1. GAIA
SEI URTE BITARTEKO HAURREN EZAUGARRI NAGUSIAK. BERE GARAPENEAN ERAGITEN DUTEN FAKTORE NAGUSIAK. ETAPA ETA MOMENTU ESANGURATSUENAK. LEHEN URTEAN HAURRAK DUEN GARAPENA. HELDUEN PAPERA.
SARRERA
1. 0-6 URTE BITARTEKO HAURREN EZAUGARRI NAGUSIAK
a) Izaki globala b) Sexua du c) Izaki bakarra, zoragarria, errepikaezina eta mugatua d) Izaki dinamikoa da, uneoro garatzen ari da. e) Eraikitzen duen izakia da. f ) Soziala da.
2. GARAPENEAN ERAGITEN DUTEN FAKTORE NAGUSIAK
2.1.- Teorietara hurbilketa
Teoria kognoszitibo-eboluzionistak (Piaget, Vigotsky)
Inguruneak aprendizaian duen eraginean oinarritutako ikuspuntua (Skinner, Paulov, Albert Bandura)
Ikuspuntu etologikoa (Lorenz eta Tinbergen)
Ikuspuntu ekologikoa (Brofenbrenner)
2.2.- Garapen hitzaren kontzeptua (hazi, heldu, kanpo-barne faktoreak
3. GARAPENEKO ETAPA ETA MOMENTU ESANGURATSUENAK
3.1.-Haur garapena lantzen duten aditu ezberdinen etapak
Arnold Gessel
Henri Wallon
Sigmund Freud 1
Jean Piaget
Life-Span
3.2.- Haur garapeneko momentu esanguratsuenak -
Barrea
-
8. hilabeteko angustia
-
lehenengo pausoak
-
hizkuntzaren agerpena
-
Aurkakoaren krisia (crisis de oposición)
-
Egozentrismoaren desagerketa
4. LEHEN URTEAN HAURRAK DUEN GARAPENA
4.1.- Maila fisikoa (pisua, altura eta hortzak) 4.2.- Maila neurologikoa (errefleju arkaikoak) 4.3.- Maila kognitibo-motorea (apenas mugitzetik ibiltzera iristen da) 4.4.- Zentzuen maila eta maila perzeptiboa : Dastamena, usaimena,ukimena, ikusmena, entzumena. 4.5.- Maila sozio-afektiboa 4.6.- Hizkuntza eta komunikazio maila
5. HELDUEN PAPERA
5.1.- Familia 5.2.- Hezitzailea. Irizpide metodologikoak:
Globalizazio printzipioa
Afekto eta erlajazio printzipioa
Autonomia printzipioa
Indibidualizazio printzipioa
Ikasten ikasteko printzipioa
Jokuaren printzipioa
Hezkuntza koherentearen printzipioa
ONDORIOAK 2
SARRERA
Orain aztertuko dudan gaia, haur hezkuntzan dauden haurren garapen psikologiko, biologiko eta sozialetaz mintzo da; hau da, 0-6 urte bitartekoena. Zalantzarik ez dago, hezkuntza eskuhartze edo praktika on bat egiteko, ezinbestekoa dela haurrak ezagutzetik hastea, eta horretarako nola formatzen den, nola barneratzen dituen gauzak, datuak nola prozesatzen dituen... jakin behar dugu. Guzti hau jakinik, errazago izango zaigu (hezitzaileoi) gure lana ahalik eta hobekien betetzea.
Haurtzaroa, izaki bizidun guztiok pasatzen dugun bizitzako etapa bat da, eta etapa horrek, ezaugarri, behar, gaitasun, eta identitate propioak ditu. Horregatik, beharbeharrezkoa da etapa honetako haurraren ezaugarri orokorrak jakiteaz gain, portaeran (conducta) ze aldaketa gertatzen diren eta aldaketa horiek zergatik gertatzen diren ezagutzea. Honetaz gain, ulertu behar dugu, gaitasun mentalak barneratzeko edo asimilatzeko prozesua zein den, zeren gaitasun mental horiei esker, gorengo mailako beste ezagutza batzuk barneratzen dira. Azken finean, hau guztia ezagutu behar dugu (zertarako?) irakaskuntza-ikaskuntza prozesu osoan gela barneko bizi kalitatea hobetzeko helburuz.
*Oharra: gai honetan behin baino gehiagotan aipatuko dut haurren adina. Baina oso kontutan izan behar da, aipatutako adin hori ez dela zehatz-mehatza, alegia, haur batetik bestera aldatu egingo dela, eta hala izanik ere, normaltasunez hitz egiten ari garela.
3
1.- 0 - 6 URTE BITARTEKO HAURREN EZAUGARRI NAGUSIAK.
Zer da haur bat? Haur bat, izaki global, sexua duena, bakarra, zoragarria, errepikaezina eta mugatua da. Horretaz gain, garatzen ari da biologikoki, psikikoki eta sozialki. Eta bera bizi den ingurune sozialarekin duen interakzioari esker, bere pertsonalitate propioa eraikitzen ari da. Definizio honetatik, haurrek ezaugarri hauek ondoriozta daitezke:
a) Izaki GLOBALA da
Haurrak inguruan duen mundua perzibitzeko eta ezagutzeko duen modua globala da, hau da, bere ezagutza eskema sortzen ditu duen eremu biologiko, psikiko eta sozialari esker. Eremu edo dimentsio horiek, elkarren artean erlazioan daude haurtzaroko etapa guztian.
b) SEXUA duen izakia da
Sexuak ezaugarri propioak ditu. Hau da, neska eta mutilak fisikoki ez gara guztiz berdinak, eta horrek eragina du garapenean eta honekin zuzenean erlazionatuta dauden beste eremuetan ere (bizitza sozialean...)
c) Izaki BAKARRA, ZORAGARRIA, ERREPIKAEZINA eta MUGATUA
Haur bakoitzak bere esperientzia propioak bizitzen ditu. Nahiz eta helduak egoera bera eskaini bi haurrei, bakoitzak bere esperientzia biziko du, eta inoiz ez dira bi esperientzia horiek berdinak izango. Esperientzia hauek, haur
bakoitzari, modu
ezberdinean sentitzeko, pentsatzeko eta aktuatzeko aukera eskaintzen dio. Horregatik esaten da izaki bakarrak (único, originalidad) dela. Bestalde, gaitasunak asko dira, baina ezberdinak eta mugatuak dira, izakia bera mugatua den bezala. Alegia, haur bakoitzak bere mugak ditu, eta ahal den neurrian, bakoitza bere gorengo mailara irits dadin saiatu behar gara. Haur bakoitzak ezaugarri eta gaitasun jakin batzuk dituelako, irakas-kuntza-ikaskuntza prozesuan indibidualizazio printzipioa kontuan hartu behar dugu, haur bakoitzaren garapen maila eta erritmoa errespetatuz. 4
d) Izaki DINAMIKOA da, MOMENTUERO GARAPENEAN DOA
Haurra jaiotzen den unetik, heldutasun osoa lortu arte, bere garapen prozesua ez da geratzen. Une batzuetan garapeneko alor bat gehiago garatuko da bestea baino, esaterako, 0-1 urte: mugimenduan aldaketa handia (honekin, espazioan kokatzen ikasten du); 1-2 urte: ahoz-hizkuntza..
e) ERAIKITZEN DUEN izakia da
Haurraren garapen fisiko eta motorikoari esker, bere ingurunean aktiboki interaktuatzen edo eragiten du. Interakzio honi esker, bere hipotesi propioak sortuko eta egiaztatuko ditu (ekintzaren bidez), alegia, munduaren ezagutza eraikitzen joango da. (Piaget-en teoria azaldu daiteke pixka bat: etapa ezberdinak, eta ezagutzak barneratu ahala etapa batetik bestera...)
f) Izaki SOZIALA da
Nahiz eta orain arte aipatu haurra bakarra dela, hazteko erritmo propioa duela..., haurrak bere pertsonalitatea eraikitzen du bera bizi den ingurunearekin erlazionatzen edo interakzionatzen duen heinean. Haurra, jaiotzen den momentutik talde ezberdinetako partaide da: familia, auzoa...
Azterketa txiki hau eginez, haurrak garapeneko etapa ezberdinetik igaro ahala, aldatzen ari dela ikusi dugu, eta honela, bere pertsonalitatea eraikitzen ari da: biologikoa, kognitiboa eta soziala. Baina, nola gertatzen dira aldaketa horiek? Zergatik edo nola pasatzen dira haurrak etapa
batetik bestera? Galdera hauei erantzunez,
hurrengo atalari sarrera emango diot. Bertan, besteak beste, gai hau landuko da: haurraren garapenean zein faktorek eragiten dute? Galdera honen erantzuna ezagutzeak, informazioa emango digu gure lana diseinatzeko eta planifikatzeko.
5
2.- GARAPENEAN ERAGITEN DUTEN FAKTORE NAGUSIAK.
Atal hau sakonki lantzen hasi aurretik, indar gehien hartu-izan duten teoria edo ikuspuntu batzuk gogoraraziko ditut:
2.1.- TEORIETARA HURBILKETA
Lau eredu ezberdin nagusitzen dira:
a) TEORIA KOGNOSZITIBO-EBOLUZIONISTAK (Piaget, Vigotsky) Teoria hauen ustez, haurrak garatzen dira eta beraien portaera (conducta) aldatzen dute, (zergatik?) batez ere, beraien ezagutza mailan eta gaitasun intelektualean aldaketak gertatzen direlako.
b) INGURUNEAK APRENDIZAIAN DUEN ERAGINAN OINARRITUTAKO IKUSPUNTUA (Skinner, Paulov, Albert Bandura) Hauen ustez, gizakion portaeraren zati handi bat, batez ere portaera soziala, barneratu edo jaso egiten dugu (adquirir), ez da guztiz innatoa, baina onartzen dute faktore biologiko eta kognitiboek giza garapenean nolabaiteko eragina dutela. Aurreko teorikoekin alderatuta, hauek ez dute onartzen portaeran gertatzen diren aldaketak, beti geroz eta gaitasun kognitibo hobeagoetan erreflejatzen direla.
c) IKUSPUNTU ETOLOGIKOA (Lorenz eta Tinbergen) Teoriko hauek, portaera aldaketak azaltzen saiatzen dira, aldaketak hori probokatu duen kausa eta zergatiaren bidez. Zergati hauek determinatzaile innatoak (ingurunea, esperientziak, norberaren egoera fisiko eta emozionala) edo determinatzaile ebolutiboak izan daitezke. Batez ere portaera innatoak aztertzen dituzte, eta honela definitzen dituzte: unibertsalak dira, estereotipatuak, ezin dira ikasi eta inguruneak oso gutxi eragiten du bertan. d) IKUSPUNTU EKOLOGIKOA (Brofenbrenner) Azken urte hauetan indarra hartzen ari den teoria bat da. Hauek, haurraren garapena aztertzen dute, baina beti kontestuan, zeren hauen ustez, haurraren garapena ez da inoiz laborategian gertatzen, baizik eta ingurune sozio-kultural zabal batean gertatzen 6
da: etxean, familian, eskolan, lagunekin, irakasleekin... Horregatik, inguruneak haurrarengan duen eragin mota aztertzen dute.
Brofenbrenner-ek sistema ezberdinetaz hitz egiten du:
Mikrosistema: haurrak gertuen duena da: familia, eskola, lagunak... Normalean konstantea da, baina haurra hazten doan heinean aldatzen doa.
Mesosistema: mikrosistemen artean gertatzen diren erlazioak dira.
Exosistema: haurrak berak eszenatoki honetan ez du zuzenean parte hartzen baina berarengan eragina du. Adib. gobernua, eskolako zuzendaritza...
Makrosistema: kultura, balore, sinismen...-en eragina. Normalean aurrekoak baino sistema egonkorragoa da, baina aldaketak ere gerta daitezke, esate baterako, politika konserbadore batetik liberak batetik pasatzea.
2.2.- GARAPEN HITZAREN KONTZEPTUA
Garapen hitzaren barnean, bi kontzeptu ezberdindu behar ditugu: * Hazkundea: gorputzeko masaren haunditzea da. * Heldutasuna: aldaketak morfologiko mailan eta portaeran.
Beraz, zer da GARAPENA? Maila fisiko eta psikologikoan gertatutako aldaketa kualitatibo eta kuantitatiboen sekuentzia ordenatu bat da (hau da, aldaketek orden logiko bat jarraitzen dute), eta zuzenean eragiten dute portaeran, eta pentsatzeko eta sentitzeko moduan. Aldaketa fisiko eta psikologiko horiek faktore ezberdinengatik gertatzen dira. Garapena baldintzatzen duten faktore hauek barnekoak hala kanpokoak izan daitezke:
-
Kanpoko faktoreak: o Alimentazioa eta nutrizioa: etapa kritiko batean nutrizio txar batek eragin kaltegarriak edota irreversibleak izan ditzake. o Ingurugiroko ezaugarriak (variables ambientales): osasun baldintzak, gaixotasun arin edo kronikoa, habito sozialak... o Klima afektiboa: klima afektibo lasai, egonkorra eta aberatsa izan behar du.
7
o Estimulazioa eta esperientziak: haurrak barneratzen dituen estimulazio eta esperientziak.
-
Barneko faktoreak: o Karga genetikoa o Sistema nerbiosoaren heldutasuna o Sistema endokrinoaren heldutasuna
Atal honekin amaitzen dugu, esanez, garapena etapa edo denbora zehatz batean gertatzen dela, eta etapa horretan, haurrak predisposizio handia daukala gaitasun batzuk barneratzeko. Predisposizio hori, haurraren heldutasun mailaren araberakoa izaten da, hau da, ezinbestekoa da oinarri fisiologiko bat izatea, honela, haurrak izango dituen esperientzia berrien bidez, portaera berriak ikasiko ditu. Horretaz gain, predisposizio hori, barneko (gaitasun kognitiboak, predisposizio genetikoa eta heldutasuna) eta kanpoko (ingurune fisikoa eta soziala) faktoreengandik ere baldintzatuta dago. Guzti honek eragingo du haurraren portaeran, eta portaera horiei esker, haurraren garapena aldatzen eta konfiguratzen joango da.
8
3.- GARAPENEKO ETAPA ETA MOMENTU ESANGURATSUENAK.
3.1.- HAUR GARAPENA LANTZEN DUTEN ADITU EZBERDINEN ETAPAK. Ondoren aipatuko ditudan autoreek, harren garapenean adituak dira, eta hazkundea eta haur portaerak etapa ezberdinetak kokatzen dituzte.
3.1.1. ARNOLD GESSEL
Autore honen arabera, garapena jarraia da (progresiboa) eta sistema nerbiosoaren heldutasunak determinatzen du.
3.1.2. HENRI WALLON
Haurra aztertzen du beti bi gauza kontutan hartuta: baldintza fisiologikoak eta inguruneko baldintzak (ambientales). Bere ustez, bi hauen arteko elkarrekintzaren bidez sortzen da portaera. Wallon-en hitzetan, ez da posible biologikoa eta soziala separatzea, dena azken finean, elkarreraginean baitago. Wallon-en ustez, garapena ez da jarraia, etapa edo fase batzuk daude. Eta garapen horretan lau “dominio” daude, eta jarraiak edo sucesivo-ak dira, hau da, hirugarrena lortzeak, esaterako, aurreko biak lortuak dituela adierazten du... -Afektuaren dominioa -Mugimenduaren dominioa -Ezagutzaren dominioa -Pertsona (garapenaren gorengo helburua da)
Garapenean 7 etapa bereizten ditu:
1) Umetoki barneko bizitza
2) Mugimendu inpulsiboen etapa (0-6 hilabete): mugimenduan aldaketa handiak daude, begiradaren bidez helduekin lehen interkanbioak gertatzen dira...
9
3) Etapa emozionala (6-12 hilabete): haurrak soilik bere beharrak ikusten ditu eta berehala asetzea nahi du. Ez du bereizketarik egiten bere gauza eta kanpoko munduarenen artean. Helduaren papera haurraren beharrak asetzean datza. Lehen erlazio sozialak hasten dira.
4) Etapa sensoriomotorra eta proiektiboa (1-3 urte): objetuak manipulatzen hasiko da. Mugikortasun handia du eta desplazamenduei esker esperientzia berriak biziko ditu. Hizkuntza agertuko da eta honek portaeran aldaketa handia suposatzen du. 5) Personalismoaren etapa (3-6 urte): bere “ni” indarrean jartzen da, helduarekiko independentzia lortu nahi du. Uneoro atentzioa lortu nahi du, eta horretarako estrategia ezberdinak erabiliko ditu. Sentimendu berriak agertuko dir: frustrazioa, kooperazioa, norgehiagoka... Gero eta gehiago sozializatzen hasiko da. Pentsamendua erabiltzen du.
6) Etapa kategoriala (6-11 urte)
7) Gaztaroa eta nerabetzaroa
3.1.3. SIGMUND FREUD
Freud-ek batez ere pertsonalitatearen garapena aztertzen du, eta hor etapa batzuk bereizten ditu, haurrak plazerra gorputzeko zein ataletan aurkitzen duenaren arabera. Segun eta haurrak esperientzia horiek nola bizi dituen (satisfazioa, frustrazioa...) pertsonalitatean egitura zehaztuko dute. Beraz, garapenean 5 fase edo etapa bereizten ditu:
a) Aho fasea (0-1 urte): plazerra ematen dio organoa ahoa da. Ahoaren bidez haurrak objetuak ezagutzen ditu. Elikagaiak ahotik sartzen ditu
b) Uzki fasea (1-3 urte): plazerra ematen dio organoa uzkia da, eta plazerra ematen dio kakak eusteak eta kanporatzeak.
10
c) Fase falikoa (3-5/6 urte): bere organo genitalek atentzioa deituko die, bere organoak manipulatuz gozatuko du. Bere sexu organoekiko kuriositatea izango du, baina baita besteen organoekiko ere. Honela, ezberdintasunak deskubrituko ditu eta sexu batekin identifikatuko da.
d) Latencia fasea (6tik pubertaterarte)
e) Genital fasea (pubertate garaia)
Freud-en ustez, oso garrantzitsua da nola bizitzen diren etapa haueta-ko bakoitza, arazoak suertatzen badira, haurra oraindik gainditu ez duen etapa horretan “ataskatuta” geratzea gerta daiteke (adi. aho faseko beha-rrak ongi gainditu ez dituen haur batek, ondorengo etapetan fijazioa izan dezake aho etapako zerbaitekin: behatza txupatzea, objetuei koska egitea..), edo atzeko etapa batera bueltatzea (adib. 5 urteko haur batek anai txiki bat izan du, eta 5 urteko hori berriro esfintereak deskontrolatzen hasi da).
3.1.4. JEAN PIAGET
Piagetek aztertzen du garapena oinarrituz inteligentziaren garapenean, eta hau, ingurunera egokitzeko prozesu aktibo bezala ulertzen du. Garapen kognitiboan etapa edo estadio ezberdinak bereizten ditu. Etapa bakoitzean, norberak eskema edo modu propioak erabiltzen ditu arazoak konpontzeko, beti ere, oreka aurkitzea helburu delarik. Piageten ustez, garapena, oreka gutxiagoko etapa batetik goragoko edo oreka gehiagoko beste etapa batetara pasatzea da. Etapa bakoitzean bi fase daude, lehenengoa prestakuntza fasea da, eta bigarrena ekintzarena. Periodo edo etapa hauek sucesivo-ak dira, hau da bat bestearen atzetik lortzen da, eta ez dute koinziditzen beti adin kronologiko zehatz batekin.
Piagetek garapenean lau estadio edo etapa bereizten ditu, eta hauetako bakoitzaren barnean, beste azpi-estadio batzuk definitzen ditu:
1) Periodo sensoriomotorra (0-2 urte): izenak berak dioen bezala, etapa honetan berebiziko garrantzia dute zentzuek eta mugimenduak inteligentziaren 11
konfigurazioan. Periodo honen barnean 6 subestadio daude eta hauetako bakoitzean zentzumen edo arlo bat nagusitzen da bereziki. Periodo honetan haurrak egiten duen aurkikuntzarik nagusiena zera da: “permanencia del objeto”, hau da, nahiz eta objetua ez ikusi, ohartzen da objetu hori existitzen dela.
2) Eragiketa aurreko etapa (preoperatorio) (2-6/7 urte): etapa honetako ezaugarririk nagusiena, pentsamendu sinbolikoaren agerketa eta desagerketa graduala da. Agertzen dira seinaleak, sinboloak, zeinuak, imagen mentalak ditu, hizkuntza garatu du, gai da aurrean eredurik ez duen marrazki bat imitatzeko, gai da aurrean ez dituen edo iraganeko gauzez hitz egiteko, joku sinbolikoa erabiltzen dute (medikuetara jolasten dute...)... Gaitasun guzti hauek bere inguruko mundua antolatzen laguntzen diote, honela errealitatea ulertzea erraztuz, zeren ingurunean elkarreragiteko aukera handiagoak ditu, besteekin erlazionatzeko aukera gehiago... eta honela, aukera gehiago ditu bere pertsonalitatean aurrera egiteko, gauzen eta norberaren konzientzia hartzen baitoa. Etapa honetan bi azpi-estadio bereizten ditu:
Pentsamendu sinbolikoaren edo aurrekontzeptuen azpi-estadioa (2-4 urte): Pentsamendua aurrekontzeptuetan (objetu edo egoera zehatz batekin lotutako eskemak dira) oinarrituta dago. Adibidez, 3 urteko haur batek aulkia esaten duenean, beti erreferentzia du bere logelan duen aulki urdina, bere ustez aulki guztiak berea bezalakoak dira. Gauzak ikusteko modu honi, “razonamiento transductivo”a deitzen zaio.
Pentsamendu intuitiboaren azpi-estadioa(4-6/7 urte): Errealitatea interpretatzen edo azaltzen du, demostratu ezin dituen intuizioetan. Adibidez, posible da 4 urteko haur batek pertsianak gaua egiteko direla esatea, edo, mendi txikiak paseo txikiak emateko egin zirela...
3) Eragiketa zehatzen etapa (7-12 urte) 12
4) Eragiketa formalen etapa (12 urtetik aurrera)
3.1.5. LIFE-SPAN Azken urte hauetan ospe handia hartzen ari dira Life-Span edo “ciclo vital” bezalako teoriak. Teoria hauek lehen azaldutako teorien kontra daude. Aurreko teoriek, garapena batez ere lehen haurtzaroan eta adoleszentzia arte ematen zela zioten; “ciclovital” teoriaren ustez, ordea, adin guztietan garatu eta haz daiteke pertsona. Hauen ustez, pertsona garatzen da bizi dituen esperientzien emaitza moduan.
Garapenean zenbait etapa daude:
a) Prenatal etapa (zigotoa sortzen denetik jaio arte): oso etapa garrantzitsua da garapenean, zeren hazkundea oso bizkorra da eta amaren dependentzia osoa du.
b) Lactancia etapa (0-12/18 hilabete): garapen azkarra ematen da maila motorikoan, kognitiboan eta sozialean.
c) Haurtzaro goiztiarra (infancia temprana) (1-6 urte): aldaketa handiak daude fisikoki, kognitiboki eta pertsonalitatean.
d) Erdiko haurtzaroa (infancia media)
e) Beranduko haurtzaroa (infancia tardía)
0-6 urteko haurren garapenari buruzko teorien deskribapen bat egin ondoren, etapa hauetako unerik esanguratsuenak aipatzea oso garrantzitsua da. aztertzera pasako naiz.
13
Beraz, hori
3.2.-HAUR GARAPENEKO MOMENTU ESANGURATSUENAK.
1) BARREA. 3. hilabete inguruan. Pertsona ezagutzen duela adierazteko egiten du
2) 8. HILABETEKO ANGUSTIA
Ezagutzen eta identifikatzen ditu pertsona ezagunak eta ezezagunak, eta beldurra agertzen du ezezagunekin. Ama ondoan ez badu, abandonatua izan dela sentitzen du, eta negarra eta angustiaren bidez adierazten du.
3) LEHENENGO PAUSOAK EDO URRATSAK
12-18 hilabete inguruan ibiltzen hasiko da. Nahiz eta ibiltza ekintza guztiz motorikoa izan, izugarrizko eragina du garapen intelektualean. Orain gai da objetuengana bera hurbiltzeko, manipulatzeko, ukitzeko... Bide batez, bere gorputzaren nozioa eta espazio eta denbora nozioaz jabetzen da.
4) HIZKUNTZAREN AGERPENA
Hizkuntzaz jabetzea, oso euskarri garrantzitsua da haurraren pentsamendurako eta erlazio sozialen garapenerako.
5) AURKAKOAREN KRISIA (crisis de oposición)
3 urte bete aurretik gertatzen da. Haurrak independientea izan nahi du, berak bakarrik aktuatu. Bere burua ezagutu du eta bere mugak ezagutu nahi ditu. Oraindik besteen dependentzia du eta behar ditu. “Autosuficiencia” hori behar-beharrezkoa da independentziara iristeko.
6) EGOZENTRISMOAREN DESAGERKETA
5 urte inguruan, berearen berdinak ez diren beste ikuspuntu batzuk badaudela ohartzen hasten da, eta bere ideiak eta ekintzak azaltzeko eta justifikatzeko beharra ikusten du. Egozentrismoaren desagerketa behar-beharrezkoa da garapen sozialerako. 14
4.- LEHEN URTEAN HAURRAK DUEN GARAPENA.
0-6 urte bitarteko haurren ezaugarririk nagusiena eremu guztietan gertatzen diren aldaketa kantitate handia da, eta batez ere lehen urtebetea da garrantzitsua. Horregatik, orain, lehen 12 hilabeteez hitzegingo dut.
4.1.-MAILA FISIKOA
Maila fisikoari dagokionean, haurrak izugarrizko aldaketak jasaten ditu lehen urtebetean: pisua, talla.... Aldaketa hauek haur guztiengan gertatzen dira, baina aldaketa hauetan nabarmen eragiten dute kanpoko eta barneko faktoreek, esate baterako, karga genetikoa, alimentazio mota, maila sozio-ekonomikoa eta afektiboa....
Pisua: jaiotzean bataz-beste 3,5 kg. eta urte batekin 10 kg.
Altuera: jaiotzean bataz-beste 50 cm eta urte batekin 74 cm.
Hortzak (dentición): jaiotzean 0 hortz ditu. 8 hilabetekin hasiko zaizkio esnezko hortzak eta 3 urte arte luzatzen da hortzen kontua.
4.2.-MAILA NEUROLOGIKOA
Maila neurobiologikoan, haurrak errefleju arkaiko batzuk ditu:
-Reflejo de succión: haurraren ahoarekin kontaktuan objetu bat jartzen bada, bera txupatzeko mugimendu ritmiko bat jarriko da martxan.
-Reflejo de grasping o prensión: haurrarekin eskuarekin kontaktuan bjetu bat jartzen bada, eskua itxi egingo du objetua hartzeko.
-Reflejo de moro: soinu edo zarata handi bat entzutean haurra beldurtu egiten da, eta besoak ireki egingo ditu bapatean eta ondoren itxi.
-Reflejo de marcha automática: haurrai beso azpitik heldu eta bere oinek lurra jotzen badute, ibiltzean egiten den moduko mugimendua egiten du.
15
-Reflejo de enderezamiento estático: oin azpian indar bat egiten badiogu, besoak ireki egiten ditu.
-Reflejo de los puntos cardinales: ezpainen inguruan laztana egiten badiogu, berak burua jiratukodu guk laztana egin diogun norabidean.
Erreflejuek, haurra garatzen ari dela adierazten dute, jaioberriaren heldutasun neurologikoa neurtzen baitute. Horretaz gain, desagertua egon behar zen errefleju batek oraindik ere irauten badu, garapenean atzerapena adierazten du, beraz, patologiaren baten abisua izan daiteke.
4.3.-MAILA KOGNITIBO-MOTOREA
Piageten teorian oinarrituz azaltzen da garapen kognitibo-motorea. Autore honi jarraituz, 0-1 urte bitarteko haurra, periodo sensoriomotorean kokatzen da, non, inteligentzia
eta
pentsamendua
oso
erlazionatuta
mugimenduarekin. Eta gaitasun kognitiboak,
daude
zentzuekin
eta
objetuekin egiten dituen ekintza eta
manipulazio errepikakorrei esker eraikitzen ditu. Ezagutza berri hauek, aurreko ezagutzetan oinarritzen dira (=ezagutza esanguratsua). Haurrak hazten ari den neurrian, bere ekintzak antolatu egiten ditu, eta ekintza horiek gero eta inteligenteagoak eta intentzionalagoak dira.
Lehen urtebetean, mugimenduari dagokionez, honelako bilakaera ematen du:
1-2 hilabete:
-mugimendua oso oinarrizkoa da. -buruaren eta gorputzaren tono muskularra oso baxua da.
3-4 hilabete: *Hipotonia eta hipertonia desagertzen dira, beraz, buruaren
eta
gorputzaren kontrol hobea du. *objetuak interesatzen hasi zaizkio, baina oraindik berak bakarrik ezin ditu hartu. Guk hurbiltzen badizkiogu, berak eskuarrekin harrapatuko ditu. Gai da objetuak ahora eramateko, hori da bere bitartekoa gauzak ezagutzeko eta esploratzeko. 5-6 hilabete:
-Kasualitatez oinak deskubritzen ditu, beraz, eskuak ez zaizkio asko interesatzen. 16
7-8 hilabete: *Alde batetara eta bestera jira daiteke. *Arrastaka ibiltzetik gateoan ibiltzera pasako da. *Gorputzaren tonua asko igo da. Posturak hobeto kontrolatzen ditu. Esaterko, eseritzeko posturan egon daiteke (8 hilabetekin ez du euskarririk behar). *Pinza egiten hasiko da (gauza handiak hartzeko) 9-10 hilabete:
-Leku batetik bestera mugitzen da (desplazatu). Honela, interesatzen zaiona hartzeko aukera du.Kognitiiboki, intentzionalitatearen garapena gertatzen hasten da. -Oreka mantentzen du. Eta zerbaiti eutsita zutik egoteko gai da. Lehen pausoak emango ditu. -Pinza egingo du gauza txikiak hartzeko (ogi apurra)
11-12 hilabete: Oreka ematen dion zerbaiti helduz ibiltzeko gai da. Bakarrik ibiltzeko prestatzen ari da.
4.4.-ZENTZUEN MAILA ETA MAILA PERZEPTIBOA
Zentzuen garapenari dagokionean, haurrak jaiotzen denenean, nahiko garatuta izaten ditu zentzumen gehienak (ongi ornituak) eta prest egoten da zentzumenak erabiltzen ikasteko.
Dastamena: nahiz eta haurra jaiotzen denean ez dagoen oraindik oso garatuta, aho organoaren bidez izaten du haurrak kontaktua munduarekin. Laisten, zapore gozoak eta gaziak bereizten hasiko da.
Usaimena: haurren usaimen ona dutela zihurtatzeko, ez dago beraien aurpegiko erreakzio eta mugimenduak ikusi besterik. Haurrarentzat, bere amaren gorputzaren usaina da guztien artean esanguratsuena.
Ukimena: haurraren mugimendu-sistema garatzen doan heinean, ukimen zentzumena aberasten doa, eta honek inteligentzia sensorio-motorraren eraikuntzan laguntzen du.
17
Ikusmena: -Jaiotzean: gai da ikusteko, baina ez helduok egiten dugun zehaztasun mailarekin, izan ere, bere ikusmen sistema oraindik heldugabea da edo guztiz osatu gabe dago. Hasiera batean, soilik 20-25 zm-tara dauden gauzak edo pertsonak ikusten ditu soilik zehaztasunez. -2 hilabetekin, bi begiak objetu berera enfokatzeko gai da, eta normalean, mugimenduan dauden gauzak begiratzea gustatzen zaio. -4 hilabetekin: haurraren ikusmena helduen parekoa dela esan dezakegu; hau da, distantzia ezberdinetara dauden objetuak bereizten ditu, eta zehaztasun txikiak ere behatzen ditu.
Entzumena: -Jaiotzean: oso sensiblea da soinuen intentsitateari, jasotzen ditu, baina bigarren hilabete arte ez da gai soinu hoiek nondik datozen jakiteko. -2 hilabetekin: gertukoen ahotsak bereizten hasten dira, esaterako, amarena. -3 hilabetean: soinuan datorren lekura mugitzen du burua, eta pertsonen ahotsak hobeto jasotzen ditu beste soinuak baino. -4 hilabetean: dagoeneko lortu entzumenaren heldutasuna, hau da, soinuaren norabide zehatza lokalizatzen du.
4.5.-MAILA SOZIO-AFEKTIBOA
Haurrak jaiotzean emozio ezkorrak adierazten ditu: negarra, tentsio muskularra, arnasteko arazoak. Exzitazio guzti hau, bere behar biologikoekin erlazionatuta dago (jan, lo egin...). Denborarekin, emozio hauek polarizatzen eta ezberdintzen hastendira. Haurrak bi hilabete inguru dituenean, edozein helduk dituen emozio berak adierazten ditu: poza, tristura, beldurra...
Haurrak bizitzako lehen erlazio berezia apegoa egin duen pertsonarekin izaten du, eta normalean hau ama da. Amak, haurraren ekintza edo portaerak interpretatzen ditu, eta haurra, pixkanaka, amaren portaerak ezberdintzen joango da. Ama eta haurraren artean gertatzen diren lehen lazo afektibo hauei esker, haurrak sozializatzeko prozesua hasten du, eta honela, bere maila sozio-afektiboa handitzen joango da. Haurrak 8 hilabete inguru dituenean, oso ongi bereiten ditu berarekin erlazio estua duten pertsonak (ama, aita, anai-arreba, zaintzailea...) eta ezezagunak. 18
4.6.- HIZKUNTZA ETA KOMUNIKAZIO MAILA
Haurrak
helduekin
(amarekin)
duen
erlazioari
esker,
hizkuntza
eta
komounikazioa garatzen da. Hasiera batean, negarraren bidez (oinarrizko beharrak asetzeko), barrearen bidez (amaren ahotsa entzutean)... Kognitiboki bere ekintzen intentzionalitatea garatzen duen neurrian, bere emozioak ere intentzionalizatzen ditu, hau da, orain ez du negar egingo soilik gosea duenean, baizik eta “maliziaz” objetu bat nahi duenean ere negar egingo du (atentzioa deitzeko).
Orain arte, garapenak maila guztietan aldaketak suposatzen dituela ikusi dugu. Baina garapena ez da soilik haurrak objetuekin duen erlazioaren bidez garatzen, baizik eta bere berdinekin, helduekin... duen erlazioari esker ere bai. Horregatik, hurrengo lerroetan, familiaren eta hezitzailearen (irakaslea) paperaz hitz egingo dut.
5.-HELDUEN PAPERA.
Haurra bere pertsonalitatea eraikitzen joango da, bai pentsamendu, sentimenduei eta ekintzei dagokionez. Pertsonalitate hori, objetuekin eta inguruko pertsonekin duen erlazioaren bidez gauzatzen da. Gogoratu behar dugu, hasiera-hasieran, haurrak soilik bere ama eta familiakoekin erlazionatuko dela; beranduago hezitzailearekin, eta ondoren,
bere
berdinekin
(lagunekin).
Erlazio
guzti
hauen
ondorioa
da
pertsonalitatearen eraikuntza. Ingurunetik hartzen duen informazioari esker, gaitasun mentaletan hobetzen edo hazten da, eta honetaz gain, bere buruari buruzko ezagutza ere eraikitzen du (autoimagina eta autokontzeptua).
5.1.-FAMILIA
Familiak haurrari eskaintzen dion giro edo baldintzak, aberastu edo oztopatu egingo du haurraren garapen prozesua, izan ere, familia giroa baita haurra bizi den ingurunea: giro horretan sentitzen du, oinarrizko baloreak ikasi, giza ohituretaz jabetu, norbere burua ezagutu, komunikatu, lehen erlazioak sortu, bazterketa esperimentatzen du..... alegia, modu globalean heldu egiten da.
19
Haurra eskolan hasten denean, beraretzat izugarrizko aldaketa handia gertatzen da, zeren etxean ziur sentitzen zen, familiako erdigunea zen, zaindua zegoen.... eta eskolan, beste ikasleekin erlazionatu behar du, eraikuntza eta materialak arrotzak dira, helduak ez ditu ezagutzen... Eskolako giro honetan, ez da seguru eta konfidantzaz sentitzen.
Aldaketak
handi
honetan
inplikatuta
dauden
helduak
(irakasleak,
hezitzaileak...) egokitze aldi hau oso ongi zaindu behar dute, oso garrantzitsua baita, eta gurasoek ere zerbait egin dezakete (haurrak eskolara joateko animatu, beraien beldurrak haurrari ez transmititu...
5.2.-HEZITZAILEA
Goian aipatutako egokitzapen aldi honetan, eta ondoren irakaskuntza-ikaskuntza prozesuan hezitzailearen lan bat, gurasoak orientatzea da, haurrekin nola kolaboratu behar duten jakiteko. Gurasoak, irakasleak bezala, haurraren gaitasun guztiak estimulatzen eta potentziatzen saiatu behar dira, eta horretarako, irizpide metodologiko hauek jarraitu behar dira:
Globalizazio printzipioa: haurraren gaitasun guzti-guztiei atenditu behar zaie, haurrak modu globalean perzibitzen duela kontutan hartuz: hau da, haurrak ez du ezer ikasiko, aurretik bere gorputzetik edo esperientziatik igaro ez bada.
Afekto eta erlajazio printzipioa: o Haurrari klima afektibo, “acogedor” eta erlajatua eskaini. o Leku eta pertsona aldaketak ekidin. o Haurrarekin maiz hitz egin, modu argian eta zuzenean. Hiztegi sinple batekin, eta hilabeteko umea izango bazen bezala.
Autonomia printzipioa: o Haurrari berari, esperimentatzeko eta ekintzak egiteko aukerak eskaini. o Haurrari leku zabalak eskaini, arriskurik gabe nahi duen moduan mugi dadin.
20
Indibidualizazio printzipioa: o Haur bakoitzaren gaitasunetan sinetsi, eta bere ekintzetan estimulatu eta animatu. o Haur bakoitzarne ikasteko modua eta erritmoa errespetatu eta onartu. o Ikaskuntza prozesuan helduak parte hartuko du, soilik, beharbeharrezkoa denean.
Ikasten ikasteko printzipioa: o Explorazioaren bidez aprendizai esanguratsuak egin ditzan erraztu. Alegia, ideia eta ezaugarri garrantzitsuenak deskubri ditzan lagundu. o Gai izan dadila bere aprendizai esanguratsuak sortzeko.
Jokuaren printzipioa: jokua da haurren aprendizaien motorra.
Hezkuntza koherentearen printzipioa: o Hezkuntza-eskuhartzea planifikatu eta organizatu helburu zehatz batzuek lortzeko
asmoz.
Horretarako,
kontuan
izan:
maila
ebolutiboak
(garapenaren faseak), haurren beharrak eta interesak. Egoeraren diagnostiko bat egin behar da, alegia, taldearen eta haur bakoitzaren ezaguarriak ezagutu behar ditugu. o Planifikatu dena maiztasun batekin ebaluatu, garapen prozesua behatu... eta beharrezkoa bada, interbenitu eta aldaketak egin.
ONDORIOA Gai honekin amaitzeko, ideia hauek azpimarratuko nituzke: - Hezitzaile batentzat ezinbestekoa da haurren garapeneko aldaketen berri izatea, eta hezkuntzaren eskuhartzea egokitu egin beharko da adin bakoitzeko ezaugarrietara eta ikasteko modu ezberdinetara. - Bizitzako lehen urteetan izandako gertaera eta esperientzia guztiek haurraren garapenean nabarmen eragiten dute. Eragin hau zergatik da handia? Adin horretan garapenaren prozesuan aldaketa asko gertatzen direlako (maila fisikoan, kognitiboan, afektiboan eta sozialean) eta haurraren pertsonalitatea eraikitzen delako.
21
2.GAIA
6 URTE BITARTEKO HAURREN GARAPEN PSIKOMOTOREA. PSIKOMOTRIZITATEA HAUR HEZKUNTZAKO CURRICULUMEAN. SENTSAZIOA ETA PERZEPZIOA EZAGUTZEKO ITURRI MODUAN. ANTOLAKUNTZA SENSORIALA (ZENTZUMENAK) ETA PERZEPTIBOA. HEZKUNTZA ESKUHARTZEA. SARRERA
1. SEI URTE BITARTEKO HAURREN GARAPEN PSIKOMOTOREA
1.1. PSIKOMOTRIZITATEA: GARAPEN MOTOREAN ERAGITEN DUTEN LEGE ETA FAKTOREAK.
1.1.1.-HELDUTASUN LEGEAK
Ley próximo-distal
Ley céfalo-caudal
Ley de lo general a lo espedífico
1.1.2.-GARAPENEKO FAKTOREAK
1.2.- GAITASUN MOTOREEN EBOLUZIOA.
* GAITASUN MOTOREAK
A) OREKA GAITASUNA B) GAITASUN LOKOMOTOREA
Zorutik desplazatzea
Ibiltzea
Eskailerak igotzea
Korri egitea
Saltatzea
Baloi bati ostikoz jotzea
c) MANIPULATZEKO GAITASUNA -
La prensión
-
Grafia 22
* GAITASUN PSIKOMOTOREN EBOLUZIOA a) GIZA ESKEMA
Nivel de cuerpo vivenciado
Nivel de cuerpo percibido
Nivel de cuerpo representado
b) ORIENTAZIO ESPAZIALA c) DENBORAREN PERZEPZIOA d) LATERALITATEA
2. PSIKOMOTRIZITATEA HAUR HEZKUNTZAKO CURRICULUMEAN.
2.1.-PSIKOMOTRIZITATEA HELBURUETAN 2.2.-EDUKIAK 2.3.-METODOLOGIA 2.4.-EBALUAKETA 3. SENSAZIOA ETA PERZEPZIOA EZAGUTZEKO ITURRI MODUAN. ANTOLAKUNTZA SENSORIALA ETA PERZEPTIBOA. 3.1.-SENSAZIOA ETA PERZEPZIOA 3.2.-ANTOLAKUNTZA SENSORIALAREN ETA PERZEPTIBOA.
3.2.1.-IKUSMEN PERZEPZIOAREN GARAPENA a) Oinarri fisiologikoak b) Koloreen perzepzioa c) Ingurunearen pezepzioa eta esplorazioa 3.2.2.-ENTZUMEN PERZEPZIOAREN GARAPENA 3.2.3.-USAIMENA 3.2.4.-DASTAMENA 3.2.5.-UKIMENA 4. HEZKUNTZA ESKUHARTZEA.
HELBURUAK EDUKIAK METODOLOGIA HEZKUNTZA BALIABIDEAK IRAKASKUNTZA-IKASKUNTZARAKO EKINTZAK
ONDORIOAK 23
SARRERA
Gai hau haurraren garapen psikomotorearen ingurukoa da, eta besteak beste gai hauek jorratuko ditut: garapen psikomotorean eragiten duten faktoreak aurkeztuko ditut, garapena bera nola ematen den eta bere eboluzioa, nola antolatu psikomotrizitatearen lanketa adin honetan, 0-6 urte bitarteko haurrengan gai honek duen garrantzia azpimarratuko dut...
Oraintxu ikusi bezala, garapen psikomotorearen gaia sakonki aztertuko dut, baina ez dugu
ahaztu
behar,
garapen
psikomotorea
gertatzeko
behar-beharrekoz
da:
inteligentziaren garapena eta garapen sozio-afektibo egoki bat.
Gaiari heldu asmoz, lehenik eta behin psikomotrizitate kontzeptua bera landuko dut, eta garapen horretan eragiten duten zenbait legeren aipamena egingo dut. Honen ondoren, arlo perzeptibo, kognitibo eta motorearen eboluzioa aztertuko dut, eta jarraian haur hezkuntzako curriculuan gai hau nola txertatzen den aztertuko dut. Azkenik, hezitzailearen
lanak
haurraren
garapen
psikomotorean
ahalik
eta
modurik
esanguratsuenean eragitea helburu delarik, hezkuntza eskuhartzea ahalik eta hobekien egiteko pauta edo irizpide batzuk aipatuko ditut.
1. SEI URTE BITARTEKO HAURREN GARAPEN PSIKOMOTOREA
Gai honetan zehar maiz agertuko dira psikomotrizitate eta garapen hitzak. Baina zer esan nahi du bakoitzak? Hori aztertzen hasiko naiz. PSIKOMOTRIZITATE HITZA, bi hitzez osatuta dago: “psiko” eta “motorea”, beraz, bi hauek definitu beharko ditut:
”Psiko”: ekintza psikikoei egiten die erreferentzia, eta oinarrizko bi alderdirekin: kognitiboa eta afektiboa.
“Motorea”: mugimenduaren bidez geratzen da adierazita.
24
Mugimendua ongi egiteko, ezinbestekoa da:
-
Kontutan hartuz edozein mugimenduzko ekintzaren oinarrian edo atzean nerbio
sistema zentrala dagoela, garrantzitsua da oinarri neurobiologikoa izatea. -
Hezurren sistema muskularra izatea beharreko da, hori baita mugimenduaren
euskarria edo armazoia. (oinarri anatomikoa) -
Informazio sensoriala behar-beharrezkoa da burmuineko ekintza bat egoteko
(actividad cerebral) -
Azkenik, oinarri neurobiologikoak, anatomikoak eta sensorialak esistitzen
badira, baina beraien funtzionamendua edo heldutasuna ez badago “egoera ezinhobean”, ez dute ongi funtzionatzen, eta beraz, ez zen mugimendua posible izango.
GARAPEN HITZAren barnean, bi kontzeptu ezberdindu behar ditugu: * Hazkundea: gorputzeko masaren haunditzea da. * Heldutasuna: aldaketak morfologiko mailan eta portaeran. Beraz, zer da GARAPENA?
Maila fisiko eta psikologikoan gertatutako aldaketa kualitatibo eta kuantitatiboen sekuentzia ordenatu bat da (hau da, aldaketek orden logiko bat jarraitzen dute), eta zuzenean eragiten dute portaeran, eta pentsatzeko eta sentitzeko moduan. Aldaketa fisiko eta psikologiko horiek faktore ezberdinengatik eta heldutasun legeengatik gertatzen dira:
1.1.-PSIKOMOTRIZITATEA: GARAPEN MOTOREAN ERAGITEN DUTEN LEGE ETA FAKTOREAK.
1.1.1.-HELDUTASUN LEGEAK
Ley próximo-distal: haurrak lehenik eta behin, bere gorputzetik gertuen
dituen gorputzeko zatiak kontrolatzen ditu; adib. sorbalda lehenago kontrolatuko du behatzak baino.
25
Ley céfalo-caudal: mugimenduaren kontrola burutik hasten da, gero
lepoa, gorputza eta hanketan amaitzen da. Beraz, haurra zutik mantentzeko gai izan aurretik, beste atalak kontrolatu behar ditu.
Ley de lo general a lo espedífico: haurrak egiten dituen lehen
mugimenduak oso orokorrak dira, zabalak eta koordinatu gabeak. Garapena aurrera doan heinean, mugimenduak geroz eta txikiagoak eta kontrolatuagoak egingo ditu.
Lege hauek diotenari jarraituz, garapen motorea bi kategoriatan banatzen dela esan dezakegu:
* Motrizitate zabala, handia (gruesa): muskulu talde handiak mugitzen edo koordinatzen dira. Adib: oreka mantentzean, lokomozioa, posturaren kontrola... * Motrizitate fina (“o la prensión): muskulu talde txikiak mugitzen edo koordinatzen dira, batez ere eskukoak eta behatzetakoak. Motrizitate fin honi esker, haurrak jateko, eraikitzeko eta esploratzeko aukera du.
1.1.2.-GARAPENEKO FAKTOREAK
Garapena baldintzatzen duten faktore hauek barnekoak hala kanpokoak izan daitezke:
-
Kanpoko faktoreak: o Elikadura eta nutrizioa: etapa kritiko batean nutrizio txar batek eragin kaltegarriak edota irreversibleak izan ditzake. o Ingurugiroko ezaugarriak (variables ambientales): osasun baldintzak, gaixotasun arin edo kronikoa, habito sozialak... o Klima afektiboa: klima afektibo lasai, egonkorra eta aberatsa izan behar du. o Estimulazioa eta esperientziak: haurrak barneratzen dituen estimulazio eta esperientziak.
-
Barneko faktoreak: 26
o Karga genetikoa o Sistema nerbiosoaren heldutasuna o Sistema endokrinoaren heldutasuna
1.2.- GAITASUN MOTOREEN EBOLUZIOA.
Garrantzitsua da gaitasun hauen garapen prozesua ezagutzea, zeren haurrak jasaten duten garapena ezagutuz gero, gure eskuhartzearen bidez, behar duten estimulazioa eskeini ahal izango diogu. Garapena baldintzatzen duten legeak eta faktoreak modu egokian aurreratzen badute, haurraren garapen psikomotorea garantizatua dago, eta Haur Hezkuntzaren amaieran, garapen psikomotorearen gorengo helmugara (norberaren gorputzaren kontrola) iristeko gaitasunak eskuratuak izango ditu. Norberaren gorputzaren kontrola lortzen lagunduko dio mugimenduak.
Haurrak lortu beharreko gaitasun horiek, bi multzotan bereiz daitezke:
1) GAITASUN MOTOREAK a. Oreka gaitasuna b. Lokomotora gaitasuna c. Manipulatzeko gaitasuna 2) GAITASUN PSIKOMOTOREAK a. Gorputz eskema b. Orientazio espaziala c. Denboraren perzepzioa d. Lateralitatea
Ondorengo orrietan, guzti hau sakonduko dut.
1 ) GAITASUN MOTOREAK, hau da, espreski mugimenduarekin lotuta daudenak:
a. Oreka gaitasuna
27
Grabitatearekiko gorputzaren kontrola inplikatzen du. Adib. buelta eman, balanzeatu, buru gainean apoiaturik egon, tabla baten gainean ibili... Haurrak oreka gaitasuna garatu dezan, eta goian aipatu bezalako ekintza konplexuak egin ditzan, beharrezkoa da haurrak nola lortzen duen zutik jartzea aztertzea. Horretarako, ezinbestekoa da tono muskularra, posturaren kontrola eta orekaren garapena gorengo maila batean egotea.
Tono muskularra: muskuluak duen tentsioa da, bai atseden garaian, eta
bai ekintza egiten ari garen bitartean. Muskuluaren tentsio hau gogorregia (hipertonia) edo suabeegia (hipotonia) izan daiteke.
Posturaren kontrola: tono muskularrarekin erabat erlazionatuta dago.
Beraz, tono muskularraren kontrol ona badago, gorputza postura bat edo beste hartzeko gai izan da, eta baita postura horretan gero eta gehiago irauteko ere.
Oreka: tono muskularraren eta posturaren kontrolaen bidez, haurra oreka
gaitasuna garatzen joango da. Bi oreka mota daude: - Oreka estatikoa: geldirik egotea. - Oreka dinamikoa: desplazamentuetan gorputza kontrola-tzean datza, esate baterako, marra baten gainean ibiltzea.
Ondoren, tono muskularrak, posturaren kontrolak eta oreka gaitasunak 0-2 urte bitarteko haurraren gorputzaren kontrolean nola eragiten duten aztertuko dut. 0-3 hilabete: haurraren motrizitatea oso oinarrizkoa da, oraindik errefleju arkaikoak mantentzen dira. (Orain erreflejuak aipatuko ditut, baina ondoren sakonduko ditut zer diren erreflejuak eta zein diren nagusienak).
3-4 hilabete: garunean heldutasun bat gertatzen da, eta errefleju primarioak desagertuz doaz.
9-10 hilabete: tono muskularra gogortzen ari da, eta honi esker, bizkar-hezurra gogortzen da, eta haurrak gai da zutik egoteko. Ondoren, urtebete inguruan, gai da zutik heldu gabe egoteko eta lehen pausoak emateko. Honek, oreka estatikoa garatzen ari dela adierazten du.
15-18 hilabete: oreka dinamikoa garatzen du.
28
2 urte: dagoeneko, tono muskularra, posturaren kontrola eta oreka erabat garatu direla esan daiteke.
Erreflejuak Erreflejuak, estimulo baten aurrean emandako erreakzio automatikoak dira. Erreflejuak egoteak, edo ez egoteak, garunari buruz (heldutasun neurologikoa) eta sistema nerbiosoari buruz informazioa ematen digu. Errefleju batzuk bizi guztia irauten dute, baina errefleju primarioak deitzen ditugunak lehen urtebetean desagertzen dira, eta horreak, garuna egoki garatzen ari dela adierazten du. Baina errefleju batzuk jaiotzean ez badaude, edo estipulatutako denboran desagertzen ez badira, lesio organiko bat egon daitekeela esateko irizpide bat da.
Hauek dira errefleju arkaiko nagusienak:
- Reflejo de succión: haurraren ahoarekin kontaktuan objetu bat jartzen bada, bera txupatzeko mugimendu ritmiko bat jarriko da martxan.
- Reflejo de grasping o prensión: haurrarekin eskuarekin kontaktuan bjetu bat jartzen bada, eskua itxi egingo du objetua hartzeko.
- Reflejo de moro: soinu edo zarata handi bat entzutean haurra beldurtu egiten da, eta besoak ireki egingo ditu bapatean eta ondoren itxi.
- Reflejo de marcha automática: haurrai beso azpitik heldu eta bere oinek lurra jotzen badute, ibiltzean egiten den moduko mugimendua egiten du.
- Reflejo de enderezamiento estático: oin azpian indar bat egiten badiogu, besoak ireki egiten ditu.
- Reflejo de los puntos cardinales: ezpainen inguruan laztana egiten badiogu, berak burua jiratukodu guk laztana egin diogun norabidean.
29
- Reflejos de parpadeo: soinu, zarata edo argi baten aurrean, haurrak begiak itxi edo itxi ireki ibiltzen ditu.
- Reflejo de ojos de muñeca: haurraren burua poliki-poliki alde batera mugitzen dugunean, haurraren begiek mugimendua ez dutela jarraitzen ikus dezakegu.
- Reflejo natatorio: haurra uretan sartzen dugunean, beso eta oinak erritmikoki mugitzeko joera du.
- Reflejo de paracaídas: haurra eserita eta alboetatik helduta dugu, eta gainazal batean azkar jeitsiarazten dugu (adib txirristran), haurrak besoak zabaltzen ditu “erorketatik” protegitzeko.
b. Gaitasun lokomotorea
Lurrean edo zoruan gertatzen diren mugimenduek osatzen dute. adib. ibili, korri egin, salto egin, jauzi egin, eskailerak igo... Zorutik desplazatzea: haurrak 6 hilabete inguru dituenean hasten da zorutik desplazatzen, arrastratuz. 8 hilabete inguruan, arrastaka ibiltzetik gateora pasatzen dira. Haur batzuk aurreraka arrastratzen dira, besteak atzeraka, batzuk ez dira inoiz gateatzen ibiltzen... ez du inporta. Garrantzitsuena, bakoitzak bere desplazatzeko modua aurkitzea da, deskubri dezatela gai direla nahi duten lekura joan eta gauzak hartzeko, exploratzeko... Haurrak urte bat eta erdi duenean, prest dago beste desplazamendu bat egiteko: ibiltzea. Ibiltzea: Haurrak ibiltzen ikasten duenean, izugarrizko autonomia lortzen du bere desplazamenduei dagokienean, eta hau 9-10 hilabete inguruan hasten da. Haurrak ibiltzen ikasteko, garatuak izan behar ditu: oreka dinamiko eta estatikoa, tono muskular altua, oinen arteko koordinazioa, eta nahikoa indar bere pisua oin batek aguantatzeko. Gogora dezagun, zutik jartzeko eta ibitzeko gaitasunen eragin handia dutela faktore ezberdinek: morfologia, herentzia, ingurune afektibo eta soziala. 30
Haurrak 2 urte dituenean gai da korri eta salto egiteko. 3 urtekin, beso eta oinen balantzeo alternatiboa automatizatzen du. Eta 4 urtekin, helduen antzeko ibilkera lortzen du. Eskailerak igotzea: hasieran eskailerak banaka-banaka igotzen dituzten, beti hanka berarekin, eta espailera bakoitzean atsedena hartuz. Haurrak 2 urte erdi dituenean hasten dira eskailerak helduak bezala bakarrik igotzen, eta 3 urterekin, jaisten dituzte bakarrik. Korri egitea: 2 urte ondoren hasten da korri egiten, baina zailtasun handiak ditu bapatean gelditzeko, edo korrika doala giro bat egiteko. 4 urte inguruan lortzen da guzti hau ongi menperatzea. 5 urtetik aurrera, korrika egitearen abiadura asko bizkortzen da. Saltatzea: 2 urte inguruan hasten da saltoak egiten. Bi oinekin batera saltatzen 3 urte dituenean ikasiko du. Baloi bati ostikoz jotzea: hasiera batean, gorputza (besoak...) geldirik daudenean jotzen du ostikoz baloi bat. Baina denborarekin, inpulsoa hartzen du, gorputza ere gehiago mugitzen du. Guzti hau 5 urte inguruan gertatzen da.
c. Manipulatzeko gaitasuna
Adib. gauzak jaurtitzea, hartu, ostikoak eman, zerbait jo...
Gauzak heltzea: Prensio gaitasuna, oreka eta desplazamendu gaitasunekin
batera, aldi berean, garatzen da. 0-6 urte bitarteko haurrek, gauzei heltzen ikasteko (prensión), lau fase igarotzen dituzte: -
Gauza edo objetua bisualki lokalizatzea.
-
Eskua edo punteria gerturatzea.
-
La prensión.
-
Objetuaren explorazioa.
31
Haurrak, lehenengo, objetua bisualki lokalizatzen du. Hilabeteak igaro ahala, bere eskuekin objetu horiek hartu ditzala konturatzen da, eta hemen, 5-6 hilabete inguruan, borondatezko prensioa eta heltzea hasten da. 8 hilabete inguruan, “beheko pinza” egiteko gai da, horrela, gauzak heltzeko prozesua asko hobetzen du. 9-10 hilabetekin “goiko pinza” egiten du.
Grafia: pinza-ri esker, pintura batekin zerbait ekoiztu dezakeela ikertzen du.
Hasiera batean, berak egiten dituen zirriborroek ez dute esanahirik, baina helduaren laguntzaz, zirriborro horiek esanahia hartzen dute. Grafo-motrizitatera iristeko ere, urrats edo pauso ezberdinetatik igaro behar da:
-
Zirriborro motoriko fasea (garabato motor): 1,5 – 2 urte bitartean
gertatzen da. Etapa honetan, haurrak zirriborroak egiten ditu mugimendu inpulsibo, azkar eta kontrolik gabekoen bidez. Beso guztia mugitzen du, eta ez du koordinatzen eskuaren trazoa bistarekin. Zirriborroak egiten ditu grafia egiteko mugimendu horrek plazerra ematen diolako.
- Zirriborro perzeptiboa (garabato perzeptibo): praktika askoren poderioz, eskumuturraren kontrola geroz eta hobeagoa da, eta honela, zirriborro perzeptiboen fasera heltzen gara. Oraindik ez dago esku eta begiaren arteko koordinaziorik, eta zirriborroak egiten jarraitzen du mugimendu horrek plazerra ematen diolako. Baina 3 urte inguruan, eskua eta begien arteko koordinazioa gertatzen hasten da, eta perzepzioa jokuan sartzen da, hau da, haurrak mundua behatzen du, eta munduaren interpretazioa bere zirriborroen bidez adierazten du. Dagoeneko, egiten dituen zirriborroei izena eta esanahia jar dakizkioke. Oraindik guretzat, marrazten duena eta berak marraztu duena kontatzen duenean, ez datoz bat, baina denborarekin, bere ezagutzak ere handitzen doaz, eta zirriborro horiek hobetuz joango dira. - “ Etapa de los renacuajos”: marrazki guztietan “ni” agertzen da, (zirkulu handi bat), ondoren oinak eta besoak jarriko dizkio marra batzuen bidez... denborarekin, inguruko beste objetu edo pertsonak txertatuko ditu marrazkian.
- Zirriborro adierazgarriaren fasea (garabato representativo): 4 urtekin ematen da, eta honetan lagundu du pentsamendu sinbolikoak. Fase honen ezaugarririk 32
nagusiena, marraztu aurretik mentalki antizipatzen du zer marraztuko duen, alegia, zerbait berezia egiteko intentzio bat dago. Marrazten hasi aurretik, zer marraztuko duen esango digu. Bestalde, haurrek egindako marrazkiek, balio pedagogiko eta didaktiko handia dute, zeren munduaz duen perzepzioa isladatzen da bertan.
2) GAITASUN PSIKOMOTOREAK: gaitasunak osagarriak dira, hau da, konplementatu egiten dira, eta beraz, batek ezin du bestearengandik independienteki eboluzionatu.
a. Gorputz eskema
Pertsonaren garapen integral edo osorako, oso garrantzitsua da giza eskema on bat barneratua izatea; zeren horrela, badu norberak bere gorputzaren kontzientzia, gorputzeko zatien berri, goputz-mugimenduak ezagutzen ditu, posturak, jarrerak...
Gorputz eskema lantzen dugunean haurrekin, zera ari gara lantzen:
-
Gorputzaren kontzeptua: intelektual mailan jakin dezatela zer den gorputza, bere atalak, atal bakoitzaren funtzioa zein den...
-
Gorputzaren imagina: norbere gorputzari buruzko sentimendu batzuk izatea erakusten diegu. Sentimendu horiek aldakorrak izan daitezke eboluzioaren une kritiko batzuetan. Autoestima ere landu behar dugu, eta hau, amarengandik urruntzen hasten denean hasiko da.
Gorputzaren eskema oso bat, 5-6 urterekin osatuko dute lehen aldiz. Haur Hezkuntzan gorputzaren eskema landu behar-beharrezkoa da. Zergatik? - gaitasun motorikoak garatzen dituelako. - ondorengo aprendizaien oinarria izango delako.
Autore batzuen ustez (LeBoulch), giza eskema gaizki egituratuta izateak, arazoak ekar ditzake: 33
- Maila perzeptiboan: ikusmen perzepzioa eta espazio eta denboraren perzepzioa ez du ona izango, beraz, mundua eta gauzak ez ditu ongi perzibituko. Denboran eta espazioan kokatzeko arazoak izango ditu. Guzti honek, eskolako aprendizaietan atzerapena ekar dezake.
- Maila motorikoan: torpeagoak dira, koordinazio falta dute, mugimenduak geldi egiten dituzten... Guzti honek eragina du idazketaren aprendizaian (hizkiak ez dira leku egokian idazten, hizkiak nahasgarriak dira...)
- Erlazio mailan: aurretik agertutako arazo guzti horiek, haurrarengan segurtasun eza sortzen dute, eta honek aldi berean, erlazio mailan eragiten du: erlazio afektibo gutxi eta eskasak izango ditu.
b. Orientazio espaziala
Orientazioaren gaitasuna, giza eskemaren garapenarekin batera gertatzen da. Beraz, giza eskemaren ezagutza eta eskema ona bada, espazioaren orientazioa ere ona izango da. Orientazioa mentalki egituratzerakoan, fase batzuk pasa behar dira:
Espazioan orientatzea: haurra gai da objetu baten posizioa zehazteko,
bere gorputzean dituen erreferentzi batzuen bidez (eje horizontalak eta bertikalak).
Antolakuntza espaziala: objetuan espazioan kokatzean datza, eta
horretarako, kontzeptu hauek erabitzen dira: gertu, urruti, ordena-tu, aurrekoa, atzekoa, koloreka edo tamainaren arabera sailkatu...
Egitura espaziala: Hau da denetan zailena, zeren elementuen artean
erlazioak aurkitu behar ditu. Egitura espazialak zentzua izan dezan, orden bat jarraitu behar du haurrak. Adib. esaldi bateko hitzak ordenatu, etxe bateko objetuak antolatu, hegazkinaren zatiak...
34
Espazioaren eboluzioa 0 - 2 urte: Hasieran espazioa, haurrak berak bizitzen du. Espazio edo leku ezberdinetara joaten da zentzuen bidez objetuak lokalizatuz eta exploratuz. 18 hilabetekin, “permanencia del objeto” lortzen du, eta beraz, badaki gauza bakoitzak lortzeko nora joan behar duen.
3 - 6 urte: etapa sensoriomotorra amaitzen denean eta pentsamendu sinbolikoa hasten denean, haurra prestatuta dago espazioa mentalki errepresentatzeko.
Gelan espazioa lantzeko, ezinbestekoa da egingo diren ekintzak egituratuak egon behar direla orden edo jarraitasun batekin. Gomendatzen da honela lantzea (praktika alorrerako garrantzitsua da): Lehenengo nire gorputza (yo corporal) eta ondoren ni espazioan (burua goran, oinak behean, sabela aurrean, ipurdia atzean...). Objektu edo gauzak,
beti, norberaren erreferentziaren arabera kokatu
(objetuak dira mugitzen direnak). Ni edo norbera, objetuen arabera kokatu (pertsona da mugitzen dena). Objektuak beraien artean kokatu. Espazio grafikoa landu (arbelean marraztuta dagoen zirkulua marraztu...)
c. Denboraren perzepzioa
Psikomotrizitatean lantzen diren eduki guztien artean, denboraren antolaketa eta egituraketa da haurrei barneratzeko zailena egiten zaiena, zeren denboraz hitz egiten denean, abstrazio batetaz ari gara hizketan, eta horretaz gain, zentzuen bidez ezin dute bizitu edo esperimentatu. Lanketa hau ere, poliki-poliki egin behar da: lehen-gero, beranduago, atzo-bihar, iraganean-etorkizunean...
0 - 3 urte: etapa sensoriomotorrarekin koinziditzen du. Denbora eta espazioa momentuz independienteak dira, eta denbora oso praktikoa da, eta haurraren behar biologikoak betetzeko ekintzekin lotuta dago.
35
3 - 6 urte: funtzio sinbolikoaren garapenarekin koinziditzen du, hau da, eragiketa-aurreko etapa. Oraindik, denbora eta espazioa independienteak dira haurrarentzat, baina haurrak gai dira beraien egoera pertsonalak denboran zehar kokatzeko: jaiki, jantzi, gosaldu... (honelako ariketak egin behar dira haurrekin).
Denbora lantzeko beste ekintza bat: asteko egunak ordenatu, haur bakoitzak asteko egun bat da, eta rotatzen joatzen dira, horrela, haurrak ohartzen dira gaur astelehena zirela eta bihar asteartea izango direla.
36
d. Lateralitatea Lateralitate prozesuan ere fase ezberdinak daude:
Indiferenziazio fasea: 0 - 2 urte bitartean gertatzen da, hau da, periodo sensoriomotorean. Lateralitatea oraindik ez dago definituta, eta haurra poliki-poliki deskubritzen hasten da bi esku dituela...
Alternantzia fasea: 2 - 4 urte bitartean ematen da. Eguneroko ekintzak egiteko bi eskuak erabiltzen ditu, indistintamente.
Automatizazio fasea: 4 - 6 urte bitartean ematen da. Poliki-poliki, bere gestoak automatizatzen hasten da, eta berehala ohartzen gara ekintza batzuetan ( telefonoa hartu, txupatu...) gorputzeko alderik nagusiena edo dominanteena erabitzen duela.
Gaitasun guzti hauen bidez, psikomotrizitateko edukiak osatzen dira.
2.- PSIKOMOTRIZITATEA HAUR HEZKUNTZAKO CURRICULUMEAN.
Haur Hezkuntzako azken helburu nagusiak zera dio: “haurren garapen fisiko, intelektual, afektibo, sozial eta amoralean parte hartu (contribuir)”.
Eta Haur Hezkuntzako helburuak aztertzen baditugu, zera ikus dezakegu, aipatzen diren gaitasun guztien artean hiruk, erreferentzi zuzena egiten diola garapen psikomotoreari: 1) Norbere gorputza eta honekin aritzeko (ekintza egiteko) aukerak ezagutu. 2) Ingurune naturala, familiarra eta soziala behatu eta esploratu. 3) Eguneroko ekintzetan geroz eta autonomia maila handiagoa lortu.
Haur Hezkuntzako curriculumean garapen psikomotoreak duen lekua aztertzeko, curriculumaren dekretoetan oinarrituko naiz, beraz, orain hori aztertuko dut.
37
2.1.- PSIKOMOTRIZITATEA HELBURUETAN
Curriculuak, helburu orokor handi batzuk zehazten ditu, gaitasunetan adierazten direnak. Gaitasun horiek, eskolako eta ikasleen errealitatera egokitu eta zehaztu egin behar dira. Hau eskolako irakasle taldearen lana izango da, eta curriculumeko konkrezio mailan zehaztean datza.
Haur Hezkuntzarako proposatzen diren helburu guztiek, nolabait, erreferentzi egiten dio psikomotrizitateari, baina batez ere bitan da gaitasun hori aipagarria, eta horiek aztertuko ditut:
- Norberaren gorputza deskubritu, ezagutu eta kontrolatu pixkanaka, norberaren irudi edo imajin positibo bat sortuz, bere identitate sexuala baloratuz, ekintzak egiteko eta expresatzeko bere gaitasun eta mugak ezagutuz, eta osasun eta ongizatearen oinarrizko ohiturak barneratuz.
- Norberaren gorputza deskubritu, ezagutu eta kontrolatu pixkanaka, bere oinarrizko elementuak ezagutu, ezaugarriak ezagutu, bere posibilitate eta mugak baloratuz, eguneroko ekintzetan geroz eta autonomia handiagoarekin aritzeko.
Helburua hauek gaitasun psikomotoreen garapenari erreferentzi egiten diote, zeren, eguneroko ohituretan eta ekintzetan autonomia lortzeko, behar-beharrezkoa da giza gorputzaren eskema barneratua izatea, hau da, haurrak ez ditu soilik bere gorputza osatzen duten zatiak ezagutu behar, baizik eta baita mugimenduari dagokionez ze muga edo ezintasun dituen ingurunean eragiteko. Horretaz gain, gogoratu behar dugu, giza gorputzaren eskemaren garapena ez zela posible izango giza interakziorik gabe, erlazio afektiborik gabe... Zeren azken batean, erlazio hauei esker, haurrak bere buruarengan konfidantza eta segurtasuna du, eta sentimendu hauek oso balio garrantzitsua dute haurren garapenean, zeren, haurrak mugimendu mailan konkista berriak egitera inpulsatzeko motorra dira.
Irakasleek gelarako egiten dituzten unitate didaktikoetan, psikomotrizitatea une ezberdinetan agertu behar da:
38
- Eguneroko ohituretan (errutina), ikasleen autonomia indartuz. - Jokuan (joku askean edo zuzenduan) - Atsedeneko orduan - Gelako ekintzetan,...
2.2.- EDUKIAK
Edukiak, Haur Hezkuntzako helburu orokorrak lortzeko bitartekoak dira. Eduki hauek, mota ezberdinetako aprendizaiak barnebiltzen dituzte: kontzeptuala, prozedurak eta jarrerak. Gelako programazioaren eta mugimenduzko ekintza ezberdinen bidez garatu edo barneratuko dituzte ikasleek eduki hauek.
Ez da existitzen Haur Hezkuntzako psikomotrizitaterako edukien bloke espezifiko bat, baina aldiz, eduki hauek, Haur Hezkuntzako esperientzia arlo edo eremu guztietan inplizitatuta daude. Esperientzia arloak edo eremuak, globalki lantzen dira gelan, eta gai honetan aipatutako psikomotrizitateko elementu guztiak agertzen dira bertan. Beraz:
-
Ikasleek ezingo dute beraien identitate eta autonomia pertsonala eraiki aurretik giza gorputzaren eskema barneratu gabe.
-
Ezingo dira erlazionatu eta beste lazo afektiboak sortu, aurretik oreka eta desplazamendu gaitasunak (motorikoak direnak) garatu gabe.
-
Ezingo dira komunikatu, ezta errealitatea errepresentatu ere, aurretik giza gorputzaren eskema egoki bat garatu gabe. Izan ere, lehenengo gorputzaren bidez komunikatzen gara, eta errealitatea errepresentatzen jakiteko, aurretik motrizitate fina, grafia... landu behar dira.
2.3.-METODOLOGIA
Irizpide metodologikoek, Haur Hezkuntzako haurrekin pedagogikoki nola aktuatu jakiteko orientazioak ematen dituzte. Gaur
egungo
curriculuak
jasotzen
dituen
irizpide
metodologiko
edo
orientazioek, eredu aktibo bat aurkezten dute, haurra da ingurunearengan eragiten duena, honela, bere autonomia garatuz. Horregatik, “principio de actividad”, 39
globalizazio irizpidea eta aprendizai esanguratsuen irizpidea oso erlazionatuta daude autonomia pertsonalarekin, iniziatibarekin, mugimenduarekin, perzepzioarekin, garapen psikomotorearen oinarriekin. Bestalde, ingurune fisikoaren antolaketak zerikusi handia du psikomotrizitatea bultzatzearekin, eta garapen psikomotorearentzat ezinbesteko baldintzak dira baita ere segurtasunezko eta konfidantzazko klima edo ingurunea izatea.
2.4.- EBALUAKETA
Curriculuan ez da aipamen zehatzik egiten ikasleen prozesu psikomotorearen ebaluaketa egiteko orientabideei buruz. Orientabide orokorrak (ebaluaketa global, jarraia eta formatiboa. Behaketa ibiliko da teknika bezala) baliagarriak izan badaitezke ere, kontuan izan behar da: singularitatea, hau da, mugimenduaren garapenean haur bakoitzak ezaugarri eta behar bereziak ditu. Interakzio soziala (ikasle-irakasle, ikasle-ikasle) ebaluaketa irizpide bat izan behar da, hau da, ebaluatu egin behar da. Izan ere, interakzio hau da adin honetako haurrei garapen integrala lortzeko motibazioa edo motorra.
Aztertzen ari garen adin garaian sentitzeko eta perzibitzeko gaitasunak oso indarrean daude, eta beraz, haurrak gaitasun horiek nola erabiltzen dituen aztertuko dugu, eta ohartuko gara, inteligentziaren eraikuntzarako ezinbesteko baldintza direla.
3.- SENTSAZIOA ETA PERZEPZIOA EZAGUTZEKO ITURRI MODUAN. ANTOLAKUNTZA SENSORIALA ETA PERTZEPTIBOA. Haurrak giza gorputzaren eskema barneratzen du zentzuen bidez jasotako datuei eta gorputzaren desplazamentuei esker.
Zentzuen garapenaren ondoren, garapen kognitibo-motorea hasten da. Haurrak hasieran zentzuen bidez bakarrik jasotzen du informazioa. Eta atentzioa eta memoriaren bidez, oinarrizko gauzak ikasten hasiko da. Beraz, esan daiteke, zentzuen estimulu aberatsak
goi
mailako
prozesu
kognitiboetan
modu
onean
pentsamenduan, arrazonamenduan, inteligentzian eta hizkuntzan. 40
eragiten
duela:
3.1.- SENSAZIOA ETA PERZEPZIOA Lehenengo sensazio eta perzepzio hitzak definitu behar ditut: * Sentsazioa: ingurunea “notatzeko” dugun sensibilitatea da. Ingurunetik edo norberaren gorputzetik estimulua organoek (esku, hanka...) jasotzen duten. Ondoren, nerbio sensorialek informazioa garunera eramaten dute. Hor, informazioa errejistratzen da eta sensazioan bilakatzen da (eta ondoren perzepzioan). Haurrak 0-3 urte bitarte dituenean garatzen dira gaitasun sensorialak eta zentzumenak. Ondoren, estabilizatu egiten dira eta bizitza guztian irauten dute.
* Perzepzioa: sensazioak emandako datuak antolatzeaz, interpretatzeaz eta kodifikatzeaz arduratzen da. 3-6 urte bitartean garatzen da.
3.2.- ANTOLAKUNTZA SENSORIALAREN ETA PERZEPTIBOAK
3.2.1.-IKUSMEN PERZEPZIOAREN GARAPENA
a) Oinarri fisiologikoak:
- Jaiotzean: gai da ikusteko, baina ez helduok egiten dugun zehaztasun mailarekin, izan ere, bere ikusmen sistema oraindik heldugabea da edo guztiz osatu gabe dago. Hasiera batean, soilik 20-25 zm-tara dauden gauzak edo pertsonak ikusten ditu soilik zehaztasunez. - 2 hilabetekin, bi begiak objetu berera enfokatzeko gai da, eta normalean, mugimenduan dauden gauzak begiratzea gustatzen zaio. - 4-5 hilabetekin: haurraren ikusmena helduen parekoa dela esan dezakegu; hau da, distantzia ezberdinetara dauden objetuak bereizten ditu, eta zehaztasun txikiak ere behatzen ditu. b) Koloreen perzepzioa
Helduek bezala, haur txikiek ere mundua koloreetan ikusten dute, eta helduok egiten dugun modu berean.
41
c) Ingurunearen pezepzioa eta esplorazioa
Ikusteko gauzen preferentzia batzuk badituzte. Esate baterako, nahiago dute dizdira duten estimuluak begiratzea, kontrasteak, mugimenduzko gauzak, koloreetakoak, soinua dutenak...
3.2.2.- ENTZUMEN PERZEPZIOAREN GARAPENA Haur jaioberriek entzuten dute. Soinu gogorren aurrean urduri jartzen dira, aldiz, amaren ahotsari esker eta soinu lasaiagoei esker, lasaitzen dira. - Jaiotzean: oso sensiblea da soinuen intentsitateari, jasotzen ditu, baina bigarren hilabete arte ez da gai soinu horiek nondik datozen jakiteko. - 2 hilabetekin: gertukoen ahotsak bereizten hasten dira, esaterako, amarena. - 3 hilabetean: soinuan datorren lekura mugitzen du burua, eta pertsonen ahotsak hobeto jasotzen ditu beste soinuak baino. - 4 hilabetean: dagoeneko lortu entzumenaren heldutasuna, hau da, soinuaren norabide zehatza lokalizatzen du.
3.2.3.- USAIMENA Haurrek usaimen ona dutela ziurtatzeko, ez dago beraien aurpegiko erreakzio eta mugimenduak ikusi besterik. Beraz, jaioberriek ere usai ezberdinak bereiz ditzakete. Haurrarentzat, bere amaren gorputzaren usaina da guztien artean esanguratsuena. 3.2.4.- DASTAMENA Nahiz eta haurra jaiotzen denean ez dagoen oraindik oso garatuta, aho organoaren bidez izaten du haurrak kontaktua munduarekin. Laisten, zapore gozoak eta gaziak bereizten hasiko da.
3.2.5.- UKIMENA Jaioberriarentzat, ukimena hizkuntza bat da, zeren, bere amaren larruazalarekin duen kontaktuari esker bere bibrazioak jasotzen ditu eta sentimenduak esperimentatzen ditu. Honela garatzen hasten da garapen sozio-afektiboa.
42
Hasieran ahoa bada ere mundua esploratzeko bitarteko, mugimendua garatzen doan heinean, ukimena funtsezkoa izango du esplorazio horrekin jarraitzeko. Beraz, haurraren mugimendu-sistema garatzen doan heinean, ukimen zentzumena aberasten doa, eta honek inteligentzia sensorio-motorraren eraikuntzan laguntzen du.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------Orain arte zera aztertu dugu: * Psikomotrizitatearen garapena - heldutasun biologikoaren estimuluei esker eta - estimulu sozialari esker garatzen da. * Garunaren heldutasunik (maduración cerebral) eta heldutasun fisikorik gabe ez dago garapenik. Baina heldutasunak berak bakarrik ez du garapena sortzen. Heldutasunaz gain, haurrak behar ditu:
-ekintza zehatz batzuen aprendizaia estimulatuko duten egoerak. -Praktika -Gida edo eredua behar du -Motibazioa -Egiten dituen lorpenak baloratzea -Afektoa eta apoioa (adib. ekintzetan frakasatzen duenean)
Guzti hau jakinda, hezkuntzaren eskuhartzea nola edo nolakoa izan behar da haurrak bere gaitasun psikomotoreak ahalik eta gehien eta hobekien garatzeko? ( honi erantzuten saiatuko gara hurrengo atalean).
4. HEZKUNTZA ESKUHARTZEA.
Hezkuntza eskuhartzearen lan garrantzitsu bat, hezkuntza programa bat diseinatzea da, eta horretarako noski, curriculuan aipatzen diren elementu eta irizpideak aintzat hartu beharko dira.
43
HELBURUAK
Garapen psikomotoreari dagozkion helburu hauek aipa genitzake:
- Gaitasun sensoriomotorra hezi, gorputzeko sensazioak estimulatuz. - Gaitasun perzeptiboa hezi; hau da, haurra perzibitzeko gai izan dadila; gorputzeko atal ezberdinak, bakoitzaren funtzioak, bakoitzaren posturak eta mugimenduak ezagutu; objetuak aurkitu, antolatu eta espazioan orientatu.... - Gaitasun sinbolikoa eta adierazpen gaitasuna hezi. Haurra gai izan dadila bere gorputzaren eskema adierazteko edo errepresentatzeko: dibujoaz, plastilinaz, enkajeez... Eta gai izan dadila bere ekintzak denboran antolatzeko (adib. biñetak erabiliz).
EDUKIAK
Edukiei dagokionean, irakasleek egin beharko dute:
- Garapen psikomotorearekin zerikusia duten edukiak aukeratu eta sekuentziatu. Horretarako kontuan izan behar da haur bakoitzak garapeneko maila batean egongo dela... - Irizpide batzuen arabera edukiak antolatu eta jerarkizatu. Honela, aprendizaien arteko loturak barneratuko dituzte eta bizipenak intelektualizatzen joango dira progresiboki.
METODOLOGIA
Metodologiari dagokionez, globalizazio printzipioa izan behar da kontutan. Honetaz gain, haur bakoitzak “biziko, esperimentatuko” duen Haur Hezkuntza bat nahi dugu. Beti lehentasuna emango diegu haurren behar eta interesei, honela, motibazio maila igo egingo da, eta aprendizai esanguratsuena ere bai. Beraz:
-
Planifikatzea ona da, baina espontaneoki suertatzen diren egoerak ere
aprobetxatzen ikasi behar du irakasleak. -
Haurrek duten eta erabiltzen duten izera ludikoa aprobetxatu.
44
-
Metodologia “vivencial-globalizada” bat proposatzen dugu, non Haur
Hezkuntzako curriculua garatzen dugun garrantzia emanez: giza gorputzaren bidez sentimendu eta emozioak komunikatzeari, gorputzaren bidezko expresioa, gaitasun kognitibo eta motorrak aldi berean landuz.
HEZKUNTZA BALIABIDEAK
Denbora, espazioa, zentroko baliabide eta materialak antolatu behar dira.
IRAKASKUNTZA-IKASKUNTZARAKO EKINTZAK
Hizkuntzaren garapenari izugarrizko garrantzia emango zaio: -
Haurrek ekintza aurretik dituzten ideiak adieraz ditzatela.
-
Imajina grafikoak erabili
-
Kontzeptu bat lantzean, egoera ezberdinetan bizitzeko aukerak eskaini.
-
Exploraziozko ekintzak bultzatu, eta ondoren komentarioak egin: zer egin duzue, zer
ikusi duzue, nola sentitu zarete... -
Aktibitate musikalak proposatu, hau ere bizi dezaten.
-
Motrizitate “gruesa”-ko ekintzak proposatu.
-
Gaitasun manipulatiboa eta grafo-motorak garatzeko ekintzak proposatu
-
Gorputza erabiliz ekintzak burutu (posturak, lateralitatea...)
ONDORIOAK
45
46
3.GAIA
PERTSONALITATEAREN GARAPENA. 0-6 URTE BITARTEKO HAURREN GARAPEN AFEKTIBOA. AUTORE EZBERDINEN APORTAZIOAK. AUTONOMIAREN KONKISTA. HEZKUNTZA ESKUHARTZE EGOKI BATERAKO JARRAIBIDEAK. SARRERA
1. PERTSONALITATEAREN GARAPENA 1.1.TENPERAMENTUA 1.2.IZAERA (carácter)
2. 0-6 URTE BITARTEKO HAURREN GARAPEN AFEKTIBOA.
2.1.-AFEKTIBITATEA. AFEKTUAREN GARAPEN PROZESUA
2.2.-EGOERA (estado afektibo) AFEKTIBOEN SAILKAPENA 2.2.1.-Egoera afektibo dinamikoak
Beharra
Motibazioa
2.2.2.-Egoera afektibo estatikoak -Sentimenduak -Emozioak
2.3.-KOMUNIKAZIO AFEKTIBOAREN LEHENENGO MANIFESTALDIAK 2.3.1.-Negarra
Tristura eta haserrea
Antsietatea eta beldurra
Kolera-ira
2.3.2.-Atsegina(el agrado) -Poztasuna-zoriontasuna 2.3.3.-Beste emozioak
Interesa
Sorpresa
Lotsa 47
2.4.-EMOZIOAK ONARTZEKO PROZESUA
2.5.-GARAPEN AFEKTIBOAREN ETAPAK (Alport)
2.5.1.-LEHENENGO ETAPA: norbere (sí mismo) kontzeptuaren garapena 2.5.2.-BIGARREN ETAPA: autoestima 2.5.3.-HIRUGARREN ETAPA: norberaren zabalketa eta autoimajina
2.6.-APEGO FIGURAREN GARRANTZIA
2.6.1.-Oinarrizko funtzioak 2.6.2.-Etapak
Fase 1: sensibilidad social indiscriminada
Fase 2: sensibilidad social diferenciada
Fase 3: apego centrado
2.6.3. Apego motak -Apego segurua -Apego insegurua ebitazioarekin -Apego insegurua ambivalencia-rekin.
3.
GARAPEN
GARAPENAREN
AFEKTIBOAREN EZAGUTZEI
ETA
AUTORE
PERTSONALITATEAREN EZBERDINEK
APORTAZIOAK
3.1.-SIGMUND FREUD
* Etapak (aho fasea, uzki fasea, fase falikoa...) * Edipo konplejua * Elektra konplejua *Caín konplejua
48
EGINDAKO
3.2.-ERIKSON
* Etapak: -
Oinarrizko konfiantza versus deskonfiantza
-
Autonomia versus lotsa eta kezka
-
Iniziatiba versus kulpa
3.3.-WALLON
* Etapak -
Personalismoaren estadioa
-
Behar afektiboak
-
Oposizio krisia
-
“gracia”-ren estadioa
-
helduei imitatzea
4. AUTONOMIAREN KONKISTA
4.1.-AUTONOMIA
1.fasea: erabateko menpekotasuna
2.fasea: separazioa-indibidualizazioa
3.fasea: menpekotasun erlatiboa
4.2.-AUTOKONTROLA -
Autokontrol inkoszientea
-
Autokontrola kanpotik erregulatua
-
Autokontrol pertsonala
-
Autokontrol landua
5. HEZKUNTZA ESKUHARTZE EGOKI BATERAKO JARRAIBIDEAK
Apoioa eman eta seguritate emozionala
Portaera ereduak eskaini
Oreka emozionala 49
Estabilitate afektiboa
Afekto eta erlazio printzipioa
Autonomia printzipioa
Indibidualizazio printzipioa
Hezkuntza koherentearen printzipioa
-0-3 urte bitarteko haurrentzat pautak -3-6 urte bitarteko haurrentzat pautak:
Gelan komunikazio egoerak erraztu
Haur autonomia garatu
ONDORIOAK
SARRERA
Orain aztertuko dudan gaia, haurren pertsonalitatearen garapena da. Askotan esan eta entzuten ditugu honelako adierazpenak: “mutil horrek pertsonalitate handia edo gogorra du”. Baina zer esan nahi du pertsonalitate asko izateak? Rojas Marcos autorearen hitzetan, pertsonalitatea izatea, gaitasun emozioal eta sozial konkretu batzuk garatzea da. Kasu hauetan, pertsonek oreka egoera bat aurkezten dute edozein erlazioen aurrean (lanean, familian...). Beraz, pertsonalitate ona izateko bete behar diren ezaugarriak hauek dira: norberarengan segurtasuna izan, autonomia.
Orain landuko dudan gaian, 0-6 urte bitarteko haurrek pertsonalitate bateko edo besteko joera nola garatzen duten aztertuko dut.
50
1. PERTSONALITATEAREN GARAPENA
Gaitasun innatoak (edo tenperamento), haurrak jaiotzean duen portatzeko estilo globalari esaten zaio. Haurrak hazten doazen bitartean, eta sozializazio prozesuaren (honen ezaugarririk nabarmenena, ingurune fisiko eta sozialarekin duen interrelazio aktiboa da) barnean garatzen doazen bitartean, izaera (carácter) zehaztuz doaz, eta beste gaitasun batzuk ere barneratzen dituzte:
Gaitasun emozionalak: balore pertsonal eta sozialekin zerikusia dutenak dira.
Gaitasun sozialak: komunikazio eta habilitate sozialei egiten die erreferentzia.
Gai honetan, pertsonalitateaz hitz egiten dudanean, gaitasun emozionalez eta gaitasun sozialez hitz egiten arituko naiz.Zer da orduan tenperamentua?
1.1. TENPERAMENTUA
Tenperamentua, pertsonalitatearen ezaugarri bat da, eta honi esker da pertsona bakarra eta besteetatik desberdina. Portaera tenperamentalak genetikoak dira, denboran iraunkorrak eta jaiotzetik nabarmenak dira. Tenperamentua, egoera zehatzei aurre egiteko modua edo forma da. Adib. kolunpio batean bi haurrei kolunpiatzen diegu (egoera bera bientzat), baina gerta daiteke bat barrez edo kontentu egotea; eta besteak lo hartzea. Beraz, haurren erreakzioak desberdinak izan direnez, beraien tenperamentua ere desberdina da.
Robert Plomin-ek tenperamentu mota ezberdinen sailkapena egin zuen estimuluen aurrean duten erreakzioaren arabera. Horretarako hiru parametro hartzen dira kontutan (emozionalitatea, aktibitate maila edo kopurua eta soziabilitatea): Haur errazak: emozionalitate maila baxua, aktibitate maila baxua eta soziabilitate maila altua. Oso ongi egokitzen da ingurura, esperientzia berriak nahi ditu... Humore positibo eta alegrea garatzen dute.
51
Haur zailak: emozionalitate maila altua, aktibitate maila altua eta soziabilitate maila baxua. Ingurura, jende berrira egokitzea kostatzen zaio, horregatik negar egiten du... Humore ezkorra dute. Erreakzio geldoko haurrak: Haur zailekin konparatuz, emozionalitate maila eta aktibitate maila baxuagoa dute; beraz, ez dira hainbeste mugitzen. Ez dira kexatzen (negarrez...) aurrekoak bezain beste.
1.2. IZAERA (carácter)
Haurrak barneratzen dituzten balore eta gaitasun emozional eta sozialen arabera eraikitzen da. Afektibitatea aldatu egiten da gure bizitzan zehar, estimulu eta kanpoko egoeren arabera. Gainera, gure pertsonalitatea ez dadin estankatuta geratu eta pertsona heldu bezala haz gaitezen, ingurura egokitzeko saiakera handi bat egin behar dugu.
Baina gure haurrek nola garatzen dute euren pertsonalitatea? Nola ikasten dute ingurura egokitzen? Nola doaz beraien izaera zehazten? Galdera guzti hauei erantzuten saiatuko naiz hurrengo atalean.
2. 0-6 URTE BITARTEKO HAURREN GARAPEN AFEKTIBOA.
Izaera, garapen sozio-afektibo prozesuaren bidez formatzen joaten da. Orain, afektibitateaz zer ulertzen dugun aztertu behar dugu.
2.1.-AFEKTIBITATEA. AFEKTUAREN GARAPEN PROZESUA
Garapen afektiboa, haurra eta inguruaren arteko interakzio sozialaren emaitza da. Prozesu honetan, garapeneko beste guztietan bezala, kanpoko eta barneko faktore batzuk eragiten dute, eta horren arabera, haurrak modu batera edo bestera konportatzen da. Kanpoko faktoreak, inguruan daudenak dira, eta barneko faktoreak norberaren barnean daude. Hauek dira faktoreak
52
-
Kanpoko faktoreak: o Alimentazioa eta nutrizioa: etapa kritiko batean nutrizio txar batek eragin kaltegarriak edota irreversibleak izan ditzake. o Ingurugiroko ezaugarriak (variables ambientales): osasun baldintzak, gaixotasun arin edo kronikoa, habito sozialak... o Klima afektiboa: klima afektibo lasai, egonkorra eta aberatsa izan behar du. o Estimulazioa eta esperientziak: haurrak barneratzen dituen estimulazio eta esperientziak.
-
Barneko faktoreak: o Karga genetikoa (hau da batez ere garrantzitsuena, eta haurraren tenperamentuarekin oso lotuta dago) o Sistema nerbiosoaren heldutasuna o Sistema endokrinoaren heldutasuna
Jakin badakigu, ase edo bete behar dituen behar fisiologiko, kognitibo eta sozialak dituela. Baina ba al ditu jaiotzetik ase behar diren behar afektiboak? Bai noski, haurrak afektibitate beharra ere badu (fisiologiko, kognitibo eta sozialaz gain), zeren gizakia da, eta babesa behar du, afektua, errekonozimendua, baloratzea, ulertzea... Aktitude guzti hauek, sentimendu batzuk sortzen ditu, autoestimara iritsiz. Autoestimarako bidea jaiotzean hasten da; haurrak bere behar biologikoak hase behar dituenean. Eta ondoren, aprendizaiaren bidez, seguru sentitzeko beste behar batzuk ase beharko ditu: afektua.
Afektua: haurrak duen animo egoera da.
Garapen afektiboa: barneko prozesu bat da, eta haurraren afektu egoera ezberdinak portaeren arabera manifestatzen dira. Honen helburua, helduak haurraren behar edo gabeziak betetzea izaten da.
53
2.2. EGOERA (estado afektibo) AFEKTIBOEN SAILKAPENA
Bi egoera afektibo ezberdintzen dira:
2.2.1.- Egoera afektibo dinamikoak
Haurrak ikertzeko eta esperimentatzeko joera du. Egoera afektibo hauek beharren eta motibazioaren bidez adierazten dira: Beharra: haurrak bere esku dagoen guztia egingo du satisfazioa lortzeko. Behar hau koszientea edo inkoszientea izan daiteke: o Behar inkoszienteak: behar biologikoak o Behar koszienteak: zerbaiten deseoa edo interesa da. Motibazioa
2.2.2.- Egoera afektibo estatikoak
- Sentimenduak: sentimenduak, sensazioak esperimentatzea da. Pertsona bakoitzak egoera beraren aurrean inpresio diferente eta bakarra sentitzen dugu. Egon gaitezke zerbait sentitzen eta albokoa ohartu ere ez. Aldiz, emozionatzen garenean, inguruko jendea ohartzen da. - Emozioak: norberaren egoera animikoa gorputzeko aldaketa fisiko baten bidez kanpora adieraztean datza: barrea, negarra, izerdia, beroa, arnas hotsa...
Haurrak txikiak direnean, emozio hutsak dira.
2.3. KOMUNIKAZIO AFEKTIBOAREN LEHENENGO MANIFESTALDIAK
Sozializazio prozesua haurra jaiotzen den unean jartzen da martxan. Sozializazioa, haurra eta bere garapenean zer ikusia duten pertsonen artean gertatzen den interakzio reciproca eta aktiboa da. Lehen bi urteetan, sozializazioaren agenterik nagusiena familia da, eta familia horretako kideekin izaten duen erlazioek izugarri eragingo dute haurraren pertsonalitatean. 54
Haurrak duen lehen erlazio soziala amarekin da, baina gaur egungo gizartean hau aldatzen ari da, eta aita, amona edo zaintzailea jarri beharko genuke amaren ordez, baina guk ama hitza erabiliko dugu figura hori adierazteko. Haurra eta amaren artean sortzen den erlazio horren ezaugarriak hauek dira:
“diádica”, zirkularra eta
“transacional”; hau da, haurraren portaerak eragiten du amaren erantzunetan eta aktuatzeko moduetan. Eta aktuatzeko modu hauek eta erantzunek, aldi berean, haurrak emango dituen erantzunetan eragiten dute. Haurrak zerbait gustukoa duenean eta gustukoa ez duenean, emozioak agertzen ditu.
Honako hauek:
2.3.1.- Negarra
Negarra, haurraren erantzun emozional bat da, hasieran, bere behar fisiologikoak asetzearren egiten du, eta ondoren, behar afektiboak asetzeko. Beraz, negarra, egoera desatsegin bat adierazteko erabiltzen den emozio bat da: gosea, logura, kaka, humedadea, beldurra, antsietatea...
Ikusten denez, egoera desatsegin ezberdin asko daude, eta horregatik, negar mota ezberdinak ere badaude. Ama askok diotenez, negar mota ezberdina da zergatiaren arabera: gosea,
mina, beldurra... Negarraren intentsitateak edo bolumenak ere,
egoeraren larritasuna adierazten du.
Ondoren aztertuko ditudan emozioetan ere, sarri negarra agertzen da.
Tristura eta haserrea: hasieran haurraren oinarrizko beharrekin lotuta daude, baina hilabeteak aurrera joan ahala, gauzak lortzeko bide bat da (berari eskutatik ezer ez kentzeko...)
Antsietatea eta beldurra: haurrak lehen antsietatea sentitzen du 6-8 hilabete inguruan, bere ama ondoan ez dagoela ohartzen denean: “la ansiedad por separación”.
Kolera-ira:
55
2.3.2.- Atsegina (el agrado) Gustura dagoela edo “agradoa”, 1-4 hilabete bitartean garatzen den barrearen bidez, ukitzeko gerturatzea, begirada, besarkadaren bidez adierazten da. Emozio hauek dira: Poztasuna-zoriontasuna:
Plazerra: bere helburua lortu duenean: joku bat berari ematea, helduen atentzioa lortzea...
“Gozo”: pertsonekin erlazioa hasten denean, oso sentimendu plazentero bat sortzen da, eta horri gozo deitzen zaio.
Norberarekiko zoriona: bere zenbait portaera txalotuak direla ikusten du, eta errepikatu egiten ditu.
2.3.3 Beste emozioak
Interesa: 3 hilabete arte, haurraren estimulurik gogokoena giza aurpegia da.
Sorpresa: jolasa “ku-ku”.
Lotsa:lehenengo urtea amaitu arte ez da agertzen, eta emozioa ez da fisikoki agertzen (azalaren kolore aldaketa, izerdia...)
Orain arte agertu ditudan emozio guzti hauek, innatoak dira eta kultura guztietan daude. Haurrak emozio hauek martxan jartzen ditu bere sozializazio prozesuaren bidez, eta poliki-poliki atsegina ematen dioten gauzak edo helburuak lortzen ditu.
2.4.- EMOZIOAK EZAGUTZEKO PROZESUA
Emozioak ezagutzearekin zera esan nahi dugu: haurra kosziente egitea zein den emozio bakoitza eta nola adierazten den. Haurrak emozioak onartzen ikasten du bere amarekin (helduarekin) duen interakzioari esker.
56
Haurrak txikiak direnean, emozio afektiboak trasmititu baino gehiago, behatutako portaera imitatzen dute. errepikapen honi esker hasten da emozioak ezagutzen. Honela, kondukten errepertorio bat ikasten du eta , eta honi esker, konbersazio afektiboko lehen dialogoak egiten hasiko da. Haurrak 6 hilabete inguru dituenean, imitatzen dituen portaera hauek errepikatzeari uzten diote, eta emozio horietaz koszientzia hartzen hasten dira, alegia, nahiago dituzte erantzun batzuk besteak baino, aurpegiko gestu batzuk besteak baino...
2.5. GARAPEN AFEKTIBOAREN ETAPAK (Alport)
Haurra jaiotzen denean eta arlo edo eremu guztietan eboluzionatzen hasten denean, konzientziaren formakuntza hasteko prestatuta dago, eta hau da, bere izatearen arrazoia. Konzientzia hau garatzen du, hiru galdera garrantzitsu hauei erantzuna aurkitzen hasi delako: -
Nor naiz ni?
-
Zer adierazten dute besteek niretzat?
-
Zer adierazten dut nik besteentzat?
Bizitzan zehar galdera hauei erantzun ezberdina ematen joaten gara, bizitako esperientzien arabera, baina haurtzaroan jartzen dira oinarriak autoestima on bat sortzeko. Haur garapen afektiboa etapa ezberdinetatik pasatzen da, eta helburua, norbera ezagutzea da. Hauek dira Alport-en ustezko etapak:
1. ETAPA: norbera kontzeptuaren garapena
Norbere identitateaz kosziente izateko, lehenengo, norbere gorputz bat badela onartu behar da. Bere ezaugarri (sexu..), gaitasun eta mugez ohartzen da.
2. ETAPA: autoestima
Autoestima, autokontzeptua balorez jaztea da, balore horiek positiboak edo negatiboak izan daitezke. Autoestima definitzerako garaian, garrantzia dute aspektu ezberdinek: Edipo edo Electra konplexuek, oposizioaren krisia, anaiarrebak dituen (afektua lortzerakoan hauek etsai moduan ikusten ditu), empatia
57
gaitasuna garatzen du, joku sinbolikoan etsaiak aurkitzen ditu, eztabaidak... Segun eta guzti hauei nola aurre egiten dien, autoestima bat edo beste izango du.
3. ETAPA: norberaren zabalketa eta autoimajina
Haurrak 5 urte inguru dituenean, besteek berari buruz esaten diotena pentsatzen du bere buruaz, hau da, amak beti neska bati ze txintxoa zaren esaten badio, neska hori txintxoa izaten saiatzen da; eta norbaiti bihurria dela esaten badiote maiz, bihurrikeriak egiten ditu (honi efecto Pigmaleon esaten zaio). Autoimajina eraikitzerako garaian, apegoko figurek dute zeresanik gehien.
2.6.- APEGO FIGURAREN GARRANTZIA
Apego hitza erabiltzen dugu, pertsona pribilegiatu batekin burutzen den lazo afektiboa adierazteko. Normalean, pertsona hori ama izaten da. Haurrak apego figura honen (ama) falta somatzen duenean, portaera afektiboak aktibatzen ditu. 2.6.1.-Oinarrizko funtzioak
Apegoa behar-beharrezkoa da zeren haurraren orekarako oinarrizko funtzioak betetzen edo asetzen ditu: -
Superbibentzia: oinarrizko behar biologikoak betetzen ditu.
-
Segurtasuna ematen du: apegoa duen figurari esker hasten da haurra ingu-ruko munduarekin kontaktatzen. Amari esker, beldur guztiak uxatzen dit
-
Estimulazio iturri da:
-
Osasun psikofisikoa errazten edo hobetzen du: apegoko figurarekin duen binkulo afektiboari esker, haurra orekatua eta armonian aurkitzen da.
Apego figura(k) desagertzen bada, haurrak beldurra, angustia, inseguritatea sentitzen hasten dira. Kasu hauetan, haur bakoitzak bere apegoko figurarekin esperimentatzen dituen bizipenen arabera, goragalea eta diarrea duten haurrak aurki ditzakegu; eta hau, azken batean, banaketaren beldur dela adierazteko manifestaldi bat baino ez da.
58
2.6.2.- Etapak
Apegoaren eta haurraren artean erlazio berezi hau haurra jaiotzen den momentuan hasten da, baina definitiboki zehaztua geratu aurretik, etapa ezberdinetatik igarotzen da: Fase 1: sensibilidad social indiscriminada 0-2 hilabete bitartean gertatzen da. Haurrek ez dute interes berezia jartzen amarekiko, baizik eta beraiengana hurbiltzen den edozein helduetan fija-tzen da. Haurrak errekurtso batzuk ditu ama beti alboan izateko (negarra...). Fase 2: sensibilidad social diferenciada 2-6/7 hilabete bitartean. Haurra eta amaren artean komunikazio afektibo bat garatzen ari da. Haurrak amarengan apoioa eta segurtasuna aurkitzen du. Fase 3: apego centrado 7 hilabetetik 2 urtera. Apegoa orekatzen da. Garai honetan beldurra sentitzen du ezezagunekin, eta beti ama aurkitu nahian ibiltzen da.
2.6.3. Apego motak
- Apego segurua: haur hauek apegoa duten heldua erabiltzen dute seguritatea emateko, eta hori erabiltzen dute mundua exploratzeko. Haurra eta ama separatzen direnean, exploratzeko aukerak ere gutxitu egiten zaizkie haur hauei.
- Apego insegurua ebitazioarekin: haurra amatik separatzen denean, ez du portaera desatseginik agertuko, eta berriz elkartzen direnean ere ez dago horrelako irrikarik. Haur hauek bere gelakideekin eta irakasle-hezitzaileekin duten hasierako erlazioa urruntzekoa da, deskonfiatua, eta eskolara egokitzapena apego segurua dutenak baino okerragoa dute.
- Apego insegurua ambivalencia-rekin: haurrak oso gaizki pasatzen du apegoa duen pertsonatik separatzea. Horregatik, berarekin elkartu nahi du, baina aldi berean, gaizki pasa arazi diolako, erretxazatu egiten dio. Erlazio honetan arazoak egongo dira eta haur horri asko kostatuko zaio gelara egokitzea.
59
3.
GARAPEN
GARAPENAREN
AFEKTIBOAREN EZAGUTZEI
ETA
AUTORE
PERTSONALITATEAREN EZBERDINEK
EGINDAKO
APORTAZIOAK
Autore ezberdinek egindako aportazioak asko eta asko dira, eta horregatik, psikologo garrantzitsuenen aipamena soilik egingo dut:
3.1.- SIGMUND FREUD
Autore honen ustetan, pertsonalitatearen garapenak bost fase ditu, eta sexualitatearen garapenarekin oso lotuta dago. Haurtzaroko sexualitatearen ezaugarri bat hauxe da: sexualidade pregenitala edo autoerotikoa dela; hau da, plazerra, garapen fase bakoitzean desberdina den zona erotikoaren auto estimulazioan datza. Beraz, segun eta gorputzeko zein atal den plazerra ematen duena eta segun eta esperientzia hauek nola bizitzen diren (satisfazioa edo frustrazioa), pertsonalitatearen egitura horren araberakoa izango da.
0-6 urte bitarteko haurrek, pertsonalitatearen garapeneko bost etapatatik hiru adin tarte horretan jasaten dituzte. Hauek dira hiru fase horiek:
a) Aho fasea (0-1 urte): plazerra ematen dio organoa ahoa da. Ahoaren bidez haurrak objetuak ezagutzen ditu. Elikagaiak ahotik sartzen ditu
b) Uzki fasea (1-3 urte): plazerra ematen dio organoa uzkia da, eta plazerra ematen dio kakak eusteak eta kanporatzeak.
c)
Fase falikoa (3-5/6 urte): bere organo genitalek atentzioa deituko die, bere organoak manipulatuz gozatuko du, hau da, masturbatuz. Bere sexu organoekiko kuriositatea izango du, baina baita besteen organoekiko ere. Honela, ezberdintasunak deskubrituko ditu eta sexu batekin identifikatuko da. Beldurra sentitzen du sexu-organo hauek galdu ditzakeela pentsatzean. Mutilen kasuan adibidez, beraien sexu organoa ez dute neskengan ikusten, eta horregatik, beraiena galde egin dezaketela pentsatzean angustia sentimendua
60
jartzen zaie. Aldiz, nesken kasuan konplejua sor dezake mutilen sexu-organoa ez dutela ikustean. Gainera, etapa honetan, honelako gaiez kezkatzen hasten dira: amodioa egitea, haurdunaldia...
Hau guztia horrela izanik ere, etapa honetan pertsonalitatearen formakuntzan gehien kezkatzen edo interesatzen duen gaia Ediporen konplejua (Elektra edo Cain) da.
Edipo konplejua: konplexu honen ezaugarririk nagusiena, aitarengan lehiakortasun sentimendua sortzen dela da, eta amarengan zentratzen dira afektuzko sentimenduak. Semeak bere aita “mehatxu” bat bezala ikusten du, aitak amaren afektua kenduko diola uste du, eta aita beraien erlaziotik baztertzen saiatzen da.
Elektra konplejua: Ediporen konplejuaren aurkako egoera da, hau da, alabak lehiakortasun sentimendua sortzen du amarengan, eta aitarengan zentratzen dira afektuzko sentimenduak. Alabak bere ama “mehatxu” bat bezala ikusten du, amak aitaren afektua kenduko diola uste du, eta ama beraien erlaziotik baztertzen saiatzen da.
Caín konplejua: Familian anai-arreba gehiago existitzen badira, anaiekiko lehiakortasun, mehatxu sentimendu hori sortzen da.
Edipo, Elektra eta Cain konplexuek haurrengan sentimendu hauek sortzen dituzte: angustia, tentsioa eta ambibalentzia.
Denborarekin ordea, errealitatea gailendu egiten zaio plazer eta nahiei, eta azkenean, haurrek onartu egiten dute bere gurasoen artean dagoen erlazioa, eta beraiek aita edo amarekin duten erlazioa ezberdina dela; eta horregatik ez dutela gutxiago maitatzen. Sentimendu honetaz kosziente direnean, sexu bereko bere progenitorearekin (alaba-amarekin, eta semea-aitarekin) identifikatzen hasten dira, eta honek eragin positiboak ditu identitate pertsonalaren garapenerako. Beraz, lehen bere etsai moduan ikusten duenarekin identifikatzen 61
da orain, eta hori oso aberasgarria da bere pertsonalitatearen garapenerako (identitate pertsonalerako).
d) Latencia fasea ( 6tik pubertaterarte, horregatik ez dugu azalduko)
e) Genital fasea ( pubertate garaia, horregatik ez dugu azalduko)
Freud-en ustez, oso garrantzitsua da nola bizitzen diren etapa haueta-ko bakoitza, arazoak suertatzen badira, haurra oraindik gainditu ez duen etapa horretan “ataskatuta” geratzea gerta daiteke (adi. aho faseko beha-rrak ongi gainditu ez dituen haur batek, ondorengo etapetan fijazioa izan dezake aho etapako zerbaitekin: behatza txupatzea, objetuei koska egitea..), edo atzeko etapa batera bueltatzea (adib. 5 urteko haur batek anai txiki bat izan du, eta 5 urteko hori berriro esfintereak deskontrolatzen hasi da).
3.2. ERIKSON
Autore honek beti haur pertsonalitatearen garapena aztertzen du faktore sozialarekin lotuta. Autore honen iritziz, gizarteak NI aldarazi egiten du. Autore honek pertsonalitatearen garapenean, haurtzarotik hasi eta hirugarren adinera arte, fase ezberdinak daudela esaten du. Guk, orain, soilik haurtzaroarekin lotuta dauden etapak aztertuko ditugu:
* Oinarrizko konfiantza versus deskonfiantza (Freuden aho fasea). Jaiotzetik 18 hilabete arte irauten du. Etapa honen ezaugarririk nagusiena hauxe da: haurrak seguritate/konfidantza osoa du bere oinarrizko beharrak agertzen direnean atendituak izango direla.
* Autonomia versus lotsa eta kezka (Freuden uzki fasea). 18 hilabetetik 3 urte arte. Etapa honen ezaugarririk nagusiena hauxe da: explorazio aktibo asko dago eta haurrak bere habilitate eta gaitasunak deskubritzen ditu.
62
* Iniziatiba versus kulpa (Freuden etapa falikoa). Aurreko etapan autonomia handia lortu du eta honi esker, espazio berriak, gauzak berriak.... esploratzen ditu, eta horrela lorpen berriak egiten ditu. Etapa honetan bere burua prueban jartzen du, ea gai den...edo ez...
Erikson-ek,
etapa
bakoitzean
bi
kontrako
adjetibo
aipatzen
ditu
(konfidantza/deskonfiantza...). Autore honen ustez, bi sentimendu horietako bat agertuko da (nola dakigu zein?) kanpotik (gizartetik) jasotzen duen estimuluaren arabera. Adib. familian gehiegizko babesa jasotzen duen haur batengan kezka sentimendua gailenduko da iniziatiba edo autonomiaren aurrean. Hemen argi geratzen da gizarteko estimuluek zenbateko eragina duten.
3.3.- WALLON Autore honek “personalismoaren” estadioaz hitzegiten du (3-6 urte). Bere ustez, adin
horretako haurrek izugarrizko afekto
beharra, laztan beharra, apoioa,
errekonozimendua... Orokorrean esateko, behar afektibo handiak dituzte. Etapa honetan gertatzen dira:
Crisis de la oposición (2-3 urte)
Haurrak pentsatzen du bere independentzia sentimendua defendatzeko beharbeharrezkoa dela bere nahiak betetzea eta horretarako besteek esaten diotenari kontra egiten dio. Krisi egoera honek eguneroko elkarbizitza oztopatzen du. Gainera, helduek ez dituzte haurrek egiten dituen lorpenak edo portaerak zoriontzen; alderantziz, afekto eta laztan sentimenduak ez dizkie agertzen. Denborarekin eta praktikarekin krisi hau gainditu egiten da, zeren haurrak ikasten du beti helduari aurre eginez ez dituela bere helburuak lortzen, eta bere helburuak lortzeko beste estrategia bat erabiltzen du; honako hau:
63
Periodo de la gracia ( 3 - 4 urte)
Etapa honen helburuak, bere autonomia eta helduaren afektoa lortzea dira; baina oraingo honetaz ez die uko egiten besteen nahiei, alderantziz, besteen gustokoak diren gauzak behin eta berriz errepikatzen ditu. Haurra ohartzen da ezin duela heldu guztien maitasun inkondizionala eskuratu, zeren bere ekintzek batzuei grazia egiten die baina beste batzuei ez (ez gutxiago). Hau ikusita, berriro estrategia aldatzen du, eta beste etapa batera pasatzen da:
Helduei imitatzea ( 4 -5 urte)
Keinuak, aktitudeak... imitatzen ditu, eta poliki-poliki, pentsatzeko modua ere barneratzen du. Haurrak, bera identifikatzen den heldua imitatzen du, berarentzat esanguratsua dena (alabak ama eta semeak aita). Wallonen hitzetan, etapa hauek segun eta nola gainditzen dituen, haurraren pertsonalitatea modu batera edo bestera egituratuta geratuko da. Adib. haur batek helduei aurre egiteko (kontestatzeko) joera izango du, baldin eta oposizioaren krisi izeneko etapan gauzak ez bazizkioten argi utzi.
Guzti hau gerta ez dadin, behar-beharrezkoa da gure haurrak hezitzea pertsonalitate “asertivo” batean. Asertiboak izateak zera adierazi nahi du, erantzun agresibo baten eta erantzun inhibitu baten artean dagoen oreka aurkitzeko gaitasuna izatea. Oreka hau aurkitzeak adierazi nahi du norbere konzientzia hartzen laguntzeko jarrerak barneratzea. Konzientzia hau hartuz, pixkanaka-pixkana autonomiara iritsiko dira.
4. AUTONOMIAREN KONKISTA
Autonomia erabat erlazionatuta dago gaitasun propioak erabiltzearekin. Autonomia ebolutiboa da, eta garapeneko arlo guztietan aurkitzen da: -
Garapen psikomotorea: haurrari aukera emango dio mugitzeko eta objetuekin erlazioak izateko besteen menpe egon gabe.
-
Garapen kognitiboa: munduari buruzko ezagupenetara eta eramango dio, honela, mundua bere moduan interpretatuko du. 64
ulermene-ra
-
Garapen afektibo, moral eta soziala. Portatzeko modu ezberdinak ikasiko ditu, eta hauek bere erlazioetan erabiliz, autonomikoki gatazkei aurre egiten ikasiko du.
Autonomia lortzea, oso prozesu luzea da, eta lehen esan dugun bezala, pertsonalitate asertiboarekin erabat lotuta dago. Haur Hezkuntzako lehen etapan, batez ere, deszentralizazioa eta indibidualizazioa indartzen dira. Aldiz, bigarren etapan, portaera asertiboko ereduak barneratzen hasiko dira, eta honek, autoezagutzara eta autoestima positiboa izatera bideratuko ditu.
Baina zer esan nahi du asertiboa izateak? Eta pertsonalitate asertibo eta autonomoa izateak?
Asertibo izatea: oso lotua dago haur bakoitzak bere buruaz duen konzientziarekin. Asertibitatean hezitzeak zera adierazi nahi du: besteen sentimendei minik eman gabe nahi dutena eta sentitzen dutena esateko gaitasuna garatzea. Beraz, “honek pertsonalitate asko du” esaten dugunean, haur hori sincero-ki eta errespetuz familiakoekin, lagunekin edo ezezagu-nekin manifestatzeko (hitz egin) aske sentitzen dela adierazi nahi dugu.
Pertsonalitate asertibo hau lortzera iristeko bidea zaila da, eta portae-ra hauek barneratzeko, bi prozesu behar dira: autonomia eta autokontrola.
4.1.- AUTONOMIA
Haurrak sensorio-motor etapan menpekotasuna du helduarekiko. Eguneroegunero, hainbat aldiz errepikatzen diren ekintzak egiten dituzte elkarrekin, eta halako batean, haurrak berak helduari esaten dio uzteko berak bakarrik gauzak egiten, ba omen daki eta! (jan, jantzi, eskailerak jaitsi...) Hau haurrak 3 urte inguru dituenean gertatzen da, eta hor hasten da autoestima. Gauzak egiteko autonomia hori esperimentatzen duen bitartean, bere gaitasunak ikusten eta baloratzen joaten da. Goazen ikustera aurrerapen honen faseak sakonago:
65
1. fasea: erabateko menpekotasuna
0-1 urte bitartekoa. Haurra jaiotzean konfusio handi batean dago, eta heldua da bere errealitatea interpretatzen duena eta esanahiez jazten laguntzen diona. Apegoa duen helduak beste heldu batzuk aurkeztea komenigarria da haurrarentzat, zeren horrela segurtasun eta oreka gehiago izango du. Eta aldi berean,
esperientzia eta egoera
berrietara egokitzen ikasten du. Beraz, beharrezkoa da haurra bere amarengandik pixka bat separatzea, horrela, frustrazio txikiak gainditzen ikasiko du. 2.fasea: separazioa-indibidualizazioa 1-3 urte bitartekoa. Bereizketa gertatzen da NI eta Ni EZ –aren artean. Orain badaki munduan bera eta beste batzuk ere badaudela. Adib. lehen, bere nahi bat berehala ez bazen asetzen negarrez hasten zen, baina orain badaki itxaron egin behar duela. Honela, poliki-poliki, burugogorkeria eta beti “ezetz” esan beharra baztertzen hasten da (crisis de la oposición) eta indibidualizazio identitatea hasten da. 3.fasea: menpekotasun erlatiboa
3-6 urte bitartekoa. Etapa honetan, agresibitatea erabiltzen hasten dira beraien gauzak lortzeko eta autonomoak eta independienteak direla adierazteko. Helduei uko egiten die eta bere lagunei aurre egiten die. Haurren
artean
agresibitatea
agertzen
denean,
helduaren
interbentzioa
ezinbestekoa da. Hauek, aktuazio asertibo baten pautak eta gizartean onartutako portaera arauen berri ematen die. Garapeneko garai honetan, oso garrantzitsua da helduaren papera, arauaren betetzean gogorra (zuzena) izan behar da, eta aldi berean malgua izan behar da. Haurrari beti, kontuan hartu gabe ze gaiztakeria edo portaera negatibo izan duen, segurtasuna eta afektoa garantizatu behar dizkio. Helduaren eskuhartze honen helburua, haurrak bere indibidualizazioa lortzea da, beraien ekintzen ondorioen erantzule eginez. Haurrei jartzen zaizkien arauak ulertuak, onartuak izan behar dira, eta ez inposatuak. Arauak inposatuak izaten badira, garapen afektiboa ez da asertiboa, baizik eta dominio eta helduaren kontrolean oinarritua. Guzti honek eragina izango du haurraren pertsonalitatearen eraketan. 66
Zeintzuk dira haurrak autonomiara bideratzen dituzten klabeak? Bere adin bereko haurrekin erlazio berriak sortu, lehen amarekin ikasi duena praktikan jarriz. Haurrarekin afektiboki pribilegiatuak diren pertsonak (ama) berarenak bakarrik ez direla deskubritzea; eta jakitea ez dutela abandonatu behar. Bere apegoko pertsonekin egon nahi du, baina beste erlazio eta lazo afektibo batzuk ere sortu nahi ditu. Arauak onartu, gogorrak eta batzutan betetzeko zailak. Errealitatera ohitu behar dira eta frustrazioak gainditzen ikasi. Dagoeneko ez da atentzio gune bakarra, besteak ere existitzen direla ohartu behar da.
4.2.- AUTOKONTROLA
- Autokontrol inkoszientea (0-2 urte) - Autokontrola kanpotik erregulatua (2-3 urte) - Autokontrol pertsonala (3-4 urte) - Autokontrol landua (4-6 urte)
Haurra jaiotzen denean ez da gai bere ekintza eta portaerak kontrolatzeko, baina esperientziarekin, eta helduarekin duen interakzioari esker, gero eta kontrol gehiago du (autokontrola). Hezitzaileok, haurrak afektibitatean hezi behar ditugu.
5. HEZKUNTZA ESKUHARTZE EGOKI BATERAKO JARRAIBIDEAK
Haur Hezkuntzan arlo sozio-afektiboa asko landu behar da, zeren hezitzaileok pentsatzen dugu, autoestima ezinbestekoa dela gizartean gertatzen zaizkigun egoera ezberdinei aurre egiteko. 67
Haur Hezkuntzako Curriculu Dekretuetan agertzen da gaitasun afektiboek garapen orokorrean eragiten dutela eta beraz, garrantzia dutela. Hain zuzen ere, etapako helburu bat hauxe planteatzen dute: “0-6 urte bitarteko haurren autonomiaren garapena bultzatu edo erraztu”
Helburu nagusi honetaz gain, Haur Hezkuntzako curriculuan badaude gaitasun afektiboei zuzenean erreferentzi egiten dien helburuak:
* Eguneroko ohitura edo habitoetan geroz eta autonomia handiagoarekin aritzea, poliki-poliki geroz eta segurtasun afektibo eta emozionak gehiago hartuz, iniziatiba gaitasuna eta norbere buruarengan konfidantza bezalako gaitasunak garatu. * Helduekin eta bere adin berekoekin erlazio-harreman egokiak sortu, afekto sentimenduei
erantzunez,
aniztasuna
errespetatuz,
eta
laguntza
eta
kolaborazioa bezalako jarrerak garatuz.
Beraz, irakasle edo hezitzaileek hezkuntza eskuhartzea planifika-tzen edo programatzen dutenean kontuan hartu behar dituzte gaitasun emozional eta sozialak. Gaitasun emozional eta sozial hau ezinbestekoa da, helburu orokorretan aipatzen den autonomiara iristeko eta pertsonalitatearen garapen integralean eragiteko.
Planteatzen ari garen euskarririk nagusiena autoestima da. Beste esperientzia arlo guztiak globalean lantzen dira eta eduki afektiboekin erlazionatuta daude:
- Norberaren ezaugarri indibidualak identifikatu, sentimenduak, besteekiko ezberdintasunak...
