El condenado condenado
Juan de Dios Quispe Melo
Kukuchimanta Juan de Dios QUISPE MELO. (14 watayuq, pi!aia nisqaq tawa"iqin watanpi # $o%ie!&e 'illapi 1) watapi* +ay !a!a'u-as 'u!pain!an isqa watu'uq. snu-anpi t/anta'unata si&ulla'unata ipullu'u ipullu'unata nata ta0uta ta0uta 'a0ay 'a0ayusqa usqa.. inaspas inaspas pantiyun! pantiyun!anta anta isaqtin isaqtin pantiyun pantiyun si'allapi si'allapi pu"uyusqa. Pantiyun si'api pu"uqtintaqsi una -a'in lluqsi!usqa pantiyun!anta. 2uta!anta 2uta!anta pasausaqtin 'u'u-i 'us'an"a 'us'an"a pasan lluqsi!usqa enteas lluqsi!usqa. +ay +ay !a!a' !a!a'u- u-ata ata !i'u !i'uapu apusqa sqa.. 3aqta 3aqta 'utiy 'utiyaa aapus pusqa qa pantiy pantiyun! un!an an allpa allpa u'u!a u'u!ann p/un-aypi. p/un-aypi. snu-antaq snu-antaq 'a0antin 'a0antin sapallan ipusqa "anta'a!a ipusqa. +aysi 'u!pain !a!a'u- !a!a'u-a!an a!an al-ana! al-ana!usqa usqa.. inaspas inaspas !i'uapu !i'uapusas sasqa, qa, !a!a'uq !a!a'uq tullun'un tullun'unalla" alla"as as 1 sawilla"a 'apusasqa -aynapi pantiyunpa launpi. 5I!ataq pasaun 'u!aiytai67 nispa nisqa 'u!pain. inaspa !an-a'uspa pasapusqa. Man-a'usqa paytawan !i'uapunanta. +aysi +aysi 'u!pain 'u!pain asnu-an asnu-anta ta qatiy'uspa qatiy'uspa wasin!an wasin!an ipusqa. ipusqa. 3au!an 3au!ansi si ipusqa. ipusqa. +aypi +aypi tu'upun.
El condenado Juan de Dios QUISPE MELO. (14 a"os, -uato 0ado de pi!aia # $o%ie!&e de 1)*
Esta se"oa a&8a ido donde su -o!pade a %isitalo. En su &uo lle%a&a su -a0a de pan, de -e&ollas, de epollos y de al-ool. Lle0ando a un -e!enteio, se puso a do!i a8. Del -e!enteio sal8an uellas de pies u!anos. En la !a"ana si0uiente -uando se esta&a yendo la !u9e -on su &uo, el -ondenado sali:; pi!eo s:lo una !itad del -uepo, despu se -o!i: a la se"oa an-iana. ?@pido se e0es: al pante:n entando dento la tiea poque ea de d8a. El &uo de la se"oa se =ue solo -on la -a0a, se =ue po el -a!ino. El -o!pade =ue a al-ana a su -o!ade. S:lo en-ont: los uesos e%ueltos de la se"oa a la que se a&8a -o!ido el -ondenado po a8, al lado del -e!enteio. Se a&8a %uelto puo ueso. 5AQu< le a pasado a !i -o!ade67 di9o el -o!pade. Se asust: y se =ue. 2en8a !iedo que a
SawiB e%uelto.
Kunturmantawan atuqmantawan Eulalia +O$DO?I MELO. (1C watayuq, pi!aia nisqaq 'insa"iqin watanpi # Julio 3illapi 1 watapi* 3untupuwan atuqpuwan punta puntanta pui!usqa'u. 5Mayqallansi wa"uusun-is67 is'aynin'u nisqa'u. +aysi paa qallaisqa. +aysi sa!ayusqa'u. +aysi aqaapi 1 qallaisqa. +aysi 'untuqa u' lau alanwan !ast/au'usqa u' lau alanwan qatau'usqa. tuqtaqsi -upan pata-allanpi '/uytuyusqa. +aysi it/iapusqa patuta. tuq -iiapusqa. +aysi 5-iisasun'i-u 'untu !ana-u67 nisqa atuq 'untuta. +aysi 5Maypitaq qaita -iin67 nisqa. +aysi 'untu tapuyusqa 5qantai -iisasun'i-u, !ana-u67 nisqa. +aysi 5!aypitaq qaita -iin67 nisqa wa"upusasqa"a. +aysi unu paa qallai!ullasqataq. +aysi u'tawan tapullasqataq 'untu. +aysi wa"uapusqa atuq. +aysi usaiapusqa. +aysi 'untu puiy'a-aisqa. tuqta !i'uapusqa 'untu. +aysi la!a!an pasapusqa palaipuspa liso. +aypi tu'upun.
