<> siqgur pRswid ] kUiVAwrI rjY kUiV ijau ivstw kwgu KwveI ]… eyhV qyhV Cif qU gur kw sbdu pCwxu ] siqgur AgY Fih pau sBu ikCu jwxY jwxu ] (gurU gRMQ swihb, AMg 646)
smrpx aunHW mrjIvVy sicAwr gurisKW nUM ijnHW ny isr& sRI gurU gRMQ swihb jI dI au`cI su`cI Dur kI bwxI nUM AKMf BY-BwvnI nwl suixAw piVHAw smiJAw mMinAw gwivAw kmwieAw smJwieAw Aqy pRcwirAw
bicqR nwtk gRMQ(muFlw nW),
hux ‘sRRI dsm gRMQ swihb’ qoN
swvDwn ! ^brdwr !! hoiSAwr !!!
ies gRMQ bwry ies pusqk ivc pVHo qy smJo :
(1) ieSt dw srUp : <>, inrwkwr srb-ivAwpk srb-smrQ prmwqmw, dI bjwey dyvqw iSv Aqy dyvI pwrvqI dw BUqW-vrgw frwauxw srUp “mhwkwl – kwlkw” (2) mMglwcrx : dyvI durgw jW mhwkwl boDk, sRI BgOqI-ey-nmh]……sRI BgauqI jI shwie ]… ]… srbloh kI r`Cw hmnY ] srb kwl kI sdw r`Cw hmnY ]…… (3) sMpUrx mUl-mMqr : “ <> siqnwmu krqw purKu inrBau inrvYru AkwlmUriq AjUnI sYBM gurpRswid ]” ies kvI-ricq gRMQ ivc iksy iek vI pMny qy nhI iliKAw (4) bynqI cOpeI : SrIrDwrI dyvqw mhwkwl / srbkwl A~gy kIqI geI kvI dI bynqI (5) Ardws Ardws : dydyvI durgw AQvw Bgau BgauqI Aqy dyvqw mhwkwl dy A`gy kIqI geI (6) jwp bwxI : iSv shsqR-nwmw(iSv purwx) qy AwDwirq dyvqw mhwkwl dI ausqiq (7) vr mMgxw xw : dyvI iSvw / durgw / jgmwie jgmwie / pwsoN SXwm SXwm kvI ny vr mMigAw (8) dIkSw : BMg qy Srwb iplw ky Cl-kpt krky mhwkwl dw isK bxwauxw ; qW iPr mhwkwl dw ArQ “vwihgurU” jW Akwl-purKu nhI ho skdw [ (9) iesqRI bwry : krqwr iesqRI nUM swj ky pCqwieAw; ivBcwrx, kul`CxI,..iliKAw
(10) ilKwrI : AnykW QWeIN gpoV qy glq-ibAwnIAW ilKx vwly Bulxhwr kiv sXwm, kiv rwm, kiv kwl dI Cwp AnykW pMinAW qy[ nwnk pd ikqy nhI iliKAw [ dsm nwnk gurU goibMd isMG jI ies gRMQ dy ilKwrI nhI [ (11) pwqSwhI 10 : Asl ivc SXwm kvI (pMnw 155) ; is`KW nUM DoKw dyx leI ivroDI-SrwrqIAW ny mn-mrzI nwl pw: 10 ilK id`qw hY (12) bolI / SYlI : gurU gRMQ swihb jI qoN iblkul vK ; bRwhmxI gRMQW vwlI CMdw-bMdI (13) SbdwvlI : AnykW QWeIN QWeIN ASlIl, jo sMgq ivc pVHI nhI jw skdI skdI (14) AwDwr gRMQ : mwrkMfyX purwx, wx, iSv purwx , sRImd Bwgvq Bwgvq purwx dIAW dIAW kQw khwxIAW Aqy smwpqI sMkyqW dI hU-b-hU nkl [ ieh Dur kI ielwhI-bwxI nhI [ (15) isRStI rcnw : SrIrDwrI dyvqy ny kMnW coN mYl k`F ky isRStI rcI !? (16) ieiqhwsk BulW : Bgq rwmwnMd jI pihloN dunIAW qy Awey Aqy hzrq muhMmd bwd ivc !... l`KW swl pihloN sqjug ivc pTwx, muZl Aqy Sy^ ikQoN Awey ?..
mnuKqw nMU gumrwh krx gurU gRMQ swihb jI dw SrIk-gRMQ ivroDIAW ny mnu
leI, guris`KW nUM BMbl-BUsy pw ky bymuK krx leI, gurU goibMd isMG swihb nUM dyvI-pUjk drsw ky bdnwm krx leI, gurU gRM Q swihb jI dI au`cI-su`cI ivcwrDwrw nwloN qoVn leI KVw kIqw hY ieh nwpwk AKOqI dsm gRMQ [ dyvI-dyvqy pUjk, Swkq-mqIey, vwm-mwrgI qWiqRk, ivBcwrI, BMg-Srwb pIx vwly kvI SXwm,kvI rwm… dw ricAw kUV gRMQ hY AKOqI dsm gRMQ [
muKbMd keI swl pihlW CpI ShId isK imSnrI kwlj, AMimRqsr dy ipRM sIpl sIpl hrBjn isMG jI dI pusiqkw “hlUxw” ivc iliKAw sI ik pitAwlw (pMjwb) dy SyrWvwlw gyt dy nyVy dyvI mMidr ivc dyvI nUM bil cVwaux leI bkrIAW dy mymxy Aqy Srwb dI boql ByNt krx leI isKI srUp vwly vI kqwr ivc KVy sn[ieh nzwrw vyK ky hr gurisK duKI hoieAw ikauNik bic`qR nwtk gRMQ (auorP dsm gRMQ) dy AwDwr qy is`K prvwrW nUM dyvI pUjw v`l D`ikAw jw irhw hY[ khy-jWdy dsm gRMQ bwry kuJ Koj BrpUr lyK vI auhnW ny ilKy pr myrI pUrI qs`lI nhI hoeI [ igAwnI Bwg isMG jI nUM vI Ardws, cOpeI Awidk dI AslIXq dsx vwlI pusqk “dsm gRMQ inrxY” ilKx krky, ibnw koeI dlIl jW s&weI suixAW, Akwl q^q swihb dy jQydwr swDU isMG BOrw jI ny pMQ ‘coN Cyk id`qw sI [ sc dy rwh clx Aqy clwaux vwilAW dI pMQ kdr krnI Bu`l igAw hY [ fw: rqn isMG j`gI jI ny iek pusqk “dsm gRMQ dw kriqRqv” ilKI sI ijsdw ‘AMdrly pRmwx’ vwly lyK qoN ieh lyKk bhuq pRBwvq hoieAw [ iesy qoN syD lYky ies AKOqI dsm gRMQ dy AMdrly pRsMgW dw AiDAYn keI swl pihlW SurU kIqw[ mhwn koS (BweI kwnH isMG), gurU gRMQ ivSv koS Aqy pMj BwgW ivc tIkw dsm gRMQ (fw: rqn isMG j`gI) Aqy nwl hI gurU gRMQ swihb jI dI ivcwrDwrw dw vI AiDAYn kIqw [ fw: rqn isM i sMG j`gI jI dI pusqk “gurU nwnk ivcwrDwrw” , pRo&Ysr fw: swihb isMG jI dw ds poQIAW ivc kIqw gurU gRMQ swihb jI dw tIkw vI piVHAw Aqy gurmiq nUM vD qoN vD ghrweI nwl smJx leI hor AnykW ivdvwnW dy lyK, pusqkW pVHIAW, kQw-vIcwr vI suxy[ BweI gurb^S isMG kwlw A&gwnw dIAW pusqkW sc dw mwrg, bicqR nwtk Awidk vI ghu nwl pVHIAW [ au`qrI Bwrq dy bhuq swry SihrW, cMfIgV, luiDAwxw, ropV, id`lI, kwnpur, kolkwqw, nwgpur, jblpur, muMbeI, kotw, jYpur, Brqpur, Awgrw Awidk dy v`fy gurduAwirAW ivc gurpurbW smy gurbwxI-kQw dI syvw inBwaux dw mOkw vI gurU swihb ny ies nwcIz nUM b^iSAw [ nwl hI nwl dsm gRMQ dy AwDwr-gRMQW mwrkMfyX purwx, iSv purwx, sRImd Bwgvq purwx, gIqw dw vI AiDAYn kIqw [ skUlI pVHweI dOrwn pVHI sMsikRq ienH i enHW bRwhmxI-gRMQW nUM smJx leI mddgwr swibq hoeI [ rozwnw spoksmYn dI 5-9-2007 (pMj isqMbr 2007) dI AKbwr dI gurU-inMdk ^br “CyvW gurU Aphrx krqw, nOvW lutyrw, dsvW frpok Aqy dyvI-Bgq” ny ies nwcIz nUM JMjoV id`qw Aqy ieh pusqk ilKxI SurU kIqI [ iesy qrHW Bwrq srkwr dI CpI pMjwbI dI nOvIN jmwq dI skUlI-pusqk “swihq dIipkw” ivc durgw-mihKwsur juD(vwr sRI BgauqI ivcoN kuJ pauVIAW) lyK ivc gurU goibMd isM i sMG dI ilKq dsky gurU swihb nUM dyvI-pUjk isD kIqw jw irhw hY [ do AkqUbr 2007 nUM gurSrn jIq isMG lWbw, AYfvokyt nwl id`lI ivc (rwjOrI gwrfn) dsm gRMQ bwry crcw hoeI [ hYrwnI hoeI jd lWbw jI ny ikhw ik ausnUM gurmiq igAwn gurU gRMQ swihb qoN nhIN blik dsm gRMQ qoN hoieAw [ ies lyKk ny dsm gRMQ, aupr ilKy iqMny purwx Aqy ies i es pusqk dy kuJ lyKW dIAW kwpIAW lWbw jI dy A`gy rK id`qIAW Aqy mIitM mIitMg ivc Swml hor keI gurmuKW nUM vI id`qIAW [ dsm gRMQ ivc ieSt dw
srUp, ilKwrI kOx Awidk bwry spSt kIqw Aqy disAw ik lyKk ny hux dsm gRMQ dIAW rcnwvW dw pwT krxw C`f id`qw hY, jo ik i k gurbwxI nhI ArQwq k`cI bwxI hn, ikauNik jugo jug Atl siqgurU gurU-gRMQ-swihb-dw-hukm hY “siqgurU ibnw hor kcI hY bwxI ]” lWbw jI mojUdw smJOqw-vwdI rhq mrXwdw dw Sor mcwauNdy iKsk gey [ iek pwsy svwmI rwm qIrQ dMfI sMinAwsI “gurU gRMQ swihb jI srvoqm gRMQ” ilKky Aqy swry vyd, purwx, ismRqIAW Awidk pwsy krky isKI Dwrx kr gey pr A&sos! isK pirvwr ivc jnmy isKI srUp vwly lWbw jI vrgy AnykW isK gurU gRMQ swihb jI nUM srvoqm gRMQ nhI mMn rhy Aqy gurU-inMdkW dw swQ dy rhy hn[ jQydwr Akwl q^q swihb jI nUM ieh lyKk hux qk iqMn ic`TIAW, ies pusqk dy ^ws lyKW dIAW kwpIAW sihq, Byj cukw hY ijsdI nkl pwTk iesy pusqk ivc pVH skdy hn pr Aj qk koeI jvwb nhI AwieAw [ loV hY ik i k isK-kOm nwl sMbMiDq swry gRMQW dI , ieiqhws, rhqnwimAW Awidk dI gurU gRMQ swihb jI dI bwxI dI ksv`tI qy prK ky fUMGI pVcol krky isK pnIrI nUM SuD gurmiq ivcwrDwrw dyx dI [ AKMf kIrqnI j`Qy vloN 14 jnvrI 2008 nUM ies gRMQ nUM gurU-ikRq mMn ky cunOqI id`qI geI hY [ sinmr bynqI hY ik ieh pusqk pVH ky soc-vIcwr ky ilKqI i lKqI auqr dyx dI ikrpwlqw krx [ ieh pusqk ilKidAW kuJ gurmuK ivdvwnW, fw: hrijMdr isMG idlgIr, i dlgIr, BweI rijMdr isMG cMfIgV, jsibMdr isMG Kwlsw (fubeI vwly) mohwlI, qrsym isMG cYArmYn Drm pRcwr kmytI (id`lI isK gurdvwrw pRbMDk kmytI) fw: gurmuK isMG id`lI, rwjpwl isMG id`lI, pRo&Ysr fw: hrbMs isMG, Kwlsw kwlj, id`lI, BweI pRym isMG pwrs, id`lI, BweI ipRqpwl isMG qy BweI AmrjIq isMG cMdI rudRpur, BweI auNkwr isMG j`mU, bIbI hrbMs kOr (dsm gRMQ ivcwr mMc, &rIdwbwd), BweI gurcrn isMG jIauxvwlw kYnyfw, BweI pRqwp isMG (lImw, pIrU, d`KxI AmrIkw) ny ies nwcIz dI hoslw-A&zweI kIqI hY ; ieh lyKk sBdw idloN Sukr-guzwr hY [ ieh lyKk DnvwdI hY BweI srbjIq isMG jI AYfItr ieMfIAw AvyArnYs, id`lI dw, ijn@W ny pusqk bwry vfmuly suJwA dy ky ies pusqk nUM inKwr ky Cwpx dI syvw inBweI [ sB qoN vD Aqy bwrMbwr Dn@vwd ds gurU swihbwn jI Aqy gurU gRMQ swihb jI dw ijn@W ny ies nwcIz nUM ieh sB ilKx dw bl, buiD Aqy smrQw b^SI [ gurU-pMQ ivc eykqw Aqy cVHdI-klw cwhux vwlw gurU-pMQ-syvk dlbIr isMG id`lI, 1 Agsq 2009. (17 swvx, nwnkSwhI sMmq 541)
srbkwl (mhwkwl) hY ipqw Apwrw] dyib kwlkw mwq hmwrw] mhwkwl kwlkw AwrwDI ]
1
(dsm gRMQ ivc ieSt dw srUp ; pMnw 73)
bicqR nwtk gRMQ / AKauqI
dsm gMRQ dI AslIXq qqkrw
pM nw nM: 1 (1) ..scu iliK sic smwvixAw ] ........................................ .................................................................... ............................ 2 (2) ibnu gur pUry nwhI auDwru ] ...................................................................... .................................. ......................................3 ..3 (3) gurbwxI vIcwrx leI zrUrI nukqy ................................................ ............................................................... ............... 5 (4) bicqR nwtk gRMQ/AKauqI dsm gRMQ ivc drj rcnwvW dw vyrvw..............................9 (5) AKauqI dsm gRMQ dw rcnhwrw kox ? .............. ..................... .............. .............. .............. .............. .............. ......... 11 (6) AKauqI dsm gRMQ dw ilKwrI Bulxhwr................................... xhwr ......................................................... ...................... 13 (7) AKauqI dsm gRMQ dI bRwhmxI-gRMQW nwl qulnw................................................ 14 (8) AKauqI dsm gRMQ ivc ‘ieSt dw srUp’ .............. ..................... .............. .............. .............. .............. ............ .....20 20 (9) bicqR nwtk gRMQ / AKauqI dsm gRMQ ivc iesqRI bwry ivcwr...............................28 (10) AKauqI dsm gRMQ’c ilKI ASlIl SbdwvlI dy kuJ AMS....................................29 (11) zPrnwmh Aqy ihkwieqW.........................................................................30 (12) kbXo bwc by nqI ]cOpeI].. eI].. ieh bynqI iks dy A`gy ? ............. .................... .............. .............. ........... ....32 32 (13) gurisK Ardws iks A`gy kry ? vwihgurU jW BgauqI A`gy ? .............. ..................... .............. ...........37 ....37 (14) pVcol,isK rIivaU ivc Cpy ly K, Did Guru ..worship Devi?............................................40 (15) dsm gRMQ jW mhwkwl-kwlkw gRMQ .................................... ............................................................... ........................... 42 (16) ……iPir n KweI mhwkwl ] .............. ...................... ............... .............. .............. .............. .............. .............. .......... ... 44 (17) kbIr mwrI mrau kusMg kI…… ............... ...................... .............. .............. .............. .............. .............. ............... ........ 46 (18) AYsw kIrqn …… ..................................................................... .................................. .............................................. ........... 48 (19) gurisK dI pCwx..................................................................................49 (20) Sihbwz Kwlsw vloN pRcwrq kuJ BulyKw-pwaU lyKW dI pVcol.................................50 (21) … dsm gRMQ bwry q`Q Aqy svwl (Facts & Questions) ............... ...................... ............... ............... ......... 55 (22) Jgrw eyku inbyrhu rwm ](jQydwr Akwl q^q swihb nUM ic`TI).............................59 (23) .. dsm nwnk swihb dw Awgmn-purb.. isK sMsMgqW/pRbMDkW nUM bynqI...................... 60 (24) swnUM jIauNdw d&nwieAw ey AwgUAW ny (kivqw, pRym isM isMG pwrs, id`lI)..................... 61 (25) dsm gRMQ dw AwDwr iqAwr krdy bRwhmxI gRMQW dIAW pRqIAW .......................... 62-76 .....
....
....
.....
.....
.....
....
....
....
..
...
..
..
...
...
...
..
..
..
..
..
..
..
..
..
ies Swkq-mqIey-gRMQ nUM gurU-ilKq mMnx dy ^qrnwk nqIjy :(1) gurU gRMQ swihb jI dw SrIk (brwbr g`dI lwaux vwlw) mMnxw, (2) gurU goibMd isMG swihb jI Aqy isKW nUM dyvI-dy viqAW dw pujwrI / aupwSk mMnxw, (3) isKW nUM gurU gRMQ swihb jI qoN bymuK krky bRwhmxI gRMQW ivc aulJwauxw, (4) isKW nUM gurbwxI isiKAw dy au lt BMg, Srwb, nSy vrqx vwlw mMnxw, (5) isK nUM isKI qo N piqq krx vwly krm,pr-iesqRI, pr-purS sMg krx vwly mMnxw (6) isK nUM AigAwnqw dy hny ry KUh ivc s`ut ky ausdw mn`uKw jnm by kwr krxw, (7) ds gurU swihbwn dI 239 swl dI Gwlxw qy kurbwnIAW ivArQ krxIAW ……… Dalbir Singh, M.Sc., 31-D,Madan Park, Punjabi Bagh, New Delhi-110026 (India) Phone::9899058458, e-mail :
[email protected]
……… scu iliK sic smwvixAw ]
2
ilKidAw ilKidAw kwgd msu KoeI ] dUjY Bwie suKu pwey n koeI ] kUVu ilKih qY kUVu kmwvih jil jwvih kUuiV icqu lwvixAw ]6] gurmuiK sco scu ilKih vIcwru ] sy jn scy pwvih moK duAwru ] scu kwgdu klm msvwxI scu iliK sic smwvixAw ]7] (gu rU gRMQ swihb,AMg 123) r ilKwrI nUM gurmiq (gurU gRMQ swihb jI dI bwxI ivc drswey isDWq),gur-ieiqhws, isK-ieiqhws bwry h ilKx qoN pihlW cMgI qrHW soc-ivcwr ky sc hI ilKxw cwhIdw hY [ gurU gRMQ swihb jI dI scI bwxI dIAW aupr ilKIAW pMkqIAW ilKwrIAW U nM cy qwvnI idMdIAW hn ik hy BweI ! JUT ivc mn lwaux vwly mnmu K log JUT hI ilKdy hn, JUT hI kmwauNdy hn ArQwq JUT qy AwDwirq jIvn jIauNdy hn[ JU T ilK ilK ky auhnW ny AwpxI myhnq, kwgz, klm, isAwhI zwieAw hI kIqI hY [ JUT nwl ipAwr pwaux vwly (eIrKw Aqy iqRSnw dI) A`g ivc sVdy hn (Bwv, du KI hu dy M hn) ; suK nhI pw skdy [6[ pr scy guruU nwl ju y V , scy Drm dy DwrxI, gurmuK jn inrol sc qy AwDwirq vIcwr hI ilKdy hn [ AYsy scy mnuK mukqI dw drvwjw ArQwq jIvn-mukq dI AvsQw pRwpq kr lYNdy hn [ auhnW dy sc ilKx leI vrqy kwgz, klm qy isAwhI Amr ho jWdy hn Aqy sc ilK ky auh mnuK sc (prmwqmw) ivc lIn ho jWdy hn ArQwq Awpxw jIvn s&lw kr jWdy hn [7[ kUV ilKx vwly ilKwrI eIrKw,iqRSnw qy lwlc ivc Ps ky JU T Aqy inMdw hI ilKdy hn [ gYr-isK ilKwrI eIrKw-vs gurmiq isDWq, gur-ieiqhws, isK-ieiqhws ivgwV ky guruU-inMdk Aqy isK-inM dk lyK ilKI jw rhy hn[ gurmiq-ivroDI-rhqnwimAW qy hukm nwimAW dy ielwvw kuJ kUV-gRMQW dI sUcI hyT ilKI hY :(1) jnmswKI (BweI bwly vwlI ) gurU nwnk swihb jI dI Aqy BweI mrdwnw jI dI bhuq inMdw krdI hY [ iesdw pUrw vyrvw jwxn leI BweI krm isMG (ihstorIAn) dI ilKI pu sqk ‘kqk ik ivswK’ zrUr pVHnI cwhIdI hY[isr& iesy pusqk ivc gurU nwnk swihb dw Awgmn idvs kqk dI puUrnmwSI iliKAw hY jo ik glq hY ikauNik bwkI swrIAW jnmswKIAW muqwibk ‘iqMn ivswK’ (15 ApRYl) hY [ (2) guriblws pw:6 ivc gurU hrgoibMd swihb jI dI inMdw kIqI geI hY [ (3) sU rj pRkwS gRMQ ivc ivc kiv sMqoK isMG ny keI QWeIN gur-ieiqhws Aqy isK-isDWq glq ibAwn kIqy hn [ ies gRMQ ivcoN kQw kridAW sUJvwn kQwkwr bhuq swrIAW gu rU-inMdk pMkqIAW C`f idMdy hn [ (4) bicqR nwtk gRMQ ijsnUM ‘dsm gR Q’ M ds ky gurU goibMd isMG swihb jI Un M dyvI-pUjk drsw ky bdnwm kIqw jw irhw hY Aqy isKW nUM gurU gRMQ swihb jI dI scI bwxI (gurmiq) nwloN qoV ky kcI bwxI (mnmiq) nwl joVn dI purzor koiSS hY [ ieh gRMQ bRwhmxI-gRMQW qy AwDwirq dyvI-pUjk-Swkq-mqIAW dw gR MQ hY[ (5) srbloh gR MQ : ieh gRMQ vI aupr ilKy bicqR nwtk gR MQ vW| dyvI-dyviqAW dy pUjkW dw gRMQ hY […… isK kOm dI bdiksmqI ieh hY ik kuJ isKI srUp vwly ivkwaU ilKwrI iqRSnw, loB,su AwrQ dy ADIn JUT dy ilKwrIAW dw swQ dy rhy hn [ bVy du K dI gl hY ik Akwl q^q swihb dy jQydwr qy hor Dwrmk sMsQwvW dy AwgU iehnW JUT dy ilKwrIAW dy iKlw& koeI kwrvweI nhI kr rhy [ hr ilKq gurU gR MQ swihb jI dI scI bwxI dI ksvtI qy qy prK ky hI pRcwrnI cwhIdI hY [ hr pRcwrk dw &rz hY ik iksy ilKq dw hvwlw dyx qoN pihlW cMgI qrHW GoK pVqwl krky inrol sc dw pRcwr kry [ jo ilKq mn nUM gurmiq-ivruD l`gy, aus ilKq dw hvwlw iblkul n idqw jwvy ; pR Qmy mnu prboDY Apnw pwCY Avr rIJwvY ](m: 5,AMg 381) gurU gMRQ swihb jI dI AM imRq-meI scI bwxI nU nUM smJ-vIcwr ky pVHn vwly gurisK cMgI qrHW jwxdy hn ik ds gurU-swihbwn kQnI Aqy krxI dy sUry sn ; Dur kI bwxI nUM pihloN Awp kmwieAw Aqy iPr aus bwxI Anuswr aupdyS idqw[ gurbwxI <> dw aupwsk bxwauNdI hY , n ik iksy dyvI-dy vqy dw Aqy Swkq-mqI ivkwrI-nSeI jIvn-jwc qoN htw ky sMsMq-ispwhI bxn dw aupdyS idMdI hY [ nwm-Drm dy DwrxI bx ky jIvn-mukq hox dw soKw rwh dsdI hY [ isK roz rwq nUM soihlw bwxI ivc pVHdy hn : iCA Gr iCA gur iCA aupdys ] guru guru eyko vys Anyk ]1] bwbw jY Gir krqy kIriq hoie ] so Gru rwKu vfweI qoie ]1] rhwau ](gurU gRMQ swihb, AMg 12) ArQwq, jy isK dy swmHxy Cy gRMQ rK id`qy jwx qW sUJvwn isK krqy dI kIriq (nwm) nwl joVn vwly gMRQ , gurU gRMQ swihb jI nwl juV ky bwkI swry gRMQ iqAwg dy xgy [ qW hI AsI kUV qoN bc skdy hW [
kUV dy rwh qy pwaux vwilAW Aqyy JUT ilKx vwilAW nUM vwihgurU sumiq b^Sy [
ibnu gur pUry nwhI auDwru](AMg 886)
3
ieiqhws dsdw hY ik gu rU go ibMd isMG jI sn 1708 ivc gurg`dI gurU gRMQ swihb jI nUM sONp ky joqI joq smw gey [ aus smy N hor ko eI gurU-ilKq gR MQ mojUd nhI sI [ bwbw bMdw isMG bhwdr dI Shwdq qoN bwd isKW au`qy hkUmq ny bhuq zu lm Fwey [ isK ipMfW qoN bwhr jMglW ivc Drm Aqy isKI srUp dI riKAw isr DV dI bwzI lw ky kr rhy sn[ aus smy N gurdvwirAW dI syvw-sMBwl inrmilAW qy audwsI swDUAW ny kIqI[ inrmly vYidk (bRwhmxI) gRMQW dy AnuXweI sn Aqy audwsI bwbw sRI cM d (gurU nwnk sihb dy bwZI puqr) dy cyly sn Aqy jog-mq dy DwrnI sn [ ieh isK nhI sn, is` KI Bys ivc bRwhmx sn [ ienHW ny gurdvwirAW ivc gu rmiq-ivru D bRwhmxI kurIqIAW Aqy nklI hukmnwmy pRclq kIqy [ ienHW dIAW ilKIAW AnykW gurmiq-ivruD pusqkW qy rihqnwmy 18vIN qy 19vIN sdI ivc vjUd ivc Awey, ijhnW nUM pu rwqn-isK-ieiqhws (ijsdI pVcol hr p`K No gurisK ivdvwn krn) ikhw jWdw hY [ ijs gRMQ nUM Aj dsm gR Q M dy nwm nwl jwixAw jWdw hY, sn 1725 dy krIb vjUd ivc AwieAw [ ieh gRMQ kuJ hor kvI-rcnWvW Aqy bicqR nwtk gR Q M (jYsw ik keI pRsMgW dy AMq ivc ilKy smwpqI-sMkyqW qoN isD hu dw M hY) dIAW kuJ rcnwvW dw sMgRh hY [ purwqn h`Q ilKq bIVW ivc ies gR Q M dw koeI nwm nhI, ikhw jWdw dsm gRMQ (1428 pMny) qqkry ivc iliKAw hY “sUcI pqRI, bicqR nwtk gRMQ jI kI”[ mojUdw ikhw cwr ApRmwxIk poQIAW (BweI mnI isMG vwlI, ptny vwlI, moqI bwg pitAwly vwlI, sMgrU r vwlI),ijnHW dy pwTW ivc keI QWeIN &rk sn, eIsvI sn 1897 ivc iksy soDk kmytI ny ArQ qy ipCokV smJy vIcwry bgYr soiDAw [ soiDAw ik ivgwiVAw ? soDx vwilAW ny ies gR Q M dw nW iliKAw ‘ dsm sRI gurU gRMQ swihb jI’ [ gu rU-pd jo Vn krky pMQ ivc du ibDw KVI ho geI[ jy gurbwxI huMdI qW soDx dI loV hI nhI sI [ gur-ricq U-ricq hY ik nhI, SMkw kIqI jwx lgI ; fw: rqn isMG j`gI dI pusqk ‘dsm gRMQ dw kriqRqv’(Authorship of Dasam Granth) ilKI jwxI ies dy rcnhwry qy svwilAw-inSwn lwauNdI hY [
pUry bicqR nwtk gRMQ ivc ilKwrI kvIAW dy ieSt dw srUp :-
srbkwl hY ipqw Apwrw ] dyib kwlkw mwq hmwrw ] (pMnw 73)
ArQwq dyvI-dyvqy srbkwl, mhwkwl, kwl, kwlI, kwlkw, durgw, iSvw, cMfI … auBr ky Awey hn[ pr gurU gRMQ swihb ivc drj mUl-mMqr ArQwq ieSt ’<> siqnwmu siqnwmu krqw purKu inrBau inrvYru AkwlmUriq AjUnI sYBM gurpRswid]’ AKOqI dsm gRMQ ivc iksy iksy pMny qy nhI iliKAw [ ieh gRMQ dyvI pUjk kvIAW (kvI SXwm, kvI rwm ……) ny iqMn bRwhmxI-gR MQW,(1) mwrkMfyX purwx, (2) iSv pu rwx, pu rwx, (3) sRI md Bwgvq purwx (suK swgr gRMQ) dy AnykW pRsMgW dI hU-b-hU nkl mwr ky iliKAw igAw hY [ srbloh gRMQ vI 18-19vIN sdI ivc vjUd ivc AwieAw ijsdy ‘mMglwcrn’ ivc iliKAw hY: iesy qrHW srblo : sRI BvwnI jI shwie ] ausqiq sRI mwXw lCmI jI kI ] ArQwq, ieh gR MQ is`KW nUM dyvI-dyvqy -pU -pUjk bxwaux leI rcy gey hn [ iehnW gRMQW dIAW kuJ rcnwvW kIrqn-poQIAW Aqy gutikAW ivc drj kr idqIAW geIAW[ bdiksmqI nwl iehnW k`cIAW bwxIAW nUM ibnw smJy-vIcwry gu rU gR Q M swihb jI dI s`cI bwxI dy qu `l smJ ky pwT-kIrqn kIqw jWdw hY [ bicqR nwtk gRMQ, ijs dw koeI nW h`Q-ilKq bIVW qy iliKAw nhI imldw, ies smy dsm dsm sRI gurU gRMQ swihb dy nwm nwl hzUr swihb (nWdyV) Aqy ptnw swihb dy gurduAwirAW ivc sRI gurU gR Q M swihb jI dy brwbr pRkwS kIqw jWdw hY jo ik dsm nwnk gurU goibMd isMG jI dy pMQk mrXwdw dy ault hY [ Bu`lV qy AMnHI SrDw vwly isK ies gRMQ dIAW rcnwvW nUM dsm-nwnk-ikRq mMn ky m`Qw tykdy hn[sUJvwn gurisKW ies gR Q M nwl “gurU” pd ilKy jwx qy ieqrwz kIqw ikau ny ies ikauNik gurg`dI pMcm-nwnk swihb dy rcy Awid gRMQ (nOvyN nwnk swihb jI dI bwxI drj krn qoN bwd) nUM gurU goibMd isMG jI ny id`qI sI Aqy iesy gR Q M gurU gRMQ swihb mM dsm gRMQ ikhw jWdw nU M isK gu mMn ky m~Qw tykdy hn [ hux bicqR nwtk gRMQ nU M kyvl sRI dsm hY[ pr ‘dsm’ pd vrqxW vI BulyKw-pwaU (confusing) hY[ ies gRMQ dy AM drly pRmwxW qy ilKqW nUM mhwkwl-kwlkw nwmk dyvI-dy vqw hn [ qW vIcwirAW pqw lgdw hY ik smucy gRMQ ivc ieSt dw srUp mhwkwl-kwlkw ies gRMQ nU M mhwkwl-kwlkw-gRMQ hI kihxw cwhIdw hY [ XkInn ieh ieSt dsm nwnk gurU goibMd qy ies isMG swihb dw jW gurisKW dw ho nhI skdw[
4
ies smy N gurisK vIcwrvwnw dI ivcwr isr& AKOqI dsm gR Q M qk hI sIimq nhI rKI jw skdI [ swry purwqn gR Q M Aqy rihqnwmy / hu kmnwmy gurU gRMQ swihb jI dI bwxI dI ksv`tI qy prKxy zrUrI hn[ Aj AsI gu rU gR MQ swihb jI dI hzUrI ivc dy vI-dyviqAW dI ausqiq krx vwlI AwrqI qy hor rcnwvW dw pwT-kIrqn krI jw rhy hW [ A&sos ! hux AsI kys-kkwr-DwrI-bRwhmx ArQwq do-gly is`K bx gey hW qy bxI jw rhy hW [ AsI Bul gey hW jugo jug AtL siqgurU gurU gRMQ swihb jI dy bcn : iekw bwxI ieku gu ru ieko sbdu vIcwir] (AMg 646) bwxI gurU gurU hY bwxI ivic bwxI AM imRqu swry]guru bwxI khY syvku jnu mwnY prqiK gurU insqwry](982) Aj qoN qkrIbn 300 swl pihlW dsvyN nwnk sRI gurU goibMd isMG swihb jI ny gu rg` gu rg`dI sRI gurU gR MQ swihb jI nUM id`qI sI [isr& [isr& sRI gurU gRMQ swihb jI nUM hI gurU mMnx dw hu km kIqw sI gurU gRMQ swihb jI pUrn gurU hn ikau Nik hr SMkw,Brm dUr krky swfw lok prlok suhylw krn ihq shI Aqy sOKw (Pokt guris`K ny m`Qw isr& gurU gRMQ swihb jI nU M hI ty kxw hY ; nw ik krm-kWf rihq) mwrg dsdy hn[ hr gu iksy hor gRMQ nUM qy nw hI iksy dyhDwrI-gurU nU M [ jy iksy hor gRMQ nUM m`Qw tykWgy qW gurU goibMd isMG swihb jI dy hukm dI aulMGxw hovygI Aqy sR I gurU gRMQ swihb jI ivc bYTy gu rbwxI-rUp 36 bRhmigAwnI qy vwihgurU jI swfy qy ikrpw nhI krxgy Aqy swnUM duK Jy lxy pYxgy, swfw mnuKw jnm bykwr clw jwvygw huMdy hW [ ikauNik iksy ho r gR QM nUM m`Qw tyikAW AsI ju go jug Atl sRI gurU gRMQ swihb jI qoN vyvy muK hu jy ko gu r qy vymuKu hovY ibnu siqgur mukiq n pwvY](gurU gR Q M swihb, AMg 920) ieko-iek pUrn gurU, sRI gurU gRMQ swihb jI swnUM ‘<> siqnwmu krqw purKu inrBau inrvYru AkwlmUriq AjUnI sYBM gurpRswid ] ArQwq,inrwkwr prmwqmw nwl joVdy hn ; iksy dy vI-dy dy vI-dyvqy nwl nhI [ pUrn gurU dw aupdyS iekswr inXm, vIcwrDwrw idR V krwky swry Brm-gV qoVdw hY[ k`cy gurU dI k`cI kUVI bwxI k`cy isK hI bxwauNdI hY [
gurU Dwrn krx ligAW cyqy rKIey ik s`cw gurU Awp moh-mwieAw qoN mukq hoky swnMU rb nwl myldw hY : jIA kI kY pih bwq khw ] Awip mukqu mokau pRBu myly AYso khw lhw] (AMg 1003) ijvyN k`cI srsON ivcoN n K`l Aqy n hI qyl pRwpq huMdw hY iqvyN k`cy gurU dy isK bixAW n lok su hylw huMdw hY n hI prlok :- kbIr jau quih swD iprMm kI pwky syqI Kylu ] kwcI srsau N py il kY nw Kil BeI n qylu ] (gurU gRMQ swihb, swihb, 1377) gurU gR MQ swihb jI ivc drswey sbd-gurU dy dy isDWq nU M mMnx nwl Aqy bwxI dI gurU-AwSy Anuswr vIcwr jwq-pwq, aUc-nIc dI vrx vMf, Pokt krmW dy Aqy cMgy-mMdy idhwVy dy Brm-jwl, dyvI kIiqAW AsI jwq-pwq, dyvqy, Avqwr-vwd, qMqR-mMqR, byloVy qIrQ ieSnwnw, Sgn-ApSgn Awidk bRwhmxI BrmW ivcoN inkl jWdy hW [ AsI mUl-mMqr ivc drswey srb-ivAwpk, inrwkwr, krqwr, prm-dXwlU, srb-smrQ qy byAMq guxW vwly pRBU dI pRymw-BgqI krky, s`cw nwm-Drm idRV krky, gurU dI ikrpw sdkw, ^wlsw (SuD mn vwlw) bx ky jIvn-mukq (mrx qoN pihlW mukq) ho skdy hW : pirE kwlu sBY jg aUpr mwih ilKy BRm igAwnI ] khu kbIr jn Bey Kwlsy pR m y Bgiq ijh jwnI ] (gurU gRMQ swihb,AMg 655) isKI isiKAw gur vIcwir ] ndrI krim lGwey pwir ](vwr Awsw, AM g AM g 465) mhwvwk Anuswr gurU gRMQ swihb jI dI isiKAw qy cilAW hI isK dw lok-prlok suhylw ho skdw hY [ nhI qW, swfw hSr ieh hovygw ik,
pyfu muMFwhUM kitAw iqsu fwl sukMdy ](gurU gRMQ swihb, 306, 317)
gurisKI-rUpI-dr^q nUM ausdy mu`F-gurU gRMQ swihb jI dI s`cI-bwxI nwloN bRwhmxI-gRMQW-rUpI-kuhwVIAW wVIAW nwl kitAw jw irhw hY qW ju isK-b`cy-b`cI-nOjvwn-ibrD-rU vwn-ibrD-rUpI sB isK-tihxIAW suk jwx [
Aws hY ik isK kOm ^brdwr qy hoiSAwr ho ky gurmiq qy pihrw dyvygI [mnuKw jIvn skwrQw qW hI ho skdw hY jy isK ieko-iek pUrn gurU, gurU gRMQ swihb, nwl juVy : ibnu gur pUry nwhI auDwru ] bwbw nwnku AwKY eyhu bIcwru ] (gurU gRMQ swihb,AMg 886)
gurbwxI vIcwrx leI zrUrI nukqy
5
piVAw bUJY so prvwxu ] ijsu isir drgh kw nIswxu ](AMg 662) gurU gRMQ swihb jI dI bwxI dw pwT krnw Aqy kIrqn krnw ijqnw zrUrI hY auqnw hI zrUrI hY gurbwxI vIcwrxw Aqy qq-au pdyS nUM vD qoN vD ghrweI nwl smJxw[ XQw gurvwk : nwmu n cyqih ih sbdu n vIcwrih iehu mnmuK kw bIcwr ] (AMg 852) gur kI syvw sbdu vIcwru ] haumY mwry krxI swru ] (AMg 223) {sbdu gurU jI dI Asl syvw ieau krIey} kub iD u imtY gur sbdu bIcwir ] siqguru BytY moK duAwr ] (AMg 944) { sbd vIcwr rwhIN pRwpqI } mhw AnMdu gur sbdu vIcwir ] ipR A isau rwqI Dn sohwgix nwir ] (AMg 370) siqgu r no sBu ko vyKdw jyqw jgqu sM swru ]ifTY mukiq n hoveI ijcru sbid n kry vIcwru ](AMg 594)
ijnw siqguru purKu n syivE sbid n kIqo vIcwru ] Eie mwxs jUin n AwKIAin psU For gwvwr ] Enw AMqir igAwnu n iDAwnu hY hir sau pRIiq n ipAwru ] mnmuK muey ivkwr mih mir jMmih vwro vwr ](AMg 1418) gurbwxI vIcwr dw muK mMqv gurmiq isDWq idR V krxw qy krwauxw hY qW ju mnuK kUV, Brm Aqy ivkwr iqAwg ky y sRSt Drm (nwm Drm) dw DwrxI bx ky gur-Sbd dI kmweI krky jIvn s&lw kr sky[
qij siB Brm BijE pwrbRhmu ] khu nwnk Atl iehu Drmu ](AMg 196) g u rU gRMQ swihb jI dI pwvn Dur kI bwxI dw iDAwn nwl (suriq joV ky) pwT kIiqAW Sbd-gurU, bwxI-gurUu jI gurbwxI nUM smJx-vIcwrx leI hy T ilKy nukqy idRV krwauNdy hn [ iehnW nukiqAW ivcoN lwgU hox vwlw iek vI nukqw nzr-AMdwz kIiqAW bwxI dy ArQW dy AnrQ ho skdy hn, Bwv jo isDWq aus vIcwr-ADIn Sbd ivc idRV krwieAw igAw hY aus isDWq qk phuMc nhI skWgy, Btk jWvWgy jWvW gy [ (1) gurU gRMQ swihb jI ivc ivcwrDwrw dI iekswrqw (Uniformity of thought) Yh jo ik ArQ jW vIcwr krx ligAW BMg nhI hoxI cwhIdI [ gu rU Arjn swihb jI ny Awid bIV ivc bwxI ilKvwaux smy kuJ BgqW (kHwnw, pIlU, CjU, Swh husYn Awidk) dIAW rcnWvW AMikq nhI sn kIqIAW ikau Nik auhnW dI ivcwrDwrw gurU nwnk swihb jI dI bwxI ivc drswey isDWqW nwl myl nhI sI KWdI[ gurU gR MQ swihb jI ivc bwxI-rU p ho ky bYTy 35 bRhm-igAwnI ieko sc (nwm Drm) nwl juVy hoey Alg Alg ivcwr nhI dy skdy ikauNik sc hmySw iekswr rihMdw hY, bdldw nhI [ ieh 36 mhwpurK inrwkwr prmwqmw <> dy aupwSk hn, bRwhmx-vwdI Pokt-krm qy vrx-vMf ivroDI hn, nSy Aqy ByKI-ivkwrI jIvn jIau j Iaux vwilAW (swkqmqIey, dyvI-pU jkW) dy ivroDI hn [ cyqy rKIey ieh gurvwk,
iekw bwxI ieku guru ieko sbdu vIcwir ](AMg 646) (2) ]rhwau] vwlI pMkqI jW pMkqIAW pUry Sbd dw kyNdrI Bwv (Central idea) drswauNdIAW hn Aqy bwkI AMqry ivsqwr nwl kyNdrI Bwv smJwauNdy hn[ies leI zrUrI hY ik rhwau vwlw bMd sB qoN pihloN smiJAw qy vIcwirAw jwvy[ kIrqnIey ies rhwau vwly bMd nUM ‘AsQweI’ krky gwien krn qW hI au s sbd ivc drswieAw gurmiq isDWq idRV hovygw[ imswl vjoN , hyT ilKy sbd nUM vIcwrIey : byd kqyb khhu mq JUTy JUTw jo n ibcwrY ] jau sB mih eyku Kudwie khq hau qau ikau murgI mwrY ]1] mulW khhu inAwau Ku dweI ] qyry mn kw Brmu n jweI ]1]rhwau] pkir jIau AwinAw dyh ibnwsI mwtI kau ibsimil kIAw ] joiq srUp Anwhq lwgI khu hlwlu ikAw kIAw ]2] ikAw aujU pwku kIAw muhu Do ieAw ikAw msIiq isru lwieAw ] jau idl mih kptu invwj gujwrhu ikAw hj kwbY jwieAw ]3] qUM nwpwku pwku nhI sUiJAw iqs kw mrmu n jwinAw ] kih kbIr iBsiq qy cUkw dojk isau mnu mwinAw ]4] (rwg pRBwqI, AMg 1350)
6 ArQ : hy mulW ! qUM r~bI iensw& (jo ik inrol sc qy AwDwirq hY) dI gl ds [ qy ry mn dw iek Brm qW dUr hoieAw hI nhI (qW qUM hornW dw auh Brm ikvyN dUr kryNgw)[rhwau[ iksy Dwrimk gRMQ nUM ibnw vIcwry jo aus gRMQ nUM JUTw AwKdw hY auh ^ud JUTw hUMdw hY [ auNj qUM ku rwn ivcoN ijs murgI nUM mwr ky qUM ^udw dy nW qy kIqI kurbwnI AwKdw pV ky kihMdw hYN ik ^udw sB ivc vsdw hY pr ijs hYN aus murgI ivc vI ^udw vsdw sI qW ds qUM ikauN aus murgI (jW bkrw jW gW) nUM mwrdw hYN ]1] qUM iksy jIv (murgI,gW,bkrw) pkV ky lY AWdw, aus dI grdn qy Cu rI clw ky mwr id`qw, im`tI ho gey mu rdy qy qUM ibsim`lw AwK ky klmW pVHIAW[au s jIv ivc vsdw ^udw dw nUr (Awqmw) ^udw (prmwqmw) ivc jw phuMicAw qW ds, hy mulW! qUM hlwl (jwiez krm, puMn krm) kyhVw kIqw ? ]2] kI ho ieAw jy qU M hQ, pYr, mUMHh Do ky (SrIrk suc krky) msIq ivc isr JukwieAw[ jy idl ivc &ry b &ry b hovy qW koeI &wiedw nhI nmwz pVHn dw Aqy h`j krn m`kw, kwbw (Dwrmk sQwn qy) jwx dw ]3] jwnvr dI kurbwnI Aqy &rybI idl nwl nmwz Adw kIiqAW, hy mulW! qUM mn krky mYlw hI irhw ikauNik qYnUM pwk (pivqr ^u dw) dI AslIAq dI sUJ nhI sI n hI kurwn pVH ky r`bI-Byd jwx sikAw [ ies leI hy kbIr! kh dy mulW nUM ik qYnUM jwnvr dI kurbwnI dy x nwl, &ry bI idl nwl nmwz vZYrw Adw krx nwl bihSq (Heaven) nhI imlxI, qyrw mn dozk (Hell) dI A`g ivc sVn jogw hI rih igAw hY ]4] kuJ kIrqnIey A`DI pMkqI ‘qau ikau murgI mwrY]’ AsQweI krky gwien krdy hn Aqy ies sbd nUM mws ivroDI dsdy hn [ pr ies sbd ivc kbIr swihb mulW jI dw ieko iek Brm ‘qyry mn kw Brmu’ dU r krnw cwhuMdy hn Aqy auh Brm hY ‘jwnvr dI kurbwnI dy ky Kudw dI b^iSs hwsl krnw’ Aqy ieh nukqw dUjy AMqry nUM vIcwirAW spSt ho jWdw hY [ not kIqw jwvy ‘mn kw Brmu’ iliKAw hY nw ik ‘mn ky Brm’ (Brmu = iek vcn, Brm = bhuvcn)[ <> dI b^iSS ‘qnu mnu Arpau pUj crwvau ] gu rprswid inrMjnu pwvau ](AMg 525) , Awpw kurbwn kIiqAW ho skdI hY, n ik jwnvr kurbwn kIiqAW [ (3) gurbwxI ivAwkrx :- hr swihqk bolI dy Alg ivAwkrxk-inXm huMdy hn [ gu rbwxI-ivAwkrx dy inXm smJ ky ArQ kIiqAW koeI Brm-Bu lyKw nhI rihNdw [au pr ilKy sbd ivc ‘mn kw Brmu’ dIAW lgW-mwqrw dI AihmIXq nzr-AMdwz krx nwl Asl isDWq pwsy rih igAw [ lgW-mwqrw dw sMb D M gurbwxI ivAwkrx nwl hY[ hyT ilKIAW pM kqIAW ivc Gr Aqy gur AKrW qy iDAwn dyxw : iCA Gr iCA gu r iCA aupdys] guru guru eyko vys Anyk ]1] bwbw jY Gir krqy kIriq hoie ] so Gru rwKu vfweI qoie]1] rhwau] (AMg 12) pd ArQ :- iCA Gr= Cy aupinSd (Gr bhuvcn) [ jY Gir = ijs gRMQ rwhIN , ijs gRMQ ivc[ Gru = iek gR Q M ( mwqrw u iek vcn) [ guru = iek iek gurU [ guru guru = ieko iek gurU [ ArQ : hy BweI ! ijs gRMQ ivc krqy , <> inrwkwr prmwqmw, dI is&q-swlwh krn dw aupdy S iliKAw hY, aus ieko iek gRMQ nUM rK lY, bwkI swry iqAwg dy, qyrI isAwxp jW vifAweI iesy ivc hY ] qW qy isK kOm nUM isr& gurU gRMQ swihb jI nwl hI juVnw cwhIdw hY ikau Nik iehI gRMQ krqy dI kIrqI nwl joVdw hY ; bwkI gRMQ, dsm gRMQ – srbloh gRMQ – jnmswKI BweI bwly vwlI – guriblws pwqSwhI Cy NvI Cy NvI – rihqnwmy Awidk, jo ik Avqwr-vwdI, gurmiq-ivroDI jW gurU-inMdk hn, iqAwgx jog hn[ hor pRmwx : Awhr siB krdw iPry Awhru ieku n hoie] nwnk ijqu Awhir jgu auDrY ivrlw bUJY koie ](AMg 965) (Awhr = r mukqw, bhu-vcn, swry Awhr[ Awhru = iek vcn, iek Awhr[ Awhir = Awhr ivc [) ArQ :- mnuK lok suhylw krn leI swry Awhr, kM m, krdw hY pr prlok su hylw krn leI iek vI au dm ` nhI krdw[ koeI ivrlw hI hY jo smJdw hY ik jg ny auDrx dy Awhr (nwm Drm) ivc lgxw hY [ ies jwxkwrI leI ‘gurbwxI ivAwkrx dy srl ny m’ imSnrI kwlj dI pusqk pVHnI cwhIdI hY [ (4) jy vIcwr-ADIn Sbd ivc ieiqhwsk jW imQhwsk pRsMg iliKAw hovy qW aus pRsMg dw ibAwn sMKyp ivc krky isDWq idRV krwieAw jwvy[ vwDU Aqy mnGVq khwxIAW suxw ky smw brbwd nw kIqw jwvy [ vwDU khwxIAW dw KMfn ivcwrDwrw dI iekswrqw, sbd dw isrlyK , ivAwkrx-inXmW Awidk nUM iDAwn ivc riKAW shjy hI kIqw jw skdw hY [ imswl vjoN, myrw mnu locY gur drsnu qweI ](mwJ mhlw 5) sbd nwl joiVAw igAw pRsMg, gurU rwmdws swihb jI nUM pu`qr bwbw Arjn jI ny lwhOr qoN ic`TIAW ilKIAW qy nwnk pd vrq ky bwxI aucwrI, iblkul mn-GVq hY ikau ikauNik aus smy gurg`dI qy cOQy nwnk suSoiBq sn Aqy isrlyK “mwJ mhlw 5”dsdw hY ik ieh bwxI gurU Arjn swihb ny gurg`dI qy bYTx qoN bwd aucwrI [
