Fuzûlî Divanı Şerhi - Prof. Dr. Ali Nihat Tarlan (Turki)
Fuzûlî Divanı Şerhi - Prof. Dr. Ali Nihat Tarlan (Turki)
Nihat Genç - İhtiyar Kemancı
Nihat Genç - İhtiyar Kemancı
Descrição: manual de serapis bey
Hakim Bey'in Ontolojik Anarşizm yaklaşımını ve Geçici Otonom Bölgeler kuramını içeren, anarşist ve heteredoks hareketler için ilham verici kitabı TAZ'ın Türkçe çevirisi anti-copyright (telif hakkı ...
Descripción: Charlas del Maestro Serapis Bey con instrucciones sobre nuestra labor para la ascensión en la Luz
Descripción completa
Descripción: Comidas para los orisas
hsi asia baratFull description
Armağan
PiscifactoriaDescripción completa
AlicorpDescripción completa
emailsFull description
iSTANBUL ÜNlVERSİTESİ YAYINLARINDAN RDF.SiY A. T FAKÜL TE.Sl TÜRK OlU VE. FOE.BlY A. T! DAU No. 3
Hayiili Bey
Divlinı
Dr. Ali Nihat Tarlaa E•ebiyat Fakültesi Metinler Şerhi Profesörii
İSTANIUL
l"lirltaaeddin
Ereııler Mat'Daası
194:5
1ST AN BUL 0 N 1VERS İ TESt YA YlNLARlND AN :
EDEBI VA T FAKÜLTESI TÜRK DİLİ~ VE F.DEBlY ATl DALI No. 3
lfayil/i Bey
Diviinı
Dr. Ali Nihat Tarlan Edebiyat Fakültesi Metinler Şerhi Profesörü
İSTANBUL
Bürhaneddin Erenl"r Maıbaa.sı
1
u
4 5
277
Bu eseri hazırlarken çalışmamr kolaylaşitr· mak hususunda yardımına mazhar olduğum Beyazıd Umumi Kütüphanesi Müdürü aziz kardeşim Saadeddin Nüzhet Erguna; Hayalinin mezarı hakkındaki müracaatimi büyük bir ihtimam ve nezaketle karşılayıp mezarın fotografisini ve Osman Nuri Peremeci'nin ehem· miyetli malumatı havi mektubunu gönderen Edirne Halkevi Reisi sayın Doktor Sezai Samiye; nushaların tavsi/ini yapan Doçent Ahmed Ateşe; ve bunları karşılaştırmak zahmetini benimle paylaşan değerli taZebemden İbrahim Olgun ve Haydar Diriöze derin şükranlarımı arzetmeyi bir borç bilir, kıymetli bilgin Osman Nuri Peremeci'nin aziz hatıra· sını hürmet/e anar ve kendisine Tanrıdan rahmet dilerim. A. N. T.
HAYALİBEY Hay al i, onaltıncı asrın F uz u I i' d e n ·sonra en büyük şairidir. M ehmet, lakabı, B e k ar M e m i' dir. Selanik vilayetinin 43 kilometre kuzey doğusunda Ye nice gölünün doğu sahilinde bulunan Vardar Yenicesinde doğmuştur. M ura t H u da V e n d i g ar zama· nın da Gaz i Evre n o s Bey bin M u st af a 8 ey tarafından açılan aşağı Vardar havzası, fatihinin hususi malikanesiydi. Vardar Yenicesi ha valisinde Osmanlı hakimiyetinden önce Bizans imparatorluğu zamanında muhtelif Türk kavimleri iskan edilmişti. Dokuzuncu asırda Bizans kaynaklarında (Vardarlı Türkler) diye zikredilen bazı Türk grupları Selanik civarına yerleştirilmiş, onbirinci asırda Uguzlar yine Bizanslılar tarafın-dan Makedonyaya iskan edilmiştir. Osmanlılardan Önce bu ınıntakada Selçuklu Türklerin de her hangi bir devrede gelip yerİeşmiş bulunması muhtemeldir. Ancak Rumeli ve havalisinin türkleşmesi andördüncü asır sonlarından başlu. Bu asırda k:esif Türk unsurları artık bu havaliye yerleş·' miştir [1]. Ka n u n iye yazdığı bir kasidesinde dedelerinin ROm ~~iyarında bir kariyeele yattığını şöyle anlatır: İsmi
Diyar·i Rümda bir ~arye vardur Anun etrafi kuhistana benzer Ikibin üçyüz a~çe yazusı var · Ne }:ıaşıl çün b.at·ı gübana benzer Civarında yatur ecdad-i paküm Ki ben· la'l oldum anlar kana benzer [2] Vardar Yenicesi Hay a 1 i devrinde ufak bir ilim ve edebiyat merkezi idi. Hayreti, Usilli, İlahi, Garibi gibi şair ve,mutasavvıflar yetiştirmiştir. Orada istinsah edilmiş klasik kitaplar.dan maada bir çok ta laik ilimiere ait kitaplara rastlanır. rı ı (Kr.imskiy) nln (
hiç istinat etmeyen bir tahrnindir. [2] Hayali Edirnede Vize Çelebl mescidinin IIVIusunda rnedfundur: Bu me•·cid dedelerinden kalına olduğuna göre bu «diyar-ı Riirn» daki kariyenin Vize Ol· 'mu ı muhtemeldir. bir
esıua
vnı
Hay aI i, K ı n aI i Zade' nin ~Mecmac-z şucara ve merıb(/-ı bille• gıu dediği Vardar Yenicesinde İkinci Bayezit zamanında S86918 [I) (1481· 1512) dünyaya gelmiştir. Doğum tarihi belli değildir. İik tahsilini memleketinde yapmıştır. Aş ı k Çe 1 e b i, kendi usliıbu ile bu tahsilin Gü I i st an veB o st an gibi o zaman klasik olan edebi eserler etrafında ol· duğunu ima ediyor. Hay a 1i 'nin kuvvetli bir medrese tahsili• ıörmediği eserlerinden anlaşılır. Bu tahsili yaparken de muh· telif memleketleri dolaşlığını zikreder. O sıralarda Baba A 1i' M e st· i Acemi adlı bir k alenderi mürşidi, dervişleri ile be u b er Yenice}e uğramıştı. Hay a 1i, bu serazat dervişleıin 50hbeti~ıdea pek zevk aldı. Daha çocuk dent~cek yaııta iken [2] bunların içinden
bir ışık dilherine aşık olarak o kafileye katıldı, İstanbula gt>lip gitı:neğe başladı. Şu beyitler, bu macarasıoı anlatır: Çihresinde görüben lemca-i nür·i Nebevı Bir ya!ın yüzlü ışı~ şev~ine oldum calevi
-
Dilden ljayalı şüret-i idraki 1$-azıyub Dıvane-meşreb oldu Iı:alenderlik eyledi Ha ya 1i bu seyahatleri esnasında gerek Baba Al i M e st-ii Acemi 'den ve gerek içinde bulunduğu muhitten tasavvufa dair bir çok şeyler öğrenmişti. HayatınJn bu ilk devresinin geçiş tarzı kendiainin baba ihtimarnından mahrum kaldığını gösterir. Çünkü /(ünhül'ahbar adlı eserinde müverrih A 1i, «2ahiıen p~yesi pest manada sahibi iktidar ve zeberdest bir babayi alem» olan bu. mürşidiıı Hayaliyi evlat edinip onu okuthığuııu ve JT.eşhur bir tair t'lma1J için himmet sarfettiğini kaydeder. Yine böyle bir gelişte İtitanbul Ka d ısı Sa rı gü r z N ur e d d i & Efendi böyle güzel, yakışıklı bir gencin kalendeıiler arasında· bulunması «De meşru ve: nede maki.ıldur» diyerekHay a 1i yi onlar· dan ayırıp qŞehir Muhtesibi Uz u n A 1i» ye emanet etti. Bu dev· rede de Hayali, tahsile ve belki biraz medrese tahsiline devam-
etmitti~.
·
Ruben kuvvetli bir istidada malik olduğu için pek az: zamanda şiirler söylerneğe başlayan Hay a 1i, yavaş yavaş ~öhret yolunu tutuyor. Defterdar i s k e n d er Çe 1 e b i, nazari dikkatini [1] A. K ri m ıı k i y , Türkiye tarih {!e [ 2] Henii:ı. Calttı-i ebıü1u iiyine·i mürçe-i \ı•t ü~mü1 ki .•.. ~Aş Çel.».
edebiyatı
.Mu akova 1910,
ıuhıiirıııa ı.liişmüş
~
ve gird·i
le b· i
şlrlniu:-
lX eelbeden bu genç şairi himayesi altına aldı. Sonra onu Sadrazam i br ah i m Paşa 'ya takdim etti. Onun da iltifatina mazhar olan Hayal i artık ik bal yolunu da tutmuştur. Sadrazarnın himayesinden Ka n u n i' nin himayesine geçiyor. Aş ı k Çe 1e b i'nin tabirince <•padişahın avucundan yemini yiyen ve onun kolunda gezen bir şahinııe be.;ziyordu. Arnavut Y ah ya Bey' i kıskandıran ve hrcivden hoş· lanmayan Hayaliyi hiciv yazmağa sevkeden bu ikbaii idi. Ken· disine evvela uiUfe, spnra tirnar ve zeamet verdiler. Aş ı k Çe I e b i t~zkiresindeki kayda nazaran zeameti Rumelide Serfiçe tarafların· d·a Idi. Her gazel ve kasidesi bol ihsanlarla karşılan dı. Hayal i 'yi b~ şekilde yükselten, Aş ı k Çe 1 e b i' ye nazaran sırf padişahın kadirşinashğıdır. Halkın sandığı gibi i s k e n d er Çel e b i ile İ b· ra h i m Paşa'nın himayesi değildir. Lakin bu hiikümde pek isabet olmasa gerek. Zira bu iki zat olmasa idi belki Ka n u n i Hayal i' yi çok geç taniyacaktı. O. Padişahın himayesite «:ı.iver·i tac~i şuara ve şebçerağ-ı encümen-i zurafa>> oldu. İ s k e n d er Çe 1 e b i 'nin idamından sonra da Padışah Hay a 1i' yi himayeden pek vaz geçmedi, eskisi gibi ona «terekkiler~ ve «caize» ler vermektt: devam etti. Lakin şair, i~eride izah edeceğimiz veçhile dünya malına ve ikbaline hiç kıyınet vermezdi. bir kere dostlarının teşviki ile Padişabtan bir «Sancak Beyliği)ı, bir kere de Rumeli Kethudalığı istedi; ikisinden de pişman oldu. Tarıl5-at ehlidür şal:tib-vilayet tug-u sultani Hidayet yolların gösterrneğe gönderdi f:la~ anı
Matlah kaside ile Hüma-yi eve-i rifCatdiir şalarsa üstüme saye Çekem pehliiya sıı.nca~ adlı bir serv-i hıramarıı
Dud ta kim depemüzden çı~a ahı çekelüm Zahida eaş~ eriyüz biz de sipahı çekdüm Tır-i yarı götürüb slnede peykanı ile E.y ljayalı demidür sanca~-ı şahl çekdüm
Gerçek sipahılerle yine oldu hem-sefer Giy'a ljayali Rum-Elinün ket~udasıdur
X Şahum ljayalı
maliki- mülk-ü kelam iken Çol$. mıdur ~na Rumelinun Ketbudalığı
Matlah gazellerinde bu iskteklerini ima eder. İ~ k e n d er Çel e b i ile (1535) İbrahim Pa ş a'nm ( 1536) idamlarından sonra Padişahın Hay aI i' ye iltifatı azalmışa benzer. Aş ı k Çel e b i bunun aksini iddia ediyorsa da doğru olmasa gerek. Hay aI i' nin yirmi senelik dostu olan bu tezkire müellifi belki Padişahı rencide etmemek için hem şıi.irin yetişmesinde yalnız Ka n u n i'yı amil görüyor, he~ d~ hamilerinin vefatından sonra Padişahın İhsanının devam ettiği~i zikrediyor. Eğer böyle olsaydı o dünya malına rağbet etmeyen deryadil şairin Sancak Beyliği ve Rumeli Kethudatığı istemesine saraydan ayrılmak arzusundan başka ne sebep olabilirdi? Bir ga• zelindeki şu . beyit te onbin akçe dirl~ğinin elinden alındığı,nı gösteriyor: Onbin a~çe dirliği layı~ mıdur bu bendenün Ruzigar ile ola bad-ı hevaya müşterek İbrahim Paşa' dan sonra sadırazam olan R üst e m Paşa edebiyata ve tasavvufa kıymet vermezdi
Bu devirde kendisine basel: edenlerin hücumuna uğrayan Hay a 1i, saraydan çekilmek istedi ve bir Sancak Beyliğine talip olclu. Bu arzusu is' af olunmuş olmalı ki Hayal i B ey unvanını almıştır.
