Caderno Traballo 4ESO

Noa Orizales Iglesias Emiliano Orizales Orizales

Director editorial: Manuel Bragado Rodríguez Edición: Xosé Manuel Moo Pedrosa Deseño da cuberta: Miguel Vigo Fotografía da cuberta: Roberto Quintero Ilustración de interiores: Santiago Gutiérrez Produción: Antón Pérez Fernández Teresa Rodríguez Martínez

Lingua e literatura 4º ESO. Caderno de traballo © Noa Orizales Iglesias, Emiliano Orizales Orizales, 2005 © Edicións Xerais de Galicia, S. A. 2005 Dr. Marañón, 12 - 36211 VIGO [email protected] ISBN: 84-9782-323-0 Depósito Legal: VG. 642-2005 Printed in Spain Impreso en Gráficas Numen García Barbón, 106 36201 - Vigo

Reservados todos os dereitos. O contido desta obra está protexido pola Lei, que prohibe a reprodución, plaxio, distribución ou comunicación pública, en todo ou en par te, dunha obra literaria, artística ou científica, ou a súa transformación, interpretación ou execución execució n artística artí stica fixada f ixada en calquera tipo de soporte sopor te ou comunicada a través de calquera c alquera medio, sen a preceptiva prec eptiva auto autori z a c i ó n .

CADERNO DE TRABALLO

OS NOMES DAS COUSAS A ver se es quen de resolver resol ver os seguintes xeroglíficos:

1

2

Cando chegan?

Van moito ao fútbol?

A que hora quedaches coa panda?

____________________________

____________________________

____________________________

Indica a palabra que sobra en cada c ada unha das seguintes series e explica explic a o porqué da túa elección. a) diario – milenio – secular – anual – quincenal _____________________________________________________________________ b) empardecer – anoitecer – atardecer – lumbrigar – luscofusco _____________________________________________________________________ c) intervalo – daquela – antano – antonte – asemade _____________________________________________________________________ d) amencer – aurora – abrente – luzada – adiar _____________________________________________________________________ Completa o seguinte encrucillado. Horizontais Momento en que a luz do sol apunta no horizonte, primeira luz do día. . Desaparición do sol ou dun astro polo horizonte. . Adverbio que se emprega para indicar feitos que se veñen producindo habitualmente. . Adverbio, este ano. . Neste momento, agora.

Verticais Verticais . Momento final da tarde, entre o día e a noite, en que a luz desapareceu case por completo. . Momento en que o sol se oculta. . Con lentitude, con coidado e precaución nunha acción ou movemento.

3

LINGUA E LITERATURA 4º ESO

Imos xogar ás

.

Xuntádevos por grupos de dúas parellas: A e B. Logo seleccionade un locutor/a para cada parella. Este/a será o encargado/a de seleccionar 6 palabras de entre as relativas ao tempo cro nolóxico e escribilas sen que o seu compañeiro/a as vexa. Logo, o mestre/a determinará un tempo máximo, e o locutor da parella A terá que tentar que o seu compañeiro/a adiviñe as seis palabras anotadas, pero sen pronunciar as palabras prohibidas. Mentres, a parella B vixiará atentamente para que isto non suceda. Ao remate do tempo, tócalle á parella B facer o mesmo. Gaña quen conseguise adiviñar máis palabras no tempo establecido. Palabras prohibidas

Escribe aquí as palabras que vaias seleccionando

SOL

_______________________________________________________

DÍA

_______________________________________________________

LUZ

_______________________________________________________

TEMPO

_______________________________________________________

HORA

_______________________________________________________

MOMENTO

_______________________________________________________

Emparella cada palabra da columna da esquerda co seu sinónimo na da dereita:

Descubre nesta sopa de letras 8 palabras relacionadas co tempo cronolóxico e que conteñen a letra M. __________________ __________________ __________________ __________________ __________________ __________________ __________________ __________________ 4

M A S E M I L E N A R I O U U

lapso

presaxio

aprazar

serán

crepúsculo

clarear

alborexar

período

agoiro

adiar

A T N T E R M P A M R S C A B D A S N T N M A S X I O I I M

U O A A O E S Q D O Q R C P A

T N T F T R D R F L A D V A Ñ

I T P R R A E I G N W F B S A

P U E I I L L T A T R G N M N

O R A L M A Ñ A A C O T C A T I T O D E M U S H I E C H M U S I H K L T N X C V T O U I H K I L M Q W T A Ñ A I C I Ñ A

I Q D I I M V A P D I R T U O G Ñ A R D O A Ñ Z E R E R D I

U E O V P R E V U E N A N G P A Z I B D P O L I T D T E L M

CADERNO DE TRABALLO

A LINGUA POR DENTRO Coloca entre paréntese as unidades que conforman as oracións do seguinte texto. Sinala só aquelas que por si mesmas constitúen unha unidade sintáctica superior (suxeito, complemento d i recto, suplemento, predicado...). Indica se son oracións, cláusulas, frases ou palabras.

Exemplo: (As sirenas da policía) Frase 1

soaban

(cada vez máis cerca deles)

palabra

Frase 2

A

s sirenas da policía soaban cada vez máis cerca deles. Langdon xa as podía ver polo espello retrovisor do seu lado. O motor do Smart protestaba de tanto que Sophie o aceleraba para afastarse do Louvre. Cincuenta metros máis adiante púxose en vermello o semáforo. Sophie maldiciu para si e seguiu acelerando mentres Langdon sentía como se lle encollían os músculos. —Sophie! Freando un pouco antes de chegaren ao cruce, Sophie deu sinais coas luces e botou unha breve ollada a ambos lados antes de volver pisar o acelerador e dar un forte xiro á esquerda naquela intersección deserta. Seguiu cara ao oeste durante catrocentos metros e xirou á dereita nunha ampla rotonda. En pouco tempo xa estaban no outro lado, polos Campos Elíseos. Segundo avanzaban, Langdon xirouse no asento para mirar o Louvre pola xanela de atrás. Non parecía que a policía os seguise. Aquel mar de luces concentrábase no Louvre.

Indica que tipo de palabras conforman os enunciados subliñados no seguinte parágrafo.

M

arte era unha praia distante onde chegaban ondas de homes. Todas as ondas eran distintas e cada vez máis fortes. A primeira onda trouxo homes afeitos aos espazos abertos, ao frío e á soidade, ao coiote e ao gandeiro. Viñan sen graxa no corpo, coas caras sumidas polos anos, os ollos semellantes a cabezas de cravos e as mans coma luvas vellas, preparadas para manexar calquera cousa. Marte non lles podía ofrecer nada novo porque eran homes que xa se criaran en chairas e praderías abertas. Coa súa chegada encheron un pouco o baleiro existente para que o resto se atrevese a seguilos. Puxeron vidros nos ocos das ventás e luces do outro lado dos vidros. Así eran os primeiros homes.

5


Indica cal é a unidade principal e cal a subordinada nos seguintes enunciados: • Cando chegue xogaremos un partido de fútbol. • O lobo da xente. • O sobriño de Melle pensou que traguería dúas xemas. • Cando xa se engurraban os liscos na tixola, botou os ovos. • Unha mañá completamente tranquila. • Foron ver as comparsas que desfilaban pola rúa principal.

Une as dúas partes destes titulares de prensa. Logo, indica que tipo de relación (interdependencia, subordinación, coordinación) se establece entre esas partes. A D

1

6 2

B

O fenómeno comezou

coma un terremoto con epicentro no continente

3

C

7

4

5

E

G

Varios países decretaron o estado de emerxencia para facilitar o recurso ao Exército F

xa que non foi posible recuperar o listado de hóspedes.

Transforma estas cláusulas noutras de sentido equivalente nas cales se establezan as seguintes relacións. • Ven hoxe pola casa para preparar o exame do luns. (COORDINACIÓN) • O acusado solicitou a presenza do seu avogado. (SUBORDINACIÓN) • Contestou dese xeito en resposta a unha pregunta mal formulada. ( INTERDEPENDENCIA ) • Dictaba a súa conferencia cunha voz pouco audible. ( SUBORDINACIÓN) • Saíron os dous á rúa para celebrar o ano novo. ( COORDINACIÓN) • Trouxéronlle un regalo polo seu aniversario. (INTERDEPENDENCIA ) 6

CADERNO DE TRABALLO

ESCRIBIMOS BEN Transforma a seguinte crónica deportiva nun texto literario.

O Deportivo gana en Mestalla e acada a 3ª Supercopa Domingo 25/08/2002 23:50, A Coruña

Un gol de Víctor no tempo engadido do partido dá a victoria ao Deportivo en Mestalla por un gol a cero. Os deportivistas conseguen deste xeito a súa terceira Supercopa, o seu sexto título oficial, e seguen gañando todas as finais ás que acceden. Noraboa afección! Mestalla viviu un partido moi disputado no que o Valencia saíu con moita forza, tanta, que un lampazo de Ayala sobre Makaay aos dous minutos de xogo, propiciou a expulsión do valencianista. Despois, pouco a pouco, os ánimos foron calmándose cun Valencia volcado, no que apenas se notou a falta de Ayala fronte a un Deportivo que

tamén dispuxo de claras ocasión e que, sabéndose por diante na eliminatoria tras a vantaxe obtida en Riazor, non necesitou reforzarse para facer valer a superioridade numérica. No primeiro tempo, Makaay, Valerón e Fran, a saque de fa l t a , p u xeron en apuros a Cañizares, que tivo traballo ata o pitido arbitral do descanso, momento en que detivo un disparo de Víctor. Molina tamén tivo traballo, sobre todo con disparos de Aimar, Fabio, Aurelio, Vicente ou Salva, pero o bo facer do gardameta, e os nervios locais, mantiveron a ceros a portaría deportivista. Víctor, no tempo engad i d o por Iturralde González, bateu cun gran gol a Cañizares, obten-

do deste xeito a vitoria deportivista no partido. Bo comezo de tempada para o Deportivo, que despois de gañar en Riazor por 3 a 0 ao Valencia, imponse tamén en Mestalla por 0 a 1 e logra un novo trofeo. O ambiente nas bancadas estivo demasiado caldeado, e a policía cargou contra un sector do público. Os enfrontamentos continuaron despois no exterior de Mestalla. Sen dúbida, a nota desagradable da xornada. Fran recolleu a Supercopa en Mestalla entre os silbidos dos seareiros valencianistas que aínda quedaban nas bancadas. O trofeo viaxará esta noite, nun voo chárter, co conxunto herculino cara á Coruña.

Agora, transforma esta nota necrolóxica nunha crónica deportiva. O pasado luns 24 de marzo falecía, tras un período de longa enfermidade, o eminente xeógrafo Don Camilo Montañés Andante. Deixa viúva e tres fillos que asistiron con grande dor ao funeral que se celebrou na igrexa de Fonmiñá, sita na parroquia de Caladín da Serra, lugar onde o finado realizaba unha investigación sobre os movementos das placas tectónicas. O funeral desenvolveuse con total normalidade. Ás 18 horas, o cadaleito cos restos mortais de Montañés foi trasladado dende o tanatorio municipal ata a igrexa de Fonmiñá, onde o agardaban os seus achegados e familiares. Logo dunha breve misa, o cadaleito abandonou a igrexa para dirixirse ao cemiterio da súa l ocalidade natal: Pereira de Serreiros. O traxecto ata o cemiterio realizouse a pé. Encabezando a comitiva fúnebre, a viúva de Montañés, a señora dona María Dos Anxos que, entre bágoas e lamentos, sostiña como podía unha enorme coroa enviada polos colegas da Universidade de Fonmiñá que estaban a participar na investigación xeográfica de Don Camilo. Tras da viúva ían os tres fillos do finado, vestidos de rigoroso negro e pendentes en todo momento da súa desesperanzada nai. Xa contra o final, os achegados e familiares marchaban en estrito silencio pola rúa principal que dá acceso ao cemiterio. Pasadas as 19 horas, os operarios da funeraria procederon a sepultar o cadaleito no nicho propiedade da familia Montañés. O descenso do finado supuxo o intre máis emotivo de toda a xornada, producíndose varios desmaios, ocasionados por unha mestura das altas temperaturas rexistradas durante a xornada, e a profunda dor polo falecemento de tan eminente personalidade. Finalmente, o enterro tocou ao seu fin arredor das 19:20 horas. A compañía funeraria proporcionou autobuses gratuítos para todos os asistentes ao enterro.

7


Reconstrúe o texto das seguintes tiras cómicas, adecuando o teu texto ás distintas situacións e contextos. tradutor

A intención con que un emisor escribe un texto determina en gran medida a escolla léxica deste. Indica cal é a intención de cada un dos emisores dos seguintes fragmentos. Avoa, xa lle dixen que agora as moedas que tiña vostede xa non valen, xa non serven para pagar. Agora teño que levarllas eu ao banco para que llas cambien por outras novas que se chaman euros. Xa lle deixarei aquí anotado canto vale cada moeda, para que se vaia vostede entendendo. Oíu avoa? Pois nada, que xa mañá vou ao banco e lle traio os cartos novos. Estea tranquila muller, que o diñeiro non o perde!

TEXTO 1: A intención deste texto é ___________________________________________

_______________________________________________________________________ Emprégase o termo armadura para referirse ao conxunto de pezas de defensa de aceiro que cubrían o corpo dos cabaleiros europeos na Baixa Idade Media e comezos da Idade Moderna durante os torneos e os combates. Non obstante, por armadura debe tamén entenderse todo conxunto de pezas de protección que, dende a antigüidade, o home ten empregado para se defender nos enfrontamentos bélicos, ben corpo a corpo, ou ben ante calquera arma.


_______________________________________________________________________ Todo isto ten que se facer dun xeito discreto. Cando chegue á estación de autobuses deixarei o coche no aparcadoiro. Achégate a el e colle as chaves que quedarán no oco da roda dianteira. Procura que ninguén te vexa. Logo sae do aparcadoiro e toma a estrada que leva a Corcubión sen te desviar en ningún momento. Cando chegues á rotonda de entrada ao pobo, toma o camiño da esquerda e sube pola primeira pista que atopes a man dereita. Alí verás unha casa pintada de azul claro. Ese será o noso lugar de encontro.


_______________________________________________________________________ 8

CADERNO DE TRABALLO

OS NOMES DAS COUSAS Manola posúe o restaurante coa mellor oferta en cogomelos galegos de toda Galicia. Hoxe quere preparar o seu prato estrela «Cogomelos á Manola», así que ela mesma irá buscar os ingredientes. Axúdalle ti a localizalos nesta fraga.

Completa o seguinte dameiro e atoparás un refrán relacionado coa vendima. 34

19

26

43

2

28

8

44

42

24

14

22

15

30

9

40

20

33

41

11

45

32

35

7

1

2

3

4

5

6

7

8

Vara longa e flexible que se utiliza para atar monllos e facer cestos deste material.

9

10 11 12 13 14

Realizar un conxunto de operacións necesarios para elaborar o viño.

15 16 17 18 19 20 21 22 23

Rama, póla delgada, dereita, longa e sen follas, usada como bastón ou aguillada. Planta co talo retorto e froito en baga redonda.

Recipiente de cobre ou aceiro para destilar líquidos. Denominación de orixe do sur da provincia de Ourense. Recipiente de gran capacidade feito de táboas un pouco curvadas, unidas entre si e reforzadas por aros metálicos, e cerrado polas cabezas cunha tapadeira de madeira.

37

12

24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45

9


Velaquí tes algúns consellos que che serán de utilidade se decides saír ao campo a recoller cogomelos, pero primeiro debes saber se son verdadeiros ou falsos. VERDADEIRO

FALSO

       

       

1- Conservalos en vinagre elimina a súa toxicidade. 2- Os que comen os animais son comestibles. 3- Os cogomelos demasiado maduros son indixestos. 4- Os cogomelos acumulan metais tóxicos. 5- Os cogomelos que nacen no mesmo lugar son comestibles. 6- Cando cambian de cor son velenosos. 7- Se se lavan moito perden o seu aroma. 8- É mellor conservalos en cestas ou caixas con ranuras.

Chegou o tempo da vendima. Recolle as uvas-letra na cesta coa definición que lles corre s p o n d e .

C

O L

S O

I C

A

O R

A

S

E C

R O

L

L L

P

O

E E

S

T

S T

E

E

E

A

C

A

A L

D A

A R

A G

Cantidade de uvas que se pisan dunha soa vez nunha construción axeitada para facer viño

Porción de terreo horizontal sostido nas encostas por un muro de pedra e terra

_________

_________

Cesto de vimbio empregado na vendima

_________ 10

CADERNO DE TRABALLO

A LINGUA POR DENTRO Analiza sintacticamente as frases complexas do seguinte parágrafo.

A

mencía sobre Demonte un día grisallo e triste. O señor Galván espertou co primeiro claror dun sol invisible a través das nubes, e deixou a mol e abrigosa cama que Inés lle fixera coidadosamente. Sentiu frío ó poñer os pés no chan e tivo un arrepío, máis sobrepúxose, e entrou no pequeno cuarto de baño da súa estancia. Abriu a billa de auga quente e demorouse un bo pedazo baixo da ducha, sentindo o deleite da auga sobre o coiro cheo de cicatrices nos máis cónditos lugares, algunhas das cales falaban de tremendas feridas case mortais.

Os seguintes enunciados son todos frases extraídas da novela Galván en Saor de Darío Xohán Cabana. Mira ti de completalos coas palabras que faltan de xeito que resulten frases comple xas en todos os casos. Logo podes comprobar os teus resultados cos orixinais que che facilite o profesor. • O día da _____________. • ___ casa ___ Terras ___ Mondoñedo. • Con ___ _______________ golpe de _______. • Cos golpes das ___________ máis ___________ dos caxigos. • Sobre ___ ____________ que estendeu ____ ___________ chan. • De ___ bota que ___________ das ____________ do corcel. • Coa espada ___________ de _________. • Mestas _____________ que escondían ___ sol. • ___ ruído da ________ ___ cristais. • Unha ____________ mesa __________. Clasifica este revolto de frases segundo sexan endocéntricas ou exocéntricas. 11

8 3

olas xigantes provocadas polo terremoto

o máis forte das últimas catro décadas

estes pobos costeiros Endocéntricas Exocéntricas

12

bañados polas augas do Océano Índico

11


Completa o seguinte texto coas frases indicadas en cada caso.

