ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΉ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΉ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΉ (1453-1850) ΕΠΙΛΟΓΉ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑΣ1 Συντομογραφίες ΑΑΑ ΑΒΜΕ ΑΔ AE ΑΘΜ ΔΧΑΕ ΕΕΒΣ ΕΕΚΜ ΕΜΜΕ ΕΕΠΣ-ΑΠΘ, Τμήμα Αρχιτεκτόνων
ΙΕΕ
Αρχαιολογικά Ανάλεκτα εξ Αθηνών Αρχείον των Βυζαντινών Μνημείων της Ελλάδος Αρχαιολογικόν Δελτίον Αρχαιολογική Εφημερίς Αρχείον Θεσσαλικών Μελετών Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών Επετηρίς Εταιρείας Κυκλαδικών Μελετών Ευρετήριον των Μεσαιωνικών Μνημείων της Ελλάδος Επιστημονική Επετηρίδα της Πολυτεχνικής Σχολής ΑΠΘ, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση, τόμ. 1-7, επιμ. Χ. Μπούρας (ο 7ος τόμος με τη συνεργασία του Στ. Μαμαλούκου) Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτικής Αθηνών
ABSA ByzZ JbÖByz
Annual of the British School at Athens Byzantinische Zeitschrift Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik
Εκκλησίες
Γενικά Βελένης Γ., Το πολύκογχο ιερό βήμα των τρισυπόστατων εκκλησιών της Τουρκοκρατίας, στο: Εκκλησίες IΙ (1982) 14-20 Δεληγιάννη-Δωρή Ε., Επιβίωση της βυζαντινής και νέες μορφές της μεταβυζαντινής αρχιτεκτονικής, Αθήνα 1993 Δημητροκάλλης Γ., Τυπολογική και μορφολογική θεώρηση της μεταβυζαντινής ναοδομίας των Κυκλάδων, στο: Εκκλησίες IV (1993) 185-212 Καμπούρη-Βαμβούκου Μ., Η εκκλησιαστική αρχιτεκτονική στην Μακεδονία μετά την Άλωση (1453-1912), στο: Α. Παλιούρας, επιμ., Μακεδονία, Β’. Αρχαιολογία-Πολιτισμός, Αθήνα 1997, 176-205, 297-299 Μακρής Κ., Το νεοελληνικό μπαρόκ και οι πηγές του, στο: Αρμός. Τιμητικός τόμος στον καθηγητή Ν.Κ. Μουτσόπουλο για τα 25 χρόνια πνευματικής του προσφοράς στο Πανεπιστήμιο, τόμ. Β, Θεσσαλονίκη 1991, 1093-1106 Μαντοπούλου-Παναγιωτοπούλου Θ., Επεμβάσεις σε μεταβυζαντινούς ναούς κατά τον 19 ο αιώνα, στο: Εκκλησίες V (1998) 133-150 Μαντοπούλου-Παναγιωτοπούλου Θ., Από τη μεταβυζαντινή αρχιτεκτονική στον κλασικισμό. Προσέγγιση στην εξέλιξη της τρίκλιτης βασιλικής κατά τον 18ο και τον 19ο αιώνα, στο: Εκκλησίες VI (2002) 83-110 Μπούρας Χ., Η εκκλησιαστική αρχιτεκτονική στην Ελλάδα μετά την Άλωση, Αρχιτεκτονικά Θέματα 3 (1969) 164-172 Μπούρας Χ., Ο αρχιτεκτονικός τύπος της βασιλικής κατά την Τουρκοκρατία και ο πατριάρχης Καλλίνικος, στο: Εκκλησίες I (1979) 159-168 Μπούρας Χ., Ιστορία της Αρχιτεκτονικής, Δεύτερος τόμος: Αρχιτεκτονική στο Βυζάντιο, το Ισλάμ και την Δυτική Ευρώπη κατά τον Μεσαίωνα, Αθήνα 1994, 462-482 Μπούρας Χ., Η βυζαντινή παράδοση στην εκκλησιαστική αρχιτεκτονική στα Βαλκάνια του 16 ου και του 17ου αιώνος, στο: J.J. Yannias, επιμ., Η βυζαντινή παράδοση μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης, Αθήνα 1994, 147-191 1
Λεπτομερή βιβλιογραφία ως το έτος 2000 παρέχει ο Χ. Μπούρας, Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση. Βιβλιογραφία, στο: Εκκλησίες VI (2002) 225-286. Στη βιβλιογραφία που ακολουθεί οι ελληνικοί τίτλοι διαχωρίζονται από τους ξενόγλωσσους. Για την πληρέστερη ενημέρωση σχετικά με τους μεταβυζαντινούς ναούς της Ελλάδας, χρειάζεται οπωσδήποτε η συστηματική αποδελτίωση των Χρονικών του Αρχαιολογικού Δελτίου (ΑΔ), καθώς και της τοπικής βιβλιογραφίας κάθε επιμέρους περιοχής.
