DAFTAR HLB BUTUH MINYAK & HLB Catatan editor: ini kompilasi dari beberapa buku, jadi ada kemungkinan nilai HLB yang agak beda untuk zat/senyawa yang sama. HLB BUTUH MINYAK 1. Berdasarkan Lachman hlm 516 tahun 1986
Minyak
O/W Emulsion (Fluid)
W/O Emulsion (Fluid)
Cetyl alcohol
15
-
Stearyl alcohol Stearic acid Lanolin anhydrous Mineral oil, light and heavy Cotton seed oil Pecidatum Beeswax Parafin wax
14 15 10 12 10 12 12 11
8 5 5 4 4
2. Berdasarkan Martin, 1993, Physical Pharmacy, hal.372
Minyak
o/w emulsion
w/o emulsion
Cottonseed oil
6-7
-
Petrolatum
8
-
Beeswax
9-11
5
Paraffin wax
10
4
Mineral oil
10-12
5-6
Methyl silicone
11
-
Lanolin, anhydrous
12-14
8
Carnauba wax
12-14
-
Lauryl alcohol
14
-
Castor oil
14
-
Kerosene
12-14
-
Cetyl alcohol
13-16
-
Stearyl alcohol
15-16
-
Carbon tetrachloride
16
-
Lauric acid
16
-
Oleic acid
17
-
Stearic acid
17
-
Martin, 1993, hal. 490: In general, o/w emulsion are formed when the HLB of emulsifier is within the range about 9 to 12, and w/o emulsions are formed when the range is about 3 to 6.
3. Nilai HLB Butuh Minyak dan Lemak
No 1 2
Nama Bahan Minyak jarak/ricinus oil M.biji kapas/cottonseed oil
Nilai HLB Butuh M/A A/M 12 12 5
3 4 5 6 7 8 9 10 11
Metil salisilat Vaselin parafin cair parafin padat adeps lanae/lanolin asam stearat M. kacang/arachis oil stearil alkohol setil alkohol
14 12 12 9 10 15 9 14 15
5 5 4 3 6 -
4. Nilai HLB butuh pada bahan-bahan minyak untuk emulsi minyak-air (m/a) Pustaka : Robert.E.King : “ th Dispensing of Medication 9 edition” , hal. 116 Bahan HLB butuh Asam laurat
15-16
Asam oleat
17
Setil alcohol
15
Lauril alcohol
14
Beeswax
9
Carbon tetraklorida
16
Carnauba wax
12
Castor oil
14
Cotton seed oil
6
Kerosene
14
Lanolin anhidrat
12
Methyl silicone
11
Mineral oil
11
Paraffin wax
10
Petrolatum
7-8
HLB (HIDROPHYL-LIPOPHYL-BALANCE) 1. Klasifikasi fungsi surfaktan menurut HLB-nya (Martin, Alfred, Farmasi Fisik, ed.3, vol2, Jakarta, UIPress,1993, 941) HLB Penggunaan 1-3 Anti busa 3-8 Emulgator emulsi air dalam minyak 7-9 Zat pembasah (wetting agent) 8-16 Emulgator emulsi minyak dalam air 13-16 Detergen 16-19 “Solubilizing agent” (meningkatkan kelarutan zat)
th
2. Klasifikasi fungsi surfaktan menurut HLB-nya (The Pharmaceutical Codex, 12 ed, London, The Pharmaceutical Press, 1994, hal 86) HLB Penggunaan 1-3 Anti busa 4-6 Emulgator emulsi air dalam minyak 7-9 Zat pembasah (wetting agent) 8-18 Emulgator emulsi minyak dalam air 13-15 Detergen 10-18 “Solubilizing agent” (meningkatkan kelarutan zat)
th
3. Nilai HLB untuk Sejumlah Surfaktan Pustaka : Robert.E.King : “ Dispensing of Medication 9 ” edition hal 117 Generik/Nama kimia Nama Dagang HLB
-
Gycerol monostearat
Tegin 515
3,8
Sorbitan monooleat
Span 80
4.3
Acasia
-
8,0
Tragacanth
-
13,2
Tween 80
15,0
Myrj 52
16,9
-
40,0
Polyoxyethylene sorbitan monooleat (Polysorbate 80 USP) Polyoxyethylene monostearat (Polyoxyl 40 stearat USP) Sodium lauril sulfat
4. Nilai HLB beberapa surfaktan (Copper & Gun, 135) Nama Generik Nama dagang Parsial ester asam lemak dari sorbitan Span 20
HLB 8.6