E

de súbito ela viuno saír (fr. prep.) tra( fr. nom.) ía a cara de quen presenciou algo terríbel, algo que (fr. nom.) , como sombra que escurece. Era alguén ( fr. adx.) . Non a desgracia que nos deixa desolados, senón o horror ante algunha (fr. subs.) e inhumana que sobrevén e nos deixa inermes e vencidos. Mesmo ela comprendeu que non era decente dirixirse a el, ninguén se debería achegar a alguén (fr. prep.) ; o sentido (fr. prep.) dicíalle que non lle debía mirar á cara para non axexar nesas zonas de nós, cando un está vencido coma (fr. nom. ) que chora, neses lugares que non queremos amosarlles aos demais. Non debía aproveitarse dun deses (fr. subs.) a máscara da nosa identidade, cando ( fr. nom.) deben saber se lle corresponde abrazarte ou, por pudor, apartar a vista. Máis tarde, (fr. adx.) , pensaría que foi naquel momento precisamente, cando traspasou a fráxil barreira da identidade del, cando ficou establecido un lazo íntimo entre (fr. subs.) , cando ela se atou ao destino del.

Subliña cada unha das frases que conforman os constituíntes do primeiro nivel de análise nas seguintes cláusulas: • Pousaron a baralla a un lado e falaron da comida. • Cuspiu dous ósos de oliva na palma da man. • As perneiras do pantalón de raias facían un leve ruxe-ruxe acompasado ao seu paso. • A neve derretera e as herbas húmidas mollábannos as botas, o fociño, e as patas de Bal. • Decateime de que se me poñían os pelos de punta en todo o brazo. • Falo dunha especie de rebeldía interior que sinto contra a sensación de que todo está demasiado prefixado. • Os sen casa prendían fogueiras en bidóns de ferro para resistir no ring da noite. • Un día, no salón, a nena, sentada na escaleira e coa cabeza engarzada entre os barrotes da balaustrada, viu bailar ao home máis feo do mundo coa muller máis fermosa do mundo. • A lúa estaba no cume da noite e esparexía a súa branca luz por enriba das cousas. • Un pardal entrou na taberna da Inés aproveitando a porta que abrira un parroquiano ao saír. 12

CADERNO DE TRABALLO

ESCRIBIMOS BEN Parece que os parlamentarios desta cámara perderon os papeis nas súas exposicións. Trata de crear tres discursos coherentes seleccionando as partes que pertencen a cada partido. Logo, escribe a carón de cada partido os números ordenados dos fragmentos que cres que integran os seus discursos.

1

Estamos ante unha situación de moi difícil solución. Por unha banda, a achega que os traballadores do noso país están a facer é realmente inxente. Por outra, os parados e os inmigrantes que estamos a acoller presentan unha situación de vida realmente lamentable, señorías. Dende o noso partido entendemos que a solución ao problema pasa por un diálogo social con implicados nesta problemática. Non acadaremos unha solución gratificante se non podemos establecer un diálogo pausado que nos oriente cara á toma de solucións consensuadas.

2

O meu grupo quere manifestar a súa repulsa á implantación dun sistema sanitario de pago. Como voceiro do noso partido debo manifestar que é terrible vivir nun país en que a perda do emprego significa a renuncia á cobertura sanitaria máis elemental. Señorías, pensen nos 2 millóns de parados, pobres e inmigrantes que o ano pasado foron atendidos nos nosos servizos de atención primaria; que sería deles se a reforma que hoxe aquí se quere aprobar estivese xa en vigor? Deixaríanos morrer?

3

Xa está ben, señorías, de que persoas doutros países sexan só cidadáns para os dereitos pero non para os deberes. Están dispostos a lle requirir unha media de 400 euros mensuais a cada un dos traballadores do noso estado? Pois nós, señorías, non o estamos. Non botaremos máis cargas sobre aqueles que coa suor da súa fronte fan do noso estado un lugar con mellor calidade de vida. Aqueles que non se ergan cada mañá para traballar, eses terán que xuntar os cartos necesarios para poder recibir diagnóstico sanitario.

4

Como voceiro do meu partido, gustaríame ter o dereito de acceder á sanidade dun xeito directo e rápido, sen esperas. Quen de vostedes, señorías, non ten agardado horas e horas a súa quenda en calquera dos centros públicos do noso Estado? Señorías, non pretendamos ocultar unha realidade da que todos os cidadáns somos conscientes. O paro, señorías, esa lacra social, non debe supor unha lacra para o noso sistema sanitario. Se limitásemos o número de persoas con acceso á atención gratuíta, estariamos a incrementar a súa calidade, prestariamos mellor servizo a aqueles que co seu esforzo sacan adiante este país.

5

É por isto que propoñemos a implantación dun sistema de pago para consultas que se repitan por cuarta vez, sexan estas realizadas por traballadores ou non. Deste xeito, reduciremos os impostos sobre os traballadores ao tempo que achegamos unha solución á penosa situación en que se atopan os inmigrantes e p a rados no noso Estado. Señorías, este problema require de todos nós un grao de solidariedade moi elevado, porque... Quen sabe se serán vostedes, señorías, quen engrosará as listas do paro nun futuro? Po l o ben de todos, tratemos de buscar consenso na toma de decisións sobre o sistema de sanidade pública.

6

Non señorías, non; porque non estamos a falar dos dereitos sanitarios dos traballadores, senón que estamos a falar dun dereito universal. A sanidade é un dereito fundamental das persoas que debería estar garantido na nosa constitución; e por iso, o noso grupo votará «non» no día de hoxe. Non deixemos morrer ao millón e medio de almas que cada ano son tratadas de xeito gratuíto nas instalacións da seguridade social. Señorías, vostedes teñen a última palabra. Polo dereito á vida: non á sanidade de pago.

Partido Sanitario: ___________

Partido Tolerante: ___________

Partido Extremista: ___________

+

+

+

___________

___________

___________

+

+

+

___________

___________

___________ 13


Le o seguinte texto e logo escríbeo de novo modificando a orde dalgunhas frases, ou eliminándoas para que o texto sexa máis coherente. Querido Ramón: Penso continuamente nos anos que nos agardan xuntos a nolos dous, e bendigo a sorte de podermos vivir nesta etapa tan cargada de esperanza. Xa sabes que sempre tiven ganas de que chegase o intre de poder ficar para sempre ao teu carón. Porque somos nós quen imos formar os nenos que construirán un país diferente. Unha Galicia que acabe cos caciques que todo o controlan, unha terra de onde xa non haxa que emigrar, un país de homes e mulleres construíndo en liberdade o seu destino. Moito me tarda traballar na túa mesma escola e estar xuntos todo o día, sen separarnos nin un segundo. Cando casemos, habemos pedir unha escola nunha vila a carón do mar, unha escola que poidamos encher de xeranios e roseiras, unha escola con grandes fiestras para que a brisa e a luz entren deica o recuncho máis pequeno. Alí lles transmitiremos aos nosos alumnos todo o que ti e máis eu tivemos a sorte de aprender. Sen medos, sen imposicións, porque ensinar tamén é un acto de amor. Vivir contigo e traballar contigo. Cabe outra ledicia maior? Conto os días que faltan, querido Moncho, para que este soño se poda facer realidade. Aínda que sería mellor estarmos preto da Coruña, porque aos dous nos gusta participar na vida cultural, e aquí podemos seguir en contacto con toda a xente que coñecemos das Irmandades. Tanto me ten cambiar de provincia, mañá mesmo deixaría a miña escola de Santa Cruz e marcharía eu a Cervo se puidese. O seguinte texto explica un proceso natural que comeza cando o sol fai que a auga dos ríos se evapore. Leo e logo redáctao ti de novo comezando a túa redacción polo proceso de solidificación. Presta especial atención á orde lóxica dos distintos elementos do proceso. Debido á acción do sol, a auga que forma os ríos, lagos e lagoas, evapórase; o vapor ascende e incorpórase á atmosfera en forma de nubes que son trasladadas polo vento, e que ao chegar a zonas máis frías se condensan e pasan novamente ao estado líquido, caendo en forma de chuvia. Se o frío da zona é moi intenso, a auga conxélase producíndose a solidificación en forma de neve ou pedrazo. Adoptando esta forma, a auga regresa á terra, incorporándose de novo aos ríos e mares. Deste xeito o ciclo continúa a se reproducir constantemente, unha e outra vez.

________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ 14

CADERNO DE TRABALLO

OS NOMES DAS COUSAS Compara o debuxo da dereita co debuxo da esquerda e escribe no teu caderno as 8 diferenzas que atoparás facendo uso do vocabulario relativo ao magosto. a

b

Tenta recompoñer os seguintes refráns populares. Recompila o teu saber e trata de lles dar significado.

POR S AN M ARTIÑO FAISE O MAGOSTO

NON HAI VIÑO RUÍN

C ASTAÑAS, NOCES E VIÑO,

QUE SE ESTOUPAN, SAIRANCHE Á CARA

POLO S AN M ARTIÑO

SABEN BEN E PÁRTENSE MAL

C ASTAÑAS NO N ADAL

VAI VER O TEU SOUTIÑO

TEMPERÁ É A CASTAÑA QUE

FAN AS DELICIAS DO S AN M ARTIÑO

FÍATE DAS CASTAÑAS ASADAS,

CON CASTAÑAS ASADAS E VIÑO OU MOSTO

CON CASTAÑAS ASADAS E SARDIÑAS SALGADAS

POR SETEMBRO REGAÑA

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________ 15


Estes dous amigos atopáronse pola rúa pero non saben falar sen empregar refráns. Axúdalles a buscar os máis axeitados. É verdade home.

Onte librácheste, menos

É que non fago máis que

mal que estaba eu alí para ______________________.

_____________________. Son un completo desastre.

Anda, non te poñas así,

Tes razón, tampouco é

que todo quedou en

para tanto. Cando me merquen a moto e vaia buscar á Luísa...

____________________.

daquela xa ___________.

Une cada ourizo coa castaña que lle pertence.

varear

abano

cogomelo

fornelo

torresmos

castiñeiro

ouriceira

picar faísca

Busca outros significados non relacionados co magosto. • Corripa: _______________________________________________________________ • Sámago: _______________________________________________________________ • Codia: ________________________________________________________________ • Cerna: ________________________________________________________________ • Pelica: _________________________________________________________________ 16

CADERNO DE TRABALLO

A LINGUA POR DENTRO Mete entre corchetes as oracións coordenadas do seguinte parágrafo e logo subliña con vermello as cláusulas que constitúen cada unha.

E

ra polas vísperas de San Xohán. Do castelo véu o enano na súa mula, que tiña moito aquel vir o homiño nunha mula meiresa de gran porte, e de andar tan solaz e bandeado coma unha preñada primeiriza! Veu o enano, digo, e traguía unha carta cpm biña colgada dunha cinta verde pra mi amo Merlín, e sempre que viña o enano dos condes a Miranda, rubía a fecerlle o paripé a doña Ginebra, i a falarlle das condesiñás, e do cadelo pitís que tiña madam a condesa, i a quén o señor Merlín, por facer unha gracia, ensiñara, a asubiar unha alborada. Tamén falaban, que era muy mariqueiro o tal enano, das modas de París, e das cintas que lles viñeran ás señoritas de Venecia, e dun perfume novo que lle chamaban “auga franchipana”, e do baile agarrado e das bodas que se facían na grandeza. Doña Ginebra convidada ao enano con merengada, e iste, si non tragía moita presa, canta unha habanera que sabía e que moito lle gostaba á señora. I o que máis me amolaba do enano era aqueo aér de señoría que se traguía coa xente, coma si el non fora paxe a soldada, i aínda tiña eu que termarlle da mula, i unha vez que traguía posto sombreiro de palla mui bonito, eso si, cunha grande lazada de tul rosa, tiven eu que poñerllo, coma se pon a mitra a un bispo, e pra máis partirlle ben a lazada, cuias puntas lle caían deica a cintura...Trouso a carta o enano, visitou a doña Ginebra, e volveuse ao castelo no curuto da súa mula, fachendosa coma il. Mi amo quedóu cavilos coas noticias da carta, mandóu chamar a Marcelina e díxolle de aparellar na sala do mirador unha cama coa millor roupa.

Completa estas cláusulas simples para que resulten cláusulas complexas. Usa as conxuncións e preposicións indicadas en cada caso. Mercou a moto Non virán Escriben

cando a

para

Discutían sobre o exame

mentras

O vello nunca aceptara

que

Recibirei a visita Pensaba Soñaba con aquel desexo Chegaron a un lugar Lola acababa de saír do colexio

antes de que cando no onde 17


Completa as seguintes oracións bipolares seguindo os esquemas que se indican. Oración bipolar CLÁUS. 1

NEXO

Oración bipolar CLÁUS. 2

CLÁUS. 1

NEXO

aínda que

CLÁUS. 2 PRED.

SUX .

fr. nom. DET.

Oración bipolar CLÁUS. 1 (complexa) NEXO SUX . PRED. CD cláus. 3 a non ser que

NOM.

fr. subst. CLÁUS. 2

N

MODIF. CLÁUS. 3

se

Completa os seguintes enunciados coa conxunción axeitada en cada caso. • Unha brétema de bágoas e cansazo cubría a os ollos de Merri __________ se aproximaron á porta en ruínas de Minas Tirith. • De inmediato sentiu o enorme peso daquela carga, e notou de novo, __________ agora máis forte e apremante que nunca, a maldade do Ollo de Mordor. • Quitou o anel, quizais movido por algunha profunda premonición de perigo, __________ el pensase __________ só desexaba ver con claridade. • Sam detívose horrorizado baixo aquela luz terrible, __________ agora podía ver á súa esquerda a Torre de Cirith Ungol. • Avanzaron dúas ou tres millas __________ a fortaleza orca quedara xa oculta tres eles; __________ a penas comezaran a respirar con máis tranquilidade __________ oíron áspera e potentes voces de orcos. Enche os ocos coa conxunción ou locución conxuntiva indicada en cada caso. Non podes repetir ningunha. • Hoxe remataremos o Camiño __________ chova a cántaros. ( CONCESIVA ) • Está na casa __________ a lámpada da cociña está acesa. ( CAUSAL) • __________ queredes comer peixe teredes que pescalo. (CONDICIONAL) • __________ te vexo lémbrasme ao teu pai. (TEMPORAL) • Non podemos ir de excursión __________ xuntedes os cartos para que saía máis barata. (CONDICIONAL) • Non logrou rematar o traballo a tempo __________ o intentou. (CONCESIVA ) • __________ vos portastes moi ben, vouvos facer un regalo. (CAUSAL) • __________ pasalo a máquina heicho ensinar para que mo corrixas. ( TEMPORAL) 18

CADERNO DE TRABALLO

ESCRIBIMOS BEN Busca e clasifica os elementos de cohesión presentes nestes tres textos pertencentes á obra Tódolos portos se chaman Helena de Joan Barril.

As cidades xa non son de cor pastel coma as fachadas de Linz. As cidades énchense de carteis de cores rechamantes, de peles que veñen de loxe, de músicas que soan cálidas coma o sol dos pequenos sures e que se escoitan baixo a borraxeira xeada dos grandes nortes. ¿Quen pode ter a confluencia de tantas cousas que xa se están a mesturar cada minuto nas pantallas? Xa mo ten dito Pier falando destes asuntos: «É ben doado converter un acuario nunha

sopa de peixe, o difícil é converter unha sopa de peixe nun acuario». Cando o Pier se pon a facer de profesor eu calo, escoito e téñolle lei e penso que todos tivemos algo de sorte por encontrármonos e gustármonos. Por esta boa sorte, a miña nai, Pier e máis eu, que eramos peixes diferentes do grande acuario do mundo, agora, pouco a pouco, imos collendo a textura, o sabor e o arrecendo dunha sopa reconfortante.

Na libraría fixeron unha fotocopia do cadro de marcadores textuais, pero parece que a máquina non estaba ben axustada e os contidos non aparecen exactamente no seu lugar. Descubre os elementos estraños en cada apartado e colócaos correctamente. ALGÚNS MARCADORES TEXTUAIS Para introducir o tema

xa que logo, isto é, este texto trata de, tocante a

Para concluír

noutras palabras, en conclusión, por unha banda, pola outra

Para iniciar un tema novo

primeiro, en segundo lugar, con respecto a

Para marcar orde

é dicir, para finalizar, para rematar, en relación con

Para distinguir

en primeiro lugar, despois, o que pretendemos é

Para facer fincapé

o obxectivo principal é, por un lado, polo outro

____________________ ___________________________________________ ____________________ ___________________________________________ ____________________ ___________________________________________ 19


Coloca os conectores que consideres máis axeitados en cada un dos ocos que aparecen nos seguintes enunciados. Ten en conta que na caixa hai máis palabras ca ocos. En - pero - inda ben non - un - a pesar de que - de - ao - entrementres - cando - daquela - por iso por tanto - segundo - na - desde que - que - de modo que - que - por - por máis que

• ___________ se fixera noite e xa estabamos mortos de medo. • Agarda por min aquí, ___________ eu irei polas entradas do cine. • Non sabía ___________ ía facer ___________ cear, así que entrei ___________ cociña e dirixinme ___________ conxelador. • Dareiche a túa paga ___________ non te portaches todo o ben que deberías. • Deitei a nena, ___________ creo ___________ xa durmía ___________ cheguei ao final do corredor. • Xa sabía eu que che ía afectar moito a súa morte, ___________ non che dixen nada ___________ teléfono. • ___________ me dixo teu tío, ___________ aprobaches os exames non paras ___________ chisco na casa. • ___________ fagas ela non se fixará ___________ ti, xa está namorada doutro. No seguinte texto, indícaseche entre parénteses o tipo de elemento que falta. Escribe ti un que se axeite co requirido para cada un dos espazos. Xil está moi preocupado polo seu can __________ (conector) está a piques de morrer; __________ (conector) __________ (pronome) prefire non falar do tema. Onte pasou a tarde toda no veterinario. __________ (adverbio) foi onde lle deron a mala nova. Pobre __________ (repetición), non me __________ (repetición) velo tan murcho, __________ (repetición) me gusta nada velo sufrir. Aínda que ben sei que o vai pasar mal polo pobre do __________ (hiperónimo). Eu tentarei estar todo __________ (definición) tempo ao seu carón, para poder consolalo cando sobreveña __________ (definición) triste acontecemento, __________ (marcador textual) , de momento non me queda outra cousa que agardar xunto Xil a súa __________ (hiperónimo).