- Norbere identitatea, aukera eta mugak onartzea eta balorazio justu eta positiboa izatea.
68
Haur Hezkuntzako irakasle eta hezitzaileak paper hau bete behar du:
Apoioa eta seguritate emozionala eman
Hau da guztietan garrantzitsuena. Ikasleei apoioa eta seguritate emozionala transmititzeko, hezitzaileak berak
portaera orekatua eta koherentea izan behar du
pentsatzen duenaren, esaten duenaren eta egiten duenaren artean.
Portaera ereduak eskaini
Hezitzen dugunean, portaera eredu ezberdinak eskaintzen ditugu, eta haur bakoitzak esperientzia horiek modu batean edo bestean bizitzen ditu: atsegina, onarpena, poza... Bizipen hori bakarra eta partikularra izaten da. Beraz, egoera afektiboan hezitzen dugu. Haurrei eskaintzen dizkiegun portaera positibo errepikakorren bidez, haurra horiek barneratzen ari da, eta erlazioa bat sortzen da helduen eta haurren artean. Irakaslearen portaera positibo horiek, haurra independientea izatera bultzatuko dute, eta hau da helburua. Eta alderantziz, irakaslearen portaera ereduak negatiboak edo ezkorrak badira, haurrari dependentzia indartuko zaio. Kasu honetan, haurrengan garatuko dira: pertsonalitate inmaduroa, autoestima negatiboa, afektibitate kaxkarra, insegurua, protekzio nahiekin, askatasuna galtzea.... Haurra adibidez, konflikto eta tentsio giroko etxe batean bizi bada, bere portaera afektiboan deskonfiantza agertuko du... Hau maiz errepikatzen bada, eragin izugarria izango du haurraren independentzian eta pertsonalitatearen garapenean. Izan ere, haurrak zer ikusi, hura ikasi.
Irakaslearen oreka emozionala
Ezinbestekoa da irakasleak oreka emozional egoki izatea, zeren honek eragina du sozializazioan eta ikasleen pertsonalitatearen garapen integralean. Zeren azken batean, gure ikasleek irakasleen (helduen) jarrera imitatzen dute.
Estabilitate afektiboa
Ikasleen artean bultzatu behar dugu: elkarrengan konfidantza izan dezatela, beraien artean eta helduekin komunikazio sozial bat mantentzea gustatu zaiela. Interakzio honi esker, enpatia gaitasuna garatuko dute
69
Hezkuntza eskuhartzearen pautak
a) Afekto eta erlajazio printzipioa: o Haurrari klima afektibo, “acogedor” eta erlajatua eskaini. o Leku eta pertsona aldaketak ekidin. o Haurrarekin maiz hitz egin, modu argian eta zuzenean. Hiztegi sinple batekin, eta hilabeteko umea izango bazen bezala.
b) Autonomia printzipioa: o Haurrari berari, esperimentatzeko eta ekintzak egiteko aukerak eskaini. o Haurrari leku zabalak eskaini, arriskurik gabe nahi duen moduan mugi dadin.
b) Indibidualizazio printzipioa: o Haur bakoitzaren gaitasunetan sinetsi, eta bere ekintzetan estimulatu eta animatu. o Haur bakoitzarne ikasteko modua eta erritmoa errespetatu eta onartu. o Ikaskuntza prozesuan helduak parte hartuko du, soilik, beharbeharrezkoa denean.
d) Hezkuntza koherentearen printzipioa: o Hezkuntza-eskuhartzea planifikatu eta organizatu helburu zehatz batzuek
lortzeko
asmoz.
Horretarako,
kontuan
izan:
maila
ebolutiboak (garapenaren faseak), haurren beharrak eta interesak. Egoeraren diagnostiko bat egin behar da, alegia, taldearen eta haur bakoitzaren ezaguarriak ezagutu behar ditugu. o Planifikatu dena maiztasun batekin ebaluatu, garapen prozesua behatu... eta beharrezkoa bada, interbenitu eta aldaketak egin.
Aspektu guzti hauek kontutan hartuta, pauta ezberdinak aurkeztu behar ditut Haur Hezkuntzako etapa bakoitzerako, zeren gogoan izan behar da 0-3 urte bitartean indibidualizazioaren bidea egiten dugula; eta aldiz 3-6 urte bitartean autonomia eta lagunen arteko erlazio eta harremanetarako gaitasunak garatu nahi ditugula. 70
- 0 - 3 urte bitarteko haurrentzat pautak
Adin tarte honetan garrantzi gehien duena apegoaren garapena da. Segurtasun sentimenduak sortu behar dira ikaslearengan honelako gauzak lortzeko: norberak bere buruaz imajina bat izatea, eta aldi berean besteengandik desberdina dena, inguruan planteatzen dizkion frustrazio txikiak toleratzen ikastea... Guzti hau lortzeko, eskuhartzeak pauta hauek jarraitu behar ditu:
Haurrei begira: o Planteatzen zaizkigun demanda guztiei erantzun, une eta egoera bakoitzean ahalik eta hobekien. o Kasketaldiak ez onartu, behintzat helduaren onarpena edo atentzioa deitzeko errekurtso bezala erabiltzen direnean.
Apego figurari (ama) begira: o Apego figurarekin sarritan egon, informazioa trukatu. o Apego figuraren eta irakaslearen arteko erlazioa kalitatezkoa izan behar da, beraz, irakasleak hainbeste erabiltzen dituen habilitate sozialak, berak ere martxan jarri behar ditu: entzute aktiboa, enpatia, asertibitatea, feedback. o Hezkuntza koherentea egiten saiatu; alegia, etxekoa eta eskolakoa antzeko hezkuntza ereduak izan daitezela.
- 3 - 6 urte bitarteko haurrentzat pautak:
Aurreko etaparen helburua, indibidualizazio pertsonala eta arlo ebolutiko guztietako gaitasunetan autonomia garatzea dira. Kasu honetan, garrantzi gehien duen arloa autoestima da, hauxe baita garapen sozial eta afektiboaren zutabe nagusia. Pauta hauek jarraitu behar dira:
Gelan komunikazio egoerak erraztu: o
Haurrei aukera eman jolasteko eta esperientziak bizitzeko nahi dituzten lagunak aukeratzeko.
71
o
Honelako zigorrak ekidin: lagunetatik baztertu, aislamentua, expulsatu...
Zeren
hau
egiten
dugunean,
ikasleak
kulpa
sentimendua izaten du. o
Gelako haur guzti-guztiei errespetatu. Inoiz ez da haur bat jo behar, ez fisikoki ez moralki. Bestalde, balore negatiboa duen konnotazioak (hitz itsusiak) ez dira erabili behar. Irakasleak, beti, aspektu positiboak agerrarazi behar ditu.
o
Konfliktoak maiz gertatzen dira adin honetan, eta beraz, gaitasun sozialak (entzute aktiboa, enpatia, arrazona-mendua) lantzeko errekurtso moduan erabili behar dira.
o
Afektibitatearekin lotutako gaiak tratateko une egokia da asanblea. Gaur bakoitzak berak bizi eta sentitu duena kontatzen du.... eta hau aukera hona da sentimendu horietaz hitz egiteko.
o
Elkarbizitzarako ohitura eta arauak praktikatu. Arauen transmisioa oso garrantzitsua da; horretarako, ezinbestekoa da alde batetik, gelan arauen mugak ongi zehaztuta egotea, eta bestetik, arau horiek betetzerakoan koherentzia bat egotea irakaslearen partetik.
Haur autonomia garatu: o
Partehartze protagonistak.
aktiboa:
ikasleak
Atentziogune
izatea
beraiek
dira
gustatzen
heziketaren zaie,
gelako
antolakuntzan parte hartzea, erantzukizunak izatea... o
Eguneko momentu batzuetan, haurrak gustukoa duen ekintza hori egiten utzi behar zaio, horrek segurtasuna eta konfidantza emango dio.
o
Dependentzia ekidin behar dugu (hau oso garrantzitsua da), batez ere dakigunean beraiek bakarrik gai direla gauzak egiteko. Beti, beharrezko laguntza eman, ez gehiago.
ONDORIOAK (fotokopiatu dut liburu orrialdea)
72
4. GAIA
HAURRAK BESTEAK DESKRIBATZEN DITU. DESKUBRITZE PROZESUA, BINKULAZIOA ETA ONARPENA. ESKOLA ERAKUNDE SOZIALIZATZAILE MODUAN. HAUR HEZKUNTZAKO ZENTROEK ARRISKU SOZIALETAKO EGOEREN PREBENTZIOAN ETA INTERBENTZIOAN DUTEN PAPERA. TALDE BIZITZAKO GATAZKA OHIKOENAK. 1.
HAURRAK
BESTEAK
DESKUBRITZEN
DITU.
DESKUBRITZE
PROZESUA, BINKULAZIOA ETA ONARPENA. 1.1. Deskubritze prozesua ( sozializazioaren prozesu mentalak )
A) Pertsonak ezagutzea B) Pertsonek betetzen dituzten paperak ( rolak ) C)
Gizartearen ezagutza
Norbere esperientzietan oinarritutako ezagutza da
Elementuen artean artikulazio falta
Berehalako ondorio bat dute
1.2. Onartze Prozesua ( Sozializazioaren Prozesu Konduktualak ) 1.2.1. Garapen moralari buruzko teoriak a) Aprendizai sozialaren teoria (Albert Bandura)
Entrenamentu instrumentala
Imitazio aktiboa
b) Teoria kognitiboa
Piaget
Kohlberg
1.2.2. Arrazonamendu morala: konportamentu prosoziala
1.3. Binkulazio Prozesuak (Sozializazioaren Prozesu Afektiboak) 1.3.1. Apegoa
Segurtasun Eta Oreka Emozionalaren Jarrera
Gurasoen Ekintza Eta Jarreren Eragina o
Guraso Demokratikoak
o
Guraso Autoritarioak
o
Guraso Permisiboak
73
o
Guraso Indiferenteak
1.3.2. Enpatia 1.3.3. Laguntasuna
2. ESKOLA ERAKUNDE SOZIALIZATZAILE MODUAN.
Ondorio psikologikoak - autoestima indartzen du - kontestu berrietara egokitu - erlazio sozialak mantendu
Ondorio sozialak - lan mundura inkorporatu - bizitza sozialean interbenitu
2.1. Irakaslea 2.2. Lagunak ( bere berdinak )
Erlazio motak o Adin ezberdina o Adin bera
3.
HAUR
Estrategiak
Etapak
HEZKUNTZAKO
ZENTROEK
ARRISKU
SOZIALETAKO
EGOEREN PREBENTZIOAN ETA INTERBENTZIOAN DUTEN PAPERA.
3.1. Prebentzio eta interbentziorako pautak
4. TALDEKO BIZITZAN GATAZKA OHIKOENAK
4.1.
Enfrentamentu gatazkak helduekin: ez arauei, ez aginduei.
4.2.
Ribalidade-sozializazio gatazkak lagunekin
4.3.
Nola manifestatzen diren
Pataletak
Gehiegizko atentzioa exigitzen du, taldea eragozten du
Ez du nahi bere gauzak konpartitzea
74
SARRERA
Gai honetan, haurraren sozializazioak nola eboluzionatzen duen aztertuko dut; nola den besteak deskubritzea eta besteekin erlazionatzeko prozesua. Horretarako, autore ezberdinen ikerketa eta aportazioak agertuko ditut. Bestalde, sozializazio prozesu honetan eskolak nola eragiten duen aztertuko dut.
Noiz esan dezakegu haur bat sozializatuta dagoela?
Definizioaren arabera, haur bat sozializatuta dago beste pertsonekin binkuloak edo harreman afektiboak izateko gai denean; gizartea zer den eta horrek zer eskatzen dio ikasten duenean; eta portaera egoki bat aurkezten duenean espektatiba hauen aurrean.
Galderaren erantzuna erraza da, baina sozializatze prozesua oso zaila eta luzea da.
Gai honetan eduki guzti horiek landuko ditut, eta horretarako, sozializazio prozesuaren barnean dauden hiru dimentsioak landuko ditut:
a) haurrek nola ezagutzen dituzten besteak, nola erlazionatzen diren beraiekin eta nola onartzen dituzten azalduko dut. b) Eskolak erakunde sozializatzaile bezala duen papera aztertuko dut, batez ere, gizarteko desberdintasunak prebenitzera eta konpentsatzera begira. c) Taldeko bizitzan agertzen diren gatazka ohikoenak zein diren esango dut.
1.
HAURRAK
BESTEAK
DESKUBRITZEN
DITU.
DESKUBRITZE
PROZESUA, BINKULAZIOA ETA ONARPENA.
Haurra jaiotzen den momentuan hasten da sozializazio prozesua. Hasiera honetan duen bereizketa edo ezaugarri bakarra, helduen erabateko beharra duela da. Haurrak helduaren beharra du bere oinarrizko behar biologiko eta afektiboak asetzeko; eta talde sozialak ere haurraren beharra badu, gizakiak eboluzionatu eta irauteko. Beraz, sozializazioa, beharrezkoa den prozesu interaktibo bat da, zeren sozializazioaren bidez, baloreak, arauak, ohiturak, rolak, tradizio kulturalaren ezagutzak eta portaera sozialak
75
eskuratzen dira, eta guzti hauek beharrezkoak dira pertsonalitate soziala eta indibiduala eratzeko eta aldi berean, mundu sozialaren jarraipena ziurtatzeko.
A.Marchesi autoreari jarraituz, prozesu interaktibo honek, Haur Hezkuntzako etapan, beste hiru prozesu ditu barnean, eta horiek aztertuko ditut orain: (deskubritze prozesua, onartze (aceptar) prozesua eta binkulazio edo harreman prozesua).
1.1. Deskubritze prozesua (sozializazioaren prozesu mentalak)
Haurrari bizitzea tokatu zaion gizartea ezagutzeko edukiaz mintzo gara kasu honetan, hau da, pertsonen ezagutza, erakundeak, gizarte sinboloak, hizkuntzaren aprendizaia... Guzti honi esker, haurrak bere inguruan duen gizartea ezagutzen du eta bertan garatuko da pertsona bakar eta errepikaezin moduan.
Baina, haurren kasuan nola gertatzen da gizartea ezagutzeko prozesu hau? Inguruneko gizartea ezagutzeak inplikatzen du:
Gizarteko esfera ezberdinetan dauden pertsonak eta bakoitzaren rolak ezagutzea.
Kontzientzia hartu nola antolatzen diren eta nola funtzionatzen duten haurrarentzat esanguratsuenak diren gizarteko sistemak.
A) PERTSONAK EZAGUTZEA
Haurrak lehenengo bere inguruko pertsonak ezagutzen hasten da, eta ondoren, ezezagunak, eta egunero berarekin kontaktuan ez daudenak. Haurrak 2 urte inguru dituenean, bereizten ditu “besteak” (ezezagunak) zeintzuk diren, eta horien artean ere, badaki bakoitza desberdina dela. 3-6 urte bitarteko haurrek, “besteak” deskribitzerakoan, bere autobalorazioa egiterakoan erabiltzen dituen irizpide berdinak erabiltzen ditu, eta normalean, kanpoko ezaugarri bistakoenak aipatuz egiten du deskribapena (itxura fisikoa, zer duen, famili, lanbidea). Adib. Laurak betaurrekoak ditu. Mikel-ek aitona du. Pelota bat duen mutil bat naiz. Hau medikua da zeren amantal txuria dauka. Gizon hau nagusia da zeren korbata darama. Eta egun batean esaten badiozu korbata ez daraman gizon bat nagusia dela, beraientzat zaila da hori onartzea. Ikusten denez, beraien esperientzien arabera, 76
sailkatu egiten dute jendea, eta esperientzia hori orokortu egiten dute (adi. Bere aitonak goxokiak ematen dizkiolako eta eskolara bila joaten zaiolako, pentsatzen du aitona guztiek hori egiten dutela). Besteen sentimenduak edo pertsonalitatearen ezaugarriak adierazi nahi dituenean, termino globalak erabiltzen ditu. Adib. Begoña gaizki aurkitzen da bere amak zigortu duelako. Mario ume txintxoa da. Adibide hauetan ikusten denez, ez dakite zein sentimendu dagoen “gaizki aurkitzen da”-ren atzean (haserre, triste, kasketaldia....). Gauza bera gertatzen da sentimendu onekin: “txintxoa da”; hau esatean, ez dakite txintxoa den serbiziala izateagatik, amablea, kariñosoa... Hain balorazio zehatzak egitea zaila da, zeren haurrari abstrazio maila bat eskatzen dio, eta oraindik ez du. abstrazio maila hori erlazio sozial ugariren bitartez lortuko du. Beste pertsonak deskribatzerakoan egiten duten beste gauza berezi bat, ezaugarri kontraesanekoak egiten dituztela da ( yuxtaposición de características) da. Adib. “Pepe nire laguna da zeren ona da” (eta jarraian) “ez dit uzten ipuina ikusten”
B) Pertsonek betetzen dituzten paperak (rolak)
Rolak zehazten dituzte itxurari (kanpotik ikusten dena) begira. Adib. aita bat aita da handia delako; eta seme bat semea da txikia delako. Beraz, aita bat ezin da inoiz seme bat izan. Pentsatzeko modu hau dutenez, askotan errealitatea gaizki interpretatzen dute.
C) Gizartearen ezagutza
Gizarteko erakunde ezberdinen ezagutza izateko prozesua, mantsoa da eta graduala.
NORBERE ESPERIENTZIETAN OINARRITUTAKO EZAGUTZA DA.
Haurrek pentsatzen dute legea udaletxean bizi den alkateak egiten dituela, eta alkateak, bere aitak baina botere eta arrazoi gehiago duela. Horregatik, asteazken batean eskolarik ez badago, “alkateak esan duelako” izan dela pentsatzen dute. Beste adibide 77
bat: auzoan multak jartzen dituena guardia denez, legea berarekin identifikatzen dute, berak aginduko balu bezala. Haurrek lehenengo etxea eta ondoren auzoa ezagutzen dute. Eta beraientzat, gainontzeko beste mundua ez balitz existituko bezala da (baldin eta ez badituzte bisitatu eta esperimentatu). Horregatik, zaila egiten zaie Iruñeakoa eta Euskal Herrikoa dela aldi berean ulertzea. Bestalde, pertsonak eta erakundeak estatikoak direla pentsatzen dute, alegia, beraiek ezagutzen dituzten bezalakoak izan direla beti. Adib. ama bat ama da, eta ez dute sinesten txikia izan zenik. Edo bere auzoa, orain dagoen moduan izan da beti.
ELEMENTUEN ARTEAN ARTIKULAZIO FALTA Adib. haur batentzat diruak ez du baliorik, soilik, ritual bat da dendan zerbait
erosi eta dendariari dirua eman beharra.
BEREHALAKO ONDORIO BAT DUTE Gizarteko arazoak ez dituzte ulertzen, ezta partidu politikoenak ere. Beraiei
Irak-en gerra zergatik egon den galdetzen badiozu, erregeak nahi izan duelako erantzuten dute.Orain arte aipatu ditugun eduki guzti hauek, sozializazioaren prozesu konduktualean bertan ikasten dira, eta ezagutza hau barneratzea ezinezkoa da hurrengo urratsera pasa ahal izateko.
1.2. Onartze prozesua ( sozializazioaren prozesu konduktualak)
Jakitea zer den ona, eta zer ez den hain ona, moralaren garapenarekin estuki erlazionatuta dago. Gizartean indarrean dauden balore moralen ezagutza izatera iristeko prozesua konplexua da eta onartuak dauden portaera arauak barneratuz lortzen da. Ondorengo lerroetan, haurtzaroa aztertzen duten zenbait autorek moralaren inguruan diotena aztertuko dut:
1.2.1. Garapen moralari buruzko teoriak
Bi teoria nagusi dauden moralaren inguruan: aprendizai sozialaren teoriak, eta teoria kognitibo-ebolutiboak. Bi hauen artean dagoen ezberdintasunik nagusiena aztergaian datza: 78
Aprendizai sozialaren teoriak: kondukta morala ikertzen dute. Teoria kognitibo-ebolutiboek: arrazonamenduak edo juizio moralak nola eboluzionatzen duen ikertzen dute.
A)
Aprendizai sozialaren teoriak (Albert Bandura)
Hauen ustez, moralitatea barneratzen da habito konduktual batzuei esker. Teoria honen ustez, moralitatea, kanpoko arauetara egokitzea eta arau horiek barneratzea da. Garapen moralaren prozesuak bi fase ditu:
ENTRENAMENTU INSTRUMENTALA: helduak, opari eta zigorren bidez,
haurrak portaera egokia izan dezan lortzen du.
IMITAZIO AKTIBOA: haurrak, helduen aktibitateak imitatzen dituzte.
B) Teoria kognitiboa ( Liburuan autore batzuen (Piaget, Kohlberg) ikerketa ildoak agertzen dira, baina nola ez dudan ikasiko azterketarako, ez naiz saiatuko itzultzen.
1.2.2. Arrazonamendu morala: konportamentu prosoziala
Besteak benefiziatzeko helburuarekin egindako ekintza multzoa da. 0-6 urte bitarteko haurrengan, hiru ekintza mota aztertu dira:
Konpartitu: 0-3 urte bitarteko haurren kasuan, gauzak edo jolasak konpartitzen
dituzte, horrela, bide batez, besteekin harremanetan jartzen dira. Baina 3-6 urte bitartean, indibidualizazioa gehiago garatzen da, eta besteekin izaten dituzten esperientzia guztiak ere ez dituzte guztiz atseginak, eta beraz, ez dituzte gauzak konpartitu nahi.
Kooperatu eta lagundu: haurrek askotan laguntzen die helduei: mahaia jarri,
garbitu... Jarrera hauek (konpartitu, kooperatu, lagundu) ez dira behagarriak haur guztiengan, hori oso erlazionatuta dago ingurunearen estimuloarekin, eta haur batek hori praktikan jarriko du aurrez heldu batekin hori esperimentatu badu.
79
3-6 urte bitarteko haurren kasuan, geroz eta gutxiago konpartitu nahi izaten dute, baina arrazonamendua, moral eta justiziari esker (zigor...)... zerbait lortzen da.
1.3. Binkulazio prozesuak (sozializazioaren prozesu afektiboak)
Adin honetan egiten diren binkulo afektiborik oinarrizkoenak eta inportanteenak, apegoa eta laguna (amistad) dira; bi kasu hauetan, enpatia gaitasun sozialaren garapena behar-beharrezkoa da. Hasierako lazo hauek eragina dute autoestimaren sormenean.
1.3.1. APEGOA
Apegoaren garapenak izugarrizko garrantzia du, zeren ondorengo erlazioen portaerak zehaztuko baititu. SEGURTASUN ETA OREKA EMOZIONALAREN JARRERA
Apegoa, haurrak berarekin modu pribilegioan interaktuatzen duen helduarekin ezartzen den erlazioa da. Erlazio honetan, “apegoko konduktak” deitzen zaien jarrera batzuk aktibatzen dira: atentzioa deitzea negar eginez, bokalizazioak, ohiuak, bistarekin jarraitzea.... Guzti hau egitean da haurra eta helduaren (bere zaintzailearen) artean afektuzko komunikazio bat egoteko. Erlazio hau diadikoa da (diádica), hau da, bi pertsonez osatua. Helduak, oreka, ongizatea eta segurtasuna bermatu behar dizkio haurrari.
Apegoaren garapenak, fase batzuk ditu.
- 0-2 hilabete: haurrak ez ditu bereizten sentimentuak eta emozioak. Atentzioa deitzen du bere behar biologikoak asetzeko, baina berdin zaio lan hori nork egiten duen.
- 2-6 hilabete: poliki-poliki emozioak ezberdintzen hasten dira. Egoera atseginak eta desatseginak bereizten dituzte. Hasten dira pertsona batzuk besteak baino nahiago izaten, baina beste pertsonek atenditzen badie ere, ez dute erretxazatzen. 80
- 6-12 hilabete: preferentziazko portaerak agertzen hasten dira, eta ezezagunen aurrean kontuz aritzen dira, beldurrez, retxazoa... Etapa honi, “ansiedad por separación” ere deitzen zaio. Apegoaren figurak pertsonalitatearen garapenaren barnean izugarrizko garrantzia hartzen hasten da: zeren alde batetik, apegoko figura honek haurraren autokontzeptuan eragin positiboa du komunikazio afektibo bat dagoelako bien artean. Eta bestetik, ingurunea ezagutzen hasten delako garapen kognitiboan, motorikoan eta hizkuntzan egin dituen aurrerapenei esker.
- 2-3 urte: Bere Nia-ren indibidualitatea bermatzeko nahia sentitzen du, baina oraindik helduen menpe dago, hau da, helduaren bila ibiltzen da onarpena eta afektoa emateko.
- 4 urtetik aurrera: dagoeneko ikasi ditu nahiko portaera afektibo eta sozialak (prosociales) beste egoera edo erlazio sozialean aplikatu ahal izateko.
Normalean, haurrak eskolara sartzen direnean, nahikoa esperientzia sozial garatu dituzte bere apegoko figurarekin eta familiarekin. Segun eta nolakoa izan den interakzio hau, portaerak modu batean edo bestean ezarriko dira. Orain eragin hori aztertuko dugu: GURASOEN EKINTZA ETA JARREREN ERAGINA
Gurasoek beraiek seme-alabekin aritzeko edo ekiteko moduak (formas de actuar) indibidualak dira eta kulturaren arabera ezberdinak dira. Baina denetan, bi aldagai azter daitezke: afektoa eta kontrola.
* Afektoa: onarpenaz edo erretxazoaz hitz egiten da: - Onarpen maila adierazten du. Eta horretarako, estimulu hauek behatzen dira: animoa, apoyoa, kariñoa. -
Erretxazo maila adierazten du. Eta horretarako, estimulu hauek behatzen dira: hostiles, restricción, kulpa, lotsa.
81
* Kontrola: disziplina eta regulazio mailaz hitz egiten da.
Bi aldagai hauen (afektua eta kontrola) elkarketa edo konbinazioak, emaitza moduan gurasoen lau portaera eredu ematen dituzte: guraso demokratikoa, guraso autoritarioak, guraso permisiboak eta guraso indiferenteak. Orain, mota hauetako guraso bakoitzak haurraren garapenean nola eragiten duten aztertuko dut:
- GURASO DEMOKRATIKOAK
Pertsonalitatea asertiboa dutenez, afektibitatean eta kontrolean puntu asko lortzen dituzte.
Portaera emozionak eta sozialal praktikan jartzen dituzte, esaterako, atentzioa, entzute aktiboa eta enpatia. Honela, seme-alabei sensibilitatea agertuz.
Arau eta muga argiak jartzen dituzte, malguak, baina zuzentasunez eta errespetuz tratatuak.
Guraso estilo edo modu honek, oso eragin positiboak ditu semealabengan, zeren beraien autoestima indartzen dute zeren seme-alabek kopiatu egiten dituzte portaera asertibo hauek (gurasoen eredua), honela, beraien pertsonalitate autonomo bat garatuz.
- GURASO AUTORITARIOAK
Guraso demokratikoen kontrakoak dira. Hau da:
Afektu eta kontrol mailan oso puntuaketa baxua ateratzen dute.
Guraso eta seme-alaben arteko erlazioaren ezaugarririk nagusiena, exigentzia da.
Ekintzak, sari-opari edo zigorraren menpe daude. Honela, pertsonalitate inhibitu edo agresibo bat bultzatuz, zeren beldur dira beraien gurasoek afektua ukatuko ote dieten.
Haur hauek dituzten erlazioe askotan (lagunak...) portaera arazoak agertzen dira, eta honen ondorioz, zaildu egiten da egokitzapena eta taldean integrazioa. 82
- GURASO PERMISIBOAK
Afektibitatean puntuaketa handia dute, baina kontrolean baxua. Afektoan puntuaketa handia dutenez, izaera amable, afektiboa, kariñosoa, besteekiko sensiblea dute; baina ez dituzte arauak eta mugak argi zehazten.
Gurasoen jarrera honek, haurren autokontzeptua eta autoestima indartzen ditu (arlo honetan: nor naiz ni, zer naiz ni besteentzat, zer dira besteak niretzat).
Haurrek beste haurrekin dituzten harremanetan, rebeldeak, inpulsiboak eta heldugabeak direla ikusten da, zeren ez dituztenez argi beraien arau eta mugak, beraien ekintzen ondorioaz ez dira kezkatzen.
- GURASO INDIFERENTEAK
Afektibitatean eta kontrol mailan puntuaketa baxua dute.
Gurasoen aldetik ez daude ez erantzun positiboak ez negatiboak haurren ekintzei dagokionez.
Ez daude araua eta mugak ere batere zehaztuta.
Gurasoen jarrera hauek deskontrol afektiboa garatzen dute, interrelazio soziala indartu beharrean.
Haur hauen beste jendeekin (lagun, hezitzaile) erlazionatzen direnean, arauen aurrean indiferenteak agertzen dira. Beraz, beraiek desobeditu egiten dute, eta normala denez, jokuen dinamika eta interakzioak oztopatu egiten dituzte.
Gurasoen lau eredu edo modelo hauek ikusita zer ondorioztatzen da: afekto eta kontrol mailan oreka bat erakusten duten gurasoek, eragin positiboa egiten dute beraien seme-alaben garapen sozio-afektibo eta pertsonalean. Oinarri-oinarrizkoa da haurrak onartuak eta maitatuak izan behar direla pentsatzea; baina aldi berean, inguruneko jendearekin aritzeko arau batzuk egon badaudela eta horiek ulertu eta erabili behar dituztela jakin behar dute.
83
2-6 urteko haurrak agertzen dituen portaerak, apego etapan ikasitako portaeren eboluzio bat besterik ez dira. Beraz, gurasoen pertsonalitatearen estiloak zer esan handia du.
Haur eta helduekin erlazio sozialak garatzeko, enpatia gaitasuna garatu behar da. Pertsonalitate asertibo bat garatzen laguntzen du enpatiak. Honi buruz hitz egingo dut hurrengo lerroetan:
1.3.2. ENPATIA
Enpatia hitzak zera adierazi nahi du: haurra gai dela maila afektiboari dagokionez, besteen ikuspuntuan jartzeko; hau da, gai da beste pertsona baten emozioak sentitzeko. Enpatiaren garapena, oso lotuta dago aprendizaiarekin. Guraso edota hezitzaileek erakutsi egin behar dute emozioak identifikatzen, emozioak hitzekin adierazten, besteen azalean jartzen, sentitzen... Haurrek, ekintza bakoitzaren atzean sentimendu batzuk daudela ikasi behar dute, eta sentimendu horiek beti ez direla atseginak. - 2 urte arte: haurra gai da enpatia “primario” bat agertzeko. Adib. bat negarrez ikusten badute, gaileta bat emanez hurbiltzen dira. Jendeak barrez badago berak ere barre egiten du... - 2-3 urte bitartea: ezagutza soziala gehitzen ari da. Enpatia “primarioak” poliki-poliki baztertzen joango da. Orain, barre egingo du berari kasu egiten diotenean, laztandu, muxuak eman...
- 3-5 urte: 3 urteko haurrengan enpatia oso desorekatua (inestablea) da, baina 5 urtekin, orekatua (establea) bihurtzen da. 3 urteko haurra beste haurrekin harremanatzen denean, bi erantzun mota egoten dira: rivalidad edo enpatia. Beraien arteko erlazioetan agresibitatea agertzen dutenean, instrumentu moduan erabiltzen dute, beraien Nia indartzeko eta beraien lekua definitzeko erabiltzen dute (animali basatiak bezala). Haurrarentzat zaila da bere berdinekin egon nahia (lagunekin) eta “bakarra” ez dela, baizik eta “besten berdina, beste bat gehiago” dela onartzea. 5 urte inguruan, guzti hau 84
orekatzen da, orain kosziente da “besteen berdina” dela eta horiekin erlazionatzen dela eta horregatik bere indibidualitatea ez duela galtzen.
- 5-6 urte bitartean: bi enpatia motaz hitz egiten da: enpatia disposicional eta enpatia situacional. Bi enpatia mota hauek elkar osagarriak dira, eta haurraren garapen (adinaren) momentuaren arabera, ezaugarri pertsonalen arabera eta inguruneko estimuluaren arabera aldatu egiten da.
Enpatia disposicional: besteen azalean jartzen bada, enpatia malgua izango du, eta bakarrik bere buruarengan pentsatzen badu, ez da malgua izango.
Empatía situacional: momentuko egoeraren arabera, enpatia malgu, edo ez, aukeratzen du.
Egoera zehatz baten aurrean, norberak aukeratzen du malgua izatea eta besten pentsamendu eta sentimenduak ulertzen saiatzea. Edo alderantziz, malgua ez izatea (ser rígido) erabaki dezakezu eta zure kanpoko perzepzioarekin geratu. Jarrera bat edo beste aukeratzea, egoera perzibitzeko moduaren menpe dago, hau da, interesatzen zaizun, bai edo ez; estimulagarria den, bai edo ez...
5 urtetik aurrerako haurrengan (helduengan bezala), enpatia disposicional-ak hartzen du indarra; sozializazio prozesuetan bizitutako esperientziek, eta lazo berriek, ikuspuntua handitzen edo zabaltzen, eta egoerei buruz hausnarketa sakonagoa egiten laguntzen digute, honela, ikuspuntu malgu bat hartuz. Enpatia gaitasuna garatua izatea ezinbestekoa da lagunei buruz hitz egin ahal izateko. 1.3.3. LAGUNTASUNA (amistad)
3 urteko haurrek elkarri jostailuak uzten dizkiote, baina ezin da lagun hitza erabili erlazio hori definitzerakoan. 5-6 urte bitartean has gaitezke laguntasunaz hitz egiten, zeren garai horretan, bere “berdin” batekin (adin bereko! lagun bat) ezaugarri hauek dituen erlazio berezi bat sortuko du: partikularra izango da, bakarra eta berezia. Normalean,
bi
pertsona
lagunak
egiten
dira
beraien
artean
zerbait
amankomunean dutela ohartu direlako. Adib. laguna da nirea bezalako kotxea duelako; edo ni bezala betaurrekoak dituela; edo baletera doalako... 85
Lagun honekin sortzen den erlazioak funtzio batzuk betetzen ditu garapen afektiboari begira. Hauek dira funtzio horiek:
Lagunarengan segurtasuna aurkitzen dute, eta horrela errazagoa da espazioa eta gauza berriak ikertzea eta esploratzea. Elkarri laguntzen dira, jostailuak elkarri utzi, eskutik helduz ibiltzen dira, muxuak eman... Aldi berean, eskolatik kanpo erlazio hori mantentzen saiatzen dira, horretarako, gurasoak inplikatzen saiatuz.
Autoestimaren balorapen positiboa.
Erlazioaren kalitatea aztertu egin behar da, ez dadila izan menpekotasunean oinarritua.... Beti komeni da taldeko beste ikasleekin ere harremanak bideratzea ( hau hezitzailearen lana da ).
Familiak sozializatzailearen lehen funtzioa betetzen duela ikusi dugu, eta hor garatzen diren portaera ereduek nola eragiten duten dezisiboki ondorengo erlazioetan. Hala ere, Haur Eskola, txikienen heziketaz arduratzen den erakunde soziala da, eta horregatik, garrantzitsua da ezagutza sozialaren garapen prozesuan eskaintzen dituen aportazioak ezagutzea. Beraz, orain, hori aztertzera pasatuko naiz.
2. ESKOLA ERAKUNDE SOZIALIZATZAILE MODUAN.
Esanahi handiko garaia da haurrarentzat eskolara lehen aldiz sartzea. Lehen aldiz, familia eremutik ateratzen dira. Orain, portaera ereduak, arauak, komunikazio modua.... dena etxekoaren ezberdina da. Eskolan, haurrak barneratzen du:
Curriculo
esplizitoa:
programatutako
eta
explizitoki
landutako
ezagutza, eta ohitura sozialak barneratzen ditu.
Curriculo ezkutua (implizitoa): bere helduekin eta bere berdinekin duen erlazioaren bitartez, ezkutatuta dauden ezagutza eta portaerak barneratzen ditu.
Haur Hezkuntzako curriculuan zera esaten da: eskola sozializaziorako kontestu bat da, eta 0-6 urte bitarteko haurrengan zera garatu behar du:
86
-
Geroz eta handiago den eremuetan erlazio sozialak sortu, poliki-poliki norbere
interesak, besteen ikuspuntuak eta besteen aportazioak ulertuz. -
Helduekin eta bere berdinekin binkulo fluidoak sortu, afektuzko sentimen-duei
erantzunez, aniztasuna errespetatuz eta kolaborazio jarrera garatuz.
Eskolak, erlazio sozialak errazteko ingurune aberats, estimulagarria eskaini behar du. Beraz, eskola, garapen sozialean agente pribilegiatua da, zeren, alde batetik, eduki sozialak lantzen ditu (batzuk intentzionalki antolatuak, eta besteak curriculo ezkutuaren bidez); eta bestetik, sozializa-zio prozesua errazteko edo faborezitzeko beharrezko bitartekoak ditu.
Eskolak haurraren garapen integrala bultzatzen du, baina batez ere, bi eremu hauetan lan hau egiten du: psikologia, eta soziala.
* ONDORIO PSIKOLOGIKOAK
o AUTOESTIMA INDARTZEN DU
Haurrak eskolan ekintza anitz egiten dituzte, bai banakakoak eta bai taldekoak. Ekintza hauek, batzuetan, arrakastatsuak izango dira, eta beste batzuetan gaizki aterako dira. Haurraren autoestima indartu egingo da, ekintza arrakastatsuen kopurua frakasatuena baino altuagoa bada. Aztertu egin behar da, baita ere, frakasatzen dutenean nola eragiten dioten bakoitzari, zeren beste gaitasun batzuk barneratzea oztopa dezakete. o KONTESTU BERRIETARA EGOKITU
Haurrak eskolan ezin du etxean duen rol-arekin jarraitu; zeren orain, beste haur eta heldu batzuekin harremanetan dago, eta heldua (erreferente soziala dena) elkarbanatu egin beharra dauka bere “berdinekin”. Egoera berri honetara egokitu eta ohitu egin behar dira haurrak. Egokitze-aldia oso garrantzitsua da eta haur batzuengan antsietatea sortzen da. Bestalde, familia eta eskolaren artean komunikazioa egotea ezinbestekoa da, eta egokitzapen aldi horretan lagunduko du. Antsietatea bezalako sentimendu-ak sortzea ona da, zeren horrela ikasten eta garatzen dute: itxaroteko jarrera, 87
behaketa, iniziatiba hartu, autonomia, kolaborazioa... Egoera berrietara egokitzeko, gaitasun guzti hauek garatzea behar-beharrezkoa da. o ERLAZIO SOZIALAK SORTU
Erlazio sozialak sortzeko eta mantentzeko gaitasuna garatzeko marko ideala da eskola, zeren habilitate sozialak eta komunikazioa errazten ditu: enpatia, komunikazio aktiboa eta autonomia. Honetaz gain, elkarbanatzeko jarrera ere lantzen da.
* ONDORIO SOZIALAK
o LAN MUNDURA INKORPORATU
Argi dago eskolaren helburu nagusienetariko bat, haurrak etorkizunean lan munduan barneratzeko prestatzea dela. Zalantzarik ez dagoen beste ideia bat hauxe da: ikasleek eskolan, ez dituzte soilik goi mailagoko ezagutzak integratzeko gaitasuna lortzeko ezagutza eta destreza formalak barneratu behar, baizik eta, etorkizuneko lanpostuetan beharrezko izango dituzten bestelako gaitasunak garatu edo barneratu behar dituzte: jarreretan formatu behar dira, konportatzeko moduak ikasi... o BIZITZA SOZIALEAN INTERBENITU
Erakunde sozialen oreka eta dinamika mantentzen saiatu behar da, eta bizitza sozialeko elkarbizitzako arauak erakutsi behar ditu. Eskolara gizartetik eskaera kontradiktorioak etortzen zaizkio. Adib. politikoki, denek eskubide berberak ditugu, baina ekonomikoki ondasunak dituztenak dituzte eskubideak... Guzti honek, jendea sozialki bereizten edo sailkatzen du. Eremu honetan, eskolak oso lan garrantzitsu bat du: desberdintasunak konpensatzea. Eskolak berak ezin ditu desoreka edo desberdintasun horiek gainditu (kendu), baina haurrei ematen zaien heziketaren bidez, jenerazio berriek guzti hau ulertzea eta berdintasunezko irizpideak praktikan jartzea nahi da.
88
2.1. IRAKASLEA
Haur edo ikasleentzat irakaslea esanahi handiko pertsona da, eskola barnean duten “erreferente soziala” da, eta afektoaren bidez, apoioa eta segurtasuna aurkitzen dute berarengan. Irakasleak ere, bere ikasleen pertsonalitatearen garapenean eragiten du, bai ekintzen bidez, eta bai ahozko komunikazioaren bidez: haurrek egiten dituzten ekintzak baloratuz, haurrengan duen konfidantza maila agertuz, animatuz... Irakaslearen funtziorik nagusiena, egoera berri bakoitzean sortzen diren erlazioen bitartekaria izatea da. Bitartekari izateak zera adierazi nahi du: baliabide afektiboen bidez inkorporazioa eta interakzio soziala bultzatzea. Horretarako jarraitu behar den metodologia afektuan eta erlazioan oinarrituko da: autonomia printzipioa, indibidualizazio printzipioa, heziketa koherentearen printzipioa.
Baliabide afektiboak mota ezberdinetakoak izan daitezke:
Negarrez edo triste dagoena konsolatzea afektuzko jarrera erakutsiz: eskua eman, laztandu...
Haur bakoitzari entzun eta erantzun.
Gelako erlazioak erraztu eta bultzatu (apegokoarekin eta besteekin).
2.2. LAGUNAK (bere berdinak)
Haurrak, beste haurrekin (con sus iguales) konpetentzia soziala eta komunikazioa afektiboa ikasten ditu, baina helduekin egiten duen modu berean ez.
89
ERLAZIO MOTAK o
ADIN EZBERDINA duten haurrekin: Erlazio mota hauek behatu dira adin ezberdinetako haurrekin harremanatzen direnean:
- Dependentzia: haur txikiek, beraiek baino handiagoak direnetan bilatzen dute apoioa. - Protekzioa: gaitasun enpatikoa duten haur helduagoek, txikiak protegitzen eta zaintzen dituzte. - Dominantzia: helduek sentitzen badute haur txikiek protagonismoa kentzen diela irakaslearen aurrean, etsai moduan ikusiko dituzte txikiak (rivalidad) eta dominatu nahi izango dituzte. o
ADIN BERA duten haurrekin:
Erlazio mota hauek behatu dira adin bereko haurrekin harremanatzen direnean:
-
Berdintasuna: adin berekoekin etsaitasuna (conflicto de rivalidad) gaindituta dute.
-
Konpetibitatea: adin honetako haurrak, egozentrikoak dira, eta bere adin bereko haurrekiko konpetentzia eta etsaitasun erlazioak sortzen dituzte. Egozentrismo hori gainditzen dutenean, mundua beste modu batean ikusiko dute, eta kooperazio eta berdintasun portaerak agertzen hasiko dira.
ESTRATEGIAK
Sozialki eboluzionatzeko estrategia hauek erabiltzen dituzte: -
Modelu edo eredugarriak dira elkarrekiko. Besteen portaera positiboak imitatzen
dituzte... -
Talde mailan bakoitzak duen espazioa aurkitzeko ezagutzen dituzten habilitate
sozial guztiak martxan jartzen dituzte. -
Konparatu egiten dira fisikoki, kognitiboki eta emozioanalki. Honela, bakoitzak
bere mugak eta gaitasunak ezagutzen ditu. 90
Interakzio sozialaren garapenak, fase batzuk ditu: ETAPAK o Bestea esploratzeko eta errekonozimendu fisikorako objetu bat da (1-2 urte) Haurrak bere gorputza eta identitate indibiduala deskubritzen du. Dependentzian oinarritutako erlazioa du apegoa duen pertsonarekin. Bera bezalako haurrak, desberdinak bezala ikusten ditu, eta bere identitatea indartzeko erabiltzen ditu. Haur hauengana hurbiltzen da, baina kuriositatea duelako. Baina ohartzen denean helduak horri ere atentzioa eskaintzen diola, etsaitasun sentimendua bizitzen hasten da bere berdinekin. o Behar egozentrikoetan oinarritutako erlazioa (2-3 urte) Bere berdinak (adin berekoak) aurkitzeko beharra du. normalean, hiruko taldeak egiten dituzte. Ez dago laguntasun erlaziorik, zeren beraien egozentrismoak ez die uzten gauzak elkarbanatzen, jolasteko txandak itxaroten... Beraien Nia indartu beharra dute eta horretarako atentzioa deitzen dute... o Sozializazioaren aurrean “rivalidad” (3-4 urte) Haurra bere indibidualitatean aurrera doa. “Crisis de oposición”-arengatik portaera ezkorrak ditu, eta helduek esandakoaren kontrakoa egiten du. Hala ere, helduaren afektua eta segurtasuna behar ditu. Eta honi esker, bere jarrerarekin gauzak ez direla lortzen ikasten du, eta baita, heldua hor duela behar duenerako (nahiz eta besteekin konpartitu behar izan). o Enpatia (4-5 urte) Lagun taldea handitzen ari da (3 baino gehiago), eta bere partehartzea aktiboa da. Joku sinbolikoa egiten dute. Gai da bere portaerak kontrolatzeko: itxaron, inpulsibitatea kontrolatu... o Laguntasun bereziaren interakzio soziala (5-6 urte) Egozentrismoa gaindituta dago, eta enpatia gaitasuna badute, eta beraien artean sortzen diren gatazka edo arazoak konpontzeko gai dira (helduaren presentzia gabe).
91
Joku arauak errespetatzen dituzte. Lagun berezi bat aukeratzen dute, bere sexu berekoa. Eta erlazio horretan, autoestima osatzen eta indartzen dute. “Hemos visto cómo la escuela ofrece un marco idóneo de interacciones en el que el niño desarrolla se personalidad integral afianzando el concepto de sí mismo dentro del proceso de socialización; pero no debemos olvidar que dentro de este marco social existen niños que están sometidos a una pobre estimulación y que por ello ven entorpecido su desarrollo social. Por lo tanto, es importante que destaquemos que el proceso de socialización de la escuela queda marcado por el carácter preventivo y compensador de desigualdades sociales.”
3.
HAUR
HEZKUNTZAKO
ZENTROEK
ARRISKU
SOZIALETAKO
EGOEREN PREBENTZIOAN ETA INTERBENTZIOAN DUTEN PAPERA.
Zenbait haurrek, sozializazio prozesua ez dute ongi egin eta gizartean dauden arauen kontra doazen portaera barneratu dituzte. Arrazoi ezberdina izan daiteke: ekonomikoa, afektu falta, gurasoen partetik babes gehiegi eman, aita familia abandonatzen du, semea ez da onartu familian, tratu txarrak, drogomenpekotasuna... Familian horrelako erlazioa izatea, eta bertako jarrerak, seme-alaben garapen ebolutiboa inkapazitatzen dute, eta desajuste serioen kausa izan daitezeke. Horregatik, izugarrizko garrantzia ematen zaio familiari haurren garapen prozeuan, zeren familia estimulazio positiboaren iturri da; baina sozializazio prozesuan arazo larriak ere sor ditzake, eta gerta liteke, frakasoa ezkutuan geratzea eta ezin zuzendurik; honela pertsonalitate “labil” eta heldugabea sortuz. Haur hauek “arrisku sozialean” daudela esaten da. Haur honek, eskolan, bigarren sozializazioko eremuan, aurreko prozesu hori gainditu beharko luke.
Haur Hezkuntzan, garapeneko prozesu guztiak martxan jartzen dira, eta oreka soziala lortzeko portaera egokiak ikasten dira. Horregatik, eskolak, gizarteko ezberdintasunen (desigualdad) aurrean izaera prebentiboa eta konpensatzailea behar du.
92
izan
3.1. Prebentzio eta interbentziorako pautak
Zer egin dezake eskolak haur bat gabezi sozio-afektiboekin, gabezi ekonomikoekin edo gabezi kulturalekin etortzen denean?
Orokorrean hitz eginda, eskolak egin behar du:
Ikastetxeko Hezkuntza Proiektua bere errealitate sozialera egokitu.
Klaustro osoak, bere eskola kokatuta dagoen errealitatea eta egoera aztertu eta ikertu egin behar du, ondoren Hezkuntza Proiektua errealitatera egokitzeko. Gainera, arriskuan dauden haurrak ahalik eta azkarren detektatzeko lan egin behar da.
Irakasleak profesionalki inplikatu eta beste profesionalen laguntza edo errefuertzoarekin konta dezala.
Hezkuntza prozesuan aldaketak egoten dira, eta are gehiago, arriskuan dauden ikasleak baditugu tartean (zeren hauen aurrerapenak mantsoak eta zailak dira). Horregatik, irakasle guztiek elkarlana egin behar dute, beraien artean koordinatuz, lan ildo berdinak markatuz... Horrelako haurrak dauden kasuetan, klaustroaren artean espezialistak egongo dira, behar horiei ahalik eta hobekien erantzuten saiatzeko. Eta beharrezkoa bada, kanpoko erakundeen laguntza ere eskatu behar da. Irakaslearen lagun nagusi bat, ikasleari segurtasuneko giro bat sortzea izango da. Bestalde, proposatzen diren ekintzak, kontestualizatuta egongo dira, ikasleentzat esanguratsuak izan daitezen. Horretaz gain, sozializazioa garatzeko eta afektua adierazten ikasteko ekintzak ere egin beharko dira.
Autonomia bultzatu edo potentziatu.
Ikasle mota hauen portaera desegokiak ekiditeko edo prebenitzeko, ezinbesteko da ikasle hauei, ingurune bat eskaintzea non beraien aukerak exploratu ditzaketen eta horrela autonomia pertsonala garatu, eta aldi berean senti daitezela onartuak, maitatuak 93
eta errespetatuak. Horretarako, behar-beharrezkoa da arau transparenteak ezartzea, demokratikoak, denek onartuak, erantzukizunak hartzea animatzea... Ikasleek, legea, denen ongizaterako errespetatu behar den talde arau bat dela onartu behar dute.
Gurasoekin aktiboki komunikatu.
Gurasoen partehartze aktiboa bultzatu behar dugu, zeren beraiek seme-alabei buruz informazio asko daukate. Zenbait errealitatetan, zaila da guraso eta irakasle arteko erlazioa, baina gurasoak hezitzaileen lana errespetatzen eta baloratzen ikasi behar dute. Irakasleak, familiako estimulazioa hobetzeko orientabideak emango dizkiete gurasoei.
Estereotipoak baztertu.
Ikastetxeak proposatzen duen Hezkuntza Proiektua: irekia, malgua eta egokitzeko gaitasun handiarekin izan behar da. Eskolara etortzen diren haur asko, egoera edo ingurune pobre eta desfaborableetan bizi dira. Eta gizarteak, “baztertu” egiten ditu, eta iritzi estereotipatuak dituzte. Irakasle askok ere, iritzi estereotipatu hauek ditu, eta horren ondorioz, ez da haurrarengana behar-beste iristen, ez dio kasu egiten, baztertzen du (psikologikoki)... Noski, hau ez da egin behar. Irakasleak haur hauen gaitasunetan sinetsi behar du, bizi den ingurunean ukatu dizkion gauzak (afektoa...) konpensatu behar dizkio... eta honela, haurrari pertsonalitate orekatuago bat garatzen lagunduko dio. Haur hauen gaitasun edo konpetentzia pertsonalak indartu eta bultzatu behar dira. Honela, beraien autokontzeptua eta autoestima ere hobetuko da. Konfidantza eman. Diren bezala onartu...
94
4.
TALDEKO BIZITZAN GATAZKA OHIKOENAK
Egoera konfliktiboak gainditzen ez direnean, gatazka edo arazoak sortzen dira. Faktore askok eragiten dute gatazka hauetan: haurren tenperamentua, gurasoen izaera eta ingurunetik jaso duten afektuzko estimulua. Faktore guzti hauek, bizipen bat sortzen dute haur bakoitzarengan: segurtasuna/segurtasun eza, dependentzia osoa edo erlatiboa, antsietatea edo lasaitasuna...
Haur gehienak, taldeko interakzioetan arazo hauetatik pasatzen dira:
4.1. Enfrentamentu gatazkak helduekin: ez arauei, ez aginduei.
Batez ere 2-4 urte bitartean garatzen da. Haurrak garatzen ari da, gauza batzuetarako independientea da eta bere autonomia indartu nahi du. Horregatik, askotan ez du ulertzen zergatik zenbait arau bete behar dituen. Ez du bere portaera edo ekintzetan arriskurik ikusten. Haurrek ez dituzte beraien jostailuak elkarbanatu nahi, besteei lagundu... eta arrazoi hauengatik, helduekin uneoro haserre daude.
Haurraren konfliktoak gutxitu egingo dira habilidade sozialak barneratzen doan heinean, portaera egokiak ikasten, independentzian eta autonomian oreka bat lortzen duenean, bere portaerak kontrolatzen ikasten duenean...
4.2. Ribalidade-sozializazio gatazkak lagunekin
Ezin da ekidin konfliktoak sortzea adin berdineko haurren artean, zeren besteen larruan jartzen ikasi behar dute, elkarbizitza arauak erabili... Konflikto hauek, taldean boterea duena (liderra) aukeratzearekin erlazionatuta daude: jolasak aukeratzen dituena, rolak banatu...
4.3. Nola manifestatzen diren
Goian aipatutako gatazken aurrean, haurrek honela adierazten dute:
95
PATALETAK: ira krisi handia dutenean ostikoak jotzen dituzten. Berdin zaie zein izan den gatazkaren arrazoia. Ostikoak jotzen dituzte nekatuta daudelako, sobreestimulatuak (eta ezin dituzte beren emozioak kontrolatu)... Pataletaren portaera nagusienak hauek dira: Agresioak: Hitzez edo fisikoki (hozka, txistua bota, jo, negarra...). Agresioa batzuetan gauzen kontra da, eta besteetan pertsonen kontra (norbere burua edo besteak). Horrelako egoera batekin topatzen garenean gelan, agresibitate krisia gainditzea izan behar da helburua. Horretarako, bere portaera eta arrazoiak agertzeko beste bide edo modu batzuk badaudela erakutsi behar diogu, adib. hitz egin, erabakiarekin ez dagoela ados esan... Ez du onartzen “EZ”: Erakutsi behar zaio, berak nahi duen momentua dena ezin dela. Ikasi behar du batzuetan: itxaron, gero egingo duzu, orain ez da horren momentua... Horrelako haurrak ditugunean gelan, lehenengo ziurtatu behar dugu mezua argi ulertu duela, horregatik, mezuak/arauak argiak izango dira eta
bete
egingo dira (adib. zigorretan). GEHIEGIZKO ATENTZIOA EXIGITZEN DU, TALDEA ERAGOTZI
Zaila da batzuetan jakitea haurra gehiegizko atentzioa eskatzen ari den, edo soilik, behar duena. Talde dinamika bat maiz mozten duen haur baten kasuan, gehiegizko atentzioa eskatzen ari da, eta horretarako bere portaera exageratu egiten du. Hauek dira manifestazio ohikoenak: -
Altuegi hitz egin (irakaslea besteekin dagoenean)
-
Besteen elkarrizketa oztopatzeko moduan kokatu.
-
Berak nahi duenean helduak ez badio kasurik egiten, batzuetan negarrez, borrokan... hasten da.
Horrelako haur bat dugunean gelan, atenditua eta maitatua dela sinestarazi behar diogu (nahiz eta hori ez izan bere perzepzioa, horregatik deitzen du atentzioa). Horretaz gain, autoestima eta independentzia indartzeko ekintzak egingo ditugu
96
EZ DU NAHI BERE GAUZAK KONPARTITZEA
Ebolutiboki begiratuta, portaera natural bat da. Baina haur batzuen kasuan, egoera larritu egiten da, zeren, inoiz ez du berak ezer uzten, eta beti besteei eskatzen die. Kasu honetan, haur horrek ez du ongi barneratuta gauzak konpartitu egin behar dituela. Horrelako haur bat gelan dugunean, erakutsi egin behar zaio gauza baten jabe izateak zer adierazi nahi duen. Horretarako, elkarbanatzeko eta kooperatzeko ekintzak egingo ditugu.
Ikus daitekeenez, helburu eta pauta batzuk markatzen ditugu irakaslearen eskuhartzean, zeren jakin badakigu, ondorio positiboak dituela, alegia, haurrek aprendizaia ikasten dutela.
ONDORIOAK
(Liburuko orria eskaneatu dut)
97
5. GAIA
0-6 URTE BITARTEKO HAURREN GARAPEN KOGNITIBOA. ERREALITATEAREN EZAGUTZA. MUNDU FISIKO, NATURAL ETA SOZIALAREN BEHAKETA ETA ESPLORAZIOA. OINARRIZKO KONTZEPTUEN GENESIA ETA FORMAZIOA. SARRERA
1. 0 - 6 URTE BITARTEKO HAURREN GARAPEN KOGNITIBOA. 1.1. PIAGET-EN TEORIARA HURBILKETA 1.2. FUNTZIONAMENDUAREN
PERIODOAK
ETA
ANTOLAKUNTZA
KOGNITIBOA. 1.2.1. PERIODO SENSORIOMOTOREA ( 0 - 2 URTE) a.)
Erreflejuen ariketak ( 0 -1 hilabete)
b.)
Eskemem garapena ( 1 - 4 hilabete)
c.)
Prozeduren aurkikuntza ( 4 - 8 hilabete)
d.)
Kondukta intentzionala ( 8 -12 hilabete)
e.)
Explorazio aktiboaren bidez, baliabide berrien aurkikuntza ( 12 - 18 hilabete )
f.) 1.2.2.
Errepresentazio mentala ( 18 - 24 hilabete) AURRERAGIKETA PERIODOA ( 2 - 6/7 URTE)
1. Pentsamendu sinbolikoa edo prekontzeptuala ( 2 - 4 urte) 2. Pentsamendu induktiboa ( 4 - 6/7 urte)
1.2.3.
INTELIGENTZIA MOTORATIK FUNTZIO SINBOLIKORA
DAGOEN PAUSOA MARKATZEN DUTEN MANIFESTALDIAK. A)
Gatazken konponketa (resolución de conflictos)
B)
Gauzen errekorrido inbisiblea
C)
Hizkuntza: lehenengo hitzak
D)
Imitazio diferidoa
E)
Joku sinbolikoa 98
2. ERREALITATEAREN EZAGUTZA. MUNDU FISIKO, NATURAL ETA SOZIALAREN BEHAKETA ETA ESPLORAZIOA. 2.1.
MUNDU FISIKOAREN EZAGUTZA A) Periodo sensoriomotorea: objektuaren ezinbesteko permanentzia B) Aurreragiketa periodoa: invariante identidad cualitativa
2.2.
EZAGUTZA LOGIKO-MATEMATIKOA
2.3.
MUNDU SOZIALAREN EZAGUTZA
a) PERIODO SENSORIOMOTOREA i.
Besteen ezagutza
ii.
Identitate sexualaren eta generoaren jabetzea
b) E RAGIKETA-AURREKO PERIODOA
2.4.
i.
Norberaren ezagutza
ii.
Autokontzeptua
iii.
Bere berdinekin amistadea
EGOZENTRISMOA ETA ERREALITATEAREN EZAGUTZA 2.3.1. MANIFESTAZIO EGOZENTRIKOAK a.- Animismoa b.- Artifizialismoa c.-Finalismo d.-Fenomenismo e.-Errealismoa
3.
LEHENENGO KONTZEPTUEN GENESIA ETA FORMAZIOA.
3.1. Ezagutza fisiko eta naturala: aurrekontzeptuak eta pentsamendu transduktiboa. 3.2. Ezagutza logiko-matematikoa: zenbakia eta espazio-denboraren kontzeptuak.
ONDORIOAK
99
SARRERA Ondorengo lerroetan garatu behar dudan gaia oso garrantzitsua da eta irakaslego guztiak ezagutu beharko luke. Honen arrazoi zein da? Haurren pentsamenduaren garapena zenbat eta gehiago ezagutu, ahalik eta hobekiago egokituko dituzu helburu eta aktibitateak haurren ezaugarri kognitiboetara. Gainera, legean bertan esaten da hezkuntza prozesua haurren ezaugarrietara egokitu egin behar dela; zeren modu honetan lan eginez soilik lortuko dugu haurraren gaitasun guztiak armonikoki garatzea eta bultzatzea. Haur Hezkuntzako etapaz hitz egiten dugunean, ez dugu hitz egiten edukien aprendizaiez, baizik eta pentsamenduaren garapena ahalik eta hobeena izateko, aktibitate eta esperientziak eskaini behar dizkiegu.
Pentsatzen ikastea, bizitza guztian zehar luzatzen den prozesu luze eta zaila da.
Gai honetan, garapen kognitiboa landuko dut, baina arlo honetan garrantzi handia izan duen autore bati erreferentzia eginez: Jean Piaget (1896-1980), zeren bere teoria, aztertzen ari garen adin tarteko inteligentziaren garapenaren deskribapenik eta sailkapenik hobekiena egiten duena da. Horretaz gain, Jean Piagetekin bat nator, haurra dela, ingurunearekin duen interakzioari esker, bere inteligentziaren eraikitzailea. Eta ahaztu gabe, guzti honetan estimulo afektibo aberatsek duten eragina.
1. 0 - 6 URTE BITARTEKO HAURREN GARAPEN KOGNITIBOA. . Lehenengo Piaget-en teoria azalduko du, pentsamenduaren garapena nola sortzen den ezagutzeko. Ondoren, estadio bakoitzaren ezaugarri nagusiak deskribatuko ditut; eta azkenik, lorpen kognitiboak aipatuko ditut eta hauek nola eragiten duten informazio berria antolatzean.
1.1. PIAGET-EN TEORIARA HURBILKETA
Piaget-en teoriaren oinarrizko ideia, inteligentzia, ingurura egokitzeko prozesua bezala kontsideratzea da; hau da, inteligentzia ez da zerbait haurrak jaiotzean baduena, 100
baizik eta, inguruan duen mundu fisiko eta sozialarekin duen interakzioari esker haurrak berak eraikitzen du inteligentzia. Haurrak, dituen esperientzia eta denborari esker, geroz eta ezagutzako egitura gero eta konplexuagoak sortzen ditu. Haurra, jaiotzen denean, errefleju innato batzuk ditu (2.go gaian landu nituen).
Piaget-en teoriaren barnean, bi kontzeptu daude garrantzitsuak eta bereiztu egin behar dira: antolakuntza (organización) eta egokitzapena (adaptación). Antolakuntza: gizakiok nola integratzen dugu informazio berria dagoeneko existitzen diren egitura kognitiboen barnean. (honi buruz aurrerago hitz egingo dugu). Egokitzapena: inguruan gertatzen diren aldaketetara haurra egokitzeko modua da. Egokitzapenaren barnean, Piagetek bi prozesu bereizten ditu; biak aldi berean gertatzen dira eta osagarriak dira:
a.
Asimilazioa: ezagutza, dagoeneko barnean dituen egitura kognitiboetan barneratzen da.
b.
Akomodazioa: ezagutza horrek ez du lekurik barnean dituen egitura kognitiboetan, eta berri bat eraikitzea suposatzen dio.
Adib. haur batek gauzak ezagutzeko ahora eramaten ditu (asimilazioa), baina gauza guztiak ezin direla ahora eraman eta taktoaren bidez ezagutzen hasten bada (akomodazioa). Beste adibide bat: haurrak aita hitza esaten ikasi du eta gizon guztiei aita esaten die (asimilazioa), baina esperientziekin gizon guztiak aita ez direla ohartzen da (akomodazioa). Ezagutza horrela sortuko da.
Zer gertatzen da prozesu honetan? Gatazka kognitibo bat gertatu da, barnean desoreka bat gertatu da ezagutzen duenaren eta ezagutzen duenean asimilatu ezin den esperientzia (ezagutza) berriaren artean. Hau da, informazio berria aurretik dituenekin konparatuta, oso ezberdina edo berria denez, ez da posible haurrak asimilatzea; horregatik, akomodazio prozesua aktibatzen da eta desoreka hori berregituratuko du konplexuagoa den egitura kognitibo berri bat sortuz. Honela, egitura kognitiboak gero eta zailagoak eratzen dira.
101
Piaget-en teoriaren beste ideia nagusi bat: konstruktibismoa da. Haurrak bere inteligentzia eraikitzen edo sortzen du; hau da, egitura kognitibo ugari eta konplexuen sortzailea da. Beraz, haurrak ezagutza eraiki egiten du, eta ez soilik jaso (recibir) eta almazenatu. Piageten teoriaren arabera, haurren garapen kognitiboak lau fase ditu. Guk soilik lehenengo biak aztertuk ditugu, adin epe hori aztertzen ari garelako. Periodo sensoriomotorea ( 0 - 2 urte ) eta periodo preoperatorioa ( 2 - 6 urte ).
1.2.
FUNTZIONAMENDUAREN
PERIODOAK
ETA
ANTOLAKUNTZA
KOGNITIBOA.
0-6 urte bitarteko haurren garapen kognitiboa aztertu behar dut. Horretarako, kontuan izan behar dugu, alde batetik, etapak jarraiak direla (bat lortu ondoren bestera pasatzen garela), eta bestetik, aipatuko ditudan adinak ez direla zehatz-mehatzak; alegia, haur bakoitzaren garapen erritmoaren arabera aldatu egingo da.
0-6 urte bitarteko haurren kasuan, bi etapa dituzte:
Periodo sensoriomotorea ( 0 - 2 urte )
Eragiketa-aurreko periodoa ( 2 - 6/7 urte )
1.2.1. PERIODO SENSORIOMOTOREA ( 0 - 2 URTE )
0-2 urte bitartez ari gara hizketan. Haurrak barneratu behar du zer den NI eta NI EZ. Horretarako, ondoren aztertuko ditudan zenbait lorpen kognitibo eraiki behar ditu. Periodo honen barnean 6 azpi-estadio bereizten dira:
1)
ERREFLEJUEN ARIKETAK ( 0 - 1 hilabete )
Haurra jaiotzen denetik, eta hilabete bat bete arte, erreflejuen bidez aktuatzen du: atxis, irentsi, heldu... Haurraren helburu bakarra, ingurura egokitzea da. Hasierako portaera edo ekintza hauek garrantzitsuak dira, zeren ondorengo portaera konplexuagoak eraikitzeko beharrezkoak dira. 102
2)
ESKEMEN GARAPENA ( 1 - 4 hilabete )
1-4 hilabete bitartean gertatzen da, eta haurrak, erreflejuak eskema sensoriomotorretan bilakatzen ditu: irenstearen ekintza (estimulo ezberdinetan erabiltzen du: titia, sonajeroa, panpinak...), heltzeko ekintza...
3)
PROZEDUREN AURKIKUNTZA ( 4 - 8 hilabete)
4-8 hilabete bitartean gertatzen da, eta haurrari kanpoko mundua interesatzen hasten zaio: objetuak exploratzen ditu, golpeatu, mugitu, txupatu... Kasualitatez, gauza berriez ohartzen da, adibidez, panpina bat mugituta, soinua ateratzen duela. Baina bera oraindik ez da gai hori antizipatzeko.
4)
KONDUKTA INTENTZIONALA ( 8 - 12 hilabete )
8-12
hilabete
bitartean
haurrak
intentzionalitatea
garatzen
du.
Intentzionalitatea, bitartekoak (medios) eta helburuak (fin) bereizten jakitean datza. Adib. pilota bat hartu nahi badu, eta parean aulki bat badu, gai da aulkia paretik kentzeko. Kasu honetan, helburua pilota hartzea izango litzateke, eta bitartekoa, aulkia paretik kentzea. Estadio honetan, haurra gai da gauzak antizipatzeko: adib. dutxako garaia, ohera joatekoa, kalera irtetekoa...
5)
EXPLORAZIO AKTIBOAREN BIDEZ, BALIABIDE BERRIEN
AURKIKUNTZA ( 12 - 18 hilabete )
12-18 hilabete bitartea. Haurrak gauzak exploratzen jarraitu nahi du, eta frogak egiten saiatzen da: ea zer gertatzen da.... (fuerteago botatzen badut, beste aldera botatzen badut...) Adib. mediku kontsultako itxaron gelan ama bat eta 14 hilabeteko haurra daude. Amak etxeko giltzak eman dizkio haurrari entretenitzeko. Haurrak giltzak lurrera botatzen ditu, eta amak jaso eta berriro 103
ematen dizkio. Haurrak berriro giltzak, fuerteago lurrera botatzen ditu... Haurrak jakinmina duelako egiten du hori, eta ekintza horren bidez haurra bere inteligentzia eraikitzen ari da.
6)
ERREPRESENTAZIO MENTALA ( 18 - 24 hilabete )
18-24 hilabete bitarte. Haurra gai da lehen aldiz, behatzeko beharrik gabe, pentsamendua eta ekintzak mentalki errepresentatzeko. Hemen pentsamendu sinbolikoa agertzen hasten da, eta horrekin batera, periodo sensoriomotorra amaitu eta eragiketa-aurreko periodoa hasten da.
Lehen esan dugun bezala, eragiketa-aurreko periodoa, funtzio sinbolikoa agertzen denean hasten da, eta funtzio sinbolikoa oso garrantzitsua da. Horregatik, eragiketaaurreko periodoa esplikatu aurretik, funtzio sinbolikoaren agerraldi edo manifestaldiak aztertuko ditut:
1.2.2. ERAGIKETA-AURREKO PERIODOA ( 2-6/7 URTE )
Periodo honetako lorpenak: aurrean ez dituzten gauzez edo iraganeko gauzez hitz egin, helduen hizkuntza hobeto ezagutu dezakete (zeren geroz eta imagin mental gehiago eta konplexuagoak dituzte), etxe bat edo edozein egoera marraztu dezakete, joku sinbolikoa helduei imitatuz.
Eragiketa-aurreko periodoan, bi azpi-estadio bereizten ditu Piaget-ek:
1. PENTSAMENDU SINBOLIKOA EDO PREKONTZEPTUALA ( 2 - 4 urte )
Pentsamendua
aurrekontzeptuetan
(preconceptos)
oinarrituta
dago,
eskema
errepresentatibo zehatzak dira, objetu edo egoera konkretu eta partikular bati lotuta. Adib. 3 urteko haur batek aulkia hitza erabiltzen duenean, buruan beti bere logelan duen aulki urdinaz mintzo da, aulki guztiak berdinak izango balira bezala. Pentsatzeko modu honi, arrazonamendu transduktiboa esaten zaio, ez doa orokorretik partikularrera 104
(pentsamendu deduktiboa), ezta partikularretik orokorrera (pentsamendu induktiboa) ere, baizik partikularretik partikularrera doa. Kasu partikularrez hitz egiten dute
2. PENTSAMENDU INDUKTIBOA ( 4 - 6/7 urte )
Errealitatea interpretatzen edo azaltzen du, demostratu ezin dituen intui-zioetan. Adibidez, posible da 4 urteko haur batek pertsianak gaua egiteko direla esatea, edo, mendi txikiak paseo txikiak emateko egin zirela... Garai honetan, haurrak ez du arrazoitzeko gaitasunik, bere ustez: “las cosas son lo que parecen ser”. Garai honetan, oraindik, pentsamendu egozentrikoa dute, momentuko ekintzetan oinarritua, eta ezaugarri hauek dituena: fenomenismoa, artifizialismoa, finalismoa, realismo subjetivo y nominal, yuxtaposición eta sincretismo. (beranduago landuko ditut).
1.2.3
INTELIGENTZIA MOTORATIK ( periodo sensoriomotorea )
FUNTZIO SINBOLIKORA ( eragiketa-aurreko periodoa ) DAGOEN PAUSOA MARKATZEN DUTEN MANIFESTALDIAK
Haurrek funtzio sinbolikoa lortu dutela esango dugu, baldin gai badira:
a) GATAZKEN KONPONKETA (resolución de conflictos)
6. azpiestadioko gatazka edo arazoak konpontzeko gai badira. Etapa sensoriomotorraren amaitzean, haur bat gai da arazoak mentalki konpontzeko. Adib. haur batek itxita dagoen ate bat ireki nahi du, eta eskuetan belar batzuk ditu (atea barruraka irekitzen da). Haurrak belarrak lurrean uzten ditu, eta atea irekitzen hasten da, baina berehala ohartzen da, belarra hor uzten baditu, ateak belarrak mugitu edo azpian harrapatuko dizkiola, eta beraz, beste leku batean jartzen ditu. Mentalki imaginatu du gertatuko zena. Zeren 6.go estadioan dago. 5.goan egongo bazen, esperimentatu behar izango zuen (ez zuen aurrikusiko gertatuko zena).
b) GAUZEN ERREKORRIDO INBISIBLEA
Objetuen desplazamendu inbisiblea mentalki jarraitzeko gai badira. Hiru aldiz jarraian kotxe bat mahai gainean dugun eskuineko zapiaren azpian gordetzen dugu, eta 105
haurrak arrakastaz aurkitzen dute. Laugarren aldian, ezkerreko zapiaren azpian gordetzen dugu. Kasu honetan, haurrak ez du behatu egin dugun errekorridoa, baina kotxea leku egokian aurkitzeko gai da. Haur hau, “trayectoria invisibleaz” jabetzen da, hau da, kosziente da, gauza/pertsonak ikusi ez arren, existitzen direla.
c) HIZKUNTZA: LEHENENGO HITZAK
Lenguaje egozentrikoaren bidez, imagen mentalak espresatzeko gai badira. Lehenengo, aurrean dituen objetuei soilik, izena jartzen die. Ondoren, komunikazio gaitasun bat garatzen da obejtu edo pertsonei (aurrean dituenari edo ez dituenari)buruz hitz egiteko. Hizkuntza honen ezaugarria, hizkuntza egozentrikoa dela da.
d) IMITAZIO DIFERIDOA
Marrazketa ibili adierazteko bitarteko moduan. Haurrak 6 edo 8 hilabete inguru dituenean, dagoeneko hasten da imitazioak egiten, baina beti, eredua aurrean duenean eta ekintza ezaguna denean. Aldiz periodo sensoriomotorra amaitzera doanean, gai da eredua aurrean izan gabe imitazioak egiteko. Honi deitzen diogu imitazio diferidoa, eta haurrak egun batzuk lehenago ikusi duena mentalki gorde eta egun batzuk pasata proiektatzeko gai dela esan nahi du. Imitazio diferidoari esker, haurrak joku sinbolikoa egiten dute.
e) JOKU SINBOLIKOA
Joku sinbolikoa egiten badute: ekintzak imitatu baina eredua aurrean izan gabe. Periodo sensoriomotorraren amaieran hasiko dira joko sinbolikoarekin, eta Haur Hezkuntzako etapa amaitzen denerako, joku sinbolikoaren kalitatea eta kantitatea handitzen da (portaera
eta ekintza gehiago imitatzen dituzten, ahozko hizkuntza
gehiago sartzen dute...). Beti, kontrolatzen dituen ekintzak egingo ditu. Joku honen bidez, errealitatea ulertzen saiatzen da. Garai honetan, imaginazioa asko erabiltzen dute. adib. erratza zaldi batean bihurtzen dute, kojinak pasteletan, bañera itsasontzian...
106
2. ERREALITATEAREN EZAGUTZA. MUNDU FISIKO, NATURAL ETA SOZIALAREN BEHAKETA ETA ESPLORAZIOA.
Piaget-en ustez hiru ezagutza mota daude:
Ezagutza fisikoa: objektu innanimatuen ezaugarri, kualitate eta propietateei
egiten dien erreferentzia. Haurrak, objetuen propietate fisikoak deskubritzen ditu objetuengan aktuatuz eta objetuen erreakzioa behatuz.
Ezagutza logiko-matematikoa: objektu ezberdinen eta egoera ezberdinen
artean sortzen den erlazioari egiten dio erreferentzia: propietate bat kontutan hartuta klasifikatzea edo sailkatzea, ordenatzea, taldekatzea, seriatzea, kalkulatzea... Haurrak ezagutza mota hau barneratuko du, gai de-nean pentsatzeko: “hau honen berdina da”, “hau bestea baino handiagoa da
Ezagutza soziala: haurrak, beste pertsonekin duen erlazio eta interakzioari esker
barneratzen duen ezagutza da ezagutza soziala. Logikaz ezin da deduzitu (ezagutza logiko-matematikoa bai), ezta esperimentazioaz ere (ezagutza fisikoa).
Ezagutza fisikoa eta soziala
barneratzeko, ezinbestekoa da kanpoko
ingurunearekin interakzioa izatea. Aldiz, mundu logiko-matematikoa haurraren barneko egitura mentaletan oinarritzen da, eta horretarako, abstrazio eta hausnarketa maila bat behar du.
Hiru ezagutza mota hauetara iristeko, haurrak erabiltzen dituen tresna edo herramientarik ohikoenak, inguruko munduaren behaketa eta explorazioa dira. Behaketa eta explorazio hau, haurraren garapen maduratiboaren menpe daude (garapen motora, kognitiboa eta erlazionala), eta baita, kanpotik jasotzen dituen estimulu fisiko eta afektiboen menpe ere. Estimulu horiek, kalitate onekoak eta ugari izan beharko dira.
107
2.1. MUNDU FISIKOAREN EZAGUTZA
Mundu
fisikoaren
ezagutzari
dagokionez,
periodo
sensoriomotorrean,
“permanencia del objeto” barneratzen dute; eta eragiketa-aurreko periodoan, “identidad cualitativa”.
A. Periodo sensoriomotorea: objektuaren ezinbesteko permanentzia
Errealitatearen ezagutza, periodo sensoriomotorrean hasten da. Baina ezagutza honen ezaugarririk nagusiena zera da: guztiz subjetiboa dela eta ekintzari erabat lotua dagoela. Haurrak, jaiotzen den momentutik, mundua ezagutzeko interesa du, ea zer gertatzen den inguruan dituen gauzekin... baina 3. azpiestadio arte (gaitasun motorrarekin loturik deskubrimentuak) ez da hasten esplorazio aktiboa. Haurra, polikipoliki, gauza edo mugimendu batzuk plazerra sortzen diotela ohartzen da, eta horiek errepikatzen saiatuko da. Objektuen ezinbesteko permanentziak zera adierazi nahi du: adib. pelota bat dagoeneko ez da existitzen, ohe azpian sartu delako; sonajero bat ez da existitzen, hotsa egiteari utzi diolako... Azpi-estadio bakoitzean, objetuen permanentziak bere garapena du:
Lehenengo bi azpiestadioetan ( 0-4 hilabete ) erreflejuen ariketak / eskemen garapena: Objetuak existitzen dira, baldin haurrak ikusten baditu.
Bigarren azpiestadioa ( 4-8 hilabete ) prozedimentuen aurkikuntza: Haurrak, derrepentean bere bistatik alde egin duen objetu hori bilatzen hasten dira, baina soilik partzialki ikusten bada. Beraz, objetua erabat gorde bada, berarentzat ia ez da existitzen, baina objetua pixka bat ikusten badu, bere mugimendu mugatuarekin, hartzera joango da.
Hirugarren azpiestadioa (8-12 hilabete) kondukta intentzionala: Azpiestadio hau da “objetuaren permanentzia” gaian, aldaketa handiena duena. Haurra gai da erabat gorderik dagoen objetua edo estimulua bilatzeko. 108
B. Eragiketa-aurreko periodoa: identidad cualitativa
Objektu bat, objektu hori izaten jarraitzen du, nahiz eta itxura aldatu. Adib. alanbre batek, nahiz eta doblatu, alanbre bat izaten jarraitzen du. Ura, beti ura da, nahiz eta edalontzi altuago batetara bota.
2.2. EZAGUTZA LOGIKO-MATEMATIKOA
Irizpide bat (kolorea, tamaina....) erabiliz bi objetuen arteko erlazio zehazteko gai denean haurra, ezagutza logiko-matematikoa garatzen hasi dela adierazi nahi du. Esate baterako: “bi puxika hauek kolore berekoak dira”, “bi makil hauek tamaina ezberdinekoak dira”, “hau hori baino handiagoa da”... Ezagutza logiko-matematikoaren barnean, badaude bi gaitasun haurrek barneratu behar dituztenak: klasifikatzea eta seriatzea.
Klasifikatzeko gaitasunak etapa ezberdinak ditu: - 1.go etapa: “las colecciones figurales”: haurrak, klasifikatzeko irizpide bat hartzen dute, baina berehala irizpidez aldatzen dute eta objetuak beste modu batean sailkatzen dituzte. Adib. lehenengo bi objetu berde hartzen dituzte, baina hirugarrena gorria; eta amaitzen duenean esaten dio helduari “begira, tren bat egin dut”. Berez, haurrak egin duena “trenak”, ez du zer ikusirik errealitateko trenekin. - 2.go etapa: “las colecciones no figurales”: ezagutzen dituen irizpideak erabiliz (kolorea, forma, tamainoa..) elementuak sailkatzen ditu. Adib. 5 urteko haur bat, gai da pelota guztiak elkarrekin jartzeko... Haur horri ea pelota guztiak gorriak diren galdetzen badiogu, ezetz esango du, badaudela urdinak eta berdeak ere. - 3.go etapa: “la relación de inclusión”: logika erabili behar da sailkapenerako. Haurrei zaila egiten zaio erlazio hauek egitea. Adibidez, famili erlazioak ulertu; pertsona bat aldi berean Nafarroakoa eta Euskal Herrikoa dela esatea...
109
2.3. MUNDU SOZIALAREN EZAGUTZA
Mundu sozialaren ezagutza izateko, haurrak barneratu behar du:
- Besteen ikuspuntuan jartzeko gaitasuna. Beste pertsonaren situazioan jartzeko gaitasuna da, eta ulertzea besteek ere beraien ikuspuntua badutela. Haurrak besteen ikuspuntuan jartzeko gaitasuna garatzen duenean, besteek sentitzen edo pentsatzen duena aurrikusteko gai izango da. Helduei askotan zaila egiten zaigu besteen ikuspuntuan jartzea, ba pentsa ze zaila izango den hori 3-6 urte bitarteko haur batentzat; gainera, kontuan izan behar dugu adin horretako haurren ezaugarri nagusienetariko bat, egozentrismoa dela. Besteen ikuspuntuan jartzeko gaitasuna garatzeko, entrenamendu handia behar da, eta denborarekin lortzen den zerbait da.
- Egitura kognitiboetan aldaketa egon dadila, horrela sortzen baita ezagutza. Haurrak helduekin edo bere lagunekin interakzionatzen duen heinean, ingurura egokitzeko prozesu bat martxan jartzen du, eta horri esker, eskema kognitibo berriak sortzen dira. Gogora dezagun eskema kognitiboen definizioa: ezagutza bloke eraikigarriak dira, abstrazio maila ezberdinetan errealitateko aspektu ezberdinei buruzko informazio du.
Ezagutza sozialaren barnean, hiru motatako eskemak bereiz daitezke: 1) Pertsonen eskemak: ezaugarri pertsonalen informazioa da. 2) Rolen eskemak: 3) Gidoiak. Honi esker, haurra gai da ulertzeko “eskolan jan”, “aiton-amonen etxean geratu”...
a) PERIODO SENSORIOMOTOREA
Periodo sensoriomotorrean haurrak duen lan garrantzitsu bat, Ni-NI EZ bereizten ikasten da, hau da, bere identitate propioa eraiki behar du.. Bereizketa horretara iristeko, haurrak lehenengo barneratu behar du NI: - Fisikoki (gauza bat, beste gauza askoren artean) - Psikologikoki (pertsona bat, beste pertsona askoren artean). Orain haurra gai da pertsonak eta objektuak bereizteko.
110
Haurrak bere ezagutza izan baino lehen, besteen ezagutza izaten du. Adib. hiru hilabeterekin gai da pertsona bati barre egiteko, beranduago apegoko pertsona ezberdintzen du beste guztien artean... Haurrak urte eta erdi inguru duenean hasten da bere burua errekonozitzen, ispiluaren aurrean bere burua ikusten duenean. Ordura arte, ispiluaren aurrean jartzen zena beste pertsona bat zela pentsatzen zuen.
Haurrak bi urte inguru dituenean, bere identitate indibidualak garatzen jarraitzen du, eta horretaz laguntzen dute prononbre pertsonalak erabiltzea, helduek haurrari egiten dizkioten erreferentziak (komentarioak....). Identitate indibidual hau garatzen laguntzen dute identitate sexuala eta generoarena barneratzeak.
Identitate sexualak, neska edo mutila zaren bereiztean datza. Aldiz, generoaren identitateak, gizarte konkretu horretan sexu horrekin loturik dauden ideia eta ezaugarriak barneratzean datza; alegia, sexuak berak rol edo ezaugarri propioak edukiko balitu bezala. Bi urteko haurrak gai dira rol hauetaz jabetzeko, eta horregatik esaten dute ·”ez ditut zapata hauek nahi zeren neskenak dirudite” “ni ama bezala naiz”...
b) ERAGIKETA-AURREKO PERIODOA
Aurreko periodoan, haurrak bere identitate existentzial bat lortu du, eta beraz, oraingo etapa honetan (eragiketa-aurreko periodoan) identitate psikologikoa edo pertsonala garatu behar du. Haurrak bere izatearen kontzientzia hartu behar du, eta honelako galderei erantzun behar die: nor naiz ni? Zer naiz ni besteentzat? Zer dira besteak niretzat?...
Galdera hauen erantzunak, helduekin eta lagunekin dituen interakzioetan topatzen ditu. Denak gaude izaki horren formazioan inplikatuta, eta beraz, aspektu hauek zaindu behar ditugu: - Haurrari buruz ditugun itxaropen edo espektatibak. - Haurrak egoera bakoitzak betetzen duen rol soziala. -
Helduok erabiltzen dugun hizkuntza. Haurrekin erabiltzen dugun lenguaiak,
alderdi positiboak indartu behar ditu, hitz goxoak izan behar dira, haurra ridikuloan geratzeko jarrera edo hitzak ekidin behar dira....
111
Beste hitz batzuekin esateko, haurren autokontzeptua eraikitzen lagundu behar diogu, eta ondoren, 3 urtetik aurrera, autoestima garatuko du.
Hasieran, haurrek beraien autokontzeptua eraikitzen dute ezaugarri fisikoei eta ekintzei begiratuz: “koleta duen neska naiz”, “telebista ikusten duen mutikoa naiz”. 8 urtetik aurrera ordea, autokontzeptuan eta autoestiman, dimentsio psikologikoa eta soziala gehiago agertzen dira.
2.4.
EGOZENTRISMOA ETA ERREALITATEAREN EZAGUTZA
Haur Hezkuntzako haurren ezaugarri nagusienetariko bat, egozentrikoak direla da, hau da, beraien ikuspuntua bakarra dela pentsatzen dute. Ez da esan behar adin horretako haurrak egoistak direnik, zeren ez dute hori borondate txarrez egiten. Egozentrismoa manifestaldi hauetan ikusten da:
A.- ANIMISMOA: haurrek objetu guztiei jartzen die bizitza eta kontzientzia. Haurrak pena sentitzen du koadernotik orrialde bat arrankatzean, zeren pentsatzen du mina hartzen duela. Hasieran, gauza guzti-guztiak bizirik da-udela pentsatzen du; beranduago, mugitzen diren gauza guztiak: ordularia...
B.- ARTIFIZIALISMOA: gauza biziak eta ez biziak, denak gizonak sortu ditu. “zuhaitzak, gizonak dendan erosi dituen hazietatik sortzen dira”, “gizon batek dendan sagarrak erosi eta zuhaitzean kokatzen ditu”, “mendiak gizonak egin ditu”, “eguzkia gizon batek egin zuen” C.- FINALISMO: aurreko artifizialismoari esplikazioa jartzen dio, adibidez, “mendiak gizonak egin ditu... eta dauden mendi txikiak, paseo txikiak egiteko, eta mendi handiak paseo handiak egiteko”, “eguzkia gizon batek egin zuen eta zeruan jarri zuen beroa emateko”.
D.- FENOMENISMO: Fenomenoak erlazionatzen edo elkartzen dituzte momentu berean edo leku berean gertatu direlako. Adib. “lo egiteko gogoa daukat... eta horregatik gaua dator”, “nire pinturak galdu nituen margotzen ari ez nintzelako”, “ gaur nire urtebetetze eguna da tarta jaten dugulako”... 112
E.- ERREALISMOA: haurrak nahasten du ikusten duena pentsatzen duenarekin. Adib. “ahoarekin pentsatzen dugu zeren hortik ateratzen dira hitzak”, “beldurra ohearen azpian dago”....
3. LEHENENGO KONTZEPTUEN GENESIA ETA FORMAZIOA.
Kontzeptua, mundua antolatzeko oinarrizko forma bat da. Baina, nola antolatzen dute haurrek mundua? Haurrek beraien mundua antolatzen dute aurre-kontzeptuak erabiliz.
1.1. EZAGUTZA FISIKO ETA NATURALA: AURREKONTZEPTUAK ETA PENTSAMENDU TRANSDUKTIBOA.
Haurrek, hasieran, hizkuntza erabiltzen dute objetu edo egoerekin lotuta. Hau da, mahaia esaten duenean, bere gelako mahaia esan nahi du, eta tamaina eta kolore ezberdinetako mahai bat ikusten duenean, ez daki mahaia denik. Aurre-kontzeptuen erabilera, periodo sensoriomotorrean hasten da. Haurra lehenengo hitzak esaten hasten denean, urte eta erdi inguru duenean, ikusten duen guztia etiketatzen hasten da.
Haurrek arrazonamendu trasduktiboa egiten dute, hau da, kasu partikularrei buruz arrazonatzen du, ezaugarri orokorrak kontutan hartu gabe. Pentsatzeko modu hau dutelako, kausa-efektuzko ondorioa ezartzen die erlaziorik ez dute bi gertaerei. Adib. “emakume bat haurdun dago asko jaten duelako”, “gaixorik jartzen zara mendira zoazelako”... Espresio guzti hauek egiten ditu sinkretismoak eta yustaposizioak erabiliz. Zer esan nahi du honek? Haurrak argumentuak edo arrazoiak egiten dituela bere esperientzia kontutan harturik, nahiz eta haurrak esante duenak helduentzat ez duen zentzurik.
Gogoratu haurren hizkuntza egozentrikoaren ezaugarriak direla: fenomenismoa, artifizialismoa, finalismoa eta errealismoa. Bestalde, gogoratu haurrei oso zaila egiten zaiela familia erlazioak egitea...
113
1.2. EZAGUTZA LOGIKO-MATEMATIKOA: ZENBAKIA ETA ESPAZIODENBORAREN KONTZEPTUAK.
Piaget-en ustez, zenbakien kontzepzioa barneratzeko, abstrazio maila bat izan behar da, eta bi erlazio moten arteko sintesia da: - Ordenaden erlazioa. - Relación de inclusión jerárquica.
Haurrari zenbakiak irakasten hasi aurretik, ezinbestekoa da beste nozio batzuk menperatzea, alegia, espazio-denborari dagozkion kontzeptuak. Haurrak, lehenengo, bere gorputzaren eskema barneratu behar du, eta horretarako, espazioa eta denborarekin erlazionaturiko esperientziak eskaini behar dizkiogu. Behin giza gorputzaren eskema ongi barneratuta badu, gai izango da beste ezagutza edo aprendizai batzuk barneratzeko, esate baterako, zenbakien kontzeptua.
Espazioarekin loturiko kontzeptuak periodo sensoriomotorrean hasten dira lantzen, perzepzio bisualaren bidez. Eragiketa-aurreko periodoa, espazio bera lantzen hasten da: goran-beheran, barruan-kanpoan... Denboraren lanketa ere modu berean egin behar da: beti rutinak orden berean, errepikapenak... eta azkenean barneratzen dute haurrek: gaur-bihar, orain-gero...
ONDORIOAK Proporcionar al niño multitud de experiencias, tanto del medio físico y natural como del afectivo-relacional, para que consiga avanzar en su inteligencia a través de los diferentes períodos por los que atraviesa el pensamiento, significa dar al niño y a la niña la oportunidad de que construyan y organicen el conocimiento del mundo que les rodea gracias a las múltiples adaptaciones que tendrán lugar dentro de su mente al tener que establecer el equilibrio que la nueva información les ha provocado, dando lugar a la creación de otras estructuras cognitivas nuevas, más complejas y que pasan a formar parte de un nivel de equilibrio cognitivo mayor.Gracias al conocimiento del desarrollo del pensamiento, las personas que intervenimos educativamente en los niños, podremos adecuar los objetivos generales de etapa en nuestra programación de aula, así como, secuenciar las actividades para que, partiendo del nivel de desarrollo de cada niño en particular, potencien y desarrollen armónicamente todas sus aptitudes intelectuales. 114
6. GAIA
HAUR HEZKUNTZAKO KORRONTE PEDAGOKIKO ETA PSIKOLOGIKO GARRANTZITSUENEN ERAGINAK. BERAIEN APORTAZIOEN EGUNGO IKUSPEGIA. AZKEN ESPERIENTZIA BERRITZAILEAK. BALORAPEN KRITIKOA.
SARRERA
1.
HAUR
HEZKUNTZAKO
KORRONTE
PEDAGOKIKO
ETA
PSIKOLOGIKO GARRANTZITSUENEN ERAGINAK:
1.1. EKARPEN PEDAGOGIKOAK 1.1.1. Eskola berriaren ezaugarri orokorrak 1.1.2. Aintzindariak
J.J.ROUSSEAU (1712-1778)
J.H.PESTALOZZI (1746-1827)
F.FRÖEBEL (1781-1852)
1.1.3. Eskola berriaren errepresentante nagusienak -
AGAZZI AHIZPAK
-
MARIA MONTESORI (1870-1952)
-
OVIDIO DECROLY (1871-1932)
-
CELESTIN FREINET (1896-1966)
1.1.4. Esperientzia espainiarrak
PABLO MONTESINO
INSTITUCION LIBRE DE ENSEÑANZA
ANDRÉS MANJÓN
1.2. EKARPEN PSIKOLOGIKOAK
1.2.1. ESKOLA PSIKOANALITIKOA ( FREUD 1856-1939 ) 1.2.2. ESKOLA KONDUKTISTA ( SKINNER 1904-1990; WATSON ) 1.2.3. ESKOLA KOGNITIBOA ( KONSTRUKTIBISMOA. PIAGET ) 1.2.4. ESKOLA SOZIO-HISTORIKOA 115
2. BERAIEN EKARPENEN EGUNGO IKUSPEGIA.
2.1.-
IRAKASKUNTZAN INDIBIDUALIZAZIO PRINTZIPIOA.
2.2.- PRINCIPIO DE ACTIVIDAD 2.3.- APRENDIZAI ESANGURATSUAREN PRINTZIPIOA. 2.4.- GLOBALIZAZIOAREN PRINTZIPIOA. 2.5.- SEGURTASUN ETA KONFIANTZA KLIMAREN PRINTZIPIOA. 2.6.- ESPAZIO, MATERIAL ETA DENBORAREN ANTOLAKUNTZAREN PRINTZIPIOA. 2.7.- ESKOLA-FAMILI ARTEKO KOORDINAZIOAREN PRINTZIPIOA.
3. AZKEN ESPERIENTZIA BERRITZAILEAK.
3.1. ITALIAKO HAUR ESKOLAK 3.2. HAUR HEZKUNTZA ESPAINIAN
4. BALORAPEN KRITIKOA.
ONDORIOAK
116
SARRERA
Orain tratatuko dudan metodologia arloan kokatzen da, eta oso garrantzitsua da (beste gai askotan egin beharko zaie aipamena hemen agertzen diren autoreei). Gai honetan, gure hezitzaile lana ikasleen behar eta interesetara ahalik eta hobekien egokitzeko pautak ikasiko ditugu. Beraz, praktikan egingo ditugun ekintza guztien fundamentazio teorikoa eta justifikazioa aurkitzen da gai honetan.
Tema honen oinarrizko ideia, denboran zehar korronte pedagogiko eta psikologikoek Haur Hezkuntzako etapari egin dizkioten aportazioak ezagutzea da. Historian zehar, korronte edo eskola ezberdinak egon dira, eta hauetako bakoitzak bere ideiak eta metodologiak zituen. Poliki-poliki, metodologia horietatik haurraren ezaugarrietara nor egokitzen den hobekien aztertu da, eta hortaz, korronte edo eskola bakoitzean esanguratsuena dena hartzen joan gara. Gaur egunean, hausnarketa eta erreflexio askoren ondoren; eta hasiera-hasieratik, pedagogo eta psikologoek txikienen hezkuntza honelako izan behar zela planteatu zuten (gaur egunean ere guztiz onartzen da): jaiotzen denetik hasten da heziketa, peculiar-a izan behar da, espazio eta material propioekin, jolasean (lúdico) oinarritua eta naturarekin kontaktuan, giro afektibo eta “etxekoan” (hogareño), atentzio indibidualialarekin eta konpensatzailea. Denbora faltagatik, ez dugu aztertuko ”infancia” kontzeptuak historian zehar izan duen bilakaera, baina gogoratuko dugu hezkuntza sisteman orain dela gutxi sartu dela. Orain egiten den praktikari buruz hausnartu, publikatu... egiten da, eta guzti honen helburua, txikienen hezkuntza beharrei hobekien erantzuteko modua aurkitzea da.
117
1.
HAUR
HEZKUNTZAKO
KORRONTE
PEDAGOKIKO
ETA
PSIKOLOGIKO GARRANTZITSUENEN ERAGINAK:
Gaia aztertzen hasiko naiz pedagogia eremuko autoreek metodologiari buruz eskaintzen dizkiguten ezagutza esanguratsuenen berri emanez.
1.1.
EKARPEN PEDAGOGIKOAK
1.1.1. ESKOLA BERRIAREN EZAUGARRI OROKORRAK
XIX.mende erdira arte, eskolak, eskola klasikoaren antzeko ezaugarri batzuk mantentzen zituen: elitista, gutxi batzuentzat, libresca, ikasgaietan zatituta eta errealitatetik urrun. Gainera, Erdi Arotik, kulturaren trasmisioa Elizaren ardurapean geratu zen. Hezkuntza eremuan aldaketa handia Ilustrazioan gertatzen da, non burgesia talde batek gizarteko oinarriak aldatu nahi dituen eta indibiduoa edo gizakia, gizartearen erdian kokatu nahi duen. Garai honetan, zientzia mailan izugarrizko aurrerapenak egiten dira eta honekin batera, hezkuntzari garrantzia ematen hasten zaio, eta hezkuntza, gizarte guztiak (baita txikienek ere) izan beharko luketen eskubide bat dela pentsatzen zuten. XIX.mendearen amaieran,
eta batez ere XX. Hasieran, Europa mailan
hezkuntzarekin loturiko korronte bat zabaltzen da “Eskola Berriaren Mugimendua”, eta orduz geroztik, gaur egun arte, aldaketak gertatzen dira.
Eskola Berriaren Mugimenduan sartuta dauden autoreen ustez, beharbeharrezkoa zen hezkuntza tradizionala aldatzea, zeren gizarteko beharrei ez zien erantzuten. Eskola Berriaren kezkarik nagusiena, eskola tradizionala berritzea da, ikaslea horren erdian kokatuz, eta aintzat hartuz bere interesak, ezaugarriak eta garapena.
118
Eskola Berriaren Printzipioak: Ikaslea (haurra) hezkuntzaren erdian (zentroan) kokatzen da, bere naturalezan eta gaitasunetan konfiatzen edo sinesten da. Kontzepzio honen ondorioetako bat da, indibidualizatuagoa den irakaskuntza baten beharra, indibiduo edo ikasle bakoitzera egokitzen dena. Eta horretarako, noski, haurra bera ere ezagutu behar da. Bestalde, kontutan izan beharko dira, baita ere, bere interes eta motibazioak. Haurrek aktibitatearen edo ekintzaren bidez ikasten dute. Ingurunean egiten den aktibitate bat behar du izan, ingurunearekin edo naturarekin kontaktuan dagoena, eta jokua, haurrak ingurunean interaktuatzeko duen modua edo bidea dela ulertzen da. Eskolak bizitzarako prestatu behar du. Beraz, irakasten dena funtzionala izan behar da, eta aprendizai soziala bultzatu behar da. Orain, irakasle-ikasle arteko harremana konfidantzan oinarritua dago, eta ikasteko prozesuan laguntzen dio. Ikaslearen autoheziketari garrantzi handia ematen zaio.
1.2. AINTZINDARIAK J.J.ROUSSEAU ( 1712 – 1778 )
Ilustrazio garaiko autore garrantzitsu bat da. Bera ez zen hezitzailea izan, baina horren inguruan hausnartu zuen. Bere ideia pedagogikoak, “Emilio” izeneko liburu batean agertzen dira, non, pertsona hipotetiko baten heziketa jaiotzen zenetik heldutasunera arte nolakoa izan behar zuen deskribatu zuen.
Bere ideia nagusienak hauek dira: Naturalismoa: Rousseau-ren ustez, haurra naturalezaz ona da, bere tendentzia naturalak onak dira, eta gizartea da influentzia txarrak edo negatiboak eskaintzen dizkiona. Beraz, autore honen arabera, haurrari berari aktuatzen utzi behar zaio. Ideia hau oso berritzailea izan zen, zeren ordura arte alderantziz pentsatzen zuten; alegia, 119
haurra pekatua zen, txarra edo gaizkia egitera bideratua, eta hezitzailea zen hori zuzendu eta bide zuzenera ekartzen zuena. Garapen etapak errespetatu. Bere liburuan, haurra garapeneko etapa batzuetatik pasatzen dela esaten du. Eta heziketa, ezaugarri ebolutibo horietara egokitu behar da. Beraz, haurra ez da heldu txiki bat, baizik eta bere etapako ezaugarri propioak dituen pertsona da. Irakaslearen papera, esperientziak koordinatzea izango da. Ordura arte, irakaslea autoritarioa zela pentsatzen zen. Rousseren ustez, irakasleak haurrak ekintzak egiteko egoerak ipiniko dizkio, esperientziak proposatuko dizkio, babestu egingo du.... J.H.PESTALOZZI ( 1746 – 1827 )
Rousseau-ren jarraitzailea izan zen, eta ideia berriak praktikan jarri zituen lehena izan zen. Protekzio gutxien (niños desprotegidos) zuten haurrekin eskola batzuk sortu zituen, baina porrot egin zuten arrazoi ezberdinengatik.
Bere aportazio nagusienak hauek dira: Amaren lana errekonozitzen du lehenengo hezitzaile moduan. Honen ustez, hezkuntza eskuhartze guztiek, ama “inteligente, on” baten pausoak jarraitu behar ditu: hezkuntza naturala, haurren beharrei erantzuten die, maitasuna eta segurtasuna eskaintzen die, munduaz egiten dituzten aurkikuntzetan lagundu.... Rousseau-k proposatu zuen naturalismoaren ideia gehiago garatu zuen, eta intuizioaren metodoa deitu zion. Honen ustez, ezagutzaren oinarrian perzepzioa dago, pertsonek ikasten dute gauzekin kontakto zuzena dutelako eta ondoren kontzeptua barneratzen da. Beti zehatzenetik abstraktora, sinplenetik zailenera, gertueneik urrutienera....
120
F.FRÖEBEL ( 1782 – 1852 )
Pestalozziren irakaslea izan zen, eta bere jarraitzailea izan zen. Hezkuntzaren historian, Fröebel kontsideratzen da Haur Eskolaren (Escuela Infantil) sortzailea, eta bere ideiak asko zabaldu ziren. Bere aportaziorik nagusienak:
* Haur txikiei zuzendutako lehen zentro espezifikoa eraiki zuen, eskolarekin (zorrotza, isila, aislatua, grisa...) antzik ez zuena. Zentro berri hauei “jardín de infancia” (kindergarden) deitu zien; eta industrializazioari esker, Alemania, Inglaterrak eta munduko beste toki askotan asko zabaldu ziren. Autore hauek “jardín” hitza erabiltzen du hau deskribatzeko: -Naturarekin harremanetan dagoen lekua da, non haurrek jolastu, korri egin, abestu, gertaera naturalak behatu, erlazionatu..egiten dira -Leku bat, non haziak (haurrak) garatu egingo diren modu egokian ureztatzen badira, eta hau, hezitzailearen (jardinera) lana izango da.
* Haurren ezberdintasun indibidualak errespetatzeak duen garrantzia azpimarratu zuen: haurrak ahalik eta hobekien ezagutu behar ditugu, beraien interes eta iniziatibetara egokitu...
* Haurren aktibitatean oinarritutako metodo bat garatu zuen. Horretarako, poesia, abestia, mugimendua, ipuinak eta marrazkiak erabiltzen zituen.
* Irakaskuntzan etapa edo maila ezberdinak bereizten ziren ( 0-3 ; 3-5; 5-7)
* Lehenengo material didaktikoak sortu zituen.
* Hezitzaileak formatzeko beharra ikusi zuen. Bere ustez, hezitzaile hauek emakumeak izan behar ziren.
121
1.1.3. ESKOLA BERRIAREN ERREPRESENTANTE NAGUSIENAK
AGAZZI AHIZPAK ( Rosa 1886-1951 ; Carolina 1870-1945 )
Italiako Eskola Berriaren sortzaileak direla kontsideratzen dira. Haur Hezkuntzarako “italiako metodoa” bezala ezagutzen da beraien metodoa. Italiako lehenengo haurtzaindegiak beraiek sortu zituzten, eta han beraien metodoa garatu zuten.
Beraien aportaziorik nagusienak hauek dira: Haur bakoitza ezagutu behar dugu behatuz bere ekintza naturalak. Honek haurrek autoaprendizaiarako podereak dituela egiaztatzea suposatzen du. Poztasuna eta afektuzko giroa behar dute haurrek, etxean dutenaren antzekoa, indibiduo bakoitzaren behar eta erritmoak errespetatuz. Ordena ezinbestekoa da, sistema guztiaren ardatza izango baita. Gauzak ordenean izatea ezibestekoa da ideiak ordenatzeko. Objetuen erabilpen inteligentea egiten dute. Hau da, eguneroko gauza edo objetuak erabiltzen dituzte ingurua ezagutzeko eta kontzeptuak garatzeko. Ingurunetik hartzen dituzte materialak, ez dute ezer sortzen.
Agazzi ahizpek proposatzen duten metodologia, merkea eta edozeinentzat eskuragarria dena da. Sentido komunean eta afektibitatean oinarritzen da. Metodo hau oso zabaldua izan zen, eta gaur egun, oraindik, Italiako haur eskoletan bere eragina agertzen da.
122
MARIA MONTESORI (1870-1952)
Medikuntzak doktoratu eta ikerketak egin zituen haur defizienteekin. Eskola bat sortu zuen. Bere ideiak oso zabalduak izan ziren, baita Bartzelonan.
a) Printzipioak edo irizpideak: Autoheziketa: haurrak garatzeko ahalmena duen izakia da. Indibidualizazioa: haur bakoitzak bere erritmoan eta bere gaitasunen arabera ikasten du. Disziplina: barneko eta kanpoko kontrola eta ordena ezinbestekoak dir. Helduaren eskuhartze diskretoa: prudentea, errespetuzkoa, bigilatu...
b) Bere metodoa: Ingurune edo ambiente ordenatua, zientifikoki diseinatua eta bere erabilpena planifikatuta dago. Aurrez formatutako hezitzaileak: zeinek haur bakoitza ezagutzen dute, behatzen dakite, haurrari berari ekintza egiten uzten diotenak (ez dira ekintzara aurreratzen), soilik beharrezkoa denean interbenitzen dute. Aktibitatea guztiz diseinatua: haurrek aktibitate hauek egingo dituzte aurrerapenak egiten dituzten heinean, modu autonomoan.
d) Materialak: Material didaktiko oso bat sortzen du (Agazzi-k ingurunekoak hartu). Altzariak haurren tamaino eta ezaugarrietara egokitzen ditu. Material sensoriala erabiltzen du perzepzioaren bidez inteligentzia garatzeko. Autonomikoki lan egiteko materiala sortzen du. adib. kolo-reetako fitxak, usain ezberdinetako ontziak, testura ezberdineko fitxak.. Bizitza praktikorako materiala: zainketa pertsonalekoak (garbitu, jantzi) eta ingurunearen zainketakoak (garbitu, ureztatu, mahaia jarri...)
123
OVIDIO DECROLY ( 1871 -1932 )
Medikuntza ikasi, haur defizienteekin lan egin, eta eskola bat sortu zuen. Bere ustez, ezinbestekoa da haurra bakoitza ezagutzea eta haur bakoitzaren behar ezberdinei erantzutea. Hori ezagutzeko, alegia, haurraren garapen maila jakiteko / ikertzeko, tresna batzuk sortzen eta egokitzen ditu.
a) Printzipio edo irizpideak:
Interesak: Iraskaskuntzak derrigorrez, haurren interesei erantzun behar die. Irakaskuntza, gizakiaren oinarrizko beharrei erantzutean oinarritzen bada, seguru ariko gara haurtzaroko interesei kasu egiten.
Globalizazioa: irakaskuntza ikasgai zehatzetan ez da antolatu behar, baizik eta ekintzak globalizatuak egin behar dira. Hau da, interes-guneetan eta nukleo esanguratsuen baitan antolatuko da irakaskuntza.
Indibidualizazioa: haur bakoitzak ikasteko erritmo bat du, eta irakaskuntza egokituko da haurraren erritmora eta gaitasunetara.
Vitalismoa: Eskola naturalezarekin kontaktua izango duen lekuan kokatu behar da, ingurune horretan haurrak aritzeko eta eragiteko.
b) Bere metodoa: Oinarrizko beharretatik ateratzen dituen interes-guneen arabera antolatzen du irakaskuntza: alimentazioa, hotzari aurre egin, lana.... Decrolyren triptikoa: interes-gune bakoitzak fase hauek ditu: behaketa (objetuekin harreman zuzena eta zentzu guztiekin perzibitu), asoziazioa (loturak egin denborarekin, espazioarekin, kausa-efektua, teknologia...) eta adierazpena (ikasi duena modu ezberdinetara adierazi). Jokua: oso garrantzitsua da bere metodologian. Mota ezberdinetako jokuak barnebiltzen ditu: sensorialak, asoziaziokoak, didaktikoak... Sortzen ditu joku berriak: enkajeak, dominoa, irudiak erlazionatzea...
124
CELESTIN FREINET (1896-1966)
Orain arte aipatu ditudan autoreekin konparatuz, beranduagoko epoka batekoa da. Magisteritza ikasi zuen, eta 1920az geroztik lanean hasi zen. 1935. urtean, irakaskuntzatik bota egin zuten bere ideia transformatza-ileengatik, eta mendira joaten da bere metodologia martxan jartzera eta garatzera. Honetan emazteak lagundu zion. Aragon-en izan zuen eragina.
Bere ideologia progresista da, eta bere helburua hiritar askeak eta partehartzaileak formatzea da; honela, gizartean eragiteko, eta gizartea aldatzeko. Batez ere behar gehien zuen jendearekin lan egin zuen: nekazariekin.
Bere ideia nagusienak hauek dira:
Demokrazian hezi behar gara: erabakiak hartzen ikasiz, beste iritzi batzuk toleratzen ikasiz, adostasunetara iristen ikasiz...
Ingurunea ezagutu behar dugu eta bertan bizitzen ikasi behar dugu.
Zigorrak eta notak kentzen ditu, zeren ikasteko motibazioa ezinbestekoa da.
Bizitzarako eta bizitzan beharrezko diren lanak proposatzen ditu. Horretarako, zentzu komunean oinarritzen da, erabilpen praktikoko gauzak erakusten ditu...
Lan indibiduala baloratzen du, erantzukizun pertsonalean eta saiakeran oinarritua.
Talde lana baloratzen du, kolaboratzen ikasiz.
Freinet-ek ez zuen metodo bat garatu, bere ustez, metodo bat zerbait itxia eta malgutasun gutxikoa da. Horregatik, metodo bat sortu baino gehiago, teknika multzo bat antolatu zuen, eta irakasle bakoitzak, bere beharren arabera aplikatu zezakeen.
125
Teknika nagusienak: Testu eta dibujo librea. Kopiak eta diktadoak baztertu egin zituen eta horren ordez, haurrek asmatutako testu eta marrazkiak erabiltzen zituen; zeren lan horietan, haurren bizipen eta kezkak adierazten zituzten. Impresio teknika ezberdinak erabili zituen, batez ere inprenta, baina baita marrazkiak kopiatzeko, kartelak egiteko, liburuak... Eskola ezberdinen arteko gutunak idaztea. Ingurune ezberdinetako eskolekin testuak, marrazkiak, objetuak... interkanbiatzen zituzten. Asanblada. Haur guztiek parte hartzen duten leku bat da, non erantzukizunak hartzen dira, adostasunetara iritsi, arazoak konpondu, kezkak planteatu... Egunkari murala. Asanblean egin dena aztertzeko instrumentu bat da, non kritikak, zorionketak, proposamenak... agertuko diren. Planes de trabajo. Haur bakoitzak aste horretan lan pertsonal bat egingo duela konprometitzen da, eta bukaeran ebaluatu egingo dute. Tailerrak. Praktikoak: sukalde, aroztegia. Intelektualak: idatzi, kalkulua.
Freinet eta bere emazteak eskola asko sortu zituzten, batez ere herri txikietan, eta batez ere Frantzian, Italian eta Espainian zabaldu zen.
Gaur egun, oraindik,
metodologia hau oso garrantzitsua da ( batez ere herri txikitan ), eta haur hezkuntzako gela askotan erabiltzen dituzte Freinet-ek proposatutako zenbait teknika.
1.1.4. ESPAINIAKO ESPERIENTZIAK
6 urte baino gutxiagoko haurrekin egindako esperientziak urriak dira Espainian. Hiru hauek dira aipagarrienak. Hauen ondoren 30 urte geldirik egongo da hezkuntza, 1970. urte arte Ley General de Educación sortu arte.
LA INSTITUCIÓN LIBRE DE ENSEÑANZA ( ILE, 1876 )
PABLO MONTESINO ( 1781-1849 ) Espainian Haur Hezkuntzako eskola sartu zuen Pablo Montesinok 1838an, Madrilen. Esperientzia ingelesa eta alemana ekarri zituen. Honen ideia nagusienak hauek dira: 126
-
Haur Hezkuntzaren helburua, haurren pertsonalitatea formatzea da.
-
Garrantzi handia ematen dio garapen fisikoari, hezkuntza estetikoari eta erlijiosoari.
-
Ekintza eta jolasa orekatzen saiatzen da.
-
Metodologia aktiboa proposatzen du, ingurunearen behaketan eta aprendizaiarako metodo naturaletan oinarritua.
-
Irakaslea, eredu morala da eta haur bakoitza ezagutzen du, eta moralki positiboa den pertsonalitatea eraikitzen laguntzen dio.
ANDRÉS MANJÓN ( 1846-1923 )
Granadan Ave Maria eskola sortu zuen apaiz honek 1900. urtean. Lehenengo esperientzia izan zen “escuelas en aire libre”. Ideiak: - Haurren aktibitate naturalari errespetua: mugimendua, jolasa, poza... - Irakaskuntza aire librean, leku alegreak eta eguzkitsuak. - Zentzuei, musikari eta hezkuntza artistikoari garrantzia. - Metodologia ziklikoa: ziklo ezberdinetan gai berak lantzen dira,
baina
sakontasun ezberdinarekin. - Irakasleen artean laguntza antolatu (monitore sistema), haur guztiengana iritsi ahal izateko.
1.2. EKARPEN PSIKOLOGIKOAK
1.2.1. ESKOLA PSIKOANALITIKOA ( SIGMUND FREUD 1856 -1939 )
Psikoanalisiaren aita Sigmund Freud dela esan daiteke, baina badira
beste
autore batzuk ere: Anne Freud, A.S.Neill... Autore hauek, gaur egunean erabiltzen ditugun zenbait kontzeptu azaldu zizkiguten: -
Oinarrizko kontzeptua: inkoszientea, konplejoak, fijazioa, frustrazioa, libidoa,
apegoa... - Pertsonaliateaten garapenean mundu afektiboak eta sexualak duen garrantzia.
127
- Hiru elementu existitzen dira: bera (ello), ni eta supernia; eta hiruren artean oreka bat egon behar da. - Gizakiaren garapenak estadio edo etapa ezberdinak ditu: aho fasea, uzki fasea, fase falikoa, latencia eta pubertaroa. -
Haurtzaroak heldutasuneko pertsonalitatea zehazten edo determinatzen du.
Beraz, izugarrizko garrantzia du guraso-seme arteko harremanak eta baita hezkuntza errepresibo bat ez jasotzea.
Psikoanalisiak hezitzaileoi aportazio hauek egin dizkigu:
Eskolan mundu afektiboa sartu behar izan dugu, zeren bera da aprendizaiaren
euskarririk garrantzitsuena, eta aprendizaia gertatzeko ezinbesteko baldintza da.
Sexualitatea manifestazio natural bat bezala ulertu behar izatea; errepresioa
ekiditea, eta modu onez kanalizatzen laguntzea izango da hezitzailearen lana.
Haurrei lagundu instintoak dominatzen eta gainditzean, jokuen bidez, aktibitate
fisikoaren bidez, eskulanen bidez...
Hezitzaileak bere burua ezagutu dezala, bere mugak aztertu ditzala eta bere
frustrazioak ez ditzala proiektatu haurrekin egingo dituen ekintzetan.
Askatasunezko, segurtasunezko eta konfidantzazko giro bat eskaini, non haurrek
nolakoak diren adieraz dezaketela, eta beren beldurrak, beharrak eta desioak adieraz ditzatela.
Garapenaren estadioak ezagutu eta beraien interesak ulertu (kakak, genitalak...)
128
1.2.2. ESKOLA KONDUKTISTA ( SKINNER 1904-1990 ; WATSON)
Portaerak aztertzen dituzte. Skinner eta Watson bezalako autoreek, pertsonak kanpotik modelatzea posible dela esaten dute, hau da, posible da kanpoko eragile batzuei esker portaera zehatz bat indartzea edo desagertzea
Oinarrizko ideiak: -
Aprendizaia, mekanismo akumulatiboa da.
-
Aprendizai bat lortzeko saria-zigorra erabiltzen dute.
-
Lana edo tareen azterketa. Lana zatitu eta errexenetik zailenera egin.
-
Praktika eta ariketak behin eta berriz egin.
Ideia hauek, zati handi batean, ondorengo psikologiako aurrerapenek gainditu egin dituzte, baina badaude aportazio batzuk Haur Hezkuntzarako baliagarriak direnak: Haurrek ikasten dituzten tareak aztertzeko beharra. Honela, zati txikiagotan jarri eta sekuentziak zehaztuko dira aprendizaia ziurtatzeko. Adibidez esfintereen kontrola da helburua. Hortaz, hezitzaileak paso ezberdinak identifikatzen eta programatzen ditu eta helburu txikiagoak ipintzen ditu. Haurra, helburu txiki hauek barneratzen joango da, poliki-poliki, eta azkenean esfintereen kontrola barneratuko du. Errefuertzu positiboa erabili orduantxe barneratutako ezagutzak indartzeko. Eta beharrezkoa denean, zigorra erabili portaera negatibo bat desagertarazteko. Autonomia pertsonaleko habitoak ikasterako garaian, ritmo bat, sekuentzia bat, metodo bat, rutina bat... jarri. Adib. garbitzean, jatean... Helduak haurrari portaera eredu egokia eskaini behar dio, haurrak berari imitatuz ikas dezan.
129
1.2.3. ESKOLA KOGNITIBOA ( JEAN PIAGET 1896-1980 )
Autore hauen kezka nagusiak hauek dira: ezagutza nola sortzen den, ezagutza berriak nola barneratzen diren, inteligentzia nola garatzen den, eta hau guztia zein mekanismok errezten duen. Jean Piaget da eskola kognitiboaren sortzailea. Piaget-ek zera zioen: ezagutza ez dago objetuetan, ezta guregan ere, baizik eta ezagutza, pertsonak modu aktiboan parte hartzen duen eraikitze prozesu baten emaitza da. Ikuspegi honi, konstruktibismoa deitzen zaio. Ideia nagusienak:
Ezagutza,
pertsona
eta
ingurunearen
artean
gertatzen
den
interakzioaren ondorioz sortzen da. Beraz, sujetoak ekintza eraikitzaile bat egiten du.
Ezagutza berria, lehendik ditugun egitura mentaletan barneratzen da, oreka-desoreka prozesu baten bidez. Ezagutza edo informazio berria, aurreko eskemekin kontraesanean jartzen da, eta adaptazio mekanismoari esker, egitura berriak sortzen ditu lehendik zituenak aldatuz, honela ezagutzara iritsiz eta garapena bultzatuz.
Garapenaren etapa edo estadioak zehazten dituzte, eta etapa bakoitzean, egitura intelektual mota bat dago: estadio sensoriomo-torra (0-2); eragiketa-aurreko estadioa (2-7); eragiketa konkretuen estadioa (7-11 urte) eta eragiketa formalak (12 urtetik gora).
Eskola kognitiboaren barnean, beste autore eta aportazio hauek ere badira: Bruner: Deskubrimentuaren bidezko aprendizaiaren teoria garatu zuen. Honen ustez, aprendizaiak prozesu hau du barnean: - Barneraketa (adquisición): perzepzioaren bidez. - Transformazioa: (kodizikazioa eta errealitatearen antolaketa). - Informazioaren ebaluaketa.
130
Ausubel: Bi aprendizai mota ezberdintzen ditu: receptiboa, eta deskubrimentuaren bidez egiten dena (modu aktiboan). Honela, aprendizai esanguratsuaren teoria idatzi zuen; alegia:
-
Aprendizai esanguratsua: ezagutza berria, ezagutza zaharreko egituretan
barneratzen da, eta luzaroan irauten du. Ulermena dago. Aprendizai esanguratsua gertatzeko baldintza batzuk bete behar: * Sujetoa ezagutza berriarekin interesatuta egon behar da. * Ezagutza zaharrek aukera eman behar die berriei barneratzeko. * Ezagutza berria, modu logikoan eta ulergarrian aurkezten da. - Aprendizai memoristikoa: ulermenik ez, denbora laburrean desagertzen da. Ez da benetako aprendizaia.
Ikuspegi konstruktibistak eragin handia izan du, baita Espainian ere:
* Irakaskuntzak aukera eskaini behar du haurra ingurunearekin kontaktuan egon dadin, honela, berak behatzeko, manipulatzeko, esperimentatzeko...
* Haurra da aprendizaiaren protagonista. Irakaskuntzak haurraren aktibitate fisiko eta mentala estimulatuko du. Ekidin behar da jarrera receptibo soila.
* Errepikapenaren ordez, kontzeptuen ulermena bultzatu behar da.
* Haurra behatu egin behar dugu, bere garapen ebolutiboa aztertzeko eta kontzepto berriak barneratzeko duen gaitasuna ezagutzeko.
* Irakaskuntza indibidualizatu egin behar da.
