked Hune ble karşaşra amamtı le lgieirken nsan umada, koklaa ve meemeeinde be br aa yguu olabeeğin dn meye de ek ees g
nn ee anaa ada Hume'un adğ son, e Da T iide açıklan as uamd faat
nn ee anaa ada Hume'un adğ son, e Da T iide açıklan as uamd faat öemli e l n aa da v XXIIünü sme ona eanğ aatılmasa almt. a un dda üün aladan atta oulu o onda l oan da önmeked Bağ naa e lmeee e ç de, sdğ odan saana ouumaa dha z eğm oaad üültüü laladansa ç üeilii tutatad dm dünee e feefe nelele enmedğ in düüs e düz daanas daha olasd Bu son not, Hmeun zünde hay ü önem ta Ona tanğ eme ne denl aa uun olusa olsun, uuamada ne oan l v msza dol oaca. ğe iloof, n a odğunu asama eei düğü i tanclğ deeeme rua asa, ite semez saa e e dee. ean r a dn eme ke s tanl oluna u an sağa ala öese ugundu felsee le i dilim sstemne keiğ aeme eğlmni östei aat. elsefe o eeden endsin yn oğla eiti ç zemeden ounduuğa umu u laa y yana ileeen e ei ie üzeneee ede he fsata otağnn onan amalaa hizmet etme n oundan saptatad Çünü uzlalmaa e m eee amaz tuaszlladn aa ütn a diniimein zee soas tüünün saak v ç b e a duduğu üene e süüel. Böe ma rkt fozof, nm hzmene ou mm eetğ nu zad da edee e leeli aaali e outma adeta peyaee i ieiğe üünü B ehan ada ueun a dn dedği i izleiilene tutumas oas tüden i eam eli eğl. Y e z Hme' Tarhi'nd e pma isteiğini nlamaa ae üün amacn puta aan a alaağ emeten) aet olduğunu sanaa 0
ız Böl m pıı ı tışm ımş m zğı m lş m l. Hm ptııığı pğ ım, m m ğ pıığ m ı Hme' ı ğ kk myı. i ( g z ğ v g a a ö m çştığı ku , Hm tm ğı lm z B tü ılm z yee snsice g. Bz l , şu ş (i mı, i kuşkm ak tlo m oğ tız Am z ö şe c ok pğz lird. l m gör nye zd l ıtı çıyb mz m vasa, özei i z gö ömeeebilidk. G e k, tü o m doğa o şii oru m lo l M d R yt Sg t D g ğı , m ğş B m m gö gz m B g kşk ı o olı ı l cpı m ak şz ğ kr haı, g t ı o h mz , g tşım k ou çoğ "m ?" ş) gz g g z. Fzofar ı d m z ıı O , u lş ş B o doğı ım 2
söyediğmi ren şeye, nn oğas hakkda öyeek
söyediğmi ren şeye, nn oğas hakkda öyeek iseyeeeğmz şeyere aynı nitekte omadığı eeidir Bi dakio maknein doğa akkda anşmzığa üşmek os eği e öe anaşmazıka kasa apaa şeye ou oysa in oğası hakkna sık sık anaşmazıka ıkar ve una hi de apa eğidi Din D Tnin üyük ir erde nn oğas sne i tartışmann oaieği gii ürküüü omamaır Yine de, u, dnn doğaı ütüne ir tatışmaır ir izi dine inan e uyguma etieeer en iaret eğd Betimemee öye yereştirmiş e öye u numuşardır k, onunda, ütüe ke ir kur e yar gya şırar Hume'un n oğsn ne nadı o mak, Dni Özü tüne herhgi ir soyut tanım verip verme dğini omak deek değiir Da çok ne tür etimemeerin e ne tü ogun ona n karaktern ortaya kouğunu ormaktı. Çünkü, zim imek itediğimiz şey, Diin Doğa 'ne Hume'un d karmaşık e şaşırtı omaa irike, saece sıı omakan öe ir nam taşıyaieeğne air her hang ir işaret koyup koyaığıır. Bnu anamk içn e onun yaıza neei urguaığı deği neeri ışarıa ak tığ da ika etemz gerekr. Hue din nan doğasn iri" düeyden ir ku uu öğesi ouğuna anamaktaır Den mye uza snar e usa ouğunu düşümekte e u seepe e ona, kennikoua e ye gdüer y da şükrn duy m ve kzma eğieri kaar ee ir ro nyaamakadı. Ona, dner geişmeye aşamaa yo an ikeer (ya da ne dene) insn oğasda ik nitekter doyısıy ampir ineemeye ışığa tuaiir e iyie anaşaer. end ne emesinin dayanığı anıı varay, herhae uur Dnin ne ouğunu ne ouğunu imek terseni, o zaman e nda sanaa akn e narn neye inandıkaını, ne yaptkaı göün. Hume unun, dn oununu aaşı mann en y hata ek you ouğundan h şüpheenmişe en emeekei. B yöntemn şeyşe önemi yer tutan ir
bşk fkr d vrd. n dinl innşr r d ugulm lr; fk n zmnd inn şd v inn ollk rnn kşk psda br kndir d n brr v grulr üünd bli i km kin gözlmlnbr lr vrdr bu kr k v i öllikl gz bmk drl. Bi doğl r zrkn bu ki bmk grkr dni on öümlmd n oduğunun onu klm ylr kn bunlr gniş bir r uklrd. (Bu birli bir kmyl mddnn n olduğu nlrkn ok z bir mkrnn bir öldürbğini lirrk imlmnin omulşrlbl ğ öylmkn übüün rk dğildir. Myvlrnn onlr nk özün nimn br din dm gbi um d dinn mnv kirn din kndiin önmi r özlliği oduğunu üşünm kl ul ymşr. Bu dü şü on dr yk bir önm şmkdr, ük umu bldiği gur üüörl (n bir orum v dğr dirm göürmk, doyyl d Dnn Dl T ni d br doğl rh olmkan ok dh zl birşy ymk dr. Hum hhngi bir kl d v okumuş inan u nun olgulr bkrk, din ir büün lrk iyi bir y m köü ir şy m oduğu rg vrlğ kndr Dn mnv v dğr ki, b nlmd onun r dri"ni oluşurur, r dğr d gr dğrini Böyl olun Dnn Do ln önümüz dn n şdğ b öyküünü kok (bz dndr n n ndkrn v uyguml bimlmk v bu gibi inş v ugulmlr k şi görüş v dvrnr üündk kn nlkr zr bkş nok dş klan bir gözmnin dr gördüklr v grdüklridn ndkrn zmlmkdr. Zmn zmn küm c ob kzm klşbr, m n d d yrdr. Ogur kknd kndi onu vglrmz rm bz bkmk v r r dkkimz unduğu olgulrn rğ, br yg biimnd ğ urmkn knmkdr. n kö knlri kkndk kurm doğruy dn iibriyl nn 3
aısnn r s o zmn unun aın n zamn acamasa dmee onu oduunu sölms beeeb sa Hume asa öl br söemee ve e em as len e memeer S ılm s sl öer ösn öes eme e mele öm e srme e e. B e ımlı m aa e uamclrn nmee aırma l ou. Ba aopolg e ps ooa n ou a bs v o br elee ba aıa e " (a a opum em ö e r uu gösereeee ö nl omas rtn öeme aal enmldr. Hueu z o ö O b oa g büt ogua ang unu osa bular epsn a da e aa n oua ems e b sm vrmer N os br oa ar apma ee buur Söe am ep e ouan ös e o a al ne aga uumaa e ou Olua e ö e aarla Bze g n ouuna faa a söemel b g b ög usa e soruuulab aa nu apma oal a el else apmar uen oo lr en o zan a b bu am kd omuu. aına s br ms esee tras apm baa e aa ua ou böles a ee lma e dn ra br na a a uulama g e b br me genme n baa p aa ru. r oumu bu bme a a bu öe . D esel a a blmsl oaa cl men e er ı. Dr aramal e b p abu em blm ol u he e a unn e Hum ı p a be zoa bu bl al ree u s b um am a olu as 4
Dn Doa eğ d amla y sn oşn eyosa şnslğm meee şa adand nn nedeni me'n elli m s ia uyuam uln adada sl dinn elilei otaya oyay yeğleş olms değildi u yn i g yd dein doğasn sap a aaa adsa o eesiz öünelee ol olla düeneyişi e eşd d Hme'n else ielğinden ve düüstlüğünden ş lnmyu ma nesnelliği e seisn sl sn lli esell i i t nn aldğ ayna a ai yaal ve nsen yüyl düny enleni me ldğ ad iddye may Onln ğ l le ali allan en ömeleiyle ile ye elenmiş e üee dğlanş sala eme değld i ün a düs egee aa ulaa e'nyle n dğld d ahi yaaa el yaali a ll l ll e al mede doğln Hme ol mlemesinde sla en önem son değildi Ço da dd l son n nelen ed edi lğd Öyülei ğs olağn üsü e eğlendii olala ie unl e n p a mde olğüsüdü Sonta otaya an d tals şs s değildi fat aat i teiilitedi S e ö T aa am deseledğ öme ie şş elmemee d a m nlğn sn dn ütün · ol teenli ve uş yd deşle ötel esi olmata Do n sndğ tden ol la alayaa i a ollai fat lda zelile elsee e dilm alanda oldğ elmdei m i eee llee ollan oğn e anlaaa alştğ oluan oyal nelen ee ayasa dt eteli. Ouda alan nl ine yelştmeen pe men olağ 25
a aaa aa aaa, aca oaa dei çok oasd da Bi aşka deyşe di ise ü, iste kşkc taafda yaş os (tekeki esi, satş i esi oas he aa heedi Yah yie aşka yoda söyeek, ka hiçi yeie eye oa da öyküü tüüü yeeie otee oa kada öei aaad Bii sei kasa i öçüde kasa ttak ada kedi üş aa eee ek sey isteedie oatd. He' kada hoştsk dya i kaya eki d çük aa öyküde dse aş e yaa, hiçi aa ou öüe çaaşa eye a ekeii oşa aay dyo Aa ayk t e koka, aş oiaç e sadikei sa dse daaşad o oyadka e hae de oyaa ya dea etke çok doud. Dse işada ese di e süüe aa e yo, çok dda ki ş tak isted oaya ço ke akasda od esei Dn Dğa aii üt a ee oya a ataktad. Aa oa a eyee aasda ü hade, de, eakete ekae e hatta aka yaka (isata ek sö eteekedi D eçeke e duğunu açkaya hehai ka hoştka ka etede öce iek steyecemi he üü şeyei ie söyeeekted. He d üstüe emee he dse aç e yaaa he de a oaa yaşa dak oça aatm çeesi eektii hak oaak öüştü Dise iac dod ütü soça öçe hç aa koay oaya aa i dikkati k, yaşa ahk cie soça çekti çi yaya düşe l Beiikte he ede oa ça aak ya da k dikkat eti şey e öei şey odu aayak ehked Sak aa ad yakaa e dise ky saaa öekte e kaaka kay i şey yokt D a kişie yese daatik i ide oasa ie, da 26
nışanda hiç de ender olmayarak seilediker (Kutsa) uhun türlü ürünler haklı olarak övmk se, br başa şey ir. Hum din belirimlerin toplam diye örmüştr D, undan daha iyisi bir yaşam yolu" ya d (nde ürü tül nlatımla bulduğu bireyse nanç ve uyuamalara am deş layan) br ttumlar armaşas oarak alaıabieceği savın rş acaba ne ded? ume ek teme uum bumuşur: koru. Faat b tek a umeun önümüze sermeyi ihmal tiğ oaydan bazıları aamandırmaya yetei örünme ektedir Dnn Dğ arh eskinik ve açıklğıyla karş aştırna yaam you bi bir deym kullaan erhai bir çama saa umutsz bi biçmde bulank ve belirsiz ele ir. Ama eğer din ampiri açlamaları elverisz olulara esapaamyor ve orada burada bulanık kenarlar aldığ tes im edemorarsa o zaman ampirzmi endisi zlermiz aç uttuğumuz zaman ördülerimizle pek ilisi olma zl br tak ilelere feda edlmetedir Bu tür b soru bize di ibi armak örünüler doal arçisde ayl özel niteliler bulunması erekp ereme ğ üündürtebilir. umeu anlaığ aliye ne arı uy udaşlk beslemediğden ötürü suçlamak aksızl olur; ama şurası da besbelldir , oda dn doğas üsü en vra yazıları yaza açlılar olsu ançsızlar ols ouu n ellenden a" dan pek eser yotur Bl d ve metafi i sorunlar öreleyeblece i) baz öye ounlar var dır ki halarda en aydatcı tartşmaar anca ne yapıp dp nardan kurtumaya hevei omatan ço onları bütün amalları çnde anlama seyen ve u işi de böyle arı kk ve apraııkara işise olara kayılanan ve onlaa endni katırmı souturucular oarak yaanlardan elebilir. Jon Omn ume ie Weey' yapt ve etleri üstüne bek enmed, ama ço aydlatıı br kaşılaştrma yaparken . belk yazca umeun kendisinin değl, felsefesnin de n çok ereksindiği şey bir çeit dönme (doğruya yönelme id" de mitr u ondan çok azla şey istemek ya da yalış bi ey ite 27
me oab önmemş ve tamönmemş oanar ayışı mıza eğe atıara buunabrer. Yne e bu yorum ş yüz y onra bazıa ona arşı e getrme steyeceer yanmaarn özünen br şeyer nse sözüere ömeter Bu yorumu önemn art tn br noa a nn yaın zamanara be e er geen oğa ahç se yamş omasr n reye e topuua eeğ yaşamar eğş trğ yaınama ama bu eğşğ her zam öüye oğ ru ouğunu söyeyen hçbr oğa yaası yotur. ume yay g er be emşe rğı o gu önüne g br uyarsızı göstermeter X esme br Hısyan ermşe eğnş onun bazen oyuaşırıı a abeeğne an ığnı varayaz n bze erg b ua bıa maar azıarn aha az yuuşa br a vermey yeğe yebeceer bu uyarszığ aas on eree güçtü Humeun e üsüne onseznc yüzy İsoçyasn soğu Cağnn mutsz etn oanca ağırığıya hesaba ts be en inn rne açıamann se nanışar pe apsamaığı bzı mseer e nımış oma ıır. Gereten ume böye şer tanımış e br grup ımı Presberye rab osta araa syşt. e Hue ç oa n gerçk eğ e başa br şey e o zamn Ass Ermş Franesonun Frans n gerçe my yosa başa brşey m Bütün bunar umu apın snıarnı bertmete at oşnutsuzu uyguarı Dnn oğ r tarhse önemn ne e bgünü yararıığı azatır. se güüye aha o uyguaşığı buunan şere görmezten geme eğme oa baz oguın gstee öü b şey eğ ume bu ş neşeye ve hç eğse bazı bama a öüü oara yapmatr Metazçye ya a nmye yaaşacağ söyenebee br zh tezgğye oguarı nn ne ouğu haa göüşüü e beg aa serm eyn br bme üzenemeter ğer nu us buu 28
yosak, b, bi jüi üyes olaak, daacı ek ddaa aak i biçmde otaya kyu da, daal ekiinn sanmada do k kaldığı aman issetğmie benze bi dgud daha dein bi sezşle kaama mdumz geçekleebeek ln omasn Dnn D rihi oaak bi yakaşm en yi eğ oaak kavn, a adde nag ya da aı eezlğ ndeneie üünde dumayabeceğimiz çizgile n kekletimektedi. t son sayaanda e belki en iyi bilen açasnda, Hume dn e dinbilim hakka kglamayı bıakı felsefen sen iklimine çekilmkte kaa kılmaktadı. ume' soa elen ilozofla, felseenn dinn yen abilecek mak e douc bi ikame sağayabilceğini düşünme eğlmde olmşlad Faka bgünlede fozoa dblime e ahlk sisemle yee kendi mala süm yolnaki bütün çaba andan azgeçmiledi. B yeni tmn men etkse ok şeye boçlu ouş da, iginlikte uzak eğldi O hade, umen son çıkış hakkda ne dieceği? Felee ne den ağıtıcı olusa osun, bzm iç, nan manzalanı unutabi eğiz e kentiye uğamadan, bhçeeiize bakabilece imz ya da satanç oayabieeğimiz o aı e mikosz zih atosfein yaatamaz zaten yaatmay da nememektedi Bizi kutaacak da batacak da osa, dnbilim yamaya deam etek zondayız Ve ne deli ionk güüse günsün, ume bze dniimi nz yaabilecğimizdn daha yi ya amz iç adım edeekti
9
DİNİ DOGA TRİHİ
ZR GİİŞİ Dle ilikili e utum deece öemli lmkl bilkte ütüe dumız geeke özellikle iki u dı d kldki temeli e dğl ıd kökei. Ne mutlu e öemli u l bici bebelli iç değile çk bi çözme bl Dğı btü çtı zeki bi t tıklı ede e kılı ibi tııcı, ciddi bi öl çümede geçek Tıcılı* e Di biicil ilkelee imkt bi bile uzk klmz. Fkt di i dğl d kökeie lgili e bi dh gçlk çkı Göüez zeki bi güce mk e ede e e çğd u içde dmkıll dı fkt belk hiçbi ık bımm eeel lmdıı gib bu c öe üdğü fikie de e kçük bi tekbiçimlilik götememek edi. ezgilee e çilee mk geeke, içi D duguu lm kmi ulul bulmuu e bık iki uluu eg iki i bile, çbi zm tm ı dugulı mkt lmıtı Ou iç, öle göü i, bu öl elk egie, dıl eke dki egie el egiie, ük, güceilğe l gbi özgü
Tsm sd, hi die ğ d Tıy e un yrsın demei Hue ere dzedz eğ syeme si.Çe.
güdüden y d doğnn brnc br znden ler gelmemeke d ünkü b ürden her güdü bütün lsla e ğlard stıkıka erensel olark bnmktdr e herrnn her an h şşadn ledğ kesn br belr cı rdr [ lde] lk dn keler knc omlı; demek k bnlr, eş rs lnı e nedenlere koyc strılblecek e km drmrd kollrn oağnüstü br ynyan gelşye şlemee büsbüün önenebecek ntektedr şte bşk nnc doğrn kelern e şemesne yn eren rstı e neenlern neer olk lrı şmd grşeceğm raştrmnn knsdr BİRİNCİ KSİ
KANRCIIGIN İSALARN İLK DİNİ UGU ÜNE İns tomnn kba saba şlngılard gelşere da h yetkn br drma erşmesn düecek orsk bn öyle gelyor okanrıık y d aaık herhade anlğn k e en esk dnyd zon ork d öye olmş lmı Aşağıdk kılr b grüşü doğramay alağ 1700 y kadr öne bü nsığn oktnrcı odğ yadnamayacak b ogr. Bka ozon üşülü e skek lkeer yah br k lsn o d büsüün rı om mkla blkte ıııı üsünde dma değeek br kar şık ştrm Sonra trn ık nıklığna bk ağlarn ne den esksne gersek slğ oktnrcıığ o den damş göüyor yekn br nden ne br ne br belr İnsn soynn en esk kyırı, o sstemn en yygn e yer leşk dnse nan oldğn be h gseedryor Key güne, doğ b ynı oga yrıksı tnıklk emekteler Böylesne am br knıt karşı ne er sürüeblr? Yznn ya da tarh erşebldğnce nsnlğn ümü esk znlara oknı olş grünüyor B md b ka
p, daa da si zaanlada yann bilisindn ya da an bi sana ya da bilmn bulunuşunan nc nsnlarn sal anclğn llrn bağl ldularn sylybilir myiz? Y, siz v baa ldua zaman rği buldulan, ama l dnip inlinc yanlşa balarn aa bu savda r ülü lalğa ayr düşml almaz aba uluslarn l v üşli üsün buünü dnyimiz d işn br ya rmş usunuz. Aman Aran v Asyan yaban abilli p puaapdr. Bu ural br ayrğ yur adar i, bir zn bilnmdi bir üly is; rada yaşaynlar sanalarla v biliml dnanmş rs bu varsayma b, nar yin d anc mamalar lasğ vard, ysa daa li suşurmalar yapmadn nrc ldula üvnl sylmz; a bilisi v barar ldularn rs, puaapc ldularn daa başa sylybili v yanl ma laslğ da p yt İnsan düşsnin dğal llyişn r, bilisiz ala balğ nc üsün ülr ada yal v saş bi anlayş lacağ anca daa snra bu avram nişlr dğa n büün asn dzyn Vağa rşli s rüüyr. rsal Varlğ san uu v isli, bdn v ranlar lan ülü aa srl bir val lara avranma dan nc, nlaa üm bill, üm rli v r yd varl sal br r lara rdğünü lr sürrs ldu laca saan lüblrdn önc saayada yaşadla ya da arm yapmadn nc mi alşlarn da düşünbilirz Zn aşağ landan üsün lana yavaş yavaş yüsli: y lma ydan syulamayla br yinli idas luşurur: nd ya psnn sylu yanla aba yanlarndan yavaş yavaş ayrmla yara ndi anrsal varl asarmna yalnzca bu sylu yanlar daa yüclr v saaşara aamay ğrn i bir şy düşüncnn bu dğal illyişi bzaaz ana dğ uluğu bslli, aş namayaa bir anlama zin dğ rudan dğuya rlğ sal llrin ürb v na, ns dğasyla rn doğas arasda nş oşluğu b
3
3
yan ve yeteneğinn sınırlan bylese aşan bir kouda her hangi bir merakla kafa yormasnı beklemeyn. Fakat tutalım ki inslar doanın çatısdan yola çıp akı yürüterek bir Üstn Varlı nanıa erşişlerdr bu duumda çoktanrcılığı benimsemek içn bu nancı bırakmalar olanağı bulunamazdı; bylesine grkemli bir grüşü başta ortaya ko yan ve salar arasında yayan aynı akıl ilkeleri onu koruayı daha büyük bir kolaylıkla başarırdı. Herhgi bir ğretnn ilk buunuşu ve tanıtlanması onu esteklemekten ve sürdürmek ten ok daha güçtür. arihsel olgularla kurgusal grüşler arasında büyük br ayrılık vardır bunardan birinn bilgisni yayılması da teki ninkne benemez. Tarhsel olgu grgü tankları ve çağdaşlardan szlü larak aktarılırken ararda her bi aktarmada biraz daha klk değiştirir ve sonunda dayandığı zgün gerçekle ek küçük bir bezerliği kalır ya da hi kalmaz. nsanların zayıf bellekleri abartmayı sevmleri tembel ikkatsizikleri bu etken ler eğer italarla yazılarla düzetilmezse çok geçeden tarihse ayarn anamnı gerçeğnen satırırlar; kanlamn ya da akı yürüen pek az yeri olduğu ya da hiç omadığ bu anlatımarda bir kez kaçmış ola gerçek ise bir daha ele geçi riemez. İşte Herakles Theseus Bakkhos efsnelern byle gerçek tarihten kaynak alı ağızdan ağıza aktarılırken bozulduğu sanmaktadır. Fakat kurgusal grüşler bakmndan durum çok başka. ğer bu grüşler insanlğn ·çğunuğunu nandıraak kadar açık ve doğruluğu besbeli knıtaa dayanı yorlarsa başlangıçta bu grüşler yayan ayn knıtlar sonra da onları zgn arılkara tuta. Kanıtlar eğer karışık olur ve bayağı kşilern karayışın tesnde kalırsa, onlara dayan dırıan grüşler de her zaman bikaç kişnn arasnda kaır in anar bu kantları düşünmektn vazgeçer geçmez e grüşler hemen yier ve unutulur gider. Bu ikilemn hangi yannı alrsak alalm akıl yürüteyle varlan anrıcılığn ns ırknn ilk i olması ve sonradan bozulmayla çoktanrclığı ve putaapıcı dünyan bütün o türlü türlü boşançlarını doğurmas ola 37
na gönckt Daanla aıa doğuluğu bbll olua, b bozala öl ka lua , lll a dan kl blgn tml dııda tua ng b l a da gö bomaa aı olala b olad. İKNCİ KSM
ÇOANIIIN
Onu nd maımı d öknn otumaa öltck olua, dnlmz ğt göm nanlığı l d ola oalğa mmz gk İala, doğada olalaa bakp d, gömz zk b gc aamaa aalad bu uuz bcakz mak aolu d n t b dgn aaa a da kana dzg gö bn paalaını aalaa tk b al fk dn baaı aaıa gtld Çn, t b blg lğ ap bok bağ ağ dgn b aa up gulamaka lbğ m olablckl, kada bll b kafa apıdak anlaa bbt ama gömbl d, bu aca kf b aamd olaağ kabul dl bl, oalı d oululula dstklndğ lm dlmk gk. Ed , bll k paad ualanm Btnn b aam gmnd Bu bm ll aam t b aa fk götmtd ang ıa a da lm aımı apmada bok aacı olduğu k anlaa ag b doum ağlamaa alnzca mglm kaımaa aıo Pluta öğdğmz gö Looo ouu atıı oa aptı aa bz bu un böl olduğu önmd, b aa oumu k b aada b aaa glm b gp g t b oucunu apı bc olmadğı dmzdk. ng t b oucu bo nd blm ama doğal doğuluğu dlğd bll b aam dğld 3
ade Öe yand, doğada oup ene bak da, gounmez gün nan yaşam çeş e arşt olayarındak zn ü ek, ie semez oanıa e brk s e yekz taıa güle vaığa aşız Güneşn yetşdğn fa v asıgaar yok ede Şebnem e yağma besediğn gü ş a kaur Memen anl kta ratı br s avaş yaa oab. n büyük boaın ortada aa e algn bün bi üke akı krı geebl. Aynı aynı zamanda em denizde em aada eş ölüde başa omaz md dşman yenen b u da b bakası nz onlaın daa güü slana boy ee Ksaas oayla aışı ya da biz bel b anısa takdn taaı de dz şey öyee eş e belszkele doud bna doğudn doğruya zek vaara düzenendğn asayarak asam e nyeende bi aykk kaşt güçe aada üekl br atşma e ayn güe yeezik ya da a iten e geen b işmanı ya da nyet değşğ old u tem emez geekr He un kend oruyuu ta ıı ad. He öğe ked göünmez güne ya da mene bağıdı He egemenl alaı br başasnkinden ay ıd. Ayn b şeme de e zaan bel e değşmez değld. i bugün rr: yaın yüzüstü bıa ala e kbanla ynle e töenle, y ya da kötü yapılmalaa ge, on kaya ya da öen aynaklad, nanla aa snda göüen bütün yi ya da kötü bat bnar yarar Öyleyse oktıığı benmemş ol bütn slada dn kle, doğada olu benle seyetmeen de yaam olaylaryla ilgii b kagıdan e san zhnni işleten tme kenmek mez mut e okladan doğdğ son una aabiz oaysıya da büü aaılan ana n aana ayaak, he bi anda br şey yapalaken o ürlü eyemeri gözemen yeki aana grdiği e güne doğdan doğya tb dğ göünmez alıa başd aı göüyoz. ]u evenmelede yadıma ağlı Luci 39
doada dezce daa a yeli aaşça k s Çifçi aa ee koa ada üe, ücca M yeke a He doal olay zek ah b eece yöeld aay yaşaa olabecek l ya da e b şey yk ki bell da ya da şükaaa ko edile eçk alaı aayşı şeye şdk akş öee göüek ya da oa göüez zek güç hakkda b çkaa ek ç, düşüe e aala yaa b t kyla ilk oşala kşka b dütyle haekee geçlecekle e eez kal edilek geek Faka bada böyee güçü b eky açkaak ç, bz hag kya baş acaz Kga eaka ya da at dok egie de l elbee O düt böylee kaba kaayşla ç fazla ie kal ala doa ça üüe oştalaa göü b ie oa da yeeeke ç faza geiş e kaplıd Ond öüü yaşa lla eişe ylda dyla kayg geecek zl kok ölü dehşe öç ala z, yiyecek e başka geekilee şah gb oa dygada başka hçb kböylee baba la üüde eki olaca düşüüleez B ülü elikle de açla lşk u e koklaa yala aa geeek e dee akış çzge üpee b eaka baka e a ya ş çeşt e kaş oaya celele şe b düzei bozuk ahede daha da düzez e şaşk göele aal al lk bez izle göüle
aya ve e a y e zayğ ee yle e raya ee e eye gee yya a aa a g ge l ca 5 aa e aa 0000 a a İ a ze 50 aa a yaaca ge ye e ayaa aa aa gry. a ye aa öyee aöllere aylm ama e a a Aele l em a leme ala u öem e ayğa y laa el aa araa aya
ÜÇÜNCÜ KESM
ÜÇÜNCÜ KESM Y ONYA DEVA z b dnyaya er olayn gerek kaynak e nedenernn bzden bnye gizlendiği yk bi sanee kalır gib eleiilmizdir bz drmadan ed eden o keri nceden kesirmemize yeeek kadar bigeiğimiz ya da nar nleyecek gmz de yokr Yaamla lm salkla asalk bolla yoklk aasda sreki olaak bolka aslı drrz bar nsnaa dağmaa gizli e binmeyen nedenere r leyileri oğ kez eklenmediki e hibi zamn aık anamaz olaysyla, b m d mdmz e kokmzn hi deimeyen kons or oayarı meraka eklemek kar sekli ir aımıık dmnda ar ken ir yndda mgelem ylesine bamlı blndğmz o glere ilikn irle ormaka ğraır nanlar en oası h değise en na fesefeye gre doann yasn kesini kap ömleyeiseerdi nedenerin kendi edenlern e d nsneeri en kk parala ze dk e yapısn d baka bir ey madğın e yesne igiendikeri bn ayar dzenli e sekli bi mekizmayla oraya konl dn grrlerdi aka b esee m d cak genel e kark ir bimde agayan iisiz kalaağ kara yn aa oysa ona e ay konyla ğraan imgelemeri de b nedener süne eiri e ak bi fikr omaya alaak nedenler kendilerni e ileyilernn belisi iğin ne deni ok dnrlerse aarmaarnda deni az doym saarla san doğasnda onlar bir mka doym e recek bir siseme gren bir eğim olmasaydı isemeseer de nnde sonnda byesne en bir giriimden cayak zon da karlad nsanlaın bn arkar kendiei gib dnmek her nesneye yakından gp idikeri e ierndn dydkla ni eikleri yklemek ylda erensel bir eğlmler ard yda
nsan yüzlr, bltlara orlar görürüz ny v üşünc onlar üzltmzs, oğal br yönsmyl, bz üzn ya a s vnrn hr şy kötü yaht y nyt yakştrırız. Şr proso opoia sık raslanmas v b sanatın güzllğ, ş braan glr ağaçlar, ağlar, rmaklar kşiltrlr, oğanın cansz bö lümlr yg v ttk nr B şrsl bnztm v anla tmlar, grçkt nanlr şylr olmamakla brlkt, hç ğls mglmn bll br ğln kanıtlar bnsz n güzl, n oğal olablklrr. r nhrtanrsı ya a ormanprs, hr zamn yalnızca şrsl ya a mgsl br kşlştrm y ü şünülmz, bazn blsz avaman kşilr onlara grçktn na nrlar h�r kor ya a tarlanın oraa yaşayan v on koryan özl br cn ya a görünmz gücü oğ söylnr. Filozoflar a knlr b oğal zaafan büsbütün bağışık ttamazlar; ntkm, brçok krlr, cnsız may boşlğn rküntüs nü, ygaşlğ, yg karşlğ san oğasnn ök gların akıştrmşlarr. Gözlrmzi ykarlara kp h mn hr zamn yapılğı gb, tnrsa varlığa nsn ttkların ksrlaı yükyrk, on kskanç v öç aıc glg hvs l v yan ttc kısacas üstün güç v ytks şına hr ba kımn kötü v akılsız br nsan y göstrnc, aha az saç malamş olmayz. O hal, nsanlığ nnlr konsna böy lsn mlak br blszlk ç olğna, ayn zamana a glcktk karyl lşkl olarak böylsn kayg yğna gör, yg v zkya sap, görünmz güçr hmn bağlılığn açklamasa şaşmamak grkr Sürkl olaak üşünclrn o yalayan, hp ayn görünüştk m dr tümünün aynı cns ya a türn olğ sanlır Çok gçmn onlara üşünc, akl v ttk yakştrırz hatta knmz aha çok bn zsnlr y, nsn organlar v bçmlr bl vrrz knn yaşan aş asanla yönğ oan a, boşnanlara bağllığnın artığ hr zam görürüz b, özllkl, bütün nsanlar arasna c üşünmy n az yt nkl olmakla brlkt, n çok, haff v boşnanl yaklaşımlara hrks gn kmarbaz v nzclr gözlmlnblr o 42
nssta Cooans, arla h lay tkrlr, e ama hps çok, rm pk lrs oldğ savaş Bütün nsan aşamı, hee üe ve netmn kmasnan nce, agn astantıaına ağı oğnan, aa çağaa oşnançan he ee egemen oması ve nsnaı, k a a mts kaını eeen günme güçe hakkına en tenk aaışa gtümes oğa kmen, k ve havan aın apaınan haes onca, son neene ha onacak anışın gememek çne etece meakaı nmaınca, h k ve üsün aa ve an aşna, tümeki seme oğanın ütün apsına üen geten o son s etkn h tanımaan kaıa. Onaın, ne aptın güe ğni gen, ne e aatıcsının üüüğünü kavaaen a aışa, esne gkem ke eşem aa nın, ne en güçü ve gme osaa a, tü sann başka b şe oğn üşünemee bek, nsana aasın an svmş, ama ma een ve ogana an sıa, ütün nsn ttk ve şthaaı a süüen tü nsan Be sı n vaıka, sn agısının efene omaka kte, tek tek he , etksn he ee aamağ çn, oğanın tüm ü üne e aan oa eştğn açıkaamek akımınn son eece çoğatımak geek Bnan tüü, he e ee tn a kaaağıa tık tıkım ve şte nan tüü, çok tıcık eğtm gmemş nsanğn üük ümüne ege men omşt, h a egemen.2 nsan gaınan hehang kok kaa mt, acı kaa şükan g a günme, ek ah güç ka ama gtüe Fakat ken üekem oa a a çev eme ona gemesek, nsanan sevnc ttka
b . 33.
2 Ed' dz ya öy yg a aamaa m aamym Yyd g y y göm a Taa pmz sğmz d a daa aym dy am amaa d . Hekabe
dan çok aha sık kede nden de geldklern gö. Varıklı olmak aten hakkımı de _kolaa kabul edr onun neden a da aratııs hakknda pek so sorlma. Valık ne nn, etknğn bn toplumsal ve umsal halarn anlı b bçmde tadna erşlmesn sağla Ve b ruh halnde, nsan aın bnmeen gönmeen alanlaı dşnmek ç ne boş a mana olur ne de eğlmle. Öe andan köt sonçla he astlantı b telşa ver ve bnun hang lkelerden çıktığı ko snda souştrmalaa te geleeğe lşkn kagılar başgös te gvenslk dehşet ve hne dalmş olan n kae mn btnle bağlı olduğu vasaılan o gl ek gçler atıştımak çn her önteme başvuru. aıkı dönemlede onlara tanısa l ntturan gen ve dumsalıklarını bastırarak nsanar ugun b din dugsna getmek bakımdan aı çekmenn aarlanı a ıp dökmek halka seslenen btn dn adamlaın en sık baş vudukar öntemd B konu aı çağıl dnlere ög de değldr Eskler de bunu kllanmışlardır. B Ynan tarçs agı demşt salığa hir ama, esirgemeii, eli aılıla katksı ir mutlulu ağışlamamıştır sreli ir varlıllk iide saları savsalama ve uutmaa atkılık gösterdiler tarıları samalarıı sağlaacak iimde, oları ola getirmek i, t armağalarıı her ama rtakım köt koşullarla rlite vermiştir3
Yaşamn hang aş a da dönem boşançlara ençok at olu? En aıf ve en kek olanı. Hangi ns B sorua da anı karşılğı vermek gerek. Strabon Her eşit oşiacı öder ve örekler dılardır demekted. Kadılar, erkekleri souğa dualara ve di akımıda saılı gleri tutmaa iterler. Kadılarda arı aşaıp da u gii ugulamalara dş ola iri g uluur. u edeedr k Geter arasıda, evemek kraa a ve ba kaşı ie de e dici ağalar ola ir erekler tarikatı hakkıda söleeler kadar olamaaak ir şe oktur Belk Stra
bonn amana pek agn b ugama değld a b
3 d. S, ib i. b 29.
44
kiei he eveezik kra p ce ikere zak kaığ he e o ürkek ve oğk c e ak bağtıar ürürerek oara e kek bir gaık götereb iği kei eeerize beeik, b akı ürüte tei bizi keieri e bğğı koa köü br fkr beeee götürürü
DÖRD KESİ DNYANIN YAACISI Y D B İÇİENDİİİSİ DİE DÜŞÜLMEE TARLAR Dibiii, büü arca ee hee evree oarak kab ee tek oktaı, üa görüez zeki bir gücü oğr akat b güç e ütü üür br bakaa bağıı ır, tek bir vrğ ğtr, birçokara ı ağtr b varkara hag ıatar, iteiker, tier a a ee ke er akıtrak gerekr bütü b koar bakı a g bii teeri araa pek ge farkar varır. a z' iritieie [Röeta] öce Avrpa'aki ataa rıız, bizi bgü aptğız gb, oğ aratıcı, tek bir ütü Tr oğa aıorarı b Tarı' gücü, ei içe eeteiez oaka biikte, çoğ kez kta aaçar ere getire eekeri ve teicieri aracığıa ke akta. kat aı zaa bütü oğ perer, cir, gabaier, rhar g baka görüez güçere o oğa a iaorarı bar, iaara çok aha güçü e kvveti oka birkte, Tarı' tahtı çevreee güçere çok aha aağı varıkarı. Şi, tuta ki, o çağara bir Tarı' ve ekerii varğıı aor garip bir ke akı ürütee, cer ve perer hakkak hak araa ag hikeeri oğr ve teeeiri oğa iaaa eva eor oa bie, o b küfrü, tartaazık ie aara hak etez i? Böe bir
45
kimsy grçk bir anrcı arasndaki ark yin onunla h türü günm ki güü ksinlil rdddn biri arasındaki fakta sonsu çüd daha büyükür. Bysn karşıt grüş i aynı ad alında opamak is, anaa hhangi bi uygun luk aşmaksın sal adların rasg bnriidn ilri gln bir yangıdı. Bu sorunu do dürüs düşünn hrks ana ki bütün çokanrıları anrılar ataları lrndn ya da pirn dn daha iyi dirdr dinbütün bir apma ya da saygya onlar kadar a yıktırar. Bu sd dcir, grç bir çşi boşinançlara kapımış anıtanıma iilrdir bi anrısal arlık karamıma karşlık olaak bir arlıı tanımala. N bir ihn ya da düşcnn irn ilks: üstün bir ynim idar: dnyan dokusunda anrabir buu ya da niyt inilr duaları yrn glmyinc putlaını drr La ponlaın tanrarı buldukları alışılmaış biçimli rasgl bir iri aşı Mısır fsanlri iclynler, ayanlara tapnmayı açıklamak içn, tanrıları düşmanları olan yryü doumu sanar dhşndn kaçmak amacıyla skidn kndiri hayan biçimin sokarak salamak ornda kaldıklarını yl mktdirlr. Küçk Asya' da b ulus olan Kaunosuar [Karya] aralarıa yabanı anrları sokamak kararında olduarı içn, dnli olarak bll msimlrd tpdn aa silhlanıp toplaır mıraklarıya aay dr byl yapa yapa sınr larna dk ilrrlrmiş kndi ddiklrin gr yabancı tanrı ları oma içn8 Ba rmn uluslar aara Öll arlar bl Suvlrl başa çkamaz, dmşlrdir.9 Homros'a io ioınds taraından yaralanan V nusa K, dmkdir, arlar salara brçok klklr ya mşlard: bua karşlk alar a tarlara brçok kötlk ya 5 P l opt. Rgnrd Voy d oni 7 Diod S. l . 8 uin d Sriii. Ovidis d nı ğ dğnr. t i. v 32. A . nlius. l iv. 8 odotos i. i. 2 9 Cs, Con d o Gllio, i v
4
şardır Hng kasik yazarı açsak, anrısa varlıkar u kaa msileri uluruz niek ongnus rsal doğa üsüne u gii fikirer içinde gerçek ir anrıanmazlık aşıd ğını hakı olarak emeked1 Kmi azarlar 1 Arsophanesin küüerinn Analıar gii am o sıralar inançszlığından kukuanlığı çin Sokra es' ölüme mahkm edecek kadar oşinançl ve resm dine kıskçlıkla ağlı i halk arafdan hoşgörülmese haa oyun lar açıkça oynanıp alkışlnmasna şaşmşardır Faka u ya zarlar anrlar o komedya yazarca sokuldukları gülünç, i dik gelerin küfür diye görümek şöyle ursun esklerin u oyunlarda rlarn a asaadar gii gördklerni düşünmüyorlar. Jupierin Amphiriondaki davranışdan da ha canice yahu daha aşağlık ne olalir? Oysa onun yğ iklerni emsil eden u oyunun Jupier'in öylesne hoşuna gi iği sanıyordu ki devle salg kılık ya da herhang br genl feke ehdidi alda olunca Roma' da her zam kmu yeke erince oynaılıyordu.13 Romalılar onun üün yaşlı şehve düş küneri gii, esk güünün ve uçarlıklarn ekrar ekrar anlaılasd son derece hoşnu olacağı ve gururunu okşa mak içn undn da uyg ir konu ulunamayacağı dü şmürdir. Ksenophon, aikedamonialılarn savaş oyuca her za man düşmanlarda öne davraıp lk yakarlar kendileri oakla rlar kendi ehlere aş ağamak içn sabahları çok erkenden dua eklerini anlamakadır. apaklarda so fular, dua ve yakarmaları iyi işsn diye anr asrne yak bir yerde ouralmek içn zangoç ya da kayymları memnun emeerin olağ olduğunu Senecada okuyoruz. 5 İskender Sur'u ry kuşaığı zam Surlula kaçıp düşmana 2 3
5
Lb 32 Cap x Fe Broy Thare de Gres e oteee, Hsor de Orae Ao, b 50 H aed Rep 3 Et
47
ıs dye, erakes' heykel cre vuruşları. 6 ke doaası rtada batca Neptuusu öld öek tarılar yaı sa taıasıı yasaklaş ve b yeterce ö aldıa aıştır17 Gera ölde sora halk tarlarıa öyle ökeleşt k, tapıaklarda oları taşlaş ve ark olara balı oladıkları l etşt18 Evre köke ya da okusuu bu yetklks varlıklara yakıştrak hçbr çoktarıcı ya da putatapar aklda geç eektedr. Yaıarı oerosuklerle brkte göker ku rallar dges açıklaya esodos 9 tarılarla salar et olarak bleye doa gçlerde kaakladı dş ektedr.20 Bu yaar bt teogoyası boyuca ek yaraa ya da steerek vcuda getre e adoradır o da a rılarca salt gökte çalış ateş salara vere roetheusa sbet olsu dye oluşturulşu 21 ata tosa esk ak tarıcılar başta soa yarata ya da oluşturada çok t rete fkr beseş ve bu evre köke böyece çıklaış görektedrler Blgl br çada yaşaış ve flooarda dya tarısal yaradlş ya d bçledrlş lkeler öreş ola Ovdus böyle br kr suduu yayg tolojye uyuşadı fark ederek buu br çeşt havada bırakakta ve retsde ayrı tutaktadır. Kargaşayı daıt ve vree de getr tarı lar arsıda hags dyse (Q t lle eorm), de ektedr Buu Saturus olaayaca blyordu uter de Neptuus da agalı kabul et ötek tarıard< herhag r de. Dblsel sste oa bu kouda hçbr ey örete şt, o da soruu belrleeş brakaktadır. 16 1 1 19 2 2 22
48
Oi ri ib i. cap 3 Did ic ib xi 1 . via Aug cap 6 d via Ca cap 5 Hrdo Jib. ii 5 uci, upt jau d tu, Satu H Opra Di 0. hg 5 Mamrp. Jib. i
Sicilyal iodoros, kendisinn dnsizlikten çok dha fazla boinançlara eğilimli oldğ, yazdğ tarhten apaçk anlal makla birlikte, dnyan kökenine ilikin en aka yak görle ri sralayarak baladğ yatnda ir tanrsal varlk ya da zek shibi zhni hiç nmamaktadr. indistan' da bir ls oan ch hyophagoiden Balk Yiyenler] söz etiği bir baka parçada, 24 ereden geldiklerni açklamakta çk byk gçlk çktğ için, baz fizyologlar doğn kökenni incelerken hakl olarak gözlemledikleri gibi, treyilernin herhang bir balangc ol maksz, blar soylar ezeldn beri srdren yerer o dklar soncna varmaz gerektiğini söylemekedir Tarhçi Fakat er trl insn yeteneğni a b gbi konlarda ger çek doğrdan ve olgdn son derece zak derken akl yrt meleri gya görnte bir doğrğa erierek, en çok kon lar en az bilmeleri pekl olailir diye eklemektedir Bizm gözmzde, b, naçl ve cokn bir dindar be nmsemesi pek garip decek bir dygdr! Fakat esk za manlarda, dnyan kökeni sorsnn din sistemlerne girmi ya da eologlarca celenmi olmas salt bir rastlanyd Yal nzca filozofar b trl sisemleri oraya aay i edinirlerdi bnlar da, her eyin ilk nedeni olarak ir zihne ya da stn zekya bavrmay akl etmeleri hayli sonraya rastlar O gn lerde eylerin kökenini tanrsz açklamak gnh saylmaktn öyle zakt ki, b kozmogoniyi benimeyen Thale Anaksie nes, Heraleitos ve bakalarna hiç kimse hesap sormamt; oysa, filozoflar arasda kkanlamayacak i\k tanrc oln Anaksagoras, anrtamazlkla sçlnanlar belki ilkiydi26 3 Lb . 6 q 2 Lib. iii 0 25 Dünyanın kökenni böylelkle tanrs açıkayabien aynı yaar, depreler seller, fırtınalar gibi yaşan sadan oaylaın fik nedenlerle açklaay kfür sayakta e bunlar, soca, upte'n ya da Neptunus'un öfkesine yoraktadır. Bak lib v c. 8 s 6 E ed Rhodoani 26 Thaes, Anasiadros ve gerekte tanrtanayan öteki ilk fooflar pa gan inanşıa gayet bağlı olabildikeri hade, gerekte tanrıcı oan Anaksa gas ile Sokatesin niin eski aanlarda doğa olarak dins sayılaları gerekğni aıklayacak br sebep göserek koaydır Doğann kör, yöneti
Sexus Eiricus'un anlaına göre Eiurs culu-
Sexus Eiricus'un anlaına göre Eiurs culuunda öreeniyle birlie, esidsun, Varlların en yaşlsı rgş ilin ıı Snra uayı giden yeryz, sünde her şeyn yer aldıı: dizeleri uren, "Y gş eree t srusunu srara, i e araycı dehasnı göeiş aa öreen, bu gibi sruları öze i flzfara başvurası geeini söyleiş u ö zerne, Eurs bye nce sruara şn ara d yu bulay uduu e bilie endisii vere in dilbilini [filliyi ve bn öei alışalarnı bıraış Sıradan işilerin sruşuralarnı bu denli leriye vadıraları ya da endi dn sselerini aıl yrelerden ıar aları hr zaan as dedi flg ve gan by lesi bir avrayışa heen hi erişedilerni gryru u gibi nuarla uraşn filzflar bile, en aba uraa heenceci sarıışlar ve anrılarla nsanlarn ra öenn gece ve ar gaşada aeşe suda havada ya da her neyi baş öe abul eşerse, nda bşardr Tnrıların da glerne dayandılarnın sanılası, yala l öenler baıdan da dld Bün arluş dö nelernde, rılar bah ya da aderin egeenlii alınday dıar Agria Ra hana Zrğ güüü üşüü, diyrdu rr e y eğmee geee güü Gen Plnius da bu ylda dşnşe uygun lara, bize, Vesuviusun il a myn güçli insanaı yaatabkl gib dünyada vaoanlın n güçlüsü n ks doaysya kdin tapınmas n ygn dük vaıka oan upi v Nptns gi kki yaaildi. akat üstün bi k yn b ilk ndni kau dlin ggç hsi vaıka vaosaa i, ast düyd v aım göünmk dolayııya 886 ) tanıla sıasından çıkaımak ondadı. aon (d lg. lib. naksagoasa yapılan sçamanın u yani onn yıldılan ggnlin v ötki yaatlm nsnn taısaını yadsımas onu söymktd 27 dvss Mathm li 8. 28 ionys Hal lb. vi. 29 pis. b v.