Constrúe ti agora un parágrafo que teña a seguinte estrutura, pero antes traza un pequeno guión dos aspectos que tratarás e as partes onde incluirás os elementos requiridos: parágrafo

GUIÓN

texto

_________________________________________________________________

conector preposición

_________________________________________________________________

texto conector adverbio texto

_________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________

marcador textual

_________________________________________________________________

texto

_________________________________________________________________

hiperónimo + conector 20

_________________________________________________________________

CADERNO DE TRABALLO

OS NOMES DAS COUSAS Este inexperto cociñeiro encheu o capón con alimentos que non lle van nada de nada. Axúdalle a retiralos tachando as letras que corresponden a cada alimento. Logo escríbellos ao «chef» na receita. Se fixeches ben o prato atoparás dous alimentos idóneos para encher o capón.

A L O A R M

E R L

O P A

C

L

S

L

O Z

O

R

L A O E

L

R O A

I

A O O C

L

O L

B

F

S

P

Indica cal é a serie correcta en cada caso e explica o porqué da túa elección. 1

xeada – xelado – conxelar – xeo _______________________________________________________

_____________________________________________________________________________________ 2

xear – conxeación – xeo – conxelador __________________________________________________

_____________________________________________________________________________________ 3

achandar – degoirar – esbarar – bruar __________________________________________________

_____________________________________________________________________________________ 4

sarabiar – orballar – temperar – lostregar ________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

Substitúe as palabras destacadas nos seguintes enunciados polos seu sinónimos. • Comeu todo o turrón que trouxen nun día; está feito un lambón.

_________________

• Teste que sosegar antes de coller o coche.

_________________

• Está un día moi chuvioso, así que leva o paraugas.

_________________

• Achanda esa zona que senon a auga vai apozar.

_________________

• Non te queixes do frío que estamos en tempo de invernía .

_________________ 21


Completa as palabras que se che dan a seguir. Axúdate das definicións. Segue os movementos do cabalo de xadrez para unilas. Nalgúns casos terás que dar un ou dous saltos para completar a definición. Pon ao lado de cada palabra os números, por orde, que se corresponden con cada definición. 1.

Inundación da t er ra ou parte dela a consecuencia

2.

Inflamación aguda e conxestión do pulmón,

3.

Pasaren certos animais un período de tempo,

1-

___________________________ 2-

4.

8.

Conxunto de bens comúns a un grupo

5.

en estado de hibernación ou de letargo.

Estación máis 9. Fenómeno fría e ch uviosa fonético do das catro do idioma galego, ano, que consiste en pronunciar o g

12.

16.

Capa fina de xeo que se forma

coma unha aspirada farínxea ou coma unha fricativa velar

13.

17.

ou a unha colectividade

entre o outono e a primavera,

6.

dunha ch uv ie ira moi abundante

10.

producida xeralmente por pneumococos

D __ O __ __O:

7.

Depósito de xeo formado ao conxelarse a auga

11.

coincidente co inverno,

__ U __ M O __ Í __: ___________________________

3-

__ __ __ __ R __ A R: ___________________________

4-

A __ __ __ V __ : ___________________________

5-

__ __ __ E __ N __: ___________________________

14.

18.

que cae pinga a pinga dende unha certa altura

15.

que no hemisferio Norte vai do 22 de decembro ao 22 de marzo

cando se conxela a auga do orballo

6-

X __ __ __ A: ___________________________

7-

__ __ E A D A: ___________________________

8-

__ A R A M __ __ L __: ___________________________

Este Nadal vai ir moito frío, así que aproveita e vai construíndo un iglú para cobixarte. Colle de cada bloque de xeo as sílabas que necesitas e constrúe palabras en cada bloque horizontal. Non pode sobrar ningunha sílaba.

PAS BE CIA DI 22

ÑAS

LU

LE

XO FO

VIO

CER PAN DI

LER

SOS LI

CIO

HA

LEN LE

CADERNO DE TRABALLO

A LINGUA POR DENTRO Sinala os predicados das cláusulas presentes no texto. Logo indica o suxeito de cada un.

S

en previo aviso, as baterías do capitán Méndez de Cancio comez a ron a disparar. Pr i m e i rofoi a luz, despois o son seco e rotundo, e, finalmente, unha columna de auga ergueuse entre a Garland e a Defiance . Ao primeiro disparo seguiron outros moitos, cada vez máis afinados, e das naves inglesas abrollou un clamor de sorpresa e pánico. Un erro máis de Drake, que calculara mal a distancia e fondeara a flota ao alcance das balas de canón. O resultado non puido ser máis catastrófico. Unha descarga acabou por alcanzar a Defiance de sir John Hawkins, que naquel intre se dispuña a cear cos seus oficiais. Segundo puidemos saber pouco máis tarde na Ga rland , unha bala entrou coma unha maldición polos tabiques e levantou aHa w k i n s na súa cadeira polos aires, causándolle a morte inmediata, ou case. Extinguíase así, de socato, unha das estrelas máis brillantes da navegación inglesa, a luz dun dos homes que vo l vera tolos aos españois e que contribuíra a cortar de raíz a flor do imperio, os soños de grandeza da murcha e miserenta Castela. Qu e lonxe ficaba todo aquilo, que remota me parecía Castela, que covardes e calculadores os mangoneadores escuros das guerras e da morte. Deberían estar alí, na primeira liña, entre o lume e o ferro. Xunta o cadáver de Hawkins xacían malferidos sir Nicholas Clifford, cunha perna de menos, e Brutus Brown, que morreu tamén antes da amencida. Drake, decatándose da magnitude do erro que cometera, ordenou que a flota se trasladase decontado ao oeste da illa, desde onde agardaba aínda poder atacar o port o. Pouco a pouco, os impactos dos canonazos foron ficando atrás, ata facerse novamente o silencio sobre o mar.

________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________

Escribe un suxeito para cada unha das seguintes oracións. Emprega a unidade indicada entre parénteses en cada caso. • (CLÁUSULA ) Sentín moito __________________. • (FR . NOMINAL) _______________ utilizan o móbil o mesmo que os pavóns as súas plumas. • (FR . SUBSTANTIVA ) __________________ asistiron a unha sesión do Europarlamento. • (PRONOME RELATIVO) Deille co cóbado á persoa __________________. • (ESTRUTURA COORDINADA ) __________________ a nosa voz entenden. • (PRONOME) __________________ é unha grande investigadora. • (FR . COMPLEXA ) __________________ saíu na procura dos náufragos. • (FR . SUBSTANTIVA ) __________________ salváronse subindo aos pisos altos. 23


Agora vas traballar de linotipista. Colle os enunciados axeitados destas caixas e compón as cláusulas correctamente. Logo subliña, en cada caso, o suxeito e o complemento directo. Traerán

Aquí

terían

os camiños

a súa nai

atoparon

danse

un camiño de paso Queimaron

moi ben

as laranxas

aqueles rapaces coñecido

abriron

o pregón das festas uns homes descoñecidos

a xente

Algún

na vila

pasou

que levaron

Os exploradores

entre a maleza

O vello profesor

Meu irmán

na tenda Os rapaces

pola alameda o val todo

que pretendían especular con el ás oito en punto

deu

Subliña os complementos indirectos no seguinte texto.

D

ixo que a aquelas horas, xa viñan sendo sobre as oito da noite, gustáballe estar así ás escuras axexando na rúa á xente que pasaba. Cada persoa era unha historia e, como pasaban tan poucas por alí, tiña tempo de imaxinalas, escribíndolle mentalmente unha vida a cada descoñecido, segundo me confesou. Os veciños coas súas historias coñecidas non lle interesaban. Dixo que cada día escribía un libro de historias que, en chegando a noite, se esvaecía. Escribía trescentos sesenta e cinco libros cada ano, bromeou el. Dixo que vivía como Sherezade, imaxinando historias. Xa estaba canso, dixo. E engadiu que na historia verdadeira tamén debeu chegar un momento en que Sherezade cansou e ofreceulle o seu pescozo ao verdugo para non seguir atormentándose cada día.

Corrixe os erros dos seguintes enunciados. • Me parece que destas aprendín a lección • Díxolles que axudaríaos cando quixeran • A véspera da festa adormeceuse ben cedo • O verás se te deixan • Se decatou que perdera os billetes do avión • Vos tedes que facer o traballo axiña • Cando o veu vir escapouse a todo correr • Me verás ou non me verás • Unha roda do coche desinchárase tanto que non podía seguir así • Casouse cun irmán da miña curmá 24

CADERNO DE TRABALLO

ESCRIBIMOS BEN Redacta un pequeno texto onde empregues os signos de puntuación que se che indican na seguinte estrutura. ______________________________ . _____________________________ ; ________ __________________________ , ______ , ___________________________________ __________ . _______________________________________________ : __________ _______ , _________ , __________ , ________________ . ______________________ __________ ( ___________________ ). _____________________________________. Puntúa correctamente o seguinte texto. Ela dicíacho moitas veces nunca se acaba de coñecer totalmente a ninguén nin sequera un chega a se coñecer de todo a si mesmo dicíacho pero sen que nos seus beizos soase duro dramático ou triste dicíao coma quen di os camelios florecen en inverno algo t otalmente cotián pero que pasa inadvertido para moitos por que moita xente cre que as flores só nacen na primavera moita xente cre que coñece os seus veciños os seus amigos os seus familiares que se coñecen a si mesmos ti estás a pensar que non coñecías a túa irmá e agora sabes que xa non te coñeces a ti mesmo e que definitivamente nunca te chegarás a coñecer nin nunca poderás coñecela a ela. A túa irmá chamábase Anxos... Chamábase xa aprendiches a poñela en pasado que decontado se aprende podes dicir que non hai cousa que ensine con maior rapidez e eficacia ca a morte non sabes non sabes se é algo que teña verdadeiramente sentido dicilo a morte é aínda unha mestra recente por sorte escasa na túa vida.

Imos ver se tedes ben aprendidas as normas de puntuación. Dividide a clase en dous grupos e logo seguide as instrucións do voso mestre ou mestra para xogar a este particular Bingo da puntuación.

25


Coloca as comiñas onde sexa preciso. • A película de hoxe chámase: Be cool. • Díxome que a miña xuventude era un problema para acadar o posto. • Penso logo existo atribúese a Descartes. • A palabra banco é polisémica porque pode ter varios significados. • Hai un refrán que di: A cabalo regalado non lle mires o dente. • Eu xa lle dixen que a súa Amaia non era tan boa como parecía. No seguinte texto hai varios signos de puntuación que non aparecen no sitio que lles corresponde. Detecta cales son e rodéaos cun círculo. Logo, cun lapis colócaos onde deberían estar. Odiaba as súas amigas, elas confabuláranse para afastalo dela. ¿Non lle dixera Xulia, ao entrar, “que cada un actuase por libre”? E agora iso das; merda, ¡como dixera! Arreoulle, un puñazo a un altofalante. Sensacións fortes, si, iso dixera..., e “homes de verdade”. O ruxerruxe da música era desproporcionado, disonante e as... luces que varrían a pista amolábano, todos eran sombras que danzaban, coma nunha orxía diabólica. Sentía a cabeza, a piques, de rebentar. Entón todo “empezou”, a dar voltas; sospeitaba, estaba seguro mellor dito, de que as rapazas se agachaban nalgún reservado, que tiñan unha cita pactada con alguén. Nos seus delirios chegou a ver a Mar ta deixándose apaxar os peitos!, recreábase unha e outra vez nesta imaxe; a cara de pracer os ollos medio fechados, lixeiramente inclinada!, contra el, como con rexouba, e presentía que Xulia e Carme lle facían roda; e que rían tamén, que rían del. ¡Oh como se alegraba, imaxinando para elas unha morea de desgrazas!

Velaquí tes un texto sen puntuar. O teu mestre ou mestra fará unha lectura en voz alta para que ti detectes onde deben ir os signos de puntuación. Lembra que para indicar un cambio de parágrafo deberás inserir unha barra inclinada ( \ ) no punto no que consideres comeza o novo parágrafo Erguémonos e saímos ao exterior afastámonos algo da casa seguindo un camiño que había por tras dela agás algunhas luces das vivendas máis próximas a escuridade era total malia a ausencia de nubes ollei para o ceo unha infinidade de estrelas escintilaban por riba de nós o firmamento cubríndonos como unha inmensa colcha escura mentres camiñabamos tiven a sensación de que eramos os dous únicos habitantes do mundo perdidos naquela escuridade que me producía un estraño acougo pero as palabras de Carlos fixéronme volver á realidade houbo un amor si unha persoa que coñecín ao pouco de marchares da Coruña entre o 85 e o 87 estiven casado pero o matrimonio non funcionou a ilusión inicial foise esvaendo e ao pou co tempo atopámonos con que non había nada que nos unise agás algunhas vivencias compartidas que non conseguiran arraigar separámonos de común acordo non foi difícil non había fillos polo medio logo ela casou outra vez merecía atopar alguén mellor ca min seguimos sendo amigos aínda vén por aquí co seu home de vez en cando pero xa non queda nin o menor sinal do amor que un día houbo entre nós. 26

CADERNO DE TRABALLO

OS NOMES DAS COUSAS No seguinte xornal localiza os termos que se corresponden coas definicións. 1- Regras que rexen o funcionamento dun determinado organismo. 2- Proceso consistente en someter a votación. 3- Proposición presentada nunha asemblea para expresar a desconformidade con algo. 4- Reunión dos membros dunha colectividade para ocuparse dos asuntos que teñen encomendados. 5- Proposta de variación ou cambio total no texto dunha lei. 6- Sala con fileiras en media lúa, xeralmente con fileiras concéntricas de bancadas para os espectadores ou para os membros dunha asemblea. 7- Validar unha cuestión mediante unha consulta popular. 8- Reunión xeral dunha corporación ou organismo á que deben asistir todos os seus membros. 9- Calquera sala que adquire circ unstancialmente importancia ou solemnidade. 10- Membro activo dunha organización política ou sindical. 11- Reunión numerosa de persoas que se xuntan cunha finalidade determinada. 12- Persoa que nun asunto actúa en representación doutra por delegación desta.

Coa confusión, neste concorrido pleno, hai algúns elementos que custa localizar. Busca ti os seguintes elementos: Taboleiro de votacións, taquígrafo, escano, conserxe, portavoz de Asociación de Disk-Jóckeys (ADJ), tribuna de oradores, xuntanza.

27


Enche os ocos coas palabras da caixa. Fíxate en que sobra unha palabra. edil - concelleiro - elector - competecia conselleiro - parlamentario - solicitude - dimisión

• Marco presentou a súa _____________ como axudante da Escola de Idiomas. • Ten que ir á outra ventá, porque a expedición dese carné non é _____________ nosa. • Teremos que redactar de novo a _____________ para a bolsa. • Se vostede é un potencial _____________, comprobe a súa tarxeta do censo. • O _____________ independente Bravo Casal foi cesado a semana pasada por irregularidades nas contas municipais. • Xosé Lois Armesto, _____________ nas cortes, manifestou a súa intención de afastarse da política dentro dun ano. • Ricardo díxome que lle habiamos enviar una carta ao _____________ de educación para notificar o comezo do proxecto. Completa o seguinte encrucillado. 1

3

2

6

4 7 8

5 9

1- Cantidades obrigatorias que os cidadáns pagan ao Estado para atender as necesidades públicas. 2- Facer que un corpo elástico rebote nunha superficie. 3- Acción e efecto de deixar de realizar as funcións e actividades propias dun cargo. 4- Consulta política directa aos habitantes dun Estado ou territorio para que estes se pronuncien sobre un acto de goberno importante, aceptándoo ou rexeitándoo con carácter decisorio. 5- Expresar a opinión ou participar na toma dunha decisión mediante o sistema de votos.

28

6- Orde, resolución, decisión dun xefe de Estado, dun goberno, tribunal ou autoridade competente na materia. 7- Cada un dos membros dunha institución, asociación ou asemblea que ten o dereito a participar nos debates da directiva. 8- Número mínimo de membros dunha asemblea que deben estar presentes para teren validez os acordos tomados. 9- Prezo, importe ou porcentaxe fixados dalgunha cousa.

CADERNO DE TRABALLO

A LINGUA POR DENTRO Nos seguintes enunciados faltan os complementos circunstanciais. Completa co tipo de unidade indicada en cada caso. • Foi ___________________________ e mercou unha bolsa. CCL (fr. preposicional)

• Se queremos chegar a tempo temos que saír ___________________________. CCT (fr. adv.)

• Encontrámolo ___________________________. CCL (cláusula)

• Aquel lugar ___________________________ me puña medo cando me atopaba só. CCT (adverbio)

• A manifestación saíu ______________________ e chegou ______________________. CCL (fr. prep.)

CCL (fr. prep.)

• Quedamos para cear ___________________________. CC compañía (fr. prep.)

• Temos que recoller as notas de fin de curso ___________________________. CCT (fr. nom.)

• _________________________ invitamos aos rapaces e rapazas do barrio, pero non sempre. CCT (loc. adv.)

• ___________________________ fomos dar un paseo polo paseo marítimo. CCT (fr. adv.)

• ___________________________ quedamos abraiados diante da súa magnitude. CCT (cláusula)

Escribe oracións cos seguintes verbos que esixen suplemento. • Abusar de ______________________________________________________________ • Arrepentirse de ___________________________________________________________ • Coidar de ______________________________________________________________ • Agardar por _____________________________________________________________ • Tirar con _______________________________________________________________ • Pensar en _______________________________________________________________ • Botar por _______________________________________________________________ Constrúe enunciados segundo os seguintes esquemas. • SUXEITO + PREDICADO + ATRIBUTO (adxectivo) ____________________________________________________________ • SUXEITO + PREDICADO + ATRIBUTO (frase adxectiva) + CC ____________________________________________________ • SUXEITO + PREDICADO + C. PRED. (fr. adx.) + SUPLEMENTO ____________________________________________________ • SUXEITO + PREDICADO + ATRIBUTO (cláusula) _____________________________________________________________ • SUXEITO + PREDICADO + ATRIBUTO (fr. nom.) ______________________________________________________________ • SUXEITO + PREDICADO + ATRIBUTO (fr. subs.) ______________________________________________________________ • SUXEITO + PREDICADO + ATRIBUTO (fr. prep.) ______________________________________________________________ • SUXEITO + PREDICADO + C. PRED. (fr. nom.) ______________________________________________________________ 29


Completa o texto coas preposicións ou locucións prepositivas axeitadas. Ten en conta as posibles contraccións cos determinantes.

