Aprendendo Yorubá Alfabeto Yorubá A B D E E F G GB
(a) (bi) (di) (ê) (é) (fi) (gi) (gbi) H I J K L M N O
(rri) (i) (dji) (Qui) (li) (mi) (ni) (ô) O P R S s T U W
(ó) (pi) (ri) (ci) (xi) (ti) (u) (u) Y
(i) obs: - c, q, v, , ! " N#o $%s&$'( )o*+%s +s+%s: - AN EN EN IN ON ON UN
(ôn) (ên) (én) (in) (ôn) (ón) (un) )o*+%s #o N+s+%s: - A E E I O O U
(a) (ê) (é) (i) (o) (ó) (u) P ronomes ronomes
Pessoais
Emi........Eu Emi un............Eu Emi........Eu durmo !"o........#ocê !"o !"o........#ocê ra..............#ocê compra $un.......Ele%Ela $un $un.......Ele%Ela &eun..........Ele%Ela come comida A"a......'ó A"a ere...... A"a......'ó ere..........' ....'ó ó brincamo Enin....#ocê Enin Enin....#ocê mo..........#ocê abem A"on....Ele%Ela A"on A"on....Ele%Ela e...........Ele%Ela faem Pronomes Pron omes Pessoais Pessoais Na Forma Forma Contraída (usados no tempo passado)
*o..............Eu *o lo *o..............Eu oja............Eu fui a feira $ ..............#ocê ..............#ocê $ lo oja..............#ocê foi a feira $ ..............Ele%Ela ..............Ele%Ela $ lo oja..............Ele%Ela foi a feira A ..............'ó ..............'ó A lo oja...............'ó fomo a feira E...............#ocê E lo E...............#ocê oja...............#ocê foram a feira +on......... Ele%Ela +on lo +on......... Ele%Ela oja..........Ele%Ela foram a feira (',o podem er uado no tempo futuro ou negati-o) ronome oei-o
/emi...............meu()............. /emi...............meu()............. ..min0a() /ire................teu()............. /ire................teu()............. ...tua() /ire................eu()............. /ire................eu()............. ..ua() /i"a..............noo()............ /i"a..............noo()............ noa() /iin.............-oo()............. /iin.............-oo()............. -oa() /i"on...........dele%dela...........d /i"on...........dele%dela...........d ele()%dela() ronome 1emontrati-o Yii...................ete()........... .eta()...........ito 'aa................ee()............ 'aa................ee()............ ea()...........io
Yen.................a2uele...........a Yen.................a2uele...........a 2uela...........a2uilo /emi ni ao ii.....................et ii. ....................etaa roupa é min0a /ire ni o"o naa....................ee naa. ...................ee din0eiro é eu /ire ni ago en....................a2uele en. ...................a2uele relógio é teu /i"a ni ai3o naa................ee naa................ee momento é noo / iin iin ni igba ii...................e ii. ..................ete te tempo é -oo
/i"on ni aja ii...................e ii. ..................ete te cac0orro é dele 4orma !nterrogati-a 5e % nje ...................n,o e ua interroga6,o. 7eni..........................im 7eni. .........................im 7e3o..........................n,o 7e3o.. ........................n,o 8o.............................n,o..... 8o.............................n,o..... ó é uado no -erbo er 8o.............................n,o..... 8o.............................n,o..... uado no demai -erbo 5e i"o ni a3e3o........................a3e3o. .......................-ocê ocê é aluno 9
'je i"o ni a3e3o......................-o a3e3o. .....................-ocê cê é aluno 9 7eni: emi ni a3e3o....................im a3e3o. ...................im:: eu ou aluno 7e3o: emi 3o ni a3e3o...............n,o: a3e3o. ..............n,o: eu n,o ou aluno 5e enin mo ;io........................-ocê ;io. .......................-ocê con0ecem o ;io 9 'je enin mo ;io......................-ocê ;io. .....................-ocê con0ecem o ;io 9 7eni: a"a mo ;!$.....................im ;!$.. ...................im:: nó con0ecemo o ;io
