0~lR0Vf~YVH
Eli.. RRPl\El)H0 peELtmERaE
Alija Dolovac
Muharned Pilav, dipl.ecc. prof.dr Muhidin Hadzirnuratovic i Nijaz Abadzic, novinar i publicista LEKTOR Adil Hajric, prof.
RECENZENTI
NASLOVNA STRANA, NASLOVI POGLAVLJAI CRTEZI Alija Dolovac FOTOGRAFIJE Alija Dolovae i Ensad Adilovic KOMPJUTERSKA PRIPREMA
J.P. GEODETSKI ZAVOD I TKP "SAHINPASIC"
SKENIRANJE I TEHNICKO UREDENJE Zoran Dirnitrijevic i Fikret Logic
STAMPA SIP dd "BORAC" Travnik ZA STAMPARIJU
Mirsad Halilovic
TIRAZ 2.000 primjeraka
CIP - Katalogizaeija u publikaciji Naeionalna i univerzitetska biblioteka Bosne i Hercegovine, Sarajevo UDK 638.1(035) DOLOVAC, Alija Pqelarski prirucnik: osnovi pcelarstva za napredno pcelarenje IAlija Dolovac;[crtezi [autor]; fotografije Tautor] i Ensad Adilovi6]. - Sarajevo: A. Dolovac, 1997. 380 str.: ilustr. ; 30 ern Bibliografija: str. 3. - Predgovor I Nijaz Abadzic: str. 17.' - 0 piscu I Alija Nuhbegovic: str. 324. ISBN 9958-9801-0-8
LITERATURA /
"Pcelarstvo" ("Znanje Zagreb", Zagreb, 1973. i 1985.) Vjekoslav Bosnar i Anton Marolt: "Kucni majstor" (Nakladni zavod "Znanje", Zagreb, 1988.) dr Husnija Cerimagic: "Varoatoza (Varooza)", (NIRO "Zadrugar", Sarajevo, 1980.) . dr Husnija Cerimagic, dr Muhidin Hadzimuratovic i dr Joze Rihar: "Bolesti, stetocine i trovanja pcela" (NIP "Zadrugar", Sarajevo, 1986.) dr Husnija Cerimagic, dr Joze Rihar i dr Duro Sulimanovic: "Bolesti, stetocine i trovanja pcela" (NIP "Zadrugar", Sarajevo, 1990.) "Dubrava" Sremska Mitrovica: "Pcelarska prikolica-Dubrava" (Sremska Mitrovica, 1989.) dr D.K.Dzervis, SAD: "Tajne zelenih riznica prirode" (Beograd, 1989.) dr Aleksandar Jankovic: "Lijecenje medom i drugim pcelinjim proizvodima" ("Nolit", Beograd, 1982.) ing. Petar Jankovic i dipl.hem. Hadzi-Dordevic Ljubomir: "Med i pcelinji proizvodi-hrana, lek i kozmetika" ("Nolit", PK Beograd, Beograd, 1981.) Karl Jenter: "ZW pribor za uzgoj matica" (Niirtingen, Germany, 1987.) "Jutro" vise izdanja (Novi Sad 1990.) dr Bogoljub Konstantinovic: "Prakticno pcelarstvo" drugo dopunjeno izdanje (Poljoprivredni fakultet Zemun, Beograd, 1976.) Fehro Mustabasic: "Biolosko-hemijska borba protiv varroe Jacobsoni" (DJL "Kurta graf', Tuzia, 1996.) Fehro Mustabasic: "Pcelarerlje LR kosnicom na vece prinose" (DJL "Kurta graf', Tuzla, 1996.) Pcelarski savez Hrvatske: "Hrvatska pcela" (Zagreb, 1995. i 1997.) Pcelarski savez SRH: "Pceia" (Zagreb, 1986.) Razni casopisi, cIanci, predavanja i kazivanja pcelara Savez pcelara BiH-Glasilo pcelara BiH: "Pcelarstvo" (Saraj evo, 1991.) , Savez pcelarskih organizacija Beograd: "Pcelar" vise izdanja (Beograd, 1986.) P.S.Scerbina i P.JA.Bliznjuk: "Pcelarstvo" peto izdanje (Moskva, 1947., urednik dr Ivo Tomasec, PNZ Zagreb, 1951.) dr Stefan Skenderov i mr Ceko Ivanov: "Pcelinji proizvodi i njihovo koristenje" (Bugarska,
,
"No lit" lleograd, 1986.) Vojin Todorovic: "U pcelinjaku tokom go dine" (Beograd, 1980.) .
dip!. ing. poljoprivrede Bozidar Veskovic: "Matica u pceHnjem drustvu" (Beograd, 1980.)
Ovaj Pcelarski prirucnik priredio sam u znak sjeeanja na moga dragog amidzu Sulejmana Ibrahimovog Dolovac kao do sada najveceg pcelara u porodici. Alija Dolovac
SADRZAJ
.......................................................................... 3 na otvorenom Paviljonski pcelinjak ..................................................................................................................... 6 "··Projekat paviljonskog pcelinjaka .......................................................... ~ ....................................... 9 Pcelarska prikolica "Dubrava", Sremska Mitrovica-Srbija .................... :................................... 19 Naseljavanje peelinjaka .............................................................................................................. 21
II K 0
S N ICE ...................................................................................................................... 23
Izbor tipa kosnice ........................................................................................................................ 25 Kosnice ...................................................................................................................................... 25 Trnka ........................................................................................................................................... 25 Vezovi dasaka .............................................................................................................................. 27 Vezovi stranica kosnica ............................................................................................................... 29 Masinska izrada utora ................................................................................................................. 29 Vodilica za rezanje okomito pod pravim kutom i pod kutom za spajanje dva dijela pod pravim kutom ......................................................................................... 29 Limeni drzaci daseice lijeta .......................................................................................................... 30 CesaIj za lijeto ............................................................................................................................. 31 Lim za selidbu peela .................................................................................................................... 31 Bagiame za poietaIjke .................................................................................................................. 32 Bjezalica ...................................................................................................................................... 32 Kutni aiuminijski limovi za vjesanje okvira u kosnici .................................................................. 33 Plodiste kosnice ........................................................................................................................... 34 Gomje lijeto (leto) na plodistu kosnice ........................................................................................ 35 Mediste (nastavak) ....................................................................................................................... 36 Pregradna daska ........................................................................................................................... 37 Hanemanova iii matiena resetka .................................................................................................. 38 Znacajniji tipovi kosnica .............................................................................................................. 39 Poloska kosnica ........................................................................................................................... 39 Klasicne nastavljaee .................................................................................................................... 39 Unificirani izgled dijelova nastavljaea kosnica (osim lisnjaca) .................................................... 40 Aiberti-Znidersic kosnica (AZ, Lisnjaca iIi Grom) ...................................................................... 41 Klijestazavadcmje okviraizlisnjaeakosnica .. ;.. ;.. ;; ... ;.;;;;; ....... ;..... ;... ;;.;.;.; ...... ;;.;; .. ;; .. ;; .. ;;; ... ;; .. ;; 41 Paviljonska nastavljaea-PN-1 kosnica .............................~ ........................................................... 42 Jugoslovenka kosnica .................................................................................................................. 45 Jugoslovenka kosnica modificirana "Sarajka" ............................................................................. 45 Dadan-Blat kosnica (DB) ................. !.......................................................................................... 48 Dadan-Blat kosnica (DB) modificinina na 10 okvira .................................................................. 51 Langstrot-Rut kosnica (Langstroth-Root iii LR) .......................................................................... 53 LR Bosanka kosnica (modificirana LR kosnica) ......................................................................... 61
Kubatura drvene grade za nastavljace kosnice .:: ......................................................................... 68 OI(VIRl (RAMOVI) .......... ........... .... ......... ................. ........ ............ ....... ......... ........... ........... ..... 68 okvira ...................................... :........................................................... . za za skivanje okvira ............................................................................................................. 69 Busilica za okvire ......................................................................................................................... 70 Silo ............................................................................................................. :................................ 70 Ziea za okvire .............................................................................................................................. 70 Uzicavanje okvira WV ................................................................................................................ 70 Okviri kosnice "Sarajka" .............................. /............................................................................. 72 Okviri kosnice Dadan-Blat ......................................................................................................... 73 Hofmanov okvir za LR kosnicu .................................................................................................. 74 Norrnalni okvir za LR kosnicu .................................................................................................... 75 N orrnalni okvir za LR Bosanku kosnicu ..................................................................................... 76 Hofmanov okvir za LR Bosanku kosnicu ................................................................................... 77 Okviri gradevnjaci .................................................................................................................. ,.... 78 Okvirici za sekcije (boksese) ...................................................................................................... 78 Stavljanje satnih osnova u okvire ............................................................................................... 79 Zvrk (zvrk, radI) .......................................................................................................................... 80 Elektricni transforrnator za utapanje zica ~ satne osnove ........................................................... 80 Prebacivanje saca iz vecih u manje okvire ................................................................................. 81 Izmjena okvinr'sa starim sacem .................................................................................................. 82 HRANILICE ............................................................................................................................... 83 Dadan-Blat hranilica ................................................................................................................... 83 Langstrot-Rut (LR) hranilica ......................................-=-: .... :.......................................................... 83 Hranilica za lijeto ........................................................................................................................ 84 Hranilica okvima ......................................................................................................................... 84 Milerova hranilica ................................., ..................................................................................... 85 Milerova hranilica "A" ............................................................................................................... 85 Milerova hranilica "B" ................................................................................................................ 86 Okvirnjaca ............................................................................................ ~ ....................................... 87 Sipaonik ...................................................................................................................................... 87 Ciscenje koristenih kosnica ................... :.................................................................................... 88 Dezinfekcija i dezinfekciona sredstva ........................................................................................ 88 Timol ..................'.........................................."" .. '........................... '........................................................ 89 Formalin ............................................................................~ ......................................................... 89 Sporotal 100 ................................................................................................................................ 89 Sircetna i rnravlja kiselina ....................................................................... '" ................................. 89 Kausticna soda (NaOH) .....................'......................................................................................... 89 Nozelnavet ........................................~ ......................................................................................... 89 N ozemak ..................................................................................................................................... 90 Nozecid ........................................................................................................................................ 90
.
l
"
Prskalica (strcaljka) ..................... ::: .............................................................................................. 90 Evidencija 0 kosnicama ............................................................................................................... 90 ,.,.,.•.•• r>! .., ..................................................... 97 Osnovni peelarski pribor ........................................................................................................... 101 Dio osnovnog pcelarskog pribora .............................................................................................. 102 Dilnilica ................................................................................. ;................................................... 102 Osnovni peelarski materijal ...................................................................................................... 103 Pojilo za peele ........................................................................................................................... 104 PRESELJAVANJE PCELA IZ TRNKl (PLETARA) .............................................................. 106 Preseljavanje dimljenjem .......................................................................................................... 106 Preseljavanje lupkanjem (iskucavanjem) .................................................................................. 107 Preseljavanje opijanjem peela ................................................................................................... 107 Premjestanje peela na kratke udaljenosti .................................................................................. 107
III PeE L E ........................ ".... 109 Peela medarica CApis mellifica L) ............................................................................................ 111 Rase medonosnih peela ............................................................................................................. 113 Zivot-biologija peela ................................................................................................................. 113 Kranjska peela ........................................................................................................................... 113 Peele radilice ............................................................................................................................. 114 Razmnozavanjepcela ................................................................................................................ 116 Podjela rada u peelinjem drustvu .............................................................................................. 118 Sporazumijevanje pcela ..........................~................................................................................. 119 0 • • • • • • • 0 • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 8."" . . . . . . . . . . . 0 • • • • "" • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • ,iltl • • • • • "'.
IV T RUT 0 V I ................................................................................................................... 121 Proizvodnja i selekcija trutova .................................................................................................. 123 V MAT I C A ...................................................................................................................... 125 Raspoznavanje matice ................................................................................................................ 128 Izvodenje matice ........................................................................................................................ 129 Ishrana i njega matienih larvi'(liCinki) ........................................................................................ 130 Parenje matica ........................................................................................................................... 131 SpOhli otganirnatice ................................................ :............................................................. :... ·1'32 . ... . ............................................................................................... ~ · U mjetno oSJemenJlvanJe matica .. 133 Pronalazenj e matice ................................................................................................................... 134 Tiha smjena matica .................................................................................................................... 134 Zamjena matica .............. : .......................................................................................................... 135 Zamjena matica obezmaticavanjem ........................................................................................... 135
ROJENJE PCELA ...................... :.'............................................................................................ 137 Rojidbeni maticnjaci ................................................................................................................. 137 rOJenJe ........................................................................................................................ 8 Rojnjaca i kuka za stresanje rojeva .......................................................................................... . Kafez za hvatanje roja na lijetu kosnice .............................. ,.................................................... 141 Mamac za rojeve .................................................................... :.; ...... :......................................... 142 Sprjecavanje rojenja .................................................................................................................. 142 VJESTACKO ROJENJE (RAZROJAVANJE PCELA) ........................................................... 143 PROIZVODNJA MLADIH MATICA ...................................................................................... PROIZVODNJA VJESTACKIH MATICNJAKA .................................................................... 1. Normalni (standardni) okvir za montiranje letvica ............................................................... 2. Letvica sa zlijebom za ugradivanje vjestackih vostanih pocetaka maticnjaka (casica, kapsula) .................................................................................. 3. Kalupi za formiranje-salijevanje vjestackih vostanih pocetaka
144 145 145 145
maticnjaka (casica, kapsula) ................................................................................................. 146 4. Sablon za montiranje vjestackih vostanih pocetaka maticnjaka-casica iii kapsula na letvice ................................................................................ 148 Umetanje vjestackih vostanih pocetaka maticnjaka-casica iii kapsula u letvice normalnog-standardnog okvira ................................................................. 148 Plasticni maticnjaci ................................................................................................................... 149 5. Igla za uzimanje i presadivanje larvi (licinki) ...................................................................... 149 6. Uzgojni materijal-larve (licinke) ........................................................................................... 149 Kafez - izolator ......................... :.......... :~ ....... ,.' .......................................................................... 150 Presadivanje larvi (Iicinki) ........................................................................................................ 150 UZGOJ MATICNJAKA ... , ....................................................................................................... 151 Milerov nacin uzgoja maticnjaka .............................................................................................. 151 Kafezi za uzgoj maticnjaka i mladih matica ............................................................................. 152 ZW (ZUCHTWABE) pribor za uzgoj maticnjaka i matica "Karl Jenter" ................................ 152 I Plasticni ZW kafez .................................................................................................................. 153 II Okvir za plasticni ZW kafez .................................................................................................. 154 III Okvir sa letvicama za uzgoj maticnjaka .............................................................................. 154 Postupak umetanjauZWplasticni kafez .... ,..................... ,.... ,.................................,........... ,.... ,.155 IV Specijalno mamac sace sa varou ..............L ......................................................................... 157 Efikasno vrijeme tretiranja ........................................................................................................ 158 V Set-pribor za uzgoj matica .................................................................................................... 159 Stipaljka za hvatanje matice "Karl Jenter" ............................................................................... 159 Lupa .............................. ~........................................................................................................... 160 FS Gelee-Royal (vjestacki maticni mlijec) ............................................................................... 160
DODAVANJE I PRESADIVANJE MATICNJAKA ................................................................., 160
Veliki nukleus sa
odjeljka-nukleusa
istim krovom ......................................................... 1
Rosfusov nukleus (oplodnjak Rauchfuss) ................................................................................. 165 Formiranje iii zasnivanje nukleusa ........................................................................................... 166 DODAVANJE MATICE .................................... :...................................................................... 167 Makedonski kafez za dodavanje matice ................................................................................... 169 SPAJANJE PCELINJIH ZAJEDNICA ................................................................................... 169 Prepoznavanje drusfva bez matice ............................................................................................ 171 Lazne matice ............................................................................................................................. 171 Saniranje drustva sa laznim maticama ...................................................................................... 172 Blokiranje matice ...................................................................................................................... 173 Mane matice ....................................................................... ,...................................................... 173 Kontrolirani uzgoj selekcioniranih matica ................................................................................ 174 Kontrolirano parenje rnatica ..................................................................................................... 175 Kalendar odgoja rnatica ............................................................................................................ 176 Obiljezavanje rnatica ................................................................................................................. 176 Transport matica ....................................................................................................................... 177
VI PeE L I NJ A PAS A ..................... 179 Biljke glavne pcelinje pase ....................................................................................................... 182 8 • • • • • • • • • • • • • • • 00 • • • • • ' • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
NEKTAR .................................................................................................................................. 183 CVJETNI PRAH (Polenov prah, polen, pelud, hrda) ............................................................... 186 Hemijski sastav cvjetnog praha ................................................................................................ 187 Ljekovita svojstva polena ......................................................................................................... 189 Ljekovita svojstva pojedinih vrsta polena ................................................................................ 189 Prikupljanje polena ................................................................................................................... 190 Hvatac polena ............................................... ;........................................................................... 190 Susenje i cuvanje polena ........................................................................................................... 191
'\I /\
VII PeE L I NJ A H RAN A ............................. ~ PRIHRANJIVANJE PCELA .................................................................................................. MEDENO-SECERNE POGACE ................... ....................................... .............. ..... .............. Recepti rnedeno-secemih pogaca .............................................................................................. 8 ••••••••••••••••••••••••• ••••••
~
•••••••••••
o •••• e ••••••••••••
193 195 196 197
'"
' ' ;:)ECERNI SIRUP .................................................................................................................... 200 Tabela za spravljanje sirup a ....................................................................................................... 201
Stimulativno (podsticajno) prihranjivanje .................................................................................. 201
,I.:
BIOLOSKA STIMULATIVNA SREDSTVA PCRLA ............................................................. 2,02 Stimulativno prihranjivanje uz dodatak kobalta ....................................................................... 202 (surutka) ............................ ,.................................................................. ".... ". i crni luk i hren ................................................................................................................. 202 Natrijum propionat i askorbinska kiselina (vitamin C) ............................................................ 202 Forte-tonik ............................................................: ................................................................... 202 Ferment ribonukleaze ................................................................................................................ 203 Forssapin-kobalt ........................................................................................................................ 203 Proljetno prihranjivanje ............................................................................................................ 204 Ljetno prihranjivanje ................................................................................................................. 204 lesensko prihranjivanje ............................................................................................................. 204 Zimsko prihranjivanje ............................................................................................................... 205
VIII PRO I Z V 0 DIP eEL A .......................•............................................................. 207 MED .......................................................................................................................................... 210 Hemijski sastav meda ............................................................................................................... 211 Antimikrobne (baktericidne) osobine meda .............................................................................. 212 Ljekovita svojstvameda ........................................................................................................... 212 Dje10vanje meda na krvnu sliku ............................................................................................... 213 Djelovanje meda najetru .......................................................................................................... 213 Djelovanje meda na organe za varenje ..................................................................................... 213 Med protiv bubreznih oboljenja i smetnji pri mokrenju ........................................................... 213 Nepodnosenje meda ............. ;;;0 ••• ;-; •••••••••••••••..•••••.•••••.•••...•••....•••••••••••••••••••••••••.•••••.•..•....••...••••• 214 Kristalizacij a meda ................................................................................................................... 214 Hranljivost meda ....................................................................................................................... 214 Prehrambeni pr6izvodi s medom .............................................................................................. 216 Med u kozmetici ....................................................................................................................... 216 Kupaziranje meda ..................................................................................................................... 217 lednostavno raspoznavanje meda ................... ~.' ........................................................................ 217 Pravilna upotreba meda ............................................................................................................. 218 Pakovanje meda :....................................................................................................................... 218 Cuvanje meda ........................................................................................................................... 219 Medriatrzisru ........................................................................................................................... 219 Standardi za med ....................................................................................................................... 221 ~
Statisticki podaci proizvodnje meda u svijetu .......................................................................... 222
•
VRCANJE eY:ADENJE, CIJEDENJE ILl CENTRlFUGIRANJE) MEDA ............................ 223 Cjediljka sa rarnom i pleh za otvaranje vostanih poklopCi6a sa6a ............................................ 225 Stalak za okvire sa skinutim vostanim poklopCi6ima sa plehom-tepsijom .............................. 225
VRCALJKA-CENTRIFUGA ........................................................................... :~:...................... 225 Cjediljka za vrcaljku ................................................................................................................. 225
Zbjeg ......................................................................................................................................... 227 Stegac ...................................... :................................................................................................. 227 Vezanje zicom ................................................................................................................. ,......... 227 Spojke ....................................................................................................................................... 228 Kuke za prenos kosnica ............................................................................................................ 228 GRABEl: NA PCELINJAKU ................................................................................................... 228 SKlDANJE I USKLADISTAVANJE NASTAVAKA (MEDISTA) .......................................... 229 ZASTITA SACA ....................................................................................................................... 229 Igla za vadenje larvi voskovog moljca i mrtvih peela i trutova iz 6elija saca ......................... 230 Sumpor ...................................................................................................................................... 230 Sircetna kiselina ........................................................................................................................ 230 Protocera ................................................................................................................................... 230 Cerana ....................................................................................................................................... 231 VOSAK ..................................................................................................................................... 232 Ljekovita svojstva voska ........................................................................................................... 235 TOPLJENJE VOSKA ............................................................................................................... 235 Suncani topionik voska ............................................................................................................. 236 Kuhanje voska u vodi .................................................................................................."............ 236 Topionik za suho topljenje voska .............................................................................................. 237 PRESE ZA SATNE OSNOVE .................................................................................................. 237 Ruena pres a za satne osnove ..................................................................................................... 238 Presa sa valjcima za satne osnove ............................................................................................. 239 PROPo.LIS (PCELINJA SMOLA) ........................................................................................... 240 Antimikrobno (baktericidno) svojstvo propolisa ...................................................................... 241 Lijecenje proPQlisom ................................................................................................................ 241
Prikllpljanje Pfbpolisa ............................................................................................................... 242 ~
MATICNI MLIJEC (MATICNO MLIJEKO) ........................................................................... 242 Proizvodnja maticnog mlijeca .................................................................................................. 242 Vakuum pumpa (crpka) za vadenje maticnog mlijeca iz matienjaka .... ~ ................................... 244 Hemijski sastav matienog mlijeca ............................................................................................ 244 Ljekovite osobine matienog mlijeea ..........................................................~ .............................. 246
Maticni mlijec na trzistu, doziranje i upotreba ................................................... ::: ................... 246 .......... :....... 247 zaoke ........................................................................................................................... 249 v 1"InJeg 0 t~rova ..................................................................................... . 249 lene osob'Ine pee A nt 1'b'10t'v Ljekovita i druga svojstva pcelinjeg otrova .............................................................................. 249 Lijecenje pcelinjim otrovom ..................................................................................................... 250 Lijecenje reumatizma pcelinjim otrovom ................................................................................. 251 Pcelinji ubodi urnjesto akupunkture ......................................................................................... 252 Dijeta pri lijecenju pcelinjim ubodima ..................................................................................... 252 Trudniee i pcelinji ubodi ........................................................................................................... 252 Pcelinji ubod u oko ................................................................................................................... 252 Pcelinji ubod u usta ................................................................................................................... 252 PRVA POMOC NA PCELINJAKU ......................................................................................... 253 Antialergicna sredstva ................................................................................................ ,.............. 253
IX PRE G LED PeE L A .................. "' ..........
111 .. " • • • • • • " • • "'"" • • • • • • • • • • '" • • • • • •
~
• • • • • • • • • • • • • • • • • 010 • • "' • • • • • • • • • • • •
255
Prvi proljetni pregled ................................................................................................................ 257 Drugi proljetni pregled .............................................................................................................. 258 Prvi jesenji pregled ................................................................................................................... 258 Drugi jesenji pregled ................................................................................................................. 258
x
Z A Z I M LJ A V A NJ E PeE L A .............................................................................. 259
XI D V 0 MAT leN 0 PeE LA R E NJ E ................................................................. 263 Spajanje pcelinJih zajedniea uoCi pase ...................................................... 265 Sezonsko dvomaticno pcelarenje .............................................................................................. 266 0 ................................
Stalno iii trajno dvomaticno pcelarenje .................................................................................... 267
XII B 0 L EST I, N E P R I J ATE LJ I lUG I N U CAP eEL A .................... 271 BOLESTI PCELA .................................................................................................................... 273 BOLESTI LEGLA .............................................................................................................. ~ .... 273 Registrovani lijekovi za lijecenje bolesti pcela i legla .............................................................. 274 Evropska truhlez-gnjiloca pcelinjeg legla ................................................................................. 275 Geomiein ................................................................................................'................................... 275 Amerlcka kuga-gnjil06a pcelinjeg legla .............................................. :: ................................... 276 lVljesinasto Iegio ........................................................................................................................ 277
Krecno iii vapnenasto leglo ...................................................................................................... 277
Askocidin .................................................................. "" .............................................................. 278 Yukoluck A ........... ::.................................................................................................................. 279 Nistatin .......................................................................................................................................280 Ascomizol i Ascomizol-SET .................................................................................................... 280 Virkon S .................................................................................................................................... 280 Se6erni sirup sa krecnom vodom .............................................................................................. 281 " Kameno leglo ............................................................................................................................ 281 BOLESTI ODRASLIH PCELA ............................................................................................... 281 Bolesti matica i pcela ................................................................................................................ 281 Melanoza ................................................................................................................................... 282 Katalepsija ................................................................................................................................ 282 Paraliza (crna bolest) pcela ....................................................................................................... 282 Akutna pcelinja paraliza ........................................................................................................... 282 Hronicna pcelinja paraliza ........................................................................................................ 283 Nozemoza (Nozematoza) .......................................................................................................... 283 Urotropin ................................................................................................................................... 284 Urovet ....................................................................................................................................... 284 Fumagillin DCH ....................................................................................................................... 284 Fumidil ...................................................................................................................................... 285 Nozemavet ................................................................................................................................ 285 Nozemak ........ :.......................................................................................................................... 285 Nozecid ..................................................................................................................................... 285 Apinozem ..............................................................................,.................................................... 286 Akaroza (Akarioza) ................................................................................................................... 286 Ameboza ................................................................................................................................... 286 Majska bolest ............................................................................................................................. 286 Varoza (Varooza) ....................................................................................................................... 287 Prepoznavanje varoe ................................................................................................................. 288 Varoa kao prenosnik bolesti ...................................................................................................... 289 Suzbi.jllnje varoze ., .... ,.. ,... ,., ........................................................................................................ 28:9 Suzbijanje varoze pomo6u okvira gradevnjaka ................................................~ ....................... 290 Termo-komora za unistavanje varoe ......................................................................................... 291 PREPARATI ZA TRETlRANJE PROTIVVAROE ................................................................. 291 Varitan ................................................................................ ! ...................................................... 291 Fenotiazin .......................................................................... ~ ...................................................... 292 Folbex VA ................................................................................................................................. 292
-
Varascensa ................................................................................................................................. 292
Varonikol ................................................................................................................................... 293 Apiakaridirn ........................................................................ '" .................................................... 293
Apistan .................. !'-.................................................................................................................. 295 Apitol ...................................................................................................................................... ·;.295 Flyvalinat ................................................................................................................................... 295 Arnitraz ............................................................................... '" .................................................... 296 Pericin ....................................................................................................................................... 297 , Varodal ......................................................................................... :............................................ 297 I
Varolik ....................................................................................................................................... 297 Vararnit ...................................................................................................................................... 297 Milben-platten ........................................................................................................................... 298 Bayvarol trake ........................................................................................................................... 299 Gabon PA 92 ............................................................................................................................. 299 Apivar ....................................................................................................................................... 299 Apilife var ................................................................................................................................. 299 Mlij eena kiselina ........................................................................................................................ 300 Oksalnakiselina ........................................................................................................................ 300 Mravlja kiselina ......................................................................................................................... 300 Rotenon ..................................................................................................................................... 300 Vararnin novi ............................................................................................................................. 300 Takvio ....................................................................................................................................... 300 Flurnicid .................................................................................................................................... 300 Central I i Central II .......... :......... :............................................................... ~... ::: ...................... 301 NEPRIJATELJI PCELA ......................................................................................................... 302 Voskov rnoljac ...................................................................... :.................................................... 302 Peelinja us (vas, braula) ........................................................ :.................................................... 302 Ptice ........................................................................................................................................... 302 Misevi ......................................................................................................................................... 303 -Mravi ......................................................................................................................................... 303 Medvjed ................................................................................. ;.................................................. 303 Elektrieni euvarpeelinjaka ........................................................................................................ 304 Ostali neprijatelji pcela ..................................................................................... ~ ........................ 304 UGINUCA PCELA .................................................................................................................. 305 Proljetno uginuce pcela ............................................................................................................. 305 , Ljetno uginuce pcela .........................................................,;; ...... :................................................ 305 Zimsko uginuce pcela ............................................................................................................... 305 U ginuce pcela u celijama saca .................................................................................................. 305 Uginuce peela ispred kosnice ................... :.............................. ,................................................. 305
XIII 0 pel D I 0 ................................................. ::............................................................ 307 Kreditiranje u pcelarstvu ........................................................................................................... 309 savjeti LJU.,'-vu..,.'cu.
.............................................................................................................. 317
regulativa u pcelarstvu Federacije
.................................................................... 319
"Zakon" 0 mjerarna za unapredenje stocarstva "S1. list SRBiH 7/76 ......................................... 319 "Zakon 0 zastiti zivotinja od zaraznih bolesti koje ugrozavaju cijelu zemlju" Sl.list RBiH 2/92. i 13/94 ........................................................................................................ 320 "Zakon 0 zdravstvenoj zastiti zivotinja" Sl.list RBiH 2/92. i 13/94 ......................................... 320 "Pravilnik 0 mjerama za suzbijanje i iskorjenjivanje 'zaraznih bolesti pcela" Sl.list RBiH 2/92. i 13/94 ........................................................................................................ 320 "Naredba 0 odredivanju zaraznih bolesti zivotinja za koje se mora odmah osigurati utvrdivanje zarazne bolesti iii uzroka uginuca zivotinja" Sl.list RBiH 2/92. i 13/94 ........................................................................................................ 320 "Pravilnik 0 kvalitetu meda i drugih pcelinjih proizvoda" Sl.list RBiH 2/92. i 13/94 ......................................................................................................... 320 Mali engleski pcelarski rjecnik ................................................................................................. 321 Tradicija pcelarenja u porodici Dolovac ................................................................................... 322
o piscu ...................................................................................................................................... 324 Pcelarski kalendar ..................................................................................................................... 325 Pcelarski telefonski imenik ....................................................................................................... 329 Abecedni sadrzaj ....................................................................................................................... 333 Pcelari! ...................................................................................................................................... 343 Reklame .................................................................................................................................... 345
PREDGOVOR sa veoma povo~jnil11 uslovima je imala vise od 150 hiljada kosnica brutalni uni;;tio vise fond Je kvalitativno oslabljen, nedovoljne saca, kosnjca i drugog pcelarskog pribora
za rata sa a pce1arstvom bavllo 1.459 domacmstava. preostaJi 6d 70 posto ukupnog broja pcelinjih zdravstvcne zastite, izostanka blagovrcmene obnove matica, lopreme. visestrukog znacaja pcelarstva cjelokupnu prirodu, za ljude, ekonomiju i razvoj svake zemljeobnovu ratom unisteno pcelarstvo u Bosni i Hercegovini, ni u kom slucaju, ne bi trebalo prcpustiti skromnim i ogranicenim mogucnostima samih pcelara. Raznin,1 podsticajima i stimulacijama sire dmstvene zajednice moralo bi se blagovremeno ozivljavanje, sirenje modemiziranje ove izuzetno znacajne grane privredivanja. Naucno dokazano da bez pcela, kao oprasivaca bilja, nema ni napredne poljoprivrede. Zbog toga je savremeno pcelarstvo postalo neprocjenjivo vazan pomagac agronoma u povecanju prinosa i kvaliteta poljoprivrednih proizvoda. U ratom razorenoj i opustosenoj Bosni 1 Hercegovini, veca vlastita proizvodnja hrane dobija strateski znacaj. Osim velikog doprinosakoji ce imati u intenziviranju poljoprivrcdne proizvodnje putem ucesca u oprasivanju voca, povrca, industrijskog, krmnog i drugog bilja, pcelarstvu ce pripasti vazna uloga i u proizvodnji dragocjenih ljekovitih i hranljivih proizvoda-meda, cjetnog praha (polena), maticne mlijeci, propolisa, voska, apitoksina-neophodnih za poboljsanje zdravlja i radne sposobnosti stanovnistva. Pcelarstvo pruza i izvanredne mogucnosti za aktivnu rekreaciju i relaksaciju Ijudi, prije svega, zbog povezanosti pcela sa prirodom. Baveci se pcelarstvom, covjek sc i nehotice udruzujc s prirodom, a urbanizirani covjck danasnjice, zamoren ubitacnim ritmom gradskog zivota, sve vise ce cijeniti i traziti mime prostore u prirodi za svoj neophodni odmoc Kao dio moguCih rjescnja za takve covjekove potrebe, pcelarstvo moze da ima veliki znacaj, zbog specificnih prednosti u rekrciranju i relaksiranju Ijudi. Pcelarstvo je spoj lijepog, ugodnog i zabavnog sa korisnim. Ono oplemenjuje ljude i razvija kod njih Ijubav prcma prirodi. Za Bosnu i Hercegovinu pcelarstvo ima i poseban znacaj. Ovim viSestruko korisnim zanimanjem, kao i angaziranjem u pogonima za prcradu i doradu pcelinjih proizvoda, mogle bi se baviti hiljade ratnih i civilnih invalida, kojima bi takav rad istovrcmeno predstavljao i egzistencijalnu sansu i spanosnu terapiju za oporavak i odrzavanje psihofizicke kondicije. Postoje, dakle, opravdani razloz1 da se drustveno organizovanom brigom podstakne na siroko popularisanje bavljenja pcelarstvom. U okviru toga neizbjezan je rad na strucnom osposobljavanju onih koji zele da se pocnu baviti pcelarstvom, iIi imje dopunskom edukacijom potrebno stalno osvjezavanje znanja. Knjiga "Pcelarski prirucnik" inzenjera Alije Dolovca predstavlja pravu riznicu strucnog znanja i bogatog prakticnog iskustva 0 pcelarstvu i pcelarenju. Autor je ulozio izuzetan trud da u svoj primcnik uvrsti obilje informacija 0 pceli, pcelinjim proizvodima i pcelarenju, a na osnovu visegodisnjeg bavljenja pcelarstvom majstorski je razradio i brojne prakticne savjete i pouke iz domena tehnologije pcelarenja, poznavanja pcelinje pase i zastite pcela od bolesti i stetoCina. Ono po cemu se ovaj pcelarski prirucnik najvise razlikuje od mnogih strucnih pcelarskih publikacija jeste izuzetno bogato ilustrovanje tekstova odgovarajucim crtezima, fotografijama, tabelama i drugim tehnickim podacima potrebnim i korisnim svima koji zele da se upuste u vlastitu izradu kosnica i raznih drugih pomagala za rad sa pcelama. Zadivljujucom pedantnoscu i preciznoscu vizuelno je pokazano kako bi stmcno i kvalitetno trebali da izgledaju pojedini dijelovi kosnice, kosnica u cjelini i drugi pribor i oprema za savremeno bavljenje pcelarstvom. Objasnjeno je i pokazano kako sampcelar moze, razni111 prakticnim usavrsavanjima i tehnickim ullapredenjill1a,da poboljsa i olaksa svoj rad na pcelinjaku. ~ Uvjeren sam da ce u ovom prirucniku brojni znatizeljnici, koji zele da se pocnu baviti pcelarstvol11, naci neprocjenjivo korisne savjete i pouke 0 svim neophodnim prakticnim radovima na pcelinjaku i u kosnici. Siguran sam i da ce svima onima koji se vee bave pcelarstvol11, dobro doci jos jedna nova publikacija krcata podacima i iskustvima iz prakse, sto uvijek'pmza mogucnosti i za dopunu znanja i za provjeru svojih prakticnih ~ iskustava. Sarajevo, septembarlrujan 1996,god. -
NIJAZ ABADZIC
RECENZIJA
publikadja: auto!:: AUja Pceiarstvo u prethodnoj Bosni i Hercegovini predstavljalo sekundaran I e zapostavUen segment polJopnvredne proizvodne strulcture koji Je zauzimao tek uzgredno mJesto u svim makroekonomskim planovlma drZavnog iliregionalnog karaktera. Poslije toga, fadi ratnih dejstava, i nemogucnosti nabavke lijekova sprJccavanje suzbijanje zaraznih je doslo do smanjenja (uginuca) ukupnog oboljenja peela, te nedostatka repromaterijala, cijeni se broja pcelinjih drustavaza oko 73,6% naseljenih kosnica, tako da je ratna dejstva do proljeca 1995.godine na podrucju Federacije prezivjelo oko 26,4% pcelinjih zajednica, u odnosu na predratno stanje. Poznato je, da koristi od peel a mogu biti direktne i indirektne. Direktne koristi se sastoje u dobijanju pcelinjeg meda, voska, cvjetnog praha (peludi), propolisa (pcelinje smole), maticne mlijeci, pcelinjeg otrova, te rojeva i matica za reprodukciju u pcelarstvu. Indirektne koristi peela u oprasivanju biljnih kultura su prema nekim autorima deset i vise puta vece od ukupnih direktnih koristi, jer je u prirodi oko 80% biljaka koje su entomofilne. Do izbijanja agres~c na nasu zemlju, u vise easopisa, revija, godisnjih struenih kalendara i listova objavljeni su brojni strucni radovi i napisi, a podneseno je i mnogo referata na kongresima, savjetovanjima, godisnjim skupovima peelarskih drustava i drugim skupovima pcelara i to 0 najaktuelnijim pitanjima iz oblasti peelarstva. Medutim, danas na nasim podrucjima nedostaju strucne pcelarske publikacije, za kojima postoji ogromnapotreba. Sve starije publikac~ie raznih autora vee su davno rasprodane, a kod nas i unistene, pa se ukazala nasusna potreba da se pojavi jedan ovakav peelarski prirucnik. Pcelarski priruenik autora ing. Alije Dolovca sadril13 poglavlja: zasnivanje peelinjaka, tipovi kosnica i peelarski pribor, rase medonosnih peela, proizvodnja i selekcija trutova, izvodenje matica, peelarska pasa, peelinja hrana, proizvodi peela i njihova Ijekovita i hranljiva svojstva, pregled peela, zazimljavanje peela, dvomaticno peelatenje, vlastito iskustvo u suzbijanju oboljenja pcela, neprijatelji peela, uginuca peela i opb dio. Naroeito bih istakao poglavlje 0 tehnologiji gajenja peel a, u komeje sadrZano sve sto je potrebno da se zna 0 gajenju peela radi ostvarivanja visokih prinosa meda i ostalih peelinjih proizvoda i tu poeev od najosnovnijih koji su potrebni poeetnicima i onima sa manjim peelarskim iskustvom, pa sve do pojedinih finesa koje 6e zainteresinlti j peelare sa duzim peelarskim stazom i vecim iskustvom. Ova publikacija ce takoder dobro doci i llcenicima srednjeg obrazovanja kao i studentima veterinarskog i poljoprivredl1og fakulteta. lmajuei u vidu iznijeto, misljenja sam da je potpuno~opravdano da peelarima iskreno preporucim ovu peelarsku pUblikaciju koja je puna podataka i vlastitog iskustva iz peelarske prakse. Sarajevo,28.12.l996.god.
Prof.dl'. Muhidin HadZimuratovic
Svaki cia djclatnost prcma svom kojom bJ Bc? toga, zivot prazan i monoton. Tada obuzimaJu uzbuciuje, reaguje eksplozivno na sve, sIdon jc svadi, odaJc sc picu, nemoralu, izgredima, dolazi do problema u porodicl, na radnom mjestu i jos mnogo toga. Stoga jc preporucljivo i pametno baviti pcelarcn]cm, kao hobijem. Posmatranjem letova peela, donosenJa na nozicama razl1obojnih'loptica cvjetnog praha, njihovog marljiva rada i skladne eovjek osje6a poseban unutamji mir i zadovoljstvo, razvija mastLl i uziva u spoznaji tih si6usnih leprsavih stvorenja. Savremeni urbani nacin zivota i rada, uglavnom se provodi u stano vim a, kancelarijama, radionicama i fabrikama, a svc manje u individualnim ku6ama. velikim urcdenim cvjetnim baseama i na eistom zraku. Sve vise zivimo u dinamienim skueenim gradovima. zagusenim raznim otpadnim gasovima iz industrijskih postroJenja i automobila, dimovima fabrika, kotlovnica, kucnih lozista i smogom, ada se ne govori ako pusimo. Covjeku jc potreban prvenstveno mir i eist zrak, koji se moze naei jedino u prirodL Osim oeuvanja zdravlja, njegovog poboljsanja i produzenja zivota, covjek kao dio prirodc, u njoj nalazi zivotni odusak, razgaJjuje dusu i smiruje nerve. Medutim, eesto se tesko odlueujemo na rekreaciju, jer ne znamo gdje da nadcmo to prizeljkivano mjesto. Odlueimo Ii se baviti peelarenjem, znaei naden je taj earobni kutak, u srcu prirode, na pcelinjaku. To je najbolje mjesto rekreacije, za one koji to sebi mogu priustiti, a mnogi i mnogi bi mogli. Druzcnjem sa ostalim peelarima stvaramo nova poznanstva, razmjenjujemo misljenja i iskustva, osposobljavamo se za boljeg peelara i tako se usavrsavamo. Obilazeei druge pcelinjake i prijatcJje, mijenjamo mjesto rckrcacije, da bi sc razbila eventualna monotonija. Od davninaje poznato da pcclari ne boluju od raznih reumatskih oboljenja, upala zglobova, isijasa, diskusa hernijc i s1., a S obzirom na to da preko eestih pcelinjih uboda primaju peelinji otrov, cimc smanjuju i rizik od infarkta. Takoder je poznato da peele sakupljaju iz cvjetova biljaka-cvijctnica slatki sok-ncktar i mednu rosu sa !isea listopadnog i zimzelenog drveea, od kojih spravljaju prirodni izuzetno hranljivi i Ijekoviti-med. Peelc u kosnici proizvode i matieni m1ijee iIi matieno mIijeko, koji sluzi za ishranu matienih larvi i odraslih matica, kao jedine njihove hranc, a peelari ga vade iz zalezenih matienjaka, mijcsaju sa medom i koriste za jacanje i lijeccnje organizma. Matieni mlijee p04sti~e lijeeenje niza bolcsti. Sadrzi vitamine C, B I, B2, BS, B6, B 12, PP (nikotinsku kiselinu), H (bioptin), provitamin DiE, zatim sadrZi hormonalne materije biopterin, globuline, lipoproteide, acetilholin, holinesterozu i druge enzime, koji imaju veliki znaeaj za pravilno funkcionisanje eovjeCijeg organizma. Matieni mlijec ima i antimikrobna (baktericidna) svojstva prema velikom broju mikroorganizama-izazivaea raznih bolesti. U opitima na zivotinjama pokazuje antikancerozna svojstva, a produzuje i covjeeiji zivot. Peele donose iz prirode cvjctni (polenov) prah, koji peelari djelimicno oduzimaju od pccla, konzumiraju i koriste u Ijekovite svrhe. Cvjetlli prah povoljno utiee na hronienacrijevna oboIjenja i zapaljenja, regulativno utiee na probavni tra1<:t, na hronieni zatvor i hroniene dijareje, kojc prate kolitise otpome na lijceenje antibioticima itd. Peele sakupljaju i proizvode j propolis (peelinju smolu, pcelinji Ijepak), od kojeg sc spravlja alkoholni rastvor za unutarnju upotrebu.Koristi se u vidu propolisnih kapi za lijeeenje astme, eira na zelucu i dvanaestopolacnom erijevu, sreanih oboljenja, katarske upale u ustima, zdrijelu i jednjaku. Od propolisa sc spravlja i alkoholnirastvor sa podlogol11 vazelina, vazelinskog ulja i lanolin a, a koristi se u vidu propolisnih masti za spoljnu upotrebu lijeecnja rana, zuljeva i ~l. Bavljenjem pcelarstvom peelar obezbjeduje lienu naturalnu i financijsku lwrist, a i drustvo u sirem smislu te rijeei ima visestrukih koristi od peeia i peclinjih proizvoda u prehrani, humanoj i narodnoj medicini, farmaciji, industriji, prirodnom oprasivanju biljaka i nizu drugih grana privredivanja. Casom me do vine najbolje'mozemo osvjditi dragog gosta, a tegla meda je najljepsi dar prijatelju.
AUTOR ALIJADOLOVAC
I
" peE
I
A
na lEipOd brda, kako bi se peele pod teretom U obratnom slueaju. Ovo vazi i ~ kod seobe . lzbj egavati mjesta za" peelinjak u sumI, nema dovoljno osvjetljerua i bombona, gdje peele u bespasnom periodu masovno stradaju u potrazi za hranom. Izbjegavati blizinu javnih zgrada, glavnih putova i zeljezniekih pruga iii minimum 50 metara od tih saobracajnica 1 drugih objekata. Pcelinjak, odnosno lijeta kosnica treba da su okrenuta prema jugoistoku, tako da lijeta kosniea budu tako postavljena posbje budu u U tom su lijeta kosnica okrenuta prema izlasku sunca, tako da tokom pcelarskc sezone peele ranD odlaze na pasu a preko zime lakse i bde izlete na proeisne letove. Stacionirani pcelinjak moze biti na otvorenorn prostoru i paviljonski, za razliku od sezonskihprivremenih i provizornih pcelinjaka, koji se postavljaju da sluze samo u vrijeme selidbe peela na pasu. Noene svjetiljke na pcelinjacima trebaju biti s
staklom.
PCELINJAK NA OTVORENOM PROSTORU Kosnice na pcelinjaku na otvorenom prostoru stavljaju se na postolje za kosnice. Najbolji nosaCi postolja su od armiranog betona iIi zeljeza, na koje se postavljaju dvije duze borove grediee popreenog presjeka 7x12 iii 8x 10 em. Grediee je potrebno impregnirati bitumenom iii istrosenim automobilskim uljem. Visina postolja treba da je 30-40 em od zemlje. Vanjski razmak izmedu grediea je 48-50 em, odnosno 2-4 em uzi od duzine kosniee, radi zastite gredica od zakisnjavanja sa prednje i zadnje strane kosnica. Duzina gredica zavisi od toga da lije teren ravan ilije strm i koliko je stl'll. Na ravnom terenu duzina grediea nije nieim ogranieena. Sto je teren stl'lliji, grediee moraju biti kraee. Razmak nosaea grediea zavisi od vrste materijala samih nosaea i profila grediea. Ako su nosaCi od al'lliranog betona iIi zeljeznih profila, razmak moze biti veei nego ako su nosaci od hrastovih kolaea, pa opet zavisi od debljine kolaea. Radi boljeg prenosa opterecenja, kosnice bi trebale biti iznad samih nosaca a izmedu njih da bude jos jedna iIi najvise dvije kosniee. Medusobni razmak izmedu kosniea bi bio najidealniji odjedan me tar, ali radi raeionalnije iskoristenosti terenskog prostora i postolja, razmak izmedu kosniea se smanjuje i do 30 em. Nosaei od hrastovih kolaea se moraju zastititi bitumenom iii nagorjeti na plamenu dio kolea koji ide u zemlju. Izbjegavati ipak drvene kolee. Celna grediea treba da je l1Jza od straznje za 1 em, radi otieanja vode (koridenzovane) kosniea prema poletalJci. Naroeito je opasno, kada je pad kosniea obmut-prema straznjel~ dijelu kosnica, u kom se slueaju voda zadrzava u kosnieama, koj e brzo truhnu a okviri sa saeem budajtl: , N a stnnom terenu se kosniea ne moze stavljati iznad nosaca postolja na sastavima grediea s obzirom na to da je tu kaskada postolja. N ajmanje ulaganje i najlaksi pregled peeta je na peelinjaku na otvorenom prostom. Na ovakvom peelinjaku krovovi kosnica treba da imaju nadstresnice na sve strane i pad krova, koji je obavezno pokovan poeincanim !imom. U vlijeme jakih vjetrova na ove krovove je potrebno staviti betonske blokove iii slieno, teiine oko 5 kg.
3
na otvorenom prostoru na ravnom terenu
Prolaz
Pcelinjak na otvorenom prostoru na blago strmom terenu
Pcelinjak na otvorenom prostoru na strmom terenu
KUTIJASTO ILl KUTNO
zELmzo
60 x{f10 mm SA PODLOZNIM PLOCICAMA
14 x 12 x 1 em Pola nosaca je u zemlji a stope se ubetoniraju.
NosaCi za postolje kosnica
4
ARMIRANO BETONSKI STUB
50 X 60
X
10 em
Oko 35 em stuba je u zemlji a donji
dio sei nbetonira.
Stacionirani pcelinjak na otvorenom prostoru Alije DJilovac na Emerovicama u Sarajevu, 1988.
5
vrste nskih pce]jl~jaka: - stalni, - privremeni i - montazni.
Pcelinjak
Postoje i prikoliee, koje
Ptuja u
kao paviljonski pcelinjak praktican za selidbu pcela na pasu.
STALNI pcelinjaci su zidani od opeke, blokova od opeke, eko-blokova i kamena. PRIVREMENI I MONTAZNI pcelinjaci su obicno od drveta i drvenih montaznih elemenata. Paviljonski pcelinjak je najpodesniji za kosniee tipa AZ i druge lisnjace, koje se otvaraju pozadi i u cijem su sklopu i nastavci. Manje je podesan za poioske, koje se otvaraju gore, ali bar nemaju nastavaka. Najnepodesniji je za nastavljace, koje moraju imati iznad prostor za nastavke i prostor za vaaenje okvira iz nastavaka prilikom pregleda i vrcanja meda. Postolje za kosnice treba daje izgradeno samostalno, bez ikakve konstruktivne veze sa zidovima iIi podom pcelinjaka, Gime bi se izbjegli svi potresi prihkom rada iii hodanja. Pcelinjak sa prednje strane treba da ima nosace-stubove iza kojih ce se redati kosnice. Izmedu otvora stubova se ugrade vrata u vidu kapaka sa baglamama po horizontali, tako da se preko zime pcelinjak moze zatvoriti a Ijeti kapci sluze kao vece poletaljke iii se mogu potpuno skinuti. Kapei, ako se ne skidaju, treba da imaju proreze za lijeta, kako peele mogu izlaziti na proeiscavanje u suncane zimsko-proljetne dane. Ako je paviljonski pcelinjak namijenjen za LISNJACE, moze biti izgraden za tri reda kosniea jednih iznad drugih. Lisnjace se stavljaju jedna uz drugu i jedna na drugu. Ako je paviljonski pcelinjak namijenjen za NASTAVLJACE, onda moze biti izgraden sarno za dva reda kosniea. U sastavu paviljonsl{og pcelinjaka treba da ima i posebna prostorija sa orrnarom za okvire i sace, pribor, vrcaljku, mogucn>\st vreanja i radni st~. U samom
peelinjaku,(~a kosniea, treba da ima slobodnog prostora bar dva metra po sirini pcelinjaka.
Temelji za p8~lil~]ak trebada su betona, kao i no sac} za postolje na koje se stavljaju grediee, koji treba da nose oba iii sva tri reda punih kosniea sa nastaveima. Ako paviljonski pcelinjaci nisu zidani, nego su od drveta, onda treba da imaju sloj izolacije od staklene vune iii slieno sa Ijepenkom. Unutrasnja strana moze biti pokovana lesonitom iIi lamperijom a vanjska lamperijom 24 mm i premazana karbolineumom iii ekoloski zdravim bojama. Radi osvjetljenja peelinjaka, potrebno je ostaviti za manje pcelinjake bar jedan prozor, po mogucnosti na straznjoj strani. Svaki prozor treba da ima ugradenu, pri vrhu prozora, tzv. bjezalieu, kroz koju
6
<
~..
peele mc;>gu izaci iz pcelinjaka. Ustvari, staklo se ostavi odozgo 10 mm laace od ivice okvira prozora. lzvana se postavi izgradena od komadica tankog (stamparskog) lima nanizanih na sipku. a sa
V
moze biti tako napravljena da se po potrebi prorez moze otvarati i zatvarati.
Najbolji su krovni prozori, jer peelar svjetlo ne zaklanja pri radu. U paviljonskim peelinjacima kosnice nemaju laovove sa nadslTesnicama i padom, icao kodkosnica na otvorenom prostoru, posto su laovom peelinjaka kosnice zasticene od padavina. Ispred pcelinjaka treba da ima nogostup, da trava i korov ne mogu rasti i smetati peelama. U najsavremenije izgradenom paviljonskom peelinjaku, koji je skupocjen, rad i pregled pcela je otezan, naroCito zbog sIabijeg osvjetljenja. Tek izlezena jajasca se mogu vidjeti samo na okviru olaenutom prema suncu. U principu, kosnice treba da su na prozraenom mjestu i da ih obasjavaju rani suneevi zraci i zagrijavaju, Cime se peele stimulisu na aktivan rad u prirodi a zimi na pro Cisne letove. Stoga se ne preporueuju nikakvi zidovi sa prednje-jugoistoene strane paviljonskog peelinjaka, nego kapci. Praksa je pokazala da su pcelinjaci na otvorenom prostoru ekonomieniji i praktieniji za rad, pod uslovom da postoji zastita i redovno nadgledanje peelinjaka. Medutim, u planinskim predjelima gdje nema obezbjedenja, naroeito od medvjeda, bilo bi to veoma rizicno.
7
PROJEKAT PAVILJONSKOG PCELINJAKA NA STRMOM TERENU ZA 12 KOSNICA NASTAVLJACA U DVA REDA TIPA JUGOSLOVENKA MODIFIClRANA "SARAJKA"
LOKACllA: EMEROVICE
INVESTITOR: ALIJADOLOVAC , PROJEKTOVAO:·· ·ALIJADGLOYAC,. ing;geodezije,·. poelar
SARAJEVO, 1987. 9
<
I
~.
'!1.
I. ETAPA
:z
t.tAMELA
-
w ~
6>+6=1'2 KOSWICA NASTAVLJACA
:;t
~±o~OO- 7,;~1/40
il!'!
.J!
Ji.-'It'
.
'
iW t-
0
~
Z
()
::(.
ZA:R'I SA N B lB~mN
p- 7,20 m~
I
"\'
8
OSNOVA PCELINJAKA 10
PRESJEK AA KROZ JUGOISTOCNU J.n..'.:U1LL'
."",""","~
Q/)
o
\
....... ,......
PCELINJAK 400 x 240cm
.
PCELINJAK 400 x 240 em
~~@.'i1't,
17"'Llo,
12
PCELINJAK 40(1' x 240 em PRESJEK BB SJEVEROISTOCNU
",'r:lI.L'.c'J>.L!'
13
vI
t I I
PCELINJAK 400 x 240 em
1. Iskop zemlje-zasjek II kat. 0,70 x 0, 60 x 4,00
1,68m3
2. Iskop temelja 12,00 x 0,20 0,40 =
ml 2,64m 3
a'
...... DIN.
T UKUPNO ZEMLJANI RADOVI
...... DIN.
II BETONSKI RADOVI
- N abavka i prevoz sljunka 4,51m3 x 1,2
5,41 m3
a'
...... DIN.,
...... DIN.
0,72 m 3
a'
...... DIN.,
...... DIN.
1.250 kg
a'
...... DIN.,
...... DIN.
2,4'4m3
a'
...... DIN.,
...... DIN.
0,72 m3
a'
...... DIN.,
...... DIN.
0,47m3
a'
...... DIN.,
...... DIN.
0,24m3
a'
...... DIN.,
...... DIN.
- Nabavka i prevoz kamena 3,60 x 0,10 == - N abavka i prevoz cementa za 4,51m3 bet. - Betoniranje temelja MB 150 i lomljeni kamen 25% i iznad zemlje MB 200 8,00 x 1,15 x 0,20 =
1,84 m 3
4,00 x 0,75 x 0,20
0,60 m 3
=
- Betoniranje donje ploce MB 150 3,60 x 2,00 x 0,10
=
- Betoniranje stubova MB 250 (2,95 x 0,20 x 0,20) x 4 = - Betoniranje vijencaMB 250 4,00 + 4,00 + 2,00 + 2,00 12,00 x 0,20 x 0,10 =
=
- Betoniranje stepenica MB 250 , 3,20 xI,OO x 0,20 =
m3
a'
...... DIN.
II UKUPNO BETONSKI RADOVI ...... DIN. =========================================::.======
15
III ZIDARSKl RADOVI hidroizolacij e sa nabavka
4~00
9,60 m 2
x 2,40
a'
- Zidanje zidova siporeksom debljine zida 20 em u malteru 1:3:9 sa nabavkom = 9,28 m 2
a'
...... DIN.,
...... DIN .
9,28 rn2
a'
...... DIN.,
...... DIN.
9,28 m 2
a'
...... DIN.,
...... DIN.
- Grubo i fino malterisanje zidova u krecnom malteru 1:3 sa prethodnim sprieanjem eementnim mlijekom - Krecenje zidova
III UKUPNO ZIDARSKI RADOVI ...... DIN. ------------------------IV TESARSKI RADOVI - Nabavka,prevoz,izrada i montaza drvene i krovne konstrukeije - Drvene gredice =
0,020m3
(4,00 x 0,10 x 0,05) x 3 =
0,060rn3
(4,00 x 0,10 x 0,10) x 2 =
0,080m3
(0,95 x 0,10 x 0,05) x 4 =
0,019m3
(4,00 x 0,05 x 0,05) x 2
- Vjencanice 4,60 x 0,10 x 0,10 =
O,046m3
(5,45 x 0,10 x 0,10) x 2 =
O,109 m 3
(2,20 x 0,10 x 0,10) x 2 =
0,044m3
- Rogovi (3,80 x 0,08 x 0,05) x 7 =
0,106rn 3
(1,70 x 0,08 x 0,05) x 2 =
0,014m3
U:Kl:JPNO= ........... O;498 m :J·· ········a' . . - Dascani pokov krova i iznad ulaza i daska za ram 2 korn kapaka po duzini pcelinjaka 3,80 x 4,70 x 0,024 =
16
. ... ~~.DIN.
1,70 x 1,20 x 0,024 =
/0,049m 3
=
(4,10 x 0,10 x 0,05) x 4
0,082m 3
0,10 x UKUPNO
0,600m3
=
a'
- Lamperija za kapke, nadstrasnieu
i dio ulazne fasade 4,20 x 2,00 =
8,00m2
4,20 x 1,00 =
4,20m2 0,54 + 2,90m2
ostalo jos
UKUPNO
15,64m2
=
a'
...... DIN.,
...... DIN . ...... DIN.
IV UKUPNO TESARSKl RADOVI
V POKRIVACKI RADOVI - Nabavka, prevoz i polaivanje la'ova rolanim limom 3,8 Ox 4,70 m 17,86 m 2
a'
...... DIN.,
...... DIN.
50 kom.
a'
...... DIN.,
...... DIN.
- Zavrtnji sa podloskama eea 50 kom.
V UKUPNO POKRIVACKI RADOVI
...... DIN.
VISTOLARSKlRADOVI
- Nabavka i ugradivanje ulaznih vrata 80 x 210 em,
1 kom.
a'
...... DIN.,
...... DIN.
2kom.
a'
...... DIN.,
...... DIN.
pausalno
a'
...... DIN.,
...... DIN.
- Nabavka i ugradivanje prozora 60x60 em., - Okovi, ekseri, zavrtnji, staklo, kit, zastitna boja i ostalo,
VI UKUPNOSTOLARSKI RADOVI
...... DIN.
========~====================
VII LIMARSKI RADOVI - Izrada i montaza odyodnih olucnih eijevi od poeincanog lima 0,55 mm, 0 12 em sa selnama od plosnog zeljeza 17
sa ucvrscivanjem na svaka cca 2 m. 4,20 1-- 1,20 + 2,20
ill
=
7,60 m
a'
VII UKUPNO LIMARSKI RADOVI
...... DIN.
REKAPITULACIJA
I
ZEMLJANI RADOVI
...... DIN.
II
BETONSKI RADOVI
...... DIN.
III ZIDARSKI RADOVI
...... DIN.
IV TESARSKI RADOVI
...... DIN.
V
...... DIN.
POKRIVACKI RADOVI
VI STOLARSKI RADOVI VII LIMARSKI RADOVI
...... DIN. ...... DIN.
-----,-----------------
---------------------SVEUKUPNO
18
...... DIN.
PCELARSKA PRIKOLICA "DUBRAVA"
koje da nema i drugih
se otvaraju ozada, kvalitetnih prikolica.
TEHNICKE KARAKTERlSTIKE - nosivost prikolice .................................................................... 4.000 kg; - sopstvena masa ....................................................................... 1.750 kg; - duzina sasij e .......................................................................... 5.310 mm; - sirina sasije ..... "..................................................................... 2.200 mm; - visina nadgradnje ................................................................. 2.150 mm; - visina osovine od tia ............................................................... 330 mm; - razmak osovine .................................................................... 3.500 mm; - sirina gaza .................................. ........... ....................... ........ 1.450 mm; - maksimalna dozvoljena brzina ............................................... 30 km/h; - elektroinstaiacija za napon ............................................................ 12 V; - radna kocnica: pneumatska na sva cetiri tocka; - parkirna kOclli~a:tl1ehallickana zadlljim tockovima; - ugradena vucna viljuska i izvodi pneumatske i elektroinstalacije omogucuje vucu jos jedne prikolice iste nosivosti; - stabilnost prikolice osigurana podesivim osloncima odnosno nosaCima sasije. "DUBRAVA" je poznati proizvodac traktorskih i zapreznihprikolica, pa je trzistu ponudila i pcelarsku prikolicu sa kosnicama, koja je patentirana i ima svoju namjenu, kako za privatne pcelare, tako i za industrijsko pcelarstvo.
19
/
Prikolica se moze upotrebljavati u tri varijante, zavisno od opremanja unutar prikolica. svakom spajati. Tada stanc 36 komada kosnica. Ostali dio prikolice kOJ1 se vjesaju na ovog
1. tipa nastavljaca za vrcanje meda i za smjestaj oplodnjaka,
3 Varijanta: Prikolica sluzj kao oplodna stanica, za boravak pceiara 1 za vrcanje meda uz upotrebu kompietne mehanizacije na struju. Na zidove prikolice vjesaju se oplodnjaci specijalno za to konstruisani. Opladnjaci su prenosivi i imaju mogu6nost spajanja. Prilikom vrcanja meda ova prikolica se zadnjim krajem spaja sa proizvodnom prikolicom preko specijalno izgradenog spoja. Ugradnjom vucne viljuske . potrebne elektro I pneumatske instalacije omogu6ena je udvojena vuca ]OS jedne prikolice sa pneumatskim kocenjem iste iii manje nosivosti. Kocioni medaj prikolice se sastoji od dva: nezavisna sistema: pneumatsko-radnog na sva cetiri tocka i mehanicko-parkimog na zadnjoj osovini. Zabranjeno je vucnu viljusku zakaciti za prikolicu sa inercijalnim kocenjem iIi prikolicu Cije su kocnice neispravne. Na zadnjem dijelu prikolice izvedenje prikljucak svjetlosno-siignalne i pneumatske instalacije na koji se prikljucuje druga prikolica kod udvojene vuce. Brzina voznje pri transportu prikolice je ogranicena na 30 km/h, sto zavisi od vrste puta, odnosno terena. S obzirom na specificnu namjenu, kompletna stabiInost prikolice je osigurana podesivim osloncima, koji su ugradeni na sva cetiri ugla sasije, Prikolica je opremljenq svom elektro signalnom instalacijom potrebnom za ukljucivanje u javni saobra6aj. U gradena instalacija je napona od 12 V. Zenska uticnica je sedmopolna, adaptirana za traktor "FERGUSON", Vrlo lahko se moze zakaciti i prilagoditi za bilo koji traktor, ako i111a slijede6u shemu:
1. stop-svjetlo, 2. poziciono svjetlo, 3. lijevi pokazivac pravca, 4. desni pokazivac pravca, 5. masa.
Zenska uticnica
20
NASELJAVANJE PCELINJAKA ubode,
za pcelinjak i
u
Naseljavanje pcelinjaka, naj~olje je poceti u prolje(;e, ito nabavkorn sarno 3 do 5 kosnica sa pcelarna. Prve kosnice rnogu se nabaviti: - kupovinorn prezirnljelih pcelinjih drustava "starki" u proljece, - kupovinorn rojeva u rnaju, junu iIi juIu (svibnju, lipnju iii srpnju) i - kupovinorn trnki (trmki, pletara, vrski, iskucanaca, ulista) sa pcelama. ' Kupovina prezimljenih drustava u proljeee "starki" je najbolji nacin za pocetnika. Troskovi za ovu nabavku eesto se mogu nadoknaditi vee u istoj godini. Najbolje peele kupiti u aprilu (travnju), posto su tad a sve opasnosti od uginuea peela uglavnorn prosle. Tada se najbolje utvrdi i jaeina drustva, kvalitet rnatice, stanje legla, rezerve hrane i zdravlje peela. Kupovinorn rojeva i posebno kosnica u vrijerne rojenja peeia je najlaksi nacin za nabavku peeIa, jer peelari radije prodaju rojeve nego "starke". U ovom slucaju je potrebno kupiti i satne osnove i ubaciti u okvire. Medutirn, kupovinom rojeva nema prinosa rneda u toj godini. Nabavka trnki ujesen se ne preporueuje poeetnicirna, jer treba irnati dovoljne zalihe rneda u sacu. Za pcelare kojima je peelarenje uzgredan posao, ne preporucuje se veCi broj od 40-50 kosnica. Ovaj broj kosnica se srnatra za najrentabilnije bavljenje peelarstvom. Stoga treba nastojati ostvariti sto prije taj broj kosnica. Pcelarima koji zele da se isldjuCivo (profesionalno) bave peelarstvorn preporueuje se 150 pcelinjih drustava i da pored meda proizvode rnlijee, polenov (cvjetni) prah, propolis, vosak, rojeve i rnatice. Ovi peelari rnoraju imati svoju radionicu u kojoj ce proizvoditi peelarsku opremu za sebe i druge peelare iii trZiste. Poljoprivredne organizacije treba da posjeduju najmanje 500 kosnica sa pogonirna--za proizvodnju pcelinjih proizvoda i peelarske opreme. Srnatra se, da ispod 20 kornada kosnica peela nije rentabilno baviti se pcelarenjern, ako je prosjek prinosa rneda ispod 12 kg po kosnici, ada 60% prihoda sa peelinjaka otpada na troskove odrzavanja peelinjaka.
21
II «OSMICB <
......
os
II
ICE
c:)dgovara bioloskim - da ima dovoljno prostora - minimum mora biti dovoljan za zimsko pcelinje gnijezdo, hranu za zimu i proljetni razvoj pcelinjeg drustva; - da se
prostor u
prosirivati iii
"~'JU"V'
- da kosnica odgovara uslovima fada efikasno obavljanje pregleda
da
jednostavno i
i da se moze jednostavno prihranjivati;
- da kosnica ne zakisnjava, a naroCito poletaljka kosnice; - da se lahko moze 6istiti i da obezbjeauje dobru ventilaciju; - da se 1ahko mogu stavljati lijekovi; - da je ne treba posebno utopljavati i - da je kosnica prakti6na i sigurna za transport. Za seoska domacinstva, vikendase i peelare sa malo slobodnog vremena i malo iskustva, najbolji tip kosnice je Dadan-Blat kosnica sa plodistem od 12 normalnih okvira i medistem od 9 sirokih okvira. Za iskusne pcelare, za pcelare kojimaje to glavno zanimanje i poljoprivredne organizacije, moderno i komercijalno p6elarenje se najbolje postize sa Langstrot-Rutovom kosnicom (LR). U uslovima gdje je neophodno imati paviljonski peelinjak 1Z bilo kojih razloga, najpodesnija je Alberti-Znidersiceva (AZ) kosnica iIi jos bolja Paviljonska nastavljaea-PN-l. Ove se kosnice redaju jedna do druge i 2-3 reda jedna na drugu, s obzirom na to da se otvaraju otpozada. Meautim, zalijetanje peeia u tuau kosnicu je mnogo izrazenije, kao i grabez a time i prenos raznih zaraznih bolesti. I pregled peela u AZ i PN -1 kosnicama je otezaniji i sporiji.
Seoba peela na pasu je najpodesnija u ovim Kosnicama, s obzirom na to da je sjedinjeno plodiste i mediste u jednom sanduku. Za dvomaticni naCin peelarenja, najboljaje POLOSKA kosnica sa 20 Dadan.,.Blatovih (DB) okvira.
KOSNICE Najstalije kosnice karakterisu se osobinom da je saGe u njima ucvrsceno za pa-jenepokretno.T0- su; trnke (trrnk,e ,J)±etare, vfske, vrskare, okucanici iIi ulista), dubovine i~sandueare. U takvim kosnicama je tesko kontrolirati stanje pcelinjeg drustva a pogotovo vaditi med.
h'nnntr,:rcm-p<''''-t rl,rnfl""'Q-trtl'rn('~p-- k-osniee,
Trnka
Prve kosnice sa okvirima (pokretnim sacem) proizveo je Jan Dzierzon (18111906), poljski zupnik iz Sle~ije, poeetkom 19.vijeka. Kosnice su dalje usavrsavali Petar Prokopovic (1775-18.50), L.Langstroth (1810-1895), Dadan, Blat, Chehire, De Laksens, Cowan itd.
Prve kosnice sa pokretnim sacem u BiH bile. su 1883.god. u Prijedoru i Bihacu "Gravenhorst" konstrukcije, a prvo Centralno_ pcelarsko drustvo je osnovao u Sarajevu Franjo Gres11898.godine. 25
/'
Reamur je prvi izgradio prozirnu kosnicu, za pra6enje rada pcela. Tada je lohan Mehring (18161878) Hruska (1819-1889) prvu vrcaljku za med. au dijelu ~1M;l"t" koristena je Alberti-· Znidersiceva u Vojvodini Poloska, u Srbiji i lugoslovenka kosnica a od kraja stare Kraljevine Jugoslavije i modificirana Jugoslovenka kosnica. Danas u svijetu najpoznatije su Dadan-Blat (DB) i Langstrot-Rut (LR) kosnice .. Manje-vise, danas se sve kosnice sastoje iz istih dijelova sa neznatnim razlikama u obliku i dimenzijama. S obzirom na sace, kosnice se dijele na: - kosnice sa nepokretnim i - kosnice sa pokretnim sacem. Savremene kosnice imaju okvire sa pokretnim sacem i dijele se na: - poloske i - nastavljace kosnice. Poloske kosnice konstruisane su tako da se pcelinje gnijezdo prosiruje i suzava prema potrebi horizontalno u istom sanduku desno i lijevo. Nastavljace kosnice su takve konstrukcije u kojih se gnijezdo prosiruje iii suzava dodavanjem i oduzimanjem nastavaka (medista) u vertikalnom smjeru. Nastavljace kosnice koje se koriste kod nas su: - Alberti-ZniderSiceva kosnica (AZ, lisnjaca iii grom), - Paviljonska nastavljaca (PN), - Jugoslovenka, - Dadan-Blat (DB) i - Langstrot-Rut (LR) kosnica. Poloska kosnicaje podesnija za selidbu od svih tip ova nastavljaca osimAZ i PN kosnica, laksaje ijednostavnija za rad, ali u njoj pcelinje drustvo losije prezimljava, med sporije dozrijeva a i kvalitet meda je nesto losiji, nego u nastavljacama kosnicama. N ajbolja grada za izradu kosnica su suhe daske od mebkog drveta bez rrzova kao: jela, smrca, lipa, topola isl. Ako su od bora, onda su potrebne daske koje ne pustaju smolu. Po ranijim saznanjima, za nase prosjecneklimatske uslove, debljina daske za kosnice treba da je 32 mm. 1z tog razloga na vecim nadmorskim visinama sve su ranije kosnice gradene od daske petice, izhoblanena"45ci4(}mm~ananizim'od:35i-3{}mm;c8d-do-laska-bR:'ko-~nice-;·Cija-jeorig:i.nalnadebfjina··
daskesamo 20 mm a koja je konstruisana u drukcijim klimatskim uslovima, sada se tvrdi, sa malo ispitivanja u Rusiji, da su bolje kosnice odtanje daske, s obzirom na to da tanja daska manje upija vlagu a brZe se susi. Zahtijeva se posebno zimsko utopljavanje. NaZalost, ne javljaju se nasi strucnjaci za termiku a koji su pcelari, da bi dati adelevatan odgovor na pitanje debljine daske za kosnice, za nase prosjecne klimatske uslove, posmatrajuci sveobuhvatno djelovanje toplote na i-azvoj drustva u takvim kosnicama. Napominjem da se u juZnim podrucjima bivseg SSSR-a takoder koriste kosnice standardne debljine dasaka 30-35 mm, koje se za zimovanje utopljavaju. U sjevemom i srednJem pojasu bivseg SSSR-a, kosnice se izraduju sa dvostrukim zidovima od tanjih dasaka, medu koje se stavlja materijal za
26
toplinsku izolaciju debljine 40 mm. porea toga, kosnice se pred zimu smjestaju u posebne objektevrsi potrebna ventilacija za obnavljanje 1 u kojima, VU •.,tL.\..HU.H
tacnost. kosnica treba da ima hranilicu. odvojenu podnicu od plodista a narocito LR kosnica, fadi Savremena kosnica treba da zamjenjivanja donjeg i gornjeg plodista. Dobra imati podnicu, kod koje je odozgo, kuda se peele krecu postavljena mreza a ispod mreze se nalazi plitka ladica koja se izvlaci pozadi kosnice i Cisti od otpadaka. Narocito je prakticna za kontrolu otpatka varoe. Bar svaka peta iIi makar des eta kosnica bi trebala da ovakvu podnicu, za kontrolu, obzira na tip kosnice, na svakom peelinjaku. obavezno treba nastavljati uZljebljavanjem dasaka kao brodskog poda, a najbojli tip spojeva dasaka je lastin rep . Sve spojeve drveta obavezno lijepiti najkvalitetnijim Ijepilom za drvo.
Vezovi na uglu
Vezovi u sredini
Vezovi po sirini
Vezovi po duzini
Vezovi dasaka
27
/'
Kao vez kod tankih dasaka (20 mm i tanjih) koriste se uglavnom zupci s raskolom (urezanim isjeccima). Kroz vezove se moze provrtjeti rupa dugim svrdlima i ubaciti drveni cep (civija) kod debljih dasaka iii profil armatura) tanjih dasaka.
Cepovi na krajevima
Cepovi kroz unutrasnjost
Krst (krii) za sezonsko postolje
Vezovi se mogu izradivati rucno koriste6i pile, dlijeta, svrdla, dubace, busilice i razne stolarske strojeve. Cepovi okruglog drvenog profila raznih precnika mogu se nabaviti go to vi u skladistima drvenog materijala i stolarije. Obradeni vezovi i cepovi (obje povrsine) prije spajanja dasaka namazu se tanko ali kontinuirano lj epilom za drvo (tutkalo, drvofiks i s1.) i stegnu ili pritisnu, vodeCi racuna da budu pod pravim kutom. Za mazanje Ijepila koriste se: kist, cetka i lopatice (drvene, plasticne iii celicne "spahtle"), koj e treba obavezno odmah poslije upotrebe ocistiti razredivacima. Kutija sa Ijepilom se mora dobro zatvoriti.
28
VEZA SA ZUBCIMA
VEZA NA LASTIN REP
Vezovi stranica kosnica
Masinska izrada utora
Vodilica za rezanje okomito pod pravim kutom i pod kutom za spajanj: dva dijela pod pravim kutom
29
da se vadi i podnica oeisti od peela i otpadaka, to je onemoguceno. Umjesto takvog pokretnog lijeta, treba da se spolja kosnice postavi dascica lijeta dimenzija sirine kosnice sa 40 mm sirine i 15 mm debljine, sa prorezom lijeta 150xl0 mm.
DasCica lijeta
Dascica za lijeto sa strana se ucvrsti sa dva deblja lima tako, da se uvijek moze vaditi po visini uz kosnicu. U toku Ijeta, dascica se po potrebi podize i podesava adekvatna ventilacija a izvadi kada se podnica Cisti strugacem. Limene drzace za dascicu lijeta pcelari sami izrezu od debljeg pocincanog lima debljine 1 1,5 mm. Ako su na poletaljci kosnice Idasicne baglame, limeni driaci su jednostavne konstrukcije, kao na slijedecem crteiu.
Pog\ eel. Desni lim
RazvijEH"li
90
limovi
Limeni drzaCi dasCice lijeta
.....
'"
90
Moguce je izraditi limove za dascicu lijeta ujedno sa baglamama za poletaljku (zenskim).
Pogled
Lije-vi
lim
Razvij eni limovi
55
Limeni driaCi dasCice lijeta i poletaljke 90
!29l~d poL!fto.ljk~ ~ mU~kfm Mgtamllm~
30
se na lijeto kosnice stavlja cesa,Ij da se onemoguCi ulazak veCih insekata i miseva, kao i da
mm 1 pa Pomocu njih se pomice desnolijevo i podesava potreban broj otvora za prolazak peela, odnosno zatvara lijeto perforiranim dijelom pri seljenju pcela na kraca rastojanja. Razvijeni
lim ceslja Cesalj za lijeto
Rupice su 03-3,2 mm na medusobnim razmacima 10 mm po duzini i 4 mm po sirini naizmjenieno u dva reda. Izrezi (otvori) za prolaz peela su sirine 7 mm i visine 10 mm, sa medusobnim razmacima 5 mm. Busilicom borerom 0 7 mm prvo se izbuse rupe do visine 10 mm a potom makazama za lim izrefu prolazi za peele. Ivice proreza treba malo zaobliti, da peele ne krzaju krila. Za seljenje peela na veca rastojanja na lijeto se postavlja poseban lim, eija se duzina prilagodi sirini kosnice, a sirine 40 mm.
Lim za selidbu pcela sirina kosl'Iice
Rupice su 03-3,2 mm u eetiri reda naizmjenieno sa medusobnim razmacima 10 mm po duzini i 4 mm po sirini. U transportu daseica lijeta se skine a prievrsti lim za selidbu peela. Kod LR kosnice poletaljkaje prepolovljena i povezana baglamama, pa se lijeto daljom polovinom zatvori kod selidbe peela. Aka se daseica lijeta izmijeni kako je opisano, poletaljka sa klasienim baglamama gubi svoju funkciju, a postavljanjem posebnih baglama omoguCi skidanje poletaljke prilikom selidbe peela. Mjesto baglama mogu se ugraditi dVa cepa na izvlacenje poletaljke iz podnice. Kada se poletaljke zele skidati za selidbu peela, peelari obieno izraduju posebne vrste baglama od ~zeljezne trake tzv. "flahajz" deljine 2-3 mm. Sirina'l~eljezne trake se prilagodi debljojstnihi poletaljke koja je do podnice kosnice. Ukoliko se ne planira sj\lidba peela na pase poletaljka moze biti i fiksna, , bez b a g l a m a . ! < ! Ove posebn~baglame~e razlikUjuza gomjui donjupoIetaIJkU~GomjapoletaIjkasemoiepreKIopiti na gomju stranu uz plodiste, eime se zatvori gomje lijeto u transportu. Jedna od baglama za donju poletaljku ima na donjem dijelu urez ana gomjem zubac, koji se uklapaju jedno u drugo, pa se donja poletaljka u transportu skine.
31
Baglame za gornju poletaljku.
Borerom,
Baglame za donju poletaljku
za
mm
zavrtnjeva.
Kod pokivanja poklopca (poklopne daske) lesonitom, glatka strana treba da se okrene doJje, da se peele teze hvataju za nju i lakse stresaju, a kod hranilice obmuto, da glatka strana bude gore u koju se sipa sirup, da manje upija vlagu od vode 1Z secemog sirup a i lakse se oeisti. Kod poklopca i hranilice u ramu sa donje strane se izreze utor za debljinu lesonit-ploee, tako da zub sirine 15 mm ostane sa vanjske strane rama a da se lesonit-ploea uglavi u utor. Da bi se pred vrcanje meda izbjeglo stresanje peela sa okvira iz medista (nastavka), izradi se poseban poklopac od letvica visine 20 mm u eiju sredinu se uzlijebi lesonit-ploca. U sredini lesonitploee se izreze okrugli otvor velieine posebnog plasticnog tijela-bjezalice, u koji se bjezalica postavi. BjeZalica ima sa gomje strane otvor za ulaz peela sa dva kanala desno i lijevo koji se suzavaju, ana donjim krajevima kanala imaju otvori za izlaz peela. Ovih plastienih tijela ima na trZistu. Ovaj poklopac sa bjezalicom se stavi na Hanemanovu resetku 24 sata prije vrcanja, u kom vremenu ce sve peele preCi iz medista u plodiste, bez stresanja. Medutim pomocu sredstavaApivan peele se mogu otjerati iz nastavka. Proizvodi ga "Proto cera" Zagreb, Hrvatska.
p,
Bjeialica
Neb peelari u vrijeme prezimljavanja peela stavljaju poseban ram-postoUe visine 60-70 mm na podnicu, a onda na taj ram plodiste. U tom slueaju plijesanj sigumo nece zahvatiti donji dio okvira sa sacem, a lakse se pieko zime i u ranD proljece oeisti otpad peela sa podnice. Sve kosnicetreba d~ irnajl"l pregradn'e daske, OSlIn LR kosIllce·.f<&()der~~~k~l~o~tlica treba da ima hranilicu za prihranjivanje peeia. Vece i deblje kosnice na spojevima coskova treba da imaju nauglice (prozorske) i rueke za nosenje.
Da se stranice kosnica ne bi izvijale, najbolje je da su daske iz dijelova sirine 12-13 em. Godove ne treba slagati, nego ih okretati obratno-naizmjenieno. Od velikog je znaeaja, da utori sa prednje i zadnje unutarnje strane kosnice na koje se postavljaju32
vjesaju okviri, imaju lim-nosac Qkvira sa zubom 10 mm, na koji se vjesanjem redaju okviri. S obzirom . te da
LU\AOL,UJ'-
su prozore L unutrasnj~
u utore kosnice.
Duzina kutnog aluminijskog utora za okvire
.
y od duzine tipa kosnice.
Kutni aluminijski limovi za vjesanje okvira u kosnici
Krovove za kosnice treba graditi u 9>visnosti 0 tome, da Ii ce kosnice stajati na otvorenom prostoru iIi ce biti smjestene unutar paviljonsk~~ peelinjaka. U prvom slueaju, krov treba da ima nadstresnice na sve strane, sa padom krova suprotnqt.bd poletaljke i da je krov obavezno pokovan lim om, koji se farha. UdmgQm.slucaju.-ne_trebaj.uIladstresniceniti.lim,..ako. se...pCeie.prekO-JJeta,nece . seliti. na..pasu. Ako ce se pak seliti, treba sarno lim, jer je lakse seliti kosnice sa krovovima bez nadstresnica i bez pada krova, radi utovara i transporta u prevozna sredstva, slazuci kosnicu na kosnicu. Zavrsene kosnice treba premazati fimisom dvaput iznutra i izvana, a lesonit poklopca i hranilice dobro natopiti fimisom sa obje strane, da se ne deformisu od vlage, usljed eega se peele gnjeee na satonosama okvira a eesto se zatvori i prolaz hranilice, koji se nasloni na satonose, pa peele ne mogu uzimati sirup.
33
svake 3-4 godine sarno izvana upotrebljavaju6i posne uljane boje (sa vise y
b~e.
da crvenu sivu, se velikim pcelinjacima najlakse je kad se Farbanjem kosnica se produzuje trajanja, pcelinjaka. a postize se i bolji estetski . y
b~e
prakticnih razloga na numeraqje kosnica. da ih kljuca
Kosnice treba da su numerisane, radi vodenja evidencije. Drvena grada kosnica nije stabilna usljed promjena terno,eraltl i vanjske temperature i velike unutrasnje vlaznosti u kosnici, pa se prozracnosti a lak nije elastican pa puca i Ijusti se.
razlika izmedu unutrasnje ne lakiraju, jer tada nemaju
Grada za mora biti potpuno suha, da prve klase i iskoristenost se postize kada se nabavka vrsi namjenski, pa se tako daske i letve rezu trupaca, da nema mnogo otpatka. Upotrebom stolarskih strojeva, takode se postize bolja iskoristenost grade. Serijskom proizvodnjom postize se bolja racionalizacija vremena. Na taj se naein postize i niza cijena kosnice.
