PLATÃO
Cár mi des
CÁRMIDES SOCRATES
St. p.
St. p. [153a] Como eu tivesse retornado na tarde anterior de Potidea, do acampamento, e eu estava feliz, depois de todo esse tempo ausente, para retornar às distrações que costumava ter. Então eu vim para a palestra de Táureas, que fica em frente ao templo do arconte rei. Uma vez lá, encontrei muitas pessoas, algumas das quais eram desconhecidas para mim, mas a maioria conhecida. Como [b] me viram chegar tão de repente repente, , começa começaram ram a me cumprimentar de longe mesmo cada um em seu lugar. Querefonte, sendo louco como de costume, pulou do meio, veio até mim e segurando minha mão, disse, Sócrates, como tu escapaste da batalha? De fato, pouco antes da nossa partida houve uma batalh batalha a em Potide Potidea, a, de que eles acabavam de ter conhecimento. Eu disse, respondendo, assim, como tu vês. Chegou-nos a notícia, disse ele, de que a batalha tinha sido [c] muito difícil e que havia morrido muitos conhecidos. Estas notícias são ajustadas o suficiente para a verdade, eu respondi. Tu estavas presente na batalha, ele perguntou? Estava. Sente-se aqui e dize-nos, pois, não
῞Ηκομεν τῇ προτεραίᾳ τῇ προτεραίᾳ ἑσπέρας ἑσπέρας ἐκ Ποτειδαίας ἀπὸ τοῦ ἀπὸ τοῦ στρατοπέδου , οἷον δὲ διὰ δὲ διὰ χρόνου χρόνου ἀφιγμένος ἀφιγμένος ἁσμένως ᾖα ἐπὶ τὰς ἐπὶ τὰς συνήθεις διατριβάς . καὶ δὴ καὶ δὴ καὶ καὶ εἰς εἰς τὴν Ταυρέου παλαίστραν τὴν καταντικρὺ τοῦ καταντικρὺ τοῦ τῆς τῆς Βασίλης ἱεροῦ εἰσῆλ ἱεροῦ εἰσῆλ θον , καὶ αὐτόθι καὶ αὐτόθι κατέλαβον πάνυ πολλούς , τοὺς μὲν καὶ ἀγντας ἐμοί , τοὺς δὲ πλείστους δὲ πλείστους γνωρίμους . καί με με ὡς εἶδον εἰσιόντα ἐξ ἀπροσδοκήτου , εὐθὺς πόρρωθεν ἠσπάζοντο ἄλλος ἄλλοθεν · Χαιρεφν δέ , ἅτε καὶ μανικὸς μανικὸς ὤν , ἀνα πηδήσας ἐκ μέσων ἔθει πρός με , καί μου μου λαβόμενος τῆς χειρός , ῏Ω Σώκρατες , ἦ δ ἦ δ ' ὅς , πς ἐσώθης ἐκ τῆς μάχης; ᾿Ολίγον δὲ πρὶν δὲ πρὶν ἡμᾶς ἀπιέναι μάχη ἐγεγόνει ἐν τῇ Ποτειδαίᾳ τῇ Ποτειδαίᾳ , ἣν ἄρτι ἦσαν οἱ τῇδε οἱ τῇδε πεπυσμένοι . Καὶ ἐγὼ Καὶ ἐγὼ πρὸς πρὸς αὐτὸν ἀποκρινόμενος , Οὑτωσί , ἔφην , ὡς σὺ ὁρᾷς σὺ ὁρᾷς . Καὶ μὴν μὴν ἤγγελταί γε ἤγγελταί γε δεῦρο , ἔφη , ἥ τε ἥ τε μάχη πάνυ ἰσχυρὰ γεγονέναι καὶ ἐν καὶ ἐν αὐτῇ πολλοὺς αὐτῇ πολλοὺς τν γνωρίμων τεθνάναι . Καὶ ἐπιεικς Καὶ ἐπιεικς , ἦν δ ' ἐγώ , ἀληθῆ ἀπήγγελται ἀληθῆ ἀπήγγελται . Παρεγένου μέν , ἦ δ ἦ δ ' ὅς , τῇ μάχῃ; μάχῃ; Παρεγενόμην . Δεῦρο δή , ἔφη , καθεζόμενος ἡμῖν διήγησαι · οὐ γάρ οὐ γάρ τί
a
5
b
5
c
5
PLATÃO
Cár mi des
c
sabemos de tudo claramente. Assim dizendo, ele me levou junto a Crítias, filho de Caliscro, e fez-me sentar ao lado dele. Eu me sentei e cumprimentei Crítias e os outros, e comecei a falar para todos o que poderiam perguntar em relação à campanha. Perguntando [d] uma coisa e outra. Quando tivemos o suficiente de tudo isso, eu pergunt perguntei, ei, por minha vez, pelas as coisas aqui: como estava fazendo agora para filosofia, a respeito da juventude e se alguém havia distinguido em conhecimento ou beleza, ou em ambas as qualidades. Crítias, observando [154] a porta viu alguns jovens que entraram, brincando uns com os outros e seguidos por muitas pessoas; com relação ao mais bonito, disse, creio que tu verás em breve, Sócrates. Sócrates. Esses que estão vindo são a vanguar vanguarda da e parecem ser admirad admiradores, ores, pelo menos no momento momento, , do mais belo de todos. PareceParece-me me que ele já está se aproxim aproximando. ando. Quem é ele, eu perguntei, e de quem é filho? Tu provavelmente o conheces, disse. O que acontece é que quando tu partiste ele ainda não atingira a [b] adolescência. É Cármides, o filho de meu tio Glauco, primo m meu, eu, então. então. Claro que eu conheço, por Zeus, eu disse. Naquele tempo, quando ele ainda era uma criança, já não fazia má figura. Hoje, penso eu, deve ser um menino de verdade! Tu vais ver como ele cresceu e o que se tornou. Mal ele acabou de dizer isto quando entrou Cármides. A respei respeito to de medidas medidas, , companh companheiro, eiro, minha opinião nada vale. Acerca da beleza, então, é como traço de giz em pedra branca. Nessa idade quase todos os rapazes [c] me parecem bonitos bonitos. . Contudo Contudo, , momento momentos s depois, aquele me pareceu admiráv admirável, el, tanto em altura quanto em beleza, afigurando-se-me que todos os outros estavam enamorados dele, tal o enleamento e a confusão que se estabeleceu à sua
c πω πάντα σαφς πεπύσμεθα . Καὶ ἅμα Καὶ ἅμα με καθίζει ἄγων παρὰ Κριτίαν παρὰ Κριτίαν τὸν Καλλαίσχρου . Παρακαθεζόμενος οὖν ἠσπαζόμην τόν τε Κριτίαν καὶ τοὺς καὶ τοὺς ἄλλους , καὶ διηγούμην καὶ διηγούμην αὐτοῖς τὰ ἀπὸ τὰ ἀπὸ στρατοπέδου στρατοπέδου , ὅτι μέ τις ἀνέροιτο · ἠρώτων δὲ ἄλλος δὲ ἄλλος ἄλλο . ᾿Επειδὴ δὲ ᾿Επειδὴ δὲ τν τν τοιούτων ἅδην εἴχομεν , αὖθις ἐγὼ αὐτοὺς ἐγὼ αὐτοὺς ἀνηρώτων τὰ τῇδε τὰ τῇδε , περὶ φιλοσοφίας περὶ φιλοσοφίας ὅπως ἔχοι τὰ νῦν τὰ νῦν , περί τε τν νέων , εἴ τινες εἴ τινες ἐν αὐτοῖς διαφέροντες ἢ σοφίᾳ ἢ σοφίᾳ ἢ ἢ κάλλει κάλλει ἢ ἀμφοτέροις ἢ ἀμφοτέροις ἐγγεγονότες εἶεν . καὶ ὁ καὶ ὁ Κριτίας Κριτίας ἀποβλέψας πρὸς τὴν θύραν , ἰδών τινας νεανίσκους εἰσιόντας καὶ λοι καὶ λοι δορουμένους ἀλλήλοις καὶ ἄλλον καὶ ἄλλον ὄχλον ὄπισθεν ἑπόμενον , Περὶ μὲν μὲν τν καλν , ἔφη , ὦ Σώκρατες ὦ Σώκρατες , αὐτίκα μοι δοκεῖς · εἴσεσθαι οὗτοι γὰρ τυγχάνουσιν οἱ εἰσιόντες οἱ εἰσιόντες πρόδρομοί τε πρόδρομοί τε καὶ ἐρασταὶ καὶ ἐρασταὶ ὄντες ὄντες τοῦ δοκοῦντος τοῦ δοκοῦντος καλλίστου εἶναι τά γε τά γε δὴ νῦν , φαίνεται δέ μοι μοι καὶ αὐτὸς καὶ αὐτὸς ἐγγὺς ἤδη που ε ἶναι προσιών . ῎Εστιν δέ , ἦν δ ' ἐγώ , τίς τε καὶ τοῦ; καὶ τοῦ; Οἶσθά που Οἶσθά που σύ γε σύ γε, ἔφη , ἀλλ ' οὔπω ἐν ἡλικίᾳ ἦν ἡλικίᾳ ἦν πρίν σε ἀπιέναι , Χαρμίδην τὸν τοῦ Γλαύκωνος τοῦ Γλαύκωνος τοῦ ἡμετέρου τοῦ ἡμετέρου θείου ὑόν , ἐμὸν δὲ ἀνεψιόν δὲ ἀνεψιόν . Οἶδα μέντοι νὴ Δία νὴ Δία , ἦν δ ' ἐγώ · οὐ γάρ οὐ γάρ τι φαῦλος οὐδὲ τότε ἦν ἔτι παῖς ὤν , νῦν δ ' οἶμαί που οἶμαί που εὖ μάλα μάλα ἂν ἤδη μειράκιον εἴη . Αὐτίκα , ἔφη , εἴσῃ καὶ εἴσῃ καὶ ἡλίκος ἡλίκος καὶ οἷος καὶ οἷος γέγονεν . Καὶ ἅμα Καὶ ἅμα ταῦτ ' αὐτοῦ λέγοντος αὐτοῦ λέγοντος ὁ Χαρμίδης ὁ Χαρμίδης εἰσέρχεται . ᾿Εμοὶ μὲν μὲν οὖν , ὦ ἑταῖρε ὦ ἑταῖρε, οὐδὲν σταθμητόν · ἀτεχνς γὰρ λευκὴ στάθμη λευκὴ στάθμη εἰμὶ πρὸς εἰμὶ πρὸς τοὺς καλούς – σχεδὸν γάρ τί μοι μοι πάντες οἱ ἐν οἱ ἐν τῇ ἡλικίᾳ τῇ ἡλικίᾳ καλοὶ καλοὶ φαίνονται φαίνονται – δὴ καὶ – ἀτὰρ οὖν δὴ καὶ τότε ἐκεῖνος ἐμοὶ θαυμαστὸς ἐμοὶ θαυμαστὸς ἐφάνη τό τε τό τε μέγεθος καὶ τὸ καὶ τὸ κάλλος , οἱ δὲ οἱ δὲ δὴ δὴ ἄλλοι ἄλλοι πάντες ἐρᾶν ἔμοιγε ἐδόκουν αὐτοῦ – οὕτως ἐκπεπληγμένοι τε καὶ τεθορυβημένοι καὶ τεθορυβημένοι ἦσαν , ἡνίκ '
d
5
5
b
5
10
c
PLATÃO
Cár mi des
c
sabemos de tudo claramente. Assim dizendo, ele me levou junto a Crítias, filho de Caliscro, e fez-me sentar ao lado dele. Eu me sentei e cumprimentei Crítias e os outros, e comecei a falar para todos o que poderiam perguntar em relação à campanha. Perguntando [d] uma coisa e outra. Quando tivemos o suficiente de tudo isso, eu pergunt perguntei, ei, por minha vez, pelas as coisas aqui: como estava fazendo agora para filosofia, a respeito da juventude e se alguém havia distinguido em conhecimento ou beleza, ou em ambas as qualidades. Crítias, observando [154] a porta viu alguns jovens que entraram, brincando uns com os outros e seguidos por muitas pessoas; com relação ao mais bonito, disse, creio que tu verás em breve, Sócrates. Sócrates. Esses que estão vindo são a vanguar vanguarda da e parecem ser admirad admiradores, ores, pelo menos no momento momento, , do mais belo de todos. PareceParece-me me que ele já está se aproxim aproximando. ando. Quem é ele, eu perguntei, e de quem é filho? Tu provavelmente o conheces, disse. O que acontece é que quando tu partiste ele ainda não atingira a [b] adolescência. É Cármides, o filho de meu tio Glauco, primo m meu, eu, então. então. Claro que eu conheço, por Zeus, eu disse. Naquele tempo, quando ele ainda era uma criança, já não fazia má figura. Hoje, penso eu, deve ser um menino de verdade! Tu vais ver como ele cresceu e o que se tornou. Mal ele acabou de dizer isto quando entrou Cármides. A respei respeito to de medidas medidas, , companh companheiro, eiro, minha opinião nada vale. Acerca da beleza, então, é como traço de giz em pedra branca. Nessa idade quase todos os rapazes [c] me parecem bonitos bonitos. . Contudo Contudo, , momento momentos s depois, aquele me pareceu admiráv admirável, el, tanto em altura quanto em beleza, afigurando-se-me que todos os outros estavam enamorados dele, tal o enleamento e a confusão que se estabeleceu à sua
c πω πάντα σαφς πεπύσμεθα . Καὶ ἅμα Καὶ ἅμα με καθίζει ἄγων παρὰ Κριτίαν παρὰ Κριτίαν τὸν Καλλαίσχρου . Παρακαθεζόμενος οὖν ἠσπαζόμην τόν τε Κριτίαν καὶ τοὺς καὶ τοὺς ἄλλους , καὶ διηγούμην καὶ διηγούμην αὐτοῖς τὰ ἀπὸ τὰ ἀπὸ στρατοπέδου στρατοπέδου , ὅτι μέ τις ἀνέροιτο · ἠρώτων δὲ ἄλλος δὲ ἄλλος ἄλλο . ᾿Επειδὴ δὲ ᾿Επειδὴ δὲ τν τν τοιούτων ἅδην εἴχομεν , αὖθις ἐγὼ αὐτοὺς ἐγὼ αὐτοὺς ἀνηρώτων τὰ τῇδε τὰ τῇδε , περὶ φιλοσοφίας περὶ φιλοσοφίας ὅπως ἔχοι τὰ νῦν τὰ νῦν , περί τε τν νέων , εἴ τινες εἴ τινες ἐν αὐτοῖς διαφέροντες ἢ σοφίᾳ ἢ σοφίᾳ ἢ ἢ κάλλει κάλλει ἢ ἀμφοτέροις ἢ ἀμφοτέροις ἐγγεγονότες εἶεν . καὶ ὁ καὶ ὁ Κριτίας Κριτίας ἀποβλέψας πρὸς τὴν θύραν , ἰδών τινας νεανίσκους εἰσιόντας καὶ λοι καὶ λοι δορουμένους ἀλλήλοις καὶ ἄλλον καὶ ἄλλον ὄχλον ὄπισθεν ἑπόμενον , Περὶ μὲν μὲν τν καλν , ἔφη , ὦ Σώκρατες ὦ Σώκρατες , αὐτίκα μοι δοκεῖς · εἴσεσθαι οὗτοι γὰρ τυγχάνουσιν οἱ εἰσιόντες οἱ εἰσιόντες πρόδρομοί τε πρόδρομοί τε καὶ ἐρασταὶ καὶ ἐρασταὶ ὄντες ὄντες τοῦ δοκοῦντος τοῦ δοκοῦντος καλλίστου εἶναι τά γε τά γε δὴ νῦν , φαίνεται δέ μοι μοι καὶ αὐτὸς καὶ αὐτὸς ἐγγὺς ἤδη που ε ἶναι προσιών . ῎Εστιν δέ , ἦν δ ' ἐγώ , τίς τε καὶ τοῦ; καὶ τοῦ; Οἶσθά που Οἶσθά που σύ γε σύ γε, ἔφη , ἀλλ ' οὔπω ἐν ἡλικίᾳ ἦν ἡλικίᾳ ἦν πρίν σε ἀπιέναι , Χαρμίδην τὸν τοῦ Γλαύκωνος τοῦ Γλαύκωνος τοῦ ἡμετέρου τοῦ ἡμετέρου θείου ὑόν , ἐμὸν δὲ ἀνεψιόν δὲ ἀνεψιόν . Οἶδα μέντοι νὴ Δία νὴ Δία , ἦν δ ' ἐγώ · οὐ γάρ οὐ γάρ τι φαῦλος οὐδὲ τότε ἦν ἔτι παῖς ὤν , νῦν δ ' οἶμαί που οἶμαί που εὖ μάλα μάλα ἂν ἤδη μειράκιον εἴη . Αὐτίκα , ἔφη , εἴσῃ καὶ εἴσῃ καὶ ἡλίκος ἡλίκος καὶ οἷος καὶ οἷος γέγονεν . Καὶ ἅμα Καὶ ἅμα ταῦτ ' αὐτοῦ λέγοντος αὐτοῦ λέγοντος ὁ Χαρμίδης ὁ Χαρμίδης εἰσέρχεται . ᾿Εμοὶ μὲν μὲν οὖν , ὦ ἑταῖρε ὦ ἑταῖρε, οὐδὲν σταθμητόν · ἀτεχνς γὰρ λευκὴ στάθμη λευκὴ στάθμη εἰμὶ πρὸς εἰμὶ πρὸς τοὺς καλούς – σχεδὸν γάρ τί μοι μοι πάντες οἱ ἐν οἱ ἐν τῇ ἡλικίᾳ τῇ ἡλικίᾳ καλοὶ καλοὶ φαίνονται φαίνονται – δὴ καὶ – ἀτὰρ οὖν δὴ καὶ τότε ἐκεῖνος ἐμοὶ θαυμαστὸς ἐμοὶ θαυμαστὸς ἐφάνη τό τε τό τε μέγεθος καὶ τὸ καὶ τὸ κάλλος , οἱ δὲ οἱ δὲ δὴ δὴ ἄλλοι ἄλλοι πάντες ἐρᾶν ἔμοιγε ἐδόκουν αὐτοῦ – οὕτως ἐκπεπληγμένοι τε καὶ τεθορυβημένοι καὶ τεθορυβημένοι ἦσαν , ἡνίκ '
d
5
5
b
5
10
c
PLATÃO
Cár mi des
e
chegada. Entre os seus acompanhantes contavam-se muitos apaixonados. Que isso acontecesse conosco, homens feitos, não fora de admirar. Mas prestei atenção nos moços e observei que nenhum desviava dele os olhos, nem mesmo os de menos idade: contemplavam-no como a uma estátua. Virando Virando-se -se para mim, [d] Querefonte perguntou-me: que te parece o rapaz, rapaz, disse, disse, Sócrates? Sócrates? Nã Não o tem u um m belo rosto? Extraordinário, eu respondi. De fato, replicou, se ele quisesse despir-se, não darias nada por suas feições, tão perfeito é seu aspecto. Todos os outros concordaram neste ponto com Querefonte. Por Héracles!, eu disse, será de fato uma pessoa irresis irresistível tível se, afora tudo isso, possuir uma pequena qualida qualidade. de. O quê?, disse Crítias. [e] Se sua alma é de natureza boa. Coisa, aliás, que deve ser assumida por pertencer esse moço à tua família. Certamente que é, disse, e é belo e bom por fora e por den dentro. tro. Por que, então, não lhe despimos a alma, para contemplá-la, antes de lhe vermos os seus aspectos? Por causa de sua idade, é certo que gostará de conversar. De muito bom grado, respondeu Crítias; é muito inclinado [155a] à filosofia; e, também, na opinião dos outros e a na sua própria, revela temperamento poético. Esse talento, eu disse, Crítias amigo, são present presentes es que vos vem longe; é decor decorrência rência de seu parente parentesco sco com Sólon. Mas, por que tu não chamas para aqui esse jovem e não me apresentas? Ainda mesmo que ele fosse mais moço, não haveria inconveniente em conversar diante de ti, seu tutor e primo.
e εἰσῄει – πολλοὶ δὲ πολλοὶ δὲ δὴ δὴ ἄλλοι ἄλλοι ἐρασταὶ καὶ ἐρασταὶ καὶ ἐν ἐν τοῖς ὄπισθεν εἵποντο . καὶ τὸ καὶ τὸ μὲν μὲν ἡμέτερον τὸ τν τὸ τν ἀνδρν ἧττον θαυ μαστὸν ἦν · ἀλλ ' ἐγὼ καὶ ἐγὼ καὶ τοῖς τοῖς παισὶ προσέσχον παισὶ προσέσχον τὸν νοῦν , ὡς οὐδεὶς ἄλλοσ ' ἔβλεπεν αὐτν , οὐδ ' ὅστις σμικρότατος ἦν , ἀλλὰ πάντες ἀλλὰ πάντες ὥσπερ ἄγαλμα ἐθεντο αὐτόν . καὶ ὁ καὶ ὁ Χαιρεφν καλέσας με, Τί σοι Τί σοι φαίνεται ὁ νεανίσκος ὁ νεανίσκος , ἔφη , ὦ Σώκρατες; ὦ Σώκρατες; οὐκ εὐπρόσωπος; ῾Υπερφυς , ἦν δ ' ἐγώ . Οὗτος μέντοι , ἔφη , εἰ ἐθέλοι εἰ ἐθέλοι ἀποδῦναι , δόξει σοι ἀπρόσω πος εἶναι · οὕτως τὸ εἶδος τὸ εἶδος πάγκαλός ἐστιν . Συνέφασαν οὖν καὶ οἱ καὶ οἱ ἄλλοι ἄλλοι ταὐτὰ ταῦτα ταὐτὰ ταῦτα τῶ Χαιρεφντι τῶ Χαιρεφντι · κἀγώ , ῾Ηράκλεις , ἔφην , ὡς ἄμαχον λέγετε τὸν ἄνδρα , εἰ ἔτι εἰ ἔτι αὐτῶ ἓν αὐτῶ ἓν δὴ μόνον μόνον τυγχάνει προσὸν σμικρόν σμικρόν τι . Τί; ἔφη ὁ Κριτίας ὁ Κριτίας . Εἰ τὴν Εἰ τὴν ψυχήν , ἦν δ ' ἐγώ , τυγχάνει εὖ πεφυκώς εὖ πεφυκώς . πρέπει δέ που δέ που , ὦ Κριτία ὦ Κριτία , τοιοῦτον αὐτὸν εἶναι τῆς γε ὑμετέρας ὄντα οἰκίας . ', ἔφη , πάνυ καλὸς καὶ ἀγαθός ᾿Αλλ ', καὶ ἀγαθός ἐστιν καὶ ταῦτα καὶ ταῦτα . Τί οὖν Τί οὖν , ἔφην , οὐκ ἀπεδύσαμεν αὐτοῦ αὐτὸ αὐτοῦ αὐτὸ τοῦτο τοῦτο καὶ ἐθεασάμεθα πρότερον τοῦ εἴδους; τοῦ εἴδους; πάντως γάρ που τηλικοῦτος ὢν ἤδη ἐθέλει διαλέγεσθαι . Καὶ πάνυ Καὶ πάνυ γε, ἔφη ὁ Κριτίας ὁ Κριτίας , ἐπεί τοι ἐπεί τοι καὶ ἔστιν καὶ ἔστιν φιλό σοφός τε καί , ὡς δοκεῖ ἄλλοις δοκεῖ ἄλλοις τε καὶ ἑαυτῶ καὶ ἑαυτῶ , πάνυ ποιητικός . Τοῦτο μέν , ἦν δ ' ἐγώ , ὦ φίλε ὦ φίλε Κριτία , πόρρωθεν ὑμῖν τὸ καλὸν ὑπάρχει ἀπὸ τῆς ἀπὸ τῆς Σόλωνος συγγενείας . ἀλλὰ τί ἀλλὰ τί οὐκ οὐκ ἐπέδειξάς μοι τὸν νεανίαν καλέσας δεῦρο; οὐδὲ γὰρ οὐδὲ γὰρ ἄν που εἰ ἔτι εἰ ἔτι ἐτύγχανε νεώτερος ὤν , αἰσχρὸν ἂν ἦν αὐτῶ διαλέ αὐτῶ διαλέ γεσθαι ἡμῖν ἐναντίον γε σοῦ , ἐπιτρόπου τε ἅμα καὶ ἀνεψιοῦ καὶ ἀνεψιοῦ ὄντος .