sorbitan mono laurat sorbitan mono palmitat sorbitan mono stearat sorbitan tri stearat sorbitan mono oleat sorbitan tri oleat
Span 40 Span 60 Span 65 Span 80 Span 85
Parsial ester asam lemak dari polioksi
Tween 20
16.7
Tween 21 Tween 40 Tween 60 Tween 61 Tween 65
13.3 15.6 14.9 9.6 10.5
6.7 4.7 2.1 4.3 1.8
etilensorbitan Polioksietilen sorbitan 20 mono laurat Polioksietilen sorbitan (4) mono laurat Polioksietilen sorbitan (20) mono palmitat Polioksietilen sorbitan (20) mono stearat Polioksietilen sorbitan (4) mono oleat Polioksietilen sorbitan tri stearat
Polioksietilen sorbitan (20) mono oleat Polioksietilen sorbitan (5) mono oleat Polioksietilen sorbitan (20) tri oleat
Tween 80 Tween 81 Tween 85
15.0 10.0 11.0
Natrium lauril sulfat Natrium oleat Asam oleat Setostearil alkohol
40.0 18.0 1.0 1.2
th
5. Pustaka : Alfred Martyn, Physical Pharmacy, 4 edition, hal. 372 Senyawa
HLB
Asam oleat
1
Polioksietilen sorbitol beeawax derivative (G-1706)
2,0
Sorbitan tristearat
2,1
Gliseril monostearat
3,8
Sorbitan monooleat (Span 80)
4,3
Dietilen glikol monostearat
4,7
Gliseril monostearat, self-emulsifying (Tegin)
5,5
Dietilen glikol monolaurat
6,1
Sorbitan monolaurat (Span 20)
8,6
Polietilen lauril eter (Brij 30)
9,5
Gelatin (Pharmagel B)
9,8
Metil selulosa (Methocel 15 cps)
10,5
Polioksietilen lauril eter (G 3705)
10,8
Polioksietilen monostearat (Myrj 45)
11,1
Trietanolamin oleat
12,0
Polioksietilen alkil fenol (Igepal Ca-630)
12,8
Polioksietilen glikol 400 monolaurat
13,1
Polioksietilen sorbitan monooleat (Tween 80)
15,0
Polioksietilen sorbitan monolaurat (Tween 20)
16,7
Polioksietilen lauril eter (Brij 35)
16,9
Sodium oleat
18,0
Potassium oleat
20
Sodium lauril sulfat
40
rd
6. Pustaka : Lachman, The Theory&Practice of Industrial Pharmacy, 3 edition,1986, hal 515 Bentuk Kimia HLB Water dispersibility Etilen glikol distearat
1,5
Sorbitan tristearat
2,1
Propilen glikol monostearat
3,4
Sorbitan seskuioleat
3,7
Gliseril monostearat, non-self-emulsifying
3,8
Propilen glikol monolaurat
4,5
Sorbitan monostearat
4,7
Dietilen glikol monostearat
4,7
Gliseril monostearat, self-emulsifying
5,5
Dietilen glikol monolaurat
6,1
No dispersion
Poor dispersion
Sorbitan monopalmitat
6,7
Milky dispersion
Sukrosa dioleat
7,1
( not stable )
Polietilen glikol (200) monooleat
8,0
Sorbitan monolaurat
8,6
Polioksietilen (4) lauril eter
9,5
Milky dispersion
Polioksietilen (4) sorbitan monostearat
9,6
( stable )
Polioksietilen (6) setil eter
10,3
Polioksietilen (20) sorbitan tristearat
10,5
Polioksietilen glikol (400) monooleat
11,4
Translucent to clear
Polioksietilen glikol (400) monostearat
11,6
dispersion
Polioksietilen (9) nonil fenol
13,0
Polioksietilen glikol (400) monolaurat
13,1
Polioksietilen (4) sorbitan monolaurat
13,3
Polioksietilen (20) sorbitan monooleat
15,0
Polioksietilen (20) oleil eter
15,4
Polioksietilen (20) sorbitan monopalmitat
15,6
Polioksietilen (20) setil eter
15,7
Polioksietilen (40) stearat
16,9
Sodium oleat
18,0
Polioksietilen (100) stearat
18,8
Potasium oleat
20,0
Sodium lauril sulfat
+ 40
Clear solution
7. Pustaka : Aulton pharmaceutical practice, hal. 113 Senyawa HLB Tragakan
