ANECDOTARIO POETICO DEL “VALE” BEJARANO
RECOPILACION DEL
LIC. ALEJANDRO HERNANDEZ ZAMUDIO
VERACRUZ, VER. 1986 PROTOCOLO La recop!ac"# $%e co#&e#e e'&e (o)e'&o e'*%er+o, a &e#)o -aro' -e#ero' $%e !a a# a!(e#&a)o, co(o 'o# e! !ro )e “La Poe'/a A!-ara)e0a”, e! !%'&re (ae'&ro a!-ara)e0o )o# L%' T. Car(o#a, e! (e(or'&a -er'a)or O)!"# P2re+ 3er#4#)e+, )e !a ra#cer/a )e 5a!#a' %#a (a7#ca *o!!"rca co(po'c"# (a7#e&o*"#ca (%'ca!+a)a $%e rece#&e(e#&e pro)%:e'e, co# %#
e'&!o (% :aroco, e! 47! e #&e!7e#&e pero)'&a 5&%ar)o J(2#e+ Lara
e'&!o (% :aroco, e! 47! e #&e!7e#&e pero)'&a 5&%ar)o J(2#e+ Lara ;5a&a#4'<, co#')era#)o $%e !a *%e#&e (4' !/(p)a *era+ !o a ')o )o# Ce*er#o C4-e+, a!!4 e# e! “Cerro )e !a' Co#ca'”, e# A!-ara)o, Ver., pare#&e (% cerca#o )e! “Va!e”, co# $%e# --" (%co &e(po, &ra#'&a#)o %#a (! -ece' por e! ca0o )e “-aa -aa” r%(o a! ra#co )e “Pop%eca”, *%e por &a#&o $%e# p%)o cap&ar e'crr 7ra# par&e )e !a 'ape#ca )e! T/o Pe)a) $%+4' 'ea e! (4' e! )epo'&aro )e! a#ec)o&aro po2&co )e! “Va!e” Be:ara#o. Co# !a (e:or %e#a *e, co# e! (aor e#&%'a'(o po'!e )e (a#era '#7%!ar co(o %# (o)e'&/'(o o(e#a:e a! Tro-a)or )e 5o&a-e#&o, $%e e'&e a0o ;19=9< c%(p!e >? a0o' )e '% *a!!ec(e#&o, (e &o(o e! a&re-(e#&o )e acer p@!co e! (a&era! a'&a aora co!ecco#a)o por co#')erar $%e #o )ee pa'ar (4' &e(po e# $%e !a 7e#erac"# pre'e#&e !a' *%&%ra' )e #%e'&ro (%#)o 'o&a-e#&#o, &e#7a(o' 'e(pre e# e! *ro#&'pco )e #%e'&ro pe#'a(e#&o, e! rec%er)o !a a)(rac"# -e#erac"# )e #%e'&ra 7e#&e, $%e a e#&re7a)o po'&-a apor&ac"# a! a7a:e ce#&/co, 'oca!, ar&/'&co !&eraro. A! arre'7ar#o' a par&r e'&e &raa:o p@!co, reco#oce#)o )e a#&e(a#o '% (per*ecc"# a! #o 7!o'ar !a &o&a! pro)%cc"# )e! “Va!e” Be:ara#o, #&e#co#a!(e#&e 'e ace a'/, )e:a#)o !a p%er&a aer&a para '% per*ec&!)a), a $%e 'er4# 'e7%ra(e#&e (%ca' !a' a#2c)o&a' po2&ca' )e! “Va!e” $%e a#)a# )'per'a' )e oca e# oca, $%e 'e7%ra(e#&e 'e #o' -a# a 'e0a!ar por #o aer'e #c!%)o e# e'&e &raa:o e!!o 'er4 (o&-o )e preoc%pac"# para #cre(e#&ar #%e'&ra co!ecc"# , )e 'er po'!e, %#a po'&eror p%!cac"#. Co(o !o' -er'o' )e! “Va!e” '%' a#2c)o&a' *%ero# re'%!&a#&e' )e crc%#'&a#ca' “# '&o”, #%#ca *%ero# e'cr&a' por 2!, '#o &ra#'(&)a' e'cr&a' por o&ra' per'o#a', e# !o' ca'o' $%e a'/ p%)o acer'e #o 'e co#oce co# prec'"# !a (a7#&%) )e '% *ec%#)a pro)%cc"#, '# e(ar7o, e'&a crc%#'&a#ca e' a'/ ('(a proc!-e para $%e 'e a):%)$%e# a#2c)o&a' -er'o' $%e &a! -e+ #o 'ea# )e #%e'&ro per'o#a:e, $%e proc%rare(o' a! (4(o 'ea# !o (a' )ep%ra)o' po'!e, por c%a#&o ace a! 7ra)o )e e-o!%c"# )e #%e'&ra c%!&%ra o*recer!o' e# '% (a' p%ro #/&)o !e#7%a:e, '# !(&aco#e' # cor&ap'a'. De! !ro “La Poe'/a A!-ara)e0a” ;198<, $%e e# '%' %!&(a' pa7#a' reco7e por par&e )e! (% $%er)o a!-ara)e0o ;a #a)o< Pe)ro J. %r!!o 5., $%e# recop!o &o)o e! (a&era! po2&co )e &a# e'&(a)/'(a p%!cac"# !&erara, &o(a(o' -er'"# !&erara para re*err#o' a! poe&a ca(pra#o )e !a c%e#ca )e! Papa!oapa#.
e'&!o (% :aroco, e! 47! e #&e!7e#&e pero)'&a 5&%ar)o J(2#e+ Lara ;5a&a#4'<, co#')era#)o $%e !a *%e#&e (4' !/(p)a *era+ !o a ')o )o# Ce*er#o C4-e+, a!!4 e# e! “Cerro )e !a' Co#ca'”, e# A!-ara)o, Ver., pare#&e (% cerca#o )e! “Va!e”, co# $%e# --" (%co &e(po, &ra#'&a#)o %#a (! -ece' por e! ca0o )e “-aa -aa” r%(o a! ra#co )e “Pop%eca”, *%e por &a#&o $%e# p%)o cap&ar e'crr 7ra# par&e )e !a 'ape#ca )e! T/o Pe)a) $%+4' 'ea e! (4' e! )epo'&aro )e! a#ec)o&aro po2&co )e! “Va!e” Be:ara#o. Co# !a (e:or %e#a *e, co# e! (aor e#&%'a'(o po'!e )e (a#era '#7%!ar co(o %# (o)e'&/'(o o(e#a:e a! Tro-a)or )e 5o&a-e#&o, $%e e'&e a0o ;19=9< c%(p!e >? a0o' )e '% *a!!ec(e#&o, (e &o(o e! a&re-(e#&o )e acer p@!co e! (a&era! a'&a aora co!ecco#a)o por co#')erar $%e #o )ee pa'ar (4' &e(po e# $%e !a 7e#erac"# pre'e#&e !a' *%&%ra' )e #%e'&ro (%#)o 'o&a-e#&#o, &e#7a(o' 'e(pre e# e! *ro#&'pco )e #%e'&ro pe#'a(e#&o, e! rec%er)o !a a)(rac"# -e#erac"# )e #%e'&ra 7e#&e, $%e a e#&re7a)o po'&-a apor&ac"# a! a7a:e ce#&/co, 'oca!, ar&/'&co !&eraro. A! arre'7ar#o' a par&r e'&e &raa:o p@!co, reco#oce#)o )e a#&e(a#o '% (per*ecc"# a! #o 7!o'ar !a &o&a! pro)%cc"# )e! “Va!e” Be:ara#o, #&e#co#a!(e#&e 'e ace a'/, )e:a#)o !a p%er&a aer&a para '% per*ec&!)a), a $%e 'er4# 'e7%ra(e#&e (%ca' !a' a#2c)o&a' po2&ca' )e! “Va!e” $%e a#)a# )'per'a' )e oca e# oca, $%e 'e7%ra(e#&e 'e #o' -a# a 'e0a!ar por #o aer'e #c!%)o e# e'&e &raa:o e!!o 'er4 (o&-o )e preoc%pac"# para #cre(e#&ar #%e'&ra co!ecc"# , )e 'er po'!e, %#a po'&eror p%!cac"#. Co(o !o' -er'o' )e! “Va!e” '%' a#2c)o&a' *%ero# re'%!&a#&e' )e crc%#'&a#ca' “# '&o”, #%#ca *%ero# e'cr&a' por 2!, '#o &ra#'(&)a' e'cr&a' por o&ra' per'o#a', e# !o' ca'o' $%e a'/ p%)o acer'e #o 'e co#oce co# prec'"# !a (a7#&%) )e '% *ec%#)a pro)%cc"#, '# e(ar7o, e'&a crc%#'&a#ca e' a'/ ('(a proc!-e para $%e 'e a):%)$%e# a#2c)o&a' -er'o' $%e &a! -e+ #o 'ea# )e #%e'&ro per'o#a:e, $%e proc%rare(o' a! (4(o 'ea# !o (a' )ep%ra)o' po'!e, por c%a#&o ace a! 7ra)o )e e-o!%c"# )e #%e'&ra c%!&%ra o*recer!o' e# '% (a' p%ro #/&)o !e#7%a:e, '# !(&aco#e' # cor&ap'a'. De! !ro “La Poe'/a A!-ara)e0a” ;198<, $%e e# '%' %!&(a' pa7#a' reco7e por par&e )e! (% $%er)o a!-ara)e0o ;a #a)o< Pe)ro J. %r!!o 5., $%e# recop!o &o)o e! (a&era! po2&co )e &a# e'&(a)/'(a p%!cac"# !&erara, &o(a(o' -er'"# !&erara para re*err#o' a! poe&a ca(pra#o )e !a c%e#ca )e! Papa!oapa#.