131
1.2.4. ESKOLA SOZIO-HISTORIKOA. Eskola sobietarraVIGOTSKY 1896-1934
Vigotsky da aintzindaria. Hauek dira eskola sozio-historikoaren ideiak:
Garapen indibiduala ez da gertatzen bizitza sozialetik aparte edo urrun. Baizik eta, garapen indibiduala, baldintza sozialen eta norberaren biologiaren arteko interakzioari esker gertatzen da.
Garapenaren motorra aprendizaia da. (Piaget-ek kontrakoa zioen, alegia, garapena gertatu ondoren gertatzen dela aprendizaia)
Hezitzailean izugarrizko eragina du. Hezitzailea, haurra eta ingurunearen arteko bitartekaria da, eta aprendizaia gertatzeko beharrezkoa den “bultzadaren” erantzulea da eta ondorioz, baita haurraren garapenarena ere.
Hizkuntza ez da soilik pentsamenduaren adierazlea, baizik eta, hizkuntzaren bidez pentsamendua sortzen da.
Eskola sozio-historikotik eskolara ekarpen hauek egin ditzakegu:
- Irakasle edo hezitzailearen erantzukizuna; zeren aprendizaia errezten duena da eta ingurunearen bitartekaria da. Haurrei bere kabuz heldutasuera iristen uztea, hezkuntzaren eragina ez erabiltzea da, eta bultzada behar dute
- Aprendizaiaren iturri izango da berdinen arteko interakzioa.
-
Hizkuntzaren
garrantzia,
zeren
pentsamendua
132
antolatzeko
bidea
da.
2. BERAIEN EKARPENEN EGUNGO IKUSPEGIA.
Aurreko atalean, autorez-autore beraiek egindako ekarpenak aipatzen joan gara, baina orain, Haur Hezkuntzan erabiltzen diren printzipio metodologiko horiek sistematikoago agertuko ditugu:
2.1. IRAKASKUNTZAN INDIBIDUALIZAZIO PRINTZIPIOA.
* Decroly: haur bakoitzaren maila ikertu zuen. Irakasleak aurrez haurraren gaitasun maila jakin behar du berari egokitzeko aukera izateko.
* Montessori: haur bakoitzak bere erritmoa du, eta poliki-poliki, gaindi-tzen joango da. Irakasleak, gainditze horretan lagunduko dio.
* Korronte kognitiboa: ezagautza, pertsonak / indibiduoak eraikitzen du prozesu baten bidez. Hau da aportaziorik garrantzitsuena.
2.2. PRINCIPIO DE ACTIVIDAD
* Rousseau: haurrari ingurunean (naturan) aktuatzen utzi behar zaio.
* Fröebel: Rousseau-k zioena praktikan jarri zuen kindergardenetan.
* Montessori: haurraren aktibitate espontaneoan (autonomoan) oinarritzen da, hau da, zientifikoki diseinatutako ingurunearekin erlazioan.
* Decroly: Haurrak jolasaren bidez ikasten du eta materiala sortu zuen.
* Korronte kognitiboa: aktibitate fisiko eta mentalaren bidez haurrek ikasten dutela konprobatu egin duten ikerketa batzuen bidez.
133
2.3. APRENDIZAI ESANGURATSUAREN PRINTZIPIOA.
* Montessori: Ikasteko motibazioa izateko, aprendizaiak erabili behar dira. * Freinet: “escuela para la vida”. Hau da, haurrek ikasten zituzten gauzek beraientzat zentzua eta esanahia izan zezaten saiatzen zen.
* Korronte kognitiboa: esanahiarekin ikasi behar da (aprendizai esangura-tsua, Ausubel). Aprendizai memoristikoa ez da benetako aprendizaia.
2.4. GLOBALIZAZIOAREN PRINTZIPIOA.
* Pestalozzi: intuizioaren metodoa jarri zuen. Hau da aportaziorik nagusiena. * Decroly: interesarekin ezagutu behar da ingurunea. Horregatik, interes-guneez hitz egiten du. * Freinet: tailer eta proiektuen bidez lan egin behar da.
2.5. SEGURTASUN ETA KONFIANTZA KLIMAREN PRINTZIPIOA. * Pestalozzi: txikienen hezkuntzak, ama “inteligenteak” bere semearekin egiten duenaren antza izan behar du, haurraren behar eta galderei erantzunez.
* Agazzi: Pestalozziren ideiarekin jarraituz, eskolak etxearen antza izan behar zuela esan zuten. Afektuzko klima bat eta gozoa zena.
* Psikoanalisia: erlazio afektiboek izugarrizko eragina dute.
* Sozio-historikoa: irakaskuntza-ikaskuntza prozesuan, berdinen arteko erlazioak izugarrizko garrantzia du.
134
2.6. ESPAZIO, MATERIAL ETA DENBORAREN ANTOLAKUNTZAREN PRINTZIPIOA.
* Montessori: Ideia hau garatu zuen, eta haurrek autonomoki aritzeko ingurunerik egokiena diseinatu zuen. Haur Hezkuntzari ekarpen handia egin zion altzariak eta materiala egokitzearekin. Inguruak ere hezitzen du.
* Agazzi: inguruneko materialak aprobetxatzea proposatu zuten.
* Konduktismoa: aprendizaia gertatuko den ingurunea kontu handiz prestatu eta antolatu behar da.
* Kognitiboa: inguruneko material eta objetuekin esperimentatzeak dakarren aberastasuna konprobatu zuten.
2.7. ESKOLA-FAMILI ARTEKO KOORDINAZIOAREN PRINTZIPIOA.
* Freinet: Inguruan txertatutako eskola izan behar da, komunitatean txertatutakoa, familientzat eta hiritarrentzat ateak irekita dituena. Freinet hasi zen printzipio hau bultzatzen.
* Psikoanalisia: irakasle eta familiaren artean dagoen erlazioak eragina du.
* Konduktismoa: irakasleak familiarekin batera programatu behar ditu habitoko aprendizaiak, honela, eskola eta familiaren aktuazio edo ekintzak koherenteak izan daitezen.
135
3. AZKEN ESPERIENTZIA BERRITZAILEAK.
3.1. ITALIAKO HAUR ESKOLAK
3.2. HAUR HEZKUNTZA ESPAINIAN 1970. urtean indarrean jarri zen hezkuntza legeari esker ( “Ley General de Educación (LGE)), geroz eta haur gehiago joan dira eskolarizatzen Espainian. Hasiera batean, 4 eta 5 urteko haur guztiak eskolarizatzea lortu zen, eta azken urte hauetan, ia 3 urteko haur guztiak eskoletan txertatzea lortzen ari da. Baina oraindik ere, 0-3 urte bitarteko eskaerari ez zaio erantzuna eman. 1970. urtetik aurrera, “Haur Eskolen” mugimendu bat martxan jarri zen, eta esperientzia zentro batzuk ireki ziren.
Horretaz gain, formazioa ematen zitzaien
hezitzaileei... 1986. urtean, MEC “Plan Experimental” bat martxan jartzen du, eta bere helburua 0-6 urte bitarteko haurrentzat hezkuntza eredu egoki bat aurkitzea da, haurren beharrekin eta gizarteko beharrekin koherentea dena.
Esperientzia guzti horien ondorioz, LOGSE-k (1990) Haur Hezkuntza (06urte), Hezkuntza Sistemako lehen etapa moduan definitu zuen. Baina, gaur egun oraindik, gizarteko jende batzuk, 0-3 urte bitarteko etapa “asistencial”, “protección social” bezala ikusten dute heziketa moduan baino. Eztabaida hau oraindik Espainian badago, eta batez ere LOCE (Ley Orgánica de Calidad de la Educación) indarrean jarri zenetik.
136
4. BALORAPEN KRITIKOA.
ESKOLA BERRIAREN EKARPENAK (aportazio pedagogikoak)
Gaur egungo Haur Hezkuntza ulertzeko behar-beharrezkoak izan dira Eskola Berriaren ekarpenak. Eskola Berriaren ekarpenak batez ere Haur Hezkuntzako etapan ikusten dira beste etapetan baino gehiago.
Ekarpen guzti hauek jaso eta erabiltzen ditugu:
Hezkuntzaren zentroa haurra kontsideratzen dugu; bere behar eta interesak errespetatuz eta beraien erritmo ezberdinetara geu egokituz.
Afektuzko eta konfidantzazko klimaren balorapena.; etxe giro bat sortu behar da, erlazio afektiboak zaindu (irakasle-haur)...
Hezkuntza
integrala
eskaini
behar
dugu,
ezagutza
mailan
eta
pertsonalitate mailan.
Globalizazioa: ekintza gidatuko duen printzipio didaktikoen oinarria da.
Hezkuntza sensoriala izango da ezagutzaren abiapuntua.
Ingurunearekin harremanak, eta naturaren behaketa zuzena.
Irakaskuntzaren indibidualizazioa, eta proposamenak haur bakoitzari egokitu.
Haurren inplikazio aktiboa beharrezkoa da.
Hezitzailea gida eta bultzatzailea izango da.
Expresatzeko modu ezberdinak landu behar dira.
Denboraren ikusi da, autore batek esaten duena eta besteak esaten duena osagarriak direla. Bestalde, hasieran ideia bat ez bazen guztiz onartzen, denborarekin kontzeptua aldatzen joan da, beharren eta ikerketen arabera, eta hasierako ideia dute azpian. Adibidez, Montessorik esaten zuen eguneroko habilidadeak landu behar zirela, baina errealitatearekin erlazio zuzena izan gabe. Adibidez botoak lotzen ikasteko tablilla batzuk sortu zituen. Gaur egun, ordea, garrantzizkoa dela botoiak lotzen ikastea pentsatzen da, baina horretarako ez ditugu tablillak erabiltzen, baizik eta panpinen edo haurren beraien arropak.
137
PSIKOLOGIAREN EKARPENAK
Psikologian ere, ikerketek aurrera egin dutnen neurrian, aldaketak gertatu dira. Kritikatu daiteke esaterako:
- Psikoanalistek, arazo edo gatazka ia guztiak sexoari leporatzen zizkioten. Hau neurri batean agian egia da, baina exageratu gabe! - Konduktistek zioten portaera kanpotik erabat modelatu edo aldatu daitekeela. Honek ere bere egiaren zatia izango du, baina... - Konduktistek zioten, zigorrak erabili egin behar zirela...
Orokorrean esanda, ze aportazio baliagarri egin dizkigu psikologiak?
Psikoanalisia: -
Haurra mundu afektiboan eta erlazionalean ulertzen lagundu digu.
-
Haurraren manifestazio espontaneoak ulertzen ikasi dugu.
-
Beraien marrazkiak, beldurra, kasketak... interpretatzen ikasi dugu.
-
Bestalde, gure insatisfazio pertsonalak haurrengan ez proiektatzen ikasi dugu.
Konduktismoa: -
Aprendizai
zehatz
batzuk
lantzeko
(batez
ere
autonomia
pertsonalekoak) metodo zehatz eta argi bat ezartzen erakutsi digu.
-
Tarea edo lana kontu handiz programatu behar da.
-
Errefuertzo positiboa erabili behar da.
Konstruktibismoa eta kognitibismoa: -
Aktibitate hauek barneratu ditugu: objetuen behaketa, manipulazioa eta esperimentazioa.
-
Prozesuei eman behar zaie garrantzia, eta ez hainbeste emaitzei.
-
Ulermena landu memorizazio sinplearen aurrean.
138
Eskola Sobietikoa (sozio-historikoa):
- Taldearen garrantzia erakutsi digu, bai berdinen artean, eta ikaskuntzan helduak duen eragina. Guzti honek norberaren garapenean duen eragina aztertu behar da. - Talde lanak, talde asanbladak eta berdinekin jokuak egiten dira. - Hizkuntzari garrantzia ematen zaio; pentsamendua adierazteko bidea delako, eta pentsamendua konfiguratzeko elementua delako.
ONDORIOAK
Como hemos visto, tanto la Pedagogía como la Psicología aportan las fuentes principales en la intervención educativa dirigida a niños y niñas de cero a seis años.
Los principios metodológicos de este nivel educativo se basan en estas aportaciones y también las propuestas didácticas como los centros de interés, los proyectos, talleres o rincones, tienen su origen en lo que otros pedagogos han ido experimentando y dejando para nosotros.
Cuando hablamos de la metodología activa, como una característica fundamental de la Educación Infantil, estamos recogiendo lo que la Escuela Nueva promovía en los inicios del siglo XX, y lo que la Institución Libre de Enseñanza puso en práctica en todos los niveles educativos.
Sentirnos continuadores de las líneas más avanzadas que han ido configurando la historia de la educación, es un honor para los maestros y maestras de Educación Infantil, que además, podemos poner en práctica gran parte de esos principios en este tramo educativo que debe adaptarse a la forma de aprender de los niños y a sus necesidades.
139
7. GAIA
FAMILIA SOZIALIZAZIOAREN LEHEN AGENTE MODUAN. HISTORIAN ZEHAR FAMILIAREN HEZKUNTZA FUNTZIOAREN TRANSFORMAZIOA. HAUR
HEZKUNTZARI
DAGOKIONEAN,
FAMILI
ITXAROPENAK
(EXPECTATIVAS). HAURRAK HEZKUNTZA ZENTRORA EGOKITZEKO ETAPA. FAMILIA ETA IRAKASLE TALDEAREN ARTEKO ERLAZIOA.
0. SARRERA 1. FAMILIA SOZIALIZAZIOAREN LEHEN AGENTE MODUAN.
1.1.- HAURREN BEHARRAK ETA GURASOEK ARDURAK. 1.2.-
FAMILIA
EREDU
EZBERDINAK
ETA
HEZKUNTZA
ERANTZUNAK. GURASO DEMOKRATIKOAK GURASO AUTORITARIOAK GURASO PERMISIBOAK GURASO INDIFERENTEAK
2. HISTORIAN ZEHAR FAMILIAREN HEZKUNTZA FUNTZIOAREN TRANSFORMAZIOA.
2.1.- FAMILIA KONTZEPTUAREN EBOLUZIOA. 2.2.- FAMILIA ETA HEZKUNTZA GAUR EGUNEAN.
3. HAUR HEZKUNTZARI DAGOKIONEAN, FAMILIAGANDIK ESPERO DENA.
4. HAURRAK HEZKUNTZA ZENTRORA EGOKITZEKO ETAPA.
4.1.- PROZESUA INGURATZEN DUTEN KONTSIDERAZIOAK.
HAURRETATIK
FAMILIATIK
ZENTROTIK 140
4.2.- EGOKITZE ALDIAREN PLANIFIKAZIOA. ESKOLAN INKORPORATU AURRETIK HARTU BEHARREKO ASPEKTUAK
KONTUAN
INKORPORAZIOA. ESKOLA LEHEN EGUNETAN FAMILIARRAK GELAN EGUN HAUETAKO AKTIBITATEAK ESPAZIOAK ETA EGOKITZAPENA 4.3.- ESKOLA ANITZAK ( PLURALES ) ETA EGOKITZAPENA.
5. FAMILIA ETA IRAKASLE TALDEAREN ARTEKO ERLAZIOA.
5.1.-
FAMILIA
–
IRAKASLE
TALDEAREN
ARTEKO
TALDEAREN
ARTEKO
ERLAZIOAREN EZAUGARRIAK.
5.2.-
FAMILIA
–
IRAKASLE
ERLAZIOAREN JARRAIBIDEAK (CAUCES)
5.3.- IRAKASLE TALDEAREN ESTRATEGIAK ETA JARRERA
ONDORIOAK
141
SARRERA
Gai honetan zera aztertuko dugu: alde batetik, historian zehar familiak, agente sozializatzaile moduan ulertuta, hezkuntzaren funtzioan nola eragin duen, eta bestetik, ze paper betetzen duen sozializazioaren eboluzioan.
Gizakiaren garapenean edo eboluzioan kontestu familiarrak duen garrantzia izugarri handia da, hori ez du inork zalantzan jartzen. Haurra jaiotzen denean, mundua deskubritzen hasten da familiak eskaintzen dizkion lehen erlazio horiei esker, eta ondoren, egunero bere ondoan daudenei esker (txikia den bitartean behintzat).
Familia da, aldi berean, eskolara haurra lehen aldiz eramaten duena. Beraz, gai honetan, bi kontestu hauen arteko erlazioaz hausnartuko dugu. Gogora dezagun, bi kontestu horietan barneratzen direla aprendizai eta bizipen gehienak.
Historiako une ezberdinetan, familiaren hezitzaile funtzioa eta sozializatzaile funtzioaren paperak aldatuz joan dira. Eta eskolaren kasuan ere antzeko gauza gertatu da. Aldaketa hauen berri izatea garrantzitsua da egungo egoerara egokitu ahal izateko eta modu onean interbenitzeko gaur ditugun haurrekin eta familiekin. Familiak anitzak eta ugariak dira; dagoeneko ez dago familia modelo eta tipologia bakar bat.
Familia hitza erabiltzen dugunean, haurrarekin bizi diren guztiei egiten diegu erreferentzia. Normalean familiak, guraso eta anai-arrebez egoten dira osatuak, baina batzuetan bakarren bat falta da edo gehiago ere izan daitezke.
Haurraren garapen pertsonala bultzatzea bada irakaslearen lan bat, garrantzitsua da lehen egun horretatik familiarekin harremanetan jartzea. Hau irakaslearen beharra eta erantzukizuna da.
142
1. FAMILIA SOZIALIZAZIOAREN LEHEN AGENTE MODUAN. 7.gai honi hasiera emateko, familiak, lehen agente sozializatzaile moduan duen garrantzia azpimarratzen hasiko naiz. Eta ondoren, familia ereduek haur sozializazioan nola eragiten duten aztertzera pasatuko naiz.
Familia da, ia kasu guztietan, munduarekin harremanetan jartzen garen lehen kontestua. Mundu hori partikularra da, zeren familia bakoitzaren arabera ezberdina da. Lehen erlazio hauei esker, haurrari ohiturak, habitoak, tradizio kulturaleko zeinuak... transmititzen zaizkio. Bronfenbrenner (1987)-k honi, mikrosistema (edo contextos primarios) deitu zion. Bronfenbrenner-ek, eskola ere mikrosistema horretan sartu zuen.
Familiaren barruan gertatzen dira lehen interakzioak, inguruko pertsonekin lehen binkulo emozionalak eta bizipenak ezartzen dira. Aipatzen ari garen ingurune horretan barneratzen ditu haurrak lehen aprendizai sozialak: hizkuntza eta bere komunitateko balore sistema propioak. Poliki-poliki arauak, aktuazio pautak eta gizakiaren portaera ezagutzen eta ikasten joango da.
Nahiz eta familia den haurraren garapenaren hasierako momentuan eragin gehiena duena, badaude beste aspektu batzuk ere kontutan hartzekoak: biologia, eskola, lagunak, bizilagunak, oporretako herria...
Irakasleak famili giro honetako informazioa ezagutu behar du, baina errespetu handiz (ética profesional). Estereotipoak, txutxumutxuak, iritziak, komentarioak... baztertu egin behar ditu: adib. “zer espero zitekeen ba horrelako familia batetik?”, “izan genuen bere anaia, eta ez zegoen ezer egiterik, honek bide bera darama”....
Familiari buruz dugun informazioa, edo familiak berak ematen digun informazioak, haur bakoitza hobeto ulertzeko balio digu.
143
1.1.-
HAURREN BEHARRAK ETA GURASOEN ARDURAK.
Familia, haur txikienen lehen kontestua eta lehen soportea denez, funtzio batzuk betetzen ditu. Funtzio hauek, guztiz erlazionatuta daude haurren beharrekin eta organismo internazionalek aipatzen dituzten haurren eskubideekin.
Gurasoek (familiak) bete beharreko funtzioak: ( J.Palacios eta M.J.Rodrigo )
Mantenua eta biziraupena: ez soilik ikuspegi fisiko eta biologiko batetik, baizik eta hazkunde osasuntsua duela ziurtatu, komunikazioro oinarrizko konduktekin sozializazioa bultzatu, dialogoa...
Afektuzko eta apoiozko klima edo giroa: gizaki batek ezin du orekatuta garatu afektua eta apoioa falta bazaizkio. Haurrak segurtasun emozional bat behar du hazteko.
Estimulazioa: haurren mundu kognitiboa eta emozionala zabaltzeko behar dituzten inguruneak, materialak, interakzioak... ugariak eta anitzak izan daitezela.
Beste hezkuntza kontestuetara ireki: hau da, haurrak bere berdinekin kontaktua behar du, horregatik gurasoek haurrak eskolara eramaten dituzte.
Jonathan Bradley autoreak, haurren garapena “óptimoa” izateko, lehen aipatutako 4 funtzioei beste bi gehitzen dizkie: Egituraketa: haurrak ingurune antolatuak edo organizatuak behar ditu, bera aurkitzen den lekuak informazio eman diezaiola eta segurtasuna eskaini diezaiola. Kontrola: haurraren garapen integrala ziurtatzeko jarraipen bat egin behar zaio.
144
1.2.-
FAMILIA EREDU EZBERDINAK ETA HEZKUNTZA ERANTZUNAK.
Orain arte aipatzen egon naizen gurasoen funtzioak segun eta nola ulertzen eta nola atenditzen diren, familia estilo batzuei buruz hitz egin daiteke. Familia hauetako bakoitzak, haurra hezitzeko “modu” bat du, eta hezitzeko modu hori, aldi berean, ezaugarri pertsonalen, kulturaren, gizartearen, ekonomiaren eta familiako giroaren (banaketak, anai txikiagoa jaiotzea)... baitan dago. Guzti honek helduen ekintza bideratzen edo zuzentzen du.
Bestalde, gerta daiteke familia berean egoera beraren aurrean modu ezberdinetara jokatzea, adibidez, amak aktuatzeko modu bat du, eta aitak bestea...; edo seme batekin modu batean jokatzen da eta bestearekin beste modu batean... Guzti hau kontutan izanda, eta salbuespenak salbuespen, psikologoek familia eredu hauek bereizten dituzte:
JARRERAREN ERAGINA ETA GURASOEN PORTAERAK
Gurasoek beraiek seme-alabekin aritzeko edo ekiteko moduak (formas de actuar) indibidualak dira eta kulturaren arabera ezberdinak dira. Baina denetan, bi aldagai azter daitezke: afektoa eta kontrola.
* Afektoa: onarpenaz edo erretxazoaz hitz egiten da: - Onarpen maila adierazten du. Eta horretarako, estimulu hauek behatzen dira: animoa, apoyoa, kariñoa. -
Erretxazo maila adierazten du. Eta horretarako, estimulu hauek behatzen dira: hostiles, restricción, kulpa, lotsa.
* Kontrola: disziplina eta regulazio mailaz hitz egiten da.
Bi aldagai hauen (afektua eta kontrola) elkarketa edo konbinazioak, emaitza moduan gurasoen lau portaera eredu ematen dituzte: guraso demokratikoa, guraso autoritarioak, guraso permisiboak eta guraso indiferenteak. Orain, mota hauetako guraso bakoitzak haurraren garapenean nola eragiten duten aztertuko dut: 145
GURASO DEMOKRATIKOAK
Pertsonalitatea asertiboa dutenez, afektibitatean eta kontrolean puntu asko lortzen dituzte.
Portaera emozionak eta sozialal praktikan jartzen dituzte, esaterako, atentzioa, entzute aktiboa eta enpatia. Honela, seme-alabei sensibilitatea agertuz.
Arau eta muga argiak jartzen dituzte, malguak, baina zuzentasunez eta errespetuz tratatuak.
Guraso estilo edo modu honek, oso eragin positiboak ditu semealabengan, zeren beraien autoestima indartzen dute zeren seme-alabek kopiatu egiten dituzte portaera asertibo hauek (gurasoen eredua), honela, beraien pertsonalitate autonomo bat garatuz.
GURASO AUTORITARIOAK
Guraso demokratikoen kontrakoak dira. Hau da:
Afektu eta kontrol mailan oso puntuaketa baxua ateratzen dute.
Guraso eta seme-alaben arteko erlazioaren ezaugarririk nagusiena, exigentzia da.
Ekintzak, sari-opari edo zigorraren menpe daude. Honela, pertsonalitate inhibitu edo agresibo bat bultzatuz, zeren beldur dira beraien gurasoek afektua ukatuko ote dieten.
Haur hauek dituzten erlazioe askotan (lagunak...) portaera arazoak agertzen dira, eta honen ondorioz, zaildu egiten da egokitzapena eta taldean integrazioa.
146
GURASO PERMISIBOAK
Afektibitatean puntuaketa handia dute, baina kontrolean baxua. Afektoan puntuaketa handia dutenez, izaera amable, afektiboa, kariñosoa, besteekiko sensiblea dute; baina ez dituzte arauak eta mugak argi zehazten.
Gurasoen jarrera honek, haurren autokontzeptua eta autoestima indartzen ditu (arlo honetan: nor naiz ni, zer naiz ni besteentzat, zer dira besteak niretzat).
Haurrek beste haurrekin dituzten harremanetan, rebeldeak, inpulsiboak eta heldugabeak direla ikusten da, zeren ez dituztenez argi beraien arau eta mugak, beraien ekintzen ondorioaz ez dira kezkatzen.
GURASO INDIFERENTEAK
Afektibitatean eta kontrol mailan puntuaketa baxua dute.
Gurasoen aldetik ez daude ez erantzun positiboak ez negatiboak haurren ekintzei dagokionez.
Ez daude araua eta mugak ere batere zehaztuta.
Gurasoen jarrera hauek deskontrol afektiboa garatzen dute, interrelazio soziala indartu beharrean.
Haur hauen beste jendeekin (lagun, hezitzaile) erlazionatzen direnean, arauen aurrean indiferenteak agertzen dira. Beraz, beraiek desobeditu egiten dute, eta normala denez, jokuen dinamika eta interakzioak oztopatu egiten dituzte.
147
Gurasoen lau eredu edo modelo hauek ikusita zer ondorioztatzen da: afekto eta kontrol mailan oreka bat erakusten duten gurasoek, eragin positiboa egiten dute beraien seme-alaben garapen sozio-afektibo eta pertsonalean.
Oinarri-oinarrizkoa da haurrak onartuak eta maitatuak izan behar direla pentsatzea; baina aldi berean, inguruneko jendearekin aritzeko arau batzuk egon badaudela eta horiek ulertu eta erabili behar dituztela jakin behar dute.
Gure eskoletan, gizartean bertan bezala, eredu edo modelu guzti hauek aurkitzen dira, puruak eta mixtoak, eta familia errealitate ezberdinekin: aiton-amonak gertu edo urruti dituen familiak, helduekin euren bizitza egiten duten seme-alaba bakarrak, anaiarrebekin gauzak elkarbanatu behar dituztenak, lanagatik gurasoak etxean agertu ere egiten ez direnak...
Gaur egunean, atentzio berezia eskaini behar zaio gure zentroetan dugun aniztasun kulturalari. Familiako ohitura edo baloreak ezberdinak izan daitezke: elikagai kontuak, haur txikien zainketa, familiako kideen rolak, tradiziozko ohitura batzuen jarraipena...
Guri zentrora etortzen zaigun haurrari errespetoa zor diogu, eta komenigarria da bere ingurune familiarra pixka bat ezagutzea. Horrela, kalitatezko hezkuntza eskaini ahal izango diogu, eta zenbait kasutan, familiaren funtzio sozializatzailea konpensatu beharko dugu afekto eta kontrolaren bidez.
2.
HISTORIAN ZEHAR FAMILIAREN HEZKUNTZA FUNTZIOAREN
TRANSFORMAZIOA.
2.1.- FAMILIA KONTZEPTUAREN EBOLUZIOA.
Historian zehar, familiaren kontzepzioa aldatuz joan da. Latinezko hitz batetik dator familia hitza “famulus”, eta zerbitzaria edo esklaboa adierazi nahi du. Beraz, garai batean, familia esaten zitzaion pertsona baten zerbitzarien multzoari. Bestalde, hezitu hitza, latinezko “educare” hitzetik dator, eta “criar, alimentar, guiar” adierazi nahi du.
148
Familiaren funtzioa, hezitzaile moduan ulertuta, eboluzionatuz joan da gizartea aldatzen joan den neurrian, eta haurrei zer, nola, eta noiz irakatsi behar zitzaien ere aldatzen joan da.
Aro modernora arte, haur txikien beharrak ez dira aztertuak izan. Garai horretara arte ezin da hitz egin familiaren edo gizartearen lan pedagogiko konsiente batez. Industria garaian hasiko da gizartea kezkatzen familien hezitzaile funtzioari buruzko. Hasieran, soilik “estricta crianza de los más pequeños y la transmisión de las tradicionales pautas de la comunidad”.
Historia pixka bat aztertzen badugu, zera ikus dezakegu: Grekoen gizartean esaterako, Hezkuntza bera 7 urterekin hasten zen, baina familia eremutik kanpo. Heldu batek haur baten zaintza hartzen zuen eta bere formazio integralaz arduratzen zen. Eta irakasten zion: musika, literatura, soinketa, irakurtzen, idazten eta aritmetikako oso oinarrizko gauzak.
Erromatarren gizartearen kasuan, hezkuntzaren alderdi praktikoa azpimarratu nahi izan zuten. Haurra familiaren barruan hazten zen, eta bere inguruk helduengandik ohiturak eta tradizioak ikasten zituen. Eta Grezian bezala, 7 urtetik aurrera, “literator” batek, ezagutza instrumentalak erakusten zizkion: irakurtzen, idazten eta kontatzen.
Erromatarren hezkuntza ulertzeko ikuspegiak eragin handia izan zuen beste gizarteetan, batez ere, ezagutza “praktikoen” hezkuntza sistema baitzen. “ Haurtzaroa ” hitza defendatzen hasi ziren arte ( XVIII-XIX ) hezkuntza ez zen ulertzen jaioberritik aurrera, eta familiari ere ez zitzaion garrantzia ematen (eta berez, aprendizaia gertatzen beste kontestu bat gehiago da!). Hasieran, mutilek soilik jasotzen zuten hezkuntza, familiatik at, eta helduen bizitzarako eta bizitza produktiborako prestatzen zituzten. Guzti hau Erdi Aroan gertatzen zen. Haurrak jasotzen zuten hezkuntza mota horretan, ez ziren haurren beharrak eta ezaugarriak kontutan hartzen, eta oso tutore gogorrak izaten zituzten.
149
2.2.- FAMILIA ETA HEZKUNTZA GAUR EGUNEAN.
Gaur egunean, familia konsziente da bere tarea hezitzaileaz, eta gainera, lan hori gizarteko eremu askotatik apoiatu eta errekonozitu da. Familia protagonista eta hezitzaile gune/eremu moduan ulertuta, kongresuak, debateak, topaketak... antolatzen dira. Bertan, familiaren lan zailaz hitz egiten da besteak-beste.
Gurasoak beren seme-alaben garapenaz kezkatu egiten dira, eta zorionez, sexuari eta
anaien
arteko
kokapenari
(1º,2º)
erreparatu
gabe,
seme-alaba
guztiei
formakuntzarako aukera berdintasuna ematen zaie. Horrek ez du esan nahi kontestu kultural batzuetan anai-arreben artean ezberdintasunak egongo ez direnik.
Félix López (1990) autorearen ustez, familiaren hezkuntza lanak hiru inplikazio eremu ditu: Afektuen sozializazioa (erlazio afektiboak): Gurasoek, beren semealabekin duten erlazio afektiboari esker, gizarteak onartuak dituen portaera batzuk indartzen dituzte, eta gizarteak onartzen ez dituen beste batzuk desager daitezen saiatzen dira. Portaera edo konduktaren sozializazioa (portaera): Ezagutza eta jarrerak (ezagutza, baloreak):
Gaur egungo errealitatean, familia modelo asko daude gizartean, denak elkarrekin bizitzen (gauza bera gertatzen da eskoletan ere):
- Familias extensas: (zona ruraletan egoten dira batez ere). - Familias nucleares: seme batekoak edo bikoak (hauek dira gaur egunean gehiengoa) - Familias monoparentales: (gurasoetako bat da soilik haurraren heziketaren arduraduna). - Agrupamientos familiares diversos, eta ez beti jarraiak: hauek sortzen dira gurasoetako batek bikote berria izatean...
150
Ikusten denez, izugarrizko aniztasuna dago gaur egungo familietan, eta horri, faktore kulturalak, ekonomikoak eta sozialak gehitu behar dizkiogu. Familia motetan aniztasuna dagoen moduan, euren seme-alaben heziketa ulertzeko eta heziketaz arduratzeko modu ezberdinak daude.
Dena dela, gaur egungo familien hezkuntza lanaren ildo nagusiak hauek dira: Gurasoek, eurek ontzat dituzten modelu batzuen arabera hezitzen saiatzen dira beren seme-alabak. Familian ikasteko modua “naturala” da, “informala”, eta komunikazio bide moduan ahozkoa erabiltzen da. Hezitzeko erabiltzen diren metodoak “zentzu komuna” eta norbere esperientziaz
ikasitako
teknikak
dira
(saria,
zigorra,
konbentzitu,
aguantatu...) Garrantzia ematen zaio haur txikiaren heziketari eta lehenengo aprendizaiei. Eskolarizazio goiztiarra, beraiek irakatsi ezin dizkien gauzak irakasteko da, laguntza behar dute. Adib. 2 urteko haur batek amari kaso egiten ez diolako; edo beti nahi duena egin ez dezan... Geroz eta familia gehiagoz euren seme-alabak kontestu berrietara eramaten dituzte: “ocio”ko lekuak, audio-bisualak ikustera... Haurrak lehen aprendizaiak ikasten dituen momentu horretan, heldu desberdin asko egoten da bere inguruan, bai gurasoek lan egin beharra dutelako, denbora gutxi dutelako, familiako egoera horrelakoa delako...
Eskolak, kontutan hartu beharko luke haurrak bizi duen errealitate familiarra, honela, bere garapenean eskuhartzeko, eta kontestua aberasteko eta zabaltzeko.
151
3. HAUR HEZKUNTZARI DAGOKIONEAN, FAMILIAGANDIK ESPERO DENA.
Lehen aipatu dudan moduan, guraso askok laguntza behar dute beraien semealabak hezitzeko garaian, eta horregatik eskolara eramaten dituzte. Eta gainera, aprendizai eremua zabaltzeko aukera ona dela pentsatzen dute askok eta askok, zeren horrela, bere adinekoekin harremanetan jartzen da.
Derrigorrezkoa ez den etapan haurrak eskolarizatzen dituzten haurren gurasoek, arrazoi hauek erabiltzen dituzten haurra eskolarizatzearen arrazoiaz galdetzean: beharra, konbenientzia, garrantzia, balorazioa... 1991. urtean 800 gurasoei galdera hau egin zitzaien: zertarako serbitzen du haurrak Haur Hezkuntzako zentroetara eramateak? (Palacios eta Oliva-k egin zuten ikerketa. Erantzunak:
-Erlazionatzeko eta sozializatzeko
% 69,2
-Eskolarako prestatzeko
% 47,3
-Sormena eta imaginazioa estimulatzeko
% 46,6
-Bere garapen motorrerako
% 34,3
-Disziplinatzeko
% 27,6
-Inteligentzia estimulatzeko
% 24,3
-Idazten eta irakurtzen ikasteko
% 12
-Gurasoak lanean dauden bitartean zaintzeko % 10,8 Gaur egunean ikerketa bera egingo balitz, zalantzarik gabe, “gurasoak lanean dauden bitartean zaintzeko” aukera askok aukeratuko lukete, izan ere, kontutan izan behar dugu, gaur egunean, (orain 14 urte baino) askoz ere emakume gehiagok egiten dutela lan etxetik kanpo, eta beraz, eskola, beraiek lanean dauden bitartean haurrak zaintzen dituzten lekua litzateke. Haur Hezkuntzak, nahiz eta ez duen derrigorrezko izaera, orokorrean familia gehienetan ongi ikusia dago. Haurren adin txikia ikusita, eta gurasoek “libratzen” direla ikusita, ia haur gehienak eskolara joaten dira 6 urte bete baino lehenagotik.
152
Familiei Haur Hezkuntzari buruz duten iritzia eskatzen zaienean, iritzi ezberdinak daude. Familia mota baten iritziz, familia tradizionalak esaten zaienak, Haur Hezkuntza guztiz asistentziala da, ez die garrantzirik ematen bertan ikas daitezkeen gauzei. Ez dira eskolarekin inplikatzen.
Beste familia mota batek, ordea, ongi zaintzen eta aukeratzen du haurra zein Haur Hezkuntzako eskoletara bidali. Guraso hauen ustez, Haur Hezkuntza garrantzitsua da eta erlazio anitzak eta estimulagarriak dauden kontestua nahi dute beraien semealabentzat. Famili honek eskolarekin duen harremana intentzionala eta jarraia da.
Zalantzarik ez dago, familiek eskolari buruz duten espektatiba edo ikuspegiak eragin zuzena duela haurraren eskolarekiko motibazioan, eta bere berdinekin eta helduekin egingo dituen erlazioetan. Eta are gehiago, espektatiba horiek, haur bakoitzak bere buruaz sortzen ari den imaginean ere eragin zuzena dute, bai bere konfidantzan, aurrera egiteko auketan...
Espektatiba horiek batzuk edo besteak izanda ere, hezkuntza administrazioak, eskolak eta irakasleak, aktiboki lan egin beharko dute hezkuntzaren kalitatearen kontzepzioan. Honela, haurraren gorengo garapena lortu dezaten, haur bakoitzaren beharrak errespetatuz, konpesatuz...
4. HAURRAK HEZKUNTZA ZENTRORA EGOKITZEKO ETAPA.
Familiari buruz hitz egiten ari garen gai honetan, haurrak lehen aldiz hezkuntza zentrora joaten direneko “egokitzapen aldiari” buruz hitz egin nahiko nuke, zeren familiak (baita haurrak eta irakaslegoak ere) emozionalki bizitzen duten egoera da. Beraz, horixe landuko dut atal honetan. Egokitzapen aldia antolatu eta planifikatu egin behar den prozesu bat da. Irakaslegoa eta familia saiatu behar da haurrak egoera berria uler dezan, leku fisikoa ezagutu dezan, bertan maiteko dutela sentitzea... “Egokoitzapen” hitzak, “enseñar el camino” adierazi nahi du.
153
4.1.- PROZESUA INGURATZEN DUTEN KONTSIDERAZIOAK.
HAURREI DAGOKIENEAN
-
Lehen aldiz eskolara joaten diren haurrak, lehen begiradan ematen dutena
baino gehiago dakite. Haurra ezagutuz hasi beharko gara eta hori kontutan harturik, ondoren planifikatu egingo dugu.
-
Ez da gauza bera izaten, apegoko pertsonarengandik lehen aldiz
urruntzen badira; edo aitzitik, ohituta badaude beste jende batekin egoten, haurtzaindegian egon badira... Kasu hauetan, ezaguna zaie “momentutxo bat barru etorriko da” esaldia, eta badakite egia dela.
-
Kasu batzuetan, galduta dagoela eta abandonatu egin dutela sentitzen
dute. Kasu hauetan, asko kostako da leku berrian eta lagunekin afektiboki harremanetan jartzea.
FAMILIEI DAGOKIENEAN
-
Familientzat, oso egoera emozionak gogorra eta zaila da, non kulpa,
abandonoa, satisfazioa... bezalako sentimenduak agertzen diren.
-
Egokitzapen aldi horretan, agian haurrak laguntza gehiago behar du,
eta gurasoen lan obligazioarengatik ez daude bere ondoan.
-
Kasu batzuetan, etxean eragina edo ondorioak jasaten dituzten,
familiako kide guztiek, eta beraien arteko erlazioak txartzen dira: gau txarrak, irritabilitatea, goizean presa...
ZENTROARI DAGOKIONEAN
-
Zentroa bera da lehenik eta behin haurrak egokitzapena behar duela onartzen duena.
-
Eskola haurra indibidualki atenditzen saiatuko da. 154
4.2.-
EGOKITZE ALDIAREN PLANIFIKAZIOA. ESKOLAN
INKORPORATU
AURRETIK
KONTUAN
HARTU
BEHARREKO ASPEKTUAK
Zentroak lehenengo, haur berriak matrikulatzeko matrikulazio kanpaina martxan jartzen du. Gainera, gehienetan, ate irekien eguna egiten da eta gurasoak “konbentzitzen” saiatzen dira. Epe horretan, gurasoak eskoletara joaten dira euren semealabak matrikulatzera. Behin matrikula egin ondoren, ikastetxeak, dituen ikasle berrien kopuruarekin, taldeak egiten ditu. Jarraian, familia guztiak bilduko dituen bilera orokor bat egiten da. Eta bilera horretan, irakasleak (zuzendaritzakoak egotea ere komenigarria da) guraso berriei antolakuntzaren, baloreen eta zentroko identifikazio irizpideen inguruko... aspekturik garrantzitsuenak aipatzen dizkie. Lehen bilera hau garrantzitsua da, zeren familia-irakasle arteko harremana hemen hasten da, eta beraz, etorkizuneko harremanetan eragina izan dezake.
Bilera orokor horren helburu nagusia, segurtasuna eta konfidantza transmititzea da. Beraz, atentzio berezi jarriko dugu:
* Familiek izango dituzten galdera eta kezken inguruan
informazio guztia
eskaintzea (ahoz eta idatziz). Komenigarria izan daiteke, aurreko urteko gurasoak beraien esperientzia kontatzea etortzea.
* Aukera eman beraiek beraien artean ezagutu daitezen (bakoitzak bere izena esan dezala), eta beren seme-alaben inguruan zerbait esan nahi badute, esan dezatela (gauza onak soilik esateko esan)
* Beraien seme-alaben egokitzapen aldian familiak berak duen garrantzia azpimarratu eta transmititu. Familiak haurrari segurtasuna eta lasaitasuna transmititu behar dio, ez eman mezu ezkorrak eskolan biziko duenari buruz.
* Bere taldeko beste haurrekin harremanak izatea erraztu (parkean, zorionetan...)
155
* Zentroko baliabide, eremu... guztiak ezagutu ditzatela, eta batez ere, beraien seme-alabak egongo diren gela.
* Iraileko epean progresiboki eta indibidual mailan inkorporatuko direla eskolara ulertarazi. Eta beraien parte hartzea, egokitzapen aldi horretan, oso garrantzitsua izango dela adierazi (horrela gurasoak beraiek ere denboraz antolatu daitezke).
Kurtsoko
lehen
egunetan,
familiarekin
elkarrizketa
indibiduala
egitea
komenigarria eta beharrezkoa da. Haurra elkarrizketa honetan aurrean izatea edo ez, zuzendaritzako irizpideak jarraituz, edo gurasoek norbaitekin uzteko aukerarik ba ote dutenaren arabera izango da. Dena dela, komenigarria da aita eta ama biak joatea bilerara. Bilera hau oso oso inportantea da, zeren familiarekin lortu nahi duen konfidantza eskuratzeko bidea da.
Bilera edo elkarrizketa honek bi helburu ditu: Pertsonak elkarren aurkezpena egitea, alegia, irakasleak jakin dezan haur hori norekin bizi den; eta aldi berean, gurasoek jakin dezaten, haurra noren eskuetan uzten duten eskolan uzten dutenean. Informazio trukea. Hau da, gurasoek konta dezatela nolakoa den beraien bizitza familiarra.
Komenigarria izan daiteke irakasleak bilerako informazio batzuk idatzirik jasotzea, adibidez, alergiak, gaixotasunak... Baina beste informazio guzti honi buruz ez da ezer idatzi behar: haurrak familiako kide bakoitzarekin duen erlazio mota, gurasoek balorapenak... Zeren hori guztia idazten bada, elkarrizketa, dialogo edo komunikazio trukea baino gehiago, interrogatorio bat emango du, eta gurasoak deskonfiatzen hasiko dira. Bilera honetan, garrantzitsuena, entzuteko gaitasuna da.
Egia da, haurraren egokitzapen aldi honetan, familia berriro antolatu beharrean aurkitzen dela. Gurasoei, euren parte hartzea eskatuko zaie, baina ezin diogu behartu ezin duen bati edo nahi ez duen bati. Gurasoak entzun zaiela sentitu behar dute, errespetatuak direla beraien erabakiak, jarrera irekia agertu behar dugu.
156
Bilera hau arrakastatsua izaten bada, familiaren partetik jarrera positibo eta konfidantzazko bat iada lortu dugu. Hala ere, bileran zaindu egin behar dira: hizketarako tonua, intentsitatea, ea azalpenak ulertzen dituzten ziurtatu... Aspektu formalak ere, hau da, bileretarako ordutegiak, denbora, bilera lekua.... ere zaindu behar dira.
INKORPORAZIOA. ESKOLA LEHEN EGUNETAN
Haur txikientzat denboraren nozioa ez da existitzen, ez dute ulertzen. Horregatik, haurraren angustia eta desorientazio maila jaisteko, beharrezkoa ikusi da ikerketetan denborazko antolakuntza malgu bat egitea. Kasu honetan, lehen egunetan haurrak zentroan pasako duen denbora gradualki igotzen joango da, eta honek haurraren egokitzapen prozesua erraztuko du.
Zentro mailan, diseinatu egin beharko da: - Haurra egunero joango da eskolara, baina denboraren luzapena gradualki igotzen joango da. Hasieran, adibidez, egunean soilik 2 ordu, eta haurraren egokitzapena ikusirik, familiarekin adostu daiteke 2 ordu horiek luzatzea. Bi gauzatxo hartu behar dira kontutan: Haur guztiek ez dute graduazio bera behar, hau da, batzuen egokitzapena besteena baino azkarragoa da. Ez da komenigarri planifikazio diskontinuo bat egitea (hau da, gaur haur talde hau eta bihar bestea; hobe da denek egunero zertxobait. Bestalde, hasiera-hasieratik denbora epe hori luzeegia izatea ere kaltegarria da.
- Egunero gauzak ordenan egin, adibidez, gurasoak agurtu, ondoren ipuina, ondoren komunera, ondoren jolastera, eta ondoren amarekin. Horrela, haurra informazio barneratzen joango da.
157
FAMILIARRAK GELAN
Familiak haurrak gelara hurbilduko du, garrantzitsua da haurra leku ezezagun batean abandonatuta ez sentitzea. Gainera, zentro askotan, familiarrek aukera dute egokitzapen epe honetako lehen egunetan gelan bertan egoteko. Haurrarentzat garrantzitsua da bere erreferentzia afektiboko pertsona bat edo apegoko figura gelan egotea (pertsona honen denbora laburtzen joan beharko da), horrek, binkulo edo harreman berriak sortzea erraztuko du. Kontestu horretan, haurrak seguru sentituko da, eta banatze “positibo” bat martxan jarriko du. Lehen esan dugun moduan, komenigarria da familiak egokitzapen aldi honetan parte hartzea, baina ezin ditugu horretara behartu. Hori eginez gero, familia eta irakasle arteko harremana txarra izango litzateke, eta kontuan hartu haurrak urte asko pasa behar dituela eskolan.
EGUN HAUETAKO AKTIBITATEAK
Haurren adinaren eta haur kopuruaren arabera, egun hauetan haurrek egingo dute planifikatu behar du irakasleak. Hauek izan daitezke horretarako orientabide batzuk: Komunikazioa eta pertsonen arteko harremana erraztuko duten ekintzak izango dira (korroa, ipuina, agurra...) Haurrengan behatu diren interesetan oinarritu daitezela (adib. atzo “kotxeen jokua” gustatu zitzaizula ikusi nuen, nahi duzu berriro jolastu kotxeen jokuarekin?) Ezagunak zaizkien egoerekin harremanak izan (argazkiak begiratu) Kuriositatea eta esplorazioa bideratzeko ekintzak eta adierazpenak: “gaur goizean... ikusi dut”, “begira ze sorpresa!”... Haur bakoitzaren intimitatea errespetatu, adierazpen librerako aukera izan dezan... 158
Hurrengo egunean berriro itzultzeko arrazoi izan dezala: eskolatik etxera eraman joku bat, hurrengo egunean itzultzeko....; “behar ekarri etxetik panpina tapatzeko trapuak, eskatu amari...”
ESPAZIOAK ETA EGOKITZAPENA
Espazioari dagokionean, kontutan hartu behar da: - Norberak bakarrik jolasteko edo egoteko lekuak eduki. Hau da, norberak bere aulki, pertxero eta bandeja izateaz gain, komeni da leku askeak egotea haurrak bera bakarrik jolasteko. Eta beste leku batzuk taldearekin egoteko: liburutegian, alfonbran...
- Eskolako leku amankomunei dagokionean, haurrek ezagutu egin behar dituzten zein lekutatik mugitu behar diren. Haur txikiek, lasaitasun giro batean ezagutu behar dituzte leku hauek, eta ez jende izugarri dagoenean, zeren kasu horietan, gehiago angustiatuko dira.
Sarrera: goizero haurrak eta familiei barrura sartzeko gonbitea egiten zaien lekua.
Patioa
Komunak (gela barruan edo gelatik gertu egon behar dira esfintereen kontrola egiteko)
Jangela
Irakasle edo hezitzailearen jarrera hauxe izan behar da:
Receptiboa eta accesible: haurra eta familiakoa errezibituko ditu, eta indibidualki atendituko ditu: beraien izenak esanez...
Haur bakoitzaren intimitatea errespetatuko du.
“oraintxe etorriko da, ogia erostera joan da”
Goxotasuna eta konfidantza transmititu ditzala: erritmoak errespetatuz, entzute aktiboa garatuz, begirada, irribarrea, onarpen seinale bat, laztan bat...
159
4.3.- ESKOLA ANITZAK (PLURALES) ETA EGOKITZAPENA.
Atal honekin amaitzeko, komenigarria da gogoratzea gaurko gizartean beste lurralde eta kulturetako jendea bizi dela. Kasu gehienetan, eskolako hizkuntza ez dute ezagutuko, eta horregatik, desorientazioa eta galduta sentitzeko sensazioa handitu egiten dira. (Hau gertatzen zaie Nafarroako haur askori D ereduan matrikulatzen direnean.). Gainera, batzuetan, kurtso erdian matrikulatzen dituzten haurrak. Haur eta familia imigrante hauei, jarrera sensiblea eta acogedor-ea erakutsi behar diogu, eta inoiz ez egin komentario negatiboak “orain, beste egokitzapen bat!”...
Bestalde, eskolak bestelako errekurtsoak eta baliabideak aurkitzen lagunduko dio, informazio eman: udaletxekoa, bekena, laguntzena, itzulpengintza zerbitzukoa, langile sozialak, orientatzaileak...
Hezkuntza Premia Bereziko haurrak ditugunean ere, antzeko gauza egin behar dugu; alegia, beharrezko egokitzapenak egingo dira zentroan.
5. FAMILIA ETA IRAKASLE TALDEAREN ARTEKO ERLAZIOA.
Etapa guztietan garrantzitsua da irakasle eta familiaren artean erlazio on eta komunikazio fluidoa egotea; baina honek batez ere, Haur Hezkuntzan du garrantzia, izan ere, familia eta eskola, haurrarentzat sozializaziorako eta giza garapenerako bi erreferente nagusienak dira.
Zergatik da garrantzitsua irakasle eta familia arteko harremana? Arrazoiak: Helburu berdina dutelako: haurraren garapen orekatua eta formazioa. Haurra sozializatzeko eta bere giza garapenerako lehenengo bi erreferente nagusienak direlako. Adin honetako haurrek barneratzen dituzten aprendizaiak, eguneroko bizitzarekin oso lotura estua dutelako. Eskolan eta etxean, antzeko aprendizaiak irakasten zaizkie haur txiki hauei, eta beraz, beharrezkoa da 160
guraso eta irakaslea ados jartzea nola erakutsiko den, elkar osagarriak izateko. Bi kontestuen artean (familia eta eskola) erlazio jarrai bat egotea ezinbestekoa da haurraren segurtasun emozionalerako. Haurrak irakasle eta gurasoen artean konfidantza dagoela ikusten badu, bere eskolarako motibazioa hobea izango da eta honek aprendizaietan lagunduko dio. Ikasleek eskolan ikasten dituzten ezagutzak aberats ditzakete familiek. Beraz, familia haurraren heziketan inplikatzen saiatu behar gara. Eskola, gurasoentzako formazio leku edo informazio leku izan daiteke, zeren haurraren heziketa nolakoa izan behar den, guraso bezala ze lan egin behar duten, ze erantzukizun dituzten.... jakiteko, eskolak irizpideak eman ditzake.
5.1.-FAMILIA–IRAKASLE TALDEAREN ARTEKO ERLAZIOAREN EZAUGARRI Haur Hezkuntzako ikasleen gurasoek irakasleekin duten erlazioa, normalean, oso anitza da eta espontaneitate handikoa. Elkarrekiko oso hurbil sentitzen dira eta egunerokotasunari esker, erlazio honen tonua afektuzkoa eta gertukoa izatea lortzen du. Bestalde, familiari segurtasuna eskaintzen dio erlazio horrek. Askotan, familia eta irakaslearen artean konfusiok egoten dira rol eta erantzukizun, haurren jarrerei... dagokionez. Komenigarria da guzti hau ongi zehaztua geratzea. Dena dela, interferentziak ekidin behar dira, hau da, gurasoek ez diote irakasleari zer eta nola egin behar erakutsi behar, ezta irakasleak ere familiak zer egiten duen gaizki esan behar. Bakoitzak bere eremua du eta errespetatu egin behar da. Gurasoen parte hartzea bultzatzen da proposamen pedagogikoei esker; adibidez, material bat ekarri ekintza bat egiteko; ihauterietako disfraza prestatu; festa bat antolatu; txango batean lagundu... 161
5.2. FAMILIA – IRAKASLE TALDEAREN ARTEKO ERLAZIOAREN TOPALEKU-AK (CAUCES)
Guraso eta irakasle artean dagoen erlazioak, bi helburu nagusi ditu: - Elkarrekiko konfidantza zabaltzeko leku edo une batzuk zehaztea.
- Haur bakoitzaren garapena errazteko hezkuntza irizpide batzuk konpartitzea.
Helburu hauek lor daitezen, irakasleak onartu egin behar du gurasoek beraiekin izan nahi duten erlazio mota. Zentroak, topaleku aproposak jarri behar ditu.
Hauek dira guraso eta irakasle arteko erlazioaren topalekuak (cauces):
Sarrerak eta irteerak: egun horretako ideiak edo aspektuak transmititzen dira (animo egoera, gertaeraren bat, lorpenak...). Honela, gurasoen partetik konfidantza handitzen joango da eta prozesua ezagutuz joango da. Familia batzuekin, hauxe da topagune bakarra.
Espazio konpartitutak, hau da, informaziorako espazio bisualak: (panel informatiboak, argazkiak, auzoko notizia interesgarrienak...). Komenigarria izan daiteke, era berean, gurasoek beraiek ere panel bat izatea informazio trukea egiteko.
Bakarkako elkarrizketak: Gutxienez, bakarkako elkarrizketa bat egin behar da kurtso hasieran, eta kurtsoan zehar beste bat. Irakasleak, elkarrizketa edo bilera honetan, ebaluazioaren informeak komenta diezazkieke (informe hauetan, gurasoen sugerentzia eta obserbazioentzat lekutxo bat egongo da), beraien iritzi pertsonalak entzun...
Taldeko bilerak: gelako planifikazioari buruzko informazioa eta komentarioak egingo dira. Bestalde, gurasoak beraien artean ezagutzeko aukera eskaini behar zaie. Gurasoen asistentzia bultzatzeko, aproposa izan daiteke gelako ekintzak
162
grabatzea. Haurrekin jarraituko den lan prozesua esplikatuko zaie. Gurasoek dituzten galdera eta kezkei ere erantzungo zaie.
Gurasoek gelan parte hartzeko proposamena. Guraso guztiei gustatuko litzaieke beren seme-alaba gelan behatzea. Adin honetako haurrek, modu ezberdinean jokatzen dute bere apegoko heldua aurrean dutenean, baina gurasoen parte hartzea ongi planifikatzen bada (denbora labur bat, eta zerbait zehatza egiteko), esperientzia aberasgarria izan daiteke haur guztientzat. Adib. ipuinak kontatu, abestiak, hamaiketakoa prestatu, joku berriak erakutsi, material bat konpondu, disfrazak egin...
Festak antolatzeko komisioa eratu: kurtso amaierako festan parte hartu dezatela zerbait eginez, eskolatik kanpo txangoak eta ekintzak prestatu ditzatela...
Etxea eta gelaren artean “material bidaiaria” erabili. Adibidez, “liburutegi ibiltaria”, “egunero egin dutena idazteko koadernoak”...
Tutoria garaia: Tutoria garaia ez da soilik arazo bat dagoenean erabiltzeko.
5.3.- IRAKASLE TALDEAREN ESTRATEGIAK ETA JARRERA
ESTRATEGIAK Guraso eta irakaslearen arteko komunikazioa errazteko estrategia batzuk badaude. Hauek dira batzuk: -
Bilera edo topaguneak noiz izango diren jakiteko, informazioa argia eta nahikoa izan behar da. Hau da, beti jakin dezaten denek, noiz, nola eta zertarako joan zentrora.
-
Eskola beti gurasoei “irekia” egongo da eta malgua izango da horretan.
-
Gurasoak, egiten dutena egiten dutela ere, baloratuak direla sentitu behar dira.
-
Gurasoen parte hartzea eskatzen denean, kontutan hartu beraien interesak.
-
Guraso batzuk ez dute nahi izango, edo ezingo dute eskolak proposatzen duen bezala parte hartu. Kasu hauetan, beste alternatiba batzuk aurkitu behar dira, beraiek kulpatu gabe, eta erantzukizunak emanez. 163
IRAKASLEGOAREN JARRERA Datuen objetibotasuna eta aurreiritziak baztertu. Elkarrizketen kalitatea bermatu. Entzuteko aktiboko gaitasuna garatu, sensibilitatez eta enpatia agertuz. Ikuspegi positiboa erakutsi, aukerak eskainiz, alternatibak, pistak emanez... Errespetua haur bakoitzari, eta familiari. Komentarioak ekidin. Distantzia óptimoa gorde. Gertutasuna erakutsi, baina baita profesionaltasuna.
ONDORIOAK
De entre todos los grupos sociales, la familia y la escuela son los dos contextos en los que se desarrolla primordialmente la primera infancia en nuestra cultura.
De ahí la importancia y consideración que, como educadores, debemos otorgarle poniendo en práctica estrategias que faciliten la comunicación, adaptando actitudes que garanticen la participación de las familias en el centro y poniendo a disposición de todos cauces adecuados y espacios para ponerlos en práctica. Así, entre todos conseguiremos una educación de calidad y adaptada al alumno.
- La implicación de los padres en el período de adaptación es decisiva para el éxito de la incorporación del niño al centro.
- Las entrevistas con los padres son un buen momento para el intercambio de opiniones, expectativas, programas de colaboración...
- Las entradas y salidas son un buen espacio de comunicación con las familias.
164
8. GAIA
OSASUN HEZKUNTZA. ATSEDENA, HIGIENEA ETA HAUR AKTIBITATEAREKIN ERLAZIONATUTAKO JARRERA ETA OHITURAK. ISTRILUEN PREBENTZIOA, PRIMEROS AUXILIOS ETA HAURREN GAIXOTASUNAK. HEZKUNTZA ESKUHARTZERAKO IRIZPIDEAK. SARRERA
1) OSASUN HEZKUNTZA 1.1. OSASUN HEZKUNTZA KONTZEPTUA 1.2. OSASUN HEZKUNTZA HAUR HEZKUNTZAN
2)
ATSEDENA,
HIGIENEA
ETA
HAUR
AKTIBITATEAREKIN
ERLAZIONATUTAKO JARRERA ETA OHITURAK. 2.1. ATSEDENA 2.2. HIGIENEA (GARBITASUNA) 2.3. AKTIBITATE FISIKOA
3) ISTRILUEN PREBENTZIOA, PRIMEROS AUXILIOS ETA HAURREN GAIXOTASUNAK. 3.1. PREBENTZIORAKO AKTUAZIO OROKORRAK 3.2. ISTRIPUEN PREBENTZIOA 3.3. PRIMEROS AUXILIOS 3.4. GAIXOTASUNEN PREBENTZIOA ETA KONTROLA 3.5. HAURREN GAIXOTASUNIK OHIKOENAK 4) HEZKUNTZA ESKUHARTZERAKO IRIZPIDEAK. 5) ONDORIOAK
165
SARRERA
Herritarren osasun maila hobetzeko ezinbestekoa da osasun heziketa garatzea. Osasunaren inguruan lanean dabiltzan ikerlari eta profesionalen esanetan, herritarren osasuna faktore sozialen eta bizitzeko estiloaren arabera dago, beraz, beraien eguneroko lanarekin bakarrik ez da lortuko herritarrek osasun on batez gozatzea. Horregatik, indibiduo bakoitza, norberaren osasunaren erantzule konszientea izatea lortu nahi da. Eta era berean, gizartea kontzientziatu behar da horretaz eta bizitzarako ohitura osasungarriak esperimentatu behar ditu. Osasun hezkuntza horrela ulertzen badugu, zalantzarik ez dugu izango, gai honek haurren heziketan duen eraginaz mintzatzean. Eta horregatik, hain zuzen, eskoletan landu beharreko gai bat da.
166
1) OSASUN HEZKUNTZA
Osasuna ez da konsideratzen, gaixotasun eza soilik, baizik eta, hau baino kontzeptu zabalagoa da, izan ere, bizitza kalitatearekin erlazionatuta dago, eta ongizate fisiko, psikiko eta soziala eskatzen du. Ongizate hau, bizitzeko estilo batzuei esker, eta norberaren ohitura positibo batzuei esker lortzen da; eta hortan datza osasun hezkuntzaren lana, alegia, norberaren bizitza pertsonala eta komunitatekoa hobetzeko beharrezko herramientak eskaintzea ikasleei.
1.1.OSASUN HEZKUNTZA KONTZEPTUA Derrigorrez txertatu behar dugu osasuna hezkuntza zentroetan, batez ere, gaur egungo gizartean bizi ditugun zenbait “errore” “ohitura txar” zuzentzeko. Adibidez, azukre gehiegi jatea, koipe gehiegi, drogomenpekotasuna, trafiko istripuak, tabakoa... Guzti hau ikusita, hezkuntzak eskuhartu behar du, eta osasunaren promotore nagusian bihurtu behar du. Osasunarekin erlazionaturiko helburuak, hiru arlotatik landu behar dira: eskola, familia eta ingurunea.
Eskolan: eskolari, bere curriculumeko edukietan osasunarekin erlazionaturiko gaiak txertatzeko eskatzen zaio. Eta horretaz gain, haurrak zentroan bizitza osasungarria egiteko aukerak eskaini behar dizkio (que el niño respire en el centro una vida saludable). Osasun bizitza egokia bat bultzatzeko eskolak, ezaugarri hauek izan beharko lituzke: -
Bizitza osasungarriari dagokionez, eredu egokia eskaini.
-
Osasun on bat lortzeko, autoestima eta autokontzeptua landu.
-
Zentroaren ingurune fisikoaren estetikari garrantzia eman.
-
Familien apoioa eta parte hartzea ezinbestekoa dela jakin.
-
Osasun zerbitzuekin kolaboratu, prebentzioan lan egin eta baita osasun azterketetan ere.
Familian: -
Ez du soilik osasunean hezitu behar, baizik eta, familiak ere zer esan handia du aspektu honetan. Horregatik, ezinbestekoa da familia eta 167
eskolaren artean partehartze jarrai bat egotea. Gurasoek, eskolako planing-a ezagutu behar dute, eta bere garapenean parte hartu. Horrela eginez gero, familiak eta eskolak modu berean eta koherentean aktuatuko dute.
Inguruan: -
Eskolan ingurunean ere eragin dezake. Horregatik, lehenengo urratsa, ikastetxea kokatuta dagoen ingurunea ezagutzea da, eta bertan dauden osasun arazoak landu eta tratatu beharko dira eskolatik. Ea, haurrengan kritika eta bestelako ohitura osasungarriak bultzatuz, arazoak edo ohitura txarrak baztertzea lortzen duten.
Ikasleek ohitura eta habito osasungarria garatzea lortu nahi da, eta bizi kalitatea lortzeko ezinbestekotzat kontsidera edo balora ditzatela. Eta bestalde, ongizate fisiko eta mentala bultzatzen ez duten beste ohitura guztiak bazter ditzatela.
1.2.OSASUN HEZKUNTZA HAUR HEZKUNTZAN
Osasun hezkuntza lantzen Haur Hezkuntzatik hasi behar gara, zeren garai horretan finkatzen dira osasunean eragin kaltegarria izan dezaketen zenbait ohitura. Horregatik, Haur Hezkuntzan, bizitza osasuntsu baten oinarriak finkatzen eta barneratzen hasi behar dira. Osasun Hezkuntza, ez da ikasgai espezifiko baten moduan tratatzen, baizik eta zehar lerroen bidez, beraz, arlo curricular guztietan du lekua. Osasun Hezkuntza zehar lerro moduan tratatzeko, irizpide psikopedagogiko hauek jarraitu behar ditu: -
Ezagutza berriak, esperientzien bidez eraikiko dira.
-
Osasun Hezkuntzak, harreman zuzena izan behar du osasunari eta gaixotasunei eragiten dien gizarteko arazoekin. Hau da, gizarte konkretu horretako gaiak landu beharko dira.
-
Erabiliko den metodologiak aukera eman dezala gizartea ezagutzeko: behatu, datuak jaso, ondorioak atera...
-
Ikasleengan hausnarketa eta erreflexioa bultzatu. Irakaslea, ez da informazioaren transmititzaile hutsa izango.
168
Haur Hezkuntzan landu behar den Osasun Hezkuntzari dagokionean, derrigorrez gai hauek landu beharko dira:
Osasuna, ongizatea eta zainketa pertsonalerako oinarriko beharrak: -
Alimentazioa, higienea.
-
Aktibitate fisikoa eta atsedena.
Norberaren gorputzaren aukerak eta mugak: -
portaeraren erregulazioa eta sentimendu eta emozioen adierazpena: -
Salud mental
Identitate sexualaren balorazioa eta imagin positiboaren formakunza: -
Istripuak ekidin.
Hezkuntza afektibo-sexuala.
Gertuko ingurunearen behaketa eta explorazioa: -
Bide Hezkuntza.
2) ATSEDENA, HIGIENEA ETA HAUR AKTIBITATEAREKIN ERLAZIONATUTAKO JARRERA ETA OHITURAK. Eskolan landu behar diren ohitura edo habitoak hauek dira: alimentazioa, atsedena, higienea eta haurren aktibitatetak 2.1. ALIMENTAZIOA: (hurrengo gaian sakondu dut) 2.1. ATSEDENA (EL DESCANSO)
Gaueko loa ezinbestekoa da, zeren, egunean zehar gastatu diren “pilak” berriro kargatzen ditu. Horregatik, garrantzitsua da familiei gogoratzea errespeta dezatela haurraren lo beharra eta zaindu dezate-la lo horren kalitatea (logelako baldintzak, ordutegia, zaratak...). Eskolari dagokionez, kontutan hartu beharko dugu, zenbait momentutan atseden txiki bat hartzea, edo lo pixka bat egitea, komenigarria izan daitekeela ekintza indarrez hasteko.
Siestari dagokionez, Haur Hezkuntzako zenbait zentroetan, eguneroko ohituretako bat da lo-kuluxka txiki bat egitea. Batzuk lo hartuko dute, eta beste batzuentzat, erlaxatua egotea unea izango da.
Loa edo siestaren unean lantzen diren ohitura edo habitoak hauek dira: 169
-
Erlaxatzen ikasi: musika entzun, erlajazio ariketak egin, masajeak...
-
Lagunen atseden garaia errespetatu: ez zaratarik egin, tono baxuarekin hitz egin...
-
Autonomia ohiturak barneratu: zapatak kendu eta jarri, bakoitzak bere koltxoneta aurkitzea, komunera joatea...
-
Atseden erregulatu baten ordutegia barneratu.
Irakasleak, espazioaren baldintza fisikoak zaindu beharko ditu (argia, zarata, tenperatura). Hasieran, irakasleak haurrekin erlaxatzeko ariketak egingo ditu, eta ondoren, beti beraiengandik hurbil egongo da esnatzen direnei lasaitzeko eta lorik egiten ez dutenei mugak jartzeko.
2.2. HIGIENEA (GARBITASUNA)
Higienea edo garbitasunaren gaia haurrekin lantzen dugunean, ez dugu soilik hitz egiten garbiketa pertsonalari buruz (aseo personal), baizik eta, baita espazioen garbiketa eta ordenari buruz ere.
Haur Hezkuntzan garbitasuna gaia lantzen da helburu hauek lortu asmoz: -
Norberaren eta kolektiboaren osasuna eta ongizatea hobetu.
-
Gaixotasuna ekidin.
Higienea edo garbitasunaren barruan, ohitura edo habito hauetaz hitz egin genezake:
Autonomia: norbere gorputzaren zainketa. -
Esku eta aurpegia garbitu.
-
Sudurra garbitu
-
Hortzak edo haginak garbitu.
-
Higienerako beharrezko diren tresneriaren erabilpen egokia egin.
-
Higienearekin erlazionaturiko sensazioak adierazi.
-
Imajen pertsonala zaindu.
-
Genitalen garbiketa modu natural batean egin eta horrela onartu.
170
Elkarbizitza: -
Eguneroko higiene aktibitateen sekuentzia barneratu.
-
Jatordu garaian higiene arauak onartu.
-
Espazioa zaindu, garbi mantendu eta ordenatua.
-
Denenak diren materialak garbitu eta ordenatu.
-
Zakarrontziak erabili.
Irakasleak, arreta berezia jarriko du: -
Garbiketa ohiturei dagokionez, familiekin kolaboratu eta koordinatu.
-
Joku sinbolikoa erabili ohitura barneratu eta ikas dezaten.
-
Garbitasunerako beharrezkoa duten materiala haurrentzat eskuragarri jarri.
-
Ikasleentzat eredu izan.
-
Ohitura barneratzeko, egunero une berean eta modu berean egin.
Haur Hezkuntzan derrigorrez landu behar den beste gai bat, esfintereen kontrola da. Horretara beharrezkoa izango da:
Esfintereen kontrolarekin hastea erabaki baino lehen, behatu haurra eta familia egoera aztertu.
Esfintereen kontrolarekin hastea familiarekin batera adostu, eta baita familiarekin koordinatu “pautas de actuación” erabakitzeko.
Haur bakoitzaren kontrola ongi egiteko, erregistratu, hau da, idatzi noiz, non, zenbat... egin duen.
Haur bakoitzak esfintereen kontrolari dagokionez erritmo pertsonala duela onartu eta errespetatu. Irakaslearen lana, giro lasai bat sortzea eta haurra errespetatzea izango da.
2.3. AKTIBITATE FISIKOA
Aktibitate fisikoaren bidez landu behar diren ohitura eta jarrerak:
Aktibitate ludikoan mugimendua kontrolatu.
Ariketa fisikoetan eta arrisku kontrolatuan disfrutatu.
Joku fisikoetako arauak onartu.
Eguneroko egoera ezberdinetara gorputzeko mugimenduak eta postura egokitu. 171
Gorputza, adierazpen-bide moduan erabili.
Ariketa fisikoetan, aseo pertsonala eta dieta zaindu.
Irakaslearen papera hauxe izango da: -
Haurra motibatu eta bere partehartzea bultzatu.
-
Espazio eta material seguruak eskaini haurrei.
-
Jolasa eta mugimendua eskatzen duten jokuak proposatu: jokoak obstakuluekin, kooperazio jokuak, gordetzekoak...
Aktibitate fisikoari buruz hitz egiten ari garen honetan, eskolatik kanpo, hau da, kanpoan (aire librean) egiten diren ekintzei aipamen txiki bat egin behar zaie. Patioko garaiak ezinbestekoak dira haurren osasunerako: airea hartu, eguzkia, expanxionarse (korri egin, oihukatu...)...
Gainera, patioa, aprendizai naturalaren espazio bat da: -
Haurrek aukera dute oinarrizko ezagutza fisikoarekin kontaktatzeko: area eta uretako jokoak, argiak eta itzalak, abiadura, punteria...
-
Posturaren kontrola eta mugimenduen dominioa errazten du: karrera, saltoak, jolasak...
-
Talde jolasetan kooperazioa bultzatzen du: gordeketa, harrapa
3) ISTRILUEN PREBENTZIOA, PRIMEROS AUXILIOS ETA HAURREN GAIXOTASUNAK. Gaur egunean, gizarteak gauza asko eskatzen dizkio eskolari, eta horien artean Osasun Heziketaz arduratzeko. Haur Hezkuntzaren kasuan, istripuak eta gaixotasunak ekiditea izango da irakasleen lan garrantzitsu bat. Baina seguritatezko portaerak sustatzeko, ezinbestekoa du eskolak beste erakundeekin elkarlana egitea: familia, osasun etxea...
3.1. PREBENTZIORAKO AKTUAZIO OROKORRAK Istripuak eta gaixotasunak ekiditeko, ikuspegi bikoitza duen “plan de acción” bat disenatu behar da: protekzioa (babesa) eta hezkuntza.
Haurrak protegitzeko edo babesteko beharrezkoa da: -
Behatzailea izan, hau da, beraien estado fisikoa zaindu (garbitasuna, berokia, tenperatura), eta beraien aktibitate fisikoa eta objetuen manipulazioa bigilatu. 172
-
Eskola ingurune fisiko seguru bat eskaini: eraikuntzak, materialak, jolasak... bigilatu. Eta zerbait arriskutsua ikusten bada, dagokion erakundeari kentzeko edo aldatzeko eskatu.
-
Baldintza anbientalak zaindu: argitasuna, tenperatura, aireztapena, insonoritatea, ordena eta garbitasuna.
-
Zentroak “autoprotekzio plan bat” izan behar du, hau da, segurtasun moduak eta bideak adostuta egon behar dira: sute batean, uholdeak, ebakuazioa, extintoreen erabilpena..
-
Ingurune psikologikoa zaindu, hau da, oreka afektiboko klima nagusitu behar da zentroan, agresibitateko sentimenduak baztertuz eta haurrak arriskuan ez jarriz.
Haurra hezitzeko, beharrezkoa da: -
Eskolako osasunaren programa bat egon behar da, non prebentzioarekin lotutako helburuak agertuko diren.
-
Unitate didaktikoetan eta interes-guneetan segurtasunezko helburuak eta aktibitateak txertatu.
-
Segurtasunarekin loturiko arau batzuk jarri: sarrera-irteeratan, garraio eskolarra
erabiltzean,
txangoetan,
eskailerak
igo
eta
jaistean,
psikomotrizitatean... -
Segurtasunari buruzko aprendizaiak lantzeko edozein aitzakia edo momentu erabili eta aprobetxatu: notiziak, ikasleen esperientziak...
Guzti hau gerta dadin, beharrezkoa da formakuntza prozesu bat, eta baita irakasleen sentsibilizazio maila bat ere. Baina batez ere, behatzaile jarrera behar da; haurrei begira, eta haurren inguruko espazio eta materialei begira.
173
3.2. ISTRIPUEN PREBENTZIOA
GOLPE ETA ERORIAK Nola ekidin? -
Ez utzi inoiz haur bat bakarrik gainazal batean (mahaian, aulkian, taburetean...
-
Eskailera, leiho, balkoi... etan, segurtasun itxiturak edo barandillak jarri.
-
Argitasun ona eduki beti.
-
Zoruak ez dira irristakorrak izan behar. Zoruak garbitzeko ez erabili argizaria edo abrillantadoreak. Zoru bustiak ekidin.
-
Parkean (toboganean, kolunpioan...) haurraren jolasa behatu. Ekidin alturan daudenean elkarri
bultzatzea, saltatzea, edo denbora gehiegi
alturan egotea. Gertatzen bada, zer egin? -
-
Buruan kolpea:
txitxoia badu, izotza edo konpresa hotza jarri.
Zorabiatu, bomitoak edo logura badu... ospitalera eman
Extremidadeetan kolpea: deformidadea, mugitzeko gai ez bada edo izugarrizko mina badu.... gorputz atal hori inmobilizatu eta ospitalera eraman.
174
ERREDURAK Nola ekidin? -
Haurrak jan behar dituen alimentu edo jakien tenperatura zaindu.
-
Ur beroaren tenperatura erregulatu.
-
Gelan ez izan estufa elektrikoak...
-
Haurren eskuragarri dauden entxufeak kendu.
-
Eguzkitik babestu kremaren bidez. 12etatik 16ak arte, ez jarri eguzkitan.
-
Gelan ez izan garbiketarako produktuak: lejia, sosa, amoniakoa... Gertatzen bada, zer egin?
-
Erretako gorputz atala ur hotzaren txorroaren azpian eduki 10-15 minutu.
-
Arropa jantzita zuela erre bada, ez zaio inoiz arropa kendu behar.
-
Ez dugu egin behar: algodoia edo esparadrapoa ez erabili, anpoillak ez ireki edo zapaldu, ura ez eman edateko.
175
INTOXIKAZIOAK Nola ekidin? -
Ez eduki medikamentuak eta produktu toxikoak haurren eskuragarri.
-
Konfusioak egon ez daitezen, ez bete botila arruntak (urarena) produktu toxikoekin (jaboia).
-
Gertatzen bada, zer egin? Toxikologiako Zerbitzu Nazionalera deitu eta beraien jarraibideak jarraitu.
-
Ez probokatu bomitoa, ez eman janaria, edariak edo medikamentuak.
-
Intoxikazioa arnas-bidean gertatu bada, gelatik atera eta arnasa lasai hartzeko esan.
HORZKADA ETA PIKADURAK
-
Nola ekidin? Animaliak errespetatzen eta ez probokatzen erakutsi.
-
Mendira joaten bagara, oinetako egokiak eman, eta ongi behatu nondik gabiltzan eta non esertzen garen.
-
Gertatzen bada, zer egin? Intsektuen pikadura: ura jarri, izotza edo farmaziko amoniakoa.
-
Pikadura asko handitzen bada, oso gorri jartzen bada, edo arnasa hartzeko arazoak baditu... urgentzietara.
176
ZAURI ETA HEMORRAGIAK Nola ekidin? -
Eskiñak, leihoak eta kristalezko ateak ekidin.
-
Kremailerekin kontu izan.
-
Mozten duten objetuak erretiratu (kutxilloa, goraizak...)
-
Zauriak maiz gertatzen direnez, beharrezkoa da haurrek tetanoaren kontrako txertoa hartuta duten jakitea.
-
Behatzak atearekin harrapatzea ekiditeko, ateak babestu. Gertatzen bada, zer egin?
-
Zauria garbitzen hasi aurretik, geuk eskuak ura eta jaboarekin garbituko ditugu, eta guanteak erabiliko ditugu.
-
Zauria ura eta jaboiarekin edo suero fisiologikoarekin garbitu.
-
Gas esterilak erabili (algodoia ez) desinfektagarri batekin (yodoa, alkohola ez). Zauria tapatu benda edo esparadrapoarekin.
-
Zauria handia bada.... ospitalera.
-
Zauria extremidad batean bada, odola geratzeko, gorputzeko atal hori bihotza baino altuago kokatu.
-
Hemorragia sudurretik bada, behatzerik estutu sudurra 10-15 minutu.
-
Hemorragia belarrian bada, gas batekin tapatu eta....ospitalera.
-
Hemorragia gorputz atal bat puskatzeagatik (amputar) bada, zati hori poltsa batean sartu, eta izotzezko ontzi batean ospitalera eraman.
ATRAGANTATU /ITO Nola ekidin? -
Kontuz objetu txikiekin edo manipulatiboekin, zeren belarri edo sudurrean sartu ditzakete.
-
Pilak behar dituzten objetuak ez izan gelan.
-
Plastiko poltsekin kontu izan, zeren buruan jar ditzakete.
-
Kontuz karameluekin, fruitu lehorrekin, globo zatiekin... 177
-
Ohitura arazi haurrak ongi mastikatzera.
-
Arraina jan behar dutenean, hezurrak ongi kendu. Gertatzen bada, zer egin?
-
Eztarrian bada:
Haurrak eztula egin, hitz egin eta arnasa hartu badezake, eztula fuerte egiteko esan, baina golpeak eman gabe eta gu objetua ateratzen saiatu gabe.
Haurrak ezin badu arnasa hartu, gure gorputzaren kontra jarri eta besoekin indarra egin, golpeak. Objetua atera ondoren oraindik ez badu arnasa hartzen, ahoz-ahozkoa egin behar zaio.
-
Begietan bada: ur hotz ugarirekin garbitu.
-
Sudurrean edo belarrian bada: .....ospitalera.
KONORTEA GALTZEA ETA KONBULSIOAK Nola ekidin? -
Gehiegizko beroa ekidin.
-
Haurren alimentazioa zaindu (goizean ez badute gosaltzen zorabiatu daitezke)
-
Tenperatura zaindu. Sukarra badute zerbait egin behar dugu sukarra jaisteko. Gertatzen bada, zer egin?
-
-
Zorabioak:
Gora begira etzan, oinak altuan dituela.
Esnatzen denean, ur baso bat eman azukrearekin.
Poliki-poliki zutitu dadila.
Convulsiones:
Zapiko erroparekin utzi haurra.
Ur epeleko zapiak jarri.
Urgentzietara eraman. 178
-
Atake epilektikoak:
Bere inguruan dauden objetu guztiak baztertu, berak objetu horiekin minik hartu ez dezan.
Buruaren azpian kojin bat edo arropa jarri.
Mihiari ez diezaion koska egin ahoan zerbait sartu (kutxara...)
Atakea amaitzen denean, albora begirako posizioan jarri BOTIKIÑA
Botikiña, helduentzat eskuragarri dagoen leku batean egon behar da, baina haurren eskuragarri ez. Bestalde, komenigarria da ura dagoen leku batean egotea. Beharrezko medikamentuak bertan egon behar dira, eta errebisatu egin behar da maiztasun batekin kaduzidade data begiratzeko, zerbait agortu bada... Material hau egon behar da gutxienez Haur Hezkuntzako botikin batean: -
Gomazko poltsa bat (ur beroarentzat edo izotzarentzat).
-
Tamaina ezberdinetako bendak.
-
Azero inoxidablezko guraizak.
-
Jaboi likido neutroa.
-
Tiritak.
-
Suero fisiologikoa
-
Termometroa
-
Gas esterilak
-
Esparadrapoa
-
Desinfektante yodado.
-
Eskularruak
-
Farmaziako amoniakoa
-
Antitérmico-analgésico (paracetamol)
179
3.3. PRIMEROS AUXILIOS Nahiz eta eskola sensibilizatuta egon gai honekin, oharkabean istripuak gertatzen dira. Istripua gertatzen den momentuan, modu egokian aktuatzen jakin behar dugu, azkar eta lasaitasuna galdu gabe. Zenbait kasutan, irakasleen eskuhartzea hil hala bizikoa izan daiteke, eta lesioa azkarrago sendatzeko edo konsekuentziak txikiagoak izateko lagundu dezake. 3.4. GAIXOTASUNEN PREBENTZIOA ETA KONTROLA Haur Hezkuntzan, oso ohikoa da gaixotasunak haur batetik bestera pasatzea. Horregatik, beharrezkoa da irakasleak gaixotasun komun horiek ezagutzea. Horren helburua, lehenengo sintomak lehenbailehen detektatzea eta beharrezko neurri prebentiboak hartzea izango da. Lehenik eta behin prekauzio hauek hartu behar dira: -Bakunen egutegia ezagutu. -Medidas higienicas -Kontrol epidemiologikoa ezagutu -Bakunen egutegia ezagutu. Bakunak, preparatu inmunologiko batzuk dira, eta injekzio edo goten bidez sartzen dira gure gorputzera eta birus eta akterien aurrean antigorputzak moduan eragiten dute. Bakunak epe bat izaten du, eta batzuetan, bizitza osoan irauten dute. Existitzen da bakunak jartzeko egutegi bat. Bakunak jartzea ez da derrigorrezkoa, baina bai komenigarria. Haurra jaio eta 24 orduetara hasten da bakunaren egutegi hori funtzionatzen. -Neurri higienikoak -
Lababoak ura eta lisibarekin maiz garbitu eta desinfektatu.
-
Paper higienikoa izan beti komunean.
-
Komunetik pasa ondoren beti eskuak garbitu ditzatela erakutsi haurrei, eta baita bazkaltzera joan aurretik ere.
-
Pañalak aldatzeko lekua, erraz garbitzeko eta desinfektatzeko modukoa izan behar da eta janari gauzetatik urruti egon behar da.
-
Pañalak botatzeko ontzia hermetikoa izan behar da, eta ez da haurren eskuragarri egongo.
-
Jokuak maiz garbitu eta desinfektatu behar dira. -Kontrol epidemiologikoa
Ikusten badugu haurren artean epidemia bat dagoela, hau da, haur batek baino gehiagok sukarra duela, zorriak, hepatitis A, saranpioia, rubeola.... medikuari abisatu beharko diogu, eta berak ikerketa egin eta hartu beharreko neurriak zein diren esango digu. 180
Bada ezpada, zentroak une bakoitzean eskuragarri izango du: -
Zerrenda bat, non, haur bakoitzaren maila, gela, telefonoa eta ea jangelan geratzen den agertzen den.
-
Bakunazio kartilaren fotokopia.
-
Janaria aztertu behar izaten badute, bada ezpada, azken hiru egunetako janaria gordeta izan behar da.
-
Azken bi hilabetetan jangelan zerbitzatu duten janarien lista.
-
Haurrek hutsegiteen justifikazioa ezagutu behar dugu.
181
3.5. HAURREN GAIXOTASUNIK OHIKOENAK
ARNAS APARATUKO GAIXOTASUNAK -
DIGESTIO APARATUKO GAIXOTASUNAK -
Saranpioia: Parotiditis edo paperak: Rubeola: Barizela: Poliomelitis: Meningitis birikoa: Hepatitis A:
BAKTERIOEN BIDEZ SORTUTAKO GAIXOTASUNAK -
Gastroenteritis: Diarrea: Bomitoak: Estreñimiento:
BIRUSEN BIDEZ SORTUTAKO GAIXOTASUNAK -
Katarroa: Gripea: Faringitis eta amigdalitis: Otitis: Bronkitis: Neumonia:
Tosferina: Difteria: Meningitis bakteriana: Escarlatina:
PARASITOEN BIDEZKO INFEKZIOAK -
Parasitosis intestinal: Pediculosis: Tiñas:
182
4) HEZKUNTZA ESKUHARTZERAKO IRIZPIDEAK. Orain arte behin baino gehiagotan agertu dugu Osasun Hezkuntza zentroetan landu beharreko alorra dela. Beraz, Osasun Hezkuntza, zentroko dokumentuetan sistematikoki planifikatuta egon behar da. Honela:
HEZKUNTZA PROIEKTUA Osasun Hezkuntzaren azterketa eta tratamendurako, ondorengo urratsak jarraituko dira: - Osasun Hezkuntzaren definizioa adostu. -
Ingurunearen azterketa, hau da, gizarte edo inguru horretan osasunaren inguruko zein arazo dagoen aztertu behar da, eta ondoren, gai horiek lantzen hasteko lehentasunak markatu behar dira.
-
Osasun Hezkuntzaren helburuak zehaztu, eta proiektuak martxan jarri.
-
Espazioak, materialak, arduradunak.... antolatu eta koordinatu.
PROIEKTU CURRICULARRA
-
Proiektu Curricularra egiterako garaian, kontutan hartu behar da: Etapako helburu orokorrak, zentroa kokatuta dagoen inguruneko ezaugarrietara egokitu behar dira.
-
Adin bakoitzerako, Osasunarekin zerikusia duten edukiak sekuentziatu.
-
Osasun Hezkuntza lantzeko metodologiaren irizpideak adostu.
-
Experientziak edo ekintzak aurrera eramatko espazioak, materialak eta denbora antolatu.
Osasun Hezkuntza ebaluatzeko pauta batzuk jarri.
GELAKO PROGRAMAKUNTZA Osasun Hezkuntza, zehar lerro bezala landuko da programazioetan, eta beraz, unitate didaktiko ezberdinetan osasunarekin loturiko helburu eta edukiak agertuko dira. Adibidez, unitate didaktiko bat “lagunak” izan daitezke, eta gai honekin lotu beste zehar lerro hauek: hezkuntza afektibo-sexuala, salud mental edo bide heziketa (lagun baten etxea bisitatzera bagoaz).
OSASUN HEZKUNTZAREKIN ERLAZIONATURIKO GAIAK -
HEZKUNTZA AFEKTIBO-SEXUALA Lehen urteak oso garrantzitsuak dira sexualitatearen garapenarentzat. Adin horretan, prozesu klabe batzuk gertatzen dira, eta eskolak eta familiak ezagutu egin behar ditu modu 183
egokian interbenitzeko eta garapen afektibo-sexual egoki bat izateko. Prozesu klabeak hauek dira: - Apegoko erlazioak (0-1 urte) - Independentzia eta autonomia (1-2 urte) - Esfintereen kontrola (2-3 urte) - Zeloak (3-6 urte) - Identitate sexuala eta generoaren rola (3-6 urte) - Kuriositate sexuala (3-6 urte)
-
Guzti hau gelan landu daiteke, edozein egoera, gai, notizia... planteatzen dugunean. SALUD MENTAL Arlo honen barnean sartzen ditugu: - Erlazio sozio-afektiboak. - Sentimenduen adierazpena. - Emozioen kontrola. - Komunikazioa. - Humore ona. Poztasuna. Lehen eskoletan ez diren gai hauek lantzen, baina gaur egun, gero eta garrantzi handiagoa hartzen ari dira. Kasu honetan eskolaren papera, alde batetik, eskola giro ona eta osasungarri bat sortzea litzateke, eta bestetik, arazo psikologikoak ahalik eta azkarren errekonozitu, gero lehenbailehen konpontzen hasteko.
-
BIDE HEZKUNTZA Bide Hezkuntza oso erlazionatuta dago istripuen prebentzioarekin. 0-6 urte bitarteko haurrak, bide publikoak erabiltzen ditu (peatoi edo bidaiari moduan), eta beraz, etapa honetan, hiritar kontzientzia barneratzea eta bide hezkuntzaren garrantziaz jabetzea izango da gure lana.
-
Beraz, garrantzitsutzat jotzen da: Behaketa bisualezko eta entzumenezko habitoak garatu.
-
Espazioaren antolaketa ezagutu.
-
Bizitza soziala erregulatzen duten arauak ezagutu. 5) ONDORIOAK
184
Los maestros y educadores infantiles deben ser conscientes de su incidencia en la adquisición de hábitos de salud en los niños, siendo auténticos agentes de salud. A través de las distintas actividades de la escuela, los maestros transmiten valores, reflejan conductas, trabajan contenidos de educación para la salud. En este tramo educativo se sientan las bases para un estilo de vida saludable, y los maestros ofrecen un modelo a los niños y a sus familias, que colaborarán con la escuela trabajando con los niños aspectos relacionados con la higiene, el descanso, la actividad física, la alimentación, etc. Incorporar de manera explícita estos contenidos en el proyecto curricular y programaciones es una manera de sacar del “currículum oculto” estos valores y trabajarlos de forma sistemática y eficaz.
9. GAIA
ALIMENTAZIOA, NUTRIZIOA ETA DIETETIKA. ALIMENTAZIO OREKATUA ETA MENUEN PLANIFIKAZIOA. ALIMENTAZIOAREKIN ERLAZIONATURIKO HAURREN TRASTORNOAK. JATEKO GARAIAK MOMENTU HEZIGARRIAK BEZALA.
185
SARRERA
0) ALIMENTAZIOA, NUTRIZIOA ETA DIETETIKA.
1) ALIMENTAZIO OREKATUA ETA MENUEN PLANIFIKAZIOA. 2.1) NUTRIENTEAK 2.2) ALIMENTUAK 2.3) DIETA OREKATUA 2.4.) MENUEN PLANIFIKAZIOA
2) ALIMENTAZIOAREKIN
ERLAZIONATURIKO
HAURREN
TRASTORNOAK. 3.1) ADIN HONETAN GERTATZEN OHIKOENAK. 3.2) TRASTORNO ALIMENTARIOAK
DIREN
EGOERARIK
3.3) DIETARI ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUN KRONIKOAK EDO TENPERALAK 3.4) ALTERACIONES EN LA CONDUCTA ALIMENTARIA 3.5) APETITOAN ALTERAZIOAK PRODUZITU DITZAKEEN BESTE EGOERA BATZUK.
3) JATEKO GARAIAK MOMENTU HEZIGARRIAK BEZALA. 4.1) ZER SUPOSATZEN DU JATORDUAK HAUR HEZKUNTZAN? 4.2) 0-6 URTE BITARTEKO HAURREKIN LANTZEKO EJEAK. 4.3) HELDUEN ESKUHARTZEAREN PAUTAK 4.4) JANARIAREKIN ERLAZIONATURIKO BESTE ESPERIENTZIA BATZUK 4.5) ANTOLAKUNTZAZKO IRIZPIDEAK 4.6) FAMILIEKIN LANA
ONDORIOAK
186
SARRERA
Hurrengo orrialdeetan elikadurari buruz hitz egin behar dut. Gai hau, zehar lerro moduan lantzen da. Elikaduraren gaia garrantzitsua da, zeren modu orekatu batean jaten bada, eragina izango du haurren aprendizaian, kontzentrazio mailan eta deskantsuan ere bai. Inork ez du zalantzan jartzen alimentazioa edo elikadura giza garapenerako oinarrizko behar bat dela. Dieta eta osasuna, elkarrekin doazen bi kontzeptu dira, izan ere, ikerketetan ikusi da dietak zerikusia duela gaixotasunekin (gaixotasun kardiobaskularrak, gizentasuna, diabetea, cancer mota batzuk, osteoporosis... Ikerketa hauek ikusita irakurketa hau egin behar dugu: faktore genetikoak ez bezala, dieta aldatzeko edo modifikatzeko aukera dugu, bai prebentzio neurri moduan, eta bai gaitxotasuna beranduago agertzea lortzeko.
Beraz, gai honetan, dieta osasungarri bat definitzen eta zehazten arituko naiz. Honetaz gain, Haur Hezkuntzan ohitura on batzuk barneratzeak duen garrantziaz ere mintzatuko naiz. Eta amaitzeko, otordu garaia aipatuko dut.
187
1) ALIMENTAZIOA, NUTRIZIOA ETA DIETETIKA.
Hiru kontzeptu hauek ezberdindu beharreko kontzeptuak dira: Alimentazioa: Kanpoko prozesua da. Alimentu edo jaki batzuk barneratzeko prozesua da. Hezigarria da. Behin kontsumitu ondoren, funtzio nutritiboa betetzen dute gure organismoan. Nutrizioa: Prozesu honen bidez, gure organismoak xurgatzen ditu, eraldatzen ditu eta erabiltzen ditu kontsumitu ditugun janarien substantziak (nutrienteak). Ez da hezigarria, baizik eta organikoa da, barneko prozesu bat da. Funtzio hauek betetzen dituzte: -
Gure organismo barnean dauden funtzioak eta egiten ditugun ekintza guztiak egiteko energia ematen digu.
-
Materiala eskaintzen digu formaziorako, hazteko eta gure gorputz egitura konpontzeko.
-
Prozesu metobolikoak erregulatzeko gaiak eskaintzen ditu.
-
Gaixotasun batzuen arriskua jaisten du.
Dietetika: Nutritzeko modu bakarra dago, baina alimentatzeko modu asko daude (gogoratu hezigarria dela), eta hori da hain zuzen, deitista baten lana. Beraz, dietetika,
pertsona edo talde bakoitzarentzat nutrizio egoki baterako
beharrezko dituen elikagaien azterketa egiten duen zientzia da. Azterketa hori egiteko, pertsonaren egoera fisikoa eta bizitzako zirkustantziak aintzat hartuko ditu.
Beraz, dietetikak planifikatutako elikadura orekatu batek nutrizio egoki (correcta nutrición) bat bultzatzen du.
188
2) ALIMENTAZIO OREKATUA ETA MENUEN PLANIFIKAZIOA.
Haurren dietetan egon behar diren elikagaien konbinaketa egokia eta orekatua izan dadin, ezinbestekoa da beharrezko nutriente guztiak elikagai horietan egotea, eta horretaz gain, kantitate egokietan. Honela, beharrak hase ahal izango dira, eta karentziak ekidin.
2.1) NUTRIENTEAK
Nutrienteak, osasunerako behar-beharrezkoak ditugun substantziak dira. Gorputzak edo organismoak, ezin ditu berak bakarrik nutriente hauek sortu, eta horretarako bide bakarra, elikagaien bidez barneratzea da.
Bi nutriente mota daude:
- Makronutrienteak: kantita handian behar ditugun substantziak dira, adibidez, proteinak, grasak eta karbo-hidratoak.
- Mikronutrienteak: kantitate txikian behar ditugun substantziak dira, baina bizitzeko eta osasuna izateko ezinbestekoak dira. Hauen artean, bitaminak eta mineralak agertzen dira.
Dietan nahitaez sartu behar ditugun beste osagarri batzuk, ura eta fibra da.
Nutriente guzti hauei esker, gizakiak energia du hazteko eta bizi funtzioei aurre egiteko.
2.1.1) MAKRONUTRIENTEAK
A) PROTEINAK -
Funtzioa: tejidoa sortzea. Horregatik, hazkuntzarako beharrekoa da.
-
Motak: 189
o Animali jatorrikoak: haragi, arrai, arraultza eta esnekietan daude. o Jatorri vegetal: legunbre eta zerealetan daude. -
Haurren dietaren % 10-15 proteina izan behar da.
B) KARBO-HIDRATOAK EDO GLUZIDOAK -
Funtzioa: energia ematea.
-
Motak: o Sinpleak: energia berehala askatzen dute. adib. azukrea, eztia, fruta. o Konplexuak: gorde egiten den energia da, ondoren, behar denean erabiltzeko. Adib. ogia, arroza, pasta, zerealak, legunbreak, patata.
-
Haurren dietaren % 50-60 karbo hidratoak behar dira.
C) GRASAK EDO LIPIDOAK -
Funtzioak: erreserban dagoen energia eta bitaminak garraiatzen dituzte.
-
Motak: o Saturatuak: haragiaren grasan, enbutidoetan, mantekillan eta arrautzaren gorringoan agertzen dira. o Insaturatuak: jatorri vegetaleko koipeetan eta arrain urdinean agertzen dira.
- Haur dietan %30-35 baino gutxiago izan behar da. 2.1.2) MIKRONUTRIENTEAK
A)
BITAMINAK
Prozesu metabolisko askotarako behar-beharrezkoak dira. Alimentuen bidez barneratu behar dira. Bi bitamina mota dira:
Bitamina liposolubles: - A bitamina: Azalera oso ona da. Mantekila, zanahoria, arraultza gorringoa, esnea, gibela...
190
- D bitamina: hortz eta hezurren eraketarako ezinbestekoa da. Arrain batzuetan agertzen da: salmoia, sardina... - E bitamina: E bitaminaren gabeziak anemia sor dezake. Koipe begetala, margarina, arraultza... - K bitamina: odolaren koagulazioarako beharrezkoa da, bestela hemorragias sortzen dira. Zerealak, haragia, esnea eta barazkiak.
Bitamina hidrosolubles: - © bitamina: kiwi, berdurak, patata... - B bitamina: arraultza, legunbreak, lebadura.
B)
MINERALAK
Mineralek, beste prozesuetan parte hartzen dute: hortza eta hezurren eraketa (kaltzioa), hemoglobina sortzen (burdina)...
Makromineralak: egunero 100 mg baino kantitate gehiago jan behar direnak dira: -Kaltzioa: esnekietan, arrainetan, barazki batzuetan... -Sodioa: ia janari guztietan, eta gatza. -Magnesioa: zerealak, legunbreak, fruitu lehorrak, kakao
Mikromineralak: beharrezkoa dira, baina kantitate txikian, egunero 100 mg baino gutxiago: -Burdina: gibela, haragia, arrautza, legunbre, fruitu lehor -Yodoa: ura, arraina eta barazkiak. -Zink: haragia, zereala integralak eta legunbreak.
Ez dago janaririk mineral guztiak dituenik, ez eta beharrezko ditugun kantitatean ere. Horregatik, gure dietan elikagaiak konbinatzea ezinbestekoa da.
2.1.3) DIETAKO BESTE KONPONENTE BATZUK
URA ETA FIBRA
191
Ura eta fibra ez dira berez nutrienteak, eta organismoaren funtzionamendurako ezinbestekoak dira.
Ura: giza gorputzaren barnean kantitate gehienez agertzen den substantzia da. Haurren kasuan, % 75 ura da. Hain garrantzitsua izanik, pixaren edo izerdiaren bidez kanporatzen dugun ur kantitatea berreskuratu egin behar dugu. Elikagai guztiek dute ura, baina elikagai batzuetatik bestera, uraren edukia ezberdina da (barazkia / gaileta). Uraren funtzioa, tejidoen formakuntza eta sustantzia nutritiboak garraiatzea da.
Fibra: iraizketa aparatuak ongi funtzionatzeko beharrezkoa da. Zerealetan, fruitu lehorretan, fruta eta barazkietan agertzen da.
Aipatu ditugun nutriente guztiak, elikagaietan daude. 2.2) ALIMENTUAK
Haurrek jan behar dituzten elikagaiak bost taldetan sailkatzen dira. Kategoria edo multzo bakoitzak, bere funtzio zehatza betetzen du. Bost multzotako janariak elkartzen baditugu, energia eta beharrezko nutrienteak lortuko ditugu. Bost alimentu hauek, piramide baten bidez adierazten dira. Eta zenbat eta leku gehiago okupatu piramidean, elikagai horiek asko jan behar direla esan nahi du. Eta alderantziz. Hauek dira bost janari taldeak: Ogia, zerealak, arroza, pasta eta legunbreak. Dietako karbo-hidratorik eta fibrarik gehiena eskaitzen dute, eta baita, proteina begetalak ere. Hauek dira alimentazioaren oinarria, eta horre-gatik, piramidearen beheko aldean daude. Dietaren % 50-60 karbo-hid Barazkiak eta frutak. Karbo-hidratoak, fibra, gatz mineralak eta bitaminak lortzen ditugu barazkiak eta frutak janez. Piramidean bigarren lekua hartzen dute. Esnekiak (esnea, yogurta, gazta).
192
Grasa, proteinak, karbo-hidratoak, bitaminak eta gatz mineralak eskaitzen dizkigute, baitez ere, kaltzioa. Pediatrek diote, haur osasun-tsuek ez dutela esne desnatatua edo semidesnatatua edan behar, baizik eta osoa; zeren desnatatua egitean beharrezko D bitamina galtzen da. Haragia, arraina, arraultza. Proteinak, bitaminak eta grasak ematen dizkigute. Arrautzaren zuringoak proteina asko ditu, eta astean 2-3 jan dezakete. Koipe, olio eta janari goxoak (dulces). Piramidearen goi aldean daude, beraz, kopuru gutxi jan behar da.
193
2.3) DIETA OREKATUA
Dieta bat ona, egokia eta nutrizionalki orekatua dela esateko, nahita nahiez nutriente guztiak izan behar ditu eta adin bakoitzean beharrezko diren kaloria kantitatea eskaini behar du. Hauek dira kalorien datuak:
1-3 urte: 1.400 kaloria/egunero
3-6 urte: 1.800 kaloria/egunero
Kaloria hauek honela banatu behar dira:
% 50-60 karbo-hidratoak
% 30-35 lipido edo grasak
% 10-15 proteinak
Guzti hau argi izanik, irizpide hauek izan behar dira kontutan haurren dieta bat zehazterako garaian: Dieta bariatua edo anitza aukeratu, hau da, talde ezberdinetako elikagaiak txertatu: zerealak, fruta, barazkiak, olioak, esnekiak, haragia, arraina, arraultza, azukreak.. Kantitateari dagokionez, moderazioz jan behar da pisu orekatu bat izateko, gainerantzean, gizentasuna agertuko da. Janaria haurren gustukoa izaten saiatu behar gara. Ez dugu soilik jaten behar biologikoa edo nutrizionala asetzeko, baizik eta plazerragatik ere jaten dugu. Haurra kultura jakin batean bizi denez, kultura horretako jakiak jango ditu batez ere. Gaixotasun
kronikoen
garapena
ekidin
(kardiobaskularrak,
gizentasuna,
kantzerra...). Lehen arazo bakarra, nahikoa elikagai eskuratzea zen. Gaur egun ordea, gizarte garatuetan beste arazo batzuk sortu dira, eta beraz, gure helburua, gaixotasun horiek ekiditea da.
194
Irizpide hauek jarraituko bagenitu dietak egiterako garaian, azken batean, dieta mediterranearra bultzatzen arituko ginateke. Izan ere, dieta mediterranearrak zera adierazi nahi du: zereal, fruta, barazki, legunbreen kontsumoa igotzea. Bestalde, arraina eta oliba olioa sartu behar ditugu dietetan, eta moderazioz kontsumitu behar dugu haragia eta jatorri animaliko grasak.
2.4.) MENUEN PLANIFIKAZIOA
Haurren menuak egiterako garaian, kontutan izan behar da helburua ez dela soilik oreka nutrizional bat aurkitzea, baizik eta, kultura mailako aspektuak baloratu egin behar dira, janariarekin disfrutatu egin behar da (aurkezpena, usaina, zaporea...) eta ohitura osasungarriak erakutsi behar zaizkie.
Eskolako menu bat planifikatzerako garaian, kontuan izan:
Janarien
bost
taldeak
txertatu.
Dieta
mediterranearrarekin,
alimentazio tradizionala eta autoktonoa bultzatzen da. Lehenengo platera bezala, arroza, pasta, legunbreak eta barazkiak sartuk ditugu. Bigarren platera bezala, arrautza, haragia eta arraina. Barazki gordinak ere sartu behar dira guarnizio edo entsalada moduan, eta baita frutak ere (postre moduan).
Janaria egiteko teknika aldatu egin behar da: egosi, guisatua, frijitua... Patata frijituak, patata purea, patatak egosita, patatak labean...
Aurkezpena: “lehenengo begietatik jaten da”. Haurrari tenperatura egokian eskaini behar zaio janaria.
Menuen barnean urteko sasoi horretako janariak sartuko ditugu, batez ere, barazki eta frutaren kasuan.
Janari guztiak ez dizkiegu “pure”n eman behar, baizik eta, behin adin batetik aurrera, murtxikatzeko gaitasuna landu behar dute.
195
Komenigarria da familiek eskolako eguerdiko menuen berri izatea, horrela janariak ez dira errepikatuko...
196
3)ALIMENTAZIOAREKIN ERLAZIONATURIKO HAURREN TRASTORNOAK.
Haur batek janariarekin erlazionaturiko arazoak baldin baditu, asko kezkatzen gara, zeren, gure funtzioetariko bat da haurra elikatzea. Janariarekin erlazionaturiko arazo egon daitezke: erretxazoa, jateko gogo eza, dietarekin erlazionaturiko gaixotasunak... Egoera guzti hauetan, heldua arazoaren zergatiaz informaturik egotea eta nola tratatu jakitea beharrezkoa da. Horregatik, gai honetan hori landuko dugu.
Haur askok izaten dituzte 0-6 urte bitartean janariekin arazoak. Arazo batzuk arinak dira, txikikeriak eta beste batzuk aldiz, larriagoak dira (alterazioak).
3.1) ADIN HONETAN GERTATZEN DIREN EGOERARIK OHIKOENAK.
Egunero gertatzen diren txikikeriengatik, famili askorentzat, jatordu garaia amets gaizto bat izaten da. Egoera ohikoenak hauek dira: Haur batek goserik ez duenean: haurrek, helduek bezala, gose eza senti dezakete arrazoi ezberdinengatik: nekea, beroa, zeloak, janaria ez zaiolako gustatzen, gaixotasuna, elikaduran aldaketak... Egoera hauen aurrean, helduek bi jarrera hauetako bat hartzen dute: -Entretenitu, insistitu... -Bronka bota, ohiukatu, jatera behartu...
Haurrek goserik ez dutenean, manifestazio hauek egiten dituzte: -Denbora galdu (mantsotasuna) -Ahoa itxi eta burua jiratu (erretxazoa) -Janaria ez irentsi (bolak egin) -Bomitatu Egoera
hauetan, oso garrantzitsua da haurrak jatera behartuta ez dagoela
sentitzea (que no se sienta forzado a comer), zeren hori egiten badugu, soilik bere erretxazoko jarrera indartu baino ez dugu egingo. Beharrezkoa izango da zergatik ez duen goserik aztertzea, eta horren arabera neurri bat hartzea. Ahal den neurrian, inplikazio emozionala ekidin egin behar da. Familiarekin koordinazioa ere ezinbestekoa izango da, orientabideak zehazteko, posturak... 197
Haurrak beti gehiago jan nahi duenean: normalean, haurrek beraiek hartzen diote neurria janariari, zeren hazten dijoazen neurrian, janari gehigo beharko dute. Hala ere, kasu batzuetan, haurraren apetitua exageratua izaten da, eta kasu hauetan eskuhartu behar dugu. Normalean, familientzat ez da arazo bat izaten, zeren “zenbat eta gehiago jan, hobe alimentatuta egongo dela” pentsatzen dute. Haurraren jateko griña hau ez bada kontrolatzen, gizentasuna sor daiteke, eta horrek eragin kaltegarriak ditu osasunean.
Kasu hauetan hauek izango dira eskuhartzeko pautak:
-
Alimentazio orekatua: fruta eta barazkietan asko, eta kaloria askoko janariak murriztuz.
-
Beti ordutegi bera mantendu eta gutxi jan eta maiz.
-
Aktibitate fisikoa eta kirola bultzatu.
-
Haurraren pisuarengan ez jarri interes gehigizkorik, trastorno posibleak ekiditeko (anorexia, bulimia)
-
Janaria ez erabili errekurtso moduan (adib. lasaitzeko)
198
3.2) TRASTORNO ALIMENTARIOAK
Transtorno alimentariorik ohikoenak alergiak eta intolerantziak dira. Askotan nahastu egiten dira bi kontzeptuak. Orain aztertuko ditugu: Alergiak: Alergiak sortzen dira, sistema inmunitarioak sustantzia baten (arrotza izango balitz moduan) aurrean bere kontrako antigorputzak sortzen dituenean.
Alegiek gorputzeko edozein atalari eragin diezaiokete: -
Digestio aparatuari eragiten diotenean, kolikoa, diarrea, bomitoak, indigestioa, estreñimiento... sor daitezke.
-
Azalari eraginten diotenean, gorritasunak, atal bat haztea... gerta diateke.
-
Arnas aparatuari eragiten diotenean, fatiga, antsietatea... sor ditzake.
Janari alergikoenak hauek dira: behi esnea, soja, arrautza, arraina, fruitu lehorrak, garia, mariskoa, marrubiak, tomateak, txokolatea... Haurrak txikiak direnean, hau da, oraindik beraien digestio aparatua heldutasunera iritsi ez denean, helduek baino alergiak izateko arrisku handiagoa dute.
Alergia baten aurrean zera egin behar da: eskolako menutik jaki problematikoak kendu, haurra ezberdina sentitu gabe. Bestalde, garrantzitsua izango da haurrari esatea janari batzuk ezin dituela jan gaixorik jartzen diotelako. Intolerantzia:
Intolerantzia alimentaria zera da: alimentu edo janari zehatz bat digeritzeko ezintasuna. Honek, gorputzean erreakzio bat sortzen du, baina aurreko kasuan ez bezala, intolerantzia kasuetan ez dira antigorputzak sortzen.
Intolerantziarik ohikoenak hauek dira:
199
- Intolerantzia laktosari: esnean dagoen azukrea digeritzeko ezintasuna dute. Kasu honetan, pediatrak esan beharko du behi esnea ze beste produktutaz trukatu: esne bejetala, sojan oinarritutako esnea... - Intolerantzia glutenari (gaixotasun zeliakoa): kasu honetan, zerealetan dagoen proteina (gluten) ezin dute jan. Glutena jaten ez bada, ez dago arazorik.
Intolerantzien kasuan garrantzitsua da kontutan hartzea:
Saiatu haur horri besteek jaten duten janari bera ematen, desberdina sentitu ez dadin.
Glutenarik gabeko janariez ordezkatu (pasta...)
Glutenik gabeko ogia erabili.
Enbutidoak, edo bestelako erositako produktuak kontsumitu aurretik, begiratu ongi etiketari.
Familiak eskolari haurrak egoera berezitan (urtebetetzea, festa...) jan dezakeena emango dio.
Txangoak edo kanpaldiak egiterako garaian, komeni da denek jan dezaketen menua aurrez zehaztea.
3.3) DIETARI ERAGITEN DIOTEN GAIXOTASUN KRONIKOAK EDO TENPERALAK Gaixotasun kronikoak: diabetesa Diabetesa, gorputzak nahikoa intsulina (odoleko azukrea kontrolatzen duena) ekoizten ez duenean sortzen da. Glukosa behar-beharrezkoa da gorputzeko zelula guztiei konbustiblea emateko.
Haur diabetiko bat gelan dugunean zera egin behar dugu: - Maiz jan, azukre maila gehiegi jaitsi ez dadin. - Goxokiak eta azukrezkoa janariak ekidin. - Jaten dituen janarien kantitatea orekatu injekzioaren bidez sartzen den intsulinarekin. - Aparato baten bidez, odolean duen azukre maila maiz kontrolatu. Azukre maila baxua badu azukrea eman (zumoak, janaria 200
aurreratu...); azukre maila altua badu, ariketa fisikoa, jatordua luzatu, insulina injektatu...
Haur diabetiko bat dugunean gelan, zer behar dugu zentroan? -
Kontaktoko telefonoa: familia, medikua...
-
Gelan azukrea duten janariak eduki.
-
Gelan azukrea neurtzeko aparatua izan behar da, eta baita hozkailu batean intsulina eta jeringila.
-
Txangoa egin behar dugunetan, aurreko dena eraman behar da, eta baita bada ezpada janaria prestatuta.
Gaixotasun tenporalak: arazo digestiboak Badira arazo digestibo batzuk nahiko arruntak direnak: diarrea, estreñimiento, nauseas, bomitoak... Arazo digestibo hauek, dieta egoki batekin konpontzen dira. 3.4) ALTERACIONES EN LA CONDUCTA ALIMENTARIA
Gaur egunean, bi gaixotasunei buruz hitz egin dezakegu janari edo elikagaian jarrera edo portaerari buruz ari garenean: anorexia eta bulimia. Bi gaixotasun hauek, nerabezaro garaian diagnostikatzen dira, beraz ez Haur Hezkuntzan. Hala ere, Haur hezkuntzatik janariaren inguruko jarrera edo portaera egokiak barnera ditzaten saiatu behar gara, gero etorkizunean horrelako arazoak izan ez ditzaten. Anorexia: gaixotasun bat da, eta bere sintomarik nagusiena, pisuaren galtze progresiboa da, eta zenbaitetan, desnutrizio larri batetaraino iristen dira. Gaixotasun honen sorrera, haurrak beraien gorputzarekin gustura ez daudenez, flakatu egin nahi dutela pentsatzean datza. Haurra argaltzen ari den neurrian, oraindik gizena ikusten da, eta bere buruarekiko duen insatisfazioa handitu egiten da.
Bulimia: trastorno honen ezaugarririk nagusiena, janari kantitate asko jatean datza, eta ondoren, pisua jaitsi nahian, portaera desegokia izatean (bomitoak probokatu, gehiegizko ariketa fisikoa, barau egitea...)
201
3.5)
APETITOAN
ALTERAZIOAK
PRODUZITU
DITZAKEEN
BESTE
EGOERA BATZUK. Egokitzapen aldian: Haurrarentzat oso une delikatua da egokitzapen aldia, zeren bere familiarengandik urruntzen da. Haurrak denbora bat behar du egokitzeko, eta hezitzaileok errespetuz aktuatu beahr dugu eta atentzio indibidualizatua eskaini behar dizkiogu eguneko une garrantzitsuenetan. Janari kontuei dagokienean, zera kontutan hartu behar dugu: -
Jatordua une atsegina dela transmititu, inoiz ez angustiosoa.
-
Ez obligatu haurra, ez dezala negarrez jan.
-
Haurrak nahi duen kantitatea jan dezala.
-
Haurrak etxetik dakartzan ohitura edo habitoak jarraitu.
-
Egokitzapen aldian ez sartu alimentazioan aldaketak.
-
Plateretan kantitate gutxi jarri, eta errepikatzeko aukera eman.
-
Ulertu eta errespetatu haurrei gertatzen zaiena, adibidez erretxazoa. Eman denbora hori gainditzeko.
-
Ez da presa egongo jateko, baina jatorduak gehienez ordu bat iraun behar du.
Haurra gaixo dagoenean: Haur bat gaixorik dagoenean zaila da ongi jan dezala lortzea. Kasu hauetan, jaten eta digeritzen errazak diren janariak prestatuko dizkiogu (oilaskoa, arrain egosia, zopa, tortila...). Likido asko eman edateko.
202
4)JATEKO GARAIAK MOMENTU HEZIGARRIAK BEZALA.
Jatea, behar natural bat da, baina faktore batzuk kontzepzio hau aldarazi dute: - Gertaera sozial eta kulturalek, jatorduei garrantzia kendu die, askotan, korrika eta presaka jaten da eta aspektu nutrigarria baloratu gabe. Bestalde, jatorduarekin disfratatzeko garaia ere desagertzen ari da, zeren, gero eta gehiago erabiltzen dira beste distrazio batzuk: telebista. - Bestalde, familia batzuk gehiegi babesten dituzten beren seme-alabak, eta autonomia kentzen die bai janari kantitatea erabakitzeko, bai eta janari berriak probatzeko eta deskubritzeko.
Bi gertaera hauengatik, eskolak, ohitura alimentarioak konpentsatzeko une bezala ulertu behar du jatordua (etxean ez dute egiten, nonbait egin beharko dute!).
4.1) ZER SUPOSATZEN DU JATORDUAK HAUR HEZKUNTZAN?
Jatorduaren momentuan, haurraren adinaren eta beharrez arabera, funtzioak aldatu egiten dira:
0-1 urte: behar biologiko baten asetzea da eta helduarekin lehen binkuloa sortzen da. 1-3 urte: lantzen dira ohiturak, habitoak, destrezas, aprendizaiak eta arauak. 3-4 urte: haurren eta helduaren arteko erlazioa eta komunikazioa errazten da. 4-6 urte: elkarbizitzako ekintza bat da, eta estimulatzen ditu erlazio sozialak eta afektiboak. Oraintxe aipatutako kontzeptu bakoitzarengatik, helduok zera kontutan hartu behar dugu:
Behar fisiologikoak:
- Hazkuntza fisikoa, heldutasun fisiologikoa eta neurologikoa posibilitatzea. - Alimentazio anitz, orekatu eta sano bat potentziatzea. - Adin bakoitzaren beharretara egokitzea. - Helduarekin erlazio afektibo bat mantentzea (erlajatua, gertutasuna...) 203
- Dietetan malgutasuna, familiaren eskaerei eta haurren adin eta egoeren arabera. Beraz, ohituretan, habitoetan baloreetan... dituzten aniztasunari erantzun. - Janaria ez da instituzionatu behar, hau da, haur bakoitzak bere erritmo, behar eta janari kantitateak nahi ditu. - Haurren antsietate maila jaisteko, familia eta hezitzaileen artean informazio trukatu behar da, konfidantza sor dadin.
Ohitura, destrezas eta aprendizaiak: - Haurren parte hartzea bultzatu behar da beraien alimentazioan. - Janari kontuetan gero eta erantzukizun handiagoa hartu dezatela haurrek. - Helduen eskuhartzearen maila gero eta txikiagoa izan behar da. - Jatorduetan sortzen diren arazoak konpondu. - Jatordua hezkuntza errekurtso bat da, non kontzpetuak, prozedurak, jarrerak ikasten dituzte, eta garatzen dira fisikoki, afektiboki, intelektualki eta sozialki. - Dieta poliki-poliki zabaldu eta jaki berriak sartu. - Ohiturak: garbitasuna, postura egokia, alimentazio osasuntsua. - Motrizitate fina: begi-eskuen arteko koordinazioa, pinza, tresnen (goilara...) erabilera. - Ahozko adierazpena beharrak eta nahiak adierazteko garaian.
Elkarbizitzako ekintza: - Beste lagun eta helduekin erlazioak egin. - Habito sozialak eta elkarbizitzako arauak landu. - Janariarekiko motibazioa (disfrutatu: jateko plazerra eta sozializatzeko garaia da)
204
- Taldean lan egin eta kolaboratu erantzukizun txiki batzuekin (mahaia prestatu, garbiketa, zerbitzatu...) - Identitate kulturala txertatu menuetan, janarietan, aurkezpenean...
205
4.2) 0-6 URTE BITARTEKO HAURREKIN LANTZEKO EJEAK.
Orain arte behin baino gehiagotan aipatzen aritu garen ideiak, hezkuntza programazioan antolatu behar ditugu, eta hauek izango dira jatordu garaian haurrekin lan egiteko ejeak: Gorputzaren dominioa: -Posturaren kontrola -Gaitasun motrizak -Alimentatzeko moduak -Zentzuen garapena
Ohiturak: -Kolaborazioa -Ekintza soziala da -Garbitasuna -Arauak
Autonomia: -Segurtasuna eta autoestima -Arazoen konponketa -Hizkuntza
Espazioa eta materialak: -Materialak -Espazioa -Denbora
206
4.3) HELDUEN ESKUHARTZEAREN PAUTAK
Ikastetxeko irakasle taldeak aktuazio pauta edo irizpide batzuk adostu behar ditu klima egokia bat sortzeko, koordinaziorako eta ohitura onak ikasleengan indartzen laguntzeko. Hauek izango lirateke irizpide nagusienak:
Jarrera firma, maila malgua: afektuzko giro batean haurrekin paktoak egin.
Ahotsaren tono baxua erabili, oihukatu gabe.
Mezu positiboak bidali jatorduaren eta janarien inguruan.
Ez behartu inoiz haur bat jatera, eta ez erabili biolentzia ekintzak (behartu, zigortu, amenazatu...)
Ez exigitu haurrak ahal duena baino gehiago, ez kantitateari dagokionez, ez eta autonomi pertsonalari dagokionez ere.
Haurrekiko errespetuzko jarrera agertu: inoiz ez eman haur bati jaten bizkarretik (batez ere haur txikiei), itxaron berak ahoa ireki arte, galdetu zenbat nahi duen, laguntzerik nahi duen, bere altueran jarri...
Haurren arteko komunikazioa eta erlazioak erraztuko ditugu, alegia, jatorduan hitz egitea zerbait ohikoa izan dadila.
Jantokiko heldu guztien artean pauta batzuk zehaztu arazoa agertzen den egoeretan denek modu berean erantzuteko.
Saiatu haur guztiek jaki berriak proba ditzatela (nahiz eta soilik goilarakada bat izan), zeren gustua ere hezigarria da.
Osasun arazoengatik edo arrazoi kulturalengatik sortzen diren ezberdintasunak atenditu.
