Zaštita od eksplozije kod proizvodnje, prerade i skladišten skladištenja ja eksploziva Mr Vl Vladi adimir mir Kapor Kapor dip dipl.e l.el.i l.in n . TAK Hazardous Areas Tel:+381 (0)11 3423630/3429186 E-mail:vkapor/eunet.rs Ivica Ivic a Ba vansk vanskii dipl dipl.el.in .el.in .ELE .ELEM M & ELGO Beogr Beograd ad Tel:+381 (0)63 7126565 E-mail:
[email protected]
• Potreba za izučavanjem algoritama za sigurno kori šćenje eksploziva u industrijskee svrhe pojavila industrijsk poj avila se u 19. vijeku kada su učestale eksplozije koje su odnosile neprihvatljive gubitke u ljudskim životima kao i materijalnoj šteti. Najveća eksplozija u rudnicima sa podzemnom eksploatacijom desila se u
•
rudniku Laurel Mine u Virđiniji (SAD) 1884 godine koja je dovela do gubitka 112 života. Smatra se da je katastrofu prouzrokovala prekomjerna upotreba crnog baruta za odvijanje rudarskog procesa. U periodu 1901 – 1910 desile su se 111 velikih nesre ća, pri čemu se velikom nesrećom smatra ona koja je dovela do gubitka od najmanje 5 života. Ukupan broj poginulih u ovom periodu bio je 3.316, što je postalo neprihvatljivo, neprihvatl jivo, a konstatov konstatovano ano je da je najve ći broj ovih eksplozija neprihvatljivo, uzrokovan neodgovaraju ćom upotrebom crnog baruta koji je često inicirao prisutne metanske metanske oblake oblake ili ugljenu pra šinu. Kao ilustracija neodgovarajućeg koriš korišćenja eksploziva na fotografiji je prikazan rudar iz tog perioda koji koristi koristi rasvjetnu lampu sa otvorenim plamenom kod pripreme ž šar e za barut.
Kratki pregled pre gled i istorijat ist orijatt razvoja razvoja eksploziva ek sploziva pregled istorija eksploz iva j e sagorijevanje, dakle i eksplozija mogu će samo hemijskom • Poznato je da je reakcijom sa kiseonikom, iz vazduha ili čistim kiseonikom, ili pak nekim drugim agensom koji sadr ži kiseonik. Jedan od prvih materijala koji sadr že N O3) koji se kiseonik, ako ne i prvi takav materijal, je kalijum nitrat ( K često naziva indijska š alitra alitra. Ovaj materijal, dobro izmješan sa gorivim materijalom, kao što je ugalj mo že da gori lako i bez kontakta sa vazduhom, sve dok se sav ugljenik ne potro ši. Sagorijevanjem ugljenika produkuje se gas i toplota koja koja ga zagrijava zagrijava i time time dovodi do po većanja zapremina, odnosno do pove ćanja pritiska u zatvorenom volumenu. Ako se ovoj masi doda sumpor sagorijevanje je lak še, a ako se ona formira u granule dobija se barut, kao jedna od prvih eksplozivnih materij a koja se uglavnom, na žalost, koristila za izradu ubojnih sredstava.
• Dvadesetih godina 19. vijeka, otkriven je natrijum nitrat u prirodnom obliku u Čileu i Peru-u, nazvan je čileansa šalitra i ona predstavlja natrijum nitrat NaNO3 dobijen iz prirodnih izvora. Zajedno sa kalijum nit ratom on predstavlja jednu od komponenti komponenti crnog baruta.