Hay aI i' nin bu sıralarda M u st af a S u lt a n'ın öldürülmesi husmmnda ınethaldar olduğunu H ay r u ll ah Efe n d i tarihinden naklen Ah ın et Reşit efe n d i Tarihi Osmani adlı eserinde kay dediyorsa da böyle serazat, rindmeşrep, dünyevi ihtiraslardan uzak bir şairin kanlı bir siyasete iştirak etmeyeceği kanaatindeyiz. Bu, ihtimal ki onun İbrahim Paşa'ya ve Magnisada vefat ederek naşı İstanbula getirilip Yeniçeri odaları yakınında defnedilen Şehzade M e h m e tHan' a mersiyeler ya:tdığı halde M u st af a S u lt an hakkında bir şey yazmaması dolayısile meydana çıkan bir rivayettir M u st af a S u lt an hakkında çok kuvvetli bir mersiye yazan Yahya B e y'le aralarının açık olması böyle bir mersiye yazmasına mani olmuş olabilir. Hayal i, diğer bazı gazellerinde de bu iltifatın azlığından şika yet eder, Artık tali dönmüştü. Ufukta yeni bir şiir yıldızı beliri·
XI yordu: B ak i. Divanında Hal ep hakkında bir iki beytine tesadüf edildiğine nazaran lrakeyn seferine iştirak ettiği zaman orada bir müddet kaldığına ve F uz u Ii' ye nazire olarak birkaç ~iiri bulunduğuna göre de Bagdatta büyük azeri şairi ile tanıştığına hükmet rnek icap eder. tJayali 9eşmi ceyran dil-rübalar seyrin eylersin Bu mevsimde şikara yer mi var şehr-i ljalebden yeg
Ne var 'alemde ey zahid bugün 'ayş·ü· tarabclan yeg Bizehir künc ü meyl}ane gelür şehr-i ljalebden yeg Hayali M. 1557 - H. 964 senesinde Edirnede vefat etmiştir. k Çe 1 e bi; mezarının «Salh hane yolunda Haydarhane hatiresindeı) bulunduğunu söyler. Bugün Edirnede mezarının malum olup · olmadığını Edirne Halkevinden sordum Halkevi reisi sayın Doktor SezaiSami ile Edirneli bilgin rahmetli Osman Nuri Perem e ci 'den aldığım cevaplarda Hayali'nin mezarı hakkında şu malômat verilmektedir: «Hayal i, Edirnede uzun kaldırım mezarlığına karşı dedelerinden kalan Vize Çelebi mescidinin avlusu önüne kendi yaptırmış olduğu İki lüleli denmekle maruf Çeşmenin sol taraf~na pençere boyuna gömülmüştür». Bu mezarın fotografını göndermek lôtfunda bulunan saym Doktor S eza i Sa m i, bu günkü vaziyetini şöyle anlatmaktadır: ·«Resimde de görüleceği veçhile mezar, etrafı duvarla çevrilmiş ve iki pençeresi bulunan, çatısı yıkılmış bir mahaldir. içerde yahnz baş tarafının taşı vardır. Lakin o da yıkılmıştır ve üzerinde hiç bir yazı görülmemiştir. Beri tarafındaki çeşmede türbent)"l· müteaHikatındandır. Fakat çeşmenin üzerindeki yazıda, çeşmeyi tamir edenlerin ismi mevcut olup Hayal i' den bahsedilmemektedir. Çeşmenin hanisi hakkında da hiç bir kayda rastlanmamış · tır. Eski çe~me halen su yolu bozuk ve muattal olup öuünde, Beledi~ yenin tazyıkı ile suyunu akıhin madeni bir (çeşme · musluk) mevcuttur. Resimde de bu husus ayırt olunabilirıı. O zaman şairlerinden Ar ş i Çel e b i Hay al i' nin vefatma şu tarihi söylemiştir: Aş ı
Ijayalı kim gazel şıt-ü-şadasın Tamamet nüh lpbab ı çarl}a şaldı
XII Çeküb şemşlr-i şl'r-i abdarı Hezaran pehlevan·ı na?:mı çaldı Bu meydan içre Suitan-ı cihandan Semend·i tab' ile ögdüller aldı Yumub göz sal:ıil·i hestıclt-n agır cAdem ba):ırına mahı:-var daldı Dedi 'arşı işidiib ana tarı:b
.s.Jii
.::.j§~ Jl:'"" • ..d:.
964
=
sj,-
1557
(Sözi] dilde bayali gözde Ş ir ı adlı diğer
bir
(fjayalı:
şair
de
~aldı)
şu mısraı
öldü l).ayf
ell:ıükmü
tarih
düşürmüştür.
lillah)
.:-.I"Cl..ı ...__.: ... .s..JJı Jl:;..
Hayal i, evlenmiş olup Ö m e r 8 ey adlı bir de oğlu vardı. Zevcesinin kendinden evvel vefat ettiğini bildiren şu kıt'a ile Pa dişaha tavsiye ettiği bu Ö m er B ey olacaktır. benden vardur ey Şah-ı kerim kendü l$-almışdur yetım Dergehün derya seniin ~atun güneş rüşen bu kim r;acr·ı deryada güneşden nur alur dürr-ü yetlm Bir
fjayalı-zade
Anası J:-la~ ra):ımetinde
Ömer B ey de şairdi, Muradiye camiinde uzun seneler Mesnevi M. 1024- H. 1615 yılında vefat etmiş ve Kıyık mezarlı· ğı na defnedilmiştir. fslrim Ansiklopedi' si Ömer B ey i n 988 den 1008 e kadar yirmi sene Halep defterdarlığında bulunduğunu ve 1010 tarihlerinde mazulen vefat ettiğini ve Koca Mustafa Paşaya defnedildiğini yazıyor. «Osmanlı müelliflerh) ise «ŞUara ve erbabı maariften bir zat olup 10~2 tarihinde Edirnede irtihal ederek Tepe kabristanına defnedildi. Bir haylı eş'arı ve Ayasofya binasına bir "tarihçesi olduğu <
Yukarıda da söylediğimiz gibi Hay a ı i onaltıncı asrın, F üz u 1 i· den sonra en büyük şairidir. Hay a ı i 'yi zamanında kendine verilen değer noktasından tetkik edersek, san'at bakımından bu günkü
xm ırörü~ümüze oldukça aykırı bir tehikkiye sahip olmakla beraber, o devir san'atkar ve tezkirecilerinin Ş_aire büyük kıymet atfettlklerini görürüz: Zamanı
ederken
şairlerinden
şöyle
biri
muasır
büyük
şairleri
mukayese
der: cubeydı)nün sözünde suz vardur Edada lık Bakı bı bedeldür Nezaketde ljayali gibi olmaz Velı Emrı: tagayyülde meşeldür
Bu kıt'a bizeHay a 1i 'nin ince bir şair olduğunu gösterir. On altmcı asırda Edirne bir şiir, yuvası idi. [i] Nitekim bu kıt'ada zikr· edilen dört şairden B a k i müstesna diğer üçü E m ri, H a y a li 'Ubeydi Edirnelidirler. Yine zamanı şairlerinden Saf i Rum ve İran şairlerini şöyle karşı 1aşbrır:
Şacir
cibarida ço~dur feyz-i ljudaya ma~haır zinde 15-ılmış nehr-i büner zülali Meşhur-u ehl-i cirfan aş}:ıab-ı resm-i divaıt Bir ~aç suban-ver olmuş ser-defter-i ahalı Rum-u-cAcemde ~opmuş acyanı ehl-i na?muii Eşrafı yacni olmuş bir birinün mişali Anları
Selman
anıldı A}:ımed
Haco
yazıldı Zatı:
Husrevleııür Necati Hafı~lanur ljayali Nazüg edalarında Şahi şayıldı Ba~ı Her dilde 1$-udretinden Camz ~utııldu 'Alı: Şah bu penc beytde yazıldı şeş cıhetde Altı güzide ?,atun evşaf·ı pHr·kernali
Bu kıt'adan Hay aI i 'nin Hafızla mukayese edildiğini görüyoruz. Safi 'ni• Hayali hakkındaki görüşü çok muvaEfaktyetlidir. İraa ellebiyatı•da Ha f ız ı n mevkiini düşününce Hay a 1 i 'Bin ne derece şair Gldutu anlaşılır. Tezkirelere gelince: A ıı ı k Çel e b i tezkeresi, Hay aI i hakkıada -1••ları yazar: <•Rum elinün sugan·arası .... me,hür ljayafi hrdür. f:{add·i ?;abnda Rum eli şaci-rlerine ierdardu..-. [2} Edirnede yetişu şıı.iTier hakkını;!. bakınız: E:iırne Tari!.i J!',erell\eci. İst. 19ı,Q
Oaman
Nuri
Sehl zamanda şi'r söyleyüb gal·ü·bat vaşfında üzerine no~ta ~onmayaca~ gazeller yazub zülf-ü-gisu medQinde şane gibi barık: fikirlere ve dür-u-dıraz sevdalara el %:arub her gece şabaJ:ı olunca nice gazeli mü.sevvede·i batt-ı dil-dar-ı siyab gibi beyı:l:ia çı~arub her gün gazelleri gün gibi meşhur-u afa~ ve keman• ebrülara baglanuiı şi'rler 'ale md e ta~ olur. Ol bülend ma'ııalar ve nadır fel:ıvalar, caşı~ane teşbih-i dilpe~Irler mutaşavvifane kelimat ve mutaşarrifane
ve mu})a~~i~ane ta'birler ebyat ...• »
Hay a 1i 'nin şiirlerinin meşhur ve ekseri gazellerinin şiir bilen ve sevenlerin agızlarında dolaştığını yine Aş ı k Çe 1 e b i kaydeder. Ah d i tezkiresi de Hayali hakkında şöyle der: -?.ljusrev-i
şu cara-yi
zeman ve ser-amed-i :?Urefa·yi cihan ......
