Στρατιωτικη ιστορια 162

Μ Η Ν Ι Α Ι Ο Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο ΓΙΑ ΤΗΝ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η ΚΑΙ Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

.U iiJ L ijjk '; j m n Tm u Si

Η «ΚΥΑΝΟΛΕΥΚΗ ΜΕΡΑΡΧΙΑ» ΚΑΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ ΤΗΣ WEHRMACHT

Ο ΡΗΣΟ ΤΟ ΥΡ Κ ΙΚ Ο Σ Π Ο Λ ΕΜ Ο Σ ΤΟΥ 1806 - 1812 ΚΑΙ Η Μ ΑΧΗ ΤΟ Υ Ρ Ο ΥΧ ΤΣΟ ΥΚ ΕΠ ΙΘ ΕΣΗ ΣΤΟ ΒΙΜ Υ - K ovo Oikö c θρίαμβος στη ΙαΠΠία (Anpiflioc 1917) Η Μ ΑΧΗ ΤΟΝ ΑΜΜ ΟΛΟΦ ΟΝ Οι ΓάίΙϋοι υπό ιον Τυρέν συνιρίβουν io u c Ισπανούς οιη Φλάνδρα (1658) Μ Ο Υ ΣΕΙΟ ΑΡΜ ΑΤΟΝ ΑΜ ΠΕΡΝΤΗΝ

9 77 1 109

05 1002

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

Τ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ Μηνιαίο περιοδικό Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

luiovvnc Bsoöiüpaioc - Γιάννικ Bapoaunc

Ε κδ ό τη ς - Δ ιε υ θ υ ν τ ή ς Σταύρος Πανέλης Δ ιε υ θ υ ν τ ή ς Σ ύ ντα ξη ς Ιωάννης Θεοδωράτος Α ρ χ ισ υντάκτη ς Βασίλης Καμπάνης Β ο η θ ο ί αρ χ ισ υν τά κ τες Νίκος Γιαννόπουλος Στέλιος Δεμηράς Σ υ νερ γ ά τες-Σ ύ μ β ο υλο ι Νικόλαος ΚολόμΘας, Α ντισ τρ ά τη γο ς ε.α . Δημήτρης Γεδεών, Υ π οστράτηγος ε.α., τ. κ α θ η γ η τή ς Σ τρ α τιω τική ς Ισ το ρ ία ς ΣΣΕ

Γιάννης Ρούσκας, Α ρ χιπ λοίαρ χος (Δ) Π Ν ε.α. Γεώργιος Νικολούδης, Σ υντα γμ α τάρ χ η ς (ΤΧ )ε.α. Κωνσταντίνος Κλάδης, Α ντισ υνταγμ ατά ρ χη ς (ΠΖ) ε.α. Ηλίας Παπαθανάσης · Ανάργυρος Φαγκρίδας Αλέξης Σαββίδης · Κατερίνα Βαρελά Δημήτρης Χριστοδούλου · Νίκος Γιαννόπουλος Δημήτριος Σταυρόπουλος · Νίκος Νικολούδης Γιάννης Βαρσαμής · Δημήτριος Μαρκαντωνάτος Ιάκωβος Χονδροματίδης · Στέλιος Δεμηράς Γαβριήλ-Μιχαήλ Δημητριάδης · Γεώργιος Ζουρίδης Λυκούργος Αρεταίος · Κωνσταντίνος Παραθύρας Ευάγγελος Χαρατσής · Σωτήρης Βουρλιώτης Κωνσταντίνος Παπαδημητρίου Δημήτρης Μπελέζος · Γιάννης Τερνιώτης Σταύρος Καρκαλέτσης · Γεώργιος Μέρμηγκας Ιωάννης Κακαθάς · Ξενοφών Χαλάτσης Αχιλλέας Κίλιαν Χάλμπινγκερ · Λάμπρος Ψωμάς Γιώργος Κουφογιώργος · Κυριάκος Γρηγορόπουλος Αθανάσιος Γκάντος ·1άσων Χανδρινός Περικλής Δεληγιάννης · Αθανάσιος Κωνσταντίνου Γιάννης Παγουλάτος Ε π ιμέλεια Κ ειμένω ν Χαράλαμπος Δημόπουλος Κ α λλιτεχ νική Επιμέλεια Γεωργία Λουκά D TP - Κ α λλιτεχνικό Αγγελική Λαμπροπούλου · Χριστίνα Πανέλη Δήμητρα Μητσού · Δήμητρα Λαδά Κατερίνα Παγμαντίδου Υ π εύ θυ νη M ark etin g - Δ ια δ ικτύο υ Ειρήνη Πανέλη Γραμματεία Κική Μιχαλοπούλου · Λίνα Κατσαρού Βίκυ Βασιλοπούλου Γραφεία Γ Σεφέρη 8,17234, Δάφνη, Αθήνα Ταχυδρομική Δ ιεύθ υνσ η ~ z c .οδικό Στρατιωτική Ιστορία, ' 9 3 9 5 '. 10210 Α θήνα • - i i e - a v a : 210.92.73.620 Fax: 210.92.73.622 e-m a il: ifo©periscopio.gr

ΑΠΕΒΙ0ΣΕ 0 «Π Α ΤΕΡΑ Σ» ΤΟΥ ΚΙΝΕΖΙΚΟΥ ΠΥΡΑΥΛΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Ο Τσιάν Ξουεσέν δεν είναι ευρύτερα γνωστός για τα επιτεύγματα του και όταν απεβίωσε, στις 31 Οκτωβρίου 2009 σε ηλικία 98 ετών, ελάχιστα έντυπα στη Δύση ανέφεραν τον θάνατό του. Το έργο, όμως, που άφησε πίσω του είναι τεράστιο, διότι υπήρξε ο «πατέρας» του κινεζικού πυραυλικού προγράμματος. Γεννημένος το 1911 στην Κίνα, σπούδασε στις ΗΠΑ μηχανολογία και σταδιακά αναρριχήθηκε στην πυραμίδα των ειδικών επιστημόνων με γνώσεις στην πυραυλική τεχνολογία. Τη δεκαετία του 1940 υπήρξε ένας από τους ιδρυτές του περίφημου JPL (Jet Propulsion Laboratory) στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Καλιφόρνια. Το 1943 είχε προτείνει στον Στρατό την ίδρυση του JPL και στη συνέχεια ανέπτυξε σχεδιάσεις για να ανταγωνιστεί τους γερμανικούς V-2, οι οποίες οδήγησαν στους πυραύλους Corporal. Μετά το τέλος του Β' ΠΠ μετείχε στην κλειστή ομάδα η οποία αντέγραψε τα γερμανικά πυραυλικά συστήματα (V-2). Κατά τη διάρκεια της μακαρθικής περιόδου κατηγορήθηκε ως κομμουνιστής κατάσκοπος και τέθ ηκε υπό περιορισμό επί πέντε χρόνια. Τον Σεπτέμβριο του 1955 ανταλλάχθηκε μαζί με την οικογένειά του με 12 καταρριφθέντες Αμερικανούς χειριστές του πολέμου στην Κορέα. Στην Κίνα βρέθηκε σε ένα πρωτόγνωρο γ ι’ αυτόν περιβάλλον. Οι αντιξοότητες δεν τον αποθάρρυναν και έθεσ ε αμέσως τον εαυτό του στην υπηρεσία της πατρίδας του. Αρχισε ένα κολοσσιαίο έργο το οποίο καρποφόρησε και έδωσε τη δυνατότητα δεκαετίες αργότερα (το 2003) να πραγματοποιηθεί με επιτυχία η πρώτη

Σ ε αυτή τη σπάνια φω τογραφία εικονίζετα ι ο Τ. Ξουεσέν μ ε αμερικανική στολή μ α ζί μ ε τους Γερμανους επ ιστήμονες Λούντβιχ Πραντλ (αριστερά) και Θ ίοντορ φον Κάρμαν.

επανδρωμένη πτήση «ταϊκοναύτη» στο διάστημα. Ο Ξουεσέν ανέπτυξε το κινεζικό πυραυλικό πρόγραμμα από την αρχή, δίδοντας τη δυνατότητα στο καθεστώς της χώρας να απεξαρτηθεί σταδιακά από τη σοβιετική τεχνογνωσία στον συγκεκριμένο τομέα. Το 1995 ο πρώην υφυπουργός Ναυτικών των ΗΠΑ, Νταν Κίμπαλ, αναφερόμενος στις κατηγορίες που απαγγέλθηκαν στον Ξουεσέν και τον οδήγησαν στην Κίνα, είπε: «Ηταν το πιο ηλίθιο πράγμα που έκανε αυτή η χώρα....ήταν τόσο κομμουνιστής όσο και εγώ και τον εξαναγκάσαμε να φύγει»

W eb S ite: w w w .p e ris c o p io .g r Σ υ ν δ ρ ο μ ές Εσω τερικού (12 τεύ χ η ): 48€ Β ιβ λιο θή κ ες - Τράπ εζες ■ Ο ργανισμοί: 85€ Σ υ ν δ ρ ο μ ές Ε ξω τερικού Ευρωπαϊκή Ενωση: 120€ Λοιπές χώρες: 140 € Επ ιταγές (Τα χυδρο μικές) Περιοδικό «Στρατιωτική Ιστορία», Τ.Θ. 3951,10210 Αθήνα Ιδ ιο κτή τη ς - Υ π εύ θυ νο ς σύμφωνα μ ε το ν νόμο Σταύρος Πανέλης, Γ Σεφέρη 8, Δάφνη Μ ο ντά ζ - Εκτύπωση Media Press

IS S N : 1109-0510 Κωδικός: 3196

ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η α να δ ημ ο σ ίευσ η ή η α ναπ αραγω γή με ο π ο ιο νδ ή π ο τε τρ όπ ο, ά ρ θ ρ ω ν ή τμημ άτω ν ά ρ θ ρ ω ν το υ π ερ ιο δ ικ ο ύ , χ ω ρ ίς τ η ν έγ γ ρ α φ η ά δ ε ια τ ο υ εκ δ ό τη . Οι ε κ φ ρ α ζ ό μ εν ες σ τα ενυπ ό γρ αφ α ά ρ θ ρ α α π ό ψ εις, δ εν τ α υ τίζ ο ν τα ι κ α τ ’ ανάγκη μ ε τ η ν άποψ η το υ π ερ ιο δ ικο ύ . Αόγω σ τε ν ό τη τα ς χώ ρου, το π ερ ιο δ ικ ό δ ια τ η ρ ε ί τ ο δ ικαίω μ α π ερ ικο π ή ς τω ν επ ισ το λώ ν π ου σ τέλ νο υ ν ο ι α να γνώ σ τες ε φ ό σ ο ν δ ε ν α λλο ιώ νετα ι το νόημ ά το υ ς.

PAYPAL - ΑΣΦΑΛΕΙΣ ΑΓΟΡΕΣ ΜΕΣΟ INTERNET Τώρα, οι Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ σας δίνουν τη δυνατότητα να πραγματοποιείτε όλες τις online αγορές σας μέσω PayPal με απόλυτη ασφάλεια. To PayPal αποτελεί τον ταχύτερο και ασφαλέστερο τρόπο ηλεκτρονικών αγορών, αφού έτσι μπορείτε να πραγματοποιείτε συναλλαγές μέσω πιστωτικής κάρτας, προπληρωμένων καρτών και τραπεζικών λογαριασμών χωρίς να παρέχετε κάθε φορά τα προσωπικά σας στοιχεία (αριθμούς καρτών ή τραπεζικών λογαριασμών), γεγονός που αποκλείει τον κίνδυνο υποκλοπών. Το μόνο που χρειάζεται είναι να δημιουργήσετε εντελώς δωρεάν έναν λογαριασμό PayPal - παρόλα αυτά, μπορείτε να εκτελέσ ετε οποιαδήποτε συναλλαγή και χωρίς να δ ια θ έτετε λογαριασμό PayPal. Οι πιστωτικές κάρτες που μπορείτε να χρησιμοποιήσετε είναι Visa, MasterCard, Discover και American Express.

Β

4 Β β Β 0

6

Η δολοφονία του Ιουϋίου Καίσαρα και η μάχη ίων Φιϋίππων Ηπτώοη me Ρωυαϊκήί AnpoKpariac (44-42 π.Χ.)

20

Σασσανίδει: fläpoec 0 mxuDöiEpoc aviinarloc me npüiunc Buzavnviic A u i o k p d i o o i ' g c ( 3 o c - 7 o c d i ü v d c )

36

Νάρβα1944 Μάχη usxpic εοχΰτων ίων Ευρωπαίων SS

50

Ο Ρωοο-τουρκικόε noflepoc του 1806 - 1812 και η μάχη του Ρουχτοούκ

60 Η μάχη του Βιμύ KavaöiKÜc Bpiapßoc am ΓαΠΠία (Anpirlioc 1917)

Μ ό ν ιμ ες σ τήλες 4 124 126 128

ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΤΟ ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ; ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ QUIZ ΓΝΠΣΕΠΝ

Α νδρες τη ς 11ης Επ ιλαρχίας Α ρ μά τω ν SS «H erm ann von S alza» τη ς Μ ερ α ρ χ ία ς Π ά ν τσ ερ «N o rd lan d», όπως επ ιχειρ ούσ α ν κ α τά τη δ ιά ρ κεια τη ς μ ά χ η ς το υ Ν άρβα σ τις 11 Φ εβ ρ ο υ ά ρ ιο υ 1944 (εικονο γρ άφ ησ η το υ Johnny Shum ate για τις Ε κ δ ό σ εις Π Ε Ρ ΙΣ Κ Ο Π ΙΟ / εν δ υ μ α το λ ο γ ικ ή π ερ ιγρ α φ ή : Σ τέ λ ιο ς Δ ε μ η ρ ά ς ). ΔΕΝ Β ΡΙΣΚ ΕΤΕ ΤΗ Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ο Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α ; Εχετε προβλήματα ανεύρεσης της ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ στην περιοχή σας; Τηλεφωνήστε στο 210-66.40.767 της DMG Press Consulting ή επισκεφθείτε το site www.dmgpress.gr για την αποστολή ηλεκτρονικού μηνύματος και θα εξυπηρετηθείτε άμεσα.

70 Η μάχη των Αμμολόφων Οι ΓύΠΠοι από ιον Τυρέν ουνιρίβουν louc lanavoLic am Φλάνδρα ( 1658) Η κΚυανόΠευκη Μεραρχία» και οι ΕϋίΙηνει: εθεϋοντέι: nie Wehrmacht (1941-45) Τα ιααωνικά υαοβρύχια κατά τον αόιίεμο του Ειρηνικού Ια ακάιρη. ίο Οόγρα και οι χαρένει; ευκπιρίει: Μουσείο Αρμάτων Αμαερντήν

01 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ ΣΤΟ FACEBOOK! Εχετε λογαριασμό στο Facebook; Τώρα, μπ ορείτε να έχ ετε και άμεση ενημέρω ση για ό λες τις νέες κυκλοφ ορίες και τις δρ α σ τη ρ ιό τη τες των Εκδόσεων ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ χωρίς να χ ρ ειά ζετα ι να

ΣΠΑΝΙΟΣ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ OSCAR ΚΑΙ LIGHTNING

Σχηματισμός σπάνιων μαχητικών O scar και Lightning του Μ ουσείου Tillamook.

Το Αεροπορικό Μουσείο Tillamook στο Ορεγκον έχει ξεκινήσει μια κοπιώδη προσπάθεια επαναφοράς σπάνιων αεροσκαφών σε πτητική κατάσταση. Πρόσφατα πέταξαν μαζί ένα ιαπωνικό μαχητικό Ki-43 Oscar και ένα αμερικανικό Lockheed P-38L Lightning, για πρώτη φορά μετά το τέλος του Β' ΠΠ, κατά τον οποίο ήταν αντίπαλοι στο θέατρο επιχειρήσεων του Ειρηνικού. Το εν λόγω Lightning (P-38L-5-LO) έχει αριθμό σειράς 44-27083 και προωθείται από δύο κινητήρες Allison V-1710-111/113 των 1.475 hp. Η έκδοση αυτή ήταν εξοπλισμένη με ένα πυροβόλο Hispano AN-M2C των 20 mm και

τέσσερα πολυβόλα των 0,50 in. Το συγκεκριμένο αεροσκάφος είχε μετατραπεί σε αναγνωριστικό F-5G-6-LO αλλά αργότερα επανήλθε στην αρχική διαμόρφωση. Φέρει βαφή παραλλαγής που αναπαριστά το P-38F «Tangerine» της 48ης Μοίρας Μαχητικών της 14ης Σμηναρχίας Μαχητικών που πολεμούσε στη βόρεια Αφρική. To Ki-43 Oscar εντάχθηκε στο δυναμικό του Μουσείου τον Δεκέμβριο του 2006 και πρόσφατα ξεκίνησε η πτητική του αξιοποίηση. Επειδή δεν υπάρχουν διαθέσιμα αυθεντικά Oscar, το NX43JE κατασκευάστηκε από το Texas Airplane Factory στο Φορτ Γουόρθ.

επ ισ κ εφ θ είτε το website μας! Απλά γ ίν ε τε μέλος του group «Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ» στο facebook και υποβάλετε τις ερω τήσεις σας, τα σχόλια και τις π αρατηρήσεις σας, σ υζητήστε με άλλα μέλη του group και μ ά θ ετε πρώτοι τα νέα της κορυφαίας ετα ιρ ία ς στον ειδ ικ ό τύπο!

ΑΠΕΒΙΟΣΕ 0 ΜΕΓΑΛΟΣ ΑΣΣΟ Σ ΓΚΥΝΤΕΡ ΡΑΑ Στις 4 Οκτωβρίου 2009 έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 91 ετών ο μεγάλος Γερμανός άσσος του Β’ ΠΠ Γκύντερ Ραλ. Ο Ραλ είχε γεννηθ εί στις 10 Μαρτίου 1918 στη μικρή πόλη Γκάγκεναου, κοντά στον Μέλανα Δρυμό. Το 1939 άρχισε τη σταδιοδρομία του στη Luftwaffe με την 52η Πτέρυγα Μαχητικών (Jagdgeschwader 52). Σημείωσε την πρώτη του κατάρριψη στις 12 Μαϊου 1940, πλήττοντας ένα γαλλικό Curtiss Hawk 75Α κατά τη διάρκεια αποστολής συνοδείας ενός αναγνωριστικού αεροσκάφους. Στις 25 Ιουλίου 1940 ανέλαβε τη διοίκηση της 8ης Μοίρας (8./JG 52), η οποία δεν είχε ενεργό συμμετοχή στη Μάχη της Αγγλίας. Το άστρο του έλαμψε στο Ανατολικό Μέτωπο, όπου άρχισε να σημειώνει σημαντικές επιτυχίες. Στις 28 Νοεμβρίου 1941 τραυματίστηκε σοβαρά κατά τη διάρκεια μιας αερομαχίας και επέστρεψε στην ενεργό δράση μόλις τον Αύγουστο του 1942. Σημείωσε την 100ή κατάρριψή του στις 22 Οκτωβρίου 1942, την 150ή στις 7 Αυγούστου 1943, τη 200ή στις 28 Αυγούστου 1943 και τη 250ή στις 28 Νοεμβρίου 1943. Συνολικά σημείωσε 621 πολεμικές αποστολές και επεβίωσε από οκτώ καταρρίψεις. Από τις 275 επιτυχίες του, μόλις τρεις σημειώθηκαν στο Δυτικό Μέτωπο και οι υπόλοιπες έγιναν αποκλειστικά εναντίον της Ερυθράς Αεροπορίας. Μεταπολεμικά ο Ραλ προσπάθησε να εργαστεί ως εμπορικός αντιπρόσωπος και επιχειρηματίας, χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία. Το 1956 εντάχθηκε στην αναγεννημένη Luftwaffe και συμμετείχε στο πρόγραμμα εισαγωγής του F-104G σε υπηρεσία. Την περίοδο 1 Ιανουαρίου 1971-31 Μαρτίου 1973 ήταν επιθεωρητής (αρχηγός) της Luftwaffe και στη συνέχεια ανέλαβε καθήκοντα στρατιωτικού ακολούθου στο ΝΑΤΟ. Ο αντιπ τέραρχος Γκύντερ Ραλ υπήρξε ο τρ ίτο ς μ εγα λύ τερ ο ς άσσος της Luftw affe κατά τον Β ’ ΠΠ.

ΣΤ Ρ ΑΤ Ι ΩΤ Ι Κ Η Ι ΣΤΟΡΙ Α 1 5

Η ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΤΟΥ

ΙΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙΣΑΡΑ

ΚΑΙ Η ΗΑΧΗ ΙΟΝ

ΦΙΛΙΠΠΟΝ

Η οριστική πτώση της ρωμαϊκής δημοκρατίας (44-42 π.Χ.) ΣΟΤΗΡΙΟΣ ΑΡΑΘΥΜ ΟΣ Ioiopikoc

Υοιερα από τη δολοιρονία ίου Καίοαρα, ο ύπατος και φίλος ίου, Μάρκος Ανιώνιος, έθεοε υπό έλεγχο την προκληθείοα αναταραχή και ανάνκαοε

io u c

δολοφόνους να

εγκαιαλείφουν τη Ρώμη. Με τη βοήθεια ιης Συγκλήτου, όμως, αυτοί κατόρθωσαν να ουνκεντρώοουν χρήματα και στρατό, ενώ ο Αντώνιος κηρύχθηκε εχθροί: της πατρίδας. 0 Μ α ρ μ άρ ινη π ρ οτομ ή το υ Γάιου Ιο υ λ ίο υ Κ αίοαρα (100-44 π.Χ.). Ο Κ αίσαρας υπ ή ρ ξε ισ χυρ ός π ο λιτικό ς η γ έ τη ς και π ρ α γμ α το π ο ίη σ ε α ξιο σ η μ είω το έρ γ ο σ ε π ολλούς το μ ε ίς , το οποίο π ερ ιελά μ β α ν ε, μ ε τα ξ ύ άλλω ν, κοινω φ ελή έρ γ α και π ο λ ιτικ ές μ ε τα ρ ρ υ θ μ ίσ ε ις . Ιδ ια ίτερ α α ξιό λ ο γ η ή τα ν επ ίσης η σ τρ α τιω τικ ή το υ δράση. Δ ιέ π ρ ε ψ ε νικώ ντας σε π ολλές μ ά χ ες, ενώ η κ α τά λη ψ η τη ς Γ Ίλ α τία ς (58-51 π.Χ.), που από π ολλούς θ ε ω ρ ε ίτ α ι το σ π ο υ δ α ιό τερ ο κ α τό ρ θ ω μ ά το υ , σ υ νέβ α λ ε στην α να σ το λή , επ ί α ρ κ ε το ύ ς αιώ νες, των βαρβαρικώ ν επ ιδρομώ ν, β ο η θώ ντα ς ου σ ια σ τικά σ τη διάδοσ η του ρω μ α ϊκο ύ π ολιτισ μ ού.

6 I Σ ΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A

τελευταίος ήλθε οε συνεννόηση με τον Οκταβιανό και μαζί με τον Λέπιδο δημιούργησαν τη δεύτερη Τριανδρία. Η αποφασιστική μάχη μεταξύ των δυνάμεων της Τριανδρίας και ίου στρατού των δημοκρατικών, με επικεφαλής τον Κάοσιο και ιον Βρούτο, δόθηκε το 42 π.Χ. στους Φιλίππους και έληξε με επικράτηση των πρώτων, γεγονός που σηματοδότησε την οριστική πτώση της ρωμαϊκής δημοκρατίας.

Φ ω τογρ α φ ία από το ν α ρ χα ιο λο γικό χώ ρο τω ν Φιλίππων. Η μάχη που έκ ρ ιν ε το μ έλ λ ο ν τη ς ρ ω μαϊκής δ η μ ο κ ρ α τία ς δ ιε ξ ή χ θ η 3 ,5 χ λ μ . δ υ τικ ά τη ς π όλης και δ εν α π ο τέ λ ε σ ε σ η μ α ντικ ό γεγο νό ς μόνο για το ρω μαϊκό κ ρ ά το ς αλλά και για τη ν ίδια τη ν πόλη, κ α θ ώ ς, ύ σ τερ α από τη ν επ ικρ ά τη σ η τη ς Τριανδρίας. οι Φίλιπποι κ α το ικ ή θ η κ α ν από π λ ή θ ο ς Ρωμαίω ν αποίκων.

τις αρχές του 44 π.Χ. ο Γάιος Ιού­ λιος Καίσαρας, αναμφισβήτητα μία από τις επ ιφανέστερες προσωπικότητες τη ς ρωμαϊκής ιστορίας, βρισκόταν στο α­ πόγειο της δόξας του. Εχοντας κατακτήσει τη Γαλατία (58-51 π.Χ.) και κατανικήσει τις δυ­ νάμεις του Πομπήιου του Μ ε­ γάλου και οποιουδήποτε άλλου αντιπάλου του (π.χ. του Φαρνάκη, γιού του Μ ιθριδάτη, στη Μικρά Ασία), εισήλθε θριαμβευτής στη Ρώμη, όπου του επι­ φυλάχθηκαν α μ έτρ η τες τιμές: μεγαλοπρεπείς θυσίες, αγώνες και λαμπρά αφιερώ ματα σε όλους τους ναούς και τους δημόσιους χώρους. Εκτός από τα παραπάνω, ο Καίσαρας αναγορεύθηκε πατέρας της πατρίδας και ι­ σόβιος δικτάτορας (1), παράλληλα δε κη­ ρύχθηκε ιερό πρόσωπο και αφιερώ θη­ καν σε αυτόν πολλοί ναοί τη ς Ρώμης, σαν να ήταν θεός. Επίσης απέκτησε το δικαίωμα να πραγματοποιεί τις εργα­ σίες του καθισμένος σε θρόνους κατα­ σκευασμένους από ελεφ α ντό δο ντο και χρυσό, καθώς και να τε λ ε ί θυσ ίες φορώ­ ντας τη στολή του θριάμβου. Επιπρόσθετα αποφασίστηκε να εορτάζονται κάθε χρόνο οι ημέρες κατά τις οποίες σ υντελέσθηκαν οι μεγα­ λ ύ τερ ες στρατιω τικές νίκες του Καίσαρα και, επί­ σης, να τελο ύντα ι κάθε πέντε χρόνια δεήσεις για τη ν ασφάλειά του. Τέλος, καθιερώ θηκε οι άρχο-

Σ

Ν όμ ισ μ α μ ε τη μ ο ρ φ ή το υ Γάιου Κάσσιου Λ ο γ γίν ο υ .

Ρω μαϊκό κρά νος μ ε π α ρ α γ ν α θ ίδ ες .

ΣΤ Ρ ΑΤ Ι ΩΤ Ι Κ Η Ι ΣΤΟΡΙ Α I 7

Η δολοφ ονία το υ Ιο υ λ ίο υ Κ αίοαρ α μ έσ α σ το κ τίρ ιο τη ς Σ υ γ κ λ ή το υ , σ τις 15 Μ α ρ τίο υ το υ 44 π.Χ. (πίνακας το υ Vincenzo Cam uccini, 1800).

ντες, αμέσως μετά τη ν ανάληψη των καθηκόντων τους, να ορκίζονται ό τι δεν θ α α­ ντιτάσσονταν σε καμία από­ φαση του δικτάτορα και, για να τιμ η θ εί η γέννησή του, ο μήνας Κ ουιντίλιος μετονο­ μάστηκε σε Ιούλιο. Ετσι ο Καίσαρας έγινε ο αδιαμφισβήτητος κυ­ ρίαρχος του ρωμαϊκού κράτους. Πάντως φρό­ ντισε, προκειμένου να Ρω μαίος λεγεω νά ριο ς που κ ρ α τά ει λάβαρο μ ε τη μ ορ φ ή α ετο ύ (aquila), το οποίο α π ο τελο ύ σ ε το σ η μ α ντικ ό τερ ο σύμβολο κ ά θ ε λεγεώ να ς του ρω μαϊκού σ τρ α το ύ και πιθανή απώ λειά του σήμαινε μ εγ ά λ η ατίμω ση, φ ερ ό τα ν δε από βα θμο φ ό ρ ο σ τρ α τιώ τη (aquilifer), που ιεραρχικά βρισκόταν αμέσω ς μ ε τά τον εκατόντα ρ χο.

8 I Σ Τ Ρ Α Τ Ι Π Τ Ι Κ Η ΙΣΤΟΡΙ Α

μη δυσαρεστήσει το μεγάλο πο­ σοστό των Ρωμαίων πολιτών που προσδοκούσαν ό τι θα αποκαθιστούσε το δημοκρατικό π ολίτευ­ μα (όπως είχε πράξει παλαιότερα ο Σύλλας, όταν κατείχε παρόμοια αξιώματα), να διατηρήσ ει τυπικά τους δημοκρατικούς θεσμούς, αφαιρώντας όμως από αυτούς το δημοκρατικό τους περιεχόμενο. Για να αυξήσει τη δημοτικότητά του, ανακάλεσε όσους είχαν εξο ­ ρ ισ τεί παλαιότερα, εκτό ς από ε ­ κείνους οι οποίοι είχαν κατηγορηθ ε ί για πολύ σοβαρό παράπτωμα, και ήλθε σε συνδιαλλαγή με τους αντιπάλους του. Μάλιστα πολ­ λούς από εκείνους που τον είχαν πολεμήσει, τους τίμησ ε τοπ οθε­ τώντας τους σε ετήσια αξιώματα ή θ έτο ν τά ς τους επικεφαλής ε ­ παρχιών ή στρατιών. Επίσης ο Καίσαρας, αν και α­ ποδέχθηκε τις υπ έρμετρες τιμές που του προσφέρθηκαν, δεν θ έ ­ λησε να υ ιο θ ετή σ ει τον τίτλο του βασιλιά, το ν οποίο ορισμένοι θ έ ­ λησαν να του αποδοθεί, και αυτό έγινε αποδεκτό με ενθουσιασμό από τον ρωμαϊκό λαό. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικό είναι το περιστα­ τικό μεταξύ του Ιουλίου Καίσαρα

και του υπάτου και φίλου του Μάρκου Αντωνίου, που συνέβη κατά τη διάρκεια τη ς ετήσιας ε­ ορτής των Λουπερκαλίων. Ο Καί­ σαρας καθόταν σε έναν χρυσό θρόνο και παρακολουθούσε τις εορτασ τικές εκδηλώσεις, όταν ο Μάρκος Αντώνιος τον πλησίασε και το ν έσ τεψ ε με ένα διάδημα. Στη θ έα τη ς πράξης αυτής του Αντωνίου, εκτός από λίγους που χειροκρότησαν, η πλειοψηφία του λαού αναστέναξε, οπότε ο Καίσαρας έβγαλε το διάδημα και το πέταξε. Ο Αντώνιος τοπ οθέτη­ σε εκ νέου το διάδημα στο κεφά­ λι του Καίσαρα, όμως εκείνος το πέταξε για δεύτερη φορά. Ο λα­ ός, παρακολουθώντας τη ν α ντιδι­ κία μεταξύ των δύο ισχυρών Ρω­ μαίων, παρέμενε σιωπηλός, περιμένοντας να δ ει τη ν εξέλιξή της. Οταν τελικά επ εκράτησε το θ έ ­ λημα του Καίσαρα, το πλήθος κραύγασε από χαρά και τον επευ­ φήμησε που δεν δέχθηκε το σύμ­ βολο τη ς βασιλείας. Παρόλα αυτά, οι φ ήμες ό τι ο Καίσαρας ή θ ελε να καταλύσει διά παντός το δημοκρατικό πολίτευ­ μα γίνονταν ακόμα πιο έντονες και, προκειμένου να εκτονώσει

την υποβόσκουσα αντίδραση, ο δικτά το ­ ρας αποφάσισε να εκσ τρα τεύσ ει ενα­ ντίων των Γετών και των Πάρθων. Ομως πριν ολοκληρωθούν οι ετοιμασ ίες της εκσ τρατείας, εκδηλώ θηκε κίνημα ενα­ ντίον του, με πρωτεργάτες το ν Γάιο Κάσσιο Λογγίνο και τον Μάρκο Ιούνιο Βρού­ το, που κατέληξε στη δολοφονία του στις 15 Μαρτίου του 44 π.Χ. μέσα στο κ τί­ ριο της Συγκλήτου. Οι δολοφόνοι του Καίσαρα δεν απέ­ κτησαν το λαϊκό έρεισμα που περίμεναν, με αποτέλεσμα απόλυτος κύριος τη ς κα­ τάστασης να αναδειχθεί ο Μάρκος Αντώ­ νιος, ο οποίος πέτυχε να θ έσ ει υπό έλ εγ ­ χο την αναταραχή που προκάλεσε η δο­ λοφονία του δικτάτορα και κατόρθωσε να μην ισχύσει η πρόταση της Συγκλήτου να επιβραβευθούν οι δολοφόνοι ως τ υ ­ ραννοκτόνοι αλλά απλώς να τους χορη­ γ η θ εί αμνηστία, ώστε να μην προκληθούν περαιτέρω ταραχές. Παράλληλα ο Αντώνιος κατόρθωσε να διατηρηθούν σε ισχύ όλα τα ψηφίσματα του Καίσαρα. Από την άλλη πλευρά, όμως, με λόγους γεμάτους αιχμές εναντίον των δολοφό­ νων έστρεψ ε το ν λαό της Ρώμης ενα­ ντίον τους, με αποτέλεσμα πολλοί από αυτούς να εγκαταλείψ ουν την πόλη. Ορι­ σμένοι, μάλιστα, είχαν οριστεί από τον Καίσαρα στρατιω τικοί δ ιοικη τές επαρ­ χιών και ύστερα από τις παραπάνω εξ ελ ί­ ξεις κατέφυγαν στις περιοχές που τους είχαν ανατεθεί. Οι πρωτεργάτες της συνωμοσίας ε­ ναντίον του Καίσαρα, ο Κάσσιος και ο Βρούτος, είχαν επ ιλεγεί από εκείνον ως στρατιω τικοί δ ιο ικη τές της Συρίας και της Μ ακεδονίας αντίστοιχα. Ομως ε κ ε ί­ νη την περίοδο κατείχαν και οι δύο το α­ ξίωμα του πραίτορα και δεν μπορούσαν να αναλάβουν τη διοίκηση στις παραπά­ νω περιοχές πριν λήξει η θ η τεία τους, με αποτέλεσμα να παραμείνουν αρχικά στη Ρώμη. φοβούμενοι την οργή του λαού έ ­ φυγαν από την πόλη, όσο ακόμα ήταν πραίτορες. Η Σύγκλητος, για να τηρήσει τα προσχήματα και να δικαιολογήσει τη φυγή τους, τους ανέθεσ ε την ευθύνη για την προμήθεια σιτηρών για την πρω­ τεύουσα (2). Μ ετά την αναχώρησή τους, ο Μάρ­ κος Αντώνιος κατόρθωσε με τεχνάσματα να αφαιρεθούν οι ισχυρές στρατιω τικά ε ­ παρχίες της Συρίας και της Μακεδονίας από αυτούς και οι διοικήσεις τους να α­ νατεθούν στον Δολοβέλλα, που είχε ε ­ κλεγεί ύπατος λίγο μετά τη δολοφονία του Καίσαρα, και στον ίδιο, αντίστοιχα. Ως αντάλλαγμα παραχωρήθηκαν στον Κάσσιο η Κυρήνη και στον Βρούτο η ε­ παρχία της Κρήτης. Εκείνοι όμως αδια­

Α νά γλυφ ο σ το οποίο α π εικ ο ν ίζο ν τα ι Ρ ω μαίοι λεγ εω ν ά ρ ιο ι. Ο σ τρ α τιώ τη ς α ρ ισ τερ ά φ έ ρ ε ι το έμ β λ η μ α τη ς λ εγ εώ ν α ς σ τη ν οποία α νήκουν, ενώ ο δ ε ύ τε ρ ο ς δ εξιά κ ρ α τά ε ι σ τα χ έρ ια του τη ν ασπίδα, το δόρυ και το κρά νος το υ .

φόρησαν για τις περιοχές αυτές, επειδή ήταν λιγότερο σημαντικές, και επιδόθηκαν στη συγκέντρωση στρατού και χρη­ μάτων προκειμένου να εισβάλουν στη Συρία και στη Μακεδονία.

Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΔΕΥΤΕΡΗΣ ΤΡΙΑΝΔΡΙΑΣ Στο μεταξύ είχε φ θάσει στη Ρώμη ο Γάιος Οκταβιανός Θουρίνος, θ ετό ς γιος και κληρονόμος του Καίσαρα, ο οποίος απ ευθύνθηκε στον Αντώνιο και, εκφρά­ ζοντας τη δυσαρέσκειά του επειδή δεν είχε προβεί σε καμία ενέργεια για να τ ι­ μωρήσει τους δολοφόνους, ζήτησε να

παραλάβει τα χρήματα του πατέρα του για να τα δ ιανείμει στον λαό. Ομως δεν βρήκε την υποστήριξη που περίμενε από τον Αντώνιο και το γεγονός επ έφερε ψυ­ χ ρότητα στις σχέσεις των δύο ανδρών. Ο Οκταβιανός με διάφορες ενέργειές του και στηριζόμενος στη δυσαρέ­ σκεια μεγάλου μέρους του ρωμαϊκού πληθυσμού για τη ν αδράνεια του Αντωνί­ ου να εκ δ ικ η θ εί τον φόνο του Καίσαρα, κατόρθωσε να τύ χει ευρείας αποδοχής από τον λαό. Παράλληλα, επειδή οι σχέ­ σεις του με το ν Αντώνιο είχαν εξελ ιχ θ εί σταδιακά σε ανοικτή σύγκρουση, μετέβη στην περιοχή της Καμπανίας, προκειμέ­ νου να στρατολογήσει όσο το δυνατόν

ΣΤ Ρ ΑΤ Ι ΩΤ Ι Κ Η Ι ΣΤΟΡΙ Α I 9

περισσότερες δυνάμεις. Ο Αντώνιος, από την άλλη πλευρά, μ ετέφ ερ ε τις δυνάμεις του από τη Μ ακεδονία στην Ιταλία και κα τευθύνθηκε, παρά τις αντιδράσεις της Συγκλήτου, προς την επαρχία της Ε ντεύθεν των Αλπεων Γαλατίας (την ο­ ποία παλαιότερα είχε χρησιμοποιήσει ο Ιούλιος Καίσαρας ως ορμητήριο για τις ε ­ πιχειρήσεις του εναντίον του Πομπήιου), για να αναλάβει τη διοίκησή της. Η Ε ντεύθεν των Αλπεων Γαλατία βρι­ σκόταν υπό τη διοίκηση του Δέκιμου Βρούτου Αλβίνου, ενός από τους δολο­ φόνους του Καίσαρα που μετά τη δολο­ φονία του τελευ τα ίο υ είχε καταφ ύγει σε αυτή, ο οποίος αρνήθηκε να παραδώσει την εξουσία στον Αντώνιο. Τότε ο Αντώ­ νιος εισέβαλε στην περιοχή και καταλαμ­ βάνοντας χωρίς μάχη τις πόλεις της, κα­ θώς αυτές του άνοιγαν τις πύλες τους, έφθασε στην πλούσια πόλη της Μ ουτίνης (σημερινή Μόντενα), στην οποία είχε ο­ χυρω θεί ο Δέκιμος με τον στρατό του, και την πολιόρκησε. Προς τέρψη της Συγκλήτου ο Οκτα-

βιανός, που ήδη είχε συγκεντρώ σει στρατεύματα, τα οποία είχαν ενισ χυθεί και από δύο λεγεώ νες του Αντωνίου που είχαν αυτομολήσει, δεν προχώρησε σε κάποια κίνηση εναντίον της αλλά, α ν τί­ θετα, τά χθηκε στο πλευρό της, εναντίον του τελευτα ίο υ. Αν και γνώριζε ό τι οι Συ­ γκλη τικο ί ήθελαν να τον χρησιμοποιή­ σουν κατά του Αντωνίου, προσποιήθηκε ό τι τους υπηρετούσε, περιμένοντας να δει πώς θα εξελίσσονταν τα πράγματα. Οταν στην απαίτηση της Συγκλήτου να ά ρει τη ν πολιορκία τη ς Μ ουτίνης ο Μάρκος Αντώνιος απάντησε αρνητικά, οι Σ υγκλητικοί κήρυξαν εκείνον και τους στρατιώ τες του εχθρούς της πατρίδας και ανέθεσαν τη διοίκηση της Μ ακεδο­ νίας και τη ς Ιλλυρίας στον Βρούτο και ε ­ κείνη της Συρίας στον Κάσσιο, με τη ν ε ­ ντολή ο τελ ευ τα ίο ς να εκσ τρ α τεύσ ει ε ­ ναντίον του Δολοβέλλα. Επιπλέον επέ­ βαλαν στους δ ιο ικη τές επαρχιών ή στρα­ τιών που βρίσκονταν από την Αδριατική έως τη ν Ανατολή να υπακούν σε ό,τι δ ιέ­ τασσαν ο Βρούτος και ο Κάσσιος. Με αυ­

Π ανορ αμ ική άποψη το υ λιμα νιού τη ς Κ αβ άλας, όπως είν α ι σ ή μ ερ α . Τον 1ο αιώνα π.Χ. η Κ αβάλα ο ν ο μ α ζό τα ν Ν εάπ ολη και ή τα ν το επ ίνειο των Φιλίππων. Από ε κ ε ί οι δ υ ν ά μ εις του Κ άσσιου κα ι το υ Β ρ ο ύ το υ ελάμ β α να ν εφ ό δ ια που έ φ θ α ν α ν από τη γ ειτο ν ικ ή Θάσο.

1 0 I Σ ΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α

τό ν τον τρόπο, λοιπόν, η Σύγκλητος τά ­ χθηκε απροκάλυπτα πλέον με τους δο­ λοφόνους του Καίσαρα. Ο Οκταβιανός, αν και β ρέθηκε σε α­ διέξοδο ύστερα από α υτές τις εξελίξεις, καθώς ή θ ελ ε να εκ δ ικ η θ εί τους δολοφό­ νους του πατέρα του και έβλεπε να τιμώντα ι από τη Σύγκλητο, εκσ τράτευσ ε ενα­ ντίον του Αντωνίου, μαζί με τους υπά­ τους Πάνσα και Ιρτιο, που είχαν σταλεί από τη Σύγκλητο για να αναλάβουν μαζί με αυτόν τη διοίκηση των στρατευμάτων του. Τον Απρίλιο του 43 π.Χ. οι δυνάμεις του Οκταβιανού συγκρούστηκαν με εκ ε ί­ νες του Αντωνίου στη Μ ουτίνη. Η μάχη έ ­ ληξε με επικράτηση των πρώτων και ο Αντώνιος με τις δυνάμεις που του απέμειναν υποχώρησε στην περιοχή των Αλπεων, όπου είχε στρατοπεδεύσει ο Μάρκος Αιμίλιος Λέπιδος, που διατηρού­ σε φ ιλικές σχέσεις μαζί του, καθώς ήταν θερμ ός υποστηρικτής του Ιουλίου Καί­ σαρα και διοικητής του ιππικού, όσο ζούσε ο δικτάτορας. Η Σύγκλητος ύστερα από τη ν ήττα του Αντωνίου ανέθεσε στον Δ έκιμο να τον καταδιώ ξει και φ έρθ η κε με περιφρό­ νηση απέναντι στο πρόσωπο του Οκταβιανού, στον οποίο δεν προσέφερε κα­

μία τιμή για τη νίκη. Α ντίθετα οι Συγκλη­ τικοί αποφάσισαν να παραδώσει ο γιος του Καίσαρα τα στρατεύματά του στον Δέκιμο για την καταδίωξη του Αντωνίου, χωρίς ο ίδιος να συμμετάσχει σε αυτή. Ο Οκταβιανός, από την πλευρά του, προ­ σβεβλημένος από τη στάση των συγκλη­ τικών και φοβούμενος μήπως μετά τον θάνατο του Αντωνίου κρατήσουν ακόμα πιο εχθρική στάση απέναντι του, αποφά­ σισε να συμφιλιω θεί με το ν Αντώνιο. Με αυτό κατά νου πέρασε τον ποταμό Ρουβίκωνα, όπως είχε πράξει μερικά χρόνια πριν ο πατέρας του, και κα τευ θ ύνθ η κε προς τη Ρώμη. Παρά τις ενέρ γειες των συγκλητικών, ο Οκταβιανός επέβαλε τη ν εξουσία του στη Ρώμη και, ως ένδειξη καλής θέλησης προς τον Αντώνιο, διακήρυξε ό τι θα του προσέφερε οποιαδήποτε βοήθεια χρεια­ ζόταν εναντίον του Δέκιμου, που είχε ήδη ξεκινή σ ει την καταδίωξη. Ο Αντώ­ νιος, ο οποίος είχε πλέον συμμαχήσει με τον Λέπιδο και δ ιέ θ ε τε πάλι αξιόλογη δύ­ ναμη, απάντησε ό τι θα τιμω ρούσε μόνος του το ν Δέκιμο και φ άνηκε θ ετικ ό ς στη

Υ στερα από τη ν επ ικρ ά τη σ η τη ς Τριανδρίας, οι Φίλιπποι κ α το ικ ή θ η κ α ν από π λή θ ο ς Ρωμαίων αποίκων. Α υ τό το γεγο νό ς, σ ε συνδυασμό μ ε το ό τι από ε κ ε ί δ ιερ χ ό τα ν η Ε γ ν α τία ο δ ό ς, ο δ ή γ η σ ε την πόλη σ ε π ερίοδο μ εγ ά λ η ς α κμ ή ς, που δ ιή ρ κ εσ ε το υ λ ά χ ισ το ν τρ ε ις αιώ νες.

σύμπραξη με τον Οκταβιανό. Ομως δεν χρειάσ τηκε να δώσει μάχη με το ν Δ έκι­ μο, δ ιό τι ο στρατός του τελευ τα ίο υ υπέ­ φ ερε από ασθένειες, γεγονός που, σε συνδυασμό με το ό τι μεγάλο μέρος της δύναμης απ οτελείτο από νεοσ ύλλε­ κτους και απειροπόλεμους άνδρες, τον ανάγκασε να διακόψ ει την καταδίωξη του Αντωνίου και να κ α τευ θ υ ν θ εί προς τη Μ ακεδονία, όπου ο Βρούτος είχε συ­ γκεντρώ σει ισχυρές δυνάμεις. Κατά τη διάρκεια της πορείας οι στρατιώ τες του τον εγκα τέλειψ α ν και ο ίδιος βρήκε α τι­ μωτικό θάνατο στα χέρια Γαλατών λη­ στών. Υστερα από α υτές τις εξελ ίξεις ο Οκταβιανός, ο Αντώνιος και ο Λέπιδος συναντήθηκαν σε ένα μικρό νησί του πο­ ταμού Λαβίνιου, κοντά στη Μ ουτίνη, επι­ σφραγίζοντας τη συμμαχία τους. Ετσι δημιουργήθηκε η δεύτερη Τριανδρία (3),

οι η γέτες της οποίας κατένειμαν τις ε ­ ξουσίες και αποφάσισαν να εκσ τρα τεύ ­ σουν εναντίον του Κάσσιου και του Βρούτου, για να τιμωρήσουν τους δολο­ φόνους του Καίσαρα. Επικεφαλής της εκσ τρ α τείας τέθ η κ α ν ο Αντώνιος και ο Οκταβιανός, ενώ ο Λέπιδος θα παρέμενε στη Ρώμη προς διασφάλιση των συμφε­ ρόντων τους. Επίσης τα μέλη τη ς Τριαν­ δρίας προχώρησαν στις λεγάμενες «προ­ γραφές», δηλαδή στη θανάτωση και στη δήμευση των περιουσιών πολλών α ντι­ πάλων τους. Ανάμεσα στους τε λ ε υ τα ί­ ους ήταν και ο περίφημος ρήτορας Κικέρων, ο οποίος μισούσε πολύ τον Αντώνιο κ α ιεπ ετέθ η εναντίον του με 14 πύρινους λόγους του, που ονομάστηκαν «φιλιππι­ κοί», κατά μίμηση των ομώνυμων λόγων του Δ ημοσθένη εναντίον του Φιλίππου Β’ τη ς Μακεδονίας.

ΣΤ Ρ ΑΤ Ι ΩΤ Ι Κ Η U T O P I A 1 1 1

To αρχαίο θ έ α τ ρ ο τω ν Φιλίππων.

01 ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΕΛΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ Στο μεταξύ ο Κάσσιος, έχοντας συ­ γκεντρώ σει υπολογίσιμες δυνάμεις, κινήθ ηκε εναντίον του Δολοβέλλα, σύμ­ φωνα με τις προσταγές τη ς Συγκλήτου. Ο τελευτα ίο ς, όταν το πληροφορήθηκε, προχώρησε στη φιλική προς αυτόν πόλη της Λαοδίκειας, η οποία ήταν κτισμένη πάνω σε χερσόνησο (εξασφαλίζοντας τον διά θαλάσσης εφοδιασμό του) και ι­ διαίτερα οχυρή από τη ν πλευρά τη ς ξηράς. Ο Κάσσιος πολιόρκησε στενά την πόλη από ξηρά και θάλασσα και προέβη σε δύο ναυμαχίες με τον στόλο του Δο­ λοβέλλα. Κατά την πρώτη οι δύο πλευ­ ρές απώλεσαν αρκετά πλοία, ενώ ο Δολοβέλλας κατέλαβε πέντε με τα πληρώματά τους. Η δεύτερη ναυμαχία έληξε με μεγάλη νίκη του Κάσσιου, οι δυνάμεις

1 2 1 Σ ΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α

του οποίου κατόρθωσαν να υπονομεύ­ σουν το τείχος της πόλης, να εισ έλθουν σε αυτήν και να τη ν κυριεύσουν. Ο Δολοδέλλας δ ιέτα ξε το ν σωματοφύλακά του να τον σκοτώσει, πράγμα που εκείνος έπραξε και έπ ειτα αυτοκτόνησε. Ο Κάσσιος οικειοπ οιήθηκε τα εναπομείναντα στρατεύματα του Δολοβέλλα, αφού πρώ­ τα τα ανάγκασε να ορκιστούν πίστη σε αυτόν, και λεηλάτησε τους ναούς και τα ιερά τη ς πόλης, παράλληλα δε επέβαλε βαριά φορολογία στους κατοίκους της. Ακολούθως σκόπευε να κιν η θ εί εναντίον της Αιγύπτου αλλά εγκα τέλειψ ε το σχέ­ διό του, επειδή ο Βρούτος του διεμήνυσε ό τι ο στρατός της Τριανδρίας εκινείτο ήδη προς τη Μακεδονία. Ο Κάσσιος, αφού δ ιευ θ έτη σ ε τα πράγματα στην Ταρσό και στην Καππαδο­ κία, συνάντησε τον Βρούτο, ο οποίος πρότεινε να ενώσουν τα σ τρατεύματά τους και να προχωρήσουν για τη ν απο­ φασιστική μάχη στη Μ ακεδονία. Ο τ ε ­ λευταίος, μετά την αναχώρησή του από τη Ρώμη, έφ θασε το φθινόπωρο του 44 π.Χ. στην Αθήνα, όπου απέκτησε μια α­

κολουθία από αρκετούς νέους που σπούδαζαν στην πόλη. Στη συνέχεια κα­ τόρθω σε να συγκεντρώ σει τους απαραί­ τη το υ ς οικονομικούς πόρους και έτσ ι ε ί­ χε υπό τη διοίκησή του υπολογίσιμες δυ­ νάμεις. Στην πρόταση του Βρούτου ο Κάσσιος απάντησε λέγοντας ό τι μπορού­ σαν ακόμα να αναστείλουν τη συνάντησή τους με τις δυνάμεις τη ς Τριανδρίας, θ ε ­ ωρώντας ό τι θα αντιμετώπιζαν προβλή­ ματα ανεφοδιασμού, λόγω τη ς μεγάλης αριθμητικής τους δύναμης. Γι' αυτό πρότε ιν ε να κινηθούν αρχικά κατά των Λυκίων και των Ροδίων, που ήταν φιλικά προσκείμενοι προς το ν Οκταβιανό και τον Μάρκο Αντώνιο και δια θ έτο ντα ς ι­ σχυρό ναυτικό θα ήταν πολύ πιθανό να τους επ ιτεθούν στα νώτα τους, όταν θα αντιμετώπιζαν τα στρατεύματα της Τριανδρίας. Τελικά επεκράτησε η άποψη του Κάσσιου και αποφασίστηκε ο μεν Βρούτος να εκσ τρα τεύσ ει εναντίον των Λυκίων, ο δε Κάσσιος να κιν η θ εί κατά τη ς Ρόδου, στην οποία μάλιστα είχε ανατραφεί και μορφωθεί. Οι Ρόδιοι, όταν πληροφορή-

θηκαν ό τι ο Κάσσιος στράφηκε εναντίον τους, καθέλκυσαν 33 πλοία με σκοπό να αντισταθούν. Μάλιστα αποφάσισαν να ε­ πιτεθούν πρώτοι στη Μύνδο, τη ν οποία ο Κάσσιος χρησιμοποίησε ως ναύσταθμο του στόλου του, ώστε να το ν αιφνιδιάσουν. Οι δυνάμεις του Κάσσιου εξεπλάγησαν όταν είδαν τον ροδιακό στόλο αλ­ λά κατόρθωσαν να ανοιχτούν έγκαιρα στη θάλασσα προκειμένου να τον α ντι­ μετωπίσουν. Κατά τη διάρκεια τη ς ναυ­ μαχίας ο στόλος του, υπερτερώ ντας α­ ριθμητικά, περικύκλωσε τα πλοία των Ρο­ δίων που υστερούσαν στην εκ του συστάδην μάχη, όταν πλησίαζαν μεταξύ τους. Στο τέλος τρία ροδιακά πλοία κατελήφθησαν με τα πληρώματά τους, δύο βυθίστηκαν και τα υπόλοιπα επ έστρε­ ψαν με ζημιές στη Ρόδο, σε αντίθεση με τα πλοία του Κάσσιου που παρέμειναν σχεδόν άθικτα. Οταν επισκευάστηκαν οι ζημιές από τη ναυμαχία, ο Κάσσιος πο­ λιόρκησε στενά την πόλη τη ς Ρόδου από ξηρά και θάλασσα. Οι κάτοικοί της, αν και προέβαλαν αξιόλογη αντίσταση, τ ε λ ι­ κά υπέκυψαν στις δυνάμεις του Ρωμαίου στρατηγού, ο οποίος τους επέβαλε βα­ ριά φορολογία. Ο Βρούτος, από την άλλη πλευρά, εκ ­ στρατεύοντας κατά της Λυκίας αποφάσι­

σε να επ ιτεθ εί πρώτα στους κατοίκους της Ξάνθου. Εκείνοι, προκειμένου να κα­ ταπονήσουν τον στρατό του από έλ λ ε ι­ ψη εφοδίων, κατέστρεψ αν τα προάστια της πόλης τους και άνοιξαν γύρω από αυτή βαθιά τάφρο. Οι στρατιώ τες του Βρούτου κατόρθωσαν να γεμίσουν την τάφρο σε σύντομο χρονικό διάστημα, προστατευμένοι απέναντι στα εκηβόλα όπλα των αμυνομένων με σκέπαστρα, που κατασκευάστηκαν για τον σκοπό αυ­ τό. Στη συνέχεια ο Βρούτος διέτα ξε κα­ θολική επίθεση, η οποία εκδηλώ θηκε με πολιορκητικές μηχανές και πεζούς στρα­ τιώ τες, που προσπαθούσαν να παραβιά­ σουν τις πύλες του τείχους. Κατά την ε ­ πιχείρηση ενάλλασσε συνεχώς τους επι­ τιθ έμ ενο υ ς άνδρες του, ώστε οι δυνά­ μεις του να πολεμούν αποτελεσματικό­ τερα και οι Ξάνθιοι να καταπονούνται από τις συνεχείς εφόδους. Αν και η α ν τί­ σταση των Ξανθίων υπήρξε ιδιαίτερα σκληρή και αυτοί πυρπόλησαν αρ κετές π ολιορκητικές μηχανές των αντιπάλων τους, οι Ρωμαίοι κατόρθωσαν να διεισδύσουν στο τείχος και ύστερα από λυσσα­

λ έες οδομαχίες να κάμψουν τις δυνάμεις των αμυνομένων. Οταν δεν υπήρχε πλέ­ ον καμία ελπίδα για να σωθεί η πόλη, οι κάτοικοί της έτρεχαν στα σπίτια τους, σκότωναν τους πιο αγαπημένους τους και ύστερα αυτοκτονούσαν, για να μη συλληφθούν από τους εχθρούς. Ο Βρούτος επεχείρησε να σταματήσει τους Ξανθίους από τον οικειοθελή αφανισμό, χωρίς μεγάλη επιτυχία: εκτός από τους δούλους, συνέλαβε λιγότερους από 150 ελεύθ ερ ο υ ς άνδρες και γυναί­ κες. Μ ετά την άλωση της Ξάνθου ο Βρού­ τος κα τευ θ ύνθ η κε προς τα Πάρταρα, ε ­ πίνειο των Ξανθίων. Οι κάτοικοι της πε-

Ρ ω μαϊκό νόμισμα που α π εικ ο ν ίζει το ν Μ ά ρ κο Αντώνιο.

Κ α τα σ κ ευ ή οχυρώ σεω ν από Ρω μα ίους σ τρ α τιώ τες .

ITPATIÖTIKH UTOPIA 1 1 3

Ο Ο κτα β ια ν ό ς ω ς α υ το κ ρ ά το ρ α ς των Ρωμαίων (Μ ο υ σ είο Β α τικα νο ύ ).