13
Trietanolamin oleat
12
Akasia
8
Kalium oleat
20
8. Nilai HLB beberapa emulgator: (Modul Praktikum Farmasi Fisika, hlm. 53-54) Emulgator HLB Parsial ester asam lemak dari sorbitan: Sorbitan mono laurat (Span 20) Sorbitan mono palmitat (Span 40)
8,6 6,7
Sorbitan mono stearat (Span 60) Sorbitan tri stearat (Span 65)
4,7 2,1
Sorbitan mono oleat (Span 80)
4,3
Sorbitan tri oleat (Span 85) Parsial ester asam lemak dari polioksi etilensorbitan:
1,8
Polioksietilen sorbitan (20) mono laurat (Tween 20) Polioksietilen sorbitan (4) mono laurat (Tween 21)
16,7 13,3
Polioksietilen sorbitan (20) mono palmitat (Tween 40)
15,6
Polioksietilen sorbitan (20) mono stearat (Tween 60) Polioksietilen sorbitan (4) mono oleat (Tween 61)
14,9 9,6
Polioksietilen sorbitan tri stearat (Tween 65) Polioksietilen sorbitan (20) mono oleat (Tween 80) Polioksietilen sorbitan (5) mono oleat (Tween 81) Polioksietilen sorbitan (20) tri oleat (Tween 85)
Natrium lauril sulfat Natrium oleat
18,0
Asam oleat
1,0
Setostearil alkohol
10,5 15,0 10,0 11,0
40,0
1,2
Eter alkohol lemak dari polioksietilen: Polioksietilen eter laurat (Brij 30)
9,7
Polioksietilen eter laurat (Brij 35)
16,9
Polioksietilen eter setil (Brij 52)
5,3
Polioksietilen eter setil (Brij 56)
12,9
Polioksietilen eter setil (Brij 58)
15,7
Polioksietilen eter stearat (Brij 72)
4,9
Polioksietilen eter stearat (Brij 76)
12,4
Polioksietilen eter stearat (Brij 78)
15,3
Polioksietilen eter oleat (Brij 92)
4,9
Polioksietilen eter oleat (Brij 96)
12,4
Polioksietilen eter oleat (Brij 98)
15,3
Sorbitan seskui oleat (Arlacel 83) 3,7 Gliseril mono stearat
3,8
Ester asam lemak dari polioksietilen: Polioksietilen eter stearat (Myrij 45)
11,1
Polioksietilen eter stearat (Myrij 49)
15,0
Polioksietilen eter stearat (Myrij 51)
16,0
Polioksietilen eter stearat (Myrij 52)
16,9
Polioksietilen eter stearat (Myrij 53)
17,9
Polioksietilen eter stearat (Myrij 59)
18,8
Polioksietilen eter -400-mono-stearat (Cremophor AP padat) Polioksietilen eter risinoleat (remophor EL) Nb: Trietanol oleat (Martin,942)
11,6
13,3
12
9. DAFTAR NILAI HLB SURFAKTAN (E-book HOPE edisi 5) No. Nama Surfaktan 1 Na Lauril sulfat 2 Tween 20/Polysorbat 20/ Polioksietilen sorbitan (20) monolaurat 3 Tween 21/Polysorbat 21/ Polioksietilen sorbitan (4) monolaurat 4 Tween 40/Polysorbat 40/ Polioksietilen sorbitan (20) monopalmitat 5 Tween 60/Polysorbat 60/ Polioksietilen sorbitan (20) monostearat 6 Tween 61/Polysorbat 61/ Polioksietilen sorbitan (4) monooleat 7 Tween 65/Polysorbat 65/ Polioksietilen sorbitan tristearat 8 Tween 80/Polysorbat 80/ Polioksietilen sorbitan (20) monooleat 9 Tween 81/Polysorbat 81/ Polioksietilen sorbitan (5) monooleat 10 Tween 85/Polysorbat 85/ Polioksietilen sorbitan (20) trioleat 11 Tween/Polysorbat 120 12 Glyceryl Monostearate 13 Glyceryl Monooleat
Nilai HLB ≈40 16,7 13,3 15,6 14,9 9,6 10,5 15,0 10,0 11,0 14,5 3,8 3.3 (n/e); 4.1
14 15 16 17 18 19 20 21 22