Ol tutı-i şekkeristan·ı el):ıani ve ol bülbül-ü gülza:r-ı ma'anı'nüii. tab'-ı paki nihayetde ve letafet·i ~ihn-i şafı gayetde fünün·u şı're ~adir ve her bir fende ustadan-ı müte~addimin ve müte'aggirin gibi mahir ..... eiQ.a~ e!fa:?·ı nefis-i paki ile Rümun I:Iafı?:·ı Şira~ı ve eda·yi selis-i bölendi ile şu'aranuii ser-efrazı ve di~k,:at i gayalde tagayyülatı kemal ile mevşüf ve şaııayi'~i şi(rde şu'ara·y·i 'acem gibi rengin mal$.al ile ma'rufd.ur. Ol yegane-i cihan ve ferzane·i ~urefa-yi zernanun kemal-i şöhreti .bir mertebede valfic olmuşdur ki ~abii-i ta~rlr ve dabil-i imkan-ı tal;ırir degüldür. Zira ki eş'ar·ı abdarı ve na?:m-ı dürer· barı bi-~ad ve la· yucaddür» B eya n i tezkiresi H ay al i 'yi, d:;:layalı-i meşhün diye takdim ettikten sonra: «Memalik·i Rümuii Meliküşşu'arası ve mecalis-arasıdun der. La t if i tezkiresinde :· ,, ve bilcümle zamane gazetgülarınuii mir·ü· mihteri ve bil_ıaseb-ıl- 'urfi vel'izafe ol zümrenün ser·amed·ii- ser-defteridür» diye medhü sena edilen Şairimizi K ı n a lı z a d e Ha s an Çe 1 e b i de şöyle tavsıf eder: e:Diyar·ı Rümun Sultan-ı şu'arası ve ol merzübiimun merci-i nutk-arasıdur» Bu ifadelerden huİisa olarak H ay a 1 i 'nin· devri içinde birinci derecede şairlerden sayıldığını ve bilhassa Hafızı Şiraziy'e benzetildiğini görüyoruz. Şiirin usul ve inceliklerine ·vukufu, mehareti bulunduğu, şiirlerinin tatlı ve ahenkdar, fasih ve selis, bilhassa tasavvufa çok mütemayil olduğu; zamanında büyük bir Şöhret kazandıtı müttefikan beyan edilmektedir.
xv M u all i m N a. c i de H aya li 'yi zernanının en güzel ve kudretli şairi olarak tamr ve ond~ bulunan kudretin devrinin diğer şairlerinde mevcut olmadığını söyler. Türk edebiyatı hakkınde büyük bir eser vücuda M i s t-er G i b b 'in Hay a 1i hakkıııdaki fikri şudur: -
Yüksek tabiat-i
şiiriye
ile
getiren
muttasıfl!r.
2 - Hayalinin şiirleri ekseriyetle bu devir şairlerinde göriilmeyen sôfiyaiıe bir felsefe ile mezcedilmiştir. Tasvir, hayal, kelime tezyİnatı bakımından muasırlarının·. şiirleri Hay a 1i 'nin şiirlerine müsavi ve hatta faiktir.
·3 -
Bak i ile N e ca t i arasında yaşayan ve İstanbulda yerşairlerin en iyisidir.
4 le_~en
• 5 - İfade ve hatta his olarak en bariz vasfıdır.
değilse bile fikir, Hayal i 'nin
şair '
Bu düşünceleri burada tetkik ve tenkit edecek değiliz. Artık divam elde bulunduğu içiıı okuyanlar, hükümlerini vereceklerdir . . - Düşüncelerimizi hazırlamakta olduğumuz «Hayali divanını tetkik» adlı eserİnıizde uzun uzadiye izah edeceğimiz için burada Hay a 1 i hal,kındaki fikirleri nakl ile iktifa ediyoruz bir
·K ri m i s k i y de hulasatan, hayali zengin, şair olduğunu zikr ile iktifa ediyor.
lirik-
mutasavvıf
Hay a 1i, doğuş ta şair yaratılmış bir şahsiyetti. Kuvvetli bir ve, tarikat. kültürü merkezi olan ve Ha sa ıı çe 1 e b i tarafından ~Mecma ı şu3ra ve menha-ı zurafa», Aş ı k Çelebi tarafından ise Gaziler ocağı ve arifler durağı» vasıfları verilen bir muhitte
şiir
(l
yetişmişti.
_ Şahsan yakışıklı idi. Aş ı k Çel e b i tezkiresinde: İstanbul «bunun gibi perı:-peyker gulam-ı eınred bu rafı:ii-i çün div -ü·dedün yanında durmak ne meşrüc ve ne ma'~uldür» diyerek onu B ;i b a AI i M e st-i Acemi'nin yanından almıştır»; B eya n i tezkiresi ise «Erbab ı l:ıüsn-ü-beha miyanında ser-amed bir nev·cevan» diyerek anun güzelligini ifade ediyorlar. Fıtri istidadı tesiri kendini derhal göstermiş ve Hayal i on dört yaşında şiir söylemeye v~ şöhret yapmaya baŞlamıştır. Kendisinin · Kadısı
·
XVI F.y ljayili çar-deh aile dabi bir tıfl iken Tab'-ı mevzununla oldun na~d-i Selmin-ı zemin heyti ve Künhül'ahbar müellifi müverrih
Ali' nin:
•ebze-zir-ı bttı nii-resıde çar-ebrular gibi ~avs ~aşlaranun tiyesi leb·i la'linde demide olmadan eşear-ı ]:ıaaene ile iştihar bQl~
«Dabi
muşdon
kaydı
bunu isbat eder.
Ve yine pek genç iken bir aşk uğrunda yerinden yurdundan ayrilarak kalenderilere katılıp şehir şehir dola,ması, onu yar~· dılışı itibarıle güzelliğe karşı gayet hassas ve sinirlerinin kuvvetli hakimiyeti altında zebun bir şahsiyet olarak takdim eder. Onun yirmi senelik arkadaşı Aş ı k Çe 1 e b i, tezkireeiıılde Hay a ı i 'ye ait bir çok işikane maceralar anlatır. Lakin hayatilla ait atk maceraları, ilk kalenderlik devresindr. aldatı tasavvufi terbiyenin tesiri altında bu tefekkür sistemine bürünerek fiiriae intikal etmiştir. Bu rivayetlere nazaran şairin manevi sima.stnı şöyle çizmek kabildir: Hay a 1 i; ser azade, kayd tanımayan, avare, rind bir pirdir. Dünya servetine kat'iyen değer vermez. Kayd tanımadıği için Aşık Çe ı e b i 'nin ısrarina rağmen bir mesnevi yazmamslbr. Malına ve mülküne tasarruf etmezdi. Cömert idi. Parası batkalarınm elinde· mahvolub gitmişti. Mutasavıvftı. Mistik Bfk en• zahiri şerialin dar hudutlarından iç aleminin geniş tefekkir ve tahıssüsüne çıkarmıştı. Bu sistem esasen aşk temeli iiteri-ae kuruımuşhı. Onu da bu ruhi vaziyeti aşka ve onun pefindea 'bai!~ •ilij'e sürükleınişti. Feleğe baş egmeyen, dünya işierine eleter Yermeyen, yalnız İÇ a\eminin zevkleri peşinde ko,an bir ae• viyet. Kendisinde «hal» denen derin samimiyelin şlerine verd·iti k•dret muhitine o derece müessir olmuttu ki muasırları ••• hil' •evi kudsiyet dahi atfediyorıardı. Aş ı k Çe 1 e b i~ « Ululardan mervidür ki tJaya i'nün %:uvve-i l}udsiyyesi cilcm-i üns ile aşina ve dide-i cayn'·el·ya~ini ku~l·i rüşena-yi j'ubar-ı 'ale•·i .;ayb ile b'inı idb ?ij~re~. ·b"u noktaya iiaret etmiştir Ka n u n i. ribi mutaassıp, alanı. bır hlikumdamı sarayında ona yüksek bir mevki teınia
XVII eclen de bu vakur, mü.tagni ve tasavuf zevki ile ruhudur kanaatindeyiz.
incelmiş
yüksek
H a~y i I i' nin kuvvetli bir medrese tahsili yoktur. Şiirlerindek ı gramer yanlııjları bulunması ve bunlardan bazılarının kendi tarafından tashih edildiğini A lj ı k Çe I e b i nin kaydetmesi bunu gösterir. Anlaşılıyor ki o, şiiri derin, ruhi bir ihtiyaç ile söylüyor, ilim kuvveti ile değil. bazı
Şiirlerine karşı likayddı;onları toplayan ve ona divan şeklini veren Vefab Şeyhzade Ali Çelebidir Sultan Süleyman, Hay i I i divanını istettiği zaman ancak bir nushası bu zatta bulunmuştu. Bu mecmuanın da eksik olduğunu, otuz beş beyitlik kasidelerio bazan On' sekiz on dokuz beyt olarak kaydedilditini Aş ı k Ç e 1e b i bize haber veriyor.