F

oi daquela cando chegou _______ os meus oídos un ruído que me xeou o sangue. Era coma o producido _______ unha intensa vibración, e procedía ___ o interior _______ a vitrina. Mentres eu trataba _______ identificar aquel son que me suxería realidades terribles, a muller sacou unha caixa _______ unha bolsa que deixara _______ o chan e baleirou o seu contido dentro _______ a urna. Os agudos chíos ___ espanto e os ruídos apagados _______ as carreiras frenéticas que se sucedían _______ _______ a vitrina fixéronme adiviñar axiña cál era o contido _______ a caixa. Foi _______ aquela cando decidín intervir. Prendín a lanterna e corrín cara _______ a muller, mentres lle berraba que se detivese. Puiden ver o seu rostro dominado _______ a sorpresa, non agardaba a miña súbita aparición. Pero eu tampouco agardaba o golpe que recibín _______ detrás, _______ un obxecto moi duro que só chegou _______ rozarme _______ a caluga é acabou impactando _______ o meu ombro. Caín _______ o chan, atordado, aínda que non cheguei _______ perder _______ todo o sentido. ___ a posición _______ que me atopaba vin a figura _______ un home, _______ dúbida o que me golpeara, que estaba agora ___ _______ ___ a moza. _______ _______ unha conversa ansiosa, _______ a que nada entendín, os dous volveron arrimar a vitrina e marcharon _______ perderse _______ as sombras _______ o corredor. O lóxico sería berrar _______ atraer a atención _______ o vixilante, se cadra aínda había tempo _______ impedir a fuxida, pero puido máis a miña curiosidade científica. _______ as poucas forzas que me quedaban, funme arrastrando _______ o lugar onde estiveran a moza e mais o home. Cando por fin me atopei _______ ___ a vitrina, enfoqueina _______ .a lanterna para ver o que ocorría _______ o seu interior.

Completa os seguintes enunciados escollendo os adverbios e locucións axeitadas das do rec a d ro. POR VECES, DE SOCATO, ARREO, DE VAGAR, COA MESMA, AO RARO, DE CAMIÑO, NOS CABOS, AOS POUCOS, DE ALÍ A POUCO, AO CABO

• Non sei que será de Azucena pois só vén visitarnos _______________ • Chegou á casa e _______________ plantouse diante da televisión. • Protestaron moitas veces e _______________ que aumentasen os orzamentos. • Está tan namorado que _______________ non sabe nin onde vive. • Hai que gobernar esa billa que deita auga _______________. • Teus pais volverán á casa _______________ de marzo, meu fillo. • Estaban todos escoitando a noticia sobre o accidente e _______________ entrou a madriña pola porta. • Quero que o fagas _______________ pois urxe entregar hoxe todo o traballo. • Se tes que conducir vai _______________ que está un tempo moi malo. • Vouno facendo _______________ porque é unha tarefa moi cansada e aburrida. • Timbrou no porteiro automático e _______________ baixou Xoán co seu sorriso de verán. 30

CADERNO DE TRABALLO

ESCRIBIMOS BEN Divide as palabras máis próximas ás liñas.

A

mikwu, o máis pequeno dos cinco fillos de Uchendu, ía tomar unha nova esposa. Xa se pagara o prezo da noiva e se celebraran todas as cerimonias menos a última. Amikwu e os seus levaran viño de palma aos parentes da noiva unhas dúas lúas antes de que OKonKwo levara a Mbanta. Así que chegara a hora da cerimonia de confesión, que era a derradeira. Acudiron todas as fillas da familia, algunhas tiveran que facer unha longa viaxe dende os seus fogares en aldeas lonxanas. A filla maior de Uchedu chegara de Obodo, que quedaba a media xornada de distancia. Tamén chegaran as fillas dos irmáns de Uchedu. Era unha reunión umuada completa, igual que cando morría alguén na familia. Había vinte e unha fillas. Sentaron nun gran círculo no chan e a noiva sentou no centro cunha galiña na man dereita. Uchendo sentou ao seu carón, empuñando o bastón ancestral da familia. Todos os demais homes estaban sentados fora do círculo, mirando. As súas esposas miraban tamén. Era o final da tarde e xa se poñía o sol.

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

Divide as seguintes palabras de todos os xeitos posibles. Por exemplo: ter-mómetro, termó-metro, termóme-tro arrieiro

_______________________

minguar

_______________________

anoitecer

_______________________

irreprochable _______________________

oitocentos

_______________________

vestiades

_______________________

calefacción

_______________________

argüirades

_______________________

corrección

_______________________

supermercado _______________________

acceso

_______________________

hiperactivo

omitir

_______________________

intercambiable ______________________

ningunha

_______________________

realzar

_______________________

_______________________ 31


Observa a seguinte receita e indica os erros de formato de presentación que se dan nela.

Fabas con ameixas Ingredientes -350 gr de garavanzos aproximadamente -400gr de ameixas -un tomate maduro -unha cebola pequena fariña -un dente de allo -aceite. -sal.

Quéntase a auga nun pucheiro,bótanse os garavanzos e cócense.Bótaselle un pouquiño de sal. Escurrense as ameixas e lávanse.Póñense na tixola con medio vaso de auga e dáselle bastante lume para que se abran e logo escúrreselles o líquido. Quéntase un pouco de aceite na cazola de barro.Despois frítese a cebola e o allo.Engádeselle o tomate, mestúrase todo xuntiño e deixase dez min con pouco lume, e por último,bótanse as ameixas,escúrrense ben os garavanzos e engádese na tixola...... e listopara servir.

Nun folio á parte, fai unha copia manuscrita do seguinte texto mecanografado. Logo intercámbiaa co teu compañeiro/a e faille as anotacións precisas no tocante aos aspectos relativos á súa presentación. Despois duns días de hotel concentrei os meus esforzos en buscar unha vivenda en réxime de alugueiro. Máis ben concentreinos en atopar unha vivenda digna en réxime de alugueiro que non supuxese un desembolso superior ó salario interprofesional mínimo de media xornada. Visitei acolledores subterráneos aconsellables se o que a un lle interesa é hibernar, bohemios áticos para ananos, admirables construcións feitas en ocos de escaleiras, habitacións con campingás e armario compartido, e algún nicho con ventá. E aprendín a ler as mensaxes en clave empregadas por caseiros e axencias nos anuncios. «Con calefacción»: pódeselle poñer un radiador alí naquela esquina. «Soleado»: non ten calefacción. «Amoblado»: os caseiros non teñen trasteiro onde gardar todo isto. «Moi soleado»: cómeo a humidade. «Só estudantes»: zulo. «Non estudantes»: esixen carné de doante de órganos para extracción de ril. «Con lavadora microondas, televisión e vía dixital»: entón, non ten teito. Un esforzo lamentable. Finalmente decidín imitar a poboación autóctona e ir vivir cunha xente que coñecín nun bar e que tiña un cuarto libre. Certamente as condicións da vivenda non melloran, pero entre catro lévase mellor. Comezo incluso a sentir certa simpatía polos meus compañeiros de piso e mesmo levo con máis ánimo estar aquí, lonxe do mundo coñecido. E xa sei dicir carallo e servesa . Que é case como saber falar iso que aquí chaman galego. DR. Shish (Extraído de Vieiros, 29/02/2004 María Lado)

Corrixe os aspectos que fan que este texto non estea ben presentado.

32

CADERNO DE TRABALLO

OS NOMES DAS COUSAS Imaxina que es a tendeira deste posto e que recibes a inesperada visita do inspector de Sanidade. Este trae consigo unha lista dos alimentos que vendes no teu posto. Ensínalle os alimentos que pide e explícalle cal é a súa composición. 7 4

2

3

1 _____________________________

5 _____________________________

2 _____________________________ 3 _____________________________

6 _____________________________ 7 _____________________________

4 _____________________________

8 _____________________________

Indica outras acepcións, que non teñan que ver co entroido, para cada unha das seguintes palabras: Morro: Parte da cabeza dalgúns animais onde está a boca e o nariz.

_________________________________________________________ _________________________________________________________

Orella: Doce do entroido, feito de fariña, azucre, ovos, anís, manteiga, etc.

_________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________

Cachola: Cabeza do porco salgada. Xema: Parte globosa central do ovo, de cor amarela. Soá: Parte do porco que se corresponde co espiñazo.

_________________________________________________________ _________________________________________________________

R a x o: Cada unha das dúas tiras de carne m a g ra que están situadas ao longo do lombo do porco, unidas ao espiñazo.

_________________________________________________________ _________________________________________________________

Pantalla: Máscara con que se cobre a cara no entroido nalgúns lugares, particularmente no sur da provincia de Ourense.

_________________________________________________________ _________________________________________________________

Carauta: Máscara que se coloca diante da cara para tapala.

_________________________________________________________ _________________________________________________________

33


Identifica os seguintes debuxos e busca entre a morea de sílabas o nome que lles corresponde. TA

3 1

LAN

TAS

2

CA

FRA

NAS 4

5

SA

ROS

XES

CA

6

com QUEI

10 7

8

9 11

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

Escolle o verbo máis axeitado para cada frase. mesturar - incorporar - callar - engadir - sofritir - curar - escoar

• Cando esteas a facer a masa para a pizza, debes ______________ o lévedo tépedo. • Non ______________ o touciño coa velocidade, que son cousas ben distintas. • Tes que deixar ______________ o leite vinte días para obter un requeixo ben compacto. • Ese cacharro fai de todo menos ______________ a pasta; non cumpre ben a súa función. • Non lle metas o dente ao xamón, que aínda ten que ______________ uns meses máis. • Se padeces tanto do estómago non deberías ______________ as comidas. • Na receita non poñía nada de ______________ tomate á pasta. 34

CADERNO DE TRABALLO

A LINGUA POR DENTRO Identifica as cláusulas subordinadas adxectivas do seguinte texto. Encadra entre corchetes a cláusula a que pertence cada unha e subliña a cláusula de relativo indicando asemade a función sintáctica que está a desenvolver.

E

staba eu asimilando a confirmación das miñas certezas cando aquel home, case debera dicir «aquela cousa», volveu a vista na nosa dirección, aínda que a

quen deu en fitar foi á muller que me precedía. Isto sentino eu porque aínda que aquela mancha pálida que era o seu rostro enviou o que eu chamaría algo así como unha vaga de maldade na nosa dirección, eu sentín que aquilo, todo aquel odio, ía dirixido á nosa amiga , a acompañante de Xacobe, sen contar con que eu me abrigara detrás do toro dunha daquelas árbores. E ela acusou inmediatamente o golpe pois vin como se encartaba e pouco a pouco caía naquela lameira que era o paseo cheo de pozas. Lembro perfectamente que o seu acompañante, o candidato Xacobe, parecía pedir por ela, implorar, humillarse, perante aquela figura que entón botou a andar cara a nós. E daquela, agardo que os meus irmáns me crean, puiden comprobar que tamén el coxeaba dunha perna. Como se fose unha burla diabólica, pensei, como se tivese reparado tamén en min e me arremedase humillarme. É sabido que o Maligno gosta de buscar en nós o que máis nos doe para ofuscarnos e por escarnio, cando non pode coa nosa Fe. Aquilo encheume de rabia. Ademais eu, por algún motivo sentín que era a miña responsabilidade mirrar por aquela muller, xa que estaba soa alí sen que ninguén a puidese valer, saín de detrás da árbore que me defendía un pouco daquela tempestade de chuvia violenta e da ollada daqueles dous que se achegaban, o ameazante e o seu suplicante, e fun cabo da muller para axudala a erguerse. Substitúe as cláusulas subordinadas dos seguintes enunciados polo adverbio máis axeitado. • Cando cheguei arriba emprendín o regreso pola estrada da costa. • Sentín unha inmensa alegría cando albisquei as luces dos primeiros edificios da vila. • Estaba agardando no lugar onde me esperaba todos os días. • Montou o aparello segundo indicaban as instrucións. • Podes dar con eles facilmente xa que viven onde remata a estrada da granxa. • Fixemos as cousas coma se non tivésemos présa. • Puxo os pratos segundo lle mandara a súa avoa, no chineiro da cociña. 35


Clasifica as seguintes cláusulas subordinadas construídas segundo sexan adxectivas ou adverbiais. 1. Non me preguntes por el, non sei onde vive agora 2. Si, home si, vive no lugar onde viviu toda a vida 3. Atopeinos na beira do mar onde os deixara 4. Tanto buscar nas chaves e estaban onde as deixara 5. Preguntoume de onde viña a esas horas 6. Preguntoume polo lugar onde estiveramos ata esa hora

ADXECTIVA

ADVERBIAL

     

     

Completa as seguintes cláusulas coa subordinada indicada en cada caso. • O goberno decidira a construción dunha nova estrada _____________________ (cláusula de inf.) _____________________ (que + cláusula) • O profesor ordenou entrar en clase aos rapaces que estaban no corredor ___________________________(que + cláusula) ___________________________(fr. nom. ) • O cartel de entrada ao instituto prohibía o consumo de chicles no recinto escolar _________________________ (cláusula de infinitivo) _________________________ (que + cláusula) • Esperaba superar todas as materias do curso ___________________________(que + cláusula) ___________________________(fr. nom.) Coloca no seu lugar os adxectivos, adverbios e substantivos do seguinte texto.

F

oi dese xeito como, ao baleirar os caixóns do aparador, atopei unha pequena ciaxa de cartón azul que tiña escrito na tapa «Pontebranca 1972-73». Ao abrila, comprobei que estaba chea de tiras de negativos fotográficos, todos protexidos con papel de celofán; sen necesidade de miralos, axiña adiviñei que estaba diante das fotos que miña nai fixera durante a estancia na vial. Naquela etapa a mamá apaixonábaa a fotografía, e tiña na casa un laboratorio pequeno onde revelaba as fotos que facía. Foi ela quen me regalou a primeira máquina que tiven e foi tamén da súa man como mirei ao contraluz algúns daqeles negativos, aceleróuseme o corazón: ademais das moitas fotos que quitara mamá, alí estaban tamén as que fixera eu durante aqueles meses, pois era miña nai quen se preocupaba de gardar e arquivar os negativos dos dous. Ao día seguinte levei a positivar todo aquel material a un laboratorio fotográfico. Cando fun recoller as fotos, dous días despois, sentín como se de repente alguén me trasladase no tempo e me levase de volta á Pontebranca da miña adolescencia. A unha vila en branco e negro, como era a vida daqueles anos neste país. A un tempo frío e solidificado, pois aquelas imaxes reflectían unhas vidas que xa só existían no papel.

adxectivos ______________________ ______________________ 36

adverbios ______________________ ______________________

substantivos ______________________ ______________________

CADERNO DE TRABALLO

ESCRIBIMOS BEN Pon en maiúsculas as palabras que o precisen na seguinte noticia periodística. «forza de alimentación»: aprendendo a axudar Os xogadores dirixen aos traballadores das organizacións humanitarias que tentan axudar aos pobres.

Completa o seguinte texto poñendo en maiúsculas ou minúsculas as palabras indicadas en cada caso.

«G

uadalajara, 6 de Abril. O __elegado en España da ONG internacional __rganización da __atura __atu ra __lobal, __lob al, Trevor Bishop, denunciou denunci ou o roubo con violencia viole ncia de que foi obxecto na madrugada de onte por parte de dous membros da súa propia _rganización. nizació n. Bishop viaxaba viaxab a no tren nocturno Barcelona-Madrid, cun maletín male tín que contiña __incocentos __il dólares (uns 75 millóns de pesetas) destinados a unha __ampaña __umanitaria. Segundo Bi s h o p, o mozo C.S.M., de vinte anos, compañeiro de __rganización, presentouse cunha rapaza que o acompañaba no coche-cama onde el durmía. Agrediron a Bishop Bishop e apoderáron apoderáronse se do maletín. maletín. Avisado Avisado o __nterve __nterventor, e despois despois dunha dunha persecución persec ución en que par participaron outros viaxeiros, a parella, parell a, co diñeiro, diñei ro, saltou do tren en marcha rcha,, nas na s cerc ce rcan anía íass de Guadalajara. »A __rganización da __atura __lobal, con sede en Xenebra, é coñecida polo carácter radical que dá d á ao concepto de “__xuda “ __xuda __umanitaria”. __umani taria”. Os seus seu s __irixentes __i rixentes nunca re xeitaron a confrontación confronta ción cos ___obernos _ __obernos e as __utoridad _ _utoridades es __nternacionais. __nternaci onais. Como Com o se recordará, entre outros incidentes, o pasado ano foron detidos algúns dos seus membros despois de sabotar o barco en que o __oberno __rancés pretendía enviar __esiduos __adioactivos a un país país do ___er ___ercceiro ___un ___undo do.. Así mesm mesmo, o, pre sentaron repeti rep etida dass denunden uncias polos abusos das ___orzas de ____ntervención da ONU.» Debaixo aparece un comentario comen tario titulado: ti tulado: «___áis __ena que ___loria». ___lori a». Lido en diagodi agonal, dicía que algunhas ONG teñen moi boa vontade, pero que os seus membros, de cando en vez e arrastrados por delirios salva d o res do mundo, en lugar de axudar, estorban. 37


Enuncia a regra a que responde cada un dos seguintes enunciados. • O presidente do goberno anunciou que ía ter unha reureunión co voceiro da oposición • Monet é un dos máis grandes grandes pintores pintores do impresionisimpresionismo francés. • A aquel compañeiro compañeiro de clase chamábanlle chamábanlle o Plasta. Plasta. • Unha das das películas máis famosas famosas dos últimos tempos tempos é A guerra das galaxias gal axias . • A lei publicouse publicouse onte no DOG. • No preámbulo preámbulo da lei maniféstase maniféstase claramente cales cales son as intencións da mesma. • O alcalde visitou visitou onte as obras do novo novo auditorio. auditorio. • O próximo xoves xoves teremos exame de matemátic matemáticas. as. • Os delegados de todos os cursos reuníronse onte coa xefa de estudos. • Que significaba significaba aquilo? aquilo? Afogaba de impaciencia. impaciencia. • Os membros do club realizar realizaron on unha expedición expedición ao Polo Norte.