50
lyşnı zeyen krnık, ehşe ve krışıklık krşsn, rçok rının n oğnn cğı, nrır ve nsnlr ork r yıkım ne yok olcklrı şncesne kpııklrı sylemek er Gereken, ylesne yeknlksiz r eoo ssemn in ıy onrlnırr ve onu h hklı ve yce kelere ynn onrki ssemlerle r zeye koyrsk, u yk r h olur Ben ken yım, n oşnçlrın ornl çok h cemş omlr krş, rcs Aureus'un, Plrkhos'un ve zı şk Socı ve Akemcılrın kelern le, yıeğer nrıcılık dın ık umm. Çnk, nsıl pupn lr molos, Tnrıyı ve meleker şrı ırkıp yız cn le ve perer ny esk Avrupnn ruhs vrlıkr ssem ne enzors, u lozorın ncnın rıs r vrı ışı ırkıp ylnız meekler ve perer nıığı hk o rk senelr EŞİCİ ESİ
ÇOKTANRICLIN ÇEİL BİÇİLER ALEGORİ, KARAMANARA TAPINMA k, z şm ur, sırn kşlern çoknrı cılığnı nceeyecek ve on çeş grler, çen ı ıklrı sn oğsn lkeere ryğız. Grnmez r zek erkn vroluğunu knıl yoluyl ğrenen r kmse, mulk, ol nesnelern hyrnlık uynırıcı zennen hreele kı yrmş ve nynn her şeyn k nen on o kusl vrlığın eser ouğunu şnmş o mk gerekr k sır çokrıcı u kr kl emek şyle ursun, evrenin her prçsnı nrışrır ve oğnn n gzlıc rnlern kenlern r o kr gerçek n rır oluğun nır Byle rn uruu zgeye re, neş y, yılızlr hep nrırr pınrlr su perler ğç 51
lrd orn cnlri şr Munlr, plr, dilr dh ş nr il onn gzd çou z utsl olur dnsl ir sg undırır llil, insnn dod günz, i r nn ss n d güçlüs, di ti dulniln, grüliln nsnlr üstünd ounlşır ssi d şit lçüd güçlüdür: u rşt ililr uzlştır çn, günz r grünn ir nsnl irlşir olun gidrlr Ar rı t lnlrın çşili tnrlr dıtıls d, ı çotnrcılı sist h dd h n ir tür llgornn girsn ol ç duruunddır Sş tnrıs, dol olr li, cısız zorlu iri di gstrlctir şir tnrıs zri, ir sili: ticrt tnrsı, zllil rn dnlrd, hrsz llı lncı Horost ti itos trıılrnd gçn llgorilr, grçtn çoucsı l rt lıdır , lı şnd nsnlr onlrı üsütün rddt ızc lştiricilrn çılıcılrn hl gücünün ndi lrini nşllrnn ürünü s ililidirlr Ft, l lgorin pgn itolojisind grçtn ri olduu n üçü ir lçünl il dsınz. Vnusun olu pid; lln os] zlr Mus'lr ilg Prothus il ılsız r dşi Epius; tp tnrs Aslpiostn nn slı tnrçsı Hgii: unlrd dh ş irçorınd, llgornin pçı zlrii i grz i? ir tnrnın ir tuuu, olı d llr dizgsni nttii rsılınc, on, ndis ıştırıln rlr t ugun r socı, sıtlr srünlr ul sn zihnn dol olr o dr hoş gln u nzt rşılştrı sürdür hn hn çınılz olur Grçtn, ilisizli oşncın üsütün tn lgorlr rtsın lliiz; undn dh nc ir l g rtirn d şr d nd olr grçlştiriliş hiçir d sri otur Kok il hşt Mrs' oullr ols rinddir, nçn Vnus'n douş olsunlr?0 3 d g. 1. 935
Uun nus'un ızı olması oğruur ama nçin Marstan olmuş olsun?31 nun n rei oası uunur ma niçin onu Zarat tanrçaarnan birin tutun i anlat al Es mitololar bsin aba v açık ışara şlrin r bazılarınn onlarn haallrinn çıarsamaa aştar zr sin clmiş v uzağa gin allorilr m bsbli haımız otur an atılarna zlmnbln aorin gç grnm Lucrtiusu açıça baştan çarmıştır. in vrn canlanır nin v üzllştirn o trtici r oara nusa sslnir: aat ço mn şıı Mars si atıştrs i bu allori işiğ ua rn mitoloji onu tutarszlıara srr bu arin ğil a nn ln v Lucrtusun Eiurosculuğula tutarlı oara bnim smcği bir iirir Sraan işilrin tanrıarnn nsarn stnlğ o a ar azır i slar hrhani bir ahraman a a amua a rar is i çl bir biçim harlı ahut şür uuları zam on br tanrıa nştrmrin v bllil nslar arasa srli trlğa almalara gr olurma lar aha oğal bir ş olamaz. Esi n tanrıaran çoğunu bir zamanlar nsan oluarı v lrini (tanrlaştırmalar hal onlara uuğu haral v sv borçlu blunuları sanılmataır. Onarn ağızan ağıza atarmala bozu v li birbirlrn ar bilisiz alabalğn hart v şaşnığnı gitgi arttran ozanarn a goricilrn rahilr ln gçrn oağanstnn atasa tln srvnrnin rç tarhi zngn bir masa aynağı olmuştur Rssamarla ontuculara utsa zmsl rnlrn alar alıar v san bçimlr brri tanrıarn uumanabilir tasvrlrin aara hm ha s bağığn ço arttırar hm bu bağaışn nlği nsr b 3 Id. id. lu i via p 9. 32 Iliad iv 27
lld nanlaın bitkilri avanlar ata a dzn sokuaş add tanlaştıaar v duulanabil bi apacak nsn i olaaağa bari bu akşksz/tua bilr tanrsallk akıştraları rald kaba barba ağ arda b anatlan bulunaışndand. Eski zaanlada Suria onucğu gzl br Apollon onusu ortaa koabild iogabaus dnln koni iindki aş br zaan bö ls kou bir tapann konusu olaz gnş tanrsın br asvii di bnisnzdi33 lpon Akropoisk Mnrva(Atna)nn bi r dğil onucu Pidias bir apt olduğunu söldiği iin Ariospagos[kuulun]ca srgn göndriişi4 Atnalla Aiospagos r böls kaa bir anaşar olabildkn sonra ötki ulusar sıradan kşilr dns inana da n dni ak olaarn bklbiiri ki? l ki a da ralana pk az ş bağ oarak a da ib ş ağlı olaksızı nsan doğasa daaan ok tnrlğ gn ilklri iş bnladr. ululuk a da usuzluk vn d, gnl olarak ok az ildikli v pk lir siz oduka in bzi kag dou ilgiiz onla akknda blrli bir ik uaşaa alşr v ona tpk kndiz gibi zk v iads olan ancak k v billkt bzdn iaz üstün nl d göstrktn daa ii bir a bulaaz Bu tnlr tkisin srllğ v insanlarn kusululukana ok akn oluşlar tklrnn şitli dağlı v bölünlrn ol aa v böllik allgonn oraa ksa ndn olu Bütn üktc v aklanaaz bimli inanlaz tan v itolojik anltıa an sra an ilklr doğal olaak g c a a da naa sn oan ömllri tanlaşt v ka raalara apaı oaa koa Gözl gönz bir sa
33 Hi lb 3 ts, Jpe Ao da bi çe ta dy l l p 7 A l ve esl r ii el l l A l 9A Akkl llai bu k k gyod. 3 g L lib i 6
ek rdn klern kryş n fz ce kln br kon ldğndn, nsnr on doğl olrk, lnblr br s re lrrler rneğ, doğn dkk ekc keslerne y d ncemş b ğın nrılrını nde bmlendrdğ yonl svrlere ve resmlere Hng ğ y d ülkeden orlrs osnr hemen büün b gene ke e nlylrd brleşrler h nrn ykşırdkr belr zek ve güer ble ok frkı değdr Ynnl ve Ro gezgn e fler, ek güük ekmeden, kend nrlrn her yede bmşlr ve ybnı nr ne gb dr kmş ors olsn b errsr ş Vens b rsr ş Neens, deşed z Skson lrmzın nrsı Herh cs gre, omılr M ndn bşk br şey eldr cs b ornlsnd kyd, besbel
AI KESİM ANIIIN OANRIIIAN ÇIKŞI on yrıcıs on ek br üsün nrısl vrk es ok eskdr, büyük ve kbık sr yylmış ve onlrn rsnd her snıf ve drdk nsnrc bensemşr k er km, bnn bşrısnn, h kşksz dyk ol dğ krşı genmez nedenern ğr bsn gücünden er geldğn snırs, kn blszk ve bdlğy kend belrl boşnnrındn yn onz nyrgrı ne denl z nı dını gserş olr gün be, h Avrd herhng br srdn kşye nn dünynın üerk br yrısı old ğ nndğ sorn üüye bgsn dşd kn sonl nedenlern güzeğn h nmykr eln z d r 3
aaan n üü aan ddle: De bllo Glo lb mrbs erm. 4
maklanak eseklğ ve eklemlen eştllğ, heps öne ükülüşünü ve aşpamağı onla üstüne gelş, aa sn mşaklığıı ve etl ölümlen szen, naı, ü ün ötek koşala lkte, o oganı aatılığı amaa gn kılışı seetmenz stemesn h ekleme O nlaa oktn alşmıştı, kaygısızık ve lgszlkle aka. ze nn anszın ve ekenmek öümünen söz ee: aşkasını üşüp yaalanmasnan: mevsmek aş kaklktan: aşka mevsm soğk ve ağmlaa. Blaı tansal tak n olasz şleşne ağa g olala akıl üü tenen üstün zekı kal tmeleek aşlca gülükle olmalana kaşılık, onn üstn zek valğın e gne kanıtlaıı Bok tanıcıla, hatta en aca ve nceş oanla, be tısal tak oğ asımşla ve Egemen zhn a a üün şelen c lkesi, oğann aca önetlğ genel asalaı kez sapaıkan sona, asala özgü lükle ve kenlee kaışılma akasıa z veğn ve olalaın eleşk üzenin he ısatta, ell stemlele oz mağın e sümüşle. Bnla, z taıclğn aşlıca kanıtnı emektele, konlmş kalla güzel ağıntıla nda ve onaa sık sıkıa masan ıkaız tanı cılğa önellen ell aşlı tazlaı kşlamamız a, e anı kele olaaklı klıo. Faka snlan oğ n enl az anl k eang nn ütü olaaı oğa neenlee oğn ve tansal valığın ell kaşmas ş ne sokmaığnı gözlemlence, onn en ağ aama nsz lğnen kşklanmak eğe olo o Bacon, esee bz e s ds yp ğs lı de öüü ünkü nsana oşnan önagılala nlış noktaa önem vemy öğenklenen, onlaı aı oa akıp a, az öüme soncna oğnn akışın üzenl ve ekml olğn göükle zaman ütün nanlaı öke ve ıkılı ge akat az aha ok öünmele üzenllk ve· ek mlğn kensnn asaımn v üstün zeknn val 56
ğnn en güçlü an oldğn ğrence, arldlar inanca dnerer şdi ar o nc daha sağa ve daal bir e ele orableedirer oğadai anaşaar, düzensziler, acaipller, czeer, bilge bir gzeicin asara en ar şeer olala brie, o zan oalarn nedenleri en blnez ve en açlanaz nelie gründüler çn, insanarda en güçlü dn dglar adrrlar ileden ça, gazaba gele, een dra ve azdrlş bir gele, insanlar alçalp havanlarn düzeine en ço alaşrdğ halde, benzer br nedenden ürü, çoğ ez bnlar, nrsa varla doasz bir lişi rabile ceğz egne rh haller oldlar sanlr Öese, b sornn büünü üsüne ş sonca varabilirz: slarda rcl ğreisin benseş olan sradan işiler bn hl al dş ve bşançl ilelere daandrdlar için, b grüşe hiçbir zaan bir anlaa süecile deği, ze ve eenelere da gn bell bir düşüne zcire vara arlar da pel olabilir i paapc br lsa, srl irç r varodğ ab edele bre, nsnlarn e de belirli bir bçde, apnalar ve (dsel) saglar yne ieri bir anr vardr. Ya anrlar aasdai er ve blge da ğlda, endi lsarn o be anrsa varlğn e aana düşüğünü sanabilir a da gsel varlar, aşağdai şelern eğne indirgeere, br anr eler onlala an apda olala birlie, erüzünde bir hüüdarn rar ve endise bağl beeri üsünde gadğ ee gibi bi eele onar çeip çeviren egeen a da en üsün necsi de gserebirler. Onn çn, b an iser endi ze orcar sasnlar, ser gğün gene egeen ona bağananar, arasn sağaa aacla her oldan alalanacaar ve onn da endleri gib ehüsenadn hoşnacağ düşündüeri içn, ona seslenşernde hbr vgü a da abaradan ger alaacaardr nsanar or e slla cil odğ oranda en alaana olar laca 57
ad; tanrsa vaığı sıaaı iireke kendinden öncekle geen bn ble kendden sna geeceke arafda daha yen ve aaat övgü sözleyle gerde braklacağ kesnd öyee snunda, ak ese geçileeyeek snsuz luğun kendise vaıcaya dek elee: daha ilelere giee e göke b yallğı gösteeye alıken aklanaz gizee düüp de hehang aka uygun apna ya da dise) saygınn tek dayadııabeeğ tansa arğn zek yap sn zaarsa ye de iy Kendilerni dünyan yaats yek i vak kavaya slaarken nla bu kaaa ak değl zaten geni öüde bundn yksundrla yaltakana ve en ayğı b kkuan götüresine kar i rastya akn v dğu fesefenilkelee denk düeler Baba hatta kii zaan uyga uuslaaasda, key hüküdalaa ka aık he ögü ylu tükence he san nielği en sa değ aklana köle hlu saayla nla geek ansa akla diye bnsedklen e halka tapnlacak putla gb gösedkle sk sk göüü Onn n önce alz yaadak ell iken e kötüüken dlays yaracs saylan sr br anral val snnda eren egeen yapcs e değiticis laak göstelesi bunda ne kadar daa dğal değ ? Bu sü bi nsa vark kavran zate eei duğu yeede bie bunun dğal arak baa he tüü ta pay zaatası ve büt dse sayg nuaı esk yüceiklen azatas gerekiken eğe bi uus knci düzey den kruyucu br tansa vak bi e ya da b eeğ va duğu örüdese, bu vağa sesnile yava yava atar ve üstün anrsal alığ hakk la dinsel saygy abat. ak e ee yaza y kaken Reasyna u eğl öneneden önce gidee Tüek Tann bk sala gasp etiti Mskfa bütn dua e yakalada nrıyla Aya Nikas eele göüüle yelk uyi kaak ak yüzündn ends 8
b boğy çv v ukuud ö bbı uuu d d ı pı Opmu xmu İy Ykğ] omuşu Böyk him, İkı kubu ı Yhudi ı d hı h miş oı b kmy dıy Jko Rom bp kd mhkm du muş omı kş öğt d m ık çkmşd Pyı oy Cod omuşu Fk Bol' d öğdğmz ö** ôbş yz yd b y Cod ' öm kdğı ç bo yu hpstss bğ çözdğ bu dömd ou ypı uy p kouu omdğ ö mş Böy v d b k kç md kmyğ öd kmk ç b omk kz Bu şd koız b km ouu şk ok pk v çışmd uğdkı bızık b öçd c çıkk ç kob Cod o bo öp y vmş Bu km ğmd zçck d b çğd byk çmık v çşk dşşd. Homo b pd uıı yşk moo k uyu ok Oko v T' şy lk bb d: bşk çd hkm up ' bu ö övm kd z doyy o v bbı dy dd Böy ypk b pk b okk çk od çkm b b k v ıp şk şy oybu p' m kk v kz kdşy dou oduğuu uumkd Bz b şk Hodo' d z mbi ou çk m k oyğc vmk duğu ç, bu k dh d bğşm k
Jakobenlr Doind; öü pt ua (d) şıda ç aan Koys Fansn.-Çv. Hio ag, 9
59
i Tarsa varı baze gö ve e araıcıı ie e ce rekere boaa bazese ek e eier isaara bir ee aaa* aı ama oa aça rma g aıkar ka ve acka akşıra br i osa ı İm öe br arsızıı oa kşkaabir): b i oraa kakık sora a isaa sürek ög e abarma eiimere karşı oarak, a bayağ oal alayşlarıda r gee çelşkiler r örei ork ırı. Gerke bir rısa kökei o ib şe sa oa apısa öese baı o çişkiere armş b görmek kaar kee kaıaamaz e e m ki ırisial rm öeir EDCİ KESİM U ÖRİİN RULANMAS
Sıraa kşer ik karmarı Tarıı sırı b ark e görmesie e o aızca saık a a asaı bok a a kı geçk a a şk beir ee sa masa karş b gbi kmseere aa görkemi kirer s
6
B dzetmeede öe ee me ğ e: Bzee u br s güeşirmete şm eiğide üümete ge r götemete e eüüde eer u bitiğ m i e mee de s edee kd is b düzee t md b." Düzem sıd bu söer üst zmir üsm Hz. ', b et Hriğı Hz. uhmmed gb öme eğimideseer (Kur erm'e g öre b egm be"dr) Ht üüüe eşmi seer de Hz uhmmed' İmğ Hz İ's b öme eme m. Bd İsm dei Hz. İs erse heg bir ts idds H Mmmede üme isee bı m öz u duğu Hum' b b beme m sm re Mu hmmed dee be d dğu udu Oed, zr Hsğ bir ögüde bum sedğ e bu İsm brr pe şrdği aş. Çe
nca, baı da onaaaa daı i bda si öünüo as va so v tiil inn sını odn daha bü bi üçl stsnd lin bici, insana ibi ttaa acıaa v aıfaa açı oldğ bi başlanıcı bdn v bi so da oabil cği i söüos na v d csat d lr büü övül dü sağlaaca üvi üşün aacı bi vcd v balanaa ndi oa svdi çaışra. Ddii nıtaa aacıa b dda, sıa da şiln oaaşlan alnıca söl adını v öünüşt Taıa aştaı üc ntlii avaaca nt oladıanı ölbii. Şatafatlı dilln a şn, on s ç ii, r zaa ar zaa s sp
Mcsl şn il si ola başai nn, ndisii ysz lara aca ihin v anlıta östdiini sölle; [b ndi isi oaa öl ön vn ş oş paa ış, üü v öbb şnlanı a a, öün aha üsii öi sol bi o asını tdi B tanısal valıı oştslğn üs tn çk istiosı, sa anaa toaa basaaa atş üü, bün b nti sasa bil avl s dö dat tisn.3 Müsünla, di Mtlı tiniklni i nlati i dl. aattlaınn n solaı bi disi ola totoa alı nsn aaışı on sos nii nında ada ts ola odadı üüü ülsi v aası isanlaı sosa l ıla; çocaın çn bla d tni n i önti onladn daa bb bi teiin inn aısı ad bi i açasn si aa Katois, b i san ti a8 i b aa a d ba öş ind sat ada ta ii sici a da şitl 3 Hyd d Rg. a. 3 Spl dil.
61
rler aızda geç çıplak ez üsüde bezler r göğsüüze r sırıza gels ezelde eede varola o sosuz Varlığ gözüe grmek ç e y yol udur Ruu ölümsüzlüğü oludak kararlı açlarda öürü geellkle ölümsüz dye adladırla Geler gerçek arıcı ve brlkçlerd Kd rısal varlıkları ola amols [a mo} ek gerçek arı olduğuu söylüyor v üü öek ulus ları apıılar sal uydurma ve kuruulara yöeldğ ler sürüyorlardı aka bu görkeml özelerde öürü sak ked dsl lkeler daa ce m oluyordu rısal varlıklara ulak dye gödererek oa yaç ve gerksmlr bdrmes ç yılda br sa kurba ederlerd Göü gürleğ zama da öyle kızarlard u meyd okmaya karılık çaımak ç kedlr oda güçsüz saymaz göe ok aarlardı E azda ölümsüz Geler arıcılığı üsüe Herodoosu alaıklar böledr39 SEKİİCİ KSİM
ÇNIILI NIIN GGİİ D lkeler sa zde r çe gelg oası ve salarda puaapıclık arıcılıa yükselme, sora da rıcı a puaapıcğa düm youda doğa br eğlm bulu mas dkkae deer Sırada kler aa pek azı dııda büü slar lsz ve eğm görmem oldklarıda çbr za ma doğ er parçasıa düze gere üsü r z ya da özgü br arısal akdr kefedece kadar gökler derlğe düüemez k ve ayva ücularıı gzl yapısıa eremez le u arlk uyadıc apar daa da e becl b gözle görürler ked mululuk ve musuzluklar dı var lklar gzl ekse ve öced kesrlmeye uyguluğua 39 Lb 94 6
ba oduu aayıca da, gç ama sessiz işeyişeriye bt bu doa oayar yete v haz ya da aıyı, y ya da ty data bilinmeyen neenee arasz br dae baar ar H, her sıışıdııda bimeye edeere başvuru matadır sa umut ve oruarı, iste ve edişeeri hiç deşmey ouarı da, şte bu gee grm a da arşmış grtdedir saar hç durmada bu ouara yee ve buarı bye sout oara agamata tedrg oa et im geemi gidere oarı da beri ıaya ve ed da av rayışarıa daha uygu bimere brdreye başar Oarı seg ve efrete hareete geçe arma ve urbaar etie e tıı saar g duyguu ze varıar dye gserir şt, di ei budur oayısıya utataıcıı ya da ço trıcıı da ei budur aat bu grmez ze gçer firdour ayı mut uu aygsı nsar oarı g, ama sırı varıa, i sa yazgısıı efedieri, ama ader ve doa aış eeri dye gre i ya tasarıarda uzu sre amaarıa vermez saar abartmaı vg ve ohohaaarı oar haıdai fireri şişirmeye devam eder trısa varıarı yet e so sıaa den yete yete, souda br ve sosuzu yaı ve ruhsa sıfatara erştrr Sırad sa avrayış bir çde aşa bye ce firr, zg saıar uzu sre oruyazar sara st tarısa varıar arasa gre aşa dzeyde aracıar ya da ast eteer avramıya deseemeer gerer sa doa sda daa ço ay a ve bze daha bd gee bu yarı trıar ya da orta varıar inse baamaı başıca uar our ve esde ovaaış oa utataarıı re ve yosu er coşu dua ve vgeriye yavaş yavaş geri geirrer aa b uaaıı dier he g ggide daha aba aayışara dşere, souda ed ederii yarar ve anrısa vararı ousuda afaarıda ouşurduarı tisi dirici tasarımara, gegi dagas eide arıcııa ye mese y açarar Faat, sa duguar bu de de
esnek puaapıcılıa önme elm öle kr k en gl sakını le unu eknkle önlemee emez. Bazı anrıılar, özellke Yahue ve slmanlar unu farkna omular öe ouu, nanı genel za, puaa pıcııı raya ıkarmas e, n onu ve resm sanaarn asakamaa ve sa çmer e memer a a rnke asvre zn vermemeeren ellr narn sı nlaşları rısal varkarını sal r ruh ve k r zek oarak şnmekle oum ulamaz ama uukarı oal korku a onarı u varlıa en kk r sılama germeken a a eknszl ölges şrmeken alıkoyar Bu şı u gular arasına er gerler Anı sakalık onları e merk ve sal ruh olan r anrısa varlıkan sı ve ma r anısa varıa, ma ve snırl r rsa varlkan a r onu a a a örnr asvre srkler Anı celme aası a onları e, onu a a ma meen örnmez c gö mez gen e evrenn araıcısı ve eemen olan sonsuz eknlkek r anrısal arlıa ıkmaarı n er urur DOKZC KESM
B DİERİ BAS VE HOŞGÖRÜ AÇISIDA ARŞAŞRAS Çokanrclık a a puaapıcıık mle aaı geleneke re anıı u k sakaı aşır ne en arara a a ozlaşış oursa osun herhg r elem a a örş onuna ekelenrler ve ahlka nsanlık sanarn n ss emernen sn srülp alınaa ek hlekrln u alalı ömese olak er A zamaa, puaap ı ş apaçk arar varı e anrarn ü ve şev ler nırlamaka oal r me, öek n ve uluslar anrara a anısallkan pa ver ve hem ler, ö renler eeneker hem e rl rl anrıları rrlrle 64
bğdşbl h g.4 nk g ylı gk lı yönündn bun kşıtt. Bu sst, klın v ylğn do uğun bulunn tk b tanıs k dğndn, hkkıy zns dns pndn, n tşyan, k y d n saığ ykı oln n vs kvk v nsnn önün, dlt v yllğn h d plk öğn h d ğı bsn dütün koyak gk nsanln külükldn v önygılı olldan l gln skncl vt, bu pk büük y dn dh ğı bsz (ünkü, böyl o olnğı yoku) b ölüd onlı zlt k b dns bğlan konusu kbu dlkl, ötk ns vkl k s v n sz b şy sylı. ahı, bu konu bğn b nan v tön bğ gkts v düzn kşn ln, düşan lı dnn dışın düşş, h nn h nsann gzbnı hk tş dy gös bhns vs doğl göünüyo. Çünkü, h zhp knd nn v tpsnın tanısl vlığ tüüy kbul dl gözüktüğündn ksnlkl n olduğun v yn b vğn y v kşt yn lkll nn d lblğ düşünülyğn gö ştl zhpl doğl olk bblyl düşnğ düş v kşılklı olk bütün ns ukın n fks v yıştız oln o kul ş v k kusl. Gk sk, gk ğıl znd puttpııın hoşgölük uhu, thln y d gzgnn yznı zık tanıyn hks n pk bld pho bs, tnl n hng yn y d tpn tüünün n kul d oduğu sou 0 uu d göe eu Fu R ehg ştd öce ye yu eeee e ş dde dh udc ö ee e d e z eve şve eee duu öyee ed u eee y de u ed heee ee de uyuc d e by b de gze k uhuy dıd ydu d nede öye b şey ypy yd Pu bu t eee ed z de he yede uduuu e teed Mb d Su Seeu gz yzd bu b yn
6
lunc, unu, her ente ysl olr yerleşş olr dye ynımşır O çğrd rhpler e ş r nçn olr ruhrı urtuuş erşeeceğn l edelde r nıyor Romır genelle, feheer oyrın tn rlr enmser ve oprrn yerleşter yerel ve ulus tnr sftlrn hç rş çımlrdı Msrlı puttpıcı r dnse svşr ve srı gerçee u ur r y rğıdr f es yrlr rı d ende gü ve de değer seeper gsterere çımışrdr Mısrlır rsd yrı yrı ürlerden hyvnr, yrı yrı mehepern tnrry d u nrsl vrlr süre svş durumund oldulrn d enderne ğlı onr d yı çtışmy sürüüyor lrd Kpelere tplr, edere y d urtlr pnlr uun süre rış çnde lmrdı42 t u see es gsteredğ yererde Msır oşnançlığı genelle snıdğı g pe yle mns değld çünü mss epo tı nğn yenden urulnsı ç ço üyü tılrd uun duğunu, Herodoosa ğrenyoru43 Tnrı rlğne nnn hemen ütün dler hoşgrü sülüğü çotnrıcılr rş les dr elrgdr Yhud lern uşm dr fnı heres r Müslüm dh d nı elerle şe grşmşr ugün e, ütün te dnlere tşte ynyı değlse de, eenmey uygun grmetedr ırstynlr rsd İnger ve ondlr hoşgrü lele rn enmseışlerse, u yrl, rhpler ve ğnlrı sü re çr rşıt olr toplum ynetcer şşm rrılığdn er gemşr Zerdüşe ğlnnr gğün pılr Mecuserden ş herese pırlr44 İr toprrd fethlern lerleme sn, Pers uusunu Yun tpm ve svrerne rş duy duğu üyü feden ş hç r şey dh ço engeleyeme 4 Xeh Me lb 3 42 th de d Ode 4 Lb 0. 44 Hyd d Rg et au
i O imaaorluğu ddk sora İkd bi oka rc oaak Babll k aaı hm gri grdiğ grüyoruz grüyoru z oya k hükümdalar hükümdalar ka kac c oldukar oldukar u d k kya yaaklamard.5 Bu fhi Yua bo iaaa kükrü kdi adarcaa bağ oma bi Babl y rl yaca kurbaa ki glmşr.45 Çokack kaağ şyr yl hmccik r br uumdr ki karş bir d oa grdği büyük k r dah okaclğ b did ikidmy ou kdd uzak maa ymz Ag o Ciu Caa Kdü g Yahd Yaa a g kba kmyi kabul d dy o akgağ k r Faka Aguu ouuu b m hag b byl oaylr Yazca bu Pagala aafda aağlk bar bar b d aym da o i4 acğ b yozalma48 arya gürülüc oluma zaar dokmak bakmda uaaclk ok acka oda daha kü k az yozlaşrma yaş ol dğu lri üblrm ayoum Kaacala Mkikaar biok baba a kurbaa49 Roma Madiki gzo baklar k gm Çükü b kr bkld bardaki kada ok ka dkümüş olamaz 4 A de ed ed d 7 46 d. d . d d 47 Se Se t Aug c 93 93 48 upi y e t zu zu upi pimi pim i peim e y 49 u u u ete uu uu şeşe şeşed d c e dzce dzc e şc şc Ktc Ktc y hhg hhg uyg ut h z e uu ed ee gee u u d uu ede dşd Ku dye dş z e şe yyyc duu ty uu şeye y t d ee c dee O hzet ete dh y yu d edze z e e yeehç dee y ye e tşz te gtedz hy ede yee de ccc z edz dt t d dtt
7
ya, üsüne üslük, kura sonucu ya da göze görünen birakım özekernden ötürü seçlen san kurbanlar, topumun ger kalnını öyese önemli br öçüde etkilemez. Oysa engzi yoncuarn ölümül öç aşn dave eden, erdem, bigi, z gülü ses gb nellerd e bunlar dşarya atnca, lumu en ualası blszlk, yolszlu e öelkler içnde bı rakırla r ek nsann bir ira taraında yasasz olarak ödürülmesi, sag, klk ya da sanlar arasda) ayrm gö emeyen herhang br elket sonucu bn kişnn öümünden da kötüdür. Roa ykarnda bun ricadak ina tapına ğda, o gükü rahib her kim öldürüre, yasa olarak onun ye re geçme akknı kazaırdı.50 Pek tuha br kurum doğrusu! Çünkü yaygı boşinçar, dn ad oayanlara ne deni barbarca ya da kanlı görünse e, bunar çoğuas utsal dü e yaraa işerer OU OU KES K ESİİM
ÜREKLİLİK D ZİLLET ÇISINN anrıcılıa putatapıcıığn karşlaşırılmasıdan, daha baka bir akm gölemlere de varablir bunar, ayrıca, en yi şeylern şeylern bozulması en kötülere yol açar dyen beylik gözlem de doğrularar. anrısa arığın nsanard sosuz deecede üst oldğun tasarndığ yerlerde, u anç tüüyle hkl olmaka brkte, boşançl tutkularla bleştğ zam, nsa zhnni en aşağılk bu eğme ve zlelere ğraa ve nese eza, nedamet, açakgöülüük ve edg ac çeme gbi eşş erdemlerni tanrn ndnde makbul yege nekler diye gösermek eğiminde our Oysa, tanrıarn sanlardan yanızca bra S b
8
29. Sue v Ca .
üsü oldukları oldukları v birk bir k ar isaar isaar arasıda iş buu b uudukar dukar düşüdüü düş üdüü yrd olara ss mizd da aat olur, atta dsizli düşmd, baz oa la arşaa, olara öykümy kalkşabiiriz urada da, t klik, calk, csar, göü yülii, özgürlük svgisi v bir ak büü üü r a agalkak karalar, am amıa atolkikk r mişlr v Müslüakai kutsal drvşlr [vlilr karşlk tr. Hraklsi Tsusu, Hktoru, Romulusu ri, şmd omiicus, Fracisus, Aoius, ictus almştr salar arasda ksl ourlar kazma ollar, artk j dralar öldürm zlimlr boyu dirm vatamz koru ma r kdi krbalaa v oru utma, korkaklk al akgöülülük msc boyu v kölc sö dlm ouştur. So skdri savaş srl srl atas i uyara öm öm li b dürtü, akl akl olarak, souda soud a gtiii lri lri sürdüü sürd üü rakls v akkosla yarşma dugusuur. üc göülü v soylu Satal rasidas savaşa ölüc, savumas üsldi Amiolisi alk, oa iitlk ourua ugu törlr ya mştı.52 V g olarak, uallar arasda bütü dvl v kooi kurucular abalarda yarar görlrc arsal varlk lar bu al srasa yükslilmişlrdir. İşt bu b u dl, Maciavi, azca dg csarti v ac kmyi öütly Histi di atoik dmk istior b aşkası aşkas ı bimor ki, is is ruuu körltii körltii v olar olar köl omaa boyuduruk alta girmy azrad gözlm yaor.3 s olumuda bir d ml özik v iti i tkily daa başka birok koşullar bulumasay, bu k slkl akl bir gözlm olurdu. rasias bir sa tumuş, ama ayva ou srca, gis di brakmş brakmş v şöyl dmiş d miş e denli şal olra oln n 51 An pm. . . b b 53 Di i. v
6
ni aa aa dar üi lan laa laa ıtır. ıtır. elarmne p
relern ve başka irenç haşereler kendisni emese sabıla ve alçakgnüllülükle gz umarmş. izi çkiiiz acılaı dülnirck dü lnirck cnniiz cnnii z var dermiş aa zavalı aaıların aşaı aını çıkarakan aşka hçi şr k. Br unanlı kahram kahramanl anlaa bir bi r Katolik ermşin kuralları arasnda, şte bu kadar büük bir arılık ardı O İİCİ ESİM
AKA UYGUUK YA DA SAMAK ASDA A amaca nelen ve en şelern bozuluna e ktü şeleri dourduuna eni bir kant olan bir başka gzlem de şuur. Ozanlarca aktrl eski pagan mitoois args olarak ncelersek, başt bulacamız sanabilecemiz g, on da le korkunç saçmalklar grmez. Bu grünür dünaı biçimlendren güç a da ilkeler er ne idiseler ine onlar, teki callardan daa nemş bir aps ve da büük bir etkesi olan, zek sahi br varlık ürü de aratmş olduunu düşünmek nçin güç olsun? Bu aratklar gelgeç hevesli, ç alc, utkulu, şehvet düşkünü oableekleri kolalıka avra bilir kald ki, bizim aramızda da, bu gibi ktü hulara kapl mak iç, mutlak etkeli olmnn er şei müba kılması kadar elverşli bir durum oktur. Kısacas bütün mitoloji ssem eine doald k bu erende e alan bütün o eng gezegen ve dünalar çeşitlli inde, şurada a da burada, bir erde gerçekten arolmas, olası olmakt da te [kesn] günmek tedr Bu gezegen bakımdan ona karşı ne ürülen başlca it 5 Put. Apthgmata Ba a maddi. 55 Ba
70
ra, herhang br hak sebep ya da yekeye dorulanmam olmasdr Pagan rahp ve dnbmclern srarla üsünde durdukları edenber akarılagelm blgiler pek ayı br emeldr üselk bunlar brbirye elen ve heps e br yekeyle deseklenen yle ok sayda begeyle akarılmıır k, aralarından hangsnin eklerne yelenecene kaar vermek kesnlkle olanaks hae gelr. Bu nedenle, pagan rahplern büün yaılı armaları brka cl usa gerekr bün dinblmler de, else knama ve aımalardan ok, geenekse ykülerden ve boinanl uygulamalardan meydana gelmeke di. aka, erhang bir yaygın dnin emel lkes anrıcılk olunca, bu an saam akla ylesine ygundur k, elsee byle bir dnbilm ssemine kendlden kaılverme eilimini gserr e b sisemin ek dogmalar Kuran gib kusl br kiapa sıralanmısa ya da Roma pskoposununk papank gib gle günü bi yeke aradan belirlenmekeyse, kur gusal br bmde ak yürüener, lk grdüker eime lerine yerleirlm ol ve br lüde de uarılık ve ekbim lil bulunan br kuramı doal olarak onaylar ve benmserler Faka b grünülerin epsi mulaka aldaıcı oacaı in, elsee ok gemeden kedsi, yen oraıyla, elik h geilme den boyundurua vurulmu buacakır yan yana lerlerlerken, er lkeyi birlike dünleyeek yerde, her ırsaa, oran bona amalarına hme emek yolundan sapırılmak adır. Çünkü ulaırlmalar ve uyarlanmaları gereken kanı ma uarsılıklard baka büün yaygın dnbiimlern, el likle de skolask ürünün samaık ve elkilere br e duyduu güvenle ler sürüeblr Bir dnblm akl ve sadu yudn eye gemeseyd, reler kolay ve bldk grünürdü En akl ama sasaalara nanarak, bakaldrc aklar asırma ırsaı kolayan sou nanlılar n, akınık gsermek, gemler asanmak, karanlık ve belrslkler ardna dek ve bir yaka lkes salanmak gerekr. Klse arih bu lünmeer yeernce belgeler Br la 7
g z mee uu se ö bl e. Hg ğuuu tm g bu gm b btı ğı , e S t ın b g g u ı ı üü ı O r ü z ı b, Auuğu, guu ğ Eruuğu uğu Sbığ ut ğ, Ntuğ ğ* b m b u ü g h gzz ğu
oscuuk Asun yıda oğu iiselende brçok yandaş ka nan aa (325 e sanbul 381 onülernde mah edile öğreti: 1 anr lak aa yalnzdr bilnemez ve yaralmş he şeyden rdı . İsa = ogo ya da anrnın Oğlu doğadn ne vadır a ezdn beri geçek değd yaalş br varlkr, daysya am lada Tn değidir a bü öeki yartkaın yaıs oaa ikin deyden b aral varlk aylbiir e aıablr . oo'un endsn göüüde İsaın bi inan bedeni omuş ama bi insn uhu olmamışr dolayıya ne gerçek br anr ne gerek br inand eguc ylda saınl olaa hk edien eagioun ğre lk ün diye b e yotu 2 e bieyi ga işemey seçe bamından tem zgülüğü adır . Her breyin em zgüüğünde uuuşa doğu lele e bu çi eekli ansal ayayı sağamak bandan yardmsz br bşlatma güü vardır uculu evtn Kiieye ütnlüğnü vunan Amn vreli Zwnglyanlı dinbi Thomas rausun ğretis XV yüzy) oinuuu utsa Üleei a anıllığını Şeyanı vb. yadıyan ayonal i Sonusu ğretii XV yüzyld alya ve Polonyad) Sabeliaclk Teb anısal buunduğunu ve BabaLogosKusal Ru bu t anrnn bermlendn ibre olduğunu savunan abelusün öğetii I. yüylda oma da. Euiik: anr e inan ğeerinn san kşiğinde tek b doğa oluşuc bçimde bibin aşış oduğunu savuan Doğu Kie harsark seri arand' mnost teoğa) Euks'n ği V yzyıda İ anul'da u!i: anbu aiğ esro'un ada anral ve isansa i� etkin bi e uyuu içinde bieştğ ama biibileinden aı kd onda ğre 4d e Konlünde h edşi. Monk tekiml sada k doğadan kan tek i sem vardı dien öğeti. Çv.
ua iaaakı. oy,
ua iaaakı. oy, vo y dayad i ouda daa ama omaadır Ay b şeyin hm olası e las akszdr,
gbi m uraara, ko a i aş ka oyauu aara durdurmaya· kaa dmir Ka gmri kaa ddş ak mı koaak a d ar a a a gir V akar ii utuşurua aşr, fozoar o d yarayaar.
ON KNİ Eİ KŞK DA KAN [ŞÜPE Y DA ANA]
AÇSNDA r gü y ara raar ki ra br uuu, Yu Mr agakr g ama ik ama oaa iddia dc adar, ar kuşuu gözr akaar ama ay aada ay amaka aşa ibir m uumad düşüc adar d kouuda dog marr Kambyn d u g yargar ard d o diyaac gr ir bir k boada başa r şy gbi görmy rar byk ta ds aay miş ata ou yaraamş aka, Hrodoo 5 bu uu oşma, akı oara, grk r d ya da y r bo ukuua yormakadr tarii o diyor, hehg b eeş e hke eee z V şöy dam dyor u he e en beğn e
öe ğ Kaii o gii ir mp duu m dim dr İngii Kiiid başka ibr böm oar b H iya bigiii oduua kaş kama gg
ib i 3
7
l l· plwHi innrn ii ln ünlü rp
l l· plwHi innrn ii ln ünlü rp hii dnlr rsnd n s v nsızı inn nrıs vrıı nc i dp snr d
i din duunu blirkdir. Grkn, bün pzd, bu gçk mvcdy r is kdr, hkı lrk ln lvrl bir inn bulun duunu snıru bsn s duu n, r ür knılnn güünü b ıkrkdır H, brz dinszc lr lk birlk, u kz iklrin kndilrnin n lıklrı bu ürdn bz h külr d vrdır Bir gün ppz, kuds* rn kıln br dn zı, nlılkl kusl kmkiklrn rsn dün bir rkı vr dmcız, dn üsüd s n b sü sbı bkl, k h dılmdını, büünül kldıını nlc zndan ıkr ı Ppz, Umarm, br yanlşlk apmamşsnd, d akn, aba any vmş omayn bana: Öyl srt v t k, ytmyo
Bir r Mskf hizind bulunn ünlü bir gnrl r rnı ilirk iin Prs' glrkn, sv usk d gn bir ürk'ü d annd girm. Bir büün rk, kni r güvnk bkmındn İsnbuldki uldn ı kl n Srbndk d bgnlr, zvllı ürkün ii grlii üündn lnlns zık lcnı düü nrk, Hırsnlıı kbu s n Musf k ısrr ilr vk lsun di d n bu dünd b bl i rp, bür dünd n vd ilr. Bu kl icliklr dnıl ck kdr gülü ıkı nu n, din blginlrinc c ildkn v ihli blldikn snr, ni viz l v kuds skrnlrni rzı lu ppz hr i sl blk cı, i dv i v rsi gün, hr znk srusunu srrk i bl Kaç tan anr va? Bndik, ünkü ni dı bi, Hç yok d nı
K Hylığı zel r ke. B öee ı kye Hz İ'ı erek e ve kı lk ekek ve rp ulr öylelkle ı le lee rklı küyu) ğlğı ı lı. Çev
-
7
lamş Paa aykmış, asl! Hç k m? Bsll demi, dü üs dönme, Bana hp r tk anrı var ddnz dün n n dm. Kaok kadeşeimiin öeiei işe böyled Faka bu öeee b öesine alışmış ki iç aye eiyou ne va k, geecek b çada, ba uluslaı, eang b nsanın, k ayakl bi yaaın bu gibi lkeee baanabldine inandr mak eade güç oaakı Ama bu ulusan kendilenin de, inançla aasda, am bi enlikle benimseyi en dsel bi balıka onayadıklaı bi bu kada saçma bi şey bulunma mas olasılıı bnde bidi. B keesnde,5 Tunus esiye Pase aynı koua kal dım bkaç yı ondada geimiş, yuduna Pas üenden dönüyodu. Bi gün aıb ekseans sundumada dikl yoldan gee süsü aabalaı seyedişi gölemledm o sada, yoda asya, ömüleinde i Tük üsman demek s iyo] gömemiş bkaç Kausen keişi ge; eçi aelei, kendi aya, Avualı· giysleni gömeye alışmış, ama aca y Kausen k ç gömemşi: bibilede uyanddık ayalıı anlaamam. Eilin imamı bu Fasiskelee b ışmaya gseydi, kaşıık şaşklıkaı da aynı nelike oudu. Böyee, büün nsla dikii bbilee aval ava ba kala ve Avualı keşşin kukueas nasıl y ya da köü bi moda konusu deilse, Afikal sa da öye omad bi ü kafalaa gime Sav bey, de Ruyeden sö edeken, ok drst r adam demiş. aık k Hrstan Tuaım k, bi Soboe' u, Sais bi aibe, ıasalaa, solaa nasıl aabliyosunu diyo. Beik, b onaa aı yosak, diye yanlyo; deise, onla b de ouup yemyo u. Bilgi doko souyo: Kedie, maymuna ne gai a ma konula öyle? Blginlke ond aşa kamayan kaşı sı buna en adan din şeienn kalıa ya da çüümş kemiklei kada yidile, diye eva eyo Kaolik yne ısa edyo: aanay mı, saaa mı yelemek çin bbiniin 57 1734t oma
7
gıtağıı smi di dğil mi Evt dio aga u
gıtağıı smi di dğil mi Evt dio aga u kabu dim ama siz d bi tasi b aaa gs bi aaaı a da saataığ dğ vamaa asata ili bib ğmk döğli daha di oldkla if dz5 Hagi bi ag sitm doğuuğu katamak i ti sm aakaı simmkt baka bi gkmsd tülü tülü bo aa bsld h bi ouda ğtldği ilk kü kü v bağaza bağaması bi sbp gsbiğ dada ba ka hks koaka aa ama azk ki dıada bakaa ok azdı akat bu güvi dadıaak ls gi bi bigi buumaa ata blki bulumaa daa idi sala aasda dsl a v a i ksk olmaz. Sia Dodos b d kdisi ggü ağ oldğ ig bi k aktamaktad s Roma adı ü mmi dti atıda ziik bi jo istmk bi kdi dümk gbi kusalığa sagısz v di akıı bi su ilmi halkı tümü büük bi kl a saldm v hü kümda bü u kuama abalaı i aamam So 58 Mıır öylee m mı krşı ye de Yulerkyle k yk r eerlk öem rpr kr k e ek yr le rlr er r yrılk örememlr u le Sue uu Teru mı lı ır ve Yud lre reler m m ööre et krıı lırke er ık r ymlrı ere kke eğer t ö ku krrı ke e u vryım ykır em ıır ve Y pı mlrıı kdmı örl em e e u krr ıkrı B mş ı kım e yryk yt 4 rk vur e ğmıığı ırmk Sry ı yk krm ree uğı yğ e umy ğme öre ykrı pm el r e ık myk r y kı ırı eeker A 5 Y pımr r e Yu öreer u kpll kl yer eeer l krrk lemr Suet Ter 6 Bu le plr k d el v öelğe ve ru krı öee eyer ö lemleyerek mr rık yrılıklrı dkke eğmeyeek kr öem mlrr 5 L 83
7
r, sesu e ı r end uus rır sud bu dr duyrı drrdı. nd ıs br süe sr, büy br tee, Agususu gse trd br yer s y rder e eğer byes ser rn seyd nun uğrn gyüüde her tnrıy dn nd rrerd us gss md n skt deeedr u s dere e br dr b uusd e b ğrd duru büsbütn b ı 0 us (cer, Yü dinmizin tsğn şn deee dr6 id kts ş sgszk d ğn i ç okt
snn dnn çn, i imhn tpnğn ttği h d d? Ayn yr, br b yerde de,2 br sır br bı br ısr y br e dye, br peğe y d br s rr ereense t cğ br ene dğn ylüy Dlysy Dy den u delerde ge ese dğrudur anır eerde ypıı ur lsun dndan t y d b bd eselerden, Yğ gser lr sn ğrun, n s ltdan esne"
A n Ahtp Ht an blerdğ ee ne d ğı rs b yere nn üer gnüerde dr d büy b bğ uynd sğ rdr. Onun uğ run dür büü y e reter gğüseee yıprıy ünür e buu rır br ede e ge rrer n b Hı us byrrı d pnı e 6 L e Cizvt Kej yğ ıa al K p y ai a ndiişl B la e ş eyi zlş e K d; De a lan aa an ld l 6 D 6 ae l. 7.
77
haa dnende asan en knalas saydıkla yanlaa açıkan açğa vünmüşedi. Mıs' dinbim ssemnde b güçlük olduğunu göüyoum aen bu ü sisemleden çbi güçük çkamayaı ek ad. eme bçmene baklısa, bi çi kdnin eli ylda çoğala çoğala büün b ükeyi dolduacağ besbelidi onlaa o ayn dnse saygı göseilmeye devam edese bi ym yı daa geçnce Mıs'da eonius'un aya'nın km kesimlei için söyedği gibi yanızca b a bulmak b adam bumakan daa koay omakla kamayacak ayı zamanda ala san laı açlkan büsbüün kacakla, ne aip ne mümn bakacakladı nun içndi ki, eski çağlada öngöüei ve güük lei siasen sağlamlğyla uluslan en ünlüsü on bu blge uusun böyle elkei sonuçla önceden kesieek, büü apınmaan am egnğe eişmiş anısal vaıkaa ayımış buunması ve içb saka ya da pişmalık duymaksız, kusal yavulaı ya da memedeki kçük ılaı aalıka suya ap boğmaka olması çok olasıd Dolayısıyla dünyev çıkala uğuna dinn ilkelein sapılmas ç de bu son çağla buuş sayılmamak geek igili, elseeckaaı ao, di üsüne konuşuken, ola skla ve göünüşlen öesinde eangi b şey söyemeye kalkşmamakad: sağduyusu ve alçakgönüllülüğü böyese kölüdü Faka, d gayene dşmüş eyecnı Auguss, bu soylu Romalın skepikğne ve sakganlğına akaee yağdımaka ve kendsi en eksiksiz b nanç ve güvenle ko uşmakadı 63 Andğmz emişn çağdaş olan b agan oa nysa onun dsel sisemini aksz yee öyle yanlış ulu k, bunu e şeye inanan çocuka bile yuma, de64 Yanlışıkla böylese olağ ounca, ekesn kesin ve dogmaik konşmasda bi gapik va mıı? Ve çoğucası, yanlmayla oaıl oaak gaye de çoğamasna Saa e itat e ib i c 7 4 Cladii Rtili miani t, lib 394.
78
nus d Yahdr o srada da ürm orgaarıı saalamalar s olmaarı! yasaadığı ç saa açıar.