ριοχής αποφάσισαν να μην αντισ ταθούν και άνοιξαν τις πύλες τους, ενώ οι Ρωμαί­ οι, αν και δεν σκότωσαν κανέναν, κατέσχεσαν όλους τους θησαυρούς τη ς πό­ λης. Υστερα από τη ν κατάληψη και των Παρτάρων η ομοσπονδία των Λυκίων έ ­ σ τειλε πρέσβεις στον Βρούτο υποσχόμε­ νοι ότι θα συμμαχούσαν μαζί του και ό τι θα ενίσχυαν οικονομικά τις προσπάθειές του όσο μπορούσαν. Εκείνος τους επέ­ βαλε φόρους και διέτα ξε τον στόλο τους να πλεύσει μαζί με τα δικά του πλοία στην Αβυδο, όπου οδήγησε και ο ίδιος τις χερσαίες δυνάμεις του, προκειμένου να π εριμένει τον Κάσσιο να επ ιστρέφει από τη ν Ιωνία, για να μεταβούν μαζί στη Σηστό. Στο αντίπαλο στρατόπεδο, ο Μάρκος Αντώνιος είχε αναλάβει τη διαπεραίωση του στρατού από το λιμάνι του Βρινδήσιου στη Μακεδονία. Η επιχείρηση συνά­ ντησε δυσκολίες, καθώς ο Μούρκος, στρατηγός του Κάσσιου, έφ θασε στην περιοχή με ισχυρή ναυτική δύναμη από την Πελοπόννησο, όπου βρισκόταν περιμένοντας τον στόλο της Κλεοπάτρας, για τον οποίο υπήρχαν πληροφορίες ό τι θα έστελνε η βασίλισσα τη ς Αιγύπτου προς ενίσχυση της Τριανδρίας (εξαιτίας των στενών σχέσεών τη ς με το ν Ιούλιο Καίσαρα). Οταν ο Μούρκος πληροφορήθηκε ότι ο αιγυπτιακός στόλος είχε υποσ τεί σοβαρές ζημιές από θαλασσοταρα­ χή στα παράλια της βόρειας Αφρικής, για να μη μείνει αδρανής με τόσο μεγάλη δύ­

1 4 I ΣΤ Ρ ΑΤ Ι ΩΤ Ι Κ Η Ι ΣΤ ΟΡΙ Α

ναμη, έπλευσε προς το Βρινδήσιο και πα­ ρέταξε το ν στόλο του στο νησί απέναντι από το λιμάνι, παρεμποδίζοντας τη δια­ περαίωση των εχθρικώ ν δυνάμεων. Ο Αντώνιος επεχείρησε να τον απωθήσει με λίγα πολεμικά πλοία και πύργους που τοπ οθέτησε σε πλωτά μέσα. Η κατάστα­ ση ήταν ιδιαίτερα ανησυχητική, γ ι’ αυτό κάλεσε σε βοήθεια τον Οκταβιανό, ο ο­ ποίος επιχειρούσε εναντίον του Σέξτου Πομπήιου, γιού του Πομπήιου του Μεγά­ λου, που είχε καταλάβει τη Σικελία. Ο Οκταβιανός έσπευσε προς βοήθειά του, αναβάλλοντας προς το παρόν την κατάκτηση της Σικελίας. Καθώς πλησίαζε, ο Μούρκος, για να μη περικυκλω θεί, απο­ μακρύνθηκε από την περιοχή παραμένοντας σε επιφυλακή. Αν και επεχείρησε εκ νέου να εμποδίσει τα στρατεύματα της Τριανδρίας, οι προσπάθειές του απέβησαν άκαρπες: ο Αντώνιος με τον Οκταβιανό κατόρθωσαν να περάσουν όλες τις δυνάμεις τους. Παρόλα αυτά ο Μούρκος παρέμεινε στη θέση του, προκειμένου να παρεμποδίσει, όσο αυτό ήταν δυνατό, τη διαπεραίωση των εχθρικώ ν εφοδίων, τροφίμων και πρόσθετων στρατευμάτω ν από την Ιταλία. Ο Κάσσιος, θεωρώντας το έργο του Μούρκου ιδια ίτερα σημαντι­ κό, καθώς οι δυνάμεις της Τριανδρίας δεν μπορούσαν για την ώρα να εφ οδια­ στούν αποτελεσματικά από κάπου αλ­ λού, έσ τειλε προς βοήθειά του τον Δομίτιο Αηνόβαρβο, ο οποίος διοικούσε 50 πλοία, μια λεγεώνα και ικανοποιητικό α­ ριθμό τοξοτών. Ετσι οι δυνάμεις του Κάσσιου, που αποτελούντο από περισσό­

τερ α από 130 πλοία και πολυάριθμο στράτευμα, παρενοχλούσαν συνεχώς το υ ς αντιπάλους τους.

Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΚΑΣΣΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΒΡΟΥΤΟΥ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΦΙΛΙΠΠΟΥΣ Στο μεταξύ, οι πρώτες οκτώ λεγεώ ­ νες τη ς Τριανδρίας που είχαν φθάσει πρώτες στη Μακεδονία και βρίσκονταν υπό τη διοίκηση του Δ εκίδιου και του Νωρβανού, προχώρησαν προς την ορει­ νή Θράκη και διανύοντας μεγάλη από­ σταση κατέλαβαν τα στενά των Κορπίλων (βόρεια της σημερινής Α λεξανδρού­ πολης) και των Σαπαίων (ανατολικά της Καβάλας), που αποτελούσαν τό τε τα μό­ να γνωστά περάσματα στον νότο από ό­ που επιτυγχανόταν η πρόσβαση από την Ασία στην Ευρώπη. Η περιοχή ανήκε στην επ ικράτεια δύο θρακών ηγεμόνων, του Ρασκούπολη και του Ράσκου, οι οποί­ οι διαφωνούσαν σχετικά με τη ν παράτα­ ξη που έπρεπε να ταχθούν. Τελικά ο Ρασκούπολης τάχθηκε με την πλευρά του Κάσσιου, ενώ ο Ράσκος συμμάχησε με τον Οκταβιανό και το ν Αντώνιο. Οταν ο Κάσσιος και ο Βρούτος, που είχαν ενώσει τα στρατεύματά τους και βάδιζαν προς τη Μακεδονία, θέλησαν να μάθουν για τις οδούς, ο Ρασκούπολης τους πληρο­ φόρησε ό τι ο δρόμος μέσω Αίνου και Μαρώνειας ήταν συντομότερος αλλά οδη­ γούσε στα στενά των Σαπαίων, τα οποία είχαν καταλάβει οι λεγεώ νες της Τριαν­

Υ π ολείμ μ α τα ρω μαϊκώ ν όπλων που β ρ έθ η κ α ν σε α να σ κ α φ ές σ τη ν π εριοχή τη ς Α λεσ ιά ς (σ ημερ ινή Α λίζ Σ α ίν Ρεν), όπου το 52 π.Χ. ο Ιο ύ λ ιο ς Κ αίσ αρ ας π έτυ χ ε α π οφ ασ ισ τική νίκη κ ατά τω ν Γαλατών.

Η ΜΑΧΗ ΤΗΝ ΦΙΛΙΠΠΟΝ Οι Φίλιπποι ήταν μια πόλη της Μ ακε­ δονίας που παλαιότερα ονομαζόταν Δάτος και ακόμα πιο παλιά Κρηνίδες, επ ει­ δή στην περιοχή υπήρχαν πολλές κρή­ νες. Η νεώτερη ονομασία τους είχε προέλ θ ει από το ν Φίλιππο Β’, το ν θρυλικό πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο ο­ ποίος, κρίνοντας ότι επ ρόκειτο για μια στρατηγική περιοχή κοντά στη Θράκη, ο­

Σχεδίαση χάρτη: Αγγελική Λαμπροπούλου/Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ 2010

δρίας, καθιστώντας τη διάβασή τους α­ δύνατη. Ετσι απέμενε μόνο η π ερ ιφ ερει­ ακή οδός, η οποία όμως χρειαζόταν τρ ι­ πλάσιο χρόνο και ήταν πολύ πιο δύσβα­ τη. Ο Κάσσιος και ο Βρούτος, επειδή θ ε ­ ώρησαν ό τι οι δυνάμεις τη ς Τριανδρίας δεν είχαν καταλάβει τα στενά για να τους ανακόψουν αλλά δ ιότι είχαν περάσει στη Θράκη από τη Μ ακεδονία εξαιτίας της έλλειψ ης εφοδίων, αποφάσισαν να ακο­ λουθήσουν την πρώτη οδό που τους α­ νέφ ερε ο Ρασκούπολης. Την επόμενη η ­ μέρα έφθασαν στον κόλπο του Μέλανα, όπου επιθεώρησαν τις δυνάμεις τους, τις εμψύχωσαν και τους έδωσαν χρήμα­ τα. Οταν τα στρατεύματα του Κάσσιου και του Βρούτου έφθασαν στα στενά των Σαπαίων, εκείνα εξακολουθούσαν να φρουρούνται από τους αντιπάλους τους. Ομως με ένα έξυπνο τέχνασμα κατόρθω ­ σαν να απομακρύνουν τα στρατεύματα τις Τριανδρίας από την περιοχή και πέρασαν ανενόχλητοι. Οι αποχωρούσες δυνά­ μεις της Τριανδρίας ενώθηκαν με το στράτευμα που κατείχε τα στενά των Κορπίλων και όταν ο Κάσσιος και ο Βρούτος έφθασαν στην περιοχή, β ρ έθ η ­ καν σε αμηχανία και απογοητεύθηκαν, καθώς ως μόνη λύση φαινόταν να ακο­ λουθήσουν την περιφερειακή οδό, που προηγουμένως είχαν αποφύγει. Από τη δύσκολη θέση τους έβγαλε ο Ρασκούπο­ λης, ο οποίος τους υπέδειξε ένα μυστικό πέρασμα. Μάλιστα θα αιφνιδίαζαν τις δυ­ νάμεις του Δ εκίδιου και του Νωρβανού αν δεν τους ειδοποιούσε έγκαιρα ο Ράσκος. Οι δύο ηγεμόνες από τη Θράκη ανταμείφ θηκαν πλουσιοπάροχα, ο ένας ε­ πειδή έδ ειξε το μυστικό πέρασμα στον Κάσσιο και στον Βρούτο και ο άλλος ε ­ πειδή έσωσε τις λεγεώ νες τη ς Τριαν­ δρίας από αιφνιδιασμό και καταστροφή. Υστερα από τη διάβαση των στενών, ο Κάσσιος και ο Βρούτος κατευθύνθηκαν προς την πόλη των Φιλίππων, όπου επρόκειτο να διεξα χθ εί η τελική σύγκρουση με το ν Μάρκο Αντώνιο και το ν Οκταβιανό.

Σ χ εδ ιά γ ρ α μ μ α τη ς μ ά χ η ς τω ν Φιλίππων (3 Ο κτω β ρ ίου 42π .Χ .). Α ρχικά ο Μ ά ρ κ ο ς Αντώ νιος, επ ιθ υ μ ώ ν τα ς να β ρ ε θ ε ί σ τα νώ τα και να α π οκόψ ει το ν α νεφ ο δ ια σ μ ό των αντιπ άλω ν το υ , α π έ σ τε ιλ ε ένα τμ ή μ α το υ σ τρ α το ύ το υ να π ερ ά σ ει από το έλος σ τις π λ ευ ρ ές το υ σ τρ α το π έδ ο υ το υ Κ άσσιου (1). Ο Κ άσσιος, ό τα ν α ν τιλ ή φ θ η κ ε το σ τρ α τή γ η μ α το υ Αντω νίου, α π έκ ο ψ ε το υ ς σ τρ α τιώ τε ς το υ τε λ ε υ τα ίο υ , που είχα ν ήδη π ρ ο ω θ η θ ε ί, κ τίζο ν τα ς ένα τείχ ισ μ α από το σ τρ α τό π εδ ό το υ κ α τά μ ή κ ο ς το υ έλ ο υ ς. Το γεγο νό ς α υ τό ώ θη σ ε τον Αντώ νιο να ε π ιτ ε θ ε ί (2). Σ το μ ε τα ξ ύ οι δ υ ν ά μ εις το υ Β ρ ο ύ το υ , β λ έπ ο ντα ς τη ν επ ίθ εσ η του Αντω νίου, κ ινή θ η κ α ν κ α τά τω ν εχ θ ρ ώ ν και κ α τέ λ α β α ν το σ τρ α τό π εδ ο τη ς Τριανδρίας, ενώ από τη ν ά λλη π λευρ ά ο Αντώ νιος νίκησε τη ς δ υ ν ά μ εις το υ Κάσσιου και κ α τέ λ α β ε το σ τρ α τό π εδ ό το υ , ωθώντας το ν δ ε ύ τε ρ ο να α υ το κ το ν ή σ ει νο μ ίζο ν τα ς ό τι η ττώ ν το και οι δ υ ν ά μ εις το υ Β ρ ο ύ το υ (3).

χύρωσε την πόλη και της έδωσε το όνο­ μά του. Οι Φίλιπποι βρίσκονταν στην κο­ ρυφή ενός απόκρημνου λόφου. Βόρεια αυτών υπήρχαν δάση, από τα οποία ο Ρα­ σκούπολης οδήγησε το ν στρατό του Κάσσιου και του Βρούτου. Νότια απλω­ νόταν ένα έλος και μετά από αυτό το Αι­

γαίο πέλαγος. Ανατολικά βρίσκονταν τα στενά των Κορπίλων και των Σαπαίων και δυτικά μια ιδιαίτερα εκτετα μ ένη εύφορη πεδιάδα με κλίση που έφ θανε ως τον πο­ ταμό Στρυμόνα. Σε μικρή απόσταση από τους Οιλίππους δέσποζε ένας άλλος λόφος, ε κ ε ί­

Σ Τ Ρ Α Τ Ι Π Τ Ι Κ Η Ι ΣΤ ΟΡΙ Α 1 1 5

Ρ ω μαίοι λ ε γεω νά ρ ιο ι κ α τά τη μάχη (Landesm useum M ainz).

νος του Διονύσου, όπου βρίσκονταν τα λεγάμενα Ασυλα, χρυσωρυχεία τα οποία είχε εκ μ ετα λ λ ευ θ εί συστηματικά ο Φί­ λιππος Β’. Κοντά στο σημείο αυτό υπήρ­ χαν άλλοι δύο λόφοι, οι οποίοι απείχαν 18 στάδια (3,5 χλμ. περίπου) από τους Φιλίπ­ πους. Εκεί εγκατέστησαν τα στρατόπεδά τους ο Κάσσιος και ο Βρούτος, ο πρώτος σε αυτόν που υψωνόταν νότια και ο δ εύ ­ τερο ς σε εκείνον ο οποίος δέσποζε βό­

1 6 I Σ ΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ U T O P I A

ρεια. Α μφ ότεροι οι λόφοι αποτελούσαν φύσει οχυρές τοποθεσίες, καθώς από τη μια πλευρά υπήρχαν έλη και λίμνες που εκτείνο νταν μέχρι το ν Στρυμόνα και από την άλλη αδιάβατα στενά. Ο Κάσσιος και ο Βρούτος οχύρωσαν τον χώρο ανάμεσα στα δύο υψώματα, αφήνοντας στο μέσο μια πύλη, με αποτέλεσμα να φ αίνετα ι ότι τα δύο στρατόπεδα ήταν ένα. Εκτός από τα παραπάνω, οι υπέρμαχοι του δημο­

κρατικού π ολιτεύματος είχαν άμεση επι­ κοινωνία με τη θάλασσα, από όπου μπο­ ρούσαν να ανεφοδιάζονται. Οι αποθήκες τους βρίσκονταν στο νησί της Θάσου, ενώ τα πολεμικά πλοία τους αγκυροβο­ λούσαν στη Νεάπολη (σημερινή Κα­ βάλα), που αποτελούσε το επίνειο των Φιλίππων. Αν και οι δυνάμεις του Δ εκίδιου και του Νωρβανού υποχώρησαν, ο Κάσσιος και ο Βρούτος δεν κινήθηκαν προς τα εμπρός, επειδή πληρο, φορήθηκαν ότι πλησίαζαν και οι υ­ πόλοιπες δυνάμεις της Τριαν­ δρίας. Παράλληλα ο Μάρκος Αντώ­ νιος προχωρούσε γρήγορα με τον στρατό του, προκειμένου να κατα­ λάβει τη ν Αμφίπολη. Ηγείτο μόνος ■*) των δυνάμεών του, αφού ο Οκταβιανός είχε παραμείνει ασθενής στην Επίδαμνο. Οταν έφ θασε στην τόλη χάρηκε, διό τι αυτή είχε καταλη­ φ θ εί νωρίτερα από το ν Νωρβανό. Εχοντας εξασφαλίσει τη ν Αμφίπο­ λη, κα τευ θ ύνθ η κε προς τη γ ειτο ­ νική των Φίλιππων πεδιάδα, όπου στρατοπέδευσε, σε πολύ μικρή α­ πόσταση από τα στρατόπεδα του Βρούτου και του Κάσσιου. Το στρατόπεδο του Αντωνίου βρισκόταν σε αρκετά μειονεκτική θέση σε σχέση με εκείνα των α­ ντιπάλων του. Καταρχάς οι εγκα­ ταστάσεις του βρίσκονταν σε πε­ διάδα, ενώ του εχθρού σε υψώμαα. Επίσης ο Κάσσιος και ο Βρούτος μπορούσαν να προμηθευτούν καυ­ σόξυλα από τα βουνά, σε α ν τίθ ε­ ση με τον Αντώνιο που γ ι’ αυτόν το ν σκοπό μπορούσε να αξιοποιήσει μόνο το γειτο νικό έλος. Επι;■ πλέον, οι υποστηρικτές της Δήμο­ ι^ , κρατίας έπαιρναν νερό από ένα ,· κοντινό ποτάμι, ενώ ο στρατός .. * τη ς Τριανδρίας από πηγάδια που '■'ΰ ανοίγονταν εκείνη τη ν ώρα. Ο / Κάσσιος και ο Βρούτος πλεονε­ κτούσαν και σε ό,τι αφορούσε τον εφοδιασμό τη ς στρατιάς τους, καθώς τα εφόδιά τους έφθαναν από τη Θάσο, ενώ εκείνα του Αντωνίου από τη ν Αμφίπολη, που βρισκόταν πολύ μακρύτερα. Πάντως ο Αντώνιος δεν έχασε χρόνο: κατασκεύασε πολλούς πύργους, τους ο­ ποίους οχύρωσε με τάφρο, τείχη και πασσαλωτούς φράχτες. Ομως και οι αντί­ παλοί του, βλέποντας τη ν τόλμη του να στρατοπεδεύσει τόσο κοντά τους, συνέ­ χισαν με γοργούς ρυθμούς τη ν οχύρωση των στρατοπέδων τους, επ εκτείνοντας τα τείχη τους. Τα μοναδικά σημεία που έ ­ μειναν ατείχισ τα ήταν τα απόκρημνα

βράχια στα πλευρά του Βρούτου, το έ­ λος στα πλευρά του Κάσσιου και η θ ά ­ λασσα πέρα από το έλος. Ακολούθως οι δύο στρατοί άρχισαν να δοκιμάζουν ο ένας το ν άλλο με συ­ μπλοκές ιππέων και ακροβολισμούς. Οταν έφ θασε ο Οκταβιανός, ανέτοιμος να πολεμήσει, αλλά ικανός να κινείται στην παράταξή του με φορείο, ο στρα­ τό ς της Τριανδρίας ετοιμά σ τηκε αμέσως για μάχη. Από τη ν άλλη πλευρά, ο Βρού­ το ς και ο Κάσσιος οδήγησαν τις δυνά­ μεις τους στα πιο υπερυψωμένα σημεία αλλά δεν επεδίωξαν να συγκρουστούν, σκεπτόμενοι ό τι η δυσκολία με τη ν οποία εφ οδιάζονταν οι εχθροί τους θα τους ε ­ ξαντλούσε. Κάθε πλευρά δ ιέ θ ε τε 19 λεγεώ νες (80.000 περίπου άνδρες). Οσον αφορά το ιππικό, το στράτευμα του Αντωνίου και του Οκταβιανού είχε 13.000 ιππείς, ενώ ο Κάσσιος και ο Βρούτος είχαν υπό τις δια­ ταγές τους 12.000 ιππείς. Το ιππικό των δημοκρατικών ήταν χωρισμένο σε δύο τμήματα. Το ένα, με επικεφαλής τον Βρούτο, απ οτελείτο από 4.000 Γαλάτες και Λουζιτανούς και 2.000 Θράκες, Ιλλυριούς, Πάρθους και Θεσσαλούς, ενώ το δεύτερο, υπό τον Κάσσιο, απαρτιζόταν από 2.000 Ισπανούς και Γαλάτες ιπ­ πείς και 4.000 Αραβες, Μήδους και Πάρθους ιπποτοξότες. Ιδιαίτερο ενδιαφ έρον παρουσιάζουν τα λόγια του Πλουτάρχου σχετικά με τις παραπάνω δυνάμεις, ο ο­ ποίος αναφ έρει ό τι ποτέ κατά το παρελθόν δεν βρέθηκαν α­ ντιμέτω ποι δύο τόσο μεγάλοι ρωμαϊκοί στρατοί. Ο Αντώνιος, ανησυχώντας για το θέμα του εφοδιασμού (ε­ κτός από τη δυσκολία με την ο­ ποία έφθαναν στους στρατιώ τες του τα απαραίτητα εφόδια, οι περιοχές της Μ ακεδονίας και της Θεσσαλίας, από ό­ που τα προμηθεύονταν, δεν θα μπορού­ σαν να καλύψουν τις ανάγκες το υ ς για πολύ ακόμα, εξαιτίας του μεγάλου α ριθ­ μού τους), αποφάσισε να εξαναγκάσει τους αντιπάλους του να πολεμήσουν. Για τον σκοπό αυτό εκπόνησε ένα σχέδιο, σύμφωνα με το οποίο θα προσπαθούσε να καταστήσει διαβα­

Ν ο μ ίσ μ α τα που έκ ο ψ ε ο Μ ά ρ κο ς Ιο ύ ν ιο ς Β ρ ο ύ το ς . Σ τη μια όψη το υ ς υπ άρχει η μ ο ρ φ ή το υ Β ρ ο ύ το υ , ενώ στην ά λλη δύο μαχαίρ ια , τα οποία π αραπέμπ ουν σ τα όπλα που χρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κ α ν για τη δολοφ ονία το υ Ιο υ λ ίο υ Κ αίσαρα.

18

ΙίΤΡΑΤΙΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

τό το έλος, που δεν ήταν οχυρωμένο, ώ­ στε περνώντας από εκ εί τις δυνάμεις του να β ρ εθ εί στα νώτα των αντιπάλων του και να τους αποκόψει από τον εφ ο ­ διασμό τους από τη Θάσο. Εχοντας αυτά κατά νου, παρέτασσε καθημερινά τον στρατό του με τέ το ιο τρόπο ώστε οι ε ­ χθροί του να νομίζουν ό τι βλέπουν όλες τις δυνάμεις του, ενώ ένα τμήμα των ανδρών του άνοιγε μυστικά ένα στενό πέ­ ρασμα στο έλος. Οι στρατιώ τες που ερ ­ γάζονταν στο έλος δεν ήταν ορατοί από το στρατόπεδο του Κάσσιου, δ ιό τι τους κάλυπταν ψηλές καλαμιές. Υστερα από δέκα ημέρες οι εργασίες έγιναν α ντιλη ­ πτές από το ν Κάσσιο, ο οποίος, μένοντας αρχικά έκπληκτος από την ευφυή σύλλη­ ψη και τη μυστικότητα του έργου, κατόρ­ θωσε να αποκόψει τους προωθημένους στρατιώ τες του Αντωνίου, κτίζοντας ένα τείχισμα στα νώτα τους κατά μήκος του έλους. Ο Αντώνιος, όταν είδε τους άνδρες του να αποκόπτονται, γεμάτος ορμή αλ­ λά και οργή δ ιέτα ξε τον παρατεταγμένο στρατό του να επ ιτεθ εί κατά των τειχών

τού στρατοπέδου του Κάσσιου. Μάλιστα έδωσε εντολή να φ έρουν μεταλλικά ερ ­ γαλεία και σκάλες, προκειμένου να ανέ­ βουν στα τείχη και να εισβάλουν στο στρατόπεδο. Ενώ εξελισσόταν η επίθεση στην πλευρά του Κάσσιου, οι στρατιώ τες του Βρούτου εξαγριώθηκαν από αυτή την ενέργεια των αντιπάλων τους και με δική τους πρωτοβουλία, χωρίς να λάβουν κάποια διαταγή από το υ ς δ ιο ικη τές τους, επ ιτέθηκαν εναντίον των εχθρών. Σε μι­ κρό χρονικό διάστημα ενεπλάκη στη μά­ χη και η παράταξη του Οκταβιανού (αν και ο ίδιος δεν ήταν επικεφαλής της, διό­ τι, όπως καταγράφει ο Αππιανός, είχε δει ένα όνειρο που «τον είχε προειδοποιή­ σει» να φ υλάγεται εκείνη τη ν ημέρα), η οποία η ττή θ η κ ε και τράπηκε σε φυγή, με αποτέλεσμα οι εχθροί που τη ν κατε-δίωξαν να καταλάβουν το στρατόπεδο της Τριανδρίας. Ο Αντώνιος, ικανοποιημένος που είχε εμπλέξει τους αντιπάλους του σε μάχη, δεν κατέβηκε προς την πεδιάδα για να μην προκληθεί αταξία στους στρατιώ τες του και συνέχισε την επίθεσή του ένα­

.τ ο ν των δυνάμεων του Κάσσιου. Τελικά <ατόρθωσε να κάμψει τη ν αντίστασή τους και να καταλάβει το στρατόπεδό του. Η μάχη ήταν ιδια ίτερα αιματηρή και - έκταση της πεδιάδας, όπως και η σκό­ νη που είχε σηκωθεί, δεν επέτρεπαν στους εμπολέμους να α ντιληφ θούν πώς ακριβώς είχε εξελ ιχ θ εί η σύγκρουση. Οταν έγινε αντιληπτό τ ι είχε συμβεί, ο καθένας ανακάλεσε τις δυνάμεις του. Ο αριθμός των νεκρών για την πλευρά του Κάσσιου ανήλθε σε 8.000 άνδρες, ενώ η -,αράταξη του Οκταβιανού είχε απολέσει τους διπλάσιους. Ο Κάσσιος στο μεταξύ είχε οδηγηθεί έξω από το τείχος του στρατοπέδου του και δεν μπορούσε να εισ έλ θ ει σε αυτό. Από τη σκόνη δεν μπορούσε να δ ει κα­ θαρά τ ι ακριβώς είχε συμβεί και, μη γνω­ ρίζοντας ό τι ο Βρούτος είχε νικήσει την πτέρυγα του Οκταβιανού, πίστεψε ό τι η ήττα των δυνάμεών τους ήταν καθολική, με αποτέλεσμα από τη θλίψη του και για να μην πέσει στα χέρια των εχθρών να διατά ξει το ν υπασπιστή του, το ν Πίνδα­ ρο, να το ν σκοτώσει. Με αυτόν το ν άδο­ ξο τρόπο, λοιπόν, πέθανε ο ένας από τους πρωτεργάτες της δολοφονίας του Ιουλίου Καίσαρα. Ο Βρούτος λυπήθηκε πολύ για τον θάνατο του φίλου του και τον πένθησε ανάλογα. Υστερα από τη μάχη και το ν θάνατο του Κάσσιου, στις 3 Οκτωβρίου 42 π.Χ., ο Βρούτος παρέμεινε με τον στρατό του στο στρατόπεδό του, πολιορκούμενος από τις δυνάμεις τη ς Τριανδρίας. Γνωρί­ ζοντας ό τι οι άνδρες του Αντωνίου και του Οκταβιανού υπέφεραν από έλλειψη τροφίμων, δεν βιαζόταν να συγκρουστεί μαζί τους και υπέμενε την πολιορκία. Οι στρατιώ τες του, όμως, τον παρακινού­ σαν να πολεμήσει. Παρά το ότι δεν συμ­ φωνούσε, τελικά ενέδωσε και 20 ημέρες μετά την πρώτη σύγκρουση άφησε το στρατόπεδο και παρέταξε τον στρατό του για μάχη. Κατά τη σύγκρουση που α­ κολούθησε, αν και οι άνδρες του πολέ­ μησαν με απαράμιλλη γενναιότητα, κυ­ ρίως για να μην τον απογοητεύσουν, νικήθηκε από τις δυνάμεις του Αντωνίου και του Οκταβιανού και, για να μην πέσει στα χέρια τους, ακολούθησε τη μοίρα του Κάσσιου και αυτοκτόνησε.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Η μάχη στους Φιλίππους αποτελεί γε­ γονός ιδια ίτερης σημασίας, καθώς σημα­ τοδότησε τη ν οριστική πτώση τη ς Δ ημο­ κρατίας στη Ρώμη. Η συντριβή των στρα­ τευμάτω ν του Βρούτου και του Κάσσιου εξάλειψ ε ουσιαστικά κάθε υπολογίσιμη

Α ναπ αράσταση μ ετα γ ω γ ικ ο ύ π λοίου. Τέτοιου είδ ο υ ς σ κάφ η χρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κ α ν για τη διαπ εραίω ση το υ σ τρ α το ύ και των εφ ο δίω ν το υ Μ ά ρ κο υ Αντω νίου και το υ Ο κτα β ια ν ο ύ από τη ν Ιτα λ ία σ τη Μ α κ εδ ο νία .

δύναμη που θα μπορούσε να επαναφέρει το δημοκρατικό πολίτευμα στο ρωμαϊκό κράτος, αφού οι επ ικρατήσαντες ηγέτες τη ς δ εύ τερ η ς Τριανδρίας δεν είχαν σκο­ πό να απαρνηθούν τη ν εξουσία τους. Η επικράτηση τη ς Τριανδρίας στους Φιλίπ­ πους οδήγησε στη δημιουργία τη ς ρω­ μαϊκής αυτοκρατορίας από το ν Οκταβιανό. Ο θ ετό ς γιός του Καίσαρα και ο Μάρ­ κος Αντώνιος, λίγο μετά τη ν επικράτησή τους επί των δυνάμεων των δημοκρατι­ κών, παραμέρισαν τον Λέπιδο και δ ιέν ει­ μαν την εξουσία μεταξύ τους. Γρήγορα, όμως, ήλθαν και οι ίδιοι σε σύγκρουση και το 31 π.Χ., κατά τη ναυμαχία του Ακτίου, οι ενω μένες δυνάμεις του Αντωνίου και της Κλεοπάτρας, με την οποία ο πρώ­ το ς είχε σ υνδ εθ εί ερωτικά, κατανικήθηκαν από το ν στόλο του Οκταβιανού. Ο Αντώνιος, ακολουθώ ντας το παράδειγμα τη ς Κλεοπάτρας, μετά την ή ττα α υτο­ κτόνησε, με αποτέλεσμα ο Οκταβιανός να μείνει μόνος κυρίαρχος στο ρωμαϊκό κράτος και να ανακηρύξει τον εαυτό του αυτοκράτορα, εγκαινιάζοντας έτσ ι την ε ­ ποχή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. ΞΙ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

αιρετός άρχοντας, ο οποίος σε κρίσιμες περιστάσεις ανελάμβανε για ορισμένο χρονικό διάστημα την απόλυτη εξουσία (δικτατορία). (2) Η Σύγκλητος δεν έβλεπε θετικά την τεράστια δύναμη που είχε αποκτήσει ο Καίσαρας και πολλά μέλη της, αν και πληροφορήθηκαν τη συνωμοσία εναντίον του, κράτησαν παθητική στάση και δεν την απεκάλυψαν. Αρκετοί συγκλητικοί μάλιστα ήταν συγγενείς και φίλοι αρκετών από τους συνωμότες. Γι’ αυτούς τους λόγους η Σύγκλητος προσπαθούσε με κάθε τρόπο να συνδράμει οποιαδήποτε προσπάθεια επικράτησης ή ανάδειξης των δολοφόνων του Γάιου Ιούλιου Καίσαρα. (3) Η πρώτη Τριανδρία είχ ε συγκροτηθεί το 63 π.Χ. από τον Πομπήιο τον Μεγάλο, τον Γάιο Ιούλιο Καίσαρα και τον Μάρκο Κράσσο.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Αππιανού: Ρ Ω Μ Α ΪΚ Α , Κ ά κ το ς , Α θή να , 2008. (2) Π λο υ τά ρ χ ο υ : Β Ρ Ο Υ ΤΟ Σ, Loeb C las sic al Library, London, 1954. (3) P ete r G arnsey & R ich ard Salier: H Ρ Ω Μ Α ΪΚ Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ. Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΑ , Κ Ο ΙΝ Ω Ν ΙΑ KAI Π Ο Λ ΙΤ ΙΣ Μ Ο Σ , Π α ν επ ισ τη μ ια κ ές Ε κ δ ό σ εις Κ ρ ή τη ς , Η ρ ά κ λ ειο , 2003. (4) S i S heppard: PH ILIPPI 42 BC. THE DEATH O F THE R O M A N REPUBLIC, O sprey Publishing, 2008.

(1) Ο δικτάτορας στην αρχαία Ρώμη ήταν

ΣΤ Ρ ΑΤ Ι ΩΤ Ι Κ Η U T O P I A 1 1 9

Ιρανοί υπήρξαν ανέκαθεν από τις αημανιικόιερες εθνικές ομάδες αιην παγκόσμια Ιοιορία, όντες ικανοί στρατιώτες και «νεννήιορες» αυτοκραιοριών όπως η Μηδική, η Αχαιμενιδική, η Παρθική και η Σαοοανιδική. Οι Σαασανίδες, ένα ολιγάριθμο περσικό ιερατικό γένος, ανέιρειμαν τους Πάρθους και ένιναν κύριοι ίου βασιλείου ιους αναβιώνοντας την αρχαία ιρανική ισχύ. Κατά τους τέσσερις αιώνες του ιστορικού βίου της, η Σαοοανιδική Αυτοκρατορία διεξήναγε Χρυσό νόμισμα το υ Χ οσρόη Β ’ (591-628). Ο Χ οσ ρ όης υπ ήρξε έν α ς από το υ ς βασικούς υ π εύ θ υ ν ο υ ς για την κ α τά ρ ρ ευ σ η το υ σασσανιδικού κ ρ ά το υ ς , επ ειδ ή δ ιε ξ ή γ ε κ α τα κ τη τικ ο ύ ς π ολέμ ους που υπ ερέβαινα ν τις δ υ ν ά μ εις του (Λονδίνο, Β ρ ετα ν ικ ό Μ ο υ σ είο ).

πολέμους ευρείας έκτασης με τους Ρωμαίους/Βυζαντινούς, τους θύννους, τους Κουσανούς/Τοχάριους, τους Σάκες και άλλους. Η Σαοοανιδική δυναστεία ακολουθούσε γενικά επεκτατική πολιτική, καθιστώντας τον περσικό στρατό έναν από τους επιθετικότερους της περιόδου και τη σαοοανιδική πολεμική τέχνη μία από τις πλέον εξελιγμένες.

ΣΑ ϋ Ν ΙΑ ΕΣ ΠΕΡΣΕΣ

^Το α νά κτο ρ ο το υ Χ οσρόη Β ' σ τη σ α σ σ α ν ιδ ικ ή π ρ ω τεύ ο υ σ α Κ τησ ιφ ώ ντα, κ ο ντά σ τη σ ύγχ ρονη Β α γ δ ά τη .

Σ Λ Σ Σ Α Ν ΙΔ Η Σ ΚΑΤΑΦΡΑΚΤΟΣ ΙΠ Π Ο Τ Η Σ -Ο Υ Σ Ω Μ Α ΤΟ Σ ΤΩ Ν GYAN-AVSPAR °€SH M ERG A (6ος αι. μ.Χ .) Ο α κ ο ν ιζό μ εν ο ς ά νδρας α νή κ ει σ τη σ τρ α τιά των «Ηρώων που θ υ σ ιά ζο υ ν τη ζωή το υ ς » • αι δ ια θ έ τ ε ι ε ξ ε ζ η τη μ έ ν η πανοπλία από σ υρ ρα μμένα μ ετα λ λ ικ ά π λακίδια, α ρ θ ρ ω τέ ς θ ω ρ α κ ίσ εις σ τα κάτω άκρα και αλυσ ιδω τό ίιτ ώ ν ιο . Ο επ ίσης ε ξ ε ζ η τη μ έ ν ο ς επ εν δ ύ τη ς ~ου φ έ ρ ε ι πάνω από το α λυσ ιδω τό χιτώ νιο «αι το ηλιακό μ ε τά λ λ ιο το οποίο κ α λ ύ π τει το σ τή θ ο ς το υ , α π ο τελο ύ ν σύμ βολα των g y an -av sp a r peshm erga. Τα ε π ιθ ε τικ ά το υ όπλα είν α ι έν α ς σ ιδ ερ έν ιο ς κ εφ α λ ο θ ρ α ύ σ τη ς , ενα σ ύ ν θ ετο α σ ια τικό τό ξο και ένα α μ φ ίσ το μ ο ξίφ ο ς (εικονο γρ άφ ησ η του Χ ρ ή σ το υ Γιαννόπουλου για τις Ε κ δ ό σ εις Π Ε Ρ ΙΣ Κ Ο Π ΙΟ ).

a w » M B 8 B |a

ΣΤ Ρ ΑΤ Ι ΩΤ Ι Κ Η Ι ΣΤΟΡΙ Α 1 2 1

Π ήλινο α βάκιο μ ε α να π αράσταση Π ά ρ θ ο υ κ α τά φ ρ α κ το υ σε σκηνή κ υνηγιού. Π α ρ α τη ρ ή σ τε τη φ ο λ ιδ ω τή πανοπλία και τη λό γχη (κ ό ντο ς), τη ν οποία χ ε ιρ ίζ ε τα ι μ ε τα δύο χέρ ια (Λονδίνο, Β ρ ετα ν ικ ό Μ ο υ σ είο ).

Α ρ γ υ ρ ό ς δίσκος το υ 6ου αιώνα μ ε α π εικόνιση Σασ σ α νίδ η βασιλιά (π ιθανώ ς του Β αρ χά μ Ε ) να α ν τιμ ετω π ίζει λ έ ο ν τε ς (Λονδίνο, Β ρ ετα ν ικ ό Μ ο υ σ είο ).

ιρανική ομάδα λαών κατάγεται από την κεντρική Αοία, όπου συνιοτούσ ε αρχικά κοινή ομάδα με τους Ινδοάριους, οι οποίοι ε ­ γκαταστάθηκαν αργότερα στην Ινδία και στην οροσειρά του Ζάγρου. Η αρχέγονη ινδοϊρανική ομάδα διασπάσθηκε (ίσως την 3η χ ιλ ιετία π.Χ.) στον ινδοάριο κλάδο λαών, οι οποίοι ομιλούσαν πρωτοσανσκριτικές διαλέκτους, και στον ιρανικό κλάδο λαών, φ ορείς των αβεστικών (πρωτοϊρανικών) διαλέκτω ν (1). Στη σανσκριτική και στην αβεστική γραμμα­ τε ία χρησιμοπ οιείται ο αρχικός κοινός ε ­ θνικός όρος «Arya/Aria» («ευγενείς»), ο οποίος χαρακτήριζε και τους δύο κλά­ δους (2). Επρόκειτο για φιλοπόλεμες νο­ μαδικές φ υλές με κτηνοτροφική οικονο­ μία. Στα μέσα της 2ης χιλιετία ς π.Χ. οι Ινδοάριοι εκκένωσαν τις στέπες. Οι Πρωτοϊρανοί παρέμειναν εκ ε ί αλλά ο νότιος κλάδος τους άρχισε να διεισ δύ ει στα ιρα­ νικά υψίπεδα που εκτείνο ντα ν στα νότιά τους. Εως τους 8ο-7ο αι. π.Χ. οι Πρωτοϊρανοί είχαν κατακλύσει το μεγαλύτερο μέρος των σύγχρονων Ιράν, Αφγανιστάν και βορειοδυτικού Πακιστάν, αφομοιώ­ νοντας τους παλαιότερους κατοίκους (Δραβίδες, Παλαιοκαυκάσιοι, Γκούτι κ.ά.). Ετσι μορφοποιήθηκαν τα νότια ιρα­ νικά φύλα των Μαναίων (Mannai), των Μήδων (Uman Mada, «Ορδή Μήδων»), των Περσών (Parshua), των Βακτρίων κ.ά. Με την εγκατάστασή τους στον μεσανα­ τολικό χώρο, οι Ιρανοί περιόρισαν τον νο-

Η

2 2 I ΣΤ Ρ ΑΤ Ι ΩΤ Ι Κ Η Ι ΣΤ ΟΡΙ Α

μαδισμό και εισήγαγαν την αγροτική ο ι­ κονομία, ενώ παράλληλα υιοθέτησαν πολλά στοιχεία πολεμικής τέχ νη ς των πολιτισμένων σημιτικών λαών (Βαβυλώ­ νιων, Ελαμιτών, Ασσυριών). Οι βόρειοι Ιρανοί παρέμειναν στην κεντρική Ασία, ό­ που εξελίχθηκαν σε ικανότατους ιππομάχους, τους Σκύθες/Σάκες (Saka), και κάλυψαν το εδαφικό κενό από την απο­ χώρηση των νότιων Ιρανών και των Ινδοάριων. Οι Μήδοι, ο πρώτος επ εκτατικός νοτιοϊρα νικός λαός, ίδρυσαν μία αυτοκρα­ τορία, η οποία το 611 π.Χ. εκτεινό τα ν από τον μικρασιατικό ποταμό Αλυ έως το σύγχρονο φαρς με γεωγραφικό κορμό την οροσειρά του Ζάγρου. Το μηδικό κράτος υπήρξε το υπόβαθρο των μελλο­ ντικών ιρανικών αυτοκρατοριών. Περί το 550 π.Χ. ο Πέρσης ηγεμόνας Κύρος, υπο­ τελής του Μήδου βασιλιά Αστυάγη, επα­ ναστάτησε εναντίον του, το ν νίκησε και ένωσε με ισοπολιτεία Μήδους και Πέρσες. Ετσι ο Κύρος, γόνος του γένους/δυ­

ναστείας των Αχαιμενιδών, ίδρυσε την Αχαιμενιδική Αυτοκρατορία (τη δεύτερη ιρανική). Ο ίδιος και οι διάδοχοί του την επ έκτειναν σε τερ ά σ τιες εκτάσεις, καλύ­ πτοντας τελικά το σύνολο της Μέσης Ανατολής και των ιρανικών χωρών. Κατά τη μέγιστη ακμή τη ς αυτή εκτεινόταν από τη Θράκη και τη Νουβία (σύγχρονο Σουδάν) έως τον Ινδό ποταμό, όμως η ή τ­ τα τη ς από τις νοτιοελλα δικές πόλειςκράτη την περίοδο 490-479 π.Χ. σηματο­ δότησε την αργή σταδιακή παρακμή της, έως τη ν κατάλυσή της από τον Μέγα Αλέξανδρο (331/330 π.Χ.). Παρά την περσομηδική ισχύ, ο εξιρανισμός των προϊρανικών κατοίκων του Ιράν δεν είχε ολο­ κληρω θεί κατά την Αχαιμενιδική Περίο­ δο και συνεχίσθηκε επί αιώνες. Από την άλλη πλευρά, οι νότιοι Ιρανοί συνάντη­ σαν στον Ζάγρο μερικούς Ινδοάριους σ υγγενείς τους που είχαν εγκα τα στα θεί εκ εί έξι περίπου αιώνες νωρίτερα, δηλα­ δή τα φύλα των Μιταννίων, των Ματιηνών και των Κασσιτών/Κοσσαίων. Οι ανα-

Σασ σ α νιδ ικό ξίφ ο ς . Τέτοια ξίφ η έ φ ε ρ α ν συνήθως οι θω ρ α κισ μ έν ο ι ιππείς (Λονδίνο, Β ρ ετα ν ικ ό Μ ο υ σ είο ).

ζ ερ θ έ ν τε ς λαοί εξιρανίσθηκαν λόγω της , δοϊρανικής συγγένειας, ενισχύοντας πληθυσμιακά το ιρανικό στοιχείο και συ. ,στώντας μέρος των προγόνων των σύγ­ χρονων Κούρδων. Η ελληνική κυριαρχία στο σύγχρονο Ιράν-Αφγανιστάν (330 π.Χ.-περίπου 168 π.Χ.) δεν ήταν καταπιεστική ή επιζήμια, όμως οι Ιρανοί δεν λησμόνησαν το «αυτοκρατορικό» παρελθόν τους και δυσφόρησαν έναντι της σελευκιδ ικής ε­ ξουσίας. Οι μόνες εξαιρέσ εις ήταν οι Βάκτριοι και οι Σόγδοι, που υποστήριξαν έ­ μπρακτα τους Ελληνες βασιλείς στα ελ­ ληνικά βασίλεια της Βακτρίας-Ινδίας :3ος-2ος αι. π.Χ.). Η αντίδραση στην ελ ­ ληνική κυριαρχία προήλθε τελικά από έ­ ναν βόρειο ιρανικό λαό, τους Πάρνους, Σάκες νομάδες οι οποίοι το 248/7 π.Χ. κα­ τέλαβαν τη σελευκιδική επαρχία Παρθία και έλαβαν την ονομασία της. Οι Πάρθοι, όπως αποκλήθηκαν, κυρίευσαν βαθμιαία το σύγχρονο Ιράν (κυρίως το 170-168 π.Χ.) και τη Μεσοποταμία (141/140 π.Χ.)/(τρίτη ιρανική αυτοκρατορία). Οι εγχώριοι (νότιοι) Ιρανοί δεν αντέδρασαν στην επέκταση των Πάρθων αλλά δεν συμβιβάσθηκαν ποτέ με την εξουσία τους, θεωρώντας τους «βαρβάρους» νο­ μαδικής προέλευσης. Εξάλλου, επί τέσ ­ σερις αιώνες οι Πάρθοι ενισχύονταν πληθυσμιακά από τα συγγενικά τους σκυθικά φύλα των στεπών. Κατά τους 2ο1ο αι. π.Χ. οι Ρωμαίοι αντικατέστησαν πο­ λιτειακά τους Ελληνες στην ανατολική Μεσόγειο, συνιστώντας έναν επικίνδυνο γείτονα για το παρθικό κράτος. Επιπρό­ σθετα, το τελευ τα ίο δεν κατέστη ποτέ ένα συμπαγές βασίλειο, επειδή μεγάλες π εριφ έρειές του κυβερνώντο από ημιανεξάρτητους ηγεμόνες. Το Παρθικό Βα­ σίλειο δεν μπορούσε να σ υγκριθεί με τη Ρώμη, ωστόσο υπήρξε άξιος αντίπαλός της ο οποίος νίκησε α ρ κετές φ ορές τις λεγεώνες.

Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΣΑΣΣΑΝΙΔΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ Από τον 2ο αι. μ.Χ. η Παρθία άρχισε να εξασ θενεί ραγδαία λόγω των ηττών που υπέστη από τη Ρώμη την περίοδο 115-119 και εσωτερικών παραγόντων. Οι Ρωμαίοι κατόρθωσαν να προσαρτήσουν την πλούσια Μεσοποταμία επί δύο χρό­ νια (114/115-117 μ.Χ.) διαιρώντας την σε τρεις επαρχίες. Τελικά τη ν εκκένωσαν έως τον ρου του Ευφράτη με απόφαση του αυτοκράτορα Αδριανού, επειδή η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είχε επ εκτα θ εί υ­ πέρμετρα, με κίνδυνο για τη ν ασφάλεια

Π ερ ικ εφ α λ α ία των Σασσανιδώ ν (Λονδίνο, Β ρ ετα ν ικ ό Μ ο υ σ είο ).

Κ ράνος το υ σασσανιδικού ιππικού. Το σχήμα το υ π αρ α π έμπ ει σ τα κράνη το υ αρχαίου α σσ υριακού και το υ α χ α ιμ εν ιδ ικ ο ύ σ τρ α το ύ (Λονδίνο, Β ρ ετα ν ικ ό Μ ο υ σ είο ).

και τη ν υπόστασή της. Η παροδική απώ­ λεια τη ς Μεσοποταμίας ήταν μία προφα­ νής ένδειξη της παρθικής παρακμής και αποτέλεσε το έναυσμα για μερικούς υ­ π οτελείς ηγεμόνες και σατράπες των Πάρθων να διεκδικήσουν μεγαλύτερη αυτονομία. Η ανάγκη για μία ιρανική ανα­ γέννηση υπό μία εντόπια περσική ή μηδι­ κή δυναστεία ήταν εμφανής, ωστόσο η παρθική δυναστεία των Αρσακιδών διατη ρ ή θ η κε έναν αιώνα ακόμη στην εξο υ ­ σία. Η Σασσανιδική Δυναστεία καταγόταν από τη ν Περσίδα (Φαρς), την καθαυτό χώρα των Περσών. Ο γενάρχης της, Σασσάν, ήταν αρχιερέας στο ιερό της Αναϊτιδος στην Περσέπολη (τέλη 2ου αι. μ.Χ.). Τον Σασσάν διαδέχθηκε ο γιος του Πάπακ, ο οποίος νυμφ εύθηκε τη ν κόρη ε ­ νός εντόπιου Πέρση ηγεμόνα. Ο Πάπακ επανεστάτησε εναντίον του πεθερού του και τον εξεδίω ξε, καταλαμβάνοντας την ηγεμονία του (208). Οι Πάρθοι επικυρίαρχοι τη ς Περσίδας δεν αναγνώρισαν την καθεστω τική αλλαγή αλλά δεν ήταν

αρκετά ισχυροί για να ανατρέψουν τον Πάπακ. Τον τελ ευ τα ίο διαδέχθηκε ο γιός του, Σαπώρ, το ν οποίο οι Πάρθοι θεώ ρη­ σαν επίσης σφ ετεριστή. Ο Σαπώρ α ν τιμ ε­ τώπισε σύντομα την εξέγερση του νεώτερου αδελφού του, Αρδασίρ (Αρταξέρξη), διοικητή τη ς πόλης Δαραβγέρδης. ο οποίος αρνήθηκε να τον αναγνωρίσει ως βασιλιά της Περσίδας. Ο εμφύλιος πόλε­ μος ανάμεσά τους αποφεύχθηκε λόγω του αιφνίδιου θανάτου του πρώτου. Ο Αρδασίρ Παπακάν ανήλθε στον περσικό θρόνο και επ ιτέθ η κε στους γειτο νικούς του μικρούς ηγεμόνες του Κερμάν (Καρμανίας) και του Ισφαχάν, καθιστώντας τους υποτελείς του. Ο Πάρθος βασιλιάς Αρτάβανος Ε’ α­ νησύχησε από την ισχυροποίηση του τυπικώς υποτελούς του Αρδασίρ και δ ιέτα ­ ξε έναν άλλο υποτελή του, τον βασιλιά του Αχουάζ, να του επ ιτεθεί. Ο Αρδασίρ νίκησε τον βασιλιά του Αχουάζ και στρά­ φηκε αμέσως εναντίον του Αρτάβανου. Ο πρώτος αντιμετώπισε το ν παρθικό στρατό νικώντας τον σε τρ εις διαδοχι­ κές μάχες. Κατά την τελ ευ τα ία μάχη, αυ­ τή της Σουσιανής (224), ο βασιλιάς Αρτά­ βανος σκοτώ θηκε και η κεφαλή του αναρτήθηκε ως ανάθημα στο ιερό της Αναϊτιδος. Τα δύο επόμενα χρόνια ο Αρδασίρ εκσ τράτευσ ε εναντίον των Πάρθων και των υποτελών τους, έως ότου υπέταξε πλήρως την Παρθία. Το 226 ενθρονίσ θηκε ως μέγας βασιλέας στην παρθική πρωτεύουσα Κτησιφώντα, στη Μεσοποταμία (3), σηματοδοτώ ντας τη ν ί­ δρυση τη ς Σασσανιδικής Αυτοκρατορίας (της τέτα ρ τη ς ιρανικής). Ωστόσο ο Αρδα­ σίρ αντιμετώπισε σοβαρό κίνδυνο από έ ­ ναν συνασπισμό κρατών που οργανώθη­ κε από την Αρσακιδική δυναστεία, η ο­ ποία είχε καταφύγει στο Βασίλειο Κουσάν. Οι Κουσανοί (Κουσάν) ήταν ένα γ έ ­ νος Τοχάριων νομάδων (Γιούε Τσι, κατά τους Κινέζους) το οποίο υπέταξε άλλες τοχαρικές φ υλές και ίδρυσε μία α υτο­ κρατορία εκτεινό μ ενη από την κεντρική Ασία έως τη δυτική Ινδία. Αρχικά ήταν ε ­ χθροί των Αρσακιδών Πάρθων αλλά όταν διείδαν τη σοβαρότερη απειλή από τη σασσανιδική κατίσχυση, τους υποστήρι­ ξαν. Στον αντισασσανιδικό συνασπισμό προσχώρησε επιπρόσθετα ο Αρσακίδης βασιλιάς της Αρμενίας Χοσρόης Α ’ και, μέσω εκείνου, οι Ρωμαίοι που θορυβήθηκαν για τον ίδιο λόγο με τους Κουσανούς. Μαζί το υ ς ενώθηκαν οι σακικές/σκυθικές φ υλές τη ς κεντρικής Ασίας, οι οποίες ανέκαθεν ενίσχυαν τους Πάρθους. Τα εναπομείναντα παρθι­ κά αριστοκρατικά γένη στη σασσανιδική επικράτεια, αντίθετα, υποστήριξαν τον

ΣΤ Ρ ΑΤ Ι ΩΤ Ι Κ Η Ι ΣΤΟΡΙ Α I 2 3

Αρδασίρ, εκτό ς από τους Καρέν. Ο κίνδυ­ νος για τους Σασσανίδες προερχόταν κυ­ ρίως από τους επίφοβους κουσανικό και ρωμαϊκό στρατούς. Οι Κουσανοί δ ιέ θ ε ­ ταν πολλές χιλιάδες ιππέων, κατάφρακτων/κλιβανάριων και ελαφρών ιπποτοξοτών. Συνολικά οι συνασπισμένοι ε ­ χθροί κάλυπταν σχεδόν πλήρως τα περ­ σικά σύνορα. Ο στρατός της νέας δυναστείας έ δ ε ι­ ξε την αξία του αποκρούοντας έναν προς έναν τους εχθρούς. Οι Ρωμαίοι και οι Σάκες ηττή θηκα ν συντριπτικά ενώ οι Α ρμένιοι αντιστάθηκαν επί μία δεκαετία, ώσπου συνθηκολόγησαν. Οι Κουσανοί ενεπλάκησαν αρχικά ευρέως στον αντισασσανιδικό αγώνα αλλά συνάντησαν ι­ σχυρή αντίσταση. Βαθμιαία απώλεσαν το ενδιαφ έρον τους και τελικά ο Αρδασίρ δωροδόκησε μερικούς Κουσανούς στρα­ τηγούς για να αποσύρουν τα στρατεύματά τους, τερματίζο ντας τις εχθροπρα­ ξίες. Παρά ταύτα, όλοι οι προαναφερθέντες λαοί συνέχισαν να απειλούν το περ­ σικό κράτος. Ετσι οι Σασσανίδες εδραιώ­ θηκαν στο Ιράν. Οι Αρσακίδες τη ς Α ρμε­ νίας συνέχισαν να τη ν κυβερνούν έως το 429, ενώ παλαιά παρθικά γένη της Περ­ σίας, όπως οι Σουρέν και οι Καρέν, συμ­ βιβάσθηκαν με τους Σασσανίδες και εν ­ σωματώθηκαν στη νέα αυτοκρατορική α-

ftOs

Ε λληνο ρω μαϊκός ναός το υ 1ου αι. μ.Χ., κ οντά σ τη σ η μ ερ ινή α ρ μ εν ική π ρω τεύουσ α Ερεβάν. Η Α ρ μ εν ία ή τα ν η κύρια δ ια μ ψ ισ β η το ύ μ ενη π εριοχή μ ε τα ξ ύ Σασσανιδώ ν και Ρω μαίω ν/Βυζαντινώ ν. Ο εκ χ ρ ισ τια νισ μ ό ς τη ς έδω σ ε π λ εο ν έκ τη μ α σ το υ ς τε λ ε υ τα ίο υ ς .

