7. UNITATEA Tenperatura eta beroa
7. UNITA UN ITATEA. TEA. Tenperatura eta beroa
Unitatearen gidoia eta proposamen didaktikoak Aurkezpena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 260 Helburuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 260 Edukiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 260 Kontuan izan be beharrekoak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261 Unitatean lantzen diren gaitasunak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261 Lorpen-adierazleak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
Irakaskuntza neurrira Finkatzeko • 1. fitxa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262 • 1. 1. fitxa (erantzunak) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263 • 2. fitxa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264 • 2. fitxa (erantzunak) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265 • 3. fitxa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 2 66 • 3. fitxa (erantzunak) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267
Sakontzeko • Jarduerak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 2 68 • Er Erantzunak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
Zabaltzeko • Be Beroa eta tenperatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270 • Be Beroaren hedapena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271 • Beroaren pertzepzioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272 • En E nergia termikoa eta tenperatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273 • Be Beroa eta tenperatura-aldaketak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274 • Be B eroa eta egoera-aldaketak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275 • Be Beroa eta dilatazioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276
7. UNITA UN ITATEA. TEA. Tenperatura eta beroa
Unitatearen gidoia eta proposamen didaktikoak Aurkezpena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 260 Helburuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 260 Edukiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 260 Kontuan izan be beharrekoak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261 Unitatean lantzen diren gaitasunak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261 Lorpen-adierazleak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
Irakaskuntza neurrira Finkatzeko • 1. fitxa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262 • 1. 1. fitxa (erantzunak) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263 • 2. fitxa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264 • 2. fitxa (erantzunak) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265 • 3. fitxa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 2 66 • 3. fitxa (erantzunak) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267
Sakontzeko • Jarduerak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 2 68 • Er Erantzunak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
Zabaltzeko • Be Beroa eta tenperatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270 • Be Beroaren hedapena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271 • Beroaren pertzepzioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272 • En E nergia termikoa eta tenperatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273 • Be Beroa eta tenperatura-aldaketak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274 • Be B eroa eta egoera-aldaketak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275 • Be Beroa eta dilatazioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276
Problema ebatziak • 1. 1. problema ebatzia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277 • 2. 2 . problema ebatzia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
Esperimentuak • Oreka termikoa esperimentu bidez egiazta ztatze tzea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279 • Bero sorra esperimentu bidez egiazta ztatzea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
Edukiak ebaluatzeko baliabideak Autoebaluazioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281 Kontrol-probak • O proba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282 • A proba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284
Lorpen-adierazleak eta erantzunak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286
Gaitasunak ebaluatzeko baliabideak Gaitasunen ebaluazioa • Et Etxe pasiboa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289
Lorpen-adierazleak eta erantzunak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291
7
AURKEZPENA ETA PROGRAMAZIOA
TENPERATURA ETA BEROA
AURKEZPENA
1. Unitate honetan, tenperatura kontzeptua azaltzen da lehen aldiz. Gainera, aurreko unitatean landutako bero kontzeptuan sakontzen da, energia-transferentzia gisa azaltzen baita. Tenperaturari dagokionez, oreka termikoa eta eskala termometrikoak zer di ren adierazten da. Beroari dagokionez, dilatazioarekin eta bero espezifikoarekin erlazionatzen da, eta beroa transmititzeko hiru moduak azaltzen dira.
2. Curriculumari dagokionez, energiari buruzko edukien artean sartzen da, eta halaber, komeni da materiaren unitatearekin lotzea, tenperatura materia osatzen duten partikulen energia zinetikoa dela uler dezaten ikasleek. Edukiek zientziarako gaitasuna lantzeko aukera ematen dute, inguruneko eguneroko bizitzako gai baten bidez.
HELBURUAK
• Tenperatura partikulen energia zinetikoarekin erlazionatzea.
• Beroa hedatzeko moduak zein diren eta zer materialek heda dezaketen jakitea.
• Beroa energia transmititzeko modu bat dela jakitea.
• Gorputzen dilatazioa nolakoa izango den aurreikustea eta esperimentuak proposatzen jakitea.
• Tenperatura neurtzeko, eskala termometriko bat baino gehiago erabiltzen jakitea.
EDUKIAK
JAKIN
• Tenperatura kontzeptua. • Bero kontzeptua (energia-transferentzia). • Oreka termikoa. • Beroaren efektuak: dilatazioa. • Eskala termometrikoak. • Bero espezifikoa eta bero sorra: tenperatura-aldaketa eta egoera-aldaketak. • Beroa hedatzeko moduak (eroapena, konbekzioa eta erradiazioa). • Material isolatzaileak.
EGITEN JAKIN
• Termometro bat erabiltzea. • Beroaren transmisioari buruzko esperimentuak egitea (dilatazioa, bero sorra, bero espezifikoa…). • Eskala termometrikoen arteko unitate-aldaketak egitea. • Eskema, irudi eta grafikoak aztertzea eta interpretatzea.
IZATEN JAKIN
• Zientziaren garrantzia eta eragina balioestea, baita gizartean dituen erabilerak ere. • Energia aurrezteko ohiturak garatzea.
7
AURKEZPENA ETA PROGRAMAZIOA
TENPERATURA ETA BEROA
KONTUAN IZAN BEHARREKOAK
1. Unitatearen hasieran, tenperatura kontzeptua azaltzen da. Eguneroko bizitzan asko erabiltzen den kontzeptua da, eta ikasleek esperientziaz ezagutzen dute. Eguneroko bizitzan erabiltzen diren beste hitz batzuekin gertatzen den bezala, hitz horren esanahia lantzea beharrezkoa izango da. Unitatean proposatutako esperimentua oso egokia da. 2. Behin ikasleek tenperatura kontzeptua ulertu ostean, bero kontzeptuari ekingo diogu. Azpimarratu behar da beroa energia transmititzeko modu bat dela. Horretarako, aurreko unitatea ekarri behar da gogora. 3. Unitateko bi kontzeptu nagusiak zehaztu ondoren, oreka termikoaren kontzeptuaren bidez erlazionatu eta, aldi berean, bereizi ahal izango ditugu. 4. 3. atalak (Beroa eta dilatazioa) gai hau eta materiari buruzkoa lotuko ditugu, materia partikulaz osatuta dagoela
kontuan hartuta. Zenbait unitatetan landutako kontzeptuen artean loturak ezartzea funtsezkoa da, ikasleek zientziarako gaitasuna lantzea nahi badugu. 5. Eskala termometrikoei buruzko edukiari esker, matematikarako gaitasuna, eskala kontzeptua, eta zeroaren eta unitatearen definizioa landuko ditugu. 6. Egiten jakin atalean, ikasleek beroaren bidezko dilatazioa ikusi, hura tenperaturarekin lotu eta tenperatura-eskala bat egingo dute. 7. Bero sorraren eta bero espezifikoaren kontzeptuak sukaldeko adibide bidez erlaziona daitezke. 8. Azken atalean, curriculumeko eduki garrantzitsu bat dago. Hartan, alfabetatze zientifikoa beharrezkoa da, beroa nola hedatzen den eta, hortaz, bero-galerak nola saihestu daitezkeen ulertzeko aukera ematen baitu.
UNITATEAN LANTZEN DIREN GAITASUNAK
Hizkuntza‐ eta literatura‐komunikaziorako gaitasuna Zeharka lantzen da, zenbait modutan, unitatean zehar dauden jardueretan. Alde batetik, kontzeptu nagusiak eta unitatean zehar azaltzen den hiztegi espezifikoa lantzen da. Beste batetik, Irakurmena ataleko jardueretan ere, ikasleek gaitasun hori landuko dute. Matematikarako, zientziarako eta teknologiarako gaitasunak 4. atalean, eskala termometrikoak lantzen dira; 5. atalean, kalkulu txikiak eta inekuazioak; eta 6. atalean, grafikoen adierazpena eta interpretazioa. Unitateko ataletan, ikasleek beren inguruko testuingurua zientziaren ikuspegitik interpretatzeko modua lantzeko eta hobetzeko beharrezkoak diren edukiak daude. Horri esker, beren ingurunea interpretatzeko gaitasuna hobetzen dute. Gizarterako eta herritartasunerako gaitasuna Tenperatura gure inguruneko bizitzan sarri aipatzen den aldagai bat da. Adibidez, meteorologia-kontuetan eta sukaldaritzan erabiltzen da. Bero-transferentziak (bereziki,
klimatizazioan, ur sanitarioan eta sukaldaritzan) asko erabiltzen dira gure eguneroko bizitzan. Halaber, etxeetako energia-kontsumoaren zati handiena haiei dagokie. Hori ulertzea funtsezkoa da gaitasun hau lantzeko. Espezifikoki lantzen da Kasu praktiko bat: Berogailuaren erabilerari dagokionez, energia aurrezten ikastea eta Pentsatzeko moduak ataletan. Hitzez hitzik gabe eta era digitalean komunikatzeko gaitasuna Unitateko zenbait jardueratan, baliabide digitaletan informazioa bilatzeko, aukeratzeko eta erabiltzeko gaitasuna lantzen da. Jarduera batzuetan, multimedia aurkezpen bat egiteko eskatuko zaie ikasleei. Gaitasun digitalaren oinarrizko elementuetako bat da hori. Ekimenerako eta ekintzaile-sena garatzeko gaitasuna Pentsatzeko moduak atalak ere laguntzen du, edukiak eta 67. jarduerak bezala. Egiten jakin atalari esker, ikasleek berokuntzarekin energia aurrezten ikasi eta autonomia-gaitasuna hobetuko dute.