• Crni barut je smeša sumpora, uglja i kalijum nitrata i svrstava se u je smeš kategoriju nižih eksploziva, radi relativno spore dekompozicije i stoga
•
niske brizance. Gasovi koji nastaju kod sagorijevanja sagorijevanja baruta ima ju dovoljnu energiju Crni barut ima malu energiju da lansiraju lansiraju zrno, zrno, ali ali ne ne i da uni uni šte čauru. Crni gustinu energije u poređenju sa modernim bezdimnim barutima , a osim toga produkuje dim koji otkriva polo žaj strelca. Sagorijevanje crnog baruta konvertuje u gas manje od polovine materijala. Ostatak formira s loj čađi koja u prisustvu vlage iz vazduha ima sna žno korozivno dejstvo. Osim od čileanske (natrijum nitrat NaNO3) ili indijske šalitre (kalijum nitrat KNO3), kiseonik se mo že se dobiti i na druge na čine, kao na primjer odgovarajućim zagrijavanjem šalitre sa azotnom kiselinom. Pre vi še od jednog vijeka poznat je kalijum k alijum h loratt ( kalijumova so hlorne kiseline kal ijum hlorat hlora KClO3) za koga je utvrđeno da , pomiješan sa gorivim materijama, čini veoma snažan eksploziv, ali je ta smješa veoma osjetljiva i mo že se inicirati niskim energijama trenja, zagrijavanja, ili udara da j e rad sa njim ekstremno opasan. Ipak, suv, u malim granulacijama i izme šan sa gorivim materijama, kao što je štirka, može se koristiti kao eksploziv sa pristojnom sigurnoššću za korisnike.Isk sigurno korisnike.Iskustvo ustvo je pokazalo da čist suv pamuk potopljen u azotnu kiselinu (HNO 3) predstavlja iskoristiv iskoristiv eksploziv.
• Nitroceluloza kao jedna od osnovnih komponenti ko mponenti baruta dobije se nitriranjem celuloze izlaganjem azotnoj kiselini ili nekom drugom nitrirajućem sredstvu kao što • • •
•
je kalijum nitrat. Proces kojim se celuloza se pretvara pretva ra u celulo zni nitrat i vodu pretvara odvija se na sledeći način: 3HNO3+ C 6 H 10O5 C 6 H 7 (NO2 )3O5 + 3H 2O Nitroceluloza (celulozni nitrat) je veoma zapaljiva smješa, a kao celulozna baza obično se koristi pamuk. Nitroglicerin se dobije laganim dodavanjem glicerina u koncentrovanu azotnu i sumpornu kiselinu, stal no mije mi ješanje u hladnom stanju, tako da je reakcija kiselinu, uz stalno stalno mije između glicerina i natrijumove kiseline slična reakciji sa pamukom. Kao rezultat ove reakcije NO2 grupe iz kiseline zamenjuju kiseonik u glicerinu, što uzrokuje da se relativno bezazleni materijal postaje opasan i osetljiv ekspl oziv nitroglicerin u formi tečnosti slične ulju, koja je u čistom stanju bezbojna, mada se na tr žištu pojavljuje kao blijedo žuta tečnost. Osim što je jako eksplozivan, on je i otrovan ne samo kod gutanja, nego i kod udisanja njegovih para, pa čak i u dodiru sa kožom, tako da i kap materijala koja padne na primjer na prst izaziva jaku j aku glavobolju. Nakon ponovljenih kontakata, neke osobe nemaju više glavobolje, ali on ipak ostaje otrovan kod eventualnog gutanja. Nitroglicerin se može smrznuti izlaganjem temperaturi ispod 11oC, ali se mora odmrznuti prije upotrebe upo trebe kao eksploziv. upotrebe Nitrocelulozu je razvio Frederik August Abel 1865 godine, a godinu nakon toga usledio je pronalazak dinamita od strane Alfreda Nobela. → →
• Neki od parametara koji definiš definišu karakteristike eksploziva su, između su, između između ostalog, ostalog, i: • Brizanca koja odražava razornu sposobnost eksploziva. eksploziva. Brizantan Brizantan je Brizantan je eksploziv koji, kod eksplozije, veoma brzo brzo dostiže svoja maksimalni pritisak i tako formira udarni talas koji uzrokuje razaranje okolnog materijala udarnom rezonancom, u kontaktu kontaktu sa nadzvučnim udarnim talasom.
•
Postoji mnogi testovi kojima se pokuš pokušavaju dati upoređenje raznih eksploziva, eksploziva, ali ni jedan nije dovoljan da se sa sigurnoš sigurnošću iskažu osobine eksploziva, te je često potrebno ponekad izvesti viš više takvih testova da se dobije kvalitetna slika. Jedan od testova testova je je test sa pijeskom je veoma pogodan da se procijeni reletivna reletivna brizanca brizanca eksploziva u odnosu na trinitro toluol (TNT).