2
Μπούρας Χ., Διακοσμήσεις Οθωμανικού μπαρόκ στο Αιγαίο, στο: Εκκλησίες V (1998) 151-166 Μπούρας Χ., Βυζαντινή και μεταβυζαντινή αρχιτεκτονική στην Ελλάδα, Αθήνα 2001, 235-288 Μπούρας Χ., Ζητήματα της εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής του 18ου αιώνος, στο: Εκκλησίες 7 (2013) 139-154 Ντέλλας Γ., Οι επιρροές της ιπποτικής και της οθωμανικής στην εκκλησιαστική αρχιτεκτονική της πρώτης περιόδου της τουρκοκρατίας στα Δωδεκάνησα (1523-1750), στο: Εκκλησίες 7 (2013) 155-166 Ορλάνδος Α.Κ., Η εν Ελλάδι εκκλησιαστική αρχιτεκτονική επί Τουρκοκρατίας, Αθήναι 1953 (ανατύπ. 2000) Σκιαδαρέσης Γ., Προσκτίσματα μεταβυζαντινών ναών, στο: Φλ. Καραγιάννη, επιμ., ΑίμοςΕταιρεία μελέτης της Μεσαιωνικής Αρχιτεκτονικής των Βαλκανίων και της Προστασίας της, Κύκλος Σεμιναρίων: Μεσαιωνική Αρχιτεκτονική και Λειτουργία, Σεμινάριο 2ο : Προσκτίσματα των Παλαιοχριστιανικών, Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών ναών, Πρακτικά, Θεσσαλονίκη 2008, 86-99 Φατούρου-Ησυχάκη Κ., Η Κρητική Αναγέννηση και τα Ιταλικά πρότυπα της αρχιτεκτονικής της, Αριάδνη 1 (1983) 103-138 Χατζηδάκης Μ., Η μεταβυζαντινή τέχνη, Αρχιτεκτονική, στο: ΙΕΕ Ι’ (1974) 412-418 και ΙΑ’ (1975) 244-273 Allatius Leo, The Newer Temples of the Greeks, έκδ. A. Cutler, University Park 1969 Cutler A., A Baroque Account of Byzantine Architecture: Leone Allaci’s De templis Graecorum recentioribus, Journal of the Society of Architectural Historians 25/2 (1966) 79-89 Mamaloukos St., Polyviou M., Theocharides Pl., Kizis Y., Aspects of Post-Byzantine Architecture, στο: K. Fledelius, P. Schreiner, επιμ., Byzantium. Identity, Image, Influence, XIX International Congress of Byzantine Studies, University of Copenhagen, 18-24 August, 1996, Copenhagen 1996, 282-305 Pelekanidis St., Die Kunstformen der nachbyzantinischen Zeit im nordgriechischen Raum, στο: Kunst und Geschichte in Südosteuropa, 9. Internationale Hochschulewoche der Südosteuropa – Gesellschaft, Recklinghausen 1973, 125-136 (ανατύπ. στο: Μελέτες παλαιοχριστιανικής και βυζαντινής αρχαιολογίας, Θεσσαλονίκη 1977, 465-485)
