7^r
HAIKU bago'dan 16. yuzyrlda
ortaya Qtkrp 17.-19. yuzyrllarda
geliqmig 5,7,5 heceli ug dizeden olu$an
b1r
buson'dan issa'dan
haikular Japon lirik qiir bigimi. Haiku'lar genellikle
mevsimlerle ya da ytltn ilk ayr ile ilgili bir
duyguyu ya da duglinceyi dile getirir.
Bu giirlerde qogu zaman Budizm, Taoizm ve yere
inanqlarr simgeleyen doga imgeleri kullanrirr
Japon edebiyatrna ozgil bu giir bigmi 19. yuzy
sonu ve 20.
yizytl baglnda Batr ulkelerinde
de
belli bir yaygrnlrk kazanmrgtrr. Bu kLiquk kitapta
bu turun en Linlu ustalan olan Bago, Buson,
lssa ve gagdaglarrndan kugtik bir segme
yaprlmrgtrr. Qevirilerde kaynak olarak Harold G.
Henderson'un An Introduction
to Haiku
adlr
kitabrndan yararlanrlmrgtrr
Tiirkgesi CevatQ a p a
n
Matsuo Bago
1644
Japon Siirinde Edo dtinemi diye anrlan yrllarrn en dnemli "haiku" ustasr. Ug dizeli zincirleme koguk diye tanrmlayabilecegimiz "haiku" Bago'nun elinde eglendirici bir s6z oyunu olmaktan 9rktr, gilnltik yagayrga bagh, fakat soylu bir giir bigimi olarak geligti.
1694
Qigek Agma Neler neler getiriyor insantn aklrna gu gigek agan kiraz!
Nara'ya Giden Yol Ah, gu yaz gunleri! Adsrz, onemsiz bir dag burtinmug sabahln sisine.
Da$ Gegidinde Burada, dag gegidinde nasrlsa deliyor yuregi otlarda menekgeler.
Giikten Yalan Biitun
gun
Tiirkii
Etsuiin'e $a$rr Yaglgtnt
tarlakugu gunler ne kadar krsa!
birlikte seyretti$imizkar bu yrl gene yagdr mr?
gakrdr durdu
Yola Qrkmak
igin
Uyan! Uyan! Benim gelen, bana arkadaglrk edesin diye, uyuyan kelebek!
Yolu Gel, gidip
Zen
yagan kan seyredelim tizerinde yuvarlandlgtmrz.
itt
Saganaklar llk soguk saganaklar, sanki maymun bile hasrr bir palto derdinde.
Eski Bagkentte Kyo'daytm ya, gene de Kyo'yu ozluyorum ey, zaman kugu!
-
Kestane
Alacr
Gtiz rtizgdrlarr esiyor, gene de ne kadar yegil kestane kozalaklan.
Dtigleri Kala kala kuruyan otlar kalmrg askerin duglerinden.
Askerin
De$igmeyen Yrl sonu -
h6l6 bagrnda hasrr gapka hAl6 ayagrnda gank.
Gtilhatmiler Haziran ya$muru -
gulhatmiler gunege geviriyorlar ytizlerini.
Aya Do$ru At srrtrnda uyukluyorum, aya dogru yukseliyor yanan Eay yapraklarrnrn dumanr.
Yolun Sonu Yolun sonu ben h6l6 yagryorum gu guz akgaml.
At Ustiinde
atrmrn ustUnde donmug bir golge.
Krg grin0
Giiz
Giiriiniimi,i -
Guz
kuglarla bulutlar bile yagh gortinuyorlar.
Nehri Denize surtikluyor krzrl krzgrn gunegi Mogami nehri.
Mogami
l0
Alacakaranhk
t'Karanlrk indigine gore, gahinin gozleri de gormeyecek!" Boyle gakryor brldrrcrn.
Hayatrn Giizii Guzrin sonuna doQru, kim bilir ne yapryordur gu anda komgum?
Sessizlik Her yer oyle sessiz ki, kayalarr deliyor agustosboce$inin sesi.
l1
BA$o'NuN oGnerucileni Birden
agan birden doguyor!
Dag yolunda Eigek eriQin kokusuyla guneg
Giiz Akgamr
.
Guz, gun kavugtu; "Lambayr yakayrm mr?" diye sormaya geliyor biri. ETsuJiN (1656_1739t
Bulutlar
Arada bir bulutlanryor gok, boylece dinlenme frrsatr buluyor " aya bakmaktan yorulanlar.