7
(5) gurbwxI ivc bhu-ArQk l&z vI vrqy gey hn[ pRkrx Anuswr FukvyN ArQ hI kIqy jwx[ BulyKw pYNdw hovy qW BweI kHwn isM G ricq mhwn ko S vwc lYxw cwhIdw hY [ pRkrx Anuswr ‘krmI’ dy ArQ : krmI shju n aUpjY ivxu shjY shsw n jwie] (AMg 919) krmI = krm-kWf kIiqAW eyhu hir rsu krmI pweIAY siqgu ru imlY ijsu Awie ](AMg 921) krmI = siqgur dI b^iSS nwl mY ibgry ApnI miq KoeI]myry Brim BUlau miq koeI](855) miq KoeI=Akl gu AweI; miq ko eI=n koeI[ BgauqI pd dy ArQ mhwn koS ivcoN piVAW Ardws ‘ipR Qm BgauqI..’ sMbMDI ipAw BulyKw dUr huMdw hY [ (6) gurbwxI dy ky vl Bwv-ArQ :- hor pRmwx Aqy isK-ivcwrDwrw nUM muK rKky keI QWeIN l&zI-ArQ (literal meaning) nhI lYxy cwhIdy, kyvl Bwv-ArQ hI lYxy cwhIdy hn qW ju gurmiq ivcwrDwrw dI iekswrqw BMg nw hovy[ vyKo Slok &rId jI… PrIdw byinvwjw ku iqAw eyh n BlI rIiq ] kbhI cil n AwieAw pMjy vKq msIiq ]70](AMg 1381) Bwv, isK gu rdvwry jw ky swDsMgiq kry, gurbwxI kIrqn kQw suxy, n ik msIiq ivc nmwz pVHn jwvy [ slok kbIr jI : kbIr pRIiq iek isau kIey Awn duibDw jwie] BwvY lWby l Wby kys kru BwvY Grir muMfwie ]25](AMg 1365) ieh slo k kbIr swihb ny jtw-jUt DwrI jogIAW nUM Aqy ruMf-muMf sMinAwsIAW nUM vyK ky aucwirAw sI[ aus smy gurU nwnk swihb jI dw pRkwS nhI hoieAw sI [ kbIr swihb ny bwhrI ByK dw KMfn kIqw hY [ ieh isDWq nwnk-bwxI ieauN smJWdI hY : ByKI pRBU n lBeI ivxu scI isKM ](AMg 1099) Aj isK vI jy pM j kkwrI rihq r`K ky gurU gRMQ swihb ivc drswey drswey nwm-Drm , <> dI ypRmw-BgqI dy mwrg qy nhI cldw qW pMj kkwrI rihq vwlw isK vI pwKMfI hI ikhw jwvy gw [ ijvyN Gr dI dOlq nUM corW qoN bcwx leI cwr-dIvwrI dI lo V hY iqvyN mn dI rhq (nwm-Dn) nUM bcwx leI qn dI rhq zrUrI hY [ qn dI rihq gurU nwl joVdI hY Aqy mn dI rihq (gu r-sbd dI kmweI) prmwqmw nwl jo VdI hY [
(7) ilKx SY lI, SbdwvlI Aqy bxqr-sWJ nU nUM ghu nwl vyiKAw jwvy [ slok shsikRqI mhlw 1 (AM:1353) piV@ pusqk sMiDAw bwdM] isl pUjis bgul smwDM]……]jo jwnis bRhmM krmM ] sB Pokt inscY krmM ] khu nwnk inscO iDHwvY ] ibnu siqgur bwt n pwvY ]1] inhPlM qsH jnmsH jwvd bRhm n ibMdqy ] swgrM sMswrsH gur prswdI qrih ky ] krx kwrx smrQu hY khu nwnk bIcwir ] kwrxu krqy vis hY ijin kl rKI Dwir ]2] jog sbdM igAwn sbdM byd sbdM q bRwhmxh ]KHqRI sbdM sUr sbdM sUdR sbdM prwikRqh ] srb sbdM q eyk sbdM jy ko jwnis Byau ] nwnk qw ko dwsu hY soeI inrMjn dyau ]3] eyk ikRsnM q srb dyvw dyvdyvw q Awqmh ] AwqmM sRI bwsdyvsH jy koeIo jwnis Byv ] nwnk qw ko dwsu hY soeI inrMjn dyv ]4] gurU nwnk swihb dy aucwry iehnW cwr slokW ivc dUjw slok bR hmigAwn dI AvsQw qk n pujx vwly mnuK dw jIvn inhPl (bykwr, ivArQ) dsdw hY [ bwkI iqMn slokW dI bxqr iDAwn nwl vy KIey : (a) hr slok dy SurU ivc iek jW vD pMkqIAW pRkrx drswaux leI ilKIAW hn qy bRwhmxI inXm hn; (A) hr slok ivc ‘jy’ vwlI pMkqI ivc bRwhmxI inXm qy ikMqU kridAW svwl auTwieAw igAw hY ; (e) ‘jy’ vwlI pMkqI qoN bwd gu rU swihb ny Apxw inrxw / isDWq id`qw hY [ ies bxqr-sWJ, SYlI nU M nzr-AMdwz krx vwly ivAwiKAw-kwrW ny cOQy slok dy ArQ TIk nhI kIqy [ pihly slo k ivc bRwhmxI-krmkWfW dw hvwlw dy ky puiCAw jy koeI jwxdw ho vy qW dsy ‘kI iehnW krmW nwl bRhmigAwnI bx skdy hW?’au`qr hY,nhI[ieh Pokt krm hn[Asl rsqw nwm jpx dw gurU dsygw[ qIjy slok ivc bRwhmx ny sB vrxw dy lokW dw Drm vK vK disAw qW gurU nwnk swihb ny puiCAw ‘jy jwxdw hYN qW ds sB mnuKW dw srb-sWJw Drm kI hY ?’ jo dsy , nwnk au s bRhmigAwnI dw dws hY [ cOQy slok ivc bRwhmx ny ikRSn jI dI vifAweI kridAW disAw ik ikRSn jI dI Awqmw hr mnuK Aqy dyvqy ivc vsdI hY[ gurU nwnk swihb ny puiCAw ‘jy jwxdy ho qW dso ik bwsdyv (ikRSn jI dy ipqw) ivc iksdI Awqmw vsdI hY ? jo dsy, nwnk aus bRhmigAwnI dw dws hY [ gurU nwnk swihb smJwxw cwhuMdy hn ik ipqw AMdr pu`qr dI Awqmw nhI ho skdI ikauNik pu`qr dw jnm ipqw qoN bwd huMdw hY[ ies qrHW gu gurU nwnk swihb jI ny ies Slok ivc Avqwr-vwd A vqwr-vwd dw KMfn kIqw hY[ ieh cwr Slok iek lVI ivc proqy hoey hn ijn@W dw qq-aupdyS ieh hY ik bR hm-igAwnI AQvw jIvn-mukiq AvsQw dI pRwpqI siqgu rU jI dy d`sy mwrg qy cl ky krm-kWf, vrx-vMf Aqy Avqwr-vwd iqAwg ky hI huMdI hY [
8
(8) gurbwxI nUM gurbwxI nwl ArQwE :- gurU gRMQ swihb ivc keI sbd AYsy hn ijn@W dI ivAwiKAw gurbwxI dy hor sbd jW pMkqIAW dy AwDwr qy hI ho skdI hY[ ijvyN ‘Awsw mhlw 1, ptI’ dI ivAwiKAw ‘Awsw mhlw 3, ptI’ krdI hY Aqy ‘bwrhmwhw quKwrI mhlw 1’ dI ivAwiKAw-srUp bwxI ‘bwrhmwhw mWJ mhlw 5’ hY[ aupr-ilKy slok shsikRqI mhlw 1 dy cOQy slok ‘eyk ikRsnM ……’ dI ivAwiKAw kridAW kbIr swihb ny Avqwr-vwd dw KMfn ieauN kIqw hY : qum@ ju khq hau nMd ko nMdnu nMd su nMdnu kw ko ry] Drin Awkwsu dso ids nwhI qb iehu nM du khw Qo ry]1]rhwau] sMkit nhI prY join nhI AwvY nwmu inrMjn jw ko ry ] kbIr ko suAwmI AYso Twkuru jw kY mweI n bwpo ry ]2] (AMg 338) ArQwq, hy ikRSn pUjko! qusI dsdy ho ik ikRSn nMd dw pu`qr sI, qW dso, nMd iksdw pu`qr sI ? jdoN ieh DrqI ,AwkwS ,swrI isRStI nhI sn qW ieh nMd ik`Qy sI ?(vyKo sbd, Arbd nrbd DMuDUkwrw.. ) kbIr swihb ieSt dw srUp dsdy hn ik ‘my rw mwlk (su AwmI, Twkuru) iksy sMkt (duK,qklI&) ivc nhI pYNdw, iksy jUnI ivc nhI AwauNdw, Eh hsqI mwieAw qoN inrlyp hY, ausdw koeI mwqw ipqw nhI ] iesy qrHW aupr-ilKy kbIr swihb dy sbd ‘mulW khhu inAwau KudweI ]’ ivc disAw Brm,AigAwnqw, kumiq (dyvI-dyviqAW A` gy mnu K jW jwnvr dI blI dyxI, ksweI dw krm) pMifq dI vI dUr krdy hn: pfIAw kvn kumiq qum lwgy ]bUfhugy prvwr skl isau rwmu n jphu ABwgy ]1]rhwau]…jIA bDhu su Drmu kir Qwphu ADrmu khhu kq BweI]Awps kau muinvr kir Qwphu kw kau khhu ksweI ] (1103) ArQwq, hy pMifq jI ! qusI ikhVIAW BYVIAW mqW mgr lgy hoey ho? hy bd-iksmq bMdy ! jy qMU inrwkwr prmwqmw dw nwm nhI jpdw qW qMU Apxy prvwr, cyilAW-cwtiVAW smyq Bv-swgr ivc fu`b jWeyNgw ] dyvI-dy viqAW nU M pRsMn krn leI qusI mnu`K jW jwnvr nUM mwr ky bil cVHwauNdy ho qy ies nUM Drm-krm imQ ilAw qW dso , pwp-krm iks nUM AwKdy ho ? jIv-hiqAw krky Awpxy Awp nUM v`fy munI AKvwauNdy ho, qW dso, ksweI (Butcher) iks nUM AwKdy ho ? kbIr swihb dy hyT ilKy slok nUM gurbwxI dIAW hor pMkqIAW dw Awsrw ilAW hI smiJAw jw skdw hY: kbIr eyk mrM qy duie mU ey do ie mrMqh cwir ] cwir mrMqh Ch mUey cwir pu rK duie nwir ](AMg 1369) eyk mrMqy : ‘mnu mwry ibnu Bgiq n hoeI]’ ‘mn hI kau mnu mwrsI jy siqguru By tY soie]’ gurU dI Srx mn mr jWdw hY [ ivc Awky mn gurU nUM Arpx krky gur-aupdyS kmw ky isK dw AigAwnI mn duie mrMqy : ‘mn kw sUqk loBu hY…]’ mn mrx nwl nwl su Bw sMqoKI bx jWdw hY, hr qrH W dw lOB ArQwq iqRSnw mr jWdI Yh [ cwr mrMqy : ‘kwim kRoiD n mohIAY ibnsY loBu suAwnu ]’ ]’ mn qy iqRSnw mrn nwl pr Dn, pr-iesqRI dI kwmnw muk geI [ jr qy jorU n imlx qy mnuK dw suBw kRoDI bx jWdw hY pr gurbwxI Dn qy jo bn rUpI vYrIAW qoN bcWdI hY [so, mn qy iqRSnw mrx nwl kwm mr jWdw hY qy kRoD mr jWdw hY ; kul igxqI cwr[ Cy mUey : cwr dy mrx nwl mnuK dI ibrqI hux swD-sMgiq ivc ivcrx vwlI Aqy bMdgI vwlI bxdI hY, qy AvsQw bxdI hY ‘mwnu mohu do no kau prhir goibM d ky gu n gwvY ] khu nwnk ieh ibiD ko pR wnI jIvn mukiq khwvY ]’ hMkwr vwlI ibrqI ArQwq haumY mr geI Aqy hr cIz dw moh vI mr igAw[ ies qrHW jIvn mukiq dI pdvI pRwpq ho geI [ so, mrx vwly hn, cwr pu rK : mn, kwm, koRD, moh Aqy duie nwr :iqRSnw, haumY [ gurbwxI dIAW hor pMkqIAW dw Awsrw lY ky kIqI geI ies Slok dI ivAwiKAw ivc pMj ivkwr mrx dI qrqIb bdl skdI hY pr SurUAwq mn mwrx nwl hovygI [ by AM q pMkqIAW mn nUM swrI Ky f mn dI hI hY [ hI sMboDn krdIAW hn ikauNik swrI kbIr mnu inrmlu BieAw jYsw gMgw nIru] pwCY lwgo hir iPrY khq kbIr kbIr ]55] (AMg 1367) ArQwq, hy kbIr! jdoN phwVW ivc vgdI gMgw dy sw&-suQry pwxI vW| qyrw mn inrml ho jwvygw qW prmwqmw kbIr kbIr pukwrdw qyry ip`Cy ip`Cy Awvygw [ ies qrHW qyrw rb nwl myl ho jwvygw [
pUrn gurU, gurU gRMQ swihb jI hI swfy gurU hn [ hor iksy gRMQ nUM gurU mMnxw gurU gRMQ swihb jI qoN bymuK hox dy brwbr hY (jy ko gur qy vymuKu hovY ibnu siqgur mukiq n pwvY ] m:3, AnMdu, 920)[ gurbwxI, kyvl gurU gRMQ sihb jI dI bwxI, vIcwrx nwl hr qrHW dw Brm BulyKw dUr huMdw hY ; lok prlok suhylw krn dw Aqy sicAwr hox dw shI rwh lBdw hY [
bicqR nwtk gRMQ / AKauqI dsm gRMQ ivc drj
9
rcnWvW dw vyrvw sn 1967 (sMmq 2024 ibkRmI) ivc CpI gXwnI mihMdr isMG rqn dI soDI(?),BweI jvwhr isMG ikRpwl isMG AYNf ko:,AM imRqsr dI CpI dsm gRMQ dI 1428 pMinAW dI bIV ivc rcnWvW dw vyrvw hyT ilKq hY:(1) jwpu : pMnw 1 qoN 10 :koeI smwpqI sMkyq nhIN[ kI AKIrlIAW pMkqIAW soDk kmytI ny kt idqIAW ? iSv purwx ivc iSv/ mhwkwl dI ausqiq ivc ilKy iSv shsqR-nwmw qy AwDwirq (kwl kwl: nmo squqy = nmo kwl kwly)… [ ies rcnw ivc vrqy ku J l&z ihkwXqW,iqRXw cirqR (&wrsI), ivc vrqy gey g ey hn [ (2) pM nW 11 qo N 38 : aupr ilKI bIV ivc ies rcnw dw koeI isrlyK nhI pr bwd ivc CpIAW bIVW ivc iksy gurU-do KI ny isrlyK ‘Akwl ausqiq’ Cwp id`qw hY[mMglwcrn ‘srbkwl kI rCw hmnY ] srbloh kI rCw hmnY]’ <> nwl joVn vwlw nhI [ ies rcnw dy 20 CMdW (211 qoN 230) dI AwKrI pMpMkqI “jY jY kwl ausqiq hosI mihKwsur mrdn..” dyvI durgw dI jY jYkwr krx vwlI rcnw Akwl ausqiq nhI blik kwl ArQwq dyvI-ausqiq hY [ (3) pMnw 39 qo 73 qk : bicqR nwtk gR MQ ilKXqy] pMnw 73 qy iliKAw kvIAW dy ieSt dw srUp dyvI dyvqw hn ; ‘ srbkwl srbkwl hY ipqw Apwrw ] dy ib kwlkw mwq hmwrw ]’ pwTk zrur not krx [ (4) pMnw 74 qoN 99 qk : AQ cMfI cirq aukiq iblws ] smwpqI sMk q y ‘ieiq sRI mwrkMfy purwny cM fI AwDwr-gRMQ mwrkMfyX purwx (jo ik dyvI durgw dy cirqR au kiq iblws…] qoN spSt hY ik ies rcnw dw AwDwr-gR AnykW AvqwrW dw kQw-gRMQ) hY [ pRsMgW dI qrqIb sw& dsdI hY ik hU-b-hU nkl kIqI hY , (vyKo AM A Miqkw nMbr 1 dI qwilkw dy pMMinAW dy nMbr)[ (5) pMnw 99 qoN 119 qk : ies rcnw dw smwpqI sMkyq “ieiq “ieiq sRI bicqR nwtky cMfI cirqRy ausqq…” spSt krdw hY ik dyvI cMfI (durgw,BvwnI,BgauqI,kwlkw..) dI ausqq hY[ aupr ilKy pM nw 74 qoN 99 qk dy pRsMgW nUM duhrwieAw igAw hY[ (6) pMnw 119 qo N 127 qk : purwqn bIVW ivc isrlyK ‘vwr durgw kI’ pr hux ‘vwr sR I BgauqI jI kI’ ieh vwr ‘cMfI dI vwr’ krky pR isD hY [ iesdw mzmU n hU-b-hU aupr ilKIAW cMfI dIAW dohW rcnWvW smwpqI sMkyq ‘ieiq sRI du rgw kI vwr smwpqMsqu suBmsqu] ies vwr dI pihlI vwlw hY[ ies rcnw dw smwpqI pauVI “ipRQm BgauqI ismr ky..” mo jUdw Ardws dw muKVw hY” pr AwKrI pauVI nM: 55 dI pMkqI ‘ durgw pwT bxwieAw sBy pauVIAW] qo N sw& zwihr hY ik ‘sBy pau VIAW’ du rgw dyvI dI ausqq krdIAW hn[ (7) pMnw 127 qoN 155 qk : isrlyK ‘AQ igAwn pRboD gRMQ ilKXqy’]ies rcnw dy AwKrI CMd ‘rUAwl CM d’ dy svYXy nM:334,335 spSt krdy hn ik dyvI durgw ny icCur, ibVwr , DUilkrx nW dy dYNqW nUM mwr y purwx) [ ieh rcnw vI “dyvI durgw ky cMgI qrHW, imQI ivDI Anuswr, dYq-myD X`g kIqw (AwDwr mwrkMf X bwry igAwn Aqy dYNq-myD X`g dI ivDI” smJw rhI hY [ koeI gurmiq igAwn ieh rcnw nhI dy rhI [ (8) pMnw 155 qoN 254 qk : qk : AQ cObIs Aauqwr kQnM] pwqSwhI 10]..copeI].. brnq sXwm jQw jQw miq sXwm kvI nUM hI ‘pwqSwhI 10’ iliKAw igAw BweI ]1]( no t : ieh muFlI copeI spSt krdI hY ik sXwm AwDwr-gRMQ sRImd Bwgvq purwx hY ijs ivc ivSnUM dy 24 Aau qwrW hY; eynw v`fw DoKw!?) ies rcnw dw AwDwr-gR mC, k` C nr nwrwiex,mhw mohnI Avqwr, vwrwh ,nrisMG, bwvn Avqwr, prsrwm Avqwr, bR hmw Avqwr, rudR Avqwr, jlMDr Avqwr, ibsnu Avqwr, mDu kYtB bD 14vW Avqwr ibsnu, AirhMq dyv Avqwr, mnu rwjw Avqwr, DnM qr vYd Avqwr, sUrj Avqwr, cMdR Avqwr, Aqy bIsvW rwm Avqwr dw izkr hY [ smwpqI sMkyq ‘ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy… iDAwie smwpqm’ hr AiDAwie dy AMq ivc hY[ (9) pMnw 254 qoN 570 qk : AQ ikRsnwvqwr iekIsmo kQnM[ isrlyK hyT 317 pMny ivSnUM dy 21vyN Avqwr ‘ikRSn Avqwr’ nUM smripq hn[ 11092 (?) CMdw dI (rcnhwry kiv sXwm muqwibk) ieh rcnw sRImd Bwgvq purwx dw ‘dsm skMD’ (dsvW kWf) dI hU-b-hU nkl hY (vyKo AMiqkw nMbr 2 ivc dohW gRMQW dy pMinAW dy nMbr qy pRsMg qrqIb)[smwpqI sMkyqW ‘ieiq sRI dsm iskM Dy purwxy bicqR nwtk gRMQy ikRsnwvqwry qoN vI spSt huMdw hY ik ivSnUM AvqwrW dy pRsMgW dw AwDwr sRImd Bwgvq purwx hI hY[gopI cIr hrx dI kvI-Cwp ‘kib sXwm BnY..’ sB qoN vD iesy rcnw ivc kQw ivc ASlIlqw sw& JlkdI hY[ ilKwrI dI kvI-Cwp hY [ SurU ivc kvI Awpxy ieSt cMfI nMU ‘AQ dyvI jU kI ausqq kQnM ’ nhI Buldw; swry pwqrW nuM dyvI pUjk isD krdw hY[ svYXw ‘mY n gnySh ipRQm mnwaU ] aucwrdw hoieAw ‘mhwkwl rKvwr hmwro]’ dyvqw mhwkwl dy lV hI lwauNdw hY[
10 iqRXw cirqR nM: 266 dw AKIrlw dohrw “mhwkwl ko isKX kir midrw BWg ipvwie] ” isD krdw hY ik mhwkwl dw ArQ vwihgurU jW AkwlpurKu nhI ikau ik vwihgu rU jpx vwilAW nMU BM g, Srwb Awidk nSy vrqx dI s^q mnwhI hY [ XQw gurvwk : AM imRq kw vwpwrI hovY ikAw mdu CUCY Bwau Dry D ry] (gurU gRMQ swihb, AMg 360) (10) pMnw 570 qoN 611 qk : ivSnMU dy 22vyN nr Avqwr, 23vyN bu`D Avqwr, 24vyN inhklMkI Avqwr Aqy mihdI Avqwr(25vW ?) dw izkr hY[ AwDwr- gRMQ sRImd Bwgvq purwx hY [ smwpqI sMkyq ‘ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy cquribsiq klkI Avqwr brnnM smwpqM ]’ svYXw CMd dy CMd nM: 141 qoN 156 qk dI AwKrI pMkqI ‘Blu Bwg BXw ieh sMBl ky hir jU hir mMdir Awvihgy]’ ArQwq, ies sMBl Shr dy Bly Bwg hn ijQy klkI Avqwr ies Shr dy hir mMidr ivc Awauxgy[ sMBl dw rwjw SUdR sI Aqy klkI Avqwr (hir jU) swry SudRW dy ivnwS leI Aqy au`c-jwqIey lo kW nU M sucyq krn leI AwieAw hY (CM d 169)[ (11) pMnw 611 qoN 635 qk : AQ : AQ bRhmw Avqwr kQnM [ smwpqI sMkyq ‘ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy spqmo Avqwr bRhmw kwildws smwpqm] smwpqm] ies rcnw ivc iliKAw iliKAw hY ik ‘kwl’ ny bRhmw nMnMU sq Avqwr Dwrn dI AwigAw idqI ; bwlmIk,kSp,SukR,bcys,ibAws, Kst iriK qy sqvW kwildws AvqwrW dw izkr hY[ (12) pMnw 635 qoN 709 qk : AQ rudR Avqwr kQnM ] iriS AqRI dI iesqRI ny pqI dw iDAwn Drky Apxy s`jy hQ nwl K`bw hQ rgiVAw qW d`q puqr pYdw ho igAw !!? ( CM d CM d 34) [ smwpqI sMkyq ‘ieiq sRI bicqRR nwtk gRMQy dq mhwqmy..’[ d`q ny 24 gurU Dwrn kIqy ; mn, mkVI, bgulw, ib`lw, rueI DunKqw, miCAwrw, cyrI, bnjwrw, kwCn, rwjw su rQ, lVkI gufI KylqI, syvk(iBRq),pqI Bgq iesqRI, bwn gr, ie`l, du DIrw, iSkwrI, nlnI suk, Swh, qoqw pVHwaux vwlw, hl vwhux vwlw, jCxI nwr rwg gwvqI Awidk [ rcnw dw ilKwrI kiv SXwm (pVo CMd 498) hY [ A` gy hY pwrsnwQ rudR Avqwr : pwrsnwQ ny dyvI cMfI qoN swry vydW dw igAwn, sB SsqR clw skx dw vr mM igAw[ koeI smwpqI sMkyq nhI iliKAw [ (13) pMnw 709 qoN 717 qk : ds sbd rwgW ivc, 33 svY Xy (ijnHW dI smucy qOr qy GoK kIiqAW spSt huMdw hY ik is`KW nMU kwl-ausqq / dyvI-ausqq nwl joiVAw jw irhw hY) 3 svYXy Aqy 1 dohrw[ (14) pM nw 717 qoN 808 qk : sRI ssqR nwm mwlw purwx ilKXqy] SurUAwq BgauqI ausqq nwl ? ikauNik ieh SsqR dyvI BgvqI / durgw ny h`QW ivc PVy ho ey hn (vyKo durgw dI qsvIr) [ SsqRW nUM pIr mMn ky SsqRW dI ausqiq kridAW ‘kwl quhI kwlI quhI..’jpx, dyvI pUjw, nwl Awqmk jIvn au`cw nhI hoxw[ (15) pMnw 809 qoN 1388 qk : AQ pwKXwn cirqR ilKXqy] dy vI pUjk ilKwrI ny Su SurUAwq dy vI ausqq R nwl kIqI[ pMnw 810 qy iliKAw kwl kwl dw srUp ^ws qOr qy iDAwn nwl piVHAw qy smiJAw jwvy[ cMfI cirq rcnhwry kib sXwm, kib rwm, kib kwl nwmk kvIAW dI kvI Cwp (qK`ls) AnykW QWeIN imldI hY [ cirqR 266 dw AwKrI dohrw : mhwkwl dw isK Cl kpt krky BMg qy Srwb iplw ky hI bxwieAw jWdw hY[ copeI ] hmrI kro hwQ dY rCw]…… mhwkwl dy A`gy kIqI AwKrI iqRXw cirqR nM: 405 405 dy AKIr ivc co geI by nqI hY [ AnykW cirqRW ivc ASlIl BwSw, nSy pR rk, y nwjwiez-sMbMD pRyrk kQwvW, kys nwSk qyl vrqx dI ivDI dsx vwlIAW kQWvW au`kw hI gurbwxI / isK isDWqW dy ivruD hn[ (16) pMnw 1389 qoN 1394 qk : z&rnwmh] ies rcnw ivc AOrMgzyb bwdSwh dI qwrI& vI kIqI geI hY ik qU M suMdr srUp vwlw,jlwl vwlw, cMgI zmIr vwlw, dyg qyg dw mwlk, b^iSS krn vwlw hYN; qyrIAW dyviqAW vrgIAW is&qW hn (SyAr 89 qoN 93 qk) [ zrw o so cIey, gurU goibM d isMG jI AOrMgzy b vrgy zwlm hwkm dI vifAweI ikauN krxgy ? iPr SyAr 46 Aqy 94 ivc ‘Drm qoN dU r hYN’ ikhw hY[ Awpw ivro DI ibAwn ikvyN ? ies rcnw nMU ihkwXq nM: 1 krky iliKAw hY !? (17) pMnw 1394 qo 1428 qk: ihkwXqW , ( z&rnwmh z&rnwmh nwl imlw ku l igxqI 12) mzmUn iqRXw cirqR hI hY [ rcnhwrw kib sXwm hI hY [ kvI SXwm &wrsI zbwn jwxdw hY (vyKo ikRsnwvqwr, pMnw 497, pRsMg kwljmn dYq bD)[ ihkwXq nM: 5 (pMnw 1406) 1406) dI khwxI Aqy cirqRo pwKXwn 267 267 (pMnw 1210) khwxI ieko jhI hY ; TIk iesy qrHW ihkwXq nM: 12 (pMnw 1427) dI khwxI cirqRo pwKXwn nM:221 (pMnw 1131) dI khwxI nwl pUrI qrHW myl KWdI hY[ nSy vrqx leI aukswaux vwlIAW rcnWvW [ ilKwrIAW dI kvI-Cwp qoN spSt huMdw hY ik ies gRMQ dy rcnhwry, cirqoR pwKXwn Awidk dy ilKwrI kvI sXwm, kvI rwm Awidk hn,iehnW ihkwXqW dy ilKwrI vI ieh kvI hI hn, nw ik gu rU gu rU goibMd isMG swihb [ ieSt dw srUp, AOrq bwry Zlq ivcwrDwrw, ilKwrI Bulxhwr, ASlIl SbdwvlI, BMg-Srwb pIx bwry gurbwxI ivruD aupdyS Awidk p`KW nUM vIcwirAW spSt ho jWdw hY ik swrw gRMQ gurmiq-ivro DI miq-ivro DI kvIAW dw ricAw hoieAw hY [
bicqR nwtk gRMQ / AKauqI dsm gRMQ dw
11
rcnhwrw kOx ?
dsm A~Kr ilKy hox qoN BulyKw pYNdw hY ik ieh gRMQ dsm nwnk gurU gOibMd isM G swihb jI dw ricAw hoieAw hY[ gurU goibMd isM G swihb jI dy joqI jo iq smwaux qoN keI swl bwd isK-ivroDIAW ny keI gRMQ isK bicqR nwtk (Strange Drama) gRMQ krky jwixAw igAw kOm nUM gumrwh krx leI rcy ijMnHW ivcoN iek gRMQ bicqR ijs dIAW rcnWvW dy smwpqI-sMkyq isD krdy hn ik ies gMRQ dw AwDwr iqMn bRwhmxI gR MQ hn :(1) mwrkMfyX purwx :- ijs dI nwiekw dyvI durgw hY Aqy ausdy hor srUp AQvw nW BvwnI, iSvw, BgauqI, kwlkw, kwl, kwlI, mhwkwlI, cMfI.. hn [ (2) sRI md Bwgvq pu rwx:- ijs dw nwiek dyvqw ivSnU hY Aqy ausdy Avqwr rwmcMdR, ikRSn, m`C, k`C, vrwh Awidk 24 Avqwr khy jWdy hn [ (3) iSv pu rwx :- ijs dw nwiek dyvqw iSv hY Aqy ausdy iBAwnk ivnwSkwrI srUp mhwkwl, srbkwl Awidk hn [ ASlIl iqRXw-cirqRW dw AwDwr vI iehI purwx hY [ bicqR nwtk gRMQ dIAW rcnwvW cMfI dIAW iqMn vwrW, iqRXw cirqRo pwKXwn Aqy ihkwieqW Awidk pVHn qy spSt hu Mdw hY ik ilKwrI qWiqRk mq dw DwrnI hY, mhwkwlI ( dy vI durgw dw iBAwnk ivnwSkwrI srUp ) dw aUpwsk hY[ rcnhwry ilKwrI dw nW jwxn leI ies gRMQ dI fUMGI pVcol krx leI hyT ilKy AMdrly pRmwx iDAwn nwl vwcxy zrUrI hn :-
isrlyK ‘pwqSwhI 10’ : gurU gRMQ swihb ivc gurU nwnk swihb Aqy auhnW dy pMj Agly srUpW dI Dur kI bwxI drj hY[ hr gur-hsqI leI ‘mhlw’ (ijsdw ArQ hY ‘SrIr’) ivSy Sx vriqAw igAw hY ijvyN ik mhlw 1, mhlw 2,.., mhlw 9 Awidk[ ikqy vI ‘pwqSwhI’ ivSySx nhI iliKAw [ gu U ru ky isK Adb sqkwr vjo N gu Uru swihb Agy Arz kridAW ‘pwqSwh’ jW ‘s~cy pwqSwh’ inmrqw sihq AwK ky by nqI / Ardws krdy sn Aqy hux BI krdy hn[ nON gurUAW dI clI Aw rhI prM prw nMU dsvyN nwnk ny nhI qoiVAw[ AsI cMgI qrHW jwxdy hW ik ‘Awid gRMQ’ ivc no vyN nwnk gurUu qyg bhwdr swihb jI dI bwxI guruU goibM d isMG swihb jI ny BweI mnI isMG jI pwsoN ilKvweI Aqy hr Sbd dw isrlyK ‘mhlw 9’ ilKvwieAw, n ik ‘pwqSwhI 9’ prM qU kvIAW dI k~cI rcnw nMU pRmwxIk drswaux leI Aqy gurisKW nMU gumrwh krx leI pMQ-doKIAW ny ‘pwqSwhI 10’ilK id~qw[ pMQ-doKIAW dI ieh DoKwDVI hyT ilKy pRmwxW qoN pkVI jWdI hY:-
pMnw 155 :<> vwihgurU jI kI Pqy ] pwqSwhI 10 ] AQ cObIs Avqwr ] caupeI ] Ab caubIs aucroN Avqwrw ] ijh ibD iqn kw lKw AKwrw ] sunIAhu sMq sBY icq lweI ] brnq ‘sXwm’ jQw mq BweI ]1]
kvI sXwm dI ‘kvI Cwp’ spSt ds rhI hY ik ieh ilKq guruU goibMd isMG jI dI nhI [ pMnw 669 :- puMn kQw muin nMdn kI kih kY muK so kib sXwm bKwnI ] pUrn iDAwie BXo qb hI jX sRI jgnwQ Bvys BvwnI ] (BvwnI = du rgw) ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy d~q mhwqm rudR Avqwr pR bMD smwpqM su BM Bvyq gu ru caubIs]24] <> AQ pwrs nwQ rudR Avqwr kQnM ] pwiqswhI 10 ] cOpeI ] ieh ibD d~q rudR Avqwrw] pU rx mq ko kIn pswrw]AMq joq so joiq imlwnI]ijh ibiD so pwrbR pwrbRhm BvwnI ]1](pMnw 669)
auprokq pMkqIAW qoN spSt huMdw Y h ik kvI sXwm dI ilKq ivc pwqswhI 10 isKW nUM DoKw dyx dI nIXq nwl drj kIqw igAw hY Aqy dyvI BvwnI (durgw) nMU pwrbR hm mMnx vwlw , jgq nwQ AwKx vwlw durgw pUjk ko eI nklI kvI sXwm hY, nw ik dsm nwnk gurUu goibMd isM G jI [ ieiqhws gvwh Yh ik gurU goibMd isMG jI pMj swl dI AwXU ivc ptnw qoN pMjwb Aw gey sn Aqy 33 swl pMjwb ivc guzwry pr hYrwnI dI gl hY ies AKauqI ( so-called) dsm gRMQ ivc pMjwbI dI bjwey bR j BwSw Aqy rwjsQwn dI ifMgl SYlI pRDwn hY Aqy ieh BwSw kvI sXwm , kvI rwm dI hY[ iehnW jwAlI kvIAW dI kvI Cwp ies gRMQ ivc hyT ilKy AnykW pMinAW qy ilKI imldI hY :-
12
kvI sXwm dI kvI-Cwp:- pMnw nMbrW 155 – 160 – 213 – 257 – 265 – 267 – 268 – 269 –
270 – 273 – 281 – 282 – 284 – 288 – 291 – 294 – 297 – 298 298 – 301 – 303 – 304 310 – 312 – 313 – 314 – 315 – 316 – 317 – 318 – 319 – 321 qoN 337 qk – 339 qoN 343 qk – 346 – 349 – 350 – 352 – 353 – 354 – 356 – 357 – 360 – 361 – 363 – 366 – 367 – 368 – 371 – 372 – 373 – 374 – 378 qoN 383 – 385 – 387 qoN 390 – 392 – 403 – 405 – 406 – 407 – 409 – 413 – 414 – 418 – 425 - 431 – 434 – 436 – 437 – 467 – 471 – 472 – 476 – 478 qoN 482 – 484 – 485 – 487 – 488 – 491 qoN 495 – 497 qoN 508 – 512 – 515 – 516 – 518 – 519 – 521 qo N 524 – 526 qoN 532 – 534 qoN 537 – 539 qoN 546 – 548 qoN 551 – 553 – 554 – 556 – 557 – 559 – 560 – 562 qoN 565 – 569 – 669 – 989 – 1138 – 1245 – 1294 – 1355 ( keI pMinAW qy do, iqMNn jW cwr vwrI vI ‘kib sXwm BnY’ , khY kib sXwm, kib sXwm khY, brnq sXwm, kib sXwm bKwnI Aqy ikqy isr& ‘sXwm’ Awidk Cwp ilKI imldI hY [ )
kvI rwm dI kvI-Cwp :- bicqR nwtk gRMQ dy pMnw nMbrW 404 – 408 – 410 – 412 – 417 – 419
– 426 – 439 – 441 – 454 – 489 – 835 – 849 – 851 – 884 qy kvI rwm dI Cwp hY[ not kIqw jwvy ik iehnW pMinAW dy Aws-pws dy pMinAW qy kvI sXwm dI Cwp vI hY ijsqoN isD huMdw hY ik ieh do NvyN kvI ieko hI ivcwrDwrw (vwm mwrgI dyvI pUjk) hn qy ilKx-SYlI vI ieko jhI hY[
kvI kwl dI kvI-Cwp : pMnw 1128 qy iliKAw hY ‘su kib kwl qb hI BXo pUrn kQw pR sMg]’ swrw bicqR nwtk gRMQ piVHAW ikqy vI kvI-Cwp (q^~ls) nwnk iliKAw nhI imldw jYsw ik gurU gRMQ swihb ivc nONvyN nwnk qk gurU swihbwn ny iliKAw hY[ ies qoN isD huMdw hY ik bicqR nwtk gRMQ dy ilKwrI AQvw rcnhwr gurU gOibMd isMG jI nhI hn [ Swkq-mqIey vwm mwrgI lokW dI jIvn-jugiq ivc mq~sX(mws-mCI), midrw(Srwb Aqy swry nSIly pdwrQ), mYQun (pr-iesqR I , pr-pu rS sMbMD) Ckx / BoBogx dI Ku`lI CuUt hY[ ASlIl ASlIl SbdwvlI dI dI vrqoN dI iehnW nUM pUrI K`ul hY[ AwpxI ieSt-dyvI mhwkwlI dI aupwsnw kridAW Slok aucwrdy hn : ilMgsQw ilMgnI ilMg-rUipxI ilM g-su MdrI ] ilMg-gIiq-mhwpR -gIiq-mhwpRIqw Bg-gIiq-mhw-su Bg-gIiq-mhw-suKw ]…… BgilMg-AMi mRq-pRIqw Bg ilMg svrUipxI ] BgilMgsX rUpw c BgilMg suKwvhw ]……… ( mhwkwlI aupwsnw, pMnw 77, lyKk svwmI augR cMfySvr ‘kpwlI’ kwlI qWiqRk SmSwnvwsI ;pRkwSk rxDIr bu k sylz, rylvy rof, AwrqI hotl ky pICy, hirdvwr-249401; sn 1998 ivc CpI pusqk) [ AYsI ASlIl SbdwvlI bicqR nwtk gRMQ ivc vI ilKI hY : pMnw 46 :- pRIq kry pRBu pwXq hY ikrpwl n BIjq lWf ktwey ]CMd 100] (sRI kwl jI kI ausqq ivcoN) iqRXw cirqRo pwKXwnW ivc qW ASlIlqw swry h~d-bMny tp geI … pM nw 1358, cirqR nM: 404 … posq BWg A&Im iKlwie ] Awsn qW qr idXo bnwie ] cuMbn rwie AilMgn ley ] ilMg dyq iqh Bg mo Bey ]24] Bg mo ilMg idXo rwjw jb ] ruic aupjI qrunI ky ijX qb]…… ]25]
gurU goibMd isMG swihb jI vrgI mhwn S^sIAq nMU auprokq rcnWvW dw rcnhwr mMnx vwly pMQ-doKI hI ho skdy hn ; AikrqGx mnuK hI ho skdy hn, n ik koeI guruU-Kwlsw-pMQ-drdI [ pUry XkIn nwl ikhw jw skdw hY ik bicqR nwtk gRMQ dy rcnhwr / ilKwrI guruU goibMd isMG swihb nhI hn blik vwm-mwrgI mhwkwl-kwlkw-pU mhwkwl-kwlkw-pUjk nklI kiv sXwm, kiv rwm qy kiv kwl hI hn [ zrw socIey, kI gurU gMRQ swihb jI pUrn gurU nhI hn ? AsI cMgI qrWH jwxdy hW ik gurU gMRQ swihb jI dI Dur kI AMimRq-meI bwxI swfw lok-prlo k suh lw y XkInn kr skdI hY ; gurU gRMQ swihb jI pUrn gurU hn ijs ivc 35 prvwn-cVy bRhmigAwnI bwxI rUp ho ky bY Ty hn iPr swnUM kI loV hY iksy hor gMRQ vl JWkx dI[ cyqy rKIey, pwvn gurvwk
ijn@w nwau suhwgxI iqn@w Jwk n hor ] (gurU gRMQ swihb, AMg 1384)
AKauqI dsm gRMQ dw ‘ilKwrI Bulxhwr’
13
ies gRMQ ivc ijnHW dI ijvyN pMnw 181 : pMnw 254 : pMnw 310 : pMnw 354 :-
drj hyT ilKIAW pMkqIAW isD krdIAW hn ik ilKwrI qoN keI BulW ho geIAW TIk lgy, pwTk Awp hI suDweI kr skdw hY [ inrK BUil kib kro n hwsI ] qvpRswid kir gRMQ suDwrw ] BUl prI lhu lyhu suDwrw ] ikRsn jQw mq cirqR aucwro ] cUk hoie kib lyhu suDwro ] sqRh so pYqwl mih kInI kQw suDwr ] cUk hoie jh qh su kib lIjhu skl suDwr ] pMnw 386 :- KVgpwn kI ikRpw qy poQI rcI ibcwr ] BUl hoie jhN qhN su kib pVIAhu sBY suDwr ] pMnw 570 :- qW qy QorIXY kQw kQw khweI ] BUl dyK kb lYhu bnweI ] pMnw 1273:- qw qy QorI kQw aucwrI ] cUk hoie kib lyhu suDwrI ] ilKwrI kiv KVgpwn dw pujwrI hY Aqy AwKdw hY ik ausy dI ikrpw sdkw ieh gRQM ilKdw hW [ mhWkwl, srbkwl, KVgpwn, KVgkyq, Aisky q, AisDuj Awidk ieko hI dyvqy dy keI nwm hn ijsdI kQw iSv purwx ivc dvwdSilMgm (12 ilMgW) dI kQw krky mShUr hY[ mhwkwl dw mMidr au jY au jYn Shr (mD pRdyS) ivc hY [ aupr ilKIAW pMkqIAW dy Aws-pws dy pMinAW qy pVH ky pqw lgdw hY ik ilKwrIAW dy nW kiv SXwm, kiv rwm, kiv kwl Awidk hn [ mhwkwl dy pu jwrI ( qWiqRk R mq dy DwrnI ) BMg, Srwb, nSy Awidk vrqoN rj ky krdy hn ikauNik mhwkwl dy mM idr ivcoN prSwd hI iehI imldw hY [
ilKwrI kvI mMndw hY ik ausdI mq hr smy itkwxy hovy, jrUrI nhI nhI [ pMnw 571 571 qy kvI ilKdw hY :- Ab mYmY mhw SuD miq kir kY ] khO kQw kQw icq lwie ibcr ibcr kY ] ilKwrI kvI ny ApxI miq nU M mhW SuD ikvyN kIqw ? ilKwrI hI jwxy [
aupr ilKy pRmwxW rwhIN ilKwrI ny spSt kr idqw ik pwTk ilKwrI dIAW BulW, glqIAW nUM suDwr skdw hY, ilKwrI nUM koeI ieqrwz nhI[ pr gurbwxI soDx dw h`k ds gurU swihbwn ny iksy nUM nhIN id`qw [ ies p`KoN isD hoieAw ik ieh gRMQ gurU-ricq-gurbwxI nhI [ Ardws dI SurUAwq jykr ‘ipRQm BgauqI ismr ky.. ’ dI QWvyN ‘ipRQm vwihgurU ismr ky ..’ kIqI jwvy Aqy isrlyK ‘vwr sRI BgauqI jI kI ] pwqSwhI 10]’ htw ky kuJ byhqr hovy gw gw [ guruU-pMQ Agy bynqI hY ik gurUu gRQM swihb jI dI pwvn Dur kI bwxI qoN syD lY ky pMQ nUM dyvI-pUjk bxn qoN bcwvy[ au prlI prlI pMkqI ivc BgauqI dw ArQ dyvI cMfI, durgw, kwlkw, kwlI, mhwkwl hI hY (vyKo, mhwn koS, BweI kwnH isMG) ikaNuik ies vwr dI AKIrlI pau VI ‘durgw pwT bxwieAw sBy pauVIAW]’ spSt krdI hY ik ieh vwr dyvI durgw dI au sqiq ivc aUcwrI geI ‘cMfI dI vwr’ hY ijsdw AwDwr-gRQM mwrkM fy X purwx hY [
AsI jwxdy hW ik gurU swihbwn gurbwxI dw iek vI A`Kr bdlx dI iejwjq nhI idNdy [ bwbw rwmrwie jI ny gurbwxI dw iek AKr ‘ imtI muslmwn kI…’ pM kqI ivc muslmwn dI QW ‘byeImwn’ bdl idqw qW gurU hir rwie swihb ny bwbw rwmrwie jI nUM isK pM Q ivcoN Cyk idqw sI [
gurU gRMQ swihb jI dw PYslw hY :- Bulx AMdir sBu koko ABulu gurU krqwru krqwru] (AMg 61) mnuK Bulxhwr hY pr gurUu goibMd isMG jI Bulxhwr nhI [ isRStI dI rcnw bwry, iesqRI bwry (BMif jmIAY.. ), nSIly pdwrQW dI vrqoN bwry, Zlq ieiqhwsk q`Q (……iliKAw hY ik Bgq rwmwnMd jI pihloN Awey qy hzrq muhMmd bwd ivc Awey, jo ik Zlq hY) , imiQhwsk gpoV Aqy gurmiq isDWqW dy ault ilK ky ilKwrI-kvIAW ny Bulxhwr hox dw pUrw sbUq idqw hY [ spSt hY ik bicqR nwtk (Strange Drama) gRMQ / AKauqI (so-called) dsm dsm gRMQ dy ilKwrI ArQwq rcnhwr ‘ABul’ gurUu goibMd isMG jI nhI [ ies gRMQ dI rcnw gurUu goibMd isMG swihb jI nUM bdnwm krx dI mwVI nIXq nwl pMQ-doKIAW ny kIqI hY [
AKauqI dsm gRMQ dI bRwhmxI-gRMQW nwl qulnw
14
bicqR nwtk gRMQ / AKauqI dsm gRMQ dw pMjwbI Anuvwd (ijsdI ies gRMQ dy ieSt nUM muK r`K ky kuJ QWeIN punr-vIcwr zrUrI hY ) goibMd sdn, mhrolI, id`lI vwilAW ny fw: rqn isMG j`gI (pitAwlw) qo krvw ky pMj poQIAW ivc CpvwieAw[ pihlI poQI ivc ilKI BUimkw isD krdI hY ik ieh gRMQ pRmwxIk gRMQ nhI [ keI QWeI pwT-AMqr hn[ ieh gRMQ hyT ilKy bRwhmxI-gRMQW qy AwDwirq hY ijn@W dy ihMdI-Anuvwd nwl kIqI qulnw ies pRkwr hY: (1) SRI mwrkMfyX purwx (BwSw) ; sMpwdk pMifq rwm jI Srmw; pRkwSk SRI durgw pusqk BMfwr, 527, ey/2, k`kV ngr, ielwhwbwd ;mudRk pMcuAl ipRMitMg pYRs, ielwhwbwd (kImq 150 rupey)[ kul 512 pMny [ ies purwx ivc durgw dyvI dy Avqwr cirqRW dw vrxn hY[ ies pusqk ivc pM nw 299 qoN 353 qk dyvI durgw dy mDu-kYtB, mihSwsur,DumRlocn,cM n,cMf, mu f,rkqbIj,inSu M MB,Su ,SuMB dYNqW nwl hoey juDW dw vrxn hY [ iehnW dYNqW nUM mwr ky dyvI ny dy vrwj ieM dr dw KuisAw rwj dyYNqW qoN vwps du AwieAw[ ieMdr Aqy hor swry dyviqAW ny dyvI dI ausqiq kIqI ; dyvI ny pRsMn ho ky dyviqAW nUM vr id`qy [ pMnw 353 qo 357 qk dyvI cirqR W dy pwT dw mhwqm iliKAw hY [
bicqR nwtk gRMQ dy pMnw 74 qoN 99 qk AQ cMfI cirqR aukiq iblws hU-b-hU iesy qrqIb ivc
iPr qIjI vwrI iehI pRs g M iliKAw hY ; iPr pMnW 99 qoN 119 qk iesy pRsMg nUM du hrwieAw igAw hY Aqy iPr pMnw 119 qoN 127 qk vwr sRI BgauqI jI kI isrlyK hy hyT iliKAw hY (vyKo : AMiqkw nM: 1 ) [ fw: rqn isMG j`gI, ijn@W ny AKauqI dsm gRMQ dy pMj poQIAW ivc ArQ kIqy hn, ilKdy hn ik ies vwr dw pihloN isrlyK vwr durgw kI sI sI (pMnw 314, Bwg pihlw)[ iksy AigAwnI jW pMQ-doKI ny bwd ivc iesdw isrlyK bdl ky vwr sR I BgauqI jI kI ilK ilK id`qw; smwpqI sMkyq ‘ ieiq sRI durgw kI vwr smwpqMsq ..] AKauqI dsm gRMQ dy tIkwkwr fw: rqn isM G j`gI ny po QI pihlI dy pMnw 334 qy spSt iliKAw hY[ AnykW QWeIN ilKy mMglwcrn sRI BgauqI jI shwie ]… sRI BgOqI ey nmh].. isD krdy hn ik AKauqI dsm gRMQ dy ilKwrI XkInn koeI dyvI-pUjk Swkq-mqIey qWiqRk hI hn ; gurU goibM d isMG swihb nhI hn [ ies mwrkMf X y purwx dy pM pMnw 451 qoN AKIrly pMny 512 qk AnykW qrHW dI durgwpwT dI ivDI d`sI geI hY[ mwrkMfyX auvwc (pMnw 462 qoN 465 qk) durgw-ausqiq dy kuJ AM S ies pRkwr hn : kwlI BdRkwlI kpwilnI [ durgw iCmw iSvw iSvw DwqRI svwhw svDw nmosqu qy]1]…… Em jXMqI mMglw kwlI rkqbIj vDy dyiv cMf muMf ivnwiSnI[..SuMBsXYv inSuMBsX DumRwCsX c mridin] ru pM dyih jXM dyih XSo dyih .. iedM sqoqRM piTqvw qu mhwsqoq MR pTyNnr:]s qu spqSqI sMKXwvr mwpnoiq sM pdwm@]25] dyvI ausqiq AKauqI dsm gR Q M dy pMnw 809 qy dyvI-pU jk ilKwrI ny ilKI hY[ iesy SbdwvlI ivc dy
spSt hY ik AKauqI dsm gRMQ ivc mwrkMfyX purwx dw Anuvwd hI hY jo isDWqk qOr (dyvI dyviqAW dI pUjw mnHw hY) qy gurU gRMQ swihb jI dI bwxI nwl a`ukw hI myl nhI KWdw[ (2) SRImd Bwgvq-BwSw suK swgr, bwrh skMD,Anuvwd-krqw kiv-BUSx mukMd, spYSl sMskrx 1998;mu`l 300 300 rupey; nXU stYNfrf pblIky pblIkySnz, 1813 ,cMdRwvl rof, id`lI 110007, kul 880 pMny [