PLODISTE KOSNICE Plodiste je osnovni dio kosnice u kome se zaeinje, odvija, razvija i obnavUa cjelokupan bioloski proces slozenih uslova i organizacija peelinje zajednice iii peelinjeg drustva. Peelinju zajednicu saeinjavaju peele radilice-medarice, trutovi od maja (svibnja) do septembra (rujna) i po pravilujedna matica. U procesu samoodrZavanja peelinje zajednice, u plodistu poeinje zivotni ciklus, razvoj i njegovo obnavljanje. Ciklus obnavUanja zajednice poeinje od kraja sijeenja (januara), kada matica na sacu u sredini klupka poCinje sa polaganjemjaja osnivati gnijezdo. Prvi dan matica polozi 20 do 30 jaja, da bi se taj broj iz dana u dan sve vise povecavao. Peele se do proljeea oddavaju u klupku (klubetu) sve dokje unutar kosnice temperatura ispod 10 °C. Cim se ukaze lijep i sunean dan sa temperaturom iznad 12°C, peele izlijeeu iz kosnice na proeisne letove, kako bi oslobodile debelo crijevo od nakupljenog izmeta. Peele gnijezdo u klupku cijelo vrijeme zagrijavaju toplotom svoga tijela, odrZavajuci temperaturu 32-35 °C, radi mogucnosti razvojajaja. Kako vrijeme postaje toplije, krug legla se povecava do odredene velieine, kada matica prelazi na d('fgo saee, na kome pocinje polagatijaja. Do krajajanuara (sijeenja) IduPW peelaje najmanje, do kada u njemu nemalegla vee od oktobra (listopada). Matica se nalazi u sred~rti klupka, gdje je i najtoplije. Peele koje se nalaze na spoljnjem ometaeukh:lpka~kadaezebu;tllaze-tl srecli-11l:tklupkaa zamjenjttjtt··ihpcele-i"z··sredine Idttpka: Inucesu peele u klupku, u principu, u stanju mirovanja. U martu (ozujku) peelinje drustvo ima priblizno isti broj peela koji je imalo u oktobm (listopadu). Sa gornje strane okvira iznad legla nalazi se kruna meda a okol0 legla vijenac meda, iza kojeg se u eelijama saea nalazi cvjetni (polenov) prah, sto sve sluzi kao hrana za razvoj mladog legla. Radilice koje su u zimu usle u starosti 6-13 dana i kojima je ostala razvijena mlijeena zlijezda, poCinju hraniti mlade lieinke (larve) u gnijezdu.
34
vrijeme Qtopli i kada se temperatura zraka
peele uspijevaju u cijelom plodistu u
na J~a kratko (masiacak, behar, bagrem, lipa itd.), Jaku, ona dobro lskoristiti tu pasu. u paduJu obilne i dugotrajnije onda se pogotovo ne moze iskoristiti ta pasa. Medutirp, u proljece su kise neophodne, pa se smatra ako je proljece kisno, da biti meda. UP{'lm"
Maksimalni bioloski razvoj pcelinje drustvo postize krajem (svibnja) u toku juna (lipn]a), nasih krajeva nastaju glavne Ako u kosnici ponestane dovoljno prostora i bioloskih kada u potreba drustva i ako nismo na vrijeme na plodiste stavili mediste (nastavak), tada dolazl pnrodnog rojenja pcela. Od juna (Iipnja) pa nadalje, matica prekida lezenje.
sve manje i manje jaja a krajem septembra (rujna) potpuno
U sezoni od marta (ozujka) do oktobra (listopada), drustva u prosjeku imaju od 30.000 do 60.000 a izuzetno jaka drustva i do 80.000 peela u kosnici. Na ovaj se naein zaCinje, teee, razvija, obnavlja i oddava svaka peelinja zajedniea. U nasim klimatskim uslovima, u oktobru (listopadu) peelinje drustvo u savremenoj kosniei u1azi u prezimljavanje sa priblizno 20.000-30.000 peela radiliea sa matieom. Od oktobra (listopada) pa do kraja zime pri temperaturi od 10 do 12°C peele se skupljaju u klupko oko sredine plodista. Klupko se formira u ulleama saca iz kojeg je izas10 posljednje jesensko leglo iz gnijezda, pa je taj dio saca i prazan, kako bi se, zbog hladnoee, drustvo oddalo u zivotu. U prazne eelije (stanice iii luliee) saea uvuce se jedan dio peela sa glavom okrenutom prema dnu eelije a ostale peele se okupljaju oko njih formirajuCi klupko. Zagrijavajuei se jedna od druge u stanju su da prezive i najnize zimske temperature. Temperatura na vanjskom dijelu klupka je stalna i iznosi 9-10 °C a u klupku se krece 16-30 °C, sto zavisi od vanjske temperature zraka i velieine klupka. Peele se hrane medom, koji im daje odlienu toplotnu energiju. Starije peele u toku zime ugibaju. Peele u toku zime trose na svoju ishranu svega oko 1-2 kg meda mjeseeno. Povecanim polaganjem jaja, potrosnja hrane se proporeionalno povecava na ishranu legla. Stoga se peele zazimljavaju sa 1518 kg hrane po kosnici, sto zavisi od jaCine drustva. Slabijim drustvima se obezbjeduje vise hrane i obratno. Veca kolieina meda smanjuje slobodnu zapreminu u kosniei, daje vecu toplotnu energiju i podstiee maticu na povecano polaganje jaja. ?
1
GORNJ~
l
v
v
LIJETO (LETO) NA PLODISTU KOSNICE
Donje i gomje lijeto na plodistu ne sluzi peelama sarno za izlaz i ulaz pri opstenju sa okolinom, nego se preko lijeta i provjetrava (venti lira) kosniea. Znacaj provjetravanja kosniee je visestran; one utice na pravilan razvoj Iegia i na reguliranje vlaznosti
i toplote u kosniei. Neki pcelari misle, da kosnica treba da ima sarno donje lijeto. U kosnieama sarno sa donjim lijetom, a naroeito ako su nedovoljno zaklonjene od sunca, vazduh ce za vrijeme Ijetnih dana postati previse topao i zagusljiv, pa ce peele biti primorane da stalno provjetravaju kosnicu. One to Cine na taj naein sto se rasporeduju tako da jedne.,.uvlaee svjez a druge lepezanjem krila izbaeuju topao vazduh. Uz to 35
Da se izbjegle negativne posJjedice sarno donjeg lijeta, potrebno na kosnicama sa nomlalnim na drugi nacin). U ovakvim okvirima otvoriti i gomje lijeto (kod LR kosnice, ventilacija je vazduha osiguran preko cijele godine, pa i u najspamijim Ijetnim danima, vrijeme i energiju za njihovo rashladivanje. Isto mnogo na vrijeme a zatim, nece doti do tako, voda iz nektara plijesanj (bud) na sacu. znojenja okvira . unutrasnjosti kosnice se Lijeta se moraju tokom go dine kontrolirati i za svaku priliku podesavanjem regulirati optimalnost provjetravanja. Dolaskom toplijih dana' aktivne lijeta treba staIno prosirivati a u toku Ijetne pase i zege, sirom ih otvoriti. Lijeta se suzavaju u zavisnosti od vrste letvice iii dasCice za lijeto i vrste eeslja za zatvaranje lijeta. Ako se lijeta podesavaju specijalnim vratascima na siber, kod kojih je jedna strana u vidu ceslja a druga perforirana sa rupicama, a kako su vratasca dupla (iz dva dijela), to se prevrtanjem i zamjenom mjesta uvlaka lijeta mogu eeSljem najesen zatvoriti, radi sprjecavanja ulaska stetoeina u kosnicu, suzavanjem lijeta preko zime a peele mogu kroz otvore ceslja izlaziti i ulaziti. Ako se zeli vrsiti seoba peela na pasu onda se lijeta zatvore sa vratascima na kojima su sarno rupice, da peele ne mogu izlaziti ada se pri tome cirkulira vazduh. Preko zime vratasca se stave naizmjenieno, tako da se suzi gomje lijeto a donje se postavi citavo sa oba vratasca sa perforiranim rupicama. U slucaju da snijeg zamete donje lijeto, peele imaju dovoljno zraka za opstanakkroz gomje lijeto, koje je bezbjedno od snjeznog nanosa, posto je blize nadstresnici krova kosnice. Na shean se nacin regulira suzavanje iii zatvaranje lijeta i pomocu ostalih vrsta cesljeva. U ranD proljece, kada se potpuno otvori donje lijeto, na gomjem lijetu treba ostaviti perforaciju, da leglo ne bi zazeblo. Tek kada dovoljno otopli,otvori se gomje bjeto s cesljem a neSto kasnije potpuno otvori.
MEDISTE (NASTAVAK) Sarna rijee mediste znaei da je to dio kosnice iz kojeg se vadi med a posto se taj dio stavlja na plodiste, naziva se i nastavak. Pcelinja pasa a pogotovo glavna pasa ne traje dugo u toku kalendarske godine. Za to vrijeme peele moraju da obezbijede m.ed i polen za svoju svakodnevnu ishr~nu, bioloski razvoj podmlatka, rezervu za zimu i proljetni razvbj obnavljanja peelinje zajednice:Samo visak meda, koji pretekne, pripada peelam za njegov rad i t~d i ulozena finansijska sredstva za formiranje i odrZavanje pcelinjaka. Ra~iji tipovi kosnica bili . sllvecihdimenzija, 1'a suseJ?1~dist~ graClilapli¢~()dploctis!a,~()bzirom
na toda peele nis1.l Umogu6nostidaza vrijerneprosjecnepeeli~j~p~se n~~~~u t~iik~i(Oiieil~~meda, da bi napunile nastavak koji bi bio velieine plodista. Stoga su visine nastavaka razliCite kod raznih tip ova kosnica. Dadan i Blat su iz istog razloga konstruisali polunastavke. U nastavcima i polunastavcima okviri su pli6i od okvira u plodistima. Kod LR kosnice su ish kao u plodiStu. Langstrot i Rut su smanjili dimenzije plodista do te mjere da omoguce iste dimenzije plodista i medista. Zato su i okviri kod LR kosnice istih dimenzija, sto je olaksica pri radu na peelinjaku. Poslije 2S.aprila (travnja), kada peele zaposjednu zadnji okvir, na plodista se stavljaju medista. Prije stavljanja medista, na plodiste se prvo stavi Hanemanova maticna resetka, da matica ne prede u 36
mediste. se izgradefiim
","'.H0'.'"
stavi se i
se stavi koji okvir, makar jedan, sa iii sa otvorenim medom.
sa
tada matIcama. od 0,5 do 0,8 kg, sio zaviSI od Dnevni prinos meda u pcelinjoj pasl livadskim pasama dnevni prinos meda pcelinje U proljetnim zajedmca 20.000 peeIa u toku peelaru donosi sarno teret 1 povecane
je
nastavku nastavak, koji treba
podrucja i jaCine biti i do 1 kg.
nece donijeti pcelaru visak meda za vrcanje,
na ispod punog
med zreo moze se
iIi se
VrcanJe na staclOniranim pcelinjacima pnncipu se obavlja dva puta u godim i to oko 101S.VI. 1 oko Ot-IO.VII. u kontinentalnom dijelu, au primorskim krajevima i Hercegovini ranije. Eventualno od oko 10-15 .VIII. se obavi jesensko vrcanje meda medista jaeih drustava, kada se obavezno drustva odmah moraju prihranjivati. Od tada pa nadalje pasni period peela se zavrsava.
PREGRADNA DASKA Pregradna daska sluzi da se moze po potrebi prostor u kosnici ogranicavati-prosirivati iIi suzavati. Pregradna daska je debljine 10 mill prievrscena na letvicu u vidu satonose, a moze biti i debljine 10 mill, sa granicnicima sa strana kao kod okvira (limicima) sa ispupcenjima po 5 mm za prolaz peeIa, kako se daska ne bi priljubila uz okvir iii stranicu kosnice. Pregradna daska treba da je sa strana i odozdo kra6a za 5 mm, kako bi se peele koje se nadu iza nje mogle vratiti u gnijezdo. Da bi se daska bolje ukrutila i ne bi izvijala (vitoperila, defonnirala), s obzirom na to da je od tanke daske iIi iz dva dijela daske, moze se okolo uevrstiti ram od isto tako tankih letvica, slijepiti i ukovati. Pregradna daska se koristi kod rojeva za ogranieavanje prvih 5-6 okvira roja peela; kod zazimljavanja slabijih pcelinjih zajednica; kada se izvade zadnji prazni okviri da ne budaju u toku zime u kosnici a naroeito je potrebna, kada se zelimo osloboditi okvira sa starim dotrajalim sa6em nakojima ima meda a nema legIa, koji se stavljajujedan po jedan iza pregradne daske. Kada se roj razvije do posljednja dva okvira, pregradna daska nije vise potrebna, pa se skloni do kraja zida kosnice.
Pregradncptaska
Kod LR kosnice pregradna daska i ne postoji i ne upotrebljava se, jer se roj smjesta ujedno tijelo (korpus) plodista PI, cijaje zapremina mala.'
37
HANEMANOVA ILl MATICNA RESETKA
Hanemanove bile su od pocmcanog manjih kvadratnih pncvrscavale na poseban poklopac od lesonita, na kome sc nesto resetke, radi mogucnosti pricvrscivanja. Limene resetke su losije, S obzlrom na to da su prosjeeni otvori koje prolaze peele u mediste lose obradeni, iVlca, tako da su peele krila, usljed eega su smanjivale mogucnost letenja. Dolaskom od okmglog presjeka, taj nedostatak otklonjen. U novije vrijeme matiene resetke se izraduju od plastike prema tipovima kosnica u pravoj velieini, eija dorada nije potrebna a koje su se pokazale najbolje i najprakticnije. U slucaju da na trZistu nema odgovarajuceg tipa matiene reSetke, odnosno njene velieine, peelarima se prepomeuje da nabave resetke ve6ih dimenzija od potrebnih, koje se mogu lahko srezati na potrebnu dimenziju. 8irina otvora kod matiene resetke je 4,10-4,20 mm, tako da peele mogu lahko proiaziti a matica i tmtovi ne mogu uopce. Matiene resetke se mogu koristiti i za prikupljanje propolisa. Neh peelari smatraju da matiena resetka ima i svojih mana, kao: - radilice kasnije i nerado prolaze u mediste i
Hanemanova iii maticna resetka
- bez resetke matica se vise stimulise na polaganje jaja u medistu i na taj nacin pojacava peelinja zajednica, sto utice na ve6i prinos meda.
Abbe Collin u Francuskoj je 1865. go dine prvi izradio matienu resetku, koju je kasnije usavrsio Haneman, po kome je dobila ime.
38
ZNACAJNIJI
KOSNICA
Bila Je uglavnorn
u Vojvodini
0
Otvara odozgo, ali nema se umjesto u istoj"horizontalnoj ravni u kosniei okviri za vrcanje rneda sa jedne i druge strane prostora namijenjenog za ploclisteo Poloska kosnica ima 20 okvira dimenzija potpuno istih kao kod Blatove Plodiste je u sredini kosnice na 10 okvira odvojenih sa strana sa dvije pregraclne daske 1 po 5 okvira rnedistao u poloski se prosiruje desno llijevo, po duzini kosnice. Polo,§ka ko!mica sa postoljem za kosnicu
Pojrnovi i duzina kosnice kod poloske su obrnuti u oclnosu na druge tipove kosnica.
KLASICNE NASTAVLJACE Koristeci prednosti pojedinih dijelova klasicnih nastavljaca Jugoslovenke, Daclan-BIatke i LangstrotRutove kosnice, odabrao sam najbolja opsta rjesenja i na crtezima prikazao izgled pojedinacnih dijelova za sve navedene nastavlj ace kosnice. lzuzetak cini LR kosnica za koju nije potrebno gornje lijeto i Cije se plodiste sastoji iz dva dijela (korpusa). Zadrzane su unutrasnje dimenzije za sve tipove kosnica. Usvajajuci isti izgled dijelova, pcelarima je omoguceno da biraju po svorne misljenju i zelji odgovarajuci tip kosnice, po ostalim za njih prednostima. To je, da Ii se mogu vise iIi manje posvetiti pcelama zbog profesiie,fizickih i zdravstvenih mogucnosti, godina starosti, da Ii ce irn pcelarstvo bib uzgredan posao iii ce se iskljucivo njime baviti i s1. Radi toga su pod naslovom lZBOR TIPA KOSNlCE date upute na osnovu kojih treba vrsiti izbor. Manja kosnica zahtijeva cesce preglede i intervencije, jer u pojeclinim fazarna rada treba reagovati u strogo kratkirn vrernenskirn intervalirna, sto kod vecih kosnica nije slucaj. I u pcelarstvu bi trebal0 cla vazi pravilo da povecan rad donosi vece prihode. Medutim, zbog navedenih specificnosti koje su bitne za pojedina lie a, razlika u prinosima se stavlja u drugi plan. Pored navedenog tu je i hobirekreacija, Ijubav prerna pcelama, druzenje sa pcelarirna na rnirisnirn pcelinjacima, spajanje zabavnog sa korisnirn, pa i zaclovoljstvo u kreiranju i smisao za estetiku. Kada je u pitanju kreativno~t u radu, koja je svakako pozeljna, treba voditi racuna 0 svrsishodnosti i unapredenju pcelarstva. Z~to je pri kraju prirucnika pod naslovom OPCl SAVJETl PCELARlMA prenesen tekst poznatog stru~p.jaka za pcelarslvo prof.dILI3QgQljllbaKQJ1$ta[ltinQyica, ciji Sll~.?:yj~tii2:u:z;~t1}2Jloucni. .
39
UNIFICIRANI IZGLED DIJELOVA NASTAVLJACA KOSNICA (OSIM LISNJACA)
fitl $ t, ~,t-~~:«« ~i"m':~£f1}
40
ALBERTI-ZNIDERsac KOSNICA (AZ, LISNJA~A
GROM)
Kompletna kosnica 1Z jednog zajedniekog sanduka, kOjl CinI plodiste i po vertikali, pa se svrstava u nastavljaee. Obieno ima 11 okvira u plodistu i isto tobko i istih u medistu. Unutrasnje dimenzije okvira sujoj 394x235 mm, sirine dascica
iii 26 mm.
AZ kosnica ima svoj poseban pribor, koji se ne koristi kod ostalih kosnica a to klijesta za okvira iz kosnice, koz1i6 i sipaonik za stresanje pceia iii roja u kosnicu.
Klijesta za vatlenje okvira iz kosnice
Narocito je pogodna za paviljonski peelinjak, zbog otvaranja pozadi, sto se recla kosnica uz kosnicu, clrugi-gornJi red kosnica na kosnicu, jer se ne stavljaju nastavci posebno i najpraktienija za seljenje peela na pasu.
los uvijek je dosta rasprostranjena. Posebno je pogodna za planinske paviljonske pcelinjake i za pcelarske prikolice namijenjene za seljenje peela na pase, u kojima su kosnice sa pcelama dosta bezbijedne.
At kosnica pogled sprijeda
At kosnica pogled odozada
41
PAVILJONSKA NASTAVLJACA-PN-l KPSNICA
.
razliCitim tipovima dostignuca savremenog pcelarenja.
..
1 usvaJanJem
Konstrukcija paviljonske nastavljace (PN) je izvedena u pojedinacnim sastavnim iii rastavnim dijelovima 1 U kompletu, zavlsno od narucioca pcelara pcelarskih organizacija. PN-l ima plodiste i dva nastavka istih dimenzija sa po 10 okvira. Usvojene su vanjske dimenzije LR ali je povecana unutrasnja mjera na 430x21 0 mm. Okviri su norrnalne konstrukcije a nov] razmaCl onemogucavaju propohsa. na 30 okvira
2,7
Kosnica PN-l ima slijedece dijelove: 1. sanduk, 2. plodiste i dva nastavka, 3. hranilica horizontalna, 4. okvire normalne 30 kom., 5. ladica za polen, 6. okvir gradevnjak, 7. hranilica vertikalna, 8. maticna resetka i 9. rostilj drveni.
Izgled dijelova PN-J kolmice
Za proljetni razvoj pcebnje zajednice koriste se dva plodista. UoCi pase matica se ograniCi najedno plodiste, stavljanjem maticne resetke. Na taj se nacin dobiju dva nastavka-medista. Nakon vrcanja meda, matica se ponovo ogranici na dva plodista. ,
Materijal za izradu pavilj.onske nastavljace je vodootpoma topolova sperploc3!,\te jelova, smrekova, !ipova i topolova rezana suha gtada. Pri izradi sanduka u rastavljenom stanju, svi elementi su uvezani u pakete a sastavljanje se vrsi lahko pomocu stolarskih, za to predvidenih okova, uz upotrebu Ijepila iIi bez lijepljenja.
Izgled otvorene PN-l kosnice odozada 42
Plodiste i nastavci se vade neovisno j edno drugome, za razliku od klasicnih nastavljaca, sto omogucava brzu manipulaciju sa nastavcima.
hranihce u koju stane I sirupa. 1 hranilica koja se postavlja horizontalno sa mrezom kroz koju prolaze peele.Ako se prihranjivanje vrsi ljeti u bespasnom periodu, u hranilicu se u kristalu. Ako se prihranjivanje medeno-seeernim pogacama, pogaea se stavlja na da ne dolazi do gnjecenja rosti(ja
aktivnoj peelarskoj sezoni u svrhu proizvodnje voska ili bioloskog unistavanja varoe, stavljaju se tr1 okvira gradevnjaka. Postoji moguenost izgradivanja saea ispod drvenog rostilja u povrSini od 0,20 m 2 Podnica je u vidu uloska sa zieanim ramom kroz koji propadaju varoe nakon tretiranja dimljenjem, te vrsi eiscenje uloska bez prisustva peela. Zimi se ulozak koristi za pracenje stanja otpada peela i utroska hrane. Kontrola rada peela, stanje legia i zaposjedanje okvira peelama, vrSi se kroz staklo postavljeno ispred plodista.
Ventilacija PN-l kosnice
Jake peelinje zajednice izgraduju trutovsko sace i na drvenom rostilju ispod plodista. Rostilj se jednostavno vadi i vrsi isijecanje zalezenog trutovskog saca, radi unistavanja varoe i proizvodnje voska. Rostilj se ponovo vrati i vadi sve dok peele izgraduju novo sace. Na ovaj se naein sprjecava i rojidbeni nagon pcela. Kosnicaje podesena i za sakupljanje cistog propolisa ugradnjom zicanog rama sa plasticnom mrezom iznad plodista. Tada je potrebno osigurati cirkulaciju zraka podesavanjem otvora za ventilaciju. Hvatae polena je takode ugraden u kosnicu. Polen se vadi iz hodnika paviljonskog peelinjaka, sto nije ovisno 0 vremenskim uslovima. "
Kao i ostale lisnjac~:~osnice i PN-l treba da imaju sipaonik za stresanje peel6\u kosnicu.
Poloia) vertikalne hranilice uz plodiste
43
Kod
tretiranj~
pceJa raznim isparljivim materijama u Je
ubacivanJc sa okvirima sa praznim poslije stresanja zaposjedaju okvire sa praznim sacem, ne prave6i smetnje pri radu peelam. Pregled peela se vrsi na pokretnom posto~ju na visini koja je najpovoljnija za peelara.
Postavljanje Hanemanove reietke
Razradeno je 5 tipova sanduka
1-51 oplodnjaka PN-
Za PN kosnice konstruisana je specijalna pcelarska prikolica "DUBRAVA", u koju mogu da stanu 44 PN-l sanduka i 4 sanduka oplodnjaka PN-I/O sa po 3 boksa od po 3 okvira, koji se mogu medusobno spajati.
Plodiste i dva nastavka PN-l kosnice
44
KOSNICA
Kosnica u plodistu ima 12 okvira unutrasnjih dimenzija 400x400 mm. Obicno ima dva nastavka, cije su unutrasnje dimenzlje okvira 400x250 mm sa po 10 sirokih okvira od dascica sirine mm. Podnica joj je fiksna i ima jednu pregradnu dasku. Zbog glomaznosti okvira, vrcaljka se obicno pravila za tri okvira.
Jugoslovenka kosnica sa nastavkom
Satne osnove su se izradivale i u presama sa valjcima, koje daju satne osnove u rolama, pa se sijeku na potrebnu mjeru. Vrlo su malo jos u upotrebi, jer se prislo modificiranju kosnice.
JUGOSLOVENKA KOSNICA MODIFIClRANA "SARAJKA" Poslije uvodenja kosnica tip a Amerikanka i Dadan-Blat, kod nas se prislo modificiranju Jugoslovenke kosnice. Prvo je svedena na 12 prikracenih okvira po visini kosnice a kasnije je i suzena na 10 normalnih okvira. Smatra se da je modificirana u Sarajevu, pa sam je radi razlikovanja n"!zvao "SARAJKA" . Sarajka kosnica u plodistu ima 10 normalnih okvira unutrasnjih dimenzija 400x250 mm, sirine dascica 25 mm. Ima pregradnu dasku.
Jugoslovenka kosnica rtzodtjictrafft[Sardjka
U nastavku (medistu) ima 8 sirokih okvira unutrasnjih dimenzija 400xl~0 mm,sirine dascica 35 mm. Nastavakje visine 220 mm. Pbdnicaje odvojena od plodista. I(osnicaje od daske debljineflajcesce 40 mm a ima ih od 35 i 30 mm. Hranilicil j_~prilllgodena kosnici!ipaDB i LR hranilica.
sa nastavkom
45
JUGOSLOVENKA
Krov na btvorenom prostoru
Hranilica tipa LR Poklopac / zbjeg ispuna stiropor 370x440x40mm (kao zbjeg bez stiropora)
Nastavak ~ Mediste 8 sirokih okvira vanjske mjere: 35x420(460)x21 Omm unutrasnje mjere: 25x400x180mm
Plodiste 10 nonnalnih okvira vanjske mjere: 25x420(460)x280mm
unutrasnje mjere: 25x400x250mm ~G
~o
Ii.!.
,. #1
~ t.%r.. iT.
~
"'0
U!
,
~.
Podnica - Podnjaca sa poletaljkom
m
a_.
~m_H~m_ _~~_ _ _ _~¥~t~~~·~t
~~-=
_____5~2_a__~__~ ~f~...
46
~I
SPECIFIKACIJA DRVENE
JUGOSLOVENKU
40mm N aziv dijela kosUlce
Sastavni dio dijela kosUlce
C':l
'U Cj
S 0
~
bocne letvice prednja letvica
Podnica (podnjaca)
zadnja letvica dascani pod poletaljka dascica za lijeto prednja i zadnja str.
Plodiste
bo cne stranice
Nastavak (mediste) Poklopac (poklopna daska)
prednja i zadnja str. bo cne stranice prednja i zad. letvica bo cne letvice lesonit ploea tvrda prednja i zad. letvica bocne letvice
Hranilica tipa LR
pregradne letvice letvice za sp latice no saci letv. za sp Iat. lesonit p loea tvrda
Krov kosnice za pcelinjak na otvorenom orostoru
prednja daska zadnja daska bocne daske daseani pokov krova unutrasnja letvica satonosa
Normalni
bo Che letvice
.,.., 'I-<
donje letvice
1.;
satonosa
..... 0
Siroki
bocne letvice donje letvice
, "\'
(J
2 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 2 1 2 2 2 18 9 1 1 1 2 1 1 10 20 10 8 16 8
c:l
.S >N
.g
po komadu
c:l
;:::
:8
""
UKUPNO
~
milimetara 535 90 40 450 40 40 450 90 40 495 410 40 450 65 20/1 0 450 40 15 450 290 40 520 290 40 450 220 40 520 220 40 450 60 40 520 60 40 520 450 5 450 60 40 520 60 40 370 40. 45 370 10 3 120 10 5 520 450 5 490 120 25 490 80 25 580 120/80 25 710 610 15 460 40 40 460 25 20 280 25 10 420 25 10 460 35 20 210 35 10 420 35 10
m3 0.001 926000
0.003852000
0.000720000
0.000 720 000
0.001 620000
0.001620000
0.008118 000
0.008 118 000
0.000 585 000
0.000 585 000
0.000270 000
0.000 270 000
0.005220 000
0.010440000
0.006 032 000
0.0 12 064 000
0.003960 000
0.007920 000
0.004576000
0.009 152 000
0.00 1 080 000
0.002 160 000
0.001 248000
0.002496000
0.001 170 000
0.001 170 000
0.00 1 080 000
0.002 160 000
0.001 248 000
0.002496 000
a.000 666 000
0.001332000
0.000 all 100
0.000 199800
0.000 006,000
0.000 054 000
0.001 170 000
0.00 1 170 000
0.001470 000
0.001470000
0.000 980 000
0.000 980 000
0.001740000
0.003480 000
0.006496500
0.006496500
0.000 736·000
0.000736 000
0.000230 000
0.002300 000
0.000 070 000
0.00 , 1 400000
0,000 105 000
0.001050000
0.000 322 000
0.002576 000
0.000 073500
0.00 1 176 000
0.000 147 000
0.001176000
KOMPLET KOSNICA UKUPNO
0.090819300
Jedna kosnica = 0,091 m 3; 1 m3 = 10,99 kosnica bez otpatka 3 10 kosnica = 0,910 m = 100 m 3 ' otpadak.,.z 0,090 m3
47
DADAN-BLAT KOSNICA (DB)
Dijelovi
joj slijedeci:
- podnica (podnjaca) sa poletaljkom, - dasCica pokretnog lijeta, plodiste, - 2 kom polumedista (polunastavka), poklopac (poklopna daska) sa zbjegom za mracnu ventilaciju, - pregradna daska, - hranilica i - krov.
Dadan-Blat kosnica sa nastavkom
Unutrasnje dimenzije plodista su 440x460 mm a visina 310 mm. U plodistu ima 12 normalnih okvira unutrasnjih dimenzija 420x270 mm od dascica sirine 25 mm. Original DB kosnica ima dva polumedista po 12 okvira, cije su unutrasnje dimenzije 420x1l5 mm.
Kao i Jugoslovenka i DB kosnica je dozivljavala modificiranja. Plodiste je svedeno na 10 okvira. Umjesto dva polunastavka najcesce je u upotrebi nastavak unutrasnjih dimenzija 440x460 mm i visine 220 mm, sa 10 okvira normalnih iii 8 sirokih okvira, cije su unutrasnje dimenzije 420x180 mm i sirine dasCica 35 mm. Nalazi se jos u sirokoj upotrebi, najcesce u originalnim dimenzijama i n?-stavkom sa sirokim okvirima, umjesto dva polunastavka i normalnih okvira.
48
2
za
na otvorcnom
prostom
H:ranHica tipa LR
I ispuna stiropor 440x460x40mm (kao zbjeg bez stiropora)
N astavak - MediSte 9 sirokih okvira vanjske mjere: 37x440(480)x210mm unutrasnje mjere: 37x420x 180mm
Plodiste 12 nommlnih okvira vanjske mjere: 25x440(480)x300mm
unutrasnje mjere: 25x420x270mm
Podnica - Podnjaca sa poletaljkom
49
OKVlRA
SPECIFIKACIJA DRVENE
40mm
. diD dijeJa :oSTIlce
Podnica (podnjaca)
1
prednja letvica
1
Izadnj
1
bocne letvice dascani pod poletaljka
Plodiste Nastavak (medElte) Poklopac (poklopna daska)
dascica za lijeto
1
prednja i zadnja str.
bocne letvice
2 2 2 2 2 2
lesonit ploCa tvrda
1
bocne stranice prednja i zadnja str. bocne stranice prednj a i zad. letvica
prednj a i zad. letvica bocne letvice
Hranilica tipa DB
pregradna letvica letvice za splatice nosaci letv. za splat. lesonit ploca tvrda prednja daska
Krov kosnice za pcelinjak na otvorenom prostoru
zadnj a daska bocne daske dascani pokov krova unutrasnja letvica satonosa
.,....,
Nonnalni
donj e letvice
.;;: H
"
bocne letyice
"~ 'f"
",',' satan-os a
0
Siroki
bocne letvice donj e letvice
-
'"::: ;N
.§
~~
i
rnilirnetara 520 40 520 90 90 40 480 40 520 65 12 0 520 40 15 520 310 40 540 310 40 520 220 40 540 220 40 520 60 40 540 60 40 540 520 5
2 520 60 2 540 60 1 440 40 20 440 10 '6 210 10 1 540 520 1 580 120 1 580 80 2 600 120/80 1 730 680 1 530 4'0 12 480 25 24 290 25 12 420 25 " ',c,9" 480- 137 ~18
po komadu
m3 ODOO 832 000
0.000832 000
0.001
000
ODOI 872 000
0.001998000
OD03 996 000
omo
000
om 0 272 000
0.000676 000
0.000676000
0,000312000
0.000312000
0.006448000
0.012896000
0.006696000
0.013392000
0.004576000
0009152000
0,004752000
0,009 504 000
0.001248000
0.002496000
0.00 1 296000
0,002592000
0.00 1 404 000
0001404000
0.001248000
0,002496000
0.001 296000
0002592000
0.000 792 000
0.000 792 000
0000013200
0.000 264 000
0,000 010 500
0,000063000
0.001 404000
0.00 1 404 000
0.001 740000
0.001740000
0.001160000
0.00 1 160000
0.001 800 000
0,003600000
0.007446000
0,007446000
0.000848000
0000848000
0.000240000
0.002880000
0000072 500
0.001 740000
0000105000
0001260000
,,·z(} " 'O.oo03552cro
0:003 1'95800
40 40 45 3 5 5 25 25 25 15 40 20 10 10
200 37 10 9 420 37 10
0000074000
0.001332000
0.000 155 400
0.001398600
KOMPLET KOSNICA UKUPNO 1 kosnica = 0,104 m 3). 1 m J = 9,61 kosnica bez otpatka 3 9 kosnica = 0,936 m = 1 00 m3 otpadak z 0,064 m 3 )
50
UKUPNO
0.103608400
MODIFIClRANA NA 10 OKVlRA AJr"ur>'J..J
40 mm
za otvorenom prostom
~t
Hnmilica
LR
1lmt
Poklopac I ispuna stiropor 370x460x40mm (kao zbjeg bez
stiropora)
Nastavak - Mediste 8 sirokih okvira vanjske mjere: 35x440(480)x2! 0111m unutrasnje mjere: 35x420x180mm
PlodiSte 10 nom1alnih okvira vanjske mjere: 25x440(480)x300mm
unutrasnje mjere: 25x420x270mm
...C/I).,...
3?Q
....
t.&'!
.
UJ
,r. ....
~
~
S4(!:
'
t;O
60
Jit'".,j' .... ,..,,¥
~~!
Podnica - Podnjaca sa poletaljkom ~20
lSs;s;
§!Xl
* illS~
555
..~SD .
Jr
...
i2fi
.
00
,
'i'oo~ek,'lJ Irj>ll'eq I ~9iI~rnQ ZQ p~(tto::llilru
/1"":%<:1 ;
_'
E ........, '..-, \0 . ~ ..... e':l p, ..... ..::::- ' ..... ~~ '-; .....=: "0 ..... S 'a \0 \0
1)
C,)
(/)
<:I)
~o
j..,
~ '0
Q.,
.,... )
'<.i'1
e':l
~"O
1)
H
P,
0 p,
.~
I'O,tk:d
j~
r
S
....'='
4O
rf
i ""
/1
."
460 &J;O
!MS
"~20
E'l'
"'"
MJ;i!'6;5 ..r+t .."", :~s~:=:~
:#0
.1'
to
51
b
40mm dijela kOSlllCC
diJcla kosnice
prednja letvica
prednja i zadnja str. bocne stranice
Nastavak (mediste) Poklopac (poklopna daska)
prednja i zadnja str. bocne stranice prednja i zad. letvica bo cne letvice leso nit p 10Ga tvrda prednj a i zad. letvica bo cne letvice
Hranilica tipa DB
pregradna letvica
letvice za sp latice nosaci letv. za splat. lesonit p loca tvrda prednja daska
Krov kosnice za pcelinjak na otvoren0111 nrostoru
zadnja daska bocne daske dascani pokov krova unutra5nja letvica saton05a
-'""-"-"'-
...
bocne letvice ..,
..
donje letvic(j, saton05a
Siroh
bocne letvice donje letvice ~
52
'"0
X/)
..::.::
1
1
Plodiste
;~"
.S
dascani pod dascica za lijeto
I-< ...... > ~ 0
;N
::::l
Ibocn,letvico po letaljka
Normalni
.o:l
S 0
1 2
!zadnja letvica
P (podnjaca)
;;,
'"0
.,
1 1 2 2 2 2 2 2 1 2 2 1 20 6 1 1 1 2 1 1 10 20 10 8 16 8
~
;;;J
ro
.~
j
milimetara 450 40 90 40 90 535 4 0 40 . 450 65 20/1 0 450 40 15 450 310 40 540 310 40 450 220 40 540 220 40 450 60 40 540 60 40 540 450 5 450 60 40 540 60 40 370 40 45 370 10 3 210 10 5 540 450 5 510 120 25 510 80 25 600 '120/80 25 730 610 15 460 40 40 480 25 20 290 25 10 -420 25 TO 480 35 20 200 35 10 1420 35 10
po komadu
UKUPNO
m3 000
0.000 720000
0.001 620000
0.00 1 620 000
0.001998 000
0.003
0.008 774000
0.008 17 4 000
0.000 585 000
0.000585000
0.000 270 000
0.000 270 000
0.005 580 000
0.011 160000
0.006696000
0.Dl3 392000
0.003 960 000
0.007920 000
0.004752000
0.009504000
0.001 080 000
0.002160000
0.00 1 296000
0.002592 000
0.001215000
0.001215000
0.001 080 000
0.002 160 000
0.001 296000
0.002592 000
0.000666 000
0.000 666 000
0.000 a 11 100
0.000 222 000
0.000010500
0.000 063 000
0.001215000
0.00 1 21 5 000
0.001 530 000
0.001530000
0.001 020 000
0.001020000
0.00 1 800 000
0.003600 000
0.006679500
0.006679500
0,000 736 000
0,000 736 000
0.000240 000
0.002400 000
0.000072 500
0,001450 000
0.000
".
000
...
.
0.000 105 000
0.001 050 000
0.000336000
0,002688000
0.000 070 000
0.00 1 120 000
0.000 147 000
0.001176000
KOMPLET KOSNICA UKUPNO 1 kosnica = 0,094 m3 ; 1 m3 = 10,64 kosnica bez otpatka 3 10 kosnica = 0,943 711 = 1 00 m3 ' otpadakz 0,057111 3
0.094275500
(
izradena oddaske debele 20 mm, koja zadovoljava njihove vlagu a brze se ISUSUjU. Stoga se kod nas vrsi dodatno
Original LR kosnica sa dva plodista i krovom za paviljonski pcelinjak Do LR kosnice su dvije original Jugoslovenke "Hambaruse" lw,~nice samo sa jednim plodistem i krovom za pcelinjak na otvorenom prostoru.
LR kosnica ima slijedece dijelove: - podnica (podnjaca) sa poietaljkom, - letvica pokretnog lijeta u vidu kvadra 412x20x20 mm sa izrezanim lijetima (duze-Ijetno i kracezimsko) na dvije susjedne naizmjenicne strane po duzini lijeta, sa mogucnoscu prevrtanja, - 2 kom plodista PI i P2 -donje i gornje, istih dimenzija,
- 1 kom nastavak iii 2 kom, potpuno istih plodistu, - poklopac (poklopna daska), - zicani zbjeg, - hranilica, - maticna (Hanemanova) resetka i - krov.
U plodistuPl, dimenzije), ima iz coli).
P
i medistLL(nastavkU),kojisuPQtpuuQistiu.dimeuzija.372x4f54x242. mm{ulwu;as nje 10 okvira Hrfmanove konstrukcije unutrasnjih dimenzija 430x200 mm (preracunato
Karakteristicno je kod LR kosnice, da je razmak izmedu okvira (krajnjih) i stranica kosnice 7 mm, dokje kod svih ostalih tipova kosnica 10 mm. Slobodni dio uske satonose je kod okvira 15 mm a kod drugih okvjra je 20 mm. Sa cijele prednje strane podnice ostavljenje otvor za lijeto dimenzija 412x20x20 mm i ima letvicu lijeta pokretneJmnstrukcije u vidu kvadra istih dimenzija kao sto je i otvor. Letvica lijeta je uvucena ispod plodista kosnice i moze se vaditi, radi prevrtanja.
53
Poletaljka j{prakticno dva jednaka dijela, ciji jedan dio u sastavu podnice, jerje podnica za . se postavi na podnicu toliko produzena. dio na u
ili lijevom u ramu poklopca isti kao poklopac s razlikom, sto je ram zbjega pokovan gustom mrezom cijelom povrsinom i bez otvora u samom ramu. LR kosniq, nema pregradne daske za ogranicavanje legla kod rojeva, zbog male zapremine plodiSta. U jednom dijelu plodista na okvirima kosnice nema dovoljno prostora za formiral~e kruga legla, vijenac meda i prostora za polen. Okvir je ali uzak (nizak), tako da na njegovoj visini nema pomenutog prostora. Medutirn, posto kosnica irna i gomji dio plodista P2, rnatica prelazi na njega 1 nastavlja polaganje jaja u donji dio okvira, a iznad toga peele odlafu zalihe hrane. Tako razumnim postupkom, na prvi pogled nedostatak niskih okvira, pretvoren u znacajnu prednost. Drustvo se na taj naCin prosiri i nema potrebe za izrazenim nagonom za rojenje. Gomji dio plodista se stavlja, kada roj zaposjedne pretposljednji okviru donjem dijelu plodista Pl. Kako matica rade leze u gomjem dijelu plodista P2, radi vece toptine, plodiste PI i P2 treba s vremena na vrijeme zamjenjivati. Najbolji znak kada treba zarnjenjivati mjesta dvaju dijelova plodistaje, kada matica zaleze 4-5 okvira a ostati okviri budu sa medom i polenom. Matka se na taj nacin ponovo stirnulise da intenzivno polaze jaja. eim su okviri gore nalezeni, plodista se zamijene. Uz povoljne us love na taj naCin se stvori jako drustvo na 16 do 18 okvira, koje je u stanju da najbolje iskoristi pasu. Razvijanje drustva do maksimuma nema opravdanja, ako ce proci glavna pasa, koja obieno traje 15-20 dana. Cak bi bilo i stetno, jer bi silno Jeglo potrosiio mnogo hrane a peele izleZene poslije pase, ne bi bile iskoristene. Tako razvijenorn drustvu se doda nastavak, prije kojeg se na plodiste stavi rnatiena resetka, da matica ne prelazi u nastavak da po laze jaja. Vrcanje meda se vrsi sarno iz nastavka i ako je stavljen i drugi nastavak, onda i iz njega. Zazimljavanje peela kod LR kosnice se vrsi skupa sa oba plodista. Najesen, kada u plodistu PI izade posljednje legIo, kada zahladi, tu se formira klupko peela a u plodistu P2 je rned. 1z plodista PI najesen se izvade sa strana okviri ako su sa manje meda a iz P2 dodaju puniji okviri sa medom. Buduci da peele u jesen zaposjednu i donji rub okvira u plodistu P2, to se peele preko zime lahko pomieu za hranorn u vis i u proljece se nadu prakticno sve u plodistu P2 pokraj meda, gclje je i najtoplije. Matica praktieno u proljece tu polaze jaja i razvija leglo. Kada vrijeme dobro otopli, kada se drustvo dobro razvije, prije glavne pase, zarnijene se mjesta P2 spusti dolje, a PI stavi gore. l, Ako je neko drustvo u jesen slabo razvijeno, takvo drustvo se zazirni sarno u plodistu P 1.(1 Kl:1(:>QsJaleprednostiLRkQspjce smatra seslij,ed,ece: ,.. - kosnice su laganije, jer su manje i od tanje daske; - kosnice, S obzirom na to da su nize, mogu se graditi iz cijele sirine daske bez nastavljanja a inace se preSiroke daske krive; - reianje daske se bolje iskoristava, s obzirom na to da su kosnice manje i ima manje otpatka; - izrada plodista, nastavaka i okvira je jednostavnija, kada su svi djelovi istih dirnenzija; - sa manjim okvirima, laksi je rad; 54
- u manjim okvirima
se manje lomi
narocito pri vrcanju;
za otvaranje vostanih
na manjim okvirima;
- vrcaljke mogu biti manje, itd. Mogu6e je u nastavke stavljati mini okviri6e 1OOx 100 mm, gdje u njih stanu u dva ukupno osam mim okviri6a (sekcija iii boksesa).
po cetiri iii
vnjeme koristi Milerova hranilica, kOJa ima dvije odvojene posude za sa prorezom izmedu kOjl je mrezom, da peele ne mogu van hranilice, kada se digne poklopac, sto je velika prednost. Medutim, postoji i daljnja modifikaclja kao jos praktienija i svrsishodnija, a to je Milerova hranilica, prema varijanti "B". Postuju6i sve navedeno za LR kosnieu, prema koristenoj literaturi heno smatram, da bi za nas trebalo izvrsiti neke izmjene, tako da izgledaju kao kod modifieirane LR "BOSANKE" kosniee ito: - letviea lijeta nije praktiena, pa je zamijeniti dascicom vertikalno pokretnog lijeta sa vanjske strane uz kosnieu, pom06u koje se Ijeti podizanjem jednostavno podeSava potrebna ventilaeija a u rane proljetne, pa i zimske suneane dane, dasCiea se lahko izvadi i ociste uginule peele sa podniee na vrlo jednostavan naCin; - utor sa prednje i zadnje unutrasnje strane kosnice da bude dublji za 10 mm i da se postavi kutni lim na koji se vjesaju okviri, lahko pomicu iii vade i ne gnjece peele, kao u samom utoru bez lima; - daske poda na podnici treba da su postavljene uzduz kosnice a ne poprecno, radi boljeg oticanja vode stvorene usljed kondenzaeije vodene pare u kosniei, kao i lakseg struganja poda pri ciscenju. Ova izmjena povlaCi za sobom i izmjenu rama podniee kod koga je neophodna i prednja letvicacetvrta kao oslonac poda, eime se postize i bolje ukruCivanje podniee; - krovove za kosniee na otvorenom prostoru obavezno graditi sa nadstresnicama i padom krova prema zadnjem dijelu kosnice. . Posebno je pitanje debljine daske od 20 mm, zbog cega sam modifieirao LR kosnieu i izmijenio debljinu daske na 30 mm uz jos neke sitne izmjene, koje su se u praksi pokazale kao bolja rjesenja. Takvu kosnieu sam nazvao LR BOSANKA KOSNICA. UtopJjavanje LR kosniee u,nasim klimatskim uslovima je obavezno a nacin utopljavanja nije praktiello rijesen, mukotrpan je, nesiguran i peelarima stvara poteskoce, a narocito na vecim pcelinjaeima, a u specificnim uslovima i neizvodljiv, kao sto je bolest iIi duza odsutne{st 1Z bilo kojeg razloga. Usljed toga cesto slabija drustva stradavaju od hladnoce, a narocito u planinski~ podrucjima. Poznato je da slabija drustva trose i vise hrane na zagrijavanje preko zime da bi se odizala u ziv.otu i fiiko nepob:e1Jfi6'sinaTijiDuzaIine nrahe;sto'seoili'azavilnCi pr(jljetnirazvojleglaatirneicijelogpcehI~eg, drustva u kosniei. ~ Thun savjetuje da se kosnice pred zimu obloloze slojem razene slame debljine 6 em, a iznutra premazuje kravljom balegom, sirutkom, ilovaeom i pepelom, kao mjesavinom. Premazje gladak, ima ,ugodan miris, a djeluje i ljekovito. Ovaj premaz zamjenjuje paljenje kosniee plinskirn plamenikom. Utopljavanjem se pomaze pcelama i zastita klupka od hladnoce, pri cemu se mora voditi racuna 0 potrebnoj eirkulaeiji zraka, kako se ne bi stvarala vlaga u kosniei.
55
sa
kosnicom
i publiclsta Do slicnih zakljucaka su i Jacobsoni, 1Z pcelarstva (Pcelarenje kosnicom na 1996.) a to su da postavio slijedece za PolazeCi od navedene cinjenice,Mustabasic je se: - pcelari na najednostavniji nacin; - ogranicava maticama . maticnom resetkom; - ne trazi matica u kosnicama; - obezbijede u kosnicama svake go dine mlade matice; - sprijeci nagon za rojenje i prirodno rojenje i - postignu maksimalni prinosi meda, kako sa jakim, tako i srednje razvijenim zajednicama. Da bi se sve ovo ostvarilo, razradio je i naein peelarenja, koji se sastoji u sljedecem: Polazi od toga da su zajednice normalno zazimljene u dva tijela plodista PI i Pocetkom aprilajake zajednice imaju do sest okvira legla i 2-3 LR okvira novog polena u gomjem tijelu plodista P2. Tada se obavi zamjena tijela PI i P2. Matica ce sada ponovo radi toplote preCi da Ide u gomjem tijelu plodista, sada PI. Cvjetanjem maslacka i voca zajednice se brzo razvijaju. U toku aprila do pocetka maja tijela plodista treba po potrebi 2-3 puta zamjenjivati. Ubrzo zatim u drugoj polovini aprila treba sprijeciti nagon za rojenjem. Da se matica ne bi trazila u tijelima plodista, izmedu njih se stavi matiena resetka. Nakon 5-6 dana pregleda se par srednjih okvira u gomjem dijelu plodista i ustanovi ima Ii tek izlezenih jaja. Ako nema znak je da je matica u donjem tijelu plodista iIi je obmuto, sto se obiljezi znakom M na doticnom tijelu, moze i kredom. Pred kraj prve glavne pase veeina zajednica dobija nagon za rojenje, a jake zajednice vee zalezu maticnjake. Treba iskoristiti te maticnjake i doci do mladih matica, sto se obavi putem nukleusa iii koristenjem praznih LR kosnica, u zeljenom broju. Kako ubrzo dolazi i glavna bagremova pasa, to treba stavljati na plodista i nastavke (medista). To se obavlja na sljedeci naein: Uz kosnicu se stavi nastavak bez okvira. Ako je matica u gornjem tijelu plodista (recimo da je to sada PI), vade se okviri sa z~tvorenil111eglom, kojih moze biti 3-4 i stavljaju u sredinu nastavka, vodeci pri tom strogo racuna da se ne prenese matica. U PI se srede okviri sa mladim leglom da budu u sredini sa mati com a sa krajeva stavi po jedan okvir sa polenom i medom. Ostali ql~ prostora u PI se . ispuni okvirima sa praznim izgradenim saeem iii satnim osnovama. Na isti naCin se ispuni i nastavak okvirima, ali iskljueivo sa izgradenim sacem. Sada se PI sa mati com stavi na podnicu6ili koga se prebaci ~aticna resetka a na nastay§:!~s~_z~!Y9t~P:~~~)~g!2l!l:ii~g~~g:e!}il}:lS§9~m, C:1f.l?:)}j~.g?: 4Qq~9a.Sl)J~tU~19 . . P2. ~ Na isti 11a6in se obavi razmjestanje tijela plodista i nastavka ako je matica bila u donjem tijelu Pl. Na ovaj se naCin sigurno razbije nagon za rojenje. 1z zalezenog legla koje se sada nalazi iznad matiene resetke u narednom periodu do pase izvesee se mlade peele i osloboditi say prostor za odlagal~e nektara, koji ce se pretvoriti u med. Te izlezene mlade peele ubrzo ce postati izletnice, jer neee ueestvovati u hranjenju legla. Matica je u donjem tijelu plodista ogranieena i ima dovoljno prostora za lezel~je sve do 50 dm2 povrsine sa6a i na okvirima neee biti launa - meda, nego sarno malo u uglovima i do samih stranica tijela, a sve ostal0 biee legio na cijelim okvirima. 56
ponovo
obavi
obavljenog-vrcanja na svaku proizvodnu zajednicu se nukleus iIi korpus LR oplodenom maticom. To se obavl na taj naein 8to se svakog proizvodnog perforiran novinski papir, preko maticna resetka na nju nukleus iIi peele se zdruziti . prihvatiti mladu maticu, prelazeei u . korpus,a stara matica donjem sezone. sa maticom i leglom pomakne se u stranu. Na podnici ostaJe dosada8nJi nastavak u matica nije jos stigla formirati leglo. njega se stavi korpus sa miadom maticom, koji je bio na toj zajednici. Preko njega se stavi pomocna podnica od lesonita sa svojim lijetom, na koju se stavi stara zajednica sa maticom i njenim leglom u jednom korpusu. Sve izletnice 1Z stare zajednice uei ce u donji korpus, gdje su se nauGile ulaziti i zaposjesti donji dio plodista sa novom mladom maticom. Gomja stara zajednica ostaje sada prakticno bez izletnica, Gime se sprijeci zapoceti nagon za roj enj em, a zapoceti maticnjaci ce bib razoreni. Potom se staroj zajednici oduzmu okviri sa maticom sa 3-4 okvira legla i pcela i tako formira zapravo roj, koji se moze do kraja sezone uz pomoe pcelara razviti u solidnu zajednicu. mogucnost pcelarenja hila hi sljedeca: se obavi kao u prvom slucaju, kada se poslije razgradivanja maticnjaka ukloni pomocna podnica, tad se obavi spajanje pcelinjih zajednica, bez trazenja matica i obezmaticavanja zajedmca. eventualna mogucnost pcelarenja mogla bi bid sljedeca: Sve se takoder obavi kao u prethodne dvije varijante, starn razlikom, sto se zajednice na kraju ne spajaju. Sada se stara zajednica sa njenom maticom postavi na potpuno novo mjesto, kao roj, na pcetinjaku. Nova zajednica sa mladom maticom, koja je ostala na starom mjestu, dobila je prakticno sve izletnice iz stare zajednice. Na ove nacine dode se do norrnalnih i veoma jakih zajednica na cijelom pcelinjaku. Vjestackim razrojavanjem skoro da se ne oslabe osnovne proizvodne zajednice,jer su dobile kasnije leglo i mladu maticu nukleusa iii LR kosnica koristenih kao nukleusa. Cilj ogranieavanja matice nije sarno u tome da se stavljanjem maticne resetke olaksa vrcanje meda bez stresanja pcela iz medista, nego je vazniji razlog da zajednice udu u glavnu pasu sa sto manje otvorenog legla a sa sto vise pcela sabiracica. Dobre pase traju veoma kratko a daju vel ike prinose, pa peele na ograni~ynom legiu blokiraju legio medom a time omoguce vece prinose meda. Velike kolicine otvorenog legia znacajno povecavaju utrosak hrane na razvoj legla. MoguCi nagli bespasni period pogotovo moze da s~anji prinose meda, kada lu:anuna-pO¥ecana-otvor-enoleglo,. Tille pase traju duze vrijeme, ali sa manjim dnevnim unosima nektara, kao sto je livadska pasa, pa se matice tada ne moraju ogranieavati, jer zbog manjeg unosa do blokiranja medom nece ni doti, a takav unos ce na maticu djelovati stimulativno u polaganjujaja. Iz izlozenog je vidljlVO da se na stacioniranim pcelinjacima, na ovaj nacin, med vrca triput iz tri medista,a ako se ide na seleee peelarenje, onda i vise puta iIi vise medista, ali princip konaenog redosIjeda korpusa ostaje isti. Ostali postupci su standardni. "'",,"CHVU
57
KOSNICA
za pcelinjak Maticna rdetka Milerova hranilica Zbjeg za selidbu Poklopac ispuna stiropor 372x464x20mm
Plodiste 2 kom i Mediste (nastavak) istih dimenzija po 10 kom Hofmanovih okvira 3;12
4U
Podnica sa poletaljkom
58
2'0
,.
H-
:l4l
,.«
144 $OS;,
:1:0
..¥:f'
f-
5itacionirani
na otvorenom
K~OV lA lR OJ 1:/\ f*/\VH,.JO~1!iil(1 ..tElIH).ild(
,IQ 1''"4'
ii
~t
10
~
PODNICA !l11i>
~t
>II'*'
~
Kotiranje dinenzija dijelova kosnice izvrseno prema orginalu LR KOSNICE od daske debljine 20 mm sa dodatkom krova za stacionarni pcelinjak na otvorenom prostoru i izmjenom dubine krova 80 umjesto 70 mm.
59
20mm azlV kosmce
tS
j bocne Izadn_ letvica dascuni poletaljka letvica za lij eto
Plodiste PliP2 Nastavak (kao plodiste) Poklopac (poklopna daska)
prednja i zadnja str. bocne stranice prednja i zadnja str. bocne stranice prednja i zad. letvica bocne letvice lesonit ploca tvrda prednja i zad.letvica
Hranilica "Miler"
bocne letvice pregradna letvica lesonit p loca tvrda
Okviri "Hofman"
satonosa bocne letvice donja letvica
(j) ()
·S )Vl 0 ...!>::i
:> 0
~
, .....
za paviljonski pceIiniak za pcelinjak na otvt}renOm prostoru KOSNICA UKUPNO:
prednja i zad. daska bocne daske dascani pokov krova prednja daska zadnj a daska bocne daske dascani p (,Lv v krova unutrasnja letvica
··._"_e'
i
~~
t
po komadu
milimetara m 1 50 20 0.000 521 000 2 50 0.000412000 I 7 384 0.003970560 0.000214240 1 412 1 372 20 20 0.000148800 4 412 242 20 0.001 994080 4 504 242 20 0.002439360 2 412 242 20 0.001 994080 OD02 439 360 2 504 242 20 0.000164 800 2 412 20 20 0.000201600 2 504 20 20 1 504 412 5 0.001 038240 2 412 20 40 0.000329600 2 504 20 40 0.000403200 0.000 558 000 1 372 50/30 30 1 504 412 5 -- 0.()01 038240 30 480 26 20 0.000249600 60 230 36 10 0.000 082800 30 450 20 10 0.000 090 000 2 460 80 20 0.000736000 2 557 80 20 0.000891 200 0.005124400 1 557 460 20 1 460 120 20 0.001 104000 1 460 80 20 0.000736000 2 557 120/80 20 0.001 336800 i-I- 687 S60 1 , 0;00577'0800 1 420 20 40 0.000336000 ~
0.00 I 042000 0.00041 000 0.003970560 0.000 i 4 240 0.000 148800 0.007976320 0.009757440 0.003 988 160 0.004878720 0.000329600 0.000403 200 0001038240 0.000659200 0000806400 0.000558000 0.001 038240 0.007488000 0.004968000 0.002700000 0001472000 0.001 782400 .0.005 124400 0.001104000 0.000736000 0.002673600
O.CUaliO 800 0.000336000
1. SAKROVOMZAPAVILJONSICIPCELINJAK
0.060755920
II. SA KROVOM ZA PC. NA 01VORENOM PROSTORU
0.062997520
1. kosnica = 0,061 m 3; 1 m3 = 16,39 kosnica) II. kosnica = 0,063 m3 ; 1 m 3 15,87 kosnica, 3 bez otpataka 16 kosnica = 0,976 m = 1 00 m 3 bez otRataka 15 kosnica 0,945 m 3 = 1 00 m 3 otpadak;:::,; 0,024 m 3 otpadak = 0,055 m 3 ' '
60
opste
Bosanka kosnica
slijedece dijelove:
- podnica (podnjaca) sa poletaljkom, I
vertikalno pokretnog 2
plodista P
- nastavak
dimenzlja, potpuno .
kao plodiste,
- poklopac (poklopna daska), koji kada se preokrene sluzi kao zbjeg, - Milerova hranilica po varijanti "B", - Hanemanova maticna resetka, - krov za paviljonski iIi pcelinjak na otvorenom prostOnl, - cesalj za Iij eto i - lim za seobu pcela, pocincani, perforirani.
LR Bosanka kosnica sa dva plodista, nastavkom i krovom za p(~elinjak na otvorenom prostoru Kosnica je od daske debljine 30 mm, pa joj nije potrebno dodatno ~imsko utopljavanje. U plodistu Pl,P2 i nastavku (medistu), koji su potpuno istih dimenzija 370x460x240 mm (unutrasnje mjere), ima po 10 okvira Hofmanove konstrukcije, unutrasnjih dimenzija 420x200 mm. Zbog opceprihva6enih kriterija 0 kosnicama i okvirima, prakticnih razloga i zaolmlzivanja cifara, dimenzija okvira je minimalno korigovana u odnosu na dimenzije original LR kosnice. Medutim, nema nikakvih smetnji da se koriste okviri original Hofmanovi i obratno. U kosnici okviri se vjes(~ju na pricvrsceni kutni lim u produbljenom utOnl prednje i zadnje stranice kosnice. Stranice plodista i medista se dodatno ucvrscuju sa gornje i donje strane nauglicama, koje se pricvrscuju obavezno zavrtnjima. Na mediste se mogu, a ne mor3:iu, stavljati umjesto ureza odgovarajuce ruckeza nosenjc. ~
Pod podnice je sa prednje donje strane na 15 mm urezan 390x30xlO mm, radi uklapanja prednje letvice rama podnice, sto se u praksi pokazalo neophodno. Kod poklopca i hranilice izvesti sa donje strane utor za debljinu lesonit-ploce, tako, da zub sirine 15 mm ostane sa vanjske strane rama a da se iesonit ploca uglavi u utor. Kod poklopca lesonit ploca se pricvrScuje na ram tako, da glatka strana bude dolje a kod hranilice obratno-gore. Sa obje strane lesonit se mora dobro n~topiti fimisom dva puta, da se ne udubljuje od upotrebe secemog sirup a i ne gnjece peele za satonose okvira. 61
,/
Lirnovi za uvlaeenje
Sil
kakvi
je hi-anilica pregradena prihranjivanje koristi se pornenuta hranilica. S obzirorn na to na dva dijela-prostor za pogaee i prostor za sirup, hranilica je nesto dublja nego inaee, kako bi se mogla dodati veca koliCina secernog sirupa. poklopac se stavlja stiropor kao toplotna izolacija, koji se ne vadi ni ljeti, osim kada se poklopac koristi za vedntilaciju kao kada se peele sele. seobu peeia unutar regiona, lijeto se moze zatvoriti perforiranirn dijelom eeslja, dok je za seobu kosnica sa peelama na vece udaljenosti predviden poseban pocineani perforirani lim duzine sirine kosnice odnosno 370x40 mm, koji seposlije skidanja daseice lijeta prievrsti sa dva mala zavrtnja na plodiste. Prilikom seobe, tijela kosnica se vezu na uobieajene naeine, u zadnje vrijeme najeesee plastienirn trakama sa mehanizmorn za uevrscivanje. Za lijeto preko zirne predvidenje poseban prikazani eesalj koji irna otvore za prolaz peeIa a ostali njegov dio je perforiran radi ventilacije. Cesalj se uvlaei odozgo iza daseice lijeta jednostavno i po potrebi porniee desno-lijevo, ostavljajuci dovoljno otvora za prolaz peeia na proeisne lijetove. Krov kosnice zavisi od toga da Ii se radi 0 paviljonskom pcelinjaku, kojije kao objekat vee natkriven iii 0 peelinjaku na otvorenom prostoru sa postoljern za kosnice, u kom slueaju krov kosnice treba da ima nadstresnicu i pad krova nazad za oticanje oborina. U nekim prilikama, umjesto klasiene zamjene plodista PI i P2, eesto je lakse zamijeniti sarno okvire. Kosnica se obavezno firnisira dva puta sa unutrasnje i vanjske strane, te boji posnim uljanirn bojama. Za evidenciju kosnica, potrebno je obezbijediti plastiene iIi nehrdajuce lirnene iIi aluminijske brojeve, a nurneracija kosnica se moze vrsiti i bojenjem uz upotrebu sablona za brojeve. LR Bosanka kosnica je izuzetno evrsta i dovoljno topia, a bojenjem postaje toplija, dugotrajnija i obojenuje manje nap ada djetlic. Razvoj pcelinjeg drustva i principi peelarenja sa LR Bosankorn kosnicom ipotpuno su identieni onorne kako je opisano kod original LR kosnice. '
62
kosnicu na otvorenom prostoru
MiIerova hranilica Poklopac / zbjeg ispuna stiropor 370x460x40mm (kao zbjeg bez stiropora)
...
Maticna resetka Plodiste PI i P2 i Mediste istih dimenzija
po 10 kom Hofmanovih okvira
J3..f'L
3.'1-'0 :';)1)
A Jf.-
h-
'*
Podnica sa poletaljkom
V1SINA
1 63
64
KROV
BOSANKA otvorenom
sa
SiRAiN\jA SrRANA KROIIA '5.j,iiO
,,* 25
51
'10
~
fi~
l.. "!I
'Sill
Dimenzije krova se odnose na LR BOSANKU KOSNTCU cija je debljina daske 30 mm. Najbolja daska za pokov krovaje lamperija debljine I5·mm. Dascani pokov krovaje dimenzija 590x7IOxI5 mm. Ram za krov je obicno od daske colarice. Unutrasnje dimenzije rama krova na koji se pokiva lamperija treba da su sire i duze (vece) za po 10 mm od dimenzija kosnice, radi deformacija drveta, Tak:segstavljanja
Tskidanjakfova'rv·entliacije. . . ...
. ... '
. '.,
. . . .. .
~
Dimenzije lima za krov su 660x780 mm, tako da "tepsija'; lima ima dimenzije 610x730 mm. Lim je sa svih strana veci za 10 mm od dascanog pokova krova, da se voda ne podlijeva i streha dolje je niza za 5 mm od debljine daske. Znaci, ako jedaska debljine 15 mm, strehaje 20mm. Podvrtanje lima okol0 uvijekje 5 mm. Stoga1je lim za LR Bosanku kosnicu od daske debele 30 mm dimenzija 660x780 mm. Limene trake se zanituju za~ovicama za lim krova i izbuse za pricvrscivanje lima zakrov od daske.
65
~ 30mm
S
dio
(\j
'"d
S 0
~
J
~
:5 >VJ
po komadu
milimetara bocne letvice prednja'letvica
Podnica (podnjaca)
zadnja letvica dascani pod poletaljka dascica za lij eta
Plodiste PI i P2 Nastavak (kao plodiste) Poklopac (poklopna daska)
prednja i zadnja str. bocne stranice prednja i zadnja str. bocne stranice prednja i zad.letvica bocne letvice lesonit ploca tvrda prednja i zad, letvica bo cne letvice
Hranilica
pregradne letvice
LR
letvice za sp latice no saci letv, za s£ laL lesonit ploca tvrda
Normalni okviri Q)
u
'S >Vl 0
~
:> 0
~
za paviljonski pceliniak za pcelinjak na otv oren om prostoru KOSNICA UKUPNO:
satonosa b9 cne letvice donje letvice prednja i zad. daska bocne daske dascani pokav krova prednja daska zadnja daska bocne daske dascanipokovkrova ~ un utrasnj a letvica
2 1535 1 1430 1 430 515 1 430 1 430 4 430 4 520 2 430 2 520 2 430 2 520 1 517 2 430 2 520 2 370 18 370 9 130 1 517 30 480 60 210 30 440 2 490 2 5,80 1 580 1 490 1 490 2 580 ··710 1 440
80 30 80 390 65 40 240 240 240 240 30 30 427 30 30 30 10 10
427 26 26 26 80 80 490 120 80 120/80
59-0 30
UKUPNO
~ In
30
3
0.001 284 000
0.002568 000
0,000
6 000
0.000516000
0001032 000
0.00 1 032 000
30
0.006025500
0.006025500
20/1 0
0.000559 000
0.000 559 000
0.000 258 000
0.000 258 000
0,003 096 000
0,012384 000
0,003744000
0,014976000
0.003096000
0006192 000
0,003744 000
0,007488 000
0,000 838 500
0,001677000
0,001014000
0,002028000
0.001103795
0,001 103795
0,000 838 500
0,001677000
0.001014000
0,002 028 000
0,000 499 SOD
0.000 999 000
0,000011100
0,000 199800
0,000 006 500
0,000 058 SOD
0.001103795
0.00 1 103795
0,000 249 600
0.007488 000
0.000054600
0.003276 000
0,000 114400
0,003432000
0,000980 000
0.00 1 960 000
0,001 160 000
0,002320 000
0.005684000
0,005684 000
0.001470000
0.001470000
0.000 980 000
0,000 980 000
0,001740000
0,003480 000
0.0.0628350.0
UOD6211T500
0,000 528 000
DaDo 528 000
15 30 30 30 30 65 65 5 65 65 45 3 5 5 20 10 10 25 25 20 25 25 25 15 40
r: SA KROVOM ZA PAVILJONSKI PCELINJAK
0.087 033 390
n. SA KROVOM ZA PC. NA OTVORENOM PROSTORU
0.089810890
1. kosnica = 0,087 m 3; 1 m 3 = 11,49 kosnica, II. kosnica = 0,090 m 3; 1 m 3 = 11,11 kosnica, 3 bez otpatka 11 kosnica_= 0,957 m = 1 00 m 3 bez otpatka 11 kosnica = 0,990 m 3= 1,00 m3 . otpadak:== 0,043 m 3 ' otpadak:== 0,010 m 3
66
atura
30mm
aZlV ko n
S astavni dio dije ko
becne I
Po (podnjaca)
pre
:tj
'":i
E
.~
2
tvice a letvic
letvica Iz dascani pod
1 1
po letaljka dascica za lijeto
Plodiste PI i P2 N astavak (kao plodiste) Poklopac (poklopna daska)
prednj
4 4
i zadnja str.
bocne stranice
2 2 2
prednja i zadnja str. bo cne stranice prednja i zad. letvica
2 1
bocne letvice lesonit ploca tvrda prednja i zad. letvica
M ilerova hranilica po varijan ti "B"
bocne letvice pregradna letvica pregradna dascica lesonit ploca tvrda pocinc.a-namreza pleksiglas
Hofmanovi okviri
OJ
(.) ......
1::1
)r:/J
0
~
;> 0
~
za paviljonski pcelinjak za pcelinjak 11a otvorenom prostoru KOSNICA UKUPNO:
satonosa bocne letvice donje letvice prednja i zad. daska bocne daske dascan i p okov kro va prednja das1ca zadnja daska bocne daske
,
dascani pokov krova unutrasnja letvica
I
0:;
,S
<:Il
'N
:8
::l
'V
r:::
~
'Ul
milimetara 535 80 30 430 30 40 430 80 30 5 5 390 30 430 65 2011 0 430 40 15 430 240 30 520 240 30 430 240 30 520 240 30 430 30 65 520 30 65 517 427 5
2 430 30 2 520 30 1 400 50 1 370 70 1 427 258 1 430 260 1 400 60 30 480 26 60 230 36 30 440 20 2 490 80 2 580 80 1 580 490 1 490 120 1 490 80 2 580 1.20/80 710 590 1 440 30
po komadu
UKUPNO
nr 0.001 284 000
0.002568000
0.000 5i 6 000
0.000 16 000
a .00 1 032 000
0.001032000
0.006 025 500
0.006
0.000559 000
0.000559000
0.000 258 000
0,000 258 000
500
0.003 096 000
0.Dl2 384 000
0.003 744 000
0.014976000
0.003 096 000
0.006 192 000
0.003 744 000
0,007488000
0.000838500
0,001677 000
0,001014000
0.002 028 000
0.001 103795
0.001103795
70 70
0,000 903 000
0.00 1 806 000
0,001092 000
0,002 184 000
70/55
0,001400000
0.001 400000
10 5 0,5 3 20 10 10 25 25 20 25 25 25. 15 40
0.000 259 000
0.000 259 000
0.000550830
0.000 550 830
--.,.
-
-
-
0.000 249 600
0.007488000
0.000 082 800
0.004968000
0,000088 000
0.002640 000
0.000 980 000
0.001 960 000
0.001 160 000
0.002320 000
0.005684 000
0.005684000
0.001470000
0.001470000
0.000980 000
0.000980 000
0 ..001 740 000
0.00348.0 000
0.006283500
0.006283500
0.000 528 000
0.000528000
1. SA KROVOM ZA PAVILJONSKI PCELINJAK
0.088067125
II. SA KROVOM ZA PC. NA OTVORENOM PROSTORU
0.090844625
I. kosnica = 0,088 m3; 1 m3 = 11,36 kosnica, II. kosnica = 0,091 m3; 1 m3 = 10,99 kosnica, bez otpatka lLkosnica 0,968 m3 bez otpatka 10,5 kosnica 0,956 m3 - 1 00 3 = 100m3 -, m , otpadak z 0,044 m3 otpadak = 0,032 m 3
67
~I
bez otpatka
kosnicc
ko Jugoslovenka modificirana "SARA " sa o okvira DA AN - BLAT sa 1 okvira DADAN-BLAT modificirana sa 10 okvira LANGSTROT-RUT orginal sa 10 okvira LANGSTROT - RUT modificirana BOSANKA sa 10 okvira
40
0.091
40
10.99
10
49
9.61
9
70
1O
54
40
0,094
4
20
0,061
16,39
15 - 16
30
0,088
11,36
10 - 11
±O
44
OKVIRI (RAMOVI) Sve kosnice sa pokretniID sacem moraju imati okvire iii ramove. Okviri su najbolji od lipova, jelova drveta i topole. Okvir se sastoji iz cetiri letvice: satonose, dvije bocne i jedne donje letvice. Normalna iIi standardna sirina letvica za okvire je 25 iii 26 mm (bolja je od 26 mm) a debljina je uvijek 10 mm osim satonose, cija je debljina 20 mm.
Okvir skovan limiCima
Duzina letvica zavisi od velicine okviqD odre4~l1ogtipak()sllice. Ral1ije sllkosniceilllale 12 okvinl u plodl~tUi12 okvlra ilipoluok:vira u medistu (nastavku iii polunastavku) a u novije vrijeme se smatra da su rentabilnije kosnice sa 10 okvira, bez obzira na pasno podrucje, njegovu izdasnost i duzinu pasnog perioda.
Okviri u mediStima (nastavcima) i polunastavcima obicno su istog broja okvira kao i u plodistu. Mogu biti razli~itih sirina (odnosno visina) od okvira u plodistima, izuzev kod LR kosnice, kod koje su svi okviriisti i u plodistu i medistu.
68
\.
okvira
Spojevi letvica okvira se najkvalitetnijim Ucvrscuju se i tankim eksercicima 30-40 mm, kao i polurazmake od po 5 mm sa i okvira od 10 mm. Umjesto limica satonose, da vire 10 mm.a na donjim konstrukcije, bez
na
potrebno
i sl. sluze za
. okvin su
HUHv""
Satonosa treba da ima sa donje (unutrasnje) strane uvlaci satna osnova. Sve letvice treba izglacati brusnim
mm, u koji se
Sabloni za busenje rupica okvira
Prije skivanja okvira, letvice treba izbusiti, k1'oz koje se provuku zice. Obiljezavarue mjesta za rupice vrsi se pomocu limenog sablona, sirine i duzine okvira, koji se izbusi. Prakticniji je sablon koji se na jednom kraju savije 10 mm pod pravim uglom (kutom). Za lakse skivanje okvira napravi se kalup. Kada se okviri ucv1'scuju pomocu limica za okvire, u torn slucaju okvi1' se bolje ucv1'sti, kada mu donja letvica dolazi odozdo do vanjskih krajeva bocnih letvica, pa se ekserciCima sa donje strane ucvrseuje za bocne letvice. Kada se na satonosu stavljaju ekseri za razmak izmedu okvira i klanfice, onda je bolje, kada se donja letvica postavi izmedu bocnih letvica. Tako je i kod Hofmanovog okvira, s tim sto se jos letvice uzljebljuju. Radi iznesenog, pot1'ebno je prije rezanja letvica unaprijed znati na koji ee senaCin izvesti razmak izmedu okvira za pr91az pcela (utica), jer u prvom slucaju donja letvica mora biti duza za 20 mm a bocne letviee kraee za 10 mm a u drugom slucaju obmuto. Od ovog nacina zavisi i donji diokalupa za skivanje okvira, jer se u prvom slucaju donja letviea pricvrSeuje eksercieima sa donje strane za bocneletvice a u dmgom slucaju sa bocnih strana. N a prikazanom crtezu kalup za skivanje okvira je univerzalan, za oba Kalup za skrivanje okvira slucaja. Nacin uzicavanja okvira uglavnom zavisi od toga da Ii ee se utiskivanje ziea u satnu osnovu vrsiti zvrkom (zvrkom iii radlom) iii elektricnim putem pomoeu elektricnog transformatora. Pod naslovom "Stavljanje satnih osnova u okvire", prikazan je elektricni transformator za utapanja zica u satne osnove.
69
kontinuirano po redovima preSIJeCanp pri se na pocetku i kraju ucvrste pola zakueaju prije ekserCicima (teksneiglama) koji se uvLacenja iiea. se omota oko glave ekserci6a puta, poslije 6ega se ekserCic pazljivo do kraja zakuca da ne Poslije to i na kraju u6in1, nakon cega mrdanjem desno-lijevo otkine preko glave Svrha zicaje da sace . u okviru, da od toplote satna osnova (satnica) lzgradeno saee ne i deformise, da se ne lomi za vrijeme vrcanja meda . prilikom peeia na pasu. Radi bolje stabilnosti satne osnove
U
okviru, krajnji
do letvica treba da su manji.
Najbolja iica za okvire je broj 3 (00,3 mm). Poslije uiicavanja okvira, pristupa se stavljanju satne osnove u okvir.
Zica za okvire na kalemima
Umjesto vertikalnih ziea, mogu se ziee uvuci u vidu slova V u kombinaciji sa horizontalnim zieama i sarno kosim zieama u vidu slova W i wv. Pcelari su otkrili da je najbolje uzicav~nje WV kao na ovoj fotografiji. U ovom slucaju klasicnim pcelarskim busilicama za okvire ne mogu se busiti rupiee koso u satonose i donje letvice okvira, nego obucarskim silom iii elektricnom busilicom pod uglom iii pricvrscenom na stalak a za letviee se izradi pod odgovarajucim uglom stalak (pristroj). Meoutim, nije obavezno busenje rupiea koso, s obzirom na to da je iiea dovoljno elasticna, pa se rupiee mogu busiti TIurmatno.VeliCina·rupicaje01·mmiH manje. U nastaveima mogu biti i tzv.siroki okviri, od letviea sirine 35-38 rom, kadajeu medistu 9 iIi 8 sirokih okvira, sto zavisi od unutrasnje sirine medista, odnosno tipa kosniee, odnosno sirine letviea u plodistu, da Ii su 25 iii 26 mm.
Uzicavanje okira WV
70
Neki pcelari smatraju da pcelarenje
sirokim
u medistu ima svoje
kao:
u
racionalnost u vremenu vadenja okvira lZ nastavaka i sa okvira, otvaranja vostanih poklopcica 15L
kod
71
OKVIRI
Limit za normalne
,
<[
u
;;: lI-
W
.,I)
"(
:t; '0 liD
100
2:,A
tl'l Ai1A1'tA I!'t l' tI:{)'~ilii t'CE.;$AlitC;.ll!"A~
72
< I
'".
r lA LIlfASiAVAk) II;Q!1\i !Cl ~'OA~'" ~1'
I .
,~
~~.
.
~
ZA '!"OlJJMfflt'S IE !~'S;IAV:j\,K'
~~~~~j!.l~!u'I'
73
HOFFMANOV
74
LR
NORMALNIOKVIR
LRKOSNICU
IItAflN UU'''''''~''~fN.l'''' 1A UJi!&l()tV~'$e
tI
OSN~) l~;~
,i'tI\[J1.I;)M
1
!"ott! iJltJ I.. ft O:KVI RA iii IP'kOQ! S,'fIJ I 1oJ(~Q!:$.1fO 1~;@.$rft;V~1J1
75
NORMALNI
ZA
BOSANKU KOSNICU
l'4""~t~
IJ'Z1CJ1\'lWN,fA
%/l.UnSI(l\lA~JI~
U $,11;1'00 O$W!OVUZV~~ ~ 'iv~I(Q'Mt RAOL~ t
IiIO!LoVw U Ct~ \\,I~A 1!l1O~,*!IC~ l
..
. ·4
76
HOFMANOV OKVIR
BOSANKU
77
su normalni s po sredini u kojima polovina ispuni satnom osnovom ana drugoj stavi samo pocetna traka em iii se u obje polovine Obieno se stave takva okvira i to jedan u sredini a ostala'dva krajeva gnijezda. stave samo Peele ce za dana izgraditi trutovsko Matica za daljnja 2-3 dana zaleci to trutovsko saee, pa radi dobijanja voska, treba najkasnije za 5-7 narednih dana otvoriti kosnicu, izrezati saee, ostavljajuci nastavljanja po stupka. Uk6liko se ne bi u od 5-7 dana to ucinilo, peele ponovo po 1 em nepotrebno mlijee na trutovsko leglo. Sto se tiee varoe, sa izmjenama okvira gradevnjaka u razmaku od 5 dana u vrijeme razmnozavanja varoe, smanjice se varoa za oko 50%. To je uzgojno metoda unistavanja varoe.
OKVIRICI ZA SEKCIJE (BOI(SESE) Proizvodnja meda u saeu u okvirieima sekcija ima svoje prednosti: saee se dobija brzo, saee je lijepo izgradeno, dobro napunjeno medom kao i poklopljeno a efektnog izgleda bijelo i 6sto, neuprljano od peelinjih tragova, praktieno za trZiste a naroCito za turiste. Med u saeu se iz psiholoskih razloga bolje prodaje a i sisanjem meda iz voska, med se duze zadrzava u ustima, pa je korisniji za dezinfekciju usta. U okvir polumedista iii okvir medista, treba smjestiti 8 okviriea, i to u dva reda po 4 okviriea iii slieno. Praktikuje sekoa proizvodnje meda u saeu, da kosniea raspolaze sa dva polunastavka sa okvirieima iii jedan nastavak. Okviriei se mogu i direktno stavljati u mediste umjesto da se prvo stavljaju u okvire polumedista iIi medista. Tada se nadnu medista prievrste po duzini sa donje strane,nosaei od poeineanog lima u obliku izvrnutog slova T, na koje se slazu okviriei. Tada gornje i donje dasCiee okviri6a imaju sa strane ureze od 5 mm duzine po 6 em kuda peele pro laze, kao sto je na ertezu prikazano.
.' ·····Kadaseokvirtciumecutr·61tvtfinecrrsf[~6Viurezi na njim~ za prolaz peela nisu potrebni, jer sam okvir ima granienike za razmak izmedu okvira. Okviri6i se izraduju najrade od lipe, jele i topole. Debljina daseica je najpraktienija od J mm a sirina kao u normalnih okvira 25 i 26 mm, iIi kao za siroke okvire 35-38 mm, zavisno od tip3"'kosniee. Stroki' okvir'tffeaista' sa'g'sekcijtt .
OkviriCi se grade sa prorezo~ za satnu osnovu i to: sarno odozgo, odozgo i sa strana i odozgo i odozdo. Dovoljno je sarno odozgo. 78
prorez za satnu osnovu, u kO]l se uvuce sve ua to
v!HUL"''''"!
SU
toplim parafinom da ih ne zaprljaju propolisom:Parafin treba da bile tanka premazane. kojim se premazuju treba UUO)"'H,'"
Dobro je pocetku staviti okvirica sa . sacem jos je bolje ako na ujima ima 1 malo meda, koji ce poslliZiti kao mamac pcelama za zaposjedanje okvirica. postoje u prodaji . plasticni okvirici cija se svaka sekcija sastoji dva ista dijela sa mogucnoscu spaj 1 razdvajanja, izmedu kojih se umeee satna osnova, a sve skupa se ubaci u okvir kosnice koji je bez uvucenih zica.
Siroki okvir medista sa 8 sekcija s medom
STAVLJANJE SATNIH OSNOVA U OKVlRE Da bi se mogle utisnuti zice u satne osnove (satnice), treba prije napraviti podmetace od daske, posebno za okvire plodista a posebno okvire medista, ako nisu istih dimenzija. Podmetac za normalne okvire je debljine daske 12-13 mm i kraei je i liZi za 5 mm od unutrasnjih supljina okvira. Podmetae za mediste, ako su okviri siroki sa dascicama sirine 36 mm, debljina daske treba daje 18 mm, sto znaci uvijek polovina sirine letvice okvira, jer su zice okvira a i satna osnova u sredini letvica okvira. Gornja ploha daske se izhobla a sa donje sfrane dobro je pricvrstiti dvije letvice uzduz podmetaea, nedaleko od krajeva. L4;Yice su obieno sirine 30 mm i debljine 20 mm. Prije uvlaeenja satni~snova u okvire, stane osnove treba kraee vrijeme izloziti suncevoj toploti, jer su hladne ve0:t11~~gl1ke il,a,hko l0I1:11jiye~ MQgllse.prethodnodrzati'utoplojprostQrijiili sepazUivo zagrijavaju iznad elektricnog stednjaka iIi plinske lampe. Prije umetanja u okvire, satne osnove ako nisu presovane za odgovarajuCi tip okvira, moraju se isjeCi na mjeru tako da su za 10 mm kraee i uze od unutrasnje supljine okvira. Ako je donja letvica okvira sirine 20 mm, satna osnova moze biti do donje letvice. Ako su satne osnove kraee pa ih peele moraju nastavljati, onda saee odsjeei odozdo sredinom eelija, kako bi peele nastavile graditi radiliene a ne trutovske eelije.
79
8e dodiruju osnova se okvir malo To se 18to ucini i sa druge strane.