El cóndor y el zorro
Eulalia +O$DO?I MELO. (1C a"os, te-e 0ado de pi!aia # Julio de 1* El -:ndo y el oo a&8an ido asta la punta del -eo. i-ieon una apuesta paa %e -u@l de los dos i&a a so&e%i%i al =8o. E!pe: a llo%e. Se sentaon paa des-ansa -uando una llu%ia de nie%e se puso a -ae. +on una de sus alas el -:ndo se tap: el -uepo y se sent: so&e la ota. Peo el oo s:lo pudo en-o0ese so&e su -ola paa pote0ese. Una nie%e 0uesa e!pe: y el oo sinti: =8o. El oo le pe0unt: al -:ndo 5Atienes =8o o no, -:ndo67. 5A+u@ndo un !a-o %a a senti =8o67 le -ontest: y a su %e le io la !is!a pe0unta 5Ay a ti te est@ a-iendo =8o o no67. 5A+u@ndo un !a-o %a a senti =8o67 le espondi: el oo, -asi !ui
P’asnamantawan kunturmantawan Pati-ia QUISPE QUISPE. (14 watayuq, pi!aia nisqaq tawa"iqin watanpi # Di-ie!&e 'illapi 1) watapi*. P/as"aqa uata !i-isqa. +aysi qinanta tu'aspa !uquta !uyuusqa p/as"a!anqa. Uanta !i-i'usaqtin 'untuqa aypausqa p/as"ataqa. 5Q/ipisqay'i7 nisqa 'untuqa. 5Q/ipiway, q/ipiway7 nisqa p/as"aqa 'untuta. +ay!antaqa q/ipiusqa u' uqu piu1 qata!an. +aysi p/as"aqa waqayusqa !ana i!aynata 'uti!uyta atisqa-u. +aysi 'untuqa 5a!a waqay-u7 nisqa. +ayqa p/as"aqa waqasallanpuni. +ay!antaqa p/as"aqa unquq i'uipusqa. +aysi p/as"aqa unquq 'apusqa. +aysi wawayuq 'apusqa p/as"a. +aysi 'untuqa 'awallu ay-ata apa!usqa. +aysi p/as"aqa !ana !unasqa-u. +aysi 'untuqa 'utiillasqataq ay-a!an. +aysi wa'a ay-ata apa!usqa. +aysi 'untuqa an'ullata !i'usqa. +aysi p/as"aqa -aya-i'uspaaq !i'usqa. +aysi wawanpaqqa p/a-ata apa!usqa 'untu. +aywan p/as"aqa waltasqa wawanta. +aysi 'untuqa p/asnataqa q/ipiyusqa !ayu!an. Q/ipiyuqtinqa a'a waanta t/aqsa'usqa p/as"aqa. +aysi 'untu q/ipipullasqataq. +ay!antaqa u'!anta p/as"ataqa q/ipiya!ullasqataq. +aysi p/as"aqa pasa'apusqa !a!anpa wasin!an. +aysi 'untuqa 5"a-u Ma8a6 "a-u Ma8a6 "a-u Ma8a67 nispa nisqa. +aysi 5-ayaq!i, -ayaq!i; t/uq, t/uq, t/uq7 nispa t/aqsayusan a!p/atulla"a. +aysi 'untuqa ay'u!usqa wawan waqayuqtin. +aysi p/as"a!an ay'uqtinqa a!p/atullataq 'asqa. +aysi a!p/atuqa -in'aapusqa p/unqu!an. +aysi 5tuyawan-u 'ay6 i!a-u 'anpas67 nispa 'untu. +aysi 'untuqa wasinta 'utiusqa. awanta q/ipiyu'uspa pasasqa suyanpa wasinta. Q/intiqa 5paq paq7 nispas nisan. +aysi 5i!atataq 'ay q/intii67 nin. P/a'iusqa q/intitaqa p/as"aq !a!an. 5llillapas willay'i!an 'aan piqpa !aypa -ui-an-@7. 5illaapullaway willaapullaway7 wa!i nisqa. Q/intitaqa a!piapusqa -ay wa!iqa. +aysi willasqa q/intiqa p/as"aq !a!an!an. +aysi 5qaqa u'upi waway'iqa waqayusan7 nispa willasqa q/intiqa. +aysi 'untuqa -ayausqa suyanpa wasinta. +aysi 5nuqa qatay 'ani p/as"ay'i wi'-/u!uwan7 nispa nisqa. +aysi 5qan-u qatay 'an'i67 nisqa 5'ayllapi qatay tiya'uy7 nisqa p/as"aq !a!an. +aysi a'i patanpi tiya-in 'untuta. +aysi 5p/ul t/in7 nispa -in'aapusqa a'i u'u!an. +aysi wa"upusqa 'untuqa. +aysi 'us'an una -/uqapusqa'u 'untuta wawantawan. 3untutaqa
unu t/i!puwan i-/ayuspa sipipusqa'u pay'una. inaspas !a!anpa wasinpi tiyapun p/as"a. +aysi !an-ai'apusqa. a"upusqa p/as"a. Pantiyunpi p/as"ata sapallanta p/a!pasqan'u una. +aypi tu'upun.