_________________________ _________________________ _________________________ _________________________ _________________________ _________________________ _________________________ _________________________ _________________________ _________________________ _________________________

Corrixe os erros de uso das maiúsculas que parecen no seguinte texto.

As Tabaqueiras Tabaqueiras gastan 40 euros en publicidade por cada un do Estado en previr o tabaquismo

38

CADERNO DE TRABALLO

OS NOMES DAS COUSAS Completa o seguinte encrucillado Horizontais 2 Que se fai ou se di en confianza ou segredo. 3 Abreviatura da persoa ou entidade que envía algo. 4 Nome escrito pola mesma persoa, 2 normalmente acompañado da rúbrica, en documentos ou cartas para asumilas ou autentificalas. 6 Pasta sólida que, fundida, se emprega para selar cartas, paquetes, etc. 7 Domicilio dunha persoa. 9 Saco grande. 10 Deixar marcada por presión nunha cousa a imaxe doutra diferente. 12 Parte ou peza dunha cousa que queda montada sobre outra.

1

3 4

5

6 7

8 9 10

Verticais

11

5 Aparello de telegrafía rápida que t ransmite ransmite directamente direct amente un texto mecanografado. 1 Nome e enderezo da persoa ou entidade que envía algo. 8 Utensilio de oficina, empapado en tinta, que se emprega para humedecer os cuños ou selos de marcar. marcar. 3 Ao revés, poñer ou imprimir o selo. 11 Lugar onde se botan as cartas que se envían por correo ou de onde se recollen as que se reciben.

12

Sela cada carta co selo que lle corresponde.

selo estampar

paquete

franquear

fardo

timbre

asinar

rubricar

sinal

imprimir

39


Parece que os carteiros andan hoxe un pouco despistados, xa que lles sobra unha carta en cada saca. Axúdalles a retirar as cartas que non pertencen ás sacas xustificando a túa elección.

Escribe a familia léxica das seguintes palabras.

40

CADERNO DE TRABALLO

A LINGUA POR DENTRO Transforma os enunciados subliñados en cláusulas subordinadas substantivas de significado equivalente.

O detido solicitou a presenza dun avogado Non me sorprendeu en absolu to o regalo da bicicleta Os xornais desta semana falaron sobre o desastre de Barcelona O alcalde prometeu a construción dun novo centro polideportivo Todos se sentiron satisfeitos do seu éx ito nas Olimpía das Esta afeito á lectura da prensa diaria A cidadanía e stá moi preocupada coa subida do prezo da gasolina Os deputados pretendía n a aprobación dunha nova lei sobre a clonación

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

Transforma as cláusulas subordinadas substantivas en adxectivos ou frases adxectivas de significado equivalente. • Xurxo quedou para cear cunha rapaza que é da Mariña lucense. • Falaban nun ton de voz que oiamos con moita dificultade. • No Nadal, regaláronlle un coche que dirixe a distancia. • O presidente Arxentino visitou a casa en que naceu Rosalía de Castro. • Estes días nos que tanto choveu pasaran á historia da meteoroloxía. • A saída da baía, que se atopaba na cidade herculina, foi moi dificultosa e chea de perigos. • O gañador da lotaría de Nadal era unha persoa á que a fortuna lle sorrira. 41


Transforma as seguintes cláusulas nunha unha única que conteña unha cláusula subordinada adxectiva, coma no exemplo: • Regaleille un reprodutor de MP3. Posuía unha sonoridade moi boa 

Regaleille un reprodutor de MP3 que posuía unha sonoridade moi boa

• Ten dous coches antigos. A súa carrocería necesita un repaso. ______________________________________________________________________ • Asaltaron un avión. Levaba pasaxeiros rusos. ______________________________________________________________________ • Un camión chocou contra a fachada dun restaurante. Estaba a celebrarse unha voda. ______________________________________________________________________ • Deume a probar unha copiña de licor. Ao principio tiña un lixeiro sabor amargo. ______________________________________________________________________ • A rapaza é curmá do meu cuñado. A rapaza traballa de conserxe no concello. ______________________________________________________________________ • Eu lembraba aquel camiño. Agora é unha estrada. A estrada baixa entre casas con xardíns moi coidados. ______________________________________________________________________ • Fun a Londres con dous amigos. En Londres pasámolo moi ben. ______________________________________________________________________ Separa os substantivos en dous grupos segundo sexan masculinos ou femininos.

MACEIRA DOTE MARXE ,

,

,

CUME MEL TIL ,

,

,

SÍNDROME ELE COUCE ,

,

SAL LEITE ORIXE ,

,

,

SINAL LABOR ACNE ,

,

,

,

VERTIXE DIADEMA ÉNFASE ,

,

,

COLITE CUSPE ENXOVAL ,

,

,

PONTE LONGAMETRAXE GUME ,

,

SÍNTOMA SERVIDUME PUBE ,

,

,

,

CUTE SÍNDROME CASETE ,

,

,

CONTRASINAL , XIZ , AROMA , COXA PANTASMA COMETA ,

,

,

CÓLERA LAVALOUZA INSECTICIDA ,

,

AVE AUGARRÁS VIDEOCASETE ,

,

,

DÍNAMO ORBE ,

42

,

CADERNO DE TRABALLO

ESCRIBIMOS BEN Imos facer unha competición entre toda a clase. A ver quen logra máis puntos nesta barraca da abreviación. Apunta ben e acerta de que tipo son as abreviacións da barraca: abreviatura, símbolo, acrónimo ou sigla.

cal

p.m.

AI

Adega H

NIF apdo

a

vid.

cm

Banesto

BUP CPU

FM

m2

MB

Icona

v.gr.

Finsa

par.

col.

nom.

Fenosa

DOG

hab.

Inem

NE

CNL

INE

ILG

ESO

dpto.

Sergas

feb.

W

FEVE

km

Interpol

Internet

SIDA

Escribe os acrónimos dos seguintes enunciados. • Organización Internacional do Traballo. . . . . . . . . . . . . . . . . . • Asociación Española de Banca Privada . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Boletín Oficial do Estado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Centro de Orientación e Información Universitaria . . . . . . . . • Consellería de Ordenación do Territorio e Obras Públicas . . . • Empresa Nacional de Electricidade, Sociedade Anónima. . . . . • Fondo Monetario Internacional . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Instituto Galego de Artes Escénicas e Musicais . . . . . . . . . . . . • International Standard Book Number . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Lei de Reforma Universitaria. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Organización das Nacións Unidas para a Educación, a Ciencia e a Cultura . . . . . . . . . . . . . . . . . • Organización Mundial da Saúde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Universidade Nacional de Educación a Distancia . . . . . . . . . .

___________________ ___________________ ___________________ ___________________ ___________________ ___________________ ___________________ ___________________ ___________________ ___________________ ___________________ ___________________ ___________________ 43


Escribe os acrónimos que se corresponden cos seguintes enunciados. • Asociación para a Defensa da Natureza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

___________________

• Fondo Europeo de Desenvolvemento Rexional . . . . . . . . . . . . . . . .

___________________

• Fundación Empresa-Universidade Galega . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

___________________

• Instituto de Conservación da Natureza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

___________________

• Rede Nacional de Ferrocarrís Españois

........................

___________________

• Asociación Española de Normalización e Certificación . . . . . . . .

___________________

• Instituto Nacional de Servicios Sociais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

___________________

• Servizo Galego de Saúde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

___________________

Corrixe os erros ortográficos das seguintes abreviacións: • Tráeme os DOGAS do mes de setembro para ver se saíu a orde da Xunta. • Durante os secs. XVII e XVIII apenas se escribiron obras literarias en galego. • A placa do meu ordenador funciona a 32 bites. • Ver os caplos. 5 e 28 da presente edición. • Enviar os seguintes artigos: 2 tlfs. móbiles. 500 fol. de cor branco. • Representarase a obra de teatro no Colexio dos Ps. Franciscanos. • Na reconstrución do país despois do terremoto participaron moitas ONGs, como Médicos sen fronteiras e Mans Unidas. • Vtdes deben estar presentes cando falemos co seu fillo.

A ver se es quen de desenvolver o significado das seguintes abreviaturas. Entre paréntese podes atopar unha pista. • USC (aquí estúdase) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . __________________________________ • RAG (aquí sábese moito de letras). . . . . . . . . . . . . . . . . . .

_____________________________________________

• PVP (vainos moito ao peto). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

_____________________________________________

• INSS (anda a voltas cos enfermos). . . . . . . . . . . . . . . . . . .

_____________________________________________

• CSIC (aquí hai uns señores que din son moi científicos). .

_____________________________________________

• IVE (non nos gusta pagalo, pero é o noso deber) . . . . . . . .

_____________________________________________

• INEF (aquí din que se poñen en forma) . . . . . . . . . . . . . .

_____________________________________________

• IRPF (descóntano todos o meses) . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

_____________________________________________

• IPC (dinos se sobe ou baixa a «vida»). . . . . . . . . . . . . . . . .

_____________________________________________

44

CADERNO DE TRABALLO

OS NOMES DAS COUSAS . Te redes que adiviñar as seis palabras relacionadas coa administración local preguntándolle ao voso mestre ou mestra letra por letra. Por cada letra escollida que non estea nas palabras (no abecedario podedes ir marcando cun lapis as letras que vaian saíndo para non repetilas), o voso mestre engadirá unha parte do aforcado. Se o mestre consegue re matar o debuxo antes de que adiviñedes a palabra, perderedes o xogo. Unha vez rematedes, podedes buscar outras palabras para xogar por parellas. Prestade moita atención e

A G N S

B C H I Ñ O T U

D K P V

E L Q X

F M R Z

1. A 2. P 3. R 4. X 5. O 6. C

Completa as seguintes frases coa palabra que lles corresponda. PADRÓN, CONSELLERÍA DE MULLER E XUVENTUDE, EDIL, PRAZA DE ABASTOS, PEDÁNEO, TAXAS, TENENTE DE ALCALDE, SANIDADE

• Comproba os teus datos no _______________ municipal antes de ir votar. • Na universidade non pago as _______________ de matriculación porque son filla de funcionario de Educación. • O alcalde de Meixón delegou as súas funcións en materia de urbanismo no ____________. • Se non se solventa o problema do Hospital Xeral presentaremos un escrito a ____________. • O _______________ de Loureiro visitou onte os seus 100 conveciños. • Achégate á _______________ para facer o teu carné xove. • A actual corporación municipal escolleu onte por votación o novo _______________ de cultura. • As peixeiras están en xeral satisfeitas coa remodelación da ________________. 45


Busca nesta sopa de letras 6 conceptos relacionados coa administración local. Lembra que poden estar compostos por dúas palabras. B

A

Q

W

E

R

T

U

I

O

P

A

S

D

F

G

H

K

Ñ

Z

A

I

U

Q

O

R

R

A

P

X

C

V

B

E L N N

A

M

Q

W

B

E

N

E

S

L

O

U

R

O

Q

W

E

E

R

T

U

P

A

R

R

O

Q

U

L

P

A

I

O

P

A

S

E

D

F

G

H

K

L

Ñ

Z

X

C

V

B

N

M

Q

W

T

E

R

C

T

U

O

M

N

Z

O

A

O

Q

W

E

R

N

A

U

P

A

A

S

X

D

F

I

R

G

R

U

K

L

E

Ñ

R

I

O

M

Z

X

I

C

R

R

V

B

D

N

O

I

P

A

S

D

F

I

G

H

L

O

A

A

Z

X

E

C

B

E

V

B

O

U

M

Ñ

L

K

T

B

Q

W

E

R

N

M

T

U

I

O

C

P

A

O

S

S

A

D

F

G

H

K

A

L

Ñ

Z

X

C

I

V

B

S

I

O

N

M

Q

W

E

O

N

R

T

U

I

O

A

P

A

S

P

S

O

D

F

G

I

H

Z

K

L

Ñ

Z

X

L

C

N

E

V

X

B

N

M

D

Q

W

A

E

R

T

U

I

L

O

R

O

U

P

A

S

E

D

F

G

H

K

L

Ñ

Z

X

C

G

V

L

A

X

E

M

I

C

A

C

A

L

I

D

A

D

E

Escribe a familia léxica das seguintes palabras. concello varrer urbanismo mercado

   

_________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________

Aplícalle a taxa que lle corresponde a cada municipio, segundo o seu xentilicio.

46

CADERNO DE TRABALLO

A LINGUA POR DENTRO Une os puntos que se corresponden con aquelas cláusulas que non posúen unha subordinada temporal no seu interior e obterás o debuxo que se esconde detrás deste revolto de puntos.

6

5

• 23

20

•

17 1

••

3

•

•

•

19

•

16

•

15

•

•

• 9

14

•

18

2

4

22 21

•

•

•

8

•

•

12

11

•

13

•

7

• •

10

•

1. Escondeu o coche onde non o podían ver os seus perseguidores. 2. Instalouse unha familia de inmigrantes onde nos viviamos. 3. Dáme moito arrepío sempre que me subo a unha desas atraccións. 4. Debemos rematar o traballo antes de marcharmos de excursión. 5. O guindastre levou os coches que estaban mal aparcados. 6. Segundo me contou Antía, Xurxo anda a facerlle as beiras a Helena. 7. Cada vez que te ve ponse toliño de contento. 8. Preguntou polo médico de quen lle falara eu. 9. Atópase á volta da próxima curva a cidade onde naceron. 10. Conforme se fai maior ponse máis interesante. 11. Agora que non me ve vou coller unha lambetada. 12. Teño tempo dabondo ata que vós veñades. 13. Montou o xoguete segundo indicaban as instrucións. 14. Prometeume sinceramente que non chegaría tarde. 15. Non ben morreu o seu tío pechou a casa e marchou dalí. 16. Se vén hoxe seguro que chegará moi tarde. 17. Sempre que lle pregunto pola súa irmá contesta con evasivas. 18 . Saíu a escape en canto rematou de xantar. 19. Preguntáronnos como fixeramos para chegar alí. 20. Ao chegardes á vosa casa chamade por teléfono. 21. Paseando eu pola terraza comezou un incendio no edificio de enfronte. 22. Malia o mal tempo sairemos igual de paseo. 23. Marchou de alí ao velo entrar pola porta.

Constrúe cláusulas subordinadas segundo os seguintes esquemas. En cada cláusula subordinada debes empregar un adverbio diferente de xeito que non se repita ningún. • CCT + PRED. + CCM (cláusula sub. adv. modal) _______________________________________ • SUXEITO + PRED. + CCL (cláusula sub. adv. locativa) ___________________________________ • PRED. + CCL + CCM (cláusula sub. adv. modal) _______________________________________ • PRED. + CCT + SUPL. + CCT (cláusula sub. adv. temporal) ________________________________ • SUXEITO + PRED. + CD + CCL (cláusula sub. adv. locativa) _______________________________ • PRED. + CD + CCL + CCT (cláusula sub. adv. temporal) __________________________________ 47


Substitúe o adverbio ou locución adverbial das seguintes cláusulas pola subordinada adverbial locativa ou modal axeitada. • Atoparon uns restos prerromanos alí • Saíu rapidamente pola porta de atrás así • Cortáronlle o pelo a mantenta • Por que non poñedes a mesa acolá • Comezou a estudar medicina daquela • Fixeron o seu traballo de balde • Baixou do monte por alí • Colocáronse nos asentos así

__________________________________ __________________________________ __________________________________ __________________________________ __________________________________ __________________________________ __________________________________ __________________________________

Clasifica as seguintes cláusulas construídas con ond e e como segundo sexan adverbiais, substantivas ou de relativo. • Non sei onde viven agora os meus curmáns • Construíron unha casa na aldea onde naceron • Os meus tíos viven onde sempre viviron • Descoñezo como lles está indo o curso nestes momentos • Fago os exercicios como me dixo o profesor de matemáticas • Aparquei o coche da forma como me indicou meu pai • Esperaron por nós onde remata o camiño asfaltado e empeza o sendeiro do monte

_______ _______ _______ _______ _______ _______ _______

Completa os seguintes enunciados cos adverbios de lugar axeitados. • Vente para ___________ rapaz que ___________ vai moito frío. • Xoana vive en Vigo ___________ do mar. • ___________ da miña casa están construíndo un grande hipermercado. • ___________ estudan os teus fillos? • Cortou o pelo ___________ case a cero. • ___________ aí o tes ___________ túa, es un despistado. • Non vas a ___________ quedas aquí con nós. . Completa estes enunciados cos adverbios e locucións adverbiais de tempo e modo axeitadas. • Non te apures a facer o traballo: faino . • Quero que fagas isto sen perda de tempo. • Non fagas as cousas fainas con sentidiño. • Estudaba pero non daba aprobado a materia. • Sempre tiras a roupa e queda todo estrado por todas as partes. • Érgome moi para ir ao colexio. • Si que pensou o que estaba facendo, fíxoo . 48

CADERNO DE TRABALLO

ESCRIBIMOS BEN Neste cartel dun edificio de oficina falta por escribir correctamente as profesións dos seus ocupantes. Escríbeos ti correctamente.

XOSÉ MARTÍNEZ LÓPEZ ANTÓN CASTRO MARTINEZ Médic..... cirurxi..... Piso 5º Of. 18

ELVIRA SOUTO LÓPEZ Procurad..... dos Tribunais Piso 3º Of. 2

Indica o feminino das seguintes palabras, ben co sufixo ou engadindo un artigo. • contable ________________________

• tecelán _____________________________

• cortesán ________________________

• xastre ______________________________

• internista _______________________

• axente _____________________________

• químico ________________________

• militar _____________________________

• artista __________________________

• comentarista ________________________

• oficial __________________________

• aprendiz ___________________________

• pinche _________________________

• copista _____________________________

• médico _________________________

• comerciante ________________________

• delineante ______________________

• dentista ____________________________

• celador _________________________

• notario _____________________________

• músico _________________________

• fiscal ______________________________

• xuíz ___________________________

• comisario __________________________ 49


Escribe as palabras de xénero contrario ás da columna da dere ita.