Okvir sa satnom osnovom
Podmetac se prije pokvasi, da se satna osnova ne lijepi za njega. Okvir sa pricvrscenom satnom osnovom se stavi na podmetac. U 10nCi6u se zagrijava voda u kojoj se zvrk (zvrk iIi radI), pom06u kojeg se utiskuje jedna po jedna ziea u satnu osnovu prvo horizontalne a onda se preokrene okvir pa to isto ucini sa druge strane sa vertikalnim zicama. Ako su zice drukcije uvucene, utiskivati zice prilagodavaju6i se zieama. Zvrk (Zvrk, radl)
Najbolje i najbrze utapanje ziea u satne osnove vrsi se elektricnim transformatorom. To je mali transformator, pomocu kojeg se struja od 220 V (Volti) smanjl na 12 Volti. TajaCina struje potpuno je bezopasna za covjeciji organizam.
Elektricni transformator
Utapanje fica u satne osnove
Prednostelektricllogtrtapanjazieajel.ltome;,stosezrce·potpufl(Jravnomjenmzagrijavajuiutapaju u vosak, stvaraju6i ejelinu sa satnom osnovom. Kada se transformator ukljuci na struju, jednim kontaktorn - "stiftorn" se dodirne jedan a drugim kontaktom drugi kraj ziee, tako da struja tece kroz zieu, zagrijava je, pri cernu se vosak topi a ziea utapa u vosak. Lakse je utapati red po red nego eije1u zieu, jer ipak treba rukorn malo izravnavati zieu skupa sa satnom osnovorn.
80
Satna osnova
U
okviru
izoluju pri okvira treba samo sa jednom zicom. Da hi se nedostatak jedne otklonio, je tako ona lma 1 kako satna osnova ne hi pod teretom pcela i u tople Je vosak mehak.
Koristi se i uzicavanje samih satnih osnova van okvira iIi tzv. armiranje satnih osnova pomocu pcelarskog derdefa. Zavisno od naCina uzicavanja derdef moze biti za jednu ili dvije skupa satne osnove, u kom se slucaju kasnije zice presijeku izmedu dviju osnova. Podlozna daska (podmetac) za satnu osnovu je najcesce u sklopu derdefa. Derdef pored cetiri deblje letve rama ima i petti pokretnu letvu. Na prednjoj letvi rama i posljednjoj pokretnoj letvi mjesto rupica kod djevojackog derdefa za vez, kod pcelarskog derdefa se zakucaju ekseri bez glava, tako da vire oko centimetar. U pokretnu letvu se pri krajevima ugrade dva zavrtnja na odupiranje od cetvrtu letvu sa stopicama i ruckicama za okretanje. Zica se iznad satne osnove omota oko eksera naizmjenicno gore-dolje i zavrtnjima malo nategne. Zatim se elektricnim transformatorom obavi utapanje zice. Na kraju se malo zavrtnji otpuste i dobijena armirana satna osnova skine i uIozi u ok:vir ciji satonosa mjesto standardnog zlijeba ima isjecen zlijeb potpuno 5xlOmm u vidu letvice u koji se uglavi armirana osnova i pricvrsti isjecenom iii posebno izgradenom letvicom, a donja letvica ok:vira se prosijece u koju se uvuce osnova da slobodno visi.
PREBACIVANJE SACA IZ VECIH U MANJE OKVIRE Ponekad postoji potreba da se zelimo osloboditi starih kosnica koje su vece, u kom slucaju treba izvrsiti prebacivanje saca sa pcelama iz veCih u manje okvire iii u nekom drugom slucaju. Postupakje slijedeCi: 1z kosnice sa veCim okvirima izvadi se 5 okvira, od kojih treba sarno jedan da bude sa leglom a ostali sa manjim vijencima meda iii praznim sacem. Sa okvira se stresu peele i okviri prenesu u prostoriju u kojoj se ~t~ krajevima okvira presjeku "precvikaju" zice i izvrsi isijecanje i krojenje saca za nove manje okvire, cije sace nece biti ucvrsceno zicama za okvire. Za isijec~je i umetanje saca u nove okvire treba pripremiti dva ostra noza, vrucu vodu za zagrijavanje riozeva·· da'semeaUelijepfltafijuWastopljencYosakYzapoveztvanje'sa&a ··zaukvire-,·· koje·-se··vrsi zalijevanjem rastopljenim voskom. 1sijecanje i krojenje saca vrsi se na podmetaeu - daski, tako sto se ostrim i zagrijanim nozem unaokolo isijece sace iz velikog okvira. Zatim se preko isjecenog saca postavi novi manji prazan okvir bez zica. Pored unutrasnjih strana okvira isijeca se sace tako da evrsto legneu okvir. Sada se rafijom poveze sat za okvir sa obje strane okvira.
81
stavljamo u sa
VISlllI,
pristupa se daljnjem prebacivanju ostalog i peela u novu kosnicu. stare uzima se po jedan okvir, prvo sa leglom a zatim ostale. sa okvira se stresu u novu kosnicu, pa se onda okviri prenose u prostoriju u kojoj se vrsiti isijeeanje i umetanje saea u nove manje okvire. Okviri sa leglom se stavljaju sa jedne i druge strane vee smjestenog okvira sa Ostali okviri sa cvjetnim prahom, medom i prazni, stavljaju se sa obje strane okvira sa leglom. Veoma je vazno, se peele koje su se6ernog sirup a, da bi sto i sto uevrstile
u novu kosnicu iste prebaeeno u nove okvire.
litra
Izmedu okvira sa leglom i okvira sa cvjetnim prahom, treba u toku peelinje pase stavljati okvire sa novim satnim osnovama, koji imaju uvueene zice, dok peele rado izgraduju novo sace i dok traje potreba za izmjenom starog dotrajalog saca. Pri svakom stavljanju satne osnove, peele obavezno prihraniti sa 1-2litra se6ernog sirupa. Kasnije ce se stari ukrojeni okviri povremeno vaditi, kada dotraju i to u jesen, kada na njima ne bude legla. Ako na njima ima meda, otvorice se poklopCici i okvir stavljati iza pregradne daske, da peele prenesu med iii ce se ostaviti za proljetno prihranjivanje. Potom 6e se pretopiti u vosak i konaeno osloboditi okviri bez ziea, na najracionalniji naGin.
IZMJENA OKVIRA SA STARIM SACEM Pred kraj ofujka (marta), treba imati pripremljen onoliki broj okvira sa satnim osnovama, koliko zelimo izmijeniti okvira sa starim dotrajalim sacem na peelinjaku. Prvo se lzvade dva okvira sa starim dotrajalim sacem bez legla, koje zelimo zamijeniti. Zatim pripremimo mjesto za dva nova okvira sa satnim osnovama sa jedne i druge strane okvira sa legiom, pa ih ubacimo. Potom se prihranjuju peele sa 1-2litra secemog sirupa U omjeru 1: 1. Peele'ce, uz unosenje cvjetnogpraha, nektara i prihranjivanje za 3-4 dana potpuno izgraditi lulice na novom sacu. N akon tri dana se ponovo dodaju dva nova okvira i ponovo izvrsi prihranjivanje. Ako je potrebna daljnja zamjena starog dotrajalog saca, to ueiniti u travnju (aprilu), takoder sa prihranj ivanj em. Novi okvir se dodaje iza posljednjeg okvira s leglom a do njega treba da je okvir sa cvjetnim prahoml .... . .
.
Ako tp!:ba dodati istovremeno dva nova okvira, onda drugi okvir se doda iza okvira s polenom. .
Nakon~polal~eta,J).ettewtplanir.atizamj.enus.tarog sa6~ Jer. tada
peele nece.¥ise . izgradivatinovo
. sace. Makoliko peelinje drustvo u kasnu jesen bilo jako, matica nece u novom sacu polagati jaja, cal<. i ako ga stavimo u sredinu legia. Peele ce U ovo sace smjestati med i cvjetni prah. Na ovaj se naGin odstranjuje staro sace, koje sputava pravilan razvoj drustva. Staro sace u kosnici, treba da se izmijeni sve u toku eetiri godine. Najbolje je svake godine izmijeniti eetvrtinu takvog saGa.
82
I
Dadan-Blat hranilica
I
Langstrot-Rut (LR) hranilica
splatice
Dadan-Blat
Langstrot-Rut za BOSANSKU kosnicu
Hranilica sluzi za prihranjivanje pcela, koje se vdi iz vise razloga.Konstniisane su tako da se u njih moze sipati tecna hrana u vidu sirupa koji se spravlja od secera i vode. Cvrsta hrana koja se daje pcelama u vidu medeno-secernih pogaca, ne daje se putem hranilica, nego se pogace stavljaju direktno na satonose okvira, izuzev kod primjene Milerove hranilice tipa B. Najbolje hranilice su tipa Dadan;'B1at (DB), Langstrot,-Rut (LR) i Milerova hranilica. DB hranilica je sajednom pregradnom letvicom, gdje se dobiju dvije posude u koje se sipa sirup. LR hranilica je koristila DB iskustvo, s tim 8to je sa dvije pregradne letvice, tako da se dobiju tri posude. 83
u
a analogijom
<<
Bosansku kosnicu je od letvica dimenzija 520x30x60 mm dva
u hranilicu, kada se
komada i
od rama, da bi peele mogle prolaziti, ' i 10 mm, ali se dog ada da se SIrup.
su Ox3 mm, koje se pricvrste na tri nosaca 130xl Ox5 mm, koje se unutar pregradenih "posuda" hranilice. Kada se u hranilicu uspe sirup, splatice treba da plutaju. tako se splatice spustaju, dok ne padnu na dno hranilice. Prije svakog treba americkim dlijetom promrdati splatice da se odlijepe od poda hranilice. nece se podiCi i plutati i peele ce se gusiti u sirupu. treba da ima hranilicu, jer prihranjivanje svakog peelinjeg drustva, treba istodobno grabez. dirnenizije hranilice treba da odgovaraju vanjskim dimenzijama odgovarajucem tipu kosnice. se sa donje strane rama zalijepi i pokuje tvrdom lesonit-plocom. Hrapavu stranu lesonita okrenuti dolje a glatku gore u koju se sipa sirup. Lesonit se dobro natopi fimisom sa obje strane dvaput, se kasnije ne deforrnise, s obzirom na to da se sirup spravlja od secera u kristalu i vode, usljed koje se posude uiegnu, tako da gnjece peele koje se zateknu na gornjoj strani satonosa okvira. s.roga su LR hranilice bolje od DB hranilice, s obzirom na to da su kod LR dvije pregradne letvice, kod kOJih se lesonit pricvrsti eksercieima iii klanficama tapetarskim za obje letvice, pa su povrsine posuda manje. Prolaz za peele moze biti·i duzi od prikazanog a mogu se na jednoj letvici izvesti i po dva otvora. U ove hranilice moze stati do 3 listra sirupa.
Hranilica za lijeto
U odnosu na ranije tipove hrnilica koje su se uvlaCile kroz lijeto, ove hranilice imaju svoje prednosti, sto Se stavljaju na plodista lahko i brzo, sto se peele ne uznemiravaju, u njima ne dave, kod slijedecih prihranjivanja plodista ne otvaraju, leglo ne hladi i smanjuje se moguenost grabeza, kao i sto se moze staviti odrnah potrebna koliciha seeerno& sirupa.
HRANILICA OKVIRNA
Hranilica o/fVirna 84
U praksi se koriste i vertikalne hranilice u obliku normalnog sirokog okvira, popularno nazvane "Galon", izradene od deblje daske, Ciji je unutrasnji prostor izdtlbljen u vidu posude uske a duboke 60-80 mm iIi eak do visine okvira kojim se pcelari. lzuzetno su prakticne za stimulativno prihranjivanje. S obzirom na to da su uske, najlakse
. .. Je Sirup 1Z sa sirokim otvorom.
iIi serbetnjaka, koji imaju Ijevkast nosac.
iii po£-ude
12
hranilica za orginal LR kosnicu
Milerova hranilica, kao i DB i LR hranilice, primjenjuju se kod ve6ine tipova kosnica, Rrilagoc1ene dimenzijama tih kosnica. U prikazanoj Milerovoj hranilici, limena (aluminijska) mreza, ogranieava peele na uzimanje secernog sirupa sa pregradne zakosene letvice, preko koje se postavlja navedena mrcZa. Da bi mreza evrsto stajala i obezbjedivala da se ispod nje ne provlaee peele, boene letvice rama hranilice se urezu na po dva mjesta desno i lijevo, l1a duzini oko 3 mm od unutrasnje ivice boenih letvica rama po cUeloj visini. Kako je sirina izmedu ureza za mrezu 65 mm, peele imaju prolaz za uzimanje simpa sa stranapregradne letvice po 7,5 mm na podu hranqice sa obje strane, a kako je visina mreze visocija od letvice za 10 mm, pceieimaju--dovoljnuvisintlodl O-mmzaprol3!z.
MILEROVA HRANILICA "A"
•
Milerova hranilica je inovirana-varijanta "A", na taj nacin da se umjesto Emene ia1uminijske) mreze odozgo stavlja stakl0 a jos bolje pleksiglas. Prolaz za peele se prosijeee gotovo preko cijele unutrasnje sirine hranilice i to najcesce po sredini hranilice. Sa obje strane pregradne letvice na 10 mm
85
pricvrste se vertikalno dvije dascice nize oko 5 mm od zaoko 5 mm
rama
biti 60·
a ;;'."adn.ja
dascica
mrn
1Q,O 3J!.l
~
!Ji:
~.
riln
~ 1(1
k
t..,.
'i'l
L ~
10
Milerova?ranilicapo vari}anti "B" ima prednju posudu zasta'VIj~njeme1~no-:se6erne pogace,pa
seta polovina ili1l3ht:anilice odozdo pokuje pOCli1tanorn rnn;;~()nl kio~ k()j~ pb~ie ne mogu prolaziti. Po ovoj varijatni nerna potrebe da se pregradna letvica zakosi sa strane prerna rnrezi. Njena vertikalna daseica se prievrsti za sarnu pregradnu letvicu, s obzirom na to da peele sa te strane ne uzimaju hranu odozgo nego odozdo kroz mrezu. Moze se pregradna letvica izvesti tako, da se izbjegne prednja odvojena daseica; nego da bude u sastavu pregradne letvice. Pregradna letvica se izreze za oko 5 mm nize od visine rarri'a hranilice, pa se zadnji dio izreze do vi sine prolaza za peele a zatirn izvede kosina.
86
umu
bude-visina 10 mm za
dijela
ispod donj e
1 skraceno dimljenjern pogaca niti jedna peela biti prignjecena. se nesmetano hraniliea duboka 60-70 mm. Duzina i pogaca se u hranilici.
poda,'
iznutra premazati I
Okvimjaea za prenos punih okvira medom od peelinjaka do prostorije za vrcanje meda. Moze se koristiti i u druge svrhe, kao: kod pregleda peela za odlaganje krajnjeg okvira; za odlaganje okvira sa starim dotrajalim sa6em; za privremeno drzanje okvira na kome je matica sa pcelama; u okvimjaeu se moze stresti roj, itd. Ako okvirnjaea ima lijeto, u noj se moze privremeno drZati roj do pripreme kosnice; u njoj se moze prenijeti roj i do udaljenog pcelinjaka iii prenijeti pro dati roj, itd. Okvimjaea je od tankog laganog drveta, lesonita iIi spere, koji se uevrsti na skovani ram od letviea oblika kosniee. Obieno ima unutrasnji prostor za 10 okvira. Gradi se prema tipu kosnice sa kojom se peelari, odnosno njenim okvirima. Okvimjaea ima pod, a poklopac je najees6e iz dva dijela na baglame iIi na siber. Sa unutrasnje strane prievrste se dvije letviee, na koje se vjeSaju okviri. U nedostatku okvimjaee, koristi se najlaksi prazan nastavak za prenosenje okvira sa medom, ali se najeeSce u druge svrhe-nemoze koristiti.
Okvirnjaca
SIPAONIK Sipaonik ulazi u obavezan pribor lisnjaca kosnica AZ i PN, koje se otvaraju ozada, pomocu kojeg se stresaroj u kosnieu. Uspjesno se koristi i kod tretiranja peeiaprotiv varoe u termokomorama za sipanjepc~la u dob~s terll1~i(~~ore i slicne s v r h e . ' . . ...... . ~
Sipaonik peela pravi se od poeineanog lima, kod kojeg su straniee dovoljno strme da se peele ne zadrZavaju na stranieama prilikom stresanja peeta sa okvira u kosnieu iii dobo!:; komore.
,
Sipaonik
Gornji otvor sipaonika obieno je dimenzija 35x20 cm. Donji otvorje U obliku lijevka okruglog oblika, precnika 7 em na donjem dijelu sipaonika. Da bi sipaonik pri radu stajao stabilno izmedu razmaknutih okvira na kosnici, iznad okru_glog grla prilehemi se prorezana ploea od debljeg lima, koja sluzi kao oslonae preko satonosa okvm.!.
87
Treba iskoristiti svaku prilik:u kada j e kosnica prazna da se sa kitovanjem 10paticom
Poslije dezinfekcija.
Bve opravke i prepravke i kompletna farbanje trebajegetom . turpijom
kosnice neophodno
da se
1
nJena
se dijelovi kosnice ito: poletaljka, dasCica lijeta, podnica, unutamje stranice a narocito ivice i spojevi dasaka, ut~ri za vjesanje okvira, poklopac (poklopna daska) i hranihca. Najbolje je to obaviti opaljivanjem dijelova kosnice plamenom plinskog iii benzinskog plamenika, let-lampe.
Plinski plamenik
Kosnica se moze poslije Ciscenja dezinficirati i pranjem deterdzentima uz dobro ispiranje, posusivanjem i susenjem na suncu, kao dopunskoj dezinfekciji.
Najprimitivnija dezinfekcija je paljenje novinskog papira nakratko u poklopljenoj kosrndi ostalih dijelova na takovm plamenu. U dezinficiranu kosnicu, poslije provjetravanja, us eli se pcelinje drustvo. Prije naseljavanja, dobro je kosnicu iznutra natrijati peelinjom travom (limuneicem). Na ovaj se naem Ciste i kosnice u proljece i jesen. Prvo se oeisti i dezinficira jedna prazna rezervna kosnica u koju se prebaci prvo drustvo. Kada se oeisti i dezinficira njegova kosnica, drustvo se vrati u nju i tako redom. Pored dezinficiranja kosnica, dezinficira se i peelarski pribor, star~ sace i zemljiste ispred kosnice. Sace i zemljiste se dezinficira na drugi na6in. Pcelarski pribor treba povremeno dezinficirati a narocito ako se pdmjetibilo kakvo oboljenje nekog drustva, poslije eega to neophodno izvrsiti. Sedmieno bi tre,balo vrsiti dezinfekciju pojilista a godisnje zemljista ispred kosnica . .·Kae·aezinfekci()na~fedstvakoriste se:timoi;fbrmalin,sporotat LOO, sir6etna mravljakisetina, nozemavet, nozemak, nozecid, karbolna kiselina, sublimat, hlomi kree (vapno) i s1. ~ Pretapanjem voska spore se ne unistavaju.
88
u
Sace se moze dezinficirati . prskanjem sa 4%-tnom otopinom formalina. Na 1 gram formalina doda 50 destilovane vode (pH5,7 do 7,5).
100 Kosnice i zemljiste mogu se dezinficirati sporotalom 100. 4 decilitra sporotala ide na 10 litara vode. Otopinom sporotala pomocu prskalice dezinficirati poletaljku, daseicu lijeta, peelarski pribor, pojilice za vodu I zemljiste ispred kosnice. Sporotal djeluje nakon 15 minuta a traje 5 sati. Proizvodi "Inex-Hemofarm", Vrsac - Srbija.
- SIRCETNA I MRAVLJA KISELINA Pare organskih kiselina, kao sto su sircetna kiselina, koja se nalazi u prometu kao 96%-tna, te mravlja kiselina kao 85%-tna, mogu se upotrebljavati za dezinfekciju kosnica. Dezinfekcija se obavlja na temperaturi izmedu 10-30 DC. Pri nizim temperaturama isparavanje pare kiseline bilo bi nedovoljno za dezinfekciju a pri visim preobilno, pa bi stetno djelovalo peelinjoj zajednici. Zato se preporucuje upotreba nizih koncentracija, kao sto su 60%-tna, koja se dobija kada se uzme 60 mililitara 96%-tne sircetne kiseline i doda 36 mililitara vode iii 60 mililitara 85%-tne mravlje kiseline i doda 25 mililitara vode i stavi u kosnicu i drzi 7 dana, dok kiseline ne ispare. Ispred kosnice u zemlji se nalaze spore uzrocnika kreenog legIa, amerieke kuge i nozemoze, gdje se godinama taloze a koje su veoma otporne, pa mogu isklijati i poslije 30 go dina.
- KAUSTICNA SODA (NaOH)
t·
~ Okviri sa sacem mogu sepotopitiu kljucaln4"postotnu otopinukausticne sode na 20111inuta, poslije cega se okvir ispere pod mlazom vode. ..
-NOZEMAVET N ozemavet je u obliku praha i koristi se protiv nozemoze, za dezinfekciju kosnica, pcelinjeg pribora, vode u pojilicama i zemljista ispred kosnica. Pojilo s vremena na vrijeme treba dezinficirati.
N acin upotrebe je dat uz pakovanje. 89
u
dezinfekciju okvira sa u kosnici sa peelama, sadrZaj bocice nozecida se pomijesa sa 10 litara vode za 50 kocnica i prskalicom prskaju okviri s leglom pcelama, po 2 decilitra po jednoj kosnici. Za vode, sadrZaj boCice se pomijesa sa 25 litara vode, iii 40 kapi nozecida litar vode i daje pcelama u automats kim pojilicama, prska pcelinJI pribor, koji se ne plamenom plinskog iIi benzinskog plamenika, te prska zemljiste ispred kosnice.
boCice na opaljivati
Nozecid se koristi i protiv nozemoze (pcelinjeg proliva). Proizvodi "Dalmex-Dalmed", Split - Hrvatska.
PRSKALICA (STRCALJKA) Prskalica ima raznih oblika i velicina a najcesce su od plasticnih masa. Pomocu njih se vrsi prskanje peela, legia, okvira sa sac em, kosnica i njihovih dijelova, pcelarskog pribora, pojilica i zemljista ispred kosnica. Prska se u svrhu davanja lijeka dodatog blagom rastvoru secemog sirupa ili za dezinfekciju. Kada je u pitanju secemi sirup, isti se poslije kuhanja i dovoljnog hladenja mora procijediti kroz gusto platno, da se dizna prskalice ne zacepi secemim zmcima, poslije cega se tek dodaje lijek.Ako je lijek u vidu tableta, onda se tablete prvo rastope u casi mlake vode, pa onda dodaju sirupu.
Prskalice
Dobro podesena prskalica daje sitnorasprsujuce kapljice, koju poslije upotrebe treba oprati u toploj vodi, te drzati na cistom mjestu.
1 "\,
v
EVIDENCIJA .~ KOSNICAMA Pcelari trebadav6cie shilnu eviciellciju 0 svaICom p6Jedina6nom p~ehnjemdrusfvul(6ja se amlllzira i trajno cuva. Osim ove evidencije treba imati i dzepni notes-dnevnik, u koji se unose svakodnevna zapazanja, radovi, stanja i nedostaci. 1z dnevnika se u evidenciju unose sarno vazniji podaci, prema rubrikama predvidenim za evidenciju: - datum; - porijeklo roja, rojenje, spojena, rasformirana, vrcanje, prodaja;
...
90
- matica
godine i nagon za rojenjem (izrazen-neizrazen);
primjedba,
U dnevnik se obicno upisuje slijedece: - broj okvira u kosnici (u proljece); - stanje okvira sa brojem okvira sa starim dotrajalim - stanje legla sa brojem zalezenih okvira iii ulica; - stanje hrane u kg se procijeni; - vredno6a matice i treba Ii je zamijeniti; - zdravstveno stanje drustva; - potreba prihranjivanja-kg; - stanje same kosnice, opravke, farbanje; - mogu6nost roj enj a prirodnog-vjestackog, naseljavanje nukleusa, planiranje razvoja, spajanje zajednica i s1.; - stanje okvira u nastavku, starost sa6a; - stanje meda u medistima, vrcanje, itd.
Na zadnjim stranama evidencije trebaju biti tabele: "Evidencija 0 broju pcelinjih drustava po godinama" i "Evidencija prinosa meda po kosnicama i godinama", sa rubrikama premCl; prilozenim tabelama. Posebno se vodi troskovnik iz kojeg se vide sva finansijska izdavanja oko odrZavanja pcelinjaka i prihodovnik iz kojeg se vide naplate za prodate pcelinje proizvode i opremu i finansijski efekti pcelarenja u kalendarskoj godini, kao neb zavrsni racun.
91
rCELAR: ........................,;........... .......................................... ..
EVIDENCIJA KOSNICA
92
KOSNICA
/ x
x BRO] OKVIRA U
mm
DIMENZIJE OKVIRA
Unutrasnje Datum
PORIJEKLO ROJA, ROJENJE, SPOJENA, RASFORMIRANr\, VRCANJE, PRODAJA
STANJEMATICA 1Z NAGON ZAMJENA GOZA OKVlRA DINE ROJENJE korn/god
x
VRCANJE
I - III
UKUPNO
kg
kg
x
mrn
PRIHRAi'iJIPRIMJEDBA VANJE
kg
I I I I I /
I I I I I I I I I
/ I I
1
Il
"
I
I-' -
I
,
I I I /
/ I 93
3>1
BROJ OKVIRA tJ
PORllEKLO ROJA, ROJENJE, SPOJENA, RASFORMIRANA, VRCANJE. PRODAJA
Datum 2 !i. oS, ~l;.
:r
KtJPL,J£.N Rod 00 N.H.
12.06.'05.
PI!. PLOO/sTE: !loJI L.If. fiE 1 R(}/ (J
kOSN/CU
z:
DINE
1983.
JZRAZt:N
10181;,
..... / { -
-ti-
fO 18,!:
-
''"/S5.
_1('_
I
-
-
-
1985·
-tr-
1
-
-
-
MATteA NAOON
GO-
ROJILA SJ£,RO.J.l!..
20.0G, 185.
U kOSNfCU :3
10184
10.06· 86.
.r VRCANJ£
u
18G
08.07. '.lb.
71VRCANJ£ U
'8G
20.05. '87.
ROJfLA s/£., ROJ P08JI£GAO
12.06. '88. I
V;eCANJ€
•
-fl-
_/1- •
-./!-
-tr~
I
kg
kg
06.07. 188.
if
fa. 08. 88.
/11 V'/?'CA IVJ£
I
13
-
I
-
u taB
-11- .
l)JV E:lr III I kA .1.=-prvsnOtC
drtlfj1l-flrecie/, ~
ploq'/:f+e,.
fi:dl'lJ_qena(
8. i 13, jeG pr/hrd17Of
-
11
-11'-
-H-
2..f2
-
a
--.'1- •
1+1
22
-
10/88.
'88
VIeCANJE:. U
IZ Dil:PNOttJ
-
/8C;
"10/87
PRLMJEDBA
P2;;;;; drr.r90 -~
10
I
VANJE k
~~~
~
I
-u-
-11'- •
UKUPNO
12
10187.
-/I~
RANJI~
I-Ul
mm
PRlH-
VRCANJE
10/86. 10
1987·
u '88
x
Unutrnsnje
STANJEZAMJENA ZA OKVIRA ROJENJE kom/god
rz
::; TA \I LJ lE.NO
28'06·'8,4.
mm
DJMENZIJE OKVIRA
-
32
fO,
I..IGINl,/Lo DFi:U§iVc;:>
'23.03 :89.
00 NOZEMOZE
22. os. '8'1.
,'e:Oo.1 .L
I :z: 1<. oS tV I C €
-
1986.
2
/ZI'eAZ£lI/
10189.
-
-
1018'1.
-
-
STAVL,J€1VO
2'1. 06. '89.
P2 PLoDISTft.
-/1- •
-11-
Mil T I C'A !>C/Sf'A t..A r.>~I../'"
NerZfMt.~/
-
/
TI/SA j POPIVA J'Z Nl.Ik4.
?lj89.
1$.07.'90.
J! VRCANJe U '89
-/1'- •
-/l~
I
8
10.08.'90.
/1/
-JY- •
-If-
I
/4
fS. 0'9. r'lO.
/'?A,sPORM1RANA ()SLJ£D ~"'!ABezA
1+ 111.. prihrcmq S'J/<:Ik; 2-$ d( 1+1
2
-
z8.olf.. '90.
PDG-AC5
1().
08.06.'91. 13.07. '~f. 1
V,K;:CA,NJG U
RaJ
r<:OJ .!. 'T)
31.03."73.
MI'FO-
14.06.'95.
.E
IZ ~OSNICt,; 14STA.VLJeN6' 1"'2 PLODJ.$ ?'iE'
....08.06. .. 7:2, ....
'lt9
-
-
I
1~91. N€JZ/eA2eN
-tr- .
4/8"1 6 1'/1 .
-II~
10 191 10/,}3.
PRdbAr
xy
19'12.
RA'f'(j oPLJ7('CR:AfIJ
O~USTII() UciN.
f"01
I
...
-11-
,.
-
-
1984.
/zI'Mi~N
'OD
X!:f
•.....
r
I
f8.07.'9S.
MArAk.
n,
KDSNICE 7
5rA Vt.,JENO P2 P(.or;>IST£
_11_
-"//-
_Il-
I
.
-tt'-
-
-
-
1+1+ 1+-
-
-
- .. ~
,' ,
-
t+1
-
I·····'·
-
-
-
-
1+1-t 1
1
-
-
1
10 I "7S.
-
1
I
fs:. i
20.
prihr~nQ/
prj hrOi'FJ'C(
'$.v
-
175'.
fa
..
94
Zf2+2
-
..
Dot;>,<.,..,-,...S:I>oJitN SE'Z"
17.07./']5.
22
~
6/8'7 J.} I '11 •
1.5. ; :Zo.
2.-12+2 prihrotnCl
i'··
.
~e'ZMA TAI1;""
~
~
q"f'
-'.
(j)
...... en
.....
.......
..... .....
......
~
(..,)
I\)
0
......
<0
CP
""
0)
en
~
(..,)
I\)
.....
G) 0
Pcejarenja
.....
0...
Kalendarska '1J
I\)
F.:r (l) ...,
Stanje na dan
!\J:J
00
01.01. u godini
I
Kupljeno starki
-'
::::!
ro
(f)
(..,)
!\J
~
Ukupno u proljece
+ w ..., ....
....
~
...
.'
,
f
'., 1-..
01
"
...:
. ...
Uginulo u proljece
I
!
pr\!dato iii 0)
I
""
pokl~fljeno ,t
Spojeno bezmataka
I
01
+ OJ +
CP
-0
m
-;:,
Ukupno stanje
r
-
~
u vrijeme vrcanja
Z
......
'-
I
0
.....
......
I
......
0
I\)
~
-
Proizvedeno rojeva
I
Kupfjeno rojeva Ukupno povecano
+
-" ~
a
~
(!)
+
::D
!:::?
c
-'
(..,)
......
Ukupno stanje Pobjeglo rojeva.
-I
...... en
I
-L
,
CD
......
""...... CP
»
Spojeno drustava
Ukupno outdeno
....
....
Ukupno stanjs 2. u godini
(U
!\Jg.:." (f)
31,
c~
'1J ::0
-
rn
0
I
I
I ::0 C
(f)< -l
u
G)
"O~ (l)
I
r Z '-
0
01
I
U
0<
Uginulo u jesen
~
I\J
C
I
~
0
0
'-
Poklonjeno rojeva
+ -A + ...... .$>. <.0 -AOJ+ ro+-A
I\)
OJ ::0
I
Prodato rojeva
):>
---J
,
»
» < »
<
......
.....
Z 0 C
0
C/)<
I
~
0
m
m
~
.....
m
< -
0
0<
---J
0
Ukupno otudeno
..
f
0
0 Z
I 0
G
!
I?
r'l
/!\
Ko
K
I
L
0
A
R
G
M
A
1 2 3
4 5 6
.
7 8 9 10 11 12 13 14
15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29
30 UKUPNO U GODINI UKUPNO OD POCETKA Brojkos. u vrijeme vrcanja ugodini .. Broj kos. u vrijern.e vrcanja ukupno Prinos pO ko snici u godini Prinos pO ko snici ukupno
96
1 \
?1
.......... I·······
, ........
..:::....•.
:.:.
=~ ~
.~:~...'2:.
c·
...
..
L.
...
..:...c
.
..
~
..... I.. · • -
OSNOVNI PCELARSKI ALAT, PRIBOR I
OSNOVNI PCELARSKI ALAT: metar, noz, skalpel, ceki6i (obieni, za metal, bat, drveni, plasticni, gumeni), stolarska testera, luena testera, pita za metal-"bonseg", listarica pila, siljatica, kusatica, porubnica, elektricna ubodna pila, tesarska sjekirica, sjekira, svrdlovi (burgije-"boreri"), ruena-prsnagrudna busilica, elektricna busilica, hobli6 (rende), hobli6 za utore "falceve", hoblarica~"blanja", elektricna hoblarica, klijeSia (obicna, izol()\zana-"kombinirke", sjecice), makaze lim, odvijacidlijeta (6 mm, 10 mm i 20 mm), dubaCi, raspe (plosnata, poluokrugla), jegeta (egeta), "srafcigeri", turpije, igle za ocrtavanje, sestar na poluzi, ravnalo (lenjir, linear), subler, ugaonici-kutnici (vinkla) mali i vehki, crtalo, sestari razni, hbela-"vaservaga", sjekacl, probojac, tackalo, pribor za zakivanje (nitovanje), nakovanj, mengele (skripac, skrip-"srarstuk"), plinska lampa (benzinska lampa-"Ietlamp a"), lopatica-"spahtla", mistrija, fangla, visak, cetke (celiena za metal, kist, cetke razne), 6uskija, termometar, stezaljke (stege), makaze, vjesalica za alat (zidni stalak), kljucevi (okasti, viljuskasti ... ), radni sto, stolarska tezga-klupa-"bank", baterije za osvjetljenje, prirucni sanduk za alat, itd. Na slijede6e tri strane crtezima je prikazan navedeni osnovni pcelarski alat (stolarski, tesarski, bravarski, limarski, zidarski ... ). Kod izrade postolja za pcelinjak i izgradnje zidanog paviljonskog pcelinjaka, potrebanje i alat za zemljane i zidarske radove: krampa, asov, lopate, kasele za spravljanje i prenos betona, kolica-"tacke", nabijac, sito za pijesak, zidarski ceki6, kanta za vodu, crijevo za vodu, itd.
97
KLIJESTA "kombinirke" izolovana
stolarska
sjecice
MAKAZE za lim
odvijaci
o
DLIJETA
JEGETA I TURPIJE (egeta)
DUBACI
6mm lOmm20mm
"RASPE" turpije za drvo
1 {-1'
CRTALO
SES1ARl RAZNI
IGLE za ocrtavanje SESTAR RAVNALO na poluzi (Jenjir)
98
SUBLER UGAONIK kljunasto kutnik mjerilo vinklo
LIBELA "VASERVAGA"
I
METAR
CEKIC obicni skalpel obicni metalski
bat
drveni
piasticni
TESTERA (PILA)
luena
stolarska
za metal "bonseg"
listarica
siljatica
kusatica porubnica
SJEKIRA
tesarska
elektricna ubodna pila
obicna Svrdlovi burgije - "boreri"
"borer" krunska brus svrdao pila (svrdlo)
brusilica-
'"slajfatica1'
Hoblarice - "blanja", rende dugacko
Hoblit, rellde
mena - prsna busilica
Hoblic za &tre- "Falcove" pr6filh-O rencle .cc·
Elektricna hoblarica
99
Nakovanj
Plinska lampa, "let-lampa"
-_.,
cetka za metal
Pribor za "nitovanje Probojac Tackalo
Sjekaci"Stemajzli"
Lopatica"spahtla"
Mistrija
Mcngele (skripac, skrip) "srarstuk"
FangIa
Visak
Kist
Cetke razne
x
--.
,;' ~.
Cuskija
Tcrmometar
Stezaljka - stega
Makaze
VjeSalica za alat (stalak zidni)
Q:!E-""!'=-a :¢ 0- 1:
#4
!
OW
I'M
¥ti4
,e¢:'
w=¢
10 ... ,,,. iW1:n:e(t C
e
'If"¢:
Kljucevi okasto - viljuskasti
Baterije
100
Stolarska klupa - tezga -"BANK;' ..
m 14i4\i:
Radni sto (za metal)
kutom, OkVlra sta1no 11a IStu mjeru, kalup skivanje sipaonik, zvrk (zvrk iii radI) utiskivanje u satne osnove, za utapanje u satne osnove, pojilo za kafez za hvatanje roja na lijetu kosnice, rojnjaea i kuka za stresanje rojeva, za dodavanje okvir s z a ' vjestaekih vostanih pocetaka maticfuaka, !catup za vostanih pocetaka maticnjaka, igla presadivanje stipaUka za hvatanje matice, rnakazlce za skra6ivanje laila matice, (oplodnjaci), matica u rezervi, za transport naprava matica, rarnom I za otvaranje vostanih poklopCi6a, stalak za okvire sa skinutim vostanim poklopeicima sa plehom-tepsijom, vrcaljka-eentrifuga, n02 siri i duzi za srezivanje deformisanog i suvisnog saea mimo ejediljke za med, vaga za dasCiea okvira, veei lonae za vodu, kante za med od nehraajueeg materijala, lonae za topljenje voska, kasiciea-lopatiea za vaaenje maticnog mlijeca, vakuum pumpa za vadenje mlijeci, bociee za matieni mlijee, termos za hranu za nosenje maticnog mlijeca do frizidera, za vac1enje mrtvih larvi peel a i larvi voskovog moljea saca, prskaliee za peele i dezinfekc~iu kosniea, zemljista ispred kosnica, pribora i pojilica, termometri za vani i u radnoj prostoriji, itd.
Pcelarska bluza i pcelarski sesir
101
OSNOVNOG
dl~jeto
Cetka za metenje peela
Strugac podnica
Noz za otvaranje saca-skidanje vostanih poklopeica
Viljuska za skidanje vostanih poklopCi6a
Dimilica Sluzi za smirivanje (kadenje) iIi tjeranje peela sa satonosa okvira, gornjih ivica kosnica iii iz izpraznjenih kosnic;:t, zadhnljavanje prilikom pregleda peela, preseljavanja peeJa u drugu kosnicu, stavlj4.1je medeno-secernih pogaAa preko okvira, vrcanja m~da
ist U dimilucu se stavlja materijal za sagorjevanje: suha gljiva sa drveca iIi suho truhlo drvo, kojima se doda malo suhe peelinje iii druge mirisljave trave iii malo propolisa. Dimilice su 0 85 iii 105 mm. Novije dimilice su ad prokrona (nehrdajuceg lima), imaju zastitnu mrezu da se peelar ne przi i pogon za navijanje baterijski iii mehanieki, koji podstiee sagorijevanje. Mjesto zadimljavanja u posljednje vrijeme se upotrebljava sprej "Spray fabi" ili "Maja spray". 102
30 40mmza tanki), veliki 70-150 mm za postoije, hr'C.ct('H1 kolci za postoije iIi profili iIi betonski odgovarajuci blokovi, borove grediee za postolje, rucke za kosniee, metalna traka za okove poletaljki, baglame (sarke) za poletaljke, nauglice za kosnice, zavrtnjl (vijci)-"sarafi" raznih duzina, zakovice "nHne", staro-istroseno automobilsko ulje za premazivanje drvenih dijelova postolja, siroka ljepljiva traka, cement i sljunak za betoniranje stopa postolja, itd. za
Pri izgradnji zidanog paviljonskog pcelinjaka potreban je materijal: oplata, kolCici, ekseri, zica za stezanje opIate i vezanje armature, armatura, sljunak, pijesak, cement, kamen, bitumenska ljepenka, bitumen, opeka za zidove, gredice za konstrukciju i konstrukc~ju krova, krovna ljepenka, ekseri za Ijepenku, pokrovni materijal, zavrtnji za pokrov, oluel, nosaci za oiuke, krovna limarija, stolarija, staklo, kit za staklo, bjezalice za prozore, kapci za prozore, klupice za prozore, gips, lamperija, ekseri za lamperiju, zastitna boja za lamperiju i stolariju, itd. (Vidi Projekat paviljonskog pcelinjaka Predrnjer i predracun). Ako se zeli uvesti elektrika, potrebni su odgovarajuci kablovi i kompletan elektromaterijaL Ako se prikljucuje vodovod, onda i vodovodne cijevi i kompletan instalacioni materijal i sanitarije, te materijai za odvod-kanalizaciju.
e ,
T !
d
~
l····
EKSERI kovani masinski obicni (teksne
i91e)
1f , l f , zavrtnji, vijci-"sarafi" plosnate glave
ispupcene poluokmgle ekserasti cetvrtaste sestougaone glave glave glave glave
'nOVOini ~ upusni
o
103
u
u
a posebno kada ima u okvirima
u
dosta kristaliziranog meda.
Da bi se 1Z jaja izlegle larve i normalno razvijale, neophodno da u celijama saca bude relativna vlaznost od 90 do 95%. Ako je vlaznost manja, larve se najcesce neeSe izleci, sto izaziva poremecaje u razvoju drustva. Pcelinje leglo, kada se nalazi u stadijumu Iarve, sastoji se od 80% vode. Larve stare dana imaju u sebi 55% vode. koriste vodu za spravljanje hrane za ishranu mladog legla, gdje mijesaju med cvjetni prah s vodom. Isparavanjem vode u kosniei u vrijeme toplih dana vrsi se osvjezavanje u kosnici, sto ima veliki znacaj za odrzavanje mikroklime. ledno peelinje drustvo u predjelima koji osukudijevaju u padavinama moze da unese u kosnicu i do dva litra vode dnevno. U nasim uslovima ta kolieina je znatno manja. Temperatura vode na pojilu treba da bude od 18-32 °C. Vodu topliju od 38°C peele ne uzimaju. Higijensko pojilo sprijeeava sirenje bolesti iz kosniee u kosnicu. Dasku s koje peele uzimaju vodu treba svako veee dobro oprati vrucom vodom a jednom nedjeljeno dezinfieirati. Dezinfekeija se vrsi Nozeeidom, Nozemovatom, Sporotalom 100, Virkonom S, Aseomizolom D i slieno. Uz svaki lijek ima prilozeno uputstvo za upotrebu, eega se treba strogo pridrzavati. Prevelika doza lijekaje otrovna. Pojilice su najbolje kada su prikljueene na gradski vodovod. U suprotnom, treba i vodu dezinfieirati Nozeeidom. Za dezinfekeiju vode pomijesa se sadrZaj boCiee Nozeeida sa 25 litara vode iii 40 kapi Nozeeida na jedan litar vode i daje peelama u automatskim pojilieama. Na peelinjacima gdje nema gradskog vodovoda voda se svakodnevno za vrijeme peelinje pase sipa u prikladne posude sa poklopcem, pri eijem se dnu ugrade pipe (eesmiee) iz kojih kap po kap voda kaplje na dasku sa koje peele uzimaju vodu. To je obieno sira i deblja daska po kojoj su na eik-eak dlijetom izdubljena toeila. Mogu se na dasku prikovati na isti naein letvice koje eSe usmjeravati tok vode, umjesto dubljenja daske.
U posljednje vrijeme sve se vise koriste kao posuda za pojilicu kazani odbaeenih bojlera koji se uevrste na metalni tronozac, te ugradi pipa. Od posude dask'1treba da ima mali pad eiji se gomji i donji kraj osloni na neb nosae,tkako bi daska stabilno stajala i bila iznad trave. Posude za vodu~e bi trebale biti izlozene stalnim suneanim .. ·zracima,neg{}postavljenj e ispod dijela-krosnjedrveta i to sa sj eveme strane drveta.
PojiZo za peele ad kazana odbacenog bojlera
104
ne mogu zagaditi pcelinjim ALU'~VkVl lzmet peel a na zemlju. Stoga neophodno povremeno na tim mjestima zemljiste dezinficirati. Na pojilu treba neprekidno da ima vode, kako ga peele ne napustile. Prvi se pojilo malo poprskati razblazenim secemim sirupom da se peele primame na pojilo.
Higijenske pojilice
105
Ako se preseljavanje u toku ljeta, nerninovno se prilikorn Stoga je to bolje izvrsiti kada iz trnke Izade roj.
znatan dio
Postoje tri nacina preseljavanja, ito: - dirnlj enj em, - lupkanjern (iskueavanjern) i - opijanjern peela. Najbolje je od dvije trnke osrednje jacine praviti novu matieorn obezrnatici 6-12 sati prij e preselj avanj a.
sto se
sa stariJom
Preseljavanje se vrsi rano ujutro, dok peele nisu poeele izlaziti na pasu. Na rnjesto trnke se postavi priprernljena kosniea. Ako se zeli u potpunosti saeuvati trnka od ostecenja lupkanjern, onda se preseljavanje vrsi dirnljenjern iii opijanjem peela.
U sva tri slueaja, treba pored kosniee pripremiti i nekoliko praznih okvira bez uvucenih ziea, jedan okvir iz neke kosniee sa otvorenirn leglom ali bez peela, voska za zalijevanje, duzi ostar noz i sud sa toplorn vodorn. Porednavedenog, za preseljavanje dirnljenjern iIi lupkanjem, trebajos irnati: dirnilieu, earsaf(plahtu) i praznu trnku koju treba iznutra opaliti let-lampom iii zapaljenorn slarnol11 iii papirorn a pot0l11 natrljati peelinjom travorn. Peele prije preseljavanja treba nadirniti (nakaditi). Za preseljavanje opijanjem peela treba irnatijos: rnaterijal za opijanje, earsaf, karton, opeku (eigIu), dublji stari odbaeeni lonae i krpe. Lonae treba oko dna i dno izbusiti.
PRESELJAVANJE DIMLJENJEM Priprerni se prazna trnka. Posto se peele nadirne, puna trnka se izvrne i uevrsti da stoji okol11ito. Prazna tmka nadnese se nad punu tako da r\.0kriva sarno nekoliko eentimetaraod' ruba punu tmku i to na ?noj str~ni n~ kojo? sa6e stoji ~~eeil11iee:~da se nadirnUa~aju pojedine ul.iee izrnedu ~a~a u .tmb ~ to sto dubl.1e. Peele ce brzo precl u gomJi-t-praznu trnku. Pcele se lagano lstresu u kQSlllCU 1 staY! poklopac .. Sadase-puna..donj atrnka-odneseuzatvorenu.pr.ostorijuiduzim nozempazljivo isij ~Ga sace i klasificira na siru dasku iIi sto, posebno sace sa leglom i sace sa evjetnirn prahorn, a sace sa rnedorn se stavlja u posudu. Potorn se vrsi krojenje saca prerna unutrasnjoj rnjeri okvira da bi se moglo uglaviti u okvire bez zica. Kada je sace iskrojeno, reda se ispod praznog okvira i zalijeva rastopljenim voskorn, kako bi se sa6e uevrstilo za letvice okvira. Tako se formira 4 do 5 okvira i ubaci u kosnicu, tako, da se blize lijetu postavi okvir sa cvjetnirn prahorn, do njega ranije pripremljeni okvir 1Z neke kosniee sa otvorenirn leg lorn bez peela a onda ostale ukrojene okvire.
106
pregradna daska a lijeto smanji na pola. Iste su u
trnku, peele se nadime i puna trnka izvme i ucvrsti da stoji okomito. Takode je potrebno imati Iznad nje se staY! prazna trnka, tako da je potpuno poklopi i okol0 se omota earsafom. Stapicem se lupka po punoj trnki s jedne i s druge strane odozdo prema gore, i to nekoliko minuta pri njezinu vrhu a zatim isto toliko neSto blize prema sredini trpke i najzad blize spojevima tmki. Lupkati treba gdje su rubovi saca prievrSceni uz tmku a ne gdje su plohe saca uz trnku. osn6vu osjecaja treba zakljueiti Ii presle u gomju praznu trnku iii jos lupkati. Na ovaj se naCin od udaranja trnka nesto osteti i unisti dio legla, jer zalezene larve ispadaju. Sada se earsafukloni i peele pazljivo stresu u kosnicu. Ostali postupak je kao i u prethodnom slueaju.
PRESELJAVANJE OPIJANJEM PCELA Kada treba preseljavati veCi broj drustava iz trnki u kosnice, onda je preseljavanje opijanjem peeIa najlaksi i najbrzi nacin. Opijanje peeia vrsi se salitrom (kalijevom iii amonijakovom). Treba u dva decilitra (casu) vode potopiti 5 dkg salitre i umoeiti za svaku tmku po jednu krpu velicine 10xl0 cm. Krpe se ocijede, osuse i saviju u obliku svijeee i uvefu koncem da se ne razmotaju. Rasiri se earsaf, na njega stavi karton ana karton opeka (cigla) na koju se uevrsti savijena svijeea od krpe, koja se zapali i iznad nje izbuseni lonac a iznad svega puna trnka. Carsaf se stavlja da se dim ne razilazi vani, a karton radi lakseg stresanja peeIa u kosnicu. Lonac se stavlja da opijene peele ne padnu direktno na vatru a lonac izbusi, da dim prolazi kroz rupice. Ako je saee u trnki do dna, odna prije treba ispod trnke okolo nesto podmetnuti (opeke), kako bi se tmka izdigla da se ispod nje moze staviti lonac sa zapaljenom svijeeom od salitre. Neizbjezno, ipak, nekoliko peeia na loncu biee sprzeno. Kada u trnki prestane zujanje peeia, znaei da su opijene peele pale na karton. Skine se trnka i peele lagano istresu u kosnicu. PreostaI~l,peele izmedu saee u trnki treba perkom (peruskom) istjerati u kosnicu. Stavi se poklopac na kosmcu i dalji postupakje kao u prethodnim slueajevima. Postoji Bosekov limeni lijevak ilopijanje peela. Smatra se da opijene peele izgube moc orijentacije, pa se kosnica moze staviti na bilo koje mjesto.
PREMJESTANJE PCELA NA KRATKE UDALJENOSTI Kada se ukaze potreba moguee je premjestanje peeIa i na kratke udaljenosti na istom peeIinjaku iii. prodajom peeIa unutar kruga peelinje pase, gdje se inaee pri normalnom premjestanju peele izletnice vrate na svoje staro mjesto.
107
Premjestanje se obavlja na sljedeCi
se sve na stare tu nema to predvece se ipak smiriti. srrnraJu osjetiti, uskomesati se i kao za vrijeme rojenja nasisati meda, prenesu se na novo rnjesto i na plodiste stavi mediste sa peelama, odnosno lisnjace prebace okviri sa pcelama. U toku noei peele ee osjetiti prisustvo matice i odloziti usisani med. N a staro rnjesto treba staviti rezervnu kosnicu sa Jedan ili dva okvira sa izgradenim sacem bez legia i meda. Sljedeeeg jutra peele sabiraeice ce upoznati now lokaciju kosnice i normalno odlaziti na pasu. Ipak 6e na povratku sa pase poneka otici na staro mjesto i uei u rezervnu kosnicu i smiriti se. Rano jutro se i one prebace na okvirima okvimjaCi na novo mjesto, Cime je postupak okon6an. Postupak treba obaviti popodne na oko 5-6 sati prije vecemjeg smiraja peela i to iskljucivo po lijepom i tihom vremenu. Lakse bi bilo to obaviti u losije vrijeme, ali bilo bezuspjesno.
108
III P~ELE
p
centar
peelinjih rasa oko ISU)t:[lOg mora, rase su u podrucju Sredozemnog mora u su se klimatske prilike popravile, peele su se mogle prosiriti i u Srednju a kasnije i u Sjevemu Evropu, Bibliografija peela je veoma bogata i opsezna upravo radi toga, sto peele od davnina privlace ljudsku radoznalost. Naden u ' u Spaniji koji pokazuje vadenje meda star preko 9,000 godina. Od najstarijih vnimena ljudi su se bavili peelarstvom, uocivsi od njega njihovu veliku koris1. Tako su kroz sva ta razdoblja smisljali kako da dodu do sto ve6ih prinosa pcelinjih proizvoda 1 to na veCini kontinenata. kada je komuniciranje izmedu naroda svijeta postalo jednostavno, sabrana su sva i moze se reci, da zivimo u vremenu ekspanzije u pcelarstvu. Vergilije je opjevao peele u djelu "Georgica" IVpjevanje, 70-19 god.pr.n.e. Peela se spominje i u Kur'anu, gdje joj je posve6eno jedno eitavo poglavlje Sure XVI "En-NahI"Peele. Poznati filozof Aristotel bio je zaokupiran zivotom peela. Filisko s Tasa je zivio u pustinji, kako bi sarno proucavao rad peela. I mnogi drugi kao Katon, Plinije, Palandije itd., zanimali su se pcelama. Peela je kroz istoriju u razlieitim civilizacijama predstavljala razliCite mitove i simbole. U Kaldeji je kraljevski simbol; u Francuskoj carski hijeroglif peele sa sest nogu podsjeca na toeak sa sest stubaca, sto je inaee solami sombol; u Egipatskoj umjetnosti peela simbolizira dusu; kod nekih afriekih naroda simbolje eovjeka i njegovog drustvenog zivota; u Sibiru, srednjoj Aziji i kod Juznoameriekih Indijanaca i dan as je peela simbol duse; heretici iz Sorije smatrali su da su peele andeli (meleki); Kelti su se najrade krijepili vinom od medovine; u Irskoj su peele bile pod strogim zakonskim nadzorom, jer se takode od meda pravio "besmrtni napitak"; kod Hebreja peela je u mitologiji znak uskrsnuca i znak zagrobnog zivota, koji se spominje kroz sva predanja, pa se dovodi i u vezu sa govorom; u Grekoj mitologiji peela simbolizira dusu, inteligenciju, poeziju, rjeCitost i filozofIju, itd. Zbog slatkog meda peele su znak slasti i milosrda a zbog gorkog otrova iz zaoke, peele su presuditelji koji kaznjavajuneposlusnike. Zbog mogucnosti prikupljanja velikih kolieina meda, marljivog rada i savrsene organizaeije zivota i rada, peele simbolizuju bogatstvo i pobjede u organizacijama porodice i drZave. Matiea simbolizira gospodara reda i p.6retka iii kralja i cara. Eto tako su peele dozivljavane u narodima i kroz vijekove. Ako se uporedi sve ranije vrijeme i period od kada se prisio savremenom peelarstvu, onda se mozel' reci da zivimo u kratkom periodu u kome je postignut nesrazmjemo veliki n a p r e d a k . ( ) Englezi,sll U llO'lije vrijell1e~renijelipceleulndiju.Tek163R. gQdine~p~eele suiz.Evropeprenesene u Ameriku i Australiju. Za poeetak savremene peelarske istorije, mogu se smatrati otkrica velikoga nizozemskog nauenika Swammedama, koji je otkrio prve metode nauenog posmatranja, konstruisao mikroskop i izmislio injekciju. Prvi je secirao peelu, te otkricem jajnika i jajovoda matice, utvrdio njen spol, za koju se smatralo da je Imus-koga spola. Sva svoja nauena zapazanja i otkrica, napisao je u svom velikom djelu "Bybel del N~ture". Knjiga je prevedena na latinski jezik 1737. godine pod nazivom "Biblija nature".
111
/'
Swammedama, Reamur poslije proucava i pour
o svim graditeljskim cudima unutar u
godine, od svoje rane mladostL se PH",.."'''' napisao "Nouvelles observations sur abelles" 1789. godine u dva toma. Sarno nekoliko godina poslije Hubertovih otkri6a, pojavljuje se poljski fupnik Jan Dzierzon (18111906) u Karlovcima u Sleskoj, koji je otkrio da matica u nekim uslovima Ima sposobnost da neoplodena jaja, 1Z kojih se legu trutovi. Peele su nesurnnjivo evolvirale od svog postanka prije oko 50 miliona godina do danas, ali nauka nije u mogucnosti ustanoviti taj put u razvoju kroz milione godina. Peela se latinski naziva apis ('eip~s), pcelar apiarist ('eipiHist), pcelarstvo apiculture ('eipikt\ltfg), peelinjak apiary ('eipiQri) a peeia medarica Apis mellifica L.
PCELA MEDARICA (Apis meUifica L) Medonosna peela u zootogiji pripada kolu elankonozaca (Arthropoda), redu kukaca (insecta), razredu opnokrilci (Hymenoptera), porodici peele (Apidae), potporodici drustvene peele, vrsti medonosna peela (Apis mellifera L), rodu (Genus), peele (Apis L). Medonosna peela kao vrsta ima svoje srodnike: - divovska-gorostasna peeta (Apis dorsata), - patuljasta peeta iIi sitna indijska peeta (Apis florea) i - Indijska peeta (Apis Indica). Divovska, patuljasta ijn(Wska peela, ne dde se u kosnicama pee1ara, jer grade gnijezdo od sarno jednog sata (sa6a) vani na ~rvetu. Peela medarica dijeli se na dvije vrste: - afriebr crna peela i - evropska peela medarica. Obje ove vrste dijele se na vise varijet~ta rasapeeta. Koriste se sarno eetiri rase: - evropska tamna, - kranjska,
-kavkaskai . - talijanska peela. Sve rase medonosnih peela dijele se i u dvije osnovne grupe: - erne iii tamne peele i - zute~peele.
112
U grupu tamnih iIi pceJa'sj:: ubrajaju: evropska ema, zapadnoafrieka, madagaskarska i dr.
kavkaska, sjevemoafrieka,
U grupu zutih pcela spadaju: italijanska, banatska, kiparska, kavkaska zuta, sirijska, egipatska, saharska,i druge.
- BIOLOGIJA Medonosne peele su drustveno-socijalni insekti, koji zive u velikim skupinama, koje se nazivaju: pcelinje drustvo, pcelinja zajednica, peelinja porodica, pcelac, roj peela, jato peela, pa i stado peela. Jedno peelinje drustvo ima po pravilujednu maticu, 10.000-80.000 peela radilica i u sezoni parenja matica 200-600 trutova. To je evrsto vezana bioloska zajednica u kojoj je na veoma skladan naCin izvrsena podjela rada, zasnovana na instinktima, refleksima, reakcijama i stimulansima, nagonski bez razuma. Francuski naueni istrazivaei su ustanovili, da kod izrade veoma slozene strukture celij a vostanog saca, ne radi se 0 instinktu u medusobnoj komunikaciji peela, nego 0 reakciji na strukturu vostanog saca koje se gradi iz niza povezanih celija sa obje strane saca. To se odnosi na sve insekte eije se forme dobijaju iz ogranieenog broja oblika, postepenim stvaranjem f~rmi, sto na insekte djeluje stimulativno u procesu samog rada.
KRANJSKA PCELA Kranjska pce@ j~ slovenacka peel a, a toj rasi naucnici pridaju najbolje kvalitete, ona je dosta svjetlije boje od drugih tamnih pee1a. Ima sivosrebrenaste dlaCice eiji je hitin erne boje a prstenovi na trbuhu odvojeni su otvorenim sivim linijama, go lim okom primjetnim. Kranjske peele su relativno mime, matice vrlo dobre plodnosti, sa veoma dobro izrazenim instinktom za sakupljanje hrane i stvaranje zaliha hrane, izvanrednom sposobnoscu prilagodavanja uslovima zivota i u podruejima sa ostrijim klimama, med po pravilu poklapaju bijelim vostanim poklopCicima, nisu mnogo sklone grabezi, prilieno suotpome prema bolestima a u borbi za opsanak i produzenjevrste stare iznurene matiee, putem tihe· smjene matice, peele same uspjesno vrse zamjenu iste. Mana im je sto posjeduju veliku sklonost prema prirodnom rojenju.
It
Kranjska peela se tokom stoljeca razvila u Kranjskoj i dijelu Koruske u posebnu rasu peew medarica - Apis melhfera L.Posjeduje stalna svojstva koja se razlikuju od svih ostalih rasa po sv~j!im bitnim vdlikama. Kranjska iIi siva peela rasprostranjena je na Balkanu na podrueju Dinarskog spleta, priblizno do rijeke Bistrice u Grckoj, u Srbiji i Bugarskoj, ana sjeveru u Koruskoj, Stajerskoj, Ceskoj i Slovackoj do Galieije i Karpata. • Kranjska pcela ima vise sojeva planinskih i ravnicarskih. Planinski sojevi su bolji od ravniearskih, cistiji su, sa manje ukrstanja sa drugim sojevima peela. P? ekonomskim vrijednostima, najpoznatiji sojevi su: pestarska iIi sjenieka pcela, zapadnosrbijanska sivka, kopaonicka, homoljska, sarplaninska, pohorska, itd. 113
mm
oko 00
10.000
iznosi 1 Tijelo peele Je sastavljeno iz clanaka. lma jasno odijeijenu giavu, prsa (grudi) i zadak (tbruh). Dijelovl peele su: glava, P-prsa Z-zadak, a detaljnije' O-oei, Cueeljusti usta, Ri-rilica, MzImatiena zlijezda, T-ticala, Ms-misici, Kr-krila dva para, J-jednjak, Mm-medni Tijelo peele mjehur, Mc-meducrijevo, Zs-zlijezda slinovnica, Scsrednje crijevo, Tc-tanko crijevo, Kh-koza od krutih hitina, Op-opna tanke koz1ce, Im-organi za izlueivanje mokrace, Mz-mirisna zlijezda, Dc-debelo crijevo, Z-zaoka (zalica iIi zalac), Vz-voskove zlijezde, Ko-kolutiCi zatka spojeni tankom opnom, NI, N2, i N3-tri para nogu i Msc-Malpighijeva sicusna erijeva. Vanjski dio koze sastoji se od krutih hitina. Pojedini kolutiCi tijela spojeni su medusobno tankom opnom, sto omogucuje pokretanje. Peeia ima par slozenih oeiju za normalno gledanje i tri tackasta oka. Oko peele se sastoji 4.500 leca, matice-oko 5.000 a truta oko 8.000 leca.
4.000-
U gomjem dijelu glave smjestene su pljuvaene i podzdrijelne mlijeene zlijezde za lucenje maticnog mlijeca i encime (fermenate) invertaze i dijastaze neophodne za preradu nektara u med. Usni aparat je prilagoden za lizanje, sisanje i uzimanje kruce hrane. Jezik peele sastoji se iz brade, podbratka i samog jezika, koji na vrhu ima malo udubijenje u vidu kasieiee a say je obrastao finim diacicama, koje imaju velilm vaznostza uzimanje tecne hrane. Tecnu hranu peeia uzima slozeno gradenim usnim aparatom sa dug'om rilieom a prednjim celjustima uzima krutu hranu i progriza vostane poklopcice. U sisana hrana prolazi kroz jednjak i vodi u medni mjehur, u kome se vrsi transport nektara i v.ode. Medna voljka moze se prosirivati u zavisnosti od osobine rase pceIa, koncentr~cije i tempera~lre tecnost~: tak~ da u nju :no~e. da stane 0,02-0,04 gra~a t~cnosti. Samo ~ pc~le j~ ~~br.~ razv~jen zeludac, kOJ1 sluzl za prenosenJe t preradu nektara. Pod utlcaJem fermenata 1Z slmovlce u tlJelu peele .pocinJepretvafanje··slozenih~seeeraiz'nektara-Ucproste seeere"kojisepretvarajuumed.· Naprolazttiz mednog mjehura u crijeva nalazi se meducrijevo, koje propusta potrebne kolicine za ishranu same peele, zatim srednje crijevo, tanko crijevo. Malpighijeva sisucna crijeva su na mjestu gdje se spajaju srednje i tanko crijevo i na kraju debelo crijevo. Najvazniji dio probavnog sistemaje srednje erijevo koje •cini zeludae a koje je nabrano i dugo oko 10 mm, ciji se zidovi s vanjske strane sastoje iz dva misicna sloja a unutrasnjost od sloja probavnih stanica. Malpighijeva sisucna erijeva se sastoje iz eitave mreze od stotinjak uskih vodova i imaju ulogu bubrega. Debel0 crijevo je uzduzno prosireno i nabrano, tako da se m?ze znatno prosirivati, radi zaddavanja izmeta u vrijeme zimskih dana. Zbog toga peele ne izbacuju izmet u kosnicu, izuzev kada dobiju proliv.
w
114
nogu cvjetni (polen) u obliku loptica svoje ezdo. nogu na krajevima imaju po dvije kandzice, pomocu kojih se peele hvataJu Jedna za drugu kada su U roju, kada izgraduju sace kada forrniraju tzv. bradu na lijetu kosnice u vrijeme velikih ukoliko je u kosnici slaba ventilacija. Na stopalima nozica peele imaju vazdusni Jastuclc, koji omogucuje hodanje glatkim povrsinama. Trbuh
se sastoji
prstenova, od kojih se
zatku peele sa gornJe strane zlijezda. samom su velika i
prednjih vidi golim sa donje strane eetin para voskovih sa otrovnim mjehurom 1 za ubadanje.
Peela dobija zrak kroz 10 pari disnih otvora-dusnika, koji se nalaze sa strana prsa i zatka. Dusnici su prekriveni hitinskim IjusCicama i zasti6eni hitinskim dlaCicama. Poeetak dusnikaje prosiren u vidu skoljke i takode zasticen hitinskim dlaeicama. Time se sprjeeava ulazak prasine i parazita. Dusnici se granaju u posve sitne dusnicke kapilare, koji dovode zrak do svih organa tijela peele. Najve6e dusnike imaju prvi par, kojije smjesten u prsima, koji dovodi zrak do krilnih misi6a, a koji u toku letenja peele trase mnogo kisika. Peela ima tzv. otvoreni krvotok, sto znaei da umjesto krvi peela ima hemolimfu, koja je bezbojna, jer nema crvenih krvnih zrnaca a koja raznosi hranjive tvari po tijelu peele. Nervni sistem peela sastoji se od glavnog mozga (nadZdrijelnih i podzdrijehlih nervnih evorova) i lanca nervnih evorova (ganglija) koji kroz trbuh prolaze cijelim tijelom. Sposobnost peele da reaguje na nadrazaje, rezultat je nekoliko vrsta nervne aktivnosti-urodenih bezuslovnih refleksa, uslovnih. refleksa i instinkata. Culo mirisa je odlieno razvijeno i obilno se koristi u potrazi za hranom. Smjesteno je u pipcima koji su sastavljeni u peele radilice i matice od 12 au truta od 13 elanaka. Pipei sluze i kao eulo pipanja, jer su ohrasli sitnim, finim dlaeieama. Culo ukusa smjesteno je u korijenu jezika pored kanala, gdje se izliva sekret mlijeene zlijezde. Culo sIuha je slabije razvijeno, mada peele reaguju na zvuk. Misli se, da nemaju sopsobnost razlikovanja tonova zV\lka. Postoji veliki brojculnih celija Cije su funkeije joil nepoznate. U glavi peele se nalaze tri zlijezde, eiji sekreti imaju odredene funkeije ulzivotu peele, poeev od stadija ~a~.ve pa d~ kraj~ imaga. p~ele. Tako .sekr~t prednje. e~Ijusne z~i~~zde sluzbz~ ra~tvaranje. ?rane a sekret zlIJezde-slmovmce, ko]a Je sastavlJena lZ prsne 1 tJemene zhJezde kOje' ImaJU funkcIJu da u
stadiju larve-ispredaju~kokon (kosllljice) a ··kasnijeu odraslihpcefa potpomafupodmazivanjc'usnog apal'ata i~roces izgradnje saca, kao i lueenje ferrnenata za varenje hrane. Podzrijelna zlijezda razvijena je u mladih pceJa starosti od 8 do 14 dana a njen sekret matieni mlijec je nezamj enlj iva hrana za ishranu mladih larvi i mabce. U starijih peela ova zlijezda zakrzlja, ali se u ishrani prvog zimskog Iegia aktivira, pri eemu i starije peele luee matieni mlijec. Peele radiliee imaju sliene poine organe kao kod matica, s tim sto su kod peela radiliea jako zakrzljali. U njih je braj jajnih cjeveiea u jajnicima mnogo manji, svega do 20.
..
Peele radilice u vrijeme pase zive 35-45 dana au vrijeme prezimljavanja 6-9 mjeseci, posJije eega 115
ugibaju, dok matica moze da u kojoj
i do 7 godina, zahvaljujuCi lfjenoj ishrani i kao
Medonosne peele tazmnozavaju se potpunim preobrazajem lutke (kukuljice) i odraslog (insekta).
stadijume
larve (hcinke),
Jaje dok je u jajovodu matice, ono na prednjoj strani 1ma mali otvor hoz koji u polaganja sjemenjace spermatozoid sparene sa trutom. Izlezeno ima malo savijen oblik, srebrenasto-bijele je boje, dugo 1 mm a tezl 0,118-0,13 mg.
momentu
,6 mm,
. prilijepi za dno saca. Prvog dana u celiji Izlezeno jaje se svojim prednjim krajem koji stoji uspravno, drugog dana koso a treceg dana, razvojem, postaje teze i obori se na dno celije. Tada mlade peele dodaju jajetu maticni mlijee u kome ono pliva i upijajuci mlijec raste i poene razvijati zametak. Cetvrtog dana kosuljica jajeta postaje tijesna i puca, kada se pojavi sisucna larva. Od tog momenta nastaje stadijum larve, koju peele u prvom dijelu njenog razvoja intenzivno hrane maticnim mlijeeom au drugom dijelu larva se hrani kasom-mjesavinom meda, cvjetnog praha i vode.
1'2J:~1Zc (lnsekt)
butk.a··· (kulcu~iica)
4 dana
5 dana
Ukupno:
116
10 - 14. dan 13 - 17. dan
15 - 18. dan 18 - 21. dan
Tabelarni
3 5
4 5
4 21
5
2
3 3 16 dan nakon Larva mlijeca. Dugaje 1,5 mm.
lLCHct01'"U
1Z
ima malo
obBk, a ona pliva na kapljicl ma"tlCrtO
Larva drugi dan ima oblik polumjeseca i malo je duza i deblja. Larva tre6i dan duga je 2 mm a debela je u precniku bezmalo 1 mm. Larva od prvog dana do petog-sestog dana se savije u celiji, sto se naziva savijena larva. Od sestogsedmog dana larva se ponovo ispruzi vertikalno u celiji, pa se i naziva ispruzena larva. vrijeme razvoja, larva se nekoliko puta presvlaci, odbacujuci staru kosuljicu. Od osmog-devetog dana larva poprima prelazni oblik do lutke. Stadijumjajeta i larve naziva se otvoreno leglo. Kada larva poraste da ispuni celiju, peele pristupaju poklapanju celije skupa sa larvom poroznim vostanim poklopeicem. Pod poklopeicem larva prelazi u stadijum lutke. Stadijum lutke se naziva zatvoreno iii poklopljeno peelinje legIo, u kome ima peluda (cvjetnog praha). U zatvorenoj celiji lutka pre de oko sebe eahuru, poslije eega prelazi u imaga (insekta). Zatvoreno radilieno leglo ima izgled gotovo rayne ploee od voska, dok trutovsko ima ispupeenikursumasti izgled. Imag postepeno mijenja kosuljicu u krute hitine tamne boje, izrastaju mu krila, noge i formira se _. glava. Kao odrasli insekt 21. dan od momenta polaganjajajeta, progriza vostani poklopcic i izlazi iz celije kao odrasla mlada peel a, koja je teska oko 0,1 gram. Sarno u toku petog dana zivota, larva bude obidena od strane hraniteljki oko 2.800 puta a u toku prvih sest dana zivota vise od 7.800 puta. U toku sestodnevnog razvojnog perioda koji prethodi zatvaranju celije legla, njegovateljice obavljaju toliko slozen posao da jedna moze da hrani sarno 2-3 larve. Do tada danju-nocu larva bude posjecena dva puta u tolm jedne minute. NajpovQljnija temperatura za pravilan razvoj peelinjeg Iegia u gnijezdu je 33-34 °C a optimalna 32-35 0c. Da bi se ta temperatura oddavala u gnijezdu za vrijeme hladnoca, peele uzimaju vecu kolicinu meda, jer med, sagorijevajuCi u organizmu peele, proii¥odi toplotnu energiju. Za vrijeme vrucina, odrzavanje potrebne temperature u gnijezdu postize se vep\tiliranjem gnijezda. U hladnim kosnicama peele gube mnogo energije oko oddavtlnja potrebne temperature, slabije razvijaju leglo u gnl}ezd1i;Tscrpljlijuse Ihizeuglbaju
uproIje"ce.
piela radilica
matica
trut 117
Potpuni preobrazaj u razmnozavanju za
16
9
za truta nizim temperaturama od 1 ali do odredene leglo moze da temperaturama visim od 40°C takode nastaju stetne posljedice leglo. Usijed toga, doJazi do produzetka normalnih termina izlazenja pcela-radilica, matica I trutova. Pored odgovarajuce za vTijeme odgoja legla u gnijezdu, zatim u pcelinjem ture, potrebnaje i odgovarajuca vlaznost u medu i prahu, kao ida gnijezdo bude provjetravano gnijezdu bude dovoljno kvalitetne od pcela lepezarica kisikom. radilica moze . do dana a matica i do 18 dana. Krila peele radilice dosezu zatka.
zatka, kod
su znatno
au truta su
od
PODJELA RADA U PCELINJEM DRUSTVU Organizovano peelinje drustvo odrzava besprijekoran red, eistocu i disciplinu, ima savrsenu podjelu rada-duznost svake jedinke, organizovano staranje 0 njegovanju matice i uzgoju legIa, ekonomienu i preciznu izgradnju saea i matienjaka, donosenje nektara, polena, vode i propolisa, proces proizvodnje mlijeCi, voska i meda, odrzavanje mikroklime u gnijezdu, utopljavanje legla temperaturom svojih tijela, razllli10zavanje drustva putem rojenja, sezonsko lezenje trutova, tiha smjena matica, provjetravanje kosnice radi isparavanja suvisne vode u medu, medusobno komuniciranje 0 mjestu i udaljenosti hrane, odbrana legla i hrane od stetocina i neprijatelja, konzerviranje meda i polena, naGin odrZavanja u zimskom periodu uklupeavanjem, balzamovanje (mumificiranje) uginulih vecih leseva u kosnici koje ne mogu iznijeti, zbog smrada i sirenja zaraze, itd. Pored toga sto je medu peelama radilicama izvrsena podjela rada i svi elanovi peelinjeg dmstva zavisno 0 dobi starosti imaju odredene funkcije i zadatke. Tako u zivotu peele radilice razlikuju se dva zivotna perioda: period kucnog zivota i rada i period u kom peela opsti sa okolinom u potrazi za cvjetnim prahom, nektarom, vodom i propolisom. Period kucnog rada u zivotu peeieima nekoliko potperioda. U prvom, tek izlezena mlada peela je nejaka i ,uglavnom provodi vrijeme eisteei se od ostataka kosuljice iz stadijuma lutke, eisti oei, pipke i krila. Za to vrijeme slabo se kreee, pa je cak peele i hrane. Pri laaju treceg dana zivota vee poeinje da radi, einie nastupa drugi period koji traje do 12 dana starosti. :ty1Jada peela prvo eisti eelije saca u koje matica po laze jaja, zatim prelazi na hranjerlje starijih larvi radiliba i tmtova mjesavinom meda, cvjetnog praha i vode. Za to vrijeme peele ovog doba starosti zagrijavaJLp,eglo. U toku ovoga potperioda peele uzimajuhranu i za sebe od iste kase. Pod uticajem bjelaneevinast'e hrane, aktiviraju im se podzdrijelne zhjezde,tako··da'mogndatmmerrrattcITlrrrmlijeCbli1·mtaderadtticiie,trutoVsl{eTIatvUluatice.Pti kraju ovoga potperioda u peele radilice osposobe sei vostane zlijezde za lueerlje voska. Slijedeci potperiod je u starosti od 12 do 18 dana zivota. Za ovo vrijeme peele izgraduju sace, preraduju nektar u med, polaivaju vostanim poklopcima leglo i zreli med, konzerviraju cvjetni prah, odrzavaju higijenu u kosnici, provjetravaju kosnicu lepezanjem laila ubacujuci svjez vazduh a izbacujuci topli i gasovima zasicen, strazare na lijetu kosnice i cuvaju svoje gnijezdo od neprijatelja, itd. U toku ovoga potperioda, radilice po lijepom, tihom i top 10m vremenu, izlijecu u grupama iz kosnice, IebdeCi lailima glavama olaenutim prema kosnici do jedan metar od kosnice, nekada u tolikom broju da liei 118
vrsta nazivaju nektaruse, vodu-vodonoseili kadaje
IJU,lH'-'vU
igre-plesa u kosniei na sacu i udaljenosti,
Ako je lzvor do 10 ill, zbiracica srnjer naliJevo . nadesno;
U
zbiraeiee
0
obliku elipse, rnijenjajuci
- ako je izvor hrane 50-100 ill, peela od elipsiene igre prelazi na igru klacenja trbuhorn; ako je izvor hrane oko 100 m, pies u obliku dvostruke spojene elipse u vidu spljoStene osrnice je brz i ponavlja se 9-10 put a za 15 sekundi; - ako je duze od 100 m, sabiraeica izvodi isti pIes i neprestano trese zatkom lijevo i desno. Sto je udaljenost veca, utoliko elipsa pIes a veca i traje duze, da bi udaljenost bila precizno saopstena; - ako je udaljenost 200 rn, napravi igru od 8-9 okretaja a jedan okretaj se izvede u vrernenu od 112 sekunde; - ako je od 500 m, peeia napravi 6 okretaja; - ako je na 1.000 rn, napravi 4-5 okretaja; - ako je 2 kilornetra, elipsu plesa sabiraeica izvede za 2 sekunde; - ako je izvor hrane oko 3 krn, radilica izvrsi sarno 2 okretaja koji traju jednu minutu. Od brzine plesa zavisi i zvuk vibracije, sto je
takod~
informacija iIi govor peeIa.
Dalcie, peeIa smjerorn, brojern i brzinorn obavljenih okretanja, pokazuje srnjer i udaljen9st izvora hrane. Za smjer u kome se hrana nalazI, kao putokaz, peelarna sluze suneane zrake, pa i 'l<:ada je oblaeno vrijerne. Prilikom izvodenja plesa u vidu osrnice radilica prelazi sredisnju pravu-dodirnu criu uv~iek u srnjeru , izvora I1fane. Ako tu crhl prelazi odozdo prema gore, to znaci da je hrana u smjeru sunca. Ako tu crtu prctazi odozgo premadolje, zrraci" daje-l1ranasuprotno od pravca surrca. Kadaje ta cria pomaimuta nalijevo iii nadesno od okomite crte u pravcu sunca, hrana se nalazi pod tim oznacenim uglom nalijevo ili nadesno od smjera sunca. Bliskom izvoru hrane od 3-4m, pcela najcesce dolazi hodanjern. Za letenje pa i hodanje peeIa trosi energiju, koja se rhozemjeriti utroskom secera u krvi kao gorivom. Tako je utrosak sec era za prelijetanje rastojanja od~55 m, jednak utrosku secera kada peela prede hodanjern rastojanje od 3 metra.
119
svaki kilometar letenja peela utrosi duplo po kilometru
kao pogonskog goriva, sto za izvora
feromonio kOJe izlucuju u spoljasnu sredinu od primaju. One kod njih reakcije za odredeno odredenih organa.
vrste
Amerikanci su 1987. godine otkrili hemijski sastav 1 sintezu feromona peela radilica, kojJ od tada proizvode vjestacki u laboratorijama za potrebe pcelara kao mamac za rojeve, da bi njime obiljeZili najpogodnije zeljeno mjesto za hvatanje i stresanje roja. .' Foromon peeIa izlueuje Nasonova zlijezda, koja je smjestena izmedu prstena. Naziva se i mirisna zlijezda. Ovim mirisom peele radilice se sluze za: - obiljezavanje mjesta bogatog pasom; - obiljezavanje pojila; - obiljezavanje ulaza u novu kosnicu, itd.
120
i sedmog trbusnog
to trutooi
o Do:~e[mo
U
oko
8.000
Broj trutova ujednom pcelinjem krece se od 200 do 6DO, pa 1.000 iii oko % od ukupnog broja peela radilica. U toku jedne sezone, jedno peelinje drustvo odgoji oko 2.000 trutova. Trutovi zive izvodenja.
sedmica iii oko
dana. Sposobni su da oplode matieu od 12 do 20 dana poslije
toku dana trut napravi put i do 40 km, trazeCi i obilazeci druge pcelinjake. njega i ishranu trutovske utrosi se pet puta vise hrane nego za peele radiliee. Medutim, pcelinje drustvo u punom sastavu: matica, peele radiliee i trutovi, predstavlja biolosku ejelinu i priroda se postarala za svakog elana iii svaku grupaciju da ima svoje opravdanje za postojanje. U vrijeme sakupljanja nektara zapaza se velika aktivnost peela radilica u izgradnji trutovskih eelija. Norma1an broj trutova u pcelinjem drustvu stvara impuls za njegovu ukupnu veeu aktivnost u proizvodnji peelinjih proizvoda. U vrijeme aktivne peelinje pase trutovi pomafu peelama u odrzavanju legla. Vee u julu (srpnju), kada prestane nagon za rojenjem i parenjem i kada proc1e glavna pasa, peele radilice istjeruju trutove iz kosnice. Ipak, trutove u kosnieama mozemo vidjeti i od pocetka aprila (travnja) pa pokoji i do kraja septembra (rujna). Zatecenim trutovima u kasnoj jeseni peele radilice ne dozovoljavaju da prilaze hrani, a trutu koji izleti iz kosnice ne dozovoljavaju povratak. Trutove koji se nalaze u kosniei peele tjeraju napolje iIi u krajnje okvire gdje nema hrane, tako da oni uginu od gladi iIi hladnoee. U izuzetnim slueajevima trutovi ostaju u drustvima i do proUeea. To se dogac1a u drustvima bez matice iii sa neoploc1enom ili starom maticom. Spotni organi truta sastoje se od dva sjemenika bubrezastog oblika, koji su pami. U njima su smjestene sjemene ejevciee, kojih ima do 20011. unjima se stvaraju muse spolne eelije-spermatozoidi. Spermatozoidi se formiraju u sjemenim ejevcieama i to pri samom vrhu gomjeg dijela. Kako sazrijevaju, tako se kreeu nanize kroz sjemenu ejevcieu, ulaze u sjemenovod i kroz njega prolaze u sjemenu kesieu. U sjemene keSlee ulijeva se i sekret sluznih zlijezda, kojih takode ima dvije. Spermatozoidi plivaju u sekretu-teenosti koju iuee sluzne zlijezde a taj sekret je ustvari hranjiva materija za spermatozoide, koji se tame odrzavaju sve dok se prilikom sparivania sa mati com ne ubrizgaju kroz kapulacionu eijev tmta u vaginalni dio matice. ' Spolni organi truta smjesteni su sa obje strane unutrasnjeg dijela zatlca. Prilikom sparivanja sa mati com, oni se iscupaju iz tijela truta i ostaju u matiei. Zato trut po zavrsenom parenju sa matieom odmah ugine.
PROIZVODNJAI SELEKCIJA TRUTOVA Trutovi 1Sto kao i matiee prenose svoje osobine na potomstvo: peele radilice, matiee keerke i buduee trutove. Pcelinja drustva odabrana~za proizvodnju trutova ne smiju biti u srodstvu sa peelinjim drustvima iz kojih potieu j aja iIi larve (Heinke) za proizvodnju matiea, koje ti trutovi treba da oplode.
123
UUl[UB.U
po kojima
drustva za dobij
Kod matice je to ukupno dana 1 to 16 dana od polaganjajajeta do izvodenJa matice 1 9 dana od izvodenja do potpunog spolnog sazrijevanja, odnosno izIijetanjana sparivanje. Radi toga treba usldaditi vrijeme izvodenja selekcionisanih matica i trutova, kako hi lstovremeno bili spolno zreli za sparivanje. Kvalitetni trutovi se mogu proizvoditi sarno u izuzetno Jakim pcelinjim zajednicama. Pripreme za zasnivanje i osposobljavanje tih pcelinjih zajednica treba poceti ranD u jesen za narednu godinu. Treba obezbjediti da se do zazimljavanja drustva izvede sto vise mladih radilica koje duze zivjeti, mnogo sposobnije da odrZavaju drustvo tokom zime, da pod teskim uslovima hrane . njeguju leglo, i maticu da polaze veei jaja i pcelinJe itd. Ujesen takva drustva treba podsticajno hraniti gnijezdo utopljavati. Jos ujesen treba osigurati koji okvir s medom i polenovim prahom za prezimljavanJe i za ranD pretproljetno prihranjivanje. U ranD prolje6e zajednice treba ponovo podsticajno prihranjivati. Prije pocetka proizvodnje trutova svako trutovsko drustvo treba da ima u rezervi najmanje 12 do 16 kg meda i najmanje 2 okvira puna cjetnog praha-polena. Da bi pocela proizvodnja trutova, treba pronaci jedan do dva okvira cije je sace izgradeno prije jedne do dvije godine, ali sa izgradenim trutovskim celijama. Ove okvire treba staviti u sredinu pcelinjeg gnijezda. Odmah treba poeeti prihranjivanje trutovskog drustva seeernim sirupom u odnosu 1: 1, kome treba dodati oko 15% p01enovog praha iii oko 20% zamjene polenovom prahu. Ako je pasa dobra, prihranjivanje nije neophodno. Daje se 0,3 do 0,4 litra sirupa dnevno. Prije stavljanja okvira sa trutovskim leglom, okvire treba poprskati rjedim mlakim seeernim simpom, da bi ih peele radilice brZe primile. Matica ce odmah poceti ubrzanije da polaze jaja u slobodne celije dodatog saca, pogotovo sto je u sredini gnijezda. Vazno je sto ce matica poloziti jaja u sve trutovske celije praktieno istovremeno, pa ce izvedeni tmtovi u kracem razmaku bitt sposobni za oplodnju. Sigurnije je da se matica sa ovim okvirima izoluje u kafez izolator iii izoluje matienom resetkom, tako da bude prisiljena polagati jaja sarno u celije saca namijenjene za proizvodnju trutova. Kada matica polozi jaja u cjelokupno sace izolovanog okvira, taj okvif se premjesti ana njegovo mjesto u istom gnijezdu stavi drugi okvir sa praznim sacem sa tmtovskim celijama. Kada se tako dobiju dva do tri okvira, prekida se sa izolacijom matica. Ovako odnjegovano trutovsko drustvo, moze da proizvede u jednoj sezoni toliko kvalitetnih trutova, koliko je potrebno za oplodnju matica proizveden~hu ok640 nukleusa. Postoje i naCini presadivanja trutovskih larvi. Bar svake trece godine trebalo bi odabrana peelinja drustva za proizvodnju matica i tmtova razmjenjivati sa peelarima sa isto tako odabranim peelinjim drustvima sa peelinjaka koji su udaljeni najmanje 20 kilometara.