El cóndor y la joven Pati-ia QUISPE QUISPE. (14 a"os, -uato 0ado de Pi!aia # Di-ie!&e de 1)* +uentan que una 9o%en a&8a ido a pastea. 2o-ando su quena, un -:ndo se a&8a a-e-ado a la 9o%en %olteando el -eo. Mientas ella esta&a pasteando la al-an:. 52e %oy a -a0a7 le di9o el -:ndo y ella le -ontest: 5-@0a!e, -@0a!e7. Enton-es se la -a0: en la espalda y se la lle%: a una ladea peli0osa. La 9o%en se puso a lloa poque ea i!posi&le que e0esaa a su -asa. El -:ndo le di9o que no lloase !@s. Peo la 9o%en se0u8a lloando sin paa. Pasado un tie!po la 9o%en se e!&aa:. La 9o%en qued: en-inta y al =inal tu%o un i9o. Paa que -o!a, el -:ndo le lle%: -ane de -a&allo. Peo ella no le quiso e-i&i, as8 que el -:ndo e0es: de nue%o a &us-a -ane. Esta %e lle%: -ane de %a-a. El -:ndo -o!i: la -ane -uda peo la 9o%en se la -o-in: antes de -o!<sela. Lue0o el -:ndo lle%: opa paa su i9o, paa que la 9o%en lo en%ol%iea. Despu
Sunsumanta Juli@n QUISPE QUISPE. (1F watayuq # pi!aia nisqaq pisqa"iqin watanpi # $o%ie!&e 'illapi 1) watapi* u' sunsus uqupi isqa uywa !i-iq. Sunsuqa lo!a puntapi p/a-anta -/ustiu'uspa usanta qawa'usqa. +ay!antaqa pu"uapusqa lo!api. +aysi sunsuqa 1 G pu'allapa-a 'u!paayasqa. inaspas 'untuqa altunta palasqa . +aysi 'untuqa sunsuq laun!an tiyay'usqa. +aysi 'untu'unaqa as'a"a u"una'a!un'u. +aysi 'untu'unaqa i!an'u. 5Maytaq apu-innin-isi6 a!un-u67 nispa 'untu'unaqa. +aysi apu-innin'uqa a!usqa pin'illunta tu'ayuspa 'insapata osayuq. inaspas apu-inqa l lipin 'usasninta pa!pa!an -uay'un. +aysi 'untu'unaqa sunsuq "awinpi F -/u'aapusqa sunsuta, !i'unan'u 'aan. +aysi sunsuqa qapaisqa. inaspas 'untu'unaqa palaipusqa !an-ai'uypi. +aysi sunsuqa asiy'un. +ay!antas -ay sunsuqa qapaqyapusqa -ay qui 'insa pata osawan. +aypi tu'upun.
El sonso Juli@n QUISPE QUISPE. (1F a"os # quinto 0ado de pi!aia # $o%ie!&e de 1)* Di-en que un sonso i&a a pastea ani!ales al -eo. En la punta de la lo!a, el sonso se sa-: la opa paa !iase los pio9os. > despu
Ch’askamantawan maqt’amantawan JesHs QUISPE +?U.
(11 watayuq, pi!aia nisqaq tawa"iqin watanpi # O-tu&e 'illapi 1) watapi* u' !aqt/as puntata isqa. +aysi -aypis -/as'awan tupasqa'u. Maqt/awan -/as'awan tiyapusqa'u. Pasapusqa -/as'aqa !anan !aqt/awan tiyayta !unasqa. aqayuspa tiya'usqa !aqt/a. 5+/as'a ay'u!un!an-u67 nispa nisqa !aqt/aqa. +aylla!ansi 'untuqa laun!an tiyayuusqa. +aysi 5nuqa q/ipiusay'i silu!an7 nispa 'untu. Maqt/aqa 5ya7 nisqa. +ayqa q/ipisqa 'untu silu!an. +ayqa inlisa!anta lluqsi!usasqa'u -/as'a'una. Mana !aqt/aqa !ayqintapas iqsisqa-u. 5Mayqintaq yanay 'an!an67 nisqa 'untuta tapuy'usqa. 5Ulti!o lluqsi!uyta ap/iy'un'i7 nispa nisqa. +ayqa ap/isqa !aqt/aqa -/as'ata. +aysi 'untuqa q/ipiya!pullasqataq silu!anta. +aysi -/as'a is'apaapusqa !aqt/a!anta. +aysi !aqt/aqa waqayullasqataq. +aysi !a!itan!an ay'upusqa !aqt/aqa. +ayqa 5!aytaq -ay yanay'ii67 nisqa !a!itan. +ayqa 5is'apauwan!i7 nisqa !aqt/a. +ayqa 5illawaqtaq67 nisqa !a!itanqa !aqt/ata. +ayqa 5!ana"a iy!an-u7 nisqa !aqt/aqa. +/as'a silu!an siqaapullasqataq. +ayqa -/as'a silupi tiyapun. +ayllapi tu'upun.
La estrella y el joven JesHs QUISPE +?U. (11 a"os, -uato 0ado de pi!aia # O-tu&e 'illapi 1) watapi* Un 9o%en se a&8a ido a la punta del -eo. ll8 se en-ont: -on una estella y se quedaon 9untos. Despua no %oy a i7 le -ontest:. La estella se a&8a %uelto a i al -ielo donde se qued: a %i%i. qu8 a-a&a.