5
d
5
e
5
5
PLATÃO
Cármi des
a
Boa ideia, repolicou; chamemo-lo. E voltando-se para um dos criados: [b] menino, disse ele, chama Cármides e dize-lhe que eu quero apresentá-lo a um médico, para consultar a respeito da indisposição de que se queixou há dois dias. Depois, voltando-se novamente para mim, continuou Crítias: ultimamente ele diz que sente a cabeça pesada quando se levanta. Que te impede de fingir que conheces um remédio para os seus incômodos da cabeça? Nada, respondi; basta que ele venha. Já vem, disse. O que, de fato, aconteceu. Sua chegada foi causa de hilaridade geral; sentados como estávamos, cada [c] um de per si começou a empurrar o vizinho, para abrir lugar ao seu lado para Cármides, de forma que dos dois da extremidade, um teve de levantar-se, e o outro derrubamolo de viés. Dirigindo-se para o nosso lado, Cármides sentou-se entre mim e Crítias. Neste instante, amigos, fiquei atrapalhado e me vi abandonado da confiança habitual, com que contava para conversar naturalmente com ele. E depois de lhe haver dito Crítias que eu era o que conhecia o remédio, olhou para mim de [d] maneira indescritível, como quem se dispunha a interrogar-me, vindo a formar um círculo em torno de nós as demais pessoas que se achavam na palestra. Nesse momento, meu grande amigo, olhei para dentro das vestes de Cármides e me senti abrasado e fora de mim, tendo, então, compreendido quão sábio fora Cídias em matéria de amor, por haver aconselhado alguém, com referência a um belo rapaz: cuidado deve ter a corsa tímida; do leão não se aproxime, para presa dele não vir a ser. [e] Eu, de mim, já me julgava nas garras de semelhante fera. Não obstante, como me houvesse ele perguntado se eu conhecia remédio para dor de cabeça, bem ou mal respondi que conhecia.
a ᾿Αλλὰ καλς , ἔφη , λέγεις , καὶ καλοῦμεν αὐτόν . Καὶ ἅμα πρὸς τὸν ἀκόλουθον , Παῖ , ἔφη , κάλει Χαρμίδην , εἰπὼν ὅτι βούλομαι αὐτὸν ἰατρῶ συστῆσαι περὶ τῆς ἀσθενείας ἧς πρῴην πρός με ἔλεγεν ὅτι ἀσθενοῖ . Πρὸς οὖν ἐμὲ ὁ Κρι τίας , ῎Εναγχός τοι ἔφη βαρύνεσθαί τι τὴν κεφαλὴν ἕωθεν ἀνιστάμενος · ἀλλὰ τί σε κωλύει προσποιήσασθαι πρὸς αὐτὸν ἐπίστασθαί τι κεφαλῆς φάρμακον; Οὐδέν , ἦν δ ' ἐγώ · μόνον ἐλθέτω . ᾿Αλλ ' ἥξει , ἔφη . ῝Ο οὖν καὶ ἐγένετο . ἧκε γάρ , καὶ ἐποίησε γέλωτα πολύν · ἕκαστος γὰρ ἡμν τν καθημένων συγχωρν τὸν πλησίον ἐώθει σπουδῇ , ἵνα παρ ' αὑτῶ καθέζοιτο , ἕως τν ἐπ ' ἐσχάτῳ καθημένων τὸν μὲν ἀνεστήσαμεν , τὸν δὲ πλάγιον κατεβάλομεν . ὁ δ ' ἐλθὼν μεταξὺ ἐμοῦ τε καὶ τοῦ Κριτίου ἐκαθέζετο . ἐνταῦθα μέντοι , ὦ φίλε, ἐγὼ ἤδη ἠπόρουν , καί μου ἡ πρόσθεν θρασύτης ἐξεκέκοπτο , ἣν εἶχον ἐγὼ ὡς πάνυ ῥᾳδίως αὐτῶ διαλεξόμενος · ἐπειδὴ δέ , φράσαντος τοῦ Κριτίου ὅτι ἐγὼ εἴην ὁ τὸ φάρμακον ἐπιστάμενος , ἐνέβλεψέν τέ μοι τοῖς ὀφθαλμοῖς ἀμήχανόν τι οἷον καὶ ἀνήγετο ὡς ἐρωτήσων , καὶ οἱ ἐν τῇ παλαίστρᾳ ἅπαντες περιέρρεον ἡμᾶς κύκλῳ κομιδῇ , τότε δή , ὦ γεννάδα , εἶδόν τε τὰ ἐντὸς τοῦ ἱματίου καὶ ἐφλεγόμην καὶ οὐκέτ ' ἐν ἐμαυτοῦ ἦν καὶ ἐνόμισα σοφώ τατον εἶναι τὸν Κυδίαν τὰ ἐρωτικά , ὃς εἶπεν ἐπὶ καλοῦ λέγων παιδός , ἄλλῳ ὑποτιθέμενος , εὐλαβεῖσθαι μὴ κατέ ναντα λέοντος νεβρὸν ἐλθόντα μοῖραν αἱρεῖσθαι κρεν · αὐτὸς γάρ μοι ἐδόκουν ὑπὸ τοῦ τοιούτου θρέμματος ἑαλωκέναι . ὅμως δὲ αὐτοῦ ἐρωτήσαντος εἰ ἐπισταίμην τὸ τῆς κεφαλῆς φάρμακον , μόγις πως ἀπεκρινάμην ὅτι ἐπισταίμην .
b
5
c
5
d
5
e
PLATÃO
Cármi des
e
Que remédio é?, perguntou. Respondi que era uma folha, mas que precisava ser usada com certa fórmula mágica e que quem a enunciasse na ocasião de tomar o remédio ficaria bom de todo, mas que sem as palavras mágicas a folha não produzia efeito. [156a] E ele: vou escrever a fórmula, à medida que a ditares. De que jeito, lhe perguntei: com o meu consentimento ou sem ele? Então, sorrindo: com o teu consentimento, Sócrates, respondeu. Seja, lhe disse. Mas, como! Sabes o meu nome? Ficaria feio para mim ignorá-lo, disse; entre os moços de minha idade fala-se muito a teu respeito. Ademais, lembro-me perfeitamente que te vi, quando eu era menino, na companhia deste meu primo Crítias. Porque há pouco que você falou sobre a nossa idade, e eu me acordar, como uma criança, você era você já Crítias, aqui. Isso me alegra, lhe falei; fico mais à vontade para [b] explicar-te em que consiste a fórmula mágica, pois até há pouco eu me sentia em dificuldade para revelar-te sua potência. É de tal modo constituída, meu caro Cármides, que não serve para curar apenas a cabeça. Decerto já ouviste falar de bons médicos: quando alguém via consultá-los a respeito de dor de olhos, dizem que não podem tratar dos olhos isoladamente; para que os olhos aproveitem, é preciso cuidar simultaneamente da cabeça; do mesmo modo, [c] imaginar que seja possível tratar só da cabeça, sem levar em consideração o corpo todo, é rematada tolice. Com esse raciocínio, determinam suas prescrições para todo o corpo, esforçando-se em tratar e curar a parte justamente com o todo. Ou não observaste que é assim que eles falam e que as coisas se passam desse jeito? Perfeitamente, respondeu. E tu, acreditas que eles estão certos, e aprovas essa maneira de raciocinar?
e Τί οὖν , ἦ δ ' ὅς , ἐστίν; Καὶ ἐγὼ εἶπον ὅτι αὐτὸ μὲν εἴη φύλλον τι , ἐπῳδὴ δέ τις ἐπὶ τῶ φαρμάκῳ εἴη , ἣν εἰ μέν τις ἐπᾴδοι ἅμα καὶ χρῶτο αὐτῶ , παντάπασιν ὑγιᾶ ποιοῖ τὸ φάρμακον · ἄνευ δὲ τῆς ἐπῳδῆς οὐδὲν ὄφελος εἴη τοῦ φύλλου . Καὶ ὅς , ᾿Απογράψομαι τοίνυν , ἔφη , παρὰ σοῦ τὴν ἐπῳδήν . Πότερον , ἦν δ ' ἐγώ , ἐάν με πείθῃς ἢ κἂν μή; Γελάσας οὖν , ᾿Εάν σε πείθω , ἔφη , ὦ Σώκρατες . Εἶεν , ἦν δ ' ἐγώ · καὶ τοὔνομά μου σὺ ἀκριβοῖς; Εἰ μὴ ἀδικ γε, ἔφη · οὐ γάρ τι σοῦ ὀλίγος λόγος ἐστὶν ἐν τοῖς ἡμετέροις ἡλικιώταις , μέμνημαι δὲ ἔγωγε καὶ παῖς ὢν Κριτίᾳ τῶδε συνόντα σε. Καλς γε σύ , ἦν δ ' ἐγώ , ποιν · μᾶλλον γάρ σοι παρ ρησιάσομαι περὶ τῆς ἐπῳδῆς οἵα τυγχάνει οὖσα · ἄρτι δ ' ἠπόρουν τίνι τρόπῳ σοι ἐνδειξαίμην τὴν δύναμιν αὐτῆς . ἔστι γάρ , ὦ Χαρμίδη , τοιαύτη οἵα μὴ δύνασθαι τὴν κεφαλὴν μόνον ὑγιᾶ ποιεῖν , ἀλλ ' ὥσπερ ἴσως ἤδη καὶ σὺ ἀκήκοας τν ἀγαθν ἰατρν , ἐπειδάν τις αὐτοῖς προσ έλθῃ τοὺς ὀφθαλμοὺς ἀλγν , λέγουσί που ὅτι οὐχ οἷόν τε αὐτοὺς μόνους ἐπιχειρεῖν τοὺς ὀφθαλμοὺς ἰᾶσθαι , ἀλλ ' ἀναγκαῖον εἴη ἅμα καὶ τὴν κεφαλὴν θεραπεύειν , εἰ μέλλοι καὶ τὰ τν ὀμμάτων εὖ ἔχειν · καὶ αὖ τὸ τὴν κεφαλὴν οἴεσθαι ἄν ποτε θεραπεῦσαι αὐτὴν ἐφ ' ἑαυτῆς ἄνευ ὅλου τοῦ σώματος πολλὴν ἄνοιαν εἶναι . ἐκ δὴ τούτου τοῦ λόγου διαίταις ἐπὶ πᾶν τὸ σμα τρεπόμενοι μετὰ τοῦ ὅλου τὸ μέρος ἐπιχειροῦσιν θεραπεύειν τε καὶ ἰᾶσθαι · ἢ οὐκ ᾔσθησαι ὅτι ταῦτα οὕτως λέγουσίν τε καὶ ἔχει; Πάνυ γε, ἔφη . Οὐκοῦν καλς σοι δοκεῖ λέγεσθαι καὶ ἀποδέχῃ τὸν λόγον;
5
b
5
c
5
PLATÃO
Cármi des
c
Integralmente, respondeu. [d] E ouvi-lo dar-me a razão ao que eu dizia, fiquei mais encorajado e pouco a pouco adquiri a confiança antiga, voltando a reanimar-me a centelha quase extinta. Então lhe disse: o mesmo se dá, Cármides, com essa fórmula de encantamento; aprendi-a no exército com um desses médicos trácios, discípulos de Zalmoxe, que passam até mesmo por capazes de conferir a imortalidade. Disse-me esse trácio, que sobre a questão a que há pouco me referi, os médicos helenos estão muito certos. Porém, Zalmoxe, continuou, nosso rei, que é também uma divindade, acrescenta que assim como não é possível tentar [e] a cura dos olhos sem a da cabeça, nem a da cabeça sem a do resto do corpo, do mesmo modo não é possível tratar do corpo sem cuidar da alma, sendo essa a causa de desafiarem muitas doenças o tratamento dos médicos helenos, por desconhecerem estes o conjunto que importa ser tratado, pois não pode ir bem a parte, quando vai mal o todo. É da alma, declarou, que saem todos os males e todos os bens do corpo como a cabeça [157a] sobre os olhos. É aquela, por conseguinte, que, antes de tudo, precisamos tratar com muito carinho, se quisermos que a cabeça e todo o corpo fiquem em bom estado. As almas, meu abençoado amigo, continuou, são tratadas com certas fórmulas de magias; essas fórmulas são os belos argumentos. Tais argumentos geram na alma a temperança, e, uma vez presente a temperança, é muito fácil promover a saúde da cabeça e de todo [b] o corpo. Ao ensinar-me o remédio e as palavras, “acautela-te ”, me disse, “para não te deixares persuadir por ninguém, no sentido de lhe curares a cabeça, se antes essa pessoa não puser a alma
c Πάντων μάλιστα , ἔφη . Κἀγὼ ἀκούσας αὐτοῦ ἐπαινέσαντος ἀνεθάρρησά τε, καί μοι κατὰ σμικρὸν πάλιν ἡ θρασύτης συνηγείρετο , καὶ ἀνεζω πυρούμην . καὶ εἶπον · Τοιοῦτον τοίνυν ἐστίν , ὦ Χαρμίδη , καὶ τὸ ταύτης τῆς ἐπῳδῆς . ἔμαθον δ ' αὐτὴν ἐγὼ ἐκεῖ ἐπὶ στρατιᾶς παρά τινος τν Θρᾳκν τν Ζαλμόξιδος ἰατρν , οἳ λέγονται καὶ ἀπαθανατίζειν . ἔλεγεν δὲ ὁ Θρᾲξ οὗτος ὅτι ταῦτα μὲν [ἰατροὶ ] οἱ ῞Ελληνες , ἃ νυνδὴ ἐγὼ ἔλεγον , καλς λέγοιεν · ἀλλὰ Ζάλμοξις , ἔφη , λέγει ὁ ἡμέτερος βασιλεύς , θεὸς ὤν , ὅτι ὥσπερ ὀφθαλμοὺς ἄνευ κεφαλῆς οὐ δεῖ ἐπιχειρεῖν ἰᾶσθαι οὐδὲ κεφαλὴν ἄνευ σώματος , οὕτως οὐδὲ σμα ἄνευ ψυχῆς , ἀλλὰ τοῦτο καὶ αἴτιον εἴη τοῦ διαφεύγειν τοὺς παρὰ τοῖς ῞Ελλησιν ἰατροὺς τὰ πολλὰ νοσήματα , ὅτι τοῦ ὅλου ἀμελοῖεν οὗ δέοι τὴν ἐπιμέλειαν ποιεῖσθαι , οὗ μὴ καλς ἔχοντος ἀδύ νατον εἴη τὸ μέρος εὖ ἔχειν . πάντα γὰρ ἔφη ἐκ τῆς ψυχῆς ὡρμῆσθαι καὶ τὰ κακὰ καὶ τὰ ἀγαθὰ τῶ σώματι καὶ παντὶ τῶ ἀνθρώπῳ , καὶ ἐκεῖθεν ἐπιρρεῖν ὥσπερ ἐκ τῆς κεφαλῆς ἐπὶ τὰ ὄμματα · δεῖν οὖν ἐκεῖνο καὶ πρτον καὶ μάλιστα θερα πεύειν , εἰ μέλλει καὶ τὰ τῆς κεφαλῆς καὶ τὰ τοῦ ἄλλου σώματος καλς ἔχειν . θεραπεύεσθαι δὲ τὴν ψυχὴν ἔφη , ὦ μακάριε, ἐπῳδαῖς τισιν , τὰς δ ' ἐπῳδὰς ταύτας τοὺς λόγους εἶναι τοὺς καλούς · ἐκ δὲ τν τοιούτων λόγων ἐν ταῖς ψυχαῖς σωφροσύνην ἐγγίγνεσθαι , ἧς ἐγγενομένης καὶ παρούσης ῥᾴδιον ἤδη εἶναι τὴν ὑγίειαν καὶ τῇ κεφαλῇ καὶ τῶ ἄλλῳ σώματι πορίζειν . διδάσκων οὖν με τό τε φάρμακον καὶ τὰς ἐπῳδάς , "῞Οπως ," ἔφη , "τῶ φαρμάκῳ τούτῳ μηδείς σε πείσει τὴν αὑτοῦ κεφαλὴν θεραπεύειν , ὃς ἂν μὴ τὴν ψυχὴν
d
5
e
5
5
b
PLATÃO
Cármi des
b
à tua disposição, para ser tratada por meio daquelas palavras. Nisto, prosseguiu, consiste o erro dos homens de agora: imaginar que podem ser médicos de uma só parte, isoladamente considerada, separando da saúde e temperança”. Recomendou -me com muita insistência, não me deixar [c] persuadir por ninguém e proceder de outro modo, pois mais rico, ou belo, ou nobre que fosse. Jurei que assim faria; será forçoso obedecer-lhe, que é o que tenho que fazer. Por isso, se te dispuseres, de acordo com as instruções do estrangeiro, a franquear-me tua alma, para que primeiro eu a submeta ao encantamento do Trácio, depois te aplicarei o remédio da cabeça. Caso contrário, meu caro Cármides, não sei o que possa fazer contigo. Ouvindo-me Crítias falar dessa maneira, fora grande lucro, Sócrates, me disse, para este moço a dor de cabeça, se, para tratar da cabeça ele se visse obrigado a [d] melhorar toda a capacidade intelectual dele. Afirmote, por isso, que Cármides me parece superior aos jovens da sua idade, não somente no tocante à beleza física, mas também quanto a essa qualidade para a qual disseste conhecer as palavras mágicas. É à temperança que te referes, não é verdade? Precisamente, eu respondi. Pois fica sabendo, continuou, que ele é considerado por toda a gente o mais ajuizado dos nossos jovens, não sendo, para a sua idade, inferiro a ninguém sob todos os outros aspectos. Sem dúvida, lhe falei; e é muito natural, Cármides, que te sobressaias entre [e] todos por todas essas qualidades. Não creio que nenhum dos presentes possa nomear com a mesma facilidade duas famílias atenienses, de cuja união fosse esperar descendentes
b πρτον παράσχῃ τῇ ἐπῳδῇ ὑπὸ σοῦ θεραπευθῆναι . καὶ γὰρ νῦν ," ἔφη , "τοῦτ ' ἔστιν τὸ ἁμάρτημα περὶ τοὺς ἀνθρώπους , ὅτι χωρὶς ἑκατέρου , σωφροσύνης τε καὶ ὑγιείας , ἰατροί τινες ἐπιχειροῦσιν εἶναι ·" καί μοι πάνυ σφόδρα ἐνετέλλετο μήτε πλούσιον οὕτω μηδένα εἶναι μήτε γενναῖον μήτε καλόν , ὃς ἐμὲ πείσει ἄλλως ποιεῖν . ἐγὼ οὖν – ὀμώμοκα γὰρ αὐτῶ , καί μοι ἀνάγκη πείθεσθαι – πείσομαι οὖν , καὶ σοί , ἐὰν μὲν βούλῃ κατὰ τὰς τοῦ ξένου ἐντολὰς τὴν ψυχὴν πρτον παρασχεῖν ἐπᾷσαι ταῖς τοῦ Θρᾳκὸς ἐπῳδαῖς , προσοίσω τὸ φάρμακον τῇ κεφαλῇ · εἰ δὲ μή , οὐκ ἂν ἔχοιμεν ὅτι ποιοῖμέν σοι , ὦ φίλε Χαρμίδη . ᾿Ακούσας οὖν μου ὁ Κριτίας ταῦτ ' εἰπόντος , ῞Ερμαιον , ἔφη , ὦ Σώκρατες , γεγονὸς ἂν εἴη ἡ τῆς κεφαλῆς ἀσθένεια τῶ νεανίσκῳ , εἰ ἀναγκασθήσεται καὶ τὴν διάνοιαν διὰ τὴν κεφαλὴν βελτίων γενέσθαι . λέγω μέντοι σοι ὅτι Χαρμίδης τν ἡλικιωτν οὐ μόνον τῇ ἰδέᾳ δοκεῖ διαφέρειν , ἀλλὰ καὶ αὐτῶ τούτῳ , οὗ σὺ φῂς τὴν ἐπῳδὴν ἔχειν · φῂς δὲ σωφρο σύνης · ἦ γάρ; Πάνυ γε, ἦν δ ' ἐγώ . Εὖ τοίνυν ἴσθι , ἔφη , ὅτι πάνυ πολὺ δοκεῖ σωφρονέστατος εἶναι τν νυνί , καὶ τἆλλα πάντα , εἰς ὅσον ἡλικίας ἥκει , οὐδενὸς χείρων ὤν . Καὶ γάρ , ἦν δ ' ἐγώ , καὶ δίκαιον , ὦ Χαρμίδη , διαφέρειν σε τν ἄλλων πᾶσιν τοῖς τοιούτοις · οὐ γὰρ οἶμαι ἄλλον οὐδένα τν ἐνθάδε ῥᾳδίως ἂν ἔχειν ἐ πιδεῖξαι ποῖαι δύο οἰκίαι συνελθοῦσαι εἰς ταὐτὸν τν ᾿Αθήνησιν ἐκ τν εἰκότων
5
c
5
d
5
e
PLATÃO
Cármi des
e
melhores e mais nobres do que os dois que te geraram. A família de teu pai, originária de Crítias, filho de Drópides, é decantada nos versos de Anacreonte, de Sólon e de muitos outros poetas, como notável em excelência, beleza e tudo o mais que completa [158a] felicidade. Do lado materno, dá-se a mesma coisa. Conta-se de teu tio Pirilampo que nunca encontrou quem o superasse em beleza e estatura, todas as vezes que foi como embaixador à corte do Grande Rei ou de qualquer outro monarca do continente. Em nada essa família é inferior à outra. Oriundo de tal estirpe, é natural que sejas o primeiro em tudo. Pelo que é lícito [b] inferir do que vemos, meu caro filho de Gláuco, não parece que envergonhes em nada os teus antepassados; e se também fores bem dotado com relação à temperança e todas as outras qualidades, como no-lo revelou Crítias, só te digo, meu caro Cármides, que em boa hora a tua mãe te deu à luz. Nosso caso resume-se no seguinte: se já tens o dom da temperança, como pretendes o nosso Crítias, e és suficientemente temperante, não necessitas de nenhuma fórmula de encantamento, nem de Zalmoxe, nem de Abáride, o hiperbóreo, podendo ser-te indicado desde já [c] o remédio para a cabeça. Mas, se fores de parecer que ainda não estás completo nesse particular, precisarei aplicarte o encantamento antes de ensinar-te o remédio. Por isso, declara-me se concordas com o que disse Crítias e te consideras suficientemente temperante, ou se és de opinião que sob esse aspecto ainda te falta alguma coisa? De início, Cármides corou, o que lhe ralçou ainda mais a beleza,