124
...
~
M
u
proi~vode
U toplijim godini.
TI
A
se rane selekcionisane rasne matiee, k0je se eksploatisu
Slovenacka KRANJSKA matica je poznata u svijetu, a koristi se i u nasoj zemlji. Njeni sojevi su: KOPAONICKA I SARPLANINSKA matica. postaje sve delikatnije, s obzirom na to da se sve cesce Savremend pcelarenje u novije koriste hemijska sredstva radi intenzivnijeg razvoja savremene poljoprivredne proizvodnje. Upotrebom unistavaju mnogi korovi i mnoge medonosne biljke. Postoje zapisi drustvu.
tristote godine prije nase ere, u kojima se spominje matica kao vladar u pcelinjem
Mlada, zdrava i plodna matica, osigurava jako proizvodno peelinje drustvo, sto je garancija za ostvarenje visoke proizvodnje meda, maticnog mlijeea, cvjetnog praha, voska i uspjesnije proizvodnje novih mladih matica. Matica je jedina normalno razvijena zenka, sa normalno razvijenim organima za razmnozavanje. 1z jaja koje matica polaze u cebje saca izvode se, pod odredenim uvjetima, peele radilice, pod odredenim trutovi i pod odredenim matice.
Maticaje duga 20-25 mm. Tezina neopolodenih matieaje 170-220 miligrama a oplodenih 180-325 miligrama. Normalno peelinje drustvo ima 10.000 do 80.000 peeia radiliea, od 200 do 600 pa i 1.000 trutova i po pravilu jednu matieu. Matiea i peele su (svibanj-rujan).
st~nU:lanovi
peelinjeg drustva a trutovi sarno u pasnom periodu maj-septembar
U vrijeme intenzivne pase, kada je unos nektara i polenovog praha u kosnieu veei, peele hraniteljiee samim tim intenzivnije hrane matieu i stimulisu je na poveeano polaganje jaja. U punoj pasnoj sezoni matiea polozi dnevno u prvoj svojoj godini i dol.OOO jaja au toku godine oko 150.000-200.000 jaja. Matiea preko zime ne polaze jaja, do kraja januara, kada pocinje da polaze jaja u manjem obimu. . Prvi dan polozi 20··30 jaja, da bi se svak6g slijedeeeg dana broj poveeavao. Razmnozavajuei pcelinje drustvo, matiea prenosi na svoje potomstvo pozitivne i negativne
~:
.
o~tbine, ~
- sposobnost za vecu proizvodnju i produktivnost, ~
- otpornost prema bolestima i stetoeinama, - sk10nost za tihu zamjenu matiea, - map,ju iii veeu sklonost za rojenje, - da~manje iii vise ubadaju, itd.
127
koju matica proizvodi gornjovilicnim i izlucuje po povrSini svoga tijela, slieno znoju, peele radilice lizanjem dodirom pipcima uzimaju ovu supstancu, prenose je 1 na dmge peele u svom drustvu, prilikom razmjene hrane-preuzimanja nektara i drugog materijala za peelinje proizvode, djeluju na odredene aktivnosti peela radilica a naroCito na homogenost pcelinjeg drustva kao bioloske cjeline. I
Feromoni su materije sliene hormonima, s razlikom sto se hormoni izlucuju u krv covjeka iii zivotinja a feromoni se lzlueuju u spoljasnju sredinu. Hormoni nemaju uticaj na druge jedinke a feromom ImaJu. Postoji vise vrsta feromona: koji podstieu peele strazarice da intenzivnije napadaju i ubadaju, koji odbijaju peele tudice od svoje kosnice, koji sprjeeavaju izgradnju matienjaka (matienica), koji sprjeeavaju razvi6e jajnika u peela radilica, koji djeluju na privrZenost matici peela radilica, da budu mirnije, da skladno rade svoj posao prema podjeli rada, da im podize radno raspolozenje, feromoni koji privlaee tmtove matici radi parenja, itd. Jedan od feromona matice, a do sada ih je otkriveno 1 lazne matice.
djeluje da peele ne smiju polagati jaja
Say tehnieko-tehnoloski proces u kosnici teee pomo6u feromona. Na glavi matice nalazi se 12 pari ticala (pipaka) poput naprijed polozene antene, pomocu kojih matica prati rad peela u kosnici. lsti broj pari ticala imaju i peele a tmt 13 pari. Maticu je najbolje zamijeniti pretkraj glavne pase i drZati je u proizvodnji sve do pretkraj pase iduce godine.
glava matiea Najbolje je svake go dine mijenjatijednu polovinu matica i to sa neparnim brojevima na kosnicama i obratno, naizmjenieno, radi praktienosti, da bi se izbjeglo vodenje evidencija. Matica u ekolosko eisto.1 i zdravoj sredini moze da zivi do 7 godina. Medutim, u sadasnjim uslovima svega 4-5 godina, sto savremenom pcelaru ne smeta, jer sam eesce vrsi izmjenu matica. Matica i trut nemaju na nozicama korpice za cvjetni prah, niti vostana ogledalca. Trbuh u matice i peele radilice je sastavljen od 6 elana:ka, au tmta iz 7 elanaka.
RASPOZNAVANJE MATICE ~
M,atica je oko dva puta duza i oko 2,8 puta teza od peele radilice. Krila su joj tobko dugaeka da sezu do polovine njene duzine. Duzina krila peela radilica su jednaka njihovoj duzini a duzina krila tmtova su duza od samoga tijela. Glava matice je manja ad glava peela radilica. Mlade matice su nesto sitnije od starih matica. Mlade matice su zivahnije prilikom kretanja od starijih i vidno sporije se krecu po sacu. Zaoka u matice je sabljasto povijena. Na1azi se na zatku i koristi je u medusobnoj borbi protiv dmgih rnatica, a po nekim autorima sluzijoj i kao pomocni organ prilikom polaganjajaja, kao lezelica .
..
128
Zrelo radiliCino leglo sa krunom meda
U peelinjem drustvu, po pravilu ima sarno jedna matica. Ako se i k6erka, onda u medusobnoj borbi ostaje opet sarno jedna i to obieno mlada matica-k6erka. Moze se desiti da u borbi stradaju obadvije, kada peele izvedu novu maticu. U jakoj pasi izuzetno se kratko vrijeme u kosnici mogu naci pa i tri J.HUoUVv.
Maticu uvijek pri polaganju jaja prati svita peela koje je hrane. To su mlade peele radilice, koje u tom stadijumu mogu da luee matieni mlijee, kojim hrane maticu. U zimskom periodu i stare peele proizvode mlijee i hrane maticu, dok se ne izvedu mlade peele.
Matica sa svitom (Fotografzju ustupio Nijaz Abadiic)
IZVODENJE MAT ICE Matice se izvode istih jaja iz kojih se izvode i peele radilice. Celije u sacu za mlade matice su vece-duze i sire i nazivaju se matienjaci. radilicerazlicito hra~le matienoleglo-matienjak odJegla pcela radiIica i trutova. Matica se izvede za 16 dana od dana polaganja jajeta i jos joj je potrebno 9 dana do potpunog spolnog sazrijevanja iii ukupno 25 dana, kada izlijece na parenje. Peele, kada pripremaju prirodno rojenje, kada vrse tihu zamjenu matice, kada matica ugine, kada je peelar nepaznjom zgnjeei pri pregledu peela iIi kada peele radilice klupcenjem ugusematicu, izraduju privremenu celiju-maticnjak. Izgradnju maticnjaka vrse mlade peele radilice, koje proizvode vosak. Poslije uginuca matice peele radilice-hraniteljice odaberu izvjestan broj najmladih larvi iz kojihje trebalo da se izvedu peele radilice a koje nisu starije od tri dana i poenu ih intenzivno hraniti maticnim 129
pliva u za koja takode pliva u maticnoj mlijeCi. pet izvodenju maticna larva se hrani hranom a kada prode jos pet dana, maticna larva se ucahuri u Tada peele radilice zatvore matienjak poroznim vostanim poklopcem i hrane je jos jedan cijeli dan. Sesnaestog dana progrize vrh matienjaka i
I Ustanovljeno je da se tokom prva tri dana sve larve hrane maticnim mlijecom. Larve 1Z kojih ce se dobiti matice i dalje se hrane eistim matienim mlijeeom, dok larve iz kojih ce se izle6i peele radilice poslije tri dana hrane se smjesom meda, cvjetnog praha i vode. Za ishranu matiene larve postoje dvije vrste hrane, razlieite po boji i gustini. Jedna je mlijecnobijela i nesto gusca a dmga vodenasto-bistra i rjeda. Mlijecno-bijela hrana je hranljivija, jer je to proizvod podzdrijelne i eeljusne zlijezde peela radilicahraniteljica. Vodenasto-bistra hrana je proizvod
zdrijelne zlijezde i teenosti iz mednog zeluca-nektar.
Cijelo vrijeme ishrane, maticna larva dobija ove dvije vrste hrane u odnosu 1: 1. Larve peela radilica u poeetku razvoja dobijaju vise mlijecno-bijele hrane a starije larve dobijaju oko dvije treCine vodenasto-bistre hrane i jednu tre6inu zu6kaste, koja je preradevina cvjetnog praha i meda. Matiena larva tokom cijelog razvoja dobije 1.550-1.650 obroka hrane a larva peele radilice sarno oko 150 obroka. Mlijec matienih larvi ima oko deset puta vise najdragocjenijih sastojaka za ishran1.1 nego mlijec radilicne larve. Kolieina mlijeea u matienjaku iznosi 200-400 miligrama a u 6eliji za larvu peele radilice samo 23 miligrama. Nakon zatvaranja maticnjaka matiena larva se hrani obilatom preostalom kolieinom mlijeca u maticnjaku. Cvjetni prah je najbitniji elemenat za proizvodnju maticnog mlijeca (maticnog mlijeka). Iz jaja nonnalnog matienjaka, matica ima ve6i broj jajnih cjevCica, vecu zapreminu sjemene kesice za 2,2 miliona vise' muskih spermatozoida (oplodnih celija) nego prinudni (prisilni) maticnjak u kome je larva stara tri dana, iIi za 1,2 miliona, ako je larva stara dva dana. Sesnaestog dana priliRom izvodenja, mlada matica progrize mali ot-vor na poklopcu maticnjaka i izvjesno vrijeme ne izlazi, radi dazrijevanja. Taka hitinska materija,kojorn je Oblozeno njeno tijelo, ocvrsne. Kroz progrizeni otvor peele hraniteljice hrane mladu maticu cijelo vrijeme, dok se ona jos nalazi u matienjaku. -
,
U jednom peelinjem dmstvu, po pravilu, ima vise matienjaka, i do 20. Medutim, odmah po izvodenju prve matice i njenog izlaska iz maticnjaka, ostali matienjaci budu razoreni. Stoga peelari, ako zele presadivati zatvorene matienjake, moraju presadivanje vrsiti prije nego izade iz matienjaka prva matica. Sitne matienjake odstranjivati a presadivati krupnije, koji su lijepo izgradeni i pravilno zatvoreni.
130
Rernboldu (l i u matienom mlijeeu molekulamu maS1L
ne
ne vrsipritisak na kesicu, tako ne dolazi do -Sl=,enrnatO:;~Ola, koji bi oplodio zensko-matieno jaje.
Matica moze da polaze neoplodena jaja i kada joj se poremete organi za razrnnozavanje i kada se vB.'v".v kesice istrose svi spermatozoidi. Ako se matica ne spari blagovrerneno, polagace sarno neoplodena trutusa.
Tal-;:va rnatica se naZlva
Nakon 9-20 dana poslije izvodenja, matica izlije6e na svadbeni let, radi parenja (sparivanja) sa trutom, sto zavisi od vremenskih uslova. Milisav Korac 1Z Hrvatske navodi da se pari od 3-8 dana. Parenje se obavlja obavezno u zraku prilikom letenja. Trutje u mogucnosti da aktivira svoj spoini organ sarno pod Jakim pritiskom vazdusnih kesica u trbuhu, a to je moguce, kada se te kesice napune vazduhorn pri letenju. Mlade peele su indiferentne na parenje matice, dok starije peele radilice je prinudavaju da izade iz kosnice na parenje. Medutim, aka je vrijeme lose, matica zna ostati na poletaljci kosnice iIi ako kosnica ima otvor za ventilaciju i prihranjivanje, ona zna pobjeCi na poklopac kosnice. Ako matica i pored pritiska peeIa nece da izleti na parenje, peele se uklupeaju oko nje, ne dajujoj hranu i matica ugine, iii zbog nedostatka zraka. Ako 1Z bilo kojih razloga matica za vrijeme od 20 do 30 dana ne izleti na parenje, ona izgubi moc parenja i postaje trutusa. Za parenje je potreban lijep, tih, topao, sunean dan i izmedu 10 i 15 easova, a moze ranije i kasnije, matica izleti na parenje. Kada izleti iz kosnice, napravi nekoliko krugova radi orijentacije i uoeavanja svoje kosnice. Slijedi je veliki broj trutova iz vise kosniea, pa i okolnih peelinjaka, kojii su se zadesili u zraku. Matiea svojim feromonom privlaei trutove na duze od 4 metra visine, a ispod ove visine ne priviaei ih. Trutovi osjete matieni feromon sa daijine 60 metara, jer na svojim pipcima-ticalima na glavi imaju vehki broj organaza miris (oko 30.000 na svakom pipku). U normainim uslovima, matica se udaljuje 2-5 kilometara a ima slucajeva kada se udaljuje i do 13 kilometara. Trutovi se inaee udaljuju u izuzetnim slucajevima i do 18 kilometara. Najbrzi, najizdrzljiviji i najsposobniji trut oplodi maticu, sto je prirodna selekeija trutova. Sparivanje se obieno izvrsi na visilli 10-25 metara i traje nekoliko sektl11di,kada se trutov spolni organiseupa iznjegovogJijela i ostaje u matiel a trut odmah pada na zemlju i ugine. Prilikom jednog leta matica se spari sa vise, pa i desetak trutova. Smatra se da slijedeci trut izvadi 1Z matiee spolni organ prethodnika, pa je zatim i sam opiodi. Drugi autori smatraju da se matica poslije prvog oplodavanja vraca u kosnicu, gdje joj peele radilice vade zaostali spoini organ truta a onda matiea ponovo izlijece na ponovno sparivanje, itd. ' Po misljenju nekih autora, matica poslije sparivanja polaze jaja i nikada se vise ne sparuje a po drugima, poslije praznjenja sjemene kesiee, ponovo izlijece na sparivanje. _
131
dobra
matica
.
.
sJemenoJ
do
mlliona
Matica poslije dana sparivanja pocne polagati oplodena H'~'HV" pocne polagati tek nakon 25 dana. Ipak se rade vrsi vjestacka oplodnja, radi prave selekcije maticc. Po misljenju autora Taranova, matica polaze jaja sarno onda kada okrufuje prema matiei obezbjedujuci oko slobodan prostor. Kako se sacu, peele odustaju a one koje nalaze ukljucuju se u hraniteljiea onana tom satu polaze polozenih jaja odgovara broju hraniteljiea. Matica prihkom polaganja jaja odlaze sekret, preko kojeg koliko matiea polaze jaja, sta trcba da rade peele, itd.
dobiJaju'
peeIa, krece
od
MaHea obicno zivi oko tri godinc a moze zivjeti i do sedam godina, sto zavisi od uslova zivota, zivotne sredine, individualnih i urodenih osobina, intenziteta polaganja jaja, speeificnosti matice da luci feromone, od paznje pcelara, itd.
SPOLNI ORGANI MATICE Spolni organi matice sastoje se od dva jajnika a svaki od njih ima po jedanjajovod, koji se spajaju ujedan tzv. neparnijajovod. Onje kratak i povezan sa usminom vagine, koja je dalje povezana kroz vaginalno predvorje sa spolnim otvorom.
S = Sjemena kesica V= Imm3
Spolni otvor se nalazi do samog korijena zaoke i onjeuzi od vagine. Neposredno ispod mjesta gdje se parnijajovodi spajaju u neparni, nalazi se sjemena kesiea. Oba jajnika sastoje se od po 180-200 jajnih cjevcica. U jajnim cjevcicama formiraju se jaja..
Kada matiea polaze jaja u radilicnu celiju, dlaeiee na njenom trbuhu, koje sluze kao culo dodira, dodiruju zidove celije saca. Nervni nadrazaj od dlacica prenosi se na sjemenu pumpieu, pa dolazi do grcenja muskulature i na zensko jajasce pada veoma mala kapljica teenosti sa spennatozoidom i tako oplodi jaje. Medutim, kada matica polaze jaje u trutovsku celiju, .koja je sira od radiliene, ne dolazi do pritiska na dlacice, pa p616zeno jaje ostaje neoplodeno. Zatosu rojidbene osnove maticnjaka ~ prvo uze, dok matica u njih ne poJozi jaja, pa ih tek poslije toga peele· radiliee prosiruju. Stoga treba mijenjati i star~ prosireno sace novim satnim osnovama.
Izgled i poloia} }a}a 1-3 dana, kao i larve, isto
Iz vaginalnog kanala oplodeno jaje se krece prema spolnom otvoru, da bi ga matica polozila u celiju saca,-koristeCi zaoku kao lezelicu ...
U oplodenomjajetu postoje parovi hromozoma koji ce se oznaciti s~ "a" i "boo. Ako se matica pari .sa trutom koji ima "COO, dobije se abxc= 100% radilica, a ako trut ima "a" bice abxa=50% radilica a 50°1<) 132
praznih prosaranih 6elija. Stoga se matica ne ona nato
u svojoj kosnici, da -se ne bi nema oca.
sa svojim trutom,
pcdi na izuzetno pristupacan 0 umjetnom oSJemenjivanju matica. Da bl peelari bili upoznati 0 moguenosti samoj tehniei umjetnog (vjeStackog) oSJemenjivanja matica, navesce se taj dio teksta u cjelosti. gospodarstvenog pcelarstva i peeia, neprekidno se traze rjesenja za postizanje sto proizvodnje u pcelarstvu ili sto kvalitetnije matice, jer je ona nositelj bioloskih osobina i osnova pnrodne oplodnje matiea Kvalitetnu maticurhozemo dobiti nadzorom osobina obaju roditelja. dobrl cesto izostaju, jer u doba parenja ona izlazi kosnice po nekoIiko puta i se sa 8 do 10 trutova, Cije osobine ne znamo. Maticu s trazenim osobinama iii selektiranu matieu, mozemo dobiti samo ako nadziremo oba roditelja, a to se moze postiei nadzorom prirodne oplodnje na izoliranom podrucju ili umjetnim osjemenjivanjem mahea. I umjetno osjemenjivanje ima povijest, a svi pokusaji do 1927. godine bili su neuspjesni. Moderna tehnika umjetnog osjemenjivanja pocinje 1927. godine radom L.Watsona, koji postize prve pozitivne rezultate.Onje koristio mikrosprieu povezanu s mikromanipulatorom.Maticuje vezao za drveni blok s nekoliko omci od silika, a zalcani otvor je otvarao rueno pineetom. O. Maekensen i W. Roberts postizu 1948. go dine do tada najbolje rezultate, a vee upotrebljavaju i jednostavnu aparaturu za umjetno osjemenjivanje. Vee H. Laiidlaw (1948. godine) usavrsava aparaturu i poeinje rabiti ugljicni dioksid kao anestetik, a A.Maekenson (l948.godine) otkriva da dva tretmana ugljicnim dioksidom stimulira matieu na polaganje jaja. O. Maekensen (1948. godine) konstruira dijafragrnalni tip spriee, a VVesely (1960.godine) mijenja oblik vrha spriee. A.Rutner (1964.godine) mijenja vrh drZaca matiee: -Aparatura za umjetno osjernenjivanje matiea sastoji se od slijedeeih dijelova:
1. drZaca matiee, 2. ventralne (trbusne) kukic.e, 3. zalcane kukice, 4. sprice s mernbranom, 5. igle za sprieu i 6. mikrometarskog zavrtnja za fino podesavanje spriee sa iglom.
Aparatura za un~jetno osjemenjivanje
Drzac rnatice (1) je plasticna cjeveicaunutarnjeg promjera6,6 mm, koja se na jednom kraju suzava na 4,8 mm. S jedne strane je plasticna cjevcica manjeg promjera kojom se ucvrsti matiea, a ujedno sluzi i za dovod ugljicnog dioksida koji s1uzi za narkozu matice ventralnom (trbusnorn) kukieom (2) hvata se posljednja trbusna IjusCica zatka. Zaleana kukica (3) je minijaturna trokutasta lopatica, anatomski oblikovana prema zalcanorn aparatu matiee, a sluzi za pridr~avanje zalcanog aparata matice.Spriea s membranom (4) i igla za spricu (5) skupljaju spermu i ubaeuju je u jajovod matiee. Svi navedeni dijelovi ucvrseeni su na svojim nosacima i po potrebi se mogu pornicati. 133
·, ~.
Spolni organi matice smjesteni koju zatvara 1 trbusna ljustica
a spolni otvor lezi u ovoj supljim
u
Pripremljena (otvorena) ialc~ana komora matice za umjetno o:,jemenjivanje
matlcu
vam polako tako da JOJ ugljkicnim dioksidom,koji oplakuje tijelo matice. Narkoza nesluzi sarno za omamljivanje matice pri radu, nego i potice radjajovoda. Narkoza se aplieira dva puta u dva dana u trajanju od oko deset minuta.
"-,a1,-,,,,ua komora matice otvara se i ucvrscuje ventralnim i zalcanim postaju vidljivi tek kada se makne kukicama. Genitalni organi zalcani aparat prema van i posljednja trbusna ljuscica zadnjeg kolutica. Nakon toga se u otvor jajovoda uvodi vrh igle i pomocu membranske sprice prazni jajovodi napune spermom. Sve se to radi pod biokulamim mikroskopom povecanju od 20 do 40 puta. Pri otvaranju zalcane komore koristi se jedan instrument, tzv. sonda koju stalno ddimo u rud.
Sperma se skuplja takoder pod biokularnim mikroskopom sa ejakuliranog spolnog organa truta.Trutovi se prethodno podvrgnu kratkom djelovanju para kloroforrna iii etera. Nakon djelovanja tih para spolno zreli trutovi izbacuju van spolni organ koji je smjesten u zatku, a laganim stiskanjem zatka truta izbacuje se spoini ud i sperrna. Na spolnom udu truta, uz spermu kojaje sedefaste zutosmede boje, nalazi se i sluz bijele boje. Sperma se skuplja bez primjesa sluzi. Od jednog spolno zrelog truta moze se dobiti 1 mm 3 sperme, a za umjetno osjemenjivanje jedne matice potrebno je od 8 do 12 mm 3 sperme. Kratkorocno, a najduze do 7 dana sperma se moze euvati zatvorena u kapilamim cjevcicama na sobnoj temperaturi. Umjetna osjemenjivanja matica imaju prednost. Sjemenska kesica kod umjetno osjemenjenih matiea jednako je dobro iii bolje napunjena sperrnom nego kod prirodne oplodnje. Zatim, gubitak matiea koji je kod prirodne oplodnje velik, kod umjetnog osjemenjivanja matiea sveden je na minimum. Nadzor osobina po majcinoj i ocevoj liniji je potpun i to je jedini nacin da se d01>iju_selekeionirane matiee."
PRONALAZENJE MATICE Matiea se u jutamjim satima nalazi na okvirima legla, koji su na istocnoj strani kosnice, gdje je toplije. Oko podne je u sredini Iegla, a poslije podne, nesto kasnije, na okvirima legia prema jltgozapadnoj strani kosniee. Matica se gotovo redovno nalazi na okviru sa otvorenim leglom. Kod pronalazenja matiee, prvo se izvadi krajnji okvir a ostali okviri razmaknu, da se matica ne zgnjeei, pa se onda vade okviri na kojima je pretpostavlja se matica, u zavisnosti od doba dana.
TmA SMJENAMATICA Cim peelinja zajednica osjeti da je matica dotrajala iii ostecena i ne obavlja svoje funiccije, peele vrseTIHU smjenu matiee. Neka drustva, rnedutim uopste, ne vrse tihu smjenu, neka to cine rijetko i s1. Kod tihe srnjene u godini sa dobrom pasom, jedno izvj~sno vrijeme, zive i rade obje matice-majka i kcerka.
134
kada nema trutova a tada je i pa 1 polaze lUUL,,",u
ne treba da eeka smJenu stare matice, nego to treba da uCini sam.
ZA.MJENA MATICA sam da proizvodi - kada drustvo ostane bez da vrsi redovnu godisnju
u nukleusu i
matica po svojoJ
To
trutusa; dvogodisnju zamjenu;
- da euva matice u rezervi i da prodaje matice. Poslije druge godine zivota matici opada plodnost i gubi snagu feromona, eime zajednica slabi. Zamjena matica po zelji pcelara moze se vrsiti na vise nacina, od kojih se obicno u sirokoj praksi primjenjuje: - obezmaticavanje pcelinjih drustava (uklanjanjem matica); - dodavanje zrelih maticnjaka 1 - dodavanje ranije proizvedenih i testiranih mladih matica iz nukleusa (oplodnjaka).
ZAMJENA MATICA OBEZMATICAVANJEM Obezmatieavanje pcelinjeg drustva iIi uklanjanje matice iz kosnice, radi zamjene matice, obicno primjenjuju pocetnici iii kada se nema dovoljno vremena. Obezmaticenje ne treba vrsiti prije 20. april a (travnja), jer prije nema trutova sposobnih za oplodnju, pa bi se pojavile lazne matice iii bi proizvedena matica bila trutusa. Ovaj nacin se sastoji u tome sto se u pogodno vrijeme, kada prode prva glavna rasa, ukIoni matica u jednoj pcehnjoj zajednici obezmatieavanjem. Peele odmah pristupe izgradivanju matienjaka. Tada se pristupa odabiranju matienjaka i to prvi put tri dana poslije oduzimanja matice. Drugi put se vrsi odabiranje maticnjaka jedan dan prije zatvaranja maticnjaka. Unistavaju se svi oni maticnjaci nepravilnog izgleda,sitniji maticnjaci, matienjaci u kojima nema dovoljno mlijeci, koji su na uskom prostoru formirani, u kojima su larve zaostale u razvoju, itd. Prilikorr unistavanja maticnjaka treba 1z njih izvaditi maticni mlijec, vode6i racuna da se okvir stalno drzi u polozaju kako stoji u kosnici i da se okvir ne zadrzava dugo izvan kosnice. U kosnici se ostave takva dva maticnjaka da bi obezmaticeno drustvo sebi proizvelo matieu. Bilo bi dovoljno da se ostavi jedan maticnjak, medutim radi sigurnosti, da se sto ne desi prvoj izvedenoj matici, ostavlja se rezervni maticnjak. ~ Kvalitetan maticnjak moze se na6i na sredini
sa~a
iii na donjem rubu sa6a.
135
obezmaticenja je najlosiJa Hl""L",'«, da
a pogotovu, JC sto bi trebao da budc povecan"
U normalnim uslovima, dnevni unos treba da bude 300 do 400 grama
kako bl se matica podstakla da polaze jaja. Stoga ujesen ne treba uopste vrSiti obezmaticavanje pcehnjih drustava. K valitet buduce matice takoder zavisl i od 0,118 do 0,131 miligram" Matiea dobivena 36% vise meda.
jajeta.
tezma jednog jajeta
dati za
jajeta od 0,131 mgr plodnija je za
Poznato da matica u maju i junu (svibnju i lipnju) maksimalno nekad i do 2.000 za jedan dan.
od
'-'Vl,",~V
i to do 1.500 jaja a
Polaganje jajeta traje 8 do 12 sekundi. Kada matiea polozi 25 do 30 jaja, onda pravi pauzu od 10 do 15 minuta, kada je peele iz svite (pratnje) hrane. Hrani je 5 do 7 peeIa od ukupne svite od 8 do 12 peela. Jaja polozena neposredno poslije pauze su krupnija i teza a daljnjim polaganjem postaju sve sitnija i laksa. Stoga peele poslije pauze prave put matici u pravcu zapoeetih matienjaka, kako bi u iste odlozila krupnija jaja. Peele to nekada postiZu i na taj naein sto jedan dan ne hrane maheu, usljed eega ona ne polaze jaja tri dana. Poslije toga se legu krupnija jaja. Potrebno je dobra razlikovati maticnu od pcelinje mhjeei. Matienu mlijee luce dvije zlijezde: mandibularna i hipofaringealna zlijezda, a pcelinju mlijee luei samo hipofaringealna zlijezda. Maticnom mlijeeu se hrani matica iz rojidbenih matienjaka i matienjaka tihe zamjene od samog poeetka zasnivanja maticnjaka a pcelinjom mlijecu se hrane larve pc eta radilica i matice dobivene obezmatieenjem do zasnivanja matienjaka. U mati en oj mlijeei se nalaze hormoni pod eijim djelovanjem se razvijaju dijelovi tijela potrebni za plodnost matice au pcelinjoj mlijeci hormoni potrebni za razvoj peele radilice. Pored ostalog, jako je bitno, da u peelinjoj zajednici koju zelimo obezmatieiti ima i dovoljno otvorenog i zatvorenog legla. U tom ce slueaju mlade peele njegovati larve radilica peelinjom mlijeCi a matienjake matienom mlijeci.
136
u
Bar svake druge go dine rOJenJem. nagon
razore
L
trebalo zamjenjivati staru maticu mladom. Na taj nacin se
U rojenja, pcelinja drustva izgraduju veliki broj maticnjaka, oko 20 pa i do 40. koristiti rojidbene zamjenu on'ih matica su dotrajale. izrazit nagon za roj enj em. To je nasljedna osobina pcelinjih zajednica. je u tom slucaju veoma tesko stvoriti izrazito jako za rojenjem nije drustvo, a bez jake zajednice nema visoke proizvodnje meda. Peelari zbog toga sprjceavaju HU~~VH za roJcnJem. velikim pcelinjacima cesta je pojava da se gotovo istovremeno pustaju dva roja. Nezgoda je sto se kasnije pusteni roj obieno hvata za isto mjesto gdje se vee hvata prvi roj. Ako se rojevi stresu u jednu kosnicu, onda doci do borbe dviju matica a cesto i peela i jedna matica 6e stradati iIi ee jedna matica odmah iza6i 1Z kosnice sa svojim rojem i obicno se uhvatiti na 1sto mjesto. Dogada se 1to da se peele stradale matice vrate u svoju maticnu kosnicu iz koje je roj pusten. Stoga je najbolje da se prvi roj odmah strese.
Dva raja istovremena
ROJIDBENI MATICNJACI Matice izvedene iz rojidbenih maticnjaka su visokokvalitetne, veoma su plodne i duze iive od svih matica proizvedenih na rna koji drugi naCin. Da bi se proizveli rojidbeni maticnjaci koji 6e se upotrijebiti za zamjenu matica, potrebno je odabrati najbolja proizvodna drustva i druge osobine, kao: ~
- otpornost prema bolestima i stetoeinama; - mimoca pri pregledu sa manje ubadanja;
137
da
man] 1
prirodnin(
ovako vU~JLAvU trcba za proizvodnju mladih matica to onda kada se kod njih pojavi nagon za rojenjem, odnosno kada maticnjaci budu zatvoreni. Prije zatvaranja maticnjaka vrsi sc odabiranjc maticnjaka. Pry! put odabiranje se vrsi tri dana poslije forrniranja maticnjaka. Drugi put, jedan dan prije zatvaranja maticnjaka i tre6i put prilikom isijecanja zatvorenih maticnjaka i uzimanja za presadivanje. Uzimaju se pravilno izgradeni a sitni iii izduzeni se razgraduju iIi sasijeeaju.
Okvir sa maticnjacima
Ukoliko se kod ovakvih peelinjih drustava ne pojavi nagon za prirodnim rojenjem a peelar zeli proizvodnju rojidbenih matienjaka, treba preduzeti podstieajne mjere ito:
- stimulirati drustva da se ubrzano razvijaju bez prosirivanja prostora u kosniei. Kada se drustvo toliko razvije da prostor u kosnici bude nedovoljan za normalno angazovanje svih peela radiliea, pojavice se nagon za roj enj em; - u kosniei ne treba pojacavati ventilaeiju; - ako je u drustvu starija matiea, nagon ce biti izrazeniji za rojenjem; - ako je drustvo dobro razvijeno sa dosta peela razlicite starosti: sabiraCica, hraniteljica, onih koje luee vosak i izgraduju sace itd. au kosnici nema prestora, pojavice se nag on za rojenjem; - obilje nektara i evjetnog praha utiee na povecanu proizvodnju meda, mlijeci i voska a matici ostaje malo prostora za polaganje jaja, to su sve uslovi za sigumiju pojavu nag on a za rojenjem. Kada se pusti roj, u starki se moze za jos koji dan nab pokoji dobar rojidbeni maticnjak, koji se moze isjeci i presaditi.
PRIRODNO ROJENJE Kada nastane obirnnija peelinja pasa, matica poCinje sve intenzivnije da polaze jaja, leglo se povecava a ubrzo i cijelapeelillja zaj~clniea. Kada se dmstvo toliko razvije da prostoru kosniei postane nedovoljan za normalan rad, dolazi do nagona za prirodnim rojepjem, a to je od pocetka maja (svibnja) pa do poslije poiovine jula (srpnja). Pored nedovoljnog prostora, na pojavu nagona za rojenje utice nedovoljan prostor za polaganje j~a, nedovoljan prostor za smjestaj i preradu nektara u med i cvjetnog praha, strast matice, sklonost za • rojenjem, prekomjerna top Iota u k9snici, obimna pasa, itd. Cim se pojavi nagon za rojenjem, peele radilice u vremenskim razmacima izgraduju osnove matienjaka a matica u njih polaze jaja. Kada maticnjaci budu zatvoreni, matica smanjuje i napokon potpuno prestaje polaganje jaja. 138
se naSlSU Poslije zatvaranja matienjaka u kosnici nastaje veea aktivnost, uznemirenje 1 zujanje, specifieno uoei rojenja. Kroz dan do tri, peele koje formiraju novo drustvo uzimaju posljednji obrok hrane u mogu, da ponesu kao rezervu. Tada su lzuzetno raspolozene, u veeem starom drustvu i to kohko broju se seeu po poletaljci i nisu agresivne. Obieno . 10 i lifurbano i liZ jako zujanje izlijeeu kosnice, kao da kuljaju, a sa njima i stara mati ca. Roj se pusta obicno na dan prije nego sto ce se izvesti prva mlada kruzi iznad kosnice i peelinjaka stvarajuci pritom najsveeaniji trenutak. tom momentu roju se pridruzi i dio peela i trutova zateeenih u vazduhu, uvelieavajuci tu sveeanost, i zauvijek ostaju u sastavu novoformiranog drustva. Poslije izvjesnog kruzenja iznad pcelinjaka, izvjestan broj peela radilica sleti na neku pogodnu granu, kada im se pridruzi matica a poslije i ostatak peela radilica, formirajuei rojidbeni grozd. Roj ostaje u miru neko vrijeme, posIije eega izvjestan broj peela radilica iz roja odlazi da trazi stalno mjesto za boravak. Te se peele nazivaju izvidnice i kada pronadu novo mjesto, vraeaju se i vode drustvo na to mjesto. Vrijeme koje ee roj mirovati moze da bude poia sata, pa i 24 sata. Stoga roj treba stresti prije nego se vrate izvidnice a to je eim se roj smiri. Prvi roj kojije izasao iz kosnice naziva se prvenac a ta kosnica iz koje je izasao naziva se starka. U starki ostaje oko 50 do 60% peela radilica, od ukupnog prvobitnog broja. U starki ima dosta zatvorenog legla i drustvo se u njoj naglo povecava. Medutim, ako smo vee bili stavili nastavak, slobodno ga mozemo skinuti, jer meda nece biti. Matica koja se prva izvede u starki, razara ostale matienjake ubadanjem zaokom larve odnosno lutke jos neizlezenih matica u svim matienjacima.. Ako se zbog naglog povecanja broja mladih peela radiliea u starki ponovo pojavi nag on za rojenjem, prije nego sto se izvede prva matiea, peele radiliee ne dozvoljavaju mladoj matiei da razara matienjake. U tom slueaju mlade matice naprave otvor na poklopocu matienjaka, ali ne izlaze iz matienjaka, vee kroz otvor ispruzaju samo rilieu i tako ih peele radiliee hrane. U ovom periodu matiee vibraeijom krila stvaraju glasove koji se nazivaju "pjevanje matiee". Izlezena matica proizvodi glas sliean zvuku ti-titi ... a matice u matienjacima sliean zvuku kva-kva-kva ... Ako prvehac usljed loseg vremena ne moz~ d~ izleti odmah po zatvaranju matienjaka, kod roja izade vise m~ca. Prva matica ee biti prava matica te kosnice. Ostale mlade matice ne izlaze jos iz maticnjaka i fmo llprethodnom slueaju pjevaju kva-kvalkva ... i njihpcele neee primiti za matieu, izuzev da prva strada, kada bi je zamijenila druga, koja bi takode pjevala, ti-ti-ti ... Pjevanje matiea pojavljuje se i u starki poslije izlaska prvenca. Poslije 6 do 10 dana najeesce iz kosniee izlijece drugi roj drugenac sa mladom jos nesparenom matieom. U drugencu moze da bude vise matiea, pa se naprave po dva-tri rojidbena grozda. Kada se ti rojevi stresu u jednu kosnicu, u borbi ostaje ona matica koja pobijedi. Drugenac izleti i po losijem vremenu i obieno odleti dalje od peelinjaka, pa i pobjegne. Roj u drugeneuje manji, pa se obieno od dva drugenea pravijedan roj spajanjem rojeva iIi se spoji sa nekim drugim slabijim drustvom a moze se vratiti i u starku iz koje je izletio.
139
koja
Prvenac ima najbolju energiju, pa 1 od vjdtackih rojeva. Ta se energija naziva rojidbena energija. Prvi nagon za rajenjem moze biti 36 dana poslije zalezenih maticu. bi saznalo da ce se . ubrzo Kada budu pcela traje taj nacin na nize mjesto.
koji
da oplode mladu
najbolje je vrsiti preglede ima Ii maticnjaka. Prilikom izlaska roja, treba lijeto izlazak iznad pcelinjalca i prije se zamoriti i tako roJ uhvatiti
Ako se roj pokusa uhvatiti za neko visoko drvo iIi da pobjegne, u momentu kada roj dostigne kulminaciju kruzenja iznad pcelinjaka, treba na njega bacati sitan pijesak a jos je bolje prskati ga iz prskalice vodom, stvarajuci dojam kise. Prskanje se vrsiti sa strane a ne direktno, dok se ne spusti i uhvati na neko pogodno mjesto. Ako se raj pusti za vrijeme glavne pase, treba mu dodati jedan okvir sa otvorenim leglom, a ako mu stresemo 3-4 okvira mladih pcela, on ce brzo ojacati i dobra ce iskoristiti tu glavnu pasu. Kad se raj push u drugoj polovini godine za vrijeme slabe pase, treba mu dodati zrelog legla i dobro prihranjivati, da bi sto bolje prezimio. Drugence i tecence treba iskoristiti za dobijanje oplodenih matica u nukleusima.
STRESANJE ROJA . Roj je najiakse stresti pomocu ro]njace i bike. Rojnjaca se moze izraditi od jaceg tila, a pricvrsti se na motlcu potrebne duzine. U vrijeme rojenja, uvijek treba imati pripremljenih kosnica oCiscenih i dezinficiranih sa najmanje 5 okvira sa ume-
tnutim satnim osnovama a najbolje je da su svi okviri pripremljeni u kosnicama. Pri izlijetanju (pustanju) roja, prati se cijelo vrijeme gdje ce se roj uhvatiti (spustiti). Odmah se donese pripremljena kosnica na to mjesto ispod drveta i stavi u hlad. Ako je lijeto na pokretnoj dascici, izvadi se dascica iii se otvori Rojnjaca i kuka za cijelo lijeto. Skine se poklopac sa stresarife rojeva 140
slieno, na se roJ uhvati visoko, stresa prvo u rojnjacu a u kosnicu. Rojnjaea se podvuce roja po mogucnosti se strese u rajnjacu obuhvati cio roj do same Kukom se jednom rukom grana naglo dnnne i pazljivo stavi poklopac na kosnicu. Kosnica se ostavi na koje se potom strese u kosnicu su u zraku udu kosnicu. Ako je potrebno i naknadno tom mjestu, preostale peele lsto mjesto u vidu malog onda se te peele 1Z rojnjaee ostatak pcela koje se uhvate na karton lijeta . one ce naknadno same se mjeSto i obavezno Potom se srede 1 sirupom. Zbog toga je bolje umjesto poklopca kosnicu poklopiti a onda kosnicu sa rojem odnijeti na predvideno mjesto, gdje se
u
sa a poklopac staviti na nju i lerov na kosnicu. 0pr'PY11'
Ako pcelar nema rojnjacu, raj se moze stresti u praznu trnku, plasticnu kantu, plasticnu vrecu i sticno. Pripremljena i dezinficirana trnka (vrskara) natrlja se iznutra pcelinjom travom (limuncicem) Iii se naprska razblazenim medom iIi secerom i raj na ish nacin strese. Ako se raj uhvati za tanku granu koju nije steta odsjeCi, onda se grana lagano odsijece-prereze i roj direktno strese u kosnicu. U kisno vrijeme roj se cesto uhvati za sarno deblo stabla, kako bi manje pokisao. Tada se poletaljka kosnice primalme da dodiruje deblo a dimom iz dimiliee roj odozgo tjera prema dolje da sam ude preko poletaljke u kosnieu. Dasciea lijeta se prije izvadi, da je otvor sto veci i manja sparina u kosniei. Roj se moze u trnku uhvatiti i na taj naGin da se trnka drZi iznad raja na grani. U tom slueaju u trnku se ucvrsti komad saca sa medom a jos je bolje i sa leglom. Peele se pomocu dimiliee odozdo nadimljavaju i dizuci se hvataju u trnku. Roj se cesto moze primamiti i na taj nacin sto se na pogodnom mjestu ispod raja pcela koje kruze iznad drveta nasloni okvir prievrscen na motku sa satom u kome ima otvorenog legla s medom bez peeIa, sto privuee peele i maticu.
Kafez za hvatanje roja na lijetu ko§nice
Postoje kafezi od pocineane ziee, pomocu kojih se hvataju rojevi koji se postavljaju na lijeto kosniee. Kada roj poene da izlijece iz kosnice, matic3 izlazi sa njim, sa lahkocom ulazi u kafez iz koga ne moze izaCi niti se vratiti u kosnicu. Roj bez matiee kruzi izvjesno vrijeme a onda se hvata za kafez. Kafez se pazljivo skine sa lijeta kosnice i roj strese u pripremljenu kosnicu.
Kada se radi 0 stresanju roja drugenca, u kome ima obicno vise mladih matiea, najraeionainije je kod naknadnog stresanja ostatka peeia iz rajnjaee taj mali roj stresti unukleus. To Ciniti kolikogod ima' mladih matiea. Njima u nuldeus ubaeiti okvire sa medom i polenom i ne prihranjivati secernim siruponi, koji ima intenzivan miris, pa bi doslo do grabeza.
141
dobra do dati jedan okvir sa medom po mogu6nns-ti jedan leglom peela iii bar jedan okvir sa ako raj sa starom maticom, bi imala gdje poeeti polagati jaja. Roj treba nastaviti prihranjivati vitamin C iIi malo germe.
dva-tri puta svaki drugi dan, dodajuci u sirup ucijeden limun,
Ako se kosnica roja postavi na mjesto kosnice koje je roj . starke, a starka se postavl pored onda sve stare peele izletnice starke ulaziti u kosnicu raja, posto ona na nJenom mjestu i sigurno je da se nece pustiti drugenac. Nakon 7-8 dana slobodno izrojenu kosnicu starku postaviti na bilo koje drugo mjesto. Peele iz kosnice roja nece se nikada vratiti u staru kosnicu, makar kosnicu roja postavili uz samu kosnicu iz koje je izasao.
MAMAC ZA ROJEVE Otkri6em hemijskog sastava i sinteze feromona peela radilica, omogu6ena je vjestaeka praizvodnj a tog feromona. Prije pustanja raja, namirise se najpogodnije mjestD za hvatanje raja na grani, Cime ce mu se Ddrediti mjesto za hvatanje. U Sjedinjenim Ameriekim DrZavama Dd 1987.godine proizvDdi se taj feramDn i na taj naCin bira mjestD za hvatanje prirodnDg roja.
SPRJECAVANJE ROJENJA Za sprjeeavanje rojenja, peelari najees6e prilaze isijecanju matienjaka, stD je mukDtrpno pogotovo na velikim peelinjaeima, nesigurnD je i eestD se samD Ddlaze rDjenje za kratkD vrijeme, pa je bDlje vrSiti vjestaeko rDjenje.
PO' misljenju dip.ing. BDzidara Veskovi6a, mjere da se DnemDguci rojenje su:
l,
p
~pri
proizvDdnji matica i trutDva·zaoplDdenje tih matica treba Ddabrati ona peelinja drustva kDja
nisu sklDna rDjenju; - za vrijeme Dbilne peebnje pase a narDcitD kada je unos nektara i cvjetnDg praha jako velik, treba prDstor u kDsniei prDsirivati dDdavanjem pDlunastavaka iIi nastavaka; - Dsigurati da ventilaeija u kosniei bude stD bolja; - vrsiti
za~enu
stare matice mladDm;
- izvaditijedan do dva okvira iz plodista sa zatvorenim leglom i mladim peelama i dodati slabij~m drustvu a staviti nove okvire sa satnim DsnDvama iii poluprazne iz slabijeg drustva bez pcela.
142
obnoviti za sedam dana; 1i
se u kosnici pojavio nagon za rojenjem, treba tu kosnicu zamijeniti sa mjestom neke druge kosnice sa slabijim drustvom i mladom maticom u toku dana, kada je najveci broj izletnica na pasi. Tako ce peele izletnice iz kosnice koja se zeljela rojiti, ulaziti na svoje star~ mjesto u kosnicu sa nejakim-slabim drustvom 1 na taj ga pojaeati. Zbog smanjenja broJa peela i to iskljueivo u koja se rojiti, stanje se u njoj normalizirati i nagon za rojenJem ugasiti; - ako zelimo u starkl sprijeeiti izlazak drugenca iIi onda zamijeniti mjesta kosnica rOJa 1 slgurno se pustiti drugenac odnosno trecenac.
VJESTACKO ROJENJE (RAZROJAVANJE PCELA) Vjestaeko rojenje iIi razrojavanje peelinjih zajednica moze se obavljati na vise naCina:
a. - Uobicajeni nacin Kada na peelinjaku ima matienjaka, uzme se iz eetiri iii petjakih kosnica po jedan okvir zatvorenog legla bez peela, da se sto manje oslabe ta drustva i stave u novu kosnicu na lijevu stranu. Zatim se na srednji okvir ugradi zreo matienjak. Bolje je staviti okvir sa zrelim matienjakom. Postavi se pregradna daska iza zadnjeg okvira a ostali slobodan prostor dopuni okvirima sa satnim osnovama i smanji lijeto na pola. To se radi po lijepom i top 10m danu. Sada se nova kosnica postavi na mjesto neke jaee zajednice a ova na neko mjesto ustranu. Tako ce peele sabiraeice sa pase ulaziti u noYti kosnicu koja je na mjestu stare i formirati v:eoma jak roj. 1ste veeeri drustvo prihraniti secernim sirupom. 1z zatvorenog legla ce izlaziti mlade peele i dok se mlada matica izvede i spari, sabiraCice ce nanijeti potrebnu zalihu meda i cvjetnog praha. Kako peele budu zaposjedale posljednji okvir, tako treba pomicati pregradnu dasku, kao sto se radi i kod prirodnog roja. N a ovaj naein oslabimo najmanje cetiri-pet peelinjih zajednica, sprijeCimo im nagon za rojenjem a dobijemo vjestaeki roj. Ako zelimo da ubrzamb razmnozavanje zajednica, mozemo iz kosnica uzimati po dva okvira zatvorenog-zrelog legla iii po jedan okvir u razmacima od nekoliko dana.
b. - Somefordov nacin (Texsas) 1z najjaeih kosnica koje imaju po 8 do 10 okvira legla i zapocetu gradnju matienjaka treba oduzeti matieu i drzati je u kafezu u nekoj kosnici na okviru s otvorenim Ieglom iznad maticne resetke, iIi je ddati u prostoriji u kafezu za transport matice, s hranom i peelama pratilicama-njegovateljic~ma. Nakon 10 dana bite zatvoreni svi matienjaci ana zalezenim okvirima i svo Ieglo zatvoreno.
143
drustvo, polagan]c JaJl:1 1 n"{,PTn vnJeme
'7T
topio, ne mora se
starih peela hranc.
okvira s mcdom stavljati m nne'l":'"
daska. zatvorene
kosnica
naCin maticnjake. kosnicu
C. -
Kod kosnica sa odvojenom podnicom, nekoj kosnici sa Jakim drustvom, premjesti se okvir s maticom i peelama u prazno plodiste na podnicu na starom mjestu. Ostali prostor ispuni se praznim ali izgradenim sacem. Iznad toga plodiista stavi se maticna rcsetka na koju se stavi nastavak sa praznim sacem ana njega staro kompletno plodiste, uz dodatak jednog okvira koji nedostaje. Na tom gornjem plodistu otvori sc lijeto. Nakon 24 sata ugradi se u gornje plodiste zatvoreni matienjak u sredisnji okvir u kome ima zatvorenog legla. Kada se matica izvede, ona ce kroz to gornje lijeto izaCi na oplodnju. Poslije oplodnje, mlada matica ce u gornjem plodistu polagatijaja a stara u donjem nije ni prekidala. Najkasnije do 21 dan od poeetka postupka izaci ce u gornjem plodistu sve legio stare matice. Kada mlada matica u gornjem leglu bude zalegla vecinu okvira, premjeste se okviri u novu kosnicu na novo mjesto. Vecina peela od stare matice vratice se na staro mjesto, tako da stara matica i njena zajednica uopce nece biti ostecene. Na ovaj naein nece -doCi do rojenja u staroj kosnici, jer je stara matica u donjem plodistu dobiIa dovoljno prostora za polaganje jaja. Gomje plodiste sa otvorenim lijetom ponovo koristimo dalje na isti naein. NAPOMENA: Vjestaeki formiranom roju iIi formiranom drustvu nukleusa nedostaju peele sabiraCice. U tu svrhu treba neku kosnicu sa jakim dmstvom malo poma6i ustranu a na taj dio do nje staviti novoforn1iranu kosnicu u toku lijepog dana. Tako ce peele izletnice koje se vra6aju s pase ulaziti i u jednu i dn~gU' kosnicu.
PR'OIZVODNJA MLADIH MATICA Mlade matice je najbolje proizvoditi u inkubatoru (klima-uredaju) koji ima sistem za 13rovjetravanje, oddavanje temperature i oddavanje vlaznosti od 70 do 75%, pomocu grijaea i vode. U inkubatoru se matice drze 6 dana.
•
Peelari proizvode mlade matice u nukleusima (oplodnjacima). U novije vrijeme poznatje izuzetno praktiean naein za uzgoj matienjaka i matica pomocu ZW plastienog kafeza "Karl J enter" iz Njemaeke, koj i j e na kongresu Epimondij e (Svj etski savez peelara, eij e j e sj ediste u Rimu) nagraden J 987. godine zlatnom medaljom u Varsavi. 144
proizvodnji mladih matica, iIi
vjestackih
poceti
Da bi se na pcelinjaku u vrijeme glavne pase imale mlade i oplodene (sparene) matice, koristilo dvomaticno pcelarenje, vrsilo vjeStacko rojenje, proizvodio maticni mlijec, pa i prodaja matica, potrebno na poceti proizvodnju vjestackih vostanih maticnjaka, od polovine aprila (travl~ja). Za tu proizvodnju potreban
slijedeci pribor:
Normalni (standardni) okvir za montiranje tri
uvucenih
. letvicesa zlijebom za ugradivanje vjestackih vostanih
matic~jaka
(casica, kapsula),
3 Kalup za formiranje (salijevanje) vjestackih vostanih pocetaka maticnjaka (casica, kapsula), 4. Sablon za montiranje vjestackih vostanih pocetaka (casica, kapsula) na letviee, 5. Igla za uzimanje i presadivanje larvi (licinki) i 6. Uzgojni materijal-larve (hCinke), kao i drugi pomocni pribor: postolje za pricvrsCivanje saca sa larvama, tabla za prenosenje letviea i flanelni pokrivac. Ako se zeE proizvoditi maticni mlijee, koji se proizvodi po istim prineipima kako se proizvode matiee, onda je potrebno jos: sanduCic za pribor, noz za sasijeeanje matienjaka, aparat za isisavanje mlijeea iz matienjaka (vakuum pump a) iii kasiciea (lopatiea) drvena (od kosti, staklena ili plasticna) za vadenje maticnog mlijeea, sterilizirane epruvete iii pogodne staldene boeiee, tamni papir za zamotavanje boeiea i sud (tennos za hranu) za prihvatanje i nosenje mlijeea do frizidera iIi zamrzivaea. Svakako treba imati i odgovaraju6u svijetlu prostoriju za rad sa minimalnom temperaturom iznad 20°C i povecanom vlaznos6u zraka 70-75%.
1. Normalni (standardni) okvir za montiranje letvica Normalni-standardni okvir sa tri ugradene pokretne letviee sa zlijebom sa donje strane za ugradivanje vjestackih vostanih poeetaka maticnjaka i uzgoj vjestaekih matienjaka.
~:.
2. Letvica sa zUjebom za ugradivanje vjestackih pocetaka maticnjaka (casica, kapsula)
Letviea je duzine unutrasnjeg razmaka normalnog-standardnog okvira sa kojim se pcelari, strine 25 mm, debljine 10 mm, sa zlijebom sa donje strane sirine 6 mm i dubine zlijeba 2 mm, koja se sa strana okvira pricvrsti ekserima a bolje je zavrtnjima (vijeima) a jos bolje ako zavrtnji imaju upusne zavrtnje koji se ugrade sa strana u letvieu. Tako se letviea moze zaokretati pri radu, kada se okvir postavi na radni sto, radi lakseg utiskivanja vjestaekih vostanih pocetaka maticnjaka u zlijeb letviee.
145
najboljeg Pocetke
a.
za
Prije pocetka formiranja iIi salij a vjestackih pocetaka maticnjaka, (casica, kapsuJa) kalup se mora oko pala sata kvasiti u vodi. Sama izrada casica-kapsula poCinje se tako se prvo umoci kalup u hladnu vodu, malo otrese a onda kalup umoci prvi put oko 10 mm u vosak, izvadi pa ponovo umoci oko mm i . put oko 7 mm. Zatim se kalup zajedno sa pocetkom maticnjaka na njemu umoci u hladnu vodu, pa se pazljivo saliveni pocetak maticnjaka prstima skine sa kalupa i ostavlja da se susL Tako se postupak nastavlja sve dole se ne proizvede potreban broj casica-kapsula. Gotove casice se dobro osuse i do upotrebe cuvaju od ostecenja i prasine. Po zavrsetku pasia, kalupl se asuse i cuvaju do narednog pasla.
b. Grabljasti kalup
-
(Fotografiju ustupio Nijaz Abadiic) 146
c.
1Z
umakanjem
Cepic
n.ULUjc'U
U
matienjaka Jednim koristi se prikazani kalup c.
Neb peelari izrade toliki broj donjih podloga-cahura, koliko se njih moze poredati na trl letvice' cak za vise okvira. Te cahure se mogu direktno utislovati u letvlce i u njima salijevati casice-kapsule, koje ostaju u letvicama okvira sve dok peele ne izgrade potpuno maticnjake. Prakticnije je kada se same casice pomocu sablona utisnu u letvice. SlicnogJe izgleda i dimenzija i Rutov (Rootov) kalup. Kod njega vanjski precnik donje podloge-cahure odgovara otvorima na kafezima americkog tipa, koji su podeseni za dodavanje maticnjaka i neoplodenih matica.
pocetak maticnjaka-casica pocetak maticnjaka casica
manje potrebe maticnjaka, s oozit'om na to da je mukotrpna izrada veceg broja cahura, moze se koristiti sarno jedna cahura kalupa, koja se poslije salijevanja casice-kapsule stavi u vpdu, vadi iz vode i malo otrese a potom lagahno casica izvadi 1Z cahure i odlozi da se susi. Zatim se salijeva slijedeca i tako redom, dok se ne proizvede dovoljan broj casica-kapsula, koje se poredaju u sablon i utisnu u letvicu.
147
Sablon za ..... 1l'nT.
aka-casica
Udubljenje u sablonu
Vostana casica na sablonu
otvora
bi se sa lahk060m i brze montirale casice-kapsule u letvice, napravi se sablon od dascice, koji se udubi na mm za oko 2 mm a precnika a to 9 mm. Mogu se na tim mjestima probusiti rupe skroz kroz letvicu-sablon 06 mm, tako da ostane zhjeb 1,5 mm okol0 (udubljenje) za leziste kapsule-easice.
Umetanje vjeStackih vostanih pocetaka maticnjaka-casica iIi kapsula u letvice normalnog-standardnog okvira Pripremljene easice stavljaju se prvi put u letvice tako sto se prvo teku6i vosak iz kantice sa noscem iii 1Z dzezve pomal0 sipa u zlijeb na letvici, koja se prije zaokrene gore, dok okvir Iezi na radnom stolu. Odmah se redaju casice na svakih 20-25 mm, koje se zalijepe za rastopljeni vosak na letvici. Laksi naein je kada se radi sa sablonom za montiranje easica u letvicu, u koji se poredaju izvrnute easice. Sablon se kvasi da se casice ne lijepe za njega a onda se navostena letvica spusti na easice koje se zalijepe za letvicu iii se sablon sa easicama nadnese nad letvicu. _ Na jedan okvir sa tri letvice moze stati 40 do 50 easica, koliko je dovoljno za jednu peelinju zajednicu za uzgoj matienjaka. Peele u prosjeku prihvate i napune 30 do 40 matienjaka. Jedna zajednica za 10 dana definitivno dovrsi tih 30 do 40 matienjaka. Dobro je boene letvice okvira izmedu letvica sa easicama ojaeati sa unutrasnje . strane okvira sa eetiri letvice sa j edne ii eetiri sa druge unutrasnje strane okvira. Na crtezu je prikazan okvir sa trl letvice sa izgledom matienjaka ito: -na gornjoj letvici utisnute vostane casice-kapsule; - na srednjoj letvici dopola formirani maticnjaci i ~ na donjoj letvici potpuno formirani - matienjaci.
148
za
i
Kao za UZlmanJC najprimitivnij a
1
Peeian
(Ucinki) larvi za male potrcbc, moze posluziti I obicna
kao
peruske) kokoske,
od perke
N ormalna igle a drugi kao kasiCica iIi lopatica za
V",''''-U.H
se igla pravi od perke, maticnog mlijeca.
Igla se pravi od kraja perke koji nije bio u tijelu peradi. Vrh perke se istanji u duzini 6 mm pod uglom od oko 30°, se larva moze lakse poduhvatiti pri uzimanju. Kasiciea iIi lopatiea za vaaenje matienog mlijeea pravi se od drugog kraja perke, kojije bio u tijelu peradi. Takoae se zaobli, spijosti i savije pod istim uglom. Sirina se podesi tako da 1ahko moze da nae u sasjeeeni matienjak a da se moze odmah zahvatiti sva kolieina mlijeea. Praktikuje se da se savijeni laaj igle premaze emim lakom, sto pomaze boljoj vidljivosti prilikom uzimanja i presaaivanja larve. Igle mogu biti i metalne, ali tada moraju biti niklovane. Osim od perke, igla moze biti i od drveta, stakla i plastike, jer je mlijee izuzetno osjetljiv na oksidaeiju. Amerikanei su patentirali automatsku iglu, slienu heftariei za papir, sajeziekom, pomocu kojeg se vade i presaduju larve na veoma praktiean naein. Igla za uzimanje i presadivanje lieinki se podvuee u mlijec pod led a lieinke, tako da sredina licinke lezi na igli a krajevi vise. Prilikom stavljanja lieinke u vjestaeki matienjak, treba iglu pritisnuti u dno maticnjaka, da liCinka sa hranom spadne.
6. Uzgojni materijal-Iarve (licinke) Za proizvodnju ve6eg broja matienjaka odnosno mladih matica, potrebno je izvrsiti slijede6i odabir visokokvalitetnih peelinjih zajednica, odnosno drustava od selekeioniranih visokokvalitetnih matiea, ito: ; '1 i:~~~~ pcelinja zajedniea sa zeljenim oS?finama od koje se uzima materijal za razni~OZaVanje-
-
- jedna zajednica takoaer sa zeljenim osobinama u kojoj se najranije forsira mnozenje sto ve6eg broja trutova; - dvije zajednice koje se naizmjenicno upotrebljavaju za prihvatanje i poeetnu izgradnju maticnjaka i - vise jakih zajednica za uzgoj matienjaka. Odabrana pcelinja zajednica se prije uzimanja uzgojnog materijala-larvi, treba tri dana obilno prihranjivati se6ernim sirupom.
149
se
maticnjaci koris~iti za
na okviru selekcionirana matica 1 otvor
u
poklopcicem da jednake
ondase
. broj
sc navece ubaei nekoliko sati, matiea ce se otvOfi poklopcic . matiea ispusti koje se iglom za uzimanje i n,.""c',,, okvira
koristiti kafez-izolator.
proizvodnju veceg broja vjestaekih maticnjaka sa liCinkama tacno odredene starosti konsti se kafez-izolator za sarno jedan okvir. ledna stranica kafeza se pokuje maticnom resetkom a druga lesonitorn iii sperplocom. Mogu se obje strane pokovati maticnom resetkom. U prvom stucaju u kafez se ubaei okvir do kraja lesonita-sperploce. Okvir treba da je potpuno i l~jepo izgraden radilicnim sacem i u izolator ubaei odabrana visokokvalitetna matica. Na ovaj nacin matieaje prisiljena polagati jaja samo sa jedne strane okvira. U drugom slueaju, kada je kafez pokovan sa obje strane matienom resetkom, okvir se stavi u sredinu kafeza i matiea ce polagatijaja sa obje strane okvira. U oba slucaja, kafez se stavi u sredinu legla matiene kosnice i drzi tri dana, kada ce matica polozitijaja, koja ce biti stara tri dana. Cetvrti dan matica se oslobodi iz kafeza i isti izvadi kosnice a okvir ostavi jos dva dana u kosnici, da se 1Z jaja izlegu larve koje ce biti stare samo dva dana, a zatim se koriste za presadivanje u vjestacke vostane poeetke maticnjaka na letvice okvira za uzgoj maticnjaka. Okvir sa licinkama ne smije stajati izvan kosnice duze odjednog sata u kom terminu treba izvrsiti presadivanje licinki. Peele sa okvira se odstrane eetkom, jer se okvir ne smije stresati na uobieajeni nac1n sa peeiama, kako se liCinke ne bi ostetile. . Umjesto kafez-izolatora, najbolje je koristiti ZW plastieni kafez "Karl Jenter".
Presadivanje larvi (Ucinki) Postoji presadivanje larvi u suhi (b\tz mIijeca) vjestacki vostani poeetak maticnjaka-casicu, sto se naziva i prvo cijepljenje, i u casice na tije se dno stavi po kap razblazen~g mlijeea,kojeg treba 1mati na raspolaganju pri presadivanju larvi. ¢!mlijec svake casice se stavi larva, koja treba da je stara 4-12 ' sati, ali nikako starija od 24 sata, iglom zauzimanje i presadivanjelarvi. Letvice sa ovako obradenim casicama stavljaju se na tabiu i prekriju flanelnim pokrivacem. Letvice sa larvama se montiraju u okvir koji se stavlja na pripremljeno mjesto u kosnici izmedu dva razmaknuta okvira sa otvorenim leglom u dijelu kosnice bez matice. Kada se maticnjaci uzgajaju suhim postupkom, dobiju se matice slabijeg kvaliteta. Stoga se u tom slueaju primjenjuje tzv.dvostruko cijepljenje. Naime, kada peele poslije suhogpostupka iii prvog cijepljenja zaliju liCinke svojim svjezim maticnim mlijecom, odstrane se te lieinke i mjesto njih presaduju druge. Na ovaj nacin obezbijede se uslovi kao kod prirodnih matienjaka, kada se proizvedu kvalitetne matice. 150
, I
1,
pcelinjim drustvom u u kosnici od 10 . dodaju
i dodaju se prije dodavanja u za maticnjaka u kosniee, Ako se u ovom vremenu maticnjaci ne dodaju-presade, dan od polaganjajaja iza6i mlade tako da bi eio proces bio Cio proces se obavlja u aprilu (travnju) na 36-40 trutova za oplodnju. U toku uzgoja maticnjaka, pcelinju zajednicu treba prihranjivati medeno-secemim pogaeama sa dodatkom proteinskih dana presadivanja za uzgoj maticnjaka, pcelinju treba dobro prihranjivati se6emim sirupom. Uzgoj maticnjaka
MILEROV NACIN
se
na
nacine,
MATICNJAKA
Odaberu se dva pcelinja drustva, jedno u kome ce se izleci larve i drugo u kome ce se dovrsiti uzgoj maticnjaka. prvog drustva izvade se okviri sa leglom, ostavljajuci samo dva okvira sa legiom. Izmedu ova dva okvira stavi se novi okvir formiran sa nekoliko traka vostanih osnova. Sirina traka je 3 em a duzina 0 em. straml razmak treba 3-4 em, i izmedujedne i druge trake. Kako peele izgraduju sace, ,ko matica u te celije da polazejaja~Na tom okviru u sredini sata ce biti starije larve a ok010 najmlade. U tom momentl1 OkVlf sa bivsim trakama se izvadi iveoma pazljivo sa njega ometu perkom iIi cetko~ a zatim se obod saca obreze do celij~u kojima su larve izjaja tek Prije vac1enja okvira dmge oduzme se matica i svi okviri sa otvorenim leg 10m i privremeno smjeste u rezervnu kosnicu iii nukleus. Sada se tako pripremljeni okvir sa bivsim trakama stavlja u sredinu gnijezda druge kosnice, kojoj je matica ranije oduzeta. Peele ce odman pristupiti izgradnji maticnjaka na tek izldenim jajima, s obzirom na to da nemaju matice. Za 10 dana bice izgradeno i zatvoreno vise maticnjaka. Jedanaestog dana izvadi se okvlI' sa izgradenim i zatvorenim maticnjacima, isijece jedan po jedan i dodaje on1m
151
kosmcama kojima sezeli zamijeniti matica iIi ih dodati nukleusima. LI,",
se pnJe U SVOJU
I drustvu za uzgoj matienjaka poslije zatvaranja svih matienjaka na dan-dva prije izvodenja mladih matica te matienjake treba smjestiti u'kafeze za matice, kako se ne bi izvela prva matica i sa pcelama ostale matienjake. U kafez se stavlja hrana za Ishranu izvedenih matica. Najcesce se stavljaju komadi6I medeno-secerne pogace iii malo kristaliziranog meda. Izbjegavati stavlj ati komadice otvorenog meda u sacu, da se matice ne hi zamazale llijepili dijelovi tijela, pa eventualno ugibale. Okvir za kafeze za uzgoj maticnjaka i matica
Prilikom smjestanja maticnjaka u kafeze, treba izvrsiti selekciju maticnjaka i odstraniti nepravilno formirane matienjake.
Kafezi se konstruisu tako da kroz pokretne resetke mogu prolaziti peele radi hranjenja matica a da kroz njih matice ne mogu iza6i. Kafezi za maticnjake se postave u okvir sa letvicama na koje se stavljaju kafezi i ponovo u kosnicu drustva za uzgoj maticnjaka, gdje ostaju do izvodenja mladih matiea. Poslije oduzimanja svih maticnjaka i izvodenja mladih matica iz njih, postupak se moze obnoviti u istom uzgojnom pcelinjem drustvu, ponovnim presadivanjem licinki (larvi) u vjestacke pocetke maticnjaka. U tom slucaju, uzgojno drustvo treba pojacati sa bar dva okvira zrelog radilicnog legla.
ZW (ZUCHTWABE) PRIBOR ZA UZGOJ MATICNJAKA I MATICA "KARL JENTER" Kompletan ZW pribor za uzgoj maticnjaka i matica cine: I plasticni kafez; II okvir za plasticni kafe~' III okvir sa letvicama za u~oj maticnjaka; IV specijalno mamae saGe zavarou i V set-pribor za uzgoj matiea.
152
I
ern sa 2. poklopac za pokrivanje
3.
za
u
UUivCU'
za uzgoj sa 90 ruplca za celije za urnetanje
4. sacasta
za zatvaranje saca za uzgoj
. dijelovi 5. 100 kornada
za
u plasticnoj
6. 100 komada celija za urnetanje u posebnoj piasticnoj kesici; 7. 40 komada glatkih nosaca 8. 40 komada rebrastih nosaca cebja sa rasterorn za umetanje zdjelica za rnaticnjake; 9. utikac za uticanje i prernjestanje celija za urnetanje; 10. zavlianj M3 0 4x 16 mrn x 2 kornada sa 2 komada rnatica za ucvrscivanje saca za uzgoj u okvir za uzgoj rnaticnjaka; 11. plasticni kafezi sa vise celija (boksova), za uzgoj rnaticnjaka, zastitu i transport matica i 12. cepici za hranu za plasticne kafeze za zastitu rnatica.
Zlatna medalja Apimondia 1987 u Varsavi
ZW PLASTICNI KAFEZ ZA UZGOJ MATICA izgled bez resetke za zatvaranje matice Karl Jent~r Eschenweg 17 7440 Niirtingen Telefon 07022/2880 Germany
153
okvir za uzgoj maticnjaka sami napravimo.
~"':"""'''''''';~P'""-,,
1
od
Gornja okretna letvica lOx26x ...
maticnjaka
Radi lakseg umetanja u letvicu glatkih nosaca celija, otpuste se M navojni zavrtnj i i letvica zaokrene malo prema sebi.
_'S:,.,
~_4_·.
Donja fib.Smna! llcetvica za uzgoj maticnjaka
1··~ I
Upisane dimenzije su u mm. -,y-----,f-
1Ox26x ... (Visina bocnih letvica okvira zavisi od tipa kosnice)
M
navojni zavrtanj 04 mm x 16 mm x 2 komada
Ml = upusni stift (za M) 0 10 mm x 10 mm x 2 komada
M2
=
zavrtanj za drvo 03,5 mm x 25 mm x 2 komada DIJELOVI:
1. satonosa 10x26x... xl kom, 2. boena letvica IOx26 ... x2 kom, 3. gomja okretna letvica za uzgoj matienjaka 10x26x ... xl kom, 4. donja fiksna letvica za uz~ojmaticl1jaka 10x26x ... xl 5. M navojni zavrtanj (za Ml upusni stift), 6. Ml upusni stift (za navojni zavrtanj M), 7. glatki nosaCi celija (nisu obavezni), 8. rebrasti nosaci celija (nisu obavezni), 9. 6elija za umetanje, 10. zdjelica za maticnjak, 154
k0111,
maticnjak,
VA,"-V,,,, . . .
,mm kao sto "imaju normalni okvirL
0
tlpu
U
se ugradi gornja letvica za matienjaka (3) dimenzija lOx26x ... mm na mm od strane satonose do centra gomje letvlce. Ova se letvica moze ucvrstiti navojnim zavrtnjima M mm 16 mm 2 koji stiftove Ml lOx 0 mm, sa obje strane uvmute u letvice okvira. Kada se otpuste upusni M, onda se gomja letvica (3) okretati, lakseg umetanja celija (7). centra do centra ispod gomje letvice za koja istih dimenzija, sa donja letvica za uzgoj lHC'UL'" x 25 mm sa obje strane, za bocne Ietvice okvira. zavrtnjima za drvo
matienjaka, ugradi se 1 u6vrsti
od 26 mm od unutrasnje strane . donja letvica za uzgoj matienjaka izbusi se na bocne letvice okvira do centra otvora i tako dalje na svakih 26 mm. Preenik otvora se izbusi 017,5 mm. S obzirom da se donja letvica za uzgoj matienjaka uevrsti za unutrasnje zidove boenih letvica okvira, to nema potrebe da sami okvir ima svoju donju letvicu, kao normalni okvir.
POSTUPAK UMETANJA U ZW PLASTICNI KAFEZ ZW saee za uzgoj (3) je od plastike, sto peele dobro prihvataju. Saee za uzgoj i sacasta resetka za zatvaranje saca za uzgoj (4) premazani su voskom, zbog cega ih peele dobro i prihvataju, pa ih ne treba prstima dodirivati. Svaka druga celija radiliekog saea u redu na preskok ima probusenu rupicu, tako da ima 90 probusenih rupica u koje se postavljaju tzv c.elije za umetanje (6), koje se poklope poklopcem za pokrivanje celija za umetanje (2), tako da se u cebje za umetanje (6) ne unosi med i cvjetni prah. Preko saca za uzgoj (3) stavi se sacasta resetka za zatvaranje saca za uzgoj (4). Kroz okrugli otvor (1.1) resetke za zatvaranje matice (1), ubaci se naveee selekcionirana matica. Za nekoliko sati matica ce sa 100% zaleCi sace za uzgoj (3). Drugi dan se otvori poklopac sa okruglog otvora (1.1) i matica ispusti iz kafeza i doda nukleusu iii zamijeni stara dotrajala matica u nekom peelinjem drustvu. Nak6\13 dana izjaja ce se izleei sicusnela~e (lieinke), koje treba bez dodira prstima vee utikaeem za uticanjp)i premjestanje celija za umetanje (9) post~viti u zdjelice za matienjake (5). Nakon umetanja,preostale larve rnogu se ocistiti pranjem vodomkoristeci kist. Postupak umetanja se odmah moze ponoviti. Peele oCiste zdjelice za maticnjake (5), tako da se mogu ponovo upotrebljavati.
155
Pribor za uzgoj nalazi se u plasticnoj vre6ici i
.. se od:
L
4. sacaste
za zatvaranje
za uzgoj,
100 zdjelica za maticnjake; 6. 100 cehJa za umetanje; 7. 40 glatkih nos.aca 6elija; 8.40 rebrastih nosaca celija
rasterom za umetanje zdjelica za maticnjake;
9. utikaca za uticanje i premjeStanje celija za
Poprijecni presjek ZW platicnog kaJeza
10. zavrtanja M3, dva komada, sa dvije odgovarajuce matice za njih za ucvrscivanje saca za uzgoj u okvir za uzgoj maticnjaka; 11. plasticnih kafeza za zastitu matiea sa vise celija (boksova) i 12. eepica za hranu za plasticne kafeze za zastitu matica.
Kod normalnog postupka se zdjeliee za maticnjake (5), celije za umetanje (6), glatki nosaci celija (7) i rebrasti nosaCi cebja (8) postave na gornju i donju letvicu za uzgoj matienjaka. Moze se napraviti okvir za uzgoj maticnjaka ZW u kome se na gornjoj i donjoj letvici izbuse rupice
09 mm, u kom slucaju se zdjelice za matienjake (5) sa celijama za umetanje (6) mogu direktno umetnuti u gomju i donju letvicu za uzgoj maticnjaka bez glatkih nosaca celija (7) i bez rebrastih nosaea celija (8). Glatki nosaei celija se zalijepe u otvore od 017,5 mm. U rebraste nosaee 6elija se utakne zdjelica za matienjake s celijom za umetanje i sve se postavi na nalijepljeni glatki nosae 6elija. Deseti ilijedanaesti dan se zatvoreni matienjaci premjestaju ukafeze za uzgoj maticnjaka, specijalni inkubator-klima uredaj "Brutbox" iii maticnjaei dodaju obezmatieenim drustvima. Deseti iii jedanaesti dan se kafez za uzgoj matienjaka s napunjenim hranljivim eepicem i nekoliko peela pratilica gume u celiju (boks) kafeza i postavi na nosace 6elija (boksova). Kafez se moze upotrebljavati za stimuliranje matice iii za transport matice. Prilikom transporta u kafez za transport matice napune se oba eepi6a sa evrstom hranom(medeno-secernom pogaeom) za peele pratilice-hraniteljice matiee. IzHfeza za uzgoj matienjaka izvedena matiea se stavi sama bez peela u kafez za transport mati ea. Kafez se omota sa 1-2 emljepljivom trakom i 1/3 l1apuni evrstom hranom. Okvir sa letvieama za uzgoj maticnjaka, omogu6uje brzu naviku na upotrebu piastienog kafeza.
156
koristenje duplog sa" P?stavljenim vostanirn srednjim zidom radiIicnim celijama (Ar) i trutovskim celijama (Dr), omogucuje saniranje ad varoe po potrebi u svim njenim fazama i uzgoja, odnosno biolosko unistavanje varoe. dlJ-c>"",a
UZ
Ako populacija bude u situaciji da nema otvorenog legia, tada zenke varoe do laze s nagonom za ako im se omoguci 6-7 dana za leglo. polaganje jaja i rado ulaze u mamac za uzgoj ZW za radiHcno sace (Ar), u proljece 1
se veorna uspjesno bioloski pripremiti protiv varoe
Dupli sa postavljenim vostanim srednjlrn zidom s radiIicnim celijama (Ar) i trutovskim celijama (Dr), sastoji se 1Z: 1. resetke za zatvaranje matice; 1.1. poklopca za ulaz matice; 2. poklopca za pokrivanje celija za umetanje, 3. saca za uzgoj s radilicnim celijama (Ar), 4. saca za uzgoj s trutovskim celijama (Dr), 5. vostanog zida za radilicno sace (Ar) i 6. vostanog zida za trutovsko sate (Dr). Ako se uz to postavi ozada srednja pregrada saca za uzgoj s trutovskim celijama (Dr), cija se srednja pregrada presvuce voskom, tako se sace za uzgoj ZW moze upotrebljavati u svim fazama, kao mamac-sace. Sacasta resetka za zatvaranje saca za uzgoj (4), kao i sarno sace za uzgoj (Ar i Dr), moze biti postavljena po zelji naprijed iIi otraga. Ovim postupkom za vrijeme normalnog rada, moze se unistiti do 90% varoa za ccajednu minutu.
RedosUjed rada
l
eim leglo bude zatvoreno;a to je 10. iii 11. dan, sate za uzgoj treba skinuti, gornji sloj celija (J odrezati, ~egl~ sa varoom iskucati, sace za uzgoj izaprati vodom i kistom, cime je u toj fazi saniranje .. od varoe lzvrseno. ' Larve (licinke) sa varoama se laoz cjediljku iii najlon carapu procijede a hranljivi sok (FS GeleeRojal) za larve se odmah vraca natrag u populaciju pomocu plasticne mekane boee "QuetsehboQe". Ako se za vrijeme nakon 20 dana u tri do cetiri postupka, trutovsko sace iskuea, onda se time i varoe u 3-4 postupka starosti uniste. Dakle, time se postize efikasno unistavanje varoe i istovremeno veliki izazovni efekti.
157
,~'-'.. u,_u~
kao I trutovsko pusti se sa ink:ubator "Brutbox" i izlije u populaciju.
uJ
Peele se mogu u specijalnog otvora za peele, iii prilikom istresanja peeia u drugu kosnicu iii termo-komoru tretirati T....r-P'r""'rCl't,,,>rYl Folbeks (ponovo phnom).
Te akcije se varoe ne
po potrebi oporaviti.
prolje6a do
tako da
N a crtdu je prikazano slijede6e:
1. ram dupiog piasticnog kafeza;
4. srednji vostani zid trutovskog saca (Dr);
2. sacasta resetka;
5. sacasta resetka za zatvaranje saca i
3. srednji vostani zid radilicnog saca (Ar);
6. poklopac za uiaz matice.
5
Uzgojno sace ZW za uzimanje uzgojnog materijala i saniranje od varoa: 1. okvir s polenom;
4. varoa sa6e;
2. prazno sace;
5. pregradna resetka;
"3. srednji zid;
6. i 7. zastitna folija.
Dijelovi koji pasu u okvir (4/4): 1. ZW kafez cvrsto se pricvrsti sa dva zavrtnja M3 sa maticama;
2. okviri6 (sa letvicama dimenzija 14x14 mm); 3. okviric za ogradenje matice za uzgojni materijal; 4. sace (okvira 4/4).
Gkvir za plasticni kafez i za uzgojno sace
158
Kod duzeg uzimanja materijala, moze se populacija cistog uzgoja bioloski sanirati od varoe. Osim toga, moze se uzgojno sace ZW u normalnoj pepulaciji i njegovanoj populaciji veoma uspjesno primijeniti za biolosko unistavanje varoe.
Dijelovi
rY'>'~';"''''=
boee su:
Plasticna mekana boca kao inkubator-klima maticnjaka uredaj ili kafez za i transport matiea
kutiju od stiropora a u 1. cjevciea sa hranljivim sokom za konzerviranje; 2. stipaljka za hvatanje matiee; 3. lupa 1:2,5 i 1:5; 4. crijevo za usisavanje i matice; 5. pecat od mekane gume; 6. kist za obiljezavanje matice; 7. opolith-plocice sa 5 godisnjih boja po ] 00 komada; 8. bocica sa Ijepilom; 9. bocica sa Ijepilom; 10. otopina za ciseenje s kistom; 11. strcaljka; 12. usisno crijevo; 13. makazice za skraCivanje krila matice; 14. produbljivac za prihvatanje i obiljezavanje matice i 15. produbljivac za prihvatanje i obiljezavanje matice.
STIPALJKA ZAHVATANJE MATICE "KARLJENTER"
Pomocu stipaljke KJ (2) matica se hvata sa saea na taj naCin sto se prvo podese ~tipaljke pomoeu iavrtnja za okruzivanje matice M4. Zavrtanj treba tako odvrnuti da
se prilikom hvatanja matice zavrtanj sarno privrne za 1/4 obrtaja i matici onemoguei izlazak iz stipaljke. S obzirom na to da su matice pribL~no istih veliCina, to se sarno prvi put podesi: Izuze:no, kod ekstremnih razlika u velicwi matice, to podesavanje se mora malo k o n g o v a t l . ( - I Noge matice prilikom hvatanja, moraju biti slobodne i ne smiju imati nikakav oslonac. Kada je matica u stipaljci, odlozi se na radni sto, da obje ruke budu slobodne. Onda se vrsi obiljeZavanje matice iii skraCivanje krila matici. Pri ovom postupku, koristi se lupa (3). Postoji i klasicna stipaljka za hvatanje matica sa saea iii poletaljke kosnice.
159
FS GELEE-ROYAL (vjeStacki maneni mlijec)
uzgoj matica kao hrana koristi se FS Gelee-Royal. To je hranljivi sok koji se napravom za usisavanje veoma brzo i prakticno dobije. Uz setpribor za uzgoj matica dobije se uputstvo za dobijanje se konzervira. moguenost njegove primjene i Gelee-Royal hranljivi sok, koji s medom, polenom i propolisom veoma povoljno djeluJc na zdravlje i uz to je zanimljiv nus-proizvod. Gelee-Royal se preporucuje i za pauzu u lezenju, jer uzrokuje totalno sprjecavanje rojenja garantirano se dobija vise meda sa manje rada pcelara.
NAPOMENA: Za ZW pribor za uzgoj maticnjaka i matica "KARL JENTER", koristen je prospekt sa slabim kopijama i slabim prevodom pcelarske terminologije.