ριστοκρατία. Η τελική νίκη του Αρδασίρ ήταν ένα αξιοθαύμαστο πολεμικό επί­ τευγμα, επειδή διεξήγαγε πολυμέτωπο αγώνα σχεδόν στο σύνολο των συνόρων. Ο Σασσανίδης μονάρχης πέρασε στην α­ ντεπίθεση στρεφόμενος ενα ντίον των Ρωμαίων, διεκδικώ ντας εδάφη τα οποία είχαν αποσπάσει από τους Πάρθους. Ο περσικός στρατός κατέκτησ ε τα φρού­

β Π Π ΙΣ ΙΖ Σ ΙΜ Ζ ΙΕ ϊΜ ΙΠ · ΥΣΙΑΖΟΜΕ

Οι «Αθάνατοι» (στην ιρανική Varhranigan khvaday) ήταν η επίλεκτη ανακτορική φρουρά του Μεγάλου βασιλέα και α­ ντιστοιχούσαν στην ομώνυμη σωματοφυλακή των Αχαιμενιδών βασιλέων. Οι «Αθάνατοι» του Ξέρξη είχαν πολεμήσει στην Ελλάδα το 480-479 π.Χ., χωρίς επιτυχία. Οι Σασσανίδες, πιστοί στη διεκδίκηση της αχαιμενιδικής κληρονομιάς, ανασύστησαν την αναφερόμενη στρατιωτική μονάδα. Αλλο επίλεκτο σώμα υπό τις άμεσες διαταγές του Σασσανίδη μονάρχη ήταν οι αναφερόμενοι ως «Αυτοθυσιαζόμενοι». Ενας από τους διοικητές τους ήταν Βυζαντινός και η συγκεκριμένη λεπτομέρεια υποδεικνύει ότι επρόκειτο για μισθοφόρους ή ξένους φυγάδες που τέθηκαν στη σασσανιδική υπηρεσία (ο βυζαντινός στρατός διέθετε επίσης κατά καιρούς σώματα συγκροτούμενα από Πέρσες φυγάδες). «Α θ ά ν α το ι» φ ρ ο υ ρ ο ί Οι πολεμοχαρείς Δαϋλαμίτες (Daylami) κατοικούσαν στα των Α χαιμενιδώ ν, σε όρη νοτίως της Κασπίας και συγκροτούσαν ένα ακαταμάχητο α νά γλυ φ ο από τα μισθοφορικό πεζικό των Σασσανιδών. Κατά την ύστερη σασα νά κτο ρ α της σανιδική περίοδο κατέστησαν οι σωματοφύλακες του βασι­ Π ερ σ έπ ο λ η ς . Οι λιά, αντικαθιστώντας τους «Αθανάτους». Μετά την κατάκτηΣ α σ σ α νίδ ες μ ο νά ρ χ ες , ση του Ιράν από τους Αραβες, εκείνοι στρατολόγησαν πρό­ μ ιμ ο ύ μ εν ο ι το υ ς θυμα τους Δαϋλαμίτες. Κατά τη μουσουλμανική περίοδο οι Α χ α ιμ ενίδ ες, Δαϋλαμίτες διεδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη Μεσοποτα­ επ ανίδρ υσ αν τη μία, στο Ιράν και στην Ινδία, παρέχοντας διαρκώς πολεμιστές σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν η φ ρ ουρ ά . στους μουσουλμανικούς στρατούς και εγκαθιδρύοντας τελι­ κά δικές τους δυναστείες. Οι Δαϋλαμίτες δεν ήταν Ιρανοί από καταγωγής αλλά ένας προϊρανικός λαός που άργησε να εξιρανισθεί, όπως οι Παστούνοι του Αφγανιστάν κ.ά. Η ανα­ κτορική φρουρά περιελάμβανε κατά καιρούς και άλλους επί­ λεκτους μαχίμους, Εφθαλίτες κλπ.

2 4 I ΣΤ Ρ ΑΤ Ι ΩΤ Ι Κ Η Ι ΣΤ ΟΡΙ Α

ρια της Νισίβεως και των Καρρών μετά από σφοδρές συρράξεις. Ο Αρδασίρ βρή­ κε άξιο συμπαραστάτη στον γιο του Σαπώρ (Σαπούρ), στον οποίο έδωσε αρκε­ τέ ς αρμοδιότητες προετοιμάζοντάς τον για τον θρόνο. Επίσης ή λεγξε στιβαρότερα τους υποτελείς ηγεμόνες επιχειρώ­ ντας να απαλείψει την αδυναμία των Αρσακιδών, οι οποίοι δεν τους ήλεγξαν ποτέ αποτελεσματικά, οδηγούμενοι στην παρθική κατάρρευση. Ετσι ανα­ διοργάνωσε τα περισσότερα υποτελή βα­ σίλεια (Χαρακηνή, Ελυμαϊς/Ελάμ, Ατροπατηνή κ.ά.) ως επαρχίες κυβερνώμενες από Σασσανίδες πρίγκηπες.

01 ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΑΠΠΡ A Ο Αρδασίρ πέθανε το έτο ς 241. Τον διαδέχθηκε ο Σαπώρ Α ’ (ελλην. Σαπώρης), ένας από τους σπουδαιότερους Σασσανίδες. Οι εχθροί επεχείρησαν να επωφεληθούν από την υποθετική απειρία του, απειλώντας πάλι τα σασσανιδικά σύ­ νορα. Ο Σαπώρ επ ιτέθηκε στους Κουσα­ νούς και τους συνέτριψ ε κατακτώντας το Πεσάουαρ, τη χειμερινή κουσανική πρωτεύουσα στο σύγχρονο Πακιστάν. Προσάρτησε όλα τα κουσανικά εδάφη δυτικά του Ινδού και στη συνέχεια εκσ τράτευσε στα βόρεια, αφαιρώντας από τους Κουσανούς τις παλαιές ανατολικές αχαιμενιδικές σατραπείες. Ακολούθως διέσχισε το ν Ινδικό Καύκασο (Ινδοκούς) και προσάρτησε τη Βακτρία και στη συ­ νέχεια διέβη το ν κεντροασιατικό ποταμό Ωξο, προσαρτώντας τη Σογδιανή και φθάνοντας έως τα Μαράκανδα (σύγχρο­ νη Σαμαρκάνδη) και την Τασκένδη (241 242 μ.Χ.). Ο Σασσανίδης θ ρ ιαμβευτής εκ­ θρόνισε τη δυναστεία των Κανίσκα, δημι­ ουργών τη ς κουσανικής ισχύος, και δ ιέ­ νειμε τα εναπομείναντα κουσανικά εδά­ φη σε αδύναμους φιλοσασσανιδικούς Κουσανούς ηγεμόνες. Οι Πέρσες, αντίθετα, αντιμετώπισαν προβλήματα στο δυτικό μέτωπο, ενα­ ντίον των Ρωμαίων και των συμμάχων τους, της Αρμενίας και των μικρών μεσοποταμιακών ηγεμονιών στα ρωμαιοπερσικά σύνορα. Τα συγκεκριμένα κράτη προσπαθούσαν ακόμη να αποκαταστή­ σουν τους Πάρθους στην εξουσία του Ιράν. Αρχικά ο Σαπώρ απέκρουσε την ε ι­ σβολή του Ρωμαίου αυτοκράτορα Γορδιανού Γ' με μεγάλη νίκη στο Μεσίκ επί του Ευφράτη και ο σασσανιδικός στρα­ τός εισέβαλε στη Συρία και προήλασε έως την Αντιόχεια. Ωστόσο οι επίπονες ή ττε ς που υπέστη στη συνέχεια από τις ρωμαϊκές δυνάμεις, τον οδήγησαν στην

JA eie.

OC Η'1 Λ

ΙΡΑΝΙΚΕΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΕΣ ΕΠΣ ΤΟΥΣ ΣΑΣΣΑΝΙΑΕΣ Μ ηδική (περίπου 612-550 π.Χ.) Α χαιμενιδική (550-330 π.Χ.) Παρθική (168 π.Χ.-226 μ.Χ.) Σασσανιδική (226-637 μ.Χ.)

vudtcif:

C cV > c> f.

Τμήμα το υ π ερ ίφ η μ ο υ «Π ε υ τιγ γ έ ρ ε ιο υ πίνακα». Ανω δ ε ξ ιά ε ικ ο ν ίζ ε τα ι η Α ντιόχεια του Ο ρό ντη, ως σ τεφ α ν ω μ έν η μ ο ρ φ ή πάνω σε θρ ό νο . Η π αλαιό σ ελ ευ κ ιδ ικ ή π ρω τεύουσα σ χεδό ν κ α τα σ τρ ά φ η κ ε από το ν Χοσρόη Α ’ το 540.

απόφαση να υποχωρήσει. Η πολεμική κα­ τάσταση ανατράπηκε πάλι λόγω τη ς δο­ λοφονίας του Γορδιανού κοντά στον Ευ­ φράτη, η οποία απέτρεψε την περσική ο­ πισθοχώρηση (244). Τον Γορδιανό διαδέ­ χθηκε ο Φίλιππος ο Αραβας (πιθανός ορ­ γανωτής της δολοφονίας του), ο οποίος έσπευσε να συνθηκολογήσει με τον Σαπώρ προκειμένου να σταθεροποιήσει την αρχή του στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατο­ ρία, αφήνοντας στους Πέρσες τη ν Α ρμε­ νία και τις μεσοποταμιακές ηγεμονίες. Το 250 η Ρώμη επανήλθε και οι Σασσανίδες απάντησαν κυριεύοντας α ρ κετές πόλεις τη ς Συρίας. Το 253 ο Σαπώρ συνέτριψε το ν ρωμαϊκό στρατό στη Βαρβαλισσό και το επόμενο έτο ς οι δυνάμεις του κατέλαβαν τη λαμπρή ελληνιστικήσελευκιδική πόλη Δούρα Εύρωπο στη ρωμαϊκή Μεσοποταμία, υποσκάπτοντας τα τείχη της μετά από στενή πολιορκία. Η Δούρα Εύρωπος δεν ανένηψ ε από το πλήγμα και πέρασε στην παρακμή. Το 256 οι Σασσανίδες κατέλαβαν και τη συριακή πρωτεύουσα Αντιόχεια, ενώ το 260 πέτυχαν περιφανή νίκη κοντά στην Εδεσσα επί των λεγεώνων, συλλαμΘάνοντας τον αυτοκράτορα Βαλεριανό και 70.000 στρατιώ τες του (ο αριθμός αυ­ τός φ αίνετα ι διογκωμένος). Ο Σαπώρ εγκατέστησε τους αιχμαλώτους στην Ελυμαϊδα και στη Σουσιανή (Χουζιστάν), όπου ίδρυσαν οικισμούς οι οποίοι θύμι-

WcKiU

Τ'

Α νά γλυφ ο από πόλη το υ δ υ τικ ο ύ Ιράν, που α π εικ ο ν ίζει Σασ σ α νίδ η βασιλιά σε σκηνή κυ νη γ ιο ύ .

ζαν τα ρωμαϊκά στρατόπεδα και νυμφεύθηκαν εντόπ ιες γυναίκες. Τίποτε δεν ε ί­ ναι γνωστό για την τύχη του Βαλεριανού, ο οποίος μάλλον πέθανε κατά την αιχμα­ λωσία. Ο,τι έχει απομείνει είναι η μορφή του σ υλληφ θέντος αυτοκράτορα που υ­ ποκλίνεται στον Σαπώρ, όπως απεικονί­ ζεται σε κολοσσιαία ανάγλυφα στις βρα­ χώδεις κλιτύες της Περσίδας, τα οποία σκαλίσθηκαν προς τιμήν των πολεμικών επιτευγμάτω ν του Σασσανίδη. Μ ετά τη νίκη στην Εδεσσα, οι Πέρσες εξαπέλυ­ σαν επ ιθέσεις στη Συρία, στην Παλαιστί­ νη και στην ανατολική Μικρά Ασία, κατα­ πονώντας περισσότερο τις εναπομείνασες ρωμαϊκές δυνάμεις και συγκεντρώ ­ νοντας πλούσια λάφυρα. Ωστόσο κατά την επιστροφή στην επ ικράτειά τους αιφνιδιάσθηκαν από τους πολεμικούς Παλμυρηνούς (Αραβοαραμαίους υποτε­ λείς της Ρώμης στο συριακό σύνορο), οι οποίοι τους απέσπασαν πολλά λάφυρα. Τελικά ο Σαπώρ προσάρτησε τις η γ ε­ μονίες των Μπαχρέιν, Γερραίων και Ομάν

(260) της Αραβικής χερσονήσου. Στο Ομάν ίδρυσε τη ν επαρχία Μαζούν. Υπερίσχυσε σε όλα τα περσικά σύνορα, όπως ο πατέρας του, και κυρίως τα επ έκτεινε προς όλες τις κα τευθύνσ εις δημιουργώ­ ντας μία αυτοκρατορία συγκρίσιμη με τη Ρωμαϊκή. Οι Σασσανίδες θεωρούσαν τους εαυ­ τούς τους διαδόχους των Αχαιμενιδών, όπως διεφάνη από νωρίς, όταν ο αρχιερέας-ηγεμόνας Πάπακ ονόμασε τον δ ευ ­ τερ ό το κο γιό του «Αρδασίρ», δηλαδή Αρταξέρξη (σε υστεροϊρανική απόδοση του παλαιοϊρανικού «Ατραχούρχα/Αρταξέρξης). Ετσι διεκδικούσαν επίμονα από τους Ρωμαίους/Βυζαντινούς όλα τα δ υ τι­ κά εδάφη των Αχαιμενιδών κατά τη μεγαλύτερή τους επέκταση, δηλαδή τη Θρά­ κη, τη Μικρά Ασία, τη Συρία, την Παλαιστίνη-Υπεριορδανία και τη ν Αίγυπτο (το 80% των βυζαντινών εδαφών). Τα διεκδικούσαν δυναμικά από τη Ρώμη και την Κωνσταντινούπολη χρησιμοποιώντας τη στρατιω τική τους ισχύ και έτσ ι ήταν πο­ λύ περισσότερο επ ιθ ετικο ί από τους Πάρθους, οι οποίοι διεκδικούσαν μόνο περιστασιακώς ρωμαϊκά εδάφη. Για τον ί­ διο λόγο, οι σασσανιδικές εισβολές στη ρωμαϊκή Ανατολή διεξάγονταν με πολυά­ ριθμα και άριστα οργανωμένα σ τρατεύ­ ματα που παραβίαζαν συνήθως το σύνο­ ρο σε μεγάλο βάθος. Αν και στο τέλος του εκά σ τοτε ρωμαιο-σασσανιδικού πο­ λέμου οι περσικοί στρατοί αποσύρονταν πάντοτε υπό το Βάρος της ρωμαϊκής/βυ­ ζαντινής αντεπίθεσης, οι εισβολές τους ήταν συνήθως και παροδικά επιτυχείς. Η «επιτυχία» τους οφ ειλόταν περισσότερο στη ρωμαϊκή/βυζαντινή υψηλή στρατηγι­ κή, η οποία «επέτρεπε» στον εχθρό να διεισ δύσ ει στην αυτοκρατορική ενδοχώρα ενώ οι τοπ ικές δυνάμεις τη ς προστά­ τευ α ν τα αστικά κέντρα, έως ότου ο αυτοκρατορικός στρατός εξαπολύσει α ν τε­ πίθεση. Η διεκδίκηση του αχαιμενιδικού πα­ ρελθόντος από τους Σασσανίδες, τους οδήγησε σε μία στρέβλωση της ιστορι­ κής πραγματικότητας χωρίς προηγούμε­ νο, η οποία αγνοούσε συνήθως τα ιστο­ ρικά γεγονότα των έξι περίπου αιώνων α­ νάμεσα στην κατάρρευση του αχαιμενι-

Σ Τ Ρ Α Τ Ι ΟΤ Ι Κ Η Ι ΣΤ ΟΡΙ Α Ι 2 5

Το σασσανιδικό κράτος το έτος 261 (Ε γκυκλοπ αίδ εια Π ά π υ ρ ο ς-Λ α ρ ο ύ ςΜ π ρ ιτά νν ικα , Ε κδόσ εις Π άπ υρος).

ΕΥΞΕΙΝΟΣ ΠΟΝΤΟΣ

' y«4 ν α το

ΙΒΗΡ1Α

Α Ιη

ΧΟΡΑΣΜΙΑ X (ΚΟΥΑΡΕΣΜ)

Ω Μ Α ΙΚ Η

Ο Ρ Α Τ Ο Ρ ΙΑ

Τασκένδη

/A P M E N U

Κασγκάρ,

ΣΟΓΔ1ΑΝΗ

·“ «* • b

.Ä *ν/ >/ /

c

” V c

· Δομοοκ6ζ

^ερουοολημ •ί

m

™

ie

e

IS

ΑΤΡΟΠΑΤΗΝΗ λ* (ΑΖΕΡΜΠΑΪΤΖΑΝ)

Λ

s A

V

Αμπαρσάχρ · (Νισαηούρ)

*

ΜΗΔΙΑ

Τν Σελευ*«ια(^Κτησ \ ί ·Νοχαβόντ ΐφώ ν \

ατ Λ ρ ,γταμ

\ Α Σ ^ τΡ 4 4 ΐ^ Ν Β ο β υ λ ^ μΕΣηνΑ Χ

\

·1 ο ό ο ο

(Μη ΐ Η Λ Υ Μ Α Ι Σ

^

Κ Ο ΥΣΑΝ ΣΑ ΧΡ •Μεοβ

_ J K

A

V d b o ^ l^

ΠΑ Ρ Θ ΙΑ

Α Μ Π Α Ρ ΣΑ ΧΡ

Μ Α Ρ ΓΙΑ Ν Η (Μ Ε Ρ Β )

•(Βοκτρίο)

ΒΑΚΤΡΙΑΝΗ

AplOC.*

j

ΓΚΑΝΤΑΡΑΙ

ΜπομηΜν·* - _j

ß\toöe6py

χ} .Π Α Ρ Α Δ Η Ν Η ι {Π ΑΡ Α ΤΑΝ L'

. ισςοχύν ΣΟΥΣϊΑΝΗ (ΚΟ ΥΖΕΠΑΝ

icrrOKC

ΠΕΡΣΙΣ (ΦΑΡΣΙ

• Κερμόν

Κ Α Ρ Μ Α Ν ΙΑ (Κ Ε ΡΜ ΑΝ )

ΣΑ Κ ΑΣΤΑ Ν (Σ ΙΣΤΑ Ν ) ΤΟ ΥΡΑΝ Μ Α Κ ΡΑ Ν

ΑΡΑΒΙΚΗ ΘΑΛΑΣΣΑ

δικού κράτους και στην ενθρόνιση της δυναστείας τους, ως αναληθή ή ανύπαρ­ κτα. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ό τι έ­ φθαναν μέχρι το σημείο να ταυτίζουν τον Μακεδόνα βασιλιά Φίλιππο, πατέρα του Αλεξάνδρου, με τον προαναφερθέντα Ρωμαίο αυτοκράτορα Φίλιππο τον Αραβα.

01 ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ ΜΕ ΤΟΥΣ 0ΥΝΝ0ΥΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΡΩΜΑΙΟΥΣ/ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥΣ Το έτο ς 276 απειλήθηκε μία σασσανιδική εμφύλια σύρραξη ανάμεσα στον νέο ενθρονισ θέντα βασιλιά Βαρχάμ Β’ (Μπερχάμ, στα ελληνικά Ουαραράνης) και στον αδελφό του, κυβερνήτη του Σεϊστάν (ή Σακαστάν, ανατολική ιρανική ε ­ παρχία στην οποία είχαν εγκα τα σ τα θ εί Σάκες). Ο τελ ευ τα ίο ς υποστηριζόταν από έναν Κουσανό ηγεμόνα που είχε κα­ τορθώ σει να επανασυστήσει το Κουσανικό Βασίλειο, αν και αποδυναμωμένο. Ο Βαρχάμ σ τέφ θ ηκε ταυτόχρονα με τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Πρόβο και οι δύο μονάρχες αναμετρήθηκαν σε έναν νέο ρωμαιο-σασσανιδικό πόλεμο. Ομως ο πρώτος αναγκάστηκε γρήγορα να προχω­ ρήσει σε ειρηνευτική συνθήκη «ανά­ γκης» λόγω της απειλής από τον αδελφό του, την οποία αντιμετώπισε επιτυχώς. Πάντως είχε αναγκασθεί να παραχωρή­ σει στη Ρώμη την Αρμενία και τη ν πρώην ρωμαϊκή Μεσοποταμία, προκειμένου να δράσει ελεύθερα . Το 297 οι Ρωμαίοι εξα ­ πέλυσαν ν έες εκσ τρ α τείες στη Μεσοπο­ ταμία, αποσπώντας επιπρόσθετες σασσανιδικές περιοχές. Οι Κουσανοί συνέχισαν να είναι απει-

2 6 I ΣΤ Ρ ΑΤ Ι ΩΤ Ι Κ Η Ι ΣΤ ΟΡΙ Α

λη τικο ί ώσπου ο Σασσανίδης Σαπώρ Β’ (309-379) εκσ τράτευσ ε εναντίον τους και τους εκμηδένισε. Τα κουσανικά εδάφη απ ετέλεσαν μία νέα περσική επαρχία, διοικούμενη από έναν Σασσανίδη κυβερ­ νήτη με έδρα τα Βάκτρα. Ο ικανός Σα­ πώρ Β' στράφηκε εναντίον των Ρωμαίων προκειμένου να ανακτήσει τα μεσοποταμιακά και αρμενικά εδάφη που είχαν απολεσθεί. Το 363 ο σασσανιδικός στρα­ τός συγκρούσθηκε σε τέσσ ερις μάχες (βλ. στη συνέχεια) με τον ρωμαϊκό στρα­ τό υπό το ν μεγάλο αυτοκράτορα Ιουλιανό, χωρίς αποφασιστικό αποτέλεσμα. Πά­ ντως ο αυτοκράτορας προέλασε έως την περσική πρωτεύουσα Κτησιφώντα χωρίς να την πολιορκήσει. Ο αέναος ρωμαιοπερσικός πόλεμος συνεχίσθηκε αλλά κα­ τά το τελ ευ τα ίο τέτα ρ το του 4ου αι. οι Σασσανίδες αντιμετώπισαν νέα προβλή­ ματα στα ανατολικά. Εκεί οι τοχαρικές φυλές, σ υγγενείς των Κουσανών, και οι Χ ιονίτες/Κ ιδα ρίτες θ ύννο ι εξαπέλυαν καταστρεπτικές επιδρομές στις βορειο­ ανατολικές σασσανιδικές επαρχίες. Τελι­ κά οι Πέρσες συμβιβάσθηκαν με τους Τοχάριους, εγκαθιστώ ντας το υ ς στην

παλαιά κουσανική επ ικράτεια ως υπό­ σπονδους συμμάχους (λατιν. φοιδεράτους), με τη ν υποχρέωση να παρέχουν ιππείς στον σασσανιδικό στρατό. Ομως η τοχαρική εγκατάσταση στην περιοχή α­ ναβίωσε τη δύναμη των Κουσανών, λ ε ι­ τουργώ ντας ως «αιμοδότης» τους. Το 390 οι Σασσανίδες και οι Τοχάριοι ηττήθηκαν από τους Χ ιονίτες, οι οποίοι τους απέσπασαν τη Βακτρία-Σογδιανή. Οι Τοχάριοι αποσύρθηκαν νοτίως του Ινδοκούς, όπου η κουσανική ηγεσία τους ε ­ πανίδρυσε το Κουσανικό Βασίλειο σε ιν­ δικές περιοχές (σύγχρονο Πακιστάν). Την ίδια εποχή στα δυτικά σασσανιδικό σύνορα, με τη ν ανακήρυξη του χριστιανι­ σμού ως επίσημης θρησκείας της Ρώμης και τη ς Αρμενίας, δημιουργήθηκαν νέες εντάσ εις ανάμεσα σε εκείνες και στην Περσία. Από τις αρχές του 5ου αιώνα οι Πέρ­ σες αντιμετώπισαν μία μεγαλύτερη απει­ λή στα βορειοανατολικά, από τους φ οβε­ ρούς Ε φθαλίτες θύννους. Οι τελ ευ τα ίο ι εισχώρησαν στη Βακτρία-Σογδιανή από το κεντροασιατικό λίκνο τους, πιέζοντας αφόρητα τους Χ ιονίτες σ υγγενείς τους και διενεργώ ντας τις πρώτες επιδρομές στο Ιράν. Το 420-427 οι Ε φθαλίτες εισ έ­ βαλαν στην Περσία φθάνοντας έως τις Ράγες (σύγχρονη Τεχεράνη), εκμ ετα λ­ λευόμενοι τη δυναστική κρίση που είχε ξεσπάσει στη χώρα ανάμεσα στον βασι­ λιά Βαρχάμ Ε' και σε αδελφούς του, δ ιεκ­ δ ικη τές του θρόνου. Τελικά ο Βαρχάμ επεκράτησε με ενισχύσεις από το υποτε­ λές του αραβικό πριγκηπάτο της Χίρα και το 427 συνέτριψ ε το υ ς Εφθαλίτες. Ο Βαρχάμ Ε’ (Ουαραράνης) υπήρξε ο δη­ μοφ ιλέστερος Σασσανίδης και οι Ιρανοί καλλιτέχνες συνήθιζαν να αποδίδουν τη μορφή του στα έργα τους επί αιώνες με­ τά το ν θάνατό του. Ηταν ικανός στρατιω-

Π ερ σ ικό ξίφ ο ς τη ς σασσανιδικής π ερ ιόδου (Λονδίνο, Β ρ ετα ν ικ ό Μ ο υ σ είο ).

Το π ερ ίφ η μ ο ιρανικό α νά γλυ φ ο που α π εικ ο ν ίζει το ν α ιχμ ά λω το Ρω μαίο α υ το κ ρ ά το ρ α Β α λ ερ ια ν ό (253-260 μ X .) να υπ ο κλ ίνετα ι ενώπιον το υ Σασσανιδη Σαπώρ Α ’.

ντας εκτετα μ ένες εκσ τρ α τείες εναντίον τους πέρα από τις σ υνήθεις συγκρού­ σεις στα 6υζαντινο-περσικά σύνορα). Πα­ ρακολουθούσαν στενά τις μεταναστευτικ ές κινήσεις των νομάδων, ιδίως των α­ π ειλητικότερω ν ουννικών λαών, έχοντας δοκιμασ θεί από τις ολέθ ρ ιες επιδρομές των Μαύρων θύννω ν του Αττίλα. Γι' αυτό επιθυμούσαν την ύπαρξη ενός ισχυρού περσικού βασιλείου, το οποίο θα δρούσε ανασχετικά και θα προστάτευε τη βυζα­ ντινή Ανατολή από το υ ς νομάδες. Από τη ν άλλη πλευρά, η Κωνσταντινούπολη «μεριμνούσε» ώστε η Περσία να είναι στρατιω τικά απασχολημένη και στα δ υ τι­ κά τη ς σύνορα, προκειμένου να μην ισχυ­ ροποιείται ποτέ τόσο ώστε να απειλεί σο­ βαρά την αυτοκρατορία της.

j& S S B t τικός και οργανωτής, που δεν δίστασε να θυσιάσει αρκετά από τα βασιλικά του προνόμια προκειμένου να επ ιτύχει τη ν ε ­ νότητα του κράτους. Οι περσικοί θρύλοι τον περιγράφουν ως ικανότατο μουσικό, ποιητή και κυνηγό. Ο θάνατός του, το 438, επ έφ ερε νέες εφ θ α λ ιτικ ές επιδρο­ μές, οι οποίες συνοδεύθηκαν από μία μακροχρόνια και καταστρεπτική ξηρασία στο Ιράν. Οι Σασσανίδες μονάρχες επέ­ βαλαν βαρύτερους φόρους προκειμένου να αντιμετωπίσουν την κρίσιμη κατάστα­ ση, οι οποίοι εξασθένησαν περισσότερο τον πληθυσμό. Το 440 οι ακαταμάχητοι Ε φθαλίτες επ ιτέθηκαν πάλι στους Τοχάριους-Κουσανούς, εξοντώ νοντάς τους μαζικά (επρόκειτο για όσους ΤοχάριουςΚουσανούς παρέμεναν βορείως του Ινδοκούς, επειδή το Κουσανικά Βασίλειο επεβίωνε νοτίως της οροσειράς). Το 454 οι Ε φθαλίτες νίκησαν τους Πέρσες εντείνοντα ς τις επιδρομές στο Ιράν και συμπαρασύροντας τους Χιονίτες/Κ ιδα ρίτες της Βακτρίας-Σογδιανής. Το 468 οι Πέρσες εξόντωσαν μαζικά τους Χ ιονίτες πρώην συμμάχους τους. Η εκμηδένιση των ισχυρών Χιονιτών ήταν μάλλον μία εσφαλμένη απόφαση του Σασσανιδη Φιρούζ (ελλην. Περόζης), ε­ πειδή οι Ε φθαλίτες την εκμ ετα λλεύθηκαν και εκδίωξαν τα υπολείμματά τους, καταλαμβάνοντας τη Βακτρία-Σογδιανή (473-475). Ο Φιρούζ, ο οποίος προσπα­ θούσε από το 464 να αποκρούσει τις εφ θ α λιτικές εισβολές, αντιλήφ θηκε το σφάλμα του και το 475 εκσ τράτευσ ε πάλι εναντίον των Εφθαλιτών αλλά η ττή θ η κε και αιχμαλωτίσθηκε. Οι θ ύ ν ν ο ι το ν απε­

Ν ο μ ίσ μ α τα τω ν Σασσανιδώ ν βασιλέω ν Φ ιρούζ (459-484), Κ αβάδη Α ’ (488-496) και Χ οσρόη Α ' (531-579).

λευθέρω σαν με αντάλλαγμα τη σύναψη συνθήκης η οποία προέβλεπε τη ν ετήσια καταβολή υψηλών λύτρων από τους Σασ­ σανίδες. Ο Φιρούζ άφησε ως όμηρο (εγ­ γύηση) στους Ε φθαλίτες το ν γιό του Κα­ βάδη (ΚαΘάδ). Οι Ε φθαλίτες ισχυροποι­ ούντο προοδευτικά έχοντας αποσπάσει από το 465 τη Γανδαρίδα (βόρειο Πακι­ στάν) από το Κουσανικά Βασίλειο, το ο­ ποίο κατέστρεψ αν το 477, προσαρτώντας έτσ ι εκτετα μένα ινδικά εδάφη. Το 479 κατέκτησαν τις πόλεις-κράτη Χοτάν και Κασγκάρ στη σύγχρονη κινεζική Αυ­ τόνομη Περιοχή Σιντσιάνγκ-Ουιγκούρ, ενώ έως το 500 διέλυσαν την ινδική αυ­ τοκρατορία Γκούπτα, καθιστώντας φό­ ρου υποτελή ολόκληρη τη βόρεια και την κεντρική Ινδία. Περί το 500 το Εφθαλιτικό Χαγανάτο διασπάσθηκε σε δύο βασί­ λεια, το Ανατολικό (Ινδίας) και το Δυτικό (Σογδιανής-Βακτρίας), το οποίο α ντιμ ε­ τώπιζαν οι Σασσανίδες. Οι Βυζαντινοί του 5ου αιώνα δεν εκμ ετα λλεύθ η κα ν με σύνεση τα προβλήματα των τελευταίω ν στα ανατολικά τους σύνορα (εξαπολύο-

Το 484 ο βασιλιάς Φιρούζ αρνήθηκε να πληρώσει την ετήσια χορηγία στους Εφθαλίτες και τους επ ιτέθηκε αλλά υπέστη πανωλεθρία και σκοτώθηκε. Το 488 οι δυτικοί Εφθαλίτες κατόρθωσαν να εγκαταστήσουν στον περσικό θρόνο τον Κα­ βάδη, ενώ άλλες ουννικές φυλές από την κεντρική Ασία επωφελήθηκαν από τη σασσανιδική εξασθένηση εξαπολύοντας καταστροφικές επιδρομές στο Ιράν. Εκτός από τις σοβαρές εξω τερικές απει­ λές και την εφ θαλιτική «κηδεμονία», ο Καβάδης είχε να αντιμετωπίσει τις εσωτε­ ρικές διαμάχες ανάμεσα στους αριστο­ κράτες και στο θρησκευτικό κίνημα των Μαζδακιτών, το οποίο υποστηριζόταν από τον λαό, που απαιτούσε τη δίκαιη ανακα­ τανομή των αγαθών της χώρας. Στα συ­ γκεκριμένα «αγαθά» εκτός από τη γη, τους πόρους κλπ. συμπεριελάμβαναν και τις γυναίκες του βασιλείου, επειδή οι νέοι άνδρες άρχισαν να δυσκολεύονται να βρουν συζύγους διότι τα χαρέμια των ευγενών ήταν πολυμελή και αρκετές γυναί­ κες είχαν απαχθεί από τους νομάδες επι­

Σ Τ Ρ ΑΤ Ι Π Τ Ι Κ Η Ι ΣΤΟΡΙ Α I 2 7

δρομείς. Η αυτοκρατορία Βρισκόταν στα πρόθυρα της διάλυσης ήδη από τη βασι­ λεία του Φιρούζ. 0 Καβάδης υποστήριξε τους Μαζδακίτες προκειμένου να ενισχυθ ε ί έναντι των ευ γενών αλλά οι τελ ευ τα ί­ οι αντέδρασαν, τον καθαίρεσαν και τον φυλάκισαν. Νέος βασιλιάς ανακηρύχθηκε ο αδελφός του Ζαμάσπ (Ζαμάσπης). Ο Κα­ βάδης κατόρθωσε να δραπετεύσει και να καταφύγει στους Εφθαλίτες συμμάχους του (499). Θυμίζουμε ό τι είχε περάσει με­ ρικά χρόνια μαζί τους ως όμηρος και είχε γνωρίσει τον τρόπο ζωής και τη νοοτρο­ πία τους. Οι Εφθαλίτες τον υποστήριξαν στρατιωτικά και ο έκπτωτος βασιλιάς ανέ­ κτησε τον θρόνο (500). Ετσι οι νομάδες ε­ ξασφάλισαν μεγαλύτερο ετήσιο φόρο από τον Καβάδη, ενώ ο ίδιος διατηρούσε μία εφ θαλιτική σωματοφυλακή η οποία α­ μειβόταν αδρά. Παράλληλα το Εφθαλιτικό Χαγανάτο ισχυροποιείτο διαρκώς: την περίοδο 493-508 επεκτάθηκε προς την Κί­ να, προσαρτώντας την Τζουγγαρία, το Τουρφάν και το Καρασάρ στην περιοχή Σιντσιάνγκ-Ουιγκούρ. Το σασσανιδικό κρά­ τος συνόρευε πλέον με μία νομαδική αυ­ τοκρατορία στην Ανατολή. Το 503 ο Καβάδης άρχισε εχθροπρα­ ξίες με τους Ε φθαλίτες «πάτρωνές» του, διακόπτοντας την ετήσια χρηματική κα­ ταβολή η οποία απομυζούσε τους σασσανιδικούς πόρους. Ο νέος δ εκα ετή ς π ερσο-εφθαλιτικός πόλεμος προκάλεσε αρκετά θύματα. Οι δύο πλευρές κα τέλη ­ ξαν σε νέα συνθήκη ειρήνης, το 513, σύμφωνα με την οποία οι Σασσανίδες υ­ ποχρεώθηκαν πάλι να πληρώνουν φό­ ρους στους Εφθαλίτες. Οι τε λ ευ τα ίο ι έφθασαν στο απόγειο τη ς ισχύος τους:

Α ναγεννησιακή νω πογραφία που ανα π α ρισ τά σκηνή μ άχ ης το υ α υ το κ ρ ά το ρ α Η ρ α κ λείο υ εν α ν τίο ν το υ Σασ σ α νιδ η Χ οσρόη Β ’ κ α τά το ν βυζαντινο-σ ασ σ α νιδ ικό π ό λεμ ο τη ς π εριόδου 622 - 628.

σαράντα βασίλεια και νομαδικοί λαοί, συμπεριλαμβανομένης της Περσίας, τους κατέβαλαν φόρους (513). Στα εσω τερικά τη ς Περσίας, ο Καβάδης απέσυρε τη ν υ­ ποστήριξή του από τους Μαζδακίτες, ό­ ταν εκείνο ι αρνήθηκαν να υποστηρίξουν το ν γιο του Χοσρόη ως διάδοχό του. Ο Καβάδης πέθανε το 531 και στον θρόνο ανήλθε ο Χοσρόης Α ’ Ανουσιρβάν, εν μέσω σκληρού αγώνα μεταξύ αριστο­ κρατίας και λαού. Ο μεγάλος Σασσανίδης κατόρθωσε να επ ιβληθεί σε ένα βασίλειο που παρέπαιε από τα πλήγματα εσω τερι­ κών και εξω τερικώ ν εχθρών και εισήγαγε ευ ερ γ ετικ ές μεταρρυθμίσ εις στον στρα­

Η ΙΡΑΝΙΚΗ ΑΝΘΡΙΜ0Λ0ΓΙΚΗ ΥΠΟΣΤΑΣΗ Η φυσική ανθρωπολογία των Ιρανών (δηλαδή των ιρανόφωνων κατοίκων των σύγ­ χρονων Ιράν, Κουρδιστάν, Αφγανιστάν και βορειοδυτικού Πακιστάν) έχει καταστεί αντι­ κείμενο αρκετών συζητήσεων και δεν φαίνεται να υπάρχει γενική συμφωνία αναφορικά με τους βασικούς μορφολογικούς τύπους στους οποίους ανήκουν. Φαίνεται πως τέσσε­ ρις κύριοι ανθρωπολογικοί τύποι συνέβαλαν στον σχηματισμό των ιρανικών εθνών: ο α­ νατολικός μεσογειακός (μεσανατολικός), ο συγγενικός του δραβιδικός, ο ουραρτικός (αρμενοειδής) και ο βορειοκαυκάσιος (πρωτοϊρανικός). Οι φορείς των δύο πρώτων τύ ­ πων κατοικούσαν στα ιρανικά υψίπεδα κατά τη 2η χιλιετία π.Χ., έχοντας απορροφήσει τους γηγενείς Νεγρίτες της Μεσολιθικής-Παλαιολιθικής. Την ίδια χιλιετία ο ουραρτικός τύπος άρχισε να επ εκτείνεται στο Ιράν από τη κοιτίδα του (μάλλον η ευρύτερη περιοχή της λίμνης Βαν), συμβάλλοντας αποφασιστικά στην ιρανική ανθρωπολογική υπόσταση. Ο βορειοκαυκάσιος τύπος αντιστοιχεί στους Πρωτοϊρανούς (κατεξοχήν Ιρανούς), δηλα­ δή στους νομάδες φορείς της ιρανικής γλώσσας που εγκαταστάθηκαν στα ιρανικά υψί­ πεδα κατά το πρώτο μισό της πρώτης προχριστιανικής χιλιετίας. Σήμερα ο βορειοκαυκάσιος τύπος έχει σχεδόν εξαλειφθεί, καθώς ανιχνεύεται μόνο έντονα αναμεμιγμένος με τους άλλους, ωστόσο η γλώσσα του έχει επικρατήσει πλήρως. Υφίσταται περιορισμέ­ νη μογγολοειδής επιμιξία στους σύγχρονους Ιρανούς, προερχόμενη από τους πολυά­ ριθμους Τούρκους που εγκαταστάθηκαν σε αλλεπάλληλα κύματα στις ιρανικές χώρες κατά τη διάρκεια 1.200 ετών. Εξάλλου οι τουρκόφωνοι (Αζέροι, Κασγκάυ, Τουρκμένοι, Ουζμπέκοι κ.ά.) συνιστούν και σήμερα το 25-35 % του πληθυσμού του Ιράν και του Αφγα­ νιστάν.

2 8 I ΣΤ Ρ ΑΤ Ι ΩΤ Ι Κ Η ΙΣΤΟΡΙ Α

τό. Στο μεταξύ στα ανατολικά σύνορα συνέβαιναν εξελ ίξεις που τον ευνοού­ σαν. Από το 532 άρχισε η αποδυνάμωση των Εφθαλιτών, όταν απώλεσαν σταδια­ κά το μεγαλύτερο μέρος των ινδικών ε­ δαφών. Το 540 ο Χοσρόης αντιλήφ θηκε την εφ θ α λιτική στρατιω τική ανεπάρκεια και διέκοψ ε την καταβολή φόρων. Το 552 οι Τούρκοι (Τούρ(ου)κ, Του Κιούε) κα τέ­ στρεψαν το χαγανάτο των Ζουάν Ζουάν (της Μ ογγολίας-Μ αντζουρίας) και άρχι­ σαν τις επ ιθέσεις στα εφ θ α λιτικά εδάφη. Το 557 ο Χοσρόης συμμάχησε με τους Τούρκους προκειμένου να επ ιτεθούν από κοινού στους δυτικούς Εφθαλίτες και να διαλύσουν το χαγανάτο τους. Ο Σασσανίδης είχε να επ ιλέξει ανάμεσα στη συμμαχία με τους Ε φθαλίτες ενα­ ντίο ν των ανερχόμενων Τούρκων και στην αντίστροφη συμμαχία εναντίον των Εφθαλιτών. Τελικά επ έλεξε να πλήξει τους τελευτα ίο υς, λαμβάνοντας υπόψη την υπ ερεκατονταετή περσο-εφθαλιτική πάλη. Οι δ υ τικο ί Ε φθαλίτες ηττήθηκαν και είχαν πολυάριθμα θύματα και το 557/558 κατέφ υγαν καλπάζοντας στα βο­ ρειότερα κεντροασιατικά εδάφη, προκει­ μένου να αποφύγουν την εξολόθρευση. Ολιγάριθμοι Ε φθαλίτες παρέμειναν στη Σογδιανή συνεχίζοντας τη ν αντίσταση έως το 565. Από τον διαρκή πόλεμο των Περσών με τους Βυζαντινούς/Ρωμαίους, ξεχωρί­ ζουν η ευρ εία νίκη του Βελισάριου στο Δάρας τη ς βυζαντινής Αρμενίας (530) και η μερική καταστροφή της Αντιόχειας από τον Χοσρόη (540). Η περίφημη παλαιά σελευκιδική πρωτεύουσα υπέστη κατα­

στροφές και σφαγές και δεν ανένηψε ποτέ από το πλήγ­ μα. Στο εξής λειτούργησε περισσότερο ως φρούριο, μέχρι να περάσει βαθμιαία στην αφάνεια.

0 ΕΞΟΝΤΩΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΜΕ ΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ (610 -628 ) Οι Βυζαντινοί ανησύχη­ σαν παρατηρώντας την αιφ ­ νίδια ισχυροποίηση της Σασσανιδικής Α υτοκρατο­ ρίας υπό τον Χοσρόη Α’ και επεχείρησαν να τη ν αποδυ­ ναμώσουν χρησιμοποιώ­ ντας τις επαφές τους με τους νομαδικούς λαούς που συνόρευαν με εκείνη. Το 568 άρχισε νέος βυζαντινοσασσανιδικός πόλεμος λόγω της ασταθούς κατάστα­ σης στην ανέκαθεν διαμφισβητούμενη Αρμενία. Οι Πέρσες είχαν επ ιτυχίες στη βυζαντινή Μεσοποταμία, προκαλώντας της μεγάλες καταστροφές. Τελικά οι δύο αντίπαλοι άρχισαν διαπραγ­ ματεύσεις για ειρήνευση, κατά τη διάρκεια των οποίων ο Χοσρόης πέθανε. Τον τελευ τα ίο διαδέχθηκε ο γιός του, Χορμίσδ (ελλην. Ορμίσδας, 579590), που αντιμετώ πισε την απειλή των ευγενών και του αρχιερέων του Ζωροα­ στρισμού, οι οποίοι επεχείρησαν να ισχυ­ ροποιηθούν πάλι σε βάρος της βασιλι­ κής εξουσίας και της συνοχής του κρά­ τους. Στο μεταξύ η βυζαντινή υψηλή δι­ πλωματία απέδωσε καρπούς, προκαλώ­ ντας εισβολές σε όλα σχεδόν τα σασσανιδικά σύνορα. Ο βυζαντινός στρατός επ ιτέθηκε στο σύνορο του Ευφράτη, ενώ ταυτόχρονα οι Τούρκοι σύμμαχοί του εισέβαλαν στη Σογδιανή και οι ελ εύ ­ θ ερ ες ουννικές φυλές προσέβαλαν τα βόρεια περσικά σύνορα. Ο ικανός Πέρσης αρχιστράτηγος, Βαρχάμ Τσομπίν, κατόρθωσε να αποκρούσει τους Τούρκους και το υ ς θ ύ ν ­ νους αλλά η ττή θ η κε από τους Βυζαντι­ νούς. Ο Χορμίσδ, ανήσυχος από τη δημο­ τικό τη τα του στρατηγού, στράφηκε ενα­ ντίον του. Ομως ο στρατός υποστήριξε τον Βαρχάμ εναντίον του. Οι αριστοκρά­ τες εκμ ετα λλεύθηκα ν την ανταρσία για

Ο Ν αό ς τη ς Α ναστάσεω ς σ τη ν Ιερ ο υ σ α λή μ . Β ρ ίσ κ ετα ι σ τη θ έ σ η π ρ ο γ εν έ σ τερ ο υ ναού από το ν οποίο οι Σ α σ σ α νίδ ες απέσπασαν το ν Τίμιο Σ τα υ ρ ό το 614.

να καθαιρέσουν το ν βασιλιά, να τον φ υ­ λακίσουν και να τον ευνουχίσουν προκει­ μένου να μη μπορεί να διεκδική σ ει πάλι τον θρόνο. Νέος βασιλιάς ανακηρύχθηκε ο γιός του, Χοσρόης Β' (590-628), που ή λθ ε επίσης σε αντιπαράθεση με τον στρατηγό Βαρχάμ. Ο τελ ευ τα ίο ς παρα­ μέρισε κάθε πρόσχημα και κατέλαβε την Κτησιφώντα και το ν θρόνο, ενώ ο Χοσ­ ρόης κα τέφ υγε στον Βυζαντινό α υτο­ κράτορα Μαυρίκιο (600). Ο Μ αυρίκιος άρπαξε την ευκαιρία για να αποδυναμώ­ σει τη ν Περσία ενισχύοντας τις εσω τερι­ κές διαμάχες και παρείχε στρατεύματα στον Χοσρόη. Εκείνος εισ ήλθε στη σασσανιδική επικράτεια, όπου νίκησε τον Βαρχάμ, ο οποίος δολοφονήθηκε, και α­ νέκτησε το ν θρόνο. Το κέρδος του Μαυ­ ρίκιου ήταν η αναγνώριση τη ς βυζαντι­ νής εξουσίας στη Λαζική, στην Ιβηρία (σύγχρονη ανατολική Γεωργία) και στο

μεγαλύτερο μέρος της Αρμενίας (601). Ο Χοσρόης Β' σκό­ πευε να ανακτήσει τα ε­ δάφη από το Βυζάντιο και εκμ ετα λλεύθ η κε τη χαώδη πολιτικο-στρατιωτική κατάσταση στην ο­ ποία αυτό περιήλθε λόγω τη ς μακρόχρονης κρίσης τη ς «τυραννίδος» του σφετεριστή αυτοκράτορα Φωκά (602610) και των σοβαρών προβλημάτων που α ντι­ μετώπισε, έως το 620 πε­ ρίπου, ο νέος αυτοκράτορας Ηράκλειος. Το 607 η σασσανιδική πολεμική μηχανή κινητοποιήθηκε πλήττοντας τα συνορια­ κά οχυρά. Το 610 η Εδεσ­ σα, η Καισάρεια της Καπ­ παδοκίας, άλλες σημα­ ν τικ ές βυζαντινές πό­ λεις και η Αρμενία κατα­ λήφθηκαν και οι Πέρσες εισέβαλαν στη Μικρά Ασία, φθάνοντας στη Χαλκηδώνα, στην ακτή του Βοσπόρου. Από το 611 ο περσικός στρατός, ενισχυμένος με Σύρους/Αραμαίους μονοφ υσ ίτες χριστιανούς, προήλασε στη Συρία-Παλαιστίνη και κυρίευσε τη Δαμασκό, την Αντιόχεια και την Ιερουσαλήμ, σφάζο­ ντας χιλιάδες ορθοδόξων (34.000-90.000. σύμφωνα με διάφ ορες μαρτυρίες) και κλέβοντας τον Τίμιο Σταυρό, ο οποίος μεταφ έρ θηκε ως λάφυρο στη σασσανιδική Αυλή. Το 616 κατέλαβε τη Γάζα της Πα­ λαιστίνης και εισ έβαλε στη βυζαντινή Αί­ γυπτο. Σε έναν χρόνο οι Πέρσες κατέκτησαν την Βαβυλώνα τη ς Αιγύπτου. την Αλεξάνδρεια και τελικά ολόκληρη την Αί­ γυπτο. Οι Τούρκοι επ ιτέθηκαν πάλι στο ανατολικό Ιράν αλλά αποκρούσθηκαν. Στην Περσία δημιουργήθηκε η αίσθηση ό τι οι Σασσανίδες πλησίαζαν στην πραγ­ ματοποίηση μίας επιδίωξης αιώνων: στην ανασύσταση της Αχαιμενιδικής Αυτοκρα­ τορίας. Ωστόσο επ ρόκειτο για αυταπάτη. Ο αυτοκράτορας Ηράκλειος οδήγησε τη βυζαντινή αντεπίθεση από το 622. Οι Σασσανίδες απάντησαν με την από κοι­ νού με τους Αβάρους πολιορκία της Κωνσταντινούπολης (626). Οι αβαρο-σλαβικές και οι σασσανιδικές δυνάμεις πο­ λιόρκησαν στενά τη Βασιλεύουσα, η ο­ ποία κινδύνευσε σοβαρά. Η φρουρά και

ΣΤ Ρ ΑΤ Ι ΩΤ Ι Κ Η Ι ΣΤ ΟΡΙ Α I 2 9

Είδη σ έλ α ς των νομάδω ν τη ς ευ ρ α σ ια τικ ή ς σ τέπ α ς. Ε φ θ α λ ίτε ς , Χ ιο ν ίτες , Σ ά κ ε ς , Τοχάριοι-Κ ουσανοί, Χ α ζά ρο ι και άλλο ι νο μα δικοί λ α ο ί ή τα ν μ ε ρ ικ ο ί από το υ ς α π ειλ η τικ ό τε ρ ο υ ς εχ θ ρ ο ύ ς τη ς Π ερ σ ία ς (Αγία Π ετρ ο ύ π ο λ η , Μ ο υ σ είο Ε ρ μ ιτά ζ).

Κ άτοψ η φ ο λ ιδ ω τή ς 9 ω ρ ά κ ισ η ς α λόγου τη ς π α ρ θική ς π εριόδου, από τη Δ ο ύ ρ α Εύρωπο. Π α ρ ό μ ο ιες θ ω ρ α κ ίσ εις αλόγω ν χ ρ ησ ιμ οπ οιούσ α ν οι Σ α σ σ α νίδ ες (H. RussellRobinson: «O rie n ta l A rm our», Λονδίνο, 1967).

οι κάτοικοί της αμύνθηκαν σθεναρά, αποκρούοντας όλες τις επ ιθέσεις και ο βυζαντινός στόλος καταβύθισε τα αβαρο-σλα6ικά πλοιάρια (Αύγουστος 626). Τελικά οι Πέρσες και οι Αβαροι, αποθαρ­ ρυμένοι λόγω των μεγάλων απωλειών, υ­ ποχώρησαν. Τότε σ υντέθηκε ο Α κάθι­ στος Υμνος, αφιερω μένος στη Θεοτόκο ως ευχαριστήριος ύμνος για τη σωτηρία τη ς πρωτεύουσας. Τα βυζαντινά στρα­ τεύμα τα εκκαθάρισαν τη Μικρά Ασία και την Αρμενία από τους Πέρσες, εισβάλλο­ ντας στην περσική επ ικράτεια έως τη Μηδία (624). Παράλληλα επιχειρούσαν

3 0 I ΣΤ Ρ ΑΤ Ι ΩΤ Ι Κ Η ΙΣΤΟΡΙ Α

στην Περσία οι Χαζάροι σύμμαχοί τους από την υπερκαυκάσια στέπα. Οι περσικές δυνάμεις, με επικεφαλής τον στρατηγό Ραζάτη και με χαμηλό φρό­ νημα λόγω των διαδοχικών ηττών, κινήθηκαν για να αποκρούσουν το ν προελαύοντα βυζαντινό στρατό των 70.000 ανδρών υπό το ν Ηράκλειο (627). Οι δύο αντίπαλοι στρατοπέδευσαν κοντά στην αρχαία ασσυριακή πρωτεύουσα Νινευί. Ο αρχικός σασσανιδικός στρατός αριθμού­ σε 12.000-50.000 άνδρες, σύμφωνα με διάφορες πηγές, αλλά δεχόταν διαρκώς ενισχύσεις όλη τη νύκτα, κατά τη διάρ­ κεια τη ς μάχης και ύστερα από αυτήν. Το πρωί οι Πέρσες παρατάχθηκαν σε τρ εις γραμμές μάχης αντιμετω πίζοντας δυ­ σκολίες στην όραση επειδή είχαν τον ή ­ λιο απέναντι τους. Οι δύο πρώτες γραμ­ μές αποτελούντο μάλλον από κατάφρακτους/κλιβανάριους ιππείς. Ο βυζαντι­ νός στρατός άρχισε επίσης να παρατάσ­ σεται και κατά τις π ροκαταρκτικές αψι­ μαχίες ο Ραζάτης προκάλεσε τον Ηράκλειο σε μονομαχία, μάλλον με τη συνήθη περσική κραυγή «Ανδρας με άνδρα!» («mard u mard»), η οποία προκαλούσε σε μονομαχία τους καλύτερους α ν τί­ παλους πολεμιστές. Κατά τη μονομαχία ο Ηράκλειος τραυματίσθηκε δύο φορές αλλά κατόρθωσε να σκοτώσει τον Σασσανίδη και το γεγονός αυτό θα έπληξε περισσότερο το περσικό ηθικό. Παρά ταύτα, οι Πέρσες πολέμησαν «υπέρ βω­ μών και εστιών» στη δική τους επικρά­ τεια, αντιμετω πίζοντας γενναία τη βυζα­ ντινή έφοδο. Η μάχη ήταν πεισματώδης και φονική και διήρκεσε εννέα ώρες. Τε­ λικά οι Πέρσες σαρώθηκαν χάνοντας 28 λάβαρα, το υ ς περισσότερους αξιωματι­ κούς τους, οι οποίοι πολέμησαν μέχρι

θανάτου, και 50.000 στρατιώ τες. Οι Βυζα­ ντινο ί συνέλαβαν 4.000, ενώ οι Πέρσες επιζώντες υποχώρησαν συντεταγμένα στο στρατόπεδό τους, το οποίο εγκατέλειψ αν όταν νύκτωσε. Ο βυζαντινός στρατός βάδισε προς τη νέα σασσανιδική πρωτεύουσα Δασταγέρδη, τη ν οποία κυρίευσε, και ανέκτησε 300 λάβαρα τα οποία είχε απολέσει σε παλαιότερους πολέμους. Επειτα ο Ηρά­ κλειος στράφηκε εναντίον της Κτησιφώντας. Ο Χοσρόης Β’ είχε κατασ τεί από καιρό μισητός στον λαό και στους αξιωματούχους του λόγω τη ς απληστίας, της αυταρχικότητας, τη ς σκληρότητας, της ασυνέπειας και της υπέρμετρης καχυπο­ ψίας του. Οι υπήκοοί του τον απεχθάνονταν λόγω της βαριάς φορολόγησης που είχε επιβάλει για να χ ρ ημα τοδοτεί τους πολυέξοδους πολέμους του και, κυρίως, επειδή είχε αποδεκατίσει τον ανδρικό πληθυσμό τη ς χώρας, απαιτώντας διαρκώς τη ν αποστολή ανδρών για τον στρα­ τό. Η απώλεια 50.000 ανδρών κατά τη μά­ χη τη ς Ν ινευί και η άμεση διαταγή του Χοσρόη για νέα γενική επιστράτευση, τους εξόργισαν. Ειδικά οι Αραμαίοι της Μεσοποταμίας αντιμετώπιζαν και μία φυ­ σική καταστροφή: ο ποταμός Τίγρης είχε πλημμυρίσει, καταστρέφοντας τις καλλ ιέρ γ ειές το υ ς και κατακλύζοντας μεγά­ λο μέρος τη ς Κτησιφώντας. Ετσι, όταν ο ασθενής Χοσρόης αρνήθηκε να υπογρά­ ψει ειρηνευτική συμφωνία με το ν Ηρά­ κλειο, ο μεγαλύτερος γιός του (Σιρόης ή Καβάδης) το ν φόνευσε προκειμένου να συμβιβασθεί με τους Βυζαντινούς, οι ο­ ποίοι είχαν τη χώρα στο έλεό ς του ς (628). Ο Ηράκλειος ανέκτησε όλες τις απολεσ θείσες βυζαντινές επαρχίες και ύψωσε το ν Τίμιο Σταυρό στην Ιερουσαλήμ (629630). Η επιπόλαιη πολιτική του Χοσρόη Β' έβλαψε ανεπανόρθωτα το Σασσανιδικό Βασίλειο, το οποίο έφ θασε στα πρό­ θυρα τη ς διάλυσης.

Η ΣΑΣΣΑΝΙΔΙΚΗ ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΤΕΧΝΗ Ορνύνωοη-Ιύνθεοη-ΕΕοπΠιοιιός Η στρατιω τική οργάνωση των Σασσανιδών είχε πολλά κοινά με εκείνη των Ρωμαίων/Βυζαντινών και των γερμανογενών δυτικοευρωπαϊκών βασιλείων, χωρίς να λείπουν και τα κοινά στοιχεία με τη σύγχρονή τη ς κινεζική. Οι Σασσανίδες, όπως και οι Πάρθοι, στηρίζονταν στο ιπ­ πικό αλλά δεν υπέπεσαν στο παρθικό σφάλμα του εκμηδενισμού του ρόλου

μα στρατεύματα με εκείνα των Βυζαντι­ νών για λόγους ισορροπίας, δηλαδή πε­ ρίπου 300.000 άνδρες τη ν περίοδο 4ος6ος αι. Ομως η συγκεκριμένη πολιτική έ­ π ληττε το βασίλειο, επειδή οι πόροι και ο πληθυσμός του ήταν μικρότεροι από τους βυζαντινούς. Η στρατολόγηση στη Σασσανιδική Αυτοκρατορία ήταν ανα­ γκαστικά μεγαλύτερη ποσοστιαία από ό τι στη Βυζαντινή, καταπονώντας τη δημογραφικά και οικονομικά. Κύριο σώμα κρούσης ήταν το θωρα­ κισμένο ιππικό των asavaran, συγκροτού­ μενο από τους πλουσιότερους γα ιοκτή­ μονες και δευτερευόντω ς από τους dekhan, τους μικρότερους αριστοκράτες των επαρχιών. Οι συγκεκριμένοι ιππείς ε­ ξοπλίζονταν με δικά τους έξοδα και πα­ ρουσιάζονταν μαζί με τους εξαρ τημέ­ νους ακολούθους τους (αγρότες των τ ι­ μαρίων τους). Επρόκειτο για θωρακισμέ-

Μ ε τα λ λ ικ έ ς φ ο λ ίδ ες οι ο π ο ίες ρ ά β ο ντα ν σε «υπ οκάμισο» από δ έρ μ α ή ύφ α σ μα, μορ φ οπ οιώ ντα ς τη φ ο λιδ ω τή θω ρ ά κισ η (H. R ussell-R obinson: «O rie n tal Arm our», Λονδίνο, 1967).