JOSE PINEDA BEJARANO BEJARANO ;“EL VALE” BEJARANO< C%a#)o Jo'2 Pc)a) Be:ara#o ;“E! Va!e”< #ac", a!!4 por !o' 6? )e! pa'a)o '7!o, '% *a(!a oc%paa e# A!-ara)o %#a po'c"# $%e po)/a rep%&ar'e )e “aco(o)a)a” '# e(ar7o, &a! -e+ por e! )e'c%)o $%e pr-" e# '% 2poca, a%#" e! pa# )e !a (4' e!e(e#&a! #'&r%cc"# )e &a! (a#era $%e #o apre#)" a !eer # e'crr, a'/ *%e co(o crec", co# !a e'po#&a#e)a) )e !a' p!a#&a' '!-e'&re'. Co# e! “Va!e” Be:ara#o, $%e e! 9 )e :%#o )e 199 pa7" e! &r%&o #e!%)!e e# '% ('(a &erra #a&a!, per)" !a poe'/a co'&e0a a! (4' 7e#%#o repre'e#&a#&e )e !a poe'/a pop%!ar. %e %# repe#&'&a *ec%#)o. De '% ora e%era#&e %era# po))o *or(ar'e (%co' !ro', pero co(o #o e'cr", a e(o' )co $%e #o 'a/a acer!o, '"!o #'er&a(o' a!7%#a' co(po'co#e' $%e --e# e# e! a!(a pop%!ar $%e 'o# )ca' a ca)a ra&o. Poe&a #a&o, '% “e'c%e!a !&erara” 'e *or(" e# !a *erac)a) )e !a ca(p0a co'&era !a (%'ca!)a) )e '% e'&ro are-" e# e! 'e(p&er#o r(o(ar )e! Fo!*o por e'o (pro-'" a !a' a-e', a !a' Gore', a !o' r/o', a! a(or, a !a' (%:ere', co# !a #a&%ra!)a) )e %# ce#+o#&!e )e #%e'&ro' ca(po' 7or:ea#)o co# e! (e!G%o ace#&o )e %# p4:aro co#&e#&o !re 'e(pre co# e! -er'o a Gor )e !ao' e' $%e !a poe'/a --/a e# 2! e'&aa corre'po#))a, por$%e 2! !a a(" !a c%!&-" a '% (a#era a'&a e# !o' )/a' )e '% (%er&e, co# e! por&e#&o'o )o# $%e !o )o#" !a Na&%ra!e+a. A)-r&e#)o !a pro()a) )e '% (%er&e, ca#&" a !a parca ('(a, co# e! pre'e#&(e#&o !@7%re )e! c'#eH “La (%er&e (e ace co#$%'&e”
Para !%'&rar (4' a@# a! !ec&or 'ore !a per'o#a!)a) )e! “Va!e” Be:ara#o, e(o' )e #car e'&e Anecdotario Poético co# r(a' )e! !%'&re (ae'&ro a!-ara)e0o )o# L%' T. Car(o#a, $%e &a#&o pre'&7o )era a !a' !e&ra', a !a e)%cac"# e# 7e#era!, &a#&o )e '% &err%0o co(o e! D'&r&o e)era! a !a cap&a! )e #%e'&ro E'&a)o. 3. Veracr%+, Ver., e#ero )e 19=9
LIC. ALEJANDRO HERNANDEZ ZAMUDIO
COMENTARIOS A LA PRIMERA EDICION
No e# a/a 'a!)o a !a !%+ p@!ca !a pr(era e)c"# )e! Anecdotario Poético del !ale" Be#arano , c%a#)o a e'&aa a7o&a)o '% &ra:e , a'('(o, &a! co(o !o ar(a(o', a 'e #o' e'&aa ace#)o #o&ar !a' (per*ecco#e' )e 2!, a'/ !o reco#oc(o' opor&%#a(e#&e por e'o )e:a(o' !a p%er&a aer&a para co#&#%ar acrece#&a#)o e! acer-o !&eraro reco#oc)o co(o e! pro)%c&o )e! #%(e# )e Jo'2 Pe)a) Be:ara#o. La' epere#ca' a! re'pec&o a# ')o (%ca', (@!&p!e' !o' reco#oc(e#&o' )e a(7o' !ec&ore', por #%e'&ro e'*%er+o, a7ra)ece(o' '%' epre'o#e' )e a!e#&o, !o c%a! #o' (o&-" a 'e7%r %r7a#)o e# !o' #&r#ca)o' -erc%e&o' )e !a (a#7%a -eracr%+a#aH O&a&&!4#, Ac%!a, Co'a(a!oapa#, T!aco&a!pa#, La &e$%!!a, Pe)ra' Ne7ra', T!a!coa# #o 'e )7a A!-ara)o '%' co#7re7aco#e' )o#)e $%era $%e e(o' &e#)o o#&ca )e a!7%e# $%e 'ae -er'o' a#2c)o&a' )e #%e'&ro per'o#a:e, a/ e(o' e'&a)o a'/ 'e7%re(o' %'ca#)o, para co#&#%ar 7!o'a#)o re--e#)o !a 7raca, !a (%'ca!)a) )e! -er'o, !a 'ape#ca, !a pro*%#))a) !o'"ca e# a!7%#o' ca'o' )e! co(po'&or repe#&'&a, c%a pro)%cc"# *ec%#)a e #&er(#a!e 2! #o po)/a e'crr por #o aer &e#)o e! (/#(o e'&%)o )e e)%cac"# pr(ara. E# #%e'&ro pere7r#ar &ra' e! acopo )e! pe#'a(e#&o Gor)o, #'#%a#&e pcare'co )e! “Va!e”, e %'ca)o e#&re !o' &ro-a)ore' $%e a(e#+a# e# re'&a%ra#&e', !o#cer/a' o&ro' ce#&ro' &%r/'&co' )e !a +o#a )e! Papa!oapa# (%#cpo' a!e)a0o' a Veracr%+ a ')o 7ra#)e ( )ecepc"#, !a 7ra# (aor/a rep&e !a' &ra)co#a!e' co(erca!+a)a' cop!a' 'o#e' a 7raa)o' e# )'co' e# c#&a' a!7%#o' aca'o &e#e# #o&ca' )e $%e e'&" e! “Va!e” Be:ara#o, pero #o 'ae# a#2c)o&a' # -er'o' )e 2!, a%#$%e a!7%#o' )e !o' pe' o co#'o#a#&e' $%e %&!+a# e# %#a $%e o&ra (pro-'ac"#, 'o# )e! cor&e )e Be:ara#o, '# e(ar7o, e#&re &o)o' e!!o' 'e 'a!-a :%'&o e' c&ar!o, R%&!o Parro$%/#, )e! (er&&o 5a#&%aro, $%e# a)e(4' )e '% 'ape#ca e# e'&o' (e#e'&ere', &e#e (% cerca )e '% pare#&e, e! ece!'o poe&a )e !a c%e#&a )e! Papa!oapa#, e! )oc&or ra#c'co A7%rre Be!*r4#, $%e# !e pre'&a '% (%'a. C%a#)o (%ca' per'o#a' co#ocero# por pr(era -e+ #%e'&ro Anecdotario Poético 'e ca%&-aro# co# e! “Va!e”, #o acep&aa# (%co' )e e!!o', por !a pro*%#))a) )e pe#'a(e#&o, por e! e(p!eo )e pa!ara' $%e 'o!o !o' er%)&o' %&!+a#, por !a (e#c"# )e pa'a:e'
'&"rco', e&c., $%e Be:ara#o aa ')o %# a#a!*ae&o, $%e #o '%pera !eer # e'crr e'a ('(a #&erro7a#&e (e ce a!7%#a -e+ por e'o, #-e'&7a#)o e# !o' a#a!e', )e !a '&ora )e A!-ara)o, )o#)e 2! --/a e# e! r e! -e#r )e '% ra#co a'&a A!-ara)o, 'e e#c%e#&ra !a ep!cac"# )e !o a#&eror. E# A!-ara)o, a pe'ar )e !a (a!a *a(a $%e a!7%#o' #o' a# $%er)o )ar er#o' co(o (a! a!a)o', por !o *ra#co $%e 'o(o', por$%e #o &e#e(o' )o!ece' a! pa# !e !!a(a(o' pa# a! -#o !e )ec(o' -#o, e! /#)ce )e a#a!*ae&o' e' ca' )e cero. Lo' co#oc(e#&o' 7e#era!e' e! “Va!e” !o' &o(" )e! (e)o a(e#&e e# A!-ara)o a #e' )e! '7!o pa'a)o pr#cpo' )e! pre'e#&e, A!-ara)o &%-o, pr(ero $%e (%ca' o&ra' c%)a)e', !a co(%#cac"# por *errocarr! co# Veracr%+ por a7%a co# !o' pa/'e' )e %!&ra(ar. A!-ara)o a/a ')o )%ra#&e e! '7!o I p%er&o )e a!&%ra, co(o !o era &a(2# T!aco&a!pa#, )e (a#era $%e !a re7"# aG%/a !a c%!