BUOD NG “ALAMAT NG PASIG” Fernando Bautista Monleon
Bakit hahambalain ang ating pagsuyo? Buhay niring buhay Bakit hahamakin ang sumpa’t pangako? Nagtanim ng lumbay --- hindi biru-biro Dapat na malamang Tanging aanihin: siphayo, siphayo? Halinang maglakbay, giliw ko’y halina Tayo na sa laot, Kita’y magliwaliw sa tuwa’t ligaya, Sa lunday kong munti, halika’t sumama, Pagmasdan mo, irog Hayun naghihintay mula pa kanina ---Ako ang gagaod, ikaw ang await Mutyang prinsibini, Sasaliwan tayo ng kalawlaw-tubig; kalawlaw-tubig; Sasaksi sa ati’y ang nanungong langit Habang ang pagkasi--Nag-aaliw-aliw sa tunamong sakit.
Hinampo kahapon ay iyong limutin, Ang bulong ang dusa; Hayaang ibulong ng amihang hangin; Buksan ang dibdib mo, unahin ang damdamin Ngumiti na sana, Ipinid ang puso sa silang hiliahil.
Hala na, mahal ko, ang luha mong bubog Huwag mong sayangin, Huwag mong hayaang sa lupa’y madurog; Sadyang ang pagsinta’y liku-likong liku-likong ilog, Ang masisindakin, masasawan agad sa matuling agos!
Di ngani miminsang pulpol sa panulat Sa kaligayahan Kumita ng isang balighong liwanag; li wanag; Di anong gagawin? Sa pakawakawak, Sintang bathaluman, Nihihiya ako’y ikaw rin ang hanap.
Paanong di gayon... ikaw ang dinsulan Niring salamisim Na sa kariktan mo’y namamaraluman; Iyong hinanakit kundi mapaparam, Sa pagkahilahil Hahangga pa yata ang ako’y pumanaw.
Kaya’t panimdim mo’y tuluyang mapawi, Sa bahagyang hapis, Isang kabaliwang magpakalugami... Saanman sumapit, Tanging ikaw lamang yaring luwalhati.
Kasakdalan mang ang sintang magbago, Kahit sa pangarap, Bukal ng pagsuyo’y hindi maglililo... Kung kita’y limutin, buhay ko’y paano? Kung kapos ang palad, Kamataya’y langit--- na makalilibo!
Pahirin na ngani sa nimintang diwa, Ang sugat ng puso, Ang lagim ng dusang lason sa siphayo Sa aking pagyao’y Saka na lumuha; ulilang pagsuyo--Maghapon ---- magdamag na magpakasawa!
Habang naglalakbay ang ating pagkasi, Sa iklapsaw ng alon; Wariin mo hirang, ang aking sinasabi, Iyong panibugho --- limit na mangyari Saanman iukol.... Mabuting-masama, masamanf-mabuti.
Kita ay dadalhin sa Taal na Bayan, Hayun lang sa dulo.... Isang munting pulo sa Bombon, Batangas At magmula noon ay pasisilangan, Tayo’y magtutungo Sa bayan ng pasig, sa gulod sumilang.
Doo’y may alamat ang isang kahapong sa aklat ng lahi’y Lipos ng pag-ibig, tigib ng linggatong; Sa dalampasigan, sad among nagyabong, Tayo’y manakati’t Pagal na gunita’y muling magbabangon
Unang Kabanata: Sa pulo ng Taal
Nagpunta sa Look ng Taal ang makata at ang kanyang bathaluman at doo’y kanilang tinanaw ang maririkit na tanawin sa pulong anaki’y susong sa tubig nauupo. Ginaygay ng kanilang paningin ang luntiang burol, ang bumubugang taluktok ng gulod, ang mapayapang nayon sa kalambakan, ang mga naghanap ng dampang kogon, ang puhuna’t paggawang magkaagaay sa paglinang sa bukid, ang mga binata’t dalagang nagtatalik sa wagas at matimyas na pagsusuyuan, at ang mga bunsong gumagalang sa kanilang mga magulang. Ang lahat-lahat ng mga iyon ay nagsisilbing mga puta-putaking paglalarawan ng isang kariktang makatotohanan at makasining. At sa pagitan ng mga taludtod ay kasamang napaguhit ang magagandang kaugalian ng ating lahi. Anupa’t habang binabasa ang mga sumusunod na saknong ay mapupunang sa balintataw ng ating isipan ay isa-isang nagdaraan ang mga bahagi at kabuuan ng isang maalamat na Bayan ng Taal na natitigib ng pag-ibig, katiwasayan at kaluwalhatian.