Menuak egiteko, adin bakoitzeko haurren behar nutrizionalak ezagutu. 207
Haurrarekin dugun erlazioan jarrera erlaxatua agertuko dugu, arazoetara ez iristeko.
Kontraesankorrak diren egoerak ekidin (adib. jakin badakigu mantso jan behar dela eta ongi mastikatu behar dela, beraz, ez esan “ea nor den jaten txapelduna”!)
Garbitasuna zaindu (batez ere haur txikien kasuan), eta jakien tenperatura ere kontrolatu.
4.4) JANARIAREKIN ERLAZIONATURIKO BESTE ESPERIENTZIA BATZUK
Jatorduko garaia eta elikagaien balore nutrizionala lantzerako garaian, beste ekintza batzuk ere landu daitezke aldi berean. Esate baterako, ekintza hauek:
-sukaldaritza tailerra -irakurketa-idazketa -plastika -ekintza logiko-matematikoak
208
4.4.1) SUKALDARITZA TAILERRA
Haur txikien kasuan, sukaldaritza tailerretan zera lortu nahi da: haurrek janariekin manipulatu, ikertu, behatu, arazoak konpon ditzatela, zentzuak gara ditzatela... eta batez ere, egunerokoa den ekintza honetan parte hartu dezatela eta disfruta dezatela; eta bidez batez, garbitasunaren eta alimentazioaren inguruko ohiturak barnera ditzatela.
Proposatuko ditugun ekintzak erlazionatuta egongo dira:
Habilitate edo gaitasun manualekin: (erroskilentzat masa egin)
Zentzuekin: entsaladari olioa, binagrea eta gatza bota, zumoak egin, fruta mazedonia...
Jakiak naturalki diren moduan ezagutu, eta baita prestatu ondoren ere.
Garbitasunezko ohiturak garatu: bai pertsonalak eta bai material eta espazioari dagozkionak ere.
Normalean irakaslearekin prestatzen dituzten janariak hotzak dira, baina segun eta zein den haurren adina, jaki batzuk labean presta daitezke eta ondoren gelara eraman postre edo merienda moduan jateko.
Sukaldaritza tailer honetan lantzen den lehen gauza, espazio, objetu eta materialak ezagutzea eta familiarizatzea da; eta baita, erabilera arauak ikastea ere. Horren ondoren, tailer bakoitzak garatuko den ekintzaren programakuntza egin behar da (egun berean hasi eta bukatzeko tailerra izan behar da).
Proposatzen diren ekintzen zailtasun edo konplexutasun maila ezberdina izango da haurren adinaren arabera: sinplenetik konplexuenera egingo dira: frutak exprimitu, janariak ezagutu, entsaladak prestatu, reposteria (masa), pasteleriko “manga” erabili, rodilloa, zabaldu (untar) (nozilla, mantekilla...), eta tenperatura aldaketak sortutako aldaketa fisikoak behatu (helatua)...
4-5 urtekin, errezetak elabora daitezke, eta osagaiak idatzi ondoren gelara edo etxera eramateko.
209
4.4.2) IRAKURKETA-IDAZKETAKO EKINTZAK
Janaria edo otorduak motibazio moduan erabil daitezke hizkuntza lantzeko, lehenengo ahozkoa eta ondoren idatzizkoa. Janari izenekin, bazkaria prestatzeko erabiltzen diren ontzien eta tresnen izenekin... ekintza ezberdinak egin daitezke: asoziatzekoak, adierazpenezkoak, irakurketa, idazketa... Adibidez, gelan liburu bar sortu non janarien argazkiak dauden, izenak argazkiekin erlazionatu behar dituzte, serbilleteroari bakoitzak bere izena ipini, egun horretako menua idatzi...
4.4.3) PLASTIKAKO EKINTZAK
Janaria edo otorduak motibazio moduan erabil daitezke plastika lantzeko. Ekintza ezberdinak plantea daitezke: janarien marrazkiak egin, bazkaltzeko unearen marrazkiak egin... Edo baita, jatordu unean erabiltzeko serbilleteroak egin, mantel indibidualak...
210
4.4.4) EKINTZA LOGIKO-MATEMATIKOAK
Jatordua oso une egokia da kontzeptu logiko-matematikoak lantzeko:
kantitateari dagokionez: i. gehiago (zerbitzatu bi, hiru...; bi kutxarada gehiago) ii. gutxiago iii. asko (zenbat gara bazkaltzeko? Kontatu) iv. gutxi (5 gera jateko, 4 plater hartu ditut, =1 falta zait)
denborazko kontzeptuei dagokionez: i. plateren ordena eta sekuentzia ii. egunean zehar jatorduen sekuentzia
espazioari dagozkion kontzeptuei dagokionez: i. mahaia kubiertoen eta edalontziaren posizioa (aurrean/atzean, ezkerrean/eskuinean...)
4.5) ANTOLAKUNTZAZKO IRIZPIDEAK
Jangelaren funtzionamenduari buruz arau edo irizpide batzuk adostu behar dira: -
Jangela erabiliko dutenen ezaugarriak ezagutu eta aztertu: adina, jateko erritmoa...
-
Jangelako arduradunen funtzionamendua eta antolakuntza: lanak banatu, haurrei atenditu...
-
Jateko espazioa: paretak apaindu, aspektu fisikoak (argitasuna, bentilazioa, zarata...), haurren kokapena...
-
Materiala: mahai eta aulkiak altura egokian egon behar dira haurrak eroso egoteko, eta beharrezko tresnak eskuragarri izan behar dituzte...
-
Denbora: zentroko ordutegiaren arabera, jangelak ordutegi bat edo beste izango du. Jateko denborari gehienezko denbora topea jarri...
-
Haurrak taldekatzeko irizpideak: adinaren arabera...
211
4.6) FAMILIEKIN LANA
Familiei maiztasun batekin informatu behar zaie jangelako funtzionamenduari buruz eta bere seme-alaben garapenari buruz.
Kontutan hartu beharreko aspektuak hauek dira:
Menuak ezagutu ditzatela, eta menuak eratzerakoan kontutan hartzen diren irizpideak ere ezagutu ditzatela.
Jangelako arauen berri izan dezatela, eta baita bertan lantzen diren ohituren berri ere.
Arazo puntualetaz informatzeko bidea edo estrategiak zehaztu.
Portaera edo ohitura arazoak agertzen dituzten haurren familiekin maiztasun batekin elkartu eta koordinatu (tutoritza indibiduala)
Familientzat emanaldi formagarriak antolatu (espezialistak hitz egin dezala alimentazioaren eta nutrizioaren inguruan).
212
ONDORIOAK
El momento de la comida requiere un planteamiento educativo que ayude a los niños a progresar desde la mera satisfacción de una necesidad básica, hasta llegar a ser un hábito de convivencia en el marco social en el que se desenvuelven. Los educadores y padres deberán compartir los objetivos educativos y coordinar sus acciones en torno a los ejes de trabajo expuestos: dominio corporal, hábitos, autonomía y espacios-materiales. Es indispensable, igualmente, compartir actitudes ante los niños, lo que les facilitará su avance y superación de las pequeñas dificultades que puedan aparecer en este proceso de aprendizaje. Hay que recuperar el hecho de comer como una necesidad natural y el comedor escolar puede ser el espacio adecuado para incorporar planteamientos pedagógicos y de educación para la salud; y la etapa de Educación Infantil, en plena coincidencia con la afirmación de hábitos, es el marco idóneo para favorecer la formación de un comportamiento alimentario de los niños, con la coordinación del entorno familiar y escolar. 10. GAIA
HEZIKETA SEXUALA HAUR HEZKUNTZAN. NORBERE SEXUAREN DESKUBRIMENTUA ETA IDENTIFIKAZIOA. NESKA ETA MUTILEN ROLEN ERAIKUNTZA. GENERO DISKRIMINAKETA EKIDITEKO HEZKUNTZA ESTRATEGIAK.
213
SARRERA
1) HEZIKETA SEXUALA HAUR HEZKUNTZAN. 1.1. ZER DA SEXUALITATEA? 1.2. SEXUALITATEAREN DIMENTSIOAK 1.3. HAUR SEXUALITATEA 1.4. HAUR SEXUALITATEAREN GARAPENA AZALTZEN DUTEN TEORIAK 1.5. PORTAERA, MANIFESTAZIO ETA HAUR SEXUALITATEAREN ARAZOEN EBOLUZIOA.
2) NORBERE SEXUAREN DESKUBRIMENTUA ETA IDENTIFIKAZIOA. 2.1.
IDENTITATE SEXUALAREN ETA
GENEROAREN ROLAREN
BARNERAKETA.
3) NESKA ETA MUTILEN ROLEK ERAIKUNTZA. 3.1. ROL SEXUALA ETA GENEROAREN ROLA 3.2. APRENDIZAI VICARIO: EREDUAK 3.3. NOLA ERAIKITZEN DIRA NESKEN ETA MUTILEN ROLAK?
4) GENERO DISKRIMINAKETA EKIDITEKO HEZKUNTZA ESTRATEGIAK. 4.1. HAUR HEZKUNTZAKO IRAKASLEEN JARRERA 4.2. FAMILIEKIN ERLAZIOA 4.3. CURRICULURA IRISTEKO BI SEXUEN ESKUBIDE BERDINTASUNA 4.4. EKINTZAK
5) ONDORIOAK
214
SARRERA
Zehar lerroetako gai bat jorratuko dugu gai honetan, alegia, heziketa sexuala eta heziketa, bi sexuek duten aukera berdintasuna bezala ulertuta. Beraz, identitate sexualaren garapena ezagutuko dugu, eta praktikara eraman ditzakegun hezkuntza estrategia batzuk aipatuko ditugu. Lehenik eta behin, garapen sexualaren alderdi biologikoa eta psikosoziala ezagutu ditugu. Sexualitatea, gizakiok jaiotzetik dugun zerbait bezala ulertzen dugu. Ondoren, sexualitatearen garapenean autore edo teoria ezberdinek diotena esplikatuko dugu, zeren azalpen hauei esker, alde batetik, helduen sexualitatea uler dezakegu; eta bestetik, garapen sexuala modu natural batean garatzen uztea zein garrantzitsua den azpimarratuko dugu, hori arazo bat izatera iritsi gabe, eta bizitzarako eta zoriontasunerako horrek duen garrantzia azpimarratuko dugu.
Gai honekin lotuta zenbait kontzeptu erabiltzen dira, eta bereizi beharko ditugu: biologikoa, sexua, identitate sexuala edo kulturala, rola, generoaren identitatea... Kontzeptu guztiak ezberdinak dira, eta oso garrantzitsuak dira pertsona gizartean egokitu eta barneratu ahal izateko.
Hezitzen ari garenean, ezinbestekoa da sexista ez den ikuspegia izatea. Berdintasuna bultzatu behar dugu neska eta mutilen artean.
215
1) HEZIKETA SEXUALA HAUR HEZKUNTZAN.
Haur Hezkuntzan sexualitateak izaera global eta zeharkakoa du (zehar-lerrora), eta oso lotuta dago izaera afektiboarekin eta erlazionalarekin. Hezkuntzako curriculumak edo praktika kontutan hartzen badugu, gai hau “norbere gorputzaren ezagutza eta ingurukoen ezagutzarekin” lotuta egon da. Beti, haurren beharretatik abiatu behar gara, eta garapenak berezkoak dituen ezaugarrietatik.
0-3 urte bitarteko haurrengan, garrantzitsuena izaera afektiboa eta erlazionala lantzea da, eta horregatik, programazioak egiten dira norbere gorputzaren ezagutza, giza eskema, autoestima eta autokontzeptua lantzeko. Curriculumeko dekretuetan begiratzen badugu, heziketa sexuala arlo honetan aipatzen da “identitate eta autonomia pertsonala”, edo baita “norbere gorputzaren ezagutza eta kontrola”.
3 eta 6 urte bitarteko haurrengan, heziketa sexuala antolatu eta landu daiteke arlo moduan, eta horretarako, programazio didaktiko bat egin
beharko da helburu eta
edukiekin.
1.1. ZER DA SEXUALITATEA? Sexua, sexualitatea eta sexuación ezberdindu egin behar dira:
Sexua: giza espeziearen ezaugarri anatomikoa eta fisiologiko bat da. Genetikoki determinatuta dator eta organo sexualak dira osatzen dute. sexua oso lotuta dago gizakiak sortzearekin.
Sexuación: gizaki edo pertsona guztiak sexuatuak gara jaiotzen garen momentutik, hau da, sexua badugu sortzen garenetik. Sexualitatea: sexua bizitzeko, esperimentatzeko eta sentitzeko gaitasuna da. Hemen sartzen dira plazerra, afektua, komunikazioa, erreproduzioa... Sexualitatea eraikiko da bakoitzak dituen esperientzia pertsonalen arabera, duen informazioaren arabera, eta gizartean uzten edo debekatzen dionaren arabera. Ez daude bi sexualitate berdin, pertsona bakoitzak bere sexualitatea du.
216
Oinarrizko hiru funtzio ditu:
-
Pertsonen artean erlazioa eta komunikazioa bideratu; nahien, desioaren, maitasunaren,
maitemintzearen,
afektuaren,
intimitatearen
edo
konpromezuaren bidez. -
Plazerraren eta ongizatearen iturri da.
-
Gizaki berriak sortzen ditu, hau da, giza espeziearen erreproduzioa egiten du, biziraupena.
1.2. SEXUALITATEAREN DIMENTSIOAK
Sexualitatea landuko dugu zeren kontzeptu horren barnean beste biak ere badaude. Sexualitatearen barnean dimentsio edo arlo biologikoa eta arlo psikosoziala bereiz ditzakegu:
DIMENTSIO BIOLOGIKOA
Sexualitatearen oinarria edo ardatza biologikoan dago. Gizaki sexualak gara estrukturan eta funtzioetan: gizonak hala emakumeak. Genetikoki beraz, ezberdinak gara: kromosoma XX edo XY, hormona ezberdinak, alua edo zakila, ahotsa, gorputzean ileak, tamainoa, giharren indarra...
DIMENTSIO PSICOSOZIALA Gure psiquismo, antolakuntza soziala eta kulturalari egiten dio aipamena.
Gure psiquismoa: Identitate sexuala da, hau da gizona edo emakume sentitzen gara, eta horren arabera bizitzen edo esperimentatzen dugu: deseo sexualaren orientabidea, interesa, erakarpena, fantasia sexualak, portaera sexualak... Haurrak ere, oso txikitatik interes sexuala agertzen dute, eta interes sexualaren arabera portaera edo sentimendu batzuk agertzen dituzte: galderak egiten dituzten, autoexploratzen eta behatzen dira, teoria sexual
217
propioak sortzen dituzte, emozioak eta sentimenduak agertzen dituzte sexuarekin eta plazerrarekin lotutakoak (ukitu, laztandu, muxukatu...).
Gure antolakuntza soziala: Generoaren identitate bat ere barneratzen dute haurrek txiki-txikitatik. Haurra jaiotzerako ere zehazten hasten da: logelaren apainketa, sehaskako arropa, jantziak eta bere koloreak, jokoak, afizioak, pentsamenduak... Guzti honek genero identitate bat sortuko du. Gurasoek eta gizarteak, txiki-txikitatik erakusten die haurrei gizona edo emakumea izateko eredua (portaera, ezaugarriak...) zein den.
Gure kultura eta gizartea: Sexualitatea zerbait soziala ere bada, eta horregatik gizarteak berak erregulatzen edo arautzen du: arauak (debekuak, zigorrak...), ohiturak, tradizioa, erlijioa (birjintasuna), legeak (abortoak...), baloreak. Guzti honek, gizartearen moral sexuala definitzen du.
1.3. HAUR SEXUALITATEA
Sexualitatearen funtzio bakarra gizaki berriak sortzea dela pentsatzen bada, haurrek sexualitaterik ez dutela ondorioztatzen da. Baina, sexualitatea gizaki guztiok jaiotzetik dugun izate bat dela eta funtzio ugari dituela pentsatzen badugu, adin bakoitzak sexualitate ezberdin bat duela ondorioztatzen da.
Zertan ezberdintzen da haur sexualitatea helduen sexualitatetik?
-
Haurtzaroan ez da existitzen erreproduzitzeko gaitasuna.
-
Sexu organoen tamaina ezberdina da haur batetik heldu batera, bularren garapena, ahotsaren aldaketa... nerabezaroan.
-
Haurtzaroan atrakzio fisikoa gutxi definituta dago edo intentsitate txikia du.
-
Haurtzaroan plazerraren sentsazioak nahasgarriak (difusas) dira, ez dira oso espezifikoak. Afekto, ternura, kontaktoarekin... lotuta.
-
Haurrek beraien sexualitatea adierazten dute joko sexualen bidez (joko sinbolikoa: medikuetara jolastu, besteen gorputza behatu...). 218
-
Haur Hezkuntzan kuriositate asko dute sexuarekiko eta galdera asko egiten dituzte:
Ezberdintasun anatomikoei buruz: neska/mutil arteko ezbredintasuna, aita/ama, neskek nondik egiten dute pisa?..
Jatorriari buruzko galderak: nondik gatoz, haurdunaldia...
Portaera sexualei buruzkoa: zergatik musukatzen dira?...
Galdera guzti hauei momentuan modu natural batean erantzun behar zaie, honela, konfidantzazko eta komunikaziozko klima bat sortuko da. Komenigarria da informazio zehatza ematea, ez eskatzen dutena baino gehiago, ez eta eskatzen dutena baino gutxiago, ezkutuka, ez entzutearena... 1.4. HAUR SEXUALITATEAREN GARAPENA AZALTZEN DUTEN TEORIAK
Haurren garapen sexualaren inguruan aztertu duen teoriarik garrantzitsuena psikoanalitika da, eta bere buru Sigmund Freud dago. Gainera, garapeneko etapa bakoitzaren deskribapen bat egiten du, eta haur sexualitatea ulertzeko teoria bat sortu zuen (pertsonalitatearen egitura moduan ulertuta). Badira beste ikerketa eta teoria batzuk ere: konduktismoa (Bandura), antropologikoa, eta teoria kognitiboa (Piaget).
1.4.1.PSIKOANALISIA
Freudek sexualitatea jartzen du gizakien portaera guztien oinarri edo iturri motibatzaile moduan. Sexualitatearen indarrari “libidoa” esaten dio, eta gizakion indar konstante eta natural bat da; eta bere helburua, plazerra aurkitzea da. Libidoa, beraz, plazerraren printzipioarekin erregulatzen edo arautzen da, eta haurraren garapen etapa bakoitzean, gizartean onartutako arauen arabera plazer hori satisfatzen ikasi behar du, edo gizarteak onartzen ez badu erreprimitu egingo du... Hasieran, bultzada sexual hori edo libidoa, sujeto norberarengan zentratzen da; eta beranduago, besteengan zentratzen da. Haurrek, bere garapenaren une batean, beste sexukoa eskuratzeko deseo sexuala izaten dute, eta deseo hau tabu sozial eta unibertsala da. Gizartearen erantzun honi segun eta nola erantzuten dion, helduen sexualitatearen garapena definituko da. 219
Bultzada sexuala eta libidoa ezberdina da etapa batetik bestera. Horregatik, libido horren oinarria segun eta zein den, eta zona erogenoa segun eta zein den, etapa batean edo bestean egongo da haurra. Egoera guzti hauetan gatazka edo arazo batzuk sortzen dira, eta horiei aurre egiten ikasi beharko du haurrak. Gatazka hauei segun eta nola aurre egiten dien, pertsonalitate mota bat edo beste bat definituko da.
Autore honen ustetan, pertsonalitatearen garapenak bost fase ditu, eta sexualitatearen garapenarekin oso lotuta dago. Haurtzaroko sexualitatearen ezaugarri bat hauxe da: sexualidade pregenitala edo autoerotikoa dela; hau da, plazerra, garapen fase bakoitzean desberdina den zona erotikoaren auto estimulazioan datza. Beraz, segun eta gorputzeko zein atal den plazerra ematen duena eta segun eta esperientzia hauek nola bizitzen diren (satisfazioa edo frustrazioa), pertsonalitatearen egitura horren araberakoa izango da.
0-6 urte bitarteko haurrek, pertsonalitatearen garapeneko bost etapatatik hiru adin tarte horretan jasaten dituzte. Hauek dira hiru fase horiek:
-Aho fasea (0-1 urte) -Uzki fasea (1-3 urte) -Fase genitala (3-5 urte) -Latencia fasea (6tik pubertaterarte, horregatik ez dugu azalduko) -Genital fasea (pubertate garaia, horregatik ez dugu azalduko)
a)Aho fasea (0-1 urte): ahoa organo pribilegiatua da plazerrerako eta ezagutzara iristeko. Plazerra ematen dion organoa ahoa da. Ahoaren bidez haurrak objetuak ezagutzen ditu. Elikagaiak ahotik sartzen ditu. Fase autoerotikoa da, non errealitatea eta gizarteko arauak kontutan hartu gabe, bere nahien satisfazioa aurkitzen duen.
Fase honetako manifestazio edo agerraldi batzuk hauek dira: -
Haurra eta amaren artean “relación de fusión”.
-
Autoerotismoa txupaketa, janari eta kontaktu korporalen bidez. 220
-
Plazer handia ematen dio alimentazioa, bularra hartzeak, laztanek, besoetan hartzeak, atentzioak... Eta alderantziz, hori guztia ez egiteak frustrazioa sortuko dio.
b)Uzki fasea (1-3 urte): plazerra ematen dio organoa uzkia da, eta plazerra ematen dio kakak eusteak eta kanporatzeak.
Fase honetako manifestazio edo agerraldi batzuk hauek dira: -
Kaka eta pixa egitea, edo eusteak (retener) plazerra sortzen dio. Esfintereen kontrolak oso paper garrantzitsua jokatzen du, eta arazo iturri izan daiteke haur eta helduaren artean, zeren helduak kontrol hori exigituko dio.
-
Sexuen ezaugarri anatomiko ezberdinengatik kuriositatea agertzen dute.
-
Atentzio gune izan nahi dute haurrek, eta horregatik, besteak manipulatzen dituzte esfintereen kontrol (opari gisa) edo deskontrolaren (erretxazoa) bidez.
c)Genital fasea/ fase falikoa (3-5/6 urte): bere organo genitalek atentzioa deituko die, bere organoak manipulatuz gozatuko du, hau da, masturbatuz. Bere sexu organoekiko kuriositatea izango du, baina baita besteen organoekiko ere. Honela, ezberdintasunak deskubrituko ditu eta sexu batekin identifikatuko da. Beldurra sentitzen du sexu-organo hauek galdu ditzakeela pentsatzean. Mutilen kasuan adibidez, beraien sexu organoa ez dute neskengan ikusten, eta horregatik, beraiena galde egin dezaketela pentsatzean angustia sentimendua jartzen zaie. Aldiz, nesken kasuan konplejua sor dezake mutilen sexu-organoa ez dutela ikustean. Gainera, etapa honetan, honelako gaiez kezkatzen hasten dira: amodioa egitea, haurdunaldia...
Hau guztia horrela izanik ere, etapa honetan pertsonalitatearen formakuntzan gehien kezkatzen edo interesatzen duen gaia Ediporen konplejua (Elektra edo Cain) da. Segun eta arazo hau nola konpontzen duten, bere heldutasuneko sexualitatea definituko du. Edipo, Elektra eta Cain konplexuek haurrengan
sentimendu
hauek
sortzen
ambibalentzia. 221
dituzte:
angustia,
tentsioa
eta
Edipo konplejua: konplexu honen ezaugarririk nagusiena, aitarengan lehiakortasun sentimendua sortzen dela da, eta amarengan zentratzen dira afektuzko sentimenduak. Semeak bere aita “mehatxu” bat bezala ikusten du, aitak amaren afektua kenduko diola uste du, eta aita beraien erlaziotik baztertzen saiatzen da.
Elektra konplejua: Ediporen konplejuaren aurkako egoera da, hau da, alabak lehiakortasun sentimendua sortzen du amarengan, eta aitarengan zentratzen dira afektuzko sentimenduak. Alabak bere ama “mehatxu” bat bezala ikusten du, amak aitaren afektua kenduko diola uste du, eta ama beraien erlaziotik baztertzen saiatzen da.
Caín konplejua: Familian anai-arreba gehiago existitzen badira, anaiekiko lehiakortasun, mehatxu sentimendu hori sortzen da.
Denborarekin ordea, errealitatea gailendu egiten zaio plazer eta nahiei, eta azkenean, haurrek onartu egiten dute bere gurasoen artean dagoen erlazioa, eta beraiek aita edo amarekin duten erlazioa ezberdina dela; eta horregatik ez dutela gutxiago maitatzen. Sentimendu honetaz kosziente direnean, sexu bereko bere progenitorearekin (alaba-amarekin, eta semea-aitarekin) identifikatzen hasten dira, eta honek eragin positiboak ditu identitate pertsonalaren garapenerako. Beraz, lehen bere etsai moduan ikusten duenarekin identifikatzen da orain, eta hori oso aberasgarria da bere pertsonalitatearen garapenerako (identitate pertsonalerako).
Hauek dira fase genitaleko beste manifestaldi batzuk: -
Organo sexualak deskubritzen ditu eta kuriositate handia du beraiek exploratzeko.
-
Gorputza da plazerraren iturri, horregatik, genitalak manipulatzen ditu, bere gorputza erakus-arazten du...
-
Kuriositate sexual handia du, horregatik galdera asko egiten ditu.
-
Identitate sexuala, eta sexu generoa barneratzen dira.
222
Freud-en ustez, oso garrantzitsua da nola bizitzen diren etapa haueta-ko bakoitza, arazoak suertatzen badira, haurra oraindik gainditu ez duen etapa horretan “ataskatuta” geratzea gerta daiteke (adi. aho faseko beha-rrak ongi gainditu ez dituen haur batek, ondorengo etapetan fijazioa izan dezake aho etapako zerbaitekin: behatza txupatzea, objetuei koska egitea..), edo atzeko etapa batera bueltatzea (adib. 5 urteko haur batek anai txiki bat izan du, eta 5 urteko hori berriro esfintereak deskontrolatzen hasi). 1.4.2.ANTROPOLOGIAREN EKARPENAK
Egindako ikerketen ondoren, hauek dira antropologiatik egindako ekarpenak: -
Kultura guztietan dago inzestoaren tabua (familiartekoen arteko sexu erlazioak debekatuta daude), eta unibertsala da.
-
Nerabezaro garaia baino lehen, existitzen dira portaera sexual batzuk: joko sexualen praktika, masturbazioak, heldu edo gurasoen praktika sexualak behatzea... Guzti hau ikusita, antropologiak zera dio, ez dagoela sexualitatea bizitzeko modu bakar bat, gizarte eta taldearen arabera aldatu egiten da.
-
Gizarte guztietan daude identitate edo generoaren rolak. Hau da, sexuaren arabera lana ezberdina da, antolaketa jerarkikoa ezberdina da, ekonomikoki ezberdina da... Gizarte guztietan, gizonari prestigio gehiago ematen zaio emakumeei baino, eta beraz, emakumeak menpean daude...
1.4.3. BESTE IKERKETA PSIKOLOGIKO BATZUK
Psikologia alorretik ere ikertu dute haur sexualitatea eta bi ondorio hauek aipa daitezke:
Erlazio afektiboen garrantzia: badago apegoaren teoria bat, zeinak ama eta haurraren artean sortzen den erlazioa berezia dela dioen: konfidantza, protekzioa, segurtasun emozionala eta afektiboa... transmititzen dizkio. Erlazio honek eragina izango du haur horrek bizitzan zehar sortuko dituen erlazioetan.
Identitate sexuala eta generoaren barneraketa: Bandura, eta teoria kognitiboek ikertu dute hau (Piaget, Kolberg)
223
1.5. PORTAERA, MANIFESTAZIO ETA HAUR SEXUALITATEAREN ARAZOEN EBOLUZIOA.
1.5.1. SEXUALIDAD PRENATAL
Haurdunaldia oso etapa garrantzitsua da sexuazioarentzat.
Etapa honetan
ezartzen da sexuaren bereizketa, alegia, kromosoma XX edo XY, eta baita programazio genetiko guztia ere.
1.5.2. SEXUALIDAD PREPUBERAL
Haurra jaiotzen den momentutik: -
Bere organo genitalak formatuta ditu;
-
Gai da emozioak, plazerra... sentitzeko;
-
Gizarteak identitate sexual bat eta rol generoa zehazten dizkio.
0-2 urte bitarteko haurren garapen sexualaren inguruan, bi gauza inportante daude: Gizarteak ezartzen dizkion identitate sexuala eta generoaren rola.
Jaiotzen den momentutik gizarteak, haur jaioberriari identitate sexual bat jartzen dio, eta honekin loturik, baita generoaren rola ere. Honen adibide garbiena, neska bada arrosaz eta mutila bada urdinez jazten dituztela da. Logelaren apainketa ere ezberdina da, joku motak.. Eta guraso edo helduek haur horrekiko dituzten espektatibak ere ezberdinak izaten dira segun eta haur hori neska edo mutila den. Adibidez, mutila bada, negarra gogor egitea, edo oso mugitua izatea ongi ikusten da. Gaur egungo gizartean, espektatiba edo jarrera ezberdintzaile hauek geroz eta gehiago baztertzen ari gara, berdintasuna bultzatuz. Hala oraindik ere, gizarte eta kultura askotan ezberdintasun hori ematen da, eta kasu hauetan, jasotako hezkuntza ere ezberdina izango da (mutilek, noski, abantailak izango dituzte). Apegoarekin dituen erlazioak. 224
Etapa honetan oso garrantzitsua da haurrak bere zaintzaile nagusiarekin (apegoko pertsona pribilegiatua) duen erlazioa. Oso erlazio estua eta berezia izatera iristen dira. Haurra jaiotzen denean, binkulo afektiboak behar-beharrezkoa ditu (batez ere bere biziraupenerako). Haurrak bere apegoko pertsonarekin duen erlazioari esker, oinarrizko konfidantza eta segurtasun emozionala barneratzen ditu, ondoren ingurune fisiko eta sozialarekin kontaktu berriak hasteko. Beraz, apegoko pertsonarekin duen emozio egoera hau izatea ezinbestekoa izango da beste erlazio sozialak izatek. Erlazio sexualak, erlazio sozial modu bat baino ez da. Beraz, garapen afektibo egoki bat (apegoko pertsonarekin duen erlazioa) beharrezkoa izango da garapen sexual on batentzat.
225
1.5.3. 2TIK 6 URTE BITARTERA
2-6 urte bitartean, sexualitatea bizitzen eta garatzen da gorputzeko sensazioen eta apegoko pertsonarekin duen interakzioaren bidez. Adin honetan, haurrak mugitzeko gaitasuna handitzen du, gaitasun sinbolikoa garatzen du, hizkuntza, autonomia.... Helduek ere, haurrak zenbait gauza ikasi behar dituela pentsatzen dute: esfintereen kontrola, ordutegiak errespetatu, haserreak ekidin... Beraz, haurrari ere geroz eta gehiago exigituko die. Guzti honek arazo edo gatazka emozionalak edo afektiboak sortuko ditu bere adin berekoekin, eta baita gurasoekin ere. Segun eta arazo hauek nola gainditzen dituen, bere sexualitatea horren arabera garatuko da. Inposaketa sozialak gehitzea:
Inposaketa sozial bat da haurra apegoko pertsonarengandik urruntzea. Separatzeko prozesu honetan fijazioak, obsesioak edo beldurrak... ager daitezke. Beste inposaketa sozial bat esfintereen kontrola da. Normalean, haurrak bi urte inguru dituenean hasten da kontrol hau, eta haur bakoitzak modu berezian bizitzen du (batzuk nazka sensazioa...). Zeloak:
Haurrak apegoko pertsona konpartitu egin behar dutela ohartzen dira, bai bikotearekin (Edipo edo Elektra konplejoa), edo bai anai-arrebekin (Cain konplejoa). Gure gizartean, haurrak lehen urteetan amarekiko izugarrizko dependentzia du, eta bera galtzeko beldurra izango du. Kuriositate eta interes sexuala
Etapa honetan jabetzen da haurrak neskak eta mutilak (aita/ama) anatomikoki ezberdinak garela. Eta rol sexualak daudela ere ohartzen da. Guzti honekiko izugarrizko kuriositatea du eta galdera asko egiten ditu. Segun eta galdera horiei nola erantzuten zaien, eta segun eta zein rol sexual behatzen dituen, berak sexualitatea modu baten edo bestean bizituko du. 226
Identifikazio edo imitazio ereduak
Haurrek ikusten duten eredu hori imitatzen saiatuko dira. Bizitza sexualari dagokionez eredu errepresibo bat badute, kulpa sentimendua sentituko dute. Aldiz, ereduak sexualitatea lotzen badu bere eremu guztietan plazerrarekin, naturaltasunaz eta adierazpen bide moduan, haurrari bere sexualitate propioa eraikitzen lagunduko dio.
Etapa honetan, prozesurik garrantzitsuena identitate sexualaren eta generoaren rolaren barneraketa da.
-
Identitate
sexuala,
behatutako
eta
esperimentatutako
ezberdintasun
anatomikoetan oinarrituz neska edo mutil bezala autoklasifikatzea da.
- Generoaren rola: gizarteak neska eta mutilei ezarritako paperarekin zerikusia du.
227
1.5.4. HAURREN PORTAERA SEXUALAK
A) Autoestimulazio sexuala:
Haurrak lehen urtetan, bere eskuragarri dagoen guztia exploratzen du, eta batez ere bere gorputza. Sexu organoekiko kuriositate handia du.
Haurrak sexualki autoestimulatu egiten dira. Autoestimulazioa:
- Ekintza natural bat da eta inofensiva, eta beraz, ez zaio duena baino inportantzia gehiago eman behar. Bere praktika hau zuzentzen saiatzen ez bagara, seguraski haurrak berak baztertuko du beste kuriositate bat aurkitzen duenean. Eta aldiz, praktika horien inguruan zerbait esaten badiogu (ez egin, txarra da...)... eragin kaltegarria izango du haurraren sexualitatearen garapenarengan. Autoestimulazioak kalte egiten du, baldin eta haurrari hori egiteagatik kulpa senti arazten badiogu.
- Haur baten autoestimulatzeko praktikak denbora luzez egiten jarraitzen baditu, ikertu egin beharko dugu bere erlazio familiarretaz, zenbat denbora pasatzen duen bakarrik, eta ezer egin gabe... Haurraren intereseko beste ekintza batzuk bultzatu beharko ditugu praktika hori alde batera utz dezan.
B) Joko sexualak:
4 urtetik aurrera hasten dira joko sexualak egiten, joko sinbolikoaren bidez, eta oso ohikoak dira (medikuetara, aita-ama..). Jolas hauen helburua, besteen gorputzak examinatzea da, eta berearekin konparatuz ezberdintasunak aurkitzea. Joko hauen aurrean hezitzaileak indiferentzia agertu behar du, zeren haurren helburua lortu ondoren, jokoa amaitu egiten da. Bestalde, hezitzaileak aukerak eman beharko ditu helburu hori beste modu batzuetara lortzeko: komunean, piszinara joaten direnean...
C) Gorputzeko kontaktua:
228
Maitasuna edo kariñoa adierazteko agerraldi edo manifestaldiak osasungarriak dira. Haurrak kontaktua eta apoio afektiboa beharrezkoak ditu. Naturaltasunez bizi behar dira kontaktuzko erlazioak (musuak, laztanak, gurasoen gorputzen explorazioa...).
D) Exhibizionismoa:
Haur Hezkuntzan askotan gertatzen da haur batek bere gorputza erakutsi nahi izaten duela, eta askotan, bere sexua sobrebaloratu egin delako gertatzen da (adib. etxean behin eta berriz esaten diote mutil indartsua, guapoa... dela....). Une bateko ekintza edo jarrerak direnez, indiferentzia agertuko du irakasleak jarrera hauen aurrean.
E) Helduen erlazio sexualak behatzea:
Haurrei ulertarazi behar zaie gurasoek elkarrekin dituzten erlazioak intimoak direla eta errespetatu egin behar direla. Maitasuna egitea manifestazio osasungarri eta desiragarria dela ulertu behar dute.
229
2) NORBERE SEXUAREN DESKUBRIMENTUA ETA IDENTIFIKAZIOA.
2.1.
IDENTITATE SEXUALAREN ETA
GENEROAREN ROLAREN
BARNERAKETA.
Haurra jaioberria den momentutik, gurasoek haur hori sexuaren arabera klasifikatu egiten dute, eta ezaugarri eta rasgo
estereotipatu batzuk ezartzen dizkie (“es un
machote”, “gizon gogorra izan behar da”, mutilek ez dute negarrik egiten”, “oso maitagarria da”, “ni zainduko nau”).
-
Urte t’erditik aurrera: haurrak hasten dira gizarteak onartutako estereotipo horiez jabetzen, eta horregatik, nahiago dute bere sexukoek erabiltzen dituzten arropak eta jolasak.
-
3 urtetik aurrera: oso barneratuta dute beraiek neskak edo mutilak direla, eta ondorioz, ez dituzte beste sexukoen jostailuak, arropak... nahi. Gainera, askotan arrazoia hau izaten da “ez dut nahi zeren neskena da). Honetaz gain, bere sexua hoberena dela pentsatzen dute, eta beste sexukoa menospreziatu egiten dute, bai beraien jarrera, jolasak...
-
5 urtetik aurrera: beraien identitate eskema betirako dela ohartzen dira, alegia, kanpotik ikusten denak (arropa, jolas mota...) ez duela aldatzen sexua, alegia, sexua zerbait biologikoa dela eta betirako. Kosziente dira mutila dela bere aita bezala, edo neska dela bera ama bezala, eta ondorioz, beraiek bezala konportatu behar direla pentsatzen dute.
Identitate sexuala ez da soilik sexua edo anatomia, baizik eta, gizarteak sexu bakoitzari ezartzen dizkion ezaugarri hauek (orain aipatzen ari garenak). Adin honetako haurrek pentsatzen dute, neska bezala jazten badira, edo neskak bezala jolasten badira, neskan bihurtuko direla. Oso barneratuta izaten dute sexu bakoitzaren rola (emakumeak zainketaz arduratzen dira, eta gizonezkoak indartsuagoak dira eta etxetik at lan egiten dute).
230
Piageten ustez, identitatearen barneraketa oso lotuta dago haurraren antolakuntza kognitiboarekin. Hauxe litzateke prozesua: Haurrak beraien identitate sexualaren juizio bat egiten dute anatomiaren behaketan eta kanpoko beste ezaugarri (arropa...) batzuetan oinarrituta (mutila naiz, neska naiz). Juizio edo iritzi horren arabera, beraien jarrera eta konportamendua antolatzen dute (mutil bat bezala konportatu beharra daukat) Juizio horren ondorioak generalizatzen dituzte (nire aita bezalakoa naiz) Identitatea betirako dela onartzen dute “eragiketako etapan” (neska edo mutila naiz bizitza guztirako).
Haurrak gaitasun kognitiboa handiagoa eta hizkuntza maila handiagoa lortzen duten heinean, generoaren rola (gizarteak inposatutakoa, aldagarria eta kulturala dena) eta identitate sexuala (betirako, ezin da aldatu, biologikoa da) bereizten ikasiko dute.
Mutilek normalean generoaren rola indartzen saiatzen dira, zeren gizartean hobeto ikusia dago mutila neska baino. Guzti honetan eragin zuzena du etxean ikusten duten eredua, alegia, gurasoek biek etxetik kanpo egiten badute lan eta etxeko lanak elkarbanatzen badituzte...
231
3) NESKA ETA MUTILEN ROLEK ERAIKUNTZA.
3.1. ROL SEXUALA ETA GENEROAREN ROLA Baztertu behar ditugun estereotipo batzuk aurkeztuko ditut: Familiak mutilentzat bultzatzen dituen estereotipoak: ez zaie mutilei negar egiten uzten, bularra luzaroago hartzen dute, joko gogorrak (bruscos), aire librean jolasten gehiago uzten zaie, etxean ez dute lagundu behar, zikinak egon daitezke, exploratzera bultzatzen ditugu, agresiboak izatea uzten zaie, eskolan arrakasta izatea nahi izaten da... Familiak neskentzat bultzatzen dituen estereotipoak: negar egiten uzten zaie, bularra gutxiago hartzen dute,
joko gogorretan aritzea ez zaie uzten, afektuzko
sentimenduak agertzen dituzte, ez dute
mutilekin jolastu behar, batez ere
etxerako hezitzen dira (etxeko lanetan), etxearekin zerikusia duten jolasak... Kulturak
mutilentzat
bultzatzen
dituen
estereotipoak:
indartsuagoak,
independienteak, oreka emozionala dute, autokontrola, agresiboak, dominioa dute, afektu gutxi agertzen dute, arrazoitzen dute, adoretsuak, arriskua gustatzen zaie, objetiboak dira, sexu behar handiak dituzte, autoritarioak... Kulturak neskentzat bultzatzen dituen estereotipoak: sentiberak, iritziz erraz aldatzen dute, emozionalki desorekatuak, kontrol falta, pasiboak, afektibitate handia, intuizioa, beldurra, subjetibotasuna, gaitasun intelektual gutxi, sexu behar gutxi.
Zorionez, estereotipo guzti hauek desagertzen ari dira heziketa sexista baztertuz eta heziketa plural eta homogeneo bat indartuz. 3.2. APRENDIZAI VICARIO: EREDUAK
Haur bat jaiotzen denean, eta segun eta neska edo mutila den, gurasoek modu batean edo bestean tratatzen dute. Familia ingurua da, familia horretako edo gizarteko generoaren patroiak haurrari transmititzen dizkiona.
232
Haurrak, poliki-poliki neskak gauza batzuk egiten dituztela (anaia zaindu, panpina orraztu...) eta mutilak beste gauza batzuk (kirola, konpetitu) egiten dituztela ikasten dute. Familia eremu honetan, haurrek beraien sexukoentzat zer den egokia eta zer ez ikasten dute, eta baita, gizarteak zer espero duen beraiengandik. Beranduago, haurra eskolan sartzen denean, irakasle eta bere adineko besteen eragina jasoko du. Eta honekin batera, baita ikusentzunena (telebista, bideo-jokoak...). Guzti hauetan gizarteak bultzatu nahi dituen ereduak edo patroiak ikusiko dituzte.
3.3. NOLA ERAIKITZEN DIRA NESKEN ETA MUTILEN ROLAK?
Albert Banduraren teoria azalduko dugu (konduktismoa):
Autore honen ustez, mutilen eta nesken rolak ez dira innatoak, baiziketa behaketaren, imitazioaren ikasten dira. Haurrak gurasoen portaera imitatzen dutenean, (eta beranduago irakaslearena), saria jasotzen du: laztana, atentzioa... Beranduago, haurrak portaera hori memorizatu egingo du eta beste egoera batean aplikatuko du (aprendizai vicario). Ikuspegi honi jarraituz, izugarrizko garrantzia dute haurrek behatzen dituzten ereduek, batez ere, gertuko pertsonenak (guraso, irakasle...); baina baita beste familiartekoenak,
bere
lagunenak,
telebistarena,
bideo-jokoena,
ipuinetako
pertsonaiena.... Eredu mota ezberdinak bereizten dira. Guzti hauek generoaren rolari buruzko mezuak transmititzen dituzte: Eredu errealak: Erlazio zuzena mantentzen duten pertsonek osatzen dute: gurasoak, anaiarrebak, familiartekoak, hezitzaileak, lagunak. Erreferentzia jarrai bat da (permanente) eta esanahi afektibo handia dute, eta normalean, pertsona horiek haurraren portaera kontrolatzen eta erregulatzen dute. Haurrak behatu dezake bere amak bera zaintzen duela, etxean eta kanpoan lan egiten duela... Eredu intermediarioak:
233
Haurrak eskuartean dituen objetuak dira: jokoak (etxetxoak, panpinak, mekanikazkoak...), arropak, bere inguruan dauden apaindurak (logelarena esaterako). Eredu sinbolikoak: Hemen sartzen dira ipuinak (printzesak, haur beldurtiak, printzipe adoretsuak, ehiztariak, abentura zaleak...), mota guztietako liburuak, bideoak, telebistako programak (haurrei eskeinitakoak batez ere biolentoak, borrokazkoak eta konpetiziozkoak dira)... Haurrek ipuinetako eta telebistako pertsonaia horiek bezalakoak izan nahi dute, eta horiei imitatzen saiatzen dira. Identifikazioa: Identifikazio mekanismoa zera da: eredua bezalakoa izatea nahi izatea globalki, hau bera, bera bezala sentitzea, aktuatzea, pentsatzea... Identifikazio hau sexu bereko, nahiz besteko pertsona batekin gerta daiteke. Hau lotuta dago Edipo,
Electra
234
konplejoekin.
4)
GENERO
DISKRIMINAKETA
EKIDITEKO
HEZKUNTZA
ESTRATEGIAK.
LOGSE legean (1990), Haur Hezkuntza definitzen da 0 eta 6 urte bitarteko haurrentzat. Honekin zera lortu nahi zen: ahal den neurrian, egoera ekonomiko eta sozialak eragindako gizarteko ezberdintasunak (desigualdades) ekiditea. Lege honetan, aipamen zehatza egiten zaio sexuaren araberako diskriminazioari, eta hezkuntza sistemaren bidez hori ezabatzea edo gainditzea lortu nahi zen, eta gizartean berdintasuna bermatzea. Gogora dezagun, eskola dela haurraren sozializatzeko bide nagusi bat (familiaren atzetik), eta 0 – 6 urte bitarteko haurrari segun eta zer irakasten edo erakusten diogun eskolan, familiatik dakarzkien sexu estereotipo horiek bermatu edo ez egin ditzake.
Sexuarengatik diskriminatzea, familian eta gizartean gertatzen da; eta bi eremu horietan eskolak ezin du zuzenean eragin, baina bai zeharka (haurrekin ondorioak aztertuz, zer inplikatzen duen hausnartuz...). Behar-beharrezkoa izango da eskolak paper aktiboa izatea sexismoaren eta diskriminazioaren desagerpenean. Onartu behar dugu, gaur
egungo
gizar-tean,
sexuen
berdintasuna
helburu
den
arren,
oraindik
ezberdintasunak edo diskriminazioak ugari direla, eta horretan lan egin behar dugula, bai etxetik, bai eskolatik, eta bai gizarteko beste eremu eta erakunde guztietatik ere.
4.1. HAUR HEZKUNTZAKO IRAKASLEEN JARRERA
Nahiz eta Haur Hezkuntzako curriculumean diskriminaketarik ez dela egingo esan, askotan oharkabean, bereizketa batzuk egiten ditugu. Guzti hau “ezkutuko kurrikulumaren” bidez gertatzen da. Ezkutuko kurrikuluma: todo aquello que sin explicitar configura la vida diaria de la Educación Infantil y que inevitablemente actúa de transmisor de estereotipos culturales que ocasionan
una desigualdad entre niñas y niños, comportando
consecuencias negativas para ambos.
235
Maria Subirats (1988)ek egindako ikerketa batean, irakasleek neskekin eta mutilekin hizkuntza ezberdina erabiltzen dutela ikertu zuen. Nesken kasuan, adjetibo hauek agertzen dira: polita, txikia, ona... eta diminutibo asko. Mutilen kasuan berriz, adjetibo hauek erabiltzen dira: handia, txarra, brutoa, geldirik egonezina, eta diminutibo gutxiago.
Irakasle taldeak lan hau egin behar du diskriminazio edo ezberdintasun horiek ekiditeko: Ipuinak eta material didaktikoak errebisatu. Inpreso eta administrazio informazioetan beharrezko aldaketak egin: andereñoa, zuzendari anderea, ama, haurra (neska). Irakasleek haurrekin egiten dituzten interakzioak grabatu, eta ondoren, aztertu eta hausnartu zein hizkuntza mota erabiltzen den.
4.2. FAMILIEKIN ERLAZIOA
Eskolak argi izan behar du familiak haurren garapenean betetzen duten paper garrantzitsua, eta familiarekin konpartitu behar du haurra hezitzeko lana: konpletatuz, zabalduz, eta beharrezkoa bada konpensatuz. Eskolak sexista ez den heziketa bat nahi badu, familiei informatu behar die koheziketako irizpideez. Honela, irizpide berak konpartituko dituzte eta haurrekin duten jarreran koherentzia bat egongo da. Irizpide hauen berri emateko modu ezberdinak daude: Elkarrizketa pertsonalak: Elkarrizketa pertsonala izan daiteke komunikazio hori lortzeko biderik aproposena. Alde batetik, familiak eskola informatzen du eguneroko bizitzako zenbait datuetaz: ohiturak, rutinak, preferentziak, hizkuntza, jarrera... Guzti honetatik, familiaren “irudi” bat egin dezakegu, haurrek zein eredu dituzten etxean, haurrek ze aprendizai barneratuko dituzten.... Azken batean, eskolan proposatzen duen eredu kohezitzailetik guraso horiek urrun edo hurbil dauden jakin daiteke; eta beharrezkoa bada, kontu handiz, guraso horiek eredu kohezitzaile horretara hurbiltzea nahiko dugu (errespetu handiz). 236
Eguneroko bizitza: Haurren etxeko eguneroko bizitza ezagutzen badugu )osasun ohiturak, higienea, elikadura, ideiak adierazteko moduak...), errazago izango zaigu gurasoei etxean zein jarrera izan behar duten azaltzeko irizpideak edo orientabideak ematea. Adibidez, sexu ezberdineko anai-arrebei gauza bera exigitzea (bakarrik jatea, jantzi, erantzi, garbiketa pertsonala, desplazamendua, elkarbizitzarako arauak (txanda itxaron, laguntza eskaini, materiala behar den moduan erabili eta jaso...)). Jokoak eta jostailuak: Haurren bizitzan jokua elementu hezitzaile bat da, bai etxean eta bai eskolan, eta beraien ekintzarik gogokoena da. Haurrek 2 edo 3 urte dituztenetik aurrera, nesken eta mutilen jolasak ezberdindu egiten dira. Mutilek espazio librean asko jolasten dute, eta mugikortasuna eskatzen duten jolasak dira (trizikloa, kotxeak, karrerak, baloiak...). Neskek aldiz, jolas estatikoagoak egiten dituzte (panpinak, puzzleak..)
Gaur egunean, gero eta guraso gehiago kezkatzen dira beraien semealabentzat egokiak diren jostailu eta literatura aukeratzerako garaian. Egoera hau aprobetxatu beharko luke eskolak eta debateak, hitzaldiak edo kanpainak bultzatu beharko lituzke guzti honi buruz hitz egiteko, eta familia eta eskolaren artean irizpide amankomun batzuk zehazteko, bai jokoen inguruan eta bai literaturaren inguruan.
Beharrezkoa ikusten da familiekin ondoko puntu hauek aztertzea: -
Haurra jaiotzen den momentutik, mota ezberdinetako objetu eta jokoak eskaini (manipulagarriak, mugimenduzkoak, afektuzkoak, sormenezkoak...)
-
Joko guztien erabilpen ona egin dezala (adib. mutil batek ez diezaiola papina neska bati jo).
-
Jostailu eta ipuinak kontu handiz aukeratu.
Ipuina: Beste edozein literatura motak bezala, ipuinek ere ideologia bat transmititu dezake. Nahiz eta narrazioa oso sinplea izan, edo nahiz eta soilik irudiak egon, 237
ipuin horrek mundua ulertzeko modu bat erakusten du. (20. gaian hitz egingo dugu ipuinei buruz). Ikus-entzunekoak: Familiekin hitz egin beharreko beste gai garrantzitu bat, ikus-entzunekoen haurrengan duten eragina da, eta batez ere, telebistak. Ariketa aproposa izan daiteke iragarki, marrazki bizidun edo pelikula batzuek agertzen duten mezu sexista aztertzea, eta guzti honek seme-alabengan duen eraginaz hausnartzea. Gurasoek eragin hau murriztu beharko dute haurrek ikusiko duten programaketa beraiek aukeratuz. Haurrengan izaera kritikoa bultzatu behar dugu, txikitatik. (24 gaia)
4.3. CURRICULURA IRISTEKO BI SEXUEN ESKUBIDE BERDINTASUNA
Haur Hezkuntzak, kultura transmititzeaz gain, transformatu edo eraldatu egin behar du eredu hau bultzatuz: pertsona autonomoak, gaitasun kritikoa eta pertsona solidarioak. Saiatu behar gara ez sortzen lehia bat emakume eta gizonen artean.
Haur Hezkuntzako curriculumean, gaitasun kognitibo, motriz, sozial, afektibo eta etikoen garapenaz hitz egiten da, baina sexuarekiko independiente. Alegia, neska nahiz mutil guztietan helburuak berdinak dira, ez du inolako diskriminaziorik egiten.
Eskoletan koheziketa bultzatu behar da, baina zer esan nahi du koheziketak? Neska eta mutilek eskola eremua sarbide berdina izatea, iraskuntza-irakaskuntza prozesuan tratamendu bera, eta etorkizuneko expektatibak ere berdinak izatea.
Koheziketa eta heziketa sexuala Haur Hezkuntzako etapan zehar lerro moduan lantzen dira.
238
4.3.1. HELBURUAK
Haur Hezkuntzako helburuak, gaitasunen garapenaren bidez adierazten dira, eta trataera “ez sexista” dute. garrantzitsuena, haur bakoitzaren bizipenak dira, pertsona bera, eta ingurunearekin duen erlazioa.
Ondorengo helburuek erlazio zuzena dute berdintasuneko hezkuntzarekin:
-
Norbere gorputza poliki-poliki deskubritu, ezagutu eta kontrolatu. Honela, norberak bere buruaz imagin positibo bat sortuz, norberak bere identitate sexuala baloratuz, bere gaitasun eta mugak (bai ekintzetan eta bai adierazpenean) onartuz, eta ongizate eta osasun ohiturak barneratuz.
-
Geroz eta modu autonomoago batean lan egitea. Poliki-poliki geroz eta segurtasun afektibo eta emozional gehiago barneratuz, geroz eta iniziatiba gehiago izan dezan eta norberak bere buruarengan konfidantza indartuz.
-
Bere adin bereko eta helduekin erlazio ugari sortzea; afektuzko sentimenduei erantzunez, aniztasuna errespetatuz, eta laguntzako jarrera indartuz.
239
4.3.2.EDUKIAK
Haur Hezkuntzako edukiak hiru ezagutza edo esperientzia arlotan banatzen dira: norbere ezagutza, ingurune fisiko eta sozialaren ezagutza, eta komunikazioa eta adierazpena. Hau da, nola ulertzen duen pertsona bakoitzak bere izatea, nola erlazionatzen den beste pertsonekin eta ingurunearekin, eta nola ulertzen eta adierazten dituen erlazio horiek. Edukiek egitura hau izateak, erraztu egiten du zehar lerroen lanketa.
Identitate eta autonomia pertsonala:
Hiru ideia nagusi daude hemen barnean: -
Autoestimaren garapena: autoestima eratzerakoan, eragin handia dute besteek pertsona horrekiko duen iritziak, eta baita, inguruko jendeak sexu horri buruz duen iritzia (adib. gizarte horretan pentsatzen bada emakumeek ezin dituztela gauza garrantzitsuak egin, ba neska horren autoestiman eragina izango du)
-
Norbere gorputzaren ezagutza eta apreziazioa: gizarteak honen inguruan duen iritziak lagundu edo oztopatuko dio haurrari bere gorputza apreziatzean (adib. mutilei onartzen zaie arriskuzaleak, brutoak... izatea; neskak, aldiz, patxadatsuak, isilak...
-
Autonomia
Arlo honetako edukiak lantzerako garaian kontutan izan behar dira:
Bi sexuetan sentimenduak eta emozioak adierazteak duen garrantzia.
Bi sexuak onartu behar dira, bat bestea baino hobeagoa edo txarragoa denik esan gabe.
Autokontzeptua eta autoestima eraiki behar dira ekidinez rolak, estereotipoak, baloreak, portaera sexistak...
Ingurune fisiko eta soziala: Ingurune fisikoari dagokionean, normalean, neskei ingurua aurkezten zaie zerbait debekatua eta arriskutsua bezala. Aldiz, mutilei, zerbait konkistatu beharrekoa, abenturaz betea... Guzti hau transmititzea ekidin egin behar dugu, eta bi 240
sexukoei aukerak eman behar dizkiegu ingurunea ezagutzeko, behatzeko eta deskubritzeko. Beraz, ez ditugu gehiegi protegitu behar (batez ere neskak) Ingurune sozialari dagokionean, askotan ikusi izan da neska eta mutilek arau ezberdinak dituztela, edo helduek beraien aurrean modu ezberdinean portatzen garela... Eskolaren helburua, heziketa ez sexista bat garatzea da, eta beraz, errebisatu egin beharko dira gizarteko paperak ere.
Arlo honetako edukiak lantzean kontutan izan beharko dira: -
Neska eta mutilei trataera berdina emango zaie, bai eremu publikoan eta baita inguru pribatu-etxean. Baloratu ere denei berdin egingo zaie. Bestalde, etxeko-lanak azpimarratu behar dira, eta baita sexuen arteko kooperazioa, erlazio solidarioak eta konpartituak.
-
Amatasuna eta aitatasuna konpartitu beharreko lan bat da.
-
Eguneroko bizitzan eta etxean autonomia indartuko da.
Komunikazioa eta adierazpena (errepresentazioa):
Etapa honetan, ahozko hizkuntza eta hizkuntza ikonikoa, biderik aproposenak dira komunikazioa eta adierazpena lortzeko. Horregatik, hizkuntza ere aztertu egin behar da prejuizio eta estereotipo sexistak erabiltzen ditugun, edo ez, jakiteko. Irakasleak hizkuntza eredu on bat erabili beharko du, zeren horixe izango da haurrek jasoko dutena.
241
4.3.3.METODOLOGIA
Haur Hezkuntzan erabiltzen den metodologia, globalizatzailea da. Materialari dagokionez, material ez estereotipatuak erabili behar dira, eta beraz, ez ditugu ikusi behar haurrak gelan: neska bada erosketa karroarekin, eta mutila bada hegazkina pilotatzen; edo neska bada “egin zirkuito bat eskuan eskoba hartuta”, eta mutila bada “egin zirkuito bat motogidaria zarela pentsatuz”... Eskolan koheziketa bultzatuko dela esaten bada, neska eta mutilei tarea edo lan berdinak jarriko zaizkie, eta tratu bera eman behar zaie neska eta mutilei. Are gehiago, irakasleak lan handia egin beharko du eta estrategiak asmatu beharko ditu gizartetik dakartzaten estereotipo horiek baztertzeko.
Metodologiari dagokionez, ideia hauek izan kontutan:
-
Galdera zehatzen aurrean, ez erantzun ipuin edo fantasia batekin, eta gaia ekidin ere ez egin.
-
Egia naturaltasunez irakatsi, hori bai beraien adinera eta ulertzeko modura egokituz. Arrazonamenduzko azalpenak eman eta beraien gaitasunetara egokituak.
-
Sexu edo bikote erlazioei buruz... hitz egiten denean, ez aipatu soilik aspektu biologikoa, edo ez soilik informazio hutsa eman; baizik eta gertaera horien jarrera positiboa ere transmititu.
-
Heziketa sexuala landu, beste lan global edo proiektuen barnean.
-
Heziketa sexualeko edukiak garatu norbere gorputzaren ezagutzatik abiatuta, lehenengo ezberdintasun anatomikoak eta pertsonalak. Garrantzi handia eman rolek ez dutela sexurik eta berdintasun eta diskriminazio eza bultzatu behar dugula neska eta mutilen artean.
242
-
Heziketa sexuala lantzean, erlazionatu osasun heziketarekin eta zainketa fisikoarekin; norberak bere gorputza baloratuz, autonomia garatuz, autoestima eta segurtasun afektiboa...
-
Familia inplika arazi, honela, heziketa sexualaren inguruan irizpide amankomunak bultzatuko dira.
-
Heziketa
sexuala,
zentroko
hezkuntza
proiektuaren
eta
proiektu
curricularraren zati bat izan behar da; honela, koherentzia egon dadin, sistematizazio bat, eta irakasle taldearen artean adostasun bat jakiteko zer, noiz eta nola landu heziketa sexuala. Talde lana ezinbestekoa da.
243
4.4. EKINTZAK
Gai honekin amaitzeko, eta genero diskriminazioa ekiditeko, gelako programazioan txertatu ditzakegun zenbait aktibitate aurkezten ditut: Neska naiz, mutila naiz:
Binkulo afektiboak eta familia:
Lagunak
Gure jatorria
hizkuntza
Neska naiz, mutila naiz:
Helburuak: - Giza gorputzaren atalik garrantzitsuenak deskribatu. - Neskenak propioak diren, eta mutilenak propioak diren gorputzeko parte edo atalak ezberdindu. - Neska bezala edo mutil bezala errekonozitzea. - Norbere identitate sexuala onartzea. - Oinarrizko gorputz garbiketaren ohiturak barneratu. - Genitalak modu positibo batean onartu. - Rol ezberdinak ezagutu. - Jakin nahi dena askatasunen galdetu.
Edukiak: - Sexua duen gorputzaren ezagutza. - Identitate sexuala. - Generoaren rolak. - Gorputzaren oinarrizko garbiketa edo higienea. - Haurren eta helduen portaera sexualak (conductas sexuales) Ekintzak: - Giza gorputza expresio modu bezala erabili saio batzuetan,
bertako atalak
erabiliz eta izendatuz. - Behatu nolakoak garen, ispilu baten aurrean, argazki batean... Banaka edo binaka egin daiteke ekintza. Eta ikusten duguna ahoz deskribatuko dugu. 244
- Talde handian hitz egin gorputzeko atalez, eta baita neska eta mutilen artean dauden ezberdintasunez. Gorputzeko atalen funtzioez hitz egin. - Neska edo mutil baten silueta margotu paper batean, eta ondoren haur bakoitzak bere gorputzeko atalak marraztuko dizkio. - Mural handi bana egin, batean neska bat, eta bestean mutil bat. - Behatu eta konparatu mutila-gizona eta neska-emakumea; horretarako argazkiak, marrazkiak ... erabiliko dira. - Haurrek jaiotzetik ordura arte egin dituzten aldaketen berri izateko txikitako argazkiak ekarri eta behatu. - Garbiketa pertsonalari buruzko ekintzak. - Elkarrizketak egin “zer gauzak egin ditzakegu gure gorputzarekin?” - Ipuinak irakurri gai honen inguruan: “gure gorputza zaintzen dugu”. - Gorputzarekin eta bere garbiketarekin erlazionaturiko abestiak, asmakizunak... ikasi.
245
Binkulo afektiboak eta familia:
Helburuak: - Ezagutu zer den familia bat gure gizartean, eta baita beste gizarteetan - Familia mota ezberdinak ezagutu. - Familia bateko kide dela jakin eta sentiarazi. - Sexuen artean berdintasuna dagoela onartzeko ohiturak barneratu. - Afektuak ezagutzen eta adierazten jakin. - Familiako kideekin komunikatzen jakin. - Estereotipo sexistak baztertuz, autonomia eta famili barneko kolaborazioko ohiturak barneratu.
Edukiak: - Familia eta bere erlazioak. - Etxea eta bertako lanak. - Rol ezberdinak ezagutu. - Etxeko lanetan kolaborazioa.
Ekintzak: - Gelako familiei buruz hitz egin. - Arbol genealogikoa egiteko aiton-amona, izeba, guraso... ei galdetu. - Aita eta amaren lanak. - Etxeko lanak elkarbanatzen ditugu, nola kooperatzen dugu. - Aiton-amonen eguna ospatu. - Famili giro ezberdinen irudiak irakurri edo interpretatu. - Lagun eta familiei buruz ipuinak asmatu. - Lagunen eguna ospatu. Opariak eta festa. - Ipuinen irakurketa “cenicienta”, “la rebelión de las lavanderas” - Elkarrizketa: “nik etxean lagundu dezaket”.
246
Lagunak
Helburuak: - Ezberdindu ezezaguna, ezaguna, laguna. - Laguntasun sentimendua ezagutu. - Ezagutu zer den kolaborazioa eta laguntza. - Kolaborazio eta laguntza jarrera positiboki baloratu. - Kolaborazio eta laguntza jarrera izateko gaitasuna garatu. - Normaltasunez jolastu neska eta mutilekin (sexua kontutan hartu gabe). - Tradizionalki neskenak edo mutilenak izan diren jokoetan parte hartu.
Edukiak: - Laguntasuna. Lagunak, ezagunak, ezezagunak. - Kolaborazio eta laguntzazko jarrerak. - Joko eta jolas ez sexistak.
Ekintzak: - Lagunei buruzko ipuinak asmatzen ditugu. - Lagunaren eguna ospatzen dugu. Opariak eta festa. - Laguntasunari buruzko ipuinak irakurtzen ditugu. - Elkarrizketa: “nik nire lagunei (neskei eta mutilei) lagun diezaieket” - Jolas kooperatiboak. - Joko sinbolikoa (sexurik gabea) - Aire librean egiteko ekintzak, bai neskentzat eta bai mutilentzat (korrika, pilotarekin jokoak, sokarekin...)
Gure jatorria
Helburuak: - Haurrak nola egiten diren ezagutu. - Jakin haurrak non eta nola garatzen diren haurdunaldian. - Haur jaioberriaren oinarrizko zaintza (principales cuidados) ezagutu. - Haurdunaldian bi gurasoen partehartzearen garrantzia ezagutu. 247
Edukiak: - Erreproduzioa, haurdunaldia eta partoa. - Zainketaren garrantzia bizitzan (importancia del cuidado en la vida)
Ekintzak: - Elkarrizketa honi buruz: nola jaiotzen da txito bat, txakur bat eta haur bat. - Haurdun dagoen emakume bat, edo haur jaioberri baten bisita gelara. - Haur txikiagokoen (gazteagokoen) gelara bisita. - Sehaska garaiko abestiak ikasi. - Argazkien albun bat osatu: gure historia. - Haurren zainketari buruz hitz egin: nork, nola, noiz... - Haurren sorkuntza edo jaiotzeari buruzko ipuinak irakurri (adib. Teoren anaia). - Gelako familien inguruan hitz egin. Argazkiak. - Arbol genealogikoa egiteko etxean galdetu aiton-amona, guraso....ei.
248
Hizkuntza
Helburuak: - Gorputzeko atal guztiak izendatzeko hiztegi egoki bat erabili (baita genitalak ere). - Hiztegi sexista edo diskriminagarria ez erabili (batez ere neska bati buruz ari garenean)
Edukiak: - Hiztegi egokiaren garapena. - Hizkuntza ez sexista. - Neskak izendatu (nombrar a las niñas)
Ekintzak: - Ispilu baten aurrean jarriz, edo argazki batera begiratuz, deskribatu ahoz ikusten duzuna. Ekintza hau banaka nahiz binaka egin daiteke. - Talde handian hitz egin gorputzeko atalei buruz, eta neska eta mutilen artean dauden ezberdintasunei buruz. Gorputzeko atalen funtzioei buruz ere mintzatu. - Paper baten neska eta mutil baten silueta marraztu eta bere gorputzeko atalak osatzen joan. Izendatu. - Mural baten neska bat eta mutil bat marraztu. Izendatu. - Mutil/gizon, eta neska/emakume artean dauden ezberdintasunak behatu, konparatu eta ahoz esan. Horretarako, laminak, argazkiak edo marrazkiak erabil daitezke.
249
ONDORIOAK
El centro de Educación infantil constituye el primer espacio de socialización ajeno al núcleo familiar y contribuye con este al desarrollo de los niños y niñas de 0 a 6 años, ofreciendo oportunidades de experiencias de aprendizaje y compensando desigualdades de origen diverso. Entre otras, las que provienen de prejuicios sexistas. No es suficiente la voluntad de los educadores de eliminar el sexismo en el entorno escolar, para erradicar la discriminación, ya que ésta subsiste, en la sociedad, es necesario adoptar un papel activo, con medidas directas y positivas encaminadas a eliminar el sexismo, de la misma manera que se ponen en marcha medidas para eliminar otras desigualdades.
11. GAIA
HAUR HEZKUNTZAKO CURRICULUMEKO ARLOETAKO HELBURU ETA EDUKIEN BIDEZ, ETAPAKO GAITASUN OROKORREN BARNERAKETA.
250
SARRERA
HAUR HEZKUNTZAKO CURRICULUMEKO ARLOETAKO HELBURU ETA EDUKIEN BIDEZ, ETAPAKO GAITASUN OROKORREN BARNERAKETA.
1) CURRICULUAREN EZAUGARRIAK 2) ETAPAKO XEDE NAGUSIAK (AZKEN HELBURUA): GAITASUN OROKORRAK 3) ZIKLOEN ANTOLAKETA 4) ETAPAKO HELBURU OROKORRAK 5) ARLO KURRIKULARRETAKO HELBURUAK ETA EDUKIAK
ONDORIOAK
251
SARRERA
Orain landuko dudan gaia oso teorikoa da, baina aldi berean oso lagungarria izan daiteke programazioa eta unitate didaktikoa diseinatzerako garairako. Gai honen ildo nagusia, Haur Hezkuntzako helburu orokorrak eta curriculumeko arloak ezagutzea da. Haur Hezkuntzak, 6 urte bitarterarteko haurrak hartzen ditu, eta haur horiek garapen fisiko, intelektuak, afektibo, sozial eta moralean parte hartuko du (contribuir).
LOGSEn Haur Hezkuntzari esaten denaren ondorioz, MEC-ek dekre-tu bat egin zuen eta bertan, Haur Hezkuntzako curriculumeko oinarrizko aspektuak agertzen dira. Beraz, komunitate autonomiko guztiek, beraien curriculo propioa egin aurretik, testu legal hori ezagutu behar dute, zeren horixe da denen marko orokorra. Real Decreto horretan zera aipatzen dira: -
Etapako helburu orokorrak.
-
Curriculuaren egitura hiru esperientzia arlo edo eremutan, eta arlo hauetako bakoitzaren deskripzio txiki bat.
-
Etaparen egitura, alegia, bi ziklo izango ditu, eta ziklo bakoitzaren ezaugarriak aipatzen dira.
Dekretu horren bidez, Hezkuntza Ministerio bakoitzak bere lurralde edo komunitateko Haur Hezkuntzako curriculua zehaztuko duela esaten da.
Helburu orokorrek oinarrizko gaitasunei egiten die erreferentzia, eta gaitasun horiek arlo ezberdinetako helburu eta edukien bidez lortzen dira.
Ondorengo lerroetan guzti hau azalduko dut: Haur Hezkuntzako helburua, arlo bakoitzeko helburu eta edukiak...
252
HAUR HEZKUNTZAKO CURRICULUMEKO ARLOETAKO HELBURU ETA EDUKIEN BIDEZ, ETAPAKO GAITASUN OROKORREN BARNERAKETA.
LOGSE legea 1990. urteko urrian jarri zuen martxan Hezkuntza eta Zientzia Ministeritzak. Lege honen 3.go artikuluan, hezkuntza sistema orokorreko zati bat dela Haur Hezkuntza esaten da. Ondoren, oinarrizko printzipio hau beste artikulu askotan garatzen da:
7. artikulua: -Adina zehazten du, 6 urte arte. -Guraso eta hezitzaileen artean beharrezkoa den kolaborazioak hitz egiten du. -Etapa honen izaera borondatezkoa dela esaten da. -Eskaerari aurre egiteko, nahikoa plaza publiko egon behar dira. -Ziklo hau ematen duten eskolen artean koordinazioa indartu.
8. artikulua: -Haur hauengan oinarrizko gaitasun hauek garatu behar dira: kognitiboa, motriza, oreka pertsonala, pertsonen arteko erlazioak, gizartean txertatzea eta ekitea.
9. artikulua: -Bi ziklo izango ditu: lehenengoa 3 urte arte, eta bigarrena 6 urte arte. -Edukiak arlo edo esperientzia eremuetan antolatzen dira. -Metodologiaren oinarrizko aspektuak: jolasean oinarrituko da, esperientzian, afektuzko eta konfidantzazko giro batean.
253
10 artikulua: -Profesionalek titulazio hau izango dute: irakasleak izango dira, eta dagokion espezialitatea izango dute. Lehen zikloko langileen kasuan, beste titulazio bat izan dezakete.
11. artikulua: -Zentroek aukera dute bi zikloak eskaintzea, edo bakarrik bat. -Haur Hezkuntzako arauak hezkuntza administrazioak egingo ditu.
1)
CURRICULUAREN EZAUGARRIAK
LOGSEren ondorioz, MEC-ek Real Dekreto bat egin zuen, eta bertan Haur Hezkuntzako
curriculuaren
oinarrizko
gauzak
esplikatzen
ditu.
Komunitate
Autonomoek, testu hori izan behar dute erreferentzi bezala beraien curriculu propioa egiterako garaian.
Curriculuak, Haur Hezkuntzako intentzioak zehazten ditu, eta intentzio horiek aurrera eramateko (geletako praktikaren bidez) plana agertzen du. Hauek dira curriculuaren zehaztapen mailak:
LEHENENGO ZEHAZTAPEN MAILA: CURRICULU OFIZIALA
Lehenengo zehaztapen mailaren erantzulea edo arduraduna Hezkuntza Administrazioa da (Hezkuntza eta Kultura Ministerioa MEC, edo Go-bernu Autonomiko bakoitzaren Hezkuntza Departamentua). Atalak: -Etapako helburu orokorrak. -Curriculuaren arlo edo areak. -Arlo edo area bakoitzaren helburuak. -Arlo edo area bakoitzaren eduki blokeak. -Irakaskuntzarako eta ebaluaketarako orientazio didaktikoak.
Zehaztapen maila hau, bigarren zehaztapen mailarako abiapuntua da.
254
Lehen zehaztapen maila honen izaera, irekia eta malgua da. Honela, errazago erantzuten zaio kultura pluralismoari, aniztasunari, ikasleen behar, interes eta motibazio ezberdinei...
BIGARREN
ZEHAZTAPEN
MAILA:
ZENTROKO
PROIEKTU
CURRICULARRA
Bigarren zehaztapen mailaren arduraduna edo erantzule zentroko klaustroa da, eta hau egiteko, kontutan hartu behar ditu bere zentroaren, inguruaren eta ikasleen ezaugarriak. Fase hauek bete behar dituzte: -Helburu eta edukiak sekuentziatu eta antolatu. -Metodologia didaktikoa zehaztu. -Ziklo bakoitzaren ebaluaketa irizpideak.
Nahiko lan zaila da, eta horregatik, administrazioak helburuak eta edukiak antolatzeko orientabideak ematen dituzte.
HIRUGARREN ZEHAZTAPEN MAILA: PROGRAMAZIOA
Hirugarren zehaztapen maila irakasleari dagokio, izan ere, bera da irakaskuntzaikaskuntza prozesua egokitzen duena. Eta horregatik, kurtsoan zehar landuko dituen unitate didaktikoak sekuentziatu eta antolatzen ditu. Hauei egiten die erreferentzia: -Helburu didaktikoak. -Lantzen diren edukiak. -Estrategia didaktikoak, ekintzak, erabiliko diren errekurtsoak, eta ebaluaketa irizpideak zehazten dira.
255
2)
ETAPAKO
XEDE
NAGUSIAK
(AZKEN
HELBURUA):
GAITASUN
OROKORRAK
LOGSE-ren 8. artikuluan, Haur Hezkuntzak ondorengo gaitasunen garapenean laguntzen duela esaten da: - Bakoitzak bere gorputza ezagutu eta ekintzetako dituen gaitasun edota mugak ezagutu. - Besteekin erlazionatu adierazteko eta komunikatzeko modu ezberdinak erabiliz. - Ingurune naturala, familiarra eta soziala behatu eta exploratu. - Ohiko ekintzetan autonomia lortu.
Haur Hezkuntzak haurrei, beraien garapen pertsonal osoa eta integrala estimulatzeko esperientziak eskaini behar dizkie. Haurraren garapen oso batetaz hitz egiten da, eta horretarako, arlo hauek lantzen dira: Garapen motorraren eremua. Haurrengan zera lortu nahi da:
-
Norberaren gorputzaren kontrola (mugimendu handiak eta finak)
-
Giza eskemaren errepresentazioa ikas dezala.
-
Espazio-denboraren nozioa barnera dezala.
Eremu kognitibo-linguistikoa.
- Ahozko hizkuntzaren, eta ahozkoa ez den hizkuntzaren errekurtsoak barneratu eta erabili. - Funtzio
kognitiibo
ezberdinak
kategorizazioa...
Pertsona eremua.
- Garapen indibiduala potentziatu. - Bakoitzaren identitatearen deskubrimentua. - Erlazio sozialak erraztu.
256
garatu:
atentzioa,
perzepzioa,
Gizartean txertatzeko eta ekiteko eremua.
- Gizarteko arauak, konportamendua, ohiturak, besteekin erlazionatzeko jarrerak... ikas ditzan haurra prestatu egin behar da Oreka pertsonalaren eremua.
-
Norberak bere buruz kontzientzia hartu dezala, bai bere gaitasunez eta bere muga edo ezintasunez.
-
Autoestima eta autonomia pertsonalaren garapena.
-
Besteenganako sentimendu positiboak garatu.
257
3)
ZIKLOEN ANTOLAKETA
Badira Haur Hezkuntzako eduki batzuk, bi zikloetan lantzen direnak, baina noski, maila edo exigentzia ezberdinekin. Beste eduki batzuk aldiz, ziklo bati dagozkio, eta ez besteari. Lehen aipatu dugun moduan, Haur Hezkuntzak bi ziklo ditu: lehenengo zikloa 0-3 urte bitarteko haurrentzat; eta bigarren zikloa 3-6 urte bitartekoentzat. Edukiak, haurren adin eta ezaugarrietara moldatzen dira.
Haur Hezkuntzak bi ziklo izatearen arrazoiak hauek dira:
-Arrazoi sozialak: gizartearen eskolaratzeko eskaerak bi zikloei erantzuten die, alegia, gizarteak berak nahi du bi zikloak horrela egituratuta izatea.
-Arrazoi metodologikoak: lehen zikloko guztiek, metodologia bat eskatzen dute; eta aldiz, bigarren zikloko guztiek, beste metodologia bat.
-Antolakuntzazko arrazoiak: eskolan taldeak nolabait antolatu behar dira.
-Egituraketa curricularraren arrazoiak: ziklo bakoitzean adin ezberdintasu-na dago, adib, lehenengo zikloan 0 urtetakoa eta 2 urtetakoa elkarrekin daude; baina hau horrela izanik ere, helburu eta edukiak antzekoak dituzte. Aldiz, 0 eta 6 urtekoa ezin ditugu talde berean sartu.
258
LEHENENGO ZIKLOA (0-3 URTE)
Lehen zikloari dagokionez, 0 urteko eta 3 urteko haurren arteko beharrak ezberdinak dira, txikienek menpekotasun osoa dute helduarekiko; eta 3 urtekoek aldiz, autonomia bat badute. Aldakorrak diren behar guzti horiei erantzun behar zaie.
Lehen ziklo honetan, hezitzailearen lana, batez ere, mugimenduaren garapena, gorputzaren kontrola, hizkuntza eta komunikazioko lehen manifestaldiak... lantzea izango da.
Lehen ziklo honetan familiarekin erlazioa mantentzea ezinbestekoa da.
BIGARREN ZIKLOA (3-6 URTE)
Aurreko zikloan lortutako gaitasunak gero eta gehiago garatzea eta zehaztea izango da gure lana. Ziklo honetako ezaugarri nagusienetariko bat, bere lagunekin erlazioak gehituko direla da. Bestalde, hizkuntzari eta gaitasun kognitiboari dagokionez, aurrerapenak handiak dira. Gai izango da ahoz adierazteko, bakoitzak bere ekintzak planifikatzeko eta erregulatzeko...
Guzti honetaz gain, autonomia handitzen da, eta gizarteko talde ezberdinetako partaide sentitzen dira.
Bigarren ziklo honetan batez ere landuko dira: hizkuntza, ingurune fisiko eta sozialaren deskubrimendua, norbere imajin positibo eta orekatua barneratzea, eta gizarteko oinarrizko ohitura eta habitoak barneratzea.
259
4)
ETAPAKO HELBURU OROKORRAK
Helburuen bidez, Haur Hezkuntzako etapa amaitzerakoan haur guztiek barneratu beharko lituzketen hezkuntza-intentzioak definitzen dira. 4.1) HELBURUEN EZAUGARRIAK
-
Helburuak gaitasunen bidez adierazten dira. Hau da irakaslearentzat bere eguneroko praktika planifikatzeko abiapuntua.
-
Gaitasun
ezberdinei
egiten
die
erreferentzia:
gaitasun
humanoak,
kognitiboak, linguistikoak, motrizak, afektiboak, oreka pertsonalekoak, pertsonen arteko erlazioenak eta gizartean txertatzekoak eta ekitekoak. -
Zer irakatsi? Galderari erantzuten die helburuek.
-
Etapa edo areako helburuek izaera orokorra dute, alegia, Haur Hezkuntza osoan lortzekoak izango dira. Kontuan izan behar da, garapena prozesua jarraia dela, hau da, salto “bruskoak” ez daude.
-
Helburuak ezin dira separatuki landu, baizik eta modu globalizatzaile batetik.
-
Helburu orokorretan aipatzen diren gaitasunak, hiru arlo curricularren bidez landuko dira.
-
Helburuen formulaketari dagokionez, irekiak dira, hau da, kontestu eta haur guztientzako baliagarriak dira, eta egoeren arabera egokitu beharko ditugu.
-
Etapako helburu orokorrek hiru funtzio betetzen dituzte: o Lortu nahi diren helburu edo meta zehazten dute. o Meta horretara iristeko beharrezkoa diren edukiak eta bitarteko didaktikoak aukeratzen laguntzen dute. o Ebaluaketarako erreferentzi dira.
4.2)HELBURUEN FORMULAZIOA
1333/1991 Real Dekretoan, Haur Hezkuntzako helburu orokorrak agertzen dira, eta esperientzia eremu edo arloen bidez garatu behar diren gaitasunei egiten die erreferentzia.
Hauek dira garatu behar diren gaitasunak:
260
A) Norbere gorputza deskubritzea, ezagutzea eta kontrolatzea progresiboki, norbere buruaren imajen positibo bat sortuz, norberak bere identitate sexuala baloratuz, ezagutu bere gaitasun eta mugak bai ekintzen aurrean eta bai adierazpenari dagokionez, eta ongizate eta osasun ohitura edo oinarrizko habitoak barneratu.
B) Gero eta autonomoago lan egitea, segurtasun afektibo eta emozioanala barneratzea, eta iniziatiba eta norbere buruarengan konfidantza garatzea.
C) Geroz eta zabalagoa den eremu edo ingurunean erlazio sozialak egitea, ikasiz norbere interesak agertzen, besteen ikuspuntua ulertzen...
D) Heldu eta bere adineko pertsonekin harreman malguak egin, afektuzko sentimenduei erantzunez, aniztasunari erantzunez, eta laguntza eta kolaborazio jarrera indartuz.
E) Gertuko ingurunea behatu eta exploratu, kuriositate eta zaintzeko jarrerarekin, elementu horiek ezaugarririk nagusienak ezagutuz... F) Inguruko kulturaren manifestaldi garrantzitsuenak ezagutu, eta horiei errespetua agertu, interesa eta parte hartzea bultzatu.
G) Eguneroko bizitzako iharduerak errepresentatu, bai joko sinbolikoaren bidez edo beste adierazpen bide batzuen bidez.
H) Ahozko hizkuntza modu egokian erabili, besteei ulertzeko eta besteek ulertarazteko. Norberak bere ideiak, sentimenduak, esperientziak eta nahiak... expresatu.
I) Expresatzeko modu ezberdinak ezagutu eta erabili, adibidez, artistikoak.
Hezkuntzaren interbentzioaren lana, goian aipatutako gaitasunak garatzeko beharrezko baldintza egokiak sortzea edo jartzea izango da. Adibidez: klima egokia, konfidantzazkoa, esperientzia anitzak eskaini, bere beharrei erantzun, esperientzia 261
berriak bizitzera animatu eta motibatu, lagundu, bere erritmoa errespetatu, kultura horretako manifestaldietan parte hartu, modu ezberdinetan adierazteko aukerak eskaini, auzo horretan antolatzen diren ekintzetan parte hartu...
262
5)
ARLO KURRIKULARRETAKO HELBURUAK ETA EDUKIAK
Arloak edo areak, esanguratsuak diren esperientzia eremuak dira, eta errealitateko zenbait aspektu barnebiltzen ditu, eta beraien artean erlazionatuta daude. Hiru arlo egoteak ez du esan nahi banaka landu behar direnik, baizik eta, elkarrekin erlazio handia dute, eta globalean lantzen dira. Haur Hezkuntzak hiru curriculu arlo edo eremu daude, eta arlo hauetako bakoitzak helburu eta eduki zehatzak ditu:
Identitatea eta autonomiaren arloa.
Ingurune fisiko eta sozialaren arloa.
Komunikazio eta adierazpenaren arloa.
ARLOKO HELBURUAK
Arloko helburuak, etapako helburuak bezala, gaitasun-en bidez definitzen dira; eta etapa bukaerarako, haurrak gaitasun horiek barneratzea nahi da. Helburu hauek formulatzean, erreferentzi explizitoa egiten diote arlo horretako edukiei. EDUKIEN BLOKEAK
Haur Hezkuntzan zer landu behar den jakiteko informazioa ematen duten eduki
multzoak
dira.
Eduki
multzo
horretan,
gaitasun
hori
garatzeko
garrantzitsuenak edo esanguratsuenak diren edukiak agertzen dira. Curriculumeko arlo bakoitzaren barnean eduki bloke ezberdinak daude, eta beraien artean dagoen erlazioari esker, irakasleari aukera ematen dio edukiak modu globalizatuago batean lantzeko. Edukiek adierazten dute haurrek zer ezagutu, jakin, ze jarrera izan.. behar duten. Eduki bloke edo multzo bakoitzean hiru eduki mota agertzen dira: kontzeptualak, prozedurak eta jarrerak. Edukien aprendizaie edo ikasketa behar-beharrezkoa izango da gaitasun horiek barneratzeko, alegia, helburuak lortzeko.
Irakasle taldeak, eduki eta helburuak sekuentziatu eta antolatu egin beharko dituzte, alegia, erabaki beharko dute zer landuko den lehen zikloan, eta zer
263
bigarrenean. Guzti hau erabakitzeko, kontutan hartuko dute: ikasleen ezaugarriak, ingurunea, zentroaren ezaugarriak, metodologia...
-
EDUKI KONTZEPTUALAK Gertaera arruntei eta kontzeptuei egiten die erreferentzia. Kontzeptu hauek beharbeharrezkoak dira haurrak mundua ulertu eta interpretatu dezan. Haurra geroz eta kontzeptu konplexuagoak eraikitzen joango da.
-
PROZEDURAZKO EDUKIAK Prozedura bat, ordenatuta dauden ekintza multzo bat da, eta atzean helburu bat dago. Hemen barnean sartzen dira destrezas, habilitateak, estrategiak... Haurrek “gauzak egiten” ikasi behar dute. Prozedura batzuk Haur Hezkuntzan barneratzen dira, baina bizitza osoan hori hobetzen joaten gara, adib. behatzea. Prozedurak oso garrantzitsuak dira Haur Hezkuntzan, zeren haurrek esperiementatuz, bizituz ikasten dute.
-
JARRERA, BALORE, ARAUZKO EDUKIAK *Jarrera: pertsona, gertaera edo objetuen aurrean nola konportatu behar duen adierazten dute. *Baloreak: gizarte bakoitzak bere baloreak ditu, eta ezagutu behar dira. *Arauak: egoera bakoitzak bere arauak ditu eta errespetatu behar dira. Irakasleak argi izan behar du bere “eredua” izan behar dela.
264
5.1) IDENTITATE ETA AUTONOMIA PERTSONALEKO ARLOA
Arlo honetan honi egiten zaio erreferentzia: haur bakoitzak bere gorputzaz barneratzen duen ezagutza, balorapena eta kontrola, eta baita, une bakoitzean errekurtso pertsonalen erabilerari. * HELBURUAK: - Norbere buruaz imajin egoki eta positibo bat izatea, bere ezaugarri eta kualitate pertsonalak identifikatuz. - Norberak bere posibilitate eta mugak ezagutzea, eta baloratzea. - Beste pertsonen ezaugarrien aurrean errespetua agertzea, diskriminaziorik gabe (sexuari dagokionez...) - Norberak dituen aukera motrizak, zentzumenezkoak eta adierazmenezkoak deskubritu eta une bakoitzean erabili.
- Begia-eskua koordinazio lortu, gero eta zehatzago izateko prezisioa...
- Norbere sentimendu, emozio eta beharrak identifikatu eta besteei komunikatu; eta aldi berean, besteenak ere identifikatu eta errespetatu.
- Eguneroko arazo txikiak ebazteko iniziatiba hartu, eta ekintzak planifikatu eta sekuentziatu.
- Norbere konportamentua besteen nahi eta beharretara egokitu, eta besteen konportamenduan eragin laguntza, kolaborazio eta kooperazio jarrerarekin.
- Ongizate, segurtasun pertsonal, higienea eta osasunarekin zerikusia duten ohiturak barneratu. * EDUKIAK:
Arlo honen barnean, lau eduki bloke hauek lantzen dira: -Gorputza eta norbere imajina. -Jokoa eta mugimendua. -Eguneroko bizitzako iharduerak. -Norberaren garbitasuna eta zainketa.
265
Gorputza eta norbere imajina: Gorputzaren kontrola progresiboki barneratzen da, eta jaiotzetik hasten da lan hori. Gorputzaren kontrol horri esker, haurrak bere gorputzeko ezagutza barneratzen du (atalak, ezaugarriak, sexua..) eta baita besteenak ere. Honela, bere buruaz imajin bat sortuko du eta diskriminagarriak ez diren jarrerak barneratuko ditu. Haurra txikia denean, komunikatzeko eta erlazionatzeko duen errekurtso bakarra mugimendua da. Haurrak bere burua ezagutzeko, identitate pertsonala barneratzeko eta bere buruaz balorapen positibo bat egiteko, ezinbestekoa izango du pertsona ezberdinekin interaktuatzea.
Jokoa eta mugimendua:
Haurrak bere mugimenduarekin egiten dituen esperientzia, sensazio eta emozioei esker, bere gorputzeko zenbait atal efekto interesanteak sortzeko edo plazerra sortzeko erabiltzen ikasiko du. Bide batez, giza eskemaren imajin oso bat barneratzen eta eraikitzen joango da. Mugimenduan aurrerapenak geroz eta handiagoak izango direnez, autonomia handiagoa lortuko du eta ingurunean eragiteko aukerak handitzen edo zabaltzen joango dira.
266
Eguneroko bizitzako iharduerak: Haurra eskolara eramaten dugunean, erlazio sozialak ugaritu egiten dira, eta baita egoera berri eta anitzak ere. Irakasleak haurrarekin duen erlazio afektiboaren kalitatearen arabera-koak izango dira haur horrek beste heldu eta haurrekin dituen erlazioak. Haurra eskolara iristen denean, bertako zenbait heldu, eta bere gelako lagunak errekonozitzen ikasi behar du. Eta interakzio guzti hauek oso aberasgarriak izango dira, zeren haurra emozioak, nahiak, interesak, beharrak... agertzen joango da. Haurrak gizartean egiten duen txertaketaren ondorioz, konportatzeko pauta eta elkarbizitzako arau batzuk onartzen eta ikasten hasten da. Eguneroko rutinak, beste lagunekin jolastu, lan errezak egin...
Norberaren garbitasuna eta zainketa:
Eguneroko ohitura edo rutinak atseginak izan behar dira haurrentzat. Haurrak osasun, ongizate eta garbitasunari buruzko ohiturak barneratuko ditu deskubrituz horretarako leku aproposak badaudela, garbi eta aseatuak egotea gustukoa dela sentituz... Jateko orduan, alimentazio on eta anitza onartuz joango dira, eta poliki-poliki, jatorduen inguruko zenbait jarrera barneratuko dituzte (tresnen erabilera, eserita egoteko postura....) Oso garrantzitsua da autonomia eta kolaborazioko jarrera erraztea eta bultzatzea norberaren zainketarekin erlazionaturiko ekintza hauetan (garbitasuna, atsedena, jatordua, jantzi, erantzi...). Bestalde, garrantzitsua da era berean, lasaitasun jarrera bat izatea (eta beraz landu egin beharko da) gaixo daudenean, istripu txiki batean... Laburbilduz, arlo honen helburua, norbera bere buruaren zainketaz arduratzeko eguneroko
ekintzetan
geroz
eta
267
autonomia
handiagoa
lortzea.
5.2) INGURUNE FISIKO ETA SOZIALAREN ARLOA
Arlo honen helburua, ingurune edo errealitate fisiko eta sozialaren deskubrimendua, ezagutza eta ulermena dira. Haurrek kuriositatea agertzen dute, jakiteko gogoa... eta beraz, irakaslearen lana ingurune fisiko eta sozialaren ezagutzara bultzatutako ekintzak proposatzea izango da. Haurra gizartean sozializatzen edo txertatzen denean, gizartean talde ezberdinak daudela ohartuko da (familia, eskola, lagunak...), eta honi esker, bakoitzaren bereizgarriak barneratuko ditu eta baita gizartean dauden arauak ere. Haurrei ingurune fisiko eta sozialaren ezagutza on bat transmititu behar zaie, horrela, errespetuzko eta natura zaintzeko ardura eta erantzukizuna bultzatuz. Etapa honetako haurrek, ingurunea perzibitzen dute zerbait osoa (bakarra) bezala, nahastu egiten dira gauza fisiko, sozial eta naturalak. Ingurunearekin duten elkarreraginaren ondorioz, hiru arlo horiek ezberdintzen joango dira.
* HELBURUAK:
-
Gizarteko talde ezberdinetan parte hartu.
-
Gizarteko arauak eta konportatzeko moduak ezagutu eta erabili.
-
Eguneroko espazioetan autonomikoki jokatu eta orientatu. Espazioa eta denbora kontzeptuak barneratu.
-
Ingurune fisikoa behatu eta exploratu; eta horren arabera ekintzak ordenatu eta planifikatu.
-
Ingurune naturalaren garrantzia baloratu eta zaindu, errespetatu...
-
Inguruko kultur ekitaldiak ezagutu, parte hartu, baloratu...
-
Inguruneko zenbait elementutan gertatzen diren aldaketak behatu eta aztertu.
-
Ingurune fisiko eta soziala ezagutzeko interesa eta kuriositatea agertu, galderak eginez, gertaera batzuen interpretazioak eginez edo iritziak emanez... Honela espontaneitatea eta originaltasuna lantzen dira.
* EDUKIAK:
-
Arlo honetan lau eduki multzo daude: Lehenengo talde sozialak.
-
Bizitza gizartean.
-
Objetuak. 268
-
Animaliak eta landareak.
Lehenengo talde sozialak.
Lehen zikloko haurrak (0-3 urte), bere familiako kideen informazioa barneratzen joango dira (gurasoak, anai-arrebak, aiton-amonak...), eta baita elkarbizitzako arau batzuk ere barneratuko dituzte. Bigarren zikloko haurri dagokionez (3-6 urte), beraien erlazio sozialak ugaritzen joango dira, eta honela, egoera sozial ezberdinak, kodigo ezberdinak, rolak eta funtzioak... ezagutu eta biziko dituzte. Bizitza gizartean.
Ingurune kulturalari esker, haurrak gizarte horretako elementuak ezagutzen ditu: pertsonak, objetuak, instrumentuak, espazioak... Garrantzitsua da haurrek ere festetan, ohituretan, tradizioetan parte hartzea: arropak, produktuak, musika, janari tipikoak.. Bestalde, haurrek harremanak izango dituzte ikus-entzunekoekin, eta baita bide heziketarekin... Honela, arauak barneratzen joango dira. Objetuak.
Behin baino gehiagotan esan dugu haurrek beraien ezagutza eraiki egiten dutela, eta hori, beren gorputzarekin errealitatean eragiten dutelako gertatzen da. Haurrentzat oso motibagarriak izaten dira objetuak eta aktibitateak; eta hortaz, objetu horiekiko duen elkarrekintzari esker, objetu horren ezaugarri fisikoak, sensazioak... barneratuko ditu. Eguneroko iharduerei esker, haurrek ikasiko dute objetu bakoitza zertarako den eta nola erabiltzen den. Irakaslearen lana, objetu berriak behatzeko kuriositatea piztean datza, eta aldi berean, objetu horiek zaintzen dituztela ziurtatu (erabili ondoren bildu, ipuinak ez apurtu...) Bigarren zikloko haurren kasuan, gai izango dira beraien ekintzetan hausnartzeko, eta nahi dituzten emaitzak lortzeko objetuak manipulatzeko, mugitzeko, lortzeko... 269
Animaliak eta landareak.
Haurrak poliki-poliki inguruan dituzten animali eta landareak ezagutu behar dituzte, eta baita beraien ezaugarriak ere. Bestalde, animali eta landareei dagokionez, errespetuzko eta zainketazko jarrera bultzatu behar dira. Komenigarria da horretarako haurrek iharduera batzuk egitea animaliak zaintzeko (adib. maskota bat izan gelan), landareak zaindu (landatu, ureztatu...). Honela ingurugiroarekiko jarrera positiboa garatuko dute, eta zainketa, kontserbazioa... jarrerak indartuko dituzte. Horretaz gain, ingurune fisikoko beste kontzeptu batzuk ere lantzen hasiko dira: hotza/beroa, euria edo haizea.
270
5.3)KOMUNIKAZIO ETA ADIERAZPENAREN ARLOA
Arlo honen helburu nagusia, norbanako eta ingurunearen artean egiten diren erlazioak hobetzean datza. Barneko eta kanpoko munduaren arteko lotura egiten laguntzen duten komunikatzeko eta adierazteko modu ezberdinek, izan ere, honela, pentsamendu, sentimendu, bizipenak... adierazten ditugu. Komunikazioari esker, garapen kognitibo, afektibo eta sozialerako beharrezkoa den informazioa trukatzen da. Bestalde, haurrak inguruneari buruz eraikitzen ari den ezagutzak zehatzagoak izatea lortzen da. Eta honetaz gain, haurrarengan originaltasuna, imaginazioa eta sormen gaitasunak garatzen dira.
Komunikatzeko edo adierazteko modu ezberdinez hitz egiten denean, hauetaz ari gara hizketan: gesto eta gorputzaren adierazpena, ahozkoa hizkuntza, adierazpen musikala, adierazpen plastiko ezberdinak, hizkuntza idatzia... Ikastetxe edo irakaslearen lan bat, adierazpeneko modu guzti hauek erabiltzea izango da, haurrek esperimentatu edo bizi ditzatele modu guztiak, eta aztertu eta ulertu zein, zertarako eta non erabili behar den.
* HELBURUAK:
-
Ahozko hizkuntzaren bidez adierazi sentimenduak, nahiak eta ideiak.
-
Helduek eta beste lagunek ahoz esandako intentzio eta mezuak ulertu. Ahozko hizkuntzaren garrantzia baloratu.
-
Tradizio kulturaleko zenbait testu ulertu eta sortu.
-
Idatzizko hizkuntzaz interesa agertu eta baloratu.
-
Imajinak irakurri, interpretatu eta produzitu.
-
Norberak egiten dituen produzioen aurrean, eta besteen produzioen aurrean interesa agertu eta apreziatzean jakin.
-
Ekintzak, nahiak, sentimenduak... adierazteko errepresentazio eta expresio modu ezberdinak erabili.
-
Adierazpenerako teknika eta errekurtso ezberdinak erabili.
-
Errealitatea adierazteko, adierazpen matematikako zenbait nozio barneratu.
* EDUKIAK: 271
-
Arlo honetan lantzen diren eduki multzoak hauek dira: Ahozko hizkuntza.
-
Idatzizko hizkuntzara hurbilketa.
-
Adierazpen plastikoa.
-
Adierazpen musikala.
-
Gorputzaren bidezko adierazpena.
-
Espazioko erlazioak, neurriak eta adierazpena.
Ahozko hizkuntza.
Haurra eta helduaren artean sortuko den komunikaziozko elkarrekintzaren ondorioz, ahozko adierazpena garatzen joango da, eta poliki-poliki, soinuak diskriminatzen joango da, hitzak artikulatu, eta geroz eta egitura zailagoko esaldiak osatuko ditu. Irakaslearen lana, haurren komunikazioa erraztean datza, esan nahi dutena hobeto esaten eta egituratzen laguntzean... Haurrak bere inguruneko hizkuntza barneratuko du, eta hizkuntza horren arauak ere ikasiko ditu. Helburua, ahozko hizkuntza on eta egoki bat lortzea eta erabiltzea da. Eta noski, ahozko hizkuntza komunikatzeko bide egoki bat moduan baloratu behar dute. Idatzizko hizkuntzaren hurbilketa. (19. gaia honi buruzkoa da, baina hau da bere justifikazio curricularra)
Etapa honetan idatzizko hizkuntza, zerbait zabala bezala ulertu behar da. Polikipoliki sinbolo edo zeinu batzuk interpretatzen ikasiko dute. Haurrek barneratu behar dute idatzizko hizkuntzaz jabetzea ezinbestekoa dela gaurko gizartean, izan ere, egoera guztietan agertzen baita (familian, eskolan, dendetan, ipuinetan, ordenagailuan...). Idatzizko hizkuntzaren lanketa, orokorretik-zehatzenera egiten da; eta haurren interesa pizteko, jolas edo ekintza erakargarriak edo motibagarriak egiten dira: imajinei azpian testu jarri eta interpretatu; berarentzat oso esanguratsuak diren hitzak irakurri eta idatzi (adib. bere izena)... Guzti hau lantzen dugunean, tartekatu behar dira beste ekintza mota hauek ere: behatu, asoziatu, kategorizatu, errebisatu, ordenatu...
272
Adierazpen plastikoa. (22. gaia honi buruzkoa da, baina hau da bere justifikazio curricularra)
Adierazpen
plastikoak
zentzuen
bidezko
perzepzioa
eta
imaginazioa
estimulatzen ditu. Haurrentzat oso erakargarri izaten da, zeren material ezberdinekin esperimentatzen dute. Poliki-poliki, haurrek beraien ekintzei intentzionalitatea jarriko die. Haurrek beraien ekoizpenekin gustora sentitzea lortu behar dugu, eta besteen ekoizpenak errespetatu ditzatela. Adierazpen plastikoak, gertaera, bizipen, nahiak eta emozioak adierazteko balio behar du.
Adierazpen musikala. (21. gaia)
Musikaren bidez, haurrari bere hurbileko kulturako zenbait jolas eta abesti iristen zaizkio, beraz, modu bat da kultura horretaz jabetzeko. Musika eta gorputzaren mugimendua lotzeko ekintzak proposatu beharko ditu irakasleak. Bestalde, soinuen diskriminazioa eta memorioa auditiboa landu behar da. Hezkuntza musikala giro estimulagarri batean garatu behar da, honela, haurren artean deskubrimendua, explorazioa, manipulazioa eta mugimendua indartuz. Gorputzaren bidezko adierazpena. (23. gaia)
Gorputzaren bidezko adierazpena da haurrak komunikatzeko erabiltzen duen lehen sistema, zeren haurren mugimendu edo gestoen aurrean, helduak begirada, irribarrea, mugimendua... egiten dute. Horrela, gestu edo mugimenduek esanahia hartzen dute. Lehen zikloan lan du beharko da gorputzaren mugimenduen bidez sentimenduak eta emozioak adieraztea, eta gestuak imitatzea. Bigarren zikloari dagokioinez, mugimendu eta gestuak borondatezkoak izango dira. 273
Espazioko erlazioak, neurriak eta adierazpena. (25. gaia)
Matematikako nozioak sartzen dira hemen. Objetuen behaketaren bidez, zenbait gauza ikasten dituzte, adibidez, tamaina, koloreak... Honelako ekintzak bultzatuko dira: taldekatu, konparatu, aukeratu, kolokatu, banatu, kendu, gehitu... guzti hau bizipenetan oinarrituko da.
274
ONDORIOAK
El currículo oficial deberá adecuarse a cada situación o contexto educativo, por un equipo educativo conocedor de su alumnado y responsable de sus decisiones curriculares. Sólo un equipo que piensa, y que piensa junto, podrá establecer el currículo más adecuado que favorezca el desarrollo de las capacidades infantiles. La administración ha establecido las bases, de un tipo de currículo centrado en los niños, pero a su vez pide a los equipos y al maestro que piensen y decidan la aplicación del proyecto que consideren más adecuado a su grupo de alumnos.
12. GAIA HAUR HEZKUNTZAKO HEZKUNTZA ESKUHARTZEAREN IRIZPIDEAK. IKUSPEGI GLOBALIZATZAILEA. APRENDIZAIAREN ZENTZUA (SENTIDO) ETA ESANGURATASUNA (SIGNIFICATIVIDAD). BEHAKETAN ETA ESPERIMENTAZIOAN OINARRITUTAKO METODOLOGIA. PROIEKTU CURRICULARREAN BERE ZEHAZTAPENA.
275
SARRERA 1.- HAUR HEZKUNTZAKO HEZKUNTZA ESKUHARTZEAREN IRIZPIDEAK. 1.1) PRINTZIPIO PSIKOPEDAGOGIKOAK 1.2)
HAUR HEZKUNTZAKO ANTOLAKUNTZAZKO PRINTZIPIOAK ETA PRINTZIPIO DIDAKTIKOAK.
2.- IKUSPEGI GLOBALIZATZAILEA. 2.1) IRAKASKUNTZA-IKASKUNTZA PROZESUAREN BARRUAN GLOBALIZAZIO KONTZEPTUA. 2.2) HAUR ESKOLETAN GLOBAZLIZAZIOAK DUEN GARRANTZIA. 2.3) PROGRAMAZIO GLOBALIZATUA. 3.- APRENDIZAIAREN ZENTZUA (SENTIDO) ETA ESANGURATASUNA (SIGNIFICATIVIDAD). 3.1) APRENDIZAI ESANGURATSUAREN EZAUGARRIAK. 3.2) APRENDIZAI ESANGURATSUAREN BALDINTZAK. 3.3) APRENDIZAIAREN ZENTZUA ETA ESANGURATASUNA HAUR HEZKUNTZAN. 4.- BEHAKETAN ETA ESPERIMENTAZIOAN OINARRITUTAKO METODOLOGIA. 4.1) EKINTZAKO TXOKOAK 4.2) TALLERRAK 5.- PROIEKTU CURRICULARREAN BERE ZEHAZTAPENA. 5.1) PROGRAMAZIOAREN ELEMENTUAK 5.2) UNITATE DIDAKTIKOAK
ONDORIOAK
276
SARRERA Orain landuko dudan gai hau metodologiaren ingurukoa da, eta oso garrantzitsua da bertako kontzeptuak edozein programazioetan agertzea. Haur Hezkuntza oso oso garrantzitsua da heziketari eta bizitzari begira. Horregatik, hezkuntza eskuhartzea edo ekintzak ez dira inprobisatzen, baizik eta, planifikatu eta programatu egin behar dira. Gai honetan, Haur Hezkuntzarako egokiena den metodologiaren irizpide psikopedagogiko garrantzitsuenak zeintzuk diren azalduko dugu: ekintza (actividad), indibidualitatea, konstruktibismoa, esanguratsua eta autonomia. Batez ere, ikuspegi globalizatzaileak eta aprendizai esanguratsuek dute garrantzia; batak, haurrek errealitatea ezagutzeko duten modura egokitzen delako; eta besteak, lotura mentalak bideratzen dituelako eta ezagutza eskemak zabaltzen dituelako. Metodologiarekin zerikusia duten irizpide guzti hauek, gelako proposamen zehatzetan materializatu edo agertu behar ditugu; hala nola, unitate didaktikoetan, proiektuetan, txokoetan, tailerretan...
277
1.- HAUR HEZKUNTZAKO HEZKUNTZA ESKUHARTZEAREN IRIZPIDEAK. Hezkuntza eskuhartzearen irizpide nagusienak agertzen hasi aurretik, aztertuko dugu zer ulertzen dugun irakaskuntza-ikaskuntza prozesuaz, eta zeintzuk diren beraien oinarrian dauden teoria psikologiko eta pedagogikoak. Zer da hezkuntza? Hezituak diren pertsonen garapen indibiduala lortzeko egiten diren praktika eta aktibitateen multzoa da. Ezin dira irakaskuntza prozesua eta ikaskuntza prozesua separatu, elkarrekin doaz, batek besteari eragiten dio eta alderantziz; horregatik beti hitz egiten dugu irakaskuntza-ikaskuntza prozesuaz. Irakaskuntza-ikaskuntza prozesuaren atzean teoria psikologiko eta pedagogiko ezberdinak daude. Gaur egunean eskoletan jarraitzen diren irizpide psikopedagogikoek ez dira teoria bakar batekoak. Baizik eta, hiru eredu edo ikuspegietatik hartzen dituzte ideiak eta irizpideak, eta elkar uztartzen saiatzen dira: - Eredu konstruktibista -
Eredu soziokulturala
-
Eredu ekologikoa
Eredu konstruktibista: (Piaget) Piaget-ek zabaldu zuen ikuspegi hau. Honen ustez, haurrak ezagutzak eraiki egiten ditu, eta horretarako, ezinbestekoa da zentzuen bidezko esperientzia eta arrazoiaren arteko interakzioa. Bestalde, garrantzi handia ematen diote baita ere autonomiari, ez soilik intelektuala, baizik eta baita ere morala. Autonomo izatea, norberak bere burua gorbernatzen jakitea da, eta eskolan landuko da. Garapen egokia dagoenean sortzen da aprendizaia, beraz, garapenean eragin egin behar da. Eredu sozio-historikoa (sozio-kulturala): (Vigotsky)
-
Vigotsky da honen aita. Kontzeptu hauek garatu zituen: Garapen errealaren edo efektiboaren zona: dagoeneko garapen bat gertatu da, beraz, haurrak bere kabuz egin ditzakeen ekintzak dira.
-
Garapen potentzialaren zona: haur batek gaitasun zehatz batean lor dezakeen maila da.
-
Garapa proximo-aren zona: maila errealaren, eta maila potentzialaren artean dago. Hemen haurrak gauzak edo ekintzak egin ditzake baina besteen laguntzaz. Honetan lan egin behar du hezitzaile edo irakasleak, irakaskuntza prozesuaren bidez.
278
Autore honen garrantzi handia eman zion interakzio sozial kontzeptuari, izan ere, ingurune soziokultural zehatz batean gertatzen da eta garapenaren motorra da. Eredu ekologikoa edo sistemikoa: (Bronfenbrener) Bronfenbrener-en ikuspegia agertzen da. Eredu honek, garrantzi izugarri ematen dio aprendizaia eta hezkuntza gertatzen den ingurune natural eta sozialari. Irakaskuntza-ikaskuntza prozesua, mikrosistema eta ingurune natural ezberdinetan gertatzen da: familia, eskola, ingurune soziala eta kulturala. Beraz, konexio edo lotura bat egon beharko da erakunde guzti horien artean, koordinazioa. 1.1)
PRINTZIPIO PSIKOPEDAGOGIKOAK
Indibidualizazio printzipioa: -
Hezkuntza eskuhartzeak, haurraren garapen mailatik abiatu behar du: jakin zein
den
bere
gaitasunen
momentu
ebolutiboa,
arrazoitzeko
eta
aprendizaiarako dituen gaitasunak. Haur bati aurreratzen edo garatzen (progresar) laguntzeko, ezinbestekoa da irakasleak ezagutzea haur horren heldutasun aukerak, eta aurreratzeko dituen gaitasunetan konfidantza izatea. -
Kontutan hartu behar ditu aurreko esperientzietan sortu duena; alegia, aurretik dituen kontzeptuak, errepresentazioak eta ezagutzak.
Esanguratasun irizpidea (significatividad): -
Hezkuntza eskuhartzeak ziurtatu behar du aprendizaiak esanguratsuak direla, eta ez soilik errepikakorrak.
-
Ikasleak informazio berriak (kontzeptu berriak, prozedurak, jarrerak...) aurretik dituen bere eskema kognitiboetan txertatzea eta asimilatzea lortu behar da. Honela, esanahiak eraikitzen joango da.
-
Ekintzak haurrentzat esanahia dutenak (significativas) planteatu behar dira. Kasu honetan, gehiago inplikatuko dira, gustatuko zaie, motibatuko dira...
Autonomiaren printzipioa:
279
-
Hezkuntza eskuhartzearen helburu bat, haurrek beraien kabuz aprendizai esanguratsuak egitera iristea da; hau da, ikasten ikasteko gaitasuna gara dezatela (desarrollar su capacidad de aprender a aprender). Gaitasun hau, autonomia
intelektualarekin,
estrategia
kognitiboen
ikaskuntzarekin,
memoria ulerkorraren garapenarekin guztiz lotuta dago.
Eraikuntzaren printzipioa (konstruktibismoa): -
Eskuhartzeari esker, haurrek aurretik dituen ezagutza eskemak modifikatu edo aldatu behar dira. Haur bati eskaintzen zaion lana edo informazioa oso urruti badago bere ezagutza eskemetatik, ezin du konektatu bere aurrezagutzekin eta bere ezagutza eskemetan ez da modifikazio edo aldaketarik sortuko. Gauza bera gertatuko da ematen diogun informazio hori berarentzat familiarregia edo ezagunegia bada. Kasu honetan, ez du esfortzurik egingo, eta bere eskemak ez dira aldatuko (beraz, ez dago aprendizairik).
-
Ikasteak, egoera berrietara egokitzea adierazi nahi du.
-
Ikaslea da bere aprendizaiaren benetako eraikitzailea.
Ekintzaren printzipioa (actividad): -
Hezkuntza eskuhartzeak, haurraren ekintza mentalak bultzatu behar ditu.
-
Ekintza edo prozesu hau, eduki berrien eta aurretik dituen ezagutza eskemen artean erlazioa sortzean datza.
-
Ikaslea bera da bere eskemak modifikatu, eraiki eta koordinatzen dituena, beraz, guztiz aktiboa da bere aprendizaiari dagokionez.
-
Aktibitate hau, indibidualki nahiz sozialki (taldean) burutu daiteke.
-
Haurrak bere kabuz aprendizai batzuk lortu ezin dituenean, irakasleak lagundu edo gidatuko dio. 280
-
Prozesu interaktibo bat da.
281
1.2)
HAUR HEZKUNTZAKO ANTOLAKUNTZAZKO PRINTZIPIOAK ETA PRINTZIPIO DIDAKTIKOAK. 1.2.1) Ekintzen, esperientzien eta prozeduren garrantzia. 1.2.2) Erlazioen garrantzia. Segurtasun eta konfidantza giroa. 1.2.3) Ingurunearen antolaketa: espazioa, materialak eta denbora. 1.2.4) Irakasle taldearen funtzioa. 1.2.5) Familiekin erlazioak.
1.2.1) Ekintzen, esperientzien eta prozeduren garrantzia. Haurrarentzat ekintza, bere garapenaren eta aprendizaiaren oinarri da. Ekintzaren eta esperimentazioaren bidez haurrak deskubritzen ditu objetuen ezaugarriak, gauzen arteko erlazioak, eta bere interes eta motibazioak agertzen ditu. Ekintza ez da soilik irakasleak prestatzen duen “lana”, baizik eta, haurrak berak proposatzen duena ere ekintza da: jolasa, explorazioa, objetuen manipulazioa, objteuengain ekintza (fisikoa eta mentala). Hau da ezagutzara iristeko bide naturala. Goian aipatu dugunez, ekintza da haurraren oinarrizko instrumentua, naturala eta ezinbestekoa hezkuntza prozesuan. Bestalde, beharrezkoa da eskolak eta irakasleak haurrari proposatzea eta erraztea ekintzak. Haurra ekintza bat egiten hasten denean, bere helburu propioak ditu, eta utzi egin behar zaio helburu horiek lortzen (irakasleak jartzen dizkionaz gain).
282
1.2.2) Erlazioen garrantzia. Segurtasun eta konfidantza giroa. Garapena gertatzeko ezinbestekoa da giro goxo eta seguru bat sortzea (acogedor). Haurra gelan gustura, maitatua, errespetatua eta ulertuak sentitu behar da. Irakaslearen lana, haur bakoitzarekin harreman edo binkulo afektibo egoki bat eta kalitate handiko erlazio bat sortzea izango da; horrela haurrak beharrezko konfidantza eta segurtasuna sentitu dezan. Giroa deskribatzen dudan modukoa bada, errazago aurre egingo die “reto”ei: -
Bere familia inguruarengandik banandu. Honek ansietatea sortuko dio.
-
Ezezagunekin elkarbizitza egin beharra (eguneroko gorabeherak)
-
Bere muga eta aukeren aurrean, bakarrik dago. Honi aurre egin behar dio.
-
Besteen eragiten dizkioten frustazioak onartu eta gainditzen ikasi behar du.
Irakaslea oso gertu egon behar da haur bakoitzetik, ezagutu behar du zer gertatzen den eskolatik ateratzen denean, eta adi egon noiz aurreratzen duen, noiz atzeratu den, ze behar dituen... Gelako giroak erraztu eta estimulatu egin behar ditu haurren iniziatiba eta proposamenak. Taldeko kide aktibo sentitu behar dira. Giro goxo eta lasaia egoteak, eta irakaslearekin erlazio afektibo on bat izateak ez du adierazi nahi gela horretan arauak eta mugak egongo ez direnik. Aitzitik, arauak eta mugak behar-beharrezkoak dira. 1.2.3) Ingurunearen antolaketa: espazioa, materialak eta denbora.
Eskolako eta gelako espazioa:
Eskolako espazioa oso elementu garrantzitsua da, zeren honen bidez hezkuntza helburuak transmititzen dira. Irakasle taldeak argi izan behar du, segun eta zein den eskolako/gelako egitura, interkanbioa, komunikazioa, autonomia... bultzatzen arituko dela. Espazioari buruz ideia bat dago argi: espazioa haurren ezaugarri eta beharretara egokitu behar da: aktibitate fisikoa, atsedena, jolasa, komunikazioa eta erlazioa, autonomia, ohituren barneraketa (garbitasuna, ordena...). Beraz, behar hauetako bakoitzera egokitu behar dugu espazioa, eta espazioen arteko mugak oso argiak izan behar dira: patioa, lababoak, psikomotrizitate gela, jangela, gela... Gelako espazioaren antolaketari dagokionez, hau ere haurren beharretara egokitu beharko da, segun eta indibidualtasuna edo taldeko gauzak landu nahi diren. Haurrek, indibidualki lan egiteko leku bat izan behar dute, eta aldi berean, taldean aritzeko beste leku bat izan behar dute. Batzuetan bakarrik lan egin nahi dute, beste batzuetan ordea, lagunekin jolastu, korrika egin... (leku handiagoak).
283
Denboraren antolaketa:
Denboraren antolaketari dagokionez, malgutasuna izan behar da nagusi, eta haurren erritmoetara egokitzeko aukera izan behar da. Denborari dagokionez malguak izanagatik, eguneroko rutina edo ohitura batzuk antolatu behar dira. Honi esker haurrek denboraren nozioa barneratzen dute.
Materiala:
Materiala, haurrek jolasteko eta beraien deskubrimentuak egiteko erabiltzen dituzten instrumentu edo tresnak dira. Zentroak haurrei material ugari, ezberdina eta estimulagarria eskaini behar die. Exploraziorako eta aprendizaiarako aukera asko eskaintzen dituzten materialak izan behar dira. Mota ezberdinetako materialak izan behar ditugu gelan: ohiko jostailu tradizionalak (panpinak, kotxeak, pelotak...), material didaktikoak (puzzleak, mahai jokoak, eraikuntzak...). Bestalde, manipulagarriagoa den beste material batzuk ere izatea komeni da: tela zatiak, pote ezberdinak, egur zati ezberdinak.... Hauek egituratuta ez daudenez, sormena garatzeko baliagarriak dira.
284
1.2.4) Irakasle taldearen funtzioa. Irakaslearen papera edo funtzioa aldaezina da (insustitutible), eta bere eskuhartzea ezinbestekoa da guzti hau lortzeko: -
Garapena gertatzeko beharrezkoa den segurtasun eta afektuzko klima edo giroa lortzeko.
-
Haurren proposamen adi egon, eta beraien motibazioa eta parte hartzea indartu.
-
Giro estimulagarri bat sortu.
-
Proiektu eta ekintza globalizatuak eta esanguratsuak planifikatu eta erakutsi.
-
Ikaslearekin interaktuatu, haurraren irakaskuntza-ikaskuntza prozesua behatu eta beharrezkoa denean interbenitu. Familiarekin erlazioa izan eta beraien kolaboratu.
Irakaslea ez da zentroko elementu aislatu bat, baizik eta hezitzaile talde bateko partaide da, eta beraz, beraiekin koordinatu behar da, eta beraien lana aurrera ateratzearen erantzule izango dira:
Ikastetxeko proiektuak egin.
Estrategia metodologikoak eta antolakuntzazko irizpideak adostuko dituzte.
Prozesuaren ebaluaketa eta haurren ebaluaketa egingo dute.
Familiekin kolaboratuko dute.
Espazioa, materiala eta denbora antolatu eta prestatuko dute (ordutegiak...)