&%ra e%ropea a &ra-2' )e !o' arco' $%e !!e7aa# )e o&ro' (are' por o&ra par&e, !a pro)%cc"# &aaca!era )e !o' T%&!a' )e Va!!e Naco#a!, Oa., era &ra#'or)a)a e# A!-ara)o a)e(4' e!!a )o or7e# a !a #'&a!ac"# )e %#a 7ra# *4rca )e p%ro' )e !a *a(!a E'&e-a e :o' e'a *4rca, a)e(4' )e %# ce#&ro )e &raa:o para )ece#a' )e o(re', era a'('(o, '# propo#2r'e!o, %# ce#&ro )e co(%#cac"# )*%'"# c%!&%ra!. A 'e(e:a#+a )e !o $%e o )/a e# !a' 7ra#)e' *ac&or/a', e# !o' a#co', e# !o' ce#&ro' )e &raa:o, e&c., 'e #'&a!a (@'ca a(e#&a!, &e!e-'ore' o&ro' (e)o' )e co(%#cac"# )e e#&re&e#(e#&o, a'/ e# !a *4rca )e p%ro', e# %# 7ra# 'a!"# )o#)e e'&aa# a!#ea)o' e# '%' a#co' ca)a %#o )e !o' o(re' $%e (a#p%!aa# !a' “&rpa'” )e! &aaco cor&aa# !a' capa' e#-o!-e#&e' para acer !o' p%ro', para #o acer (o#"&o#a !a !aor para $%e #o 'e )'&ra:era# e#&re '/ !o' operaro', *re#&e a e!!o' e'&aa %# e'&ra)o )o#)e a/a %#a pa#o!a $%e, a! 'er (a#p%!a)a por !o' pe)a!e', pro)%c/a e!!/'(a' pe+a' )e (@'ca c!4'ca &ra/)a )e I&a!a, )e A!e(a#a )e E'pa0a, o e# '% )e*ec&o a/a %# re!a&or, %#a per'o#a $%e a )e&er(#a)a ora )e !a :or#a)a !e' !e/a La I!a)a, La E#e)a, La B!a e 3'&ora 5a7ra)a, E! K%:o&e )e La a#ca, La D-#a Co(e)a o pa'a:e' )e !a (&o!o7/a 7re7a, !o c%a! &ra'ce#)/a a !a' *a(!a', a !o' #0o' a !o' a(7o' e'o ep!ca &a(2# por$%e 'o# &a# co(%#e' e# A!-ara)o !o' #o(re' A!e:a#)ro, U!'e', Jer:e', A#a!, Ar/'&)e', Ura#a, Po!(#a, T%!o, Joe!, Ae!, Bere#ce, R"(%!o, E!e#a, E'co!4'&ca, Vr7!o, e&c. To)o e'&o co#oc" are-" e! 7ra# Pe)a) Be:ara#o. 3a7o reco#oc(e#&o a &o)a' a$%e!!a' per'o#a', &a!e' co(o R%&!o Parro$%/#, Paco R%+ ;Pac%rro<, e)erco er#4#)e+ V!!e7a' a !o' $%e a (e#co#2 e# !a pr(era e)c"#H O)!"# P2re+ 3., 5&%ar)o ;5a&a#4'< J(2#e+ Lara a! 7ra# a(7o, pare#&e co(pa0ero )e! “Va!e” $%e e! a0o pa'a)o pa7" &r%&o a !a (a)re &erra, )o# Ce*er#o C4-e+, a'/ co(o a o&ro' a(7o' pa'a#o' $%e (%co (e a%)aro# e# !a co#7%rac"# )e e'&a 5e7%#)a E)c"# )e! Anecdotario del !ale"
Be#arano.
>
3. Veracr%+, Ver., ? )e :%#o )e 1981
LIC. ALEJANDRO HERNANDEZ ZAMUDIO
AL !ALE" BEJARANO %r" Pe)a) Be:ara#o, e! &ro-a)or )e -a!/a, a%#$%e e'crr #o 'a/a !!e#" )e -er'o' e! !!a#o.
N%#ca e'&%)" !a car&!!a a#&7%a )e “5a# 7%e!”, (a' p%!'a#)o '% rae! e# !a &a!a )e Ca'&!!a epre'aa '# (a#c!!a '# a#)ar -ac!a#&e e#co#&ra#)o e! co#'o#a#&e )e! (4' )*/c! -oca!o (e#&ra' $%e 'e )aa a! )a!o '# e#co#&rar!o e! pe)a#&e.
E! 'o#oro )o(a 'pa#o '# p%:o '%po !%'&rar a! po#er'e a (pro-'ar !o aca co# &a! co#''&e#ca $%e a#&e !o' o(re' )e ce#ca &e#/a para 2! %# !%7ar.
A!7o pao e# e! a!ar, 6
c%a!$%era 'e e$%-ocaa )e &o#&o !o &!)aa#, e' (a' *4c! pre:%+7ar pero e(pe+aa a -er'ar co# -o+ co# r&(o cer&o )e:aa o$%aer&o' a (4' )e c%a&ro 'ao#)o' co# '%' pe#'a(e#&o' o#)o' a &o)a cr&ca aer&o'. Co# '% 'o(rero :ara#o '%' carro' pa#&a!o#e' )o c4&e)ra a cr&co#e' e! 7ra# ce#+o#&!e )e! !!a#o era p%ro (eca#o c%a#)o '% Ga%&a &a0/a a#&e %# p@!co #%&r)o por &o)o' era ap!a%))o a &o)o ca#&or -e#c/a )ecr!e o/ a %# e&ra#:ero '#cero, c%!&o, !%'&ra)o, a#&e e'&e ar)o 7#ora)o
a $%e $%&ar'e e! 'o(reroM N ar&/# erro )e! Pa(pero (erec" &a# 7ra#)e o#or, e! “Va!e” era &ro-a)or $%e 'e !%c/a )o#)e $%era e# 2! a/a pr(a-era )e poe'/a )e %e# %(or. Por )o$%era $%e pa'" )e:" '% #o(re e# p%e'&o a%#$%e era %# o(re (o)e'&o apreco 'e co#$%'&" e# &o)a' par&e' ca#&" e! -e:o !a@) )e! !!a#o &a# *e!+ 7a!a#a era '% (pro-'ac"# $%e a !a co'&era re7"# o#r" Pe)a) Be:ara#o.
Pro$r. L%i& T. Car'ona
EL !ALE"( EL COCO DE SOTA!ENTO E!o7o p"'&%(o )e! #'pra)o poe&a A!-ara)e0o )o# A(a)eo Cr%+ Ree'.
E! “Va!e” *%e &ro-a)or )e !o $%e poco 'e a -'&o, !o ('(o ca#&aa a Cr'&o $%e a! )e(o#o &e#&a)or. Pero e# '% &ro-a )e a(or '% 7e#o *%e 'oera#o, por )e'7#o )e! Arca#o '% !ra co!7a)a e'&4, por $%2, e' $%e #o ca#&a' a, Jo'2 Pe)a) Be:ara#o
a $%e a'&a#&e a' reca+a)o, 'a! )e! co#-e#&o, #'pra)o, $%e e! (%#)o e'c%ce &% ace#&o, )a!e &%' #o&a' a! -e#&o ' #o a' per))o !a *e, $%e c%a#)o (%era' )r2H *%e e! coco )e 5o&a-e#&oM Ca#&a “Va!e” Be:ara#o. Ca#&a “Va!e”, -%e!-e e# &, #o &e acoar)e' a'/, $%e &% # #o e'&4 cerca#o. Co# !a p20o!a e# !a (a#o $%ero (rar&e %# (o(e#&o
V%e!-e &@, -a&e ((a)o, )e !a' (%'a' a &ro-ar, $%ero &% ca#&o e'c%car =
)e &%' ca#&are' a! -e#&o, r%'e0or e#&r'&ec)o, $%e aer ca#&a'&e a c%p)o o &e (ro e# %# co#-e#&o.
)e $%e rece' e! ro'aro por e! 5e0or )e! 5a#&%aro ca#&a, “Va!e” Be:ara#o, -%e!-e o&ra -e+ a &% !!a#o por !a 'aa#a a &ro-ar, $%e #o &e $%ero (rar co# e! ro'aro e# !a (a#o.
Bo&a a e! e'cap%!aro &e(p!a e! arpa, Pe)a), $%e #o a' !!e7a)o a !a e)a)
EN AL!ARADO NACI C%a#)o a! “Va!e” Be:ara#o !e pre7%#&aro# e# %#a oca'"# $%e c%4! era e# -er)a) '% &erra #a&a!, a $%e (%co' )ec/a# $%e era )e Ac%!a, o&ro' (a' a'e7%raa# $%e )e Co'a(a!oapa# o )e !a &e$%!!a, ora )e T!aco&a!pa# !o' (a' $%e )e A!-ara)o, 2! co#&e'&" co# e! '7%e#&e -er'oH '7#o e# -er'o &e )7o co# !a (aor 'e#c!!e+, $%e e# A!-ara)o e #ac)o, e# Pop%eca (e cr2 aora e# T!aco&a!pa# --o, para !o $%e (a#)e %'&e). E# e! ca!!e:"# )e! P%e#&e, para e! r%(o )e A!-ara)o, -o a acer!e a %'&e) pre'e#&e --e '% a(7o e'&(a)o, e! ('(o $%e #%#ca (e#&e :a(4' 'e a )e'p#&a)o.