•
Jedan od najbrizantnijih eksploziva je ciklotrimetilen trinitramin koji se još još naziva i RDX ili heksogen.. heksogen
Podela eksploziva iznesene ukratko ukazuju se da postoje najmanje dve • Prethodne činjenice, iznesene čine smeše sa šalitrom koje klase eksploziva , od kojih je u prvu grupu č
•
produkuju jednostavno jednostavno brzo sagorijevan sagorijevanje je i razvoj vrelih gasovit gasov it ih sagorijevanje razvoj vrelih gasovit produkata, pri čemu nakon sagorijevanja, preostaje oko polovine čvrstog ostatka, koji uzrokuju relativno mala razorna dejstva i stoga se nazivaju ni im eksplozivima eksplozivima. Druga klasa su eksplozivi eksplozivi koji reaguju u potpunosti i razvijaju velike koli čine vrelih gasova, te stoga su efekti ovakvih eksploziva mnogo razorniji. Ovi efekti su razlog da se ovi eksplozivi eksplozivima ma , ili po nekad detoniraju im eksplozivima nazivaju vi š šim i m eksplozivi Niži eksplozivi su oni kod kojih je brzina kroz materijal manja od brzine zvuka, a kod vi ših eksploziva je ova brzina nadzvu čna. Sagorijevanje kod nižih eksploziva je u obliku deflagracije, brzina mo že se zna čajno povećati kada je eksploziv pod visokim pritiskom ili temperaturom što je slučaj kada se eksplozija de šava u zatvorenom prostoru. U ni že eksplozive svrstavaju se baruti i izvjesne pirotehničke smeše
• Brzina detonacije kod vi ših eksploziva je ona kod kojih je udarni talas nadzvu čne brzine i obi čno je od 3000 do 9000 metara u sekundi. U skladu sa njihovom osjetljivo šću ovi se •
•
eksplozivi dijele na primarne i sekundarne eksplozive. Primarni eksplozivi su jako osjetljivi na udar, trenje, stati čki elektricitet, pa i elektromagnetno zra čenje. Grubo se mo že reći da su primarni eksplozivi oni koji su osjetljiviji od PETN (Pentaeritritol tetranitrat) koji ima relativni faktor efektivnosti od 1,66. Primarni eksplozivi često služe kao detonatori ili inicijatori većih količina sekundarnih eksploziva, jer je i mala koli čina reda miligrama dovoljna da inicira ve će količine sekundarnih eksploziva. Neki od primarnih eksploziva su aceton peroksid, amonijum permanganat, diazodinitrofenol, olovo azid, olovo pikrat, ivin fulminat, natrijum trihlorid, natrijum trijodid, nitroglicerin, srebro azid, fulminat srebra, tetrazin, itd.
primarnih ih, odnosno potrebna • Sekundarni eksplozivi su manje osjetljivi od primarn je relativno relativno veća energija za njihovo iniciranje. Međutim Međutim, manja osjetljivos osjetljivostt omogućava njihovu širu iru primjenu primjenu i čini ih bezbjednijim ih bezbjednijim za skladiš skladištenje i manipulaciju. Obi čno se iniciraju malim koli činama primarnog eksploziva. Primjeri sekundarnih eksploziva su TNT i ve ć pomenu pomenuti ti RDX. • Postoje i tercijarni eksplozivi , ponekad nazvani pirotehničke smješe, koji su tako neosjetljivi da ih je te ško aktivirati malim koli činama primarnih eksploziva, te je za inicijacij inicijaciju u potrebna i izvjesna koli čina sekundarnog eksploziva, prethodno iniciranog primarnim eksplozivom .
• Relativni faktor efektivnosti (R.E.) je mjera efektivnosti eksploziva koji se koristi za vojne aplikacije kao uporedni faktor u odnosu na TNT po težini. Njegovo poznavanje poznavanje omogu omogu ćava prora čun potrebne koli čine eksploziva koji treba da imaju isti efekat kao odgovaraju ća količina TNT. Dakle ve ći broj R.E. označava veću snagu eksplozije. U tabeli dole date su karakteristike nekih eksploziva.