Carlosmantawan tiyumantawan pukupukumantawan
Maui-io P?I +?U. (11 watayuq, pi!aia nisqaq 'insa"iqin watanpi # Mayo 'illapi 1 watapi* Qusqu!anta isqa'u +aloswan tiyu-awan. inaspa si!anapi -ayasqa'u Li!a!an. inaspataqsi wadiya Sea=ioq elo9ninta suwaa'a!usqa uquuspa %entana!anta tiyu-aqa. +aysi +alos!an qusqa oata epaananpaq. aqananpaq elo9ta qawasqa +alos. aqayun 0alloqa. aqayuntaqsi pu'upu'u. Is'aynin waqayusqa'u. Kalloq waqasqanta pi"a'usqa pu'upu'u 5a!a waqay-u +alos7 nispa. awpaq ti!pupi una'unata i'-/ai-inanpaq 5pu'uy pu'uy pu'uy7 nispa waqayusqa pu'upu'ulla. 5awan-is'una!anta willaq isun pustuta7 nispa nisqa +aloswan pu'upu'uwan. +aysi tuta!antan pustu!an ay'un'u. Pustupi u'ninta 0ana-inan wadiya Sea=io. Kallota pu'upu'utawan tapu'usqa. 53illapi is'ay -un'a#ina waway7 nispa nisqa 0allo. Pu'upu'uta tapusqa. 5Si!anapi is'ay waway7 nisqa. Kanapusqa +alos. inaspa pasa!pusqa +alos tiyu-antin. inaspa 0anaqtin pu'upu'u'una Santo +isto q/asapi, Qusqu laupi, suyapaisqa 5sipisun +alosta7 nispa. +ayqa pasa!pusqa yuaq 'awallu sillapi +alosqa. ?una#ina pasapuqtin !ana 0allota iqsisqa-u pu'upu'u'una. 2iyu-ata tapu'usqa 5!aypin +alos 'asan67 nisqa. 5Li!a llaqtapi puisaan7 llullaspa nisqa. +aysi pu"uspaaq Santo +isto q/asapi +alosta !as'aq Li!ata 'uti!un'u pu'upu'u'una. Paqaistin a!usqa u' wiaqu-a. inaspa 0allo!anta tapu'usqa pu'upu'u'una. 5Qaynin-ay a!pun yuaq 'awallu sillapi7 nispa nisqa wiaqu-a. 5Maypi"a-@ 'a'un6 Mana tapay!an"a-u7 nisqa pu'upu'u'una. +aysi Qusqu!an pasaa!usqa +alosqa tiyu-antin. Llaqtan!an -ayapusqa +alos. 3unan!antapa-a tuta!antapi waqan 0allolla. Mana"a unata i'-/ai-in"a-u pu'upu'u, ti!puta"a sayain. Pa!pallaqtapi lo!allapi 'awsasan'uaq pu'upu'u.+aypi tu'upun.
El allo! el zorro y el pukupuku
"
Maui-io P?I +?U. (11 a"os, te-e 0ado de pi!aia # Mayo de 1* El 0allo +alos y el oo se =ueon del +u-o. En una se!ana lle0aon a Li!a. El oo =ue a o&a el elo9 del 0uadia Seapio, sa-@ndolo po la %entana. Despu
el 0allo a&8a %enido en un -a&allo &lan-o %estido -on apaien-ia de o!&e, po lo que los pu'upu'u no lo e-ono-ieon y pe0untaon al oo 5Ad:nde est@ +alos67. 5Esta&a po Li!a -uando lo de9<7 !inti: el oo. Despua no lo %a!os a al-ana7 se la!entaon los pu'upu'u. Mientas tanto, +alos y el oo se dii0ieon al +u-o y lle0aon a su pue&lo. Desde enton-es, s:lo el 0allo -anta en la !adu0ada. El pu'upu'u se le%anta tade y ya no despieta a los o!&es. oa,
#allomantawan payamantawan Maui-io +?U P?I. (11 watayuq, pi!aia nisqaq 'insa"iqin watanpi # &il 'illapi 1 watapi*. +alos payaq wasinpi tiyasqa. +aysi 5ay-a anti'uq ay'usaq7 nisqa paya +alos-ata. +aysi ay-a anti'uq ay'usqa 3al'ata. inaspas 'uti!unanpaq -/usaq !ut/i !an'a wi'-uayapusasqa. Mut/ita !i'usasqa +alos. +aysi 0alloq qipanta waqyayuspa ay'un. Mut/in !ana 'apusqa-u. +aysi 5!ut/ita qan !i'un'i7 nisqa. +aysi 5pasay, ipuy7 nisqa 0allota. Pasapusqa yun'a!an +alos-aqa. +aysi pasapuspa -ay u'u !uqu!anta waqya'a!usqa 5ipusani"a7 nispa payata. +aysi pasasqa. inaspas pu!awan tupasqa. ?unata !i'usqa pu!a. 5Mi'usay'i7 nisqa 0allota. 5!a !i'uwan'i-u7 nisqa +alos. +aysi 5'ay !uqu!anta aqay !uqu!an 0anana'usun7. Kanaapusqa +alos-a. Mi'uapusqa pu!ata. +aysi pasasqa yun'ata. inaspas aqay wi-ay!anta +alos waqaya!usan. 5ap/ia!uy-is7 nispas wadiya'una nisqa. +aysi wa'a wasi!an 'a-ausqa. Kallota tanqausqa'u wa'a 'an-a!an wadiya'una i'-/ai-inanpaq te!panolla pustupi. +aysi pu!ata wa-ausqa. inaspa pu!a wa'ata !i'uusqa. +aypi !i'uqtin pu!ata sipisqa'u wadiya'una. +aysi tuta!antan +alos waqasqa una i'-/ai-inanpaq. +aysi is'ay -i'u-a'una a!usqa 2in'ua!anta. 5Manuyuway7 nisqa +alos. 5>a7 nispa is'ay -i'u-a'una. +aysi +alosta !una'uspa qulqita quyusqa. Qulqita !i'uuspa pasaya!pusqa +alos. +aysi wi'sanpi qulqita apasqa. +aysi -ayaapusqa'u payaq wasinta. 53utiya!pusani"a7 nisqa +alos. +aysi qaa pata!an qulqita a'apaisqa 5!ut/i!anta pa0apusay'i7 nispa. Kallota i'uspa 'usisqa 'asqa paya. 5Maytan ian'i67 nisqa paya. inaspas payawan tiyasqa +alos papata tapuspa. +aypi tu'upun.