7e3o: a"a 3o mo ;io................n,o: ;io. ...............n,o: nó n,o con0ecemo o ;io /empo do #erbo ' (ante do -erbo).................colo -erbo). ................coloca
Emi ti lo.....................já lo.....................já fui Emi maa lo................-ou lo................-ou ir E mi mi oo lo..................irei lo..................irei Emi ti un .....................Eu já dormi !"o ti ra .......................#ocê já comprou $un ti jeun....................Ele jeun....................Ele já comeu comida A"a ti ere ..... .......... .......... .........'ó ....'ó já brincamo Enin ti mo ..................#ocê já ouberam A"on ti e ...................Ele ...................Ele já fieram Emi maa gba ................Eu -ou receber
!"o maa "oran ............#ocê ............#ocê -ai aitir $un maa jeun ..............Ele -ai comer comida A"a maa boria............'ó boria............'ó -amo -enerar $ria Enin maa an"o..........#ocê an"o..........#ocê -,o pagar A"on maa já ...... ........... .......... .....Ele Ele -,o brigar ronome !nterrogati!nterrogati-o o /ani ...........................Quem é 9 8ini ........................... ...........................$ $ 2ue é 9 'ibo ni .....................$ .....................$nde nde é 9
/ani i"o 9.........................Qu 9.........................Quem em é -ocê 9 /ani oun 9...... 9........... .......... .......... ..... Quem é ele 9 /ani oloria 9...................Quem 9...................Quem é cultuador de $ria 9 /ani omo
A"on ni omo< oria.................Ele oria. ................Ele ,o fil0o de $ria 8ini i"o ni 9 .......................$ 2ue -ocê tem 9 8ini oun ni 9 .....................$ 2ue ele tem 9 8ini enin ni 9 ..................$ ..................$ 2ue -ocê tem 9 8ini a"on 9 ........ ............. .......... .......$ ..$ 2ue ele tem 9 8ini olu3o ni 9 ....... ............ ........$ ...$ 2ue 2ue o profeor tem 9 8ini a"on e 9 ..... .......... .........$ ....$ 2ue 2ue o profeor tem 9 8ini a"on e 9 ..............$ ..............$ 2ue ele faem 9
Emi ni o"o .................Eu .................Eu ten0o din0eiro $un ni ile ..................Ele tem caa A"a ni adie ..... .......... .........' ....'ó ó temo galo%galin0a A"on ni o3oto.........Ele o3oto.........Ele tem cal6a $lu3o ni omo ..........$ profeor tem fil0o A"on ere...............Ele ere...............Ele brincam 'ibo ni 7aba "a 9 ........................$nde ........................$nde eta o pai 9 7aba "a ni ile .............................$ .............................$ pai eta em caa
= ni > funciona como prepoi6,o ó é uado no -erbo etar. 'i bo ni i"o nlo 9 ........................ ........................ $nde -ocê eta indo 9 Emi nlo ile
'ibo ni i"o nlo 9....... 9............ .......... .......... ......$nde .$nde -ocê eta indo 9 Emi nlo i ile< oria...................Eu oria... ................Eu etou indo para a caa do $ria. 'ibo ni oun nlo 9 ....................ara ....................ara onde ele eta indo 9 $un nlo nlo lo3un lo3un ........................Ele ........................E le eta indo a praia. 'ibo ni a"a "a 9 ..................$nde ..................$nde nó etamo 9 A"a "a ni ;io ......................'ó etamo no ......................'ó ;io.