e καλλίω ἂν καὶ ἀμείνω γεννήσειαν ἢ ἐξ ὧν σὺ γέγονας . ἥ τε γὰρ πατρῴα ὑμῖν οἰκία , ἡ Κριτίου τοῦ Δρωπίδου , καὶ ὑπὸ ᾿Ανακρέοντος καὶ ὑπὸ Σόλωνος καὶ ὑπ ' ἄλλων πολλν ποιητν ἐγκεκωμιασμένη παραδέδοται ἡμῖν , ὡς διαφέρουσα κάλλει τε καὶ ἀρετῇ καὶ τῇ ἄλλῃ λεγομένῃ εὐδαιμονίᾳ , καὶ αὖ ἡ πρὸς μητρὸς ὡσαύτως · Πυριλάμπους γὰρ τοῦ σοῦ θείου οὐδεὶς τν ἐν τῇ ἠπείρῳ λέγεται καλλίων καὶ μείζων ἀνὴρ δόξαι εἶναι , ὁσάκις ἐκεῖνος ἢ παρὰ μέγαν βασιλέα ἢ παρὰ ἄλλον τινὰ τν ἐν τῇ ἠπείρῳ πρεσβεύων ἀφίκετο , σύμπασα δὲ αὕτη ἡ οἰκία οὐδὲν τῆς ἑτέρας ὑποδεεστέρα . ἐκ δὴ τοιούτων γεγονότα εἰκός σε εἰς πάντα πρτον εἶναι . τὰ μὲν οὖν ὁρώμενα τῆς ἰδέας , ὦ φίλε παῖ Γλαύκωνος , δοκεῖς μοι οὐδένα τν πρὸ σοῦ ἐν οὐδενὶ ὑποβεβηκέναι · εἰ δὲ δὴ καὶ πρὸς σωφροσύνην καὶ πρὸς τἆλλα κατὰ τὸν τοῦδε λόγον ἱκανς πέφυκας , μακάριόν σε, ἦν δ ' ἐγώ , ὦ φίλε Χαρμίδη , ἡ μήτηρ ἔτικτεν . ἔχει δ ' οὖν οὕτως . εἰ μέν σοι ἤδη πάρεστιν , ὡς λέγει Κριτίας ὅδε, σωφροσύνη καὶ εἶ σώφρων ἱκανς , οὐδὲν ἔτι σοι ἔδει οὔτε τν Ζαλμόξιδος οὔτε τν ᾿Αβάριδος τοῦ ῾Υπερβορέου ἐπῳδν , ἀλλ ' αὐτό σοι ἂν ἤδη δοτέον εἴη τὸ τῆς κεφαλῆς φάρμακον · εἰ δ ' ἔτι τούτων ἐπιδεὴς εἶναι δοκεῖς , ἐπᾳστέον πρὸ τῆς τοῦ φαρμάκου δόσεως . αὐτὸς οὖν μοι εἰπὲ πότερον ὁμολογεῖς τῶδε καὶ φῂς ἱκανς ἤδη σωφροσύνης μετέχειν ἢ ἐνδεὴς εἶναι; ᾿Ανερυθριάσας οὖν ὁ Χαρμίδης πρτον μὲν ἔτι καλλίων
5
5
b
5
c
5
PLATÃO
Cármi des
c
pois vai bem com a sua idade a modéstia; em seguida, não sem nobreza, respondeu que não era fácil, assim de repente, dizer sim ou não a semelhante [d] pergunta. Pois, disse ele, se responder que não sou temperante, não somente constitui impertinência de minha parte afirmar semelhante coisa de mim mesmo, como arguo de mentiroso Crítias e todos os outros que me têm em semelhante conta, conforme ele próprio o afirmou. Por outro lado, se responder sim e fizer o meu próprio elogio, poderá ser isso tomado com sinal de presunção. Por isso, não sei como responder-te. Então eu disse: parece razoável, Cármides, o que disseste, repliquei. Parece-me que, eu disse, devemos examinar juntos se [e] possuis ou não possuis essa qualidade a que me referi, para que nem te vejas forçado a dizer o que não queres, nem eu me apresse a aplicar o remédio sem necessidade. Se estiveres de acordo, façamos juntos a investigação; caso contrário, fiquemos por aqui. Nada me poderá ser mais agradável, disse ele, do que isso; deixo ao teu cuidado dirigir a investigação como melhor te parecer. Penso, lhe falei, ser esta a melhor maneira de encaminharmos a pesquisa: é fora de dúvida que, se tiveres temperança, serás capaz de dizer algo [159a] a seu respeito. Existindo ela em ti, se realmente existe, de qualquer modo terá de dar sinal de si, o que te permitirá formar opinião própria sobre o que seja e em que consiste a temperança. Não pensas assim? É o que penso, de fato, respondeu. E isso que pensas, continuei, visto saberes falar grego, não és capaz de dizer como te parece? Talvez, respondeu. Assim, para podermos julgar se ela reside ou não reside em ti, dize-me, continuei, o que na tua opinião é a temperança. [b] A princípio ele hesitou, não mostrando vontade de
c ἐφάνη – καὶ γὰρ τὸ αἰσχυντηλὸν αὐτοῦ τῇ ἡλικίᾳ ἔπρεψεν – ἔπειτα καὶ οὐκ ἀγεννς ἀπεκρίνατο · εἶπεν γὰρ ὅτι οὐ ῥᾴδιον εἴη ἐν τῶ παρόντι οὔθ ' ὁμολογεῖν οὔτε ἐξάρνῳ εἶναι τὰ ἐρωτώμενα . ἐὰν μὲν γάρ , ἦ δ ' ὅς , μὴ φ εἶναι σώφρων , ἅμα μὲν ἄτοπον αὐτὸν καθ ' ἑαυτοῦ τοιαῦτα λέγειν , ἅμα δὲ καὶ Κριτίαν τόνδε ψευδῆ ἐπιδείξω καὶ ἄλλους πολλούς , οἷς δοκ εἶναι σώφρων , ὡς ὁ τούτου λόγος · ἐὰν δ ' αὖ φ καὶ ἐμαυτὸν ἐπαιν , ἴσως ἐπαχθὲς φανεῖται . ὥστε οὐκ ἔχω ὅτι σοι ἀποκρίνωμαι . Καὶ ἐγὼ εἶπον ὅτι μοι εἰκότα φαίνῃ λέγειν , ὦ Χαρμίδη . Καί μοι δοκεῖ , ἦν δ ' ἐγώ , κοινῇ ἂν εἴη σκεπτέον εἴτε κέκτησαι εἴτε μὴ ὃ πυνθάνομαι , ἵνα μήτε σὺ ἀναγκάζῃ λέγειν ἃ μὴ βούλει , μήτ ' αὖ ἐγὼ ἀσκέπτως ἐπὶ τὴν ἰατρικὴν τρέπωμαι . εἰ οὖν σοι φίλον , ἐθέλω σκοπεῖν μετὰ σοῦ · εἰ δὲ μή , ἐᾶν . ᾿Αλλὰ πάντων μάλιστα , ἔφη , φίλον · ὥστε τούτου γε ἕνεκα , ὅπῃ αὐτὸς οἴει βέλτιον σκέψασθαι , ταύτῃ σκόπει . Τῇδε τοίνυν , ἔφην ἐγώ , δοκεῖ μοι βελτίστη εἶναι ἡ σκέψις περὶ αὐτοῦ . δῆλον γὰρ ὅτι εἴ σοι πάρεστιν σωφροσύνη , ἔχεις τι περὶ αὐτῆς δοξάζειν . ἀνάγκη γάρ που ἐνοῦσαν αὐτήν , εἴπερ ἔνεστιν , αἴσθησίν τινα παρέχειν , ἐξ ἧς δόξα ἄν τίς σοι περὶ αὐτῆς εἴη ὅτι ἐστὶν καὶ ὁποῖόν τι ἡ σωφροσύνη · ἢ οὐκ οἴει; ῎Εγωγε , ἔφη , οἶμαι . Οὐκοῦν τοῦτό γε, ἔφην , ὃ οἴει , ἐπειδήπερ ἑλληνίζειν ἐπίστασαι , κἂν εἴποις δήπου αὐτὸ ὅτι σοι φαίνεται; ῎Ισως , ἔφη . ῞Ινα τοίνυν τοπάσωμεν εἴτε σοι ἔνεστιν εἴτε μή , εἰπέ , ἦν δ ' ἐγώ , τί φῂς εἶναι σωφροσύνην κατὰ τὴν σὴν δόξαν . Καὶ ὃς τὸ μὲν πρτον ὤκνει τε καὶ οὐ πάνυ ἤθελεν ἀπο -
d
5
e
5
5
10
b
PLATÃO
Cármi des
b
responder; mas depois disse que, a seu ver, temperança era fazer todas as coisas com decência e moderação, andar na rua, conversar e fazer tudo o mais pelo mesmo teor. Em resumo, concluiu, sou de opinião que o que me perguntas é uma espécie de moderação. Estará certa, perguntei, a resposta? É bem verdade que dizem, meu caro Cármides, que as pessoas moderadas são temperantes. Vejamos se essas palavras encerram algum sentido. [c] Diga-me uma coisa: a temperança não é algo belo? Sem dúvida, respondeu. E como é mais bonito para um professor de primeiras letras: escrever as letras com rapidez ou devagar? Rapidamente. E quanto à leitura? Depressa ou devagar? Depressa. E tocar lira com rapidez, e lutar com agilidade não é mais bonito do que fazer isso tudo com vagar e moderação? Sim. E no pugilismo e na luta livre? Não se dará o mesmo? Claro. E quanto ao salto, à corrida e aos demais exercícios físicos, não são [d] mais bonitos quando executados com rapidez e agilidade, e mais feios, quando com lentidão e embaraço? Parece que sim. Parece-nos, também, lhe respondi, que com relação ao corpo o mais belo não é o que é lento, porém o que é feito com mais rapidez e agilidade, não é isso? Perfeitamente. E a temperança, não é bela? Sim.
b κρίνασθαι · ἔπειτα μέντοι εἶπεν ὅτι οἷ δοκοῖ σωφροσύνη εἶναι τὸ κοσμίως πάντα πράττειν καὶ ἡσυχῇ , ἔν τε ταῖς ὁδοῖς βαδίζειν καὶ διαλέγεσθαι , καὶ τὰ ἄλλα πάντα ὡσαύτως ποιεῖν . καί μοι δοκεῖ , ἔφη , συλλήβδην ἡσυχιότης τις εἶναι ὃ ἐρωτᾷς . ῏Αρ ' οὖν , ἦν δ ' ἐγώ , εὖ λέγεις; φασί γέ τοι , ὦ Χαρμίδη , τοὺς ἡσυχίους σώφρονας εἶναι · ἴδωμεν δὴ εἴ τι λέγουσιν . εἰπὲ γάρ μοι , οὐ τν καλν μέντοι ἡ σωφροσύνη ἐστίν; Πάνυ γε, ἔφη . Πότερον οὖν κάλλιστον ἐν γραμματιστοῦ τὰ ὅμοια γράμ ματα γράφειν ταχὺ ἢ ἡσυχῇ; Ταχύ . Τί δ ' ἀναγιγνώσκειν; ταχέως ἢ βραδέως; Ταχέως . Καὶ μὲν δὴ καὶ τὸ κιθαρίζειν ταχέως καὶ τὸ παλαίειν ὀξέως πολὺ κάλλιον τοῦ ἡσυχῇ τε καὶ βραδέως; Ναί . Τί δὲ πυκτεύειν τε καὶ παγκρατιάζειν; οὐχ ὡσαύτως; Πάνυ γε. Θεῖν δὲ καὶ ἅλλεσθαι καὶ τὰ τοῦ σώματος ἅπαντα ἔργα , οὐ τὰ μὲν ὀξέως καὶ ταχὺ γιγνόμενα τὰ τοῦ καλοῦ ἐστιν , τὰ δὲ [βραδέα ] μόγις τε καὶ ἡσυχῇ τὰ τοῦ αἰσχροῦ; Φαίνεται . Φαίνεται ἄρα ἡμῖν , ἔφην ἐγώ , κατά γε τὸ σμα οὐ τὸ ἡσύχιον , ἀλλὰ τὸ τάχιστον καὶ ὀξύτατον κάλλιστον ὄν . ἦ γάρ; Πάνυ γε. ῾Η δέ γε σωφροσύνη καλόν τι ἦν; Ναί .
5
c
5
10
d
5
PLATÃO
Cármi des
d
Então, pelo menos no que respeita ao corpo, o mais temperante não é a moderação, mas a velocidade, visto ser algo belo a temperança. É o que parece, disse ele. [e] E o que é mais bonito, perguntei: a facilidade de aprender ou a obtusidade? A facilidade. Mas, não consiste a facilidade, voltei a perguntar, em aprender depressa, e a obtusidade, com vagar e moderação? Sim. E ensinar algo para o outro, não é melhor fazê-lo rapidamente e com moderação do que devagar? Sim. E então? E quanto ao recordar e rememorar, é mais bonito fazê-lo com vagar e moderação ou com rapidez e facilidade? Com rapidez e facilidade, respondeu. [160a] E a perspicácia, não consiste mais em certa agilidade da alma do que em lentidão? Verdade. E compreender o que diz o professor de leitura, de música ou do que quer que seja, o bonito não consiste em aprender com a maior lentidão possível, porém rapidamente, não é verdade? Sim. E nas indagações da alma, porventura, ou nos conselhos, não é merecedor de encômios, quero crer, o mais vagaroso, e quem só com grande esforço toma alguma resolução ou excogita alguma ideia, [b] senão quem faz tudo isso com rapidez e facilidade. É isso mesmo, observou. Todas as coisas, portanto, Cármides, tanto no que diz respeito à alma, quanto com relação ao corpo, se nos revelaram como sendo mais bonitas quando realizadas com mais rapidez e agilidade do que com morosidade e moderação? Perigas, disse. Logo, de acordo com o que afirmamos, a temperança não é uma espécie de moderação,
d Οὐ τοίνυν κατά γε τὸ σμα ἡ ἡσυχιότης ἂν ἀλλ ' ἡ ταχυτὴς σωφρονέστερον εἴη , ἐπειδὴ καλὸν ἡ σωφροσύνη . ῎Εοικεν , ἔφη . Τί δέ; ἦν δ ' ἐγώ , εὐμαθία κάλλιον ἢ δυσμαθία; Εὐμαθία . ῎Εστιν δέ γ ', ἔφην , ἡ μὲν εὐμαθία ταχέως μανθάνειν , ἡ δὲ δυσμαθία ἡσυχῇ καὶ βραδέως; Ναί . Διδάσκειν δὲ ἄλλον οὐ ταχέως [καὶ ] κάλλιον καὶ σφόδρα μᾶλλον ἢ ἡσυχῇ τε καὶ βραδέως; Ναί . Τί δέ; ἀναμιμνῄσκεσθαι καὶ μεμνῆσθαι ἡσυχῇ τε καὶ βραδέως κάλλιον ἢ σφόδρα καὶ ταχέως; Σφόδρ ', ἔφη , καὶ ταχέως . `H δ ' ἀγχίνοια οὐχὶ ὀξύτης τίς ἐστιν τῆς ψυχῆς ἀλλ ' οὐχὶ ἡσυχία; ᾿Αληθῆ . Οὐκοῦν καὶ τὸ συνιέναι τὰ λεγόμενα , καὶ ἐν γραμματιστοῦ καὶ κιθαριστοῦ καὶ ἄλλοθι πανταχοῦ , οὐχ ὡς ἡσυχαίτατα ἀλλ ' ὡς τάχιστά ἐστι κάλλιστα; Ναί . ᾿Αλλὰ μὴν ἔν γε ταῖς ζητήσεσιν τῆς ψυχῆς καὶ τῶ βουλεύεσθαι οὐχ ὁ ἡσυχιώτατος , ὡς ἐγὼ οἶμαι , καὶ μόγις βουλευόμενός τε καὶ ἀνευρίσκων ἐπαίνου δοκεῖ ἄξιος εἶναι , ἀλλ ' ὁ ῥᾷστά τε καὶ τάχιστα τοῦτο δρν . ῎Εστιν ταῦτα , ἔφη . Οὐκοῦν πάντα , ἦν δ ' ἐγώ , ὦ Χαρμίδη , ἡμῖν καὶ τὰ περὶ τὴν ψυχὴν καὶ τὰ περὶ τὸ σμα , τὰ τοῦ τάχους τε καὶ τῆς ὀξύτητος καλλίω φαίνεται ἢ τὰ τῆς βραδυτῆτός τε καὶ ἡσυχιότητος; Κινδυνεύει , ἔφη . Οὐκ ἄρα ἡσυχιότης τις ἡ σωφροσύνη ἂν εἴη , οὐδ ' ἡσύχιος
10
e
5
10
5
10
b
5
PLATÃO
Cármi des
b
nem moderada a vida temperante, já que é preciso ser bela a temperança. De duas, uma: ou em nenhum caso, [c] ou apenas em casos esporádicos as ações moderadas se nos afiguram na vida mais belas do que as realizadas com rapidez e energia. E ainda mesmo, meu caro, que as ações mais belas pelas moderação não fossem menos numerosas do que as rápidas e veementes, nem assim a temperança viria a consistir preferentemente em agirmos com moderação e não com rapidez e energia, nem na marcha, nem na conversação ou no que quer que seja, nem seria a vida moderada mais [d] temperante do que a não moderada, visto termos assentado em nossas considerações que a temperança é algo belo, não se nos tendo revelado menos bela a rapidez do que a lentidão. Parece-me certo, Sócrates, o que dizes, respondeu. Mais uma vez, Cármides, retruquei, olha com atenção para dentro de ti mesmo, considera o que faz em ti a presença da temperança e o que deverá ela ser para produzir semelhante efeito, e, depois de bem refletires, diga-me com decisão e lealdade o que te [e] parece que seja a temperança? Depois de uma pausa e de haver por algum tempo considerado o assunto consigo mesmo, respondeu: quer parecer-me, disse, que a temperança faz corar e deixa envergonhados os homens; assim, temperança vem a ser o mesmo que vergonha. Pode ser, lhe respondi; mas há pouco não admitiste que a temperança era algo belo? Admiti, disse ele. E não são bons, também, os homens temperantes? Sim. Poderá ser boa alguma coisa, se não deixar ninguém bom?
b ὁ σώφρων βίος , ἔκ γε τούτου τοῦ λόγου , ἐπειδὴ καλὸν αὐτὸν δεῖ εἶναι σώφρονα ὄντα . δυοῖν γὰρ δὴ τὰ ἕτερα · ἢ οὐδαμοῦ ἡμῖν ἢ πάνυ που ὀλιγαχοῦ αἱ ἡσύχιοι πράξεις ἐν τῶ βίῳ καλλίους ἐφάνησαν ἢ αἱ ταχεῖαί τε καὶ ἰσχυραί . εἰ δ ' οὖν , ὦ φίλε, ὅτι μάλιστα μηδὲν ἐλάττους αἱ ἡσύχιοι τν σφοδρν τε καὶ ταχειν πράξεων τυγχάνουσιν καλλίους οὖσαι , οὐδὲ ταύτῃ σωφροσύνη ἂν εἴη μᾶλλόν τι τὸ ἡσυχῇ πράττειν ἢ τὸ σφόδρα τε καὶ ταχέως , οὔτε ἐν βαδισμῶ οὔτε ἐν λέξει οὔτε ἄλλοθι οὐδαμοῦ , οὐδὲ ὁ ἡσύχιος βίος [κόσμιος ] τοῦ μὴ ἡσυχίου σωφρονέστερος ἂν εἴη , ἐπειδὴ ἐν τῶ λόγῳ τν καλν τι ἡμῖν ἡ σωφροσύνη ὑπετέθη , καλὰ δὲ οὐχ ἧττον <τὰ > ταχέα τν ἡσυχίων πέφανται . ᾿Ορθς μοι δοκεῖς , ἔφη , ὦ Σώκρατες , εἰρηκέναι . Πάλιν τοίνυν , ἦν δ ' ἐγώ , ὦ Χαρμίδη , μᾶλλον προσέχων τὸν νοῦν καὶ εἰς σεαυτὸν ἐμβλέψας , ἐννοήσας ὁποῖόν τινά σε ποιεῖ ἡ σωφροσύνη παροῦσα καὶ ποία τις οὖσα τοιοῦτον ἀπεργάζοιτο ἄν , πάντα ταῦτα συλλογισάμενος εἰπὲ εὖ καὶ ἀνδρείως τί σοι φαίνεται εἶναι; Καὶ ὃς ἐπισχὼν καὶ πάνυ ἀνδρικς πρὸς ἑαυτὸν διασκεψά μενος , Δοκεῖ τοίνυν μοι , ἔφη , αἰσχύνεσθαι ποιεῖν ἡ σωφρο σύνη καὶ αἰσχυντηλὸν τὸν ἄνθρωπον , καὶ εἶναι ὅπερ αἰδὼς ἡ σωφροσύνη . Εἶεν , ἦν δ ' ἐγώ , οὐ καλὸν ἄρτι ὡμολόγεις τὴν σωφρο σύνην εἶναι; Πάνυ γ ', ἔφη . Οὐκοῦν καὶ ἀγαθοὶ ἄνδρες οἱ σώφρονες; Ναί . ῏Αρ ' οὖν ἂν εἴη ἀγαθὸν ὃ μὴ ἀγαθοὺς ἀπεργάζεται;
c
5
d
5
e
5
10
PLATÃO
Cármi des
e
Certamente que não. Portanto, ela não é apenas bela, mas também boa. [161a] É o que me parece. E então, lhe perguntei: não acreditas que Homero tinha razão de dizer: pois necessita?
a
vergonha
é
ruim
companheira
de
quem
Sim, sem dúvida. Logo, pelo que vemos, a vergonha é boa e não é boa, ao mesmo tempo. Parece. Porém a recompensa é boa, visto tornar bons os homens a sua presença, sem nunca deixá-los maus. Mas é isso que parece-me ter, como tu dizes. Assim sendo, temperança não é vergonha, por ser essencialmente [b] boa, enquanto a vergonha tanto pode ser boa quanto pode ser má. Isso se me afigura, disse, muito bem enunciado, Sócrates. Porém, considera agora como acreditas esta outra definição de temperança, pois lembra-me neste momento ter escutado alguém dizer que a temperança consiste em cuidar do que lhe é próprio. Considera agora se falou com acerto o autor dessa proposição. Ó celerado, exclamei! Aprendeste isso com Crítias ou com [c] qualquer outro sábio. Com outro, decerto, disse Crítias; comigo é que não foi. Mas, que diferença faz, Sócrates, disse Cármides, saber com quem escutei? Nenhuma, respondi, pois o que importa considerar não é quem disse, porém, se é verdadeira ou não a proposição. Agora dizes corretamente, ele disse. Por Zeus, lhe repliquei; duvido muito que possamos descobrir o que isso significa; parece um verdadeiro enigma. E porquê?; perguntou.
e Οὐ δῆτα . Οὐ μόνον οὖν ἄρα καλόν , ἀλλὰ καὶ ἀγαθόν ἐστιν . ῎Εμοιγε δοκεῖ . Τί οὖν; ἦν δ ' ἐγώ · ῾Ομήρῳ οὐ πιστεύεις καλς λέγειν , λέγοντι ὅτι αἰδὼς δ ' οὐκ ἀγαθὴ κεχρημένῳ ἀνδρὶ παρεῖναι; ῎Εγωγ ', ἔφη . ῎Εστιν ἄρα , ὡς ἔοικεν , αἰδὼς οὐκ ἀγαθὸν καὶ ἀγαθόν . Φαίνεται . Σωφροσύνη δέ γε ἀγαθόν , εἴπερ ἀγαθοὺς ποιεῖ οἷς ἂν παρῇ , κακοὺς δὲ μή . ᾿Αλλὰ μὴν οὕτω γε δοκεῖ μοι ἔχειν , ὡς σὺ λέγεις . Οὐκ ἄρα σωφροσύνη ἂν εἴη αἰδώς , εἴπερ τὸ μὲν ἀγαθὸν τυγχάνει ὄν , αἰδὼς δὲ [μὴ ] οὐδὲν μᾶλλον ἀγαθὸν ἢ καὶ κακόν . ᾿Αλλ ' ἔμοιγε δοκεῖ , ἔφη , ὦ Σώκρατες , τοῦτο μὲν ὀρθς λέγεσθαι · τόδε δὲ σκέψαι τί σοι δοκεῖ εἶναι περὶ σωφρο σύνης . ἄρτι γὰρ ἀνεμνήσθην – ὃ ἤδη του ἤκουσα λέγοντος – ὅτι σωφροσύνη ἂν εἴη τὸ τὰ ἑαυτοῦ πράττειν . σκόπει οὖν τοῦτο εἰ ὀρθς σοι δοκεῖ λέγειν ὁ λέγων . Καὶ ἐγώ , ῏Ω μιαρέ , ἔφην , Κριτίου τοῦδε ἀκήκοας αὐτὸ ἢ ἄλλου του τν σοφν . ῎Εοικεν , ἔφη ὁ Κριτίας , ἄλλου · οὐ γὰρ δὴ ἐμοῦ γε. ᾿Αλλὰ τί διαφέρει , ἦ δ ' ὅς , ὁ Χαρμίδης , ὦ Σώκρατες , ὅτου ἤκουσα; Οὐδέν , ἦν δ ' ἐγώ · πάντως γὰρ οὐ τοῦτο σκεπτέον , ὅστις αὐτὸ εἶπεν , ἀλλὰ πότερον ἀληθὲς λέγεται ἢ οὔ . Νῦν ὀρθς λέγεις , ἦ δ ' ὅς . Νὴ Δία , ἦν δ ' ἐγώ . ἀλλ ' εἰ καὶ εὑρήσομεν αὐτὸ ὅπῃ γε ἔχει , θαυμάζοιμ ' ἄν · αἰνίγματι γάρ τινι ἔοικεν . ῞Οτι δὴ τί γε; ἔφη .