ies purwx ivc 12 skMD (muK-AiDAwie) hn ijn@W ivc ivSnUM dy AvqwrW dw izkr hY [ dUjy skMD dy sqvyN ADXwX ( sMK p y ivc, 2/7) ivSnUM jI dy 24 AvqwrW dI ilst bRhmw jI ny ilKI hY [ sqvyN, ATvyN AKauqI dsm gRMQ dy pMnw Aqy novyN skMDW ivc ivSnUM dy 20 AvqwrW ( rwm Avqwr qk ) dw izkr hY Aqy AKau
15 155 qoN 254 qk AQ cObIs Avqwr kQnM isrly isrlyK hyT ilKy hn [ dsm skM D (pM nw 488 qo N 822 ) ivc ikRSnwvqwr dIAW kQwvW ausy qrqIb ivc ilKIAW hn ijhw ik AKau AKauqI dsm gRMQ ivc pM nw 254 qoN 570 qk (vyKo AMiqkw nM: 2) [( not ; bicqR nwtk gRMQ dy ilKwrI ny ivSnUM dy 23vyN (bu `D ),24vyN (hir jU ArQwq inhklMkI, Sud WR nMU mwrx vwlw hY !? pr gurU goibMd isMG swihb SUdrW nUM bcwaux vwly Aqy srdwrIAW bKSx vwly hn ijsqoN swbq huMdw hY ik ilKwrI gu rU gu rU swihb nhI ) Aqy 25vyN mihdI mIr (hzrq muhMmd ?) dI kQw, jo Bwgvq-pu rwx ivc nhI, ikQoN leI hY ilKwrI-kvI-SXwm hI jwxy [
(3) SRI iSv mhwpurwx, sMpwdk pMifq rwj kumwr pWfyX, iqloeI (rwX-brylI), pRkwSk nXU stYNfrf pblIkySnz, cMdRwvl rof, mlkw gMj, id`lI-7 ; mul 130 rupey[770 pMny[
ies purwx ivc iSv dy AvqwrW dw izkr hY[pMnw 454 qy dvwdS jXo qIrilMg dI kQw(iSv dy 12 AvqwrW dI kQw) muqwibk aujYn (m~D pRdyS, nrmdw ndI dy kM fy) ivc mhwkwl dw bhuq v`fw mMidr hY [ pMnw 487 mhwkwl dI auqpqI (not : AKauqI dsm gR MQ ivc ilKwrI kvI sXwm Awidk hr-hIly swry qk mhwkwl swry dyviqAW , AvqwrW , mhwpurKW, mnuKW nUM mhwkwl dw aupwsk bxwauxw cwhuMdw hY ; pVo jI, cirqR o pwKXwn nM: 266, bicqR nwtk gRMQ / dsm gRMQ dw pMnw 1210) pMnw 28 qy SRI iSv-shsqRnwmw (1000 nwm, sMsikRq ivc) ivSnUM-auvwc dy ArQ ies iSv purwx ivc pM (BwSw-Anuvwd ) pMnw 518 qoN 528 qk ilKy hn, ijs ivc vrqy gux-vwck kuJ l&z / ArQ ieh hn : suK ky dwqw, pwrbRhm, prmwqmw, prmwqmw, ivSv-pwlk, AivnwSI, AivnwSI, dyvwiDdyv, swry swry dyvoN my bVy, kwloN ky kwl (kwlkwl:), qyjomX, AMimRqmX, srvySvr, ENkwr srUp, Awid AM q eyvM m`D sy rihq, nIlkMT, prm cqur, srv ivAwpk, srv-smrQ, isRStI-krqw, imRqU-rihq (Akwly), cMdR rUp, svXM pR kwS (sY BM) ,sb ky nwQ, srv-igAwqw, isRStI-rcieqw, sMswr clwny vwly, ABX, SqrU ivnwSk, Amr, prm igAwnI , sbsy pR Qm, prmwqmw , lok pwlk, AMqrXwmI, jgq ky ipqw, srv-ivAwpk, sB ky qwrk, srvySvr, Ajnmw, lok nwQ, inqX AMimRqmX, SWq-rUp, qyjoN ky BI qyjrU p rU p (jwp,nmo qyj qyjy), auNkwr, AkSr rUp, srv-mhwn, AjyX, pwp-nwSk, srv-krqw, ieM dR ieM dR-rUp, mukqI-dwqw, inrBX, ivSv-pwlk, jnm mrx rihq, ivSv-vXwpI, AG-nwSk, AgMmX, SqrU-ivnwSk, ivSv ko Bojn dwqw, AhMkwr-srUp, dYqX-SqrU, dyvoN ky rwjw, mu Mifq-isr, suMdr-srUp, Sbd-rU Sbd-rUp, dyv-dwnv-imqR -dwnv-imqR, eISvr, sRI pwrvqI ky pRymI, bRhmcwrI srUp, AMq-rihq, ngn rhny vwly, ilMg svwmI, kpt rUp Dwrk, mUrqI Awkwr sy rihq, AMDk-Asu r SqrU (nmo AMDkwry] AMDk dw hiqAwrw), doS-rihq, pivqR, Bkqo N ky pRymI, DqUry ky syvn krqw, klwDwrI mhwkwl-rU mhwkwl-rUp, AjyX, jgMnwQ inrwkwr, iqRlokI-nwQ, pRkwSmX, ipRQvI-nwQ, bRhmrUp, vwmdyv, inqX-AnMd-rUp, srv-Awqmw, srvgX, sdw-SWq-rUp (nmo SWq rUpy), srp ky ku flo M N vwly, sdw Amr, SrIrDwrI SrIrDwrI , smX kwl ky BI kwl (nmo kwl kwly kwly ), ), inS-klMk, sMqwn-rihq, SWq-bu iD, ` rwqRI ky svwmI, ipRQvI svwmI, rkSk, ivdvwno pr dXwlU , pwrvqI jI ky swQ rhny vwly, vIrX-dwqw Bgvwn SMkr sdwiSv myrI rkSw kro[ ies qrHW ivSnUM Bgvwn ny iSv pUjn kIqw [ (not: AYsI gux-vwck aupmw jwp ivc vI ilKI hY ijsqoN lgdw hY ik jwpu ivc iSv / mhwkwl dI ausqiq kIqI geI hY, jo ik gurU gRMQ swihb jI dI s`cI bwxI dy ivruD hY)[ AQ SRI iSv BujMg pRXwq sqoqRm (dsm gRMQ ivc, BujMg pRXwq CMd) ivc pwrbRhm iSv purwx dy pMnw 16 qy AQ kwlkwlM nmosqu y q (nmo kwl kwly ]..jwp ivc)[ pMnw 16 qoN rUpM jwx ky iSv-au sqiq kIqI hY[ pMnw 21 qy kwlkwlM 23 qk vK vK aupwskW dy iSv-sqoqRm nkl (scanning) krky sMsikRq ivc ies pusqk dy AKIr ivc pwTk pVH skdy hn [ iSv shsqR -nwmw -nwmw iesy iSv purwx dy pMnw 518 qoN 528 qk nkl (scanning) krky ies pusqk ivc AKIr AKIr qy joV id`qy hn Aqy pwTk qs~lI kr lYx ik bicqR nwtk gRMQ dI pihlI pihlI rcnw “jwp” iSv (mhwkwl) dy hzwr-nwvW ivcoN cu x ky ilKweI hY [ iehnW hzwr-nwvW ivcoN kuJ nW aupr vI ilKy hn [ not kIqw jwvy jw vy ik ‘jwp’ rcnw dw smwpqI-sMkyq AKOqI dsm gRMQ ivc nhI iliKAw ; ho skdw hY ik soDk kmytI ny ies rcnw dy AKIr qy ilKy pihlI-nzry ieqrwz-Xog idsx vwly nW htw id`qy hox[ iesy iSv purwx dy pM nw 581 – 582 (nkl ies pusqk dy AKIr ivc pwTk pV skdy hn) qy iesqRIXoN ky svBwv (nature) kw vrxn kridAW, (nwrd Aqy Apsrw pMccU Vw dI vwrqwlwp) AOrqW nUM kwmI, kuitl, ivBcwrn, pwp ivc ilpq hox vwlI, cwlbwz Awidk AnykW doSW nwl BrIAW disAw hY[ AKauqI dsm gRMQ ivc ilKy iqRXw-cirqR (404 cirqRo pwKXwn kiv SXwm,kiv rwm ny iesy qoN sy D lYky ilKy lgdy hn[
16
esy iSv purwx dy pMnw 615 qoN 621 (nkl, Scan ,ies pusqk dy AKIr pwTk pV skdy hn) qk mDu i
kYtB vD, mhwkwlI kw vrxn, mihKwsur, DumRlocn, cMf,muMf,rkqbIj, inSuMB, SuMB dYNqW dw dy vI dy vI cMifkw (mhwkwlI) ny vD kIqw[ durgw-spqSqI dI ieh kQw aupr ibAwn kIqy mwrkMfyX purwx dI hY ; iqMn vwrI ieh kQw kiv SXwm Awidk kvIAW ny dsm gRMQ ivc ilKI hY [
(4) mhwkwlI aupwsnw ; lyKk pMifq vweI. AYn. Jw,tWfw rof,tobrI muh`lw, mkwn nM: 61, jlMDr istI (pMjwb) pRkwSk Aimq pwkt buks, igAwn mwrikt, nzdIk cOk A`fw tWfw, jlMDr (pMjwb)[ kImq 30 rupey[ kul 120 pMny [
iSv-pwrvqI dy juVvyN rUp , ijsdw s`jy hQ vwlw ih`sw mrd (iSv) dw disAw hY Aqy K`by (vwm) hQ vwlw ih`sw AOrq(pwrvqI) dw disAw hY ,nU ,nUM ArD-nwrISvr disAw igAw hY [ K`by ih`sy dy aupwsk dyvI-pUjk AQvw vwm-mwrgI AQvw Swkq-mqIey AQvw qWiqRk khy jWdy hn[ dyvI-pUjw jwnvr dI blI dy ky,Srwb Bytw krky krdy hn ; dyvI-SrDwlUAW nUnUM mws dI botI Aqy Srwb dw Gu `t prSwd vjoN id`qw jWdw hY [ dyvI BgvqI dy kwlI , Awid-SkqI , kwlkw, iSvw, cMfI, BvwnI, durgw Awidk nW mwrkMfyX purwx ivc ilKy hn ijsdw augR (AqI frwau xw) rUp mhwkwlI dw srUp hY [ vK vK smy Alg Alg hwlwqW ivc pRgt hoeI dsI hY[ iSv dI jtw ivcoN vI pRgt hoeI (dkS X` g kQw ivc, iSv purwx) dsI jWdI hY [ SRI kwlI kwStkm@ (pMnw 47) qy iliKAw hY --- ijnky kMT myN rhny vwlI muMfmwlw sy inrMqr rkqsRwv ho rhw hY, jo mhwGo r Sbd krny vwlI AOr bVy bVy dWq sy AqXMq BISx hYN, nMgI, SmSwn my invws krny vwlI, ibKry bwlo N vwlI eyv mhwkwl M mhwkwl sy riq ky iley srvQw vXgR rhqI hYN, vhI kwilkw ky nwm
sy ivKXwq hYN[ hU-b-hU AYsw hI kwl kwl dw srUp AKauqI dsm gRMQ dy pM pMnw 810 qy iliKAw hY muMf kI mwl idswn ky AMbr bwm krXo gl mY Ais Bwro] locn lwl krwl idpY doaU Bwl ibrwjq hY AinXwro ] Cuty hYN bwl mhwibkrwl ibswl lsY rd pMiq aujXwro] Cwfq jvwl ley kr bXwl su kwl sdw pRiqpwl iqhwro ] ies pusqk ‘mhwkwlI aupwsnw’ dy lyKk ny pMnw 23-24 qy “SRI durgw jI AO r mhwkwlI jI ky aupwsk” isrlyK hyT iliKAw hY ik ‘CqRpiq gurUu goibMd isMG’ qQw ‘iSvwjI’ mhwrwj :- ijNhony AqXMq sM kt sM kt kwl myN ihMdU jwiq kI rkSw kI, AnXQw nrwDm AO rMgzyb bwdSwh ky AqXwcwr kwl my ihMdU jwiq kw lySmwqR BI nhI bcqw[Awj hm Awp jo iSKw-Xukq AOr jnyau-Xukq idKweI pV rhy hYN, Xh ienhI do mhwn vIroN ky kwrX kw Pl hY[ ien dono mhwpurSoN ko ko ‘jgdMbw’ jI ny Awj sy 500 vrS(glq ibAwnI….300 swl) phly swkSwq drSn BI idXw Qw ijnky pirxwm-srUp ieqny bVy kwrX ko kr sky [……… pwTk AMdwzw lw skdy hn ik pMifq vweI. AYn. Jw vrgy bRwhmx-vwdI lok Aqy isKI-srUp-vwly-bRwhmx gurU goibMd isMG jI nUM dyvI-pUjk isD krx leI pUrw zor lw rhy hn[
ieh pusqk ilKx dw ieko hI mksd hY ik <> siqnwmu dy aupwsk Apxy Drm-ipqw srbMs-dwnI, mhwn joDy gurU goibMd isMG swihb jI dI nUrwnI qy lwswnI S^sIAq nUM dyvI pUjk dw lybl n lgx dyeIey[ Agly pMinAW qy ilKI fUMGI pVcol swbq krdI hY ik ieh gRMQ dyvI-pUjkW dw ‘mhwkwl-kwlkw gRMQ’ hY [ hr gurisK dw &rz hY ; swihbu sMktvY syvku BjY ] icrMkwl n jIvY doaU kul ljY ] (gur gRMQ swihb, AMg 1195) ArQwq, guruU qy hmlw hovy / sMkt Awvy Aqy isK doV jwvy, AYsw isK Aqy ausdI AOlwd bhuqw icr nhI jI skdy ; jy jIauNdy hn qW buzidl dI SrimMdgI Aqy iz`lq-BrI izMdgI [ dsm-gRMQ-rUpI hiQAwr nwl gurU goibMd isMG jI Aqy gurU gRMQ swihb jI qy hmlw jwrI hY [
AMiqkw nMbr 1
bicqR nwtk gRMQ ivc drj cMfI dIAW iqMnW vwrW dy pR sM sMg mwrkMfyX purwx ivcoN hU-b-hU nkl mwr ky ilKy gey hn [ hyT ilKI qwilkw ( Table) nUM pwTk iDAwn nwl vyKx : qulnw : cMfI cirqR mwrkMfy purwx Aqy cMfI cirqR aukiq iblws bicqR nwtk gRMQ ivc
_______________________________________________________________ pMnw mwrkMfy pMnw bicqR AKIr qy ilKy ‘smwpqI sMkyq’ purwx nwtk Q gRM _______________________________________________________________ 306 - 307 74 – 75 ieiq sRI mwrkMfy purwny aukiq iblws mDkYtB bDih pRQm DXwie ]1] 307 – 318 75 – 79 ieiq sRI mwrkMfy purwny……………mhKwsu …………mhKwsur bDih………………]2] 331 – 333 79 – 83 ieiq sRI mwrkMfy purwny………… ………… DUmRl cn o / DUm nY R n bDih ........ ]3] 333 – 336 83 – 85 ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy cMfI cirqRy cMf muMf bDih………….... ]4] 336 – 341 85 – 91 ieiq sRI mwrkMfy purwny…… rkqbIj bDih…………………… ]5] 341 – 345 91 – 95 ieiq sRI mwrkMfy pu rwny………insuMB bDih ……………………. ]6] 345 – 348 95 - 98 ieiq sRI mwrkMfy purwny cMfI cirqRy suMB BDih………………….. ]7] 348 – 353 98 – 99 …………… dyvI ausqiq ……… 348 - 353 115-119 dyvI jU kI ausqq / cMfI cirqR ausqq _______________________________________________________________
qulnw : cMfI cirqR mwrkMfy purwx ivc Aqy ‘cMfI cirqR dujw’ bicqR nwtk gR gRMQ ivc
bicqR nwtk gRMQ ivc pMnw 100 au`qy <> AQ cMfI cirqR ilKXqy’ dUjI vwrI iPr iliKAw hY [ ies ivc mhKwsur bDih pRQm iDAwie pMnw 100 qoN 102 qk , DumRnYx/DUmRlocn bDh pMnw 102 qoN 104 qk, cMf muMf bDh iDAwie pMnw 104 qoN 105 qk , rkqbIj bDh iDAwX pMnw 105 qoN 108 qk, insu MB bDh iDAwie pMnw 108 qoN 111 qk, suMB bDh iDAie pMnw 111 qoN 115 qk Aqy pMnw 115 qo N 119 qk dyvI jU kI ausqq / cMfI cirqR ausqq brnnM mwrkMfy purwx ivc pMnw 348 – 353 qk ilKI hY [ pMnw 119 qy iliKAw smwpqI sMk qy ieauN hY , “ ieiq sR I bicqR nwtky cMfI cirqR ausqq brnnM nwm Astmo iDAwX sMpUrxmsq suBmsq ]8] APjU ] _______________________________________________________________
cMfI dI vwr qIjI vwrI : isrlyK ieauN hY :- (pMnw 119) <> vwihgurU jI kI Pqy ] sRI BgauqI jI shwie ] vwr sRI BgauqI jI kI ]
ies vwr ivc aupr-ilKy dYNqW nwl dyvI cMfI / kwlkw / du rgw dy juDW dw hI izkr hY [ ies vwr dI SurUAwq ‘ipRQm BgauqI ismr ky gur nwnk leI iDAwie ].. (pihlI pauVI) Aqy AKIrlI pauVI nM: 55 “du rgw pwT bxwieAw sBy pauVIAW]” isD krdI hY ik ies isrlyK”vwr durgw kI” hI hY [ pM nw pM nw 121 qy mihKwsur nwl jMg, pMnw 122 qy DUmrnYx sMGwry , pM nw 123 qy cMf muMf dw vD, pMnw 124 – 125 qy sRxvqbIj (rkqbIj) nwl jMg, pM nw 126 qy insuMB ncwieAw , pMnw 127 qy suMB dw mwirAW jwxw [ sMKyp ivc ilKI qIjI cMfI dI vwr / vwr durgw kI / vwr sRI BgauqI jI kI aupr-ilKy iSv purwx ivcoN pMnw 617 qoN 621 qk mwrkMfy purwx dy AwDwr qy nkl mwr ky ilKI geI hY [ aupr ilKIAW iqMny cM fI dIAW vwrW mwrkM fy purwx dI hU-b-hU nkl mwr ky ilKIAW geIAW hn [ pMinAW nM brW dI aupr-ilKI qwilkw spSt pR mwx hY [ hux vI jykr koeI AwKy ik BgauqI dw ArQ dyvI du rgw nhI qW au s dyvI-pUjk (<> qoN mu nkr isK) nUM gurbwxI ‘mUrKw isir mUrK hY ij mMmMnY nwhI nwau]hI AwKdI hY[ qW qy ‘ipRQm BgauqI ismr ky…’ Ardws dw mu KVw zrUr bdlnw pvygw [
gurisK dI Ardws gurU AQvw vwihgurU A`gy hI hoxI cwhIdI hY [
17
AMiqkw nMbr 2 sRImd Bwgvq purwx ivc ivSnUM dy 24 AvqwrW dw izkr hY
18
Y ijnHW dI sMK p y sUcI pRQm skMD dy pMnw 36 qoN 40 qk ( skMD 1 / ADXwX 3) Aqy iPr dubwrw pM nw 112 qoN 115 (skMD 1 / ADXwX 7; no t kIqw 1/7 ) qk ilKI hY [ 20vyN Avqwr rwmwvqwr dI kQw nvm (no NvyN) skMD ivc pMnw 457 qoN 462 qk ilKI hY [A`gy dsm skM D ivc 21vyN ikRSnwvqwr dI kQw pM:488 qoN 822 qk (kul 334 pMny) pUry ivsqwr nwl ilKI hY[ bicqR nwtk gRMQ ivc 19 AvqwrW dI kQw Aqy A` gy rwmvqwr pMnw 253 (ieiq sR I rwmwiex smwpqmsq ]) qy mukdw hY Aqy pMnw 253 qoN 570 ( kul 317 pMny) qk ikRsnwvqwr iliKAw hY [ dyvI-Bgq ilKwrI kiv SXwm Awidk ny SurUAwq ‘AQ dyvI jU kI au sqq kQnM ]’ nwl hI kIqI hY (pMnw 255) Aqy ivckwr dyvI jU kI ausqq pMnw 309 qy iPr ilK idqI hY [
sRImd Bwgvq purwx (suK swgr gRMQ) dy dsm skMD dy ADXwX 1 qoN 90 qk dy pRsMgW dI sUcI dI qulnw bicqR nwtk gRMQ dy pRsMgW dI sUcI nwl kIqI geI hY jo hyT ilKI hY :
_____________________________________________________________ pMnw Bwgvq pMnw bicqR pRsMg / SurU ivc isrlyK / AKIr qy ilKy smwpqI sMkyq ( ikRSnwvqwr dy swry pRsMg ) pu rwx gRMQ nwtk Q gRM ______________________________________________________________ 492(10/1) 255 AQ ipRQmI (gW rUp Dwr) bRhmw pih pukwrq BeI ] 493(10/1) 256 (dy vkI ivvwh) AQ dyvkI ko br FUMFbo kQnM ] 497(10/2) 260 (blrwm) AQ blBdR jnm ] 500(10/3) 260 AQ ikRsn jnm ] pUqnw bD. . ] 505(10/6) 264 ieiq sR I dsm skMD purwxy bicqR nwtk pU 511(10/8) 265 ieiq sR I bicqR nwtk gRMQy nwm krn brnnM brnnM ] 514(10/8) 269 ieiq sRI bicqR……mwq jsuDw ko muK pswr ibsv rUp idKYbo ] 516(10/8) 269 ieiq sRI bicqR nwtk…… mwKn curYbo brnnM ] 524(10/10) 271 ieiq……………… jumlwrjun auDwrbo brnnM ] 528(10/11) 273 ieiq bkwsu r dYq bDih ] 530(10/12) 274 ieiq AGwsu r dYq bDih ] 537(10/13) 276 bRhmw dvwrw gwX-bCVoN kw Aphrx/ ieq bRhmw bCry Awn pwie prw 543(10/15) 278 ieiq sRI dsm skMD purwxy bicqR nwtk … Dynk dYq bDih ] 545(10/16) 280 ieiq… kwl nwg inkwrbo brnnM ] 561(10/19) 281 ieiq … dwvwnl qy bcYbo ] 559(10/18) 282 ieiq… pRlMb dYq bDih ] 566(10/21) 286 gopI cIr hrx kQw 571(10/23) 297 ieiq sRI dsm iskMD bicqR nwtky..hir Bojn lyie aUDwr krbo brnnM] 574(10/24) 297 AQ govrDn (prbq) igir kr pr Dwrbo ] 585(10/28) 307 AQ nM d ko brn (vrux lok mNy ) bWD kir ly gey ] nhI hY 309 AQ dyvI jU kI ausqq kQnM ] (dyvI-pUjk kiv SXwm ny ikauN ilKI ?) 588(10/29) 310 AQ rws mMfl ] ( qkrIbn hr pMny qy ‘kib sXwm’ Cwp ) 604(10/33) 323-354 mhwrws lIlw / AQ kir pkr Kylbo kQnM ]rws mMfl] ( no t : sXwm kvI ……………… ny pMnw 354 qy sMmq 1745 ies rcnw dw smw disAw) disAw) ieiq sRI.. rws mMfl brnnM..] 621(10/36) 355 AQ ibR KBwsur (vRSwsur) dYq bD kQnM ] kysI bDih DXwie smwpq…] 625(10/37) 357 ieqI sRI bicqR nwtk gR QyM ikRsnwvqwry ky 629(10/38) 358 AQ hir ko AkRUr mQurw (nMdgWv) lYjYbo ] 640(10/41) 362 ieiq sRI dsm iskMDy purwxy…mQu …mQurw pRv S y krxM ] 644(10/42) 363 AQ kubjw ko au Dwr krn ]
647(10/43) 651(10/44) 654(10/45) 664(10/45) 675(10/47) 690(10/49) 691(10/49) 694(10/50) 697(10/50) 700(10/51) 704(10/52) 708(10/53) 718(10/55) 719(10/56) 725(10/57) 727(10/57) 731(10/58) 732(10/58) 736(10/58) 738(10/59) 740(10/59) 741(10/59) 742(10/60) 746(10/61) 748(10/62) 759(10/63) 761(10/64) 762(10/65) 767(10/66) 768 (10/67) 770(10/68) 778(10/72) 786(10/74) 786(10/75) 793(10/78) 796(10/79) 798(10/80) 804(10/82) 818(10/88) 819(10/89) 822(10/90)
366 366 367 371 386 389 392 392 495, 501 498 503 509 512 515-516 516 518 518 519 520 522 525 527 528 528 530 538 539 540 542 544 545 549 551 554 556 559 560 561-563 566 567 ---
19
kuvilAwpIV hwQI / ieqI sRI dsm iskMD..gj y..gj bDih DXwie smwpq] ……. cMfUr must m`l bDih DXwie .. ] augRsyn ko rwj ../ .. kMs bDih.. qwq mwq ko Curwvq Bey ] … iksn jU ko gwieqRI mMqR.. jgXo pvIq fwrw.. ] ….. gopI aUDv sMbwdy ibrh nwtk .. ieiq sRI dsm iskMDy bicqR nwtky …AkrUr igRh jYby .. ] ieiq sRI.. AkrUr PuPI kuMqI pws Byjw…] AQ ju`D pRbMD jrwisMD ju`D kQnM] ieiq ..inRp jrwisMD ko pkr kr CordIbo smwpq ] ieiq sR I bicqr nwtk gR Qy M .. kwljmn bDih .. ] ieiq sRI ……… blBdR ibAwh brnnM ] rukmnI hrn …] ieiq sRI dsm iskMMDy bicqR nwtky ikRsnwvqwry ru …] ieiq sR I dsm iskMDy ……ikRsnwvqwry prdumn SMbr dYq bD…] jwMbvqI AOr sqXBwmw kw ivvwh ikRsn sy../ ieiq ibvwh sMp rn..] U lCIAw igRh pRsMg ] ieiq sRI dsm iskMDy purwxy bicqR nwtk..sqDMny ko bD kY AkR r..] ikRsn jI ieMd pRR sQ gey / kwnjU ko id`lI mih Awvn kQnM ] ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy iSkwr Kylbo…………] swqo N bY loN ko eyk swQ nwQ fwlw fwlw / jo ien sq ibRKBn ko nwQY..2103] AQ ieMdR BU mwsur ky du K qy Awvq Bey kQnM ]/ ..mu r dYq bDh ] …solh hzwr.. / solw shMsR rwj suqw ibAwh kQnM ] ieiq sRI dsm iskM D purwxy ..ieMdR ko jIq kr klp ibRC ilAwvq Bey] ieiq sRI dsm iskMDy purwxy…… rukmnI auphws smwpq ] Anr`uD jI ko bXwh kQnM ] k …ru km bD iDAwie smwpq ] ; auSw ky ivvwh kI k Qw SurU.. ieiq sRI dsm iskMD purwxy..bnwsur ko jIq Anru~D aUKw ko bXwh..] ieiq sRI bicqR ..ikrlw (igrigt) ko kUp qy kwF kY auDwr krq Bey..] ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy blBdR gokl (bRj) ibKY jwie kr Awvq Bey] ieiq sRI bicqR nwtk..isRgwl kWsI ky BUp shq bDh.. (pauNfrIk kQw) ieiq kp (vwnr / bWdr) ko blBdR bD kIbo ..] ieiq sRI dsm skMD purwxy..sWb ko bXwh ilAwvq Bey ] ieiq sRI bicqR nwtk ..jrwisMD ko bD kr id~lI(?) mo Awvq Bey ] ieiq sRI bicqR nwtk..rwjsU j`g kir sspwl (iSSupwl) bDih iDAwie] pWfv sBw myN durjoDn kw Apmwn…/ juiDstr ko sBw bnwie kQnM ] dMqvkR AOr ivdUrQ vD / bkqR dYq bDh, bYdUrQ dYq bD…] ieiq sR I dsm iskMD..(ielvl kw vD) dYq ko mwrq Bey ………] ………] ieiq sRI dsm iskMDy purwxy bicqR nwtk..idj sudwmw ko dwrd dUr ..] ieiq sRI dsm iskMD..ku lKyqR ibKY jg krkY ……] ……] ieiq sRI bicqR nwtk gRMQy.. BsmWgq (Bsmwsur) dYq bDh] ieiq sRI dsm iskMD purwxy..iBRglqw pRsMg…] sRI ikRSn kI sMqwnoN kw vrxn ..puqR poqRoN kI sMKXw ieqnI bVHI ik aunko pVHwny ky ilXy kroVoN bRwhmx Awqy Qy ??? 570 dsm kQw BwgOq kI BwKw krI bnwie]…………….ArQwq Bwgvq purwx dy dsm skMD dI kQw ilKwrI kib sXwm ny ApxI BwKw (bolI) ivc ilKI hY [ pwTk not krx [ smwpqI-sMkyq :: ieiq sR I dsm iskM D purwxy bicqR nwtk gRMQy ikRsnwvqwry DXwX smwpqmsq su Bmsq] pMnw 570]
bicqR nwtk gRMQ / AKauqI dsm gRMQ ivc
20
ieSt dw srUp ijs gRMQ nUM isK jgq ivc dsm gRMQ nwm nwl jwixAw jWdw hY, aus gMRQ dw pUrblw nW bicqR nwtk (Strange Drama) gMRQ hY[ sMmq 1952 (sn 1895) ivc soDk kmytI dI soDI sn 1967 ivc CpI 1428 pMinAW dI bIV (iehI bIV ies lyKk kol hY) dw nW bdl ky sRI dsm gurU gRMQ swihb jI ilK id`qw[ is`KW nUM gurU gRMQ swihb qoN bymuK krx leI qy gurU goibMd isMG swihb jI nUM dyvI-pUjk drsw ky bdnwm krx leI gRMQ dw nwm bdilAw [ ivdvwn ieiqhwskwrW ny Koj krky disAw ik ieh gRMQ cwr ApRmwxIk (nonauthentic) bIVW (BweI mnI isMG vwlI, vwlI, ptny vwlI, moqI bwg pitAwly vwlI, sMgrUr vwlI) ijnH ijnHW dy pwTW ivc keI QWeIN &rk sn, nMU soD ky iqAwr kIqw igAw sI (vyKo tIkw fw: rqn isMG j`gI, BUimkw pihlI poQI)[ dsm nwnk jI dw ricAw hox qy SMkw SurU qoN hI kIqI jw rhI sI (vyKo, pusqk dsm gRMQ dw kriqRqv, ilKq fw: rqn isMG j`gI)[ hux iPr ies gRMQ dw nwm bdl ky ‘sRI dsm gRMQ swihb’ rK id`qw[ zrw socIey, ik kYsIAW soDk kmytAW hn jo gRMQ dw shI nwm nhI jwxdIAW!! gurU gRMQ swihb jI ivc pihly AMg au`qy Aqy A`gy 32 vwrI sMpUrx mUl-mMqr ‘<> siqnwmu krqw purKu inrBau inrvYru AkwlmUriq AjUnI sYBM gurpRswid ]’ iliKAw hoieAw hY[ pr bicqR nwtk gRMQ ivc iksy iek pMny qy vI sMpUrx mUl-mMqr nhI iliKAw Aqy iesdI QwvyN ‘dyvI jU kI ausqiq’ ArQwq dyvI durgw dI ausqiq ivsqwr ivc jW sMKyp ivc ‘sRI BgOqI ey nmh ]’ Aqy ‘sRI BgauqI jI shwie ]’ bhuq QWeIN ilKy imldy hn[ zrw socIey, ijs gRMQ ivc ieSt dw srUp ‘sMpUrx mUl-mMqr’ iliKAw hI nhI, auh gRMQ dsm nwnk gurU goibMd isMG ricq ho skdw hY ? ies leI jd qk XkInI qOr qy ieh gRMQ dsm nwnk ricq isD n ho jwvy, ies gRMQ nUM AKOqI (so-called) dsm gRMQ hI kihxw cwhIdw hY[ ies gRMQ dy AwDwr iqMn@ bRwhmxI gRMQW dI pVcol krky Aqy gurU gRMQ swihb jI dI bwxI dI ksv`tI qy prK ky jo AslIXq swmHxy AweI auh pwTkW dy igAwq-ihq Aqy vIcwr leI hyT ilKI hY [ ies gRMQ dy swry pRsMgW dy AKIr qy ilKy smwpqI-sMkyqW qoN Aqy rcnw-swmgRI qoN ieh q`Q (Fact) swmHxy AwauNdw hY ik ieh gRMQ iqMn bRwhmxI gR QW M (1) mwrkMfyX purwx (nwiekw dyvI durgw qy ausdy kwl, kwlI, mhwkwlI, iSvw, kwlkw iBAwnk srUp) , (2) iSv purwx (nwiek iSv Aqy ausdw iBAwnk srU p mhwkwl) , (3) sIR md Bwgvq purwx (nwiek ivSnMU Aqy ausdy rwm, ikR Sn Awidk 24 Avqwr) qy AwDwirq hY[ASlIl iqRXw cirqR Aqy ihkwieqW (AwDwr iSv purwx ivc iesqRIXy ky svBwv, nwrd Aqy iek Apsrw dI vwrqwlwp) vwm-mwrgI Swkq-mq dI ivkwrI jIvn jwc dw koJw AMdrly pRmwx pRgtwvw hn[ ies gRMQ ivc ieSt ‘mhwkwl kwlkw’ SrIrDwrI dyvI-dyvqw hI hI ilKy imldy hn [ hyT ilKy AM ik ‘<> siqnwmu’ ArQwq inrM inrMkwr nwl joVn vwlw ieh gRMQ nhI [ iDAwn nwl vIcwirAW isD ho jwvygw ik pMnw 11 :- … srbkwl jI dI riCAw hmnY ] srbloh jI dI sdw riCAw hmnY ] sn 1967 dI bIV ivc ies rcnw dw koeI isrlyK nhI [ DoKybwzW ny ies rcnw nMU Akwl ausqiq ikhw hY jd ik ies rcnw ivc 20 CMd (nMbr 211 qoN 230) jY jY hosI mihKwsur mrdn… dy vI durgw dI jY krdy hn[ iks nUM Akwl purK jwx ky ieh rcnw ‘Akwl ausqiq’ khI geI hY , ies dw inrxw pUrw lyK pVx qoN bwd shjy hI ho jwvy gw jwvy gw [ pr srbkwl Aqy srbloh, ieh do ivSySx <> leI nhI vrqy gey, iesy gRMQ dy Agly AMdrly pRmwx ieh nu kqw spSt krxgy[ pMnw 30 qoN 33 qk :- Akwl ausqiq (?) khI jwx vwlI rcnw dy CMd nMbr 211 qoN 230 qk 20 CMdW dI AwKrI pMkqI ‘ jY jY hosI mhKwsur mrdn..’ dyvI durgw dI AQvw kwl dI ausqiq kr kr rhI hY ikauNik mwrkMf X y purwx ivc ilKIAW kQwvW dy muqwibk dyvI durgw ny mhKwsu r, cMf, mu Mf, rkqbIj, Dumrlocn Awidk dYNqw nU M mwirAw sI [ dyvI du rgw dI ieh kQw bicqR nwtk gRMQ ivc iqMn vwrI ilKI hY [ ies gRMQ dy rcnhwry iqMn kvI hn, kvI sXwm, kvI rwm qy
21 kvI kwl [ AYsw lgdw hY hr kvI ny cMfI dI vwr ilK ky AwpxI dyvI pRqI Atut SrDw pR gtweI hY [ qIjI vwrI sRI durgw kI vwr (vwr sRI BgauqI jI kI) pMnw 119 qoN 127 qk ilKI hY, ijsdI pVcol A`gy kIqI jwvygI[ pMnw 39 :- iqR BMgI CMd ] sRI kwl jI kI ausqiq ]… … A`gy kwl dw srUp ies qrHW ibAwn kIqw hY : pMnw 41 :- suBM jIB juAwlM ] su dwVw krwlM ] bjI bMb SMKM ] auTy nwd bMKM ]33] suBM rUp isAwmM ] mhw soB DwmM ] Cby cwr icqRM ] pryAM pivqRM ]34].. ]34].. mDukItBM rwCsy sy blIAM ] smy AwpnI ‘kwl’ qyaU dlIAM ] Bey suMB nYsuMB sRoxMq bIjM (rkqbIj)] (rkqbIj)] qyaU ‘kwl’ kIny puryjy pu ryjM ]64] ArQwq ijs ‘kwl’ ny mDukItB, suMB , nYsuMB , rkqbIj Awidk dYNqW dy toty toty kIqy , ausdw kwlw srUp hY , jIB qy AgnI dIAW lptW soBdIAW hn, iBAwnk dwVW (dMd) hn….[ pwTk not krn ik cMfI (durgw) dIAW vwrW (pMnw 74 qoN 127) ivc vI iehnw hI dYNqW nUM cMfI ArQwq durgw ArQwq kwlkw mwrdI hY[ ies qoN swbq huMdw hY ik cMfI, durgw, kwlkw hI kwl hY [ iesy kwl nUM hI ilKwrI (kiv) ‘Akwl’ AwKdw hY [ ijs rcnw nUM Akwl ausqiq ikhw jWdw hY auh rcnw Asl ivc (vyKo smwpqI sMk q) y ‘kwl au sqiq’ hY ArQwq ‘dyvI ausqiq’ hY [ Agy hn hor AMdrly pR mwx : pMnw 45 :-
AOr skwl sBY bis ‘kwl’ ky , eyk hI ‘kwl’ Akwl sdw hY ]84] ArQwq, swry jIv kwl-dyvI dy vs ivc hn Aqy ieh ‘kwl’ hI Akwl purK hY [ A`gy pMnw 810 AsI pVHdy hW ik kwl gly ivc KopVIAW pwau x vwlI iBAwnk srU p vwlI dyvI hY [ ies rcnw dy AMq ivc smwpqI sMkyq ‘..sR I kwl jI kI ausqiq’ nw ik Akwl ausqiq (pMnw 46) not kIqw jwvy [
pMnw 47:- ipRQm ‘kwl’ jb krw pswrw ]....eyk sRvx qy mYl inkwrw ]qWqy mDukItB qn Dwrw ] …………… duqIAw kwn qy mYlu inkwrI ] qw qy BeI isRsit ieh swrI ]13] isRStI dI rcnw bwry ieh isDWq ik kMn coN mYl ( kyvl SrIr-DwrI hI kMn coN mY l kFdw hY ) kF ky isRstI rcI [ gurU gR MQ swihb jI dI pwvn bwxI ‘Arbd nrbd DuMDUkwrw’ Aqy ‘swcy qy pvnw BieAw pvnY qy jlu hoie]jl qy iqRBvnu swijAw Git Git jo iq smoie]’ nwl aukw myl nhI KWdw [ ies pKo N ieh rcnw dsm nwnk jI dI isD nhIN hu Mu dI [ pMnw 54-55:- Ab mY ApnI kQw bKwno ] ..hymkuMt prbq hY jhW] spq isRMg soBq hY qhW ] ..qh hm AiDk qpisAw swDI ] mhwkwl kwlkw ArwDI ]2] ieh ibiD krq qpisAw BXO ] dvY qy eyk rUp hvY gXo ]….]3] iehnW pMkqIAW ivc mY, hm AKr guru goibMd isM G jI nwl zbrdsqI joV ky kwlkw-pU jk disAw jw irhw hY [ gurisK cMgI qrHW jwxdy hn ik gurU goibMd isMG swihb sMn 1675 ivc gurU-pdvI nUM pRwpq hoey [ sMn 1675 - 1708 (33 swl guirAweI dw smw) dOrwn kdy hy mkuMt prbq qy gey hI nhI, ies kwrx nw qW hymkuMt gurDwm isD huMdw hY Aqy nw hI kwlkw-pUjn isD hu dw M hY [ gurU gRMQ swihb jI gurDwm dI pirBwSw (Definition): ‘ijQy jwie bhY myrw siqgurU su Qwnu suhwvw
rwmrwjy ]’ swnMU roz svyry vwr Awsw dy kIrqn ivc ivc idRV krwau krwauNdy hn [
so, hymkuMt gurDwm nhI nhI ; gurU qoN bymuK isK hI hymkuMt jWdy hn [ pMnw 62 :- (BMgwxI juD ) BeI jIq myrI ] ikRpw ‘kwl’ ‘kwl’ kyrI ] ( vyKo pMnw 810 qy kwl kwl / dyvI dw srU srUp ) i lKwrI kvI SXwm BMgwxI juD ibAwn kridAW ‘myrI’ AKr gurU swihb nwl jbrdsqI joV ky ‘kwl’ dw ikrpw-pwqr drsw ky gurU goibMd isM isMG swihb (<> dy aupwsk) nUM dyvI-pUjk ilK ky inrwdr kr irhw hY [ gurU gRMQ swihb jI dw inrxw hY :
qU khIAq hI Awid BvwnI ] mukiq kI brIAw khw CpwnI ] (AMg 874) jo dyvI mukqI ^ud mukqI nhI dy skdI , ausdI kQw, cMfI dI vwr, ikvyN mukqI dy skdI hY ? dyvI dyvw mUlu hY mwieAw ] (AMg 129) , (mwieAw ArQwq dyvI-dyviqAW dy ADIn gurmuiK nhI huMdy)
pMnw 73 :- srbkwl :- srbkwl hY ipqw Apwrw ] dyib kwlkw mwq hmwrw ] swry dsm gRMQ ivc ipqw srbkwl (mhwkwl) qy mwqw dyvI kwlkw (cMfI) hI ieSt-rUp ivc AwauNdy hn[ iSv purwx ivc iSv jI dw iek srUp ArD-nwrISvr dw disAw hY ijs muqwbk srIr dw sjw ihsw ihsw mrd (srbkwl, mhwkwl) dw hY Aqy Kbw ihsw AOrq (kwlkw,durgw) dw hY[ ies gR MQ dy ilKwrI kvI SXwm, kvI rwm Awidk vwm-mwrgI ivcwrDwrw dy DwrxI hn jo ik Kby (vwm) ihsy ArQwq dyvI kwl, du rgw, kwlkw dy pu jwrI hn[ ies pM kqI ivc AKr 2
22 ‘hmwrw’ guru goibM d isMG swihb nwl joVnw gurU swihb dI inrwdrI krnw hY [ dyvI-dy vqy gurU swihb dy jW isKW dy ieSt nhI ho skdy[bwbw nwnk jI ny BweI lhxw(dyvI-pUjk) nMU gu rmiq gXwn b^S ky gurU AMgd (<> aupwsk) bxw id`qw sI
pMnw 74-79 :- AQ cMfI cirqR aukiq iblws]
…cMfI kQw pihlI…
ies pRsMg ivc dyvI cMfI (du rgw,cMfkw ) dw mDukYtB, mhKwsur , SuMB Awidk dYNqW nUM mwrx dw izkr hY[ A`XwS rwjy dyvrwj ieMdr dw rwj dYNqW ny Koh ilAw qW dyvI ny dYNqW nUM mwr ky ieMdr dw KuisAw rwj vwps duAwieAw [ A`gy pVo, dohrw] lop cMfkw hoie geI surpiq ko dy rwj ] ArQwq ieM dr dyvqw nUM rwj dy ky dyvI cMfkw Alop ho geI [ iPr iriS munI Aqy hor dyvqw gx rwjy ieM dr dyvqw dI AwrqI krdy dsy gey hn:
svYXw] Xwqy pRsMn Bey hY mhWmun dyvn ky qp mY suK pwvYN] jgX krY iek byd rrY Bv qwp hrY imil iDAwnih lwvY lwvYN ] Jwlr qwl imR imRdMg aupMg rbwb lIey lIey sur swz imlwvYN ] ikMnr gMDRp gwn gwn krY gin jC ApCr inrq idKwvYN]54] sMKn kI Dun GMtin kI kir PUln kI brKw brKwvYN] AwrqI kot krY sur suMdr pyK purMdr (ieMdr) ky bil jwvYN] dwn q dCn dY kY pRdCn (pRkrmw) Bwl mY kuMkm ACq(cwvl) ACq(cwvl) lwvYN ] hoq kulwhl (Sor) dyvpurI imil dyvn ky kuil mMgil gwvYN ]55] dohrw ] AYsy cMf pRqwp qy dyvn biFa pRqwp ] qIn lok jY jY krY rrY nwm siq (durgw spqSqI) jwp ]56] AsI ies svYXy Aqy dohrw dy ArQ vIcwry bgYr AwrqI dy isrlyK hyT rozwnw gurdvwirAW ivc gweI jw rhy hW[ svYXy ivc ieMdr dy drbwr dw nkSw iKicAw hY ijQy jC Aqy ApsrwvW nc rhIAW hn, byd pwT ho rhy hn, jgX ho rhy hn, SM K Aqy GM ty vj rhy hn,kroVW dyvqy Pu lW Pu lW dI brKw krky ieMdr dyvqw qoN bilhwr ho rhy hn, bRwhmxw nuM dwn qy dkSxw dy ky, ieMdr dI pRkrmw krky cMdn qy cwvl cwvl dw itkw mQy qy lw rhy hn, dyvpurI ivc Sor micAw hoieAw hY, dyviqAW dw mMgl gwn ho irhw hY[ cMfI dy qyj-pRqwp krky dyviqAW nUM dY NqW pwsoN rwj vwps imlx krky dyviqAW dI SoBw vDI [ ies qrHW iqMnw
lokW ivc cMfI dI jY jY hoeI Aqy durgw spqSqI (mwrkMfyX purwx ivcoN) dw pwT kIqw igAw [ ies svYXy Aqy dohry dw pwT jW kIrqn gurU-drbwr ivc krnw gurUu gRMQ swihb jI dI inrwdrI hY[ pMnw 99 :- dy :- dyih iSvw (durgw) br moih iehY suB krmn qy kbhUM n trON] n froN… ] CMd 231 ]…… siq sX kI kI kQw ieh pUrI BeI hYhY ] CMd 232] 232] (siq sX = dyvI dy sq sO Slo kW vwlI kQw, durgw spqSqI)[ dovyN CMd durgw dyvI dI kQw kridAW kvIAW ny aucwry hn [ gRMQ dy pMnW 809 qy dyvI-au sqiq pVHo jI ;
durgw qU iCmw qU iSvw rUp qyro ] (pMnw 809),spSt hY ik iSvw dw ArQ dyvI durgw hI hY ijsdI kQw mwrkMfyX iris ny 700 SlokW , durgw spq-SqI, ivc ilKI hY [
Blw soco, gurU goibMbMd isMG jI dwqy dw rUp hn, auauh dyvI iSvw / dudurgw qoN ikauN vr Awidk mMgxgy ? pMnw 119 qoN 127 :- (cMfI dI vwr , kul 55 pauVIAW ) pihloN ies rcnw dw isrlyK ‘vwr durgw kI’ sI (vyKo smwpqI sMkyq) [ iksy ny bwd ivc bdl ky ‘vwr sRI BgauqI jI kI’ kIqw igAw[ …….sRI BgauqI jI shwie ] vwr sRI BgauqI jI kI ] pwqSwhI 10 ] ipRQm BgOqIo ismr kY gur nwnk leI iDAwie ]……(pauVI 1 )….. … ] durgw gw pwT bxwieAw bxwieAw sBy pauVIAW ] Pyir n jUnI AwieAw ijn ieh gwieAw ]……(pauVI 55) ieh pR sMg cMfI dI vwr krky vI jwixAw jWdw hY Aqy pauVI 1 mOjUdw Ardws dw muKVw hY ijsnU M bdlx dI loV hY ikauNik
pRkrx Anuswr ies pauVI ivc BgOqI dw ArQ dyvI BgvqI, durgw hY (vyKo mhwn koS BweI kHwn isMG)[ pauVI 53 ivc ‘leI BgauqI durgSwh vr jwgn BwrI ] lweI rwjy suMB no rqu pIAY ipAwrI ]’ BgauqI dw ArQ ikrpwn hY; sRI BgauqI jI iehnW pMkqIAW dw ArQ hY ik dyvI durgw nyny ikrpwn rwjy suMB nUM mwrI pr pauVI 1 ivc Aqy mMglwcrn sR shwie] Aqy isrlyK vwr sR I BgauqI jI kI ] ivc BgauqI dw ArQ dyvI du rgw, cMfI hI hY ikauNik ilKwrI kvI SXwm pwqSwhI 10 isKW nUM gumrwh krx leI iliKAw igAw hY; ieh clwkI / DoKw-DVI pM nw 155 qy pkVI jWdI hY ijQy iliKAw ny pwqSwhI hY ] pwqSwhI 10 ] AQ cObIs Aauqwr ]…brnq ‘sXwm’ jQw mq BweI ]) ‘kib sXwm’ dw ieSt BgauqI, durgw, cMfI Yh Aqy swrI vwr ivc dyvI durgw dw mhKwsur, DUmRl cn o , cMf, muNf, sR xvqbIj (rkqbIj),suMB, insu MB dYNqW nwl ju D krky qy auhnw nUM mwr ky ieMdr dyvqy dw KuisAw rwj vwps duAwieAw [ pwqSwhI 10 Aqy nwl hI kib sXwm dI kvI Cwp , ikvyN ? spSt hY ik ieh rcnw kvI SXwm dI hY ; gurU goibMd isMG swihb jI dI nhI [ iesy qrW dw gumrwh-kun / BulyKw-pwaU isrlyK pwqSwhI 10 pM nw 669 qy vI hY[ 3