Ikalawang Kabanata: Ang Ulirang Magkatoto
Ang magkaibigang gumagalaw sa kabanatang ito ay mga likhang tauhan lamang. Ngunit binibigyangdiin ang matalik nilang pagsasama at pagsusunuran na siyang ulirang gawi ng ating kabataan noong unang panahon. Gayundin, pinag-ukulan dito ng karampatang pagpapahalaga ang katutubong sipag at tiyaga ng ating kalalakihan noon, sampu ng kanilang kasiglahan sa paggawa at sa wastong pamumuhay. Kaiba kaysa sa karaniwang kalakaran ngayon, ang mga tunay na lalaki noon ay kinikilala at nakikilala hindi sa tikas ng tindig kundi sa lipaking palad at matipunong bisig. Noon, ang kabataan ay mapagharimuan upang makapaglaan para sa kinabukasan at tumayo sa sariling mga paa. At di kasi nga, ang mga ito’y katotohanan sa buhay na sukat pagkakilanlan ng ating kabataan kahapon. Sa pamamagitan ng matapat na paglalarawan ng asal at gawi ng ulirang magkatoto may nangyayaring maiguhit sa ating dalumat ang mga kaugaliang maipagmamalaki ng ating mga ninuno. Ikatlong Kabanata: Ang Nawawalang Kaharian
Sadyang ang mabuting layon ay hindi nabibigo. Maaaring sa simula’y mabatbat ng mga balakid, masuong sa mga panganib, at dumanas ng katakut-takot na hirap, ngunit ang lahat ng mga iyan ay silbing daan lamang sa huli ng lalong marikit na pagtatagumpay ng isang marubdob na mithiin. Ganyan ang nangyari sa magkaibigan Lakan Tindalo at Magat Mandapat. Sa kanilang paglalakbay ay sinamang-palad silang mahulog sa kamay ng isang tanod-baybayin upending maging katuparan lamang ang kanilang hangaring matagpuan ang nawawalang Kaharian. Ganyan ang pagkakabanghay ng mga pangyayari, isang pagkakabalangkas na nalilipos ng tulaing gumuguhit ng mga katotohanan sa dagat ng buhay. Ikaapat na Kabanata: Si Dayang Sumilang
Ang magkabotong bihag ay hinatulan ng malupit na si Datu Pasig na magbanat ng buto sa kaingin. Subalit ang hatol na iyan ay tinutulan ng kanyang butihing anak na si Dayang Sumilang. Sa ganang Lakambini, ang marapat sa dalawang pagadpad ay tanggapin ang mga iyon sa palasyo bilang panauhin. Sa simula’y hindi minabuti ng datu ang gayong paghihimasok, subalit sa huli’y naliwanagan din siya sa katumpakan ng matwid ng kanyang bunso at siya’y napahinuhod. At, sabihin pa, ang mga tagpong iginuhit ng mga pangyayari ay naging isang kawing ng mga tulaing sinikap gamitan ng makasining na banghay ng mga pananalita sa halayhay ng mga taludtod.
Ikalimang Kabanata: Naghari’y Lupit
Natuklasan ng magkaibigang ang Pasig ay isang palang Bayang walang Diyos – ibang-iba kaysa Taal. Doo’y lupit ang siyang naghahari. Doo’y ang gahaman ang siyang marangal; ang masipag ang siyang nagugutom; ang gumagawa ang siyang inaapi. Iyan ang diwa ng batas ni Datu Pasig. At ang sinumang magtangkang sumuway sa utos ay sa usok ni Agni humahangga at napupugnaw. Ang mapapait na katotohanang iyan ay siyang gumuhit ng mga tanawing nakapanghihilakbot sa ilalim ng kabanatang ito. . . mga tanawing nalilipos ng katotohanan at buhay na buhay ang paglalarawan at pagkakaugnay-ugnay.