5
10
b
5
c
5
10
PLATÃO [d]
Cármi des
d
Porque decerto, lhe falei, não comungava no sentido da proposição quem afirmou que a temperança consiste em cuidar cada um do que lhe é próprio. És de parecer que o professor de leitura não faça nada, quando lê ou escreve? Penso que faz alguma coisa, respondeu. Acreditas que o gramático só lê e escreve o seu próprio nome, e o ensina aos meninos como tu, ou escreveis bem tanto os nomes dos vossos inimigos quanto os vossos e os dos vossos amigos? Tanto estes quanto aqueles. Assim procedendo, fazíeis algo indiscreto ou que aberrasse da [e] intemperança? De forma alguma. No entanto, não cuidáveis do que é vosso, se realmente ler e escrever é fazer alguma coisa. Como é, de fato. E medicar, amigo, e edificar, e tecer, e fazer seja o que for em qualquer técnica, não é também fazer alguma coisa? Perfeitamente. E então? perguntei; considerais bem administrada a cidade regida por uma lei que obrigasse cada um a tecer e lavar suas próprias roupas, a fabricar seu próprio calçado, seus frasquinhos de ungüento e suas raspadeiras de banho, e tudo o mais, de acordo com o mesmo princípio, a saber, o de não por nunca as mãos no que é [162a] dos outros e só fazer e confeccionar cada um o que lhe é próprio? Penso que não, respondeu. No entanto, lhe disse, se fosse administrada com temperança, seria bem administrada. Como não? replicou.
d ῞Οτι οὐ δήπου , ἦν δ ' ἐγώ , ᾗ τὰ ῥήματα ἐφθέγξατο ταύτῃ καὶ ἐνόει , λέγων σωφροσύνην εἶναι τὸ τὰ αὑτοῦ πράττειν . ἢ σὺ οὐδὲν ἡγῇ πράττειν τὸν γραμματιστὴν ὅταν γράφῃ ἢ ἀναγιγνώσκῃ; ῎Εγωγε , ἡγοῦμαι μὲν οὖν , ἔφη . Δοκεῖ οὖν σοι τὸ αὑτοῦ ὄνομα μόνον γράφειν ὁ γραμ ματιστὴς καὶ ἀναγιγνώσκειν ἢ ὑμᾶς τοὺς παῖδας διδάσκειν , ἢ οὐδὲν ἧττον τὰ τν ἐχθρν ἐγράφετε ἢ τὰ ὑμέτερα καὶ τὰ τν φίλων ὀνόματα; Οὐδὲν ἧττον . ῏Η οὖν ἐπολυπραγμονεῖτε καὶ οὐκ ἐσωφρονεῖτε τοῦτο δρντες; Οὐδαμς . Καὶ μὴν οὐ τὰ ὑμέτερά γε αὐτν ἐπράττετε , εἴπερ τὸ γράφειν πράττειν τί ἐστιν καὶ τὸ ἀναγιγνώσκειν . ᾿Αλλὰ μὴν ἔστιν . Καὶ γὰρ τὸ ἰᾶσθαι , ὦ ἑταῖρε , καὶ τὸ οἰκοδομεῖν καὶ τὸ ὑφαίνειν καὶ τὸ ᾑτινιοῦν τέχνῃ ὁτιοῦν τν τέχνης ἔργων ἀπεργάζεσθαι πράττειν δήπου τί ἐστιν . Πάνυ γε. Τί οὖν; ἦν δ ' ἐγώ , δοκεῖ ἄν σοι πόλις εὖ οἰκεῖσθαι ὑπὸ τούτου τοῦ νόμου τοῦ κελεύοντος τὸ ἑαυτοῦ ἱμάτιον ἕκαστον ὑφαίνειν καὶ πλύνειν , καὶ ὑποδήματα σκυτοτομεῖν , καὶ λή κυθον καὶ στλεγγίδα καὶ τἆλλα πάντα κατὰ τὸν αὐτὸν λόγον , τν μὲν ἀλλοτρίων μὴ ἅπτεσθαι , τὰ δὲ ἑαυτοῦ ἕκαστον ἐργάζεσθαί τε καὶ πράττειν; Οὐκ ἔμοιγε δοκεῖ , ἦ δ ' ὅς . ᾿Αλλὰ μέντοι , ἔφην ἐγώ , σωφρόνως γε οἰκοῦσα εὖ ἂν οἰκοῖτο . Πς δ ' οὔκ; ἔφη .
d
5
10
e
5
10
5
PLATÃO
Cármi des
a
Nesse caso, lhe falei, não consiste a temperança em fazer essas coisas, nem em cuidar cada um do que lhe é próprio. Não parece. Logo, falava por enigmas, ao que parece, como afirmei há pouco, quem disse que a temperança consiste em fazer cada um o que lhe é próprio. Não deveria ser [b] tão simplório, para pensar dessa maneira. Ou terás escutado isso, Cármides, de algum parvo? De forma alguma, respondeu; afigurou-se-me até ser pessoa muito sábia. Então, é quase certo haver ele proposto algum enigma com a sua definição, por ser difícil em verdade, sabermos o que significa cuidar cada um do que lhe é próprio. Talvez, ele disse. O que significará, então, fazer cada um o que lhe é próprio? O que tens a dizer? Por Zeus, respondeu; já não sei o que diga; porém, não fora de admirar que até mesmo o autor da frase não tenha compreendido o seu significado. [c] Ora, desde algum tempo Crítias dava mostras de grande mal-estar; desejoso de fazer boa figura diante de Cármides e das demais pessoas ali presentes, com muito esforço conseguira dominar-se até aquela altura; mas, num dado momento não pode conter-se, o que veio confirmar minha suspeita de que Cármides escutara de Crítias essa definição de temperança. Cármides, que não queria ficar com a responsabilidade da resposta, porém transmiti-la para outro, procurava [d] espicaçá-lo e apontava para ele, como se ele já tivesse sido refutado. Crítias não se conteve, tendo-me dado a impressão de que estivesse zangado com Cármides, como fica o poeta em relação ao ator que declama mal o seu poema. Assim, olhando para ele, disse: então, Cármides, imaginas que, por não saberes o que pensava quem disse que a temperança consiste em cuidar cada um do que lhe é próprio, que ele também não o saberia? Mas, meu querido Crítias, lhe falei, não admira que com a sua idade ele ignore isso; é de presumir, porém, que tu [e] o saibas,
a Οὐκ ἄρα , ἦν δ ' ἐγώ , τὸ τὰ τοιαῦτά τε καὶ οὕτω τὰ αὑτοῦ πράττειν σωφροσύνη ἂν εἴη . Οὐ φαίνεται . ᾿Ηινίττετο ἄρα , ὡς ἔοικεν , ὅπερ ἄρτι ἐγὼ ἔλεγον , ὁ λέγων τὸ τὰ αὑτοῦ πράττειν σωφροσύνην εἶναι · οὐ γάρ που οὕτω γε ἦν εὐήθης . ἤ τινος ἠλιθίου ἤκουσας τουτὶ λέγοντος , ὦ Χαρμίδη; ῞Ηκιστά γε, ἔφη , ἐπεί τοι καὶ πάνυ ἐδόκει σοφὸς εἶναι . Παντὸς τοίνυν μᾶλλον , ὡς ἐμοὶ δοκεῖ , αἴνιγμα αὐτὸ προύβαλεν , ὡς ὂν χαλεπὸν τὸ τὰ αὑτοῦ πράττειν γνναι ὅτι ποτε ἔστιν . ῎Ισως , ἔφη . Τί οὖν ἂν εἴη ποτὲ τὸ τὰ αὑτοῦ πράττειν; ἔχεις εἰπεῖν; Οὐκ οἶδα μὰ Δία ἔγωγε, ἦ δ ' ὅς · ἀλλ ' ἴσως οὐδὲν κωλύει μηδὲ τὸν λέγοντα μηδὲν εἰδέναι ὅτι ἐνόει . Καὶ ἅμα ταῦτα λέγων ὑπεγέλα τε καὶ εἰς τὸν Κριτίαν ἀπέβλεπεν . Καὶ ὁ Κριτίας δῆλος μὲν ἦν καὶ πάλαι ἀγωνιν καὶ φιλοτίμως πρός τε τὸν Χαρμίδην καὶ πρὸς τοὺς παρόντας ἔχων , μόγις δ ' ἑαυτὸν ἐν τῶ πρόσθεν κατέχων τότε οὐχ οἷός τε ἐγένετο · δοκεῖ γάρ μοι παντὸς μᾶλλον ἀληθὲς εἶναι , ὃ ἐγὼ ὑπέλαβον , τοῦ Κριτίου ἀκηκοέναι τὸν Χαρμίδην ταύτην τὴν ἀπόκρισιν περὶ τῆς σωφροσύνης . ὁ μὲν οὖν Χαρμίδης βουλό μενος μὴ αὐτὸς ὑπέχειν λόγον ἀλλ ' ἐκεῖνον τῆς ἀποκρίσεως , ὑπεκίνει αὐτὸν ἐκεῖνον , καὶ ἐνεδείκνυτο ὡς ἐξεληλεγμένος εἴη · ὁ δ ' οὐκ ἠνέσχετο , ἀλλά μοι ἔδοξεν ὀργισθῆναι αὐτῶ ὥσπερ ποιητὴς ὑποκριτῇ κακς διατιθέντι τὰ ἑαυτοῦ ποιήματα . ὥστ ' ἐμβλέψας αὐτῶ εἶπεν , Οὕτως οἴει , ὦ Χαρμίδη , εἰ σὺ μὴ οἶσθα ὅτι ποτ ' ἐνόει ὃς ἔφη σωφροσύνην εἶναι τὸ τὰ ἑαυτοῦ πράττειν , οὐδὲ δὴ ἐκεῖνον εἰδέναι; ᾿Αλλ ', ὦ βέλτιστε, ἔφην ἐγώ , Κριτία , τοῦτον μὲν οὐδὲν θαυμαστὸν ἀγνοεῖν τηλικοῦτον ὄντα · σὲ δέ που εἰκὸς εἰδέναι
10
b
5
10
c
5
d
5
e
PLATÃO
Cármi des
e
não só por seres mais velho, como por ter dedicares a especulações dessa natureza. Se admites, portanto, que a temperança é o que ele diz, e te dispões a perfilhar essa proposição, com muito maior satisfação passarei a examinar contigo se ela é ou não é verdadeira. Admito, sem dúvida, essa proposição, respondeu, e estou pronto para defendê-la. Bonito esse teu gesto, repliquei; porém, diga-me se estás de acordo com a minha assertiva de há pouco: que os demiurgos fazem alguma coisa? Sem dúvida. [163a] E és de parecer que eles só fazem o que lhes é próprio ou também o que é dos outros? Também o que é dos outros. É, portanto, temperante, quem não faz apenas o que lhe é próprio? Que o impede? perguntou. A mim, nada, respondi; porém, resta saber se não haverá impedimento para quem afirma que a temperança consiste em fazer cada um o que lhe é próprio, e acrescenta pouco depois que nada impede serem temperantes também os que compõem o que é dos outros. Que foi o que eu afirmei, perguntou: que são temperantes os que compõem o que é dos outros, ou os que fazem o que é dos outros? [b] Diga-me uma coisa, lhe falei: para ti não vem a ser a mesma coisa fazer e compor? De forma alguma, respondeu: como não se equivalem trabalhar e fazer. Aprendi isso com Hesíodo, quando diz: trabalhar não é vergonha. Pensas, então, que se ele estivesse considerado trabalho o que há pouco disseste, compor e fazer, teria afirmado não se vergonhoso para ninguém cortar sapatos, vender peixe salgado ou ficar sentado numa casa de má fama? Não devemos acreditá-lo, Sócrates; a meu ver, para ele, fazer ( poiein) é diferente de atividade ( praxis) e trabalho ( ergasia), e o que é [c] poiêma) às vezes pode ser vergonhoso, quando feito (
e καὶ ἡλικίας ἕνεκα καὶ ἐπιμελείας . εἰ οὖν συγχωρεῖς τοῦτ ' εἶναι σωφροσύνην ὅπερ οὑτοσὶ λέγει καὶ παραδέχῃ τὸν λόγον , ἔγωγε πολὺ ἂν ἥδιον μετὰ σοῦ σκοποίμην εἴτ ' ἀληθὲς εἴτε μὴ τὸ λεχθέν . ᾿Αλλὰ πάνυ συγχωρ , ἔφη , καὶ παραδέχομαι . Καλς γε σὺ τοίνυν , ἦν δ ' ἐγώ , ποιν . καί μοι λέγε, ἦ καὶ ἃ νυνδὴ ἠρώτων ἐγὼ συγχωρεῖς , τοὺς δημιουργοὺς πάντας ποιεῖν τι; ῎Εγωγε . ῏Η οὖν δοκοῦσί σοι τὰ ἑαυτν μόνον ποιεῖν ἢ καὶ τὰ τν ἄλλων; Καὶ τὰ τν ἄλλων . Σωφρονοῦσιν οὖν οὐ τὰ ἑαυτν μόνον ποιοῦντες; Τί γὰρ κωλύει; ἔφη . Οὐδὲν ἐμέ γε, ἦν δ ' ἐγώ · ἀλλ ' ὅρα μὴ ἐκεῖνον κωλύει , ὃς ὑποθέμενος σωφροσύνην εἶναι τὸ τὰ ἑαυτοῦ πράττειν ἔπειτα οὐδέν φησι κωλύειν καὶ τοὺς τὰ τν ἄλλων πράττοντας σωφρονεῖν . ᾿Εγὼ γάρ που , ἦ δ ' ὅς , τοῦθ ' ὡμολόγηκα , ὡς οἱ τὰ τν ἄλλων πράττοντες σωφρονοῦσιν , εἰ τοὺς ποιοῦντας ὡμολόγησα . Εἰπέ μοι , ἦν δ ' ἐγώ , οὐ ταὐτὸν καλεῖς τὸ ποιεῖν καὶ τὸ πράττειν; Οὐ μέντοι , ἔφη · οὐδέ γε τὸ ἐργάζεσθαι καὶ τὸ ποιεῖν . ἔμαθον γὰρ παρ ' ῾Ησιόδου , ὃς ἔφη ἔργον [δ '] οὐδὲν εἶναι ὄνειδος . οἴει οὖν αὐτόν , εἰ τὰ τοιαῦτα ἔργα ἐκάλει καὶ ἐργάζεσθαι καὶ πράττειν , οἷα νυνδὴ σὺ ἔλεγες , οὐδενὶ ἂν ὄνειδος φάναι εἶναι σκυτοτομοῦντι ἢ ταριχοπωλοῦντι ἢ ἐπ ' οἰκήματος καθημένῳ; οὐκ οἴεσθαί γε χρή , ὦ Σώκρατες , ἀλλὰ καὶ ἐκεῖνος οἶμαι ποίησιν πράξεως καὶ ἐργασίας ἄλλο ἐνό μιζεν , καὶ ποίημα μὲν γίγνεσθαι ὄνειδος ἐνίοτε, ὅταν μὴ
5
10
5
10
b
5
c
PLATÃO
Cármi des
c
a essa atividade não está aliada a beleza, ao passo que o trabalho nunca é vergonhoso. Dava o nome de trabalho ao que é feito com vistas à beleza e à utilidade; trabalhos desse tipo é que para ele eram feitos legítimos e ocupações. Devemos admitir que considerava apenas como nos sendo próprias essas coisas, e como estranho tudo o que nos é prejudicial. É desse modo que devemos compreender Hesíodo e todas as pessoas de bom senso, quando dão o nome de temperantes aos que se ocupam com o que lhes é próprio. [d] Ó Crítias, lhe respondi; logo que começaste a falar, compreendi que ias dar a denominação de bem ao que é próprio a alguém ou o que lhe diz respeito, e o de ação à feitura do que é bom. Já ouvi mais de mil vezes Pródico dissertar sobre a distinção entre sinônimos. Concedo-te inteira liberdade para usares as palavras no sentido que bem te parecer, bastando que me declares o significado de que te serves. Voltemos portanto, para o começo, e explica-me [e] com mais clareza: a ocupação com o bem, ou a sua feitura, ou outro nome que te aprouver usar: é a isso que dás o nome de temperança? Isso mesmo, respondeu. Não é, por conseguinte, temperante quem pratica o mal, mas apenas quem pratica o bem? E tu, meu caro, me retrucou, não és de idêntico parecer? Deixemos isso, lhe respondi; não estamos considerando o que eu penso, mas o que afirmas. De minha parte, voltou a falar, afirmo que quem não faz o bem, porém o mal, não é temperante, vindo a ser temperante quem não faz o mal, porém o bem. A definição exata de temperança é, por consequência, a prática do bem. [164a] É possível que nada impeça de estares com a razão, lhe falei; porém uma coisa me deixa perplexo: admitires que as pessoas temperantes podem não saber que são temperantes. Mas, eu não afirmei semelhante coisa, disse. Não declaraste há pouco, perguntei, que nada obsta a que sejam
c μετὰ τοῦ καλοῦ γίγνηται , ἔργον δὲ οὐδέποτε οὐδὲν ὄνειδος · τὰ γὰρ καλς τε καὶ ὠφελίμως ποιούμενα ἔργα ἐκάλει , καὶ ἐργασίας τε καὶ πράξεις τὰς τοιαύτας ποιήσεις . φάναι δέ γε χρὴ καὶ οἰκεῖα μόνα τὰ τοιαῦτα ἡγεῖσθαι αὐτόν , τὰ δὲ βλαβερὰ πάντα ἀλλότρια · ὥστε καὶ ῾Ησίοδον χρὴ οἴεσθαι καὶ ἄλλον ὅστις φρόνιμος τὸν τὰ αὑτοῦ πράττοντα τοῦτον σώφρονα καλεῖν . ῏Ω Κριτία , ἦν δ ' ἐγώ , καὶ εὐθὺς ἀρχομένου σου σχεδὸν ἐμάνθανον τὸν λόγον , ὅτι τὰ οἰκεῖά τε καὶ τὰ αὑτοῦ ἀγαθὰ καλοίης , καὶ τὰς τν ἀγαθν ποιήσεις πράξεις · καὶ γὰρ Προδίκου μυρία τινὰ ἀκήκοα περὶ ὀνομάτων διαιροῦντος . ἀλλ ' ἐγώ σοι τίθεσθαι μὲν τν ὀνο μάτων δίδωμι ὅπῃ ἂν βούλῃ ἕκαστον · δήλου δὲ μόνον ἐφ ' ὅτι ἂν φέρῃς τοὔνομα ὅτι ἂν λέγῃς . νῦν οὖν πάλιν ἐξ ἀρχῆς σαφέστερον ὅρισαι · ἆρα τὴν τν ἀγαθν πρᾶξιν ἢ ποίησιν ἢ ὅπως σὺ βούλει ὀνομάζειν , ταύτην λέγεις σὺ σωφροσύνην εἶναι; ῎Εγωγε , ἔφη . Οὐκ ἄρα σωφρονεῖ ὁ τὰ κακὰ πράττων , ἀλλ ' ὁ τἀγαθά; Σοὶ δέ , ἦ δ ' ὅς , ὦ βέλτιστε, οὐχ οὕτω δοκεῖ; ῎Εα , ἦν δ ' ἐγώ · μὴ γάρ πω τὸ ἐμοὶ δοκοῦν σκοπμεν , ἀλλ ' ὃ σὺ λέγεις νῦν . ᾿Αλλὰ μέντοι ἔγωγε, ἔφη , τὸν μὴ ἀγαθὰ ἀλλὰ κακὰ ποιοῦντα οὔ φημι σωφρονεῖν , τὸν δὲ ἀγαθὰ ἀλλὰ μὴ κακὰ σωφρονεῖν · τὴν γὰρ τν ἀγαθν πρᾶξιν σωφροσύνην εἶναι σαφς σοι διορίζομαι . Καὶ οὐδέν γέ σε ἴσως κωλύει ἀληθῆ λέγειν · τόδε γε μέντοι , ἦν δ ' ἐγώ , θαυμάζω , εἰ σωφρονοῦντας ἀνθρώπους ἡγῇ σὺ ἀγνοεῖν ὅτι σωφρονοῦσιν . ᾿Αλλ ' οὐχ ἡγοῦμαι , ἔφη . Οὐκ ὀλίγον πρότερον , ἔφην ἐγώ , ἐλέγετο ὑπὸ σοῦ ὅτι τοὺς
5
d
5
e
5
10
5
PLATÃO
Cármi des
a
os artesãos, quando realizam trabalho de outro? Eu disse que sim, disse ele. Porém, isso o que importa? Nada. Mas diga-me se, na sua opinião, um médico ao curar [b] alguém, não faz algo de útil, tanto para si quanto para a pessoa que ele curou? É também o que penso. E quem assim procede, age convenientemente? Sim. E quem procede como convém não é temperante? É temperante, de fato. Mas, precisará o médico necessariamente saber quando o seu tratamento será benéfico, ou quando não poderá sê-lo? Ou qualquer artesão, quando virá a tirar alguma vantagem do trabalho que tem em mãos, ou quando não? Talvez não, respondeu. Assim sendo, continuei, pode dar-se que o [c] médico proceda ou por maneira benéfica ou por maneira prejudicial, sem ter conhecimento de como prodece; no entanto, conforme o afirmaste, sendo benéfica sua atuação, ele se houve com temperança. Não foi isso que disseste? Sim eu disse isso. Logo, ao que parece, atuando por vezes beneficamente, ele procede com temperança e é temperante; e, contudo, não sabe que o fez com temperança. Não, Sócrates, retrucou; de forma alguma pode ser assim. Se és de parecer que decorre necessariamente essa conclusão do que eu afirmei há pouco, [d] prefiro retirar o que avancei e não ter acanhamento de confessar que não me expressei com muita precisão, a ter de concordar que pode ser sábio ou temperante quem carecer de conhecimento de si mesmo. Estou quase a dizer que a temperança consiste justamente no conhecimento de si mesmo,
a δημιουργοὺς οὐδὲν κωλύει καὶ αὖ τὰ τν ἄλλων ποιοῦντας σωφρονεῖν; ᾿Ελέγετο γάρ , ἔφη · ἀλλὰ τί τοῦτο; Οὐδέν · ἀλλὰ λέγε εἰ δοκεῖ τίς σοι ἰατρός , ὑγιᾶ τινα ποιν , ὠφέλιμα καὶ ἑαυτῶ ποιεῖν καὶ ἐκείνῳ ὃν ἰῶτο; ῎Εμοιγε. Οὐκοῦν τὰ δέοντα πράττει ὅ γε ταῦτα πράττων; Ναί . ῾Ο τὰ δέοντα πράττων οὐ σωφρονεῖ; Σωφρονεῖ μὲν οὖν . ῏Η οὖν καὶ γιγνώσκειν ἀνάγκη τῶ ἰατρῶ ὅταν τε ὠφελίμως ἰᾶται καὶ ὅταν μή; καὶ ἑκάστῳ τν δημιουργν ὅταν τε μέλλῃ ὀνήσεσθαι ἀπὸ τοῦ ἔργου οὗ ἂν πράττῃ καὶ ὅταν μή; ῎Ισως οὔ . ᾿Ενίοτε ἄρα , ἦν δ ' ἐγώ , ὠφελίμως πράξας ἢ βλαβερς ὁ ἰατρὸς οὐ γιγνώσκει ἑαυτὸν ὡς ἔπραξεν · καίτοι ὠφελίμως πράξας , ὡς ὁ σὸς λόγος , σωφρόνως ἔπραξεν . ἢ οὐχ οὕτως ἔλεγες; ῎Εγωγε . Οὐκοῦν , ὡς ἔοικεν , ἐνίοτε ὠφελίμως πράξας πράττει μὲν σωφρόνως καὶ σωφρονεῖ , ἀγνοεῖ δ ' ἑαυτὸν ὅτι σωφρονεῖ; ᾿Αλλὰ τοῦτο μέν , ἔφη , ὦ Σώκρατες , οὐκ ἄν ποτε γένοιτο , ἀλλ ' εἴ τι σὺ οἴει ἐκ τν ἔμπροσθεν ὑπ ' ἐμοῦ ὡμολογημένων εἰς τοῦτο ἀναγκαῖον εἶναι συμβαίνειν , ἐκείνων ἄν τι ἔγωγε μᾶλλον ἀναθείμην , καὶ οὐκ ἂν αἰσχυνθείην μὴ οὐχὶ ὀρθς φάναι εἰρηκέναι , μᾶλλον ἤ ποτε συγχωρήσαιμ ' ἂν ἀγνοοῦντα αὐτὸν ἑαυτὸν ἄνθρωπον σωφρονεῖν . σχεδὸν γάρ τι ἔγωγε αὐτὸ τοῦτό φημι εἶναι σωφροσύνην , τὸ γιγνώσκειν ἑαυτόν ,