Kamu dininin insanar üstünd bütün ysin yiirdi ani bir ulus ya da zaman olsaydı bu imnszln o ma da Cironun yaşadı dnmd açıça an urması Cionun ndisinin d sylvind v yind bunun n pvaz savunuusu man bd aa l anlaşılıyo i bu büyü ada yazıanda ya a fs sy şind spiliini n dni ilri güs d ünü aşa utumunda yaadanıla aplma v d dışına düşm suçla masıya damgalanmaan açnmışır. Knd ail çvrsin, ata son dr güvndii as ntiann bi gzün sofu bir dini diy grü istmii ona yaımş bir mubu günümüz almştr bu mubunda salın düzmsn bir şüan bocu olaa arsn poo v slapusa ur bn msni iddi iddi istmtdi.66 ompiusun baı ço aa içtilidir iç savaşlar sıaındai bütün davanışanda fallara üyalar v biiiil r byü bir saygı gstmiştir67 ugusus r çşidindn boş inan isi adaydı ilon içn ozanı das lbada içbir zaman aat v gür amazdı dnildii gibi uusus da ndi rüya grm ytninin bu mvsimd yı gi alan dai adar ytn v güvnii olmadn gzmmişti. Bu büyü v güçlü imparaor, ayıa ayaablarnı dişirirn, sa ayaabısnı yalıla sol ayana çirin d son dr dirg oumuş.68 Kısaası si çalada da sm [yrşi] boşinanca bl balayarn saysn r dvt, şmd ça daş dn ayn biçimd) balanana adar ço oduu sz g tümz. Es çaarın boşnançaın tisi bu dar büyü ol mamaa bili, yaygını bugünü dl tisin şiti. Onayla bysin güçlü s v olumlu ünms d bi 65 66 67 6
ia Adai 4 Lb x eps 7 Cce de li 4 Sto Ag ap 90, 9, 9 P l i a 5
79
ada a onla benimiyodu.
e ül boşnann dogmati, buyuuu niteliine aş, n alada dndaan anşlan gee olmaan o yma olduunu ve yaşmmzn gndeli işlende yö neten aama nanma ve na olmaya biaz olun yalaş mad gözlemleyeblz nanla bu gbi onulada bele dle şphele endi endlene bile tiaa eaet edemez le bamaalp nanlala ytmeyi b edem aya ve gee te nanzlla, en utulu yemlele en en baaz llala endi endilenden gzlele. Faat doa onln btn abalyla teden geleeyeelei ada ad ve bu göl geli allada bell beliz paayan şn, aduyu ve deneyi mn yaatt gl lenmlee den olmana izn vemez nanan davşlan oan aş, öyledle özle ya lnla ve ola bu oladi tutumunun anzlla nnma aanda ama le tenden o daha ya a laamayaa bi işleyş yatt gte. Onun idi i, nan innin bugün ble böylene o işnn taş alemi ve ele dumadn işlemete ya umduu halde, dinbilm lelen o al bi bide tüne azyamad bi gevşeli ve aaz nde gn dne bakl, uta gevin ymlleinn şdine oala o da az olduu e zamanlada bu ne ada daha o geei omal? O zamanla, gönşlen o tutaz ol maa ve anlan mi duulad, geeten yle ola dla ya da en azdan bu onuda (endlenn geeten ne dşndlei biledlei halde aal nanzla ya da em dinn dşmanla gbi gnmelene şaşmamal E dnlei yenlenden o daha gevşe an bi başa neden de, een genğ yenee kb dayanmad; elein öz gelenekle amaş eşil bio yelede de şpelid; yle i, hehangi b en ölt ya da ua ma ndgenemez, onladan belli b inanonula diz alamaz Tanla öye, t paa eanele gibi a yzd ve he�en hee bu öylen b bmne nnmaa 80
birlikte, iç kmse müe birde e iaabiir e de hepsii b ebiirdi: osa, aı zamada hiçbi bölümü gei kaada dah salam bir temele daamadığı da hekes tesim etmiş maı. Üsteik, a arı keer ve uusar söü geeekeri brok drumarda birbirer am kaşıdı ve biri eke elemek içi içir sebep gösteriemedi Geleekei er agi bi bakımdn kesiike desteklemediği sosuz sada ökü olduğ gibi, e temel iaç koularnd gevşek ve sa tıı udumaara iç aka vaımada geçiliveriord Ou içdir k, bir kimse paga dne aklaşıp da o a kdn ielemee kalksadı bu d bi dum gibi göe i tiverirdi Saptanmş dogma ve ilkeee içbir zama belirlee mezdi Bu durum salığ çoğu böesie saçma bir nnç t dödürmemiş olakla biike, (sa e zama akılla aakar k?) oarı ikeei südürekte da br çekge davamalara ve aak süçmeee o aış, aa be bir takım zsel eilimede karalı bir açsızık görüümüü ala bazı elem ve grşlr aratmasna atkn muştur. Blara şuu da ekeebiiz pag dni masaarı, ked başlra, a, oay e alşımş şeerdi; şeaarı, z deizeri a a imgelemi pek dehşete dşüreek daa başka eselei ktu. Mars'a Vesu aşkaı a da Jpite ve Pn' göü maeaa düşüüe, kim güümsemez Bu bamda, şii aırbaşı türeri iç biraz faza afifmeşrep kamaadı pagaığa geeke ozaa b didi, deebilir di Çağaş saz şaern b d beimsediklerni göüorz; eskier tapmaar gerçek eselere kaşı e dei raatık ve sagsııka davılarsa, bula haal üü sadık arı tarılarda söz edişeri de, olara orla daa büük bir ra aı v sagısızık aşımr k e i zleni kmadı die, sağduu bütü salaa adsnmıştı ve eğti mi öagıarıa karşı, kaıtlama ve akı üütme olua kaşı ikee evresel olarak eeşmişti çıkarı apmak iç e akı omaz Bmem a, karşı ir çkaım da oası oabir. 1
erhangi bi tür boanç ne denl az taciz edc ve iddia
erhangi bi tür boanç ne denl az taciz edc ve iddia grünürse nsanla snt ve tepks o dei az krtı ahu onla bu boinancn temeli ve kkei kousunda sorutumalar apmaa o denli az sürkler Bu aaa, her ürlü di sel ianc la etisi üstündeki egemenliğin salltl ve bels olduğu maç çetlee bağlı kaldğ ve mgelemi çelen o ak asltlara daandğ apaçkt. Arada alz bir de ee ark vardr Eskileden bri bütü bir slei bouca ançszlla oinaç aasda apalaacaktr6 eni biri de, çoğucas an bçmde dünü ca de getidiklerde daha saknga olabil. uianos, pagaimin e gülünç masallara maan la, halk dsiz ve ançsz sadğn ze açça anlato.7 Geçeten, hemei ve çağdaan epsi bu de nanor ol masalard, bu sevimli azar ze ve alaclğn olanca gücüle ulusal die ç üenird ki? Lvius da,71 aadğ çağ geel açszlğ, bugün her hang b dn adamn apabileceği kadar içenlikle oraa omakta, akat sora da e onun gsterebileceğ kadar selkle, bu duumu kamatadr Blese zei bir adam andabile b bonc, alk hepsi de etkis alna alma mas nasl düünülebilir? Soaclar bilgelerine brçok grkemli, hatta dne sagszl ğa varcasna üce satlar tamlad azc o zengindi, zgüdü, krald lümsüz tanrlaa eitti. Aa, onun ngrü ve 69 Tatn ş gin öeine baknı nanka gii ek çk drmarın anı ıra eründe ve gökünde mcieer ıldrımın armaları ge eeğn enç üünüü kcl, ak eg vadr ekm güveni ğimii tanıarn içbir aman enderne dert edinmedikeri bii cea andırdıkar Rma aknın ğrdğ da krknç eketlere daa da doğr eirilere kanıamamtır Ht li i Agt'n etna kgaı anı trden bir öekti marar et'n gerek br arlık dğna e denierin egemenliğni einde tttğna nanmaadı ökei angi emele daanırdı nnıor de b tanıı daa da k kırtmak ne deliktir Qintilan'n çklarınn öümü nedenile ö ediği öler akında da an gölem aıabir Kta i nö 7 Piede 7 Li ca 40
82
anlaışa, herhangi bir ocaardan aşaı amadıını eemei unumuşarır. ü, besbeli i bu aria ise onuar da beedii uguar a içer acsı bir şe oamaz: so tarfan bir uzgun galasa bnu i bir alme sa, ama anı araftan bir arga sesi gelirse bunun uursuzlu işareti oduunu abul eden hal arasna ag biiciiere cidi cidi a nırar. Yunanıar arasnda, alcılı e biiciiin geçeriien şüphe eden e Soacı, Panaiios'u7 Marcus Antonus a u usuna tanrıların endisne birço öüter verii anlatma taı3 piteosun argaarın uzgunarn ne dedierine önem vermei asaaıı oruur ama doruu söeme ilernden e aamı rıacada a a maımzı mülmüzü iireceimizden başa bi şei öneen see medieri içn bunarsa, pietosa göre bizi hiç ilgilenirmez öelie Soacıar inse bir boşanca fels bir coşu atmışardr hinerin gücü hep ahta ana eidii için ie hiç önememiştir74 Plaona göre Sorates endisine önetien dnsizli suç aması, ümüle Sauusun babası rusu hadım eesi e Jupier aus anan irmesi gibi masaları a sımasnd ileri geliini açılamştr ama daha sonai bir ialogta, Sorates ruhun lümsüzlüü öreisinin halın genel sı odunu iiraf eder Bunar arasında bir çelişi var mı? ar ebee: faat çeişi Patona ei haltadr gene oara dnse ieeri her zaman en uumsuz parçaard ou şan haa, özelie de, boşar oaca ve rahatıa çlere işleebidii bir çağa 7 2 Ce de in. lb. . ap. 3 e 7 3 Lib i. § 7. 4 Staıla es dne k da bağ adkarn ab derm; kat b önekedn, ai ei ittke ö: alks kuşks snuna değn ti Eutphn 6. 6 haidn Kenn'n kend anğ utu, e nsanğn ağadaki ene safdliğinn, e de insaan btn çağada dinse suna akkndaki öeinn tuaslığn aşıma bi kanıtdı B bk kmtan e
8
Ked aes nde sfu r ddar g grünmee alıan Cceo, resm r maemede geece yaşam r dya ğ
Ked aes nde sfu r ddar g grünmee alıan Cceo, resm r maemede geece yaşam r dya ğ resn imse umrsayamayacağı gülü r masal dye ee almakta ememr alusus Caesarn a r se nao urmda a yolda ouğuu alaır ioo Soaes'in öğrenisi oan a anrsa a sne en ne dgladan imini de getimiş blnan loo baağ pagan boşinannn şağda sraanan bn beein göseir Kos seee madan Soatesin öğd erine elphoi'dai bilie danşmşr e eped b s 9 ex ed en Generein aaandğnn eresi gee bi ra görmşr bna b önem veir ama anlamn belirsi blr İd. s 9 ve bn ord apşrma o ara ame samatadr d s 30 enites nehrine varna br baa ra daha görmştr general aradaş Krospos da bna b önem ver. d ib v s 3 Soğ ve Ke rgndan nt een nanlılar ona rban eserler arhm grn emen dndiğni göleme. d s 3 Kenopon br olon rp mamaa arar vermeden öne gile banaa başvmaadr. ib v. s Kendisi o sa bir badr. d s. 361. na önerlen od başo manlğn reddemesni rbanlar beilemişr ib. v s 3 Bn o iseen para Kleandros da an sebepe omtanğ redede d. s 9 Ksenophon Krosla il aşlaşğ aman aplan ormla brle esi bi a anmaad s 33 Heralesin ehenneme ndğ eri de inanara anmaa ve lerinin hl ddğn söemetedi d s 35 aan gn gösermediği bi anda ord alana sreceğine needee alan aar d s 38 383 radaş ba Elides rban esip de Ea'a geeği aan bean görnee de onn seeden paras döndğne inanma Lib vii s 25 tinann gelrlerni artrma iin bir maden tasars ören an ioo onlarn öne baa danşmalan sa l vermeedir e rat red s 392. n b bağllarn polia amaa grşilmiş br oun olmadğ em olarn endilerinden e de llle pe bir şe a da bir şe aanlamaan o ğn avasndan bellidi Üseli Ksenophon 'sdan anlaşldğ gbi o amanlar bir eşi din sapnd i politiaa bağlılğ olan bir mse hib aman böle değildir rs a da Soins olan ewon Loe Care e başalann an sebeple nanlarnda gaet itenlili oldları ansndam iloolarn mlaa il olmalar geeiğin ileri sen im saglaa arşda her aman b ant gsteririm. 8 Pro Cleno ap 6 9 e belo Catlin 51 80 Ciero s Qaest lib i p 5 6 Senea Epist ) ve de enal Satr 2 19) oanlan gelee aşamölerine inanaa adar sadil hibir o a da oaarı blnmadğn öne srerer. leserets bii b orlardan rard dienin stasn öle o eltior Beli o amanlar insanlarn oğunlğn gen ve sağllen b öleri gn blmasna arşn aşlanp da sağ sol asamaa balan bnların doğr oldlarndan ag dmaa başlaan Platon'di Kepha
84
akat t bu taşkıkla alk aasda tota ve ev esel b dsilik ve skeptiklik buluduğu alama gelme diğ yadsamayacak kada aktı usal dii baı bömlei sala iede geeke ilştilmiş olaak dumakla irlikte, aşka bölmlee daa yakda bağamışlad ketik fioolar başlıa işi de, buarı berikle kadar te es odğ götermekti Cotta arıarı ğa aısı ste söyeşledeki eri, işte budur. Tmlılar geel oaak iaı daa ağıaşlı öykede, yavaş avaş erke s gl buduğu daa afifere doğu see, taılada tralaa taıaada pelere eilede cilee ve gulabilere, bt mitoloi dgesi tmektedi. ustası aiades de, ayı akıl yrtme yötemii ygulamştı 1 Tm olaak bakldıkta, szü geğ aa mjk bi dile ssmak koask br di arasda e byk ve e o göe bat iki fak vardı bi kere, erki, yaıca, e deli te mesi olusa osu, aık i samaık ve apıcı bi eişki iemeye i öykle kalabalığıd oluştğu ii, oğuası daa akla yakdı sora da, öteki kada evesel ayglıkta osa da, beeket vers, sala ide öylesie at ve aif duu duyguada ve lıkta i de oki gbi deri ile bakma
8
yı Bı ge le aaıı lıı özeeliz Sex Eic ave Mae . x
85
N Ç KESİ
HA ARASNDA YAG HR RDN DNLRD ANRS DA STN DN AR ASARIMLAR nsanların lk dn aşa gelecek olaar hakknda dan kagıl br korkdan kanak aıştır. İnsanları herhan ir türde kaeti eseseer indeken, göüneen, een üer üstüe doğal arak ne i fker eseeceke ise kaka düşünüeblr İster stee he eşt ö ala, serk lü ve kötüük igesi ortaa kacak na şa şırıp kalş dndarı askı altıda ttan ürküntü e dehşet rra r r ke zn saca da, etkin haa gücü ehşen anakarn daha da oğaltır öte adan, z ev releen o kopko karanlık aht daha kötüsü, el els ıpldaan �ık arısa aar düşünülebiecek e korku örüüler atnda gösterr Ve dehşete düşüş dncen kend tanrlarna h üreke sılaadan heen akıştıaacakla hr sapık kötülük fkr asaranaaz Br aıdan aklınca, dnn doğa dr, şte öle gö rünüor akat öte ndn, n dede on oarak er aln e korklan a kendenn sonc olan ögü e poh pohaa aasn düşünürsek na a karşı r dn zgesn egeen olasnı ekleez gereki. Her erde he üsünük, tanısa arlğa akştııacak onn sahp odğ ekkere erşek n b aarta etei saaakt. şırı ögü onda en ne lnsa, eg r ka naaa aht olga akakszn heen ensenecekt: tpna e badetzn önedğ ktsa esnele üsüne e daa görkel fkle ereer a etene doğrla dğı k edr. ndr k, okada san doğasnın dn etkeen a aı kee aasnda r eş elk adr. oğa kok
8
armz şetaa ve ktü üeki bi tsal valk kavam or aa koar aaklama eimimizse i s ve bi varl kabul etme gü. e s alaşn ak du rumlaa ge, bu karşt ilkeler etkisi ürlü üüd E e bg üüe m ştmyn e nt htt Jn b e bb ve bz ötü ye ve tn ğn tr etter b vğ tb ama beli ou akkdaki bu aglan ekesn de
da akmalar işittii düüdkleri tanada dile getmekte sakalirle. Tr akkda ble kaba, ek ikile büü uta alarda uzu zama sürü gtmiti; llar kedileri d, bulara çbi ama bsb kuulmu oma dklar güvee sleebilir seopo82 okrates'i veke, bu ilozofu taan kimi şelei bildikleii, ama kii elei bilmediklei kabul ed sada grş alaşmadn beli tir , tarlar er ei al, slee, atta düşüüle er eyi bildiklerii ileri sümştr. Faka, bu ou yutaarn ala çok üstüde kala bir elsefe güü olduu içi, alk taalarda tat talar, kitalada os, koualada olsu bük bir içtelike sçlamşsa, bua da şaşmamamz geki Özellikle, eodoosu biçok blümlede tlaa aak ve şetaa bi doaa e çok aka ak bi dgu oa t aktaka iç çekmdii gzlemleebili Talara oru eeer e babara tik o ale ble kasal slee paga iilede vgü szleide aka bir e oktu Oza Timoeos, a'a içde b zim e gelgç eesi taça büü ee saa e bük güere sralad bi kaside lerke, a bualada bii, D k dmş k k b 8 eo 9
Li' ğedğ ge ı lığıı y gyye ıı yı e ee ılış ı deee ğ fe yşı ets e e ec e i 0
Fka nsanlar anrısa varl üstüe kler daha da yüetrlerke, yeknletrlen, anrınn gücü ve bgs hakkn dak asarlarır yoksa, ylğ hakkıdak asarıları değld Ta ersne, blgsnn ve yetkesn varsay n genlyle oranl olarak, ondan duydukar dehet de doğallkla kenlern rnn göünden sakla aar gnüllern en çnde ble olanlar, anrn ayan beyan greceğne nanrar u duruda, açıkça, herhang br suçlaa ve kınaa duygusu oluuraaya dkkat eelrer. Yanızca alkılaaı, vecd ve cou duyalıdırlar Karasar korklarya, tanrya öyle hareetler yaktırrlar k, bunlar br nsann yapası byü br su olurdu yne de, ona yönellernde bu harekeler vgü ve hayranlık anakan ger uraaları gereğn düünüe Dolayısıyla, yayg dnler sıraan nçllarn anaylara bakara, gerçekt br ür cnck olduğu güvenle söyleneblr tanrısal varlk güç ve blgce yücelldğ orada, gözler kaaı hayranlar ona ne türlü övgüle bulup söyleseler de, ylk ve yclke doğal olarak daha aağara ndrekedr Putatapcılar arasna, söyenen sözer sahe olablr ve gzce bslenen görüü yalanayablr: Faka daha yüksek dncer arasnda, görün kends br çet sahteğe bürünür ve ç duyguyu ya nlar önül, böyle zl ve acasz öç aıclıkları glden gzlye knr fakat yargı yes, onarı yekn ve hayrn olunası blduğunu söyleeke baka br eye cesare edeez Bu ç ücadeenn aıs a o utsuz boanç kurb nlarınn çekedurdukar bü tü öek korkara da eklenp onqrı arr Luknos, b genç ada anlaaktadr85 bu genç ada Hoeros ya da Hesodos't anlarn tarhn okuu ve on ar kend aralara bölüneernn, savaaların, adalet [k düeyecek] yakn akabalarıyla yaıp kalkaların, zn eeern ve daha baka ahlksızkla rn esne vüdüğünü görütür k, sonadan dünyaya Na
88
dp de üü alaa ama ed a elemle aaaca ealadld gmlece ço am Daa oa ba de be udua aamala c mel umua auma ve dll üe bm ed doal lem aada çel be daa da büü ve bu dle çme aldı dee çoama oada aa vala olaa oluuula babaca aamla da çoal6 İa daala alamda a geçe
anısa va an aks pagan moojsne ans ve ann ulusu de göstel Hatta eilik ounla esklede kamsal tapınmanın i paasıdı ve kzgın tanılaı atıştımak için çğu kez aet zamanlaında onanıdı akat daa sonaki çağada tanılık kişe aaından dn gaeie asakanmş g dn amna göre a inaı eenemn sundmasıdı akat dinin tanısa valığı esklee göstedğinden daa a lksız ve sevimsz göstemesnn mmkn oldğunu daa aık ime taa kalmek iin eğenis ve imgelem lan ve i kuşkusz Hıistanlığa dman gözle akmaan i azadan zun paça akaa ağm Bu aza Cevale Ramsa'dı: dğu ldan almamak n keniinin öe öve eğm ad k dnslen en k akı takıkla ktsal leme göm ve keaet g öğetlede le iç gk ekmez: anız ol o nsp aldığı anlaşılan nsanıllığı sonuza dek ezalandıma ve alınazısı [öneden takd öğetiine aşkaldımaktadı. Cevae amsa şöe dio Bi intli a da Çnl lzo kutsa dinimizi ağdaş dinszemzn ve tn mezepledn kil dn lgnleinin onun akkında vediğ çeçevelee göe değeendisedi kim e gap iklee saip ldu? Bu inansız alaılan ve sadl kaalamaıaın köt ve ek bğı sistemlee göe 'Yauden ans sn deee zim adaesiz antuu ve aklına eseni aan i valıktı Aağı ukaı 60 ıl öne i ekeke kadın aatmş onlaı Asa' da ugn as aa ae eeimiti B ae e şt ağaa pnaa e ççekee eem a nlaa gzel açenn i anesi dışında t emişlenden aalanma izni vemş asakladığı emi onla sekl i eden ve u sağlğı ve alılığı içde utaak dğal gçleini elteek nlaı lge kılaak gzli i nitelik aşıa ağaç da ötekiein otasındamış Şetan ılanı vuduna gmş ve lk kadını u asak emişte emeğe kışktmış kadın da koasına anı şei apmş Bu kçk meakla doğal aşam ve ilgi isteği ezalandımak iç Tanı nı ilk aaımıı ennetten amkla kalmamş aı n çouklan v çouklaıın çoklaıı v eznde mutuzluğa aalaından k i çoğunluğu da sosuza dek aıaa makm etmit em e masum çouklaınn unn e ve Muammed'in laıl asıl ilşkis oks dem'in ula da öe ilişkis omadığı alde çnk sklastk açmılaa masalaa ve mitologlaa ge tn ula leke laak aatı ve oğuluk [enin
9
pl lş i l r bş hib şey ozld oryz. Eğ, el lyş, hüüdrlr özel şeri yşlr lma, hemen ölümü bedenlee aanı. Tanı babaa e ant t niteikteki alaıs e eaandıma bğn eçekletimek çn kendi alkı laak seçtiği belli bi stan baka bütün lslaı kaanlık, paapıılık e binançla içinde bakmtı. Osa, b seçmi ls bütün lsaın en bdalası, en nanköü en dik kaalısı e en hainidi. Tanı böelkle, bütün insanığın büük çğnğn 4 la akın bi süe pek kötü bi dmda tkan na, bienbie ikn değitim e ahdilen anı sıa baka slaa da sei dmaa baamıı kesini aıtması öç aıı adalet iseğn dması e ünahı ba ğıamak için ölmes amaıa, baası dğ biik ğln bi nsan biçminde eyüüne öndem aat b mt nli çk a s dmt; büün öekile, üsesnden eemeeeklei bi bilisilk içnde bakılmaaına kaın, aıksı e heani bi bağıana md l maksıın lnetleniled Dyanaı çğsa anak anı akkındaki baı ksal kaamlaı e apınnanın baı dı biçimeini değrm edi: çünkü baka bakımadan Hıisianaın üük bölümü ahkça, insanığn ei kalanı kada bk lmaa deam emiti ata, na daa çk adnatıldıkaı için, sapıkık e sçaı da daha büük saıı. Büün ötek Hıisana belki çk a saıdaki seçknn dında tıpk pa anla ibi, snsa dek lnetleneeke nla için apan büük öei ba çıkacak e ekisi kaaaktı; anı nlaın ıstıap e küüeinden snsa dek ha daaktı; isese b bğa üekeini deği ebileeği alde, nlar ne de sna dek dğa dönmeden e dön düüme aak kaaakladı, çünkü anı snsa dek aıtııma e latılma aaktı. Büün bnan Tanı'ı kötü kıldığı, n aı seen bi aık ma eine hadan neet eden b aık, ölen ümekl, iicil babası lma eine, im öç alı bi ian eksi a da aaplı bi in haie ediği dğd ama büün bnla bi iem t Ttmnn akıla eiemeeek ii sebepe adı; Tanı her ne kada adalets e baba öünüsa da, bi am tesine inanmalıı çünkü bde adaetsiik, sç lüm e en kaa kötüük an ne asa nda adaet, mehamet e en üsün lki' te inançsı dinsie Ya diiğe öelik ıistianla e kadei dn biine ktsal inanımıın ü e iemleini böe bzm e nslğa düümüledi; e kötünün nielğini böle katımıladı nsanla aasnda en kknç sçaı nle medana etiisa, nlaı sns dğaa tkiikle die kıtımaka, ttklaın en aaipleni tanısa nitelikee dönüümü e küüde paanlaı eçmiedi. Kaba paanla ehet, ür e naı tanlaımakla etnmiledi alınaıı din bilinlese lmü, aab öke kinüdücülüğü e bütün kaa kötülükle tanısalatımıar dı Cealie Ramsa'ın Pilsphial piniles nata and eealed eiin oğal e aiye ayanan D Fesef İkelri kitabına bakını, Aım ii, s.
düelemek geeke alk sisemide b ölüe bağşk ua biliyosa, sıfaaı, göüşlei ve doğa yaılaı bide üüyle g kala u üsü valkla ii haydi haydi öyle olu a ılaı kedile ögü adale kuallaı vadı 7 (St spr a ja) DÖRDÜCÜ
GI D SDİ KÖ EKİSİ u okada, sa doğal yası aaşımalaa ku alalaın dikae değebilecek bi gölemde buluaka kedimi alamayacağım aısal alığı in yaığı söel aım e deli ce olusa olsu, he dide, mümnle bioğuu, belki de oğuluğuu, hl, an kayasmı edem ve iyi alk göseeek deği oysa yekn bi vaığ göüde ya ca bula makbul ludu ya saıasaa göemelele, ölüsü abaaa, coşku vecdlele ya da giemli ve aamsı göşlee bel bağamakla sağlamaya alışğı kesidi Sadd ols, rat osu e küük b böümü ahk kualaıda oluşmakadı şuasa em olabii ki, he ama e a uyu la ve sayıla da bu bölüm omuşu Romalla başlaıa bi elake gelice, hbi ama, ekikei acılan kedi köülüklende ilei geldiği düşüme, pişma omay, delmeyi Aı , bk ld d, A Mlcı tılı b dltk bkıı pk e ğı ölktr bö llkl, kd Hıtlğı kl dl ü pl dı ıd bıkıc, kd b te ük d klktdı b, b t Oglkr gk ı gk lı h lıı öcd ldğ btü lı, lı, tlı dğ dö ktlş l l k dğ kı kt, Ch Rı kd ög b lıı id l gekz Bn b k ı göüşlr pk ig bld, ck blı dğ dkı lı dğl Od M b 499
91
akllana le gemezled edlen, hırs ve amahlarıla eüzünü kırıp geçre zengn uuslaı oksulluğa ve dlenclğe düşüren, üün düın aş soguncuları olduklaı hç düşümezled alnızca kapıa çv çakmak ç r dk taör aatmışladı88 öfkelenen anıları u olla eernce aışrdıkarına naıorlardı Aega' da, fesa hazılaa pat, hemşerleden ed üzünü aarca ve hacese kalş ve öfkes ölesine ler göümüştü k tapağa kaa zavall kapıa saıan ellern keseek on da kusal eden karmış ve hemen öldür müşerd Herodoos,89 u nce vrnı (ötek pekçok z lmce öldümeele değl), demekedr, tnrıar gcenrer v bağıanma br su leer.
Hata, hç omaan şe olduğunu varsasak, ahlk llık aşka hçr şe tısal karaa erşemeeceğn açıkça ele r dn uludğunu her gün veecekler vaazada ve üün andırıcılık snalarıla u görüşü amak çn r rahp takım oluştuulduğuu düşünsek le hak önargıları ölese kökleşmşt k, aşka oşnç ula madıkları ç, dn özüü edem ve hkııkta göreceklere, u vaazlaı dlemekte ulacakladı. Zalekos'un asa laının üksek değerl önsözü,90 ledğmiz kadaıla, okllere, rısal varlığı enmseme ollaı akımda dkerden da sağlam kavramlar eslememşr Ölese u gözlem evense olarak geçeld ama ne de açıkaması raz zodu sa her erde, arları ken dlerle ezeşmee alçaltıkları ve onlr, r ölçüde daha güçü ve zek olmakla rlke önünde sonunda tü san sadıklaı gözlememek etmez u, güçlüğü orad kaldı mıor. ünkü, doğa akıla düşüneek erdem ve düüslüğü hehang kmsenn aşıaeceğ e değel nelkler oldu ğu sonucua varmaacak kadar udaa nn okur. Aı aor a fedae aa dd. T . . 9 . . 9. 90 B t d Sc. b. x 0de blmktd
2
c
duguu nin nrs rlığn kırmsn? i münü d blıc blümünü bu zeklerden olu? Ahlk urk mk boinnlr ge dh güü onun in reddedl demek de douucu br olmz ünkü Brhmn'lrı e Ton'lr Budis r lern] ırı tbeeri e dursun ürklern oğucs lın n sck ld e dünnn en sıck klimlernn kmilernd günein doğuundn bmsn kdr i imedikler m zn d hi kukusuz e ktü üre e insnık oksunu kler iin bile herhngi br hk denin erine gerimesnden dh gü olmı. Moskorn drt erhizi e kmi Koiklerin ieleri ktlnımsı lkgnüllüük e iiclken dh gü eler gbi grünüor Kıssı ne kdr z ugus d nsnrn bğndkr büün erdemer güzeldr: bütün o inrs her zmn ğren e ğır üklerdir. Beki le br klm sorunun gerek zümü d kbul edilebiir. Bir kimsenin br rkd d bb ork erne getrdiği deler ilk eği kiie d ocuklrn lnız boru slblr büün doğ e hlk bğlrn kormdn bu delerni erne geirmezlk de edemez Gülü bir eğilm onu bunlrı m itor olbir bir düzen e hlk üküm dugusu d bu doğl bğlr ekeir: e dürüs insn gereken erdemise kendin zorlmdn d herhng bir b gstermeden deine bkr Kmu ruhu elk de lüüük d dürüsük gbi dh kt on e lünmee d ok dnn erdemer sndn bile hlk üküm bze kırs bir se ileme sorunu değdr; erdemli drnı bzm olum e kendimze borcumuzdn e br e sı mz Bol ir nsn büün bunrd nrsı i gereğince ığı d kendisine nrısl r e korumı zeike hk eirebien hehng be gmez nrı hizme emenn en doğru nemin onun rkrnn muuluğunu sğmk olduğunu kn geirmez ürek olrk duduğu korkulrdn kurulmk n h sün Vrığ dh dolsız bir hizme olu rr. Ve on md hbr ie rmck 9
" u < y a
mas sa is buu g ö si
" u < y a
mas sa is buu g ö si tms giyrsa tam aysya bi aar s gös bims Hagi bi baa ürtü ya a ü ü amasa ir gğ ç bu a a aıs a s göür buu uğrua raal uu ra bç aar yaparsa, aya uğu çaba bağ raa iyaa iası i göü aa a bü yür Öüç ağı bi aray gri rr ya a bir brcuu ö rıy gö öü ua üü r b Tar masay a gr gr baa brçaı bu arri sr ism yaacaar Faa br g ru uarsa a a i ni bi m rbaçasa bu u gü ğ rua ğuya ıya imt ya bir iir Baa ibi rü u is arı böyl stir ayama Bağığı bu blig aety im arsa ayayı sğ lamı bua a a at bu üyaa ua güi öbürüys ssu muuu bumay umabr Bu r i, brç uumara, byü suçar biaca aya br suu bağamayla uaablr uğu görülmütür: bu l i bir ms s öri yr gtirmki uu ya a itiğ ar s buar içi yapığıa asa bil u akl uğu yua s armara buuma aı ara, gmyc bir y ayımaar Haa aa güa a baç rua uyaırmaya ay ya uğu i tutuyu çğağ gömmtr Bütü Kataca sa tu öürm üs özgüüi l g çm iç b fsa üi ua Bmica umaa uğuu i�arti faa ağı iç rsaı açmr s iii9 bu ay ayısya brtği gib En canie ve tehl gşmr atılana, çoğuas bnç kd. Suuarı aar, ruarı aı arar atia ulusa ii
O
x
94
ereşm arları ve bemsemş örrl yemmş:
ereşm arları ve bemsemş örrl yemmş: ğ eşe ve ehşet ks r ye y şyr yrmaa görmş92 oysa kes aaar ye r yraş oarak kaay mhemee ları aale e geçrmez. a ş a ekez çlar şeke ora ara pşmka v ç gla gel; la zhe raahzr rakmaz o kaaa kare larak s ve aşvmaa zoa ç yapy zayla a a üz oza hr şy oşaçar aara ça lşr z a köü oç z alıara ora a a z olara ayamaı öğre yğç kararl r em kaa oşaar ç yk r ş k Zh geş öy sk şğ ree sah arsa vark hylar çr zama keer gösrmezer Ö aa rkek ve eş göermz gemmş oğa çarara kmz rakrsa Üs Varlıa z kışkra korklar ze hr l ararlğ o aşımak eçğmz ömre öür e her l gegeç heeğ akşrz B aa öye eme e k ag lerk rıa gem arae oğ sl oara gzmlylrz. Rhl l aar apk şler üzlc r olar a esmye gelşrmey eş oka çoğ kez grmşr e kaar mş gösrre slar o rahre o kaa y ke v sözler lrer: ar mak ayakar e kaar aıkmaz orsa oğa akmz r yaa ırak oar r ha klazlk e yeşere s omamz o kaar z r or Doaysla şaı ka eerz k salar rmaar zm r oğa krlarmz v akızıkarımz arra ama hç zama aa kaak me Köker z aa ekee a oğa öz e rel lke oğara. 9
C Ct 6; St Ct 22
ON BEŞİNC KESM
ON BEŞİNC KESM
SO Yaan e eğitim gömemiş insanarn aklsğ oğan öylesne yaknan iiklei elirgn yaptana akp a egemen ir yaatc gömeyeiecekei kaa üyük omakla ir ikte yi anayş herhang ir kimsenn ir ikri r ke kenisne analnca yama pek olanak görünmüyor. er şee ir maksa ir niyet, ir tasar oluğu eseiir kaayş u akla yakn sistemn ik oaya çkşn üşüneiecek öe genişeyince e, en güçü inaşla ütün unan eki ir neeni ya a yarats ouğu ikni benimememi gereir Eren üm çatnn e yanna geerli olan tekiçimli kua lara ii ounuuka eğse ile oğallka eğitimin nyarglan öylesne aka yakn r kuama karş kmağ yeee, u ky tek e ölünmemiş olarak üşünmeye öüür oğaaki karşlkaa keniler her yee gösterek, ne eli aklanlma e karanma oursa osun, tutar bir tasar arlğ kalar e ek ir erek ya a niyet elgier. yi ile kötü her yere içie girmiş e kaşmşr mutlukla musuuk, lgeike aklsk eeme enalk a [öyer]. içi şey katks e tek parça hane eğii. Büün yara an sa sakncaar a geli. Varlğn e arouşun ütn urumlana ekilen aca kaşlayaak eensel ir ekeşiii öğe a. En aş ap gien hayaleimi tümüe istenili nitelike i uak ya a uum iki ouştuam Yşamn kaehi oan imgeeyişine göe he ama upiern iki eieki kalaran kaarak ouruu: eğer araa i katks ir kaeh sunulmu�sa a oa i ii aa so eeki kapan ouumuşur Bi ack ayan hehangi ir ik ne enl neise, onunla ike gelen kötülük e o enli keskii u erene oğa asasn pek a ayrğ uunur. n ii ak eilğe koşuur sencn en yüksek eirimi en e üner oğu 9
rr sanı en çok kendden geçren zevkle an sıra en z l btknlkler tkster elr; en gönl okşacı tlr e acı aal krıklıklarına o açar e genel olara, er şede ola ildiğince bir aleladelik ve bir çeş darzlk sağaan oracı ve ıllı tt kadar genli çk tllğ aal bie et eek gerekir) içbir aşa ol oktr rcığn eçek iklede , bk, ce e sn kende geçirici olan öğeler belirgilikle bndğna göre, doğaa atığıız benzetee daanarak, dnsel aal ve apntılarda, aşağılık, saça, di ve korknç öğelerin de eşi ölçde görleceğini bekleebiliriz. Görnez, zeki bir gce ina olndaki erensel eğili, özgn bir gd değilse bile, en azdan nsan doğasının e anı sıra geliğe baklrsa, ktsal işçinin aratısna kodğ bir tr işaret a da vrdğ bir daga saılaiir e iç kşkz evresel Yaratıcnın iz a da rn taşıak zere btn öteki aratılanlar arasdan bölece seçiliş oas ka dar nsanlğı onrlndran çbirşe okt a bir de, n nn agı dlerinde görndğ alile b igee bir ba kn anrı, aığız tasvrlernde nasl çarıştır! Ona ne gelgeç evesler ne saçalıklar, ne alksızlıklar akştırııştr Gndelik aşada akılı ve erdeli br nsana doğal olarak atedeceğiiz kiiliğ bile ne kadar altna diriliştir! Üsn arlığn bilgisine erişebilek e doğn görnr şlerden, ölesine ksek bir ilke olarak, onn l Yaratıısnı çıkarsaa eteneğile donatılış olak, s aklı için ne sol bir arıcaktı? akat bi de adalon tersi çeviri Ço ğ lsları ve çoğ çağları araştrn. glaada dnaa ege en olan dinsel lkeleri incelen nlarn asa nsanlarn ralarndan aşka bir şe oldklarıa ek nanaazsınız a da belki, bnları, kendn akll satla onrlndır br varlığın ciddi, kesin, dogatik bildirileri olak erne, daa çok, san ıığna giriş anaın saça sapan onlaı saarsnız. La gelce sanlar söledklerin dlen kend din 97
e innçlrı kdr ken ir şey yoktu Yşmlrı inceey un en kçk ir inn eledklerni dşnemezniz bile En yk ve en içen şevk, ikiyzllğe kşı ize bir g nce verez En çık dnizliğn ynı r giz ir korku ve ne dmet vrd. Hiçir dnlime çmlık yokur ki, nyışlr en byk ve en şlenmiş nnlrc bzen enimenmeyecek kdr göze c olun Hiçbir dn kulı yoktu ki, nalrn neine en dşkn olan ve en hlkız tındn kbul edilmeyecek k dr ktı olun Soğn anaı bgtr Bu, öz he geliş ve genel deneyle doğrulmış r özdeyiştir Dnden yle yok un bir vim vr mıdr diye bir bk böyeeri buurnz, hyvnrdn nck irkç bk yukrıd olduklıı gö rrn. Bz dnlim öğretilerde bulunn kim hlk görşleri kdr leeiz ne olbilir? Y, bu öğretierin yol çığı k uygulmr kd bozuk ne olbilr? elece yşm inncnın emediği rattıc görşle öye oşur k inn kendnden geçirr Fk, o yş inan zinnde d ğlm ve rekli ir yer eden deşetleri krşı nd u duygu ne çuk uçup gidiveir? Tm, ir nece, mumm, çklnmyck br gi zemdr. Bu konuy ilişkn en tiz ryışımzn tek onucu nlşn, kork ve elirzlik oluyor, erhg ir yrgıy vr mıyoruz Fkt nn kı öyle yepelekir, kmoyuun bul şıcılıı öye dynımzdır ki, bu kein şpe bile pek d emiyor görş nımızı genişleiyo, b oşinnç tn bi şkyl krşı krşy koyuyo, kvgy tuuşruyouz ken dimze, onlr ökel öke dövşeduunlr, eeenn kn ık omk irike kn ölgeene mutluc kçyoruz.
98
ÜSÜ SÖYLEŞLE Ş
UM V Şİ KAIT Eet C Mone
ume'un lümünden sna yayımlanmış yaıı Daoge onernng Nt[ egon (al Üsüne Söyeşiler ilk yaıı lan Trete o Hmn Ntre (nsan ası Üsüne n eme gi ak eii yere gecikmiş larak ancak bizim za manımızda erişmişr Bu başarlardan er kisin de dnburg Ünersiesi'ne Prf man Kemp Smi salamışr Bu iki eser şimd genel larak ume'un bşyaılar sayılmaka umea da ggide daa sıklıka Brianya filzflarının en b yüü denmekedir neeme öreileri bakımndan az k ydaşmaya akaşan bir durum lakla birlke Syeer kkda ek az anlaşma vardr Bu anlaşmazlıın emel nedenler irdelenmek geekmeked; benim buradak ni yeim de ncelemek ve aıklaak i bunlar açıklıa ka mkr neeme gen bir adamın n yıdan fazla süren düşme e yazmasının ürünüydü; Syeer ise ra yaşlı br adam a rafndan yazlmış ve yayımlanması ep ereenş azımnn
me d he Legy f the Daoes" eleye Gege Me Davd me: Bentena Paers d 77 s. 22 1 d Hme Dalges onenn Naua[ Reln de. Nm Kemp Smth 2. bs. (Edbh e d 194 Söyleşle' ypl bt demee b bmd. Ay de e b İgle bsımı d e de e syf um emeted.
1
üsünden yirm beş ı geçikten sonra, yaşlı bir adam taafndn h göden geçirilip düeltiliyordu. Ertelemele, bu yapı ın ancak Hume'un ölümünden sonra yayıamasnı ya da
üsünden yirm beş ı geçikten sonra, yaşlı bir adam taafndn h göden geçirilip düeltiliyordu. Ertelemele, bu yapı ın ancak Hume'un ölümünden sonra yayıamasnı ya da daha iyisi iç yaymanmamasını söyleyen aşr edbil yakın aadaşla oybiikli e yeenen sarlaından iei gel mişti Hume'un kendis e acıı irçok yenidendeğeendir meeden sona k eçeneğe ra oaak ada çekgnke a ar kılmıştı Bununla bilike Söleşler' yaanı ölümünden sona yayımlnmak üere haıandığını leri sürmek yanlıştr Hatta son hastaığı sırasnda Hume bir aa bu yapıtını emen yayımatmaı da düşünmüş ama kendisnde bu çabaya yeecek gücü bulamamışı Sonunda, basımcısı Wlliam Straan olsun, en iyi dostu dam Smith olsun ölümünden sonra yayımama kosun be göe alamadkarndan b öde pek sevdiğ ve ısa bağlı yeğeni Davd'e düşmüşt Yapıt 779'da çıkmıştı. (Ben Adam Smh' bu elyamasını doğ anladığna ve başı ğda anılan doğal dnn tatışmasdan çok daha ileiye giti ğni kavradğına nanmak eğlimndem.) örece hşgörülü oan onsekiinci yüyıl ritnyasınn aydnla çevresnde bile öngöü doğal ya da vahiye dayana de öek e doğa vaye dayna dne yapıaca her hangi bir saldıınn daa iyisi dlaylı yoldan yani ionik ola rak yaılması geektiriyordu; felse söyleşi ise, bu iş içn hem sağlam br klasik öncül getiyor em de son derece elveişli bir aaç olyodu Plaonun iyice uakta kalmış çağındn ber fel sefe söyleşisiyle etoriktek ironi yani kullanlan söcükein geçek anlam gilediği ya da çeldiği mca yöntemi aasnda skı ir yakınk vard. Üstek, Hme taşlamacıığ en palak günlende etişmiş ve ionk biçem ustası Swif'in yaıları tatmıştı. O halde, pek fark edlmemiş blunmasına karşn iro nin Söleşer'de ounl bir etken olması ve bu yaptın temel öğetilernn nahtarnı oluştuması, şaşıtıcı değildi Hme, Phlpha sas cncern Han Unrsanng (748İnsanm nama Yetisi stüne Felsef Denemeler) ve Fr Dissrns (77t Suuş) nedenie deletn ve kisenin 02
basksa uamş. Ömü byuca, özeke de ked meme ke a baaz skçya da tpumsal eeşye katlamak z uda kalmşt. Ou çd k, pek dalka e dş bask ehdd atnda yaşad tam blnde aak, Hue ked zaman besemş göüşee ögöülü akm dü lede bulumuşt Humeu, yazaa özdeş heme heme kes la öleşile kuşkuusu hyu tatşmay kazay gb gösemeyp de, ata e çla zama kşlee çk daha yakaşan lehes galp ems, bu şk atda alaşabl. Yaygn öyaglaa açk b çaşmada sak bu göülü satej, güümüe de, Hume' s ak edemem uyuua ç b egel e yalş alama aya mştu. ese yleş b e laak ğal Üne Seşie gz ddek syeşe aşmasz e paad ek dd akb l Bekee Has ie Phins Aasına Ü eşi 's de (713) geçe. Şu su sk sk sumakad: eşie de emel laak y b şey yksa (k ye b ğa da am dşda, yku, bu yap ç yazlmş e bua e gelemee sa ç yaymlamş Bu besbel, lksz b sudu. se kşse ey ese, se tpumsal b g ügü aak d, Hme'u ömü bya başa g kuad byd hata geç adam esee yllaa çeke de, Bswel'de öedmz üzee (s 76, kulda öeyke de kaş duyduu yu g ab. Çükü, lehes' de Phu da be amsaka gb, kugusa yaadalk "esee b dalda ae" (s. 38 e 223 ezdek çe� de: s 46 e 236) de md Öyleyse, eşer Hume'u
\
2 B. E.. Msse T o Hum (dbgh e As 1954; ye bs. d 19 öz B. 2 2 3. Bd böye ye . hloha ay onrnn Hman Undrtandn () 75 Enqry onnn uman Undrstandn mşt Bu d böye s Enqu d b ypt (Sem Em' MB Kse d yym esde Ab tfd dm mş e Hepe ees Felsef Böm yy d gzesye bsmş.