El allo y la a$uela Maui-io +?U P?I. (11 a"os, te-e 0ado de pi!aia # &il de 1*.
El 0allo lla!ado +alos %i%8a en la -asa de una a&uela. Un d8a,
%kukumantawan p’as&amantawan Juan PUM +O$DO?I (11 watayuq, pi!aia nisqaq 'insa"iqin watanpi # Junio 3illapi 1 watapi* Ua!an isqa p/as"aqa. Ua !i-iq p/as"a 'asqa. +aysi ua iyta qilla'usqa p/as"aqa. +aysi 5nuqa q/ipiusay'i, "awiy'ita watausaq7 nisqa u'u'u. +aysi 5!ana q/ipiuwan'i!an-u7 nispa p/as"aqa. Qaqa t/uqulla!antaq q/ipiusqa. +aysi -aypi uywasqa p/as"ata. +ayqa is'aysi wawanpas 'asqa. P/as"as wawayuq 'asqa. Is'ay wawanpas 'asqa u'u'u-a'una. +aysi u"a u'u'u-a'una taytanta nisqa 5a!a i!anpas yanayaqtin '/utua!uway wa'ata7 nispa. +ay -a'inpi yanayaqtin apaa!usqa atun u'u'u. +aysi 5!ana 'aytaqa !unani-u, u'tan !unani7 nispa nisqa u"a u'u'u-a'una. +aysi u'ta apa!unan'a!a !unananpaq apa!usqa'u is'aynin'u!anta !a!an'uta apaqausqa'u qaqa t/uqu!anta. +ayqa qaqa t/uqu!anta apaqausqa'u !ayuta. Uay!an pusayusqa'u. inaspa tini apaapusqa u"a wa'ata, u"a wa'ata suwaa'a!usqanta. +aysi u"a wa'ata !i'ua'apusqa tini. +ayqa 5-ay tini!an llant/a 'a0aa!usun-is 'aau7 nispa pi"a'usqa u"a u'u'u. +ay llant/ata !a!anpawan u"a u'u'u-a'unapawan 'a0aa!usqa. +ayqa -iqaqta llant/ata 'a0a!usqa'u as'ata uay!anta llant/ata wasin'u!an. Puno !a!an'uq llaqtan. +ayqa 5'ayllapi !a!ay 'asan'i7 nisqa. 5$uqa iusaq'u wi-ayta. 2aytay'u nuqay'uta &insia!uwanqa'u -ayqa, q/u!i q/us"i sayai!unqa. $uqay'u &insiusaq'u -ayqa, asul q/us"i sayai!unqa7 nispa nisqa. sul q/us"i sayai!un. +ayqa !a!an'u 'usisqa. +ayqa -aypis 'undinaa'apusqa taytanqa. +o!uneoq tullullan"as Puno tinda'unapipas i!apas. +aysi tullullawan"as !aqana'uspan'u u"a u'u'u-aqa, inlisapi 'undinauwan !aqana'usqa'u. anquyu!an tu'upusqa 'undinau. 3undinau 5wun...7 niyusan, wanquyu 5wun...7. +aysi !aqanayu'usan. +ayqa 5qan"ataq, nuqa"ataq, qan"ataq, nuqa"ataq7 nisqa u"a u'u'u-a'una 'undinauta sipinan'upaq. Supayta dalinayu'usqa'u. +ayqa 'undinauqa 5li&a'uwan'u-@7 nisqa u"a u'u'u-a'unata. 5Li&asay'ipuni7 nisqa. Illai!uyta
'undinauta sipiyapun'u. +aysi ipun. >uaq palo!a pasapun. +ay!anta -ay u'u'u-aq !a!anqa u' qaiyuq 'apusqa. +ayqa pisilla"as pisilla"as u"a u'u'u-a'unaq 'allpanpas !a-uyaqtin pisilla"as pisilla"as wata!anta wata!anta. +o!uneoq tullun'unatas pa'an'u ta'ayuspan'u. +ayqa qapaq 'apusqa'u u'u'u-a'una tindaq qulqinwan. +aypi tu'upun.