LORPEN-ADIERAZLEAK
1. Beroaren eta tenperaturaren arteko desberdintasuna azaltzen du.
4. Beroa hedatzeko moduak zein diren daki.
2. Tenperatura neurtzeko moduak ulertzea eta eskala-aldaketak egiten ditu.
6. Energia bero gisa transferitzean gertatzen diren egoera- eta tenperatura-aldaketak ulertzen ditu. Transferentzia horiei buruzko kalkulu errazak egiten ditu.
3. Termometroa erabiltzen daki.
5. Material eroaleak eta isolatzaileak bereizten ditu.
7
FINKATZEKO
1. FITXA
TENPERATURA ETA BEROA
FINKATZE-JARDUERAK 1
2
Beroa izan al dezake gorputz batek? Eta beste bati eman al diezaioke? Arrazoitu zure erantzunak. Gezien bidez, lotu beroaren xurgapena eta lagapena beren ezaugarriekin. • Barne-energia handitzea.
Bero-xurgapena • Bero-lagapena •
7
a) 100 °C °F-tan. b) 100 °F °C-tan. c) 37 °C K-etan. 8
a) Gela berean dauden bi objektu ezin dira tenperatura desberdinean egon.
• Tenperatura jaistea.
b) Gela berean dauden bi objektu ezin dira betirako tenperatura desberdinean egon.
• Partikulen mugimendua handitzea.
• Tenperatura igotzea.
9
10
b) 100 J cal-tan. c) 400 cal kJ-etan.
5
Definitu tenperatura eta azaldu zer lotura duen beroarekin. Tenperatura neurtzeko, termometroak erabiltzen dira. Baina zer neurtzen dute merkuriozko termometroek? 11
6
Zer ikusten duzu irudi honetan?
Zergatik igotzen dira aire beroz puztutako globo aerostatikoak? Idatzi eraldaketaren izena:
Hasierako egoera
Egin unitate-aldaketa hauek:
a) 100 cal J-etan.
4
Esan zein den esaldi zuzena eta azaldu zergatik:
• Partikulen mugimendua txikitzea.
• Barne-energia txikitzea.
3
Egin unitate-aldaketa hauek:
Eraldaketa
Amaierako egoera
Solidoa
Likidoa
Solidoa
Gasa
Gasa
Likidoa
Likidoa
Gasa
Likidoa
Solidoa
Zer da sentsazio termikoa?
7
FINKATZEKO
1. FITXA
TENPERATURA ETA BEROA
FINKATZE-JARDUERAK (erantzunak) 1
Esan behar da gorputz bat tenperatura jakin batean dagoela. Egia esan, beroa gorputz horrek ematen digun sentsazioa da. Bi gorputz tenperatura desberdinean daudenean eta elkar ukitzen dutenean, batetik bestera transferitzen den energia da beroa. Gorputz batetik bestera igarotzen den energia termikoa da.
2
Bero-xurgapena: barne-energia handitzea; partikulen mugimendua handitzea; tenperatura igotzea.
6
Gorputz bat ukitzean termometro batek nola funtzionatzen duen ikusten da. Gorputza hotz badago, lehen irudiko izotz-koskorraren kasuan bezala, merkurioa uzkurtu, eta tenperatura-balio txikia adierazten du. Izotza berotu eta haren tenperatura igotzen hasten denean, termometroko merkurioa dilatatu, eta luzera handiagoa du hodian; hortaz, balio handiagoa adierazten du.
7
Bero-lagapena: partikulen mugimendua txikitzea; tenperatura jaistea; barne-energia txikitzea. 3
4,18 J = 418 J 1 cal 1 cal = 23,9 cal b) 100 J = 100 J 4,18 J , = 1672 J = c) 400 cal = 400 cal 1 cal 1 kJ = 1672 J = 1,67 kJ 1.000 J
a) 100 cal
=
100 cal
T K = T c + 273 = 37 + 273 = 310 K
?
8
Esaldi zuzena b) da; izan ere, bi gorputz tenperatura desberdinean daudenean, oreka termikoa lortzeko joera dute, eta tenperatura handienean dagoenak beroa ematen dio besteari.
9
Aire beroak pisu txikiagoa duelako eta gora joaten delako.
?
?
?
4
5
Tenperatura gorputz baten barne-energiaren kantitatea neurtzen duen magnitude fisikoa da. Beroa gorputz batetik beste batera transferitzen den energia da, elkar ukitzen dutenean eta tenperatura desberdinean daudenean.
10
Merkuriozko termometroak gorputz-tenperatura neurtzeko erabiltzen dira. Termometroak gorputz bat ukitzen duenean, eta gorputz horrek beroa ematen dionean, merkurioa dilatatu, eta haren luzera handitu egiten da hodi graduatuan.
11
Hasierako egoera
Eraldaketa
Amaierako egoera
Solidoa
Urtzea
Likidoa
Solidoa
Sublimazioa
Gasa
Gasa
Kondentsazioa
Likidoa
Likidoa
Lurruntzea
Gasa
Likidoa
Solidotzea
Solidoa
Sentsazio termikoa pertsona batek hautematen duen itxurazko tenperatura da. Giro-tenperaturaren eta beste faktore batzuen araberakoa da.
7
FINKATZEKO
2. FITXA
TENPERATURA ETA BEROA
FINKATZE-JARDUERAK 1
Pertsona batek uste du gorputz bat hotz dagoela, baina, beste baten iritziz, bero dago. Posiblea al da hori, gorputza tenperatura berean badago?
2
Zer lotura ikus dezakezu gorputz baten tenperaturaren eta barne-energiaren artean?
3
Adierazi zein diren beroa neurtzeko bi unitate nagusiak.
4
8
Osatu taula. Horretarako, zehaztu zer urrats egin behar diren termometro bat egiteko. Jarri irudiak ordena kronologikoan, dagozkien urratsen arabera, eta azaldu behar bezala. a) c)
0
Kikara hau 25 °C-an dago, eta tea, 90 °C-an? Zer gertatuko da irudian adierazten den unean. Nola esaten zaio fenomeno horri?
b)
d) 100
100 50
0 0
Ordena 5
6
Azalpena
1
Zergatik uzten da tarte bat trenbideetako errailen artean, egiten ari diren bitartean?
2 3
Azaldu zer arrazoirengatik hauts daitekeen irudiko harria.
4 9
7
Irudia
Material batek bero espezifiko handia badu, nola erreakzionatuko du tenperatura igotzen bada?
10
Zeren arabera aldatzen da gorputz baten tenperatura?
11
Beroaren zer hedapen adierazten du irudi honek? Azaldu nolakoa den airearen zirkulazioa gauez.
Osatu taula, tenperaturak eskala guztietan adieraziz. Eguna
Kelvin eskala (K)
Celsius eskala (°C)
Aire beroa
Fahrenheit eskala (°F)
273 15 56
Aire hotza
7
FINKATZEKO
2. FITXA
TENPERATURA ETA BEROA
FINKATZE-JARDUERAK (erantzunak) 1
Bai, gerta daiteke. Alde batetik, hautematen dugun bero- edo hotz-sentsazioa gorputzaren tenperaturaren araberakoa da, baina badago beste faktore bat: gure gorputzaren beroa ukitzen dugun objektura zer azkar igarotzen den.
2
Barne-energia gorputza osatzen duten partikulen energia da, eta tenperaturak partikula horien energia zinetikoa neurtzen du. Hortaz, zuzenean lotuta daude.
3
Beroa kaloriatan edo jouletan neurtzen da, energia mota bat baita.
4
Elkar ukitzen dutenean, tearen tenperatura jaisten hasiko da, eta kikararena, igotzen, biak batez besteko tenperaturan egon arte: 57,5 °C-an. Fenomeno hori oreka termikoaren printzipioa da.
5
Trenbideetako errailak barra metaliko oso luzeak dira. Luzera jakin batean behin, tarte bat uzten da. Tarte hori dilatazio-juntura da, eta beroa egiten duenean, errailak luzatzea ahalbidetzen du.
6
8
Ordena
7
Kelvin eskala (K)
Celsius eskala (°C)
Fahrenheit eskala (°F)
273
0
32
288
15
59
286,33
13,33
56
Azalpena
a
Erabili oso beira meheko hodi bat (kapilarra), behealdean lodiagoa dena (erraboila). Erraboilean, dilatatuko den likidoa dago.
c
Atmosfera bateko presioan, sartu erraboila ur- eta izotz-nahaste batean. Adierazi likidoaren maila. 0 balioa izango da.
3
d
Atmosfera bateko presioan, sartu erraboila ur irakinetan. Adierazi likidoaren maila. 100 balioa izango da.
4
b
Zatitu 100 zati berdinetan 0 eta 100 arteko tartea. Zati bakoitza gradu bat izango da.
1
2
Ura harriaren arrakaletan sartzen da. Izozten denean, izotzak, bolumen handiagoa duenez, tentsioak sortzen ditu, eta harria hautsi egiten da.