23 pMnw 157-158 :- ]28] cOpeI ] pRQm ‘kwl’ sB jg ko qwqw ] qw qy BXo qyj ibKXwq ] soeI ‘BvwnI’ nwmu khweI ] ijn isgrI Xh isRsit aupweI ]29]… ‘kwl rUp’ Bgvwn Bgvwn bnYbo ] qw mih lIn jgiq sB hvYbo ]34] (ArQwq, kwl hI BvwnI AQvw kwl rUp Bgvwn hY, isRStI-krqw hY!!??) ies pRsMg ivc ivSnU nUM Cotw Aqy BvwnI nUM vfw krky ibAwn kIqw hY [ mC Avqwr dI ieh kQw Bwgvq purwx AStm skMD ivcoN leI geI hY, SMKwsur nW dy dYNq nUM mwrn dy prQwieN [ kwl dyvI nUM hI BvwnI nW idqw hY, swrI isRstI BvwnI ny bxweI (?), iehI sMswr dw ipqw (?) hY [ pMnw 160 :- imil dyv Adyvn isMD mQXo ] kb sXwm kivqn mD kQXo ] ( kiv sXwm dw nW no t kro jI ) pMnw ibsn mhys ] koit ieM dR bRhmw ikqy rvsis ko rR jlys ] ArQwq kroVW ivSnUM , 182 :- kwlpurK kI dyih mo koitk ibsn iSv,ieMdr, bRhmy sUrj, j, cMdRmw,vrux vrgy dyvqyqy kwlpurK dy srIr ivc hn !!? ies coDvyN Avqwr pRs g M nMN pUrw pVHn ipCo N sXwm’ hI hY ijsdw ieSt ‘kwl’ (dyvI BvwnI BvwnI ) hY [ Aqy kiv Cwp qoN pqw lgdw hY ik ilKwrI ‘kib sXwm’ pweI ] kwlpu kwlpurK kI krI bfweI bfweI ] BUA ArhMq dyv bn AwXo ] Awn Aaur hI pMnw 183 :- ibsn dyv AwigAw jb pweI pMQ clwXo ] 8] .. ivSnUM vI kwlpurK (BvwnI) dI hI isPq krdw hY , pr krOVW ivSnUMAW ivcoN ikhVw ivSnUM ? pMnw 245 :- ]723] munI bwlmIkM sRqM dIn bwnI ] clXo cauk icqM qjI mon DwnI ] sIAw ( sIqw ) sMig lIny gXo Dwm AwpM ] mno bc krmM ‘durgw jwp’ jwpM ]724].. ieqI sRI bicqR nwtky rwmAvqwr duie puqR aUqpny iDAwau smwpqM ]21] ies pRsMg ivc irSI bwlmIk ny jM gl ivc rwmcM dR vloN iek DobI dy kihx qy iqAwg id`qI sIqw nUM ApxI ku tIAw ivc lY AWdw [ mn, bcn Aqy krm nwl ArQwq pU ry iDAwn-mgn ho ky dyvI durgw dw jwp kIqw [ ilKwrI kvI ny AwpxI SrDw sIqw Aqy bwlmIk munI qy Qop ky durgw pUjk bxw idqw [ XkInn gurU goibMd isM G swihb nUM vI kvI SXwm vrigAW ny iesy clwkI nwl dyvI pUjk isD krn dI swizS rcI hY [ pMnw 254:- ]1] cOpeI ] bRhmw gXo CIr inD jhW ] kwlpurK iesiQq Qy jhW ] khXo ibsn kh inkt bulweI ] iksn Avqwr Dro qum jweI ] 2] dohrw] kwlpurK ky bcn qy sMqn hyq shwie ] mQrw mMfl ky ibKY jnm DrXo hir rwie ]3]…. aupr pMnw 182 qy AsI pVH cuky hW ik kwlpurK dI dyh ivc kroVW ivSnU hn qW ikhVy ivSnU nUM inkt bu lwaux dI gl kIqI ? kwlpurK , BvwnI iksy Kws QW qy rihMdI hY ? kroVW ibSnW coN ikhVy ibSn nUM kwlpurK ny iksn Avqwr Dwrn leI hukm idqw, bRhmw qy ivSnU kwl-dyvI dy syvk ? ilKwrI kvI SXwm, kvI rwm Awidk dI pUrI koiSS sB nUM kwlpurK, BvwnI, cMfI, durgw, kwlkw, BgauqI , iSvw dw aupwsk qy AwigAw-kwrI dsky nINvW ivKwaux dI hY [ pMnw 255:- dyvI jU kI ausqq kQnM ] dI AwKrI pMkqI, lok ibKY auh kI sm qul grIb invwj n dUsr koaU ]8] hr jug ivc BgqW dI pYj rKx vwlw , grIbW AnwQW dw mwx rKx vwlw <> qoN ibnw hor koeI dyvI dyvqw Awidk nhI [ gurU gRMQ jI dI pwvn bwxI dw inrxw hY ; hir hir juig juig Bgq aupwieAw pYj rKdw AwieAw rwmrwjy ](Awsw m:1) ies qoN ) kvI bwd Bwgvq purwx dy dsm skMD qy AwDwrq iksn Avqwr ibAwn kridAW ies gRMQ dw cOQw ihsw (qkrIbn 350 pM ny SXwm qy kvI rwm ny vriqAw hY [iehnw kvIAW dI kvI-Cwp sB qoN vD iesy rcnw ivc imldI hY [(not: pMnw 285 qoN 288 qk gopI cIr hrn dI kQw kvI SXwm ny ASlIl AMdwz wz ivc ilKI hY [ A`gy dyvI ausqq keI QWeIN ilKI hY !? pMnw 289:- ] gopI bwc ] AiVl ] DMin cMfkw mwq hmY br ieh dXo ] DMin dXos ( idn ) hY Awj kwn hm imq BXo ] ‘durgw’ Ab ieh ikrpw hm pr kIjIAY ] ho kwnHn kO bhu idvs su dyKn dIjIAY ]283] dy vI-Bgq ilKwrI kvI SXwm ny gopIAW nUM vI dyvI cMfI, durgw dw aupwsk isD kr idqw [ pMnw 309:-(ikRSnwvqwr ivc dyvI ausqiq ikauN?) AQ dyvI jU kI ausqq kQnM ] BujMg pRXwq CMd ] .. quhI AMbkw sIqlw qoqlw hY ] ipR QvI Bum Awkws qY hI kIAw hY ]421]..quhI suMB nYsuMB hMqI BvwnI ]..isvw sIqlw
mMglw qoqlw hY ]426]..cOpeI ] mY n gnysih ipRQm mnwaUN ] iksn ibsn kbhUM nh iDAwaUN ] kwn suny pihcwn n iqn so ] ilv lwgI morI pg ien so ]434] ‘mhwkwl’ rKvwr hmwro ]‘mhwloh’ mY ikMkr Qwro ] Apnw jwn kro rKvwr ] bwh ghy kI lwj ibcwr ]435]…pRQm Dro ‘Bgvq’ ko DXwn ] bhur kro kibqw ibiD nwnw ] iksn jQw mq cirqR aucwro ] cUk hoie kib lyhu suDwro ]440] i pMnw ksn Avqwr dI kQw ( Bwgvq purwx dy dsm skMD ArQwq dsvyN ADXwX dI kQw ) hwly sMpUrn nhI hoeI [ ieh kQw pM 570 qy smwpq huuMdI hY pr kvI sXwm ny dyvI dI ausqq ivckwr ikauN pw idqI , SXwm kvI dI SrDw !? iek pwsy 4
24 kvI ilKdw hY ik mY gnyS, ikSn, ibSn nhI iDAwauNdw, kMnw nwl suxy hn pr pCwxdw nhI, qW iPr iksn Avqwr eyny ivsqwr nwl ilK ikvyN irhw hY ? ieSt dw srUp kvI SXwm ibAwn kridAW ilKdw hY, hy mhwkwl ! qUM hI swfw rKvwlw hYN, hy mhw loh ! mY qyrw syvk hwN, myrI ilv qyry crnW ivc lgI hoeI hY [ mYn MU MU Awpxw smJ myrI riKAw kr , myrI bWh PV qy Apxy ibrd dI lwj rK [… sB qoN pihlW mY dyvI BgvqI dw iDAwn Drdw hW Aqy iPr keI qrW dI kivqw ilKdw hW [ koeI Bul jW glqI ho jwvy qW, hy pwTk! Awpy hI ijqnI ku my rI Akl hY au sy Anuswr iksn cirqR aucwrdw hW [ jy ikqy ko suDwr leIN[ kvI kbUl krdw hY ik auh Bu lxhwr hY [ pr AsI gurU swihb nUM Bulxhwr nhI mMn skdy [ so,
ieh bicqR nwtk gRMQ Bulxhwr dyvI-pUjk kvIAW dI rcnw hY n ik ‘ABul gurU dsm nwnk’ dI [ pMnw 354:- ]758]dohrw] mhw mhw rudR Aru cMf ky cly pUjby kwj ]jsuDw qRIXw blBdR Aau sMig lIey ibR jrwj ]759] iksn,blrwm,XSodw swry cMfI-pUjk bxw idqy hn kvI SXwm ny! (bicqR nwtk gR MQy ikRsnwAvqwr cMfI pU j iDAwie) (mhwkwl) kI ikRpw qy poQI rcI ibcwr ] BUl hoie jhN qhN su kib pVIAhu sBY suDwr ] pMnw 386:- do hrw] KVgpwn (mhwkwl) pwTk Awpy suDwr ley, ilKwrI kiv nUM koeI ieqrwz nhI [ kvI iPr kbU ldw hY ik auh Bulxhwr hY , glqIAW pwTk
pMnw 495 :- ]svY ]svYXw] hy riv hy sis hy krunwinD myrI AbY ibnqI suin lIjY ] Aaur n mWgq hau qum qy kCu cwhq hau ivq mY soeI kIjY ] ssqRn isau Aiq hI rn BIqr jUJ mro kih swc pqIjY ] sMq shwie sdw ‘jg mwie’ ikRpw kr ‘sXwm’ iehY bru dIjY dIjY ]1900] (..ikRsnwvqwry..jrwisMD ..) sXwm kiv jg mwie ArQwq jgqmwqw (durgw) qoN vr mMg irhw hY [ aucycy qOr qy not kIqw jwvy ik Swm dy dIvwn ivc AwrqI dy isrlyK hyT ies svYXy dw kIrqn krnw mnmq hY ikauNik gurU gRMQ swihb jI dI bwxI ‘Twkuru Coif dwsI kau ismrih mnmuK AMD AigAwnw’ dy ault mhw-AigAwnqw BirAw mnmuKW vwlw krm hY[ A`gy ilKy pMnw 515 dw pRmwx isD krdw hY ik iSvw hI ‘jgmwie’ hY [ pMnw 515:- jwdv Aaur sBY hrKY Ar bwjq BI pur bIc bDweI ] Aaur khY kib sXwm ‘isvw’ su sBY ‘jgmwie’ shI ThrweI ]2061] … ………pwTk not krx ik pMnw 495 dy svYXy ivc mMgy vr ivc ‘jgmwie’ iSvw ArQwq durgw nUM hI AwiKAw hY kvI sXwm ny [ (..dsm iskMD purwxy ..ikRsnwvqwry.. ) pMnw 518, 547 : kwnjU ko idlI mih Awvn kQnM ] (duAwpr ivc idlI Shr ik hsiqnwpur ? Bul hoeI kvI koloN ) ATvW smuMdr Srwb dw ikauN n bxwieAw ? pMnw 522 :- ikRsn qy Arjn ny Srwb nSy vrqy..ikhw ik bRhmw ny ATvW (…. ikRsnwvqwry … CMd 2115 ) [ BMg Srwb pIx vwly ilKwrI kvI SXwm ikRSn Arjn nUM vI SrwbI bxw id`qw [ pMnw 571:- Ab mY mhw suD miq kir kY ] kho kQw icqu lwie ibcrkY ] (inhklMkI Avqwr) Srwb,BMg nSy vrqx vwly kiv SXwm ny ApxI miq (Akl) SuD ikvyN kIqI kIqI ? jd ik pMnw 1137 1137 kiv SXwm Kud mMndw hY ik ‘jo nr BWg APIm cVHwvY ] qw kh suiD kho kb AwvY ]5] ArQwq, nSeI dI mq hr smy N mwrI hihMdI hY [ pMnw 583:- ..hir jU hirmMdr Awvhgy ]CM d 156] …ikhVy hn hir jU ? auh inhklMkI (klkI) Avqwr hY ; kwlpurK ArQwq dyvI cMfkw hI hY ijsny Drm dy pRswr leI, swry SUudRW dy ivnwS leI Aqy auc-jwqI lokW nUM scyq krn leI Avqwr ilAw hY : DrmwrQ Awin lIno vqwr ] sUdRM smsq nwswrQ (nwS) hyqu ] klkI vqwr krby scy q ]169] kib sXwm bKwnI ] pUrx iDAwie BXo qb hI jX sRI jgnwQ Bvy s pMnw 669:- puMn kQw muin nMdn kI kih kY muK so kib BvwnI ]498] (dq mhwqm)[ ilKwrI kiv SXwm Apxy ieSt dyvI BvwnI AQvw durgw dI hI jY krdw hY[ pMnw 710:- rwgu soriT pwqSwhI 10 ] pRB jU qokh lwj hmwrI ]… ikRpwisM D ‘kwl’ qRY drsI kuikRq pRnwsn kwrI ] ArQwq ‘kwl’ hI ikrpw dw swgr , AMqrXwmI , pwp krm nwSk, lwj bcwau x vwlw pRBU hY [ (<> dw SrIk ??) rwgu kilAwx pw: 10 ]…qwqy ‘srbkwl’ky Ais ko Gwie bcwie n AwXo ]… ArQwq srbkwl,mhwkwl dI qlvwr (Ais) dy vwr qoN koeI nhI bc ky Aw sikAw [ pMnw 711 :- iqlMg kwPI..] kyvl ‘kwl eI’ krqwr ] Awid AMq AnMiq mUrq gVHn BMjnhwr]1].. kwl / mhwkwl dI AYsI gux-vwck-ausqiq iSv purwx ivc iSv-shsqRnwmw dy AwDwr qy kIqI geI hY [ rwg dyvgMDwrI pw:10]..rwm rhIm aubwr n sk hY jwkr nwm rtY hY ] bRhmw ibsn rudR sU rj sis qy qy bis ‘kwl’ sBY hY[
pMnw 715 :- (33 svYXy) ] ry mn lYl (l`lU) iekyl hI ‘kwl’ ky lwgq kwih n pwien Dwey ]22] 5
25 ‘kwl’ hI pwie BieE bRhmw gih dMf kmMfl Bum BRmwnXo ] ‘kwl’ hI pwie sdw isvjU sB dys bdys BieAw hm jwnXo ] ‘kwl’ hI pwie BXo imt gXo jg XWhI qy qwih sBo pihcwnXo ] byd kqyb ky Byd sBY qij kyvl ‘kwl’ ikRpwinD mwnXo ]23] …] kwl (smw) gXo ien kwmn isau jV, ‘kwl ikRpwl’ hIAY n icqwrXo ]…….]24]
hr rcnw ivc kwl/mhwkwl, BvwnI, durgw dI is&q <> dy qu`l kIqI hY [ (gurmiq ivruD ) [ pMnw 809 :- (cirqRo pwKXwn SurU ) iPr dyvI auausqiq …sRI BgOqI ey nmh ]….qu hI hI sRI BvwnI ]…qu hI ibsvmwqw ]… mMglw rUp kwlI ]…durgw qU iCmw qU iSvw rUp qyro ] (dyvI ausqq cirqRo pwKXwn qoN pihlW krnI kvI Bu`ly nhI nhI ) ArQwq, BgOqI , BvwnI , kwlI , durgw , iSvw Awidk Awidk ieko hI hI dyvI dy nW nW hn [ A`gy ausqiq jwrI hY …… pMnw 810 810 ::- kwl dw srU srUp , (vyKo icqR icqR kwl / kwlkw dyvI dw pusqk dy SurU ivc) (not : pMnw 41 qy vI kwl dw AYsw hI srUp icqirAw hY ) : muMf kI mwl idswn ky AMbr bwm krXo gl mY Ais Bwro ] locn lwl krwl idpY doaU Bwl ibrwjq hY AinXwro ] Cuty hYN bwl mhw ibkrwl ibswl lsY rd pMiq aujXwro ] Cwfq jvwl ley kr bXwl su ‘kwl’ sdw pRiqpwl iqhwro ] gly ivc KopVIAW dI mwlw , srIr nMgw,Kby h`Q ivc BwrI qlvwr/SsqR , lwl frwauxIAW AKW ijvyN mQy qy AMgwry, frwauxIAW ltWvW, ^Un-iB`jy-iBAwnk-dMd, mUMh ivcoN inkldIAW Ag dIAW lptW , h`Q ivc KopVI, AYsw hY kwl dw
srUp, jo ik quhwfw (?) pwlxhwr hY [ dyvI ausqq ivc dsy hor pRclq nW du rgw, BvwnI, BgvqI (BgauqI ), kwlkw, Awid SkqI, jgdMbw, cMfI, iSvw, kysrI bwhnI (Syr dI svwrI krx vwlI ), kwl rUpw Awidk hn [ ieh iSv jI dI pqnI dyvI pwrvqI dy vK vK rUp hn [ gu [ gurU goibMd isM G jI dI ipCly jnm dI mnGVq kQw ivc kvI ny mhwkwl mhwkwl kwlkw ArwDI ilK ky gurU swihb nU M dyvI-pUjk isD krx dI koiSS kIqI hY [ AsI mMn hI nhI skdy ik gurU nwnk swihb dI dsvIN jo q <> dI AwrwDnw AwrwDnw iqAwg iqAwg ky dyvI-pUjk bx jwey [ gurUu goibMd isMG swihb jI nUM bdnwm krn dI pMQ-doKIAW dI swizS hY [ pMnw 813 :- pRQm DXwie ‘sRI BgvqI’ brnO iqRXw pRsMg ] (ilKwrI kvI dyvI dI AwrwDnw nhI Buldw) ArQwq, sB qoN pihlW mY (kiv SXwm) dyvI BgOqI , durgw nUM iDAwau Ndw hW iPr iqRXw cirqR ilKdw hW [ pMnw 998 :- juD kwj sB hI clI ‘kwl’ krY so hoie ] ( kwl ArQwq dyvI du rgw, BgOqI ; iqRXw cirqR 128) pMnw 1003 :-..ibsn jwp Ab qy mYN qXwgXo ] isvjU ky pwien sO lwgXO ] (iqRXw cirqR 130) ies pRsMg ivc rwjw ibSn-Bgq Aqy rwxI iSv-Bgq dsy gey hn[ rwxI Cl krky rwjy nUM iSv-Bgq bxw idMdI hY [ AwKrI pM kqI ‘isKX qurqu isv ko ikXo AYso cirq suDwir ]12]’ ilKwrI dI mnSw hr iksy nUM isv jW pwrvqI dw Bgq bxwaux dI hY [
pMnw 1199 qoN 1210 qk :- ieh iqRXw cirqR nMbr 266 bhuq hI iDAwn nwl pVn vwlw hY ikauNik ies pRsMg ivc mhwkwl dw isK (cylw) bxwaux dI ivDI dsI geI hY [ sMKyp ivc pRsMg ieauN hY :– “ rwjw sumiq sYn DI rnKMBklw iek idj (pMifq) pwso N ivdXw pVHn jwieAw krdI hY [ iek idn smy qoN pihlW phu Mc ky vyKdI hY ik pMifq jI swilgRwm (ivSnUM ) dI pUjw kr rhy hn[rwjkumwrI pMifq jI nUM smJWdI hY ‘pwie pro prmysr ky psu pwhn mY prmy sr nwhI] 12 ]’ iPr ‘kwl’ dI vifAweI dsdI hY ‘ KXwl kwl ko iknhMU n pwXo ] ijn ieh cOdh lok bnwXo ] CMd 47 ]’ Aqy ies qrHW ‘kwl’ ‘kwl’ nUM hI prmysr mMndI hY[ hor zor dy ky AwKdI AwKdI hY ‘mYXw (durgw) ko n mwnY mhwkwl mhwkwl n mnwvY mUV mwtI (mU rqI) ko mwnq qwqy mWgq mrq hY ]53]’ iPr BM g pIx leI pR rdI y hY Aqy iPr AwKdI hY ‘mhwkwl jU
ko sdw sIs nXYXY ] purI codhUM qRws jwko qRsYXY ]..]86]…‘mhwkwl’ hI ko gurU ko pCwnw ]89]..] idj hm ‘mhwkwl’ ko mwnY ] 91] jy nr kwl purK ko DXwvY DXwvY ] qy nr kwl (mOq) PWs nih jwvY]. 98] ..AYsIAW hor vI pMkqIAW hn [ rwjku mwrI dy ies qrW smJwx nwl jd pMifq jI ny mhwkwl dw isK bxnw pRvwn nhI kIqw qW rwjkumwrI ny ‘cirqR’ vKwieAw[ pMifq dw h` Q PV ndI ivc suitAw, AT sO (!) goqy idqy Aqy ikhw ik mY rwjy Agy qy rI iSkwieq krWgI qUM mYnUM hQ pwieAw hY mY qyry hQ ktvw idAWgI [ pMifq jI fr jWdy hn ; mhwkwl 6
26 dw isK bxn leI iqAwr ho jWdy hn [ ies pRsMg dw AwKrI dohrw mhwkwl dw isK bxwaux dI ivDI ieauN dsdw hY :-
ieh Cl so imsrih Clw pwhn dey bhwie] mhwkwl ko isKX kir mdrw Bwg ipvwie]125] zrw soco ! Cl kpt krky mhwkwl dw isK bxwieAw, BMg Aqy Srwb iplw ky[ kuJ lok mhwkwl dw ArQ ‘vwihgurU’ krdy hn qy gu rU go ibMd isMG swihb jI nUM mhwkwl- kwlkw dw aupwsk dsdy hn qW iPr auh lo k gurU swihb nUM vI gurU gRMQ swihb jI dw Purmwn hY BMg-Srwb pIx vwlw vI mMndy hoxgy [ koeI vI sUJvwn isK ieh gl nhI mMn skdw ikauik gu ‘AMimRq kw vwpwrI hovY ikAw mdu CUCY Bwau Dry ]’ ( Awsw mhlw 1, AMg 360) :
spSt hY ik mhwkwl dw ArQ vwihgurU nhIN [ zrw socIey, kI AYsw mhwkwl mhwkwl (jW ausdI pqnI kwlkw) dsm nwnk swihb jI dy ieSt ho skdy hn ? pMnw 1359 qoN 1388 qk :- AwKrI iqRXw cirqR, nMbr 405…..pRQmy siqjug bIc kihjY ]… rwjw siqsMiD Aqy dyviqAW dw dIrG dwVH dwnv nwl jMg.. dYqrwj Aqy dy vrwj dy vrwj dy lohy(Ssqr)Awps ivc tkrwaux qy AgnI inklI ijsqoN iek bwlw (iesqRI) pYdw ho geI(!) auh vI AsqR-SsqR lY ky jMg krx lgI.. mn ivc jgqpiq nwl ivAwh dw Pu rnw PuirAw.. dyvI BvwnI dI ikrpw nwl pqw lgw ik svws bIrj nW dy dYNq dy mrn ipCoN au s au s dI mno kwmnw pUrI ho vygI..SsqR sjw ky dYNq nwl jMg krx lgI, dYNqW dY Kun qoN hor dYNq aU pjy… bwlw iGr geI, dyvI kwlkw dw iDAwn kIqw, kwlkw ny Bgq dI riKAw leI qlvwr PVI qy dYqW nUM mwrn lgI..]64]. Agy CMd 77 ieauN iliKAw hY…Toik Toik Bu j dMfn kIqw) ] jo Dw ] Dwvq mhwkwl pr kRoDw ] bIs pdum dwnv(?) qv BXo ] nws krn ‘kwlI’ ko DXo (hmlw kIqw) ju D kridAW mhwkwl dw kRoD viDAw ijsqoN bRhmw,ivSnUM Awidk swry fr gey qy mhwkwl dI Srx ivc Aw gey ]89] A`gy
CMd 91 qo 99 qk mhwkwl dI ausqiq kIqI hY ( ieho jhI ausqq ‘hmrI kro hwQ dY rCw’ vwlI cOpeI, CMd 377 qoN CMd 402 qk, ivc vI kIqI geI hY ) : qum ho skl lok isrqwjw ] grbn gMj grIb invwjw ] Awid Akwl Ajoin ibnw BY ] inribkwr inrlM b jgq mY ]91] inribkwr inrjur AibnwsI ] prm jog ky qqu pR kwsI ] inrMkwr nv inqX inqX suXMBv ] qwq qwq mwq jh jwq n bMDv ]92] sqR ibhM f su irid su Kdwiek ] cMf muMf dwnv ky Gwiek ] siq sMiD siqqw invwsw] Buq BivK Bvwn inrwsw ]93] Awid AnMq ArUp ABysw ] Gt Gt BIqr ikXw pRvysw ] AMqr bsq inrMqr rheI ] snk snMd snwqn kheI ]94] Awid jugwid sdw pR Bu eykY] Dir Dir mUriq iPriq AnykY] sB jg kh ieh ibiD BrmwXw] AwpY eyk Anyk idKwXw ]95] Gt Gt mih soeI purK bXwpk]skl jIv jMqn ky Qwpk]jwqy jioq krq AwkrKn]qwkh khq imR qk imR qk jg ky jn ]96] qum jg ky kwrn krqwrw] Git Git kI miq jwnnhwrw ] inrMkwr inrvYr inrwlm ] sBhI ky mn kI quih mwlm ]97] qumhI bRhmw ibsn bnwXo bnwXo ] mhW rudR qum hI aupjwXo ] qumhI iriK iriK kspih bnwvw ] idqj idqj Aidq jn bYr bFwvw ]98] jg kwrn kwrn krunw iniD svwmI ] kml AMqir kyky jwmI jwmI ] dXwisMD dInn ky dXwlw dXwlw ] hUjY ikRpw inDwn ikRpwlw ]99 ] ilKwrI kiv SXwm mhwkwl, kwlI, cMf aupr ilKy CMdW (77 Aqy 91 qoN 99 qk) nUM ghu nwl vIcwirAW spSt huMdw hY ik ilKwrI mu fM nU M mwrn vwlI dy vI durgw Awidk nW ieko hI hsqI (iSv dw ArD-nwrISvr rUp ) leI ) leI vrqdw hY [ Agy pVo: mhW kwl kY BXo pRsyqw ] fwrw BUim pOiC kir qyqw kir kir kop kwl sRI qbhI ] rQ pr cVHw ssqR lY sBhI ]..]102].. mhW ]109] … ArQwq kwl kwl / mhwkwl nUM psInw AwieAw , rQ qy ciVAw, ciVAw, SrIrDwrI SrIrDwrI hY, inrwkwr nhIN [ Agy pVo : mhWkwl kopq BXo jbhI ] Asur Any k ibdwry qbhI ]125]…] ijqy dYq Awey iqqy kwl mwry ] bhy so n R ky Bum hUM pY pnwry mu Zl, Kwn, pTwn ‘siqjug ivc’ ikvyN pRgt ho gey !? mhwkwl qy hmlw krdy hn : ]..]139]..dYqW dy mUMh ivco N mu mhWkwl ko krq pRhwrw ] eyk n auprq rom aupwrw ]200]…….] ieh ibiD BXo dwnvn nwsw ] KVgkyq Asu ikXw qmwsw ]247]…….] puin AisDuj As mMqR ibcwry ]..]248].. ienHW
pMkqIAW qoN spSt huMdw hY ik mhwkwl,kwl,KVgkyq,AisDuj ieko hI SrIrDwrI dyvqy dy nW hn [ kwl dI iehI AslIXq (iSv ( iSv dw ArD-nwrISvr rUp) sH wmxy AwauNdI hY : Agly keI CMdw qoN vI ies gMRQ dy ieSt kwl mhWkwl kuip ssqR pRhwry ] swD aubwir dust sB mwry ]321]….] ieh ibiD BXo jbY sMgRwmw ] inksI idn dUlh hvY bwmw ]isMG bwhnI (du rgw)Dujw ibrwjY ]jwih iblo k dY q dl BwjY ]331].. kyiqk mhW kwl Air (vYrI) kUty ] bwdl sy sB hI dl PUty ]340]……] mhWkwl kI jy srin pry su ley bcwie ] AOr n aupjw dUsR jg BCXo sBY bnwie ]366] jy pUjw
Aiskyq kI inqpRiq krY bnwie ] iqn pr Apno hwQ hwQ dY AisDuj lylyq bcwie ]367] bhuir Asur kw kwtis mwQw ] sRI Aiskyq jgq ky nwQw ]374] puin rwCs kw kwtw sIsw ] sRI Aiskyq jgq 7
27 ky eIsw ] puhpn ibRsit ggn qy BeI ] sBihn sBihn Awin bDweI bDweI deI ]375]DM ]375]DMnX DMnX logn ky rwjw] dustn dwh grIb invwjw ] AKl Bvn ky isrjnhwry ] dws jwin muih lyhu aubwry ]376]
A`gy rhrwis ivc pVI jWdI cOpeI : kbXo bwc bynqI ] cOpeI ] (gRMQ ivc isrlyK pw:10 nhI iliKAw, pr gutikAW ivc mnmqIAw ny ikvyN ilK id` qw ?) hmrI kro hwQ dY rCw ]pUrn hoie icq kI ieCw ]..]377] qumih Cwif ko eI ko eI Avr n DXwaU N]( <> dw nhI mhwkwl dw ismrn ismrn krW ! ikauN?) ]380].. ‘kwl’ pwie bRhmw bpu Drw ] ‘kwl’ pwie iSv jU Avqrw] ‘kwl’ pwie kir ibsn pRkwsw ] skl ‘kwl’ kw ikXw qmwsw ] 383](kMnW dI mYl nwl sMswr-rUpI qmwSy dw krqw kwl,mhwkwl hY) …. Awid AMiq eykY Avqwrw ] soeI gurU smiJXhu hmwrw ] 385 ] …… inrMkwr inribkwr inRlMB ] Awid AnIl Anwid AsMB ]..]391] ( Akwl-purKI gux dyhDwrI mhwkwl leI ? isK kOm eyQy BulyKw Kw geI ) … ] eykY rUp AnUp srUpw] rMk BXo rwv khI BUpw ]..]394]( iehI pMkqIAW pMnw 158 qy‘kwl rUp Bgvwn’ leI ilKIAW hn)….] Awid jugwid srUp y AisDuj qv su XMBv ]395] (isKI dy mUl-mMqr Aqy jpu-bwxI dy ault mhwkwl leI ? ) j qv srnI pry ] iqnky dust duiKq hY mry ]..]397].. ‘KVgkyq’ mY srin iqhwrI ] Awpu hwQ dY lyhu aubwrI ]srb TOr mo ho hu shweI ] dust doK qy lyhu bcweI ]401] ikRpw krI hm pr ‘jgmwqw’ (durgw) ] gRMQ krw pUrn suBrwqw ]…]402] sRI AisDuj jb jb Bey dieAwlw ] smwpqI sMkyq ieau N hY : pUrn krw gR MQ qqkwlw ]..]403].. ](pMnw 1388).. AKIr qy smwpqI
ieiq sRI cirqR pKXwny iqRXw cirqRy mMqRI BUp sMbwdy cwr sO pWc cirqR smwpqmsqu suBmsqu]405] ieh cOpeI mhwkwl / kwl , ijsnUM lVweI kridAW psInw vI AwauNdw hY Aqy kRoD ivc Aw ky SsqR lYky lVdw hY, nUM hI sMboDn krky kib SXwm ny aucwrI hY ; gutikAW ivc isrlyK nwl pwqSwhI 10 iksy pMQ-do KI ny Bu lyKw pwaux leI iliKAw hY [ mhwkwl dw ArQ ‘vwihgurU’ dsx vwly aupr ibAwn kIqy iqRXw-cirqR nM : 266 iPr iDAwn nwl pVHn ; mhwkwl dw isK bxn vwly nUM BMg Aqy Srwb iplw ky hI isK bxwauNdy hn [
ies qrHW pUry gRMQ ivc ieSt dw srUp mhwkwl-kwlkw hI isD huMdw hY [ gurU gRMQ swihb jI dI bwxI n dyvI-dyvqy pUjx dI iejwzq idMdI hY Aqy n hI koeI nSw vrqx dI [ pr gurU-doKIAW Aqy pMQ-ivroDIAW ny gurU goibMd isMG jI nUM dyvI-pUjk, nSy iplwx vwlw ilKky gurU swihb nUM bdnwm krn dI mwVI nIXq nwl ies AKauqI dsm gRMQ dI rcnw kvIAW pwsoN krvweI[pMifq SRI vweI. eyn. Jw., invwsI mkwn nM: 61, tobrI muhlw , tWfw rof, jlMDr istI (pMjwb) dI ilKI pusqk mhwkwlI aupwsnw ( pRkwSk Aimq pwikt buks, gXwn mwrikt, nzdIk cONk Afw tWfw, jlMDr-144008) dy pMnw 23 - 24 qy CipAw hY ik gurU goibMd isMG jI ‘durgw AOr mhwkwlI jI ky aupwsk’ sn[ Bwrq dy sYNtrl borf Aw& sYkMfrI AYjukySn (C.B.S.E.) dI mMzUrSudw novIN jmwq dI pMjwbI pusqk ‘swihq ‘ swihq dIipkw’ , nvMbr 2007 ivc CpI, dy pMnw 11-12 qy CpI rcnw ‘durgw–mihKwsur Xu`D’ gurU goibMd isMG jI dI ricq drsw ky AKIr qy Syr qy bYTI durgw dI qsvIr Cwp ky gurU hrikSn pbilk pbilk skUl dy isK b`icAW nUM pVHwieAw jw irhw hY ik ‘gurU goibMd isMG jI dyvI durgw dy aupwsk sn’[ AYsIAW ilKqW Aqy pusqkW dw gurisKW nUM Aqy isK-kmytIAW nUM ivroD krnw cwhIdw hY [gurU gRMQ swihb jI ivc drswey Drm ‘qij siB Brm BijE pwrbRhmu ] khu nwnk Atl iehu Drmu ] (AMg 196)’ muqwbk gurU goibMd isMG swihb pwrbRhm <> (inrwkwr prmwqmw) dy hI aupwsk sn , nw ik mhwkwl-kwlkw dy [
gurU swihb dI b^iSS dw pwqr bxn leI isK-kOm swry gurU-inMdk gRMQW nUM pwsy kr ky dsm nwnk gurU goibMd swihb jI dy AwKrI hukm nUM mMn ky kyvl Aqy kyvl gurU gRMQ swihb jI dI pwvn Dur kI scI bwxI nwl juVy [ 8
bicqR nwtk gRMQ / AKauqI dsm gRMQ ivc
28
iesqRI bwry ivcwr sRI gurU gRMQ swihb ivc iesqRI nUM hr mnuK dI, rwjy-mhwrwijAW dI vI jnnI dsky vifAwieAw igAw hY [ gurU gRMQ swihb jI dw, vwr Awsw ivc, &urmwn hY : BMif jMmIAY BMif inMmIAY BMif mMgxu vIAwhu] BMfhu hovY dosqI BMfhu clY rwhu ] BMfu muAw BMfu BwlIAY BMif hovY bMDwnu]so ikau mMdw AwKIAY ijqu jMmih rwjwn ] BMfhu hI BMfu aupjY BMfY bwJu n koie]nwnk BMfY bwhrw eyko scw soie ](AMg 473) isr& prmwqmw hI hY jo ik ‘sYBM’ (AwpInY@ Awpu swijE..) hY, iesqRI qoN nhI jMimAw[ pr bicqR nwtk gRMQ / AKauqI dsm gRMQ ivc i vc iesqRI bwry ivcwr hyT ilKq hn, jo ik gurU gRMQ swihb jI dy auprokq vwr Awsw dy Sbd dy iblkul ault hn : pMnw 823 ;- gMDRb j`C BujMg gn nr bpury ikn mwih ] dyv Adyv iqRXwn ky Byv pCwnq nwih ] pMnw 848 :- cMclwn ky cirqR ko skq n koaU pwie ] cMdR sUr sur Asur sB bRhm ibsn sur rwie ] pMnw 992 :- bRhm ibsn sur Asur sB rYnwiDp idnrwie ] byd ibAws Aru byd iqRX Byd skY nih pwie ] pMnw 1027 :- AqBuq cirqR iqRXwn ko skq n koaU cIn ] pMnw 1079 :- ieMdR ibsn bRhmw isv hoeI ] iqR ] iqRX cirqR qy bcq n koeI ] pMnw 1123 :- cMclwn ky cirqR ko cIin skq nih koie ] bRhm ibsn rudRwid sB sur surpiq koaU hoie ] pMnw 1170 :- qruinn kr ihXro nih dIjY ] iqn ko coir sdw icq lIjY ] iqRX ko kCu ibsvws n kirXY] iqRX cir`qR qy ijX Aiq firXY ] pMnw 1267 :- AMq iqRXn ky iknMU n pwXo ] ibDnw isrij bhuir pCuqwXo ] ijn ieh ikXo skl sMswro ] vhY pCwin Byd iqRX hwro ] pMnw 1278 ;- ien iesiqRn ky cirq Apwrw ] sij pCuqwnXo ien krqwrw ] pMnw 1296 :- iqR :- iqRX ko cirq n ibDnw jwnY ] mhw rudR BI kCu n pCwnY ] ienkI bwq eyk hI pweI ] ijn iesqRI jgdIs bnweI ] pMnw 1351 1351 :- cMclwn ky cirq Apwrw Apwrw ] cikR ] cikRq rhw kir kir krqwrw ] iehnW AMdrly pRmwxW qoN sw& zwihr hu zwihr huMdw hY ik iesqRI nUM swj ky krqwr BI pCqwXw!? mnuK ivcwrw qW kI, ieMdr,ivSnUM,bRhmw,iSv Awidk dyvqy vI iesqRI dy mn dy Byd nhI jwx sky [ iesqR i esqRIAW dw ieqbwr n krXo, iehnW qoN fr ky rihxw[ ilKwrI ny srb-smrQ krqwr nUM vI iesqRI dy swmHxy AsmrQ isD kr id`qw [ ies [ ies dw AwDwr iSv purwx (pMnw 581, iesqRIAW dy cirqR) ivc ilKI nwrd Aqy pMccUVw i sMG jI nhI (iek Apsrw) dI vwrqwlwp hY [ XkInn ies gRMQ dy ilKwrI gurU goibMd isM hn[ gurU gRMQ swihb jI dI gurmiq ivcwrDwrw nwl iesqRI pRqI bicqR nwtk gRMQ / AKauqI dsm gRMQ dI ivcwrDwrw au~kw hI myl nhI KWdI[ zwihr hY AKOqI dsm gRMQ gurU gRMQ swihb jI dw ivroDI gRMQ hY ; iqAwgx Xog hY[
bicqR nwtk gRMQ / AKOqI dsm gRMQ ’c ilKI
29
ASlIl SbdwvlI dy kuJ AMS ASlIlqw, nSw pRcwr krn vwlIAW Aqy Awcrn-hIxqw isKwaux vwlIAW rcnWvW : pMnw 46 :- pRIq kIey pRB pwXq hY ikrpwl n BIjq ‘lWf ktwey’] (kwl (kwl ausqiq..) pMnw 1017 :- vw ko Dwm bulwvn kIno ] BWiq BWiq so Awsn dIno ]2] qwih kyS-Air bkqR lgwXo ] sB kysn ko dUr krwXo ]3] icmit icmit qW so lptweI ] mn mwnq iqRX kyl kmweI ]4] (Dwm=Gr ; kyS-Air-bkqR = kys nwSk qyl ; kyl = kwm KyfW) ..is`KI dI pihcwn kysW qy hmlw[ pMnw 1040 :- mo so Bog mIq Ab krIXY ] Xw icM qw qY nYk n frIXY ] pkir mIq Apny au pir lXo cVHwie ] qW soN riq mwnq BeI lpit lpit suK pwie ]15](nYk=QoVw ijMnw vI ;riq =kwm kRIVw ) pMnw 1267 :- kY qih kwit krY sq KMfw ] kY dY momoir ‘Bg’ ibKY ‘lMfw’ ] ( Bg = iesqRI gupq AMg ; lMfw = mrd gupq AMg ) pMnw 1281 :- rYin skl skl iqn qruin bjweI bjweI ]BWiq BWiq ky swQ swQ hMFweI weI ] Awsn kry qruin bhu hwrw ] cuMbnwid nK Gwq Apwrw ] (kuAwrIAW lVkIAW nUM glq g lq isiKAw) (qruin = kuAwrI lVkI ; bjweI = Bog kIqw ; nK Gwq Gwq = nhMuAW nwl z^m ) pMnw 1319 :- posq BWg A&Im mMgwvih ] eyk syj doaU bYT cVwvih cVwvih ]kY&ih hoq rsmsy rsmsy jbhI ] kRIVw krq doaU imil qb hI ]BWiq BWiq qn Awsn lY ky ] cu bn M AOr AwilMgn kY ky ] (kY&ih = Srwb; rsmsy = msq), …………… ArQwq ArQwq nSy ivBcwr qoN mnwhI nhI [ pMnw 1342 :- pRQm jwr jb Dkw lgwXo ] qb rwnI lY Fol bjwXo ] jb iqh ‘ilMg’ su ‘Bg’ qy kwFw ] iqRX idl Fol Fmwkw gwFw ] ……… (Bg=iesqRI AM g ; ilMg=mrd AMg) pMnw 1358 ; cirqRo pwKXwn / iqRXw cirqR nM: 402 :- posq BWg A&Im iKlwie] Awsn qW qr dIXo bnwie ] cu Mbn rwie AwilMgn ley]’ilMg’ dyq iqh ‘Bg’ mo Bey ]23]‘Bg’ mo ‘ilMg’ dIXo rwjw jb] ruic aupjI qrunI ky ijX qb] lpit lpit Awsn qir geI] cuMbn krq BUp ky BeI ]24] gih gih qih ko gry lgwvw ] Awsn soN Awsnih Cuhwvw ] ADrn soN doaU ADr lgweI ] duNhU kucn soN kucn imlweI ]25] (ADr=hoT ; kucn=CwqIAW) AYsIAW AnykW hor pMkqIAW SXwm kiv Aqy rwm kiv ricq ies Swkq-mqIey AKauqI dsm gRMQ ivc pMnw 809 qoN pMnw 1388 qk ArQwq A rQwq 580 pMny (405 nMbr qk dy cirqRo pwKXwnW Aqy ihkwieqW ivcoN) pwTk Kud pV skdy hn [ ArQ smJx leI fw: rqn isMG j`gI dw pMj poQIAW ivc kIqw tIkw piVAw jw skdw hY [ Swkq-mqIey ieqny bySrm lo g hn ik dyvI-ausqiq kridAW vI Bg (iesqRI gupq AMg) Aqy ilMg (mrd gupq AMg) l&zW dI vrqoN Ku`ly-f`uly ho ky krdy hn[ svwmI augR cM fySvr kpwlI dI ilKI mhwkwlI aupwsnw pusqk dy pMnw 77 qy Slok : ilMgsQw ilMgnI ilMg-rUipxI ilMg-suMdrI ] ilMg-gIiq-mhwpRIqw Bg-gIiq-mhw-suKw ] Bg-ilM g-AM imRq-pRIqw Bg ilMg svrU ipxI ]Bg-ilMgsX rUpw c Bg-ilMg suKwvhw ]
ASlIl SbdW vwlIAW rcnWvW gurU goibMd isMG jI dIAW nhIN ho skdIAW[
bicqR nwtk gRMQ / AKauqI dsm gRMQ ivc
30
zPrnwmh Aqy ihkwXqW ies gRMQ dy AKIr ivc cirqR pKXwn qoN bwd bwd z&rnwmh Aqy 11 ihkwXqW hn [ z&rnwmh dw nMbr 1 iliKAw hY Aqy 11vIN ihkwXq dy AKIr qy ( pMnw 1428 ) nMbr 12 iliKAw hY [
pMnw 1389 qy zPrnwmh dw mMglwcrn “<> hukm s`iq sRI vwihgurU jI kI Pqh]” iblku l nvy klw hI &qh nwl sRI A` mM glwcrn hY[ hukm s`iq ilKxw Aqy &qh A`Kr ilKxw gu r-mrXwdw nhI [ zPrnwmh ivc kuJ SyAr (nM: 89,90,91,92,93) 89,90,91,92,93) zwlm bwdSwh AOrMgzyb nUM DrmI, cMgI zmIr vwlw, b^iSSW krx vwlw ilK ky ausdI vifAweI kr rhy hn Aqy hor keI SyArW ivc ausnUM &rybI, zwlm m`kwr Awidk ilKdy hn [ kI ieh Awpw-ivroDI i^Awl dsm nwnk jI ny ilKy ho xgy ? ihkwXqW dI ivSw-vsqU ( subject matter) cirqoR pKXwn / iqRXw cirqRW nwl hU-b-hU myl KWdw hY[ ijvyN cirqRo pwKXwn kiv SXwm qy kiv rwm dI rcnw ( vyKo, spSt ilKI kvI-Cwp ) iqvyN hI ihkwieqW iehnW kvIAW dI rcnw hn [ hyT ilKy ilKy nukqy Kws qOr qy not krny zrUrI hn :( 1 ) cirqR pKXwn nM: 267 (pMnw 1210) dI khwxI ihkwXq nM: 5 (pMnw 1406) ‘ihkwXq SunIdm Xky kwzIAS’ dI dI khwxI nwl iblkul myl KWdI hY; isr& pwqrW dy nW bdl id`qy hn [ ihkwXq dI khwxI sMK p y ivc ies qrHW hY :- iek kwzI…ausdI su Mdr pqnI…iek suMdr nojvwn rwjy sbl isMG nwl ivAwh dI ieCuk…rwjy ny pihly pqI dw isr v`F ky ilAwau x dI Srq rKI… su`qy pqI dw isr v`F ilAweI…rwjw fr igAw…ienkwr kr id~qw..pqI dw isr EQy hI sut ky Aw geI..pqI dw kql iksy kr id`qw, ieh So r hUu dy inSwn rwjy mcw ky lok k~Ty kIqy…rsqy ivc l rwjy qk lY gey… kql dw ielzwm…bwdSwh jhWgIr A`gy pySI.. bwdSwh dw &Yslw- kwql nwl Aorq jo slUk krnw cwhy,kr skdI hY… AOrq ny gl mMnx dI iPr py SkS kIqI,nhI qW mOq… rwjy ny gl mMn leI… brI krw ky Gr lY AweI… ADI rwq Xwr rwjy nwl Shr C`f geI [ cirqRo pwKXwn nM: 267 dI khwxI ( pMnw 1210) :- rwjw rUpsYn…iek kwzI dI pqnI rwjy qy moihq … rwjy dI kwzI nUM mwrx dI Srq…isr k`t ilAweI…rwjw fr igAw… kitAw isr brwmd hox qy rwjy qy kql dw doS…bwdSwh jhWgIr kOl iSkwieq…mOq qo N fr ky rwjy ny sulh kIqI…m`ky jwx dw lo kW nU M kih ky rwjy ko l Aw geI [ (2) iesy qrHW AwKrI ihkwXq nM: 12 (pMnw 1427) ‘SunIdm su^n koh kYbr AzIm’ ………………… pwKXwn nM: 221 (pMnw 1131) ; dohW khwxIAW ivc AOrq byv&w..Xwr nMU mwr ky pqI swhmxy Aqy cirqR pwKXwn scI bx geI..Xwr nMU mwr ky au auhdw mws pqI nUM KuKuAw id`qw[ (3) ihkwXq nM:12 dy A^Ir qy ilKy SyAr : ibidh swkIXw swZry sbz rI ] ik mw rw bkwrsq jMg AMdrMU ]20] lbwlb bkun dm bdm noS ku n ] Zmy hr du Awlm &rwmoS kun]21]12] ArQwq, hy swkI! mY nUM hry rMg (dI Srwb) dw ipAwlw dy,jo mY U nM jMg ivc loVINdw hY[20[auh ipAwlw kMFy qk BirAw hovy ijs nUM mYN hr vyly pINdw rhW Aqy dohW jhwnW dy Zmw nMU Bulw idAW [21[12[ iesy mzmUn qy ihkwXq nM: 2 dw SyAr nM:64, ihkwXq nM: 3 dw SyAr nM: 56 , ihkwXq 4 SyAr 138 Aqy 139,ihkwXq 5 Sy Ar 50,ihkwXq 6 SyAr 43 , ihkwXq 7 SyAr 48 Aqy 49 ,ihkwXq 8 SyAr 46 , ihkwXq 9 dy SyAr 43 Aqy 44, ihkwXq 10 dy SyAr 178 Aqy 179 , ihkwXq 11 dw SyAr 59 Aqy 60 Srwb Aqy nSy vrqx leI auksWdy hn [ ihkwXq 11 dw SyAr 59 Aqy 60: ibidh swkIXw swZry koknwr ] dry vkq jMgS ibXwmd b kwr ]59] ik KUbsq dr dr vkq ^sm A&knI ] ik Xk kurqXs &Il rw pYknI ]60]11] ArQwq, hy swkI! mYnMU posq dy foifAW dI Srwb dw ipAwlw b^S jo jMg vyly myry kMm Aw sky ]59] iesdw iek Gu t pI ky hwQI nUM fyigAw jw skdw hY ]60]11]
31
(4) ihkwXqW dy SurU ivc vrqI ‘jwp’ rcnw ivc ilKI SbdwvlI : ihkwXq nM: 2 :- (pMnw 1394) AgMjo ABMjo ArUpo AryK ] AgwDo AbwDo ABrmo Aly K]1] Arwgo ArUpo AryKo ArMg ] Ajnmo Abrno ABUqo ABM g ]2] ACydo ABydo Akrmo Akwm ] AKydo ABydo ABrmo ABwm ]3] Ary Ko AByKo AlyKo ABMg ] ^udwvMd bKiSM d hy rMg rMg ]4] ihkwXq SunIdym .. ihkwXq nM: 4 :- ik rozI idhMd Asqu rwzk rhIm ] rhweI idho rihnumwey krIm ]1] ihkwXq nM:6 :- ihkwXq SunIdym du^qr vzIr ] ik husnl jmwl Asq rau rau Sn zmIr ]3] ihkwXq nM: 7:- ^udwvMd b^iSM b^iSMdhy bySumwr ] ik zwhr zhur Asq swihb idXwr ]1] husnl jmwl]cu husnl jmwlo &zIlq qbIAq bhwlsq hu &zIlq kmwl ]2] ihkwXq nM:8 :- ihkwXq SunIdym Swhy AjMMm ] ik husnl jmwl Asqu swihb krMm ]3] ]3] ihkwXq nM: 10 :- ik nwmS vzIrsq swihb SaUr] ik swihb idmwg Asq zwhr zhUr ]4] ik ipsro ipsro AzW bUd rauSn zmIr ] ik husnl jmwl Asq swihb AmIr ]5] aupr ilKy nukqy (1),(2),(3) qoN sw& zwhr huMdw Y h ik ilKwrI cirqRo pwKXwn ilKx vwlw ivkwrI, ivBcwrI soc vwlw , nSy vrqx vwlw kiv SXwm jW ausdw swQI kiv rwm rw m hY [ ikRSnwvqwr dy (pMnw 497) kwljmn bD AiDAwie ivc kiv SXwm &wrsI ivc svYXw ilKdw hY : svYXw]jMg drwied kwljmMn bgoied kImn POj ko Swhm] bw mn jMg bugo kun bXw hrigj idl mo jrw kun vwhm] roj mXW dunIAw APqwbm ‘sXwm’ Sby AdlI sB Swhm]kwnH gurYjI mkun qu ibAw Kusmwquku nym ij jM g guAwhm]1917] ies svYXy qoN spSt hu Mdw hY ik kiv sXwm &wrsI zbwn ivc vI ilKdw hY[ aupr ilKy nukqw (4) ivc drsweI SbdwvlI ‘jwpu’ ivc vI ilKI hY[ svwl pYdw hu Mdw hY ik ‘jwp’ dI SbdwvlI kiv SXwm ny curweI hY jW ‘jwp’ kiv SXwm dI rcnw hY ? pMnw 1 : <> siqgur pRswid] sRI vwihgurU jI kI Pqh ] jwpu ] sRI muKvwk pwiqSwhI 10 ] jdoN koeI AMimRq Ckx smyM AwKdw hY: ‘sRI vwihgurU jI kw ^wlsw ] sRI vwihgurU jI kI &qh]’ pMj ipAwry dsdy hn ik ‘sR I’ A`Kr htw ky &qh gjweI jwvy [ lgdw hY ik ies gR MQ dw ilKwrI ies qW pM isDWq qoN vwik& nhI[ pwqSwhI 10 ilKy hox dI AslIXq pMnw 155 qy spSt huMdI Y h : <> vwihgu rU jI kI Pqy ] pwqSwhI 10] AQ cObIs Avqwr] caupeI]Ab caubIs aucroN Avqwrw]ijh ibD iqn kw lKw Apwrw] sunIAhu sMq sBY icq lweI ] brnq ‘sXwm’ jQw mq BweI ]1 ] kiv sXwm sXwm ny ApxI rcnw pRmwxIk isD krx leI ‘pwqSwhI 10’ isrlyK nwl joV id`qw hY[ nmo kwl kwly ]..nmo srb kwly ] …… aucwridAW suriq pMnw73 dI pMkqI ( ieSt dw srUp) ‘srbkwl hY ipqw Apwrw] dyib kwlkw mwq hmwrw]’ Aqy ‘mhwkwl kwlkw ArwDI’ ArQwq iSv dy ArD-nwrISvr rUp ivc jw juVdI hY;‘<> siqnwmu ’ qoN tut jWdI hY[iPr ‘jwpu’ bwxI pVHIey ik n? iSv dw shsqR-nwmw(1000 nW), dyvI-durgw-ausqiq dy 700 Slok (durgw spq-SqI) iDAwn nwl pVHn qoN bwd ieauN lgdw hY ik jwpu bwxI ivc iehnW nWvW ivcoN kuJ nW (ijvyN ‘nmo kwl kwly’ dI pMkqI iSv mwqw’ durgw dy jgmwie purwx ivcoN ‘AQ iSv BujMg pRXwq sqo qRm’ ivc ‘kwl kwly nmosquqy Aqy ‘nmo lok mwqw’ du Aqy jgmwqw boDk nW ) drj kr idqy hox[ jy ieh bwxI vwkeI Dur kI bwxI huMdI qW dsm ipqw guruU goibM d isMG swihb ieh bwxI zrUr gurU gRMQ swihb ivc drj kr idMdy [hYrwnI dI gl hY ‘jwpu’ ivc jW ies gR Q M dI iksy rcnw ivc ikqy nwnk pd nhI iliKAw (jYsw ik nON guruU swihbwn ny iliKAw hY) [ nvIN SYlI dI CM dw-bMdI, vKrI bo lI, isDWqk mqByd pYdw krn vwlIAW rcnWvW, guruU gRMQ swihb jI qoN bymuK krn vwlw ieh gRMQ hux qk gurisKW ny ikau N pwsy nhI kIqw [
swfw BivK qW hI suriKAq hY ArQwq swfI cVHdI qW hI hovygI jy AsI kyvl Aqy kyvl gurUu gRMQ swihb jI nUM pUrn gurU mMnIey [ gurbwxI hI swfI rhq mrXwdw hY[ mojUdw isK rhq mrXwdw nUM muV vIcwr ky gurbwxI AnukUl bxweIey, jo pUry pMQ qy iekswr lwgU hovy [
bicqR nwtk gRMQ / AKauqI dsm gRMQ ivc drj cirqoR pwKXwn dw AMS
kbXo bwc bynqI ] cOpeI ] “hmrI kro hwQ dY r`Cw]”
32
ieh bynqI iks dy A`gy ?