D L C S

A

CABALEIRO LEÓN CURMÁ SA NORA LANGRÁN CAMPIÓN PASPÁN CACHOLANA CIDADÁ MUSULMÁN POETA LADRÓN VACÚN CRU EMPERADOR

O M A E

L C P C C M P L V C

N O R I A O

N M A A D U E R C M

A

P

A

T

Coloca cada palabra no seu lugar, segundo sexan masculinas ou femininas. lente

áspide síncope

sal

cabotaxe marxe

ave

orbe arte

eclipse

mel

$

cute

%

Substitúe o masculino xenérico nestes enunciados por outra alternativa non sexista. • Os alumnos de 4º realizaron unha excursión ao Coure l . • Os traballadores da empresa puxéronse en folga para reclamar melloras salariais. • Os rapaces do pobo fixe ron un magosto e convidaron a todos os veciños a celebralo con eles. • Ospro f e s o res do centro celebraron o día do seu patrón cunha comida campestre . • O home acostuma a ser pouco coidadoso co medio que o rodea, destruíndo moitos hábitats naturais. • Os médicos do hospital puxéronse en folga para protestar pola destitución dun compañeiro. • O decreto do alcalde invitaba a todos os veciños a participar na conmemoración do día da Constitución. • Os usuarios do serv i zode autobuses prot e st a ron pola excesiva lentitude destes. • Os pais de alumnos do centro celebraron a súa festa anual no recinto da feira exposición. 50

_________ _________ _________ _________ _________ _________ _________ _________ _________

CADERNO DE TRABALLO

OS NOMES DAS COUSAS A ver se sabes... quen é quen? Escolle unha planta, herba ou flor, e logo trata de adiviñar cal escolleu o teu compañeiro ou compañeira formulándolle preguntas sobre as características da súa planta, herba ou flor.

Na cultura popular galega abondan as frases en que se empregan nomes de plantas e árbores ou palabras relacionadas. Emparella cada unha das seguintes frases co seu significado. 1 - Estar coma un fiúncho 2 - Tirar coa árbore 3 - Sentir medrar a herba 4 - Estar coma un buxo 5 - Non estar o alcacén para gaitas 6 - Ser duro coma a cerna

- Estar moi enfadado - Moi duro - Estar moi san - Ser perspicaz - Estar moi delgado - Ouriñar 51


Busca o nome das seguintes plantas no campo e logo colócao na planta que lle corresponde.

1

4

3

2

5

6

SALTASEBES

Como saberás, as algas mariñas tamén son plantas e moitas veces empréganse para facer marmelada. Ponlle o nome da alga con que está feita cada marmelada.

52

CADERNO DE TRABALLO

A LINGUA POR DENTRO Realiza o esquema dos seguintes enunciados segundo sexan, no primeiro nivel de análise, oracións bipolares, ou coordinadas. Indica tamén en cada caso as cláusulas ou oracións que as constitúen, como se explica no exemplo. Aínda que

[o alarmante aviso non se recibiu sen temor secreto],

NEXO

A

Cláusula sub. subs.

[deulles valor para se veren capaces de (sufrir algunha inesperada adversidade)]. B Oración bipolar

• Se collésemos o tren das cinco como eu vos dixen agora estariamos na casa. • O aire era fresco e puro porque había un pouco de neve so as árbores. • Se vai bo tempo iremos de vacacións aínda que non aforremos. • Retirou axiña os auriculares e deulles uns golpes secos, coma quen pretende desatascar uns entubados. • Aquela tarde de domingo, como había ben tempo que non facía, camiñara ata o parque cun libro baixo o brazo. • Pensei que un par de horas de lectura ao aire libre, sentir o bico tépedo dunha raiola que anuncia a fin do verán e o abanar dunha póla de chopo que fixese danzar sombras na miña pel, exercerían de excelente antídoto liberador das tensións da semana. • Non souben ler naqueles ollos tan negros coma o pelo, nin naquelas mans pequenas e sucias que abriu de vez deixando caer os manises. • Quixen acougar e razoar, pero aqueles nuboeiros escuros enchouparon o aire dun frío insoportable que me mantiña inmobilizado. • O espectáculo que máis interesou ao xove soldado estaba na ribeira occidental do lago, aínda que se encontraba bastante cerca do remate meridional.

Constrúe oracións bipolares e coordinadas conforme aos seguintes esquemas. • Non estuda

NIN

• Pronunciou as palabras • SE • Collín • Está empezando a • Non virán

, PERO

PORQUE

naquel país

, faremos a excursión que

E gardeina

ASÍ QUE

AÍNDA QUE

PORQUE moito tempo todo o día 53


Completa os seguintes enunciados co tipo de conxunción ou locución conxuntiva indicada en cada caso. • Non vou ___________ non quero. [ CAUSAL] • __________ seren da mesma familia, semellan educados por diferentes pais. [ ADVERSATIVA ] • Non saímos __________ _________ remate de chover. [TEMPORAL] • _____ ____

___ cambiedes de opinión, ás cinco estaremos no casal da Xela. [CONDICIONAL ]

• _______ baila _______ reza, non sei eu como é iso. [ DISTRIBUTIVA ] • Non o demos convencido para que viñese, _____ ___ _____ o intentamos. [CONCESIVA ] • ____ ____ ____ vaiamos nós alí están eles. [LOCATIVA ] • _____ _____ non veñen, marchamos, que aínda temos cousas que facer. [CAUSAL] • Cheguei ao final deste libro _____ ___ , rematei as lecturas que tiña que facer. [CONSECUTIVA ] • _________ vés __________ quedas, decídete. [DISXUNTIVA ] Imos repasar o verbo. Completa os seguintes enunciados co verbo indicado en cada un. • Se ti [pres. querer ] ____________ eu [pres. traducir ] ____________ o libro. • Non tes nada que ver con ese tema, así que non che digan.

[pres. concernir ]

__________ nada do que

• Se [pres. seguir ] ____________ fumando tanto [fut. acabar ] ____________ enfermo do pulmón. • Faría a viaxe igual, aínda que non lle

[pret. subx. aquelar ]

____________ o lugar a onde ía.

• Cando [pres. subx. saír ] leva o paraugas porque esta a chover a baldes. • [pret. ind. andar ] ___________ por aquí os teus, pero como non dabas chegado [pret. ind. marchar ] ____________. • O mar [pres. ind. ruxir ] ____________ coa tempestade coma un mostro enfurecido. • Aínda que non me [pret. ind. agradecer ] ________________ o que fixen por vós, agora vouvos axudar igual. • Comer non [copret. ind. comer ] ____________, pero rir moito vos [copret. ind. rir ] ____________. • Non [pret. ind. reducir ] ____________ a velocidade e [pret. ind. enfrontar ] ____________ contra unha árbore. • Non lle [pret. ind. dar ] ____________ as grazas polo que fixo por nós, así que ____________ que pagarllo dalgún xeito.

[fut. ind. ter ]

• Ti [fut. ind. facer ] ____________ o que che pete, pero non [fut. ind. poder ] ____________ saír. • Eu valer non [pres. ind. valer ] ____________ pero ti ben que me chamas. 54

CADERNO DE TRABALLO

ESCRIBIMOS BEN Aquí tes as distintas partes dunha carta persoal escrita por Castelao, pero están desordenadas. Para ordenalas correctamente fai o seguinte: a) Fai unha fotocopia desta páxina e recorta cada unha das distintas partes b) En primeiro lugar organiza a información en parágrafos coherentes. c) En segundo lugar organiza os parágrafos da carta consonte coas partes que a constitúen e pégaos na fin da páxina. d) En terceiro lugar sinala e ponlles nome a cada unha das partes da carta. Sabes unha cousa? Pasáronme as frieiras das mans coa menciña que me deu a nai de Tareixa. P.D. Lembranzas a tódolos amigos. Eu tiña de trocar de convoi en Torre e pregueille ao pescador de cana que me avisase. O pescador (mala chispa o coma) avisoume, e por deixar saír a unhas señoras primeiro, cando estaba no andén arrincou o tren... Aquela estación non era Torre senón Ponte do Sur e tiven que ficar alí ata as tres e media da mañá. Metinme nun fonducho, ceei ben e deiteime cunha maldición nos beizos. O Casares estivo en Pontevedra; pero segundo me din non deixou aos amigos contentos. A que iría? Estou coa area na zoca. Foi que un día lle dei unha pedra de azucre e xa non poderei desprenderme del ata que un día fuxa de Badaxoz. A min dáme vergonza, porque o can é unha calamidade. Inferno de Badaxoz, 13-02-1935 Escuso dicirche que despois de volver de Lisboa isto pareceume máis cortello ca antes. Estou seguro que aquel pescador de cana non pescará unha troita en toda a súa vida. Meu querido irmán: Ando preocupado porque un dos moitos cans que vagabundean por esta cidade colleume tal cariño que anda sempre atrás de min. Cando saio para a oficina xa el está agardando por min na porta e acompáñame... Faille presente a Isabel as miñas lembranzas máis agarimosas e para ti velaí che van os brazos do teu bo e vello amigo e irmán. Ten a cor dun oso dos húngaros e os ollos póñenselle tristes para namorarme. Estou preocupado con este animaliño. Castelao Estaba de Deus que non chegaría o luns a Badaxoz. Por fiarme dun pescador de cana (digo que era tal porque levaba unha cana de pescar e fumaba cunha boquilla de perna de polo xa queimada de tanto servir) baixeime nunha estación e perdín o tren. Sr. Don Ramón Martínez-López

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________ 55


Breixo recibiu a seguinte postal do seu amigo Xiao que está de vacacións: Santa María, 18 de Xaneiro de 2005

Ola Breixo: Hai dous días que chegamos e non parou de chover dende entón, así que aínda non puiden estrear a táboa de surf que me prestaches. Na viaxe pasámolo moi ben. Pola noite o revisor veunos chamar a atención, dúas veces, porque estabamos armando moito barullo no noso apartamento e non deixábamos durmir ao resto dos pasaxeiros, segundo el. Con Antía e Lois imos a un ciber todas as tardes. A eles tamén lles gaño xogando ao Pack-Man e iso dalles rabia. Todas as noites me fan algo: ou me poñen moito sal na comida ou nos refrescos, ou me atopo con cousas na cama. Se non fora pola miña tía voveríanme tolo. Traen loucos aos camareiros. Cando é hora de comer atacan o bufete como animais. Á única que lle fan caso é á súa nai. Ben, despídome xa. Chego o día 30 pola noite. Espero que non te aburras moito. Chao. Xiao.

Se les a postal atentamente seguro que podes contestar a estas preguntas: • En que lugar está pasando as súas vacacións Xiao? _______________________________ • Que día marchou de viaxe? _________________________________________________ • En que medio de transporte viaxou? __________________________________________ • Canto duran as súas vacacións? ______________________________________________ • Que son Antía e Lois respecto de Xiao?________________________________________ • Onde se aloxan Martín e os seus acompañantes?_________________________________ Este é o programa de actividades dunha viaxe de fin de curso. Imaxina que es un dos participantes nesta viaxe. Debes escribir unha carta a un familiar ou amigo contándolle como o estás pasando. A carta debe incluír: • algunha descrición dos lugares que coñeciches • algunhas das actividades que xa se fixeron e algunhas das que están planificadas para os próximos días • un comentario sobre como te levas cos compañeiros/as e cos profesores/as • algunha situación digna de ser contada (interesante, graciosa, divertida...) Luns 10

Martes 11

16:00 21:00 22:00 24:00 09:00 09:30 10:00 10:30 13:30 14:00 16:30

20:30 21:00 22:00 24:00 Mércores 12 09:00 09:30 10:00

56

Saída do colexio cara ao albergue en Segovia Cea Xogos de presentación e karaoke Retirada aos dormitorios e descanso Erguerse e aseo Almorzo Arranxo dos dormitorios Actividades lúdicas: tiro con arco, rocódromo, cabalos Tempo libre Comida Excursión á vila romana de La Olmeda, museo e pobo Merenda Duchas Cea grella Xogos nocturnos no anfiteatro Retirada aos dormitorios e descanso Erguerse e aseo Almorzo Arranxo dormitorios

Xoves 13

10:30 Actividades lúdicas: Xogos Excursión en bicicleta de montaña 14:00 Comida 16:30 Olimpíada deportiva 18:30 Merenda 19:00 Tirolina Pesca deportiva 20:00 Duchas 21:00 Cea 22:00 Festa na discoteca 01:00 Retirada aos dormitorios e descanso 09:00 Erguerse e aseo 09:30 Almorzo 10:00 Arranxo dormitorios 10:30 Xincana multiaventura 13:00 Facer maletas 14:00 Comida 15:00 Saída do albergue. Marcha cara a León para visitar a cidade e a catedral 20:00 Saída de León e regreso ao colexio

CADERNO DE TRABALLO

OS NOMES DAS COUSAS Completa o seguinte dameiro e obterás un dito popular relacionado coa lei. 23

13

8

32

6

22

44

47

29

74

45

3

16

20

18

51

54

41

49

5

15

7

11

58

4

17

68

40

31

59

67

79

25

26

24

Funcionario que representa e defende xudicialmente os intereses do Estado.

1 2 3 4 5 6

Persoa que testifica un feito por ter coñecemento del ou telo presenciado.

7 8 9 10 11 12 13 14 15

Persoa merecedora dun castigo por ser culpable dun delito.

16 17 18

Traxe talar que levan os maxistrados e avogados no exercicio da súa profesión.

19 20 21 22

Acusación escrita presentada perante o xuíz contra alguén a quen se acusa dun delito.

23 24 25 26 27 28 29

Decisión xudicial que resolve ou pecha un preito, xuízo ou proceso.

30 31 32 33 34 35 36 37

Dise do individuo a quen se lle atribúe un delito ou falta.

38 39 40 41 42 43 44 45

Grupo de persoas constituído como órgano administrativo para xulgar.

46 47 48 49 50 51 52 53

Petición ou requirimento feito por un xuíz ou tribunal.

54 55 56 57 58 59 60

Orde de comparecencia emanada dunha autoridade. Acto polo cal unha persoa manifesta a súa oposición á resolución dun acto xurídico.

35

61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79

A ver se es quen de descifrar os seguintes xeroglíficos, todos eles relacionados con expresións latinas. Logo escribe o seu significado debaixo de cada xeroglífico.

57


Escolle a definición correcta para cada palabra. Testemuña de cargo

 

Testemuña de descargo

 

Testemuña

 

Dura lex sed lex

 

In dubio pro reo

 

En dereito procesual, a persoa que declara contra o procesado. Persoa que declara en prol do acusado. En dereito procesual, a persoa que declara contra o procesado. En dereito procesual, a persoa que declara en prol do procesado. Declaración que unha persoa realiza nun xuízo. Persoa que testifica un feito por ter coñecemento del ou telo presenciado. Expresión latina que indica «por moi dura que sexa a pena, calquera detido ou preso pode solicitar a revisión da pena». Expresión latina que indica a obrigación de cumprir unha lei por moi dura que sexa. Máxima segundo a cal un xuíz non debe condenar se non hai certeza do delito. Expresión latina que indica que un caso aínda non se resolveu por estar pendente a comparecencia do reo.

Escribe a palabra correcta en cada fila. No __________do xuíz indicábase claramente o procedemento de excarceración do reo. O xuíz ordenou __________ o xuízo por falta de probas. Mañá ten o __________ polo accidente que tivo o ano pasado. A súa presenza foi meramente __________ na celebración do pasado domingo. De tanto que se anoxou para mandar calar, caeulle o __________ da cabeza. Se abres o meu diario sen o meu consentimento expreso, estarás a cometer un __________. Se queres gañar o xuízo terás que buscar a forma de __________ as probas da acusación.

Entrando por onde indica a frecha, localiza as palabras re f e rentes ás definicións. As palabras están en diagonal, en horizontal ou en ve rtical. Poden lerse de arriba a abaixo, de esquerda a d e reita ou viceversa. A letra final de cada palabra sempre é a inicial ou a final da seguinte. E X I S L U C I O N A O D A T U P M I F

58

A L V A R I O D E D D S I F I C U G O L

A U T O F Z B A D A O E S F K Z A R P T

U T W E I N D A G H C V N M S L P R B Q Q N C O D I G C L A X S S U A C S A E S

O R D R K B U E F E I R C E A C D S D T

R I Z T I M U B I T S E L X U C E N S I N P E R G H K Q E R U L K P H K R E V I S N V D R A F P D F G E D E A F G E M U

A C I P U T O P R R E O I Z O M Q W D U B X U D D L Z E X C M G F A L Z N B O D V W A C A H C A H K L D A I I O A N O I

O A O X R E I I T V D G N A P P S U N C

N U I C D O D F T E S T U I Z X G A N I R T U M O P R O C I A L U I O P S D E A A T R O X H A B M Q C I N C A A I L A L U T I T Z X C V M E T S E S T A A S U C

A A E U Z I U X A Z P E T D R N B E I A

S B M L A N R U S X A A A E D G N T T E

O E U G C Q E I D C S S C P E A O S T S

P R Ñ A I R O Z F V D C I I P A I E E T

A T A D O T V O G N F O O I R V I T I M

1. Resolución xudicial sobre cuestións secundarias ou previas, para as cales non se require sentenza. 2. Sala dun tribunal de xustiza. 3. Absolto, que demostrou ou probou a súa falta de culpabilidade. 4. Desenvolvemento dun xuízo para esclarecer os feitos que se tratan e sentenciar finalmente. 5. Condena, castigo que impón a lei a quen cometeu un delito ou falta. 6. Persoa licenciada en Dereito que ten como profesión aconsellar aos seus clientes sobre cuestións xurídicas e defendelos nos xuízos; letrado. 7. Procedemento xudicial co cal se pretende aclarar cal dos testemuños contrapostos é máis correcto. 8. Acción ou efecto de aludir.