8
EL ROBALO DE MANTECA Re!a&a# -e:o' a!-ara)e0o' $%e rec%er)a# e'&a a#2c)o&a '%'c&a)a e# %#a &e(pora)a )e c%are'(a, e# $%e era ca' %#a 7ro'er/a !a ca#&)a) &a# 7ra#)e )e pe'ca)o $%e 'e cap&%raa. Por '%p%e'&o $%e e'a era %#a 2poca e# $%e e'&aa (% re(o&a a%# !a creac"# )e !a &r'&e(e#&e c2!ere Co('"# )e! Papa!oapa# !a #cac"# )e !a' ora' $%e e# &o)a' !a' c%e#ca' 'e ar/a#, a'&a &er(#ar co# !a' e'co!!era', a0o' a$%e!!o' e# $%e a@# #o e'&a!ec/a# !a pre'a )e &e(a'ca! por !o &a#&o, !a arra )e a-ara)o &e#a por !o (e#o' %# )e7ra)a)o #a&%ra! $%e co(o !a-a&-a 'e rea!+aa por !o' (e'e' )e 'ep&e(re oc&%re, e# $%e a pe'ar )e !a' #%#)aco#e' 'e !(paa e! *o#)o )e! r/o per(&/a $%e %era ar&o pe'ca)o a'&a )e!a#&e )e Co'a(a!oapa#, *4c!(e#&e era# pe'ca)o' &%ro#e', $%e 'o# e'pece' )e (ar a'&a T!aco&a!pa#, a'/ )e #%&r)a e'&aa !a a!%*era )e A!-ara)o r/o' B!a#co Papa!oapa#, 2poca e# $%e !o' !%7are0o' co#'%(/a# e! pe'ca)o ca' re7a!a)o, a'&aa co# a%)ar a :a!ar e! cao, p'ar e! cao )e p!o(o, :a!ar e! corco, (e&er'e %# poco a! a7%a, ara $%e !e re7a!a'e# %# pe'ca)o a'&a %#a %e#a “e#'ar&a”.E'&a co'&%(re *%e !a $%e ac%0o !a *ra'e )e “co(o ):o e! a!-ara)e0o e! $%e $%era co(er pe'caQo $%e 'e (o:e e! c%!o“. E! “-a!e”, $%e a#)aa cerca )e! (%e!!e )e “La Far&a”, a! -er $%e a/a !!e7a)o %#a pra7%a car7a)a )e r"a!o )e (a#&eca, a'&a arra )e! &e!(e&e $%e e(pe+aa a )e'car7ar!a, !!a(4#)o!e (%co !a a&e#c"# c"(o %# '%:e&o a! $%e !e )ec/a# “N0o eca#o”, co7/a por !a co!a, ace#)o &:era co# !o' )e)o' )e !o' pe', a !o' roa!o' !o' a-e#&aa arra )e! (%e!!e 'e )7r" a! pa&"# )e !a pra7%a !e ):oH “Ea, ( co(pa, %# roa!&o )e (a#&eca pQa! Va!e”. 5e $%&o e! 'o(rero ra'c4#)o'e !a cae+a !e' ):oH E# !a p%#&a )e! cae!!o &e#e !a *%er+a 5a('"# e# !a :oroa e! ca(e!!o, e# !o' pe' !a &e#e Coe!!o $%e )e -era' e' car"#.
UN !ERSO POR UNA EMPANADA. 9
E# %#a' carrera' )e caa!!o', por o/r!oo (pro-'ar, %# a(7o !e ):o a %# (%caco $%e -e#)/a e(pa#a)a' )e 7%aaaH “D!e a! SVa!eQ $%e !e re7a!a' %#a e(pa#a)a ' &e co(po#e %# -er'o e# 'e7%#)a”. 3eco e! o*rec(e#&o, e! “Va!e” re'po#)" a! p%#&oH La preca%&ora epere#ca (e ace #o &o(ar&e #a)a, por$%e e! $%e )a, #o !o pe#'a )r4 !a 7e#&e !%'&ra)a, $%e e! “Va!e” ca(a '% ce#ca a'&a por %#a e(pa#a)a.
BUSCATE UN INTELI)ENTE. Cer&a oca'"#, a e(arca#)o e# %#a ca#oa, e# A!-ara)o, !'&o' para 'a!r ac/a T!aco&a!pa#, 'e )e'co(p%'o e! (o&or, -o e! “Va!e” $%e #&er-e#/a# -ara' per'o#a' &ra&a#)o )e arre7!ar !a (4$%#a e (pace#&e, )4#)o'e 'o(rera+o' para e'pa#&ar !o' “ca$%'&e'”, 'e acerc" a! )%e0o )e !a e(arcac"# !e ):oH C%a&ro o c#co e'&4# a! *re#&e )e !a orer/a (aor, 'e7@# )ce !a 7e#&e !o e'&a po#e#)o peor, @'ca&e %# “#&e!7e#&e” $%e &e co(po#7a# e! (o&or.
EL )USTO DE PELEARSE A RAPE. E# %#a' carrera' )e caa!!o' e# La pe)ra, (%#cpo )e A!-ara)o %#o' 7a#a)ero' co#-e#cero# a! “C#o )e Te+o#apa#”, $%e &a(2# 7%'&aa )e co(po#er -er'o', para $%e !e pcara# e! a(or propo a! “Va!e”, $%e era ca' a rape, 'e co!oco *re#&e a 2! !e ):oH Oe “Va!e”H U# e&ra#:ero e# Torre"# !e ):o a o&ro 5a!o("#, $%e %e#a' &:era' &rae', e' o#&o 'er pe!"#, pero #o )e &ro a r4'. 1?
E! a&re-)o a$%e! #o *%e a Ro(a por !a co#&e'&ac"#, $%e :oco'a(e#&e *e'&#aro# !o' 7a#a)ero' $%e e'&aa# a! pe#)e#&e e'c%caro# c%a#)o !e ):oH A#)o -e'&)o&e !a#a co# p!%(a' )e co!r/, -e&e a c#7ar a &% #a#a, $%e ' (e e pe!ea)o a'/ e' por$%e (e ) !a 7a#a, #o por )ar&e 7%'&o a &.
CUANDO SE LE ADELANTARON Reera'e $%e cer&a -e+ 'e#)o a@# a'&a#&e :o-e#, e! “Va!e” &%-o pro!e(a' co# %#a (%caca $%e a/a 'e)%c)o, por !o c%a! *%e !!e-a)o a !a ar&o!#a $%e a/a e# !o' a:o' )e! Pa!aco )aa *re#&e a! par$%e 1> )e Oc&%re, e# A!-ara)o, )o#)e &o)o c%)a)a#o $%e pa'aa por a!!/ po)/a -er a !o' e#carce!a)o' %# c%ro'o acerc"'e pre7%#&4#)o!e a! “Va!e” por $%2 !o !o a/a# !!e-a)o a!!/ a !o $%e rep!c" co# !a pcar)/a 7a!a#a )e '% !e7%a:eH U#a co'a (e co#'&er#a (e &e#e (% co#&r&o, e# !a carce! 'e (e #&er#a '# &e#er ##7@# )e!&o, '"!o %#a papaa &er#a $%e pc" ( para:&o. A#&e' )e !a' -e#&c%a&ro ora' *%e !!e-a)o a#&e a! a!ca!)e, cre4#)o!o co# !a (%caca a$%e!!a $%e pre'%(/a )e )o#ce!!a, a pe'ar )e $%e a 'e !e co#oc/a 'er (% car0o'a co# !o' o(re'. E! a!ca!)e &%-o $%e )c&ar 'o!&%ra )e! “Va!e”, )e'p%2' )e $%e 2'&e !e ):o a !a :o-e#H 11
C%a#)o (e )'&e e#&ra)a e# e! :ar)/# )e &% a(or, (e o*rec'&e %#a Gor $%e a e'&aa )e'o:a)a. De &% :ar)/#, #0a (/a, $%'e 'er :ar)#ero, caro pa7%2 ( o'a)/a por$%e o&ro !!e7o pr(ero.