ο

Ξίφ η των Σασσανιδώ ν Π ερσώ ν τη ς π εριόδου 6ου-7ου αι. (Balint, Vestiges A rcheologiques).

του πεζικού. Ο σασσανιδικός στρατός ή ­ ταν επ ιθ ετικότερ ος και περισσότερο α­ ξιόμαχος από τον παρθικό. Το Περσικό Βασίλειο δ ιαιρ είτο σε δ ι­ οικήσεις, ανάλογες με τις ρωμαϊκές/βυ­ ζαντινές επαρχίες, οι οποίες διατηρού­ σαν ιδια ίτερ ες δυνάμεις έως τη βασιλεία του Χοσρόη Α ’. Τον 6ο αιώνα ο μεταρ­ ρυθμιστής βασιλιάς, κατά τη ν προσπάθ ειά του να αποδυναμώσει το υ ς τοπι­ κούς δ ιοικητές και να ενδυναμώσει τη συνοριακή άμυνα, τους αφαίρεσε το με­ γαλύτερο μέρος των στρατευμάτω ν τους, συγκεντρώ νοντάς το σε τέσσερις συνοριακές περιοχές στις αυτοκρατορικές εσχατιές. Σε εκείνες συγκεντρώ θη­ κε το μεγαλύτερο μέρος του στρατού:

ο

ο

Τύποι μ ετα λ λ ικ ώ ν ελ α σ μ ά τω ν που ρ ά β ο ντα ν σ ε δ ερ μ ά τιν ο ή υ φ α σ μ ά τινο « υπ οκά μ ισ ο» και έ τσ ι μ ορ φ οπ οιούσ α ν τη ν ελ α σ μ ά τιν η θω ρ ά κισ η (H. R ussell-R obinson: «O rie n ta l Arm our», Λ ονδίνο, 1967).

στην Ατροπατηνή Μηδία (βόρειο σύνο­ ρο), στη Μεσοποταμία (δυτικό σύνορο), στην Περσίδα (νότιο σύνορο) και στην Αρεία-Μ αργιανή (Χορασάν, ανατολικό σύνορο). Επικεφαλής των τεσσάρων πε­ ριφερειώ ν τέθ η κα ν ισάριθμοι στρατιω τι­ κοί κυβερνήτες, έμπιστοι του Χοσρόη. Επιπρόσθετα ο βασιλιάς εγκατέσ τησ ε ο υννικές και σακικές φ υλές στα σύνορα, ως υπόσπονδες «φοιδερατικές» για την απόκρουση των επιδρομών των νομάδων συγγενών τους, και κατασκεύασε ισχυρά φρούρια στις συνοριακές διαβάσεις. Επί­ σης απέκλεισε με τείχος τη ν ευρ εία διά­ βαση ανάμεσα στα όρη νοτιοδυτικά της Κασπίας. Οι Σασσανίδες διατηρούσαν ισάριθ-

νους ιππείς, τους κλιβανάριους (στη λα­ τινική η λέξη Clibanarii σημαίνει «ψημένοι στον κλίβανο»). Το όνομα αυτό αποδίδε­ τα ι στις υψηλές θερμοκρασ ίες τη ς Μ έ­ σης Ανατολής, οι οποίες υπερθέρμαιναν τους ιππείς που έφ εραν την πανοπλία του κατάφρακτου (ελλην./λατιν.: κλιβάνιον), η οποία κάλυπτε το μεγαλύτερο μέρος ή το σύνολο του ανθρωπίνου σώ­ ματος (και ομοίως του αλόγου). Γι’ αυτό έχει θεω ρηθεί, μάλλον εσφαλμένα, ό τι ο όρος «κλιβανάριος» έχ ει λατινική ετυ μ ο ­ λογία, ενώ στην πραγματικότητα προέρ­ χ εται από την αρχαία ιρανική λέξη krivpan για το ν «πολεμιστή». Πιθανώς οι Ρω­ μαίοι απέδωσαν το ν ιρανικό όρο ως «κλιβανάριος», πραγματοποιώντας παράλλη­

ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤ ΟΡΙ Α 1 3 1

λα ένα λογοπαίγνιο για την αφόρητη υ­ περθέρμανση των συγκεκριμένω ν ιππέ­ ων από τη θωράκιση. Οι πανοπλίες των καταφράκτων/κλιβανάριων και των αλόγων τους αποτε­ λούντο από φολίδες, πλάκες (ελάσματα), αλυσοθωράκιση ή ενισχυμένο ύφασμα. Τα ισχυρά άλογα των Ιρανών άντεχαν συ­ νήθως το βάρος τη ς συνολικής θωράκισης, αναβάτη και ίππου. Η ολόσωμη πα­ νοπλία των αλόγων ήταν αρχικά (κατά την πρώιμη παρθική περίοδο) δερμάτινη ή εφαπλωματοποιημένου τύπου αλλά βαθμιαία π ροστέθηκε μεταλλική προ­ στασία στο εμπρόσθιο τμήμα της. Σε με­ ρικές περιπτώσεις η μεταλλική θωράκι­ ση προστάτευε το άλογο πλήρως. Κύριο επ ιθετικό όπλο των κατάφρακτων ήταν η μακρά λόγχη ιππικού κόντος (kontos). Επικουρικά ήταν το ξίφος, το τόξο και η πολεμική κορύνη. Α ρκετοί Σασσανίδες κατάφρακτοι/κλιβανάριοι ήταν παρόμοι­ οι με τους προγενέστερους Πάρθους και τους συγχρόνους τους Ρωμαί­ ους, Παλμυρηνούς, Κουσ α ν ο ύ ς -Τ ο χ ά ρ ιο υ ς και Σάκες ομόλο­ γους ιππείς. Αλλοι θωρακισμένοι ιππείς έφ εραν ελαφ ρύτερη

θωράκιση και ήταν πρωτίστως ιπποτοξότες, αν και οι περισσότεροι πιθανώς έ φ ε­ ραν λόγχη. Αυτοί αναφ έρονται ως «κλιβανάριοι» χωρίς περαιτέρω δ ιευκρ ινί­ σεις και διαχωρίζονται από το υ ς «κατάφρακτους», δηλαδή εκείνο υς που μάχο­ νταν κυρίως με λόγχη (κόντος) φέροντας βαρύτερη θωράκιση. Ομως πρόκειται για κατάχρηση του όρου «κλιβανάριος» και ο ορθός χαρακτηρισμός το υ ς είναι κλιβανάριοι ιπποτοξότες, κα τ’ αναλογία με την αντίστοιχη ρωμαϊκή/βυ­ ζαντινή μονάδα ιππικού (equites sagittarii clibanarii). Εχει διατυπω θεί η άποψη ό τι ο όρος «κλιβανάριος» χαρακτήριζε ιππείς με ελαφ ρύτερη θωράκιση από τους κα­ θαυτό κατάφρακτους, όμως κάτι τέ το ιο δεν φ αίνεται να ισχύει, επειδή ως κλιβανάριοι χαρακτηρίζονταν α ρ κετοί πλήρως θωρακισμένοι λογχοφόροι ιππείς. Ενας τέτο ιο ς διαχωρισμός αφορούσε μάλλον μόνο την ύστερη σασσανιδική περίοδο και εξαρτάτο από το κύριο όπλο του ιπ­ πέα: τόξο (για τους κλιβανάριους) ή λόγ­ χη (για τους κατάφρακτους). Κάθε φ εο υ ­ δάρχης έπρεπε να παρέχει έναν στα­ θ ερ ό αριθμό ιππέων στον στρατό. Ο κληρονόμος του ήταν υποχρεωμένος να υπηρετήσει επίσης στο ιππικό, προ­ κειμένου να διατηρήσει τον πατρογονικό κλήρο. Δ ιατηρούντο κρατικά αρχεία για τους άνδρες που ανήκαν στο ιππικό. Τον 6ο αιώνα ο Χοσρόης Α’, προκειμένου να περιορίσει τη δύναμη των ανώτερων φεουδαρχών, κατήργησε το παλαιό σύστημα δίδοντας στους κατώ τε­ ρους ευ γενείς (dekhan) τον κύριο ρόλο στο ιππικό. Στο εξής ε κ ε ί­ νοι στρατολογούντο ανεξάρτη­ τα από τους μεγαλογαιοκτήμονες και μισθοδοτούντο σε καιρό πολέμου. Σε περιόδους ειρήνης ήταν υποχρεωμένοι να συγκεντρώ νονται κατά και­ ρούς προκειμένου να επιθεω ­ ρούνται και να ελέγχετα ι η πολεμική τους ετο ιμ ό τη τα (το ίδιο θεσπίσθηκε για το πεζικό). Ετσι ο Χοσρόης κατόρθωσε να ισχυροποι­ ήσ ει πάλι το ν σασσανιδικό στρατό, ο οποίος περνού­ σε φάση παρακμής από το ν 5ο αιώνα λόγω των ε ­

Ο Ρ ω μαίος α υ το κ ρ ά το ρ α ς Ιο υ λ ια νό ς α ντιμ ετώ π ισ ε επ ιτυ χώ ς το υ ς Σ α σ σ α νίδ ες κ α τά την ε κ σ τρ α τε ία το υ 363 αλλά φ ο ν ε ύ τη κ ε κ α τά τη διά ρ κεια τη ς .

3 2 I Σ Τ Ρ Α Τ Ι Π Τ Ι Κ Η Ι ΣΤ ΟΡΙ Α

σωτερικών διαμαχών και των εξωτερικών πιέσεων. Οι ελαφ ροί ιππείς των Σασσανιδών ή­ ταν κυρίως ιπποτοξότες. Είδαμε ότι άλ­ λοι ιπποτοξότες ήταν κλιβανάριοι. Εκτός από τους Ιρανούς, το ελαφρύ ιππικό περιελάμβανε πολλούς συμμάχους και μι­ σθοφόρους ιππείς από διάφορους λα­ ούς, εντό ς και εκτός τη ς αυτοκρατορίας Αραβες, θύννους, Αρμενίους, βόρειους Ιρανούς (Σάκες), Τοχάριους-Κουσανούς και Αλβανούς. Πολλοί Αραβες ήταν Λαχμίδες, οι οποίοι ζούσαν δυτικά της Μεσο­ ποταμίας. Οι Σασσανίδες χρησιμοποιού­ σαν τους Λαχμίδες συμμάχους τους ως αντίβαρο στους γειτο νικο ύς τους Γασσανίδες Αραβες τη ς συριακής ερήμου, οι ο­ ποίοι ήταν συνήθως σύμμαχοι του Βυζα­ ντίου. Οι θ ύννο ι μισθοφόροι ήταν Εφθα­ λίτες, Σαβείροι, Χ ιονίτες κ.ά. Οι Αλβανοί ανήκαν στην Παλαιοκαυκάσια ομάδα και κατοικούσαν χονδρικά στο σύγχρονο βό­ ρειο Αζερμπαϊτζάν (στην ίδια εθνολογική ομάδα ανήκαν οι Λαζοί και οι Ιβηρες, οι οποίοι στρατολογούντο εν ίο τε από τους Βυζαντινούς). Οι «Αθάνατοι», οι «Αυτοθυσιαζόμενοι» και οι Δ αϋλαμίτες ήταν τα σημαντι­ κότερα επ ίλεκτα σασσανιδικό σώματα Κατά τη μάχη του Δάρας (530) αναφέρετα ι το σασσανιδικό σώμα των Καδισηνών οι οποίοι ήταν ο αραβο-αραμαϊκός λαός της Καδισίας/Καδεσίας (Qadisiya, στα α­ ραβικά), στο σύγχρονο δυτικό Ιράκ. Η αχαιμενιδική αρνητική «παράδο­ ση» της παραμέλησης του πεζικού, η ο­ ποία συνεχίσθηκε με τους Πάρθους, διατη ρ ή θ η κε κατά τη σασσανιδική περίοδο, όμως το σασσανιδικό πεζικό ήταν ανώτε­ ρο από το παρθικό. Οι Σασσανίδες εν γένει δεν διατηρούσαν αξιόμαχα σώματα πεζικού, με μόνες εξαιρ έσ εις του ς Δαϋ­ λ α μ ίτες και μερικούς ακόμη ορεινούς πληθυσμούς (Λούρους και Κούρδους). Ο κύριος όγκος των πεζών συγκροτείτο από Ιρανούς και Αραμαίους αγρότες και κτηνοτρόφους, οι οποίοι μάχονταν κυ­ ρίως ως το ξό τες, όπως το αχαιμενιδικό πεζικό. Δ εν υπήρχαν καταστάσεις στρατολόγησης και η επιστράτευση γινόταν ως εξής: Σε καιρό πολέμου, οι υπεύθυνοι αξιω ματικοί μετέβαιναν στα διάφορα χω­ ριά, συναντώντο με τους προκρίτους και τους ενημέρωναν για τον απαιτούμενο αριθμό μαχίμων (γνωρίζοντας τις δυνα­ τό τη τες του κάθε οικισμού για παροχή ανδρών). Οι άνδρες συγκεντρώνονταν γρήγορα αφήνοντας τις εργασίες τους και οδηγούντο σε στρατόπεδα, όπου ε ­ φοδιάζονταν κυρίως με λόγχες και ασπί­ δες. Οι το ξό τες και οι σ φ ενδονήτες έφ ε­ ραν οι ίδιοι τα τόξα και τις σφενδόνες

Αποψη το υ φ ρ ο υ ρ ίο υ Γ ιά τζ, ζω ρ οασ τρικού κ έν τρ ο υ το υ Ιράν.

τους. Οι πεζοί δεν έφεραν θωράκιση, ού­ τε κράνος. Λίγοι προστατεύονταν από α­ σπίδες μέτριας ποιότητας. Οι Πέρσες πε­ ζοί σπάνια πολεμούσαν εκ του συστάδην και είχαν συνήθως χαμηλό ηθικό (σε α­ ντίθεση με τους ιππείς). Μάλιστα κατά τη μάχη του Νιχαβάντ α ναφ έρεται ό τι ε ί­ χαν αλυσ οδεθεί μεταξύ τους, με αλυσί­ δες περασμένες στα πόδια τους, προκει­ μένου να μην τραπούν σε φυγή. Κατά κα­ νόνα τάσσονταν σε πυκνή τάξη και έ ­ πλητταν τον εχθρό από απόσταση, με μαζικές Θολές βελών, ακοντίων και λί­ θων σφενδόνης. Οι πεζοί των Σασσανιδών προσέφεραν περισσότερα ως εργατικό δυναμικό για τα στρατόπεδα, τις διαβάσεις ποτα­ μών και τις πολιορκίες πόλεων. Οι έμπει­ ροι τοξό τες, α κοντισ τές και σφενδονήτες έχαιραν μεγάλης εκτίμησης, διακρινόμενοι από τους άλλους πεζούς. Αυτοί ήταν σχεδόν αποκλειστικά μισθοφόροι, κυρίως από το εσωτερικό του βασιλείου, συνήθως Κούρδοι, Λούροι και λίγοι (εξωσασσανιδικοί) Σύροι. Ο Χοσρόης Α’ μερίμνησε και για τη βελτίωση της μαχητικό­ τητας των απλών πεζών (χωρικών), κα­ θιερώ νοντας υποχρεωτική θ η τεία για ό­ λους, α ντί να του ς καλεί μόνο σε καιρό πολέμου ως εργατικό δυναμικό και ως «αναλώσιμους» πολεμιστές στο πεδίο της μάχης. Ο σασσανιδικός στρατός δ ιέ θ ε τε σώ­ μα ελεφάντω ν, προερχόμενων από την Ινδία. Στη ράχη τους ήταν το π ο θ ετη μέ­ νοι πυργίσκοι με το ξό τες και ακοντιστές, κατά το ελληνισ τικό πρότυπο. Μια άλλη χρησιμότητα των ελεφάντω ν ήταν να πανικοβάλλουν τα εχθρικά άλογα, όσα δεν ήταν συνηθισμένα στην όψη και στη θ ο ­ ρυβώδη επέλασή τους. Το «Στρατηγικόν» (βυζαντινό εγχειρ ί­

διο περί στρατιω τικής οργάνωσης και τα ­ κτικής) μας πληροφορεί για τη ν τάξη, την πειθαρχία και τη φιλοπατρία των Περσών στρατιωτών. Η μαχητική αξία τους (εκτός από τους μη μισθοφόρους πεζούς) φ αίνετα ι στο ό τι οι μόνιμοι στρα­ τιω τικο ί ή ταν μόλις τέσσ ερις ανώτατοι αξιωματούχοι, υπεύθυνοι για τη ν επιστρά­ τευση των εντόπιων και τη στρατολόγηση μισθοφόρων.

TaKIIKSC Η σασσανιδική στρατηγική και οι τα ­ κτικές ήταν ανάλογες εκείνω ν των βυζα­ ντινών. Η παράταξη μάχης σ υγκροτείτο συνήθως από δύο γραμμές. Η πρώτη ή­ ταν η μετωπική, που ακολουθούσε την κλασική διαίρεση σε κέντρο και δύο πτέ­ ρυγες (κέρατα), δεξιά και αριστερή. Πίσω της υπήρχε μια δεύτερη εφ εδρική γραμ­ μή, η οποία συμπεριελάμβανε, μεταξύ άλλων, μερικούς επ ίλεκτους («Αθάνα­ τους», Δ αϋλαμίτες κ.ά.) προκειμένου να χρησιμοποιηθούν σε κάποια κρίσιμη φά­ ση της μάχης. Οι έξι κύριες αναφορές ελληνορωμαϊκών πηγών σχετικά με την παράταξη και τις τα κ τικ ές του σασσανιδικού στρατού, είναι αρκετά διαφωτιστικές. Οι τέσσερις αναφορές αφορούν μά­ χες που έδωσαν οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες Ιουλιανός και Ιοβιανός εναντίον τους το έτο ς 363 και οι άλλες δύο αφο­ ρούν μάχες με τον βυζαντινό στρατό του Βελισάριου. Κατά τη ν πρώτη μάχη ενα ντίον του Ιουλιανού, η οποία διεξήχθη επί του πο­ ταμού Τίγρη, οι Σασσανίδες είχαν παρα­ τά ξει τους κατάφρακτους ιππείς και τους ελαφ ρύτερους κλιβανάριους στη μετωπική γραμμή, τους πεζούς στη δεύ ­ τερη και τους ελέφ α ντες σε μία τρίτη,

τελ ευ τα ία γραμμή. Ενώ ο στρατός παρα­ τασσόταν, καλυπτόταν από Σασσανίδες το ξό τες που είχαν αναπτυχθεί κατά μή­ κος του Τίγρη, επιτηρώντας τους Ρωμαί­ ους οι οποίοι δεν τον είχαν διαβεί ακόμη. Τη νύκτα οι Ρωμαίοι διέβησαν το ν ποτα­ μό, διασκόρπισαν το υ ς το ξό τες και βάδι­ σαν εναντίον του σασσανιδικού στρατού (παρατεταγμένου σε κάποια απόσταση από την όχθη). Οταν ξεκίνησε η μάχη, το περσικό ιππικό της πρώτης γραμμής αιφνιδιάσθηκε από τους τα χείς ρωμαϊκούς ελιγμούς και δεν επ ιτέθ η κε με τις λόγ­ χες (κόντος) αλλά διατήρησε τη θέση του το ξεύ ο ντα ς εναντίον του εχθρού (οι κλιβανάριοι ιπποτοξότες). Ταυτόχρονα το ρωμαϊκό πεζικό, προστατευμένο από μία εμπροσθοφυλακή ακοντιστών και το ­ ξοτών που κάλυψε την προώθηση και έ ­ πειτα αποσύρθηκε, εξαπέλυσε έφοδο και συγκρούσθηκε με το υ ς Πέρσες ιπ­ πείς, τους οποίους απώθησε μετά από σκληρή μάχη. Σε λίγο συνεπλάκη αγχέμαχα με τους πεζούς, τρέποντας τελικά σε φυγή το σύνολο του περσικού στρα­ τού. Οι νικη τές Ρωμαίοι είχαν 75 νεκρούς (σύμφωνα με τις ελληνορω μαϊκές ανα­ φορές) ένα ντι 2.500 των Περσών, κυρίως πεζών. Κατά τη δεύτερ η μάχη του 363 (μάχη τη ς Μαράνγκα), οι Σασσανίδες παρέτα­ ξαν τους κατάφρακτους λογχοφόρους στο κέντρο της πρώτης γραμμής και το υ ς κλιβανάριους ιπποτοξότες στα ά­ κρα της. Δ εν α ναφ έρεται η παρουσία περσικού πεζικού. Οι Ρωμαίοι επ ιτέθ η ­ καν πάλι με ταχύτητα, ώστε να έχουν τις λ ιγό τερ ες δυνατές απώλειες από τον κα­ ταιγισμό βελών των ιπποτοξοτών, και α­ πώθησαν το περσικό ιππικό, προκαλώντας του σοβαρές απώλειες. Αυτή τη φο­ ρά η υποχώρηση των καταφράκτων ήταν σ υντεταγμένη και καλύφθηκε από τους κλιβανάριους ιπποτοξότες, οι οποίοι, κα­ θώς υποχωρούσαν, έσ τρεφαν απότομα τους κορμούς τους προς τα πίσω και έ ­ πλητταν τους Ρωμαίους διώ κτες τους (τακτική «πάρθιου/σκυθικού βέλους»). Η τρίτη ρωμαιο-περσική μάχη (μάχη τη ς Σούμα), άρχισε με αιφνιδιαστική επί­ θεση του περσικού ελαφρού ιππικού στη ρωμαϊκή οπισθοφυλακή, η οποία διοικείτο από τον ύπαρχο (και μετέπ ειτα αυτοκράτορα) Ιοβιανό. Η ενέργεια αποκρούσθηκε από το ρωμαϊκό ελαφρύ πεζικό που οδήγησε ο αυτοκράτορας Ιουλιανός, ο οποίος όμως τραυματίσθηκε θανάσιμα από ακόντιο. Στη συνέχεια το ρωμαϊκό κέντρο και το αριστερό δέχθηκαν την πιεστική επίθεση των σασσανιδικών ελ ε­ φάντων, εναντίον των οποίων στάλθηκαν δύο εμπειροπόλεμες λεγεώ νες των

ΣΤ Ρ ΑΤ Ι ΩΤ Ι Κ Η U T O P I A I 3 3

Ποϋιορκηιικόι: noflsuoc

Α ναπαράσταση τη ς ο π λοσ κευής το υ Σ ασσανίδη μ ονάρχη Φ ιρ ούζ (459-484) ως κλιβ ανάρ ιου (G a m b e r O .:« K ata p h rakte n , C libanarier, N orm anenreiter», Jahrbuch der K unsthistorischen Sam m lungen in Wien, 64, 1968).

στρατευμάτων της Δύσης. Οι Ρωμαίοι α­ ντιμετώπισαν επιτυχώς τα παχύδερμα σκοτώνοντας και τραυματίζοντας αρκε­ τά, όμως οι Πέρσες κατάφρακτοι λογχο­ φόροι και κλιβανάριοι ιπποτοξότες εκμεταλλεύθηκαν την αποσταθε­ ροποίηση των εχθρικών τά ­ ξεων και επιτέθηκαν. Η αυτοκρατορική παράταξη κινδύνευσε σοβαρά, έως ότου μερικά τμήματά της ενώθηκαν με τις δύο επίλε­ κτες λεγεώ νες της Δύσης και απώθησαν τους ελέφαντες. Οι Ρωμαίοι ενισχύθηκαν και με τους ακόλουθους-φρουρούς των αποσκευών, οι οποίοι εκτόξευαν α­ κόντια στους Πέρσες από έναν κοντινό λοφίσκο. Τελικά αμφότερ ες οι πλευρές υποχώρη­ σαν με βαριές απώλειες. Κατά την τέτα ρ τη μάχη του 363 οι Πέρσες εφάρμο­ σαν ανάλογες τα κτικές και η σύγκρουση έληξε χωρίς νικητή, με τους δύο αντιπάλους να αποσύρονται και πάλι.

3 4 IΣΤΡΑΤΙΠΤΙΚΗ UTOPIA

Οι Σασσανίδες διενεργούσαν αποτε­ λεσ ματικές πολιορκίες πόλεων χάρη στο απεριόριστο πεζικό τους. Οι στρατηγοί δεν δίσταζαν να χρησιμοποιούν σχεδόν αδίστακτα τους πεζούς για την κατα­ σκευή πολιορκητικών προχωμάτων, ενώ οι τε λ ευ τα ίο ι δέχονταν βέλη, ακόντια και λίθους από τους πολιορκούμενους. Ωστόσο τους κάλυπταν πάντοτε με τους πολυάριθμους Πέρσες το ξό τες, οι οποί­ οι σάρωναν με καταιγισμό βελών τις ε­ πάλξεις των πολιορκουμένων, όπως έ ­ πρατταν και κατά τις μετωπικές επ ιθ έ­ σεις στα τείχη. Οι Σασσανίδες δεν δ ιέ θ ε ­ ταν αξιόλογες π ολιορκητικές μηχανές αλλά συχνά κατελάμβαναν καταπ έλτες και άλλες μηχανές των Ρωμαίων/Βυζαντι­ νών κατά τις εκσ τρα τείες. Μια άλλη μέθοδος πολιορκίας η ο­ ποία κατέστη αργότερα δημοφιλής σε ευ ρ ύτερ ες περιοχές, ήταν η χρήση υπο­ νόμων που ανοίγονταν κάτω από τα τείχη τη ς πόλης. Οταν η διάνοιξή τους είχε τ ε ­ λειώ σει και πάντοτε τη νύκτα, ένα σώμα Περσών εισερχόταν μέσω αυτών στο ε ­ χθρικό φρούριο. Σε μία περίπτωση οι Πέρσες το ξό τες που είχαν εισ έλ θ ει μέ­ σω υπονόμων σε μία πόλη, κατέλαβαν το υψηλότερο κτίριό της και από εκ ε ί τό ­ ξευαν τους υπερασπιστές των επάλξε­ ων, ενώ ταυτόχρονα ο σασσανιδικός

στρατός διενεργούσε έφοδο στα τείχη. Οταν οι Πέρσες υπεράσπιζαν την επικράτειά τους, χρησιμοποιούσαν ελαφρά ο­ πλισμένους στρατιώ τες για τις φρουρές των πόλεων, ενώ οι βαρύτερα εξοπλισμέ­ νες δυνάμεις το υ ς παρεμπόδιζαν την ε­ χθρική προέλαση, τοπ οθετημένες στις διώρυγες άρδευσης και στους ποταμούς τη ς Μεσοποταμίας. Επίσης εφάρμοζαν τα κ τικ ές «καμένης γης» ένα ντι των ε ι­ σβολέων, καταστρέφοντας καλλιέργειες και δηλητηριάζοντας πηγάδια. Ενα μειο­ νέκτημά το υ ς ήταν το ό τι δεν δ ιέθ ετα ν αξιόλογους στόλους στους μεγάλους πο­ ταμούς της Μεσοποταμίας. Αυτό φάνηκε κατά τον ρωμαιο-περσικό πόλεμο του 363, όταν ο Ιουλιανός ήλεγξε εύκολα τον Ευφράτη με ποτάμια σκάφη.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Μ ετά τη συντριπτική περσική ήττα από τον Ηράκλειο (627-8), οι αγώνες ανά­ μεσα στους πρίγκηπες δ ιεκδ ικη τές του θρόνου και η τάση των διαφόρων σατρα­ πών προς ανεξαρτητοποίηση έριξαν το αποδυναμωμένο Περσικό Βασίλειο στην αναρχία. Οι Σασσανίδες πρίγκηπες είχαν τόσα θύματα κατά τους εσω τερικούς πο­ λέμους, ώστε για ένα διάστημα το βασί­ λειο κυβερνάτο από δύο κόρες του Χοσ­ ρόη Β' (σε μία πατριαρχική κοινωνία ό­ πως ήταν η περσική της εποχής). Βαθμι­ αία η Περσία κατέστη ένα συνονθύλευμα από ημιανεξάρτητα ή ανεξάρτητα πριγκηπάτα, ενώ υφίστατο μία ανάλογη κοι­ νωνικοοικονομική αποσύνθεση. Ετσι δεν μπορούσε να υπάρξει αποτελεσματική άμυνα ένα ντι των στρατιών του Ισλάμ, οι οποίες εμφανίσθηκαν απειλητικά στα δυτικά σύνορα το 636/637. Μ ερικούς μήνες μετά τη νίκη τους επί των Βυ­ ζαντινών στον ποταμό Γιαρμούκ, οι μουσουλμάνοι Αραβες νί­ κησαν εξίσου συ­ ντριπτικά τον σασσανιδικό στρατό κατά την τριήμερη μάχη της Καδισίας (637). Ο Πέρσης αρχιστράτηγος Ρουστάμ σκοτώ θηκε και το βασιλικό λάβαρο απολέσθηκε. Οι μουσουλμάνοι κατέλαβαν τη Μεσοποταμία και την Κτησιφώντα, όπου λαφυραγώγησαν τα πλού­ σια σασσανιδικά θησαυροφυλάκια, ενώ ο μέγας βασιλέας Γιαζντεγκέρντ (ελλην.

Σασ σ α νίδ ης β α σ ιλιάς εξο π λ ισ μ ένο ς ως κλιβ ανάρ ισ ς, σ ε α νά γλυφ ο σ ε βράχο σ το Tacp-I B ustan το υ Ιράν (5ος-7ος αι.)/(Η . R ussell-R obinson: «O rie n tal Arm our», Λονδίνο, 1967).

Ισδιγέρδης) διέφ υγε στο καθαυτό Ιράν. Το 642 οι Αραβες διέρρηξαν το μέτω­ πο άμυνας των Ιρανών, που ήταν στηριγ­ μένο στην οροσειρά του Ζάγρου, κατατροπώνοντάς τους κατά τη φονική μάχη του Νιχαβάντ. Παρά την παθιασμένη υ­ περάσπιση του πάτριου εδάφους από τους Πέρσες, η Σασσανιδική Αυτοκρατο­ ρία καταλύθηκε. Η εξουθένωσή της από τον πόλεμο της περιόδου 622-628 με τους Βυζαντινούς, οι χρόνιοι εσω τερικοί αγώνες ανάμεσα στους δ ιεκδ ικη τές του θρόνου, ανάμεσα στη δυναστεία και στους αριστοκράτες, ανάμεσα στους α­ ριστοκράτες και στον απλό λαό, ανάμεσα στο παραδοσιακό ιερα τείο και στους Μαζδακίτες, επέφεραν την κατάρρευση του διοικητικού και στρατιωτικού συστή­ ματος της. Εως το 649 όλα τα σασσανιδικά εδάφη, εκτός της δαϋλαμιτικής χώ­ ρας, κατέστησαν μουσουλμανικά και ο τελευτα ίο ς Σασσανίδης πρίγκηπας βρή­ κε καταφύγιο στην Κίνα της Δυναστείας Τανγκ. Ετσι η λαμπρή Σασσανιδική δυνα­ στεία εξέλιπε μακριά από την πατρίδα. Βαθμιαία η ιρανική ζωροαστρική θ ρ η ­ σκεία α ντικατασ τάθηκε από το Ισλάμ (του σιιτικού δόγματος, όταν εκείνο δια­ μορφώθηκε αργότερα). Η αποξένωση του ιρανικού λαού, λόγω τη ς φορολογι­ κής και στρατιω τικής εκμετάλλευσ ής του από τη δυναστεία και τους «παρασιτικούς» ευ γενείς και αρχιερείς, διεδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην απομάκρυν­ σή του από το σασσανιδικό-αχαιμενιδικό και ζωροαστρικό παρελθόν και στη μαζι­ κή στροφή του προς το Ισλάμ. Θα μπορούσε να υποστηριχθεί ό τι οι Σασσανίδες Πέρσες δεν ίδρυσαν οι ίδιοι την αυτοκρατορία τους αλλά την «κλη­ ρονόμησαν», κατά κάποιον τρόπο, από τους Πάρθους. Σε αυτό το στοιχείο οι Σασσανίδες έμοιαζαν αρκετά με τους Βυζαντινούς Ελληνες, οι οποίοι κα τέσ τη­ σαν αργότερα οι «κληρονόμοι» τη ς Ανα­ τολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας αλλά χωρίς να εξεγερθο ύν ένα ντι των παλαι­ ών κυριάρχων, όπως έπραξαν οι Σασσανί­ δες. Ωστόσο θα ήταν σφάλμα να θεω ρη­ θούν οι τε λ ευ τα ίο ι ως μία δυναστεία ή φυλετική ομάδα που απλώς α ν τικ α τέ­ στησε την παρθική, όπως θα ήταν σφάλ­ μα και μία ανάλογη θεώρηση για τους Βυζαντινούς σε σχέση με τους Ρωμαίους προκατόχους τους. Τόσο οι Σασσανίδες όσο και οι Βυζαντινοί «αναδόμησαν» τα κράτη που παρέλαβαν σχεδόν από κάθε άποψη (οικονομική, διοικητική, στρατιω­ τική κ.ά.), επειδή αυτά δεν θα επεβίωναν σε διαφ ορετική περίπτωση, έχοντας περάσει από καιρό στην παρακμή και πλη­ σιάζοντας στην κατάρρευση (όπως συνέ­

Τα νό τια τείχ η τη ς σ υρ ια κής Α ντιό χεια ς, σ ε απ εικόνιση το υ L.F. C assas (1799). Η π όλη υπ έσ τη α ρ κ ε τέ ς φ ο ρ ές τη ν επ ίθ εσ η τω ν Σασσανιδώ ν και υπ ή ρ ξε η α φ ετη ρ ία α ρ κ ετώ ν ρ ω μαϊκώ ν/βυζαντινώ ν εκ σ τρ α τειώ ν εν α ν τίο ν το υ ς.

βη χαρακτηριστικά με τη Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία). Επομένως οι Σασσανίδες και οι Βυζαντινοί ήταν κατά κάποιον τρ ό ­ πο οι δημιουργοί των δικών τους αυτο­ κρατοριών, έχοντας όμως σ τηριχθεί α­ ποφασιστικά στις προϋπάρχουσες δομές του παρθικού και του ανατολικού ρωμαϊ­ κού κράτους αντιστοίχως. Πρώτα στο Ιράν και έπ ειτα στην ελληνο-ρωμαϊκή α­ νατολική Μεσόγειο, υπήρξε εμφανής η ανάγκη για μία ιρανική και μία ελληνική πολιτειακή αναγέννηση, η οποία θα απέ­ τρεπε την επερχόμενη κατάρρευση των κρατών της εποχής (Παρθικού και Ανατο­ λικού Ρωμαϊκού) και θα προστάτευε τους πληθυσμούς τους από την επιβου­ λή εξωτερικών εχθρών αλλά και από την κοινωνική, οικονομική και θρησ κευτική παρακμή. Οι Σασσανίδες ανέπτυξαν ένα ιδιαί­ τερ ο σύστημα π ολιτειακής οργάνωσης που ήταν στιβαρότερο από εκείνο των Πάρθων, ενώ και ο στρατός το ν οποίο α­ ναδημιούργησαν ήταν ισχυρότερος του παρθικού. Αν και υπήρξαν επίμονοι ε­ χθροί του Βυζαντίου, οι ισχυρότεροι από όσους αντιμετώπισε κατά την πρωτοβυζαντινή περίοδο, προσέφεραν σε εκείνο (περισσότερο στη βυζαντινή Ανατολή)

μία «έμμεση υπηρεσία», δρώντας επί τέσσερις αιώνες ανασχετικά ένα ντι των νομαδικών ορδών τη ς κεντρικής Ασίας Το σασσανιδικό και το βυζαντινό κράτος υπήρξαν για μεγάλο διάστημα οι τε λ ε υ ­ τα ίο ι εκπρόσωποι των παλαιών «κοσμοκρατοριών», σε μία εποχή κατά τη ν ο­ ποία η αποκαλούμενη μεγάλη μετανά­ στευση των λαών από τους βόρειους δρυμούς και τις στέπες της ευρύτερης ευρασιατικής περιοχής είχε επ ιφ έρει την κατάλυση της Δ υτικής Ρωμαϊκής Αυ­ τοκρατορίας από τους Γερμανούς και της Ινδικής των Γκούπτα από τους θ ύ ν ­ νους (η Κινεζική Α υτοκρατορία των Χαν είχε διαλυθεί νωρίτερα, το έτο ς 189). Οι δύο κεντρ ικές αυτοκρα τορίες της Ευρασίας, η Σασσανιδική και η Ανατολική Ρω­ μαϊκή (Βυζαντινή), κατόρθωσαν να επι­ βιώσουν και να ισχυροποιηθούν περισ­ σότερο. Μόλις το 589 εμφανίσθηκε μια τρίτη αυτοκρατορία στο ανατολικό άκρο της Ευρασίας, με τη ν επανένωση της Κί­ νας από τη Δυναστεία Σούι. Ξ5

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ (1) Η αβεστική είναι η πρωτο'ίρανική γλώσσα της Αβέστα, της ιερής γραφής της Ζωροαστρικής θρησκείας. (2) Στη Γερμανία του Γ’ Ράιχ ο ινδοϊρανικός όρος «Α ρ ιο ι », που είναι κάτι συνώνυμο με το ευγενές και το πολιτισμένο, χρησιμοποιή&ηκε καταχρηστικά και η σημασία του στρεβλώθηκε βάναυσα για να χαρακτηρίσει έναν υποθετικό λαό «Βορειοευρωπαίων Αρίων », υπαρκτό μόνο στη φαντασία των εθνικσσοσιαλιστών θεωρητικών. (3) Η Κτησιφών ήταν μία ελληνιστική πόλη, δημιούργημα των Μακεδόνων ή εξελληνισμένος οικισμός, την οποία οι Πάρθοι ανακήρυξαν πρωτεύουσα τους.

(1) HISTO R Y O F IR A N , C am bridge U niversity Press, 1965 κ .ε. (2) MEDIEVAL HISTO RY, C am bridge U n iv ersity Press, 1966. (3) M aenchen -H elfen O tto: THE W ORLD O F THE HUNS, U n iv ersity o f C alifornia Press, B erkeley, Los A ngeles, 1973. (4) W ilcox P .: R O M E ’S ENEMIES: PARTHIANS AN D SASSANID PERSIANS, O sprey publishing, O xford, 1986. (5) ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ TOY Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Υ Ε Θ Ν Ο Υ Σ, Ε κ δ ο τικ ή Α θηνώ ν, 1970 κ.ε.

ΣΤ Ρ ΑΤ Ι ΩΤ Ι Κ Η U T O P I A I 3 5

ΝΑΡΒΑ1944

ΜΑΧΗ ΜΕΧΡΙΙ ΕΣΧΑΤΟΝ ΤΟΝ _ _

ΕΥΡΟΠΑΙΟΝ SS

ΙΕΝΟΦ ΟΝ ΧΑΑΑΤΣΗ Σ

Εικονογράφηση: johnny Shumate

Από ne apxsc Φεβρουάριου μέχρι ια τέλη Ιουλίου 1944 ίο προγεφύρωμα που είχαν ενκαταοτηοει οι Γερμανοί οιον ποιαμό Νόρβα και μπροοιό από την ομώνυμη πόλη της Εσθονίας, έγινε επίκεντρο σκληρών συγκρούσεων ανάμεσα στους ίδιους και στον Ερυθρό Στρατό. Στις συγκρούσεις συμμετείχε μενάλος αριθμός ξένων εθελοντών των Wolfen SS, γΓ αυτό η συγκεκριμένη μάχη έγινε γνωστή ως ((Μάχη των Ευρωπαϊκών SS».

τα τέλη του 1943 και σ τις αρχές το υ 1944 ο Ερυθρός κό κλοιό γύρω από τη ν πόλη του Λ έν ιν γ κ ρ α ν τ και τη ν είχαν Στρα τός είχε κα τα σ τή σ ει εμφ ανή τη ν υπεροχή του υποβάλει σε ισχυρούς βομβαρδισμούς, με απ οτέλεσμα τον και η Wehrmacht είχ ε ήδη α ρχίσ ει να υποχωρεί από θ ά να το χιλιάδω ν κατοίκω ν της. Η π ολιορκία των 900 ημερών α ρ κετο ύ ς το μ ε ίς του Ανατολικού Μετώπου. Ε κείνη σύντομα θα έφ θ α ν ε στο τέλ ο ς της. Σ τις 14 Ιανουαρίου 1944 τη ν περίοδο ο πιο σ τα τικό ς το μ έα ς ή τα ν το μέτωπο ο Ε ρυθρός Σ τρα τός εξαπ έλυσε μια ισχυρότατη επ ίθεση με το υ Λ ένινγκρ α ντ, όπου η Γερμανική Ομάδα Σ τρατιώ ν «Βορ­ το Μέτωπο του Λ έν ιν γ κ ρ α ν τ από το ν θύλα κα το υ Ο ράνιενράς» (Heeresgruppe Nord) εξα κο λο υ θ ο ύσ ε να κρατά σχεδόν μπάουμ κατά μήκος του Φ ινλανδικού κόλπου, ενώ ν ο τιό τε ­ ανέπαφη τις θ έ σ ε ις τη ς. Από το ν Σεπ τέμβριο του 1941 τα ρα, στον το μ έα του Ν όβγκοροντ, στη διάσπαση των γερ μ α ­ γερμ α νικά σ τρ α τεύ μ α τα είχαν δ η μ ιο υ ρ γή σ ει έναν α σ φ υ κ τι­ νικών θ έσ εω ν προχώρησε το Μέτωπο το υ Βολχώφ. Η 18η

Σ

3 6 I ΣΤ Ρ ΑΤ Ι ΩΤ Ι Κ Η Ι ΣΤ ΟΡΙ Α

m

Α νδρες τη ς 11ης Επ ιλαρχίας Α ρ μά τω ν SS «H erm ann von Salza» τη ς Μ ε ρ α ρ χ ία ς Π ά ν τσ ερ «N ordland» κ α τά τη δ ιά ρ κεια τη ς μ ά χ η ς το υ Ν όρβα σ τις 11 Φ εβ ρ ο υ ά ρ ιο υ 1944. Από α ρ ισ τερ ά προς τα δ ε ξ ιά : α ) Ο π ο λυ β ο λη τή ς φ έ ρ ε ι π ολυβόλο M G 42, κρά νος μ ε π αρ α λλα γή λευ κ ο ύ υ δ ρ ο δ ια λυ το ύ χρ ώ μ α το ς , μάλλινο κ άλυμμ α κ εφ α λ ή ς τύπ ου μ π α λακλάβα, επ εν δ ύ τη 3/4 μ ε επ ένδ υ σ η γο ύ ν α ς π ρ οβ άτου, π ισ τόλι Ρ 38, μ άλλινα γάντια γκρι χρ ώ μ α το ς , εν ισ χυ μ ένο π αντελόνι διπ λής ό ψ ης και μ α ύ ρ ες δ ε ρ μ ά τιν ε ς μ π ό τες , β ) Ο σ τρ α τιώ τη ς φ έ ρ ε ι τυ φ έκ ιο K az98. κράνος μ ε π αραλλαγή λ ευ κ ο ύ υ δ ρ ο δ ια λυ το ύ χρ ώ μ α το ς , μ άλλινα γά ντια , μ π ό τες π ολικού κ λ ίμ α το ς filz s tie fe lαπό γούνα και δ έρ μ α , λω ρίδα ώ μου πράσινου χ ρ ώ μ α το ς για αναγνώ ριση από τις φ ιλ ίες δ υ ν ά μ εις και χ ειμ ερ ιν ή σ το λ ή διπ λής ό ψ ης (γ κ ρ ι/λ ε υ κ ο ύ χ ρ ώ μ α το ς ), γ ) Ο α ρ μ α τισ τή ς φ έρ ει υποπολυβόλο Μ Ρ 40. π ιστόλι Ρ 38, πηλήκιο μ ε γούνα κ ο υ νελ ιο ύ , σ το οποίο δ ια κ ρ ίν ο ντα ι το έμ β λ η μ α τω ν SS και η ν εκ ρ ο κ εφ α λ ή των Π ά ν τσ ερ από ψ ευ δ ά ρ γ υ ρ ο , p a rk a διπ λής όψ ης (γκ ρ ι-π ρ α σ ίνο υ /λευ κ ο ύ ) πάνω από τη μ α ύ ρ η σ το λ ή τω ν π ά ντσ ερ , εν ισ χ υ μ ένο π αντελόνι διπ λής όψ ης και μ α ύ ρ ες δ ε ρ μ ά τιν ε ς μ π ό τες , (εικ ο νο γρ ά φ η σ η το υ Jo hnny S hum ate για τις Ε κ δ ό σ εις Π Ε Ρ ΙΣ Κ Ο Π ΙΟ / ε ν δ υ μ α το λ ο γ ικ ή π ερ ιγρ α φ ή : Σ τέ λ ιο ς Δ ε μ η ρ ά ς ).

Γερμανική Σ τρ α τιά που β ρ έθ η κ ε στον δρόμο τη ς σ ο β ιετικ ή ς επ ίθεσης, σύ­ ντομα διασπάσθηκε και οι μονάδες τη ς ξεκίνη σ α ν έναν αγώνα δρόμου γ ια να α­ ποφύγουν τη ν ολοκληρω τική κα τα ­ στροφή. Σ τις 26 Ιανουαρίου 1944 οι Σο­ β ιε τικ ο ί ήραν τη ν π ολιορκία του Λ ένινιγκραντ. Την ίδια περίοδο ο δ ιο ικ η τή ς τη ς 18ης Γερμανικής Σ τρα τιά ς, σ τρ α τη ­ γός Κύχλερ, α ν τικ α τα σ τά θ η κ ε από το ν σ τρατηγό Β άλτερ Μ όντελ. Ο τ ε λ ε υ τ α ί­ ος, που έχα ιρε τη ς εκτίμ η σ η ς του Χίτλερ, το ν έπ εισε ό τι η υποχώρηση των γερμανικώ ν σ τρατευ μάτω ν προς τη γραμμή «Πάνθηρ» ή τα ν επ ιβ εβ λημένη. Η γραμμή αυτή, η οποία κάλυπτε σημα­ ντικό τμήμα των χωρών τη ς Β αλτικής, κα τέλη γε στο β όρειο τμήμα τη ς στην εσθονική πόλη Νάρβα. Η Νάρβα είνα ι μια από τις παλαιότερες πόλεις τη ς Εσθονίας και από τη ν ί­ δρυσή της, στα τέλη του 12ου αιώνα, σε α ρ κ ετές περιπτώσεις είχε γ ίν ε ι επ ίκε­ ντρο πολεμικών συγκρούσεων. Κατά τον 13ο αιώνα τη ν ήλεγχαν οι Δανοί,

ενώ για ένα διάστημα κα τελή φ θ η από το υ ς Τεύτονες ιππότες, που έκτισ α ν το κάστρο Χέρμανσμπουργκ στη δυ τική ό­ χθη του ποταμού. Στην α νατολική όχθη του Νάρβα βρισκόταν το κάστρο του Ιβάνγκοροντ, το οποίο κα τασ κευάσ τη ­ κε από το ν τσάρο Ιβάν Γ’ στα τέλ η του 15ου αιώνα. Το 1581 η Νάρβα κα τελ ή ­ φθη από το υ ς Σουηδούς. Τον 18ο αιώ­ να, κατά τη διά ρ κεια του «Μεγάλου Βό­ ρειου Πολέμου», η περιοχή γύρω από τη ν πόλη απ οτέλεσε πεδίο μάχης ανά­ μεσα στα σ τρ α τεύ μ α τα του βασιλιά τη ς Σουηδίας Καρόλου IB ’ και σε εκ είν α του Μεγάλου Π έτρου τη ς Ρωσίας. Το 1704 κα τελήφ θη από το ν ρωσικό σ τρατό και π αρέμεινε υπό ρωσικό έλεγχο μέχρι και τη διάλυση τη ς Ρωσικής Α υτο κρ α το ­ ρίας. Το 1918 κα τελήφ θη από τα γερ μ α ­ νικά σ τρατεύματα . Από το 1919 μέχρι το 1940 απ οτελούσε τμήμα τη ς α ν εξά ρ τη ­ τη ς Εσθονίας, ενώ το καλοκαίρι του ίδ ι­ ου έτο υ ς προσαρτήθηκε μαζί με ολό­ κληρη τη χώρα στη Σ ο β ιετική Ενωση. Υστερα από τη γερμανική εισβολή στην

ΕΣΣΔ, τα γερμανικά σ τρ α τεύ μ α τα κα τέ­ λαβαν τη ν πόλη τη ς Νάρβα το ν Αύγου­ στο του 1941. Σ τις αρχές του 1944 η διατήρηση των αμυντικώ ν θέσ εω ν γύρω από αυ­ τό ν το ν το μ έα είχε μεγάλη σημασία για το υ ς Γερμανούς. Αν έπ εφ τε η γραμμή του Νάρβα, ολόκληρη η γραμμή «Πάν­ θηρ» θα ή τα ν ε κ τ ε θ ε ιμ έ ν η στη σ οβ ιε­ τικ ή επ ίθεση και θ α άνοιγε ο δρόμος για τη σ ο β ιετικ ή διείσ δυσ η στην α νατο­ λική Πρωσία. Επιπλέον, σε π ολιτικό επί­ πεδο η πτώση τη ς Νάρβα και η επακό­ λουθη πτώση των χωρών τη ς Β αλτικής θ α οδηγούσε π ιθανότατα στην αποχώ­ ρηση τη ς Φ ινλανδίας από το πλευρό τη ς Γερμανίας. Γι’ αυτό το ν λόγο στις αρχές Φ εβρουάριου 1944 οι Γερμανοί συγκρότησ αν ένα ισχυρό προγεφύρω ­ μα στην α ρισ τερή όχθη το υ ποταμού Νάρβα και κατά μήκος τη ς πόλης. Τους επ όμενους μήνες εκ είν ο ς ο το μ έα ς θα γ ινό τα ν θ έα τρ ο σκληρών σ υγκρούσ ε­ ων ανάμεσα στη Wehrmacht και στον Ερυθρό Στρατό.

Α νδρ ες των SSae μ ια ανάπαυλα κ α τά τη δ ιά ρ κ εια τη ς μ άχ ης σ το π ρογεφ ύρ ω μα το υ Ν άρ βα , το ν Μ ά ρ τιο -Α π ρ ίλιο το υ 1944. Οι μ ο ν ά δ ες του 3ου Σ ώ μ α το ς Π ά ν τσ ερ τω ν SS, που α π ο τε λ ε ίτο κ α τά βάση από ξέν ο υ ς ε θ ε λ ο ν τ έ ς κα ι Γερ μ ανούς το υ εξω τερ ικ ο ύ , κ ρ ό τη σ α ν τις θ έ σ ε ις το υ ς από τις α ρ χές Φ εβ ρ ο υ ά ρ ιο υ μ έχ ρ ι τα τέ λ η Ιο υ λ ίο υ 1944, ο π ό τε η Ν ά ρ β α κ α τε λ ή φ θ η από το ν Ε ρ υ θ ρ ό Σ τρ α τό .

3 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

01 ΔΥΝΑΜΕΙΣ TQN ΑΝΤΙΠΑΛΟΝ Το 1944 τη ν κύρια αμυντική γραμμή στο προγεφύρωμα του ποταμού Νάρβα είχε αναλάβει το 3ο Σώμα Πάντσερ των SS υπό τη διοίκηση του βετεράνου ττρατηγού των SS Φ έλιξ Στάϊνερ. Αυτό το Σώμα α π οτελείτο από αρκετούς ξέ. ους εθ ελ ο ν τές των SS και έτσ ι η επερχόμενη μάχη έγινε γνωστή ως «Μάχη των Ευρωπαϊκών SS». Ραχοκοκαλιά της εν λόγω δύναμης αποτελούσε η 11η Μεοαρχία Εθελοντώ ν των SS «Nordland», υπό τη διοίκηση του υποστρατήγου Φριτς φον Σολτς. Στη συγκεκριμένη μεοαρχία υπηρετούσαν Δανοί, Νορβηγοί, Γερμανοί του Ράιχ και Γερμανοί του εξω­ τερικού (Volksdeutsche) από τη Ρουμα­ νία. Κύρια σ τοιχεία τη ς ήταν το 23ο Σύ­ νταγμα των SS «Norge», το 24ο Σύνταγ­ μα των SS «Danmark» και η 11η Επιλαρχία Αρμάτων «Hermann von Salza» (η τ ε ­ λευταία δ ιέ θ ε τε κυρίως αυτοκινούμενα πυροβόλα εφόδου StuG III και π εριορι­ σμένο αριθμό αρμάτων Ρζ III). Η «Nordland» ήταν μια έμπειρη δύναμη που είχε υποχωρήσει μαχόμενη από το Οράνιενμπάουμ, υφιστάμενη σημαντι­ κές απώλειες. Στις αρχές Φεβρουάριου η δύναμή τη ς ανερχόταν σε 11.000 άν­ δρες. Σημαντικό στοιχείο του 3ου Σώμα­ τος ήταν επίσης η 4η Ταξιαρχία των SS «Nederland», του συνταγματάρχη Γιούργκεν Βάγκνερ, αποτελούμενη κυρίως από Ολλανδούς, που ή ταν συγκεντρω ­ μένοι σε δύο συντάγματα, το 48ο «General Seyffardt» και το 49ο «De Ruyter». Η δύναμη της «Nederland» ανερ­ χόταν σε 6.000 περίπου άνδρες. Κατά τη διάρκεια του Φεβρουάριου στη δύναμη του Στάϊνερ προστέθηκε και η 20ή Εσθονική Μ εραρχία των SS. Το 3ο Σώμα Πάντσερ των SS είχε ανα­ π τυχθεί γύρω από τη Νάρβα, στο προγε­ φύρωμα του Ιβάνγκοροντ, στην ανατολι­ κή όχθη του ποταμού και βόρεια τη ς πό­ λης. Νότια τη ς πόλης και στο προγεφύ­ ρωμα του Κρίβασοο είχε εγκα τα στα θεί το 43ο Σώμα Στρατού, που περιελάμβανε την 61η, την 170, και τη 227 Μεραρχία Πε­ ζικού, τη Μεραρχία Πάντσερ-Γρεναδιέρων «Feldherrnhalle» και άλλες μ ικρ ό τε­ ρες μονάδες υπό τη διοίκηση του στρα­ τηγού των SS Καρλ φον Οφεν. Τον τομέα από το προγεφύρωμα του Κρίβασοο μέ­ χρι τη λίμνη Πέϊπους κρατούσε το 26ο Σώμα Στρατού, που απ οτελείτο από τέσ ­ σερις γερμανικές μεραρχίες πεζικού (11η, 58η, 214, 225) και ένα εσθονικό σύ­ νταγμα συνοριακών φρουρών, υπό τη δι­ οίκηση του στρατηγού των SS Αντον

Α νδρ ες το υ Μ ετώ π ο υ το υ Λ έν ιν γ κ ρ α ν τ π ροσπ ερνούν π τώ μ α τα Γ ΐρ μ α ν ώ ν σ τρ α τιω τώ ν σ τις α ρ χ ές το υ 1944, λίγο πριν από τη ν έν α ρ ξη τω ν σ υγκρ ούσ εω ν σ το π ρ ο γ εφ ύ ρ ω μ α το υ Ν άρ βα .

Γκράσερ. Στην ανατολική ακτή, την πα­ ράκτια άμυνα στον κόλπο της Νάρβα ε ί­ χαν αναλάβει εσ θονικές μονάδες του στρατού και τη ς αστυνομίας. Οι Γερμανοί και οι σύμμαχοί τους δ ιέ­ θ ετα ν μικρό αριθμό τεθωρακισμένων, γΓ αυτό σημαντική βοήθεια αναμενόταν από τη ν 502 Επιλαρχία Βαρέων Αρμάτων που ήταν εξοπλισμένη με άρματα Tiger. Τον Φεβρουάριο του 1944 όλες οι πα­ ραπάνω μονάδες, που συγκροτούσαν το Απόσπασμα Στρατιάς «Νάρβα», ανέρχο­ νταν σε 120.000 άνδρες. Από σ οβιετικής πλευράς, την επ ίθε­ ση εναντίον τη ς Νάρβα είχε αναλάβει το Μέτωπο του Λ ένινγκραντ υπό τη διοίκη­ ση του στρατηγού Λ εονίντ Γκοβόρωφ. Η δύναμή του απ οτελείτο αρχικά από τη 2η Στρατιά Κρούσης (στρατηγός Ιβάν Φεντιουνίνσκι) και την 8η Στρατιά (στρατηγός Φίλιπ Στάρικωφ), ενώ αργότερα ενισχύ-

θ η κε με την 59η Στρατιά (στρατηγός Ιβάν Κορόβνικωφ). Κατά την έναρξη της επίθεσης εκτιμ ά τα ι ό τι το Μέτωπο του Λ ένινγκραντ δ ιέ θ ε τε 136.000 άνδρες, 150 άρματα μάχης και 2.500 πυροβόλα. Αεροπορική υποστήριξη παρείχε η 13η Αεροπορική Στρατιά. Οι Γερμανοί είχαν οργανώσει προσε­ κτικά την άμυνά τους. Στη δυτική όχθη του Νάρβα είχαν διανοιχθεί δύο σειρές χαρακωμάτων, με σημαντικό αριθμό οχυ­ ρωμένων θέσεω ν και πολυβολείων. Μπροστά από τα χαρακώματα υπήρχαν α ρ κετές σειρές από συρματοπλέγματα και αντιαρματικά εμπόδια πλάτους 4 ως 6 μέτρων. Η μορφολογία του εδάφ ους επίσης είχ ε τη δική τη ς σημασία για τη δ ιεξ α ­ γωγή των επιχειρήσεων. Ο ποταμός Νάρβας από μόνος το υ αποτελούσε ένα σ ημαντικό εμπόδιο. Είχε μήκος 77 χι-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 3 9

Λ ένινγκραντ

ΚΟΛΠΟΣ ΤΗΣ ΦΙΝΛΑΝΔΙΑΣ

Οράνιενμπαουμ

Σχεδίαση χάρτη: Κατερίνα Παγμαντίδου / Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ 2010

Λένινγκραντ 18η Γερμανική Στρατιά

Νάρβα^

Μέυωπο Βολχώφ

43ο Γερ Ι ς [> < 3 Η ο Γ φ Σ Σ ® ^ '

, ΐ

Πέιπους

ι 1 -c \ -

ΕΣΘΟΝΙΑ

IS I

Ν όβ γκο ρ ο νι

Ομάδα Στρατιών «Β ορράο* α>

\ I e, "° /

S '

ΛΕΤΟΝΙΑ

^

ν1

ΥΠΟΜΝΗΜΑ

ΣΟΒΙΕΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ

7ο π ρογεφ ύ ρ ω μα το υ Ν άρ βα κα ι η γραμμή « Π ά νθ η ρ » κ α τά τη δ ιά ρ κ εια τη ς σ ο β ιετικ ή ς επ ίθ εσ η ς το 1944.