Bago'nun Bu
yol:
Yolu
kimseler yok gortintirde, iniyor guz karanlrgr.
Yrl Sonu Bu yllrn da sonu geldi: gizledim bizimkilerden sagtma ak dugtrigunri. etsu'tirv
Arpa Tarlasr Yagmurdan e$ilen olgun arpa bagaklarr nasrl da daraltryorlar yolu! JOSO (1661-17O4)
tl
Kr$
da kalmamrg.
Giiz Ftrtlnalan Her geyden once korkuluklarr deviriyor guz frrtrnalarr.
Daglarr da, ovalarr altrna almrg kar geriye bir gey JOSO
KYOROKU {1656-1715}
Dilenci
Eski Masallar
Yoluna giden bir dilenci! Yeryuzuyle gokyuzu yazlrk giysileri. xireru (1661-1207)
KYoRoKU
Kelebek
Baskrn
Uyuyan bir kelebek! Kim bilir ne yapryordur
geceleri?
KiKAKU
Evvel zaman iginde eski depremlerin masallarr anlatlllyor bir mangalrn gevresinde.
Ateg ktillenmig, gece ilerliyor birden kaprm galrnryor. KYoRoKu
t4
1.5
Tanigugi Buson
1715
Kigiligi bakrmrndan Bagodan degigik, 9ok yonltl bir ozan. "Temmei" 0slubunun yaraticrst. Settsu da do0mug, "haiku" sanatrnr Edo'da ogrenmig, daha sonra da Kyoto'ya yerleqmig. Ayrrca ressam olarak da tantntvor.
1783
Tomurcuklanan Diken Tomurcuklanan diken nasrl da benziyor yollanna dogdugum ellerin!
Aklar iginde A$aglar gigek agmrg ay rgrgrnda bir kadrn mektup okuyor.
Urperme Birden bir urperme odamda olmug karrmrn aya$rma takrlan tara$r.
Ses
$urada burada qa$layanlartn sesi her yanda korpe yapraklar.
Koru yok yaprakta bile;
Biiyiilii
Fllq krmrltr
urperti veriyor yaz
Bii$iirtlenlerde
korusu"
Qiy tanecikleri,
Bogtirtlenlerde Eiy
dikenler
bembeyaz
kesilmig.
l0
I I
Krg Karlarrn iEinde kaprlarrnr yuzume kapayan evlerin rgrklal.
OUnyanrn Hali Batldan esince rizglr doguya yrgrlryor dokulen yapraklar.
Kiiyiim Koyumde yusufguklarla ytpranmtg ak duvarlar.
ti
BUSON'UN QAGDA$LARr Ay..lgrSrnda Oyle bir ay var ki gokte, hrrslz da durmug trlrku soyluyor.
Konuk Butun o haziran ya$murlarr ve bir akgam gizlice qamlarrn arasrnda ay. RYOTO {1718-871
Geyik Sesleri Yagmurda bir geyik, ug kez bagrrryorsonra hig duyulmuyor.
Sessiz Stigiit Ofkeyle geri dondum: sonra baktrm, bahgede sogut a$acr. RYOTO
Sagaklarda Krrlangrglar kogklerin, kulribelerin sagaklarrnda.
Krg Akgamr Mum rgrgrna bakryorum, evet, rtizgdr grkmrg, bu gece kar ya$acak. RYOTO
22
2f
Bahar Giiriiniimii Taprnagrn qanrnda uyuyakalmrg bir kelebek.
Yalnrzhk Ugan bir ategboce$i! "Bak! Bak gurada!" diyecekken yantmda kimseyi goremiYorum. rAicl
Krsa Gece Krsa gecenin sonu geldi, trrtrlrn tuyleri uzerinde
giy tanecikleri,
Ayrrhk Giden bana ve kalan sana iki ayrr guz.