'ibo ni enin "a 9 ...............$nde -ocê et,o 9 A"a "a ni afin.....................'ó afin. ....................'ó etamo no palácio 'ibo ni a"on "a 9...............$nde 9...............$nde ele et,o 9 A"on "a ni igboro..............Ele igboro..............Ele et,o no centro da cidade. Ao No'b+ .os /'$0os1 2+03%+%s To&+%s O03%+%s
? < o3an 3an e3ini @ > eji meji e3eji > eta meta e3eta B > erin merin e3erin C > arun marun e3arun D > efa mefa e3efa
> eje meje e3eje F > ejo mejo e3ejo G > ean mean e3ean ?H > e"a me"a e3e"a ?? > o3anla mo3anla e3e3anla ?@ > ejila mejila e3ejila ? > etala metala e3etala ?B > erinla merinla e3erinla ?C > edogun medogun e3edogun @H > ogun ogun ogun @C > edogbon edogbon edogbon H > ogbon ogbon ogbon BH > ogoji ogoji ogoji CH > adota adota adota DH > ogota ogota ogota
H > adorin adorin adorin FH > ogorin ogorin ogorin GH > adorun adorun adorun ?HH > ogorun ogorun ogorun 1o nI ?? ao ?B é J do ? ao B K la no final. ara o totai: acrecentamo a letraa * ao inLcio do cardinai letr cardinai:: com exce6,o ao nMmero ? e: nMmero @H e a adiante: tal como @?:@@:@:.....N pôr exemploO 4aer ebo com doi obi e trê galo. A rubo pelu obi meji ati a3u3o meta. #eja 2ue: obi meji e n,o obi eji: a3u3o meta e n,o a3u3o eta.
ara termo o nMmero ordinai: ?I: @I: I: e aim pôr diante: acrecentamo E3 ou !8 ao inLcio acrecentamo do cardinai: com exce6,o do nMmero ?: ?? @H: H:..... ;egra para e ecre-er o nMmero cardinai entre a deena: ma apó o nMmero 2uine: (?D: ?: ?F....@?: @@:..?:@...). 'ome do nMmero cardinal(até C) K le K l K o nome da deena mai próxima: ou o nome do nMmero cardinal(até C) K din K P K o nome da deena mai próxima: pôr exemploO @? J o3an K le K l K ogun OKANLELOGUN (PASSOU UM DE VINTE)
@D J erin K din K l K ogbon ERINDINLOGBON (FALTOU QUATRO PARA trinta)
Aplica6,o da ;egraO ?C > edogun ?D > erindinlogun ? > etadinlogun ?F > ejidinlogun ?G > o3andinlogun @H > ogun @? > o3anlelogun @@ > ejilelogun @ > etalelogun @B > erinlelogun
@C > edogbon ou arunlelogun ou arundinlogbon @D > erindinlogbon @ > etadinlogbon @F > ejidinlogbon @G > o3andinlogbon H < ogbon ? > o3anlelogbon @ > ejilelogbon > etalelogbon B > erinlelogbon C < arunlelogbon ou arundinlogoji D > erindinlogoji > etadinlogoji F > ejidinlogoji
G > o3andinlogoji BH > ogoji 1ia da 5emanaO $jo Ai3u............1om Ai3u............1omingo ingo $jo Aje.............5eg Aje.............5egunda unda $jo !egun........../e !egun........../er6a r6a $jo $joru...........Qu $joru...........Quarta arta $jo $jobo...........Quinta $jo Eti.............5e Eti.............5exta xta $jo Abameta.........5abad Abameta.........5abado o $jo.................1ia $e.................5emana $u.................*ê $dun...............Ano
!gba...............*omento: tempo: !gba...............*omento: época *ee do AnoO 5ere........&aneiro Erele.......4e-ereiro Erena......*ar6o !gbe.......Abril Ebeli......*aio $3udu......&un0o Agemo.........&ul0o $gun..........Agoto E"e"e.........5etembro $"ara.........$utubro 7elu..........'o-embro $pe...........1eembro
Eta6e do AnoO !gba ;iru E"e.........rim E"e.........rima-era a-era !gba Erun.................... Erun....................#er,o #er,o !gba $gbo ou A3o3o !3ore.....$utono !gba $tutu...................!n-erno $jo "o ni Qual é o dia9 Que dia é9 $u "o ni Qual é o mê9 Que mê é9 $dun "o ni
Qual é o ano9 Que ano é9 !gba "o ni Qual é a época9 Que época é9 Em 2ue momento9 Quando9 $jo "o ni "o lo i oja9 Que dia -ocê foi R feira9 Emi lo i oja ni ojo aje. Eu fui R feira na egunda
!gba "o ni i"o 3o ede Yoruba9 Quando -ocê aprendeu o idioma Yoruba9 Emi 3o ede Yoruba ni odun ?GGH. Eu aprendi o idioma Yoruba no ano de ?GGH. !gba "o ni9 Em 2ual época9 !gba riru e"e ni. 4oi na época da prima-era.