03
nsanın Anaa
üüceeri aamak ve nsanın Anaa O nın X ve XIci böümerideki ve > /dekier öümünden sonra yayımann "n Ü ve un Öümsüzüğü stüne baık dene
wdeki sunarı tamamamak iin tasarmanmıtır Söee umeun uzun edebiyat uğraı boyunca ttkusu oan fesefeye snatın sonu eviiğidir Söer', özetenei ecek kesn bir fesefe söyemiden, özetenemeyecek ve snu unun bütünüğü iinde görüerek düünse aıdn kavranmak, sanatsa aıdan da değerendirimek gereken bir edebiyat semi konumuna yükseten de, bu sanat ğesidir Söee bu sözcüğn en dar anamında özgün omasa bie, Humen din üstüne en ogun yaıtı, kısacası onun fese vasiyetidir ume bu yaıtnı, sanıyorm, yazdığı en iyi ey oark değerendirmitir 3 ceki iki deneyiye usaık kazandığı söyei biimi, ona düünceer ve igeer diyaktiğinin snatsa bir serimemesi onağnı sağamıtır Konmacıar kendi savrnı sunar ve öteierninkiere karı ıkararken, ortaya konan ete ve aeyte kanıtar, ume gibi inanmaktn ok üe etmeğe eğiimi sketik) düünürere ek ekici geen bunık bir durum yaratmaktadır Benim buradaki denemem, ü konumacnn er bir savını değerendiri iyi fesefe ya da kötü fesefe odğnu i etme yi amaamıyor öyesi, en katıksız biimnde yanızca men, düünceer ve geiime igienen ve aynı yazarn baka yaıtarı da di oak üzere bununa bğntıı tarise bigieri dıaan fese yakaımdır Ben bundnsa, mdiye dek giriimemi, en azndan am, tutarı ve sıkı bir biimde ee anma m bir ie kakıacak ve Söeere biyografi aısndan yakaacağım bnun yanı sıra metnn satsa yaısnı inceeyeceğm ve kaınımaz oara biraz da fesef özümemeye girieceğim baka, eiti tartıma aanarda bir özü bunabi 3 ette s 323 a dlam b yadğm e y şey luğu syleyek b övyla Ayıca aşağda dpt 'a ba E emls Hume'u bu mulaa yaymlam emş lmad
104
i Biyogaf yaaşı en andan, dş beiieden aşıabidiğnce, yazaın iyeteini e igii başa göüşi ota ya çıaa edeni aş Bu yaaşıdan beenebiece oasan en iyisi ise, Söyleşe' büsbütün yeni bi göze ounasın (youunu sağaasıdı Yei gediğde, anıc Söleşe' öğetieni ouştu düşünceei sunacağı bunan aasnda, Phio'nun anc uaı oa sonuç'un e Phio'nun ioni duas dediği bö üün bie youu oaca. Bu sonuça, ue'un tee ese e onuu oa yuuşatış septiiğn yasa üüneidi o aşaada da uuyou i "aıtın endisni anaaya, ue'un sona uşaaa ata istediği din esesi üs tüne ioni işise esaa eişiş oacağız Başnda başayaı yani ue'un aç e öüü niyete inden Bi ee ue'un bi söyeşnn nası oas geetiği onusunda iyice geişn bi anayışı adı. "öyeşn uhu deeti onuşacıa aasda hoşgöüebiece bi eşitiğn sağanası geetii. Bi "azar ie ouuu ya da daa chael Mrsre J. Doal Di Üsü Syir' rer aaşıını br dz zısında aaşırışı. urada n sırlıru. 1 "ue's he ca Seg A Su he Rddle f h Diaogus cocig Naua/ R igio" Txas Sudis i iraur ad aguag (96 s. 96374 ha cerz as hercl Dece ue's iaogus cocrig Naura/ Rigo" ighm ssays 197 s. 917 3 "Lgusc Alss as heca ae n Dad ue" de W.. dd Hum ad h igh m (dnbugh e Ausn 1974 s 722. Gancr rabel de Hum a rtorica d' idoogiad "Un sud de Dagh sua regnae au ae azısıd (reze/rasa 97 br eşl laşılaı aşır adır u azda sı sı başuracağ miigad (uuşaılış/ılı uşculu e quiris sec. XI p. IIe uzu uzadıa arışıaadı u rh cuu a da aşrı sepl lelerden esle arılanışır quris s. 9 "Yuuşaış" söz Söyşir' de geeeedr faa Cleanhes ( 'e elde erde: s. 163 de "al başda" uşuculuğun br b lees ereed ı başınd he sepğ aıaış aacı lızca bula uza e cellş ılaarı adsıa sağduua e dğanın alı gdlerne daa e eğer en b b aırılığa dşeden ad sıaaacğı adr g sebeplee raslasa buları abl eer Mod ra (ılılı uşuculu Tas 3e aılaadı 6 Of he Rse and rgess f he Ars and Scences deeee H. Geen
5
"t e {rc görünüünen . 17 elnze 3 e ee Hmn ğ mn bş br Y mm Byğığın ımır (Bu r ber eree' Hı enee mn br -
n oruğ yr; büy br oıı ume bu örşü yşmışr zr Hume' göre pe oğl olr onuş şleren brr. trşmın luğu r öyleş"n eleşren br meye yzğ e qr r Prp r (171An eler tüne oruşurm) ı ypıtn e o r yynmı br metup ume şöye ynmr z bn em uşuunun Duygurın em e onu Krşm Duygurnı yüüyorunuz bunu l bul ee mem Hra Sş r ş Yazarı s ğ üü (benm tllerm). nmybğm rıy bu on önerme şmye eğn Sr ounmı ışı u br meme or nlamş eğr Am bu özün geeren öyenmş mn öe şu y bu yöne r öne m rır Öyeye Hmeu Sş e eor rn özyşmöyüye g anr en ouğu n bu onu hehang br nşz m gerer. Ge görün mıştr ve bu nm yzc nlr gzr een ouyucur nrl mmtr Tutuueğme r Mnto'u Gbert lot yzığ Mr tr br etut He enn Pho'nun tem etğ en or belrtor r öyleş orty oymn en y yolu er g br nem Sorn n yr Görüşer olan ş nn onuşmn eşt bölümlern rlşr yzmlr e b rbrern yantmlr ouru ye oğu ez üşünmüşüm
�
H / P/p W f Dav Hı d 877 t B ıı 7 L 8 y l Ktp MS 82 2; . 7 bl y. . 9 L . 4
1
Böyk, Hs k şy koy yd k ou y d K şlik k Fk kouk büü d dh do ii duu i yk bi yd yşk utuud osyd, yic dol bi bd dskyci si dci Phio iş üs d sd Ch şi yk dd u, kubuu ş d sd hlo u kuşkucuuu ok uduu kd kukucuuuu s gişt öyküsü kd üphr çi sryo ol dtodu, glyol, y dtıyodu, y gliyoldı huusu b g Eii, blki k krş sükli sşıyd bu sb ki Huu Y güç lndk ç yd gii yokt s H s, yi Chs s gçdk lou y d syodu scs, kd tkln gö Hu Philo'du y c Piodu Cltsk bçok htt Ddk bkç pçn u göüşl uyg os i şy dşt Nsl gçk yşd üç y göş çd d ss ş üÇ kş güş h okd bbi i dşs gks kouşcn söyk d bb uy yl bulu doı Hs çd bşk b şy koyk kk i kouşl biribiy yc lşk di şkt d ög bkışd u ii di ki, ök ok, u b r işk ö kt oy d d, ok b 0 e b ac ek emet b mee öemed bmktd te q edt mme s hefde ( b bk ee ee e şğd d smetm temş b mekd. B be h mb e . d emek z öd k ş ş eğ L Üetes Pf. d e teşe bm
0
bçmde Cleanhese çüütüü (s. 9; bu çede s 99)
bçmde Cleanhese çüütüü (s. 9; bu çede s 99) yca, Cleanthes le Demea Sler yaısal kuuluşunda düşünse e manksal duğu kada sanasal ekle yaatmak çn de kulanıl neğn, he ksnn sözlenden, ımn bmne dğu, Phlnun çkadığ kuşkucu sçla hazıama Iç yaaanılmşleaha yım da nanaa söyen: ma Ph, sz .. dsel nanc felse kuşkuculuğa dayatma öneysunuz, öyleyse (s. 2 b çede s. 40 Demea da Vnq_<sn am k analj kanıta öfkeyle haykıı aşamn he ülü amacı çn, dn kı yaasızlaşy (s. 0 b çede s 79) Haılanmald k, Syeer hayal b elsefe knuşma sıdı, bu neenle de nda, ayınılı b felsefe nceemesnn manıksa btünlük ddas ku. Snuç laak çağdaş felse fecen sık sık sduklaı şu etn suya, yeence dyuucu lmayan haz b cea eleb: Eğe Hume geçeke Phl e emsl edly, ama bçk göüşlen de aynı zamanda Clenthes e Demea'nn ağzndan dle getysa bz nun dn üsüne kend kşsel kanılanı nasl anayacağız? Cea açıkı, anlayaayacağız cdd b çaba gösemedn besbell anlaya mayz böyle b çaba göstesek be yne de kesn laak anaya mayabz. B kuşkucunun haa ıımı b kuşkucunun adğı snuçla b, k, bçmde eya lkede özetlenemez çünkü başka hçb neden lmasa ble, b kuşkucu dğe tü fel sefeclen tesne düşnceende ümyle kaalı değld, süekl aak lkeen yenden gözden geçmekted. uşku culuk lk e sn laak b düşünce yaısdı b öğetle am ya da sstem değld e sık sık yagıy askya amakla snuçan aableceğmz ek şey, flzfun dşünüşünü e ayn zamanda kşlğn anımaya çaışmaktı. zaman e ancak zaman, nu hehang b elmş bağamda tamamya anladğmzdan dukça emn lablz. kuyucunun kaşlaşğı zkaa, Humeun sadece b kuşkucu değl, ayn zaman da b nst lması da ekleneked 08
Hume'un çemş ya da üsü üü amaçlaını nceeme ye geçelm. eyse Hume e u ü nyee onusund uyıla amışı 1 Ağusos 1776'da lümünden yanca on gün nce Sylle le gl oaa Adm Sh'e gndedğ meupa .. Hç şeyn daha lçülü ve dah usalıl yaıamayacağ ansndayım" demş şe Hume'un ülü amaçla anlama çn geel puçla uadad lçülülü ve usa. Hume'un Syeşe emel saıngan saejs şmd şyle eleneli: Hume'un ılmı uşucuuğunun scüğü olan Phlo felse aışmada se see aanan oaca ye de usaca Hasım" Cleanhes afdan yenldğ gselece. Bu amaca ulaşma çn hem Phlo'ya end elen oluş ualmesçn genş olanala annaca hem de Cleanhes'n yengs deha açlnca Bu l amaca olayca ulaşıl: Phi'ya dğe sne aan yeen opmndan ala ye velmiş emea yüde on Cleanhes yüde ym Phlo yüde almış yed. aha dam olaa sylese Phlo Sy ee gsemel ahamanı Ceanhes'en üç ee daha fala yee gee duymaadı En neml Phlo XI'nc ve X'nc Aylaa egemend; he şeyn üsünde de hayl mecems ş sen o sylemeed. Pho'ya aışmay felseece aandac yeence (haa aılaı yeenden ço dyeceed) olna sağadn sn Hume Clenhes' galp n ede Bu adamacaya 1751'de e Ello' yadğ şyle aşlayan mepa hance gşmş: Se vedğm neen Cleanhes' Syleşnn Kha man yapığım anlamışsıd. Taşmann o ynın güçlendme çn he ne düşünesen pe maule geçece 1776'da asımcısna gndedğ meupa da onu u munn halsanelğ onusunda] emn edee aldaacasnı hç unmadan amelendmeed "Syelee şu er s 4 12 ers - eers
10
c sokum ama göüşleri çüütüüyo, soua sav ya
c sokum. ama göüşleri çüütüüyo, soua sav ya lşlğ keisi e esl eyo bütü yersiz çkşayla yazca kes eğeiiğii açklyor." ugulamak bie geekmez ki, Phlou göüşle çüütümüş olmakta pek uzak, sava hiçbir zama vazgeçmemş ve soaki iro k koumua besbeli öesiye cii. Görüüşe else kaham oaak Philou yee ea hesi geçirme straeisi, Syleşl' metie gş ölçüe Pamp hlusu aacğyla gerçekleştirlmekteir. Pamphilus let hes' gözeime okuya br öğreciir oa yer yer, br "geç, bir "okul öğrecs "mev evz" "öysie geç bir elika" ye söz ei. Tartşmaa yer almaz Geçl ğime öürü, be bu arşmalara leyicilikte başka birşe yapmam" s. 12829; eiizek çevirie: s. 3)ve yalzca, a kaaş Hemippus'u bilgi eimes içi hazrlmş oa bir mekupta Söleşil' akarcs olarak görüür. Tartşma yürüyüşüe böylesie öemsiz gi ura bu öğrec, paraok sal olarak Hume'ulamacas iroik başoyucusuur. Pamphius yalzca başta ve soa varr; tartşma boyu ca ise beş kere ksa ksa şeyer söyler s. 132 150 155 213; eizek çevrie s 139, 159, 5, 19, 225); bua yüzeyse olarak baklkça öemsz karşmaarr, ama Phiou felsefe koumuu ceke küçüstmekte ve ou "özesiz br kuşkucu oluğu aamas hazrlamakarlar Pamphilus'u tek işei, alatmaaya örtü hazrama. u içir söyeği her şey gizil oaak öçülülük ve ustalk gösee sözer omasa hal oarak kuşkulalmar. Dha özgü lüke söyleyelim: Pamphus'u ösözek öemi ik öerme s her ikis e kaste yaltcr Buar bircs, tartşma kousuu T' vağ kapsamay, Tr' ieikle riye srlarğr "Tar' kaar besbe hagi hakika oabir .. Fakat bu besbeli ve öemli hakika cele ke arsa varğ ile ilgil olarak salar, buyruklar, tasaa üsüe e kaak sorua oraya çka?" s 28; ei ieki çeve s 13. aha sora göserece üzere 10
atışma eme eme eşit k bölüm olaak, aıı vağa ve telkleie aylmış. nsöe Pampilus'u kii alatması, ü kouşmaıyı ielikleişii: "Cleatesi kesi felseei utumu" Plo' u öes kuşkuuluğu" Demea katı, bükülme oğ uyouluğu' (s. 128 elieki çeie: s 37). ouşma laı bu sölele kaakelelmelei ok olaak, öylee göüüklei gb suulmakta ve bliğm kaaıla ep öylee göüükle gb kabul elmekei e e bu elkle melee Pampilusu e söüe göstelmes geeke sak ga b kuşkuulukla yaklaş yaklaşma, alaıılkla ağa kmakta Ama, e amak gib Plo'u olüü alal mak Cleates'ki yüeltmekti. (ZavallıDemea ama öt kileie oala aşağı bi uuma tuulmaktaı.) Ama b ka akelemelee öelm. Bula eps, üpeü kaste yalış aplmştı. Çükü Cleaes' "felsefei utumu" es eğil tı), Pilou kuşkuuluğu" es eğil (sll), Demea'ı oğuyoluluğu", tı üüle e ğl ( şe eğe e '). Soua a, öğe usasa yaa iok yagısı ge a eem, ümüü b me göe ge e, Plo'u lkele Demea'kilee aa ok ola slk aka, aka Cleskie geeğe aa a yaklaşklaın üşümemk elime gelmiyo" (s 228 elii ek ee s 24 Pamplus' bu aı olmaya so ua vaması aa aşka b sebeb e buluuğu bia a göüleekt Humeu Pampus aaığyla yapğı al atmaa aılaması, Cleatesin felse kaama oluğu yoluak başıa salatılı tee p ge'* imiş faka Cleates'i Hume'u salık (ya a ustalık esem aa oğu olma m) kaama yapa a e bu alamaa. oi Hume'u ölülülük ve ustalık gösemek i kul
Luf darbes Aer da nfaanda akun anen sna er de n nfa manga annn l dres ea urun a. Çev.
andığ n nl rtork aradır sırası gldğd daa ta larak nlnktr. u arada göönün anası grkn br başka konu da Huu Dğa Dn ün öyş' ronun D Naura undan örnknş oasıdır. u ok önli br nokta dğldr fakat kşr yapıar koşutuğ olsun anaı ayrıkar sun b Huun na akkda şylr öy lktdr Huun4 çağnn n y ntlnlrindn br saydğı aa söyşrnd Hasa karşı ban ytrn kar olayan Cro D ur Dun aşnd sonun da knds ortaya çıkar; oysa H Cronun grkn adı ğı br atonu olan aphlusu knışr. u oyun Hu in ronk aayıığn n gü br öğd bgli tar tışnn sonuu akknda yargya arak böy d yng çngn Canths rk çn toy br latony ya br aklıy br Hukaşıs knakadır. Hu aphi usu ustalıkla öy konuşturasaydı hang kyu Cant hs flsf kahraan tartışann gab sayaak nlsaf olabld Cronun tartışaıları Stoaı abus Epkourosçu l us Kuşkuu Cottadır. u sonunusunu Huun ho yu sdşnd br ikar tks ardr Huun şr nn aphus arandan dl grn ba ön antıadı ğı son üls Conun D ur Duuu son üs ns bir ronk öykndir: lus Cottan grüşünü da doğru buldu; bns trsn albsu gö rüşlrnn grçk d görünn şy daha yaklaştığıı düşün dü." nd söyşsn yapılaak çn Huun yaarlanab ğ k ök D Nu Dru dğld u rtork bağlada O te se ad Press e Ars ad ees" W I s 19 1 u dee Pete a Th Eihm A po da 1967) I s 41'e a bluu J Pe da Sep n Ce ad Hue" Jou of h Hio o da, lt (1964) 9'de bu şutluğa değneted
Hmen açımayıarı aieiyi he atamışardr sa a ieinin kendi kahramanıya sorn Hen kendi kahrama nıya ornna tıatı beneekedir Phinn geiş geç mi dhierin en yksekerden bii oa b byk dhi diye övdğ (s 11 eideki çeviride s. 160) aiei 162de, Koerniksç ve ristoteesçiataysç (Ptoemaes) varsayıarn ekice e ek arak bi göş aşveriş içinde artdığ, n Başca ünya Se Üsüne Syeş a amş. e yak ki, ironi etoriği işe yaramaış e Eng isyon ortakaşa bigeiğiye, Gaiein gneşmerkei varsa yı hakknda krgaaar yaadığna, bn savndğna hketmitir araıın (Tekvinin) ktsa yetkesi yads maktadı öyeike Gaiei sakıığd yeinbih vageçmek ve easn çekmek ornda kamtı Şimd , men ç konşmaısın kimikeri srsna dönei. Kendisini aaçık bettiği g, Hme sös Pio ve yanıa Phior. drmda, oky, saata nedenere odğ kar tarihse ve dşne nedenere de Phionn iki Hasımnn kimiğii sataa ykmğ atna girmektedir. Öyeyse, Ceates ve emean kimer o dğ dşnebiir? en çoktandır (kırk yı öne Syeşe tne ik deneemi yadığmda beri) bnarda birisinin Pskos Joseh te, ikisinse r ame arke oğ ansdayı. Fakat çok önei sonçarı omadığ iç b noktada ısrar etmek istemior. taamaara igii b kıtarı brada bir bir saymak hmetine katamadn, t er onsekii yyı ritanyasın en ieri geen amirist 6 a Pca Roero aaıda adaaa kada be de bu a!aaadadm 7 Moe e o me Miö ci XIV 96) 44 Deme ada az ou e öde e ake Ceae e bk b ama vadr ama bu oe k oaar ok değd Bue' da oa e dd ada Newou o Macard Bak Roe uu ume Neon and e eg Agument co Nebraka 96) 03 e 03d Hubu eae k kaaa e de koşuuğ göemek Macau An Acon of Si aa Newons hiosopha ioerie oda, 48) ad 3880 e 38c aaard
11
dbigii Claresa en ileri gelen rasyonalist dnbilgii o duğunu ve ue'un her iisin de yaıtarı iyie bilee bi e sag duyduğunu öeni aşağıadğn belirmele yete lim eeanı ay zaanda he meafiziçi hem de sof a ralç obsris br şzfre oduğu gözemlenebir ve bu işili bölnmesi onun Clare'a ya da başasıyla) özdeş eştrilesii, eanthesi Bulera özdeşeşirlmesinden daha az gvenir ılatadır eea'n tartşmada fesef işei ç sa iei srmetir Tanrı'n varlğn a iri anıtlaabileeği s. 18889; eliz dei çeviride s 19798; anrın nteiernin avranıaaz olduğu (s. 14142, 57; elinizdei çeviride s 19, 1); isan lğn endlerini ahla anıtayar iin haszlılar d zeltileeği gelee bir yaşn "aı sundurası oln bu ya şada esin br usuzu içnde bulunduğu (s 99; elnizde çeviride s. 21 hilo bu savar iinisiyle çs abul etmete ve geişirmetedir ama afasda hi şsz çnnn gelee yaşaa iliş bölüü ç çeee adr) ilini çre ayrıalığı ise, roni bir biçide Cleathes'e bıraıır bu ogu dnyasda Hue'n eaizğ manıla endi yadsyışıdır " . bir olguy a rii ıtar getiree bet eeye ya da anamaya aşma aaçı bir saçaıtır .. Neyin varolduğuu dşnebilirse, onun varoladığı da dşünebiiriz .. (s 189; elizdei çevide s. 99 eeann doğruyolu işne gelirliğe göreilği aaza endinden hoşnutluğu ve dinbilimsel mlyaları biribirine aı otaas Ceanhes'n yaralayıı nayışnı sne çe eedir Hayr. . Hayır Göze görnür e su görez olgu lara ayır olan bu ey vasayımlaı asla abul edeeyiz Her a aaa aamaad Buua re Buer a naoy o Ron 7 ad atk aa ea' oşutua a pe o. Eee Hume em uer em Macaurde eme paaa e e zem d oar. E azda r amay ampus ue dur ded de gmeze gememedr. Bak . W ede! tudes n Psy of ad um Preo 2) 7. 8 arş. Enqus s. 64 ara a. aşaa . 7
14
ag neen e ekerde aşka n• ? erng r varsaym ortada grünen olgulardan knıtlana Br varsaym r aşka varsayıma d tümyle avada r yaı kurmakr u g yakştırma ve yalere yaaeeğmz şey a a görüşümüzün sat o nağnı ellemek olr akat ye koşullar altda asla onun erçeklği kaılayamayz (s 0 enzdeki çeirde s 1011). Draak akıdan, safdil emea semede leant es tarafından savunuan ndırşma anao knı ff mele sadıran onun ağaşğı olarak areket etmektedr ve onun varlğ Söleşiler "daa doğal ve yamacıksz g rünmesn sağamak içn anlandırıc ir etk getirmektedr u satlı ek Xin yrımn sonunda lonn esni gecik mş olarak nayıca, emeanı küskün çekişiye daha da ar matadır Cleantes elsef şlevi de üçlüdür emean arnın arlğn a prr kntnı çürütmek s 18 elizde çevrde s akn zmeçsi konumuna idrlmş (s 220 elnz dek çevirde s 233) olan "dnn uygun grevni19 açıklam; en nemlis de Tarın varlğn ve niteliklern a pseri ntını zelikle de onsekzni yüyl dırışmaı lmsel çyle tasarı kan ieri sürmek s 35 e passi e nzdek çevride s 15155 ve yaın tüünde geçerken. Cle antes u kanın tek ve icik kanıt olduğuna nmaktad "u a pserri kanıtlamayla ve yalızca ununla em anrısal ir varığn olduğu em de onun insan n ve zeksına eneriğn r çırıda gsermş ouyoruz s 13 elzdek çevrde s 15 eantes u kanısı Yereşk üzenn e gelen savunucusu skoos utlen konumunu yanklamakta dır " n yargısız r akla onlerce tasarm rneğ ta sarımcınn varlığn kanıtamasn az. Ceante kend 9 Suaar arh k cd az da aka ödğ ku öö kaamd m u kuamaa ööz ağda Hume'u d ahek o e ok ö emeke 20 oeh uer A Ri o 76) Am Sou.
15
ka M• P
•l1.dki
·ride s 6),
ka M• P •l1.dki ·ride s 6), gerekse hil ( ; l ll t \v rc: 2) tarafda işaret edidğ l ı ; ç c atopoofs) oas gereğd• ı ı ı keir ra da stak kahraa roüe ugu dş tüğü gbi, he'e grüşleri hakas lk olduğuda dha ok alakadr reğ, hlo tarafda daha e adsş kalar ieeesie i eriekedir e u karda aa salar ilk ikis Hueu kedi grüşeridir. Bir okada, io leathesi garp bir kafa karşka e fl sefece besbeli utuaaacak bir koa tere oa D e dei oaşş ousa osu d olas h oaasda idir s. 21; eideki eirde: s 232) dditir leathes, alar kat de la kü alşkağd türü de kaa bilird. le olaka birike eahes saat asda bak ca, kedsde daha geiş ieleli e daha büük felse ek biri kaşsda sükei e grüşleri koruaa aşa sagdeğer bir dbilisi olarak hai all bir kişidir. Tasar ka ai Phlo'u dğerli bulduğu tek kat, ou ek e d kulaaktak şaşrt usalğ srile e gerek aksal erek gesel uu ir dii adsa e karşerer hedef olaktad Şu ili alaa br bak "Be düşüe dediğii bu küük kts e el a rcalğ ard ki, ou ble bütü erei eği aa ge reksi s. 4 edeki eiride: s. 5657) hilo'u düa kdi [] ide kardğ sag ipikerle) re sos bükükte rücek hakkdaki Brah iosuu aarke gsterd aa uuşgce güek te e hoşlaakta ki kei alkoabilir hilo, Düeli bir ste beide oduğu kadar kada da i rüle eeceğe iadr br seep blas [beerikte getrdğ kaar ieri srerke Cleahes or olacaktr s. elideki eirde s. 9 die alal bir glede bluakad. u para hlou e oaacak br beeei as Ceahesi daha ulaşsal beeteleri kadar iar a
d inılm gterleblecğn oty oy ed d b d çmy neme ekne üel b öe getme dr Phlo, yıc n dünyd glemleneblece te düzen olmdn çgüdü üeme ve btmenin de bulunduu 18 ende çevde 88 ve b lelein herbyle n oy b benzetme yplbeceğne şet eeed Pho nnı mutuu vın vugulm çn eme b oluc lenhe şunu telm etmeye olnr: Bu noyı begtleyebl ve n mutuz y d bozulmuş oldğun nız, din tümünün hemen onu el. Çünü Tnrıl lığ mnev ntelle dh şüphe ve be zler çdeyen e demeye doğl nelle nlmy lışmlı? 1 elzde çevde: . 210 unun üzerne, Phl lenhe Tnr mnv nellei nlyc enzeme dn y üee lmy çğr 22 el nzde ede . 1 lenhe, bu üreğe ımd pe zyıf lnc, Phl bun epi nm ço çrtıc b blunu zee ger: evrene çepeçeve br bn. nldıılış e rün dyumlu ve etn, ne uuz bucz b vl bouğu! u hrulde çeşll ve verllğe hy rn lırnı. F blmy deece yege vıkl oln, ş cnlı vrouşlı brz dh yındn nceley. rbrlerne şı ne dr düşmn ve yııclr ep de end mululu l eşme ç ne den yetez lırl! nlr bnl ne şğnı y d nefe edle günüler ütün bunl b doğ fnden bş hçbr şey düşündürmez büyü br cnllıverc le tfndn gebe bııln ve herhng b bçmde y etezn y d n b özen eme z ucğdn t ve düşü çocul düp dun b dğ . 211; enzde çevde: 22. o bud Humeun dh nce ylrnın hçbnde buunmyn ve yşmdn yn güşne ço u düşen, yen ve rht edc br nlm nmtdr Bu yen det 21
Bak. Nrmn Kp S y v (Loda, 941) 56: "Yie , öş tk ypılş ç oty çk b Doğ
1
w o nyışı, Phlonun bndn öncek pr · s. lnzek çevrde: . 43 uznmdn yne duğu doğd klı kötülüklern betmlenmen do ı oak gelmekte ve br onrk prçd d şöyece özet ektedr Vrılck gerçek onuç şudur k bütün şeylern lk kynğı bütün bu lkelerden tümüyle yrıdır ve nı o ğukn çok cğ yh yşıkn ok kuruğ y d ğık tn çok hfflğe önem vermyor kötülükten çok ylğe önem edğ de yoku . 1 ezdek çevde 3 Pho özüne devml ynı knıtn doğl kötüük çn olduğ kdr pek br değşklkle y d hçbr değşklk ypılmkız mnev kötülük çn de geçerl" olduğunu ler ürmektedr: üce Vrlığın doğruluğunun d ycllğn ycllğ ndırdığındn dh çok n doğruluğu benzedğ çıkrı mı ypmk çn emzde herhng br ebep yoktur." Phlo'nn kör doğ prçı lethe'n benzetme kı tının şu lköeğ (protop) ütüne hem ec br ntkrc ly lm hem de ezc br fee ydımdır: Dünyy şöyle br bk tmünü de her br prçnı d düşünün: onun br tek büyük mkneden bşk br şey olmdığı nlyckız bu mkne onuz yıd dh küçük knelere bölünmüşür brın he brn de dha küçük mkneee böünme gde gde n duyu ve yetlernn zleyebleceğ ve çıklybleceğ ölçün ötene vrır" (. 43 elnzdek çevrde . 51. kt Phlo'nn lenthe'n enzetmeye dynn knıtlr krşı çıkşn en ykıcı y bn öyle gelyor k bu ndırışmn kend doğl ypı değgdr Çünkü br b gördü ğümüz zmn bundn b mrın olduğu çıkrımını ypmk geçerl br ndırışm knıtıdır; bu bzm benzer ntelkte brçok deneymz olındndır. Br dünyd br düny gör� Hme' kede at od söyleemez Faka e e k, Söyeşlerdek tarşmas yede değeledmes geek re o are larak, daha esk göş değştmş olar hl sada kşle he şey et ağladkla elsz ak Do sö z. emelde aklda daha ok aklaama değldr (s. 78 ezdek ede . 88.
118
yaratıcıs çıasaasa geçer değidir çünü biim hiçbir dünyayaratıışı deneyii your. Biric bir sonuçtan (dün yadan birici bir neden anrı çarsaa antaası geçersidir (s 450 einde çeiride s 580. (Bindiği gbi ueun Seşer de tasarıda anıt çürütesi anı öyesne etieiştir i bunu endi S A eşt aıştr ine sanatsa açdan ben Pionun biee osun oasn ueun endi igesne göre yaatıdğı düşünüyoru. Çünü Phio buuş gücüye şıtıcıığya soğuan şaacıığıya yaatıcısa peço beneetedi. ueun endisinde oduğu ibi Phionun da her aan ya bir sağduyu haası adı Buraya ada buduarıı oparaya. ene oara Seşer sanata yapca e sanatça i ouyuşta göe çarp tğdan ço da araş oduğu otaya onuuştur Bu ironi araşaa bie geen ast buanığn nedeni başıca ueun endi söcüsü uşucu Phionun oünü ü çüe e deeyci tanrcıı saunucusu as eant hesin roünü abaa yönünde sangan aacıdı (s 15 enidei çeiride s 17273) Ögü oaa şu beş çarpıcı nota otaya çıaıştr: endi er söyeşide biden faa işinin yaar tesi etti ğinin düşünüeeyeceği uraı uyarca Pho e yanıca Phio ueun söcüsüdür. yıca Phio ueun saunuası ustaıa asar a bıaıan birço göüşünü de beniseetedir. Paphius ueun ioni aaıığ şidiye adar uşuanıayan doru noasıdır oayısıya onun her öneresne diat e uşucuua baaıd. Bu doabac sonuçarı uaara gider ouyucunun ihni onuşacıar fesef iaçarı üüne yanş değerendireei abu eteye önceden inceie aranaa e böyeie ayrıca tatışan sonucu haında da yanış br yagıyı abu etey haış oatadır (Paphius bi başa çeşit ironiye yine eydana çıacatr. 3) eanthes'in Buter e 9
man da ak oduu dü ama u anaa d a düşün ark da ugun göünmk brk kabu dilmk gkm 4 o fls kahaman v arış mann gaibid ama Can d usak kahramandır. ) Humun o amana kadark umuşak göüşündn çok uzak düşn doğa karam gmkdi. Bu n doğa ahlkdd nana kaşı kazd Bu ugular k död balca çaşma alanar daha ii amak içn biz da anaka gmkd. Bö omaka buna aaçsa nitik alar knd çnd amaç dği amacn araçlard. Dğala igii bnci bugu s bu aznn sncda nmi bi u ackr Şmd artık Humun öüüük usaık gösmk ç kulandğı oik önm n önms oan rnin nas Seş' sonul öğir anaarı luturduğun gös bilck b durumda Gçkn bir düzn kr da daa çk dğin ama hnüz clnmn ron anmsa nacakr , gçk anlam kuaan sözcükl gzlnn a da çlşn b caz d tlanır. Hmn tk rinin bnm ni dşim özdş oduğuna da dikka çkmnin zamdr. Aca Hum ron bll başl ku anşladan sçk brkaçına daa drindn bakman da zamnd İron anmak büün azarnda umun analmas n şard ama u özkl dğudu. Bada bografic rhblği gn okua v blk flfci d a ar ou Çünkü irnn annmas azar ncak bün a la aacığa göübk kaann aca mku la özaşamöküü amlanmamş azıar oa k bioga fs olua anlaşılailck) kşilğn akndan blmsn bağıd. B uar Hu iron k makl omaka bk b aza garkşk di h köş bcaka ron görmm
XU'nc Ayımla, ou d ı bşgıç rum.
120
tşe sınırı-
iyz Öt yandan daa ön oaa yuaai ayaa uyaca ony anadız zaa a sonu aşa n dn ötnc cü göünüs göüsü onu abu t duasaaayz adaş fsc ç n bd on b h uşusuz Soasnd Hu bu uadı n dn nd o Soas dd oucas douda soa soaa a yanşa ö aa i duma ti yaandan isz ya da başasda ön hsi diy aaşan Soai oni gn Has güün düşüü ya da aşaa Hu "öğretic öğnci göüümndn açnıp onuşacıa aasnda uygun b dngy oua büünü daha doa yapacsz gösc haa aamaa nd söyş tknn onsi Soat söyş tnindn ionidn ayıa n üyü özn gösti Hucu söyş tk ion Soatn daha a daha zaf daa doacd daha c nsanc bi zah douu ünü Hu in oni h şy apsa ada yaşam youdu. Bnici üz din uaşın inisi n sidi. Sunucu Paphusun yaatasn Huu onisnn i dou noas oasna aş Phonun onuşaa oayca anaşıabc gii Humun aşıca ioi aacıdı Bundan öüü honu başa bamadan dispn s imsnd b�gin utasza bsb aışıa ya da düpdüz ş asa unada ion aama g Ssc i tutaıı üü afaa psi oaa it fozof a düzn bçd düşün yüüüüy b başna nsan g aananda ay ömüş oduumuz üz Syeşe oyunca böü pöü daan ion daa sonuçayıc XII yda adna ada aı Bo aaycy bocaaan hou aşang
" Dialogue", P Wr cit IV, s. 293 Jh Pri'n Io H (As ad yapı b bğamda n de aald.
ti görünüşte innç irfı, bu rım tonunu belier. Burd içtenisiz, çelişili, ıscsı ironi bir şe vr mıdır Eve, vrdır gösterilen oşu ve teş. lo iiüzlülüle şöle o nuşur . doğn çılmc beceri ve ustlığ üstüne endn ılürüten durumd bun birne ornl i imsenin zinnde d dernlemesne iz brmış bir dn dugusu o tur ve iç imse, Tnrıs rl önünde ondn d büü bir uşu eğlmemetedir (s. 214 elnizde çeviride: s 226 De ree baş uuu Tara Var e büü br uşua eğme? ır, bu sofu dugulr, d doğrusu tuulr Dvid ume dnı tşın nsn tümüe bncıdır Bunlr lnızc nn nnır ve endi deişile Dvd ume gençliğnden beri dse innçn uztır Bunlr bur d, flozofun din d zren det edndiği üzere l nız zmnn ulşımlrn öngörülü br uum sğlm için ironile sölenmiş sözlerdir ve bitşe, ne ronile olml br lite, tot içlenmetedrler. ronn genç berisi mlus, Seşer önsöznde Tnrın vrlığnn, ıt gerermeece dr besbelli, e s bir gerçe olduğunu beseierir Bölee, trtışm nın Tnrınn nitelilerile sınrlrnsnı üç trşmc d sorgusuz sorusuz bul etmete, ugulmds e brlite bunu umursmmdrlr. endi, mlusun er sö zünden uşu eğitmiş oln unı ouucu gerçete Trı'nın ntle trtışmsın ere giriliors, neredese on eşit sıd d Tnrı'nn vrlığı trtışmsn ön l geti ridğ öğrenmee zırlnmış bulunmldır eğer benim şm doğru, Deme 4 ee, lete 7 ere, ilo d 0 ere bu onuu çmtdır Su götrmeece gerçe odur , mils'un tersn svunmsn rşın, Trınn rlığı Söeşer' bell bşl br sorunu, bel de bşlıc sorunudur Bu onuu bölese sı rtışmn tolu etsi, ironi içerme 25 Lee, . s. 54 e Bswel görşmes (s 6) 26 B ayş zl larak keyd k geel tatşmar Ta ağ srsda pek aylamaz fka aşağdak gödemeler asga ldğ
122
olla, Tanrnın varığının alnca dorğknindnll ir grk olaaka kalap, akla kantanailir oladğn da vrgaakadr B rsinpskoloj, Paphi ls aprk düd doğrlaaka ( 14450 t p vrid s. 15559 v apn tünd grkn), Clnts d tafk düd lglktdir (s 89 nidki vrid s. 199. Birsilk prdsi kadrlınca, oraa kan soncn n oldğn anl anlaak olnaksdr: aklla Tanrnın varğ da kantnaa, oklğ da. olasla, kkc filoof n dgatik kükrün) anrc oailir, n d dogatik (krü krün) tanrtana. n in, ilgliğin grği, arg as ka alakr. Üstlk kon sd doğal dinl srla v Cicroc adla taan kilrl donan ir apta, ristian v ristank scüklrnn n a di kr gs (s. 38 141, 1, 8 lnidk vrid s. 16, 9, 9, 1 gns grünüor; "hr aar", "doğrolc d adaar v dinl dokorlar", "dniüün rahiplr v valr", vahi daann dili" v. gi fak tfk gnslklar da ca s rca, Da atan sona, hp vaa vr kaa ğildk pk parlak kl olaan ir rp g gstrilrk aağlanaktadr; Philo da "Ulsal araktr Üstün" adl dnnin karaünlü dipnotndn, rplrn, slklrnn doğas grği ikülülüğ sürükndklr slaasn nlktdr (s lnidki virid s 6. ald k ğr ni Clanhs il a' isian d adalar olarak tnlaa kal dilirs, kast! ir gnslğn r aka litis d dğal dnn artlasna ristian kavralarınn l ol v grks r kartrlasdr. söyeer Deme: s. 1 43, 15, 8889 ( erde s. 4849, 15, 152, 1998; Clhe s 143, 44-45, 163, 185 189, 190, 26 erde s 151 153, 172, 195-96, 99, 00-1, 228-29) h s 142, 14, 61-62, 6566 168-69 178, 80, 2145, 216-17, 22 ( erde: 50, 52, 170-2 17-6, 178 188, 90 228, 22930 24041) 27 Hm Hrsya karamar l l e gereks yere söe karştr ması Buer Al f Reg l. Ayr a Da D
1
\ l şüpy y lu k du " ümled "Bir ydn çn, fese / / aan bir Hırstin olm oun ilk e e / 228 em ikleim elnizdek çevide: me içi u ğamd yd la ydlmş k m lm şdğ güde luduulm d. Pilu dudki u s slei ylc Pmpiusu şm sucu kkd yklğ gseilmiş ulu sfdi slei ilemekedi uy k suul ve d çk eliilee dy kl Doğa Din Ütüne Söyeşier geçeke dğ de çkç viy die yi Hsylğ ve Hisiylğ T's d sü ülü k kş çkğ yg deseklemeye şlmşld Humeu s dğs üsü mü yu icelemee i şk deyişle s ilimi şu ky vmkd ki elsefe ye ve kl dy de kşlk vy di üü yy g ve ğ çmei (sd Hisylğ sd uy gums) şçl şkulk sd slmk eğlide d (s 222 eliidek çevide s. 236 Humeu d 74de yymldğ şç ve şkuluk Üsüe deemesde e iki uk d geçek di ylşms dye dmglmk d. Bd vuul kl genş lçüde yedi yüy yuc Hisiy develedeki dsel kyşmld lmş. Hume Hisiylğ çk ek emiş Muciele Üs e deemeside Hisiylğ m süeki i mu cie geekidiği iei smüş. neeme ydk yl s 48de u deemeyi yymlmkl Hume kedi dsel düşücesii kmuyu çklmk k ge düle ömde uaşa aaşz. u mde Ha ad ala e gemek ah de de e göderme apmaadr. Nlardaa ah de ödeme amak alk da aa ee amakadr. 28 Of Suer ad huam h Works I . 1. 29 Enquri 31
24
meeek ir okt tğ kederek nsz kke n eimsemeye rzı olmutu. B krrı 57de mzh i içmle ytlmktdır Srm rtık Tri ymy cğım doğrdn doğruy Tnrının Dusıl O Eme e tek teizme sdırcğım; tih e Zyı slık eeceğim e Tnrı cnı isteip de eni kendi n çekcee dek le dem edeceğm Birkç yıl sor d Priten kzgınlkl le seslemektedir Bzlrı [z ngilize} ende Tor tutucu olmdığım ii neret ediorlr ıl Whig lierl olmdığm iç, zılı Hıristin olmdğım iç; m hepsi de soç olduğum i. Yne Pisten, ngiliz ulusuu, en de ri Budllığ, Hıistiylığ e Biisizliğe ızl tor die kımktdr 66d d, korumsı ltı ldığı Rousseu iin, endis tsl it emi, gerçekten kede zgü r old r Hıristin pek z ii (bir kii) demitir. Temmuz 1d lümün eiğndeki ilozo, Jmes Bos wel trfd dsel çl konusu sıkı ir sorutum ti tutulmutu Bu dedkoduu ge, Hume ütü D le lkı ktü olduğunu k lemtir. Bowell szüe le dem etmekted zı çok iyi sr didr olduklıı lmesie k, i dmı didrığıı iice, stekr iri olduğu ümettiği slerke k etme diğe einim. üsütün Yokolm düüncesn kendisi i hiç mi tsz etediği sodum Hiç de değil; Lucreiusun gzlemlediği gii, zmnl i rolmdğım düüe snde z rhtsız etmio ei, die cep edi (s 6. Humeun Hıristinlığı suçlıı üm değde de sürmü, hekie iroik ir tkılm pyı ekik etmeden çıklmtır ki, uttı kılldırm çlımk, zellikle de onlr Hıristiy oncındn kurtrmy çlımkl çok uğmı
30 Ltte . 06 3 De. Ksy e Me, Nw Le Dad Hume (O 54 s 43 Bd ye, New Letter dye ak. 32 Lette i. 40 48. L 523
5
r m üyük işi d tmmymmışır" Ömünden nr ynn Söyeşer u yük iş"i yerine getirme yö nde tımış ieri ir dımdr ve onun kt"nn ir öğei şrkdır. Hmen Hıritiynktn nerete yüz çevirmeinin özğ tüne rk knıyorm, ond dern kökeri vr dır ve neret den neeme) kdr onn tm feefe uğrşnı çıkr. m u, Hme erngi ir n md craez nfe Rezii yn iieyi] Ezn) yrğnı d gndrn ir koç Votireiydi demek değidir öye om düşünemez, düpedüz Hmen kişiiğine ykırıdır unn irikte, Doğa Dn Üüne Söyeşer de ironin d şkt şdığ eeidir. en Adm Smit eymn doğ ru okuduğn, ne oduğ ndığn eminim; doğ dine pçık, üt yygn" dinere, özeike Hıritiynğ d tü kpı ir dır Smi iç kşkuu Hıritiynığ enen dırımnı ygnuz uştur. Söyeşer itişi, Humen öümünün ykştığnı iyie diği ömrnün on yrnd keme nmıştr. Pio on konuşmnn ik yrınd . 227 einizdeki çeviride: 24) Humeun tnrıık konumu ütüne yptığı özeti unr Doğ Diniimin tümü irz eiriz, en zndn tnımnmmış o mk irikte, ek ir yn önermeye, Evrene üenn neen a a neene oaa, nan ze uzaan anaar önermeine" geip dynmktdır. tek, önerme inn yşmn değ ir çkr ypm onğı" ğmmk tdır ve öz kuu ndırışm, yetkinikten ne deni z o 33 Le, s. 601 34 me Ksede Neete z em The Chh m Aver 747 de, keds greee et meseker gözde geme eses e yazmştr. Ne Leer s. 26. Mzeer Üste yazs, aşagta e eme' ömyke, me Bera saygsda ge ekmtr Adam mth Sleşer' yaym ked yeemese raksayd e yapa a trahaa öye akamtr .. yazma s deece dkkate sakar em ömmde sra da aese ger erd ama sa dm sree asa yaymamazd. eer . s 43
26
, sn zeksın ötee ötürüemeekter, znin öteki n, k nitelikerine ktrımsın ern bir olsılı oktur. Sl bz okuu i şüpesz, Po'nun n ve biz belrsz . tnmnmmış önermesne, smc trıcılıın bir klntısın görebimekle ek etneceklerr. le olsun Bşk bek da urlı, belk kuşkucu, beki erçekçi okuuculrs, bun tirz etme eiline obiirler: tnınbilecek lksl nitelikeren oksun br nr, olunu şşrmış oln insnlı vuntu smz bö esne oksullştırılmış bir nrı e Hrstnlıı kişisel n rısı rs çok z benzerik vrdr iç oktur Pilo'nun bçok koşur bnmış ve suırılmış önermes, erçekte, r skı lmsın klşmktır dinse vrsım (s 216 enizdeki çevirie s. 229) ve oüstü, sal lilen diren bütün rtik mçr bkım tümüle boşltılmk tı. Btiriş konuşmsın knci rısn, Pio tnsl vii insnlı urumu üstne bszliiiz üzeltmee çırn, ustk zırnmış bir u eer. Ykınm eds, erin u r brkmşt Heef Hrstinlkt kt nn bn etes, nietli bir kl bu durum sseece en ol uu, nr'n snlı berli bir tkım vler s rk ve nımız kuts mcıı ol s, ntelike rin ve işleişerni keşfettrerek bu kopkou biliszi ıtmk, iç eise zltmk lütun bulunms olun öz lem olu br istek ve umuttur. Dol k etksizker ıkıl un br kmse [vle] çıklnış erçee en bü ük bir çklkl koşr os nzc felsefen rmıl ek sksiz bir bi sstei krbleeine nnmış oln kiri omc, iler bir m buru büker ve şe dışrıan krışan bu öreticii sır B ayn n fls sp lma sağam nnan b Hıstyan lma ylna l v n nml am 36 Bt k Deme, Clethes' sc l hkkd uymmş myd? (. 170 elzdek ede: 179).