ΣΣ: Σώμα Στρατού Γερ: Γερμανικό ]

Γερμανοί

Σοβιετικοί

λιομέτρω ν, ενώ το πλάτος του κυμαινό­ ταν από 175 μέτρα νότια τη ς πόλης Νάρβα μέχρι και 750 μέτρα στον Φινλα νδικό κόλπο. Το βάθος του υπερέβαινε τα τρία μέτρα και οι ό χθ ες του ή ταν ψ ηλές και απότομες. Αμέσως μετά το ν ποταμό άρχιζε μια ελώ δης και δασώδης πεδιάδα. Οι κύριοι σ υγκοινω νιακοί άξο­ νες, ο α υτο κινη τό δ ρ ο μ ο ς και η σ ιδηρο­ δρομική γραμμή που ένωναν τη Νάρβα με τη ν πρωτεύουσα τη ς Εσθονίας, Ταλίν, είχαν κατεύθυνσ η από τα α ν α το λ ι­ κά προς τα δυ τικά και βρίσκονταν κο­ ντά και παράλληλα προς τη ν α κτογραμ­ μή. Σε α υτό ν το ν το μ έα δεν υπήρχαν άλλοι δρόμοι που θα μπορούσαν να υ­ π οστηρίξουν μια επ ιθ ετικ ή κίνηση με­ γάλης κλίμακας. Ν ότια τη ς σ ιδηροδρο­ μικής γραμμής Νάρβα-Ταλίν τα έλη ή ­ ταν σχεδόν αδιαπέραστα. Πιο ευ νοϊκός γ ια τις π ολεμικές επ ιχειρήσ εις φ αινό­ τα ν ο το μ έα ς βόρεια τη ς σιδηροδρομι­ κής γραμμής, αν και ε κ ε ί η κοίτη του ποταμού ήταν πιο πλατιά. Παρά τις δυσκολίες που υπήρχαν για τους επ ιτιθέμενους η σοβιετική πλευρά, λόγω των πρόσφατων επιτυχιών, ήταν αρκετά αισιόδοξη και πίστευε ό τι θα δια-

4 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

σπούσε γρήγορα και εύκολα την άμυνα του αντιπάλου. Τις παραμονές τις επ ίθ ε­ σης ο Στάλιν ανέφ ερε χαρακτηριστικά: «Είναι επ ιτακτικό για τις δυνάμεις μας να καταλάβουν τη Νάρβα όχι αργότερα από τις 17 Φεβρουάριου 1944. Αυτό είναι απα­ ραίτητο τόσο για στρατιω τικούς όσο και για πολιτικούς λόγους...Απαιτώ να λάβε­ τε όλα τα αναγκαία μέσα για την απελευ­ θέρωση τη ς Νάρβα όχι αργότερα από τη ν περίοδο που έχει υποδειχθεί».

ΠΡίΙΤΗ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ. ΦΕΒΡ0ΥΑΡΙ0Σ-ΜΑΪ0Σ 1944 Στις 31 Ιανουαρίου 1944 οι Σ ο β ιετι­ κοί πέρασαν το ν ποταμό Λούγκα και την 1η Φ εβρουάριου κατέλαβαν το Κινγκισέπ. Στις 2 Φ εβρουάριου ο στρατηγός Γκοβόρωφ έδωσε εντολή για τη ν έναρξη τη ς επ ίθεσης στο προγεφύρωμα του Νάρβα. Οι μονάδες τη ς 2ης Στρατιάς Κρούσης διέσχισαν το ποτάμι χωρίς αρ­ χικά να συναντήσουν σημαντική α ν τί­ σταση και κατέλαβαν ένα μικρό προγε­ φύρωμα στη δυτική όχθη του. Σύντομα όμως ο δ ιο ικ η τή ς τη ς «Nordland» έ σ τε ι­

λε σε εκείνο ν το ν το μ έα τη ν 11η Επιλαρχία Αρμάτων της μονάδας «Hermann von Salza». Με τη βο ή θ εια ενός ουλα­ μού αρμάτων Tiger τη ς 502 Επιλαρχίας Βαρέων Αρμάτων το σ ο β ιετικό προγε­ φύρωμα εξουδ ετερ ώ θ η κε. Νότια τη ς Νάρβα εξαπ έλυσε επ ίθ ε­ ση η 8η Στρατιά, με το 30ό Σώμα Τυφεκιοφόρω ν τη ς Φρουράς. Στόχος ή ταν η πραγματοποίηση κυκλω τικού ελιγμού στην περιοχή τη ς Ντόλγκαγια Νίβα, που θα οδηγούσε σε περικύκλωση τη ς Νάρ­ βα. Στις 11 Φ εβρουάριου τα τμήματα του 30ού Σώματος πέτυχαν να καταλά­ βουν ένα μικρό προγεφύρωμα στην α­ νατολική όχθη του Νάρβα. Σε εκείνον το ν το μ έα κρατούσαν θ έ σ ε ις η γερμα­ νική μεραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ «Feldherrnhalle» και η 61η και η 122 Μ ε­ ραρχία Πεζικού. Α κολούθησαν σφο­ δρ ές μάχες, με σημαντική συμμετοχή του πυροβολικού και των δύο πλευρών. Στις 13 Φ εβρουάριου η 45η Σ οβιετική Μ εραρχία Τυφεκιοφόρω ν τη ς Φρουράς κ α τέλα β ε τη σ ιδηροδρομική γραμμή Νάρβα-Ταλίν σε απόσταση 500 μέτρων δυ τικά του σταθμού Α ουβέρε αλλά μια επιδρομή γερμανικώ ν Ju 87 καθήλωσε προσωρινά τις σ ο β ιετικ ές δυνάμεις. Η σ ο β ιετική επίθεση είχε κόψ ει τη σιδη­ ροδρομική γραμμή Νάρβα-Ταλίν (μέσω τη ς οποίας α νεφ ο δια ζό τα ν το 3ο Σώμα Π άντσερ των SS) σε δύο σημεία και α­ πειλούσε τις γερ μ α ν ικ ές θ έσ εις με πε­ ρικύκλωση. Τελικά τις επ όμενες ημέρες οι επ ιθ έσ εις του 30ού Σ ο β ιετικού Σώμα­ το ς ανακόπηκαν από τη ν 61η Μ εραρχία Πεζικού και τη ν «Feldherrnhalle», που ε ί­ χαν τη ν υποστήριξη τη ς 502 Επιλαρχίας Βαρέων Αρμάτων και ενός τάγματος του 23ου Σ υντάγμα τος SS «Norge». Στα τέλ η Φ εβρουάριου το 30ό Σ οβ ιετικό Σώμα, το οποίο είχε υποστεί σ ημαντι­ κές απώλειες, α ν τικ α τα σ τά θ η κε από το 109 Σώμα Τυφεκιοφόρω ν και η γερ μ α νι­ κή α μυντική γραμμή σε εκ είν ο ν το ν τ ο ­ μέα σ ταθεροπ οιήθηκε. Κατά τη διάρκεια του Φεβρουάριου ο Γκοβόρωφ επιχείρησε μια κυκλωτική κινήση στα νώτα της Νάρβα. Επρόκειτο για μια αποβατική επιχείρηση που πραγματοποιήθηκε τη νύκτα της 13/14 Φε­ βρουάριου κοντά στο χωριό Μ ερεκούλα, στις α κτές του όρμου τη ς Νάρβα. Η σο­ β ιετική δύναμη, 517 ανδρών, ανήκε στην 260 Ανεξάρτητη Ταξιαρχία Πεζοναυτών. Ναυτική κάλυψη τη ς παρείχαν ελαφρά καταδρομικά και κανονιοφόροι, ενώ α ε­ ροπορική υποστήριξη αεροσκάφη της 1ης Αεροπορικής Μεραρχίας Δίωξης του Στόλου τη ς Βαλτικής. Στόχος ήταν να κ α τευ θ υ ν θ εί το σ οβιετικό απόσπα-

Γ ερ μ ανός σ τρ α τιώ τη ς τη ς 3ης Μ ε ρ α ρ χ ία ς Π ά ν τσ ερ SS «Totenkopf» το ν χειμ ώ να το υ 1945, κ α τά τη μάχη το υ Ν άρ β α . Φορά πάρκα χ ρ ώ μ α το ς field g rey επ ενδ υ μ ένη μ ε γούνα ή fleece, μ π ό τες κ α τά λ λ η λ ες για το ν ισχυρό χειμ ώ να και φ έ ρ ε ι τυ φ έκ ιο K ar 98, χ ειρ ο β ο μ β ίδ α 1924 και μ ετα λ λ ικ ό κράνος

(εικονο γρ άφ ησ η για τις Εκδόσ εις Π Ε Ρ ΙΣ Κ Ο Π ΙΟ : Jo hnny S h u m ate/ εν δ υ μ α το λ ο γ ικ ή π ερ ιγρ α φ ή : Σ τέ λ ιο ς Δ ε μ η ρ ά ς ).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 4 1

ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ ΔΙΟΙΚΗΤΕΣ Ο Φέλιξ Μάρτιν Γιούλιους Στάϊνερ γεννήθηκε στην Ανατολική Πρωσία το 1896. Το 1914, κατά τις παραμονές του Α’ ΠΠ, κατετάγη στο πρωσικό σώμα αξιωματικών, ως δό­ κιμος. Τελείωσε τον πόλεμο ως υπολοχαγός και τιμήθηκε με τον Σιδηρού Σταυρό Α ’ και Β' Τάξης. Μεταπολεμικά τέθ ηκε επικεφαλής μιας μονάδας των Freikorps στην πόλη Μέμελ της Ανατολικής Πρωσίας. Το 1922 επανήλθε στον Στρατό και μέχρι το 1933 είχε ανέλθει στον βαθμό του ταγματάρχη. Υστερα από την άνοδο του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος στην εξουσία, ανέλαβε τη διοίκηση ενός τάγματος των SS, ενώ το 1936, ως συνταγματάρχης, έγινε διοικητής του Συντάγματος των SS «Deutschland». Με αυτή τη μονάδα έδρασε στην Πολωνία και στη Γαλλία, λαμβάνοντας τον Σταυρό των Ιπποτών τον Αύγουστο του 1940. Μ ετά το τέλος αυτών των εκστρατειών επελέγη από τον αρχη­ γό των SS, Χάινριχ Χίμλερ, για να αναλάβει τη διοίκηση μιας νέας μεραρχίας ξένων ε ­ θελοντών των SS, της «Wiking». Η τελευτα ία αποτελείτο από Βορειο-ευρωπαίους, κυ­ ρίως Ολλανδούς και Σκανδιναβούς, και έδρασε στο Ανατολικό Μέτωπο. Ο Στάϊνερ παρέμεινε διοικητής της μέχρι τον Μάϊο του 1943. Ακολούθως, ως αντιστράτηγος, ανέλα­ βε τη διοίκηση του 3ου Σώματος Πάντσερ των SS. Μετά τη μάχη του Νάρβα το 3ο Σώ­ μα Πάντσερ υποχώρησε στον θύλακα της Κουρλάνδης. Το 1945 ο Στάϊνερ μαζί με το 3ο Σώμα μεταφέρθηκαν στη Γερμανία, όπου τέθηκαν υπό τις διαταγές τις Ομάδας Στρα­ τιών «Βιστούλας». Στα τέλη Απριλίου και λίγο πριν από την πτώση του Βερολίνου τ έ ­ θηκε επικεφαλής του Αποσπάσματος Στρατιάς «Στάϊνερ», ενός ετερόκλητου συνόλου επιπέδου σώματος που αποτελείτο από μονάδες του Στρατού και των SS. Παρά τις πιέ­ σεις του Χίτλερ ο Στάϊνερ έκρινε ότι οι ελλιπώς εξοπλισμένες μονάδες του ήταν α ντι­ κειμενικά αδύνατο να εξαπολύσουν επίθεση εναντίον του Ερυθρού Στρατού. Ο φύρερ, πληροφορούμενος την άρνηση του έμπιστου στρατηγού του, εξοργίστηκε και παράλ­ ληλα κατενόησε ότι η τύχη του ίδιου αλλά και του Γ' Ράιχ είχε κριθεί οριστικά. Μετά τη συνθηκολόγηση της Γερμανίας ο Στάϊνερ παρέμεινε φυλακισμένος, μέχρι το 1948. Κα­ τά τη δίκη της Νυρεμβέργης η συμμετοχή του σε εγκλήματα πολέμου δεν αποδείχθη­ κε. Πέθανε το 1966. Ο Λ εονίντ Αλεξάντροβιτς Γκοβόρωφ γεννήθηκε το 1897 από οικογένεια αγροτών σε ένα χωριό της περιοχής του Κίρωφ. Το 1916 εισήλθε στο τμήμα ναυπηγικής του Πο­ λυτεχνείου της Αγίας Πετρούπολης αλλά τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους κατετάγη στον Στρατό ως πυροβολητής. Τον Ιούνιο του 1917, μετά την ολοκλήρωση της εκπαί­ δευσής του, τέθ η κε ως ανθυπολοχαγός επικεφαλής ενός λόχου όλμων της φρουράς του Τομσκ. Κατά τη διάρκεια του Ρωσικού Εμφυλίου πολέμου έδρασε αρχικά με τα στρατεύματα των Λευκών. Τον Ιανουάριο του 1920 αυτομόλησε στους Ερυθρούς και συμμετείχε στις επιχειρήσεις εναντίον του στρατηγού Βράνγκελ στην Κριμαία. Μετά το τέλος του Εμφυλίου παρέμεινε στον Ερυθρό Στρατό, αναλαμβάνοντας τη διοίκηση διαφόρων μονάδων πυροβολικού. Το 1940 έγινε αρχηγός του επ ιτελείου του πυροβο­ λικού της 7ης Στρατιάς, που συμμετείχε στον πόλεμο εναντίον της Φινλανδίας. Μετά τη γερμανική εισβολή στην ΕΣΣΔ, ο Γκοβόρωφ ανέλαβε τη διοίκηση της 5ης Στρατιάς, που συμμετείχε στην άμυνα της Μόσχας. Τον Νοέμβριο του 1941 προήχθη σε α ντι­ στράτηγο. Για την επιτυχημένη συμμετοχή του στην άμυνα της Μόσχας και στη σο­ βιετική αντεπίθεση τιμήθηκε δύο φορές με το παράσημο του Λένιν. Τον Απρίλιο του 1942 ανέλαβε τη διοίκηση του Μετώπου του Λένινγκραντ, με το οποίο έδρασε σε όλες τις σημαντικές επιχειρήσεις που πραγματοποιήθηκαν για την άρση του αποκλεισμού της πόλης. Μ ετά την άρση της πολιορκίας, τον Ιανουάριο του 1944, ο Γκοβόρωφ τιμ ή ­ θηκε με το παράσημο Σουβόρωφ Α' Τάξης. Οι προσπάθειες του Μετώπου του Λένινγκραντ να διασπάσει τις γερμανικές θέσ εις στο προγεφύρωμα του Νάρβα αρχικά δεν είχαν επιτυχία. Ωστόσο από τα τέλη Ιουλίου μέχρι τα τέλη Νοεμβρίου του 1944 οι δυ­ νάμεις του Γκοβόρωφ υπήρξαν από τους βασικούς πρωταγωνιστές για την ανακατά­ ληψη της Βαλτικής. Το 1945 ο ίδιος τιμήθηκε με τη διάκριση του «Ήρωα της Σοβετικής Ενωσης» και με το παράσημο «Νίκη». Μεταπολεμικά υπηρέτησε σε διάφορες ανώτα­ τες θέσ εις των Σοβιετικών Ενόπλων Δυνάμεων. Πέθανε το 1955.

σμα προς τον σιδηροδρομικό σταθμό του Α ουβέρε και να ενω θεί με τη 2η Στρατιά Κρούσης. Οι Σ ο β ιετικο ί αρχικά δεν συνάντησαν αντίσταση αλλά σ ύντο­ μα δέχθηκαν πυρά πολυβόλων και πυρο­ βολικού από μια παράκτια γερμανική και εσθονική δύναμη που ήταν εγ κ α τεσ τη ­ μένη στην περιοχή. Οι Γερμανοί κάλεσαν ενισχύσεις και ύστερα από τη ν επέμβα­ ση τμημάτων της «Nordland», μιας μοί­ ρας αεροσκαφών Ju 87 και τριών αρμά­

4 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U TO P IA

των Tiger, η δύναμη των Σοβιετικώ ν πε­ ζοναυτών εξο υδ ετερ ώ θ η κε σ τις 15/16 Φεβρουάριου. Στο μεταξύ, βόρεια τη ς Νάρβα το σο­ βιετικό 43ο Σώμα Τυφεκιοφόρων (της 2ης Σ τρατιάς Κρούσης) είχε εξασφ αλί­ σει ένα νέο προγεφύρωμα στη δυτική ό­ χθη του Νάρβα, από το Σ ιίβερτσι (στα προάστια τη ς πόλης Νάρβα) μέχρι το Ριιγκικούλα, σε απόσταση επτά χ ιλ ιό μ ε­ τρων από τη ν πόλη. Για τη ν αντιμετώ πι­

ση τη ς απειλής σε εκείνο το σημείο προω θήθηκαν εσπευσμένα στις 20 φεβρουαρίου, από το κέντρο εκπαίδευσης, οι Εσθονοί Ε θελοντές τη ς 20ής Μ εραρ­ χίας SS υπό τη διοίκηση του υποστρατή­ γου των SS Φραντς Αουγκσμπούργκερ Αν και η εμπειρία των Εσθονών υπολει­ πόταν κατά πολύ ένα ντι εκ είνη ς των άλ­ λων μονάδων του Στάϊνερ, γ ι’ αυτούς ή­ ταν ζήτημα τιμ ή ς να εξουδετερώ σουν το σοβιετικό προγεφύρωμα. Στο Ριιγκικούλα είχε καταλάβει θ έσ εις το 1078 Σοβιε­ τικό Σύνταγμα Τυφεκιοφόρων, μια δύνα­ μη 800 περίπου ανδρών με 14 πυροβόλα εφόδου. Εκεί επ ιτέθ η κε το 2ο Τάγμα του 46ου Εσθονικού Συντάγματος των SS Οι Σ ο β ιετικο ί αρχικά προέβαλαν α ντί­ σταση αλλά καθώς εξαντλο ύντο τα πυρομαχικά τους, αναγκάστηκαν να υπο­ χωρήσουν κινούμενοι πάνω από το πα­ γωμένο ποτάμι στις 24 Φεβρουάριου. Το προγεφύρωμα στο Σ ιίβερτσι κρατούσε η 378 Σοβιετική Μεραρχία Τυφεκιοφόρων με 20 πυροβόλα εφόδου. Στις 29 Φε­ βρουάριου το 45ο Εσθονικό Σύνταγμα SS εξαπέλυσε κατά μέτωπο επίθεση στο προγεφύρωμα, ενώ το 46ο Σύνταγμα ε­ π ιτέθ η κε από τα αριστερά σε μια προ­ σπάθεια να υπεφαλαγγίσει τις σ οβ ιετι­ κές θ έσ εις, όμως έπεσε σε ναρκοπέδιο και υπέστη σημαντικές απώλειες. Το 1ο Τάγμα του 46ου Εσθονικού Συντάγμα­ το ς είχε απολέσει όλους σχεδόν τους α­ ξιω ματικούς του και τη ς επίθεσης ηγήθ η κ ε ο δεκανέας Χάραλντ Νούγκισεκς Εχοντας τη βοήθεια του 24ου Συντάγμα­ το ς «Danmark», οι Εσθονοί πέτυχαν μέ­ χρι τις 6 Μ αρτίου να απωθήσουν τους Σ οβ ιετικούς από τις θ έσ εις που είχαν καταλάβει. Ο Γκοβόρωφ ύστερα από αυτή την ε­ ξέλιξη επικέντρωσε τις επ ιθέσεις του στο προγεφύρωμα της ανατολικής ό­ χθης. Η πρώτη επίθεση εξαπολύθηκε στις θ έσ εις που κρατούσε το 49ο Σύ­ νταγμα της «Nederland» γύρω από το Λίλιενμπαχ. Οι Ολλανδοί εθ ελ ο ν τές του αντισυνταγματάρχη Χάνς Κολάνι υπέστη­ σαν σφοδρή προσβολή από το πυροβολι­ κό, πριν δεχθούν την ορμητική επίθεση του σοβιετικού πεζικού. Ακολούθησαν σκληρές μάχες ακόμα και σώμα με σώμα Οι Σ οβ ιετικοί εφορμούσαν κατά κύματα αδιαφορώντας για τις απώλειες αλλά τ ε ­ λικά, ύστερα και από τη συνδρομή του γερμανικού πυροβολικού, αναγκάστη­ καν να υποχωρήσουν. Σ τις αρχές Μαρτίου η Ερυθρή Αερο­ πορία άρχισε να πραγματοποιεί επιδρο­ μές στη Νάρβα. Στις 6-7 του μήνα η πόλη επλήγη από έναν ισχυρό αεροπορικό βομβαρδισμό και τα πυρά πυροβολικού

Γερμανικά Tiger τη ς 502 Επ ιλαρχίας Β αρ έω ν Α ρ μάτω ν, σ το μ έτω π ο το υ Ν άρ βα το 1944. Τα λ ιγ ο σ τά Tiger που δ ιέ θ ε τ α ν οι Γερ μ ανοί σ την π εριοχή, σ ε α ρ κ ε τέ ς π εριπ τώ σ εις επ ενέβ η σ α ν για να α π ο τρ έψ ο υ ν τη ν πρόω ρη κ α τά ρ ρ ευ σ η τω ν γερμανικώ ν δέσεω ν.

που ακολούθησαν ολοκλήρωσαν τη ν κα­ ταστροφή. Οι αεροπορικές επιδρομές στις εσ θονικές πόλεις αποσκοπούσαν στην άσκηση ψυχολογικής πίεσης στον άμαχο πληθυσμό, ώστε να σταματήσει να υποστηρίζει τη γερμανική πλευρά. Τη νύ­ κτα της 9ης Μαρτίου τα σ οβιετικά βομ­ βαρδιστικά μακράς εμ βέλειας πραγμα­ τοποίησαν επιδρομή στο Ταλίν. Εκτιμάται ό τι περί το 40% των κατοικιών της εσθονικής πρωτεύουσας καταστράφηκε, α­ φήνοντας άστεγους 25.000 κατοίκους. Οι ανθρώπινες απώλειες ανήλθαν σε περί­ που 500 νεκρούς. Σ τις αρχές Μ αρτίου επίσης οι σ ο β ιε­ τικ έ ς δυνάμεις μπροστά από το προγε­ φύρωμα του Νάρβα είχαν τη ν α κόλου­ θη διάταξη: η 2η Σ τρα τιά Κρούσης είχε π αραταχθεί βόρεια του Νάρβα, η νεοφ ερμένη 59η Σ τρα τιά νό τια του Νάρβα και η 8η Σ τρα τιά νότια τη ς 59ης και κα­ τά μήκος του ποταμού προς τη λίμνη Πέιπους (στα τέλη Μ αρτίου η 59η Στρα­ τιά μ ετα φ έρ θ η κε νοτιότερ α , στην ανα­ τολική όχθη τη ς λίμνης Πέιπους). Την ί­ δια περίοδο ο Γκοβόρωφ άλλαξε το ν ά­ ξονα τη ς επ ίθεσής του, σ τρ εφ ό μ ενο ς ε ­ να ντίον του Σ υντάγμα τος «Danmark» που κρατούσε τη νότια όχθη του προ­ γεφ υρώ ματος και ενα ντίο ν του 48ου Σ υντάγματος τη ς «Nederland». Η πρώτη

μονάδα, υπό τη διοίκηση του αντισυνταγματάρχη Β εσ τφ άλεν, κράτησε τις θ έσ εις τη ς αλλά η δ εύ τερ η α ναγκάστη­ κε να υποχωρήσει. Τελικά, έπ ειτα από α ντεπ ίθ εσ η που α κολο ύθ η σ ε το 48ο Σ ύνταγμα των SS α να κα τέλα β ε τις θ έ ­ σ εις του.

Στο μεταξύ η πίεση γύρω από το Λίλιενμπαχ γινόταν ολοένα και μεγαλύτε­ ρη. Τις πρώτες πρωινές ώρες τη ς 14ης Μαρτίου οι Σ ο β ιετικο ί εξαπέλυσαν ισχυ­ ρή επίθεση σε εκείνο ν το ν τομέα, ύ σ τε­ ρα από σύντομη προπαρασκευή με πυρά πυροβολικού. Οι Ολλανδοί εθ ελ ο ντές

Σ ο β ιε τικ ό ά ρμα μ άχ ης Τ-34/76 το υ Μ ετώ π ο υ το υ Λ έν ιν γ κ ρ α ν τ κ α τά τη δ ιά ρ κ εια επ ίθ εσ η ς σ το π ρογεφ ύρ ω μα το υ Ν ά ρ β α το ν Φ εβρ ουά ρ ιο το υ 1944.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U T O P IA I 4 3

ΤΑ ΕΣΘΟΝΙΚΑ SS

Σ ο β ιε τ ικ ο ί σ τρ α τιώ τε ς κινο ύ ν τα ι π ρο σ εκτικά μ έσ α από γερμ α νικό χα ρά κω μα που κ α τέ λ α β α ν σ το π ρογεφ ύρ ω μα το υ Ν άρβα το ν Ιο ύ λιο το υ 1944.

Ο σ τρ α τη γ ό ς Φ έλ ιξ Σ τά ϊν ε ρ υπ ήρξε δ ιο ικ η τή ς το υ 3ου Σ ώ μ α το ς Π ά ν τσ ερ των SS κ α τά τη διά ρ κεια των σ υγκρ ούσ εω ν σ το π ρογεφ ύρ ω μα το υ Ν άρ βα .

4 4 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η Εσθονία από τις αρχές του 18συ αιώνα αποτελούσε τμήμα της Ρωσικής Αυτοκρα­ τορίας και το 1918, ύστερα από τη διάλυση της τελευταίας, ανακήρυξε την ανεξαρτησία της. Τον Ιούνιο του 1940 τα σοβιετικά στρατεύματα εισήλθαν εκεί χωρίς αντίσταση (ό­ πως έγινε στη Λετονία και στη Λιθουανία) και η μικρή χώρα της Βαλτικής έγινε σοβιετι­ κή δημοκρατία. Κατά τη διάρκεια της σοβιετικής κατοχής υπολογίζεται ότι 2.200 περί­ που άτομα εκτελέστηκαν και μεγαλύτερος αριθμός συνελήφθη και εκτοπίστηκε είτε στη Γερμανία (Εσθονοί γερμανικής καταγωγής) είτε αλλού στη Σοβιετική Ενωση. Το κα­ λοκαίρι του 1941 η Εσθονία κατελήφθη από τα γερμανικά στρατεύματα και μεγάλος α­ ριθμός Εσθονών υποδέχθηκε τους Γερμανούς ως απελευθερωτές. Τον Αύγουστο του 1942 η γερμανική διοίκηση ανακοίνωσε τη συγκρότηση μιας εσθονικής λεγεώνας των SS υπό τη διοίκηση του ταξιάρχου Φραντς Αουγκσμπέργκερ. Μέχρι τα τέλη εκείνου του χρόνου είχαν συγκεντρω θεί 1,280 άνδρες, που άρχισαν την εκπαίδευσή τους στην Ντέμπιτσα της Πολωνίας. Από το πρώτο τάγμα της εσθονικής λεγεώνας συγκροτήθηκε το Τάγμα Γρεναδιέρων SS «Νάρβα», το οποίο έδρασε υπό τις διαταγές της Μεραρχίας των SS «Wiking» από τον Ιούλιο του 1943 μέχρι τον Μάρτιο του 1944. Τον Μάρτιο του 1943 σ υγκροτήθηκε η 3η Εσθονική Ταξιαρχία των SS, μια δύναμη 5.300 ανδρών που στάλθηκε στο μέτωπο κοντά στο Νέβελ. Αυτή αποτέλεσ ε τμήμα της 16ης Γερμανικής Στρατιάς και στα τέλη του 1943 συμμετείχε σε ε ­ πιχειρήσεις εναντίον ανταρτών στην περιοχή του Λένινγκραντ. Την ίδια περίοδο, κα­ θώς ο Ερυθρός Στρατός πλησίαζε στα σύνορα της Εσθονίας, έγινε νέα στρατολόγηση ανδρών από τα SS. Τον Ιανουάριο του 1944 η Εσθονική Ταξιαρχία αναβαθμίστηκε σε μεραρχία δύνα­ μης 10.000 ανδρών, υπό τη διοίκηση του υποστρατήγου Αουγκσμπέργκερ. Τον Φε­ βρουάριο η μονάδα αποτέλεσε τμήμα του 3ου Σώματος Πάντσερ των SS και συμμε­ τείχε στις μάχες στο προγεφύρωμα του Νάρβα. Στα τέλη Μαϊου η Εσθονική Μεραρχία μετονομάστηκε σε 20ή Εσθονική Μεραρχία Γρεναδιέρων των SS (20. Waffen Grenadier Division der SS-estnische Nr. 1). Στις αρχές Ιουνίου η μονάδα, δεχόμενη ενισχύσεις, α­ ναδιοργανώθηκε και η δύναμή της περιέλαβε τρία συντάγματα πεζικού (45ο,46ο,47ο), ένα σύνταγμα πυροβολικού και άλλες μικρότερες μονάδες. Τον Ιούλιο του 1944 η με­ ραρχία συγκρούστηκε στο προγεφύρωμα του Νάρβα και στη γραμμή «Τάνενμπεργκ» με τμήματα της 2ης Σοβιετικής Στρατιάς Κρούσης και υπέστη μεγάλες απώλειες. Τον Σεπτέμβριο, ύστερα από την πτώση του Ταλίν, υποχώρησε μαζί με τις γερμανικές δυ­ νάμεις και στα τέλη του 1944 εγκαταστάθηκε στο Νόυχάμερ της Σιλεσίας. Στις αρχές του 1945, μετά την αναδιοργάνωσή της, τέθ η κε υπό τις διαταγές της 17ης Γερμανικής Στρατιάς και της 1ης Στρατιάς Πάντσερ. Η μονάδα συμμετείχε σε μάχες εναντίον του Ερυθρού Στρατού στο μέτωπο του Οντερ. Στα μέσα Μαρτίου 1945 ο υποστράτηγος Αουγκσμπέργκερ σκοτώθηκε και μέχρι το τέλος του πολέμου τη διοίκηση της μεραρ­ χίας είχε ο υποστράτηγος Μπέρτολντ Μάακ. Το τέλος του πολέμου βρήκε τους επιζώντες της 20ής Εσθονικής Μεραρχίας SS στην Τσεχία, όπου συνελήφθησαν από τον Ερυθρό Στρατό και θεωρούμενοι ως «Σοβιετικοί πολίτες» αντιμετώπισαν τις ανάλογες συνέπειες. Επειτα από τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης, το ανεξάρτητο κράτος της Εσθονίας διοργάνωσε εκδηλώσεις μνήμης για τους νεκρούς και τους βετεράνους των Εσθονικών SS. Σύμφωνα με τις εσθονικές αρχές, αυτοί οι εθελοντές δεν υπήρξαν εγκληματίες πο­ λέμου αλλά πατριώτες που πολέμησαν για την ανεξαρτησία της χώρας τους.

του 49ου Συντάγματος της «Nederland» αιφ νιδιάστηκαν από την ορμή τη ς σ οβ ιε­ τική ς ενέργειας. Α ρκετοί λόχοι τη ς μο­ νάδας άρχισαν να υποχωρούν πανικό­ βλητοι, ενώ άλλοι προέβαλαν σθεναρή αντίσταση πριν υποχωρήσουν σ υ ντετα γ­ μένα σε νέες θ έσ εις. Ο ανθυπολοχαγός Χ έλμουτ Σολτς, δ ιοικητής του 7ου Λό­ χου του 49ου Συντάγματος, ανέφ ερε: «Οταν ο Ιβάν άρχισε να μας βομβαρδί­ ζει, αντιλήφ θηκα ό τι κάτι επ ρόκειτο να συμβεί. Αν και είχαμε υποστεί α ρ κετές απώλειες, συγκέντρωσα τους επιζώντες και εξαπέλυσα μια αντεπίθεση ενα ντίον των Σοβιετικώ ν που είχαν αρχίσει να ε ι­ σχωρούν γύρω μας. Επρόκειτο για καθα­ ρή αναγκαιότητα. Ως άνδρες των SS

γνωρίζαμε ό τι ήταν απίθανο να συλληφ θούμε ζωντανοί από τους Σ οβ ιετι­ κούς». Ο Σολτς για τη ν επ ιτυχημένη ά­ μυνα που προέβαλε τιμ ή θ η κ ε με τον Σταυρό των Ιπποτών. Οι συγκρούσ εις εκείνω ν των η μ ε­ ρών προκάλεσαν μεγάλες απώλειες και στις δύο πλευρές. Ο Γκοβόρωφ προχώ­ ρησε σε μικρή παύση των πολεμικών ε ­ πιχειρήσεω ν για να αναδιοργανω θούν οι δυνάμεις του. Γνώριζε όμως ό τι η τή ­ ξη του χιονιού θα μ ετέτρ επ ε την περιο­ χή σε έναν απέραντο λασπότοπο, κα θι­ στώ ντας σχεδόν αδύνατη τη ν κίνηση των αρμάτω ν και των βαρέων οχημάτων του. Ετσι προχώρησε σε μια νέα επ ιθ ε­ τική επιχείρηση για να επ ιτύ χει τη διά-

Λίλιενμπα;

49ο ISS «De Ruyter»

2010

4η TSS lederland»,

O

«Seyffardt»

3o in aS S Iß cvvxop cvi

24o ISS Danmark» Ντόλγκαγια

Οι γ ερ μ α ν ικ ές α μ υ ν τικ ές Θ έσ εις σ τη ν πόλη Ν άρβα.

ΣΠα: Σώμα Πάντσερ, Σ: Σύνταγμα, Μ: Μεραρχία,

Γερμανικές Θέσεις άμυνας

Τ: Ταξιαρχία

λάβει ανατολικά του Νάρβα, με την 61η Μεραρχία, τη Μεραρχία «Feldherrnhalle», τη ν 122 και τη ν 170 Μ εραρχία Πεζικού και μια τεθω ρακισμένη δύναμη. Υστερα από πέντε η μ έρ ες άκαρπων προσπαθει­ ών και σημαντικώ ν απωλειών, η επίθεση σταμάτησε. Αν και τη ν περίοδο Απρίλι­ ο υ - Μ α'ί'ου η ένταση των χερσαίων επι­ χειρήσεω ν είχε μειω θεί, η Ερυθρή Α ε­ ροπορία και το πυροβολικό ή ταν αρκετά δραστήρια. Κύριος στόχος των αεροπο­ ρικών επιδρομών και του πυροβολικού ήταν η γέφ υρα από τη ν οποία γινόταν ο ανεφοδιασμός του προγεφυρώ ματος του Νάρβα. Αν και είχε πληγεί α ρ κετές φορές, το γερμανικό μηχανικό εργαζό­ ταν μαζί με το πεζικό πυρετωδώς για να αποτρέψ ει τη ν κατάρρευσή της. Το σοβιετικό πυροβολικό συνέχισε να σφυροκοπά το προγεφύρωμα του Νάρβα, παρά το γεγονός ότι το λασπωμέ­

νο έδαφος δεν επέτρεπε την κίνηση των τεθωρακισμένων και του πεζικού. Ενας άνδρας τη ς «Nederland» ανέφ ερε χαρα­ κτηριστικά: «Με κάθε εισερχόμενη οβί­ δα ο καθένας έπρεπε να βουτά μέσα σε μια θάλασσα λάσπης και όταν τελείω νε ο βομβαρδισμός δεν ήμαστε σε θέση να α­ ναγνωρίσουμε ο ύτε τους πιο στενούς μας φίλους». Κατά τη διάρκεια εκείνων των βομβαρδισμών τραυματίστηκε σο­ βαρά από θραύσμα οβίδας ο διοικητής του Συντάγματος «Danmark», αντισυνταγματάρχης Βεστφάλεν, ο οποίος πέθανε έναν περίπου μήνα αργότερα σε νο­ σοκομείο του Ταλίν. Την άνοιξη του 1944 επίσης τα δύο πρώτα τάγματα των Συνταγμάτων «Norge» και «Danmark», που είχαν υποσ τεί βαριές απώλειες κατά τις προηγού­ μενες μάχες, αποσύρθηκαν στα μετόπι­ σθεν για ανασυγκρότηση. Δ εν θα επέ-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 4 5

Σχεδίαση χάρτη: Κατερίνα Παγμαντίδου / Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

τπαση της γερμ ανικής γραμμής. Η σοβιετική επίθεση εξαπολύθηκε ~ . ς 17 Μ αρτίου. Ισχυρή πίεση δέχθηκε ~άλι το 49ο Σύνταγμα των SS, που μαχό-ιενο σκληρά κατόρθωσε να κρατήσει τις Ξ-εσεις του. Η επίθεση στις γερμ ανικές θέσ εις νοτιο-δυτικά της Νάρβα, τις ο_οίες κρατούσαν οι μονάδες του 43ου Σώματος, δεν σημείωσε μεγαλύτερη _ρόοδο. Η ενέργεια εξαπολύθηκε από το 109 και το 6ο Σώμα Τυφεκιοφόρων, ε. αντίον της 61ης Γερμανικής Μεραρχίας ~ου αμυνόταν στον σιδηροδρομικό .τα θ μ ό του Αουβέρε. Η γερμανική μο. άδα, αν και αποδεκατισμένη, κράτησε τις θ έσ εις τους σε εκείνον το ν τομέα χά­ ρη στην υποστήριξη της 502 Επιλαρχίας Βαρέων Αρμάτων. Σύμφωνα με τις γ ερ ­ μανικές αναφορές, κατά τη διάρκεια ε ­ κείνων των συγκρούσεων τα Tiger κατέστρεψαν 38 σοβιετικά τεθω ρακισμένα <αι 17 πυροβόλα. Οσον αφορά τις συγκρούσεις ε κ ε ί­ νων των ημερών, το γερμανικό επιτε'.είο ανακοίνωσε: «Ν οτιοδυτικά της Νάρβα, κατά τη διάρκεια σκληρών συ. κρούσεων αρκετώ ν ημερών σε δασώδη <αι βαλτώδη και χωρίς δρόμους περιο­ χή, με απ οτελεσματική υποστήριξη από το πυροβολικό, τα τεθω ρακισμένα και την αεροπορία, ο όγκος αρκετώ ν σ ο β ιέ­ τ.κών μεραρχιών περικυκλώ θηκε και καταστράφ ηκε. Οι επ ανειλημμένες προ­ σπάθειες του εχθρού να δια φ ύγει συνετρίβησαν. Σε α υτές τις μάχες ο εχθρός είχε πάνω από 6.000 νεκρούς, εκ α το ν τά ­ δες αιχμαλώτους και απώλεσε 59 πυρο­ βόλα και πολλά άλλα όπλα και εξοπ λι­ σμό κάθε είδους». Ο στρατηγός Φ εντιουνίνσκι έδωσε στα απομνημονεύματά του τη δική του εκτίμηση για την αρχική αποτυχία του Ερυθρού Στρατού να διασπάσει τις γ ερ ­ μανικές θ έσ εις στο προγεφύρωμα του Νάρβα: «Οι α ιτίες της αποτυχίας εσ τιά ­ ζονταν τόσο στην αντίσταση του ε ­ χθρού όσο και στις σοβαρές ελ λείψ εις στην οργάνωση τη ς επίθεσης και στη δ ι­ οίκηση των στρατευμάτω ν από την πλευρά των επ ιτελείω ν και των δ ιο ικ η ­ τών όλων των βαθμιδών. Σημαντικό ρόλο είχαν επίσης ο ανέμελος ενθουσιασμός και η έλλειψ η προσοχής που είχαν προκληθεί από τις προηγούμενες πολεμικές επ ιτυχίες...». Τον Απρίλιο του 1944 οι επ ιθ ετικ ές επ ιχειρήσεις π εριορίστηκαν σημαντικά και οι δύο πλευρές, εξαντλη μένες, άρχι­ σαν να ανασυντάσσονται για τη νέα ανα­ μέτρηση. Στις 19 του μήνα οι Γερμανοί προσπάθησαν να απωθήσουν τους Σο­ β ιετικούς από τις θέσ εις που είχαν κατα­

Ο υ π ο σ τρ ά τη γ ο ς Φ ρ ιτς ψον Σ ο λ τς , δ ιο ικ η τή ς τη ς 11ης Μ ερ α ρ χ ία ς Ε θελο ν τώ ν των SS «N ordland», που π ρω τα γω νίσ τη σ ε κ α τά τη μάχη το υ Ν άρ βα . Σ κ ο τώ θ η κ ε σ τις 2 7 Ιο υ λ ίο υ 1944, κ α τά τη δ ιά ρ κεια σ ο β ιετικ ή ς επ ίθ εσ η ς σ τη γραμμή «Τάνενμπ εργκ», μ ερ ικ ά χ ιλ ιό μ ε τρ α πίσω από το π ρογεφ ύρ ω μα το υ Ν άρβα.

στρεφαν στη Μεραρχία «Nordland», κα­ θώς από τον Νοέμβριο του 1944 αποτέλεσαν τμήμα της 5ης Μεραρχίας Πά­ ντσερ των SS «Wiking». Ετσι η Μεραρχία «Nordland» παρέμεινε στο μέτωπο του Νάρβα με τέσσερα μόνο τάγματα.

ΔΕΥΤΕΡΗ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ, Ι0Υ Ν Ι0Σ-Ι0Υ ΛΙ0Σ 1944 Ενώ το μέτωπο στο προγεφύρωμα του Νάρβα είχε π ερ ιέλθ ει σε κάποια στασιμότητα, ο Ερυθρός Στρατός ε τ ο ί­ μαζε τη μεγάλη επίθεσή του ενα ντίον της Γερμανικής Ομάδας Στρατιών «Κέ­ ντρο» στη Λευκορωσία. Η ενέρ γεια είχε ο ρ ισ τεί για τις 22 Ιουνίου. Για να απομακρύνει τη ν προσοχή των Γερμανών από εκείνο το μέτωπο, το σ οβιετικό επ ιτε­ λ είο έδωσε εντολή στον Γκοβόρωφ να προχωρήσει σε νέα επίθεση στη γραμμή του Νάρβα. Ο νότιος τομέας του προγε­ φυρώματος ήταν ο πρώτος που δ έχθ η κε την ορμή της σ ο βιετική ς ενέργειας στις 7 Ιουνίου 1944. Η Ερυθρή Αεροπορία και το πυρο­ βολικό των Σοβιετικώ ν προχώρησαν σε σφοδρούς βομβαρδισμούς, προκαλώντας σ ημαντικές απώλειες σ τις μονά­ δ ες των SS. Ισχυρά πλήγματα δέχ θ η κε η Ντόλγκαγια Νίβα, γύρω από τη ν οποία

4 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U T O P IA

κρατούσε θ έσ εις το Σύνταγμα «Danmark». Οι Δανοί δ εν είχαν προλά­ βει να σ υνέλθ ο υν από το ν βομβαρδι­ σμό και δ έχθ η κα ν διαδοχικά κύματα ε ­ πιθέσεω ν του σ ο β ιετικο ύ πεζικού. Υστερα από σκληρές μάχες και τη συν­ δρομή του πυροβολικού τη ς «Nordland», η γραμμή κρ α τή θ η κε προ­ σωρινά σε εκ είν ο ν το ν τομέα. Σ τις 12 Ιουνίου όμως οι Σ ο β ιετικ ο ί πέρασαν ένα σημείο του κύριου χαρακώματος, που ή ταν κρίσιμο για να κ ρ α τη θ εί ο νότιος το μ έα ς του προγεφυρώ ματος. Καθώς οι σ ο β ιετικ ές μονάδες ξεχύνο νταν μέ­ σα από το ρήγμα, το Σύνταγμα «Danmark» έλα βε διαταγή υποχώρησης σε ν έες θ έσ εις εγ γ ύ τερ α στον ποταμό, όπου το πυροβολικό τη ς «Nordland» και τη ς «Nederland» μπορούσε να παράσχει πιο α π οτελεσματική υποστήριξη. Α κο­ λούθησαν και ά λλες σ ο β ιετικ ές επ ιθ έ­ σεις αλλά μέχρι τα τέλη Ιουλίου οι γ ερ ­ μανικές θ έσ εις στο προγεφύρωμα του Νάρβα σταθεροποιήθηκαν. Ο Στάϊνερ, λαμβάνοντας υπόψη τη δυσμενή κατάσταση που είχε διαμορφω­ θ ε ί και κατανοώντας ό τι οι ημέρες του προγεφυρώματος στον ποταμό Νάρβα ή ­ ταν μετρημένες, έδωσε εντολή για την κατασκευή μιας νέας αμυντικής γραμ­ μής, η οποία ονομάστηκε «Τάνενμπεργκ». Οι νέες α μυντικές θ έσ εις θα εγκα θ ί­ σταντο περίπου 20 χιλιόμετρα δυτικά του ποταμού Νάρβα και θα ενσωμάτω­ ναν όλα τα υπάρχοντα φυσικά εμπόδια. Ο Στάϊνερ πάντως γνώριζε ό τι η κατα­ σκευή νέας αμυντικής γραμμής υπό τα σ οβιετικά πυρά απλώς θα αύξανε τις α­ πώλειες. Στο μεταξύ στις 22 Ιουνίου ο Ερυ­ θρός Στρατός εξαπέλυσε την ισχυρή επι­ χείρησή του εναντίον της Γερμανικής Ομάδας Στρατιών «Κέντρο». Η επίθεση αυτή είχε ως αποτέλεσμα να σαρωθούν 17 γερμανικές μεραρχίες και άνοιξε ένα τεράσ τιο χάσμα στις γερμανικές γραμ­ μές. Για τις αποδεκατισμένες μονάδες του Στάϊνερ η κατάσταση έγινε ακόμα πιο δύσκολη. Ενώ ο στρατηγός Γκοβό­ ρωφ συγκέντρω νε τις δυνάμεις του για μια ολομέτωπη επίθεση, ο Στάϊνερ γνώ­ ριζε ότι αν οι άνδρες του παρέμεναν στο προγεφύρωμα του Νάρβα, δεν θα είχαν καμμιά πιθανότητα επιβίωσης. Στις 19 Ιουλίου ο τελ ευ τα ίο ς δ ιέτα ξε τις μονά­ δες του να προχωρήσουν σε εκκένωση του προγεφυρώματος και να κατευθυνθούν προς τη γραμμή «Τάνενμπεργκ». Οι άνδρες τη ς «Danmark» και της «Nederland» άρχισαν να κινούνται σε μι­ κρές ομάδες, αφήνοντας πίσω το υ ς ο­ μοιώματα όπλων και αναμμένες φωτιές

για να παραπλανήσουν το ν αντίπαλο. Η γερμανική αποχώρηση από το προ­ γεφύρωμα συνεχιζόταν όταν στις 23 Ιου­ λίου ο Γκοβόρωφ δ ιέτα ξε τη ν έναρξη της κύριας σ οβιετικής επίθεσης. Υστερα από τη ν άφιξη ενισχύσεων, η σ οβιετική δύνα­ μη υπερέβη τις 200.000 άνδρες και είχε την υποστήριξη 150 αρμάτων μάχης και 2.500 πυροβόλων και αυτοκινούμενω ν πυροβόλων εφόδου. Στον αέρα 800 περί­ που αεροσκάφη της 13ης Αεροπορικής Στρατιάς και άλλων μικρότερων αεροπο­ ρικών μονάδων είχαν εξασφαλίσει την υ­ περοχή ένα ντι του 1ου Αεροπορικού Στόλου τη ς Luftwaffe, που μπορούσε να συγκεντρώ σει μόλις 137 αεροσκάφη. Στον τομέα όπου επιχειρούσε η 8η Σο­ βιετική Στρατιά, στη δεξιά όχθη του Νάρβα, 50 περίπου πυροβολαρχίες εκτιμάται ό τι έριξαν στις γερμανικές γραμ-

Ο σ τρ α τη γ ό ς και α ρ γ ό τερ α σ τρ α τά ρ χ η ς της Σ ο β ιε τικ ή ς Ενωσης Λ εο ν ίν τ Α λ εξά ν τρ ο β ιτς Γκοβόρω φ , δ ιο ικ η τή ς το υ Μ ετώ π ο υ του Λ έν ιν γ κ ρ α ν τ.

μές 17.000 οβίδες διαφόρων διαμετρη­ μάτων. Το 45ο Σύνταγμα SS των Εσθονών εθελοντώ ν, που κρατούσε θ έσ εις στον σταθμό του Αουβέρε, υπέστη σημαντι­ κές απώλειες. Με την υποστήριξη του πυροβολικού και της αεροπορίας το 117 Σοβιετικό Σώμα Τυφεκιοφόρων πέτυχε, παρά την αντίσταση που προέβαλαν οι Εσθονοί, να τους απωθήσει στα δυτικά. Νότια τη ς πόλης και από την ανατο­ λική όχθη του Νάρβα ξεκίνησ ε στις 07.00 τη ς 23ης Ιουλίου η επίθεση της 2ης Σ ο β ιετική ς Σ τρατιάς Κρούσης, με ι­ σχυρή προπαρασκευή του πυροβολικού

Ο σ τρ α τη γ ό ς Ιβ ά ν Ιβ ά ν ο β ιτς Φ εντιουνίνσκι, δ ιο ικ η τή ς τη ς 2ης Σ ο β ιε τικ ή ς Σ τρ α τιά ς Κ ρούσης. Η τε λ ε υ τα ία και η 8η Σ ο β ιε τικ ή Σ τρ α τιά α ν έτρ εψ α ν τη γερμ α νική α μ υ ν τικ ή γραμμή και κ α τέ λ α β α ν την πόλη Ν ά ρ β α σ τις 26 Ιο υ λ ίο υ 1944.

που διήρκεσ ε 80 λεπτά. Πάνω από 1.000 πυροβόλα προκάλεσαν μια κόλαση στις θ έσ εις του αντιπάλου και αμέσως μετά εμφανίστηκαν τα αεροσκάφη τη ς 13ης Αεροπορικής Στρατιάς. Πρώτες στην ε ­ πίθεση πέρασαν η 131 και η 191 Σ ο β ιετι­ κή Μεραρχία, ενώ σε δ εύ τερ ο κλιμάκιο ακολουθούσε το 109 Σοβιετικό Σώμα ΤΦ, έτοιμο να εκ μ ετα λ λ ευ θ εί κάθε πιθανή διάσπαση. Μ έχρι τις 09.00 το πρωί μονά­ δες του σοβιετικού πεζικού με την υπο­ στήριξη τεθωρακισμένω ν είχαν κατορ­ θώσει να ανατρέψουν την πρώτη και τη δεύτερη γραμμή των γερμανικώ ν χαρα­ κωμάτων. Δύο ώρες αργότερα το σ οβιε­ τικό μηχανικό εγκα τέσ τησ ε στον ποτα­ μό Νάρβα γέφυρα, από την οποία άρχι­ σαν να περνούν τα σοβιετικά πυροβόλα και άρματα μάχης. Η 191 Μεραρχία α νέ­ πτυξε την επίθεσή της στον νότο κατά μήκος τη ς όχθης του Νάρβα και πλησία­ σε στο βόρειο άκρο της πόλης. Η 131 Μεραρχία εξακολούθησε τη ν επίθεσή της προς τις α κτές του Φ ινλανδικού κόλπου. Στο μεταξύ, τα τμήματα της «Nordland» και της «Nederland» που ήταν εγκα τεσ τη ­ μένα στο Ιβάνγκοροντ ολοκλήρωσαν την αποχώρησή τους τη νύκτα της 24/25 Ιου­ λίου. Ο ταγματάρχης Βίλχελμ Σλύτερ, δι­ οικητής πυροβολικού της «Nederland», έ­ λαβε την εντολή να καλύψει τα τμήματα που υποχωρούσαν με πυρά. Ο ίδιος ανέ­ φερε σχετικά: «Καθώς τα τελευτα ία στρατεύματα διέσχιζαν τις γέφ υρες,

βλέπαμε τους Σοβιετικούς να τους ακο­ λουθούν κατά πόδας. Ξαφνικά η θέση μου δέχθηκε πυρά πυροβολικού. Δ ιέτα ­ ξα τον ασυρματιστή μου να πει στους μη­ χανικούς να ανατινάξουν τις γέφ υρες χωρίς καθυστέρηση...Ενώ φλεγόμενα συντρίμμια έπεφταν ολόγυρά μας, ακούσαμε τις εκκω φ αντικές εκρήξεις. Το μη­ χανικό είχε ανατινάξει τις γέφ υρες, έχο­ ντας στη διάθεσή του μόλις λίγα λ ε ­ πτά...Δέσαμε τα πυροβόλα στα άλογα και αρχίσαμε να φεύγουμε από την πόλη. Δ εν γνωρίζαμε τι μας περίμενε στη συνέ­ χεια αλλά είχαμε αφήσει πίσω μας την κόλαση του Νάρβα». Το 48ο Σύνταγμα «General Seyffardt», που διατάχθηκε να καλύψει την υποχώ­ ρηση των υπόλοιπων μονάδων τη ς 4ης Ταξιαρχίας «Nederland», υπήρξε λιγότερο τυχερό. Από ένα λάθος των αξιωματικών του, ακολούθησε διαφ ορετική διαδρομή από εκείνη που είχε π ροκαθοριστεί για να ενω θεί με την υπόλοιπη ταξιαρχία. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να εντοπισθεί από την Ερυθρή Αεροπορία και να καταστραφεί σχεδόν ολοκληρωτικά γύρω από τις δασώδεις και βαλτώδεις περιοχές του Νάρβα. Ελάχιστοι από τους άνδρες του Συντάγματος «General Seyffardt» έφθασαν στη γραμμή «Τάνενμπεργκ». Τα ξημερώματα τη ς 26ης Ιουλίου οι μονάδες του 109 Σ οβιετικού Σώματος ΤΦ πέρασαν το ν ποταμό Νάρβα και άρχισαν να καταδιώκουν τις δυνάμεις του αντιπά­ λου που υποχωρούσαν. Οι Σ οβιετικοί συ­ νάντησαν κάποια αντίσταση κυρίως στο ανατολικό τμήμα τη ς Νάρβα αλλά μέχρι τις 08:00 της ίδιας ημέρας η πόλη και τα δύο κάστρα της, που μέχρι τό τε έφρασ­ σαν τον δρόμο προς την Εσθονία, είχαν π ερ ιέλθ ει στην κατοχή τους. Ακολούθως οι προωθημένες μονάδες τη ς 2ης Στρα­ τιάς Κρούσης ενώθηκαν με την 8η Σοβιε­ τική Στρατιά.

ΜΑΧΗ ΣΤΗ ΓΡΑΜΜΗ «ΤΑΝΝΕΝΜΠΕΡΓΚ» Η γερμανική υποχώρηση από το προ­ γεφύρωμα του Νάρβα δεν απ έφερε την προσωρινή παύση των συγκρούσεων σε εκείνο το μέτωπο. Οι γερ μ ανικές μονά­ δες που είχαν οχυρω θεί στη γραμμή «Τάνενμπεργκ, δέχθηκαν σχεδόν αμέσως τη ν επίθεση του Ερυθρού Στρατού. Τα δύο τάγματα του Συντάγματος «Danmark» μαζί με τη ν πρόσφατα αφιχθείσ α 6η Ταξιαρχία Εφόδου των SS «Langermark» (απ οτελείτο από Φλαμανδούς εθ ελ ο ν τές) και το 2ο Τάγμα του 23ου Συντάγματος «Norge», είχαν κατα­ λάβει θ έσ εις ανάμεσα στον α υτο κ ιν η τό ­

δρομο και στη σιδηροδρομική γραμμή Νάρβα-Ταλίν. Ν οτιοδυτικά και κάτω από τη σιδηροδρομική γραμμή είχε εγκα τα ­ σ τα θ εί το 3ο Τάγμα του «Norge». Τις επό­ μενες τρ ε ις ημέρ ες ακολούθησαν σκλη­ ρές μάχες, καθώς οι μονάδες τη ς 2ης Σ τρατιάς Κρούσης και τη ς 8ης Στρατιάς επιχειρούσαν να διασπάσουν τη νέα α­ μυντική γραμμή. Στις 27 Ιουλίου σημειώ­ θ η κ ε μια μεγάλη απώλεια για τη «Nordland»: ο δ ιο ικη τή ς της, Σολτς, κτυπήθηκε θανάσιμα στο κεφάλι από θ ρ α ύ ­ σμα οβίδας. Στις 28 Ιουλίου οι θ έσ εις που κρατούσαν οι Φλαμανδοί εθ ελ ο ν τές και το 47ο Εσθονικό Σύνταγμα των SS, ανατράπηκαν ύστερα από μια ισχυρή σο­ β ιετική επίθεση και ένα εσ θονικό τάγμα καταστράφηκε. Την ίδια ημέρα ο δ ιο ικη­ τή ς του 49ου Συντάγματος της «Nederland», Χανς Κολάνι, αυτοκτόνησε.