DODAVANJE I PRESADIVANJE MATICNJAKA Prije presadivanja maticnjaka, drustvu kome se zeii dodati maticnjak, treba oduzeti maticu iIi drustvo obezmaticiti. Misli se da bi bilo najbolje obezmaticiti drustvo 10 sati prije dodavanja iii presadivanja maticnjaka. Prije toga treba dobro pregledati da nema slucajno vee izgradenihmaticnjaka u.drustvu kome zelimo da zamijenimo maticu, koje u tom slucaju treba isjeci da ne ostane nijedan. S obzirom da pcelinje zajednice nerado primaju maticnjake, to dva dana poslije dodavanja, treba pregledati da ih nisu razorile, pa ako jesu, dodati druge. Treba razlikovati razoren maticnjak od izvedene matice iz maticnjaka. Sigurnije je da se zreli maticnjak stavi u poseban kafez za maticnjake izraden od zice u vidu spirale a za dan-dva, kada se mirisi izjednace, kafez skloni.
Zicani spiralni kaJez za dodavanje maticnjaka
It·
~~;~~~p,
Preporucuje se da se svakom drustvu kome se mijenja matica dodaju po dva maticnjaka, radi sigurnosti. Tehnika presadivanja maticnjaka je slijedeca: Na izabranom okviru u sredini pcelinjeg gnijezda na satu se ostrim nozem izreze otvor potrebne velicine, da se u njega moze presaditi maticnjak sa dijelom sata koji je uz maticnjak isjecen. Treba 160
a
se
vrha
kako bi matica
tihom i suncanom vremenu.
Mora se strogo voditi racuna da se presadivanje obavi na vrijeme su maticn~acl . ako se dogodi da se ijedna matica izvede prije a narocito ako se maticnjak uzme iz rojidbenog drustva, ubrzo biti razoren ve6i broj i tako bi cio postupak presadivanja propao. Maticna kojaje nakon ukupno 13- 4
dana se zatvari a nakon jos 5 dana Aka bi se zakasnilo 2-3 dana, matice bi se
Dodavanje rojidbenog maticnjaka moze se vrsiti ubacivanjem okvira sa matienjakom bez peela u zeljenu kosnicu matice. Na kraju, treba kontrolirati, da Ii se je matica sparila-oplodila u vremenu od 10-14 a najvise 20 dana. U normalnim uslovima maticna larva za prvih 5 dana poveca svoju tezinu za 1.500 puta. N ajpovoljnija temperatura za razvoj maticne larve je 33 do °34 C a optimalna 32-35 °C. Larva matice je najosjetljivija na dva dana uoei izvodenja, kada posebno treba obratiti paznju na rukovanje sa okvirom, da se okvir drZi u polozaju kakav je imao u kosnici i da se ne mijenja odgovaraju6a temperatura. U nedostatku dovoljnog broja rojidbenih matienjaka, prilazi se uzgoju vjestackih maticnjaka.
161
Oplodnjak u kome se 1Z dodatog matica iIi doda neoplodena matica 1 nakon sparivanja zasnuje legIo, postaje nukleus. Nukleus biti samostalna kosnica od tri do sedam okvira, nukleus vel,icine tn odjeljka sto je Rosfusov nuldeus od odjeljka pod zajedniclGm krovom, koga su lijeta okrenuta naizmjenieno po dva sa prednje i zadnje strane. Okviri u nukleusima moraju biti isti kao u kosnicama sa kojima se peelari. Nukleusi sluze za izvodenje mladih mattea, (mini-ko.fnica) sparivanje, testiranje i euvanje matiea u rezervi za zamjenu starih dotrajalih matica i za poveeanje broja peelinjih drustava na peelinjaku iii njihovu prodaju. Nukleus
Nukleusi se zasnivaju u vrijeme rojenja peeia koristeci rojidbene iIi vjestaeke matienjake, koji se presaduju iii dodaju kada budu zatvoreni. Nukleusi se mogu zasnivati sve dok ima matienjaka i trutova za oplodnju proizvedenih mladih matiea. U nuldeusu se proizvodi mlada matiea iz ugradenog maticnjaka u kome se obavi i sparivanje mlade matiee i testira mlada mattea. Ako je dovoljno bupna, pravilno razvijena, bez tjelesnih mana, ako kontinuirano bez saranja po laze jaja ide puni krug legIa na sacu, znak je da je matiea dobra. Najmanje na svakih deset drustava, treba imati u nukleusima u rezervi bar po jednu mladu ,maticu, dok se za njom ne ukaze potreba, a suvisna mlada matiea se moze zamijeniti za neku staru dotrajalu matieu a moze se i prodati. Radi postizanja visoke proizvodnje meda, nukelusi se spajaju sa peelinjim drustvima i to uoCi dlfUge glavne pase tog podrueja, npr. poslije bagremove a uob livadske pase. I najracionalnije zasnivanje nukleusa vrsi se u isto vrijeme, iz slijedecih razloga: - sa Jakim pcelinjim drustvom vee je iskoristena jfdnaglavna pasa i dobijeni su odgoyarajuCi prinosi meda; t, . . - peelinja drustva su tada izrazito jaka i pogodna za6{snivanje nukleusa; - kad jakih drustavauto
\1T~jemese
naovajnacinsprjecava inagon za rojenjem;
. - do jedne od narednih glavnih pasa ima dovoljno vremena da se pcelinje zajednice iz kojih su formirani nukleusi, ponovo razviju u jake i tu glavnu pasu normalno iskoriste; - u to doba go dine u normalnim klimatskim uslovima, najpovoljnije je vrijeme za proizvodnju i testiranje mladih matica, kada su nuldeusi neophodni. Nukleus bi trebalo u idealnom slueaju drzati 200 metara dalje od peelinjaka, sto je najcesee nemoguce. Ako je blize, eesto ga napadaju peele i vrse grabez. Radi toga nukleusu treba suziti lijeto,
162
konstruisani sa pcelinjim mjesto.
nukleusa,
do deset sati poslije
se
novi maticnjak
potrebe povecanja naglog broja pcelinjih drustava na pcelinjaku, u povoljnim godisnjim uvjetima moze se u sezoni od jednog prosjecnog formirati pa i vise nukleusa. Kako se mlada drustva razvijaju, prebacuju se u nove pojacavajuCi ih okvirima sa zrelim leglom i hranom, kako bi do jeseni i bezbjedno prezimila. Po zavrsenom procesu pojacavanjem slabijih maticama za rezervu. Svaki preZ1111l.
VELIKI NUKLEUS
u'-
u jednoj godini, nukleusi se rasformiraju ostavljajuCi potreban broj nukleusa sa mladim tri okvira peela najesen, moze se utopliti da
4 ODJELJKA-NUKLEUSA POD ISTIM KROVOM
163
r~
I
I I
I
Duzina 900 mm odnosi se na okvire cije su dascice sirine 25 mm, a 920 mm cije su 26 mm.
Poduzni presjek
I
'kr1JiY
.--1
.. .. ~
,.
-.,,~.
.
. .. ,....
...
.::,.
,
,',',
Po dva nukleusa imaju po jedan zajednicki poklopac iz dva dijela na poduznu baglamu, radi mogucnosti pojedinacnog otvaranja svakog nukleusa. Svaki nukleus ima svoju hranilicu, radi mogucnosti pojedinacnog prihranjivanja i da krov moze stabiIno stajati kada se prihranjuje samo jedan nukleus. Krov je na dvije unutrasnje vode. Oplodnjak se moze koristiti kao dvije kosnice, u kom se slucaju izvade pokretne pregrade 1 i 2, kada se koriste dvije normalne hranilice. 164
budu u ravni plodista Jednog drugi nukleus. Ova se narocito odnosi na utorom na kOJe se redaju okviri. za oplodnjak kOJ1
s i obezbijedi peele' ne pregradnih dasaka sa
izradi od lesonita i dobro natopi fimisom da se ne vitoperi a naroCito nJen poietaljk:u, a koja padavinama. se pokuje na ram za
podmcu.
Podnica sa dvije pregradne dasCice
Podnica sa dasCicom sa 3 lijeta 50x] 0 mm
Milerova hranilica "B" sa tri 6djeljka ROSFUSOV OPLODNJAK Oplodnjak sa tri odjeljka
tri okvira
Radi lakseg eiscenja podnice i metenja peela iz pojedinog odjeljka prilikom preseljavanja svih peela tog odjeljka, daseica sa lijetima i pregradama na poletaIjci bolje je da je odvojiva i da je uz prednju spoljnu stranicu oplodnjaka. 165
Rosfusov oplodnjak leao sto se oplodnje (bljela, Nakon formiranja neki pcclari zatvore iijeta prolaz.
ILl Da bi se formirali nuldeusi, neophodno je imati zrelih maticnjaka I zrelih trutova za oplodnju izvedenih mladih matiea iz maticnjaka. sc iz kosniee u stara matiea koja polaie jaja, tako da u kosniei astane tek JaJa, prisilne maticnJake i izvesti mladu maheu. To se radi samo u nuzdi, kada u prolje6e ostane neko jako drustvo bez matiee a .los nema ni rojidbenih ni vjeStackih maticnjaka a Postupak formiranja nukleusa
slijedeci:
1z kosnice nekog jaceg drustva izvadi se najmanje jedan koji ima sa obje strane dosta zrelog-zatvorenog radilicnog legla i dva okvira sa dosta meda i cvjetnog praha. Okviri treba da su dobro zaposjednuti pcelama radilicama, vodeci pri tom strogo da na nekom od tih okvira ne prenesemo mati cu. Da se ne bi u nukleus prenijeia, matica i trutovi, dobro bi da sve peele radilice produ kroz matienu Hanemanovu resetku. Takode na se prenOSl n e ' biti ni trutovskog legla. Nakon 6-10 sati od formiranja nukleusa peelama radilicama treba ugradivati maticnjake, jer za to vrijeme peele osjete da nemaju maticu, pa rade primaju ugradeni maticnjak. Tehnika presadivanja je opisana pod naslovom "Dodavanje i presadivanje maticnjaka". Ugradivanje se vrsi uvece, uoci smiraja pce1a. Poslije 3-5 dana, nukleus treba pregledati, da bi se utvrdilo je Ii maticnjak normaino otvoren. Ako jeste, znaci da je matica izvedena. Poslije slijedecih desetak dana, treba utvrditi da Ii je matica oplodena, sto se vidi na osnovu legla. Poslije 20-25 dana nakon sparivanja, matica se oduzima i dodaje drustvu kome je potrebna a nukleus se koristi za proizvodnju druge matice no vim ugradivanjem iIi dodavanjem zrelog maticnjallp. . Ako se nukleusu dodaje nes~rena matica, ona treba da je tek izvedena a 11ikako starija od dva dana. Poslije 2-3 dana treba ustarioviti, da Ii je matica primljena-prihva6ena: Ako nije, postupak se obhoVi, s tIn1 stO drustvo u nukleusu treba prethodno pojacati mladhn pceJama iz nekog drugog normalno razvijenog drustva. Tose radi na taj nacin, sto se iz neke jace zajednice izvadi okvir sa potpuno zrelim leglom iz kojeg izlaze mlade peele. Okvir se malo drmne nad matienom kosnicom, pri cemu starije peele spadnu u kosnicu, ana okviru koji se doda nukleusu ostanu mlade peele i svo zrelo leglo, koje 6e ubrzo biti izvedeno.
166
dodavanju matice dodavanje matice. oplodenu a dosta
drustva mnogo lakse - radije primaju kvalitetnu
neoplodenu
IHU"V'CA.
losu maticu;
koja se dodaje 1 kOJa aweB"U koja se nervozna
v ....
c~~uu~,
u podjednakom
''>.ViHl1\v!
na
nenOlnas:a
- u pasnom periodu pcelinje zajedniee mnogo lakse primaju matieu au bespasnom teze; - ako na sacu ima maticnjaka, drustvo ce vrlo tesko primiti dodatu matieu, a aka nema maticnjaka, primice je znatno lakse; - ako je pcelinja zajednica duze bez matiee, teZe ce primiti dodatu mabeu i obrnuto; - ako drustvo ima laznll maticu, mnogo teze prima dodatu; - uznemirene peele teze primaju matieu nego smirene,
0
cemu pcelar treba posebno voditi racuna;
- ako j e matica nesto duze po lag ala j aj a u nukleusu, bice lakse primlj ena od one koj a j e tek pocela da polaze jaja; - ako su vremenski uslovi povoljniji, lakse se prima matiea; - ako je u kosniei normalno pcelinje leglo,jos ako je zatvoreno, dodata matiea ce biti lakse primljena; - ako u bespasnom periodu, nekoliko dana prije dodavanja matiee, prihranjujema pcelinju zajednieu, lakse ce biti primljena dodata matiea. Stoga jail koji dan, poslije dodavanja matiee, treba produziti prihranjivanje; - pridodatu matieu treba poprskati rijetkim rastovorom secernog sirupa, pa ce biti lakse primljena; - ako maticu koju dodajemo spajamo zajedno sa pcelama iz nukleusa, bice lakse primljena; - ako pcelinje drustvo i matieu koju zelimo dodati prethodno poprskamo nekom mirisljavom tecnoscu, bice lakse primUena; .. ako maticu dodaj?r10u kafezu za dodavanje matic~ U kome je prethodno stara matiea provela oko 12 casova, bi6e lakse primijena, jer ce poprimiti miris stare matice; - ako su maticni
org~l za razmnozavanje u matice razvijeniji, bi¢e lakse primljena, itd.
Najpovaljniji momenat za uspjesno dadavanje matice je dobra pasa. Peele u vrijeme dabrog prinosa meda su raspolozene za prijem nove matice. matice, kaa i one koje legujaja duze ad mjesee dana, tad a su mime, stalozene i dobro6udne, prijem mnogo sigurniji, nego kada su matiee sasvim mlade. Sest sati poslije uklanjanja (obezmaticenja) stare dotrajale matice iz drustva dovoljno je vrijeme da se peele osjete obezmaticenim, pa je prijem nove matice vrlo povoljan. Matieu treba dodati predveee a ne u toku dana i to po tihom, lijepom, umjerenom vremenu. 167
u
KaJezi (kaJeziCi) za transport i dodavanje matica
mladih peela i ako su peele na kafezll 1 mrezu kafeza hrane maticu, treba osloboditi na taj sto se na kafezu za dodavanje matice izvadi a otvor tankiro l?apirom i se otvor prekrije komadicern satne osnove, se utisne ce prognstl paplr da sarna stoji. odnosno satnu osnovu i same osloboditi matieu,
Ako su naprotiv, nakon 6 do 24 sata peele jos ljute i nemime su, tada vrijeme za oslobadanje matice treba odloziti za izvjesno vrijeme. (Karl Jenter) iii klasiene stipaljke Hvatanje matice je najbolje pomocu stipaIjke za hvatanje matice za hvatanje matiee. U nedostatku istih, hvatanje se vrsi pom06u kafeza za hvatanje matiee kojim se matiea poklopi, pa kada se ona popne u kafez, kafez se podigne a dno kafeza poklopi rukom. Zatim se uzme kafez za dodavanje matiee i nasioni na otvor kafeza za hvatanje matiee, pa kada matiea prede u njega, isti se zatvori. Tada se vrsi dodavanje matiee pcelinjem drustvu. Ako ne posjedujemo ni stipaljku, ni kafez za hvatanje matiee, onda kafez za dodavanje matice otvorimo i koso naslonimo na sace gdje se nalazi matiea. Tada joj sa slobodne strane preprijeeil110 put, dok sarna ne ude u kafez. Matiea se ne smije hvatati za trbuh,jedno krilo iii za noge.Ako se ne radi pazljivo, pa je isprepadamo, matica moze dobiti katalepsiju (oduzetost). Ako peelinjem drustvu koje nema stare matice dodajemo maticu onda se kafez sa l11atieol11 drzi nesto duze u kosnici bez oslobadanja, da bi matica osvojila peele mirisom svoje supstance (feromona). Ako u kosnici ima okvira sa trutovskim leglom, treba im ostrim nozem odrezati poklopee pa ih istresti i te okvire staviti u drugu kosnicu a 1Z te prvoj dodati okvire (do dva) sa otvorenim leg 10m, na isto mjesto. Potom se dodaje matiea; Dodavanje matice pcelinjem drustvu nije jednostavan posao. Nije u pitanju sarna telmika hvatanja i dodavanja matiee, nego treba poznavati osobine pcelinjeg drustva i njegovog ponasanja prema dodatoj matici.
Ne preporucuje se'~'odavanje neoplodenih matica. N~~pl~d~ne matice treba prvo dodati nukleusu, pa kada se matica oplofi), onda se nuldeus spoji sa obezmatieenim drustvom, iIi se matica dodaje na uobieajeni opisan nacin. '
168
Preporucuje se po~ sebnog kafeza od POClukojimoda stanu dva normalna okvira.
Poklopac
Ram-kostur Afjere u mm
'''CLLvLA.'-
treba cia supljine osnove do 3x3 mm, da se peele ne mogu provlaeiti u kafez.
Duzina i visina kafeza zavisi od tipa kosnica sa kojima se peelari, odnosno od dimenzija okvira u kosnicama. bi mogla da stanu dva okvira, sirina kafeza treba cia je 80 mm. Sa gomje strane kafez treba da ima poklopac oci iste mreze a moze biti i oci lesonita. Bocne strane mogu biti i od pocineanog lima. Kafez treba da ima nosaee na kojima ce visiti u kosnici. U kafez se stave dva okvira sa potpuno peela. U kafez se ubaei mlada matiea. U sredini kosniee se zrehm leglom na kojima ima hrane i razmalcnu okviri da kafez koji se objesi moze cia stane. Poslije dva-tri dana skine se poklopac kafeza. Mlade peele iz zrelog legla nece nikada napasti maticu niti ce napasti na stare peele, koje ce se zdruziti i na najsigumiji naCin prihvatiti nova matica. Potom se kafez izvacii iz kosnke a.okviri srede.
SPAJANJE PCELINJIH ZAJEDNICA Prije spajanja peelinjih zajednica, treba se pridrzavati nekih osnovnih principa a to su: - na 6··10 sab prije spajanja, obezmatici se slabija matica i ta zajednica spaja sa zajednicom koja ima maticu; spajanja oba drustva treba prihraniti sa po jednim litrom se6emog sirupa, jer site peele nisul, raspolozene za borbu. Nakon utroska sirupa, jos iste veeeri drustva treba s p o j i t i ; ( l - pr(je spajanja oba drustva treba poprskati istom vrstom mirisa, radi izjednacavanja mirisa. Za miris se moze koristiti parfem, rakija, glavica effiog luka koja se prepolovi, zgnjeCi i stavi u obje kosnice nesto ranije i slieno. 'aba drustva se mogu prilikom samog spajanja poprskati medom (zasladenorn mlakom vodom), najbolje pomo6u prskalice-strcaljke. Peele ce tako poprimiti intenzivni miris meda i jedna sa druge sisati sok i tako se u mint zbliziti. Spajanje pcelinjih zajednica se moze izvrsiti na vise nacina. 1. Ako obezmaticena peelinja zajednica ima odvojivu podnicu, onda je najbolje preko plodista kosniee koje ima n~aticu staviti novinsku hartiju, koja se SHorn iii ekserom mjestimicllo izbusi-perforira. Potom se na nju stavi plodiste obezmatieene zajednice kao nastavak i pokrije poklopcem i stavi leroy. 169
polenom a plodista, koje se cetkom ill perkom ometu. Ako u donjem plodistu ima dovoljno hrane iIi polena, visak okvira kosnicl iIi ostaviti u Ako u momeritu spajanja aba pladista se sarno ujesen, kada nema maticnjaka obezmatieenoj dva matienjaka
peela moze se do dati nekoj
meda i potena, onda je najbolje Ovakvo rentabilno u nukleusima. Inaee, u proljece bi sma je spojili se modemo peelari. v~,.uv~.
2. Ako je obezmaticena zajednica u plodistu sa fiksnom podnicom, se ne moze kao takvo staviti na drugo plodiste, u tom slueaju ako imamo kosnica istog tipa sa odvojenom podnicom, prvo to drustvo treba prebaciti u takvo plodiste a potom, kao u prvom slucaju vrsiti spajanje. Medutim, ako su sve podnice na peelinjaku fiksne-neodvojive, u tom slueaju se sortiraju prvo okviri u kosnici kojoj cemo do dati obezmatieeno drustvo. Izvade se prazni i poluprazni okviri bez legIa, da se oslobodi prostor za drustvo koje cemo spojiti. Zatim se postavi novinska perforirana hartija i napravi pregrada od kraja do kraja u vidu pregradne daske. Prije spajanja izjednaee se mirisi u obje kosnice. Ubace se okviri sa obezmatieenim pcelama u slobodni prostor kosnice iza papira a ostatak peela strese u taj dio kosnice. Odmah se stay] hranilica, da se preko nje peele zdruzuju. Sjutradan se uklone ostaci papiI'a, okviri sortiraju tako da okviri s leglom budu skupa pa okviri s medom i polenom. Ponovo drustvo treba prihraniti. Na isti se nacin spaja nukleus nekoj pcelinjoj zajednici iIi pojaea slabo iii dobro drustvo sa nekoliko okvira peel a iii ako je neko drustvo ostalo bez matice spoji sa drugim slabim iIi jaeim drustvorn. Prilikom spajanja, sigurnije je ako se matica stavi u kafez. Medutim, ako se radi sarno 0 pojaeavanju nekog drustva, onda je lakse i bolje pojaeati ga sa dvatri okvira zr.elog legia i mladirn peeiama, u kom slueaju ne treba stavljati papir niti izjednacavati mirise, jer mlade i stare peele se ne sukobljavaju. Pojaeavanje peelama izletnicama se moze izvrsiti na taj naein stoce se zamijeniti mjesto kosnice sa nekom izuzetno jakom kosnicorn oko podne, u vrijeme intenzivnog rada peela. 3. Obezmatieenom drustvu se moze prlpojiti prirodni roj peeia preko poletaljke. Roj se prvo strese u rojnjacu ili ~rnku i drii do predveee u njoj ispod mjesta gdje se je uhvatio, svakako stavljajuci i~od rojnjaee nekipodmetae. Pred smiraj peela, ispred obezmatieene kosnice se na poletaljku nasioni sira daska a bolje je lesonitna pIoca, na koju se strese roj. Peele istresenog roja ce brzo poceti da ulalelu kosnicu bez ikakyog 11emirai netrpeljivosti.Odrnah staviti hranihcu sa secemim sirupom. Spajanje peehnjih zajednica se vrsi u proljece, oko 20.marta (ofujka) do 1O.aprila (travnja), i to uoel glavne pase iii najesen, sto zavisi od potrebe i cilja-svrhe spajanja. Ako je u pitanju spajanje rojeva, treba znati da roj prvenac ima sparenu maticu, pa se ne smije spajati sa tojem drugencem ili trecencern, koji imaju nesparene matice. ~
Spajanje rojeva radi oslobadanja od starih matica iIi pojaeavanje iz nukleusa vI'si se najesen kraju peelars!:
170
11a
- na okvirima lepezaju kao
placu;
posmatraju se na poletaljci ako ne unose polenov prah iIi samo pokoja peela polenarica unos! a sva druga drustva masovno unose, znak da to drustvo nema rnatiee; kosnice ne lzlijecu, a za - ako na sacu nema radilicnog fazama se, tihu matice, pocela da polaze jaja, treba imati na umu;
svih ostalih, to drustvo nema
pretpostavka je da nema mati cu. mlada se jos oplodUa iIi
- drustvo bez rnatice je jako uznemireno. Kada se otvon kosnica i nadimi, euje se naglo i jako zujanje a pri tom su peele jako agresivne i ubadaju; - drustvo bez rnatice ni pod najpovoljnijim uslovirna ne izgraduje sace i zaperke-zapoeetke saca; - ako se u radilienim celijama nadu po dva-trijaja na preskok, znakje da se pojavila lazna rnatica; - ako je cjelokupno legio iskIjueivo trutovsko, znak je da je rnatica postala trutusa; ako su u ranG proljece u kosnici sarno stare peele koje su erne boje bez rnladih, znakje da drustvo nema rnaticu; - ako u kasnu jesen sarno u nekoj kosnici ima trutova, znak je da drustvo nerna maticu ili je matica izgubila norrnalne funkcije, pa Ide sarno neoplodena trutovska jaja; - ako u toku Zlrne kucnerno u kosnicu, drustvo koje nerna rnaticu zazujijaee sto potraje duze, a koje ima rnaticu zazuJl jaee, ali to potraje kratko; - drustvo koje nema maticu, obieno eirn otopli, bude napadnuto pcelama drugih kosnica, iIi tudicarna, pa se pojavi grabez, jer se obieno drustvo bez matice slabo brani.
LAZNE MATICE lZ bilo kojih razloga nestane rnatica u pcelinjoj zajednici, a ne izvede se rnlad'J rnatica, pa takvo ·stanje potrajc tada izvjestan broj pecla radilica, njih oko 20 kOJe su hranii~ rnaticu sa rnlijeCi, da se poenu same intenzivno hraniti maticnirn mlijecorn i tako ce se razviti zakr:f1Jali polni organi sa dva para jajnihcjevcica. Posto su nesposobne cia se opiode, one pocnu da polazuneoploctena jaja iz kojih se izvode~iskljueivo trutovi. Takve peele radilice nazivaju se rnaticarna.
Pojava da se radaju iIi izvode pcela se
rnladunead bez prethodnog oplodenja naziva se partenogeneza.
o nepotpunoj partenogenezl, jer se
neoplodenih jaja lzvode samo trutovi-
rnu,zjaci. ~Postoji i potpuna partenogeneza, kada se bez oploctenja rada i rnusko i zensko potomstvo. To potomstvo je u stanju da se i dalje samo reprodukuje. To je slucaj kod Ijuskara, lisnih osa, osa sisarusa i drugih.
171
1.
sa metara dalje od peelinj Na zemlju se bijeli pakpapir iii carsaf na koji se sa okvira stresu peele. U kosnicu ce se brzo vratiti sve peele osim laznih matica i skoro izvedenih trutova. S obzirom na to da matice dugo vremena, lazne matice ostatak trutova izlazile kosnice, one joj 1 ne znaju mjesto. Nakon un'istiti, najbolje u Sutradan uvece drustvu dodati u kafezu maticu par i drustvo prihraniti. 6-24 sati maticu osloboditi. okvira sto 1Z
U slucaju nemamo maticu u poslije sposobnih za oplodnju, nakon peela na pakpapir prvo treba trutovskog legia sa nesto hrane-meda kosnice sa laznim maticama. Onda se kosnice sa kosnice sa normalnim mladirn leglom doda okvir. njega se postavi okvir sli(~an prvorn laznim rnaticama. Zatim opet iz neke kosnice sa zrelim leglom doda okvir, pa opet okvir iIi vise njih bez trutovskog legia kosnice sa laznim maticama. Sve ostale okvire na kojima ima vise trutovskog legia treba poslije istresanja peela odrnah odnijeti u zatvorenu prostoriju i isjeCi kornpletno sace i zakopati u zemlju iii ga spaliti, da se ne struhne i ne usmrdi, usljed cega bi mogla nastati bolest. Kasnije, kada se izvede mlada matica od 14 do 16 dana ijos 9 dana od izvodenja do potpunog spolnog sazrijevanja, kada izlazi na oplodnju, znaei ukupno 23 do 25 dana u zavisnosti od starosti jajeta kojegje izveden matienjak, matica poene polagati oplodenajaja. Sa razvojem drustva i zaposjedanjem okvira, dodaju se jedan po jedan okvir sa satnim osnovama, dok peele izgraduju sace, odnosno dok se ne popuni kosnica normalnim brojem okvira. Mladu maticu poslije izvodenja ne treba traziti, dole se ne oplodi i ne poene polagati jaja, jer je tada ona plasljiva i bjezi a peele, u bojazni da ne pobjegne, navale na nju, pa je mogu ugusiti. Po mladom leglu moze se u~anQviti je Ii izvedena i sparena mlada matica. 3. Kosnica sa laznim matieama premjesti se ustranu. Na njeno mjesto se uevrsti grana sa kafezom i mati corn. Pored kosnice na pakpapir se istresu peele sa okvira. Peele radilice 6e se brzo vratiti na mj.esto gdje je bila kosnica a posto je nema, one 6e se oko matice kao raj uhvatiti za granu. Roj se ostavi da pren06i. Izjutra se pazljivo otvori kafez i oslobodi matica. Kosnica se vrati na svoje mjesto, stave se okviri sa praznim sacem bez trutova i hranom a potom vjestaeki roj strese u kosnicu. Drustvo se prihrani. 4. Kosnici sa maticama moze se do dati matica zajedno sa peelama izjednaeenja mirisa kroz lijeto, te dmstvo prihrani.
nukleusa, poslije
+
5. kosnice sa laznim maticama izvaditi dva do eetiri okvira, koji su svakako s", trutovskim leglom. Iz neke kosniee sa normalnim drustvom izvadi se matiea, stavi u kafez i docbi kosnici sa laznim matieama sa onolikookvira sa radilicnim leglorn, kolikoje izvadeno kos~licesa laznim maticama. Tada se z.amijene mjesta kosnicarna. Peele izletnice, pri povratku sa pase, izvrsi6e zamjenu kosnice. One iz normalnog dmstva ulazi6e u kosnicu sa laznim maticama, unisti6e lazne rnatice, osloboditi svoju maticu i poceti normalan rad. Drugom drustvu, koje je imalo normalnu maticu, treba na uobieajeni nacin do dati drugu matieu .
•
6.- U bespasnom peliodu se preseli drustvo sa laznim matieama u kosnicu sa sarno dva okvira sa praznim sacem i ostavi 24 do 36 sati. Posto u kosnici nema hrane au prirodi nema pase, lazne matice, posto nemaju matienog mlijeea, prestaju da budu lazne matice, jer jm se spolni organi vra6aju u prv'obitno stanje. Tada se na uobieajeni naCin doda matica, najbolje sa pcelama iz nukleusa. U meduvresnenu je 172
otvorene
sparenom maticom bite jaju tek nakon osam
se podijele Poslije sata u a u drustvu sa nesparenom mati com bi6e '"'''ITT''' treba do dati po okvira sa radilicmm leglom 1
Ako se u proJje6e pcelinja drustva intenzivniJe prihranjuju a pasa nektarom i polenovim prahom, tada ubrzo nest
MANEMATICE Mane matice mogu biti: urodene, steeene iii nastaju od raznih ostecenja. Urodene mane su najces6e nedostaci u formiranju i razvoju organa za razmnozavanje: nepotpuna razvijenost jajnika, postojanje samo jednogjajnika, nepostojanje jajovoda, nepostojanje iIi nedovoljna razvijenost sjemene kesice, itd. Od stecenih mana kod matica mogu da se pojave i druge degenerativne pojave iii izrodavanje: albinizam (nasljedno odsustvo bojenih materija-pigmenata u kozi, usljed eega koza i dlaka izgledaju bijeli a oci crvenkaste) "iii, kako se u narodu kaze, matica sa bijelim ocima, iIi mane kod matica sa obiljeijima peela radilica. f
'1'
Kao spoUni uticaji, mogu biti nepovoUni uslovi za razvoj larve 11utke;j maticnjaku, zbog promjene toplotnog reiima, nepovoljnih uslova zivota mabee, i t d . { " ) Pod uticajem veceg zagrijavtu1ja iIi vecegrashladivahjaodhormalnog, dolazi do nedovoljne razvijenosti laila nekog dmgog organa dijela tijela kod matice. saee oko
nepravilnog manipulisanja sa okvirima, mehanicki mozemo da ostetimo maticne larve, .aka sami maticnjak.
PostOjl niz ostecenja koja mogu da nastupe kod matica: zacepljenje otvora spolnog aparata, melanoze, lijenosti zadnjeg dijela trbusnog trakta, ostecenja sjemene kesice, i s1. Nasljedne degenerativne pojave kod matica dolaze usljed parenja sa trutovima iz veoma bliskog krvnog srodstva. 173
savremenog da se oeuva dobra u eistom obliku a pasminskih odlika odnosno mijesanja sa drugim losijim vrstama uvaZavaJuCi mogucu unutarzemaljsku ralicitost ekotipova. i unutar dobre pasmine postoje to neophodno priCi kontroliranom bi se to neophodno selekcioniranih i Ull
Uh'H"4"
testiranih matica.
se sastojj - morfometrijske analize pcela radilica i trutova, - karakteristika peela radilica i - proizvodnih karakteristika. Morfometrijska analiza pracenja genetske eistoee pasmine odredenog ekotipa matice postize se analiziranjem peela radilica i trutova testiranih matica. Na proizvodnim pcelinjacima pcelari testiraju svaku povjerenu im maticu odnosno njeno peeUnje drustvo vodeCi uzgojnu karticu "Izvjestaj 0 matici" u koju upisuju ocjenu mimoce peela na ubode od 1 do 4 ito: sklone izrazenom ubadanju (1), ubadaju (2), neizrazeno ubadanje (3) mime (4). Zatim .prati se i vodi dinamika proljetnog razvoja peela, kao i rojidbeni nagon: izrazen (1), rojive (2), neizrazen (3) i bez nagona (4). Pored toga vode se i proizvodne karakteristike-efekti peelarenja selekcioniranih drustava pojedinacno i ostalih drustava: prinos meda, potena, matienog mlijeca, propolisa, voska i broj rojeva (vjestackih iIi prirodnih). Sacini se pregled prosjeka prinosa na pcehnjaku sa naznakon1 da Ii je staclonirani pcelinjak iii seieci, pa i broj selecih pasa za kalendarsku godinu. N a institutima se kod peela mjeri kubitalni indeks, duzina dlaCica na petom kolutieu zatka, utvrduj e boja kolutiea i sirina tomentuma obraslog dlacieama na koluticu zatka i kod trutova kubitalni index. Institut na osnovu izvjestaja proizvodaea matica (pod njihovim siframa) prati po mjeseeima od VIX u godini realizaciju plana proizvodnje matica; na osnovu Izvjestaja 0 matici analizira selekcionirane matiee i vodi dinamiku prijava i dostava u laboratorij matiea, peela radilica pratiteljica i trutova za testiranje. Za svaku te'stiranu mabeu treba spremiti najmanje po tri peele i truta, a proizvodacmatica najmanje po 10 matiea. Rezultati ispitivanja morfoloskih parametara unose~se u kartieu "Izvjestaj 0 matiei'". "t, Podaci mjerenja se svrstaju u razrede preme preporuei Ruttnera iz 1988. glc1ine. Racuna se srednja vije,dnosnmbitalnogindexa pasminaekotipovapcelai trutova. Dozvoljeno je da do 15% izmjerenih vrijednosti kubitalnih indexa bude ispod 17. razreda, koji iznosi 2,33 a ostalih oko 2,53. Krtiterij ocjenjivanja peela za mirnoeu i rojidbeni nagon racuna so po Ruttneru iz 1972. godine. Nasa pasmina siva pcela treba da ima 2/3 dlacica kraee od 0,4 mm na petom koluticu sa ujednacenom sivom bojom bez zutih iii cmih koluti6a (talijanske iii evropske peele), a dozvoljeno je do 5% peeta sa zutim iIi cmim koluticima na zatku. Ukupna ocjena svake testirane matice dobije se nakon druge sezone praeenja.
174
Je Relativna vrijednost (RY) pnnosa MS pp 100, na pcelinjaku.
ukupan prinos
se postotcima (RY%)
obrascu
ako za
smatra se
Na kraju se komparacijom analizira selekcionirana vrijednost kubitalnog indexa saranijim godinama. Svaki registrovani uzgajac matica dobije izvjestaj za svoje matice i moze traziti svoju najbolju maticu natrag, radi uzimanja genetskog materijala za daljnu proizvodnju. Pcelari trebaju podnijeti povratni izvjestaj eventualno stradala u transportu.
0
broju prihvacenih matica od pcela i
Ii je koja matica
Drustvena zajednica bi trebala preko Saveza udruzenja pcelara odrediti premije uzgajivaCima selekcioniranih matica.
KONTROLIRANO PARENJE MATICA Odabere se mjesto udaljeno 15 do 20 kilometara iii minimum 5 do 10 kilometara, gdje u bhzini nema pcelinjaka. Na to mjesto se postave 3 do 4 nukleusa sa nesparenim maticama iii zrehm maticnjacima, ali bez ijednog truta. U nukleusu treba unistiti sva trutovska legla. Na to mjesto se donese jedna kosnica sa selekcioniranim trutovima koji ce obaviti sparivanje sa neoplodenim maticama 1Z nukleusa (ocinsko drustvo). Kada se izvrsi normalno parenje svih izvedenih iIi donijetih neoplodenih matiea u nukleusima na mjesto parenjau jednoj grupi, one se pomocu kafeza za transport vra6aju u pcelinjak iii drugo zeljeno mjesto a nul.deusi ponovo naseljavaju neoploctenim matieama iii zrehm matienjaeima iz kojih ce se ubrzo izvesti matiee. eim se ukaze potreba, nukleusima se doclaje izvjestan broj peela radiliea propustenih kroz matienu resetku a treba im dodati i pokoji okvir si.'medom i evjetnim prahom. Postoji vise nacina kontroliranog parenja matiea. Najsigurniji nacinje umjetno (vje5tacko) bsjemenjavanje !hatita. Obavlja se pomocu specijalnih \1aprava za oduzimanje spenne od elitnih sposobnih za sparivanje, odnosno za ubrizgavanje sperme u spolne organe nesparenih matica. Obavlja se u institutima, zavodima i stanicama koji imaju potrebne strucne kadrove i opremu.
175
u
sarno ]cdanput, dan pa sc i jedan dan 0
ranIJe.
OBILJEZAVANJE MATICA Oplodene matice prije isporuke ili prebacivanja u pcelinja drustva, po medunarodnom dogovoru, obiljezavaju se sa pet osnovnih boja: bijela, Zlita, crvena, zelena i U cijelom svijetu, svake godine matice se obiljezavaju istom bojom, se zna starost matice. Uz set pribor za uzgoj matica "Karl Jenter", postoji say potrebni pribor za obiljezavanje matica.
Sparene matice mogu se obiljeZavati i podsijecanjem krila. Jedne godine im se podsijeca dio lijevog a druge godine dio desnog krila. ObiljeZavanje se moze vrsiti i zenskim lakom za nokte. U tom slucaju maticu treba ddati van kosnice 15 do 20 minuta da lak izgubi svoj miris, inaee ce je peele likvidirati. Komplikovaniji naeinje obiljezavanje sparenih matica malim plastienim naljepnicama u boji iii okruglim plocicama u boji. cetkica
Boje za obiljezavanje matica po godinama po Epimondiji poklopac
matiea
staklena cjeveica pokretni eep
Naprava za obiljezavanje matica 176
1. bijela,
1996,2,001,2006,2011,2016, ...
2. zuta,
1997, 2?82, 2007, 2012, 2017, .. .
3. crvena,
1998,
4. zelena,
1999,2004,2009,2014,2019, ...
5. playa,
2000,2005,2010,2015,2020, ...
Il
2bb3, 2008, 2013, 2018, .. .
Sigurnije je da se matice poslije obiljezavanja vracaju u maticno drustvo pomocu kafeza za dodavanje matica. To 1stO ueiniti i kada peelar pusae iz bilo kog razloga prihvata matieu prstima, koja poprimi smrad nikotina, pa je peele nece ponovo prihvatiti, nego ce je najeesce ljkvidirati.
iIi ne pomjeraju, da bi doslo do gnjecenja matiee i VentilaciJa mora biti cu",uuu. N e transportovati na temperaturama ispod 10 Ako se transportuje u kolima-automobilima, onda temperatura zraka reguliratL
KaJezi za transport matica
se u zato KaJ:eZ:lm:l, tako da se mogu i postom. treba dobro oprati, tako bude potpuno cist, i potpuno osusen.
Dio kafeza za smjestaj hrane, bolje je prije premazati rastopljenim voskom, kako se ne bi medenoseceme pogace lijepile za kafez cvrsto. Kada se premaz voska ohladi, onda se stavi hrana. U medeno-secemu pogacu je najbolje staviti 10-12% polenovog praha. U kafez za transport se ubaei 15 do 20 pcela radilica pratiteljica-hraniteljica matice. Ako se transportuje u kafezu Karl Jenter, onda se matica u boks stavlja sarna sa hranom. Kod transporta postom, kafez za transport se stavi u kartonsku kutijicu i zalijepi Ijepljivom trakom da ne lijeee u kutijici. Prilikom lijepljenja, voditi racuna da matica moze dobijati dovoljno zraka. Prije toga na kutijici sa strana treba izbusiti po jedan otvor cea 010 mm za dobijanje i cirkulaciju zraka. Na kutijici se napise "NE TUMBAJ, peELE", "HITNO", adresa primaoca obavezno sa brojem telefona i adresa posiljaoca. Posta odmah po primitku posiljke nazove i informira primaoca. Matica se salje postom nocnim vozom iIi autobusom, kako bi vee ujutro hila urucena i odrnah u istom kafezu bila dodata obezmaticenom drustvu. Peele hraniteljice se na peelinjaku ispuste. Pri stavljanju kafeza u kosnicu, voditi racuna, Nakon 6-24 sati, maticu osloboditi.
0
tome da otvori za ventilaciju budu slobodni.
177
VI
ELINJ
Vocne vrste su medonosne, ali od njih ne sporednu. Donekle, jedino tresnja i kesten izuzetak.
p
ugrupu glavne
nego u
Voce, s obzirom na to da im se cvjetanja nastavljaju u nizu, mogu u povoljnim proljetnim danima da daju veoma dobre prinose cvjetnog praha i nektara, s obzirom da cvjetaju gotovo dva mjeseca. znacajno u svojim fazama cvjetanja za proljetni razvoj pcelinjih drustava. Livade kao cjelina spadaju u Jednu od glavnih pcelinjih pasa. Ima mnogo vrsta biljaka ciji cvjetovi Imaju . nektar u odredenom vremenskorn razdoblju i u sarnom toku dana, pa se i peele sabiracice nazivaju poienarice i nektaruse. Medutim 1 u ovim grupama po specijalizaciji postoje i podgrupe, pa postoje pojedine peele koje obilaze sarno jednu vrstu cvjetova. Kako neki cvjetovi ne mede u toku jednog dijela dana, one se povlace u neki dio kosnice i miruju. Znaci da te peele rade sarno u odredeno vrijeme dana. Sjutradan izviditeljice izlaze prve i one na povratku igrom-plesom saopstavaju 0 stanju njihove pase, kada pomenute sabiraCice, koje su mirovale, odlaze na svoj zadatak. Raspoznavanje cvjetovaje po boji i mirisu.
Prepoznavanje boja
R.Menzel je proueavao pamcenje sabiraeica na boje, pa je utvrdio da boju koju je vidjela sarno jedanput sa izvorom hrane peela pamti sest dana. Boju koju je vidjela 3-5 puta pamti dvije sedmice. Daljnje ispitivanje nije VfStO. U pamcenju je vazna i duzina gledanja boje. Kod·peela taj period je nevjerovatno kratak. SabiraCica usisavanje hrane izvrsi od trenutka koriStenja usnog aparata do kraja usisavanja za dvije sekunde. Ako je, doietjevsi, gledala neku boju sarno dvije sekunde do poeetka uzimanja hrane, sabiraeica ne pamti tu boju. Da bije upamtila, potrebno Joj je, dok sisa hranu, daje gleda najmanje pet sekundi. Ako se cvijet koji na sebi ima vise cvjetica, kao sto je cvijet djeteline i slicno, onda peela dok obide sve te cvjetice, zadrZi se dugo i tu boju pamti dugo, koliko je to uopste moguce.
Raspoznavanje mirisa
SabiraCica lakse zapamti miris nektara cvijeta nego boju. Dovoljno joj je sarno jedno usisavanje hranc ilida primi miris satijeiaizvidnicedok igromi plesom dajcupute opravcu i udaljenostiizvora hrane. Za vrijeme intenzivne pase, peele ne miruju,'u toku dana, bilo u sakupljanju polena iii nektara, nego mijenjaju biljke i vrstu polena i vrstu nektara i koriste cio dan. Poeinju izlijetanje ranije ujutro i pove6avaju brzinu letenja. U tom periodu sabiraCica u toku dana zna prevaliti 100 km letenja. U stanovljeno je da neke sabiraeice sakupljaju polen i nektar. U tom ispitivanju 48% sabiraCica je sakupljalo polen, 36% nektar a~16% i polen i nektar, sto opet zavisi od aktivnosti pase, doba dana i dnevne temperature. Utvrdeno je da je potrebno 50% vise vremena za sakupljanje nektara nego polena.
181
faktora utice na to koliko
letova sabiraCica napraviti u toku dana, a to su: od intenzivnosti
smanJuje. Zbog navedenih faktora, sabiracica napravi 5-20 izleta dnevno a izuzetno 1 do 140 izieta, ali se za prosjekipak desetak izleta dnevno. Biljke glavne pcelinje pase Doba
N aziv biljke
maslacakmliekaca
april (travanj)
bagrem
maj - juni (svibanj -lipanj)
uljana repica crnjusavresma zalfijakadulja lisicinavueji rep b ijela djete lin a lipa lavanda suncokret bijeli bosiljak soforajapanski bagrern borae (borazina) cubargorska metvica facelija heljda vrijesakvrist
182
•
rna] (svibanj) rnaj - juni (svibanj -lipanj) rna] - JUlll (svibanj -lipanj) rnaj - juli (svibanj - srpanj) maj - septernbar (svibanj - rujan) juni - juli (lipanj - srpanj) juni - juli (lipanj - srpanj) kraj juna - juli (lipanja - srpanj) juli - avgust (srpanj - kolovoz) juli - avgust . (srpanj - kolovoz) juli - septembart (srp an i -rui an) juli - septernbht (srpanj - ruian)
M
i osobine
ZU1 gust, Ijepljiv, brzo kristal
med
trece klase; spada u najbolje, gotovo bezbojan, lahko se i dugo euva; pogodan za prezimljavanje peeia i popravku drugih vrsta meda; svijetlozut, prijatne arome, rastegljiv pa se tde vrca; dobrog kvaliteta; cilib arnozu t, prvorazredan b lago go rkog prijatnog ukusa; najcjenjeniji; otvorenozut, vrlo dobrog kvaliteta; svijetle boje, prijatan, sporo kristalizira, odliean za prezirnljavanje peeIa; prvorazrednog kvaliteta, cilibarnozut; dobrog kvaliteta, prijatnog ukusa i arorne; 6ilibarnozut, slabijeg kvaliteta, oporog ukusa, krupnozrno kristalizira; drugorazredan, skion kristalizaciji; otvorenozut, sliean bagremovom;
svijetle boje, sporo kristalizira, bolja vrstameda; blijedozelen i crvenozut, dobrog kvaliteta; prvorazredan, bezbojan i svijetlozut, sjetva po etapama, ' sporo kristalizira, prijatnog mirisa i cvjeta 20-30 dana ukusa; tokorn ljeta karakteristiene arorne, malo paE u grIu; juli - novembar drugorazredan, zuckastocrvenkast, malo (srpanj - studeni) rastegljiv;
Redoslijed cvjetanja:
(travanjska) joha, brijest, maslina, VlsnJa, bijela breza, gorski javor, jasen, divlji kesten, ribizla, malina, ogrozd, itd.
Cvjetanja u maju
kadulja,
(.~vibnju):
bor, pitomi kesten, maline, kupine, bijela djetelina i crvena djetelina, cubar (gorska metvica), kruska, jabuka, sljiva, bagrem, itd.
Cvjetanja ujunu (lipnju): bagrem, lipa, itd. Bagremova pas a traje oko 12 dana a spada ujednu od glavnih peelinjih pasa.
Jesenja pa§a: brsljan, cmi tm (trnjina,glog), cubar (cubor, cubra, majeina dusica, gorska metvica, bijeli vrijesak), dubacac, hibiskus (u parkovima), iva, kalina (za zive ograde), nana (metvica), salvije, sofora (cvjeta u avgustu-kolovozu), vrijesak (vrist, vristina), itd.
Sporedna pcelinja pa§a amfora (cvjeta u maju i junu-svibnju i lipnju), breza, brijest (bijeli i cmi), brsljan, bundave tikve, cmi tm, crvena djetelina, cubra, djetelina inkamatska i svedska, dubaeac, dunja, duhan, esparzeta, gavez, gladiSika (cvjeta u maju i jillni-'-svibnju i lipnju), grahorica, hibiskus, hrast, iva, joha (jova), kalina, kariopteris, katalpa, kokotac, kopriva mrtva, krastavice, male, matienjak, nana, palamida, pamuk, pavita, potoenjak, prZenica, razlicak, rezeda mirisljava, ruze divlje, salvije, smrca, sofora, spomenak, strieak, topola, vinova loza, zvonce, zalfIja livadska, rota lucerka, itd. Sa nekih plodovavocaka i groZda, kada imje pokozica ostecena, peele sakupljaju slatki sok. Peele sa navedenih biljaka cvijetnica sakupljaju sa cvjetova cvjetni prah i iz cvjetova sisu slatki biljni sok nektar.
NEKTAR Nektar je slatka teenost (sok) koju luce specijalnezlijezde biljaka-nektarije u cvjetove i behaL Taj vodnjikasti rastvor secera obicno sadrzi mjesavinu saharoze koja se pod utjecajem encima razlaze na proste secere glukozu i fruktozu u razlicitom odnosu, sto zavisi prvenstveno od vrste biljke, ali i od klimatskih, zemljisnih i drugih uslova, pri eemu ukupna kolieina sec era varira od 3 do 80%. Kolieina secera se mijenja ne sarno prema sezonama, nego i danonocno. '"
Na koliCinu izlueenog nektara i koncentraciju secera u njemu, uticu dvije vrste Cinilaca i to unutamjipovezani sa biljkom i_spoljni. U unutamje cinioce spadaju velieina, uzrast i faza razvitka cvijeta,
183
velieina povrsine nektarij'e,
ali je koncentracija obratno, manja, ali procenat Najpogodnija vlaznost za 60-80%. Optimalna temperatura za lucenje nektara je od 10 do 30 Bolji zemljisni uslovi za biljaka doprinose i povecanom nektara. Dubrenjem se povecava sekrecija pojedinih cvjetova, kao i broj cvjetova na jednoj biljci i jedinici azota u kalijum stimulise a i magnezijum se smanjuje lueenje se tice dana noei, nektar odrazavaju na pojedine biljke. djeluje na lucenje nektara. preko noei, obicno do 80%. toku dana se takode mijenja, tako da se maksimum ostvaruje podne. secera u nektaru se od do 80%. irna koncentraciju oko 50%. Peele ne sakupljaju Peele najuspjesnije sakupljaju nektar nektar kada je koncentracija seeera manja od 5%. UC,Ll,.<\,A•• H
Nektar osim seeera saddi i izvjesne kolieine azotnih i fosfomih jedinjenja, organskih kiselina, vitamina a naroeito vitamina C, pigmenata, aromatienih materija, mineralnih encirna-fem1enata (invertaza, amilaza, kisela fosfataza) i aminokiselina. Kolieina pepela se krece od 0,023 do 0,45%. Nektar je obicno sa kiselom reakcijom (pH 2,7-6,4) a veoma rijetko sa alkalnom (pH do 9,1). Postoje i neke vrste nektara koje sadrze supstance otrovne za peele i covjeka, kao andromedotoksin i acetilandrornedo 1. Medljika saddi 5-18% suhe materije. Specifiena tezinajoj je od 1,0 do 1,3 a pH od 5,1 do 7,9. Ugljeni hidrati sacinjavaju 90-95% suhe rnaterije i zastupljeni su saharozom, glukozom, fruktozom, maltozom, trehalozom, melecitozom, erlozom, rafinozorn, manozom, ramnozom i stahiozom. Veeina oligosaharida se sintetizuje pod uticajem encima koje {uce lisne i stitaste usi (vas i) pri Istirn transfemirn reakcijama kao i kod nektara. Se6emi spektar medljike je kornpleksniji i ima vise oligosaharida nego nektar. Neke vrste medljike sadr.ze se6eme alkohole kao: duicit, sorbit, ribit i inozit. U medljici uvijek ima izvjesnih koliCina encima invertaze, dijastaze i proteaza. KoliCina azota je od 0,2 do 1,8% u poredenju sa suhorn rnaterijom. Utvrdeno je i prisustvo 22 aminokiseline i amida, od kojih se neki ne nalaze u biljnom soku. MiSljenja su podijeljena kada je u pitanju medna rosa. Jedni smatraju da medna rosa nije medljika. To je sladunjav sok koji luei lisee listopadnih i eetinarskih vrsta drve6a i neke trave. Medna rosa potiee direktno iz biljnog soka, koji ne luee nektarske zliJezde bl1jke i lisne i stitaste usi. Drugi istrazivaei su misljenja da je to ipak sarno rnedljika. . Osnovna namjena nektara je da svojim rnirisom privuee insekte··oprasivaee, koji ce prenosenjem !(. polena izvrsiti oplodenje biljke. Peela, dok sise nektar na cvijetu, ostavlja mirisni trag i tako obiljezip, cvijet u kome ima nektara, pa se ne zaddava na cvijetu na kome nema toga mirisa. Peele sisu nekiarct6kne napune 4J1ednu voljku (medni mjehur) 0,035-0,040 grama i vracajucl se u kosnicu, poeinju vee da ga preraduju u mednoj Yoljci, da bi konaena prerada nektara u med bila zavrsena u celijama (lulicama, stanicama) saca. Prerada nektara u med tece preko preobrazavanja slozenog trscanskog seeera u proste secere a to je vocni i grozdani seeer, pri eemu se isparava suvisna koliCina vode i svodi. se na kolicinu od 18 do 21 %. Za preobrazaj slozenog seeera u proste, peelama koriste fermentid(invertaza) a visak vode isparava putem pulziranja nektara od mednog rnjehura do usnog aparata, kao i putem provjetravanja u kosnici od grupe peela poznatih kao lepezarice. Dolaskom u kosnicu peela predaje nektar obieno trima peelama. Prerada nektara u med traje od 1 do tri dana, 184
zavisno od kolicine vode, temperature i vlaznosti zraka u kosnici, od jaeine peelinjeg drustva, prinosa
o toliko. od svojih 120.000-150.000 donosenja nektara proizvedu 1 kg meda, pri cemu obidu oko 10 miliona cvjetova i predu put dug oko 360.000-450.000 kilometara. doneseni nektar u svom mednom mjehuru u kosnici predaju drugim pce1ama-sestrama, koje neko vrijeme u svom mednom zelueu, kako bi se obavila njegova dalja slozena prerada. prvo razmakne svoju vilieu i gomju celjust malo pomjeri unaprijed i unazad prema na Cijern se vrhu pojavi nektara. Zatim ponovo proguta tu kapljicu i to povremeno ispustanje kapljiee nektara na podignuto rilee i usisavanje u medni zeludae ponavlja se 120-200 puta. Tek poslije toga pcela pronade slobodnu vostanu celiju na sacu okvira u koju smjesti kapljicu nektara. Ta kapljica nektara JOEl nije med, nego druge peele je ponovo uzimaju i produfuju slozeni proees dok se ne pretvori umed. N ektar u sebi ima 60-80% vode a med svega 18-21 %. Da bi odstranile suvisnu vodu iz nektara, peele svaku kap prenose vise puta iz celije u celiju, birajuCi najtopliji dio gnijezda (legla) i stavljajuci ga u prazne celije koje nikada ne napune do vrha. Lepezanjem krila brzinom od 26.400 puta u minuti, stvaraju dopunsku cirkulaciju zraka u kosnici i pospjesuju proces i isparavanja vode. Osim fiziekog procesa pretvaranja nektara u med, teee i hemijski proces u kome se u mednom zelucu nektar obogacuje raznim fermentima, organskim kiselinama, hormonalnim tvarima, vitaminima i antibiotiekim i drugim svojstvima. Kao sto postoji igra peela za polenom, sliena igra postoji u peeia radilica i za nektarom. Ove igre peela poznate su u peelarskoj terminologiji, u literaturi kao medusobno sporazumijevanje pee1a radiliea iii govomi jezik peela radilica. U potrazi za nektarom, polenom i vodom, peele radilice zbiraeice, mogu da lete i do 4 km vazdusne linije od svoje kosniee. Prirodno je, ukoliko je izvor hrane blizi, da ce biti veti unos u peelinje gnijezdo. Smatra se da letovi duzi od 1,5 km nisu rentabilni, jer peela, dok leti, trosi veliku energiju, koju nadoknadlJ-je utroskom nektara. Jedno peelinje drustvo u savremenoj kosnici potrosi preko go dine i do 100 kg meda za prezivljavanje i rad. Peele instiktivno sakupljaju i visak meda od potreba kao rezervnu hranu, koji peelar uzima kao nagradu za obavljeni rad i svoja ulozena .sredstva. Peele nikada ne lageruju vodu kao rezervu. Preko zime, kada ne opste sa okolinom, snabdij~val1je vodomje uglavnom iz meda, kao i kondenzovane vodene pare u kosnici u vidu kapljica, koje nlstaju u zivotnomprocesu zimskog peelinjeg klupka ( k l u b e t a ) ' H Pcela vodarica.nosi vodu takode u mednom mjehuru i izvede oko 50 letova na dan. Med spravljen od medne rose, medljike, slatkih sokova nekih plodova biljaka i naroeito voca, nije pogodan za ishranu peela preko zime. Ovakav med treba izvrcati (centrifugirati) a peelinjim drustvima dopuniti zimske zalihe hrane secemim sirupom. Seceli iz nektara: Nekfar jabuke sadrzi 25-35% secera, Nektar tresnje sadrZi 20-60% secera,
185
breskve
1. hektara maline crvene 1. hektara . hektara visnje
20-38%
sakupe oko 70 peele sakupe oko 140 .,'U>CU-lJV
oko
oko 40
1. hektara j abuka,slj iva i krusaka
CVJETNI
kg secera, sakupe
(POLENOV
30
secera
POLEN, PELUD, HRDA)
Cvjetni prah sakupljaju specijalne grupe peela radilica koje se nazivaju POLENARICE. Peele koje prve pronadu polenovu pasu, vracaju se u kosnicu, izvodeCi na saeu igru karakteristienu za polen, pri cemu ih druge peele brizljivo prate i dodiruju pipcima (ticalima), da bi se potom i same uputile na pasu u potrazi za polenom. Peele starosti 14-17 dana prikuplaju polen. Broj izleta ujednom danu se krece od 6 pa eak i do 140, sto je rijetkost, ali se prosjeeno ipak krece oko 10 izleta dnevno. Za jedan izlet polenarica obide oko 500 cvjetova. Polenarica boravi izvan kosnice oko 10 minuta i na jednoj nozici skupi 4,2 do 10,7 mihgrama polena iii na dvije nozice 8,4 do 21,4 miligrama. U jednoj loptici ima oko 100.000 polenovih zrna. Usljed zavlaeenja polenarice u cvjetove biljaka, pored loptica prikupljenih na nozicama, na njenom tijelu ostaje od 10.00.!! dQ 25.000 polenovih zma. Jedno peelinje drustvo u savremenoj kosnici potrosi godisnje za ishranu legia i mladih peela koje luee vosak i matieni mlijee 20 do 30 kg polenovog praha. Kada se peela poienarica spusti na cvijet, sise i progrize surlicom i usnim organima polenove kesice 11 cvijetu. Tom prilikom se prah zabjepi na usne dijelove i ovlazi nektarom. Velike koliCine polena prijanjaju za maljavo tijelo i n9ge peele. Nakon obilaska nekoliko cvjetova, peela poeinje da prebacuje prah prednjim i srednjim par:om nozica u prasne korpice zadnjih nogu. To se obavlja najeesee u vazduhu i dok se odmara na cvjetovima. Tako se na zadnjim nozicama prikupe loptice polena koje su od zute do crvenkaste boje. Na povratku u kosnicu pcela prebacuje polenove loptice u pra::t;te eelije saca. Kucne peele koje ne izlije6u mijesc0u i nabijaju polen u cebje saca vlazeCi ga sekretom pljuvacnih zlijezda, nektarom i medom. N abijanje polena u celije peele obavljaju glavom. Kada su celije n~mjene do2/3 dobro nabijenim polenom,pcelegapokrivaju slojem meda, da hi .se mogao dugo odrzati ina taj nacin ga konzerviraju. , PoI-enova zmca su obavijena celuloznom membranom i balsamskom prevlakom Hi smolom rastvorljivom li eterskom ulju, sto predstavija prirodnu zastitu polenovog zrnca od vlage i drugih stetnip uticaja. Polenje muski spolni elemenat cvjetova biljke. To je si6usno zrnce obavijeno cvrstom IjuskQm. U njemu je koncentrisano svojstvo biljke, odnosno cvjetova. Polenovo zmo je biolosko jedinstvo koje sadrzi sve sto je neophodno za zivot a to su bjelaneevine, vitamini, aminokiseline, masti, ugljikohidrati, fermenti, kofermenti, hormoni, itd. U jezgru svoje eelije polen sadrzi tajnu zivota
186
· odreduju oblik 1
u
nedovoljno plodne, pa iii postaJu trutuse Peele preradom potena kao osnovne
PRAHA
HEMIJSKI ishranu peela cvjetni prah koje ne sadrZi nektami sole.
proizvode
neophodan, jer predstavlja izvor
materija,
Polen je bogat proteinima i mastima. Sadrzi raznovrsne ugljene hidrate, poput secera, skroba i celuloze. Poleni nisu ujednaceni u sadrzini masti, skroba, mineralnih sastojaka i proteina. Bjelancevine (azotne materije) sastoje se od eseneijalnih aminokiselina (peptona, globulina). Masti su od glieerida masnih kiselina. Seceri su grozaani, vocni i trscani (repin) i dekstrini (slozeni ugljeni hidrati). U pepelu se nalaze soli gvozaa, bakra, hroma, fosfora i dr. Vitamini su zastupljeni u znatnom broju i kolicini: vitamin E (tokoferol) reprodukcioni za Ijudski i zivotinjski organizam (antisterilni); B 1 (aneurin) obezbjeauje pravilnu razmjenu materije u tkivu. Nedostatak izaziva glavobolju, nesanicu, znojenje, umor itd; B2 (riboflavin) podstice rastenje, povecava tjelesnu teziQu, itd; B5 iii PP (nikotinska kiselina) antipelagricni nedostatak kojeg izaziva bolest pelagru, kozobolju, hrapavost koze, nervna oboljenja, itd; B6 (piridoksin-adermin) nedostatak kojeg u hrani izaziva oboljenje koze a takoae utice na rad jetre i dr; B3 (pantotenska kiselina) znacajna je za razne bioloske funkeije: utice na pravilan rad organa, proizvodnju novih celija i rast. Nedostatak ovog vitamina u hrani dovodi do raznih poremecaja, kao na pro opadanje kose i gubitak njenog pigmenta i boje; Be (folna kiselina) i H(biotin) imaju fiziolosko djelovanje; provitamin A (karotin i P-rutin)-karotin se u organizmu pretvara u vitamiJil A a rutin koristi za snizavanje krvnog pritiska, a polen ga sadrzi oko 17%. Rutin ima sposobnost. da zidove kapilara cini cvrsCim. Veoma je koristan u slucajevima izliva krvi u mozak, srce i mrezicu oka, za crijevni trakt, kao i hipertonicnih tegoba i ostecenja koze izazvanih zracenjem, naroCito radioaktivnim supstaneama ix-zracima. Prosjecno u 100 gra:\;na perge ima 13 miligrama rutina.
.. {1
187
/
U
polemi
100
slrove
0/0 bora
13 45
13 92
2 382 255 307 2.61
5723 3771 31 34 39,60
24,88 2583 2829
1 80 254 762
2930 28.00 2749
oraha
16,23 22 979
slaCice erne
sEve
21 19 2174 2866
340 656 658 3 15
Po nekirn autorirna, kolicina vitarnina i rnineralnih rnaterija u polenu je slijedeca:
Kolicina rngllOO g
Vitamini C - askorbinska kiselina B 1 - tiarnin - aneurin 132 - riboflavin B6 - piridoksin-aderrnin B5 - nikotinska kiselina Be - folna kiselina H - biotin B3 - pantotensl~a kiselina E - tokoferol .
1,4 - 205 0,4 - 1,5 0,54 - 0,19 0,5 - 0,9 4,8 - 21 0,1 - 0,68 0-0,25 0,32 - 5,0 0,3 - 170
Mineralne rnaterije ".
rnagneziiurn fosfor kalcijurn natriiurn gvoZde bakar
Kolicina rng/IOO g l30 - 1.140 60 - 380 50 - 610 30 -1.180 28 -44 0,2 - 4,2 0,6 - 1,57
1
''\'
Polen izvaden iz celija saca - perga irna bogatiji hernijski sastav od istog polirla uzetog iz hvataca .. polena iliprikupljenog izprirodc zbog ferrnentacije pod uticajem sekreta pcelinjih zlijezda pri prcracii, koji je oboga6en dragocjenim arninokiselinarna (lizinorn, triptofanorn), dekstrinskom i rnljeenom kiselinorn, lakto-digestivnirn fennentirna, bakterijarna mljecne kiseline, celulozorn, galaktozidirna, raznim vitarninirna, kvaseima i mineralirna. j .
S obzirorn na to da je polen u celijarna saca preraden od peela, naziva se i 6isti fennentirani polen, koji je za ljudski organizam lahko probavljiv,
188
Polen se
slabosti
Polenom se lijece i pacijenti sa povecanim u serumu, utice na smanjenje povecane koncentracije mokracne kiseline u U polenu ima 2-4% masti. Medutim u njlma ima 12 masnin kiselina, koje sintetizirati. Zbog njihova pomanjkanja dolazi do Qstecenja jetre i bolesti koze - stvaranja nedostatka nezasicenih masnih kiselina dolazi do gubljenja u ulja iz polena djeluju za sastitu organizma, Bl je gorivo za ljudsko tijelo. se polen koristi za i psihickih oboljenja, komplikacija kod hronicnog alkoholizma, hronicnog hepatitis a, anemije, cira na zelucu i dvanaestopalacnom crijevu, zatim za otklanjanje tvrde stolice, se kao preventiva bolestima, za posljedice zracenja, za potenciranje plodnosti i seksualnosti, itd. Polen se koristi u lijecenju i u kombinacijama sa ostahm pcelinjim proizvodima. Preporucuje se uzimanje polena u okrepljujucim dijetama poslije bolovanja i ishrani osoba koje obavljaju tezak fizicki i umni rad, sportista, kosmonauta, itd. Raznovrsnost materija u polenu i njihova velika bioloska vrijednost razIog su da se on koristi kao dodatak ishrani.
LJEKOVITA SVOJSTVA POJEDINIH VRSTA POLENA - bagremov polen ima osobine sedativa; - polen borovnice sprjecava dijareju; -
-+-
- cubrin (majCine dusice) polen povoljno djeluje na cirkulaciju krvi, ima dobro antisepticko djelovanje, slab je afrodizjak; - polen divljeg kestena djeluje kod poremecaja u cirkulaciji venske krvi,. suZava kapilarne zavrsetke; - heljdin polen sprjecava kapilamo krvarenje, skracuje vrijeme koagulacije krvi i regulise rad srcanog misica, snizava krvni pritisak, sprjecava krvarenja u mozgu; ,. jabukov polen povoljno utice na rad srca; - klduljin (zalfijin) polen djeluje diureticki, poboljsava varenje i potpomaze regulisanju menstrualnog c'i1dusa; - lipov polen ;;pada u blage sedative; - maslackov polen povoljno djeluje na bubrege i mokracnu besiku, blagje laksativ; - polen pitomog kestena poboljsava cirkulaciju krvi; - polen uljane repice povoljno djeluje u lijecenju prosirenih vena i
itd.
189
na za prikupljanje polena. L"UJ,U"".H
za vrijeme aktivne bi sakupila 20-30 kg. To !-'V'''U''-'UI
U povoljnim uslovima, jedna 30-35 polena uz koristenje hvataca a neiskoristene rezerve
sezone sakupiti u prirodi ostaju
oduzimaju bagrema, lipe 1 na taj sto se krpom udara cemu cvjetova ispada grancica, truhlog podmlatka ili jajasca voskovog moljca, prah. se poslije ocisti od kukca (Silvanus sirimamendis), crva polenovog pregalja (Carpoglyphus passularum) i kEca nozeme. Zato je preporueivo da se na jedan kilogram polena doda 10 grama sulfatiazola iii 10 grama fumidila. V"-'''-'''HALU
Oduzimanje od peela
se pomocu
potena.
POLENA Hvataca polena ima razlieitih konstrukcija. Zajednicko svima je to da se postavljaju na mjesto poletaljke preko cijele duzine lijeta, daje to izduzena drvena kutija kojaje sa donje strane pokovana gustom mrezom precnika otvora 3-3,5 mm, ispod koje se postavlja ladica za prikupljanje polena. Na prednji dio kutije vertikalno se postavlja limena ili plasticna ploea sa velikim brojem zvjezdastih rupica precnika 4-5 mm, kroz koje se sa dosta napora provlaee peele polenarice, a kod nekih hvataea rupice su okrugle, sto je povoljnije, jer ne krzaju krila pcelama. Neki hvataci imaju dvije vertikalne ploce na rastojanju od 5 mm jedna od druge. Ova vrsta hvataca stavlja se poletaljku kosnice. Spoljna duzina hvataea polena treba da odgovara sirini odgovarajuce kosnice.
na
Boljl su Qni hvataci polena koji imaju cetiri vertikalne plasticne resetke u eetiri reda sa otvorima 04,5 mm. Ovakvaresetka se llvueekrozdva otvorana bocnim stranicamasame kutije hvataea, koja nema prednje i straznje strane. Horizontalno ispod ove cetverostrane resetke postavijena je gusca zicana mreza za hodanje peeta, kroz koju prop ada polen. Ispod horizontalne zieanc mreze nalazi se, kao i kod svih hvataea ladica za prikupljanje polena. Izlaz pceiama kosnice omogucen je sa strana kutije kroz produzene zieane otvore duzine oko 10
em.
Kroz ove otvore peele slobodno izlaze a koje ulaze u kosnicu J,1e ul:ize na te kamuflirane izlaze, nego se provlace kroz postavljenu eetverostranu resetku. Ovi hvataci imaju i svoju poietaljku, pa se poletaljka kosnice mora skinuti.
190
e
polena se, hvatace kroz rupice izbacuju dio cvjetnog praha.
su i inace u tom periodu
se da se pri tome to ne kilogram oduzetog
IPnnnH
Hvatac se premjesta svakih na se ponovo staviti hvatac na istu kosnicu.
. provlacenju malo prikupljaju
70% UL'-I'<1J1'y drustva a Za cijelu aktivnu Ijetnu sezonu oko
kosnice sa
desetak
SUSENJE I CUVANJE U palenu ima mnogo mikroorganizama i encima, koji su vrlo aktivni u vlaznoj i toploj sredini. Usljed toga polen se ukiseH i brzo ubuda, pa se iz hvataca polena vadi svaku vecer, da se jos vise ne vlazi tokom noci. Radi veceg procenta u njemu od 20 do 30%, polen se obavezno susi, za trajniju upotrebu, kako bi u njemu ostato sarno 10-12% vode. Male kolicine polena mogu se susiti na stolu u sloju debljine do 2 em, koji se prekrije papirom iii prozracnom tkaninom. SUS} se u mracnoj i prozracnoj prostoriji, zasti6en od sunceve svjetlosti, koja razara aktivne materije. Jedanput dnevno ga treba promijesati. Inace, polen se susi u susnieama u kojima se kaloriferom ubacuje topaosuh -zrak do 40-45 ClC. Ako u polenu ima 30-35% vode, susenje traje 78 sati a ako je 20-25%, onda 16-18 sati. Velike koliCine polena suse se lamp om sa infracrvenim zracima, koji prodiru ravnomjerno kroz polen ne pregorijevaju6i povrsinski sIoj. Osuseni polen je mnogo otporniji za cuvanje. Moze se euvati u polietilenskim vre6ieama na 0 ClC u suhim, cistim i tamnim prostorijama iii hladnjacama. Ipak se dezinfekuje kadenjem ugljen..:diqksidom. Cuva se i u staklenim teglama zapremine 200-500 grama. Ne treba ga sabijati, jer se smrzRut tesko zahvata kasikom. Bolje su bocice u baji, da u njega ne prodire svjetlost N eke vrste polena su gorkog ukusa, kakaom, mlijekom, vodom, sokom i Tokomgodine polenizgubi
se mijesa sa medom, kombinacijom meda sa maslacem, procenat
Svjez polen se moze cuvati i sa mjesavinom secera u prahu iIi sa secerom ~ kristalu u omjeru 1: 1 iIi 2: 1, sto je slabije od samog Cistog potena. Po vrhu plasticrie kutije treba ga posuti slojem secera u prahu iii kristalu, debljine sioja oko 2 em, radi eventualne pbjesni, pa onda kutiju dobro zatvoriti, Od ovakvog poiena se prave medeno-se6eme pogace za prihraIljivanje peela. Svjez polen se moze konzervirati i sa medom u odnosu 1:2 i cuvati na sobnoj temperaturi.
191
VII
vitamine,
p
HRAN
ELINJA
rr'l1rtP1-!O!
Nektar od kojeg peele spravljaju med, bogat je vitamina.
ugljenih hidnita (seeera), mineralnih soli i
Cvjetni prah (polen) za peele je hrana bogata bjelancevinama, mastima, vitaminima, mineralnim so lima i drugim materijama. I
Voda je pcelama potrebna za razblazivanje meda, spravljanje hrane od mjesavine meda, cvjetnog praha i vode, kao i za reguliranje potrebne odgovarajuce temperature u kosnici, odnosno za nA<'T1'7<>M1 optimalne mikroklime u pcelinjem gnijezdu. Nektar, cvjetni prah i voda se dopunjuju, tako, da u odsustvu jedne materije od njih, peeUnja drustva ne bi mogla praktieno da egzistiraju.
PRIHRANJIVANJE PCELA S obzirom na to da se vrcanjem meda iIi vadenjem okvira sa medom u sacu peelama oduzima dio njihove hrane, to je eesto neophodno prihranjivati peele. Peele se prihranjuju u rano proljece, u vrijeme rojenja rojevi se prihranjuju, jer nemaju zaliha hrane, ujesen poslije vrcanja meda i po potrebi kasnije, kako bi se peelama obezbijedile dovoljne kolieine hrane preko zime i za proljetni razvoj, vrsi se stimulativno (podsticajno) prihranjivanje. U izuzetnim slueajevima, prihranjuju se Ijeti, kao i zimi. Nekada se prihranjivanje vrsi tako sto bi se u hranu--stavila stimulativna sredstva kao C vitamin, pivarski kvasac, forsapin, forte tonik, gelee royal, ferment ribonukleaze, zatim antibiotici kao fumagilin, geomicin, nistatin, bijeli Iuk kao prirodni antibiotik i konaeno razni lijekovi, koji se stavljaju u hranu u zavisnosti od vrste bolesti peela i pevlinjeg legla. Sirutka se koristi mjesto vode. Kao lijekovi koji se koriste u peelarstvu do sada su poznati modra galica, nozemak, nozemavet, nozecid, fumidil, streptomicin, sulfatiazol natrijum, teramicin, urotropin u tabletama, apitol, pericin, hloramfenikol, oronazol tablete, a stalno se otkrivaju i drugi novi lije~ovi. Peele se prihranjuju medom u sacu, medeno-se6ernim pogaeama,secernim sirupom (od secera u kristalu) a izuzetno i suhim secerom u prahu iii kristalu, koji se preliju tecnim medom. Prihranjivanje medom u sa6u vrsi se na slijedeci naein:
Jos kod sortiranja okvira u kosnici,uvijek se prikrajustavljaju praznia zatim dokraja okviri sa dotrajalim sa6em. Najesen iii prolje6e, kada na tim okvi'rima nema legla, uzme se jedan takav okvir i viljuskom za skidanje poklopCica isti se skinu da se otvori med i okvir stavi do kraja kosnice. Ispred njega se stavi pregradna daska. Dobro je da se izvadi iz kosnice jos jedan sliean iIi prazan okvir iIi okvir sa medom ali bez legla i odlozi do sjutra. Tako izmedu okvira u kosnici i pregradne daske ostane prazan prostor za jedan okvir. To se iadi predveee, Iijepog suneanog dana. Peele ce u toku noei proCi iza pregradne daske i prenijeti say med na druge okvire, time 6e se na najboji naein osloboditi okvir sa dotrajalim sacem sa medom, koji se izvadi i poslije pretopi u vosak. Sjutradan to isto uradimo i sa slijedecim okvirom sa dotrajalim sacem, itd. 195
narocito u proljece prihranjuju drustva medom lz okvira sa dotrajalim se sa
semogu to: sarno sa lijekom, polenom iii stimulativne a mogu sci poloviti i stavljati dvije vrste. Ako se raspolaze Milerovim hranilicima pogace se stavljaju u njih. Prihranjivanje secernim sirupom vrsi se pomocu hranilica, kojih ima vise vrsta. Ako se prihranjuJu po hladnom vremenu, treba da je mlak. I
Kod upotrebe doza
strogo se pridrZavati prilozenih se pretvara u otrov.
~V'~"U"~
liZ
lijek a narocito
0
Medeno-secerne pogace mogu se kupiti na trzistu, proizvode ih razni proizvodaci a postoje i razui ih spravljati i sami
MEDENO-SECERNE POGACE Spravljaju se od zagrijanog kristaliziranog iii teenog meda i secera u prahu. Pogaeama se moze dodati polenov prah iii nadomjestak polenovom~prahu a to moze biti obezmasceno sojino brasno kao i mlijeko u prahu. Pogacama se dodaju vitamini i lijekovi. Tecni med sluzi kao vezivo, s obzirom na to da su ostali sastojci u vidu praha. Odnos tecnog meda i dodataka secera u prahu treba daje 1:3, da bi se postigla potrebna gustina pogace. U slucaju kada nemamo dovoljno polenovog praha, isti se moze kombinovati sa sojinim brasnom iii mlijekom u prahu.
Pogaee sa polenovim prahom se daju sarno u proljece. Pogaee je najbolje spravljati uoei samog prihranjivanja. Ako je med kristalizirao, treba ga zagrijati na taj nacin sfo se med u manjoj emajliranoj posudi stavi u veei sud s vodom i tako zagrijava najvise do 45°C, inaee gubi neka svoja svojstva. U ticnimed se stavi prvo polovina odmjerene kolicine seeera u prahu i mijesa dok se ne dobijeujednacena masa. Ako zelimo do dati i polenov prah, onda se prvo polen doda medu, obieno 10 do 12procenata od ukupne koliCine medai secera i mijesa a onda dodaje dio se6era i mijesa dok sene dobije gustinamalo rjeda nego tijesto za hljeb. To se stalnomijesaidodaje ,ostatak s~6era, svedo.k ga masa,prir:na.Toje otprilike gustina tijesta pripremljenog za pecenje hljeba. Pogaca' ne smije biti rjeda, inace bi lJ,toploj kosnici a pogotovo ako je i vrijemetoplo, procurila izmedu okvira na podnicu, raziiUl seiq'l).:rilana lijeto. U tom slucaju bi se peele zalljepile za nju na podnici i uginule a najvjerovatnije bi do~'lo i do grabeza.
ObezmascenosojinobrasIIo se doclajeraclitogasto ima visokuhiolosku vrijednost . - 50 % proteina; - 33 % ugljenih hidrata i vitamina; -7,5 % vode; - 6 % pepela; - 3,5 % celuloze i - 1 % masti. ~
196
Sadrzi oka:
dodaje se 6 grama C vitamina. Prilikom dodavanja C vitamina iIi prahu, potrebno prij e u vode,
kolicini
dodati 10% suhog zurQarlceta,
gotovo jednako polenovom
prahu. Ovako dobijeno medeno-secerno tijesto se pakuje u polietilenske folije od dva kilograma, razvaga po folija ,i raspljeska na daski stoIa kratkom oklagijom za kolace ill ne debljme jednog centimetra.Ako bi hila deblja, ne bi se mogao zatvoriti poklopac, obzirom na to da se stavlja direktno preko satonosa okvira. Ako se raspolaze sa prrH",rn hranilicama debljina pogaca ogranicena. za transporta, u kafez se stavljaju kolaci istog tijesta koje . au mnogim zemljama svijeta mogu se nabaviti u prodavnicama pcelarskih proizvoda. Ako se koristi tudi med sumnjivog zdravstvenog porijekla, isti prethodno prokuhati.
RECEPTI MEDENO-SECERNIH POGACA spravljaju pogace na slijedece naCine:
1. RECEPT Za 10 kg hrane iii 10 pogaca, potrebno je: - 2,50
meda;
- 7,50 kg secera u prahu; - 10
fumagilina iIi geomicina i
- 5 gr forsapina iii 60 gr C vitarnina iIi 100 kapi forte-tonika iii 0,25 kg pivarskog kvasca.
2. RECEPT - 2,50 kg rneda; - 6,50 kg secera u prahu; - 1 kg polenovogpraha; : - 5 gr forsapina iIi 60 gr C vitamina iIi 100 kapi forte-tonika iii 0,25 kg pivarskog kvasca sa 10% od ove kolicinesllhog Zlimanceta i - 10 gr furnagilina iIi geomicina.
3. RECEPT - 2,50 kg meda; - 6,50 kg se6era u prahu;
197
- 1 kg obezmascena sojina: brasna; 10
- 2,50
meda;
- 7 kg secera u prahu; - 0,50 kg mlijeka u prahu; - 10 gr fumagilina iIi geomicina; - 5 gr forsapina iIi 60 gr C vitamina iIi 100 kapi forte-tonika iii 0,25 kg pivarskog kvasca.
5. RECEPT - 2,50 kg meda; - 6 kg secera u prahu; - 1 kg obezmascenog sojinog brasna;
- 0,50 kg mlijeka u prahu; - 10 gr fumagilina iii geomicina; - 5 gr forsapina iii 60 gr C vitamina iii 100 kapi forte-tonika iIi 0,25 kg pivarskog kvasca.
6. RECEPT - 2,50 kg meda; - 6,50 kg secera u prahu; - 0,50 kg polenovog praha; - 0,50 kg obezmascenog sojinog brasna; - 10 gr fumagilina iii geomicina; - 5 gr forsapina iIi 60 gr C vitamina iii 100 kapi forte-tonika iii 0,25 kg pivarskog kvasca.
N a osnovu iznesenih recepata, koji se odnose na 10 kg hrane iii 10 pogaca, svaki pcelar moze sebi lahko sracunati kolicine-materijala za svoje potrebe. N a nasem trzistu mogu se kupiti pogace pod raznim nazivima: pcelin, medina, apinozem i s1.
1. PCELIN proizvodi RO "PESCARA", OOUR "Medoprodukt" SUBOTICA, Travankut, telefon 024/766-060 iii 24-015. - PCELIN A, prot'iv nQzemoze. Daje se 3 kg po jednoj kosnici, u rano proljece oko I.marta (ozujka) u toku suncana Gana, predvece; - PCELIN B daje se !
198
l\;fedeno-secerna pogaca
OOUR STANDARD, je za prezimljavanje peela, za ranG proljece, period Ijeta, kao bioloski potencijal peela. Dovoljna je kolicina 5 kg pogaca po kosnici. Osnovni sastojci: saharoza u prahu, umjetni med, vitamini, makro i mikro elementi, - MEDINA STIMULATOR je biostimulator, zamjena polenovom prahu, daje se u kisno doba i hladnije vrijeme. Daje se poslije medina standard i medina f, pocetkom, do sredine ozujka (marta). Dovoljna kolicina 2-3 kg po kosnici. Osnovni sastojci: saharoza u prahu, umjetni med, proteini, vitamini, makro i mikro elementi. Trajnost 12 mjeseci; - MEDINA F je preventiva protiv nozemoze. Najefikasnija aplikacija-primjena u kolovozu i rujnu (avgustu i septembru). Dovoljnaje koliCina 1 kg po kosnici. U periodu bolesti nozemoze dati 2-3 kg po kosnici. Trajnost ovih pogaea je 6 mjeseci. Osnovni sastojci: pored standardnih i lijek protiv nozemoze. NAPOMENA: sve tri vrste MEDINA pogaca cuvati na hladnom i suhom mjestu. Neposredno uoci upotrebe, pogace zagrijati na sobnoj temperaturi oko 25 °C, radi najpovoljnije konzistencije za upotrebu i lahko odstranjivanje jedne strane polietilenske folije.
3. - APINOZEM proizvodi PKB-Agroekonomik, Beograd-Srbija. - APINOZEM, hrana, - APINOZEM F i
t,,
- APINOZEM PF.
.
" . ,
N a pakovanju je dato uputstvo za upotrebu. ,.,{-1 Prije stavljanja pogace se malo zagriju na,sobnoj temperahlri iii na suneu. Prije stavljanja pogace u kosnicu, obavezno koristiti dimilicll, da bi se peele stjerale sa satonosa okvira u kosnicu,kako se ne bi pogaea stavila preko pcela, jer bi ih zgnjeCila. Kada se raspolaze Milerovim hranilicama tipa B, onda se pogace stavljaju u hranilice.