Ikaanim na Kabanata: Dibdib sa Dibdib
Ang kabanatang ito’y nararmtan ng isang nag-aalimpuyong damdamin. Binuksan ni Magat Mandapat ang kanyang dibdib at inihayag ang kanyang niloloob bagay sa kabuktutang naghahari sa Bayan ng Pasig. Walang pangiming kanyang tinalampak ang balintunanag lagay ng buhay sa dakong iyon. Doo’y pinarurusahan ang katamaran. Subalit ang kasipagan naman ay hindi ginagantimpalaan. Sa kab ilang dako’y nagbukas din ng dibdib si Dayang Sumilang na sa pagtatapat ay lalong napatunayan ang kadakilaan ng kalooban. Siya man ay laban sa likong palakad ng kanyang ama. Dangan at wala siyang magawa kundi ang humingi na lamang ng saklolo sa kaluluwa ng kanyang yumao nang ina.
Ikapitong Kabanata: O Pag-ibig!
Umid, ngunit mapanibughuin. Dilat ngunit bulag. Dungo ngunit makapangyarihan. Ganyan – ang pagibig! Ganyan ang nadadama ni Magat Mandapat sa kaibuturan ng kanyang nagdurugong puso. Salamat na lamang at si Dayang Sumilang ay nagkikimkim na rin pala ng isang pag-ibig na mahinhin, ngunit maunawain. Marubdob ngunit mapagtimpi. Gayunman, hindi naging dahilan itp upang magbawas ang dakilang hangarin ng binata na hanguin sa kaalipnan ang mga kaawa-awang magsasaka ng Pasig. At lalo siyang nagpakadakila nang kanyang ipagtapat sa dalaga ang kanyang adhika na tangkang isakatuparan sa kasakdalan man umanong buhay niya ay mapawakawak. Di kasi nga, ang pag-uusap ng magkasintahan ay tila daloy ng mainit na dugong nananalaytay sa mga himaymay ng ating maliit na puso.
Ikawalong Kabanata: Ang Pagkagunaw
Ang sanduguan ay naganap. Si Magat Mandapat at si Lakan Tindalo ay siyang naging taga-akay ng mga bulag. Subalit sa pagsasagupa’y minsan pang nadaig ng malaki a t malakas na hukbo ng mga salanggapang ang maliit at mahinang mga kampon ng katwiran. Gayunpaman, ang mithing dakila ay sadyang pinagpapala maging ng mga bathala ng kalikasan. Sa mataos na pananalangin ni Dayang Sumilang sa kinikilalang bathala ng bahagharing si Brangaw, ang dayaming apoy na sana’y pupugnaw na lamang sa napikot na bayaning kasintahan ay nagmatang-tubig sa bumuhos na ulan. Ang dagat ay umapaw at bilang karurukan ng kasaysayang ito, ang Bayang Pasig ay nagunaw sa bumahang tubig.
Pagtatapos: Bagong Umaga
Ang Alamat ng Pasig ay may kinalaman sa buhay at kapalaran ng Magsasakang Pilipino. Nang dahil sa mga tagpong napalarawan sa kasaysayang ito, natutuhan na natin ngayong dakilain ang ating mga magsasaka, hindi lamang sa bayan ng Pasig kundi gayundin sa buong kapuluan magmula sa dulong kahilagaan ng Luzon hanggang sa dulong katimugan ng Mindanao. Ngayon ay mayroon na tayong katarungang panlipunan at sa ating bansa’y naaari na ngayong mag-agapay ang puhuna’t ang paggawa sa pagbuhay sa isang Bayan g Kayumangging busog sa ligaya at kasaganaan.
Sinaliksik ni: ALMARIE S. MALLABO