ieh bynqI cOpeI cirqRo pwKXwn nMbr 405 (pMnw 1359 qoN 1388 qk) dy AKIr qy drj hY [ iehnW 30 pMinAw qy ikqy vI pwqSwhI 10 nhI iliKAw hoieAw [ smwpqI sMkyq ieauN hY : ‘ieqI sRI cirqR pKXwny iqRXw cirqRy mMqRI BUp sMbwdy cwr so pWc cirqR smwpqmsqu suBmsq ]405 [7555] APjUM ]’ ies bynqI copeI ivc ilKy kwl, AisDuj, KVgkyq dy ArQ pUrI ghrweI nwl smJx leI iqRXw cirqR AQvw cirqRo pwKXwn nMbr 1 , nMbr 266 Aqy nMbr 405 iDAwn nwl pVHny zrU rI hn [ BweI jo igMdr isMG qlvwVw jI dI pusqk inqnym srl stIk (ApRYl 2003) dy pMnw 214 qoN 231 qk ies bynqI cOpeI dy ArQ mUl-pwT-sihq ilKy hn[pMnw 214 qy iliKAw isrlyK “<> vwihgurU jI kI Piqh ] pw : 10” ies gRMQ dy 405vyN cirqR dy 30 pMinAW ivc ikqy nhI iliKAw ; jo igMdr isMG jI ny Awpxy koloN ilKy hn, hn, ikauN ? ‘kbXo bwc’ nUM ‘kibXo bwc’ iliKAw iliKAw hY [ ijs pMkqI ivc AisDuj, kwl , KVgkyq nwm ilKy hn aus pMkqI ivc ArQ ‘hy mhwkwl jI !’ ilKy hn, 405vyN cirqR dy pRkrx Anuswr TIk kIqy hn ; pr keI QWeIN Akwl pu rK jIau! , hy prm purK jIau ! pRkrx nzr-AMdwz krky TIk nhIN ilKy[ AKIr qy pMnw 231 qy ilKy sp`StIkrx dw AwDwr kI hY, jo ik bhuq zrU z rUrI hY, iliKAw hI nhI sp`StIkrx ieauN iliKAw hY :- ies bwxI dy ArQW ivc ‘kwl’ dw ArQ ‘mhw kwl’ kIqw igAw hY[ieh ‘mhw kwl’ kwl dy nwl, Akwl purK dw vwck hY , iksy imiQhwisk mhw kwl dw vwck nhI [ ies hQly ly K dw mM qv ieh vyKxw hY ik ieh spStIkrx TIk hY jW gurmiq ivruD [
mhwkwl dw izkr gurU gRMQ swihb ivc drj iek Sbd ‘rwmklI mhlw 5, AM g 885’ ivc AwauNdw hY : jip goibMdu gopwl lwlu ] rwm nwm ismir qU jIvih iPir n KweI mhwkwlu ] ArQwq, gurisK ny goibMd inrwkwr rwm dw (siqnwm vwihgurU ) nwm ismr ky mhwkwl nwmk mOq dy &irSqy dy BY qoN mukq hoxw hY[ ies Sbd dI ivAwiKAw iesy pusqk ivc pVoH jI [ mhwkwl dw izkr iek bRwhmxI-gRMQ iSv pu rwx ivc AwauNdw Y h ijs ivc dvwdSilMgM dI kQw muqwbk iLM g dy 12 tukVy ho ky DrqI qy if`gy ; jo tukVw m`D pRdyS dy aujYn Shr ivc if~gw, auQy mhwkwl dw mM idr bxw idqw igAw [ jo mUrqI aus mMidr ivc sQwpq kIqI geI hY ausdw srUp bicqR nwtk gRMQ dy pMnw 810 (cirqR 1) qy drj hY qy iesy lyK ivc ‘muMf kI mwl..’Agly pMinAW ivc iliKAw hY [ pU ry bicqR nwtk gR Q M ivc mhwkwl-kwlkw hI ieSt vjoN CwieAw ho ieAw hY[ ^ws no t kIqw jwvy mhwkwl nUM gurU mMnx vwly nUM BMg qy Srwb zrUr pIxI pYNdI hY (cirqR nM :266) [ iesy BM g-Srwb-^Un pIxy mhwkwl dw izkr dyvI-dyviqAW nwl joVn vwly gR MQ srbloh gRMQ ivc vI AwauNdw hY[ iehI kwrx hY Aj inhMg isK BMg-Srwb Ckdy hn Aqy hzU r swihb,nWdy V gurduAwry ivc bkry dI blI cVHdI hY jo ik srwsr gu rmiq ivru`D hY [ bicqR nwtk gRMQ ivc pM nw nMbr 809 qoN 1388 qk drj cirqRo pwKXwnW dI SurUAwq dyvI durgw dI ausqiq ( ijsdw AwDwr durgw spq-SqI hY , ArQwq dyvI durgw-ausqiq dy 700 Slok, jo ik mwrkMfyX purwx ivc ilKy hn ) nwl hu MdI hY [ pUry bicqR nwtk gRMQ ivc ieSt dw srUp mhwkwl-kwlkw hI nzr AwauNdw hY srbkwl :srbkwl hY ipqw Apwrw ]dyib kwlkw mwq hmwrw ](bicqR nwtk gRMQ,pMnw 73) jo ik gurU gRMQ swihb jI dy <> pR qI isDWq “qU myrw ipqw qU hY myrw mwqw]” nwl au`kw myl nhI KWdw[ mM glwcrx “sRI BgauqI jI shwie” jW “sR I BgOqI ey nmh” pRDwn hn jo ik dyvI durgw boDk hn[ iehnW cirqRo-pwKXwnW ivc vrqI ASlIl SbdwvlI , Awcrx-hIx krx vwly ik`sy , BMg – Srwb dI Ku `lI vrqoN krx dI pRyrxw, hor keI BYVIAW g`lW isKwaux vwlIAW khwxIAW, gurmiq-ivruD clx dw aupdyS dyx vwlIAW , mhwkwl-kwlkw (iSv-pwrvqI) dw aupwsk bxwaux vwlIAW mnGVq kQWvW hn [ gu rU-ikRq nhI mMndy [ iehnW pRsMgW dy rcnhwry Swkq-mqIey dyvI-pUjk sUJvwn gurmuK ivdvwn ienH W nUM gu kvI hn ijnHW dy nW (qK`ls) kiv sXwm,kiv rwm, kiv kwl ies gRMQ dy hyT ilKy pM inAW pM inAW qy Cpy hn :-
33
kiv sXwm dI kiv-Cwp :- ies gRMQ dy pMnW nMbrW 155 – 160 160 – 213 213 – 257 257 – 265 – 267 – 268 – 269 – 270 – 273 – 281 – 282 – 284 – 291 – 294 – 297 – 298 – 301 – 303 – 304 – 310 – 312 qo N 319 – 321 qoN 337 -339 qoN 343 – 346 – 349 – 350 – 352 – 353 - 354 356 -357 – 360 – 361 – 363 – 366 – 367- 368 – 371 – 372 – 373 – 374 – 378 qoN 383 -385 -387 qoN 390 – 392 -403 – 405 – 406 – 407 – 409 – 413 – 414 – 418 – 425 -431 -434 – 436 – 437 – 467 – 471 – 472 – 476 – 478 qoN 482 – 484 – 485 – 487 – 488 – 491 qoN 495 – 497 qoN 508 – 512 – 515 – 516 – 518 -519 – 521 qoN 524 – 526 qoN 532 – 534 qoN 537 – 539 qoN 546 – 548 qoN 551 – 553 – 554 – 556 – 557 – 559 – 560 – 562 qoN 565 – 569 – 669 – 989 – 1138 – 1245 – 1294 – 1355 ( keI pMinAW qy do, iqMn jW cwr vwrI vI ‘kib sXwm BnY , kib sXwm khY , brnq sXwm , kib sXwm bKwnI Aqy ikqy isr& ‘sXwm’ kvI-Cwp ilKI imldI hY ) kvI rwm dI kvI-Cwp :- ies gRMQ dy pM pMnW nMbrW 404 – 408 – 410 - 412 – 417 – 419 – 426 – 439 – 441 – 454 – 489 – 835 – 849 – 851 – 884 qy kvI rwm dI Cwp ilKI hY [ kvI kwl dI kvI-Cwp :- pMnw nMbr 1128 qy iliKAw hY ‘su kib kib kwl qb hI BXo pUrn kQw pR sMg ]’ ies gRMQ dw v`fw ih`sw dsm skM D purwx ivcoN ilAw igAw hY ; so, ‘dsm skMD gR MQ’ nW hI Fukdw hY [ ieh swrw gR Q M piVAW ikqy vI kvI-Cwp (q^`ls) nwnk iliKAw nhI imldw jYsw ik gu rU gR MQ swihb ivc nONvyN nwnk qk gurU swihbwn ny iliKAw hY[ ies gRMQ dy ilKwrI gurU go ibMd isM G jI ikvyN ? cirqRo pwKXwn nM:405 (pMnw 1359) dw pRsMg ilKwrI ny ieauN iliKAw hY :- ( coxvIAW pMkqIAW) cOpeI ] s`iq sMiD iek BU p Bin`jY[pRQmy siqjug bIc kih`jY[ijh js purI cOdhUM CwXo[nwrd iriK qb rwie mMgwXo [1[ sB dyvn ko rwjw BXo [bRhmw iqlk Awpu iqh dXo[……[2[ ieh ibiD rwj brK bhu kIAw[ dIrG dwV dYq Bv ilXw[ds shs CUhin dl lY l Y kY[ ciV AwXo iqh aupr qY kY [3[ ArQwq, sB dyviqAW dy rwjy siq sMiD au qy ` dIrG dwV nW dy dYNq ny 100,00 pdm igxqI dI BwrI &Oj nwl hmlw kr id`qw[ dyviqAW ny vI ies qoN dUxI &Oj nwl mu kwblw kIqw[ ieh jMg 20 swl qk clI[ swrI &Oj mwrI geI pr hwr-ijq dw &Yslw nhI hoieAw[ jdoN rwjy siq sMiD qy dIrG dwV dYNq dy lohy dy SsqR KVky qW A`g dI dI lpt inklI ijs ivcoN iek KUbsUrq iesqRI pYdw hohoeI !?ausnUM jgq dy suAwmI nwl ivAwh dw vIcwr Pu irAw ,inmrqw nwl syvw krky mhwkwl ( kwlkw dyvw) nUM pRsMn kr sky : iPr ijX mY ieh Bwiq bIcwrI]brO jgq ky piqih suDwrI]qw qy krO dIn hvY syvw] ho ie ho ie pRsMn kwilkw dyvw]31]…ikRpw krI jgmwq BvwnI [ ieh ibD biqXw qwih bKwnI [32[ iPr dy vI BvwnI ny mhwkwl inrMkwr(?) AsqRDwrI dw iDAwn krx leI ikhw[ iPr AwkwSvwxI hoeI ik jdo N svws bIrj dwnv nUM mwry NgI qW aus ipCoN hy suMdrI qUM mYnMU vryNgI[ ieh sux suMdrI ny SsqR sjw ky, nwl &oj lYky vY rI vY rI qy hmlw kr id`qw[Asur mwrdI qW auhnW dy svwsW ivcoN hor Asu r pYdw ho jWdy [ hr pwsy dYNq hI dYNq ids pYNdy Bg vwnw […]52] iPr kwlkw A` gy ]51] icq mo ikXo kwlkw DXwnw[ drsn idXw Awin Bgvwnw bynqI kIqI ik mYnUM iehnw dYNqW qo bcw[ qW kwl hisAw, lk nwl qlvwr(Ais) k`sI, Bgq dI riKAw leI dYNqW nU M mwrn lgw[ bVw iBAwnk juD micAw… dIrG dwq kwiF keI kosw] Dwvq Asu r hIey kir josw] mwrn mhwkwl kh DwvY] mno mwrq vyeI mir jwvY]74] ( dYNq keI kohW ijMny lM by dMd kFky mhwkwl nUM mwrx doiVAw ) cwhq mhwkwl kh mwro ]mhw murK nih krq ibcwro ]ijn sB jg kw krw pswrw] qwih chq qy mUV sMGwrw]76] (mhwkwl, SrIrDwrI, jgq dw rcnhwrw? ijsnMU mUrK dYNq mwrnw cwhu cw huMdy hn ) Tok Tok Buj dMfn joDw] Dwvq mhwkwl pr kRoDw]bIs pdm dwnv qv BXo] nws krn kwlI ko DXo ]77 (mhwkwl / kwlI nUM mwrx leI vIh pdm dYq gu `sw Kw ky Dwey[ (not: mhwkwl qy kwlI dovyN nW iek`Ty ieko copeI ivc ilKy hn ijsqoN iSv dw iBAwnk ArD-nwrISvr rUp mhwkwl-kwlkw / srbkwl-kwlkw isD huMdw hY[ ies gMRQ dy pMnw 73 qy ilKy muqwibk “ srbkwl hY ipqw Apwrw ] dyib kwlkw mwq hmwrw ]” ies gRMQ ivc ieSt dw srUp srbkwl–kwlkw jo mhwkwl - kwlkw hI Yh )[ iPr Gmswn dI jMMg hoeI, ]89] swry dyvqy fr gey, mhwkwl dI Srx ivc Aw gey g ey]89] sB dyviqAW ny mhwkwl / kwl dI vifAweI krky ieh bynqI kIqI : ieh ibiD sBY pukwrq Bey ] jn kr lUt bink sy ley ] qRwih qRwih hm srn iqhwrI ] sB BY qy hm lyhu aubwrI ]90] qum ho
34
skl lok isrqwjw ] grbn gMj grIb invwjw ] Awid Akwl Ajoin ibnw BY ] inribkwr inrlMb jgq mY ]91] inribkwr inrjur AibnwsI ] prm jog ky qqu pRkwsI ] inrMkwr nv inqX su XMBv ] qwq mwq jh jwq n bMDv ]92] sqR ibhMf su irid (BgqW) suKdwiek ] cMf mUMf dwnv ky Gwiek]93] (dyvI durgw ny iehnw dYNqW nUM mwirAw sI, vyKo durgw / BgauqI kIAW vwrW ) ] Awid AnMq ArUp ABy sw ] Gt Gt BIqr kIXw pRv sw y ] AMqr bsq inrMqr rheI ] snk snM d snwqn kheI ]94] Awid jugwid sdw pRBu eykY ] Dir Dir mUriq iPriq AnykY ] sB jg kh ieh ibiD BrmwXw ] Awpy eyk Anyk idKwXw ]95] Gt Gt mih soeI purK bXwpk ] skl jIv jMqn ky Qwpk ] jw qy joiq krq AwkrKn ] qw kh khq imRqk jg ky jn ]96] qu m jg ky kwrn krqwrw ] Git Git kI miq jwnnhwrw ] inrMkwr inrvYr inrwlm ] sB hI ky mn kI quih mwlm]97] qu m hI bRhmw ibsn bnwXo ] mhw rudR qum hI au pjwXo]98] jg kwrn krunwiniD svwmI]kml nYn AMqr ky jwmI] dXwisMDu dInn ky dXwlw ] hUjY ikRpw inDwn ikRpwlw] 99] crn pry ieh ibiD ibnqI kr] qRwih qRwih rwKhu hm DurDr ] kh kh hsw bcn sun kwlw ] Bgq jwn kr BXo ikRpwlw ]100]
pwTk not krx ik cMf, muMf nW dy dYNqW nUM mwrx vwlI dyvI durgw nMUM r`bI-guxW vwlI disAw igAw hY [ iesy dyvI durgw dI jY-jYkwr khI-jWdI-Akwl-ausqiq (Asl ivc kwl / srbkwl / srbloh ausqiq ) rcnw ivc ilKy 20 CMdW (CMd nM: 211 qoN 230 qk) “jY jY hosI mihKwsu mihKwsur mrdn…” ivc kIqI geI hY[ iesy dyvI durgw AQvw kwl dI ausqiq keI QWeIN kIqI geI g eI hY; pMnw 810 iliKAw “kwl dw iBAwnk srUp” muMf kI mwl idswn ky AMbr bwm krXo gl mY Ais Bwro ]…A`gy pVnw jI [ dovyN cMfI cirqR Aqy vwr durgw / BgauqI kI (pMnw 74 qoN 127 qk) iesy kwl nUM ibAwn krdy hn Aqy ieh swry pRs g M mwrkM fyX purwx ivcoN nkl mwr ky ilKy gey hn [ mhwkwl dI kQw iSv purwx ivcoN leI geI hY[ A`gy ilKIAW cO peIAW ivc ibAwn kIqw hY ik kwl (102) / AisDuj (104) / mhwkwl (105) rQ qy ciVAw, jM g ivc hwhwkwr mcw id` qI (108)[ iPr mhwkwl nU M psInw AwieAw (BXo pRsyqw, 109) ; psInw qW srIrDwrI nUM hI AwauNdw hY[ spSt hY ik mhwkwl / kwl Ajoin nhI, jYsw ik aupr ilKIAW cOpeIAW ivc iliKAw hY [ jMg jwrI hY[ dYNq 10000 GVy BM g dy pI pI ky Jtpt jMg ivc Aw iBVdy sn ]123] ( gpoV !!)[ mhwkwl ko pq BXo jb hI ] Asur Anyk ibdwry qb hI ]125] ( mhwkwl nUM gu~sw AwieAw…) ijqy dYq Awey iqqy kwl mwry ]bhy sRon ky BUm hUM pY pnwry ]139] (kwl ny dYNq mwry qW ^Un dy prnwly v~gy) jw pr mhwkwl Ais Jwrw]eyk suBt qy dvY kir fwrw]192] (mhwkwl ny iek vwr nwl do toty kr idqy) jvwl qjI kir kop inswcr ] iqn qy Bey pTwn DnuK Dr ]198] (dYNqW ny mU hM ivcoN A`g k`FI qW pTwn qIr kmwn PVI pYdw ho gey !!? !!? siqjug ivc pTwn ikQo N ? inrw JUT qy gpo V ilKx vwlw ilKwrI kox ??) iPr dYNqW ny swh C`fy qW sYXd qy Sy^ pYdw ho gey (199)[ Aimq ^wn,nwhr ^wn, bYrm ^wn,hsn ^wn, gYrq ^W, blvMf ^W.. XUsP ^w (211), (211), nUrm byg,.. SySy^ PrId, Sy^ aujYn (219) .. gpoV !? ieh ieh swry nW ilKwrI nU M ikvyN pqw l`gy ? kI dY NqW ny Awpxy &OjIAW dI ilst mhwkwl / kwl jW ilKwrI nUM idqI sI ? jMg hwly jwrI hY [ … huMA sbd AisDujih (mhwkwl ny) aucwrw]iqh qy AwiD bXwiD bpu Dwrw ]234] ) dYNq bImwrIAW nwl mrx mhwkwl ny keI qrHW dIAW bImwrIAW dy kIt PYlw id`qy ( Biological warfare qW lgy ]246]… ieh ibiD BXo dwnvn nwsw ]KVgkyq (mhwkwl) Asu ikXw qmwsw ]247] iPr AgnI-AsqR, vrux-AsqR,myG-AsqR -AsqR,vwXU -AsqR -AsqR……Awidk AsqRW nwl Gor jMg huMdI rhI [ jUiJ igry KVgwDuj sO lir sRoinq so isgry AMg BIny]278] (^Un-sny dY Nq mhwkwl nwl lV ky if`gy ) iPr mhwkwl ny pwvk-AsqR..Awidk vrqy, mhwkwl qb bwn pR hwry ]dwnv eyk eyk kir mwry] 293] lgd A`gy iPr jMg dw hwl duhrwieAw jw irhw hY [ w hY ik kvI ny BM g bhuqI cwVH leI hY ikauNik A` bhu juJy ieh Bwiq ispwhI]Bwiq Bwiq DujnI irpu gwhI]auq kIX isM G bwhnI ( durgw,kwl ) kopY]ieiq AisDuj ( mhwkwl mhwkwl ) lY DwXo DopY ]351](durgw gu`sy ivc AweI qy mhwkwl qlvwr lY ky pY igAw ) AKIr, qb AisDuj (mhwkwl) As mMqR ibcwro ] ijh ibiD qy dwnvih sMGwro ]363] srbwkrKn ikX
35
jb] aupjq qy rih gey Asur qb]AwgXw bhuir kwil (kwilkw) kh deI ] sqR sYn BCn kir geI ]364] iPr mhwkwl ny sB dw bl iKc ilAw, hor dYNq pYdw n hoey qy kwlI bwkI dwnv synw Kw geI[ geI [ mhwkwl jI ! ieh soJI quhwnU M pihloN ikauN n AweI, AYNvyN lMmI jMg ivc 20 pdm ApxI synw mrvweI [ eykY Asur qbY rih gXo]qRwisq AiDk icq mih BXo]365] (iek dYNq bc igAw,mn ivc bhuq firAw) dohrw ] mhwkwl kI srin jy pry su ley l ey bcwie ] AOr n aupjw dUsr jg j g BiCXo sBY bnwie ]366 ] jo pUjw Aiskyqu kI inq pRiq krY bnwie ] iqn pr Apny hwQ dY AisDu A isDuj lyq bcwie ]367] ArQwq, mhwkwl dI jo Srn ivc pYNdw hY, aus nUM bcw ilAw jWdw hY; mhwkwl vrgw hor dUjw jgq ivc pYdw nhI hoieAw (kwil) ny sB nUM Kw ilAw [366[ jo Aiskyq (mhwkwl) dI hr roz pUjw krdy hn, auhnW nU M Awpxw hQ dy ky AisDuj (mhwkwl) bcw lYNdw hY ]367] iehI swry bicqR nwtk gRMQ dw aupdyS
hY [ spSt hY ik ilKwrI kiv SXwm hr hIly is`KW nUM mhwkwl dw SrDwlU bxw irhw hY[
iek dY dYNq rih igAw ijsny bhuq qIr clw ky mhwkwl qy hmlw kIqw[ mhwkwl ny vI 20000 qIr clwky vwr roky [ mhwkwl puin jIX mYN kopw ] DnuK tMkoir bhuir rn ropw ] eyk bwn qy Dujih igrwXo ] duiqX s`qR ko sIs aufwXo ] 372 ]…bhuir Asur kw kwtis mwQw ] sRI Aiskyq jgq ky nwQw]374] mhwkwl jI! isr au fw ky mwry hoie rwCs dw m`Qw kt rhy ho,bVy bhwdr ho! hux iPr isr k`tx cly hn, puin rwCs rwCs kw kwtw sIsw sIsw ] sRI Aisky qu jgq ky eIsw ] puhpn ibRsit ggn qy BeI ] sbihn Awn bDweI deI ] 375 ] DMnX DMnX logn ky rwjw ] du stn dwh grIb invwjw ] AKl Bvn ky isrjnhwry ] dws jwin muih lyhu aubwry ] 376 ]
kbXo bwc ] bynqI ] cOpeI ]
hmrI kro hwQ dY rCw ] pU rn hoie icq kI ieCw ] qv crnn mn rhY hmwrw ] Apnw jwn kro pRiqpwrw ] 377 ] { not: ieh bynqI mhwkwl / Aisky q / AisDuj / jgq ky eISvr (?) / grIb invwj (?) A`gy kIqI geI hY [ pVo jI , aupr ilKIAW cOpeIAW 90 qo N 100 qk ; 366 ,367, 375, 376 [ ieQy ‘ qv crnn ’ dw ArQ mhwkwl dy crn hY[ isrlyK <> vwihgu rU jI kI Piqh[ pwqSwhI 10 ] aupr ikqy nhIN iliKAw jYsw ik gutikAW ivc iliKAw imldw hY ; kI eyh srwsr DoKw jW Srwrq nhIN ? } qumih Cwif ko eI Avr n DXwaUN ] jo br cwhO su qum qy pwaUN ]..]380] ArQwq, isK <> siqnwmu Aqy vwihgurU vwihgurU jpxw C`f ky ‘mhwkwl mhwkwl’ SrIrDwrI nU M hI iDAwieAw krx ! ikauN? hUjo sdw hmwry p`Cw ] sRI AisDuj jU kirXhu r~Cw ] 381 ] ieh bynqI AisDuj / mhwkwl A` gy hI kIqI jw rhI hY ijsdw isK bxwn smyN isK nUM BMg qy Srwb iplweI jWdI hY ; swrw iqRXw cirqR nM: 266 is`KX kir midrw BWg ipvwie ] pMnw 1210” iDAwn nwl pVnw pVnw jI [ pVH ky Aw^rI doihrw “mhwkwl ko is` kwl pwie bRhmw bpu Drw] kwl pwie isv jU Avqrw] kwl pwie kir ibsn pRkwsw] skl kwl kw kIAw qmwsw ]383]jvn kwl jogI isv kIXo ]byd rwj bR hmw jU QIXo ] jvn kwl sB lok svwrw ] nmskwr hY qwih hmwrw ] 384 ] jvl kwl sB jgq bnwXo ] dyv dYq j`Cn aupjwXo ]Awid AMq eykY Avqwrw ] soeI gurU smiJXhu hmwrw ]385]nmskwr iqshI ko hmwrI ] skl pRjw ijn Awp svwrI ]..]386] ArQwq, ijs kwl ny bRhmw,iSv ,ivSnUM ,swrw jgq, hor dyvqy qy rwCs Awidk bxwey ;ausnUM AsI bwrMbwr nmskwr krdy hW ikauNik EhI Awid smyN qoN Avqwr Aqy swfw gurU hY [A`gy cOpeI 395 ivc vI iesy kwl nU M “Awid ju gwid srUp suXMBv]” iliKAw iliKAw hY [ pr gurU gRMQ swihb jI dsdy hn : <> siqnwmu…… hI jgq dw krqw hY, sYBM hY Aqy EhI hY “Awid scu ju gwid scu]hY BI scu nwnk hosI BI scu ]” spSt hY ik ieh bynqI cOpeI gurU gRMQ swihb jI qoN bymuK krx vwlI rcnw hY ; dsm nwnk dI bwxI ikvyN ? kwl dI AslIXq jwxn leI iqR Xw cirqR nM: 1 (pMnw 809 qoN pMnw 813) dw svYXw 17vW pVo jI : mu f M kI mwl idswn ky AMbr bwm krXo gl mY N Ais Bwro ] locn lwl krwl idpY doaU Bwl ibrwjq hY AinXwro ] Cuty hYN bwl mhw ibkrwl ibswl lsY rd pMiq aujXwro ] Cwfq jvwl ley kr bXwl su kwl sdw pRiqpwl iqhwro ] 17 ] (pMnw 810) ..ieiq sRI cirqR pKXwny cMfI cirqR y pR Qm DXwie.. gly ivc KopVIAW dI mwlw, nMgw srIr, K`by pwsy BwrI qlvwr, mQy qy A`KW lwl AMgwry vW|, vwl iKlry hoey, ^Un nwl ilbVy dMd qy jIB, mUMh ivcoN inkl rhIAW hn A`g dIAW lptW , iek hQ ivc ktI hoeI KopVI…AYsy iBAwnk srUp vwlw hY ‘kwl’, quhwfw sdw pwlxhwrw [ (pVoH jI, lyK “ieSt dw srUp”) inrMkwr inribkwr inRlMB ] Awid AnIl Anwid AsMB ]…]391] ArQwq, mhwkwl hI inrMkwr hY,
36 ivkwrW (BM g Srwb pIx-iplwx vwlw ?) qoN mukq hY, iksy dw muQwj nhI ; mhwkwl hI sMswr dw mu `F hY, bydwg hY, AnwdI Aqy jnm-mrx-jUnW qoN rhq hY !!? ieh ivcwr gurbwxI ivruD hY ikauNik jpu bwxI ivc roz pVHdy hW ik <> siqnwmu vwihgurU hI ‘Awid AnIl Anwid Anwhiq jugu jugu eyko vysu ]pauVI 28]’ ies qrHW bynqI cOpeI isKW nUM jpu bwxI dy ault isDWq nwl joV rhI hY [ eykY rUp AnUp srU pw ] rMk BXo rwv khI BUpw ]..]394] hU-b-hU iehI pMkqIAW ies gRMQ dy pMnw 158 qy ilKIAW hn copeI 36 qo N bwd kwl dI ausqiq ivc : pRQm kwl sB jg ko qwqw ] qw qy BXo qyj ibKXwqw ]soeI BvwnI nwm khweI ] ijn isgrI Xh isRsit aupweI ]29].. kwl rU p Bgvwn BnYbo ] qw mih lIn jgiq sB hvYbo ]34] …eykh rUp AnU p srUpw] rMk BXo rwv khU BU pw ]37]( ArQwq, kwl hI dy vI BvwnI / kwl-rUp Bgvwn / isRStI krqw hY !!? ) jy AisDuj qv srxI pry ] iqn ky dust duiKq hvY mry ]..]397] ArQwq, hy JMfy auqy ikRpwn dy icMNnH vwly mhwkwl jI ! ijhVy ijhVy jIv jI v quhwfI SrnI Aw pey , aun WH dy duSt-doKI duKI ho ky mr gey [ eyk bwr ijn qumYN sMBwrw ] kwl PWs qy qwih aubwrw ] ijn nr nwm iqhwro khw ] dwird du st du st doK qy rhw ]400 ] KVgkyq mYN srin iqhwrI ] Awpu hwQ dY lyhu aUbwrI ]srb TOr mo hohu shweI ] dust do t doK qy lyhu bcweI ]401] ArQwq, hy mhwkwl jI ! ijs jIv ny iek vwrI quhwnU M Xwd kIqw, qusI ausnUM kwl dI PwhI qoN bcwA ilAw[ ijsny quhwfw nwm ismirAw, au h grIbI (kMgwlI) ,duSmnW Aqy AOguxW qoN bc igAw [400[ hy KVg-icMnH dy JMfy vwly mhwkwl jI ! mYN AwpjI dI Srx AwieAw hW, Apxy hQ dw shwrw dy ky mYnUM bcwA lau [ hr QW my rI mdd kirE, mYn MU dust-doKIAW qoN bcwA lau [ 401[ AMq ivc ilKwrI Apxy ieSt jgmwqw ( dyvI mwqw kwlkw) qy AisDuj (mhwkwl) dw gR M gR MQ pUrn hox qy Sukrwnw krdw hY :- ikRpw krI hm pr jgmwqw ] gRMQ krw pUrn suBrwqw ] ..]402] sRI AisDuj jb Bey dieAwlw ] pUrn krw gRMQ qqkwlw ]..]403] aupr kIqI vIcwr qoN ieh nukqy pRq`K huMdy hn :(1) mhwkwl rQ qy ciVAw , DnuK-bwx clwey , kRoD kIqw, ikRpwn clweI… ; Bwv SrIrDwrI hY , (2) mhwkwl nUM psInw AwauNdw hY ; AsI sB jwxdy hW ik psInw kyvl SrIrDwrI nUM Awau Ndw hY , (3) mhwkwl / kwl KopVIAW dI mwlw gl ivc pwaux vwlw iSv- pwrvqI dw frwauxw srU p hY , (4) mhwkwl dw ArQ vwihgurU nhI ikau Nik mhwkwl mhwkwl dy isK nUM BMg qy Srwb pIxI pYNdI hY [ spSt hY ik ieh bynqI cOpeI mhwkwl / kwlkw A`gy kIqI ArzoeI hY jo ik imiQhwsk dyvqw hY, n ik “<> siqnwmu krqw purKu inrBau inrvY inrvYru AkwlmUriq AjUnI sYBM gurpRswid”[ gurisK nUM gurU gRMQ sihb jI qoN bymuK krx vwlI ieh rcnw bRwhmxI-gRMQW iSv purwx, mwrkMfyX purwx dw incoV hY, gurbwxI nhI [
kbXo bwc ArQwq kvI (SXwm) dI rcnw hY, gurbwxI nhI[ gurisK nMU pVHn dI loV nhI [ gurvwk hY : ibK mih AMimR qu isMcIAY ibK kw Plu pwieAw ](gurU gRMQ swihb, AMg 1244) Bwv, zhr ivcoN AMimRmRq dw svwd svwd ikvyN pwieAw jw skdw hY ?
gurisK nUM siqgurU gurU gRMQ sihb jI dy ieh &u rmwn mMnxy cwhIdy hn : (1) hmrw Jgrw rhw n koaU ] pMifq mulW Cwfy doaU ]1]rhwau].. pM ifq mulW jo iliK dIAw ] Cwif cly hm kCU n lIAw ] (AMg 1158) (2) isimRiq byd purwx pukwrin poQIAw ] nwm ibnw siB kU Vu kU Vu gwl@I hoCIAw] (AMg 761) (3) siqgurU ibnw hor kcI hY bwxI ]bwxI q kcI siqgurU bwJhu ho r kcI bwxI ](920) (4) isv skiq Awip aupwie kY krqw Awpy hukmu vrqwey ] (AnMdu bwxI, AMg 920) (5) isvw skiq sMbwdM ]mn Coif Coif sgl BydM ]ismir ismir go ibM go ibMdM ]Bju nwmw qris Bv isMDM](873) ArQwq, hy mn! iSvw-SkqI (mhwkwl-kwlkw), ijn@W qy krqy dw hu km hI vrqdw hY, dIAW hoCIAW kQw khwxIAW dy crcy C`f ky srb-ivAwpk prmwqmw <> siqnwmu vwihgurU nUM ismr, qW hI sM swr swgr qoN pwr ho skdw hYN [
gurisK ny AnmqI gRMQ Aqy bRwhmxI-gRMQW qy AwDwirq gRMQW nUM iqAwg ky kyvl Aqy kyvl gurU gRMQ swihb jI dI bwxI hI gurbwxI,s`cI bwxI,krky mMnxI hY [
guris`K Ardws iks A`gy kry ?