Ο δ εκ α ν έα ς Χ ά ρ α λντ Ν ο ύ γ κ ισ εκ ς τη ς 20ής Ε σ θο νικ ή ς Μ ερ α ρ χ ία ς SS τιμ ή Θ η κ ε μ ε τον Σ τα υ ρ ό των Ιπποτώ ν για τη δράση το υ σ το π ρογεφ ύρ ω μα το υ Ν άρ βα .

Η επέμβαση του 2ου Τάγματος του «Norge» δεν μπόρεσε να α νατρέψ ει την τοπική επιτυχία των Σοβιετικών. Στις 29 Ιουλίου μια αντεπίθεση τη ς 11ης Επιλαρχίας Αρμάτων «Hermann von Salza» α­ νέκοψ ε τη σοβιετική επίθεση. Σύμφωνα με γερμ ανικές αναφορές, κατά τη διάρ­ κεια αυτών των συγκρούσεων καταστράφηκαν πάνω από 100 σ οβιετικά τ ε ­ θωρακισμένα. Οι σ ο β ιετικές επ ιθέσεις στη γραμμή «Τάνενμπεργκ» συνεχίστη­ καν μέχρι και τις 10 Αυγούστου 1944, ο­ πότε ο Ερυθρός Στρατός έσ τρεψ ε προ­ σωρινά τη ν προσοχή του νοτιότερα.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 4 7

Η μάχη το υ Ν άρ βα σ ε α ρ κ ε τέ ς π εριπ τώ σ εις ε ξ ε λ ίχ θ η κ ε σε σ ύγκρ ο υ σ η ανά μεσ α σ το π υροβ ολικό τω ν δύο πλευρών. Εδώ δύο ά νδ ρ ες τω ν SS συνομιλούν δίπλα σε ένα ελ α φ ρ ύ π υροβόλο I.IG 18 τω ν 75 mm.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Κατά τη διάρκεια τη ς μάχης του Νάρ­ βα και οι δύο πλευρές υπέστησαν σημα­ ντικές απώλειες. Από τις αρχές Φεβρου­ άριου μέχρι τα τέλη Ιουλίου 1944εκτιμάτα ι ό τι οι απώλειες του Αποσπάσματος Στρατιάς «Νάρβα» ανήλθαν σε 68.000 νε­ κρούς, τραυματίες και αγνοούμενους. Για την ίδια περίοδο υπολογίζεται ό τι οι συνολικές απώλειες του Μετώπου του Λ ένινγκραντ υπερέβησαν τις 100.000 άν­ δρες. Μόνο για το ν Φεβρουάριο του 1944 εκτιμ ά τα ι ό τι η 2η Στρατιά Κρούσης απώλεσε στο προγεφύρωμα του Νάρβα πάνω από 30.000 άνδρες. Η πιο σημαντική συνέπεια της εξάμηνης μάχης στο προγεφύρωμα του Νάρβα ήταν το ό τι ο Ερυθρός Στρατός καθυ­ στέρησε σημαντικά να καταλάβει την Εσθονία και να τη χρησιμοποιήσει ως βά­ ση για τις επ ιθέσεις του εναντίον της Φινλανδίας. Αυτή η εξέλιξη π αρέτεινε τη συμμετοχή της Φινλαδίας στο πλευρό του Αξονα. Η παραμονή του Αποσπάσματος Στρατιάς «Νάρβα» στη γραμμή «Τάνεν-

4 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U T O P IA

μπεργκ» ήταν προσωρινή. Στις 17 Σε­ πτεμβρίου 1944 ο Ερυθρός Στρατός ε ­ ξαπέλυσε νέα ισχυρή επίθεση με στόχο την κατάληψη του Ταλίν. Δύο ημέρ ες αρ­ γότερα οι Γερμανοί και οι σύμμαχοί τους εγκα τέλειψ α ν τη γραμμή «Τάνενμπεργκ» και διατάχθηκαν να κα τευθυνθούν στη Λετονία. Στις 22 Σεπτεμβρίου οι Σ ο β ιετι­ κοί κατέλαβαν την εσθονική πρωτεύου­ σα. Η Εσθονία κατά τις επόμενες δ εκα ε­ τίες αποτέλεσε πάλι τμήμα τη ς Σ ο β ιετι­ κής Ενωσης. Το 1992, μετά τη διάλυση τη ς τελευτα ία ς, ανακηρύχθηκε ανεξάρ­ τητο κράτος - Ξ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1 )P a t M cTaggart: BLO O D Y STA N DO FF AT THE NARVA BRIDGEHEAD, W orld W ar II, Ju ly 1999. (2) P at M cTaggart: NARVA, THE BATTLE O F NATIO NS, W W II H istory, J a n u a ry 2006. (3) G ordon W illiam son: THE WAFFEN-SS (3), 11 to 23 Divisions, Men-At-Arms, O sprey Publishing, N o 415, G reat Britain, 2004. (4) R o lf M ichaelis: THE 11th SSFR EIW ILLIG EN PANZER-GRENADIER D IV IS IO N «N O R DLAN D », S ch iffer Publishing, 2008. (5) S am u el W. M itcham , JR: THE G ERMAN DEFEAT IN THE EAST, 1944-45, S tac kp o le M ilita ry H isto ry Series, 2007. (6) (6) R o b ert M ichulec: W AFFEN-SS AT WAR (2), The L a te Years 1943-44, N o 6515, C onco rd Publications C om pany, 2006. (7) B ruce C ulver: PANZER COLORS III, M A R K IN G S O F THE G ER M A N PANZER FO RCES 1939-45, N o 6253, S quadron/S ig nal Publications, Texas, 1984. (8) w w w .h isto ricaltextarch ive.co m (9) w w w .felgrau.com (10) en.w ikipedia.org (11) ru.w ikipedia.org (12) m ilitera.lib.ru/m em o/russian/K atyshkin (13) m ilitera.lib.ru/h/baitiyskiy_flot (14) w w w .K ursk1943.m il.ru

To 1806-1812 διεξήχθη ένας πόλεμος μεταξύ της Ρωσίας του ταύρου Αλεξάνδρου Α’ και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας του σουλτάνου Μαχμούτ Β \ με αφορμή την απόφαση του πρώτου να προοαρτήοει τη Μολδαβία και στη συνέχεια τη Βλαχία. Κατά την πρώτη φάση της

ΟΡΟΣΟΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ 1806 -1812 ΚΑΙ Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΡΟΥΧΤΣΟΥΚ σύρραξης (1806 -1 0 ), οι Ρώσοι δεν πέτυχαν κάποια αποφασιστική νίκη επί των Τούρκων. Η κατάσταση άλλαξε τελείως την άνοιξη του 1811, όταν ανέλαβε τη διοίκηση του Ρωσικού Στρατού ο στρατηγός Μιχαήλ Κουτούζωφ, ο οποίος νίκηοε οε δύο οκληρές μάχες τους Οθωμανούς γύρω από το βουλγαρικό φρούριο Ρουχτσούκ, τον Ιούνιο και τον Οκτώβριο του 1811. Κατά τη δεύτερη μάχη μάλιστα ο Κουτούζωφ περικύκλωσε και εξουδετέρωσε μια οθωμανική στρατιά 36.000 ανδρών υπό τον μεγάλο βεζύρη Αχμέτ πασά, που είχε περάοει στην Ο τσ ά ρ ο ς Α λέξα ν δ ρ ο ς Α ' (1801-25) π έτυ χ ε μ εγ ά λ η νίκη επ ί των Ο θω μανώ ν κ α τά το ν Ρ ω σ ο-τουρ κικό π όλεμ ο το υ 1806-12. Η μ εγ ά λ η το υ δ ό ξα όμω ς ο ψ ε ίλ ε τα ι σ τη νίκη το υ επ ί το υ Ν α π ο λ έο ντα : κ α τέ σ τρ ε ψ ε και α π ώ θη σ ε από τη Ρωσία τη Μ ε γ ά λ η Σ τρ α τιά το υ Γάλλου α υ το κ ρ ά το ρ α το 1812.

αριστερή όχθη του Δούναβη. 0 πόλεμος έληξε με την υπογραφή της Συνθήκης του Βουκουρεοτίου μεταξύ Ρωοίας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στις 28 Μαϊου 1812, λίγο πριν από την εισβολή του Μεγάλου Ναπολέοντα στη Ρωσία. ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙ0Σ

Γκραβουρα σ τη ν οποία α π εικ ο ν ίζετα ι η βουλγαρική πόλη Ρ ου χτσ ο υ κ (στη δ ε ξ ιά ό χ θ η το υ Δ ο ύ να β η ) κ α τά το ν 19ο αιώνα. Το Ρ ο υ χτσ ο υ κ β ρ έ θ η κ ε σ το επ ίκ εντρ ο του Ρ ω σ ο-τουρ κικού π ολέμ ου του 1806-1812 και μ π ρ ο σ τά σ το φ ρ ούρ ιό του δ ιεξή χ θ η σ α ν δύο σ κ λη ρ ές μ ά χ ες , τον Ιο ύ νιο και το ν Ο κτώ βριο το υ 1811.

/ä p S jk Ρωσο-τουρκικός πόλεμος της περιόδου 1806-1812 άρχισε

Β όταν ο Ρώσος διοικητής,

Μίκελσον, κατέλαβε τις παρα■ δουνάβιες Ηγεμονίες, Μολδαβία και Βλαχία. Ωστόσο οι Η ■ επιχειρήσεις παρέμειναν σε περιορισμένη κλίμακα, δεδομένου ό τι οι υπ’ αυτόν ρωσικές δυνάμεις ήταν ολιγά­ ριθμες. Οι εχθροπραξίες σημείωσαν ύφεση την άνοιξη του 1807 και συμφωνήθηκε ανακωχή στη νησίδα Σλομπόζια επί του Δού­ ναβη μετά τη γαλλο-ρωσική προσέγγιση στο Τίλσιτ (1807). Τον Μάρτιο του 1809 ο τσάρος Αλέξανδρος έ­ σ τειλε στον σουλτάνο Μαχμούτ τελεσίγραφο, με το οποίο τον πληροφορούσε ό τι ήταν απο­ φασισμένος να προσαρτήσει τη Μολδαβία και στη συνέχεια τη Βλαχία, εφαρμόζοντας τη Συν­ θήκη του Τίλσιτ (Ιούλιος 1807) μεταξύ αυτού και του Ναπολέοντα, η οποία έ θ ε τε την ανατο­ λική Ευρώπη και τις παραδουνάβιες Ηγεμονίες στη σφαίρα επιρροής της Ρωσίας. Οταν ο Μαχ­ μούτ Β’ αντέδρασε, επιμένοντας ό τι το σύνορο έπρεπε να παραμείνει στον ποταμό Δνείστερο, οι εχθροπραξίες επαναλήφθηκαν.

ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΕΣ ΤΠΝ ΟΘΩΜΑΝΩΝ - ΠΡΩΤΗ ΦΑΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (1809-1810) Ο σουλτάνος, επειδή αντιμετώ πιζε στην Κωνσταντινούπολη το στασιαστικό σώμα των Γενιτσάρων, κάλεσε τον κυβερνή­ τη του Χαλεπίου, Κερ Γιουσούφ πα­ σά, έναν βετεράνο της οθωμανικής εκσ τρατείας κατά των Γάλλων του Ναπολέοντα στη Συρία και στην

Ο τσ ά ρ ο ς Α λέξα ν δ ρ ο ς Α ’, που εδώ εικ ο ν ίζ ετα ι έφ ιπ π ος, νίκησε τον Ν α π ο λέο ντα β ο η θ ο ύ μ εν ο ς και από το ν «σ τρ α τη γ ό χειμ ώ να ».

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 151

Αίγυπτο το 1800, να αναλάβει ως μεγάλος βεζύρης τη διοίκηση του απείθαρχου αυ­ τού στρατεύματος και να το οδηγήσει ε­ κτός της Πόλης. Κατά τα πολεμικά συμ­ βούλια που ακολούθησαν αποφασίστηκε να διορισθούν δ ιο ικη τές στα οχυρά του Δούναβη πριν από τη ν αναχώρηση του μεγάλου βεζύρη από την πρωτεύουσα. Ο Χουρσίτ Αχμέτ πασάς παρέμεινε ως σερασκέρης στη Σόφια, ο Τσελεμπί Μουσταφά ως διοικητής στο Ισμαϊλ, ο Αλεμντάρ Μουσταφά στο Ρουχτσούκ και ο Αχμέτ Αγάς ως διοικητής του φρουρίου Ιμπραϊλ. Οταν έγινε γνωστό ό τι οι Ρώσοι είχαν πολιορκήσει το Ιμπραϊλ (άνοιξη του 1809) με την πρόθεση να διαβούν τον Δούναβη στη Σιλίστρια, ο Κερ Γιουσούφ πασάς συ­ γκέντρωσε το στράτευμά του στο πεδίο παρελάσεων του Νταβούτ πασά, μέσα στην Πόλη. Αν και συγκεντρώ θηκαν μό­ νον 4.000 Γενίτσαροι και 1.000 β ο η θ η τι­ κοί, επέμειναν στην πληρωμή 14.000 με­ ρίδων, σύμφωνα με τον αριθμό των καταγεγραμμένων στους στρατολογικούς κα­ ταλόγους. Ο Βρετανός πρέσβυς στην Κωνσταντινούπολη, Στράτφ ορντ Κάνινγκ, που παρακολούθησε την κινητοποίη­ ση των οθωμανικών δυνάμεων, παρατή­ ρησε τα ακόλουθα: «Η μάζα του στρατού απ οτελείτο από σώματα ε ίτε πεζικού ε ί­ τε ιππικού, που εμψυχώνονταν από ένα ζωηρό πνεύμα πατριωτισμού και θ ρ η ­ σκευτικού φανατισμού και ήταν τρομερά τόσο για τις περιοχές από τις οποίες θα διέβαιναν όσο και για τον εχθρό που επρόκειτο να αντιμετωπίσουν. Τίποτε δεν ήταν πιο γραφικό για το μάτι ενός καλλι­ τέχνη από την εμφάνισή τους υπό τα ό­ πλα αλλά και λιγότερο ικανοποιητικό για έναν έμπειρο παρατηρητή από τις ασκή­

Ο σ τρ α τά ρ χ η ς Μ ιχαή λ Κ ο υ το ύ ζω φ π ο λέμ η σ ε υπό τις δ ια τα γ έ ς το υ Ρώ σου σ τρ α τά ρ χ η Σ ουβόρ ω φ και δ ια κ ρ ίθ η κ ε κ α τά το ν δ ε ύ τε ρ ο Ρ ω σ ο-τουρ κικό π όλεμ ο, επ ί Α ικ α τερ ίν η ς τη ς Μ ε γ ά λ η ς (1787-1792). Κ ατά το ν Ρ ω σ ο-τουρ κικό π όλεμ ο το υ 1806 -1812 α ν έλ α β ε τη διοίκηση το υ Ρω σικού Σ τρ α το ύ και π έτυ χ ε δύο σ η μ α ν τικ ές νίκες κ α τά των Ο θω μανώ ν σ το Ρ ο υ χτσ ο ύ κ τη ς Β ουλγαρ ία ς (1811). Η μ ε γ ά λ η το υ φ ήμ η ο φ ε ίλ ε τ α ι κυρίω ς σ τη ν ηρω ική α ντιμ ετώ π ισ η του Ν α π ο λέο ντα κ α τά τη μάχη το υ Μ π ορ οντίνο , έξω από τη Μ ό σχα, και σ τη ν τε λ ικ ή νίκη το υ , μ ε τη β ο ή θ εια το υ χειμ ώ να , επ ί το υ Γα λλικού Σ τρ α το ύ που ε ίχ ε εισ β ά λ ει σ τη Ρωσία (ελα ιο γ ρ α φ ία το υ Μ .Η . Τρεμπένεφ σ το Μ ο υ σ είο Λ ο γ ο τε χ ν ία ς τη ς Μ όσχας).

σεις, τους ελιγμούς και την επ ιμελητεία τους». Ο στρατός εγκα τέλειψ ε τελικά την πρωτεύουσα την τρίτη εβδομάδα του Ιουλίου. Στα μέσα Αυγούστου του 1809 έφθασε στην Αδριανούπολη. Σύμ­ φωνα με τις ρωσικές εκτιμήσ εις, το μέγε­ θ ος και οι θ έσ εις των οθωμανικών δυνά­ μεων είχαν ως εξής: 12.000 άνδρες στο Ιμπραϊλ, 10.000 στο Ισμαϊλ, 10.000 στο Γιούργεβο και στο Ρουχτσούκ (ή Ρουστσούκ) και 10.000 στον άνω Δούναβη, στο Βιδίνιο. Οταν επαναλήφθηκαν οι εχθροπρα­ ξίες, τη ν άνοιξη του 1809, ο Ρώσος πρί­ γκηπας Προζορόφσκυ δ ιέ θ ε τε περισσό­ τερ ες δυνάμεις αλλά απέτυχε να νικήσει τους Οθωμανούς και υπέστη βαριά ήττα στο Ιμπραϊλ. Ο Ρώσος διοικητής, κόμης Π. Μπαγκρατιόν, κατέλαβε τό τε το Ματσίν και την Κωνστάντζα στις εκβολές

5 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U T O P IA

Σχεδίαση χάρτη: Γϊωργία Λουκά / Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

του Δούναβη και πολιόρκησε τη Σιλίστρια με ένα στράτευμα 30.000 ανδρών. Ο ίδιος κατέλαβε το Ισμαϊλ και το Ιμπραϊλ αλλά υποχρεώθηκε να λύσει την πολιορ­ κία της Σιλίστριας και να υποχωρήσει πέ­ ραν του Δούναβη. Ο Αχμέτ αγάς, διοικη­ τής του Ιμπραϊλ, α ντισ τάθηκε επί περισ­ σότερες από 20 ημέρες και αυτή η νίκη προκάλεσε ενθουσιασμό στην Κωνστα­ ντινούπολη. Τον Σεπτέμβριο του 1809 ο μεγάλος βεζύρης διέβη τον Δούναβη κι­ νούμενος προς το Β ουκουρέστι με 40.000 άνδρες αλλά αντιμετω πίσθηκε από τον κόμη Λανζερόν, ο οποίος είχε συγκεντρώσει μια εφ εδρική δύναμη 6.000 ανδρών στο Βουκουρέστι. Ο τε λ ε υ ­ ταίος απώθησε τον στρατό του μεγάλου βεζύρη και πάλι πέραν του Δούναβη. Τον χειμώνα του 1809 - 10 ο κόμης Μιχαήλ Καμένσκυ με τον Λανζερόν υπό τις δια­ ταγές του και με 80.000 άνδρες πέρασε εκ νέου το σύνορο του Δούναβη και κα­ τέλαβε τη Σιλίστρια και το Μπαζαρτσίκ στη δεξιά όχθη του ποταμού. Ωστόσο ό­ ταν προσέβαλε το Σουμνού, αποκρούσθηκε και υποχώρησε στη Βλαχία, αφού προηγουμένως κατέλαβε το Ρουχτσούκ, το Νίγκμπολου και τη Σίστοβα. Οι ρωσι­ κές απώλειες κατά την εκσ τρα τεία αυτή (1809 - 10) ήταν μεγάλες. Η διεξαγωγή των επιχειρήσεων κατά την περίοδο 1809-10 απέδειξε ό τι η οθω­ μανική κινητοποίηση βασίστηκε στις στρατιω τικές δυνάμεις των τοπικών διοι­ κητών, των αποκαλούμενων «αγιάν». Για παράδειγμα, ο Αλή πασάς των Ιωαννίνων διατάχθηκε να μεταβεί στο Σουμνού με 8.000 Αλβανούς, κατά την εκσ τρατεία του 1809. Ο Οσμάν πασάς, διοικητής της Ανατολίας, έλαβε εντολή να αντιμετω πί­ σει τους Ρώσους κατά τη διάβασή τους στις εκβολές του Δούναβη και ο Πεχλιβάν Ιμπραήμ πασάς διατάχθηκε να αναλάβει την άμυνα του φρουρίου του Νί­ γκμπολου με 14.000 Πομάκους. Οι δυνάμεις των τοπικών διοικητώ ν αγιάν ήταν συνήθως απείθαρχες και όχι ετοιμοπόλεμες, με ορισμένες εξαιρέσ εις όπως εκείνες του Πεχλιβάν πασά και του Μποσνάκ αγά, οι οποίοι διακρίθηκαν στο Τατάριτσε, σε απόσταση τεσσάρων ωρών από τη Σιλίστρια, όπου αντιμετώπισαν υ­ περάριθμες ρωσικές δυνάμεις (60.000 άνδρες) και τις ανάγκασαν να υποχωρή­ σουν στη Σιλίστρια και στη Βλαχία.

2010

Χ ά ρ τη ς όπου δ ια κ ρ ίν ο ντα ι οι δύο π α ρ α δ ο υ νά β ιες Η γ εμ ο ν ίες , η Μ ο λδ α β ία και η Β λα χία , που α π ο τέλ εσ α ν το θ έ α τ ρ ο τω ν επ ιχειρ ήσ εω ν το υ Ρ ω σ ο-τουρ κικού π ολέμ ου το υ 1806 - 1812.

Οι ρωσικές επ ιτυχίες πολλές φορές διευκολύνθηκαν από την προδοτική στά­ ση των αγιάν. Π.χ. ο αγιάν τη ς Σιλίστριας, Γιλίκογλου Σουλεϋμάν, παρέδωσε αμα­ χ η τί στους Ρώσους το οχυρό, τον Ιούνιο του 1810. Ο Μποσνάκ αγάς, ο οποίος α­ ντικατέσ τη σ ε το ν Αλεμντάρ Μουσταφά στο Ρουχτσούκ και υπερασπίσθηκε ηρω­ ικά το φρούριο ένα ντι των Ρώσων υπό τον κόμη Μιχαήλ Καμένσκυ, παρέμεινε αδρανής όταν οι Ρώσοι νίκησαν ένα οθω­ μανικό στράτευμα το ν Σεπτέμβριο του ί­ διου έτους.

0 Κ0ΥΤ0ΥΖΠΦ ΑΝΑΛΑΜΒΑΝΕΙ ΤΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΠΝ ΡΠΣΙΚΠΝ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΩΝ (1811)

Ο Ιω άννης Κ α π ο δ ίο τρ ια ς, π ρώ τος κ υ β ερ ν ή τη ς το υ νεώ τερ ο υ ελ ληνικού κ ρ ά το υ ς , σ το Ν αύπ λιο. Ο Κ απ οδίσ τριας είχ ε δ ιο ρ ισ θ ε ί δ ιε υ θ υ ν τή ς το υ διπ λω μ ατικού γρ α φ είο υ τη ς Σ τρ α τιά ς του Δ ο ύ ν α β η , η οποία νίκησε (υπό το ν σ τρ α τη γ ό Κ ο υ το ύ ζω φ ) το υ ς Τούρκους κ α τά το ν Ρ ω σ ο-τουρ κικό π ό λεμ ο το υ 1806-12. Ε π ιφ ο ρ τίσ θ η κ ε μ ε τη ν εφ α ρ μ ο γ ή τη ς Σ υ ν θ ή κ η ς το υ Β ο υ κ ο υ ρ εσ τίο υ , η οποία έ θ ε σ ε τέρ μ α σ το ν π όλεμ ο εκ είν ο , και ορ γάνω σε ένα δ ίκ τυ ο πληροφοριώ ν. Για τις σ υ γ κ εκ ρ ιμ έ ν ες υ π η ρ εσ ίες το υ τιμ ή θ η κ ε από το ν τσ ά ρ ο Α λέξα ν δ ρ ο μ ε το ν τίτλ ο το υ «εν ε ν ε ρ γ ε ία σ υμβούλου τη ς επ ικ ρ α τεία ς » , που ισ ο δ υ να μ ο ύ σ ε μ ε τον β α θ μ ό το υ υ π ο σ τρ α τή γο υ .

Την άνοιξη του 1811 διορίσθηκε δ ιο ι­ κητής του ρωσικού στρατού τη ς Μολδα­ βίας επί του Δούναβη ο στρατηγός Μι­ χαήλ Κουτούζωφ. Ηταν ένας βετεράνος των προηγούμενων Ρωσο-τουρκικών πο­ λέμων (τόσο του 1768-74, όσο και του 1787-1792), ο οποίος είχε πολεμήσει υπό τις διαταγές του στρατάρχη Ρουμιαντσέφ στο Καρτάλ και του στρατάρχη Σουβόρωφ κατά την περίφημη άλωση του θεω ρούμενου ως απόρθητου φρου­ ρίου του Ισμαϊλ με έφοδο, το 1790, στο ο­ ποίο είχε εισβάλει πρώτος. Οι Ρώσοι ε ί­ χαν υπό το ν έλεγχό τους τα οχυρά του Δούναβη μέχρι το Νίγκμπολου (περιλαμβανομένου και του φρουρίου του Ρου­ χτσούκ) αλλά είχαν αποτύχει να καταλά­ βουν τη δεξιά όχθη του ποταμού προκει-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U T O P IA I 5 3

μένου να εξαναγκάσουν τους Οθωμα­ νούς σε συνθηκολόγηση. Οι διαπραγμα­ τεύσ εις είχαν αποτελματω θεί δ ιό τι οι ρωσικές απαιτήσεις για παράδοση των Ηγεμονιών και ανεξαρτησία τη ς Σερβίας προσέκρουαν στη σθεναρή αντίδραση των Οθωμανών. Οι προετοιμασίες της Μόσχας ενόψει της αναμενόμενης γαλλικής εισβολής στη Ρωσία, οδήγησαν στην απόσυρση πέ­ ντε μεραρχιών από το ν Δούναβη, αν και α υτές παρέμεναν στον ποταμό Προύθο, αφήνοντας τον Κουτούζωφ με 46.240 άν­ δρες, 180 πυροβόλα εκσ τρατείας και 38 πυροβόλα πολιορκίας. Οι δυνάμεις αυ­ τέ ς ήταν κατανεμημένες σε τέσσ ερις με­ ραρχίες: στην Κραϊόβα, στο Νίγκμπολου, στη Σιλίστρια και στον κάτω Δούναβη. Ενα σημαντικό τμήμα τους αποτελούσε το ιππικό, το οποίο περιελάμβανε 6.539 Κοζάκους και 7.605 τα κτικο ύ ς ιππείς. Η γραμμή του μετώπου εκτεινό τα ν από το Βελιγράδι έως τις εκβολές του Δούναβη, με τα ρωσικά στρατεύματα απλωμένα σε αραιή διάταξη σε μήκος 1.000 χλμ. Ο Κουτούζωφ είχε ως στόχο να αποφύγει τις πολιορκίες, τις οποίες θεω ρούσε δύ­ σκολες και χρονοβόρες, και να αναμείνει την κίνηση του μεγάλου βεζύρη από το σ τρατηγείο του προς το Σουμνού. Προέ­ βλεπε τη διάβαση του Δούναβη από τους Οθωμανούς στο Βιδίνιο, όπου ένας στο­ λίσκος από πολυάριθμα πλοιάρια α νέμ ε­ νε να διαπεραιώσει τα τουρκικά στρα­ τεύματα, και στο Ρουχτσούκ. Ο Ρώσος αρχιστράτηγος πιεζόταν πολύ από τον τσάρο Αλέξανδρο προκειμένου να επ ιτύ­ χει μια γρήγορη νίκη.

Ο Ρώσος σ τρ α τά ρ χ η ς Α λ εξά ν τρ Σ ουβόρ ω ψ , ο οπ οίος δ ια κ ρ ίθ η κ ε κ α τά το ν Ρω σοτο υ ρ κ ικ ό π ό λεμ ο το υ 1787-1792, ιδ ια ίτερ α κ α τά τη ν άλω ση το υ ο χυρ ού Ισ μ α ϊλ (1790), το οποίο θ ε ω ρ ε ίτ ο α π ό ρ θ η το .

ΕΠΙΘΕΣΗ ΤΟΥ ΟΘΩΜΑΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΠΡΠΤΗ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΡΟΥΧΤΣΟΥΚ (ΙΟΥΝΙΟ11811) Το 1811 ο σουλτάνος, ενθαρρυνόμενος από την επιδείνωση των γαλλο-ρωσικών σχέσεων, αποφάσισε να προχωρήσει σε επίθεση κατά των Ρώσων. Α ντικα τέ­ στησε τον 80χρονο μεγάλο βεζύρη, Κερ Γιουσούφ πασά, με το ν Αχμέτ πασά (με­ γάλος βεζύρης, 1811-1812), προηγούμε­ νο διοικητή του Ιμπραϊλ, ο οποίος είχε α­ ναχαιτίσει την επίθεση του πρίγκηπα Προζορόφσκυ το 1809. Υπό τις διαταγές του τελευ τα ίο υ ήταν και ο Μποσνάκ α­ γάς, ο ήρωας του Ρουχτσούκ. Η κινητο­ ποίηση των Οθωμανών ήταν εκτετα μ ένη . Περί το τέλο ς Μαϊου είχαν συγκεντρω ­ θ ε ί 50.000 άνδρες στο Σουμνού και 25.000 άνδρες στη Σόφια και αναμενόταν η άφιξη και άλλων στρατευμάτων. Ο

5 4 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U T O P IA

Ο σ ο υ λ τά ν ο ς Μ α χ μ ο ύ τ Β ’ το 1829. Ο εν λόγω η γ εμ ό ν α ς δ ιε ξ ή γ α γ ε δύο π ο λέμ ο υ ς μ ε τη Ρωσία (1806-12, 1828-29), σ το υ ς οπ οίους η τ τ ή θ η κ ε . Α ντιμ ετώ π ισ ε επ ίσης τρ ε ις α κόμα κ ρ ίσ εις : τη ν α ντα ρ σ ία το υ Α λή πασά των Ιωαννίνων, τη Σ έρ β ικ ή επ ανάσ τασ η το υ Κ αρα-Γεώ ργη κα ι τη ν Ελληνική Επανάσταση το υ 1821.

στρατός της Σόφιας, υπό τη διοίκηση του Χουρσίτ πασά, βοηθούμενος και από τον διοικητή της Βοσνίας, Χιλμίπασά, ε ί­ χε ως α ντικειμ ενικό σκοπό να αποτρέψει τη ν ένωση του σερβικού επαναστατικού στρατού με τους Ρώσους, όπως το 1809 και το 1810. Οι Ρώσοι είχαν προσβάλει τη Λόφτσα (στη Βουλγαρία) το ν χειμώνα

του 1810 αλλά μετά υποχώρησαν. Ο σέρ­ βικός επαναστατικός στρατός, δύναμης 10.000 ανδρών, με αρχηγό τον Καρα-Γεώργη είχε απλωθεί στην περιοχή γύρω από τη Νις. Η Σόφια απέβη το στρατηγι­ κό κέντρο κατά το υπόλοιπο του πολέ­ μου και αργότερα το σ τρατηγείο για τις επ ιθέσεις των Οθωμανών κατά των Σέρ6ων και του Αλή πασά των Ιωαννίνων. Οι διαπραγματεύσεις επαναλήφθηκαν στο Σουμνού και κατόπιν στο Βουκουρέστι, όπου μετακινήθηκαν οι αντιπρόσωποι των αντιμαχόμενων πλευρών ύστερα από πρόσκληση του Κουτούζωφ. Στο με­ ταξύ ο μεγάλος βεζύρης, Αχμέτ πασάς, έφ θασε στο Σουμνού, έτο ιμο ς να διαβεί το ν Δούναβη στο Βιδίνιο. Ο κύριος ό­ γκος του στρατού του Κουτούζωφ τον α­ νέμενε στο Ρουχτσούκ, για να ελέγξει τη διάβαση, με μικρότερες μεραρχίες εγκα­ τεσ τη μ ένες στη νησίδα Σλομπόζια και στην Κραϊόβα. Ο Ρώσος στρατηγός προηγουμένως είχε δ ιατά ξει την κατα­ στροφή των οχυρώσεων στη Σιλίστρια και στο Νίγκμπολου και τη ν απόσυρση ό­ λων των στρατευμάτω ν του, εκτός αυ­ τών στο Ρουχτσούκ που βρίσκονταν υπό τις διαταγές του κόμη Λανζερόν και του κόμη Εσσεν. Είχε αρχίσει μυστικές δια­ π ραγματεύσεις με το ν διοικητή του Βιδινίου, Μουλά πασά, για να εξασφαλίσει 400 πλοιάρια του Δούναβη για τη χρήση των Ρώσων και έσ τειλε περιπολίες Κοζά­ κων για ανίχνευση στην αντίπερα όχθη. Ο Οθωμανός διοικητής, Ισμαήλ μπέ­ ης, έφθασε στο Βιδίνιο στις αρχές Ιουνί­ ου με 25.000 άνδρες, προλαμβάνοντας την προδοσία του Μουλά πασά. Είχε διατα χ θ εί να σ τείλει 100 πλοιάρια προς την εκβολή του Ολτ για να βοηθήσει τη διά­ βαση των Οθωμανών στο Νίγκμπολου. Ο ίδιος επρόκειτο να περάσει με τον στρα­ τό του στη Μικρή Βλαχία προς την Κραϊόβα, ενώ ο μεγάλος βεζύρης Αχμέτ πασάς μετακίνησε το στρατηγείο του από το Σουμνού στο Ράζγκραντ, περιχαρακώθη­ κε εκεί, προσποιήθηκε μια διάβαση του ποταμού στο Ρουχτσούκ και μετά βάδισε κατά του Νίγκμπολου. Ο Κουτούζωφ γνώ­ ριζε τα σχέδια των Οθωμανών και έλαβε θ έσ εις με τα στρατεύματά του τον Απρί­ λιο και τον Μάιο. Στο μεταξύ οι διαπραγ­ ματεύσεις συνεχίζονταν στο Βουκουρέ­ στι από το ν Χαμίντ εφ έντη και τον Ρώσο κόμη Ανδρέα Ιταλίνσκυ, ωστόσο είχαν α­ ποτελματω θεί λόγω της ανυποχώρητης στάσης τόσο του τσάρου όσο και του σουλτάνου και εν αναμονή των στρατιω­ τικών επιχειρήσεων του καλοκαιριού. Κατά τα μέσα Ιουνίου το οθωμανικό ιππικό παρενοχλούσε τους Ρώσους στο Ρουχτσούκ και κατελάμβανε όλα τα πλοι­

Τούρκοι σ τρ α τιώ τε ς κα ι α ξιω μ α τικ ο ί οι οποίοι φ έρ ο υ ν ευ ρ ω π α ϊκές σ το λ ές μ ε π αντελόνια, μ ε τ ά τη σ τρ α τιω τικ ή μ ε τα ρ ρ ύ θ μ ισ η του σ ο υ λ τά ν ο υ Μ α χ μ ο ύ τ Β ’.

ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΗ ΤΟΥ ΚΟΥΤΟΥΖΩΦ ΔΕΥΤΕΡΗ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΡΟΥΧΤΣΟΥΚ (ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1811)

άρια για τη διάβαση του Δούναβη. Ο με­ γάλος βεζύρης απείχε από το φρούριο μια ημέρα πορείας δ ιαθέτο ντας 60.000 άνδρες και 78 πυροβόλα. Απέναντι στον Οθωμανικό Στρατό υπήρχε μια ρωσική ε ­ μπροσθοφυλακή πεζικού με διοικητή τον Βοϊνώφ και ορισμένα συντάγματα ιπ­ πικού, κυρίως Κοζάκων. Οι Οθωμανοί πε­ ριχαρακώθηκαν στο Καντίκιοϋ, που απεί­ χε μια ώρα πορείας από το Ρουχτσούκ. Στη συνέχεια βάδισαν κατά του φ ρουρί­ ου και συνεπλάκησαν με τη ρωσική ε­ μπροσθοφυλακή. Ο Κουτούζωφ, μόλις πληροφορήθηκε τη ν επίθεση των Τούρ­ κων, δ ιέτα ξε το κύριο σώμα του στρατού του στο Ρουχτσούκ να σπεύσει σε βοή­ θ εια της ρωσικής δύναμης, με απ οτέλε­ σμα να διεξα χθ εί εκεί η σκληρότερη μά­ χη εκείνου του πολέμου. Στις 21 Ιουνίου ο μεγάλος βεζύρης έσ τειλε στρατεύμα­ τα για να αποτρέψει την πρόσβαση της αριστερής πλευράς του ρωσικού στρα­ τού στον Δούναβη. Στις 22 του μήνα δ ιέ­ ταξε μια δύναμη 10.000 ιππέων, με δ ιο ι­ κητή τον Μποσνάκ αγά, να επιχειρήσει έ ­ φοδο κατά του φρουρίου, ενώ άλλα στρατεύματα προσέβαλαν τη δεξιά πλευρά του ρωσικού στρατού, σε μια προσπάθεια να τον περικυκλώσουν. Ακο­ λούθησε μια σκληρότατη μάχη που διήρκεσε ολόκληρη την ημέρα και κατά την οποία και οι δύο παρατάξεις επέδειξαν μεγάλο ηρωισμό. Τελικά υπερίσχυσε ο Κουτούζωφ, με μια συνδυασμένη έφοδο του πεζικού και του ιππικού του κατά των Τούρκων αργά το απόγευμα η οποία τους ανάγκασε να υποχωρήσουν στο Κα­ ντίκιοϋ. Ο Κουτούζωφ, παρά τη νίκη του, εγκα τέλειψ ε το Ρουχτσούκ και διέβη και πάλι τον Δούναβη. Αργότερα ισχυρίστη­ κε ότι ήταν πολύ φρονιμότερο να παρα­ σύρει τον Αχμέτ πασά σε μια παγίδα

Α ναμνηστική σ τή λ η για τη ν επ ίσ κεψ η του Μ α χ μ ο ύ τ Β ’ σ το Του τρ εκά ν το 1837.

στην αριστερή όχθη του ποταμού παρά να χάσει άνδρες και εφόδια εισβάλλο­ ντας βαθιά στη Βουλγαρία. Οι Ρώσοι κατά τη μάχη του Ρου­ χτσούκ είχαν 800 νεκρούς και τραυμα­ τίες, ενώ οι Οθωμανοί 1.500 (σύμφωνα με ρωσικές εκτιμήσεις). Ο Κουτούζωφ αρ­ γότερα παρατήρησε ό τι σε όλες τις εκ ­ σ τρ ατείες κατά των Τούρκων δεν είχε α­ ντιμετω π ίσει ποτέ τόσο άγριες και σκλη­ ρές επ ιθέσεις όπως εκείνες των στρα­ τευμάτω ν του Μποσνάκ αγά στο Ρου­ χτσούκ. Ο τσάρος το ν αντάμειψ ε με το πορτραίτο του. Η Κωνσταντινούπολη χάρηκε και αυτή για τη ν τουρκική «νίκη».

Κατά τα μέσα Ιουλίου (1811) ο Κου­ τούζωφ κατέστρεψ ε τις οχυρώσεις του Ρουχτσούκ και αποσύρθηκε στη Βλαχία, παίρνοντας μαζί του 635 βουλγαρικές ο ι­ κογένειες. Ο μεγάλος βεζύρης άπλωσε το ν στρατό του κατά μήκος του Δούνα­ βη, από το Νίγκμπολου ως τη Σιλίστρια, και περίμενε να λάβει πληροφορίες για την έκβαση της επίθεσης του Ισμαήλ μπέη στη Βλαχία, στο Βιδίνιο. Ο Ισμαήλ μπέης και ο στρατός του πολέμησαν ολόκληρο τον Αύγουστο για να εγκαταστήσουν ένα ισχυρό προγεφύ­ ρωμα στην αριστερή όχθη του Δούναβη, εμποδιζόμενοι από το ελώδες έδαφος δυτικά του Βιδινίου, όπου επεχείρησαν τη διάβαση του ποταμού. Εγκατέστησαν επίσης μια προφυλακή σε μια νησίδα στη Λομ Πολάνκα, για να διευκολύνουν τη διάβαση του Δούναβη από το ν στρατό του μεγάλου βεζύρη με τη βοήθεια του στολίσκου που είχε συγκεντρω θεί. Η ι­ σχυρή αντίσταση του ρωσικού στρατού στην Κραϊόβα και η προδοτική στάση του Μουλά πασά, διοικητή του Βιδινίου, ε ­ μπόδισαν τον Ισμαήλ μπέη να εκ τελ έσ ει τις διαταγές τις οποίες είχε λάβει και τον ανάγκασαν να υποχωρήσει και πάλι στη δεξιά όχθη του Δούναβη. Στις αρχές Σεπτεμβρίου του 1811 ο Αχμέτ πασάς κινήθηκε πρώτος και άρχι­ σε να διαπεραιώνει το ν στρατό του στην αριστερή όχθη του Δούναβη. Αρχικά οι Οθωμανοί προσέβαλαν και κατέλαβαν τη νησίδα τη ς Σλομπόζια, τη νύκτα τη ς 8ης Σεπτεμβρίου. Στη συνέχεια 6.000 Γενί­ τσαροι με πολεμοφόδια διέβησαν τον ποταμό και άρχισαν να κατασκευάζουν οχυρώσεις, ενώ μια μικρή ομάδα στρα­ τιωτών πραγματοποίησε μια προσποιητή (παραπλανητική) διάβαση μερικά χ ιλιό­ μετρα πιο πάνω από το Γιούργεβο για α­ ντιπερισπασμό. Μέσα σε μια εβδομάδα και παρά τη ν άγρια αντίσταση των ρωσι­ κών στρατευμάτων, ο Αχμέτ πασάς είχε κατορθώ σει να διαπεραιω θεί με 36.000 άνδρες του στην αριστερή όχθη του

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 5 5

Δούναβη, αφήνοντας 30.000 στη δεξιά ό­ χθη. Ο Κουτούζωφ μ ετακινήθηκε από το σ τρατηγείο του, στο Γιούργεβο, σε από­ σταση τριών χιλιομέτρω ν από το ν α ν τί­ παλο στο Ρουχτσούκ και κάλεσε δύο με­ ραρχίες του ρωσικού στρατού τη ς Μολ­ δαβίας οι οποίες είχαν αποσυρθεί από τις Η γεμονίες εν αναμονή του πολέμου με τον Ναπολέοντα. Ο Αχμέτ πασάς στο μεταξύ παρέμενε μετά την απόβασή του στην αριστερή όχθη, ενισχύοντας τις ο­ χυρώσεις του και αναμένοντας την έκβα­ ση των ενεργειών του Ισμαήλ μπέη, τον

τόπεδο του μεγάλου βεζύρη στη Βουλγα­ ρία, αιφ νιδιάζοντας τον στρατό και το ε ­ π ιτελείο και ουσιαστικά περικυκλώνοντάς τους. Στις 14 του μήνα ο στρατός του μεγάλου βεζύρη, 36.000 άνδρες και 56 πυροβόλα, αποκόπηκε και απομονώ­ θ η κε στην αριστερή όχθη του Δούναβη. Υστερα από γενναία υπεράσπιση της Σιλίστριας, η οποία έπεσε στα χέρια των Ρώ­ σων στα τέλη Οκτωβρίου, τα οθωμανικά σ τρατεύματα στη δεξιά όχθη διαλύθη­ καν και τράπηκαν σε φυγή προς όλες τις κατευθύνσεις.

θ η κε μια παύση πυρός και έγινε διανομή μπισκότων και άλατος στον παγιδευμένο στρατό. Οι ειρ η νευ τικές συνομιλίες άρχι­ σαν στο Γιούργεβο, με τον κόμη Ανδρέα Ιταλίνσκυ και τον ταγματάρχη Σαμπανέεφ από την πλευρά των Ρώσων και τον Σελήμ εφ έν τι και τον Γκαλίμπ εφ έντι, υπαρχηγό του μεγάλου βεζύρη από τον Ιούλιο, από την πλευρά των Οθωμανών. Ο Αχμέτ πασάς και ο Κουτούζωφ εξουσιοδοτήθηκαν να συνομολογήσουν ειρήνη. Οι συνθήκες για το οθωμανικό σ τράτευ­ μα επιδεινώθηκαν και στο τέλος Νοεμ-

Ο Κουτούζωφ προετοίμαζε την αιφνιδιαστική του επίθεση κατά του Ρουχτσούκ με μεγάλη προσοχή. οποίο είχε διατά ξει να επ ιτεθ εί και πάλι στο Βιδίνιο. Ο Κουτούζωφ προετοίμαζε τη ν α ιφ νι­ διαστική του επίθεση κατά του Ρου­ χτσούκ με μεγάλη προσοχή, στέλνοντας μικρές ομάδες στρατιωτών του για να κατασκευάσουν οχυρώσεις στη δεξιά ό­ χθη, προκειμένου να περικυκλώσει τον οθωμανικό στρατό που ήταν στρατοπεδευμένος εκεί. Στο μεταξύ οι λιποταξίες στο οθωμανικό στρατόπεδο αυξάνονταν συνεχώς (10.000 Αλβανοί εξαφ ανίσ θη­ καν), ενώ ο Αχμέτ πασάς ανέμενε ειδ ή ­ σεις από το Βιδίνιο. Τη νύκτα τη ς 13ης Οκτωβρίου ο Ρώσος διοικητής Μαρκώφ κατόρθωσε να διαβεί τον Δούναβη με το στράτευμά του και επ ιτέθηκε στο στρα-

Στο μεταξύ ο στρατός του μεγάλου βεζύρη, στην αριστερή όχθη, υπέφερε από τον αποκλεισμό. Η πείνα, οι κακου­ χίες και οι κακές καιρικές συνθήκες άρχι­ σαν να αυξάνουν τη θνησ ιμότητα στο τουρκικό στρατόπεδο. Οι Τούρκοι ανα­ γκάστηκαν να τρ έφ ο ντα ι με νεκρά άλογα και οι ακατάλληλες τροφές, σε συνδυα­ σμό με το πυροβολικό των Ρώσων και το ψύχος του Οκτωβρίου, αποδεκάτιζαν τον εγκλωβισμένο στρατό τους, ο οποίος δεν δ ιέθ ετε ξύλα για να ανάβει φωτιές. Ο με­ γάλος βεζύρης διέφ υγε προς τη δεξιά ό­ χθη του ποταμού και πίεζε για μια ανακω­ χή με τον Κουτούζωφ, προκειμένου να περισώσει τα υπολείμματα του σ τρατεύ­ ματος του. Στις 25 Οκτωβρίου συμφωνή-

βρίου ο Κουτούζωφ παρενέβη υπέρ των επιζώντων στρατιωτών και, προκειμένου να προωθήσει τις διαπραγματεύσεις, τους έθ εσ ε υπό την προστασία του, υπο­ σχόμενος ό τι θα τους άφηνε ελεύθερους την άνοιξη. Από τις 36.000 άνδρες του με­ γάλου βεζύρη που είχαν διαβεί τον Δού­ ναβη λίγο νωρίτερα, είχαν απομείνει μόνο 12.000 αφοπλισμένοι. Αναφέρει σχετικά ο ιστορικός Μιχαηλόφσκυ - Ντανιελέφσκυ: «Ο Κουτούζωφ δέχθηκε τους 12.000 αφο­ πλισμένους Τούρκους οι οποίοι απέμειναν από τον στρατό του βεζύρη των 36.000 ανδρών που διέβησαν τον Δούνα­ βη νωρίτερα εκείνο το έτος. Κατά τη διάρκεια τη ς τρίμηνης αιχμαλωσίας του, ο τουρκικός στρατός έχασε περισσότε-

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ Κ0ΥΤ0ΥΖΙΪΦ ΑΠΟ ΤΟΝ ΓΑΑΑ0 ΒΙΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΤΣΑΡΟΥ ΑΑΕΙΑΝ ΑΡΟ Υ A ΑΝΡΙ ΤΡ0ΥΑΓΙΑ «Την εποχή εκείνη ο Κουτούζωφ ήταν 67 ετών. Ηταν παχύτε­ ρος από τον καιρό της μάχης του Αούστερλιτς. Είχε χάσει το ένα του μάτι από τραύμα, περπατούσε με δυσκολία και ασθμαίνοντας, δυσκολευόταν να ιππεύει και προτιμούσε ακόμα και στις εκστρα­ τείες να μετακινείται με ένα μικρό αμάξι που το έσυραν τέσσερα άλογα. Ηταν νωθρός, αγαπούσε το καλό φαγητό και τις αισθησια­ κές απολαύσεις, έτρωγε πολύ και απολάμβανε τη σχέση του με την ερωμένη του, μια μεγαλόσωμη Μολδαβή χωρική, την οποία έ ­ παιρνε μαζί του κατά τις εκστρατείες μεταμφιεσμένη σε στρατιώ­ τη. Πολύ συχνά αποκοιμιόταν στο μέσο μιας σύσκεψης με το πη­ γούνι του να ακουμπάει στο στήθος του και με το στομάχι του να προεξέχει. Ομως παρά την τάση του να είναι νυσταλέος και αφηρημένος, η κρίση του ήταν ακόμα οξύτατη. Ηταν πονηρός, υπο­ μονετικός και προικισμένος με έναν τραχύ κοινό νου που εμφανι­ ζόταν μέσω μιας εκλεπτυσμένης Δυτικής κουλτούρας. Αν και Ρώ­ σος μέχρι τον μυελό των οστών, μιλούσε καλά γαλλικά και γερμα­ νικά τόσο στα σαλόνια όσο και στα στρατηγεία και απευθυνόταν στους απλούς στρατιώτες στη γλώσσα τους με μια τραχιά προφο­ ρά. Ενώ ο τσάρος Αλέξανδρος, που ήταν εμποτισμένος από την ευρωπαϊκή λεπτότητα και κομψότητα, ενοχλείτο από την προ­

5 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

σποιητή απλότητα του Κουτούζωφ, το στράτευμα υποδέχθηκε με ενθουσιασμό τον νέο αρχιστράτηγο που του έδωσε ο τσάρος. Τον θεωρούσαν έναν αληθινό πατριώτη, τον εκτιμούσαν ως βετεράνο των πολέμων της Μεγάλης Αικατερίνης, ως γενναίο άνδρα που α­ πέδειξε το θάρρος του εκατό φορές στις μάχες, ως θερμό πιστό της Ορθοδοξίας και ως έναν αρχηγό που δεν έδινε τόσο σημασία στην πειθαρχία αλλά ασχολείτο με την καλή διαβίωση των στρα­ τιωτών του. Αισθάνονταν ορφανοί αλλά τώρα έβρισκαν ένα πατέ­ ρα. Και σαν από θαύμα, ο πατέρας αυτός είχε το ίδιο αίμα και την ίδια θρησκεία με αυτούς. 0α μπορούσε να πολεμήσει τον Αντίχρι­ στο που είχε βυθίσει τα νύχια του στις σάρκες της Ρωσίας. Καθώς επιθεωρούσε τα συντάγματά του ο Κουτούζωφ τους είπε: «Εχω έ λθ ει παληκάρια μου για να δω εάν είστε καλά στην υγεία σας. Κα­ τά τις εκστρατείες ο στρατιώτης δεν πρέπει να ενδιαφ έρεται αν φοράει ωραία στολή. Πρέπει απλώς να ξεκουράζεται και να προε­ τοιμάζεται για τη νίκη». Σε μια άλλη περίπτωση, μιλώντας στον ε ­ αυτό του αλλά φωναχτά ώστε να ακούγεται από την τιμητική φρουρά που εστάλη για να τον προϋπαντήσει, είπε: «Πώς είναι δυνατό κάποιος να υποχωρήσει με τόσο γενναίους άνδρες όπως αυτοί;».

Ο Ο θω μανικός Σ τρ α τό ς έ το ιμ ο ς να α να χω ρ ήσει για ε κ σ τρ α τε ία .

ρους από 20.000 άνδρες ως αποτέλεσμα των βομβαρδισμών του ρωσικού πυροβο­ λικού, των τραυμάτων, της πείνας και του ψύχους, ενώ περίπου 2.000 άνδρες λιποτάκτησαν. Κατά παράκληση του βεζύρη και για να προστατεύσει τα ρωσικά στρα­ τεύματα, ο Κουτούζωφ μετέφ ερ ε στην πόλη Ρουχτσούκ 2.000 άνδρες που ήταν ασθενείς από πυρετούς και άλλες μετα­ δοτικές ασθένειες. Εδωσε οδηγίες στον κόμη Λανζερόν να συνοδεύσει τους Τούρκους σε καθορισμένα καταλύματα σε απόσταση 50 χιλιομέτρω ν πίσω από τον ρωσικό στρατό και να τους εξηγήσει ότι «δεν είναι αιχμάλωτοι πολέμου αλλά φιλοξενούμενοι μας». Καθώς εγκα τέλειπαν το στρατόπεδο οι Τούρκοι ήταν ευ­ τυχείς διό τι σώζονταν από βέβαιο θάνα­ το. Ο Καπάν Ογλού, ένας γενναίος διοι­ κητής που συμμεριζόταν τις ταλαιπωρίες των στρατιωτών του, πλησίασε τον Κου­ τούζωφ με αξιοπρέπεια για να τον ευχα­ ριστήσει. Ο Ρώσος στρατηγός τον καλω­ σόρισε και του προσέφερε το καλύτερο άλογο του στρατού. Το τουρκικό στρατόπεδο έμοιαζε με ένα τρομακτικό και απέραντο νεκροτα­ φείο. Πολυάριθμοι τραυματίες, μερικοί από αυτούς χωρίς πόδια, κείτοντα ν στο έδαφος χωρίς καμιά ιατρική βοήθεια, α­ νάμεσα στα αποσυντεθειμένα πτώματα. Η ελ ίτ του τουρκικού στρατού είχε χαθεί στο πεδίο της μάχης. Η Υψηλή Πύλη πο­ τέ δεν μπόρεσε κατά τα επόμενα χρόνια να συγκεντρώ σει τόσες στρατιω τικές δυνάμεις όπως α υτές υπό τις διαταγές του Αχμέτ πασά. Τα σ τρατεύματα αυτά δεν γνώριζαν τις νέες πολεμικές συνθή­

κες που θα αντιμετώπιζε στο προσεχές μέλλον η Τουρκία. Ηταν ενωμένα χάρη στην πίστη τους και πέθαιναν για τη δό­ ξα τη ς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο Κουτούζωφ ήταν ο τελ ευ τα ίο ς Ευρωπαί­ ος στρατηγός που πολέμησε τους Τούρ­ κους όσο α υτοί ακολουθούσαν ακόμα με φανατισμό τα αρχαία έθιμα και τις παρα­ δόσεις των προγόνων τους».

ΕΙΡΗΝΕΥΤΙΚΕΣ ΣΥΝΟΜΙΛΙΕΣ - ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ Β0ΥΚ0ΥΡΕΣΤΙ0Υ ( 1812) Ο Κουτούζωφ στρατοπέδευσε για τον χειμώνα στα προάστια του Γιούργεβο και του Βουκουρεστίου και εγκατέστησε το σ τρατηγείο του στο Β ουκουρέ­ στι, όπου προσήλθαν οι Οθωμανοί α ντι­ πρόσωποι για να διαπραγματευθούν τους όρους της ειρήνης. Οι Ρώσοι δια­ πραγματευτές επέμειναν αρχικά στην προσάρτηση της Μολδαβίας και της Βλαχίας και σε κάποιες παραχωρήσεις στα λιμάνια της ανατολικής Μαύρης θ ά ­ λασσας που είχαν καταλάβει στο Κουμπάν. Απαίτησαν επίσης το ν διακανονι­ σμό του σερβικού προβλήματος, επιμένοντας στην αμνήστευση των Σέρβων ε ­ παναστατών και στην εγγύηση περί της αυτονομίας της Σερβίας. Οι Οθωμανοί διαπραγματευτές, παρά την απελπιστική κατάσταση στην οποία είχε π ερ ιέλθ ει ο στρατός τους, δεν δέχονταν ο ύτε την α­ πόσχιση των δύο Ηγεμονιών ο ύτε τις πρόσφατες ρωσικές κατακτήσεις στον

Καύκασο. Αντιδρούσαν επίσης στην αυ­ τονόμηση των Σέρβων, τους οποίους θ ε ­ ωρούσαν μέρος των Οθωμανών «ραγιά­ δων». Ο στρατηγός Κουτούζωφ και ο με­ γάλος βεζύρης, Αχμέτ πασάς, συμφώνη­ σαν, προκειμένου να αρχίσουν τις δια­ πραγματεύσεις, ό τι ο ποταμός Σ ερ έθ θα ήταν το νέο σύνορο στη Μολδαβία. Μ έ­ χρι το τέλος Νοεμβρίου οι διαπραγμα­ τε υ τέ ς είχαν συναντηθεί 12 φορές και ε ί­ χαν συμφωνήσει σε έναν αριθμό από μι­ κρότερης σημασίας θέματα, π.χ. στην α­ νταλλαγή των αιχμαλώτων. Ωστόσο ο Κουτούζωφ διέκοψ ε τις συνομιλίες όταν ο σουλτάνος Μ αχμούτ και οι σύμβουλοί του έσ τειλαν οδηγίες που υπαγόρευαν επιμονή στο σύνορο του ποταμού Πρού­ θου α ντί του Σερέθ. Τον Ιανουάριο του 1812 οι δύο πλευ­ ρές συναντήθηκαν και πάλι. Οι απαιτή­ σεις των Ρώσων παρέμεναν οι ίδιες, με τη διαφορά ό τι είχαν απορρίψει τη ν ανα­ κωχή και θεωρούσαν πλέον τους εγκλω­ βισμένους στρατιώ τες ως αιχμαλώτους πολέμου. Ο Αχμέτ πασάς, θορυβημένος, πληροφόρησε το ν σουλτάνο ό τι η κατά­ σταση του στρατού ήταν απελπιστική. Ο Μαχμούτ συγκάλεσε ένα γενικό συμβού­ λιο τον Φεβρουάριο. Το συμβούλιο θεώ ­ ρησε τις ρωσικές απαιτήσεις για την ανα­ τολική ακτή τη ς Μαύρης θάλασσας ως ι­ διαίτερα επαχθείς και απαράδεκτες. Αναγνώριζε ωστόσο τη ν κακή στρατιω τι­ κή και οικονομική κατάσταση τη ς α υτο ­ κρατορίας, που καθιστούσε απαγορευτι­ κή την επανάληψη των εχθροπραξιών. Οι ανώτεροι στρατιω τικοί αξιωματούχοι συμφώνησαν ό τι η συνέχιση του πολέ­

ΣΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 5 7

φηκε στο Β ουκουρέστι η Συνθήκη Ειρή­ νης μεταξύ Ρωσίας και Οθωμανικής Αυ­ τοκρατορίας, η οποία έθ εσ ε τέρμα στον Ρωσο-τουρκικό πόλεμο του 1806 - 12. Τα δύο μυστικά άρθρα ουδέποτε επικυρώ­ θηκαν από τους Οθωμανούς και τελικά εγκα τα λείφ θηκα ν από τους Ρώσους. Οσον αφορά το όγδοο άρθρο της Συνθή­ κης, θεω ρήθηκε ότι δεν σήμαινε πολλά, δεδομένου ό τι οι Σέρ6οι συνέχιζαν να έ ­ χουν την ιδιότητα των «ραγιάδων» και ο­ ποιοσδήποτε διακανονισμός σχετικός με τη ν επανάστασή τους θα απαιτούσε δια­ π ραγματεύσεις με τους επαναστάτες πάνω σε αυτή τη βάση. Η Συνθήκη του Β ουκουρεστίου υπογράφηκε λίγο πριν από τη ν εισβολή των στρατιών του Ναπολέοντα στη Ρωσία, στις 24 Ιουνίου 1812.