b
5
10
c
5
d
PLATÃO
Cármi des
d
de pleno acordo, nesse particular, com quem inscreveu no templo de Delfos o conhecido preceito. No meu modo de ver, essa inscrição foi ali posta à guisa de saudação da divindade para os que entram no templo, com a indicar que não [e] é acertada a fórmula usual "sê feliz", e que não devem os homens exortar-se mutuamente por esse modo, porém “sê temperante”. É assim que a divindade saúda os que penetram no seu templo, diferentemente dos homens, e de acordo, como quer parecer-me, com o modo de pensar do autor da inscrição, dizendo a todos os que entram não mais do que “sê temperante”. Expressa -se, evidentemente, como os adivinhos, por maneira enigmática. As fórmulas “conhece-te a ti mesmo” e “sê temperante” são equivalentes, conforme diz [165a] a inscrição e eu o confirmo. E contudo, é muito fácil dar-lhes outra interpretação, com ao meu ver aconteceu com os que tempos depois gravaram as sentenças “nada em excesso” e “mu ita cautela chama desgraça”. Imaginaram que a máxima “conhece a ti mesmo” era um conselho para os que entravam, não a saudação à divindade; e para não deixarem de dar também conselhos úteis, fizeram gravar as outras inscrições. Queres saber, Sócrates, a que visa este meu discurso? É ao seguinte: faço-te [b] presente de tudo o que expus até aqui. É possível que tenhas discorrido com acerto sobre alguns pontos, ou que em outros casos tocasse a mim fazêlo; mas, o certo é que não chegamos a um resultado muito claro. Daqui em diante, porém, estou pronto a discutir contigo, se não aceitares que temperança seja o conhecimento de si mesmo. Mas, meu caro Crítias, lhe respondi, procedes comigo como se eu conhecesse as questões por mim apresentadas e como se bastasse querer para ficar de acordo contigo. Porém, não é assim; investigo contigo o que é trazido à discussão, justamente por
d καὶ συμφέρομαι τῶ ἐν Δελφοῖς ἀναθέντι τὸ τοιοῦτον γράμμα . καὶ γὰρ τοῦτο οὕτω μοι δοκεῖ τὸ γράμμα ἀνακεῖσθαι , ὡς δὴ πρόσρησις οὖσα τοῦ θεοῦ τν εἰσιόντων ἀντὶ τοῦ Χαῖρε, ὡς τούτου μὲν οὐκ ὀρθοῦ ὄντος τοῦ προσρήματος , τοῦ χαίρειν , οὐδὲ δεῖν τοῦτο παρακελεύεσθαι ἀλλήλοις ἀλλὰ σωφρονεῖν . οὕτω μὲν δὴ ὁ θεὸς προσαγορεύει τοὺς εἰσιόντας εἰς τὸ ἱερὸν διαφέρον τι ἢ οἱ ἄνθρωποι , ὡς διανοούμενος ἀνέθηκεν ὁ ἀναθείς , ὥς μοι δοκεῖ · καὶ λέγει πρὸς τὸν ἀεὶ εἰσιόντα οὐκ ἄλλο τι ἢ Σωφρόνει , φησίν . αἰνιγματωδέστερον δὲ δή , ὡς μάντις , λέγει · τὸ γὰρ Γνθι σαυτόν καὶ τὸ Σωφρόνει ἔστιν μὲν ταὐτόν , ὡς τὰ γράμματά φησιν καὶ ἐγώ , τάχα δ ' ἄν τις οἰηθείη ἄλλο εἶναι , ὃ δή μοι δοκοῦσιν παθεῖν καὶ οἱ τὰ ὕστερον γράμματα ἀναθέντες , τό τε Μηδὲν ἄγαν καὶ τὸ ᾿Εγγύη πάρα δ ' ἄτη . καὶ γὰρ οὗτοι συμβουλὴν ᾠήθησαν εἶναι τὸ Γνθι σαυτόν , ἀλλ ' οὐ τν εἰσιόντων [ἕνεκεν ] ὑπὸ τοῦ θεοῦ πρόσρησιν · εἶθ ' ἵνα δὴ καὶ σφεῖς μηδὲν ἧττον συμβουλὰς χρησίμους ἀναθεῖεν , ταῦτα γράψαντες ἀνέθεσαν . οὗ δὴ οὖν ἕνεκα λέγω , ὦ Σώκρατες , ταῦτα πάντα , τόδ ' ἐστίν · τὰ μὲν ἔμπροσθέν σοι πάντα ἀφίημι – ἴσως μὲν γάρ τι σὺ ἔλεγες περὶ αὐτν ὀρθότερον , ἴσως δ ' ἐγώ , σαφὲς δ ' οὐδὲν πάνυ ἦν ὧν ἐλέγομεν – νῦν δ ' ἐθέλω τούτου σοι διδόναι λόγον , εἰ μὴ ὁμολογεῖς σωφροσύνην εἶναι τὸ γιγνώσκειν αὐτὸν ἑαυτόν . ᾿Αλλ ', ἦν δ ' ἐγώ , ὦ Κριτία , σὺ μὲν ὡς φάσκοντος ἐμοῦ εἰδέναι περὶ ὧν ἐρωτ προσφέρῃ πρός με, καὶ ἐὰν δὴ βού λωμαι , ὁμολογήσοντός σοι · τὸ δ ' οὐχ οὕτως ἔχει , ἀλλὰ ζητ γὰρ μετὰ σοῦ ἀεὶ τὸ προτιθέμενον διὰ τὸ μὴ αὐτὸς
5
e
5
5
b
5
PLATÃO
Cármi des
c
ignorá-lo. Só depois [c] da investigação é que poderei dizer se estou ou não de acordo contigo. Dá-me tempo para refletir. Então, reflete, disse ele. É o que estou fazendo, lhe retruquei. Se a temperança consiste em conhecimento, é evidente que se trata de uma ciência, e ciência de alguma coisa. Ou não? Sim, respondeu; é a ciência de si própria. E a medicina, perguntei, não é a ciência do que é são? Perfeitamente. E se tu, agora, lhe falei, me perguntasses: e a medicina, isto é, a ciência do que é são, em que nos é útil [d] e que efeito produz em nós? Eu te responderia que não é de utilidade somenos, pois nos enseja a saúde, o que é um belo efeito, se me aceitares esse ponto. Aceito. E se continuasses a perguntar: e a arquitetura, sendo, como é, a ciência das construções, que obras produz? Eu te responderia: casas. E assim com todas as técnicas. Ora, uma vez que afirmas ser a temperança conhecimento de si mesmo, deverás estar em condições de responder a quem te perguntasse: ó Crítias, sendo a temperança [e] ciência de si própria, que bem nos proporciona, digno do seu nome? Vamos agora, diga. Mas, Sócrates, respondeu, é errada essa maneira de apresentar a questão: semelhante ciência, por natureza, não é igual às outras, como não o são, também, as outras em si; no entanto, conduzes a investigação como se todas elas fossem iguais. Diga-me uma coisa, prosseguiu: a aritmética e a geometria, onde estão as suas obras, como a casa está para a técnica da construção [166a] e o pano para a da tecelagem, e tantas outras obras que eu poderia enumerar, de tantas e tantas técnicas? Poderias mostrar me as obras dessas duas técnicas? Não te será possível.
c εἰδέναι . σκεψάμενος οὖν ἐθέλω εἰπεῖν εἴτε ὁμολογ εἴτε μή . ἀλλ ' ἐπίσχες ἕως ἂν σκέψωμαι . Σκόπει δή , ἦ δ ' ὅς . Καὶ γάρ , ἦν δ ' ἐγώ , σκοπ . εἰ γὰρ δὴ γιγνώσκειν γέ τί ἐστιν ἡ σωφροσύνη , δῆλον ὅτι ἐπιστήμη τις ἂν εἴη καὶ τινός · ἢ οὔ; ῎Εστιν , ἔφη , ἑαυτοῦ γε. Οὐκοῦν καὶ ἰατρική , ἔφην , ἐπιστήμη ἐστὶν τοῦ ὑγιεινοῦ; Πάνυ γε. Εἰ τοίνυν με, ἔφην , ἔροιο σύ · "᾿Ιατρικὴ ὑγιεινοῦ ἐπι στήμη οὖσα τί ἡμῖν χρησίμη ἐστὶν καὶ τί ἀπεργάζεται ," εἴποιμ ' ἂν ὅτι οὐ σμικρὰν ὠφελίαν · τὴν γὰρ ὑγίειαν καλὸν ἡμῖν ἔργον ἀπεργάζεται , εἰ ἀποδέχῃ τοῦτο . ᾿Αποδέχομαι . Καὶ εἰ τοίνυν με ἔροιο τὴν οἰκοδομικήν , ἐπιστήμην οὖσαν τοῦ οἰκοδομεῖν , τί φημι ἔργον ἀπεργάζεσθαι , εἴποιμ ' ἂν ὅτι οἰκήσεις · ὡσαύτως δὲ καὶ τν ἄλλων τεχνν . χρὴ οὖν καὶ σὲ ὑπὲρ τῆς σωφροσύνης , ἐπειδὴ φῂς αὐτὴν ἑαυτοῦ ἐπιστή μην εἶναι , ἔχειν εἰπεῖν ἐρωτηθέντα , "῏Ω Κριτία , σωφροσύνη , ἐπιστήμη οὖσα ἑαυτοῦ , τί καλὸν ἡμῖν ἔργον ἀπεργάζεται καὶ ἄξιον τοῦ ὀνόματος;" ἴθι οὖν , εἰπέ . ᾿Αλλ ', ὦ Σώκρατες , ἔφη , οὐκ ὀρθς ζητεῖς . οὐ γὰρ ὁμοία αὕτη πέφυκεν ταῖς ἄλλαις ἐπιστήμαις , οὐδέ γε αἱ ἄλλαι ἀλ λήλαις · σὺ δ ' ὡς ὁμοίων οὐσν ποιῇ τὴν ζήτησιν . ἐπεὶ λέγε μοι , ἔφη , τῆς λογιστικῆς τέχνης ἢ τῆς γεωμετρικῆς τί ἐστιν τοιοῦτον ἔργον οἷον οἰκία οἰκοδομικῆς ἢ ἱμάτιον ὑφαντικῆς ἢ ἄλλα τοιαῦτ ' ἔργα , ἃ πολλὰ ἄν τις ἔχοι πολλν τεχνν δεῖξαι; ἔχεις οὖν μοι καὶ σὺ τούτων τοιοῦτόν τι ἔργον δεῖξαι; ἀλλ ' οὐχ ἕξεις .
c
5
10
d
5
e
5
PLATÃO
Cármi des
a
Nesse ponto tens razão, lhe respondi; porém uma coisa eu poderia mostrar-te; em que consiste o conhecimento de cada uma dessas ciências, o que é diferente do conhecimento em si mesmo. Assim, a aritmética é o conhecimento do par e do ímpar, em suas relações numéricas e entre si. Ou não? Perfeitamente, disse ele. E o par e o ímpar, não são coisas diferentes da própria aritmética? como não? [b] Por sua vez, a estática se ocupa com o que é pesado e o que é leve; porém, uma coisa é o pesado e o leve, e outra, muito diferente, a própria estática. Admites isso? Admito. Diga-me, então: conhecimento de que vem a ser a temperança, que é diferente da própria temperança? Repisas sobre o mesmo ponto, Sócrates, me falou. Em tuas investigações chegaste quase a descobrir em que difere das demais ciências a temperança; no entanto, procuras encontrar aquilo em que todas elas se assemelham. Porém, não existe [c] tal semelhança. Todas as outras ciências são conhecimento de outra coisa, não de si próprias; ela, exclusivamente, é a ciência das outras ciências e ciência de si mesma, o que tu percebes muito bem, quero crer. Penso que estás fazendo agora o que há pouco disseste que não fazias: empenhas-te apenas em refutar-me, sem te importares no mínimo com o assunto em discussão. Como! Lhe perguntei: então, acreditas que se eu realmente te refuto, move-me outro motivo além do que me levaria a perguntar a mim mesmo se estou certo nas [d] minhas afirmações, de medo de imaginar inconscientemente que conheço alguma coisa, quando, em verdade, não conheço? Agora mesmo te assevero que só faço o que faço, a saber, prosseguir na análise da proposição, no meu benefício, e talvez, também, em benefício de alguns amigos. Ou não és de parecer
a Καὶ ἐγὼ εἶπον ὅτι ᾿Αληθῆ λέγεις · ἀλλὰ τόδε σοι ἔχω δεῖξαι , τίνος ἐστὶν ἐπιστήμη ἑκάστη τούτων τν ἐπιστημν , ὃ τυγχάνει ὂν ἄλλο αὐτῆς τῆς ἐπιστήμης . οἷον ἡ λογιστική ἐστίν που τοῦ ἀρτίου καὶ τοῦ περιττοῦ , πλήθους ὅπως ἔχει πρὸς αὑτὰ καὶ πρὸς ἄλληλα · ἦ γάρ; Πάνυ γε, ἔφη . Οὐκοῦν ἑτέρου ὄντος τοῦ περιττοῦ καὶ ἀρτίου αὐτῆς τῆς λογιστικῆς; Πς δ ' οὔ; Καὶ μὴν αὖ ἡ στατικὴ τοῦ βαρυτέρου τε καὶ κουφοτέρου σταθμοῦ ἐστιν στατική · ἕτερον δέ ἐστιν τὸ βαρύ τε καὶ κοῦφον τῆς στατικῆς αὐτῆς . συγχωρεῖς; ῎Εγωγε . Λέγε δή , καὶ ἡ σωφροσύνη τίνος ἐστὶν ἐπιστήμη , ὃ τυγχάνει ἕτερον ὂν αὐτῆς τῆς σωφροσύνης; Τοῦτό ἐστιν ἐκεῖνο , ἔφη , ὦ Σώκρατες · ἐπ ' αὐτὸ ἥκεις ἐρευνν τὸ ᾧ διαφέρει πασν τν ἐπιστημν ἡ σωφροσύνη · σὺ δὲ ὁμοιότητά τινα ζητεῖς αὐτῆς ταῖς ἄλλαις . τὸ δ ' οὐκ ἔστιν οὕτως , ἀλλ ' αἱ μὲν ἄλλαι πᾶσαι ἄλλου εἰσὶν ἐπιστῆ μαι , ἑαυτν δ ' οὔ , ἡ δὲ μόνη τν τε ἄλλων ἐπιστημν ἐπιστήμη ἐστὶ καὶ αὐτὴ ἑαυτῆς . καὶ ταῦτά σε πολλοῦ δεῖ λεληθέναι , ἀλλὰ γὰρ οἶμαι ὃ ἄρτι οὐκ ἔφησθα ποιεῖν , τοῦτο ποιεῖς · ἐμὲ γὰρ ἐπιχειρεῖς ἐλέγχειν , ἐάσας περὶ οὗ ὁ λόγος ἐστίν . Οἷον , ἦν δ ' ἐγώ , ποιεῖς ἡγούμενος , εἰ ὅτι μάλιστα σὲ ἐλέγχω , ἄλλου τινὸς ἕνεκα ἐλέγχειν ἢ οὗπερ ἕνεκα κἂν ἐμαυτὸν διερευνῴμην τί λέγω , φοβούμενος μή ποτε λάθω οἰόμενος μέν τι εἰδέναι , εἰδὼς δὲ μή . καὶ νῦν δὴ οὖν ἔγωγέ φημι τοῦτο ποιεῖν , τὸν λόγον σκοπεῖν μάλιστα μὲν ἐμαυτοῦ ἕνεκα , ἴσως δὲ δὴ καὶ τν ἄλλων ἐπιτηδείων · ἢ οὐ κοινὸν
5
10
b
5
c
5
d
PLATÃO
Cármi des
d
que se trata de um bem comum a quase todos os homens o conhecimento preciso da verdadeira relação das coisas? Sem dúvida, Sócrates, é o que eu penso, me falou. Então, caro amigo, responde com decisão ao que te perguntar, e manifesta francamente teu pensamento, sem te preocupares se é Crítias [e] ou Sócrates que está sendo refutado; atende apenas ao assunto em discussão, para vermos aonde os argumentos irão dar. É o que farei, respondeu; parece-me razoável o que afirmas. Diga-me, então, lhe falei: que pensas a respeito da temperança? Direi, me respondeu, que de todos os conhecimentos, a temperança é o único que não somente é conhecimento de si mesmo, como conhecimento dos outros conhecimentos. Nesse caso, lhe retruquei, visto se conhecimento, será também conhecimento da ignorância ou da falta de conhecimento. Perfeitamente, respondeu. [167a] Porque o indivíduo temperante é a única pessoa que se conhece e que está em condições de julgar tanto o que sabe quanto o que não sabe, sendo, igualmente, capaz de reconhecer o que cada um sabe e pensa, quando, de fato, sabe, e também o que outras pessoas pensam saber, porém realmente não sabem; ninguém mais é capaz disso. Ser temperante, a temperança, o conhecimento de si mesmo consiste simplesmente em saber o que se sabe e o que não se sabe. Não é esse o teu pensamento? Perfeitamente, respondeu. Então, mais uma vez, repliquei, e para completar o número três, que oferecemos ao salvador, perguntemos, como se o fizéssemos do [b] começo, primeiro, se é possível ou não a alguém saber que sabe ou que não sabe o que realmente sabe ou não sabe; e depois, no caso de ser isso possível, qual é a utilidade desse conhecimento? É o que precisamos investigar, disse. E agora, Crítias, lhe falei, vê se encontras para isso uma saída melhor do que
d οἴει ἀγαθὸν εἶναι σχεδόν τι πᾶσιν ἀνθρώποις , γίγνεσθαι καταφανὲς ἕκαστον τν ὄντων ὅπῃ ἔχει; Καὶ μάλα , ἦ δ ' ὅς , ἔγωγε , ὦ Σώκρατες . Θαρρν τοίνυν , ἦν δ ' ἐγώ , ὦ μακάριε, ἀποκρινόμενος τὸ ἐρωτώμενον ὅπῃ σοι φαίνεται , ἔα χαίρειν εἴτε Κριτίας ἐστὶν εἴτε Σωκράτης ὁ ἐλεγχόμενος · ἀλλ ' αὐτῶ προσέχων τὸν νοῦν τῶ λόγῳ σκόπει ὅπῃ ποτὲ ἐκβήσεται ἐλεγχόμενος . ᾿Αλλά , ἔφη , ποιήσω οὕτω · δοκεῖς γάρ μοι μέτρια λέγειν . Λέγε τοίνυν , ἦν δ ' ἐγώ , περὶ τῆς σωφροσύνης πς λέγεις; Λέγω τοίνυν , ἦ δ ' ὅς , ὅτι μόνη τν ἄλλων ἐπιστημν αὐτή τε αὑτῆς ἐστιν καὶ τν ἄλλων ἐπιστημν ἐπιστήμη . Οὐκοῦν , ἦν δ ' ἐγώ , καὶ ἀνεπιστημοσύνης ἐπιστήμη ἂν εἴη , εἴπερ καὶ ἐπιστήμης; Πάνυ γε, ἔφη . ῾Ο ἄρα σώφρων μόνος αὐτός τε ἑαυτὸν γνώσεται καὶ οἷός τε ἔσται ἐξετάσαι τί τε τυγχάνει εἰδὼς καὶ τί μή , καὶ τοὺς ἄλλους ὡσαύτως δυνατὸς ἔσται ἐπισκοπεῖν τί τις οἶδεν καὶ οἴεται , εἴπερ οἶδεν , καὶ τί αὖ οἴεται μὲν εἰδέναι , οἶδεν δ ' οὔ , τν δὲ ἄλλων οὐδείς · καὶ ἔστιν δὴ τοῦτο τὸ σωφρονεῖν τε καὶ σωφροσύνη καὶ τὸ ἑαυτὸν αὐτὸν γιγνώσκειν , τὸ εἰδέναι ἅ τε οἶδεν καὶ ἃ μὴ οἶδεν . ἆρα ταῦτά ἐστιν ἃ λέγεις; ῎Εγωγ ', ἔφη . Πάλιν τοίνυν , ἦν δ ' ἐγώ , τὸ τρίτον τῶ σωτῆρι , ὥσπερ ἐξ ἀρχῆς ἐπισκεψώμεθα πρτον μὲν εἰ δυνατόν ἐστιν τοῦτ ' εἶναι ἢ οὔ – τὸ ἃ οἶδεν καὶ ἃ μὴ οἶδεν εἰδέναι <ὅτι οἶδε καὶ > ὅτι οὐκ οἶδεν – ἔπειτα εἰ ὅτι μάλιστα δυνατόν , τίς ἂν εἴη ἡμῖν ὠφελία εἰδόσιν αὐτό . ᾿Αλλὰ χρή , ἔφη , σκοπεῖν . ῎Ιθι δή , ἔφην ἐγώ , ὦ Κριτία , σκέψαι , ἐάν τι περὶ αὐτν
5
e
5
5
b
5
PLATÃO
Cármi des
b
a minha, pois me confesso embaraçado. Caso queiras, poderei revelar-te em que consiste minha perplexidade. Com todo o prazer, me respondeu. Como poderia ser de outra maneira, se for verdade o que acabaste de dizer, que existe certo conhecimento, que nada mais é do que o conhecimento de si [c] mesmo e dos outros conhecimentos, e, ao mesmo tempo, o conhecimento da ignorância? É isso mesmo. Porém, considera, amigo, quão absurda é nossa proposição. Se estenderes sua aplicação a outros domínios, ficarás convencido, tenho certeza, de que é insustentável. Como assim, e em que casos? No seguinte: reflete se podes conceber uma visão que não seja visão das coisas que as outras visões vêem, porém visão de si mesma e das demais visões e também da falta de visão; que não percebesse cores, embora fosse visão, mas [d] apenas a si mesma e às demais espécies de visão. Acreditas que exista uma visão assim constituída? Por Zeus, não! E um ouvido que não ouvisse nenhuma voz, mas apenas a si mesmo, as outras espécies de ouvido e a falta de ouvido? Isso também não. Aplica as mesmas considerações aos demais sentidos: concebes que haja algum sentido que seja o sentido de si mesmo e dos outros sentidos, porém incapaz de perceber tudo o que os outros sentidos percebem? Não, não penso assim. [e] Podes, também, imaginar um desejo que não seja desejo de algum prazer, porém de si mesmo e dos demais desejos? Absolutamente não. Nem uma vontade, quero crer, que não apetecesse algum bem, mas apenas a si mesma e as outras vontades?