37
ipRQm vwihgurU ismr ky .., ipRQm BgOqI ismr ky.., jW…? (isK rhq mrXwdw dw ieh doglw-pn dU r krx leI isK rhq mrXwdw ivc soD Aiq A iq zrUrI )
gurU gRMQ swihb jI dw &urmwn hY : jIA kI ibrQw hoie su gur pih Ardwis kir ] (519) gurisK dI Ardws gurU A` gy hI ho xI cwhIdI hY ikauNik gurU ivc Akwl purK (vwihgurU) vsdw hY : siqgur ivic Awpu riKEnu kir prgtu AwiK suxwieAw ] (vwr Awsw , AMg 466)
pMQ-prvwxq khI jWdI is`K rhq mrXwdw ivc gurmiq dI rihxI isrlyK hyT iliKAw hY : isK dI Awm rihxI, ikRq , ivrq gurmiq Anuswr hovy [ gurmiq ieh hY : (a) iek Akwl purK qoN Cu`t iksy dyvI dydyvqy dI aupwsnw nhI krnI [… (e) ds gu rU swihbwn nUM ieko joq dw pRkwS ieko rUp krky mMnxw [……
(k) hr iek kMm krn qoN pihlW vwihgurU A`gy Ardws kry [……
(T) gurU dw is`K jnm qoN lYky dyhWq q` k gur mrXwdw kry [
auprokq gur-hukm Aqy rhq mrXwdw dIAW pMkqIAW spSt krdIAW hn ik gurisK dI jnm qoN lYky dyhWq qk Ardws gur mrXwdw Anuswr vwihgurU, ds gurU swihbwn, gurU gRMQ swihb A`gy hI hoxI cwhIdI hY n ik iksy dyvI dyvqw A`gy [ / Bgau BgOqI / BgauqI pd bwry BulyKw dUr krx leI ArQ mhwn koS (kHwn isMG) ivc ) ivc pVHy jI :-
(1). Bgvq Bkq, krqwr dw aupwsk. “so BgauqI jou BgvMqY jwxY ] gurprswdI Awpu pCwxY ] Dwvqu rwKY iekqu Gir AwxY ] jIvqu mrY hirnwmu vKwxY ] AY sw BgauqI auqmu hoie ] nwnk sic smwvY soie]” (m :3, vwr isrI rwg,AMg 88) ; swDsMig pwpw mlu KovY ] iqsu BgauqI kI miq aUqm hovY ](suKmnI ,m:5,AMg 274)] (2). Bgvq dI , “BgauqI mudRw mnu mo ihAw mwieAw ](pRBwqI A:m:5), prmySvr dy ByK dI mudRw hY pr mn mwieAw moihAw . (3). BgvqI , durgw dyvI “vwr sRI BgauqI jI kI” (cMfI 3). (4).KVg ,sRI swihb , qlvwr “leI BgauqI durgswh”(cMfI 3) “ley BgauqI inks hY Awp klMkI hwQ” (snwmw), (snwmw), “nwau BgauqI loh GVwieAw GVwieAw (Bwgu) (5). mhwkwl “ipR Qm BgauqI ismr kY”(cMfI 3). (6).iek CMd, keI QWeI sRI BgvqI BI ies CMd dw nwm hY[ BgauqI prQWie gurbwxI (vwr isrI rwgu,m:3, AMg 88) dIAW pMkqIAW ivc “Bgau qI AYsw auqm mnuK hY ijsny prmwqmw nU M jwx ilAw hY, ijsny gu rU dI ikrpw sdkw Awpw pCwx ilAw hY ( mn qUM joiq srup hY Awpxw mUlu pCwxu]) ijsny Awpxy Btkdy mn nUM iek pRBU dy crnW ivc itkw ilAw hY, ijsny gurU-hukm buJ ky gurmiq nwm jp ky ‘jIvqu mrhu mrhu Puin jIvhu punrip jnmu n ho eI ho eI ](AMg 1104)’ dI jIvn-jwc isK leI hY ; hy nwnk! AYsw auqm pRBU-Bgq mnu K hI sdw-iQr prmwqmw ivc smw jWdw hY[ AMqir kptu BgauqI khwey ] pwKMif pwrbRhmu kdy n pwey ](m:3,AMg 88) , ArQwq, ijs mnuK dy ihrdy ivc Cl-kpt hovy pr pRBU-Bgq -Bgq AKvwey , pwKMf krmW ivc PisAw AYsw mnuK prmwqmw nUM kdI pw nhI skdw [ so, ieQy BgauqI dw ArQ hY-Bgvq Bkq / krqwr dw aupwsk[
gauVI suKmnI mhlw 5 dI pdI …… (gurU gRMQ swihb, AMg 274) :-
BgauqI BgvMq Bgiq kw rMgu ] sgl iqAwgY dust kw sMgu ]mn qy ibnsY sglw Brmu ] kir pUjY sgl pwrbR hmu ] swDsMig pwpw mlu Ko vY ] iqsu BgauqI kI miq aUqm hovY ] BgvMq kI thl krY inq nIiq ] mnu qnu ArpY ibsn prIiq ] hir ky crn ihrdY bswvY ] nwnk AYsw BgauqI BgvMq kau pwvY ] ArQwq, BgauqI AYsw mnuK hY ijsdy mn qy pRBU-BgqI dw rMg cVH igAw hY,ijsny mnmuK swkq dw sMg pUrn qO r qy iqAwg id`qw hY, ijsdy mn dw sB qrHW dw Brm nws ho igAw hY, srb-ivAwpk pRBU nMU jpdw hY, ijsny gurmuKW dI sMgq ivc jw ky mn qy cVHI pwpW (mnmuKI krmW) dI mYl htw leI hY, AYsy pRBU-Bgq dI socxI / Akl srb-sRySt huMdI hY [ AYsI auqm socxI vwlw mnuK hr smyN Kwlk qy Klk dI sy vw sy vw ivc lgw rihMdw hY, pRBU-pRIq ^wqr Awpw vI kurbwn kr idMdw hY , “ihrdY crx sbdu siqguur ko nwnk bWiDE
38
y e g y q I D u k ` X n w x d r v I v y c d ` v I i f I M j c I l q w u n a W g q N B Y I d R s r w v
y e g y q I D u k ` X n w x d r v I v y c d ` v I i f I M j c I l q w u n a W g q N B Y I d R s r w v
39
pwil](AMg 680)” muqwbk gurU dI s`cI bwxI ( gur-sbd,gur-mMqr) rUpI pRBU-crn ihrdy ivc vsw lYNdw hY, hy nwnk ! AYsw BgauqI / krqwr dw aupwsk hI mnu Kw-jIvn dI mMizl “AkwlpurKu” nUM pw lYNdw hY [ kuJ “AigAwnI / cMuc-igAwnI ” aupr ilKy m:3 Aqy m:5 dy gu rvwk suxw ky “ipRQm BgO qI ismr kY…” vwlI pM kqI nU M ArQwauNx dI ko iSS krdy hn [ BgauqI dw vwihgu vw ihgurU / Akwl purKu ArQ krx vwly “nwnk AYsw BgauqI BgvMq kau pwvY ]”pMkqI dy iblkul glq ArQ krxgy , ikauNik ArQ hoxgy ik “hy nwnk ! AY sw AkwlpurK AkwlpurK nUM pw lYNdw hY [” [” iesy qrH W bwkI pMkqIAW dy ArQ vI Zlq hI bwxI gu rU gurU hY bwxI dw Gor inrwdr hovygw [ bwxI-gurU jI dy inMdk dw AMq bhuq mwVw hovygw[ hoxgy jo ik bwxI ipR Qm BgOqI ismr kY…… pMkqI ivc BgOqI dy ArQ au pr BweI kwnH isMG jI ny ilK idqy hn[ vDyry fUMGweI nwl smJx leI ‘vwr durgw kI’ AQvw ‘vwr sRI BgauqI jI kI’ dI pVcol zrUrI hY [ ieh vwr bicqR nwtk gRMQ (AKauqI dsm gRMQ) ivc pMnw nMbr 119 qoN 127 qk drj hY Aqy ies vwr dIAW kul 55 pauVIAW hn [ swrI vwr ivc dyvI durgw ( cMfI ) dw mihKwsur, DUmRl o cn, cMf, mu f, M sRxvqbIj ( rkqbIj ), sUMB , insUMB nW dy dYNqW nwl juDW dw izkr hY [ iesdw AwDwr gRMQ mwrkMfYX pu rwx hY [ pMnw 91 Aqy 95 qy vI cMfI dy jMgW dw hwl iliKAw hY Aqy smwpqI sMkyq ieauN ilKy hn : ieiq sRI mwrkMfy purwny sRI cMfI cirqR aukiq iblws....) , ijsdI nwiekw dy vI durgw hY ijsnMU Awid-SkqI, iSvw, jgmwie, jgmwqw, BvwnI, BgauqI, kwl, kwlI, kwlkw, mhwkwlI Awidk nWvW nwl ibAwn kIqw igAw hY [ (pVoH jI, mwrkMfyX purwx Aqy ausqy AwDwirq pusqk sRI durgw spq-SqI )
ies vwr dI pihlI pauVI : ipRQm BgOqI ismr ky gur nwnk leI iDAwie ]... Aqy AwKrI pauVI nM: 55 : durgw pwT bxwieAw sBy pauVIAW]Pyr n jUnI AwieAw ijn ieh gwieAw] ArQwq, swrIAW pauVIAW dyvI durgw dI ausqiq,vifAweI krx leI hI rcIAW hn [ BgauqI dw ArQ pRkrx Anuswr dyvI durgw hI hY [ ies vwr nUM gurU goibMd isMG swihb jI dI rcnw mMnx vwly dsx ik gurU nwnk swihb jI dI dsvIN jo q nUM dyvI-pUjk ikvyN mMnIey ? jy mMnIey qW au pr ilKI mrXwdw (a) qy (e) dI Aqy gurvwk ‘joiq Ehw jugiq swie sih kwieAw Pyir pltIAY ](966) dI aulMGxw huMdI hY[
dujI gl, gurvwk : qU khIAq hI Awid BvwnI ]mu kiq kI brIAw khw CpwnI ](AMg 874), Anu swr ieh dyvI BvwnI ArQwq durgw ^ud mukqI nhI dy skdI [ qW au sdw pwT ikvyN jUnW qoN bcw skdw hY ?
spSt hY ik ipRQm BgOqI ismr ky … Ardws dI AwrMBqw gurmiq AnukUl nhI ikauNik ieh Ardws sB qoN pihlW “dyvI durgw / dyvqw mhwkwl” nUM ismr ky kIqI jw rhI hY[
gur-Purmwn “pMifq mulw jo ilK dIAw ] Cwif cly hm kCU n lIAw ]” jy AsI mMn leIey qW auprokq gurmiq vIcwr Anuswr isK dI Ardws dI SurUAwq ieauN hoxI cwhIdI hY ;(suJwA hY, pMQ gOr kry):-
<> siqgur pRswid ] vwihgurU vwihgurU vwihgu rU vwihjIau ] joiq rUip hir Awip gurU nwnku khwXau ] qw qy AMgdu BXau qq isau qqu imlwXau ] AMgid ikrpw Dwir Amru siqguru iQru kIAau ] Amrdwis Amrqu CqR gur rwmih dIAau ] gur rwmdws drsnu pris kih mQurw AMimRq bXx ] mUriq pMc pRmwx purKu guru Arjunu ipKhu nXx ] (AMg 1408) so siqguru Dnu DMnu ijin Brm gVu qoiVAw] so siqgu ru vwhu vwhu ijin hir isau joiVAw](AMg 522) DMnu gurU nwnk swihb jI [DMnu gurU AMgd swihb jI [ DMnu gurU Amrdws swihb jI[DMnu gurU rwmdws swihb jI [ DMnu gurU Arjn swihb jI [ DMnu gurU hrgoibMd swihb jI [ DM nu gu rU hirrwie swihb jI [ DMnu gurU hirikSn swihb jI [ DMnu gurU qyg bhwdr swihb jI [ DM nu gurU goibMd isMG swihb jI [ dsW pwqSwhIAW dI Awqmk joq DMnu DMnu gurU gRMQ swihb jI dy pwT dIdwr dw iDAwn Dr Kwlsw jI bolo jI vwihgurU ] A`gy rhq mrXwdw ivc CpI Ardws (kuJ QWeIN suDweI dI loV pY skdI hY), Aqy AKIr qy ‘nwnk nwm cVHdI klw’ dI QW ‘hy vwihguru ! qyry nwm dI cVHdI klw, qyry Bwxy srbq dw Blw [’ aucwirAw jwvy (nwnk pd vrq ky koeI rcnw ilKx dw h`k iksy isK jW jQydwr nUM nhI ) [
vwihgurU / bwxI gurU swihb jI dy snmuK inmwxy jn bx ky kIqI Ardws hI prvwn huMdI hY[ (not: ipRQm Akwl purKu ismr ky .. boilAW ‘Akwl purKu’ Aqy ‘kwl purK =dyvI’ dw BulyKw pY skdw hY)
DID GURU GOBIND SINGH WORSHIP CHANDI DEVI BHAGVATI ?
40
( Note : This is to clarify some points, on above subject, in the article written by Dr. Debabrata Das of Kolkata printed in Sikh Review of January , 2008 ) Dr. D.Das has very nicely interpreted the quotations from Guru Granth Sahib on pages 227, 456, 1138 and 1162 on the principle of worshipping one and only transcendental Brahm (Nirguna Brahm). He has very correctly summed up that (1) Sikhs reject all the gods and the goddesses, (2) these deities, being under the influence of Maya, are unable to know the secrets of the Lord, (3) these deities cannot help their devotees in the attainment of emancipation, (4) these deities are prone to death like other beings. So far all O.K. Dr.D.Das has not gone deep into the question “Who is the Author of the Bachitra Natak Granth or the socalled Dasam Granth?” Critical study of this Granth reveals the names of the poet Shyaam (Kabi Shyaam) , poet Raam (Kabi Raam) and poet Kaal (Kabi Kaal). These poets were worshippers of Mahakal-Kalka or destructive-Ardh-narishwar destructive-A rdh-narishwar form of Shiv/Durga; the fact amply proved by following statement in the Bachitra Natak Granth or the so called Dasam Granth :Sarabkaal hai Pitaa apaaraa . Debi Kaalka Maat hamaaraa ( page 73) Reference to Mahakal (destructive form of Shiv) is taken from Shiv Purana (story of Dvadash-lingama) and reference to Kalka (destructive form of goddess Parbati / Durga) is taken from Markanday Purana. In DebiUstat (page 809 in Bachitra Natak Granth) many names have been assigned to this goddess (derived from Markanday Purana’s Durga Sapt-shatee, 700 shlokas or verses), such as Durga, Bhavani, Shakti, Bhagvati, Shiva, Kaali, Mahakaali, Kaal, Kaalka,Chhimaa, Manglaa, totalaa and so on. Even the composition wrongly-called Akaal Ustat has 20 stanzas (211 to 230) praising Goddess Durga, the killer of demon Mahikhasur; last line of each stanza is Jai jai Hosee Mahikhasur mardan….. which shows that Akaal Ustat is actually Kaal – Ustat or Devi-Durga-Ustat. Poets Shyaam & Raam further emphasise that they are worshippers of Mahakal / Kalka:Maen Na Ganeshaeh Pritham Manaun. Kishan Bishan Kabhun Na Dheayaun Kaan sunay Pehchaan na tinn sion. Liv laagee Moree pug ein sion MAHAAKAAL Rakhvaaar Hamaaro. Hamaaro. Mahaaloh Hum Kinkar Thaaro. (Page (Page 309 of B.N. Grnth ) These lines very clearly show that writers know no other deity than Mahakaal, also called Mahaaloh. A disciple (Sikh) of Mahakaal is beptised by forcing him to drink wine & narcotics :Eh Chhal so so Misrah Chhalaa Paahan Dae Bahaae. ] Mahakaal ko Sikh Kar Madiraa Bhaang Pivaae. ] (page 1210 of Bachittar Natak Granth) In Mahakal / Kalka temples OR Shiv / Parvati temples madira(alcohol/wine) & Bhang(intoxicant) are distributed as PRASAD , whereas Guru Granth Sahib very strongly forbids the consumption of alcohol, wine , drugs, narcotics etc. in any form as an intoxicant , Amrit Ka Vapaaree hovae Kyaa Mad Chhuchhae Bhao Dhrae.(page 360;Guru Granth Sahib) Thus, we can easily conclude that Bachittar Natak Granth or the so-called Dasam Granth was not written by Guru Gobind Singh, because in this Granth (i) one & only transcendental Brahm (<>) is not worshipped , (ii) consumption of wine/alcohol/ intoxicants is permitted (iii) adultery / homosexuality is also allowed (iv) women are defamed ; said to be treacherous (v) writer-poets commit mistakes / wrong history etc. & permit the reader to rectify mistakes. All these are opposed to basic principles principles laid down in the holy Guru Granth Sahib. We have to interpret the verses from the so-called Dasam granth with reference to context, especially Bhagvati in Chandi Chritras. In Var Sri Bhagauti ji ki OR Durga ki Var (see ending remarks in earlier copies of Bachitra Natak Granth ) where First stanza begins with ‘Pritham Bhgauti Simar Ke….’ And the th last 55 stanza is “ Durga Paath Banaeya Sabhaey Pauriaan…..” that entire composition is Durga-Paath only ( translated form of 700 shlokas) & this proves beyond any doubt that Bhagvati is Durga, the killer of
41 demons named Mahikhasur, Dhumar-lochan, Shumbh, Nishumbh etc. as described in Markanday Puraan and translated by Poets Shyaam, Raam & Kaal (apparent reason for three-Durga-chritras three-Durga-chri tras in Dasam granth). In the following line of Guru Granth Sahib, Sukhmani Mahla 5, Bhagauti Bhagwant Bhagat Ka Rang . Bhagauti is in entirely different context ; here Bhagauti is a ‘person’ who is devotee of <> , the formless God. The title Patshaahee 10 written on some pages of the so-called Dasam Granth is also a big Fraud. This fraud is revealed on page 155 of this so-called Dasam Granth when we go through the lines : Patshaahee 10. Ath Chaubees Avtar . ……..Barnat ‘Shyaam’ Jathaa Mat Bhaaee. Name of the writer / Poet Shyaam is very clearly written and this leaves no doubt that Patshahee 10 is written by some mischievous person to defame Guru Gobind Singh and to misguide the Sikhs ; this fraud / trick is played in similar way on page 669 of the so-called Dasam Granth also. In Guru Granth Sahib, th Mahla 1, Mahla 2,…Mahla 9 are written for Gurus upto 9 but for tenth Guru why is Patshaahee 10 instead of Mahla 10 ? Sikhs , having utmost regard for the Guru, used to address the Guru very humbly with the word Patshaah and thus, Patshaahee 10 is not written by the Guru but by some-one else with malafide intentions. All research scholars should read original texts and should not just copy other writers; secondary evidence is usually not reliable. While quoting Sikh history, we have to be careful to analyse it in the light Guru Granth Sahib Vaani and philosophy. Any story that goes against Gurbanee and /or Sikh traditions is not Sikh History which could be distorted by some anti-Guru writers; the fact rightly understood by Dr.D.Das. All the Sikh Gurus were the same Jyot (<>) & preached same way / principles of life (jugat) as clarified in Guru Granth Sahib:Jot ohaa Jugat Saai Saih Kaaeyaa Pher palateeae . ( Page 966 , Guru Grnth Sahib ) Sixth Guru, Guru Hargobind Sahib, after the martyrdom of his father Guru, Guru Arjan Sahib, kept two swords and this tradition of martial spirit was kept alive by the successors. Ninth Guru, Guru Teg Bahadar Sahib earned this name when he showed prowess in fighting with a sword (Teg) when he was 14 years of age , in a battle against Muslim forces. These Gurus never called sword or Khanda as any Goddess as Creator and nowhere they said anything which could be similar to saying “Jai Tegum..” Why should Guru Gobind Singh be defamed as worshipper of Khanda / Teg / Devi CHANDI /SHIVA etc.etc.? It is an nd historical fact that Bhai Lehna ( who later on became 2 Guru of the Sikhs, Guru Angad) was worshipper of Devi Durga ,but, after serving Guru Nanak for many years, he clearly understood the real path to God, the GURMAT, and the reality that Devi Durga cannot help him in attainment emancipation . This is very clearly written in the Holy Guru Granth Sahib : Tu Kaheeat hi Adi-Bhavani. Adi-Bhavani. Mukat ki bareeaa kahaan chhapaanee. ( page 874) It is further clarified in Gurbani, Gaurhi Sukhmani Mahla 5, Jab Nirgun Prabh Sahaj Subhai. Tab Shiv Shakti kahau kit thaien. which means that , when God did not create the visible world/universe , where were Shiva and his wife Parvati (Shakti) ? i.e. these so-called Gods God s & Godesses did not exist. th This year , the Sikhs are celebrating 300 anniversary of Guruship of Guru Granth Sahib. Guruship was endowed by Guru Gobind Singh 300 years ago on this very Granth only which was got written by Guru Gobind Singh at Sabo Ki Talvandi (Punjab) after including Gurbani of Ninth Guru in the Adi Granth. At that time, Dasam Granth did not even exist (refer to to introduction by Dr. Ratan Singh Jaggi in the the first volume translating the so-called Dasam Granth in five volumes) ; this is an historical fact every historian ought to know. In nutshell, we conclude that the so-called Dasam Granth, which was originally named as Bachitra Natak Granth , is based on Markanday Puraan, Shiv Puraan, Srimad Bhaagvat Puran (stories of Ramayan, Krisnavtaar, 24 avtaars of Vishnu) and translated by the poets Shyaam, Raam etc in a language, style and principles entirely different from those of the Nine Sikh Guru Nanak(s) & Guru Granth Sahib. Guru Gobind Singh during Guruship period (1675 to1708) never visited Hemkunt & never written or followed or preached anything against the holy Guru Granth Sahib. He was undoubtedly worshipper of only & only <> . GURU GOBIND SINGH NEVER WORSHIPPED DURGA / CHANDI / SHIVA / KALKA.
Every Gur-Sikh should follow Guru Granth Sahib only as ordained by Guru Gobind Singh in 1708. All other Granths are just literature (Kachchee Bani) and not Gurbani. (Dalbir Singh, M.Sc.,31-D, Madan Park, East Punjabi Bagh, New Delhi-110026, Ph.91-9899058458)
sc kI bwxI nwnku AwKY scu suxwiesI sc kI bylw ](gur gRMQ swihb,723)
42
bicqR nwtk gRMQ jW kiv SXwm / kiv rwm gRMQ jW
AKauqI dsm gRMQ jW mhwkwl–kwlkw-gR mhwkwl–kwlkw-gRMQ isK jgq ivc ijs gRMQ nUM dsm gRMQ dy nW nwl jwixAw jWdw hY auh gRMQ dsm nwnk gurU goibMd isMG jI dw iliKAw hoieAw nhI hY [ ies gRMQ ivc ieSt dw srUp ‘<> siqnwmu’ nhI blik iSv-pwrvqI dw juVvW iBAwnk srUp mhwkwl-kwlkw hY [ nklI ilKwrI-kvI vwm-mwrgI kvI SXwm,kvI rwm..sn jo ik mhwkwl-kwlkw dy aupwsk sn [ ies gRMQ dI fUMGI pVcol isD krdI hY ik ieh gRMQ iqMn bRwhmxI gRMQW qy AwDwrq hY :(1) mwrkM fyX purwx :- iSv dI pqnI dyvI pwrvqI dy AvqwrW cMfI,durgw,iSvw,kwl,BgOqI, BvwnI, kwlI mhwkwlI, kwlkw dIAW dYNqW nwl jMg-kQwvW Aqy dyvI ausqiq [ dyvI-pRs gW M dy AMq ivc ilKy smwpqI sMkyq ‘ieqI sRI bicqR nwtk gRMQy mwrkMfy purwxy…’ mwrkMfy purwx qy AwDwirq hox dw pRq`K sbU q hn [ (2) iSv purwx :- dyvqw iSv dy AvqwrW dIAW kQWvW Aqy iSv dy 12 ilMgW dI kQw muqwbk iSv dy iBAwnk rUp mhwkwl (ijsdw mM idr au~jYn,m~D pR dyS ivc hY), ijsdy hor nW bicqR nwtk gR Q M ivc srbkwl,srbloh, KVgkyq,AisDu ,AisDuj,Aiskyq vgYrw ilKy hn,dI ausqiq hY [ iSv shsqR-nwmw ivc iSv nU M Akwl-purKI guxW vwlw ibAwn ibAwn kIqw igAw hY ijs qoN isK kOm BulyKw Kw ky ‘nmo kwl kwly’, ‘nmo ‘nmo srb kwly’ nUM vwihgu rU-ausqiq smJ rhI hY[ iSv purwx ivc AOrqW nUM mwVy cln vwlIAW disAw igAw hY ; ( cirqRo pwKXwn dw AwDwr )[ (3) sRImd Bwgvq pu rwx :- ies purwx dy dsm skMD ( dsvW kWf) dIAW lVIvwr kQwvW ny bicqR nwtk gRMQ dw qkrIbn cOQw ih`sw dyvqw ivSnU dy 24 AvqwrW rwm, ikRSn Awidk dIAW kQWvW ny milAw hY [ smwpqI sMk q y ‘ieqI sRI bicqR nwtk gRMQy ikRsnwvqwry dsm skMD purwxy…’ Bwgvq purwx qy AwDwrq ho x dw pRq`K sbUq hn [ clwk isK-ivroDIAW ny ‘dsm skMD’ nMU ‘dsm gR MQ’ krky isKW nMU BulyKw pwieAw hY [ kiv rwm / kiv SXwm ny iehnW AvqwrW nUM vI iSv-durgw AQvw mhwkwl-kwlkw dw aupwsk isD kIqw[ ies bicqR nwtk (Strange Drama) gRMQ / AKOqI (so called) dsm gRMQ dIAW kuJ pMkqIAW pMnw nMbr sihq hyT ilKq hn [ gurU gRMQ swihb jI dI pwvn bwxI nwl qu lnw kIiqAW spSt ho jWdw hY ik isKW nUM kurwhy pwau x (<> siqnwmu .. qoN qoVn) leI hI ies gRMQ nwl joiVAw jw irhw hY :-
pMnw73 : srbkwl hY ipqw Apwrw]dyib kwlkw mwq hmwrw](ieSt dw srUp) ArQwq, srbkwl(mhwkwl) ipqw hY Aqy kwlkw mwqw hY ; ieh hY ies gRMQ ivc ieSt dw srUp [ pr gurU gRMQ swihb jI dI bwxI <>siqnwmu <>siqnwmu ArQwq ArQwq inrwkwr pR BU nU M “qU myrw ipqw qU hY myrw mwqw]” mMndI hY[ ies qrHW ieh kiv-ricq-gRMQ gurU gRMQ swihb jI dw ivroDI gRMQ hY [ ies bicqR nwtk gRMQ dy ilKwrI keI glqIAW krdy hn,Bulxhwr hn[ hyT ilKy pRmwx gOr nwl pVo jI : pMnw 47: ipRQm kwl jb krw pswrw]….eyk sRvx (kwn) qy mYl inkwrw]qWqy mDu kItB qn Dwrw] duqIAw kwn qy mYl inkwrI]qWqy BeI isRstI swrI](not: isRstI rcnw dw ieh isDWq ‘Arbd nrbd DuMDUkwrw..’ gu rbwxI Aqy ivigAwnk Ko j dy ivru D hY [ kM nW dI mYl nwl sMswr rcnw ikvy N? kI vwihgurU SrIrDwrI hY ? ) pMnw 119 :purwqn bIVW ivc ilKy (vyKo pihlI poQI tIkw fw: rqn isMG jgI ) smwpqI sMkyq muqwibk ieh vwr durgw kI hY hY ijsnUM hux vwr sRI BgauqI kI ikhw jWdw hY [ ies vwr dI pihlI pauVI – “ipRQm BgOqI ismr kY gur nwnk leI iDAwie]” Aqy AwKrI pauVI-“ durgw pwT bxwieAw sBy pauVIAW]..55] spSt hY ik ieQy BgauqI dw ArQ dyvI du rgw hY [ isK dI Ardws inrwkwr prmwqmw jW gurU A`gy huMdI hY n ik dyvI durgw A`gy [ jykr isK pMQ Ardws dI pihlI pMkqI bdl ky “ ipRQm vwihgurU ismr ky …]” soD dyvy qW byhqr hovygw [(not :ies gRMQ dy Bu lxhwr ilKwrI kvIAW ny keI pMinAW qy iliKAw hY :“BUl hoie kib lyhu suDwrI ]” ArQwq, ilKwrI kvIAW nUM koeI ieqrwz nhI jy AsI ies gR M Q dI koeI pMkqI suDwr kr leIey jW htw deIey [)
43 pMnw 155 : ]pwqSwhI 10]AQ cobIs Avqwr].. sunIAhu sMq sBy icq lweI] brnq sXwm jQw mq BweI]1] sXwm-kiv-Cwp isD krdI hY ik pwqSwhI 10 ilK ky is~KW nu M DoKw id~qw jw irhw hY[ so Ardws dw isrlyK “vwr sRI BgauqI jI kI pwqSwhI 10” htw ky kIqI geI Ardws gurmiq ivruD nhI hovygI [ pMQ dy AwgUAW nUM sinmr bynqI hY ik ies msly qy isK pMQ nUM gurU gRMQ swihb jI dI bwxI AnUkUl sy D dyx [
pMnw 309: ]copeI]mY n gnySih ipRQm mnwaUN]iksn ibsn kbhu n iDAwaUN]…CMd434] mhwkwl rKvwr hmwro] mhwloh hm ikMkr Qwro]CMd-435] (not: ilKwrI kiv sXwm dw dw rKvwlw ausdw ieSt ieSt mhwkwl mhwkwl AQvw mhwloh / srbloh hY [ mhwkwl dw ArQ ArQ vwihgurU nhI ; A`gy pMnw 1210 dw dohrw pVo pV o jI [
pMnw 711 :kyvl ‘kwl’ eI krqwr](kwl isRstI dw rcnhwrw ikvyN ? (vyKo aupr pM: 47 )
pMnw 809 : du : durgw qMU iCmw qUM iSvw rU p qyro ]( dyvI durgw dy Any k nW ; cirqRo pwKXwn dy Su rU ivc dyvI pMnw 99 qy ilKI rcnw “dyh iSvw br ausqq ivcoN [ spSt hY ik dyvI durgw hI iSvw hY) [ ies gRMQ dy pM iSvw dw ArQ durgw hI isD hu dw mo ih iehY Su B krmn qy kbhU M n trO ]” ivc iSvw M hY[ pr gurU gRMQ swihb jI dI bwxI dyvI durgw nUM <> dw syvk mMndI hY “durgw koit jw ky mrdn krih ]” ies leI gu risKW nuM “ dyh iSvw br moih iehY…” rcnw n pVnI cwhIdI hY n gwien krnI cwhIdI hY [
pMnw 810 :-‘kwl / kwlkw dw iBAwnk srUp jg dw pwlxhwr (?) (gurmiq ivroDI ivcwr) muMf kI mwl idswn ky AMbr bwm krXo gl mY Ais BwrO] locn lwl krwl idpY doaU Bwl ibrwjq hY AinXwro] Cuty hY bwl mhw ibkrwl ibswl lsY rd pMiq aujXwro] Cwfq jvwl ley kr bXwl su ‘kwl’ sdw pRiqpwl iqhwro] ArQwq gly ivc KopVIAW dI mwlw, srIr nMgw, K`by pwsy BwrI qlvwr, lwl AMgwry vrgIAW frwauxIAW A`KW ibKry vwl, Kun nwl ilbVy dMd, mUMh coN inkldIAW A`g dIAW lptW.. ieh ‘kwl’ quhwfw pwlxhwr !??? copeI ‘hmrI kro hwQ dy rCw’ ivc iesy mhwkwl/ kwl dw aupwsk gurU jI Aqy isKW nUM bxwieAw jw irhw hY[ pMnw 1210 :- cirqRo pwKXwn nM: 266 dw AwKrI doihrw : ieh Cl so imsrh Clw pwhn dey bhwie] mhwkwl bhwie] mhwkwl ko isKX kir midrw BWg ipvwie ] ArQwq mhwkwl dy isK nUM kVwh-pRSwd nhI, BMg qy Srwb CkweI jWdI hY[ pr gurU gRMQ swihb dI bwxI nSIly pdwrQ vrqx vrqwx,Ckx Ckwaux qoN sKqI nwl mnHw krdI hY [ spSt isD huMdw hY ik mhwkwl dw ArQ vwihgu v wihgurU jW mUl-mMqR ivc ibAwn kIqw Akwl purKu jW inrwkwr prmwqmw nhI [ iSv/kwlI mMidrW ivc BMg/Srwb dw hI prSwd idqw jWdw hY[ pMnw 1387] kbXO bwc bynqI]copeI] (rihrws ivc pVHI jWdI cOpeI : gRMQ ivc pw:10 AMkq nhI pr gutky Cwpx vwly mn-mrzI nwl CwpI jw rhy hn[) hmrI kro hwQ dY rCw]..jvn kwl kwl sB jgq bnwXo]..Awid AMq ey kY Avqwrw(?)]soeI gurU smiJXo hmwrw]... KVgkyq (mhwkwl) mY srn qumwrI ](not :ieh rcnw Aw^rI iqRXw cirqR dw AMS hY , mhwkwl-kwlkw dw dYNqW nwl jMg ; mhwkwl nUM psInw Awauxw isD krdw hY ik mhwkwl SrIrDwrI dyvqw hY[ iqRXw cirqR ASlIl Aqy gurmiq ivruD hn, jo gurU-ricq ho hI nhI skdy)[ ieh cO peI mhwkwl–kwlkw nUM sMboDn krky kIqI geI kiv SXwm / kiv rwm dI bynqI hY[ isKW nUM DoKy ivc rKky k~cI bwxI bwxI nwl joVn dI isK-ivro isK-ivroDIAW dI swzS hY [
iSv-pwrbqI dw juVvW ArD-nwrISvr rUp ‘mhwkwl-kwlkw’ ies gRMQ dy ilKwrI kvIAW dw ieSt hY, nw ik gurU goibMd isMG swihb jI dw[
…… iPir
n KweI mhwkwlu ] (AMg 885)
44
rwmklI mhlw 5 ] jip goibMdu gopwl lwlu lwlu ] rwm nwm ismir qU jIvih iPir n KweI mhwkwlu ]1]rhwau] koit jnm BRim BRim BRim AwieE ]bfY Bwig swD sMig pwieE ]1] ibnu gur pUry nwhI auDwru ] bwbw nwnku AwKY eyhu bIcwru ]2] jip – ismr ky ] lwlu – Amolk ] qU jIvih – qU jIaUNdw rhyNgw , qYnUM Awqmk jIvn imilAw rhygw ] mhwkwlu – mOq dyx vwlw dyvqw ]1]rhwau] koit – kroVW ] BRim BRim BRiMm – muV muV Btk Btk Btk ky ] AwieE – qUM (ies mnuKw jnm ivc) AwieAw AwieAw hYN ] vfY Bwig Bwig – v`fI iksmq iksmq nwl ] pwieE – imilAw imilAw hY ] swD sMgu – gu rU dw swQ ] au Dwru – jnm mrx dy gyV qoN Cutkwrw ] bwbw – hy BweI ] nwnku AwKY – nwnk dsdw hY ] ArQ :- hy BweI ! Amolk gopwl dw goibMd nwm jp ky, rwm dy nwm dw ismrn krky qYnUM Awqmk jIvn imilAw rhygw ; iPr qYnMU iBAwnk Awqmk mOq dyx vwlw dyvqw mhwkwl Kw nhI skygw ]1]rhwau] hy BweI ! kroVW jnmW dI muV muV Btkxw qoN bwd hu x qUM ies mnuKw jnm ivc AwieAw hYN; qy ieQy v`fI iksmq nwl qYqYnUM gurU dw swQ swQ imilAw hY ]1] hy BweI! nwnk qYnMU ieh ivcwr dI g` l dsdw hY ik pUry gurU dI srn pYx qoN ibnw jnm mrx dy gyV qoN Cu tkwrw nhI ho skdw ]2]
pd ArQ :-
ivAwiKAw :- gurU gRMQ swihb jI dI Dur kI bwxI smucI mwnv jwiq nU M mnuKw jIvn swrQk krx dw mwrg dsdI hY [ inrwkwr prmwqmw (<> siqnwmu) dw nwm pU rI SrDw Bwvnw nwl jipAW hI mnuKw jIvn dI mM izl ‘BeI prwpiq mwnuK dyhurIAw ] goibMd imlx kI ieh qyrI brIAw] Avir kwj qyrY ikqYY n kwm ] imlu swD sMgiq Bju ky vl nwm ]’(AMg 12), imldI hY[ gurbwxI ivc goibMd, gopwl, rwm inrwkwr prmwqmw leI ilKy hn[ XQw gurvwk : sBu goibMdu hY sBu goibMdu hY ] goibMd ibnu nhI koeI ] (AMg 485) gopwl qyrw Awrqw ] jo jn qumrI Bgiq krMqy iqn ky kwj svwrqw ](AMg 695) Asu r sGwrx rwmu hmwrw ] Git Git rmeIAw rwmu ipAwrw ] (AMg 1028) bRhmw, ivSnU M Aqy iSv (iSv purwx muqwibk ijsdw ivnwSkwrI iBAwnk srU p mhwkwl hY) Aqy iSv dI SkqI dyvI pwrvqI (ijsdw ivnwSkwrI srUp mhwkwlI AQvw kwlkw, durgw, BvwnI, BgauqI hY[) Awidk mM nx vwilAW nU M gurbwxI dsdI hY ik inrwkwr prmwqmw dy ieh syvk hn[ isv skiq Awip aupwie kY krqw Awpy hukmu vrqwey ] (rwmklI mhlw 3,AnMdu, AM:920) pVo , gauVI suKmnI mhlw 5 ]AStpdI 21, slo k ] srgun inrgu n inrMkwr … jb inrgun pRB shj suBwie ] qb isv skiq khhu ikqu Twie ] (291) ArQwq, jdoN prmwqmw isr& inrwkwr srUp hI sI, srgun (swkwr, sMswr-rcnw) nhI sI, qdoN dso , iSv(mhwkwl) Aqy iSv dI SkqI (kwilkw,durgw) ikQy sn ? Bwv, hoNd ivc hI nhI sn[ isvw skiq sMbwdM]mn Coif Coif sgl BydM]ismir ismir goibMdM]Bju nwmw qris Bv isM DM isM DM ](AM:873) ArQwq, hy mn ! iSv-pwrvqI ( mhwkwl-kwlkw) dIAW kQw-khwxIAW dy By d smJxy C`f dy [ hy nwmdy v ! goibMd nUM ismr ky sMswr swgr qoN pwr ho jw [ jo mnuK srb-SkqImwn, srb-SkqImwn, inrBau inrBau hsqI (<> siqnwmu …) dw nwm,gur-mMqR, gur-Sbd jpdw hY au snUM mhwkwl vrgI CotI hsqI jW Drmrwj jW jmdUq qoN frx dI lo V nhI ; XQw gurvwk APirE jmu mwirAw n jweI ] gur kY sbdy nyiV n AweI ] sbdu suxy qw dUrhu BwgY mqu mwry hir jIau vy prvwhw hY ](AM: 1054) nwmu iDAwiein swjnw jnm pdwrQu jIiq]nwnk Drm AY sy cvih kIqo Bvnu punIq] (AM: 1425) ArQwq, Drmrwj vrgy nwm jpx vwilAW nUM AwKdy hn , sjxo! quhwfy Awaux nwl myrw Bvn piv`qr ho igAw hY [ so, ies qrW rhwau dIAW pMkqIAW ivc nwm dI mihmw smJweI hY [ siqgu rU jI A`gy smJWdy hn , AnykW jnmW dI BtkxW qo N bwd mnuKw jnm imilAw hY swDsMgiq ivc jw ky ismrn-syvw krky s&lw krIey jYsw ik Bgq rivdws jI &urmWdy hn (AMg 694) : bhu q jnm ibCury Qy mwDau iehu jnmu qum@wry lyKy ] kih rivdws Aws lig jIvau icru BieE drsnu dyKy ] prmwqmw dy drsn-dIdwr ( realization ) gu rU dI ikrpw nwl huMdy hn Aqy swD (gurU) dI sMgiq ipCly kIqy
45
cMgy krmW qoN aupjy sMskwrW ArQwq v`fy BwgW nwl pRwpq huMdI hY: pUrb krm AMkur jb pRgty ByitE purKu risk bYrwgI ] imitE AMDyru imlq hir nwnk jnm jnm kI soeI jwgI ] (AMg 204) nwm-rs ivc iB`jy s`cy sMq-gu rU ‘purKu bYrwgI’ nwl imlwp hoieAW jnmW-jnmwqrW dw AigAwnqw dw hnyrw imt jWdw hY Aqy suqI Awqmw igAwnvwn ho ky jwg jWdI hY [ AKIrly AMqry ivc siqgurU jI cyqwvnI idMdy hn ik hy BweI! pUry gurU dy crnI lgIN[ gurvwk : pUry gur kw suin aupdysu ] pwrbRhmu inkit kir pyKu ](AMg 295) kbIr jau qu ih swD iprMm kI pwky syqI Kylu]kwcI srsauN pyil kY nw Kil BeI n qylu](AMg 1377) gurbwxI swnMU pUry gurU ArQwq siqgurU dI pihcwn vI dsdI hY : siqpurKu ijin jwinAw siqguru iqskw nwau] iqskY sMig isKu auDrY nwnk hir gun gwau ](AMg 286) Buly mwrgu ijnih bqwieAw ] AYsw gu ru vfBwgI pwieAw ] (AMg 803) so siqguru Dnu DMnu ijin Brm gVu qoiVAw] so siqguru vwhu vwhu ijin hir isau joiVAw](AM g 522) pRBU nwl AByd bRhmigAwnI, Bu ilAW nUM is` Dw rwh dsky s`c nwl joVn vwly vw ly, hr qrHW dy Brm–ikly qoVn vwly, Awp mukq Aqy isK nUM vI jI jIvn-mu vn-mukq krx vwly siqgurU nwl imlwp bVy cMgy BwgW nwl hI ho skdw hY[ SrIrDwrI koeI ivrlw hI AYsw ho skdw hY[ B`t iB`Kw jI vI gurU Bwldy jdoN gurU Arjn swihb jI dI srn ivc Awey qW AwpxI Awp-bIqI ieauN ibAwn krdy hn : rihE sMq hau toil swD bhuqyry ifTy ] sMinAwsI qpsIAh muKhu ey pMifq imTy ] brsu eyku hau iPirE iknY nhu prcau lwXau ] khiqAh khqI suxI rhq ko KusI n AwXau] hir nwmu Coif dUjY lgy iqn@ ky gux hau ikAw khau ] guru diX imlwXau iBiKAw ijv qU rKih iqv rhau ] (AMg 1395) Aj dy smy AsI tYlIvIzn qy inq vyKdy hW ik AKOqI SrIrDwrI gurU, sMq, swD Awidk jo au pdyS idMdy hn ausnUM Awp nhI kmwauNdy ; auhnW dy fy irAW qy bhuq kukrm vI ho rhy hn[ AigAwnI Aqy BulV isK hI iehnW fyirAW qy jWdy hn [ isK kOm dy bVy cM gy Bwg hn ik gurU goibMd isMG swihb Sbd-gurU gurU gRMQ swihb jI dy lV lw gey [ ijsnu M gurU gRMQ swihb ivc bwxI-rUp ho ky bYTy 35 bRhmigAwnI sc dw mwrg idRV krw dyx ausnMU iksy 36vyN kol jwx dI loV hI nhI [ auprokq ivcwrwDIn Sbd dw qq-aupdyS ieh hY ik jy mnuK pUry gurU dI Srx ivc jw ky inrwkwr prmwqmw <> siqnwmu vwihgurU dw jwp mn iekwgr krky kry kry qW mhwkwl vrgy mOq dy dyvqy qoN frx dI, pUjw krx dI loV nhI [ pr ijhVy isK mhwkwl ( cOpeI : hmrI kro hwQ dy rCw ]………ivc ibAwn kIqw ieSt kwl, Aiskyq, AisDu j, KVgkyq……… ) nUM vwihgurU smJdy hn, auh bhuq v`fy Bu`lV hn ikauNik mhwkwl dw isK bxn leI BMg qy Srwb pIxI pYNdI hY[ pVo jI : bicqR nwtk gRMQ / AKOqI dsm gRMQ ivc cirqRo pwKXwn nM: 266 dw AwKrI dohrw : ieh Cl so imsrh Clw pwhn dey bhwie ]mhwkwl ko isK kir midrw BWg ipvwie] Aqy iesy gRMQ ivc, jo ik kvIAW dw iliKAw gRMQ hY, ieSt dw srUp (pMnw 73) : srbkwl (mhwkwl) hY ipqw Apwrw ] dyib kwlkw mwq hmwrw ] (not : ipRQm BgauqI ismr ky…(cMfI dI vwr,qIjI ; purwqn isrlyK ‘durgw kI vwr) pMkqI ivc BgauqI durgw Aqy mhwkwl ilKy hn[) dy ArQ ‘mhwn koS ivc BweI kHwn isMG nwBw’ ny pRkrx Anuswr du
bicqR nwtk gRMQ / dsm gRMQ nUM gurU-ricq mMnx dy ^qrnwk nqIjy :(1) gurU goibMd isMG jI nUM dyvI-pUjk AwK ky bdnwm krx vwilAW dw swQ dyxw, (2) gurU swihb jI nUM Aqy gurisKW nUM BMg-Srwb pIx vwly mMnxw, (3) pr-iesqRI, pr-purS dw sMg krx dI CUt jW Ku`l dyxI prvwn krnw, (4) kys-nwSk-qyl Awidk vrqx dI CUt dyxw, (kyswDwrI is`KI qy hmlw), (5) s`cI bwxI nwloN tut ky k`cI bwxI nwl juV ky Awpxw mnuKw jnm ivArQ guAwauxw, (6) gurisKW nUM gurU gRMQ swihb jI qoN bymuK krky bRwhmx-vwd ivc aulJwauxw, (7) ds gurU swihbwn dI 239 swl dI Gwlxw Aqy kurbwnIAW nMU ivArQ isD krxw…
hy vwihgurU jI! ikrpw kro, Bu`lVW nUM AnmqI-gRMQW dy Brm-jwl ivcoN k`Fo jI [
Swkq mq nwl joVn vwlw gRMQ : bicqR nwtk gRMQ / AKauqI dsm gRMQ[
46