127
dı 8, en akei eniek çeiie: . 24 Clenhe'in aha I. k nanıl nei hionun nel innı ele kukuculuğ a" ( 3 el nek çeie 38) neğni iei , en onun oğu çk aa u k eğiele geçieen oa ıı nk ho'nn u"ınak u on ce, in kı ii ugun ou ie geii e Dğa D Üüe Söeşer en kek e n ioni ok çıklanil Onokuuncu la kenni ioni e neken holna ekegaı e nc Hu e'un konuun hehangi alaca ge, ou Hıian Sıçıı"n ağacak geçek i gç kağı a .) ii e, hlo'nun onik / u kein akını g en e Hue, gnnn e e opual iklie, aıla çelikl e çk ola kenni g hiee nee leeceğini kuguanın onuçln geçou. Bu ounu le geienn ak olu eee araıığıya dde dğaüü vua gere e aacağıı oakı. Bu on eece nei oua kak eelek içn Sö eşe, Hueun onk çe kenen on cakla kığı, feeee lk kiiel eın olu uan ee ğeei ne ouu geekekei. lı ç nee kapaaka Bunlın ik oğal le, kin ci hi ne n Hinlıkl lgl e he iki e oluu ei çnce ouluu e uuaa i oğa içne a aına olan anl igilii Genellkle e faa ilee phaına ie ki u ç nee ence Hue'un i olu oak kukucuuk ne nnn n oluuakı Bu ına, Huecu aa o, oğanen, ien, ahen, anın aı ele hilonun eğ gii 0 elinieki çe iie 33), ee e aklc i in en una anc e hi kukuu, faan unu ekleeceğ k, nn çn le ik e hani anpı i n Bu aınln, 8
Hmecu aşam ola, belki ioikçe ama pek ugu olaak ia ii deebil. İ eme a vağ akkdaki ösel ( ii) ka kaş koulamaacak bi akl üümele çüüüüşü.7 Tasamda ola çka sosal ( eii) ksa, al zca Ta valğ sa eksa beli beisiz bi be zelik gsedğii oaa komakad kald ki, bu adşma beli belisizliğ üsüe üslü a e salaa akalmamaz da lelikle, s aşam südüüles üs üe eagi bi ekieme olmaakad. "sel vasam güçsüzdü oğal bi di ok. İii ee Vai di, ai Hisalk da, elsee açsda doğal dile a souca gitmkedi uu ek deseğ ç bu ac edisie süek bi mucizedi ve dolasla elseedşd. Olağa uguşla, Hsialk olaşmaa aile de kiülülüğe düşme eğilimidedi. Hisilğa akla acalk boş kalakad. 37 Cleahes a (s. 89 ezde ede s. 199) "aş eş emede h şey eeme Selle dşlele şeyle h eş emez. ey adğ dşelse al madğ da dşe. d almayş ş e h al yt Daysla adğ elleeee h al y me gee dğa ge ahye aamş der eseee yadsyş zl aa aamaz s aya a. B sya gözde as ş atamaz laa göel ama gee şc ed asda asla taamaz lamaz; lm dgmala ada msz dgmaada da a. Baz felsefele e hme heme aşa hees ese sy eaplamas sedğ de me am yagy asya ama dmda amaa yetyd İsese a emezc agtm dyelsz değlse ygafs yöde me' eds taamaz saymadğ esd. ·aste B dlach e taamaa l yee ("e a Şehe e aşaşmasda Hme atamalaa amad ğ ömde "h tatamaz gömedğ syleyee Ba şaş mş (a. Lfe s 83) Syeşle de e hl aa ada ye ldğ e ddyle asla lamayaağ söedğm Taama (s. 218 elz de ede s 30) dyee ay göş yeemeed. Aya a. E qurs, s. 9 sezc yy az İgz dlge (eğ h mas Bgh e Wllam Bae) d adad
129
n nm Son drc nmi oan, ls aaılığıyla inn ğaüsü sa giy aaağı sorsna im din a sa andr: nsan n. aha aç sndit nsan gzüp ayınanmı insan msamaz bi ğaa ni baının asn ama üz ıpa yalnızlı ni Şimdi d, b isi omsz biri om üç ğrtiin nas ğin, oon adnanm mam b oara porsinn hümis düzd nas birniğini düünm B noada, mn szüsü oan haaürünü hio' bir ana bra, fozon ndisin bama rdir. hionn dasndai ironi Hma ar, içnii m sanmaszdr roni brsizi massi çarnca, çüü bir bçimd iimsr on sain bir ün onan bir m oaa çmaadr B sssiz iimsriği, Admanman raha iimsriği, phosphrn imirnd, zi d sicard rün zorn irm fri arrmamadr mn sain üni, sn oara, rc az sadai oma, an azna, sn arisi snrdr Baa iirin hr zam a da b oz dinn tzağna dübicğ çoan arar rmiir. (Dinin Dğa Tarih'nd anmandar üzr, baağ ir, haa biraç dn da büün nsan, biisiz ğiimi omaa, adanmar or sçn aznan arrar B adnnm azğn, biii bi oanarn ,40 dndi oağanüstü omadn aama, çzümmi drn fsf sornar arsa, düüs dürüsü onar, ar asa amaa, hio'nn ddiği ii, cğn zafri oan o asda a a da dn s 3 izd çirid: s. 3) zoraca, mama riği csari iradsi ardr mn fsf imsd mafiin nc n ah fssi, sonra da baa amaad B, rçn nsan doğasnn biimidir, insann 39 Ph. Wks lt V 334 4 Eqes s. 33
30
ın omaka k kndii umuamaz r doğada olü üün aışıdır özü ka n ii dr . Hum i i ir kz daha uamakad: Fiozo oun ama üün niz çindn d nan kan" İ a da köü oua oun doğann kaandan da tanıa kıauzuktan da okun uunan gözüpk a danmış nan knd akna maka özgü dumaadı n ın doğa apıı i aşam ürmn "nna ağam dm.. znin dgin günışığı" aşamaa anak k çimd çatımışır. Hum im küur ı ön Dinin Dğ T h'd "zn dng günışığı" dkn aaa x Emp uun ki ddiğ uh hani ngiiz çimk odu ğnun ind md? Bilmoum unu ilmnn hang ir ou da okur Fakat kndnn o kutanmış znin dingin günışğı" duumuna rştiği anım öz gtümz. Başan ona ncm' yi' Hum h hümantir kndi İnan tk imi İnn Doğaıdır . "43 önüün h adıkt on düşünnd inn n'nn önmi iki öğ aaağam durmakadı r doğaütünün f oua koulmaı (doğa olun ah dann olun üün dnin k dilmi) ikinii d adnanmış inana gğn k umudu d bütün u düşünüşün çrdği gün duma. Çünkü Humun ıml kuşkuuluğu n onunda üütn umuz dğildr ölümü a da umuramaz da dğild. n kin aratııd. H şdn önm inn an uhun ağmzlğn ldidi: İnn h mn inn.44 Bu araı ktikik ağmzık ldirn ir hümanit ik i doğak tr ni aganık i k it pozii 41 Enquires s 9. 2 Ph Wok, V, 36 Hme "şaae am" ğ anan bmş a Ba ay Ma, V 68 "R ngn gnş e e an ç ia'da da 20: e
s n gnşğ" 43 Tat 27 44 a n a aam an a a be İa zama an!" e a mmw k, 42-93 a (S, 5 l 22)
3
isik, is mikik, is iimciik, d s d i, mı kııs is sığı,· md sğ dm hs si, d üi i iim oıdı Fs akı di üsü i iik si, id Hm Dğ D tü yleşr' sk i mzd ss kıd
my, dg Kay ğd amaaa da y öyş m ad Pss aada 2 Aa 96da yaymad
Yaa amaa sad a y m dg ssd J V P ama aaşr ma, em dnmmd ama ma myk ada g kmş masa gm
S SŞ
MHLS' HRMIUS' Hmppus cuğm s fozoflan ğndn oğunu aaaa s mnd aamalana an u azma nmnn daha sona ağada az ulandğ una alanla lnd d p nd aa sağladğ lmş. Gn şmd ls aaşcandan lnn sn düzl a üüm doğal olaa nsan nm ğ oa souo bu m nmsc nsan ama dndğ noa az aadan mn alaao ondan ona da aasn ang b s uğamasz al üümsnn daandğ ana asamaa glo B fsf ssmn onuşma nd anama doğa gün mz doğusu üsl sş aza apa ss haa m Ya l Okuuc günümündn uulma doasz azma oundan almala daa ü ugunsuz luğa düşm Öğc Öğc günsnü m du munda olu Yau sz ş onula a onuşmacla aasnda ugun dng gz aşa aadaş o luluğunun doğa aana üüüs o zaman da oğ z ala gşl n l o zaman aca ouuu şnn üün allğnn na da dln düznll sa nğ dğmcğ düşünü. ma sşazmann z ugun düşüğü dolasz an az nmn n d ğn olduğ az oula 3
ardır Doğrlğ tartışılmaaak kada besbel aka an za mnda szü ne ok edilse ine de ersiz kamaaak kadar ö olan erhangi bir ğreti arası be bir ntemle ele amaı gerektirebiir brada azma biiinin eniliği kon nn basmakalığn skıılığn giderebiir konşmanın a lığ saı daa gülendrebiir e arı arı kişilikern sndğ grüş eştlilikeri sandrıcı a da ararsız grünmeebilir Öte andn üstünde nsan aklın değişmez bir karara a ramaaağ kadar kaaık ve z olan herhangi bir elsee sors belk ble şelere h doklmamal a ee alınacak olrsa bizi kendiiğnden sleşi ve konşma olna gtürü or gibidir i kimsenin akıl snrları inde kalarak kesn bir argı eremeeceği bir erde akıllı nsanlar arı grüşlere va rabilirler bir karara erişilemese bile karşt dglar hoş bir eğlence sağlar hele ko da erak ve ilgn olrsa kita biz bir bakma o kon tartışan bir tollğn iine sürükler e insan aşam en bük ve en katksız iki hazz nceleme ile ahbalık emei bir araa getirir e mtl ki Dğa D konsnda bütün b koşllar bl nabiir nrın vağı kadar besbelli hangi hakikat olabilr ki en bisiz ağar bn eslm etmişer en üce dher b kon da eni kantlar blmak in tkla aşmışlardır Bütün mtarmız daanağ ak en güveli temei tolmn en sağlam desteği ve düşünelerimizden klmzd bir kamas gereken tek ilke bdr hgi hakikat bnn kadar nemli oabilir? akat b besbelli ve nemli hakkati ncelerken tanrsal arğn dğa e ilgii oara sıalar brkar tasa rları üstüne ne karanlık sorlar orta ıka? İnsanlar bnları he zaman artış drmşlardır bnlar hakkda ns akı heangi bir kesn karara armamıştr akat b lar e gtir ki şimdie dek en iiz araşarmızn sonc şühe belirsizik e eişkiden başka bi şe olmmasna karşn onarı aaşırmadan da dramaız B aknlarda her zamnk gibi az mesminn bir 36
ölüüü Cethesle eidiği srada uu öeek rsat uldu u sa da eede üstükörü alattğ Phil ve eea ie kualarda har uludu. O aa aa adar rak duduğu söled ki lar ak ürü tülrii daha kesi atlarla aktar Dğa Di ii titiik erekire r kuda savuduklar eti sisteler alatak ruuuğuu duuru eathes' kesin eseeci tutu uu Phu öesi sketikliğe kar kuca ahut her ikii eğillerii Deea' kat üküe dğrul culuğula karatrca kiilikler arc kartlğ se eklediklerini ğat aala. Geliğide ötürü e u tataarda dleicilikte aka ir e aa aa ilk evside dğal l erak tartalar ütü cir ve ağtlar elleğe öese erletirdi ki sa ular aktarrke erhi ir öeli ölüü atlaaacağ aut artaacağ uuu BİRİNCİ YIM
lethes kitağda turur ulduğu akada tlu luğua aldğda eea ei öğreiime üük öe österdiği ve ütü arkadalklar ruak ileksi srdürdüğü ii leathesi ve ira sö söedi. ahi lusu aas a aadad dedi: ğlu öğreci ve a ala iin her ada dal aktaak i e üük aa lar harcadğa akacak lursak aev evld ie saa ilir. Si düüceliği de alkağ kadar kusursu lduğua iaru. O i e kedi cukarm e ttiekt öettğ r ura s uuaaa da e a dar uduğuu öğreek steri. la öğrede ei ilediğ öte esklerde irii u deie daar: el see öğrecilri öe Mt öğreeler sra Ahak sra Fiik e sra da ararn iteliğ" Bu Dğal Dl dal a öre iliei e deri ve e ücü duğu i kedisi 3
örcki k olu i aı uumas kir cak üü öki imlrl lşmiş i kaa a ül sim lir Philo ocuklaa ilklrii ömk u kaa cikio musuu i Bü öriml sürc u l a işiikri örüşi asakamaarı a a üsüü a sa mala hlks ok mu ma şö karık r: acak isaı ki aka arşasıa aık ir m alı olaak oal ilimi rmlrii lioum Yoksa olar ka aa k uulara ourmaa aş öi s m sürki kuralar imk aca umuorum ki kim ök olarak oarı a kafaları rikl i üü ikr karş r sa aşka ararm Başka üü ilml crk hr ölüü isili salar li arışmaara üm sf kararslık i kalşıa üük l aıla aca sa aklı klr ıkarıkar uha ülü soulaa ikka l km Kaalar öllikl sö lm har k l körükörü üm uuma k so a olaa üük mii amaka hi kimm lsf olar rşmş ör örüş a samaa öüilck ki mşlik küsıa a kokum olmaz Phlo ocuklaıın kafaa k uulayla ouma ööüüüü k ok aka uu i u üa ri üşmüş i akamış aa aşka ürlüsü ou oma za. Fka iü m haa oluum a uur k i rk uu ar sik lkl üü alara iklri kcı iik aş oraa ka ls ik ilks a k i aık rkl rlri akaaark ararama ömz Haa şu söyii k iml r aaş ırmaa aışık omaa sıraa işir ililr sou m arışmalana akaak s ou k am r küüksm umuşlar ökl klr öilmiş u 138
lunan dinbilmn büyük kelerne daha sağlam erneni erdr neee e aaıaya biaz enle öğelerde e yeni e en lağanüsü b örünen kanılar bulduklar sana rak hibi eyn san akl n fazla ü lmadğna nanır e addni blmezlikle büün snrları aı ee anağn en ku sa yerlerini krlerler Faka u düüncemde umaım ki le anhes de bana kaacak: en üenl are an bliszlğ br kez elden bırakınca kuallıkan uzak düen bu baıbluğu önemen yine de br yu ardır. Demean keler eli rs e yayılsn nsan aknn zayıfığnn kölüğünün e dar srlarn iyice blncine aralım: ündelk yaay e yaı emeee l knuada be beszğ e saysız ka larn adamakllı kaayaım duyularımızn yanılma aldaı ları büün ssemede eme lkeerle brke een aıaz ülükleri madde neden e eser uzam uzay zaman derm e br keieyle ei br kesnk e kaanmğa ak iddia edebiecek ek bmn knusunun meydana erdiğ her edden ncelk kaamlarndan i ayrlmaya eikeri özönünde uaım Bu knular baz filzfar e hemen bü n Tanrı blciernn yaklar b anca akıarıya r aya knuldukları zaman bu yeelek akl yeisne böylese yüce böyese de ünlük yaam e dneyde böyee uzak nkaarda dedkerne kuak asaca kadar km üen beseyebilr? Br aın zerreerni neyn bir aada uuğu a zerreenn na uzam kazandıan beimi bu b en bildk knular bile böyese akanamaz ldukan nde aykrı e elk nieke aıdkan sna ani üene dünyaarın kökeni üsünde kaa reblir ya da nan ezeden ebede ai hn zeyeblrz? hl bu sözeri söyeken Demea le eanhesn yüz ende br üümsemenin bedğni öüydum emean ülümseyi raya knua öğele kasnda duyduğu ka ksz memnunuğu anaır byd Faka Ceanesn yüz z lenden ilnun ak yürümelerinde b aay ya da ku nazca köü niye yakalamıcasna br yuna elmezik a
39
vas szblyorum Clanths, öylys sz Phlo, , sl anı flsf skpklğ ayatmay önryorsunuz ksk ya a kaıtlama baka btn ratıra aanlaan a ıaı s, bunun oğal nbm öğtrn yarayacağıı v onarın stn b gç v ytk kazaacağı nyorsunuz. kptkğnzn ğ kaar mutlak v çtn olup olaığını, aha sona, toplantıız ağılığı zaman öğncğz akaım, grkn kaıa mı çkacaksıız, pncrn m? Yanıltıcı uyua l ha a çok yanıtıcı oablck nyn çıkarıığı v yaygı olarak anılığ zr vcuunuun yr çn uyacağ ya hut mkl br yrlrnz nccğ konusa kukuuz olacak mı, grçktn nc ma, böyl br ünc bu tu hafık raklıs skpklr tarkata karı öfkmz pkl azal tablr. ahn samm slr, kukular, taza, tartımala rıya ünyay uz sr rgn tmycklr ktr: yok, yalancıkt yapyrlarsa, blk bunlar tatsız akacılarr, ama vt flsfy ya a n pk zararları okuamaz Grçkt Phlo, y sözün vam tt, uası ks gör nyor k, br kms nsn akını brçok çlklr v ykinktn yoksunluklqı sn yoğun br bçm ünnc, akılıkla hr trl nanı v gör tot kar çıkablr (fakat onun bu topt skptklikt ayak ms ya a brkaç saat liğn olsun bunu avraılarına göstrms oanaksızır ı nya kns ona zorla uyurur, tukular onu trg r fsf hüzn ağlır gr kni hzacı alabğn bask atna tutas bl skptkğn gölgs ah kısacık br sür osun korumaya ytmyckr Hm nçn kn kn bunca baskı altna alsı? Bu, skptk lklryl tutarlı kalarak hçbr zm ouruu br grkç buamayacağ br noktaır oay syla, tümyl alııka, okullarnı savarınan öğrnk r v okulla ıına tarmaları gkn sk skptkğ lr srüğ zr h yr yaymaya çaııkar oğruysa, Pyrhoncuarn lklrn ha gülnç b y olamaz. Bu açan srkl olarak brbrlryl çatımalarna kar
1
şı Socr yrrocur rlrd büyü bir beerl rd e iii de det bir imei bı mlrd ve bı ru leride ypbildiği bir şeyi, er m ve er türlü ru de de ypbieeği gb yış bir ie tüe urumuştur. Stocı düşücelerle, ı yüce bir erdem coşuu ulşıp gülü bir bimde eg bir şere y d mu yrr ürüe vuruluc, lbilece e büyü bedeel cı ve tırp böyle yüe bir görev duyguu btırm, gidere beli ye ou yede işece otdye bile gülümee bilir ve evi duyulbilir. Böye bir şey mdem i be gereleşebiliyor, bir ilo, oulud y d odd, edii buu gbi bir coşuy ydi ydi ptrıp, ylde, düşü ebileceği e e cy y d e eleti oy tlbilir. t bu eyec edie l dyctır? Ami gevşer ve er itediği m top: eşiti uğrşır ı eer beemediği d eletler ütüe öer ve oo derece dere e ayağ aa düeyie er. Pio, Stocılrl Septier d yptğ rşılş rmy veriyorum, diye yıtld. t, yı md, şuu d görebiliri i, Stoılı i, eleei yüe uşl rlı ürdürememee birlie, şğılr diğ de bile, od ei lde ye bir şeyer lır Stocıı ıl yrüe oulr olğ yşmdi tutumlrd ve eyemler bütülüğüde edi göterir Ei oulr, öel lie eou urduğu oul bugüe şşrtcı gee erdem ve utrllı öeei orty oymuştr Boş Bigeli epi ve düme elee Am evimi bir gö bğc büyüeyebiir, yı br üre, y d ederi ve uy drbilir yl umudu, yut dotbilir, övbe bilme göğü bir br, ü r gibi ito, aade Lot ıpı buu gibi, eğer bir ime, edii, l beiri liği ve dr ırlı ütüe epti düşücelere ışırmş, gö leri bş oulr evirdiği m d bulr bübütü uutmyctr gülü dvrışlrıd olm bile, bütü el e ilelerde ve ı yürütmeerde bu oru d er 141
ang br kanıya varayanard ya da nan aklı üün daa kayırcı kayırcı duyguar blynlrdn faklı oduğu grülckr Br k kkğn kugua lkrn n kada lry grr grün kabul dyoru başka nla gb a rk mk yaşamak konuşak duruundadı v bu uu mundan rü byl yaman ulak zounluluğundan başka ang br ndn gr gkmz aka kugu an b zorunuuğun çzdğ a n aşı da dğa yau alk konuarnda ff yapaa bu bçd düşün kn duyduğu bll br az v dou onu ayaracakır y rıca şunu da gznnd uacakr k rk günlük yaşada bl az çok flf yamak zorundadr bbklğmzdn b rn ggd daa gnl danş v düşünc klr kura y nünd lrlrz dndğmz dny arkça v aklmz güçln dkç lklr duradan daa gnllşrr v kaalarını gnşz zan flse ddğz d bun daa br düznl v ynl olarak yaıandan baka br şy dğdr. Bu g konularda flf yapmak zünd günlük yaşa üün akılyürükn ayr brşy dğlr ncak flfmzn lğ grğ v daa znl br lrl yn olandan ürü daha yükk br doğruuk drc dğ b daa büyük büyü k br kararılık bklblr bklblrz. z. aka nanlar yaıklarn v çvrz arn cml n n bakığz zn kurguarz k onuzuğa şylrn şmdk uruundn ncy v onraya (zl v bd) vrnn yaradlış v ol şuuna rular varlığna zllklrn zllklrn başı baş ı v onu on u olmayan olmayan r şy ş y yaabln yaabln r şy bln dğşz onuz kanılaz k vrnl ruun y nkn şlyş ynln buraa ylrzn ş blcğ nırları arık adaakıll aşığııza gr vln mk çn n küçük kklk ğnn çok uzağda omaz grkr Kurguarz zaaa lkla yal ya da ş ryl rlı uuğuuz üc r n flf varlığımz kuv lndn azaya nclmş r akı yrüm karşında k ak oaak duyduğuuz duyduğuuz kuşkuyu kuşkuyu ç dğl b lçüd
o dn ağduua dn aşuuz aa dnilm aılmd u nln nln aaanamaız; oa oa ia ian n da da, aa aaamaaağmız ada gniş oan n n aaında di di anşı mamız mamız o gn ş ğaşoz şn ş ic g dğ aaaında aşaan uşulan alaı aa glni g lni a iğnm l l aşı aşıa uu uu duğ i ind ind aancla giiiz: giiiz: B i oda oda zamani aı m nmimiz n ada gc ğimzi ilmiz: gn aşamda onaa zli ugun oan şu alanda u onaı aıaamaız onaı dşm iz m şi igd a da zolulu azu azu . Bn i i ala o o i adan a dan aıa aı a ga oun ndi aşı aldimz anıla gdiğni i aı m u dn inclmş omaadı hangi ouda ii anı a da gnl nanca işilcğni ulaın duu dndn ıaanan daa ağam daha doğa a nıaı dngmcğni aunua aa ld i, anılaımız u aaı iii d g aşamdan zaaşığı zaan c ii olala a dz gi, onlaa a oma dngm dng m olanağnı ulu. ulu. Binn idn idn aza aza ağıığ omaz ıl i mz aalanda aıda alı i, u aıda a ıda alış a a da dng dumu ğ ğn n zafd Can, aa Pio ddi izn n ugua iin hana ş gzmi aoum ğiniz g amaız gn aşamın dmd n dli uza a oa uamn n aışı noaaında da o dnl uza aıo Nd i an nd oaa oaa zd liğiz aşn mn ona aışıounz; şnu da gzmioum aadan azıaı daa l g anda oanla ada aal guşağ gi oağa olgu n onu aığı aıamaı u aıama ışı ışnann o icdn inc zmmn o d gn u naın aamaı ii n i odu 3
yadsımak özentisini gösteren bir ins gülünç olmaz mıyd? Ya yerküreni areke üstüne Kopeikus e aileini gö rüşerine karşı belirli bir itirazı bulunmadı alde bu konu arın insı dar e yaılabilir aklıyla açıknablmek in azla büyük e azla uzak oldukları genel ilkesinden ötürü bunlar naylamaktan gei duaak bir kimseye ne derdiniz? er e rekten siz pek güzel gözlemleiğniz gbi kaba e bi isiz bir skeptkik ürü ardı bu skeptikk sraan kşilere kolayca laaıkaı şeyler akkna genel bir önyargı er mekte e onlara kantlaması ince ince akıl yürütmeyi gerekti ren er ilkeyi yadsıtaktadır Skeptiklğ bu türü dn için eğil bigi iç ok aarlıd çnkü bu göşe en azla bağlı olukları ileri sürenleri yanıca tezmi tnrıcılğı) e doğal dnin büyük gerçeklerni değil geleneksel br boşinanın onlara öğütlediği en açma ianşları bile kabu ettileri güyoruz. Bu gii kimsee uides e aln a ya da onu dinlemezler ama cadlara sıkı sıkya inanrla akat n celmiş e else skeptikler de tam karşıt nteikte bi utarzlığa şüyorlar. Aaşırmalarını bilmn en ern kşelerine kadar götürüyorlar arşılaştıkların er adımda buldukla kanıtlarla orantılı olaak kabul ediyorlar n dern e en uzak nesnelern elseece en iyi açıklananlar oluğunu ble teslim eek orun da kalıyorlar. şık gerçekte çöümlemiştir gök isimlerinin gerçek düzeni keşdimiş e oğruluğu oraya konmuşur akat ücutların iyecekle beslenmes beslen mes l açklanaayacak klanaayacak bir gizemdir madenin parçala bir arada durası l anlaşılamıyor. nun içini k bu kuşkucular bütün sorunlarda er bir belili kantı ayrı arı ncelmek e kabuler ortaya çıkan kanıtlanma eecesine gre ayarlamak zoruna kayorlar. ü tün oğa matematik lk e syaset biimlernde yaptıkları budur. Sorarı size dinbilimsel e insel konulara da için aynı şey yapılmasın Bu nitelikteki sonuçlar kanıtlar beirli arışmaarı yaplmadan niçin yanzca isan aln yetersiz liğ gib dayaaksız bir gene yargıya reddeils Böyle bir tutum eşitsiziği işe önyargı e tutkuar kaştığın açık br 144
knı deği midr Dorsn ki dm nııcığ ıım n ıığ kdr zm süe, devnim, en bdk nesee üstüne ikirerimiz be sçmr ve çeişkiere dodr Beni güç ükei çmee ond keşfeiğni keşfeiğni kıkr kıkr bğd bğd ırm çğıorsn Besn bük br grşm üsene ek eeneğm ok bn veeek vkim ok üsek] bnn geeks odğn d nıom Sin er dmdk kend dvnın dvnın keen keeni i i no ve bimn kn ng rünün ve dvnın kb edegeen büün kın sımsk dndığnıı gsterio. Skepiker br foof rk deği bir ncır tri ktıdır dien ünü r* cım grüüne kımcğm. m onrn bir kcır d cı riktı odğn mrım kmse ıdrmdn s s eebm. e k cn cn neşeenmek d eğenmek isence ben kendi pım m k d kı krıııcı ve d çprık b e seçer. Br kmed b omn os os b r kib be mefik nceik ve sordn d doğ bi vkit geçrme c ork güür. B skepiğ me günük şm d br bime bşk bir bm snd br rm pmsı bon o. Bnn epsine knın knın knı knı eşi değede isee, bene bi nte kede ve n gç ve begeme eeeğn şrr Yok rd engi br fr vrs üünük üü ibii den ve doğ dnden ndı Meknğn brçok keer çok çprşık k rümeere dn m bimden nm ddi s on ç kmse kurgs skepike bie, bn kkn e ü b üe beseme. Koenks ssem en şş ıı ve doğ nımz gnüşere ve düpedü d mı en es düşen bi pdoks çine şr m bgün ke işer ve engsyon gr be b siseme kş çıkm k zod kr D ken şm, bu
La e ene ene [Cna]
c büyük b desı ve gen bgsi n hio en yn ve doruluklrı kendilinden en elli br yy engellee k mdıkç insnn kfsn öyesne koyk giren dnse vrsyımlr bkımndn, gene düzeyde kn bsmklıp bi çekingenlik çekingenlik uymkt diretecek mi? Clenes eme'y dönerek sözüne devm etti ite bur bur d, biimlen ii çısndn dukç ignç bir duumu göz lemleyebiiriz ıristiynln kuluu üzeine, felsefenin lk diye birlemesinden son b ütün dn öremenlei snd l duyu ynızc nsn tım ve ncelemeleine d ynn tüm ilkelee krı çımtn d ln içi ey yk tur. Esk E sk Akdemicılrn Akdemicılrn bütn konulr konulrıı kilise bblrnc be nmsenmi ve böylece yüzyıll boyu bütün ristiy düny sndk e ok ve e se ksüsünden yymıtr Refrm cul yn kıl yüütme d dousu kr ı çım ilkelene sımıdır dnsel) nncn yetknlii üstüne döktüülen bütün övgülern içine do l ndiien bitk set ly dbeei de skutuumutr. om Ktoik kilisesnden ı risiynlın douuunu knılk için bir kit yzn pek bigili bigili ve ünlü ünl ü bir kdin* kdin* en e n sivi siv i ve en ntçı nt çı bi yrron yrroncu cu uun dıdırcılıı içinde tıyn bütün bi nceleme de yzmtı. Lcke, ye görünüyr ki nnn an bi üünden b k bir ey olmdını, dinn yızc bi elsefe dlı olduunu ve dinbilimn dl lsun vile çıklmı lsun bütün ilke eni ot çkmkt, he zmn kt sette d f zikte engi bir kiki knıtmk için kulnılnr ben ze bir kl yüütme zcirn kunıldını çtn çı öne sümeye ceset eden lk istiyn omutur. Bylen ve öteki zndıkrn kilise bbrıy ik eformcur felse skeptik lni köüye kullmı, By Locke'un kl duyusunu d d yygntmıtı öyle ki, mdi, bi bak, tntnımz keptin needeyse özde odkı, kl ve felsefeye özenen erkesçe kbu edilmektedir. esbelli, ikinci ilkeyi hiç kise
ege e
16
ee eimeeiği , i ci oarak emsee er e esie a oluğuu ummak isterim Pio, or acou u ouaki o e l s a tıramıor muuu e. Ceates eet, ie karşılık eri: ra esee isaı tarıaımaığa rr, aa elsee oğu ou e r Pilo, erekte u ek erie ir s, e. ma em şğm r aşa aa ai, ie Tarı ok ie Dau'u sotarısı aık sora, iloo, uere trtaımaalar it katlı r ıl lık aıorlar, er a: k Trı'ı oağı ilerie irmele kaorlar, u sliği ağıarıa a sleerek, katmerli ir oşoğaık e rslk suu işliorlar. u i kimseler, ek iteliki olalar ile, saırım, alteilmesi olaalar. akat ei u ıar sııa sasaı a, s a akla ii eğleriği ci olsu si olsu sketiliği tare alıma ele ir şe aktarmakt kem alamaacağım. aa le elior ki, u iş eşmee irtakm aaı eirtileri arır Eski oular ağııl masıı iee emler re ilsilik ağlara, aa lar arıamalğı em'i araacılığ] a a ei ir tre salğ aa arşmas kau ee emş rşer aii ilmelikle arışmaa kamakta e isa aklı meeceği ir şe oağ olua i a ışta leri eleleceğ selemişleri O amaar eğiti isaı iler ste l etkisi arı e u , e aimi setğ ile, aşaşa kaul emk urumua oluğu uu erler e sağuuu etkiler e ereese eşi Fakat, eğitimi etkisi o aaığı isa lar aa aa aık r alışeriş soucua, arı uus e ağları a leleri irerie arşıaşıraı ğreik ler me e tarı aamarım elsee ğeieri m eğişirmişerir, Prrocuarı e kaemiacıar eğil, Stoacıları, Platocuarı e Perateikler risote lesileri] il ouşakaırar. İsa alıa esilik 47
gösterirsek elimizde bii de göürecek başka bir ilke kalmaz
gösterirsek elimizde bii de göürecek başka bir ilke kalmaz Bölelikle bir ağda skeptik bir başkasında dgmacı larak bu sagdeğer balarn insanlığın üsüne üksemelerini sağla mata hangi sisem işlerine gelirsa nu en gözde ilkeeri e erleşmiş erleş miş nanları nanla rı hale hal e getirecekr getirecekrii kesdir eanhes sanarn öğreierni saunmalara en k a raan ikelere dör ele sarımaarı gae dğadr dedi bö esine aka ugun bir durumu aıkamak in papazkan me det ummanz da gerekez. Ve ebete herhangi bir ilkeler tp uuğunun dğru duğunun e benimsenmesi gerektiğin an aşlmas in bunarn gerek di dğrulamaa ardklarını e tanrıanımzlar zdkların her türlü özgür düşünürerin karşı kşarı elmee aradkar görmekten daa gü bir neden amaz İKİNCİ AYRIM
Demea şurasnı itiraf etmeiim eanhes dedi sizin başından ber bu artışmaı sürdürdüğünüz zg kaar en hibir şe şaşramazd Sözleriz genel haasda insan sizn anranmazarn e kirer karş kışlarna ceap a rak bir Tanrının arığı saunduğunzu e bütün dnler bu emel ikesn saunuculuğnu apak zrunda kaldğız sanr aka öle umurum ki bu bizim aramzda hi de bir srun değidir. Hi kimsenn en adan sağdusu an hi kimsenin bölesne kesn e dğ uluğu kendden kendden beli bir ha kikae karşı hibir zaman ciddi r şüphe besemediğe emi nim Srun Tanrınn vrğn deği ğsn ilişkindir İnsan aklının kusurarnan ür un bz -ç e ka ranlamaz e biinemez bir şe duğunu teslim ederm Bu en üün akl zü nieikeri arlu biimi sürekliliğinn öze bunaraa e bölesne üce üce bir arlğ herha herhangi ngi bir bir özel özel iği bunar iğne insan ak ibir zaman erişemez Snlu za e kör araklar arak bizler nun ulu huzurunda bnumuzu
�
8
i v k aıflkarmı icil o sos kikr kikr sssik s ssik ç hara hara omalıı omalıı o sos tki tki klr k hçir g grmmş, hçir kak işmmiş kavraması hir s g as lmamştır Bar s mrak oğ r tla gimşr ksa karlkara sımaa çalışmak Tara karşı sagıslıktr o varğıı asımak irci siks krs, kicsi o oğasa v , takr tak rri ri v sıfaar sıfaara a r r sokak crt cr tir ir aka raa im dnda dn dağ ğm mnn f f fm askı çıktğı şmsi , , hrhag hrhag ir sk s k grkm grkm a g g rşm pk k ir k skltcğim. Hrsialığ krş r, a a aşa rhg ir too ks cmiş a hm hm t ilimcilr taık gstrirm faka şimiik, grk arlıka grk flsf şt ç l irii amakla tcğim Rahip arch'ı slmk stiorm Ylmorsam, o şl r ar' ma lmaığı lirmk çok, lği olml oarak aatailmk içi, Tar ir rhtr k aış lr Tarı sos tkilk ir varlıktr a şph . aka, cisms ir varlık oğ şls il, ası tropomorfstlr tropomorfstlr ki ki çim r i i srk srk-r gi, o ir isa vca rmş olarak tsarlamamamı grkorsa, ir sa hi k r ş amaı ğımı iç, Tarı' rh isa kr aşğı a a im rma ra r lk şıı a şmmmi grkir. Daa oğr olarak amamı grk grk, , o o k k s s masl ma sl olmaa olma a ma ma tkikl tkiklrii rii kavrağı kavrağı g g iim rh şğm aama ks rh oma aratlmış rhar tklikr kavraığı grçk a Vaoan a a r aşka işl Sıırs arlık m Varlk, Sos v rsl Var Varkk lğ lğ"" hio, srğ ls k ir k so
Rc V, !. 3 hp. 9 [Hii Ala] e. Miç ğ, MB 6 il, 1945.
149
ra emea ki n tane daha göstereiirdiniz enm kend duygularımı ekemem ya da öğetinizi onayladığı belirtmem güünç olurdu, ded Fakat besei ki, akl aşnda nsanlar bu konular incelerken sorun asa Tanrnın varığ de ancak doğa yapsı olailir. Pe gedğiniz gibi bunlar ii kuşkuanamayacak ve doğruluğu kendinden ell ir hakikat ir Hiçir şey nedensiz varolamaz; u evrenin ilk nedenne (u e ne ise), arı diyor ve dse bir saygyla oa her türlü yetknği yakştıryoruz Bu teme gerçeği kaul etmekte çekgen davrann ir kmse flozofarn riirlerne vereileekleri en ağır cezayı, yani en üük gülünçlüğü aşağılanmay ve kınan ayı hak eder Fakat yetklik denen şey tümüyle göreli odu ğu iç, iz hiçir zaman bu kutsa varlığn niteikler kavra dığmız sanmamaı ya da on yetkniklern ir insan ya ratğn yetknlikern erangi ir bakdan andıdığı ya da onlara enzediği düşüncesne kapılmamalıyız Bigel _ş ce tasarım ilgi; unlar ak oarak ona yakıştırrız; çünü u sözcükler nsanlar arasnda saygıdeğerdir ve ona dyduğumuz hayranlığı anlataecek ir aşka dilmiz ya da aşka kavram larımz yoktur. Fakat izm kirlermizn erangi ir bçimde onun yetknlikerne karşlık olduğunu ya da onun sıfatlarınn nsanlar arasndaki u nteliklere herhg ir enzerlği ulun duğun düşnmeken mutlaka sanmayız izi snırl görüş ve kavrayşmız aaildi�e üstündedir ve okularda tartşma konusu olaktn çok, maetlerde tapma konusudur Gerçekte, Ceanthes diye devam etti u karara varmak in, sze öyese nahoş gelen o özentil skeptikliğe aşvurmak da gerekmez. Fkrlerim deneyimzden öteye eriemez izim se anrısal sfalar ve işeyler üstüne hiçir deneyim yotur tasarmı sonuçandırmam gereki deği, çıkasamay kendiniz yapaisnz oğru aklyürütmey sağam dn duygusunu uada insanı ay sonuca vardırmalar ve he iksinn de E Üstün Varlğn hayranık uyandırıc gizemllkte ve kavanmaz r doğa yapıs olduğunu oraya ortaya koymalar n için bir zekti umaım siz içn de öyler)
ene Demea'ya dönerek dolamal özlerle ve hele ilonun dnine öyevlerni evapladrmaka vaki kay ememek in, u ounu enm nal ördğm kıaa ak ayaym, ded Dnyaya şöye akn, mn de her r paran da dşnn: onun r ek yk makneden aşka ir şey olmadığı nayaaknız u makine onuz ayda daha k makineere önmşr unarn her irnin de daha kk aknelere önei ide ide inan duyu ve yeiler n izleyeileeği ve aklayaileeği öln öeine varr. Bn u eşili makineler ve haa en kk paralar il, ir kez olun onları deri dern dşnen inanları hayrnlığa alan r dakikikle iribrlerine uyarlamşr oğn mnde, aralarn amalara pek ln ir iimde uyun ola, n an, an aarımnn dşnenn, ileiğin ve zeknn rnlere onlar ok aşmakla rlike pk ıp kına enzemekedir Onun n eker irirlerne enzeğie öre, drşmn kurallar uyara, u izi, ne denler de iriilerne enzediği ve oğay Yaadann yap ğ işi örkemiye ornı olarak ok daha yk yeiere hp ulunakla irlke anar zhne oldka enze diği karımın ypmaya örr Bu prii kanlamaya ve yalza ununa, hem Taa ir varğn oduğuu, hem e onun nan zhin ve zekna enzerliğni i rda öer miş ouyoruz emea Cleanhe, dedi, Tnral varlğn inanlara enze iğine ilişkin olarak kardğnz onucu işn aşdan onayla madğmı ize öyemeken eknmyeeğm; unu kanılama aanızda kullandğz yoar daha da az onaylyoru Br anrı'nın varğ ereyemyounuz! Hiir oyu kannz ok A prio anıarnz da yok! eki fozoflarn şimdiye değn nde rara durduklar n u yola hep yanlış hep af aa kuzum Bu konuda deney ve oaııkan hi öeye eşemez miyz? Bunun Tral varlğa hane emek oldğunu öyleyeek değlim ama eeli ki u özeni oközlke rıanmazarn ekmeğe yağ ryoruz oya a ka 151
lm ve kı yrtme yoy koyığ sl ele eemezleri hilo, en kon kygınırn şıc nok, ei, Clenthesn n inse knıtmlrı eneye irgemesn en ok, nrn o şğı rn ile en kesin ve en ysınmz örnekleri gi görnmemeler. Tşın şğn, eşn ynı ğnı, toprğn ktı oğn nerce kere gözlemlemişizir nielkte yeni r rml krşışnc h rksn lışgelğmz ıkım yprız Krşılştığmız örnekern rire rne m enzemelei ize enzer ir oy in yein r gven e verir öye , nn h gl ir knıı ne ster ne rrız. k en kk öle le öekern enzeşmesen rıl ğnız yere, orntıı olrk kıtlmnn gcn e ztır sız gerek, sonn ok zyf ir y klilirsiniz nn ynmy ve elirszliğe ık oğ herkese ii nir. nsnlr kn olşımnı eneyse ork görkten son r, işin Ts'l Mevst [Ahme'le Mehme'te e öye olğnn hi şphe emeyiz fk krğ ve ıkrki k olşımnn reketle nn nsnr ve öteki hynr ynen öye olğn söylemek, g ile ols, l rı, nırışmy ynn ir klr. itkiere eneysel olrk görÜğnz özsyn oşmn hyvnlr knın olştığnı ıkrsrken ypığmız klyrte ise, ok h zyıftr ve öye yekniken yoks nırışmr iyice tmsızn ieenein şğ üştükleri h kesin eneylere orty konmştr. Evet Centes, iz ir ev görrsek, yk r kesinkle nn r mimr y ypcısı oğ soncn vrırız n k örnek m, o eşt neenen eri geğni neyle gör ğmz etki eşiir Fkt evrenn, yn kesnlkle enzer ir neen ıkrsmmız everecek iime r eve enze ğn, y nırışmnın r m ve yetkin olğn söye meyeceksnz, herhe enzeşmezlik öyesne rpcır k, r os ols en ok yeteneileceğimz, enzer ir neene şkin ir th, ir kşırm ir klr inın 12
dünyada nasıl kaşıanacağ se s akdn bakyoum Cleanhes, muaka ok köü kaşland, dye cvap ed ve ben, eğe ansa vaığn kanılann b ahmn ya da yakışmadan azla b şey olmadığ kabul eseydm sulanp aşağılanmay hak emş oudum Faka, b evde aalan amalaa uygunluğu souunun ümüye, evende aalan amaaa uygunuğu sunu aasnda benzeşme bu kada a md? a, sonu nedene ekonoms He b bölümün düzen, oa ve uyalanmas medvenn basamaklaı, akı k, ns bacakaı onlaı manmaka kulanabsn dye düşünülmüşü: bu, kes ve yanlmaz b kasamad nsan bacaka da yüümek ve ımanmak n düşünümüşü: bu kasa mann, şae eğnz benzemeklken öüü, ümüyle bden o kada kesn olmadğ kabul edem faka böyled dye, yal nzca kabul ya da yakşma ada mı hak kazanyo Demea, onun sözünü keseek, anım dye bağd, ne günlee kalmışız? Dnn aeş savunuculaı, Tansal b valık n een spaan yeknğe eşemedğn slm edyola ha Hele s hlo, nısal Doğan hay ounası gzeml ğn kanılaakta z yadmnıza güvenmşm sz de Ce anhe büün bu abaıı göüşlene kaılyo musunz Onlaa bundan başka ne ad vebm k amhlus g böye se gen b ns önünde, böyle b yekeye dayanaak böy le lke oaya konulunca, szle knamamak n kendm nasıl uay ho, benm Clehesle onun kend zgsnde aşğmı ve ona nnlan ehlke sonulanı göseeek sonunda onu bzm göüşümüze gemey umduğumu anlama ış gb göünüysunuz, dye cevap ved aka sze en ok dokunan ey, Cleanhes a potioi kanı lama bm olduğunu anlyoum bu kanın elmzden kaı uableeğn göeek, onun öyesne başka b kığa büünmüş oduğunu düşünü yosunuz k, gek hayle oaa konuduğuna pek nasınız gelmyo Oysa Cleanhesn ehke kelene, başka bakm ladan ne denl kaşı ıkasam ıkayım, bu kanıı doğu 53
ağn eslim eek zoundaym: sounu sze öylesine açklamaya çaşaym ki bunan böyle bu konu ahazlk duma yasz kimse bliği ya a gödüğü he şeyen kenini soyulamş olsayd yalnzca kendi fikilene dayanaak eveni ne çeşi bi göünümü olduğunu beileyeblmek ya a eşyann bi duumunu b başka duumuna eğleebilmek olanağnda ümüyle yoksun kald Çünkü açk açk kavadğ bşey ola naksz göülemeyeceği ya a bi çelişme içedğ öyenemeye ceğ çi hayaln abuk sabuk he üü eşi bi ağlka olu du: nçn bi fiki a da siseme bağanp da, eşi ölçüde oanakl göünen başkalan ya saydğna heng b hakl neden göseemezi. Şu da va: gözen açkan ve geçek haliyle ünyaya bakkan sona, o büün eşyn ya da evenin şöye dusun hehng bi ek olayn ble nedenini k başa bulmazd. Hayal gücünü başboş bakal, b güç de ona sonsuz çeşllike habee ve asama geiebildi. unlan hes olabld: faka hepsi de eşi ölçüde oableceğnden, aala bin öbülee yeğemesn, kendiliğden hesabn veemezdi. Ona, eag b ogunun geçek neeni cak eney göseebil Şmi u aklyüü yöneme ge, Demea, şu sonuç çka (ve haa Cleanes kendi de unu üsü öülü oaak kabu emeked) sonul nedene düzen ayaamş ya da uyalmş göünmelei keni içede, [ansal] asann bi kan eğdi ancak bu keden çkğnn göüldüğü kada böye b asaya işae edebl]. A pri olaak bileblece ğimiz öçüde, madde pk zn yapğ g en başndan o düzn kaynağn, gözesni kendi çnde aşyali ve zaen, çeşl öğele blinmeyen bi iç nedende öüü en ce ay nl bi düzenlemeye gmiş olabilecekeni düşüek, on a idea'lan büük evensel zhnde, bene b blnme k iç neeen öüü o düzenlemeye gimiş olabilecekleini üşünmek daha güç deği. u vasayman eşi öçüde olnak aşkla kabu ed Faka (Ceanhes'e göe) bun 15 4
/ larn arasnda br far olduğuu deneyle göroruzerang br bme sokumamış elk araarn sse ana, br aman br e saa meydana gereek olda kendlklernden br dzene grmeze aş ar ve keres br mmar olmadan, br zaman kend başlarna br ev kurmazlar. Faka br sn nndek krlern lnmeen aıklanamaan br ekoo le, br e saann a da evn plnın ouşuraak bmde kenlern dzenedklern göroruz. Onun ndr k, deney, özgn br den lkesnn maddede değl zde bulundu ğunu kanılamakadr Benzer eklerden benzer nedenler ıkar sarz ralarn amalara uydurulması, evrende de san yası br maknede olduğu gbdr. Onun , nedenler de brbrler ne benzese gere /' ra emem k, Tanrısal varlkla nsanlar arasndak bu benzeşme, benm daa şn başndan ber deşe kanıma do kunmşu bu benzemenn n Varlığa, nrıya enlke nanan kmsen kalanamayaağı bmde aşağılanmaı erdğn şnyordum. Oun ndr k, yardmnızla, e mea, szn akl olarak anrısal oğan aran olunası gzem llğ edğnz şe savunmaya ve Cleanes, kaıı doğru oarak oraya koyduğumu kabul ederse, onun bu akılyr mesn rmeye alışaağm. lenes'n bu önery onamas erne, kısa br durakla mad sonra, Plo şöyle konuşu lenes, olguya lşkn bn karsamalar deneye ve bn deneysel akılyrmeernde benzer ekern benzer nedenler bezer nedenlern bezer ekler kaladığ varsaıma daandğn, şmd sznle ek arışmaaağım Faka, bn dğru aklrenlern deneyler benzer örneklere akarmaka naıl aşrı br dkkale areke eklern, ne olur, ye gözlemlen. Örnekler brbrlernn ıksı olmadka, onlar gemş gözemlern erang br ber olgua yguamaka am br gven duymazlar. Koşullarn er değşm, o olaa lş kn br ş doğmasna olaar ve e koşuların br ağrlık ya da önmer olmadığının kesnlkle kanılanmas n en 55
deneyen yaımasn gerektr Ktesde, duruunda, ü zen• yaında, o ank hava koullaında ya da çevresdek csmlerd değkk omas unan hehang en ekenmedk yanı sa gete u esneler zm çk dğ eer madkça, u değkke hehan rnden sona eskden gözlemedğmz oay tıpkısn oaağı güvene ekemek en üyük denszlkt Fozoflarn yava yava ve dnerek attıkla admar, sırada kmseern atakça yrynden en çok urada ayrmlanı en küçük e zerkere adanarak acele een erker he türl ayırt etme a da ne dünme yetsnden yoksundu akat sz Cethes evler gemler ev eyalar, makn er evenle karlatırır e unarn az duumadak enzerklernden, nedenerden de r enzelk oduğu çıkarsamas yaarken, attığnız o gen admda oağan soğukkanlıık ve felseenzn kounmu olduğunu sanıyor musuuz? İnsanarda ve tek hayvlarda gördğmz çmleyle dne tasarı zek her günk özlem aımza ren sıcaklık ya a soğukuk, çeklme ya da tlme ve daha yüzere aka ey g evrenn ana ğeernden ve kelernden yanızca rdr o kadar Bu doğann er takı aaaınn aka arçaar stünde değklker yaratmasa araık etğ gördüğmz r etkn ledr Faa r vargıy arçalardan ütüne akamak uygun olu mu? [arçaara ütüü arasndak] üyük orantısızlk her türl karlatırma ve çıkarsamay oaaksız klmaz nsaın treye m? Br kın ymes lkn hehang r ey myz? Br yarağ dana nasıl ttğ, yce lnse de, ze r ağac selmes üstüne herhang r ey öğreter m? akat, dyelm k, doğann r ğsnn r aka ğes üs tündek kii tünün kkni üstne varacağımz yarın teme oarak almaya kalktk una raz osak le (k öye r ey asa kau edlemez nçn u gezegendek hayvalarn akıl ve tasaısı g öylesne ağlksz, öylesne zayıf, öyesne sınırlı r lkey seçme? Beynn düşüc dedğmz u küçk 16
msnn ne öeğ vdr on böe bn evenn ö neğ pmm eeksn? Kendmen n mm on eçeken her ee soor m sğlm elsee endn bölesne oğn b dnmd dke snmd hlo söne devm e b öğenn elernn be b nn köen sne hehn br h sonç çrm sğ beeğn b eme şöe dsn b öğenn b bş öğe ç b k oşmsn ble eğe b öğe öenden ço ks r om. Öte eeenlee şnrn sn ln b etlere beneen dşne e d bn bee hehn b şee oldğ sonn vm çn kl kn hehn b neden v mdr? Doğ eeş bçmn b kç krede öesne ş b çeştlkle o kodğn öe bölesne çs bs br evende dmdn end op etğn dşneb m? e pel vrsbleeğm ere eer dşne ln b r köşee öse ve b e öe sn eem nn spse on ne k e şe k neden öle bkbr? Krllkn önetm n end ev ekonomsnden rl ç br ölnn d örş bn onl [hd hd bğşlnblee b ndr İsn dşne ve ndn br dşne ve kln evren h d uuuğuu kslkl , u üc ve kl bş ererdek ekğ b krede örn ğnden çok dh bk oldğn ve ğ bstğ bl edelm b drmd ne de ben mş denlenmş r nmş br dnn şeen ne hk hen eşmesn k msd on ve o lş ve delene doğ lereen b dn eneenebleeğn lmom Geşm tmmnmş br hvnn çden elem ve beslenmes s ne öem o br şeler bebl; b ölem n nndk b döln besne b b de m hee hen bbsnn ebeerndek br sperm h vnğn olşmsn se d d b b dkkte S denemmde b nblo on sons s d knr ve lee vdr bnlr Doğ'nn he konm ve 7
durum değiştrmesnde ardı arası esiesizn endierni gösterirer Bir evrenin ouşum ibi böylesne yeni ve binme di bir durumda doğayı ani yeni ve bilnmedi ileler a eete etireceğini ise pe büyü bi aalı östermedie y yy
Bu büyü sistemin o üü bir paras o ısa bir süre boyunca ve yetien o uza bi biimde bize endisni göstermiştir: biz buna mı dayanara büünün öeni üsüne esin yarıar veriyoruz ayran ounaa sonu orusu aş, taa ua em pirn bu sürede, bu mni yerüre üsünde san sanaı ve e ceisi olmadan bir düzen ya da ayara saip değildir öyeyse evren de öenndei düzen ve ayara san sanana benzer bir şey olmadan erişmiş olamaz Faa doğnn bir öğesi ondan o uzaai bir başa öğesi in ural oabiir mi Bütün iin bi ua olabili mi Ço üü bir öğe evrenin tüü iin bir ural olabilir mi Bir durumdai doğa ondan o farlı bir başa durumdai doğa iin esin bir ural sağlayabiir mi 'eğer ben buada Cleantes ionidesn ölülü en genigine öyünürsem beni sulayabiir misiniz Hani ünlü öyüdür Hieo, ona T odğ sorunca, düşünme i bir gün iz istemiş soni ün daa böye böye anım ya da bilemesni oraya oymadn ep süreyi uzamış dur muş Ben de ata e başan medğ ve bu onunun beim yeierin erişebieceği slarn pe o ötesne aldığın biincinde lduğuu söyleseydim beni suayabilir miydiz Benim yüzüme diediğniz adar sepi ve aaycı diye bağı rabilirsiniz aat bize o daa bildi gelen başa bir sürü onuda nsan alnn esiilerni atta eiilerni rdüten sonra böyene yüse ve bizim gözem aanımızdan böyesi ne uza bir onuda onun zay yaştımalandn erangi bir başarı beleyemem i tür nesnenin e zamn birie olduları gözemeninc ben alşlığa dayanara, bunardan brinin varoduğunu e gördüğümde öteinn varoluğunu da arsayabilirim: buna deneye dayaı anılama diyorum Faat 8
b katlam şimdiki drmda odğ b [sz kos eseler tek bireyse eşi ya da zül bezer olaya yerler e de ası eçerli olabileeği zor açıkabili. a herhai bir kmse iddi idd ş syleyeblir mi k düzei br ere oa lli deeymiz odğ içi snki bi bir üşüne e satt çıkmış olmak erekir akılyürütme doğr olması için bizim düyalar kkei üste deeyimiz bl ması erekirdi elelelim bizm emilerle şehirleri ins saat e beeriside çıktığı rüş olmamız besbelli ki b içn yeter değidir ... Philo ba yarı şaka yarı ddi ibi rüe koşmasıı ateşl ateşl sürdürürke leatheste bazı sabırsızlık belirtileri fark etti e asz drerdi enthes diyeeğim ş ki dedi felse akılyürütmeeri saptırmak içi terimler ktüyle klla mak ya da halk arasda yay deyimlerde yararlamak doğr değldir. ayağ kşier tartışla sor yaıza ol meseese e aromaya ilişk ike bile çoğ kez aklı deey de ayrmladıklarını bilrsniz oysa akıl ereği ib çzümle e b b deey türüde başka brşey omadğı ü lür Güdelik koşmada zihde hareket ederek ere kke deeyle kıtamakt sz etmek yeryüzü hare ke a ikee kaamakta sz etmee orla dah kr değidr. er şeye ksr bla br kimse sizn beim aklyürüt melerime karş çkardığız ayı itirazları Koeriks sisteme karşı da eri sürebilrdi. areket ettiğii rdüğüüz başka düyalarız ar mı dyebrdi Philo eet aşka düyalarıız ar diye o szüü kesti Merkezi çeresde ddüğüü rdüğmüz ay bir baş ka düya değl mdr Ay oly zlemledğimz Çla Veüs) br başka düya değ mdir Güeş düşleri de ayı kramı adırışma yoyla br doğrlaması değil midr Güeş çereside de bütü ezeeler düyalar değiller m Eez Jpier) e Sekedzi Sat e b aa eze elere birlikte üeş çeresde de ylar ayar de ğiller mi Amadığım daha başkları ysra b dırışma 9
v rlr Korus ssmn y aıtarıdr kura stkmk ld u çş arşmaa uluu ulumadığını dşm s dşyor. Grçk Cas dy s dvam tt, ğaş astro om sstm u t araştılar tarafda y m smş v k ğtmm ys r arçası omuştur u sst dayaığı dlr mkt, lk tt avramıyoru. u ouda yarının tm ğslmk oruda alıkarı ç, anılarını ş çrl ya yam v nadırıı kıalm amaıya oarı hr yaa v r çvrmk rğ uy k yarar lr ddlr lm artık sat r mra soruu omuşur. Faat a dya sstm lşk l Dyalolar'ını atl orsa mş çş hlrn yskr r oa u y d çaaarnı, yrsl v s tlr arasında yaıla ayrım rha r tm ulumadığını kaılamaya yttğ rr. Duyu yaılmalarn yoa çka oular u ayr ço lr rmşlr, ksl ma ! r rm, oulama dğştrm v hrha r t atnda ırakıama oukları, yrs madr s t karşıt tr taşıdığı s symışlardı Fakat, a ay aşlayarak ou hr aıma yrl rğ anıtla mıştr dışky ş ışık almadığı aman oğa aığı, yoğuuğu aı v sıvıya ayrıışı yy kçm vrr, yrl ayı aşkı oark rr ayınaaar karş oara rrlr d ırakmaarı tuumaarı ay y y lr v t lr st u çşt rço rr r soa, saar u sml y s r oluar v oğl yaarda rğ ayı kat lama v ouarı rd t llmm oaalı kı dığıı alamışarır Asroomarı u sakıı lrlyş Caths d mahmyt ararııı ouyars ya da daa doğru ğn o hr r san aklı v arayşn aşğ rrs. r v yaısıya r vr tryş arasnda u 0
gb b benzek ldunu göseblecenz öne süeb m snz hç dayı öelen l düzenenşe benzeyen b duumda gödünüz mü özünüzün önünde hç dünyala luştu mu? Ve sz bu düzenn lk taya çıkşdan tmamla nışna den göüntünün bütün gelşmesn gözlemlee fısa tını buldunuz mu Buldum dysaız zaan deneynz anlatın ve kuamınızı aya kyun ÇN AYRIM
leanthes en saçma b dda nasl da zek ve buluş yete ne lan b adam elde du lablmş havasa büüne ly dye kaşılk ved lmy musunuz Phl Kpenusla lk zleycle çn yese ve göksel maddelen benze l kanıtlamak zunlu lmuştu çünkü esk sstemle yüzün den gözle geçekten gömez ln ve az duyusal göünüşlee aldanan bçk lla bu benzel yadsıyladı? Fakat test len dan şlele nsn aısı şle aasdak benze knıtlamalaı hç de zunlu deld çünkü bu benzelk en dlnden besbell ve adsnamayaak b benzelkt Aynı made benze b bçm nedene aasda b andışma ldu unu göstemek ve he şeyn kökennn tnısal b amaç ve nyet kaynadn dduunu beltmek çn daha azla ne ge ek k? zn tazlaz ahatça söylememe n ven hn haeket yadsıyan lzla bulk kaş çıkışlandan daha palak del nla nasıl cdd kıtla ve felseeden k ö neke ve duumla gösteleek çüütülüse sznklen de ayn bçmde çüütülmele geek. Onun çn ttun k bulutladan knuşan b ses şty ns sanat çkmay beceebee bütün seseden daha gü ve dha güzel b ses ve bu ses he ulusa ke dl ve lehçesyle gely utn k b se söyed söle de yal nzca du b anlam taşmakla kalmamakta üstek müyle nsdan üstün, yk ste b vaıa lyık b buyuk da ve 6
meedi n nedeni konnda r an le draayalr miin On emen ir arı ya da amaa ağlaanı gerek me mi? yle olmakla irlie en eim iemne karş ne\ rlen ayn iiraların eğer nlara iira demek yakışk ara çkaramaya karş da ne rleleeğini gryorm S [ mnla] şyle yleyeme miin Olgya ilişn olarak çkarılan n onça deneye dayanr; karan ıklrda konşan ir e dyp da ndan r n çıkamn yapna ii nedener aranda r enerlik oldğ onna gre şey anak ekilerin enerliğidir faka olağan e grlğ erim ve n dillerden konşmaıyla erangi ir an ene o kadar a enemekedir ki nlar nedele ri arada r eneme oldğn dşmemi içn içir eep yokr dolayııyla al ilgee arlı ir konşma er angi ir anrıal akıl ya da ekdan değl arık kimilir grlarn ragele ılığından mı nereden gelmekedir derini? B anlam karş çıkmalarda kend iiraarnıı apaçık gr yorn ve marm nlarn drmlardan irde ek en daa çok geçerl olamayaa da apaçk anlıyorn dr aka rneği arışığ evren konna da yak laşrmak içn eragi ir açmalık ya da olanakılık çermeen ki varaym ne reeğim iyelim ki nan rkının er rey çn orak doğal evrene değişme ir dil vardr ki apar da ıpkı ayvanlar ve kiler gi oydan gelme ve remele kend varlıklarnı rdren doğa rnerdir Tklarımı irçok anlaımar evrene ir dil çlerde aşlar [an dışdaki] n ayvanlarn da nırl olmakla irike kend rer içnde pekl anlaşan doğal ir konşmaları vardır En gel r ylevd en kaa rgenl edendeknden çok daa a parça ve daa a oyn oldğ için r ya da Ai deann reilmei erang ir ki ya da ayvann knden daa koay r varayım olmak gerekir n için diyelim ki yle e ine akla ve en çarpı geliğe aip doğal llerle do kiaplığıa griyor 6
oada r açı da u a l ede z ve zey e güçü şelde adıdğıda şüphe edelr msz Elzde a aılyüüüğü ve söz söyledğ ıadğ aışığı göüş ve savla aue ladığ aze sal zeya aze duygulaa sesledğ ouya uygu he üşey opladğ ulladığ ve süsledğ zama sz üü ula emelde ç alam aşmadğıı u ld aa aas çlede l oluşmas düşüe ve asada çımadığı sylemee ısrar edelr msz açlığız lyoum u aılı d reese varmaz sep oyuuuz ve havalğz le öyle se çar r saçmalı arşısıda sıılaaır Faa hlo vasaydığımız öele eve gçe öeğ aasda r a varsa u a de yaadı Br ayva aaomsde Lvus ya da ausu yaplarıda daha gç lü rço asa zler vardır: sz l öee e düyalar l oluşumu g olağaüsü ve alışılmamış r görüümü ar şısa göere yapğız he az al aplğımz va saymda da yer olu Öyleyse hlo sz de doğrua uaaız yaı seç: ya ussal ap ussal ede ıı r olamaz dey yahu do şle ede lğ ul ed le uada şuu söyleyeym dyere sözüe dvam e sz e sevdğz sepl u sel ı güüü zaylaaa yerde oa gç amaa ou daha sağlam ve aşı çıılmaz olması sağlamaadır Her ülü aılama v aılyürümey dışaıda ama ya yapmaı a a çlglr l aşda he sepğ açılamş amaı yalza ulaı uza ve ellmş alamaları yadsma sağ duyuya ve doğa yalı çgüdülere dayama ve eğe e yü ayırılığa dşmede yadsyamayaağı adar güçlü seeplee raslasa ula aul eer md oğal de yaa la esel u ürdedr; olar olsa lsa e sapı e d aalı r eaz yadsmaya alalr Gözü es al düşüü yapsı düze celey ve aa dosdoğru söyley: ed duygulazda gözü r asarlayıp 63
yapan lduğu fikri ir durum gii hemen içnie dğmuyr mu? Kesnlikle en açık snuç asarmdan yadı nançsılığı desteleyeleek karışık lmakla irlikte haai itiraları tpalaak içnse am düşnme e ineleme gerekir Her canlı türünün erkek e dişisine ak da, ular parçaların e igüdüler, tutkular e üremeden önceki e snraki yaşam akışlar iriirleriyle karşılıklığı ki akla daynan işey deği diye göreiir türlern üremesiin Dğa'n niyeti gereği duğunu yadsıyailir? Milylarca öyle öe ere er yıd kedisni göstemektedir e hçir di su nedenlern ilginç uyarğn dha alaşılır dha karş knul ma ir anamı akarama. Bundn ötrü öyesne ğa öylesne nandırıcı kntları yadsmak iç kşnin kör dgma timi e kerteye gemiş lmalı? Yalarda karşılaşaileceğimi kurallara aykrı görüne aı güellikler ardır ki unlar ütün eleştiri ielerine e tanımış sanat ustalarn yetkesine karşıt lmakla irlikte anlatmı seiml kıar e imgeemi uyarır. ğer teimde yana ge tirilen knıt da sin iddia ettii gi mantık ilkeleriyle çelişiyrsa u kanıtn karşı knulma eensel etkisi şunu aaçık gösterir ki nlar gi kuraldışı nitelikte ktlar da la ilmektedr. Ne denli lamsı karşı çıkışlara aşurulursa u ulsu yine de düenli r a tutarlı e ir knuşma gi tas niyet su gtür ir kanıı laak kau edecer et aen dnsel kanıtlar ilis ir yai ya da arar üstnde gereki etkiyi gösteremedkerni iiyrm ama unun neden kaıtlar karanlık e anlaşılması güç luşu değil adam kendse u gi knularda hçir sru srmayışıdır Bir aya lginç yapısı nerede çıka? Ana aasnn çftleşmeside. Ya lar? Onlar da kendi ana aalarda ı? Birkaç hamlede srular knuu öyle uaklaşı yi ya da arar ç karalk e kaşıklıkta kaylur gider ate nun da ula daha öteye ileyeck merakı yktur Faka u e dgmaclıkı e de skepkik düped aptallıktır ya si 64
z e eeyp k dokuyan araşrıı emnizden ço arklı bir zn hali, evgil zeki dotm Siz eerlerden nenelerin zn kovalayabirnz z irbreden ayrı ve n uza ne neler karşılaştırailrniz ve iz en büyü ynışnı düşüne ve bluş yeteneinin ıırlıından del, tam terne gereiz kurntlar ve itirazlar fışkrarak doal adynz batırn fazla verimlilinden ileri gelmektedir Brada Hemipp Pilonn biraz ıkıldı ve şaşır dıı far ettim faka o evap vemek için draaren neye ki, Demea öze karıştı da Phl'nn drmn urtard Cleanthe dedi, izn itaplardan ve dilden etrdinz ör ne, itiraf ederim k b bakın çok aha büyü b güç taşıyor aat b öen endide d br tehle yo m Tnrıyı avrayabileceiizi ve oun doa ve nitelikeri ütüne yeerli bir fikrimz oldnu andara, bizi haddini bilmezler dmna getiremez mi Bir itap okren, ben yazar zihin ve niyete ererim, o an için, ir bakıma o olrum yazarn on yazaren melemnde dnenen rler dolayz br biçmde duyar ve kavraım Faat bebelli ki, Tanrıa varlıa ölçüde yalaşamayz. Onn gtt yollr izm yolarımz deil. Onun ıfatları yetindi ama naşamz Ve b doa itabı her ürlü nlaşılır knşma e alyürütmeden ço büyü ve açıklamaız br bimee içerir Biliriniz eki Platonlar, pagan flozoflarn en dndar ve en oları dle ye de aadan bro, öele de Ploin, Tanrıal Valıa ze ya da anama yetii yakıştırılmama eretni ve ona en yetin tapmamızın ayg yücelt me, şükr ya da evgi eylemerinde blunma deil, bütü yetlerimizi gizemli bir biçmde yo etme ya da toptan rtadn aldırmala olacaını zelile belirtmiştir B firler beli fazla ieri gitmeedr, ama yine de Tnrıal Varlıa böyleine anlaşılabilir ve avranabilir ve bir nan zinne b adar ben zer diye ermekle izm en kaba ve n dar br ar ttma ç işledimiz ve endimizi btün evrenn örne aydıı mız telm emek gere
65
nsan zhnn bün dugla: şükan çerlee sevi dosluk onayaa suçlaa acıa yarşa hase büün bunla açkan açığa nsan duru ve konuuna ilşkndir ve böy e br varlğın böyle koşular ada varoluşunu koruak ve e kenliği sürdürek aana yönelişir. Onun içindir ki, böy le duyar üsün bir varlğa aarak ya da onun bnarla harekee eldiğni sanak akla aykırı örünür; üseik evrenin oluarı da bzi böyle br kurada desekleez Duylardan eiş büün ikiimiz aklı karşran bir biçide yanlş ve aldaıcıdır. Onun içdir ki zeklar en üününde yereri ol duğ düşünüleez; iç duyuun dourduu ikirlr ve dış du yuarnkiere eklenekle sann anlaa yeis büü sera yesini eydana eirdkleri iç şu sonuca varabiiriz ki dü şce gçi hiçbrnde san zeksı herhn br bakı dan anrısa zekya benzeşe üşüne biçimi elce nasıl our da bnar arasda bir arşılaşıra yapar ya da bun lar herhan br bakıd bezeşklerni varsayarz Bzi düşünceeriiz dalalanır kesniken yoksundur eli eçer ararda sralanr ve bileşikir B özellikleri kaldırrsak u lak orak özünü yok ede böyle durda da ona düşe ya da akyürüe adn vereke deyier öye kllanş oluruz. s varlğı arken yne b deyilri kllnak da ha ddarca ve ayılı br davrnş ibi öünüyorsa erçeen de öyledir hiç değilse bularn nlan o duruda aa ya anlaşıaz olduğunu ve bizi doğal yaızn aksakk lar anrısal nieiklerin die eez yüceiini en küçük bir öçüde karşlayacak herhani bi ikre erişeize elveredi ğini esli eeiz erekir DÖRDÜNCÜ AYRIM
eanhes di savuaka öylesne içen ola siz eea ded yine de ansal Varlın zel kavranıaz br doğası oduğunu iler süeniz ve onun insanlarla hiçbir bakdan 66
eeiği ulumğı üüe yee ıl iemei gip güüyo ıl Vlığ iim kvymy cğı içok güç ve ıfı ouğuu heme ul eeiiim fk eğe iim fikileimi eieiikei lçüe oğu ve yeeli eğlee ve ou geçek oğl ypıı klı ol muyol u kou ı emeye eğecek e kı ilmiyo um Hehgi m omkıı yl im mi yee üy i em mkı Vığ muk kv mığ vu i miiklei he ey ik eei iieme ve ılm ouğuu yleye kepiklee y m e fk v ki? Evei i z f yılığı i he ee i ih f emek iiyoum çükü k ülü ih mım) yk o u yı hei i k ü ıili eee güvee yükeeye yeeio kkl çok üyük omlı eveel ilimeik eee i y ı lık emeyi ve o liiğe ycelci vgle ve lm y ıfl umyı eeiyol oğuu vcı pek i ol Deme ye kılık vei: Clehei ki fioof le e'i keiie k o i kk ol y my klkıcğı ve klyüme yeie m i ğı ve egiyocu ii ğı çğ uçlmy ve vgye vucğ kim k geii? Yok u koul koyc ee çeviiği ve anpr i içimci f ii oulığ misik yf k kıc i iele me oluğuu ve ou k ehlikeli ouç içeiğii e iyo mu? Gçeke ehe lğ h ve m yeiie ee i içime lığı m e ylemeke ouğuuu üüü uu ei ki? Ç ii yeiei uku ygul kei i iemi eve u i eiğ y kiiiğ içe iemiei m ye e iiieie yı eylei İ kyüüüğü m u k mei o fkie keieii ei içim y üee ok u üeleii o üüüğüye i 6
bie sürmez, heme bir başka düzeleişe yerii bırakr.