Θεσσαλία Αλεξίου Α., Σκιάθος. Η αρχιτεκτονική των μεταβυζαντινών μνημείων, Θεσσαλονίκη 1996 Βαφειάδου Μ., Η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στα Θεσσαλικά Αμπελάκια, ΕΕΠΣ-ΑΠΘ, Τμήμα Αρχιτεκτόνων 3 (1967-1968) 15-36 Βογιατζής Σ., Μονή Βυτουμά, στο: Εκκλησίες V (1998) 37-52 Βογιατζής Σ.,Το καθολικό της ιεράς μονής Σταγιάδων κοντά στην Καλαμπάκα, στο: Εκκλησίες VI (2002) 33-42 Βογιατζής Σ., Ο ναός του Γενεσίου της Θεοτόκου της μονής Μυρόφυλλου Τρικάλων, στο: Εκκλησίες 7 (2013) 23-34 Γουλούλης Στ., Στ. Σδρόλια, Άγιος Δημήτριος Στομίου. Ιστορία – τέχνη – ιστορική γεωγραφία του μοναστηριού και της περιοχής των εκβολών του Πηνειού, Λάρισα 2010 (ιδιαίτ. τα άρθρα των Χ. Μπούρα, Β. Μεσσή, Στ. Μαμαλούκου και Στ. Σδρόλια, 51-106) Θεοχαρίδης Πλ., Το παρεκκλήσι του Προδρόμου στο Μεγάλο Μετέωρο, στο: Εκκλησίες I (1979) 121-136 Καρατζόγλου Γ., Η μονή Αγίας Τριάδας Δρακότρυπας (Σκλάταινας), στο: Εκκλησίες IΙ (1982) 139-150 Καρατζόγλου Ι., Ο Άγιος Αθανάσιος Ρουμ-Παλαμά Καρδίτσας, στο: Εκκλησίες ΙΙΙ (1989) 145-158 Καρατζόγλου Ι., Ο ναός της Κοιμήσεως στο Πορτί Καρδίτσας, στο: Εκκλησίες IV (1993) 87-98 Καρατζόγλου Γ., Ναοί με σταυρεπίστεγη ή παραπλήσια κάλυψη στα Θεσσαλικά Άγραφα, στο: Εκκλησίες V (1998) 93-108 Καρατζόγλου Γ., Παρεκκλήσια προσαρτημένα στα καθολικά των Θεσσαλικών Αγράφων, στο: Εκκλησίες VI (2002) 67-82 Κίζης Γ., Η μονή Φλαμουρίου στο Πήλιο, στο: Εκκλησίες IΙ (1982) 151-166 Κίζης Γ., Η μονή Σουρβιάς στο Πήλιο, στο: Εκκλησίες ΙΙΙ (1989) 159-170
3
Κουμουλίδης Τζ., Δεριζιώτης Λ., Εκκλησίες της Αγιάς Λαρίσης, Αθήνα 1985 Μακρής Κ., Η λαϊκή τέχνη του Πηλίου, Αθήνα 1976, 55-73 Μαντζανά Κ., Ιερός ναός Παμμεγίστων Ταξιαρχών Ελαφίου Καλαμπάκας, στο: Το Έργο των Εφορειών Αρχαιοτήτων και Νεωτέρων Μνημείων του ΥΠ.ΠΟ. στη Θεσσαλία και την ευρύτερη περιοχή της (1990-1998), 1η Επιστημονική Συνάντηση, Βόλος 2000, 217-226 Μυλωνάς Π., Η μονή Δολιανών ή Κρανιάς στην Πίνδο, στο: Εκκλησίες I (1979) 93-110 Μυλωνάς Π., Η μονή Πέτρας στην Νότια Πίνδο, στο: Εκκλησίες IΙ (1982) 121-138 Ορλάνδος Α., Η επί της Πίνδου Ι. Μονή Κορώνης, ΕΕΒΣ 15 (1939) 405-416 Ορλάνδος Α., Σταχυολογήματα εκ μονών της Πίνδου, ΑΒΜΕ 5 (1939-1940) 187-197 Ορλάνδος Α., Μ. Θεοχάρη, Αι επί της Πίνδου ιεραί μοναί Βράχας και Ρεντίνης, ΑΕ (1958) Αρχαιολογικά