285
1.2.5) Familiekin erlazioak. Jakin badakigu adin honetako haurrengan hezitzaileek izugarrizko eragina eta garrantzia dutela, baina inoiz ezingo dute familia ordezkatu. Beraz, beharrezkoa izango da bai familiaren lana, eta bai hezitzailearena. Familia eta hezitzaileak, biek haurraren heziketa konpartitzen dute, biek arduratzen dira horretaz, baina bakoitza bere eremuan eta funtzio zehatzekin. Horregatik, ezinbestekoa izango da familia eta hezitzailearen (irakasle) artean koordinazioa eta kolaborazioa egotea. Behin baino gehiagotan esan dugu haurrak eskolan segurtasuna eta konfidantza giro bat aurkitu behar dituela, ba gurasoek ere segurtasun eta konfidantza bera aurkitu behar dute eskolan. Gurasoak ziur egon behar dira beraien seme-alabak atendituta daudela bai taldean, eta indibidualki ere behatuak edo zainduak direla. Irakasle taldearen lan bat, gurasoek zentroan parte hartzeko dituzten moduak eta bideak zeintzuk izango diren erabakitzea izango da. Gurasoen parte hartze hau antolatuta egon behar da. Gurasoen partehartze indibidualetan, (hasierako elkarrizketetan) familia eta irakasleak haurra dute hizpide, bere egokitzapena... Lehen elkarrizketetan elkar ezagutuko dira eta oso garrantzitsuak dira lehen elkarrizketa hauek, zeren ondorengo erlazioaren abiapuntua hor egon daiteke. Gurasoek ahalik eta gehien parte hartzea lortu behar da (batez ere egokitzapen aldian...). Ondorengo elkarrizketetan, haurraren eboluzioa aztertuko dute, eta lorpen berriak ebaluatuko dituzte, zailtasunak, aurrerapenak... Gurasoek eskolan parte hartu nahi badute, aukera asko izaten dituzte, esaten batera: extraeskolarrak antolatu, festak, tailerrak, bisitak, txangoak, hitzaldiak, lan taldeak. 2.- IKUSPEGI GLOBALIZATZAILEA. 2.1) IRAKASKUN-IKASKUNTZA PROZESUAN GLOBALIZAZIO KONTZEPTUA Gaur egun, gizakiak egin dituen aurkikuntzei esker, ezagutza oso oso zabala da. Eta eskolak berak bakarrik ezin ditu ezagutza guzti hauek transmititu. Gainera, arazo honi informatika eta teknologia alorretan emandako aurrerapenak gehitu behar zaizkio. Guzti honi aurre egiteko, globalizazioaz hitz egiten da. Oraingo ikuspegiaren arabera, helburua ez da ezagutzak buruan akumulatzea, baizik eta, ikasteko beharrari aurre egin behar zaio eta horretarako erlazio ulerkorrak eginez ezagutzara iristen jakin behar dugu. Beraz, dena ikastea ezinezkoa denez, ezagutzara iristeko bideak ezagutu behar ditugu, eta horretara, dakigun ezagutzaren gainean erlazio ulerkorrak eginez iritsiko gara. Gaurko korronte askoren ustez, ikasten ikastea (que cada alumno aprenda a aprende) da helburua. Hau da, egoera eta zirkustantzia ezberdinetan gai izan dadila bera bakarrik aprendizai esanguratsuak egiten. Zer ulertzen da globalizazioaz? Globalizazioa gertatzen da, irakasle bat gai bat lantzen ari denean, kontzeptu edo gai hori beste arloetako zerbaitekin lotzen edo erlazionatzen duenean. Edo haur batek gai horrekin lotutako beste komentario bat egiten duenean... Guzti honek, irakasteko, eta 286
ezagutzen arteko erlazioak egiteko balio du (adib. ipuin batean 2 zenbakia agertzen da, eta irakasleak gogorarazten die 2 zenbakiak zer adierazi nahi duen...). Hau askotan gertatzen da Haur Hezkuntzan edo Lehen Hezkuntza. Modu honetara lan eginez, haurrek ikasten dute ikasgaiak euren artean lotura edo erlazioa dutela, eta ez direla gai isolatuak. Hau oso garrantzitsua da. Globalizazioari buruz hitz egiten denean, aprendizai esanguratsuaz, konstruktibismoaz eta funtzionaltasunak ere hitz egiten da. Ezagutza bat esanguratsua izateko, ezinbestekoa da ezagutza berri horren eta aurretik dituen aurrezagutzen artean lotura bat sortzea. Alegia, aprendizai esanguratsuaz hitz egiten dugu, baldin eta ezagutza berria aurrezagutzen eskemetan txertatzen bada (erlazio edo lotura bat aurkitu badu). Beraz, ezagutza berriak soilik akumulatu edo pilatu egiten direnean, ez da aprendizaia gertatu; zeren aprendizaia, berria eta zaharraren (aurrezagutzako eskema kognitiboen) arteko lotura eta erlazio anitzen produktua da.
2.2) HAUR ESKOLETAN GLOBAZLIZAZIOAK DUEN GARRANTZIA. -
Haurra izaki global, oso bat da. Ez da heldu “txiki” bat.
-
Haur Hezkuntzako haurrak ez du mundua perzibitzen modu analitikoan edo zatika, baizik eta, osotasunean (como un todo, por totalidades) perzibitzen du. Beraz, errealitatea ezagutzen eta ikasten du modu global batean. Errealitatea ezagutzeko modu hau oso prozesu aktiboa da, non, haurrak interpretatu egiten duen, erlazioak egiten dituen eta gauza eta ideiei esanahia jartzen dien.
2.3) PROGRAMAZIO GLOBALIZATUA. Irakaskuntza-ikaskuntzako egoerak modu globalizatuan lantzen direnean, aprendizai esanguratsuaren prozesu aktiboa martxan jarriko da, eta honen ondorioz, haurrak bere ekintzei zentzua emango die, motibatuak egongo dira, eta barneratutako aprendizaiak erabilgarriak eta funtzionalak direla ohartuko dira. Haur Hezkuntzako irakasleak oso argi izan behar du globalizazioa izango dela ikasiko dituzten edukiak planteatzen hasteko bidea, eta ez da soilik une zehatz batean erabiltzeko teknika konkretu bat. Ikuspegi globalizatu hau aurrera eramateko, eduki kurrikularrak antolatzeko modu ezberdinak daude: proiektuak, tailerrak, txokoak, eta interes guneak (gero banaka landuko ditut). Egoera guzti hauek aukera ematen diote ikasleari aprendizaira iristeko, alegia, irakasleak aurkezten duenaren (ezagutza edo informazio berria) eta berak aurretik dituen esperi-entzien (aurrezagutzen eskemak) artean erlazio esanguratsuak egiteko. Programazio bat globalizaztua izateko, baldintza batzuk bete behar ditu: 287
-
Haurrentzat benetan interesgarria izan behar da.
-
Irakaslearentzat berarentzat ere interesgarria izan behar da.
-
Gai edo informazio horren inguruan ikasleek aurretik dakitenetik abiatu behar gara (alegia, aurretik zer dakiten galdetu...).
-
Haurren garapen mailarekin bat etorri behar da.
-
Haur bakoitzaren behar indibidualei erantzun behar die.
-
Autonomia estimulatu behar du, pentsamendu sortzailea eta erantzun anitzak onartuko dituen ekintzak proposatuko dira.
-
Ekintza indibidualak erraztu behar ditu, eta baita talde txikikoak eta handikoak ere.
-
Dagoeneko lortuak dituzten esperientziak, jarrerak, ohiturak... osatu eta zabaldu behar dituzte.
Interes guneak (centros de interes):
Globalizazio ikuspegia programatzeko modu klasiko bat, irakasleak interes guneak antolatzea da. Interes guneak lehen aldiz, Decroly-k garatu eta aurrera eraman zituen (honek globalizazioaren inguruan teoria bat sortu zuen). Autore honen iritziz, haurra txikia denean gauzak perzibitzen ditu osotasunean eta ez zatika (honi gestalt edo modu globala deitzen zaio). Beraz, gauza edo ideiak behatu, perzibitu eta ezagutzen ditu osotasunean. Decrolyk esan zuen: “una escuela por la vida y para la vida”. Autore honek garatu zuen metodoari, “centros de interes” deitu zitzaion eta globalizazio, interes eta motibazio kontzeptuetan oinarritzen zen. Decrolyren ustez, haurrek ezagutzeko deseoa eta ikasteko gogoa izan behar dute. Interes-gune bat, haurrarengan interesa sortzen duena izango da, eta gai dena haurrarengan guzti hau estimulatzeko: behaketa, experimentazioa, ideia edo aurrezagutzekiko erlazioak, edozein motatako komunikazioa bideratzen duena... Gaur egunean interes-guneetaz hitz egiten denean, haurrentzat interesgarriak direlakoan irakasleak aukeratzen dituen gai edo edukiak dira. Eta gai edo eduki horren bitartez saiatzen dira gai horrekin loturiko beste aprendizaiak lantzen. Ikuspegi globalizatzaile honetan nahiz eta jorratuko den gaia eta edukia irakasleak aukeratu, aldaketez jositako programazio ireki eta malgua izaten da, zeren haurren galdera/erantzun/jarreraren arabera interes berriak sortuko dira, eta hori ere landu behar da. Irakaslearen jarrera honi esker, haurrari erlazio esanguratsuak egiteko aukerak eskaintzen zaizkio. Lan proiektuak: Lan proiektuak antolatzea, ikuspegi globalizatzailea eta erlazioak sortzearekin zerikusia duen irakaskuntza-ikaskuntzako aktibitateak antolatzeko beste modu bat da.
288
Proiektu guztien amaieran, produktu edo azken emaitza bat dago, eta bere funtzionaltasuna edo erabilgarritasuna azpimarratu behar da. Prozesu honetan kontutan hartu behar diren faseak hauek dira: -
Gaia aukeratu. Gaia esanguratsua izan behar da. Beti abiapuntua ikasleek gai horrekiko dakitena izan behar da, nahiz eta informazio hori ez den beti guztiz zuzena izango.
-
Material eta baliabideak aurkitu. Informazio iturriak aurkitu, eta helburuak eta edukiak planteatu (zer ikasi nahi dugu?)
-
Gaia aztertu eta prestatu. Informazioa aukeratu, galderak planteatu, hipotesiak egin, informazioa eguneratu, aurretik dakigunarekin kontrastatu.
-
Taldean parte hartzea eta inplikazioko giroa sortu. Interesa mantendu eta talde lana bultzatu.
-
Egiten ari diren aprendizaien funtzionaltasuna aurkitu.
-
Jarrera ebaluagarria mantendu. Zer dakite gai honetaz? Ze kezka edo galdera sortzen zaizkie? Zer ari dira ikasten? Aurrezagutzekin lotura edo konexio berriak egin dituzte?
-
Jarraitutako prozesuaren rekapitulazioa. Informazioa elaboratu eta ondorio moduan ordenatu.
Proiektuen bidez lan egiteak abantaila handi bat du, alegia, aprendizai esanguratsuen maila altua lortzen da, autonomia izugarri lantzen du, eta haurraren aktibitate maila ere oso altua da. Baina desabantaila bat ere badu, irakasleak oso prestatuta egon behar dela eta denbora asko eskaini beharko diola, taldeko interesen arabera dinamika aldatu beharko duela...
Haur Hezkuntzan egin daitezkeen proiektu batzuk hauek dira: txango bat prestatu, festa bat prestatu, gelan animali bat zaindu, baratzea (huerto) landu, esperimentu bat egin, maketa bat eraiki...
289
3.- APRENDIZAIAREN ZENTZUA, ESANAHIA ETA ESANGURATASUNA. Aprendizai esanguratsua, Ausubel-ek asmatu zuen. Lau aprendizai mota:
Aprendizai esanguratsua: Aurretik dakienaren eta ikasi behar duenaren artean konexioak edo loturak egiten dira; hau da, aurretik dituen esperientzia edo ezagutza eta informazio berriaren artean. Hau da hoberena, benetako aprendizaia. Beraz, helburua aprendiza esanguratsua egitea da.
Aprendizai memoristikoa: Datuak, gertaerak edo kontzeptuak memorizatzean datza, eta apenas beraien interpretaziorik eginda. Kasu honetan, ez da konexio edo erlaziorik egiten aurrezagutzekin. Askotan zentzua edo esanahirik ez dute, eta horregatik, errez ahazten dira. Ausubelek hau baztertzen du.
Aprendizai rezeptiboa: Ahozko (beste pertsona batek, helduak, irakasleak, lagunak...) nahiz idatzizko (liburua, ipuina...) bitartekoen bidez transmititzen diren aprendizaiak dira. Haur Hezkuntzan nagusi da aprendizai rezeptiboa.
Deskubrimenduaren bidezko aprendizaia: Norberak bere ikerketa eta azterketen bidez barneratzen duen aprendizaia da. Haur Hezkuntzako ikasleek, batez ere deskubrimenduaren bidez barneratu behar dituzte ezagutzak.
Barneratzen ditugun aprendizaien gehiengoa, modu rezeptiboan jasotzen ditugu. Ezinezkoa da ezagutza guztiak norberak berak deskubritzea. Garrantzitsuena, aprendizai horiek esanguratsuak izatea da. Ausubelek aprendizai memoristikoa baztertzen du, besteak osagarriak dira. 3.1) APRENDIZAI ESANGURATSUAREN EZAUGARRIAK. -
Esanahia eraikitzeko prozesu bat da. Batzuetan, aurrezagutzen eta ezagutza berrien arteko erlazioa ez da guztiz zuzena izaten.
-
Haurren interesetatik, eta haurrek dakitenetik abiatu behar gara; ondoren, ezagutza berriak egitura mentaletan integratuz eta ezagutza modifikatuz eta zabalduz.
3.2) APRENDIZAI ESANGURATSUAREN BALDINTZAK. Aprendizaia esanguratsua izateko, bi motatako baldintzak bete behar dira:
Esanguratasun logiko eta psikologikoa (significatividad lógica y psicológi)
290
Edukiak potentzialki esanguratsuak izan behar dira, bai barneko egiturari dagokionez, eta baita haurren egitura kognoszitiboari dagokionez ere bai. Hau da: -
Edukien barneko egitura logikoa izan behar da, ulergarrik izan behar dira (no confusos), haurraren eskuragarri egon behar dira.... Guzti honek zerikusi handia du irakasleak edukiak aurkezteko moduarekin, ordenarekin... Irakasleak edukiak logika eta egitura batekin aurkeztu behar ditu.
-
Haurrak egitura kognoszitibo egokia izan behar du, hau da, eskema mental egokiak. Horregatik, aprendizai esanguratsua une egokian hasi behar da, ikaslea hori ulertzeko edo erlazio horiek egiteko prest dagoenean, alegia gaitasun hori barneratuta duenean
Ikaslearen jarrera -
Ikasleak modu esanguratsuan ikasteko jarrera ona (favorable) izan behar du, ikasteko disposizioa edo nahia izan behar du, motibatuta egon behar da, eta ikus dezala ikasten duen hori zerbaitetarako erabilgarria dela. Motibazioak zer esan handia du aprendizai esanguratsuen gai honetan, eta oso hau oso erlazionatuta dago haurren interesekin. Beraz, haurrak motibatuta izaten saiatu, eta horretarako, beraien interesak errespetatu eta landu.
-
Haurrengan interesa sortzeko bide bat, ikasitakoaren funtzionaltasuna da. Aprendizai bat funtzionala izango da, baldin eta berehala erabiltzen bada edo aprendiza berriak barneratzeko balio badu. Proposatzen diren ekintza eta lanek zentzua izan behar dute haurrarentzat, eguneroko bizitzarako erabilgarriak direla ikusi behar du, eta beste egoera askotara generalizatzeko aukera eskaintzen duela ikusi behar du.
-
Haurra motibatzeko beste estrategia bat, arrakasta lortzen duen ekintzak proposatzea da. Haurrek proposatutako ekintza egiteko gai sentitu behar dira. Honek, ikasteko nahia areagotu egiten du.
291
3.3) APRENDIZAIAREN ZENTZUA ETA ESANGURATASUNA HHan Aprendizai esanguratsua gertatzeko, aktibitate ugari egin behar ditu ikasleak; bai ikusten diren aktibitateak, eta bai mentalki egiten dituenak ere. Aktibitatearen ezaugarriak hauek dira: -
Haurra benetan aktiboa da ekintzak barneratzen duenean, hau da, mentalki birsortzen duenean.
-
Haurrak egiten dituen ekintzen funtzioa, barneko sentimedu edo emozioak sortzea, eraikitze, egituratzea..da. Barneko prozesua da.
-
Aktibitate eta ekintzei esker, aurre-ezagutzen eta ezagutza berriaren artean erlazioak egiten dira. Honek aprendizai esanguratsua bultzatuko du.
-
Ekintzen bidez, haurraren behaketa, esperimentazioa, deskubrimendua... bultzatu edo erraztu behar da. Gogoratu haurrak globalki ezagutzen duela.
-
Haurren esperientzia eremua zabaldu egin behar da.
-
Ezberdindu egin behar da: haurra bere kabuz zer egiteko edo ikasteko gai den, eta haurra helduaren laguntzaz zer egiteko edo ikasteko gai den (helduari beatuz, imitatuz, jarraibideak jarraituz)
Gogoratu Vigotsky-k honi garapen proximo-aren zona deitu ziola, eta hor dagoela muga irakasleak noiz eskuhartu jakiteko. Nahiz eta irakaslea izan haurraren garapena bultzatuko duena eta eragingo duena, haurra bera da ezagutza edo aprendizaia eraikitzen duena, aberasten duena, modifikatzen duena, ezagutza eskemak koordinatzen dituena. Beraz, haurraren eskuetan dago ezagutzaren eraikuntza. Eraikitzailea den aktibitate hau, ez da ekintza aislatu bat, baizik eta, haurrak helduekin eta beste haurrekin duen elkarreraginaren ondorio da.
292
4.- BEHAKETAN ETA ESPERIMENTAZIOAN OINARRITUTAKO METODOLOGIA. Orain arte aipatutako irizpideak erabiltzean datza Haur Hezkuntzako metodologia: globalizazioa, esanguratasuna, aktibitatea, indibidualizazioa (aniztasunari erantzuna) eta autonomia. Behaketa Gauzak ezagutzeko bide bat da. Behaketa jarrera bat eta gaitasun innato bat da, eta bizitzan zehar garatzen da. Haurrak jaiotzen denetik behatzen du. Haurrak behatzen duenean, ez da objetiboa eta zientifikoa, baina mundua ezagutzeko modu bat da. Haurrak naturaz kuriosoa da, jakin egin nahi du, eta horretarako bere inguruan dagoen guztia exploratu eta behatu egiten du, eta horretarako bere zentzu guztiak erabiltzen ditu. Behaketa, imitazioa baino zerbait gehiago da. Behaketaren bidez, atentzioa eta memorizazioa martxan jartzen dira; eta behatutakoaz gain ahozko azalpenak, edo imajinak edo gestoak baldin badaude, askoz ere errazago barneratzen da informazioa. Irakasleak ekintzak proposatzen dituenean, behaketa lantzeko ariketak ere proposatu beharko ditu: haurrengan interesa eta kuriositatea piztu, galderak formulatu... Esperimentazioa Behaketarekin hasten den prozesua, askotan, experimentazioarekin amaitzen da. Helburua, behaketa sinpleekin hasi eta ondoren behaketa sakonagoak egitea da, honela, ezagutza praktikoago, objetiboa eta elaboratuagora iristeko. Experimentazioaren bidez, erlazioak egiten dira, hipotesiak planteatzen eta egiaztatzen dira, eta perzepzioa aberasten da. Haur Hezkuntzako kasuan, haurra izan behar da experimentazioak egingo dituena. Experimentazioaz hitz egiten dugunean, prozesu hauetaz ari gara: esperimentuak, manipulazioak, konparaketak, exploratzeko prozedurak, ensayo-error... Haur txikiek, deskubrimentuak egiteko joera dute, eta hau posible da helduek aurkikuntza hori estimulatzen dutenean, haurraren iniziatiba bultzatzen denean, haurraren erritmoa errespetatzen denean, aukera anitzak eskaintzen direnean, kuriositatea estimulatzen denean, interesa probokatzen denean... Irakasleak haurren eskuragarri jarri behar ditu errealitatea aztertzeko tresna ezberdinak, eta ingurunea, espazioa eta materialak prestatu behar ditu, ondoren ikasleek ikerketak eta deskubrimenduak egin ahal izateko. Guzti hau ikusita, honelako proposamen didaktikoak planteatu behar dira: -
Haurren interes eta beharrak kontutan hartzen ditu, eta horietatik abiatzen da.
-
Aprendizai esanguratsuak bultzatzen ditu: konexioak, motibazioa eta funtzionaltasuna.
293
-
Haurraren
aktibitate
naturalak
garatzen
ditu
ikasteko:
behaketa,
experimentazioa eta jolasa. -
Garapenari laguntzen diote, haurraren heldutasun mailatik abiaturik.
-
Garapen proximo-ko zonan planifikatzen da eskuhartzea.
294
4.1) EKINTZAKO TXOKOAK Txokoak, gela barneko jolasteko espazioak dira, irakasleak antolatzen ditu, eta txoko bakoitzean dagokion material egokia ipintzen du. Ondoren, haurrek txoko bakoitzean “libreki” jolasten dute. Txokoen aktibitate hau, talde txikitan egiten da, eta haurrak dira protagonista bakarrak. Irakaslearentzat oso une aproposa da haurren portaera edo jarrera behatzeko. Txoko guztiek aldi berean funtzionatzen dute (simultaneoki), hortaz, gelako espazioaren egokitzapena eskatzen dute. Hauek dira txokoek ezaugarriak: -
Txokoen bidez, haurren interes eta beharrei erantzun egokia ematen zaie: iniziatiba, aktibitatea, joko sinbolikoa, indibidualtasuna, autonomia... Izan ere, haur bakoitzak aukeratzen du zein txokora eta noiz joan.
-
Talde txikiak direnez, berdinen arteko erlazioak errazten eta aberasten ditu, eta kolaborazioa inplikatzen duten tareak ere egiten dituzte.
-
Haurrek
ezagutu,
eztabaidatu
eta
errespetatu
behar
dituzten
funtzionamendurako arau batzuk badaude: txandak, denbora, partaide kopurua... -
Txoko bakoitzeko materialak haurren eskuragarri egon behar dira, eta haurrak izango dira material hauen erantzule. Beraz, materialen erabilera egokiaz, materiala zaintzeaz eta materiala biltzeaz arduratuko dira.
-
Joko librea, joko sinbolikoa eta joko dramatikoa bultzatzen dira, izan ere, gizarteko errealitate bat erreproduzitzen eta proiektatzen dute.
3 urte baino txikiagoko ikasleen kasuan, metodologia hau erabiltzen hasten da gela zonaka zatituz: alfonbraren zona, mugimenduaren zona, ipuinaren zona, eraikuntzen zona... Baina haurrak handitzen diren neurrian, hau da, 3 urtetik aurrera, zona hauek gero eta espezifikoagoak dira, eta joko sinbolikoa agertzen da. Beraz, ezinbestekoa da arau batzuk ezartzea zona hauek erabiltzeko, eta horrela, poliki-poliki, txokoen metodologia ezartzen da. Txokoen metodologia hau 4-5 urteetan oso aproposa da.
Hauek izan daitezke txokoen adibide batzuk:
Sinbolikoa
3-4 urte -etxea -disfrazak -landareak
4-5 urte -ileapaindegia -medikuak -material desechable 295
5-6 urte -denda -sukaldea -aroztegia
Experientziak
-animaliak
Mahai jokoak
-didacticos ensartables
Eraikuntzak
-blokeak -granja
-domino -oka -memori -garajea -clips
-ipuinak -albunak -pintura modelado
Liburutegia Plastika
-pisua-neurriak -lupak -partxis -kartak
-ipuinak -hizki lotoak -inpresión -oihalak
-zirkuitoak -diana -boloak -poesia -inprenta -jostuna -colage
4.2) TALLERRAK Zer da tailer bat? Tailerra, teknika zehatz bat ikasteko, edo ikasleek eurek produktu bat sortzeko egiten diren ekintza multzoa da. Talde handian ikasteko modu bat da. Haurrak taldekatzeko modu ezberdinak daude. Tailer bakoitzean, teknika zehatz bat, produktu zehatz bat... lantzen da. Tailer motak: -
Tailer iraunkorrak: Gela barnean egiten dira, eta muebleen bidez egiten zaie itxitura. Eguneko edozein unetan erabil daitezke (askotan txokoekin konfunditzen ditugu).
-
Tailer ez iraunkorrak (ocasionales): Ongi aukeratutako ekintza zehatz bat egiteko dira. Hau txokoetatik ezberdina da. Haur talde batek, edo talde osoak batera parte hartu dezake tailer honetan, eta irakasle edo aditu batek (guraso bat, sukaldaria...) antolatzen eta gidatzen du. Aditu horrek azalpenak ematen ditu, prozedurak esplikatzen ditu... (tailer mota hau explikatuko dut hurrengo lerroetan). Tailer ez iraunkorren ezaugarriak:
Proposamen honen helburua haurren globaltasun osoari eta aprendizai esanguratsuari erantzutea da, izan ere, tailer bat antolatzerako garaian oso kontutan hartzen dira haurren interesak, ikasitakoaren funtzionaltasuna, motibazioa handitzen du, behaketa, explorazioa eta aktibitatea bultzatzen ditu...
Tailerrak irauten duen denbora ezberdina izan daiteke, eta beti tailerra amaituko da azken produktua egiten denean.
Materialak tailerrean bertan daude, eta beharrezkoa da ikasleek material horiek erabiltzen ikastea teknika hori barneratzeko. 296
Tailer bat antolatzea askotan zaila da: denbora, lekua, aditua, materiala...
Baloreak eta arau sozialak ikasteko aproposak dira: erantzukizuna, ongi egindako lana baloratu, kolaborazioa, kooperazioa, materialen erabilpen egokia, prozeduren ikaskuntza...
Tailerretako ikasleen taldekatzeak ezberdinak izan daitezke: maila bereko ikasle guztiak nahasita, maila ezberdinetakoak nahasita...
3 urte baino gutxiago dituzten haurren kasuan, metodologia hau oso poliki txertatu behar da (txokoekin egiten den bezala). Haur txikiekin egiten diren tailerrak motzak izango dira, produktua azken lortzen diren tailerrak izango dira. Adib. Tarta bat egin berehala jateko, disfrazatzeko kareta bat egin, familiako bati opari bat egin... Bestalde, haurrak zenbat eta txikiagoak izan, komenigarriena talde txikiak egitea da, horrela, irakasleak aukera izango du haur bakoitzari indibidualki laguntzeko. Askotan, komenigarria izan daiteke gurasoek tailer hauetan laguntzea.
297
Tailerren adibideak:
MOTRIZITATEA
MUSIKA
-ariketa sensorialak -erritmoak eta dantzak -Elementuekin jolasak -oinez ibiltzea eta desplazamenduak -dramatizazioak -entzumen tailerrak eta instrumentuak sortzea -kanpoko jolasak
DRAMATIZAZIOA
HIZKUNTZA
NATURALEZA
BEHAKETA
EXPERIMENTAZIOA
PLASTIKA
LOGIKO-MATEMATIKOA
-ipuinak: asmatu -poesia asmatu -albunak sortu -diapositibak egin -kodigo edo sinboloak asmatu -hizkuntzarekin jolastu eta gaien liburuak egin -urarekin jolastu -animaliak -imanak -baratza -argazkilaritza -sukaldaritza -ikusmen tailerra -semillero -eguraldia -pintura naturalak -materiales de desecho -buztina -artearen hastapenak -collages, egurra eta kortxoa -plantillak -teknika mixtoak -grabados -modelado -tapizak -aroztegia -laberintoak -forma eta koloreak -pisu eta neurriak -mosaikoak -egutegia -karta baraja eta dominoa sortu -bloke logikoak -ordenadorea -eraikuntzak
298
5.- PROIEKTU CURRICULARREAN BERE ZEHAZTAPENA. Programatzea, haur talde jakin batentzat ekintzen proiektu bat egitea da. Programaketak beti malgua izan behar du, eta beti aldatzeko aukera eskaini behar du. Aldi berean, proiektu curricularrarekin koherentea izan behar da. Programazioak urte beteko iraupena izaten du. Hauek dira programazioaren funtzioak: - Profesionalei orientatzea, zeren galdera hauei erantzuten die: zer, nola, noiz irakasten eta ebaluatzen dut ?. Beraz, helburu didaktikoei erreferentzia egiten die, baita landu behar diren edukiei, estrategia didaktikoei, ekintzei eta erabiliko diren material eta baliabideei ere. Ebaluaketa ere aipatzen da. - Familiei ere orientatu egiten die, zeren beren seme-alabek zer ikasten duten adierazten du, eta hortaz, beraien seme-alabekin nola kolaboratu dezaketen jakin dezakete. - Lana ordenatzen du eta zentzua ematen dio. Honela, inprobisazioa ekiditen da. Programazioa ongi planifikatuta eta koherentea bada, segurtasuna eta lasaitasuna ematen dio irakasleari, eta haurrei. Tutore bakoitzak bere programazioa egiten du, baina horretarako maila bereko beste tutoreekin eta zikloko tutoreekin koordinatzen da. Programazioa proposamen didaktikoen multzoa denez, ezin dugu esan programazio eredu bakarra dagoenik, baizik eta, irakasle bakoitzak berea egingo du, eta guztiak daude ongi. Beraz, ez dago programazio eredu bakar bat. Baina bete behar duen baldintza bakarra, proiektu curricularrarekiko koherentea izatea da. Haur Hezkuntzako irakasleek arlo hauen inguruan programatu behar dute: -
Eguneroko bizitzako ohitura eta habitoak.
-
Unitate tematikoak, aktibitate blokeak, interes-guneak, proiektuak
-
Txokoak eta tailerrak.
-
Txangoak, festak, ekintza extraeskolarrak.
-
Atsedenaldiko ekintzak, ongietorria, taldearen “reencuentro”
-
Ekintza espezializatuagoak: musika, gorputz adierazpena, inglesa.
5.1) PROGRAMAZIOAREN ELEMENTUAK
Tutorea programazioa egiterako garaian ez da hutsetik hasten, baizik eta Ikastetxeko Proiektu Curricularrean hartutako erabakietatik abiatzen da. Ikastetxeko 299
Proiektu Curricularraren atal edo elementu berdinak izango ditu programazioak, baina ikasle taldeari egokituta. Programazioa, irakaslearen lan tresna izan behar da, eta horregatik, unitate didaktikoetan antolatzea proposatzen da (sortzeko formato erraza duelako eta modu errezean errebisatu daitekeelako). Programazioak bi zati ditu:
a) Erabaki orokorrak -
Taldearen ezaugarriak
-
Mailako helburuak
-
Edukiak
-
Metodologia (orokorrean)
-
Ebaluaketa
-
Egokitzapen curricularrak (taldean kasu indibidualak egotekotan)
b) Unitate didaktikoak Kurtsoan zehar landuko diren unitate didaktikoak. 5.2) UNITATE DIDAKTIKOAK
Unitate didaktikoen barnean elementu guzti hauek agertu behar dira:
-
Nukleoa edo izenburua.
-
Helburu didaktikoak.
-
Edukiak.
-
Ekintzak.
-
Baliabide didaktikoak.
-
Ebaluaketa.
-
Egokitzapen curricularrak.
Nukleoa edo izenburua. Adib. “urtebetetzeak ospatzen ditugu” Helburu didaktikoak.
300
Unitate didaktiko horretan garatu nahi diren gaitasunak dira. Helburu didaktikoak, helburu orokorrak baino zehatzagoak izaten dira. Aditza infinitiboan izaten dute, eta horregatik, ebaluagarriak izaten dira. Edukiak.
Barneratu nahi diren aprendizai zehatzak dira. Izenen bidez formulatzen dira, eta hiru motatakoak izaten dira: kontzeptuzkoak, prozedurak eta jarrerak. Egingo diren ekintzekin oso erlazionaturik egoten dira. Ekintzak.
Unitate didaktikoaren atalik nagusiena da. Ekintzak proposatzerako garaian oso kontutan hartu behar dira metodologiako irizpideak: aprendizai esanguratsua, globalizazioa... Baliabide didaktikoak.
Beharren aurrikuspen bat da: beste pertsona baten laguntza beharko den edo ez, mobilioarioa egokia dugun edo ez, beharko diren material didaktikoak, denbora, espazioa... Ebaluaketa.
Ebaluaketa jarraiaren parte bat da. Informazioa jasotzeko erabiliko diren instrumentuen diseinua egitean datza, eta zehaztea unitate didaktiko bakoitzean ebaluatuko diren irizpideak, eta hauen lorpen maila edo gradua. Egokitzapen curricularrak.
Hezkuntza premia bereziko ikasleren bat izatekotan, garrantzitsua da egokitzapen curricular esanguratsua egina izatea. Eta hauetako ikaslerik ez badugu, garrantzitsua da haurren aniztasunari aurre egiteko (egokitzapen ez esanguratsua egiteko) zerbait prestatua izatea.
301
Unitate Didaktiko motak:
* Iraunkorrak (ikasturte oso bateko iraupena dute):
-
Ohitura, habito eta rutinen lanketa egunero une berean egin beharko dira, eta kurtso osoan zehar. Adib. sarrera, irteera, garbitasuna, ordena, jatordua...
-
Badira ekintzak batzuk egunero eta urte osoan zehar egin beharrekoak. Adib. ipuinaren ordua, korroa, atsedenaldia...
-
Txokoek programazio berezi bat behar dute. Adib. joko sinbolikoa, eraikuntza,
plastika,
“habilidades
manuales”,
sormena,
asmakuntza,
behaketa, mahai jokoak, liburutegia eta hizkuntza.
*Tenporalak:
-
Urteko momentu zehatz batzuk. Egokitzapen aldia oso une garrantzitsua da. Adib. kurtso bukaerako jaia.
-
Interes-guneek edo gaikako unitateek denbora iraupen aldakorra izan dezakete. Komeni da malguak eta irekiak izatea. Adib. animaliak, ura, nire familia, pertsonaia fantastiko bat.
-
Proiektuak. Adib. gaztelu bat eraiki dezagun, baratze bat egin dezagun.
-
Tailerrak. Adib. zeramika tailerra, maskaren tailerra, titereak, disfrazak, sukaldaritza tailerra, etxeko aktibitateen tailerra, logiko-matematikako tailerra.
-
Festak. Adib. gabonak, ihauteriak, urtebetetzeak, kurtso bukaerako festa.
-
Gertaera ez ohikoak: elurra, anai bat jaiotzen da, istripu bat dago, animali bat aurkitzen dugu...
302
ONDORIOAK
La Educación Infantil está basada en la metodología activa, esta idea recoge distintos principios del proceso de enseñanza y aprendizaje adecuados a estas edades tempranas: principios de actividad, significatividad, individualización... Los maestros y maestras de Educación Infantil tendrán que hacer el esfuerzo de programar actividades y experiencias que resulten de interés y que motiven a los niños, que se sitúen en la zona de desarrollo próximo para que puedan aprender, y que todo ello se dé en un ambiente de confianza, de atención individual a sus necesidades y de adaptación al modo de aprender de cada niño. Esta etapa no es fácil, requiere de un profesional que sepa observar a su alumnado, que programe actividades y que a la vez sepa reconducirlas de modo que no pierdan su interés y produzcan aprendizajes. Un profesional que sepa trabajar en equipo con sus compañeros y con las familias y que esté en continuo proceso de aprender sobre la práctica, evaluando no sólo los aprendizajes de los niños sino también la organización de la enseñanza.
Los métodos existentes pueden ayudar a este maestro a preparar actividades, talleres, rincones, centros de interés o proyectos son ya métodos clásicos a los que poder acudir, pero sólo un maestro que sepa observar el entorno y a sus niños, adaptar estos métodos a su realidad inmediata, escuchando y estando abierto a las propuestas de los niños, acertará en sus propuestas didácticas. Aprender a hacer una programación es importante, programar es un instrumento en manos del educador, pero saber adaptarse a los niños y a la propia vida, es un arte que facilitará al maestro conseguir el deseado ambiente de aprendizaje. 13. GAIA PROGRAMAZIOA HAUR HEZKUNTZAKO LEHEN ZIKLOAN. 0-3 URTE BITARTEKO
HAURREI
EGOKITUTKO
METODOLOGIA.
303
HELBURUAK,
EDUKIAK
ETA
0) SARRERA 1) PROGRAMAZIOA HAUR HEZKUNTZAKO LEHEN ZIKLOAN. 1.1) HAUR HEZKUNTZAKO EZAUGARRI BATZUK 1.2) CURRICULOAREN EZAUGARRIAK. ZEHAZTAPEN MAILAK 1.3)
0-3
URTE
BITARTEKO
HAURREN
GARAPENAREN
EZAUGARRIAK. 1.4) HAUR HEZKUNTZAKO LEHEN ZIKLOKO PROGRAMAZIOA
2) 0-3 URTE BITARTEKO HAURREI EGOKITUTAKO HELBURUAK, EDUKIAK ETA METODOLOGIA. 2.1) HELBURUAK 2.2) EDUKIAK 2.3) HAUR HEZKUNTZAKO METODOLOGIA (nola irakatsi behar da? 3) ONDORIOA
304
1) SARRERA
Gai honetan, 0-3 urte bitarteko haurrentzat aproposenak diren helburu, eduki eta metodologiaz mintzatuko naiz. 1990. urtean parlamentuan LOGSE legea onartu zenean, Haur Hezkuntza, hezkuntza etapa bat moduan kontsideratu zen, eta hori, aldaketa handia zen. Beraz, hortik aurrera, Haur Hezkuntza, Hezkuntza Sistema Orokorraren zati bat izango da. Gelako programazioak, curriculuaren hirugarren zehaztapen maila da, eta bertan, antolakuntzazko eta metodologiaren inguruko erabakiak aipatzen dira. Irakasle bakoitzak, bere haurraren ezaugarriak eta errealitatea ezagututa, Proiektua Curricularrean edo Programazio didaktikoetan hartutako erabakiak egokitzen ditu. Haur Hezkuntzan proposatzen diren helburuak lortzeko, ezinbestekoa izango da irakaslearen lana, jarrera, eskuhartzea... Gai honetan, Haur Hezkuntzako lehen zikloko programazioen ezaugarriak zeintzuk diren aipatuko dut, eta programazio horietan txertatu behar diren metodologia alorreko ideia nagusienak zeintzuk diren ere aipatuko dut. Bestalde, 0-3 urte bitarteko etapa honetako helburu, eduki eta metodologia irizpide nagusienei aipamena egingo diet, zeren beraien ere Gelako programazioetan edo Unitate Didaktikoetan agertu beharko dira.
Gogoan izan, LOCEn (Ley Orgánica de Calidad de la Educación), Haur Hezkuntzako lehen ziklo honi (0-3 urteak) Aurreskolako Hezkuntza (Educación Preescolar) deitzen zaiola.
305
PROGRAMAZIOA HAUR HEZKUNTZAKO LEHEN ZIKLOAN.
1.1)
HAUR HEZKUNTZAKO EZAUGARRI BATZUK
Haur Hezkuntza ez da derrigorrezkoa.
Haurrak zenbait eduki barneratzen dituzte.
Familia eta eskolaren arteko kolaboraziozko harremana ezinbestekoa da. Haur Hezkuntzako lehen zikloan, hezitzaile eta gurasoak ados jarri behar dira oso oinarrizko gauzetan: alikadura ohiturak, eguneroko erritmoak, oinarrizko beharren kontrola... Bestalde, haurra kontura dadila bi mundu (familia eta eskola) horiek lotura bat dutela
Haur Hezkuntza, derrigorrezkoa den hezkuntzaren (lehen hezkuntza) aurreko etapa da, eta eskola munduarekin lehen harremana da. Bertan ikasleak, esperientzia interesgarri eta aberatsak biziko ditu, eta horregatik, oso garrantzitsua izango da lehen hezkuntzara begira.
Haur Hezkuntzako bi zikloak beraien artean koordinatu egin behar dira, eta baita beste etapekin ere (lehen hezkuntza).
Lehen, amak etxean egoten zirenean, amaren ardura izaten zen haurra hezitzea. Baina gaur egunean, haurrak oso txikitatik eskolara joaten direnez, heziketa bien esku geratzen da (eskolaren eta familiaren esku), alegia, haurraren heziketa konpartitu egiten dute.
Haur Hezkuntzak, badu hezitzaile funtzio bat, eta beraz, beharrezkoa da eskolako hezkuntza edukien bidez haurrak gaitasunetan garatzea.
1.2) CURRICULOAREN EZAUGARRIAK. ZEHAZTAPEN MAILAK
Abiapuntua Espainian onartu zen LOGSE legea dugu (1990), eta Komunitate Autonomiko batzuk konpetentzia dutela hezkuntza alorrean. 306
Curriculuan, Haur Hezkuntzako intentzioak edo nahiak zehazten ditu, eta hortik abiatuta hiru zehaztapen maila definitzen dira. Zehaztapen maila hauen izaera, irekia eta malgua izatea da, izan ere: -
Zehaztapen maila ezberdinak daude, eta bakoitzaren ardura agente ezberdinak du: hezkuntza administraziotik hasi, zentroko irakasle taldea, eta azkenik, irakaslea.
-
Pluraltasun kulturala errespetatzeko aukera ematen du.
-
Ikasleen gaitasunen aniztasunari, interes eta motibazio ezberdinei... erantzuteko aukera eskaintzen du.
Lehenengo zehaztapen maila: diseño curricular prescriptivo:
Honen arduraduna hezkuntza administrazioa da (Hezkuntza, Kultura eta Kirolaren ministeritza = MECD, eta Gobernu Autonomikoetako Hezkuntza Departamentuak). Lehen zehaztapen hau ezinbestekoa da bigarren eta hirugarren zehaztapen mailak garatzeko.
Diseinu Curricularraren osagaiak hauek dira:
-
Etapako helburu orokorrak.
-
Arlo curricularrak.
-
Arloko helburuak.
-
Arlo bakoitzeko eduki blokeak.
-
Irakaskuntzarako eta ebaluaketarako orientabide didaktikoak.
Bigarren zehaztapen maila: Ikastetxeko Proiektu Curricularra (IPC): Ikastetxeko Proiektu Curricularra (IPC) egitea klaustroari dagokio. Eta ondorengo faseak ditu:
-
Helburu eta edukien sekuentziazioa eta antolamendua.
-
Metodologia didaktikoa.
-
Ziklo bakoitzaren ebaluaketaren irizpideak.
Bigarren zehaztapen maila egiteko, kontutan izaten dira ikastetxearen eta ingurunearen ezaugarriak. 307
Hirugarren zehaztapen maila: Gelako programazioa edo unitate didaktiko
Gelako Programazioak edo Unitate Didaktikoak egitea irakasleari dagokio. Irakasle honen lana izango da kurtso osoko unitate didaktikoak antolatzea eta ordenatzea. Irakasleak programazioak edo unitate didaktikoak egiteko, ikasle taldearen ezaugarriak hartzen ditu kontutan.
Gelako programazio edo unitate didaktikoek erreferentzi egiten die:
-
Helburu didaktikoak.
-
Landuko diren edukiak.
-
Estrategia didaktikoen aipamena egiten da.
-
Aktibitate edo ekintzak zehazten dira.
-
Erabiliko diren errekurtsoak aipatzen dira. Denbora, antolaketa, materiala.
-
Haur talde bakoitzaren ebaluaketa irizpideak zehazten dira.
1.3) 0-3 URTE BITARTEKO HAURREN GARAPENAREN EZAUGARRIAK.
Ondorengo lerroetan, 0-3 urte bitarteko haurren ezaugarri batzuk aipatuko ditut gainetik. Lehenengo, ezaugarri orokorrak agertuko ditut, eta ondoren, gaitasun bakoitza banaka-banaka jorratuko dut.
Haur garapenaren ezaugarri orokorrak
-
Garapena, eraikuntza dinamikoko prozesu bat da, alegia, aldaketaz beteta dago, eta aldaketa horiek beti “sucesio” (orden) batekin gertatzen dira.
-
Izaera integratzaileko prozesu bat da, non, haurrak aktiboki parte hartzen du: informazio asimilatuz, egoera berrietara egokituz...
-
Garapena, prozesu global eta jarrai bat da. Haurraren hazkundean, elkar erlazioan dauden aspektu anitzek eragiten dute. 308
-
Haurren interes eta ezaugarri pertsonalek eragina dute garapenaren prozesu honetan. Gainera, garapena ez da haur guztietan modu uniformean gertatzen (denei batera eta adin berean).
-
Garapena zenbat eta garatuago egon, gaitasunak anitzagoak eta konplexuagoak izango dira. Hasieran, ekintza orokorrak egiten ditu, eta denborarekin, zehaztasun handiagoa lortzen du.
309
Gaitasun kognitiboa
Piageten ustez, garapenak etapa ezberdinak ditu:
-
Periodo sensoriomotorra: 0-2 urte bitartean gertatzen da, eta haurran ingurunearekin harremanatzen da zentzuen eta ekintzen bidez (oraindik haurraren inteligentzia oso praktikoa da).
-
Eragiketa aurreko etapa (edo intuitiboa).
Lehen etapa honetan (0-2 urte bitartea) haurrak dituen lorpen nagusienak:
Kondukta intentzionala garatzen du, hau da, helburu batzuk lortzeko bide zehatz batzuk jarraitu behar direla badaki.
Objetuen permanentzia barneratzen du.
Funtzio sinbolikoa agertzen da (hau agertzen denean periodo sensoriomotorra amaitu eta eragiketa aurreko etapa hasten da).
Behin haurrak funtzio sinbolikoa garatzen duenean, bere pentsamendua adierazteko modu ezberdinak erabiliko ditu: - Imitazio diferidoa: heldua aurrean izan gabe berari imitatzeko gai. - Joko sinbolikoa. - Marrazketa. - Hizkuntza - Mentalki errealitatea erreproduzitzeko eta elaboratzeko gaitasuna.
Haurrak honelako gaitasunak edukiak barneratzen ditu: aurrean, barruan, kanpoan, urruti, gertu, borobila, karratua, txikia, handia, bat, asko, koloreak...
310
Gaitasun motrizak
Haur batek 0 eta 3 urte bitartean, mugimendu alorrean egiten dituen lorpenak hauek dira: -
4 hilabetetik aurrera, haurra mugimenduzko aktibitate koordinatuak egiten hasten da.
-
12 hilabete dituenean, mugimenduen koordinazio maila asko igo da, eta gai da: ibiltzeko, gatear, objetuak hartzeko eta beste leku batean sartzeko...
-
Haurrak 2 edo 3 urte inguru dituenean, gai da korri egiteko eta saltoak egiteko. Horretaz gain, zenbait mugimendu eta postura ensaiatzen ditu (igo-jaitsi, objetuak eskibatu...). Oraindik ez da gai oin baten gainean oreka mantentzeko, baina bai trizikloan ibiltzeko, bi oinekin salto egin... Mugimendu finarekin zerikusia duten zenbait ekintza egiten hasiko da: blokeekin torreak, orrialde bat tolestu...
Hizkuntzaren garapena
Lehen urte betean, haurra gestuak egitetik hitzara pasatzen da progresiboki. Fonemak ongi ahozkatzen 18-20 hilabete bitartean gertatzen da.
Haurrak bi urte dituenean hasten da bi hitzeko esaldiak egiten. Eta hortik aurrera, esaldi luzeagoak egingo ditu, eta hiztegia ere aberasten joango da. Ezaugarri sozio-afektiboak
Haur txikiek, apegoko erlazioa dute pertsona jakin batzuekin. Erlazio horiek honela manifestatzen dira:
-Apegoko pertsonaren ondoan nahiko du egon (fisikoki).
-Zentzuen bidezko kontaktua maiz gertatzen da bien artean.
-Ingurunean exploratzeko erabiltzen du haurrak apegoko heldua. 311
-Apegoko pertsonan apoioa eta laguntza aurkitzen du.
-Apegoko pertsona desagertzen bada angustia jartzen zaio.
Garapena honelako da:
* Haurraren bizitzaren lehen 3 hilabeteetan, erlazio soilik amarekin duela esan daiteke.
* Hiru hilabete inguru dituenean, bera zaintzen duten pertsonak ezagutzen hasten da, eta hauekin apegoko erlazio mantentzen du.
* Haurrak 8 hilabete inguru dituenean, beldurra eta deskonfiantza agertzen du ezezagunen aurrean. * Haurrak 2-3 urte bitarte dituenean, indartzen da “Ni”a, eta kontra egin beharraren krisia gertatzen da (afirmación del yo y la crisis de oposición). Haurrak bere interes, motibazio... propioak garatzen ditu.
1.4) HAUR HEZKUNTZAKO LEHEN ZIKLOKO PROGRAMAZIOA
MECD-ek proposatutako hezkuntza intentzioak proposamen didaktikoetan bilakatu behar dira, eta helburu horiek lortzeko egiten diren ekintza multzoari programazioa esaten zaio.
Eguneroko praktikatik gertuen dagoen eskailera maila da programazioa, baina curriculu ofizialetik abiatu behar zen, eta kontutan hartuta zentroko proiektu curricularra. Programakuntzan, gelan egingo den lana planifikatzean datza, eta osagai hauek ditu:
-
Lehenengo zatia, erabaki orokorrei buruzkoa.
-
Bigarren zatia, unitate didaktikoen multzoa da.
Gelako programazio egitea behar-beharrezkoa da, eta horrek laguntzen ditu: 312
Ongi pentsatu eta hausnartutako erabakiak hartzeko aukera ematen du.
Haurrek ikasten dutenari eta irakasten dugunari zentzua ematen dio.
Haurren gaitasun eta aurrezagutzei egokitzeko aukera eskaintzen du.
Burutuko diren ekintzak zeintzuk diren esaten du.
Haur bakoitzaren zailtasunak detektatzeko aukera eskaintzen du, eta ondoren ahalik eta laguntzarik egokiena eskaintzen.
Beharrezko izango diren errekurtsoak zein diren esaten digu.
Espazioa eta denbora nola antolatu esaten digu.
Ebaluaketa egiteko beharrezkoa den behaketa noiz eta nola egin esaten digu.
1.4.1) PROGRAMAZIOAREN ARDATZ NAGUSIAK
Haur Hezkuntzan, eta batez ere lehen zikloan, programazioa mugatuta-lotuta) dago haurren oinarrizko beharrekin (atsedena, elikadura, garbitasuna), eta horregatik, hiru hauek dira lehen ziklo honetako programazioa egituratzen dutenak. Bestalde, oso une edo egoera garrantzitsua da lehen ziklo honetan, haurrei ongietorria eta agurra (despedida) egitea. Eta honekin lotu daiteke jolastailuak jasotzea eta antolatzea... Eje edo ardatz hauek, 0-1 urte bitarteko haurren programakuntzan nahitaez agertu beharko dira, eta beraiekin unitate didaktikoak osatu daitezke. Rutinak: Eguneroko bizitzan, badaude ekintza edo egoera batzuk behin eta berriz errepikatu behar direnak, eta haurraren beharrak asetzearekin erlazionaturik daude: atsedena, elikadura, garbitasuna, ongietorria eta despedida. Errutina hauek egunero egitean, haurraren autonomia handitu egiten da, eta gero eta independienteagoa izango da ekintza horiek egitean (gero eta helduaren laguntza gutxiago beharko du). Eguneroko rutinei esker, haurrak gauza asko barneratzen ditu. Esaterako: -
Osasun eta ongizate ohiturak sortu eta barneratu.
-
Ekintza jakin hori egiteko mugimendu egokia landu.
-
Hizkuntzak esanahia hartzen du ekintza hauekin lotuta.
-
Erlazio afektiboak handitzen dira, helduaren beharra dute hasieran...
-
Objetuekin erlazioak dituzte: toaila lehortzeko da, kubiertoak jateko... Garapeneko une erabakigarriak: 313
Batzuetan, gaitasun zehatz batzuk bultzatzeko edo indartzeko egiten dira programazio batzuk. Esate baterako, oinez ibiltzen ikasteko, esfintereen kontrola barneratzeko, egokitzapen aldia... Taldeko ekintzak: Zenbait kasutan, irakasleak proposatzen dituen ekintzak taldean egiteko izaten dira. Ekintza hauek garrantzitsuak dira haurra talde bateko partaide sentitzeko, eta besteekin parte hartzen ikasteko. Ekintza hauetako batzuk hauek izan daitezke: korroan eseri nor etorri den eta nor ez jakiteko, pilotekin taldekako ariketak, ipuina kontatu, abestu, dantza, paper handi batean denak batera marraztu, objetuekin jolastu eta experimentatu...
314
1.4.2) UNITATE DIDAKTIKOEN OSAGAIAK
Unitate didaktikoak, helburu bera lortzeko burutzen diren ekintzen multzoa da, eta ekintza horiek beraien artean artikulatuta daude. Unitate didaktikoen kontzeptua, oso malgua da, baina beti helburu bera lortzeko (unidas por los objetivos que comparten) egiten diren ekintzei egiten dien erreferentzia. Unitate didaktikoak egitea, programazioa zatikatzeko modua bat da, honela errazagoa da hezkuntzaren eskuhartzea. Unitate didaktiko bat edozer gauza izan daiteke: rutina bat, txoko bat, une esanguratsu bat (esaterako egokitzapen aldia), intereseko gai bat (adib. animaliak), proiektu txiki bat (adib. ihauteri festa)... Unitate didaktiko bakoitzak osagai edo elementu hauek izan behar ditu: Unitate didaktikoaren deskribapena: Aukeratutako gaia zen den aipatzen da, zein den hori aukeratzearen arrazoia, zein den bere xedea, haurrek aurretik izan behar dituzten aurrezagutzei egiten die erreferentzia, motibazioari... Helburu didaktikoak: Ikasleek barneratzea lortu nahi diren helburuak dira, eta ahalik eta zehatzenak izan behar dira, ondoren ebaluaketarako baliagarriak izango baitira. Ikasleen aniztasunari erantzun beharko die, horregatik, denentzat berdinak diren helburu batzuez gain, sakontzekoak izango diren beste helburu batzuk ere aukeratu beharko dira. Aprendizai edukiak: Arlo ezberdinetako eduki mota ezberdinei egiten die erreferentzia (kontzeptuak, prozedurak eta jarrerak). Beharrezkoa da edukiak ongi aukeratu eta sekuentziatzea. Ekintzak: Ekintzen helburua, irakasleentzat proposatutako helburuak lortzeko bideak eskaintzea da. Ekintzak, haurrentzat esanguratsuak izan behar dira, anitzak, haurra eta irakaslearen eta ikasle-ikasle arteko interakzioa errazten dutenak... Bestalde, haur bakoitzaren gaitasun mailara egokituta egon behar dira (alegia, haurrek egiteko moduko ekintzak izango dira, baina zailtasun txiki bat izan behar dute, horrela aurreratuko baitute). Errekurtso didaktikoak: - Materialak: ekintzen arabera aukeratu beharko dira. - Denbora: haurren erritmoetara egokitu behar da. - Espazioa: ekintza burutzeko egokiak izango dira. Haurrak ez dira inoiz arriskuan jarriko. 315
Ebaluaketa: Lehen ziklo honetan ebaluaketa egiteko instrumenturik aproposena behaketa da, eta horregatik, beharrezkoa da behaketa egiteko aktibitate batzuk planifikatzea. Haurrak ekintzak burutzen dituzten bitartean, irakasleak datuak jaso eta ondorioak atera beharko ditu. (Adib. haur bat trizikloan dabilenean, behatu behar da ea pedaleatzen duen, edo inpulsoarekin joaten den.) Ebaluaketatik ateratzen den informazioari esker, irakasleak aukera izango du irakaskuntza prozesua haurrari egokitzeko. 2) 0-3 URTE BITARTEKO HAURREI EGOKITUTAKO HELBURUAK, EDUKIAK ETA METODOLOGIA.
Haur Hezkuntzako helburuak, edukiak eta orientazio didaktikoak irailak 6ko 1333/91 Real Dekretoan eta Komunitate Autonomo bakoitzeko dekretuetan zehazten dira. Hezitzaile edo irakasle taldeak, orientabide hauen aztertu beharko ditu eta lehen zikloko elementurik egokienak sekuentziatu beharko ditu, noski, norbere ikastetxearen errealitatera egokiturik. Ziklo mailan hartzen diren erabaki hauek, Proiektu Curricularrean edo Programazio Didaktikoetan aipatu beharko dira. Eta ondoren, irakasleak hori kontutan hartuta, gelako programazioa egingo du. Gelako programazioak egitea irakasle-tutorearen lana da, baina gomendagarria da zikloko beste irakasletutoreekin elkarlanean egitea (gela horretara sartuko diren beste irakasle eta espezialistek ere zer esana izan dezakete).
316
2.1) HELBURUAK
Helburuak, gaitasun terminoetan definitzen dira, eta hezkuntza eskuhartzearen bidez lortu nahi diren helburuei egiten die erreferentzia. Helburuen bidez, beraz, hezkuntzaren intentzioak edo nahiak agertzen dira, eta irakasleak bere hezkuntza praktika planifikatzerako garaian, helburuak kontutan hartuta egin beharko du. Helburuek “zer irakatsi?” galderari erantzuten die.
Goian aipatu bezala, helburuek gaitasunei egiten die erreferentzia, eta alor ezberdinetako gaitasunak garatzea edo lortzea izaten da helburua: gaitasun humanoak, kognitiboak, linguistikoak, motrizak, afektiboak, oreka pertsonalekoak, pertsonen arteko erlaziozkoak, eta gizartean ekitekoak eta txertatzekoak. Haur Hezkuntza osorako, etapako helburu orokor batzuk markatzen dira, eta garrantzitsua da horien artean bereziki lehen ziklokoak direnak bereiztea. Horretaz gain, helburu bakoitzaren lorpen maila zein izango den ere zehaztu behar da. Dena dela, muga hori jartzerako garaian, kontuan izan Haur Hezkuntzan garapena prozesu bat dela, eta bapateko aldaketak (bruscos) ez direla gertatzen. Helburuak ezin dira separatuta landu, alegia, ikuspegi globalizatzaile batetik landu behar dira helburuak. Horregatik, arlo curricularrean experientzia arloez hitz egiten da.
Experientzia arlo hauek bereizten dira Haur Hezkuntzako lehen zikloan:
Norberaren ezagutza: Arlo honetan proposatzen diren helburuak hauek dira: haurrak gai izan daitezela beraien gorputza eta oinarrizko beharrak deskubritzeko, kontrolatzeko eta ezagutzeko. Honetaz gain, poliki-poliki autonomia handiagoa har dezatela eguneroko ihardurak egiterakoan.
317
Besteen ezagutza: Arlo honetan helburuen bidez, besteekin erlazioak mantentzea, interesa, laguntza eta errespetoa garatzea lortu nahi da. Ingurunearen ezagutza: Ingurunea esaten dugunean, oso gertuko inguruneaz mintzo gara. Helburuetan, helduen laguntzarekin ingurunea edo errealitatea ezagutzen joateko, behaketa eta exploraketa gaitasunak garatzea agertu behar dira.
Komunikazioa,, adierazpena eta expresioa: Haurra gai izan dadila ahozko hizkuntza, gorputz-hizkuntza eta komunikatzeko beste adierazpen modu batzuk erabiltzeko.
Helburu orokor hauetatik abiatuta, eta Proiektu Curricularrean edo programazio didaktikoetan agertutako sekuentzializazioa kontutan hartuta, helburu didaktikoak idatziko dira. Helburu didaktikoak, orokorrak baino zehatzagoak izaten dira, eta gelako programazioa orientatzen dute. Honetaz gain, gaitasunak edukiekin erlazionatzeko aukera eskaintzen dute, eta ebaluaketarako baliagarriak dira.
318
2.2) EDUKIAK
Haur Hezkuntzan zer landu behar den jakiteko informazioa ematen duten eduki multzoak dira. Eduki multzo horretan, gaitasun hori garatzeko garrantzitsuenak edo esanguratsuenak diren edukiak agertzen dira. Curriculumeko arlo bakoitzaren barnean eduki bloke ezberdinak daude, eta beraien artean dagoen erlazioari esker, irakasleari aukera ematen dio edukiak modu globalizatuago batean lantzeko. Edukiek adierazten dute haurrek zer ezagutu, jakin, ze jarrera izan.. behar duten. Edukiak ordenatzen eta antolatzen dira “arlo curricularraren” bidez, eta Haur Hezkuntzan, arlo hauek “esperientzia arloak” dira. Esperientzia arlo hauetako bakoitzari, eduki bloke bat dagokio. Arlo curricular
bakoitza, eduki blokeen bidez egituratzen da, eta ez dute
sekuentziaziorik behar, baizik eta, irakasleak aukeratzen eta erabakitzen ditu zikloan nola banatu edo antolatu.
Irakasleak aukeratzen ditu eduki bloke bakoitzetik, unitate didaktiko bakoitzean landu nahi dituen edukiak. Irakasleek edukien inguruan hausnartu behar dute. Kontuan izan behar dute eredugarri izan behar dutela ikasleentzat, eta beraz, bere ekintzetan koherentzia agertu behar du. Adib. ezin zaie haurri oihukatu esanez beraiek ez oihukatzeko.
Eduki bloke edo multzo bakoitzean hiru eduki mota agertzen dira: kontzeptualak, prozedurak eta jarrerak. Hirurak landu behar dira. Edukien aprendizaia edo ikasketa behar-beharrezkoa izango da gaitasun horiek barneratzeko, alegia, helburuak lortzeko.
Irakasle taldeak, eduki eta helburuak sekuentziatu eta antolatu egin beharko dituzte, alegia, erabaki beharko dute zer landuko den lehen zikloan, eta zer bigarrenean. Guzti hau erabakitzeko, kontutan hartuko dute: ikasleen ezaugarriak, ingurunea, zentroaren ezaugarriak, metodologia...
-EDUKI KONTZEPTUALAK 319
Gertaera arruntei eta kontzeptuei egiten die erreferentzia. Kontzeptu hauek beharbeharrezkoak dira haurrak mundua ulertu eta interpretatu dezan. Haurra geroz eta kontzeptu konplexuagoak eraikitzen joango da. Adib: haurraren izenak, gauzen izenak, gorputzeko atal batzuen izenak, hizkuntza gauzak lortzeko bide bezala...
-PROZEDURAZKO EDUKIAK Prozedura bat, ordenatuta dauden ekintza multzo bat da, eta atzean helburu bat dago. Hemen barnean sartzen dira destrezas, habilitateak, estrategiak... Haurrek “gauzak egiten” ikasi behar dute. Prozedura batzuk Haur Hezkuntzan barneratzen dira, baina bizitza osoan hori hobetzen joaten gara, adib. behatzea. Prozedurak oso garrantzitsuak dira Haur Hezkuntzan, zeren haurrek esperiementatuz, bizituz ikasten dute. Haur Hezkuntzako lehen zikloan, prozedurek garrantzi handia hartzen dute. Adib. agindu errazak ulertu, jakin noiz duen pisagurea eta abisatu, abesti errazak memorizatu, bakarrik jan.
-JARRERA, BALORE, ARAUZKO EDUKIAK *Jarrera: pertsona, gertaera edo objetuen aurrean nola konportatu behar duen adierazten dute. *Baloreak: gizarte bakoitzak bere baloreak ditu, eta ezagutu behar dira. *Arauak: egoera bakoitzak bere arauak ditu eta errespetatu behar dira. Irakasleak argi izan behar du bere “eredua” izan behar dela. Adib: ez kendu jostailuak, ulertzen saiatu, norberak bere gorputza garbitzeko interesa agertu...
320
2.3) HAUR HEZKUNTZAKO METODOLOGIA (nola irakatsi behar da?
Programazioan, hezkuntza praktika gidatuko duen metodologiaren aipamena egin behar da. Metodologia, “gauzak egiteko modua da”, alegia, helburuak lortzeko eta edukiak lantzeko praktikan ezartzen diren bitartekoak dira. Metodologiaren bidez hezkuntzaren intentzioak zeintzuk diren adierazten da, zeren, espazioa modu zehatz batean antolatzen da, denbora, material konkretu batzuk erabiltzen dira, taldekatzean daude edo ez... Curriculu-ak adin honetako haurrentzat egokiena den metodologiari buruzko irizpide orokorrak ematen ditu. Gaur egunean indarrean dagoen ikuspegiaren arabera, ikuspegi eraikitzailea (constructivista) da nagusi. Hauek dira 0-3 urte bitarteko haurren hezkuntza praktika gidatuko duten metodologiaren ideia nagusienak: 1.- Haurraren garapen mailatik abiatu: Haurraren garapen mailatik abiatzeko, lehenengo, haurraren gaitasunak zein mailatan dauden ezagutu behar dugu, eta behin hau jakin ondoren, gaitasun horietara egokitu beharko ditugu helburuak eta edukiak. Haur hezkuntzako lehen zikloko hezkuntza eskuhartzeak, ezaugarri berezi batzuk ditu haurren garapen psikoebolutiboari begira. Esaterako: -
Lehen ziklo osoan haurrengan gertatzen diren aldaketak izugarriak dira. Hasieran, helduen menpe daude guztiz (behar fisiologikoak hasetzeko), eta ziklo amaierarako, gai dira beraiek bakarrik autonomikoki behar horiek satisfatzeko.
-
Lehen ziklo honetan ikasten dute norbera eta besteak ezberdintzen. Beraien beharrak eta nahiak identifikatzen eta manifestatzen ikasten dute, eta behar horiek satisfatzeko kolaboratzen hasten dira. Poliki-poliki, eguneroko ihardueratan autonomia handiagoa lortuz.
-
Garapena prozesu jarrai bat da, eta hortaz, irakaslearen erantzuna haurren garapenera egokituz joan behar da.
-
Haurra eta irakaslearen artean sortzen den interakzioaren kalitateak zer esan handia du haurren garapenean. 2.-Aprendizai esanguratsua: Haurrak zentzua emateko ikasten ari denari, beharrezkoa du aprendizai berriak aurretik bizi izandako esperientziekin erlazionatzea, honela, aprendizai hori bere egiten du. Hau egiteko, ezinbestekoa du aktibitate mental bat burutzea.
321
Beharrezkoa da adin honetako haurrentzat aktibitateak edo ekintzak esanahia eta zentzua izatea. Haurraren interesetatik abiatuta, programazioko ekintzak txertatu beharko ditugu. 3.-Globalizazioa: 0-3 urte bitarteko haurrak errealitatea perzibitzen du modu global batean, modu integratzaile batean jasotzen du informazioa eta ez zatituta. Bere gaitasun guztiak erabiliz ikasten du: gaitasun kognitiboa, motrizak, ingurunearekin erlazionatzekoak, afektiboak... Erlazio hauek aurkitzea da globalizatzea. 4.-Jolasa: 0-3 urte bitarteko haurraren ekintzan espontaneo eta naturalak jolasa eta explorazioa dira. Haurrek beharrezkoa dute bere gorputza, objetu edo pertsonekin jolastea egoera ezberdinak bizitzeko. Honela, mugitzen ikasten dute, arazoak konpontzen ikasten dute, ingurunearekin erlazionatzen ikasten dute. Jolasaren bidez, errealitatea elaboratzen du eta bere egiten du. Haurraren gaitasunak garatzeko instrumentu pribilegiatua da jolasa, eta hortaz, eskolan ezin da faltatu. Lehen zikloko haurren bi jolas mota egiten dituzte: jolas sensoriomotorrak, eta jolas sinbolikoa. Haur bat jolasten ari denean behatzen badugu, informazio asko ematen ditu bere egoera afektiboari eta ebolutiboari buruz. Haur Hezkuntzako metodologiaren ardatz nagusiena jolasa izango da, eta beraz, denbora, espazioa eta materialak, jolasaren inguruan antolatu behar dira. 5.-Interesak: Haurrak zerbait ikasten nahi badugu, ezinbestekoa izango da gauza horrekiko interesa edo motibazioa izatea. Behin aprendizaia bat interes handiarekin barneratu badu, eguneroko ihardueratan erabiliko du. Haurrek egiten dituzten lorpen eta arrakastek ere, estimulatu egiten dute. Bestalde, irakaslearen aktibitateak ere lortzen du ikaslea motibatzea.
322
6.-Erlazio afektiboak: Irakaslearen lehen helburua, haur bakoitzarekin apegoko erlazio bat sortzea izango da. 7.-Sozializazioa eta interakzioa. Haurraren hazkuntzarako eta garapenerako oso prozesu garrantzitsua da helduarekin eta bere adineko beste ikasleekin harremanatzea. Haurrak helduarekin apego on bat lortzen duenean, eta horrekin seguru sentitzen denean, bere adineko beste ikasleekin harremanatzen hasiko da, eta erlazio hauetan, istiluak, borrokak.. sortuko dira. Guzti hau oso normala da, eta haurrek estrategiak aurkitu beharko dituzte horiek gainditzeko.
-
Sozializazioa eta interakzioa errazten duten faktoreak hauek dira: Rutina eta arau batzuk existitzen direla.
-
Mugimendua, explorazioa, gauzekin kontaktua... 8.-Anbientea edo ingurunea: espazioa, denbora eta materiala. Espazioak eta materialek adierazten dute zer egin daitekeen eta non.
a) Espazioa: Espazioa antolatzea irakasleari dagokio. Eta horretarako, irizpide orokor hauek jarrai ditzake: -
Espazioek haurren interes eta beharrei erantzun behar die.
-
Espazioan antolaketa kurtsoan zehar aldatu daiteke, eta horretarako, ezinbestekoa izango da haurrak behatzea eta beraien lehentasunei garrantzia ematea. Beraz, espazioa malgua izan behar da, eta haurren aktibitate eta beharrez arabera antolatu behar da.
b) Denbora: Denbora, rutinetan ezartzen diren haurren beharren funtzioaren arabera antolatzen da (garbitasuna, afektua, janaria, jolasa, mugimendua, erlazioak). Hauek dira egunero egiten diren ekintzak eta hauen markatzen dituzte erritmoak. Haurrak honela, pixkanaka-pixkanaka denboraren nozioa barneratzen dute. Guzti honek, pentsamendu logikoa garatzen ere laguntzen du. Kontutan izan behar da haur bakoitzak bere denbora eta erritmoa duela beharrak asetzeko, besteen erritmora egokitzeko... eta guzti hau errespetatu egin beharko da. c) Materialak: 323
Materialak, metodologiaren, programazioaren, jolasaren eta aktibitatearen menpe daude, izan ere, haurrek materialak erabiltzen dituzte beraien aktibitateak aurrera eramateko. Materialen erabileran jarraitzen diren irizpide orokorrak hauek dira: - Haurren garapen maila. -
Polibalenteak izan daitezela.
-
Potentziatzen duten aktibitatearen araberakoak.
- Haurren interesa motiba dezatela eta erakargarriak izan daitezela. - Edukiekin erlazioa izan dezatela. - Kontuan izan material horiek transmititu ditzaketen baloreak. - Haurrek eskuragarri izan ditzatela (beraien hartu eta uzteko lekuan). 9.-Familiekin erlazioa: Familia da sozializatzeko lehen eremua haurrarentzat, eta familia da haurraren heziketan interbenitzen duen lehena. Eskolak, familiako hezkuntza esperientziak zabaltzen eta osatzen egingo du lan. Eskola eta gurasoen artean sortuko den komunikazioaren ildo nagusia, haurraren garapen guztiak bultzatzeko irizpideak zehaztea izango da. 0 – 3 urte bitarteko haurren kasuan, ezinbestekoa da eskola eta familiaren artean erlazioa egotea, elkarri informazioa pasatzeko. Komunikazio hau, elkarrizketen bidez, gelako bileren bidez, informazio idatziaren bidez, gelako ekintzetan parte hartuz, festetan, haurra gelara sartzerakoan eta irteterakoan... egingo da. 10.-Aniztasunari atentzioa: “Aniztasunari atentzioa” hitzarekin zer ulertzen da? Haur bakoitza eta bere familia eskolan kontsideratua, errespetatua eta atenditua da bakoitzaren ezaugarri propioak kontutan hartuta. Behin baino gehiagotan esan dugu curriculuaren izaera irekia eta malgua dela, eta beraz, egoera anitz guztietara egokitzen da. Honen helburua, ezberdintasunen aurrean (desigualdades) eskola konpensatzailea eskaintzea da. ONDORIOA
La programación refleja el desarrollo del currículo en un grupo de alumnos, durante un curso escolar y bajo la responsabilidad de un maestro o educador. En este nivel de concreción es donde se evidencian las intenciones efectuadas anteriormente por el equipo educativo. De nada sirve un diseño curricular ambicioso, o un magnífico Proyecto en el centro, si los niños y niñas no viven una situación educativa que les proporcione bienestar, les sugiera actividades y experiencias ricas y estimulantes, y les ayude a construir una 324
personalidad equilibrada. Esto lo conseguirá el educador, a través del día a día, orientado por la programación que recoge sus reflexiones, enriqueciéndola con sus observaciones, y con un planteamiento flexible que le permita ir ajustándose a las necesidades de los niños y niñas, y a la evolución del grupo. Una programación en el primer ciclo, es un documento de trabajo, una propuesta abierta, que el maestro irá aplicando y modificando para mejorar la intervención educativa. 14. GAIA
PROGRAMAZIOA HAUR HEZKUNTZAKO BIGARREN ZIKLOAN. 3-6 URTE BITARTEKO
HAURRENTZAT
HELBURU,
EDUKI
ETA
PROPOSAMEN
METODOLOGIKOAK. PROGRAMAZIORAKO UNITATE EZBERDINAK. HAUR HEZKUNTZA ETA LEHEN HEZKUNTZAREN ARTEKO JARRAITASUNA. ERABAKI CURRICULARRAK ETA KOORDINAZIO BIDEAK.
325
SARRERA
1) PROGRAMAZIOA HAUR HEZKUNTZAKO BIGARREN ZIKLOAN.
2)
1.1)
PROGRAMAZIOAREN OSAGAIAK
1.2)
ERABAKI OROKORRAK
1.3)
UNITATE DIDAKTIKOAK
1.4)
AKTIBITATEEN DISEINUA
3-6
URTE
BITARTEKO
HAURRENTZAT
HELBURU,
EDUKI
ETA
PROPOSAMEN METODOLOGIKOAK. 2.1) HELBURUAK 2.2) EDUKIAK 2.3) PROPOSAMEN METODOLOGIKOAK
3) PROGRAMAZIORAKO UNITATE EZBERDINAK. 3.1) UNITATE MOTAK
4)
HAUR
HEZKUNTZA
ETA
LEHEN
HEZKUNTZAREN
JARRAITASUNA.
5) ERABAKI CURRICULARRAK ETA KOORDINAZIO MODUAK. 5.1) ERABAKI CURRICULARRAK 5.2) KOORDINAZIO MODUAK.
6) ONDORIOAK
326
ARTEKO
SARRERA
Gai honetan, hirugarren zehaztapen mailari buruz arituko gara hizketan. Gogoratu, hirugarren zehaztapen maila irakasleari dagokiola, eta ikasle talde zehatz batentzako egiten duen kurtso osoko programazioa dela. Bestalde, hirugarren zehaztapen maila egin ahal izateko, aurreko biak ezinbestekoak dira. Gai honetan beraz, programazioa zer den aztertuko dut, eta zein diren Haur Hezkuntzak bigarren zikloan bere ezaugarriak. Ondoren, helburu eta edukiak aztertuko ditut, eta baita oinarrizko irizpide metodologikoak ere. Jarraian, unitate didaktiko ezberdinak agertuko ditut. Eta amaitzeko, Lehen Hezkuntzako irakasleekin izan beharko koordinazioaz
mintzatuko
327
naiz.
1) PROGRAMAZIOA HAUR HEZKUNTZAKO BIGARREN ZIKLOAN.
Haur Hezkuntzako curriculu dekretuak dio, Haur Hezkuntzako irakasleek ikastetxe horretako etapako edo zikloko proiektu curricularra abiapuntu izanda, programazioak egin behar dituztela. Programazioak, unitate didaktikoen multzoa dira, eta bertan, ikasturte bati dagozkion aprendizai edukiak planifikatzen eta antolatzen dira, eta aprendizaiarako eta ebaluaketarako ekintzak denboralizatzen dira. Programazioak beti, irakasle taldek proiektu curricularren adostutako gauzetan oinarritu behar dira. Programazioa, normalean, denbora laburra-goetako unitate zehatzagoetan zatitzen da. Zati txikiago hauei unitate didaktikoak edo programazio unitateak (unidades de programación) dira.
Hauek dira, laburbilduz, programazioaren ezaugarriak:
-
Programazioa, irakaslearen eskuetan dagoen lan tresna bat da, hau da programazioaren helburua. Baina honetaz gain, gela bateko lana erreflejatzen duen dokumentua da; bai beste irakasleei begira, zentro-ko zuzendaritzari begira, gurasoei begira, Administrazioari begira.
-
Programatzea, gelara sartu aurretik haurrekin egingo den lanaren hipotesi bat egitea da. Inoiz ez da bukatutako produktu bat, baizik eta hezkuntza praktikara egokitzen den gida malgu bat.
-
Programazioak, planifikatzeko balio du, eta honetaz gain, norbere eskuhartzea konstanteki egokitzen joateko aukera ematen du. Uneoro edo konstanteki ari gara programatzen eta ebaluatzen.
-
Ezinbestekoa
da
programazioko
erabakiak
Ikastetxeko
Curricularrarekin erlazioa izatea. Hirugarren zehaztapen maila da. 1.1)
PROGRAMAZIOAREN OSAGAIAK
Nola egiten da programazio bat?
328
Proiektu
Programazio batek bi zati izan behar ditu: -Lehenengo zatian: erabaki orokorrak agertuko dira. -Bigarren zatian: unitate didaktikoak.
PROGRAMAZIOA ERABAKI
UNITATE
OROKORRAK TALDEAREN
DIDAKTIKOAK
Haur taldearen analisia eta azterketa
EZAUGARRIAK HELBURUAK
Proiektu Curricularrean zikloarenak diren helburu berak dira, baina matizazioren bat egin daiteke maila honi dagokionez.
EDUKIAK
Proiektu Curricularrean zikloarenak diren eduki berak dira, baina matizazioren bat egin daiteke maila honi dagokionez.
METODOLOGIA
Taldeari
begira
metodologiaren
zehaztasuna: -Metodo zehatzak. -Taldekatzeak. -Espazioaren antolaketa. -Denboraren antolaketa. -Errekurtso pertsonalak eta materialak. -Gurasoekin erlazioak (non, noiz...) -Aktibitate osagarriak. EBALUAKETA
Ebaluaketarako erabiliko diren estrategiak eta tresnarik egokienak.
1.2)
ERABAKI OROKORRAK
Taldearen ezaugarriak:
329
1
2
3
...
Programazioaren hasieran, hezitzaile edo irakasleak, taldeko ikasleen ezaugarri orokorrak aipatuko ditu, esaterako: kopurua, adina, familia ezaugarriak, eta ezaugarri pertsonalak, beste eskola batetik etorria den edo ez... Kurtsoko helburuak:
Kurtsoko helburuak, irakaslek ikasturte horretan landu nahi dituen gaitasunak dira, baina kontutan harturik, irakasle taldeak Proiektu Curricularrean ziklo horretako helburuez hartutako erabakiak. Askotan, zikloan proposatutako helburu berak izaten dira programazioetan agertzen direnak (batez ere, ziklo amaierako kurtsoa denetan, adib. 5 urtekoen gelako helburuak ziklokoak dira). Hala ere, beste kurtsoetan bagaude, eta batez ere ziklo hasierako lehen kurtsoan (adib. 3 urteko gelan), komenigarria da zikloko helburu horiek pixka bat egokitzea, zeren oraindik zikloko helburu horiek lortzeko urrun gaude. Kurtsoko edukiak:
Helburuekin gertatzen den bezala, irakasleak ikasturte horretan landuko dituen eduki nagusienak aukeratuko ditu; baina beti, kontutan hartuta irakasle taldeak ziklo horretarako Proiektu Curricularrean erabaki zuenarekin. Komenigarria da era berean, edukiak mailari pixka bat egokitzea. Metodologia:
Ikasturtean zehar irakasleak izango dituen metodologiari buruzko printzipioak agertzen dira; hala nola, espazioaren antolaketa, material eta denboraren antolaketa, haurren taldekatzeak, egokitzapen aldiaren antolaketa, gurasoekin egingo diren ekintzak, ekintza extraeskolarrak eta osagarriak... Ebaluaketa
Irakasleak irakaskuntza-ikaskuntza prozesuaren ebaluaketarako erabiliko dituen teknika eta instrumentuak zein diren zehaztu behar du: elkarrizketak, behaketa erregistroak, egunerokoa.... Familiei bidali beharreko informeak... 330
Erabaki orokorren atal hau, Proiektu Curricularren adostuta dagoena taldera zehaztea baino ez da.
331
1.3)
UNITATE DIDAKTIKOAK
Hirugarren zehaztapen mailari dagokion (programazioa) atalik nagusiena berau da, izan ere, unitate didaktikoetan agertzen dira aurrikusitako ekintzak. Eta ekintza hauek dira, azken finean, aurrera eraman behar den irakaskuntza-ikaskuntza prozesua mugatzen dutenak.
Komenigarria da ekintza multzo horiek taldekatuta egotea, honela, planifikatzea eta praktikara eramatea errazagoa da. Unitate didaktikoetan, ezinbestean agertu beharko dira helburuak, edukiak eta ekintzak, eta baita ere guzti hori garatzeko eta ebaluatzeko erabiliko diren errekurtsoak. Haur Hezkuntza, mota ezberdinetako unitate didaktikoak diseinatzen dira: -
Une garrantzitsu bat: egunean zehar hainbatetan errepikatzen den momentu bat, esaterako, haurren etorrera, irteera, kanpoko jolasa, jatordua...
-
Proiektu txikiak ere programatu daitezke, esaterako, irteera bat, festa bat, animali bat zaintzea...
-
Gelako txoko bat edo tailer bat programatzea ere komenigarria da.
-
Interes gune-ak programatzea ere komenigarria da, esaterako, animaliak, garraiobideak...
Hauek
dira
Unitate
Didaktiko
Izenburua edo nukleo
Helburu didaktikoak.
Edukiak.
Ekintzak.
Errekurtso didaktikoak.
Ebaluaketa
Egokitzapen curricularra
batek
332
izan
behar
dituen
osagaiak:
Izenburua edo nukleoa.
Unitate Didaktikoaren ideia nagusia da. Izenburuak berak adierazten digu zein unitate mota den: proiektu zehatz bati dagokion,
sakondu behar den gai bati
buruzkoa den, eguneroko ritunazko ekintza bati buruzkoa den... (Adib. “Egin dezagun festa bat”, edo “Jateko ordua”). Helburu didaktikoak.
Unitate Didaktiko horretan landu eta garatu behar diren gaitasunak dira. Helburu orokorrak baino zehatzagoak dira, horregatik deitzen zaie didaktikoak. Helburu didaktikoetan, aipamen zehatza egiten zaio edukiari eta baita egingo diren ekintzei ere. Edukiak.
Unitate zehatz horretan barneratu behar diren aprendizai zehatzak gogoratzeko dira. Saiatu eduki gutxi aukeratzen, soilik garrantzitsuenak direnak, eta gaiarekin erlazio zuzena dutenak. Beste unitateekin agertzen diren edukiak ez ditugu aipatu behar. Ekintzak.
Unitate Didaktikoen ardatz edo atalik nagusiena ekintzak dira. Ekintzak hirugarren zehaztapen mailan bakarrik agertzen dira elementu gisa. Garrantzitsua da ekintzak planifikatzerako garaian aurretik adostutako erabaki metodologikoak jarraitzea (ekintzaren irizpidea, globalizazioa, aprendizai esanguratsuak...). Aurrerago gehiago sakonduko dut atal hau. Errekurtso didaktikoak eta metodologikoak:
Irakaslea ekintzak planifikatzen ari den bitartean, ekintza hori burutzeko beharrezko izango dituen errekurtsoak aurrikusten ditu; bai pertsonalak (gurasoen parte hartzea, laguntzako irakaslearen laguntza...) eta bai materialak (espazioa, mobiliarioa, material didaktikoa, audiobisualak...).
333
Ebaluaketa
Zehaztu egin behar da zein estrategia erabiliko diren ebaluaketarako informazioa jasotzeko, eta zein ekintza erabiliko ditugun ebaluatzeko. Ebaluaketaz hitz egiten dugunean, bi elementu nagusiez hitz egiten dugu: ikasten duenaren ebaluaketa (haur bakoitzak garatu dituen gaitasun maila); eta irakasten duenaren ebaluaketa (hezitzailearen funtzioa, planifikazio egokia izan den edo ez, erlazioak egokiak izan diren edo ez, erabilitako errekurtsoak egokiak edo nahikoak izan diren...). Egokitzapen curricularrak.
Taldean baldin badugu haurren bat (bere ezaugarri propioak direla medio) Unitate Didaktikoa egokitu behar zaiona, orain da momentua honen aipamena egiteko. Zenbait kasutan, ekintzetan beharko dute egokitzapena, besteetan erabilitako metodologian, ebaluaketan, aprendizai edukietan, eta azken erabaki bezala, helburuak alda daitezke (hau, beste erremediorik ez badago).
334
1.4)
AKTIBITATEEN DISEINUA
Programazioa
zehazteko
azken
elementua
ekintzak
dira;
hezkuntza
eskuhartzearen eta erabaki curricularren azken zehaztapen maila da. Eta aldi berean, curriculu guztia justifikatzen duen elementua dira, izan ere, azken batean, haurrek zer egingo duten adierazten da bertan, alegia, haurren aprendizaien oinarri dira.
Ez du ezertarako balio proiektu curricular on batek edo programazio egoki batek, baldin eta haurrei proposatzen dizkiegun ekintza edo aktibitateak ez badira interesgarriak, motibatzaileak, esanguratsuak eta ez badie laguntzen beraien gaitasunetan garatzen.
Irakasleak ekintzak planifikatzerako garaian, beti kontutan izan behar ditu Proiektu Curricularrean agertutako irizpide psikopedagogikoak.
Haur Hezkuntzako ekintzek baldintza hauek bete behar dituzte:
-
Esanguratsuan izan daitezela. Alegia, aurreko esperientziekin erlazionatuta egon daitezela, beraien interesekin erlazionatuta egon daitezela, atseginak izan daitezela haurrentzat, motibatzaileak izan daitezela, haurrentzat “reto” bat suposa dezatela, eta haurren inplikazioa bultzatu dezatela.
-
Adin berdinen arteko eta helduarekin interakzioa bultzatu dezatela. Guzti hau, giro lasai eta goxo batean.
-
Gaitasun kognitiboekin, motrizekin, afektiboekin, pertsonen arteko erlazioekin, eta gizartean txertatzeko gaitasunekin zerikusia izan dezatela.
-
Programatutako helburu eta edukiak lortzeko diseinatuak izan daitezela.
-
Hizkuntza edo komunikazio bide ezberdinen adierazpena erraztu dezatela.
-
Haurren garapen erritmo ezberdinak errespeta ditzala eta kontutan hartu ditzala.
335
-
Antolakuntzazko irizpideak izan ditzala: espazioa, denbora, materiala, taldekatze ezberdinak...
-
Aukera eskaini dezatela ekintza horiek, prozesua bera baloratzeko eta ebaluatzeko, eta baita haurrek ekintza hori egitean dituzten zailtasunak agerian utz
ditzala.
Alegia,
ekintzak,
irakaslearengandik
eta
ikasleengandik
ebaluagarriak izan behar dira.
Irakaskuntza-ikaskuntza prozesuak, ekintza mota ezberdinak exigitzen ditu haurren gaitasunak garatzeko, eta irakasleari behatzeko eta haurren maila ezagutzeko aukera emateko.
336
Segun ekintzak noiz egiten diren, ekintza mota ezberdinak bereizten dira: Hasierako aktibitateak edo motibaziozko aktibitateak:
Hasierako ekintzen helburua, haurren zer dakiten ezagutaraztea da, aurretik dituzten ideiak botatzea (zuzenak eta okerrak)... Ikasleen aurrezagutzak ezagutzeko baliotzeaz gain, haurra erakartzeko, motibatzeko balio dute; alegia, haurrari esateko ondorengo orduetan zer landu behar duten (aurkezpen moduan). Garapeneko aktibitateak:
Haurren aprendizai eta deskubrimenduak barneratzeko, elaboratzeko eta finkatzeko balio dute. Garapeneko ekintza mota ezberdinak daude:
-
Actividades de consolidación: haurrek aprendizaiak orokortzeko.
-
Zabaltzeko ekintzak: zailtasun maila gainditu duten ikasleentzat.
-
Errefuertzo ekintzak: zaintasunekin ibiltzen diren ikasleentzat, erritmo motelagoa dutenentzat...
Amaierako aktibitateak edo ebaluaziokoak:
Ekintza hauen bidez, haurrek ikasitakoa gogorarazten dute, eta burututako prozesua birpasatzen dute. irakasleak aukera du ekintza hauen bidez ikasleen aprendizaiak zenbateraino barneratu dituzten ezagutzeko. Zenbait kasutan, hurrengo unitatearen “hasierako ekintzak” izan daitezke hauek.
337
2)
3-6
URTE
BITARTEKO
HAURRENTZAT
HELBURU,
EDUKI
ETA
PROPOSAMEN METODOLOGIKOAK.
2.1) HELBURUAK
Etapa honetako hezkuntzaren funtzioa, familiak egiten duenaren osagarri izatean datza. Eta haurrari heldu eta bere adineko pertsonekin interaktuatzeko aukerak eskaini behar dizkio. Interakzio hauetan, haurrek gauza asko ikasten eta esperimentatzen dituzte. Gaur egunean indarrean dagoen Diseinu Curricularraren atalik nagusiena, etapako helburuek osatzen dute. Helburu hauek gaitasun terminoetan daude idatzita. Honek zera esan nahi du: hezkuntza eskuhartzearen helbururik nagusiena, haurren gaitasunen garapena dela; gaitasun guztiena: fisikoak, afektiboak, intelektualak eta sozialak. Gaitasun horiek, hauei egiten die erreferentzia: norbere gorputzaren kontrola, identitatearen eraikuntzak, autonomikoki aritzeko gaitasuna, binkulo sozialak ezartzea, ingurunearen behaketa, ingurune sozialaren ezagutza, eta komunikatzeko modu ezberdinak erabiliz errealitatearen adierazpena eta expresioa... (Dekretuko helburuak hemen sartu behar dira)
Curriculuaren dekretuak helburuak aipatzen dituenean, etapako helburuez mintzo da, eta beraz, etapa guztian zehar lortu beharrekoak izango dira.
Haur Hezkuntzako bigarren zikloko irakasleek, 3 urteko haurrak jasotzen dituzte, eta beraiekin egoten dira 6 urte arte. Haur hauek, bide luze bat dagoeneko egina dute (lehen zikloa). Eta orain, beraien garapena jarraitu behar dute, pertsonalitatea gehiago finkatu, adierazpena landu, ingurunea gehiago ezagutu, besteekin erlazioak indartu... 2.2) EDUKIAK
Komunitate Autonomo bakoitzak, Dekretuaren bidez arlo curricular batzuk eta eduki bloke batzuk adostu ditu. Eta eduki guzti hauek aprendizaiari esker, helburuetan agertzen diren gaitasunak garatuko dira. Oso garrantzitsua da kontutan izatea edukiak helburuen menpe daudela, eta ez alderantziz.
338
Haur Hezkuntzako arloak ez datoz bat “ikasgai tradizionalekin”, baizik eta, haurren bizipen esperientziekin bat
datoz: haurra bera, inguruan duenaren
deskubrimendua eta besteekin komunikatzeko duen modua.
Eduki blokeak ez dira gai edo temak, soilik, irakaslearen eskuetan dauden instrumentua dira. Irakasle bakoitzak eduki bloke hauek aukeratu, ordenatu, sekuentziatu, sakondu eta unitate didaktikoetan txertatu beharko ditu.
Jakina den moduan, curriculuak hiru motatako edukiak proposatzen ditu: kognitiboak (kontzeptuak), prozedurazkoak (egiten jakitea) eta jarrerazkoak (izaten jakitea). Irakasleak hiru eduki mota hauek batera lantzen saiatuko da, eta horri ikuspegi globalizatzailea esaten zaio.
(Labur-labur, bigarren zikloko eduki blokeak eta arlo curricularrak aipatu beharko lirateke. Begiratu dekretuan).
339
2.3) PROPOSAMEN METODOLOGIKOAK
-
Interes guneak
-
Txokoak
-
Proiektuak
-
Tailerrak
2.3.1) Interes guneak (centros de interés) Globalizazio ikuspegia programatzeko modu klasiko bat, irakasleak interes guneak antolatzea da. Interes guneak lehen aldiz, Decroly-k garatu eta aurrera eraman zituen (honek globalizazioaren inguruan teoria bat sortu zuen). Autore honen iritziz, haurra txikia denean gauzak perzibitzen ditu osotasunean eta ez zatika (honi gestalt edo modu globala deitzen zaio). Beraz, gauza edo ideiak behatu, perzibitu eta ezagutzen ditu osotasunean. Decrolyk esan zuen: “una escuela por la vida y para la vida”. Autore honek garatu zuen metodoari, “centros de interes” deitu zitzaion eta globalizazio, interes eta motibazio kontzeptuetan oinarritzen zen. Decrolyren ustez, haurrek ezagutzeko deseoa eta ikasteko gogoa izan behar dute. Interes-gune bat, haurrarengan interesa sortzen duena izango da, eta gai dena haurrarengan guzti hau estimulatzeko: behaketa, experimentazioa, ideia edo aurrezagutzekiko erlazioak, edozein motatako komunikazioa bideratzen duena... Gaur egunean interes-guneetaz hitz egiten denean, haurrentzat interesgarriak direlakoan irakasleak aukeratzen dituen gai edo edukiak dira. Eta gai edo eduki horren bitartez saiatzen dira gai horrekin loturiko beste aprendizaiak lantzen. Haur Hezkuntzako bigarren zikloan asko erabiltzen da metodologia hau. Adibidez, interes gune bat izan daiteke etxebizitza, jazkera, elikadura... Interes guneak ongi lantzeak zera suposatzen du: haurren interesi adi egotea eta interes horiei erantzuten jakitea. Ikuspegi globalizatzaile honetan nahiz eta jorratuko den gaia eta edukia irakasleak aukeratu, aldaketez jositako programazio ireki eta malgua izaten da, zeren haurren galdera/erantzun/jarreraren arabera interes berriak sortuko dira, eta hori ere landu behar da. Irakaslearen jarrera honi esker, haurrari erlazio esanguratsuak egiteko aukerak eskaintzen zaizkio. Interes guneak lantzen direnean, ekintzak orden bat jarraitu behar dute:
-
Behaketa eskatzen duten ekintzak (behaketa zuzena ahal bada). 340
-
Asoziazioko ekintzak (denboran, espazioa, zergatia, teknologia...)
-
Adierazpeneko ekintzak (modu ezberdinetako adierazpenak)
341
2.3.2) Txokoetan jolasa
Txokoak, gela barneko jolasteko espazioak dira, irakasleak antolatzen ditu, eta txoko bakoitzean dagokion material egokia ipintzen du. Ondoren, haurrek txoko bakoitzean “libreki” jolasten dute. Txokoen aktibitate hau, talde txikitan egiten da, eta haurrak dira protagonista bakarrak. Irakaslearentzat oso une aproposa da haurren portaera edo jarrera behatzeko. Txoko guztiek aldi berean funtzionatzen dute (simultaneoki), hortaz, gelako espazioaren egokitzapena eskatzen dute. Hauek dira txokoek ezaugarriak: -
Txokoen bidez, haurren interes eta beharrei erantzun egokia ematen zaie: iniziatiba, aktibitatea, joko sinbolikoa, indibidualtasuna, autonomia... Izan ere, haur bakoitzak aukeratzen du zein txokora eta noiz joan.
-
Talde txikiak direnez, berdinen arteko erlazioak errazten eta aberasten ditu, eta kolaborazioa inplikatzen duten tareak ere egiten dituzte.
-
Haurrek
ezagutu,
eztabaidatu
eta
errespetatu
behar
dituzten
funtzionamendurako arau batzuk badaude: txandak, denbora, partaide kopurua... -
Txoko bakoitzeko materialak haurren eskuragarri egon behar dira, eta haurrak izango dira material hauen erantzule. Beraz, materialen erabilera egokiaz, materiala zaintzeaz eta materiala biltzeaz arduratuko dira.
-
Joko librea, joko sinbolikoa eta joko dramatikoa bultzatzen dira, izan ere, gizarteko errealitate bat erreproduzitzen eta proiektatzen dute.
3 urte baino txikiagoko ikasleen kasuan, metodologia hau erabiltzen hasten da gela zonaka zatituz: alfonbraren zona, mugimenduaren zona, ipuinaren zona, eraikuntzen zona... Baina haurrak handitzen diren neurrian, hau da, 3 urtetik aurrera, zona hauek gero eta espezifikoagoak dira, eta joko sinbolikoa agertzen da. Beraz, ezinbestekoa da arau batzuk ezartzea zona hauek erabiltzeko, eta horrela, poliki-poliki, txokoen metodologia ezartzen da. Txokoen metodologia hau 4-5 urteetan oso aproposa da.
Hauek izan daitezke txokoen adibide batzuk:
Sinbolikoa
3-4 urte -etxea -disfrazak
4-5 urte -ileapaindegia -medikuak 342
5-6 urte -denda -sukaldea
-material desechable
Experientziak
-landareak -animaliak
Mahai jokoak
-didacticos ensartables
Eraikuntzak
-blokeak -granja
-domino -oka -memori -garajea -clips
Liburutegia Plastika
-ipuinak -albunak -pintura modelado
-aroztegia -pisua-neurriak -lupak -partxis -kartak
-ipuinak -hizki lotoak -inpresión -oihalak
-zirkuitoak -diana -boloak -poesia -inprenta -jostuna -colage
2.3.3) Proiektuen bidezko lana
Lan proiektuak antolatzea, ikuspegi globalizatzailea eta erlazioak sortzearekin zerikusia duen irakaskuntza-ikaskuntzako aktibitateak antolatzeko beste modu bat da. Proiektu guztien amaieran, produktu edo azken emaitza bat dago, eta bere funtzionaltasuna edo erabilgarritasuna azpimarratu behar da. Prozesu honetan kontutan hartu behar diren faseak hauek dira: -
Gaia aukeratu. Gaia esanguratsua izan behar da. Beti abiapuntua ikasleek gai horrekiko dakitena izan behar da, nahiz eta informazio hori ez den beti guztiz zuzena izango.
-
Material eta baliabideak aurkitu. Informazio iturriak aurkitu, eta helburuak eta edukiak planteatu (zer ikasi nahi dugu?)
-
Gaia aztertu eta prestatu. Informazioa aukeratu, galderak planteatu, hipotesiak egin, informazioa eguneratu, aurretik dakigunarekin kontrastatu.
-
Taldean parte hartzea eta inplikazioko giroa sortu. Interesa mantendu eta talde lana bultzatu.
-
Egiten ari diren aprendizaien funtzionaltasuna aurkitu.
-
Jarrera ebaluagarria mantendu. Zer dakite gai honetaz? Ze kezka edo galdera sortzen zaizkie? Zer ari dira ikasten? Aurrezagutzekin lotura edo konexio berriak egin dituzte? 343
-
Jarraitutako prozesuaren rekapitulazioa. Informazioa elaboratu eta ondorio moduan ordenatu.
Proiektuen bidez lan egiteak abantaila handi bat du, alegia, aprendizai esanguratsuen maila altua lortzen da, autonomia izugarri lantzen du, eta haurraren aktibitate maila ere oso altua da. Baina desabantaila bat ere badu, irakasleak oso prestatuta egon behar dela eta denbora asko eskaini beharko diola, taldeko interesen arabera dinamika aldatu beharko duela...
Haur Hezkuntzan egin daitezkeen proiektu batzuk hauek dira: txango bat prestatu, festa bat prestatu, gelan animali bat zaindu, baratzea (huerto) landu, esperimentu bat egin, maketa bat eraiki... Haur Hezkuntzako bigarren ziklo honetan, garrantzitsua da proiektuak familien parte hartzeari irekiak egotea. Alegia, proiektuetan gurasoek parte hartu dezatela bultzatu.
344
2.3.4) Tailerrak
Zer da tailer bat? Tailerra, teknika zehatz bat ikasteko, edo ikasleek eurek produktu bat sortzeko egiten diren ekintza multzoa da. Talde handian ikasteko modu bat da. Haurrak taldekatzeko modu ezberdinak daude. Tailer bakoitzean, teknika zehatz bat, produktu zehatz bat... lantzen da. Tailer motak: -
Tailer iraunkorrak: Gela barnean egiten dira, eta muebleen bidez egiten zaie itxitura. Eguneko edozein unetan erabil daitezke (askotan txokoekin konfunditzen ditugu).
-
Tailer ez iraunkorrak (ocasionales): Ongi aukeratutako ekintza zehatz bat egiteko dira. Hau txokoetatik ezberdina da. Haur talde batek, edo talde osoak batera parte hartu dezake tailer honetan, eta irakasle edo aditu batek (guraso bat, sukaldaria...) antolatzen eta gidatzen du. Aditu horrek azalpenak ematen ditu, prozedurak esplikatzen ditu... Tailer ez iraunkorren ezaugarriak:
Proposamen honen helburua haurren globaltasun osoari eta aprendizai esanguratsuari erantzutea da, izan ere, tailer bat antolatzerako garaian oso kontutan hartzen dira haurren interesak, ikasitakoaren funtzionaltasuna, motibazioa handitzen du, behaketa, explorazioa eta aktibitatea bultzatzen ditu...
Tailerrak irauten duen denbora ezberdina izan daiteke, eta beti tailerra amaituko da azken produktua egiten denean.
Materialak tailerrean bertan daude, eta beharrezkoa da ikasleek material horiek erabiltzen ikastea teknika hori barneratzeko.
Tailer bat antolatzea askotan zaila da: denbora, lekua, aditua, materiala...
Baloreak eta arau sozialak ikasteko aproposak dira: erantzukizuna, ongi egindako lana baloratu, kolaborazioa, kooperazioa, materialen erabilpen egokia, prozeduren ikaskuntza...
Tailerretako ikasleen taldekatzeak ezberdinak izan daitezke: maila bereko ikasle guztiak nahasita, maila ezberdinetakoak nahasita... 345
3 urte baino gutxiago dituzten haurren kasuan, metodologia hau oso poliki txertatu behar da (txokoekin egiten den bezala). Haur txikiekin egiten diren tailerrak motzak izango dira, produktua azken lortzen diren tailerrak izango dira. Adib. Tarta bat egin berehala jateko, disfrazatzeko kareta bat egin, familiako bati opari bat egin... Bestalde, haurrak zenbat eta txikiagoak izan, komenigarriena talde txikiak egitea da, horrela, irakasleak aukera izango du haur bakoitzari indibidualki laguntzeko. Askotan, komenigarria izan daiteke gurasoek tailer hauetan laguntzea.
346
Tailerren adibideak: MOTRIZITATEA
MUSIKA
-ariketa sensorialak -erritmoak eta dantzak -Elementuekin jolasak -oinez ibiltzea eta desplazamenduak -dramatizazioak -entzumen tailerrak eta instrumentuak sortzea -kanpoko jolasak
DRAMATIZAZIOA
HIZKUNTZA
NATURALEZA
BEHAKETA
EXPERIMENTAZIOA
PLASTIKA
LOGIKO-MATEMATIKOA
-ipuinak: asmatu -poesia asmatu -albunak sortu -diapositibak egin -kodigo edo sinboloak asmatu -hizkuntzarekin jolastu eta gaien liburuak egin -urarekin jolastu -animaliak -imanak -baratza -argazkilaritza -sukaldaritza -ikusmen tailerra -semillero -eguraldia -pintura naturalak -materiales de desecho -buztina -artearen hastapenak -collages, egurra eta kortxoa -plantillak -teknika mixtoak -grabados -modelado -tapizak -aroztegia -laberintoak -forma eta koloreak -pisu eta neurriak -mosaikoak -egutegia -karta baraja eta dominoa sortu -bloke logikoak -ordenadorea -eraikuntzak
347
3) PROGRAMAZIORAKO UNITATE EZBERDINAK.
Ondorengo lerroetan, unitate didaktiko batek proposamen metodologiko anitzak izan ditzakeela ikusiko dugu, zeren azken batean, programazioaren barnean dagoen ekintzen multzoa baino ez baita. 3.1) UNITATE MOTAK
Bi unitate didaktiko mota sailkatzen dira, eta sailkapen hori egiteko irizpidea, unitate didaktiko horri eskaintzen zaion denbora da. Alegia: Unitate didaktiko batzuk iraunkorrak dira (permanente); hau da, ikas-turte osoan zehar lantzen da. Unitate didaktiko iraunkorren barnean: Eguneroko rutinak: ongietorria, garbitasuna, atsedena, jatordua (hamaiketakoa)... Ohiko ekintzak: ipuinaren ordua, asanblea (korroa), patioa... Txokoak edo zonak: joko sinbolikoa, eraikuntzak, manipulazioa, plastika... Beste unitate didaktiko batzuk tenporalak dira, alegia, denbora laburrago batetarako egiten dira.
Periodo, data bereziak: egokitzapen aldia, kurtso bukaera...
Gaikako
unitateak:
ingurunekoak
(animaliak,
putzu...)
eta
fantasiazkoak (ipuin bat, pertsonaia fantastiko bat...)
Proiektuak: txabola bat eraiki dezagun, baratze bat egin dezagun, goazen txango bat egitera...
Tailerrak: buztina, karetak, mozorroak...
Festak: gabonak, ihauteriak, urtebetetzea, kurtso amaiera...
Ez-ohiko gertaerak: elurra, anaia bat jaiotzen da, istripu bat, animali bat aurkitzen dugu...
Irakasleak landu nahi dituen unitateak ikasturtean zehar antolatuko ditu, alegia, egutegi bat egingo du. Bestalde, egunean zehar ere zein unitate didaktiko landuko den zehaztea komenigarria da. Hau izan daiteke ikasturtean zehar unitate didaktikoen egutegia: (hala ere, irakasle bakoitzak berea egiten du duen denboraren arabera. Kasu honetan esaterako, patioa, hamaiketakoa eta garbiketa ez dira sartu...) 348
UD 1 = haurren ongietorria UD 2 = Egokitzapen aldia UD 3 = Txokoak UD 4 = UD 5 = UD 6 = UD 7 = UD 8 = UD 9 = UD 10 = UD 11 = Jatordua UD 12 = Atsedena UD 13 = haurren irteera garaia.
349
Orain landuko duguna, 3 urteko gela batean egin daitekeen proposamen bat baino ez da.
Adibide edo proposamen honetan, bi motatako unitate didaktikoak daude, batzuk iraunkorrak, eta beste batzuk tenporalak.
* Unitate Didaktiko Iraunkorrak:
Eguneroko rutinak: batez ere eguneroko beharrekin lotutakoak dira (janaria, atsedena eta garbitasuna). Unitate didaktiko hauek, egunero une konstante bat iraun dezakete, eta urte osoan zehar irauten dute. Honen adibide ditugu esaterako:
UD 11: Jatordua, hamaiketakoa
UD 12: atsedena, siesta.
Ohiko ekintzak: egunero ordu berean egiten direnak dira. Honen adibide ditugu esaterako:
UD 1: haurren ongietorria.
Patioa
Ipuinaren ordua
UD 13: haurren irteera garaia.
Txokoak edo zonak: Unitate Didaktiko hauek programazio berezia behar dute. adibidez:
UD 3: txokoak (plastika, etxea...). Txokoak goizeko bigarren orduan edota siestaren ondoren egin daitezke.
* Unitate Didaktiko tenporalak:
Periodo edo data bereziak: egun edo data bereziak izaten direnez, egun osoko iharduera horren arabera antolatuta eta egituratuta egoten da.
350
UD
2:
egokitzapen
aldia.
Ikasturteko
lehen
asteak
barnebiltzen ditu, eta bere garrantziarengatik, irakasleek oso ongi programatzen dute.
2-3 eguneko txangoa baserri batera.
Gaikako unitateak (interes guneak) gai zehatz baten inguruko ekintzen multzoa izango litzateke. Gai hori, ingurune naturaleko zerbait, gai sozial bat, imaginazioan edo fantasian oinarritutako... izan daiteke. Hauei, interes-guneak esaten zaie, eta iraupen aldakorra izaten dute. Adibidez:
UD 4: gure gorputza.
UD 9: animaliak
Proiektuak: helburu edo emaitza zehatz bat lortzera bideratutako ekintzak dira proiektuak. Haurrek aurrez ezagutzen dute zein den helburu edo emaitza hori, eta hori lortzeko egiten dituzte ekintzak (zerbait fabrikatu, zerbait prestatu, norabait irten...). Haurrek askotan parte hartzen dute prozesu hori nola egin erabakitzen, hausnartzen... Haurrak oso txikiak direnean (adib. urte 1), zaila da proiektuak aurrera eramatea.
UD 5: ogia egiten dugu.
UD 8: koloreetako gauzak kolekzionatzen ditugu.
Tailerrak: tailerren ezaugarri nagusiena, zerbait eraikitzeko, tresna eta material batzuen erabilpen egokia (teknika) lantzea da. Tailerrak helduek gidatzen dituzte, eta ikasleek pauso horiek jarraitu behar dituzte.
UD 7: sukaldaritza tailerra.
Festa eta ospakizunak: taldeko bizitza batean oso une garrantzitsuak dira, eta normalean motibazio handiko ekintzak dira: mozorroak prestatu, karetak, dantza eta abestiak ikasi, apaingarriak egin, tarta... Gurasoen parte hartzea bultzatzeko ere aproposak dira. Adibidez:
UD 6: ihauteriak 351
UD 10: ikasturte amaiera
Ez ohiko gertaerak:
Anai txiki baten jaiotza.
Animali bat aurkitzen dugu.
Norbaitek istripu bat izan du.
Nahiz eta Unitate Didaktikoetan denbora zehaztua izan, oso argi izan behar da denborari dagokionez (unitatea hasteko unea, amaitzeko unea...) malguak izan behar garela. Esate baterako, proiektu edo tailer bat luzatu egingo dela uste badugu, aurreko ekintzari denboratxo bat lapurtu beharko diogu...
352
4)
HAUR
HEZKUNTZA
ETA
LEHEN
HEZKUNTZAREN
ARTEKO
JARRAITASUNA.
Gaur egungo gizartearen errealitatea aztertzen badugu, 3 eta 6 urte bitarteko ia haur guztiak adin tarte horretan eskolarizatzen direla (bai zentro publikoetan eta pribatuetan) esan daiteke, nahiz eta jakin, ez dela derrigorrezkoa. Hau, gizarte mailan oso lorpen handia da. Eta gainera, geroz eta gehiago dira zentro autorizatuetan egiten dutenak: instalazio minimoak badituzte, taldean gehienez 25 ikasle daude, irakasleari titulazioa eskatzen zaio (maisu espezialista). LOGSE legeak 1990ean dagoeneko adierazi zuen ezinbestekoa zela Haur Hezkuntza eta Lehen Hezkuntzaren arteko jarraitasuna. Alegia, bi etapa hauek elkarrekin koordinazioan egon behar dira.
Gai honen inguruan ideia batzuk argi izan behar dira:
Tradizionalki, Haur Hezkuntzako irakasleak presionatuta sentitzen ziren Lehen Hezkuntzako irakasleengandik zeren 6
urte baino
gutxiagoko haurrei irakurketa-idazketa exigitzen zien.
Bi etapa
hauen arteko koordinazioa ez da izan behar etapa baten edo bestearen nahiak betetzeko, baizik eta, haurren garapen ezaugarriak ulertzeko eta erantzuna horietara egokitzeko balio behar du. Alegia, ez dituzte soilik Haur Hezkuntzako ikasleek lan eta ikasteko ohiturak barneratu behar (Lehen Hezkuntzakoak diren gauzak), baizik eta, Lehen Hezkuntzako irakasleek ere landu beharko dute jolasa, oinarrizko beharren
autonomia,
identitatearen
eraikuntza...
(Haur
Hezkuntzakoak berezkoak diren gauzak).
Haur Hezkuntzako bigarren zikloa eskaintzen duten eskola gehienek, Lehen Hezkuntza ere eskaintzen dute. Hau horrela izateak ez du suposatu behar Haur Hezkuntzakoak Lehen Hezkuntzara moldatu behar direnik; adibidez, jantokiko ordutegia, siesta beharra, patioan arrisku gabe ibiltzea, familiekin kontaktua...
Orokorrean zera esan dezakegu Haur eta Lehen Hezkuntzako etapen arteko koordinazioaz: 353
Haur Hezkuntzatik Lehen Hezkuntzara jarraipena ezinbestekoa, beharrezkoa da. Baina bi etapak elkar-hurbiltzen saiatu behar dira, haurrek batetik bestera pasatzeko pauso hori ahalik eta txikiena izan dadin. Batak besteari kopiatu behar dizkio ongi egiten dituen gauzak, eta alderantziz.
Ondorengo lerroetan, transizio edo Haur
Hezkuntzatik Lehen Hezkuntzara
pasatzeko pausu hau errazteko legediak berak proposatzen dituen neurri batzuk agertuko ditut.
354
5) ERABAKI CURRICULARRAK ETA KOORDINAZIO MODUAK.
Askotan Haur Hezkuntza eta Lehen Hezkuntza ez dira ikastetxe berean eskaintzen, eta horrelako kasuetan, koordinazioa zailagoa da. Hala ere, denen partetik saiakera bat egin beharko lukete koordinazio hori egon dadin. Aldiz, ikastetxe berean badaude Haur Hezkuntza eta Lehen Hezkuntza, askoz ere errazagoa da koordinazioa burutzea. Hala ere, koordinazio hori planifikatu egin behar da, bere kabuz bakarrik ez da gertatzen. Hauek izan daitezke koordinatzeko proposamen batzuk: 5.1) ERABAKI CURRICULARRAK
Haur eta Lehen Hezkuntzako Diseinu Curricularren atzean, oinarri eta fundamentazio bera dago, eta beraz, ikuspegi teoriko-praktikoa antzekoa da. Lehenengo proposamena, Haur Hezkuntzako bigarren zikloko eta Lehen Hezkuntzako lehen zikloko Proiektu Curricularren koordinazioa litzateke. Alegia, helburu eta edukien sekuentziazioan jarraipen bat egon behar da, saltoak edo hutsuneak egon gabe. Hau errazagoa da zentro berean daudenean bi etapak, baina beste ikastetxeen kasuan, zonako bilerak izaten dituzte eta guzti honetaz hitz egiteko aprobetxa daitezke. Bigarren proposamena, metodologian ahalik eta koordinazio gehien egoteko lan egitea litzateke, izan ere, askotan, Haur Hezkuntzako (jokoetan oinarritutako metodologia, guztiz ludikoa) eta Lehen Hezkuntzako (mahai gaineko lana) metodologiek ez dute zer ikusirik. Bi metodologia hauen artean gertutasuna egon behar da, alegia, mahaiko lana bultzatuz Haur Hezkuntzan, eta txokoak, irteerak... mantenduz Lehen Hezkuntzan. Batetik besterako pausoa progresiboa izan behar da, poliki-poliki. Hirugarren
proposamena,
Ebaluaketa
prozesua
koordinatzea
litzateke.
Ebaluaketa haurraren garapeneko aspektu guztietan zentratu behar da, eta ez soilik arlo kognitiboan (Lehen Hezkuntzan hau egiten da batez ere). Honetaz gain, teknika ezberdinak erabil ditzatela, baita behaketa ere (ez soilik azterketa edo frogak). Bestalde, jarraitasun batekin idatzi informeak gurasoentzat, eta antzeko eran (eta ez Haur Hezkuntzan guztiz kualitatiboak, eta Lehen Hezkuntzan guztiz kuantitatiboak).
355
5.2) KOORDINAZIO MODUAK.
Ondorengo hauek proposatzen ditugu: -
Hezkuntza talde edo irakasleen arteko bilerak. Bertan, bi etapetako Proiektu Curricularrak adostu eta elkarri-hurbilduko dira.
-
Bisitak haurrekin etapa batetik bestera. Komenigarria da Haur Hezkuntza amaitu behar duten ikasleak, Lehen Hezkuntzara bisita egitea (gelak ezagutu, irakasleak...)
-
Bi etapen artean Proiektu bateratu bat martxan jarri. Adibidez, jai baten prestaketa, edo txango bat denak elkarrekin, edo familietan bizitzea egun batez... Askotan, 1.go mailakoak gonbidatu ditzakete haur txikiak beraien lanak ikustera, entzutera...
-
Ikasturtean zehar zentroen arteko komunikazioa erraztu, batez ere, zuzendaritzaren aldetik. Elkarri informazio pasa, konbokatoriak, zentroak egiten diren ekintzak...
356
6) ONDORIOAK
Para terminar, concluiremos señalando tres ideas claves para la práctica educativa: La primera que queremos resaltar es la concepción de la programación como un instrumento útil para el maestro. Programar, planificar, prever, preparar, son acciones indispensables en el proceso educativo, pero hay que entenderla como un marco flexible, adaptable, que debe ser ajustado continuamente a las necesidades del grupo de niños, a la sorpresa que os da la vida diaria, a los elementos nuevos que nos ofrece el entorno. Programar, por tanto, para adaptar después escuchando a los niños y estando atentos a sus iniciativas.
En segundo lugar, diremos que hay muchas propuestas metodológicas, como hemos expuesto anteriormente, pueden usarse tal como se han presentado aquí, o mezclar elementos entre sí. Lo que realmente importa es ofrecer a los niños actividades globalizadas, que les motiven e interesen, que puedan conectar con sus conocimientos anteriores, y que produzcan auténticos aprendizajes. De nada sirve un Centro de Interés perfectamente diseñado, o un rincón, si no somos capaces de lograr el interés en las actividades propuestas.
Por último, es necesario tener muy en cuenta la continuidad del proceso educativo infantil hacia la etapa posterior. El buen maestro establecerá medidas eficaces de coordinación con sus compañeros de primaria, incorporando ambos en su metodología, en sus contenidos, en su organización, aspectos que produzcan una transición sin sobresaltos. Para ello es necesario la voluntad y el convencimiento de ambos equipos educativos. 15. GAIA HAUR HEZKUNTZAKOI RAKASLEAREN FUNTZIOA. HEZKUNTZAREN INTENTZIONALITATEA. IRAKASLEA ETA IKASLEAREN ARTEKO ERLAZIO INTERAKTIBOAK. IRAKASLEA, HEZKUNTZA TALDEKO PARTAIDE MODUAN, ETA FAMILIEKIN ERLAZIOAN.
357
SARRERA
1) HAUR HEZKUNTZAKOI RAKASLEAREN FUNTZIOA. 1.1)
IRAKASLEAREN FUNTZIOA GAURKO GIZARTEAN.
1.2)
IRAKASLEAREN FUNTZIOA KONTEXTU PERTSONAL ETA TALDEKOAN.
1.3)
IRAKASLERAEN
FUNTZIOA
HAURREN
GARAPEN
PROZESUAREN ERRAZTZAILE MODUAN.
2) HEZKUNTZAREN INTENTZIONALITATEA.
3) IRAKASLEA ETA IKASLEAREN ARTEKO ERLAZIO INTERAKTIBOAK. 3.1) ERLAZIOA INTERAKZIO MODUAN ULERTUTA. 3.2) DESIGUALDADEAN OINARRITUTAKO ERLAZIOA. 3.3) AHOZKOAK EZ DIREN INTERAKZIOAK.
4)
IRAKASLEA,
HEZKUNTZA
TALDEKO
PARTAIDE
MODUAN,
ETA
FAMILIEKIN ERLAZIOAN. 4.1) HEZKUNTZA TALDEAREN GARRANTZIA. 4.2) HEZKUNTZA ESKUHARTZEA FAMILIEKIN KONPARTITUA. 4.3)
FAMILIEKIN
INTERBENITZEKO
INSTRUMENTUAK.
ONDORIOAK
358
ESTRATEGIA
ETA
SARRERA
Haur Hezkuntzako irakasleen funtzioei buruz hitz egiten duen gaia da. Lehenik eta behin, Haur Hezkuntzako irakaslearen funtzioak zeintzuk diren azalduko dut, eta atal honen barnean, bere lana ahalik eta egokiena izateko irakasleak bete behar dituen ezaugarriez mintzatuko naiz. Ondoren, irakasle guztiek bete behar dituzten funtzioak aipatuko ditut. Gai honetan, irakaslearen funtzioak eremu ezberdinak abarkatzen dituela ikusiko dugu: haurra, familia, hezitzaile taldea eta zentroa. Eta beti, egungo gizarte egoeran oinarrituz, zeren ikasleak hor hazten eta garatzen dira.
Heziketaz hitz egiten dugunean, izaera intentzional eta boluntario baten beharraz hitz egiten dut. Benetako heziketa, heziketa antolatua, ia beti definizioz izaera intentzionalekoa da. Irakasleak haurren garapena bultzatzeko edo errazteko nola bere lana antolatzen joaten den ikusiko dugu: haurren behar eta erritmoak ezagutzetik eta errespetatzetik hasi, ulertu garapena haurren artean eta inguruarekin gertatzen diren interakzioen bidez gertatzen dela, kontuan izanda heldua dela haurra gidatu eta babestuko duena...
Ondoren, irakaslea eta ikaslearen artean sortzen diren erlazio interaktiboez hitz egingo dut. Eta azkenik, irakasle taldearen garrantzia azpimarratu nahi dut, bai eskolako lanetan, eta bai beraien eta familien artean duten erlazioaz. Familien parte hartze eta kolaborazio hori gertatzeko estrategia edo bitarteko batzuk agertuko ditut.
359
1) HAUR HEZKUNTZAKOI RAKASLEAREN FUNTZIOA.
Gai azaltzen hasiko naiz Haur Hezkuntzako irakasleen funtzioak aipatuz, eta irakasleen konpetentziez hitz egingo dugu gizarteko exigentziei eta ikasleei exigentziei erantzunez. 1.1)
IRAKASLEAREN FUNTZIOA GAURKO GIZARTEAN.
Haur Hezkuntzako eskola, familiarekin batera, oinarrizko kontestua eta pribilegiatua da haurren sozializaziorako. Eskola ez da aislatuta edo gizarteari bizkarra ematen dion erakunde bat, baizik eta, gizartean bertan txertatuta dago.
Irakasleak, nahita ez, gizarteari begirada bat bota behar dio, bertan suertatzen diren arazoak ezagutu behar ditu, eta guzti horrek haurren garapenean nola eragiten duen aztertu behar du. Guzti hori ezagututa, bere eskuhartzea egokitu beharko du. Beraz, lehenik eta behin errealitatearen analisi bat egin behar da, eta ondoren, haurtzaroaren eta familiaren beharrak kubrituko dituen hezkuntza eskuhartzea planifikatu beharko da.
Gaur egungo gizarteak ez du zer ikusirik orain dela 20 urtekoarekin, oso azkar aurreratu edo garatu du. Aldaketa guzti hauek familiako antolakuntzari zuzenean eragiten diote. Gizartean gertatu den aldaketa batek, zuzenean eragiten dio haurtzaroari: emakumea lan munduan txertatzea. Emakume lan munduan sartzea, beharrezkoa eta legitimoa da, eta gizarte mailan aurrerapen handia suposatu du, eta honek, familiako antolakuntzan ondorioak ditu, izan ere, haurren zaintza eta heziketa ezin dira ama etxeko lanetaz, soilik, arduratzen zenean bezala aurrera eraman. Orain, ezinbestekoa da etxetik kanpoko lana eta familiaren ardura konpartitzea. Guzti honek, aitak etxean eta familian gehiago laguntzea suposatu du. Hau da, oraingo gizartean, haurren heziketa eta zaintzaz bi gurasoak arduratuko dira. Aldaketa prozesu hau, poliki-poliki ematen da, eta zenbait arazo sortzen ditu haurren eta gurasoen eskubideen artean. Zenbait familiatan, guzti honek kontraesanak eta antsietatea sortu ditu, eta ondorioz, aita-ama funtzioa ez da guztiz ongi betetzen eta kulpa edo gehiegizko protekzioa bezalako jarrerak indartzen dira.
360
Haur Hezkuntzako irakasle eta espezialistek, gizarteko ezaugarri hauek ezagutu behar dituzte eta guzti honek haurren garapenean eta zailtasunetan zenbateraino eta nola eragiten duten hausnartu behar dute.