b εὐπορώτερος φανῇς ἐμοῦ · ἐγὼ μὲν γὰρ ἀπορ . ᾗ δὲ ἀπορ , φράσω σοι; Πάνυ γ ', ἔφη . ῎Αλλο τι οὖν , ἦν δ ' ἐγώ , πάντα ταῦτ ' ἂν εἴη , εἰ ἔστιν ὅπερ σὺ νυνδὴ ἔλεγες , μία τις ἐπιστήμη , ἣ οὐκ ἄλλου τινός ἐστιν ἢ ἑαυτῆς τε καὶ τν ἄλλων ἐπιστημν ἐπιστήμη , καὶ δὴ καὶ ἀνεπιστημοσύνης ἡ αὐτὴ αὕτη; Πάνυ γε. ᾿Ιδὲ δὴ ὡς ἄτοπον ἐπιχειροῦμεν , ὦ ἑταῖρε, λέγειν · ἐν ἄλλοις γάρ που τὸ αὐτὸ τοῦτο ἐὰν σκοπῇς , δόξει σοι , ὡς ἐγᾦμαι , ἀδύνατον εἶναι . Πς δὴ καὶ ποῦ; ᾿Εν τοῖσδε. ἐννόει γὰρ εἴ σοι δοκεῖ ὄψις τις εἶναι , ἣ ὧν μὲν αἱ ἄλλαι ὄψεις εἰσίν , οὐκ ἔστιν τούτων ὄψις , ἑαυτῆς δὲ καὶ τν ἄλλων ὄψεων ὄψις ἐστὶν καὶ μὴ ὄψεων ὡσαύτως , καὶ χρμα μὲν ὁρᾷ οὐδὲν ὄψις οὖσα , αὑτὴν δὲ καὶ τὰς ἄλλας ὄψεις · δοκεῖ τίς σοι εἶναι τοιαύτη; Μὰ Δί ' οὐκ ἔμοιγε. Τί δὲ ἀκοήν , ἣ φωνῆς μὲν οὐδεμιᾶς ἀκούει , αὑτῆς δὲ καὶ τν ἄλλων ἀκον ἀκούει καὶ τν μὴ ἀκον; Οὐδὲ τοῦτο . Συλλήβδην δὴ σκόπει περὶ πασν τν αἰσθήσεων εἴ τίς σοι δοκεῖ εἶναι αἰσθήσεων μὲν αἴσθησις καὶ ἑαυτῆς , ὧν δὲ δὴ αἱ ἄλλαι αἰσθήσεις αἰσθάνονται , μηδενὸς αἰσθανομένη; Οὐκ ἔμοιγε. ᾿Αλλ ' ἐπιθυμία δοκεῖ τίς σοι εἶναι , ἥτις ἡδονῆς μὲν οὐδε μιᾶς ἐστὶν ἐπιθυμία , αὑτῆς δὲ καὶ τν ἄλλων ἐπιθυμιν; Οὐ δῆτα . Οὐδὲ μὴν βούλησις , ὡς ἐγᾦμαι , ἣ ἀγαθὸν μὲν οὐδὲν βούλεται , αὑτὴν δὲ καὶ τὰς ἄλλας βουλήσεις βούλεται .
10
c
5
10
d
5
10
e
5
PLATÃO
Cármi des
e
Não, absolutamente. Ou afirmarás que haja um amor que não seja amor de algo belo, mas apenas de si mesmo e dos demais amores? Não, respondeu. Ou já observaste algum medo que só temesse a si mesmo e aos [168a] outros medos, mas que não temesse nenhum perigo? Nunca observei, disse. Ou alguma opinião de si própria e das outras opiniões, mas que não opine em assuntos em que fora preciso manifestar-se? Absolutamente não. No entanto, afirmamos que há um conhecimento que não é conhecimento de nenhum objeto particular, porém conhecimento de si mesmo e dos demais conhecimentos? Dizemos. Não é muito estranho esse conhecimento, se realmente existir? Não devemos afirmar categoricamente que não existe, mas prosseguir no exame do assunto. [b] Falas com acerto. Então, prossigamos. Esse conhecimento é conhecimento de alguma coisa e tem a propriedade de relacionar-se com o objeto do seu conhecimento, não é assim? Sim, é. E não dizemos, também, do maior, que tem a propriedade de ser maior do que alguma coisa? Tem essa propriedade, realmente. De alguma coisa pequena, já que ele é maior. Necessariamente. Ora, se nós encontrássemos algo que fosse ao mesmo tempo maior do que todas as outras coisas grandes e que ele próprio, porém não maior [c] do que as coisas em comparação com as quais as outras são maiores, não se seguiria necessariamente que essa viria a ser maior do que ela própria e, ao mesmo tempo, menor do que ela própria? Ou não?
e Οὐ γὰρ οὖν . ῎Ερωτα δὲ φαίης ἄν τινα εἶναι τοιοῦτον , ὃς τυγχάνει ὢν ἔρως καλοῦ μὲν οὐδενός , αὑτοῦ δὲ καὶ τν ἄλλων ἐρώτων; Οὔκ , ἔφη , ἔγωγε. Φόβον δὲ ἤδη τινὰ κατανενόηκας , ὃς ἑαυτὸν μὲν καὶ τοὺς ἄλλους φόβους φοβεῖται , τν δεινν δ ' οὐδὲ ἓν φοβεῖται; Οὐ κατανενόηκα , ἔφη . Δόξαν δὲ δοξν δόξαν καὶ αὑτῆς , ὧν δὲ αἱ ἄλλαι δοξά ζουσιν μηδὲν δοξάζουσαν; Οὐδαμς . ᾿Αλλ ' ἐπιστήμην , ὡς ἔοικεν , φαμέν τινα εἶναι τοιαύτην , ἥτις μαθήματος μὲν οὐδενός ἐστιν ἐπιστήμη , αὑτῆς δὲ καὶ τν ἄλλων ἐπιστημν ἐπιστήμη; Φαμὲν γάρ . Οὐκοῦν ἄτοπον , εἰ ἄρα καὶ ἔστιν; μηδὲν γάρ πω διισχυρι ζώμεθα ὡς οὐκ ἔστιν , ἀλλ ' εἰ ἔστιν ἔτι σκοπμεν . ᾿Ορθς λέγεις . Φέρε δή · ἔστι μὲν αὕτη ἡ ἐπιστήμη τινὸς ἐπιστήμη , καὶ ἔχει τινὰ τοιαύτην δύναμιν ὥστε τινὸς εἶναι · ἦ γάρ; Πάνυ γε. Καὶ γὰρ τὸ μεῖζόν φαμεν τοιαύτην τινὰ ἔχειν δύναμιν , ὥστε τινὸς εἶναι μεῖζον; ῎Εχει γάρ . Οὐκοῦν ἐλάττονός τινος , εἴπερ ἔσται μεῖζον . ᾿Ανάγκη . Εἰ οὖν τι εὕροιμεν μεῖζον , ὃ τν μὲν μειζόνων ἐστὶν μεῖζον καὶ ἑαυτοῦ , ὧν δὲ τἆλλα μείζω ἐστὶν μηδενὸς μεῖζον , πάντως ἄν που ἐκεῖνό γ ' αὐτῶ ὑπάρχοι , εἴπερ ἑαυτοῦ μεῖζον εἴη , καὶ ἔλαττον ἑαυτοῦ εἶναι · ἢ οὔ;
10
5
10
b
5
10
c
PLATÃO
Cármi des
c
Com necessidade absoluta, Sócrates, disse ele. E se houver um dobro que seja ao mesmo tempo dobro dos outros dobros e dobro de si mesmo, tanto aquele quanto estes não seriam senão a metade dele mesmo e dos outros, pois não pode haver dobro a não ser de alguma metade. Verdade. Assim, o que é maior do que ele mesmo é também menor; o mais pesado, mais leve; o mais velho, mais moço, e assim [d] com tudo o mais: tudo o que tem a propriedade de relacionar-se consigo mesmo, terá de possuir também a qualidade relativa a essa propriedade. O que eu quero dizer é o seguinte: quando falamos de ouvido, referimonos à percepção de voz, não é isso? Sim. Portanto, se o ouvido tiver de ouvir-se, é preciso ser dotado de voz, para ouvir-se a si mesmo, pois não há outra maneira de ouvir. Com absoluta necessidade. E a vista, meu caro, se tiver de ver-se a si mesma, necessariamente terá de ser colorida, pois jamais poderá a vista perceber o que [e] não tem cor. É evidente que não pode. Com estás vendo, Crítias, em parte dos exemplos que examinamos revelou-se-nos como absolutamente impossível a ideia da relação consigo mesma, e me parte como pouco crível que assim aconteça. Com grandeza, número e coisas do mesmo teor, inteiramente impossível, ou não? Perfeitamente. Quanto à vista e ao ouvido, e também ao movimento, que teria a propriedade de mover-se, e ao calor, a de aquecer-se, e tudo o mais da mesma espécie, [169a] para algumas pessoas poderá parecer incrível, para outras possivelmente não. Precisaríamos, amigo, de um grande homem para decidir de modo geral e com bons
c Πολλὴ ἀνάγκη , ἔφη , ὦ Σώκρατες . Οὐκοῦν καὶ εἴ τι διπλάσιόν ἐστιν τν τε ἄλλων διπλα σίων καὶ ἑαυτοῦ , ἡμίσεος δήπου ὄντος ἑαυτοῦ τε καὶ τν ἄλλων διπλάσιον ἂν εἴη · οὐ γάρ ἐστίν που ἄλλου διπλάσιον ἢ ἡμίσεος . ᾿Αληθῆ . Πλέον δὲ αὑτοῦ ὂν οὐ καὶ ἔλαττον ἔσται , καὶ βαρύτερον ὂν κουφότερον , καὶ πρεσβύτερον ὂν νεώτερον , καὶ τἆλλα πάντα ὡσαύτως , ὅτιπερ ἂν τὴν ἑαυτοῦ δύναμιν πρὸς ἑαυτὸ ἔχῃ , οὐ καὶ ἐκείνην ἕξει τὴν οὐσίαν , πρὸς ἣν ἡ δύναμις αὐτοῦ ἦν; λέγω δὲ τὸ τοιόνδε· οἷον ἡ ἀκοή , φαμέν , οὐκ ἄλλου τινὸς ἦν ἀκοὴ ἢ φωνῆς · ἦ γάρ; Ναί . Οὐκοῦν εἴπερ αὐτὴ αὑτῆς ἀκούσεται , φωνὴν ἐχούσης ἑαυτῆς ἀκούσεται · οὐ γὰρ ἂν ἄλλως ἀκούσειεν . Πολλὴ ἀνάγκη . Καὶ ἡ ὄψις γέ που , ὦ ἄριστε , εἴπερ ὄψεται αὐτὴ ἑαυτήν , χρμά τι αὐτὴν ἀνάγκη ἔχειν · ἄχρων γὰρ ὄψις οὐδὲν [ἂν ] μή ποτε ἴδῃ . Οὐ γὰρ οὖν . ῾Ορᾷς οὖν , ὦ Κριτία , ὅτι ὅσα διεληλύθαμεν , τὰ μὲν αὐτν ἀδύνατα παντάπασι φαίνεται ἡμῖν , τὰ δ ' ἀπιστεῖται σφόδρα μή ποτ ' ἂν τὴν ἑαυτν δύναμιν πρὸς ἑαυτὰ σχεῖν; μεγέθη μὲν γὰρ καὶ πλήθη καὶ τὰ τοιαῦτα παντάπασιν ἀδύνατον · ἢ οὐχί; Πάνυ γε. ᾿Ακοὴ δ ' αὖ καὶ ὄψις καὶ ἔτι γε κίνησις αὐτὴ ἑαυτὴν κινεῖν , καὶ θερμότης κάειν , καὶ πάντα αὖ τὰ τοιαῦτα τοῖς μὲν ἀπιστίαν <ἂν > παράσχοι , ἴσως δέ τισιν οὔ . μεγάλου δή τινος , ὦ φίλε, ἀνδρὸς δεῖ , ὅστις τοῦτο κατὰ πάντων ἱκανς
5
10
d
5
10
e
5
10
PLATÃO
Cármi des
a
Argumentos, se não pode haver nada que por natureza se relacione consigo mesmo, mas apenas com outras coisas, ou se há coisas que têm essa propriedade, e outras não. E mais: no caso de algumas terem a propriedade de se relacionarem consigo mesmas, se está incluído entre elas o [b] conhecimento a que damos o nome de temperança. Não me sinto com forças para decidir uma questão de tal magnitude, por isso mesmo que não posso afirmar sem vacilações nem que é possível haver um conhecimento do conhecimento, nem, ainda, no caso de ser isso possível, que esse conhecimento seja a temperança, sem primeiro decidir se ele nos pode ser útil ou não, pois tenho pressentimento de que a temperança é algo útil e bom. Por isso mesmo, filho de Calescro, uma vez que afirmaste ser a temperança o conhecimento do conhecimento e também a falta de conhecimento, começa por demonstrar, como te pedi há pouco, que isso é possível, e, em seguida, que além de possível [c] é útil. Talvez consigas convencer-me de que definiste com acerto a temperança e o que ela seja. E ouvindo essas coisas e vendo-me em aporia, como acontece com alguém que é levado a bocejar, quando outra pessoa boceja na sua frente, Crítias deixou-me a impressão de que ele, também, por me ver enleado, ficara contaminado da minha perplexidade. Como estava habituado a só receber elogios, sentia-se acanhado diante da assistência, e nem se decidia a confessar que era incapaz de discorrer sobre a questão para que eu o desafiara, [d] nem dizia nada com clareza, cuidando apenas de esconder a sua confusão. Por isso, para que nossa conversa pudesse prosseguir, eu disse-lhe: bem, Crítias, se te apraz, podemos admitir agora que pode haver um conhecimento do conhecimento, e deixemos para outra ocasião investigar se procede ou não procede a proposição. Admitindo que exista, poderás dizer-me o que é mais fácil saber: o que sabemos ou o que não sabemos? Pois afirmamos, justamente, que nisso consistia o conhecimento de si mesmo e o ser temperante, não é verdade? Perfeitamente, disse, e é o que se segue, Sócrates, da proposição. Pois
a διαιρήσεται , πότερον οὐδὲν τν ὄντων τὴν αὑτοῦ δύναμιν αὐτὸ πρὸς ἑαυτὸ πέφυκεν ἔχειν [πλὴν ἐπιστήμης ], ἀλλὰ πρὸς ἄλλο , ἢ τὰ μέν , τὰ δ ' οὔ · καὶ εἰ ἔστιν αὖ ἅτινα αὐτὰ πρὸς αὑτὰ ἔχει , ἆρ ' ἐν τούτοις ἐστὶν ἐπιστήμη , ἣν δὴ ἡμεῖς σωφρο σύνην φαμὲν εἶναι . ἐγὼ μὲν οὐ πιστεύω ἐμαυτῶ ἱκανὸς εἶναι ταῦτα διελέσθαι · διὸ καὶ οὔτ ' εἰ δυνατόν ἐστι τοῦτο γενέσθαι , ἐπιστήμης ἐπιστήμην εἶναι , ἔχω διισχυρίσασθαι , οὔτ ' εἰ ὅτι μάλιστα ἔστι , σωφροσύνην ἀποδέχομαι αὐτὸ εἶναι , πρὶν ἂν ἐπισκέψωμαι εἴτε τι ἂν ἡμᾶς ὠφελοῖ τοιοῦτον ὂν εἴτε μή . τὴν γὰρ οὖν δὴ σωφροσύνην ὠφέλιμόν τι καὶ ἀγαθὸν μαν τεύομαι εἶναι · σὺ οὖν , ὦ παῖ Καλλαίσχρου – τίθεσαι γὰρ σωφροσύνην τοῦτ ' εἶναι , ἐπιστήμην ἐπιστήμης καὶ δὴ καὶ ἀνεπιστημοσύνης – πρτον μὲν τοῦτο ἔνδειξαι , ὅτι δυνατὸν [ἀποδεῖξαί σε] ὃ νυνδὴ ἔλεγον , ἔπειτα πρὸς τῶ δυνατῶ ὅτι καὶ ὠφέλιμον · κἀμὲ τάχ ' ἂν ἀποπληρώσαις ὡς ὀρθς λέγεις περὶ σωφροσύνης ὃ ἔστιν . Καὶ ὁ Κριτίας ἀκούσας ταῦτα καὶ ἰδών με ἀποροῦντα , ὥσπερ οἱ τοὺς χασμωμένους καταντικρὺ ὁρντες ταὐτὸν τοῦτο συμπάσχουσιν , κἀκεῖνος ἔδοξέ μοι ὑπ ' ἐμοῦ ἀποροῦντος ἀναγκασθῆναι καὶ αὐτὸς ἁλναι ὑπὸ ἀπορίας . ἅτε οὖν εὐ δοκιμν ἑκάστοτε, ᾐσχύνετο τοὺς παρόντας , καὶ οὔτε συγχω ρῆσαί μοι ἤθελεν ἀδύνατος εἶναι διελέσθαι ἃ προυκαλούμην αὐτόν , ἔλεγέν τε οὐδὲν σαφές , ἐπικαλύπτων τὴν ἀπορίαν . κἀγὼ ἡμῖν ἵνα ὁ λόγος προΐοι , εἶπον · ᾿Αλλ ' εἰ δοκεῖ , ὦ Κριτία , νῦν μὲν τοῦτο συγχωρήσωμεν , δυνατὸν εἶναι γενέ σθαι ἐπιστήμην ἐπιστήμης · αὖθις δὲ ἐπισκεψόμεθα εἴτε οὕτως ἔχει εἴτε μή . ἴθι δὴ οὖν , εἰ ὅτι μάλιστα δυνατὸν τοῦτο , τί μᾶλλον οἷόν τέ ἐστιν εἰδέναι ἅ τέ τις οἶδε καὶ ἃ μή; τοῦτο γὰρ δήπου ἔφαμεν εἶναι τὸ γιγνώσκειν αὑτὸν καὶ σωφρονεῖν · ἦ γάρ; Πάνυ γε, ἦ δ ' ὅς , καὶ συμβαίνει γέ που , ὦ Σώκρατες . εἰ
5
b
5
c
5
d
5
PLATÃO [e] quem
Cármi des
e
tem a ciência ou o conhecimento que se conhece a si mesmo, terá de tornar-se igual àquilo que ele possui; do mesmo modo que fica veloz quem tem velocidade, belo quem tem beleza, sábio o que tem conhecimento: assim, também, ficará sendo conhecedor de si mesmo quem possui o conhecimento que a si mesmo se conhece. Não estou pondo em dúvida, lhe repliquei, que se conhecerá a si mesmo quem possuir aquilo que a si mesmo se conhece, mas apenas conheceremos como poderá saber necessariamente essa pessoa o que sabe e o que não sabe? [170a] Ora, Sócrates, por serem essas duas coisas uma só. Talvez, eu disse; mas continuou a ser o mesmo antes, pois fico sem compreender como pode ser a mesma coisa saber o que se sabe e o que não se sabe. O que queres dizer com isso? disse. O seguinte, lhe respondi: embora aceitando que haja conhecimento do conhecimento, poderá ele fazer mais do que ficar em condições de decidir quando se trata ou quando não se trata do verdadeiro conhecimento? Não, mas apenas até aí. E será a mesma coisa o conhecimento e o não conhecimento do que é [b] saudável e o conhecimento e o não conhecimento do que é justo? Absolutamente não. Dessas duas, quero crer, uma é a medicina, e a outra, a política, ao passo que o conhecimento de que falamos é simplesmente conhecimento. Como não? Ora, se uma pessoa não possui a mais o conhecimento do que é saudável e do que é justo, e só conhece o conhecimento, com toda a probabilidade saberá que sabe alguma coisa e que possui certo conhecimento, tanto com relação a si próprio quanto com outras pessoas, não é verdade? Sim.