bie sürmez, heme bir başka düzeleişe yerii bırakr. ei görüşler yei tutkular, yei sevgiler yei duygular yük slir, bular zhde durmada değişiklkler yaratır ve oda düşüülebilecek e büyük çeşitliliğe e hzlı ararda gelişe yolaçar. Bu bütü gerçek teister Trısal arlığa yakıştır dklar et değişmezk ve yallıkla as bağdaşablir? O ar, Trı ay bir eyleme geçmşi şmdiyi ve geleceği gör düğüü sevgis ve efretn merhametn ve adalet tek bir breysel şlem olduğu uza her bir oktasda bü t ve zama her bir anda tm larak buluduğuu söy lerler. Ne ararda geliş e değşklk e edme e eksilme Ou elğ içde herhgi b ayrılık ya da çeşitlk gölges bulumadığnı içerr. Bu da eyse ezelde beri de odur ebede değin de o olacaktır: yei br yargı duygu ya da işlem yoktur Tarı tek bir yaln ve yetkn durumda sabttr, ou bu eylem br başkasdn ayrı olduğuu bu yargı ya da kri soraa oluştğuu ve ararda gelşle herhg br başka yargı ya da fkre yern bırakacağ büyük br ylışlığa üşmede söleyemezsiz. CleaJthes şurasnı heme kabul edebrm k ded üstü Varlığ sizn açıkladığnız ölçüdes yalınlğn savualar katıksz mistlerdir ve olar görşleride çıkardığm bütü souçlarn suçu kedlerne yükleebilir. Uzu sözü kısas, olar tarıtaımaz oduklarnı blmeye tnrtazlardr. Çükü Tarısal Varlğ bizm kavrayamayaağımz satlara sahip bulunduğu tesm edilse de oa o zek sahibi oma özelliğiyle mutlak olarak bağdaşmaya özüe lişk hçbr sat yakıştırmamak gerekr. Eylem, duygu ve ikrleri birrnde ayrı o ve ararda gelmeye bir zi; tümüyle yal ve büsbütü değişmez ola bir zhin düşüesi akl irdemesi, duy gusu sevgsi ereti olmaya bir zihdr ya da daha doğrusu zih faln değldir. a bu adı vermek deymleri kötüye kullanak olur [oa bu sfat verdkte sora] bçim olmay sıırlı bir uza ya da bileştireer bulumaya br sayıda da pekl söz edeblriz. 8
lo şimdi kime çattıınzı lüten bi düşünün dedi Bu konuyu neleyen emen emen bütün sala dou düşün ei dn büyükleine tantanmaz deyi çkıyosunuz; kendi hesabınıza sonunda dünyada tek salam teist olaak bi siz kalaaksınız. Fakat ee utatanla, bene de haklı olaak tanıtaımaz diye geksek ve Histiyan dnbilimileni de onala ayn yee koyaaksak insanln evense onaşmasndan çkalan o ek ünlü kanıt ne olaak Fakat siz adaa ve yetkelee ek kalmadnız bildiim içn size benimsediniz o antoomoizmin sakınalan biaz daha açık seçik olaak gsteeye çalışaam; ve tanısal zhinde, tık b miman yamak istedii bi evn lanı aasnda biçimendiişi gibi ikilen ay ayı deişik düzenlenme lenden oluşmuş i dünya tasasının biçimlendin vasaymak içnhehangi i neden buluadıını kanıtlayaam Evet soun iste ka ste deeye vuaak tatalım bu vasayımdan ne kazanabileeini gmek kolay deidi kabu edeim. Sizn doyuuu ve sonul diye nitelediniz bu neden nedenni de ulmak içn yüseklee çımak zoundayz Ee kı ( prr aaştmaladan çkan soyut akl deek istiyoum) neden ve etkiye ilişkn bütün soula kaşısında eşit çde dilsiz kaazsa ize en azndan şun yleyeek i hnse bi dünya ya da ikile eveni bi nedeni, tıkı adde sel bi dünya ya da nesnele evennin geektidii kada geek tii ve düzenlenmesi bakmndan onunla benzeşiyosa ge ektidii neden de benze bi neden olmald. Çünk bu ko nuda ay bi sonuç ya da çkaıma ulaştıaak ne va oyut bi güşle ikisi de iinin tümüyle aynd ve vasaylada bnin kaşısna he ikisi çnde geçeli olmayan hiçbi gçlük kmaz. Sona deeyi endi anın tesnde kaan bu konulada bile olsa mutlaka bi yagıda bulunmaya zolasak bu iki çeşit dünya aasında o da hehangi bi belg ak gemez ve onlaın benz ilkelele ynetidikeni ve işleyşlende eşit çeşitilikte nedenlee dayandklaı gü Biz he ikisin de
69
küültülüş ekee hb Ke h bul b e bee, b btk y hyv gveye teke be Ou , eey bu eklee bkk ygı ve Nee e ı hb şey güüşte üüe k uygu e. e bu eele, ii kşe hb anı biimde etk gteekle , bble t y üşüe k kşy hb bulyı. tt yı b ke e he g k yı t yı be üşüe. Yşı, bü yee, hv yyeee, kşlı, ktlı tut kulı, bu bel şeye htt h küükle hehg be, b fk o üşüce ee g eky eşteye ve ou ok bşk heket ve şeyşlee yelt eye yetel Ayb ky, btkle ve hyv vle heketee uyu olklı gib, h büyü b etllkte vış eelee ve lkelee y bu h lg b uylnş bl elle Bu tüü, Do y te uy üyn e ouu e üy Ytıı _ııı o l ee kou ıl oyuu b üe ulşbl y ee, be el üy b bşk e üy y b bş ek ouuu üşü üte ? Yok ee b yee uck ve le gteye ekek, oy k ge? N üy uy? I iium ou e] eleyeuk oyu b°bl k? Ütelk bu ou leleee e e oyu ob k? tl oofl fl yküüü htl ylı O fık bu üüek kou y ygulcği hç duum yoktu Madd dnya o beeye b e üyy ykty o el üy b bşk yl ve bu bylee ou ou üü gte. Ou , bu üüek üy teye bk h y oluu Ou ke üe ke e tş vyk, geeke ou oluuu yleş uu bu ıl ı e k buk ulşk k i. üyev tee teye b t y ouştu
170
b rh hln ymış o k b br k şlmy bşly b dh doymk blm. Yü Vlığın klını olşrn ürlü fklrn kndlklrndn v nd yplrı grğ olrk dün grdkln söylk grçk hhng ksn b nlm lmdn konşmkı. Yok, ğ bnn b nmı vrs o mn mdd dünynın pçln kndlklndn v knd lı grğ olrk dün grdklrn söylmk nçn doğr olmsn bn bl m sm. B güşldn br nlşılır olsn d öbüü ols byl b şy düşünülblr m? Ev grçkn kndlkldn v ie hrhng b ndn olmksı dün n fkl üsün dnym dır fk mnm k, ndn ksn br çöümlms h rlü kvryışn şğı büün hy bk ryşrnd oldğ g ynı şkld dün gr mdd üsün çok dh gnş br dnym vrd Ayrı, br dün olmyn blr bkım düşün v mdd ssmlr üsün d dny blnmkdr by dllğ kny yoşmışlığı gsrblr. yys, nçn brd dün kdn dh çok ornld dy düşünlm onr, h ks d b ndn grkros sn ssm gr nsnl vrnn bnr br fkrlr vrnn öümkl n knıı? Aığım dm, bi ons dğn yürü. Öyys dh öy bmdn büün rşmlımı b dünyyl sınrlrsk blg br şy ypmış ol. İnsn lyşının dr lnn böyl pk çok şn b kgll hçbr mn hçb doym sğm. Blsn Clnhs, rpk Asosçl, h hg br olgnn ndn soln, onn etiei y d sakı itekeinn dm vlr, örnğn kğ bsly ys oldğ ç bsldğn, snknn ç sürdürü ys ol dğ çn ç südüdüğnü söylld fk b kçmğn b lslğ b kııf gydmkn bşk bşy lmdığı v b loolrn, gçk onldn dh k olmkl brlk b olgl ndnn blmdklr dürüsç f dn skpkll 17
a da radan kmelerle anı şe ölemekte oldukları nla şılmıştır ıkı bunun gb Ütün arlı krlernde hang ne denn düen arattı orulunca troomortler bu ne denn br kı etnden başka brşe olmadıını v anrıal arlıın ann böle olduunu belrtmekten başka br ebe götereblr mn hç Fakat dünadak düen açıklamak bakımndn n ırar ettn gb öle ek b aratıcıa başvurmak gerekmeden nç beer br ceva vermen eşt öçüde dourucu olaacanı blrlemek güç olabr [Oce vab vermek] madd neneler doal aıı böledr ve bu mad neneer he kökenden br düen ve orn ee ahrler demeken başka brşe deidr Bunlar lnca b llm tra etmen blgççe ve ncelkl ollarıdr arıca varaımlardan brn, ıradan önargılara daha ugun düş menn dşnda öbürüne herhang br gerçek üünlüü de oktur. Ceanhe bu kanıt ütüne baa baa erled d ceva verd ama bunu karşlama ne kadar kola olduunu bmor gbn Günlük aşamda ble herhng br ola çn br en göterrem o nedenn de nedenn göteremeşm ve hç durmadan ararda ıanblecek her en orua kar şılık vermeşm br tra gerekçe olablr m hlo Hem bölee katı br kurala hang lozo oun eeblr Floolar onul nedenlerin le bldklern tra eder ve olgu lar neden de göterdkler e nce lkelern kendler çn bu ogular radan kşern göler önde ne denl açıklnıl ma e o denl açılanılma olduunu blrer. Doan düen ve aar erekel nedenlern lgnç uarlanışı her arça ve organn oaan kulanım bç ve amacı: bütün bunar en açk br dlle ek ahb br neden a da aratıcıı haber err. Gök de er de anı tanılıa katlmakta, Doanın bütün koroun dan aratıcıına vgü olarak br lh ükemektedr: anı ahut hemen hemen anı bu genel uumu bouoru nu. Bulanık şüheler karş çımalar traar ortaa atıor uu bna bu neden nedenn soruorunu Blmorum
72
umuumda da del bu ben lgledmez. Ben b nıal Valık buldum arayım buada btryorum. Daa lge ve daa gken olanla daa le gtnle. Plo be ne b ne ötek olmak özentndeym dye evap ved bu nedenden öt bel bu kada le gtmeye çb zaman kalkımamalydım; ele en onunda da buna amee ç gmeden da baından ben doyuableek olan aynı evapla yenme zounda kaaaımı bldkten ona. Ee nedenle kouunda tam b bl çnde kalaakm ve çb ee kenlkle çb açıama getemeyeekem z de belttnz gb tm gyle emen tme çulla naak olan b gçl b a ç eleyp atmayı çb za man b aanç aymam. Natualtle geçeten pek alı olaak özel etkle daa genel nedenlee açıaa u genel nedenlen endle onunda tmyle açıklanmad aa zo unda ola da uaı end k çb zaman özel b etky o ek ada açılanamayan özel nedenle açıklamayı doyuu u bulmazla. b taaıya dayayan kendlnden d zene gen b eal tem dzenne benze b bçmde ula add b emden ne b zee daa çok açıanabl nek ted ne de madd vaayım deal vaayımdn a y b gçlk yaatı.
BŞNCİ ARIM Plo ozune öyle devam ett faat ze balndız antopomofmde da baa uygnuluklaı da götemek ç ge lkeemz yen batan neleelm. Bezer etkile bezer edelere kaıtır Deney anıtlama yolu bud ve z unun tek dnblmel kıtlama yolu da olduunu öylyounuz İmd uaı belld k gölen etkle ve çıkasanan nedenle ne denl benzelee bu kanıtlam da o denl gçl olu. unlan eag bnden uzaklama oaılıı azaltı ve deney daa az ken kıla Bu lkeden pe edemeznz onuça da yadımamnız gee.
73
Dğı Dğı usu bucks görkm görkm v uuuğuu uuuğuu k k t strmk bütü kşr trıcığ gk sstm gör rıs b vık br kr k k mktr fkt s c t sımı gör bu tk s ım v bcrs tkr h tüü brk t h ukştırrk b kr tr grks ur r Çükü ğr Luctus s ü sstm urıc b şö b brs rs Qus rg mms summm, qus hbr ru Iu mu vs ts st mortr hbs Qus rr cs s crr s gbus ths trrs suffr frcs Ombus qu cs ss tmr rst Eğr uus bu kıürütm kursusuu ğ sötck kr ğ sırs Qubus m cu m tu qtut str Pt fbrcm m tt rs qu cs tu D tqu ficr muum ct qu mt qu frrmt qu cts qu mch qu mst tt mu s fuut qummum utm br t rr vu tt rchitct r gs, qu, t tu rut** Y, mk s
Les e reru u I 109 Km e b ssğ m m g yee yö eeek ele maya b egğ sağlm ge m b göe ep blke gse aeşee m s beeel la hes km he yee e ama h e Ce, e tu deo, VII Geeke e e kl b aa be s a' a büük emek ü aa ag u göeyle baablm Bei ş a kymak s b ö alşa alm ag aala ag alala hag hag maele ag le l e kllalm? a a aa aa ae s ak asl m a mma seme as kasa blm
17
tiou ki, ğ u göüşü ski çağada bi i ağlğı ol uşsa, doğ sıla böls osuza gişltildiği v öüüzd ösi gökl b göüüü açıldğı güü üd u ağık çok üüü olaıd ös sıısız i d akkıdaki ikizi, a tasas v ulgusu u da üi üstü diizd ola çıkaak biç ldiz daha da akla akıdı Mikoskolala aı kşi, i bi iatü v kaıa açakla, siz gö itiaz gkçli, aa gö s kaıtaala olo Bu tü aaştıalaıızı kada l götüüsk, bua si vs d bi bütü oaak isalıkta a da nsa d v göziin ödği hangi bi sd o d akl oduğuu çıkasak zouda kalız Ya aatoi, kia v botaiktk b otaiktkii kş dsiz? Clths, bua sbli ki itiaz dli dğildi di kaşk vdi bu bil aza aı v b i ökl otaa çıkaola Buna, zii bi sasız sld sa imgsid hio iki gibi bi zh di k, ddi Cls za b aşka tülüsüü ili ou, d va vdi hio, [aa] biibili kada bls o ada ii dğil i di sa tti Cs, lbt t ddi ilo, b al al v gi avasla, Clts ddi, şimdi şimdi bu çık souçlaa bak iricisi bu akılüüt ötmil, asal Valğ itlk ag h tülü sosuzuk savda buluakta aış oluosuu Çükü d tkl otıl olak gktiği v tki bii bilgi alamza gidiği ölçüd sısz oadğa gö, siz va saılaız uaa, aısal Valğa bu sat akştıaa hakkız va Siz , ou isalala tüü bzikt bu kada uzaklaştaka, k bi vasaa tsli oldu ğuuzu v a zaada ou vaouşuu büü katla zaıattğız sölkt ısa dksiz kinci ara sz, kdi kuaza g asal Valığa,
75
snır nmy e yen yırm y d onun grm lernde ynılmdn, ynılmdn, htd ey tutrsızlıtn tutrsızlıtn rınmı olduğunu vrsym br ynğız yotur Doğnın lere çılnmyc brço sorunr buunmtdır; m bunr, yetn br yrtıcınn a io ioi olr nıtlnmsı bul eder se olyc çözüeblr ve nc sırsız lle zleyeeye ce oln nn r yeteneer çısıd söze güçlüler ne gelr Ft szn lyürütme yöntemnze göre, bu sorunlr hep gerçe güçüker otdır htt bel, sn ypm ve becerse benzerlğn yen öeer olr üstlende ısrr d edlecetr En zndn unu teslm etmeyz , bzm sırlı görüermzle, bu sstemn öte obece e ht gerçe sstemlere rltırıldığnd, herhng br büyü usuru bulu nup unmdığn y d er{g br hr syır övgüye lyı olup olmdığı söyememz oğı yotur Br öyü, endsne eea destı ous bu rn utl usursuz ol duğunu bldreblr y d onu sn ürüner rsıd uygun yere oyblr m o öyü , , [bu türden b hçbr ür görmemtr? Ft bu düny böylesne yetn br ürün olsydı ble bu esern bütün bütünüle bütünülern, rn, hı olr, ypn ypn ytırlıp ykıtırılycğı yne bersz alm zoruddır Br gemy ceerse böylese rmı, yrlı v güzel br ypıyı urn rngozun zesı hd n yüse eyler üürü? Am br de onun blrın öyünen ve uzu br çğr zs boyunc terlnmı denemeer, ynılr, düzeltmeer, ü nmeler ve çtmr sonucu yav y gem br snı ynsıyn ılsız br ç olduğunu görünce sıl br n duyrz Bu sse br rstntıya orty çırılncy de ol , br ebeyet boyunc, brço dünyr derme çtm urul mu ve bozulmu peço emeer bo hcm, vermsz n brço enemeler ypılıtır ve dünyurm sntn sonsuz çğlr süresnce yv, t rsız br düzelme gtg e gerçelemtr Böyle onur, önerleblee ço syıd vrsyımlr ve tsrlnblece h ço syd 76
aylar arada doğr erede odğ ki belireebilir bırak doğry, oaılğı erede yatığı ki keirebilir ilo, ve iz, diye· özüe deva ei, arıal arlğ birliğii kaıtlaak ii, kedi varayızda kaıta bezer e gibi bir ey karabiliriiz Bir evi krak, bir geiyi yapak, ir keti eydaa getirek, bir devlei oltrak i ok aıda a biraraya gediğie göre bir düyayı rak ve orak i i birok tarıal varlıar biraraya geli olalar Böyei, a ileriyle aradaki bezerliği artırmaz ? Yapla ş bç tanısa vaık aasnda paylaşıakla, er birii ıatı bir o kadar daa ırlayabilir ve ek b Tarıal arlkta bla varayıaı gereke ve ize göre, varoldğ katı zayıflataa baka bir ie yaraaya o z bakız g ve bilgide krtl orz e eğr ia gibi öyleie aklız ve öyleie kötü yaratıklar bile, ye de bir plaı yapak ve ygaak ii oğ ez bir leebiliyorlara olar birok baaak daha yetki oldk arı varayabileceğiiz rıal varıklar ya da daiolar e aar o bieeer Evet, zorllk zorllk olada edeleri oğalta oğa ltak k gerek el eeye aykrdır aa b ike, öüüzdei öekte eerli eerli oa az Siz kraızla, daa öcede, evrei üreek i ge rekl bütü fata taya te b Tnsa aı ka aa olaydı, baka bir arıal varlığ da oldğ düüek, düüek, ka bl ederi ki (aa olaakla birlike) gerekiz olrd akat bütü b iteleri ek bir özede i birletikleri, yoka eitli bağız varlklar arada ı dağıldkları hl b or olaya deva ettiğe göre: doğadai agi olglara bakarak b aazlığı bir karara bağlaaya yeleebiliriz Bir i r terazi keeide yükeldiği görüe, gözde e deli ak laı oa da, kar keede oa de bir ağırlğ oldğ güvele düüürüz: akat b ağırığ eii ayrı iileri bir opla yoka tek bir birleik kile i odğda ie de kka düebriz aa gere ağırk, bzi ek bir iide birlei odğ gördüğüz er eyi pek ok ayora, ilk
177
varsaımımı daa da lası dha da ğal lr. veni üretme için gereli ldğ üere blesin geniş gücü ve eteneği ln e saibi bir va a da es esenn dilie slerse blese haria br canlı her ürü andırmn hatta avramanın sınırarını aşmatar. Faat dası Ceanes sanlar ümüdür ve slaıı üremee sürdürürer b bütü cnı aratılarda da rtatır Mitn ere ve dşi i büü cins dünaı cnlılarla d drdğn sler Niçn ç saıdai ve sınırl tanrısal var lılar blesne evrensel blene e lişin bir drm dı şda alsnlar? Serelein aman s amar tegnis nin geri gelişii. Hem niçin sna değ nrpmr lmaalm Tnrsa varlğın a da tnrısal varlılaın csmsel ldğn gleri brnları ağılar alar v. blndğn çin semeeim? pirs hiç msen alı bir insn biminn dıda grmediğni dlaısıla trılarn da nsan biçimnde maarı geretiğni ne sürerdi Cicernn hlı lara nca gülünç eştirdiği b antma sce sağl ve else bir grüş lr le m? Bir scüle Ceanthes siin varsaımın ieen ir adam beli evren bir amn tasarı gib bir şeden çıtğın sleebilece a da estireblctir aat b ntan te snde te bir şe ble sleemeece ve teljis er bir ntası sn derece genş bir aa ve varsama başıbşğa saptamaa baıacatr. Be bir işin bilebileceği a darıa b düna üstün bir çüte arşıaştırıldğı aman ç sr ve etiten pe atır: bir çc tanrının il aba denemesi labilir asa içiğdn tnıp bei n snradan üüstü bramştr alnca bağı aşağı düede bir tanrı sal varığn eseri de labilir le i beli üstlernin ala n sdr t ç aşlmış br tanrın bna çağının üü nüdür de alığı il e en atılışa nn lümüden beri end başa br macera aşamatadır. Demea b garip var saımlaın si a lara deşete düşürüğü naılır
178
faka ar ve anı ürden daha bnercei, ben değl, le anthe varaıları. Trıal Varlığın ıatlarınn onl oldğ varayıldığı da bütün bnlar düünceleriizde er or. Bee ken ama, b kada çılg e otrmamış bir dinblm itemini, hiç omamana eğlenbileceğin düşüne miyorm Ca, b aramları eiike üüm amorm diye hakırdı, aa bnlar beni iç de dehşete düşürmüyor, hele ağzızd çııkarı o ragele hallerie. Tam erne, imgelemeniin onna kadar zorlanmaıla bile izin evreneki aar varaımndan krtlamadığnızı v her dönemeçte ona başvrmk zorna kaldığızı görmek bna haz veriyor. öün kelikle bağlanıyor ve b, iin etl b temel aorm.
ALNCI ARIM Demea, öyleine atıı i tem ütüne krlabildiğne göe, dedi geçekte ek a br yaı olal. Tek bir tnra varlık mı oka birçok tnrıa varlıklar mı oldğ, va roşm keilene borç bdğmz tnrıal ar ğn ya da varıkarn etkn mi ytk deği mi at mı üt mü, ölü mü dir m oldğ konlarında kararız kalırken, onara naıl güvnebliriz Naı gönül bağar ya da taparız Nal aar ya da bo eğeriz Yaşam açınn önünde onnda, din kramı, tümüe fadaızamaktaır; hatta krgal o nçları bakından da karazlığı iz göre, on dngel v orc olmakan bübüün çıkamaktadır Philo, aklıma, on drc olmaktan daha da zaklaş raak ir başka varaym gelior dedi, hem Cleathe ü tüne ona ıarla drdğ aılürüe yöntemi b vaaıma b olaılık havaı da verebir Benzer etker benzer neeler dn çıkar o, b ilken her türü d temeli oldğ düşü nüyor Faka daha az kararlı olmaan ve aynı deney kan
7
ğd çıkrıl yı türde bir bşk ike d rdır: bile çeşitli koşur bezer oldukrı gözemendğ bir yerde bi lmeyeler de bezer oduğu görüleceki Ou iç bir s üuduu olıbklrıı grürsek bizde sk lmış os d buu yı sr bir s kfsı d buudu ğu ükmederiz Ou i br duvrdki bir tkt g eş küük bir rçs grürsek dur kdırılırs güeşi tümüü greeğiize ükmederi Kıssı bu kılyürüme ytemi yle besbelli e bie br şeydir ki sğlmlığı kou sud erhgi bir kuşu duyulmz mdi bilgi lız girdiği kdryl evrei elersek o bir hy y rgü bir üud büyük bir beerik gsterdii ve ou dır bir yşm ve reket ilkesiyle rekete getirlmiş gibi grüdüğüü lrız. Erede ddei sürekli dolşımı er hgi bir düzesizlik yrtmmtdır: er blmüdeki sü ekli �ksiiş durmd orlmktdır bütü sistemi er y d e sıkı bir uyrlı sezietedi: ve her blü y d rç kedie uygu greii yere getirirke, em kedisi em de bütüü koruyk yold işlemektedir. Ou iç b d şu souu çıkrıyorum i düy bir hyv Trsl Vrlık d dy o rekete getire ve ou trd hrekete getirile dur. Bu grüşe iç şşmyk kdr okuuş bir ssız Cletes; eski çğr eme büt teistleri bu grüşü tut tuklrı kouşm ve kılyürütmleride bşı bu grüşü ğır bstığı biirsiiz Çük eski lozoflr bze sk dü yyı Tr yığı bir şey diye düşüüyorlrış gibi soul edeee kılyürütmekle birikte olr d ok üyy rgüleşmesi o bğımlsm erektire Trı vüu du olrk byı sevdikleri lşıyor Zte şuu itif etmek gerekir ki evre s yım e beerisii işlerde çok bir s bedee bezediği iç bu sırlı bezetmemizi doğ tmüe ymmız zıık osu uygu düşerse, çık rm yei kurmd çok eskisii destekyor bi grüür Bri ku eski dibilimler trfd tutums
8
1
yol açan daa aka irço üsünlükler de vardr Onlar ün anaylarna usu ir nden daa aykr geen i ey yokur, çünkü u, orakaa deneye en aykr eydr ne duyum aanarna giren, ne kavraylarna sğan ve üün doğa oyuca e ir rneğin gememedkler sal sel . hn ve eden lyorlar, çünkü er ikisini de issedyolard unun gii, er iksinde de ir düen, uyaranma, rgünleme ya da iç mekania oduğunu ye an çimde lyrard u deneyi evrene akarmak, anral nle edenin de irlike oumu ulundukar ve her ikisinde de, doğal oaak ç lerde sak ve onlardan ayrlma ir den ve uyarlanma olduğunu varsaymak, iser iseme akla uygun grüneceki. nun çn, leanhes, ie sie üsünde enine oyuna düüneeeği yeni ir opomofism ve erhg ir gülük çkaracağa enemeyen ir kuram. , r hayvan ede n, kendiğden ya a imeyen nedenlerden ürü, düen ve rgünlüğe sahp olduğu varaymaka, ener ir dü en nde oduğunu vasaymakan daa çok gük çek eyecek kadar emleirimi nyargar elee çok üs ündesdr Faka edenle hni er aman riirerine elik emeer gerekiğ yollu sradan nyag, sana yle gelyor ki, süün de ir yana amamad çünk si üün u dilim ararmalarda lemeye karar verdiğin ek kla vu olan gneik deneye dayanmakadr Ve eğer doğann srs kapam snde ir yargya varak iç, im snr deneyimn yeersi r lçü oduğunu le sürereni, o a man da kendi varsaym opan rakyrsunu demekr undan ye, sin deyiile, o msikğimi enmsemek ve arsal Doğa'n mulak kavranlmalğn kau e me orundasdr leanhes, kuram, oldkça doğa kam omaka irlike, daa nce iç aklma gemediğ ira ederim, ded ama u kadar ksa r inceeme ve düünmeye, emen, onun üsüne herhang r gü eemeyeeğm gerçeken ek iizmsin, diye cevap verdi en sn eang i se 8
minizi eleeek olsadım onda grdüğüm itraz nedenlern ve gülükleri belirtmekte izn b zen ve sakınganlığnızın arısı gsrezdim Am ine de knıa bir şe gelirse slemeke bizi mnetar kılarsnz. Clethes o halde dedi bana le grünüor ki düna birok bakımardan bir havan vücdn gerekten adırmak la birlikte b benzetme birok bakımladan hem de en nemli bakımlardan ksrldr d organları ok bir düşüne a da akıl ok belirli bir te hareket a da eem kanağı ok ısacası [düna] bir havdan ok bir bitkii andırı gi dünn rhla gli olarak aptığıız ıkarım da b lü ierisinde etersiz kalıor. Fakat bndan sonra kramz dünn ebdiğini ieriora benzer osa sırım b en gülü sebep ve olasılıkar gsterilerek ürütülebilir B konda aşka hibir azar üstüde dmadığa andığım bi kıtlama nerceğim. anat ve biimlerin oldka ilei bir tarte başladığı grüşünden hareketle akılürütenler ıkarımları hi de zaıf omamakla birlkte bilisizlike bigi zgrlke kek znn oks arasda sürek br dnüşüm drmnda bln sn toplmnn doğal apısına bakarak ıkamış düşüncelerle belki ürüülebilir bnd türü bizim i snırlı deneimize daanaa hang yn beknieği a da beklenemeeeği neden güvenle sleme olnağı okr Barbar lslarn b sel gibi aılan aklarıd sona eskiağ bgierin ve tarhin büsbütün ok oa ehlikesile karşılaştıkları aşılıor b alktılar biraz dha zn sürsed a da braz aha şiddetli olsadı bgün memelen bizden birka üzıl nce dünada neer op bttiğn iemeeektik. aa es ve evrensel bir kilse günümünü sürdümek in br para an cei koran papala b gemişe bağllkla olmasadı o dil de toptan itp gideekt: o zaman da tümüle barbar ol Bat düası sanb ükere amasndan sonra kendilerne aktarıl Yn dil ve bilgnlği amaa elverişli bir atknlıkta blnamazdı Bgnlik v kitapları ok olna mkanik sanat
18
a bile epey yoaşaaktı Bu gbi bi duumda, efsane ya da geleneğin onaa geçektekinden çok daha yeni bi başlangıç tai i yakışımaya kalkşaağ koaya tasaanabili. Onn için dünyann bengiiğne kaşı getiilen bu bayağ kantlama bia hafif kaçıyo aka daa yi bi kanam emei şöye oabii kia ağaçlaın bugün biçok Avupa iklmleinde öye iyi yetiş mesine ve kendiliğnden koulada büyümese kaşn, bu ağaçlaı sya' dan Avupaya ilk getien Luullus'tu* üün bi sonsu amn boyuna hiçbi Avpalnn Asya'ya geçmemiş ve böyle leetli bi meyveyi kendi ülkesine öüp oada etiştmeyi düşünmemş olması mümk müdü? Yok, ka ağaı bi amanla bu kıtaya etiilmiş ve üetimişse sonadan nasıl yok uş olabili? İmpaatolukla yükseli ve ykılıla, ögülükle kölelik biibini ile bilisilike bilgi yeleni biiblene bakı fkat kia ağacı Yunistan', spnya'n ve İtalyann koulukanda yine kaı ve nsan toplumunun devimleinden hiç ekilenme Dünyada üüm yeiştek içn ansanınknden da elveiş bi iklim bulunmamakla bilikte, bu ülkeye asma kütüklei getiiip dikileli ik bnyıl olmamışt. Ameika'da atla, ekle domula köpekle, buğday l daha üç yü yıl olmadı Bütün bi sonsu anın devimlei boyua, Avupa'yla o kıta aasda ulaşmı açaak bi Colombus'un hiç çıkmamas mümkün müdü? Bunn oanağnı kabu ettikten sona od olacak bütün nsalan on bn y çap giyeekle ni ve hibi aman nla bağlamak içn dibağ kulamayı akıl emeyeekleini de düşünebilii Bütün bunla, nsan topmunu yönetekte ve yönelmekte uygulanan ilkeeden daha kalıı ve duulmuş ikelen işleyişne dayandığı için, dünyan gençliğnn dha doğusu çouk deneek bi yaşta olduğunun nandıı kanla gibi göünüyo. Şimdi a düyasnda bu lan bütün Avupa hayvan e bitkileni nak oğann temel uu s uuu o .Ö. 76 Su b komu ö mk mş
8
öeernin totan atüt omaı ok edebiir. hio, ek böe bir atüt oma varaımına karşı ne gibi bi kanıtnz var? dedi erüzünün tümünün birok aar bo nca tamamıa ara ka kadını göteen güü ve nere dee dor tatışıamaacak kada ke beirtier b kürenn her annda vardır Geri düzeni maddeden armaz ve onn iinde ak od varaıır; ama madde ne de on z zamann onz dönemeri bonca birok ve büük dev imer geirmiş oabiir Her ne kadar, bidiimiz bütün deiş me ve bozmaar bir düzen drmndan bir başka düzen d rmna geşerden başka bir şe deie de ve madde hibir zaman tam br biimizik ve karışkk inde kaamaza da erüzünün her böümünün radı arakız deişimer bö e bir agn dönüşümün varnı bdirior gibidir araarda gördüümüz bir şe bütünde de bdn ıkaraa biiriz en aznd, izin bütün kraızı dadırdnz akı ürütme öntem böe Ben b nteikte beiri bir itemi a vnmak zornda kaad (ki bierekiteerek aa apmaz dım) büük ve ürki dönüşüm ve deişimerden başamama na karşın dünaa ebed i bir düzen ikei akıştıran item den daha aka ak bir item düşümezdim. B bütün güükeri bir anda özer özüm böeine gene od in tamamıa ekikiz ve dorcx deie de, en azndan hangi itemi kab ederek edeim er ge başvrmak zornda kaa camz bir kramd. Bir ererde üşünce a da maddede özgün, hi bir düzen ikei omaad neneer odkarı gibi naı oabiirerdi? Bnardan hngni eediimiz hi önemi deidir. Ratntınn iter keptik iter dinci herhgi bir var amda eri oktr Her şe bebei ki aam ienmz aaara önetimekedir eneerin en ideki özü göre biedik ş anda hi düşünemeeceimiz bir drma kar şaşmış ordk Doa şeern düzenne haan kaacak erde ona i en küü bir konda bie bi başka eiimi götermen mak oanakzn aaık görürdü gün bir kime Heiodotan örendiimiz üzere b kü 84
enn inmeyen doğ güçlenin ytğı 30.000 tnl vlk tındn yönetldğin öne üen eki pgn teoloin diil mek iteeydi Clente z pek doğ olk vyım içi şey kznmdığın ve üün inn ytklın yni tnıdn d klık m dh z yekn vıkln n enze i kynktn dolyız olk çıktıklını vym i o kd kolydı diyeek itiz ededniz. ynı çıkmyı i dım d le götüün klık i tnıl vlık toplmnn kendi içnde ütün toplmn güçeine ve yeknikle ne ip tek i evene tnı kd çıklnil oldğn göüünüz. Öyleye ütün keptiklik çoktncıık ve teizm itemenin izin ikelenize göe eşit dmd odklıı ve içleinden içiinn öteklee göe eng i ü tünüğü lnmdığını telim etmeniz geeki. Bndn d ilkeeinizin ynlılığını öğeneiiiz
EDNC RIM Philo kt d diye özüne devm etti eki çğlın dünyn itemi celeken nızın klım yeni i iki gelyo doğy izin ütün kılyüümeeinizi ozmy tt öylene güvendiğiniz ilk çıkmnızı le yok etmeye i yi yklşck yeni i iki Eğe even inn eeeine enzemekten d çok yvn vüctın ve itkilee enyo nedeninn de eknden çok onlnkne enzemei d oıdı dolyııy kökeni k ve tıy eğil üe eye ve itmeye yolmıdı. Onn içindi ki vdığnız o nç izin ikelenizce ile kk ve k o Deme kzm ş kntmy z d çnız y ded Çünkü on öyeine i özet içiminde die getidniz ki doğ düü nmdım. Pilo işittiğniz g dotnz Clente çi o o nnn eneyden şk i yoll knıtlnmyğı elitiyo dye evp vedi doyıyl nıl lığın vo
8
duğu d bş t bi nı bul etmezmiş. Clente, dn ynn inn beeinin işleine benzediğini, dolyııyl nedeni nin de online benzemei geeiğni ylyo. Biz de bu d şu gemi ybiliiz doğnn ço ç bi çn yni in bi bş ço ç çı, yi onun eşebidiğ yeedei ız mdde tndei işleyişi, Clente' b nn eni ygım ugdığ dı biibileine yene yı nenelei de, ye yn te çte vuuyo F bu onudn çıın btn iizlı şlm iin, dnyn douun d d by bi benzeli gteen, dolyıy bu iemin evene eni hd d iyi bi tmn m y elveen (n idı minelein dışd) evenn dh bş eiei de bulunduğunu yyoum. u eme, yvn ve bitiledi. Düny, çı i, b y d oum tezg dn ço, bi hyvn y d bilyi ndıı. Onun içn de, ne dennn bulın edenin ndı d olıdı Bunln nedeni, eme y d bimedi. Onun için, dünyn nedenn, eme y d btmee benze bi şey oduğunu çıybiliiz. Deme, ft, dedi, dnyn bitme y d emeye benze yen bi şeyden çıığı nl dşnlebili i? io, ço oly, dye e vedi. Nı b ğ, ohum ını omşu o dee yeni ğç yetiştiie, onun gi, dny y d bu gezegenle itemi dediğmiz by bit ve endi içnde bim tohuml yetişti, bunl çevede o dğılm yeni dnyl btiile. Öeğ, b uyu luyıdız bi dnyn toumudu; tm ogunlştıtn on geşn geşe, yıldızdn yld geçee, onund, e yn dn bu eveni çeveleyen biçimlenmemiş ğee içne tılı ve od emen yen bi tem ol el. Y d eğe eşit oun dye çün bund bş bi nç gyoum), bu dünynn bi yvn oduğunu vy; uyuluydız bu hyvnn yumutıd ve nı b deve uşu umuını um gme, bş bi zen gtemeden, o yumut uuç dnemi tmlyı yeni bi hyvn meyd geie on gibi... Deme, zi nıyoum, dedi, m
186
bunar ne çıg ne ef varsımar böle? öe olmaa souçlara uaşma ç ede ne gb ee va? Dnann b b a da br havan azık ve haalde aan benzerlğ her s çn de anı çıarmı begeee ee m? Gene oara ölesne farl olan neneer, brbrler çn ölç de uılabr m? Phlo doğru, de arı, bad ber benm snde srar eğm on bu Emzde herhang br zmgon ssem urmaa araaca vr olmadığı da belrmşm. Kend çnde enen ölesne uza ve gere apsam gere srece ölese sırı oan denemz şeern bn handa oası br ahmnde bumama evermez. aa mulaa br var saım sapamamız gereorsa ser msz len, seçmmz ang uraa göe berlemelz? Karşılaşırıan nesneer brerle benzerlernn daha ço oasdan başa br ura var mıdı? Hele be a da ee sonu oraa çıan b b a da hav dnaa aı ve asaıdan ana al herang b apa maneden daha ço benzemor mu? eme uzum u sözn edp durduğunuz bme ve reme ned? ded İlelern açılaı dandıları o nce ç aıı açımaar msnz? Pho en azındn ded Clenesn akn şleş açıla abdğ a da onun daandığı ç apıı açımaabdğ adar. Faa öe uzn ou arışmaa grmeden söleem ben br hav gönce onun remeden çıığı sonucuna varırım ve bunu sz br ev asarıdan ana adığna medşnz adar b br esnle aparım u üreme, a sözler anıza doğada eler lnen faat özler avraıma oan e raım ve eejee e emeed ve lrden brn m doğaa ölç almama çn öelere o la br rıcığı your. Geçee Demea şeer ne adar genş r görş aırsa böe olağans ve böe greml onara l l r varacaımız sonuçarda bze r o adar kılav celer pel beenebr Dnann anızca
• > ener eken nedenleri olan di>ı· • vard: üm bm. B koskoca yaınn inceemek içn geegenden gezegene ve sistem • • gdeilseydik, evrenn çs caksı yayılımı ve i çinde kim ilir doğal olarak daha ne gii aşka ilkeler d lrdk karda anılan drt ilkeden (ve thminlerimiz açık dha ylercesinden herhangi ir, ie dnyanın kken açklamakta yararlnabileceğimi ir kam sağlayair fakat grüşm tmyle ihnimi işeyişni yneten o ilkeye akıl ilksne} ağlamak elle ttlr ve ek aman ir ka yırıcılık B ilke, ondan tr daha geçerli olsaydı, yle ir kayırıcılık ir lçde ağışlnailirdi. Fakat, iç doks ve yaısı akındn aklı i gerçekte içgd ve itme kdar a tanrı hatta sıradan kişilern her şeyi getiri ağladıkları o elirsi, lnk s bile, ki temelde akıda daa çok açık lanma ir şey değildir ilkelerin etkierni i he deney den ilri fakat ilkelerin kendileri ve işleyiş tarları tmyle ilinmedik olarak kamaktadır dnyann ir aşka dnyan saçtığı ir tohmdan itmeyle çıktığnı sylemek de, onn, Cle nthesn kllandığ lamda tanrısal ir akıldan ya da eceri den çıktığnı sylemeye oranla ne daha a alaşılır, ne de dene ye dha a ygndr emea, fakat a yle geliyor k, dedi, düyann itkisellk nteliğ olsaydı ve sons kaosa yeni dnyalarn tohmlan sereilseydi, gc kendi de, yaratıcısnn ir tasarıdan yola çıktığnı gsteren ek ir kanıt ord. Çnk bylesine ha rikalı r yeti, tasarıdn aşka nereden doğailirdi oksa getirdği deni anlayaayan herhgi ir şeyden, den, nasıl olr da ortaya çıkailr Philo, konda gnlnn iyice knması için, çevrenie i aan yeer dedi. B ağaç denn ne oldğ le den de kendden çkan ağaca dene rgnlk getimekte dir ir hayvan, ayn içimde, yavrlarna ir kş da yvasına dnyada tr eklere, akl ve eceriden doğan den rneklernden daha ile sk astlanr Hayvn ve itkilerdek 88
büü b düe e od rd kyk ldğ sylee y, doğrlş bşey yblr, düe doğl y geeğ düşüceye yl br bçde bğlş bldğ ve çbr , ter kedlğde ter bşlgçt bl b leye brk lkeede türü ddede olycğ a pioi lrk kk d, b e okty tk olğ yokt. kt, v Dee, b r, be krş çkşlrd b ç kldğ b vy ydd Clete y. He şey get bğldğ o ütü e e ve ek ede ştdğ , b, b gb r yşl oçld olkzlğ felefe çb tüüde t dye kbl edleeyeceğ yleşt. Bi yee umayz deşt sonu neeneri akamak ya a hehangi bi nesee öeğinin sn ikerini gösemek insan yeeneğnin eriebi ceği snrar ötesinei. İeeyebiiğimiz öüe ağmz ama eney e gözemn estekemesi yeerii d, kl gb e ve üee de, doğdk düze lkeler olk deey l gdğ yd C tee, koogo t bld bre, old, bürüe ydblr. o üüyle keyf grüüyo Ve Clete b, b büyük bte y d üree ye ede orr, e e o o büyük kl lke ede oy eşt lçüde kk vr. B olr üüde dy krşlkl olk kbl ettk ş dd lşy dk kl d çok o yr. l ve yetklkte k eeye ge yglk, üe e kl ol b yclklr vd: çükü kl üe ede çktğ er gü güyo, üee kld çktğ ç gredk. R ede, k y oçlr br kşlştr Be dor k, düy br yv beeeker, o ç br y vdr o ç de brbr c üeelerde çkş. tf ee k, ttğ b dl eeyce geş olyor, fkt er brde küçük e o, ç dğle br drş v gb. Cete dyo k, üy br keye beeekted o
89
çn br makedr, onn ç de asarıdan çıkmıştır. Adılar brada da br o kadar genş, andırşmays daa az göze çarcı. ğer o nim varsayımımı br adım da ler götürmeye öznr e benm üsünde drendğm büyük üreme kesden asarıyı ya da akı çıkarsamaya kalkarsa, ben de daha br aklııkla, nun varsaımını r adım ler tmek ve onn akl lkesnden tasa br reme a da eogo çkasamak bakmndan aynı özgürlüğü klanabrm. Bende, en azndn deneyn bell be lrsz br gölges vardr zaten b konda daa fazlasa er şemez. Sayısız örnekte akln üreme lkesnden çıktığı gözem lenmşr, başka erang br lkeden çıktığı se ç gözemen memştr Hesodos ve bütün eskçağ mtoojcler b benzetmenn öyesne etksnde kalmışlardır , es de doğanın köke br ayvan doğm ve \çfteşmeyle açıklamışlardır Paton da, 'nda, anlaşılabğ kadarıyla, böyle br görüşü benm semş gbdr Brhmanlar, dünyann sonsz büüklükte br örümekten çıktığına nanırar b örümcek, bütün b karmaşık key kend çden çıkardığı salgı lkleryle örer ve sonradan onn es ya da erg br böümünü, yenden çe aı kend özüne katarak yok edermş şte b da br çeşt kozmogo ndr, a bze gülünç geektedr, çkü örümcek braz aşa ğıanacak br ayvandır, onn yatıklarnı çbr zmn bütün evren çn br örnek y aacağmız yoktr. Fakat yne de, b kend yerküremz çn ble br benzetme ürü ümüyle örüm ceklern yaşadığı br gezegen olsaydı (k ek olanaklıdır) orada b çıkarım, bzm gezegenmzde Cleantesn açıkadığı gb er şeyn köken tasar ve zekya yakştıran çıkarım kadar doğal ve yadsmaz görünürdü Düzenl br sstemn beynden odğ kadar kardan da nçn örüemeyebeceğne nandrıcı br sebe blması Ceantes çn zor olaaktr Ceantes, traf emeym k lo, ded, yaşayan bütün sanlar arasda, üstnüze aldığız, şüe ve trazlar ortaya ama ş, sze ek çok yakışıyor ve br bakma sz çn doğal ve
kanılmaz göüüo lş gücüüz öle eekel k g olaak sakatlık ve alışlıklaı aıka gömekle lk d mad kaşıma ıkadız öle olaaüstü zolklaı e ke esde emececk özemedm kal etmekte ta d mom Ama emnm k sz de ş da aı dmdasız; ş özüm ol göstemee gelce tazdak kada azı evaık edemosz sad ve akn tmüe sze kaşı old ve atııız zek olan z şaşıtalece ama zama adaaaca da ekl lo olsnız geek.