8u..................faltar Ago melo ni ni..... .......... ......Qua .Quall é a 0ora9 ?@OHH J Ago mejila oan%ale ?@ 0ora da tarde%noite ?@OH? ?@OH ? J Ago mejil mejilaa 3oja ieju 3an oan%ale ?@ 0or 0ora a e um minuto minuto da da tarde%noite ?@O@H ?@O@ H J Ago mejil mejilaa 3oja ogun ieju ieju oan%ale. ?@ 0or 0ora a e @H minuto minuto da da tarde%noite.
?@O@G J Ago Ago mejila mejila 3oja ieju ieju o3andinlogbon. oan%ale. ?@ 0or 0ora a e @G minuto minuto da da tarde%noite. ?@OH J Ago mejila Abo oan%ale. ?@ 0ora e meia da tarde%noite. ?@O? J Ago 3an 3an 3u ieju ieju o3andinlogbon oan%ale. faltam @G minuto para ? 0ora da tarde%noite. ?@OCG J Ag Agoo 3an 3u ieju ieju 3an oan%ale. 4altaa ? minut 4alt minutoo para ? 0ora 0ora da tarde%noite. H?OHH J Ago 3an oan%ale. ? 0ora da tarde%noite.
$gbon ieju J H minuto = oment omentee no @H minuto minuto in-erte in-erte a poi6,o de ieju e ogun. ogun. O alfabet !r"b# e $e"$ fne%a$ O Yorubá é uma língua milenar originária da África Ocidental, de regiões que hoje compreendem a Nigéria e Benin, citada a muitos séculos antes da chegada de europeus a lé!fé, capital de seu reino" O Yorubá, bem como o #a$ssa, é uma das prin! cipais linguagens usadas na Nigéria por %inte e cinco milhões de habitantes e por outros milhões de descendentes africanos em países em que sua cultura foi conser%ada, como a forma Nag& no Brasil e em 'uba" O alfabeto Yorubá é composto de sete %ogais e de(oito consoantes e a %ariada acentua)*o %em a definir em cada pala%ra sua correta pron$ncia, sendo o seu sentido modificado quando da acentua)*o ou n*o da pala%ra" O alfabeto Yorubá é constituído das seguintes letras: A B D E F G GB H J K ! " O O # $ % % & ' ( Y
+ acentua)*o é utili(ada da seguinte forma o A é pronunciado com som aberto -agudo./ o E é pronunciado com som aberto -agudo./ o E é pronunciado com som fechado -gra%e./ o O é pronunciado com som aberto -agudo./ o O é pronunciado com som fechado -gra%e./ o ' é pronunciado com som aberto -agudo." o acento agudo é pronunciado em tom alto/ o acento gra)e é pronunciado em tom bai0o/ a aus1ncia de acentua)*o é pronunciada em tom médio/ o til significa a repeti)*o da %ogal -* 2 aa, õ 2 oo./ o sublin*ado sob uma %ogal indica que seu som é aberto/ o sublin*ado sob a consoante % indica seu o som como 3"
FO"E!A%
+ogais
,onsoantes
A
E
E
-
O
O
'
B
(
bá dá fá gá g5á rrá djá cá lá má ná puá rá s sá 0á tá uá
b1 d1 f1 gu1 g51 rr1 dj1 qu1 l1 m1 n1 pu1 r1 ss1 01 t1 u1
bé dé fé gué g5é rré djé qué lé mé né pué ré s sé 0é té ué
bi di fi gui g5i rri dj i qui li mi ni pui ri ss i 0i ti uí
b& d& f& g& g5& rr& dj& c& l& m& n& pu& r& ss & 0& t& u&
b4 d4 f4 g4 g54 rr4 dj 4 c4 l4 m4 n4 pu4 r4 ss4 04 t4 u4
b$ d$ f$ g$ g5$ rr$ dj$ c$ l$ m$ n$ pu$ r$ ss$ 0$ t$ u$
Y
iá
i1
ié
ií
i&
i4
i$
D F G GB H J K ! " # $ % % &