Irudia
9
Zenbat eta handiagoa izan bero espezifikoa, orduan eta txikiagoa izango da beroa jasotzen duen gorputzaren tenperatura-igoera.
10
Gorputzaren masaren arabera (zenbat eta handiagoa izan masa, orduan eta gutxiago aldatuko da tenperatura) eta gorputza osatzen duen materia motaren arabera (bero espezifikoa).
11
Airearen konbekzioa adierazten du. Gauez, aireak alderantziz zirkulatzen du: aire beroa itsasotik atera eta lurrerantz doa, eta aire hotza lurretik itsasorantz doa.
7
FINKATZEKO
3. FITXA
TENPERATURA ETA BEROA
FINKATZE-JARDUERAK 1
Tiradera batetik zurezko eta burdinazko koilara bana ateratzen badugu, burdinazkoa hotzago dagoela irudituko zaigu. Tenperatura berean al daude?
2
Behatu irudi honi eta azaldu zer kurbak adierazten duen tenperatura altuena.
9
E z
Bi substantzia hauen masa bera eta denbora berean berotzean, tenperatura desberdinak lortzen ditugu. Zergatik?
Olioa
Ura (kantitate
m
handiagoa)
T
200 g
m
=
20 °C
T
=
200 g
=
20 °C
=
T 1
10 minutu geroago
T 2
T
3
Ur beroa duen kikara bat mahai baten gainean uzten badugu, ur hori hoztu egiten da. Zer dela eta?
4
Oreka termikoa egon al daiteke gorputz batekin soilik?
5
Marraztu taula honetan partikulen kokapena, haien egoeren eta tenperaturaren arabera.
Hotza
Beroa
Solidoegoera Likidoegoera Gasegoera
Olioa Ura
7
Zer gertatzen zaio gorputzen bolumenari haien tenperaturak gora egitean? Gorputz guztiek portaera bera al dute? Azaldu termometro hauen funtzionamendua.
a) Termometro digitala. b) Dilatazio-termometroa. 8
Nola alda dezakegu °F-etatik °C-etara? Eta °C-etatik K-etara?
m T
200 g 50 °C
=
=
m T
200 g 70 °C
=
=
10
Zer-nolako erlazioa du bero sorrak egoera-aldaketekin?
11
Osatu taula hau, beroa hedatzeko modu bakoitzaren ezaugarri nagusiak idatziz:
Beroaren hedapen mota
Eroapena
Konbekzioa 6
10 minutu geroago
Erradiazioa
Deskribapena
Materiaren zer egoeratan nagusitzen da hedapen mota hori?
7
FINKATZEKO
3. FITXA
TENPERATURA ETA BEROA FINKATZE-JARDUERAK (erantzunak)
1
Tenperatura berean daude, tiraderaren barruan zegoen giro-tenperaturan, alegia. Hala ere, bat bestea baino hotzago nabaritzen dugu, beroa modu desberdinetan hedatzen baitute.
2
Batez beste, 2. gorputzean partikulen energia zinetikoa handiagoa da 1. gorputzean baino. Tenperaturak gorputz baten partikulen batez besteko energia zinetikoa neurtzen duenez, esan dezakegu 2. gorputzaren tenperatura altuagoa dela 1. gorputzarena baino.
10
3
Ura hoztu egiten da, beroa ematen baitie kikarari eta inguruko aireari, uraren tenperatura altuagoa baita kikararena baino.
11
4
Bi gorputzek elkar ukitzen dutenean eta tenperatura desberdinean daudenean gertatzen da oreka termikoa. Elkar ukitzen denbora bat egon ondoren, tenperatura bera izango dute.
5
Hotza
9
Masa kantitateak ez ezik gorputza osatzen duen materia motak ere baduelako eragina tenperatura-aldaketan. Materia mota bakoitzaren bero espezifikoaren ondorio da. Egoera-aldaketa baten bero sor deritzo aldaketa-tenperaturan dagoen substantzia baten 1 kg-i egoeraz aldatzeko komunikatu behar zaion bero kantitateari. Bero sorra substantzien propietate bereizgarria da.
Beroaren hedapen mota Eroapena
Eroapena beroak solidoetan zehar hedatzeko duen modua da.
Solidoa.
Konbekzioa
Konbekzioa beroa likidoetan eta gasetan hedatzen duen modua da konbekzioa.
Likidoak eta gasak
Erradiazioa
Erradiazioa beroa ingurune materialik gabe hedatzeko modua da.
Materiak ez du parte hartzen
Beroa
Solidoegoera Likidoegoera Gasegoera 6
Gorputz baten tenperatura edo egoera fisikoa aldatzen badira, haren bolumena ere aldatzen da, eta horrek eragina du gorputzaren dentsitatean. Eskuarki, gorputz baten tenperatura igotzen bada, haren bolumena handitu egiten da. Gorputz guztiek ez dute portaera bera; esaterako, urak beste modu batean jokatzen du 0 eta 4 °C bitarteko tartean.
7
a) Zirkuitu elektroniko batek seinale bihurtzen ditu tenperatura-aldaketak, eta zenbaki bidez adierazten ditu. b) Behealdean, alkohol tindatua duen tanga bat du, eta hartatik, hodi kapilar bat ateratzen da. Alkohola gehiago edo gutxiago dilatatuko da, tenperaturaren arabera.
8
Celsius graduetatik Fahrenheit graduetara aldatzeko, formula hau erabil dezakegu:
T (K) = T (°C) + 273
Deskribapena
Materiaren zer egoeratan nagusitzen da hedapen mota hori?
7
SAKONTZEKO
TENPERATURA ETA BEROA
SAKONTZE-JARDUERAK 1
Gorputz baten barne-energia hura osatzen duten partikulen energia zinetikoaren batura dela esan daiteke. Azaldu.
2
Azaldu zergatik erabiltzen den joulea (J) beroa neurtzeko.
3
Zein da uraren izozte-tenperatura Celsius, Fahrenheit eta Kelvin tenperatura-eskaletan? Eta zein da irakite-tenperatura?
4
Esan zein diren Fahrenheit eskalan erabiltzen diren puntu finkoak.
5
Nola egiten da termometro bat?
6
Zer sentsazio termiko izango du pertsona batek 22 °C-an dagoen gela batean? Eta pertsona hori 15 °C-an dagoen gela batetik badator? Eta 30 °C-an dagoen gela batetik badator?
7
Azaldu zertan diren desberdinak dilatazioa eta uzkurdura.
8
Behatu grafiko honi. Izotz-bloke bat urak irakin arte berotzea adierazten du. T (°C)
t (min)
a) Tenperaturen ardatzean, adierazi 0 °C-ko eta 100 °C-ko tenperaturei dagozkien puntuak. b) Azaldu zer ageri den grafikoan.
9
Zergatik ez da igotzen irakiten ari den uraren tenperatura, bero gehiago ematen badiogu ere? Litekeena al da energia desagertzea?
10
Itsasoa izotzez estalita egon arren, ez da osorik izozten. Izotz-geruzaren azpian, ur likidoa dago. Imajinatu zer gertatuko litzatekeen urak dilatazio anomaloa izango ez balu eta, beraz, izotza uretan hondoratuko balitz.
11
Deskribatu konbekzio-mugimenduak, berogailu bat lurrean dagoen gela batean eta sabaian aire girotua dagoen beste gela batean.
7
SAKONTZEKO
TENPERATURA ETA BEROA
SAKONTZE-JARDUERAK (erantzunak) 1
Substantziak partikulaz daude osatuta, eta horiek, etengabe mugitzen ari direnez, energia zinetikoa dute. Barne-energia gorputza osatzen duten partikula guztien energia zinetikoen batura da.
2
Joulea (J) erabiltzen da beroa iragaitzazko energia bat delako. Nazioarteko Sisteman, energiaren eta beroaren unitatea J da.
3
Uraren izozte-tenperatura:
8
Uraren irakite-tenperatura:
4
Fahrenheit eskalan, hauek dira puntu finkoak: uraren urtze-tenperatura, 32 °F; eta irakite-tenperatura, 212 °F.
5
Termometro bat egiteko, likido bat sartu behar da hodi mehe batean. Lehen, merkurioa erabiltzen zen, baina, egun, alkohol tindatua. Ondoren, alkohol tindatuaren zutabeak puntu finko batzuetan zer altuera duen adierazten da; normalean, uraren urtze- eta irakite-tenperaturak dira puntu horiek. Azkenik, zatiketak markatzen dira bi puntu horien artean.