SKZNC YRIM Phlo em lş gcümü eekee odz şe tümüle ko doal özellde le gelmekted ded s aklı da aısa alamış kolada geellke ola sılık a da andıclık taşıa tek kaa vadı; salm alı [akı aşnda] kmsee o tekde aşka ütü vasaımla tümüle sama ve aal de göüü Faka öü müzdek g sonlada üzlece elşkl göüş eknlkte oks andıışmaa elveşl olal ve lş gücü ada ked alaldne gösteel Düşücem fazla zolamada he solk dolk götüsü taşacak daa aşka kozmogo sstele de göz aı kaaasıa öeelecem sıom ama e va szk a da emklede do sstem olması olaslıı de mloda d. Ö en esk Epkoos vasaımı dltmee kalkşsam e de sz? geellkle saıom akası şmde de öel mş e sama sstem saılmaktad; e de lmem k acaa fak tefek ka deşklkle solk olaslık göütü t ale getlemez m? Ekoos atıı g madde o samak ee sol saalm Sol sada aala a l saıda lee akaılall sos süe düşüülelecek e düze a da kon sosz ke dı·-
mes geek nun çn b dny en kçne vny den btn olylıy blkte öneden meydn getlmş ve yklmşt hehng b kyıt y d sn omdn tek tek meydn getee ve yıklkt Sonlul onl sonsuun gçe hkknd fk oln b kmse bu ygıy hçb mn kşı çıkm Deme fkt ded bu mddenn ehng b bıms etken y d lk hekete geç olmksın heket kblee nmın gel. lo ek bunun gç neede dye ev ved He oly deneyden öne eşt ölçde gç ve kvnılm ntelkte : oys he oly deneyden son eş öçde kly ve lşl o. Bçok duumld yeçeknden esneklkten, elekk en kynk ln heket mddede blnen hehng bımsı etken omksıın bşl bgb öeklede he mn bln meyen b bımsı etken olduunu dşnmek se ylnı b vsydn, hem de hçb yı oyn vsyımdn bşk b şey ded Heketn mddenn kendsnde bşl dıı a pii olk hnden ve ekdn çıkıı ne k nlşılblse o k nlşılb ntelkted. stek nn heket btn sonsu mn boyutun t lmle yılmış ve yn t y d hemen hemen ynı t dev me evende hl geçen sdyo olms Heketn bleşmesyle ytd kdı çönesyle knlmktd. Nedene he ne olus olsn şu ogu kesd k mdde n sn deneynn d sö geenenn y d sö geenenn eşebld öçde he mn sek b heket hlnde olmt şmd de öyle. Byk b osılıkl u nd btn evende mulk b duuklk çnde oln tek b mdde çı yoktu h söne şöye devm ett: göşm knıtlm çlştıımı sıd b tökeleen bu dşne se sçm y d s olmyn yen b komogn vsymnı km getyo Öyle b sem, öyle b en şeyle öye b ekonom v mdı k on uygun olk mdde hem öne şkn gö
92
e sekli heeti kousu hem de aatt içmed ğişmeli sağls Mutlk böle b eko vardır: çünkü içde uluduğuu dyaı duuu geçekte böledi Ou içdi ki mddei sekli haeeti sosuda dha a kom değştimeeide hehalde bu ekoi ya da dei meyda gtii bu de de edi doğal yaısı geeği bi ee uulca, a, onuzuğa aar ese bie, çağla boyuca kedisni d kt made eede böyle •seli bi dem içnde dea etmk m ayı ama biçimlede bi değişelik sdme ee kouluş, delemiş, uylaş olusa, dumu iste isme şimdi gö lemedğ san e ee yı gşe sa olu He bi biçimi alaı bleiyle ve btle bi ilişkisi olmak geeki bt kedisn d eei ötek açalaıyla biçimi içide segeldiği öğeyle hay çttlei odığ mleelee e dşma y da dost öb açaa e ye şs oma geei Bu bili ilişkil hehg bide b kusu buluası biçimi yo ede od oltuğu madde ie baıboş ka e eds ba deli biçi içde tolay dk, desi heket e may lanmla atılı Ee ou laa böyle bi başka biçim ılammışsa ve eğe, eede byk bi miada ouluş ma dede vasa, eein kedisi de tyl dei yitimiş demeki b e y an ite da k bşngdak d y yei çimlemiş yf tohuu olsu, ist yaşlılk e s katlık içide s gide biini çmş esedi ol H ki duumd d, solu, ama layck d çok devim, sonuda açalı e gal, addei sekl akış içde bme deeee da ayaaş ım çm çıksıya bi aos hm se talım ki çk altım değiştieye alışcağ mad de kö yötilmeye bi gç aada hehagi bi kouma soklmuş ols besbeli b ilk u, ealde dşlebi ce e aışı e e des oum oaatı bu oum a beceisi eseleiyle hehgi bi beeliği buluy
3
caktı Çünkü nan ak paçaaın bakışıkı oundan b
caktı Çünkü nan ak paçaaın bakışıkı oundan b aaçaı amaçaa uaama oaa ve b kendn kouma em taşımaktadı. Haekete getc güç, bu şemde ona duua madden nzua en düznzk nde ka maı ve hehang b oantı a da etknk götemede uçuz bucakz b kagaşa çde üegtme geekecekt. Fakat b de haekete getc gücün bu he ne e maddede hl e vam ettn aaaım k kon e o da hehad bn c kada düzenz oacak) b kinc konuma bıakacaktı ve bu, adada geen bçok deşkk ve dönmee bounca böe üüp gdecekt Hb bei düzen a da konum, deşmek zin b an be deva etmez etin kaan başgçtak güç maddee üek b kpaşma ve. Oabiecek he duu otaa çıka ve nında ok ou an ç b düzen göüntüü a da ışıtı ee, maddenin he paaı haekete getien o hç dma b güç bunu hemen uzaaşt, buanı aştıı öeke, even bçok çaa bou üek b kagaşa ve düzenz aşı çne . aat ua, aeketn haekete geten gcünü tmeecek çükü bunun onn çnde oduunu kabu etk), ama anı zamanda, paçaaınn üek haeket ve akış çinde b göünüş b kouacak bçde eeşebm oaa de d Even şmd şte bu duumda oduunu göüoz He be ve he bein he paçaı dumadan deşmekte, ma ne de bütün, günüşte an kamaktadı. Yönetmemş maddenn onuz dönmeein den böe b konum otaa çıkacaı umamaz mıız hatta bundan emn omaz mıız ve u, evende buunan dönüştek bütün bgek ve bee açıkaamaz mı Konuu baz dein ne düşünüek, o aman göcez k maddnin bçmede göünüşte b deşezke aaada geek ve üek b dönme a da haeket çeen bu uaanmaa eşme hande, kaşımıdak güçüün bek dou özümünü dee be, nnı b çözümüü vemekted u edene haana a da btke paaaın ku 19
lanımlaı ve iieiyle ilgnç uyaanmal dumak oşunadı. Paçala öyle uyalanmış omaı i hayvanın valığın nası südüeleceğini imek istedim doğusu Bu uyalanma sna ee emez onun hemen yok ol duğunu ve ozulan maddesnin yeni i içme gimeyi dene dğn gömüyo muyuz? Hata dünyanın paçalaı öye iyi uyaanmışt ki düzeni i içim ozulan maddeye hemen shi çıkmakadı: zaten öyle omasaydı dünya valığın sü düel myd üyük ama sonlu adada geiş içde so nunda şimdiki düzene ya da unn gii i aşkasna vaana değn onun da hayvnla ilikte çözülmes ve yeni konum ve duuladan geçes gekmez m Centes u vasayımın tatışma sıasında nszn ak nıza geldiğini ize söylememiz iyi oldu diye kaşıık vedi uu atça ineleyeek vaktinz olayd yol açtğ ütesden gelez itiazlaı çok geçmeden kendniz de seznlediniz. içi içim valığnı südümesi çi geekli güç ve oganlaa sip olmadkça yaşayamaz diyosunuz sonunda endi endisi desekeyip deam eteieek i düzene eişneye kada aalıksız olaak hiç dumadan yeni düzenle ya da tasaımla denenmelid Fakat u vasayıa göe nsanla ve ütün ayvanla sahip oldukla içok kolaylık ve yaala needen iei gemektedi İki göz iki kula tüün valığın südüesi çn utlaka zounlu değildi tla köekle sığa kyuna e doyummuza zekimize izmet eden ütün o sasız eyvele ve üünle olmadan da nsan kı ya yılaili ve valğı koailidi ika ve aistn'n kulu çöllende insanın kullnması içn devele yaaılmamış olsay dünya çözülüp dağıı mıydı Pusulan iğnesine o haikulade ve aydalı yönelmi veen doğa natıs omsaydı insn to umu e nsn ü emen sona eedi p� ikeei g nellikle pek az sayıda omakla ilkt !l önee h d ende d_di ve unladan hangi eend oay çımaına yol açan tasaının em i y likçi i tasanın vana etei . kanı
,
Phl hç değse ded ykardak arsayı b haye aaanş e yetkn ladğ güenle çkarayabrsnz ben de bun kau eeken çeknmeyeceğm. Faka b ntelk ek herhang br grşmde daa byk br başarya erşey bekemek hç akla ygn ur m a da herhang br ayrığa [stnaya] yer baayaca e d rnekseesne lşkn snr e yeknlke yksun enemze aykr br kşl ç de aşmaacak br zgn sstem kray hç ablr myz? S uraz keds, böye br üstünüğü du ğn besbel savuamaz arpmrme saam a nıza karşın, rtak deneye yglğ rumaya çalışak daha y lr. u, en b kez daha sayam Grdğümüz bü t drarda krl�r_ edlşle dr blgççe söyeye lrsa arkhtp' dğ tp' lşk rler ana öler değ, suretlerdr] sz b sıray tersyüz edyr nelğ dşüneye ü öeere, şncenn ade üsüe ( karşık eşt br etks aak bçde brleşrldğ dua dşda hçbr eks çbr hay kend ücudn üyelern uaasz hçbr şey dğrud dğrya hareke ettreez geçeken ek epk eş dğ evrene br yaa gb örümekedr akat sz ranz bu deneye br çelşmey çeryr B öeer ve kaylka panablee daha brçkları (özele zaan de başsz ve nuz br zhn ya da düşne sse, br başka deyşe, dğusuz e ölüsüz cn vaaym, evet bu öeker, dyr, hep mze rrz ah etekte aeleclğe aplamay öğ reblr e küçük br benzeeye dayar dye b çe br ssem kab etmeek gerek gb kçük br aykrlk yü zünden herhag brnn de yadsaas gerekğ ge· mz sağaablr. ünkü, bu [böye üçü aykrkara düşmek hbrnn bağşk kalaayaağn hakl aak syleye bez b gü ü
�
{\
6
tn dn sstml yk v ılmz ngll olduğu tslm dlmktd Ttımcıdn h , sısıyl sldı svı sd v hsmınn smıklnı, ynıllıklnı v z nnlıı ığ vumkl zf kn Fkt tnyl kıldğıd ps, knd u konuld h sstm slmmk gkğn söyyn skptk n tm z hzıl unun s d pıktı: hhng konud h zmn smığ zı ounmd ud, kl s ıy lmktı Dlmcl sınd gnllk gözlmlndğ � g h sldııd ıy ullyo v h svunm ılı olmıyos tn nsnlk önn, h zmn h duumd svumk zond olmdğ hhng ll y y d otuduğu knt olmyn kmsnn zf ou zf n kd ksksz olmk gk? DOKUUNCU RIM
Dm, kt a poseor kntlmd u kd ok glk ıkyos, dd, o zmn, z ynılmz tlm sğlk h t ph v glğ ıpd son dn o ylın v yc a pro ktlmy ğlı klmkl dh y tmz my dk Tıs stl sosuzuğuu u knıtmyl d knıt llz ztn kokım, k kımdn un ksnkl doğumz Çnk y sonlu y d lcğmz kdıyl sonl olck tk vt öyl tk, dyoum, ns o d, sonsuz ndn knıty Tnsl Doğ nı ğn d nızc doğnn sl kmkl ondn ksmk, ksnk olnksız dğls l ok gt pnn lğ d ku dls l, z u ntğ doğuuğu konu sund hhng gvnc vmz Oys a pioi kntlm nts tıd Dm, sz snk soyut knıtlmdk o stnlk v koylkl, sğlmığınn ksn kntlymıcsın kılytyo gsnz n klıs önc stnd ıs tmk 97
i b nielikeki hangi kantlamay seeeğimizi belirlemek doğr olr sonra da, faydal sonlara değil kendise baka
i b nielikeki hangi kantlamay seeeğimizi belirlemek doğr olr sonra da, faydal sonlara değil kendise baka rak ona ne değer ieeğmizi belirlemeye alşmayz. Demea üstünde srar etmek istediğim ktlama, klla geldiğimiz kantlama dedi. Herhagi br şey end endisni meydana getirmesi ya da kendi varolşnn nedeni olmas ke sile olanaksz blndğna göre, varola her şey varol şnn bir nedeni ya da sebebi olmak gerekir Onn in, etkiler den nedenlere doğr trmanrken, ya herhagi bir sonl nedene rastlamad sonsz bir ararda geliş izgisi izleyip draağz ya da nihayet bir yerde zruu k varolmas gereken bir so nl nedene başvraağz Şdi, b ilk varsaym sama old ğ şylee kantlanabil. Nedener ve etkler sonsz zri ya da ararda gelişi ide, her bir etknn varolas, ondan hemen ne gelen nedenn güü ve etkilemesiyle belirlenmekte dir fakat btn b başsz sz ziir ya a ararda geliş hep birden ele alnna on belireyen ya da onn neden ola hi bir şe yokr: oysa zaman ide başlayan herhangi bir belirli nesne gii onn da bir neden ya da sebebi gereksediğ besbelli dir. Ş sor ye akla yakn olarak sorlabilir ni zaman en başnd (ezelden) beri nedenern b belri ardarda geişi va rolmştr da, başka herhangi bir ararda geliş varolmaştr, ya da niin hi olmayabileeği halde) bir ararda geliş varo mştr? Varolş zornl herhangi bir varl yoksa, düşnü lebileek herhangi bir varsay da bir o kadar olaakldr b nn gibi hiçbr y ezeden beri varolmadğ düşesde de, evreni oşran nedenlerin o beirli ardarda gelişinde görüle bileek samaktan daha büyük bir samalk yotr O zaman hibir şey yere birşeyerin varolmas belireyen ve ötekileri bir yana aarak beliri bir olanağa varlk sağlayan neydi? D dl desk, hi olmadkar varsaylyor Rt anamsz bir sözükür B, yoksa, hiçbi y miydi? Faka hibir şey hi br zaman hhang ir şey medana geiemz Dolaysya a rolşnn sebebni kendi inde taşyan ve ak bir elişkiye dşmeksizin varolmağ varsaylamayacak zornl olarak va 8
roa r vara aşvurmaı gereki Öese, böe ir a lık, ai Tarısal ir varık arır Cleathes itiraları aşlatm ou e üük evki ol uuu imeme karş) u metaik alüütme alı ğa işaret etmei hioa ırakmaacaım, ei u, a, ölese eseli köütemelleirilmş aı amaa gerçek souuk ve i açsıa öle öesi görüor ki alışı ı göstemei ke eeeceim. ir kere, şua ikkati çekmekle aşaam ir ouu p kar gerrek etemee a a kıtamaa kakış mak apaçık ir saçmalktır. arşıtı ir çelşki içemeikçe iç ir şe eitleee. Seçiklikle üşüüleile şeler hiçiri ir çeişki içerme Nei varoluuu üşüeilirek, ou varomaııı üşüeiliri u içir ki, varolmaışı ir çeişki içere içir varlık oktur Dolaısıla varouu e iteeilecek hiçi varlık oktur. u kıtlama tümüle kes oarak öerior ve ü tartışma a aamak is tiorum. a Tarısa arı varouşuoru ir varı oluu ilei süülüor ve varoluşuu ir oruuuu şöe açık maa kakışılıor i eer ou ütü öüü a a oal apı sı isemişi, varomamaı, ou iç (iki kere ik ört etmeesi kaar olaksıı aarmışı. aka etierimi şimiki gi kalkça, uu [ai, Trısal Varlıı oal a psı ilmemi asla olamaacaı eseiir e e iim iç aha öce varoluu üşüüümü irşei varolma ııı üşümek, her ama mümkü olacaktr, ih e e ıkı iim her am iki kee ik ör eii üşümek orululuu altıa uluuşumu gii herhagi ir ese her a vark urumua uluuuu vrsamak oru luluu alta eiir. ötürü, oruu varouş söüü hiçir alam oktu a a ttarl ir lamı oktur ki u a aı kapıa çıkar. Fakat ahas var oulu ir söe açıklamasa göre, ma evre keisi iç o varoluşu oulu olması 99
Maddnn btn ntlklrn bldğmz sölm blrl bldğmz kadarla maddnn öl brtakım ntlkr olab lr k bnlar blblsdk madnn arolmaını bz k kr knn b tm kadar bk br lk olarak göstrr d add dnanın arozrnl arlk lmadn taa komaa önlm tk br kanıtlma blorm b da dnann m maddsnn m bmn zornslğndan ıkarlmıtır öl dnmktdr* "Hrg br madd ara cığ ortada kalktığ düşünülbili rang br bmn dğkğ düşünülbili. nn , böl br ortadan kalka a da dğm olanaksz dlr. akat anı kanıtlamann Tanrısa Varğı karaaldğz kadaıla öd onn d grl oldğn z n zdan onn aromadı ğn a da sftla dştğ dnblğ görmmk bk br anttarık ol nn aromamasnı olanaksız a da sıatlarını dğmz d östrbln blnmn dn lmn brtakm ntlklr olsa grktr b ntlklrn n maddd oamaaağa dar hbr sbp göstrlmz. ml bnmn, dnlmn ntlklr oldklara gör onnla bağdamazlıkları da br zaman kantlanamaz. na nsnlrn basz sonsz br ararda gl zr kn gnl br nn a da lk aratıc aramann ok sama görndn d kl Zaman bad [zldn br a rolan br n nasıl br ndn olablr? nk b lk zaman ca br önclğ aron br balangıcı olmasnı rr Hm böl br crd a da nsnlrn ararda glnd r ara kddn önc gln taraından nnlnmk knds d br sonrakn ndn olmaktad ls glk nrddr? aka büün dorsnz br ndn grktrr. anı m dr b paalarn br b nd blştrlms tıpkı ar aı rok r kralk and a da arı ar brok örgnn br t alnd brllmsd odğ gb al A A G yazarı] Dr Samel Clarke (1675-1729) tarafndan
ca i ey bir eyemiye yaplmatad ve buu, şey ler doğal yas stde çbr eis otu . en se yirm madde paçacğd oşmuş bir din er br paçasnn öe edeer österseyd s de soada ap bana bu irm paçann eps brde edei sosaydn, doğrusu, souuu a e a b şey saardm n parçaan ede açamaa, bt yetece açamş omatadr ilo Cleanes, dedi, öne sdğn aytmee da a başa çe otaya atmam pe eesi abr ye de br başa nu snde sa etmeten edm aloyam youm Artmetiçiece öemenmştr 9'un çaplar uştuan saya ed aaanda topanca ya 9 edee ya da 9un ç atadan bii oa Öneğn 9un çapmar an 18, 27, 36 a e 8i, ye 7yi, 3le 6y topayaa 9 ede edes eğn, 36 da 9u bi çapmdr buda da 3, 6y ve 9u topasa, 9un ç atarnda bri oan 8e vasn.* eyde bi ölemc, böylese arial bir den iğ ya astnt ya da tasarnn esei diye ayran oablir aat usta bi cebirc uu b oruuu esei olduğu sou cua emen var e bu salan doğa yapsda er ama bu sucu çkmas eetiğii beite oram sie, acaba evre nn bn eonomsnn e çbir nsan cebinn çlğ öece bir aar sağayamamasna aş beer b onu lua yöneimes oas deği midi? oğa vararn dene ayan oaa yerde isimen doğal yapann e ii öşelerne sabseyd, aşa en b yatna buunma arn e olanasğn nedeni apaç örme myd u ouuu firn önmde sorua sokma işte öylese teielidir Ve din vasaymna doğudn doğrya aş br çam, böyese doğala sğamatad io, aa bt bu soyamar br yaa brap daa bidi ouara baaa, diye söe devam ett, şu ölemii eeme stiyorum i edieni soyut ytmeye aşt Rq Af 685.
20
mış uua e matemtke alayş çoğu kez kaakar aada e lk göüüşlee aykırı olarak doğruya erşrdğ gördükle ç, ayı düşüme aşkaığ yer del g göüe koaa da akaa meak kaa ala dışıda, a poi kalama adrıc ayıdığ pek az görümüşür. Ak ada e de e yak oaa le, aşka ala u g kaılamalada, ek am erede oduğuu eçkke açık ayamaalar da, her zam akaklk ulduuu he mekedler. Bu, alar dler he zama, u ür akıl yüüme dışda kayaklarda çıkardıkar e her zaa a kacaka ke kaııdı.
NNC AYRM Demea doğruuu öylem� eere, her a, r akıa, d gerçeklğ ked güde heğ kaul edyoum, dye eap erd; her a ked e doğa ümüü de ağmlı olduğu o Varlığ ergeyş"herhg r akılyürmede ok, ked alıklğ e çarezlğ lcye aamaya r Yaa e y aarı le öyle kaygı, ıkı edr k, geeek ye de ü mulaımı e korkula rız ereğ olmakadır Drmada erye akaız z üzüüee oğmaya e ezmeye alaldğe yeeek olduğuu de eyle gödüğüüz o meye gçe duaarla, apaala, kraarla yaışrmaya çalışırz Ne zaallı yaaıklarız, z! Dur durak lmede ze eye ee, o korkuları kearele dekleşe e yaıırm akım yolaı olduğu d ze göeemeeyd, yaşam ay ellar aada alaak eymz ourdu? Po, gerçeke dm ded heha kmey doğu r d dygua gee e y, haa ek yöem, laı çrezğ e köülüğüü, hakkıı ererek ala makad. Bu amaç ç de, aklyüüme e kalamada çok, üzel kouşma e çe şleye, çarpıc özler ulma yeeeğ
22
gerekliir Çünk heein eni içe eti şey anıla aya ne gerek r ei mi ize yalnıza, bunu, mümküne aha içtenlile e uyarlıa hietirme yeter Demea, anlar gerçeken b byük e üzünlü gerçee yeterne nanıyoar iye eap eri. Yaşa areizileri, inanarın mutuzluu oal yaımız genel yozluları ta larn, zenginlklern ereferin yuruu olaayan ha; bu yamalar bütün illere nereeye eyimleşmiştir. ütn in anlaın ni olayız uyg e eneyleine ayanara öyle yegeikleri br şeen kim şühe eebilr hilo bu okaa dd blgnlele rada aaar aran a tm bir anlaşma var: kutal olun, n ış oln bütün ya zıa nann aeizlii konuu, aer e hüznün einleyebile ei e aıı elgatla ie getirilmiştir. ir ieme ayanmak ızı uygulayla konuşan ve olayııya taıarı aha b yü br yete aşıyan ozlara, bu nelikte taarılar pek ço ur omero'tan Young'a ein, bütün bu enli oy ozan lar, neneler başka hçbir betmleein her bireyn uygu ve gözleme öyleine ugun olmayaanı emişerir emea bunu eteleyee yetkeli işiere gele ei, onarı aramanz gereez. leathe şu kitaplına epe çere bir gö geir. Kmya ve boaik gbi a yaşamn üte urmaı gerekmeyen beirli birtam bilim allarn ai yapır yazarları ışna, bahe girerim, o ayıız yazar lar araa şu ya a bu parçaına nanın çareizlii uygu una ounmayan ya a onan yanay brin bie gü bu lurunuz. n anan olal tüüye bu yanar benim ha trlayabliim aarıyla hiçbir zaman bunu yaıyaa ar iri bir yazar ımamışır. Phio o notaan beni baışayn ei: Leibniz bunu ya mış e böyeine üretli e aralu br grüşü aumaya kalışanlar belki li olmuşr hç eile buu felef ite
B aı, Leib'e öce de D Kng ve daha aç kş araıda sa lm a o Ama oo kada üük e üü ac ç lmamır
03
ü br para apalar lk. eea pek k akla de karşık erd alşlğı aka araa d Çükü bu flfarı hele bee br ağa buuşar apa erebecekler br ku u? hrhag br ke alı br adala (ükü bu ku alre kaldra ü ağ aka e b da a brek ıkl ka uablr a he aı de eked bü ek haaarı a gda bağışık ldğuu dda edeblr İa ba Phl bü erü leleş e krleşr. üü aı ara ıkar arada br aaşır ürp gder Gerek ak k uk ger e ceurları uarı krku dşe dehşe afları e akaar araar aşaa k grş e dğu ş bebeğe e alı aababaıa büük acı err aşa her aşaada aıfk erkk uuuluk ardır e uda da ıırap e krkua be Ph dğa g deeer de ded her ca ar ğ aşaı acaşırdığa kka eker. Güüer a fara aldırır e lar ürek br dehşe e edşe de u arlar alar da ked palara ğu ke gülere adırır ar h raha brakada edrg eder calar karlar. er haa ücuduu a üüde ereşe a da erede uuşup ğeler aır aıı bcekler rkıı br düşü. u bekere de ee ede daha kükler ardr. elke her bakda de e arkada üe e aa büü ha alar ar durada perşa eee e ıkmaa alşa dşaarla arıışlardır Deea alı a ded br üde u kuraı dışıda kara beeekedr. Çükü u de breşe ae de daa büük güere eklkerle dğa larak aa aldırablecek durda alaları kaplalar e alar kaca egeelğ alıa abr. Ph a ere de hardı dğa ereel e eş kuraarı e berg dukar başa er buraıdr Ee a breşekle büü gk dşaar aşabeceğ e 0
b aalara eeme oabeeğ doğdr akat sa kedse eme düşl dşmalar çıkamor m, aal ola se boşaçlı deşelele oa msallat oaak aşamı er azzı maetmor m İsa öle sa k, ddğ zeler olaı özde be sçtr emesde, ç mesde, deesde aı e ksere mas e ra ömes be, ka kokla dma ç oa e mazeme sağla başka btn kötlede kaçı sğıaağı öm ble, oa aak sosz e saısız kedee etrr Kt da, rkek ko srlen, boşaçlar zaallı ölmlle edşe dol ree sıktığd daa çok ted emez. Üstelk, br de ş dş, Demea: saesde, doğa dşmarımız oa o aş aar sesde eldğmz b toplm keds kaşmza ne e dşmalar çkartmıor k e kedeee e sellkere ol açmo k İsa e b k dşma sad. ask, adaleszlk, aşağılama, akare, şddet, aaklama, saaş, tra, et, le: şte blarla, ka şııklı oaak brrlee şkee edeler öe k, aılmaada daa bk kötke doğaağı korks olmasadı, kdlaı o opl çok eçmede dağıtılad. Demea, aat b bz sıkştır aalada, saardan, bt öğelede elme dış tedtler kork br aılar kata oğ oşrmaka bke, ded, bn ar ked çzde, zmz e dmz msz alden çık aılar da br çtr Hastalıkla s de şkeeer altda e çok sa ator k ozaı aıklı sralaşm de: Ka taşa, ç aralar, bağısak saılar, İfrtçe çılık skı zn, Açamas, sa btk dşen çszleşme, Gtde maazlaşış e çokarı ötre saılar, Şdde çımaa, de te: Umtszlk amaz akalaı asaa, koşş döşeke döşeğe. Ve stlede en Öm, Saıo mzağ ama erteo saamas
205
eklenlen bşlıc lk ve sn umut de ğrılmsın krş, emnlerle ğu kez. Deme, zhnn krışıklıklr de sözüne devm ett, dh gzl lmkl brlkte, nlrın d snı küskünleştrmek ve n krrmk bkımındn bunlrdn ger klır er ktur. Pş mnlık utn, keder, hddet h kırıkığı, endşe, kk mell umutszluk bu şenceclern hn sldırılrın uğ rmdn şmını germş? Bnlrdn dh dugulı k kş brzcı lsun hssetmş? Herkes ölesne nefret ettğ durdn lışmk ve ksulluk emek büük ğunuğn kesn zgısıdır rhtlık ve zengl nde şn rıcıklı brk ş de hbr zmn tm dum d gerek mulu uğ erşemezer şm bütün ker brr geseer k mutlu br ns medan geemezer fkt btün kölük ler brr geles, gerekte br zvllı rt ıkrır ve neree vr bnld hang br (teker teker her brnden km kurtulmuş lbr k htt dh dğrusu lklerden br tek nn luğu (hes kmde bulunblr k şmı şm değer mkt ıkrm eter Bu dün sızn br bcı düşüversed n bu dn kötülükler br örneğ lrk hstlıklrl du br hste sululr ve brlulrl br hshe, ce setler serl br svş lnı knust dlglr bğuş br f, trlıktn ıtlktn d slgınlrd er gtmş br ulus gösterrdm Ve şmn neşe nını gösterme ve hz lrı hkınd br fkr ednmes sğlmk nu neree gö türmem gerekrd? Br b, br er s mı? Hklı lrk, n nızc cı ve üztüler br bşk türünü gösterdğm düşüneblrd. Phl, bu çrcı öekerden sırılmnın, ded, özrler öne sürmekten bşk br u ktur, bnlr se sulamı nck dah d ğırlşırrlr Srrm sze, nn büün nsnlr, bütün
Paradse Lot [mş ee] XI
20
çağlada hiç dp dinenmeksizin yaşamın çaesizikleinden yaknmad? Bii, hiçbi hkl sebeplei yok, diyo b y knmala onan yaza hoşntsz omaya, söyenip sokan maya ve kayglanmaya yakınıklaından iei gelmekedi. Ben de çaesizliğin böyesine beba bi hdan daa kes bi kaynağ olabili mi ki diye yanıyom asmım akat ge çeken iddia ettiklei kada mtszasa diyo niçin yaşam anı südüüyola? .. Yaşamda hşntsz ölümden kokaak. Ben e iyom ki, bizi tan gizli zin işte bd Vao lşmz südüüyosak, özendiidiğimiz için değil, dehşeli koktğmz için. Hasmm göşünde ısa edeek diyebili ki, b anak in elmiş bikç h kaldğı ve bt sa ıa o yakma laı yayan Qzmee bi dyalılıktı. .. Bn üzee, ben, pe ki b sçadığnız dyallık nedi? diye soaım. Yaşamn bü hz ve aılanı dha büyük bi kesnlikle dymakt başka bi şey mi? yalı ve emiş miza bi kimse dü y gei kalnna kaşı çok dha alı oakl anak çok da ha msz lyosa, genellikle insan yaşamı üstüne nasıl bi yagıya vamamı geeki? Hasmımız, snla kaynaşıp dmasnla o zm a edele, diyeeki. nsana kendi çaresizlilei bie bie ken dile azıla. Ben ayı! dye ona kaşı çıaım, dgnlk lnı kaygılı b mealsizlk izle eknlik ve tklaını ise ayal ıklığ, küskünlük ve de. Ceathes, söyediğinize benze bişeyle başkalaında gözemleyeblym, dye kaşık vedi aa ita edem ki kendmde bnd ek az bi şey blyo ya da hç blamı yom ve bnn sizin çizdiğiz kada genel olmadığını m yom. emea, eğe siz endnizde isan çaesiliğini issemiyo sanı, dye haykd, deni m bi özgüüğünüz odğ iç sizi klaım Göünüşte en byük bollk içinde yaşayan başkaaı, yaknmaaın en hüün veii biçimlede die geti
207
eke unç uyaışaı Büyük ahtı iaa V Kaa akn inan gkenen uanıca üün genş ke n ğuna ıraışı. Bu anlaya eğer ay layyla eiği n ye ekein içne şyle eişi aşdan i aşğm n büük zngilik p akiik kamşr ki aammda 1içi man i dom a da nlk bmadğm i ka nyaa eln eğn çekek ığnığ
yanızık na aha üyük uuuk ağaış ıyı ğu nun eklere nanak gerekire şanğı çekilğnn aha ilk gününen aşaıştı. ice en al katlaan en üyük aaklk ve üne yük elişti aa r e akn yaklana yazığ ektulana lun eee öyeşile ln yaşan köülükleinn ne aıklı yaınalaı arı? Ve keni eneylee uygun arak aya üyük ahlı a'ya şıık çağıa CiceJ kenne yen r yaşa unulayı aağanı geri çevieceğni yet. Kennze un hehang ir taıığnıza run yaşala rın n n ya a yi yılnı yenien yaşaa iteler yi? ayır! aa una nak yr yıl aha iyi lacak iyecek l: Yaşa sana uaak ele eeyi k canı civeek kşuşun veeeiğni Böyee snuna gee gele inan çaeizliğ öye üyükü k çeişklei le uzaştıır) yaşaı he kıaığnan he e şluk e üzüülüğünen yakaka lukaı güer hil e ya Ceanthe e üün u üşünceeen ha önereieek nuz enzereren na izn h an rfe ieeniz ve Tana Vaığın ane ıfala nın aaenn yiğiin ehaen ürülüğünün nan yaraıkarnak u eelee aynı ğal yaıa u
ryde Arugzbe [Evr] Prde V, sahe 1
08
ğunu iler üeni üün ü? Enn nuuğunu abul ediu ne iee u: aa ne n ul, ne de başa b haan: ölee, nla ululuanı iei Bigelğ nudu herang b aaa aaca aa eee h anla aa dğan aışı anan a da aanan ululu ğuna öneleee ölee, dğa b aaa uulaış İnan bginn ü aaı iinde bunladan daha en e daha aa hib aı u Öee, nun cillği e algaıclğ hangi baıdan nan iclğne e aıgaıcğa beni Epun e ua h anınaş. Köüüğü önlee i da, gücü ü e? O halde eidi. Gcü e da, ie u? O hade öücüldü He gücü ei, he canı u? O halde öüü nee den geli? Cene, i (bence de ha laa dğaa b aa e nie aşıunu Faa a e, büün haanlada eledi gin a e eananın aacı ned a nıca belein aı e üein ala. Eende al böle b aı alaı, nun aad iin eel göünü bu aı luşuan üelei uuuğuna aldş ei Bu aaı geeleşiece b l alnıca ha a da al ağlaaca bi ia, a bi en hşnul anağ, anı a bi unu a da unluuğun geledği b a ala En adan, bu nieliei a guu daha da büü öne aşıan aşı gula aaıa ödei. Bi üi, uu, haa e eşdinden güell dugu u üün una e aa n ula b nuu aşadığ halde, du e Faa öe andan, haanal eaniada aal e üü lun, ie nula, nıen e udan, a baş ağanan, diş ağıandan, aiadan ne andıc aca eu eşe, güe, un, aa bundan öe eğei lan, l lun de eişilş dula gb göünü Mell üün, hşnuuu, bşnan e an nee aad Ölee, 209
ster düüdüğü lmd trısl ycllk keds sıl
ster düüdüğü lmd trısl ycllk keds sıl gösteryor? Bze ykıtırdıınız dl söyleyelm bz mstkler de bksı, bu grp olgulr krıımını, sosuz yetk m kvrlmz telklerde çekp çkrtrk çıklymz. Clethes gülümseyerek, demek Phlo, ded, e soud yetlerz çığ vurduuz. Demeyl uzu süre lm ız zte be brz ırtmıt fkt bütü o süre boyuc b krı gzl br btry kurduğuuzu ldım. trf etmel ym k, md o soylu krıtlık ve çtım ruhuuz lyık br kou üstüdesz. Şu oktyı belgtleyeblr ve nslığ mut suz y d bozuu olduu kıtlrsız, d ümüü heme sou gelr Çükü rısl Vrlığ me elker dh üphe ve belrszlkler çdeyke, e demeye doğl te lkler ky çlml Deme, e msum ve ddr ve sofu kler rsıd ble geel olrk hogörüyle krln görülerde ded, sz e mececk lıp küsüorsuuz sı kötülüğüe e çre szlğe lkn böyle br kouu, düpedüz trıtımzlık ve dszlk suçlmsıyl krılsı kdr ırtıcı br ey ol mz Böyle verml br kod güzel koum yeteeklern kulln bütü sou tr dlr ve vler buu tyb leceğ herhg br güçlüğe kolylıkl çözüm getrmemler m dr? Evree orl bu ym br nd brettr Şdk kötü olgulr, ou çn, bk yerlerde ve rouu gelecek br dö emde düzeltlecektr. O zmn slr, d ge br görüüme çlck gözler de, gel yslrı bütü ltlern görecek ve rısl Vrlığı ylk ve dürüstlüüü, yüe k dr bütü çıkmzlrı ve çprıklıklrı çde yrlkl zlyeceklerdr Clethes, hyr! özle görüür ve su götürmez olgulr kır ol bu keyf vrsyımlr sl kbul edemeyz ded erhg br ede, ble etklerde bk eyle bleblr erhg br vrsyım ord görüe olgulrdn bk eyle kıtlblr Br vrsyımı br bk vrsyım dytmk, tümüyle hvd br ypı kurmktır bu gb ykıtrm ve h
yallrl yapabilcğimiz şy olsa olsa örüşümüzün sal ola nağn blilmk olur faka böyl koşullar alda asla onun rçkliği kanlayamayz. nrsal iyicilliği kanlaanın yönmi ki bn bunu s s kabul drim insann çarsizliğ köülüğünü mulak olaak yadsmakr Sizn çizdğniz ablolar abaral hüzünlü örüşlniz çoğucas yal çkarlanz oluya dny aykr. Sağlk hasalkan haz acdan mululuk çarsizlikn daha olağadr Uğradğmz bir zarara karşlk hsaplnırsa ulaşğmz yüz an zk ardır. hilo buna şöyl cap rdi: saunduğunuz hnüz son drc şüphli oln konu [z] kabul dls d ayn zamanda şuras slim lisniz ki ac hazdan daha z sk lsa bil sonsuz kr dha şiddl sürklidir. Bir saalik ac çoğuas bizim olağan yaan zk alalarızın bir nün bir haf asa bir ayına azlasyla bdl olabilr Ya birkaçyla n çok nlr hafalar aylar n kskn acl şknclr alıda çr? az pk ndr br durumda cşku cd rişir n yüksk nokasnda br sr dam dbildğ hiçbir durumsa yokur. s kaçar sinirlr şr dokunun düzni bozulur zk ala çabak yorunluk dirnlğ dönüşür. aka a sk sk hm n kadar sk nrm srap işknc düzyn yükslir n dnli uzun sürrs o dnli daha da rçk sra işknc olur. Sabr üknr csa ş hü üsümüz çö kr: Çarsizliğiizi sona rdrk için ndnn oradan kal dlmasından başka hiçbir çar yokur ya da hr ürlü kölüğün k sağla yol oln ama biim doğal budalalğz dan öürü daha da büyük bi dhş hayrl bakğmz ök bir olaydan. hilo son drc apaçk ks önmli olmakla birlik diy sözün da i bu konulan üsünd sar yrk sizi uyamak isiyoru: bu çaşay n hlikli bir soruna rip dayadız arkıda olmadan doğal hiylaçklan mş dinbiliin öz ilklrn am bir skpiklik sokuyorsunuz. N diyorsunuz Dmk biz insan yaşamın mululuğunu ka 21
bu emekçe e şimk büü aılarıızla akalklaımzla k rlaşğmz erlklere e çılıklaımza bu üaa bie
bu emekçe e şimk büü aılarıızla akalklaımzla k
r oğı yetel değr . B s ıs denetlene mez neller ömze rı e mı olglr e ylnz unlr n z eeor Umu er r gm dğs Olg öylesne s e ız olslrd e sınır oldrı çn m gereermeye yemezed Üse öylese rmrı e ms d on et mezler ne dr ço r r Centhes, ımmd edm ht hssdyrm. rd zere ırm. öne ze e s g doğ nteler rtıre enzen rtlme çn tn sep e metz e eeelem lnmm gere yord Erenn ve öümenn ço görnmlernde özel le lerde son nedenern güzelğ e ygğ z öylese rı onmz r güe çr t r çımlr (gerçeten öyle ldlrın nndığm üzere ylnız lmsız trzr e sstr or grnr o m nı op d nlr r ğrı nıldğmz nymız le t nsn yşm d nsı drm onsnd r zorm rmd sonsz güün snz elğ y s gden mne nteler çıl ğz y d o sonsz ylğ öğneleeğmz eh r göü yotr o nn gözerye eememz gere te şmd, dostm reğe slm e else elerz e deney yrl rşsnd snm ırsı sz ON BİRİNC A YRIM
lenes ütün dnlm yzrlrnd rtğımız z sözğ ı terrnı n seede o, ır övgü td verdn e h esn e dh ılm delere e nsed d nnd le erg r lyrtme çn dh yrrl olrd dye dündğm r etmeten çemeye eğ ded h vii e 3
s sözcükleri insanlar imgelemleri yeternce oluruyor
s sözcükleri insanlar imgelemleri yeternce oluruyor onun ötesne herhangi bir şey, saçmalıklara yol açmaktn baş ka heyecan ve uygulaınıza hiçbi etki e yaratmıyor. o layısyla, Demea, nceleimiz bu konua, iz e nyetl gö rünüünüz g, her türlü nsanabenzetmeyi br yana bıra kırsak, korkarm her türlü ni bir yana ırakmış oluruz e eli mize, tapnmaızn büyük erene lişkn herhgi bir tuta mak kalmz. İnsanabenzetmeen vazgeçersek, evren içine sonsuz niteiklerle herhagi bir orana kötülüü baaştır m ebeiyen olası bulunuunu görmek zorunayız bu kötülük karışımdan sonsuz nitelikleri kanıtlamak ise, aha a olanaksızır. Fka oan yaratıcsı, sanlıı kat kat aşmakla birlikte, ancak sır çe yeti varsayarak, o zaman oal e manev kötülüün oyurucu br açklaması verilebli ve her tes olgu açıklı uyarlnabilir. O zama, aha büyük bir kötülükten sakmak için ha üçük bir köülük seçilebilir istenilen bir maca varmak iç ufak tefek rahatsızlıklara katlanılabilir: ve kısaası, bilgelikle üzenlenen ve zo runlulukla sırlana iyicillik ekl tıkı şiiki gibi bir ün ya yaratabilir. Siz, hemen göüşler, üşünceler e benzemeler ortaya atmakta öylesine elinz çabuk olan Philo, siz bu yeni kuam ütüne kanınızı kestisi olarak n uzaıya inlemek isterim eer ikkaimze lyıksa, sonradan bunu aha geniş bir zama biçme sokabiliriz. Philo, uygularım gizlenmeye eez, iye karşılık veri, onun içn, bu konuya ilişkn olarak aklıma gelenleri süse üse başvurmaan üeüz söyleyecei Saırım, şunu kaul et mek grekir k, evren keslikle hiç bilmeiini varsayacaımız ço sırlı bir zekya bu evrenin, ne enli sonsuz olursa olsun, çok iy, bilge ve güçlü bir varlıın ürünü oluu söylenseyi, kei yakıştıalarıyla, o, ncdn evren hakka, bizim dny ulaştıımız çok farklı bir ikir oluştururu ve ylnızca ne enin keisine ilrilen bu nteliklerne, etknn bu ya ama grülüü gbi, böyleine kötülükle, yoklluklar ve üzenszliklerle olu olableceni asla üşünemezi Şimi
tualm k, bu km yn onun öyl yü yl br arln ndn çktna nndrarak dünyaya gtrd blk urad hayal krkla şaşard ama çok aam br kantlamaya da ynyora lk nndan hç dönmzd çünkü böyl nrl br zk kd körlüünün blgzlnn farknda olmak gr kr bu olgularn onun karayşn hr zamn şaak brçok çözümlr olabln d düşünüdü Fakat tutalm k bu ya ratk yl güçlü, ütün br zkya önn nndrlmş olman grçkt nan çn durum böyldr) şyrn görünü şndn bu gb br nana arma çn braklmş olun bu duruma ş tümüyl dşr o km, öyl br onua armak ç hrhng br bp bulama nlayşnn nrlar dar la tatamam nanyor olblr, fakat bu nanş, ütün güç lrn y lşkn br çkarm yama çn ona yarôm tm çünkü bu çkarm blmdklrndn dl, bldklrdn yapma grkmktdr. Zyflk blzln n dnl abar tranz, kndn günzln o dnl arttrmş bu gb ko nulrn ytlrnn ötnd olduu yolundak kuşkuunu o öl çüd çoaltmş olurunuz. un ç, bu kmy yaa bl nn olguardan harkt drk konuşmak hr kyf ar aym ya da and aymak oruna kalrz Bn z öyl br ya da aray götrm k, rahat yahut hoş hçbr dar oaa, pnlr, kaplar, oakar, gçtlr, mrdnlr yapn büt konom gürültü, kargaşa, yor gunluk, karanlk, aşr aklk oukluk kayna ola, daha r br nlmy grk duymadan, hrhald yaplşn uç lard Mmarn z nln görmy şu kap ya d bu pnr dştrlyd, daha büyük kötülüklr doaan kntlamaya çalşma boşuna olurdu ald k, onun öyl dklr knlkl doru olablr yapn ötk bölümlr öyl kaldkça br tk yrn dşrlm rahazlklar aak attrablr Fakat z gnl oarak y d şunu öylrdnz k mmar brkl, nytr d y olayd, bu rahatzlkarn hp n ya da çounu ortadan kaldraak br bçmd bütünün br pnn çblr bölümlr brbrlry yuşturablrd Böy
21
l bi nn nasl oacağnı onun lmyşi, haa sin d im ii çb aman u gib i panın olanaksa ma pda bok uygusluklar v çim ouk u buan, hhng r ayny gmdn, n olu sa oun mima sçarın l, souyu yniorum gn oaak akdıka v bu d b ündüğü hay dünya, nann a da nn gb nlı varğn, çok güçlü blg v yici i anrsal Valkan klnisin aykıı mıdır? Dğildr dmk garip bir önyarg oludu undan şu sonuca vaıyorum ki dünya li brakım vasaymla v yakışırmalar doğru kabul dik, böyl anrısal Valık fikriyl n dnli uarl lailirs d i hiçbr aman onun vroluşuna ilişkn ir çıkarsma yapma oanağ vrm. uarlık mlak olarak yadsnmamakadı, yaca çıkam yadsınyor Öllk, sonsuluk anrsa vrlğn salarının dşında braklca, minlr k i uar ığ kanılamaya yli, ama asla hhangi br çasama içn ola. Duyguu yaaılaı dgn dn köülüklrn hpsnin ya da n üük ümlr dayandğ dö şl va gbdi büün bu koşullar pl orunlu kaınım olabilr Bir rnn konomsi aısındn, oağan aşam kndisi üsün öyl a şy iyor k, n dni çgnca olurs olsun doğru omaya ick ya da n dnli koayıkla innılır görünürs görünsü yanlş olmayablck hiçbir hmn yokur. u drin lgisk v karnık çnd nsan anlayşına düşn skik n andan kıngan omak, h n olusa olsun hçir varsaymı hl i slık göünüsüyl d dsklnyn r varsayımı kau mki. Şmdi, n köülüğün büün ndnlr v dayan d koulla hakknda şunu dda dyorum Bunların çir kna, n küçük ir ölçüd, ounu ya da kaçınıma göz; düş gücümü üsüü aşıboş r içimd iş böyl olduklar düşünmyi Kü yol açn br koul, üün yaaklar rk ·' lar ykı Jlğkor�a ' l ı
'
gb üük br abada ank ttan haan ş o dCzn a da konom_r. O şl drcr < haz inann anlama in b makat in tri gry. ütün aanlar ürki olarak br haz dma dr br aa doğnn aa akma orma gibi z l lklarndan rangi birinn dürtmi zrin a km Y'w / hazzn br azaşn drk aşamla ürdürmr zrnl oan o ni aramaa blrlr nanlar ac katklar kadar hl hazza koşarlar n azda l r tlmş olabiirrdi. nn aşam şlri hrha br ac madan ürütmk olanakl grüüor Öl hrhang bi hava b dga ak olacak hal girilmişir ğr haalar ondan bir aatliğ krtlabilirlr ürkl br bağşklk id d aşaabilirlr oa grm, ştm a da dlardan hrhang brini vrmk iin oldğ b b d ortaa koabmk d orglarn blrli bir bimd dzn lnmi grkrmşr. Hrhng bir akla akn nüş olmadğ hald bl br düznmnin zornl bdğn m tahmn dcğz V düşünrmz n kin grğ ü t krar gbi b ahmn üün m kracağz Faka, nc koş olmaad ac km tnğ bir ba . şa a aratamazd b ikinci koşl_üann nl aaar / la timid ve b da ok ki b vak ii ç o rn < t doğrdr ğr hr ş tk tk itmr• ntildi doğa akş hi drmadan nt ğrar hi km yaş aln kllnamad. Faka aab tk tk başka brtakm itmlr b gnzlğ gidr l mid Kaa, anra alk n ktü h n d bnalar, ok dmz mid v ndnlrn tkil hrhagi bir hazrlğ a da zn zada ilmi oma bütün iikri aratamaz md lik şra da gzdn karmamaz k, dü şimdk konomii gr, doğann akşnn kinlkl dü oldğ aralmakla brlikt bz hi d l glmior brk oalar blirizdir birokar bklnilrmz boşa karmaka 2
ır ağık ve hastaık, gik ve frta eeeri bieye ve eğşke oan aa sosz sayıa başka ieker, gerek tek tek kiieri yazgarı gerekse gee toar geikeri üs tüne üyük br etki yaarar; atta bütü is yaşaı, br ıa b gb ekere ayaır. O iç, evre giz ze reerii bie bir varık keii erhagi bir işee açığa raa tek ek isteere bütü b ekeri koaya sa ığ yarara çevirebiir büt yay t kıabiiri Aaı toa yarar oa bir fi6 er za güze bir rüzgr babiiri; iyi üküarar sağk e z üü oabiir erk ve yetke yererie geçek iç oğş kişier iy yar ve erei yatkıkara oatıabiireri. Düzei oarak ve bi gee yete bar gibi birkaç oay üya yüüü eğiş tirri; e e, eeer giz eğişke e bieşik oğ şeyei şiki ekoois yatığa a çok oğa akışıı bozyor ya a s arş şaşrtıyor gi e hiç grüezi Bebekiğie aiga' beye yaaak bir kaç okua, o bir rajas çevireiri; teere biraz aha yüksek bir aga aesar'ı ve servetii okyas ibe erek, sğ e bir büüü yeie zgüre b kavştrabiri. iebiiğiiz çüe yoa işe karşaası iç iyi seeer oabiir; faka b sebe eri bi biiyorz b gibi sebeer yaıza aokarı varsayı trsa iteikere iişk çıkarıa so utama içi yeteri oabiir aa besbe o so u t iç yeteri oaaz. Evree her şey gee yasaara yetiie e ayaar çekeye yatkı kıış oğa gre aei çeşiti rtarı ve gee yasaar çeşiti biçiere çakışa e aarıa birtak ktüüker çkaası ek oaak •r Fakat erek isteiği c koş oasay, b çok eer grüürü züü ettiği üçüü koş te er varığa bütün güç ve yetieri kt kaat ağıtı � ıdr. Bütü hayvaar orgaarı ve yeteekeri ye ş ve koraara ye iyi yg kıııştr k J
tan a da geleneğin eişebildiği ölçü, şimde değin ev ende o tüenmiş e bi tü bile bnmamatadı. He ava endie geeen donaım vdı, faat b dona nımla leine titiz b eonomle veilşti i bnlada e angi bi nemlie azalış o aatığn ma tümüle o olmaa ol aça Eleden bii ta öilede onnla oanlı bi ıı o. Hızlaıa ivilen avanla, güçlei baı mından genellile zaıftı. He iie aip ollaın, a bazı dla d a da bna n şiddetli oa içde ıvnıla Başlıa ütünlüğü aıl e avaışlı ol n üü, bütün öei ola aada maç ve beden ütünlülei baımından en eili olanı endi beei ve çalışalılaıla ağladıl dışda e giilei, ne il laı, ne ielei, ne baalaı, ne de angi bi aşam o lalılaı vadı ıaaı, doğ, aatılı geemelei onnda ein bi eap apş gi günmeted; ve ser ir eeni gibi, onlaa b geemeleini şılaa ıtı ıa etee adadan fazla bi güç a da onım pe veme mişi. Oa, hşgörülü bi n y b, ü atlantılaa aşı oma ve oşlla en batız bi biide ütüte gelmelei alde bile avnn mtll ve gelini ağlama için, bnlaı bo bol veidi aşa bütün aı, doğ çizgiden anlışlı a da zolla e üçü bi aılman bizi ça eizliğe ve ıma göüeei tzda çmlala çevilmiş ol mazdı. Mtllğ güvenelene içn bi ede, bi depo a ılı, ele ve geeinmele bölee atı bi eonomie aalaazdı. oğan aa üşünülemeee ada eidi güünün, eğe bübütü tüemez dğil bile ço büü oldğ vaaılmaadı: bizim agılaaidğimiz adaıla, onn aatılala ilişlende b atı tmllğa maı geetien eang bi ebep de ot Ei on deee ılı idie daa az avan aatıp mtlaı ve benlili oaaı ç ba aa ço el onatması da ii old Bi apımı elidei malzemel amamlaamaaağı b plana giişe, o aama içbi zama göülü denmez.