Ruhi portresini muhtasaran çizmeğe çalıştığımız şair; eserlerinde sentetik, ruhani ve ulvi bir azameti bazan parlak ve mümtaz bir hayali, bilhassa içli bir aşkı, rind ve avare bir hayatı aksettirir. H ay i I i' nin IJÖhreti o zaman Osmanlı Devleti hudutlarında kalmamış, İrana da intikal etmiştir. İran Şahı Şah T ah ma s b meclisinde ljairin ljU üç beyti okunduğu zaman Şah, Ha ya I i aşkı na dolu içip onu takdir etmiştir:
Fena ehline tacn etme ı-eçüb 'ucb ile yanından Bu deyr-i va};ışet-abadun~şalpn şir-i jiy3nından
Dediler kim bazan eyyamı geldi va~t-i 'işretdür Baharından ne buldum kim bulam anun bazanından Bunu duyan Hayali de ııu beyt ile öğünür: Ben ljayali Rüında bir rind-i dürd·aşam iken Cam~ı fağ'furi içer lja~an·ı Türkistan bana
Bi bii yoğraf ya Sehi bey tezkiresi A,ık
Üniversite kütüphanesi N :
Çelebi :
Kınalı
N:
))
))
3732 2405-119-120
Zade Hususi kütüphanemizdeki nüsha
Hasan Çelebi Beyani
))
))
N:
2568- 104
Ahdi
:D
»
N:
2604
Riyazi
)
))
N:
761
K af Zade Faiz i
:D
))
N:
3289
Künhül'ahbar:
))
ll
N:
2579
<
Esami: Muallim Naci- İstanbul :1308 Osmanlı ,Müellifleri: Mehmet Tahir -
E•laf: Faik Reşad -
İstanbul 1311
İslam Ansiklopedisi -
(>aris 1934
Sicilli Osmani : Mehmed Süreyya -
İstanbul 1338
İstanbul 131 1
Devleti Osmaniyye Tarihi: Hammer (tercemesi) İstanbul 1330 Latifi Tezkiresi: Latifi Osmanlı Şii'ri
İstanbul
tarihi : Gipp
Türkiye tarihi ve
edebiyatı
: Krimski -
Tarih-i Osmani: Ahmed Reşid Solakzade tarihi: Bulak
tabı
Moskova 191
İstanbul 1328
1248
Edirne Tarihi : Osman Peremeci İstanbul 934
o:
Karsılastırılannushalar ~
1-
~
Ü- Esas nusha- Üniversite Kütüphanesi: 1849 (Rıza Paşa: 277) Divan-ı
tJayali
Şemseli meşin bir cilt içinde 137 varak. Eb'adı 20 X 123 (15X8). Bir kaçı mavi, diğerleri beyaz, kalınca, saykallı kağıt. Yaldız cetvel içinde 17 satırlı dikkatli nesih. Bazan başiyelerde de şiirler vardır. 1 b ve 24 b de güzel birer başlık var. Her kasidenin başında kırmızı mürekkeple yazılmış bir ünvan bulunmaktadır. lstinsah taribi yoktur, Eski ve güzel bir nushadır. 1 b - 19 b kasideler 19 a - 24 b morabba ve muhammesl.er 24 b - 135 b gazeliyyat 135 b - son mukatta'at, matla'lar müfretler Baş:
Dila bu menzil-i viranı şanma cay·i sürür Son: Şu vara geldi serv-i bıraman ayagına 2 -
F • Fatih kütüphanesi: 3823 Divan-ı
tJayali
Şemseli ve zincirekli meşin bir eilt içinde 144 varak. Eb'adı: 17 X 10,3 (ll ,8 X 6,5). Sarı saykallı kağıt. Yaldız cetvel içinde 13 satırlı kalın, siyah harfli nestalik. Söz başları, kaside, ve lehu mavi mürekkeple. 1 b de güzel bir başlık vardır. 143 b - 144 a da şiir ler hendesi şekiller meydana getirecek tarzda yazılmış ve araları yaldız, kırmızı ve mavi mürekkeple kaba bir tarzda süslenmiştir. Bazan kenarda da şiirler vardır. İstinsah tarihi: ~I.JJ•! .:..:" sene 964 144 b de müstensih tarafından yazılmış bir kıt'a vardır: Belağ-at tahtına
1 b - 29 b Kaside, mersiye, murabba' ve mubamme1ler 29 b '-- 142 a - gazeller 142 a - t43 b - rubaıler, 143 a-b müfretler Baş: Dilli: bu menzil-i viranı şanma cay-i aürür Son: Bana bir güzel der bunn muttaşıl J.ai' J.Jf Jı; tJf
3 -
Ün - Üniversite Kütüphanesi (Edebiyat): 755 Divan-ı
ljayali
Eskimiş meşin.
bir cilt içinde 94 varak. Eb'adı 19,5 X 12,5 (12,5 X 7,5) Az saykallı bir katıt, 17- 18 satırh idi nestalik. 1 a da yaldız sade bir başlık. İlk varakda yazılar yatdız eedvelde. 7 b ye kadar kırmızı cedvel içinde. Kaside başlıkları kırmızr mürekkeple. Haşiyelerde şi'irler vardır.
ls tir sah tarihi : ~· 972 1 b - 23 a Kasideler, muhammes, murabba, terci'i bent 23 b - 93 a gazeller 93 a - son kıt' alar, müfretler Baş : Dila bu menzil-i viranı şanma cay·i surur Son: Derya-yi 'aş~a gar~ olalı bulmadum kenıı:r Mevc-i belayi baştan aşurdı bu rüzigir
4 -
Üv. Oniversite Küıüplıanesi: 2923 Divan-ı
ljaya:li
Eskimit kalın bir meşin cilt içinde 121 varak. Eb'adı: 20X14,5 (14, 1 X 10.5). Kalınca, az saykaBı sararmış katıt. 15 satarlı kalın harEli nesih. lstinsah tarihi: ..J. ~i&ll-~ı_ :.ı~ .)1~-:dıı~.. f • .ı:t ;_,~ t_IJ.ili~J ~; : .bi••_iJ c,;e;l/, _;·ı "'~- J;... \li~Jll-! Jf"! .ı;...IJIJ ,~.ı.•. ~d-ı..,U!
J. ...
(982) Bunun yanında: «evrak 121 ve ebyat-ı razeli ljayali ..:l"' .ı.11:..~; cem'an 31 16»
1 b - 23 a Kasideler. muhammes, murabba'ı, (terkibi bent) 23 a - 120 a g-azeller 120 b - 121 Kıt'alar. Bundan sonra müfretler gelir. Sonda Jjaylli'nin ölüm tarihini röateren bir beyit vardır.
Şemseli ta'mir görmüş bir cilt içinde 125 varak. Eb' adı
22,8X13,5 ( 14 X 8). Katı dı beyaz saykallıdır. Bir çok yerlerinde kurt yeni ği vardır. Yaldız ve siyah cetvel içinde harekeli 17 satırlı güzel bir nesib. Bazı okunamamış kelimelerin yerleri beyaz bırakılmış. 1 b de güzelce bir başlık vardır. fstinsah tarihi yoktur. 1 b - 20 b kasideler, musammetler 21 a - 121 b gazeller 122 a - 125 kıt'alar ve müfretler . Baş: ljab-ı gafletde iken oldu göz açub bidar Son: Kuy-u dildarı dolanma tutmasun. ey gird-i bad Damemün her bir perışan-rüzigaruii giryesi 6 -
M -
Murad Molla Kütüphanesi: 442 Dıvan·ı
I:Jayali Beg
Şemseli, tamir görmüş meşin bir cilt içinde 87 varak. Eb'adı: 20,3 X 12,3 (13.5X7,5). Az saykallı kalınca kağıt; 15 satır lı işlek bir talik. 16 b ye kadar kırmızı cetvel içind~. Haşiyelerde de bazan şiirler vardır. lstinsah taribi yoktur. 1 b - 15 a kasideler 15 a - 85 a gazeller Son sahiledeki iki gazel başka bir kalemle yazılmıştır. Baş: DHa bu menzil-i virinı şanma cay-i sürur Son: (85 b deki son gazelin ilk beyti) Rızanı gözlerem senden gelen derd-u·bela ba~~ı Sözümden dönmezm ölsem Şehid-i Kerbela l,ıa~~ı
7 - C - Prof. Ali Canib Yöntem nuııhası. Meşin alafranka cil d, 125 varak, ebadı ll ,6 X 18,9 (6, 7 X 13,4) aharlı az saykaBı ki2'ıt. lS satırlı okunaklı taclik. Serlavhatı iklill cetvelli miiı~elıhep, ittinah tarihi:
1 b - 19 a Kasideler 19 b - 24 a torkibi bend ve muhammesler 24 a -123 b gazaliyat 123 b -125 a kıt'alar. Baş Dila bu menzil-i viranı şanma cay-ı sürür Son- Hatif-i gayb dedi taribin Oldu l::la~~a ljayall Beg vaşıl Karşılaştırıldığı halde metne idhaline lüzum görülmeyen diğer nushalar: 1 - Üuiversite Kütüphanesi: 61 S (mecmua) 2 - Fatih Miltel Kütüphanesi. 134 (İstinsab tarihi. 969) (Bu nusbanın sonunda (Ramazan nam mal:ıbüb Celili ·Tahir nam kimesnenün hıdetinde oldugu münasebetle ljayali Beg buyurmuştur: Oldugumçün Ramazanum gam-ı 'aşl$:uiida ··alil Buyurubdur seni bana yemege Rabb-i Celil kaydı vardır,
3- (!niversite kütüphanesi: 2930 (Halis Ef. 6677) (siyakat yazısı ile) 4- Üniversite « : 2945 (Halis Ef. 4965) 5 =Ankara Umumi Kütüphanesi y e/84 ve y 1/ 81 6- Bursa Umumi kritüphanesi: 2191. Umum'i, 283 Edebiyat Hususi.
Transkripsiyon 1 - Arapça ve farsça keliır.elerde «H~ruf-u med)) olan C.s' _,• 1) harfleri «a. ü, l)) şeklinde gösterilmişiir. Kelimelerin bünyesinde bulunup ta üzerine çizgi konmayan sesli harfler «hareke» dir. Bu çizgiler vezinde imaleye delalet etmez.
F araçada «va v-ı ma' dul e» ile yazılan ~ . . 1_,~ '":"'1_,;.. 'Ji.f- gibi mahdut bir kaç kelimede «a) hadi meddi italik ile gösterilmiştir: Hiib Han gibi. O zaman ki imla şekillerini belirtmek ve nushalar hakkında bir fikir vermek için üzerinde çalıştığımız divanların ilk ve son sahifelerinin fotograflarını ilave ettik. Arap alfabesinde mevcut olup türk alfabesinde yer almayan harfler şu şekillerde gösterilmiştir:
..:,
::ı
l:ı
c
h
(
:?;
.) (,)"
ş
z
d
.;. J.