199
Ako naglo zahladi, a pogotovo nece stiCi preraditi u jesen. Ako obicno u proljece, kada ga peele uzmu, dobiju proliv. ranD proljece i kasnu jesen, za vrijeme hladnih dana, sirup se spravlja u odnosu i jednog dijela vode. toplih dana sirup se spravlja u odnosu 1'1. je najbolji omje1' secernog sirupa 3:2od t1'i dijela dijela vode (1,5.
od dva dijela se, ipak,
Voda se stavi da prokljuca tada se u kristalu i stalno Kuha se minuta a onda se hladne. Kada bude mlak, dodaju mu se vitamini i lijekovi, dobra se sud skine sa vatre i ostavi izmijesa i sipa u hranilice, u smiraj peela. hranilice je najbolje sipati kolieinu koju su u stanju peele u toku noei da prenesu. Jaee pcelinje zajednice su u stanju da vise prenesu od slabijih. Praksa je pokazala da se drustvu daje 1 Iitra sirupa, svako tre6e veee. Meta Vrhunc iz Slovenije preporucuje da se umjesto dijela vode za spravljanje sirupa, naroCito pred zazimljavanje pcela, koriste cajevi od ljekovitih biljaka ito: stolisnika, koprive, odoljena, maslacka, poljske preslice, kamilice i hrastove kore. N a 100 litara planirane kolicine sirupa treba 3 litre caja, od svake trave oko 4 decilitra. Za svaki eaj potrebno je priblizno po 3 gram a osusenog bilja. Cvjetove kamilice, maslaeka, odoljena i stolisnika preliti sa vrucom vodom i nakon 15 minuta ocijediti. Poljska preslica, kopriva i hrastova kora stavi se u hladnu vodu, zagrije i nakon 10 minuta ocijedi. Svaki eaj se pripremi posebno, a potom saspe u SIrup. Vitamine je pozeljno uvijek do dati u sirup kao 6 grama C vitamina na litar sirupa iii adekvatnu koliCinu ucijedenog limuna, iii 0,5 grama forsapina iii 10 kapi forte-tonika iii 25 grama pivarskog kvasca a u nedostatku istog moze i obieni kvasac-germa, koji treba prethodno prokuhati 5 minuta. Kao preventiva, uvijek se moze dodati po 1 gram fumagilina iIi geomicina na litar simpa. Ostali lijekovi se daju u kolicini prema prospektu u zavisnosti od bolesti, eime je odredena i kolicina davanja simpa i u kojim razmacima, te koliko puta, kao i vrijeme obnavljanja primjene lijeka. Za vrijeme toplih dana, secer se dobro rastvara i u nezagrijanoj vodi, duzim mijesanjem, pri celllu se ne ubiju bakterije u vodi. Poslije upotrebe lijekova, hranilice treba dobro oprati i staviti na sunce da se osuse i dezinficiraju suncevim zracima. Prihranjivanje drustava treba vISiti istodobno, kako bi se izbjegao grabez na pcelinjaku.
200
Odnos secera 1 vade
voda 0/ /0
. 1
50
: 1 : I
60
k 0,50 0,55
litara 0,50
1:1 1,22 1,50 1,86 2
:1 :1 :1 . 1,
k 0,62 0,68
0,40 0,35 033
a spray oj e 10 kg secernog sirupa
Odnos secera i vode
voda
0,80 0,82
Z
litara 0,62 0,5 0,49 0,43
spravlja 10 litara secerllog sirupa
koncen trac ija
se6er
voda
secer
voda
% 50 55 60 65 66,7
kg 5,00 5,50 6,00 6,50 6,67
litara 5,00 4,50 4.00 3,50 3,33
kg 6,16 6,78 7,39 8,01 8,22
litara 6,16 5,54 4,93 4,31 4,10
STIMULATIVNO (PODSTICAJNO) PRIHRANJIVANJE Oko 1. i 10.ofujka (marta), dobro je izvaditi stari okvir sa dotrajalim sacem sa medom na kome nema legla iii okvir iz rezervi, skinuti mu viljuskom za skidanje vostanih poklopcica oko 1Ox15· em poklopcice sa obje strane okvira, znaci ukupno oko 300 cm2 i staviti ga iza pregradne daskf.~ u kOSIlici. To se nastavi svaki drugi iIi tred dan, dok ima meda na okviru. Isto se moze nastaviti isa drugim okvirom. Na taj nacin se u pravo vrijeme najbolje oslobodi starog dotrajalog saca, koje se kasnije pretopi u vosak. U nedostatku meda u sacu na okvirima, koriste se medeno-seceme pogace.
Od 20.ozujka(marta) pa nadaije, podsticajno prihranjivanje se moze vrSiti i secemim sirupom. Sa 1-2 litra sirupa u odnosu 1: 1 prihranjuju se drustva svaka 3-4 dana, iii sa 1 litar svako drugo vece. Prihranjivanje se vrsi sve dok svakodrustvo neprimi 6-8 kg odnosno Iitarahrane, bilo meda iz saca, pogaca ili sirupa. Sirupu dodavati vitamine.
201
BILOSKA STIMULATIVNA SREDSTVA
ovakvim su obimnije 1 vece zdrijelnih zlijezda, sto je znacajno za proizvodnju maticne mlijeci.
i imaju bolji
- STIMULATIVNO PRIHRANJIVANJE MLJECNO";SECERNIM SIRUPOM Spravlja se tako da se svjeze mlijeko ostavi nekuhano jednu Ujutro se skine sa vrha sio] masn06e (obezmasceno mlijeko) a potom se kuha, dodajuci mu isto toliko se dok se ne dobije obiean sirup. U hraniliee se sipa manja kolicina sirupa u proljece, za stimuliranje legla, kako peele ne bi napunile sve celije koje su pripremljene za leglo. Ovako spravljen sirup predstavlja vrlo dobro podrazajno sredstvo na razvoj pcelinjeg drustva,
- BUELl LUK I SIRUTKA (SURUTKA) Na 2 dl sirupa spravljenog od secera i sirutke u odnosu 1: 1 ueijediti sok od 2 cehneta bijelog luka i davati pcelinjoj zajedniei 5 dana uzastopno ilijednom htru sirupa dodati 1 gram vitamina C 1 ucijediti nekoliko kapi ekstrakta bijelog luka. Daje se po 2 dl po kosnici 5 dana uzastopno.
- BIJELI I CRNI LUK I HREN Osusiti bijeli i emi luk i korijen hrena, pa samljeti i dodavati u sirup, kao prirodne antibiotike, koji pripadajufitoneidima, radi podizanja otpomosti legla i peela od infekeijskih oboljenja.
- NATRIJUM PROPIONAT I ASKORBINSKA KISELINA (VITAMIN C) Kao nadomjestak za polenov prah, pcelinjim zajednicama se dodaje po 1 gram natrijum propionata i vitamina C u secemi sirup. Na taj se micin povecava otpomost peela, ali nazalost i uzroertika oboljenja, kao npr. uzroenika krecnog legla. Vitamin C jaca odbrambenu sposobnost organizma i stiti od infekcija, osvjezava i nadoknaduje manjak tog vitamina u'ishrani. Daje se po 2 dl sirupa sa vitaminom C, pet dana uzastopno.
- FORTE-TONIK Aktivne tvari ukompovane u FORTE-TONIK povecavaju otpomost pcelinje zajednice prema bolestima. Makro i mikroelementi i vitamin C regulisu metabolicke proeese u organizmu p6ela.Povecavaju radnu i kondieionu sposobnost pcelinje zajedniee. ~ Boeiea od 15 ml sadrzi: kalij, kalcij, magnezij, bakar, cink, kobalt, selen, acide ascor~ice i solvens.
202
Indikacije: u
l:)es.pa~;nOlm
- smanjen broj peeta i smanjena aklivnost pcelinje zajednice i - povecanje opste otpomosti pcelinje ~ajednice prema bolestima i skracivanje faze rekol1vaiescencije. Doziranje: 10 kapi na litar secemog sirupa iii na kg medeno-seceme pogace. Primjena: u vrijeme kada su peele u kosnici. Kontraindikacije: ne postoje. FORTE-TONIK ne izaziva nezeljene pojave na pcelinju zajednicu i ne steti pcelinjim proizvodima. Cuvanje: na tamnom i hladnom mjestu u originalnoj ambalaZi. Rok trajanja: 18 mjeseci. Pakovanje: staklena bocica od 15 ml u kartonskoj kutiji. Proizvodae: "DALMEX-DALMED" Split-Hrvatska.
- FERMENT RIBONUKLEAZE Utvrdeno je da ferment ribonukleaze kojeg ima u seceru unista.va peelinje viruse. Prihranjivanjem peela secemim sirupom istovremeno se postize ozdravljenju peela od virus a mjesinastog legla, akutne peelinje paralize i slieno.
- FORSSAPIN·KOBALT Forssapin-kobalt sadrzi mikro i makroelemente koji reguliraju metabolieke procese u organizmu peela. Aktivne tvari u Forssapinu-kobaltu djeluju na boJji rani razvoj peelinje zajednice, povecavaju otpomost prema bolestima, ali isto tako povoljno djeluju na uspjesnije prezimljenje drustva. Forssapin-kobaltje pakovan u staklene boeice po 15 ml.u vidu tecnosti. . U svom sastavu sadrZi: kalij, bakar, magnezij, cink, kobalt, natrij, fluor, mangan, molibden, vitamin C, B6, E. Daje se tokom bespasnog perioda kod smanjenog legla, radi povecanja otpomosti peelinje zajednice prema bolestima i kod nekvalitetne ishrane prilikom uzimljavanja peela, za naknadu vitamina, te mikro i makroelernenata, kada se peele nalaze u kosnicama. Daje se 10 kapi FQrssapina-kobalta na kg secemog sirupa iii na kg medeno-seceme pogaee. BoCica je dovoljna za60kgsecemogsirupa ilipogace~ Kontraindikacija·nema. Cuvati u originalnom pakovanju na tamnom i hladnom mjestu. Rok trajanjaje 18 mjeseci. Proizvodi "Peelarska centrala" Zagreb, Kneza Mislava br.l3, Hrvatska. ~
203
kao lijek i stimulativna
i makro Ako smo paidzV;~iII pi-vi pro'Ijetni p~egiedi ziiambzdhlvstvenostanjb poj~dinih pcelinjil1 zajedllica, pripremimo pogace sa poh"ebnimlijekovima premabroju obo Ij elih pcelinjih:zajednica.Ovay nacinj e bolji, blagovremeno pristupimo lijecenju odredenih pcelinjih zajednica, nastayijamo, lijecenje i pratimo daljnje zdravstveno stanje. " '" iIi
vitamine,
drustvo proljetnom treba do 15.svibnja (maja) do gIavne poiaod.:ove Kotlcirie'budeu pogacama apoia u'secernom sirupy, U dobije 6 d6:8 kg hnme. oba slucaja treba dodavati lijekove 1 qstaJ"l: stimlflatiyna. Zato je;najbolje, peelan sami spravljaju i pogace, a to je i rentabilnije. Od oko 20.ozujka (marta) pa nadalje treba poceti prihranjivanje secemim sirupom u odnbsll I: 1, sipajuci u hranilice slabijim pcelinjim dmstvima pcl'litat sifupa, srednjim i-,51itar,a j'a:eim:2 litra, svaka dva do cetiri dana, vode6i pri tom tacnu evidenciJ\l.pokosnicarna, kakobisvak:;t ]?celinja zajednica primila potrebnu kolicinu, utvrdenu prilikorn prvog pregleda. Na ovaj nacin cerno oko 15.svibnja (maja) imati zdrava i snazna peelinja drustva, sposobna da najbolje iskoriste prvu glavnu p a s u . ' ~ ',f
U februaru (veljaCi) 8Yfjka"pcelinja:(4:ajednic
"
• ';"
,
•
< -.'
-..
~
•
,."
.;
i ' ~
• ;
Peele ugibaju od gladi od fcbruara (veljace) do aprila(travnja),rkada nemaju dovoljno hrane a do tada nema unosa nektara u kosnice, izuzev cvjetnog praha kao prve hrane. U aprilu (travnju) pocetkom maslacka pocinje prva pcelinja pasa sa nektarom koji peele pretvaraju u med. '"
<~'~,
~
,
U februaru (veljaei) peele pocinju prikupljati prvi cvjetni prah sa kacuna, vrbe-mace i jagoreevine a tek krajem martil.'(b,Zujk~)jpocinje glavna polenova pasa.. U s'ecemi sir4P'tteb,a pre~eriti~hO staviti njek, \r'1taminC i stihmiatlvna sredstva. 'Prihr~mji~'anjem se pored obezbjerlerljapot'teBrie te±erve'hrane; maiica'st1h1UH~e na ihtenzivriije po'Iaganje jaja i' nataj' se nacin peelinje drustvo brojuano.,povecava: Bceleizvedene iz'posljednjihkoiaujesenzivedo,proljeca, oko 6;8 ~ese~i. , \ ",/, ';
".,',
.7'\
:T,,;
~,~.',.I'l'''''::''\·:·
.,"C"
'J;;~'l:>·:~,·.~~:~""""<;,;r~1
, "
';~
:,
C'.'
,.;,;:.,
_
Da hi se p~dlnja drustva i pn osbidrioj 'ljetnoj pa~i'i v:elik6J vrupinipogstakl\l na.sto al,
,
Svako peelinje drustvo u Ijetnom periodu, za vrijeme oskudne pase, treb<)l. p..xihraniti sa2do3 kg secera u kristalu.
JESENSKO PRIHRANJIVANJE
I'
. f ..
Uspjeh u pcelarenju poeinje od jesenskog prihranjivanja pcelinjih zajednica. Stoga se kaze cia pcelarska godina zapravo poeinje 0 1.avgusta (kolovoza) a to je od pripreme pcelinjih zajednica za zazimljavanje.
ZIMSKO '-".Wl!,",U
u toku zirne
se sarno
nuzde,
postoji opasnost
dovoljna kohcina u pomoe povoljnom od kg preko satonosa ispod poklopca , u danu bez vjetra i padavina. (poklopne daske), ukoliko se ne peelari sa Milerovim hranilicama U toku zime, kada bude neki topliji ili sunean dan, kada peele izlaze na proeisne letove, treba ponovo takvo drustvo prihraniti, sa jednom iii opet dvije pogaee. Ni u kom slueaju se zimi ne smije prihranjivati sa secemim sirupom,jer bi se zaledio a i peele se ne smiju izdvajati iz klupka u hranilicu. Zimsko prihranjivanje je potrebno inace ueiniti u dugim zimama, kada peele, zbog velike hladnoce, nisu u stanju da se prebace i formiraju klupko (klube) izmedu drugih okvira sa hranom u kosnici. Tada se na isti naCin ubace dvije medeno-se6eme pogaee jedna do druge, direktno iznad klupka. Tako ce drustvo sigumo prebroditi tesku i dugu zimu bez velikih gubitaka, razvijaju6i normalno leglokoje se javlja vee krajemjanuara (sijecnja). Peele se po otvaranju kosnice u zimskim danima brzo srede, poslije zatvaranja kosnice, kada inace oddavaju toplotu sarno u klupku i gnijezdu, a ne u cijeloj kosnici.
U prolje6e, Cim se vrijeme ustali i temperatura povisi, treba pristupiti prihranjivanju takvog drustva secemim sirupom u odnosu 1: 1, u intervalima i kolieini, prema potrebi drustva, u zavisnosti od razvijenosti legla i da se drustvo obezbijedi do glavne proljetne pase. Za uspjesno prezimljavanje i razvoj proljetnog legia najsposobnije su peele izvedene od kraja avgusta (kolovoza) do polovine septembra (rujna). Istrazivnj em je utvrdeno: - da se od peela izvedenih do 20 jula (srpnja), preko zime izgubi 61 %; - od peela izvedenih poeetkom avgusta (kolovoza) izgubi 18%; - od kraja avgusta (kolovoza) do polovine septembra (rujna) 12% i - od po Iovine septembra (rujna) do kasne jeseni izgubi 30%. Pede preko zime trose mjeseeno oko 1-2 kg meda za svoju ishranu. Medutim, u proljece od februara (veljaee) naglo se trosi med na ishranu larvi i mladih peela. Visegodisnjim pracenjem zimske potrosnje hrane Beleic i Lonearevi6 su utvrdili da se ta potrosnja kre6e ad 8,5 do 10,5 kg.
1. Beleie S. Loncarevic
j
M
Autor X 2
2
Xl 1 0,7
e
XII 1 0,8
e
51
I
1,5
c
• ~
1
II
2 1,5
Ukupno III 3
2,5
10,5 8,5
Zimskapotrosnja hrane 205
VIII PROIZVODI PCELA
I
II
Medje
'JU"UU'-,UU
slatka materija gustotecne np!rnrr'c> i preraduju u
J:\.VIU"lC>
koju
proizvod vostanih zlijezda mladih pcela gnijezda, poklapanje legla u pcelarstvu
za
za
satnih osnova,
kojih nema sa'V'rernerlOg
- PRO POLIS (PCELINJA SMOLA) Propolis pcelinja smola je smjesa voska i smolastih koje a sakupljaju nesto drugaCije sakupljanja polenovog i unose u kosnicu upotrebljavajuCi ga za zatvaranje pukotina i supljina u kosnicama, ucvrScivanje 'okvira i za balzamovanje-mumificiranje ubijenih ve6ih neprijatelja u kosnici, koje ne mogu iznijeti, kao npr. leptirica, mrtvackih glava, miseva itd. Propolis se koristi u humanoj medicini, farmaciji, industriji boja i lakova, za lakiranje muziekih instrumenata i najfinijeg namjestaja, u vocarstvu kao odbean kalemski vosak i
- CVJETNI PRAH (POLENO-V PRAH, POLEN, PELUD, HRBA) CVjetni prah nije direktan proizvod peela, nego ga peele sakupljaju sa prasnika biljaka cvjetnica i u vidu loptica Zutocrvenkaste boje nose na zadnjim nogama, unose u svoje gnijezdo i konzerviraju u celije sa6a. PoIenov prah je sirovina ~tao izvor bjelancevinaste, mineral;ne i vitaminske hrane za ishranu larvi u pcelinjem gnijezdu a takode 1 kao hrana za mlade peele radilice u kojih treba da se aktiviraju vostane zlijezde za lucenje voska i pO&drijelne zlijezde za lucenje maticnog mlij~ca. Od
praha se spravlja s medom i
P(,F'i"t'\lm
cvrstapceIinja hrana rnedeno-secerne pogace.
MLIJEC (MATICNO MLIJEKO) Matieni mlijec iIi maticno mlijeko proizvod podzdrijelnih zlijezda u mladih pcela radilica, ciji sekret-matieni rnlijec sluzi za ishranu mladih larvi u leglu, kao i ishranu matice.
209
drustava na pcelinjaku. leao
10 kg rneda a cijena tmke sa pcehnjirn drustvom
Udornaceno Je da se cijena roja krece kao ovee na
s
sto
radilice
Oplodene rnlade matice proizvedene u nukleusima, Cije potomstvo provjereno, pcelaru donose izvjesne prihode, kako na svorn pcelinjaku, tako ina trzistu.
MED Pod medom se podrazumijeva proizvod peela medarica-gusta, slatka, sirupasta iii kristalasta rnaterija, bjelozute preko rurnene do tarnnomrke boje, specifienog rnirisa i ukusa. Specificna tezina rnedaje ad 1,10 do 1,45 kg. Peele spravljaju med od nektara. Nektami med moze biti monofloran od nektara jedne vrste biljaka iii polifloran, dobijen od raznih vrsta nektara. Prakticno, rijetkost je proizvodnja eisto monoflomog meda, izuzev u eksperirnentalnim ustovima, S obzirom na to da se medonosne pase preklapaju i nastavljaju a cesto i vise njih u isto vrijeme. Stoga se monoflomim medom smatra onaj kojeg ima najvise i eiji karakteristiean sastav i svojstva dominiraju u njernu. Nektar koji peele sakupljaju iz cvijeca i behara, glavnije izvorugljenih hidrata, koje peela pretvara u lahko svarljive secere-glukozu i fruktozu, u medu se nalaze i promjenjive kolieine secera, kao i mineralni sastojci. U medu se nalazi i vise kiselina: mravlja, sircetna, jabuena, limunska i Cilibama, te vise aminokiselina. Nalazi se takode karotin i x-antrofilni pigment, albuminoidi, kao i enzimi, invertaza, dijastaza, katalaza i inulaza. Med, osim ostalog, sadrzi i elemente kompleksa vitamina B ito u slijedecim miligramskim vrijednostima za 1 gram meda: - nikotinske:kiseline 1,10 miligrama u gramu meda, - pantotenske kiseline 0,55 miligrama u gramu meda, ~.
rihoflavinaO,26 miligrama u gramu meda.,
- piridoksina 0,10 miligrarna u gramu l11eda, - tiamina 0,044 miligral11a u gral11u meda, - foIne kiseline 0,03 miligrama u gramu meda, - biotina 0,00066 miligral11a u gral11u meda.
Siroki okvir medi,~ta sa poklopljenim medom i nekoliko p,..cela. 210
SASTAVMEDA hidrati
8U
glavill sastojak meda sa
rnisljenju Batalinija i monosaharida, 11 disaharida i 12
suhe materije.
iz analiza u 1972.godini, seceri u medu se sastoje od 2 saharida (oligosaharida):
- monosaharidi: fruktoza i glukoza; - disaharidi: maltoza, kozibioza, turanoza, izomaltoza, saharoza, maltuloza, izomaltuloza, nigeroza, trehaloza, gentiobioza i laminariboza; - oligosaharidi: erloza, panoza, maltotrioza, kestoza, izomaltotrioza, melecitoza, izopanoza, 6-aglukozilsaharoza, 3-a-3-izomaltozilglukoza, rafinoza, izomaltoteroza i izomaltopentoza. Med ne saddi dekstrine. Radi se 0 oligosaharidima sa relativno malom molekulskorn masom trisaharida. Zbog njihove slabe rastvorljivosti u alkoho_lu, podvode se pod dekstrine. Fruktoza i glukoza se eesto oznaeuju kao invertni secer, sto je u slueaju meda pogresno, nego treba oznaeavati reducirajuCi secer. Samo u slueaju smjese jednakih kolieina glukoze i fruktoze, radi se 0 invertnom medu. Reducirajuci seceri u medu dostizu 75-80%. Po Whiteu, iz analize u 1976.godini, rned je sastavljen od vise komponenata. Identificirana je 181.materija. U cvjetnom lAedu se vitarnini: (riboflavin),B6 (piridoksin), H (biotin), C (askorbinska kiselina), (anti\1emoragicni), Be (folna kiselina), B3 (pantotenska kiselina), itd. U 100 grama~eda ima 3-4 mg vitamina 0,04 rng vitamin a B2, nesto u tragovima vitarnina Bl (tiamin-a) 0,06 mg (nikotinske Idseline),itd. obzira na rninimalne KoliCine, osim B2;vitamini imaju znacajnu ulogu, posto se nalaze u smjesi s drugim, za organizam cijenjenim materijama, kao sto su grozaani i vocni dekstrini, mineralne soli, organske kiseline i druge poznate i nepoznate materije. u~ja, biljne boje i kiseline, pripadaju nepoznatom dijelu meda, od kojih se zna, da uglanvom zavisi njegov ukus, aroma i boja. Arornatske materije (eterska ulja), stvaraju se u cvjetonosarna u vrijeme cvjetanja a peele ih sakupljaju i unose s nektarom, pa se one ocuvaju u medu.
211
od vrste
Ul.v'UV'.LV
iz zlijezda glave izlucuju ferment koji prilikom pretvaranja nektara u bakterija. Suprotno glikozooksidaze. Nektar je neutralne reakcije, pa je veoma dobra podloga za tome, med je reakcije (pH3,7-4,5), pa ne odgovara razvoju bakterija. I kvasnice su osjetljive ''-hJvU'"H i nalaze se sarno u medovima sa velikim procentom Ferment u kiseonika djeluje tako da minimalni glukolakton kasnije dolazi do stvaranja za kiseline, srvara sa U peroksid (H202), koji ima kolicine su male, ali imaju snagu, posto med i u razrijedenom stanju 1:7 a hvadski 1:20 klijanje bakterija. Zbog ove osobine meda, medom se tretiraju rane i zapaljenja sluzokoze. Holandanin Van
1892.godine otkrio antibakterijska svojstva meda.
LJEKOVITA SVOJSTVA MEDA U dalekoj proslosti se vjerovalo med lijeci, okrepljuje, produzava zivot, jaca snagu duha i tijela, primjenjuje sekod bolesti utrobe, inficiranih rana i fistula, itd.
Naucnim istrazivanjimaje potvrdeno da med djeluje narad srca, da rastvoreni med prelazi u krvotok i cirkulise, da je to pravi terapeutski lijek koji se primjenjuje kod teskih srcanih smetnji. Aktivna materija acetilholin veoma je znacajna i pozeljna za rad srca, jer djeluje na prosirenje arterijskih sudova, sto je zavisno od porijekla meda, jer kolicina ove materije se krece od 1 do 100. Med normalizira srcani litam; med djeluje na poviseni krvi pritisak. Vitamin B 12, koji se daje u vidu injekcija i drugim oblicima, djeluje protiv anemije. Soli meda ucestvuju u stvaranju eritrocita (crvenih krvnih zmaca), ukolikose u organizmu dobro resorbuju i iskoriste. Med u sacu pri zvakanju doprinosi dezinfekciji i ciscenju zuba, kao i jacanju desni. Navode se ljekovita svojstva meda u zavisnosti od njegovog porijekla, odnosno od koje je biljke sakupljen nektar, ito: - bagremov med ima umirujuce djelovanje; -lipov mect'tma antisepticno i umirujuce djelovanje. Koristi se kod bronhitisa i nazeba, kao sredstvo koje pom~tr iskasljavanju; - kaduljin (zalfijin) med ima antisepticno djelovanje; , ';~suniski Ihed (rriedljikovac)djeluje antisepticllo, urriiriijuce i ariiiiriflamotomo (protiv zapaljenja);
- kestenov med siri peri feme krvne sudove; - maticnjakov med se koristi kao sredstvo za umirenje; - karanfilov med poboljsava rad urogenitalnih organa. Koristi se protivdijareje i za iskasljavanje; - nanin med se najvise koristi kao analgetik, za smirivanje grceva misi6a i kao sredstvo za splJecavanje nadutosti, itd.
212
NA
jetra ima ulogu skladista rezerve uzimanjem stvara se koji obezbjeduje krv glukozom. Pored toga, sadrzi i izvjesnu kolicinu holina i Na funkciju jetre negativno utice konzumiranje alkohola, degeneraciju jetrenog odnosno pojavu neophodno se med zastita.
MEDANA
VARENJE
Med djeluje na probavu visestruko. Uzimanjem meda se stvara kiselina u zelucu. Ako se i dalje uzima med, dolazi do pove6anja kiseline. Kod ovakvog stanja zeluca samo nervoznog stanja i umora od naprezanja u radu kod osoba koje se lahko uzbuduju, javlja se slicno kao i sa uzimanjem doza meda, dakle stvaranje kiseline koja se oslobada i u potrebnim slucajevima (kod ahilicara) povoljno djeluje na rad organa varenja, odnosno probavu. U punom zelucu posIije obroka, nastala kiselina se neutralise. Med pretvara hoHn u acetilholin, sto regulise crijevne peristaltike, narocito kod osoba koje rade u sjedecem polozaju, usljed cega dolazi do lijenosti crijeva i zatvora. Stoga se pred spavanje uzme jedna cajna kasika meda, Cime se jos izbjegne neraspolozenje. Pri ovome, radi bolje efikasnosti, treba uzimati onu vrstu meda koja sadrZi velike kolicine holina. Medom se mogu otklonuti poteskoce koje su posljedica nekih anatomskih smetnji otpadnih materija.
MED PROTIV BUBREZNIH OBOLJENJA I SMETNJI PRI MOKRENJU Oboljenje bubrega je povezano s mokracnim putevima i besikom. Bolest djeluje na normalan rad srca, jetre, nervnog sistema, itd. ~¥brezi su bioloski filteri u kojimadolazi do izdvajanja iz lavi stetnih materija raznih hranljivih sastoJaka a narocito do razlaganja ureje-mokrace. Bubrezi covjeka u toku 24 sata izluce oko 1,5 a zena 1,4 urina iIi filtriraju oko 100 litara krvne plazme.
litfd
Kod oboljenjabuhrega(nefritis)pored uzimanja lijekova, neophodnajestroga dijetabez kuhinjske soli i masnoca. Kod ove bolesti kao i kod drugih bolesti: jetre, srca, probavnih organa, itd., preporucuje se svakodnevna upotreba 50-100 grama meda u caju od sipka. Sipak se isitni i skupa sa kospicama spravlja cal.
213
vade i
najbolje
najedan
od
NEPODNOSENJE Pored Ijekovitih osobina, med kod nekih slieno alergiji ad jagoda, potena, pr,opolisa, Smatra se da alergija na potice dolazi usljed neposrednog dodira meda sa nadrafuje ih I javljaju se bolovi. To se moze vocnom soku. Preporucuje se, da takva kasnije postepeno povecavaju kolicinu.
pojave. To
V"'cLVLU
KRISTALIZACIJA MEDA Kristalizacija meda jedno je od bitnih svojstava prirodnog meda. Predstavlja prezasi6eni rastvor secera sa vecim procentom saharoze, usljed kojeg se tecan med pretvara u kristalisano stanje. Ako se zeli pospjesiti kristalizacija, potrebno je manju kolicinu kristaHsanog meda dodati tecnom medu u omjeru 1: 1.000 i dobro izmijesati. Nakon dan-dva say med ce kristalizirati. Ako se pak zeli kristalisani med pretvoriti u tecan, onda se posuda sa kristalisanim medom stavi u veti sud sa vodom, koja se zagrijava do 45 Ge, kada med postaje tecan. Ako dode do pojavevrijenja meda (fermentacije), onda se medu dodaje sumpordioksid (S02), koji se mijesa sa medom. Moze se nabaviti u trgovini hemikalija. Na taj nacin uniste kvasnice i mikroorganizmi izazivaCi fermentacije ;;t sumpomo jedinjenje ubrzo ispari, bez posljedica na ukuse i mlnse.
HRANLJIVOST MEDA Ljudi med upotrebljavaju duze od 10 hiljada godina. Kao hrana od velike je vrijednosti s po;tencijalnim alkalitetom, neophodnim za podrzavanje kiselo-alkalne ravnoteze u organizmu a llC1Jznacajnije su mineralne soli, kojeneutralisu kiselinu.
fW pcelinjem medu je do 1976.godine razvoji funkcionjranj~ org(,lniZl1l11.
iden~ificirana
181 materija koja je potrebna za normalan
Med, dospijevajuCi ujetru, pretvara se u glikogen, pri cemuje masna degeneracijajetre nemogu6a. Antibakterijsko djelovanje meda je slicno penicilinu. Medje najcudniji eliksir, jedinstven i nezamjenljiva apsolutno prirodna hrana. U medu se nalaze dvije vrste secera: - dekstroza (glukoza) i - levuloza (fruktoza).
214
40% u medua
mora
u
vise pogoduje koji u medu, negoli bijeli mdustriJskikojeg su rafinacijom odstranjene vrijednosti. rad srca, med djeluje dvojako: na obim sakupljanja i
za rad misica srca' 1 se
ugljeni hidrat, bi ga trebalo sve upotrebljavati u ishrani dojencadi, pri cemu djeca rijetko dobijaju grceve u stomaku a brzo apsorbovanje meda sprjecava razvijanje stetnih procesa fermentacij e. Covjekova krv sadrzi 24 mikroelementa od kojih 22 takode ulaze i u sastav pcelinjih proizvoda. Mikroelementi meda, kao sto su: vanadij, zeljezo, kobalt, bakar, mangan, nikl i cink, pospjesuju proces krvotoka, pa doprinose otklanjanju anemije. Kolicina kalcijuma u krvi se uvecava uzimanjem meda. Masu od koje se u organizmu stvaraju kosti, zubi, kosa i nokti, cine deset dijelova kalcijuma i cetiri dijela fosfora. Do pomanjkanja fosfora dolazi zbog pomanjkanja kalcijuma. Kolicina kalcijuma u krvi se pove6ava dva i po sata poslije uzimanja meda ita se veca koncentracija zaddava citav dan. Ako se med uzima redovno svakog dana, u krvi ce se uvijek naci potrebna koliCina kalcijuma. Med je mocan da nadoknadi gotovo svaki nedostatak koji se moze javiti u nasoj svakodnevnoj ishrani. Neosporno je dokazano da bakterija ne moze da zivi uz med, zato sto je med izvanredan izvor kalijuma. Kalijum oduzima bakteriji vlagu, bez koje ona ne moze opstati. Polen mnogih vrsta cvijeca saddi vise vitamina Cod bezmal0 svih vrsta voca i povrca. U svakom medu uvijek ima poiena. Medje izvanredan medijum za vitamine, sto nije slucaj s vocem i povrcem. Spanac u toku prva 24 casa po branju gubi 50% svoje kolicine vitamina C. Voce tokom vremena gubi od vrijednosti vitaminske saddine. Kao i mnoge druge vrste hrane bogate !'iecerom, med sadrzi malo tiamina a dosta riboflavina inikotinske kiseline. Med sadrZi sve vitamine koje strucnjaci zaishranu smatraju po zdravlje neophodnim. Medje prije svega gradivna hrana,' puna raznih materija koje su potrebne za razvoj i obnovu tijela. rako se med svrstava u hranu, Ijekari smatraju daje njegova medicinska vrijednost njegova najve6a vrlina. Prednosti meda nad drugim oblicima secera su: - ne nadrazuje zidove organa za varenje; - brzo se i lahko asimilira; - brzo zadovoljava potrebu za energijom;
215
se
se
sa
20 litar kravljeg mlijeka ima,
dfula.
se u sportu uzima radi pove6anja kosarkasi, itd).
(maratonci, bokseri,
sprinteri,
Med se uzima 15 minuta uoei starta u koHcini 60-80 grama. Med se brzo upija u limfni sistem, odakle u i tkiva, pojacava misi6a, djeluje okrepljuju6e, povecava procenat hemoglobina u krvi a kod djece ubrzava rast. Med naroCito koristi oslabjelim fizickim i intelektualnim radnicima, prezdravljelim (rekonvalescentima) osobama iznurenim poslije prelezanih bolesti itd. Preporucuje se uzimati med na 1,5 do 2 sata prije rucka iii 3 sata poslije jela. Med se rastvoriu toploj vodi u odnosu 1: 1, pije s cajem iii mlakim mlijekom. Dnevnadoza meda za djecuje 30 do 75 grama prema uzrastu djece a za odrasle 60 i za zdravu
150 grama
Hranljivost meda odreduje se prvenstveno prema njegovoj zrelosti, tj. procentu vode. Fini miris med dobija cvjetnog bilja.
PREHRAMBENI PROIZVODI S MED01VI Veoma je korisna kombinacija meda i drugih prehrambenih proizvoda: sokovi, sirupi, kompoti, vocne tursije, osvjezav
Dodatak medaprehrambenim· proizvodima doprinosi· pove6anju njihovc kalorijske vrijecinosti, poboljsanju ukusa, arome i privlacnosti proizvoda.
MED U KOZlVIETICI Med hrani kozno tkivo i njegove zavrsetke, spljecava procese smefuravanja i stareI1ja, odrzava elasticnost i vlaznost koze, pojacava njen tonus, usporava mnoge negativne promjene, itd.
216
masti, Pcelinji vosakje nezamjenljiv u izradi kozmetickih nrf'n,;;,r~ vitamina i znatne kolicine vitamina F.
oko 4.096 intemacionalnih
,",UJ.Hn,u
se kupazira slabog i sa ukusa i mirisa. Med izrazito svijetle boje se sa tamnijom bojom meda. Takoder se kupazira med sa velikim i malim procentom vode. Ni u kom slucaju ne kupaZirati vrste meda neprijatnog specificnog ukusa i visokokvalitetne mirisne monoflome vrste meda. Prije kupaziranja, p0trebno je izvrsiti probno kupaziranje, radi postizanja optimalnog odnosa. Kupaziranje je najbolje vrsiti u homogenizatorima sa spiralnim napravama.
JEDNOSTAVNO RASPOZNAVANJE MEDA hemijske iii druge pouzdane analize, moze se jednostavno ustanoviti, da Ii je neki med cist proizvod peela je vjestacki dobijen i to na sbjedece nacine: 1. Jednoj kolicini meda stavljenoj u staklenu epruvetu do dati dijela Cistog alkohola iIi spiritusa. Sadrzaj u epruveti zagrijavati u vreloj vodi i muckati. Prirodan pcelinji med ce se potpuno rastvonti :1vjestacki ce na dnu ~pruvete ostaviti bijeli taIog; 2. Ako teglu s medom izvmemo i ako se gusta masa rastegijivo odvaja od dna posude i sporo kaplje, znakje da se radi 0 cistom pcelinjem medu. Ako se pak masa naglo odvoji od' dna posude, znak je da je med vjestacki; Ponekad u tegli mogu se zapaziti dva sloja meda: tecan ikristaliziran (zgusnut). Radi se 0 odvajanju vocnog (gomjeg) i groZdanog (donjeg) secera. Gomji dio je sladi, koji mogu kao vocni koristiti dijabeticari, s obzirQm na to da on ne utice na povecanje secera u krvi (glukoze). Donji dio-kristalizirani med je dokaz da.se radi 0 prirodnom pcelil~jem proizvodu. Miris se odreduje nepo~redno poslije otvaranja posude s medom. To se isto moze odrediti i ako u neki sud uIijemomalo meda,zagrijemoionda odredujemo miris. Ukus se odreduje uzimanjem malo meda u usta i prevlacenjem jezikom preko njega (utvrdi se' ukus). Boja odreduje sortu meda, uporedujuCi je sa poznatim sigumo identifikovanim medom.
217
3. Lijecenje proizvodima HJA"'~'-"'I individualno doziranje (upute daju ljekari apiterapeuti); za 1
osobe
ugljikohidrata u max 100
rasporedenih u
navrata
to: ujutro
grama. Doza za dj eeu, dok traj e terapij a, j e dnevno 30 gr, takode rasporedenih u tri navrata po eea 10 gr; 6. Terapija uzimanja meda traje najvise dva mjeseea a onda se pravi pauza od 5 dana, kada se terapija moze ponoviti; 7. Sluzokoza zeluea i erijevnog trakta brzo i lahko upija pcelinji med, sto je prirodni katalizator (provodnik) kroz organizam raznih korisnih sastojaka, naroCito vitamin a i kalcija. Radi te njegove osobine "provodnika", u med se dodaju i drugi potrebni vitamini i drugi medikamenti, kako bi prirodnim putem bili uneseni u organizam; 8. Med se ne smije zagrijavati stavljati u cajeve i mlijeko na temperaturama iznad 40 oe, jer se unistava holin, etericna ulja i drugi korisni sastojci; 9. Odlezan med se kristalizira, sto je dokaz prirodnog pcelinjeg meda; 10. Smatra se dajemednajboljeuzimati unormalnim uslovima svakodnevnoumanjimkolicinama u mlakom rastvoru s jabukovim sircetom iIi vodom sobne temperature, kao napitak uzjelQ umjesto vode iii vina u toku jela; 11. Opste pravdo je, bez vaganja meda: - djeci davati triput dnevno po kafenu kasiku meda; - odrasli i bolesnici uzimaju triput dnevno po jedacu kasiku; - liea koja nemaju dovoljno kiseline u organizmu za varenje (ahilicari), treba da uzimaju med prije jela; .,. liea kojaimaju visak kiseline (hiperaciditet), cirasi i drugi, treba da med uzimaju poslije jela.
PAKOVANJE MEDA ~
Pakovanje meda najcesce se vrsi automatski u zapreminskim dozimetrima i to jos dokje topao, jer je tako smanjen njegov viskozitet (ljepljivost, tegljivost).
218
1
nepovoljnoj temperaturi od 30 Med ne treba u prostoriji sa: Iukom, kupusom, naftom, benzinom, gasom, sapunom U prostorijama relativna vlaZnost treba da je oko 60% a ne smije biti od 80%. Okvire sa medom u treba zamotati u celofan. za med biti ciste i stak1a iii su emajIirane se posude moraju biti od drveta, do isti treba da je fino gledosan. 20% pod uslovorn da ne daju i boju. Cetinari ne dolaze u zbog njihova speeificnog hrastovina zbog tanina, daje emu boju a metalne posude i burad, ako nisu terneljno prevuceni neutralnom prevlakom koja spIjecava neposredan dodir rneda sa metalom, usljed cega inace dolazi do reakcij e organskih kiselina i metala. U novije vrijerne sve se vise koriste i plasticne posude, kao i folije od plasticne mase namijenjene za ambalafu namimica koje, zbog ekonomicnosti, manipulisanja i prevoza sve vise su u upotrebi na svjetskim trzistima. Postoje regionalni standardi za zemlje Evrope 0 medu. Cist06a meda se kontrolise odredivanjem proeenata primjesa, koji ne smije biti veei od 0,1 %.
MED NA TRZISTU Naziv med moze da nosi sarno Cist proizvod pcela. Proizvod dobiven u periodu prihranjivanja pcela secemim sirupom iii drugim slatkirn supstancama, prema propisima, mora nosHi oznaku "secemi med". Pod irnenom rned, ne rnogu se stavljati u prornet ni kararnelisani proizvodi slicni medu, niti med koji saddi vise od 23% vode, kao ni rned koji sadrzi vise od 5% saharoze (rep in i trscani secer). Po svom porijeklu i sastavu, prema propisima bivse Jugoslavije (SFRJ) za promet zivotnih namimica, postoje tri osnovne grupe medova: - cvje'~ni, dobiven od nektara raznih cvjetonosa (bagrern, lip a, djetelina, kadulja, ruzrnarin, kesten, itd.); ? - cetinarski, dobiven od lucevina cetinara (smreka, bor i dr.'l'i - medljikovac, dobiven od rnedne rose (medljike), koja se@'ovrerneno javlja na liscarirna, koje izlucuju hsne usi na cetinarima iJisearirna, Neke vrste medljikovcaimaju posebne osobine, kao oni sa jele i srnrce (hojevac) iIi od sokova iz zira (medun). Prema nacinu proizvodnje (nacinu dobijanja) i obliku na tdistu, razlikujemo: - med u sacu (zatvorenom i ne zalezenom); - rned samotok, dobiven isticanjern (ocjedivanjem) iz saca bez ikakve mehanicke obrade; - med vrcani, dobiven vrcanjem nezalezenog saca (u centrifugi); - rned presovani iii rnuljani, dobiven iz drobljenog nezalezenog saca pod pritiskorn hladnim gnjecenjem i - med topljeni, dobiven zagrijavanjern drobljenog i presovanog s~ca, ali najvise do 40 °C. 219
Topljeni i
se
na
obrade.
su
Prayilno cuvan u higijensldm stvorileprirodan naein konzervacije godina nakon njegove proizvodnje.
i
Med ne moze biti zag aden ni hemijskim sredstvima prskaju herbicidima, jer peele ne padaju na to rastinje.
l~jecenje
miliona i posbje
zaprasuje insekticidima
S obzirom na to peele radilice, proizvodnju meda insekticida, jer one u svom kratkom drustva sojeva, kao drugi insekti. Matica kao majka sa prirodom, da bi se izlozila djelovanju Hi~.v''''H''jlUU.
plodne, osiguravajn ne mogu posti6i rezistentnost novih ne kosnice u opstenju
IJJ.
Nauka do sad nije uspjela da proizvede materiju slicnu medu. Odvajanjem polena i drugih prirodnih cestica, eak i vostanih, smanjuje se bioloska i Ijekovita vrijednost meda. Med je neuporedivo korisniji od rafinisanog bijelog fabIickog secera (saharoze). Posto se energetske potrebe covjeka zadovoljavaju sarno se6erom prirodnih izvora vo6a, groZda i malo iz meda, jasno je dajedino ovi proizvodi odgovaraju fizioloskim potrebama ljudskog organizma. Med postaje sve korisniji i kao lzvor veceg broja dragocjenih zastitnih materija, Cijeg bi koriscenja u dovoljnim kolicinama covjek bio danas odvec ugrozavan morbogenim Ciniocima, koji u savremenoj zivotnoj i radnoj sredini upravo obiluju.
Med na trZistu
it,1 (Iz prospekta
220
((Medoprodukt':~rJJescara)
dobijanja
max 8
21
min 60 invertni secer
saharoza
me dljikovac bagremov lavanda banksia tilovina draca vrijesak kadulja m.zmarin cvjetni med ostaE med
kiselost medljikovac ostali med materije muljani med nerastvorive topljeni med u vodi ostali med di"astaza pepeo
HMF
- med u sa6u - topljeni med
10
8
5 max 40m Mol/k max 1 max 0,6 max 0,5
5,5 5
3 max 5mMollk
40mMollkg
1
max 1 max 0,1 min 8
8 - 10 max
40
dobiven ., muljani iii presovani
max 10
= dobiven
0,5 0,5 0,5 0,1 8 40pprnlkg··
nezalezenog drobljenog saea pod pritiskom, hladnim gnjecenjem;
dobiven uoriginalnom zatvorenom i nezalezenom saeu; dobiven zagrijavanjem drobljenog i presovanog saca max do 40°C.
Prema regionalnim standardima 18 zemalja Evrope, cisto6a meda se kontrolise odredivanjem procenata primjesa koji ne smije biti veCi od 0,1 %. K valitet meda i dmgih pcelinjih proizvoda detaljno je reguliran pravilnikom: "Pravilnik 0 kvalitetu meda i dmgih pcelinjih proizvoda" Sl.list RBiH 2/92. i 1~/94. 221
..... 193.700 ............... 1
- Evropa bez
................
.......................... .... 122.900 tona,
- Afrika, ............................................................................... 87.700 .......................................................... 52.700 tona, - Juzna Arnerika, Oceanija, .... ......... .......... ....
.. ........... ................. 28.500 tona. UKUPNO: 652.000 tona
Pojedine zernlje kao najveci proizvodaCi rneda su: - IZina, .............................................................................. 105.000 tona, - SAD, ................................................................................. 91.000 tona, - SSSR, ................................................................................ 80.000 tona, - Meksiko, ........................................................................... 58.000 tona, - Kanada, ............................................................................. 29.200 tona, - Argentina, ......................................................................... 24.000 tona, - Australija, ................................................................... ~ ...... 21.000 tona. Ukupna godisnja proizvodnja rneda u svijetu se krece oko 700.000 tona. Najvecu godisnju prosjecnu kolicinu meda po pcelinjem drustvu u kilograrnirna (prerna podacirna Granea 1976.godine) dobijaju: Kanada 57 kg, Izrael 40 kg, Australija 37 kg, Meksiko, Argentina i Novi Zeland po 30 kg, Svedska i SAD po 25 kg, itd. . Proizvodnja rneda je ovisna 0 klirnatskirn i prirodnirn uslovirna, broju pcelinjih drustava na 1 lan2, itd. Najvise rneda se trosi prosjecno godisnje po stanovniku u Holandiji (Nizozernskoj) 2 kg, SRNJ i Kanadi po 1 kg, Sjevemoj Arnerici 700 grarna a najrnanje u Aziji i Africi. Posljednjih godina ukrupnjavanje i specijalizacija pcelarstva, prirnjena novih efikasnijih tehnologij a i pcelarskog pribora i inventara i stvaranje produktivnijih rasa pceia, s jedne strane, povecavaju kolicine rneda. S druge strane, nepovoljan utjecaj irna sve veca upotreba hemijskih sredstava za biljnu zastitu, srnanjenje pcelinje pase zbog sve veceg obradiv~nja povrsina zernljista, zatim bolesti pcela i njihovog leg la, narocito pojavorn varoe i 81. 'l,' ,
?l
222
poldopljeni dvij e trecine Pored pcelara potreban najmanje JOB jedan pomocnik za prenosenje okvimjace sa okvirima, naiZl11ienicno skidanje vostanih poklopcica saca, okretanje vrcaUke, prenosenje kanti s medom i vracanje izvrcanih okvira. Za vrcanje meda treba pripremiti vrcaljku, dimilicu sa za sagonjevanje, okvimjacu, za skidanje vostanih poklopCica cetku za metenje za otvaranje poklopcica sa vostanim cjediljku sa ramom i poklopcicima sa piehom, cJediljku koja se stavlja na kantu ispod cJediljke, posudu za poklopeice, posudu sa vodom za pranje i ruku od za med. Vrcaljka se opere mlakom vodom, dobro posusi i nagne Ostali pribor se takoder opere i osusi.
suneu vani, najbolje uoCi vreanja.
Prvo se peelarskim-ameriekim dlijetom ili jaeim odvijaeem "srafcigerom" odvoji poklopae od nastavka malo i kroz taj otvor ubaei nekoliko dimova a onda lagahno skine poklopac i pazljivo sa pee1ama prisloni uz kosnieu na postolje. Peele se malo zadime. Vadi se prvi iIi posljednji okvir zavisi koji je lakse izvaditi i on se sa peelama prisloni uz kosnieu na postolje. Potom se vadi slijedeCi okvir, pregleda je Ii med za vreanje a onda vrati dopola u kosnieu i peele stresu na taj naCin sto se lijevom rukom okvir uzme za usku satonose eitavom sakom a desnom sakom udari u lijevu saku obieno dva puta. Ostatak peela sa okvira se odstrani eetkom iii vecom perkom. Okvir se odlozi u okvimjaeu. Sada se uzima onaj odlozeni okvir sa postolja i peele stresu na isti naein. Ako je potrebno ponovo se peele zadime. Poslije svakog stavljenog okvira u okvimjacu, ista se zatvori, poklopi iIi prekrije, naroeito ako je bespasni period. Zatim se vade svi ostali okviri s medom za vrcanje. Na kraju se okvimjaea nosi iii vozi do prostorije za vreanje meda. Ako se ne koristi matiena resetka, dogada se da na nekim okvirima bude otvorenog iii zatvorenog legia iii tek polozenih jaja, pa se ti okviri ne smiju vrcati. U bespasnom periodu dobro je na pragu ulaznih vrata prostorije za vrcanje meda drzati drugu dimilicu zapaljenu, koja ce odbijati peele od ulaznih vrata, neutralisuci miris meda iz prostorije. Umjesto stresanja peela sa okvira medista pri vreanju meda, pored plasticnog tijela-bjezalice, koji se stavlja dan prije vrcanja, koriste se i druga sredstva. Kompresor kao puhaljka sa mlazom komprimiraltlog zraka. Ivan Miksaj pedar iz Hrvatske koristi usisivae prasine snage 1000 W. qotvor za izlaz zraka stavi se jedan krajsavitljive (fleksibilne) cijevi, a drugim krajem na kojem je pl&nata cijev mlaz izlazeceg zraka usmjerava se po ulistima i ostalim mjestima okvira sa pceIama'
H
Na peelinjacima ua kQjil11a nema elektricne struje koriste se kompresori:-puhaljke s pogonom na benzinski motor. Na tdistimaAustrije i Italije mogu se nabaviti kompresori namijenjeni za peelarstvo. Dobro je prije upotrebe puhaljke ispod nastavka s medom staviti jedan nastavak s izvrcanim okvirima, na kome ce se peele zaddavati. Nakon istresanja peela iz nastavka, prakticno je pomocu dinamometarske vage (pogotovo ako se koristi dizalica za nastavak), izmjeriti nastavak sa medom, pa se ustanovi koliCina meda za svaku kosnicu. Istjerivanje peela pomocu puhaljke je jednostavan, znatno skracuje vrijeme i ne steti pcelama i medu.
223
poprska po cijeloj oblacno i na kako bi top tina iz kosnice pospjesila bolje isparavanje kemikalije. imaju povuku u podmetnuti nastavak. Ove dvUe Obzirom na to (octu) a obiju L'-"JL~HJL'-"U.L.l ~
sarno ImJe
kiselina koristi u prehrambenoj organe, Je treba ,-\""'...,,'"}..... I'\
o~~~
~
~
sezone. Ako je pasa dobra, peele zainteresovane za miris prilikom vrcanja, pa se vadi okvir po okvir, skidaju poklopciei, vrca med i okviri vrate u nastavak. U suprotnom, postupak slijedeei: okvimjace se vade svi okviri i slaw liZ zid prostorije blizu vrcaljke, naslonjeni jedan na zastrt nekom drugi nesto malo nagnuti, obicno na bocnu stranu. Prostor ispod okvira treba da plasticnom folijom, radi curenja meda i lakseg eiseenja prostorije. Okviri se mogu donijeti VIse nastavaka. Sada se pristupa skidanju vostanih poklopCiea nad plehom sa cjediljkom pricvrscenom na drveni ram. Ako je sace s medom izgradeno mimo letvica okvira, velikim nozem se skida sve do ravni dascica okvira, a ako je sace s medom poklopljeno nesto unutar iIi u ravni dascica okvira, onda se poklopCiei skidaju viljuskom za skidanje vostanih poklopcica. Boljije noi od rostfraja, koji se pri radu ne mora zagrijavati. Ivan Miksaj peelar iz Hrvatske koristi noz od trake rostfrei-lima debljine 2 mm, koga svede u spic i sa obje strane, nazubi sitno kao kod pile za zeljezo, naostri i stavi rueku iii prievrsti pilu za zeljezo na pomenutu traku. Takav noz koristi vee 20 godina, jer se ne tupi. Vostani poklopciei sa ovim nozem se skidaju pilenjem osteeenja eelija saea. Postoji i automatski otvarac saca koga pokreee elektricni motor, koga proizvodi Medex iz Ljubljane. Otvara okvir po okvir s obje strane odjednom. Okvir se uvlaci u proejep izmedu dva plasta kao ostriea visebrojnih viseCih noziea, koji pri vrtnji formiraju valjke s paralelnim osima okrecuCi se medusobno u suprotnom smjeru. Ovaj automatski otvarac saea moze se koristiti sarno ako je donja letvica okvira sirine do 16 mm, kako bi se okvir mogao uvuci u proeijep i kadaje sa6e s medom deblje od donje letvice. Noziei grebu istodobno po saeu sa obje strane. Otvoreni okviri se stavljaju u {!ealjku jedan naspram drugoga priblizno jednake tezine, da se izbjegne drmanje vrealjke. Treba voditi racuna da se okviri stavljaju u vrca~iku tako da, kada se dobos okrece donja letviea okvira ide napr~d a ne satonosa. ZnaCi, ceUje saca treba da su okrenute suprotno praveu vazduha koji proizvodi vrcaljka, s obzirom na to da celije saca nisu okornite na satnu osnovu, pri eemu bi se zraknabijao u celije i ne bidozvoljavao istieanje medaiz eetija, pa se sace lomilo. Kada se okviri stave u vrcaljku, u pocetku rucieom dobo?:; treba okretati sporije, dok se otprilike ne iscijedi jedna polovina meda sa vanjske strane okvira, a to je otprilike oko 30 obrtaja. Tada se lagahno uspori obrtanje dobosa i zatim potpuno zaustavi. Okviri se izvade i okrenu da ranija unutarnja strana okvira bude sada sa vanjske strane do zidova vrealjke. U pocetku dobos se opet lagahno okrece a onda se lagahno ubrzava, dok se druga strana saca potpuno ne iseijedi. Ponovo se okviri izvade i preokrenu ivrea dok se ona prva strana saca potpuno ne iscijedi.
224
otvarar!je
se
Stalak za okvire sa skinutim poklopCiCima sa plehom-tepsijom
se
na pasu.
Cjediljka za vrcaljku
Vrcaljka-centrifuga magistra Mirsada-Mirze BakSica iz Sarajeva 225
sc Prije nego sto se pcelar odluci na selidbu, treba prethodne informacije i ito:
ispita
da
- je Ii nastupila - ima Ii dovo~jno
Ii - kakvo je
doci do prenaseljenosti tog rejona pcelama; stanje vlastitih,
i peeia
Stl tl
tom
- za selidbu peeia mora se posjedovati veterinarsko uvjerenje sele;
0
stanju
se
- prije preseljavanja peelar je duzan obavijestiti nadlezan organ uprave one opcine na Cijoj se teritoriji zeli obaviti ispasa; - za koristenje zemljista mora se imati prethodna saglasnost vlasnika, odnosno korisnika tog zemljista. Orijentacioni normativ za seljenje peeia na pasu je da jedna kosnica bude na jedan hektar pase, kako ne bi dosio do prenaseljenosti. Samo se sele jake pcelinje zajednice. Jake zajednice u stanju su da unesu do deset puta vise meda od slabih. Prilikom selenja, peele u kosnicama moraju biti bezbjedno zatvorene i moraju imati pratioca pcelara, sa peelarskom opremom. Vecina pee lara seh jednom iii dvaput u godini. U oei selidbe, med se izvrca.
Kosnice za selidbu se moraju osigurati sa tzv. mraenom ventilacijom-zbjegom. Ako su losi seoski putevi, okvire eventualno treba uevrstiti pomocu eesljeva koji se postavljaju preko satonosa, a sve pukotine na kosnicama zalijepiti stolarskim ljepilima. Za vezanje i uevrscivanje dijelova kosnica nastavljaea za selidbu, najbolje je koristiti stegae, zatim DomanCicev naein vezanja nastavaka zicom i uevrscivanje specijalno izradenim spojkama. Peele se po pravilu se\te notu, tako da se na odrediste stigne do svitanja dana. Za selidbu peeia na ~u mogu se koristiti sva transportna sredstva, poeev od zapreznih kola, automobila, prikolica, kamiona, zeijeznice, pa sve do helikoptera i aviona.. Izbjegavati selidbu vozom. NajbolJe je seHilp8despecUaIil0rnprlIcoIicom a zatlmkamionom,jerseuiolcli]eclne noeSi moze stiCi na odrediste i tako preseliti veHki broj kosnica. Ako se peele sele automobilima, moraju se staviti na galeriju iii prikolicu, jer izmedu vozaea i peeia mora biti fizieka pregrada, zbog slucaja sudara i izlaska peela iz kosnica i neprilika. Na svim transportnim sredstvima izuzev u zeljezniekim vagonima kosnice se postavljaju tako da okviri sa sacem po duzini idu u pravcu voznje, dok u vagonima idu okomito na sine-traenice, jer voz ljulja desno-lijevo.
226
nakon 15 minuta do pola sata dok se smire pristupa se otvaranju to naizmjenicno trecoj, da bi se izbjegao nalet pcela. toku poklopac sa zbjegom treba u normalan polozaj a poreme6ene okvire dovesti u red.
nn>v{''7'~
na ne da imaju dio prostora u koji podvuci a taj prostor se naziva zbjeg. To je ustvari drveni okvir visine 8 em u cije se unutrasnje smjesti ram visine 15 mm sa mrezom, tako zbjeg ima visinu 6 em a iznad mreze slobodan prostor od 2 em visine. Sa bocnih strana i pozadi, na slobodnom prostoru, naprave se za ventilaciju koji se pokuju mrezom, kroz koju peele ne po dva otvora 6 do 10 em duzine i 2 em mogu prolaziti. Kao zbjeg se moze koristiti i poklopae dubine 6 em, koji je pokovan lesonitom, tako da hrapava strana bude okrenuta unutar rama, i ona zamjenjuje mrezu, za koju se hvataju peele prilikom transporta, koji mora imati iste proreze sa pokovanom mrezom sa bocnih strana i pozadi.
STEGAC Za seobu peela kosniee treba uvezati-stegnuti. Stegac se sastoji od sklopke i limene trake. Sklopka ima dva dijela-donji i gornji. Na donjem .dijelu izradeni su zupei, za koje se gornji dio zakaci. Jedan kraj limene trake ucvrscenje zakovicama-nitnama za gornji dio sklopke a drugi se njen kraj moze povlaciti kroz donji dio sldopke. Traka se ostavi toliko duga da moze opasati kosnicu. Postoje i stegaCi sa plastifiziranim trakama koji su bolji.
VEZANJE)tZICOM Vezanje kosn£h zicomje dobar ijeftin nacin. Zajednu ko~nicu potrebna su dva komada zice 0 23111111 debiJinea dugacki totikoda svaki mozeda opasekosnicu.Na coSkovimapodllice treba daimaju zarezi, da se zice ne bi mogle u transportu pomicati. Jedna se zica stavi s prednje a druga sa zadnje strane po sirini kosnice, posto bi poietaljka smetala da se veze po duzini. Krajevi zice se klijestima zavrnu jedan s drugim.
227
stavlja u polozaju namijenjenom za
za
zaprenos
....JIJ ......, " - '
NA PCELINJAKU
Postoji tihi i vidljivi grabez. Tihi grabez najcesce se pojavljuje u ranD proljece i u kasnu jesen, kada u prirodi nema pase iii kada je vrijeme hladno. Pojavljuje se u ranimjutamjim satima iii kasno uvece i po ruznom vremenu. Grabez se lahko uoci, jer tada peele aktivno izlijecu sarno iz jedne dvije kosnice, sto zavisi od toga da Ii tudice vrse g,rabez iIi je grabez na istom peelinjaku. Peele ostalih kosnica u to vrijeme miruju. Grabez se najlakse tibci navece. . '. Da bi se uhlanovilo iz koje kosnice peele vrse grabez, pospe se poletaljka kosnice brasnom koja se plj acka ipratimo.na kojojdrugoj.poletalj!)i grabljivice .ostavljaju tragodhrasna. Takose lahkootkrij e kosnica iz koje peele vrse grabez. Tada se sarno zamijene mjesta tih dviju kosnica i grabez prestaje. Kod vidljivog grabeza, peele jedne kosnice napadaju peele druge kosnice, bilo na svome iii tudem pcelinjaku. Na lijetu se tada stvara prava guzva i poletaljkaje posuta sitnim sivim Ijepljivim zmcima. Ako je drustvo slabo i strazarice nisu u stanju da odbrane svoje lijeto, napadacice ulaze u kosnicu, nasisaju se meda i prenose ga u svoju kosnicu, sve dok ne pokupe say med. Potom napadaju slijedecu kosnicu i samo ako je ovo dfustvo jako i dobro organizirano, moze da se odupre napadacicama. Medutim, tada se uznemire peele susjednih drustava i moze da nastane borba u kojoj strada veliki broj peela.
228
sve dok se ne otkloni. U pregled stanja pcelinjih
nastavci se jos na UU~~LU skidanja vostanih poldopcica. To medutim (ljepljivo) sace. Tada se nastavci skidaju, prethodno odstranjujuci peele sa okvira i odlafu u prostoriju na suho i tamno mjesto, predvidenu za usldadistavanje na rezervnu podnicu neku ravnu dasku odignutu ad poda. Aka dovoljno hladna i nepovoljna za razvoj voskovog moljca, onda se preko podnice daske stavlja par novinskog papira, onda nastavak. istog se ponovo stavljaju i tako redom nastavak na nastavak a preko zadnjega jos i rezervni poklopac drugu novinski slienu dasku. nastavaka zavisi od prostorije. Na ovaj nacin ce biti sve obezbijedeno od ulaska raznih musica i drugih insekata a naroCito mrtvackih glava i voskovog moljca. Okolo nastavaka po papirima koji vire ispod nastavaka pospe se naftalin iii neko drugo zastitno sredstvo. Dobro je stavitigranCice bejturana, Ciji intenzivan miris odbija navedene insekte. Kako je moguce da je moljac vee ranije odlozio jajasca u sace, to nakon 15-20 dana treba sve okvire u i ako ima pojavnih oblika moljca, iste odstraniti i sve na nacin ponovo U slucaju da prostorije msu dovoljno hladne, pa postoji mogucnost povoljnog razvoja voskovog moljca, onda se uskladistavanje vrsi na drugi nacin.
ZASTITA SACA Posto sace ostaje u nastavcima nezasti6eno pcelama od vrcanja meda do zime i ranog proijeca"lsve do ponovnog stavljanja nastavaka na kosnice, sace sh mora odmah zastititi od voskovog moljca i drugih stef6cina.
Ubudalo i oJteceno sace od voskovog moljca
Saee uk6ine se nije izvodilo pcelihje leglo, m61jac ne jer se iskljucivo hrani ostacima kosuljica izlezenih larvi pcela a ne medom. Sai:ne osnove "''''''U''''-' uopste ne treba zasti6ivati. Sace se cuva u suhim prostorijama od plijesni. Dobro je iz svakog nastavka izvaditi po jedan iii dva okvira a ostale okvire razmaknuti, tako i ako se useli voskov moljac, manje ce stete napraviti, jer se ne moze pruziti da prede na slijede6i okvir. 229
za vatlenje larvi voskovog rnoljca, rnrtvih pcela i trutova i njihovih larvi iz 6elije saca Najlakse vaditi mrtve peele trutove i njihove iarve pomocu pceiarske viljuske vostanih se
-SUMPOR Pri sumporisanju nastavke treba staviti taka da na dnu bude jedan nastavak okvira. U njega na dasku iii podnicu staviti zemljani sud sa dvije sumpome trake koje se potom zapale. Preko nastavka u kome sagorijeva sumpor, na brzinu se nareda 8-10 nastavaka sa sacem i pokrije poklopcem. Sve otvore prostorije prije sumporisanja treba dobro zatvoriti.
- SIRCETNA KISELINA Ako se sace u nastavcima zeli cuvati od voskovog moljca upotrebom sircetne kiseline, tada se na dasku iii podnicu ne stavlja prazan nastavak kao kod sumporisanja, nego on dolazi na vrh. U prazan nastavak preko satonosa okvira nastavka ispod njega stavi se sud sa sircetnom kiselinom i preko toga poklopac. Pare sircetne kiseline kao tde od zraka padace dolje i zastititi sace od voskovog moljca. 8 do 10 nas,!av(ika potrebno je oko 2 decilitra sircetne kiseline.
-PROTOCERA Protocera je tecno sredstvo 11 plasticnoj boeici za zastitu saca od voskovog moljca, koje efikasno unistava voskov moljac u svim njegovim razvojnim stadijima Gajasca, lieinke, odrasle moljce) bez stetnog djelovanja na peele i pcelinje legia. Protocera nije upaljiva niti eksplozivna tecnost. Protoceru nikada ne nanositi direktno na sate (satne osnove, satinu, okvir-ram). Prot?cera prodire u pore u ko.z~, pa treba izbje.gava:i. ko.ntakt s~ os:jetlj~v?m koz~m, ~elara. Pri upotrebl proto cere, obavezno stavltI masku na usta 1 nos llzbJegavatl udlsanJe IsparavaJuceg sredstva. U tokuTada nerazgovarati,ne pusiti,. ne pitt i nejesti. }70 zavrsetkUramr,ooofoopratiriike Tlice sapunom. .
,
1 1113 zapremine nastavaka, iii za 24 nastavka LR kosnica iIi njima pribliznih u tri reda, potrebno je 7-8 supenih kasika protocere . • ~ Natopi se vata velieine kokosijegjajeta u protoceru i staY! iznad najgomjeg nastavka u redu. Pare protocere kao teze od zraka padace nadolje sve do najdonjeg nastavka. Protocera djeluje najmanje mjesec dana, pa i do tri mjeseca, sto zavisi od zaptivenosti skladisnog prostora nastavaka i godisnjeg doba. 230
ml
,,",,",UVCI"
1
La"""u.,",
sredstvo koje se primjenjuje za zastitu
od voskovog moljca u nastavcima,
sheno protoceri. I
Ceranu proizvodi
Hrvatska.
posjeduje ovicidni. nije dozvoljeno s pcelama i pcelinjim i efekat i djeluje na sve razvojne stadije vostanog moljca. Sace koje bilo djelovanju eerane mora se stavljanja u kosnice provjetriti sata. Poslije rada s ceranom ruke dobro oprati pod mlazom tekuce vode, a ambalazu neskodljivo ukloniti. NaCin primjene: Nastavke sa okvirima sloziti u skladisni prostor koji mora biti dobro zatvoren. Ne smije postojati prirodna cirkulacija zraka. Ovisno 0 velicini skladisnog prostora, primijeniti ceranu na slijedeCi naCin: dvije velike kasike za corbu eerane staviti na komad vate velicine kokosijeg jajeta. Za prostor velicine 9 m} dovoljno je jedno pakovapJe eerane rasporediti na 5 komada vate pod uvjetom da ne postoji prirodna cirkuiacija zraka. Vatu namocenu s ceranom postaviti na aluminijsku foliju. Na ovaj nacin priprem~jen preparat rasporediti u prostoru na j ednakoj udaljenosti i omogu6iti mu slobodan pristup zraka. Za 10 AZ kosnica potrebno je 2 zlice eerane, a za 10 LR nastavaka potrebna je 1 zlica cerane. Bocicu s ceranom cuvati na hladnom i tamnom mjestu. Rok trajarija je 5 godina. Sadrzaj piasticne boCice je 150 mL
231
se izgradnje pcelinjeg
U radilicne celije 6elije matica
.,vwvuu
JaJa. vrste celija na koji leglo i
zreo gnijezdu. Radilicne na 1 sa obje mm. 21,50-25,50, utica. Radiliene i trutovske Roj trecenac najpravilnije . potrose oko
alba, vrsta
vosak peele Vosak se - vostani alkohol
1), rastvorljiv u
alkoholu i
- miricin (C I5H31
), koji hemijski
grupi estara, meau kojimaje najznaeajniji:
- melisilpalmitat (melisinski alkohol-C30H610H) sa 70-75% u vosku;
232
HCUj"-V!1'U~
(C26H530H);
u
potrebe parfimerije, kozmetike drugih pomocu suricevih i hemijskim sredstvima.
se dobiti na dva
Pomocu suncevih vosak se izbijeli na taj nacin 5to se vosak istruze U obliku tankih listica i He.,,,,,'" .... ,, suneu 10-60 dana. je vosak rastopljen, po stupak ",,-,,1"1("1'> voska se rastvor kalijum
pomocu slijedeCih natrijumbihromata
kiseloj "...
".r!H·U
na
.t.""'''-!!.''
u
1%-tni rastvor hipermangana u kiseloj sredini. Temperatura se oddava od 75°C u toku 30 minuta, poslije se lsplre. U ova dva slucaja u vosku se zaddavaju soli koje treba odstraniti iIi tretiranjem organs kim rastvaracima iii pojacanim vodonikperoksidom; 20%-tnim alkalnim rastvorom vodonikperoksida, u kom slucaju nije potrebno dopunsko preciscavanje voska, kao u prethodna dva slucaja; - pretapanjem voska u vrucoj vodi sa dodavanjem 0,6 grama alkoholnog rastvora kalijumove baze na 1 kg voska, poslije cega se propuse ugljendioksid; pretapanjem i njegovim ponavljanjem uz prskanje terpentinom. Pored navedenih sredstava mogu se koristiti i druge materije: boraks, hlor, hipohloriti i dr. Vosak je tvrd, zagrijan vosak je elastican, zmaste strukture, neprovidan, u tankim slojevima . -PfQzracan, gnjecenjem postaje plastican, pod prstima se ne razmazuje, lahko je rastvorljiv u: eteru, aeetonu, benzolu, benzinu, terpentinu, ksilolu, t01uolu, hloroformu, tetrahlormetanu, sumporvodoniku, ugljendisulfidu i toplim masnim i etarskim uljima i u smjesama tih rastvaraca. Prilikom vrenja rastvara se i u etilalkoholu. Sijecenjem nozem povrsina cistog voskaje mat-boje, bez sjaja a pri dodavanju parafina, cerezina i kolofonijuma dobija se glatka i sjajna povrsina. Prirodni pc~linji vosak gnjecenjem pod prstima brzo postaje plastican, ne lijepi se za prste i ne razmazuje se. Ako dvije njegove kuglice spojimo, prilijepe se jedna za drugu. Parafin izmijesan sa voskom pri gnjecenju je sjajan i pogodan za tkazanje. Dvije takve loptice se ne mogu prilijepiti jedna za d r u g u . p Stearinizmijesan sa veskom smanjuje vosk(}vu~plasticnosta sa kolofoniJumom lijepi.se zaprste. smanjuje voskovu plasticnost, maziv je, ali se ne lijepi za prste.
Sa~cerazinom
Struganjem vosak stvara spiralne trake u vidu listica a ako ima parafina i cerezina, takve trake se ne stvaraju. Vosak pri zvakanju ne lijepi se za zube (dok se lijepi za proteze) a s primjesom parafina, cerezina i kolofonijuma lijepi se. Postojece slicne vostane materije koje poticu od raznih biljnih vrsta tzv. biljni voskovi koji se razlikuju od pcelinjeg voska po izgledu i hemijskom sastavu, cesto se upotrebljavaju kao falsifikat pcelinjeg voska.
233
Materije
- parafin o.
sastavu, Zivotinjske voskove specijalne zlijezde nekih insekata, lobanji kitova nalazi se kitov spermacet. Insektima vosak sluzi kao zbog sto ne propustaju vodu, cuvaju organizam od Biljni voskovi su mnogo rasprostranjeniji od zivotinjskih. Oni se hSea, stabala, cvjetova i plodova iIi u vidu malih zmaca. Cuvaju U biljne voskove spadaju i kamauba vosak, vosak seeeme trske i Masti su takode priblizne voskovima po svom hemijskom sastavu i One sadde estere visih masnih kiselina i glicerina. Vostani esteri masne kiseline i razne alkoholc. U savremenom peelarstvu, pcelari dodaju pce1ama vjestacke satne osnove, eime pomazu brze izrade sace, da ga izraduju po cijeloj povdini istovremeno zaposljavajuci raspolozivi broj pcela, stede vrijeme i materijal i svode broj trutovskih celija na minimum, tako peele imaju vise vremena za unos nektara i cvjetnog praha.
Na nasem trzis1:u najcesce u satnim osnovama ima izvjestan procenat parafina, eega su osnove elastienije, ali kod veeeg procenta parafina, peele takve osnove prihvataju, a ako se takve satne osnove dodaju roju, cesto ee roj rade napustiti kosnicu nego ih prihvatiti. U Amerie! se izraduju satne osnove i od aluminija i plastike, potopijene u vosak, da bi ih peele bolje prihvatile. Tiin vjeenim sacem se zeli izbje6i veliki posao oko uvlaeenja zica, stavljanja osnova u okvire i njihova stavljanja u kosnice, usteda voska, suzbijanje voskovog ibolesti. Medutim, zelj eni ciljevi nisu upotpunosti postignuti, jer peele nerado prihva~aju to a i proizvodna cijena mu je visoka, jer je oko sedam puta skuplja od osnova od voska. Ipak\su u plasticne satne u znatnoj upotrebi. Ne smiju biti izlozene s u n c u . ( J ~
Vosaksekoristi i za granaprivrede: kaosredstvozaimpregllac~ju kablova, tkanina, koza i drveta, u proizvodnji voskovllih boja, lakova, politura i .preparata za ciscenje parketa, 11 livnicama za galvanske i vajarske odljevke, za graviranje stakla, uhemijskoj, optiekoj, brodograditeljskoj, grafickoj i automobilskoj industriji, avijaciji, u oko 40 grana industrije i drugim vrstama ljudske djelatnosti, kao u medicini, savremenoj farmac1ji, protetici itd.
234
masti, i materijala u hirurgiji i protetici. primjenjuje u 2.200 raznih preparata.
Vosak se
Vosak je bogat vitaminom kolicine vitamina F.
U 100 grama voska
4.096 intemacionalnih jedinica i znatne
meda u zuba i ostecenja zubne gledi, narocito kod djece. se secera u ishrani preporucuje med. Med sacu' pokazao odlicno djelovanje narocito kod asmaticara. proizvode gume za na voska s dodatkom nekih materiJa, koje sprjecavaju stvaranje zubnog kamenca i koje povoljno djeluju na probavu.
TOPLJENJE VOSKA Vosak se topi na temperaturi od 62-64 DC. Topi se pomocu suncanog, pamog iii drugih vrsta topionika, malim rucnim presama sa top 10m vodom iii vodenom parom, kao i u velikim hidraulicnim presama na mehanicki pogon. prese vosak tece sa vrucom vodom u sud, gdje se otpadne u kalup do stvrdnjavanja.
. taloze a cisti sloj voska ulije
Za topljenje voska potrebanje: ekstraktor, destilator, sistem za kondenzovanje organskog rastvaraca i taloznik za vosak. ekstraktor se stavi izmrvljeno i osuseno sace, gdje se nekoliko puta obraduje organskim rastvaracem, najceSce benzinom. Upotrebljava se i tetrahlormetan, benzol, eter i dihloretilen. Dobijeni ekstrakt voska se prebaeuje u destilator, gdje se uklanja rastvarac. Potom se vosak talozi. Da bi se otklonile primjese koje su nerastvorljive u vodi, vosku se dodaje sumpoma iIi solna kiselina i to 50300 em} koneentrovane sumpome kiseline na 100-120 kg voska. Kiselina se dodaje rastopljenom vosku, mijesa se i drZi u rastopljenom stanju nad sudom sa vodom. Tamni vosak u takvim uslovima dobija futu boju. ~a
topljenje pcelinjeg vostanog saca u vosak koristi se vise nacina iIi topionika ito:
- suncani topionik;
.
- kuhanje u vodi; - pami topionik i - topionik za suho topljenje.
235
Suncani topionici voska (dva razna tipa)
Topionik na razmaku od 1 em se otvara i zatvara. zastitu stakla kada topionik nije u upotrehi, poklopae lesonita sa ramom
Na suneanom danu u topionik se ubaei isitnjeno i nabijeno vostano sace i topionik sunca au toku dana povremeno zaokrece.
upraveu
Temperatura u topioniku moze dostici i do 120°C. Pomocu suncanog topionika moze se otopiti do 50% voska, jer suneani topionik nema presu da se iscijedi veCi procenat voska. Stoga, ostatak topljenja treba obaviti kuhanjem u vodi. Uz topionik treha napraviti ravnu lopaticu od tvrdog drveta za vadenje tropa sa ostacima voska, koji je jako vru6, pa se treba euvati da se ne oprzL ciscenje treba imati celicnu cetku.
KUHANJE VOSKA U VODI Vostano sace moze se topiti u vosakkuhanjem U obicnom loneu, topionicima sa zagrijavanjemna lozenje i topionicama sa zagrijavanjem pom06u elektrienih grijaca. Topljenje manje koliCine vostanog saca, najraeionalnije obaviti kuJt~njem u vodi. Kuhanje ~rSbicnom loneu se obavlja na slijede6i nacin: Stezaljka za cijedenje voska
Vosak u kalupima 236
U pove6i emajlirani lonae nalije se treCina lonca 'lode. Kada vOda provre, u nju se stavl vosaku saeu. sekuha na tihoj vatri, pri se skida pjena, ne pokipi. Lonac se skine i sve se izljeva u drugi lonae koga se pricvrsti zenska odbacena najlon campa, na kojoj ostane ostatka neiseijedenog voska i trop. Sa stezaljkom-dvije drvene dasCiee u vidu lopatiea taj se ostatak stiste, da se ostatak cistog voska iscijedi. Ako se posjeduje presa za cijedenje, to je svakako lakse a dobije se i nesto veca kolicina voska.
Skinutu treba izdvojiti cisti vosak.
se takode
Postupak kuhanja i cijedenja se obnavlja dva-tri vostanog saca.
zavisno od
topionike na lozenje voska i na koju Najlakse vecih kolicina Topionik voska na vodu sa topionicima sa ugradenim grijaeima loienjem na evrsta goriva cijedenje voska.
SUHO U raznim
nn,oh";·p
se elektricnim
VOSKA
u upotrebi su elektricni topionici za suho topljenje voska, bez upotrebe vode.
PRESE ZA SATNE OSNOVE Istopljeni vosak izlijeva se u prese za dobijanje satnih osnova u vidu tabli sa zapoeecima radilicnih celija. Vosak se prihkom topljenja dezinfikuje, s obzirom na to da se samim topljenjem ne ubiju sve bakterije. Ispresani vosak u satne osnove treba da ima prirodnu debljinu a to je 1,5 mm, a slqzi kao pregrada izmedu 6elija sa jedne i druge strane satne osnove. Prese za satne osnove su: - mene i - prese sa valjcima ruene i na elektrieni pogon. Satne osnove izlivene na ruenim presama sl} vehCine tipa okvira kosnice i nesto S\l deblje, tako da ih bude 8-11 komada od 1 kg voska. !{, Ruene prese su u vidu plitke pravougaonie~ posude sa poklopcem, Cija poklopna ploea kao i
ctQlJjaploca imaJuuodljevku zapocetke radihcnlh6elija .. U donjuplocujzlije se zagrijanite6nLYQsak 85-90 °C i preklapanjem poklopne ploce uz kratko drzanje dobije se satna osnova koja sa obje strane ima zapoeetke radilienih 6elija. .
237
osnove u se nesto su tanje dobije satnih osnova, satne osnove dobijene putem pod pritiskom raspored molekula voska, zbog su savitljivije. Pored toga su ekonomicnije, sigumije su za manipuliranje, ne lome se kod stavljanja u pucaju prilikom vrcauja meda. okvire, u kosnici se manje deformisu, te savTemenih sa valjcima, say tehnoloski do masinskog rezanja osnova.
je automatiziran I obavlja se po
"-<
su se pokazale austrijske, njemacke i se vosak ne bi lijepio za sve se podmazuju u vidu sampona au nedostatku original-tecnosti, koristi se stirka (koja se pravi od svjezih krompira), sirutka, sapunica, sampom za pranje iii smjesa: 1 del spirita, jedaca kasika meda 1 litar vode. spirit brzo hlapi, u luCilo treba dolijevati pomalo spirita.
Ruena presa za satne os nove Za izlijevanje satnih osnova potrebanje slijedeci pribor: - pres a; - lonae za topljenje voska; - posuda za otopljeni vosak; - kuhalo (elektricno, plinsko iii na kruta goriva); - ejediljka (sito) veca koja se drZi u posudi za otopljeni vosak, bez taloga; - kutljaca (po mjeri za jednu satnu osnovu);
koje se zahvata otopljeni vosak
- lucilo sa dvije posude za kvasenje prese i izlijevanje suvisnog lucila iz prese; - noz za obrezivanje salivene satne osnove okolo prese; - igJa za otklanjanje ostataka voska iz prese; - podmetac iii daska sa ruckom, po m] en za odgovarajuce velicine satne osnove i - kutija za slaganje satnih osnova. Ruena presa treba da podimenzijama odgovara velicini okvira kosnice sa kojom se pcelari. Od vece satne osnove, ne mogu se PQprecno sjeci
zfrDiuenute satneOSl1ove za manjeokvire iIi polunastavke, zbog odredenog polozaja osnova celija o a ne o. Poklopna ploca standardne prese ima drvenu rucku, otvor za palac ruke i dvije noziee, koje se pri radu ubace u zglobne cahure donje ploce prese, iii su kod drugih tipova ploce spojene poduznom baglamom. Rucna presa za satne osnove na vodeno hla de n} e
238
Vosak u satnim osnovama
Prije evanja novog voska, treba odstraniti komadi6e voska iz prese pomo6u igle a onda ubti ponovo toplo lucilo i cio postupak se obnavlja na isti nacin. Kada se presa previse zagrije od toplog voska, treba je malo ohladiti.
Satne osnove se uz rubove podmetaca (daske) obrefu na tu mjeru a onda slazu na ravnu i cvrstu podlogu iii kutiju, jedna na drugu. Na kraju se presa opere toplom vodom, osusi i ouva na suhom mjestu.