Irakaslearen lan bat izango da ohiko egoera arazotsuak identifikatzea: atentzioak sortzen dituen arazoak, denbora, haur txikiaren zaintza, edo, mugak ezartzeko zailtasunak. Guzti hau behatzen bada, ongi legoke eskolan guzti honetaz hausnartzeko leku bat eskaintzea. Kontutan hartuta, eskolaren zeregina ez dela berauen lana kritikatzea edo gutxiestea, baizik eta ulertzen saiatzea eta irtenbide amankomun bat bilatzeko lan egitea.
Gizartean gertatu den beste aldaketa nagusi bat, lanen ordutegia eta helduen bizitzeko modua dira: askotan seme-alaba bakarra, lan ordutegi oso zabala, lana etxebizitzatik oso urrun, gizartea oso konsumista eta konpetitiboa da, helduek ez dute haurrekin jolasteko denborarik.... Guzti honek haurrengan eragina du, zeren askotan, ezintasuna dago haurren hazkuntza erritmoak errespetatzeko, helduen beharrak askotan ez datoz bat haurren beharrekin. Honen adibide bat dugu esaterako, haur batzuk haurtzaindegietan (edo eskoletan) igarotzen dituzten ordu piloa (goizean lehenago sartzen dira...). Gizarte honetan, haurrak behartuta daude azkarregi helduen bizitzara egokitzera.
Orain arte aipatu ditugun gizarte ezaugarriak kontutan hartuta, gaur eta oraingo gizartean irakasleek funtzio hauek bete behar dituzte:
-
Egungo gizarte historiko eta sozialean kokatu. Eta familiako egoera edo baldintzek haurren hazkuntzan eta garapenean zenbaiterainoko eragina duten ulertu.
-
Haurraren heziketan parte hartzen duten helduen artean (irakasle taldea, familia), haurren benetako behar errealen inguruan hausnarketa bultzatu.
-
Gizartean indarrean dauden balore, sinismen eta jarrerak aztertu. 361
-
Talde sozial, kultural eta familiarreko ezaugarriak ezagutu, eta baita, familia bizitzaren baldintzak, honela, “guraso” izateko dituzten zailtasun eta egoerak identifikatzeko.
-
Haurraren
inguruan
gertatzen
diren
egoerak
baloratu,
haurraren
hazkuntzarako arriskuko egoerak antzeman, eta eskola erakundetik alternatibak bilatu.
-
Haur txikien hezkuntzan, atentzioan eta prebentzioan lan egiten duten erakunde ezberdinetako profesionalekin talde lana eta koordinazioa bultzatu (adib. asistenta soziala).
362
1.2)
IRAKASLEAREN FUNTZIOA KONTEXTU PERTSONAL ETA TALDEKOAN.
Kontestu pertsonala:
Haur baten kontestu pertsonala jakiteko, haurraren biografia aztertzen da, eta bere historia pertsonalean bizi izan diren egoera eta baldintzak aztertzen dira.
Une horretan hezitzailearen aurrean dagoen haur hori ulertzeko, askotan atzera jo behar dugu, alegia, bere historia biografikoa ezagutu behar dugu. Haurraren historia pertsonala ezagutzen dugun neurrian, hobeto egokitu ahal izango dugu hezkuntza eskuhartzea.
Haurraren inguruko informazio guzti hau jakiteko bi modu ditugu:
-
Informazio bilketa: gurasoek elkarrizketetan emandako informazioa, haurraren txostenak...
-
Behaketa zuzena arlo hauetan: o Beste haurrekin, helduekin eta familiarekin duen erlazioa. o Gaitasun arlo bakoitzean duen garapen maila (linguistikoa, kognitiboa, motorikoa, afektiboa, soziala, adierazpenezkoa, erlazio sozialekoak, autonomia...) o Exploratzeko, behatzeko, perzepziorako, asoziaziorako... duen gaitasuna. o Frustrazioaren aurrean duen jarrera, bere zailtasunak. o Haurraren “estado general” ongizateari begira (osasuna, heldutasuna).
363
Taldearen kontestua:
Talde baten kontestua jakiteko, taldearen biografia aztertzen da, eta taldeko historian bizi izan diren egoera eta baldintzak aztertzen dira. Haur taldea ez da ikasle banakoen batura, baizik, funtzionamendurako arau propioak ditu. Irakasleak ezagutu egin behar ditu talde horretan gertatzen diren prozesuak eta ekintzak, lanerako dinamika eta teknikak... zeren, azken batean, taldean bertan gertatzen da garapen indibiduala eta garapen soziala. Beraz, honetan datza taldearen garrantzia.
Irakaslearen lan garrantzitsu bat aniztasunari nola erantzun jakitea da. Hezkuntza Premia Bereziko haurrak (arrazoi fisiko, psikiko, heldutasunezko, jarrerazko, etniko edo kulturala) eskola arruntetan txertatzea, errealitate bat da, eta oso neurri “inclusora” eta progresista. Horretako haurrak baldin baditugu taldean, ongi antolatu eta egokitu behar da irakaslearen, irakasle taldearen eta zentroaren erantzuna.
Hezkuntza Premia Bereziko haurren bat gelan dugunean, irakaslearen lehenengo lana izango da haur horren historia pertsonala eta dituen hezkuntza premia bereziak ezagutzea (beste haurrekin egiten den moduan). Irakaslearen lana izango da, hezkuntza premia bereziko haurrekin erlazio sendo eta on bat sortzen saiatzea.
Orain arteko esperientziak kontutan hartuta, HPBko haurren kasuan baliabide nahikoak eta antolakuntza eta curriculum arloa egokia planifikatuz gero, nahiko ongi integratzen direla ikusi da.
HPBko haurren kasuan irakasleak irizpide hauek hartu behar ditu kontutan, eta hauek dira, taldeari begira, irakaslearen funtzioak:
Integrazio printzipioa: hau da, haurrak taldean eta ekintzetan parte hartzea eta inkorporatzea erraztu.
Indibidualizazio printzipioa: helburuak, edukiak eta estrategiak egokitzeko beharrezko aldaketak egin.
364
Normalizazio printzipioa: beste haurrek egiten dituzten ekintza berak burutu ditzatela, baina noski, beraiek ahal duten neurrian.
Egokitzapen curricularrak: egokitzepen curricularrak talde mailan burutzen dira, zeren etapako ezaugarriak ikusita, horretarako aukera eskaintzen du. Irakaslearen eta talde hezitzailearen lana izango da aniztasunari
erantzuteko
taldean
adosten
diren
neurriak
programazioetan, eta ikastetxeko proiektuetan agertzea. Beharrezkoa da kasu hauetan, irakaslearen, apoioko irakaslearen (PT) eta talde psikopedagogikoko adituen arteko koordinazioa.
365
1.3)
IRAKASLERAEN
FUNTZIOA
HAURREN
GARAPEN
PROZESUAREN
ERRAZTZAILE MODUAN.
Zein da Haur Hezkuntzako irakaslearen funtziorik nagusiena? Haurren garapen integralaren prozesua erraztea edo bultzatzea. Hau da, haurraren behar ebolutiboak, erritmoa eta heldutasuna ezagututa, gaitasun guztien garapena bultzatu: kognitiboa, linguistikoa, afektiboa, soziala, motriza. Beste hitz batzuekin esateko, irakaslearen lana, garapen “potentzialaren” zonara aurreratzen laguntzea da.
Haur Hezkuntzako irakasleek oso paper garrantzitsua jokatzen dute haurraren garapenean, eta irakaslearen eskuhartzea garapen prozesurako determinatzailea da, batez ere, pertsonalitatea sortzean, identitate pertsonala garatzean, autoestima... Denok dakigu, Haur Hezkuntzan esperientzia txar bat izateak, arazoak sor ditzakeela Lehen Hezkuntzan.
Haur
Hezkuntzako
irakaslearen
ikuspegia,
beti,
globalizatzailea
eta
integratzailea izan behar da. Baina, askotan, zaila da ikuspegi hori mantentzea, eta batez ere arlo zehatz batzuk garatzera jotzen dugu (adib., motorea, afektiboa, kognitiboa). Hau horrela ez da izan behar, eta beti irakasleak haurraren ikuspegi globala eta integratzailea izan behar du.
Hezkuntzaren edo irakaslearen lana, dinanikoa da, alegia, sortzen diren behar edo egoera berrietara egokitu behar da, beraz, maiz aldatzen joaten da lan hori. Haur bakoitza ezberdina eta bakarra da, eta irakasleak, haur bakoitzaren aprendizai maila ezberdinak eta erritmoa ezagutu behar ditu, eta honela, hezkuntza erantzun indibidualizatu eta pertsonalizatu bat eskainiko zaio. Irakasleak haurrei erraztu behar diote (funtzioak): -
Identitate pertsonalaren barneraketaren prozesua erraztu. Bakoitzak, bere buruaren imajen egokitua egin dezala, autoestima positibo batekin, haurra sentitu behar da sujeto separatu bat bezala. Autonomia eta interdependentzia bultzatu behar ditugu.
-
Ingurunearekin duen erlazioa erraztu, arlo kognitibotik begiratuta: hizkuntza, pentsamendu sinbolikoa, perzepzioa, diskriminazioa eta afektua. Haurrek ikasi 366
egin behar dute frustrazio gainditzen, beraien mugak onartzen, antsietatea kontrolatzen... Beharrezkoa da haurrei giro lasai eta goxo bat eskaintzea, baina beti, arau, pauta eta muga batzuen barruan. Haurrak ez dio autoritateari beldurra izan behar. Irakasle eta ikaslearen artean erlazio on bat sortu behar da, hori seguru du haurrak, eta honela, segurtasun emozionala barneratze du.
-
Sozializazioa bultzatu, hau da, familiakoak ez diren beste pertsonekin erlazioak erraztu. Ingurunearekiko edo munduarekiko duen interesa eta kuriositateaz baliatu haurra gizarteko partaide sentitzeko. Elkarbizitzarako beharrezko diren arauak barneratzen lagundu. Balore eta ezagutza kulturalak barnera ditzala.
-
Aprendizaiarekiko gustua bultzatu: deskubrimendua, imaginazioa, sormena...
-
Emozio, sentimendu eta arazoen expresioa erraztu. Haur Hezkuntzatik hasi behar dira hezkuntza emozionaleko bideak jorratzen. Ez da komeni garapenean sortzen diren arazoak ekiditea (zeloak, lehiakortasuna, beldurra, agresioa...). Arazoak, aprendizai iturri izan behar dira. Irakasleak haurrari arazo horiek gainditzen lagundu behar dio. Enpatia eta ulertzeko jarrera indartu behar dira.
367
2) HEZKUNTZAREN INTENTZIONALITATEA.
Hezkuntzak lan egiten du helburu batzuk dituelako. Helburuak, azken batean, explizitatzen diren intentzioak dira, eta berauek lortzeko lana egiten da. Ez dago hezkuntza prozesurik helbururik edo intentziorik gabe. Hezkuntzaren helburu edo intentzio hauek, dokumentu batzuetan agertzen dira. Hezkuntza sistema guztiak beraien artean ezberdinak dira, eta intentzionalitate hori da ezberdina egiten duena, alegia, “zertarako eta zergatik”.
Hezkuntza eredu batek zera inplikatzen du:
-
Heziketa jaso behar duen haurra ezagutzeko modu bat: sujeto aktiboa, pasiboa, autonomoa, obedientea...
-
Irakaskuntza-ikaskuntza prozesuaren eta aprendizaiaren kontzepzio bat: konstruktibista, konduktista, globalizatzailea, disziplinarra, interdisziplinarra...
-
Eskolaren
funtzioaren
balorapen
bat:
ezagutzaren
transmititzailea
eta
erreproduzitzailea, berritzailea eta ikertzailea...
-
Irakaslearen funtzioaren kontzepzioa ere ezberdina izan daiteke: autoritarioa, bitartekaria, erraztzailea...
-
Baloreak nola ulertzen diren: eskola kohezitzailea, saludable, ekologikoa, ezberdintasuna integratzen dituena, segregatzailea...
-
Antolakuntzazko eredu bat egoten da: partehartzailea, piramidala, jerarkikoa... Hezkuntza praktika guztietan badago Curriculum Ezkutua deitzen zaiona, eta
bertako ideiak
edo intentzioak ez
dira konszienteak. Curriculun
ezkutuan,
intentzionalitatea ez dago explizitatuta, baizik eta, inplizitoa da.
Irakasleen lan nagusienetariko bat, hezkuntza taldearekin talde lana egitea da, zeren lan koordinatuaren bidez soilik eskaini diezaiekegu gure ikasleei heziketa koherente eta efikaz bat. 368
Heziketa zentroak ezberdinak dira beraien artean. Bakoitza bere identitatea sortzen joaten da, bere inguruan dituen arazoei modu batean edo bestean erantzuten die. Eskola, erakunde formal bat den neurrian, bere antolakuntza propioa definitu behar du, bere helburuak eta pautak zehaztu behar ditu. Hau da, bere burua definitu beharra dauka, eta explizitoki agertu (idatziz), zeintzuk diren bere helburu eta intentzioak, eta baita, horiek lortzeko zein bitarteko dituen ere. Guzti honi erantzuteko, zenbait proiektu egiten dira. Beraz, eskola bakoitzaren intentzionalitatea, proiektuetan adierazten da.
Eskolak ongi funtzionatzeko, ezinbestekoa da antolakuntzazko eta curriculumari dagozkion erabakiak taldean adostea eta bateratzea. Erabaki hauek Ikastetxeko Hezkuntza Proiektuan (IHP) eta Urteko Programazio Orokorrean (UPO) eta gelako programazioetan (GP) agertzen dira. Ikastetxeko Hezkuntza Proiektua (IHP)
Hezkuntzaren
oinarrizko
helburu
edo
xedeak
eta
oinarrizko
antolakuntzari buruzko erabakiak agertzen diren dokumentua da. Hezkuntza komunitateko guztiei eragiten die. Atal hauek izaten ditu:
-
Identitate zeinuak: erakundea identifikatzen den baloreak dira.
-
Zentroaren helburuak: helburuak identitate zeinuekin koherenteak izan behar dira. Eta maiztasun batekin ebaluatu ahal izateko, argiak eta bideragarriak izan behar dira.
-
Antolakuntzaren egitura: zeintzuk diren bakar organoak eta talde organoak, irakaslegoaren ordutegiak, zerbitzuak, gurasoen parte hartzea, ikastetxearen ordutegia, errekurtso eta baliabide didaktikoak.
Urteko Programazio Orokorra (UPO) Epe motzera planifikatzen den dokumentu bat da. Kurtso eta maila horretako helburu espezifikoak agertzen dira bertan; baita, hezkuntza proiektuetan eta proiektu curricularretan egindako aldaketak; kurtso batetik bestera gertatzen diren antolakuntzazko aldaketen berri ere ematen du; ekintza extraeskolarrak, eta ikastetxearen ordutegia. 369
Ikasturte amaieran, planteatutako helburuen ebaluaketa, egindako ekintzen ebaluaketa, hobetzeko proposamenak... Urteko Memorian gordetzen dira hurrengo ikasturtean kontutan hartzeko. Gelako Programazioak (GP) Hezkuntza proiektua gela-taldera egokitzea baino ez da. Bertan agertzen dira: haur kopurua, adina, eskolako eta familiako aurrekariak, ezaugarri indibidualak, jaioterria... Guzti hau irakasleak kontutan izan behar du. Gelako Programazioa, Unitate Didaktikoen bidez
zehaztu daiteke:
interes-guneak, proiektuen bidezko metodologia, txokoak... Irakasle bakoitzak bere taldeko Gelako Programazioa egingo du, eta UPOn sartuko dira. Ikasturte amaieran, irakasleek taldeko memoria idatzi behar dute eta hau, Zentroko Urteko Memorian txertatuko da.
370
3)
IRAKASLEA
ETA
IKASLEAREN
ARTEKO
ERLAZIO
INTERAKTIBOAK.
Goian aipatu ditudan dokumentuak (UPO, IHP...) praktikara soilik eraman daitezke irakasle eta haurraren artean dagoen erlazioan bideaz, horregatik, orain, erlazio horiei buruz hitz egingo dut. Bi pertsonen arteko erlazioaz hitz egiten dugunean, baztertu egiten dugu pertsona aislatuak direnik. Ez da posible haurraren portaera, jarrera, izaera, pentsamendua.... ulertzea, bera hazi edo garatu den ingurunea eta bertako erlazioak kontutan hartu gabe.
3.1) ERLAZIOA INTERAKZIO MODUAN ULERTUTA.
Erlazioaz hitz egiten dugunean, interakzioa adierazi nahi dugu, alegia, elkar eragiten dutela azpimarratuz, eta erlazioan dauden bi elementu edo gehiagoren artean interdependentzia dagoela. Hazkuntza eta garapena produzitzen dituen erlazio-interakzioak, baldintza batzuk behar ditu, esaterako, komunikazioa, enpatia, afektua, eta ulerkuntza.
Haurra eta helduaren artean sortzen den interakzioak baldintza batzuk bete behar ditu:
Haurrak seguru eta konfidantza giro batean sentitu behar dira ingurunea exploratzera animatzeko, experimentatzeko, ikasteko, jolasarekiko plazerra sentitzeko, hitzegiteko, asmatzeko.... Beraz, onartua den giro batean, giro kooperatibo batean eta komunikazio giro batean hazi behar da haurra.
Ongizate giro bat sortu behar du helduak. Helduak haurrak perzibitu behar du zerbait bakarra bezala, zerbait singularra. Helduak haurrari erantzun behar dio, inplikatu behar da, parte hartu behar du berarekin...
Haurrari entzuten jakin behar du. Helduak ezagutu behar du zein diren haurraren beharrak, nahiak...
371
3.2) DESIGUALDADEAN OINARRITUTAKO ERLAZIOA.
Haurra eta helduen artean sortzen den erlazioaren ezaugarri bat, helduarekiko dependentzia “desigual”-a dela da. Hau da, hasiera batean, haurra helduaren menpe dago guztiz, eta apegoko pertsona arduratzen da haurraren behar guztiak hasetzeaz. Denbora aurrera joan ahala, eta haurra garatzen doan heinean, autonomia handiagoa hartuko du, eta pixkanaka, helduarekiko zuen dependentzia hori txikiagotzen joaten da.
Haurra hazten doan neurrian, bere erlazioak ere ugaritu egiten dira: irakaslearekin, bere adineko lagunekin.... Erlazio guzti hauek oso aberatsak dira haurraren garapenerako. Haurra, beraz, poliki-poliki, apegoko pertsonarengandik banatzen hasten da.
Guzti honetatik zera ondoriozta dezakegu: haurrak behar-beharrezkoa du hazteko heldua dagoen ingurune bat: familia, hezitzailea... bat oso hurbil. Heldu honek (hauek), balore batzuk transmitituko dizkio, experientzia jakin batzuk egiteko aukera eskainiko dio, eta beste batzuk burutzea ekidingo dio; deskubrimenduzko esperientziak eskainiko dizkio, ilusioz, poza, ongizatea, askatasuna...
3.3) AHOZKOAK EZ DIREN INTERAKZIOAK.
Haur txikiekin interaktuatzeko ahozkoa ez den hizkuntza oso aukera pribilegiatua da: gorputza, azala,
mugimenduak, taktoa, ahots tonuak, espazioa,
jolasak... Gure gizartean, hitzak eta hizkuntzak oso azkar kentzen dio lekua ahozkoa ez den hizkuntzari, egia esan, ahozkoa da errekonozitzen den ia komunikatzeko modu bakarra. Baina Haur Hezkuntzan, ahozkoa ez den komunikazioa azpimarratu eta baloratu beharko genuke, zeren gauza asko komunikatu daitezke.
Eskolako antolakuntzak ere (espazioaren antolaketa, materialen kokapena...) mezuak, baloreak eta jarrerak komunikatzen ditu. Gogora dezagun, espazioaren antolaketa haurraren beharretara egokitu behar duela helduak: ongietorria egiteko lekua, 372
jolasa, intimitate leku bat, atsedenerako lekua... Irakasleak beraz, hausnartu eta pentsatu egin behar du eskolako edo gelako antolakuntzak zein mezu transmititzen dituen, eta horrela bada, aldatu.
Bestalde, irakasleak kontutan izan behar dute Haur Hezkuntzako haurrek askotan antsietateko egoerak jasaten dituztela. Antsietate, erantzun afektibo bat da, eta kasu hauetan agertzen da: haurrak beldurra, inseguritatea duelako, galdua edo amenazatua sentitzen delako...
Haurtzaroan, badira une edo momentu batzuk antsietatea sortzeko probabilitate handikoak, eta bereziki arreta jarri behar zaion egoera da. Ez da komeni egoera hauen aurrean ezikusiarena egitea, baina, garrantzi handiegia ematea ere ekidin beharko litzateke. Hauek dira antsietate gehieneko une edo egoerak:
-
Haurra Haur Hezkuntzara sartzea. Haurrarentzat izugarrizko aldaketa da, apegoko pertsona utzi behar du beste pertsona batzuekin elkarbizitzeko. Une honi, egokitzapen aldia esaten zaio, eta haur guztiak pasatzen dira bertatik. Irakasleak, antsietateko egoera hauek ulertzen saiatu behar da. Egokitzapen aldi honetan, antsietate krisi asko sortzen dira.
-
Egoera zehatz baten aurrean antsietate krisia, adibidez, anai-arreba bat jaiotzean, gurasoren batengatik banandu ospitalean dagoelako, heriotza, etxebizitza aldaketa... Krisi hauek, iraupen zehatza ez dute.
-
Antsietate krisi ebolutibo normalak: o 8. hilabeteko antsietatea: haurra amarengandik banatzeko unea. o Negatibismoaren krisia: haurrak 3 urte dituenean helduari aurre egiten dio, kontra eginez... o Haur eskolara sartzeko unea.
Normalean, antsietatea ahozkoa ez den hizkuntzaren bidez adierazten da, gorputzaren bidez edo ohikoak ez diren jarreraren bidez. Irakaslea prestatuta egon behar 373
da egoera hauei aurre egiteko, eta beti, lasaitasuna, segurtasuna transmititu behar dizkio haurrari. Haurrari aukera eman behar zaio bere sentimenduak adierazteko, eta ez zaio kulpabilizatu behar egiten duenagatik. Antsietateak modu osasungarri eta natural batean gainditzen irakatsi behar zaio haurrari, eta horretarako, helduak ezagutu eta ulertu behar du antsietate horren arrazoia, haurrarekin komunikatu...
374
4)
IRAKASLEA,
HEZKUNTZA
TALDEKO
PARTAIDE
MODUAN,
ETA
FAMILIEKIN ERLAZIOAN.
4.1) HEZKUNTZA TALDEAREN GARRANTZIA.
Hezkuntza intentzioak explizitoak egiteko zentroan proiektu ezberdinak egiten direla ikusi dugu. Baina zentroko proiektu hauek ez dira pertsonalak edo indibidualistak izan behar, baizik eta talde lana izan behar da. Hezkuntza proiektuen arteko koherentzia da kalitatearen seinale bat.
Ikastetxeen geroz eta autonomia pedagogiko handiago dute. Hau horrela izanik, murrizten ari da lehengo zentzu indibidualista, alegia, ira-kasle bakoitzak nahi zuena egiten zuen, eta irakaslea ezin zen kuestionatu.
Gaur egunean, beharrezkotzat jotzen dira adostutako hezkuntza ekintzak eta ekintza pedagogikoak. Adostua izateaz gain, koherentea ere izan behar da, eta partaide guztiek onartu eta barneratu behar dituzte. Edozein proiektu aurrera eramateko, hau ezinbesteko baldintza izango da.
Eskolak gero eta konplexuagoak dira: geroz eta egoera gehiagori erantzun behar, ikaslegoa anitzagoa... Horretaz gain, eskolan pertsona ez-berdinek hartzen dute parte: irakasle, ikasle, guraso, pertsonal ez dozenteak Talde lana izango dela esaten dugunean, honek ez du esan nahi batzuei lana gehituko zaienik, edo batzuek besteei aginduko dienik; baizik eta, denen artean adostutako erabakiak denen erantzukizun izango dira. Askotan, koordinatzen jakitea eta demokratikoki gauzak erabakitzea zailagoa eta luzeagoa da autoritate batek agintzea baino.
Talde lanaren metodologiaren irizpideak hauek dira: elkarrizketa, eztabaida, adostasuna, erantzukizunak barneratu, demokrazia, koordinazioa 4.2) HEZKUNTZA ESKUHARTZEA FAMILIEKIN KONPARTITUA.
Familiak eta eskolak ez dituzte funtzio berdinak, baina helburu berdin bat konpartitzen dute: haurraren hazkuntza eta garapen orekatua eta haurraren ongizatea. 375
Haurtzaroaren konpetentzia, berez, gurasoei dagokie lehen postuan, eta eskolari bigarren postuan. Bai eskola, eta bai familia, agente sozializatzaileak dira. Haurra jaiotzen den unean, lehen kontestu hurbila familia du, baina eskolak ere, zer esan nahia du bere garapenean eta sozializazioan. Lehen, funtzio hau, soilik familiarena zen, baina gaur egungo industrializazioaren garapenarekin eta gizarteko egoerak kontutan hartuta, funtzio hori familiak eta eskolak elkarbanatzen dute.
Familiak eta eskolak funtzio berdin ba dute: sozializazio prozesua. Familiak eta eskolak, bi kontestu hauek interakzio sozialei esker, portaera pautak, ohiturak, jarrerak, autoestima eta konpetentzia sentimenduak... transmititzen dituzte. Eta horregatik, alegia, oinarrizko helburu berdin bat dutelako (heziketa), ezinbestekoa da bi kontestu horien artean (familia eta eskola), komunikazio fluido bat egotea. Familia eta eskola bahiz eta kontestu ezberdinak izan, elkar eragiten dute. Alegia, batean gertatzen denak bestean eragina du. Adib. -
Oinarrizko rutinak eskolak ikasten dituenean, adibidez, bakarrik jatea, gauzak elkarbanatzea, itxarotea, besteari zeditzea... guzti honek familian eragingo du.
Familiek eskoletan partea hartzeko kultura edo ikuspegi hori, nahiko berria da gure gizartean. LODE legeak ezarri zituen gurasoen parte hartzea bultzatzeko uneak edo egoerak. Gurasoek parte hartzeko leku edo erakunde batzuk formalak dira, adibidez, Konsejo Eskolarra. Beste batzuk ordea, erlazio mailan geratzen dira. Zaila da askotan familia eta eskolaren artean erlazio on bat mantentzea. Askotan, prejuizioak egiten dira, elkarri kulpa botatzen saiatzen dira.... Hau gertatzen da batez ere, disziplina arazoak daudenean tartean, porrot eskolarra, haurra ez dela eskolara egokitzen... Ondoren, hezitzaile eta irakasleak, gurasoak eta eskola zentro moduan zein inplikazio izan behar dituen azalduko dut: Hezitzaile eta gurasoak:
Haur eskolak, familiarekin konpartitu behar du hezkuntza funtzioa, garapeneko esperientzia formatiboak osatuz eta zabalduz. Inoiz ez du familia ordezkatu behar.
376
-
Irakasleek sinestu eta barneratu behar dute, familia gai dela (baduela gaitasuna) beren seme-alabak hazteko eta hezitzeko, nahiz eta horretarako zailtasunak izan. A priori, ez da familiaren gaitasun hori zalantzan jarri behar.
-
Normalena, gurasoek beren seme-alabak maitatzea, eta guraso papera ahalik eta hobekien betetzen saiatzea da. Alegia, gurasoak dira haurrarekiko interes naturala dutenak.
-
Gaur egungo gizartean eta orain, guraso izatea eta hezitzea oso lan zaila eta konplexua dela ikusi dugu, beraz, irakasleak, profesionalak diren neurrian, gurasoei lagundu, apoiatu, informazaio eman, orientatu behar die.
-
Benetan sinetsi behar dute irakasleek, gurasoen konfidantza lortzen bada, haurraren exitoa neurri handi batean lortuta dagoela.
Familiak:
Familiek erraztu egin behar dute irakaslearekin elkartzea eta kolaborazioa. Familiak
irakaslearen
profesionaltasuna
zalantzan
jartzen
badu,
edo
zentroarengan beharrezko konfidantza ez badu, edo haurraren maitasunarengatik lehiatu behar dutela uste badute, edo hezitzaileen esku uzten badute hezitzeko lan guztia... elkarbanatu behar duten lan hori ez da bideragarria izango.
-
Familiak erraztu egin behar du irakaslearekin elkartzea eta kolaboratzea.
-
Beraz, familiak irakaslearengan konfidantza izaten saiatu behar dira, bere lana egiten utzi, kezka eta zalantzak irakaslearekin konpartitzen saiatu behar dira.
-
Errespetua ezinbestekoa izango da, bai gurasoek irakasleari, eta baita irakasleak gurasoei ere. Bestalde, gurasoek eskolako arauak errespetatu beharko dituzte.
-
Komenigarria da, era berean, gurasoek haurren ekintzen edo gelako dinamikaren berri izatea.
377
-
Beharrezkoa da gurasoak eta irakasleak, elkarri ulertzea eta errespetatzea. Bakoitzak bestearen papera uler eta errespeta dezala.
Errespetuzko eta konfidantzazko giro hau ez badago guraso eta irakaslearen artean, hori haurrak berehala antzemango du eta eragin egingo dio. Eskola zentroa:
- Zentroak argi izan behar du familiak eskubidea duela bere iritziak adierazteko, eta beren seme-alabekin egiten denari buruz informatuak egoteko, eta guraso bezala zenbait unetan interbenitu dezaketela.
- Zentroak lan egin behar du, irakaslearen profesionaltasuna errespetatua izan dadin. Eskolak barnera dezala zentro bat dela, ez guarderia bat non haurrak soilik jolastu eta ezer seriorik egiten ez duten.
Kolaborazioaren esanahia, honako aspektu hauetan aurki dezakegu:
-
Gurasoak, haurraren garapeneko zati handi bat dira, eta hezitzaileak ezagutu behar du haurra hazten eta garatzen den giroa edo ingurunea.
-
Irakasleak jasotzen duen informazioari esker, haurraren behar indibidualetara hobeto egokituko da hezkuntza eskuhartzea.
-
Irakasle edo hezitzaileak informazio asko eman diezaieke gurasoei: jarrera, ohitura, aprendizaiak, pertsonalitateko ezaugarriak, erlazioak.
-
Irakasleak gurasoak inplika ditzake heziketa lanean. Irakasleak, hezkuntza proposamenen eta helburuen berri ematen die, eta hauek etxean lantzen eta indartzen saiatzen dira.
-
Familiak irakaslearengan baliozko interlokutore bat aurkitu behar dute, alegia, beraien kezka, zalantza... adieraz diezazkiokete eta arazo hauek konpartitu ditzakete denen artean irtenbidea bilatzeko.
378
ZAILTASUNAK ETA ARAZOAK
Familia eta irakaslearen artean egon beharko litzatekeen erlazioan, askotan, arazo eta zailtasun ugari egoten dira. Batzuetan, arazoak irakasleak sortuko ditu, beste batzuetan berriz, familiak. Hezitzaile edo irakasleek sortutako ohiko zailtasun edo arazoak:
-
Talde lanean, talde dinamikan, elkarrizketa tekniketan, helduekin tratuan... prestakuntza gutxi izatea.
-
Gurasoen interbentzioaren mugak argi ez izatea. Irakaslea, bigilatuak, kontrolatuak, juzgatuak... senti daitezke.
-
Gurasoekin lan egiteko motibazio gutxi izatea.
-
Hezkuntza taldean konsensurik ez egotea gurasoen kolaborazioaren inguruan.
Familiak edo gurasoek sortutako ohiko zailtasun edo arazoak:
-
Haurren hezkuntza prozesua ez ulertzea. Adib. hezitzailearen lana ez baloratzea eta haurrek denbora galtzen dutela pentsatzea.
-
Zentroarengan edo irakaslearengan konfidantza ez izatea.
-
Ikastetxea aukeratzerako garaian segurtasun eza izatea.
-
Irakasleek familiako informazioa izanik, familiako arazoak, zailtasunak eta dinamika azaleratuko ote diren beldur dira.
4.3) FAMILIEKIN INTERBENITZEKO ESTRATEGIA ETA INSTRUMENTUAK.
Eskolatik gurasoekin kontatzen dela, eta beraien seme-alaben heziketaren protagonistak direla senti arazteko, hiru estrategia mota erabil daitezke: -Informazio estrategiak: familiari eman eta familiatik jaso. 379
-Familiaren inplikazioa bultzatzeko estrategiak. -Familiaren kolaborazioa bultzatzeko estrategiak.
4.3.1) Informazioa pasatzeko estrategiak:
Informazio trukea egiteko modua antolatuta badago eta ongi egiten bada, gurasoak zentroari buruz, lan egiteko moduari buruz... geroz eta gehiago interesatzea lortzen da. Informazioa bi modutakoa izan daiteke: ikasleari buruzkoa, edo zentroari buruzkoa. Gurasoak, beren seme-alaben informazioaren iturri pribilegiatu dira, eta horrela kontsideratu behar ditu eskolak. Eta beraz, eskolak haurra ezagutzeari izugarrizko garrantzia ematen diola transmititu behar diegu gurasoei. Irakasleak berak ere, informazio eskaintzen die haurrari buruz: garapenari buruz, aurrerapenak, haurrak dituen zailtasunak...
Ikusten denez, informazio trukeak izaera bidirekzionala du, alegia, gurasoek informazioa ematen diote irakasleari, eta irakasleak informazio ematen die gurasoei. Informazio elkartruke honek ezaugarri batzuk ditu:
-
Jakin behar da une bakoitzean zer transmititu nahi dugun eta ze informazio jaso nahi dugun. Alegia, zein datu nahi ditugu jaso, eta zein datu eman behar dizkiogu. Garrantzitsuena den informazioa bakarrik eman, adb. haurdunaldi eta partoari ez denbora asko eskaini.
-
Pribatua diren eremuko gauzak ez galdetu. Kontu handia izan behar da zer galdetzen den. Galdera batzuk, kuriositate hutsekoak izaten dira, eta hauek ekidin egin behar dira. Gogoratu lehen inpresioak duen garrantzia etorkizuneko erlazioetan eta harremanetan.
-
Ez egin juizioak, eta ondorioak ez atera (adib. aita paroan, bikote separatzear dago...)
-
Genero, sexu, arraza, kultura edo erlijioari dagozkion prejuizio eta estereotipo guztiak baztertu.
380
-
Hizkuntza egoki bat erabili behar da, oso bulgarra edo kolokiala (kalekoa) ez, ezta oso teknikoa ere. Adituen hizkuntza erabiltzen badu irakasleak, komunikatu baino gehiago, guraso eta bere artean distantzia bat jarri nahi duela adierazi nahi du.
-
Ahozkoak ez diren hizkuntzak zaindu egin behar dira: lekua, denbora, ahotsaren tonua, espazioa. Entzute aktiboa praktikan jarri behar da: atentzioa zentratu, begirada, enpatia eta konprensioa adierazi...
-
Interakzio atsegin eta sinzero bat lortzeko distantzia aurkitu. Tratu hotzegia ez da komeni, baina “kolegak” garela ere gehiegizkoa izan daiteke. Norberak bere emozio propioak kontrolatzen jakin behar du.
-
Denek argi izan behar dute non eta noiz elkartrukatu behar den informazioa. Ez da gauza bera zentroko bilera bat (eskutitz baten bidezko abisua), edo gelako bilera bat (eskutitza eskura), edo elkarrizketa indibidual bat (telefono deia edo eguneroko kontaktua).
Hauek dira ohiko teknika nagusienak: EGUNEROKO KONTAKTO INFORMALA:
Eguneroko topaketetan garatzen da batez ere guraso eta hezitzailearen arteko harremana edo erlazioa. Eguneroko topaketa hauetako bat, haurren sarrera eta irteera dira.
Haurrak eskolara sartzeko unea, batez ere egokitzapen aldian, oso une gogorra eta konplikatua da, eta angustiako egoerak sortzen ditu. Gainera, guraso askok, beraien haurrari lagundu nahi izaten diote gela bertaraino.
-
Informazio puntuala emateko balio du: bai haurrak gaua nola pasa duen, haurrak gelan ze gauza zehatz egin duen... Ekidin egin behar da elkartruke hauetan metodologia edo gelako dinamikari buruz hitz egitea (horretarako beste bide batzuk daude).
381
-
Eguneroko kontaktuak, konfidantza indartzen du eta komunikazioa areagotzen du. Kontutan izan behar da, egoera hauetan haurra aurrean dagoela, beraz, komentario txarrak ekidin egin behar dira (ez dut gehiago aguantatzen...), konparazioak ere bai...
-
Komunikatzeko beste bide batzuk ere badaude: oharrak, idatziak, kartelak, grafikoak, argazkiak...
382
ELKARRIZKETA:
Elkarrizketa da familiarekin erlazio indibiduala izateko modurik egokiena. Elkarrizketa irakasleak edo gurasoek proposatu dezakete. Segun eta zein den elkarrizketaren garaia, elkarrizketa mota ezberdinak daude: -
Haurra eskolara sartu aurreko elkarrizketa.
-
Ikasturte hasierako elkarrizketa (haurra dagoeneko eskolan hasi da).
-
Tartekako elkarrizketak
-
Amaierako elkarrizketak (prozesua amaitzen denean).
Elkarrizketaren deialdia aurrez egin behar da, gurasoek denbora izan dezaten antolatzeko. Bestalde, oso argi izan behar da zein den elkarrizketa horren helburua: datuak jaso, haurraren jarraipena,
arazo bat aztertzea... Elkarrizketaren iraupena
zaindu behar da, ez dira egin behar ez oso motzak eta ez oso luzeak. Elkarrizketetan oharrak jasotzea, inplikatuen arabera izango da, baina askotan komenigarria da, besterik ez bada, landuko diren gaien zerrenda aurrean izatea...
Ezinbestekoa da elkarrizketetan entzute aktiboa praktikatzea, jarrera ireki bat eta gertutasunezkoa. Eta bi gurasoen artean arazoak badituzte, irakasleak neutraltasunez jokatu behar du.
Garrantzitsua da elkarrizketetan lehenengo aspektu positiboez mintzatzea, eta ez mugatzea beti arazo edo zailtasunez hitz egitera.
Elkarrizketak aurrez prestatu egin behar dira, eta oztopatuak izango ez diren leku batean burutu behar dira. Helduentzat egokiak diren espazioetan egingo dira. GALDETEGIAK (CUESTIONARIO):
Galdetegiak egokiak izan daitezke elkarrizketa bateko informazioa osatzeko. Galdetegiak irekiak edo itxiak (adib.test bat) izan daitezke. Galdetegi itxiak erosoagoak dira, baina informazioa asko sinplifikatzen dute. Galdetegi irekiak berriz, aberatsagoak dira, baina ohiturarik ez badago zailak dira erantzuteko.
383
Haurraren historiari buruz, famili inguruari buruz, ohitura, erlazioak, gustoak, jolasak, etxeko jarrera, osasun datuak...ei buruz oso datu zehatzak galdetu behar dira.
INFORME INDIBIDUALAK:
Maiztasun batekin egin beharko dira. Denbora zehatz batean haurraren egoera azaltzen dute. Informe hauek duten abantaila, objetiboak direla da. Eta desabantaila, etiketatzea.
Informe indibidual hauen funtzioa, garapeneko aspektuak baloratzea da, eta inoiz ez dute diagnostiko batean bilakatu behar.
Aurrerapenak eta zailtasunak agertzen dira bertan, eta familiari orientatzen die hartu beharreko neurriei buruz.
384
BILERAK:
Izaera orokorreko informazio transmititzeko helburuarekin egiten dira bilerak. Bilerak, zentro mailan egin daitezke, edo gela mailan.
Bilerak aurrez planifikatu behar dira: gai zerrenda, denbora, espazioa...
Zentroko bilerak:
Zentro mailan egiten diren bilerak egokiak dira zuzendaritza taldea eta irakaslegoa aurkezteko, hezkuntza proiektua aurkezteko, lana egiteko modua aurkezteko, funtzionamendu irizpideak ezagutzeko, antolakuntza eta arauak ezagutzeko...
Taldeko (gelako) bilerak:
Gelako bilerak, zentroko bilerak baino txikiagoak izanik, partizipatiboagoak dira.
Komenigarria da urtean zehar, gutxienez, taldeko 3 bilera egitea:
-
Lehenengoa: taldearen ezaugarri orokorrez hitz egitean da, ikasturteko programazioaz, metodologiaz, lana egiteko moduaz, gurasoen parte-hartzeaz...
-
Bigarrena: taldearen jarraipenaz eta eboluzioaz hitz egiteko izaten da. Sortu diren arazo edo zailtasunez hitz egingo da, eta hauei aurre egiteko moduez...
-
Azkena: ikasturteko gelako ebaluaketara zuzenduta egongo da.
4.3.2) Familiaren inplikazioa bultzatzeko estrategiak:
Gurasoek, tenporalki, lan edo tarea zehatz batzuetan parte hartzen dute. Estrategia egokia da gurasoak inkorporatzea edo beraiek inplikatzea egokitzapen aldian, zenbait ekintzen planifikazioa, esaterako, tailer zehatz batean, ipuin-kontalaria, antzerkia, festak, txangoak, bisitak... 385
Gurasoekin ekintza edo tareak elkarbanatzen direnean, argi izan behar da irakaslea dela haurren erantzule, eta gurasoek ezin diote inoiz ordezkatu.
Gurasoen parte hartzea borondatezkoa da, eta gurasoen posibilitateen araberakoa. Beraz, irakaslea malgua izan behar da, eta zenbait unetan gurasoen denbora librera egokitzen jakin behar du.
4.3.3) familiaren kolaborazioa bultzatzeko estrategiak:
Kolaborazioaz hitz egiten dugunean, inplikazioa edo parte hartzea baino zerbait gehiago esan nahi dugu.
Gurasoek kolaboratu dezakete:
-
Gelan: iraupen luzeagoko tailer edo proiektuetan parte hartuz.
-
Launtzako lanetan (tareas de apoyo): errekurtso material edo giza errekurtsoak bilatzen laguntzen, zentroko espazioak antolatzen lagundu, hitzaldiak prestatu...
386
ONDORIOAK
Hemos de resaltar la importancia que, en la sociedad actual, tienen los centros de Educación Infantil, como contextos privilegiados para favorecer el óptimo desarrollo de los niños y niñas de cero a seis años. En este sentido, la maestra o el maestro de esta etapa educativa tiene un papel fundamental, como persona que planifica la tarea educativa, se relaciona con cada niño y niña, teniendo en cuenta su individualidad y le proporciona seguridad afectiva, potenciando su autonomía e independencia naturales. Además, tiene en cuenta que la Educación Infantil es una tarea compartida con los padres y, por lo tanto, organiza las diferentes formas de colaboración y participación de las familias. 16. GAIA ESPAZIO
ETA
DENBORAREN
DENBORAREN ANTOLAKETA
ANTOLAKETA. ETA
DISTRIBUZIO
ESPAZIOAREN EGOKI
ETA
BATERAKO
IRIZPIDEAK. EGUNEROKO ERRITMOAK ETA RUTINAK. ESPAZIO ETA DENBORAREN EBALUAKETA.
387
SARRERA
1) ESPAZIO ETA DENBORAREN ANTOLAKETA. 1.1. ZERTARAKO ANTOLATZEN DUGU? 1.2. NORK ANTOLATZEN DU? 1.3. NOLA ANTOLATZEN DA? 1.4. NOIZ ANTOLATU?
2) ESPAZIOAREN ETA DENBORAREN ANTOLAKETA ETA DISTRIBUZIO EGOKI BATERAKO IRIZPIDEAK. 2.1) ERAIKUNTZARI BURUZKOAK 2.2) HELDUEI BURUZKOAK 2.3) HAURREI BURUZKOAK
3) EGUNEROKO ERRITMOAK ETA RUTINAK.
4) ESPAZIO ETA DENBORAREN EBALUAKETA. 4.1) ZER EBALUATU? 4.2) NORK EBALUATZEN DU? 4.3) NOLA EBALUATZEN DA? 4.4) NOIZ EBALUATZEN DA? 4.5) EBALUAKETARAKO INDIKADORE BATZUK.
ONDORIOAK
388
SARRERA
Gai hau oso praktikoa da, eta 6.go gaiarekin batera ikasi behar da zeren dago orain azalduko dudanaren fundamentazio teorikoa. Gai honetan, espazioak, denborak eta materialak (hau hurrengo gaian) aprendizai objeto direla ikusiko dugu, eta aldi berean, baita errekurtso didaktikoak ere. Espazio, denbora eta materialek, anbiente hezitzaile bat zehazten edo determinatzen dute, eta hau behar-beharrekoz izango da hezkuntza intentzioak lortzeko.
Haur bat eskolara lehen aldiz inkorporatzen edo sartzen denean, eskolako espazio eta denboraren antolakuntzara egokitu edo hurbildu behar da. Haur guztiguztiak pasatzen dira fase honetatik. Familiako haur bat eskolan hasten denean, familiako gehiengoa egokitzen dira eskolara, bai ordutegiei dagokienez... (adib. haurraren bila joateko ordua...).
Gai honetan, espazioa eta denboraren antolaketak garrantzi handia duela ikusiko dugu. Espazio eta denboraren antolaketak ere, hezkuntza intentzionalitatea bat badu.
Espazio eta denbora honela ulertu behar dira: eraikuntza pertsonala, aprendizaiak, sozializazioa, heziketa, baloreak praktikan jartzea.... ahalbidetzen eta errazten dituen bitartekoak dira.
389
1) ESPAZIO ETA DENBORAREN ANTOLAKETA.
Lehenengo atal honetan, zertarako, nork, nola eta noiz antolatzen dituen denbora eta espazioa aztertuko dugu. Jakin badakigu, hezkuntza ekintza oso lotuta dagoela espazio eta denborarekin, eta beraz, segun eta zer erabakitzen dugun bi ardatz hauei buruz (espazioa eta denbora) ondorio garrantzitsuak izan ditzake.
Irakaslearen lana zenbait momentutan inprobisazioaren baitan egoten da, baina hau horrela izanik ere, beti behar du espazioa eta denboraren antolakuntza bat.
Zer zentzu du espazioak eta denborak zentroaren antolakuntzan?
Edozein zehaztapen mailatan zerbait programatu behar dugunean (zentroko dokumentu batetik hasi eta ekintza sinple batetaraino), kontutan izan behar ditugu lau esanahi hauek (soziologikoa, psikologikoa, pedagogikoa eta metodologikoa).
Azter dezagun adibide bat: adib. gela barruan talde handiko aktibitate bat.
- Ikuspegi psikologikotik: kontutan hartuko dugu haurraren adina, dituzten aurrezagutzak.... Guzti hau kontutan izanda antolatuko dugu espazioa eta denbora. - Ikuspegi soziologikotik: kontutan izango dugu beraien artean biltzeko behar duten lekua, konpartitzeko, adostasunera iristeko... - Ikuspegi pedagogikotik: landu nahi diren helburu eta edukiak planteatuko ditugu. - Ikuspegi metodologikotik: erabili behar dugun espazio eta denborari buruz erabakiak hartu behar ditugu, eta metodologiako beste arlo batzuekin duten lotura ere aztertuko dugu (globalizazioa, gurasoekin erlazioak...)
Guzti hau kontutan hartuta, aktibitatearekin bat datozen denboraren eta espazioaren inguruko erabakiak hartuko ditugu. Espazioaren eta denboraren antolaketak, hezkuntza helburu zehatz bat izan behar du.
390
1.1. ZERTARAKO ANTOLATZEN DUGU?
Espazio eta denboraren inguruan hartutako erabakiak ez dira arbitrarioak. Zentroko proiektu koherente eta konsensuado batek, aspektu hauek garrantzi handiarekin landu behar ditu, eta ez, askotan egiten den moduan, dokumentuaren bukaeran aipamen txiki bat egin. Espazioak, gai izan behar dira inpaktatzeko, motibatzeko eta
sormena
bultzatzeko. Denborak berriz, aukera eskaini behar du “denak” zentroan egoteko.
Morales (1982)-ek zera dio espazioa eta inguruneri buruz: “ Ingurunea inoiz ez da neutroa. Inguru horren egiturak eta bertan dauden osagaiek, norbanakoari mezu bat komunikatzen die, eta mezu hau, irakasleak haurrak barneratzea nahi duen mezuarekin konparatuz, koherentea edo kontraesankorra izan daiteke. Irakaslea edo hezitzailea ez da konformatu behar ematen dioten ingurune edo espazioarekin. Irakaslea, espazioaren konprometitu egin behar da, egokitu egin behar du, transformatu, bere lana burutuko duen espazio hori pertsonalizatu egin behar du, bere egin behar du” JUSTIFIKAZIO (Zertarako aldatu edo pertsonalizatu behar du espazioa?)
-
Planteatutako helburuak lortzeko, hau da, hezkuntza prozesuak haurrek barneratzea nahi ditugun gaitasunak garatzeko.
-
Lortu behar diren edukiak errazteko eta erakargarriak egiteko; giro erlaxatu, lasai, goxo eta partehartzaile bat motibatu eta sortzeko.
1.2.
NORK ANTOLATZEN DU?
Komentatzen da, zentroan dauden pertsona guztiak agente hezitzaileak direla. Espazioa eta denbora antolatzea edo planifikatzea hezkuntza taldeari dagokio, baina komenigarria da horren berri zentroko beste pertsona guztiei ematea (atezain...).
391
Legeak dio, zentro guztiek espazio edo denborari buruz baldintza batzuk bete behar dituztela.
1.3. NOLA ANTOLATZEN DA?
Espazioari eta denborari buruzko irizpide komun batzuk adostua, taldeko lana izan behar da. Oso lan sakona eta garrantzitsua da. Eta beraz, eztabaida eta konsensuaren bidez hartuko dira erabaki horiek. Talde lan horren ondorioz, ikastetxeak estilo propioa izatea lortu nahi da.
1.4. NOIZ ANTOLATU? Denboraren eta espazioaren antolaketa erabakitzea une edo momentu guztietan egin behar da. Ez dira soilik ekintza ohikoenak edo estableei buruzko erabakiak hartu behar, baizik eta, gauza puntualetaz ere erabakiak hartu behar dira, esaterako, ospakizunak, elkarrizketak, bilerak, txangoak, festak, bisitak... Honela egituratzen da:
-Marko erreferentzial bat:
Zentroko dokumentuetan diseinatu eta barneratuko da, eta kurtsoz-kurtso iraungo duten erabakiak izango dira: Ikastetxeko Hezkuntza Proiektua, eta Proiektu Curricularra.
-Urteko marko bat:
Ikasturte batetarako pentsatzen diren aldaketa edo berrikuntzak agertuko dira: Urteko Programazio Orokorra.
-Aktuazio pertsonaleko marko bat:
392
Aurrekoak
baino
malguagoa
eta
Programazioak.
393
dinamikoagoa
izango
da:
Gelako
2) ESPAZIOAREN ETA DENBORAREN ANTOLAKETA ETA DISTRIBUZIO EGOKI BATERAKO IRIZPIDEAK.
IRIZPIDE OROKORRAK
-
Zentroko pertsonen arteko komunikazioa ahalik eta gehien erraztu dezatela.
-
Gelen distribuzioa ongi pentsatu, honelako ezaugarriak kontutan hartuta: zarata, patiorako sarrera, gelen tamaina, komunak...
-
Talde ezberdinak elkartu daitezkeen espazio komunak sortu (adi. gela anitza)
-
Inguru habitableak, gozoak eta estetikoak sortu, beti ere, haurren neurrira.
-
Ingurune malguak, polivalenteak eta multifuntzionalak sortu.
-
Dekorazioan, ikasturtean zehar egindako gauzekin apaindu.
2.1) ERAIKUNTZARI BURUZKOAK
Ikastetxearen ingurua nola antolatu, distribuzioa, mobiliarioa... guzti honek zentroko hezkuntza filosofia erreflejatu behar du, eta guzti hori erabakitzeko, pertsona ezberdinen iritzia entzun behar da: gurasoak... Denbora eta espazioa antolatzerako edo erabakitzerako garaian, helburu nagusia argi izan behar da: alegia, haurren garapen orokorrak erraztu eta bultzatu dezala. Honetaz gain, zentroko helduen beharren arabera ere erabaki batzuk hartu beharko dira.
Baldintza hauek bete beharko ditu: -
Azalera
-
Kokapena
-
Orientazioa
-
Bentilazioa
-
Akustika / soinua
-
Segurtasuna
-
Argitasuna
-
Higienea 394
Existitzen da legedia bat honen inguruan:
Hezkuntza zentro batek bete behar dituen baldintza minimoak: ikasle bakoitzari dagokion metro karratu kopurua eta, instalazio minimoak.
Baldintza sanitarioak eta oinarrizko segurtasunezko erabaki batzuei buruzko legea ere badago.
Udaletxe gehienek, eraikuntzari buruzko araudia publikatuta izaten dute.
Hezkuntza Ikuskariaren ardura izango da lege hauek betetzen direla ziurtatzea, eta betetzen ez diren kasuan, beharrezko neurriak hartzea.
395
Zirkulazio eta komunikaziorako espazioak: pasabideak, sarrera, eskailerak
Zirkulazio eta komunikazio espazioaren barnean sartzen dira pasabideak, sarrera eta eskailerak. Ahal den neurrian, eskolako txikienak hauetatik igarotzea ekidin egin behar da. Espazio hauek, bi funtzio betetzen dituzte: -
Instalazio edo gela ezberdinen arteko zirkulazio fisikoa permititzen dute.
-
Zentroan egiten den lanaren komunikazioa errazten dute.
Pasabideak, sarrerak eta eskailerak, zenbait ekintzetarako erabil daitezke, esaterako:
Jolas-zona bezala erabil daitezke.
Egindako lanak erakusgai jartzeko erabil daitezke.
Gauzetaz informatzeko espazio bezala erabil daitezke.
Espazio komun handi bat: erabilera anitzetako gela...
Garrantzitsua da leku handi bat izatea (haur guztiak kabitzen direna, baita gurasoak ere...) haur guztiei zuzenduta dauden ekintza batzuk burutzeko. Erabilera anitzetako gela esaten zaio horri. Gela honek zenbait aktibitate egiteko aukera eskaintzen du: motrizitatea, festak, tailerrak, jangela, eztabaida foro... Gela hau, nahikoa handia izan behar da, eta baita argitsua eta aireztagarria (bentilatua). Komenigarria da gela honen ondoan komun bat izatea, eta baita, posible den neurrian, patiorako sarrera zuzena izatea ere. Gestiorako espazioak: irakasle gela.
Zentroan egingo diren aktibitate guztiak izan behar dute bere lekua. Profesional guztiek leku bat izan behar dute beren haurrekin lan egiteko, familiekin lan egiteko, lan taldean aritzeko, tutore moduan atenditzeko... Hautako leku bat, irakasle gela da. Irakasle gela, goxoa izaten saiatu behar gara elkarbizitza bultzatzeko. Bestalde, lana egin ahal izateko tresna edo instrumentuak egon beharko dira (bibliografia; ikus-entzunezkoak; gauza pertsonalak uzteko leku bat, adib. arropa, artxibadoreak...; talde lanerako beharrezkoa den material mobiliarioa (mahai handia); eta elkarbizitza areagotzeko leku eta une bat (adib. kafe garaia eta lekua). Guzti honetaz gain, informazio transmititzeko kortxo handi bat horman izatea ezinbestekoa da. 396
Zerbitzuak: sukaldea, labanderia, biltegia, espazio sanitarioak...
Sukaldea, labanderia, biltegia, helduentzat komunak... haur txikiak dauden lekutik urruti kokatuko dira. Soilik, Haur Hezkuntzakoena den biltegi txiki bat beraiek dauden lekutik gertu izatea komeni da.
Haur Hezkuntzan, haurrek erabiltzen dituzten komunek aipamen berezia behar dute.
397
-
3 urte baino txikiagoak dauden geletan:
Gelan bertan inkorporatuta egongo da komuna. Eta bi espazio hauek ongi ikusteko moduan egongo dira irakaslea batzuekin dagoen bitartean besteak behatzeko aukera izan dezan. Gela honetako elementu nagusiak hauek izango dira:
Haurra aldatzeko mahaia: haurra ez erortzeko alboetan babesgarriak dituelarik, eta ur beroko iturria ondoan duelarik esponja bustitzeko.
-
Esfintereen kontrola hasten denerako orinalak.
Esfintereen kontrola dagoenerako, komun txikiak.
Erabilitako pardelak botako kubo higieniko bat.
Haurren aldagarriak eskura izateko kasillero batzuk.
3 eta 6 urte bitarteko haurren gelan:
Zaindu komunen tamaina. Komun guztiek izan dezatela bere tapa, papera eta bonba botatzeko aukera. Honela autonomia landuko da.
Lababoak ere erosoak izango dira, eta iturriak ireki eta ixten errazak.
Haur
bakoitzaren
osagai
higieniko
guztiak
(hortz
eskubila,
edalontzia, toaila, xaboia...) kutxetan antolatuta egongo dira, eta haurren eskuragarri egongo dira autonomia lantzeko.
Komuna oso espazio aproposa da haurren autonomia lantzeko.
Kanpoko espazioak: patioa, arezko zona, baratza, parkea...
Kanpoko espazioek ere funtzio hezitzaile eta formatibo bat bete behar dute. Haurrek jolasteko leku aproposak dira, eta helduarentzat, behaketa lana egiteko oso espazio aproposa da. Kanpoko diseinua erabakitzen denean, segurtasun irizpide batzuk bete behar ditu: -
Osagai edo elementu guztiak potentzialki hezigarriak izan daitezela, hau da, haurren gaitasunen garapena erraztu dezatela. 398
-
Elementu naturalekin (hondarra, ura, eguzkia, landareak, itzala) experimentazioak eta manipulazioak egiteko aukera eskaini dezatela.
-
Besteekin erlazionatzeko eta interkanbiatzeko aukerak eskaini ditzala.
Kanpoko espazio hauen funtzioa anitza da: Mugimendua: txirrista, kolunpioa, aldapak, altura txikiko oreka barrak, ruedak... Zona guzti honen azpian, zoru biguna egon behar da. Triziklo edo korrepasiloekin ibiltzeko lekua. Honen zorua gogorra izan behar da. Zona naturala: landare, zuhaitz, baratza... ekin. Ur toma bat egongo da gertu. Hondarra edo lurrezko zona bat, non pala, kubo... ekin manipula daitekeen. Joko sinbolikorako elementuak: adib. kabaña bat, indioen denda bat...
Patioak eguzkitsuak izan behar dira, eta haur txikienen gelatik hurbil egon behar dira.
Gelak:
Haurrek gela hauetan pasatzen dute denbora gehien, eta beraz, beraien beharrez arabera antolatuta egon behar dira:
-
Distribuzioa haurren behar eta adinaren arabera egokituko da, eta ikasturtean zehar aldatu egin daiteke. Erabiltzen den metodologiarekin bat etorri behar da.
-
Aurre-baldintza batzuk bete behar ditu: bentilazioa, argitasuna, tenperatura, komunetara sarbide egokia, atsedenerako zonak...
-
Segurtasuna eta autonomia lantzeko espazio komodoak izan behar dira.
-
Beti egon behar da leku bat behaketarako, manipulaziorako, ikerketarako eta deskubrimendurako. Zona batzuk indibidualki jolas edo lan egiteko izango dira,
beste
batzuk
taldean
bideratzezkoak...
399
aritzekoak,
beste
batzuk
erlazioak
-
Gelaren estetikari ere begiratu behar zaio: kortinak,
haurrek edo
familiartekoek egindako gauzekin apaindu, alfonbra bat jarri, zonak bereiztu...
-
Zentro gehienetan espazio falta egoten da, eta hau gainditu egin behar da beste espazio batzuk erabiliz: eskailera azpiak, pasabideak...
400
2.2) HELDUEI BURUZKOAK
-
Kontutan hartuko dira heldu-hezitzaileen beharrak, aukerak, expektatibak.... eta zerbitzuetako langileena eta familiena.
-
Erlazioak, komunikazioa, elkarbizitza, sormena, parte hartzea, lanari errespetua... indartuko dira.
-
Informazioa, ikerketa eta formazioa indartuko dira.
-
Bakoitzak duen hoberena besteei eskaintzeko eztabaidak... proposatuko dira.
2.3) HAURREI BURUZKOAK
Familia eremutik eskolarako pasoa ahalik eta polikien egin behar da. Espazio eta denboraren antolaketak, haurren behar indibidualei eta taldeko beharrei erantzun beharko die:
Behar fisikoak:
Haur Hezkuntzako haurrek, oinarrizko behar batzuk dituzte, eta horiek zentroak bete beharko ditu. Behar hauetaz ari gara: hazkuntza fisikoa, osasuna, mugimendua, elikadura, atsedena eta higienea.
Bai espazioak eta bai denborak, haurren erritmoa errespetatu behar dute. Beraz, eskola da haurrarengana egokitu behar dena, baina aldi berean, haurra bera ere eskolara egokitzen ari da.
Beraz, denbora eta espazioari dagokionez, komodoak eta erabilgarriak izango dira, kanporako sarrera erraztuko dute, zirkulazioa eta ongietorria, barrera arkitektonikoak ez dira egongo, haurraren autonomia eta segurtasunera ez dira obstakuloak egongo.
Behar intelektualak:
401
Haurrak ezagutzara iristeko, erraztu egin behar zaie denbora eta espazioaren
aldetik,
beraz,
behatzeko,
manipulatzeko,
ikertzeko
eta
deskubritzeko denbora eta espazioa eskaini behar zaie. Adib. tailerrak, patioa, jardina, biblioteka...
Erabiliko dugun materiala sinbolikoa izan behar da, kontsultazkoak, didaktikoak, espezifikoak...
Behar sozialak eta komunikazio beharra:
Zona, txoko edo momentu batzuk indibidualki egoteko izango dira, beste batzuk talde txikitan egoteko, eta beste batzuk talde handian egoteko. Beraz, haur batek bakarri egotea aukeratzen badu, utzi egin behar zaio.
Irakasle moduan komunikazioa bultzatu nahi badugu, denbora eta espazioa eskaini beharko dizkiogu horri.
Autonomia beharra:
Adina edo denbora aurrera joan ahala haurrak autonomia gehiago izango duenez, espazioa aldatzen joan daiteke, eta horrela, zona konplexuagoak sortu. Bestalde, haurrari geroz eta erantzukizun gehiago eskatuko zaizkio.
Haurrek erabiltzea nahi ditugun materialak, haurren eskuragarri egongo dira, eta erabakitako metodologiaren arabera antolatuta egongo dira. Beti ordenatuta egongo dira, eta nahikoa kantitate izango dira. Bestalde, asko baloratu beharko da materialaren zainketa, bilketa eta kontserbazioa haurren partetik.
Jolas eta mugimenduaren beharra:
Jolasa eta mugimendua ezinbestekoa dira haurrentzat, eta horregatik, horretara zuzendutako espazio eta denbora izan behar dute. Bestalde, jolasteko eta mugimendurako material espezifikoa izan behar dute. 402
Haurren beharren eta jolas motaren arabera, gelako espazioa moldatzen joango da. Adibidez, haurrak 2-3 urte dituenean eta joko sinbolikoa agertzen denean, gelan 2-3 txoko sortuko dira. Beranduago, mahai jokoak eta araututako jokoak ohikoagoak dira, eta beraz, gela horretara moldatu beharko da. Eraikuntza jolasak ere adin guztietan egoten dira. Baina haurrak oso txikiak direnean, oso pieza handiak behar dituzte. Eta beraien adina handitzen dijoan neurrian, geroz eta pieza txikiagoak eta espazio txikiagoa beharko dute.
Gela kanpoko espazioa ere jolas eta mugimendu moten arabera antolatu eta aldatu beharko da. 3) EGUNEROKO ERRITMOAK ETA RUTINAK.
Rutinak, haurrarentzat esanahi berezia duten eta egunero errepikatzen diren ekintzak dira. Rutinen bidez, ritmoa barneratzen da, zeren zer gertatuko den aurrikusteko aukera eskaintzen dute, eta honetaz gain, segurtasuna eta konfidantza ematen die haurrei. Rutinak, aprendizai egoera batzuk dira, eta egunean zehar errepikatu egiten dira ritmo batekin. Huarrak rutinei esker denboran eta espazioan orientatzen ikasten dute, gai dira antizipatzeko, prebenitzeko....
Gelako ordutegiak eta rutinek beti irizpide hauei erantzun beharko die:
-
Adin bakoitzeko haurren beharrak asetu: Haur Hezkuntzako ordutegia egiterako garaian, kontutan izan behar da haur txikiek dituzten beharrak: ekintzako saioak, atsedena, siesta, garbitasuneko unea, komuna, janaria... Irakasleak, guzti hauek aprendizai egoera bilakatzen saiatu behar da.
-
Kontutan izan behar da zein haur talde zehatzekin egiten dugun lan, eta haur bakoitzak zentroan zenbat ordu igarotzen dituen.
-
Talde bakoitzeko haur bakoitza ezagutu: gustoak, afizioak, gaitasuna, aurrez dazkien gauzak.... Guzti hau kontutan hartu beharko da rutinak proposatzerako garaian. 403
-
Adin honetan, ordutegiaren planifikazioa malgua izango da, zeren haur bakoitzera eta haur bakoitzaren erritmora egokitu beharko dugu.
-
Haur bakoitzaren egokitzapena taldera, alegia, ezagutu behar dugu haur bakoitzak noiz egiten dituen lorpenak (haur guztiek ez dute lorpena une berean egiten)
-
Hezitzaileak erabiliko duen programazioa mota. Programazio horretan, ekintza batzuk zuzenduak izango dira, eta beste batzuk libreak. Bestalde, banakako ekintza batzuk proposatuko dira, baina baita talde txikikoak edo talde handikoak ere. Bi hezitzaile edo irakasle sartze badira gela berean, bien arteko koordinazioa ezinbestekoa izango da.
-
Espazioak eta denborak ematen dituen aukerak.
404
4) ESPAZIO ETA DENBORAREN EBALUAKETA.
4.1) ZER EBALUATU?
Gai honetan orain arte landu ditugun gauza guztiak ebaluagarriak dira: diseinua, planifikazioa, denbora eta espazioaren garapena, irakaskuntza-ikaskuntza aprendizaian berauen erabilpena eta zentrok guztien balorapena. Hezitzaile taldeak, Ikastetxeko Proiektuan, edo Gelako programazioetan, espazioa eta denboraren ebaluaketa egiteko zein indikadore hartuko diren kontutan agertu behar du. Irakaskuntza-ikaskuntza prozesuaren ebaluaketaren zati bat baino ez da.
Adib.
Espazioari dagokionez: gelako zona edo txoko ezberdinak ze maiztasunarekin erabili diren ebaluatu dezakegu; edo zein txokotan edo patioko zein lekutan egoten diren batez ere haurrak; edo haurren komunetan arazorik sortu al den...
Denborari dagokionez: programatutako ekintzak burutzeko nahikoa denbora izan den ebaluatu daiteke, denborari dagokionez estresatuak edo erlajatuak egon garen..; komenigarria den patio aurretik hamaiketakoa jatea...
4.2) NORK EBALUATZEN DU?
-
Administrazioak: ezarritako baldintza eta aspektu minimoak (legeak dioena ziurtatu denbora eta espazioari dagokionean).
-
Zuzendaritza taldeak: eskolako aspektu orokorrak, adibidez, patioa, erabilpen anitzetako gela, zirkulazio eta sarrerako espazioa, jangela...
-
Hezitzaile taldeak: Proiektuan adostutako gauzak ebaluatuko ditu. 405
-
Irakasle bakoitzak: bere gelako ebaluaketa egingo du, eta baita eskolako espazio komunena ere.
-
Administrazio edo zerbitzuetako pertsonalak: garbitzaileek zer esan handia izaten dute espazioa eta materialari dagokionean.
-
Familiak: beraien iritziak eman ditzakete, beraien parte hartzea apaintzerako garaian, materialak sortzean, espazioak egokitzerakoan...
-
Haurrak: nahiz eta txikiak izan, badute beti zer esatekorik.
406
4.3) NOLA EBALUATZEN DA?
Ebaluaketa egin ondoren, hobetu beharreko ideiak edo aspektuak zeintzuk diren jakiten da. Behin zer ebaluatu erabakitzen denean (helburua: txokoa zenbatetan erabiltzen den, ekintza egiteko nahiko denbora ote den...), prozesu osoan zehar datuak jasotzeko instrumentuak eta erregistroak diseinatu behar dira.
Espazioa eta denbora ebaluatzeko behaketa zuzena,
erabiltzen diren teknikak hauek dira:
behaketa sistematikoa, elkarrizketa (gurasoekin edo personal ez
dozentearekin), bideoz grabatzea (adib. haurrek patioan), haurrei galdetzea...
4.4) NOIZ EBALUATZEN DA?
Ebaluaketa jarraia izango da, baina komenigarri da egin gabe geratu ez dadin epe batzuk markatzea.
-
Ikasturte bakoitzaren amaieran. Derrigorrezkoa izango da. Irakaskuntzaikaskuntza prozesuaren ebaluaketaren zati bat baino ez da izango, eta memorian idatzita utzi behar da.
-
Hiruhilabete bakoitza amaitzen denean: ebaluaketa bakoitzean, haurraren garapenaren ebaluaketa egiten dugu eta txostena idazten dugu. Momentu hau aproposa da ordura arteko espazio eta denboraren ebaluaketatxo bat egitea.
407
4.5) EBALUAKETARAKO INDIKADORE BATZUK.
-
Espazioek erraztu al dute haurren sarrera-irteera kanpora, zirkulazioa eta ongietorria?
-
Espazioak kontutan izan al du heterogeneidadea, adina, haurren autonomia maila eta taldeko haur kopurua?
-
Lortu al dira espazio eta denbora armonikoak, erosoak eta erabilgarriak (Behar fisikoak)?
-
Diseinatu diren zona, txoko, espazio edo momentuek kontutan izan al dute espazio indibiduala, talde txikikoa eta talde handikoa?
-
Bakoitzak aukeratutako bakardadeak lekua izan al du?
-
Ingurunearen eta inguruko materialen erabilera indartu al da?
-
Erraztu al da joko sinbolikoa, rol-jokoak, adostasunera iritsi eta konpartitzea (Behar sozialak eta komunikazio beharrak)?
-
Espazioak aukera eskaini al du behatzeko, manipulatzkeo, ikertzeko eta deskubritzeko (behar intelektuala)?
-
Erraztu al du espazioak aukeraketa eta erantzunkizun maila igotzen joatea (autonomia beharra)?
-
Espazio eta denboraren diseinuak, eskaini al du aukera mugimendurako eta jolaserako
(mugimendu
beharra
408
eta
jolasaren
beharra)?
ONDORIOAK
La organización del espacio y del tiempo son dos recursos básicos en la mano de un educador infantil. Así queda reflejado en el currículo de la Educación Infantil actualmente vigente, incorporados estos recursos en las orientaciones metodológicas de la etapa. No hay recetas universalmente válidas en estos aspectos, sólo una minuciosa observación por parte del educador de las necesidades de su grupo de alumnos, y tras una continua evaluación de las decisiones tomadas, se irán adecuando la distribución horaria y espacial de forma que vayan contribuyendo al mejor desarrollo de las capacidades de los niños. La sólida convicción de que el ambiente educa, nos hará observar y buscar soluciones, pedir ayuda y colaboración a las familias y a otros compañeros, hasta conseguir un ambiente estimulante y a la vez relajado, apto para la actividad y para el descanso, que permita el encuentro y también el aislamiento en otros momentos. No es mejor espacio el más costoso, como decían las hermanas Agazzi “el uso inteligente de las cosas” hará que un profesor o profesora ponga ante los niños el mejor de los ambientes para su desarrollo. 17. GAIA
HAUR HEZKUNTZAKO EKIPAMENDUA, MATERIAL DIDAKTIKOAK ETA MATERIAL CURRICULARRAK. ERREKURTSO MATERIALEN AUKERAKETA, ERABILERA ETA EBALUAKETA
409
SARRERA
1) HAUR HEZKUNTZAKO EKIPAMENDUA, MATERIAL DIDAKTIKOAK ETA MATERIAL CURRICULARRAK.
2)
1.1)
ERREKURTSO DIDAKTIKOEN FUNTZIOAK
1.2)
ESKOLAKO EKIPAMENDUA
1.3)
MATERIAL DIDAKTIKOAK
1.4)
MATERIAL CURRICULARRAK
ERREKURTSO
MATERIALEN
EBALUAKETA 2.1) AUKERATZEKO IRIZPIDEAK 2.2) ERABILERA 2.3) EBALUAKETA
ONDORIOAK
410
AUKERAKETA,
ERABILERA
ETA
SARRERA
Orain jorratu behar dudan gaia, metodologia alorraren barnean sartzen da, eta garrantzi handiko gaia da. Materialek, irakaskuntzako kalitatea hobetzeko faktore garrantzitsu bat osatzen dute. Materialak aukeratu egin behar dira, eta horretarako, curriculuma begiratu beharko da, eta baita ikasle taldearen ezaugarriak eta aprendizaiarako egoera zehatza. Beraz, guzti honen artean koherentzia bat egon behar da.
XX. mende hasieran dagoeneko (Eskola Berriarekin), haurrek erabili beharreko materialari garrantzia ematen eta honi buruz hitz egiten hasi ziren. Izan ditugu historian zehar materialei buruz hitz egiten eta materialak sortu dituzten autoreak; esate baterako: -
Montesori: material egituratuak
-
Agazzi aizpak: materiak berrerabilia.
-
Decroly: joko didaktikoak
Gaur egungo irakasleek, aurrekari guzti hauen artean sintesi bat egiten dute. Merkatuak asko aurreratu du alor honetan, eta haur aprendizaia estimulatzeko eta bultzatzeko instrumentu eta material ugari eta anitz sortu du. Gaur egungo irakaslearen lana, merkatuan dauden material guztien artean, egokiena dena aukeratzea da. Alegia, haurrek autonomikoki jolasteko gelan izan ditzatela, eta bestalde, material horiek gelara egokitzeari buruz (eta nola egokitu) pentsatu eta ebaluatu dezala. Haur Hezkuntzako dekretuan esaten denez, materiala anitza (variado), polibalentea, eta estimulagarria izan behar da; eta ez dezala materialak berak ekintza edo aktibitatea bigarren mailan utzi; eta aldi berean, haurrei aukera eskaini diezaiela manipulatzeko, behatzeko eta eraikitzeko.
Material bat garestia izateak, eta sofistikatua izateak, ez du ziurtatzen bere erabilera. Originala den zerbait, askoz ere hobeagoa, erabilgarriagoa eta funtzionalagoa izan daiteke, nahiz eta, ez izan zuzenean eskolako material bat.
411
1) HAUR HEZKUNTZAKO EKIPAMENDUA, MATERIAL DIDAKTIKOAK ETA MATERIAL CURRICULARRAK.
Materialak, irakaskuntza-ikaskuntza prozesuan bitartekari batzuk dira, eta beraien bidez, edukiak landu daitezke. Baina horretaz gain, ikasleen atentzioa estimulatu dezakete eta baita beraien interesa eta motibazioa piztu ere. Haur Hezkuntzako etapan materialek duten garrantzia aipatuz hasiko naiz gaia lantzen.
Materiala ikuspegi ezberdinetik aztertu dezakegu: irakaslearen ikuspuntutik, ikastearen ikuspuntutik, banakakoa edo taldekoa den, fungiblea edo sortzailea den.. Azterketa edo hausnarketa hau, zentroko proiektuaren barnean burutu beharko da. Irakasleak, materiala aukeratzerako garaian, beti bi gauza izan behar ditu kontutan: *Beti egon behar da material bat talde osoak elkarrekin erabil dezakeena, eta beste material bat indibidualagoa dena. *Material guztiek, haurren gaitasunak aldi berean garatzeko aukera eskaini behar dute. Alegia, garapen prozesurako efikaza izan behar da.
Bi aspektu hauek oso kontutan izan behar ditugu gelan Hezkuntza Premia Berezietako ikasleak baldin baditugu.
Irakasleak kontutan hartuko ditu aspektu hauek: -
Erabiltzen dituzten materialen aurrean jarrera kritikoa agertu, beraien aukerak eta mugak ezagutu.
-
Materialak sortzeko taldean lan egin. Zentroan errekurtsoen gela bat sortzekoa aproposa da.
-
Materialek funtzio batzuk betetzen dituztela kontuan izango du:
1.1)
ERREKURTSO DIDAKTIKOEN FUNTZIOAK
Gimeno Sacristán (1998) autorearen iritziz, errekurtso didaktikoek ondorengo funtzioak betetzen dituzte: a) Funtzio berritzailea (innovadora)
412
Garrantzitsuena ez da gelan material berriak (teknologia berriak...) txertatzea, baizik eta, material guzti hauek erabiltzen den metodo-logiarekin, planifikazioarekin eta antolakuntzarekin bat etortzea.
b) Funtzio motibatzailea Edozein gauza berri motibagarria izan daiteke. Motibazioa gehitu egiten da aprendizaia haurren interesetara hurbiltzen den neurrian eta sozialki eta kulturalki kontestualizatzen direnean.
c) Errealitatearen egituraketaren funtzioa Materialak, errealitatearekin topo egiteko bitarteko batzuk dira. Beraz, material ezberdinak aurkezten badizkiegu, errealitatearen egi-turaketa modu ezberdinetan perzibitzea eta adieraztea suposatzen du.
d) Erlazio kognitiboen konfigurazioaren funtzioa Erabiltzen den errekurtso edo baliabideak, baldintzatu egiten ditu sujetoaren operazio mentalak.
e) Funtzio solicitadora edo operatiboa Haurren aprendizai esperientziak antolatzeko metodologia bat dira.
f) Funtzio formatzaile globala Materialek, balore batzuk transmititzen dituzte: kooperazioa, komunikazioa, integrazioa, emozioen agerpena... 1.2)
ESKOLAKO EKIPAMENDUA
Haur Hezkuntzako curriculu Dekretuan zera esaten da: Haurrak bizi diren inguruneak, haurren garapen eta aprendizai prozesuan parte hartzen du. Horregatik, egiten den planteamendu metodologiakoak aintzat hartu behar du inguruaren diseinua, bai espazioaren antolakuntzari dagokionez, bai materialek disposizioari dagokionez. Beti helburua, haurren eta helduaren arteko interakzioa estimulatzea da; objetuen manipulazioa; fenomenoen behaketa;... Guzti honetaz gain, segurtasun emozioanala eskaini behar du. 413
1.2.1) Funtzioak:
Haur Hezkuntzan oso garrantzitsua da mobiliarioa edo altzariak ongi aukeratzea, zeren askotan eremuak mugatzen edo zehazten dira altzariak erabiliz. Altzariak ongi aukeratzen badira, errazten dute:
-
Inguruaren edo anbientearen transformazioa: mugitzeko eta desplazatzeko altzari egokiak izan behar dira: bionboak, altzariak gurpilekin...
-
Espazioak sortzea: espazioak bereizteko tarima ezberdinak, separaziorako kortinak, ate korrederak, estanteriak, armairuak...
-
Zirkulazio bideak sortu behar dira.
-
Altzariak, bide batez, jolaserako elementuak izan daitezke, alegia, aktibitate zehatz batzuk bultzatzen dituzte, esaterako, ranpak, txirristra, etxea, kabaña...
1.2.2) Aukeraketarako irizpidea:
Normalean, irakasle bat zentro batera joaten denean lanera, mobiliarioa badago. Hala ere, komeni da hausnarketa txiki bat egitea. Beti dago aukera, zerbait moldatzeko, berria erosteko... Ekipamenduak baldintza hauek bete beharko lituzke:
- Ingurune estimulatzailea eta lasaigarria sortzen lagundu beharko lukete.
- Gehiegizko materiala, altzariak, zarata... ekidin. Ingurunea antolatu behar da haurrak “erraz irakurtzeko” moduan.
- Anbiente acogedor, garbia, antolatua sortu (koloreak, dekorazioa.. zaindu)
-Anbiente malgu eta dinamiko bat lortu, alegia, helburu eta haurren beharren arabera transformatzeko aukera eskaintzen duena.
414
-Helburuetan formulatutako ohiturak barneratzea erraztu dezatela: ordena, aseoa, elkarbizitza...
-Iraunkorrak izan daitezela, mugitzeko eta garbitzeko errazak, eta material toxikoekin eginak ez daitezela egon.
-Adin bakoitzera egokituak izan daitezela: tamaña, forma, pisua, bolumena.
-Ekintza ugari eta ezberdinak erraztu ditzala: taldekoak, indibidualak, joko sinbolikoa, hizkuntzaren estimulazioa...
-Helduen beharrak kontutan hartu eta beraiengana egokitu (adib. mahaia...) 1.2.3) Espazio ezberdinen proposamenak:
ESPAZIO AMANKOMUNAK
- Sarrera: sofa edo aulkiak, informazio tabloiak, dekorazio apaingarriak...
- Zuzendaritza bulegoa: mahai eta aulkiak, armairuak, fitxroak eta informazio tabloia.
- Pertsonalaren sala: atsedena hartzeko sofa eta aulkiak. Lana egiteko mahai eta aulkiak, informazio tabloia eta dekorazio apaingarriak.
- Sukaldea: hozkailua, biltegia, arraska, sua eta labea. Nahiz eta eskolak jangela zerbitzua ez izan, komeni da “sukalde” antzeko leku bat izatea, zeren beti izaten da zerbait berotu beharra, txintxoi bati izotza jarri beharra, infusio bat egin beharra...
- Komunak: armairuak, komuna eta lababoak haurren tamainakoak, dutxa, orinalak, haurrak aldatzeko lekua, arropa poltsak.
- Jangela: oso handia bada, bionboak jarri behar dira gela txikiagoak sortzeko. Tamaina ezberdinetako mahai eta aulkiak egon behar dira. Dekorazio egokia egon behar da.
415
- Erabilera anitzetako gela: elementu mugikorrak, marionetekin antzerkia egiteko lekua, disfrazen armairua, panpinen etxeak, eraikuntzak txokoak, txirristra txikia, atsedena hartzeko lekua...
416
GELA
Haurren adina eta beren ezaugarriak ikusita, gelako mobiliarioa ezberdina izango da: * 0 – 1 urte bitarteko haurren gela:
-
Oheak barroteekin, eror ez daitezen.
-
Aulki “reclinables”
-
Tamaina eta textura ezberdinetako koltxoneta eta kojinak.
-
Aseo pertsonalerako armairu edo kutxa indibidualak.
-
Materialak, jostailuak edo objetuak gordetzeko apalak.
-
Kortina eta landareak.
-
Irakaslearentzat mobiliarioa.
* 1 – 3 urte bitarteko haurren gela:
-
Tunbona edo hamakak.
-
Armairu edo kutxa indibidualak.
-
Tamaina eta textura ezberdinetako koltxoneta edo kojinak.
-
Material manipulagarriarentzat apalak.
-
Taldeka daitezkeen mahai eta aulkiak.
-
Hormetatik zintzilika dauden tamaina ezberdinetako ispiluak.
-
Pertxero indibidualak.
-
Arbela eta kortxoa.
-
Txirristra, ranpa eta eskailerak.
-
Liburutegia.
-
Etxea.
-
Egur edo plastikozko kutxa handia (haurrek arrastraka mugitzeko eta beraien barnean sartzeko).
-
Kolore eta forma ezberdinetako espumazko pieza handiak.
-
Kortinak, landareak, dekoraziorako gauzak...
-
Alfonbra eta koltxoneta.
-
Irakaslearentzat mobiliarioa. 417
* 3 – 6 urte bitarteko haurren gela:
-
Tunbona edo hamakak.
-
Sofa eta kojin ugari.
-
Alfonbrak eta koltxonetak.
-
Material manipulatiboarentzat armairu eta apalak.
-
Garbiketa pertsonalerako apala edo kutxa indibidualak.
-
Taldeko haur guztientzat nahikoa mahai eta aulki.
-
Haurren gorputz osoa ikus daitekeen ispilu handi bat.
-
Pertxa indibidualak.
-
Arbela eta kortxoa.
-
Liburutegia.
-
Espazio berriak sortzeko altzari mugikorrak.
-
Mozorroen baul-a.
-
Kortina, landare eta dekoraziorako gauzak.
-
Irakaslearentzat mahaia, aulkia eta armairua.
Haur Hezkuntzako ikastetxe batean, mobiliario edo altzariak kontu handiz aukeratzeaz gain, material didaktikoa ere oso ongi aukeratu behar da. Irakaslearen lan bat, ingurune edo anbiente estimulagarri bat sortzea da, eta horretarako material egokienak aukeratu beharko ditu. Material hauek, ekintzarako aukera anitz eskaini eta erraztu beharko dituzte.
418
1.3)
MATERIAL DIDAKTIKOAK
Material didaktikoaz zera ulertzen dugu: hezkuntza intentzio jakin batekin haurraren eskuragarri ezartzen dugun edozein objetu. Material didaktikoaz hitz egiten dugunean, oso gauza zabalaz ari gara hizketan, zeren Haur Hezkuntzan, helburu didaktikorik gabe sortutako material batzuk guztiz erabilgarriak izaten dira haurren garapen prozesuan laguntzeko, alegia, kasu batzuetan material didaktiko bilakatzen dira, adibidez, oihal zati bat. Haurrek, material didaktikoari esker, deskubriketa bizipenak zabaltzen dituzte eta beraien esperientziak sendotzen laguntzen diete. Beraz, material didaktikoei esker, ikasten dute. Horregatik, irakaskuntza-ikaskuntza prozesurako, ezinbesteko eta oinarrizko baldintza dira material didaktikoak. Haur Hezkuntzako etapari dagokionez, material didaktikoa lehen mailako materiala da, alegia, behar-beharrezkoa, zeren, neurri handi batean, haurren aktibitatea, jolasa eta aprendizaia baldintzatzen eta mugatzen ditu.
SAILKAPENA
Material didaktikoen definizio edo eremu zabala ikusirik, oso zaila da material didaktikoen sailkapen bat egitea. Aukeratutako irizpidearen arabera, sailkapen ezberdinak egin daitezke: jatorria, ezaugarri fisikoak, elaborazio maila, balore pedagogikoa, arlo curricularrekin duen erlazioa...
Sainz de Vicuña-ren (1993) sailkapena agertuko dut: Garapen motoriko eta sensorialeko material didaktikoak: Manipulazio, behaketa eta experimentaziorako material didaktikoak: Pentsamendu logikoa garatzen laguntzeko material didaktikoa: Adierazpena eta simulaziorako material didaktikoa: Ahozko komunikazioaren garapenerako material didaktikoa: Adierazpen plastiko eta musikalaren garapenerako material didaktikoa: 419
1)
Garapen motoriko eta sensorialeko material didaktikoak:
Haurraren bizitzaren lehen hilabetetik hasita, bere oinarrizko aktibitateak gorputzarekin erlazionaturik daude. Mugimenduaren eta perzepzioaren bidez hasten da objetuak deskubritzen; manipulazioa da gauzak ezagutzeko modurik ohikoena.
Mugimenduaren garapenari dagokionez, haurrak behar ditu objetuak ezaugarri hauekin: har ditzakeenak, txupa ditzakeenak, arrastaka eraman, golpeatu, ireki edo itxi, bete hala hustu... Haurra handitzen doan neurrian, mugitzeko duen behar hau beste material batzuen bidez aseko du: ranpak, eskailerak, barra finkoak paretean, alfonbrak, kojinak, gomaespumazko elementuak...
Perzepzioaren garapenari dagokionez, ezaugarri ezberdinetako obejtuak beharko ditu: burdina, egurra, plastikoa, goma, oihal ezberdinak, pisu ezberdinetako materialak, kolore, textura, tamaina, usain, tenperatura.... ezberdinetako obejtuak. Aproposa izan daiteke eguneroko bizitzan dagoeneko erabili behar ez ditugun material edo objetuak haurrei eskaintzea. 2)
Manipulazio, behaketa eta experimentaziorako material didaktikoa
Ura eta hondarraren (lurra, area) bidez, haurrek experimentatzen eta ikertzen dituzten material horiei buruz ezaugarri asko, eta baita, erabiltzen dituzten objetuen inguruko gauzak ere; esaten baterako, kantitatea, bolumena, pisua, tenperatura, materialek flotatzen duten edo ez ikertzen dute, erresistentzia edo gogortasuna, sustantzien disoluzioa, sustantziak nahasten dituzte, bete, hustu, zuloa egin, pilatu...
Etapa honetan manipulagarria den beste material interesgarri bat, eraikuntzako materialak dira. Eraikuntzako materialen artean, konplexutasun ezberdinetako materialak daude. Haur txiki-txikiek, soilik piezak amontonatu, ilara egin... egiten dute. Aldiz, zaharragoak, eraikuntza konplexuak eraikitzera iristen dira.
420
Apartado honetan kontutan hartu behar den beste material mota bat, material naturalak dira. Hauen artean, haurren artean interes handia sortzen duten animalia eta landareak aipa genitzake: beraien bizitza, zainketa, erreproduzioa...
Materiaren
transformazioa
edo
eraldaketa
behatzeko
edo
experimentatzeko leku apropos bat sukaldea da. Sukaldean haurrek, beraien eskuak erabiliz gauza asko ikas ditzakete: osagaiak nahastu, gehitu, arrautza batitu, masa egin...
421
3)
Pentsamendu logikoa garatzen laguntzeko material didaktikoa:
Material didaktiko hauei esker, konparaketa, asoziazioa, ordenatzea, sailkatzea, seriatzea, kontatzea eta neurtzea bezalako ezagutza edo kontzeptuak barneratzen dira. Adin honetan, obejtu edo ekintza guztiei esker, aktibitate mentala martxan jartzen da.
Haurra, modu espontaneo eta naturalez, jolasaren bidez objetuak taldekatzen, bikoteak egiten eta sailkatzen hasten da.
-
Sailkapenari dagokionez, bere eskura dauden material guztiak erabiltzen ditu: jostailuak, arropa, janaria, beste haurrak... Eskolak edo familiak bera ere, haurrak sailkatzeko gauza edo objetuak eskaini diezazkioke; esaterako, kaixak, makilak, oihalak...
-
Ordenari dagokionez, haurraren eskuragarri jarri beharko ditugu tamaina, kolore, pisu... ezberdinetako materialak. Horrela, haurrak ordenatu egingo ditu, esate baterako, batzuk bestearen barnean sartzen diren kutxak edo piezak...
-
Serieak egiteari dagokionez, tamaina, kolore, edo forma ezberdinetako materiala jarriko dugu haurraren eskuragarri berak serieak egiteko. Esate baterako, koloreetako ariak, ontzi ezberdinen tapoiak...
422
4)
Adierazpena eta simulaziorako material didaktikoa:
Eskolan, leku bat egon behar da joko sinbolikorako eta joko dramatikorako. Guzti honetarako material anitza jarri beharko dugu haurren eskuragarri, esaterako, txangoetatik hartu ditugun naturako objetuak, etxeetatik ekarritako gauzak (botoiak, egurra, oihala, platerak, edalontziak, bitxiak, zapatak, arropa) eta dendetan erosi beharko ditugunak (kozinita, garajea, merkatua, panpinen etxea, panpinak, plastikozko animaliak, telefonoak, argazki makina....
Mozorroen txokoa, beste txokoetatik bereizteko separatuta egongo da bionboen edo beste zerbaiten bidez. Komuni da mozorro guztiak baul, edo ontzi handi batean gordetzea. Honetaz gain, ispilu bat egon beharko da.
423
5)
Ahozko komunikazioaren garapenerako material didaktikoa:
Hizkuntzaren eremua oso zabala da, zeren, eskolako leku guztietan dago bere presentzia. Horregatik, oso zaila da hizkuntzaren garapena bultzatzen duten materialen sailkapen bat egitea. Orain arte aipatutako material guztiek, beraien funtzio zehatza betetzeaz gain, hizkuntzaren eta komunikazioaren funtzioa ere betetzen zuten. Hala ere, hizkuntza eta komunikazioa espreski garatzen dituen material didaktikoaren aipamena egingo dut ondoren.
-
Irudien kolekzioak. Hauek erosi egin daitezke, eta irakasleak egin ditzake errebista, argazki, egutegi eta aldizkarietako irudiak erabiliz. Komenigarria da formato gogorra izatea (adib. plastifikatuta egotea, argazki albunetan sartuta egotea...).
-
Horma irudiak (laminas murales)gelan izatea komenigarri da inguruko egoerak identifikatzeko, erlazionatzeko, izendatzeko, behatzeko..
-
Hizkuntzaren garapena bultzatzeko etapa honetan grabagailu bat erabiltzea oso aproposa da.
-
Irudi asko dituzten liburuak eta haur literatura gelan izatea komeni da.
424
6)
Adierazpen plastiko eta musikalaren garapenerako material didaktikoa:
-
Adierazpen plastikorako erabiltzen diren materialek ezaugarri berazi bat dute, alegia, haurrek nahasi, moztu, itsatsi, manipulatu, zulatu, tolestu... egin ditzakete. Honela, materialetan gertatzen diren aldaketak behatu ditzakete. Haurrek material plastikoarekin aritzen direnean, material horrekin zer egin daitekeen jakiteko kuriositatea eta interesa izaten dute; eta askotan, gehiago gustatzen zaie prozesua emaitza bera baino. Guzti honetaz gain, adierazpen plastikoko materialei esker, haurrek habilitate manualak lantzen dituzte.
-
Instrumentu musikalei dagokionez, haurren eskuragarri duten tresna, beraien gorputza da. Eta lehenik eta behin, bere gorputzarekin soinu ezberdinak egiten ikasten du. Beranduago, objetu ezberdinekin soinuak ateratzen ikasiko du. Soinuak egiteko erabiliko dituen materialak, besteak beste, hauek izaten dira: ontziak, latak, edalontziak, harriak, arroza... Material hauetaz gain, soinua ateratzeko sortu diren instrumentuak ere txertatu daitezke eskoletan.
-
Material audiobisualak ere Haur Hezkuntzako gela batean presentzia izan behar du. Honela, haurra mundu honekin kontaktuan jartzea lortuko dugu.
425
1.4)
MATERIAL CURRICULARRAK
Irakasleek, material curricularra ere izan dezakete. Hau ez da izango bere lana ordezkatzeko, baizik eta, curriculuaren planifikazioa eta garapena errazteko balioko duten materiala izango da. Alvaro Marchesi-k dio (1991) material curricularrak ezaugarri hauek izan behar dituela:
Material curricularrak irakasleei, azterketa eta hausnarketarako aukera eskainiko die, honek, beraien lana garatuko den baldintza sozial eta kulturalera egokitzea erraztuko du. Material curricularrak ezin dira izan proposamen itxiak, inflexibleak eta linealak.
Material curricularretan, lortu nahi diren helburuei jarraituz, proposatzen diren proposamen didaktikoak agertu behar dira. Beraz, aukeratzen diren edukiek, helburuekin erlazioa izango dute. Unitate didaktiko bakoitzean hausnarketa hau egin beharko da.
Material curricularretan, hiru eduki moten aipamena egin behar da: kontzeptuak, prozedurak eta jarrerak. Gogoratu, eduki hauek interrelazioan landu behar direla.
Material curricularrek, haurren aprendizai erritmo ezberdinak errespetatu eta erantzun behar die. Alegia, material curricularrean, aprendizai maila eta erritmo ezberdinerako ekintzak proposatu behar dira.
Material curricularrek, etapako antolakuntza curricularra sendotzen lagundu behar dute. Beraz, ikuspegia ez da ikasturte batekoa izango, baizik eta luzeagoa edo zabalagoa.
Zehar lerroei aipamen zehatza egin behar zaie material curricularretan.
Ebaluaketari ere aipamen berezia egingo zaio material curricularretan.
426
SAILKAPENA
Marchesi-ren ustez, bi kategoria ezberdin daude:
1) Ikastetxearen Hezkuntza Proiektuaren elaborazioa orientatzen dutenak.
Irakasle guztiei zuzenduta daude, eta lagungarri suertatzen dira Hezkuntza Proiektuko zenbait erabaki hartu behar dituztenean. Bi motatakoak:
Proiektu osoak:
Eremu zehatz zati dagokion materiala. Adib. ebaluaketa, irizpide metodologikoak, aniztasunaren trataera...
2) Gelako praktika orientatzera bideratutako materialak. Material hauek irakasle eta gela konkretu bati bideratutako materiala da. Irakasleari zuzendutakoak izan daitezke esaterako, gida didaktikoak. Bestalde, bada beste material bat, ikasleek beraiek erabiltzekoa. Merkatuan dagoen material guztia ez da ona, jakin behar da aukeratzen, eta ondoren, ongi erabiltzen.
Material ona aukeratzeko, irizpide hauek jarraitu ditzakegu. Hobeak dira:
-
Behaketa, explorazioa, experientzia.. bultzatzen dutenak.
-
Taldeko edo bakarkako lana bultzatzen dutenak; irekiak eta zuzenduak...
-
Erakargarriak direnak, erabilera praktikoa dutenak...
-
Gure programazioaren bat etor daitezela, alegia, ez daitezela agertu balore sexistak, razistak...
2)
Irakaslearen lana exigitu dezala: ideiak matizatzea, pentsatzea...
ERREKURTSO
MATERIALEN
AUKERAKETA,
ERABILERA
EBALUAKETA
Aukeratutako materialek, orokorrean, erraztu edo bultzatu behar dute:
427
ETA
Pentsamenduaren
garapena:
manipulazioaren,
antolakuntza-ren,
deskripzioaren, representazioaren... bidez.
Hizkuntzaren garapena: hiztegiaren barneraketa, morfosintaxiaren barneraketa...
Norbere gorputzaren ezagutzaren eta dominioaren garapena.
Portaera edo jarrera sozio-emozionalak potentziatu eta garatu.
Erantzukizunaren garapena indartu materialen erabilpen eta zainketa onaren bidez.
Bestalde, materialek baldintza batzuk bete behar dituzte nahitaez:
-
Seguruak izan behar dira: toxikoak ez, ertz borobilduekin, ez arriskutsuak, mozgarriak ez...
-
Solidoak izan behar dira: erraz ez dira hautsi behar. Manejagarriak izan behar dira.
-
Adin edo ezaugarri horretako haurrentzat egokiak izan behar dira.
-
Erakargarriak eta estimulagarriak izan behar dira. Plazerra sor dezatela, dibersioa, jolas ugari...
-
Sugestiboak izan daitezela, alegia, inzita dezatela...
-
Ugari izan daitezela, baina ez gehiegi. Erabilpen ugari izan ditzatela.
2.1) AUKERATZEKO IRIZPIDEAK.
Material didaktikorik hoberenak, haurraren garapen integrala errazten dutenak izango dira. Material didaktikoak aukeratzerako garaian, irizpide oroko hauek kontutan hartu beharko ditugu:
-
Haurraren garapen prozesuari erantzun behar die, alegia, haurraren ezaugarri perzeptibo, afektibo eta kognitiboie.
-
Ahalik eta juizio eta balore gutxiena dituztenak aukeratu behar dira (espreski balore horiek landu nahi ez badira behintzat). 428
-
Fantasia eta sinbolismoari leku handia eskaintzen dien materialak.
Orokorrean, material didaktikoa aukeratzeko irizpide bakar eta nagusia hauxe da: haurren ebaluzio maila eta heldutasun maila egokitu daitezela, eta haur horien interes eta motibazioari erantzun diezaietela. Guzti hau betetzen bada, garapena erraztu egingo da, eta aprendizai esanguratsuak eraikitzen lagunduko dute.
2.2) ERABILERA
Material didaktikoaren erabilpenari dagokionez, irizpide nagusia hauxe da: aipatutako material guztiak haurren eskuragarri egon daitezela, behar den moduan ordenatuta. Irakaslea arduratuko da material hori dosifikatzeaz eta txandakatzeaz.
Gela txokoetan antolatzeak, asko laguntzen du txoko bakoitzeko materiala bera lekuan egotean. Txokoen erabilera rotatiboa denez, haur guztiek material ia guztiak erabiltzea ziurtatzen da.
Materialen erabilera ona izateko, irizpide edo pauta hauek jarraitu daitezke:
-
Material guztia bistan eta haurren eskuragarri egoten saiatu behar gara. Haurrek materiala ikusten dutenean, ekintzak orientatzen eta planifikatzen laguntzen die.
-
Materialak ordenatuta egon behar dira irizpide batzuk jarraituz (irizpide hauek haur guztiek ezagutu behar dituzte, esaterako, txokoka...), eta komenigarria da baita ere materialak etiketatuak eta ezberdinduak egotea. Etiketatzeko modu ezberdinak erabil daitezke: argazkiak, zeinuak...
-
Arlo edo txoko bakoitzak bere material propioa izatea komenigarria da. Beraz, material guztiak leku batean zentralizatuta egotea ez da aproposena.
-
Erabilitako materiala bildu, zaindu, kontserbatu... egin behar da. Guzti honetara denbora bat planifikatu behar da eguneroko ekintzan.
Materialen zainketa indartzeko proposamen batzuk hauek dira:
429
Material guztiak ez dira denak aldi berean atera behar, baizik eta, pixkana-pixkana aterako ditugu materialak, eta bitartean beste batzuk gordetzen joango gara.
Denen artean erabilpen arau batzuk ezarri eta errespetatu behar dira.
Maiztasun batekin irakasleak materiala errebisatu behar du.
Apurtuta dagoen materiala kendu egin behar da, eta ahal den neurrian, haurrekin batera konpontzen saiatu behar gara.
430
2.3) EBALUAKETA
Errekurtso materialak, Hezkuntza Proiektuko elementu garrantzitsu diren neurrian eta beste elementuak bezala, aztertu eta ebaluatu egin behar dira.
Haur Hezkuntzako materialen ebaluaketaren helburua, haurren garapenean laguntzeko hezkuntza ekintza hobetzea da. Eta beraz, aztertu, behatu eta baloratu beharko dugu, ea ditugun errekurtso materialek eta material horietaz egiten dugun erabilpenak haurren garapena errazten duten edo ez. Segun eta ebaluaketa edo azterketa honetan emaitzak zein diren, hobetzeko edo aldaketarako proposamenak egin beharko dira.
Irakasleak, modu intuitibo eta jarrai batean egiten du materialen ebaluaketa. Klasean gertatzen denari adi dago, eta beraz, behatzen du zein material erabiltzen duten eta zein ez, ze maiztasunarekin, ze material interesatzen zaien, nork motibatzen dituen... Beraz, egitea falta dena, behatutako hori sistematizatzea da, alegia, nolabait erregistratzea. Irakasle taldearen lana izango da materialen ebaluaketa egin ahal izateko, galdetegi batzuk prestatzea... Galdetegi horretan, honelako galderak proposatu beharko lirateke:
-Arlo edo txoko bakoitzak badu nahikoa espazio, material eta mobiliarioa?
-Mobiliarioa kokatuta dagoen bezala, aukera dute haurrek mugitzeko?
-Materialak haurren eskuragarri daude?
-Haur bakoitzak badu bere esperientzia pertsonaletarako espazio propioa?
-Materialen betetzen dituzte segurtasun eta higiene baldintzak?
-Zein material da haurrentzat interesgarriena? Eta gutxiena?
-Badugu ideia, emozio eta sentimenduen adierazpena errazten duten materialak? 431
-Ezaugarri fisikoen behaketa eta azterketa bultzatzen duten materiala badugu?
-Kanpoko espazioa behar den bezala ekipatuta dago?
-Kanpoko espazioan haurrek burutzen dituzten ekintzak hezigarriak al dira?
-Haurrak aktiboki parte hartzen al dute? kanpoan egoteaz nekatzen dira?
Material curricularrak ere ebaluatu behar dira. Argitaletxeak aztertzea izan daiteke modu bat.
Material hau gure hezkuntza helburuak lortzeko tresna al dira?
Gure proiektuaren ildoa jarraitzen al dute?
Haurrak ekintzara gonbidatzen al ditu?
Zein ekintza mota agertzen dute batez ere? Zein ariketa mota ez da inoiz agertzen?
432
ONDORIOAK
Es importante recordar que la disposición de los materiales de aprendizaje es un modo de hacer que los objetos lleguen a las manos de los niños para que puedan respaldar actividades y promover el aprendizaje. Las materiales no incidirán en el aprendizaje a no ser que sean utilizados y, si los niños no pueden verlos o llegar hasta donde se encuentran, no se utilizarán sin nuestra dirección y, por tanto, no fomentaremos su autonomía y la capacidad de elegir. Los niños exploran el entorno cuando se desplazan y observan mientras están dedicados a diversas actividades. Su examen les proporciona una amplia información acerca de la dotación del ambiente y de sus posibilidades de uso. Lo que los niños ven mientras exploran afecta a sus ideas y actividades de forma considerable. Si los materiales de aprendizaje están cuidadosamente seleccionados,
organizados y
presentados para que tanto éstos como sus características resulten claramente visibles, inducirán a diversas actividades. Unos materiales bien presentados pueden sugerir también conexiones, ofrecer información y recordar a los niños que se hallan en disposición de ampliar sus actividades de aprendizaje.
Los maestros nos tenemos que plantear el reto de la reflexión, de ser creativos en el empleo de los materiales y en la configuración de los ambientes, de considerar las clases y las escuelas como lugares de formación moral, estética y académica. 18.GAIA
HIZKUNTZAREN GARAPENA. HIZKUNTZA ETA PENTSAMENDUA. ULERMENAREN ETA ADIERAZPENAREN EBOLUZIOA. AHOZKOA EZ DEN KOMUNIKAZIOA. HAUR HIZKUNTZAN ARAZORIK OHIKOENAK.
433
SARRERA
1) HIZKUNTZAREN GARAPENA. 1.1)
HIZKUNTZA
1.2)
HIZKUNTZAREN EBOLUZIOAREN TEORIAK
1.3)
KOMUNIKAZIOA
1.4)
HIZKUNTZAREN
GARAPENEAN
ERAGITEN
FAKTOREAK
2) HIZKUNTZA ETA PENTSAMENDUA. 2.1) TEORIKO KOGNITIBOAK 2.2) TEORIKO INNATISTAK 2.3) ESKOLA RUSA-KO TEORIKOAK
3) ULERMENAREN ETA ADIERAZPENAREN EBOLUZIOA. 3.1) ETAPA PRELINGUISTIKA (0-1 URTE) 3.2) ETAPA LINGUISTIKA (1-6 URTE)
4) AHOZKOA EZ DEN KOMUNIKAZIOA.
5) HAUR HIZKUNTZAN ARAZORIK OHIKOENAK. 5.1) HIZKERA ARAZOAK (HABLA) 5.2) HIZKUNTZA ARAZOAK (LENGUAJE) 5.3) KOMUNIKAZIO ARAZOAK
6) HEZKUNTZA ESKUHARTZEA
7) ONDORIOAK
434
DUTEN
SARRERA
Haur hizkuntzarekin erlazionaturiko gaia jorratuko dut hurrengo orrialdeetan. Hizkuntza, gizakiaren garapeneko eremu bat da, eta beste aspektu batzuetan eragiten du, esaterako, soziala, afektiboa eta kognitiboa. Horregatik, garrantzi handiko eremua da hizkuntzarena. Gai honetan zehar, hizkuntza zer den eta nola eboluzionatzen duen aztertuko dugu. Hizkuntzaren eboluzioa edo garapena gertatzeko beharrezko diren faktoreei buruz hitz egingo dut, eta baita, hizkuntzaren garapen hori eragozten edo mugatzen duten faktoreei buruz ere. Bestalde, ikuspegi ezberdinei jarraituz, hizkuntza eta pentsamenduaren artean dagoen erlazioari aipamena egingo diot. Ikuspegi guztiak ados daude zera esatean: pentsamendua beharrezkoa da hizkuntzaren garapenerako, eta alderantziz. Lehenik eta behin, haurtzaroan hizkuntzaren garapena aztertuko dut, lehen hilabeteetan sortutako lehen soinuetatik hasi, eta hizkuntzaren erabilpen egokirako gizarteko arauak barneratzeraino. Beste atal batean, ahozkoa ez den komunikazioari buruz mintzatuko naiz. Alegia, ahozko komunikazioa oraindik ez dagoenean, haurra helduekin eta beste haurrekin nola komunikatzen den ikusiko dugu. Ahozkoa ez den komunikazio hau, ezinbestekoa izango da ondorengo hizkuntzaren garapenerako, bere oinarria da. Gaiarekin amaitzeko, azken atalean, haur hizkuntzan aurki ditzakegun hizkuntzarekin erlazionaturiko arazo edo transtorno ohikoenak aipatuko ditut. Horretarako, hiru motatako arazoak deskribatuko ditut: hizketa arazoak, hizkuntza arazoak eta komunikazio arazoak. Irakasleak jakin behar ditu haur hizkuntzan gerta daitezkeen patologien berri, baina inoiz ez berak diagnostiko bat egitearren edo tratamenduan jartzearren, zeren lan hori, logopeda eta orientatzaileei dagokie. 1) HIZKUNTZAREN GARAPENA.
1.1) HIZKUNTZA
Hizkuntza, gizakiek soilik duten gaitasun bat da. Eta honela definitu dezakegu: ideiak eta sentimenduak adierazteko zeinu multzo bat da. Hizkuntzari esker, beste pertsonekin erlazionatu gintezke, eta autonomia pertsonala errazteaz eta aberasteaz gain, errealitatea aztertzeko eta kategorizatzeko aukera eskaintzen du.
Hizkuntzak bi osagai ditu:
Significante: 435
Hizkuntza edo hitzak, fonemak elkarri lotuz sortzen dira. Eta ondoren, arau batzuk jarraituz, hitz horiek elkartu egiten dira esaldiak osatuz.
Esanahia (significado): Esanahia, hitz bati pertsonek (hizkuntzaren erabiltzaileek) ezarri dioten balorea da. Komunikazioa egon dadin, bi pertsonen ezagutu egin behar dute hitz horren balioa, alegia, orduan soilik elkar ulertuko dira.
Hizkuntza kasu honetan, erabilpen zehatz batetarako, (alegia, ingurune sozialean komunikazioa egoteko) kulturalki (gizakiak sortu du) sortu den tresna bat da
436
1.2) HIZKUNTZAREN EBOLUZIOAREN TEORIAK
Historian zehar ez da beti modu berean ulertu hizkuntzaren gaitasuna eta garapena. 70.hamarkada:
Chomsky-k hizkuntzalaritzaren eremuan berrikuntzak aipatu zituen. Chomskyren ustez, hizkuntzaren barneraketan, bi oinarrizko aspektu daude: -
LAD: genetikoki daukagun hizketarako gaitasuna da. Beraz, hitz egitea, gaitasun innato bat martxan jartzea da.
-
Badira hizkuntza guztietan aspektu amankomun batzuk.
Teoriko kognoszitiboak (Piaget):
Gaitasun kognitiboak behar-beharrezkoak dira hizkuntza garatzeko, alegia, funtzio sinbolikoa ezinbestekoa hizkuntza garatzeko.
Haurrengan hizkuntzaren garapena edo hitza sortzen da, ekonomikoagoa eta efikazagoa delako hitz hori ahoskatzea, gauza bera lortzeko ekintza ugari egitea baino (hitza agertu aurretik hori egiten dute haurrek = keinuak...). Ideia hau gaur egunean onartuta dago.
437
1.3) KOMUNIKAZIOA
Komunikazioa: besteekin interakzioa posibilitatzeko, portaera intentzionalak eta esanguratsuak egiteko gaitasuna da.
Komunikatu ahal izateko, ezinbestekoa izango da:
-
Gaitasun linguistikoa izatea, alegia, faktore intelektualei egiten die erreferentzia.
-
Hizkera gaitasuna; alegia, gai izatea soinu artikulatuak botatzeko. Hizkerak, aspektu motorikoari egiten dio erreferentzia.
Honetaz gain, beharrezkoa da:
Helduarekin interakzioa izatea. Haurrek hizketan ikasten dute, besteek beraiekin eta beraientzat hitz egiten dutelako.
Komunikazio gaitasunarekin oso lotuta dago kontestu sozial horretan lortzen duen hizkuntzaren erabileraren maila. Gogora dezagun, gizartean hizkuntzari dagozkion arau batzuk badaudela, eta haurrak poliki-poliki arau horiek barneratu behar dituela hizkuntzaren erabilera egokia egitera iritsi arte.
Hizkuntzaren
garapena
gertatzeko
behar-beharrezkoa
bada
ere
helduaren
interakzioa, hau ez da bete beharreko baldintza bakarra. Badaude beste aspektu edo faktore batzuk hizkuntzaren garapenean zuzenean eragiten dutenak. Horiexek aztertuko ditugu jarraian.
438
1.4) HIZKUNTZAREN GARAPENEAN ERAGITEN DUTEN FAKTOREAK
Faktore biologikoak
Faktore biologikoetaz ari garenean, zera esan nahi da:
-
Nerbio sistemaren heldutasuna.
-
Entzumen egituraren heldutasuna.
-
Hizkeraren erantzule diren egituren heldutasuna (ahoa...)
Haur bat jaiotzen denean, hizkuntzaren produkzioaz arduratzen den garuneko zatia, oraindik guztiz garatu gabe egoten da. Garuneko zati edo zona hori min hartuta edo gaizki (dañada) egoten bada, ezingo litzateke hizkuntzaren barneraketa batez hitz egin ohiko parametroetan.
Bestalde, zerbaiti buruz hitz egiten dugunean, hitzak, esaldiak, ideiak... gogoratu behar ditugu eta ondoren esango duguna aurrez planteatu behar izaten dugu. Horregatik, memoriarekin eta aurreikuspe-nekin erlazionaturiko garuneko egiturak ere helduta egon behar dira, eta bien bitartean, komunikazio gaitasuna mugatuta egongo da.
Guzti honetaz gain, hizkeraren produkzioa gertatzeko, behar-beharrezkoa da koordinazioa egotea soinua sortzeko beharrezko diren atalen artean: arnasketaren, ezpainen mugimenduaren, mihiaren, ahoaren eta ahots korden posizioaren artean. Atal hauetako batean malformazio edo arazo bat baldin badago, arazoak egongo dira hizkera barneratzean.
439
Faktore sozialak
Hizkuntza, sozializatzeko modu bat da, eta ingurune zehatz batekin interak-zionatzen den heinean garatzen da. Beraz, familia inguruneak eta bertan gertatzen diren interakzioek eragin zuzena dute haurren komunikazioan.
- Hurbileneko jendearen maila kultural eta soziala: guraso, senide - 2. sozializazioko jendearen maila kulturala eta soziala: auzoa eta eskola. - Familiaren antolakuntza.
Familia batzutan, garrantzi handia ematen diete beren seme-alabekin duten erlazioari: galderak egiten dizkiete, modu onez entzuten zaie, eguneroko ekintzetan parte hartzen dute denek batera, elkarrizketetan parte hartzen uzten zaie, helduek lagundu egiten die eskatu
nahi dutena hobeto egiten ikasteko, istorioak kontatzen
dizkiete... Alegia, afektuzko erlazio batean komunikatzeko aukera ematen zaie haurrei, honela, beraiek hitz egitera estimulatu egiten dira eta ziurtasuna badute.
Faktore kognitiboak
Haurrek, lehenengo, gauza, ideia eta gertaera batzuk ulertu egin behar dituzte ondoren horiei buruz hitz egin ahal izateko. Aurrean ez dituzten gauzetan hitz egin ahal izateko, memoria erabiltzen dute. Gainera, ideiak denboran eta espazioan kokatu behar izaten dira...
Guzti honetarako, pertsonak eskema kognitiboak garatu behar ditu. Eskema kognitiboei esker, gauzak eta gertaerak ulertzen dituzte, espazioa eta denboraren nozioa barneratzen dute, beste pertsonak ezagutzen dituzte...
440
2) HIZKUNTZA ETA PENTSAMENDUA.
Historian zehar asko ikertu da hizkuntza eta pentsamenduaren artean dagoen erlazioa eta ikuspegi ezberdinak daude. Batzuen esanetan, hizkuntzaren garapenik gabe ez dago pentsamendurik; eta beste batzuek berriz, pentsamendurik gabe hizkuntzaren garapenik ez dagoela esaten dute.
2.1) TEORIKO KOGNITIBOAK (PIAGET)
Piaget-en ustez, hizkuntza agertu ahal izateko, baldintza kognitiboak egon behar dira. Autore honen iritziz, hitza agertzeko, ezinbestekoa da funtzio sinbolikoaren gaitasuna izatea, eta gogoratu, funtzio sinbolikoa haurrak etapa sensoriomotorrean garatzen duela. Funtzio sinbolikoa zera da: aurrean ez dagoen objeto edo gertaera bat, objeto edo keinuen bidez adierazteko haurrak barneratzen duen gaitasun bat da. Adib. panpin batek, haur jaio berri bat adierazten du.
Ikuspegi honi jarraituz, hizkuntza sinboloen sistema bat da, eta beraz, haurrak, lehenik eta behin, sinbolizatzeko gaitasuna garatu behar du. Haurrak hasieran egiten dituen sinboloak edo keinuak, izaera indibiduala dute, eta besteentzat ez dute balio komunikatiborik. Beranduago ordea, izaera sozialeko sinbolo edo keinuak ikasi eta erabiliko ditu, eta hauek balio komunikatiboa izango dut: hitzak.
Piaget-en ustez, beraz, hizkuntza barneratzeko ezinbesteko baldintza da adierazpen mentalak eraikitzeko gaitasuna. Beraz, pentsamendua hizkuntzaren aurretik dago, eta pentsamenduak, hizkuntzaren garapena gidatzen du. Haurrak hasieran joko sinbolikoaren bidez erabiltzen zituen sinbolo eta keinuak, hitzarekin ordezkatzen ditu. 2.2) TEORIKO INNATISTAK (CHOMSKY, SAUSSURE)
Piaget-en teoriaren kontrakoa esaten dute.
Chomsky eta Saussure-n ustez, hizkuntza barneratzen dugu gizakiok gaitasun innato eta unibertsal (gramatika unibertsala) bat dugulako. Beraz, hizkuntza garatzeko ez da lehenengo pentsamendua behar (Piaget-ek zioen bezala).
441
Autore hauen ustez, gramatika unibertsal hori innatoa da, hau da, denek badugu jaiotzetik. Hortaz, egin behar den bakarra, gaitasun edo konpetentzia innato hori aktualizatzea edo martxan jartzea da.
2.3) ESKOLA RUSA-KO TEORIKOAK (VIGOTSKY, LURIA)
Autore hauen ustez, hizkuntza; ekintza eta pentsamendua erregulatzeko tresna dira. Eta beraz, hizkuntza beharrezkoa izango da pentsamendua garatzeko, eta alderantziz.
Hauen ustez, haurrak lehenengo helduaren hitzak entzuten dituzte, eta ondoren, beraien ekintza gidatzeko, helduen hitz horiek errepikatzen dituzte. Adib. oso arrunta da 3-4 urteko haur bat puzzle bat egiten ari denean bakarrizketan entzutea: “lehenengo hau jarriko dut, gero beste hau hemen...”
Luria autoreak ikerketa batzuk egin ditu, eta berak zera dio: hizkuntzaren erabilpena ikasten ari den haur bat, aldi berean, pentsatzen ikasten ari dela.
442
3) ULERMENAREN ETA ADIERAZPENAREN EBOLUZIOA. Ondorengo lerroetan, 0 – 6 urte bitarteko haurren hizkuntzaren garapenaz edo eboluzioaz hitz egingo dut. 6 urte bitarte horretan, bi etapa nagusi bereizten dira: etapa aurrelinguistikoa eta etapa linguistikoa. Bi etapetan adierazpen eta ulermen prozesua nola gertatzen diren aztertuko dut.
3.1) HIZKUNTZA AURREKO ETAPA (PRELINGUISTIKOA) (0-1 URTE)
Adierazpen prozesua: o 1.go hilabetea: negarra, soinu guturalak. Bere egoera komunikatzeko, negarra eta soinu guturalak erabiltzen ditu. o 2.go hilabetea: balbuceo. Zenbait fonema esaten hasten da: /a/, /e/, /o/, /p/, /b/, /m/... o 6.go hilabetea: laleo. Inguruan entzuten dutenari adi daude, eta imitatzen saiatzen dira (ez dute guztiz ongi egiten). o 9-10.go hilabetea: ekolalia. Inguruan entzuten dutena imitatzen dute (ongi) o 12.go hilabetea: lehenengo hitzak agertzen dira urte bete inguruan, baina normalean, keinu komunikatiboekin lotuta (adib. agur).
Ulermen prozesua: o 3-4. hilabetea: hizkuntzaren ezaugarriak antzematen ditu: tonoa, erritmoa, pertsonaren ahotsa den edo ez... o 5-6. hilabetea: bere izena ezagutzen du. o 6-tik 12 hilabetera: objetu ezagun eta familiarren izenak ulertzen eta identifikatzen ditu.
3.2) HIZKUNTZAREN ETAPA (LINGUISTIKA) (1-6 URTE)
Haurrak adin tarte honetan egiten dituen adierazpenak intentzio komunikatiboa badute. Haurrak urte bete duenean, konturatzen da hizkuntzaren bidez errealitatea adierazten dela. 443
Adierazpen prozesua: o 1 urte: hitz sinboloak. Adib. ama erabiltzen du berari zaintzen dioten guztiei deitzeko. Edo guaguau edozein animali esateko. Bestalde, hitz bat esanez esaldi bat esaten du. adit “katua”. Egoeraren arabera dakigu “katua dago”, “katua gustatzen zait” o 2 urtea: bi hitzeko esaldiak egiten ditu. “aita lo”, “nene kotxe” o 2 urte t’erdi: hizkuntza telegrafikoa. Hiru hitzeko esaldiak. o 3 urtetik aurrera: zergatik?, monologo kolektiboa. Ingurukoek soilik ulertzen diote haurrari zer esaten duen. Lau hitzeko esaldiak. ?. !... erabiltzen ditu. o 4 urte: aditzaren denbora: oraina, iragana, etorkizuna. o 5 urte: berdintasunak, ezberdintasunak. o 6 urte: kodigo guztiak barneratu ditu..
Ulermen prozesua: o 1-2 urte: arau errazak. Adib. eraman, ekarri, hartu... o 2-3 urte: arauak aditz ezberdinekin. o 3-4 urte: plurala zer den ulertzen du. Hiztegia zabaltzen da. o 4-6 urte: ulermen maila altua du.
Ondorio moduan: hizkuntzaren garapenaren tarte horretan, haurrek adierazten dutena baino askoz gehiago ulertzen dute. Bere ulermen gaitasuna garatuago dago adierazpen gaitasuna baino (egitura fonologikoa, morfologikoa eta sintaxia).
444
4) AHOZKOA EZ DEN KOMUNIKAZIOA.
Haurrak egiturazko arauk (egitura fonologikoa, morfologikoa eta sintaxia) modu onez erabiltzen ikasten duenean, haurra edozeinekin komunikatu ahal da. Baina honek ez du esan nahi hizkuntza ongi erabiltzen ikasi aurretik haurra komunikatzen ez denik. Ez horixe. Haurrak komunikatzeko hizkuntza erabili baino lehenago, beste kodigo ez linguistiko batzuk erabiltzen ditu, alegia, ahozkoa ez den komunikazioa.