ı
.ı..
t. 2 - Türk alfabesinde aynı şekillerle gösterilen ve telaffuzları tabi oldukları sesli harflerin ince veya kalın olmasına göre değişen g ve k harflerinin ince ve kalın telaffuzları ayrı ayrı şekillerle gösterilmiştir:
XXIV Türkçe kelimelerin telaffu2ları mümkiin oldutu kadar 15 ve asra ait metinlerdeki yazılış ve harekelenişe ıröre tesbit edilmiştir. Bunların o eaman ne şekilde teliffuz edildikleri, bu harf ve harekelerin yalnız şekleo kelimenin g-ramer bakımından durumunu belirtmek için mi yazıldıkları malQm deg-ildir. Bununla beraber biz metinlere sadık kalmayı üstün bulduk. Yalnız şuhudi, nakli mazilerle sıla siygalarında, meful edatlarında, dı, mış, gı. ~kleri daima bu şekilde harekelendikleri halde biz bunları umumi ahenge göre yazdık. İtmek (yapmak), virmek, dimek, irmek gibı kelimelerde «i» sesi «e» ile gösterilmiştir. . 4 - Arapça ve farsça kelimelerde ekler kelimelere bir (-) çizgi ile bağlanmıştır. Mürekkep isim veya sıfat olan kelimelerin de aralarına birer çizgi konmuştur. 5 - Arapça terkiplerde «harfi ta'rif» - ayırmak mümkün oldufu zaman iki çizgi arasındadır. Farsça terkiplerde izafet veya tavaif esresi türk telaffuzuna göre i, i, ü, u olarak gösterilmiş ve yalnız muzaf ve mevııufa bir çizgi ile bağlaJımıştır. Atıf edah olan «J>> dai· ma iki çizgi arasındadır. .3 -
16
ıaeı
Kasideler 1. [•] 1 -
Dila bu menzil-i vı:ranı şanma cay-i sürür Ki ~aşr-ı dehre bulunur hezlir dürlü ~uşür
Gerekse ~uvvet-i bazüda Şah Behraıiı ol Bu Zal-i dehr eder menzilüni agır ırur
. ["] 0 F Ün Üv A M C [1] ciy·i : dir-ı Os [2] ~araiiusu:a anun:
~ara
gününe elün A/ag:
ağı
Üv ak C
[3] dimagunda oluna (vezin için Dimagund' olursa okunmalıdır): dimiguiida olsa Üv A: dimiigunda ola M [4] Yanaya : aüya Ün yana M f şiif: ~if! Ün Üv C na~arlarında şafiJ dillerün yürü ... C ~af! A [6] Bu~: Çü Ü F Ün Üv M [8] Şih: mi_!l-i A /Bu: Ki A
9 -
10 ll -
Dilersen olmağ'a gün gibi aiuman-rif'at Yüzünü say~ • şıfat bak-i rah ol yere ur Gel olma bezm-i fenada mey ile alüde Ki şuna sa~i-i vaQ.det elüne Ma-ı "fahur Şada·yi
12 -
Agardı şaç-u·şa~al ag-u-~aradan gel geç Gözünü aç na~ar et ~ulmetüii olubdur nür
13 -
I):.o aç gözlülügü gördügünde biryanı Diküb ana gözünü germ o,lma çün tennür
14
Cihan l;Iababı
1efıne-i
ten gar~ edici deryadur küh-u bela mevcidür anun şer·Ü-şür
Keman-ı 'aş~ı eger çekdün ise merdane Gerekdürür ki ola tır-i aha &Ine ~ubür.
20 -
Bu
cizz-ü-cahına
Şonu
fena
idüğin
devranuii olmadı ma'il bildi Zıll-i Rabb-i Gafür
[9j riih: rahı FÜv M C ol : edüb Ür olub A [ll] şiven-i niiy ile nale-i tanbur: şiven •ü·nale ile çeng lle tanbür 0 F Ü:m Üv M A §ive-i C ["'] 12 inci beyitten 19 uncu beyte kadar olan beyitler yalnız Ün A nul· halarında vardır ve o nuahalarda 3-10 uncu beyitlerdir. [12) Agardı şaç·u-şaJı:al: Agardısa çü şal,
[17j İblls·ü- Bal'am-ı Ba'ür: Ba'ür A [18] Şipür ·: Şiivur A
İblia·i Bel'am-ı Ba'ur Ün İbllıı·Ü· Bel'am•ıı·
-721 -
Şeh-i zemine Süleyman-ı in•·ü·cin ki anun
Cihan emrine tabi'dürür vu}Jüş·u·tuyür 22
23 -
~açan ki 'aleme bagş ola ban-ı il).sıı:nun Tefabur eyleye Çiniii götürmeıe Fagfur
Gele_;idi ~arşuna Cem ey Şeh·i diyar-ı kerem ana der idi kim ira~dan dur
Yaşavulun
24 -
On iki ayı yılun bışt·ı mah-ü·mihri taşur Saray·i ~adrüni ya.pmaga çarb olub mü.zdür
25 -
J:-lamam·ı 'a~l .eremez şahbaz-ı likretüne Hüma ~uşu_ile beraber hiç ola mı uşfür 0
26 -
Ser-i 'adü lekedür cism camesi üzre Ki her gulamun am ab-ı tlgi birlen yur
27 -
ljayali mülk·ü sobande 'aceb mi olsa emir Ki verdi ljusrev-i mülk-ü sugan ana .menşür
28
Niteki vai5,t-i sel).er sebzezar-ı gerdünda Olub revaı:ıe tarav~t vere bu çeşme-i nur
29
Ola 'adülarunun saye gibi yüzü siyah Sen olduğunca cihanda ·güneş gibi meşhur
[22] ola : oldu F M olu .A [23] yasavuluii aiia: yasavul aiia Ü F Üv M \ der idi kim: der•Ü·ya betim F Üv C der idi begünı Ün yaşavul : ya aavul C [2-4] olub: olur Üv (25j fikr~tüiie: rWatüiie A ı hiç ola mı: olur mu hiç Ü11. ola mı biç Üv A C [26] her : bir A tlği: tig Üv tigi birleu.: tig·i abclar ilen A tig·i i\1· dir ile Üs [27] mülk· i : şehr·i A ı su han : 'acem A [28} bu : çü Ü Üv M C
2 ~aş! de i Bahar heray-i Sultan Süleyman ljan [*]
ljab·ı
1 -
gafletde iken oldu·· göz açub bidar ~udret·i f:Ia~~a na?ar ~ıldı 'uyün·u ezhar
2
Her şükufe deh~n-ü- herg zebandur güya _?:ikr eder ljali~ini l)al· dili-ile eşcar
3 ~ Gönlü ~atılan erse yeridür neşv-ü-nema Bu fuşül içre ki sebze bitürübdur al)car
4 -
Çek di avaze-i Daviidunu her bülbül· ü mest Yed-i Beyzaaını 'ari eyledi gül· Müsa-var.
5 -
Bad tal)rik edjcek ~ayı şada eyle deyu Nefesin tutdu o dem çaldı biraz müsil}ar
6 -
Gece balin-i feragatde yaturken nageh Hatif-i gayb dedi se m'üm e can gözün uyar
7 -
Bir na?arla gör iki 'alemi nergis-manend ister isen giymeg-e tac-ı zerkar
Başuna
8 -
Bu 1$-adar 'ömr içün goncayı dil-teng görüb eder agız açub bande enar
Şal)n-ı gülŞende
9 -
[*]
Şaha
'arz etmeğe mülk-ü çemenün maQşülün Elde evra~ tutar güller olub defterdar
Ka~lde-i
Bahariyye güfte-i merl;ıüm ve magfiir Hayiili Beg beray"İ f:Iazret·i
Sul-tan Süleyman Han Ün ı
OF
Ün Üv A M C
[3j al;ıcar: eşcar M eı!miir C (Sj niyı: niya Ün M ı çaldı: çekdi O F Üv 1 biraz: hernin Üv C [8] goncayı dil- teng; gonca-i dil • tcrgi C
_:__ 10 10 -
Nice Şeh ljusrev"i Cemşıd-fer·ü-Dara der Çarb-pervaz - ü.- hüma- sa ye- vü tut i - güftar
11 -
Gülbün-ü bag-ı kerem Şah Süleyman ki- anun Vardüriir bencileyin· bülbül-ü guyası bezar
12 -
Sanca~:u-tugun eder ruz-u sa 'ıd ün nevruz Her ne vaJı:tin ki beraber ola bu leyl-ü-nehar
· 13
Meh i encüm- sipeh · ü- mihr-i fe! ek· mertebetıin Sana dersem yeridür ba~r-i sega küh-u ve~ar
14 -
Dünyede buldugı bu nam- ü- ni şan i le ·şeref Sinede möhr-ü Süleyman _götürür her dinar
15 -
Kimse Jı:an yutmadı devriinde mege~ gonca-i bag Kimse ah etmedi 'ahdünde -meger bülbül ü zar.
16
Ab ı tigün edeli ehl·i hava olanı bak Ijavfdan kendüsine taşı }:ıişar eyledi nar
17 -
f:faşıl-ı 'ô:ıırüınü bimarlıgum Padişahum
18 19 -
bana
vaJı:tidür
etdi tebah edersen llmar
Tac-ü tabtum vereliden yele manend-i l}abab Cür"a - veş bake düŞüb Jı:an yutaram sagar - var Benem ol murg-u havayi ki gidüb dane-i şabr .belada ederem şimdi Jı:arar
Dam-ı şayyad· ı
20
Bu Jı:aşidemde benüm şahid-i ma'r:a ço~dur tlusre v i mülk-ü ma can i be nem etmen inkar
21
Dem-i 'Isa gibi oldu suganüm rül}-efza ~adr ile başum eger göğe eserse yeri var
22 -
Nice k im cünd-ü- şi ta Eyledikce ariı maglüb
23 -
[ll] [15] [18! [21) [22] (23)
ğar et
şeh·i
ed ii b gülzarı mülk· ü bahar
Düşmanunun ola pijmürde bahar-ı cömrü Vird edindi Ijayali bunu !eylen \'e nehar
Vardürür: Vardur F ı güyası : şeydası Ün devriinde : 'ahdüiinde Ün tahtum: tahtı Ün ı yele • yere Ün subanüm: nefeaüm Ür_ edüb : ede Üv C Vird edindi : Eyledi vird M
3 J>,:aşlde
-i Fet 1). -i Rodos beray- i .Sultan Süleyman lja:n [*]
1 -
Bürüc-u I$:at
2 -
Sipah-ı zengl-i şeb oldu münhezim nitekim
'Adu-yu ljusrev- i
rüşen-
dil-ü- Feridun- fer
3
Meh-i · sipihr-i şeref l:Jahet·i Süleyman tlan !