EL DI!INO REDENTOR" Era !a 'e(a#a 'a#&a e# T!aco&a!pa# ;&erra )e )o# J%a# Pa&ac<, e! 7r%po )e Da(a' Ca&"!ca' )e !a po!ac"# co#-e#c" a! p4rroco $%e para )ar!e (aor 'o!e(#)a) a !a ce!erac"# )e !a Pa'c%a )e Re'%rrecc"#, 'e cera co# !a par&cpac"# )e per'o#a:e' )e !a po!ac"# ace#)o &o)a !a repre'e#&ac"# )e !a pa'"# )e Cr'&o 'e e'co7" para repre'e#&ar a Je'@' a %# ca#oero )e re7%!ar e'&a&%ra )e &e+ !a#ca, e#:%&o, $%e co# '% ara crec)a era p#¶)o a! Ra/ )e Fa!!ea, '"!o $%e &e#/a e! )e*ec&o )e 'er (% “ca0o#”;%e#o para eer e! a7%a )e ca0a<. Por &ra&ar'e )e %# ac&o pa)o'o, !a' ea&a' !o co#-e#cero#, !o (a$%!!aro# !e *%ero# ar&/'&ca(e#&e )%:a#)o !a' !!a7a', !e *%e co!oca)a !a coro#a )e e'p#a' 'e(e:aa c%a! ' e*ec&-a(e#&e 'a#7rara e# !a *re#&e !a' 'e#e', era e! --o re&ra&o )e Je'@' )e Na+are&. L!e7a#)o e! (o(e#&o )e e'&ar &e#))o ep%e'&o )e c%erpo pre'e#&e, co(o a/a )e e'&ar -ara' ora' e# !a ('(a po'c"#, 'e !e reco(e#)" cera e# '%' #ece')a)e' 'o!"7ca' a)e(4' $%e co(era e# para #o &e#er (o!e'&a' )e a(re !a' propa' ea&a' !e proc%raro# “oca)!!o'”, )4#)o'e %# %e# a&rac"# )e c!a$%!e' $%e !e caero# )e per!a' para !a cr%)a &a(a! )e ca+%e!a, &apa)o )e :o!o&e, *r:o!e' co# o:a )e ac%o )o' %e#o' &arro' )e &epace )e p0a. a &e#))o, co(e#+" a recr !a -'&a )e !o' *e!7re'e' $%e, !!e#o' )e *e, !e e'aa# !o' pe' )e:aa# '%' !(o'#a' e# !o' cepo' $%e e'&aa# a '% a!re)e)or. La' )o' pr(era' ora' &ra'c%rrero# #or(a!(e#&e, poco )e'p%2' )e !a co()a a$%e!!a co(e#+" a acer '%' 1
e*ec&o' )e re&rocar7a co#ce#&ra)a co(e#+" !a pe)orrera e# ape'&o'a, co(o a 'apo (%er&o, apre&a#)o e! a0o para $%e !o' -e#&o'o' 'a!era# '!e#co'o'. E# %#o )e e'&o' &ra#ce' 'e acerc" %#a )e !a' *e!7re'e' $%e, a! #c!#ar'e re-ere#&e(e#&e a e'ar !o' pe' )e! 5e0or, '#&" e! (pac&o )e o!ore' &a# corr%p&%o'o' e# p!e#a cara #o &%-o (4' re(e)o $%e 'a!r corre#)o apre&4#)o'e !a' #arce' ace#)o %# 7ra# 7e'&o )e a'co. E! Va!e Be:ara#o, $%e 'e e#co#&raa e#&re !a *e!7re'/a, cerca )e a$%e!!a ea&a )e! '%ce'o, a! perca&ar'e )e! #c)e#&e, $%'o (e&er '%' #arce' 'e !!e-" &re(e#)o co'corr"# o!*a&-o, *%e e#&o#ce' $%e !o' e!e' co#c%rre#&e' !e oero# )ecr e'&a 'e&!!aH AM, $%2 pe'&/*ero o!or 'a!e )e! cr%cca)o, #o a )e 'er )e !o !!a7a)o, # &a(poco )e! ca!or, )ee 'er )e $%e 'e a ca7a)o e! D-#o Re)e#&or. Co# e'&o aca" !a repre'e#&ac"# e# --o )e !a Pa'"# )e Cr'&o, por !a ro#ca $%e 'e ar(".
CORRE MAS A)UA *UE EL DINERO" U#o' a(7o' e# A!-ara)o, por &a#&ear e! Va!e, !e )'c%&/a# 'ore ' corre (4' e! a7%a o e! )#ero. E! !e' ):oH “3er(a#&o', e'o #o 'e )'c%&e, corre (4' e! a7%a”.”Pero Va!e, ' e# &o)a' par&e' )e! (%#)o 'e %&!+a e! )#ero co#&e'&aro# !o' a(7o' , a)e(4' e# &o)o' !o' #e7oco' 'e %&!+a e! )#ero , por ' *%era poco a o#o', acco#e', e&c., $%e e'&4# e# ca)a (o(e#&o 7a#a#)o #&er2' $%e e' )#ero $%e e'&4 corre#)o !o' pa/'e' 'e pre'e#&a# e#&re '/, 'e -e#)e# o 'e co(pra# co'a' e! a7%a e'&4 e# !o' po+o', e# !o' !a7o' !a7%#a' &ra#$%!a'”. E! Va!e #o 'e a7%a#&" !e ):o a %#o )e e!!o'H Por !o $%e e'&o co(pre#)e#)o &@ #o e'&4' e# e#&era)o op#o '7o #''&e#)oH c%a#)o e! o(re e'&4 )%r(e#)o e! )#ero e'&a para)o e! a7%a '7%e corre#)o.
LA BORRACHERA + EL DESTINO" 1
E! -a!e '%' er(a#o' 'a!ero# a pe'car, )e re7re'o e#&re7aro# &o)o e! pro)%c&o a 2!, e#co(e#)4#)o!e !a -e#&a )e! pe'ca)o, co(o era '% co'&%(re pre7o#ar!o e# %# “(aco” pa'aro# !a' ora' )o' )/a' co(p!e&o' (4', a'&a $%e '%' er(a#o' preoc%pa)o' )ec)ero# a#)ar e# '% %'ca, a'&a $%e por # !o e#co#&raro# &ra)o cerca )e %# corra!, &o)o '%co o!e#)o *%er&e(e#&e a “ca0a”, !o $%e ca%'" 7ra# e#o:o a !o' pare#&e', !o !e-a#&aro# a :a!o#e' rec!a(4#)o!e $%e era %# orraco per))o, #corre7!e, )e'o!7a)o, a'&a $%e por #, a )e pe, 'ac%)2#)o'e e! po!-o ra'c4#)o'e !a cae+a, ):oH Por $%2 e )e )ecr $%e #o, $%e a#)o por (a!o' ca(#o', a !o 'ae &o)o Do', a#&e &a#&o )e'a&#o #o '2 ' c%!par(e o, o c%!par ( )e'&#o.
EL CAPITAN + LA AMANTE" E! -a!e &e#/a %#a a(a#&e e# p!e#a 2poca )e !a Re-o!%c"# !!e7o por r%(o )e La o:arra %# cap&4# )e r%ra!e', co#oc" a !a a(a#&e )e! Va!e, !e 7%'&" !e +o !a ro#)a, a'/ $%e !!e7o e! (o(e#&o e# $%e a(o' co(par&/a# !a ('(a (%:er '# $%e e! Va!e )e )era c%e#&a. Cer&a -e+ pa'aa e! Va!e cerca )e %# aca%a!, e'c%c" %# r%)o , a! %'car )e )"#)e pro-e#/a p%)o -er a e'ca'o' (e&ro' )e )'&a#ca, e# %# )e!e&e )e p!acer, a '% a(a#&e a! cap&4# a$%e!, c%o' a''&e#&e' e'peraa# &a(2# cerca )e a!!/ c%'&o)a#)o a! :e*e , a)e(4', &e(ero'o e! Va!e por *a(a )e “(a!)&o” )e $%e 7o+aa a$%2!, #o +o o&ra co'a $%e (pro-'arH K%2 &r'&e a )e 'er e'&ar cerca )e !o $%e %#o e'&(a, (e&)a e# %# aca%a! co# %# ::oep%&a e#c(a, e! car"# $%e !(a '# po)er!o $%&ar.
EL TABACO ,IADO" a#)aa e! Va!e (% “arra#ca)o”, e#)o co# r%(o a !a pe'ca, co# %#a cr%)a e'pa#&o'a, '# &e#er co# $%2 “c%rar'e!a”, 'e !e oc%rr" r a !a ca'%ca (4' pr"(a $%e e#co#&r" e# '% ca(#o $%e re'%!&" %# “ca#7arr&o” )o#)e -e#)/a# pe&r"!eo, -e!a)ora, &aaco, a7%a ar)e#&e, e&c., '# (%co pre)ca(e#&o p)" a !a )%e0a !e ara %# -a'o )e “ca0a co# :arae” %#o' p%ro', a!e7a#)o $%e a#)aa '# )#ero $%e 'e 'e#&a (% (a! $%e #ece'&aa e! &ra7o pa'aro# !o' )/a' %#a (a0a#a 'e pre'e#&" e! Va!e co# %#a “e#'ar&a” )e roa!o' e# !a (a#o, )c2#)o!e a !a )%e0a )e! “ca#7arr&o” a$%e!H Pe)r #o e' )ar (a! e:e(p!o 1
co(o o e! -a:e pa'a)o 'e *%e e! Va!e (% co#&e#&o, *%(a#)o &aaco a)o e# e'e a7ra)ec(e#&o o &e &ra7o e'&o' pe'ca)o'.