Eksploziv
Gustina (g/cm3)
Brzina udarnog R.E. talasa (m/s)
1,123
5.270
0,42
1,7
400
0,55
1,6
8.100
1,6
1,654
6.900
1
Amatol (70% TNT + 20% AN
1,548
6.570
1,17
Tetritol (70% Tetril + 20% TNT)
1,707
7.370
1,20
Tetril
1,73
7.570
1,25
PETN
1,773
8.400
1,66
RDX (1,3,5-Trinitro1,3,5-triazin)
1,82
8.750
1,6
Amonijum nitrat (AN) ANFO (75% KNO3 + 15%C + 10%S Eritritol tetranitrat TNT
• Osim po efektivnosti , eksplozivi se kategori ši i po drugim elementima, od kojih je za temu ovog rada bitna „osjetljivost“ koja označava najmanju energiju udara, trenje ili zagrijavanja koja je potrebna za akti viranje, odnosno detonaciju određenog eksploziva . Relativna Relativna osjetljivost osjetljivost nekog eksploziva nije uvijek proporciona proporcionalna kriterijuma. a. Neki od proporcionalna po ova tri kriterijum ispitivanja ispitivan ja koja služe određivanju osjetljivosti eksploziva su :
• Osjetljivost na udar koja se izra žava u rastojanju sa kog se teg standardne standardne težine mora ispustiti tako da prouzrokuje eksploziju. • Osjetljivost na trenje koja se izra žava od efekata klatna određene te žine koje struže kroz eksploziv dok ne dođe do paljenja , odnosno eksplozije. • Osjetljivost na zagrijavanje koja se izra žava u temperaturi kod koje dolazi do eksplozije.
Klasifikacija prostora ugro enih eksplozivima
• - Prostori ugroženi od eksploziva u obliku pra šine, sublimata, kristala vlažnog eksploziva, eksploziva u plasti čnom, želatinoznom, ili gasovi tom stanju, k oji oji se utvrđuju standardom SRPS N.S8.006, • - Prostori ugroženi od eksploziva, gasova, para, maglica, koji se utvrđuju standardom SRPS N .S8.006, kao i standardom SRPS EN 60079-10, • - Prostori ugroženi od eksploziva, gasova, para, maglica, koji se utvrđuju standardom SRPS N .S8.006, kao i standardom SRPS EN 60079-10 i standardom SRPS N.S8.008, • - Prostori ugroženi od eksploziva i pra šina koji se utvrđuju standardom SRPS EN 60079-10-2 i standardom SRPS N.S8.008.
• Mada se srpska tehni čka regulativa usaglašava sa evropskom, u ovom područ ju ne postoji postoji regulativa regula tiva na nadnaciona nadnacionalnom lnom regulativa
• •
•
nivou, te je jasno da se primjenjuju srpski standardi SRPS N.S8.006 i SRPS N.S8.010. N.S8.010. U smislu smislu ovih standarda standarda definisane su zone opasnosti kao: Zona opasnosti E0: – Prostor u kojem eksploziv pra ši, isparava, odnosno sublimira stalno, uz mogu ćnost trajnog dodira eksploziva sa elektri čnim uređajima, Zona opasnosti E1: – Prostor u kojem eksploziv pra ši, isparava, odnosno sublimira samo povremeno, a dodir eksploziva sa elektri čnim uređajima mo že biti samo u nenormalnim uslovima. Zona opasnosti E2: – Prostor u kojem eksploziv ne pra ši, ne isparava, odnosno ne sublimira ali mo že doći do inicijacije eksploziva sa elektri čnim uzročnikom samo u izuzetnim okolnostima (na primer skladi šta eksploziva u pakovanju za daljnji transport).
Karakteristike eksploziva u odnosu na gasovite i/ili pra škaste materijale 1. Za razliku od gasovitih, prašškastih materijala, mnogi standardni pojmovi koji gasovitih, pa i pra su bitni kod pomenutih materijala nisu primjenjivi kod eksploziva. Na primjer granice eksplozivnih koncentracija (LEL i UEL) nisu primjenjivi za eksplozive, iz razloga što eksplozivi imaju inkorporiran oksidans, o ksidans, te se mogu inicirati u svim količinama, pri čemu su samo efekti zavisni od vrste i količine eksploziva, ali ne i mogućnost inicijacije koja zavisi od osjetljivosti, ali ne i n epostojećih granicama nepostoj eksplozivnosti.