Haurra, jaiotzen den momentutik komunikatzen da ingurukoekin. Adibidez, aurpegiko keinuak, gorputzaren postura, isiltasuna...
Haurra oso txikia denetik, gizakiaren ahotsak atentzio deitzen dio. Behin baino gehiagotan ikusten da pertsonen ahotsa entzuten dutenean mugitzen... hasten direla. Haurrak txiki-txikitatik erantzuten die (mugimenduaren bidez...) helduaren mezuei, nahiz eta ez jakin ez adierazi nahi dien.
Haurra erakarria sentitzen da baita ere giza aurpegiaz. Haurra eta amaren artean begirada bidezko komunikazio bat sortzen da. Negarra eta barrea ere, komunikatzeko modu bat dira.
Ahozkoa ez den komunikazio hau beha-beharrezkoa da ondoren hitzezko edo ahozko komunikazioa egoteko. Hitzezko komunikazioaren oinarria da ahozko ez komunikazioa.
Hizkuntza agertu arteko etapa honetan haurrari eskaintzen zaizkion estimuluek izugarrizko garrantzia dute.
445
5) HAUR HIZKUNTZAN ARAZORIK OHIKOENAK.
Haur hizkuntzan agertzen diren arazorik ohikoenak hiru motatakoak izan daitezke:
Hizkeraren arazoa (habla): hauek erreferentzia egiten die soinuak emititzean edo ateratzean egon daitezkeen arazo edo zailtasunei.
Hizkuntzaren
arazoa
(lenguaje):
egitura
morfosintaktikoari
egiten
die
erreferentzia.
Komunikazio arazoak.
5.1) HIZKERA ARAZOAK (HABLA)
1) Hizketaren atzerapena (retraso)
Hizkeraren
agerpenean
atzerapena
egon
daiteke
(hizkuntza
egoteko
aurrebaldintzak betetzen dira, baina haur normalekin konparatuz, hizkera, 6 – 10 hilabete beranduago agertzean datza).
Adierazpenaren garapenean atzerapena egon daiteke, bere adin kronologikoari begiratuz.
2) Mutismoa
Egoera sozial batean edo gehiagotan hitz egiteari uko egitea da; nahiz eta hitz egiteko gaitasuna izan eta hitz egiten den hizkuntza ulertu. Hauetako haur batzuk, keinuak erabiliz komunikatzen dira, burua jiratuz... Mutismo kasu gehienetan, haurrak ez du eskolan hitz egiten baina etxean bai. Mutismorik latzena, inongo egoeratan hitz egiten ez duena da. Hitz egiteari uko egitea ez da defizit edo trastorno mental bat dutelako; baizik eta, ez hitz egitea erabakitzen dutelako.
3) Dislalia funtzionalak
446
Fonemak artikulatzean trastornoa dagoenean esaten da dislalia dagoela. Haur hauek ez dute patologiarik agertzen ez, nerbio sisteman, ez eta organo fonoartikulatorioetan ere.
Mota ezberdinetakoak izan daitezke: -
Por ausencia (blusa esan ordez busa esaten du)
-
Soinuren bat alteratuta egoteagatik (Alicia esan ordez Alifia)
-
Ordezkatzea.
Haur Hezkuntzan dislaliak agertzea nahiko normala da, eta nahiko erraz zuzentzen dira.
4) Disglosiak
Fonemak artikulatzerakoan trastorno bat dago, eta horren arrazoia, organo fonoartikulatorioetan alterazio anatomiko bat dagoelako da (mihia, mandibula, sudur zuloak, ezpainak...)
5) Disfemiak
Hitz egiterako garaian erraztasun gehiegi edo gutxiegi izatean datza. Adibidez, soinu, silaba, hitz edo esaldiak behin eta berriz errepikatzea edo luzatzea... Beste adibide bat, blokeatuta geratzea izan daiteke. Disfemiak nahiko arruntak izaten dira Haur Hezkuntzan, eta egoera batzuetatik bestera aldatu egiten dira. Disfemia larrienak, komunikatzeko presio handia sentitzen duenean haurrak gertatzen dira.
6) Afonia eta disfonia
Haur batzuk oraindik ez dutelako hizkera ongi kontrolatzen, soinu arraroak egiten dituzte, arnasketa ez dute ongi hartzen, oso behartuta hitz egiten dute...
5.2) HIZKUNTZA ARAZOAK (LENGUAJE) 447
1) Hizkuntzaren atzerapena
Haur batek hizkuntza atzerapena duenean, teorikoki hizkuntzaren garapen normala jarraitzen du, baina atzerapena (retrasoa) dago hizkuntzaren maila guztietan. Atzerapena batez ere, adierazpenean izaten dute. Nahiz eta ulermen alderdia gutxiago afektatuta egon, esaldi luzeak direnak esaterako, galdu egiten dira. Haur hauen adibideak dira, esaterako, hiztegi murritza izatea; esaldien ordena ez menperatzea; bi hitzeko esaldiak osatzea; haur txikiek
bezala hitz egitea;
preposizioa, adberbioak... ez erabiltzea;...
2) Disfasia
Hizkuntza barneratzeko mekanismoetan trastorno sakon bat agertzen da. Adibidez: -
hiztegi mugatua
-
gertaerak kontatzeko zailtasunak
-
ideia abstraktoak ez ditu ulertzen
-
esaldi luzeetan loturako hitzak ez ditu jartzen.
-
Esaldian errepikatzeko zailtasunak
3) Haur afasia
Pertsona hauek lehen bazuten hizkuntza, baina garunean izandako lesio baten ondorioz (istripua...), hizkuntzan alterazioak ditu orain. Normalean, 3 urtetik aurrera hitz egin daiteke afasia bati buruz. Pertsona hauek, batez ere zailtasunak izaten dituzte adierazmenean, ez hainbeste ulermenean. Hauetako pertsona batzuk, artikulatzeko zailtasunak izan ditzakete.
5.3) KOMUNIKAZIO ARAZOAK
1) Autismoa 448
Pertsonalitateko aspektu guztiei eragiten dien trastorno sakon bat da. Ahozko komunikazioan eta ahozkoa ez den komunikazioan hutsune handi bat dago, eta hizkuntzaren garapenean defizit larri bat dago. Beste pertsonen aurrean ez dute erantzunik agertzen, eta beraien aurpegiko adierazpena ere oso pobrea izaten da.
Gaiarekin amaitzeko, hizkuntza komunikazio bide den neurrian, hizkuntzaren garapena errazteko eskolatik nola eskuhartu aztertuko dut, eta haurrengan entzuteko jarrera gaitasuna landu behar dela ere aipatuko dut.
6) HEZKUNTZA ESKUHARTZEA
Gogora dezagun gai honetako ideia nagusi bat: hizkuntzaz hitz egiten dugunean, komunikazioaz hitz egiten dugu; alegia, hizkuntza, besteekin interakzioan barneratzen den zerbait da. Hizkuntza garatzeko modu bakarra, erabiltzea da.
Ahozko hizkuntza, eskolan, komunikazio bide moduan ulertzen da, eta beraz, eskolan landu beharrekoa da. Adibidez, hitz egiteko arau sozialak ezagutu, elkarrizketa baten zatiak jarraitu eta errespetatu, ahozko komunikazioan parte hartzeko interesa agertu...
Haur Hezkuntzako gelan batez ere, komunikazioa landu behar dugu. Irakasleak gelako lana antolatu eta gidatu behar du ahozko hizkuntza errazteko eta bultzatzeko helburuarekin. Eta horretarako:
-
Giro edo klima lasai batean iritzi trukaketak erraztu.
-
Momentu horretan lantzen ari den gaiarekin lotu haurrek esan nahi dutena.
-
Interkanbio linguistikoetako arau sozialak barneratu eta errespetatu, esaterako, besteek hitz egiten dutenean adi egon, txanda itxaron, ahots tonua zaindu... 449
-
Ikasle-ikasle arteko interakzioetarako (ez soilik irakasle-ikasle) denbora eta espazioa bat gorde. Asanblada une egokia izan daiteke haur bakoitzak bere ideiak, iritziak... botatzeko.
-
Haurrari entzun egin behar zaio, bere ideiak errefortzatu, adi egon zer esaten duen... eta ez soilik arreta jarri nola esaten duenean.
-
Ahots tono naturala erabili.
-
Inoiz ez erabili kodigo “infantilizatuak”.
-
Haurrari eskatuko dizkiogun interkanbioak bere eskuragarri (alegia, gai dela hori botatzeko) egon behar dira eta motibagarriak izan behar dira.
-
Gela ekipatu hizkuntzarekiko motibazioa areagotzeko: liburutegia, irudien argazkiak, hormirudiak...
Gelaren barnean, dialogatzen edo elkarrizketatzen ikasten da. Baita diskurtsoa egoerara egokitzen ere; eta baita, beharrezkoa denean, entzuten eta isiltzen. Beharrezkoa da haurren komunikazio gaitasuna hobetzeko ekintzak batzuk egitea. Beraz, irakasleak ekintzak proposatu beharko ditu, bai ikasleek hitz egiten ikasteko, eta bai entzuten ikasteko.
450
Hitz egiten ikasteko ekintzak:
-
Ohiko forma linguistikoak buruz ikasi: agurra, eskerrik-asko, mesedez, kaixo...
-
Sekuentzia adierazten duten txartelak ordenatu, eta gero haurrak azaltzeko zergatik pentsatzen duen bat bestearen ondoren doala.
-
Hitz bat baino gehiagoko galderak egingo dizkiegu.
-
“Zergatik?” jokoa: zergatik daramagu zapatak? Zergatik euria...?
-
Haurrarekin hitz egin egun horretan egin dituzuen eta egingo dituzuen ekintzei buruz. Horrela aditz denbora ikasten da: lehen, orain...
-
Egiten dituzten ekintzak ahoz esplikatzeko eskatu.
-
Poesia errezitatzen lagundu.
-
Ipuin bat kontatzeko eskatu (ezaguna duena, edo berak asmatua).
-
Antzera entzuten diren hitzak ezberdintzen lagundu irudien bidez. Adib. cama-llama.
-
Ekintza batzuk deskribatzeko eskatu. Adib. nola joan dendara.
-
Haurrek esaten dituzten esaldiak luzeagoak egin eta errepikarazi.
-
Objetuen ezaugarrien deskribapena egiteko esan.
-
Aukera eman beti beraien iritzia, nahia, ideiak... botatzeko.
Entzuten ikasteko ekintzak:
451
-
Soinu naturalak entzuten ohitu eta beraiek asmatu behar dute zer entzuten ari diren (kotxea, dutxa...)
-
Begiak itxita, konta dezatela zenbat aldiz egiten dugun txaloa.
-
Berbalizazioa estimulatzeko, bere adinerako egokiak diren poesia eta ipuinak kontatu.
-
Beraiek asmatutako ipuin bat zintan grabatu eta ondoren entzun.
-
Esaldi errazak haurrek errepikatu ditzatela. Baita noizbait, entzuteko eta hitz egiteko gaitasuna ziurtatzeko, asmatutako hitzak ere.
452
ONDORIOAK
A través de las ideas expuestas en el tema, el lenguaje emerge como un instrumento básico para la estructuración del pensamiento, para la transmisión de los saberes y para la comunicación.
Se convierte por tanto en un elemento que contribuye a la adecuada evolución den niño, y que hemos de trabajar desde la escuela. Es a través del lenguaje oral como nos comunicamos con los alumnos y a través de él reciben nuevos conocimientos, por ello tendremos que asegurarnos de que la información verbal que les estamos ofreciendo sea comprendida por todos. 19. GAIA
HAUR HEZKUNTZAN HIZKUNTZAREN IRAKASKUNTZA ETA IKASKUNTZA. AHOZKO ULERMENERAKO ETA ADIERAZMENERAKO TEKNIKA ETA ERREKURTSOAK.
KONTAKTUKO
HIZKUNTZAK
HEZKUNTZAREN INTERBENTZIOA.
453
DAUDEN
KASUAN,
SARRERA
1)
HAUR
HEZKUNTZAN
HIZKUNTZAREN
IRAKASKUNTZA
ETA
IKASKUNTZA. 1.1)
HIZKUNTZAREN GARAPENA
1.2)
GAITASUN KOMUNIKATIBOAK
1.3)
HIZKUNTZA HAUR CURRICULUAN
2) AHOZKO ULERMENERAKO ETA ADIERAZMENERAKO TEKNIKA ETA ERREKURTSOAK. 2.1) AHOZKO HIZKUNTZA 2.2) IDATZIZKO HIZKUNTZA
3) KONTAKTUKO HIZKUNTZAK DAUDEN KASUAN, HEZKUNTZAREN INTERBENTZIOA.
4) ONDORIOAK
454
SARRERA
Gai honetan, Haur Hezkuntzako hizkuntzari buruz mintzatuko gara. Komenigarria da 18 eta 20. gaiekin batera lantzea, zeren 18.ean honen fundamentazio teorikoa agertzen da, eta 20.goa, gai honen jarraipena baino ez da. Gai honetan agertu nahi den hizkuntzaren barneraketaren ikuspegia, hiztegi bat barneratzea eta arau gramatikalak ezagutzea baino urrunago doa. Gure helburua, haurrak hizkuntza dominatzera iristea da, hau da, sistema alfabetikoa ikasteaz gain, elkarrizketa eta komunikazio egoeretan modu onez erabiltzen jakitea da. Ezin ahaztu behar dugu, hizkuntza oso oso garrantzitsua dela, eta kultura eta esperientzia berrietara iristeko eta autonomia lantzeko tresna dela. Eta hitz gutxitan esateko, hizkuntza, pentsamenduaren eta komunikazioaren generadorea da. Gai honetan beraz, eskolak hizkuntzaren aurrean duen helburu nagusia zein den agertuko dut, eta ondoren, hizkuntzaren garapena errazteko eskolak sortu behar dituen ahalik eta egoera hobeenei buruz mintzatuko naiz. Amaitzeko, ahozko eta idatziko hizkuntzari buruz hitz egingo dut. Ahozko hizkuntzaren aprendizaiarako zenbait esperientzia garrantzitsu aipatuko ditut. Eta amaitzeko, idatzizko hizkuntzari erreferentzia egingo diot, eta bere lanketa norberaren izenaren lanketarekin eta testu idatzien lanketarekin hasteak duen garrantzia azpimarratuko dut.
455
1)
HAUR
HEZKUNTZAN
HIZKUNTZAREN
IRAKASKUNTZA
ETA
IKASKUNTZA.
Lehenik eta behin, adinez-adin hizkuntzaren garapena nola gertatzen den aztertuko dut. Eta ondoren, konpetentzia linguistiko egoki bat lortzeko ze gaitasun komunikatibo barneratu behar diren agertuko dut. Eta atal honekin amaitzeko, curriculuan hizkuntzari egiten zaion aipamena agertuko dut.
Gizakia, ia ia jaiotzen den momentutik, eta heldua izatera iritsi arte, hizkuntzaren ikaslea da. Hizkuntza zera da: ideiak eta sentimenduak adierazteko baliagarria den zeinu sistema bat. Hizkuntza beraz, komunikatzeko oso bide aproposa da, eta berari esker, sistema kognitiboa eta ekintzak antolatu egiten ditugu, eta kulturara iristeko ere bidea da.
1.1)
HIZKUNTZAREN GARAPENA
Hizkuntzaren erabileraren gaitasunen lorpen progresiboa oso faktore garrantzitsua da garapen psikologirako. Oso zaila da hizkuntzaren garapena esplikatzea ingurune sozialarekin eta gaitasun intelektualekin erlazionatu gabe.
456
Hizkuntza 3 urtetan
3 urteko haurrak kontestu, ingurune eta pertsona ezberdinekin interaktuatzen du. Bere konpetentzia lingusitikoei esker gai da:
-
Ipuin sinple baten narrazioa jarraitzeko (euskarri edo irudirik gabe)
-
Helduek emandako agindu errazak autonomikoki betetzeko (adib. eskuak garbitu)
-
Haurrak egiten dituen ekintzei hizkuntzaren bidez laguntzen die, hau da, haurrak hitz egiten du jolasten duen bitartean.
-
Hizkuntzak ez du ekintza aurrikusten eta ez du balio hizkuntzak ekintza antolatzeko. Adib. eraikuntzeko piezekin jolasten hasten da eta ez du esaten dorre bat egin behar duenik, baina pieza bat bestearen gainean jartzen doan heinean, komentario batzuk egiten ditu dorre bat da, altua da...
-
Hizkuntzaren bidez, bere portaera eta besteena kontrolatzen hasten da.
-
Nahiko erraztasunarekin expresatzeko gai da, baina oraindik zailtasun handiak ditu orain eta hemen-go ekintzak ez direnak kontatzeko. Askotan, helduak lan handia egin behar du haurrak adierazi nahi duena ulertzeko. Adib. haur batek oso argi utz diezaioke lagun bati patio garaian pelotarekin jolastu nahi duela. Baina ondoren, patioan ez zegoen irakasleari gertatu dena kontatzeko zailtasun handiak ditu.
Goian ikusten denez, hizkuntzaren gaitasun batzuk dagoeneko barneratuta ditu, baina beste batzuk oraindik prozesuan daude. Arrazoi hauengatik ditu zailtasunak:
-
Oraindik ez da amaitu hizkuntzaren barneraketaren prozesua. 457
-
Eragiketa-aurreko pentsamenduaren ezaugarriak (Piaget: logikatik abiatu gabe errealitatean pentsatzeko gaitasuna).
-
Haurrak adin honetan agertzen duen egozentrismoarengatik. Haurrak pentsatzen du berak zerbaiti edo norbaiti erreferentzia egiten dionean, gero ez diola irakasleari zertan kontatu behar, zeren irakasleak, berak adina ezagutzen duela pentsatzen du. Adin. Toni-ri buruz zerbait kontatzen du, eta pentsatzen du ez duela esplikatu beharra nor den Toni (osaba, laguna...), alegia, pentsatzen du beste guztiek ere badakitela Toni-ri buruz berak adina.
458
Hizkuntza 4 urtetan
4 urtetan, ahozko hizkuntzari dagokionez, eboluzio edo aurrerapen handi bat ematen da, eta dekodifikatzeko gaitasunari dagokionez ere, aurrerapen esanguratsu bat ematen da.
-
Kodigo berri baten ikaskuntza hasteko une aproposa da: hizkuntza idatzia. Hizkiak eta grafiak ezagutzen hasten da.
-
Haurrak pixkanaka bere egozentrismoa baztertzen ari da, eta gaitasun gehiago du arrazonamendu logikoak ulertzeko. Guzti honek eragin nabarmena du, eta elkarrizketa (dialogo) eta negoziazio prozesuak posible dira.
-
Hizkuntza, ekintzak aurrikusten eta antolatzen hasten da. Jokoetan adibidez, aurrikusi egiten du berak zein paper beteko duen (adib. ni ama izango naiz).
-
Hizkuntza egozentrikoaren garaia da (pentsamendu barneratuaren aurrekaria da), hau da, haurrak altuan pentsatzen du. Horregatik, exigentzia bat suposatzen dion ekintza bat burutu behar badu, bere bakarrizketa gehitu egiten da.
-
Nahiko adierazpen maila ona du. Gai da berari gertatu zaion zerbait ongi kontatzeko, helduak ez du interpretapen lan asko.
-
Haurra gai da hizkiak ezagutzeko (errekonozitzeko), eta hitzak idatzi eta irakurtzeko. Irakaslearen laguntzarekin, hitz errazak osatzera iristen da, eta hau haurrentzat oso erakargarria da.
Hizkuntza 5 urtetan
-
Adin honetan, hizkuntzak ekintza aurrikusten du eta besteekin koordinatzeko balio du hizkuntzak. Adin honetako haurrek, beste haurrekin jolasteko nahia izaten dute. Beraz, hizkuntza erabiliko dute 459
zertara jolastu
nahi duten adierazteko. Horretaz gain, adib. joko
sinbolikoan jolasten ari badira, ekintzak aurrikusten dituzte hizkuntzaren bidez, esaterako, “ni ama naiz eta zu umea, eta nik zuri janaria emango dizut baina zuk ez duzu jan nahi...). -
Gai dira asmatutako ipuin bat kontatzeko, eta iraganean gertatutako zerbait ongi ordenatuta kontatzeko, logikarekin...
-
5 urte, adin aproposa da irakurketara dedikatzeko (4 urtetan hasi zen hizkiak ezagutzen...)
-
Normalean,
esaldi
konplexuak,
menpekoak,
koordinatuak
eta
subordinatuak erabiltzen ditu, nahiz eta batzuetan loturak ez dira oso ongi eginak izaten.
460
1.2) GAITASUN KOMUNIKATIBOAK
Gaitasun komunikatiboen artean ez dago soilik, hitz egiten jakitea, baizik eta elkarrizketa antolatzen jakitea, mezua kontestualizatzen jakitea, ekintza hizkuntzaren bidez antolatzen jakitea, pentsamendua egituratzea... Eskolaren lana da aipatutako gaitasun komunikatibo horien barneraketa errazteko elkarrizketako giroak sortzea.
Gaitasun komunikatiboak izateak zera adierazi nahi du, helburu edo proposito jakin bat lortzeko sinboloak manipulatzeko gai izatea. Komunikazio gaitasunak ikasi egiten dira, eta praktikarekin hobetu egin daitezke. Gaitasun komunikatiboak adierazpen edo manifestaldi modu ugari badituzte ere, bi oinarrizko elementu dituzte gaitasun komunikatiboek: ahozko adierazpena eta ahozkoa ez den jarrera edo konportamentua. Konpetentzia komunikatiboa izateak zera adierazi nahi du: kontestu sozialean hizkuntza erabiltzearen efikazia maila. Gogoratu, komunikazioa egoteko, gutxienez bi pertsona egon behar direla. Eta beraz, hizkuntza erabiltzen ikasteko modu bakarra, komunikazio egoeratan erabiltzea da. Kontutan izan behar dugu hizkuntza ikasten dugun aldi berean, hizkuntza horrekiko eta komunikazioarekiko jarrera bat ikasten ditugula. Komunikazio guztiek, egitura edo ezaugarri batzuk dituzte: - Momentua eta kontestua. -
Interlokutoreen ezaugarriak (irakasle-ikasle, ikasle-ikasle...)
-
Helburuak
-
Hizkeraren egitura
-
Tonoa eta elkarrizketa arauak: txanda itxaron, besteei entzun..
-
Exrpesio mota: txantxa, bronka, ipuina kontatu...
1.3) HIZKUNTZA HAUR CURRICULUAN Haur Hezkuntzako curriculu dekretuak, hizkuntzaren eta gaitasun komunikatiboen garapenari egiten dio erreferentzia. Curriculu dekretuetan esaten denez, Haur Hezkuntzako haurrek hizkuntzaren erabilera barneratu behar dute eta irakurketa-idazketaren aprendizaian hastapenak egin behar dituzte; eta horretaz gain, komunikazioko baldintza eta ezaugarriak ezagutu, errespetatu eta erabili behar dituzte. Guzti hau, afektuzko giro lasai batean gertatu behar da eta komunikazioa estimulatuko den giro batean. Hizkuntzaren garapena, eta gaitasun komunikatiboen garapena, oso garrantzitsua den Haur Hezkuntzako curriculu arlo bat izango da.
461
Hizkuntzaren eta gaitasun komunikatiboen garapena gertatzeko, ezinbestekoa da haurrak beste helduekin (irakasle, guraso....) interakzioak izatea. Komunikazio eta aprendizai egoerak sortzea izango da heldu horien lana. Haur Hezkuntzako irakaslea, interlokutore kontinuo bat da haurrentzat. Elkarrizketa horien helburua, haurraren hizkuntza hobetzea izango da, bai ulermenari dagokionez eta bai adierazpenari dagokionez ere. Nafar Gobernuko dekretuari aipamena egin.
Ondorengo atalean, ahozko ulermenerako eta adierazpenerako erabiltzen diren teknika eta errekurtso ohikoenak zein diren azalduko dut.
462
2) AHOZKO ULERMENERAKO ETA ADIERAZMENERAKO TEKNIKA ETA ERREKURTSOAK.
2.1) AHOZKO HIZKUNTZA
Ahozko hizkuntza guztiz garrantzitsua da adin honetako haurrentzat. Irakaslearen lana, haurraren ahozko adierazpen egokia bultzatzea izango da, eta horretarako, berarekin elkarrizketatu egingo da, eta bere lagunei intereseko gauzak, ipuinak... kontatzeko animatuko dio.
Guzti honen helburua hauxe litzateke:
-
Haurraren konpententzia linguistikoa hobetu.
-
Adierazpen eta ulermen maila onak lortzea.
-
Hiztegia gehitzea edo aberastea.
-
Pronuntziazioa hobetzea.
-
Ideiak antolatzeko sintaxiaren erabilera.
Komunikazio egoera guztietan, badago emisore bat eta receptore bat. Emisoreak mezu bat bidaltzen dio besteari biek ezagutzen duten kodigo baten bidez (hizkuntza). Guzti hau kanal ezberdinen bidez egin daiteke.
Ados bagaude eta onartzen badugu hizkuntza erlazio sozialetan barneratzen dela, eskolaren papera edo lana, interakziorako giroa eta uneak sortzea izango da, irakasle eta ikasleen artean, eta beti, afektuzko eta konfidantzazko giro lasai batean. Arrazoimena indartu dezala eta esanahiak barneratzeko eta sortzeko nahia izan dezala haurrak.
463
Hizkuntza ez da barneratzen imitazio hutsez. Haurrak hizkuntza barneratu ahal izateko, entzuten duen hori “reelaboratu” egin behar du eta sortu. Beraz, hizkuntza barneratzeko, barneko prozesu konplexu bat burutu behar da. Teoria ezberdinak dauden hizkuntza nola barneratzen den azaltzen dutenak.
Hauek dira ahozko hizkuntza lantzeko eta garatzeko errekurtso eta estrategia ohikoenak:
-
Ahozko ipuin, narrazio eta mezuen ulermena.
-
Haur – irakasle arteko interakzioa.
-
Liburutegi txokoa
464
Ahozko ipuin, narrazio eta mezuen ulermena.
Ipuinen lanketa oso aproposa da gaitasun linguistikoak eta ahozko ulermena lantzeko. Ipuin edo narrazioekin honelako aktibitateak proposa daitezke ahozko hizkuntzan laguntzeko:
1) Ipuina kontatu: haurrei eta irakasleari gustatzen zaien ipuin batetik abiatu behar gara. Ipuina kontatzeko txoko egokia aukeratu behar da, eta ondoren, irakasleak, ahotsa modulatuz eta klima on bat lortuz, ipuina kontatuko die.
2) Liburu edo ipuinari buruz elkarrizketa: ipuinari buruz hitz egin: nor agertzen da, zer egiten du? gustatu zaizue? Zergatik?
3) Zentzuekin jolastu dezagun: ipuina gogoratu ondoren, bertan agertzen diren zentzumenekin erlazionaturiko ariketak egingo dira (ireki ahoa otsoak bezala...)
4) Haurrek irakasleari diktaketa egin: ipuinetik aukeratutako zati bat ikasleek ahoz esango dute, eta irakasleak arbelean idatziko du. Horrela, haurrak arbelekoa irakurtzen hasten dira, eta idazteko zer falta den konturatzen dira.
5) Idazketa: irudien laguntzarekin, haurrek azpian ipuinaren zatiren bat (pertsonaiak..) idatziko dute.
Gelako liburutegian, ez ditugu soilik ipuinak izan behar, baizik eta, beste mota batetako liburuak ere bai: poesia, narrazioak...
465
Haur-irakasle arteko interakzioa.
Ahozko hizkuntza garatzeko beste estrategia garrantzitsu bat, irakasle-ikasle arteko elkarrekintza edo interakzioa da. Beraz, ez da nahikoa haurrari hitz egiten uztea, baizik eta beharrezko da berarekin elkarrizketatzea arrazonamendua erabiliz dialoga dezan. Ekintza hauek burutu daitezke haurrak hizlari ona izatera iristeko: a. Norberak dituen esperientzia esanguratsuei buruz besteekin hitz egin: Haurrek beraien ideiak eta pentsamenduak ahoz komunikatzen dituztenean, eta besteen komentarioak entzuten dituztenean, bere ahozko adierazpena efektiboa eta errespetatua dela ohartzen da. Hona hemen helduak zer egin dezaketen hau errazteko:
-
Komunikatzeko aukera guztiak aprobetxatu (asanbladan galdetu zer egingo duten txokoetan....)
-
Haurren arteko interakzioa eta kooperazioa indartu. Horretarako adib. irakasleak lan bat jartzen die binaka (landareak ureztatu), eta bien artean azaldu behar dute hori nola egingo duten.
-
Haur baten galdera eta kezkak beste bati galdetu. Adib. Olga kezkatuta dago Aitorrek partxe bat duelako begian eta irakasleari galdetzen dio. Irakasleak Aitorrengana laguntzen dio berari zuzenean galdetzeko.
-
Mezuak interpretatu eta bidali.
-
Entzute aktiboa estimulatu. Adib. haur batek zerbait esaten duenean atentzioa deitu, besteek ere entzun dezaten.
-
Edozeinekin elkarrizketatzeko prest egon behar da irakaslea.
-
Oraindik hitz egiten ez duten ikasleekin ere hitz egin. Haur hauek sentitu behar dute helduek beraiekin komunikatu nahi dutela.
b. Objetuak, gertaerak eta erlazioak deskribatu: Lehenik eta behin, haurrak erraztasunez eta naturaltasunez komunikatzeko giro bat sortu behar da. Eta behin hori lortu ondoren, nola expresatzen diren jakiteko adi egon behar da irakaslea, honela, beraien pentsamendua, ideiak, behaketak... handitzen eta zabaltzen laguntzeko, eta elkarrizketen edukia aberasten joateko. Guzti hau lortzeko, aproposa izan daiteke objetu, gertaera edo erlazioak honelako ekintzekin deskribatzea:
466
-
Haurren atentzioa bideratu edo zuzendu garrantzitsuak izan daitezkeen gauza edo objetuetara begiratzeko. Adib. begiratu gizon honek nolako begi handiak dituen...
-
Estimulatu haurrak beraien galderei beraiek deskribapenen laguntzaz erantzuteko. Adib. zuk nola uste duzu?, Ez dakit, zuk nola pentsatzen duzu?...
-
Haurrei aukera eman deskribitzeko zer egin zuten, zer egin duten, eta zer egingo duten. Adib. Mikel kontatu zer gertatu zaien zure blokeei. Hasieran.... eta gero...
-
Deskripzio jokoetan jolastu. Adib. neska bat da...
-
Haurrei ipuinak kontatu.
c. Sentimenduak hitzez adierazi: -
Giro lasai bat sortu eta mantendu.
-
Haurrek egindako kezka eta galderen aurrean “egia” azaldu.
-
Haurrek sentimenduak ezagutu eta onartu. Haurrei galdetu zer gertatzen zaien, eta lagundu bere sentimenduak hitzez kontrola ditzan.
-
Irakasleak berak, bere sentimenduak hitzez agertuko ditu.
-
Haurren artean gatazkak sortzen direnean, lagundu haurrei alternatibak aurkitzen.
-
Lagundu haurrei gatazka eta arazoak ekiditen.
-
Estimulatu haurrak besteen behar eta nahiez pentsa dezaten.
d. Ahozko hizkuntza idatzi eta irakurri:
Haurrak idatzizko hizkuntzarekin topo
egiten dutenean, idatzizko hizkuntza sentimenduak eta pentsamendua adierazteko beste modu bat dela ohartzen dira. Hauek dira irakaslearentzat proposamen batzuk:
-
Eskatu haurrei beraiek egindako marrazkiak deskribatzeko. 467
-
Haurrek esandako hitz exaktoak marrazkiaren azpian idatzi.
-
Diktaketa egin. Adib. gurasoei bidali beharreko ohar bat.
e. Hizkuntzarekin dibertitu. -
Haurren eskuragarri jarri liburuak, begiratu eta “irakur” ditzatela.
-
Haurrei liburu, ipuin eta poemak irakurri.
-
Haurrei ipuinak, poemak, rimak... kontatu.
-
Ipuinak, abestiak... asmatu.
468
Liburutegi txokoa.
Hizkuntza indartzen laguntzeko, ezinbestekoa da Haur Hezkuntzako gela batean hizki edo liburutegi txokoa. Haurrak, oso gaztetatik, kontaktua izan behar du liburuekin. Eskolako lehen egunean, aukera izan behar dute haurrek liburuak begiratzeko, irakurtzeko... Gelako liburutegia zaindua, ordenatuta... egon behar da, eta bertan, gai eta mota ezberdinetako ipuin eta liburuak egon beharko dira. Komenigarria da baita ere, aldizkari, argazki albuna, bildumak eta bestelako liburuak ere izatea. Gelako liburutegia osatu daiteke haurrek etxetik ekarritako liburuen bidez...
Liburuak, gelako ekintzetarako erabili egin behar dira. Ekintza batzuk irakasleak gidatuko ditu, eta talde guztiak egin beharko ditu txoko horretan. Adib. liburuen prestamoa, irudi edo laminak irakurri, marrazkien sekuentzia ordenatua irakurri, ipuinak kontatu... Beste batzuetan aldiz, ikasleak berak liburuak begiratu edo irakurri egin nahi dituelako joango da txoko horretara.
Haurrak irakurtzen ikasi aurretik, haurrak harremana du idatzizko hizkuntzaren ezaugarriekin. Irakasleak haurrei irakurtzen dienean, testu idatziarekin kontaktuan jartzen dira, baina horretaz gain, nola irakurtzen den jakiteko eredu bat eskaintzen die, eta haurrek hori barneratu egiten dute.
Liburutegi txokoa erakargarria eta acogedor-ea izan behar da. Bertan, alfonbra bat egon behar da, eta baita mahai eta aulkiak “idazteko” aukera izan dezaten.
469
2.2) IDATZIZKO HIZKUNTZA
Haurrak ez daude barrutik hutsik, baizik eta hipotesiak, teoriak, ikuspegiak... badituzte. Beraz, Vigotsky-k esaten duen bezala, eskolako aprendizaia ez da 0tik abiatzen. Haurra jaio da gizarte batean, non idatzizko hizkuntzaren presentzia eta garrantzia izugarria da. Idatzizko hizkuntza ez da soilik familian agertzen (liburu, egunkaria...), baizik eta, baita gizartean bertan ere (kartelak, iragarkiak...). Haurrak guzti hau ikusten du, eta gizarte hori interpretatzen saiatzen da. Horregatik, haurra eskolara iristen denean, alfabeto sistemari buruz hipotesi konplexuak egiten ditu... (badaki momentu batzuetan idatzi egiten dela, eta irakurri). Horretaz gain, testu mota ezberdinak bereizteko gai dira. Adibidez, ezagutzen dituzte ipuinak, berriak, iragarkiak, eskutitzak... eta gai dira sortzeko. Gai dira berri eta ipuin baten idazteko formaren arteko ezberdintasunak antzemateko. Guzti hau jakinda, eskolaren lehenengo jarrera, haurrek dituzten aurrezagutza hauek ezagutzeko aukerak eskaintzea da. Elkarrizketa izango da horretarako bidea.
Haur Hezkuntzako curriculuan zera esaten da: Haur Hezkuntza saiatuko da haurrek hizkuntzaren erabilpen on bat egiten ikas dezan eta irakurketa eta idazketaren aprendizaia has dadila, eta ulermena landu dadila.
Haurrak 3 urte dituenean, dagoeneko badu gaitasuna ahozko hizkuntzaren eta idatzizko hizkuntzaren artean dagoen erlazioaz jabetzen hasteko. Piktogramak oso aproposak izan daitezke adin honetan.
Haurrak 4 urte dituenean, bere inguruko oso hitz esanguratsuak ezagutzeko gai izan behar da, eta horrela, bere irakurketa gaitasuna erraztuko dugu. Poliki-poliki, haurrek hitzak osatzen dituzten hizkiak ezagutzeko interesa agertzen dute, eta hau izango da irakurketa-idazketa prozesuaren abiapuntua.
Garrantzia da haurrek irakurketa-idazketarekiko duten jarrera edo interesa. Haurrek irakurketa eta idazketa, plazerra, fantasia, komunikazioa eta informazio iturri moduan ulertu eta barneratu behar dute. Hizkuntza idatzia lantzeko estrategia edo errekurtsorik ohikoenak piktogramak, rotuloak, laminak, egunkariak, aldizkariak eta liburuak dira. 470
2.2.1.- IDATZIZKO HIZKUNTZAREN GARAPENERAKO ERREKURTSO ETA ESTRATEGIA DIDAKTIKO EGOKIENAK.
PIKTOGRAMAK:
Oso aproposak dira idazketaren aprendizaian murgiltzeko. Haurrak 3 urte dituenean dagoeneko has daiteke piktogramak lantzen, haurrak kontzientzia hartzeko ahozko hizkuntzak erlazio zuzena duela adierazpen grafikoekin. 3 urteko haur bati pilota baten irudia ematen badiogu eta azpian zer jartzen duen galdetzen diogunean “pilota”, “baloia”... erantzungo digu. Agian ez du asmatuko, baina seguru bere erantzuna logikoa dela. Hau da (hipotesiak botatzea) irakurketan gertatu behar den lehen pausoa.
Piktogramen kasuan, irudi edo ikonoak erabiltzen dira alfabeto sistemara hurbiltzeko.
Piktogramak prestatzerako garaian, irakasleak argi izan behar du, piktograma horiek haurrentzat esanguratsuak izan behar direla. NORBERE IZENA:
Norbere izenetik abiatzea, oso errekurtso erabilia eta garrantzitsua da. Haurrarentzat motibagarria eta esanguratsua da, eta idazketa sisteman aurreratzen lagunduko dio.
Izen propioa lantzen denean gelan, haurra ohartzen da bere izena beti modu berean idazten dela, alegia, ezin duela bere izenak edozein hizkirekin eta edozein ordenetan idatzi.
a) Gelako apainketa: -
Izena pertxeroan.
-
Izena kasilleroan, aulkian..
-
Izenaren txartelak egin.
-
Taula baten izenak ipini (argazkian ondoan agian): zerrenda pasatzeko...
-
Gelan abezedarioa kokatu (hizki mota ezberdinekin). 471
b) Talde handiko ekintzak: -
Izenen txartelak nahastu eta bakoitzak bere aurkitzea.
-
Izenen txarteletaz baliatuz zerrenda pasa (irakasleak edo ikasle batek).
-
Izen motzak eta luzeak bereiztu (hizki kopuruaren arabera)
-
Izen txartelak taldekatu:
-
Luzeak/motzak
A hizkiz hasten direnak
Izenekin “ahorkado” jokoa. Irakasleak arbelean egingo du eta haurrek hizkiak esango dizkiote.
©) Ekintzak talde txikian: -
Norberak bere izena idatzi.
-
Bere izena bezala hasten diren izenak idatzi.
-
Berdintasunak eta ezberdintasunak aurkitu (Paula / Paola)
-
Letra mugikorrekin izenak idatzi.
-
Abezedarioko hizkiekin loto jokoa.
-
Gelako izenekin loto jokoa.
d) Ekintzak bakarka: -
Gelako izen guztien artean norberak berea aurkitu.
-
Bere izena osatzen duten hizkiak ezagutu.
-
Bere izena bezala hasten diren gauzen zerrenda bat egin, eta haurrak jakin behar du irakurtzen eta bere esanahia zein den.
TEXTU IDATZIAK:
Testu idatzien artean aipa genitzake egunkariak, aldizkariak eta liburuak.
Aprendizaiak zentzua izan dezan eta hizkuntzaren irakaskuntza esanguratsua izan dadin, beti lan egingo dugu zentzua, textura duten testuekin, hau da, koherenteak eta
472
barneko antolaketa duten testuekin. Gogoratu, testu mota bakoitzak bere ezaugarri propioak dituela, eta beraz, ezaugarri horiek ere gelan landu egin beharko dira.
Komenigarria da ikasleek testu mota edo formato ezberdinak ezagutzeko, testu mota ezberdinak lantzea (adib. ez da gauza bera Olentzerori eskutitza idaztea, edo errezeta bat).
Sistema alfabetikoa lantzeko errekurtso garrantzitsu bat egunkaria da (minimoetan bertan egiten zaio aipamena). Egunkaria (aldizkari, hamabostekari...) esaten dugunean, bertan agertzen diren testu guztiei egiten diegu erreferentzia: notizia, erreportaia, artikulua, iragarkiak... Baina nola lantzen da eskolan egunkari bat?
Testu informatiboen helburu nagusia, gai edo gertaera bati buruz komunikatzea da. Gelan egunkaria lantzen badugu, haurrak barneratu egingo dute idatzizko hizkuntzaren azken helburua komunikatzea dela.
Haur Hezkuntzako irakasleek, ideia batzuk argi izan behar ditugu egunkaria gelan lantzerako garaian:
-
Gelan testu informatiboa erabiltzea justifikatuta egon behar da: komentatzea garrantzitsua den notizia bat, egunkariari errepasoa egitea eguneroko ohituretako bat bilakatu...
-
Aurren landuko diren notiziak aukeratu (haurren interesen arabera, gertutasuna, haurren aurre-iritziak...)
Gelan egunkariarekin honelako ekintzak egin daitezke:
- Irakurriko den notiziari buruz ahoz eta taldean hitz egin: notiziaren izenburua, titularra, argazkia... Irakasleak gidatu egin beharko du haurrek esaten dutena notiziara iristeko.
- Testuaren idazketa taldean edo banaka.
473
- Idatzitako testuen irakurketa eta taldearen errebisioa.
474
2.2.2.- HITZ ETA HAUR TEXTUEN IRAKURKETA
ULERGARRIA (lectura
comprensiva)
Idaztea ez da soilik kodifikatzen edo transkribitzen jakitea, baizik eta batez ere, formato ezberdinetako testuak sortzea eta ulertzea da (ipuinak, narrazioak, ahozko mezuak...). irakurketa eta idazketa oso erlazionatuta daude, eta beraz, elkarrekin landu behar dira.
Baina, zer da irakurtzea? Irakurtzea, textu bat ulertzea da, idatzita dagoenari zentzua ematea, textu batek esaten duena interpretatzea... Beraz, irakurlearen pentsamendu aktiboaren eta testuak esaten duenaren arteko interakzio bat da.
Irakurketa ulerkorra errazteko printzipioak: Irakasleak kontutan izango ditugu:
-
Irakurketaren helburua zein den.
-
Edukia aurrikusi (anticipar). Adib. ipuin bat bada, pertsonaiak agertuko dira, leku bat...
-
Irakurketa interaktiboa. Alegia, testuaren esanahia ulertu nahi badugu, irakurri ahala, irakasleak galderak egingo ditu, ordura artekoa laburbilduko du...
-
Irakurketaren amaieran, laburpena egin beharko dugu (gogoratu). Haurrei entzundako ipuina kontatzeko eskatzen diegunean, ebaluaketa moduan balio dezake, bai ulermen maila neurtzeko, eta baita memoria ere. Gainera, ondoren egingo diren lanetarako, ezinbestekoa izango da irakurritakoa laburtzea eta gogoratzea.
Irakurketa ulerkorra bultzatzeko ekintza batzuk hauek izan daitezke:
-
Bakarkako irakurketa denean, haurrari testu bat emango zaio baina zati edo hitz batzuk falta dituela. Haurrak, esanahiaren arabera asmatu egin
475
beharko du. Beste ariketa bat, amaierarik gabeko ipuinak osatzea izan daiteke.
-
Testu batean, desordenatutako hitzak edo esaldiak ordenatu. Adib. abesti bat, errezeta bat...
476
3) KONTAKTUKO HIZKUNTZAK DAUDEN KASUAN, HEZKUNTZAREN INTERBENTZIOA.
Gogoratu Espainian hizkuntza ugari daudela (alegia, plurilingüea da), eta hauetako asko elkarren kontaktuan daudela. Teoria klasikoek diotenez, haur elebidunek, bi hizkuntza menperatzea lortzen dute bakar ikasten egongo balira bezala, hau da, ez dituzte bi hizkuntza guztiz bereizten, baizik eta, hizkuntza sistema bakar bat garatzen dute, eta beranduago hasten dira bi hizkuntzak independiente izaten. Gaur egungo azterketa eta ikerketetan ikusi da ordea (Genesse 1989) hori ez dela horrela, alegia, haurra txiki-txikia denetik eta ingurune elebidun batean bizi bada, bi hizkuntzak bereizten ditu, eta “indistintamente” erabiltzen ditu errazagoa zaiolako. Teoriek diotena alde batetara utzita, aztertu eta frogatu da, elebitasunak ez duela eragin kaltegarririk sortzen maila kognitiboari dagokionez. Batzuek pentsatzen zuten bi hizkuntza entzutean aldi berean, haurrak nahastu egiten zela, eta eragin egingo ziola bera gaitasun kognitiboan. Baina hori ez da horrela. Are gehiago, ikerketa batzuetan ikusi denez, haur elebidunak azkarragoak dira elebakarrak baino arlo kognitibo jakin batzuetan (Jonson 1991). Haur batek hizkuntza bat ikasten duenean, ez du soilik ikasten gauzei nola deitzen zaien, baizik eta, hizkuntza horren atzean dagoen kultura eta komunikatzeko modua ere barneratzen ditu. Zenbait kasutan, familiako egoerak ez direlako oso onak, irakaslea da haurrarentzat eredu on bakarra, beraz, irakasleak kontuan izan behar du aspektu honetan duen garrantzia eta eragina. Lau elebitasun programa ezberdin daude:
Segregazio programak: Etxeko ama hizkuntza erabiltzen dute eskolako hizkuntza bezala. Eskolako hizkuntza beraz, ikasgai moduan lantzen da soilik (ordu batzuk soilik astean). Bere errendimendua eskasa izaten da.
Sumersio programak: Haurren ama hizkuntza gizartean daudenen ezberdina denean, helburua, gizartean nagusi den hizkuntza eta kulturara egokitzea da. Emigrazioko kasuetan erabiltzen da, baina bere errendimendua eskasa izaten da.
Mantenimendu programak: Eskolako hizkuntza ikasi behar dute, baina horretaz gain, beraien ama hizkuntza mantentzea ere helburu da. Beraien ama hizkuntza erabiltzen da hizkuntza berria ikasteko. Beraz, curriculumari dagokionez, bi hizkuntzak lantzen dira.
Inmersio programak: Haurren amai hizkuntza gizarte horretan gehiengoa da, baina eskolako hizkuntza beste bat da. Honela, haur horiek, beste hizkuntza bat ikasten dute. 477
Horrelako kasuetan, hauek izan behar dira hezkuntza eskuhartzearen pautak: -
Komunikazio errazten duen giro goxo eta afektiboa sortu.
-
Saiatu haurrak ahalik eta interakzio gehien izan dezatela irakaslearekin eta bere adineko lagunekin.
-
Garrantzia edo interesa jarri behar dugu “haurrak zer esan nahi duen”, eta “ez nola esan duen”.
-
Gure mezuen ulermena errazteko, sinonimoak erabili, informazioa laburtu...
-
Beste hizkuntza edo komunikazio mota batzuk osagarri moduan erabili: keinuak, plastikaren bidez, musikaren bidez, dramaren bidez...
478
4) ONDORIOAK
Nos gustaría resaltar para finalizar este tema la importancia que cobra el lenguaje para la organización del pensamiento, para favorecer la autonomía. Y en definitiva, como medio de comunicación. Continuar diciendo, que nosotros los maestros y maestras de Educación Infantil debemos tener en cuenta que no sólo se aprende a leer y a escribir en hora de lengua; sino que en la organización (por ejemplo en el rincón de letras) y en la actividad del aula se presentan infinidad de situaciones que contribuyen tanto a la adquisición del lenguaje como de dichos aprendizajes. Y debemos conseguir que el niño llegue a dominar los recursos, tanto orales como escritos de su propia lengua, para comunicarse, expresarse, desarrollar su pensamiento, ampliar sus experiencias, abrirse a la cultura, aprender la fantasía, la aventura, la poesía y poder llegar a crearla.
20. GAIA
HAUR LITERATURA. IPUINA: BERE BALIO HEZITZAILEA. AHOZKO NAHIZ IDATZIZKO IPUINAK AUKERATZEKO, ERABILTZEKO ETA KONTATZEKO IRIZPIDEAK. IPUINA OINARRI MODUAN HARTUTA EGIN DAITEZKEEN AKTIBITATEAK. GELAKO LIBURUTEGIA.
479
SARRERA
1.-HAUR LITERATURA. 1.1.- EL PAPEL DEL MEDIADOR 1.2.- HAUR LITERATURAREN MANIFESTALDIAK
2.-IPUINA: BERE BALIO HEZITZAILEA. 2.1.- IPUINA CURRICULOAN. 2.2.- IPUINEN BALIO HEZITZAILEA.
3.-AHOZKO NAHIZ IDATZIZKO IPUINAK AUKERATZEKO, ERABILTZEKO ETA KONTATZEKO IRIZPIDEAK. 3.1.- AHOZKO ETA IDATZIZKO IPUINAK AUKERATZEKO IRIZPIDEAK. 3.2.- NOLA ERABILI ETA KONTATU AHOZKO ETA IDATZIZKO IPUINAK. 3.3.- IPUINAK AUKERATZEKO, ERABILTZEKO ETA KONTATZEKO ERREKURTSOAK.
4.-IPUINA
OINARRI
MODUAN
HARTUTA
EGIN
AKTIBITATEAK. 4.1.- IRAKURKETA ANIMATZEKO. 4.2.- IRAKURKETA ANIMATZEKO ESTRATEGIAK.
5.-GELAKO LIBURUTEGIA.
6.- ONDORIOAK
480
DAITEZKEEN
SARRERA
Orain landuko dudan gaia, hizkuntzaren ingurukoa da, hain zuzen ere, Haur Literatura. Haurra jaiotzen den momentutik, estimulo literarioak jasotzen ditu: lo egiteko abestiak, gorputzarekin (eskuekin) egiten diren jolasak, abesti erritmikoak, ipuin laburrak... Hasierako komunikazio egoera hauek dohainik dira, hau da, ez zaio haurrari ezer exigitzen. Abesti, jolas eta errima horien helburua, ongizatea, segurtasuna, afektua transmititzea da.
Gure haurtzaroa gogoratzen badugu, seguru, txikitako abesti edo ipuinen bat gogoratzen dugula. Hemen ikusten da zenbaterainoko garrantzia duen. Haurrak eskolara etortzerako beraz, entzunak dituzte abesti eta ipuin batzuk; beraz, irakasleak, etxetik dakarten kultura hori errespetatu behar du, eta literatur eremu hori zabaltzen saiatu behar da.
Behin baino gehiagotan esaten da adin honetan ezinbestekoa dela guraso eta eskolaren artean harremana izatea. Literatura, erlazio hori mantentzeko aukera bat da.
Askotan haur literaturari buruz hitz egiten denean, iraganeko ipuinak eta literatura datorkigu burura eta gaur egungo teknologiarekin bateraezinak direla diruri. Baina hau ez da horrela, izan ere, teknologia berriek aukera aparta eskaintzen digute literatura lantzeko; bai literatura sortzeko programen bidez, autoreekin erlazioak...
481
1.-HAUR LITERATURA.
Lehenik eta behin, haur literaturaz zer ulertzen dugun aztertu behar dugu. Ondoren, haur literaturaren manifestaldi nagusienak aipatuko ditut, eta bertan, ahozko tradizioko ipuinak, ipuin idatziak eta poesia agertuko ditut.
Haur literatura, orain dela gutxi arte, ez zen literatura konsideratzen, eta batzuen ustez, autore batzuk haur literatura egiten zuten gauza garrantzitsuagoak idazten ez omen zekitelako. Gaur egun ordea, ez da zalantzan jartzen haur literatura, literatura mota bat dela.
Haur literatura: haurrei zuzenduta sortu den idatzia. Idatzi hori, ipuin bat, poesia bat.. izan daiteke. Beraz, haur literaturaren barnean sartuko ditugu, haurrei kontatu edo irakur diezazkiekegun ipuinak. Haur literatura, izenak berak dioen bezala kontsideratu ahal izateko baldintza batzuk bete behar ditu:
-
Literaturari dagokionez, kalitatezkoa izatea.
-
Irakurlearen pertsonalitatearen aberastasunean positiboki eragin behar du.
-
Irakurleari bere sentimenduak identifikatzen lagundu behar dio historietan agertzen diren pertsonaien sentimenduen bidez.
-
Historia bat entzuten denean, beste berri batean murgiltzeko nahia eta interesa sortu behar du.
1.1.- EL PAPEL DEL MEDIADOR
Literaturaren oinarrizko elementua hitza da. Hitza egin daiteke:
Entzun
Hitz egin
Irakurri
482
Idatzi
Ikerketetan ikusi izan da, irakur-zaletasun maila jaitsi egiten dela haurrari zerbait irakurtzea derrigortzen diogun neurrian. Horregatik, oso garrantzitsua da bitartekariaren edo irakurlearen lana. Bitartekariak (irakurlea, kontalaria...) etxean gurasoak izango dira, eskolan irakasleak, liburutegian bertako arduraduna... Heldu guzti hauen lana izango da haurra eta istorioaren arteko zubia egitea, alegia, haurrei, liburuetan gordetzen den fantasia eta errealitatea ezagutzeko aukera eskaintzea. Bitartekari lana egingo duela ez da izan behar irakurle aditu bat, baizik eta, nahikoa da istorioen aurrean sensibilitatea agertzen jakitea.
Bitartekari edo irakurlearen (kontalariaren) jarrerak eragin zuzena du etorkizuneko irakurlearengan. Irakurlea edo kontalaria zenbat eta istorioan inplikatuago eta konprometituago dagoen, orduan eta inplikatuago eta konprometituago egongo dira baita ere haurrak.
Haurrak txikiak direnean eta irakurtzen ez dakitenean, bitartekaria edo irakurlea ezinbestekoa da. Baina haurrak autonomia hartzen doazen neurrian (irakurketa menperatu...), irakurlearen lana gutxitzen joaten da.
Irakurketak, esfortzu indibidual garrantzitsua exigitzen du, baina aldi berean, irakurlearentzat oso gratifikantea eta aberasgarria da jakitea bere irakurketa beste batzuekin konpartitzen ari dela. Horrela, istorioak sorrarazten dizkigun sensazio eta emozioez hitz egin daiteke... 1.2.- HAUR LITERATURAREN MANIFESTALDIAK
Haur literaturak bi manifestaldi nagusi ditu: poesia eta ipuinak.
Ipuinak Ahozko tradizioko ipuinak Formula duten ipuinak Animaliei buruzko ipuinak Ipuin miragarriak, magikoak
Ipuin idatziak Ilustraziozkoak 483
Bildumak (álbunes)
Poesia Ahozko tradizioko poesia _______________
a) IPUINAK a) Ahozko tradizioko ipuinak
Norbaitek ahoz transmititutako ipuinak dira. Ipuina entzuten duenak, ipuina sortu, egokitu, berritu... egiten du, alegia, bere bihurtzen du. Horregatik, ipuin beraren bertsio asko egoten dira, baina normalean, pertsonaiak, gai nagusia eta egitura ez dira aldatzen.
Ana Pelegrín-ek ahozko tradizioko ipuinen sailkapen hau egin zuen: Formula duten ipuinak:
Ipuin hauen ezaugarri nagusienak, laburrak direla eta kontatzean egitura zehatz bat mantendu behar dela dira.
-
Ipuin labur-laburrak: “hau da oilarraren ipuin bat hasi baino lehen amaitzen dena”
-
Ipuin akumulagarriak: errepikatu egin behar den hasierako formula bat du eta errepikapen bakoitzean osagai berri bat sartzen zaio: Luisa amonak katu bat zuen. Katuak miau egiten zuen. Luisa amonak katu bat eta txakur bat zuen. Katuak miau eta txakurrak
guau egiten zuen. Luisa amonak... -
Inoiz amaitzen ez diren ipuinak: “hau zen ipuin bat.... Nahi duzu berriro kontatzea?” “Bai” “Hau zen ipuin.... Nahi duzu berriro kontatzea?”...
Animaliei buruzko ipuinak: 484
Ipuin hauetan animaliak personifikatuta agertzen dira, alegia, pertsonak balira bezala (hitz egiten dute...). Kasu batzuetan, ipuin osoan soilik animaliak agertzen dira, eta beste batzuetan, pertsonak ere agertzen dira (adib. txano gorritxo). Ipuin miragarriak, magikoak:
Hasieran ipuin hauek ez ziren haurrei zuzenduta egin, baina egokitzapen batzuk egin ondoren, haurrentzat egokiak direla ikusi da. Ipuin hauek “ipuin popularrak” dira. Autore batzuen esanetan, ipuin horietan, gizarteko zenbait balore eta rol agertzen dira, eta ez omen da komenigarria haurrei hori agertzea.
Ipuin hauek beti egituran hiru zati dituzte: sarrera, korapiloa eta bukaera. - Sarrera - Korapiloa - Bukaera
b) Ipuin idatziak Ilustraziozkoak
Haurra eta literaturaren artean egiten den lehen kontaktua hitzaren bidez egiten da. Baina haurra eta liburuaren artean egiten den lehen kontaktua (objetu fisiko moduan), irudi bidezko liburuen bidez egiten da. Album ilustratuak
Albun ilustratuetan, istorio bat agertzen da, eta bi moduetara dago kontatuta: irudien bidez, eta textuaren bidez. Haurra ohartzen da poliki-poliki, berak ikusten duenaren eta irakurtzen denaren artean erlazio bat dagoela. Beraz, albun ilustratuetan bi modutara irakur daiteke testua “hitzak irakurriz” eta “irudiak begiratuz”.
485
Literaturari dagokionez albun ilustratu bateko istorioa egokia izateko, baldintza hauek bete behar ditu:
-
Textua.
-
Ilustrazioa, irudia (kolorea, teknika, kontrasteak...)
-
Formatoa.
-
Orriaren fondoa edo atzekaldea.
-
Elementuen kokapena orrian.
-
Hizki mota.
-
Azalaren diseinua.
b) POESIA Askotan eskoletan ipuinak lantzeari garrantzi handiegia ematen diegu, eta ahaztu egiten zaigu poesia lantzea. Gogoratu behar dugu, haurrek ahozko poesiarekin duen harremanak oso txikitatik hasten dela (sehaskan zegoenean amak errezitatzen ziona...) Irakaslearen lana izango da une bakoitzean poema egokiak aurkitzea. Hauek izan daitezke ahozko tradiziozko poesiaren adibide batzuk: Zortea erabakitzekoak: “dona dona...” Asmakizunak: “zer da gauza bat hasten dela, hasten dela...” Trabalenguas: “un tigre, dos tigres, tres tigres comían trigo en un trig Ohiko jokoak: “zubiri-zubiri” Korroko jokoak: “sagu txiki, sagu maite...” Soka-saltoko jokoak: “aita, ama, zenbat urtekin ezkonduko naiz...)
Atal honekin amaitzeko, zera izan behar dugu kontutan, literatura hiru motatakoa izan daitekeela: ahozkoa, idatzizkoa eta ikonikoa. Haur Hezkuntzan ipuinak duenez garrantzi
gehien
bera
aztertzen
486
hasiko
naiz.
2.-IPUINA: BERE BALIO HEZITZAILEA.
2.1.- IPUINA CURRICULOAN.
Haur Hezkuntzan ipuinak aspaldidanik lantzen dira. Irakasleek, zentroko proiektuen eta programazioetan, 0-6 urte bitarteko haurrak haur literaturaren munduan murgiltzeko proposamenak egingo dituzte. Horien artean egongo dira esaterako: irakurketa txokoa, kasetean ipuinak entzutea, marioneten bidez ipuinak entzun edo antzeztea, antzerki txikiak egitea... Ikastetxeak berak erabakitzen du “liburuaren eguna” ospatzea, edo “liburu ibiltaria”ren programa martxan jartzea (honen helburua familiengana irakurzaletasuna bultzatzea izango da, eta aste beterako liburua maileguan hartzean datza), auzoko liburutegian ipuin-kontalaria datorrenean denak elkarrekin joatea... Alegia, ekintza pila daude irakurketa bultzatzeko eta animatzeko, eta guzti hori, ikastetxeak edo irakaslegoak aukeratu eta prestatu behar du.
2.2.- IPUINEN BALIO HEZITZAILEA.
Ipuina hitza entzuten dugunean, askotan, liburu bat datorkigu burura; edo norbait ipuin bat kontatzen. Baina zertan dira berdinak imajin horiek? Hitza dute amankomunean. Hitzak izan daitezke:
-
Entzunak: bizitzako lehen unetik gertatzen da hau.
-
Hitz eginak: hizkuntza barneratzen dugunetik aurrera.
-
Intuituak: liburua eskuetan hartu eta oraindik irakurtzen ez dakienak zer gertatuko den pentsatu edo intuitzen du.
-
Irakurriak: dekodifikatzeko gai denean eta hizkuntzaren zeinuak ulertzen dituenean.
-
Idatzia: hizkuntzaren zeinuen bidez adierazteko gai denean. Ipuinek (edo hitzek) balio hezitzaile handia dute. Gaitasun guzti hauek garatzen laguntzeko balio dute:
a) Sormenaren garapena erraztu:
487
Hitzaren bidez imajin batzuk sortzen ditugu, eta haurrei asko gustatzen zaizkie imajin hauek gogoratzea. Ipuin bat kontatzen dugunean, haur bakoitzak pertsonaiak eta gertaerak modu batean imajinatzen ditu, eta haur guztiek imajin ezberdina egiten dute. Horregatik, gertatu izan da, ondoren ipuin horren liburua erakutsi, eta ikaslea bat ez etortzea liburuan ikusten duenarekin (bere imajina ezberdina delako).
Hitzaren ondorioz haurrek sortutako imajinak adierazteko modu ezberdinak erabiltzea komeni da: ahozkoa, grafikoa, musikala...
b) Hizkuntza garatu:
Ipuinak eta poesiak, hizkuntzaren inguruko informazioa eskaintzen die haurrei; alegia, hizkuntzaren egiturak ezagutzen dituzte, esaldiak ordenatzen laguntzen die, esaldiei zentzua ematen laguntzen die, hiztegia aberasten... eta batez ere, beste funtzio garrantzitsu bat bultzatzen dute: komunikazioaren funtzioa (hau da, ohartzen dira hizkuntza modu egoki batez erabiliz gero, elkar komunikatu gaitezkeela). Komunikazio hau mota ezberdinetakoa izan daiteke: ikasle bat-irakaslea / irakasleaikasle talde osoa / irakaslea-gurasoak / ikasle-ikasle...
488
c) Binkulo edo harreman afektiboak sortu eta garatu:
Txikitako ipuin bat gogoratzen dugunean, momentu atseginak datozkigu gogora, bai ipuina bera asko gustatu zitzaigulako, ipuina kontatu zigunaz oroitzen naizelako.... Horregatik, txikitan entzundako ipuin onak, beti afektuarekin erlazionatuta daude. Ipuinek, ipuin kontalariaren eta entzulearen arteko zubi lana egiten dute.
d) Garapen psikologikoa:
Ipuinak haurrentzat oso gertukoak dira, zeren, giza portaerak agertzen dira bertan: nahia, gezurra, beldurra... Portaera hauek lagundu egiten diote haurrari bere sentimenduak identifikatzeko. Haur horrek oraindik ez daki bere sentimenduak hitzez azaltzen, baina gai da ipuinetan ikusitakoari esker, eguneroko arazo txikiak konpontzeko. Ipuin gehienek amaiera ona izaten dute. Horrela haurrek barneratzen dute arazoak konpondu daitezkeela, eta beti txintxoa irabazle dela.
e) Balore sozializatzailea eta integratzailea:
Ipuin bat taldean entzuten dugunean, sozializatzeko arauak ikasten ditugu: isilik egon, gestuak interpretatu, emozioak agertu....
Zenbat eta ipuin gehiago eta konplexuagoak entzun, errealitate zabalago baten berri jakiten dugu. Alegia, ipuinen bidez, beste kultura, ezaugarri... etako gizarteak ezagutzen ditugu, eta guzti honek, kulturen arteko integrazioa bultzatzen du.
Saiatu behar gara ipuinen bidez zenbait balore indartzen, eta beste zenbait balore, ikuspegi.... baztertzen. 3.-AHOZKO NAHIZ IDATZIZKO IPUINAK AUKERATZEKO, ERABILTZEKO ETA KONTATZEKO IRIZPIDEAK.
3.1.- AHOZKO ETA IDATZIZKO IPUINAK AUKERATZEKO IRIZPIDEAK.
489
Irakasleak, haurrei kontatu edo irakurriko dizkien ipuinak aukeratu behar ditu, eta horretarako, bai ahozko ipuinak aukeratzeko, eta bai idatzizko ipuinak aukeratzeko, kontutan izan beharko ditu irizpide batzuk: (ilustrazio edo irudien irizpidea soilik kontutan hartu beharko da irakurtzeko testuetan)
Ipuina kontatu edo irakurriko zaien haurren adina. Testuaren luzera ea bat datorren haur horien adinarekin. Hizkuntzaren argitasuna. Narrazioaren egitura. Gai esanguratsuak diren edo ez. Ipuinak barnean dituen edukiak. Emozioak sorrarazteko ipuinak duen gaitasuna. Ilustrazio edo irudietan agertzen den kalitatea eta aniztasuna. _____________
490
Ipuina kontatu edo irakurriko zaien haurren adina.
-
0-2 urte bitartean: Piaget-i jarraituz, periodo sensoriomotorrean gaude. Adin honetako haurrei, ahozko tradizioko ipuinak kontatu behar dizkiegu, eta horretarako, gorputzeko mugimendua asko erabili behar dugu. Ipuin motzak kontatuko dizkiegu, eta elementu erritmiko eta errepikakorrak dituztenak (arre arre mandako...), eta baita, onomatopeiak ere (aserrín aserrán...). Etapa honetarako, baita ere interesgarriak izan daitezke manipulatu daitezkeen ipuinak, ilustrazio egokikoak, formato gogorrekoak.. eta historia motzak eta egitura sinplea dutenak.
-
2-7 urte bitartean: Eragiketa aurreko periodoan gaude. Oso etapa luzea da eta haurren interes eta beharrak ezberdinak dira: o 2-4 urte bitartean: kontutan izan behar dugu adin honetako haurren ezaugarriak direla egozentrismoa, animismoa eta artifizialismoa, eta hizkuntza izugarri garatzen dela etapa honetan. Adin honetan, egitura sinpleko historia arruntak gustatzen zaizkie, estribillo eta errepikapen erritmikoekin, eta normalean protagonistak, personifikatutako animaliak dira (adib. hiru txerritxoak, zazpi antxumeak....) o 4-7 urte bitartean: animaliak gustatzen jarraitzen zaizkie, baina gertaera harrigarriak gertatzen zaizkien haurren istorioak ere gustatzen zaizkie (Pulgarcito, Hansel eta Gretel...). Ipuinaren egitura gero eta konplexuagoa da, eta luzeagoak dira. 2.go mailako pertsonaiak agertzen dira.
Testuaren luzera ea bat datorren haur horien adinarekin.
Kontu izan behar dugu ipuina aukeratzerako garaian bere luzera. Testu luzeegiak aukeratzen baditugu, haurrak aspertu egingo dira, eta hori ekiditea da helburua.
Testuen luzapena, haurren ulermen gaitasuna eta atentzioa mantentzeko gaitasuna gehitzen eta hobetzen doan neurrian, testuen luzapena ere gehitu egin beharko dugu. 491
Hizkuntzaren argitasuna.
Hizkuntza arrunta (sencillo) izan behar da, baina honek ez du esan nahi sinplea izan behar denik. Askotan, hitz batzuk baztertu egiten ditugu eta ez ditugu erabiltzen pentsatuz haurrek ez digutela ulertuko, hau egiten dugun bakoitzean, beraien hiztegia aberasteko aukera kentzen ari gara.
Istorio
bat
kontatzeko,
beharrezkoa
da
deskribapenak
egitea,
baina,
deskribapenak laburrak izaten saiatu behar gara, bestela, entzuleak zehaztasun hauetan galduko dira.
Elkarrizketak ere tartekatu beharko dira, eta hauek azkarrak eta biziak izan behar dira.
492
Narrazioaren egitura.
Ipuinek bezalako egitura izan behar dute haurrei kontatzen dizkiegun istorioek (ggb):
-
Sarrera
-
Korapiloa
-
Bukaera
Gai esanguratsuak diren edo ez.
Haurrek eskatutako gai guztiei buruzko istorioak kontatu behar dizkiegu, horrela joango baitira beraien munduarekiko ikuspegia zabaltzen. Beraz, irakasleak, beti prest egon behar da haurren interes eta beharrei erantzuteko.
Lehen kontatzen ziren istorioetan, gaurko eta oraingo gaiak jorratzen ziren soilik; baina gaur egunean, urrutiko eta iraganeko istorioak ere kontatu behar direla pentsatzen da (azken batean, istorio hauen bidez historia ikasten dute).
Ipuinak barnean dituen edukiak.
Ipuin edo istorioetan agertzen diren edukiak ere zaindu egin behar dira. Ikastetxean inmigranteak, hpb-ko ikasleak edo egoera desfaborablean bizi diren haurrak baldin baditugu, bereziki saiatu egin behar da irakaslea istorioetan diskriminazio kutsurik egon ez dadin.
493
Emozioak sorrarazteko ipuinak duen gaitasuna.
Haurrengan arrakasta gehien izan duten istorio edo ipuinak aztertzen baditugu, batez ere haurrengan “huella” txiki bat uzten duten ipuinak direla esan genezake, eta hauek, haurrengan sentimenduak, kezkak, angustia... sortu dituzten istorioak izaten dira.
Ilustrazio edo irudietan agertzen den kalitatea eta aniztasuna.
Irakurlea liburuekin lehen aldiz harremanetan jartzen denean, normalean liburu horiek ez dute testurik izaten, soilik irudien liburuak edo albun ilustratuak izaten dira.
Imagin eta irudiek, istorioa hobeto ulertzen laguntzeaz gain, irudiaren zentzu estetikoa eta artistikoa baloratzeko baliagarriak dira.
Irudi edo imajinak dituen liburu bat kalitatezkoa dela esateko, irizpide hauek hartuko ditugu kontutan: -
Formatoa.
-
Reliebea edo textura.
-
Trazoa (hizki mota)
-
Forma.
-
Tonalitatea.
-
Kolorea.
-
Konposizioa.
Gaur egungo merkatuan, material eta teknika ezberdinekin egindako irudi eta imajinak dituzten liburuak daude: teknika tradizionala, akuarela, pastela, gouache, argazkiak, collage, telak, pasta de papel...
494
3.2.- NOLA ERABILI ETA KONTATU AHOZKO ETA IDATZIZKO IPUINAK.
Ipuina kontatzeak baditu abantaila batzuk:
-
Entzulearekin komunikazio maila areagotzen da.
-
Entzule bakoitzarekin komunikazio bisuala hobetzen du.
-
Gestuen bidezko komunikazioa errazten du.
-
Entzuten dutenak ipuinarekin inplikatzeko aukera handiak dituzte.
Irakasleak edo ipuina kontatuko duenak, argi izan behar du, ipuina irakurri nahi dugunean, ez dugula “irakurri behar”, baizik eta narratu, kontatu. Alegia, ez gara soilik mugatuko ipuineko hitzak irakurtzera.
Ipuin bat irakurtzerako garaian edo kontatzerako garaian kontutan izan behar ditugu hiru aspektu hauek: -
Nola kontatu.
-
Noiz kontatu.
-
Non kontatu.
- Nola kontatu ipuinak:
Irakasleak edo ipuina kontatuko duenak, aurrez ipuina edo istorioa ezagutu egin behar du.
Narratzaileak ipuinarekin erlazio ona izan behar du; hau da, narratzaileari ipuin gustatzen bazaio, hori transmititu egingo du.
Ahots tonoa lasaia izan behar da (ez urduri), eta erritmoa ere lasaia izan behar da. Alegia, lasai eta poliki hitz egin beharko da, eta entonazioa eta gestikulazioa zainduz. Erlajatutako klima bat sortu behar da.
Ipuinaren aurkezpen momentua ongi zaindu behar da, zeren, momentu horretan eskuratzen da entzungo dutenen atentzioa. Emozio, misterio edo 495
sorpresa ikutu bat izan dezan, komenigarria izan daiteke “ohitura” bat sortzea; adibidez, irakasleak txapela jantzi gabe ezin da hasi ipuina kontatzen, edo ipuina beti maleta batetik aterako dugu, ipuinari deitzeko abesti bat....
Ipuinaren denbora ez da oso luzea izan behar (nahiz eta haur batzuk hori nahi izan). Adin honetako haurrek, atentzio denbora laburra dute, beraz, ez da komeni ipuin bat baino gehiago jarraian kontatzea.
Behin ipuin irakurri edo kontatu ondoren, haurren eskuragarri utzi behar da beraien begiratzeko...
- Noiz kontatu ipuinak:
Egunero dedikatu behar zaio denbora bat ipuina kontatzeari. Ipuina kontatzeko unea lasaitasunez bizitu behar da, beraz:
Mugimenduzko ekintza baten ondoren kontatu ipuina (atsedenaldiaren ondoren, arratsaldeko lehen zatian...)
Ez kontatu ipuin bat denbora gutxi dugunean, ezta azken orduetan ere. Komenigarria izan daiteke beste zenbait momentutan, irakasleak esku-artean ipuin bat hartzea. Horrela, ikasleren bat hurbilduko zaio eta ipuina kontatzeko eskatuko dio. Momentu honetan, irakasle eta haurraren artean komunikazio eta erlazio berezi bat sortuko da.
- Non kontatu ipuinak:
Ipuina beti leku berean kontatuko dugu, eta ezaugarri hauek ditu:
Ongi mugatuta egon behar da.
496
Leku hori ez da txikiegia ezta handiegia izan behar. Txikiegia bada, haurrak inkomodo egongo dira, eta handiegia bada, erraza da haurrek atentzioa galtzea. Argitasun handiko leku bat izan behar da Haurrek, distraitzeko elementuei bizkarra eman behar die (ate, leiho, pasabide, elementu akustiko...)
Haurrak narratzailearen aurrean zirkulo erdi bat eginez esertzea da aproposena. Horrela, irakasleak bere begiradarekin denak kontrolatzen ditu.
3.3.-
IPUINAK
AUKERATZEKO,
ERABILTZEKO
ETA
KONTATZEKO
ERREKURTSOAK.
Teknologia berriei esker informazio jasotzen dugu editorialena, ipuin berriak, ipuinekin lotutako aktibitateak, aldizkariak, web orriak... Erabili egin behar ditugu. 4.-IPUINA
OINARRI
MODUAN
HARTUTA
EGIN
DAITEZKEEN
AKTIBITATEAK.
Ipuina oinarri moduan hartuta, aktibitate ugari eta anitzak egin daitezke. Ondorengo lerroetan, ikasleengan irakurketa zaletasun bultzatzeko erabiltzen diren estrategia nagusienak deskribatuko ditut.
4.1.- IRAKURKETA ANIMATZEKO.
Helburu garrantzitsuena, ikasleengan irakur-zaletasuna bultzatzea da, eta horretarako, zenbait estrategia jarraitu beharko dira, esaterako, ipuinaren aurkezpena zaindu, adibidez kutsu “magikoa” emanez, ipuina kontatzean emozioak transmititu, haurren eskura utzi liburuak beraien libreki manipulatzeko....
Komenigarria da modu sistematiko batean ekintzak programatzea.
497
4.2.- IRAKURKETA ANIMATZEKO ESTRATEGIAK.
Narrazioa edo ipuina kontatu aurretik egiteko aktibitateak:
Pertsonai misteriotsuak:
Egunero gelan ipuineko pertsonaia misteriotsu bat agertuko da, inork ez daki nola duen izena, zein den, nork ekarri duen gelara... Horrela haurrek hipotesiak egingo dituzte. Behin pertsonaia guztiak bildu ondoren, haurrei ipuina kontatuko zaie.
Pertsonaien bila:
Haurrek lehendik entzuna duten ipuin baten pertsonaiak edo objetuak gorde egiten dira (pista moduan), eta haurrei, ipuin bat galdu dela esaten zaie. Baina ez zaie esan behar zein ipuin den. Eta patioan, gelan edo pasabideetan aurki ditzaketen pisten bidez, zein den galdutako ipuina asmatuko dute, eta ondoren ipuina aurkitzen dute. Amaieran, berriro ipuina kontatu.
Narrazioa edo ipuina kontatu ondoren egiteko aktibitateak:
Hizkuntzarekin jolasak:
Ipuin bat kontatu ondoren, berriro kontatzen dugu hitz
batzuk aldatuz,
humorea aldatuz... Haurrek ipuineko zatiak errepikatzen dituzte.
Egia / gezurra. Txartel batzuetan, ipuinari dagozkion esaldi batzuk idazten ditugu (batzuk egiak eta besteak gezurrak). Haur bakoitzak txartel bat hartzen du eta bertan esaten dena egia edo gezurra den esan behar du. Joko hau egin daiteke, txarteletan ipuineko objetuak agertuz edo beste ipuin batekoak.
498
Ipuineko pertsonaiak. Ipuinean agertzen diren pertsonaia eta objetuen irudiak egiten dira txarteltxoetan, eta ondoren,
haur bakoitzak txartel bat
aukeratzen du eta pertsonaia horren papera zein izan den azaltzen du. Osatu. Ipuineko esaldiekin txartelak egiten dira, baina esaldi horietan, hitz garrantzitsu bat falta da. Hitz hori haurrek asmatu behar dute.
Nork esaten du?. Txarteletan ipuineko esaldiak edo elkarrizketak idazten ditugu, eta haurrek asmatu behar dute esaldi hori nork esan duen.
Sormen literarioa eta dokumentala:
Ipuin labur-laburrak sortu. Gelako izenekin, gustuko animaliekin... ipuinak sor daitezke.
Liburu-dokumentalak. Ipuinetan agertzen diren pertsonaietatik abiatuz liburu ezberdinak sor daitezke. Adib. arropena (txanogorritxoren txanoa, Edurne zuriren soineko...), ipunetako pertsonaiena (printzesa, amona, aita...), animaliena...
Objetuekin jolasak:
Puzzleak. Ipuinen irudiak aprobetxatuz, adinaren arabera zailtasun ezberdinetako puzzleak egin daitezke.
Norena da hau? Poltsa batean, ipuin ezberdinetako pertsonaien gauzak eta objetuak sartzen dira. Haurrak objetu bat hartzen du eta norena den asmatu behar du. Ondoren, bere lekuan ipini behar du. (adib. txanogorritxoren ipuinarentzat objetu hauek sartuko genituzte: txanogorritxoren txanoa, trenzak, saskiak, saskiko janariak, loreak, otsoaren isatsa, betortzak, lo egiteko txanoa, betaurrekoak, eskopeta.) Joko audiobisualak:
Power Point-en pertsonai eta objetuen irudiak egin.
499
Ipuineko pertsonaien edo sekuentzien diapositibak egin.
Tailerrak:
Plastika: Ipuineko pertsonaiekin muralak, maskarak, gorroak, marionetak... egin daitezke. Titereak egin. Musika: ipuineko abestiak entzun, ikasi eta instrumentuen laguntzaz jo. Sukaldaritza. Adib. ipuinean norbait ogia egiten agertzen bada, tailer honetan ogia egingo da. Edo mermelada, txokolatezko “etxea”.
Dramatizazioa:
Ipuina antzeztean datza. Horretarako, aurrez, ikasleek buruz ze ikasi behar duten... prestatu behar da.
Ipuinaren sekuentziak:
Haurrek ipuineko sekuentziak ordenatu egin behar dituzte. Sekuentzia horiek idatzitako esaldiak, marrazkiak... izan daitezke. Haur txikien kasuan, sekuentzia gutxi jarriko ditugu, baina handitzen doazen neurrian, sekuentzia gehiago.
500
Poesiarekin egiteko ekintzak:
-
Argitaratuta dauden poemekin: Une poetikoa. Egunero momentu berean poema bat irakurtzean datza. Errezital poetikoak. Haur bakoitzak poema bat buruz ikasten du, eta besteen aurrean botatzen du. Poesiaren dramatizazioa.
-
Poemak sortu: Ipuinak ez ezik, poemak, asmakizunak, trabalenguak... sortzen saiatu behar gara.
Familiarekin egiteko ekintzak:
Eskola eta familiaren arteko erlazioa bideratzeko eta indartzeko, oso errekurtso egokia izan daiteke haur literatura. Familia gehienetan, ahozko tradizioko literatura bat badago, eta eskolak berau aprobetxatu dezake eskolan ere lantzeko.
Familiarekin elkarlanean ekintzak hauek egin daitezke:
-
Familiako kideek ipuin-kontalari lana egitea.
-
Ipuin
politenen
bilduma
osatzea.
Horretarako,
familiaren
laguntza
komenigarria da. -
Liburu bidaiaria. Liburu bat txuriz dago, eta haurrek txandaka etxera eramaten dute eta gurasoek ipuin, poema, asmakizun... idatzi behar dute. Azken batean, liburu bat sortzea da.
-
Dramatizazioa. Festa batean, gurasoek antzeztu dezakete ipuina.
501
5.-GELAKO LIBURUTEGIA.
Herriko, auzoko edo ikastetxeko liburutegiaz gain, Haur Hezkuntzako gela bakoitzean, liburutegi txiki bat egon behar da, eta bertan, haurren interesekoak diren liburuak egon behar dira. Horrela, haurren eta literaturaren arteko erlazioa bideratzen da.
Gelako liburutegia motibatzailea izan behar da eta horretarako ezaugarri hauek izan behar ditu:
Espazioa:
Liburutegi txokoko ekintzak lasaiak izaten dira, eta horregatik, ekintza edo mugimendu handiko beste txokoetatik urrun egon behar da liburutegi txokoa. Argitsua, lasaia eta erosoa izan behar da liburutegi txokoaren espazioa.
Mobiliarioa:
Ez da beharrezkoa aulki eta mahaiak izatea, komenigarriagoa izan daiteke haurrak lurrean eseritzea alfonbra (koltxoneta, kojinak...) baten gainean. Gelako liburutegiko liburuak haurren eskuragarri egon behar dira, alegia, beraiek bakarrik ikusteko eta hartzeko moduan.
Anbientazioa:
Liburutegia txoko erakargarri eta alaia izan behar da. Dekorazioa, ipuinetako pertsonaiak marraztuz egin daiteke...
502
Fondo bibliografikoa:
Mota guztietako liburuak egon behar dira: ipuinak, narrazioak, poesiak, ezagutzazkoak, irudizkoak... Ezagutzazko liburuek garrantzi handia hartzen dute, zeren, haurrek zerbait jakin nahi dutenean, bertan begiratu dezakete. Liburu hauek marrazki eta argazki erreal asko izaten dituzte gauzak ulertzeko. Bestalde, ezagutzazko liburu hauek gai ezberdinetakoak izan behar dira.
Liburuez gain, komeni da liburutegian aldizkariak, bideo zintak, kasetak... izatea.
Liburutegia beti oso ongi ordenatuta egon behar da, eta horretan ikasleek lagundu beharko dute. Bestalde, mota ezberdinetako materialak (liburuak, poesia, bideo zintak...) bereizteko, kolore edo irudiak erabil daitezke.
Liburutegiaren funtzionamendua
Gelako liburutegiak, gelako beste txoko batek bezala funtziona dezake. Ikasleek liburuak zaintzen ikasi behar dute, eta erabilpenagatik izorratzen diren liburuak konpontzeko “liburuen ospitala” sortu daiteke.
Gelako liburuekin mailegu zerbitzua jarri daiteke. Ikasleak etxera eramaten du aste beteko iraupenerako liburu bat. Guzti hau ongi sistematizatu beharko da. Nahiz eta diru gutxi egon, komeni da gelako liburutegia ongi hornituta egotea. Horretarako, herriko liburutegiari mailegua eska diezaioke.
503
6.- ONDORIOAK
La narración de cuentos va a desarrollar la imaginación infantil, pero también va a estructurar su pensamiento, a servirle de proyección afectiva y a ponerle en contacto con la lengua elaborada de carácter literario. El cuento es, además, un marco ideal para crear una relación privilegiada conde el niño y la niña podrán participar, adelantar y recordar, aspectos importantes a trabajar en Educación Infantil. Leerlos a los más pequeños cuentos sencillos e introducirles en un mundo imaginario, a menudo en contacto con las tradiciones y costumbres del grupo social al que pertenecen, nos parece una tarea esencial en esta etapa educativa.
21. GAIA
HEZIKETA MUSIKALA HAUR HEZKUNTZAN. SOINUAREN ETA ISILTASUNAREN DESKUBRIMENDUA. EKINTZA MUSIKALEN EZAUGARRIAK ETA AUKERAKETARAKO IRIZPIDEAK. ERREKURTSO DIDAKTIKOAK. FOLKLORE POPULARRA.
504
SARRERA
1.- HEZIKETA MUSIKALA HAUR HEZKUNTZAN.
2.- SOINUAREN ETA ISILTASUNAREN DESKUBRIMENDUA.
3.- EKINTZA MUSIKALEN EZAUGARRIAK ETA AUKERATZEKO IRIZPIDEAK. 3.1.- EKINTZA MUSIKALEN EZAUGARRIAK. 3.2.- EKINTZA MUSIKALAK AUKERATZEKO IRIZPIDEAK
4.- ERREKURTSO DIDAKTIKOAK. 4.1.- ABESTIA 4.2.- AHOTSAREN TEKNIKA. 4.3.- HEZKUNTZA RITMIKOA MUGIMENDUAREN BIDEZ. 4.4.- DANTZA 4.5.-
TESTU
ETA
ADIERAZPEN
TRATAMENDUA. 4.6.- INSTRUMENTU MUSIKALAK. 4.7.- ENTZUMEN DISKRIMINAZIOA 4.8.- GRAFIA MUSIAK EZOHIKOAK 4.9.- ENTZUMEN MUSIKALA. 4.10.- DRAMATIZAZIOA 4.11.- INPROBISAKETA MUSIKALA
5.- FOLKLORE POPULARRA.
6. ONDORIOAK
505
LINGUISTIKOEN
MUSIKA
SARRERA Gai honetan musika hezkuntza landuko dut, beraz, “adierazpena eta komunikazioa” izeneko blokeari dagokion gai bat da. Haur Hezkuntzan musika hezkuntza lantzea justifikatuta dago, zeren ezagutzako arlo guztiak ukitzen dituen metodologia bat da, eta gainera, aukera anitzetara irekita dagoen metodologia da. Tradizionalki, Haur Hezkuntzan egiten ziren aktibitateak, abestiren bat ikastera eta beste lan batzuk egiten ziren bitartean musika klasikoa entzutera mugatzen ziren. Baina Haur Hezkuntzan musikari atentzio gehiago eskaini behar zaio duen inportantziagatik, izan ere, haurraren formazio integralean eragina du musikak. Haur Hezkuntzan musika hezkuntza lantzen denean, helburua ez da musikari bikainak izatera iristea, baizik eta, armonikoki garatzeko. Beraz, horretarako, txiki-txikitatik entzuten ikasi behar dute. Lehenik eta behin, Haur Hezkuntzan musika hezkuntza lantzeak duen garrantziaz mintzatuko naiz, eta aipatuko dut LOCEk, musika, “adierazpen artistikoa eta sormena” arlo kurrikularreko eduki moduan lantzea proposatuko duela (eta LOGSEk, “komunikazioa eta adierazpena” arloaren barnean). Ondoren, ekintza musikal ezberdinak aukeratzeko jarraitu beharreko irizpide eta ezaugarriez mintzatuko naiz. Gaiaren atalik garrantzitsuenean, musikaren irakaskuntza-ikaskuntzarako dauden errekurtso didaktikoen deskribapena egingo dut. Eta amaitzeko, folklore popularrari buruz hitz egingo dut, eta adin honetan hori lantzea motibagarria dela azpimarratuko dut.
506
1.- HEZIKETA MUSIKALA HAUR HEZKUNTZAN.
Lehen musika hezkuntza eliteko jendearentzat zen, gaitasun handiko jendearentzat. Nahiko berandu iritsi da musika lehen hezkuntzetako eskoletara, baina gaur egun, Haur Hezkuntzako eskoletan lantzen da musika hezkuntza. Eskolan musika hezkuntza lantzen denean, helburua ez da teknika musikala menperatzea, baizik eta, musikaren oinarrietan sakontzea.
Beste arloekin konparatuz, musika hezkuntza eskoletan oso berandu hasi da lantzen. Willems eta Orff pedagogo musikalak dira, eta hauen aportazio batzuen ondorioz, eskoletan musikari garrantzia ematen hasi zitzaion.
Willems-ek dio, haurren eskuragarri jarri behar direla motibagarriak diren jostailu musikalak. Horrek landu egingo die mundu sensorialean barneratzen. Autore honen ustez, musikako klase bat, haur batek nahi duen abesti bat abesten edo, gorputzeko mugimenduak eginez hasi behar da.
Willems-en ustez, lau oinarrizko gauza landu behar dira:
-
Entzumen zentzuaren garapena.
-
Entzumena eta praktika erritmikoa.
-
Abestiak.
-
Mugimenduak (marchas).
Orff-Schulwerk-ek best mota batetako aportazioak egin zituzten. Hauen lana, batez ere, haur eskoletan musika lantzeko ideiak eta materialak garatzea izan zen. Baina zer lortu nahi da musikarekin eskoletan?
Helburua, haur guztien garapen integralean eragingo duen heziketa musikal bat lortzea da. Goian aipatutako autoreek diote, helburu hori lortzeko jarraitu behar den metodologiaren ikuspegia ludikoa, aktiboa, intuitiboa eta sortzailea izan behar dela.
Helburua
ez
da
musikan
espezializatutako
eskola
bat
sortzea
(hori
kontserbatorioa litzateke), baizik eta, haurrak musikarekin disfrutatzen duen eskola bat 507
izan behar da, eta musikaren bidez, sensibilitatea, estetikaren zentzua eta sormena garatu ditzala.
Goian aipatutako helburu eta ikuspegi hori agertzen da Haur Hezkuntzako agiri ofizialetan. Orain aipatutako ditudan eduki hauek, LOGSE legearen “komunikazioa eta adierazpena” arloan; eta LOCE legearen “adierazpen artistikoaren eta sormenaren” arloan agertzen dira.
Adierazpen musikalean landu behar diren edukiek, hauei egiten die erreferentzia:
-
Zarata, isiltasuna eta musika.
-
Ahotsaren, eguneroko objetuen eta instrumentu musikalen ezaugarriak edo propietateak (soinuari dagokionean).
-
Eguneroko zarata eta soinuen diskriminazioa.
-
Soinuaren ezaugarriak: intentsitatea eta erritmoa.
-
Haur abesti ezagunak, dantzak...
-
Errepresentazioetan parte hartzeko interesa eta iniziatiba.
508
2.- SOINUAREN ETA ISILTASUNAREN DESKUBRIMENDUA.
Haurrak ez ditu soilik munduan dauden soinuak deskubritzen, baizik eta, adierazpen modu ezberdinak ikasten ditu (gorputza, instrumentu bat, objetu bat...). Ikusmen, entzumen eta ukimen sensibilizazioaren garapenerako, ezinbestekoa da mundu sonoro bat egotea. Haurrak, erakarriak sentitzen dira bere inguruko soinuengandik, eta poliki-poliki, perzibitu egiten dituzte, beraiekin jolasten dute, experimentatu... eta honela, soinuen arteko berdintasun eta ezberdintasunez jabetzen dira. Ohartzen dira soinuak luzeak edo laburrak izan daitezkeela, gogorrak edo leunak, agudoak edo grabeak; ohartzen dira, animali, objetu, edo pertsona bakoitzak soinu ezberdinak sortzen dituela... Jabetzen dira, baita ere, ingurune zehatz batzuetan, besteetan ez dauden soinu batzuk daudela (adib. hiriko zarata ez dago mendian...)....
Experimentu eta bizipen hauetan jasotako informazioari esker, gai izango dira soinu iturriak identifikatzeko eta errekonozitzeko, eta soinu horiek sortzeko ere gai izango dira. Beraz, haurrak ez dira soilik soinuaren receptoreak (jasotzen dutenak), baizik eta, soinuaren sortzaileak (productores) ere badira.
Haurrak, soinuak sortzeko instrumentu nagusi bat, beraien gorputza da. Baina experimentazio eta deskubrimendu honetan, haurrak bera ez dago bakarrik, baizik eta ondoan ditu bere lagunak, eta hauek egindako aportazioak oso baliagarriak suertatuko zaizkio. Momentu bat iritsiko da, non, musikalki komunikatu ahal izateko, kodigo bat zehaztu eta erabaki beharko duten elkarrekin komunikatu ahal izateko.
Haurra ohartzen denean txaloak joaz, edo hanka edo objetu bat zoruan kolpatuz soinua egiten duela, laster, bere eta besteen abestiak erritmo horrekin lagundu nahi izaten ditu. Horregatik ohikoa da, abesti bat entzuten duen momentuan, txaloka hastea.
Isiltasuna, soinu bat amaitzen denetik beste bat hasi arte dagoen tartea da. Baina isiltasuna erlatiboa da, zeren, ez dago isiltasun absolutorik. Adib. pentsatzen dugunean isilik gaudela, beti urrutian entzuten da kotxe bat, zarata bat, bihotzaren taupada, arnasketa hotsa... Musikaren munduan isiltasuna oso garrantzitsua da, zeren musika, soinuaren eta isiltasunaren arteko konbinaketa bat da. Haurrek normalean, isiltasuna ez dute musikaren osagai moduan ikusten (baina izatez horrela da), baizik eta, musika eza 509
bezala definitzen dute isiltasuna. Eskolaren lana izango da, isiltasuna musikaren osagai bat dela lantzea. Hau horrela da bi arrazoiengatik: - Isiltasuna musikaren osagai bat da. - Ekintza musikal on bat egiteko ezinbestekoa da isiltasuna. Adib. abesti bat ikasi nahi dugunean, lehenengo entzun egin behar dugu, eta horretarako, behar-beharrezkoa da isilik egotea.
Haurrak txikiak direnean hasi behar da isiltasuna lantzen (hasieran, isiltasuneko epe motzak). Isiltasuna lantzen dugunean, atentzio gaitasuna eta entzumen fina lantzen ari gara. Gaitasun hauek garatzeko ekintzak: - Inguruan ditugun objetuen soinua entzutean jarriko dugu atentzioa. Adib. iturriko ura, aulkia arrastratzean... - Naturako gauzak ekarri grabatuta: ibaia, telefonoa, idatz makina... Gauzekin ekintza ezberdinak egingo ditugu eta haurrek soinuak errekonozitu beharko dituzte. Adib. giltza batzuei erortzen utzi, arkatz batekin mahaia jo...
510
3.- EKINTZA MUSIKALEN EZAUGARRIAK ETA AUKERATZEKO IRIZPIDEAK.
3.1.- EKINTZA MUSIKALEN EZAUGARRIAK.
Haurrekin egiten diren ekintza musikalek ezaugarri hauek izan behar dituzte:
Aktiboa eta intuitiboa: modu honetara eginez, haurrek barneratzen duten zer diren beltzak eta kortxeak mugimenduaren, giza perkusioaren edo instrumentuen bidez, baina beti, beltza eta kortxearen irakurketa eta idazketa baino lehen, eta ez alderantziz (orain arte egiten zen bezala). Lehenengo beraz, bizitu egiten dituzte beltzak, kortxea... eta ondoren pasatzen dira bere irakurketa eta idazketara.
Taldekoa: heziketa musikala “denentzat” izan behar da eta “denekin” landu behar da. Honek ez du esan nahi talde txikian edo indibidualean ekintzaren bat egingo ez dugunik. Hau eginez gainera, aprendizairen jarraipen estuagoa lortuko dugu, eta beraz, indibidualki ere lana egin behar da.
Sortzailea: haurrek espontaneoki botatzen dituzten ideia edo aportazioei adi egon behar gara, eta beraien aprobetxatzen ikasi behar dugu. Bestalde, haurrek beraien honelako ideiak sortzea lortu beharreko helburu bat izango da.
Globala: alegia, haurraren garapenaren aspektu guztiei erantzun beharko zaie musikaren bidez. Adibidez, 4 edo 5 urteko haurrekin dantza bat lantzen badugu, helburua ez da izan behar dantza hori perfekto ateratzea (adib. koreografia); baizik eta, azpian beste helburu garrantzitsuago batzuk daude, esaterako, musika eta haurren erritmoa batera doazen, haurren arteko koordinazioa eta plastizitatea, ea kontakto fisikoak beraien arteko harremanak hobetzen lagundu duen...edo alderantziz, ea kontakto fisiko horrek beraien arteko arazoak areagotu dituen...
Kontestualizatua. Ekintzak, behar bezala kontestualizatuak egon behar dira. Hensy de Gainza autoreak dioenez, Haur Hezkuntzan ez da musika arlo, ikasgai edo tailer moduan landu behar, alegia, astean ordu parea bat edo(!) (beste etapetan (LH) hori egiten da). Autore honen ustez, Haur Hezkuntzako Unitate
511
didaktikoetan musikako ekintzak lekua izan behar dute, eta baita eguneroko rutinetan ere.
Motibatzaileak: normalean, ekintza musikalak haurrentzat interesgarriak eta motibagarriak izaten dira berez (abestu, dantza egin, instrumentuak jo...)
Funtzionalak eta esanguratsuak: Ekintza musikalek zentzua izan behar dute haurrentzat, eta erabilgarriak izan behar dira. Adibidez, ikasten dituzten abestiak, gero korroan abesterakoan erabiltzea, Olentzero egunean...
Ikuspegi ludikoa: Haurrentzat prestatzen ditugun ekintza eta esperientzia musikalek, ikuspegi ludikoa izan behar dute. Azken helburua, musikarekin gozatzea edo disfrutatzea da (jakinik gainera, honek norberaren garapenean laguntzen duela).
512
3.2.- EKINTZA MUSIKALAK AUKERATZEKO IRIZPIDEAK
Goian aipatutako ezaugarriak, ekintzak aukeratzerako garaian kontutan izan behar dira. Baina badira horiez aparte, ekintza musikalak aukeratzerako garaian kontutan hartu beharreko beste irizpide batzuk ere:
Haurren ezaugarriak: ekintzak egokitu egin beharko dira haurren heldutasun mailaren arabera.
Planteamendu didaktikoa: ekintza musikalak aurrez programatu beharko dira: helburua zehaztu, metodologia erabaki, denbora eta antolaketa mota....
Ekintza musikal konkretuaren beraren ezaugarriak: adib. aukeratzen diren abestiek textu argia, motza, ahoskatzen errazak, erritmo erraza, eta entonatzeko melodia erreza izan behar dute.
513
4.- ERREKURTSO DIDAKTIKOAK. Oraingo atal honetan, Haur Hezkuntzan musika hezkuntza lantzeko aproposenak edo egokienak diren errekurtso didaktikoak zein diren agertuko dut. Errekurtso didaktiko hauek, banan-banan azalduko ditut, baina kontutan izan behar da, irakasleak gelan errekurtso horiek ez dituela banaka edo isolatuta landu behar, baizik eta, ekintza globalizatuen bidez, horrela soilik lortuko baitugu proposatutako lana esanguratsua eta motibagarria izatea. Hauek dira Haur Hezkuntzan musika hezkuntza lantzeko aproposenak edo egokienak diren errekurtso didaktikoak: -
Abestia.
-
Ahotsaren teknika.
-
Mugimendua.
-
Dantza.
-
Testu eta adierazpen linguistikoen tratamendu musikala.
-
Instrumentu musikalak.
-
Entzumen diskriminazioa.
-
Ezohikoak diren grafia musikalak.
-
Entzumen musikala.
-
Dramatizazioa.
-
Inprobisazioa.
514
4.1.- ABESTIA
Abestiak oso aproposak dira haurrekin lantzeko. Abestien artean, baditugu batzuk haurrei zuzenduta dauden abestiak (haur abestiak), eta bestetik, gizartean abesten diren abesti popularrak. Helburua ez da ahalik eta abesti gehien ikastea edo memorizatzea, baizik eta, ikasitako abestiak erabilgarriak izatea, eta guk proposatutako helburuak lortzea. Gogoratu abestiak aukeratzerako garaian kontutan izan behar ditugula haurren ezaugarriak, hortaz, 4 urteko haurrei ez diegu proposatuko modulazio zaileko abesti bat, oraindik ez baitituzte menperatzen.
Dalcroze-k dio, abesti bat aukeratzerako garaian zera hartu behar dela kontutan: melodia entonatzeko erraza, armonia sinplea eta erritmo ezagunak. Beraz, haurrentzako abestiek, ez dute zailtasun berezirik izan behar.
Nola erakutsi abesti bat haur txikiei? Hona hemen proposamen batzuk:
Autore batzuen ustez, abesti bat ikasteko, beti pauso hauek jarraitu behar ditu irakasleak: o Textua irakurri (argi, ozenki, azalpenak emanez...) o Testua errezitatu erritmoarekin. o Esaldiak eko moduan errepikatuko dira melodia ikasteko. o Erritmoa, melodia eta testua batera egiten saiatzen dira.
Beste autore batzuk diote, abestia erraza bada, nahikoa dela textua behin irakurtzea eta ondoren pare bat aldiz abestea haurrek abestia barnera dezaten.
Abestia erraza bada, irakasleak esandako esaldiak errepikatuz ikas daiteke.
Erakargarria eta motibatzailea izan daiteke abestiak irakastea ekintza eta jokoen bidea. Hauek dira adibide batzuk: o Gestuak tartekatu abestian: elefantearen tronpa, isatsa...
515
o Mugimendua tartekatu:
giza gorputzeko mugimenduan tartekatu
daitezke, bai bakana nahiz binaka. Baloiekin jolasak edo koreografiek, erritmoaren zentzua garatzen laguntzen dute.
516
4.2.- AHOTSAREN TEKNIKA.
Hau da haurrengan garatu behar dugun lehen instrumentua: ahotsa. Helburua ez da ahotsaren irakaskuntza sistematiko bat barneratzea, baizik eta soilik, arnasketa eta relajazioa lantzea. Gainera, adin honetako haurren adierazpen linguistikoentzat oso garrantzitsua da ahotsa. Abesten ikasi aurretik, haurrek hitz egiten ikasi behar dute, modu egokian bokalizatuz eta arnasa hartuz. Beraz, arnasketa ariketak egin beharko ditugu (pentsa ezazue sabelean globo bat dugula eta puztu egin nahi dugu. Ondoren, bota arnasa ahotik poliki-poliki). Silaba bakoitza ongi ahoskatzeko ere ariketak egin beharko ditugu. Guzti hau lantzeko oso aproposak izan daitezke dena bokal batez abestu behar diren esaldiak (“cuando Fernano Sèptimo usaba pantalón”)
Ahoskatzea
lantzeko
joko
ezberdinak
egiten
dira:
hitzekin
jokoak,
onomatopeiak, eskema erritmikoak, errepikapenak...
Haurrei, txiki-txikitatik erakutsi behar zaie, ahozkoa dela komunikatzeko gehien erabiltzen den hizkuntza; eta beraz, ahotsa zaintzen eta baloratzen irakatsi behar zaie: oihuak ez egin, mantso hitz egin, ongi ahoskatu...
517
4.3.- HEZKUNTZA RITMIKOA MUGIMENDUAREN BIDEZ.
Adin honetan, adierazpen musikalarekin guztiz lotuta dago mugimendua. Eta mugimenduarekin batera, espazioa eta denboraren kontzeptuak lantzen dira. Musikaren osagai garrantzitsu bat erritmoa da. Mugimenduaren bidez erritmoa lantzen da.
Hauek dira mugimendua eta musika hezkuntza uztartzeko egin daitezkeen ekintza eta esperientziak:
Espazioan, musika entzunez, mugimendu eta desplazamendu ezberdinak egin: ibili, korri egin, mota ezberdinetako saltoak egin...
Pultsua eta azentoa markatzeko mugimendu ezberdinak egin (gorputzarekin “txaloa”, instrumentu edo obejtuekin “makila bat”, mugimenduarekin “salto egin azentoa adierazteko”...)
Irakasleak instrumentu batekin (adibidez pandero batekin) erritmo ezberdinak jotzen ditu, eta ikasleak abiadura ezberdinetan ibiltzen dira. Adibidez: o Beltzak: ibili o Kortxeak: korri egin o Isilunea: gelditu o Txuriak: hankak arrastratuz ibili
Objetu edo ekintzetan inspiratu erritmo ezberdinak bizitzeko. Adib. konpas binarioa duten abestiak abestean, pendulo batek egiten duena egin (edo eskobatzeko keinua); hiruko konpasa duten abestietan sehaska mugitu edo errotaren mugimendua egin...
4.4.- DANTZA
Haurra dantzan sartzeko edo murgiltzeko modua ez da koreografia jakin bat zehatz-mehatz erakustetik hasi behar, baizik eta, lehenik eta behin, haurrari bere mugimendu aukeren arabera libreki adierazte eskatu behar zaio.
518
Argi dago musika eta mugimenduaren artean erlazio zuzen bat dagoela. Haur txikienak ere, erlazio horretaz jabetzen dira, eta horregatik, musika entzun bezain pronto, burua mugitzen, eskuak mugitzen edo salto egiten hasten dira.
Goian esan bezala, haurrari lehenik eta behin libreki mugitzeko eskatu behar zaio. Horrela, beraien arteko harremanak indartzen dira, haur bakoitzak bere mugimenduaren mugak ezagutzen ditu, espazioa eta orientazioa barneratzen hasten da... Adierazpen aske honetan, lagungarri suerta daitezke beste material batzuk ere erabiltzea: pelotak, makilak, sokak, almoadak...
Irakasleak ez du interferitu behar haurra libreki mugitzen ari denean, zeren kasu horretan, haurraren sormena, fantasia eta originaltasuna garatzen ari dira. Hala ere, beste zenbait
momentutan,
komenigarria
izan
daiteke
dantza
zehatz
bat
edo
mugimenduarekin lotutako jolasak haurrei erakustea.
Orain aipatuko ditudan melodiak aproposak izan daitezke adierazpen librea nahiz koreografia txiki batzuk ikasteko:
-Balsa: beso eta hankaren mugimendu handia dira, espazioz jabetzeko ona. -Koreografiak: korroan jarrita 1.go estrofan eskuinera, ondoren ezkerrera... -Herrialdeko
folklorea:
horrela,
beraien
519
identitate
kulturala
ezagutzen
dute.
4.5.- TESTU ETA ADIERAZPEN LINGUISTIKOEN MUSIKA TRATAMENDUA.
Hezkuntza musikala irakasten dugunean, hizkuntza irakaslean egiten dugun pauso berak jarraitu behar ditugu. Esaterako, hizkuntzan ahotsak entzuten baditugu, musika hezkuntzan, soinuak, zaratak eta abestiak entzungo ditugu. Hitzezko hizkuntza, arlo guztietan erabiltzen dugu, baita musika hezkuntzan ere. Egia esan, edozein ekintza musikalaren (abesti bat abestu, erritmoa eraman....) aurretik ahozko hitzaren adierazpena dago. Horregatik, hitz egiten ikasi egin behar da.
Hitz egiten dugunean, askotan, garrantzi gehiago ematen diogu zer esaten dugunari, nola esaten dugunari baino. Hitzak, erlazio handia du musikarekin, izan ere, hitz egiten dugunean, erritmo bat jarraitzen baitugu. Hitz egiten dugunean, musika egiten dugu, zeren, isiluneak eginez hitz egiten dugu, bide batez arnastu egiten dugu... (musikan bezala).
Ondo ahoskatzen ikasten badugu, entzumena eta erritmoa hobeto garatuko dira.
Musika hezkuntzan landu egin beharko dira herrialde edo kultura horretako esaera zaharra, poemak, abesti laburrak, onomatopeiak, hitzekin jokoak (dena bokal batez esan...)...
Guzti hori lantzean, arauak alda daitezke, orain, oso poliki errezitatuko dugu, orain oso azkar, orain triste bageunde bezala, orain barrez egongo bagina bezala...
520
4.6.- INSTRUMENTU MUSIKALAK.
Musika hezkuntzarako oso motibagarriak eta erakargarriak dira haurrentzat musika instrumentuak. Hiru musika instrumentu mota daude: -
Instrumentu naturalak, gorputzarenak.
-
Perkusiozko instrumentuak.
-
Eguneroko bizitzako instrumentuak.
Carl Orff-ek dio, Haur Hezkuntzan erabili behar ditugun instrumentuak, giza gorputzarenak direla; hau da, oinak, eskuekin belaunak jo, txaloak, txistua jo. Haurrak instrumentu hauek jotzen ikas dezan, eredu bat ikusi beharko du, eta hori, irakaslea izango da.
Gorputz instrumentuekin, edozein abesti, koreografia, poema... lagundu dezakegu. Dena dela, guzti honekin landu nahi dena, talde lana eta mugimendu bakoitzaren koordinazioa dira.
3-6 urte bitarteko haurrekin erabiltzeko beste instrumentu egoki batuk, perkusiozko instrumentuak dira: kastañuelak, platilloak, hirukia, klabeak, panderoa.... (deskribatu bakoitza nolakoa den eta nola jotzen den)
Haurrak txikiak direnean, oraindik ez zaie pentagrama erakusten, baina abestien letraren ondoan instrumentuak jartzen dira jakiteko noiz jo. Gaur egunean, birziklapena gaia oso indarrean, dago, beraz, eguneroko bizitzako instrumentuak erabili egin behar ditugu; esaten baterako, maraka ezberdinak egin: yogur potoekin, kristal potoekin, bateria bat eraiki material ezberdinetako kutxak erabiliz.... 4.7.- ENTZUMEN DISKRIMINAZIOA
Denok dakigu musikaren elementurik nagusiena soinua dela, eta soinuak, ezaugarri batzuk ditu: - Tinbrea: tinbrearen bidez dakigu zein den soinuaren iturria edo jatorria: ahotsa, txistua, akordeoia.. 521
-
Iraupena: hasten denetik amaitu arte pasatzen den denbora da.
-
Intentsitatea: bolumena litzateke.
-
Altura edo entonazioa: honen bidez, soinua grabea edo agudoa den jakin dezakegu.
Soinuaz gain, musika egiteko, beste elementu bat behar dugu: isiltasuna. Isiltasunak soinuaren ezaugarri bakar bat betetzen du soilik, iraupena. Haurrak musika edo melodia batean ezaugarri horiek aztertzen dituztenean, beti konparazio bat egiten dute: luzea/motza, metala/egurra, gogorra/suabea, agudoa/grabea. Denborarekin ordea, bi mutur horien artean beste azpi-atal batzuk daudela ohartzen dira: oso fuerte, fortísimo, medio suave, suavísimo...
Edgar Willems-ek, entzumen prozesua ikertu zuen. Autore honen ustez, entzumen garapenaren barnean, hiru gaitasun edo dominio daude, eta gaitasun hauek beraien artean erlazioan daude:
Sensorialidad auditiva: entzuteko gaitasuna da (gogoratu denok ez dugula entzumen bera).
Afectividad auditiva: entzuten dugunak sorrarazten digun afektu edo emozioari egiten dio erreferentzia.
Inteligencia auditiva: soinuaren ezaugarriei adi egotea litzateke: tinbrea, iraupena, intentsitatea....
Hiru gaitasun hauek ongi garatuta dituen pertsona bati buruz, “belarri ona izatea” edo “oído musicala” izatea esaten zaio. Lehen, belarri ona izate edo ez izatea, jaiotzetiko zerbait zera pentsatzen zuten. Gaur egunean ordea, belarri ona izatea edo ez izatea, barneratu eta hezi daitekeen gaitasun bat dela frogatu da.
Guzti honetatik zera ondorioztatu nahi dugu, zein garrantzitsua den haurrek soinuak eta isiltasunak bizitzea, esperimentatzea. Alegia, deskubri dezatela ze sentsazio edo emozio sortzen duen soinu edo isiltasun bakoitzak, eta jakin dezatela inguruneko soinuak ezaugarrien arabera bereizten.
522
Soinuaren ezaugarriak lantzeko, ekintza hauek egin daitezke:
Tinbrea:
Tinbrearen bidez dakigu zein den soinuaren jatorria. Hau da soinu bat entzuten dugunean perzibitzen dugun lehen ezaugarria. Komeni da haurrek tinbre ezberdinak diskriminatzen, sailkatzen eta konbinatzen ikastea. Horretaz gain, objetu edo instrumentu bakoitzak izan ditzakeen tinbre mota ezberdinak ere ezagutu beharko dituzte; alegia:
-
Segun eta nola jotzen den objetu edo instrumentu hori (kolpatu, arrastratu, ikutu, raspatu...), tinbre bat edo beste aterako du.
-
Segun eta instrumentuaren zein zatitan jotzen dugun, tinbre bat edo beste izango du.
-
Ezberdina izango da tinbrea, instrumentu hori eginda dagoen materialaren arabera ere.
Hauek izan daitezke tinbrea lantzeko ariketa aproposak:
-
Perkusio instrumentuekin erritmoa markatu.
-
Haurrek begiak itxita, aurrez zein instrumentura joan behar den esango zaio, eta hara iristen saiatu beharko dira.
-
Objetu bat hartu, eta soinu edo tinbre ezberdinak exploratu (adib. paper bat hartu eta golpeatu, raspatu, putz egin...)
Iraupena:
Iraupena, soinu bat hasten denetik amaitzen den arte pasatzen den denbora da. Hasiera batean, soinu luzeak eta laburrak bereizteko eskatuko diegu, eta horretarako, mugimendua erabil daiteke (adib. soinu luzeak agertzen
523
direnean pauso handiak eman, soinu motzak entzuten direnean pauso txikiak eman).
Iraupenari dagokionez, haurrek ikasi behar dute ez dela posible instrumentu guztiekin soinu laburrak eta luzeak egitea. Adib. ahotsarekin ezin ditugu nahi bezain besteko soinu luzeak egin (arnasketak mugatzen digu), eta pandero baten soinua ere amaitu egiten da, txaloarena ere bai...
Intentsitatea:
Intentsitatea esaten denean, bolumenari egiten zaio erreferentzia. Soinu ozenak eta baxuak bereizteko, mugimendua oso teknika aproposa da. Esaterako, soinu ozenak entzundakoak, hanka elefante batek bezala zapaldu; aldiz, soinua baxua bada, iñurri bat bezala.
Altura:
Hau da soinuaren ezaugarrien artean abstraktoena eta haurrentzat ulertzeko zailena. Haurrekin landu daitekeen ariketa bat, igoera edo jaitsiera den aztertzea da (eskalak). Ekintza batzuk:
-
Irakasleak enbolezko xirula joko du eta haurrek eskua mugituko dute gora eta behera entzuten duten soinuaren arabera.
-
Korroan jarrita, abestia agudo abestea nahi badugu, makurtuta abestu. Eta grabe moduan abestea nahi badugu, zutik abestu.
4.8.- GRAFIA MUSIKAL EZOHIKOAK
Gogoratu musika hezkuntzaren helburu nagusienetariko bat, adierazpena eta komunikazioa lantzea dela. Horregatik, ezohiko kode bat sortu beharko da ikasleen artean. Ziurtatu behar da ikasleek kode hori ezagutzen dutela.
524
4.9.- ENTZUMEN MUSIKALA.
Entzunaldiak landu nahi ditugunean, kontutan izan behar dugu entzuteko hiru maila ezberdin daudela: - Plano sensuala: musika plazerrarengatik entzutean datza. -Plano expresiboa: musikak sujeritzen dizkigun sentimenduak, emozioak, animo egoerak, e.a. kontutan hartzea litzateke. - Plano musikala: musika hori sortzerakoan kontutan hartutako elementu-etan erreparatzea litzateke (melodia, erritmoa, forma, instrumentuak...)
Hiru maila edo planoak landu eta baloratu behar dira. Musikaren lehenengo helburu nagusia disfrutatzea eta satisfazioa sentitzea bada ere, inork ez du zalantzan jartzen musikaren elementuak geroz eta hobeto ezagutzen ditugunean, gozamen hori ere areagotu egiten dela.
Entzungo diren abestiak aukeratzerakoan, kontutan hartzeko irizpideak:
- Musika aukeratzerako garaian, ez soilik irakaslearen gusto eta preferentziak aukeratu. Kontutan izan behar ditugu haurren interesak eta gustoak. - Iraupen laburrekoak izatea: entzunaldiak egiterakoan, atentzioa mantendu behar da, eta adin honetan, atentzioa luze irautea kostatzen zaienez, entzunaldi laburrak jarriko dizkiogu. - Oso zati adierazgarriak aukeratu, bai bere izaerarengatik, deskriptiboagatik, expresiboagatik, erritmoagatik...
Musikogramak asko laguntzen die haurrei entzunaldi bat jarraitzerakoan, zeren bertan, agertzen diren instrumentuak ikusmenez jarraitzen dituzte. 4.10.- DRAMATIZAZIOA
Ipuin musikalak Haur Hezkuntzan lantzeko oso aproposak dira, zeren bertan, musika ekintza ugari barnebiltzen dira. Haurrek, ipuin ezagunak antzeztu ditzakete musika jarriz. Adibidez, hiru txerritxoen ipuinean otsoa agertzen denean, danborra astindu...
525
4.11.- INPROBISAKETA MUSIKALA
Haur bati orri bat eta pintzel bat ematen diozunean eta nahi duena margotzeko esaten diozunean, bera den bezalakoa agertuko da, eta nahi duena margotuko du. Musikarekin ere gauza bera gertatzen da, alegia, danbor bat edo beste instrumentu bat libreki jotzeko esaten diozunean, instrumentu horrekin esperimentatu egingo du, eta bere barnean duena aterako du.
Normalean, musika hezkuntza geletan oso arautua egon da, eta ikasleek ez dute aukerarik izan inprobisatzeko. Baina, haurrei musikarekin inprobisatzeko aukera utzi behar zaie, horrela, beraien fantasiak eta sormen gaitasunak garatzen dira...
Inprobisaketa landu behar da baita ere mugimenduaren kasuan. Alegia, musika bat jarri, eta bakoitzari esan nahi duen moduan mugitzeko.
Bestalde, taldean ere landu daiteke inprobisaketa. Adibidez, denen artean koreografia bat asmatzen da; edo denen artean abesti bat asmatzen da...
526
5.- FOLKLORE POPULARRA.
Herrialde horretako folkloreko elementuak musika hezkuntzan lantzea aproposa izan daiteke; adibidez, abestiak, poemak, bertsoak, ipuinak, dantzak, erritmoak... Geletan herrialde horretako folkloreari dagozkion elementuak tartekatzen ditugunean, bi helburu ari gara lantzen: - Musikari dagokion atala -
Herrialde horretako folklorea ezagutzen dugu eta baloratzen ikasten dugu.
6. ONDORIOAK
La música es un elemento importante para el desarrollo personal, nosotros como educadores debemos reservar tiempo y espacio en nuestra programación para trabajar esta disciplina.
A lo largo de la Educación Infantil es necesario generar contextos y situaciones adecuadas de juego, expresión y comunicación que permitan el empleo de los elementos de la información sonora recibida, así como los sentimientos, sensaciones y vivencias personales.
Sería importante retener las palabras de Kodaly que reflejan el papel de la música en la educación de nuestros alumnos: “la educación musical contribuye al desarrollo de diversas facultades del niño, que no solamente afectan a las aptitudes específicamente musicales, sino a su percepción en general, a su capacidad de concentración, a sus reflejos condicionados, a su horizonte emocional y a su cultura física. 22. GAIA
ADIERAZPEN PLASTIKOAREN EBOLUZIOA HAURRENGAN. PLASTIKA HIZKUNTZAREN OINARRIZKO ELEMENTUAK. ADIERAZPEN PLASTIKOAREN HELBURU, EDUKI, MATERIAL, EKINTZA, ESTRATEGIA METODOLOGIKO ETA EBALUAKETA. EREDUAK ETA ESTEREOTIPOAK.
527
SARRERA
1.- ADIERAZPEN PLASTIKOAREN EBOLUZIOA HAURRENGAN. 1.1.- ADIERAZPEN PLASTIKOA ETA HAURREN GARAPENA. 1.2.- SEKUENTZIA EBOLUTIBOA
2.- PLASTIKA HIZKUNTZAREN OINARRIZKO ELEMENTUAK. 2.1.- FORMA 2.2.- KOLOREA. 2.3.- TEXTURA 2.4.- ESPAZIOA 2.5.- ZUZENAK (Línea) 2.6.- BOLUMENA
3.- ADIERAZPEN PLASTIKOAREN HELBURU, EDUKI, MATERIAL, EKINTZA, ESTRATEGIA METODOLOGIKO ETA EBALUAKETA. 3.1.- HELBURUAK 3.2.- EDUKIAK 3.3.- METODOLOGIA 3.4.- EBALUAKETA
4.- EREDUAK ETA ESTEREOTIPOAK.
5.- ONDORIOAK
528
SARRERA Orain jorratuko dudan gaia, “adierazpena eta komunikazioa” alorrari dagokiona da, hain zuzen ere, adierazpen plastikoaren garapena eta eboluzioa. Oso oso arlo garrantzitsua da Haur Hezkuntzan. Haur Hezkuntzako irakasle guztiek onartzen dute haurrek marrazki, modelado, konposizio... en bidez adierazteko aukerak izan behar dituztela; alegia, adierazpen plastikorako aukerak izan behar dituztela. Baina askotan praktikan curriculum izaera izan baino gehiago, “sari” moduan, dekorazio egiteko... erabiltzen da (hau da, curriculum bezala landu baino gehiago, jolas edo denbora betetzeko erabiltzen da plastika). Bestalde, askotan, egun berezietako (amaren eguna...) manualitateekin konfunditzen dugu adierazpen plastikoa.
Kontraesan horiek gainditu egin behar ditu irakasleak, eta adierazpen plastikoaren eboluzioa ezagutu behar du. Baita ere, hizkuntza plastikoaren elementuak ezagutu beharko ditu, eta baita helburu, eduki, material, ekintza eta metodologia irizpideak ere. Azken batean, adierazpen plastikoa aprendizai bat da, eta hori bezala baloratua eta landua izan behar da. Hau horrela eginez bakarrik lortuko dugu Haur Hezkuntzako etaparen helburu osora iristera: haurren garapen integrala erraztu edo bultzatu.
529
1.- ADIERAZPEN PLASTIKOAREN EBOLUZIOA HAURRENGAN.
1.1.- ADIERAZPEN PLASTIKOA ETA HAURREN GARAPENA.
Artea ez da gauza bera heldu batentzat eta haur batentzat. Helduentzat, estetika edo “bellezarekin” lotutako zerbait den neurrian, haurrentzat adierazteko bide bat da. Haurra hazten doan bitartean, mundua modu ezberdinez ikusten du, eta horregatik, bere adierazpena aldatzen joango da.