El oso y la joven Juan PUM +O$DO?I (11 a"os, te-e 0ado de pi!aia # Junio de 1* Una 9o%en se =ue a pastea sus o%e9as. Esta 9o%en ea pastoa. Peo ten8a =lo9ea de i a pastea. Enton-es apae-i: un oso y le di9o 5yo te %oy a -a0a y te %enda< los o9os7. La 9o%en le espondi: 5no !e -a0a@s7. Sin e!&a0o, el oso la -a0: a-ia una -ue%a. ll8 la -i: y tu%o dos i9os. La 9o%en se %ol%i: !ade de dos ositos. Despu
'uk’uchamantawan atuqmantawan +alos PUM U?>.
(11 watayuq, pi!aia nisqaq 'insa"iqin watanpi # Junio 'illapi 1 watapi* u'/u-a !a-ula-aq wita 'an-an!an ay'usqa t/i'a !i'uq. $isuta ay'usqa. +ay unaqa &eata 'apu!an -uasqa !ana u'/u-a ay'unanpaq. ay'uqtin '/as'aapusqa u'/u-a. u' lau -a'inwan ayt/asqa, '/as'aapullasqataq. Ma'inwan"ataq &eata saq!asqa, u!anwan 5u!aypi 'allpa 'asanpunitaq!i 'aau7 nispa nisqa. Saq!asqa 5aaa7. +aysi saq!aqtin -ay atuqqa Pusa uay!anta a!usasqa. 5+aynata piqapi wi'say!anta wa'uuwan'u7 waqyayu'usqa u'/u-aqa. +ayqa atuqqa nisqa 5i!a!antan 'aypi wa'uayasan'i7 nispa. 5Manan wayqi-@y. Ususinwan!i 'asaasaq7 nispas nisqa u'/u-aqa. 5$uqa wa'uayasasaq7 nispa nisqa -ay atuqqa. 3a-ai'uspa pasapusqa u'/u-a. ?una a!usqa asut/i apayusqa. +ay asut/iwan suq/ayusqa atuqta. +aysi 'a-aipuqtin pasapusqa -ay u'/u-aqa. 5>anqa wa'uaya-iwan'i. Mi'uusay'i7 atuq nisqa. Pa!pata t/uquyusasqa u'/u-a. +aysi 5nina paanqa7 nispa llulla'usqa u'/u-a. 5Qan -ay t/uqusqay!an ay'un'i7. 587 nisqa atuq. Sunsu atuq 'asqa. 5$uqaqa !ay t/uqu-alla!anpas ay'uusaq-@7 nisqa. inaspa 5u"a-aylla 'asani. +ayqa ay'uusaq. %e lla!ii'a!uy7 nisqa u'/u-a is'apa'unanay'u. 3is'a'unawan 1 G 'anlli'unawan uq/a'unawan i!a patan!an a-/iyusqa allpawan i!a u'/u-a. 5 %e lla!ii'a!uy7 niqtin 5situtaq7 nisqa atuq. 2astai!uqtin nanauspa !an-ai'usqa. +ayqa -u-uta wisq/aa!puspa pasapun u'/u-a. +aysi allpata 'apusqa. u' lau t/uqunta asp/ipa'uspa lluqsia!usqataq. +ay atuq lluqsiapuqtin u'/u-aqa 'isu-ata apa!usqa. 3isu llu'llu-ataF -ay si!i-anwan u' iu-allanpi apa!usqa. +ayqa 5!ay 'isu6 pusauway7 nisqa atuqqa. 5>a. Ma-ula-aq wasinpi 'isu7 nispa u'/u-a. +ay '/apa !an'api 'asqa 'isu, llu'llu-a. tuqqa 'isuta !i'usaspa u!an 'awiapusqa -ay !an'a!an. +ay !an'a!an 'awiapuqtin 5!aypi pu'una 'asan67 nisqa atuq !an'ata p/a'inanpaq. +aysi i-u-ata aywaisqa u'/u-a. +ayqa 5!aypi qulluta 'asan6 !aypi qulluta 'asan67 nisqa atuq. +ayqa quwi a'a-ata aywaisqa u'/u-a. 5Maypin !aan 'asan6 !aypi! !aan 'asan67 nisan nisqa atuq. Ma-ula-aq u!an!an q/asusqa. +ay !a-ula-aqa !a!ita-ata 5in'ay'iwan 4 'aau !aqa-iwan'i7 nisqa. +aysi wa!inta !aqasqa. 5$uqaq in'ay-u 'an!an67 nispa nisqa paya-a. +ayqa u'/u-aqa lluqsiapusqa. +ay u' lau lluqsiuqtin 'awitu u'upi atuq 'asasqa#ina '/uytusasqa. +aysi atuqta i'usqa. Mana aypasqa-u !a-ula-a. +aysi pun'uta 'a'auspa ayqisqa. +ay!anta 'aq pasallasqataq u'/u-aqa. Pasaqtinqa qu-ata"ataq 'aq laqtayusasqa u'yayusasqa u'/u-aqa 5-ay qu-a !illp/uwasun7 nispa. 5Qan atun wi'sayuq 'asan'i. $uqa u-/uy wi'sayuq 'asani7 nispa u'/u-a. +aysi u'yasaqtin si'in!anta unu pawaa!usqa. Si'in!anta pawauqtinqa q/uuntawan si'inta wisq/au'usqa. Q/uuntawan wisq/au'unqa. +ay wi'san pataapusqa. +aysi wa"uapusqa atuqqa. +aysi 'usi'usqa u'/u-a 5allinta wa"uun7 nispa. +aysi papa !i'uq u' lau 'auta pasapusqa, 2tio!an pasapusqa u'/u-aqa. +aypi tu'upun.