kbIr mwrI mrau kusMg kI kyly inkt ju byir ] auh JUlY auh cIrIAY swkq sMgu n hyir ](slok 88, AMg 1369) ( swkq = Swkq-mqIAw, SkqI dw aupwSk , durgw pUjk , kwlI dw Bgq [ Swkq mq = ijs ivc SkqI hI swry dy vI dyviqAW qoN pRDwn hY; Swkq lok ds mhwivdXw ArQwq ds dyvIAW dI aupwsnw krdy hn – kwlI, qwrw, KoVSI,BuvnySvrI,BY vrI,BYrvI,iCn msqkw,DUmwvqI,vglw,mwqM gI Aqy kmlw [ iehnW nMU vwm isv-SkqI (iSv-pwrvqI) dy ArD-nwrISvr rUp , mhwkwl-kwlkw ,dy K`by(vwm) mwrgI vI AwKdy hn jo isv-SkqI pwsy (dyvI) dy aupwsk hn jo mws,midrw,mYQun (Srmo-hXw pwsy rK ky Kuly-Awm mW-puqr, ipau-DI, BYx Brw dy irSqy Bu l ` ky kIqw jWdw ivBcwr, ijvyN colI pM Q), mwieAw, mudRw pMj mkwr Drm Drm dy AMg mMndy hn[ bRhm-igAwnI iSromxI-Bgq kbIr swihb jI ny bwxI ivc AnykW QWeIN swkq ( Swkq-mqIey, SkqI-pUjk ArQwq dyvI-pUjk) lokW qoN bc ky rihx dw aupdyS idqw hY[ kbIr swihb smJWdy hn ik ijvy N kyly dy nrm pyV nUM byr dI kM ifAwlI JwV hvw Julx qy cIr dyNdI hY iqvy hI Swkq-mqIey dw sMg qW Awqmk-mOq shyVnw hY, iehnW qoN dUr hI rho [iehnW Swkq-mqIAW Swkq-mqIAW nwloN qW sUAr (kbIr swkq qy sUkr Blw..) cMgw hY jo ik gMd Kw ky ipMf dI s&weI krdw hY [ gu risK ny Swkq-mqIey qoN aultI jIvn-jwc ApnwauxI hY : aultI ry mn au ltI ry ] swkq isau kir aultI ry ] (mhlw 5 ,AMg 535) Aj isK kOm nUM sB qoN vD ^qrw is`KI-srU p vwly Swkq-mqIAW qoN hY jo ik bicqR nwtk gRMQ nUM gurU goibMd jI dI ilKq ds ky gurU swihb nUM dyvI-pUjk isD krnw cwhuMdy hn[ gurisKo ! ^brdwr!! ies gRMQ nUM Awp pV ky, smJ ky, AMn IH SrDw dI Gumx-GyrI ivcoN inkl ky,dsxw ik hyT ilKIAW g`lW TIk hn jW nhIN [ ies gRMQ nUM smJx leI pihloN gurU gR Q M swihb dI ivcwrDwrw nUM smJo[ iPr ieh pusqkW pVnIAW pYxgIAW (1) mwrkMfyX purwx (dyvI durgw,iSvw, cMfI,BgauqI, kwlkw, kwl .. dIAW khwxIAW ; cMfI dI vwr dw AwDwr), (2) iSv purwx ( dyvqw iSv,mhwkwl.. , AOrqW dy mwVy cirqR kQwvW dw AwDwr Aqy iSv shsqR-nwmw), (3) (3) sRImd Bwgvq purwx (dyvqw ivSnUM Aqy ausdy 24 24 AvqwrW, rwm-Avqwr, ikRsnn Avqwr .. dIAW khwxIAW), (4) fw: rqn isMG j`gI dw pM j pM j poQIAW ivc kIqw dsm gRMQ dw tIkw[ bicqR nwtk gRMQ dy ilKwrI ilKwrI kOx : Swkq-mqIey kvI SXwm SXwm , kvI rwm , kvI kwl ijnW ijnW dI kiv-Cwp keI pMinAW qy spSt idsdI hY (kuJ Kws pMny nMbr 155,213,304,367,406,48 155,213,304,367,406,487,489,516,560,669, 7,489,516,560,669, 884, 989,1128,1138,1245,1294,1355 ) isrlyK pwqSwhI 10 bhuq v`fw DoKw hY ikauNik kiv sXwm qK`ls sw& iliKAw hY : pMnw 155 qy iliKAw isrly pwqSwhI 10] AQ cObIs Avqwr ]……brnq ‘sXwm’ jQw mq BweI ] iesy qrHW dw pwqSwhI 10 iliKAw DoKw (Fraud) pMnw 669 qy vI kIqw igAw hY[ rihrws ivc pVI jWdI kibXo vwc bynqI cOpeI dw isrlyK gutikAW ivc pwqSwhI 10 iksy SrwrqI ny Cwp id`qw hY pr bicqR pwqSwhI 10 nhI [ gu r-mrXwdw mhlw 1, mhlw 2,.., mhlw 9 nwtk gRMQ ivc ies copeI dw isrlyK pwqSwhI U mUrK bxwieAw jw irhw hY[ ilKx dI hY n ik pwqSwhI 1,2..9 ilKx dI[ pwqSwhI 10 dw lybl lw ky swnM bicqR nwtk gR QM / AKauqI dsm gRMQ ivc bhuq swrIAW rcnWvW Swkq-mqI isDWq,dyvI dyviqAW dI pUjw, Srwb BMg Awidk nSy vrqx dI Ku`l, ivBcwrI Aqy mnmuKI jIvn hI idRV krwauNdIAW hn [ pVo jI, (1) jY jY ho sI mihKwsur mrdn ….. ( dyvI durgw, ijsny mihKwsur dYNq nUM mwirAw, dI jY jYkwr krdy 20 svYXy, 211 qoN 230 qk , pMnw 30 qoN 33 qk ) (2) ipRQm BgauqI ismr ismr ky..(pauVI 1 , pMnw 119) Aqy pMnw 127 qy AwKrI AwKrI pauVI ; durgw pwT bxwieAw sBy pauVIAW ] vwr durgw / cMfI / BgauqI jI kI dIAW swrIAW pauVIAW dy vI-durgw-pwT hn[ (mwrkMfyX purwx ivc ilKI dyvI durgw dIAW kQWvW qy AwDwrq durgw-pwT) [ (3) srbkwl hY ipqw Apwrw ] dyib kwlkw mwq hmwrw ] (pMnw 73) ieh hY ieSt dw srUp [ srbkwl nMU hI mhwkwl (ijsdI sM ignI dyvI kwlkw,BvwnI,du rgw,kwlI,mhwkwlI hY) iliKAw igAw hY[ (4) mY n gnySih ipRQm mnwau ] ikSn ibSn kbhUM n iDAwau ] kwn suny pihcwn n iqn so]ilv lwgI mo rI pg ien so ] mhwkwl rKvwr hmwro] mhwlo h hm ikMkr Qwro] (CMd 434-435) (pMnw 309) (5) kyvl ‘kwl’ eI eI krqwr ](pMnw 711), ArQwq <> <> krqwr nhI, kwl jo jo ik kMnW ivcoN mY l kF ky isRStI rcdw disAw igAw hY,krqwr hY, ikvyN mMnIey? Aqy iesy kwl (ikqy mhwkwl,AwKrI iqRXw cirqR pMnw 1387) A`gy copeI ‘ hmrI hwQ dy r`Cw]…..’ aucwr ky bynqI kiv SXwm ny kIqI hY [ gurisK dI bynqI /Ardws kyvl gurU–prmwqmw A` gy hI hoxI cwhIdI hY nw ik mhwkwl-kwlkw A`gy [
47 (6) muMf kI mwl idswn ky bwm kirE gl mY Ais Bwro ] bwm kirXo gl mY Ais Bwro] locn lwl krwl idpY doaU Bwl ibrwjq hY AinXwro ] Cuty hYN bwl mhw ibkrwl ibswl lsY rd pM iq aujXwro] Cwfq jvwl ley kr bXwl bXwl su ‘kwl’ sdw pRiqpwl qpwl iqhwro ] (pMnw 810 qy kwl dw SrIrDwrI iBAwnk rUp ) ArQwq gly ivc KopVIAW dI mwlw, srIr nM gw, K`by pwsy BwrI qlvwr, lwl frwauxIAW A`KW ijvyN m`Qy qy AMgwry, frwauxy ibKry vwl, iBAwnk dMd, mUMh ivcoN inkldIAW A`g dIAW lptW; AYsw kwl dw srUp, jo ik qu hwfw (vwm-mwrgIAW dw jW gurisKW dw ?) pwlxhwr hY [ (7) Aaur skwl sBY bis kwl ky ey ey k hI kwl Akwl Akwl sdw hY ](kI SrIrDwrI kwl hI Akwl purKu hY ?) (8) mhwkwl mhwkwl ko isKX kir midrw BWg BWg ipvwie ] (pMnw 1210 ) ijs mhwkwl dw isK bx ky BMg Srwb pIxI pvy, aus mhwkwl nUM vwihgurU mMnxw gurisK dI mhw-mUrKqw hI hY [ kuJ isK–ivroDI ilKwrI bicqR nwtk gR MQ / AKauqI dsm gRMQ dI Et lYky gurU goibMd isMG swihb jI nUM dyvI-pUjk isD kr rhy hn [ fw: rqn isM G j`gI ny AKauqI dsm gR Q M dw tIkw (ArQ) pMj poQIAW ivc kIqw hY ; pihlI poQI ivc ilKI BUimkw isD krdI hY ik ieh ikhw jWdw dsm gRMQ ApRmwxIk gRMQ hY [ ieh gurU prvwnq gR MQ nhI hY [ ies gR Q M nMU iksy soDk kmytI ny soD ky mojUdw rUp idqw hY [ Blw dso, gurbwxI nM U koeI isK jW koeI kmytI soD skdI hY ? gurU gRMQ swihb jI dI bwxI dw iek vI A`Kr bdilAw jW soiDAw nhI jw skdw ; gurU gRMQ swihb jI nUM gurU Arjn swihb jI Aqy gurU goibMd isMG swihb jI dI pRmwixkqw pRwpq hY[ pr AKauqI dsm gRMQ nUM dsm nwnk dI ingrwnI hyT sMpwdn nhI kIqw igAw Aqy iesnMU dsm gurU gR MQ swihb mMnxw vfI Gwqk Bu l hY [ gurbwxI nUM so Dx dI loV hI nhI Aqy soDx dw hk kyvl gurU swihb dw hI sI [ iksy isK jW iksy kmytI dI soDI hoeI rcnw gurbwxI nhI ho skdI[ ABu l gurU jI dI bwxI nUM Bulxhwr mnuK ikvyN soD skdY ? AKau ? AKau qI dsm gRMQ nUM pRcwrx vwly gurU gRMQ swihb jI dw SrIk pYdw kr rhy hn [ ieauN khIey ik gurU gR Q M swihb jI qy is`Dw hmlw hY[is`KW nUM gurU gRMQ swihb jI nwloN qoV ky dsm gRMQ nwl jo Vn vwly cwhu Mdy hn ik isKW nUM bRwhmx-vwdI gRMQW nwl joV ky isKW nUM Dury qoN dUr kr id`qw jwvy [ gurU swihb dI ieh cyqwvnI Xwd rKIey : duie puV ckI joiV kY pIsx Awey bihTu ] jo dir rhy su aubry nwnk Ajbu ifTu ] (AM g 142) c~kI dI imswl dy ky siqguru jI smJw rhy hn ik ijhVy dwxy c`kI dy Dury (ik`lI) dy ny Vy rhy,auh dwxy bc gey pr ijhVy dwxy Dury qoN dUr cly gey, auh rgVy gey [ TIk iesy qrHW ijhVy isK gurU gRMQ swihb qoN dUr hoky iksy hor gRMQ jW dyhDwrI gu rU jW Swkq-mqIey nwl juVngy auhnW dI Awqmk mOq inSicq hY[ is`K kom dw bcwA vI qW hI mumikn hY jy isK kOm swry k`cI bwxI vwly gRMQ iqAwg ky isr& gurU gRMQ swihb jI dI s`cI bwxI nwl juV jwvy [ isK m~Qw gurU gRMQ swihb jI nUM tyky pr bwxI hor iksy gR MQ dI pVHI jwvy qW auh isK DoKw iks nUM dy irhw hY ? XkInn Awpxy Awp nUM ikau ik auh AnMdu bwxI dI pau VI : siqgurU ibnw hor kcI hY bwxI ] bgY r smJy hI pVI jw irhw hY [ cyqy rKIey ieh gurvwk, lok pqIxy kCU n hovY nwhI rwmu AXwnw ] (AMg 484), lokW nU M Swied QoVI dyr leI mUrK bxwieAw jw skdw hY pr prmwqmw Aqy gurU nUM mU rK ikvy N bxw skdy hW ? koeI isK gurU qoN vD isAwxw nhIN ho skdw[ gurisK swkq-mqIAW vW| iSv (mhwkwl) Aqy iSv dI sMignI SkqI ( durgw, BvwnI, kwl, kwlkw..) dw aupwSk nhI ho skdw [ gurU gRMQ swihb jI dy &urmwn hn : isv skiq Awip aupwie kY krqw Awpy hukmu vrqwey ]( gurU gR Q M swihb, AMg 920) ArQwq, iSv Aqy Skiq <> ny pYdw kIqy hn Aqy auhnW qy <> dw hI hukm cldw hY [ jb inrgun pR B shj suBwie ] qb isv skiq khhu ikqu Twie ] (AMg 291 ) ArQwq, jdoN <> dw kyvl inrgun (Formless) srUp hI sI ( jo ik hux vI hY Aqy Agy vI rhygw ) Aqy sMswr dI rcnw (srgun srUp) nhI sI qW dso, iSv Aqy SkqI iks QW sn ? Bwv, nhI sn [ ies nUM ivsqwr nwl smJx leI mwrU solhy dw sbd : Arbd nrbd DuMDUkwrw ] Drix n ggnw hukmu Apwrw ] … bRhmw ibsn mhys n koeI ] Avru n dIsY eykO soeI ] (AMg 1035) iDAwn nwl vIcwrnw cwhIdw hY [ isvw skiq sMbwdM ] mn Coif Coif sgl BydM ] ismir ismir goibMdM ] Bju nwmw qris Bv isMDM ](873) hy mn ! iSv dIAW iSv purwx ivc ilKIAW Aqy SkqI (durgw) dIAW mwrkMfyX purwx ivc ilKIAW kQw / vwrqw dy Byd smJxy Cf dy[hy nwmdyv! <> dw nwm jp jp ky sMswr-swgr pwr krx dw au`dm kr[ pr jy koeI isK AKvwey ,pr gurU dI bwxI / gu r-aupdyS n mMny,qW kuJ pRwpqI n hox qy doS isK dw hI hY : kbIr swcw siqguru ikAw kry jau isKw mih cUk]AMDy eyk n lgeI ijau bWs bjweIAY PUk ](AMg 1372) ijh krxI hovih srimMdw iehw kmwnI rIiq] sM q kI inMdw swkq kI pUjw AYsI idRVI ibprIiq](AM: 673)
AYsw kIrqnu kir mn myry]eIhw aUhw jo kwim qyrY](AMg 236)
48
gurU goibMd isMG swihb jI dy Aw^rI hukm muqwbk swfy siqgurU sR I gurU gRMQ swihb jI hn [ siqgurU gurU gRMQ swihb jI dy &urmwn hn (rwmklI mhlw 3, AnMdu) Awvhu isK siqgurU ky ipAwirho gwvhu scI bwxI] bwxI q gwvhu gurU kyrI bwxIAw isir bwxI ](pauVI 23,AMg 920) siqgurU ibnw hor kcI hY bwxI ] bwxI q kcI siqgurU bwJhu hor kcI bwxI ] kihMdy kcy suxdy kcy kcIN AwiK vKwxI ] … (pauVI 24,AMg 920) ey sRvxhu myirho swcY sunxY no pTwey ] swcY sunxY no pTwey srIir lwey suxhu siq bwxI ] (pauVI 37,AMg 922)
dUK rog sMqwp auqryry suxI scI bwxI ].. (pauVI 40,AMg 922) ieh gur-&urmwn swnMU cyqw krwauNdy hn ik kIrqnIey ny s`cI bwxI , kyvl Aqy kyvl gurU gRMQ swihb jI dI bwxI hI gwien krnI hY qy isK-sMgq ny kyvl scI bwxI hI suxnI hY nhI qW suxwaux vwlw vI k`cw isK Aqy suxn vwly vI k`cy isK hoxgy [ gurbwxI hI sB bwxIAW, kivqWvW nwloN sRySt hY [ kIrqn dw mksd <> <> dI ausqiq Aqy Aqy gurbwxI rwhIN rwhIN gurmiq isDWq idRV krwauxw hY [ Aj keI po QIAW QIAW ivc jo dsm gRMQ, srbloh gRMQ, rihqnwmy, BweI gurdws jI, BweI nMd lwl jI dIAW rcnWvW drj hn, aunHW dw kIrqn krnw aupr ilKy gurU-&urmwnW qoN bymuK hoxw hY [ AYsy kIrqnIey ‘jy ko gur qy vymuKu hovY ibnu siqgur mukiq n pwvY ]’ vwlI AnMdu-bwxI dI pauVI pVH p VH ky smJ skdy hn ik siqgur jI aunHW nUM kI szw dyxgy [ k`cI qy s`cI bwxI dw inrxw isr& gurU swihb hI kr skdy hn , koeI isK jW pMQk iek~T nhI [ kI koeI isK, gRMQI jW jQydwr gurU nwloN v`fw ho skdw hY ? cMgw hovy jykr kIrqnIey sbd gwien krx qoN pihlW sMKyp ivc sbd dy ArQ / isDWq smJw ky iPr kIrqn krx [ qW su xn xn vwlI sMgq dI suriq sbd ivc shjy hI juV jwvygI Aqy kIrqn dw Asl AnMd mwixAw jw skygw Aqy sB dUK, rog, sMqwp auqr jwxgy[ ijhVw kIrqn isK-sMgqW nUM gurisKI dy mUl-mMqr “ <> siqnwmu krqw purKu inrBau inrvYru AkwlmUriq AjUnI sYBM gurpRswid ]” ivc drswey inrMkwr nwl nhI joVdw, AYsw kIrqn krnw Aqy suxnw bykwr hY [ imswl vjoN, hyT ilKIAW gurU gRMQ swihb jI qoN bwhr dIAW rcnwvW dI kIrqn krnw qy suxnw mnuKw jIvn dw Anmol smW brbwd krnw hY :(1) dyih iSvw (iSv dI pqnI durgw) br mohy iehY ……… (dyvI durgw qoN vr mMgxw) [ ies dI QWvyN sbd “ggn dmwmw bwijE pirE nIswny Gwau ]…” pVHnw cwhIdw hY [ (2) hy riv hy sis hy kruxwiniD…… ] sMq shwie sdw jgmwie (dyvI durgw) ikRpw kir sXwm iehY br dIjY ] (sXwm = dyvI-pUjk kvI sXwm, AKOqI dsm gRMQ dw ilKwrI) (3) Xwqy pRsMn Bey hY mhw muin dyvn ky qp mih…]sMKn kI Duin GMtn kI.. (dyvqy ieMdr dI AwrqI gurU nwnk dy drbwr ivc krky, gurU dI inrwdrI krky, gurU-inMdk n bxo [ (4) AYsy cMf pRqwp qy ……](cMfI, durgw dyvI dI soBw gwauxI gurU dI inrwdrI krnw hY).. ijnHW sbdW dw ArQ / ipCokV nw smJ Awvy, gwaux nwl kdy AnMd nhI Aw skdw [
jy kIrqnIey Awpxw qy sMgqW dw mnuKw jIvn s&lw krnw cwhuMdy hn qW s`cI bwxI, bwxI dy BMfwr gurU gRMQ swihb jI dI bwxI dw hI kIrqn krx [
<> siqgurpRswid ]
49
gurisK dI pCwx hr isK,AOrq jW mrd, leI hyT ilKy guruU-hukm cyqy rKky kmwauxy zrUrI hn : (1) isr& guruU gRMQ swihb jI nMU hI gurU mMndw hovy [ pUrn guruU, gurU gRMQ swihb jI dI Dur kI bwxI dw shj pwT ,vIcwr ky, iDAwn nwl inq kry [ies qrHW gurbwxI rwhIN swry SMky, Brm vgYrw dUr ho jwxgy[ (2) iksy hor gRMQ jW iksy dyhDwrI nUM guruU n mMndw hovy[ (3) <> ArQwq inrwkwr prmwqmw dy ielwvw iksy dyvI dyvqw nUM n mMndw hovy (4) pMjW ipAwirAW qoN AMimRq Ck ky pMj kkwr Dwrx krky gurmiq qy clxw [ (5) cMgy-mMdy idhwVy, sUqk pwqk vgYrw dw Brm n kry [ (6) isK rhq mrXwdw ivc ilKIAW kurhqW n kry [ (7) jwq-pwq,auUc-nIc,AmIr-grIb dw ivqkrw n mMny [ (8) gurU-hukm muqwbk inqnym-bwxIAW dw pwT iDAwn nwl vIcwr ky kry [ (9) inmwxw ho ky gurdvwry jwvy; gurbwxI kIrqn Aqy gurbwxI dI kQw-vIcwr iDAwn nwl sux ky kmwvy[pURrI SrDw qy auqSwh nwl isr& gurpurb hI mnwvy[ (10) kys n ktdw hovy n hI rMgdw hovy [ (11) qmwkU , zrdw, pwn mswlw, BMg, A&Im, Srwb jW hor iksy qrHW dy nSIly pdwrQ dw syvn n krdw hovy (AMimRq kw vwpwrI hovY ikAw mdu CUCY Bwau Dry)[ (12)‘ikrq krxI,nwm jpxw qy vMf Ckxw’ AsUl cyqy rKy Aqy kmwvy [ (13) isK lVkI dw ivAwh isK lVky nwl hI hoxw cwhIdw hY, dovyN AMimRqDwrI hox, nhIN qW AOlwd ADrmI jW nwsqk ho skdI hY [ (14) AnMd kwrj isK rhq mrXwdw Anuswr hovy,lWvW dy ArQ smJwey jwx [ (15) iksy sMbMDI jW imqr dy clwxy auprMq roxw iptxw nhI cwhIdw gurbwxI dw pwT jW kIrqn hovy [sskwr qoN bwd pUrw AMgITw smyt ky iksy nyVy vgdy dirAw ivc jl prvwh kIqw jwvy jW zmIn ivc db id`qw jwvy; koeI Brm nhI krxw[ gurdvwry kIqI geI AMiqm Ardws qoN bwd koeI rsm nhI krxI cwhIdI [ vrHIxw (jo ik bRwhmxI SrwD krm dI nkl hY) krxw mnmq hY [AYsy hr mOky qy ‘rwmklI sdu’( AMk 923 ) bwxI dI vIcwr / kQw zrUr hoxI cwhIdI hY [ (16) gurbwxI-aupdySW dy ault koeI vI v I krm nhI krxw cwhIdw[ (17) mwqw-ipqw b`icAW nMU gurmuKI (pMjwbI) bolnI, pVHnI Aqy ilKxI zrUr isKwaux [ gurbwxI,gur-ieiqhws,ShIdW dIAW swKIAW idRV krwauux [ (18) ds swl dI aumr qk isK lVky Awp dsqwr sjw ky skUl jwx [ (19) hr isK b`cy nMU 15 swl dI aumr qk AMimRq Ckx leI iqAwr kIqw jwvy (20) sB DrmW dy lokW dw sqkwr kIqw jwvy [idRV ivSvws Awpxy Drm (guruU gRMQ swihb jI dI bwxI qy AwDwirq) ivc hI kIqw jwvy [
igAwnIAw no sBu scu hY scu soJI hoeI ] Eie Bulwey iksy dy n Buln@I scu jwxin soeI ](gurU gRMQ swihb, AMg 425)
50
Sihbwz Kwlsw/AKMf kIrqnI vloN pRcwrq AKOqI dsm gRMQ ivc drj
‘cMfI cirqR’ bwry ilKy Awpw-ivroDI BulyKw-pwaU lyKW dI pVcol
(Review of Self-contradictory & confusing articles, pages 1 to 33, 33, on Chandi Chritras)
pihlw lyK (pMnw 1) :- fw: ihrdyjIq isMG jI Bogl dw lyK “cMfI cirqR : iek ivSlySx”
ies lyK ivc lyKk ny mMinAw hY ik (a) ies imiQk ibrqWq dI cox inro l swihqk kwrnW qoN kIqI geI hY[(ArQwq, swihq hY gurbwxI nhI) (A) cMfI cirqR mwrkMfyX purwx dw suq qr M Anuvwd hY[ (suqMqr ?, nhI, hU-b-hU nkl [ kI gurU goibMd isMG jI Bul gey sn ik“ pMifq mulW jo iliK dIAw]Cwif cly hm kCU n lIAw]”gu rU gRMQ swihb,AM:1159 (e) bIr rsI kQw ibAwn krky dySvwsIAW U nM dyS dI riKAw leI Drm Xu D ` krn dI pR rnw y id`qI[(jy ies kQw nwl bIrqw Aw skdI qW ihMdusqwn 1000 swl gu lwm gu lwm n rihMdw [ CyNvy N nwnk gurU hrgoibMd swihb jI ny vI Drm Xu`D lVy Aqy A qy ij`qy pr cMfI dIAW vwrW suxw ky nhI[ lyKk gur-ieiqhws qoN Axjwx lgdw hY[) (s)…… gurmiq drSn dy AMqrgq hI ies porwxk imQ nwl juVy vyrivAW nUM qrwiSAw qy sMvwirAw hY[ vwr durgw kI hY, dI pauVI 41 ivc (gurmiq drSn ? vwr sRI Bgau qI jI kI ,ijsdw pUrblw isrlyK vwr iliKAw hY “cMfI dw m`Qw PoV ky, bwp dy ibnw, kwlkw inklI” jdik gurmiq-isDWq hY “mwie n hoqI bwpu n hoqw krmu n hoqI kwieAw] hm nhI hoqy qum nhI hoqy kvnu khW qy AwieAw ] (gurU gRMQ swihb, AMg gurmiq drSn / isDWq dy ault ilKq gurU goibMd isMG jI dI rcnw ikvy N ikvy N ?) 973)” dy ivigAwnk Aqy gu (h)……hr iksm dw fr imtwx vwlI cMfI dyvI dw cirqr AwpxIAw rcnwvW dw AwDwr bxwieAw hY [ (gurmiq isDWq “inrBau jpY sgl Bau imtY ](AMg 293)” ikQy igAw ? Swied ihrdyjIq isMG jI ny “inrBau inrMkwru” nUM nhI jipAw, ieh lyKk “Twkuru Co if dwsI kau ismrih mnmuK AMD AigAwnw](AMg 1138)” vwlI ibrqI dw DwrnI lgdw hY [ AYsIAW ho r AigAwnqw BrIAW, gurU-inMdk pMkqIAW ihrdyjIq isMG jI ilK rhy hn[ vwihgurU jI ! sumiq b^So jI ies gurU -inMdk nUM [)
dUjw lyK (pMnw 9) ::- BweI swihb BweI rxDIr isMG jI dw dw iliKAw lyK :“Bgau :“BgauqI sMbMDI mhW AigAwnqw BirAw BulyKw”[ ies lyK dIAW kuJ pMkqIAW Aqy pVcol hy T ilKq hn:-
(a) ………nwm rUpI KMfw hI s` cI BgauqI hY [ nwm dw ismrn hI BgauqI dw ismrn hY [ (BweI rxDIr isMG jI ny lyK dy SurU ivc ibnw iksy Tos dlIl, FukvIN gurU gRMQ swihb jI dI bwxI ilKy ibnw Awpxw &Yslw dy id`qw hY !? mhwn koS ivc ilKy BgauqI pd dy ArQ ies lyK ivc ikqy nhI ilKy[ zwihr hY ik lyKk sc ilKxw nhI cwhMdw jW ausnUM sc dw igAwn hI nhI [) (A) ……A`gy ilKy pRmwx “nwm ky Dwry sgly jMq ]” gauVI suKmnI m:5 dI bwxI ivc ivc “nwm” <> siqnwmu krqwpurKu inrBau inrvYru AkwlmUriq AjUnI sYBM gurpRswid], ArQwq mUl-mMqr ivc drswey Akwl-purKu leI iliKAw hY, nw ik durgw,cMfI jW jW BgauqI leI [ BweI rxDIr isMG jI ny AKOqI dsm iek vI pMny qy sMpUrx mUl-mMqr nhI l`Bw, gRMQ dw quk-qqkrw ilKidAW bhuq smw zwieAw kIqw hY pr iek ikauN ? ikauNik bicqR nwtk gRMQ / dsm gRMQ dsvy N nwnk gurU goibMd isMG jI dw iliKAw hoieAw nhI [ (e)……… “KMfw ipRQmY swij kY ……] iknI qyrw AMq n pwieAw ]2] cMfI dI vwr, vw r, pw:10 pVcol :- jwpdw hY BweI rxDIr isMG jI ny bicqR nwtk gRMQ dy pMny nM: 155 Aqy 669 iDAwn nwl Aqy vIcwr ky nhI pVy [ iehnW pMinAW qy pw:10 dy rUp ivc “kiv sXwm” vrgw porwxk gRMQW, mwrkMfyX purwx, isv purwx, sRImd Bwgvq pu rwx dI nkl mwr ky GtIAw CMdw-bMdI ilKx vwlw AnykW ZlqIAW krx vwlw, “ cUk hoie kib lyhu su DwrI ]” ilKx vwlw Bu lxhwr kvI hI hI pRgt huMdw hY[ KMfw ipR Qmy swij kY.. dy ArQ iKc-DUh ky “AwpIn@Y Awpu swijE AwpInY ricE nwE ](vwr Awsw, AMg 463)” kIqy hn [ zrw vwr Awsw dI pMkqI vIcwrIey : ipRQmy Akwl purK ny AwpxI swjnw kIqI qy Awp hI nwm dI rcnw kIqI [ zwihr hY ik nwm-rUpI-KMfw ipRQmy-swijAw -swijAw mMnxw ieauN glq hovygw ijvyN iksy b`cy dw nW ausdy jMmx qoN pihlW hI rK id`qw jwvy [ mUl mMqr ivc vI <> pihloN iliKAw Aqy ausdw nwm “siqnwmu”
51
bwd ivc [ qW qy BweI rxDIr isMG jI dI swrI ivAwiKAw Zlq isD ho geI [ AYsI iKc-DUh vwlI ivAwiKAw BweI rxDIr isMG jI ny ..qau ikau murgI mwrY ](AMg 1350) sbd dI krky mws dy msly qy aulJw id`qw [iPr “sy dwVIAW scIAw ij gur crnI lgMin ]Anidnu sy vin guru Awpxw Anidnu Anid rhMin ] nwnk sy mu h sohxy scY dir idsMin ]52](AMg 1419), dy AwDwr qy ilKI “s`cIAW dwVHIAW” pusiqkw ivc Ku`lI-dwVH I bMnHI-dwVHI dw mslw KVw kIqw, kIqw , jdik ies sbd dI gurmiq-ivAwiKAw hY,
syeI suMdr sohxy ]swDsMig ijn bYhxy ](AMg 132)
(s) BweI rxDIr isMG jI ny ies lyK ivc vrqI SbdwvlI pM c-KMfIAw , prpMc-KM fI, nwm dI joiq KVgySI-klw, surbIrqw meI BgauqI (klw), nwm KVgysI BgauqI (klw) ikhVy koS ivcoN leI hY ? gu rU gRMQ swihb ivc qW hY nhI [ Awp jI dIAW ilKqW ivc “haumY kI FITweI” dI bVI ghrI Cwp hY [ (h) BgauqI dy ArQ Agly lyKW dI pVcol pVH ky hI spSt hoxgy; ieQy BweI jI Kud BMbl BUsy pey hn [
qIjw lyK (pM (pMnw 12) :- BweI kHwn isM isMG jI nwBw dI pusqk ‘hm ihMdU nhI’ ivco ivcoN :
ipRQm BgOqI ismr kY … lyK ivc suKmnI swihb dI pdI “BgauqI BgvMq Bgq kw rMg ]…” BgOqI Aqy BgvqI pu ilM g hn jW iesqR I-ilMg , vwDU qy byloVw pR sMg iliKAw hY [ieQy pdI dy ArQ vI nhI smJwey [ ies lyK ivcoN ko eI inrxwXk q`Q pRgt nhI huMdw [ BgauqI dy ArQ mhwn koS ivc kHwn isMG jI ny pRkrx Anuswr jo ilKy hn, ieQy nhI ilKy pr A`gy sqvyN lyK ivc pwTk iDAwn nwl pVHn [
cOQw lyK (pMnw 14) :- BweI rxDIr isMG jI dw lyK ‘BgauqI pd dw q`q gurmiq inrxw’
(a)…‘sRI dsmyS jI ny Akwl purK jI nMU AnykW KMfy-KVgy SI, qyj pRqwpI, qyj svI ` nwvW nwl sMkyq (?) kIqw hY[ jYsw ik ;- AisDu j jI, sRI kwl jI, KVgkyq jI, Aispwn jI, KVgyS jI, mhWkwl jI Awidk..’ pVcol : pr AkwlpurK dy ieh nW gurU gR MQ swihb jI ivc nOvyN nwnk qk iksy gurU-hsqI ny nhI ilKy [ rwmklI mhlw 5, AMg 885 qy AMkq hY: rwm nwmu ismir qU jIvih iPir n KweI mhwkwlu ] , ArQwq “Git Git rmeIAw rwmu ipAwrw](m:1,AMg 1028)” dy twkry mhwkwl Awqmk-ivnwS krx vwlI pMnw 1210 pVH ky vIcwirAw nhI ; iliKAw SYqwnI hsqI hY[ BweI rxDIr isMG jI ny AKoqI dsm gRMQ dw pM hY “mhwkwl ko isKX kr midrw BWg ipvwie]” ArQwq, mhwkwl dw isK BMg qy Srwb iplw ky bxwieAw igAw [ gurU gR Q M swihb jI dI bwxI Akwl puurK dw nwm jpx vwilAW nUM nSy vrqxo N vrjdI hY [ pr ieh kYsw mhwkwl-rUpI-Akwlpu rK hY ijsdw isK nSIly pdwrQ Ckw ky bxwieAw jWdw hY [ aupr dUjy lyK dy pYrw (e) ivc spSt kIqw hY ik isrlyK pwqSwhI 10 ilK ky Boly-Bwly y -Bwly SrDwlU gurisKW nwl DoKw-DVI kIqI geI hY ; dsmyS jI dI rcnw nhI [ khy-jWdy dsm gRMQ ivc drj AwKrI cirqRo -pwKXwn -pwKXwn dw AMS, cOpeI “hmrI kro hwQ dY rCw ” dI pVcol isD krdI hY ik mhwkwl, AisDuj, kwl jI, jI , Aispwn, KVgkyq.. SrIrDwrI hY ikauNik mhwkwl rQ qy cV ky qIr kmwn clwauNdw hoieAw jMg lVdw hY, psInw pU J M ky DrqI qy sutdw hY[ kI gurU goibMd isMG jI dw Aqy gurisKW dw ieSt SrIrDwrI ho skdw hY ? “min AMDw nwau su jwx ]” vwlI ibrqI hY BweI rxDIr isMG jI dI Aqy iehnW dIAW ilKqW nUM ibnw vIcwry sc mM nx vwilAW dI ibrqI hY, “JUTw jo n bIcwrY ]” (A)……durgw nUM mihj iek qRImq mq iKAwl kro, dyvI mq iKAwl kro …… pVcol : fw: ihrdyjIq isMG jI aupr ilKy pihly ly K ivc mMn rhy hn ik cMfI dIAw vwrW mwrkMfyX purwx dw Anu vwd hn qW du rgw nU M mwrkMfyX purwx vwlI dyvI durgw, cM fI, BgauqI, kwlkw, kwl, mhwkwlI Awidk ikvyN n iKAwl krIey ? ieh Awpw-ivroDI ilKqW iehnW ilKwrIAW nUM BrmW ivc Psy miq-hIx isD krdIAW hn [ (e) “mhwkwl kwlkw ArwDI ]” dy ArQ mhwkwl vI Akwl-purK Aqy kwlkw vI Akwl-purK BweI [ shI ArQ hn, rxDIr isMG jI ny iblkul Zlq kIqy hn ikauNik ikRXw ‘ArwDI’ iesqRI-ilMg vwck hY [ shI mhwkwl dI pqnI kwlkw dyvI ArwDI [ iksny dyvI kwlkw ArwDI qy kdoN ArwDI ? BweI rxDIr isM G jI ny vIcwirAw hI nhI [ bicqR nwtk gRMQ dy pMnw 73 auqy iliKAw ieSt dw srUp “srbkwl hY ipqw Apwrw ] dyib kwlkw mwq hmwrw ]” jo ik BweI rxDIr isMG jI ny iksy lyK ivc iliKAw hI nhI , vIcwrdy kwlkw dw pqI srbkwl aur& mhwkwl iliKAw hY Aqy mhwkwl dw isK BMg-Srwb ikvyN ? gRMQ ivc kwlkw pINdwhY[ ies qrH W isD huMdw hY ik mhwkwl mhwkwl <> Akwl-purK nhI [ jy koeI “qUM myrw ipqw qUM hY myrw mwqw ]
52
(mwJ m: 5, 103)”gurSbd ivc qUM dw ArQ mhwkwl jW kwlkw AwKy qW aus vrgw AigAwnI koeI nhI[ hzwrW swl pihloN ho cuky iksy qpsvI dI mnGVq kQw, kib sXwm dI ilKI “Ab mY ApnI kQw bKwno ] … mhwkwl kwlkw ArwDI ]…” ivc ilKy mY A`Kr nUM gurU goibM d isMG jI nwl ikvyN joV skdy hW jdik pMnw 155 (brnq sXwm jQw mq BweI]) Aqy 669 pMinAW qy pw:10 pw:10 spSt qOr qy kib sXwm bxI bYTw hY (s) iSvw , jgmwie dy ArQ vI BweI rxDIr isMG jI ny Zlq kIqy hn ikauNik auhnW ny bicqR nwtk gRMQ dIAW hyT ilKIAW pMkqIAW dw mUl qy ipCokV (ieSt,dsm skMD,ikRsnwvqwr)iDAwn nwvqwr)iDAwn nwl vIcwirAw nhI[ #dyvI jU kI ausqq kQnM ](pMnw 309) ..quhI suMB nYsuMB hMqI BvwnI BvwnI ].. isvw isvw sIqlw mMglw qoqlw hY ]426] …]cO peI] mY n gny sih ipRQm mnwaUN ]…] ilv lwgI morI pg ien so ]434] mhwkwl rKvwr hmwro ] mhwloh mY ikMkr Qwro ] Apnw jwn kro rKvwr ]bwh ghy kI lwj ibcwr ]435]… Bgvq (dyvI) ko DXwnw ] bhur kro kibqw ibiD nwnw ] iksn jQw jQw mq cirqR au cwro ] cUk pR Qm Dro Bgvq hoie kib lyhu suDwro ]440] ArQwq, iSv-iSvw(pwrvqI) dy ArD-nwrIsvr srUp (s`jw = mhwkwl , Bu lxhwr vwm-mwrgI kib sXwm Awpxy ieSt leI dy dyvI K` bw ArQwq vwm = kwlkw) dw iDAwn kridAW Bu durgw, BvwnI gw, BvwnI iSvw, sIqlw, mhwkwl, mhwloh, BgvqI nW ilKdw hY jo ik AkwlpurK lKwiek nhI hn [ jgmwie ikR pw kr sXwm sXwm iehY bru dIjY ] pM:485 # hy riv hy sis hy krunw iniD myrI..]..sMq shwie sdw jgmwie # Aau r khY kib sXwm ‘iSvw’ su ‘jgmwie’ shI ThrweI ]2061](pMnw 515) spSt hY ik BgauqI, BgvqI, cMfI ,iSvw, sIqlw, jgmwie (jgdMbw, jgqmwqw), kwlkw, kwl kw l Awidk ieko dyvI dy nwm hn jYsw ik mwrkMfyX purwx ivc iliKAw hY Aqy sXwm kiv ny Anuvwd kIqw hY [
pMjvW lyK (pMnw 20) :- mhwkwl kwlkw ArwDI ; ilKq BweI kHwn isMG jI nwBw : ies prQWie aupr cOQy lyK dy (e) pYry ivc ivcwr kr cuky hW[ gurU goibMd isMG jI ny 33 swl (eI:1675 –1708, nwnkSwhI 206-239) gurg`dI qy ibrwjmwn rhy ; ies dOrwn kdy hy mku tM prbq qy gey hI nhIN “Ab mY (?) ApnI kQw bKwno ]… hymkuMt prbq hY jhw ]…qh hm (?) AiDk qpsXw swDI] mhwkwl kwlkw ArwDI ]..”(bicqR nwtk gRMQ) ivc mY Aqy hm A`Kr gu rU go ibMd isMG jI nwl joVn vwly gu rU-inMdk hI hn ikauNik gurU swihb jI ny kdy koeI dyvI-dyvqw nhI pUijAw[ ieh gRMQ dyvI-pUjkW dI rcnw hY[
CyvW lyK ( pMnw 23 ) :- BgOqI kI vwr (ilKq BweI kHwn isMG jI nwBw ) Bwv, dyvI kI vwr, pOVI CMdW ivc ivc rcI hoeI XuD-kQw [ dyvI dy Xu`D dI kQw [ (a)BweI kwnH isMG ilKdy hn …keI AigAwnI “ieiq sRI mwrkMfyX purwxy”… “siq sY kI kQw Xih pUrI BeI hY ]” … “durgw pwT bxwieAw sBy pauVIAW ]” Awidk pVH ky BI dyvI dI kQw nUM gurU swihb vloN smJdy hn [ (ArQwq, ies vwr nUM gurU swihb dI ricq smJx vwly AigAwnI hn ,iblkul TIk hY jI [) (A) …cMfI cirqR Aqy vwr ivc, “ jwih jw ih nimq pVY sunhY nr so inscY kir qwir deI hY ] Aqy “Pyr n jUnI AwieAw ijn ieh gwieAw ]” Awidk pwT dyK ky AgXwnI AwiKAw krdy hn ik gurU swihb ny “durgw pwT” dw Aijhw mhwqm disAw hY [ pr Eh ieh nhI jwxdy ik ieh mU l dw aul`Qw hY, gurU swihbW vloN nhI hY [ ( iblkul TIk hY jI , mUl dw aul`Qw hI hY Aqy gurU-ricq nhI [) (e) BweI kHwn isMG jI A`gy ilKdy hn - kdy ieh ho skdw hY ik gu rU gRMQ swihb dy ies bcn dydy ivruD D
qU khIAq hI Awid BvwnI ] mukiq kI brIAw khw CpwnI ](AMg 874)
gurU swihb dyvI dy mhwqm ivc ieh ilKdy ik – Pyr n jUnI AwieAw ijn ieh gwieAw ]55] (ArQwq gurU swihb AYsw kdy nhI ilK skdy )
jo dyvI mukqI dyxo Awp AsmrQ hY, ausdI kQw iks qrHW mukqI dy skdI hY ?
Sihbwz ^wlsw jI ! AKMf kIrqnIE ! hux kr lau Awpxw Brm dUr [ BgOqI / dyvI durgw kI vwr gurU ricq nhI [ cMfI dI vwr (Aqy Akwl ausqiq khI jWdI rcnw) dw pwT krx vwly vwihgurU dw nwm jpx dI QW ausdI nOkrwxI durgw dw nwm jpdy hn : cyrI kI syvw krih Twkuru nhI dIsY ] poKr nIru ivrolIAY mwKnu nhI rIsY ] (AMg 229) Sihbwz ^wlsw (bRwhmx mqIAW) ny zPrnwmh bwry vI bhuq BulyKw-pwaU ilKq ilKI hY [
sqvW lyK ( pMnw 25 ) :- ipRQm BgauqI ismr kY … (ilKq fw: jsvMq isMG nykI ) :
53
aupr CyNvyN lyK ivc “BgO qI kI vwr” dw inrxw BweI kHwn isMG jI ny kr id` qw hY[ Swied fw: nykI ny Aqy hor keI ilKwrIAW ny Bgau BgauqI pd dy hyT ilKy ArQ mhwn koS (BweI kHwn isMG) ivcoN nhI pVHy :
BgauqI : 1. Bgvq Bkq, krqwr dw aupwsk. “so BgauqI jou BgvMqY jwxY ] gurprswdI Awpu pCwxY ] Dwvqu rwKY iekqu Gir AwxY ] jIvqu mrY hirnwmu vKwxY ] AYsw BgauqI auqmu hoie ] nwnk sic smwvY so ie]” ie]” (m :3, vwr isrI rwg,AMg 88); swDsMig pwpw mlu KovY ] iqsu iqsu Bgau BgauqI kI miq aUqm hovY ](suKmnI mnI ,m:5,AM ,m:5,AMg 274)] 274)] 2. Bgvq Bgvq dI , “BgauqI mudRw mnu moihAw mwieAw ](pRBwqI A:m:5), prmySvr dy ByK dI mudRw hY pr mn mwieAw moihAw . 3. BgvqI , durgw dyvI “vwr sRI BgauqI jI kI” kI” (cMfI 3). 4.KVg, sRI swihb , qlvwr “leI BgauqI durgswh”(cMfI 3) “ley BgauqI inks hY Awp klMkI hwQ” (snwmw), “nwau BgauqI loh GVwieAw (Bwgu) 5. mhwkwl “ipRQm BgauqI ismr kY”(cMfI 3). 6.iek CMd, keI QWeI sRI BgvqI BgvqI BI ies CMd dw nwm hY[
spSt hY ik vwr sRI BgauqI jI / vwr durgw kI (cMfI 3) ivc ilKI Ardws mhwkwl (ijsdw isK bxn leI BMg-Srwb pIxI pYNdI hY) Aqy du rgw dyvI (jo mukqI nhI dy skdI) A`gy kIqI jw rhI hY jo ik gurU gRMQ hukm “ jIA kI ibrQw hoie su gur pih Ardwis kru ](AMg 519) dy ault hY[ swihb jI dy hu
BgauqI prQWie ilKI gurbwxI (vwr isrI rwgu,m:3, AMg 88) dIAW pMkqIAW ivc “BgauqI AYsw auqm mnuK hY ijsny prmwqmw nUM jwx ilAw hY, ijsny gu rU dI ikrpw sdkw Awpw pCwx ( mn qUM joiq srup hY Awpxw mUmUlu pCwxu] ) ilAw hY ijsny Awpxy Awpxy Btkdy mn nUM iek pRBU dy crnW ivc itkw ilAw hY, ijsny gurU-hukm buJ ky gurmiq nwm jp ky “jIvqu mrhu mrhu Puin jIvhu punrip jnmu n hoeI ](AMg 1104)” dI jIvn-jwc isK leI hY ; hy nwnk! AYsw auqm mnuK hI sdw-iQr prmwqmw ivc smw jWdw hY [ AMqir kptu BgauqI khwey ] pwKMif pwrbRhmu kdy n pwey ](m:3,AMg 88) , BgauqI = pRBU-Bgq U -Bgq mnuK[ gauVI su KmnI mhlw 5 dI pdI …… (gurU gRMQ swihb, AMg 274) : BgauqI BgvMq Bgiq kw rMgu ] sgl iqAwgY dust kw sMgu ]mn qy ibnsY sglw Brmu ] kir pUjY sgl pwrbRhmu] swDsMig pwpw mlu KovY ] iqsu BgauqI kI miq aUqm hovY ] BgvMq kI thl krY inq nIiq ]mnu qnu ArpY ibsn prIiq ] hir ky crn ihrdY bswvY ] nwnk AYsw BgauqI BgvMq kau pwvY ] ArQwq, BgauqI AYsw mnuK hY ijsdy mn qy pRBU-BgqI dw rMg cVH igAw hY,ijsny mnmuK swkq dw sMg pUrn qOr qy iqAwg id`qw hY, ijsdy mn dw sB qrHW dw Brm nws ho igAw hY, srb-ivAwpk pRBU nMU jpdw hY, ijsny gurmuKW dI sM gq ivc jw ky mn qy cVHI pwpW (mnmuKI krmW) dI mYl htw leI hY, AYsy pRBU-Bgq dI socxI / Akl srb-sRySt huMdI hY [ AYsI auqm socxI vwlw mnuK hr smyN Kwlk qy Klk dI sy vw sy vw ivc lgw rihMdw hY, pRBU-pRIq ^wqr Awpw vI kurbwn kr idMdw hY , “ihrdy crn sbd siqguur ko nwnk bWiDE pwil](AMg 680)” mu qwbk gurU dI s`cI bwxI ( gur-sbd,gur-mMqr) rUpI pRBU-crn ihrdy ivc vsw lYNdw hY, hy nwnk ! AYsw BgauqI / pRBU-Bgq hI mnuKw-jIvn dI mMizl “AkwlpurKu” nUM pw lYNdw hY [ kuJ “AigAwnI cMuc-igAwnI-ivdvwn” au pr ilKy m:3 Aqy m:5 dy gurvwk su xw ky “ipRQm BgOqI ismr kY…” vwlI pM kqI nUM ArQwauNx dI ko iSS krdy hn [ BgauqI dw vwihgu vw ihgurU / Akwl purKu ArQ krx vwly “nwnk AYsw BgauqI BgvMq kau pwvY ]”pMkqI dy iblkul glq ArQ krxgy , ikauNik ArQ hoxgy ik “hy nwnk ! AY sw AkwlpurK AkwlpurK nUM pw lYNdw hY [” [” iesy qrH W bwkI pMkqIAW dy ArQ vI Zlq hI bwxI gurU gurU hY bwxI dw Gor inrwdr hovygw [ bwxI-gurU jI dy inMdk dw AMq bhuq mwVw hov gw[ y hoxgy jo ik bwxI
ATvW lyK (pMnw 31) :- dyih iSvw br moih iehY……( BweI AmrjIq isMG Kosw ) : gurU gMRQ swihb dI bwxI ivcoN iSv Aqy SkqI dI AslIAq jwxn leI hyT iLKy pRmwx lyKk ny ilKy hn : (a) cwir pdwrQ lY jig jnimAw isv skqI Gir vwsu Dry] lwgI BUK mwieAw mgu johY mukiq pdwrQ moih Kry](AM g 1023) (A) cwir pdwrQ lY jig AwieAw ] isv skqI Gr vwsw pwieAw ](AMg 1026) (e) isv skiq Awip aupwie kY krqw Awpy hukmu vrqwey ](AnMdu, AMg 920)
54
(s) hwTw dovY kIqIE isv skiq vrqweIAw ] isv AgY skqI hwirAw eyvY hir BweIAw ](AMg 1096) (h) gurprswdI isv Gir jMmY ivchu skiq gvwie]Acru crY ibbyk buiD pwey purKY purKu imlwie](1276) (k) gurmuiK isv Gir jweIAY ](AM g 1328) BweI AmrjIq isMG jI ny iehnW pMkqIAW dy ArQ nhI ilKy pr isv nU M cy qn-pRBU,pRmwqmw Xw Akwl purK Aqy skqI nUM jVH isRStI Xw mwieAw vrxn kIqw hY, kI ieh ArQ hr pMkqI ivc Fukdy hn ? zrw ieh ArQ (e) pMkqI qy lwgU krIey qW ArQ hoxgy : prmwqmw qy mwieAw nUM prmwqmw ny Awp pYdw krky , prmwqmw Awp hI iehnW qy hukm clwau Ndw hY[ Blw dso, prmwqmw Awpxy Awp qy hukm clwau Ndw hY, ArQ Fukdy nhI [ lau hu x (s) ivc “isv AgY skqI hwirAw” dy ArQ BweI AmrjIq isMG ilKdy hn ikauNik “hwirAw” A`Kr puilMg-vwck hY, isv leI hY [ “isv dy A` gy SkqI dw hwrnw” jo ik Zlq hn ikau shI ArQ hn : isv hwr igAw SkqI A`gy ; mwrkMfyX purwx ivc AYsw hoieAw iliKAw hY qy iSv du rgw dy pYrW qly ipAw hY [ iSv = prmwqmw , SkqI = mwieAw, ArQ gurbwxI dI hr pMkqI ivc nhI Fukdy qW “dy ih iSvw br moih iehY…” ivc ikvyN Fukw skdy hW jdik ieh rcnw gurU gRMQ swihb qoN bwhr dI hY[ AglIAW pMkqIAW ivc ‘miq’ A`Kr dy ArQW vl gOr kro; mY ibgry ApnI miq KoeI ] myry Brim BU lau miq koeI ](AMg 855) (miq KoeI = Akl guAw leI ; BU lau miq koeI = koeI n Bu`ly),ArQwq, miq AKr dy do ArQ hn[ so, dyih iSvw br… rcnw ivc iSvw dy ArQ isr& vwihgurU ikvyN mMn leIey ? pRkrx Anuswr, purI rcnw piVHAW, spSt ho jWdw hY ik iSvw dw ArQ “dyvI durgw” hY [
iSv skqI dw inbyVw krn leI hyT ilKIAW pMkqIAW iDAwn nwl smJo jI :
(K) jb inrgun pRB shj suBwie ] qb isv skiq khhu ikqu Twie ](suKmnI, mhlw 5,AMg 291) ArQwq, jdoN srgun Bwv swkwr-sMswr-rcnw nhI sI qy prmwqmw “su n M klw AprMpr DwrI ]” rUp ivc hI sI qW dso, iSv-SkqI iks QW sn ? gurU swihb smJw rhy hn ik isv dI SkqI durgw / BgauqI / iSvw “Awid-SkqI” aus smyN nhI sI [ ies qrHW mwrkMfyX purwx dw KMfn kIqw hY [ (g) isvw skiq sMbwdM ] mn Coif Coif sgl BydM ] ismir ismir goibM dM ] Bju nwmw qris Bv isMDM ] gurU gRMQ swihb jI dy AMg 873 qy AMkq pMkqIAW ivc Bgq nwmdy v jI smJwauNdy hn : hy mn ! iSvw SkqI dy pRsMgW dy Byd smJxy C` f dy [ inrwkwr prmwqmw dw nwm ismr ismr ky Bv swgr qoN pwr ho jw ; Bwv, gurisKW nUM loV nhI “iSvw” jW “SkqI” dI [ cyqy rKIey ieh gurvwk
hau qau eyku rmeIAw lYhau ] Awn dyv bdlwvn dYhau ] (gurU gRMQ swihb, AMg 874)
Blw dso! gurU goibMd isMG iksy dyvI iSvw kol No ikauN kuJ mMgxgy, auh srb-smrQ dwqy dw rUp hn [ aupr ilKy CyNvy N lyK ivc “ qU khIAiq hI Awid BvwnI ] mukiq kI brIAw khw CpwnI ]”…spSt inrxw krdI hY : jo dyvI mukqI dyxo Awp Asmr`Q hY , ausdI kQw iks qrHW mukqI dy skdI hY ?