6
7
22 °C-an dagoen gela batean, pertsona bat tenperatura erosoan egongo da. 15 °C-an dagoen gela batetik badator, beroa sentituko du, seguru asko, eta 30 °C-an dagoen batetik badator, berriz, freskura. Dilatazioa gorputz baten bolumen-hazkundea da, eta haren tenperatura igotzean gertatzen da. Uzkurdura gorputzaren tenperatura jaisten denean gertatzen da, eta haren bolumena txikitu egiten da.
a)
b) Grafikoan ikusten denez, tenperaturak gora egiten du lehen tartean, urtze-puntura iritsi arte; orduan, egoera-aldaketa bat gertatzen da, solidotik likidora. Egoera-aldaketa gertatzen den bitartean, tenperatura ez da aldatzen. Aldaketa amaitzean, tenperaturak igotzen jarraitzen du, irakite-puntura iritsi arte; orduan, igotzeari uzten dio tenperaturak, eta beste egoera-aldaketa bat gertatzen da, likidotik gasera. 9
Tenperatura ez da igotzen, beroaren ondorioz molekulak gehiago mugitzen baitira, eta une jakin batean, molekularteko indarrek ezin dituzte uraren molekulei elkartuta eutsi. Orduan, ura irakiten hasi eta gas bihurtzen da. Tenperatura ez da aldatzen, harik eta ur osoa gas bihurtu arte. Energia eraldatu egiten da, baina ez da desagertzen.
10
Izotzak urak baino dentsitate handiagoa izango balu, hondoratu egingo litzateke, eta Ozeano Artikoa eta Ozeano Antartikoa izoztu egingo lirateke. Kontuan izan behar da izotzak, flotatzen duenez, ur azpian dauden guneak babesten dituen geruza bat sortzen duela; hortaz, bizitza egon daiteke gune horietan.
11
Lurrean berogailua duen gela batean, berogailua ukitzen duen airea berotu eta igotzen hasiko da. Aire horrek uzten duen lekua goian dagoen aireak hartuko du; tenperatura baxuagoan dago, eta jaisteko joera du. Berogailua ukitzean, airea berotu eta gora joango da berriro. Sabaian aire girotua badago, gailuak hoztutako airea jaitsi egingo da, pisu handiagoa baitu. Beheko aire beroak hartuko du haren lekua, igotzeko joera baitu. Aire girotuko gailuarekin kontaktuan sartzean, hoztu eta jaitsi egingo da berriz.
7
ZABALTZEKO
1. FITXA
TENPERATURA ETA BEROA
Izena:
Maila:
Data:
Beroa eta tenperatura Gogoratu… Oro har, hau esan dezakegu: • Gorputz batek beroa hartzen duenean, haren tenperatura igo egiten da. • Gorputz batek beroa galtzen duenean, haren tenperatura jaitsi egiten da. Gorputz baten tenperatura-aldaketa hauen araberakoa da: • Gorputzaren masa. Zenbat eta handiagoa izan masa, orduan eta txikiagoa da tenperatura-aldaketa. • Gorputza osatzen duen materia mota. Termometroa tenperatura neurtzeko erabiltzen den tresna da. Bi termometro mota daude: digitalak eta dilataziozkoak.
1
Ordenatu beroari buruzko esaldi baten zatiak, esaldiak zentzua izan dezan. Gero, idatzi esaldia.
a) duten gorputzetatik b) tenperatura baxuena c) beroa iragaitzazko energia bat da, d) tenperatura altuena e) transferitzen dena f) duten gorputzetara
2
Azpimarratu bero kontzeptuari dagozkion esaldiak.
a) Oro har, gradu zentigradutan adierazten da. b) Energia mota bat da. c) Gorputz batek beste gorputz bat ukitzean xurgatu edo eman dezakeen bero kantitatearekin lotutako magnitude fisiko bat da. d) Beste energia mota batzuk bihur daiteke. e) Gorputz batzuetatik besteetara igarotzen den energia da. Zer kontzepturi dagozkio azpimarratu ez dituzun esaldiak?
7
ZABALTZEKO
2. FITXA
TENPERATURA ETA BEROA
Izena:
Maila:
Data:
Beroaren hedapena Gogoratu… Beroa gorputz batetik beste batera igarotzeko edo gorputz baten bidez transmititzeko, hiru modu daude: • Eroapena beroak solidoetan zehar hedatzeko erabiltzen duen mekanismoa da. • Konbekzioa beroa likidoetan eta gasetan hedatzen duen mekanismoa da. • Erradiazioa beroa ingurune materialik gabe hedatzeko mekanismoa da. Materialetan, beroaren hedapena haien partikulen mugimenduaren araberakoa da. Askotan, beroa modu batean baino gehiagotan hedatzen da aldi berean.
1
2
Beroa hiru moduren bidez heda daiteke. Adierazi zein diren:
a) Eroapena.
d) Urtzea.
g) Tentsioa.
b) Dilatazioa.
e) Konbekzioa.
h) Solidotzea.
c) Kontserbazioa.
f) Gelditzea.
i) Erradiazioa.
Bilatu informazioa ikaslearen liburuan eta idatzi beroa hedatzeko moduak, irudi bakoitzaren ondoan dagokiona. Orobat, idatzi hedapen mota bakoitzaren ezaugarri nagusiak.
a)
b)
c)
7
ZABALTZEKO
3. FITXA
TENPERATURA ETA BEROA
Izena:
Maila:
Data:
Beroaren pertzepzioa Gogoratu… Hautematen ditugun bero- eta hotz-sentsazioak zenbait faktoreren mendean dago. Hona hemen:
• Ukitzen dugun gorputza eta lehenago ukitu duguna zer tenperaturatan dauden. • Beroa gure gorputzetik ukitzen dugun objektura zer azkar igarotzen den.
Beroa da tenperatura desberdina duten bi gorputzek elkar ukitzen dutenean batetik bestera transferitzen den energia. Beroaren neurri-unitateak kaloria (cal) edo joulea (J) dira, energia hedatzeko modu bat baita beroa.
1
Erantzun galdera hauei:
a) Gorputzaren zer organori esker hauteman dezakegu beroa?
b) Kaltegarria izan al daiteke beroa gure gorputzarentzat? Argudiatu zure erantzuna.
2
Bilatu beroak larruazalean izan ditzakeen efektuei buruzko informazioa eta lotu bi zutabeak, gezi bidez.
Lehen mailako erredurak • Bigarren mailako erredurak • Hirugarren mailako erredurak •
• Sendatu egin daitezke. Beroak lesio handia eragiten du larruazalean. • Arinenak dira. • Larrienak dira, larruazalaren geruza guztiei egiten baitiete kalte.
7
ZABALTZEKO
4. FITXA
TENPERATURA ETA BEROA
Izena:
Maila:
Data:
Energia termikoa eta tenperatura Gogoratu… Gorputz baten barne-energia hura osatzen duten partikula guztien energien batura da.
Partikula-kop.
Partikulen energia energia zinetikoa da. Energia hori partikulen mugimenduari dagokio, eta materia motaren araberakoa da.
T 1
Gorputz baten barne-energia faktore hauen araberakoa da: T 2
• Partikula kopurua (masa). • Substantzia mota (partikulen arteko indarrak). • Tenperatura (partikulen higiduraren abiadura).
E z
Gorputz baten tenperaturak hura osatzen duten partikulen batez besteko energia zinetikoa neurtzen du. Beraz, gorputz baten tenperatura haren partikulen higiduraren araberakoa izango da.
1
2
Barne-energiaren eta tenperaturaren definizioak kontuan hartuta, marraztu taulan ageri diren materialen barne-egiturak. Materia bakoitzaren partikulak adierazteko, bolak erabil ditzakezu.
Olio beroa
Burdina
Esne hotza
Ur hotza
Atmosfera udan
Beira hotza
Olio hotza
Atmosfera neguan
Azaldu nolakoa izango duen partikula hauen higidura, zer egoeratan kontuan hartuta.
a) Butano gasa 45 °C-an:
b) Ur gazia 80 °C-an:
c) Izotza -5 °C-an:
7
ZABALTZEKO
5. FITXA
TENPERATURA ETA BEROA
Izena:
Maila:
Data:
Beroa eta tenperatura-aldaketak Gogoratu… Orokorrean, hau esan dezakegu: Gorputz batek beroa jasotzen duenean, haren tenperatura igo egiten da. Gorputz batek beroa galtzen duenean, haren tenperatura jaitsi egiten da.
Gorputz baten tenperatura-aldaketa zenbait faktoreren mendean dago. Hona hemen batzuk: • Gorputzaren masa. Zenbat eta handiagoa izan masa, orduan eta gutxiago aldatuko da tenperatura. • Materia mota. Substantzia bakoitzak bere bero espezifikoa du, bere propietateen arabera.
Substantzia baten bero espezifikoa substantzia horren 1 kg-i haren tenperatura 1 K igotzeko eman beharreko bero kantitatea da. Bero espezifikoa substantzien ezaugarri bereizgarria da.
1
Arrazoitu zer unitate dituen bero espezifikoak, aurreko definizioan oinarrituta.
2
Osatu bero espezifikoari buruzko esaldi hauek.
Zenbat eta txikiagoa izan bero espezifikoa, orduan eta
izango da gorputz baten tenperatura-igoera
hartzean. Bi gorputzek bero espezifiko bera badute, esan dezakegu
direla.
Masa bereko bi gorputz 10 minutuan berotu ditugu, baina batek bestearen denbora halako bi behar du berotzeko. Horrek esan nahi du lehen gorputzaren bero espezifikoaren balioa
dela.
Masa bereko bi gorputz ditugu, eta batek bestearen denbora bikoitza behar du tenperatura jakin batera iristeko. Beraz, esan dezakegu lehen gorputzaren bero espezifikoa 3
dela.
Itsasoko ura beroago dago gauez egunez baino. Azaldu zergatik, bero espezifikoa kontuan hartuta.