e γάρ τις ἔχει ἐπιστήμην ἣ αὐτὴ αὑτὴν γιγνώσκει , τοιοῦτος ἂν αὐτὸς εἴη οἷόνπερ ἐστὶν ὃ ἔχει · ὥσπερ ὅταν τάχος τις ἔχῃ , ταχύς , καὶ ὅταν κάλλος , καλός , καὶ ὅταν γνσιν , γι γνώσκων , ὅταν δὲ δὴ γνσιν αὐτὴν αὑτῆς τις ἔχῃ , γιγνώ σκων που αὐτὸς ἑαυτὸν τότε ἔσται . Οὐ τοῦτο , ἦν δ ' ἐγώ , ἀμφισβητ , ὡς οὐχ ὅταν τὸ αὑτὸ γιγνσκόν τις ἔχῃ , αὐτὸς αὑτὸν γνώσεται , ἀλλ ' ἔχοντι τοῦτο τίς ἀνάγκη εἰδέναι ἅ τε οἶδεν καὶ ἃ μὴ οἶδεν; ῞Οτι , ὦ Σώκρατες , ταὐτόν ἐστιν τοῦτο ἐκείνῳ . ῎Ισως , ἔφην , ἀλλ ' ἐγὼ κινδυνεύω ἀεὶ ὅμοιος εἶναι · οὐ γὰρ αὖ μανθάνω ὡς ἔστιν τὸ αὐτό , ἃ οἶδεν εἰδέναι καὶ ἅ τις μὴ οἶδεν εἰδέναι . Πς λέγεις , ἔφη; ῟Ωδε, ἦν δ ' ἐγώ . ἐπιστήμη που ἐπιστήμης οὖσα ἆρα πλέον τι οἵα τ ' ἔσται διαιρεῖν , ἢ ὅτι τούτων τόδε μὲν ἐπιστήμη , τόδε δ ' οὐκ ἐπιστήμη; Οὔκ , ἀλλὰ τοσοῦτον . Ταὐτὸν οὖν ἐστιν ἐπιστήμῃ τε καὶ ἀνεπιστημοσύνῃ ὑγιει νοῦ , καὶ ἐπιστήμῃ τε καὶ ἀνεπιστημοσύνῃ δικαίου; Οὐδαμς . ᾿Αλλὰ τὸ μὲν οἶμαι ἰατρική , τὸ δὲ πολιτική , τὸ δὲ οὐδὲν ἄλλο ἢ ἐπιστήμη . Πς γὰρ οὔ; Οὐκοῦν ἐὰν μὴ προσεπίστηταί τις τὸ ὑγιεινὸν καὶ τὸ δίκαιον , ἀλλ ' ἐπιστήμην μόνον γιγνώσκῃ ἅτε τούτου μόνον ἔχων ἐπιστήμην , ὅτι μέν τι ἐπίσταται καὶ ὅτι ἐπιστήμην τινὰ ἔχει , εἰκότως ἂν γιγνώσκοι καὶ περὶ αὑτοῦ καὶ περὶ τν ἄλλων · ἦ γάρ; Ναί .
e
5
5
10
b
5
10
PLATÃO
Cármi des
b
Mas, como pode ele saber por intermédio desse conhecimento? [c] Realmente, ele aprende a conhecer o que é saudável por intermédio da medicina, não da temperança; aprende a técnica da harmonia através da música, não da temperança, das construções por intermédio da arquitetura, não da temperança, e assim com tudo o mais, ou não? Parece sim. Ora, se a temperança é simplesmente o conhecimento do conhecimento, de que modo essa pessoa poderá saber por seu intermédio que conhece o que é são ou a técnica de construir? De jeito nenhum. Quem ignora essas coisas não saberá o que conhece, mas apenas que conhece. Assim parece. [d] Em consequência, não permite a temperança, ou o fato de ser temperante, reconhecer o que uma pessoa sabe ou o que não sabe, mas apenas, ao que parece, que sabe ou que não sabe. Perigas. Nem ainda, deixa ninguém em condições de verificar em outra pessoa que diz saber alguma coisa, se realmente sabe ou não sabe o que presume saber; apenas reconhecerá, ao que parece, que essa pessoa tem um determinado conhecimento, porém conhecimento do que seja, não poderá a temperança conhecer. Não parece. [e] Nem ficará em condições de distinguir entre o falso médico e o verdadeiro, nem entre os ignorantes e os experientes em qualquer ramo do conhecimento. Consideremos o assunto da seguinte maneira: se o indivíduo temperante, ou qualquer outra pessoa, desejar distinguir entre o médico de verdade e o que não é, não procederá assim mesmo? Não irá conversar com ele sobre medicina, porque o médico, como dissemos, de outra coisa não entende a não ser do que se relaciona com a saúde e a doença, ou não? Sim, é isso. Acerca do conhecimento ele nada sabe, pois atribuímos isso exclusivamente à temperança.
b ῞Οτι δὲ γιγνώσκει , ταύτῃ τῇ ἐπιστήμῃ πς εἴσεται; γιγνώσκει γὰρ δὴ τὸ μὲν ὑγιεινὸν τῇ ἰατρικῇ ἀλλ ' οὐ σωφρο σύνῃ , τὸ δ ' ἁρμονικὸν μουσικῇ ἀλλ ' οὐ σωφροσύνῃ , τὸ δ ' οἰκοδομικὸν οἰκοδομικῇ ἀλλ ' οὐ σωφροσύνῃ , καὶ οὕτω πάντα · ἢ οὔ; Φαίνεται . Σωφροσύνῃ δέ , εἴπερ μόνον ἐστὶν ἐπιστημν ἐπιστήμη , πς εἴσεται ὅτι τὸ ὑγιεινὸν γιγνώσκει ἢ ὅτι τὸ οἰκοδομικόν; Οὐδαμς . Οὐκ ἄρα εἴσεται ὃ οἶδεν ὁ τοῦτο ἀγνον , ἀλλ ' ὅτι οἶδεν μόνον . ῎Εοικεν . Οὐκ ἄρα σωφρονεῖν τοῦτ ' ἂν εἴη οὐδὲ σωφροσύνη , εἰδέναι ἅ τε οἶδεν καὶ ἃ μὴ οἶδεν , ἀλλ ', ὡς ἔοικεν , ὅτι οἶδεν καὶ ὅτι οὐκ οἶδεν μόνον . Κινδυνεύει . Οὐδὲ ἄλλον ἄρα οἷός τε ἔσται οὗτος ἐξετάσαι φάσκοντά τι ἐπίστασθαι , πότερον ἐπίσταται ὅ φησιν ἐπίστασθαι ἢ οὐκ ἐπίσταται · ἀλλὰ τοσοῦτον μόνον , ὡς ἔοικεν , γνώσεται , ὅτι ἔχει τινὰ ἐπιστήμην , ὅτου δέ γε, ἡ σωφροσύνη οὐ ποιήσει αὐτὸν γιγνώσκειν . Οὐ φαίνεται . Οὔτε ἄρα τὸν προσποιούμενον ἰατρὸν εἶναι , ὄντα δὲ μή , καὶ τὸν ὡς ἀληθς ὄντα οἷός τε ἔσται διακρίνειν , οὔτε ἄλλον οὐδένα τν ἐπιστημόνων καὶ μή . σκεψώμεθα δὲ ἐκ τνδε· εἰ μέλλει ὁ σώφρων ἢ ὁστισοῦν ἄλλος τὸν ὡς ἀληθς ἰατρὸν διαγνώσεσθαι καὶ τὸν μή , ἆρ ' οὐχ ὧδε ποιήσει · περὶ μὲν ἰατρικῆς δήπου αὐτῶ οὐ διαλέξεται – οὐδὲν γὰρ ἐπαΐει , ὡς ἔφαμεν , ὁ ἰατρὸς ἀλλ ' ἢ τὸ ὑγιεινὸν καὶ τὸ νοσδες – ἢ οὔ; Ναί , οὕτως . Περὶ δέ γε ἐπιστήμης οὐδὲν οἶδεν , ἀλλὰ τοῦτο δὴ τῇ σωφροσύνῃ μόνῃ ἀπέδομεν .
c
5
10
d
5
10
e
5
10
PLATÃO
Cármi des
e
Sim. Mas, se é assim, não poderá o médico saber nada de medicina, visto ser [171a] a medicina conhecimento. É verdade. O indivíduo temperante perceberá muito bem que o médico possui uma espécie de conhecimento, porém, se se dispuser a precisar qual seja a sua natureza, terá de procurar saber com que se relaciona esse conhecimento. Não é verdade que o que distingue cada ciência não é o fato de ser ciência, porém uma ciência particular, convém a dizer, conhecimento de alguma coisa? Sim, isso. E o que distingue a medicina das demais ciências é ser ela o conhecimento do que é são e do que é nocivo à saúde. Sim. Então, quem se propõe a examinar a medicina, deve necessariamente [b] examiná-la nessas coisas; não o fará, sem dúvida, no que lhe seja estranho, no em que ela não consiste? Evidente que não. É, pois, sobre as coisas saudáveis e às nocivas à saúde que examinará o médico, enquanto médico, quem quiser proceder com acerto. Assim parece. Com esse critério, ele examinará suas palavras e seus atos, para saber se as asserções são verdadeiras, e bem feitos os atos? Necessariamente. Mas, sem o conhecimento da medicina, poderá alguém orientar devidamente qualquer um desses exames? Certamente que não. [c] Ao que parece, ninguém poderá fazê-lo, a não ser o médico, nem o temperante. O médico seria dirigida através da temperança. É isso.
e Ναί . Οὐδὲ περὶ ἰατρικῆς ἄρα οἶδεν ὁ ἰατρικός , ἐπειδήπερ ἡ ἰατρικὴ ἐπιστήμη οὖσα τυγχάνει . ᾿Αληθῆ . ῞Οτι μὲν δὴ ἐπιστήμην τινὰ ἔχει , γνώσεται ὁ σώφρων τὸν ἰατρόν · δέον δὲ πεῖραν λαβεῖν ἥτις ἐστίν , ἄλλο τι σκέ ψεται ὧντινων; ἢ οὐ τούτῳ ὥρισται ἑκάστη ἐπιστήμη μὴ μόνον ἐπιστήμη εἶναι ἀλλὰ καὶ τίς , τῶ τινν εἶναι; Τούτῳ μὲν οὖν . Καὶ ἡ ἰατρικὴ δὴ ἑτέρα εἶναι τν ἄλλων ἐπιστημν ὡρίσθη τῶ τοῦ ὑγιεινοῦ εἶναι καὶ νοσώδους ἐπιστήμη . Ναί . Οὐκοῦν ἐν τούτοις ἀναγκαῖον σκοπεῖν τὸν βουλόμενον ἰατρικὴν σκοπεῖν , ἐν οἷς ποτ ' ἔστιν · οὐ γὰρ δήπου ἔν γε τοῖς ἔξω , ἐν οἷς οὐκ ἔστιν; Οὐ δῆτα . ᾿Εν τοῖς ὑγιεινοῖς ἄρα καὶ νοσώδεσιν ἐπισκέψεται τὸν ἰατρόν , ᾗ ἰατρικός ἐστιν , ὁ ὀρθς σκοπούμενος . ῎Εοικεν . Οὐκοῦν ἐν τοῖς οὕτως ἢ λεγομένοις ἢ πραττομένοις τὰ μὲν λεγόμενα , εἰ ἀληθῆ λέγεται , σκοπούμενος , τὰ δὲ πρατ τόμενα , εἰ ὀρθς πράττεται; ᾿Ανάγκη . ῏Η οὖν ἄνευ ἰατρικῆς δύναιτ ' ἄν τις τούτων ποτέροις ἐπακολουθῆσαι; Οὐ δῆτα . Οὐδέ γε ἄλλος οὐδείς , ὡς ἔοικεν , πλὴν ἰατρός , οὔτε δὴ ὁ σώφρων · ἰατρὸς γὰρ ἂν εἴη πρὸς τῇ σωφροσύνῃ . ῎Εστι ταῦτα .
5
10
b
5
10
c
PLATÃO
Cármi des
c
De qualquer modo, se a temperança é apenas o conhecimento do conhecimento e da falta de conhecimento, jamais conseguirá distinguir entre o médico conhecedor de sua técnica e o que não a conhece, porém simula conhecêla ou imagina conhecê-la, nem qualquer outro profissional do que quer que seja; como qualquer demiurgo, só reconhecerá seus próprios companheiros de ofício. Parece que sim, disse ele. [d] então, que utilidade, Crítias, perguntei, nos poderá advir de uma sabedoria assim constituída? Porque, se, de fato, como admitimos no começo, o indivíduo temperante fosse capaz de distinguir o que ele sabe e o que ele não sabe, e soubesse que conhece determinadas coisas e que desconhece outras, e fosse capaz de julgar qualquer pessoa que se encontrasse nessas mesmas condições: então, posso afiançar-te, fora altamente vantajoso ser temperante. Atravessaríamos a vida sem cometer nenhuma falta, tanto nós, os detentores da sabedoria, quanto os que se encontrassem sob nossa direção. Pois nem [e] nos abalançaríamos a fazer o que não soubéssemos, pois isso deixaríamos a cargo dos entendidos, que saberíamos encontrar, como só permitiríamos fazer aos que estivessem sob nossa direção o que eles pudessem fazer bem, convém a dizer, aquilo de que eles tivessem o conhecimento. Desse modo, uma casa dirigida pela temperança, teria de ser bem administrada; a cidade seria bem governada, e assim tudo o mais em que reinasse a temperança. Eliminado o erro [172a] e dirigindo os passos da razão, necessariamente se conduzirão bem os que assim vivem; e, vivendo bem, serão felizes. Não fora isso, continuei, meu caro Crítias, que diríamos da temperança, se quiséssemos mostrar como seria vantajoso saber alguém o que sabe e o que não sabe? É muito certo, disse, isso.
c Παντὸς ἄρα μᾶλλον , εἰ ἡ σωφροσύνη ἐπιστήμης ἐπιστήμη μόνον ἐστὶν καὶ ἀνεπιστημοσύνης , οὔτε ἰατρὸν διακρῖναι οἵα τε ἔσται ἐπιστάμενον τὰ τῆς τέχνης ἢ μὴ ἐπιστάμενον , προσποιούμενον δὲ ἢ οἰόμενον , οὔτε ἄλλον οὐδένα τν ἐπι σταμένων καὶ ὁτιοῦν , πλήν γε τὸν αὑτοῦ ὁμότεχνον , ὥσπερ οἱ ἄλλοι δημιουργοί . Φαίνεται , ἔφη . Τίς οὖν , ἦν δ ' ἐγώ , ὦ Κριτία , ὠφελία ἡμῖν ἔτι ἂν εἴη ἀπὸ τῆς σωφροσύνης τοιαύτης οὔσης; εἰ μὲν γάρ , ὃ ἐξ ἀρχῆς ὑπετιθέμεθα , ᾔδει ὁ σώφρων ἅ τε ᾔδει καὶ ἃ μὴ ᾔδει , τὰ μὲν ὅτι οἶδεν , τὰ δ ' ὅτι οὐκ οἶδεν , καὶ ἄλλον ταὐτὸν τοῦτο πεπονθότα ἐπισκέψασθαι οἷός τ ' ἦν , μεγαλωστὶ ἂν ἡμῖν , φαμέν , ὠφέλιμον ἦν σώφροσιν εἶναι · ἀναμάρτητοι γὰρ ἂν τὸν βίον διεζμεν αὐτοί τε [καὶ ] οἱ τὴν σωφροσύνην ἔχοντες καὶ οἱ ἄλλοι πάντες ὅσοι ὑφ ' ἡμν ἤρχοντο . οὔτε γὰρ ἂν αὐτοὶ ἐπεχειροῦμεν πράττειν ἃ μὴ ἠπιστάμεθα , ἀλλ ' ἐξευρίσκοντες τοὺς ἐπισταμένους ἐκείνοις ἂν παρεδίδομεν , οὔτε τοῖς ἄλλοις ἐπετρέπομεν , ὧν ἤρχομεν , ἄλλο τι πράτ τειν ἢ ὅτι πράττοντες ὀρθς ἔμελλον πράξειν – τοῦτο δ ' ἦν ἄν , οὗ ἐπιστήμην εἶχον – καὶ οὕτω δὴ ὑπὸ σωφροσύνης οἰκία τε οἰκουμένη ἔμελλεν καλς οἰκεῖσθαι , πόλις τε πολιτευο μένη , καὶ ἄλλο πᾶν οὗ σωφροσύνη ἄρχοι · ἁμαρτίας γὰρ ἐξῃρημένης , ὀρθότητος δὲ ἡγουμένης , ἐν πάσῃ πράξει καλς καὶ εὖ πράττειν ἀναγκαῖον τοὺς οὕτω διακειμένους , τοὺς δὲ εὖ πράττοντας εὐδαίμονας εἶναι . ἆρ ' οὐχ οὕτως , ἦν δ ' ἐγώ , ὦ Κριτία , ἐλέγομεν περὶ σωφροσύνης , λέγοντες ὅσον ἀγαθὸν εἴη τὸ εἰδέναι ἅ τε οἶδέν τις καὶ ἃ μὴ οἶδεν; Πάνυ μὲν οὖν , ἔφη , οὕτως .
5
10
d
5
e
5
5
PLATÃO
Cármi des
a
Porém já deverás ter visto, continuei, que em parte alguma se encontra uma ciência dessa natureza. Vejo, disse. [b] Mas, talvez, a temperança, tal como a encontramos presentemente, a saber, o conhecimento do conhecimento, confira a quem a possui a vantagem de aprender facilmente tudo o que desejar aprender e de tudo se lhe tornar mais claro, porque tudo o que ele aprende é acrescido do conhecimento. Ademais, ficará em condições de julgar melhor os outros naquilo, justamente, que ele aprendeu, enquanto aqueles, sem esse conhecimento, o fazem sem perspicuidade e solidez. Não serão essas, amigo, as vantagens que esperar da [c] devemos temperança, e não estaremos, acaso, fazendo dela uma ideia muito elevada e procurando nela muito mais do que nela se contém? Talvez, disse ele, é assim que se tem. Talvez, eu disse. Talvez é também possível que nossa pesquisa se nos revele absolutamente improdutiva. Penso desse modo por me ocorrerem reflexões a respeito da temperança, no caso de ser ela isso que dissemos. Vejamos, se quiseres; admitamo que seja possível haver o conhecimento do conhecimento, sem afastarmos, ou melhor, confirmando o que foi por nós admitido no começo: que a temperança consiste em sabermos o que sabemos e o que não sabemos. Feitas todas essas concessões, [d] consideremos mais de espaço se, sendo isso tudo a temperança, pode ser-nos de alguma utilidade. O que afirmamos há pouco, que a temperança seria para nós um grande bem, se fosse realmente isso e dirigisse o governo das famílias e das cidades, não me parece, Crítias, que tenha sido dito com muito propriedade. Como assim? disse ele. Porque, eu disse, admitimos com precipitação ser um grande bem para os homens fazer cada um o que sabe, e deixar o que não sabe aos cuidados daqueles que estão mais bem informados a esse respeito.
a Νῦν δέ , ἦν δ ' ἐγώ , ὁρᾷς ὅτι οὐδαμοῦ ἐπιστήμη οὐδεμία τοιαύτη οὖσα πέφανται . ῾Ορ , ἔφη . ῏Αρ ' οὖν , ἦν δ ' ἐγώ , τοῦτ ' ἔχει τὸ ἀγαθὸν ἣν νῦν εὑρί σκομεν σωφροσύνην οὖσαν , τὸ ἐπιστήμην ἐπίστασθαι καὶ ἀνεπιστημοσύνην , ὅτι ὁ ταύτην ἔχων , ὅτι ἂν ἄλλο μανθάνῃ , ῥᾷόν τε μαθήσεται καὶ ἐναργέστερα πάντα αὐτῶ φανεῖται , ἅτε πρὸς ἑκάστῳ ᾧ ἂν μανθάνῃ προσκαθορντι τὴν ἐπι στήμην · καὶ τοὺς ἄλλους δὴ κάλλιον ἐξετάσει περὶ ὧν ἂν καὶ αὐτὸς μάθῃ , οἱ δὲ ἄνευ τούτου ἐξετάζοντες ἀσθενέστερον καὶ φαυλότερον τοῦτο δράσουσιν; ἆρ ', ὦ φίλε, τοιαῦτα ἄττα ἐστὶν ἃ ἀπολαυσόμεθα τῆς σωφροσύνης , ἡμεῖς δὲ μεῖζόν τι βλέπομεν καὶ ζητοῦμεν αὐτὸ μεῖζόν τι εἶναι ἢ ὅσον ἐστίν; Τάχα δ ' ἄν , ἔφη , οὕτως ἔχοι . ῎Ισως , ἦν δ ' ἐγώ · ἴσως δέ γε ἡμεῖς οὐδὲν χρηστὸν ἐζητήσαμεν . τεκμαίρομαι δέ , ὅτι μοι ἄτοπ ' ἄττα καταφαί νεται περὶ σωφροσύνης , εἰ τοιοῦτόν ἐστιν . ἴδωμεν γάρ , εἰ βούλει , συγχωρήσαντες καὶ ἐπίστασθαι ἐπιστήμην δυ νατὸν εἶναι [εἰδέναι ], καὶ ὅ γε ἐξ ἀρχῆς ἐτιθέμεθα σωφρο σύνην εἶναι , τὸ εἰδέναι ἅ τε οἶδεν καὶ ἃ μὴ οἶδεν , μὴ ἀποστερήσωμεν , ἀλλὰ δμεν · καὶ πάντα ταῦτα δόντες ἔτι βέλτιον σκεψώμεθα εἰ ἄρα τι καὶ ἡμᾶς ὀνήσει τοιοῦτον ὄν . ἃ γὰρ νυνδὴ ἐλέγομεν , ὡς μέγα ἂν εἴη ἀγαθὸν ἡ σωφροσύνη εἰ τοιοῦτον εἴη , ἡγουμένη διοικήσεως καὶ οἰκίας καὶ πόλεως , οὔ μοι δοκοῦμεν , ὦ Κριτία , καλς ὡμολογηκέναι . Πς δή; ἦ δ ' ὅς . ῞Οτι , ἦν δ ' ἐγώ , ῥᾳδίως ὡμολογήσαμεν μέγα τι ἀγαθὸν εἶναι τοῖς ἀνθρώποις εἰ ἕκαστοι ἡμν , ἃ μὲν ἴσασιν , πράτ τοιεν ταῦτα , ἃ δὲ μὴ ἐπίσταιντο , ἄλλοις παραδιδοῖεν τοῖς ἐπισταμένοις .