2. Jedna od bitnih razlika u odnosu na gasne gasne smje sm ješe su i minimalne energije paljenja smje kod eksploziva. Dok je kod gasova i para eksplozivne grupe IIA minimalna energija paljenja reda 200μJ, kod gasova i para eksplozivne grupe IIB reda 60μJ, a kod gasova eksplozivne grupe IIC reda 20μJ, precizniji podaci o minimalnim energijama paljenja eksploziva nisu dostupni u literaturi, ali s e u njoj može pronaći podatak da se su one čak i reda 0,01 μJ naravno za osjetljive eksplozive . Za primarne i više eksplozive ove su energije veoma male, te ih je teško mjeriti, ali je moguće je da su ovi o vi podaci poznati, ali ispitivanja nisu javna, obzir om om na karakter proizvoda.
regulativ • U italijanskoj regulativi regulativii postoji Klasa 1 koja se dijeli na zone 0, 1 i 2, što liči na našu podjelu.
•
Bilo bi potrebno izraditi novu novu regulativu regulativu iz iz ove oblasti, oblasti, imaju imaju ći u vidu izneseno naprijed, sa idejom da se daju jasnije smjernice za kla sifikaciju ugroženih prostora. Ovo bi moralo uklju čiti i smjernice za razli čite vrste eksploziva, kako za primarne, tako i sekundarne i tercijerne eksplozive, uzimaju u obzir i bitne faktore, kao što je osjetljivos osjetljivostt eksploziva, temperatura temperat ura paljenja, odnosno razlaganja eksploziv eksploziva. a.
Protiveksplozivna zaš tita tita prostora ugro enih eksplozivima
• Zona E0: • Električni uređaji • Upotreba električnih uređaja se u zoni E 0 u načelu izbegava, ako to nije neophodno. Ako je ugradnja ipak neizbe žna, mora se posti ći dovoljna dovoljna sigurnost u odnosu na uticaje okoline kao što su termi čki, mehanički, korozivni, elektri čni i elektrostatički. U tretiranim prostorima za elektri čne uređaje koji mogu biti uzro čnik paljenja u normalnom stanju mogu se koristiti sledeće vrste zaštite: • Stepen zaš zaštite IP 65 (prema SRPS IEC 529), uz sve priklju čke osigurane od • • • •
popuštanja, U zaš zaštiti ExdIIBT (nepropaljivo kućište te – – neprodorni – neprodorni oklop) ili vi še uz najmanji stepen za štite od prodora pra šine IP54, U zaštiti ExpIIT uz najmanji stepen za štite od prodora vode i pra šine IP54 ili više, U zaštiti Exm IIT.
• Za uređaje koji mogu biti uzro čnik paljenja samo u nenormalnoj pogonskoj situaciji mogu se koristiti slede će zaš zaštite: • Stepen zaštite IP 65 uz sve priklju čke osigurane od popu štanja, • U zaštiti ExdIIBT (nepropaljivo kućište – neprodorni oklop) ili vi še uz • • • • • • •
najmanji stepen za štite od prodora pra šine IP54, U zaštiti ExpIIT uz najmanji stepen za štite od prodora vode i pra šine IP54 ili više, U zaštiti Exm IIT, U stepenu za štite IP54 uz sve priklju čke osigurane od popu štanja, U „ povećanoj sigurnos sigurnosti ti “ ExeIIT sa stepenom za štite IP54 U samosigurnoj izvedbi Exib IIBT IIBT. Temperaturna klasa uređaja određuje se temperaturom inicijacije ili razlaganja eksploziva, čije se vrijednosti mogu naći u literaturi. Svetiljke moraju biti izvedene kao napred, ali moraju imati meha ničku zaštitu koja zadovoljava ispitivanjima prema 22.3.1 i 22.3.2 standa rda SRPS N.S8.011 energijom od 7J.