El raton y el zorro +alos PUM U?>. (11 a"os, te-e 0ado de pi!aia # Junio de 1*
Un at:n a&8a entado a la ueta del a&uelo a -o!e =loes. a&8a e-o esta0os. El o!&e pe0: &ea en el ue-o del !uo paa que no entaa el at:n. +uando quiso enta se le pe0: la &ea. Pate: -on una piena peo se pe0: !@s -on la &ea. Despuo !e -ol0a<7 di9o el oo. El oo li&e: al at:n y
+o!unidad +a!pesina -olindante de Pa!palla-ta.
(tuqmantawan kunturmantawan Juan an-is-o +O$DO?I ME?M. (1F watayuq, pi!aia nisqaq tawa"iqin watanpi # 0osto 'illapi 1 watapi* 3untusi nisqa atuqta 5silupin pista 'anqa7. +aysi atuqqa i'uyta !unaspa 5nuqapuwan isun-u67 nisqa. +aysi 'untuqa 5!anan qanqa yaqayta awanta!uwaq-u7 nisqa. +aysi atuqqa 5!anan wa"u!usaq-u yaqaypiqa7. +aysi 'untuqa pusasqa atuqta.
+aysi silu!an -ayaa-in. +aysi silupiqa una'unaqa 5i!a ani!altaq 'ayi67 nispa nisqa. +aysi atuqqa '/u-u-allapi tiyay'usqa. +aysi !isaq u'un'unapi tullu'unata '/utupa'usasqa. Mana atuqta iqsispa pasapusqa 'untu. +aysi atuqqa !as'ay'usqa 'untuta. +aysi !ana 'untu 'apuqtin 'utiya!punanpaq luuta &ali'usqa 5pusauway7 nispa. +aysi luuqa 5q/iswata as'ata uwauway7 nisqa. +aysi atuqqa as'ata uwau'usqa. +aysi luuta nillantaq 5wayqiy 'unanqa uwauni"a q/iswata7. +aysi luuqa 5q/iswawan watau'uy7 nisqa atuqta. +aysi atuqqa watau'usqa sintuan!anta. +aysi atuqqa nillantaq luuta 5wayqiy 'unanqa watauni"a7 nispa nin luuta. +aysi 'a-apun. +aysi 'us'an silupi 'asasqa. +aysi atuqqa nisqa luuta 5'/apa sinqa luu7 nisqa. +aysi luuqa 'asqanta -utaapusqa. +aysi atuqqa luuta &ali'un 5!ana"a 'unanqa ni!usay'i"a-u7. +aysi yapa!anta 'a-allasqataq "as 'us'an !api"a 'asallasqataq. +aysi 5'/apa sinqa luu7 nillasqataq atuqqa. +aysi nisuta '/a!iqtin luuqa 'a-ai!pusqa atuqta. +aysi atuqqa wawanta ni!usqa 5qu!pi -usita !ast/a!uy7. +aysi suyt/u u!ita sayaa-isqa'u una'una atuq wa"unanpaq. +ay!an wi'-/uya'apusqa. +aypi wi'san pataapusqa. +aysi wa"upusqa atuq. +aypi tu'upun.