b
5
c
5
d
5
10
PLATÃO [e]
Cármi des
e
E não admitimos, com fundamento, perguntou, semelhante proposição? Não me parece, respondi. É muito estranho o que dizes com verdadeiro, disse, Sócrates. Pelo cão! lhe repliquei; é também o que me parece. E era nisso que eu pensava há pouco, quando disse que me ocorriam coisas estranhas e receava não termos conduzido a investigação como fora preciso. Pois, em verdade, ainda mesmo que a temperança seja tudo isso, não vejo com clareza [173a] que vantagens poderá proporcionar-nos. Como assim? me falou; explica-te, para que fiquemos conhecendo o que dizes. Tenho a impressão, continuei, de que estou dizendo algum disparate; de todo modo, devemos examinar qualquer ideia que nos ocorra, sem deixá-la perder-se levianamente, por menos respeito que devamos a nós mesmos. Belas palavras, respondeu. Então escuta o meu sonho, quer tenha ele passado pela porta de chifre, quer pela de marfim. No caso de ser a temperança o que definimos, e de ter sobre nós poder absoluto, todos os nossos atos não seriam feitos de acordo com a ciência? Assim, ninguém que se [b] apresentasse como capitão, porém não o fosse, conseguiria enganar-nos, nem médico, nem general; nem nos escaparia qualquer pessoa que pretendesse conhecer alguma coisa, sem, de fato, conhecê-la. Ora, se as coisas se passassem dessa maneira, que vantagem viríamos a auferir, a não ser ficarmos mais saudáveis de corpo do que somos presentemente, salvarmo-nos dos perigos do mar e da guerra, e adquirirmos nosso móveis, vestes e calçados e demais objetos de uso com acabamento mais [c] os artístico, por dispormos de artesãos capacitados? Sim, caso queiras, também poderíamos admitir que a profecia se tornaria o conhecimento científico do futuro
e Οὐκ οὖν , ἔφη , καλς ὡμολογήσαμεν; Οὔ μοι δοκοῦμεν , ἦν δ ' ἐγώ . ῎Ατοπα λέγεις ὡς ἀληθς , ἔφη , ὦ Σώκρατες . Νὴ τὸν κύνα , ἔφην , καὶ ἐμοί τοι δοκεῖ οὕτω , κἀνταῦθα καὶ ἄρτι ἀποβλέψας ἄτοπ ' ἄττ ' ἔφην μοι προφαίνεσθαι , καὶ ὅτι φοβοίμην μὴ οὐκ ὀρθς σκοποῖμεν . ὡς ἀληθς γάρ , εἰ ὅτι μάλιστα τοιοῦτόν ἐστιν ἡ σωφροσύνη , οὐδέν μοι δῆλον εἶναι δοκεῖ ὅτι ἀγαθὸν ἡμᾶς ἀπεργάζεται . Πς δή; ἦ δ ' ὅς . λέγε, ἵνα καὶ ἡμεῖς εἰδμεν ὅτι λέγεις . Οἶμαι μέν , ἦν δ ' ἐγώ , ληρεῖν με· ὅμως τό γε προφαινό μενον ἀναγκαῖον σκοπεῖν καὶ μὴ εἰκῇ παριέναι , εἴ τίς γε αὑτοῦ καὶ σμικρὸν κήδεται . Καλς γάρ , ἔφη , λέγεις . ῎Ακουε δή , ἔφην , τὸ ἐμὸν ὄναρ , εἴτε διὰ κεράτων εἴτε δι ' ἐλέφαντος ἐλήλυθεν . εἰ γὰρ ὅτι μάλιστα ἡμν ἄρχοι ἡ σωφροσύνη , οὖσα οἵαν νῦν ὁριζόμεθα , ἄλλο τι κατὰ τὰς ἐπιστήμας πάντ ' ἂν πράττοιτο , καὶ οὔτε τις κυβερνήτης φάσκων εἶναι , ὢν δὲ οὔ , ἐξαπατῶ ἂν ἡμᾶς , οὔτε ἰατρὸς οὔτε στρατηγὸς οὔτ ' ἄλλος οὐδείς , προσποιούμενός τι εἰδέναι ὃ μὴ οἶδεν , λανθάνοι ἄν · ἐκ δὴ τούτων οὕτως ἐχόντων ἄλλο ἂν ἡμῖν τι συμβαίνοι ἢ ὑγιέσιν τε τὰ σώματα εἶναι μᾶλλον ἢ νῦν , καὶ ἐν τῇ θαλάττῃ κινδυνεύοντας καὶ ἐν πολέμῳ σῴζεσθαι , καὶ τὰ σκεύη καὶ τὴν ἀμπεχόνην καὶ ὑπόδεσιν πᾶσαν καὶ τὰ χρήματα πάντα τεχνικς ἡμῖν εἰργασμένα εἶναι καὶ ἄλλα πολλὰ διὰ τὸ ἀληθινοῖς δημιουργοῖς χρῆσθαι; εἰ δὲ βούλοιό γε, καὶ τὴν μαντικὴν εἶναι συγχωρήσωμεν
e
5
5
b
5
c
PLATÃO
Cármi des
c
e que a temperança a dirigiria, permitindo-nos afastar os charlatães e empregar apenas os verdadeiros adivinhos para nos desvendarem os fatos porvindouros. Compreendo que, nessas condições, a espécie humana, provida [d] desse modo, viveria mais racionalmente, pois a sabedoria estaria de guarda para não permitir que a ignorância viesse insinuar-se como nossa colaboradora. Mas, porque vivendo de acordo com o conhecimento, obraríamos bem e seríamos felizes, é o que não consigo compreender, meu caro Crítias. Contudo, replicou, não poderás encontrar facilmente melhor maneira de viver, se menosprezares o conhecimento. Explica-me mais uma pequena particularidade, lhe respondi; a que conhecimento te referes? O de cortar sapatos? [e] Por Zeus! Não é a isso que me refiro. Então, ao trabalho com bronze? De forma alguma. Talvez com a lã, madeira, ou qualquer outro material? Também não. Nesse caso, lhe disse, não nos mantemos fiéis à proposição de que é feliz quem vive de acordo com o conhecimento, pois não admites que sejam felizes todas essas pessoas, muito embora elas vivam de acordo com o conhecimento, querendo parecer-me que aceitas a felicidade somente para os que vivem de acordo com um determinado conhecimento. Decerto ao indivíduo que mencionei há pouco, o que [174a] prevê os acontecimentos por vir, o profeta. A esse é que te referes, ou a outro? A esse, respondeu, e também a outros. Quais serão? lhe perguntei; não, por certo, a quem alia o conhecimento do futuro ao do que se passa no presente e de tudo o que passou, e que nada desconhece? Imaginemos que haja alguém nessas condições. Tenho certeza de que não
c ἐπιστήμην τοῦ μέλλοντος ἔσεσθαι , καὶ τὴν σωφροσύνην , αὐτῆς ἐπιστατοῦσαν , τοὺς μὲν ἀλαζόνας ἀποτρέπειν , τοὺς δὲ ὡς ἀληθς μάντεις καθιστάναι ἡμῖν προφήτας τν μελ λόντων . κατεσκευασμένον δὴ οὕτω τὸ ἀνθρώπινον γένος ὅτι μὲν ἐπιστημόνως ἂν πράττοι καὶ ζῴη , ἕπομαι – ἡ γὰρ σωφροσύνη φυλάττουσα οὐκ ἂν ἐῴη παρεμπίπτουσαν τὴν ἀνεπιστημοσύνην συνεργὸν ἡμῖν εἶναι – ὅτι δ ' ἐπιστημόνως ἂν πράττοντες εὖ ἂν πράττοιμεν καὶ εὐδαιμονοῖμεν , τοῦτο δὲ οὔπω δυνάμεθα μαθεῖν , ὦ φίλε Κριτία . ᾿Αλλὰ μέντοι , ἦ δ ' ὅς , οὐ ῥᾳδίως εὑρήσεις ἄλλο τι τέλος τοῦ εὖ πράττειν , ἐὰν τὸ ἐπιστημόνως ἀτιμάσῃς . Σμικρὸν τοίνυν με, ἦν δ ' ἐγώ , ἔτι προσδίδαξον . τίνος ἐπιστημόνως λέγεις; ἦ σκυτν τομῆς; Μὰ Δί ' οὐκ ἔγωγε. ᾿Αλλὰ χαλκοῦ ἐργασίας; Οὐδαμς . ᾿Αλλὰ ἐρίων ἢ ξύλων ἢ ἄλλου του τν τοιούτων; Οὐ δῆτα . Οὐκ ἄρα , ἦν δ ' ἐγώ , ἔτι ἐμμένομεν τῶ λόγῳ τῶ εὐδαί μονα εἶναι τὸν ἐπιστημόνως ζντα . οὗτοι γὰρ ἐπιστημόνως ζντες οὐχ ὁμολογοῦνται παρὰ σοῦ εὐδαίμονες εἶναι , ἀλλὰ περί τινων ἐπιστημόνως ζντα σὺ δοκεῖς μοι ἀφορίζεσθαι τὸν εὐδαίμονα . καὶ ἴσως λέγεις ὃν νυνδὴ ἐγὼ ἔλεγον , τὸν εἰδότα τὰ μέλλοντα ἔσεσθαι πάντα , τὸν μάντιν . τοῦτον ἢ ἄλλον τινὰ λέγεις; Καὶ τοῦτον ἔγωγε, ἔφη , καὶ ἄλλον . Τίνα; ἦν δ ' ἐγώ . ἆρα μὴ τὸν τοιόνδε, εἴ τις πρὸς τοῖς μέλλουσιν καὶ τὰ γεγονότα πάντα εἰδείη καὶ τὰ νῦν ὄντα , καὶ μηδὲν ἀγνοοῖ; θμεν γάρ τινα εἶναι αὐτόν . οὐ γὰρ
5
d
5
e
5
10
5
PLATÃO
Cármi des
a
contestarás que possa haver quem viva mais de acordo com o conhecimento do que essa pessoa. Não, de fato. Mais uma perguntinha: qual dos seus conhecimentos o deixa feliz? Ou todos no mesmo grau? No mesmo grau, de jeito nenhum, respondeu. [b] Qual o faz em grau maior? É o conhecimento das coisas passadas, presentes ou futuras? É o referente ao jogo de gamão? Ora, jogo de gamão? retrucou. O conhecimento dos números? De forma alguma. Ou o da saúde? Sim, esse, de preferência. Mas, tal conhecimento que mais contribui para isso, é conhecimento de quê? É o conhecimento do bem e do mal, foi a sua resposta. Ó celerado! lhe falei; há quanto tempo me fazes andar num círculo, ocultando de mim que não é a vida de acordo com o conhecimento que permite aos homens serem [c] felizes e procederem com correção, nem mesmo o conjunto de todos os conhecimentos, mas apenas o conhecimento do bem e do mal? Por que, no caso, Crítias, de quereres separar dos demais esse conhecimento, a medicina deixaria por isso de proporcionar-nos saúde, ou vestes a técnica do tecelão, e a do capitão já não ficaria em condições de preservar-nos de morrer no mar, e a do general, na guerra? De forma alguma, respondeu. E, contudo, meu caro Crítias, nenhuma dessas coisas se realizará a contento e em nosso [d] benefício, se nos faltar o conhecimento do bem. Dizes a verdade. E esse conhecimento não é a temperança, mas o que tem por
a οἶμαι τούτου γε ἔτι ἂν εἴποις οὐδένα ἐπιστημονέστερον ζντα εἶναι . Οὐ δῆτα . Τόδε δὴ ἔτι προσποθ , τίς αὐτὸν τν ἐπιστημν ποιεῖ εὐδαίμονα; ἢ ἅπασαι ὁμοίως; Οὐδαμς ὁμοίως , ἔφη . ᾿Αλλὰ ποία μάλιστα; ᾗ τί οἶδεν καὶ τν ὄντων καὶ τν γεγονότων καὶ τν μελλόντων ἔσεσθαι; ἆρά γε ᾗ τὸ πετ τευτικόν; Ποῖον , ἦ δ ' ὅς , πεττευτικόν; ᾿Αλλ ' ᾗ τὸ λογιστικόν; Οὐδαμς . ᾿Αλλ ' ᾗ τὸ ὑγιεινόν; Μᾶλλον , ἔφη . ᾿Εκείνη δ ' ἣν λέγω μάλιστα , ἦν δ ' ἐγώ , ᾗ τί; ῟Ηι τὸ ἀγαθόν , ἔφη , καὶ τὸ κακόν . ῏Ω μιαρέ , ἔφην ἐγώ , πάλαι με περιέλκεις κύκλῳ , ἀπο κρυπτόμενος ὅτι οὐ τὸ ἐπιστημόνως ἦν ζῆν τὸ εὖ πράττειν τε καὶ εὐδαιμονεῖν ποιοῦν , οὐδὲ συμπασν τν ἄλλων ἐπιστημν , ἀλλὰ μιᾶς οὔσης ταύτης μόνον τῆς περὶ τὸ ἀγαθόν τε καὶ κακόν . ἐπεί , ὦ Κριτία , εἰ 'θέλεις ἐξελεῖν ταύτην τὴν ἐπιστήμην ἐκ τν ἄλλων ἐπιστημν , ἧττόν τι ἡ μὲν ἰατρικὴ ὑγιαίνειν ποιήσει , ἡ δὲ σκυτικὴ ὑποδεδέσθαι , ἡ δὲ ὑφαντικὴ ἠμφιέσθαι , ἡ δὲ κυβερνητικὴ κωλύσει ἐν τῇ θαλάττῃ ἀποθνῄσκειν καὶ ἡ στρατηγικὴ ἐν πολέμῳ; Οὐδὲν ἧττον , ἔφη . ᾿Αλλ ', ὦ φίλε Κριτία , τὸ εὖ γε τούτων ἕκαστα γίγνεσθαι καὶ ὠφελίμως ἀπολελοιπὸς ἡμᾶς ἔσται ταύτης ἀπούσης . ᾿Αληθῆ λέγεις . Οὐχ αὕτη δέ γε, ὡς ἔοικεν , ἐστὶν ἡ σωφροσύνη , ἀλλ ' ἧς
10
b
5
10
c
5
d
PLATÃO
Cármi des
d
objetivo ser útil; não é o conhecimento do conhecimento e da falta de conhecimento, porém o conhecimento do bem e do mal, de forma que, se esse conhecimento nos for de utilidade, a temperança terá de ser útil. Como assim? perguntou; a temperança não nos será de nenhuma utilidade? Se ela é, por definição, o conhecimento dos conhecimentos, domina [e] todos os outros conhecimentos; sendo assim, dirigirá também o conhecimento relativo ao bem, vindo, por isso, a ser-nos útil. Então é ela, perguntei, que nos deixa sãos e não a medicina? E o trabalho das outras técnicas, também é ela que faz, não cada técnica em seu domínio particular? Já decidimos há muito tempo que ela é apenas o conhecimento do conhecimento e da falta de conhecimento, nada mais? Não foi isso? Parece. Por conseguinte, não seria o demiurgo que nos proporciona saúde? Não, evidentemente. [175a] A técnica da saúde é diferente, ou não? Diferente. Não nos será, portanto, companheiro, de nenhuma utilidade, pois essa parte acabamos de atribuir a outra técnica, ou não? Exatamente. Como poderá, então, ser-nos útil a temperança se não é produtora de qualquer utilidade? De modo nenhum, Sócrates, ao que parece. Bem vês, Crítias, que eu tinha razão de recear não poder analisar com proveito a temperança e de formular contra mim mesmo sérias acusações. Pois é fora de dúvida que não se nos revelaria como algo de todo inútil o que [b] no consenso geral é o que há de mais belo, se eu tivesse algum préstimo para análises desse tipo. Nessa altura, vemo-nos batidos por todos os lados, sem podermos indicar o objeto que o instituidor de nomes
d ἔργον ἐστὶν τὸ ὠφελεῖν ἡμᾶς . οὐ γὰρ ἐπιστημν γε καὶ ἀνεπιστημοσυνν ἡ ἐπιστήμη ἐστίν , ἀλλὰ ἀγαθοῦ τε καὶ κακοῦ · ὥστε εἰ αὕτη ἐστὶν ὠφέλιμος , ἡ σωφροσύνη ἄλλο τι ἂν εἴη [ἡ ὠφελίμη ] ἡμῖν . Τί δ ', ἦ δ ' ὅς , οὐκ ἂν αὕτη ὠφελοῖ; εἰ γὰρ ὅτι μάλιστα τν ἐπιστημν ἐπιστήμη ἐστὶν ἡ σωφροσύνη , ἐπιστατεῖ δὲ καὶ ταῖς ἄλλαις ἐπιστήμαις , καὶ ταύτης δήπου ἂν ἄρχουσα τῆς περὶ τἀγαθὸν ἐπιστήμης ὠφελοῖ ἂν ἡμᾶς . ῏Η κἂν ὑγιαίνειν ποιοῖ , ἦν δ ' ἐγώ , αὕτη , ἀλλ ' οὐχ ἡ ἰατρική; καὶ τἆλλα τὰ τν τεχνν αὕτη ἂν ποιοῖ , καὶ οὐχ αἱ ἄλλαι τὸ αὑτῆς ἔργον ἑκάστη; ἢ οὐ πάλαι διεμαρτυρό μεθα ὅτι ἐπιστήμης μόνον ἐστὶν καὶ ἀνεπιστημοσύνης ἐπιστήμη , ἄλλου δὲ οὐδενός · οὐχ οὕτω; Φαίνεταί γε. Οὐκ ἄρα ὑγιείας ἔσται δημιουργός; Οὐ δῆτα . ῎Αλλης γὰρ ἦν τέχνης ὑγίεια · ἢ οὔ; ῎Αλλης . Οὐδ ' ἄρα ὠφελίας , ὦ ἑταῖρε· ἄλλῃ γὰρ αὖ ἀπέδομεν τοῦτο τὸ ἔργον τέχνῃ νυνδή · ἦ γάρ; Πάνυ γε. Πς οὖν ὠφέλιμος ἔσται ἡ σωφροσύνη , οὐδεμιᾶς ὠφελίας οὖσα δημιουργός; Οὐδαμς , ὦ Σώκρατες , ἔοικέν γε. ῾Ορᾷς οὖν , ὦ Κριτία , ὡς ἐγὼ πάλαι εἰκότως ἐδεδοίκη καὶ δικαίως ἐμαυτὸν ᾐτιώμην ὅτι οὐδὲν χρηστὸν περὶ σω φροσύνης σκοπ; οὐ γὰρ ἄν που ὅ γε κάλλιστον πάντων ὁμολογεῖται εἶναι , τοῦτο ἡμῖν ἀνωφελὲς ἐφάνη , εἴ τι ἐμοῦ ὄφελος ἦν πρὸς τὸ καλς ζητεῖν . νῦν δὲ πανταχῇ γὰρ ἡττώμεθα , καὶ οὐ δυνάμεθα εὑρεῖν ἐφ ' ὅτῳ ποτὲ τν ὄντων
5
e
5
5
10
b
PLATÃO
Cármi des
b
atribuiu a esse nome temperança, apesar do sem número de concessões por nós feitas, que dificilmente poderíamos defender. Admitimos que havia um conhecimento do conhecimento, muito embora não o permitisse o argumento nem aconselhasse semelhante proposição. Depois, concedemos que esse conhecimento conhece também o trabalho dos outros conhecimentos, [c] apesar de também não o permitir o argumento, o que fizemos para deixar o indivíduo temperante em condições de conhecer que sabe o que sabe e que não sabe o que não sabe. Esta última concessão foi inteiramente fora de propósito, pois não refletimos que é do todo impossível conhecermos de qualquer forma o que de nenhum jeito podemos conhecer, porquanto, nossa proposição rezava que esse indivíduo conhecia o que ele mesmo não conhecia, muito embora, como penso, seja isso o que de mais absurdo se possa conceber. E apesar de havermos dirigido nossa investigação com tão boa vontade [d] e sem nenhuma aspereza, não se revelou ela capaz de encontrar a verdade. Muito pelo contrário: a tal ponto zomba da verdade, que todas as definições por nós excogitadas e apresentadas em comum, provou ela com a maior insolência serem absolutamente inúteis. De minha parte, isso não me causa mossa; porém no que diz respeito, Cármides, aborrece-me verificar que, sendo tu dotado de tanta beleza, acrescida de alma [e] de tão grande temperança, nada tenhas a esperar de tua sabedoria, nem possas em toda a vida auferir nenhuma vantagem da parte dela. Porém o que mais particularmente me aborrece é a fórmula mágica que eu aprendi com o Trácio, por me haver aplicado com tanto empenho numa coisa de tão pouco valor. Não posso, porém, admitir que as coisas se passem desse modo; eu é que sou mau investigador; sem dúvida alguma, a temperança é um bem inapreciável, e tu, uma criatura [176a] feliz, se realmente a possuis. Por isso, vê bem se a possuis e se podes dispensar o
b ὁ νομοθέτης τοῦτο τοὔνομα ἔθετο , τὴν σωφροσύνην . καίτοι πολλά γε συγκεχωρήκαμεν οὐ συμβαίνονθ ' ἡμῖν ἐν τῶ λόγῳ . καὶ γὰρ ἐπιστήμην ἐπιστήμης εἶναι συνεχωρήσαμεν , οὐκ ἐντος τοῦ λόγου οὐδὲ φάσκοντος εἶναι · καὶ ταύτῃ αὖ τῇ ἐπιστήμῃ καὶ τὰ τν ἄλλων ἐπιστημν ἔργα γιγνώσκειν συνεχωρήσαμεν , οὐδὲ τοῦτ ' ἐντος τοῦ λόγου , ἵνα δὴ ἡμῖν γένοιτο ὁ σώφρων ἐπιστήμων ὧν τε οἶδεν ὅτι οἶδεν , καὶ ὧν μὴ οἶδεν ὅτι οὐκ οἶδεν . τοῦτο μὲν δὴ καὶ παντάπασι μεγαλοπρεπς συνεχωρήσαμεν , οὐδ ' ἐπισκεψάμενοι τὸ ἀδύ νατον εἶναι ἅ τις μὴ οἶδεν μηδαμς , ταῦτα εἰδέναι ἁμς γέ πως · ὅτι γὰρ οὐκ οἶδεν , φησὶν αὐτὰ εἰδέναι ἡ ἡμετέρα ὁμολογία . καίτοι , ὡς ἐγᾦμαι , οὐδενὸς ὅτου οὐχὶ ἀλογώ τερον τοῦτ ' ἂν φανείη . ἀλλ ' ὅμως οὕτως ἡμν εὐηθικν τυχοῦσα ἡ ζήτησις καὶ οὐ σκληρν , οὐδέν τι μᾶλλον εὑρεῖν δύναται τὴν ἀλήθειαν , ἀλλὰ τοσοῦτον κατεγέλασεν αὐτῆς , ὥστε ὃ ἡμεῖς πάλαι συνομολογοῦντες καὶ συμπλάττοντες ἐτιθέμεθα σωφροσύνην εἶναι , τοῦτο ἡμῖν πάνυ ὑβριστικς ἀνωφελὲς ὂν ἀπέφαινε. τὸ μὲν οὖν ἐμὸν καὶ ἧττον ἀγα νακτ · ὑπὲρ δὲ σοῦ , ἦν δ ' ἐγώ , ὦ Χαρμίδη , πάνυ ἀγανακτ , εἰ σὺ τοιοῦτος ὢν τὴν ἰδέαν καὶ πρὸς τούτῳ τὴν ψυχὴν σωφρονέστατος , μηδὲν ὀνήσῃ ἀπὸ ταύτης τῆς σωφροσύνης μηδέ τί σ ' ὠφελήσει ἐν τῶ βίῳ παροῦσα . ἔτι δὲ μᾶλλον ἀγανακτ ὑπὲρ τῆς ἐπῳδῆς ἣν παρὰ τοῦ Θρᾳκὸς ἔμαθον , εἰ μηδενὸς ἀξίου πράγματος οὖσαν αὐτὴν μετὰ πολλῆς σπουδῆς ἐμάνθανον . ταῦτ ' οὖν πάνυ μὲν [οὖν ] οὐκ οἴομαι οὕτως ἔχειν , ἀλλ ' ἐμὲ φαῦλον εἶναι ζητητήν · ἐπεὶ τήν γε σωφροσύνην μέγα τι ἀγαθὸν εἶναι , καὶ εἴπερ γε ἔχεις αὐτό , μακάριον εἶναί σε. ἀλλ ' ὅρα εἰ ἔχεις τε καὶ μηδὲν δέῃ τῆς ἐπῳδῆς · εἰ γὰρ ἔχεις , μᾶλλον ἂν ἔγωγέ σοι συμβου -
5
c
5
d
5
e
5