Presa sa valjdma za satne osnove
Savremena presa sa valjcima za satne osnove (iz prospekta "Medoprodukt" pe§cara)
Da bi se vosak mogao staviti }zmedu gornjeg i donjeg valjka prese, isti prethodno treba izliti u vostane table. Za to je potrebno imati lipovu dasku, sirine po potrebi. Daska se mora nekoliko dana kvasiti u vodi. Mokra daska seumace u rastopljeni vosak vise puta, dok se na nju ne uhvati sloj voska debljine Role za satne osnove oko 2 mm. Potom se daska s voskom zamoci u hladnu vodu, kada se tabla voska sarna odvoji od daske. Tako pripremljene table voska se propuste kroz prese sa glatkim valjcima, da ste stanje na 0,6 mm, kada se table istegnu sarno po duzini. Dobivene duge table voska se potom propuste kroz prese sa valjcima sa izlivenim zapocecima radilicnih 6elija od tvrdog metala. Ostali postupak je isti kao u prethodnom slucaju. 239
je koju u rano lisnih pupoljaka jablana, topole, bozura i cmogoricnog drveca stiti pupoljke biljaka i drveca.
masu sa Ijepljiva supstanca
Propolis se najvise sakuplja u jesen. vrijeme dobre peele ne sakupljaju propolis. Propolis se ne odlaze u celije saca, nego na okvire zljebove, te poklopac (poklopnu dasku). Njime peele pukotine i supljine u kosllicama, zasticuju prodora vlage, vjetra i insekata u kosnicu, uevrscuju stabilnost okvira za nesmetan rad i glaeaju celije saca radi dezinfekcije. Vaznija je funkcija propolisa kao dezinfekcionog sredstva negoli smole kao supljine na kosnicama. Propolisom se presvlaci (oblaze) svaka vostana 6elija kosnici radi dezinfekcije.
za pukotine na saeu i uopste u
Sakupljanje propolisa peele obavljaju u eetiri etape: - eeljustima kidanjem eestica smole, - gnjecenjem prednjim nozicama, - prenosenjem od prednjih na jednu zadnju nozicu i - prenosenjem u korpicu (kosaricu) na nozici, kao polen. Peele svojim usnim organima sakupljaju smolu sa pupoljaka i izvlace je u dugacku nit, dok se ne otkine. Dugo se smatralo da peele sakupljaju propolis na sHean nacin, kao sto sakupljaju polen. Medutim, propolis se dobiva i kao sporedan proizvod pri sitnjenju poiena kao hr<;l.ne za ishranu podmlatka. Sarno u nedostatku poiena peele sakupljaju propolis sa lisnih pupoljaka rastinja. Smatra se da jedna peela u toku dana donosi 3-4 puta propolis. U toku Ijetne sezone bude oko 50 povoljnih dana za sakupljanje propolisa. MisIT se-da peele u toku dana sakupe oko 1 gram a u toku sezone oko 50 grama propolisa. U hladnijim krajevima i losijim kosnicama peele sakupljaju vece koliCine propolisa i obratno. Za vrijeme sakupljanja, peela mijesa propolis sa selaecijom mandibulamih zlijezda, sto joj pomaze u obradivanju Ijepljivih smola biljaka. Po dolasku u kosnicu, druge peele oslobadaju propolis iz korpica. Propolis je mrkozelene do kahvajizelene boje a vremenom!postaje nesto tarnniji. Trljanjem pod prstima postaje Ijepljiv. Na topioti brzo razmeksa a poslije hladenja postaje krhak. Izrazitogje ugodnog mirisa i malo gorkog ukusa. N aroeito na vatri razvija prijajtan miris. Lahko se mijeSa s voskom, pa se eesto falsifikovan nalazi u prometu. Propolis u vodi nije rastopljiv, dokje rastvorljiv u metilalkoholu i etilalkoholu, amonijaku, sircetnoj
kiselinii 81. ~
Specifiena tezina propolisa na 20°C je 1,112 do 1,136 kg. Hemijski sastav propolisa je: smole 55%, voska 30%, eterskih ulja 10% i 5% polenovog praha sa drugim dragocjenim materijama, sekreta peeUnjih pljuvaenih zlijezda, velikog saddaja pepela mineralnog sastava: gvozda, oakra, mangana, cinka, kobalta, nikla, aluminijuma i dr. Propolis sadrzi lahko ispraljiva eteriena ulja na topioti koja imaju antirnikrobnu aktivnost, zasti6ujuei peelinje drustvo od patogene milg-oflore.
240
N a neke vrste bakterija propolis djeluje njihov razvoj. Propolis bakteriostatieki djeluje na: limunkastoZute), i na nekih paratifusnih bacHa, oblika spororastuCih mikroba, pigmentnih americkog uzrocnika truhleza peela i dr. Propolis ne pripada mikroorganizama, kao kod antibiotika:- .-
proteus a, ne
(otpornosti)
LIJECENJE PROPOLISOM U narodnoj medicini propolis se smatra ljekovitim sredstvom protiv malignih tumora, primjenjivan u obliku masti. Propolis se intemo koristi protiv: astme, cira na zelucu i dvanaestopalacnom crijevu, raznih srcanih oboljenja, njime se lijece katarske upale u ustima, zdrijelu i jednjaku. Mast-ekstrakt i alkoholni rastvor propolisa preporucuju se za lijecenje nekih unutrasnjih i spoljnih bolesti ito: vodeno-alkoholna emulzija za intemu upotrebu a mast za spoljnu upotrebu. Propolis se spravlja na dva nacina: - rastvor propolisa u lO%-tnom iii 20%-tnom alkoholnom rastvoru (cistom 96%-tnom alkoholu) i - alkoholni rastvor propolisa sa podlogom vazelina, vazelinskog ulja i lanolina. Propolis je cisti prirbdniantibiotik, prema kome niko ne postaje rezistentan (imun), niti on izaziva stetne reakcije U organizmu.
241
se mm, slicne Hanemanovoj resetki, koje se takode stavljaju preko satonosa znatne koIieine uzduz
(MATICNO Peele proizvode maticni godine za ishranu matice i ishranu mladih larvi matica u maticnjacima u vrijeme rojenja peela, kao i maticnjaka kod slabljenja funkcija matice, uginu6a j tihe izmjene u toku sezone kada trutova za oplodnju. U pasnom periodu ga proizvode vise au bespasnom kohko je potrebno za ishranu matice dok polaze jaja a najmanje kada matica ne polaze jaja a to je u jesen i do pretkraj zime od oktobra (listopada) do kraja februara (veljace) u kontinentalnom dijelu zemlje. Mlijec je jedini proizvod pcela koji se proizvodi onoliko koliko je potrebno za neposrednu potrosnju. Za rezervu ga peele uopste ne ostavljaju, kao 8to ostavljaju med i cvjetni prah.
MATICNOG MLlJECA Da bi se proizvodiQ maticni mlijec, treba prije toga poceti proizvodnju i uzgoj vjestackih maticnjaka, kako je to opisano pod naslovom Proizvodnja vjestackih maticnjaka zakljucno sa Uzgoj maticnjaka. Za proizvodnju maticnog mlijeca trebaznati i slijedece: - mlijec se vadi sarno iz zalezenih maticnjaka a ~e iz radilicnog i trutovskog legla; - za uzgojni materijal-larve (licinke) odabiraju se dmstva sa selekcionisanim visokokvalitetnim maticama, koje treba dobro prihranjivati se6emim sirupom; - mlijec se vadi iz k08nica za uzgoj maticnjaka, za 8to se koristi ve6i broj kosnica sajakim pcelinjim drustvima, sa .mnogo mladih pcela, pa &e ipak prethodnodva do tri dana intenzi vno prihranjuju medeno-secemim pogacama sa dodatkom proteinskih sastojaka koji sadrze bjelancevine i vitamine (polen, mlijeko u prahu, sojino brasno, kvasac, C vitamin, suho fumance i sHeno); .. mlade peele u dobi od 7-14 dana najsposobnije su da proizvode maticni mlijec; - da bi se vadio mlijeQ, drustva moraju imati velike zalihe hrane, koja se mnogo trosi pri proizvodnji mlijeca a narocito cvjetnog praha; - u vrijeme vadenj~ maticnog mlijeca u kosnici treba stvarati i odrzavati uslove kakvi vladaju u vrijeme rojidbenog nagona; 242
se
!ws;mc:a sa pokretmm
prihvatanje i cuvanje 20°C i povecanom
za vadenje papir za zamotavarlje frizidera iii
saSlJecanJe maticnog boCica i mlijeca Stoga se za sve
od spo~jne temeprature, unosa nektara i poiena i jacine pceljinjeg dmstva u dmstva prihranjuju ranD ujutro i uvece.
Ustanovljeno je da najvise mlijeca u maticnjacima cije su larve stare 2,5 do 3 dana, jer su miade larve jos male, pa im nije potrebna velika koliCina mlijeca. U maticnjaku ima 200-400 miligrama odnosno 11 oko 15 maticnjaka 4 gra~a Mlijec se ne smije vaditi napolju kod kosnica. lz kosnice se izvade okviri sa letvicama i zalezenim maticnjacima, stavljaju U okvirnjacu i prenose u prostoriju u kojoj 6e se vaditi mlijec. ,t, Narocitu paznju treba obratiti da suncevi zraci ne dopm do mlijeca, pri cemu bi izgubio nesto Clf11 vrijednosti. . se filO mlijeca nakon 50-64 sata a to maticnjaci se maticnjaku .
•
Prije vagenja
se momenta dodavanja ",,"'''','''' i to sarno
sto se vadenje sa presadenim larvama, na kojoj se nalazi mniee u
'-HW'''V....
iglom za presadivanje larvi odstrane se larve
S razlikom
maticnjaka.
Mlijec se ne smije metalnom lopaticom ako nije niklovana, nego drvenom, staklenom, od kosti iii plastike. Velicina kasiCice-lopatice, treba da je podesena tako da lahko moze u6i u sasjeceni maticnjak a da se moze zahvatiti odmah sva kolicina mlijeca. 243
Cist prirodni matieni mlijec se za trziste pakuje u sterilizirane staklene bocice u koje do 10 grama Tako upakovan mlijec se cuvati na temperaturi od do °C a na temperaturi od -15 do -18°C i do godinu
stati
Matieni se veoma tesko jer mu naroeito smeta svjetlost, top Iota i Njabolje je ako se mlijec liofilizira a to znaei da mu se na temperaturi od -40 do -60°C oduzme voda vakuuma, pa se mlijec Tako se cuvati duze, kao i antibiotici u vidu praha. I.
Mlijec se moze cuvati sa medom u odnosu 1'10 do 1: 100, eime ipak izgubi na kvalitetu, u medu ima encima koji razaraju neke sastojke mlijeca. Mlijec se moze euvati i u alkoholujacine 45%. Sve operacije oko proizvodnje maticnog mlijeca teba obavljati u besprijekomim sanitamo-higijenskim uslovima a pribor treba cesto sterilizirati. U optimalnim uslovima, sposoban pcelar u toku aktivne sezone od jednog jakog drustva moze dobiti do 500 grama matienog mlijeea.
Vakuum pumpa (crpka) za vailenje maticnog mlijeca iz maticnjaka
HEMIJSKI SASTAV MATICNOG MLIJECA Hemijski sastav matienog mlijeea nije do kraja ispitan. Rezultati dosadasnjeg ispitivanja pokazuju da veoma snazno djeluje na pravilan razvoj i skladno funkcioniranje gotovo svih organa u covjeeijem i zivotinjskom organizmu a podstice i lij'ecenje niza bolesti. Maticni mlijee, osim ostalog, saddi oko 22 razlicite amino kiseline, oko 15 mikroelen:enata, vitamine: B I-tiamin, B2-riboflavin, B3-pantotenska kiselina, B4-piridoksin, B5 iii PP-nikd.tinska . kiselina, Bc-folna kiselina, C-askorbinska kiselina, N-niacin, H-biotin, inozitol, acetilholin, p:f-jvitamin DiE, zatim hormonalne materije, biopterin, globuline, lipoproteide, holinesterozu i druge encime koji imaju veHlei Zrtacajzapravilnofunkconiranje covjeciJeg izivotinJskog organizma. ~
244
vitamina u
- acetilholin
1 - 8,0 6,0 26,0 89 0-511,0 80- 10,0 48,0 - 125,0 0,16 60,0 105,0 60,0 - 105,0 78,0 - 150,0 0,8 - 1,2
Mlijec u maticnjacima ima slijedeCi odnos izmedu vode i suhe materije (bjelancevine, mast i se6er): - maticnjak star jedan dan 65% vode i 35% suhe materije, - maticnjak od dva dana 69% vode i 31 % suhe materije, - maticnjak od tri dana 70% vode i 30% suhe materije, - maticnjak od cetiri dana 70% vode i 30% suhe materije, - maticnjak od pet dana 68% vode i 32% suhe materije, - maticnjak zatvoren 68% vode i 32% suhe materije. Maticni mlijec-sadrZi i vise masnih kiselina, medu kojima i neke koje, prema bugarskoj pcelarskoj enciklopediji, u opitima na zivotinjama pokazuju antikancerozno djelovanje. Maticni mlijec ima i radioaktivno svojstvo koje se gubi nakon 10 dana. Maticni mlijec ima i antimikrobna svojstva prema velikom broju mikroorganizama, izazivaca raznih bolesti, narocito tuberkuloznih bacHa. o
Maticni mlijec je bogat i spolnim hormonima i podstice spolnu aktivnost. Opiti na zivotinjama su pokazali, da se zivotinje brze razvijaju, da su vitalnije i produktivnije, ako im se u hranu dodaje umjerena koliCina maticnog mlijeca, kao i da zive duze za trecin,f, svogavijeka. , ~e?ma je opasno. uzimati vecu l~o~~cinu m~ticno.g mlijeca, sto se stetno ma~1'estuje, npr. zakrzlJavanJe, opadanJe dlake, poremecaJl u orgamzmu 1 s1. I-I Smatra se da Stt za odraslog covjeka nonnalne doze od po 50 miligrama dnevno, 8to znaci gram za 20 dana. Sarno izuzetno u potrebnim slucajevima moze se uzeti i po 100 rniligrama dnevno, sto je gram za 10 dana.
245
I
se
- rnaticni u i 1 prokuhanog meda sa maticnog mlijeca, se prokuha da bi se unistili fermenti koji negativno djeluju na ocuvanje maticnog nacinila smjesa za tablete, 246
o cajne I
uputstvo za primjenu,
se treba
pridrZavati.
zatku abdomena mjehur sa zaokom za ubod.
nalazi se aparat sa
otrovne
za
otrova . sabimj
Pcelinjl otrov bezbojna gusta teenost karakteristiena mirisa, ljuta ukusa sliena paprici, rekacije do 5,5), specifiene tezine 1,13 kg. vazduhu ocvrsne i oslobada isparljive frakcije. se rastvara u vodi a u alkoholu. otrov spada u grupu jakih otrova i uporeduje se sa otrovom razhkom sto se otrov kod peela nalazi u minimalnim kolicinama. 0,2 do 0,5 miligrama, tako tezina otrova od 3.000 do 5.000 peeta
zvecarke i s tom otrova uboda jedne peele svega 1 gram.
stvaranje neophodan je polen. Otrov je termostabilna materija, tako da ni na niskim ne gubi toksicne osobine. Pod uticajem nekih bakterija i fermenata hrane nastaje inaktivacija otrova.
tem~raturama
Do sada je utvrdeno, da se otrov sastoji od 7 komponenata: - metilin sa oko 50% suhe materije; - fosfolipazaA sa 14% suhe materije; - apamin cini 3% ukupne kohcine otrova; .. histamin sa 1% ;mhe materije; polipeptida i - hialirinidaza. .. L.l U sastav pcehnjeg otrova ulaze: ugljeni hidrati, vodonik, azot, sumpor, f~sfor, mangan, kalcijum, minimalne kolicine bakra,. u visokojkoncentraciji . acetirih6lin i malekolicine histamil1a dol%).
,
U miadih pcela, zlijezde ne proizvode otrov.
247
do treba da zna kako su LH~H"",", kada
sarno u borbi sa
supamicama i neprijateljirna, uboda, mjesta uboda i od
i djelimicni imunitet, koji se ogleda u odsustvu
otoka a ne nikakvu opasnost, ali ima alergicnih dozive tde tjelesno stanje. Nekoliko desetina uboda snage, povra6anjem, gubitkom ravnoteze, i veorna cesto gubljenjem svijesti tezim trovanjern, pa cak i smrtonosl1o za
na
otrov.
Najopasniji je potpunog gubitka vida,
praska,
248
i antialergicna za osjetljive osobe.
-t,
sa normalnim reakcijama
usljed ce.g~~ode dvD s~anjenja vi~a iii kraJmke I zdnJelo, kada lzaZlva gusenJe zbog oteklme. ,.
• v
••
anl)te.KlL u kojoj 1m3 zavoja, flastera, alkohola, sulfanilamid se uzimaju kod tezih sJucajeva, usljed pcelinjih uboda iIi kao
sa mjehurieem izvaditi noktima
a moze pincetom, pa i iglom iii
ciodom. i otrov su sterilni i kao takvi ne mogu izazvati infekciju. Medutim, nastala ranica se moze Najbolje je poslije vadenja zaoke ranicu obrisati cistom krpicom, staviti hladni oblog Sll kuhinjskom soli; staviti polutku paradajza iIi premazati vlaznim sapunom. Na ranicu se grudvica propolisa. Propolis bakterija pa je sterilan i s obzirom na to da sadrzi djeluje antisepticno anesteticno, umanJuJe Moze se premazati i tinkturom joda. LJU,Jfi.U
vadenja zaoke ranicu je najbolje premazati bomom maseu i odlezati 20-25 minuta. U
slucajevima potrebno je potraziti intervenciju Ijekara.
Osobama koje su dobile vise uboda iii su alergicne na pcelinje ubode, Ijekar daje potkoZnu injekciju odjedan miligram (1/1000).
ANTIBIOTICNE OSOBINE PCELINJEG OTROVA Pcelinji otrov djeluje na 17 poznatih vrsta bakterija: Esch, Coli, Staphylococcus, Streptococcus haemoI, Paramaecium caudatum, Stylonichia mytilis, Euglena viridis, itd; na amebe i ima baktericidne i bakteriostaticne osobine prema gram-pozitivnim bakterijama. Pcelinji otrov razrijeden u odnosu 1:50.000 unistava mikroorganizme a u odnosu 1:500.000 do 1:600.000 stimulira razvoj papucice (paramecijuma).
LJEKOVITA I DRUGA SVOJSTVA PCELINJEG OTROVA Pcelinji otrov djeluje na protok krvi, propustljivost i razmjenu materija kroz membrane, zatim na sirenje krvnih sudova (snizavanje krvnog pritiska) i na nervni sistem. Pcelinji otrov djeluje i na mnoge fizioloske sisteme organizma: - na krvotok (kardio-vaskularni sistem), aritrnije (pogorsanje ritrna pulsa); - na organe za varenje u slucaju gadenja, povra6anja, ponekad proliva; - na disajni sis tern kod teskog disanja i stezanja grudi; - na nervni sistern kod grceva, gubljenja svijesti i bunila; - u bjelancevinarna pcelinjeg otrova postoji otrovni dio fosfolipazaA, koji utice na razaranje crvenih krvnih zrnaca i srnanjenje sposobnosti zgrusavanja krvi i dovodi do snizavari'ja krvnog pritiska. Nadalje, U otrovnom dijelu bjelancevina nalazi se rnaterija{ferment) hialirinidaze, koji rastvara osnovnu materiju za spajanje tkiva. savrmenoj reumatologiji koristi se za lijecenje reurnaticara kortizon (hormon zlijezde nadbubrezne kore). Kornbinacijorn pcelinjeg otrova i kortizona postizu se najbolji rezultati, jer ova kombinacija ne djeluje lokalno, nego na cijeE organizarn.
249
otrov
u
koji uzrokuje radne sposobnosti i
opsteg tonus a - U
H"".UU<
dozama sposobnost .e:,ai:>Ulv snage orgamzma. defonnacije spondiloartritisa, hronicnog troficne rane, bolesti u ~UJLna''''-i>a i eventualno n013etltll 1
po analize
organizma upotrebi su
nakon
ruski preparati u prahu koji se rastvaraju u destilovanoj vodi:
- KF (E.LFiskova); - melisin (S.EKononenka) i - apitoksin. Poznat je cehoslovacki preparat VIRPIN u obliku masti, koja se utrlja u koZu. Lijecenje pcelinjim otrovom se pocinje dozom jednakom jednom ubodu pcelinje zaoke, cime se ustanovi osjetljivost bolesnika i reakeija na pcelinji otrov. Slijedeceg dana se analizira mokra6a, da ne sadrZi bjelancevine i secer. Narednog dana se primijeni dvostruka doza i sjutradan se ponovo ispita mokra6a i ako se U prvom i drugom ispitivanju ne pojave ni bjelancevine ni secer i ako pri tome nije bilo jako izrazene alergijske reakeije iii uopste nekih pojava trovanja, moze se poceti apiterapija (pcelinja terapija). Lijecenje se obavlja u fazama. U prvoj fazi, svakodnevno u trajanju 10-15 dana uzimati seriju pcelinjih ulJoda iii dva puta nedjeljno u toku mjesec i po dana. Mjesto za ubode i broj uboda zavisi od oboljenja. Poslije prve faze, lijecenje se obustavlja jedan i po do dva mjeseca. U slucajevima nespeeificnog infekeioznog poliartritisa i defonnisuce spondiartroze, peele staviti u oblast oboljelih dijelova i po redu na kiemeni stub. U prvojfazi, staviti 2-6 puta po jednu peelu a zatim, ukoliko ne bude nekih negativnih pojava, najvise 10-20 peela odjednom. U slueajevima oboljenja perifemog nervnog sistema, peele stavljati na mjesto ugrozenih nerava a i -na odnosni dio kostiju. Kod alieromatoze i arterosklerotienih oboljenja krvnih sudova, peele stavljati na oboljela ITljesta i na krsta. Broj pcelinjih ubodaje 8-12 ujednoj seansi. U slucajevima hlpertenzije treba peele stavljati za ubod na mku iii nogu, n'\ivise u eetiri serije po dva puta nedjeljno. Ukoliko se radi 0 tromboflebitisu, ubod zaoke treba da bude iznad trombovanih vena a broj uboda ne smije biti veci od 10-12 ujednoj seansi. Kod troficnih rana i osusenih granulisanih rana, peele se-namJestaju na oko 5 em od ozljede iIi rane a takode i na kicmu, na glavu i osjetljivi dio nerva odredenog podrueja. Braj uboda zaoke ne smije biti veci od 5-8 u jednoj senasi. 250
da budu ispod
na
uboda u seansi.
1
seanse lijecenja, broj uboda u ciklusu lijecenja ne naein:
zlijezde a najvise
izvaditi poslije jednog minuta.
biti veti od 200-250. malo razblazenog meda iii malo gusceg u teglicu, uzimaju ponudenu peele
ne
sa se nosi u prostoriju-sobu u kojoj se seansa obaviti. Skine se poklopac teglice bjezati na kome treba da bude postavljena prozirna zavjesa. Sijahce pri tome pahti. U istom trenu sve peele se nati na zavjesi. Peela se lahko hvata sa zavjese prstima za istovremeno i postavlja pacijentu na odredeno zeljeno mjesto tijela, kada ce ona na dodir djelovati zatkom tijela na kome se nalazi zaoka i izvrsiti ubod. Potom se hvata druga i tako redom. Na kraju visak peela se isputi kroz prozor. Nakonjedne minute povaditi zaoke. dana koristiti peele iz neke druge kosnice i tako stalno mijenjati druge pcelinje zajednice mijenjati i peelinjake, zbog raznih rasa peela.
i'-U,","''',,,,"
tom lijecer0u i pusenje duhana.
uzimanje alkohola a pri lijecenju obliterarnog endoartritisa potpuno
isk~juciti
Naucni medicinski savjet u Ministarstvu narodnog zdravlja SSSR-a izdao je 10.03.1959. godine o lijeeenju pcelinjim ubodima, sto na najbolji naCin ilustruje znacaj peelinjeg otrova u lijecenju pacijenata.
REUMATIZMA PCELINJIM OTROVOM Poslije ustanovljenja da osoba nije alergicna na pcelinji otrov, postupak apiterapije pri lijeeenju reumatizma pcelinjim otrovomje slijede6i: .
-
i drugog dana radi se tako sto se prvog dana stavi po jedna peeia na lijevo rame i desnu nogu a drugog dana na desno rame i lijevu nogu; . i cetvrtog dana, ponavlja se isto, ali sa po
dv~je
peele; - petog i sestog dana, postupakje ish, ali sa po tri peele; se tako(po dvadana).nastav1ja i naredllih dana i povecava bl'ojpcela sve dok se ne stavi CIJb,;t.!,J.LI
~
broj uboda, na ovaj naein, najednoj i dmgoj strani tijela bi6e 216, odnosno 108 lijevo i desno. se koristi preparat VIRPIN ne trlja se,rukama, se izbjegne eventualno nadrazavanje koze, nego se mast utrlja pomo6u prilozene lopaticti uz preparat. Lijeeenje ne smije trajati duzi vremenski period. Ukoliko bolesnik ne podnosi preparat, treba prekinuti njegovu upotrebu. 251
UBODI UMJESTO AKUPUNKTURE vrste ret!m,ltlzma
se u orgamzam koja je poosobinama bliska vitaminima. Medutim, to treba L'-U.1HU
DlJETA PRJ LIJECENJU PCELINJIM UBODIMA Ishrana treba da bude visokokaloricna, ali ne teska, sa normalnim kohCinama ugljenih hidrata, zamijeniti sa 50-100 meda dnevno. bjelancevina, masti i vitamina B 1 i C.Hljeb, krompir i Jesti 4-5 puta dnevno. Peelinje ubode ne primati odmah poslije jela. U toku terapije, zabranjena je upotreba alkoholnih pica, duhana i zaCina.
TRUDNICE I PCELINJI UBODI Naucno je dokazano da trudnice ne smiju primati pcelinji otrov, jer postoji etioloska zavisnost izmedu nakaznosti i deformiteta u zametku i trovanja majke pcelinjim otrovom.
PCELINJI UBOD U OKO Najopasniji je pcelinji ubod u oko. Odmah treba uzeti jedno od antialergicnih sredstava, radi sinanjenja bola i neugodnosti a zatim pod mlazom vode ispirati oko, da bi se otrov razblazio i donekle isprao. U oko kanuti jednu kap rastvora KORTIZONA (Scherson-ephtalmicum) specijalno pripremljenog za oko. Potom se na ocnujabucicu stavi mast. Na kraju, obavezno otici oenom ljekaru.
PCELINJI UBOD U USTA Dogada se da se u toku jela meda a narocito u sacu iIi uzimanjem voca, u usta unese pcela ili osa, koja ubode u jezik, nepce, krajnike i zdrijelo. U tom slueaju mogu nastati veoma teska trovanja a, usljed znatnijeg otoka, moze doci do gusenja, koje moze da prouzrokuje i samu smrt. Pod hitno treba uzeti jednu od antialergienih tableta-drazeja iIi ampulu. U slueaju da ne posjedujemo nikakvo antialergicno sr~dstv(), treba hitno l! usta stavitijedlll1 kasiku kuhinjsice soli bez vode i drzati, da se rastvori. Nastace veoma koncentrisan rastvor, koji ima osobinu da \z sluznice izvlaciotrov. Po potrebi, ponoviti uzimanje soli. Potom otiCi Ijekaru. .
252
na pcelinjaku na slijede6i nacin: i srce masirati, te ako osoba nije
polozaj, glavu davati joj emu
Svaki pcelar treba da ima u svojoj prirucnoj apoteei, osim ostalog, drazeje SYNOPENA iii . se uzimaju 1 drazeje, a mogu se uzimati i kao preventiva, ako su osobe izlozene U prirucnoj treba: imati i rastvor KORTIZONA (Seherson ophtalmicum). I
UL'-U'Uv,
Ljekarska intervencija se sastoji davanju injekcije ADRENALINA. se pnmlJemtI i NATRIJUM-BROMID. Bolesnik treba da bude ostavljen na
1
Ako usljed gubitka krvi, dode do pada krvnog pritiska, pristupa se infuzijama plazme iIi seruma iii vjestackoj zamjeni krvi (Ringerovim i fizioloskim rastvorom). Najbolje je davati infuzije krvi.
ANTIALERGICNA SREDSTVA
u teskim sluc
253
1
P
sarno
hrane; - kako - saniranje drustva sa laznim maticama; za - dodavanje
presadivanje maticnjaka;
- sprijeeavanje rojenja; - da Ii
mlada matica izvedena i oplodena;
- zamjena PI i P2 plodista; - stavljanje nastavaka; unos meda; - vrcanje meda i slieno. Peelar ne smije u ranD prolje6e previse drZati kosnicu otvorenom, kako ne bi leglo zazeblo. Ne smije se drustvo previse dimiti, jer se tada peele uklupeaju i mogu da uguse maticu. Pcelar treba daje obueen u bijelu odje6u, da se manje znoji i radi odrzavanja higijene odje6e. Peele ne podnose intenzivne mirise parfema i znoja, pa su u tom slueaju skI one ubadanju. Privlace ih sjajni predmeti, pa treba euvati--oCi: Stoga pri pregledu treba imati peelarski sesir iii peelarsku bluzu iii peelarski kombinezon. Dobro je ruke pokvasiti sir6etom, jer ga rado podnose iIi navu6i pcelarske rukavice.
PRVI PROLJETNI PREGLED U prolje6e oko 10 marta (ozujka), treba prisUlleanom danu posmatrati peele na lijetu kosnica, paze6i da Ii masovnije unose cvjetni prah.Ako Ullose, to je najbolji znak daje stanje u kosnici normalno, daje matica ziva i da po laze jaja. Tada se cesljevi podese na pola lijeta, tako da lijeta budu napola otvorena. Da bi se izvrsio pregled, pri podi~anju poklopca, treba prvo dimilicom sa nekoliko mlazeva dima nadimiti peele pre_ko satonosa okvira, da se peele smire. Potom se izvadi jedan iii dva posfjednja okvira na kojima obieno u to vrijeme nema pcela i usprave uz kosnicu na postolje. Zatim se razmaku okviri i vadi okvir po okvir i vrsi pregled. Tada se evidentira stanje saca, stanje legla sa brojem zalezenih okvira, procijeni'se kolicina hrane, zdravstveno stanje drustva, nedostaje Ii koji okvir u kosnici, i slieno. Sve se oV'o obavi dosta brzo, da ne bi leglo zazeblo. Ako se posumnja u varou, treba tacno ustanoviti i poduzeti mjere za saniranje od varoe. Vrsi se prihranjivanje medeno-secemim pogaeama sa lijekom. 257
JESENJI PREGLED meda 15-20. avgusta (kolovoza). Kontrolira se stanje matica, stanje stanje hrane potrebi protiv varoe, posto su nastavci
Vrsi se prvo jese~e koje se nastavlja sve do 1. septembra (rujna) dok se ne obezbijedi da svako drustvo ima najmanje 15 do 18 kg hrane za zazimljavanje pcela i proljetni razvoj mladih peela.
DRUGI JESENJI PREGLED Obavlja se oko 1O.septembra (rujna) da se ustanovi, da Ii su postignuti zeljeni efekti prvog jesenjeg pregleda, naroCito u pogledu hrane. Ako nema dovoljno hrane, izvrsi se posljednje prihranjivanje. Obrati se narocita paznja na leglo, odnosno kvalitet matica i vrsi izmjena starih dotrajalih matica, odnosno spajanje zajednica iIi nukleusa. Postave se cesljevi na pola, radi smanjenja oNora lijeta, jer je mogucnost grabeza u to vrijeme moguca.
258
I
J
J
zazimljavanje
zazimljavanje
pcela u kosnicama sa fiksnim podnicama, kao npr.kod Dadan-Blat one se na n ..u ..... dvomaticno, pomocu pregradne daske u istoj kosnici od kraja do "H"LU.lLL,
HV'...
zajednice sa maticom
Jednomaticno zazimljavanje
Dvomaticno zazimlj avanje
lesonit pregrada perforirana mpicama 0 2 mm pregrada (od kraja
kraja)
Oko 1-15.oktob!a (listopada) treba suziti lijeta stavljanjem cesljeva, tako da bude slobodno 5-7 otvora za izlazak pcela na proCisne letove i omoguci ventilacija. U to vrijeme obieno nema vise legla peela, pa tako ni legla varoe. Tadaje najbolj'e izvrsiti efikasno tretiranje protiv varoe, tako da peele uau u zimsko klupko bez varoe. Kada su u pitanju kosnice od daske kao npr.LR kosnice sa originalnom debljinom daske 20 mm, tada je potebno izvrsiti dodatno utopijavanje. Od oktobrado marta (listopada do ozujka), koristiti svaKl sunean toptiji dan, pa jednom mjeseeno ocistiti mrtve peele kroz bjeto sa podnice, kako~se lijeto ne bi zaeepilo i ne bi"u proljece razvijale bakterij e i sirila zaraza.
261
262
XI DUOillHTICnO
pteLRR€n~e
I
I
N
J
u pcelarskoJ glavna bagremova Tako se zajednice, da bi najbolje iskoristile pojedine pcelinje pristupalo utopljavanju primjenjivanju raznili debljina daske za kosnice, modificiranju postoje6ih kosnica, stimulativnom (podsticajnom, podrazajnom iIi spekulativnom) prihranjivanju i sIieno. Medutim, sve to ipak nije davalo zeljene maksimalne prinose meda. Danasnja pcelarska praksa konaeno je razrijesila taj problem uvodenjem dyomaticnog I visematicnog I dalje treba koristiti sva ranija dostignuta iskustva i saznanja kod jednomaticnog Uvodenje dvomaticnog pcelarenja pocinje od dvomaticnog zazimljavanja kosnieama sa odvojenim podnieama i od spajanja pcelinjih zajedniea uoCi pase.
zajednica u
SPAJANJE PCELINJIH ZAJEDNICA UOCI PASE Spajanje pcelinjih zajednica uoci pase je narocito prakticno na stacioniranim pcelinjacima i sa LR kosnicama. Drustva se spajaju na pcelinjacima nizih nadmorskih visina od oko 15 .ofujka do l.travnja (15 .marta do l.aprila) ana visim od oko 25.ofujka pa do 10.travnja (25.marta pa do 10.aprila). Dobrim pcelinjim drustvima se smatraju ona koja se zazimljavaju u oba plodista. U prolje6e, matica 6e u gornjem dijelu plodista poceti da leze jaja. Najbolji znak kada treba zamjenjivati mjesta dvaju plodista-donjeg i gornjeg je kada matica zaleze 4-5 okvira legia a ostalo budu okviri sa polenom i medom. Stoga je prakticno u proljece obiljeziti donje sa brojem 1 a gornje plodiste sa 2.
Crtei 1
Crtei 2
Ako je jednomaticna zajedniea zazimljena u dva plodista PI i P2 (ertez 1), onda se oko 15.03. do 01.04. odnosno na vi8im nadmorskim visinama oko 25.03. do 10.04. izvrsi obezmaticenje neke slabije (a ne slabe) zajedniee i izvrsi spajanje stavljanjem maticr;te reset~e a preko nje novinske hartije i plodista P3 (bez'matiee) a na vrh se stavi hraniliea sa hranom (ertez 2)'.. LEGENDA:
.....,...maticna resetka (Hanemanova resetka) Ako jezaZimljavanje izvrsenb dvornaticno(crtez3),onda seoko 15.03. do 01.04. odnosno na visim nadmorskim visinan\a oko 25.03 do 10.04. skine lesonitna pregrada i stavi maticna resetka a preko nje novnska hartija a na gornje plodiste P3 stavi hranilaca sa hranom. Peele ce same obezmaticiti slabiju matieu, k~da se prelazi na jednomaticno pce1arenje, kao na ertefu 2. Dvomaticno peelarenje moze biti sezonsko i trajno.
Crtei 3 265
DVOMATICNO
to hi se iskoristila pcelinja drustva, od kojih obicno budu gotovo polovina)aca-dobra a polovina slabija - srednja (zanemaruju6i losa - slaba) i po parovima treba evidentirati i tako u parovima koristiti. Zbog lakseg obrazlozenja, dobro drustvo cemo obiljeziti sa A a slabije sa B. Pocetkom bagremove pase u maju (svibnju), dobro druStvo treba pojacati jos sa oko 4-5 okvira izletnica iz slabijeg drustva B. Tobko obicno ima izletnica-sabiracica i malo i u dobrom drustvu A.
'A
isti kao Crtd 2
Crtd 4
Da bi se u slabijem drustvu B znalo gdje je matica u gomjem iii donjem dijelu plodista, stavi se izmedu njih maticna resetka. Po zalezenim jajima ustanovi se gdje je matica. Potom se plodiste P3 koje je bez matice iz slabijeg drustva B doda dobrom drustvu a izmedu njih stavi maticna resetka, kao i doda jos jedan prazan nastavak sa okvirima sa satnim osnovama N 1. Slabijem drustvu B sada se doda novi (drugi) dio plodista sa okvirima i satnim osnovama. I ovdje se stavi maticna rdetka, kako bi se znalo da je matica u donjem dijelu plodista.
Kada je bagremova pasa u jeku, iza polovine maja (svibnja), onda se dobrom drustvu A doda jos jedan (drugi) nastavak N2. Dodato plodiste P3 bez matice prakticno postaje nastavak P3=N3, s obzirom na to da je ispod njega maticna resetka. Tako je sada formirana jaka zajednica koja ima dva plodista i tri nastavka iIi sveukupno 5 elemenata (korpusa), kao na crteZli 4. U slabijoj kosnici B je matica u donjem plodistu a sada se doda nastavak u koji se ubaci Rosfusov oplodnjak za proizvodnju matica. Poslije bagremove pase pocetkom juna (lipnja) a uoci livadske pase, zamijene se rpjesta dobrog drustva Ai slabijeg B, cime 6e se slabije drustvo B pojacati. Za vrijeme livadske pase i slabije drustvo B, pojacano jzletnicama iz dobrog drustvaA, iskoristi6e livadsku pasu i napuniti nastavak. Kada se skinu nastavci i izvrca med, na jaku kosnicuA u sredinu izmedu plodista se stavi nastavak, da n13iica imagdJerazvijaH svojedrU~tvoTobezbije(Hti dovoljan prostor ~a peele. . Poslije toga se dodaju nastavci gore i najakoA i slabije B drustvo, sa maticnim resetkama i ubace po tri okvira iz oplodnjaka sa maticama. Tako, jedno vrijeme u toku sezone se pcelari sa dvomaticnim nacinom.
•
Kasnije se skinu maticne resetke i dobiju u svim k;osnicama mlade matice. Na taj se nacin sprijeci prirodno rojenje u svim kosnicama, postignu visoki prinosi meda, dobije vise vjestackih rojeva koristeCi Rosfusove oplodnjake, nego sto bi bilo prirodnih rojeva i dobiju se sve mlade matice.
266
Njemacke, aktuelno je ugradivanje koji se u oplodnjak
imamo s~tuaciju kao na drugi nacin skraeeno opisan izgleda ovako: Od 05.do 15.travnja (aprila) stavi (crtez se nastavak slabijih zajednica Bn uzimaju se 2 okvira sa zrelim leglom i stavljaju u novi nastavak N2, tako da se formira jako jednomaticno drustvo (crtez 6).
r na ovaj se naCin dode do iste situacije kao u prethodnom slucaju, kao sto je na crteZli 4. isti kao Crtei 2
Crtei 5
Crtei 6
Dalji postupak je isti kao u prvom slucaju. Voditi racuna da se sarno zdrava drustva spajaju.
Moguce je i trajno dvomaticno pcelariti u kosnici pod istim krovom.
STALNO ILl TRAJNO DVOMATICNO PCELARENJE Da bi se stalno iii trajno dvomaticno pcelarilo, potrebno je na jedan od naCina obezbijediti da se u kosnicu pod isti laov uvede i druga matica sa svojim drustvom odvojeno, kao drugo plodiste. Prvi nacin je da se jos uoci jeseni u zazimljavanje sa sezonskog prede na stalno dvomaticno pcelarenje. Drugi nacinje da se uvede i druga matica sa svojim drustvom u kosnicu prvi put pod isti krov, kada se na plodiste dobrom drustvu doda kompletno plodiste nekog drustva srednje jacine iii doda drustvo iz nukleusa, iIi formira novo drustvo kome se presadi maticnjak iIi doda mlada oplodena matica.
Gornja podnica za dvomaticno pcelarenje
Za stalno dvomaticno; pcelar~nje potrebno je imati i gornju podnicu, koja se unekoliko razlikuje od klasiene podnice. Ram podnice se sastoji od eetiri letvice vi sine 30 mm u ciju se sredinu ugradi tvrda deblja dobro firnisirana lesonit-ploca (tanja daska iIi slieno). Sa prednje strane podnicesagomje i donjestrane i desITo i lijevo simetTicno se izrezu lijeta A,B i C,D duzine 50 mm i visine 10 mm. Otvori se izreZli ukoso zbog mogucnosti otvaranja i zatvaranja lijeta istim izrezima iIi drugim posebno izrezanim dijelovima od tvrdeg drveta. Ti dijelovi se pribiju ekserom kao osovinom, tako da se lijeta mogu otvarati i zatvarati.
267
u dimenzijama 1OOx 100 mm a otvor pokuje
10
otvora mm .
U normalnom slucaju kod dvomaticnog pravilu zazimljavaju u po jednom dijelu plodista, odvojene gomjompodnicom, pod istim krovom, pri cemu na gomjoj podnici obavezno mora biti otvoreno jedno gornje lijeto, najcesce B 1). U vrijeme vru6ina otvore se sva lijeta, radi bolje ventilacije. Stimulativno prihranjivanje se vrsi odvojeno i lstovremeno oba drustva, prvo medeno-se6emim pogacama a kada vrijeme otopli i ustali se da noene temperature budu 10°C, onda secemim sirupom. Pogace se stavljaju preko satonosa okvira iii u Milerovu hranilicu Najlakse prihranjivanje secemim sirupomje pomo6u okvimih hranilica, koje se stave iza okvira uz plodiste, jedna iznad druge, pri cemu se izvade dva krajnja okvira, iIi pomocu Milerovih hranilica B. Pogace i sirup trebaju biti po mogucnosti obogaceni biostimulativnim sredstvima, proteinima, makro i mikroelementima, vitaminima i lijekovima. Kao najbolje proljetno stimulativno prihranjivanje je dodavanje okvira sa medom izjesenje rezerve, sa skidanjem, pcelarskom viljuskom, vostanih poklopCica sa obje strane saca u povrsini 10xiO em.
Crtei 1
Neki pcelari na plodistima sa zadnje strane na mjestu gdje ce doci okvima hraniliea izbuse okrugle otvore i postave limene poklopeice, da ne bi skidali gornje plodiste kod prihranjivanja sirupom, kao i poklopac i krov, pa pomocu plasticnog crijeva ulijevaju odmjerenu kolicinu sirupa u hranilice. Kroz ish otvor se moze uliti sirup i u ostale LR, DB i Milerove hranilice. U ovom slucaju sirup treba ulijevati polahko, kako bi se peele u hranilici mogle povlaeiti, da se ne bi gusile u sirupu. Da bi se u proljece startovalo normalno sa oba drustva u kosnici sa dvomaticnim peeiarenjem, potrebno je slabijem drustvu do dati potreban broj okvira sa zrehm leglom iz vise jaCih drustava, kako se ova ne bi oslabila. LEGENDA:
A
B
1,'".'N"1t#>""'''/
C
D
gomja podnica maticna (Hanema1il6va) resetka lesonitna pregrada perforirana rupicama 0 2mm drustvo sa mati com
P
plodiste
N
nast~vak
ALB,C,D
Crtei 2
268
Crtez 3
lijeta na gomjoj podnici
1
pojaeati i puniti matice kod stalnog dvomaticnog u okvirima ne polafu jaja na klasiean nacin u plodista da se formiralo okruglo legIo, nego ce se na istim okvirima prosirivati leglo sve do dasCiea okvira, tako da 6-8 okvira biti sa punim leglom a ostali okviri ce biti sa hranom. Kada nastavei budu napunjem stavlja se i treci nastavak (peto tijelo ili korpus), na 3). Tada se zatvori B lijeto a otvoreA i iijeta. izletnice sada na lijeto a vracati se na B koje je zatvoreno po inerciji ublizini ulaziti na donie lijeto i puniti nastavak i prelaziti u novi Mlade peele izletnice i ulaziti na A drustvo gomjem plodistu u normalnom bioloskom stanju. S obzirom na to daje gomja matica ipak vise odmarala u polaganjujaja, sada se zamijene mjesta plodistima, tako da bivsa donja matica koja je sada gore, ima us love za manji predah u polaganju jaja. Postupak zamjenjivanja plodista se kroz 10-15 dana jos jednom obnovi, Cime svako plodiste ponovo dode na svoje staro mejsto, pa ih ne treba posebno ni obiljezavati, kao kod sezonskog dvomaticnog peelarenja. Stalno dvomatieno pcelarenje je i jednostavnije. Ovaj naCin pcelarenja prisiljava drustva na tihu izmjenu-smjenu (samoizmjenu) matiea, ciji su maticnjaci i kvalitetniji od svih drugih matienjaka a time i njihove matiee. Ova drustva nisu sklona prirodnom rojenju a samoizmjenom obezbijede mlade matice. Prilikom pregleda peela i zamjene plodista obratiti paznju na matienjake i njihov razvoj. Suvisne iskoristiti i u Rosfusovom oplodnjaku formirati nova drustva (vjestaeko rojenje). Ovako super razvijeno drustvo mora imati 60.000 i vise peela, ono sebi obezbijedi za zimu zalihe hrane bez potrebe za prihranjivanjem a peelaru pruzi 40 i vise kilograma meda u sezoni u prosjeku. Na stiean nacin se moze i sa vise matica pceiariti. Losa jednomaticna drustva, ukoliko se u sezoni razviju da se moze staviti nastavak, ipak se iskoriste. Medutim, najlosija drustva treba blagovremeno obavezno rasformirati a istresene peele ce uti u druge kosnice.
269
.
, », '.
XII Do/estj, .oe{lpijateUi i IJgiolJaa {Ice/a 'l,
H
.
I
kao 3to su u
i ponovo stvara mikrob i
. od otrova: na visokim
se ubijaju.
Neciste i vlazne kosnice stvaraju izuzetno povoljne uslove za razvoj mikroba.
N enormalno zdravstveno stanj e pcela u kosnicama treba da onda se treba obratiti nadleznoj veterinarskoj instituciji.
sam pceiar. Ako to nije u stanju,
Bolesti pcela mogu biti: - bolesti legla i - bolesti odraslih pcela. Potrebno je tacno utvrditi dijagnozu bolesti, odabrati pravi lijek i strogo se pridrzavati uputstva za lijecenje. Lijecenje akaricidima djeluje stetno a oni se nalaze gotovo u svakom lijeku.
BOLEST LEGLA Mogu biti: ;
'1'
- bolesti otvorenog legla i
(-) - bolesti zatvorenog legla.
Razl1lakmedukosliicamaje jako vazan faktor dobrog zdravstvenog stanjapcelinjihzajednica.
273
Apitol Apitol
Vrsac),
Hemovar
Varodal (Dalmex-Dalmed, Split) i Varolik
Split).
3. - NOZEMOZA: Apinozem-pogace (PKB-Agroekonomik, Beograd), Apinozem-prasak ("Krka" Novo Mjesto, Slovenija), Fumagillin DCH (Veterinarski zavod Subotica), Nozecid (Dalmex-Dalrned, Split) i PcelinA-pogace (Pescara, Subotica).
4. - VAPNENASTO-KRECNO LEGLO: Ascomizol ("Krka" Novo Mesto, Slovenija), Ascomizol-SET ("Krka Novo Mesto, Slovenija), Askocidin (Dalrnex-Dalmed, Split), Nistatin (Inex-Hernofarm, Vrsae) i YukoluckA (Yuko Chenical ri-ldustries Co.Ltd.Tsutoiidensho Nishinorniya Hyogo, Japan u saradnji s Pcelarskom centralom iz Zagreba).
5. - AMERICKA KUGA PCELINJEG LEGLA: Geomicin ("Pliva" , Zagreb). Pored ovih registroavnih lijekova na trzistu se nalaze i drugi neregistrovani, koji ce ipak biti prikazani, kako bi pcelari znali 0 kojirn je lijekovima rijec.
274
a ne na uzrocnika nozemoze. Pakovanje u kesici praska, predvideno za litara se6emog sirupa geomlcma na puta, Prilikom iijecenja su medista na kosnicama.
se strogo plidrZavati uputa 0
Pcelari u Sloveniji, radi bolje "L"~JHV'HHvl nesilice, antibiotik vitamin ski u bocicama.
za
za koke
Postoje boCice od 20 i 100 Djelovanje preparata. zasmva se na uCinku vitamina.
spektra djelovanja, oksitetraciklina i
Oksitetraciklin djeluje na veliki broj gram-pozitivnih i gram-negativnih bakterija, zatirn'na spirohete, na riketsije i na neke protozoe. Vitarnini koje preparat sadrzi u visokoj koncentraciji i optimalnorn medusobnom odnosu, nuzno su potrebni za odrZavanje velike produktivnosti rada i dobre kondicije pcela radilica. Nedovoljne kolicine vitamina u hrani, uzrok su zaostajanju u rastu, opadanju produktivnosti i umanjenoj otpomosti prema bolestima. Preparat se daje pcelama l~aroCito kada djeluju nepovoljni vremenski us10vi, prilikom naglih """'~crnU",.,,, vremena, hlaclno6a iii vruCina,transporta iii drugihstresova. se sarno peroralno, otopljen prasak u malo
i pomijesan sa mlakim secemim sirupom.
Boclca od gr ide na 20 sa 20 litara vode iii na 40 litara sirupa. Najbolje je davati ranD u prolje6e dva puta u razmaku od 15 dana u medeno-se6emim pogacama i poslije vrcanja meda 2 puta u sirupu, po 0,5 litra, u razmaku od tri dana. Kod manjeg broja kosnica, praskom se napuni poklopac bocice od 20 gr u koji stane oko 5 grama i doda na 10 litara sirupa i daje-po 0,5 litra po kosnici. Proizvodi "Pliva" Zagreb, Veterinarski lijekovi-Kalinovica. 275
Uzrocnik gnjiloce do 5 siroka 0,6 do 0,8 mikrometra.
leglaje pokretna
stapicasta bakterija, duga
propaloj larvi nastaju nepovoljni oblici, ovalne endospore ,]
trajni koje odbaeuju su toliko otpome da na
su: stiean stolarskog poklopciCi su malo ulegnuti ina sredini obicno imaju rupicu. Uginula lutka se rasp ada u smrdljivu mrkosmedu Ijepljivu i rastegljivu masu. Peele ne mogu da izbace uginule lutke, zbog njihove Ijepljivosti.
Peele poslije opcenja sa prirodom i kada se zalete u drugu kosnicu, ne prenose uzroenika u tu kosnicu. Medudtim, varoa ga itekako prenosi. Moze zaraziti osim peela i maticu. Pcei.ar i odrasla peela ne mogu oboljeti od ove bolesti. Pribor se opali pomocu plinske iii benzinske lampe. Vrcaljka se opere deterdzentom u vreloj vodi, dobro ispere, posusi i izlozi suncevim zracima radi dezinfekcije. Med iz zarazene kosnice se moze upotrebljavati. Ako vodom u odnosu 1: 1 i kuhati 20 do 30 minuta na 100°C.
dajemo peelama, treba ga razrijediti sa
Za ispitivanje bolesti potrebno je uzeti uzorak na slijedeci naCin: izreze se dio oboljelog saca, ali bez meda, dimenzija lOx20 em i stavi u kartonsku kutiju, nikako u polivinilsku iii polietilensku foliju. Ako ima vise oboljelih zajednica, na kutiji se ispisu brojevi kosnica. Treba hitno pozvati nadlez~og_ veterinara. Po zakonu, bolest se mora prijaviti u roku od dva mjeseca nadleznoj veterinarskoj stanici a nakon isteka dva mjeseca primjenjuju se kaznene odredbe. Ako vlasnik pcela prijavi zarazu na vrijeme, ima pravo na nanknadu nastale stete, zbog suzbijanja bolesti. Stetu procjenjuje komisija od tri elana, od kojihjedan clan mora biti veteriu"ar. Zahtjev za nakndu stete podnosi se nadleznom organu za zastitu stoke od stocnih zaraza. Potrebni dok;umenti: - nalaz ovlastene veterinarske stanice, na osnovu kojeg se vidi da bolest nije starije od 2 mjeseca; - rjesenje organa uprave nadleznog za veterinarstvo
0
nacinu sanacije;
- rjesenje nadleZne opcinske skupstine 0 imenovanju komisije za procjenu stete; - procjenidbeni zapisnik i - potvrda veterinarskog inspektora da je postupak sanacije izvrsen po rjesenju
0
sanacIJe.
U toku oboljenja, zatvara se krug od tri kolometra, dok se bolest ne suzbije. Po zakonu je odreden jedini naein da se kosnice sa oboljelim peelama od americke kuge-gnjiloce pcelinjeg legla, poguse sumporom, sve spali, iskopa, rupa i sve kompietno zakopa u zemlju.
276
preporucuje se i prebacivanje peeta U ,","""'
kosnice, u
, podnosi kosnice se dezinfikuje. Vosak se Sedam i eetmaest dana nakon prebacivanja peela u cistu kosnicu, daje se ponovo svim pcelinjim zajednieama po iitar sa lijekom. Nakon se smtra saniranim. Ako' sve provedeno propisano, bolest se ne bi trebala vra6ati.
MJESINASTO LEGLO Ovo je bolest zatvorenog legla. Uzrocnikje virus kojeg u mjesinastom leglu ima oko 40.000. Rjede se javlja i nije mnogo opasna bolest. Znaci bolesti su: inficirana larva (licinka) je blijedozute boje i napuhana je kao mjesina. Larve se zaraze zarazenom hranom. Bolest nap ada radilicno i trutovsko legio. Oboljelo drustvo, treba prebaciti u cistu i dezinfikovanu kosnicu sa novim satnim osnovama i obilno prihranjivati. Sace sa vecim brojem uginuhh larvi treba pretopiti. Staru maticu treba zamijeniti novom. Za lijecenje mjesinastog legla potrebno je na 1,5 litara secernog sirupa dodati gram HLORAMFENIKOLA i davati svaki drugi dan po pola litra sirupa.
KRECNO ILl VAPNENASTO LEGLO Ovo je bolest zatvorenog radihcnog i trutovskog legla. Uzrocnik Pericistisapis.
gljiviea Ascosphera apis
j
~
Oboljelo leglo pokriveno je bijelom plijesni a uginule larve su pretvorene u prasinu shcnu krecu iii iii su u celijama saca u vidu zma rize, koje peele izbacuju na poletaljlcu, naroCito u kiSne dane, kada ne opste sa okolinom. Spore krecnog legia ostaju zive cak i do 30 godina u lokvicama vode i laticama cvijeca ispred kosnica. Bolest nije mnogo opasna. ~ Pored lijecenja, drustvo treba preseliti u cistu i dezinfikovanu kosnieu, staru matieu zamijeniti
277
se:
u
sporotal
su
sa rastvorom poprskati iii
i kisik, koji unistavaju i ne zagaduju okolinu.
uvjete za
se ponavlja 3 puta u
n.V0H.'VH
7'X'Hnn
p\?stupak se
preventivu, dovoljna· jednokratna Kontraindikacije: Karenca: lij ek ne koristiti 7 dana prije pasnog izbjegao miris po triklorizocianumoj kiselini.
278
kad je sace puno meda za vrcanje, da bi se
ne
u
A proizveden preparat pod izbacivanje uginulih larvi kosnice, pojacano sakupljanje
posudu a nikako u kosnica se dobro
7<11-Unn
na povecano
stavl odgovarajuca kako je opisano u postupak a jedino otvoreno lijeto kosnice.
potrebne Posuda ostaje u kosnici 7 dana, nakon eega se postupak ponovi. Kod jako naglasene su 3-4 aplikacije. Za preventivne svrhe preporueuje se nekoliko aplikacija svakih 7-10 dana. Otopina lijeka ne smije doci do kosnice, saca i peela. Doza lijeka se odreduje Ako je peelinja zajednica ujednom dijelu (plodistu) LRkosnice, ondaje dovoljan gram, za plodiste i nastavak 2 grama, itd.
kosnice. plodista
Opste pravilo je da na 40 litara zapremine kosnice dolazi gram lijeka. Najpovoljnija temepratura za vrijeme primjene lijeka je kada je u kosnici oc, je zapravo mikroklima unutar kosnice u toku Ijeta, kada matica normalno po laze jaja i peele njeguju leglo. Na toj temepraturi se dobro ispravaju plinovi i vrsi dezinfekcija saca. Ne tretirati pri temepraturama vanjskog zraka ispod 10°C i iznad 35°C, kao i u vrijeme jake paseunosa nektara, jer bi med poprimio miris hlora. Tri sata nakon poeetka aplikacije, razvija se najveca koliCina pUna a nakon cetvrtog sata koncentracija plina se ustali na 1 do 2 ppm (jedinica volumena plina na milion jedinica volumena zraka unutar kosnice). Ako je doziranje povecano na 5 ppm, peele se uznemire i pojaeano zuje; kod 10 ppm su uznemirene i u vecem broju izlijecu iz kosnice; kod 15-20 ppm peele masovno napustaju kosnicu i puze po zidovima kosnice; kod 30 i vise ppm izaziva se ugibanje peela. U Japanu imaju izradeni mjeraCi koncentracije hlora.
Najbolje je tretirati istodobno sve pcebnje zaje&ice na pcelinjaku, kako bi se grabez koji se pojavljuje pri tretiranju pojedinih ko~ica. Najholje dnevno vrijemeaplikacije U slucaju suvisni plin.
izbjega~ eventual an
poslije dnevne aktivnosti pcela,.a toje predvece.
doze lijeka, kada peele burna reaguju, otvoriti poklopac kosnice
izade
Med i ostali peeUnji proizvodi pri tom nisu stetni,jer odgovaraju kolieini hlora koji saddi hlorisana pitka voda 1Z gradskog vodovoda ..
279
sata praska 3 puta isti dan.
narocito na spp, Rhisopus spp, Mucor spp,
ua,,,'v.,uu.u
Mehanizam djelovanja nistatina sto membranama materija u . do inhibicije
i
. za sterolne komponente u
ne davati za na suhom i hladnom mjestu. , Vrsac-Srbija.
je preparat koji pored Krc)or:garnzlne nepozeljne u kosnici.
pakovanjaje 2 """,'.uu,". Proizvodi ga "INEX-
na uzrocnike kreenog
djeluje i na druge
Upotreba: uzima se 200 miIilitara (dva decilitra iii casa za vodu) vode u kojoj se otopi 100 grama secera i doda mililitar (oleo 20 kapi) preparata. Nakon mijesanja, tako pripremljena otopina stavlja se u prskalicu i njome se poprskaju okviri sa oboljelim leglom, ali niposto po pcelama, nego po poslije stresanja peela. Terapiju treba ponoviti nakon 3-4 nedjelje. na temepratun iznad 15 medom treba odstraniti. Ascomizol proizvodi
, ne za vnjeme intenzivne pcelinje pase, pri cemu okvire s { .
,Novo MestQ~lovenija.
- VIRKON S Virkon S vrhunski dezinficiens nove generac~je sa baktericidnim i fungicidnim dj elovanj em. To je izbalansirana stabilizirana smjesa peroksidnih spojeva, povrsinsko aktivne tvari, organskih kiselina i anorganskog odbrambenog sistema. Ima mocan oksidacijski ucinak na osnovi kiselog peroksidnog sistema i povrsinsko aktivne tvari. Dezinficiens je za razlicitu djelotvornu zastitu prema svim poznatim virusima, bakterijama, gljivicama, kvasnicama i plijesni.
280
17
vlrusa,
S prasak pakovan u 50 g koji se istrese u 5 vode i se 1%-tna koncentracija s kojorn se jednim postupkom Za zavrsnu dezinfekciju (spiranje) protiv virusa uzmu se dvije kesice 100 g, istresu u 5 litara rnlake vode, cime se dobije 2%-tna koncentracija. Djeluje virucidno na sve viruse, djeluje baktericidno na bakterije i fungicidno. potrebno dugotrajno za djelovanje 10 "U"'L~'~. u originalnoj 1."-..1.'.." '••£
~
na
,Novo Mesto-Slovenija.
- SECERNI SIRUP SA KRECNOM VODOM Poznato ubija khee.
da voda ima pH vrijednost 11,9, daje zasieena sa 2% ka1cija, ada krecnjak (vapnenac)
Josef Gruber iz Austrije koristeei navedeno saznanje spravio je seeemi sirup sa Cistorn kreenorn vodom u odnosu 1: 1 i prihranjivao oboljele peele od krecnog legla poslije vrcanja meda polovinorn kolovoza (avgusta) prije zazimljavanja pcela. Vee sljedeee godine nije vise bilo nikakva traga krecnog legla, govori da je kreenjak unistio spore kreenog legla. Preventivna prihrana s rnalim kolieinarna sirupa ne daje rezultate.
KAMENO LEGLO Kameno leglo je najopasnija bolest otvorenog i zatvorenog legla peela. Uzrocnikje gljivica iz reda Aspergillus. Oboljelo legIo prekriveno je sivozelenom i sivoZutom plijesni. Bolest se ne maze lijeCiti. Oboljela drustva treba unistiti, jer je bolest opasna i za odrasle peele, covjeka i dorna6e zivotinje. Pri radu sa bolesnirn drustvima,
p~lari
,t
treba da zastite usta i nos vlaznom maskom.
'.
.
li BOLESTI ODRASLIHPCELA BOLESTI MATICA I PCELA Matice mogu da obole od svih bolesti od kojih boluju peele radilice i trutovi. Kod matica mogu da obole organi za razmnozavanje, unutrasnji zidovi tankog crijeva, jajnici, da matica oboli od nozemoze, itd.
281
Medu bolestima matica koje nisu prouzrokovane parazitima Ova bolest se obicno pojavljuje kada se matica uznemirava: stavljanja u kafez ili kada se bilo kog razloga vadi iz kosnice.
se pojavljuje tHT"t"",,,p
Katalepsija (oduzetost matice, nervni sok) traje obicno poslije se matica vraca u normalno stanje. sa maticom
rukama do
PARALIZA (CRNA BOLEST) Javlja se u vise vidova a uzrocniei mogu biti visestruki: kada nema u prirodi, kada nema bjelancevinaste hrane, kada je jaka medljikova iii nektarna pasa, kada je velika vru6ina u kosnici, slaba ventilaeija, kada su peele :ledne, u susnim periodima i s1. Ujesen bolest prestaje. Bolesne peele drscu krilima, noge i krila dlaeice na zatku tijela i izgledaju erne kao stare peele.
rasirene i ukru6ene, gube
Ako je matica oplodena trutovima, koji poticu iz drustva zarazenog peelinjom paralizom, matica 6e dozivotno prenositi bolest na potomstvo. Peele treba prihraniti secernim sirupom uz dodatak stimulativnih sredstava za jacanje organizma. Postoji akutna i hronicna pcelinja paraliza.
AKUTNA PCELINJA PARALIZA Jedan od uzroka ugibanja peeIa ispred kosnicaje akutno oboljenje od paralize, pa se bolest naziva i akutnom pecilnjom paralizom. To je virusna bolest mladih peeia radilica u prolje6e u vrijeme proljetnog razvoja drustva. Oboljele peele naglo izlaze l{osnice u vecem broju, tumarajuCi po' poletaljci i ispred kosnice, penju se uz vlasi trave, pokusavaju ct.a polete, sto im ne uspijeva i na .kraju se skupljaju u grupice i ugibaju.(-l , Kod oboljelih pceta medni mJehurJe pun bistre tekuCinesa virusom akutne pcehnje paralize. Kada virus dospije u tijelo peele, nastaje infekcija. Infekciju prenosi varoa prilikom sisanja hemo1imfe iii ako su crijeva peele ostecena uzroenicima nozemoze pa se putem hrane prenosi infekcija. Za lijecenje aktune peelinje paralize, treba jednom litru secernog sirupa dodati gram MODRE GALICE.
282
se javlja u toku u jakom suncu; ako kosnice oboljclih pecia.
se
cvjctnog praha uz povccan unos ako su jc kao i usljcd nasljcdnih mali otvor lijeta 1l'-lClV0'LaU,U
od direktnog dobra ventilacija. Dobro je maticu
drugom
zdrave pcelinje zajednicc.
(NOZEMATOZA) je bolest organa za varenje u peeti. Uzroenikje prazivotinja Nosema apis. je zarazna i javlja se u slabijem, jacem i veoma jakom vidu, tako da moze da bude uzrok uginucu drustva. Znaci bolesti su: oboljele peele imaju napuhan trbuh i ne mogu da polete, skupljaju se u gomilice pred kosnicama, tumaraju po zemlji a kad im se pritisne trbuh, izbace siv izmet nagomilan sporama. Nozemoza se javlja u prolje6e, obieno u februaru. Javlja se u vidu proliva peeia smedih tragova na poietaljci, zidovima kosnice a kada se otvori kosnica, onda se smede taekice vide po satonosama okvira, ostalim letvicama okvira i po sacu. S obzirom na to da su mrlje proliva sladunjave od meda i pune parazita, zdrave peele sisu taj slatki izmet i tako same budu zarazene. Oboljelo pcelinje drustvo treba sanirati. To se vrsi tzv. prevjesavanjem okvira na slijedeCi naCin: Uzme se nova iii dezinfikovana kosnica sa sacem, koja se postavi na mjsto zarazene kosnice. 1z kosnice vade se okviri i pazljivo pregledaju. Okviri sa leglom se stavljaju u novu kosnicu i to u gomji dio plodista P2, koji je odvojen matienom resetkom. Mat~cu treba pren~ieti u donji dio plodista na dezinfikovane okvire.'t, Okvire bez legla sa me4Bm treba odvojiti i pripremiti za dezinfekciju. Dezinfikuju se na pari 80< sir6etnekiselinc. . Peele sa okvira treba stresti ispred nove kosnice na postavljenu dasku iIi slieno, odakle ce same uCi u kosnicu-donje plodiste PI, gdje je i matica. Matica ce na novim okvirima poeeti da razvija novo leglo. U gomjem uzroenicima bolesti.
plodista su okviri sa
Sada se drustvu pocne davati lijek protiv nozemoze. Za lijeeenje koristi se UROTROPIN u tabletama, FUMIDIL, FUMAGILIN, NOZEMAK, NOZEMAVET, NOZECID, APINOZEM itd.
-
283
Pravilno zazimljavanje peela je najbolja mjera za suzbijanje nozemoze, bez koji se izvrca a prihrana secemim sirupom, uz dodatak i sredstava za pcelinje ispitivanje bolesti na pretragu se salje nosi februara sa podnice kosmce, koje se stave u papimu kesu najblizem veterinarskom fakultetu iii zavodu iIi veterinarskoj Moguce je izvrsiti i pregled matice. Matica se stavi na komad stakla i poklopi easom. Nakon minuta matica ce izbaciti izmet, poslije cega je treba u kosnicu a staklo s izmetom se pregleda pod mikroskopom.
- UROTROPIN Urotropin je u vidu tab leta. Za lijecenje se uzme jedna tableta koja se prvo rastopi u casi mlake vode i doda na 5 litara se6emog sirupa. Daje se po 0,5 htara sirupa po kosniei 5 puta u razmacima po 5 dana.
-UROVET Za suzbijanje nozemoze pcela koristi se i movet, koga proizvodi "Zdravlje", Leskovac-Srbija. Uz lijek se dobije uputstvo za upotrebu.
- FUMAGILLIN DeH Fumagilin je antibiotik, pa ne smije dospjeti u med. Strogo se mora voditi racuna 0 doziranju i ne smije se davati dok su medista na kosnicama. Antibiotici u malim kolicinama djeluju stimulativno na razvoj pcelinje zajednice. Od svih antibiotika, fumagilin je najbolji. Jtoristi se i za suzbijanje nozemoze. Njegova primjena je opravdana u rano proljece i prved jesen 0
284
od nozemoze,
lStO
pakovanje se U ovom
o
godine, Fumagillin 1
proizvodi Veterinarski Subotica, Vojvodina-Srbija i PIP d.o,o.Zagreb, Bijenik po hcensi "Phylaxia-Sanofi"-Madar-ska,
Pridriavati se
uputstva uz
Aktivna tvar nozemaveta djeluje na uzroenike nozemoze u probavnom traktu peela. Kada se primjenjuje pravilno, uklanja znakove nozemoze i omogu6ava sigumu sanaciju nozemoznih pcelinjih zajednica. Ujedno nozemavet ima stimulativno djelovanje na razvoj peelinje zajednice, produzuje zivot povecava prinos meda i drugih peelinjih proizvoda a u preporueenoj kolieini ne izaziva toksicne pojave. Preparat se daje umijesan u hrani-secemom sirupu. Sanacija nozemozne zajednice vrsi se kao i kod primjene nozecida prevjesavanjem okvira, jer uzrocnik bolesti prezivljava na uprljanom sacu i nekoliko mjeseci pa ako se ono ne izmijeni, ponovno izaziva bolesti nakon sto lijek prestane djelovati. Nozemavet stiti od zaraze mlade peele kroz 21 dan koliko traje postupak. Pakovanje sadrzi 100 gr, gram sadrzi 250 miligrama heksametilentetramina. ledno pakovanje se daje na 25 litara sirupa na taj nacin sto se sadrzaj preparata prvo otopi u jednom htru hladne vode a zatim doda u 241itra mlakog se6emog sirupa. Daje se po 0,50 litara svakoj pcelinjoj zajednici, 5 puta svaki 5. dan. Ukoliko je na pcelinjaku manje od 50 zajednica, preparat se podijeli tako da se prilikom svakog tretiranja pripremi svjeza otopina. Otvoreno pakovanje treba utrositi u roku od mjesec dana. Rok trajanja je 2 godine. Cuvati u originalnoj ambalazi na suhom i hladnom mjestu. Proizvodi "Dalmex-Dalmed", Split-Hrvatska.
-NOZEMAK
Nozemakj;~jemacki lijek u tabletama. Ta:bleta se' p~o rastvori u malo topIe vode a zatim doda na litar se6ernog si:fl1pa i kasika meda. Daje se svaki drugi dan po 112 litra otopine u ranD prolje6e iii u jesen nakonvrcanjameda prilikom zadnjegprihranjivanja p~e1a secemim sirupom.
-NOZECID Nozecid je namijenjen za sprjeeavanje i lijeeenje protozoarnih infekcija probavnog trakta peeia, prvenstveno nozemoze. Nozecid od aktivnih tvari sadrzi jod i kalijev jodid. Ove supstance imaju baktericidno, virucidno, fungicidno i sporocidno djelovanje na uzrocnika u obliku spore nozemoze, dok za peele nemaju toksieno djelovanje. 285
<
~.
kapi daju
za
vodi za
treba
novog
Nozecid se cuva na hladnorn i suhorn rnjestu u svojoj ~.uu~.,~~ •. Rok trajanja 5 godina i oznacen je na pakovanju. Proizvodi
100 mililitara , Split-Hrvatska.
Apinozem je prasak koji se koristi i kod spravljanja medeno-seeernih Do:gaC;a za Proizvodaei su: PKB-Agroekonornik,Beograd - Srbija i Pridrzavati se datih uputstva uz lijek.
l1e(~enle nozemoze.
, Novo Mesto,
AKAROZA (AK4.RIOZA) Akaroza je veorna opasna zarazna bolest organa za disanje u Woodi.
Uzroenik
krpelj Acarapis
Krpelj zacepljuje zigove i stigme, tako da organirna sprjecava dovod kiseonika. Znaci bolesti su: parazitirane peele irnaju oborena krila i ne rnogu da polete, vee se skupljaju van kosnice na zernlji u gomilice, gdje ugibaju. Za lijeeenje se koriste sredstva Cije ispadjive pare guse krpelje a peeiarna bitno ne skode. Takva je FROOVA TECNOST, NITROBENZOL, METILSALICILAT, FOLBEXVA, itd. Sredstva su zapaljiva. Folbex VA je u vidu dirnnih listi6a. Ostalim sredstvirna se natapaju flanelske krpe i postavljaju po podnici. Za vrijeme stavljanja krpa, na lijeta se stavlja zieana rnreza a kod dirnnog hsti6a lijeto zatvori vlaznom krpomjedan sat (Vidi FOLBEX VA). Lijeci se i apitolom.
AMEBOZA Uzrocnikje ameba koja napada malpighijeve sudove i prelazi u tanka crijevo, odakle izlazi napolje sa crijevnlb sadrzajem. Peele naprosto ginu.Obieno u isto vrijeme, peele obole i od nozemoze. Nije pronaden l}tfk koji bi sprijecio razvoj uzrocnika u pceli. Zaraza je najveca u prolje6e.
'
MAJSKA BOLEST Od ove bolesti obieno obolijevaju mlade peele koje hrane leglo. Smatra se da je uzrok bolesti prenagomiianost crijevnog trakta polenovim prahom. Bolest nije zarazna.
286
S na to varoa oko 30 sarno na peeiama, na kojimaje uJednacena temperatura. Ne podnosi temperaturu iznad 35°C. Varou pojavila
otkrio Holandanin Jakopson 1904. godine na ostrvu Javi u Indoneziji. Smatra se da se je na peeti u presla Kinu i otkrivena 1 u 1964; u Rusiji, pa 1976. u Bugarskoj.
Ustanovljenaje na pee1a porijeklorn iz Dimitrovgrada-Bugarska 1976. na katedri za zaraze Veterinarskog fakulteta u Beogradu. lz Bugarske je presla na podrucje bivse Jugoslavije i utvrdena je 1978. godine. Parazit se brzo sirio u istocnoj Srbiji: Knjazevac, Zajecar, zatirn u , odakle je seoborn peela prenesen na ostrvo Hvar. U Saraj evu je utvrdena kraj em 1979. godine. Vee 1981. go dine varoa je zavladala zapadnorn Evropom, osirn Danske, Norveske i VBritanije. Parazit se siri: - najvecim dijelorn preko trutova, koji obilazeci veCi broj peelinjaka i kosnica, direktno prenose varou; - putern peela koje se zalete u drugu kosnicu. Smatra se da se u toku jedne sezone do 10% peela zaleti greskom ili pod tezinom tovara u susjednu kosnicu a kad se peele sele, onda i do 15%; - seobom peelinjih zajednica
zarazenih u nezarazena podrueja i obmuto; - spajanjem zarazenih i nezarazenih pee1injih zajednica; - kupoprodajom peela iii matica; - putem grabezi; - pojavorn osa koje prenose ovu zarazu;
- od kontakta zarazenih i nezarazenih peela u vrijeme dobre pase na cvjetovirna biljaka, kao npr. na suncokretu, lipi, itd.
Jzgled varoe
JzgLed varoe sa donje-trbusne strane
Parazitje-vidljiv go lim okom, elipsastog oblika, zenkaje duga 1,31,77 a siroka 1,5-1,99 mm, bez krila i tamno smede boje. Muzjaci su manji od zenki, Qkruglasta tijela, sa slabim hitinskim okloporn. Boje su bijelosive Hi Zuckaste. Dugi 811 0,8.;:0,97 mm asirokiO;7.;O,93mm. Muzjaci se mogu naci sarno 11 pcelinjem leglu na larvarna (licinkama) i lutkarna ~kukuljicama), koji 11 celijama saea obave parenje, a nakon parenja ugibaju. Varoa na prvi pogled liCi na peelinju us (vas), ali je od nje nesto sitnija i ima cetiri para nogu i to tri para vise naprijed a jedan par sa strane prerna pozadi, dok pcelinja us irna tri para novu i crvenkastosrnede je boje.
287
• ~
varoe u
i Ijeto
u
u
je i preobr~ze u
lU()''',"''
ovih jaja varoe, koje a u--~"""L"'vHuu'vuxpeelinjegpodmlatka, Cio ciklus Larve i lutke krpelja hrane se jajeta do izlazenja odraslog krpelja, kod tfaje 8-9 a kod rnuzjaka 6-7 dana. Dok se peelinje leglo razvija, ne sarno razvoj parazita, i njihovo parenje u pcelinjern leglu. Poslije parenja odmah krpelja uginu, tako da peelar gotovo nikada ne vidi. Oplodene se njihovorn krvi-hemolimfom, zenke varoe ostaju na peelarna i trutovima, brzo razmnozavaju, toku jedne sezone varoa izvede 1 nema nerna razrnnozavanja parazita. su u klubetu, varoe na njima hraneci se njihovorn hemolimfom, Obieno se nalaze na pceli ispod hitina, izmedu clanaka na zatku sa lijeve i desne strane, medu clancima grudnog dijela tijela a naroCito trutova i u predjelu vostanog ogledala. Varoa ima naprijed dva pipka - rilice, koje zabada u tijelo lutke, larve iIi odrasle peele. Nema razvijen aparat za sisanje, pa stoga popije sarno 1/10 istekle krvi-hemolimfe, dok se ostali dio razlije po tijelu peele. To mjesto stvara ranu, kojaje kasnije izvorraznih zaraznih bolesti. Varoa prenosi i druga virusna oboljenja peela. S obzirom na to da se varoa razvija u radilienim celijama a naroeito u trutovskim i hrani krvlju - hemolirnfom podmlatka lutki, larvi i mladih tek izvedenih peela, to se eesto izvode defektne peele, trutovi i matice. Peele budu bez jedne noge, koja otpadne usljed uboda varoe u tom podrueju, bez jednog krila, sitnije su zbog zakrzljalosti, oboljelih organa i kratkog su vijeka. Trutovi tako gube moe plodnosti a matice izvedene iz maticnjaka u kojima je bilo leglo varoe, bice nekvalitetne i prenosice kao i trutovi lose osobine na svoje potomstvo. Varoe na trntovskoj liCinki
Varoa inace rade ide na mlade, ne~o na starije peele. Smatra se, ako na 100 peela ima 20 varoa a to je 20%, da je to podnosljivo stanje, koje u tom momentu jos nije opasno. Medutim, ako na jednoj peeli ima 4 i vise varoa, ta pce1a neee moGi vise nikada poletjeti, nego ee siriti bolest u kosnici i uginuti. Varoa je jako osjetljiva na povecanu temeperaturu iznad 30°C i vee na 35°C ugiba. Varoe koje prezime dobrim dijelom gube moe plodnosti i samo svaka deseta moze polagatijaja.
+ Varoa se kreee brzo ali kruzno, tako-da prede velik put dok se malo popne. Stoga se na podnicu
~snice ugraduju resetke sa sanducicem-ladicom sliene zieanim mreZama za sakupljanje polenovog pr'aha, po kojima se peele lahko krecu a otpale varoe prilikom tretiranja, praktieno se ne mogu popeti fl60kvirasa peelama;
Postoje vrste pee1a koje su otpomije na varozu, u Cijem radilienom leglu se ne mogu razvijati varoe. Prepoznavanj e varoe Varoa se moze otkriti na vise naCina: - na podnicu kosnice stay! se bijeli malo deblji papir-karton iii stamparski tanki lim, koji se krpicom _ l?remaze jestivim uljem i izvrsi tretiranje pcela nekim od preparata za suzbijanje varoe. Nakon
288
zaraza varozoffi, treba fakultetu
leglo. Od gljivicnih bolest!: krecno iIi vapnenasto usmm
lahko probusi lutku tijelo odrasle peele ina jedna varoa moze zaraziti sto hiljada se na mnogobrojne varoe koje prenose ovu
se otvore vlrusnu
V'-'-''-'0'~
mikroorganizmi. Najces6e se radi 0 bakterijama u disni sistem peele i uzrokuju septikemije. u kosnicama. Zaraza se prenosi na lutke i shnske zlijezde \JvJ,H~,_a
americke gnjiloce, pa se bolest moze pojaviti ina otvorenom leglu.
i peelinjem leglu, tako lijeCiti}f,d krecnog legla.
, iIi rna kojoj drugoj frontu i zainteresovanih inspekcljskih sluzbi drustava-udruzenja pceiara. CH',""n'orY>
a
varoe koristena su razna sredstva ito: varitan, varoozan, tedion, varocid, fenotiazin, varascensa, varonikol, apiakaridim, hemovar, timol, apistan, apitol, flyvalinat, amitraz,
289
dovodenjem Sredstva u vidu uputstvima uz
tretiranja pcelinjih zajedniea protiv varoe
se
ito:
- pri tretiranju, peelar treba da oei i disajne - prilikom zadimljavanja preparatima treba imati duzine oko 30 ern sa prednjim spljostenim dijelom eijevi u kosnicu; se moze uvuCi kroz lijeto kosnice ga nema, - za vrijeme tretiranja u kosniei treba da ima teenog meda, izvrsiti prihranjivanje peela sirupom; - tretiranje se vrsi predveee, kada se peele poenu smirivati; - kod upotrebe ve6ine lijekova, temperatura prilikom tretiranja ne 1 ne smije biti niza od 10°C u slijede6ih sata a niti visa od 29°C; - prije poeetka tretiranja dimnim sredstvima, treba na lijeto kosnice dima od uobicajenog materijala za zadimljavanje peeia, kako bi se peele ,,,,,H~'UV podniee; - tretiranje se vrsi rano u proljece, kada nema mnogo najkasnije 1 Ijeta kada se skinu nastavei a najpotrebnije je u jesen, kada nema legla a to je (listopada). Odjula (srpnja) poeinje prava invazija varoe, kadaje pcelinja zarazena; - zimi se peele, zbog niskih temperatura, ni u kom slucaju ne smiju tretirati; - tretiranje treba vrsiti naizmjenicno raznim vrstama preparata, jer poznato se u toku jedne sezone proizvede 15-20 generacija varoe. Upotrebom sarno jednog preparata, i najefikasnijeg, posljednja 6e generacija varoa postati imuna na taj preparat, koji nece vise biti dovoljno efikasan. Utvrdeno je da varoe mogu stvoriti otpomost na cesto primjenjivani isti bjek, nakon dvadesetak generacija. U nasim klimatskim uslovima, to je za oko dvije - u dimilici dobro sagorijevanje je jako vazan faktor, samo dima daju homogen bijeli dim, koji je efikasan; - prihkom svakog tretiranja se razbije pcelinja svita, slijedeceg dana - okC), 24 sata. - varoe ce biti manje, ako susjedni pcelari vrse redovno tretiranje saradnja od obostrane vaznosti. V
..
Suzbijanje varoze pomocll okvira gradevnjaka To su normalni-standardni okviri s posebno dodatom uzduznom letvicom po sredini okvira, u kojima se jedna polovina ispuni satnom osnovom ana drugoj stavi sarno pocetna traka satne osnove,
290
se stave
za varou,
ito
naein uzgojno-bioloske metode
varoe se varoe U oktobra (listopada) kasnije, a varoe, je varoa na pcelama a ne u leglu. Stoga se sarno jedanput au meduvremenu se boriti protiv varoe koriste6i okvire n"At?ph/rn specijalnog mamac-saca za varou, koristeci dupli kafez Karl Jenter s1. <-"'''''HOM ubace dobos termo koji od sitne zicane mreZe, a koji se i se lagahno moze okretati dok traje tretiranje, kako bi se postigla i odrzavala u termo-komori.
mora biti perforirana rupicama, kako bi peele dobijale zrak za vrijeme 10 minuta na temperaturi 47-50 °C, na kojoj temperaturi sva varoa otpada podmetac koji se moze vaditi iz komore.
sa
pokazala tretiranje u ovakvim komorama na temperaturi 47-50 °C ne skodi maticama, prihkom izvrsenih tretiranja nije bilo uginu6a niti jedne matice. --Najednostavnija termo-komora se moze napraviti od odbacenog frizidera, sa cije se zadnje strane pricvrsti grijac i ventilator od kalorifera i termometar koji se odozgo moze stavljati i vaditi. Jos je potreban sarno obicni elektromotor za okretanje dobosa, koji se moze ugraditi sa strane.
PREPARATI
TRETIRANJE PROTIV VAROE
u tabletama proizveden u bivsoj SFRJ. Postup~k tretiranje je slijede6i: zadnji okvir a osta1i se okviri razmaknu.{) po jedan bijeh ·deblji papir -kartonza podnieu, sliena mrezi za hvatanje poiena, odignuta oko 1 em od kretati, abiena dimilica sa zarom od uobicajenog materijala ad drvenog uglja. papm na obiene dimilice sa nekoliko dimova da se peele i podnice. Potom se na podnicu iznad papira postavi mreza. Zatim se na zar specijalne tablet~. Dimilica se nekolika puta propuse da se tablete zapale tako da iz dimilice gust bijeli dim. Tada se prva kosnica zadimi sa tri dima, pri cemu se cijev dimiliee na strane i dublje u kosnicu. Izvadi se mreza i lijeto kosnice za tri e..etvrtine zatvori.
iL.i,U,LltI
291
postupak se obnovi nakon maskom.
Prilikom tretiranja, peelar treba da zastiti
i disajne organe
LU,ul.l.VJ,U
Ako se sa 20 mlazeva, pa druga Isto sa sa 30 mlazeva. Poslije pola sata, na Sve ostalo je kao i kod primjene
UQ1~1T<1m
-FOLBEX Folbex VAje preparat svajcarske proizvodnje u vidu kojima se vrsi zadimljavanje peeia za suzbijanje i lijecenje varoze i lijeeenje akaroze (akarioze) a se vrsi i dezinfekcija kosnice sa okvirima. Folbex se objesi pomocu komada Jedan listie Folbex VA sadrZi 370 mg brompropilata. savijene zice da visi izmedu dva razmaknuta okvira 6 cm a najbolje ga je objesiti okvir bez saea i zapaliti cigaretom, tako da tinja, a ne da gori. Zapaljeni daje fini bijeli dim. Poslije paljenja listie a, lijeto se zatvori u trajanju jedan sat, nakon cega se lijeto mora obavezno otvoriti. Za dijagnosticko ispitivanje na podnicu kosnice se prije upotrebe preparata postavi bijeli karton lim, koji se premafu lapicorn natopljenornjestivirn uljem. Dobro je preko postavljenog i prernazanog papira uljem postaviti rnrezu od :lice, kako bi se otpale varoe zadrzale na papim i sacuvale do pregleda . (da ih peele ne rastjeraju u coskove kosnice izbace iz kosnice) da bi se utvrdilo pravo brojcano stanje prisustva varoe. Postupak se obnovi poslije 4 dana. Za suzbijanje varooze postupak se obnavlja ukupno 4 puta u razmacima od po 4 dana. Za lije¢enje od varooze postupak se obnavlja ukupno 6 puta u razrnacirna od po 7 Najefikasnije tretiranje je ujesen, kada leglo i u rano kada nisu u zimskorn klupku i sa 8to manje legla. Zadimljava predvece, kada je dne\ipa temperatura iznad + 0 °C i ka4a . postoji potpuna sigumost da u toku noci nece biti mrazeva. Poslije paljenja papirica kontrolirati kosnice ineupucenih m;T5Da: naskiortitolsuhbrnJesto.
ne dode do poPzara. Dimne listice skloniti od djece
U pakovanju su 3 omota sa po 8 listica. Proizvodi
AG, Basel-Svajcarska.