byd purwn sB dyKy joie ] au a uhW qau jweIAY jau eIhW n hoie ](gurU gRMQ swihb,AMg 1195)
ArQwq, swry vy d qy swry purwn mY Go K ky vyK cu kw hW [ mY iehnW dy dsy rwh qy qW jWvW jy mYnMU my rI mMizl gurU dy d`sy rwh qy cilAW n imldI hovy[ijsnUM gurU gRMQ swihb qy Brosw nhI EhI mnuK hor gRMQW,bicqR nwtk gR Q/ M srbloh gRMQ Awidk, dIAW kcIAW bwxIAW pVHdw hY [
Aj gurU gRMQ swihb jI dw SrIk AKoqI dsm gRMQ KVw krky gurisKW nUM gurU gRMQ swihb jI qoN qoiVAw jw irhw hY [ id`lI skUlW ivc pMjwbI dI nOvIN jmwq dI ikqwb (swihq dIipkw) ivc cMfI dI vwr dI pauVI (mihKwsur Xu`D), gurU goibMd isMG jI dI ilKq drsw ky, Syr qy bYTI dyvI durgw dw aupwsk disAw jw irhw hY [ AsI jwxdy hW ik ds gurU swihbwn ieko hI joiq ieko hI jugiq dy DwrnI Aqy aupdySk sn pr hux swnMU dsm nwnk bwry BrmW ivc pwieAw jw irhw hY [ jd qk AsI bicqR nwtk gRMQ nUM dsm nwnk jI dI rcnw mMnI jWvWgy qd qk swnUM gurU swihb jI dI ho rhI inMdw qy bdnwmI brdwSq krnI pvygI [ ies ivc koeI Sk hI nhI ik gurU gRMQ swihb jI pUrn gurU hn qy gurisK jwxdw hY ik, nwnk imilAw imilAw so jwxIAY jwxIAY gurU n CofY Awpxw dUjY n Dry ipAwru ipAwru ] (AMg 1087)
AKOqI dsm gRMQ bwry : q`Q Aqy svwl :
55
Regarding so-called Dasam Granth : Facts & Questions ieh gRMQ jdoN qoN hoNd ivc AwieAw hY qd qoN hI ivvwd dy Gyry ivc PisAw hoieAw hY [ ku J ivdvwn ies gRMQ nUM dsvy N nwnk gu rU go ibMd isMG swihb jI dI rcnw nhIN mM ndy pr kuJ lo g ies gMRQ nU M dsvyN nwnk dI rcnw mMndy hn[ ies gRMQ dIAW Putkl rcnwvW gurU goibMd isM G swihb jI dy joqI joq smwaux qoN keI swlW bwd hoNd ivc AweIAW[ svwrQI, lwlcI qy ivroDI lokW ny ies dI mn-BwauNdI kuvrqoN kIqI[ sB jwxdy hn ik ik dsvyN nwnk jI ny pMjvyN nwnk gurU Arjn swihb jI dy rcy Awid gRMQ ivc nOvyN nwnk gurU qyg bhwdr swihb jI dI bwxI drj kIqI Aqy iesy gRMQ nUM sMn 1708 ivc gurU pdvI pRdwn kIqI [ qd qoN gurisK Sbd-gurU gurU gRMQ swihb jI nU M hI ju go jug Atl pUrn gurU jwx ky m`Qw tykdy hn ; kyvl iesy gRMQ dI bwxI nUM gurbwxI mMndy / kmwauNdy hn Aqy jIvn s&lw, lok-prlok suhylw, krdy hn [ kuJ log gurU gR MQ swihb jI dw SrIk pYdw krky gu risKW nUM gurU gRMQ swihb jI nwloN qo Vnw cwhuMdy hn [ bicqR nwtk gRMQ, jo ik iqMn bRwhmxI gRMQW qy AwDwirq hY, dsm pwqSwh jI dw ricAw dsky gurisKW nUM bRwhmx-vwd ivc au lJwauxW cwhuMdy hn [ bicqR nwtk gRMQ ivc AnykW pRsMgW dy AKIr qy ilKy smwpqI sMkyq “ieiq sR I bicqR nwtk gRMQy mwrkMfy purwxy…” Aqy “ieqI sRI bicqR nwtk gRMQy dsm skMD purwxy .. ” isD krdy hn ik ieh bicqR nwtk gMRQ (1) mwrkMfy purwx : dyvI durgw dy vwm-mwrgI pujwrIAW dw gRMQ, (2) iSv purwx : iSv /mhwkwl dy jwdU-tU xy krx vwly qy BMg-Srwb pIx vwly qWiqRkW dw gR MQ (3) sRImd Bwgvq purwx : ivSnUM pUjkW dw gRMQ, ijs ivc dsm skMD ArQwq dsvy N AiDAwie ivc ivSnUM dy Avqwr ‘ikRSn’ dI pUrI jIvn-kQw ilKI hY, qy AwDwirq kvI-rcnwvW hn [ iqRXw cirqR / cirqR o pwKXwn Aqy ihkwXqW dy Cl-kpt-ivBcwr-nSy-ASlIlqw isKwaux vwly AOrqW dy ik`sy iSv pu rwx ivc ilKy nwrd qy iek Apsrw dI vwrqwlwp (iesqRIXoN ky svBwv) qy AwDwirq hn dyvqw iSv ( mhwkwl, srbkwl, srbloh.. ) qy iSv dI pqnI dy vI pwrvqI ( iSvw, durgw, cMfI, Bgau qI , kwlI , BvwnI, mhwkwlI, kwlkw, kwl… ) bicqR nwtk gRMQ dy ilKwrIAW (kib sXwm , kib rwm , kib kwl dI kvI-Cwp vy Ko AnykW pM inAW qy ) dy pUjx-Xog ieSt hn ; pVo jI, pMnw 73 qy :-
srbkwl hY ipqw Apwrw ] dyib kwlkw mwq hmwrw ] ( pUry gRMQ ivc ieSt dw srUp )
bicqR nwtk gRMQ dI AslIXq jwxn leI fUMGI pVcol krnI Aiq zrUrI hY [ sR I gurU gRMQ swihb jI dI pUrI ivcwrDwrw (gu rmiq isDWq, keI tIkwkwrW dy tIky ) smJx auprMq Aqy fw: rqn isM G j`gI, swbkw vweIs-cWslr , pMjwbI XunIvristI, pitAwlw dIAW ilKIAW pusqkW ‘gurU nwnk ivcwrDwrw’ , ‘dsm gRMQ dw kriqRqv’ Aqy pMj poQIAW ivc kIqw ies khy jWdy dsm gRMQ dw tIkw Aqy aupr ilKy bRwhmxI gRMQ ihMdI-BwSw-Anu vwd-sihq pVHn auprMq hy T ilKy q`Q Aqy svwl swHmxy AwauNdy hn :-
iek muFlw svwl : ijs : ijs iksI gRMQ nMU dsm nwnk gurU goibMd isMG jI ny gurqw-g`dI (gurU pdvI) pRdwn nhI kIqI , kI aus gRMQ dI iksy rcnw nUM gurU-bwxI mMinAw jw skdw hY ? (1) ieiqhwskwrW ny Koj krky disAw hY ik mo jUdw dsm gRMQ cwr ApRmwxIk gRMQW (ijn@W dy pwTW ivc keI QWeIN &rk sn) dI suDweI krx qoN bwd hoNd ivc AwieAw (pVo jI, fw: rqn isMG j`gI jI dw pMj poQIAW ivc kIqw, goibMd sdn mhrolI, id`lI vloN CwipAw tIkw ivcoN ‘BUimkw’ pihlI poQI )[ # svwl :- jy ieh gurbwxI hY qW dso, gurbwxI dw iek vI A`Kr jW lg-mwqrw GtweI , vDweI jW bdlI jw skdI hY ? ( Xwd krIey swKI bwbw rwmrwie jI dI ; gurbwxI dI iek pMkqI ‘imtI muslmwn kI … bdl ky ‘imtI by eImwn kI…’ khI sI qW gurU hir rwie jI ny is`KI qoN Cyk id`qw sI [) (2) ies gR MQ dw pUrblw nW bicqR nwtk gRMQ Y h ; jYsw ik AnykW pMinAW qy ilKy pRsMgW dy smwpqI sMkyq ‘ieqI sRI bicqR nwtk gRMQy……’ is`D krdy hn [ # svwl :- kI iksy gRMQ jW pupusqk dw nW ilKwrI dI iejwzq qoN ibnw ibnw bdilAw jw skdw hY ?? kdI kdI ies gRMQ nUM “ sRI dsm gu rU gR MQ swihb” ilKdy hn qy hux “sRI dsm gRMQ swihb” [ ies gRMQ dw shI nW ijhVI soDk kmy tI nhI nhI ds skdI , auh kmytI k`cI jW s`cI bwxI dI prK kI kr skdI hY ?
56
(3) iek soDk kmytI ny sMn 1897 ivc bicqR nwtk gRMQ dI suDweI (?) mukMml kIqI [ # svwl :- gurU goibMd isMG swihb sMn 1708 ivc joqI jo iq smwie; ikau N 189 swl suDweI krn ivc lgy ? suDweI hoeI ik imlwvt jW hyrw-PyrI, koeI XkIn nwl ikvyN kih skdw hY ? so Dx # svwl :- kI Dur kI bwxI dI suDweI koeI isK jW kmytI kr skdy hn ? ( bicqR nwtk gR MQ nUM so vwly ^ud Awp mMn rhy hn ik ies gRMQ dI bwxI k`cI bwxI hY, soDx dw mqlb hY glqIAW suDwrxw[ Blw d`so , gurU-krqwr dI / Dur kI s`cI bwxI nUM soDx dI kdy loV pY skdI hY ? (4) sMn 1967 dI CpI ies gR MQ dI bIV ivc ‘Akwl ausqiq’ isrlyK iksy rcnw aupr nhI iliKAw [ # svwl :- ikhVI dubwrw bxI soDk kmy tI ny kdoN qy ikauN auh rcnw Akwl ausqiq mMn leI ijs ivc 20 CMd (nM: 211 qoN 230 qk, jY jY ho sI mihKwsur mrdn…) dyvI durgw dI ausqiq krdy hn ? (5) gurU gRMQ swihb jI ivc AnykW QWeIN sM sMpUrx mUl mMqr “<> siqnwmu krqw pu rKu inrBau inrvYru Akwl mU riq AjUnI sYBM gurpRswid ]” AMikq hY [ dsm nwnk gurU goibMd isMG jI vloN drj nOv Ny Ny nwnk jI dI bwxI (isrlyK mhlw 9) rwg jYjwvMqI mhlw 9 bwxI dy SurU ivc AMikq sM pUrx mUl mMqr pVoH jI[ # svwl :- smucy bicqR nwtk gRMQ ivc ikDry vI sMpUrx mUl mMqr nhI iliKAw , ikau N ikau N !!?? kI dsvyN nwnk nOvyN nwnk qk clI Aw rhI mrXwdw jW sMp rx U mUl mMqr Bu`l gey hoxgy ?? (6) mMglwcrn AQvw sMKyp mUl mMqr “<> siqgurpRswid]” gurU gR Q M swihb ivc bwxIkwr (mhlw 1, 3,4,5,9, jW Bgq dw nW) jW Gru (1,2,..pVqwl) jW ikqy rwg bdlx qy SurU ivc AMikq kIqw igAw hY y not kro jI ik hor koeI mUl-mMqr nhI iliKAw [ ; keI AM gW qy iqMn vwrI vI iliKAw hY [ auc cw # svwl :- bicqR nwtk gRMQ ivc bhuq Gt QWeIN <> siqgu rpRswid iliKAw hY ; kuJ ku QweIN <> sRI byAMq vwihgurU jI kI &qih ]( hwlWik &qih bulwauNidAW sRI aucwrxw pMj ipAwry mnHw krdy hn ) Aqy by QWeIN dyvI-durgw-boDk “sRI BgauqI jI shwie ]” jW “sRI BgOqI ey nmh ]” iliKAw imldw hY [ ieh rMg-bdldw mMglwcrn ilKxw kI gurU-mrXwdw sI ? (7) pUry gurU gRMQ swihb jI dI bwxI ivc ieSt ieSt dw srUp sM sMpUrx mUl mMqr <> siqnwmu krqw purKu inrBau inrvYru Akwl mUriq AjUnI sYBM gurpRswid ] ivc drswieAw ieko-iek iek-rs sdw-kwiem nwm vwlw prmwqmw,isRStI dw rcnhwrw,srb-ivAwpk,srb rcnhwrw,srb-ivAwpk,srb SkqImwn, pRym srUp, smy N dy pRBwv AQvw jnm mrx qo N rihq hsqI ; ijsdI pRwpqI gurU dI ikrpw nwl hI huMdI hY [ iesy nUM hI “qU myrw ipqw qU hY my rw mwqw ] qU myrw bMDpu qU myrw BR wqw ]”(AMg 103) gurbwxI Anuswr AsI mwqw-ipqw mMndy hW[ # svwl :- pr bicqR nwtk gRMQ ivc ieSt dw srUp pM nw 73 qy ieauN iliKAw hY ; srbkwl hY ipqw Apwrw ] dy ib kwlkw mwq hmwrw ] ArQwq, dyvqw-srbkwl Aqy ausdI sMignI dyvI kwlkw kI gurU goibMd isM G jI dy jW gurisKW dy ieSt (pUjx jW AwrwDx Xog hsqI) ho skdy hn ? ieh qW Swkq-mqIey vwm-mwrgI qWiqR kW ( jwdU tUxy krx vwilAW ) dw ieSt hY [ (not : mhwkwl kwlkw dy hor aupnwm srbkwl, AisDuj, KVgDuj, Aiskyq, kwl, kwlI, mhwkwlI, cMfI, dyvI jW mhwkwl au sqiq ivc durgw,BvwnI, BgOqI, BgauqI, iSvw …Awidk AnykW nW dy ivc ilKy hn[) gurbwxI dw inrxw ; isv skiq Awip aupwie kY krqw Awpy hukmu vrqwey ](rwmklI m:3,AnMdu,920) ArQwq dyvqw iSv Aqy Skiq iSvw nUM prmwqmw(<>) ny pYdw kry Awpxy ADIn rKky hukm clwieAw[ (8) ies bicqR nwtk gRMQ ivc iksy rcnw ivc ‘nwnk’ pd q^` q^`ls ( rcnhwry dI Cwp ) nhI iliKAw, AnykW pMinAW qy kib sXwm, kib rwm, kiv kwl nW dy (nklI) kvIAW dI Cwp rcnhwry vjo N vjo N ilKI hY[ # svwl :- kI dsm nwnk ny nOvyN nwnk qk clI Aw rhI nwnk-pd prMprw nUM qoiVAw hovygw ? (9) gurU goibMd isMG jI qkrIbn sMn 1671 qo 1705 qk ArQwq 34 swl pM jwb ivc rhy ; pMjwbI / gurmuKI ivc ilKI gurbwxI pVHdy , kIrqn krdy / suxdy Aqy pRcwrdy rhy, qW dso , # svwl :- bicqR nwtk gRMQ ijs ivc bRj BwSw, rwjsQwnI bolI ifMgl.. hor bolIAW pRDwn ikauN ? gurmuKI ikau N nhI ? (not ; Aj kuJ swlW qoN pMjwb ivc vsy ibhwrI vI cMgI pMjwbI jwxdy hn[) (10) gurU goibMd isMG jI isKW dy gurU sMn 1675 qoN 1708 (33 swl) qk rhy ; ies smyN dO rwn n kdI hymkuMt prbq qy gey Aqy n hI auhnW dw “mhwkwl kwlkw ArwDI” ArQwq dyvI-pUjn is` is`D huMdw hY [ # svwl :- gurU goibMd isMG jI nwl jo VI ipCly iksy dy qpsvI dI kQw “Ab mY ApnI kQw bKwno ..” nwl gurU jW isKW dw kI sM bMD ?(swfw gurU goibMd isMG jI nwl gurU-isK sMbMD sMn 1675 qoN pihloN nhI) ( not : BweI lihxw jI gurU nwnk swihb jI dI Srx Awaux qoN pihlW dy vI-pUjk sn ; vY Sno dyvI dy Dwm jWdy sn [ pr gurU nwnk swihb jI dI Srx Awaux qoN bwd n dyvI pUjI , n dyvI-Dwm gey [ isKW leI
57
vYSno-dyvI-Dwm gurDwm nhI qW hymkuMt gurDwm ikvyN? gurbwxI dw inrxw hY : ijQY jwie bhY myrw siqgurU so Qwnu suhwvw rwmrwjy ](AMg 450) iehI inXm gu rU goibMd isMG jI dy gurDwmW leI vrqIey[) (11) bicqR nwtk gRMQ ivc mhwkwl dw isK bxwaux dI ivDI cirqR cirqR 266 dw AwKrI dohrw (pMnw 1210) ieh Cl so imsrih Clw pwhn dey bhwie ] mhwkwl mhwkwl ko isKX kir midrw midrw BWg ipvwie ] # svwl :- kI Cl krky iksy nMU zbrdsqI Awpxy Drm ivc Swml krnw jwiez hY ? (gurbwxI dw &Yslw : jau qau pRym Kyln kw cwau ]isru Dir qlI glI myrI Awau ](mhlw 1 AMg 1412) # svwl :- mhwkwl dw ArQ vwihgurU ikvyN ? mhwkwl dw isK BMg qy Srwb iplw ky bxwieAw jWdw hY n ik KMfy-bwty dw AMimRq Ckw ky [ isK nUM BM g-Srwb pIxI gurbwxI au`kw mnHw krdI hY [ (not : mhwkwl dw izkr iSv-purwx dI dvwdSilMgM (12 ilMgW) dI kQw ivc AwauNdw hY ; mhwkwl dw mM idr m`D pRdyS dy Shr aujYn ivc hY , ijQy BMg-Srwb dw prSwd id`qw jWdw hY Aqy jwnvr dI blI cVHweI mhwkwl nUM psInw AwauNdw hY ‘BXo pRsyqw’ ArQwq jWdI hY [ cirqR nM: 405 ivc spSt iliKAw hY ik mhwkwl SrIrDwrI hY [ soDk kmytI ny 1967 dI CpI bIV ivc Pu tnot ivc mhwkwl dw ArQ vwihgurU ilKky ApxI AigAwnqw dw pRq`K sbUq dy id` qw hY [) gurbwxI dw &Yslw :- jip goibMdu gopwl lwlu lwlu ] rwm nwm nwm ismir qU jIvih iPir n KweI mhwkwlu ](rwmklI m:5,AMg 885) mhwkwl = mO q dw dyvqw[ (12) bicqR nwtk gRMQ ivc rcnhwry ilKwrIAW dy nW kib kib sXwm,kib rwm qy kib kwl AnykW pM inAW qy ilKy hn[ keI QWeIN ieh kvI ilKdy hn ik ‘cUk hoie kib lyhu suDwrI]’ ArQwq kvI qoN ko eI glqI ho ilKwrI Bulxhwr hY !!? !!? (pVo, pM ny nM: 254,310,570,1273) jwvy qW pwTk Awpy hI soD lvy lvy ArQwq ilKwrI # svwl :- jy ilKwrI kiv dsm nwnk mMnIey qW kI dsm nwnk nUM Bu Bulxhwr mMn leIey ? gurbwxI dw &Yslw: Bulx AMdir sBu ko ABulu gurU krqwru ](AMg 61) (bicqR nwtk gRMQ gurU ricq nhI) (13) mhlw jW pwqSwhI :- gurU gR Q M swihb ivc sB QWeIN nwnk-bwxI dw isrlyK mhlw 1, mhlw 2… mhlw 5 , mhlw 9 iliKAw hY ; mhlw dw ArQ hY SrIr[(SrIr bdldy rhy pr joq jugiq nhI bdly[) # svwl :- bicqR nwtk gRMQ ivc pwqSwhI 10 iliKAw hY , mhlw 10 ikauN nhI ? ( not ; pwqSwhI 10 isKW nUM DoKw dyx leI iliKAw igAw hY [ pMnw 155 qy pwqSwhI 10 iLKx auprMq pMkqI ‘brnq sXwm jQw mq BweI]’ spSt krdI hY ik sXwm kiv hI pwqSwhI 10 AKvw irhw hY[) isK sM gqW siqkwr vjo N gurU swihb nUM pwqSwh, s`cy pwqSwh AwKdIAW sn pr gurU swihb hlImI ivc nwnku nIcu, dwsin dwsu bwxI ivc ilKdy hn [ ‘pwqSwhI 10’ iksy AigAwnI jW SrwrqI ny iliKAw hY[ (14) iesqRI pRqI bicqR bicqR nwtk gRMQ dI ivcwrDwrw gurmiq ivruD hY :# svwl :- ies gRMQ ivc iesqRI bwry ‘sij pCqwinE ien krqwrw]’, ArQwq r`b vI AOrq nUM swj ky pCqwieAw[ AYsIAW keI hor iesqRI-inM dk pMkqIAW (AwDwr iSv purwx),gurU ilKq ikvyN? gurbwxI dw &Yslw: so ikau mMdw AwKIAY ijqu jMmih rwjwn]..nwnk BMfY bwhrw eyko scw soie](vwr Awsw: 473) (15) isRStI rcnw bwry bicqR nwtk gRMQ dw ivcwr : kwl ny kMnW coN mYl k`F ky isRStI rcI !?(pMnw 47) # svwl :- kMn SrIrDwrI dy huMdy hn, kwl inrM kwr ikvyN? (ipRQm kwl jb krw pswrw]…… ey k sRvx qy mYl inkwrw]qWqy mDukItB qn Dwrw]du qIAw kwn qy mYlu inkwrI]qw qy BeI isRsit swrI](pMnw 47) # svwl : kI gurisK ieh gurvwk mMnxy C`f dyx: swcy qy pvnw BieAw pvnY qy jlu hoie ] jl qy iqR Bvxu swijAw Git Git joq smoie ](AMg 19) Aqy, Arbd nrbd nrbd Du MDUkwrw ]Drix n ggnw hukmu Apwrw ] ……]bRhmw ibsnu mhysu n koeI] Avru n dIsY eyko soeI ] (AMg 1035) (16) ieiqhwsk BulW : (#) gurU Arjn swihb jI dI ShIdI dw pUry gRMQ ivc ikqy izkr nhI, ikauN ? (#) Bgq rwmwnMd jI pihlo sMswr ivc Awey qy hzrq muhMmd jI bwd ivc ? AYsIAW hor keI BulW… (17) AnhoxIAW g`lW (gpoV) ;- siqjug ivc mhwkwl dI dYNqW nwl hoeI jMMg dw hwl (cirqR nM: 405) (#) dYNqW dy mUMhoN inklI A`g coN DnuKDwrI pTwn pYdw ho gey !!? l`KW swl pihlW pTwn / muZl ikQoN? (#) dYNqW ny svws C`fy qW sY Xd qy SyK mugl pYdw ho ky mhwkwl nwl lVn lgy !!?(cOpeI 198-199) (not : iesy jMg ivc,cirqR 405, mhwkwl nUM gu `sw AwauNdw hY, DnuK-ikrpwn h` QW ivc PV ky lVdw hY,
lVidAW mhwkwl nUM psInw AWdw hY [ ies qoN swbq huMdw hY ik mhwkwl SrIrDwrI hY [ sodru rihrws ivc pVHI jWdI cOpeI ‘hmrI kro hwQ dY rCw]’(377 qoN 401 = 25 copeIAW) iesy SrIrDwrI mhwkwl A`gy kIqI kIqI bynqI kib sXwm ny ilKI ilKI hY : kbXo kbXo bwc] bynqI ] 30 pMinAW dy ies 405vyN cirqR ivc ikqy vI pwqSwhI 10 nhI iliKAw pr
gutikAW ivc iksy ny mn-mrzI nwl Cwp id`qw hY, ikauN??)
58
(18) hr pRsMg ivc dyvI durgw / kwl / kwlkw / BgauqI / cM fI / iSvw / mhwkwl …dI hI ausqiq :(a) khI jWdI Akwl ausqiq (?) rcnw ivc 20 CMd (CM d nM: 211 qo 230) jY jY ho sI mihKwsur mrdn…… ArQwq BYNsy (mihK) vrgy dYNq nUM mwrx vwlI dyvI durgw, qyrI jY jY kwr hovy [ (A) cMfI cirq 1 Aqy dUjw ; vwr du rgw/Bgau qI kI… “durgw pwT bxwieAw sBy pauVIAW]55] (not : ‘vwr durgw kI’ dI pihlI pauVI [ vwr sRI BgauqI (Asl pwT durgw) kI ]…“ipR Qm BgOqI ismrkY gur nwnk leIN iDAwie]..]1]” gurisK gu rU qo N by muK ho ky dyvI A`gy Ardws ikauN kry ? # gurisK leI hukm hY –“jIA kI ibrQw hoie su gur pih Ardwis kir ] (gurU gRMQ swihb,519) # svwl:- dsm nwnk jI dy gurg`dI bYTx smy qk pMQk Ardws dw muKVw kI sI ? (e) mu fM kI mwl… ] ..su kwl sdw pRiqpwl iqhwro]CM d 17](pMnw 810 qy ilKI dyvI ausqiq ivcoN) Bwv, SrIrDwrI kwl hY gly ivc KopVIAW dI mwlw pwx vwlw…iBAwnk SrIrDwrI hY quhwfw pwlxhwr[ (s) dyh iSvw br moih iehY…… (pMnw 99: iSvw,durgw,cMfI qoN vr mMgxvwlw gurU jW gurisK ikvyN?) (h) cirqR 405 : CMd 91 qoN 100 qk mhwkwl/ kwl/ durgw nUM r`bI-guxw vwlw drsw ky kIqI ausqiq, (19) z&rnwmw :- kI gurU goibM d isMG jI ny zwlm bwdSwh AOr gzy M b dI vifAweI kIqI hovygI ? pVo jI, SyAr nM: 89,90,91,92,93 : cMgI zmIr vwlw,dyviqAW vrgIAW is&qW,b^iSS krx vwlw..[ (20)# cirqRo pwKXwn qy ihkwXqW dy ASlIl ik`sy qy ASLIl SbdwvlI kI gurU-ilKq ho skdy hn ? ieslwmI suMnq prQWie: pRIq kry pRBu pwXq hY ikrpwl n BIjq lWf ktwey ](kwl ausqiq,pMnw 46) cirqRW ivcoN : kY qoih kwt kro sq KMfw (sO tukVy )] )] kY dY moir Bg ibKY lMfw ] ( pMnw 1267) ..]ilMg dyq iqh Bg mo Bey] Bg mo ilMg dIXo rwjw jb ]ruic aupjI qrunI ky ijX qb ](pMnw 1358) (21) dsm nwnk gurg`dI qy bYTx qk (nvMbr 1675) ikhVIAW bwxIAW dw inqnym pwT krdy sn ? # svwl :- kI Aj auhnW bwxIAW dw inqnym-pwT krx vwly isK gurU qoN bymuK khy jwxgy ? (22) # svwl svwl :- kI gurU gRMQ swihb jI pUpUrn gurU nhI hn ? { not:pUrn gurU dI ^ws pihcwn: Awip mukqu mo kau pRBu my ly AYso khw lhw](gurU gRMQ swihb,AM g 1003) hmrw Jgrw rhw n koaU]pMifq mulW Cwfy Cwfy doaU]… pMifq mulW jo iliK dIAw]Cwif dIAw]Cwif cly hm kCU n lIAw] ( gurU gRMQ swihb, AMg 1159) Asl gurisK EhI hn ijn@W ny pMifqW dy ilKy gRMQ vyd-purwx-isimRqIAW Aqy auhnW qy AwDwirq gRMQ bicqR nwtk gRMQ / srbloh gRMQ Awidk iqAwg id`qy hn [} (23)# svwl :- kI bicqR nwtk gMRQ / srbloh gM Q R Awidk gRMQW ibnw ‘Awqmw prwqmw eyko krY ]’ sMBv nhI ? iPr d`so, dsm pwqSwh qk gurUAW Aqy gurisKW dw pRBU-imlwp ikvyN hoieAw hovygw ?
### gurU gRMQ swihb jI dI bwxI bwxI Aqy hr rcnw dw ipCokV muK rK ky vIcwirAW vIcwirAW pqw cldw hY ik bicqR nwtk gRMQ / khy-jWdy dsm gRMQ dIAW rcnwvW s`cI bwxI nhI hn [ ies gRMQ ivc XkIn rKx vwly bRwhmxI-gRMQW nUM mMnx vwly hI hn [ gurU-bwxI smJwauNdI hY : nwnk imilAw so jwxIAY gurU n CofY Awpxw dUjY n Dry ipAwru](gurU gRMQ swihb ; 1087) inrMkwru inrvYru Avru nhI dUsr koeI ] BMjn gVHn smQu qrx qwrx pRBu soeI ](1404) ### bicqR nwtk gRMQ nUM gurU goibMd isMG swihb jI dI rcnw mMn ky gurU goibMd isMG swihb nUM dyvI-pUjk AwK ky bdnwm krx vwilAW v wilAW nUM cYlyNj :(1) isD kro ik ies gR MQ bwry auprokq q`Q Aqy inrxy glq (gurmiq ivruD) hn [ (2) isD kro ik ieh gRMQ bRwhmxI gR QW M qy AwDwirq nhIN [ (3) auprokq svwlW dy jvwb gurU gRMQ swihb jI dI bwxI dy AwDwr qy dy ky isD kro ik ieh gR MQ gurU gRMQ pUrI qrHW myl KWdW hY [ swihb jI dI ivcwrDwrw nwl pU (4) isD kro ik ies gRMQ dy ibnw bR hmigAwnI / jIvn mukq dI AvsQw pRwpq nhI ho skdI [ (5) isD kro ik ies gRMQ dy ibnw gurmiq-igAwn ADUrw hY [ (not: jQydwr Akwl Akwl q^q q^q swihb,AM swihb,AMimRqsr nMU 17-10-2007 Aqy 28-5-2008 ivsqwr nwl nwl bicqR nwtk gRMQ dw Kulwsw krky ‘Jgrw ey ku inbyrhu rwm]’ic`TIAW ByjIAW sn, pr koeI jvwb nhIN AwieAw) ### iehnW swry svwlW dy jvwb ilKqI rUp ivc hyT ilKy pqy qy Byjx dI ikrpw krxI jI : Dalbir Singh, M.Sc., 31-D, Madan Park, East Punjabi bagh, New Delhi-110026.(India)
Jgrw eyku inbyrhu rwm] jau qum Apny jn sO kwmu ](AMk 331) syvw ivKy
59
jQydwr Akwl q^q swihb, drbwr swihb , AMimRqsr [ 15 AkqUbr 2008 gurU ipAwry gurU svwry siqkwr Xog jQydwr jIE , vwihgurU jI kw ^wlsw ]vwihgur jI kI &qh ] sinmr bynqI hY ik ies ic` TI nUM myrI Awqmw dI Awvwz smJ ky bVy DIrj Aqy iDAwn nwl pVH ky au`qr dyx dI ikrpwlqw krnI jI [ ijs AwDwr qy ikhw jw irhw hY au h bicqR swfy Drm ipqw gurU goibMd isMG swihb jI nMU dyvI-pUjk ijs nwtk gRMQ / AKOqI (so-called) dsm gRMQ hY [ kuJ ivdvwn ies gRMQ nUM guruU-ikRq mMndy hn Aqy kuJ ivdvwn gurU-ikRq nhI mMndy [ ieh duibDw dUr krx leI dws ipCly qkrIbn ds swl qoN ies gR MQ dw AiDAY n kr irhw hY[ ies gRMQ dw fw: rqn isMG jI j`gI dw tIkw vI dws ny iDAwn nwl piVAw hY [ ies gRMQ dw Aqy iesdy AwDwr-gR QW M ( iSv pu rwx, mwrkMf X y purwx,sR Imd Bwgvq pu rwx, qWiqRk mq dy lyK / pusiqkW) dI pVcol krky kuJ lyK Awp jI dI nzr-SwnI leI Byj irhw hW [ gurU ipAwry jIE! myrI SrDw gurU gRMQ swihb jI qy Atut hY[ kuJ isK-ivroDI lo k isKW nuM gurU gR MQ swihb nwloN qoVn leI gurU gR Q M swihb jI dw SrIk KVw krnw cwhu dy M hn [ mYnUM p`kw XkIn hY ik gurU gRMQ swihb jI pUrn gurU hn [ AMimRq Ckx smyN ieh gurvwk mYnUM idRV krwieAw igAw sI “ so siqguru Dnu DMnu ijin Brm gVu qoiVAw ] so siqguru vwhu vwhu ijin hir isau joiVAw ]” (AMk 522) siqgurU gurUu gRMQ swihb jI dI mhwnqw drswauNdIAW AYsIAW AnykW pMkqIAW idRV krweIAW geIAW sn [ ipCly qkrIbn 49 swl qoN, AOsqn iek swl ivc smwpqI , gurU gRMQ swihb jI dI AMimRq-meI Dur kI bwxI dw shj-pwT vI siqgur jI ikrpw sdkw hux qk jwrI hY [ gurbwxI ies nwcIz dy ihrdy ivc Ds-vs cukI hY [ hr pl vwihgurU jI A`gy iehI Ardws krdw hW “ ikrpw kirE ik ieh nwcIz siqgurU gurU gRMQ swihb jI qo N kdy vI by muK n hovy [”
myrI v`fI duibDw ieh hY ik jdoN mY ju go jug Atl siqgurU gurU gRMQ swihb jI dy hukm ‘siqgurU ibnw ho r kcI hY bwxI]..Awvhu isK siqgurU ky ipAwirho gwvhu scI bwxI]’ nUM mMn ky gurU gRMQ swihb jI qoN bwhr dIAW bwxIAW bwxIAW jwpu, svYXy,copeI .. nhI pVHdw qW pM Q-doKI bxdw hW Aqy jy pVHdw hW qW gu g rU u -hu km dI aulMGxw hox krky guruU-doKI bxdw hW[ n qW mYN pMQ doKI bxnw cwhuMdw Aqy n hI gurU doKI [ ikrpw krky dso, mYN kI krW ?
bicqR nwtk gR MQ dI iDAwn nwl pVcol krn qoN bwd ieMj pRqIq huMdw hY ijvy N ijvy N iksy ny mYn MU duD dw ktorw pyS kIqw hovy ijs ivc zhr imilAw hoieAw hY ijs nwl myrI (Awqmk) mOq XkInI hY [ AYsy zhrIly-duD dw ktorw qW swrw hI sutxw pvygw ikauNik AYsw du`D Cwx ky pIqw nhI jw skdw [ myrw Anmol mnuKw jnm pMQ ny svwrnw hY jW gurU ny ? mY sicAwr kIhdy A` A `gy hoxw hY ? kI pMQ dI koeI mhwn hsqI gurU gRMQ swihb jI dI bwxI dy ault hukm dy skdI hY ? jy mY AKOqI dsm gRMQ ivc drj jwpu,svYXy, cO peI .. dw pwT nhI krdw, kyvl Aqy kyvl gurU gRMQ swihb jI dI bwxIAW dw hI pwT krdw hW, qW kI Awp jI mY nU mY nUM nwsqk jW mnmuK AwKogy ? isK rhq mrXwdw qy nvyN isirauN vIcwr krky ies nwcIz nUM qy pMQ nU M nU M s`c dw rwh d`so jI Awp jI ny myrIAW pihlIAW ic`TIAW (17-10-2007 qy 28-05-2008 qwrI^) dw ko eI ko eI jvwb nhI id`qw Awp jI dI cu`pI dw dw iehI ArQ hovygw ik myry lyKW dy inSkrS TIk hn [ jvwb dI byqwbI nwl aufIk ivc dws (dlbIr isMG) Dalbir Singh , M.Sc.,31-D, Madan Park, East Punjabi Bagh, New Delhi-110026 ( Phone: 9899058458 ) Enclosed :43 pages of related articles. E-mail :
[email protected]
dsm nwnk gurU goibMd isMG swihb jI dw Awgmn-purb
60
mnwaux vwlIAW isK isK sMgqW / pRbMDk kmytIAW nMU h`Q joV ky bynqI gurU ipAwirE , vwihgurU jI kw ^wlsw ] vwihgurU jI kI &iqh ]
gurpurb mnwaux qoN swfw Asl mksd hY ik gurU swihb jI vifAweIAW, guxW, aupdySW, kwrnwimAW, kurbwnIAW qoN swry sMswr nUM jwxU krweIey [ sB hYrwn huMdy hn ik 42 swl dI sMswrk AwXU ivc jo mhwn kwrnwmy (1) nO swl dI aumr ivc ipqw gurU qyZ bhwdr swihb jI nUM Dwrimk AwzwdI ^wqr ShId hox leI AwKxw(2) inqwxI jnqw nUM sMq-ispwhI bxwauxw(3) zulm dy i^lw& jMg lVidAW mwqw gujrI jI Aqy Awpxy cwr swihbzwdy ShId krwauxw(4) swry sM swrk suK lok-BlweI ^wqr iqAwgxw (5) prlo k pXwnw krn qoN pihlW sbd-gurU isDWq nUM idRV krwauNidAW nwnk-SwhI sMmq 239 (eIsvI sM n 1708) ivc pMcm nwnk swihb dy rcy Awid gRMQ ivc nO vyN nwnk swihb jI dI bwxI AMikq krky iqAwr nUM kIqy gR QM nUM gurU-pdvI pRdwn krky swnMU gurU gRMQ swihb jI dy lV lwauxw.. gurU nwnk swihb jI dy imSn nU sMpUrn krnw…… gurU go ibMd isMG swihb jI ny kIqy, ijnHW nMU sux ky “swihby kmwl” kihxw hI bxdw hY[
pr, Awh! AsI AikRqGx isK AYsy mhwn gurU (jo ik swnUM hmySW hI gurU gRMQ swihb ivc ilKI AMimRq-meI bwxI, Dur kI bwxI , s`cI-su`cI inrMkwr dI bwxI nwl joVdy rhy) nUM dyvI dyviqAW dw aupwsk, gurmiq ivroDI ASlIl gRMQW (bicqR nwtk gR MQ aur& dsm gR Q M Aqy srbloh gRMQ) dw rcnhwrw mM n ky Gor Apmwn kr rhy hW [ iehnW gRMQW dI fUMGI pVcol kIiqAW isD huMdw hY ik ieh doNvyN gRMQ bRwhmxI-gRMQW mwrkMfyX purwx (dyvI durgw, iSvw, BgauqI, kwlkw, mhwkwlI dw gR MQ), iSv purwx (dyvqw mhwkwl, srbkwl,srbloh.. dw gRMQ), sRI md Bwgvq purwx (dyvqw ivSnUM dy AvqwrW rwm cMdR, ikRSn Awidk dw gR MQ) dI nkl mwr ky ilKy gey hn [ ieh dovyN gRMQ dsm-gurU-ricq nhI hn [ siqgurU gurU gRMQ swihb jI pwvn bwxI dw hukm : pMifq mu lw jo ilK dIAw ] Cwif cly hm kCU n lIAw] mM n ky swnUM bicqR nwtk gRMQ Aqy srbloh gRMQ iqAwg dyxy cwhIdy hn ikauNik iehnW gurmiq ivroDI gRMQW sMpUrn mUmUl-mMqr “<> siqnwmu krqw krqw purKu inrBau inrvYru Akwl mUriq AjU nI ivc iksy iek vI pMny qy sM sYBM gurpR swid ]” nhI iliKAw pr dyvI-boDk “sRI BgauqI jI shwie ].. sRI BgOqI ey nmh ].. Aqy “srbkwl kI r`Cw.., srbloh kI r`Cw…” Awidk mMglwcrn ilKy imldy hn , ikauN ? ikauNik ienHW gRMQW ivc ieSt dw srUp bicqR nwtk gRMQ dy pMnW 73 qy spSt ibAwn kIqw hY :
srbkwl hY ipqw Apwrw ] dyib kwlkw mwq hmwrw ]
ArQwq, dy vqw srbkwl AQvw mhwkwl swfw ipqw hY qy dy vI kwlkw,durgw,BgOqI,cMfI,iSvw swfI mW hY [
pr, A&sos ! ik AsI ienHW gurmiq-ivroDI gRMQW dIAW k`cIAW bwxIAW, dyih iSvw br moih iehY…… hymkuMt prbq hY jhW… mhwkwl kwlkw AwrwDI… hy riv hy sis hy kruxwiniD… ikRpw kir SXwm eyhY br dIjY].. Xw qy pRsMn Bey hY mhw muin… SMKn kI Duin GMtn kI kr PUln kI brKw… ipRQm BgOqI ismr ky… hmrI kro hwQ dY rCw… (kvIAW dIAW rcnWvW) dw pwT / kIrqn krI jw rhy hW, jdik gurU gRMQ swihb jI dw hukm hY (AnMdu bwxI): hukmu mMinhu gurU kyrw gwvhu scI bwxI ]……siqgurU ibnw hor kcI hY bwxI ]..(AMg 920) rwmklI mhlw 3, AnMdu bwxI dy hukm n mMn ky AsI gurU gRMQ swihb jI qoN bymuK ho rhy hW [ kI ies qrHW AsI gurU swihb jI dI b^iSS dy pwqr bx skdy hW ? AsI iPr cyqy krIey, vwr Awsw m: 1,
hukim mMinAY hovY prvwxu qw KsmY kw mhlu pwiesI].. ]qw drgh pYDw jwiesI](AM:471) gurU ipAwirE ! dovyN hQ joV ky bynqI hY ik swihby kmwl dsm nwnk gurU goibMd isMG swihb jI nUM dyvI-dyviqAW dw aupwSk isD krx vwlIAW rcnWvW dw rcnhwrw drsw ky bdnwm n kro jI [ kyvl Aqy kyvl gurU gRMQ swihb jI dI s`cI Dur kI pwvn bwxI dw pwT, kIrqn. kQw, vIcwr, kmweI, pRcwr krky Awpxw mnuKw jnm s&lw kro jI [
;k~ ihT[Idk d\BkfJnk J/ nkr{nK B/ f;Zy e"w BjhI fe;/ s'I wks ykXh, fJj~ i/eo wotkfJnk sK nkr{nK B/ . fiZs fiBQK d/ ;dk jh g?o u[zw/, T[;~ i/eo jotkfJnk sK nkr{nK B/. ;'jD/ fBowb dFw/F d/ gzE nzdo, pqkjwDtkd c?bkfJn? sK nkr{nK B/. id'I id'I th f;zx ;[u s / j'fJn?, Gzpb G{;/ #u gkfJn? sK nkr{ nK B/. T[^uh ;[Zuh r[o{ xoK dh FkB skJhI, jo fJe tko xNkfJn? sK nkr{nK B/. f;zxK Mzvk iwo"d s/ rZfvnk ;h, Mzvk j/mK M[ekfJn? sK nkr{ nK B/. uVQdh ebk tZb iKdh j'Jh e"w skJhI, i/eo Bhuk ftykfJn? sK okjpoK B/. i'F id'I th Gfynk J/ ykb;/ ftZu, T[; ~ po\ ftZu bkfJn? sK okjpoK B/. nDyh f;zxK ~ fpgo gyz vhnK d/, ;kt/I i/eo M[ekfJn? sK okjpoK B/. f;Zy e" w }bhb eotkJh fJBQK, i/ eo ihT[Idk d\BkfJn? sK okjpoK B/. e[ o;h v'bh s/ gzE s/ nky ysok, yZb F/oK dh gk bJh y'fsnK B/. nkg i/bQK ftZu p?m e/ n?F b[ZNh, f;zx wotkJ/ r[bkp/ d/ g'fsnK B/. fJBQK gzE gkskb tZb XZfenk J/, Bkw nkgDk T[^uk uwekT[D d/ bJh. fJBQK fte/ j'J/ b'eK ~ G/fink J/, r? oK Bkb ;wM"sk eotkT[D d/ bJh. BfFnK ftZu itkBhnK v' p fdZshnK, e/tb B' N s/ t'N jfEnkT[D d/ bJh. nkgD/ ;[yK bJh ykXh J/ e;w fJBQK, ;koh e"w ~ d[ yK Z ftZu gkT[D d/ bJh. fJBQK M{fmnK p[}fdbK okjpoK #u'I, nDy nkB uo'eDh woh j'Jh J/. pdb/ e[o;hnK d/ f;Zy e"w fJBQK, e' b e' b d[FwDK d/ froth Xoh j'Jh J/. nZy fJBQK dh osk Bk o' Jh T[d'I, id'I s]s nekb Yfj Y/o j'fJnk. T[; t/ b/ th nkswk ojh Z;[sh, iK d[Zy GziBh dk jo fJe p/o o'fJnk. id'I ;kvh ftok;s ;h rJh ;kVh, f;Zy e"w s/ id'I jB/o j'fJnk. skDk, pkDk, f;nk;s dk p[D oj/ ;B, id'I f;zx ioB?b db/o w'fJnk. e[ M th fd;/ Bk fJBQ K ~ nkgD/ fpB, ws wkoh j? fJBQK dh r'beK B/. f;Zy e"w d/ sK ;'so ;[Ze oj/ jB/, n? go fJBQK d/ fujo/ o"DeK B/. tkiK wko dFw/F nZi efjD f;zx', pkjo nkT w;zdK d/ x/fonK s'I. r[o{ BkBe d/ ;"d/ s'I T[bN ;"dk, tzvD j' foj? f oj? ;kXK d/ v/fonK s'I. oZy' j'F fNekD/ s/ nZy y[ZbQh, fBeb' pkjo ;wkXK d/ B/foQ nK s'I. :kd oZ y' i/ fJBQK s/ oj/ fBoGo, b[ZNd/ oj'r/ okjpo b[N/fonK s'I. r[o{ rqzE dh nkV ftZu jN ub oj/, ;"d/ M{m d/ jh fiZE/ fte oj/ B/ . ;Zu/ f;z x FjhdK dhnK fusk T[^go, gko; wzv/ f;nk;s d/ f;e oj/ B/. -gq/w f;zx @gko;#
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76