4-
Giderdi
ıulmet-i küfrü zernaneden tıgi mihr gibi tutdu dehri ser-ta-ser
Şu'ac-ı
5 -
Havayi topu Şehün oldu asum~nl I!:aza Rodoıiu .eyledi bir dem içinde zlr-ü·ze~er
6
Egerçi Ve lık
7 -
~an:ıil
olub dökdü zelırini külfar çanına ot tıl!:dı top~u ejder-ııer
Tükendi daneleri girye ile
~amusu
kiştzar·ı mil).net~e tohıiı·u eşk-i dıde
eker
8
Havayi top varub yıi!:dı asiyalarını Yerinde şimdi hernan her birisinün yel eser
9
Şeha
10 -
'adün eğer isterse ser-firaz olmai!: Serin sinanuna diksün ki başı göğe erer
Dırabt-ı guşge
çü
neşv
etdi
ab-ı_ şemşırün
Şüküfe-i ser-i a 'dayı verdi niz en ber ["] Ü F Ün Üv A M C
[2] zeng1-i şeb oldu : zeng-i şeb olmuşrlu A [5] asuman1 : asumao·ı Ü Üv A asumiln M ı Jı:azil : riFat M [8] varub: urub A 1 asiyalarını : işiyilnelerin A a5iyablarını C [lO} Dırııht-i huşge çü neşv etdi: Dıraht·ı huşgü çü nu ş etdi A ı a 'day i : acdiya, Üv M
lı
12-
llltfuii es_erse ~itada ey yüzü gül Bitüre bar ı mugaylanda gonca-i al].mer
-· Nesim-i
12 -
Eter ki Jı:ahr ile Jı:ılsaii ne?are mihr -ü- mehe Biri bilale ·döner birisi :r.evale erer
13 -
Rubun günü ile meh oynasaydı nerd-i cemal Bu nakş-ı bal- ii- batuii mahı ~yler idi· Jı:amer
14
Şeha ljayali a1aguii tozuna ~ıldı nişar ljazayin ..:. i dil- ü- candan hezar dürr-ü güher
15
Görünce şal)ib- i. dı van olanlar ebyatum Dediler o Isan olur ehl -i na~ma ser· defter
16 -
Işitse gül yüzünün vaşfı ile eş'arum Ya~ayı
17 18 -
Jale gibi gonca çak çak eyler
Niteki sünbül-ü-şebbü si fal- i gerdilnda Yi tü b yerine bi te vaJı:t- i Şu bl) nllüfer Şeha güneş
Bil]a~~- ı
[ll ı er ers e :
erişae
gibi ol 'alem içre kişver-gir nür- u cebin-i beyaz • ı Peygamber
c
(13) mihı eyler idi : eyler idi mahı Üiı [14] Dürr-ü : dürlü Ü F Üv M C [17) Yitüb: Batub ·ü F Üv A M C
~aşide-
1 -
i Sel)er [•j
Gün gibi doğdu ~arşudan ol meh -lil~a sel)er gözükdü gel bana ey aşina sel)er
Riiıjen
2 -
Kuy-u nigarı bekleyeyin gece şubl)a dek günüm gele .başuma gün doğa sel:l-er
Şayed
3 -
Dün gece Sovu~luğ
4 -
Abşamla
Kavlüne
şubl) olunca eşigini bekledüm etdi bir yana ol bir yana sel)er
ben ğarıb ile bir gece sevdügüm ol nitekim dilbera sel)er
şadı~
5 -
Mil)net ana ki görmeye bir şam sen şehi _ Devlet anun ki göre seni göz aça sel)er
6 -
Cana ~açan ki derlese bu carizun gülü Benzer şu bağa kim ana yağmur yağa sel)er
7 -
Devr-i
8 -
Sen şadlı~da düşmenün olsun esir-i ğam Budur i:;Jayalinün sözü her şam ta seQer
~amerde
niteki <ıd-i şerif erüb tJal~-ı zemane gül gibi baridan ola sel)er
(*} Ü F Ün Üv M C - A [1} Rtişen gözükdü g~l baiia: duş gördü~ü gibi yine M ı gel: güa Ün ı bana: yana Ü [ Bu mıara' hatalı gibi gözüküyor; gel bana yanlış olaeaktır. Eski imla göz önüne alınırsa bu mısra'ın «ruşen gözükdü~ün bana» şeklinde iken yaıılış okunarak «gözükdü gül» şeklinde yazıldı~ı tahmin ve •ey aşina seher, bana ruşen gözüktüjlünün sebebi budur., diye tefsir edilebilir. O devir metinlerhıde fi'lin bu şekilde kullanıldıtınıı: raslamak kahildir. Veyahut ta « ruşen göziikdi güa \,aaa ... » fekliode olması muhtemel ve daha ma'nalıdır]. [4) aevdüküm: ey nigiir Ün [.5] şehi : mehi c !7~ Devr-i : Rüy-u F Üv M ı ıül : giia Oa
5 ~aşi:de - i Afitab beray - i Sultan Süleyman tlıin (*]
1 -
Olalı maşrı~ ilinde şahbaz-ı zer güneş
Her sel}.er
zag- ı
şebi
uçub si kar eyler güneş
2 -
Zag- ı şe b meh beyzasın alınca zir- i baline Doğdu' andan çin se~e-r ta~ us- u zer ı In- per güneş
3 -
Cara girdi ~u lle- i çarbun pelengi ,doğdu çü n B işe- i efiakde n manend-i ~Ir- i n er güneş
4 -
ljani~ah- ı çarbda
bir mürşid- i nurani.dür Nurdan seecadesi duşunda seyr eyl~r güne~
5 - · Hindu- yi şe b micmer- i mah ile şeyiiilah eder Bir lpzıl altun ana her gün verür benzer güneş
6 -
Bu ne l}.ikmetdür ki tennur-u felekden her sel}.er bir ~urş-u germi 'alemi toylar güneş
Çı~arub
7 -
Tanrı ya~dugı çiragr kimse söyündürmedi Ger delıl-i ruşen istersen sana yeter güneş
8 -
Gördü evra~·ı
9
°a:şı~ olmuşdur sana ey mah-ru benzer" güneş Anun içün asitanun her sel}.er bekler güne_ş
10 -
Düşdü cana :aks i rubııarun şikaf-ı sineden
tlane kim viran ola p&rtev şalar yer yer güneş (*] 0 F Ün Üv A M C ll] ilinde : elinde F'Üa Üv A M (3] C}ar~uii: ~ iifuii Üt ~] felekdeu: felekde F Üa Üv
bir :'bu C
-
16-
11 -
Şamdan gelmiş yalın
yüzlü ışı~ ma}:ıbübudur '!'as alub küyuii gedalar gibi leyr eyler güneş
12
Gözde eş k üm lfatresin şevIf-ı rubu n rengin eder Kan içinde gör nice gevherleri besler güneş
13 -
Damen-i gerdün u şanm~ Jale- gün etdi şafa~ Sen meh- i bl- mihr içün her şub}:ı kan ağlar
güneş
Mer}:ıamet ~ıl
14 -
Ol
Şehe
?Ulmü ~fo yo\};a şikayet eylerem kim oldu ana bende-i kemter güneş
15 -
ııll-i
Yezdan l:fazret-i Sultan Süleyman Şah kim Tabt eyvan-ı sipihr oldu ana efser güneş
16 -
Rezm hengamında görmüş tıg-i ateş - rengini Belizi şararmış dahi ol ~orbudan titrer gü~eş ljavf-ı
17 -
· Çarbl
Ugünden eya ljorşld-i Mirrlb-inti~am sipihrün yüzüne tutar güneş
~al~anın
18 -
Bir başı- vü ·bir ~ılı cı var gulamundur senün Gerçi oldu ljusreva sultan -ı ba}:ır-ü-ber güneş
19 -
Sensin ol Şah;:.ı cihan kim bışm edüb bir kez desen Mah·ı gerdün ile küyum nice seyr eyler güneş
20 · -
Bal)r~ı slmabide seyran etmeye fülk-ü hilal Bezm-i mevcüdatda gezdürmeye sagar güneş
21 -
Dehr ~ulmünden ljayali lfulunu ~urtar Şeha Çün götürür ~erreyi yerden zıya-güster güneş
22 -
Çarb ayağa şaldugın lazımdürür almal,c ele Anun içün şebnemi yerden göge ilter güneş
seyr: cerr Ün A mihr çün : mihrden Ün eylerem: ederem FÜn C eyvan-ı : eyvanı Ün Jı:orbudan: havfdan FA Jı:orJı:udaa C Çarhi: Çarb FÜn llS] Bir-ba§ı-vü-bir Jı::ılıcı var: Bir başı bir kılıeı var. lıir Üa l.ir başı var bir kılıcı bir M [21] dehr: davr Üv Jl;ruluiu : l.eadeii F
[ll] ['13] [14] [15] [16] [17]
1723 -
· 24 25 -
lltifatuiidur sözüm bu resme rengin eyley_en Terbiyelle ta1ı ıa.cı i abclar eyler güne~ Nitekim ~~lme taipabından sipihri almaga Mülk-ü baverden Çeke ~nvardan letker ~ünat Saye gibi düşmanunolsun aya~da payimal Sen Şeha eflak- ~adr ol nitekim enver günef
l23] terbiyetle : terbiyetleo A {24] haverdeo: hiverde O Ün [25] Şehii : Şeh-l
6 J>:aşlde-i
Ti:g [*]
l -'-- Dursa nıyam içinde Js:açan kim yegane tıg
Benzer ininde uyhuya varmış yılana tlg 2 3 -
Cevherleri yüzünde çü şayyad damıdur Döndü fena yolunda bir ab-ı revana tıg Mülk ü vücudu· ya~ dı seraser kül el yedi rezm ateşi içre zebane tıg
Olalı
Bir murgdur ki ç~~dugı dem beyzadan uçar caduyu eyler o dem aşiyane t:ıg
.· 4
Far~-ı
5
Anı
geçerdi ebla~-ı eyyam-ı fitne-cuy Olmasa gıng-i devlete ger tııziyane tıg
6 -
Bir bindi gücedür ki diler cevherin şala Şadr-ı 'aduda geçdügi budur dükana tıg
7 -
Guya ki
ahırında şebün
Şöyle yaraşdı
bu
afitabdur
bat-ı canber-feşana tıg
·8 -
Dıvar-ı
9 -
Genc-i cemalün üstüne ~onmuş tılısm ile Bu vechden dedüai ol iki ebruvana tıg
10 -
cömrün eyleye diişmanlarun barab . Seylab-var olsa ~açan kim revane tıg
Bir murgdur ki ~ondugı dem far}s:-ı J>:aniyle yaşını edinür ab~ü-dane İıg
merl;ıiim
düşmene
[*]
~aş'ide-i
[6] [ 4] [6] [~] [9]
Ün ı Ü F Ün Üv A M C uyhu: uyku Ü Cad ii ya : 'adiinu A ı hindi: hindii Üv M C , Cömrün eyleye düş~an!arun har ab: _cömrünü nice düşmanlaruii yılj:ar Ün vechden: vech ile Ün 1 dedü~ : derem Üv
ve magfiir Hayall Beg beray•i
Padişah-ı
ca:lem·penah
·- 20ll ,__
Şan
al caaıe içre yalın yüzlü bubdur ljün-u cadü ile dönicek ergavana Ug
:J2 -
Kesdüği düşınanun götürür bakden başıo Benzer keremde ljusrev-i gitl-~itana tıg
ljayi:i:Ii bunca kılıcun urıır senün I$. ıl (ata ana bir 'husrevane tig
Şen dahı
26 __..:.-Meydan-ı naım içinde Şehij bir dilaver~m Uiyi~ de~ül mi bencileyin pehlevana tıg
27 -