Sorbitan monoisostearat Sorbitan monolaurat (Span 20) Sorbitan monooleat (span 80) Sorbitan monopalmitate (span 40) Sorbitan monostearat (span 60) Sorbitansesquioleat Sorbitan trioleat (span 85) Sorbitan tristearat (span 65) Polyoxyethylene Alkyl Ethers: Polioksietilen eter laurat/Brij 30 Polioksietilen eter laurat/Brij 35 Polioksietilen eter setil/Brij 52 Polioksietilen eter setil/Brij 56 Polioksietilen eter setil/Brij 58 Polioksietilen eter stearat/Brij 72 Polioksietilen eter stearat/Brij 76 Polioksietilen eter stearat/Brij 78 Brij 721 Brij 93Veg Brij 97 Polioksietilen eter oleat/Brij 98 Polioksietilen eter oleat/Brij 96 Polioksietilen eter oleat/Brij 92 Cremophor A6 Cremophor A 20 polyether Cremophor A25 Emulgen 104P Emulgen 123P Emulgen 210P Emulgen 220 Emulgen 320 P Emulgen 409P Ethosperse 1A4 Ethosperse 1A12 Ethosperse TDA6 Ethosperse S120 Ethosperse G26 Ethylan D252 Ethylan 253 Ethylan 254 Ethylan 256 Ethylan 257 Ethylan 2512 Ethylan 2560 Plurafac RA20 Plurafac RA30 Plurafac RA40 Plurafac RA43 Plurafac RA340 Renex 30 Renex 31 Renex 36 Ritoleth 2 Ritoleth 5 Ritoleth 10
(s/e) 4,7 8,6 4,3 6,7 4,7 3,7 1,8 2,1 9,7 16,9 5,3 12,9 15,7 4,9 12,4 15,3 15,5 4,9 12,4 15,3 12,4 4,9 10-12 15-17 9,6 16,9 10,7 14,2 13,9 12,0 5,6 7,8 9,8 11,4 12,2 14,2 18,6 10,0 9,0 7,0 7,0 14,5 15,4 11,4 4,9 8,8 12,3
23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48
Ritoleth 20 Ritox 35 Ritox 721 Texofor A1P Texofor AP Texofor A6 Texofor A10 Texofor A14 Texofor A 30 Texofor A45 Texofor A60 Volpo N 10 Volpo N20 Volpo S2 Volpo S10 Volpo S20 Volpo C2 Volpo C20 Volpo CS10 Volpo CS20 Volpo L4 Volpo L23 Polioksietilen stearat/ Myrij 45 Polioksietilen stearat/Myrij 49 Polioksietilen stearat/Myrij 51 Polioksietilen stearat/Myrij 52 Polioksietilen stearat/Myrij 53 Polioksietilen stearat/Myrij 59 Polioksietilen-4000-monostearat/Cremophor AP Padat Polioksietilen risinoleat Polyoxyl35 castor oil (cremophor EL) Polyoxyl35 castor oil purified (Cremophor ELP) Polyoxyl 40 hydrogenated castor oil (Cremophor RH,40) Polyoxyl 60 hidrogenated castor oil Etocas 29 Etocas 35 Etocas 40 Croduret 7 Special Croduret 40 Croduret 50 Special Croduret 60 Eumulgin HRE 40 Eumulgin HRE 60 Arlatone Gpharma Cirrasol G1284 Hetoxide C5 Hetoxide C-16 Hetoxide C-25 Hetoxide HC-16 Hetoxide HC-40 Hetoxide HC-60 Jeechem CA-5 Jeechem CA-15 Jeechem CA- 25 Jeechem CA-40 Jeechem CA-60
16,2 15,5 4,9 12,4 15,3 15,7 15,7 9,5 16,7 11,1 15,0 16,0 16,9 17,9 18,8 11,6 13,3 12-14 12-14 14-16 15-17 11,7 12,7 13 4,9 13 14,1 14,7 10,8 13,1 4 8,6 10,8 8,6 13,1 14,8 -
49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79
Jeechem CA-100 Jeechem CA-200 Jeechem CAH-25 Jeechem CA-40 Jeechem CA-60 Jeechem CA-200 Lipocol HCO-40 LipocolLAV HCO-40 Lipocol HCO-60 Nikkol CO-3 Nikkol CO-10 Nikkol HCO-50 Nikkol HCO-80 Nikkol HCO-100 Polyoxyl 6 Stearate Polyoxyl 8 Stearate Polyoxyl 12 Stearate Polyoxyl 20 Stearate Polyoxyl 30 Stearate Polyoxyl 40 Stearate Polyoxyl 50 Stearate Polyoxyl 100 Stearate Polyoxyl 8 diStearate Polyoxyl 12 diStearate Polyoxyl 32 diStearate Polyoxyl 150 diStearate Natrium oleat Asam oleat Setostearil alkohol Sorbitan sesqui oleat/artacel 83 Gliseril mono stearat
3 6,5 13,5 15 16,5 9,7 11,1 13,6 14 16 16,9 17,9 18,8 10,6 14,8 18,4 18,0 1,0 1,2 3,7 3,8