7
ZABALTZEKO
6. FITXA
TENPERATURA ETA BEROA
Izena:
Maila:
Data:
Beroa eta egoera-aldaketak Gogoratu… Gorputzen tenperatura igotzea eragiteaz gain, haiek egoera fisikoz aldatzea ere eragin dezake beroak. Egoera-aldaketa bat gertatzen den bitartean, gorputzaren tenperatura ez da aldatzen.
Egoera-aldaketek ezaugarri hauek dituzte: • Zenbat eta handiagoa izan gorputzari ematen zaion beroa, orduan eta handiagoa da egoeraz aldatzen den materia kantitatea. • Bero kantitatea bera emanda, egoeraz aldatzen den masa substantzia motaren araberakoa da.
Egoera-aldaketa baten bero sor deritzo aldaketa-tenperaturan dagoen substantzia baten 1 kg-i egoeraz aldatzeko komunikatu behar zaion bero kantitateari. Bero sorra substantzien propietate bereizgarria da.
1
Tenperatura denboraren joanean nola aldatzen den adierazten duen grafiko batean, nola jakin dezakezu zer puntutan gertatzen diren egoera-aldaketak?
2
Erantzun grafiko honi buruzko galderei.
a) Zer minuturen artean gertatzen dira egoera-aldaketak?
150 ) C ° ( a r u t a r e p n e T
100 50
b) Zer tenperaturan gertatzen dira egoera-aldaketak grafiko honetan? 0 0
10
20
30
40
-50 Denbora (min) 3
Fitxa honen hasierako definizioa kontuan hartuta, azaldu zer unitatetan adierazi behar den bero espezifikoa.
7
ZABALTZEKO
7. FITXA
TENPERATURA ETA BEROA
Izena:
Maila:
Data:
Beroa eta dilatazioa Gogoratu… Gorputz bat berotzen edo hozten denean, partikulen portaera aldatu egiten da: • Berotzen denean, partikulen bibrazioa handitu, eta beraz, partikulek leku handiagoa hartzen dute. Horren ondorioz, gorputza dilatatu egiten da. • Hozten denean, partikulen bibrazioa txikitu, eta partikulak hurbildu egiten dira. Hortaz, gorputza uzkurtu egiten da. Orokorrean, gorputz batek beroa hartzen badu, handitu eta dilatatu egiten da; beroa galtzen badu, txikitu eta uzkurtu egiten da. Ura da salbuespen bakarra, haren portaera ez baita gainerako gorputzena bezalakoa.
Hotza
Beroa
Hotza
Beroa
1
Eguneroko bizitzan, tenperatura altua denean gorputzak dilatatzen direla nabarituko zenuen. Aipatu egoera horietako bi.
2
Arrazoitu tenperaturaren eta gorputzen dilatazioaren arteko esaldi hauek zuzenak ala okerrak diren.
a) Tenperatura igotzen denean, gorputzak dilatatu egiten dira, haien partikulen bolumena handitzen delako.
b) Tenperatura igotzen denean, gorputzak uzkurtu egiten dira, partikulen arteko distantzia txikitu egiten baita.
c) Partikulen bibrazioa handitzean, haien energia zinetikoa handitu egiten da, eta horren ondorioz, gorputza dilatatu egiten da.
3
Zerk du dentsitate handiena, urak ala izotzak? Nola jakin dezakezu?
7
PROBLEMA EBATZIAK
TENPERATURA ETA BEROA
1. PROBLEMA EBATZIA
Ameriketako Estatu Batuetako eguraldi-iragarpeneko webgune bat kontsultatzen ari zara, eta biharko iragarritako tenperatura 77 °F dela irakurri duzu. Zer tenperatura da °C-tan? Eta K-etan? Azalpena eta ebazpena Honelako problemak antzera ebatziko dira beti: unitatez aldatzeko formulak erabiliko dira, eskalen arteko erlazioak kontuan hartuta. Problema ebazteko urratsak honako hauek dira: 1. Enuntziatuan aipatzen diren datuak (77 °F) eta eskatzen direnak (T °C-tan eta K-etan) aukeratuko ditugu. Ondoren, eskalen arteko baliokidetasunak bilatuko ditugu, datua batetik bestera igarotzeko.
2. Dauzkagun datuak baliokidetasunen formuletan ordeztuko ditugu.
T (K) = T (°C) + 273 = 25 + 273 = 298 K
Beraz, tenperaturen baliokidetasunak hauek dira: 77 °F = 25 °C = 298 K
JARDUERAK 1
Zenbait ontzitan, ura sartu dugu, tenperatura hauetan:
a)
-4 °C
Adierazi tenperatura hauek °C-tan eta K-etan:
d) 35 °F
a) 80 °F
d) 64 °F
e) 71 °F
b) 91 °F
e) 78 °F
c) 300 K
c) 45 °F
f)
Zein ontzitan dago ura izoztuta?
Erantzuna: a) 27 °C, 300 K; b) 33 °C, 306 K; c) 7 °C, 280 K; d) 18 °C, 291 K; e) 26 °C, 299 K; f) -73 °C, 200 K.
b) 260 K
2
4
Adierazi tenperatura hauek K-etan eta °F-tan: 5
Osatu taula hau:
a) 21 °C
d) –20 °C
b) 35 °C
e) 15 °C
Kelvin (K)
c) –6 °C
f) –54 °C
300
Erantzuna: a) 294 K, 70 °F; b) 308 K, 95 °F; c) 267 K, 21 °F; d) 253 K, - 4 °F; e) 288 K, 59 °F; f) 219 K, -65 °F. 3
-99 °F
d) 345 K
b) 215 K
e) 150 K
c) 313 K
f) 233 K
Erantzuna: a) -73 °C, -99 °F; b) -58 °C; -72 °F; c) 40° C, 104 °F; d) 72 °C, 162 °F; e) -123 °C, -189 °F; f) - 40 °C, - 40 °F.
Fahrenheit (°F)
100 87 40
Adierazi tenperatura hauek °C-tan eta °F-tan:
a) 200 K
Celsius (°C)
6
Eguraldi-iragarpen batean, tenperatura hauek iragarri dituzte zenbait kapitaletan:
a) 57 °F (Londres).
d) 61 °F (Bartzelona).
b) 54 °F (Paris).
e) 77 °F (Rabat).
c) 67 °F (New ork).
f) 88 °F (Dakar).
Zer tenperatura egingo du eskala zentigraduan? Erantz.: a) 14 °C; b) 12 °C; c) 19° C; d) 16 °C; e) 25 °C; f) 31 °C.
7
PROBLEMA EBATZIAK
TENPERATURA ETA BEROA
2. PROBLEMA EBATZIA
23 °C-an dauden 200 g ur berotu ditugu, eta 8 minutuan, uraren tenperatura 83 °C izan da. a)
Zer denbora beharko dute 100 g eta 600 g ur dituzten ontzi banak, bien hasierako tenperatura 23 °C bada?
b)
23 °C-an dauden 200 g alkohol gehituz gero, denbora gehiago ala gutxiago beharko luke 83 °C izateko?
Azalpena eta ebazpena Problema horiek ebazteko, bero espezifikoarekin eta tenperatura-aldaketekin lotutako zenbait kontzeptu izan behar ditugu kontuan. Ez ditugu beti urrats berak egin beharko, baina oinarrizkoa izango da kontzeptu horiek aintzat hartzea, zuzen erantzun nahi badugu. a) Hasieran, oso garrantzitsua izango da hau gogoan izatea: 1. Substantzia batek denboraren joanean lortzen duen tenperatura-aldea haren masarekiko alderantziz proportzionala izango da. Adibidez: substantzia baten 100 g-ren tenperatura 10 °C igotzen bada 5 min-an, substantzia beraren 200 g-ren tenperatura 5 °C igoko da denbora berean. 2. Tenperatura-alde bera lortzeko behar den denbora berotu edo hoztu nahi den materia kantitatearekiko zuzenki proportzionala izango da. Adibidez: substantzia baten 100 g-ren tenperatura 10 °C igotzen bada 5 min-an, substantzia beraren 200 g-k 10 min beharko dituzte tenperatura-aldaketa bera izateko.
3. Substantzia batek denboraren joanean lortzen duen tenperatura-aldea haren bero espezifikoarekiko alderantziz proportzionala izango da. Adibidez: substantzia baten 100 g-ren tenperatura 10 °C igotzen bada 5 min-an, bero espezifiko bikoitza duen substantzia baten 200 g-ren tenperatura 5 °C igoko da. b) Hori kontuan hartuta, aztertu eta erantzun. 1. Materia bereko ontziak dira, eta haien tenperatura denbora berean igoko da.
• 100 g masa erdia dira; beraz, denbora erdia beharko dute tenperatura bera lortzeko.
• 600 g materiaren hirukoitza dira; hortaz, denboraren hirukoitza beharko dute tenperatura bera lortzeko. 2. Alkoholaren bero espezifikoa 2.400 urarena, 4.180
da, eta
. Alkoholaren bero espezifikoa
txikiagoa denez, tenperatura altuagoa lortuko du denbora gutxiagoan. Beraz, urak baino lehenago lortuko du 83 °C izatea.