Αποψη τη ς φ λ εγ ό μ εν η ς Μ ό σ χας κ α τά τη ν πρώ τη εβ δ ο μ ά δ α τη ς κ α τά λη ψ ή ς τη ς (Σ επ τέ μ β ρ ιο ς 1812) από τα σ τρ α τε ύ μ α τα το υ Μ ε γ ά λ ο υ Ν α π ο λ έο ντα , σε γ κ ρ α β ο ύ ρ α τη ς επ οχής.

μου ήταν αδύνατη. Ετσι στις 14 Φεβρου­ άριου ο σουλτάνος πληροφόρησε τον μεγάλο βεζύρη για τη ν απόφαση του γ ε ­ νικού συμβουλίου και του παρείχε τη ν ε ­ ξουσιοδότηση να αποφασίσει για πόλεμο ή ειρήνη. Οι Ρώσοι ανακατέλαβαν τη Σίστοβα τον Φεβρουάριο του 1812 αλλά οι δια­ πραγματεύσεις συνεχίστηκαν. Κυριότερο θέμα παρέμενε η πρόσβαση στην α­ νατολική ακτή της Μαύρης θάλασσας. Ωστόσο και οι δύο πλευρές επείγονταν να συνομολογήσουν ειρήνη, φ οβούμε­ νες ό τι ενδεχόμενος γαλλο-ρωσικός πό­ λεμος θα επιβράδυνε τις διαπραγματεύ­ σεις ή θα οδηγούσε σε επανάληψη της σύγκρουσης, ενδεχόμενο το οποίο η Ρω­ σία απευχόταν. Στις αρχές Μαϊου οι Ρώσοι αποδέ­ χθηκαν ως νέο σύνορο τον ποταμό Προύθο, α ντί του Σερέθ, περιλαμβανομένων των εκβολών του Δούναβη στην Κίλια. Ζήτησαν επίσης τη χρήση τη ς α­ σιατικής ακτής της Μαύρης θάλασσας. Ο σουλτάνος συμφώνησε καταρχάς, υπό τον όρο ό τι η Κίλια και το Ισμαϊλ θα πα­ ρέμεναν υπό οθωμανική κατοχή. Ο,τι α­ πέμενε προς διακανονισμό ή ταν το πρό­ βλημα της αυτονομίας της Σερβίας και η αποκατάσταση ορισμένων οθωμανικών δικαιωμάτων που αφορούσαν τις Ηγεμο­ νίες. Ο μεγάλος βεζύρης επ έμεινε στην κατάθεση των όπλων από τους Σέρβους

5 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

και στη δήλωση υποταγής τους στον σουλτάνο. Οι Ρώσοι υποχρεώνονταν επί­ σης να εκκενώσουν τη Μ ολδαβία και τη Βλαχία και να μη παρεμβαίνουν στον διο­ ρισμό των «οσποδάρων» στις Ηγεμονίες. Στα τέλη Μαϊου είχε συμφω νηθεί ένα σχέδιο συνθήκης με 16 άρθρα και μια χω­ ριστή μυστική συνθήκη με δύο άρθρα. Από αυτά, το ένα αφορούσε τη ν κα τεδά ­ φιση των φρουρίων του Ισμαϊλ και τη ς Κί­ λια και το δεύ τερ ο επέτρεπε τη ρωσική πρόσβαση στα λιμάνια της ανατολικής Μαύρης θάλασσας. Το όγδοο άρθρο της συνθήκης όριζε ό τι οι Σέρβοι θα απο­ κτούσαν εσω τερική αυτονομία αλλά θα κατέβαλλαν φόρο υποτελείας στον σουλτάνο. Τελικά, στις 28 Μαϊου 1812 υπογρά-

ΕΠΙΛ0Γ0Σ Μ ετά τη λήξη του πολέμου ο τσάρος Αλέξανδρος, ο οποίος π άντοτε αντιπα­ θούσε το ν παχύ και μονόφθαλμο Κου­ τούζωφ, το ν οποίο θεω ρούσε υπεύθυνο για τη ν ή ττα του Α ούστερλιτς, τον ανεκάλεσε, παρά τη ν επιτυχία του, στη Μό­ σχα επειδή ήταν δυσάρεστη μένος από τον τρόπο με το ν οποίο διεξήγαγε τις πο­ λεμ ικές επιχειρήσεις και τις ειρ η νευ τι­ κές διαπραγματεύσεις (που είχαν ως α­ ποτέλεσμα την απώλεια τη ς Μολδαβίας και τη ς Βλαχίας) και το ν αντικατέσ τησ ε με το ν ναύαρχο Παύλο Τσιτσαγκώφ. Ο τ ε ­ λευ τα ίο ς υπέβαλε στον τσάρο ένα φιλό­ δοξο σχέδιο που προέβλεπε επίθεση κα-

Οι επ ά λ ξεις «Μ ε σ ιν τίγ ιε » το υ ισ χυρ ού φ ρ ο υ ρ ίο υ τη ς Σ ιλ ίσ τρ ια ς επ ί το υ Δ ο ύ να β η , το οποίο κ α τέλ α β α ν , έπ ειτα από α ρ κ ε τέ ς π ρ ο σ π ά θειες, οι Ρώ σοι κ α τά το ν Ρ ω σ ο -το υ ρ κικό π όλεμ ο του 1806-12.

τά τη ς Αυστρίας και της Γαλλικής Δαλμα­ τίας με ένα πολυεθνικό βαλκανικό στρά­ τευμα 150.000 ανδρών! Πυρήνας αυτής της δύναμης θα ήταν οι επαναστατημένοι Σέρβοι του Καρα-Γεώργη και οι «ρα­ γιάδες» των Ηγεμονιών. Το σχέδιο του Τσιτσαγκώφ απέτυχε δ ιό τι προσέκρουσε στην αντίδραση των «βογιάρων» της Βλαχίας και της Μολδαβίας, οι οποίοι δεν ήθελα ν να εξοπλίσουν τους χωρι­ κούς των Ηγεμονιών. Τελικά ο ναύαρχος αποσύρθηκε με το ν στρατό του στη Μό­ σχα. Ακολούθως διόρισε διευθ υ ντή του διπλωματικού γραφείου τη ς στρατιάς τον Ιωάννη Καποδίστρια, ο οποίος επι­ φ ορτίσθηκε με την τήρηση τη ς Συνθή­ κης του Βουκουρεστίου. Ο Καποδίστριας έπραξε ό,τι ήταν δυνατό για να α­ ντισ ταθμίσ ει τη ζημιά τη ς συνθήκης αυ­ τή ς (η Ρωσία, αν και νικήτρια στο πεδίο της μάχης, απεκόμισε πολύ λίγα οφέλη από τη Συνθήκη για την ίδια και κυρίως για τους λαούς του ς οποίους ανέλαβε να απελευθερώ σει από τον τουρκικό ζυγό). Φρόντισε να δοθούν χρήματα, πολεμικά εφόδια και διαβεβαιώσεις στους Σέρβους που είχαν α υτονομηθεί από τους Τούρκους με την επανάστασή τους. Οι ί­ διες διαβεβαιώσεις δόθηκαν στους Βλά­ χους και στους Μολδαβούς. Οργάνωσε επίσης ένα δίκτυο πληροφοριών από τους υπόδουλους λαούς τη ς Οθωμανι­ κής Αυτοκρατορίας, καθώς και τη ρωσι­ κή διπλωματική αντιπροσωπεία στην Κωνσταντινούπολη. Αν και τελικά οι όροι τη ς Σ υ ν θ ή κ η ^

του Βουκουρεστίου δεν ή ταν ιδιαίτερα επ αχθείς για τους Οθωμανούς, οι Ηγε­ μονίες υπέφεραν πολύ από το ν εξαετή πόλεμο και τη ρωσική κατοχή. Οι επιχει­ ρήσεις κατά μήκος του Δούναβη οδήγη­ σαν τη Βλαχία και τη Μολδαβία σε απελ­ πιστική κατάσταση. Αρχικά οι Ρώσοι συνεργάσθηκαν με τα τοπικά «ντιβάνια» και τον οσποδάρο Κωνσταντίνο Υψηλάντη αλλά τον Μ άρτιο του 1808 διόρισαν το ν Σ εργκέϊ Κουσνικώφ πρόεδρο των «ντιβανίων» με αποστολή τον εφ οδια­ σμό του ρωσικού στρατού στον Δούνα­ βη. Ο τελευτα ίο ς, επειδή είχε να α ντιμ ε­ τωπίσει τις αντιζηλίες των πληθυσμών της περιοχής, δεν πέτυχε πολλά πράγμα­ τα κατά τη διετή παραμονή του στο Βου­ κουρέστι. Προσπάθησε να επιβάλει τάξη στο σύστημα του εφοδιασμού του στρα­ τού αλλά επέβαλε τόσο επαχθείς φό­ ρους στους χωρικούς ώστε προκάλεσε μεγάλη δυσαρέσκεια. Οι ρωσικές δυνά­ μεις κατοχής εφάρμοσαν α ντιφ α τικές πολιτικές: από τη μια πλευρά συνεργάζο­ νταν με τους τοπικούς προύχοντες, π.χ. με τους οσποδάρους της Βλαχίας, και από τη ν άλλη πραγματοποιούσαν εποικι­ σμούς, για παράδειγμα στα εδάφη ανα­ το λικά του ποταμού Προύθου, τα οποία περιήλθαν στον έλεγχό τους το 1812 και έλαβαν τη ν ονομασία Βεσσαραβία. Οι Ρώσοι εκδίωξαν τους Τατάρους τη ς πε­ ριοχής αυτής και τους έσ τειλαν στην Κριμαία, στη θέση τους δε εγκατέστησαν πρόσφυγες από τη Βουλγαρία και πολλούς Ελληνες ορθοδόξους. Η Βεσ­ σαραβία απέβη έκ το τε μέρος της Ρωσι­ κής Αυτοκρατορίας. S3

Ο σ τρ α τη γ ό ς Λ α νζερ ό ν έ λ α β ε μ έρ ο ς σ τις μ ά χ ες το υ Ρ ο υ χτσ ο ύ κ κ α τά το ν Ρ ω σ ο -το υ ρ κικό π ό λεμ ο το υ 1806-1812.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Virginia A ksan: O TTO M A N WARS, 1700-1870, A N EM PIR E BESIEGED, P earson Harlow , UK, 2007. (2) W. B ruce Lincoln: THE R O M A N O VS, AUTOCRATS O F ALL THE RUSSIAS, A nchor Books. N ew York, 1981. (3) O liver Thom son: THE ROM A N O VS, Tempus, USA, 2007. (4) Ο Ι Μ Ε ΓΑ Λ Ο Ι Ε Λ Λ Η Ν Ε Σ: ΙΩ Α Ν Ν Η Σ Κ Α Π Ο Δ ΙΣ Τ Ρ ΙΑ Σ , Ε κ δ ό σ εις ΣΚ Α Ϊ. (5) Π Α Γ Κ Ο Σ Μ ΙΟ Β ΙΟ ΓΡΑ Φ ΙΚ Ο ΛΕ Ξ ΙΚ Ο , Ε κ δ ο τικ ή Α θηνώ ν, 1986. (6) H en ri Troyat: ALEXANDER O F RUSSIA, N A P O LE O N ’S C O N Q U ER O R , G rove Press, N ew York, 2002.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 5 9

Καναδικός θρίαμβος στη Γαλλία

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΠΙΑΑΙΟΣ

Κατά τον πρώτο «Μεγάλο Πόλεμο» που γνώρισε η ανθρωπότητα στη σύγχρονη εποχή, οι σελίδες ηρωισμού και αυτοθυσίας που γράφηκαν ήταν αδιαμφισβήτητα πολλές. Υπήρξαν δε περιπτώσεις κατά τις οποίες το ιμυχικό σθένος, οε συνδυασμό με τη μεθοδικότητα και την ολοκληρωμένη και πολύπλευρη προπαραοκευή, δημιούργησαν επιτεύγματα επικών διαστάσεων που άννιξαν το θαύμα. Ενα τέτοιο ((μικρό» θαύμα πέτυχε ο Καναδικός Στρατός των εθελοντών μαχητών την άνοιξη του 1917 στη λοιροοειρά του Βιμύ, γράιροντας το δικό του έπος και κερδίζοντας τον σεβασμό συμμάχων και εχθρών, με τον αξιομνημόνευτο επαννελματισμό και την αυτοθυσία που επέδειξαν οι άνδρες ίου στο πεδίο της μάχης.

Ζ ω γρ αφ ική α να π αράσταση τη ς μ ά χ η ς. Κ αναδικά ο β ιδ ο β ό λ α τω ν 4,5 in β ά λλουν κ α τά τω ν γερμανικώ ν θέσεων σ το υ ς λό φ ους ^ -του Β ιμ ύ (πιν. το υ R ich ard Jack).

ι αρχές του 1917 βρήκαν τη ν Ευρώπη μέσα στα χαρα­ κώματα, σε μια σφαγή χωρίς προηγούμενο η οποία ε ί­ χε αρχίσει το καλοκαίρι του 1914. Μ ετά τις σκληρές μάχες των πρώτων μηνών του πολέμου, ακολούθησε μία περίοδος π αρατεταμένης στασιμότητας, η οποία διήρκεσε περίπου δύο χρόνια (1915-1916). Κατά το συγκεκρι­ μένο χρονικό διάστημα σημειώ θηκε σταθεροποίηση των Μ ε­ τώπων (Δυτικού - Ανατολικού - Μακεδονικού), με πολλές πο­ λεμ ικές επιχειρήσεις να διεξάγονται προκειμένου να κερδηθούν λίγα μέτρα εδάφους. Σημείο καμπής ήταν το 1917 και α­ σφαλώς η είσοδος των ΗΠΑ στον πόλεμο στις 6 Απριλίου ε κ ε ί­ νου του χρόνου. Με σαφές πλέον το ποσοτικό και ποιοτικό πλεονέκτημα υπέρ των δυνάμεων τη ς Αντάντ στο θ έα τρ ο επι­ χειρήσεων της Ευρώπης, άλλη μία μάχη, αυτή του Αρράς, είχε Δ ια κ ο μ ιδ ή σορών Καναδώ ν σ τρ α τιω τώ ν μ ε τη χρ ήσ η β α γο νέτω ν και σχεδιαστεί και επ ρόκειτο να υλοποιηθεί με στόχο τη ν ανατρο­ τη σ υνδ ρομή Γερμανώ ν αιχμαλώτων. πή της υπάρχουσας κατάστασης στο Δ υτικό Μέτωπο και τη ν α­ πώθηση των γερμανικών δυνάμεων. Εναρκτήριο «σάλπισμα» ε ­ κείνης της μάχης αποτέλεσε η επίθεση στον λόφο του Βιμύ στις 9 Απριλίου 1917. Η λοφοσειρά του Βιμύ είναι μια δύσβατη περιοχή ρομβοει­ δούς σχήματος βορειοανατολικά του Αρράς, η οποία δεσπόζει πάνω από τη δυτική άκρη της πεδιάδας Ντουαί, στη βόρεια Γαλλία. Αυτή η στρατηγικής σημασίας έκταση καταλήφθηκε από τους Γερμανούς τον Σεπτέμβριο του 1914 και μετατράπηκε ταχύτατα από το γερμανικό μηχανικό σε ένα καλά οχυρωμέ­ νο φρούριο. Μία προσπάθεια των Γάλλων να ανακτήσουν τον έ­ λεγχό της το 1915 απέτυχε, με τίμημα τη ν απώλεια 150.000 ανδρών. Μια δεύτερη απόπειρα των ιδίων με τη συμμετοχή και βρετανικών δυνάμεων, το ν Μ άρτιο του 1916, αναχαιτίσθηκε πριν από την εκδήλωση της κύριας επίθεσης. Τους πρώτους μήνες του 1917 το οχυρό παρέμενε υπό το ν έλεγχο των γερμα­ νικών δυνάμεων, απροσπέλαστο για τις συμμαχικές δυνάμεις, Η μάχη β ρ ίσ κ ετα ι σ ε πλήρη ε ξ έ λ ιξ η . ως ένα από τα πιο καλά οχυρωμένα σημεία της μήκους 800 χ ι­ λιομέτρω ν κεντρικής αμυντικής γραμμής των Γερμανών. Η κεντρική αυτή γραμμή, η οποία εκτεινό τα ν από τη Βόρεια θάλασσα έως τα ελβ ετικά σύνορα, διασταυρωνόταν στο συ­ ντας ένα αμυντικό σύστημα ικανό να α ν τέξει ακόμα και στα βα­ γκεκριμένο σημείο με τη νέα και τεράσ τια σε ισχύ οχυρωματι­ ριά βρετανικά πυροβόλα. Ολα τα παραπάνω καθιστούσαν σα­ κή γραμμή «Ζίγκφριντ» ή γραμμή «Χίντενμπουργκ», η οποία φές ό τι οι π ιθανότητες επιτυχίας μιας προσπάθειας κατάλη­ και μετέτρεπ ε τη λοφοσειρά του Βιμύ σε ένα τρομερό φρού­ ψής του ήταν πολύ περιορισμένες. ριο. Η τελευ τα ία δημιουργήθηκε τα χύτατα τον χειμώνα του Η επάνδρωση του φρουρίου του Βιμύ α νατέθηκε στη γερ ­ 1916-1917 βάσει σχεδίων του στρατάρχη Πάουλ φον Χίντενμανική Ομάδα Βιμύ, η οποία απ οτελείτο ουσιαστικά από το 1ο μπουργκ και υπό τη ν επίβλεψη του Πρώσου στρατηγού Εριχ Βαυαρικό Σώμα Στρατού και δ ιέ θ ε τε τέσσ ερις μεραρχίες, κατά Φ ρίντριχ Βίλχελμ Λούντεντορφ , προς αποφυγή επανάληψης την τυπική οργάνωση των γερμανικώ ν σωμάτων, καθεμία με της συμμαχικής επίθεσης στο Σομ (1916). Επανδρωνόταν από 13.000 άνδρες περίπου. 13 μεραρχίες, είχε μήκος 50 χλμ. περίπου και βρισκόταν κά θε­ Η περιοχή του Βιμύ φ ιλοξενούσε σημαντικότατη βιομηχα­ τα στις ήδη υπάρχουσες γερμανικές γραμμές, ανάμεσα στο νική δραστηριότητα, καθώς και ένα ανθρακωρυχείο στην πε­ Β ερντέν και στη Λανς, υποδηλώνοντας και την εξέχουσα ση­ διάδα της Λανς, το οποίο ήταν τεράσ τιας στρατηγικής σημα­ μασία που αποδιδόταν στη θέση της από το υ ς Γερμανούς επι­ σίας για τα ενεργειακά αποθέματα των γερμανικώ ν δυνάμεων τελείς. του Δυτικού Μετώπου. Ειδικότερα όσον αφορά τη λοφοσειρά του Βιμύ, καθορισ τι­ Το ίδιο σημαντική ή ταν η παραπάνω περιοχή και για τις δυ­ κή ήταν και η ιδιαίτερη μορφολογία της, η οποία ευνοούσε νάμεις τη ς Αντάντ, οι οποίες προσπαθούσαν να δημιουργή­ τους αμυνόμενους, παρέχοντας ελάχιστη κάλυψη στους επ ιτι­ σουν κάποιο ρήγμα στη γερμανική αμυντική γραμμή. Υστερα θέμενους. Οι Γερμανοί, εφαρμόζοντας το εξελιγμένο αμυντικό από τις αποτυχίες των δύο προηγούμενων ετών (1915-1916) και δόγμα «Eingreifentaktik», απόρροια των εμπειριών των προη­ με βάση την αξιόλογη αύξηση των συμμαχικών δυνάμεων, οι ο­ γούμενων χρόνων, δημιούργησαν σε αυτούς τους λόφους ένα ποίες στις αρχές του 1917 αριθμούσαν 3.900.000 άνδρες, ένα­ κατασκευαστικό επίτευγμα. Ε κμεταλλευόμενο τα αντιπρανή, ν τι 2.500.000 Γερμανών, στο Δ υτικό Μέτωπο, υπήρχε πρόθεση το γερμανικό μηχανικό κατασκεύασε ισχυρότατα οχυρωματικά για μία επ ιθετική κίνηση η οποία θα επ έφερε τη ν επιθυμητή α­ έργα, τα οποία περιελάμβαναν επάλληλες σειρές χαρακωμά­ νατροπή των επί μακρόν αμετάβλητω ν "συνόρων" του Δυτικού των, ως συνέχεια μιας πρώτης σειράς αγκαθωτών συρμάτων Μετώπου και τη διάσπαση της στιβαρής γερμανικής αμυντικής και τάφρων, οι οποίες ξεκινούσαν μάλιστα από τους πρόποδες γραμμής. Η αντικατάσταση του στρατηγού Ζοφρ από τον στρα­ των λόφων. Σήραγγες που συνδέονταν με ένα εκτετα μένο δί­ τηγό Ρομπέρ Νιβέλ στην αρχιστρατηγία των γαλλικών δυνάμε­ κτυο σπηλιών, διαπερνούσαν τις α μυντικές θ έσ εις δημιουργώων, επιτάχυνε τις εξελίξεις. Το σχέδιο που κατάρτισε ο Νιβέλ

Ο

6 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

π ρ οέβλεπ ε επ ίθ εσ η τω ν κύριω ν

δυ νάμ εω ν τη ς Α ντά ντ σ την

π εριοχή τη ς Κομπανίας, μ ε τά από επ ίθ εσ η αντιπ ερισ π ασ μού σ την π ερ ιοχή κο ν τά σ το Αρράς. Το σ χέδ ιο α υτό, έχ ο ν τα ς τη ν υ­ π οστήριξη το υ πρω θυπ ουργού τη ς Β ρ ε τα ν ία ς Λ ό υ ν τ Τζωρτζ, ο οπ οίος είχ ε α να λά β ει τη δ ια κ υ β έρ ν η σ η τη ς χώρας το ν Δ ε κ έ μ ­ βριο το υ 1916, και άλλων π ολιτικώ ν, ε γ κ ρ ίθ η κ ε κα ι τ έ θ η κ ε σε ε ­ φαρμογή. Στη δ ιά θ εσ η το υ Ν ιβ έλ τ έ θ η κ α ν και ο ι β ρ ετ α ν ικ έ ς δ υ νά μ εις το υ σ τρ α τη γο ύ σερ Ν τά γκλα ς Χ αίηγκ, κα τόπ ιν ε ν τ ο ­ λής το υ π ρω θυπ ουργού τη ς Β ρ ε τα ν ία ς και παρά τ ις α ν τιδ ρ ά ­ σ εις το υ Χ αίηγκ. Π άντω ς π ολλοί α κόμ α α νώ τα το ι α ξιω μ α τικο ί α ντιμ ετώ π ισ α ν τ ο σ χέδ ιο το υ Ν ιβ έλ με επ ιφ υ λ α κ τικ ό τη τα , θ εω ­ ρώ ντας το α νεδα φ ικό . Σύμφω να με το ν σ χεδίασμά τη ς μάχης το υ Αρράς, η οποία έ μ ε λ λ ε να ο ν ο μ α σ τεί και «Επίθεση το υ Νιβέλ», α ρχικά προβλεπ ό τα ν η κα τά ληψ η κα ι η εξα σ φ ά λισ η τη ς λ ο φ ο σ ειρ ά ς το υ Βιμύ, για να π ρ ο σ τα τευ θ ο ύ ν τα π λευρ ά τη ς 3ης Β ρ ε τα ν ικ ή ς Σ τρ α ­ τιά ς το υ Α λενμπ υ, η οποία ε π ρ ό κ ε ιτο να α να λά β ει τη ν κύ ρ ια ε ­ π ίθεσ η κ ιν ο ύ μ εν η ν ο τ ιό τ ε ρ α σ το μέτω πο τ η ς Αίν, σ τη ν π εδ ιά δα που απλω νόταν από το Βαιγύ ως τη ν Κραν κα ι τη Ρενς. Η επ ι­ τυ χ ή ς έκβα σ η τ η ς επ ίθ εσ η ς σ το Βιμύ, θ α δ ια σ φ ά λιζε τη ν κ ίν η ­ ση ν ο τ ιό τ ε ρ α τη ς κύρ ια ς σ υμ μ α χ ική ς δύναμ ης, επ ιτρ έπ ο ντα ς σ τους Σ υμμ άχους να π α ρ α κο λο υ θ ο ύ ν ό λ ες τ ις γ ε ρ μ α ν ικ έ ς κι­ ν ή σ εις σ τη ν π εριοχή, κ ά τι που επ ιθ υ μ ο ύ σ α ν διακαώ ς. Η κα τά ληψ η τη ς λο φ ο σ ειρ ά ς το υ Βιμύ α ν α τ έ θ η κ ε σ το Κα­ ναδικό Ε κ σ τρ α τε υ τικ ό Σώμα (ΚΕΣ) υπό τη ν η γεσ ία το υ α ντισ τρ α τή γο υ σερ Τ ζο ύ λια ν Μ πινγκ, το οποίο κα τά τη ν επ ίθεσ ή το υ θ α υ π οσ τηρ ιζότα ν από τη β ρ ετα ν ικ ή 13η Τ αξιαρχία τ η ς 5ης Μ ερα ρχία ς Π εζικού, το β ρ ετα ν ικ ό π υροβ ολικό, τ ο οπ οίο θ α παρ εχ ω ρ είτο από το 1ο Β ρ ετα ν ικ ό Σώμα Σ τρ α το ύ (132 βαριά πυ­ ροβόλα κα ι 102 π εδινά πυροβόλα) π ρ ο κειμ ένο υ να ε ν ισ χ ύ σ ε ι τα 863 π υροβ όλα το υ Κ αναδικού Σώ ματος, και, τέ λ ο ς , από β ρ ετ α ­ ν ικ έ ς μ ο νά δ ες υπ οσ τήριξης, σ υ νο λική ς δύ να μ η ς 170.000 ανδρών. Σ η μ α ντική επίσης θ α ή τα ν η συμβολή το υ β ρ ετα ν ικ ο ύ Β ασ ιλικού Ιπ τάμενου Σώ ματος, σ τη ν 16η Α ερο π ο ρική Μ οίρα το υ οπ οίου θ α α ν ε τ ίθ ε τ ο η υπ οσ τήριξη τω ν καναδικώ ν δ υ νά ­ μεων. Ε ιδ ικό τερ α , η 16η Μ οίρα θ α ε π ιφ ο ρ τιζό τα ν με τη σ υλλο ­ γή π ληροφοριώ ν, τη ν παρατήρηση τω ν εχ θ ρ ικώ ν θ έσ εω ν, τη ν υπ οσ τήριξη το υ σ υμμα χικού π υ ροβ ολικο ύ κα ι τ η ν π ροσβολή ε ­ πίγειω ν στόχων, κυρίω ς π υροβόλω ν και πολυβολείω ν. Τη συ­ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν η χ ρ ο νική π ερ ίοδ ο η ε ν λόγω μοίρα ή τα ν εξο π λ ισ μ έ­ νη με τα αργά και όχι ιδ ια ίτε ρ α προσφιλή σ το υ ς π ιλότο υς BE.2c, τα οπ οία κα τά τ ις ε ξό δ ο υ ς το υ ς θ α σ υ νεπ ικο υ ρ ο ύ ντο από π έν τε επ ιπ λέον β ρ ετ α ν ικ έ ς μο ίρ ες, ο ι οπ οίες θ α παρεχωρ ο ύ ντο σ τα κα να δ ικά σ τρ α τεύ μ α τα γ ια τη ν κάλυψ η τω ν α να ­ γκώ ν τη ς επ ίθ εσ η ς. Σύμφω να με το σ χέδιο, ο ι π ρ ο α να φ ερ θ είσες α ε ρ ο π ο ρ ικ ές δ υ ν ά μ εις θ α επ ιχειρ ο ύ σ α ν από τη 1η έω ς τις 13 Α π ριλίου (κα θό λη τη δ ιά ρ κ ε ια τη ς μάχης το υ Α ρράς θ α ε ­ μ π λέκοντα ν 25 β ρ ε τ α ν ικ έ ς μ ο ίρ ες με 365 α εροσ κά φ η). Σ την ε υ ρ ύ τερ η π ερ ιοχή το υ Α ρρ άς μόνο κα τά τη ν πρώτη εβ δ ομ ά δ α το υ Απ ριλίου ο ι Β ρ ετα ν ο ί απώ λεσαν 131 α ερ οσ κά φ η, σε ένα ν μήνα ο οπ οίος έ μ ε λ λ ε να μ ε ίν ε ι σ τη ν ισ το ρ ία το υ β ρ ετα ν ικ ο ύ Β ασ ιλικού Ιπ ταμένου Σ ώ ματος ως «Ο μα τω μένος Απ ρίλιος».

ΤΟ ΚΑΝΑΔΙΚΟ ΕΚΣΤΡΑΤΕΥΤΙΚΟ ΣΩΜΑ (ΚΕΣ) Η πρώτη ά φ ιξη καναδικώ ν δυ νάμ εω ν στα β ρ ετα ν ικ ά εδ ά φ η και ε ιδ ικ ό τ ε ρ α σ το λ ιμ ά ν ι το υ Π λύ μ ο υ θ έ γ ιν ε σ τις 14 Ο κτω β ρ ί­ ου 1914, τ ρ ε ις περίπου μή νες μ ετά τη γ ε ν ίκ ε υ σ η τη ς σ ύρρα ­ ξης. Το ΚΕΣ, το οπ οίο α π ο τε λ ε ίτο από τη ν 1η και τη 2η Καναδι­ κή Μ ερ α ρ χ ία Π εζικού (ΜΠ) και ή τα ν σ υ γ κ ρ ο τη μ έν ο σ το σύνολό το υ από ε θ ε λ ο ν τ έ ς , αφού υπ έστη τη ν α π α ιτο ύ μ ενη εκ π α ίδ ε υ ­

Εκρηξη β λή μα το ς π υροβολικού στη «νεκρή ζώνη» κα τά τη διά ρ κεια τη ς μάχης. Π ρ ο σ έξτε τις α λλ επ ά λ λ η λ ες σ ειρ ές συρματοπ λεγμάτω ν.

ση δ ιά ρ κ ε ια ς τεσ σάρω ν μηνών, στα μέσα φ ε β ρ ο υ α ρ ίο υ το υ 1915 α π οβ ιβ ά σ τηκε σ το θ έ α τρ ο επ ιχειρήσ εω ν το υ Δ υ τικ ο ύ Μ ε­ τώπου προς ενίσ χυσ η τω ν ήδη μαχόμενω ν σ υμμαχικώ ν δυ νά ­ μεων. Α κ ο λ ο ύ θ η σ ε η σ υγκρ ό τη σ η τη ς 3ης Κ α ναδ ική ς Μ ερ α ρ ­ χ ίας, σ τις α ρχές Σ επ τεμ β ρ ίο υ το υ 1915, υπό τη ν η γεσ ία το υ υ­ π ο σ τρα τήγο υ Μ ερσ έ, ο οπ οίος π α ρ έμ ειν ε στη δ ιοίκησ η α υ τή ς μ έχ ρ ι το ν θ ά ν α τό το υ , το ν Ιο ύ νιο το υ 1916, κα τά τη δ ιά ρ κ ε ια τ η ς μάχης σ το ό ρ ος Σ ορέλ. Τ ελευ τα ία σ υ γ κ ρ ο τή θ η κ ε η 4η Κα­ να δική Μ εραρχία, το ν Α π ρίλιο το υ 1916, από ήδη υπ άρχουσες και ν ε ο α φ ιχ θ ε ίσ ες τα ξια ρ χ ίες . Σ το τέ λ ο ς το υ χειμώ να το υ 1917 το ΚΕΣ σ υ γ κ ρ ο τ ε ίτο από τέ σ σ ε ρ ις μ ερ α ρ χίες, κ α θ ε μ ία με τρ ε ις τα ξ ια ρ χ ίε ς π εζικού (ΤΞΠ), δύ ο τα ξ ια ρ χ ίες (μ ο ίρ ες) π εδινού πυ­ ρ ο β ο λικο ύ , μια τα ξια ρ χ ία μηχανικού, ένα τά γ μ α δ ιο ικ η τικ ή ς υ­ π ο σ τή ρ ιξη ς και ένα τά γμ α διαβιβάσεω ν. Κ ά θε τα ξια ρ χ ία δ ιέ θ ε ­ τ ε τέ σ σ ε ρ α τά γ μ α τα π εζικού, ένα ν λόχο ολμ ισ τώ ν με οκτώ ό λ ­ μ ο υς τω ν 3 in και ένα ν λόχο π ολυβολητώ ν με 16 π ολυβόλα Vickers. Η π λ ε ιο ν ό τη τα τω ν μονάδω ν το υ ΚΕΣ ε ίχ ε σ υ γ κ ρ ο τ η θ ε ί από ε θ ε λ ο ν τ έ ς , ο ι οπ οίοι σε π ο λλές π ερ ιπ τώ σ εις δ ε ν είχα ν καμία π ο λεμική εμπ ειρία. Π άντω ς υπήρχαν και εμ π ειρ ο π ό λεμ ες μ ο νά δες, ο ι οπ οίες κα τά το π α ρ ελθ ό ν ε ί­ χαν α π ο δ ε ίξε ι τη ν α π ο τε λ ε σ μ α τικ ό τη τά τ ο υ ς στα π εδία τω ν μα­ χών. Χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά π α ρ α δ είγμ α τα α π ο τέλεσ α ν η 3η Ταξιαρχία Π εζικού, τα τρ ία από τα τέ σ σ ε ρ α τά γ μ α τα τη ς οπ οίας είχα ν ε ­ π α νδ ρ ω θ εί από το υ ς Κ αναδούς Χ α ϊλά ντερ ς, και η 7η Ταξιαρχία Π εζικού, σ τη ν οποία ε ί­ χαν το π ο θ ε τη θ ε ί, ε ­ κ τό ς το υ 49ου Τάγμα­ το ς από το Ε ντμ οντο ν, το Κ α ναδικό Β ασ ιλικό Σ ύ ντα γμ α από τ ο Το­ ρ ό ντο , το Καναδικό Ελαφρύ Π εζικό τη ς Π ριγκήπ ισσας Π ατρίτσ ια και το π ερ ίφ η μο 42ο Τάγμα τω ν Β α σ ιλι­ κών Χ α ϊλά ντερ ς , το ο ­ ποίο ή τα ν γνω σ τό και ως «The Black Watch». Η ταν η πρώτη φ ορά κα-

Σ τιγ μ ιό τυ π ο από τη ν αναχώρηση των δύο πρώτων καναδικών μεραρχιώ ν προς ενίσχυση των συμμαχικών δυνάμεω ν στην εμ π ό λεμ η Ευρώπη το ν Οκτώβριο το υ 1914.

ΣΤΡΑΤΙίΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 6 3

ΚΑΝΑΔΙΚΟ ΕΚΣΤΡΑΤΕΥΤΙΚΟ ΣΩΜΑ (ΚΕΣ) 1η Μεραρχία Πεζικού

Δ ιοικητής: Υποστράτηγος Κάρυ • 1η Ταξιαρχία Πεζικού 1ο, 2ο, 3ο, 4ο Τάγμα Πεζικού (Οντάριο) • 2η Ταξιαρχία Πεζικού 5ο, 6ο, 7ο, 8ο Τάγμα Πεζικού (Δυτικός Καναδάς) • 3η Ταξιαρχία Πεζικού 14ο Τάγμα Πεζικού (Μοντρεάλ και Μαριτίμης), 3 τάγματα Καναδών Χαϊλάντερς 2η Μεραρχία Πεζικού

Δ ιοικητής: Υποστράτηγος Μπούροταλ • 4η Ταξιαρχία Πεζικού 18ο, 19ο, 20ά, 21ο Τάγμα Πεζικού (Οντάριο) • 5η Ταξιαρχία Πεζικού 22ο, 24ο, 25ο, 26ο Τάγμα Πεζικού • 6η Ταξιαρχία Πεζικού 27ο, 28ο, 29ο, 31ο Τάγμα Πεζικού 3η Μεραρχία Πεζικού

Δ ιοικητής: Υποστράτηγος Λίπσετ • 7η Ταξιαρχία Πεζικού Καναδικό Βασιλικό Σύνταγμα (Τορόντο), Καναδικό Ελαφρύ Πεζικό της Πριγκίπισσας Πατρίσιας, 42ο Τάγμα Βασιλικών Χαϊλάντερς, 49ο Τάγμα (Εντμοντον) • 8η Ταξιαρχία Πεζικού 1ο, 2ο, 4ο, 5ο Τάγμα Ορεινών Τυφεκιοφόρων • 9η Ταξιαρχία Πεζικού 43ο, 52ο, 58ο, 116ο Τάγμα Πεζικού 4η Μεραρχία Πεζικού

Δ ιοικητής: Υποστράτηγος Γουάτσον • 10η Ταξιαρχία Πεζικού 44ο, 46ο, 47ο, 50ό Τάγμα Πεζικού • 11 η Ταξιαρχία 54ο, 75ο, 87ο, 102ο Τάγμα Πεζικού • 12η Ταξιαρχία Πεζικού 38ο, 72ο, 73ο, 78ο Τάγμα Πεζικού

τά το ν Α' ΠΠ που το σύνολο το υ ΚΕΣ θ α ε κ τε λ ο ύ σ ε μια ε π ιθ ε ­ τικ ή κίνησ η ως α υ το τ ε λ ή ς και ε ν ια ία δύναμ η κρούσης. Οι Καναδοί, επ ιθυμ ώ ντα ς να α π ο φ ύγουν τα λά θη τω ν π ροη­ γούμ ενω ν μαχών, δ ιέ θ ε σ α ν α ρ κ ε τό χρόνο τό σ ο για τ ις προπα­ ρ α σ κ ευ α σ τικ ές ε ν έ ρ γ ε ιε ς όσο και γ ια το ν σχεδίασμά τω ν επ ι­ θ ε τ ικ ώ ν κινήσεων. Α ξιο σ η μ είω το είν α ι το γεγο νό ς ό τ ι ενώ το ΚΕΣ τ η ν άνοιξη το υ 1917 δ ιέ θ ε τ ε 97.184 ά νδ ρ ες, το π εζικό το ο ­ ποίο χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κε κα τά τη ν επ ίθεσ η στο Βιμύ ή τα ν μόνο το 30% τη ς δύ να μ ης α υ τή ς. Το υπόλοιπο 70% α π α σ χολείτο σ τις π ρ ο ετο ιμ α σ ίες, σ το ν εφ ο δια σ μό , σ τις τη λεπ ικο ινω νίες , σ τις κ α τα σ κ ευ ές και στη σ υλλογή κα ι σ τη ν α ξιοπ οίησ η τω ν π ληρο­ φοριώ ν, πριν και κα τά τη διεξα γω γή τη ς επ ιχείρησ ης. Ε ν δ ε ικ τι­ κά α ν α φ έρ ο υ μ ε ό τ ι κ α τα σ κ ευ ά σ τη κ α ν ή επ ιδ ιο ρ θ ώ θ η κα ν 40 χ ιλ ιό μ ε τρ α οδ ικο ύ δ ικ τύ ο υ κα ι 32 χ ιλ ιό μ ε τρ α σ ιδ η ρ ο δ ρ ο μ ική ς γραμμής, ώ σ τε να μ ε τ α φ έ ρ ο ν τα ι κα θ η μ ερ ιν ά 720 κα ι π λέον τό ν ν ο ιπ υ ρ ο μ α χ ικ ώ ν και τροφίμω ν. Για τη ν επ ίθεσ η δ ια τέ θ η κ α ν στο π υ ροβ ολικό 38.250 τό ν ν ο ι πυρομαχικών. Επίσης για τη ν υδ ρ ο δ ό τη σ η τω ν ανδρώ ν κα ι τω ν 50.000 αλόγω ν κ α τα σ κ ευ ά σ τη ­ καν αγω γοί μ ή κους 72 χ ιλιο μ έτρ ω ν, ο ι οπ οίοι π αρείχαν 2,3 ε κ α ­ το μ μ ύ ρ ια λ ίτρ α νερ ο ύ κα θ η μ ερ ινά . Σ η μ είο α να φ ορ ά ς και ένα από τα σ π ο υ δ α ιό τερ α τε χ ν ο λ ο γ ικ ά επ ιτε ύ γ μ α τα το υ Α ’ Π α γκο­ σμίου Π ολέμου ή τα ν η κα τα σ κευ ή 11 γραμμώ ν υπ όγειου σ ιδ η ­ ροδρόμου, σε β ά θ ο ς 7,6 μέτρω ν, π ρ ο κειμ ένο υ να μπ ορ έσ ει το σύνολο τω ν καναδικώ ν δυνάμ εω ν να φ θ ά σ ε ι σ την πρώτη γραμ-

6 4 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Τα υ π ο λείμ μ α τα των γερμανικώ ν α μυντικώ ν έργω ν επ ί το υ λόφου.

μή χωρίς να επ ισ η μ α ν θ εί από το υ ς Γερμανούς π α ρ α τη ρ η τές και να υπ ο σ τεί απώ λειες. Οι Κ αναδοί δ ια β ιβ α σ τές τ ο π ο θ έ τη ­ σαν 34 χ ιλ ιό μ ε τρ α τη λ ε φ ω ν ικ ο ύ καλω δίου σε β ά θ ο ς δύ ο μ έ ­ τρων. Η π ρ ο ετο ιμ α σ ία τω ν Καναδών δ ε ν π ερ ιο ρ ίσ τη κε, όπως ε ί­ παμε, στη δ ιο ικ η τικ ή μέρ ιμ να κα ι σ την τε χ ν ικ ή προπ αρασκευή. Α φ ο ρού σ ε και το ν σ χεδίασμά τη ς επ ίθεσ ης. Σ υ νή θ ιζα ν δε να λ έ ν ε ό τ ι δ ε ν θ α θ ρ η νο ύ σ α ν τη ν απώ λεια χιλιά δ ω ν ανδρώ ν ό­ πως τη ν επ α ύρ ιον τη ς μάχης τη ς Σομ, όπου τα σ φ ά λμ α τα τα ­ κ τικ ή ς τω ν Β ρετα νώ ν οδ ή γη σ α ν τό σ ο υ ς Κ αναδούς σ το ν θ ά ν α ­ το. Ε τσ ι π ρ οέβησ α ν σε σ χολασ τική και ε ν τα τικ ή εκπ α ίδ ευσ η και ε ξ ε ιδ ίκ ε υ σ η το υ προσωπικού, π ρ ο κειμ ένο υ να α υ ξ η θ ε ί η ι­ σχύς και η α π ο τε λ ε σ μ α τικ ό τη τα τη ς π ο λεμ ική ς μηχανής, ώστε να α ν τ ε π ε ξ έ λ θ ε ι α π ένα ντι στα ε ξ ε λ ιγ μ έ ν α γ ερ μ α ν ικ ά όπλα. Επίσης έδω σαν ιδ ια ίτε ρ η προσοχή σ τις ε π ιθ ε τ ικ έ ς μ εθ ό δ ο υ ς και στα π ο λεμ ικά υ λικά που θ α χρησ ιμ οπ οιούσ αν, παράλληλα με μ εγά λη β α ρ ύ τη τα στη σ υλλογή π ληροφ οριώ ν γ ια τ ις ε χ θ ρ ι­ κές θ έ σ ε ις και τη ν ισχύ το υ ς . Η λήψη α ερ οφ ω τογρ α φ ιώ ν τη ς π ερ ιο χ ή ς το υ Βιμύ κα τά τη ν π ρ ο ετο ιμ α σ ία τη ς μάχης, εκ τό ς το υ ό τ ι ή τα ν πρω τοποριακή, δ ιε υ κ ό λ υ ν ε το υ ς Κ αναδούς ε π ιτε ­ λ ε ίς σ το ν σ χεδίασμά τη ς επ ίθεσ ης. Α ξιο μ ν η μ ό ν ευ το γεγονό ς, ε ν δ ε ικ τ ικ ό τη ς σ χ ο λα σ τικό τη τα ς τω ν Καναδών επ ιτελώ ν, ή τα ν το ό τ ι μακριά από τ ις ε χ θ ρ ικ έ ς γρ α μ μ ές είχ α ν δ ια μ ορ φ ώ σ ει κα τά λλη λα μία π εριοχή με μ ο ρ φ ο ­ λο γία π α ρόμοια με ε κ ε ίν η το υ Βιμύ, αποσκοπώ ντας σ την α ρ­ τ ιό τ ε ρ η εκπ α ίδ ευσ η τω ν η γη τό ρ ω ν τω ν μονάδω ν κα ι σ την ε ξ ο ι­ κείωση τω ν σ τρα τιω τώ ν με το π ερ ιβ ά λλο ν σ το οπ οίο επ ρ ά κειτο να επ ιχειρήσουν. Β έβ α ια δ ε ν έ λ ειψ α ν και κά π ο ιες το λ μ η ρ ές και, α ρ κ ε τέ ς φ ο ρ ές, α ιμ α τη ρ έ ς επ ιδ ρ ο μ ές στη νεκρ ή ζώνη με σκοπό τη ν επισήμανση τω ν α μ υ ντικώ ν θ έσ εω ν τω ν γερμ α νικώ ν δυνάμεων. Α ναφ ορικά με τη δράση τω ν π αρατηρητώ ν, ε ίν α ι ά­ ξιο λόγου το ό τ ι είχ α ν κα το ρ θ ώ σ ει να χ α ρ το γρ α φ ή σ ο υ ν το 80% περίπου τω ν π υ ροβ ολείω ν τω ν γερ μ α νικώ ν δυνάμεων.

ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ «ΑΛΜΠΕΡΙΚ» Ο β α θ μ ό ς δ υ σ κο λία ς έ μ ε λ λ ε να α υ ξ η θ ε ί πολύ με τη ν εφ α ρ ­ μογή το υ σ χεδ ίου «Αλμπερικ» κα ι τη ν αναδίπλωση τω ν γ ε ρ μ α ­ νικώ ν δυ νάμ εω ν σε μέτωπο 20 χλμ. με κ α τεύ θ υ ν σ η τ ις ως άνω γ ε ρ μ α ν ικ έ ς ο χ υ ρ ω μ α τικές γρα μμ ές, ο ι οπ οίες π ρόσ φ α τα είχαν ε ν ισ χ υ θ ε ί σ ημα ντικά . Η κίνησ η α υ τή το υ Χ ίντενμ π ο υ ρ γκ προκά λεσ ε σύγχυση σ τις σ υ μ μ α χ ικές δ υ ν ά μ εις και τ ις υποχρέωσε σε α ναθεώ ρηση τω ν σχεδίω ν το υ ς, δ ιό τ ι ο υ σ ια σ τικά είχα ν "παρ α δ ο θ εί" α μ α χ η τί από το υ ς Γερμανούς τό σ ο το οχυρω μένο ύ­

Ενα επ ιβ λ η τικ ό μ ν η μ είο για μ ια α ιμ α τη ρ ή νίκη.

ψωμα τη ς Σερ, όσο και ο ι κ ο ν τ ιν έ ς π ό λεις Λασινύ, Ρουά, Νουαγιό ν και Μπαπώμ. Λ α μ β ά νο ντα ς υπόψη όλα τα παραπάνω και με γνώ μονα τη ν α υσ τηρή τή ρ ησ η το υ χρ ο νο δ ια γρ ά μ μ α το ς, το νέο σ χέδ ιο προέβ λεπ ε τη ν επ ίθεσ η τω ν τεσ σ ά ρω ν καναδικώ ν μεραρχιώ ν, συ­ νο λ ικ ή ς δύ να μ η ς 30.000 ανδρώ ν περίπου, σε ένα μέτω πο μή­ κους 6,4 χ ιλ ιο μ έτρ ω ν και σε σ χη μ α τισ μ ο ύς τω ν δύ ο τα ξια ρ χιώ ν ανά μεραρχία. Οι δ υ νά μ εις θ α εκ ιν ο ύ ν το μ ετα ξύ δύ ο κύριω ν γραμμών, η μία α ν α το λ ικ ά και η άλλη δ υ τικ ά τη ς λο φ ο σ ειρ ά ς, και θ α είχα ν τη ν υπ οσ τήριξη τω ν 1.100 περίπ ου συμμαχικώ ν πυροβόλω ν, δ ια θ έ τ ο ν τ α ς τρ ο μ ε ρ ή ισχύ π υρός κα ι ένα πρώτης τά ξη ς ε π ιθ ε τικ ό π λεο νέκτη μ α . Π ρέπ ει να επ ισ η μ α ν θ εί ό τ ι η ε ­ π ιτυχία το υ ε γ χ ειρ ή μ α το ς θ α κρ ινό τα ν σε μ εγά λο β α θμ ό από τη σ υνερ γα σ ία μ ετα ξύ το υ π εζικού και το υ π υ ροβ ολικο ύ.

ΚΕΣ: Καναδικό Εκσρατειπικό Σώμα ΣΣ: Σώμα Στρατού

ΜΠ: Μεραρχία Πεζικού Καν: Καναδικό

Χ ά ρτης τη ς μάχης το υ Β ιμ ύ, στον οποίο α π εικο νίζο ντα ι τα στά δια της κα να δικής π ροέλασης μ έχ ρ ι τη ν πλήρη κα τά λη ψ η το υ λόφ ου σ τις 12 Α π ριλίου 1917.

ΤΟ ΚΑΝΑΔΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΧΗΣ Ο σ χεδιασμός δ ιέκ ρ ιν ε τέσ σ ερ α σ τά δια ε ξ έ λ ιξ η ς τη ς μάχης, τέ σ σ ε ρ ις γραμμές, όπως τις είχα ν π ρ οσ διορ ίσ ει ο ι Κ αναδοί επ ι­ τ ε λ ε ίς . Σε πρώτο σ τά διο το σύνολο τω ν δυνάμεω ν θ α ερχόταν σε επαφή για πρώτη φ ορά με τη ν π ροω θημένη γραμμή το υ γ ε ρ ­ μα νικού α μ υ ντικο ύ σ υ σ τή μ α το ς με τ ις επ ά λλη λες σ ειρ ές συρ­ ματοπ λεγμάτω ν, τάφρω ν, φραχτώ ν και χαρακω μάτω ν ενα λλασ ­ σόμενω ν με κα λυμμ ένα π ολυβολεία, σ την επ ονομαζόμενη ■<Μαύρη Γραμμή». Μ ετά τη ν πρώτη επαφή με το υ ς α μ υ νό μ ε­ νους, η οποία δ εν θ α έπρεπε να υπ ερ β εί το χ ρ ο νικό δ ιά σ τη μα τω ν 35 λεπτών, ο ι β ό ρ ε ιε ς μ ερ α ρ χίες θ α έπρεπε να υπερπηδή­ σουν τα χαρακώ ματα, να κα τα λά β ουν και να εξα σ φ α λίσ ο υν το ν λόφ ο 145, ένα από τα δύο υψ ηλό τερ α σ ημεία τη ς οχυρ ω μα τικής θ έσ η ς. Α υτό θ α ή τα ν το δ ε ύ τ ε ρ ο σ τά διο σ την ε ξέ λ ιξη τη ς μά­ χης, το οποίο α π ο κα λείτο και «Κόκκινη Γραμμή» και προέβλεπ ε διάσπαση των εχ θ ρ ικώ ν γραμμών και α κολο ύθω ς διαχωρισμό τω ν μεραρχιώ ν βορρά και νότου προς επ ίτευ ξη τω ν α ν τ ικ ε ιμ ε ­ νικώ ν το υ ς σκοπών. Για τ ις μ ερ α ρ χίες το υ νότου α ρχικά προβ λεπ ότα ν κατάληψ η το υ Θ αλούς και το υ λόφ ου 135, το υ δ ε ύ τε -

Σ τιγ μ ιό τυ π ο από τη ν τε λ ικ ή εκκα θ ά ρ ισ η των εχθρικώ ν ορυγμά τω ν και γραμμών από το υ ς Καναδούς στην α π οκαλούμενη νεκρή ζώνη.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 6 5

Σχεδίαση χάρτη: Γΐωργία Λουκά / Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

2010

Γενική άποψη το υ μ ν η μ είο υ σήμερ α, όπως φ α ίν ετα ι από το σ η μ είο εισ ό δ ο υ σε αυτό.

ρου από τα δύ ο υ ψ η λό τερ α σ ημεία το υ οχυρού. Α υτό το σ τά διο είχ ε χ α ρ α κ τη ρ ισ τεί ως «Μπλε Γραμμή» κα ι επ ρ ό κειτο να δώ σει τη ν α π α ρα ίτητη υπ οσ τήριξη για τη ν τε λ ικ ή κατάληψ η το υ Φαρμπούς, σ την άλλη άκρη το υ οχυρού, στο οποίο α π ο δό θηκε από το υ ς ε π ιτε λ ε ίς η ονομασία «Καφέ Γραμμή». Α π α ρ α ίτητη για τη ν επ ιτυχή έκβαση τη ς μάχης στα ν ό τια κ ρ ίθ η κ ε η ενίσ χυσ η τη ς 1ης και τη ς 2ης Μ ερ α ρ χ ία ς με ε φ ε δ ρ ι­ κές δ υ ν ά μ εις και τη 13η Β ρ ετα ν ικ ή Ταξιαρχία, επ ειδή ο ι δύο α υ ­ τ έ ς μ ερ α ρ χ ίες θ α ή τα ν υπ οχρεω μένες να δ ια νύ σ ο υ ν 4 χλμ. μ έ ­ χ ρ ι να φ θ ά σ ο υ ν σ το υ ς α ν τικ ε ιμ ε ν ικ ο ύ ς το υ ς σκοπούς, με απο­ τέ λ ε σ μ α να έχ ο υ ν ε κ τ ε θ ε ιμ έ ν α τα π λευρ ά το υ ς σε ε χ θ ρ ικ έ ς α­ ντε π ιθ έ σ ε ις . Τη γ εν ικ ή επ οπ τεία τη ς επ ίθ εσ η ς θ α είχ ε ο α ν τ ι­ σ τρ ά τη γο ς σ ερ Τ ζο ύ λια ν Μ πινγκ, με α ρχηγό το υ ε π ιτε λ ε ίο υ το ν Καναδό υπ οσ τρά τηγο σερ Α ρ θ ο υ ρ Κάρυ, δ ιο ικ η τή τη ς 1ης Μ ερα ρχία ς.