EL PABELLON PA- LOS MOSCOS" E'&a#)o e# '% ra#co )e Pop%eca, e# $%e rec" !a -'&a )e %#o' a(7o' $%e *%ero# a -er %# 7a#a)o, co(e#+" !a “#oce'ca” !a' per'o#a' a$%e!!a' prerero# e'perar a'&a e! a(a#ecer )e! '7%e#&e )/a para re7re'ar a A!-ara)o, )e (a#era $%e &%-ero# $%e pa'ar !a #oce e# ca'a )e! Va!e. De'p%2' )e aer ce#a)o co# %ca', “%#a' cae+a' )e perro” )e ca*2 )e o!!a, a!%(ra)o' por %#a “r%:a” )e pe&r"!eo, 'e )'p%'ero# para arre7!ar )o#)e )or(r para e'&o, e# (e)o )e a$%e! “(a#7!ar” 'e 'o!&" !a “+ac%)eraM a'/ (e#&ra' !o' %2'pe)e' )e aco(o)aa#, )e e#&re !a (e)a o'c%r)a), 'e o/a r%)o pro)%c)o por (o-(e#&o' )-er'o' $%e ac/a e! Va!e. I#$%e&o' !o' -'&a#&e' &a#&o por !o' (o'co' co(o por e! r%)o $%e ac/a e! Va!e, %#o )e e!!o' !e pre7%#&"H “K%2 c#7ao' ace', Va!e A -er '% a )e:a' )or(rM”. A !o $%e e! Va!e, co# e'a pcar)/a 7a!a#a $%e !e carac&er+aa, #o +o (%co e'*%er+o para co#&e'&ar!e, )ce#)oH E'&o ace#)o %# co!c"#, A%#$%e 'ea )e &rapo' -e:o', A -er '% e'e pae!!"# K%e po#7o $%e)a pare:o. Por$%e e! +a#c%)o e' car"# )e'-e!a a! $%e e' pe#)e:o
EL BECERRO" Cer&a -e', &raa:a#)o co(o pe"# e# %# ra#co 7a#a)ero, '% pa&r"# !e ):o $%e c%rara a %# ecerr&o rec2# #ac)o $%e ra(aa (%co #o $%era (a(ar. E! Va!e %'c" &o)a' *or(a' $%e co#oce !a 7e#&e )e! ca(po &ra&a#)o )e $%e 'e c%rara o a!-ara e! a#(a!&o, pero $%2 -a, !a co'a a )e (a! e# peor por e'e e#&o#ce' #o a/a -e&er#aro' )e'p%2' )e &re' )/a' )e e'perar re'%!&a)o', )ec)" (e:or r a'&a A!-ara)o, )o#)e --/a '% pa&r"#, $%2# a! -er!o !!e7ar !e pre7%#&" *%e por e! ecerr&o, a !o $%e e! Va!e, $%&4#)o'e e! 'o(rero ra'c4#)o'e !a cae+a, !e ):oH E! ecerro e'&4 #'e#'a&o a #o $%ere (a(ar, 1>
a !e ) caro#a&o “a#o#o” por #o )e:ar, p%e' 'e $%e:a a ca)a ra&o. o creo a #o -a a 'a#arM
EL MACHO PABLO" E# %# ra#co )o#)e e! Va!e &raa:" %#a &e(pora)a, %#o )e !o' -a$%ero', )e #o(re Pa!o, &e#/a *a(a co(pro-a#)a )e 'er ece'-a(e#&e Go:o co(o a#)a#)o e! &e(po '%' pa&ro#e' !e re7a!ara# %# “(aco”;:o )e e7%a %rro<, $%e re'%!&ara !e#&o a! ca(#ar &e#/a a -aro' a0o' )e e)a) por '% ('(a Go:era !o co(par" co# e! -a$%ero a$%e! $%e a/a co#oc)o por e!!o !e !!a(" 'e(pre Pa!o. E'&e “(aco” !o %&!+o a!7@# &e(po para pre7o#ar pe'ca)o e# !a' ca!!e' )e A!-ara)o, por !o $%e a!7%#o' a(7o' !e ):ero# $%e, e# -'&a )e $%e e! a#(a! a$%e! e'&aa (% -e:o era (% Go:o, (e:or !o 'o!&ara, p%e' a #o 'er-a para #a)a a !o $%e 2! !e co#&e'&"H Pa!o e' Go:o a! ca(#ar pero a ( e# (%co (e a%!a e# 2! (e 'a!7o a %'car e! '%'&e#&o a ( *a(!a, por 2! )e:o )e a%#ar '# r/7)a -7!a.
ANECDOTAS CON DON SAL!ADOR DIAS MIRON E#&re !a' )-er'a' a#2c)o&a' $%e 'e c%e#&a )e! Va!e, 'e )ce $%e a!7%e# propc" co# e! 7ra# -a&e )o# 5a!-a)or D/a+ r"#. %ero# pre'e#&a)o' re2re'e $%e e'&e @!&(o $%'o “ca!ar” a! Va!e p)2#)o!e !e cera %# -er'o co# e! co#'o#a#&e )e #)o, a !o $%e '# (%co pe#'ar !e co#&e'&"H A!7%e# por )ecr r#)", 'e e$%-oc" ):o r#)" #o '2 ' e' error o #o, pero e' co#'o#a#&e )e #)o co(o %'&e) (e !o p)". Do# 5a!-a)or *%e %r!a)o e'&a -e+ por !a a'&%ca )e! -a!e . Co#&#%a#)o '% p!4&ca e#&re o&ra' co'a' !e ):o &a(2#H E! !o e'&a )-))o e# !a '%(a )e (! 7ra(o' por e! 7oer#o e7)o, )ce# !o' c%)a)a#o' 16
'"!o a %# Va!e Be:ara#o. Para e'&o, )o# 5a!-a)or !e re*%&" $%e e'&a co(po'c"# a !a &e#/a prepara)a, $%e #o era (pro-'ac"# )e! (o(e#&o, a !o $%e e! Va!e !e ):oH 5 !o' a! pre'&o, )e oco '/!aa' (e 'a!e# !o' -er'o' $%e 'aca e! Va!e #o &e#e# ##7@# “)e*ec&o” E'o' #o 'e po#e# pre&o', 'o# #o' '%' (a&era!e'M. A'/ '7%ero# e# a(e#a car!a, a'&a $%e )e'p%2' )e !ar7o ra&o, co(o e! Va!e -era $%e )o# 5a!-a)or #o 'e pro)7ara co# a!7%#o' !!e&e' o a!7@# &ra7o, a para )e'pe)r'e !e 'o!&" e'&a r(aH Co(o -o )e re&ra)a ( )eer e' a-'ar!e, co(o #o pro)%ce' #a)a !o (e:or 'er4 )e:ar&e por$%e e'&4 )e !a c#7a)a --r )e! a(or a! ar&e.
CUANDO NO *UISO CANTAR" Cer&a oca'"#, e# !a' e'&a' a !a -r7e# )e! ro'aro $%e 'e ce!era# e# A!-ara)o a %# !a)o )e! c%ra&o 'o#aa# e# %# &re# )e *a#)a#7o e! arpa !o' re$%#&o' )e %# co#:%#&o (%'ca! :aroco %#o )e !o' a(7o' )e! Va!e, $%e e'&a#)o a!!/ !o -o acerca'e, )e #(e)a&o co(e#+" a )ecr e# -o+ a!&a “K%e ca#&e e! Va!eM”, a !o $%e &o)o' !o' )e(4' corearo# 7%a!(e#&e “5/ ', $%e ca#&e”, a !o $%e e! Va!e, e# !%7ar )e ca#&ar, (pro-'o )e #(e)a&o a'/H e p%'e co# %# r%ra! A :%7ar co#$%4# )e a #a)a, co(o !e e(pec2 a 7a#ar 'e p%'o a ecar(e )e a!a)a' por e'o #o e )e ca#&ar por #o 'aer !a &o#a)a.
EL CUERO PELON"
1=
Cer&a oca'"#, e# 5a!#a' ;(%#cpo )e A!-ara)o<, e# %#a 7ra# &e#)a, prope)a) )e N&o Za(%)o, $%e era propo &e(po pa#a)er/a, !!a&e', (o!#o )e #&a(a! ca#&#a, %#o' ra#cero' $%e 'e e#co#&raa# a/ &o(a#)o “(accaQo )e :oo” “ca0a”, a! -er !!e7ar a! Va!e co# &a! )e o/r!o (pro-'ar &a#&o' -er'o' $%e 'ae (%ca' co'a' por $%2 #o #o' )ce c%a#&o' pe!o' &e#e %# c%ero. T/o -a!e, '# pe#'ar!o (%co, )e:o co# %# pa!(o )e #arce' a !o' parro$%a#o' a$%e!!o' c%a#)o !e ):oH E! !-or )e! &eco:o&e (%co (e 7%'&a &o(ar, 'a!/ )e ( ca'a a &ro&e &e -#e a co#&e'&ar $%e ' e! c%ero e' )e “:o!o&e”;W< $%2 pe!o -a' a a!!ar ;W
UN !ERSITO A CHICO !E)A" A %# #e7ro ca#o'o !!a(a)o “Cco” Ve7a, $%e :%#&o co# e! Va!e &raa:aa )e -a$%ero e# %# ra#co )e Ac%!a, !o 'orpre#)" &ra)o e# !a p%er&a )e %# corra! a!a (a0a#a '7%e#&e )e %#a #oce )e :%er7a, a/a !!o-)o e! Va!e, a! -er!o, !e (pro-'o )e!a#&e )e !o' )e(4' -a$%ero'H Dea:o )e e'&o' pa!(ero' $%e e'&4# 'r-e#)o )e &ra#ca', -e#7a# a -er, caa!!ero'M a %# 'apo cae+a !a#ca $%e ao7aro# !o' a7%acero'. 18
“Cco” Ve7a '%po )e'p%2' !o )e! -er'&o 'e p%'o *%ro'o co#&ra e! Va!e, $%e# a! e#&erar'e )e e'&o a7re7"H 5 “Cco” Ve7a 'e e#o:a por e! -er'o $%e !e Xce, e'o a ( #o (e aco#7o:a, p%e' o (e !e e'co#)er2 )e&r4' )e %# pa!o '# o:a', p%e' a )e -e:o # -e.
DICEN *UE EL !ALE NO !ALE" C%2#&e'e $%e %# pro*e'or )e ape!!)o Be!!o #$%r/a a '%' a(7o' a!%(#o' por $%2 !e reco#oc/a# c%a!)a)e' 7%ar)aa# a!%(#o' por $%2 !e reco#oc/a# c%a!)a)e' 7%ar)aa# )'&#c"# para e! &a! Va!e Bera:ara#o, ' &o)o (%#)o e'&aa e#&era)o $%e 2'&e #o 'a/a !eer # e'crr, $%e era %#a per'o#a #c%!&a $%e )eer/a preoc%par'e por apre#)er, por !o $%e !o co#')eraa $%e #o -a!/a #a)a por 'er '"!o %#a 7e#&e r@'&ca '# c%!&%ra $%e '"!o (pro-'aa orraco. E'&o *%e eco )e! co#oc(e#&o )e! Va!e co# &o)a #&e#c"#, para arra#car )e 2! a!%#a op#"# e# -er'o $%e a'&" (e#o' )e %# (/#%&o para pro)%cr'e e# e'&a *or(aH Be!!o e' per'o#a !%'&ra)a, $%ere $%e (e c-!ce '% a('&a) (e )e'a7ra)a, '# $%e #a)a prec'e )ce $%e #o -a!7o #a)a 'e(pre Va!e (e )ce.