Haurrak egiten dituen adierazpen edo expresio horietan, bere osotasuna erreflejatzen du; alegia, bere sentimenduak, pentsamenduak eta interesak adierazten ditu marrazkietan; eta horien bidez, munduarekiko duen ezagutza edo perzepzioa adierazten du. Haurraren adierazpen edo marrazki horiek, haurra gehiago ezagutzen lagunduko digute (nola pentsatzen duen, nola sentitu, nola ikusi...).
Beraz, haurrak paper batean marrazten edo pintatzen duen figura, marra (trazo) sinple batzuk baino zerbait gehiago dira. Figura horiek, haurra osotasunean hartuta nola garatzen ari den jakiteko balio dute. Adibidez: -
Garapen emozionala edo afektiboa.
-
Garapen intelektuala.
-
Garapen fisikoa.
-
Garapen perzeptiboa.
-
Garapen soziala.
-
Garapen sortzailea.
Ondorengo lerroetan, adierazpen plastikoetan garapen mota hauetako bakoitza nola garatzen den aztertuko dugu.
530
Garapen emozionala edo afektiboa: Marrazki batek aukera eskaintzen dio haur bati bere emozioak adierazteko. Ez da oso erraza marrazki batean emozioak interpretatzea, baina esan daiteke, haur batek marrazki estereotipatu bat egiten badu behin eta berriz, maila emozional baxua duela esan daiteke. Aldiz, haurrarentzat esanguratsuak eta garrantzitsuak diren marrazkiak egiten baditu, eta bera marrazki horietan agertzen bada, garapen afektibo maila altua adierazten dute. Haur bat afektiboki edo emozionalki askea bada, edozein arazori aurre egiteko seguru sentitzen da, ez dago kezkatuta akatsak ez egiarekin, eta ez da kezkatzen bere adierazpen artistikoak izango duen arrakasta edo gratifikazioaz.
Garapen intelektuala: Haurraren marrazkietan agertzen den ezagutzak, haurraren inteligentzia maila adierazten du. Ahozko komunikazioa ez dagoen kasuetan, askotan erabiltzen dira marrazkiak inteligentzia neurtzeko frogetan. Marrazki batean detaileak edo xehetasunak falta badira, horrek ez du esan nahi gaitasun mental baxuko haurra denik (arrazoi asko egon daitezke xehetasun hori justifikatzeko); baina alderantziz, marrazki batean xehetasun asko badaude, gaitasun intelektual altuko haurra dela esaten da.
Garapen fisikoa: Adierazpen plastikoan haurrak garapen fisikoa adierazten du ikusmena eta mugimenduaren arteko koordinaziorako duen gaitasunari esker, bere gorputza kontrolatzeko duen gaitasunari esker, bere grafismoa nola gidatzen duen ikusita... Garapen fisiko handia ikusten da, esaterako, garabato inkontrolatuak egitetik, garabato kontrolatuak egitera pasatzen denean.
Garapen perzeptiboa: Zentzuek zer esan handia izaten duten adierazpen plastikoan. Batez ere, ikusmena lantzen da eta honen harira, beste zentzumenekiko sensibilitatea agertzen dira: kolorea, forma eta espazioa.
Garapen soziala:
531
Haurrek egindako adierazpen artistikoetan, oso nabarmen ikusten da garapen soziala. Haurrak garabatoak baztertzen dituen bezain pronto, bere marrazkietan pertsonak sartzen hasten da. Eta haurra hazten doan neurrian eta gizartearen kontzientzia hartzen doan neurrian, gizarteko pertsonak eta egoerak marrazten ditu, adibidez, lorazain bat, sukaldaria... Guzti honek, gizarte kontzientzia bat baduela adierazten du.
Garapen estetikoa: Edozein adierazpen artistikoetan, estetika funtsezkoa da.
Garapen sortzailea: Haurrak txiki txikitatik, bere sormen propioa du. Berak asmatu egiten ditu forma berriak, eta bera bakarrik adierazteko gai dela erakutsi nahi digu.
Ikusi dugunez, adierazpen plastiko edo artistikoaren bidez, gure haurren garapen integrala ezagutu dezakegu. Eta argi geratu da, adierazpen artistikoak, haurraren garapen integral horretan laguntzen duela, beraz, justifikatuta geratzen da Haur Hezkuntzan adierazpen plastikoa curriculuneko elementu bezala landu behar dela. 1.2.- SEKUENTZIA EBOLUTIBOA
Haurrak adierazpen artistikoan garatzen doazen neurrian, etapa ezberdinetatik pasatzen dira. Hala ere, oso zaila da etapa hauen mugak zehaztea. Autore askok ikertu eta aztertu dituzte etapa horiek, eta izen ezberdinak erabili dituzte antzeko gauzak deskribatzeko.
Hemendik atera behar den ondoriorik nagusiena, adierazpen artistikoan gertatzen diren etapak orden batekin gertatzen direla da; eta beraz, kanpoko eraginaren ondorioz etapa horiek bizkortu edo moteldu egin daitezkeela. Beraz, honetan datza irakaslearen lana.
Ondoren, adierazpen plastikoaren eboluzioa aztertuko dut. Adierazpen plastikoaren eboluzioan bi etapa nagusi daude: -
Lehenengo periodoa (0-2 urte)
-
Bigarren periodoa (2-7 urte) 532
Lehenengo periodoa (0-2 urte)
Lehen bi urte hauetan, haurrek, ondorengo adierazpen plastikoan beharbeharrezkoak izango dituzten gaitasun batzuk garatuko dituzte. Gaitasun grafiko hauek hiru heldutasun momentuetatik pasatzen dira: ○ Mugimenduaren kontrolaren periodoa:
Mugimenduaren kontrola eta antolakuntza ezinbesteko gaitasuna da adierazpen plastikorako. Bi urte baino gutxiago dituen haurrak, garabato handiak, mugimendu handiak, gogorrak, azkarrak... egiten ditu. Gorputzeko atal asko mugitzen ditu: gorputza, sorbalda... Poliki-poliki ordea, bere mugimendua kontrolatzen doan neurrian, eskua bakarrik mugitzera iritsiko da. ○ Mugimendu eta perzepzioaren koordinazioaren periodoa:
Mugimenduaren kontrola hobetzen doan neurrian, bere begia
eskuaren
mugimenduaz jabetuko da. Hau ere, ezinbesteko gaitasuna da adierazpen artistikoan. 533
○ Hizkuntza eta trazoaren arteko konexioaren periodoa:
Haurrak egiten dituen marra edo garabatoak, hizkuntzarekin laguntzen ditu, alegia, berak egiten dituen “marrazkiei” zentzua edo esanahia jartzen die.
Bigarren periodoa (2-7 urte)
Hemen barruan bost etapa ezberdintzen dira (garabatoen etapa, aurre-eskemen etapa, eskemen etapa, errealismoaren etapa eta pseudo-naturalismoaren etapa). Soilik lehen biak landuko ditugu zeren horiek dira Haur Hezkuntzari dagozkionak: □ Garabatoen etapa: (2-4 urte)
Haurrak paper batean marrazkiak egiten ditu marra edo trazoak eginez. Garabato hauek poliki-poliki antolatzen eta kontrolatzen joango da.
Hiru motatako garabatoak egiten dira:
Garabato desordenatuak (2 urtekin ggb): haurrak ez dauka intentziorik zerbait berezia marrazteko. Marrak egiten ditu hori gustatu egiten zaiolako. Oraindik ez du bere mugimendua guztiz kontrolatzen.
Garabato kontrolatua (3 urtekin ggb): haurra ohartzen da erlazio bat badagoela bere mugimenduen eta egiten dituen trazoen artean. Bere mugimendua hobetzen doa, eta bistaren kontrolaz jabetzen hasten da. Garabato desordenatuekin konparatuz, orain, marra bertikalak eta horizontalak, zirkuluak, puntuak... egiten saiatuko da. Gero eta kolore gehiago sartuko ditu paperean, eta paper guztia marratu nahiko du.
Garabatoa izenarekin (3 urte t’erdikin ggb): bere garabato edo marrei izena jartzen hasiko da haurra. Haurrak dio “txakur bat egin dut”, 534
nahiz eta oraindik ez izan txakurraren antzik. Hemen, haurraren pentsamendua aldatzen ari dela ikus dezakegu. Orain haurrak intentzio batekin marrazten du. Kasu honetan, haurrak erlazio bat aurkitzen hasi da bere marrazki eta munduaren artean. □ Aurre-eskema etapa: (4-7 urte)
Haurrak egiten dituen marrazkietan antzeman daiteke zer marraztu nahi zuen. Zerbait zehatza adierazteko saiakera bat badago. Bere mugimendua dagoeneko kontrolatzen du, eta bat ikusmena ere. Hala ere, ezberdintasun nabaria dago 4 urteko eta 7 urteko haurren artean; normala denez, geroz eta gaitasun hobeak izango dituzte.
Normalean haurrek egitea lortzen duten lehenengo figura, gizakiarena da.
Espazioa ere gero eta gehiago kontrolatuko dute. hasieran adibidez, eguzkia orriaren behe aldean egiten dute, pertsonaiak airean....
Bestalde, aipagarria da tamainaren kontrola. Haurrek bere intereseko gauza edo objetuak tamaina handiz marrazten dituzte, eta berarentzat garrantzi gutxiago dutenak tamaina txikiz. Denborarekin, guzti hau erregulatzen ikasiko du.
535
2.- PLASTIKA HIZKUNTZAREN OINARRIZKO ELEMENTUAK.
Ondorengo orrialdeetan, adierazpen plastikorako beharrezko elementuak zeintzuk diren azalduko dut. Elementu guzti hauek ikasleek landu egin beharko dituzte, eta beraz, irakasleak programazioetan hauen aipamena egin beharko du.
2.1.- FORMA
Forma da haurrek lehenengo perzibitzen dutena (kolorea baino lehena). Formaren bidez, objetua nolakoa den esan dezakegu. Dakigunez, forma ezberdin asko daude: zirkuluak, simetriak...
2.2.- KOLOREA.
Haurrak Haur Hezkuntzan ez ditu koloreak erabiltzen errealitatean diren bezala marrazteko, baizik eta, koloreak aukeratzen ditu bere gustuen arabera. Haurrak garabatoei izena jartzeko etapa iritsi arte, ez die koloreei garrantzirik ematen.
2.3.- TEXTURA
Superfizie edo azaleraren ezaugarri bat da, hau da, kanpoko ezaugarri bat da, eta beraz, pintura, eskultura... i aplika daiteke. Textura oso lotuta dago ukimenarekin. Baina testura balorateko askotan ikusmena nahikoa dugu. Mota ezberdinetako texturak daude merkatuan: leunak, zakarrak, oso zakarrak, distiratsuak, transparenteak, pulituak... Haurrek esperientatu egin beharko dituzte textura ezberdinak.
2.4.- ESPAZIOA
Haurrak poliki-poliki espazioaren antolaketaz jabetzen joaten dira. 536
2.5.- ZUZENAK (Línea)
Haurrak lehenengo marra diagonalak egiten ditu. 2 urtetik aurrera, marra bertilakak eta horizontalak egiten hasiko da, eta forma irregularreko egitura linealak ere egiten hasiko da. Haurrak 3 urte inguru dituenean, zirkuloak, gurutzeak... egiten hasiko da.
2.6.- BOLUMENA
Haurrei asko kostatzen zaie bolumenaren nozioa barneratzea, zeren normalean paper gaineko lanak egiten dituzte, eta hor plano bakarra dago (soilik aurretik begiratu daiteke). Haurrei erakutsi egin behar zaie, badirela arte lan batzuk alde guztietatik begira daitezkeenak, alegia, bolumena dutenak. Horretarako, ukimena eta ikusmenaren bidez zenbait ekintza burutu beharko dira. Bolumena lantzeko oso aproposak dira modelatuak egitea (plastilinarekin, buztinarekin, igeltsoa...)
537
3.- ADIERAZPEN PLASTIKOAREN HELBURU, EDUKI, MATERIAL, EKINTZA, ESTRATEGIA METODOLOGIKOAK ETA EBALUAKETA ESTRATEGIAK.
3.1.- HELBURUAK
LOGSE eta LOCE legeen dekretu curricularretan, hezkuntza plastikoari erreferentzi batzuk egiten zaizkie. Helburu orokorretik abiatuta, beste helburu zehatzago edo didaktikoak proposatzen dira, eta orain arte aipatzen egon garen ideiekin koherente izanik, hauek izan daitezke helburu didaktiko batzuk:
-
Ikasleek
materialen
inguruan
duten
ezagutza
zabaldu,
beraiekin
esperimentatuz...
-
Ikusmena eta eskuaren arteko koordinazioa garatu.
-
Adierazpen plastikoaren bidez emozioak agertzen ikasi.
-
Norbere giza eskema barneratu eta plastikaren bidez adierazten jakin.
-
Besteek egindako lanen aurrean errespetua agertu, materiala zaindu...
-
Adierazpen librearen bidez sormen gaitasuna garatu.
-
Teknika ezberdinak ezagutu eta modu egokian erabiltzen jakin.
-
Jarrera batzuk agertu: atentzioa, behaketa, ikusmenaren bidezko analisia, zerbait polita denean sentimendu hori agertu...
3.2.- EDUKIAK
Hauek izan daitezke goian aipatutako helburuak lortzeko landu beharreko eduki batzuk (adibide moduan):
Adierazpen plastikoa komunikazio bide moduan. 538
Adierazpen plastikoan erabiltzen diren material eta tresnak. Beraien erabilpena.
Adierazpen plastikoaren oinarrizko teknikak. Sormena lantzeko teknika hauen erabilpena.
Oinarrizko koloreak eta beraien nahasketak.
Norberaren eta besteen adierazpen plastikoaren aurrean interesa eta errespetua.
3.3.- METODOLOGIA
Irakasleak hausnartu eta pentsatu egin beharko du zein ote den ahalik eta helburu gehien lortzeko erabili beharreko metodologiarik egokiena. ezagututa, ekintza zehatz
Ikasleen ezaugarriak
batzuk proposatu beharko ditu. Metodologiaren barnean,
ondorengo aspektuei buruzko erabakiak hartu beharko ditu:
a)
-
Irakaslearen papera
-
Estrategia metodologikoak
-
Materialak
-
Ekintzak
Irakaslearen papera:
Haur Hezkuntzan irakasleak oso garrantzitsua da eta eragin handia du. Irakasleak hartuko duen paperak, ildo honetatik joan beharko dira:
-
Haurrei libreki adierazten utzi. Irakasleak ez dizkio koloreak, formak, egiteko moduak... inposatu behar. Gogoratu, helduen eta haurren gustuak ezberdinak direla.
-
Irakasleak ez dio garrantzia eman behar azken produktuari, baizik eta prozesuari, zeren prozesu horretan ari da haurra artea sortzen.
539
-
Perzepzioen bidezko esperientzia gehitu behar ditu, alegia, haurrek aukera ugari izan behar dituzte gauza eta materialak behatzeko, usaitzeko, ukitzeko...
-
Haurren sormen gaitasunari lekua utzi. Irakasleak ez die haurrei zer kopiatu behar duten esan behar.
-
Irakaslea malgua izango da, hau da, irakasleen behar eta interesetara egokitu beharko da.
-
Artea garrantzitsua dela transmititu behar die haurrei, alegia, haurrek sentitu behar dute beraiek egiten ari diren arte-lanak garrantzitsuak direla.
-
Irakasleak goraipatu egin behar du haurrek beraien sentimendu edo pentsamendua adierazteko duten nahi hori, eta ez akatsak ateratzen egon (adib. eskuak 5 behatz ditu eta ez 4).
-
Irakaslea askotan ez da artista bat izango, baina material berri bat aurkezterako garaian, material horren aukera guztiak ezagutu beharko ditu aurrez.
-
Haur guztien lanak berdin baloratu behar ditu. Eta apaingarri moduan jartzerakoan ere, denak ipini behar ditu beti.
-
b)
Material ezberdinekin experimentatzeko aukera eskaini behar die haurrei.
Estrategia metodologikoak:
Ondorengo hauek dira antolakuntza eta metodologiari dagokionez, jarraitu beharreko irizpideak: Plastikari dagozkion kontzeptuak globaltasun batean landu behar dira.
540
Alegia, objetu, kontzeptu edo teknika bakoitzak, modu orokor eta global batean landu behar da, bere aukera guztiak esperimentatuz (ez soilik aukera bat landu).
541
Ingurunea kontsideratu behar da informazio iturri moduan.
Honek zera esan nahi du: inguruneko objetuak, eguneroko objetuak marrazten hastea. Adibidez, semaforo bat, kale bat... Bestalde, ohiko ekintzei plastikako txokotik ere ekarpen bat egin, adibidez, zorionketa bat, pasabideak apaindu... Gizarteko eskaintza artistikoak aprobetxatu egin behar dira.
Gizartean ditugun arte lanak behatzeko eta baloratzeko, beraiengana hurbiltzea da aproposena. Horregatik, bisitak egin behar dira museoetara, artista bera gelara ekar daiteke, artisauengana bisita (adib. sestoak nola egiten dituzten ikustera...)... Guzti hau, aurrez planifikatu eta eskolan landu egin behar da. Modu honetara, gizarte konkretu horretako kultura ezagutzen, baloratzen eta indartzen ari gara. Giro lasai eta gorengo bat lortu.
Teknika eta material ugari eta anitzak erabili behar dira haurrak motibatzeko eta estimulatzeko. Plastikako txokoak bere leku propioa izan behar du eta haur bakoitzak beharrezkoa duen denbora utzi behar zaio lana egiteko. Bestalde, komenigarria da irakasleak berak ere ekintza egitea (marrazkia bat, plastilinarekin figura bat...), horrela, haurren gida izateaz gain, eredu bat eskaintzen zaie haurrei.
c)
Materialak:
Adierazpen artistikoan materiala funtsezkoa elementua da, zeren materialik gabe ez da adierazpen artistikorik. Haurrei beraiei utzi behar zaie material bakoitza nola erabiltzen den deskubritzen, baina honek ez du esan nahi, aurrez azalpen edo demostrazio txiki bat
542
egingo ez duenik irakasleak. Bestalde, oso ongi erakutsi behar zaie nola zaindu behar den material bakoitza. Gaur egungo merkatuan, izugarrizko material ugari eta desberdin pila dago. Materialen sailkapenak ere ugari dira. Hau izan daiteke materialen sailkapen bat:
Pintatzeko materialak: kolore ezberdinetako zerak, tizak, errotuladoreak, tenperak, pintura plastikoa, pintzelak, arkatzak, esponjak, hortz eskubilak, txotxak, kortxoak, kaballeteak...
Bi eta hiru dimentsioetako adierazpenak egiteko materialak: hiru dimentsioetako adierazpenen bidez, haurrak hobeto jabetzen dira bolumenaz, espazioaz, formaz... Buztina eta plastilina egokiak dira adin honetako haurrentzat. Buztina edo plastilinarekin lan egiteko, komenigarria da beste ontzi batzuk izatea urarekin, mahaia ongi estalita izatea, trapu batzuk, txotxak, rodilloak...
Aktibitate plastikoetarako erabiltzen diren paperak: nahiko ekonomikoak izaten dira paperak, eta oso aberasgarriak dira ikuspegi pedagogikotik. Paper mota ezberdinak daude: paper txuria, kolore ezberdinetako kartulina fina eta lodiak, papel pinotxo, zetazko papera, egunkarien papera, kartoiak (eraikuntzak egiteko esne ontzia...)...
Gauzak elkarrekin unituak edo separatuak egoteko erabiltzen diren materialak: grapagailua, kola, goraizak, klips, anillak, punzoia eta almoadilla...
d)
Ekintzak:
Izugarrizko ekintza edo aktibitate pila daude Haur Hezkuntzan egiteko adierazpen plastikoari dagokionez. Baina garrantzitsuena, edozein ekintza burutu aurretik, eta ekintzak esanahia eta zentzua izan dezan, ekintza planifikatu egin behar dela da. Ekintzak planifikatzerako garaian kontutan izan behar dira: -
Ekintzak haurren adinera eta beraien garapen mailara egokituta egon behar da. 543
-
Aktibitate hori egiteko beharrezkoa den jazkera (amantala...) erabaki behar da.
-
Ekintza bakoitzak zenbat haurrek parte hartu dezaketen erabaki behar da (ez gehiegi eta ez gutxiegi).
-
Ekintzak zehatza horrekin zein gaitasun edo estrategia zehatz ikastea nahi dugun erabaki. Bestalde, gelako espazioa ere egokitu egin beharko da adierazpen plastikoak modu onean egin ahal izateko. Beharrezkoa da Haur Hezkuntzako gela bakoitzean plastika txokoa izatea, eta horren inguruan, plastikarako beharrezko izango ditugun materialak kokatu beharko dira, beti, ikasleen eskuragarri.
Hauek izan daitezke haurrekin egin daitezkeen adierazpen plastikoko ekintza batzuk:
Pinturarekin loturiko ekintzak: arkatzarekin, errotulagailuekin, behatzekin margotu, barnizatu, esponjarekin, txotxekin, patatarekin, hortz eskubilarekin...
Modelatzeko ekintzak: plastilina eta buztina...
Eraikuntzazko ekintzak: kartoi, kutxak, alanbrea, botoiekin.... egindako eraikuntzak lirateke.
Beste batzuk: collage, mozketak, itsasketak, trenzak, kadenetak...
3.4.- EBALUAKETA
-
Noiz ebaluatu?
Haur Hezkuntzan egiten den ebaluaketa jarraia izatean da. Lehenengo, hasierako ebaluaketa bat egitean da, jakiteko haur bakoitza garapeneko zein momentutan dagoen. Ondoren, prozesua bera ebaluatzen da. Prozesua ebaluatzen dugunean, ikaskuntzairakaskuntza prozesua nola doan ikus dezakegu, eta beharrekoa bada, aldaketak edo modifikazioak egin ditzakegu.
-
Nola ebaluatu? 544
Modu askotara ebaluatu daiteke Haur Hezkuntzako adierazpen artistikoa, baina batez ere, tresna batek izango du garrantzia: behaketa zuzena eta sistematikoa. Behaketaz gain, aipa genitzake anekdoten erregistroa edo egunerokoa, azken emaitzen analisia, bideo
grabaketa...
545
- Zer ebaluatu?
Bi aspektu nagusi ebaluatu behar dira:
-
Alde batetik, irakaskuntza prozesua, hau da, irakaslearen jarrera, proposatutako ekintzak burutzeko zituzten materialen egokitasuna, espazioa, denbora nahikoa izan den...
-
Eta bestetik, ikasleen aprendizai prozesua. Ikasleen aprendiza prozesua ebaluatzen dugunean, hiru arlori egiten diegu erreferentzia:
Jarrera eremua:
Nola saiatzen den lanean, ea bere produkzioak baloratzen dituen, ea beste lagunen produkzioak errespetatzen dituen, ea bere lanak txukun
aurkezteari
garrantzia
ematen
dion,
ea
lan
giroa
errespetatzen eta mantentzen duen, ea proposatzen diren ekintzekin disfrutatzen duen, ea ekintzetan parte hartzeko iniziatiba baduen, ea bere buruarengan konfidantza agertzen duen, ea komunitate edo gizarte horretako adierazpen plastikoak baloratzen dituen..
Psikomotor eremua:
Ea poliki-poliki mugimenduari dagozkion gaitasunak garatzen ari den, eta ikusmen eta mugimenduaren koordinazioa ea geroz eta hobeagoa den.
Eremu kognitiboa:
Ea adierazpen plastikoko materialak eta teknikak modu egokian erabiltzen dituen, ea irakasleak emandako aginduak onartzen eta errespetatzen dituen, ea aportazio pertsonalak egiten dituen, ea bere adierazpen gaitasuna hobetzen duen, ea espazioa gero eta hobeto antolatzen duen, ea giza gorputzaren figuran aurrerapenak ikusten
546
diren, ea bera ahozko adierazpen eta adierazpen grafikoaren artean geroz eta lotura gehiago dagoen....
Adierazpen plastikoaren ebaluaketa laburbilduz zera esan daiteke: azken emaitza edo produktua ez dela garrantzitsuena, baizik eta garrantzitsuena, prozesu guztian zehar hiru eremu horiek kontutan hartzea da.
547
4.- EREDUAK ETA ESTEREOTIPOAK.
Haurren adierazpen artistikoetan izugarrizko eragina dute helduek, lehenengo etxean eta ondoren eskoletan. Haur txikiek egiten dituzten garabato edo marren aurrean helduak (ama, aita, anaia, irakasleak..) agertzen duen jarrera oso esanguratsua da haurrarentzat.
Eskolara joan aurretik: familia batzuetan, goizegi (3-4 urterekin) helduek haurrei erakusten die nola marrazten dira gauzak, adibidez, pertsona bat eta etxe bat. Hau horrela gertatzen denean, bi jokaera har ditzake haurrak:
Haurra erakutsi zaion bezala marraztea pertsonak eta etxean, baina gero hori ahaztea, eta itzultzea bere hasierako egituretara (zirkuluak eta karratuak eginez).
Erakutsitakoa oso interesgarria suertatzen bazaio, oso ongi dominatuko du.
Eskolara sartu ondoren: haurrak motibatuta egoten dira bere berdinei gauzak kopiatzean. Irakaslearen behaketaren ondorioz, ikasleak beraien eskemak polikipoliki hobetzen joango dira. Haurrek giza gorputza marrazten dutenean: begiak, belarriak, sudurra, ahoa... ez daude marrazki zehatz batzuk, haur bakoitzak bere modura edo estilora marrazten ditu.
Kontutan hartu beharko ditugu hezkuntza plastikoa lantzen dugunean, modelo edo ereduen inguruko irizpide hauek:
Haur Hezkuntzan, eta plastikan ere bai, estereotipoak ekidin egin behar dira. Haur bakoitzak bere adierazpenerako eredu propioak sortu behar ditu.
Ez zaizkie haurrei imitatu edo kopiatu beharreko ereduak eman behar, horrela, haurren sormena eta autonomia indartzen ariko gara.
548
“Relleno”ko
aktibitateak
ez
zaizkie
jarri
behar,
adibidez,
koloreztatzea, zeren koloreztatzea ez da konsideratzen adierazpen plastiko bat, soilik, eskuko ariketa bat da.
Haurraren produkzio propioak baloratu.
“Ez gara saiatu behar “artea” haurraren barnera sartzen, baizik eta, “artea” bera atera egingo da haurraren barrutik”.
549
5.- ONDORIOAK
Para terminar el tema me gustaría recordar a Lowenfeld que nos dice que:
El arte de los niños es estrictamente individual, no hay dos niños que se expresen en la misma forma. Uno de los objetivos importantes de la educación artística es ayudar a producir las diferencias individuales que forman la personalidad del niño, suprimir estas diferencias individuales, dar especial importancia al producto final, recompensar a un niño y no a los otros, todo ello conspira contra las premisas básicas de la expresión creadora.
Es decir, los maestros y maestras de Educación Infantil debemos ser conscientes de que está en nuestras manos que a un niño se sienta realmente libre a la hora de poder expresarse artísticamente. 23. GAIA
GIZA
GORPUTZAREN
IDENTITATE
ADIERAZPENA.
PERTSONALEAN
ETA
GESTUA
ETA
AUTONOMIA
MUGIMENDUA. PERTSONALEAN
LAGUNTZEN DU GORPUTZAREN ADIERAZPENAK. JOKO SINBOLIKOA ETA JOKO DRAMATIKOA. EKINTZA DRAMATIKOAK.
550
SARRERA
1.- GIZA GORPUTZAREN ADIERAZPENA. 1.1.- EZAUGARRI NAGUSIAK 1.2.- ELEMENTUAK
2.- GESTUA ETA MUGIMENDUA. 2.1.- GESTUEN SAILKAPENA. 2.2.- GESTUEN IRRADIAZIO ZENTROAK. 2.3.- ESPAZIO AFEKTIBOA ETA OBJETUA.
3.- IDENTITATE PERTSONALEAN ETA AUTONOMIA PERTSONALEAN LAGUNTZEN DU GORPUTZAREN ADIERAZPENAK. 3.1.-
GORPUTZAREN
ADIERAZPENEAN
JARRERAK
(gorputzaren
adierazpenaren barnean, autonomiaren eboluzioaren faseak) 3.2.- GORPUTZAREN ADIERAZPENA HEZKUNTZA BIDE MODUAN ULERTUTA: BIZIPENETAN OINARRITUTAKO METODOLOGÍA 3.3.- GORPUTZAREN ADIERAZPENEKO SAIOEN ESKUHARTZEAREN PRINTZIPIOAK.
4.- JOKO SINBOLIKOA ETA JOKO DRAMATIKOA. EKINTZA DRAMATIKOAK 4.1.- EKINTZA SINBOLIKO ETA DRAMATIKOEN HELBURUAK. 4.2.- EZAUGARRI AMANKOMUNAK 4.3.- EKINTZA DRAMATIKOAK
5.- ONDORIOAK
551
SARRERA
Gai honetan, haurrak gorputzaren hizkuntzaren bidez nola adierazten dituen sentimenduak ikasiko dugu. Eta gorputzaren aprendizai horri esker, haurrek beraien identitatea eta autonomia zabaltzen dituzte.
Lehenik eta behin, gorputz adierazpenak zer esan nahi duen azalduko dut, eta psikomotrizitateari egiten dizkion ekarpenak zeintzuk diren aipatuko ditut. Ondoren, gorputz adierazpeneko bi elementu nagusienak aipatuko ditut: gestua eta mugimendua. Eta azkenik, pertsonalitate asertibo bat lortzeko, gorputz adierazpenak jolasetan eta joko dramatikoetan duen eragina aztertuko dut.
Carmen Aymerich autore Katalanak dioen moduan, gizakia beti adierazpena da: bere gestoaren bidez, ahotsa, begirada, irribarrea... baita bere isiltasuna edo inmobilitatearen bidez ere...
552
1.- GIZA GORPUTZAREN ADIERAZPENA.
Norbere gorputzaren kontrola, ezagutza eta erabilera ezinbestekoak dira pertsona moduan deskubritzeko. Psikomotrizitatearen eta gorputz adierazpenaren bidez, gaitasun motorak, fisikoak eta sozio-afektiboak landu nahi izaten dira. Ikusten denez, psikomotrizitateak eta gorputz adierazpenak antzeko ideia batzuk badituzte, baina beste batzuk ezberdinak: Psikomotrizitatea esaten dugunean Haur Hezkuntzan, gaitasun zehatz (motoriko, kognitibo, afektibo...) batzuk garatzeko eta potentziatzeko aurrera ematen den programa espezifiko batetaz ari gara hizketan. Aldiz gorputz adierazpena, bizipenetan oinarritzen den metodologiaren ardatza da. Beraz, ez da programazio zehatz bat, baizik eta, metodologia bat. Gorputz adierazpenaren bidez, bat-bateko mugimenduaren bidez, emozioak, sentimenduak eta pentsamenduak adierazten dira. 1.1.- EZAUGARRI NAGUSIAK
Gorputz adierazpenetik lortu nahi diren helburuak hauek dira:
-
Norbere gorputzarekin ongizate pertsonala aurkitu. Honek zuzenean eta positiboki eragiten du autoestiman eta autokontrolean.
-
Esanahi ezberdinak adierazteko gorputzak dituen aukerak deskubritu.
Hauek dira gorputz adierazpenaren ezaugarri nagusienak: Teknikak ez du garrantzirik, garrantzitsuena, sentimendua adieraztea da. Ez da programatzen. Helburu hezitzaile bikoitza du: alde batetik, bat-bateko mugimendua bultzatu; eta bestetik, talde bateko partaide izatearen sentimendua garatu. Haurrak bizitzen eta transmititzen duena da garrantzitsua. Haurra da ingurura egokitzeko bideak aurkitzen dituena, eta honela, bere mugimendu kopurua eta moduak ugaritu eta hobetu egiten dira. Haurra da ekintzaren protagonista.
1.2.- ELEMENTUAK
553
Mugimenduzko aktibitate honetako elementurik nagusienak hauek dira: gorputza, mugimendua eta sentimendua.
Gorputza: gorputza, adierazteko edo expresatzeko balio duen instrumentu bat da, zeren animo egoeraren informazioa ematen dute, bai adierazten ari den pertsona berari, eta bai hori behatzen ari denari. Gorputz adierazpenaren bidez gorputz anatomia ikasten da, eta baita beraien funtzioak ere. baina baita ere, gorputzaren bidez ikonografiak batzuk transmititzen ikasten dugu, adibidez, espazioan gorputzaren bidez irudiak eginez. Adibidez, ez da gauza bera, eskumuturra itxita, behatz lodia gora begira jartzea, edo behera begira jartzea.
Sentimendua: afektibitatearen esentzia da, horregatik, LOGSE legean afektu-erlazional motatako helburuak eta edukiak aipatzen ditu. -
Haurrak sentimendu eta emozioak bereizten ikasten lortu nahi da.
-
Afektu eta emozio ezberdinak bizitzea eta esperimentatzea nahi da.
Mugimendua: gorputz adierazpenerako ezinbesteko elementua mugimendua da, eta honen barnean gestoa. Horregatik, hurrengo atala honi dedikatuko diot.
554
2.- GESTUA ETA MUGIMENDUA.
Gorputz aktibitatearen emaitza da mugimendua. Gorputz adierazpenaren barnean, mugimenduak bi ikuspegi izan ditzake:
-
Alde batetik, mugimenduaren kalitatea,
-
Eta bestetik, mugimenduaren esanahia.
Mugimenduaren kalitatea:
Gorputzaren koordinazio (dinamikoa eta estatikoa) gaitasuna da. koordinazio hori egoteko, ezinbestekoa da kontrol toniko-posturala, oreka eta arnasketa kontrolatzea. Haurrak tono muskularraren kontrola lortzen duen neurrian, postura berriak egin ditzake. Pertsonok emozio egoera ezberdinak adierazten ditugu gorputzeko giharrak luzatuz, uzkurtuz, erlaxatuz....
Mugimenduaren kalitatea baldintzatzen duten oinarrizko faktore batzuk:
-
Intentsitatea: mugimenduaren inpulsoari edo indarrari egiten dio erreferentzia.
-
Espazioa: inpulso edo indar horren norabidea adierazten du, eta baita mugimendu horren zabalera ere.
-
Iraupena: adirazpena edo expresioa hasten den momentutik bukatzen den unera arte pasatzen den denbora tartea da.
-
Intentzioa: mugimenduak duen karga emozionala da, komunikatzeko nahia.
Mugimenduaren esanahia. Gestoak.
Mugimendu guztiek badute esanahi bat, nahiz eta une horretan, ez egon komunikatzeko intentziorik. Gestoen bidez adierazten dugu esanahia. Gestoarekin, hitzarekin bezala, egoera animikoak eta sentsazioak adierazten ditugu; eta hitza bezala, antolatu egiten da, eta horretarako, mugimenduko ezaugarri edo elementuak elkar-erlazioan jartzen dira. Honela, mezuari esanahia edo intentzionalitatea ematen zaio. 555
2.1.- GESTUEN SAILKAPENA.
Gestoen sailkapen ugari eta anitz daude. Hauek dira horietako hiru:
Azken helburuaren arabera (Siguán):
Gestos expresivos: afektua, emozioa eta sentimenduak transmititzen dituzte.
Gestos apelativos: komunikazioan inplikatuta dagoen beste pertsona horren atentzioa erakartzeko erabiltzen direnak.
Gestos significativos: ekintza bat modifikatu nahi dugunean erabiltzen ditugun gestoak.
Jatorriaren arabera (Kostolany):
Gestos típicos: gizarte horrekin lotuta dauden gestoak dira.
Gestos con voluntad consciente: konszienteki emozio edo sentimendu bat adierazten dute.
Gestos incoscientes: inkoszienteak dira, ezin izaten dira kontrolatu, eta pertsonalitatearen ezaugarriak adierazten dituzte.
Adierazten duenaren arabera (Pierce): Los gestos-símbolos: gesto konbentzionalak dira. Los gestos icónicos: errealitatea adierazteko erabiltzen diren ikonoak dira. Los gestos índices:
2.2.- GESTUEN IRRADIAZIO ZENTROAK.
Goian aipatutako gestu guzti horiek kanporatzeko, gorputzeko atal batzuk erabiltzen dira: burua, aurpegia, eskuak, tronkoa, hankak eta oinak.
2.2.1) Burua eta aurpegia:
Burua da perzepziorako organorik garrantzitsuena, zeren bertan daude informazioa antolatzen duten sistema sensorialak. 556
Buruaren bidez mugimenduei esanahia ematen diegu. Ez dugu modu berean interpretatuko gesto bat buruarekin baiezkoa esaten, edo buruarekin ezezkoa esaten. Buruaren mugimenduak, beti, aurpegiko gestu bat laguntzen du. Aurpegia, Nia-ren adierazlea da, munduaren aurrean agertzen dugun gorputzeko zatia da. Jakin badakigu, aurpegiko ezaugarriak ezberdinak ditugula guztiok (horregatik
ezberdintzen
gara
batzuk
besteengandik),
baina
gorputzeko
expresioak ere ezberdinak ditu bakoitzak. Aurpegiko expresio hauek bakarrak eta errepikaezinak dira, nahiz eta gestoa unibertsala izan
557
2.2.2) Eskuak: Eskuek ere, adierazpen balio handia dute. Eskuek ahozko azalpena laguntzen dute, eta ahoz esaten den horri enfasis edo indar gehiago edo gutxiago ematen diote eskuaren mugimenduek. Horretaz gain, elkarrizketa bera modulatzen dute, eta honetaz gain, edukiari argitasuna ematen dio. Horregatik esaten da eskuek ahoak adina edo gehiago hitzegiten dutela. 2.2.3) Tronkoa: Morfologikoki begiratuta, tronkoa lepoan hasten da, eta izterretan amaitzen da. Tronkoan hiru zati ezberdintzen dira: bularraldea, gerria eta izterrak. Gorputzaren bidez egiten den edozein mugimendu handi, tronkotik ateratzen da. Tronkoaren ikuspegi emozionala aztertzen badugu, egoera animikoen zentroa dela esan daiteke, zeren bularraldetik ateratzen dira emozio guztiak. Pertsonak jartzen duen posturaren arabera, animo egoera ezberdinak interpreta ditzakegu. Esaterako, pertsona batek bularraldea aurreratzen edo kanpo aldera ateratzen badu, pertsonalitate gogorrekoa dela esaten da aldiz, bularraldea gordetzen badu, pertsonalitate inhibitua duela pentsatzen da.
2.2.4) Hankak, oinak: Normalean hankak eta oinak ez ditugu ikusten arropa eta oinetakoz estalita egoten direlako. Gainera, burutik oso urruti daude, eta ez dugu beraiek koszienteki kontrolatzeko ahaleginik egiten. Horregatik, hanka eta oinen bidez, gehienetan, inkoszientea adierazten dugu, eta askotan, hau ez da bat etortzen aurpegiarekin edo ahoz koszienteki adierazten saiatzen garenarekin. Oinezko ibilerak edo posturak interpretatu egin daitezke.
558
3.- IDENTITATE PERTSONALEAN ETA AUTONOMIA PERTSONALEAN LAGUNTZEN DU GORPUTZAREN ADIERAZPENAK.
Aurreko ataletik atera behar dugun ondorioa zera da: bai gestuek eta bai mugimenduek, gure ikasleen pertsonalitatearen garapena adierazten dute, eta beraz, informazioa ematen digute gure eskuhartze pedagogikoa haurren egoera animikoetara egokitzeko.
Atal honetan, gorputz adierazpenak identitate eta autonomia pertsonalaren eraikuntzan nola parte hartzen duen aztertuko dut.
Haurra bera existitzen dela kontzientzia hartzen duen momentutik, bere gorputzaren ezagutza zabaldu egiten da. Helburua ez da gorputzeko atalen izenak eta beraien funtzioa ikastea soilik, baizik eta, gorputza bizitzea, hau da, haurrak gorputzaren bidez aktuatzen ikasi behar du. Adierazteko, errepresentatzeko eta sortzeko dituen aukera guztiak esperimentatu edo bizitu behar ditu. Honela poliki-poliki, haurra bere gorputzaren eskemaren kontzientzia hartzen joango da. Giza gorputzaren formazioak izugarrizko eragina du identitate eta autonomia pertsonalaren garapenean.
Haurrak bere gorputzaz duen ikuspegia, garatu eta osatu egingo du haurrak ingurunetik jasotzen duen guztiaren bidez (bizitzeko baldintzak, ideiak, portaerak...). Norberak bere gorputzaz sortzen duen eskema hau aldakorra da, hau da, kanpoko eraginen arabera aldatu egiten da.
Haurra jaiotzen den momentuan hasten da gorputz eskema barneratzen:
-
Lehenengo mugitzeko plazer hutsagatik, mugimendu batzuk deskubritzen ditu.
-
Bere eskuak deskubritzen ditu lehenengo. Honela, gauzak hartu, txupatu, begiratu... egiten ditu.
-
7 hilabete inguruan, bere oinak deskubritzen ditu. Honela, gai da alboetara buelta emateko...
-
Postura aldaketak egiten hasiko da, eta kasualitatez, beste mugimendu batzuk deskubrituko ditu. 559
-
Poliki-poliki koordinazio orokor handiagoa lortzen joango da.
Postura aldaketa hauei esker, haurrak emozio ezberdinak barneratzen ditu, zeren, gustoko eta atseginak diren mugimendu eta posturak behin eta berriz errepikatuko ditu; eta aldiz, desatxeginak diren postura edo mugimenduak ekidin egingo ditu.
Haurrak helduarekin duen interakzioetan ikasten ditu emozioak interpretatzen. Hasieran, imitazio hutsa izaten da, baina beranduxeago, gustoko dituenak errepikatzen hasiko da, eta besteak ez.
Haurrak apegoko pertsonarekin komunikazio bat ezartzen du, non gorputz adierazpena manifestatzen da ahotsaren, begiradaren, eta kontakto fisikoaren bidez.
Haurra gorputzaren eskema barneratzen ari den bitartean, egoera emozionaleko fase batzuetatik pasatzen da, eta horixe aztertuko dut hurrengo atalean.
560
3.1.- GORPUTZAREN ADIERAZPENEAN JARRERAK (gorputzaren adierazpenaren barnean, autonomiaren eboluzioaren faseak)
Portaera inhibigarriak: Hau gertatzen da haurrak egoera ezagutzen ez duenean, eta segurtasunik gabe aurkitzen direnean. Adibidez, irakasleak material bat ematen dio eta esaten dio bera laguntzarik eta agindurik gabe objetu horrekin emozio jakin bat adierazteko. Haurrek une horretan ez dira ekintzan inplikatzen, eta askotan, zapi batekin tapatzen dira behatuak ez sentitzeko.
Portaera agresiboak: Oso ohikoa da 2 urte baino txikiagoko haurrak objetu berdinagatik gatazkan hastea. Horrelako kasuetan, haurrak helduaren babesa eta segurtasuna nahi ditu, baina komenigarria da haurrei konfliktoa beraien artean konpontzen uztea, honela, frustrazio sentimendua esperimentatuko dute. 2 urtetik aurrera portaera agresiboa agertzen denean, helduaren aurrean autoafirmatzeko egiten du. Hau eskolan lantzeko aproposa izan daiteke joko sinboliko kontrolatua.
Gorputzaren bidezko komunikazioa helduarekin:
4 urte arteko haurrek, helduaren kontaktua behar dute maiz, eta hori aurkitzen saiatzen dira. Gainera, gogoratu adin honetan eskolara sartzen direnean, apegoko pertsonagandik separatzen direla. Objetuen aurrean jarrera konbentzionalak: Haurrei erakutsi egin behar zaie objetu ezberdinekin expresatzen.
Deskontrola: Batzuetan, haurrei libreki eta askatasunez adierazten utzi behar zaie, eta horretarako, irakasleak ez du aktibitaterik prestatu behar, eta ez du inongo ekintzarik gidatu behar. Kasu horietan, kaos egoera bat sortzen da gelan, baina poliki-poliki, haurrak beraien artean gorputzaren bidez komunikatzen hasiko dira.
Joko konpartituak: Haurrak poliki-poliki beraien berdinen beharra dute. Hasieran talde txikitan jolasten dute (3-4 lagun).
561
3.2.-
GORPUTZAREN
ADIERAZPENA
HEZKUNTZA
BIDE
MODUAN
ULERTUTA: BIZIPENETAN OINARRITUTAKO METODOLOGÍA
Hasieran aipatu dugu, gorputz adierazpena, Haur Hezkuntzako geletan erabiltzeko metodologia bat dela, eta haurrak esperientzia horiek bizitzean datzala. Beraz, orain, metodologia horri buruzko aipamenak egingo ditut. Gorputz adierazpena, heziketa bide garrantzitsu bat da (medio educativo), eta irakasleei, aukera ugari eskaintzen dizkio:
-
Pertsonen arteko (ikasle-irakasle, ikasle-ikasle) komunikazioa errazten du, zeren haurrak besteekin komunikatzen dira gorputza erabiliz komunikazio kanal moduan.
-
Behaketa, imajinazioa eta sormen artistikoa potentziatzen ditu.
-
Gorputzarekin
expresatzeko
aukera
ugariak
esperimentatuz,
norbere
gorputzaren, ingurune fisikoaren eta ingurune sozialaren kontzientzia eta konexioa errazten du.
-
Haurrak gorputzarekin jolasten du imajinazioa erabiliz, hortaz,
sormen
gaitasuna eta komunikazioaren espontaneitatea potentziatzen ditu.
-
Gorputzari dagozkion zenbait teknika instrumental garatzen ditu, hala nola, erlajazioa, kontzentrazioa, malgutasuna, desinhibizioa eta sensibilizazioa.
Gelan gorputz adierazpena praktikan jartzeko modurik hoberena, gorputzean kontrasteak bizitzea da. Kontrasteak bizitzen badira, oso erraza izango da edukiak barneratzea. Kontraste hauek ugari izan daitezke, baina autonomia eta identitate pertsonalarekin erlazionaturik dauden kontraste batzuk aipatuko ditut:
Geldik / Mugimenduan
562
Geldirik egotea bizipen bat izan daiteke, eta oso bestelako bizipena da mugimenduan egotea. Gainera, hor ere abaniko handi bat dago tartean, eta postura guzti horiek erabiltzen dituzte haurrek beraien emozioak agertzeko.
Esaterako, haserrea adierazten dute beren burua lurrera botaz. Egoera horretan, burua tapatzeko ohitura dute: ikusiak ez izateko, aislatzeko, gertatzen ari denari erretxazoa agertzeko...
Arrastratu / zutik egon
Haurrak lurretik arrastratuz ibiliko dira poliki-poliki zutik jarri arte. Ariketa hauen bidez, gorputzaren pisuaren kontrola lantzen da, zoruarekin kontaktuan jartzen dira....
Kontaktoaren kontrasteak
Haurrek beharra dute helduen eta objetuen kontaktua. Horregatik, egoera guzti horiek aprobetxatu egin behar dira. Heldu batek haurra besoetan hartzen duenean, haurra balantzeoaz eta orekaz jabetzen da... Bestalde, haurrak eskuartean objetuak dituenean, objetu horien ezaugarriez jabetuko da: biguna, gogorra, leuna, zakarra...
3.3.-
GORPUTZAREN
ADIERAZPENEKO
SAIOEN
ESKUHARTZEAREN
PRINTZIPIOAK.
Irakasleak lehenengo material egokia aukeratu behar du, baina material hauek haurrei ematean, ez du inongo azalpenik eman behar, zeren gauza edo objetuekin zer egin daitekeen deskubritzea, gorputz adierazpenaren lana da. Hona hemen gorputz adierazpeneko saioei ahalik eta etekin gehien ateratzeko kontutan izan beharreko irizpideak:
-
Libreki adierazteko askatasuna (libertad de expresión)
563
Honek adierazi nahi du, gorputz adierazpeneko saioa ez dela programatutako saio bat. Haurrak mugimendu librearen eta objetuen bidez, bere modura lan egiten du eta etapa honetako inhibizio eta “negazio” jarrerak desagertu egiten dira.
Irakasleak behatzeko gaitasun handia eta prestakuntza profesional handia izan behar du, eta egoera eta kasu bakoitzaren aurrean eskuhartu behar du (honek ez du esan nahi zerbait programatuta izan behar duenik). Kontutan izan behar du irakasleak haur bakoitzak behar ezberdinak dituela: independentzia, segurtasuna, apego fisikoa...
-
Adierazpen librean errespetua.
Haur bakoitza bere modura expresatzen da. Haur bakoitzak denbora ezberdina behar du objetu batekin interaktuatzeko (adib. zati handi batekin libreki mugitu gelatik); batzuk inhibitu egiten dira, beste batzuk, berehala hasten dira objetuarekin interaktuatzen. Haur bakoitzaren erritmoa errespetatu egin behar da, zeren hori ere bada adierazpen edo expresio bat.
Haur batek denbora izugarri behar badu objetuekin interaktuatzen hasteko, irakasleak esku hartu beharko du, eta prozesu hori arintzen lagundu beharko dio. -
Entzutea eta disponibilitatea.
Irakasleak gorputzaren bidez besteak entzuten jakin behar du, eta edozein momentutan parte hartzeko prest egon behar da. Haurrek ere sentitu behar dute irakaslea hor dagoela, eta edozein momentutan laguntza behar izatekotan, laguntza hori izango duela. Helduak haurrei segurtasun eta konfidantza sentimendua transmititu behar dizkie. Hala ere, komenigarria izan daiteke haurren menpekotasun jarrera hori baztertzeko, irakaslea momentu batzuetan gelatik ateratzea (gero eta epe luzeagoak), baldin momentu horretan seguru eta konfiaturik badaude, horrela, haurra une batean inseguru sentituko da, baina horrek indarra emango dio, aldi berean, autonomoki ekintzak burutzeko. 564
-
Enpatia.
Helduak haurrarekin afektiboki konektatu behar du, eta bakoitza den bezala onartu eta errespetatu behar du, bere expresatzeko moduarekin.
-
Malgutasuna eta ez zuzendua (no directividad)
Irakasleak haurren ekintzetan esku-hartuko du beharra ikusten duen bakoitzean, baina kontutan izanik, garrantzitsua dela haurrak beraiek bakarrik beraien arazo edo gatazkak konpontzen ikastea. Haurrentzat arriskutsuak ikusten dituen ekintzak edo haurrak arriskuan ikusten dituenean, esku-hartuko du.
Goian aipatutako irizpide edo printzipioak irakasleak praktikan edo martxan jartzen dituenean, pertsonen arteko interakzioak hobetzen dira, eta honekin batera, haur bakoitzaren identitate indibiduala eta autonomia pertsonala garatzen laguntzen da. Nola?
-
Alde batetik, haurrentzat esanguratsuak diren pertsonek (irakaslea, lagunak...) feedback-ak eskaintzen dizkiotelako bere pertsonari eta bere ekintzei buruz. Eta honek izugarrizko eragina du norberak bere buruaren kontzientzia hartzerakoan.
-
Haurrei segurtasuna eta oreka psikologia eskaintzen zaie, eta honek, beraien autonomian aurrera jarraitzeko animoak ematen dizkie.
Ikusten denez, ekintzaren bidez lortu daiteke identitate pertsonala eta autonomia lantzea, hau da, haurrei beraiei bakarrik utziz adierazpeneko modu ezberdinak beraien kabuz deskubritzen.
565
4.- JOKO SINBOLIKOA ETA JOKO DRAMATIKOA. EKINTZA DRAMATIKOAK
Jokoaren bidez haurra gaitasun mota guztiak garatzera iristen da, beraz, ezin faltatu da jokoa Haur Hezkuntzan. Jokoek, haurren garapen eta heldutasunarekin batera garatzen dira, hau da, jokoa bera egokitu egiten da haurren beharretara. Nahiz eta 3 urtekoek eta 6 urteko haurrak “amatan” jolastu, bien exigentzia maila eta jolasteko modua ezberdina izango da.
Haurrarentzat eguneroko bizitza da joko bat. Ikuspegi ludiko bat dagoen ekintza guztietan ikasten du haurrak zerbait.
Haurra helduarekin interaktuatzen hasten denean, lehenengo momentuan, helduari imitatzen dizkio gesto eta mugimenduak. Gesto hauek ugarituz eta kalitatea hobetuz doaz, baina beti heldua aurrean izanik. Baina beranduago, haurrak gai dira eredua aurrean izan gabe gesto hori egiteko. Adibidez, bi urteko haur bati galdetzen diogunean txakurrak nola egiten du? “bera gai da eredua aurrean izan gabe lau hanketan jartzeko, eta zaunka egiteko”. Honi imitazio “diferida” esaten zaio. Honen ondoren, maila gorengoko beste pentsamendu bat dator, alegia, errepresentazio sinbolikoa edo funtzio sinbolikoa.
Errepresentazio sinbolikoak beti kointziditzen du hizkuntzaren garapenarekin, eta honek adierazten du jokoa, joko izatetik, joko sinboliko izatera pasatu dela. Momentu honetan haurrak gai dira imitazio diferidoak egiteko, hau da, gai da aurrean eredua eduki gabe mugimendu edo gesto batzuk egiteko.
Haurraren pentsamendua gehiago garatzen doan neurrian, bere joko sinbolikoa aberatsagoa eta landuagoa izango da, eta honi joko dramatikoa esaten zaio. Joko dramatikoan, gidoia, eszenatokia, rolak, hizkuntza ezberdinak, erabilitako materialak, gaia... zailagoak eta landuagoak izaten dira. Joko dramatikoa, beraz, pentsamendua garatzen laguntzen duen errekurtso bat da. Eta baita, adin honetako haurren adierazpen emozionala kanalizatzeko eta manifestatzeko bide bat.
Joko dramatikoa espontaneoa edo zuzendua izan daiteke:
566
-
Haurrak libreki gesto eta mugimendu batzuk egiten dituenean, joko dramatiko espontaneoa dago, esaterako, margoak erabiltzen dituenean makilatzeko, beraien artean rolak izendatzen dituztenean....
-
Aldiz, joko dramatikoa irakasleak zuzendu dezake. Esaterako:
Irakasleak ekintza dramatiko batzuk proposatzen ditu, adibidez, emozio gesto hauek imitatu: haserrea, poza, tristura...; gestuen laguntzaz abesti bat abestu; dantzatu; edo baita, eguneroko ekintza batzuk dramatizatu edo antzeztu, esaterako, borroka bat.
Irakasleak proposa dezakeen beste ekintza dramatiko bat, ipuin ezagun bat errepresentatzea edo antzeztea izan daiteke.
4.1.- EKINTZA SINBOLIKO ETA DRAMATIKOEN HELBURUAK.
Haurra gorputzaren bidez expresatzen denean, gesto, mugimendu edo hizkuntzaren bidez, errazten edo bultzatzen ari gara:
567
Expresio edo adierazpen ludikoa: haurra uneoro jolasten ari da. Imitazioa, imaginazioa, fantasia eta askatasuna: haurrak ikusten duena, bizitzen duena imitatzen du... edo honi, ideiak gehitzen dizkio, asmatu egiten du eta inprobisatu. Bere
gorputzarekin
expresatzeko
dituen
aukerak:
bere
gorputzak
indibidualki nahiz taldean expresatzeko eskaintzen dizkion aukeraz jabetzen da. Adierazpen linguistikoa: joko sinboliko eta joko dramatikoaren bidez, adierazpen linguistikoa garatzen du, eta pronuntziazioa eta entonazioa lantzen ditu. Autoestima: hasieran haurrak bere sentimendu, pentsamendu eta imajinazioko ideiak azaltzeko beldurra eta lotsa sentitzen bazuen ere, gauza txikiak egiten doan neurrian, bere autoestima igo egiten da eta berak nahi duen guzti hori egiteko gai dela pentsatzen du. Enpatia eta portaera prosozialak: joko dramatikoan parte hartzen duten taldekideen artean giro on eta berezi bat sortzen da, zeren badakite azken emaitza on bat izateko beraien artean kolaboratu egin beharra daukatela eta denak elkar ulertzen saiatu behar direla. Menoria: aurretik prestatutako joko dramatiko edo antzerki bat bada, haurrek gidoia aurrez buruz ikasi beharko dute. Honela memorizazioa lantzen da.
4.2.- EKINTZA DRAMATIKOAK
Ekintza dramatikoen ezaugarri nagusi bat, talde txikitan burutzen direla da. Joko sinboliko eta dramatikoetan parte hartzen duten haurrak beraien artean aurretik ezagutzen dira, aurretik esperientzia konpartitu batzuk izan dituzte (gainontzean ez
568
lukete jolastuko). Hau oso normala da, zeren haurrek, joko sinboliko eta dramatikoetan, beraientzat oso esanguratsuak diren ekintzak burutzen dituzte, eta askotan, pribatuak.
Joko dramatikoetan, gizarteko gertaera sozialak modu erlaxatu eta plazentero batean praktikatzen dira, eta beraz, gertaera sozial berriak ikasteko, edo barneratuta dituztenak berriro praktikatzeko oso egoera aproposak dira.
Haurrak joko sinboliko edo dramatikoan jolasten ari direnean, irakaslearen helburua, giza arazo bat nola perzibitzen eta sentitzen duten behatzea eta egiaztatzea da.
Hauek izan daitezke ekintza dramatiko batzuk:
Joko dramatiko espontaneoa edo askea: Haurrek praktikan jartzen dituzte ikasitako rolak: medikuak, irakasleak, ama, aita, janariak prestatzen dituzte... Beste batzuetan, objetu batzuk direla imajinatzen dira, eta beraiek bezala aktuatzen dute: tren bat direla, panpin bat, hegazkinek bezala hegan egiten dutela.... Joko hauetan, haurrek bakarrik jolasten dute, beraien sortutako taldeetan eta inongo aginduak jarraitu gabe.
569
Joko dramatiko antolatua:
Irakasleak, rol zehatz batzuk expresatzeko helburuarekin, ekintza batzuk animatzen eta koordinatzen ditu.
Haurrak protagonistak izango diren edozein ekintza dramatiko burutzeko, pauso batzuk jarraitu behar dira:
-
Ipuinaren narrazioa. Irakasleak behin eta berriz ipuina edo eszenifikatu behar duten edukia kontatuko du, haur guztiek ulertu dutela ziur egon arte; pertsonaia guztiak barneratu dituztela ziurtatu arte, ekintzak..
-
Adierazpen librea. Haurrak lehenengo libreki antzeztuko dute narrazio edo ipuinean barneratu dutena.
-
Haur bakoitzari pertsonai bat izendatu. Adierazpen libreak lagundu egiten dio irakasleari pertsonaiak izendatzeko. Komenigarria da haur guztiek parte hartzea, eta ipuinean ez badaude hainbeste haur, komenigarria da pertsonai horiek asmatzea edo gehitzea.
-
Ensaioa. Beharrezkoa den beste ensaiatu behar da.
-
Zer behar dugu? Adostu denen artean nola jantzi daitezkeen pertsonaiak, eszenatokia egiteko zer beharko dugun... Komeni da ikasleek beraiek parte hartzea disfraza, jantziak, eszenatokia... egiterako garaian.
-
Errepresentazio eguna.
Antzerkia
Gelan, egun berezietarako (gabonetako festa...) antzerkitxo bat antolatu daiteke. Baina hain egun zehatzetara itxaroten egon ordez, beste zenbait ekintza ere egin daitezke, esaterako, abesti bat antzeztu, haurrei asko gustatu zaien ipuin bat... Edozein aitzakia ona da expresatzeko.
570
Antzerkiaz gain, badira beste adierazpenezko modu batzuk ere eskoletan landu daitezkeenak:
Titereak: hauen bidez batez ere ahozko adierazpena lantzen da (garbi hitz egitea, entonazioa....). Baina haurrak baldin badira titereak mugituko dituztenak, eskuen mugimendua ere landuko dute.
Itzalen antzerkia: maindire baten atzean egiten dute lan pertsonek edo titereak, eta ikusleek, itzalak ikusten dituzte mugimenduan.
Gorputz adierazpeneko jolasak:
-
Mimoa:
Mimoan, gorputzaren bidez adierazten dira emozioak, hitza erabili gabe.
-
Imitazioa:
Gesto, mugimendu, ekintza, animali... batzuk imitatu ditzakegu.
-
Erlajazio ariketak:
Oso ekintza mugituak egin direnean, edo haurrak nekatuta daudenean, edo isiltasuna landu nahi denean, komenigarria da erlajazio ariketa batzuk egitea.
Irakasleak, gogoan izan behar du, erlajazio ariketak hasi aurretik haurrak motibatu egin behar dituela, eta zer egin behar duten ongi azaldu behar zaiela.
571
5.- ONDORIOAK
Para concluir con el desarrollo del tema que nos ocupa queremos dejar constancia de lo importante que es para el proceso de enseñanza y aprendizaje, dedicar un tiempo a ejercitar la expresión corporal como medio a través del cual los niños y niñas, entre cero y seis años, aprenden a organizar el medio físico y social que les rodea y, también, a expresar su mundo interior tan rico y lleno de emociones que en muchas ocasiones les desborda.
Esta expresión de acción motriz les ayuda a conocer su cuerpo y a experimentar con él, haciéndoles conscientes de su propia existencia, de su identidad como un ser diferente a los demás, que alcanza su autonomía en la interacción con los otros.
En este sentido, el profesor debe provocar situaciones, dentro de un clima de seguridad y libertad, que favorezcan el movimiento espontáneo y la acción grupal; las técnicas que se ponen al servicio de esta expresión motriz son el lenguaje simbólico y las actividades dramáticas en todas sus manifestaciones. Además, en todo este proceso de descubrimiento, el profesor debe tener en cuenta que los niños atraviesan una serie de fases en las que expresan unas conductas afectivas que en sí mismas son manifestaciones de su estado anímico y que deben vivenciar y traspasar para avanzar en su descubrimiento personal. 23. GAIA
GIZA
GORPUTZAREN
IDENTITATE
ADIERAZPENA.
PERTSONALEAN
ETA
GESTUA
ETA
AUTONOMIA
MUGIMENDUA. PERTSONALEAN
LAGUNTZEN DU GORPUTZAREN ADIERAZPENAK. JOKO SINBOLIKOA ETA JOKO DRAMATIKOA. EKINTZA DRAMATIKOAK.
572
SARRERA
1.- GIZA GORPUTZAREN ADIERAZPENA. 1.1.- EZAUGARRI NAGUSIAK 1.2.- ELEMENTUAK
2.- GESTUA ETA MUGIMENDUA. 2.1.- GESTUEN SAILKAPENA. 2.2.- GESTUEN IRRADIAZIO ZENTROAK. 2.3.- ESPAZIO AFEKTIBOA ETA OBJETUA.
3.- IDENTITATE PERTSONALEAN ETA AUTONOMIA PERTSONALEAN LAGUNTZEN DU GORPUTZAREN ADIERAZPENAK. 3.1.-
GORPUTZAREN
ADIERAZPENEAN
JARRERAK
(gorputzaren
adierazpenaren barnean, autonomiaren eboluzioaren faseak) 3.2.- GORPUTZAREN ADIERAZPENA HEZKUNTZA BIDE MODUAN ULERTUTA: BIZIPENETAN OINARRITUTAKO METODOLOGÍA 3.3.- GORPUTZAREN ADIERAZPENEKO SAIOEN ESKUHARTZEAREN PRINTZIPIOAK.
4.- JOKO SINBOLIKOA ETA JOKO DRAMATIKOA. EKINTZA DRAMATIKOAK 4.1.- EKINTZA SINBOLIKO ETA DRAMATIKOEN HELBURUAK. 4.2.- EZAUGARRI AMANKOMUNAK 4.3.- EKINTZA DRAMATIKOAK
5.- ONDORIOAK
573
SARRERA
Gai honetan, haurrak gorputzaren hizkuntzaren bidez nola adierazten dituen sentimenduak ikasiko dugu. Eta gorputzaren aprendizai horri esker, haurrek beraien identitatea eta autonomia zabaltzen dituzte.
Lehenik eta behin, gorputz adierazpenak zer esan nahi duen azalduko dut, eta psikomotrizitateari egiten dizkion ekarpenak zeintzuk diren aipatuko ditut. Ondoren, gorputz adierazpeneko bi elementu nagusienak aipatuko ditut: gestua eta mugimendua. Eta azkenik, pertsonalitate asertibo bat lortzeko, gorputz adierazpenak jolasetan eta joko dramatikoetan duen eragina aztertuko dut.
Carmen Aymerich autore Katalanak dioen moduan, gizakia beti adierazpena da: bere gestoaren bidez, ahotsa, begirada, irribarrea... baita bere isiltasuna edo inmobilitatearen bidez ere...
574
1.- GIZA GORPUTZAREN ADIERAZPENA.
Norbere gorputzaren kontrola, ezagutza eta erabilera ezinbestekoak dira pertsona moduan deskubritzeko. Psikomotrizitatearen eta gorputz adierazpenaren bidez, gaitasun motorak, fisikoak eta sozio-afektiboak landu nahi izaten dira. Ikusten denez, psikomotrizitateak eta gorputz adierazpenak antzeko ideia batzuk badituzte, baina beste batzuk ezberdinak: Psikomotrizitatea esaten dugunean Haur Hezkuntzan, gaitasun zehatz (motoriko, kognitibo, afektibo...) batzuk garatzeko eta potentziatzeko aurrera ematen den programa espezifiko batetaz ari gara hizketan. Aldiz gorputz adierazpena, bizipenetan oinarritzen den metodologiaren ardatza da. Beraz, ez da programazio zehatz bat, baizik eta, metodologia bat. Gorputz adierazpenaren bidez, bat-bateko mugimenduaren bidez, emozioak, sentimenduak eta pentsamenduak adierazten dira. 1.1.- EZAUGARRI NAGUSIAK
Gorputz adierazpenetik lortu nahi diren helburuak hauek dira:
-
Norbere gorputzarekin ongizate pertsonala aurkitu. Honek zuzenean eta positiboki eragiten du autoestiman eta autokontrolean.
-
Esanahi ezberdinak adierazteko gorputzak dituen aukerak deskubritu.
Hauek dira gorputz adierazpenaren ezaugarri nagusienak: Teknikak ez du garrantzirik, garrantzitsuena, sentimendua adieraztea da. Ez da programatzen. Helburu hezitzaile bikoitza du: alde batetik, bat-bateko mugimendua bultzatu; eta bestetik, talde bateko partaide izatearen sentimendua garatu. Haurrak bizitzen eta transmititzen duena da garrantzitsua. Haurra da ingurura egokitzeko bideak aurkitzen dituena, eta honela, bere mugimendu kopurua eta moduak ugaritu eta hobetu egiten dira. Haurra da ekintzaren protagonista.
1.2.- ELEMENTUAK
575
Mugimenduzko aktibitate honetako elementurik nagusienak hauek dira: gorputza, mugimendua eta sentimendua.
Gorputza: gorputza, adierazteko edo expresatzeko balio duen instrumentu bat da, zeren animo egoeraren informazioa ematen dute, bai adierazten ari den pertsona berari, eta bai hori behatzen ari denari. Gorputz adierazpenaren bidez gorputz anatomia ikasten da, eta baita beraien funtzioak ere. baina baita ere, gorputzaren bidez ikonografiak batzuk transmititzen ikasten dugu, adibidez, espazioan gorputzaren bidez irudiak eginez. Adibidez, ez da gauza bera, eskumuturra itxita, behatz lodia gora begira jartzea, edo behera begira jartzea.
Sentimendua: afektibitatearen esentzia da, horregatik, LOGSE legean afektu-erlazional motatako helburuak eta edukiak aipatzen ditu. -
Haurrak sentimendu eta emozioak bereizten ikasten lortu nahi da.
-
Afektu eta emozio ezberdinak bizitzea eta esperimentatzea nahi da.
Mugimendua: gorputz adierazpenerako ezinbesteko elementua mugimendua da, eta honen barnean gestoa. Horregatik, hurrengo atala honi dedikatuko diot.
576
2.- GESTUA ETA MUGIMENDUA.
Gorputz aktibitatearen emaitza da mugimendua. Gorputz adierazpenaren barnean, mugimenduak bi ikuspegi izan ditzake:
-
Alde batetik, mugimenduaren kalitatea,
-
Eta bestetik, mugimenduaren esanahia.
Mugimenduaren kalitatea:
Gorputzaren koordinazio (dinamikoa eta estatikoa) gaitasuna da. koordinazio hori egoteko, ezinbestekoa da kontrol toniko-posturala, oreka eta arnasketa kontrolatzea. Haurrak tono muskularraren kontrola lortzen duen neurrian, postura berriak egin ditzake. Pertsonok emozio egoera ezberdinak adierazten ditugu gorputzeko giharrak luzatuz, uzkurtuz, erlaxatuz....
Mugimenduaren kalitatea baldintzatzen duten oinarrizko faktore batzuk:
-
Intentsitatea: mugimenduaren inpulsoari edo indarrari egiten dio erreferentzia.
-
Espazioa: inpulso edo indar horren norabidea adierazten du, eta baita mugimendu horren zabalera ere.
-
Iraupena: adirazpena edo expresioa hasten den momentutik bukatzen den unera arte pasatzen den denbora tartea da.
-
Intentzioa: mugimenduak duen karga emozionala da, komunikatzeko nahia.
Mugimenduaren esanahia. Gestoak.
Mugimendu guztiek badute esanahi bat, nahiz eta une horretan, ez egon komunikatzeko intentziorik. Gestoen bidez adierazten dugu esanahia. Gestoarekin, hitzarekin bezala, egoera animikoak eta sentsazioak adierazten ditugu; eta hitza bezala, antolatu egiten da, eta horretarako, mugimenduko ezaugarri edo elementuak elkar-erlazioan jartzen dira. Honela, mezuari esanahia edo intentzionalitatea ematen zaio. 577
2.1.- GESTUEN SAILKAPENA.
Gestoen sailkapen ugari eta anitz daude. Hauek dira horietako hiru:
Azken helburuaren arabera (Siguán):
Gestos expresivos: afektua, emozioa eta sentimenduak transmititzen dituzte.
Gestos apelativos: komunikazioan inplikatuta dagoen beste pertsona horren atentzioa erakartzeko erabiltzen direnak.
Gestos significativos: ekintza bat modifikatu nahi dugunean erabiltzen ditugun gestoak.
Jatorriaren arabera (Kostolany):
Gestos típicos: gizarte horrekin lotuta dauden gestoak dira.
Gestos con voluntad consciente: konszienteki emozio edo sentimendu bat adierazten dute.
Gestos incoscientes: inkoszienteak dira, ezin izaten dira kontrolatu, eta pertsonalitatearen ezaugarriak adierazten dituzte.
Adierazten duenaren arabera (Pierce): Los gestos-símbolos: gesto konbentzionalak dira. Los gestos icónicos: errealitatea adierazteko erabiltzen diren ikonoak dira. Los gestos índices:
2.2.- GESTUEN IRRADIAZIO ZENTROAK.
Goian aipatutako gestu guzti horiek kanporatzeko, gorputzeko atal batzuk erabiltzen dira: burua, aurpegia, eskuak, tronkoa, hankak eta oinak.
2.2.1) Burua eta aurpegia:
Burua da perzepziorako organorik garrantzitsuena, zeren bertan daude informazioa antolatzen duten sistema sensorialak. 578
Buruaren bidez mugimenduei esanahia ematen diegu. Ez dugu modu berean interpretatuko gesto bat buruarekin baiezkoa esaten, edo buruarekin ezezkoa esaten. Buruaren mugimenduak, beti, aurpegiko gestu bat laguntzen du.
Aurpegia, Nia-ren adierazlea da, munduaren aurrean agertzen dugun gorputzeko zatia da. Jakin badakigu, aurpegiko ezaugarriak ezberdinak ditugula guztiok (horregatik
ezberdintzen
gara
batzuk
besteengandik),
baina
gorputzeko
expresioak ere ezberdinak ditu bakoitzak. Aurpegiko expresio hauek bakarrak eta errepikaezinak dira, nahiz eta gestoa unibertsala izan
579
2.2.2) Eskuak: Eskuek ere, adierazpen balio handia dute. Eskuek ahozko azalpena laguntzen dute, eta ahoz esaten den horri enfasis edo indar gehiago edo gutxiago ematen diote eskuaren mugimenduek. Horretaz gain, elkarrizketa bera modulatzen dute, eta honetaz gain, edukiari argitasuna ematen dio. Horregatik esaten da eskuek ahoak adina edo gehiago hitzegiten dutela.
2.2.3) Tronkoa: Morfologikoki begiratuta, tronkoa lepoan hasten da, eta izterretan amaitzen da. Tronkoan hiru zati ezberdintzen dira: bularraldea, gerria eta izterrak. Gorputzaren bidez egiten den edozein mugimendu handi, tronkotik ateratzen da. Tronkoaren ikuspegi emozionala aztertzen badugu, egoera animikoen zentroa dela esan daiteke, zeren bularraldetik ateratzen dira emozio guztiak. Pertsonak jartzen duen posturaren arabera, animo egoera ezberdinak interpreta ditzakegu. Esaterako, pertsona batek bularraldea aurreratzen edo kanpo aldera ateratzen badu, pertsonalitate gogorrekoa dela esaten da aldiz, bularraldea gordetzen badu, pertsonalitate inhibitua duela pentsatzen da.
2.2.4) Hankak, oinak: Normalean hankak eta oinak ez ditugu ikusten arropa eta oinetakoz estalita egoten direlako. Gainera, burutik oso urruti daude, eta ez dugu beraiek koszienteki kontrolatzeko ahaleginik egiten. Horregatik, hanka eta oinen bidez, gehienetan, inkoszientea adierazten dugu, eta askotan, hau ez da bat etortzen aurpegiarekin edo ahoz koszienteki adierazten saiatzen garenarekin. Oinezko ibilerak edo posturak interpretatu egin daitezke.
580
3.- IDENTITATE PERTSONALEAN ETA AUTONOMIA PERTSONALEAN LAGUNTZEN DU GORPUTZAREN ADIERAZPENAK.
Aurreko ataletik atera behar dugun ondorioa zera da: bai gestuek eta bai mugimenduek, gure ikasleen pertsonalitatearen garapena adierazten dute, eta beraz, informazioa ematen digute gure eskuhartze pedagogikoa haurren egoera animikoetara egokitzeko.
Atal honetan, gorputz adierazpenak identitate eta autonomia pertsonalaren eraikuntzan nola parte hartzen duen aztertuko dut.
Haurra bera existitzen dela kontzientzia hartzen duen momentutik, bere gorputzaren ezagutza zabaldu egiten da. Helburua ez da gorputzeko atalen izenak eta beraien funtzioa ikastea soilik, baizik eta, gorputza bizitzea, hau da, haurrak gorputzaren bidez aktuatzen ikasi behar du. Adierazteko, errepresentatzeko eta sortzeko dituen aukera guztiak esperimentatu edo bizitu behar ditu. Honela poliki-poliki, haurra bere gorputzaren eskemaren kontzientzia hartzen joango da. Giza gorputzaren formazioak izugarrizko eragina du identitate eta autonomia pertsonalaren garapenean.
Haurrak bere gorputzaz duen ikuspegia, garatu eta osatu egingo du haurrak ingurunetik jasotzen duen guztiaren bidez (bizitzeko baldintzak, ideiak, portaerak...). Norberak bere gorputzaz sortzen duen eskema hau aldakorra da, hau da, kanpoko eraginen arabera aldatu egiten da.
Haurra jaiotzen den momentuan hasten da gorputz eskema barneratzen:
-
Lehenengo mugitzeko plazer hutsagatik, mugimendu batzuk deskubritzen ditu.
-
Bere eskuak deskubritzen ditu lehenengo. Honela, gauzak hartu, txupatu, begiratu... egiten ditu.
-
7 hilabete inguruan, bere oinak deskubritzen ditu. Honela, gai da alboetara buelta emateko...
-
Postura aldaketak egiten hasiko da, eta kasualitatez, beste mugimendu batzuk deskubrituko ditu. 581
-
Poliki-poliki koordinazio orokor handiagoa lortzen joango da.
Postura aldaketa hauei esker, haurrak emozio ezberdinak barneratzen ditu, zeren, gustoko eta atseginak diren mugimendu eta posturak behin eta berriz errepikatuko ditu; eta aldiz, desatxeginak diren postura edo mugimenduak ekidin egingo ditu.
Haurrak helduarekin duen interakzioetan ikasten ditu emozioak interpretatzen. Hasieran, imitazio hutsa izaten da, baina beranduxeago, gustoko dituenak errepikatzen hasiko da, eta besteak ez.
Haurrak apegoko pertsonarekin komunikazio bat ezartzen du, non gorputz adierazpena manifestatzen da ahotsaren, begiradaren, eta kontakto fisikoaren bidez.
Haurra gorputzaren eskema barneratzen ari den bitartean, egoera emozionaleko fase batzuetatik pasatzen da, eta horixe aztertuko dut hurrengo atalean.
582
3.1.- GORPUTZAREN ADIERAZPENEAN JARRERAK (gorputzaren adierazpenaren barnean, autonomiaren eboluzioaren faseak)
Portaera inhibigarriak: Hau gertatzen da haurrak egoera ezagutzen ez duenean, eta segurtasunik gabe aurkitzen direnean. Adibidez, irakasleak material bat ematen dio eta esaten dio bera laguntzarik eta agindurik gabe objetu horrekin emozio jakin bat adierazteko. Haurrek une horretan ez dira ekintzan inplikatzen, eta askotan, zapi batekin tapatzen dira behatuak ez sentitzeko.
Portaera agresiboak: Oso ohikoa da 2 urte baino txikiagoko haurrak objetu berdinagatik gatazkan hastea. Horrelako kasuetan, haurrak helduaren babesa eta segurtasuna nahi ditu, baina komenigarria da haurrei konfliktoa beraien artean konpontzen uztea, honela, frustrazio sentimendua esperimentatuko dute. 2 urtetik aurrera portaera agresiboa agertzen denean, helduaren aurrean autoafirmatzeko egiten du. Hau eskolan lantzeko aproposa izan daiteke joko sinboliko kontrolatua.
Gorputzaren bidezko komunikazioa helduarekin:
4 urte arteko haurrek, helduaren kontaktua behar dute maiz, eta hori aurkitzen saiatzen dira. Gainera, gogoratu adin honetan eskolara sartzen direnean, apegoko pertsonagandik separatzen direla. Objetuen aurrean jarrera konbentzionalak: Haurrei erakutsi egin behar zaie objetu ezberdinekin expresatzen.
Deskontrola: Batzuetan, haurrei libreki eta askatasunez adierazten utzi behar zaie, eta horretarako, irakasleak ez du aktibitaterik prestatu behar, eta ez du inongo ekintzarik gidatu behar. Kasu horietan, kaos egoera bat sortzen da gelan, baina poliki-poliki, haurrak beraien artean gorputzaren bidez komunikatzen hasiko dira.
Joko konpartituak: Haurrak poliki-poliki beraien berdinen beharra dute. Hasieran talde txikitan jolasten dute (3-4 lagun).
583
3.2.-
GORPUTZAREN
ADIERAZPENA
HEZKUNTZA
BIDE
MODUAN
ULERTUTA: BIZIPENETAN OINARRITUTAKO METODOLOGÍA
Hasieran aipatu dugu, gorputz adierazpena, Haur Hezkuntzako geletan erabiltzeko metodologia bat dela, eta haurrak esperientzia horiek bizitzean datzala. Beraz, orain, metodologia horri buruzko aipamenak egingo ditut. Gorputz adierazpena, heziketa bide garrantzitsu bat da (medio educativo), eta irakasleei, aukera ugari eskaintzen dizkio:
-
Pertsonen arteko (ikasle-irakasle, ikasle-ikasle) komunikazioa errazten du, zeren haurrak besteekin komunikatzen dira gorputza erabiliz komunikazio kanal moduan.
-
Behaketa, imajinazioa eta sormen artistikoa potentziatzen ditu.
-
Gorputzarekin
expresatzeko
aukera
ugariak
esperimentatuz,
norbere
gorputzaren, ingurune fisikoaren eta ingurune sozialaren kontzientzia eta konexioa errazten du.
-
Haurrak gorputzarekin jolasten du imajinazioa erabiliz, hortaz,
sormen
gaitasuna eta komunikazioaren espontaneitatea potentziatzen ditu.
-
Gorputzari dagozkion zenbait teknika instrumental garatzen ditu, hala nola, erlajazioa, kontzentrazioa, malgutasuna, desinhibizioa eta sensibilizazioa.
Gelan gorputz adierazpena praktikan jartzeko modurik hoberena, gorputzean kontrasteak bizitzea da. Kontrasteak bizitzen badira, oso erraza izango da edukiak barneratzea. Kontraste hauek ugari izan daitezke, baina autonomia eta identitate pertsonalarekin erlazionaturik dauden kontraste batzuk aipatuko ditut:
Geldik / Mugimenduan
584
Geldirik egotea bizipen bat izan daiteke, eta oso bestelako bizipena da mugimenduan egotea. Gainera, hor ere abaniko handi bat dago tartean, eta postura guzti horiek erabiltzen dituzte haurrek beraien emozioak agertzeko.
Esaterako, haserrea adierazten dute beren burua lurrera botaz. Egoera horretan, burua tapatzeko ohitura dute: ikusiak ez izateko, aislatzeko, gertatzen ari denari erretxazoa agertzeko...
Arrastratu / zutik egon
Haurrak lurretik arrastratuz ibiliko dira poliki-poliki zutik jarri arte. Ariketa hauen bidez, gorputzaren pisuaren kontrola lantzen da, zoruarekin kontaktuan jartzen dira....
Kontaktoaren kontrasteak
Haurrek beharra dute helduen eta objetuen kontaktua. Horregatik, egoera guzti horiek aprobetxatu egin behar dira. Heldu batek haurra besoetan hartzen duenean, haurra balantzeoaz eta orekaz jabetzen da... Bestalde, haurrak eskuartean objetuak dituenean, objetu horien ezaugarriez jabetuko da: biguna, gogorra, leuna, zakarra...
3.3.-
GORPUTZAREN
ADIERAZPENEKO
SAIOEN
ESKUHARTZEAREN
PRINTZIPIOAK.
Irakasleak lehenengo material egokia aukeratu behar du, baina material hauek haurrei ematean, ez du inongo azalpenik eman behar, zeren gauza edo objetuekin zer egin daitekeen deskubritzea, gorputz adierazpenaren lana da. Hona hemen gorputz adierazpeneko saioei ahalik eta etekin gehien ateratzeko kontutan izan beharreko irizpideak:
-
Libreki adierazteko askatasuna (libertad de expresión)
585
Honek adierazi nahi du, gorputz adierazpeneko saioa ez dela programatutako saio bat. Haurrak mugimendu librearen eta objetuen bidez, bere modura lan egiten du eta etapa honetako inhibizio eta “negazio” jarrerak desagertu egiten dira.
Irakasleak behatzeko gaitasun handia eta prestakuntza profesional handia izan behar du, eta egoera eta kasu bakoitzaren aurrean eskuhartu behar du (honek ez du esan nahi zerbait programatuta izan behar duenik). Kontutan izan behar du irakasleak haur bakoitzak behar ezberdinak dituela: independentzia, segurtasuna, apego fisikoa...
-
Adierazpen librean errespetua.
Haur bakoitza bere modura expresatzen da. Haur bakoitzak denbora ezberdina behar du objetu batekin interaktuatzeko (adib. zati handi batekin libreki mugitu gelatik); batzuk inhibitu egiten dira, beste batzuk, berehala hasten dira objetuarekin interaktuatzen. Haur bakoitzaren erritmoa errespetatu egin behar da, zeren hori ere bada adierazpen edo expresio bat.
Haur batek denbora izugarri behar badu objetuekin interaktuatzen hasteko, irakasleak esku hartu beharko du, eta prozesu hori arintzen lagundu beharko dio. -
Entzutea eta disponibilitatea.
Irakasleak gorputzaren bidez besteak entzuten jakin behar du, eta edozein momentutan parte hartzeko prest egon behar da. Haurrek ere sentitu behar dute irakaslea hor dagoela, eta edozein momentutan laguntza behar izatekotan, laguntza hori izango duela. Helduak haurrei segurtasun eta konfidantza sentimendua transmititu behar dizkie. Hala ere, komenigarria izan daiteke haurren menpekotasun jarrera hori baztertzeko, irakaslea momentu batzuetan gelatik ateratzea (gero eta epe luzeagoak), baldin momentu horretan seguru eta konfiaturik badaude, horrela, haurra une batean inseguru sentituko da, baina horrek indarra emango dio, aldi berean, autonomoki ekintzak burutzeko. 586
-
Enpatia.
Helduak haurrarekin afektiboki konektatu behar du, eta bakoitza den bezala onartu eta errespetatu behar du, bere expresatzeko moduarekin.
-
Malgutasuna eta ez zuzendua (no directividad)
Irakasleak haurren ekintzetan esku-hartuko du beharra ikusten duen bakoitzean, baina kontutan izanik, garrantzitsua dela haurrak beraiek bakarrik beraien arazo edo gatazkak konpontzen ikastea. Haurrentzat arriskutsuak ikusten dituen ekintzak edo haurrak arriskuan ikusten dituenean, esku-hartuko du.
Goian aipatutako irizpide edo printzipioak irakasleak praktikan edo martxan jartzen dituenean, pertsonen arteko interakzioak hobetzen dira, eta honekin batera, haur bakoitzaren identitate indibiduala eta autonomia pertsonala garatzen laguntzen da. Nola?
-
Alde batetik, haurrentzat esanguratsuak diren pertsonek (irakaslea, lagunak...) feedback-ak eskaintzen dizkiotelako bere pertsonari eta bere ekintzei buruz. Eta honek izugarrizko eragina du norberak bere buruaren kontzientzia hartzerakoan.
-
Haurrei segurtasuna eta oreka psikologia eskaintzen zaie, eta honek, beraien autonomian aurrera jarraitzeko animoak ematen dizkie.
Ikusten denez, ekintzaren bidez lortu daiteke identitate pertsonala eta autonomia lantzea, hau da, haurrei beraiei bakarrik utziz adierazpeneko modu ezberdinak beraien kabuz deskubritzen.
587
4.- JOKO SINBOLIKOA ETA JOKO DRAMATIKOA. EKINTZA DRAMATIKOAK
Jokoaren bidez haurra gaitasun mota guztiak garatzera iristen da, beraz, ezin faltatu da jokoa Haur Hezkuntzan. Jokoek, haurren garapen eta heldutasunarekin batera garatzen dira, hau da, jokoa bera egokitu egiten da haurren beharretara. Nahiz eta 3 urtekoek eta 6 urteko haurrak “amatan” jolastu, bien exigentzia maila eta jolasteko modua ezberdina izango da.
Haurrarentzat eguneroko bizitza da joko bat. Ikuspegi ludiko bat dagoen ekintza guztietan ikasten du haurrak zerbait.
Haurra helduarekin interaktuatzen hasten denean, lehenengo momentuan, helduari imitatzen dizkio gesto eta mugimenduak. Gesto hauek ugarituz eta kalitatea hobetuz doaz, baina beti heldua aurrean izanik. Baina beranduago, haurrak gai dira eredua aurrean izan gabe gesto hori egiteko. Adibidez, bi urteko haur bati galdetzen diogunean txakurrak nola egiten du? “bera gai da eredua aurrean izan gabe lau hanketan jartzeko, eta zaunka egiteko”. Honi imitazio “diferida” esaten zaio. Honen ondoren, maila gorengoko beste pentsamendu bat dator, alegia, errepresentazio sinbolikoa edo funtzio sinbolikoa.
Errepresentazio sinbolikoak beti kointziditzen du hizkuntzaren garapenarekin, eta honek adierazten du jokoa, joko izatetik, joko sinboliko izatera pasatu dela. Momentu honetan haurrak gai dira imitazio diferidoak egiteko, hau da, gai da aurrean eredua eduki gabe mugimendu edo gesto batzuk egiteko.
Haurraren pentsamendua gehiago garatzen doan neurrian, bere joko sinbolikoa aberatsagoa eta landuagoa izango da, eta honi joko dramatikoa esaten zaio. Joko dramatikoan, gidoia, eszenatokia, rolak, hizkuntza ezberdinak, erabilitako materialak, gaia... zailagoak eta landuagoak izaten dira. Joko dramatikoa, beraz, pentsamendua garatzen laguntzen duen errekurtso bat da. Eta baita, adin honetako haurren adierazpen emozionala kanalizatzeko eta manifestatzeko bide bat.
Joko dramatikoa espontaneoa edo zuzendua izan daiteke:
588
-
Haurrak libreki gesto eta mugimendu batzuk egiten dituenean, joko dramatiko espontaneoa dago, esaterako, margoak erabiltzen dituenean makilatzeko, beraien artean rolak izendatzen dituztenean....
-
Aldiz, joko dramatikoa irakasleak zuzendu dezake. Esaterako:
Irakasleak ekintza dramatiko batzuk proposatzen ditu, adibidez, emozio gesto hauek imitatu: haserrea, poza, tristura...; gestuen laguntzaz abesti bat abestu; dantzatu; edo baita, eguneroko ekintza batzuk dramatizatu edo antzeztu, esaterako, borroka bat.
Irakasleak proposa dezakeen beste ekintza dramatiko bat, ipuin ezagun bat errepresentatzea edo antzeztea izan daiteke.
4.1.- EKINTZA SINBOLIKO ETA DRAMATIKOEN HELBURUAK.
Haurra gorputzaren bidez expresatzen denean, gesto, mugimendu edo hizkuntzaren bidez, errazten edo bultzatzen ari gara:
589
Expresio edo adierazpen ludikoa: haurra uneoro jolasten ari da. Imitazioa, imaginazioa, fantasia eta askatasuna: haurrak ikusten duena, bizitzen duena imitatzen du... edo honi, ideiak gehitzen dizkio, asmatu egiten du eta inprobisatu. Bere
gorputzarekin
expresatzeko
dituen
aukerak:
bere
gorputzak
indibidualki nahiz taldean expresatzeko eskaintzen dizkion aukeraz jabetzen da. Adierazpen linguistikoa: joko sinboliko eta joko dramatikoaren bidez, adierazpen linguistikoa garatzen du, eta pronuntziazioa eta entonazioa lantzen ditu. Autoestima: hasieran haurrak bere sentimendu, pentsamendu eta imajinazioko ideiak azaltzeko beldurra eta lotsa sentitzen bazuen ere, gauza txikiak egiten doan neurrian, bere autoestima igo egiten da eta berak nahi duen guzti hori egiteko gai dela pentsatzen du. Enpatia eta portaera prosozialak: joko dramatikoan parte hartzen duten taldekideen artean giro on eta berezi bat sortzen da, zeren badakite azken emaitza on bat izateko beraien artean kolaboratu egin beharra daukatela eta denak elkar ulertzen saiatu behar direla. Menoria: aurretik prestatutako joko dramatiko edo antzerki bat bada, haurrek gidoia aurrez buruz ikasi beharko dute. Honela memorizazioa lantzen da.
4.2.- EKINTZA DRAMATIKOAK
Ekintza dramatikoen ezaugarri nagusi bat, talde txikitan burutzen direla da. Joko sinboliko eta dramatikoetan parte hartzen duten haurrak beraien artean aurretik ezagutzen dira, aurretik esperientzia konpartitu batzuk izan dituzte (gainontzean ez
590
lukete jolastuko). Hau oso normala da, zeren haurrek, joko sinboliko eta dramatikoetan, beraientzat oso esanguratsuak diren ekintzak burutzen dituzte, eta askotan, pribatuak.
Joko dramatikoetan, gizarteko gertaera sozialak modu erlaxatu eta plazentero batean praktikatzen dira, eta beraz, gertaera sozial berriak ikasteko, edo barneratuta dituztenak berriro praktikatzeko oso egoera aproposak dira.
Haurrak joko sinboliko edo dramatikoan jolasten ari direnean, irakaslearen helburua, giza arazo bat nola perzibitzen eta sentitzen duten behatzea eta egiaztatzea da.
Hauek izan daitezke ekintza dramatiko batzuk:
Joko dramatiko espontaneoa edo askea: Haurrek praktikan jartzen dituzte ikasitako rolak: medikuak, irakasleak, ama, aita, janariak prestatzen dituzte... Beste batzuetan, objetu batzuk direla imajinatzen dira, eta beraiek bezala aktuatzen dute: tren bat direla, panpin bat, hegazkinek bezala hegan egiten dutela.... Joko hauetan, haurrek bakarrik jolasten dute, beraien sortutako taldeetan eta inongo aginduak jarraitu gabe.
591
Joko dramatiko antolatua:
Irakasleak, rol zehatz batzuk expresatzeko helburuarekin, ekintza batzuk animatzen eta koordinatzen ditu.
Haurrak protagonistak izango diren edozein ekintza dramatiko burutzeko, pauso batzuk jarraitu behar dira:
-
Ipuinaren narrazioa. Irakasleak behin eta berriz ipuina edo eszenifikatu behar duten edukia kontatuko du, haur guztiek ulertu dutela ziur egon arte; pertsonaia guztiak barneratu dituztela ziurtatu arte, ekintzak..
-
Adierazpen librea. Haurrak lehenengo libreki antzeztuko dute narrazio edo ipuinean barneratu dutena.
-
Haur bakoitzari pertsonai bat izendatu. Adierazpen libreak lagundu egiten dio irakasleari pertsonaiak izendatzeko. Komenigarria da haur guztiek parte hartzea, eta ipuinean ez badaude hainbeste haur, komenigarria da pertsonai horiek asmatzea edo gehitzea.
-
Ensaioa. Beharrezkoa den beste ensaiatu behar da.
-
Zer behar dugu? Adostu denen artean nola jantzi daitezkeen pertsonaiak, eszenatokia egiteko zer beharko dugun... Komeni da ikasleek beraiek parte hartzea disfraza, jantziak, eszenatokia... egiterako garaian.
-
Errepresentazio eguna.
Antzerkia
Gelan, egun berezietarako (gabonetako festa...) antzerkitxo bat antolatu daiteke. Baina hain egun zehatzetara itxaroten egon ordez, beste zenbait ekintza ere egin daitezke, esaterako, abesti bat antzeztu, haurrei asko gustatu zaien ipuin bat... Edozein aitzakia ona da expresatzeko.
592
Antzerkiaz gain, badira beste adierazpenezko modu batzuk ere eskoletan landu daitezkeenak:
Titereak: hauen bidez batez ere ahozko adierazpena lantzen da (garbi hitz egitea, entonazioa....). Baina haurrak baldin badira titereak mugituko dituztenak, eskuen mugimendua ere landuko dute.
Itzalen antzerkia: maindire baten atzean egiten dute lan pertsonek edo titereak, eta ikusleek, itzalak ikusten dituzte mugimenduan.
Gorputz adierazpeneko jolasak:
-
Mimoa:
Mimoan, gorputzaren bidez adierazten dira emozioak, hitza erabili gabe.
-
Imitazioa:
Gesto, mugimendu, ekintza, animali... batzuk imitatu ditzakegu.
-
Erlajazio ariketak:
Oso ekintza mugituak egin direnean, edo haurrak nekatuta daudenean, edo isiltasuna landu nahi denean, komenigarria da erlajazio ariketa batzuk egitea.
Irakasleak, gogoan izan behar du, erlajazio ariketak hasi aurretik haurrak motibatu egin behar dituela, eta zer egin behar duten ongi azaldu behar zaiela.
593
5.- ONDORIOAK
Para concluir con el desarrollo del tema que nos ocupa queremos dejar constancia de lo importante que es para el proceso de enseñanza y aprendizaje, dedicar un tiempo a ejercitar la expresión corporal como medio a través del cual los niños y niñas, entre cero y seis años, aprenden a organizar el medio físico y social que les rodea y, también, a expresar su mundo interior tan rico y lleno de emociones que en muchas ocasiones les desborda.
Esta expresión de acción motriz les ayuda a conocer su cuerpo y a experimentar con él, haciéndoles conscientes de su propia existencia, de su identidad como un ser diferente a los demás, que alcanza su autonomía en la interacción con los otros.
En este sentido, el profesor debe provocar situaciones, dentro de un clima de seguridad y libertad, que favorezcan el movimiento espontáneo y la acción grupal; las técnicas que se ponen al servicio de esta expresión motriz son el lenguaje simbólico y las actividades dramáticas en todas sus manifestaciones. Además, en todo este proceso de descubrimiento, el profesor debe tener en cuenta que los niños atraviesan una serie de fases en las que expresan unas conductas afectivas que en sí mismas son manifestaciones de su estado anímico y que deben vivenciar y traspasar para avanzar en su descubrimiento personal.
25. GAIA
GARAPEN LOGIKO-MATEMATIKOEKIN ERLAZIONATURIKO GAITASUNEN FORMAKUNTZA.
HAUR
HEZKUNTZAN
DIDAKTIKO ETA EKINTZAK.
594
ERABILTZEKO
ERRERTSO
SARRERA
1.-
GARAPEN
LOGIKO-MATEMATIKOEKIN
ERLAZIONATURIKO
GAITASUNEN FORMAKUNTZA. 1.1.- CURRICULUMAREN ITURRIA. 1.2.- KONTUTAN HARTU BEHARREKO FAKTOREAK. 1.3.- GARATU BEHARREKO GAITASUNAK. 1.4.- APRENDIZAI EREMUAK
2.- HAUR HEZKUNTZAN ERABILTZEKO ERRERTSO DIDAKTIKO ETA EKINTZAK. 2.1.- MATERIAL DIDAKTIKOAK 2.2.- HAUR HEZKUNTZARAKO EKINTZA EGOKIAK.
3.- ONDORIOAK
595
SARRERA
Azken gai hau, adierazpena eta komunikazio alorrari dagokio, eta hain zuzen ere, garapen logiko-matematikoaz hitz egiten du. (5.go gaiarekin batera landu behar da, bertan baitago honen justifikazio teorikoa). Oso gai eztabaidatsua izan da Matematiken ingurukoa Haur Hezkuntzan. 1990. urtean dagoeneko LOGSEk zera zioen: 0 – 6 urte bitarteko haurren garapen integrala faborezitu eta bultzatu behar dela: garapen afektiboa, soziala, fisikoa, morala eta intelektuala. Helburu bera markatzen du baita ere LOCEk Haur Hezkuntzarako. Normalean, nahiko erraza egiten zaigu maila motoriko edo soziala garatzeko zer egin behar den, baina eremu kognitiboan eskuhartu behar dugunean, gauzak ez dira hain argi egoten, eta batez ere, garapen logiko-matematikoari dagokionez. Horregatik egon dira hainbeste eztabaida eta ikuspuntu. Egoera honen aurrean, bi ikuspegi edo jarrera nagusi aurkitzen ditugu:
Batzuek uste dute garapen logiko-matematikoa modu natural batez gertatzen dela. Hau da, haurrak naturalezaz edo berez arrazoitzen duten pertsonak omen dira; beraz, hauen ikuspegiaren arabera, pertsonak modu natural batez heltzen dira maila kognitibo on batetara. (Guk ez dugu hau horrela denik ulertzen)
Beste batzuen iritziz (gu barne), ezagutza logiko-matematikoa ezinbestekoa da, eta 0-6 urte bitarteko haurrekin landu egin behar da. Horretarako, eduki logikomatematikoak aukeratu eta sekuentziatu egin behar dira, eta baita Vigotsky-k zioen moduan, garapen potentzialaren zonara egokitu ere. Hau da, momentuko garapen mailaren eta garapen potentzialaren artean dagoen distantzia aurkitu eta horra egokitu behar da. (Momentuko garapen maila = haurra gai da independienteki arazo bat konpontzeko. Garapen potentziala = heldu edo beste ikasle hobeago baten laguntzaz edo gidaritzapean gai da egiteko. Gai hau lantzeko bigarren ikuspegiari helduko diogu. Alegia, irakasle garen heinean, zera pentsatuko dugu: matematikak edo irakasten dira, edo ez dira irakasten (baina ez dira berez garatzen).
596
1.-
GARAPEN
LOGIKO-MATEMATIKOEKIN
ERLAZIONATURIKO
GAITASUNEN FORMAKUNTZA.
Lehenengo atal honetan, Haur Hezkuntzan landu eta garatu behar diren gaitasun logiko-matematikoak zeintzuk diren aztertuko dugu, baina hori behar den moduan egiteko, komenigarria da curriculu iturriak jakitea:
1.1.- CURRICULUMAREN ITURRIA. Curriculuak lau iturri nagusi ditu:
Iturri pedagogikoa: iturri pedagogikoak informazioa ematen digu haurrek nola ikasten dituzten matematikak eta irakasleak matematikak irakasteko zein modu ditugun.
Iturri psikologikoa: iturri honen bidez, haur ezberdinetako haurrek zein nolako gaitasun eta ezaugarri dituzten jakiten dugu, eta horrela, badakigu 0-6 urte bitarteko haurrek zein nolako gaitasun matematikoak gara ditzaketen.
Iturri pedagogiko eta psikologikoaren bidez, galdera hauei erantzuten diegu: zer irakatsi? Nola irakatsi? Noiz irakatsi?
Iturri epistemologikoa: irakasten dugun arloari buruzko ezagutza zientifikoari buruzko informazioa ematen digu, kasu honetan, matematika disziplinari buruz. Matematikako ezagutza guztien artean erlazio bat eta jarraitu beharreko orden bat dago.
Iturri soziala: iturri sozialean ikusi da, aspektu afektiboak eragin zuzena duela matematikako aprendizaietan. Bestalde, motibazioa eta autoestima ere zaindu egin behar dira, eta hortaz, haurren interesekoak, motibagarriak, kontestuarekin erlazionaturikoak, esanguratsuak... diren egoerak eta aprendizaiak irakatsi beharko dizkiegu.
1.2.- KONTUTAN HARTU BEHARREKO FAKTOREAK.
Hiru faktore hartu behar dira kontutan edozein arlo eskoletan lantzerako garaian:
Ezagutza: hau da, garatu edo landu nahi den materia. 597
Kontestua: gelako giroa, irakaslearen jarrera...
Ikasleak:
ikasleen
ezaugarriak,
interesak,
motibazioak,
aurrezagutzak,
esperientziak....
Haurrei edo ikasleei dagokionez, beraien eraikuntza psikikoa garatzen edo modifikatzen joaten da. Pentsamendu logikoaren garapena hiru fase hauetatik igarotzen da:
-
Inteligentzia sensomotora
-
Pentsamendu objetibo-sinbolikoa
-
Pentsamendu logiko-konkretua
A) PENTSAMENDU LOGIKOAREN GARAPENA
1) Inteligentzia sensomotora-ren formakuntza (ekintza sensomotorak) Inteligentzia sensomotora ez da oraindik logikoa, zeren oraindik hausnarketa falta zaio. Hala ere, pentsamendu logikora iristeko, pasa beharreko fasea da. Fase hau, haurrak 2 urte t’erdi inguru dituenean amaitzen da, hain zuzen ere, aurrean ez duen objetua edo pertsona imitatzeko gai denean. Fase honen barnean beste estadio batzuk daude: a. Erreflejuak b. Ekintza bat atsegina suertatzen zaionean errepikatu egiten du. c. Lehen intentziorik gabe egiten zituen ekintzak, atseginak iruditzen zaizkiolako errepikatu egiten ditu. d. ... e. Haurrak 2 urte t’erdi inguru dituenean, haurrak imitatzen ditu objetu eta pertsonak, ez soilik aurrean daudenean, baizik eta, pertsona eta objetu horiek aurrean ez daudenean ere imitatzeko gai da. Une edo gertaera honetara iristen denean, hurrengo fasera pasatzen da.
2) Errepresentazio sinbolikoak (pentsamendu objetibo-sinbolikoa) Haurra gai da ekintza edo obejtu bat zeinu edo “signo” batetaz ordezkatzeko.
598
3) Pentsamendu logiko-operazionala Haurrak 7 urte inguru dituenean, bere pentsamenduan aldaketa handi bat gertatzen da. Haurra gai da adin honetan eragiketa logiko-konkretuak egiteko.
B) GARAPEN KOGNITIBOAREN EZAUGARRIAK
Garapen kognitiboak ezaugarri hauek ditu eta irakasleak kontutan izan behar ditu programazioa egiterako garaian eta metodologia zehazterako garaian: -
Haurrak aktuatzen du eta erlazioak egiten ditu ingurunearekin
-
Haurrak galderak egiten ditu bere ingurune sozial eta kulturalaren inguruan. (haurrak baditu esperientzia batzuk ingurune horretan, beraz, horiek hartu beharko dira oinarri moduan)
-
Haurrak oraindik arrazoitzeko gaitasunik ez duenez, intuizioa erabiltzen du arrazonamenduaren ordez.
-
Haurraren pentsamendua: sinbolikoa, konkretua, errealista eta atzera itzul ezina (irreversible) da.
-
Haurrak oreka intelektuala aurkitzeko joera du, beraz, irakaslearen lana izango da ekintzen bidez desoreka bat sortzea, eta horrela, haurrak berriro oreka lortu beharko du (poliki-poliki, gorengo mailako oreka lortuko du).
Ondorio moduan zera esan dezakegu: haurrak ez du aprendizaia barneratuko, baldin aurretik ez badago desafio edo erronka bat. Beraz, aprendizaia egoteko:
Aprendizaia egoteko, aurretik gainditu beharreko desafio edo erronka bat egon behar da. Hau da, desoreka bat sortu behar da haurrarengan, eta bera oreka lortzen ahalegindu behar da. Oreka lortzen duenean, aprendizaia barneratu duela esan daiteke.
Haurrak erantzunekin jolastu egin behar du horietako bat aukeratu aurretik.
Elkarrizketa egon behar da. 599
Behaketa egon behar da.
Akatsa edo errorea egitea prozesu natural bat da.
600
1.3.- GARATU BEHARREKO GAITASUNAK.
Pentsamendu logiko-matematikoa garatzeko, hiru gaitasun landu behar dira: -
Behaketa: haurrek behatzeko ohitura hartu behar dute, baina libreki. Irakasleak
ez dio esan behar zer behatu behar duen, irakasleak ez dio haurrari inposatu behar zer behatu behar duen. Lasaitasun giroa eta giro atsegin bat dagoenean, behaketa jarrera handitu egiten da, aldiz, tentsioko girotan, behaketa jarrera gutxitu egiten da.
-
Imajinazioa: sortzeko gaitasuna da. Interpretatzeko modu ezberdinak onartzen
ditugunez, imajinazioa garatu egiten da.
-
Intuizioa: ikasleek arrazonamenduaren ordez (hasieran) intuizioa erabiltzen dute,
aurreko beste esperientzia batekin erlazionatzen dute, bizipenekin...
1.4.- APRENDIZAI EREMUAK
Lau aprendizai eremu erlazionatzen dira zuzenean garapen logikomatematikoarekin:
Erlazio logikoak egiteko gaitasunen garapena:
Errepresentazioak egiteko gaitasunen garapena:
Objetu eta materialak ezagutzeko, eta beraien artean erlazio kualitatibo eta kuantitatiboak egiteko gaitasunen garapena:
Espazioan eta denboran antolatzeko gaitasunen garapena:
Erlazio logikoak egiteko gaitasunen garapena:
Matematikak ikasteko, ezinbesteko baldintza da erlazio logikoak egiteko gaitasuna garatzea. Piaget-en ustez, pentsamendu logikoa, garapen psikologikoaren gorengo maila da, eta horretara iristeko, eraikuntza aktibo bat burutu behar da. Logikaren helburu nagusia, haurraren arrazonamendu gaitasuna garatzea da.
Haurra erlazio logikoak egiteko gai dela esaten da, ondorengo gaitasunak barneratzen dituenean: 601
- Ekintzak imajina mental moduan barneratzeko gai da. Hau da, lehen gauza bat pentsatzeko, lehenengo burutu egin behar zuen, baina orain, ekintza hori burutu gabe, gai da mentalki pentsatzeko.
- Gai da eskema mentalak eraikitzeko.
- Eskema mentalak progresiboki kontrastatzeko eta koordinatzeko gai da.
- Mundu fisiko eta soziala ezagutzeko eskema mentalak erabiltzen ditu. Gauza berdina eta ezberdinak ezagutzen ditu, kausa-efektoa....
- Eraikita dituen ezagutzeko intuitiboki operazioak egiteko gai da. Irizpideen arabera gauzak ordenatzen ditu, taldekatu, klasifikatu...
- Landutako elementuak egituratzeko gai da.
Errepresentazioak egiteko gaitasunen garapena:
3 eta 4 urteko haurrek egiten duten aurrerapen nagusi bat, errepresentatzeko gaitasuna da; ez soilik ahoz hizkuntzaren bidez, baizik eta baita ere marrazkien bidez, eraikuntzen bidez, imitazioaren bidez, simulazioaren bidez, abesti eta dantzen bidez... Piaget-en ustez, eragiketa aurreko etaparen ezaugarririk nagusiena, haurrek errepresentazio sinbolikorako duten gaitasuna da.
Haurrek errepresentazio gaitasuna garatzeko, lorpen hauek behar ditu:
-
Errealitatea eta errepresentazioa bereizi. Ikasleak barneratu behar du, “significante” eta “significado”a ezberdinak direla.
-
Objetu, pertsona, gertaerak... errepresentatzeko, significante mota ezberdinak erabiltzea.
- Significante ezberdinen arteko erlazioak egitea. 602
-
Banaka eta taldeka, sistema eta kodigo berriak eraikitzea.
-
Ohiko sistema konbentzionalak erabiltzen hastea. Kodifikazioa eta dekodifikazioa.
Laburbilduz: haurrak kosziente egin behar dira errealitatea errepresentatu egiten dela. Haurra objetu, pertsona eta gertaerak errepresentatzen saiatzen denean, bere buruan ekintzak mental batzuk jarri beharko ditu martxan, eta horrek pentsamendua eraikitzen laguntzen du.
Objetu eta materialak ezagutzeko, eta beraien artean erlazio kualitatibo eta kuantitatiboak egiteko gaitasunen garapena:
Gaitasun honen barnean, hiru nozioen aipamena egin behar dugu:
-
Magnitudea
- Neurria
- Zenbakia
Garrantzitsua da haurrekin lantzea konparazioak, ordenatzea.... Haurrari bi objetu konparatzeko esaten diogunean, honelako pentsamenduak erabiltzen ditu: hau luzeagoa da, astunagoa...
Haurrek zenbakiak barneratzeko prozesu bat pasatzen dute.
-
Lehenengo buruz kontatzen ikasten dute: 1,2,3...
-
Objetuak behatzarekin seinalizatuz kontatzen dituzte.
-
Bat zenbakia barneratzen dute. Honen arabera konparazioak egiten dituzte; asko daude, gutxi...
-
Bat zenbakai honela (1) errepresentatzen dela erakusten zaie.
-
Ondoren bat eta bat bi direla jabetzen da.
-
2 zenbakia lantzen dute.
-
...
603
Espazioan eta denboran antolatzeko gaitasunen garapena:
a) Antolakuntza espaziala:
Haurrak denbora asko behar izaten du espazioaren ezagutza eta dominioa barneratzeko. Haurrak espazioari dagokionez, barneratu behar du gauzak gertu edo urruti dauden... Haurrek 3 – 4 urte inguru dituztenean hasten dira honelako hitzak erabiltzen: barruan, kanpoan, irekita, itxita... Haurrek 5 – 7 urte inguru dituztenean (eragiketa aurreko etapan), espazioan marra zuzen bat markatzen dute, eta honela, benetako distantzia neurtzen saiatzen dira. Momentu honetan hartzen du zentzua ordenak.
Haurrak eragiketa konkretuen etapa (8-11 urte) iristen direnean, erlazio espazialak arrakastarekin maneiatzen dituzte: 1)
Espazio sensoriomotorra: haurra txikia denean, bere mugimendu eta perzepzioen bidez konkistatzen du espazioa.
2)
Errepresentazio espaziala: perzepzio sensoriomotorratik errepresetaziora pasatzen da.
3)
Espazioaren neurketa eta ikuspegia: haurrak 7 urte dituenean ohartzen da espazioaren neurriaz eta ikuspegiaz.
Bi erlazio espazial mota existitzen dira:
-
Erlazio espazial sinpleak: objetu bat eskuinean edo ezkerrean dagoen esan, orri bat tolestu txapela bat egiteko...
-
Erlazio espazial konplexuak: plano bat interpretatu. b) Denboraren antolakuntza:
Haurrentzat denboraren nozioa oso erlazionatuta dago espazioarekin, horregatik, haur askorentzat adina, tamainaren menpe dago.
604
Eguneroko esperientzia eta rutinen bidez jabetzen da haurra poliki-poliki denboraren nozioaz. Adibidez, beti atsedenak iraupen bera du, beti eskola amaitzen denean bazkaldu...
Hala ere, adin honetan oraindik, haurrak denboraz duen nozioa oso egozentrikoa eta mugatua da.
605
2.- HAUR HEZKUNTZAN ERABILTZEKO ERRERTSO DIDAKTIKO ETA EKINTZAK.
Matematikako
aprendizaiak
barneratzeko,
ezinbestekoa
da
materialak
manipulatzea, horregatik, oso ongi aukeratu behar dira materialak.
2.1.- MATERIAL DIDAKTIKOAK
Material didaktikoan sei talde ezberdin egin ditzakegu:
-
Eraikuntzazko materialak
-
Material sinboliko-matematikoak
-
Material egituratuak eta mahai jokoak
-
Bereziki matematikakoak diren materialak
-
Material audiobisuala
-
Material informatikoa
Eraikuntzazko materialak o Tamaina ezberdinetako blokeak o Zapata kaxak, esne kaxak, yogurt poteak... o Alfonbra, maindire, koltxa zaharren zatiak. o Tuboak, sokak, poleak o Haurrek egindako eraikuntzazko argazkiak o Eraikuntzen planoak o Papel Pinocho, egunkariak... o Egurrezko eta plastikozko kaxak. o Komuneko paperaren rolloak. o Egur zatiak. o Martiloa, taladroa, hiltzeak,
brakak, tornilloak... (plastikozkoak eta
seguruak direnak). o Bolak, aroak...
Material sinboliko-matematikoak o Eragiketak egiteko koadernoa, arkatzak. 606
o Balantzak. o Diru kutxa, monetak, bileteak... o Saltzeko produktuak: janariak....
Material egituratuak eta mahai jokoak o Dominoa (koloreekin, formekin, kantitatearekin...) o Partxisa o Oka o Joko logikoak o Karta jokoak o Ordenatzeko, bereizteko eta klasifikatzeko jokoak. o Puzzleak o Tres en raya o Bingo zenbakiekin o Aulki eta mahaiak o Material guztia gordetze estanteria bat.
Bereziki matematikakoak diren materialak o Montessorik proposatzen zuen material sensoriala (tamaina ezberdinetako kuboak, barrak, zilindroak...) o Dienes-en bloke logikoak (48 piezaz osatua: lau irizpide kontutan hartuta: forma, kolorea, tamaina eta gogortasuna) o Cuisenaire-ren regletak o Abakoa o Tangram o Zenbakiak moztuta o Figura geometrikoak o Metroa, kronometroa...
Material audiobisuala Gaur egun merkatuan material ugari dago matematika lantzeko, eta eskoletan erabili egin behar dira. Hauek dira batzuk: -
Diapositiben proiektorea
-
Argazki makina 607
-
Transparentzien retroproyectorea
-
Telebista
-
Bideo didaktikoak
-
Bideo kamara
Material informatikoa Haurra lehenik eta behin ordenadorearekin familiarizatu behar da, eta ondoren, matematika lantzeko programa ezberdinak aurkeztuko dizkiogu. Erderaz programa ezberdinak daude, kasu honetan, nahiz eta ez itzuliak egon, zenbakiak.... lantzeko erabil daitezke. Badago euskaraz programa bat: Click.
Material didaktikoekin amaitzeko zera esan behar da, materialik egokiena, manipulazio zehatzetik ideiaren orokortasunera heltzen dena dela. Horretarako haurrak manipulatu egin ditu objetuak, eta jokoa izan da horren oinarria.
2.2.- HAUR HEZKUNTZARAKO EKINTZA EGOKIAK.
2.2.1) Etapak
Jose Antonio Fernández Bravo-k dioen moduan, aktibitate edo ekintza bat aurrera eramaterako garaian, lau fase edo etapa daude:
-
Elaborazio etapa. Irakasleak desafioak sortuko ditu, eta ahal duen neurrian, ahozko gehiegizko informazio ekidingo du. Bestalde, ez ditu “ongi”, “gaizki” hitzak erabiliko.
-
Enuntziazio etapa. Haurrak behin ideia ulertu duela ziurtatu ondoren, ideia horri sinbologia bat jarri behar zaio. Adibidez, zuk globoa esaten diozun horri, zirkuloa esaten zaio.
-
Konkretizazio etapa. Haurrak barneratu duen ezagutza, berak ezagutzen dituen beste esperientzietara eramaten ditu.
608
-
Transferentzia edo abstrakzio etapa. Haurrak barneratu dituen ezagutzak, edozein egoera edo objetura eramaten ditu, bere esperientziarekiko independienteki.
Haurrari proposatzen dizkiogun ekintzak, haurrarentzat jolas bat izan behar da; ikasten denari buruz kezkak sortu behar zaizkio; erantzunekin jolasteko aukera izan behar du; segurtasun osoa izan behar du akatsa edo errorea egitea bost axola dela; kontzeptuaren ulerkuntzarekiko borrokatu egin behar du; eta batez ere, logikoki eta matematikoki lan egin behar du.
2.2.2) Ekintzak
Matematika lantzeko aurrera eraman daitezkeen ekintza edo ariketa posible batzuk aipatuko ditut:
Material zehatz batzuk erabiltzera zuzenduta dauden ekintzak:
Bi material mota daude: -
Kontinuoak: hondarra, ura, lokatza...
-
Diskontinuoak: harriak, hostoak, margoak...
Material hauek manipulatuz, motrizitate handia eta fina lantzen dira, eta bata, kantitateak edo propietateak perzibitzeko ezaugarriak ere: forma, tamainoa, kolorea, posizioa...
Arrazonamendu logikoa lantzera zuzenduta dauden ekintzak: o Klasifikazioa
Gauzen ezaugarri edo atributoak ikertu eta deskubritu. Adib. haurrei galdetu, zer esan dezakegu kamioien atalei buruz?
Gauza berdinak eta antzekoak klasifikatu.
Forma ezberdinetako materialak erabili eta deskribatu.
“....dutenak” edo “.... ez dutenak” klasifikatu. 609
Bi baldintza betetzen dituzten gauzen izenak esan (gorria eta zirkulua itxura duten gauzak...)
o Seriazioa
Konparazioak egin (astunagoa / arinagoa, handiagoa / txikiagoa, altuagoa / baxuagoa...)
Gauzak edo materialak ordenan kokatu.
o Zenbakiaren kontzeptua
Kantitateak konparatu. Horretarako, gauzak manipulatu egin beharko dituzte. Material kontinuo eta diskontinuoekin egin beharko da ariketa hau, honela, gauzak batzuk kontatu egiten direla ohartuko dira (material diskontinuoa), eta beste material batzuk neurtu (material diskontinuoa: pixatu...) egin behar direla ohartuko dira.
Objetuak kontatu. (zenbat daude? Zenbat gehiago jarri dituzu?...)
Gelako egoera guztiak aprobetxatu beharko dira zenbakiak lantzeko: materialen banaketa egiterakoan, eguna, gauzak biltzerakoan, botazioetan...
Neurriari buruzko esperientziak erraztera zuzendutako ekintzak:
Ekintza hauen helburua, haurrak neurri unitate baten beharra somatzea da. Adib. edalontzia neurri moduan hartuta, tamaina ezberdinetako bi kubo bete eta ondoren konparatu (zenbat edalontzi bakoitzean? Non gehiago? Zein da handiena?...
Esperientzia espazialak garatzeko zuzendutako ekintzak: o Gauzak leku ezberdinetatik begiratu eta behatu. o Gauzen kokapena esan beste objetu batekiko (aurrean, atzean, alboan....) o Distantziak neurtu: gertu, urruti, oso urruti... 610
o Gelako gauzak ahozko azalpenen bidez aurkitu (aurkitzen ari naiz gauza bat ordenadorearen eskuinean dagoena. Zer da?)
Denborazko esperientziak garatzera zuzendutako ekintzak: o Egingo diren gauzak planeatu. o Gertatu diren gauzak deskribatu. o Seinale zehatz bat ikustean edo entzutean, ekintza aldatu (adib. biltzeko ordua da, patioko ordua da...) o Iraganean gertatuko diren ekintzak aurrikusi. Adib. egutegian kokatu festak, urtebetetzeak... o Abiadura ezberdinak esperimentatu eta behatu. o Denbora adierazten ahoz erabiltzen diren hitzak erabili: atzo, gaur, bihar, goizean, arratsaldean... o Denbora tarteak konparatu (patioa luzea da, motza...) o Egutegia eta ordularia denbora adierazteko erabiltzen direla ohartu. o Urtaro aldaketak behatu eta landu.
2.2.3) Espazioaren antolakuntza
Haurren garapen logiko-matematikoa garatzeko, metodologia egokiena aukeratu behar dugu. Metodologia honen ardatz nagusienak hauek izan behar dira:
Esperientzia aktiboa
Behaketa
Kuriositatea
Metodologia hau aurrera eramateko, joko txokoak eta tailerrak oso aproposak dira.
TAILERRAK 611
Tailerren bidez, irakasleak hobeto eta gehiago kontrola dezakegu haur bakoitzaren garapen maila edo aurrerapenak. Tailer mota ezberdinak burutu daitezke: -
Sukalde tailerra (neurriak lantzeko...)
-
Mahai jokoen tailerra
-
Geometria tailerra
-
...
612
TXOKOAK Gelako leku finko batzuk dira, eta bertan haurrek autonomoki ekintza batzuk burutzen dituzte. Haurrak txokoetan guztiz aktiboak izaten dira, eta taldean lan egiten dute. Komenigarria da, asanblean, txokoa aukeratzea. Ondoren, txoko bakoitzaren arauak gogoratzea, eta amaieran, txokoetan egindako lana edo ekintzari buruz hitz egitea (izandako arazoak, ekoizpenak ikusi...) Garapen logiko-matematikoa garatzen laguntzen duten txoko batzuk hauek dira: -
Denda edo supermerkatuaren txokoa
-
Eraikuntzen txokoa
-
Logika-matematikaren txokoa
-
Esperientzien txokoa: batez ere ezagutza fisikoa landuko da, zeren berau da logika-matematikaren oinarria.
Bai txokoek eta bai tailerrek, aukera eskaintzen diote haurrari esperientzia pertsonalaren, aktibitatearen eta jolasaren bidez, eta afektuzko eta konfidantzazko giro lasai batean, logika-matematikako nozioak barneratzeko.
613
3.- ONDORIOAK
Como conclusión del presente tema mencionaremos de nuevo al autor José Antonio Fernández Bravo, que nos dice que el error principal de la enseñanza de las matemáticas sigue siendo la privación, al contenido de una necesidad lógica. Hay que respetar al niño, su lenguaje, sus expresiones, sus ideas, su irregular determinismo... y, a partir de ahí, informarnos de qué proceso didáctico debemos seguir. Nos debemos poner en una situación en la que el niño sea el que dicte y nosotros quienes escribamos al dictado.
614