Tayy eyledüm menazil i fail·u-belagati ~oydum ~aramıler
gibi bu karvana tıg
28 -
Demdür ki devletünde l$-ılıc- etmeğin yi yem Budur· getürdüğüm şafal;ıat-ı beyana Hg
29 -
Ya tevliyet ver anı l$-alem birl·e iabt edem Ya dirlik eyle olsun arada bah~ne t.ig
30 - Yagod beni vilayet i Hinde revane
l$-ıl
Ta kim elümden. anda dagi ~an ~aşana t:ig 31·
Bu resme ~ılmaz idi beyan }:ıalümi ~alem Ergürmeye.._..idi fa~r eli ger üstübuna uğ"
32
Ta karvan-ı encümü her şub~ · almağa Çekdükce mihr-i çarg reh-i gehkeşana
33 -
ljaşmun metıic-ı
~nını şu
tıg
cömrünü tarac edüb felek yerine içe ~ana ~ana tıg
125) urur : şalar Ün C [261 içinde: içre A ı Şchii bir: aeriimed Ün i27] Kiirviiaa : kiirbiioa Üv M (28] Yalnız F nushasında vardır.· (29] zabt: na:ı;m : Üv ı olaun arada: arade olsun F f3l] ger : ta F . [i12j 111ihr-i ç•rh reh-i: çarh mihr gibi Üv
Yel i sipab-ı nücum olmuş idi çarb-ı berin Hilalden ta~ınu b başı üzre perr-i güleng
4
-=-
Çün oldu Yu,uf-u mihrün mekanı çab nola Olursa göz yaşı Yac~ub-u çarba. heft-evreng
5
~urulmuş idi felek bargehinde şol].bet-i baş N ücum· nuls:l-ü-şafa~ anda bade-i gül-reng
6 -
Zemane balls:ı gibi olmuş idi asüde Vul].u~ berr-ü-beyabaada bal].r içinde neheng
7 -
Veli ben olmuş idüm tar·ı naleye dem-saz ljamide ~addüm ile ınlemekde niteki çeng
8 -
Eieınde
9 -
Bu
idi bu din-ü-gönül ki niceyedek Reh-i belada beni bar-ı 'guş\'a eyleye deng ğarndan aşılu ~aldum
Başum a~agda
10 -
dera-yi deyr gibi dilüm gJft ü-güda niteki zeng
Erişdi semciime ol dem nida-yi hatif-i gayb Ki ey bulaşa-i mevcud-u şal].ib i ferheng
[*} 0 F Ün Üv A M C [2] aşikar: işikare Üv [4] mihrüii: Mışruii Ü A [8] deng: leng Üv [aynı kasidede leng kafiyesi tekerrür ettiki için buradaki deng olacaktır] çeng F [9] aşagda: aşaga C [lO] Ki ey: Eya Üv
-2411 -
Yürü cenab·ı _Şeh-i Cem-nihada sür yüzünü Ki ~albün ayınesi ola gün gibi bı-jeng
12 -
Şeh-i serır-sitan
Hizebr-i
bişe-i
ljusrev-i vilayet·babş din şaf-der-i gazanfer-ceng
13 -
Şeh·i
14 -
Ne dem ki mahı i Hki şinaver-i dem ola Nemi ere semeke mevci ere ta harçeng
15 -
Gehi semendüne cevlangeh oldu kişver-i Çin Gehi direfşüne aramgeh bilad·ı Freng
16 -
Cihan carüsu bu denlu bulur midi zinet Eğer yüzünü dem-i tigün etmese gül-reng
17 18 -
zemane Süleyman-ı ins-ü-cin ki anun Kemlne ~ullarıdur Bicen·ü-Giv·ü·Hüşeng
cAdüya nacra çeker görse nizedarlarun · Ki neysitanda eder şir!er gıriv-ü-gareng cAdu diler ki gubar:ı canabına süre yüz Geldayi padişeh eyler Kemerde calem-i beng-
dünya: bela-yi eaş~ bana Zemane iayriya şebd etdi babş bana şereng ·
23 - . Nihai-i t!ke naşıb etdi neş)e-i bad e Felekde büşe-i pervini eyleyen avenı 24 -
[12) [17] [19] [23) l24)
Şarir
edince ney-i game bezm-i medQ.inde cArüa-u heft felek ra~şa girdi çapük-ü-şeng
eeng: çeng F CAdüya: 'Adüiia Ün A C 1 çeker : urur Ün nize 1erv tir-i hadeng: ainuiode tir-ü-hadeng A . n•J'e•i: netve·i Ün [BJiı neşve iae de ne,' e galatı meşhurdur} med~inde : medJ:ıüiide A
-
25 -,.
25 -
Sürüra erdi zaman ball}ı devr-i cadlünde Elemlü g-önlüm ile goncadur he::ıin dil-teıig
'Ömer-ü NuJ:ı olsa kenara varımaz[*] fülk-ü vücud Kapladı çevre yanum göz- yaşı tufan-şekil 'Adl-ü-dad ile iki 'alemi memlu ~ıldlJn Mütesavi şol iki keffe·i mizan-şekil Ma h-ı nev 'aksini k eç~ ul edinüb deryalar Oldu ~apunda ge da lücce' i 'ummıin-şekll Tut!!luşam
destüm _ile damenün ey kan-ı kerem Zeyl-i deryada biten pençe i mercan-şekil
ljusr~va himmet-i bal!:ani ?:ahir olsa bana Mülk-ü niq:m içre olam l:fa:iret-i Selman-şekil
_22 -
Na?=m Kew 'amna ben Yfisuf-u şani olalı Bana erbab-ı suban oldular igvan·şekil
hiod'i i : hindii-yi M dad ile: ta'atle A M 1 şol iki: o" alı Ü Ün M varamaz keçkül : keşkiil M olalı: oldum Ün Üv M C lfu.duua : gürgüne A 1 be br-i vega ; pir· i vefa M ı Merta'·ı: Merta'a A ı varan: veren A 1 Yü1uf·u: lerver-i A
-
29-
25 -
Bir iki k e ır. n ola· dın düşmanı etdi-ise heveıı i arar ergürmeg-e mii)minlere ·busran-şekil
26 -
Ugurun açık ola şimdi senündür nuşrat Fatil;ı-i tlayber olan Server-i Merdan-şekil
27
~orona başına teng ola Alaman Beginüii Şar~ maglüb olıcak tac-ı ~}:ara tlan-şekil
28
Rayet-i sancagunı çöz k'ola külr ehli ~amu Şol hirasan olan Şah-ı tlora~an-şekil
29 -
Bir nice üştür ii ser~estdürür bu ebyat K)oldu her birisine ~afiye kühan-şekil
30 -
Pışkeş
31 -
Bu ~aşfde umaram ~omaya yerde yükümü Üştür iQııan ede Şeh ol geçen iQsan şekil
32 -
Nitekim lale ola al duvagı ile ca üıı Her nihat akçe şaça üstüne baran-şekil
33 -
Tab-ı ~ahrundan ola cümle cadu na·peyda
Ip ldı cenabuiia · tJayalı benden Asumana çekilen ebr i dür-elşan-şekil
Perte ...-i mibr ericek jale-i bızan·şekil
l25] kez; gün A M 1 etdi~iae : edinse Üv Şar~: Şarlp Ü F Üv M 1 Kara Han : K•ramsn Ün A · [28] Rayet-i aancaguiiu: Rayet.·Ü-aa;cağuiiu Üv [30) ~ıldı: çekdi A. ·
[31] Şeh ol: evvel C
9 J>:aşıde
Şu
1 -
beray-i ·Sultan Süleyman ljan L*l
dem ki kendüyi car:Z eyledi cihana hilal cemalinde :ıal-i dehrüii bal
Şeb olmuş idı
Gazal-i mihr şığınmışdı vadH bake Dönübdürürdü pelenge sipihr-i bed
2 3 -
O gece .
4 -
düşmüş idı çah-ı
elc~n
bake delv-i sipihr nev çengal
K)anı çı~armağa olmuşdu mah·ı
Hilal nacl idi ve dağ ar teninde nücum Semaca girmiş idi asumarı olul:ı abdal
5 -:- Nücumdan güher~i şeb .erağ ii e o gece Sipihr damenini et.iniş idi malamal 6 -
Görüb bu haleti gerduada pir i ca~la dedüm Di~il bana nedürür asumanda Lu aQ.val
7 -
Eyitdi
şadlığ
Eşi~ine Şeh-i
eyler zemane geldüğ"ine dehrüii bu cıd i ferrub·fal
sen ol gül-ü tersin ki bağ-ı rezmüride Şükufe gürzdÜrür gonca zabn-ü-nize nihai
10 -
Şu
deiilü ~ışşa i rezrnüni ~ikr eder ravı Ki Seyyid Gazinüii oldu l,likayeti bagal
ll -
cAdem diyarına uçsa cacab mi can ı cadu Çün oldu her yanadan o~lıruii ana per-ü-bal
[*] Ü F Ün Üv M C-A [2] mihr : çar!} Ün [6] Digil baiia nedürür: Nedür bana di yi ver Ün [lOJ Seyyid : Seyyid) (Seydl) F Ün Üv M [Bu şekil vezne daha uygundur]
12 -
Şanur
13 -
cAceb yüzü
32 ._:__
ki. bad ı bahar et di Jalezara gü:fer Gören atunla seni re:ı;m içinde rüz·u ~ıtal şuludur
fig-i can-sitanun kim ana fill}.al
Şalar ayağa başın uğrayan
14
Şu
kim ~ılıcüiia ey ~aşı ya boyun vermez
EJünde gürz-ü giraııunJa zarbı canın al
15 -
Şalaydı
Dabi
şemc-i
üstüne
erişmez
idi
hidayetün pertev çsrha zeval
alitab-ı
16 -
Gelei_di tapüiia' ger ey meh·i .sipihr-i ·şeref Hilale menzilüii içre degeydi şaff-ı nical
17 -
Şu
kim cihanda sana al eylemek ister Tenini al;ıır ol öz ~anı birle eyler al
Cihanda tiğ·u·kemer şal}ibi olur mu-idi Val$.arı ile eger sakin olmasaydı cibal
25 -
Zemane baliş-ü-muhliş l$.ulun ola Şaha Budur ducası ljayali gulamunun meh-ü-sal
zemanede ben ol ııuhanverem ki bugün Dahi cevan iken oldum emir-i mulk·ü kemal
[12] çu : çü n F Ün Üv C ki A ı N ücum : Nücürnu A ı çarh: çarhı A [16] gelrnese ger: gelmeseler Üs ~ [19] ol: bir M [22] her : bir A J25 J )fuluii : ııenüii Ü F A V
11 l):aşide-i
Serv Beriiy-i [1]
Ibrahım Paşa
l):addüne benıedür özünü ey nigar serv Kendüyi iken aşurı yüksek tutar serv
1 -
2 ,_ Gördü ki gül ya~asını Gülşende incinüb a~a
l$,arşunda
etdi çak serv
başın şalar
3 -
Se-n -~$.addi nabl bana ·vefa etmesen nola Bağ·ı cihanda oldutu y~l$. mive·dar serv
4 -
Ab-ı revana ~arşu durub rastı bu gün
Mevzün ol$.urdu bir gazel-i abclar serv
5
Ol Bu
şicri gaş naım ı
ederken o dem geldi yaduma türki-l$,afiyeyi derdi yar ı serv
6
Bag-ı
7 -
Zülf-ü·l$.adün gamından eger kendümi aşam Sünbülden eyleyem resenüın ola dar serv
8 -
Çün nev-carus-u gülşen-i bag-ı zemanedür Yükün yul$,aru yıgar ise vecbi var serv
9 -
Gül camici olubdürür ey gonca· le b çe. men Mul$,ri)dür anda bülbül-ü şeyda menar serv
10.