NO ME )USTA SER )ORRON" E'&a#)o e! Va!e e# !a &er&%!o $%e *rec%e#&aa acer e# !a ca#&#a )e ao 5o'a, 'e )'c%&/a e#&re !o' a(7o' a $%e a!7%#o' )e e!!o' #o 'e 'a/a $%2 c!a'e )e )#ero %'aa %#o )e !o' co(pa0ero', por o/r a! Va!e, 'e )r7" a 2! )c2#)o!e H “Oe, Va!&o, #o &e a7a'”, e! Va!e, %# &a#&o )'7%'&a)o por$%e 'e a/a -'&o $%e 'e a/a “re&ra&a#)o” )o' -ece' co# -aro' -a'o' )e ca0a, !e co#&e'&"H C%a#)o por ca'%a!)a) (e :%#&o co# co(pa0ero' #%#ca (e e $%e)a)o a&r4', 'e(pre 'aco ( )#ero, p%e' #o (e e 7%'&a)o (4' %#a 7orra $%e %# 'o(rero. Co0ac 7#era #a 19
cer-e+a, -er(%& o (e+ca! p)a %'&e) e# e'&a ca#&#a !o $%e (4' 7%'&e &o(ar, &o)a-/a #o e'&o e# r%#a &ra7o a$%/co# $%2 pa7arM
COMO EL *UE CHI,LO EN LA LOMA" U# a(7o !e co(e#&" a! Va!e, $%e pre&e#)/a a %#a (%caca, $%e 2'&a a !o acep&aa !e )aa (%ca “e#&ra)a” $%e $%ere#)o acer!a '%a, #o 'e a&re-/a a “(a#)ar'e a :o#”, !o $%e (o&-" $%e !e co(p%'eraH To)o e! $%e p&a e#re)a 'ae a! a(or '% )o(a, ' !!e7a' a )ar!e pr%ea ace a!a#ce #o ao#a, e! $%e #o p)e 'e $%e)a co(o e! $%e cG" e# !a !o(a.
AL *UE MOJARON LA POL!ORA" Para acer %r!a )e %# a(7o $%e )e'p%2' )e aer cor&e:a#)o )%ra#&e (%co' (e'e' a %#a )a(a a! # !o7r" '% prop"'&o a'&a 'e ca" co# e!!a, '"!o $%e pro#&o 'e '%po $%e e# !a #oce )e o)a' &e#/a !a p"!-ora #o p%)o )'parar, por !o $%e e# -er'o (pro-'"H J%a# 5a!a(a#ca e' (% rea&a, '% #&e#&o 'e !e !o7r" por )ar!e 7%'&o a %#a Ca&a %# *o#"7ra*o co(pr" e# !a pr(era 'ere#a&a !a c%er)a 'e re-e#&".
?
A UN EN)REIDO" E# %#a &er&%!a co# -aro' a(7o' co(e#&aa# )e !o' 2&o' )e o&ro pa'a#o )e e!!o' $%e a/a !o7ra)o r a Veracr%+ )e'p%2' a 2co &oca#)o !a :ara#a e! arpa, pero $%e 'e !e a/a# '%)o (%co !o' %(o' a!a cae+a re7re'" )e pa'eo a %# ra#co e# !a o:arra co# (%ca pre'%#c"# e! Va!e !e co(p%'o e! -er'o )e a#&o!o7/aH K%'e &rar!e a %#a cer-a a re'7o $%e 'e (e e(a!e !a cara#a ca&er-a )e !a $%e e! &ro #o 'a!e, (a' a o!-)2 e'a (o#'er7a a! 'acar c%e#&a' caa!e' a%#$%e 'ea o 7e#&e !er)a, '2 $%e a$%e! $%e 'ore'a!e a -ece' $%e -a!e er&e a o&ra' $%e # e'o -a!e. A! r a! e#c%e#&ro )e %#a (%caca $%e pre&e#)/a a!!4 e# '% :%-e#&%), !e !!e-aa %# o#&o ra(o' )e Gore' !e co(p%'o e'&e -er'oH 5 e' $%e &% a(or #o 'e #e7a, &e )o!a&rar2 a'&a e! #, para (4' :a' pr%ea' )e ( !%:o'o :ar)/# &e &ra7o e'&a ro'a #e7ra e'&e o!oro'o :a+(/#.
AL)UNOS POL!OS" DE LA PICARESCA. La' co(po'co#e' )e co!or '%)o )e! Va!e 'o# (%caca', para (%e'&ra' '"!o #'er&a(o' !a' '7%e#&e'H
LA COSTEA" e e#c%e#&ro e# e'&e !%7ar p)e#)o a7%a por 'e0a, 1
(e -a# a per)o#ar pero $%ero %#a co'&e0a $%e 'e 'epa e# (e#ear, a%#$%e e'&2 e'ca'a )e 7re0a'.
LAS IN+ECCIONES" 5 &e )%e!e !a c#&%ra, 'e7%ro e' )e !o' r0o#e', pero e'o a & $%2 &e ap%ra, ' &e#7o %#a' #ecco#e' $%e #o &e )a# ca!e#&%ra. T@ 'ae' ' &e !a po#e'.
LA CONSER!A DE PAPA+A" e )ce# $%e a %# e#ca#&o $%e )a -er)a)era &a!!a, $%ero ce!erar ( 'a#&o co# co#'er-a )e papaa, a -er ' co(e#)o ca#&o a%#$%e (e (%era e# !a raa.
*UIERO UN TAMAL COMO EL SU+O" K%ero $%e (e a7a' %# &a(a! $%e !e 'r-a )e or7%!!o, co# '%' 7ra#&o' )e 'a! '%' o:&a' )e ac%o, #o !e ace $%e c%e'&e %# “rea!” #o(4' $%e e'&e co(o !e '%o.
EL TRAPICHE" o e#a(or2 %#a :aroca por a7arrar!e !a' cce', (e ):o !a *a#&ocaH “%caco #o 'ea' (e&ce, ' $%ere' co(er pao#ca, (4' aa:o e'&4 e! &rapce”.
LA MUJER + SU ALCANCIA"
E! $%e )e (%:er co#*/a (% poco )e! (%#)o 'ae, p%e' e!!a e' %#a a!ca#c/a e# $%e &o)o' &rae# '% !!a-e por e'o &ra7o !a (/a $%e e# '% cerra)%ra cae.
UN DICHOSO SIN PROBLEMAS" Dco'o e! 4ro! $%e )a %-a', pera' & 7ra#a)a', pero (4' )co'o o, $%e &e#7o 'e' (a#cor#a)a', %#a -%)a, )o' 'o!&era' !a' o&ra' &re' ca'a)a'.
CAMBIAR ORO POR LATON" To)a (%:er o#&a 'e(pre &e#e '% (a! (o)o, )e'p%2' $%e e#re)a !a p&a ace !o )e! cer)o 7or)o, $%e )e:a e! a7%a c!ar&a por re-o!car'e e# e! !o)o.
UNA !IEJA LAR)ARTONA" e p)" p!a&a 'e!!a)a %#a $%e o e pre&e#))o co(o #o !e ) #a)a, por$%e e'&aa o :o))o, (e “eco” !#&er#a' pe!a)a' co(o !a7ar&a e# '% #)o.
*UE TE PUEDE DAR UN RICO" Te e )e ace %# aa#co co# p!%(a' )e pa-o rea!, &e a )e !!e-ar a Ta(pco #a-e7a#)o por e! (ar %#a co'a #o (e ep!co &e $%ero pre7%#&arH K%2 &e p%e)e )ar %# rco $%e o #o &e p%e)a )ar
*UE DES)RACIA ES NO SABER" Do' !e&ra' e# %# pape! (e (raa# 'e re/a# o, co(o #o '2 !eer, #o '%pe !o $%e )ec/a# $%2 )e'7raca e' #o 'aer por $%2 #o (e e#'e0ar/a#
UN NIO ME HIZO LLORAR" De !a' pre0a)a' (e e-&o por$%e %#a -e+ (e pa'", a$%/ e! co#'o#a#&e o(&" por$%e %# cco (e (or)" a%#$%e e'&aa (% &er#&o +o $%e !!orara o.
/COMO ES TU MUJER0" E! $%e 'a!e a pa'ear )e '% (%:er 'e a!e:a, &raa:o !e -a a co'&ar a!!ar!a co(o !a )e:a, '"!o $%e !e 'ea (% *or(a! o $%e )e a &ro e'&2 -e:a.
UNA CORTADA EN EL CURPO" C%a#)o Do' a!+" '% e'pa)a a ##7@# o(re o*e#)", '"!o a !a (%:er !e )o e# e! c%erpo %#a cor&a)a. &a# e# 'e !a co!oc" $%e #o !e e'&ora paY #a)a.
LA MEJOR MEDICINA" e)c#a# &re' )oc&ore'
a %#o $%e 'e e#c%e#&ra e# ca(a, por (4' $%e 'ea# '%perore' !e a# )e 'a!r #%ece' -a#a', por$%e e! $%e e#*er(a )e a(ore' '"!o co# %#a c 'a#a.