El zorro y el cóndor Juan an-is-o +O$DO?I ME?M. (1F a"os, -uato 0ado de Pi!aia # 0osto de 1* +uentan que el -:ndo le a&8a di-o al oo 5%a a a&e una =iesta en el -ielo7. El oo desea&a %e y le di9o al -:ndo 5A%a!os 9untos67. 5$o te %oy a lle%a poque no %as a a0uanta el a!&e7 le -ontest: el -:ndo. Peo el oo eN-la!: 5no !e %oy a !oi de a!&e7. Enton-es el -:ndo le lle%: asta el -ielo. ll@, la 0ente se pe0unta&a 5Aqu< ani!al es
Chikuchamantawan huk wiraquchamantawan
Juan an-is-o +O$DO?I ME?M. (1F watayuq, pi!aia nisqaq tawa"iqin watanpi # Julio 'illapi 1 watapi* u' -i'u-as ay'usasqa &ola apayusqa ill'a!ayu patata. +aysi u' wiaqu-a a!usasqa yuaq 'awallu sillapi. +aysi nisqa -i'u-aqa 5nuqawan pu'llayta !unan'i-u67. 5>a listu7 nisqa wiaqu-aqa. +aysi nisqa 5qantaq &olay'ipaq, nuqataq 'awalluypaq7 nispa nisqa wiaqu-aqa. +aysi 0anaapusqa -i'u-aqa. +aysi nisqa wiaqu-aqa 5a!un'i pa!pas#%edes#-ielos#aules asindapin. $uqaqa -aypin tiyani. Saqisay'i a!unay'ipaq 'ay yuaq 'awalluta7. +aysi -i'u-aqa ipusqa alo9a'uq. +aysi tuta!antaqa isqa yuaq 'awallu sillapi -i'u-aqa, 'auta"a isqa. +aysi tapuyu'usqa !aqt/ata. 53auaq!i pa!pas#%edes#-ielos#aules asindaqa. $uqa q/ipisay'i. Qan 'awalluy'ita "a'/auy, nuqa q/ipisay'i. +ay!antataq 'us'anpi nisay'i aywa!uway nispa nisay'i7. +aysi aywan -i'u-aqa. +ay!antaqa tu'ua'apusqa ay-aqa. 2u'ua'apusaqtinsi -ayqa !aqt/aqa 5apuay aywa!uway7 niqtin -i'u-aqa -a'ata 'u-ui'uspa aywaisqa !aqt/a!anqa. +aysi -ayaa-isqa pa!pas#%edes#-ielos#aules asinda!an. +aysi -ayaa-isqa 5'unan sutiy'ita qawaapusay'i7. +aysi qawaapusqa !aqt/aqa. +aysi nisqa -i'u-ataqa 5'unan!i wiaqu-aq p/as"an ena!oa'usun'i7. +ay!anta asindayuqpa wasinta pasapusqa -i'u-aqa. +aysi 5-ayqa -aya!uni"a papay7 nisqa. +aysi -i'u-aqa ay'usqa wasinta. +aysi una u!anta, una !a'inta, una -a'inta aywaipusqa wiaqu-a. +aysi -i'u-aqa !ana !unasqa-u !i'uyta. +aysi wiaqu-a 5'unan!i !i'upusay'i, apuay !i'un'i7. +aysi nisqa wiaqu-aqa 5'unantaq llan'/a!un'i siwaata ia!un'i. +ay!antataq utu!un'i. +ay!antataq sa'/a!an wina!usan'i7. +aysi -i'u-aqa nisqa 5tu'u!uni"an pap@y7. 53unantaq!i t/i'ata"ataq !asita!usan'i !isa pata!an latu'una!an7. +aysi -i'u-aqa nisqa 5-ayqa pap@y 'unantaq!i pu"u'a!un'i7. +aysi nisqa -i'aqa 5'unan!i !i'upuyta !unasasun'i !ana-u6 3ay %asu!an tuqaspa unt/aa-iwaq. 3unan!i 'awallu %ientota uqu!un'i7. +ay!antataqsi is'apa'apusqa -i'u-aqa -i'awan. +aysi tusqasqallan wiaqu-awan i!asqa. +ay!antataqsi wiaqu-aqa ay'uusqa wasintaqa. +aysi !ana 'apusqa-u -i'u-aqa. +aysi wiaqu-aqa 'awallu sillapi qipanta pasa!usqa. +aysi -i'u-aqa -a'a!an tu'uusqa -i'ataqsi llawlli !untun!an tu'uusqa !ana wiaqu-a tainanpaq, !ana i'unanpaq. +aysi -a'ataqa pasaun wiaqu-a. Mana taipusqa"a-u -i'u-ata -i'ata. +aysi uay!anta 'utii!pusqa wiaqu-aqa. +aysi -ayaapusqa wasinta. +aysi wa!inta wasinpi !aqayusqa -i'u-a'unaq ayqi'usqan'uay'u. +ay!anta wa!inta na'Raspa !i'uapusqa. iaqu-a saqa 'asqa. +aypi tu'upun.
El chico y el se&or Juan an-is-o +O$DO?I ME?M. (1F "os, -uato 0ado de Pi!aia # Julio de 1* Un -i-o a&8a &a9ado al &ode del 8o il-anota lle%ando su pelota, -uando se apae-i: un se"o en su -a&allo &lan-o. El -i-o le pe0unt: 5Aquiees 9u0a -on!i0o67. 5>a listo. 2H
9ue0as po tu pelota y yo po !i -a&allo7 le espondi: el se"o. Ju0aon y 0an: el -i-o. Enton-es el se"o di9o 5%as a %eni a la a-ienda Pa!pas#edes#+ielos#ules. >o %i%o all@. 2e %oy a de9a este -a&allo &lan-o paa que %en0as7. l d8a si0uiente, de !adu0ada, el -i-o se =ue en el -a&allo a-ia la a-ienda paa alo9ase. +a!in: !u-o. Se en-ont: -on un 9o%en a quien pe0unt: po el -a!ino. El 9o%en le -ontest: 5La a-ienda Pa!pas#edes#+ielos# ules queda le9os. >o te %oy a -a0a asta all@, peo de0ella tu -a&allo, lue0o a !edio -a!ino te pedi< que !e des -ane7. El -i-o le al-ana&a los pedaos asta que se a-a&: la -ane. Sin e!&a0o, el 9o%en se0u8a pidi
Planta espinosa -on =loes o9as o &lan-as.