CADERNO DE TRABALLO

A LINGUA POR DENTRO Constrúe oracións condicionais coas cláusulas e nexos que van a carón. Pon os números axitados para construír cada unha das oracións. Logo escribe no teu caderno as oracións correctas. 23. en caso de que 19. en caso de que

5. lle recordaban aquela historia

15. choveu todo o tempo

25. se 10.A festa celebrarase na carballeira

+ +

+ +

+ +

22. sacando que

9. Levaremos cadeas, roupa de abrigo e o móbil

+ +

+ +

+ +

Constrúe oracións concesivas coas seguintes cláusulas simples. Pon o nexo axeitado en cada unha das oracións. Non repitas ningún nexo. • Os alpinistas chegaron ao cume ___________ que non lles quedaban alimentos. • Os nenos puxéronse moi ledos ___________ non lles deron os regalos. • Foi correndo todo o camiño ___________ chegaba a tempo. • Non atopou o diñeiro ___________ o buscou por todos os sitios posibles. • Non lle deixaron saír ___________ pediu insistentemente que o deixasen. • Faremos a viaxe ___________ che pese. • O coche ía cargado ___________ facturaron parte da equipaxe. • Abrirán a tenda os domingos ___________ non haxa ninguén que vaia por alí. Completa as seguintes oracións concesivas e condicionais coa cláusula axeitada en cada caso. Non repitas ningún nexo NEXO Se

CONDICIONANTE chego a tempo

bipolares condicionais

CONDICIONADO reservo unha mesa dádeme un aviso

En caso de que ti me digas que o faga OBXECCIÓN Chegaremos en punto

bipolares concesivas Non vou facer o que queren

NEXO como aínda que

CONCESIÓN tiñan bebida de sobra me maten o intentou

59


Completa os esquemas das oracións bipolares. Oración bipolar concesiva CONCESIÓN

NEXO

OBXECCIÓN

cláusula SUX

fr. nom.

PRED

Oración bipolar condicional NEXO

CONDICIONANTE

cláusula PVO

PRED

CD

fr. adx.

CONDICIONADO

cláusula PRED

cláusula

CD

CCT PRED CCL

fr. nom. DET

fr. prep. NOM

fr. subst. N

MOD

fr. prep.

Corrixe os erros ortográficos e léxicos que aparecen na seguinte noticia de prensa. Ser galego vén de lexos e a mala prensa tambén Os historiadores coinciden en sinalar que o arquetipo para o galego torpe se había iniciado na Castela do Século de Ouro e tivo entre os seus propagadores a plumas tan brillantes como Lope de Vega ou Calderón. Dende ese momento, na literatura española e portuguesa se alimentou a parodia do galego conve rtida en lugar común e exportada como un elemento popular máis cara as colonias iberoamericanas. No que non se poñen de acordo os historiadores é no por qué deste arq u e t i p o. Hai acordo en que ten que ver a crisis económica da época, a emigración galega cara a Corte e o feito de que os galegos ocupásense das tarefas menos cualificadas. Sen embargo, para Xosé Ramón Barreiro, historiador e presidente da Real Academia Galega, «non é suficiente que esta situación dos galegos para crear arq u e t ipo, en condicións similares estaban os extremeños e non han tido o mesmo tratamento». Para Barreiro houbo un condicionante político e unha acción premeditada que hoxe sería considerada unha campaña de intoxicación. Según o presidente da Academia «os Reis Católicos transplantaron toda a nobleza galega a Corte e desde ese momento houbo sempre loitas dos distintos poderes territorias por gañar espacio na proximidade dos sucesivos monarcas». Estas loitas mantivéronse e chegaron a o século XVI nun momento en que a corona española estaba moi preocupada pola limpeza de sangue. Barreiro asegura que en esa altura «os galegos defendían ser a nobleza máis antiga dá Península posto que non habían tido que mezclarse cos moros e esa posición de privilexio ha sido ata-

60

cada dende outros sectores dá corte mediante unha campaña de descrédito na que apare c e ron nomes tan ilustres dás letras de entón». A teoría de Barreiro está sustentada na reacción que esta campaña produciu nos nobles galegos. Fundamentalmente en dúas deles. O primeiro, o conde de Go ndomar, naquel tempo embaixador da Coroa en Londres, quen escribe a un dos seus colaboradores en España dándolle instruccións para deter a continúa burla que se facía dos galegos en obras literarias e teatros. Xosé Ramón Barreiro considera que esta campaña estaba apoiada na parodia das figuras máis humildes da sociedade da época, traballadores que ocupan o espacio social máis baixo «comezando polas criadas galegas que f o ron seguramente o primeiro obxeto da parodia e que estaban consideradas como borrachas, lixeiras de actitude, incultas». Segundo o historiador, o estereotipo foise ampliando cara os mozos, os augadores, criados e tódolos oficios desa consideración nese tempo para chegar á i m a xe de «desconfiados, brutos e pouco dados a entender as novidades ou os problemas».

CADERNO DE TRABALLO

ESCRIBIMOS BEN Le a seguinte nova e logo decide sobre que parte ou aspecto da mesma escribirías unha carta ao director. Logo escribe esa carta sen superar as 30 liñas que se recomendan para a meirande parte das cartas á dirección.

RAMONA MANEIRO NON SERÁ XULGADA POR AXUDAR A SAMPEDRO A MORRER A xuíza declara prescrito o delito do que podería ser acusada a amiga do escritor tetrapléxico. As predicións de diversos especialistas en dereito penal e membros da Asociación Dereito a Morrer Dignamente cumpríronse. Tal e como vaticinaran, o Xulgado de Instrución número 2 de Ribeira vén de emitir un auto en que se declara extinta a responsabilidade penal de Ramona Maneiro na causa reaberta en relación con Ramón Sampedro. A decisión de exculpar a amiga do tetrapléxico sonense obedece a que o delito que se lle imputaba prescribiu. A titular do citado tribunal ribeirense, María Isabel Castro Martínez, ditou a resolución antonte. Nela, especificaba que cabía a posibilidade de interpor un recurso de reforma en tres días, contados a partir do intre en que se notifique ás partes implicadas.

Tempo

No auto, a xuíza xustifica o porqué da prescrición do delito que se lle atribuía a Ramona Maneiro, que era o de cooperación ao suicidio de Ramón Sampedro Cameán. O factor determinante foi o tempo transcorrido dende o arquivo inicial e provisional das dilixencias, que se decretou o 20 de outubro de 1999, ata a súa reapertura, que tivo lugar o pasado 11 de xaneiro de 2005. Durante ese período non se practicou ningunha actuación. O Código Penal establece que para que prescriban este tipo de delitos, cualificados como menos graves, deben transcorrer como mínimo tres anos, sen que o proceso xudicial sufra alteración ningunha. No caso de Ramona Maneiro, ese prazo cúmprese de

sobra, xa que transcorreron máis de cinco anos dende o sobreseimento das dilixencias, a fins de 1999, ata que se reabriron en xaneiro de 2005. Ademáis, a xuíza estima que da declaración prestada por Ramona e das investigacións realizadas queda totalmente descartada a posibilidade de imputarlle o suposto delitivo de cooperación ata o punto de executar a morte.

Le a seguinte carta á dirección e redacta ti a nova á que pensas pode facer referencia. PREDICAR CO EXEMPLO Despois de sete quinquenios dedicado á educación, constato que os alumnos afeccionados aos libros e que len moito, atopan menos dificultades nos seus estudos, sacan mellores notas e adoitan ser máis maduros. É lóxico. A lectura mellora a ortografía e o vocabulario, a expresión escrita e a oral, proporciona cultura e axuda a pensar. E só quen pensa é capaz de interiorizar valores. E

enriba goza e non se aburre nunca,pois non precisa dos demais para pasalo ben. Por outro lado o ser humano perfecciónase polo coñecemento da verdade, pola consecución do ben e pola captación da beleza.E a todo isto a lectura pode contribuír de maneira moi significativa. É obvio por tanto, que un dos retos máis apaixonantes que temos os pais e os educadores é o de saber fomentar a lectura nos nosos fillos e alumnos. ¿Como? Comezando por nós; vendo menos a televisión e lendo máis. É o exemplo o que arrastra, pois só se transmite o que se vive. 61


Le o seguinte texto e despois escribe dúas cartas á dirección amosando a túa opinión sobre o contido do artigo. A primeira delas a favor e a segunda delas facendo unha forte crítica.

SEDAR NON É MATAR; POR UNHA MORTE EN PAZ LUCIANO VIDÁN MARTÍNEZ (MÉDICO), JOSÉ RAMÓN AMOR PAN (EXPERTO EN BIOÉTICA)

VAIA por diante que non somos partidarios da eutanasia, como é de dominio público. Xustamente por esa razón temos sumo interese en manifestarnos respecto do acontecido no hospital de Leganés. E o primeiro que queremos dicir é que a función da Medicina é previr e curar as enfermidades e axudar aos seres humanos a morrer en paz. O fin primordial do médico é procurar o maior benestar para o seu paciente e a mellor calidade de vida posible. Neste sentido, cando un médico decide un tratamento (o que sexa), o único que analiza e busca é o beneficio para o seu paciente en termos de curación e/ou calidade de vida, asumindo que calquera tratamento ou intervención (incluso unha simple aspirina) ten efectos secundarios, que non son desexables pero cos que hai que convivir, minimizándoos ata onde sexa posible. As enfermidades máis comúns na nosa sociedade son as enfermidades crónicas, moitas das cales finalizan no que os médicos denominan enfermidade terminal, que non é se non aquela fase na que a enfermidade se volve resistente a tratamentos activos, é progresiva e irreversible, cunha expectativa de morte próxima. Cando os médicos se enfróntan a un paciente nesta situación terminal, son múltiples as preguntas e os problemas que tentan resolver, algúns de índole física (tratamento da dor, vómitos, fatiga), outros de natureza psicolóxica (angustia, medo, soidade) e, finalmente, toda unha serie de dilemas morais (información ao paciente e á familia,

eutanasia, etc.). O manexo destes pacientes deu lugar a toda unha vertente da Medicina, os chamados coidados paliativos, que pretenden garantir un coidado global e activo destes enfermos, coa finalidade de conseguir a máxima calidade de vida posible nos seus derradeiros días de vida, con especial énfase en proporcionar a cada enfermo os recursos que máis poidan favorecer o seu acceso ao proceso dunha morte en paz. Sedar non é sinónimo de matar, nin moito menos. A sedación é un tratamento empregado polos médicos habitualmente, que consiste en utilizar fármacos que inducen o sono para, desta forma, conter os síntomas que non se poden aliviar doutra maneira, ben temporalmente, ben de maneira permanente. É unha ferramenta terapéutica que se utiliza non só nos pacientes terminais senón noutros moitos enfermos agudos ou crónicos. O obxectivo nos pacientes terminais é conseguir unha boa morte, isto é, que non sufran o enfermo nin os seus familiares, por tanto, sen dor e sen síntomas físicos e psicolóxicos molestos, que morra rodeado nun entorno humano, a poder ser no domicilio familiar e rodeado polo calor dos seus. Aquí está perfectamente indicada a utilización de analxésicos e outros fármacos. Por tanto, cando se decide sedar a un paciente o obxectivo non é matalo senón controlar a súa sintomatoloxía, como en calquera outro proceso terapéutico. É verdade que un posible efecto secundario do seu uso –raro ata onde hoxe sabemos– é un acurtamento da duración da vida. É este aspecto o que a veces

esboza dúbidas ou ambigüidades en relación coa eutanasia. Por todo iso, queremos deixar ben claro que a sedación non mata, o que mata á persoa é a enfermidade que padece. Ben diferente é a intencionalidade da eutanasia, na que o médico, a petición previa e reiterada do seu paciente, provócalle a este a morte. Por certo, algo moi inusual na práctica clínica. O que distingue o enxuizamento ético das diversas accións é, non pode esquecerse nunca, o fin primordial con que se fan e non o resultado final. No caso que nos ocupa –a sedación–, o fin primordial é aliviar os síntomas do paciente e se como consecuencia deste feito, se producise o falecemento (algo excepcional), estariamos ante un suposto perfectamente aceptable dende o punto de vista ético, incluso dende unha postura católica (tan netamente identificada co non á eutanasia), que xa dende tempos de Pío XII, concretamente no ano 1957, aceptou a lexitimidade moral desta práctica. Non entendemos a que vén a denuncia anónima (algo inmoral e covarde) do hospital de Leganés, e menos aínda a súa filtración interesada aos medios de comunicación. Para non alarmar os enfermos, precisamente un grupo de persoas sumamente vulnerables, e para non confundir a opinión pública nin enrarecer o debate sobre unha posible despenalización da eutanasia no Estado español, xulgamos indispensable establecer as clarificacións antes expostas e solicitar das autoridades sanitarias e políticas a máxima prudencia e transparencia á hora de emitir opinións e adoptar decisións en materia tan delicada. La Voz de Galicia . 16 de marzo de 2005

Abres o xornal e les a seguinte carta á dirección. Escribe ti unha que conteste de xeito contrario á que vés de ler. DISCRIMINACIÓN POSITIVA Non creo na guerra preventiva porque é guerra e non apoio a discriminación «positiva» porque é discriminación. Positiva para quen? Obviamente para que sexa positiva para unha persoa haberá de ser tamén negativa para alguén, posto que é discriminación. Como muller traballadora, independente e defensora da igualdade de dereitos entre os sexos, sinto vergoña de que moitas das que supostamente queren fomentar a igualdade da muller 62

se apunten a este despropósito. Un individuo concreto, varón neste caso, non ten por que pagar na súa persoa o feito dun pasado de papeis sociais impostos diferentes aos actuais, dos cales ademais non é responsable. Homes e mulleres debemos ser considerados, sobre todo, persoas iguais, sen distinción de dereitos por razón de sexos. Isto, pola vía da xustiza, conséguese con medidas que fomenten a incorporación da muller ao traballo, pero sen que teña que ser á custa de alguén. ANA ALONSO MUÑOZ (MADRID)

CADERNO DE TRABALLO

OS NOMES DAS COUSAS Escolle o camiño axeitado e sairás do labirinto.

candea | candeal

temple | ermida

exvoto | expósito

procesionaria | procesionario

tangaraño | tangaño

estada | estadea

poalla | mortalla

santiño | santeiro

Imos ver que tal se che dá o vocabulario desta unidade. Xuntádevos por parellas. Logo colocade cada un dos números dos debuxos no cadro da dereita segundo vos apeteza. Posteriormente cada un terá que facerlle adiviñar ao outro a orde en que ten colocados os debuxos nas pedras pero sen mencionar a palabra exacta que representa o debuxo. Valédevos dos vocábulos desta unidade para describir o que hai nos debuxos: 2 1

6

5 3 4 63


Un de vós sairá ao encerado e terá que representar só mediante xestos a palabra que o mestre ou mestra lle diga. Así que, aguza os teus sentidos, a ver se es quen de ser o primeiro/a en adiviñar de que palabra se trata. Localiza na seguinte sopa de letras sinónimos das seguintes palabras e logo colócaos no oco que lles c o r responda. Algunhas palabras poden ter máis dun sinónim o. manteiga romeiro venerar exvoto candea estadea mortalla

L

V

U

L

N

E

R

A

B

I

L

I

D

A

A

C

A

L

A

M

I

D

A

D

E

W

K

L

A

U

Q

S

E

X

V

O

T

O

S

A

E

T

D

M

R

U

R

O

N

I

A

S

K

H

G

C

O

P

A

D

C

A

M

I

Ñ

A

N

C

U

A

R

R

R

A

R

O

D

A

B

K

Z

A

S

S

A

I

E

R

K

E

O

A

W

E

B

F

A

I

L

M

N

I

Z

V

X

P

F

A

C

U

N

D

L

O

E

O

X

E

C

A

E

C

V

I

I

O

A

T

V

E

B

C

I

R

I

O

A

S

E

L

T

O

I

D

O

L

O

I

D

O

L

O

O

A

O

V

P

A

S

A

F

C

W

Ñ

K

C

N

T

M

K

Ñ

B

X

O

A

I

N

A

T

A

I

R

P

I

N

G

O

D

A

O

H

R

S

R

R

A

P

L

I

Z

N

H

I

N

S

E

Ñ

O

G

R

A

A

Q

E

Ñ

C

Ñ

D

M

U

E

M

E

X

W

K

R

P

A

X

D

O

W

X

B

E

R

A

S

F

O

L

L

Ñ

R

L

S

A

P

I

E

M

O

H

E

F

D

P

C

A

N

D

E

A

P

O

O

R

Z

O

C

P

E

Q

U

N

T

O

P

N

• Ten tan claro que lle chegou a súa hora que ata está cosendo el o seu ______________! • Fixo o ______________ de dar cinco voltas de xeonllos á ermida. • No cámping non tiñamos luz eléctrica, así que improvisamos unha ______________ cun pouco de resina. • Fun de ______________ a Lourdes co meu curmán Antón. • Tiñas ______________ a teu pai e por iso te defraudou tanto que non viñese. • Miña avoa sempre vai aos Miragres de Saavedra a ______________ á virxe e facerlle unha ______________ floral. • O ______________ é contraproducente para os que teñen o colesterol alto. • Teño que ir en peregrinación porque fixen unha ______________ o ano pasado para que aprobases os exames. • Cando dea comezo a Pascua verás que colocan ______________ na igrexa. • En Irlanda friten as patacas no ______________ derretido do porco. • No festival irmandiño todo o mundo conmemora esa revolución indo en procesión con ______________ que alumean no medio da noite. • Que che pasa, muller? Nin que viras unha ______________! • A sopa sen ______________, nin é sopa nin é farrapo de gaita. 64

CADERNO DE TRABALLO

A LINGUA POR DENTRO Completa as seguintes oracións coa cláusula necesaria para constituír unha oración bipolar causal. Utiliza un nexo diferente en cada caso. • _____________________ non esperaron máis e marcharon todos a comer. • Cortaron a estrada ________________________________________________. • ____________________________, suspenderon o acto. • Puxéronlle unha multa _____________________________________________. • ____________________________, abandonou a reunión. • _______________________, dixo que non pensaba perder máis o tempo e que marchaba. • Non me queredes deixar ir á excursión __________________________________. • Suspenderon o recital _______________________________________________. Observa estas imaxes e explica as diferenzas que hai entre elas. Constrúe oracións bipolares comparativas usando os nexos do recadro. Non repitas ningún.

ca, coma, como, que, do que

65


Converte en consecutivas as seguintes oracións causais. • Daba medo mirar para el, porque tiña o corpo todo queimado polo lume. • Interromperon a actuación do grupo de teatro porque un dos actores sufriu unha lipotimia. • Posto que non queres estudar para aprobar traballarás co teu pai na obra. • Xa que traballa tanto debería coller unhas boas vacacións. • Qu e d a ron illados pola neve na autoestrada porque na fin de semana caeu unha gran neva r a d a . Escribe exemplos de oración consecutivas e causais con estes nexos: CONSECUTIVAS _______________ así que _______________ _______________ daquela _______________ _______________ de xeito que _______________ _______________ sempre que _______________ _______________ logo _______________

CAUSAIS _______________ pois _______________ como queira que _______________ dado que _______________ xa que _______________ ______________ por mor de que _____________

Le a seguinte noticia e corrixe os erros verbais que detectes así como aqueles referidos ao uso dos pronomes. Durante o último ano hemos asistido a unha auténtica explosión solidaria vía SMS. O teléfono móbil se ha convertido na ferramenta máis inmediata para axudar ás vítimas dos maremotos do sueste asiático. Por primeira vez na historia a tecnoloxía dos celulares se ha posto de xeito global de parte dos máis débiles. O envío de mensaxes curtas ás liñas de axuda permiteu realizar doazóns a través do móbil e ha contribuído a unha boa causa. Pero esta non é a única utilidade descuberta polos adictos ao celular nos últimos anos. En maio de 2003 a un tal Bill se lle ocurreu convocar a través do correo electrónico a 50 persoas para que asistisen a un punto concreto de Nova York. A súa peregrina idea se ha convertido hoxe en todo un movemento denominado flashmob, ao que no han tardado en sumarse os usuarios da telefonía portátil. O ocio é o rei

Hai quen xa comenza a utilizar o móbil como ferramenta para perseguir aos morosos ou sobrelevar os apagóns. Non obstante, quizais sexa a industria do entretemento a que ha encontrado na brevidade dos textos un auténtico filón. A venda de entradas a través do móbil se xeneraliza.