EL *UE ME BUSCA ME ENCUENTRA" o 'o &%r"# )e (a' $%e e# ##7%#a re) 'e a(a!!a e# (' &ra&o' 'o *or(a!, r(e co(o %#a (%ra!!a #o (e 7%'&a pro-ocar pero e! $%e (e %'ca (e a!!a.
AL *UE ES PENDJEO NI DE DIOS )OZA" E! %e #ac" para arar, e! a'#o paQ! apare:o e! a-e para -o!ar, pero e! $%e #ac" pe#)e:o, pe#)e:o 'e -a a $%e)ar a%#$%e 'e (%era )e -e:o.
UNA !IUDA MIEDOSA" A !a -ec#a )e e#*re#&e 'e !e ) (%r" '% (ar)o, por (e)o )e! acc)e#&e 'e -#o a )or(r co#(7o, a, $%2 (%:er &a# pr%)e#&e o &a# co(pa)ec)oM U#a 7ra# (aor/a )e !a' (pro-'aco#e' $%e 'e co#oce# )e! Va!e, 'e pro)%c/a# e# e! @#co (e)o )o#)e ac/a &er&%!a co# o&ro' a(7o' co(pa0ero' )e &raa:o, $%e )a)o e! a:o #-e! c%!&%ra! )e e!!o' e! (e)o e# $%e --/a# era 'e(pre e# !a ca#&#a )o#)e +o (%ca', )e !a' $%e e'co7/ 'o!o e'&a'H
A CABALLO DADO NO SE LE !E COLMILLO" No 'o &ro-a)or )e r!!o co(o !o' )e'oc%pa)o', pa'a por e'&e 7a&!!o c%a!$%er !cor )e'preca)o p%e' #o !e %'co co!(!!o >
a ##7@# caa!!o )a)o.
EN LA CANTINA DE ,A+O SOSA" No 'o &ro-a)or )e r!!o, co(o !o' )e'oc%pa)o', pa'a por e'&e 7a!!!o c%a!$%er !cor )e'preca)o p%e' #o %'co co!(!!o a ##7@# caa!!o )a)o.
EL RESBALON DE TE PACHE" O7a 'e0or )epe#)e#&e )%e0o )e e'&e cacace )e'p4ce(e a !o )ece#&e a%#$%e co# 2! $%e (e e(orrace, %# %e# &ra7o )e a7%ar)e#&e e! re'a!"# )e &epace.
LA !IDA NO !ALE NADA" E! 5e0or #o' e#'e0" a -er e! (%#)o )e a)o, pero ' #o' a)-r&" $%e !a -)a #o e' co(pra)a, #a)a (4' #o' !a pre'&" a%#$%e #o 'r-a paS#a)a.
NO HACE ,ALTA EL *UE MUERE" Dco'o e! $%e --e p%e)e '% c%erpo 'a&'*ace, 2! por #a)a 'e co#(%e-e e )e:a $%e e! (%#)o pa'e, p%e' #o ace *a!&a e! $%e (%ere # e'&4 )e (4' $%e #ace
EL !ALE EN UN ALTO PUESTO" 5 a! Va!e !e %era# )a)o %# %e# !ro )e !ec&%ra, #o e'&%-era a$%/ &ra)o, 6
pre'e#&ar/a o&ro 7%ra e'&%-era co!oca)o e# a!7@# p%e'&o )e a!&%ra.
DIOS A Do' !e pe)/ ce#ca para )-er&r(e %#a ra&o, (e !a )o, &%-e pace#ca, co#&e(p!2 '% re&ra&o, o(re' co# '% #&e!7e#ca #o #a)e# a ca)a ra&o.
DE C1MO ,UMAR PURO2 DA APARIENCIA DE HOMBRE RICO. A e'&e re'pec&o e! Va!e (pro-'oH Lo' -co' e (a#e:a)o )e )*ere#&e (a#era, '"!o e! *%(ar (e a $%e)a)o por$%e )ce# e' )e -era', $%e %# “p%ro” e# re-o!ea)o )'(%!a !a arra$%era.
,UMAR SIN HERCHAR HUMO" e e#c%e#&ro (% arra#ca)o, a! p%e!o #o !e pre'%(o, !a pore+a (e a o!7a)o a *%(ar '# ecar %(o por$%e )e !o' arra#ca)o' o 'o e! #@(ero %#o.
EN UN HUAPAN)O" 3e -e#)o a e'&e !%7ar por$%e e'&o apa'o#a)o, &r7%e0a 'a! a a!ar e'&e 'o# e# +apa&ea)o, $%e o &e -o a ca#&ar -er'o' $%e #o 'o# %'a)o'. o cor&e !a Gor )e &r7o %# )/a por )e&er(#a)o, a e'&a *%#c"# e -e#)o por$%e --o apa'o#a)o, -o a -er ' (e co#'7o !a $%e a!a a ( co'&a)o. =
DON CHUCHO CASTILLO" 5 $%ere !o )e'e#'!!o, 'e !o e'&re(e+co o !o ra!!o, --a )o# C%co Ca'&!!o $%e !e pre'&" '% caa!!o, para $%e 'e )era r!!o e'&e Be:ara#o pao.
EL BEJUCO JULIAN" E# cer&a oca'"#, pe'ca#)o &or&%7a', 'e r" %#a' (a#o co# e! e:%co J%!4# $%e, co(o e! )e! e'&ro, &e#e (%ca' e'p#a', rep%'oH La' &or&%7a' a$%/ e'&4#, pero $%2# !a' 'aca, a(7o, por$%e e! e:%co J%!4# e' (4' (a!o $%e e! )e e'&ro, &a(a0a' c!a-a)a' )a#, (re o c"(o e 'a!)o.
EL !ALE COMO )OBERNANTE" 5 a! Va!e !e %era# )a)o %# !ro )e e)%cac"#, #o e'&%-era e# e'&e e'&a)o &e#)r/a (e:or '&%ac"# o e'&%-era )e'7#a)o paS7oer#ar !a #ac"#.
LA CARNE DEL CHOPONTIL" C%2#&a'e $%e e'&a#)o e! Va!e e# %#a ra#cer/a cerca#a )e T!aco&a!pa#, !!a(a)a Lo' J%!e', -o !!e7ar a a-ero' %# ca#a'&o !!e#o' )e %# &po )e &or&%7a co#oc)a e# !a re7"# co(o “copo#&!”, !a c%a! 'e7@# co#'e:a' )e !a 7e#&e &e#e *a(a $%e '% co#'%(o e' (% a*ro)'/aco, )e (a#era $%e 'e !e -o a!a (e#&e epre'ar!e a %# pare#&e )e )o# J%a# a!pca (e#) e'&a 'e&!!a e# oc&o'/!aoH 8
L!e7" )o# 5a#&a7o 5o'a a-ec#)ar'e a Lo' J%!e', porec&a )e '% e'po'a, $%2 arre(p%:o#e'(a' -!e' por$%e e' (% a!(e#&o'a !a car#e )e! “copo#&!e”.
+O ENAMORE A UNA MUJER" o e#a(or2 a %#a (%:er )e !a p!a+a a !a ar#a, a! (o(e#&o !e ce -er $%e o era )e ra+a #a, #o (e !o $%+o creer pero, $%2 &a! ' 'e a#(a o e#a(or2 a %#a (%:er )e !a ar#a p!a+a, por (4' $%e !a per'e7%/ a #o p%)e )ar!e ca+a por$%e -e#/a &ra' )e (/ e! $%e (a#&e#e e# '% ca'a. o pre&e#)/ a %#a (%:er c%a#)o a paQ '% )e'&#o, pro#&o (e !!e7" a $%erer (a' (e $%&2 )e! ca(#o por$%e (e $%er/a &e#er co(o p!4&a#o e# rac(o.
AMANTE( APENAS" K%ero )ecr&e (ore#a, apro-eca#)o e! #'&a#&e $%e e! a(or 'e ace co# pe#a, co# pe#a 'e ace co#'&a&e, $%e# #o pe#a #o e' a(a#&e, ' a(a#&e, !o e' ape#a'
A UNA MUCHACHA BONITA" A! co!e7o )e c%p)o $%e a!7o &e#e )e )e'per&a, a! (o(e#&o ):o a'/H 5/ !!e7a' a#&e' !a acer&a'. p%e' a !e corre'po#)/ 9
a e'e $%e e'&aa e# !a p%er&a.
PERDI POR LLE)AR TARDE" A %#a :o-e# pre&e#)/ $%e a!7o &e#e )e )e'per&a &a(2# (e a'e7%r" &e#er !a' per#a' -e!!%)a' e#&o#ce' !e ):e oH “La' -ere(o' por !a' )%)a'”.
POR HACERLE UN TRABAJO A UNA SEORA" a (e -o, por$%e !a a%rora #o &ar)a e# aparecer, $%e)2 co# %#a 'e0ora $%e e!!a (e a a re'o!-er $%e !e a7a %# &raa:o aora o a#&e' )e! a(a#ecer.
EL *UE NO LLORA( NO MAMA" A!7o !e !!e7%2 a )ecr a %#a $%e -/ e# !a -e#&a#a, #a)a -a' a co#'e7%r, o '2 $%e &% #%e+ e' -a#a, pero )ee' )e pe)r, $%e e! $%e #o !!ora #o (a(a.
A UNA JO!EN *UE TENIA ENLA CARA UN LUNAR" No e' $%e (e e#7a0e !a -'&a )e -er!a &a# '# 7%a!, pre&e#)o %#a 'e0or&a )e e!!e+a '#7%!ar para 'er (4' o#&a &e#e e# !a cara %# !%#ar. a (ero !e e'&o p%)e#)o, a (e !!e7o a e'pera#+ar, ?