219
nsan yaaınn çğ ötülüler sağalta ç nsa aran eregeyğn [hnnn hzına öüzün güüne asn pençeerne tsahın ya da gergedann sert de
nsan yaaınn çğ ötülüler sağalta ç nsa aran eregeyğn [hnnn hzına öüzün güüne asn pençeerne tsahın ya da gergedann sert de rsne sah lalıydı deyr; br eleğ ya da enn araıllığ da sedğ y Daa büyü br çaıa yön sees daha anl br zhn etnlğ daha süre br ana e yglaa eğl lsn yeter Bün nsan türü brç b reyern alınlı e düüne le laabldler et br çalı anlığa dğa ara sa blns ötüüğün hç hç a tayaağ en yararl snçlar, bağlanan b ntelğn dlay sı e zrnl ürünler lara rtaya çaatr İnsan aa n ane a bütün · üler de tebelten ana al�r bzere snn özgün rlnda b tü ya da ı.Qa lsad bn heen tprağın yetn br bçde enes za naatlarn e altn düzeles her göre e öden essz ara yere getres zlerd e sanlar en y düzenen deleter etnten öyesne za lara ereblder tpl drna üüyle heen arablrlerd. Faat çal an br ertr he de erlr en deerrden brdr öye ğ çn de dğa er zaan leler nsan lara bn ç t aaat ereye aarı görünetedr; üs te baardların ödüendreten ç onda esler gayet ağır br ezaya çartrr gbdr. ğa_ öye çat!tır , en ddet gersnıeden baa hçbr ey n çalaa zrlayaaz e dğa sann bütün öte es lern çaan esğ hç değse br öçüde denle tre e n dğal ara sn braayı gn gördüğü br yetden br parçayla dnaa ç llr. Brada stele z aagönülü e dlaısa dha da ala aın oab r Üstün br sez e yarg güü daa ne br güzell an lay y e dst nsnda daha yüse br dyarlı steseyd, bze dğa düzen [Tanrya arı haddn blez e bzaa atğız end dha yse br arlı düzeyne çara stedğ e arzadığz arağanlarn 220
dza v koşaza g oadka çi
dza v koşaza g oadka çi acak zaa vcği öii Faka, çdk ağ v ğ a izi dşz odğ a z ad aaşadğ kdi izaa da ücad i z gkiği v çoğaa köüü kaş zi koaick g id ok dğz, öi okka iaça do düada aaak zod cği, zod. Evdki çaizik v köüüğ kaak adğ c kô üük doğa ai ü zk ikd �di gö ziz şçiiki. Ed akada o g gü v oad adaa üüd göz göüü i ozkk v düzizik aaaacak pk az paça odğ ka diidi Pçaa pi biii iş kdi v gi kaaa az a d çok kd dokaaz aka, a zaada, şaa da dikka diidi k, paça a da ik çii d aa oa o, azca aaka gçi dğ ada kaacak çid öz aaaş dğdi pi d aa ş a da aşğa kaaa ğldi. Sak, üük aadşa ap o i vaş, paça ö az pdaş, o oşa a öi kaaca aş Ö ğ, aa küi üzi aa aşak v iaa dizciik ad k iç üzga gkidi aa a d k a, a op zaa a gi? ağa zü üü i v avaa k ii gkd aka a da k z a da k a oa? üü aşa i içi cakk gidi, aka zaa g oada az Havaa ağğ v ğ, vd ka v va kaşa v agaa_ ağ ka paçaa g işi dz oaak i giz Zii üü kada, ia a, ik davada, vgd, ökd daa ada vad Faka a d k a aşa opda üük kaaşaaa o açaa d, aşka a da
2
kıtıkaıyla sık sık zaalı olan şeye kadar yaar hiçbi şey yoku; doğa da, her tüü düzensizlk ya da kagaşalğa kaşı ge özenle kendini kouyamamışı. Bu düzensizlikle, beki hiçb zaman hehangi bi tüü yok edeek kada büyük oma mkadı, ama çoğu ez bieylei ykma e aesiziğe süükeye yetekted O hade, doğal köülüğün hepsi ya da büyük bölümü bu d koşulun biaaya gelmesne dayanıyo Bütün anı yaa ıkla a duyamaz osaad ya da dünya belili isteeee yönelseydi, kötüük hiçb zama eene gemezd: hayan a ken zounuğun geektidiğinden öe, çok sayıda ek lei e yetiei olsayd ya da eenin çeşil zembeek e ilkelei he zaman doğu bi mizaç e oamı kouyaak biçimde zen le çerçeeseydi şimdi hissetiğimize oanla çok daha az kötüük bulunudu Öyleyse, bu duumda ne söyleyeeğz B koşua zounlu değled, eenin kuuuşunda kolayıkla değştilebiidi i dyeeğiz? Bu kaa, öylesne kö e biisiz olan yaatıka için aza odula göünüyo. agılamızda da ha aagönüllü olam. Teim edel Tasal alğ iyi liği (insannki gibi bi iyilik demek istiyoum kabul edlebili pori seeplele kanıtlanablseydi, bu ogula ne deni aykı oluasa osa o ikey çürümeye yetemez; bna kaşılık kolayka, blnmeyen bi bçmde, onunla bağdaşılablledi Fakat ye belitelim ki, bu yiik öneden kantlamış oladğına e olguladan çıkasanmak geektiğne göe eende buna kötülük aken e san anlayışnn böyle bi konuda yagya aabeeğ kadaıya bu köüüken öyesne koaya çaesi bulunabileeken, bu gbi bi çıkaım temellenilemez Bütün akılyüüteeme kaşın, kötü göünüşle asaydıklanz gibi sıaala bağdaşabileeğni kabul \k kada skeptiğim akat hiç şüphesiz, o göünüşle bu ı kantlayamaz. Böle bi sonu skeptiklikten çkamaz o e bu olguadan haeke edeek yaptığımız akmelee güenimzden çkamak geeki 22
B vrn çpçvr bir bakn anldrlm v örn, dyml v tkin, n çz bakz bir valklar bğ B harikld çitlilik v vrimliliğ hayran krnz Fakat ba klmaya dğk yn varlklar la, nl varlar bi raz daha yaknd inyin iribirlrin kr n kadar d an v yklr! p d knd mutluluklrna rk çi n dni ytrz kalrla! ara bakanlara n aağlana ya da nfrt d örnrlr! n bnlar, kö r dğa fikrndn bka hiçbi ndrmz byk bir anlk vrii ilk arandan b brakla v hrhani bir biçid art mki zin ya da bir ana baba özni ötrkizn, kağndan akat v dk çkar dökp dran bir dğa rada, Mani imi, biz, çlğ çözk yn bir vray tiriyr v hiç kukz, b öri, baz bak lard yaamda örnn iyi v kötn arip karm dukça inandr bir açklaman vrmkl, ayt akla yakn lmkt v lağan varaydan daha ykk bir lal amatadr Fkat öt yandan, vrnin prçalarnn ytkin tkbiçimliiğini v biribirlri ymaarn dnk rak nda kötlk ityn bir valk iyilik ityn bir varlğn çatmann hrhi br izii blamayz l yaraklan lrid, rçkn b alar v hazlar kartğ vardr; akat zatn dğann bn işlyilri, akk v ğukluk, yalk v krlk, hailik v ağrk ilkrnin bir kartlğyla yrmmkt midir Varaa_rk nç dr ki, btn y lrin ilk kanağ, krn my ayrdr v na ğktan çk ağa yaut yakt çk kuruluğa ya da ara __ i önm�ra, ktktn çk iyiliğ öm vrdiği d tr vrnin ilk ndnlri t öyl dört tan varaym klabilir: b ndnr, 1) tam bir iyiikl dnamlard, ) tam bir köt niyt dnatlmlardr, 3) h iyiiği hm köt
İS. 3. yzyıld yşmş İl Mes' duğu Zedşt lğe dy d b gö Iş Kğ y s hu K Kğd (bede) m se. - e.
3
üğü oan bi aştl inddi 4 n yi n ötü lül a. Ogan a n oa a y bi aman antlayama. Gnl yaaan tbm yy ll üiğ d üüncüy a a a n byü oa aşyan dödüncüü gb duuyo. Doğa ötlüğ ilişn oaa öylim p a b dğş ya a ğş yaman man öü n d glii � ağn doğuluğunun a iyclğinn nan icğni andğaÇô oğ bndiğ amn yama lmd ang b bp yotu Hatta ona bim duuğuu ala a uy gulann uunmadğn üşünm n daa ağ baan n nlm oduğu aa gcti ünü bolann ann ca manv ötüü mnv iyiitn ağ bamata m oğal ötüüğün doğal yiitn ağ bağndan o daa a a. Faat bu abu im v nana bulunan min öüütn o daa ütün ouğunu öym gtğ al vnd ang b ötüü odua onun na anacağ antoomot p o uğaştaat İl ndn baş uman ona b nn götmin. Faat tinn bi ndni o nnn d b aşa nni oma gtğ in n i iim [onua ğn] üüc a a şyn onu nn on o l nd aa acan Dma uun un! i ayı Haya gücün böy n oştuuyo? n anal alğn avanma dğa yapn ntlaa v şyi b nan ual v öütüy ölmy al Cantn in üütm n nl bağat. Faat şimi göüyum n büyü n v inanan ütün il ayyo v ö avunu y gib göündüğün utal davaya iant younu. Öy( an gic, Cann b daa ı mn olmayan? bnu inmt doğuu p g an · bana Dma dotunu Po ta başan b !'
mi de kesesnden kendisni eğlendiriyordu ve tiraf em gerekir k, bayağı blimilğimiz düüesize akıürüt meleri, ona bizimle alay emek n fazlasyla haklı bir tutamak verd nsan aklın optan zayfğı ansal Doğa'nn mutlak kavranılmazığı, sların büyük ve evensel aresizlikleri ve daha da büyük kötülükler bunlar elbette, oğruyolcu tanrı adamları ve dbilim dokorları tarafından böylese honutluka benimsenemeyecek kdar garip konulardır Evet, aptallı ve bilsizlik ağlarda b ilkeler güvenle benimseneblrdi ve belki, eyer üstüne baka hibir görü, oanlar desekle mek bakımndan, isanlğı körükörüne hayvanlğı, ekn genliğni ve hününü körükleyen bir görten dha uyun olmazd kat imdi.. Philo bu saygdeğer baylar bilisiliği bu kadar ok sulaman, diyerek aaya ir. Zaa göre üslpları değitirmeyi pekl biliyorlar. Eskiden, isn yamn bouğu nu ve aresizliği ileri sümek ve nsanlara ilikn oln bütü kötülük ve aıları abarmak, en ok tutuan bi dinbilm konusuydu akat son yarda İ1 aamları b yaaımd ayılmaya baladıkları ve hl bir miktar ekngenile olmakla brlikte, bu yaamda bie kötülüklerden ok iyilikler ve alardan ok hazlar bulduğnu savunduklarnı görüyoruz. Dn tmüyle mza ve eğtime dayanırken, hüü körükle menin uyn olduğu düüülüyordu hatta snlar üstn gü lee hibir aman o konda yaptkları kadar hevesle bavurmamlardr Fakat imdi insanlar ilkeler koymayı ve sonular ıkarmay öğrenne, bataryaları değtirmek ve h değilse bz inelemelere ve snamalara daynableek kantlamalar kulan mak gerekli olmutur u değm, dha öne skeptiklikle ili kn olarak anlatığmn aynıdır (ve anı nedenleden ileri gel mekedr). öylelkl Phlo, karık ruhunu ve yerleik görüleri knaynı souna değin sürdürdü. akat Demean bu konu mann sonra böümünden h holnmadığı ark ettim ok gemeden de, topluluktan ayrımak in b özür bulup savuu 225
İKİCİ RIM
İKİCİ RIM Demea'nn ayrmaında nra Ceane ie Phi knuş maan şöye rdrder Ceanhe, dumuz, dedi kr karım ki, bir daa iz varken bu öyeşi knuunu pek açmak iemeyeek dğruunu öyemek gerekire hi ben de böyee ykek ve ignç bir knuyu ikizden erhangi biriy e ayr aak arışmayı yeğerdm Siz çaışmaı runuz, bayağı bşnnçardn nefrenize bireşne izi bir arışmaya girişiğniz zaman garip aşıııkara göryr böye bir du rumda, kendi göznzde bie hiçbir şeyi eirgeyeek kadar kua ve aygıdeğer bumuyruz. Phi, iiraf emeiym kidiye yanıad, Dğa Dn kn unda başka herhangi bir knudaknden daha az dikkai u yrum çnk bir kere bu knuda ağduyu herhngi bir n anın ikeerni aa çremeyeeği biyrum ikni arak da, beni ağduyuu bir nan diye gören hiç kenn niyee ri akknda bir yanışa aa dşmeyeeğne m bir genim ar. Özeike, çekmeiz bir içenik iişkii içnde buundu ğum iz Cenhe, gaye iyi biiriz , knuşmaarn aşırı özgrğne ve aayp kamaarı pek evmeme karş, d ğann açıkanamayaak beeri ve uaığı ne kendni akı yren durmda buan birn rna hiçkmenn zihnde da ha deremee iz brakmı bir dn dyguu ykur ve hiç kime, nrıa Varık önnde nda daha byk bir huşuya eğimemekedir En dikkaiz en apa dşnrn bie her erde gözne bir maka, bir niye, bir aarı çarpar ve hiç kime nu her zaman yadıyaak kadar açma iemerde kaııp kamış amaz Dğ hiçbir yi bou ypmdğ, bn akmarda hehangi bir de maka makzn yanıza dğnn işerni derniğine dşmeke vara bi kuradır ve yi bir rgan ya da kaa gözemeyen bir anamii, bu ran dğuuğuna duyduğu ağam nnça ör n, ne � yaradığnı ve hangi akada hizme eiği de bumadan l duruamaz. Kpeikuçu iemn byk bir emei şu
kuraldır: Doğ ötmr k r v rgi bir mç ç ugu rı çr gkblmler, çou ke sofuluk e dnn bu çl temeln farkna armadan ortaya koyarlar. Aynı şey, fesefnn ötek bölmlernde de gözlemleneblr; böylelkle, hemen bn blmler bz hssettrmekszn zek r lk yaratanı kabul emeye görrler e doğrudan doğruya bu nye beslemedkler çn, yekler de çoğu zaman o oranda daha byk olur Galenos'un nsn udunun yapısı stne akılyrşn zekle dnlerm Br nsann anatoms, dyor* ayrı ayrı 600 den fazla kasın arlığı oraya koymakadır; e bunları her km gereğ g elerse, Doğann önerdğ amaı sağlamak çn, herbrn en aznn on ayrı konuma ayarladığ göreek tr uygu duruş, doğru byklk, çeşl amaçların gerekl bçmde enlenmş olması, bnn yukarı e aşağı konum ları, çeşl srler e nel kalnlı damarlarn am yerlerne rmeer böylelkle, yanıza kaslarda 6000den çok görnş e amaç oluşmakta e yapılmaktar. Keklern 24 ane olduğnu hesaplıyor: her brnn yapılışda amaçlanan ayrı arı maksaların a krkan fazla Bu yal e rdeş parçalarda ne zengn br ustalk gösers! Fakat dery, eklem krşen, da mararı, salgıbezern, suyuları gödenn çeşl orgn e yeler de dşnrsek böyese byk br sanala uyarlış parçaarn sa e karmaşğya ort oarak, şaşnğm daha ne kadar artar! Bu araşırmalara ne denl ler gdersek, yen sna e blgelk anları keşfederz faka br de erşeble eğmz sırların öesdek alnlara, parçaların ne ç yaplarna beynn ekonomsne, reme yollarn dokusuna uzakn ols bakalım Bn bu usalık eserler ayr ayrı her hayan trnde, harkulde r çeştllkle e Doğa'nın her br trn çaısı çatarken tğ ayr ayr nyelre ken br uygunlukla tekrarlanmakadır. Bu doğa blmlernn henz yekn olma dkları br dönemde ble, Galenosun ançsızlığ böyle çarpıcı
• D foto fot 227
görüüşr karşı koyaaışa, şii ir yükk k
görüüşr karşı koyaaışa, şii ir yükk k varığa kuşkuaaik içi çağa ir iozou ırarı atçıığı kaariri giti! u tür ir üy rataayı (Tarı'ya şükür ki pk azar), oa şuu orar: kii uyuarıza oğrua oğruya açaya r Tarı ouğuu varayaak, öy r Tar vaouşuu, oğann üü görülr aha k kaıtarı vrir iyi? rçkt , öy ir Taıa arık şyr şiiki kooiii kopya tkt aşka yapaiiri ki y, utaıkar irçoğuu ir apta i yaış aayamayaaı kaar açıkıka ortaya koar, ar kavrayış ırıız tki harika üüüğü gör aha a üyük riri izi i çaa zizi ağa pkçok şyri , öy ytkiktuzak yaatıkaa tüüy akarı, ğ i? i, oğr akıyürü ütü kuraara gör, hr ogu, oğa yapıı vriği ütü kataaar tki u kaıtaaar ki içr pkçok ayıa ya a güçü oaaar i tartışaız kau ik gkir oya, hiçir a igi aıar ktiryği v hçr aayışı i tutarı ouğuu ğriryği u öky u kaa aha aa vrır. Cat, , i öy güz irttkri şuu kyğ k tiz ikii ir üyük üüğü, aaşıır kıi v ta ha gtrii v y , aşa oua, yaa hr gü görüğüüz v aaııza gr şyr güçü r arışayı ürüri tk kozogo i iti oıır. Evr a yapıı ir aky zti, öy i v oğaır k ütü yarıız kav rayşara h kii itr v ta aaıya g ir nay uur u kuaı zayataya kakşaak ir k ou yr kin v iri hrhag ir aşka kura koyarak aşa uaşt iyz: ou içn şüphr v güçükr ortaya ı v şyr ütü havaa ka, oyut görüşr, uraa •ri üt ırı o o "yargyı akıa ua uruu 22H
a eişmesi yeteidir. akat u z ai kedi içide iç doyu rucu oadı gii z umad d varsayma götre çapıc görşee kaşı da içir zama srekli olarak savu ulamaz İsa doal oarak öyagıarı askısı yzde yalış saçma r sisteme ia ve seatla alaaiir aka do al yakılık ve kçk yaşta itiae eğitim ile desteklee gç e douluu esel i kuama karşıt i sisteme a aimesi ise öye saıyoum ki e ileri sreii e de sa uulaiir. Ömzdeki soruda dediğiiz gi yargyı asıya almay o kadar az oaaklı göryoum ki diye cevap verdi io u alaşmazlığa geelikle dşldde da ok term ça tışması gi i şey karıştğda kuşkulamak eiimde yim. Doğaı işeri saat leriyle yk r ezeik gösterdiği apaçkt ii akılyrtme t kuallar uya ca da doğ işei ste tartışma yapacaksak edeeri i de ua oratıı ir ezelik taşyacaı çkarsamamız geekir akat aalaıda atır sayılı faklar da olduu içi e delede de uua oratılı i fark uluduuu varsay maka akı ouruz özeikle e st edee saıkta gö emediğimiz eagi edede çok daa yksek ir gç ve eke eees yakştmamı gek. şte öyeyse ir a sa arlı oduu akla aaçk ir çmde eirlemiş od izim şimd oula isa zlei aasda uluduğ akla uygu oaak varsayıalecek çok yk ayrıla kaşı u ezerliklee dayaarak oa h ya da zek dememiz doğu oup omayacağ sou ale getirmemiz yaızca sözde ka r alaşmazıkta aka edi ki Hiç kimse etkie aas daki adışmayı yadsyamaz edeeri aaştımakta ked miz aıkoyma ise pek ola yoktu u aaştımad doğru olarak çıkaraieemiz souç edeler de arasıda ir dışma oduudu e eğe z ik ve st edee ar ya da arsal arlk demekle yetimez de aatım çeşle dimek itersek oa i ayi ezeik aşıdığ ak oaak varsayıa Zi ya da Dşe' de aşka e ad veeiliz? akı aıda sala felsefe e diim aaştıma lada öylese çok astlaa söze çatşmalada tkse u sakıaı tk çaresi ise açk taımla yaılması eagi
229
bir klmy gire ikirleri kesilii yer verle deyimer belrl ve ek biçiml olrk kllılmsıdr. k dili ve s ikirleri kedi dol ypılrıd ötürü sürekl bir b lık bürüe ve e deli ögörü gösterilse e biçim tm ypls, içbir zm kl yk bir eklik y d kesilie erişemeyecek br çtşm türü de vrdır. Blr erg br elik d drm derecelere ilişki çşmlrdr sr Hibl büyük bir dm mı çok büyük mü pekçok büyük mü old Kleotr'ı güzelli derecesi L vis y d kydidesi gi övgü sözüe yık old b lmzıkl ergi bir kr blyd so sz dek rtşbilirler. Çışlr brd e söylemek istedik lerde laşbilir deyimlerde yılbilirler y d vce versa; içbir zm deyimlerii biribiler verdii lmlrl tmlyzlr çkü b itelkler erecelei lşmzlıı çözmekte ölçüt olbiecek bir bimde ergi bir kes ölçü me elverişli icelik y d syılr gi deillerdir. rcılı iliş k çtşm b elkte dolyısıyl d yazc sözel old y d belk, böylesi de olklıys d d olmz bir biçde belirsz old e küçük rştırmda orty çkck r. rıcıy inan ziiyle anrıa zi rsd büyük ve kvrılmz old çi de ölçülemeyecek bir rk old kbl etmiyor m diye sorrım Ne kdr soys olml kr şk vermeye o kdr zr ve b rk büyümeye o kdr yk olckr t b r e kdr büyütülse yetmeyecek bir itelik tşıdıı söyleyecekr Bd sor ck dç böyle old ve ciddiyele sl olmyc söyledim rmz döer ve o ş sory sorrm b düy büü bölümlerdeki trllık ve gözle görüür dygdş k er drmd ve er d doı bü işlemleri r sıd belirl br derecede old lşlıyor m? Bir şlgm çürüyüşü bir yv üreyş ve s düşücesi yps ede bibirleri zk d ol d işe deil midir? rıt b dsıms olksdır üpedü kbl edeceki B ödüü kodkt sor o d d sıştrr ş sorm b evre ilk k ve d südüre ilke do ötek şlelriyle ve bşk şeyeri y sr s z ve düşücesi ekoomisyle belrsz ve kvrlm bir
20
bnzlk taşma laı l md? tmy tmy a, bunu naylayaakı. O za, bu aıa [tt l tanıtanımaz'n] kn bn, öyy çatşmanızn knuu n d dy baııım anıı özgün zknın nan akından çk kı u kab y nıaaz , özgü üz l kn nu uzaktan andı kabul y ayla l üün kaga k ang kn anam kamayan, dayıyla a ang b bçmd kaaa balaya lş lmayn b çatşmaya mı gknz? öyn natçıık nz, aka b aaan yan ştnz göüüm hç şaşma k b yanda a, Ün aka zayı, ytknlktn uzak, şkn kayıp· gç ölümlü yaatıka aanak bnzzkl aaadkn, b yana tanta nmaz, dnın önm, um knak bü tün şlml aaınak bnzl üyütuu Öyly, anaşmazln gçk nktann nd luunu b üşünün çaşmalanız b yana bakamazanız b, ç l, kn nz bu düşanlktan kutaın Cn, buaa şunu a tmlym , anın şl bzm ylmz aalz bnznn çk aa azla, izm nat bmzn l bnz çn bunan anıal alıın akın nan mn anaınan aa çk, al nlklnn nankl nı çı kaamaya akkmız a. aat nuç n luy? Şunan aşka b şy l nann man nlk, k tül çn al ytnknn aa kuuu. Çünkü, ün aın mutaklka tümüyl tkn uu kabu n gö nn n çk ay an, üütük ytknln yü öl çüünn n çk uzaklaşı*
*
Skpkll dgmc dk şmı myl l ldğ y d h ğ h kytmd gmm gk şp v g yl dl şk bldğ bbll gy b gb şm gllkl mld l k b bllm kldım H l dgmcı gk dym gk lm m bkımıd [] glk ldğ b gl dzli k b ym d mlk lk lmz lk ldğ ydım H b kpk d b glkl k l kd dşmk mk kıymk ık k g myt ylk lğ ld ldğm ydım Öyy mzhpl dk k
2
e leanhes bunla benim b konudaki alanı dugu lamdı ve benim he aman bu dugulaı besemi olduğumu blosunu Faka gek dne n kada çok sagım vasa baağı bonançladan a o kada iksinioum iiaf edem k bu gbi ikee baen saçmağa baen nançsığa kada imeken öel b evk aloum S de pekl bilisni ki üün aa bunan kden çok knsne duduka büük nefee ka çoğu kee he ikisie de ei olaak suçludula eanes benim eğilimm die evap vedi kabul edio um ka bi önde Dn ne denli olam ousa osun dinn olmas hiç olmamasından idi Öb düna öğeisi ah lk çn öe güçlü ve geeki bi güvene ki onu asla bi ana bıakmamalı a da savsakamamalı ünk gündelik aa mmda gödüğümü gib sonu ve geçi ödl ve ealan ble böle büük ekisi ouosa sonsu ve ebedi olanandan beklenebieek eki ne kada büük olu hlo peki öese dedi eğe baağ bonançla opum ç bu den aaısa büün an ona kamu ei üs ündek aal ekienn hikeleie bölene dolup a as neden? Hiiple ç savaa ulümle devle içinde fesa baskı köeik bunla hep bonaçan nsanlan hnene egeme omas he aman vediği ç kaa sonuçla He hang bi ase anlada dnse uh ne aman alsa adndan ouna gi musuuk anlann geleeğ kesnd nun hç saımadğı a da imediği dönemledense daha muusu a da daha geikis olama eanhes bu göemni sebebi besbe de anad Dinn as göev sana gönlünü düenlemek davanı ln saaımk öçüüük düen ve ö dnleme uhu alamak ileii de sessi oduğu ve ana ahlk ve ae güdüen pekiidiği için göden kaçması ve bu eki düele kaımas ehikes vad Kendisni göseip siv ğ ve sa üsünde aı bi ke olaak ekde bulun ğ ama asıl aandan aılm hiplee ukuaa al L k
mee eele epiğ ışlı p y em yla e k ke de dgmm ezer eelee üde ı eme
nzca bir örü olr ho e v a dn dda dd hr ürü dn zan ö oacakr izn aklürürniz ozilknk bn oglarndan rlakan daha koadr Sonl gici ödülr zaarn öl büük br kl i vardr di onz v bd olarnn daha a büük bir ki apaar grkiğ kar doğr dğildir Çok rica dr önüüzdki lr ddğz bağğ ö andan zak brsiz nnri n kadar az radğz br düünü anr adaarı dünann oağan davran v harkrni laaa baladk lar zaan b k hp düünübck n güü k oaak gösrrlr (grkn öldr) v hn büün nan ürünü onn k alnda ka dns ararlar konnda n drn bir klk v igizlğ ba di anlarar Faka an anr adalar krgc aar görülr üüür lrkn dn güdürnn onlarz gar opn aaaaacağ kadar güü oldğn vaaarar; bösn ak br ikidn d anazlar En küük br doğa dürük v iclik krsn bi inanarn davranlar üünd dbili k raarn v rn önrdğ dbdb görürdn aha ok kli oldğ dndn knikl bidir r kisnn doğa ğr h drdan o kin knd ünd ir; hr zaan zihnnd hazrdr hr görü v düünl karr oa dinl güdülr hrhang bir kilr oldğ zaan da ok düznsiz bir bid r; zhind büsbüün alkank haln alaar pk olnakl dğd Fozolar n büük ki gücü n küük kinknn onz kr daha azdır dr ; aa bblli ki n küük ki onnda büük br ikn da ağr baaak; ükü hbr v a da dab ki kada ürkllk nd krarlanaaz ğii br baka üünlğü d dr zhnin bün kav raa gücünü v zkn kndndn ana klan v dnl l klr kar onca onlardan srak n hr ön ana arar bw1da da hn hr zaan baarl or Ki nann gönlünü aklaablir a da kilrn dnl ödvrn kar oarak kndi ğin arn kd knlri aar o garp bahan v özürlr hsab vrbir dünada ga namakadır; apaadan baka h ks d arar 233
a v fsf son db konaı üstün bitakı kg
a v fsf son db konaı üstün bitakı kg sa şüph bsyo dy bi sana daha a güvn gösty kaka in baıık v sofk onsnda büyük göstiş yaan bi insana kaşıaşa da bnn öngöüü gçnn bi okaı üstünd a b ada taafndan kandııayaı a datıayaı diy onaı yakaını dnkaaya svk ktn aşka b ks a ıdı Ayıa şn da göönünd ttaıyı akı v düşün y işyn oofa ahk snıaası atında dak içn b gbi güdüi daha a gks bnaı gksybik ona yanıa sıadan kişidi onasa Tanısa Vaıı hoş nt oak iç san davanışda dd başka hiçb şy aaayan bi yoda göstk öçüd a bi d nabik tüüy ytnksd. Tanının hoşna gidn davanış aın gnk gçk ddn yoksn gamaa oşkn sikik ya da banaa safdik od düşünüü. B yoaşan önkni bak iç ski çaaa anak a da ak bögi doaşak gk Bii d aaıda ah ka açıça kaşı çıkak v ona (ahka n küçük bi ö çüd güvni ya da b bansa bn an kayas ksinik ytik oaaı söy gbi Mısı v Ynan boşnançaının bi tanıadıı tüy üpi bi sç iş yn vadı Fakat boşanç ya da oşknk kndsini ahaka do dan doya bi kaşıtıka otaya koyasa bi yaıa dikka t başka yön çvis yni v haffşp bi iyakat ana yşnın oaya konası v övgüy sçaan abs b biçid daıtıası ist ist n aaı sonça do nsan a doa adat v nsanık güdün baıı son d ayfatı. Böy bi y iksi d tıpkı onn gibi sn davanı şn bnn dütüindn bii oadıı için kişnin iaı üs tüd anak aa aa tk yapa v bana sonn kndi dav nşından hoşn oaı v taa ödv y gt i saaak ç süki oaak yaıası gki Biçok dn : • I ygaaa göünüş oşknka yaıı oysa yük o :; o igisid yavaş yavaş dygaını g ıı di sahiik v yaanıık aı bas ik o
3
n byk oşkunluka n in kiylğ uta oak şöy un, oğu k ya a gnllikl aynı kişi bilşiş bulunukaı younaki o gnl gön bbi işt buu u gb alşkanlıklaı glk yaşaa bil n gibi köt kl olaağı kolaya şnlbili faa inin gklinn ö konuu ouğu y oşkun bağnaı bağaak in bi ahlk anayışı n nl gl ola y Davann kutalğı onu g liştikt yaalanlabilk yli kualaşıı Sonu kutuluş gb pk n bi yaaı h uakn kollaak, kn başa, iyiil uygulaı önk v a kaılş bi bnillik oğuak ğili in taşı öyl bi ia tşvik iln , yaı v yiilik gnl ilkin tn kolaylıkla bi yana it Dolayıyla bayağ boşnan gn gnl avış tn pk bi tkil yoktu ağılıklaını götikl u ulaa a, şyişi lka k yaalı ğili Syat, hiplin gk ayılan gk ytklnn ok a ınıla in tutuaı v iyaa yntin h aan fsce v nı böy thiki l hibi aa vi gktğinn aha kn v aha aıla bi ilk va ıı Oya, yaygın nn uhu toplu in öyln yal oayı ta kaşıt bi knin gn olaı gki Rahp l aya aha ok ytk v ngnlk aha byk oaı, h a l uhu gnişlti Rahilin bu uhun kılavuluğu altna olalana kaşn, knilni viş, onu uaan başkaaa aşılaaya alşan v knii onun aha byk bi payın n inş ola gkn kşn yaşaaına tn bi kutaık aha k b iyik v öllk gön nin bklyli Öyy g k blg bi yöntinn yaygn in baknan yapab ği n fayal işn onlaan kn olabiiği kaa yn ik v topu tnk aal tkn önlk oaı nn öy alakgön bi a n nybilği h a bk aknalaa v Uyuklaı n yaln bi k in olaını kabul bl bi huu ağlaa uu uğuna h tl kau öglğ bli akl aşayı hata kni bağıılığnı fa t gki ha bg b
25
iky uyaak, biçok mzhb bin olmanı kab , hp kaş fl bi kayıızlk uumu akınmalı v n ağ baan mzhbin alpni kka ıamalıı; oka bi mk üknmk bimyn çaşmalaan, zulüml v op lumal kaşklıkan baş alamaz Gçk nin hiç böyl zaalı kil omaığn kabul m: aka in, ünyaa gnlikl bulunuğu anlama l amamz gki aya, kugual nık inanna a hhangi bi iyğim yok bu, bi f üü olaak, o knn fayal nn pay ama uumunaı, ö yanan hp çok az aya inn aana kalmak gibi bi akna a aşı. Ymnl büün mahml gkli, faka bunan yklin hhang bi yaygn i gli lmii ouu h zaman oulabi nanlaı ymnlni çğnmk n akoyan başa k, uum iiyi v mi, al ıaakla kaygı v oluun gnl çıkaan üşünmlii Gümük iln ymi v iyaal yn, üülük v in ilklin bağlılı iiaıa olanaın bazılana bl pk önmnmz; ö yanan, bi Quak'n özünü, hakı oaak, hhang bi başan ymnyl aynı üzy ayaz oybio'un* unan özünumazığın köü ününü, pkoo'ç flnn gmnliğn youğunu bilyoum aka Kaaa özünüumağnn ki çağlaa, ıpk çağaş zamanaa İanaıaın alaın çkığ gibi, bi o kaa köü üniğ biioum oya bu aan gözlmi aynı bpl açıkayamaz. uaı a va ki, Yunan lılan özn umaa ünü, ikoou fnn çıkşnan ön gçliyi v u, * z işa ğim bi paçaa, bu konu açıan, kni uuya oukça ağı bi il alay mki Canh ikka n hilo, i, ikka n v iş fazla iiy göümyn: yanlış n kaşı uyuğunuz öfkn oğ u n aygınızı çökmin izin vmyin aşamın başa, ha k üyk anu kaa yazgnn başmıza gikli n ka n ömli ğiz ola bu iky n bakayın. • •
6 cp 4.
phgea au
26
İnsın k eebiecek en sevimi düşünce bizi iiğ, be ği e üc etkn bir vrğın tı ork öteen eçek teismin düşüncesidir un re Tnr bii muu oız çn tmış ve çimize öçüe sğm r iiiğe erişme steği komuştu böeie, vrouşumuz� sonsuuğ değn südürecek ve o isteker dourmmız, mutuuğumuzu m ve süek kmmz mcı bii sonsuz çeştikte duum sok cktı �öe bi rığn kendsinden sonr (u ibi bir krş ştrm pbirse düşünebieceğimiz en mutu z, onun bkıcğ ve kouucuğ tnd buunmktır Phio, bu örünüe son derece mrendici ve çekici, de di, erçek ozo içnse bunr öünümden de f şeer. Fkt öncek durumd oduğu bi, burd d, sğın ü ük böümü kmndn örünümr dtcıdır ve dinn o çtığı ükünter sğğı vunçdn çoğucsı dh ğır bs ktdır erke br k nn hçbir mn br kedee srsdk r d hsk bundıkı zmnki kdr hevee dne smzr Bu dn ruhunu sevnçten çok üzce k oduğunun değ idr? Canh, fkt, de ıtdı, nsn üüntüe düşünce dinde vuntu buur. Phio ben öed , dedi, biinme en vrkr dern den düşünmee kendeni vence, insr on hkkd mçnn nk keder ve ününe uun bi fiki ouşum d doğd. undn ötüü bütün dinede ükünç meein eemen oduğunu rüou e z enz de ana ağ betimeişerimizde n ücec deei kundıktn sonr, eenmişe eçmşeden sonu ee dh ço durn söemeke en çık çeşke düşüoruz. Şunu e sümee cesre edeeğm k, ömüş uhn duumunu, insnrn öe ir dum odı i ourdu die ceker bi şk ınd österen ın br dn hçbr zmn ommşı. es üe dn modeei nc fesefenn ürünüdü Öüm nsnn özüe [kış noksı] eece öünümü rsd ir erde er dğ iç u o nsnn doğ psn öe srsıcı emektei ki, onun ötesinde u nn bütün n ise iseme bir ksve öüm ve
237
salığ büyk çğluğua Krbrs Furalar* şytalar,
salığ büyk çğluğua Krbrs Furalar* şytalar, atş kükürt sllr düşüclr slmktdr. Dğrudur, d hm krku hm d umu grr çükü, bu utkular ks d başka baka amalada sa kş krtr h br, kds uygu br tarsallk türü luşturur Fakat sa şl r ğlmd lduğu ama hrhg b çşt ş grmy, dstluk kurmaya ya da ğlty yatkd dğal arak kds bara rr, d düüm Hü gül krıkığ çdyk s grm düya dhştr kara kara düşümk kds daha dr ütülr dald mak başka yapacağ b şy ykur Grk şu da abr dsl grüşlr bu ylda düşüc ayal yc ka dkt sra, kms sağlığı ya da yaşama kşuar dğ şblr y br ruh hal grblr glcğ lk şl umutlar bsyblr bu durum u tk uca, sç ar gtürblr akat y d şu tslm tmk grkr ürkç lük d asıl lks lduğu ç, dd hr ama gm cak kısa ha arkara ak bıraka bu tutkudur. Şurası da ar bu aşrı, cşkulu sç btlr, hy calar tüktrk, hr am bua dk bşaçara daya ürkütü gül kırıkğı btr yluu harlarlar as lda, dg dgl l kadar mutu br hal d yk ur. aka, br s ssua dk sürü gdck br mutulukla ssua dk sürüp gdck br mutsuuk arasa, byls k yu br karalk brsk çd kaldğ düşüdüğü s rc bu h hal dam ttrms laksıdr. Ou ç, byl br grüşü lağ çrs bmasa u tam br karışklğa atmasa ç şaşmamak grkr u grüş, lyşd bütü ylmlr tklyck kadar sürkl lmamak la blkt y d açta hayl ml kukluk mydaa g trmy büt s kşld yls blrg l kdr hü yaratmaya yatkdr lursa su hrhag b grüş dlayısıyla hmlr bsmk ya da ükütülr kaımak yat da aklımıı gü br bçmd kulldığm ç buda sra hrhag
Krers: er s Hds' c öğ F': Cedn tr Çv.
28
br hliky karayabi düşümk sadyya ay kırıdr. öyl bir dyg hm ir saçalıı hm d br ttasızlığı rr. Tasa al s ttlar hm d sa tkla rıı aşalarıda biri o doymak bilm br alkışaa ştahı oda amak samaıkr a mak tar sılıktr da; ükü Tarısal arlıı b isa tks old ha as olor a ök kar omyor ölik böylsi aa yaratklar görülr msyor Sa anıyı lek dr ona tapaktı ütü başka tap maar grkt samalıkr boialılktr hata küfürdür dsilktir öyl ilar o kdilri yaarılmasa yatakamasıa armalar rilms gür düülmsi baya salı aa düy dirir ar ki b kü für boşııı ss od küfürr küüüdür. G olarak boiaık rsal Varlıı sal dü yd ok daa aaılaa drr o güüü ada slıka yoks olarak ka glg hsli br ifrit gib göstrr rsal arık kdi yapıları o akıs ümü lri ktülüklrid ıglklard alaak olsaydı yag boşialara balamş kmslr mhakkak k ok kıardı Çok küük bir aılıka o tarısa ytklikl y firr bsly daha dos bsmy alşa flsf arcılarda baka sa soy hibir üysi d tevecchne lyık olmad ası esgelğne ağılaasına hak kaa alar da yalca hm rdys brk kadar a rasla bir mhp kdi ytklri ii dydklar doa bir gü sikl b gibi yüksk oaüstü kolara şk hr türlü yargyı askıya aa ya da askıya almaya alşa flsf skptkr od Er ba kimsr sürr gbi görüdükr ür oa bm ümü ra irs ad aıma maş olmaka brlik tk bir yalı örmy Evendek dze nn nedni a da nedenle olasılıkla nsan zesını uzaktan andıaktadı örms glp dayyorsa; r b örm g lmy tldirimy ya da daha blirli bir yolda aık lmaya rl dils; r isa yaşamıa dg br ı karsama yapma olaaı salaıyor ya da hrhag bir tki yat sakma kayaı olamıyorsa; r b dırışma 239
yetklikten ne den uak oa da, inan ekda daha öteye