66

Dentro de moi pouco tamén aparecerán as fotonovelas por entregas e a literatura a través de SMS, proxectos nos que xa traballase. Os publicistas tamén han encontrado nesta tecnoloxía a panacea: un medio de comunicación inmediato que permite enviar mensaxes directos a un público coñecido e que, ademais, acostuma ofrecer resposta rápida á información recibida. Dende a Xunta, a Di rección Xeral de Xuventude ha posto en marcha unha iniciativa que aproveita as bondades da mensaxería para axudar aos xoves a estar informados. Envía alertas con información útil: novos programas, convocatorias de emprego, etc.

CADERNO DE TRABALLO

ESCRIBIMOS BEN Esparki-lu quere ser can de caza, e como comprenderás non pode escribir o seu currículo. Axúdalle a redactar un que lle permita obter o posto de «Coordinador canino».

- Pura raza de palleiro. - Afectuoso, doméstico e de carácter afable. - Olfacto aguzado, boa forma física. - Tracción ás catro patas (de 0 a 40 km/h en 5 segundos). - Ocupación anterior: can de compañía, quentador de sofá, perseguidor de gatos molestos, recolledor de pelotas. - Solteiro e sen compromiso nin cargas canino-familiares. - Idade: 3 anos. - Sexo: macho.

Como saberás, dependendo do posto de traballo ao que aspires, o currículo que entregues terá unha información e tipoloxía distinta. Elabora un currículo para cada un dos anuncios destacados deste xornal.

INFORMÁTICO Coñecementos de: Linux Programas de deseño Páxinas Web Montaxe de redes Mantenemento xeral Enviar C.V. a: Apartado 1532. 15080 A Coruña NECESITASE Modelista-patronista. A Coruña. REQUISITOS: Necesítase modelistapatronista, operador de CAD con coñecementos de patronaxe. NECESÍTASE modelistapatronista, operador de CAD con coñecementos de patronaxe.

Restaurante italiano necesita pizzeiro, imprescindible experiencia. Interesados presentar C.V. con fotografía no Apartado 1236 (Carballo) NECESÍTASE médico para consulta privada e psicotécnica. Con carné de conducir e vehículo propio. Asesores comerciais para empresa de márketing. Xestionarán citas concertadas. Posto con continuidade. Salario fixo máis incentivos. Currículo a [email protected]

NECESITASE Técnico en frío industrial. Localidade: San Cibrao das Viña (Ourense)

NECESÍTASE médico para consulta privada e psicotécnica. Con carné de conducir e vehículo propio.

REQUISITOS Permiso de conducir: B1. Necesítase técnico en frío industrial con titulación mínima de FP e un ano de experiencia.

Xestur S.L.

NECESITASE Modelista-patronista. Localidade: A Coruña REQUISITOS Necesítase modelistapatronista, operador de CAD con coñecementos de patronaxe.

necesita monitor/a de lecer. Xornada completa. Habilidades sociais. Experiencia mínima de 2 anos en posto similar. Interesados/as enviar c.v. a selecció[email protected] NECESÍTASE médico para consulta privada e psicotécnica. Con carné de conducir e vehículo propio.

67


Ás veces, e dependendo do posto de traballo, débese achegar unha pequena memoria descritiva das razóns que levan a un a solicitar un traballo. Tamén se acostuma incluír unha pequena redacción sobre a nosa idoneidade para o posto. Velaquí tes un anuncio e un currículo vitae para solicitar ese traballo, escribe unha cart a de presentación axe itada ao datos do currículo.

Aberto o prazo de presentación de solicitudes para unha beca de colaboración no Centro de Documentación Europea de Ourense. Interesados enviar c.v. e carta de presentación á Fundación Galicia-Europa, [email protected]

Belén Saín Revolta

Obxectivo Optar a unha das becas da Fundación Galicia-Europa Formación Estudos primarios e secundarios 1980-1990. Escola pública Río Sor. Vilaboáns • Media de notable. • Directora do xornal da escola entre 1987 e 1988. Estudos de bacharelato 1990-1992. Instituto Dolpen. A Coruña • Intercambio escolar co Instituto de Meiloans en Francia. • Media de notable. Licenciatura en estudos europeos 1993-1997. Universidade de Dellans. UK • Media de sobresaliente. • Un ano de estancia na Universidade Le Saux de Francia. Becas obtidas 1990-1992. Bolseira do departamento de historia. A Coruña • Colaboración no departamento de historia realizando traballos de catalogación de documentos históricos do instituto. 1994-1995. Bolseira da Fundación. Europe Cambridge • Responsable da xestión do fondo español sobre a posguerra en Reino Unido. • Colaboradora do libro Europe & Spain: their relationship after spanish Civil War . 1996-1997. Bolseira do programa Erasmus. Le Saux • Titular da bolsa para o intercambio de estudantes entre universidades europeas Erasmus. • Destino: Le Saux (Francia) • Estancia: un curso lectivo (9 meses) Experiencia profesional 1997-1999. Intérprete da Fundación Emigrantes Le Saux • Labores de interpretación nas conferencias e ponencias internacionais do centro de emigrantes de Le Saux (Francia). 2000-2004. Documentalista Cambridge • Responsable da xestión do fondo español sobre a posguerra en Reino Unido. • Autora dos primeiros índices anglo-hispanos sobre a materia da posguerra española. 2005-actualidade. Colaboradora arquivo da documentación. Vilaboáns • Redactora e investigadora da revista histórico-científica deste centro: Documen- tatis . • Asesora do arquivo histórico de Vilaboáns.

Imaxina que no posto de traballo que se detalla a seguir che piden referencias. Redacta dúas cartas: unha na cal lle pidas referencias ao teu antigo xefe, e outra na cal envías ti as referencias dun empregado, recomendándoo para o posto en cuestión.

68

Rúa Carneiro 73. Vilaboáns 15662 Telf. 666561234 – fax: 8774264328 [email protected]

CADERNO DE TRABALLO

OS NOMES DAS COUSAS Estas palabras só teñen en común unha letra. Axúdate dos debuxos para adiviñalas.

Tomando como referencia o cadro da esquerda, detecta que oito palabras non aparecen no cadro da dereita. Logo escribe de novo o seu significado no teu caderno e constrúe unha oración con cada unha delas. socorrista iate

trampolín

area

trampolín

auga

ler

area pucha

1. 2. 3. 4.

5. 6. 7. 8. 69


Coas cunchas desta praia forma dez palabras do campo semántico das vacacións.

PE GA

RO

SEN

CÉS

TE

PEN

ROM LÓ SAU

RA

NI

PA DE

DA GA FRA PO

GA

RE

CA

BI ES

DOI

CUZ

TE

O DE

ZI

JA

BUN KI

As seguintes palabras adquiren un significado figurado ou distinto segundo o contexto en que se empreguen. Emparella cada oración co significado que a palabra ten en cada contexto.



lugar utilizado, en certos establecementos públicos para mudarse de roupa.



ferir unha ave, un insecto ou certos réptiles con peteiro ou aguillón.



entender con perspicacia algo que se di.



límite dunha superficie; beira marxe.



conxunto dos vestidos ou roupa dunha persoa.



probar ou comer un pouco dunha comida; petiscar.



descubrir a alguén que está a facer algo mal ou nunha situación comprometida.



taboleiros de madeira que van de proa a popa formando o casco dun buque.



Probador, lugar das tendas de roupa para que os clientes poidan probala.

• No seu vestiario non hai nada pasado de moda • O árbitro retirouse ao seu vestiario durante o descanso do partido • O tendeiro ambulante díxome que podía usar a furgoneta como vestiario • Na película de Titanic víase como xogaban no bordo • Debruceime sobre o bordo do buque e quedei mirando para o mar dúas horas • Xa pesco por onde vas • Pesqueino no medio do río sen bañador • Pasa o día picando e así está o pobre • Xa o vés, todo o día levan picando nel, e así está o pobre

70

CADERNO DE TRABALLO

A LINGUA POR DENTRO En cada un dos seguintes enunciados hai cláusulas coordenadas. Sublíñaas e indica de que tipo de coordinadas se trata. • Teño medo dunha cousa que vive e que non se ve.

________

• Na granxa dos meus pais hai catorce vacas e sempre lles din que esa non é unha explotación rendible, que o mínimo para existir son vinte vacas. ________ • Se é túa a miña noite, / se choran os meus ollos o teu pranto, / se os nosos soños son iguais, / coma un irmán che falo. ________ • O Fidel non amosa moita gana de marchar da sombra, pero non lle queda máis remedio. ________ • Eu facía como que miraba para outro lado, ou que lía na novela que sempre levaba comigo, pero non lles quitaba ollo en ningún momento. ________ • Ao primeiro tratei de facerlles ver que non era o meu caso, que cometían unha grave equivocación, pero axiña me decatei de que era peor e de que me conviña máis non opoñer resistencia. ________ • Nin Drake cría na súa propia versión, nin Deus semellaba disposto a acabar de xogar cos ratos mariños que desafiaban a magnífica beleza dos seus mares tinguidos de sangue. ________ • Escoitaban con silencio e respecto, ora os zapateados de Rabena, ora o tanxer da guitarra, ora os queixidos que saían da gorxa de Marcial. ________ Nas seguintes oracións, substitúe a conxunción pero por outra conxunción ou locución conxuntiva adversativa. • Gañou o campionato de xadrez, pero non estaba satisfeito coa vitoria.

_____________

• O traballo que fixeron non está moi ben rematado, pero ten información de moito interese. _____________ • Non lle preguntei como ía a súa relación, pero contoumo el por propia iniciativa. _____________ • Non é que estude moito, pero ata o de agora vai sacando os cursos.

_____________

• Perderon o último partido, pero hai que dicir que xogaron moi ben.

_____________

• Temos programada unha viaxe para a Semana Santa pero non lle dan permiso no traballo. _____________ • Chegou media hora tarde pero agardamos por el.

_____________

• Esta noite durmín pouco pero non teño sono.

_____________ 71


Constrúe oracións coordinadas usando os seguintes nexos. • ou ..... ou  ______________________________________ • nin ..... nin  ______________________________________ • e ..... e  ______________________________________ • pero  ______________________________________ • a mais  ______________________________________ • ora ..... ora  ______________________________________ • ben ..... ben  ______________________________________ • quer ..... quer  ______________________________________ Encontra os adverbios, locucións adverbiais, conxuncións e locucións conxuntivas que aparecen no seguinte texto. Indica tamén o tipo de adverbio e conxunción en cada caso.

P

regunteille á mamá: Vou quedar cego? Respondeume: Non. Pero non llo creo. Hoxe pola mañá, cando me levaron para o corredor do patio, ó sentir o sol pousado na miña pel, dixen: A ver. Metín este dedo pola esquina dun ollo, levantando a venda por ver se vía algo, pero non vin nada. Nin sequera unha pouca claridade. Nada. Eu xa tiña a cousa medio tragada, pois pola Santa Lucía a mamá levoume a Paredes de ofrecido. Aínda que me quixeron enganar, ben se vía que a peregrinaxe era por min, porque non me deixaban chistar nin cantar. En cambio a miña irmá ía xogando polo camiño, collendo estraloques e falando coa xente. E eu calado e a mamá dicíndome: Rézalle unha salve á santa. E eu rezando sen ganas porque o sol quentaba e o camiño era longo e malo, que haberá dúas leguas todo polo monte. Eu lembrábame de cando levaron á nena ó San Benito, que tampouco lle daban acougo facéndoa rezar como me facían a min agora. Ela quería xogar comigo, pero non a deixaban. En troques eu facía o que quería e ninguén me rifaba. E tamén se ve que hoxe na casa fago o que quero e a mamá non me regaña por nada e estame sempre: Queres tantiño mel, prenda? Queres un pouco viño con azucre? Heiche traer pan branco da vila. Ben se ve que é que vou quedar cego. Onte rifáronme porque dixen que ó Camilo xa non lle quería por me dar coa pedra, pero só me rifaron onte. E a mamá sempre que fala do Camilo di que é bo neno e que non o fixo adrede, que iso lle pasa a calquera. A mamá fala así porque sabe que quedo cego e para que non lle garde xenreira ó Camilo para toda a vida.

ADVERBIOS E LOCUCIÓNS ADVERBIAIS

72

CONXUNCIÓNS E LOCUCIÓNS CONXUNTIVAS

CADERNO DE TRABALLO

ESCRIBIMOS BEN Redacta instancias que respondan aos seguintes supostos. SOLICITANTE Ti Curso de 4º de ESO

Xunta de delegados de ESO

ASUNTO Declara o teu amor a un rapaz ou rapaza e pídelle para saír Queredes realizar unha excursión dunha semana de duración a París Pedir permiso para montar un «chiringuito» nos recreos para vender lambetadas e bocadillos e así recadar cartos para a excursión de fin de curso

DESTINATARIO/A O amado / a A dirección do centro educativo

A dirección do centro

Elabora un índice para logo a partir del realizar unha memoria de fin de curso da excursión que realizastes os alumnos de 4º de ESO a Italia. Segue o seguinte esquema (Identificación) ______________________ ÍNDICE 1. (Presentación) _____________________ 2. (Corpo) ____________________________ 2.1 ... 2.2 ... 2.3 ... 2.4 ...

3. (Anexos) ___________________________ 3.1 .... 3.2 .... 3.3 .... 3.4 .... 3.5 .... 4. ____________________________________

Escolle para cada oco a palabra ou locución axeitada. de seguida, deseguida, a de vagar, devagar, arriba, a riba, pasado mañá, pasadomañá, a penas, apenas, entrambos, entre ambos, derredor, baixo, abaixo, de redor, de acabalo, dacabalo, a modo, amodo

• O capador de Xeitoso viña sempre visitarnos montado ___________ dunha enorme besta. • O gato estaba subido ________________ do andel do salón. • Díxonos que esperásemos, que o xefe saíra un momento pero que viña ____________. • Apura! Vou indo, espérote _________________. • Imos camiñando _____________ e cando nos queiramos dar conta xa estaremos na casa. • Díxome que non nos comprometésemos con ninguén que _______________ tiñamos que ir visitar os terreos da nova fábrica. • Cos cartos que temos _____________ nos chega para ir ao cine. • Non corrades moito, ide _______________, que por moito correr non ides chegar antes. • Os dous fixeran fortuna na emigración e, ao regresar ao pobo, _______________ crearon. unha empresa que deu traballo a moita xente __________________. 73

Escribe cada expresión no seu lugar. Senón / se non

• Eu non pretendo contradicilo _______________ precisar as súas afirmacións. • _______________ me dis como facelo, non o fago. • Pechade a porta cando saiades _______________ entra moito frío. • As súas non produciron destrucións masivas, _______________ danos colaterais. Quenquera / quenqueira

• _______________ que o faga será recompensado axeitadamente. • _______________ que lle tinga o pelo que se poña á cola. • Os libros están a disposición de _______________ que veña. • Aí queda un anaco de bica para _______________. Pasadomañá / pasado mañá

• Anunciaron a estrea da obra de teatro para _______________. • O home do tempo dixo que a partir de _______________ empeoraba o tempo. • Creo que o veremos _______________ , pero antes non. • _______________ comezan as festas da patroa do pobo. Conque / con que

• Para o día 12 teremos exame dos dous temas de literatura, _______________ xa os podedes ir preparando. • Para o exame, tedes que traer o material _______________ facelo. • _______________ xogando coa videoconsola no canto de estudar para o exame ____. • _______________ te presentes ao concurso, tes asegurado o pase á seguinte rolda. Demais / de mais

• Comeu _______________ e logo pasou moi mala noite. • Non quero levar peso _______________, porque logo teño que pagar sobretaxas. • Só viñeron eles, os _______________ quedaron na casa. • Creo que hai xente _______________ neste local, e podemos ter problemas. Aquí tes 39 palabras que xuntas forman 19 compostas. Xúntaas e forma palabras compostas correctas. Ollo, que unhas escríbense xuntas e outras separadas.

escorna

bois

san, medio, miña, baila, cabo, boca, garda, dixome, peixe, porco, garda, porco, ourizo, socio, socio, afro, garda, lanza Xoán, día, xoia, na, criba, dano, ribeira, lamas, díxome, espada, bravo, civil, teixo, cacho, político, económico, cubano, xurado, chamas 74

SUMARIO UNIDADE 1. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..

3

UNIDADE 2 . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .

9

UNIDADE 3 . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 1 5 UNIDADE 4 . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 2 1 UNIDADE 5 . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 2 7 UNIDADE 6 . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 3 3 UNIDADE 7 . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 3 9 UNIDADE 8 . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 4 5 UNIDADE 9 . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 5 1 UNIDADE 10 . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . . 5 7 UNIDADE 11 . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . . 6 3 UNIDADE 12 . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . . 6 9

Caderno Traballo 4ESO

Recommend Documents