JARDUERAK 1
5 °C-ko 200 g ur dituen ontzi bat berotu dugu. Handik 16 min-ra, ura lurruntzen hasi da. Zenbat denbora beharko luke urak lurruntzeko, ontzi hauetan?
a) 100 g
b) 400 g
c) 50 g
3
a) 100 g
d) 600 g
4
Aztertu bero espezifiko hauek eta ordenatu substantziak 70 °C-ko tenperatura izateko behar duten denboraren arabera, behin berotzen hasi eta gero. Masa kantitate bera izango dugu, eta tenperatura berean. Gainera, bero kantitate bera emango diogu substantzia bakoitzari.
c) Izotza: 2.090
b) Beruna: 125
d) Aluminioa: 878
Erantzuna: Beruna, harea, aluminioa eta izotza.
c) 50 g
d) 600 g
200 g hareak 10 min behar dituzte 20 °C-tik 70 °C-ra igarotzeko. Zer tenperatura lortuko dute zenbait harea kantitatek denbora berean berotzen baditugu?
a) 100 g
b) 50 g
c) 20 g
d) 400 g
Erantzuna: a) 120 °C; b) 220 °C; c) 520 °C; d) 45 °C. 5
a) Harea: 800
b) 400 g
Erantzuna: a) 105 °C; b) 45 °C; c) 185 °C; d) 38 °C.
Erantzuna: a) 8 min; b) 32 min; c) 4 min; d) 24 min. 2
200 g olio dituen baso batek 5 min behar ditu 25 °C-tik 65 °C-ra igarotzeko. Zer tenperatura lortuko dute zenbait olio kantitatek denbora berean berotzen baditugu?
150 g izotz dituen ontzi batean 5 °C-an dago, eta berotu dugu. Handik 15 min-ra, urtzen hasi da. Zenbat denbora beharko du ontzi hauetako izotzak urtzeko? -
a) 75 g
b) 600 g
c) 50 g
d) 300 g
Erantzuna: a) 7,5 min; b) 1 h; c) 5 min; d) 30 min.
7
ESPERIMENTUAK
TENPERATURA ETA BEROA
Oreka termikoa esperimentu bidez egiaztatzea HELBURUA
Materialak • Izotza eta ura.
Oreka termikoaren fenomenoa egiaztatzea, likidoen nahasteak eginez.
• Bunsen metxeroa edo erregailua. • Zenbait ontzi, ahal dela beirazkoak edo plastikozkoak. • Termometroa. • Balantza.
PROZEDURA
1. Ipini izotz zati bat edalontzi batean giro-tenperaturan, urtu dadin. Ur apur bat bota dezakezu edalontzian, prozesua azkartzeko. 2. Berotu ura irakiten hasi arte, eta utzi su geldoan. 3. Pisatu hutsik dagoen edalontzi bat eta idatzi emaitza. 4. Kontu handiz, bota irakiten ari den ur pixka bat, 100 °C-an dagoena, pisatu duzun edalontzian. Orain, barruan ura duela, pisatu berriro. Ondoren, bota ura ontzi handiago batean eta estali, bero kantitate txikia gal dadin. 5. Bota edalontzi horren izotz zatia urtzean lortutako ura; 0 °C-an egongo da. Egiaztatu irakiten ari zen uraren pisu berdina duela. Ondoren, bota ur hori irakiten ari den uraren ontzian. 6. Nahastu ontziko ura eta neurtu haren tenperatura, termometroa erabiliz.
JARDUERAK 1
Interpretatu lortutako emaitzak: Nolakoa da tenperaturaren balioa? Zergatik?
2
Marraztu eskematikoki izotzaren partikulak, nahastu aurreko urarenak eta nahastearenak. Deskribatu zer gertatzen den substantzia bakoitzaren barne-energiarekin, eta erlazionatu tenperaturarekin.
3
Ikusi duzunez, elkar ukitzen duten bi gorputzek oreka termikoa lortzeko joera dute; hau da, haien tenperaturak berdindu egiten dira. Nahasteak zer tenperatura lortzen duen adierazten duen formula hau da:
Egiaztatu ea bat datorren esperimentu bidez neurtu duzunarekin.
7
ESPERIMENTUAK
TENPERATURA ETA BEROA
Bero sorra esperimentu bidez egiaztatzea HELBURUA
Materialak • Izotz koskorrak eta ura.
Irakite- eta urtze-bero sorra zer den eta zer eragin dituen egiaztatzea.
• Bunsen metxeroa edo erregailua. • Zenbait ontzi, ahal dela beirazkoak edo plastikozkoak. • Termometroa. • Balantza.
PROZEDURA
Irakite-bero sorra 1. Bota ura ontzi batean eta berotu. Noizean behin, neurtu tenperatura termometro batekin. 2. Begiratu zer tenperatura duen urak irakiten hasten denean. 3. Jarraitu ura berotzen eta ikusi zer gertatzen den tenperaturarekin. Uraren tenperatura aldatzen al da irakiten ari den bitartean?
Urtze-bero sorra 1. Txikitu izotz koskor batzuk eta jarri giro-tenperaturan dagoen ontzi batean. Utzi urtzen. 2. Berotu ura, irakiten hasi arte, eta utzi su geldoan. 3. Pisatu hutsik dagoen ontzi bat eta idatzi emaitza. 4. Kontu handiz, bota irakiten ari den ur pixka bat, 100 °C-an, pisatu duzun ontzian, eta pisatu berriz. Ondoren, bota ura ontzi handiago batean. 5. Bota izotza lehenengo ontzi berean. Urtzen hasita daudenez, izotz koskorrak 0 °C-an egongo dira (egiaztatu, urtze-uraren tenperatura neurtuz). 6. Ondoren, pisatu eta bota edukia irakiten ari den ura duen ontzian. Nahastu ur hori izotz zatiekin, eta denak urtuta daudenean, neurtu tenperatura.
JARDUERAK 1
Lehen esperimentuan, zer gertatzen da ematen ari garen beroarekin?
2
Bigarren esperimentuan, erabili oreka termikoaren formula, eta kalkulatu zer tenperatura izango lukeen nahasteak, 0 °C-an dagoen ura erabiliko bazenu, 0 °C-an dagoen izotzaren ordez. Izotz koskorrekin lortu duzun balioa bat al dator formulak uraren kasuan ematen duen balioarekin? Zeren ondorio da alde hori?
7
EDUKIAK EBALUATZEKO
TENPERATURA ETA BEROA
Izena:
Maila:
Data:
AUTOEBALUAZIOA 1
Adierazi zein esaldi den zuzena:
5
a) Tenperatura materia kantitatearen araberakoa da. b) Tenperaturak materia osatzen duten partikulen energia potentziala adierazten du.
2
a) 2 kg ur.
c) Tenperatura partikulen mugimenduaren araberakoa den propietate bat da.
b) 1 kg ur eta 1 kg etil alkohol.
d) Tenperatura energia transmititzeko modu bat da.
d) 3 kg kobre.
Adierazi ezaugarri hauetatik zeinek definitzen duen ondoen zer den beroa:
c) 2,5 kg olio.
6
b) Substantzia baten 1 kg-i solido-egoeratik likido-egoerara igarotzeko komunikatu behar zaion bero kantitatea.
b) J-etan neurtzen da. / Positiboa da beti. / Energia-trukea. / Gorputzen barne-energia txikiarazten du.
c) Substantzia baten 1 kg-i haren tenperatura 1 K igotzeko eman beharreko bero kantitatea.
c) kW-etan neurtzen da. / Energia-trukea. / Gorputzen barne-energia txikiarazten du.
d) Substantziaren eta tenperaturaren araberakoa den ezaugarri bat.
d) Indar bat da. / cal-tan neurtzen da. / Zaila da kuantifikatzen. 7
Ur-masa eta izotz-masa bana nahastu ditugu. Nahastea egin ondoren, oreka termikoan dago. Zeren araberakoa izango da nahastearen tenperatura?
Adierazi beroaren hedapenari buruzko zein bi esaldi diren zuzenak:
a) Eroapena beroa hedatzeko modu garrantzitsuena da, materiaren edozein egoeratarako.
a) Ur- eta izotz-masen araberakoa.
4
Substantzia baten urtze-bero sorra hau da:
a) Substantzia solido baten 1 kg-ek bero gisa duen barne-energiaren kantitatea.
a) Energia-trukea. / J-etan edo cal-tan neurtzen da. / Oro har, gorputzak dilatatzen ditu.
3
Nahaste hauetatik, esan zein iritsiko den lehenengo 100 °C-ra, bakoitzari segundo bakoitzean bero kantitate bera ematen badiogu:
b) Uraren masaren eta tenperaturaren araberakoa.
b) Oro har, fluido beroek dentsitate handiagoa dute, eta fluido hotzagoen azpira jaisten dira.
c) Uraren eta izotzaren hasierako tenperaturen araberakoa.
c) Konbekzioa isur daitezkeen substantzietan (gasak eta likidoak) gertatzen da).
d) Uraren eta izotzaren hasierako tenperaturen eta masen araberakoa.
d) Erradiazioa beroa ingurune materialik gabe hedatzeko mekanismoa da.
Lau tenperatura hauetatik, zein da baxuena?