(1 j [2] (4] (61 [7] [8] [10]
cihanda vardur egerçi hezar iıerv Yol} dur veli boyun gibi bir şivedar serv
Ger bir şebün ele getürüb bak_.i payını Başına efser edüp ola taedar serv Ü F Ün Üv A M C Karşuiida: karşuna F Üv Karşuda A
bir: bu A boyun: bunun C ı şivedir : şiv.ekiir Ün Üv C eyleyem : eyleııem Ü F M zeminedür: zernilnede F A M C zerniloda Üv Getürüb: getüre Ü Üa ı payını: piisını C
-
36-
ll -
Kimdür o mah·ı Sidre-nişin-ü-felek-n:ıe~am Kim sevdi Tübi boyunu bi-ihtiyar serv
12 -
Paşa-yi Şah-ı
K)oldu hava-yi
cadil-ü-Beglerberi-i Rum caşlp ile bi-~arar serv
13 -
Şam-ı
14
Bir gün boyun nihaiini seyr eyleseın deyu .YılJarla yolla~ üzre çeker inti?ar serv
15
Meydan,-ı
16 -
Doğrusu budürür ki bu gün bag-ı cadlde Sen şaij-ı gülsün ey yüzü gül Şehriyar serv
17
Bir servdür ki ~oşmadı hergiz havaya bar Kim gördü bir anun gibi şal)ib-va~ar serv
18 -
CAiem ana ~ul olmagile fabreder bugün Azadelikle gerçi eder ift~bar serv
19 -
firaka sen mehi tuş olmasun deyu El götürüp dıler bunu leyl-ü-nehar serv
re.zmi bun-ucadün etdi Ialezar Sen nlzelerle dikdün ana şad hezar serv
Bag-ı
macani oldu ~aşidem benüm Şeha
Gayrı dırabt anda yog illa ki var serv
20 -
Ben ol ljayalıyeıİı ki beni egmeden cihan Dikdüm bu na~m bağ'ına bir yadigar serv
21 -
Serv oldu satrı sayesi bat toijmudur no~at Her beytüme desem nola ey gülcı~ar serv
22 -
'Ömrüii ni hali taze-vü- ter ola nitekim Ser-sebz-ü-ser·feraz ola-vü ber ~rar serv
23 -
Geldükce berg-i sebz ile dogruluban Şeha Bu tekyegah-ı caleme derviş-var serv
[12) aşkı ile: aşkun ile F Ü Av C (14J eyleııem : eyleyem C 1 yollar: ·yolun Ün [20] na~m biigıoa: bag-ı na~mda Üv C
12 Kaside-i Gül Beray i Sultan Süleyman tl an [1] 1 -
Bagda olub, şüküfe baylma serdar gül Od bıra~dı hanümin·ı bülbüle tekdir giil
2 -
Putesinde goncanun zer baliş eyler 'andelib Güşvare etmege J.
3 -
Cür'adanln goncanun açmaz meger raz ehline Olalı tecrı:d iÇinde şal).ib-i esrar gül
4 "--
Mantı'~·ut- Tayr
Şer!}
ogudur l::iülbül çemen etfaline eder her faşlın anun nitekim 'Mtar gül
5 -
Yüreginde baş çı~arur 'andeiİbün intiıar Goncanun ya Rab neden eyler ya~asın dar gül
6 -
Her vara~ bir nüktedür gülşende fehm et olah Mabzen·i Esrar gonca Matla Envar gül
7 -
Penbe ile ateşün gerçi ki yo~dur oyunu Od içinde bülbülü Şa~lar semender-var gül
8 -
Sinesinde dağdur mergüb eden her laleyi Eylemez harun eelasından çemende 'ar gül
9 -
Ateş·i
c,
gayret nola ya~ub kül etse bülbülü boynuna her tabun güler oynar gül
T emaşa eyler iktm can gözü_.ile n agehan gördüm O tabt üzre oturmuş bir sa'adet mülkünün banı
4 -
Gözü yağmacı şehr-aşublarla çevresi dolmuş Şanasin ortaya yılduzlar almış _mah-ı tabanı
5 -
Güneş Şua'-ı
gibi bu çarb-ı laciverdiden olub peyda nur-u l}.üsnü birle lplmış dehri nurani
6 -
Temaşa
eyledüm bişmiş bezaran dürlü ni'metler Cemi'-i bal~a babş oldu o demde ban-ı i·Q.sanı
7 -
Felek güya döşenmiş şofra idi ol ~onu~lu~da Kim anun olmuş idi ~urş-u mihr-ü meh iki nanı
B
Pılavun Temaşa
günberlin şaru yagını çünki seyr etdüm eyledüm er türbesinde nur-u yezdanı
9
Tekellü.fsüz yenür.ııin sen dedügi-içün ana eller ljacaletden ~ızarmışdur begayet ~uzu biryanı
10 -
Çörek bir bugday anlu lale-rub mal}.biibdur güya K'anun ba:damı olmuşdu yüzünde çeşm-i fettanı
[*) (2] [3} [6] [8J
Ü F Ün Üv A M C çarba : dehre Ün 1 kiislar: sineler M / )s:urulmuş : lJ:urulur Ün oturmıış bir : oturmuşdur A oldu: olmuş Ün günbedin şaru yağını çünki: günbed-ü-ııaru yağın ben çünki M günbedinde şaru yagı çünki Ün 1 er türbesinde : orta yerinde Ün [9] kızarmışdur : kızarmışdı A [lOJ çörek bir: çörelı:ler F
-44 ll -
Bu ni'metler yenüb çünkim içiidi ~ali şerhetler Şeblgün .etdi şah-ı ruza ceyş· i leyl-i ıulmini
12 -
Geceyi gündüze ~atub şafa-vü-?;ev~ ~ılmaga O bezmön ya~dılar her güşesinde şem'-i tabanı
13 -
Şu
denlu asumanller atıldı her yanadan kim asumanllerle çargun doldu damaoı
Şirar-ı
14 -
Su'al etdüm nedendür bu temaşa deyu bir ehle Dedi ol dem cevabın verüb ol dehrün sugan-danı
15 -
Ve?;ır-i Ac~am Ihrahim Paşanun dü~ünüdür
Zıyafet etmek içün da'vet etdi Şah-ı Qevranı
16 -
'Aceb lOtf ıssıdur ol Padişah-ı asuman-ril'at Güneş gibi dogub yerden götürdü ?;erre:veş a~ı
17 -
Sözü çün istima' etdüm o rind-i pak-meşrebden Bu şi'ri o~uyub oldum bu bezmün bir gazel-banı
18 -
Yolunda cüy eden gözden a~an 'eşk-i firavanı i Yürür ol serv-i azadum bıramanı bıramanı
19
Siper gibi ~aşın çin etdügi-...... içün ol keman-ebrü ljadeng-i ah ile deldüm bu dols:uz çarbi ~al~anı
20
Derün-u goncad-a bir ~atre-i şebnemdürür güya Dil-i pür-günum içre tirünün ey dost peykanı
21 -
Nice bir naz ile şive nice bir naz ü-istigna Beh-ey ıalim behey afet cefanun yois: mu oranı
22 -
Bana vaşlun meta'ın şatmag içün nals:d-i carı a'ıdı Ser-i zülfün nigara kimden ögrendi bu dolanı
tutar: tutub Ün mülk: Rum M duymuşdur ol : duymuşdüriir Ün M Ne tozlar ]ı:oparur ise: Ne tozlar kim ]ı:oparursa Ü M 1 çalaküm: mevziinum M Şahi: Şahum Ün Üv
15 I):aşlde-i
Kerem [*]
1 -
Gerçi baş egmedi Ce;:ışld ile lja~ana kerem Geldi ~ul oldu bu gün Şah Süleymana Kerem
2 -
I):ızdurub
Nur-u
yüz dilemez dahi güneşden pertev ederse meh-i tabana kerem
rayınden
3 -
Dideye nürdürür Şah·ı cihan·dara seba Zıver•i mülkdürür daver-i devrana kerem
4 -
Ademe bezldürür kana güher ebre l;ıaya Göle bu reng yeter Iale·i Nu'mana kerem
Yüzü şuyu ~ılıcun yere dökülmüşdü eger Ber·zeban-aver olub gelmese meydana kerem
8 -
Ol nebaUH bitürdü bu sa'adet şemerin Neme benzer deyu ta'n eyledi barana kerem
9
Yeriere düşdü yüzü oldu ol üftade gacil LO.tfun i.?:har edicek zümre-i insana kerem
10 -
Açdı
himmet dolsun bir nice mul}taclara edüb meclis-i şahane kerem
Dergelı-i Şehden
ll [*] [2] [4] [5] [9] : [ll)
Bana geldükde ~adel} fı:almadı mı meydanda Y ogsa eksük mü eder be~! ini milımana kerem Ü Ün A-F Üv M C ederse : eserse A bu : bir O ı yeter : biter A Şehperin : Siperin Ü A ı edinüb: edüb Ün Lıitfun i~hiir: Lıitf·u·İ~Iiin Ün Lıitfun i~saıı Ün ı insana : merdana kalmadı mı : gelmedi mi O ı meydinda : meydana O Ün
O
---' 48 ·12 -
Mülk temlik edüb
başina
gevher
dökmüş
Şah Üveys etdüki dem I:Iazret-i Selmana kerem
13 -
Bişe·i na:ımı anun oldu şikaristanı C~n yedürdise reva ol ~agan arslana kerem
14 -
Ben
heaı
ReşQ.a-i
ol ba~il-i feyz-i subanem Rumda kim kilküm eder lücce·i 'ummana kerem
15 -
Gevher-i na:ıma Şeha tab'·ı ljayalidür kan Ma'den·i liltfsun et gevher içün kana kerem
16 -
Şahid-i devletünün güşuna ta~ kim yaraşor · Olmaga ol şadefe şol dür-ü yek-dane kerem
17 -
Çarb ço~ gerdiş eder dehr bulub çol$. ş'!Jret Erişince- bana manend subandana kerem
18 -
Jjusreva şaldı şikliyet elini damenüne Şun'-u paküm ki eder nürunu a'yana kerem
19 -
Şehdedür be~l
, 20' -
21 -
beman begler olubdur er~el Bunlara bısset-i tab' oldu emirane kerem
Birinün manşıbını bana 'inayet ~ıl kim MehÇe-i rayetümi ergüre keyvana kerem Ne
Sultan Süleyman Şah kim Bir kemlne çak~rin Cemşl? ü-lja~an eyledi
Gün gibi bengam·ı rezm içre alub tıgin ele :?:ulmct-i şeb gibi acdayi gürhan eyledi Ü F Ün Üv A M C h•l~ı yine : yine h•l~ı .Üv ı !eb : veş M ufıı~dan : ufu~da Üv
yere : seyre: M yüzlü: gözlü C ya~dı yı~dı: y1~dı ya~dı Ün ba~dı yı~dı A ı cevr ile: ceVI' ilen A M .
-
54i
ll -
~emse-i zerrıoını rüz-u ez elde t iinüii Bürc-ü devlet izre J:Ia~ gorşid-ı rabşan eyledi
12 -
Şır-i başm-efkensen
13 -
Bir çekilmiş bana benzer ki~verün a'da mekes Dest-i ~udret tigün ol gana ·mekes-ran eyledi
14 -
Şahlı~ iıımin
oldun ljusrevıı: ol bişede Rezm-gahun nizeler çünkim neyistll:n eyledi