- VARASCENSA Tretiranje engleskirn lijeleorn varascensom koji proizvode Madzari, vrsi se na isti na6n, leao i kod folbeksa VA.
292
staviti puhati odmah na zar i za omamljivanje i kao filter i dim razbije u su sitne grancice od bora, jele, na kOjl su peele i slieno, ali obavezno zimzelene i svjeze grancice. Moze se upotrijebiti i smreke, eempresa dusica, vrijesak, pcelinja trava (limuncic) i pomijesa, te u dimilicu, poslije cega se dimilica nozem dimilice ne poene izlaziti gust bijeli dim. se prva kosnica sa 10 dimova, onda dmga kosnica sa 10 i tako redom sve kosnice. Potom se ponovo nadimi prva kosnica sa 10 dimova i tako redom. Nadimljavanje se ponavlja kontinuirano, sve svaka kosnica ne dobije
peele radilice na veci rad a maticu
Poslije pronalaska dmgih preparata u vidu dascice koji se vjesaju u kosnice, kao npr.f1yvalinat, proizvodi se i varonikol, s tom razlikom sto je izrezan od kukumzne stabljike sa dijelom srZi (srCike) i namocen 11 odredenu teenost. OCito je da u varonikolu ima majcine dusice, timola, kamfora, itd. sto sagonJevanJa u omamljuje varou.
'l'
P ¥'''''''1J1'-'tJ''''''''''', kojiproizvodi "Dalmex"Dalmed" Spht-Hrvatska.
oblik debljeg rolata, kao
varonik,ola.
- s- (1-2 dikarbetoksietil) - 2,
dimetilditiofosfat ......................................... 0,44 g; 4' i 5 tetraklor difenil sulfon = ................................................................ 0,63 g i
- prirodne tvari, konzervans i podloga = .......................................................... 60,00 g. Indikacije: suzbijanje Varroe . Braula Sp. Djelovanje preparata: aktivne tvari 1,07 grama djeluju
293
na razvojne oblike Vanoe-akaricidino, kao i
60
ina - puhati nekoliko puta otvorenu dimilicu - zatvoriti dimilicu i nastaviti puhati dok se ne zadimljavati navecer u smiraj - lijeta kosnica - nadimiti 1
ali ne dima;
potom zadimljavati se dok od pakovanja, s tim - na podnicu staviti eist papir premazan jestivim - tretiranje vrsiti po mogucnosti kada nema legla, nektar i na temperaturi iznad 10°C. U Ijeto skiuuti uastavke; - preparat ne skodi leglu, peelama i matici; - u razmacima po 5 dana treba zadimljavanje ponoviti jos 2 puta, sto ukupuo eime je zavrseno jedno tretiranje.
3
Drugi tretman se moze ponoviti nakon 15 iii vise dana, zavisno od stepena najezde-invazije varoe. Kod osjetljivih osoba na malation (trovanje) uzeti Atropinsulfat. ua i hladnom mjestu a trajnost je ogranicena na 5 godina.
-HEMOVAR Hemovarom se vrsi prskanje peela protiv varoe. Aktivni ua varoe, usljed eega varoa ugiba. Upotrebljava se preko cijele peelarske sezone, 15 pred vrcanje. Tretira se pri temperaturi iznad 10 oe, ranD ujutro iIi predveee, kada u kosnicama peela. Tretiranje se vrs! 2 puta u proljece, 2 puta od l.jula (srpnja) i 3 puta ujesen kada prestaje legio, sa pauzom izmedu dva tretiranja od 5-7 dana, kako bi se drugim tretiranjem unistila varoa, koja je bila u leglu prilikom prvog tretiranja. Stavi se 15 kapi hemovara na litar mlake vode, izmijesa i sipa u prskaliCu, eime se moze naprskati 5 kosnica. Sadrzaj bocice moze podmiriti 15-20 zajednica za jedno tretiranje. Prska se izvaden okvir po okvir po pcelama, matici i leglu, kao i zidovi kosnica. za okvir sa obje strane iznosi maksimalno 30 mililitara. ~pravljena emulzija ne smije neupotrijebljena. Poprskani preparat djeluje jos 3 dana. Unistava 95% varoe. Prilikom prskanja izbjegavati udisanje magIe od s~avljene emulzije. vrijeme rada u zatvorenoj prostoriji kQristitimasku.za usta inos.U tokuradanejesti, oprati ruke i lice. BoCicu cuvati na suhom i tamnom mjestu. Rok trajanjaje 18 mjeseci. 1 ml sadrZi 0,2 gr amitraza i 1 ml excipiensa. Hemovar proizvodi , Vrsac-Srbija.
-TIMOL Timol je praSak i ne upotrebljava se takav kao lijek, nego se pravi tekuCi timo12 grama timola po kosnicl kojim se peele prskaju po satonosama. Timol ima specifiean miris koji zapravo stimulise peelinju zajednicu na bolji rad i povecano izlijetanje iz kosnice u upotrazi za pasom. Na taj naCin, prakticno, suzbija varou .
..
294
za djelotvoran flyvalinata,
V'V1HU-"'-,
uporreOJljeIle podloge od strane pcela, narocito u bezpasnom razdoblju iIi kasno Ijeti. trake apistana ako se dde godinu dana u kosnici, koliCina flyvalinata u vosku ostane 70 mg, tj. 5% ukupne Jeu
se najmanje legla. druge bolesti.
koji djeluje na varoe. djeluje na leglo, licinke i sace, prskaju odozgo satonosama okvira redom, ulicu po ulicu, i to kada u kosnici ima se pcelinja zajednica dovodi u stal1je soka i zajednica postaje osj etlj iva na
Apitol se proizvodi u vidu praska i pakuje u kesice po 100 g. Jedna kesica je dovoljna za 10 kosnica. Sadrzaj se razmuti na pota htra vode iIi za jednu kosnicu uzme na 50 mihlitara vode (pota dece) i dodajos 15 grama (kasika) secera. Rastvorom se prska 2-3 puta zavisno od najezde varoe u razmacima po 7 dana. trajanja apitola Proizvodi
2 godine.
AG, Basel-Svajcarska, zastupnik Chromos-Comerc, Zagreb-Hrvatska i Vrsac-Srbij a.
,t preparat za unistavanje varoe'~f1ncuskog i americkog porijekla, najavljen na Kongresu .. , 1987. godine. industnjsko sredstvo-insekticid "Mavrik" "Klartan", natope se dascice od drveta dimenzija 180x20x4 ili 250x20x2 milimetra, koje se impregniraju, osuse i upakuju polietilenske folije. to
je proizvod Zoecon, Palo Alto, Californija, SAD, Cija dascica sadrzi t1yvalinat i ujednoj litri. Razrijedi se vodom U omjeru 1:4.
Klartan je evropsko sredstvo zvano sarno Marvik. To je otopina flyvalinata u dezaromatiziranoj frakciji nafte. Razrijedi se takode 1:4 vodom. 295
Akaricid
nanesu
pocinje dlaCice po Pcelinjim zajednicama napadnutim varoom, pravilno je rasporediti meclu okvire. Tretiranje se u dana stavljanja nastavaka i sarno 7 dana. Po potrebi, moze se tretirati i u rano petnaestak dana.
iii
u vremenu
od
Ako se koriste dasCice od jeseni, koje su koristene sarno 7 foliju i ponovo koriste u proIje6e jos dvije sedmice. pre6i sitnim brusnim papirom. Pri upotrebi Flyvalinata obavezno koristiti rukavice za ·v'-"'~v."'za doma6instvo dobro ruke oprah topiom vodom i sapunom i ne upotrebu i polietilenska folija pakovanja Flyvalinata se tokove, zbog trovanja ribe. Inace, ako ne koristimo rukavice, Flyvalinat izazove alergicnu reakciju, svrabez na rukama. Dascice ne drzati izlozene suneu, blizu grijnih tijela i na i hladnom mjestu.
cuvati na tamnom
Kontrolu opadanja varoe vrsiti u potrebnom broju kosnica, svaka 2-3 dana. Najvise varoe otpada 16. dan. Rok upotrebe je dvije godine. DasCice se obicno pakuju po 10 Hi 20
,
If~)mada a
sve skupa.
H Amitl'azje madzarski preparat; u tecnom stanju, kojim se vrsi zadimljavanje pomocu palenja listi6a natopljenog sa 2-3 kapi amitraza iIi prskanje pcela protiv varoe, 5 puta, svaki Komercijalni nazivi su Varolik, Mitac-20, Central, Hemoval', Taktik, Apivar itd. U mnogim zapadnim evropskim zemljama njegova upotreba je zabranjena.
296
varoe,
unose
unosa
Jedno pakovanje
'vvHv"n
U
bocici od 5
sa
LUh'H".UH
varoe,
na Lij ek je pakovan kao
su nastavcl na
u kartonskoj
sa
samogorivih
dovoljno za 50 pcelinjih zajednica.
Terapija se provodi zadimljavanjem 3 puta u razmacima od 5 5 dana, u proijece i jesen, ranD ujutro predvece, kada Tretirati najkasnije 14
prije stavljanja nastavaka na
Prilikom rada izbjegavati udisanje magle emulzije higijenske gumene rukavice, ne jesti, ne piti i ne pusHi.
za usta i nos, koriste6i
N akon zavrsetka rada dobro oprati ruke i lice. Zadimljava se na slijedeci naCin: kosnice se izvade okvira, a sredinu se stavi prazan okvir desno i lijevo i malo razmaknu. tinjajuCi zapaljen samogorivi listie, prethodno nakapan sa dode do plamena, koji se mora ugasiti. Lijeto kosnice se ne zatvara,
se razmaknu od sredine na koji se objesl zicom vodeci racuna da ne nakonjednog sata,
Prskanje se obavi na slijede6i nacin: 15 kapi varolika nakapa se u litru vode i dobro izmijesa, da se dobije radna emulzija bijele boje. 1z kosnice se vadi okvir sa pcelama, leglom i maticom i prska sa obje strane sa najvise 30 mI., kao i zidovi kosnice. Lijeto kosnice se ne zatvara, niti suzava. Pripravljena emulzija u vodi mora se iskoristiti u roku od 6 sati. Rok trajanja lijeka je godinu dfmL ft, se na suhom i tamnom mjestu. Proizvodi "DALMEX-DALMEi1", Split-Hrvatska.
- VARAMIT Varamit je u vidu listi6a natopljenih amitrazom sa 0,029 i komponenta preparata djeluje na respiratomi i nervni sistem varoe.
gram excipiensa. Aktivna
Za dijagnosticko tretiranje varoze koristi se 1 listic, po pcelinjoj zajednici.
297
,
~.
se
sezone.
na tamnom
o
Listie se mora poklopiti . Tretiranje se puta sa razmaeima trebalo da
5
Proizvodi
To je HI""''''''.''''''-! KARTONA natopljen preko satonosa okvira.
(VASI), koji u em, koji se stavlja u kosnieu povrsine otvorene kosnice. vece' kosnice to se postize IHCU.'."",,,,j,Ha i dodavanjem drugog dijela kartona. prilikama zaraze se vrS1 u i preventivno 2 puta u razmaku od 7 dana. Slab~je drustvima stavlja 112 kartona a roja od do 1 drustva se tretiraju 2 puta ali u
a ne smeta ako kada su sve peele u kosnici i to mogu6nosti sva drustva isto vece. Temperatura treba biti iznad + °C. Ne tretirati za vrijeme velikih vruCina,jakoj kisi i u toku zime, a lijeta na kosnieama trebaju biti normalno (cijela) otvorena.
298
1
tvar
uu",,,,,,.,,,-je ~'~'J"HV'
se rasporede po Bayvarola.
tvari "'''-''
ga Pcelarski institut u
HLU,U
iii
puta
u Ceskoj.
su tvrde plasticne trake kao dascice sinteticki piretroid cija je aktivna tvar amitraz rasporedene tvari koje (0,5 g) amitraza. fiyvalinattL
u
se
djelotvomost (ucinkovitost). koristi i u
razlicitih
za
1
za
VAR
Apilife var' hlapljivo sredstvo za omamljivanje varoe. Apilife var je sastavljen od timola, eukaliptusa, kamfora i mentola, u vidu tablete koja sadrzi oko
299
mlijecna
kiselina, jer su njeni za rnlade matice.
ne sistemski insekticid s fonnulom se u poljoprivredi za zaprasivanje kao 1%-tna otopina, 6,6%-tna otopina za prskanje po leglu i pcelarna,
au se kao kod mlijecne
seod
vrsta biljnih korijena.
osobe nije otrovan.
duzu
Takvio je uz lijek.
Flumicid
centrala,
PridrZavati se _datog uputstva
11Z
300
lijek.
- Hrvatska.
varoe. estera
<
visoko specificno. tj. struktura kao i lipofilno
otpomosti:
301
IU
Larva se nalazi na
joj na ledima,
je ometaju u
Pcelinja boje.lma para nogu i nema Nije narocito opasna. Cio razvoj usi traje 65 dana. Licinka se zakukulji.Ako se mlada u.~ za 6 sati ne popne na pcelu, poslije uznemirava matieu. Bude ih desetak Ne sise krv, maltene i do stotine na matici. Hrane se uglavnom maticnim mlijeeom iz usta peele dok hrani mati cu. Duga je oko 2,5 a .siroka oko 2 mm. se sredstvima koja ih svojim parama opijaju, te padaju na karton postavljen na podnicu, kada se sp,aljuju.
, f't al'In., · lna' se: ~ ...u~
Mnoge ptice love peele u letu. Najopasn~ja je ptica pcelarica MEROPS APIASFER. Leze jaja u obalamaiznad kojih lovi musice, pa tako i peele. Jaja treba unistavati. 302
od
sa
su opasnosti od napada Smedi medvjed skupa sa leglom i pcelama. NaroCito napada noeu. Ako jednom pcebnjak pa mu se je ce to ciniti sve dok ne razori cijeli pcelinjak. Jedan zastite je paviljonski pcelinjak i pcelinjak u prikolici. Pcelinjak na otvorenom prostom je jedino moguce zastiti ogradiv;anjem-zicom koja se prikljuCi na elektricnu energiju akumulatora 12 se u atmosferilija. Plus se kolac uzemljenja. pcelinjak velicine do 80
303
ELEKTRICNI CUVAR PCELINJAKA "ALU~U.~
kosnica,
2. baterija (akumulator), zica
3.
izolatori na kolcu, 5. prikljucak el. kabla na
ograde
6. metalni kolac za uzemljenje i 7. el. kabal i pocincana traka za uzemljenje (-).
Elektricni kabal staviti u zastitnu cijev, poloziti i pricvrstiti sa donje strane grede postolja, radi zastite i bezbjednosti od ostecenja kabla.
- OSTALI NEPRIJATELJI PCELA pauci, osovi, strsljenovi, leptirica mrtvacke glave, gusteri;ljezevi i s1. su takoc1e neprijatelji.
i pcelinj~g gnije~~a, te ~h treba u~~is~avati, u~ohko ~e pojave'
H Osove 1 strslJenove mozemo Ull1stavatl na taJ nacm sto u flase s uskun grlorn naspemo nesto vmskog v'
iii jabucno& sircetaHi pive, kojisemalozaslade idrze uzkosnice.
304
v'
a u da lznose svoje prolje6e zapaniirno i zabrinemo, koliko naderno uginulih pcela u
"",'BU.'''''
u
varozu
na
onda na
Ako je u pitanju nozemoza, to se odrnah okvira, sacu, poletaljci i sa vanjske strane
- LJETNO UGINUCE S obzirom na to da do invazije varoe dolazi u julu (strpnju), povecano avgustu (kolovozu) pa dalje, ukoliko se blagovremeno ne izvrsi tretiranje jeseni nagio oslabe pcelinje zajednice oboljele od varoze.
- ZIMSKO UGINUCE PCELA - Ako u toku same zime dode do povecanog uginuca peeia, treba posurnnjati sarno na: - mjesinasto legio iIi - americku gnjilo6u.
- UGINUCE PCELA U CELIJAMA SACA Ako se u proljece prilikom pregleda okvira zapazi da se uginule peeJe nalaze u celijama saca, to znaci da su uginule od gladi, bez obzira na to sto se na krajnjim okvirirri'&' nati dovoljno hrane. Peele se usljed gladi advoje ad klupka u patrazi za hranam i ako dade ~ naglih zahladenja, nisu u stanju da se vrate u klube i tako tra.ze spas u celijama saca, gdje ugibaju ..
- UGINUCE PCELA ISPRED KOSNICE Ako dode do naglog uginuca peela, najeesce masovnog iii patpunog na metar-dva ispred kosnice, znak je da' dasla do trovanja peela.
305
pcela
da nastupi 1Z vise razloga:
ustanovi - poslije
.ri/e.TTI"np
mu
pesticida u poljoprivredi.
Zatrovane peele hranom, nakon povratka u svoju kosnicu, naglo obolijevaju i u zelji da ne uginu u kosmcl, tumaraju i padaju najcesce na jednu kamaru ispred kosnice.
306
III opel DIO ~
III
DI
0
se
kao u
I NOVIH KOSNICA ROJEVA PCELA
5 GODINA
LOKAellA: GORNJE OSOJE, TRAVNIK VLASNIK - INVESTITOR: DOLOVAC SARIN Titova 161 Tel. 072/811-043 72270 TRAVNIK
NOSILAC IZRADE PROGRAMA: "SANTOURS" TURISTICKAAGENCllA Bosanska 135 TEL/FAX: 072/814-001 72270 TRAVNIK
DlRElKTOR,SARIN DOLOVAC
STRUCNI KONSULTANT: ALllA DOLOVAC, ing.geod.
i pcelar iz Sara:jeva
Broj primjeraka PROGRAMA: 3
TRAVNIK,25.03.1996. 309
o 3 '1 . . . H'"
. . . . . .,
3
v
........... 313 '"
14
...................................................................................................... 314
... H
.................................................................................
315
......................................................................................... 316
................... H
.......................................... H
......................................
316
I. OPERATIVNI SAZETAK
Sahin Do!ovac, Bosanska 161, Tel. 072/811-043, 72270 Travnik. RAZVOJA VLASTITOG PCELINJAKA Vlasnik sam stacioniranog pcelinjaka na lokaciji GORNJE OSOJE u Travniku momentalno sa 5 naseljenih kosnica, a planiram i6i na razvoj za novih 45 kosnica, kako bi dostigao optimalan broj od 50 pcelinjih zajednica. POKAZATEL.H mala ponuda prirodnog pcelinjeg meda, koji pcelari uglavnom rasprodaju svojim stalnim musterijama, dok industrijskog ima u dovoljnim kolicinama ali ima slabu produ. D. POTREBNA ULAGANJA U RAZVOJ za vrijeme od 5 godina, 1996-2000.god. 1996.
30 novih zajednica sa odrZavanjem pceUnjaka, ............ " ............. DM 9.070
1
GODINA 5 novih zajednica sa bdriavanjem pcelinjaka, ........................... DM 4.550
1 1
GODINA odrZuvanje pcelinjaka ........................................... DM 986} GODINA odriavanje pcebnjaka ........................................... DM 987
2000. GODINA odriavanje pcelinjaKa ........................................... DM 987
DM 2.960
D. 1996-2000 UKUPNO, DM 16.580
310
SREDSTAVA
DMO
porodicom
Nosilac djeiatnosti
4 (cetiri)
AKTIVNO RAZDOBLJE RAZVO.JA Planira se razdoblje razvoja 5 (pet) godina, period 1996-2000.god. ELEMENT! N edostaju6i
I./V,_vLJlH
od, ............................................................................ DM 16.580
po iskljucivo na vanjskim-kreditnim finansijskim kao podrska razvoju pcelinjaka i u realnim pcelarskim odnosima su ulaganja sa troskovima. Poznato Je da prve go dine od rojeva nema nikakvih prihoda, osim izgradnje saca.
OPIS PODUZETNICKE IDEJE A. EVOLUCIJA PODUZETNICKOG PROGRAMA Planiram razviti i unaprijediti vlastiti pcelinjak na vlastitom zemljistu na lokalitetu GORNJE OSOJE na kome posjedujem zavrsen objekat paviljonskog pcelinjaka sa potrebnim prostorom za rad. Imam obezbijeaenu potrebnu infrastrukturu: pristupni put, vodu i elektricnu energiju. Do pocetka ratnih djejstava 1992-1995posjedovao sam 12 pcelinjih zajednica u savremenim kosnicama. Stradalo mi je u toku rata 7 zajednica, tako da sada imam 5 pcelinjih zajednica, sa svom potrebnom pcelinjom opremom, vrcaljkom za med, pcelinjim priborom, nekim stolarskim masinama i sitnim stolarskim alatom. B. PODUZETNICKA PODOBNOST INVESTITORA-VLASNIKA
U protekhh sedam godina (od 1989. godine) otkako se bavim pcelarastvom kao dopunskim zanimanjem, svrstao sam se meau solidno obrazovane pcelare. Kao konsultant u toku rata upravljao sam drustevnim p6elinjakom. Pored pcelarstva bavim se i poljoprivrednom proizvodnjom na svom posjedu za svoje potrebe uzgajajuCi povrce, Jagode, maline, kupine i voce. Vlasnik sam i Turisticke agencije "SANTOURS" u Travniku, Ulica Bosanska 135, tel/fax 072/814-001.
e. OPIS PCELINJIH PROIZVODA Za vrijeme razvoja pcelinjaka do 2000. godine iskljuCivo cu se baviti razvojem rojeva i proizVodrijorrirrieda Vrcanog i u sacu. Izgradujem lieno i sa porodicom kompietnekosnice za svoje potrebe. D. LOKACIJA PCELINJAKA . Vlasnik sam zemljista na lokaciji GORNJE OSOJE, parcela (k.p.) br. 2699 sa povrsinom od 502 m 2 i br. 2700 sa povrsinotn od 883 m2 , 8to ukupno iznosi 1.385 m 2, u K.O. Travnik. Osim objekta paviljonskog pcelinjaka sa prostorom za rad, oformio sam i stacionirani pcelinjak na otvorenom prostoru sa mogucnoscu njegovog znacajnog prosirenja.
311
usluge.
Odobrenje za gradenje sam dobio u Travnika, sto je samo za ovu namjenu, s na to da peele oprasivanje biljaka, voca, . ne zagraduju prirodnu covjekovu okolinu.
U pored proizvodnje i potrosnja je minimalna, pa se uglavnom konzumira u gradovima. Ipak prirodni pceiinji med od peelara brzo se rasproda i to po cijeni 50% skupljoj od mdustrijskog meda, kojeg na tdistu ima preko cijele godine.
POTROSNJAITRENDOVI adekvatna m lijek, a ne hranu.
meda minimalna je u odnosu na svjetsku potrosnju i nije a ni potrebama. Veoma mali procenat populacije konzumira med, pa
PONUDA I TRENDOVI Mozda je uzrok maloj ponudi prirodnog pcelinjeg meda njegova mala proizvodnja. Razvoj pceiarstva ce uciniti ponudu vecom.
raspada nije industrijskog proizvodaca meda, pa ni ostalih pcelinjih prOlzvoda za tdiste. Med je isporucivao "DALMED" -Split, "MEDEX" - Ljubljana, "PESCARA" - Subotica, - Zagreb i "PKB" - Beograd. 1z inozemstva nema meda na nasern trzistu;izuzev ranijih SSSR;;.;a;kojinrje naisao na dobarprijem,zbog loseg kvaliteta, malog procenta pdrodnog i oduzimanja iz meda najkvalitetnijih supstanci za industriju lijekova. Stoga industr~ski med ispod svake cijene, pa time ugrozava vecu proizvodnju prirodnog meda strane pcelara, kao i otkup za industriju.
E. MOGUCNOST IZVOZA. U Bosni i Hercegovini, iako bi mogla da proizvodi najkvalitetnije vrste pcelinjeg meda, zbog nerazvijene proizvodnje industrijskih kapaciteta, ne moze se ni govoriti 0 izvozu.
312
PROIZVODNI PLAN na
1
Planirano se u toku godine prosiri pcelinjak za novih 30 rojeva pcela i to 1Z vlastite proizvodnje 10 i 20 kupovmom rojeva od drugih proizvodaca. U ovoj godini neee biti nikakvih meda, nego samo ulaganja razvoJ 1997. GODINA pcelinjih zajednica dijelom pcelinjih zajednica.
U
ovoj godini treba sa eca polovinom iei na proizvodnju a kako bi se realizirao plan na formiranje 5 vjestackih
1998-2000. GODINA U ovim godinama bi se gotovo pokrili troskovi razvoja pcelinjaka i izvrsila otplata dugova kreditoru. Dobit se ockuje tek od 2001. godine. Pozeljno je da kreditor u cehri godine 19972000. ugovori otplatu duga u naturi u medu, koji bi se isporucio kao humanitarna pomoe bolnicama, skolama, djecijim domovima, domovima staraca, djecijim vrti6ima i s1.
V MARKETINSKI PLAN A. PLAN PRACENJA I ISTRAZIVANJA TRZISTA Ukoliko se isporuka meda izvrSi u naturi kao otplata duga, pra6enje i istrazivanje trzista otpada. U suprotnom, prodaja meda bi se obavila na trZistu u Travniku. PLAN RAZVOJA PROIZVODA - -PRIHODI
a. 1997. GODINA 18 pcelinjih zajednica x 7 kg meda = 126 kg a' 8 DM, ........................................ DM 1.000 15 rojeva a' 80 DM/roj, ......................................................................................... DM 1.200 a. UKUPNO, DM 2.200 b.1998. GODINA 45 pcebnjih zajednica x 12 kg meda = 540 kg a' 8 DM, ...................................... DM 4.300 b. UKUPNO, DM 4.300
c. 1999. GODINA 45 pcelinjih zajednica x 12 kg meda = 540 kg a' 8 DM, ...................................... DM 4.300 ~ c. UKUPNO, DM 4.300 d. 2000. GODINA 45 pcelinjih zajednica x 12 kg meda = 540 kg a' 8 DM, ....................................... DM 4.300
•
d. UKUPNO, DM 4.300 a+b+c+d UKUPNO. DM 15.100
313
CIJENA lViEDA I ROJEVA
(nabavni distribucije (prodajni) drugih mjesta regiona.
na lokalnom gradskom
u Travniku posebnim
Nabavni nije planiran.
PROMOCIJSKI PLAN I
u , gdje se i prodavati. Posebno oglasavanje nije planirano. Med biti Ambalaza i pakovanje se u plasticne kante velicina staklene tegle po Na iste ce se staviti naljepnice posebnbg dizajna sa natpisom Cvjetni pcelinji vrcani med Sahin Dolovac, Travnik, Tel. 072/814-001.
VI MENEDZMENT A. ORGANIZACIJSKO-PRAVNI OBLIK "SANTOURS" ce biti ovlasten po svojoj turistickoj djelatnosti i za prodaju vlastitih pcelinjih proizvoda turistima, prijateljima i gradanstvu.
B. PARTNERI ILl DIONICARI "SANTOURS" je vlastita porodicna turisticka agencija koja nema partnera i drugi partneri iii dionicari osim porodice nisu potrebni. 1sta je i agencija drugih prevoznih autobuskih i avionskih firmi.
OVLASTI-PRAVA VLASNlKA Kao pod tackom B.
D. MENEDZERSKI TIM Kao vlasnik i direktor "SANTOURSA" jedini sam menedzer.
E. ZADACE I ODGOVORNOSTI DRUGIH DJELATNlKA Ostali poroidcni djelatnici su potcinjeni direkt01!I i svoje poslove i radne zadatke obavljaju u skladu sa datim ovlastenjima iz registrovane dje~atnosti i privilegija i drugih prava iz radnog odnosa.
VII PROCJENA RIZlKA Zakonska regulativa iz pclarstva ne moze uticati na eventualne rizike. Ockuje se rast opceg standarda stanovnistva, tako da se promet nece smanjivati, nego obratno. Kratkorocno kreditiranje nije potrebno, izuzev ove trazene finansijske podrske. 1spomke meda korisnicima ce biti od 20.juna do 0 1.se'ptembra u kalendarskoj godini u dvije etape. Sve eventualne rizike u pcelarstvu "SANTOURS''''ce podmirivati iz svoje osnovne djelatnosti, kao garant kredita.
314
20 a' 80 DM
1.
DM .600
2. LR kosnica 30 korn a' 120 DM/korn, ........................................ . . Hanernanove resetke 30 korn a' 9 DM/korn,
4. Vosak u
sa~nirn
DM 3.600
................................................... DM
270
osnovama za 30 kosnica x3kg=90 kg a' 22 DMlkg, .................. DM 1.980
za okvire za 30 kosniea = 30 kalema
3 DM, .............. ............
DM
90
eea, ......................................... DM
400
za nove kosniee: a.
nosaCi L 0
ern
m (10 L
b. borove irnpregrirane grdice 0,07xO,12 em x 40 m = 0,34 m} a' 250 DMlrn3 sa prevozorn, ........................................................................... DM 7. Zemljani radovi-iskop zemlje 0,30xO,30xO,30x44 = 1,2 m
3
85
DM
85
8. Beton MB 150 sa prevo zorn 1,2 rn3 a' 200 DM/m3 , ........................................... DM
240
9. Tuda radna snag a za rezanje i zavarivanje postolja, ........................................... DM
160
, .............................
10. El.energija, voda, ekserci6i, zavrtnji, drvofix, kit za drvo, brusni papir, cetke, cesljevi za lijeta,itd, ................................................................................ DM
55
11. Firnis za 30 kosnica 5 lit. a' 20 DM/lit, ............................................................ DM
100
12. Uljana boja za 30 kosnica = 6 kg a' 15 DM/kg, ............................................... DM
90
13. Se6er za razvoj rojeva i zazimljavanje 30x8 kg = 240, ..................................... DM
240
14. Flyvalinat dascice protiv varoe 30 kom a' 2,5 DM, ......................................... DM
75
A.UKUPNO, DM 9.070
B. 1997. GODINA 1. Rojeva 15 (vlastitorn proizvodnjom), .................................................................. DM
0
2. LR k0snica 15 kom a' 120 DM/kom, ................................................................. DM 1.800 3. Hanernanove resetke 15 korn a' 9 DMlkom, ..................................................... . DM
135
4. Vosak u satnim osnovarna za 15 kost;lica x3 ,kg=45 kg a' 22 DMlkg, ............... . DM
990
5 . .'liea za okvire za 15 kosnica = 15 kalema a' 3 DMikalem, ..,............................ . DM
45
6. Postolje za nove kosnice: a. zeljezni nosaCi L 0 4x4 cm (4 Lx5 m), cca .................................................. .. DM b.borove gredice 0,07xO, 12x20 m=0,17m 3 a' 250 DM/rn 3, ............................... . DM 3
7. Zerriljani rdovi:"iskop zemlje ccaO,6m cea, .................................................... . DM ~
·t,
160
42?1 30
8. Beton MB 150 sa prevozom O,027x22,5=0,6 rn 3 a' 200/m3, ............................ .. DM
120
9. Tuda radna snaga za rezanje i zavarivanje postolja, .......................................... . DM
100
10. El.energija, voda, ekserCi6i, zavrtnji, drvofix, kit za drvo, brusni papir, ces\jevi za lijeta,itd, ........................................................................................... DM
30
11. Firinis za 15 kosnica 3 lit. a' 20 DMilit, ............................................................ DM
60
12. Boja !lljana za 15 kosnica = 3 kg a' 15 DM/kg, ................................................ DM
45
315
13 Secer zi'razvoj rojeva i zazirnljavanje pcela V\.UIC1"'U
X
8
a'
DM 360
DMlkg,
1
stirnulativna
(proto cera
DM
71
1998, 1999 i 2000.GODINE I
za prihranjivanje zajednica i zazirnljavanje po 8 kg x 45 zajednica
kg x 3 god=1.080
u proljece za
zajednica
a' 1 DM/kg sa prevozorn, ." .. " ....... . korn
DM
.080
korn
x 3 godine = 270 korn a' 5 DM/korn, ................................................................ DM 1
3. Flyvalinat dascice protiv varoe 45 korn x 3 god.= 135 korn a' 2,5 DMlkorn, .. DM
338
Ostali lijekovi, zastitna sredstva i stirnulativna sredstva, ............ ........ .... ...... .... DM
192
C UKUPNO, DM 2.960 TROSKOVI A+B+C UKUPNO, DM 16.580 D. IZVJESTAJ 0 PRIHODU ZA 5 GODINA Ukupni prihodi za 5 godina za period 1996-2000., ................................ .............. DM 15.1 00
E. TROSKOVI GOTOVINE ZA 5 GODINA Ukupni troskovi za 5 godina, period 1996-2000., ................................................ DM 16.580
F. REKAPITULACIJA KONACNOG BILANSA ZA 5 GODINA Ukupni troskovi za 5 godina za period 1996-2000, ............................................. DM 16.580 Ukupni prihodi za-5 godina za period 1996-2000, ............................................... DM 15.100 NEPOKRIVENI TROSKOVI, DM 1.480
NAPOMENA: U obracun su ukljucene sarno nove pcelinje zajednice, bez rada investitora i njegove porodice. U 1996. bi se proizvelo 10 rojeva i 15 u 1997. u vrijednosti 2.000 DM.
IX OCjENA UCINKOVITOSTI Rentabilnost i ekonornicnost ce doci tek u 2001. godini, jer su u 2000. godini ostali nepokr~ni troskovi za 1.480 DM.
X DODAeI - PRILOZI 1. 'Zernljisno-knjizni izvadak
316
2~ Odobrenje
za gradenje pcelinjaka i
3. Rjesenje
registraciji Tursticke agencije "SANTOURS" u Travniku.
0
prof.Dr Bogoljubu Konstantinovicu)
sve
imje potrebno za nonnalan
razvoj i da
radnju
obavi na - pcelama uvijek ostaviti dovoljno hrane za nonnalan rad i razvoj. Stedjeti u ovome najgori je raeun; - kada peelar posumnja u bilo koju bolest pcela, najbolje je da se obrati za strucnu pom06 veterinaru pcelarskoj organizaciji, kojih ce dobiti i uputstva za lijecenje bolesti. Pregled i savjeti za clanove pcelarskog drustva su besplatni; - uno sto se sa uspjehom ne treba smatrati nekom novoscu i to prikazivati kao svoj su praktieni Izumi u pClarstvu danas veoma rijetki. Sve uno sto prosjeean pcelar zna, odavno je oprobano i objavljeno. Mnoge stvari, na prvi pogled veoma praktiene i logiene, kasnije su bile odbaeene i zboravljene, kao nekorisne; - peelar mora nauCiti da neuspjeh prima bez pogovaranja, da je strpljiv i kada ne bude koristi od peela, jer se tada moze nazvati pravim peelarom; - peelariti sarno jednim tip om kosnice, provjerenim u tim klimatskim i pasnim uslovima; - nastojati da se peelari u predjelu u kome ima poddavajuce i aktivne pcelinje pase.Ako po zavrsenoj glavnoj pasi nastupi bespasni period, prihranjivati peele iii ih preseliti na drugu, bolju pasu; - matice treba zamjenjivati svake iIi svake druge godine, kako bi na peelinjaku uvijek bile mlade produktivne matice, koje stvaraju jaka drustva, sposobna da iskoriste svaku peebnju pasu; - gajiti sarno onu rasu iIi soj peela, koja je prilagodena klimi i geografskom polozaju. S vremena na vrijeme treba obnavljati "krv" peela, da bi se izbjegla degeneracija u krvnom srodstvu; - ne dozvoliti, da zbog brzine i nehata dode do grabeza medu peelama, jer to moze da izazove stradanje velikog broja drustava; -. racionalan peelar mora da preduzme sve mjere predostroznosti da prije iIi za vrijeme glavne pase ne dode do nagona za rojenjem, jer drustva koja se roje malo donose meda i peelarev trud bice uzaludan; - blagovremeno vrsiti zamjenu starog saca, jer se time zadovoljava potreba pcelinjeg nagona za lueenjem voska, umanjuje se nagop za rojenjem, smanjuje se broj trutova i povecava prinos u vosku. Obnovu starog saea vrsiti planski svake godine, tako da nijedan okvir sa sacem ne bude stariji od eetiri godine; ' l; -peelinjak postavljati na mjestima, da bude tokom zime i ranog proljeea izlozen suncupzaklonjen od jakih sjeveroistoenih vjetrova; - nikada ne treba 2i,aboraviti, da medne donosi vrsta kosnice, vee da to zavisi od peela i peelara koji moze uspjesno iIi lose upravljati; , . - bolesna pcelinja drustva, eim se bolest pojavi, lijeeiti uz strucni savjet veterinarskog strucnjaka; • - ne treba olahko pokretati peele seobom na pasu, jer seoba na losu pasu donosi veliku brigu, trud i trosak a nekada dovodi i do gusenja vrlo jakog drustva. Pored toga, seobom u zarazena podrueja mogu se zdrava drustva upropastiti; - nikome se ne moze savjetovati da otpocne peelariti sa veCim brojem peelinjih zajednica, bez 317
obzira na finansijska sredstva kojima raspolaze;
se ne smlJU proljeca, stradati mnoga drustva;-
na medu medljikovcu,
- pobrinuti se da u toku peelarske sezone u
lHU.UH
u tom
u toku
pcelinjaka uvijek bude pitke vode;
- pcelar treba da bude umjeren u zeljama i prohtjevima, kako u godinama sa dobrom, tako i U onim sa lo~om pasom; - u najve60j slozi i Ijubavi zivjeti sa ostalim pcelarima i uvijek se pomagati; - na veCim povrsinama povecavati prirodnu pcelinju pasu, i esparzete;
prvoklasnih medonosa: kokoca
- medisne nastavke sa sacem skinuti na vrijeme, odnosno eim se jesenja pasa zavrsi i zastiti ih od vostanih moljaca i drugih stetocina; - pored meda, proizvoditi: cvjetni prah, mlijec, propolis i vosak, jer ovi proizvodi pove6avaju rentabilnost peelinjaka; - kosnice i okvire praviti sa milimetarskom tacnoscu; - poslije dodavanja nove satne osnove, drustvo obavezno prihraniti; - na vrijeme suzavati i prosirivati lijeta na kosnicama; - prihranjivanje vrsiti sarno predvece u smiraj pcela; - roj obavezno prihranjivati; - najzad, preporucuje se pcelarima da citaju pcelarske listove i knjige, da stupaju u pcelarske organizacije -i- pohadaju pcelarska predavanja i tecajeve, da prihvataju nove, savremene metode pcelarenja. Jednom rijecju, da napustaju stare, primitivne i prihvataju nove, savremene navike i postupke.
...
318
(.)
4, Pod peelarstvom, u ovog zakona, podrazumijeva se ddanje i peela i proizvodnja i drugih peelinjih proizvoda. Skupstina opcine moze donijeti odluku 0 uslovlma drzanja i gajenja i 0 proizvodnji meda i drugih pcelinjih proizvoda.
proplsane
za unapredivanje peeiarstva 1 za zdravstvenu
Clan 43. Koriscenje medonosnog bilja za peelinju pasu slobodno je i vrsi se bez naknade.
Clan 44. Drzalac peela je duzan da postavi peelinjak tako da peele ne smetaju drugim licima.
Clan 45. Vlasnik odnosno korisnik vocnjaka i vinograda duzan je blagovremeno i na uobieajeni naein obavijestiti ddaoce peela 0 svakom pojedinom prskanju i zaprasivanju vocnjaka odnosno vinograda.
Clan 46. Vlasnik odnosno korisnik zemljista je duzan da preko svog zemljista omoguci ddaocu pracenje i hvatanje odbjeglog roja peela. Ako drzalac peela u slueaju iz predhodnog stava prieini stetu vlasniku odnosno korisniku zem1jista, duzanje da tu stem nadoknadi.
Clan 47. Zabr'anjenoje unistavanje peelinjih drustava osim u slueajevima suzbijanja i sprjeeavanja sirenja zaraznih bolesti.
Clan 48. Radi koriscenja peelinje pase drzalac peela moze zdrave peele premjestati sa jednog na drugo mjesto. Premjestanje se vrsi u zatvorenim kosnicama i sa pratiocem.
319
od
bolesti
sa
o 1
bolesti 4. - "Naredba 0 odredivanju zaraznih bolesti zivotinja za koje se mora odmah osigurati utvrdivanje zarazne bolesti uzroka uginu6a zivotinja" SL list R 2/92. i 13/94. Pod z4ravstvenom zastitom pcela utvrdenom ovim propisima podrazumjeva se poduzimanje OGlreaellllhveterinarsko-sanitamih mjera za sp:r:jecavanje, suzbijanje i iskorjenjivanje oboljenja: - Americka gnjilo6a pcelinjeg legla (Pestis apium); Varooza pcela (Varrosis apium); - Akaroza pcela (Acariosis apium) i - Nozemoza pcela (Nosemosis apium). K valitet meda i drugih pcelinjih proizvoda detaljno je reguliran slijedeCim pravilnikom: "Pravilnik 0 kvalitetu meda i drugih pcelinjih proizvoda" Sl.list R BiH 2/92. i 13/94.
320
,
,
~.
za kosnica, pcelinjak pcelar = pcelinjak, kosnica od slame venom ('bi:vengm), ...
pcelinji otrov =
pcelinji vosak zujati
drone (droun), .. honey (,hl\ni), ...... . (
med peela
honeycomb ('hl\nikoum), ................. = sace, sat meda honey-dew ('hl\nidju:), .................... = mediljika, medljikovac med honeyed, honied (,hAnid), ................
meden, sladak kao med
honey-sweet (,hAnizwi:t), .............. .. = meden, sladak kao med pollen (,pglin), ............................... . = pelud, cvjetni prah, propolis ('prgpelis), ........................ . (kwi:nbi:), ................... .. royal jelly (,rgigl 'dzeUi), ................
pcelinja smola (ljepak), propolis matica, kraljica peel a maticni mlijec
swarm (swg:m), ............................... = roj, roj pecla
321
:f:t!"veM14'UUt<::te
~jedHd~a
(J.j2~ S~! ~ t
~~
~~,~je
~~iJ~~fPt~t~~ttf.t4r1~. Uoa~~ I ~je45~~~.Sr.te~4U dde~lk~ ~m, ~~~t4m~a~ ~~ ~ ~j4 lsa~, ~ eJU~. 'V~ je ~ ~ t ~ ~j4
(I.
~ ftCJ. ~~. ~edn
~, a~;I«- ~ Ikta- je ~44~ ~ t ~~ ~, te fPt~j4 :;a ~;tat t ~. 14{V&ed ~ dw- je ~ ~ e(ft~ ew:~ 44 ~ ~ ~
tI.a;ta, .we do-
~je, ~ je
~~~iJ~e't~~·~je~~ t ~ fPtr.te ~ a ~. S~ je mCl-j~, ~ je fto4Uje~~ ~ djeteU ~ ~foJ-, ~, ~ t ~ mt
#:4;tt;ielda ~ t~.
~ ~!tat 4Q.e je~, ~je ~.~ 4e ~ a Sanajwa, ~je;le
aneidj4 H4
flaCl-d 1973'.
4-
~·~··t·fflAiij··te4·~··;z4d~
,
'
~f4e~~~, eta,~. ~~, ~ju
fdeta!t~. 1~ ~ 44 de4et~, ~44m nM ~pU ~ t ~
e~ fPtene.~.
Udi ~ 1973'.
~, ~44m~~ V~-g'ta:t"~" ~~
u fdjt eta, ~jem~, 322
Ita
&~ a Sana~. ~;Ie ~ ~
I
~uu,n~~, ~4am~U
~4am~net ~~",'74i
~.u:un«-t4~~
119mje4ta
~.
~~.~~t~
~,4~~~«-~~~. ~ ~ ~ g'~ i ~eJ'l,~ ~~ mwije
~ i~, a- ~~
~ ~
fItam
4
~ ~
()
~ ehfowe S'?~fl.
da 4e "'1 ~ ~ ~ ~ ~, Ita Mtm fUtt ~ ~ net ~ ~~. 1~ fe ~ ~ da fe difJ HaHd~ ~ ~, ~ ~ da dt diU ~ Jteta, i eyeijd da 4e He
rl9"te4tja-
net S~, ~ ~ue
~. V~ado&fttt~~~~,jeltfetab~ ~~,daa~v.ae~44Ct~~a~~ ~, 4
dta,
~ 4e, ~ t ~;U~, jeIt
a
iHtati cjd
~~,4~a~t~~.
{J~ ~ te!u~ t~, ~~ t.we ~ t~, ~jt4&t ~ net ~ ~e¢fo? ~ S,?~p, ~
dt ~ ~ ~
~~net~~.
1~ ~'jeffl-.w.iffl, ~ &~4affl,4e ~ t
tade&vt,um ~m4
~~, a- ~ fPt4. c6t. g'~ ~~, dijd; 'iwJ. 13~u
11~,
1M.
~u.uu:;Jt ~,I c6t. A~«- ~, ~ g'etiaul t
~ ar~ ~ 1-'~ i 11~ 7~eJ~, &ja ~ U~
lUU ~
4t . ~ ~~. ~4e ~1«-;tem.mfJm fJlUja-tdfo? t ~
~fo? ~, mfJ;£oj ~ f~ ~ ~tdajetti,~idt net ~~ t
~, ~«-~;e111/ ~~ ~1-'~, 't~fPuJI· c6t. ??taIddtnu ~adfi~
~«- t ~
1ttj4Ja
A~
PUt
~~i~, ~fPuJI. rI~~4~, ~na~
ftttiIVtemi t ~ ~
t ~ ~ ~ 4&? 1M-
dd6 ~ ~
~jdt~~~~.
323
Visegrad.
Roden
mlrovmu. Tradicionalno u porodici poceo se baviti pceiarstvom 1978.godine, uz rad, na svom imanju u Sarajevu. Od tada intenzivno literaturu, se pcelarenjem i za svoju dusu priprema dzepni pcelarski potsjetnik pisani tekst dosegao 400 kucanih stranica na fonnatu se zamiSljena fonna dzepnog potsjetnika i prerasta u A4 sa 408 crteza, 57 fotografije i 20 tabela, Pcelarski prirucnik U vrijeme potpunog ratnog okmzenja od 1 prirucnika, koga namjenjuje porodienim generacijama.
godine
se iskljucivo sredivanju
U kontaktu sa NijazolnAbadzi6em i na njegovo veliko insistiranje, pristaje da se prirucnik publicira. Glavni razIog je opca teska situacija u Bosni i Hercegivini, pa i u peelarstvu, jer rat ueinol svoje. Pcelarski fond je destrukcijom i devastacijom skoro dokrajcen, nema nikakve pcelarske literature i sto je bilo i to je unisteno, izostala je ocekivana finasijska i duga pOQrska i pomoe medunarodne zajednice, drZavne institucije se pokazale nemocne, pa se prakticno sve na skromna sredstva pcelara, uglavnom krhkih penzionera. Izdavanje ovog prirucnika, kao i obnova, razvoj i unaprijedenje pcelartstva postaje neizbjezno i od znacajnog drustvenog interesa, kako u ishrani, tako i u zdravstvenom pogledu stanovnistva i poljoprivedi u pove6anju prinosa plltem prirodnog pcelinjeg oprasivanja voca i biljaka. Recenzenti prof dr Muhidin Hadzimuratovi6 sa Veterinarskog fakulteta u Sarajevu i NijazAbadzic novinar i publicista u svojim recenzijarna i predgovoru izuzetno su povoljno \ocijenili i svesrdno preporuCili stampanje Pcelarskog <
Sarajevo, 02.06. 1997.god.
324
Nuhbegovic, novinar
u proizvodnji, D=cvjetni su:APIN, 8U: Medina standard, Medina
u
1: (secer-
i stimulativno (podsticajno) prihranjivanje;
Zamjena starog dotrajalog
. ubacivanjem tretiranje protiv varoe i svih
15 dana prije stavljanja
. vremenski uslovi.
- Skinuti cesljeve, ako su
- Prikupljanje propohsa (pcelinje
pregled: detaljnije sa satnim osnovama;
pomocu plasticne
pFYi-pregled, vadenje starih okvira, dodavanje
- Nastaviti prihranjivanje sirupom 6-8 odnosno litaTa hrane.
ne primi ukupno sa pogacama
Ol.-30.IV
- Kupovina starki.
Ol.IV-31
- Prikupljanje cvjetnog praha (polena) pomocu hvataca potena. - Staviti nastavke
2S.IV
- Staviti
preko satonosa
kosnieama 1 slicnim;
svimjacim kosnieama. Ostalim kasnije po potrebi.
, 01.
Obezmaticiti
drustva nlatica, jer u to vrijeme ima za oplodnju mladih matiea .
.. Presadivanje . 1 od polaganjajajeta u maticnjak iii 10. iIi • 11. dan presaq,ivanja larvi u vjestacke maticnjake; - Rojenje pecIa; - Fonniranje i naseljavanje prvog pcelinjaka (zapeelariti). 325
20.V
- Pripremiti minimalno/po 5 prirodno
sa
U~UHUL
osnovama za
namij enj ena
satnim osnovama a ve6im na pola.i prihraniti sirup om i jos dva puta svaka dana, uz dodatak vitamina C (jedan limun na 3 litra sirupa). Po mogucnosti prvencu roju dati prvi okvir sa medom peela i drugi okvir sa izvueenim celijama saca, stara matica gdje nastaviti polagati jaja. 10-15 dodavati okvir i pomicati dasku. Obieno nakon 7 novih prvo kolo uu~~,.u peela, pa se dodaju onda peelama posljednji okvir. QPf'prrIHTI
10.-IS.VI
- I (prvo) vrcanje meda: kada su 2/3 celija saca na zatvorene vostanim poklopcicima. U bespasnom periodu vra6anje okvira u nastavak na kosnlei vrsi se pred smiraj peela, radi izbjegavanja grabeza.
01.I0.VII
- II (drugo) vrcanje meda, po istom principu.
lO.-IS.VIII
- III (trece) ilijesensko vrcanje meda (posljednje vrcanje). Okviri se poslije ovog vrcanja meda mogu (a ne moraju) vratiti u nastavke na kosnicama i drze 1-2 dana da peele poprave oste6ene celije saca skidanjem poklopeica, poslije eega se peele siresu sa okvira, nastavci skinu, ociste okviri i nastavci od propolisa i odloze jedan na drugi u skladiste, na rezervnu podnicu. Izvrsi se zastita od ulaska voskovog moijca u nastavke; - Iste veceri poslije vrcanja izvrsi se prvo jesensko prihranjivanje sa 2-3 litra sirupa uz dodatak (preventivno) istih lijekova, kao u prvom proljetnom prihranjivanju.
lS.-20.VIII
- Prvi jesenski pregled: stanjematlca, legla i zdravstveno stanje drustava; - Po potrebi tretirati protiv varoe, posto su nastavci skinuti.
2S.VIII-01.IX - Drugo jesensko prihranjivanje (najkasnije do 10.IX). Za prvo i drugo jesensko prihranjivanje potrebno je prosjecno 6-8litara sirupa po kosnici. Za zazimljavanje treba obezbij editi min. po 18 kg hrane svakoj pcelinjoj zajednici. Ukoliko u kosnici nema tobko hrane, onda se daju medeno-se6erne pogace da se namiri na 18 kg. Zimi peele trose mjesecno oko 1-2 kg hrane. Od veljace (februara) trose sve vise na razvoj mladog legla. Samo prisustvo meda u kosnici pove6ava toplotnu energiju i podstice maticu na pove6ano polaganje jaja, sto znaci na proljetni razvoj drustva. Ol.-IS.X
- Staviti cesljeve na lijeta radi sprjecavanja ulaska miseva i ostalih vecih stetocina, ostavljaju6iS,. 7 otvora naceslju za izlazak peela na proCisne zimske letove i potrebnu ventilaciju u kosnici; - Izvrsiti obavezno tretiranje protiv varoe, posto od tada nema vise legla ni pcela ni veroe u leglu, nego je sva varoa na pceiama, pa je treba unistiti, kako bi drustva usia u zimu b~z varoe; - Po potrebi izvr8iti zimsko utopljavanje kosnica. LR kosnice ako su plodiSta od daske debljine 20 mm, obavezno utopliti, radi boljeg proljetnog razvoja.
326
obaviti Ciscenje i bojenje
ciscenje 1
. padanja obici lijeta da te omoguciti dotok Kontrolisati msu potpuno a pogotovo krovova kosnica iIi nije prieinjena neka druga steta. Sa poletaljki i krovova ne snijeg, osim otvora cesljeva, radi bolje toplote u kosnicama. I
Kalendar se na grad Sarajevo i mjesta sliene nadmorske visine 500 m. U mjestima sa nizim nadmorskim visinama pcelarski radovi se obavljaju nesto au mjestima sa visim visinama nesto kasnije. Moze se reci da se za svakih 100 m nadmorske vi sine vrijeme radova pomjera priblizno za 6-7 dana, sto jos zavisi i od vremenskih prilika u toku pcelarske sezone, a narocito u proljece, da Ii je rano iii kasno proljece. Pcelari u svojim kalendarima, na osnovu ovoga, mogu sebi uskladiti datume pcelarskih radova, kao i planirati seobe pcela na pase u mjesta sa nizim iii visim nadmorskim visinama. Pcelari na pcehnjaku trebaju imati termometar (toplomjer) za vanjske uslove, koji se postavlja tako da uvijek bude u hladu i prati se vremenska prognoza, radi planiranja obavljanja radova. Zbog duzih vremenskih neprilika, kalendar se moze pomjeriti za neke radove za desetak pa i vise dana.
327
329
...
(.)
'. .
331
Americka kuga-gnjiloca
....................... .. ....................... .......... ............. ..... ...................
.. ......... 276
............................ 296
otrova ....... .
Apiakaridim .................... ... ............... ......................... ......................................................... 293 var .................... .. .................................................................................................... 299 Apinozem ................................................................................................................................. 286 Apistan ..................................................................................................................................... 295 Apitol ..................................................................................................................................... 295 Apivar ...................................................................................................................................... 299 Ascomizol i Ascomizol-SET .................................................................................................... 280 Askocidin .................................................................................................................................. 278 Baglame za poletaljke ................................................................................................................. 32 Bayvarol trake ............................................................................................................... ,........... 299 Bijeli i crni luk i hren ....................................................................................................... ';";-....,.-;.202 Bijeli luk i sirutka (surutka) ...................................................................................................... 202 Biljke glavne pcelinje pase ....................................................................................................... 182 Bioloska stimulativna sredstva pcela ......................................................... :.............................. 202 Bjezalica ..................................................................................................... ;-................................ 32 Blokiranje matice ...................................................................................................................... 173 1
uginiuca
......................................................................................... 271
Bolestilegla .............................................................................................................................. 273 ,,". BoJ.esti matica i pceJa ................................................................................................................. 281 Bolesti odraslihRcela ............................................................................................................... 281
,
pcela ........ " ................ "................................................................................................ 273 za
Central I i Central
...................................................................................................................... 70
................................................................................................................. 301
(~erana ................. ...................... ........................................................... ~.......-......................... 231 ~
Cjediljka sa rarnom i pIeh za otvaranje vostanih poldopcica saca ............................................ 225 Cjediljka za vrcaljku ..................................................................................... "........................... 225 Cvjetni prah (polenov prah, polen, pelud, hrda) ............................................. :.......................... 186 333
31
Cesalj za lijeto .....
1
kosnica (DB) .... ............. ............... ....... .51 Dadan-Blat kosnica (DB) modificirana na 10 okvira Dezinfekcija i dezinfekciona sredstva ................... ............................ ........ ....... ........ 88 Dijeta pri lijecenju pcelinjim ubodima ............................................. ............................ .. Dimilica ...... ................ ............................. ............................................ . Dio osnovnog
pribora ...... .... .............................. .............. .......................
Djelovanje meda najetru ...... :.................................................
....................
.......... 1
..............
21
Djelovanje meda na krvnu sliku .............. .......... ........ ...... .... .................... ............... ......
.. .... 213 Djelovanje meda na organe za varenje ..................................................................................... 213 Dodavanje i presadivanje maticnjaka ....................................................................................... 160 Dodavanje matice ..................................................................................................................... 167 Drugi jesenji pregled ................................................................................................................. 258 Dnlgi proljetni pregled .............................................................................................................. 258 Dvomaticno pcelarenje ............................................................................................................. 263 Efikasno vrijeme tretiranja ........................................................................................................ 158 Elektricni cuvar pcelinjaka ....................................................................................................... 304 Elektricni transformator za utapanje zica u satne osnove ........................................................... 80 Evidencija 0 kosnicama .............................................................................................................. 90 Evropska truhlez-gnjiloca pcelinjeg legla ................................................................................. 275 Fenotiazin .................................................................................................................................. 292 Ferment ribonukleaze ........................................................................... ,.................................... 203 Flumicid .............................................................................................. :..................................... 300 Flyvalinat ............................................................................................. ;.................................... 295 FolbexVA ................................................................................................................................. 292 Formalin ...................................................................................................................................... 89 Fonniranje iIi zasnivanje nukleusa ........................................................................................... 166 Forssapin-kobalt .....................................................................................:. .................................. 203 Forte-tonik .,............................................................................................................................... 202 FS Gelee-Royal (vjesfacki maticni mlijec) ............................................................................... 160 ~
Fumagillin DeH ....................................................................................................................... 284 Fumidil ..................................................................................................................................... 285 Gabon PA 92 ..................................................................................... ~ ....................................... 299 Geomicin ................................................................................................................................... 275 Gomje lijeto (leto) na plodistu kosnice ..................................................__ .................................... 35 Grabez na pcelinjaku ............................................................................... :.................................. 228 334
ili
.38 .1
11 okvir za Hofrnanov okvir za LR kosnicu ........................ .. Hranilica okvirna ....................... .
........ 74 .................. 84
.................. 84 83 Hranljivost rneda .................................................................................. ............................... 2 ............................................................. 283 Hronicna pcelinja paraliza ............ ....................
za . Hranilice ................. .
Hvatac polena ........................................................................................................................... 190 Igla za uzirnanje i presadivanje larvi (licinki) ........................................................................... 149 Igla za vadenje larvi voskovog moljca i rnrtvih pcela i trutova iz celija saca .......................... 230 Ishrana i njega rnaticnih larvi (liCinki) ...................................................................................... 130 Izbor tipa kosnice ........................................................................................................................ 25 Izmjena okvira sa starirn sacern .................................................................................................. 82 Izvodenje rnatice ....................................................................................................................... 129 lednostavno raspoznavanje rneda ............................................................................................. 217 lesensko prihranjivanje ............................................................................................................. 204 lugoslovenka kosnica ................................................................................................................. 45 lugoslovenka kosnica modificirana "Sarajka" ................................................:,: ... :: ..................... 45 . Kafezi za uzgoj maticnjaka i rnladih rnatica ............................................................................. 152 Kafez - izolator ......................................................................................................................... 150 Kafez za hvatanje roja na lijetu kosnice ................................................................................... 141 Kalendar odgoja matica ............................................................ :............................................... 176 Kalupi za forrniranje-salijevanje vjestackih vostanih pocetaka maticnjaka (casica, kapsula) ........................................................................................................................ 146 Kalup za rezanje letvica okvira ................................................................................................... 69 Kalup za skivanje okvira ............................................................ .-................................................ 69
Kam.e.l1D le.glo ................................................ " ...... " ........................................................................ 281 .Katalepsija ............................................................................................................ ~ ................... 282 Kausticna soda (NaOH) ........................................................... :.................................................. 89 Klasicne nastavljace .................................................................................................................... 39 Klijesta za vadenje okvira iz lisnjaca kosnica .............................................................................. 41 Kontrolirani uzgoj selekcioniranih matica ............................ :: .................................................. 174 Kontrolirano parenje rnatica ..................................................................................................... 175 Kosnice ....................................................................................... ~........................................ 23 i 25
335
· 113
14 vodi Kuke za prenos
AV,'U.H."
.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
•• . . . . . . . . . . . .
• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..
... 228 .................. 17
okvira u
n..V"""'"
... ..... . ................................. 71 sa zlijebom za
vostanih
maticnjaka (casica, kapsula) .... I
legla ............................................................................................................. 278 pcelinjim otrovom ..................................................................................................... 250 propo lisorn ................................................................................................................ 241 Lijecenje reumatizma pcelinjim otrovom .............. ..................................................................
1
Limeni ddaCi dasCice lijeta ........................................................................................................ 30 Lim za selidbu pcela ................................................................................................................... 31 Bosanka kosnica (modificirana LR kosnica) ........................................................................ 61 Lupa ..................................... "..........................................................."......................................... 160 Ljekovita i druga svojstva pcelinjeg otrova .............................................................................. 249 Ljekovita svojstva meda ..........................................................................".~...." ........................ 212 Ljekovita svojstva pojedinih vrsta polena ................................................................................ 189 svojstva polena ......................................................................................................... 189 Ljekovita svojstva voska ..................................................... : ..................................................... 235 Ljekovite osobine maticnog mlijeca ......................................................................................... 246 Ljetno prihranjivanje .............................................................................................................:.... 204_ Ljetno uginu6e peela ......................................................................................................... " ...... 305 Majska M~kedonski
Ma11· Mamac za
....................................................................... ;.................................................. 286 kafez za dodavanje matice ................................................................................... 169 v 1arsKlqecnllC "1' • v '1 pee ................................................................... "..
.................
1 ..
.............................................................................................~ .......................... 1
Mane rnatice ....................................................................... :..................................................... 173 Masinska izrada utora ................................................................................................................ 29 Matica .............................................................................. ~ ........................................................ 125 1· v ( • v ~ "42 M at lenl mllJec matlcno m 1" IJek 0). ............................................................................................. £'V'
Maticni mlijec na trzlstu, doziranje i upotreba ......................................................................... 246 Med ............................................................................................................................................ 210 336
,
'I pogace
./ ... " ... ..... ~
~
........ 196
. .......................................................................... 298
Milben-platten ......... . Milerova hranilica .................. .
Milerova hranilica "A" ................................................ (..................................................... .
.............................................................................................................. 86
Milerova riacin Misevl
85
............................................................................................. 151
................................................................................................................................... 303
Mjesinasto leglo .............. ....... ...... ............ .......... .............. .................. .......... ........................... 277 Mlijecna kiselina ............................................................................................................... :....... 300 Mravi ........................................................................................................................................ 303 Mravlja kiselina ........................................................................................................................ 300 "Naredba 0 odredivanju zaraznih bolesti zivotinja za koje se mora odmah osigurati utvrdivanje zarazne bolesti iIi uzroka uginuca zivotinja" Sl.list RBiH 2/92. i 13/94 ............... 320 Naseljavanje pcelinjaka .............................................................................................................. 21 Natrijum propionat i askorbinska kiselina (vitamin C) ............................................................ 202 Nektar ............................................................................... :........................................................ 183 Nepodnosenje meda .................................................................................................................. 214 Neprijateiji pcela ....................................................................................................................... 302 Nistatin ...................................................................................................................................... 280 Normalni okvir za LR Bosanku kosnicu ..................................................................................... 76 Normalni okvir za LR kosnicu ............................. ,...................................................................... 75 Normalni (standardni) okvir za montiranje letvica ................................................................... 145 Nozecid .............................................................................................................................. 90 i 285 Nozemak ............................................................................................................... ,............ 90 i 285 Nozemavet ......................................................................................................................... 89 i 285 NOZelTIOZa (nozematoza) ............................................................................................................ 283 Nukleus (oplodnjak) .............................................. :.................................................................. 162 ObT v • • 1 JezavanJematlca ........................................................................ ~.......................,................. 176 Oksalna kiselina ....................................................................................................................... , 300 Okviri (ramovi) ........................................................................................................................... 68 OkVlrlCl .. ,. za sek CIJe .. (b 0 k sese) ...................................................................................................... 78 Okviri gradevnjaci ............................................":....... :................................................................. 78 Okviri kosnice Dadan-Blat ......................................................................................................... 73
337
.......... 72 . 87
307
7 Oronazol Osnovni pcelarski alat ................... . Osnovni peelarski i materijal ()snovni Osnovni peelarski pribor .. ..........
................................. 97 .......... ~.............................................................
97
.............................................................................................. 103 ....................................................................................... 10
neprijatelji pcela ... ............. ......... ..... ...... ....... .... .... .... ........ ........ ........... ....... ......... .......
304
Pakovanje meda ........................................................................................................................ 218 Paraliza (cma bolest) peela ....................................................................................................... 282 Parenje matica .......................................................................................................................... 131 Paviljonska nastavljaea-PN-l kosnica ........................................................................................ 42 Paviljonski pcelinjak ......................................... '" ......................................................................... 6 Peela medarica (Apis mellifica L) ............................................................................................ 112 Peelari! ...................................................................................................................................... 343 Peelarska prikolica "Dubrava", Sremska Mitrovica-Srbija ........................................................ 19 Peelarski kalendar ..................................................................................................................... 325 Peelarski telefonski imenik ....................................................................................................... 329 Peele .......................................................................................................................................... 109 Peele radilice ............................................................................................................................. 114 Peelinja hrana ............................................................................................................................ 193 Peelinjak ........................................................................................................................................ 1 Peelinjak na otvorenom prostoru ..................... :, ............................................................................ 3 Peelinja pasa ................................................................................................... .. ................... 179 Peelinja us (vas, braula) ...................................................................................:' ....................... 302 Peelinji otrov ...................................................................................................... ~ ...................... 247 Peelinji ubodi umjesto akupunkture ......................................................................................... 252 Pcelinji ubod u oko ................................................................................................................... 252 Peelinji uboQ U usta ....... , ... , ...................................................................." .......................................... 252 Pericin .......................................................................................... ~ ............................................ 297 Plastieni maticnjaci ................................................................................................................... 149 Plastieni ZW kafez .................................................................................................................... 1 Plodiste kosnice ............................................ :............................................................................. 34 Podjela rada u peelinjem drustvu ................. ~ ........................................................................... 118
338
okvire
...... '" 1
.. 17 PrepoznavanJe varoe ............................................. " ............................................................ . larvi Presa sa
............... ,................................................................................. 150 za satne osnove. ................. .......... ........
.. ......................................... 239
Preseljavanje dimljenjem ...................................................................................................... 106 Preseljavanje lupkanjem (iskucavanjem) .............................................................................. 107 Preseljavanje opijanjem peela ................................................................................................... 1 Preseljavanje peela
trnki (pletara) ......................................................................................... 106
Prese za satne osnove ..........................................................................
00 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
237
Prihranjivanje peeIa ................................................................................................................ 195 Prikupljanje polena .................................................................................................................. 190 Prikupljanje propolisa ., .......................................................................................................... '" 242 Prirodno rojenje ....................................................................................................................... 1 Program unapredenja i razvoja pcelinjaka ................................................................................ 309 Proizvodi peela ......................................................................................................................... 207 Proizvodnja i selekcija trutova .................................................................................................. 123 Proizvodnja matienog mlijeca .................................................................................................. 242 Proizvodnj a mladih matica ....................................................................................................... 1 Proizvodnja vj~stackih matienjaka ....................... ,.... " ............................................................. 145 1 ' . Projekat paviljonskog peelinjaka .................................................................................................. 9
Proijetno prihra~ivanje .........................................................c
................... ..............................
204
Proljetno uginu6e pee1a ............................................................................................................. 305 Pronalazenje nlatice ....................... .............. .............................. .... .............. . .......................... 134 Propolis (peelinja smola) ........................................................................................................ . Protocera ................................................................................................................................... 230 Prskalica (strcaljka) ..................................................................................................................... 90 Prva pon10c na peelinjaku ......................................................................................................... 253 Prvi jesenji pregled ................................................................................................................... 258
339
proljetni
16 '~""',",VIJH
medeno-secemih pogaea Registrovam lijekovi za lijecenje bolesti peela i legia ............................... .
197 274
Reklame ................................................................................................................... .. .. Rojenje peela ..................................................... :. .................................................................... 137 Rojidbenl maticnjaci ......................... . Rojnjaca i kuka za
.............:.................................................................... 137
rojeva ........................................................................................... 140
Rosfusov nukleus (oplodnjak Rauchfuss) ................................................................................ 1 Rotenon ..................................................................................................................................... 300 Ruena presa za satne osnove ..................................................................................................... 238 Saniranje drustva sa laznim maticama ...................................................................................... 172 Selidba peela na pasu ................................................................................................................ 226 Set-pribor za uzgoj matica ........................................................................................................ 159 Sezonsko dvomatieno pcelarenje .............................................................................................. 266 Sipaonik '" ................................................................................................................................... 87 Sircetna i mravlja kiselina .......................................................................................................... 89 Sircetna kiselina ........................................................................................................................ 230 Skidanje i uskladistavanje nastavaka (medista) ........................................................................ 229 Spajanje pcelinjih zajednica ...................................................................................................... 169 Spajanje pcelinjih zajednica uoCi pase ...................................................................................... 265 Specijalno mamac sace za varou ...................... :........................................................................ 157 Spojke ....................................................................................................................................... 228 Spolni organi Inatice ................................................................................................................. 132 Sporazumijevanje peela ............................................................................................................ 119 Sporotal 100 ................................................................................................................................ 89 Sprjecavflnje rojenja .................................................................................................................... 142 Stalak z~t~kvire sa skinutim vostanim poki6pCiCi~a sa plehom - tepsijom ............................ 225 Stalno ilihlajno dvomaticno pcelamje ........................ ~ ............................................................. 267 Stall(ia,rdiz.aJlled ............................................................................................................................... 221 Statisticki podaci proizvodnje meda u svijetu .......................................................................... 222 Stavljanje satnih osnova u okvire ............ ;.................................................................................. 79 Stegac ........................................................................................................................................ 227 Stimulativno (podsticajno) prihranjivanje ................................................................................ 201 Stimulativno prihranjivanje mljecno-secernim sirupom ........................................................... 202 Stimulativno prihranjivanje uz dodatak kobalta ....................................................................... 202 Stresanje roja ;,.............................................................................................................................. 140 340
Sumpor
Sablon za
rupica okvira
............ .
....... 69
Sablon za montiranje vjestackih vostanih pocetaka maticnjaka-casica
iii kapsula na letvice
.............................................................................. .
.................... . .. 148
Se6emi sirup ..................... .................................................... . Se6emi sirup
...... 200
krecnom vodom .................. ,..............................................
. ..... .......... .
Silo ................. .............................................................................................................. za hvatanje matice
............
...................
......... 70
................. '" 159
Tabela za spravljanje sirupa ...................................................................................................... 201 Takvio ....................................................................................................................................... 300 Termo - komora za unistavanje varoe ....................................................................................... 291 Tiha smjena matica ................................................................................................................... 134 Timol .................................................................................................................................. 89 i 294 Topionik za suho topljenje voska ............................................................................................. 237 Topljenje voska ........................................................................................................................ 235 Tradicija peelarenja u porodici Dolovac ................................................................................... 322 Transport matica ....................................................................................................................... 177 Trnka ........................................................................................................................................... 25 Trudnice i peelinji ubodi ........................................................................................................... 252 Trutovi ....................................................................................................................................... 121 Uginuca peela ........................................ :.................................................................................. 305 Uginu6e peela ispred kosnice .................................................................................................... 305 Uginuce peela u 6elijama saca .................................................................................................. 305 Umetanje vjestackih vostanih poeetaka matienjaka-easica iIi kapsula u letvice normalnog-standardnog okvira ................................................................................................. 148 UD1jetno osjemenjivanje matica ................................................................................................ 133
U~ttlcirani izgled dijelova nastavlja~a kos~ica (osim lisnjaea) .................................................. 40 Ur~opin ............................................................<••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• 284 Urovet ....................................................................................................................................... 284 Uzgoj maticnjaka ...................................................................................................................... 151 Uzgojni materijal-larve (liCinke) ..... ~ ......................................................................................... 149 Uzicavanje okvira WV ............................................................................................................... , 70 Vadenje zaoke ............................................................................................................................ 249 Vakuum pumpa (crpka) za vadenje maticnog mlijeca iz maticnjaka ........................................ 244 Varamin no vi ............................................................................................................................. 300 341
........ 1
za \iosak ...................................... ',.... ........ .. ..... . ..................................................... ........ . Voskov
...................................................... "............................................. 302
7/76 ......................... ............... 319
zernIju"
Zakonska regulativa u pcelarstvu
i1 ................................................................... 319
matiea ....................................................................................................................... 135 rnatica obezrnaticavanjern ........................................................................................ 135 ...................................................................... 229
·{,Zbjeg ....................................... :'.;................................... ....................... . .... ....... ........... ...... ... 227 ............................................................................................................. 205
f,imsko Zimsko uginuce
....................... .. ....'............................................................................ 305
radI) ........................................................................................................................ 80 pribor za uzgoj
............................. 152
Zaoka (zalica, zalac) ................................................................................................................. 248_ Zica za okvire .............................................................................................................................. 70 Zivot-biologija peela ................................................................................................................. 113 342
PCELARI ! Bavljenje pcelarstvom je i zanat sa puno finesa, pa je potrebno neko vrijeme provesti uz iskusnog pcelara a i dalje se druziti sapcelarima radi inovacija i stalnog usavrsavanja. Pcelinjak daleko od pcelara, daleko od srca! Tuda ruka svraba ne cese! ' Zbog ovoga su dmstveni i zadruzni pcelinjaci propadali. Uzdajte se u se i svoje kljuse!
Pcelari MEDNO !
343
PROIZVODNJA, MONTAZA OPREMANJE OBJEKATA, ZAVRSNI ZANATSKI RADOVI U GRA£lEVINARSTVU, PROJEkiOVANJE IINZINJERING POSlOVI
Donji Vakuj, ul. 770.Sbbr bb Tel: 070-22 660 TelIJax: 070-21 996
DeVlzni ziro racun: 11010-601-2003616 Dinarski ziro racun: 11010-601-3616
KOSNICA LR-STANDARD h g f
e d b
b
c b
DIJELOVI KOSNICE a - podnjaea-podnica b - plodiste = nastavak c - pregradna resetka d - Hoffmanov okvir e - Milerova hranilica f - poklopac g - ventilaciona mreza h - krov
a
+ + + Med nemojte kupovati, jer je najsladi med od Vasih peela, sa Vaseg peelinjaka, + + + Nemojte se rnuCitigradnjorn kosnica. To prepustite nama. + + + Mi smo najpoznatiji proizvodac kosnica u Bosni i Hercegovini, sa dugorn tradicijorn i najkvalitetnijorn izvedborn.
+ + + Po vasoj narudzbi u roku od sarno 10 dana rnozete dobiti i do 300 kornada gotovih kosnica, uz izuzetno povoljnu cijenu.
+++ Uskoro i drugi tipovi kosnica! +++ IP~@~@ radi za vas! 345
FLORA
Nudimo korisno i ugodno gostoprimstvo selecim pcelarima za izvanrednu pcelinju pasu i zaljubljenicima prirode ekoloski zdravu okolinu u sarenilu prelijepe nase bosanske flore, uz bistrinu rijeke Sane, u blagoj khmi, a sve na domak Sanskog Mosta. Pcelarima se pmzaju najmanje tri selece pase od livada sanskog polja, preko breZuljaka obraslih bagremom i kestenovim sumama, do planinske pase na obroncima planine Grmec. Serenilo flore rasporedeno je ovako: - maslacak- prekriva livade sanskog polja i okolnih brda, P - sljiva, jabuka, tresnja, kruska (vocnjaci), P
10.000 ha,
5.000 ha,
- bagrem- na uzvisenjima iznad sanskog polja, - bijela i crna lip a- gradski parkovi i sume na obliznjim brefuljcima, - kesten- sume na obliznijm uzvisenjima, P = 2.000 ha, - smrca, jela i bor- obronci planine Grmec i - metvica- livade sanskog polja i obliznja uzvisenja.
Sretno putovali i dobro nam dosh !!
Ismet Seferovi6
346
TURISTICKA AGENCIJA; - TRGOVINA NA VELIKO;
MEDlJNARODNIM SAJMOVIMA; PUTOVANJA; KULTURNIM I SPORTSKlM MANIFESTACIJAMA; I ZIMOVANJA.
OBEZBJEDUJEMO:
- KONFORNE I UDOBNE AUTOBUSE
GRUPNA PUTOVANJA;
AIR BOSNE - VRSIMO
I
VAS SAN OSTVARUJE
AVIO I
B .swiJ1!1fff !
347
74260 TESANJ
Muhamed Pilatl, dipl. oecc generalni direktor Mob. ++385 99 46 13 41
},!iiilfel rlflx;
.' ........'. ·...;.
·.\aZ4%75(jC:,3?(1·i!e;~~nj): OZ4:J]fJ,3::Z5~1(763~O~4(Jelah);'t.3lJ5994 14:403
Uspjesnu poslovnu sadasnjost i buducnost garantuje Yam
348
... .
PROIZVODNJU, TRGOVINU I ZASTUPANJE
DJL
'ieedjeft- Z)td6~e DIREKTOR Office: Palje II br. 7, 70230 BUGOJNO tel ++387 70 43633 fax 43 622 Private: Omladinska br. 16, 70230 BUGOJNO tel ++ 3877042674
7 VLASTITIH OVLASTENIH DJELATNOSTI: - pekarska djelatnost-proizvodnja hljeba, raznih peciva, tjestenine i kolaca, - trgovina na veliko i malo svih vrsta prehrambenih i neprehrambenih proizvoda, - trgovacke usluge-posredovanje, zastupanje i skladistenje svih vrsta roba, - vanjskotrgovinski promet izvoza i uvoza roba, - usluge obrade tdista, - bankarske usluge i - us luge knjigovodstvene djelatnosti. Blagovremenu uslugu vrhunskog kvaliteta nudi Vam
349
Snaga U koncepciji i ideji daje ovoj odjeci uvijek mladalacku privlacnost i sarm! SNAGA U IZVEDBU - FORTITUDO IN EXSEQUENDO!
To je razlog sve sportske odjevne Modni krojevi, modne boje, iskustvo u izvedbi, garancija zadovoljstva. SNAGA U AKCIJI! • FORTITUDO IN AGENDO!
To je razlog nosenja sportske odjevne kolekcija ~ Mlade krasi dinamicnost, polet, snaga i odvaznost u akciji. Ova odje6a namijenjena je takvima.
SPORTSWEAR
350
i, "
office: tel.: 072814003 TEL.: 072 811688 fax.: 072811 345
*** Posjetite nas Cist grad, ciju Cistocu mi odrzavamo. *** Obidite najljepsu pijacu u BiH-pijacu BASBUNARA. *** Prosetajte se PLAVOM VODOM. *** Razgledajte istorijske spomenike kulture. *** Napijte se bistre hladne izvorske vode sa BASBUNARA. *** Nije daleko ni turisticki rekreacioni centar *** *** ***
Babanovac llfllegendamom VLASICU. Ne propustit~'l~ivotnu priliku. Zivite duze i s(izitkom. Cistocaje pota zdravlja.
*** Dodite nam ponovo
351
Direkcija/HEAD OFFICE Sarajevo, Cernalusa 6 tellfax. 071 667 668271 650794 Agencija 1 Sarajevo, Ferhadija 15 Tel: 610 000 667954 Fax: 667 955 PREDSTAVNISTVO ZAGREB, Ilica 75 Tel/Fax. 00 38 51 27 12 93 AGENT: SANTOURS, Travnik, Bosanska 135 Tel. 072 814 001
AIR BOSNA iz Sarajeva vrsi prevoz putnika i roba vlastitim avionima (za sada) do Njemacke, Austrije, Italije, Turske, Slovenije i Hrvatske. AIR BOSNA planira otvoriti i druge avio-linije sirom Evrope i svijeta.
Putujte brzo, udobno i sigumo sa
352
0741763-284
A gencija
BOSNAI
Putujte brzo, sigurno i udohno sa
355
PVCP Zmajevacka
.416-330,26-927, tel.fax. 26-846
PROIZVODNI PROGRAM razvio sitem vrhunske tehnologije proizvodnje PVC prozora, vrata i ostakljenih gradevenskih elemenata sa metalnim kosturom. Prozori i vrata izradeni su od visokokvalitetnog trokornornog PVC profila koji svojirn karakteristikarna zadovoljava najstroze svjetske norme, a lahke konstrukcije su od izo-panela. -
SE
356
otpomost na udarce; ne hoji se; ne korodira; trajna postojanost; odrzava se pranjern; ekoloski Cist rnaterijal; vrhunsko izo-staklo (4-16-4); garantni rok pet godina, itd.
TA
novo ime i nova tenologija na bosansko-hercegovackorn tdistu!
I
GIABtvIN)KO PREDUIE(t IENI(A 2
.
2 09
OSNOVNADJELATNOST: - visokogradnja i - zavrsni radovi u gradevinarstvu.
Toje
,.
357
1
sa
emo
u
Madarsku.
------.--------~.-.--.------------------,
358
molerskoradov! oblaganja staId orezac ki, i drugi gradevinsko-zanatski radovi u gradevinarstvu;
- popravljanje i postavljanje gradevinskih instalacija: unutrasnje vodovodne, kanalizacione i elektricne instaiacije pamog grijanja, plinske instalacije, instalacije klima uredaja i - rekonstrukcija, adaptacija i opravka privrednih, stambenih i dnlgih zgrada; stvari i
VLJi .. U i ......
za vlastite potrebe;
- trgovina na malo i veliko neprehrambenim proizvodima i uvoz i izvoz. prometu sa treCim licima Dioncko drustvo ima potpunu odgovomost i odgovara .elokupnom svojom imovinom.
359
DIONICKO
ZA VANJSKU TRGOVINU I
INZENJERING
- OSNOVAN 1892. GODINE. TRADICIJA VISE OD STOGODISNJEG RADA DAlE GARANClJU ZA SIGURNO PARTNERSTVO. 1ME I ZNAK ZASTI6ENI KOD WORLD INTELLECTUAL PROPERTY ORGANIZATION - SPECDALIZIRANA ORGANIZACDAZA SPOLJNO - TGOVINSKE POSLOVE SISTEMA SIPAD HOLDING DD. - NA SVJETSKO TRZISTE PLASIRA PROIZVODE VODESEG SVJETSKOG PROIZVODACA DRVNE INDUSTRIJE. - MEDUVODECIM EVROPSKIM IZVOZNICIMANAMJESTAJA, REZANE GRADE I DRUGIH PROIZVODA DRVNE INDUSTRIJE. - INZENJERIJSKI RADOVI KAO STO SU HOTELl, SKOLE, BOLNICE, ADMINISTRATIVNI OBJEKTI lTD. - SVOJU SPOLJNO-TRGOVINSKU DJELA1NOSTOBAVLJANA svm 5 KONTINENATA PREKO SVOJIH PREDUZECA I PREDSTAVNISTAVA. - VODECIIZVOZNIK U SVIJETU POZNATEREZANE GRAf>E BOSANSKE BUKVE I JELE KOJE SE PO KVALITETU ZNACAJNO RAZLIKUJU OD DRVETA SA DRUGIH PODRUCJA. - RADI SNABDJEVANJASIPAD-OVIHTVORNICAMASINAMA, ALATIMA I REPRO-MATERIJALlMA SIPAD EXPORT-IMPORT SPADA MEBU VODECE UVOZNlKE U REPUBLICI BOSNI I HERCEGOVINL - KROZDUGOGODISNmpOSLOVANJENAJKVALITE1NDI UVOZNIK SUMSKE MEHANIZACIJE.
Sarajevo, Marsala l1ta 15, Bosna i Hercego,{ina,
- USKORO OTVARANJE KONSIGNACIONOG SKLADISTAZA REZERVNE DIJELOVE ZA DRVNU INDUSTRIJU I SUMARSTVO.
Tel. ++387 71 664-188 Fax ++387 71 440-329, 664-182
/)
360
<
!
I.
PRODAJNI OBJEKTI OBUCE:
Direktor Muharem Jamak, tellfax 071 444 811
II
194,
Kulina Bana 35, tel.0721 22-621, - TRAVNIK, Bosanska 104, tel. 0721 - BUGOJNO, Zlatnih Ljiljana 9, tel. 0701 41-751, - TUZLA, Marsala Tita 3, tel. 0751 32-369. Siroki izbor muske, zenske i djecije obuce, te sportske obuce za sve uzraste! USKORO sirenje vlastite trgovacke mreze sirom Bosne i Hercegovine! :Astra-obuca elegantna i udobna obuca !
361
i·-nD@
lezajeva soba 111 sob-a 112 apartmana restoran kafana salon kafe i slasticama tv sala
..
116 9
"
Beds Single rooms
50- DoUble-fooriis 3
140 250 30 100
Suites Restaurant Coffee shop Lounge Coffee and confecti-oner's shop TV room
116 9
50 3 140 250 30 100
-
Bett Zimmer 111 Ziiiimer 112 Appartements Restaurant Kaffee Salon KaffeeKonditorer Femsehraum
116 9 3
140 250 30 100
U centru vezirskog Travnika sa velikim parkingom i preUjepom ljetnom bastom ispod lipa. 362