8
Adierazi zein bi esaldi diren zuzenak:
a) 80 °C
a) Metalak beroaren eroale onak dira.
b) 300 K
b) Eraikin gehienetan, konbekzio-sistemek konbekzio bidez funtzionatzen dute.
c) 32 °F d) –20 °C
c) Gortina opakuek ez dituzte erradiazioak eragindako bero-galerak txikitzen. d) Eguzkitik iristen zaigun energia gehiena beroaren transmisioaren bidez iristen zaigu, konbekzio bidez.
. b , a 8 ; d , c 7 ; b 6 ; d 5 ; d 4 ; d 3 ; a 2 ; c 1
7
EDUKIAK EBALUATZEKO
TENPERATURA ETA BEROA
Izena:
Maila:
Data:
O PROBA 1
Zertan dira desberdinak uzkurdura eta dilatazio kontzeptuak? Eman adibide bana.
2
Nola graduatzen dira termometroak?
a) Zer eskala termometriko dira zentigraduak?
b) Idatzi zer erlazio erabiliz adieraz ditzakegun °C-ak °F-tan.
3
Azaldu grafikoa, substantzia tarte bakoitzean zer fasetan dagoen adieraziz, eta A eta B tenperaturen izenak idatziz: T T B
T A 0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
t (min)
4
Osatu taula hau:
Beroa hedatzeko modua
Ezaugarriak Beroak solidoetan zehar hedatzeko erabiltzen duen mekanismoa.
Konbekzioa
Beroa ingurune materialik gabe hedatzeko mekanismoa.
5
Zer gertatzen da gorputz solido bati beroa ematen zaionean? Eta gas batek beroa ematen duenean? Azaldu gorputzaren partikulen ikuspuntutik.
6
Egin aldaketa hauek:
a)
-50 °C, K-etan.
b)
-50 °C, °F-tan.
c) 298 K, °C-tan eta °F-tan.
7
Lotu gezi bidez.
• Kortxoa Eroale termikoa • Isolatzaile termikoa •
• Kobrea • Urrea • Zura • Plastikoa
8
Azaldu zertan diren desberdinak bero eta tenperatura kontzeptuak.
Zeren ondorio da eguneroko bizitzan dugun hotz- edo bero-sentsazioa?
9
Zertarako balio du leihoetan gortinak jartzeak neguan ahalik eta bero-galera gutxien izateko?
7
EDUKIAK EBALUATZEKO
TENPERATURA ETA BEROA
Izena:
Maila:
A PROBA 1
Zenbat °C dira 100 °F?
a) Zertan dira desberdinak Celsius eta Kelvin eskalak?
b) Eskala horietatik, zein da tenperaturaren unitatea Nazioarteko Sisteman?
2
Azaldu nola eroaten den beroa kasu hauetan:
a) Sutan dagoen eta eskua erre diezazukeen metalezko barra bati eustea.
b) Lanpara bateko bonbillek bero pixka bat askatzen dute.
c) Ile-lehorgailuarekin lehortzen den ilea.
3
Azaldu zer diren egoera-aldaketak, eta zer motatakoak izan daitezkeen.
4
Azaldu kontzeptu hauen arteko desberdintasuna:
a) Irakite-tenperatura eta urtze-tenperatura.
b) Dilatazioa eta uzkurdura.
c) Merkuriozko termometroa eta alkoholezko termometroa.
d) Konbekzioa eta eroapena.
Data:
5
Zer energia transferitu dugu jouletan (J), 180 cal transferitu baditugu?
6
Osatu taula hau:
Ezaugarriak
Adibideak
Eroale termikoak
Isolatzaile termikoak
7
Azaldu zer ikusten duzun eskema hauetan, agitazio termikoa eta barne-energia aintzat hartuta. Zein kasutan dago barne-energia handiena?
a)
b)
8
50 °C-an dagoen uraren 1 kg eta 70 °C-an dagoen uraren 1 kg kanpotik isolatutako ontzi batean sartzen baditugu, zer tenperatura izango du urak oreka termikoa lortzen duenean?
9
Neguan, berokuntzan kontsumitzen da energia gehiena etxeetan. Hori kontuan hartuta, proposatu neguan energia aurrezteko hiru neurri.
7
EDUKIAK EBALUATZEKO
LORPEN-ADIERAZLEAK ETA ERANTZUNAK
Jarduerak Lorpen-adierazleak O proba Badaki eta argudiatzen du energia transferitu, biltegiratu edo xahu daitekeela, baina ezin dela ez sortu ez suntsitu, eta adibideak ematen ditu.
5
Badaki energia magnitude bat dela, eta hala definitzen du, eta Nazioarteko Sistemako unitate egokian adierazten du. Energia kontzeptua aldaketak eragiteko ahalmenarekin erlazionatzen du, eta eguneroko bizitzako fenomenoetan agerian jartzen diren energia motak identifikatzen ditu, energia moten arteko eraldaketak azalduz. Tenperatura kontzeptua azaltzen du, eredu zinetiko-molekularra kontuan hartuta, eta tenperatura, energia eta beroa bereiziz.
A proba
5
3
3
5, 8
7
Badaki tenperatura-eskala absolutu bat dagoela, eta Celsius eskala eta Kelvin eskala erlazionatzen ditu.
4
Energia transferitzeko mekanismoak identifikatzen ditu eguneroko bizitzako zenbait egoeratan eta fenomeno atmosferikoetan, eta eraikinetarako eta berokuntza-sistemetarako zer material aukeratu azaltzen du.
4, 7, 9
2, 4, 6, 9
Dilatazioaren fenomenoa azaltzen du, haren erabileretako zenbaitetan oinarrituta (likidozko termometroak, egituretako dilatazio-junturak, etab.).
1
4
Celsius eskala azaldu eta termometro bateko puntu finkoak adierazten ditu, likido lurrunkor baten dilatazioan oinarrituta.
2, 6
1
Oreka termikoa agerian jartzen duten eguneroko bizitzako egoerak eta esperimentuak kualitatiboki interpretatzen ditu, eta badaki oreka termikoa tenperaturak berdintzean gertatzen dela.
8
O PROBA (erantzunak) 1
Gorputz bat uzkurtzen denean, txikitu egiten da, haren tenperatura jaisten baita. Adibidez, muskulu baten uzkurdura, hozten denean. Bestalde, dilatazioa gorputz baten bolumena handitzea da, haren tenperatura igotzen baita. Esaterako, zubi baten edo termometro bateko merkurioaren dilatazioa, tenperatura igotzean.
2
Termometroak graduatzeko, uraren urtze- eta irakite-puntuak erabiltzen dira. a) Eskala zentigraduak Celsius eta Kelvin eskalak dira. b) Celsius eskalaren ( T c) eta Fahrenheit eskalaren ( T F) arteko baliokidetasunak hauek dira:
3
Lehen tartean, substantzia solido-egoeran dago, T A lortu arte, urtze-tenperatura, alegia; ondoren, zenbait minututan, egoeraz aldatzen ari da, eta beraz, denbora horretan, tenperatura ez da igotzen. Substantzia guztia egoeraz aldatu denean, likido-egoeran dago, eta tenperatura igotzen hasten da berriro, lurruntze-tenperatura ( T L) izan arte. Zenbait minututan, tenperatura ez da igotzen, substantzia gas-egoerara aldatzen ari baita. Substantzia osoa gas bihurtu denean, tenperatura berriro igotzen hasten da: adierazitako segmentuaren azken tartea da.
7
EDUKIAK EBALUATZEKO
BEROA ETA TENPERATURA
6 4
Beroa hedatzeko modua Eroapena
5
a) − 50 °C b) -50 °C
Ezaugarriak
+ 273 = 223
?
180 100
c) 298 K − 273 Beroak solidoetan zehar hedatzeko erabiltzen duen mekanismoa.
Konbekzioa
Beroa fluido batean (likidoetan eta gasetan) hedatzen duen mekanismoa da.
Erradiazioa
Beroa ingurune materialik gabe hedatzeko mekanismoa.
Solido bati beroa ematen zaionean, haren partikulen bibrazioa handitu egiten da. Horren ondorioz, ordu arte zeuzkaten puntu finkoak galtzen dituzte, eta likido-egoerara igarotzen dira; egoera horretan, partikulak elkarren gainean irristatzen dira. Gasek barne-energia handia dute, eta hortaz, haien partikulak aske mugitzen dira. Gas batek beroa ematen duenean, haren barne-energia txikitu, eta haren partikulak motelago mugitzen hasten dira. Horren ondorioz, ezin dute haien arteko erakarpena gainditu, eta substantzia likido-egoerara igarotzen da.
7
+
32
= 25
K
= -58
°F
°C
Eroale termikoa: kobrea, urrea. Isolatzaile termikoa: kortxoa, zura, plastikoa.
8
Beroa da tenperatura desberdina duten bi gorputzek elkar ukitzen dutenean batetik bestera transferitzen den energia. Gorputz batetik beste batera i garotzen den energia termikoa da. Gorputz baten tenperaturak gorputz horrek duen barne-energiaren kantitatea adierazten du. Hautematen ditugun hotz- edo bero-sentsazioak gure zentzumenek ematen dizkigute.