• Zona E1: • Dozvoljena zaštita električnih uređaja u zoni E1 su sve vrste zaštite dozvoljene u zoni E0. Aktivni delovi uređaja koji mogu biti uzročnik paljenja u normalnom • • • • •
pogonu mogu biti u jednoj od vrsta zaštite kako sledi: - U stepenu zaštite najmanje IP54 (prema SRPS IEC 529), uz priključke zaštićene od popuš popuštanja. - U zaštiti ExdIIBT (nepropaljivo kućište – neprodorni oklop) ili više uz najmanji stepen zaštite od prodora prašine IP54, - U zaštiti ExpIIT uz najmanji stepen za štite od prodora vode i prašine IP54 ili više, - U zaštiti Exm IIT, - U zaštiti Exib IIBT uz stepen zaštite od prodora vode i prašine
• Aktivni dijelovi uređaja koji mogu biti uzro čnik paljenja u samo u slu čaju kvara mogu biti u jednoj od vrsta za štite kako sledi: najmanje IP54 uz priklju čke zaštićene od popu štanja. • - U stepenu za štite najmanje • - U zaštiti ExdIIBT (nepropaljivo kućište – neprodorni oklop) ili vi še uz najmanji stepen za štite od prodora pra šine IP54,
• - U zaštiti ExpIIT uz najmanji stepen za štite od prodora vode i pra šine • • •
IP54 ili više, - U zaštiti Exm IIT, - U zaš zaštiti Exib IIBT uz stepen zaš za štite od prodora vode i pra šine - U stepenu za štite IP44 (priklju čne kutije IP54) uz sve priklju če osigurane od popuštanja, - U stepenu za štite ExeIIT ,
• • - U zaštiti ExibIIBT.
• 7.2.3. Zona E2:
• •
U zoni E2 dozvoljena je upotreba u potreba svih vrsta zaštite prikladnih za zone E0 i E1. Osim toga, ak tivni tivni delovi uređaja koji mogu biti uzročnik paljenja u normalnom pogonu mogu biti z mehaničkom stepenu zaštite IP44 (?). Dozvoljena Dozvoljena je upotreba mjernih signalnih, ur eđaja eđaja u zaštiti Exi sa stepenom sigurnosti u skladu sa SRPS N.S8.301, sa zaš zaštitom iskrećih uređaja u stepenu zaš zaštite najmanje IP43. Najmanji stepen zaš zaštite za svetiljke je IP44 (?), a ako je izložen mehaničkim oš oštećenjima onda je neophodna mehanička zaštita.
• Za eksplozive temperature paljenja, odnosno razlaganja 160 oC ili viš više, povr šinska o temperatura ne sme preći 120 C. Za one niže temperature ona ne smije premašiti 2/3 temperature paljenja eksploziva. Za zonu E2 i kratkotrajna zagrevanja do 5 sekundi, povr šinska temperatura ne sme prema šiti temperaturu paljenja (razlaganja) eksploziva.
Kritički osvrt na sekundarnu eksplozivnu za štitu u prostirima ugro ženom eksplozivima
• • •
Zaštita Exd (Neprodorni oklop) Zaš Princip: ograničenje eksplozije na zatvoreni volumen ku ćišta uređaja, Nosilac zaš zaštite: kućište,
• Uređaji Exd baziraju se na spsobnosti ku ćišta uređaja da izdr ži pritiske unutrašnje eksplozije bez plasti čnih deformacija i da spre či probojno paljenje. Za eksplozivnu grupu IIB ispitivanje se izvodi stehiometrijskom smje šom etilena sa vazduhom. Kako bi se ponašalo kućište u slučaju unutrašnje eksplozije eksploziva, posebno viših eksploziva nije poznato, ali se mo že pretpostaviti. Dakle ne postoji nikakav dokaz da ova vrsta uređaja pruža bilo kakvu zaštitu od eksplozije eksploziva
Samosigurnost Exi
• Zaštita Ex ib IIBT, ograničava energiju strujnog kola ispod minimalne energije paljenja gasova eksplozivne grupe IIB, Za podsjećanje napomenućemo da je energija paljenja gasova grupe IIA reda veličine 200μJ, za gasove grupe IIB oko 60μJ, dok je za najopasnije gasove (po (p o ovom kriterijumu) gasove grupe IIC minimalna energija paljenja reda 20 μ. Ako to poredimo sa energijama paljenja, a posebno primarnih i osjetljivih eksploziva vidimo da nam čak i zaštita ExibII CT ne pruža, a posebno ne, dokazanu sigurnost.