{17o9-72}
Uzakta Sessizligin otesinde alacakaranlrkta kulrengi ugurtmalar. reicl
Sesler Gok grirluyor batan gemilerden bogulanlartn sesleri. TAiGi
l-1
l5
YazGecesi
Kobayagi issa
Yaz gecesi:
bulutlardan bulutlara atlaylp kagryor ay. RAI\|KO (1726-99)
Kuglar Bile llkyaz bahgelerinde kuglan avlayan kuglar uykuda.
bile
1763
RATTKO
Kuruyan Kamrglar Gegen gtinlerle
suriiklenip gidiyor kuruyan kamrglar. RAIUKO
Anasrnr Cok ktigiikken yitirdioi iqin gocuklugu sevgisizlik ve acrlar iginde gegmig. Bu ytizden ezilenlere duydugu sevgi ve yakrnhk ayrr bir incelik veriyor giirlerine. Bu inceligi konugma dili ile ustaca uzlagtrran lssa, Japon "haiku" tiiriinOn belki de en gok
sevilen temsilcisi
18.27
26
21
Taprnak Burada, dag taplnagrnrn sagaklr avlularrnda esiyor geyik sesleri.
Diiniig Yolu Srcaktan yantyor $inano yolu, daglar bile yuk oluyor srrtrma!
Yaz Yalmuru Birden yagmur boganryor binmigim grnlgrplak grplak atrmrn ustune.
l9
Biilbiiliin Ttirkiisii
Yusufguk Gozlerinde uzak da$lar yanstyor yusufguk boceginin.
Qa$rr
"Gelin! Gelin!" diye gagrrryor baykuglarr
ategbocekleri.
Kirazlar
Otlar
agmrg?" Buralarda otlar da gigek aQryor.
"Kiraz gigek mi
3i)
Bulbtilun turkusu yagmurda slrrlsrklam bu sabah.
Kultibe Kulibemin damr sabahsefalarryla ortulu.
Evim Benim evimde ategbocekleriyle fareler iyi geginirler.
3l
A$lamayrn Bocekler, a$lamayrn! Agrklar da, yrldrzlar da ayrrlmak zorunda birbirlerinden. Giiz Akgamr Guz akgamrkollarrnl dizleri ustiinde kavugturmug bir dervig gibi. Ugup
Gitme!
N'olur, uEup gitrne, bulbul, turkun guzel olmasa da
benimsin.
J2
Dilek Qekirge, ben gidince, goz kulak ol mezartma.
Unutma Unutma, cehennemde yuruyoruz gigeklere bakarak.
Giikte Akan lrmaklar Ne guzel gokteki yrldrzlara bakmak kdgrt pencerenin deli$inden.
Bahar Erik gigek agtrgrnda cehennem donar.
Masaoka $iki
Uyku OCung alrp evimi boceklerden uyudum.
1477
Kiraz Zamanr Brrakrp gitti$im eski evimde kirazlar gigek aqmrg.
Japon giirinin "harika gocugu". $iir
yazmaya on bir yagrnda baSlamrS, on altl yagrnda Tokyo'ya giderek "haiku" gelenegini ciddi olarak incelemig. SaQhk
nedenleriyle diizenli ogrenim goremeyen
$iki, Nikon gazetesinde
gahgrrken
"Bago'nun Eleqtirisi" yazrsr ile edebiyat dfinyasrnda btiyiik tartrsmalara yol agmri. $iki'nin daha sonra yazdrQr denemelerinde do0allr0rn "haiku"' ttir[niin en iinemli ozelligi oldugunu vurguladr0r gor0lUr.
1902
-1
4
3-5
Baharda Nicedir unutulmug bir gey iginde gigekler agan saksr bir bahar gunu.
Yol On bir atlr birden geriye bakmadan gidiyorlar savrulan karlarrn iqinden.
Alrg Kokusu Sa$anaktan sonra agan hava ve bir sure Eevreyi saran alrE kokusu.
l7
Karanhkta
Su Sesi Bir dag koyu: yrgrlan karlarrn altrnda akan suyun sesi.
Gece - seni beklerken
gene ya$mura donuyor gu soguk ruzg6r.
65le Saati
Ath Yaz rrma$r: nedense koprtiden degil de, srrlarrn iEinden gegiyor atrm.
Bir bahar gtrnu: kimsenin bir gey yapmadt$r
bir koy.
Bilinmeyen
Tiirkii Kimseler bilmiyor kimin yazdrgrnr bu egsiz bahar tirrkusunu.
38
Pembeler arasrnda ugup duran beyaz kelebek kim bilir kimin ruhu!
39
ly $eyler Yayrncrlrk Ltd. $ti. Gayret Sk. No.
B
80300 Gayrettepe lstanbu ta\
I
$iir diz sl l.io. 10 Birinc Basrm Ara rk 1991
3ere
Yayrn Yonetmeni: C ev
GrafikTasar
m:Tibet
at
San
Baskr:Detay Bas
nr
Qa p a
rn a
I
n