9
Gortinek bi funtzio dituzte: alde batetik, erradiazioa sartzea eragozten dute, eta hori dela eta, kanpoan barruan baino hotz handiagoa egiten duenean, itxi egin behar dira, beroa erradiazio gisa ez galtzeko; baina beharrezkoa da gortinak irekitzea eguzkia egiten duenean edo kanpoan barruan baino bero handiagoa egiten badu, barrualdea erradiazio bidez berotzeko. Beste batetik, ehuna material isolatzailea da; ez du beroa ondo eroaten, eta leiho hotzaren eta etxeko aire beroaren artean konbekzioa sortzea eragozten du.
7
EDUKIAK EBALUATZEKO
BEROA ETA TENPERATURA
A PROBA (erantzunak) 5
1
a) Celsius eskala da erabiliena. Tenperatura Celsius gradutan neurtzen du. Eskala horretan, erreferentzia-puntuak uraren urtze-tenperatura eta irakite-tenperatura dira (hurrenez hurren, 0 °C eta 100 °C). Kelvin eskala erabiliena da esparru zientifi koan. Eskala horretan, uraren urtze-puntuaren balioa 273 K da, eta irakite-puntuarena, 373 K.
6
• Eroale termikoak: Beroa ondo eroaten dute puntu batetik bestera; haiek ukitzean, hotz- edo bero-sentsazioak izaten ditugu. Metalak, hala nola urrea, kobrea, zilarra eta burdina. • Isolatzaile termikoak: Ez dute beroa ondo eroaten; porotsuak edo haritsuak izaten dira.
b) Kelvin eskala Nazioarteko Sistemako tenperatura-unitatea da. 2
a) Eroapena.
Airea, zura, plastikoa edo gorputzaren ehunak. 7
a) eskeman, partikulak oso estu lotuta dituen gorputz bat dago. Partikula bakoitzak bere energia zinetikoa du, eta energia zinetiko guztien baturari barne-energia deritzo. b) eskeman, gas bat dago. Hura osatzen duten partikulak oso urrun daude elkarrengandik, eta abiadura handian mugitzen dira. Solidoak baino agitazio termiko handiagoa du, eta haren partikulen energia zinetikoa solidoenena baino handiagoa da. Hortaz, gasaren barne-energia handiagoa da solidoarena baino.
• Erregresiboak: gorputz batek beroa askatzean gertatzen direnak, hala nola kondentsazioa, solidotzea eta sublimazio erregresiboa.
8
Hori kalkulatzeko, ez da beharrezkoa formula erabiltzea. Bi osagaiek tenperatura bera dutenez eta bi-biak ura direnez, tenperatura batezbestekoa izango da: T = 60 °C.
a) Irakite-tenperatura substantzia batek irakiteko eta likido-egoeratik gas-egoerara igarotzeko behar duen tenperatura da. Eta substantzia solido baten urtze-tenperatura urtzeko eta likido-egoerara igarotzeko behar duen tenperatura da.
9
Ekintza asko proposa daitezke. Adibidez:
b) Erradiazioa. c) Konbekzioa. 3
Egoera-aldaketa bat substantzia bat osatzen duten partikulen antolaketa-moduaren aldaketa bat da. Egoera-aldaketak honelakoak izan daitezke: • Progresiboak: gorputz bati beroa ematean gertatzen direnak. Esaterako, urtzea, lurruntzea eta sublimazioa.
4
b) Dilatazioa gorputz baten bolumena handitzea da, energia bero gisa hartzen duenean, eta uzkurdura, berriz, gorputzaren bolumena txikitzea da, hozten denean. c) Merkuriozko termometroetan, beroarekin dilatatzen den likidoa merkurioa da, eta gorputzaren tenperatura neurtzeko erabiltzen da. Alkoholezko termometroetan, alkohol koloreztatua da likido hori, eta tenperatura atmosferikoa neurtzeko erabiltzen da. d) Konbekzioa beroa fluidoetan, hala nola likidoetan eta gasetan, hedatzen duen mekanismoa da. Eroapena beroak solidoetan zehar hedatzeko erabiltzen duen mekanismoa da.
•
Etxebizitzaren isolamendua hobetzea (leihoak, ateak, teilatua, etab.).
• •
Termostatoa jaistea eta jertse bat janztea.
• • •
Berogailu elektrikorik ez erabiltzea.
Termostatoa 15 °C-an ipintzea, etxetik kanpo ordu asko eman behar baditugu.
Gauez pertsianak jaistea. Etxebizitza 10 minutuan soilik aireztatzea, eta eguneko ordu beroenetan.
7
GAITASUNAK EBALUATZEKO
TENPERATURA ETA BEROA
Izena:
Maila:
Data:
GAITASUNEN EBALUAZIOA
Etxe pasiboa Etxeetan, klimatizazioak eta ur sanitarioak eragiten dute energia-kontsumo nagusia.
• Lur azpiko egonkortasun termikoa erabiltzea, neguan haren
1980ko hamarkadatik aurrera, etxe pasiboen edo eguzkietxe pasiboen kontzeptua eta diseinua zabaltzen hasi ziren. Etxebizitza horietan, berokuntza- eta hozte-sistema konbentzionalen erabilera ahalik eta gehien txikitzen da. Horretarako, intsolazioa eta eskualde bakoitzeko klima-baldintzak erabiltzen dira.
Irudian, Trombe horma bat ageri da. Neguan etxea berotzeko balio duen teknika pasibo bat da.
Pasibo hitza automatikoki –hots, kanpoko energiarik gabe– funtziona dezakeen bilketa-, biltegiratze- eta banaketaprintzipioa definitzeko erabiltzen da. Printzipio horretan, teknika erraz batzuk erabiltzen dira, ekipamendurik gabe. Teknika horietako batzuk aspaldidanik erabiltzen dira arkitekturan; beste batzuk berriak dira, edo asko hobetu dira azken hamarkadetan, material berriei esker.
beroa xurgatzeko eta udan beroa hari emateko.
Eguzkia udan
Eguzkia neguan
B
Hona hemen etxe pasiboen gakoak: A
• Isolamendu ezin hobea, kanpoaldearekiko bero-fluxuak txikitzeko eta nahi den tenperaturari eusteko.
• Eguzkiaren erradiazioa erabiltzea, etxea berotzeko edo
Hegoaldea
aire-laster freskoak sortzeko.
JARDUERAK 1
Zer energia erabiltzen da etxe pasibo bat klimatizatzeko? Zergatik ez dira etxe normalak ondo klimatizatzen energia hori erabilita?
a) Zer adierazten du A geziak? Eta B geziak?
b) Zer alde dago neguko Eguzkiaren eta udakoaren artean?
2
Irudian, Trombe horma bat ageri da. Ikertu eta azaldu nola funtzionatzen duen.
c) Esan zer egiten duen erradiazioak, eta zer, konbekzioak.
7 3
GAITASUNAK EBALUATZEKO
TENPERATURA ETA BEROA
Adierazi eta arrazoitu zer irudi dagokion substantzia bakoitzari:
5
a) Trombe hormaren barruko airea, egunean zehar. b) Trombe hormaren barruko airea, gauean zehar.
Grafiko honetan, etxe pasibo baten eta etxe normal baten tenperaturak ageri dira, egun batekoak, hain zuzen (etxe normalaren kasuan, berokuntza erabili ez den egun batekoa). Azaldu grafikoa eta adierazi zer etxeri dagokion grafiko bakoitza.
c) Etxeko jangelako mahaia. T 25
1.
20 15
10
2. 5
0 23.00 h
3.00 h
7.00 h
11.00 h
15.00 h t (orduak)
3.
6
4
Askotariko teknika eta diseinuak daude etxe pasibo bat lortzeko. Ikertu, eta adierazi zure etxean instalatzeko hiru neurri, pasiboa izan dadin. Neurri horietako bi erraz instalatzekoak izango dira, eta bestea, berriz, instalatzen zaila edo ezinezkoa.
Ikertu ura berotzeko eguzki-berogailuak etxean egiteko teknikei buruz. Deskribatu berogailu horien diseinua, eta azaldu ezaugarri bakoitzaren printzipio fisikoa eta fabrikazio-prozedura.
7
GAITASUNAK EBALUATZEKO
LORPEN-ADIERAZLEAK ETA ERANTZUNAK
Lantzen diren gaitasunak
Lorpen-adierazleak Ikerketa zientifikoa eguneroko bizitzan dituen erabilera teknologikoekin erlazionatzen du. Dibulgazio zientifikoko testu batean informazio garrantzitsua aukeratzen, ulertzen eta interpretatzen du, eta ateratako ondorioak hitzez eta idatziz behar bezala azaltzen ditu.
Zientziarako gaitasuna
Badaki zein diren Interneten eta beste hedabide digital batzuetan dagoen informazio-fluxuaren fidagarritasun eta objektibotasunarekin lotutako ezaugarri nagusiak. Tenperatura kontzeptua azaltzen du, eredu zinetiko-molekularra kontuan hartuta, eta tenperatura, energia eta beroa bereiziz. Energia transferitzeko mekanismoak identifikatzen ditu eguneroko bizitzako zenbait egoeratan eta fenomeno atmosferikoetan, eta eraikinetarako eta berokuntza-sistemetarako zer material aukeratu azaltzen du.
Jarduerak 4, 6 2
4 eta 6
3
1, 2, 4, 5, 6