Zaštita od prodora pra šine Jedino što možemo u ovom stanju tehničkih saznanja je sprečavanje ulaska eksploziva unutar kućišta, dakle zaštitom od prodora vode i čvrstih tijela (dakle i prašine) unutar kućišta uz istovremeno ograničenje temperature spoljne povr šine kućišta na vrijednost dovoljno ispod temperature inicijacije ili razlaganja eksploziva. M eđutim, zahtjevani stepeni zaštite od prodora čvrstih tijela i praš prašine su opet, prema standardu SRPS N.S8.010 ni n iži nego oni zahtjevani za zaštitu od eksplozije praškastih materijala. Iz gore navedenog vidi se da su prihvatljivi i uređaji u zaštiti IP44, čak i za zone E1. Iz ovoga bi se moglo moglo zaključiti da je, na primjer prašina ugljena, ili prašine žitarica, opasnija od prašine čak i osjetljivih eksploziva. Naravno da ovo ne odgovara istini, ne potcjenjujući opasnost od eksplozije organskih neorganskih praš prašina. Smatramo da je neophodno zahtijevati stepen zaštite od najmanje IP 65, a u zoni E1 i IP66 i IP67, posebno za više eksplozive. Smatramo da je od konvencionalnih zaštita prikladna zaštita Exp, posebno za veća razvodišta, koja opet u principu p rincipu treba izbjegavati u ugroženom prostoru.
Ostale preporuke
• U prostorima ugro ženim eksplozivima eksplozivima potrebno potrebno izbjegavati izbjegavati postavljanje postavljanje električnih uređaja, uređaja, ali i drugih uzro čnika paljenja osim kad je to •
•
neophodno. Još je bitno pomenuti pomenuti da je od tri dijela eksplozivne eksplozivne za za štite (primarn (primarna, a, sekundarna i tercijerna eksplozivna za štita), najvažnija primarna i tercijarna tercijarna eksplozivna za štita. U primarnu za štitu bi posebno uklju čili savr šenu tehnolo šku disciplinu, bez koje su sve tehni čke mjere malo efektivne. Stoga je kvalitetna kvalitetna procjena opasnosti, opasnosti, propisivanje propisivanje za štitnih mjera i njihova kontrola nezamjenjiva u ovim uslovima. Bez obzira na tehni čke i organizacione organizacione mjere, vjerovatno ća eksplozije nije mala, što pokazuje i iskustvo, te stoga veliku pa žnju moramo posvetiti mjerama tercijarne zaštite, odnosno za štiti od posljedica eksplozije, eksplozije, odnosno od širenja eksplozije na prostore koji u prvom akcidentu nisu zahvaćeni. Ostavimo to nekom slijede ćem radu, jer za to ovdje nemamo mjesta.
Zaklju ak:
• Iz gore navedenog lako je zaklju čiti da je tehni čka regulativa koja tretira oblast eksplozivne za štite u prostorima u kojima se proizvode, pr erađuje ili skladišti materijal koji se svrstava u eksplozive veoma oskudna, nedorečena, bazirana na pretpostavkama koje su veoma proizvoljne, pa i netačne, kako na nacionalnom nacionalnom tako na žalost i na nadnacionalnom nivou.
•
Stoga je želja autora da ovim veoma kratkim radom uka žu na ove nedorečenosti i da iniciraju ozbiljan rad na dogradnji ili dopuni posto jećih relevantnih relevantn ih standarda, ili jo š bolje na dono donošenju novih, uz saradnju saradnju korisnika, korisnika, proizv ođača i drugih zainteresovanih strana, što bi zaštitnu vrijednost postrojen postrojenja ja dovela na racionalna ulaganja. ulaganja. na optimalan nivo uz racionalna Nemamo Nemam o iluziju da bi neke neke tehničke mjere mogle zamijeniti vanrednu tehnolo šku disciplinu koju rad u ovim prostorima zahtjeva, kao ni iluzij u da bi te mjere dovele dovele do apsolutne apsolutne sigurnosti sigu rnosti ovakvih sigurnosti ovakvih postrojenja, ali bi procesi koji uklju uključuju rad sa eksplozivima bili bezbjedniji, uz prihvatljiva ulaganja.