Χρονικά, 1-11 Πασαλή Α., Ο Άγιος Παντελεήμων στην Ανατολή Αγιάς Θεσσαλίας, στο: Εκκλησίες IV (1993) 113-128 Πασαλή Α., Ο σταυρεπίστεγος ναός του Αγίου Γεωργίου στον Κλεινοβό Καλαμπάκας, Βυζαντινά 18 (1995-1996) 405-443 Πασαλή Α., Ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος στο Ζάρκο Τρικάλων, ΔΧΑΕ 20 (1998) 133-148 Πασαλή Α., Η Αγία Παρασκευή στο Νεραϊδοχώρι Τρικάλων, στο: Εκκλησίες V (1998) 189-206 Πασαλή Α., Το καθολικό της μονής Κλεινού Καλαμπάκας, ΔΧΑΕ 21 (2000) 69-92 Πασαλή Α., Το καθολικό της μονής του Προφήτη Ηλίας στον Τύρναβο, Βυζαντινά 21 (2000) 589616 Πασαλή Α., Οι Ταξιάρχες στο Ελάφι Καλαμπάκας, ΔΧΑΕ 23 (2002) 255-272 Πασαλή Α., Το καθολικό της μονής Αγίας Τριάδας στη Δέση Τρικάλων, ΔΧΑΕ 25 (2004) 175-202 Πασαλή Α., Ναοί της Επισκοπής Δομενίκου και Ελασσόνος: συμβολή στη μεταβυζαντινή αρχιτεκτονική, Θεσσαλονίκη 2003 Πασαλή Α., Ο Άγιος Γεώργιος στην Βασιλική Καλαμπάκας, Βυζαντινά 25 (2005) 65-97 Πολυβίου Μ., Οι φορείς της ναοδομικής δραστηριότητας στο Πήλιο κατά τον 18ο και 19ο αιώνα (1700-1881), στο: Εκκλησίες VI (2002) 165-172 Πολυβίου Μ., Η αρχιτεκτονική του ναού της Αγίας Μαρίνας, στο: Α.-Φ. Λαγόπουλος, επιμ., Ο ναός της Αγίας Μαρίνας Κισσού, Βόλος 2009, 39-49 Πορτελάνος Α., Ο Άγιος Νικόλαος στο Χορευτό Πηλίου, στο: Εκκλησίες IΙ (1982) 167-178 Σάμψων Α., Σκόπελος. Ιστορική και γεωγραφική αφήγηση, Σκόπελος 2000 Σδρόλια Στ., Οι μεταβυζαντινοί ναοί του Τυρνάβου, στο: Πρακτικά Α' Συνεδρίου Τυρναβίτικων Σπουδών, Τύρναβος 1991, 75-92 Σδρόλια Στ., Βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία Νομού Καρδίτσας, στο: Οδοιπορικό στα Μνημεία του Νομού Καρδίτσας, Αρχαιότητες – Ναοί – Νεότερα μνημεία, Καρδίτσα 2007, 82124 Σοφιανός Δ., Μετέωρα, οδοιπορικό, Μετέωρα 1990 Σωτηρίου Γ., Βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλίας ΙΓ’ και ΙΔ’ αιώνων. 4. Αι μοναί των Μετεώρων, ΕΕΒΣ 9 (1932) 382-415 Χαρίτος Χ., Η μονή Αγίου Νικολάου Πάου Αργαλαστής, ΑΘΜ 1 (1972) 52-93 Koumoulides J., Walter Chr., Byzantine and Post-byzantine Monuments at Aghia in Thessaly, Greece. The Art and Architecture of the Monastery of St. Panteleimon, London 1975 Nicol D., Meteora. Rock Monasteries of Thessaly, London 1963