Η ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΔΥΝΑΜΗ ΣΤΟΝ ΛΟΦΟ Η Ο μάδα Βιμύ, όπως α π ο κα λείτο η γ ερ μ α ν ικ ή δύναμ η που επάνδρω νε τα οχυρ ω μ α τικά έργα το υ λόφ ου, είχ ε σ υ γ κ ρ ο τ η θ ε ί ως επί το π λείσ το ν από τις δ υ ν ά μ εις το υ 1ου Β α υα ρικο ύ Σώμα­ το ς Σ τρ α το ύ, το οποίο τε λ ο ύ σ ε υπό τη ν η γεσ ία το υ σ τρ α τη γο ύ Καρλ Φ ασ μπ έντερ, ο οπ οίος π ρ οερχό τα ν από τις τ ά ξ ε ις το υ Π εζικού. Οι δ υ ν ά μ εις α υ τέ ς σ υ νεπ ικο υ ρ ο ύ ντο από ε κ ε ίν ε ς το υ 8ου Ε φ εδ ρ ικο ύ Σώ ματος, το οποίο σ υ νισ το ύ σ ε τη ν Ο μάδα «Σουσέ» και τε λ ο ύ σ ε υπό τ ις δ ια τα γ έ ς το υ α ν τισ τρ α τή γ ο υ Βιχούρα. Ε ιδ ικό τερ α , ένα τυπ ικό γ ερ μ α ν ικ ό Σώμα α π ο τε λ ε ίτο από τέσ σ ερ ις μ ερ α ρ χίες, οι οπ οίες α ρ ιθ μ ο ύ σ α ν π ερί το υ ς 13.000 ά ν δ ρ ες η κ α θ ε μ ία και δ ια κ ρ ίν ο ν τα ν γ ια τη ν α νεπ τυ γμ ένη α υ τ ο ­ τ έ λ ε ια και τ η ν ο ρ θ ο λ ο γ ικ ή δ ια χείρ ισ η το υ έμψ υχου δ υ να μ ικο ύ το υ ς, με σ υνέπ εια να δ ρ ο υ ν α ρ κ ε τά α π ο τελ εσ μ α τικ ά κα τά τη σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν η χ ρ ο νική σ υγκυρία . Κ ά θε μερ α ρ χία π εζικού με τη σ ειρ ά τη ς α π ο τε λ ε ίτο σ υνήθω ς από τρ ία σ υ ντά γμ α τα και κ ά θ ε σ ύ ντα γμ α από τρ ία τά γμ α τα . Κατά τα δύ ο πρώτα χ ρ ό ν ια των μαχών κ ά θ ε μερ α ρ χία α π ο τε λ ε ίτο από δύο τα ξ ια ρ χ ίες π εζικού τω ν δύο σ υντα γμά τω ν, μία τα ξια ρ χ ία π υ ροβ ολικο ύ τω ν δύο συ­ ντα γμ ά τω ν κα ι ένα σ ύ ντα γμ α ιππικού. Η έλ λ ειψ η ανδρώ ν και η επ ιτα κ τικ ή ανάγκη για α π ο τε λ ε σ μ α τικ ό τερ η α ξιοπ οίησ η το υ υπ ά ρχοντος ανθρώ π ινου δ υ να μ ικο ύ εξα νά γκα σ ε το γ ερ μ α ν ικ ό Ε π ιτελείο να π ρ οβ εί στη δ η μ ιο υ ρ γ ία μ ικρ ό τερ ω ν και πιο ε υ έ λ ι­ κτω ν σχηματισμώ ν, α ρχής γ εν ο μ έ ν η ς από το 1916. Οι γ ε ρ μ α ν ικ έ ς δ υ ν ά μ εις π ερ ιελά μ β α να ν τη ν 1η Β αυαρική Ε φ εδ ρ ική Μ ερ α ρ χ ία Π εζικού, τη ν 79η Πρωσική Ε φ εδ ρ ική Μ ε­ ραρχία Π εζικού, τη ν 14η Β α υα ρική Μ ερ α ρ χ ία Π εζικού και τη ν

18η Β α υα ρική Μ ερ α ρ χ ία Π εζικού. Α υ τέ ς σ τη ν π λειο ψ η φ ία το υ ς π αρουσ ίαζαν έν το ν ο π ρόβλημα λειψ α νδ ρ ία ς, το οποίο α ν τιμ ε ­ τω π ιζότα ν από τη ν ε υ φ υ έ σ τα τη α μ υ ντική δ ιά τα ξη που ε ίχ ε υ ιο ­ θ ε τ η θ ε ί. Η Ο μάδα «Σουσέ» σ υ γ κ ρ ο τ είτο από τ η ν 16η Β α υα ρική Μ ερ α ρ χ ία Π εζικού, τη ν 56η Μ ερ α ρ χ ία Π εζικού, τη ν 80ή Ε φ ε­ δρ ική Μ ερ α ρ χ ία και το 11ο Σ ύ ντα γμ α Π εζικού, με αποστολή τη ν ενίσ χυσ η και τη ν κάλυψ η τω ν μαχόμενω ν δυνάμεων.

ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ Τον Ο κτώ βριο το υ 1916 ά ρχισ ε η ά φ ιξη των καναδικώ ν δ υ ­ νάμεω ν σ τον το μ έ α το υ Βιμύ από τα α ιμ α το β α μ μ ένα π εδία των μαχών το υ Σομ. Π α ρά λληλα ξ ε κ ίν η σ ε και ο αγώνας τω ν μονά­ δων δ ιο ικ η τικ ή ς μ έρ ιμ να ς γ ια να τ ις εφ ο δ ιά σ ο υ ν επαρκώ ς. Μ έ­ χ ρ ι τη ν π ρ οη γουμ ένη τη ς ένα ρ ξη ς τη ς μάχης είχα ν μ ε τ α φ ε ρ ­ θ ε ί σ τη ν πρώτη γραμμή 42.609 τό ν ν ο ι π υρομαχικώ ν κ ά θ ε ε ί­ δους, με ρ υθ μ ό που ά γ γ ιζε το υ ς 2.465 τό ν ν ο υ ς ημ ερησ ίω ς. Πα­ ράλληλα, ή τα ν π υ ρ ετώ δ εις και ο ι π ρ ο ετο ιμ α σ ίες το υ μηχανι­ κού κα ι τω ν ομάδω ν π ληροφ ορ ιώ ν - αναγνώ ρισ ης, γ ια τη ν α ρ­ τιό τ ε ρ η π ρ ο ετο ιμ α σ ία τη ς επ ιχείρησ ης. Η άνοιξη το υ 1917 β ρ ή κε τ ις δ υ ν ά μ εις τη ς Α ντά ντ έ το ιμ ε ς γ ια το μεγά λο εγχ είρ η μ α , με το σύνολο των δυνάμ εω ν να έχ ει λ ά β ει θ έ σ ε ις μάχης και με το ισ χ υ ρ ό τα το π υ ρ οβ ολικό παρατετα γμ ένο , έ το ιμ ο να π αράσχει τη ν α π α ρ α ίτη τη κάλυψ η σ τις επ ι­ τ ιθ έ μ ε ν ε ς δ υ νά μ εις. Οι επ ιδ ρ ο μ ές για τη ν επισήμανση το υ συ­ νόλου τω ν εχ θ ρ ικώ ν θέσ εω ν, καθώ ς και γ ια τη ν εξοικείω σ η των σ τρ α τευ μ ά τω ν με το π εδ ίο τη ς μάχης, α υ ξή θ η κα ν, όπως α ­ κριβώ ς π ρ οέβλεπ ε το σ χέδιο, π ροκαλώ ντας όμως α ρ κ ε τ έ ς α ­ π ώ λειες στα κα ναδ ικά σ τρ α τεύ μ α τα , τα οποία από τις 22 Μ αρ­ τίο υ έω ς και τις 5 Απ ριλίου είχ α ν χ ά σ ει 11 α ξιω μ α τικ ο ύ ς και 326 οπ λίτες. Κ ατά τη μ εγ α λ ύ τερ η επ ιδρομή που επ ιχ ειρ ή θ η κ ε από τη ν 4η Καναδική Μ ερ α ρ χ ία μ ετα ξύ το υ λόφ ου 145 και το υ Πιμπλ, το βράδυ τη ς 1ης Μ α ρ τίου, ο ι Κ αναδοί είχα ν 687 ν εκρ ο ύ ς και τρ α υ μ α τίε ς . Ε ν δ εικ τικ ή τη ς κα τά σ τα σ ης ή τα ν η ισ το ρ ία το υ ενό ς νεα ρού σ τρ α τιώ τη το υ 73ου Τάγματος, ο οπ οίος μ ε τά το τ έ λ ο ς τη ς επ ιδρ ομ ή ς ε κ ε ίν η ς π ρ ο θ υ μ ο π ο ιή θ η κε μαζί με δύο σ υ να δ έλφ ο υ ς το υ να π ρ οβ εί σ τη ν α ναζήτη σ η ενό ς υπολοχαγού το υς, ο οπ οίος είχ ε α ν α φ ε ρ θ ε ί ως α γνο ο ύ μ ενο ς. Τελικά δ εν κα­ τό ρ θ ω σ ε τίπ ο τα και το πτώμα το υ β ρ έ θ η κ ε μ ετά από μ ερ ικ ές η μ έρ ε ς δίπλα σ το εχ θ ρ ικ ό σύρμα. Κατά το τ ε λ ε υ τ α ίο σ τά δ ιο τω ν προ τη ς μάχης ενεργειώ ν, από τ ις 20 Μ α ρ τίο υ είχα ν α ρ χ ίσ ει ο ι π ρ οπ α ρ α σ κευα σ τικές βο­ λ ές το υ π υροβ ολικο ύ, με στόχο τό σ ο τη ν πρώτη γραμμή και τα ισχυρά οχυρά το υ λόφ ου όσο κα ι τ ις γρ α μ μ ές α νεφ ο δ ια σ μ ο ύ και τ ις λοιπ ές ε γ κ α τα σ τά σ εις τω ν γερ μ α νικώ ν δυνάμεων. Από τη ν 1η Απ ριλίου ο ι βο μ β α ρδ ισ μ ο ί α υ το ί α π έκτη σ α ν α π ίσ τευ τη έντα σ η κα ι σ υχνό τητα . Σ τις 2 το υ μήνα οι Σ ύμμ αχοι ξε κ ίν η σ α ν το ν μ ε γ α λ ύ τε ­ ρο μ έχ ρ ι τ ό τ ε κ α τα ιγ ισ μ ό πυρών επί τω ν εχ θ ρ ικώ ν οχυρώ ν το υ λόφ ου. Επί μία ολόκληρ η εβ δ ο μ ά δ α έρ ιξα ν σ τις γ ε ρ μ α ν ικ έ ς θ έ σ ε ις ένα ε κ α το μ ­ μύριο βλήματα. Αν και το γ ερ μ α νικό π υ ρ οβ ολικό ή τα ν επ ιμελώ ς κρ υ μ μ έ­ νο πίσω από το ν λόφο, η απάντησή το υ στα πυρά επ έ τρ εψ ε σ τις σ υμμα­

Η τρ ο μ α κ τικ ή ισχύς το υ σ υμμαχικού π υροβολικού σ υ νέβ α λε τα μ έ γ ισ τα στην τε λ ικ ή έκβασ η τη ς κα να δικής επ ίθ εσ η ς. Εδώ α π εικ ο ν ίζετα ι ο μ οβ ρ οντία βαρέω ν πυροβόλων BL Mk. VII των 6 in.

6 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η 9 έ α από το ν λόφο αμέσω ς μ ε τ ά την κα τά λη ψ ή το υ από τις κα να δικές δυνά μεις.

Καναδική δύναμη αμέσω ς μ ε τ α την κα τά λη ψ η ενός ο ρ ύ γμ α το ς επ ισ η μα ίνει τον χώρο, για τη ν αναγνώ ρισή τη ς ως φ ιλίας

χ ικ έ ς δ υ ν ά μ εις να επ ισ η μά νουν το 86% τω ν γερ μ α νικώ ν θ έ σ ε ­ ων και να το κα τα σ τρέψ ουν. Κ ατά τη ν «Εβδομάδα τω ν δεινώ ν», όπως τη ν είχα ν ο νο μ ά σ ει εύσ το χ α ο ι Γερμανοί, το αδιάκοπ ο σφυροκόπ ημα τω ν β ρ ετα νικώ ν κα ι καναδικώ ν π υροβόλω ν συ­ ν ο δ ε υ ό τα ν από σ υ νεχ είς και επ ίμ ο νες επ ιδ ρ ο μ ές τω ν πεζοπό­ ρων τμ ημ άτω ν, ο ι οπ οίες κ α τέβ α λ α ν το η θ ικ ό τω ν Γερμανών στρατιω τών. Οι χ ρ ο νο γρ ά φ ο ι τη ς εποχής, μιλώ ντας γ ια τα τε κτα ινό μ ενα ε κ ε ίν η ς τη ς π ερ ιόδ ου, έ λ ε γ α ν ό τ ι οι ε π ιθ έ σ εις ή ­ τα ν τό σ ο ισ χυρές και ε κ κ ω φ α ν τικ ές ώ σ τε α κ ο ύ γ ο ν τα ν μ έχ ρ ι το Λονδίνο!

Η ΜΑΧΗ Μ ετά από σ χο λα σ τικές π ρ ο ετο ιμ α σ ίες πολλών μηνών, το Καναδικό Ε κ σ τρ α τε υ τικ ό Σώμα ή τα ν απολύτω ς έ το ιμ ο γ ια πρώ­ τη φ ορά σ τη ν ισ το ρ ία το υ να π ο λεμ ή σ ει ως σύνολο. Ξημέρω νε Δ ε υ τέ ρ α το υ Πάσχα και το η μ ερ ο λ ό γ ιο έ δ ε ιχ ν ε 9 Απριλίου 1917. Π ερ ί τ ις 04.00 τα κα ναδ ικά σ τρ α τεύ μ α τα έλα β α ν θ έ σ ε ις μάχης. Α π ροσ δό κητο ς σύμμαχός το υ ς έ μ ε λ λ ε να ε ίν α ι κα ι ο καιρός: μια ισχυρή κα τα ιγ ίδ α με β ο ρ ειο α ν α το λ ικ ο ύ ς α νέμ ο υ ς μείω σε πολύ τη ν ο ρ α τό τη τα τω ν αμυνομένω ν, ο ι οπ οίοι δ εχ ό ­ μ ενο ι διαρκώ ς ριπ ές χ ιο νό νερ ο υ α δ υ να το ύ σ α ν να δ ια τη ρ ή σ ο υ ν καθαρή εικ ό ν α τη ς α μ υ ν τικ ή ς π ερ ιμ έτρ ο υ . Σ το μέσο λοιπόν α υ τή ς τη ς ισ χυρής κ α τα ιγίδ α ς, π ερ ί τη ς 05.30 τη ς 9ης Απ ριλίου 1917, οι σ άλπ ιγγες το υ π ολέμου ήχη σ α ν γ ια μια ακόμ η φορά στο πολύπαθο Δ υ τικ ό Μέτωπο. Μ ε τη δια ρκή υπ οσ τήριξη το υ ι­ σ χυ ρ ό τα το υ π υ ροβ ολικο ύ, τα 21 κα να δ ικά τά γ μ α τα ξεχ ύ θ η κ α ν σ τις ε ν ισ χ υ μ έ ν ε ς ε χ θ ρ ικ έ ς γρ α μ μ ές δ εχ ό μ ενα πυκνά πυρά και α ρ χ ίζο ντα ς να μ ε τρ ο ύ ν α ρ κ ε τά σ οβα ρές απ ώ λειες αλλά και πο­ λύ θ ε τ ικ ά α π ο τελέσ μ α τα . Το σ υμμα χικό π υ ρ οβ ολικό εφ ά ρ μ ο σ ε μία πρω τοποριακή τα κ τικ ή υπ οσ τήρ ιξης τω ν δυ νάμ εω ν ε φ ό ­ δου κα τά τη ν π ροέλασή το υ ς, η οποία α π α ιτούσ ε τη σ υνεχή και ο υσ ια σ τική σ υνερ γα σ ία τω ν επ ιτιθ έμ ενω ν, για να ε ίν α ι α π ο τε­ λ εσ μ α τικ ή και να α π ο φ ε υ χ θ ε ί η προσβολή φιλιώ ν δυνάμεω ν: το κυ ­ λ ιό μ εν ο φ ρ άγμ α πυρός. Μ ια επίσης πρω τοποριακή τα κ τικ ή που εφ ά ρ ­ μοσαν ο ι σ υ μ μ α χ ικές δ υ νά μ εις, ή ­ τα ν η κάλυψη τω ν επ ιτιθ έμ ε ν ω ν με σ υ νεχ είς π ο λυβο λισ μούς τω ν ε ­ χθρ ικώ ν θ έσ εω ν από δ υ ν ά μ εις υ­ π ο σ τήριξης ώ σ τε να κα θ η λω θ ο ύ ν οι α μ υ νό μ ενο ι και να π ρα γμα τοπ οι­ η θ ε ί η π ρ οσ έγγισ η με τις λ ιγ ό τε ρ ε ς δ υ ν α τέ ς απ ώ λειες και σ το ν σ υ ν το ­ μ ό τερ ο δ υ ν α τό χρόνο.

Η 1η Καναδική Μ ερα ρχία , κ ιν ο ύ μ ε­ νη δ υ τικ ά από τη γραμμή Α ρράς - Λανς. κ α τέ λ α β ε γρήγορ α τη ν κ εν τρ ικ ή δ ιά τα ­ ξη χαρακω μάτω ν μπροστά από το Θαλούς, σ υνέχ ισ ε μέσω α υτώ ν π ρ ο κειμ ένου να π ρ οβ εί ο τη ν κα τά ληψ η θ έσ εω ν νό τια το υ Ο αλούς και έπ ειτα κ ιν ή θ η κ ε α ν α το λ ικ ά γ ια να κα τα λ ά β ει το Φαρμπούς. Η 2η Μ εραρχία, η οπ οία είχ ε τ ο ­ π ο θ ε τ η θ ε ί β ό ρ εια τη ς 1ης, ε π ιτέ θ η κ ε και α υτή στο Ο αλούς, έχ ο ντα ς π αρό­ μοιο α ν τικ ε ιμ ε ν ικ ό σκοπό με τη ν 1η αλλά α ντιμ ετω π ίζο ντα ς η ­ π ιό τερ η α ντίσ τα σ η από ε κ ε ίν η . Σ τις 06.15 η 1η και η 2η Μ ερ α ρ ­ χία ε κ ιν ο ύ ν το σύμφω να με το χ ρ ο νο δ ιά γρ α μ μ α τη ς επ ίθ εσ η ς και μ έχ ρ ι τ ις 08.00 είχα ν φ θ ά σ ε ι ήδη σ τη ν α π ο καλο ύμενη , σ ύμ­ φωνα με το σχέδιο, «Κ όκκινη Γραμμή». Μ έχ ρ ι το τέ λ ο ς τη ς η ­ μ έρ α ς είχα ν ε π ιτύ χ ει το υ ς α ν τικ ε ιμ ε ν ικ ο ύ ς το υ ς σκοπούς, με μ ε γ ά λ ε ς α π ώ λειες, κυρίω ς η 1η Μ ερα ρχία , τη ς οπ οίας κ ά θ ε τά γμ α είχ ε χάσ ει 80-100 ά νδ ρ ες , δη λα δή το 1/8 τη ς δύναμ ής το υ. Σ το κ έ ν τρ ο το υ μετώπου η 3η Μ ερα ρχία , α νεπ τυ γμ ένη σε μή κος 1,2 χ ιλ ιο μ έτρ ω ν δίπλα στο επ ο νομ αζό μενο δάσος Λα Φολύ, ε υ ελ π ισ το ύ σ ε ό τ ι μ έχ ρ ι τ ο τέ λ ο ς τη ς η μ έρ α ς θ α έ φ θ α ν ε σ την α ν α το λ ικ ό τε ρ η πλαγιά τω ν λόφω ν το υ Βιμύ. Ομως εξα ιτ ία ς κρα τή ρω ν που είχα ν δ η μ ιο υ ρ γ η θ ε ί π α λα ιό τερ α από νάρ­ κ ες ή βλήματα, καθώ ς και παλαιών χαρακω μάτω ν, που σε σ υ ν­ δυασ μό με τα νεώ τερ α δ η μ ιο υ ρ γο ύ σ α ν ένα δύ σ β α το σ ύμπ λεγ­ μα, επ ιλ έ χ θ η κ ε μια άλλη δια δρομή: π ρ οβ λεπ όταν κα τά ληψ η τη ς θ έ σ η ς «Φάρμα Λα Φολύ», π ροέλαση διά μέσ ου το υ δά σ ους Λα Φολύ και κα τά ληψ η θ έσ εω ν ν ό τια το υ λόφ ου 145. Από τη ν αρχή τη ς επ ίθ εσ ή ς τη ς η 3η Μ ερ α ρ χ ία α ν τιμ ετώ π ι­ σε σ θ ενα ρ ή ά μυνα κα ι απώ λεσε σ η μ α ντικό μ έρ ο ς το υ δ υ να μ ι­ κού τη ς, όμως κα τόρ θω σ ε να π α ρ α μ είνει ε ν τό ς το υ χ ρ ο ν ο δ ια ­ γρά μ μ α τος. Π ερ ί τ ις 06.25 η 7η κα ι η 8η Ταξιαρχία τη ς 3ης Μ ε­ ρα ρχία ς α ν έφ ερ α ν κα τά ληψ η τη ς α π ο κα λο ύ μ ενη ς «Μ αύρης Γραμμής», ενώ μ ε τά από α ιμ α τη ρ ό τα το αγώνα κ α τέλ α β α ν και τη ν «Κ όκκινη Γραμμή», που ή τα ν κα ι ο τ ε λ ικ ό ς το υ ς στόχος. Σ τις 14.40 η 1η και η 2η Ταξιαρχία τη ς 3ης Μ ερ α ρ χ ία ς υπερπή­ δησαν τη γραμμή επ α φ ής κα ι κ α τέλ α β α ν επ ιτυχώ ς και τη ν «Κα­ φ έ Γραμμή». Σε α ν τίθ ε σ η με τ ις υπ όλοιπες κα να δ ικές μ ερ α ρ ­ χ ίες, η 4η Μ εραρχία, η οπ οία θ α ε π ιτίθ ε το από τη θ έσ η «Κρα­ τή ρ α ς Μ πραντμαρς» προς τη Ζ ιβανσί με κύ ρ ιο στόχο τη ν κα τά ­ ληψη το υ λόφ ου 145 και τω ν α ν α το λ ικ ό τε ρ ω ν πλαγιώ ν το υ Β ι­ μύ, α ντιμ ετώ π ισ ε ισ χ υ ρ ό τερ η α ντίσ τα σ η . Το γεγ ο ν ό ς ό τ ι η βο­ ρ ε ιό τε ρ η πλαγιά το υ λόφ ου ή τα ν ε κ τ ε θ ε ιμ έ ν η και στο βαρύ π υ ρ οβ ολικό το υ γ ε ρ μ α ν ικ ο ύ οχυ­ ρού το υ Πιμπλ, σε σ υνδυα σ μ ό με το α φ ιλό ξενο φ υ σ ικό π ερ ιβ ά λλον α υ ­ τή ς τη ς π λευρ ά ς το υ λόφ ου, δυσχέρα ινε πολύ οπ οιαδ ήπ οτε ε π ιθ ετικ ή π ροσ π άθεια από ε κ ε ίν ο ν το ν τ ο ­ μέα. Οι δ υ σ κ ο λ ίες α υ τέ ς δ ε ν ά ρ γ η ­ σαν να φ α νο ύ ν και σ το π εδ ίο τη ς μάχης. Η 11η και η 12η Ταξιαρχία αΕνα από τα 30 καναδικά νεκρ ο τα φ εία σ τη ν ε υ ρ ύ τε ρ η περιοχή το υ μ νη μ είο υ πεσόντων.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 6 7

Κ αναδοί σ τρ α τιώ τες μ ε πλήρη ε ξά ρ τυ σ η στα χαρακώ ματα, σε μία προφανώς σ κη νο θ ετη μ ένη λήψη.

Κ αναδοί π ο λυβ ολη τές ε ν τό ς ο ρυγμάτω ν, σε δ ια δικασ ία επ ιθεώ ρησης και π ρο ετο ιμα σ ία ς των πολυβόλων τους.

Ο φ όρος α ίμ α το ς που κ λ ή θ η κ ε να κα τα β ά λ ει το ΚΕΣ ή τα ν βαρύς.

Π α ρ α τη ρ η τές το υ ΚΕΣ επ οπ τεύουν τη ν ε υ ρ ύ τερ η π εριοχή το υ Β ιμύ από τον κ α τα λ η φ & έντα λόφο.

π έτυχα ν να κα τα λά β ο υ ν το ν λόφ ο 145 και τ έ σ ­ σ ερα τά γ μ α τα τη ς 12ης (38ο, 72ο, 73ο κα ι 78ο) υπ έσ τησαν μ εγ ά λ ες απ ώ λειες απλώς και μόνο κα τά τη ν π ροσ π άθειά το υ ς να δ ια τη ρ ή σ ο υ ν τις θ έ σ ε ις το υ ς. Ε ν δ εικ τικ ή τη ς α ντίσ τα σ η ς που α ντιμ ετώ π ι­ σαν ο ι δ υ νά μ εις τη ς 4ης Μ ερα ρχία ς ή τα ν η πε­ ρίπτωση το υ 87ου Τάγματος. Α υτό ενεπ λάκη σε μία φ ο ν ικ ό τα τη μάχη και απώλεσε σε έ ξ ι μόλις λεπ τά το 60% τη ς δύ να μ ής του, ενώ το 75ο Τάγμα, που είχ ε σ π εύσ ει σε β ο ή θ εια , υποχώρησε. Οπως δια π ισ τώ θηκε εκ των υστέρω ν, τα εχ θ ρ ικ ά χαρακώ ματα ε κ είν ο υ το υ το μ έ α δ εν είχα ν κ α τα σ τρ α φ εί από το υ ς προπαρα­ σ κευ α σ τικο ύ ς βομβα ρδισ μούς, με σ υνέπ εια τις τρ α γ ικ έ ς α υ τέ ς απώ λειες. Τελικά, αν και το κ έ ν τρ ο τη ς Μ ερα ρχία ς εξο ν τώ θ η ­ κε, τα άκρα α υ τή ς κατόρθω σ αν με β α ρ ιές απ ώ λειες έως το τ έ ­ λος τη ς η μ έρ α ς να επ ιτύχουν μ ερ ική επ ίτευ ξη τω ν στόχων το υ ς, δη μ ιουρ γώ ντα ς τ ις α π α ρ α ίτη τες π ρ οϋπ οθ έσ εις γ ια τη ν ε ­ π ομένη. Πριν νυκτώ σ ει, δύο λόχοι το υ 85ου Τάγματος κ α τέλ α ­ βαν και α σφ άλισαν τη δ υ τική π λευρ ά το υ λόφ ου, ενώ η α να το ­ λ ική π α ρ έμ ενε υπό γερ μ α νικό έλεγχο . Η πρώτη η μ έρ α τη ς επ ί­ θ ε σ η ς είχ ε τελ ειώ σ ει. Το χρονο διάγρ αμ μα ε ν γ έ ν ε ι είχ ε α κο λο υ ­ θ η θ ε ί πιστά, με μοναδική εξα ίρ εσ η τη ν 4η Μ εραρχία, η οποία α­ ν τιμ ετώ π ισ ε λυσ σα λέα γερ μ α νική α ντίσ τα σ η και α να γκά σ τηκε να επ ιβ ρ α δ ύ νει σ η μ α ντικά τη ν προέλασή τη ς. Μ ελανό σ ημείο τη ς ημ έρα ς, ίσως όμως α ναμ ενόμ ενο, ή τα ν ο ι μ εγά λες απώ λει­ ες σε έμψυχο δυναμικό. Στο βραδινό π ρ οσ κλητή ριο τη ς 4ης Μ ε ­ ραρχίας σ τις 9 Απ ριλίου 1917, το ένα τ έ τ α ρ τ ο τη ς α ρ χ ική ς δ ύ ­ ναμης απούσιαζε. Το απ όγευμα τη ς επ ομένης, 10 Απ ριλίου 1917, δύο τά γμ α τα τη ς 10ης Ταξιαρχίας (44ο και 50ό) απέσπασαν βίαια το ν λόφ ο από το υ ς Γερμανούς και έ τσ ι α υ τό ς π έρασε σε κα ναδικά χέρια. Μ ία ενορ χη σ τρω μ ένη επ ίθεσ η τη ς 5ης Β ρ ετα ν ικ ή ς Σ τρ α τιά ς υπό το ν σ τρ α τη γό Χ ούμπ ερτ Γκοφ, που ε κ τυ λ ίχ θ η κ ε ν ο τιό τερ α με βασική επιδίω ξη τη διάσπαση τη ς γ ερ μ α ν ικ ή ς σ υνοχής και το ν κα τα κερ μ α τισ μ ό τη ς υπάρχουσας δύναμης, α π ο κρούσ τη κε στο Μ π ουλεκούρ, παρά το γεγο νό ς ό τ ι χ ρησ ιμ οπ σ ιήθη κα ν και ά ρ μ α τα μάχης. Σ το κύριο θ έ α τρ ο επ ιχειρήσ εω ν το υ Βιμύ, οι κα­ ν α δ ικ ές δ υ νά μ εις μ έχ ρ ι τ ις 12 Απριλίου είχα ν επ ιτύ χ ει να απο­ κτή σ ο υν το ν πλήρη έλεγχο α υτού. Η εν λόγω ε ξέλ ιξη ο δ ήγη σ ε το υ ς Γερμανούς, σι οπ οίοι νω ρίτερα είχα ν ε κ το π ισ θ εί στη βάση τω ν λόφων, να εγ κ α τα λ είψ ο υ ν ε κ ε ίν η τη ν ύ κτα τη ν π εριοχή, όν τ ε ς α δύνα μ ο ι να οργανώ σουν ικα νοπ οιητική α ντεπ ίθεσ η.

6 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Οι Κ αναδοί είχα ν ε π ιτύ χ ε ι το «α νέφ ικτο» : είχ α ν κα τα λά β ει ένα από τα ισ χ υ ρ ό τερ α γ ε ρ μ α ν ικ ά φ ρ ούρια, γ ρ ά φ ο ντα ς τ ις δ ι­ κές το υ ς σ ελ ίδ ε ς δόξας. Ομως το τίμ η μ α ή τα ν β α ρ ύ τα το . Στο τέ λ ο ς τη ς μάχης το Κ αναδικό Ε κ σ τρ α τε υ τικ ό Σώμα μ ετρ ο ύ σ ε 3.598 ν εκ ρ ο ύ ς και 7.104 τρ α υ μ α τίε ς . Οι γ ε ρ μ α ν ικ έ ς απ ώ λειες ά γ γ ιξα ν τ ις 20.000 ν εκ ρ ο ύ ς και τρ α υ μ α τίε ς , ενώ 4.000 Γερμανοί σ τρ α τιώ τε ς σ υνελήφθησ αν. Το ΚΕΣ κέρ δ ισ ε το ν θ α υμ α σ μ ό και το ν σ εβασ μό εχ θρ ώ ν και φίλιων. Η επ ιμο νή κα ι η μ ε θ ο δ ικ ό τ η τα με τη ν οποία οι Κ αναδοί επ ι­ τ ε λ ε ίς είχα ν σ χ εδ ιά σ ει τη ν επ ιχείρησ η, ο ι σ χο λα σ τικές προπα­ ρ α σ κ ευ α σ τικ έ ς ε ν έ ρ γ ε ιε ς και κυρίω ς ο ηρω ισ μός που ε ίχ ε επιδ ε ίξ ε ι το σύνολο το υ ΚΕΣ σ το π εδίο τη ς μάχης, είχα ν γ ίν ε ι πα­ ρ α δ είγ μ α τα προς μίμηση. Οι παραπάνω ε π ιτε λ ε ίς είχ α ν α ναδείξ ε ι τη σ π ο υ δ α ιό τη τα τω ν π ρ οπ αρασ κευαστικώ ν ενερ γειώ ν, τη ς ο υ σ ια σ τικ ή ς σ υνερ γα σ ία ς μ ετα ξύ χερσαίω ν κα ι αεροπ ορικώ ν δυνάμ εω ν και τη ς δ ιο ικ η τικ ή ς υπ οσ τήρ ιξης γ ια τη ν επ ιτυχή έ ­ κβαση μιας μάχης. Είναι χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ή η φράση που ε ίχ ε κυ­ κλ ο φ ο ρ ή σ ει στα σ υμμα χικά σ τρα τόπ εδα : «Ο ,τι είν α ι α ν έ φ ικ το για το υ ς ά λλους, για το υ ς Κ αναδούς ε ίν α ι απλώς εφ ικ τό » . Εδώ π ρέπ ει να επ ισ η μ α ν θ εί και η κ α τα λ υ τικ ή π αρουσία το υ σ υμμα­ χ ικού π υ ροβ ολικο ύ, το οπ οίο α π έ δ ειξε για μια ακόμ η φ ορά την α νω τερ ό τη τά το υ. Μ ε τη ν εφ α ρ μ ο γή νέω ν τα κ τικ ώ ν σ υνέβ αλε τα μ έγ ισ τα σ το κα να δ ικό επ ίτευ γμ α .

ΚΡΙΣΕΙΣ-ΣΧΟΛΙΑ Εάν κα ι η επ ιτυ χ ία στη λ ο φ ο σ ειρ ά το υ Βιμύ ε ίχ ε αναπ τερώ ­ σ ει το η θ ικ ό τω ν δυνάμ εω ν τη ς Α ντάντ, το οποίο είχ ε κα τα ρ ρ α ­ κω θ εί από τη ν α δυνα μ ία το υ ς να κ ερ δ ίσ ο υ ν μια νίκη επί εν ά μ ι­ σι περίπου χρόνο, η σ τρ α τη γ ικ ή σημασία τη ς δ εν ή τα ν η ανα­ μ ενό μ ενη . Οι Κ αναδοί είχα ν κ α τα φ έ ρ ε ι ένα σοβαρό πλήγμα στη γερ μ α ν ικ ή α μ υ ντική δ ιά τα ξη , όμως τα πτωχά ε π ιτεύ γ μ α τα τω ν Β ρετα νώ ν και τω ν Αυστραλώ ν στα ν ό τια τη ς λο φ ο σ ειρ ά ς το υ Βιμύ δ εν επ έτρ εψ α ν σ τις δ υ ν ά μ εις τη ς Α ντά ντ να εκμ ετα λλ ε υ θ ο ύ ν α π ο τελ εσ μ α τικ ά τη ν επική νίκη τω ν Καναδών, μάλι-

Καναδοί σε ώρα ανάπαυσης σε κ α τα λ η φ θ έν και κ α τεσ τρ α μ μ έν ο εχθρικό π ολυβολείο.

Η θ ρ ια μ β ε υ τικ ή αποχώρηση των καναδικών δυνάμεων, οι οπ οίες κέρδ ισ α ν τη ν εκ τίμ η σ η κα ι το ν σεβασμό των Συμμάχων.

δ ιεκ δ ίκ η σ η ς α υτονο μ ία ς. Π ολλοί ισ το ρ ικ ο ί δ ικα ιο λο γο ύ ν τη ν αλλαγή στάσης τη ς Β ρ ετα νική ς κ υ β έρ νη σ η ς μ ετά το ν Α ’ ΠΠ σ τη ν π ροσφορά των Καναδών κα τά τη δ ιά ρ κ εια το υ πολέμου, καθώ ς και σ τον ηρω ισμό το υ ς κα τά τη μάχη το υ Βιμύ. Το 1930 η καναδική κυβ έρ νησ η α ν ή γ ε ιρ ε σ τον ομώ νυμο λόφ ο ένα μ εγα ­ λοπ ρεπ ές μ νη μ είο π ρ ο κειμ ένο υ να τ ιμ ή σ ε ι ε κ είν ο υ ς που θυσ ιάσ τ η κ α ν κ α τ ά τ ο ν « Μ ε γ ά λ ο Π όλεμο». Ξ

Σ τιγ μ έ ς χαλάρω σης για Καναδούς σ τρ α τιώ τες, μέσ α στα χαλάσματα. Η α υ το θ υ σ ία και ο ηρω ισμός που επ έδ ειξα ν κα τά τη μάχη ή τα ν κα θ ο ρ ισ τικ ά για τη νίκη.

στα τη ν ώρα που η σ τρ α τιω τική κα τά ρ ρ ευ σ η και η π ο λιτική ε ­ ξάρθρω ση τη ς Ρωσίας δη μ ιο υ ρ γο ύ σ α ν σ οβα ρο ύς π ρ ο β λη μ α τι­ σ μούς και μεγά λη α νη σ υχία σ τις σ υμ μ α χ ικές δ υ νά μ εις. Ετσι, η πολλά υπ οσχόμενη "Επίθεση το υ Ν ιβέλ" δ εν σ τέ φ θ η κ ε από ε ­ π ιτυχία. Η μ ε θ ο δ ικ ό τ η τα και η ο ξ υ δ έ ρ κ ε ια τω ν Γερμανών επ ι­ τελώ ν υπ ερίσ χυσ αν για μια ακόμη φορά. Π άντω ς μ έχ ρ ι το ν Απρίλιο το υ 1918 η λο φ ο σ ειρ ά το υ Βιμύ π α ρ έμ ενε στα χ έρ ια των δυνάμ εω ν τη ς Α ντάντ, ο ι οπ οίες, α ξιο π ο ιώ ντα ς τη δεσπ ό­ ζουσα θ έσ η το υ, α να χ α ίτισ α ν τ ις ε χ θ ρ ικ έ ς α ν τε π ιθ έ σ ε ις κα ι ε ­ ξά λειψ α ν και τ ις τ ε λ ε υ τ α ίε ς ελ π ίδ ες τω ν Γερμανών να παρελάσουν κάποια η μ έρ α κάτω από τη ν Αψ ίδα το υ Θ ριάμβου στο Πα­ ρίσι.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Οι Κ αναδοί με τη νίκη σ το Βιμύ π ρ οσ έφ ερα ν π ο λύ τιμ ες υ­ π η ρεσ ίες σ τις σ υμ μ α χικές δ υ νά μ εις, σ υμ β ά λλοντα ς σ την ε π ιτυ ­ χία τη ς γ ε ν ικ ό τε ρ η ς π ροσ π άθειας και σ την ολο κληρ ω τική ή ττα τη ς γ ερ μ α ν ικ ή ς π ο λεμ ική ς μηχανής. Σε μια χρ ο νική σ τιγμ ή κα­ τά τη ν οποία ο ι Καναδοί επ ιθυμ ούσ α ν τη ν απαλλαγή το υ ς από τη ν πατρω νία τη ς Β ρ ετα ν ικ ή ς Κ οινοπ ολιτεία ς, η μάχη α υ τή αναδιαμόρφ ω σε το π ο λιτικό σ κη νικό και έδω σε τη δ υ ν α τό τη τα

(1) Alexander Turner: VIMY RIDGE, C a m pa ig n /O sp re y Publishing, United Kingdom , 2005. (2) Paddy G riffith : FORTIFICATIONS OF THE WESTERN FRONT 914-18, F ortress / Osprey Publishing, United Kingdom , 2004. (3) Dale Clarke: BRITISH ARTILLERY, New V a n guard/O sprey Publishing, United Kingdom , 2005. (4) D.S.V. Fosten & R.J. M arrion: THE GERMAN ARMY 1914-18, Men A t Arms, Osprey Publishing, United Kingdom , 1978. (5) Rene Chartrand: THE CANADIANS CORPS IN WORLD WAR I Men A t Arms, Osprey Publishing, United Kingdom , 2007. (6) Dr Stephen Bull: WORLD WAR I TRENCH WARFARE (2), Elite / O sprey Publishing, United Kingdom , 2002. (7) D. Robin Prior & Trevor W ilson: THE FIRST WORLD WAR, M ilita ry H isto ry/ W W I - Sm ithsonian Books, United Kingdom, 1999. (8) Nial Ferguson: A ’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ, Ε κδόσεις Ιωλκός, Α θήνα, 2006. (9) J. Μ. R oberts: ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ, Ε κδόσεις Οδυσσέας. Αθήνα, 2002. (10) Eric Hobsbawm: Η ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΑΚΡΩΝ (Ο ΣΥΝΤΟΜΟΣ ΕΙΚΟΣΤΟΣ ΑΙΩΝΑΣ 1914-1991), ΣΤ' έκδοσ η, Ιστορική Β ιβ λ ιο θ ή κη , Ε κδόσεις θ ε μ έ λ ιο , Αθήνα, 2002. (11) M ark M azower: ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΗΠΕΙΡΟΣ (Ο ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΕΙΚΟΣΤΟΣ ΑΙΩΝΑΣ) Γ έκδοσ η, Ε κδ ό σ εις Α λεξά νδ ρ εια , Αθήνα, 2001. (12) Δ ιά φ ο ρ ες σ ε λ ίδ ες σ το Δ ια δ ίκτυ ο .

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA I 6 9

Η ΜΑΧΗ ΤΟΝ

ΑΜΜΟΙ ΚΟΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ θ. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

Σε έναν πόΠειιο που συνεχιζόιαν επί μια δεκαετία μόνο και μόνο εΙΙαιτίας ίου πείοματος ίων ηγεμόνων τους, οι Γάλλοι, αφού ουμμάχηοαν με ιη δημοκρατική Βρετανία ίου ΚρόμγουεΠ και ενέιαϋαν one δυνάμεις

io u c

αξιόμαχους Βρετανούς στρατιώτες, κατενίκησαν τους υπερόπτες οτρατηγούς του Φιλίππου Λ’ της Ιοπανίας οτην αμμουδερή παραλία ανατολικά της Δουνκέρκης.

Π ίνακας που ανατταριστά φάση π ολιορκίας μ ια ς παραποτάμιας πόλης από ισ χυρές δυνά μεις το υ γα λλικο ύ σ τρα το ύ.

7 0 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Οι ΓάΠΠοι υπό ιο ν Τ υ ρ έ ν ο υ ν ιρ ίβ ο υ ν

io u c

lo n a v o u c ο ιη Φ Π ά ν δ ρ α

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA 1 7 1

Τ ρ ια κ ο ν τα ετή ς Π ό λεμ ο ς (16181648) ξεκ ίν η σ ε ως ε μ φ ύ λ ιο ς π ό λεμ ο ς α νάμ εσ α σε κα ­ θ ο λ ικ ο ύ ς και π ρ οτεσ τά ν τες υπ ηκόους το υ Γερμανού α υ το κρ ά το ρ α , όμως η σ τα δια κή εμπ λοκή σε α υ ­ τό ν, αρχικά τη ς Δ α νία ς και στη σ υ νέχ εια τη ς Σ ουη δία ς και τη ς Γαλλίας, το ν μ ε τ έ ­ τ ρ ε ψ ε σε πανευρω παϊκό. Κατά τη δ ιά ρ κ ε ιά το υ η κ ε ν τρ ικ ή κυρίω ς Ευρώπη γνώ ρισε τρ ο μ ε ρ έ ς απώ­ λ ε ιε ς και κ α τα σ τρ ο φ ές μ εγά λη ς έκτα σ η ς. Το ε ­ ντυπ ω σιακό ή τα ν ό τ ι οι α ρ χ ικ ές θ ρ η σ κ ε υ τικ έ ς α ι­ τ ίε ς το υ π α ρ α μ ερ ίσ τη κα ν και επ εκρ ά τη σ α ν ο ι ε θ ν ι­

τ ις οπ οίες α υ τό εκπροσω πούσε (μικροε υ γ ε ν ε ίς τη ς υπ αίθρου και α σ τική τ ά ­ ξη), έπ ειτα από ένα ν επ τα ετή ε μ ­ φ ύ λιο π όλεμο (1642-1649) γνώ ρ ι­ σε τη ν ή τ τα και έχασ ε το κ ε φ ά ­ λ ι το υ (9 Φ εβ ρ ο υά ρ ιο υ 1649). Μ ετά τη ν ε κ τέ λ ε σ η το υ έ κ ­ πτω του βασιλιά, α κ ο λ ο ύ θ η ­ σε η α να κή ρυξη τη ς «Δ ημο­ κρ α τία ς τη ς Α γγλίας, τη ς Σ κω τίας και τη ς Ιρλα ν­

Ο

δίας», ενώ δ ιά φ ο ρ ο ι ση­ μ α ν τικ ο ί ά ν δ ρ ες δια γκω ­ ν ίζο ν τα ν για τη ν πρω το­ κ α θ ε δ ρ ία σ την κ υ β έ ρ ν η ­ ση. Το π λ εο ν έκ τη μ α που ο ι ά λλο ι Ευρω παίοι α ν τ ι­ λ α μ β ά νο ντα ν ό τ ι δ ιέ θ ε τ ε η χώρα, ή τα ν ο ι ε το ιμ ο π ό ­ λ ε μ ε ς και έ μ π ειρ ες σ τρ α ­ τ ιω τικ έ ς τη ς δ υ νά μ εις.

κές δ ια φ ο ρ ές ανάμ εσ α στα ευρω π αϊκά κρά τη που ενεπλάκησαν. Τελικά οι κ υ ρ ιό τερ ες εμ π λ εκ ό μ εν ε ς στη σ ύρρα ­ ξη χώ ρες (Γαλλία, Γερμανική Α υ­ το κ ρ α το ρ ία , Σ ουηδία), σ υμφ ώ νη­ σαν και συνυπ έγραψ αν τη Σ υνθή κη τη ς Β εσ τφ α λία ς (1648). Μ ε α υτή τη ν πολύ σ η μ α ντική σ υ νθ ή κη δ ια μ ο ρ φ ώ θ η ­ κε ο ν έο ς ευρω π α ϊκός χ ά ρ τη ς κα ι εμ π ε­ δώ θηκα ν οι μ έ θ ο δ ο ι διπ λω ματικώ ν σ χέ­ σεω ν και ο ι δ ια δ ικ α σ ίες που ισ χύουν μ έ ­ χ ρ ι σήμερα. Παρά τη σ π ο υ δ α ιό τη τά τη ς, η Σ υ ν θ ή ­ κη τη ς Β εσ τφ α λ ία ς δ ε ν σ ήμανε και τ ο τ έ ­ λος τω ν επ ιχειρήσ εω ν μ ετα ξύ όλω ν των εμπολέμων. Ο βα σ ιλιά ς τη ς Ισπανίας Φί­ λιππος Δ ’ (1621-1665) δ ε ν υπ έγραψ ε τη ν ε ιρ ή ν η , επ ειδ ή π ίσ τευ ε ό τ ι δ εν ε ίχ ε η ττη θ ε ί ανεπ α νόρ θω τα στα π εδία τη ς μάχης. Επιπλέον, η εξέγ ερ σ η τω ν ευγενώ ν κα τά το υ νεα ρ ού μονάρχη Λ ο υ δ ο β ίκο υ ΙΔ' και το υ πρω θυπ ουργού το υ Μ αζαρέν, που σ η μ ειώ θ η κε ε κ ε ίν η τη ν εποχή στη Γαλλία (και επ ο νο μ ά σ τη κε ως εξέγ ερ σ η τη ς «σ φ ενδ όνης»), ε ίχ ε δ η μ ιο υ ρ γ ή σ ει τη ν εντύπω ση ό τ ι η α ντίπ α λος το υ Ισπα­ νού μονάρχη ή τα ν σε σ τιγμ ή α δ υνα μ ία ς και α ναταρ αχή ς. Ο τ ε λ ε υ τ α ίο ς , ο οπ οίος ενδ εχ ο μ ένω ς ε ίχ ε σ υμβά λει, με δ ικο ύ ς το υ ανθρώ π ους στη γα λλική Αυλή, σ την υπ οκίνηση τη ς εξέγ ε ρ σ η ς , ε ίδ ε σε α υ τή ν τη ν κα τά λλη λη ε υ κ α ιρ ία για να ενισ χ ύ σ ει τ ις θ έ σ ε ις το υ στη Φ λάνδρα, όπου πλέον (μ ετά τη Σ υ νθ ή κη τη ς Β εσ τφ α λία ς) οι κ τή σ ε ις το υ π ερ ιο ρ ίζο ν τα ν σ το κα θ ο λικό Βέλγιο, α φ ού οι επ τά επ α ρχίες με π λειοψ ηφ ία π ρ ο τεσ τα ντώ ν είχα ν α ναγνω ρι­ σ τε ί ως α ν ε ξά ρ τη το κρ ά το ς (ως Κάτω Χώ ρες αρχικά κα ι ως Ο λλανδ ία στη σ υ ν έ­ χεια). Σ τη ν ισπανική βα σ ιλική Αυλή τη ς

7 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗ ΦΛΑΝΔΡΑ Οι σ τρ α τιω τικ έ ς επ ιχ ειρ ή σ εις μ ετα ξύ τω ν δύ ο βα σ ιλείω ν που συ­ νέχ ιζα ν να είν α ι εμπ όλεμα, τη ς Γαλ­

Ο αγα π ημένος τη ς γα λλικής Αυλής, πρίγκηπ ας Κ οντέ, δ ια κεκρ ιμ ένο ς σ τρα τά ρχης τη ς Γαλλίας ο οποίος κάποια σ τιγ μ ή υ π ηρ έτησ ε το υ ς εχ θ ρ ο ύ ς τη ς...

Μ α δ ρ ίτη ς, μακριά από τα π ο λεμ ικά θ έ α ­ τρ α και τ ις τα λα ιπ ω ρ ίες τω ν ε π ιχ ειρ ή σ ε­ ων, ο ι π ο ικιλώ νυμο ι ε υ γ ε ν ε ίς , χωρίς ιδ ια ί­ τ ε ρ ε ς γνώ σ εις ή ε μ π ειρ ίες, α ρ έσ κ ο ν τα ν να επ ιδ ίδ ο ν τα ι σε δ ιά φ ο ρ α υπ ερ φ ία λα σ χέδ ια και να π ρ ο τείν ο υ ν ε κ σ τ ρ α τ ε ίε ς με τη ν ευ κ ο λ ία που σ υναγω νίζονταν στο σ κάκι και σ τα άλλα π αιχνίδια... Μ έσα σε ένα τ έ το ιο , σ τε ίρ ο π ερ ιβ ά λλο ν και χωρίς ιδ ια ίτε ρ ε ς ικ α ν ό τ η τε ς και ο ίδ ιο ς, ο Φί­ λιππος Δ ’ είχ ε μ ετα τρ α π εί σε υπ οχείριο τη ς α ν ε ύ θ υ ν η ς Α υλής το υ και τη ς α σ φ υ ­ κ τικ ή ς γ ρ α φ ε ιο κ ρ α τία ς το υ κ ρ ά το υ ς του. Υπό α υ τέ ς τ ις σ υ ν θ ή κ ες , α κο λο υ θ ώ ντα ς τ ις π ρ ο τά σ εις φιλοπ όλεμω ν συμβούλω ν του, α π οφάσισε να σ υ νεχ ίσ ει το ν π όλεμο με τη θ εω ρ ο ύ μ εν η ως απ οδυναμω μένη Γαλλία. Την ίδ ια εποχή, κα τά τα χ ρ ό νια μ ετά τη Σ υνθή κη τη ς Β εσ τφ α λία ς, στη Β ρ ε τα ­ νία ένα ς ά λλο ς βα σ ιλιά ς χωρίς ιδ ια ίτε ρ ε ς η γ ε τ ικ έ ς ικ α ν ό τη τες , ο Κ άρολος Α' Σ τούαρτ, που ε ίχ ε έ λ θ ε ι σε σ ύγκρουσ η με το Κ οινοβ ο ύλιο και τις π ο λ ιτικ έ ς δ υ νά μ εις

λία ς υπό το ν Λ ο υ δ ο β ίκο ΙΔ' και τη ς Ισπανίας υπό το ν Φίλιππο Δ ’, δ ιε ξή χ θ η σαν κυρίω ς στη β ο ρ ειο α ν α το λ ικ ή Γαλλία, σ τις π ερ ιο χ ές Μ πραμπάντ κα ι Φλάνδρα, οι οπ οίες είχα ν μ ε ίν ε ι υπό ισπανική κυ ­ ριαρ χία λόγω τω ν ρ ω μ α ιοκα θο λικώ ν κα­ το ίκω ν το υ ς (σε α ν τίθ ε σ η με τ ις Κάτω Χώρες, που είχα ν π ρ ο τε σ τά ν τε ς κ α το ί­ κους). Στη Γαλλία το 1648, αμέσω ς μ ετά τη σ υ νθ ή κη ειρ ή ν η ς , μ έρ ο ς τη ς α ρ ισ το κρ α ­ τία ς τη ς, τη ν οποία ενίσ χ υ σ ε ο κ α λ ύ τε ­ ρος σ τρ α τιω τικ ό ς δ ιο ικ η τή ς τη ς, ο Λ ο υ ­ δ ο β ίκ ο ς Μ πουρμπόν πρίγκηπας ν τ ε Κο­ ν τ έ δ ο ύ κα ς ν τ ε Α νγκιέν, ε ξ ε γ έ ρ θ η κ ε κα­ τά το υ νεα ρ ο ύ μονάρχη τη ς, τη ς α ντιβ ασ ίλισ σας μ η τέρ α ς το υ (Αννας τη ς Αυ­ σ τρ ια κή ς) και το υ π ρω θυπ ουργού της, κα ρ δ ινα λίο υ Μαζαρέν. Ε π ακολούθησ αν τα ρ α χ ές σ το ίδ ιο το Παρίσι, όπου ο Κο­ ν τ έ ο δ ή γη σ ε σ τρ α τιω τικ έ ς μ ο νά δ ες το υ α π ο σ ύρ οντά ς τ ε ς από το μέτω πο τη ς Φ λάνδρας. Κ ατά τα χ ρ ό νια που η γα λλική η γεσ ία είχ ε ε π ικ εν τρ ω θ ε ί σ τη ν ε ξο μ ά ­ λυνση τη ς κα τά σ τασ ης, ά φ ησ ε το π ερ ι­ θώ ριο σ το υ ς Ισπανούς να α να κτή σ ο υ ν μ ε ρ ικ έ ς θ έ σ ε ις που είχα ν χάσ ει κα τά τις επ ιχ ειρ ή σ εις το υ Τ ρ ια κ ο ν τα ε το ύ ς Π ο λέ­ μου. Παρά τη ν ε υ κ α ιρ ία που το υ ς π αρου­ σ ιά σ τη κε, ο ι δ ιο ικ η τέ ς τω ν Ισπανών δεν φ ά ν η κ α ν ιδ ια ίτε ρ α δ ρ α σ τή ρ ιο ι και μ ετά τη ν πάροδο π έν τε χρόνω ν δ εν είχ α ν πετ ύ χ ε ι παρά να κυρ ια ρ χή σ ο υν σ τα εδά φ η

Παράσταση Ιρλανδών μισθοφ όρω ν πεζών το υ Τ ριακονταετούς Π ολέμου. Οι σ τρ α τιώ τες α υ το ί α π οδ είχθη κα ν σ κλη ρο τρ άχ η λοι κα τά τις μάχες αλλά και ιδ ια ίτε ρ α ά γριο ι έν α ν τι των αμάχων.

τα οποία δ ε ν είχα ν δ ο θ ε ί σ το α ν ε ξ ά ρ τη ­ το κρ ά το ς τω ν Κάτω Χωρών. Από τη σ τιγ ­ μή που δ ε ν είχα ν κα το ρ θ ώ σ ει να α π ειλή ­ σουν τα ίδ ια τα εδ ά φ η το υ Γαλλικού Β α σ ιλείου, ο ι επ ιχ ειρ ή σ εις α φ ή ν ο ν τα ν να χ ρ ο νίζο υ ν και ο ι Γάλλοι μπ ορούσαν να επανέλθουν. Το 1653 δ ό θ η κ ε σ το υ ς Ισπα­ νούς μια νέα ευ κα ιρ ία , κα θό σ ο ν στη Γαλ­ λία ε ξερ ρ ά γ η δ ε ύ τ ε ρ η εξέγ ερ σ η τω ν ευγενώ ν και, ως σ υνέπ ειά τη ς, η χώρα σ τερ ή θ η κ ε τ ις υ π ηρεσ ίες το υ ικ α ν ό τερ ο υ σ τρ α τιω τικο ύ δ ιο ικ η τή τη ς, το υ π ρίγκηπα Κ οντέ, ο οπ οίος όχι μόνο ε ίχ ε τ α χ θ ε ί με το υ ς ε ξ ε γ ε ρ μ έ ν ο υ ς αλλά μ ετά τη ν κα­ τα σ τολή τη ς στάσης προσχώρησε σ το υ ς ε χ θ ρ ο ύ ς το υ κ ρ ά το υ ς το υ, το υ ς Ισπα­ νούς! Ενας από το υ ς πρώην υ π ο δ ιο ικη ­ τ έ ς το υ όμως, ο σ τρ α τά ρ χ η ς Τυρέν, το π λήρες όνομα το υ οπ οίου ή τα ν Ε ρρίκος ν τε Λα Τούρ ν τ ' Ω β ερ ν υπ οκόμης ν τ ε Τυ­ ρ έν (de Turenne), γ ιό ς π ρ ο τεσ τα ντώ ν (του πρίγκηπα το υ Σ ε ν τά ν και τη ς Ε λισ ά β ετ το υ Νασάου) κα ι π ρ ο τε σ τά ν τη ς κα ι ο ί­ διος, α ν έ λ α β ε τη δ ιο ίκη σ η τω ν δυνάμ εω ν το υ Γάλλου βασιλιά, σ το ν οποίο ε ίχ ε σ τα ­ θ ε ί π ισ τός κα τά τ ις π ρ ο η γ η θ είσ ες εσω­ τε ρ ικ έ ς α νατα ρ α χές. Ο ν έο ς δ ιο ικ η τή ς ε ίχ ε μ έ τρ ιο ύψος, φ α ρ δ είς ώ μους, μεγά λο κ εφ ά λ ι που έ ­ γ ε ρ ν ε προς τα εμπρός, έν το ν ο κόκκινο χρώμα σ το πρόσωπό το υ και χ α ρ α κ τη ρ ι­ σ τικά πυκνά φ ρ ύδια , ή τα ν δ ε πολύ γνω ­ σ τός κα ι α γαπ ητός στα γ α λ λ ικ ά σ τρ α τε ύ ­ ματα. Είχε α ν α κ η ρ υ χ θ ε ί σ τρ α τά ρ χ η ς τη ς Γαλλίας σ τις 16 Ν ο εμ β ρ ίου 1643, σε η λ ι­

κία 32 ετώ ν, έ π ειτα από τη σ υ μ μ ετο χ ή το υ επί 13 σ υνεχ ό μ ενα χ ρ ό ν ια σε ε κ ­ σ τρ α τε ίε ς κα ι έχ ο ντα ς ε π ιτύ χ ει α ρ κ ε τέ ς ν ίκ ε ς (Τζουσ έυ κ.α.). Ω ς η γ έ τ η ς χ α ρ α κ τη ­ ρ ιζό τα ν κυρίω ς από τη δ ικ α ιο σ ύ ν η κατά

τιω τικ ό τ α λ έ ν το το υ β ελ τιω ν ό τα ν σ υ νε­ χώς, ώ σ τε κ ά θ ε ε κ σ τ ρ α τε ία το ν έβ ρ ισ κε πιο το λ μ η ρ ό και ε π ιδ έξιο από πριν. Π ο τέ δ εν α π έκτη σ ε τη ν ικ α ν ό τη τα το υ Κ ο ντέ γ ια α κ α ρ ια ίες α π ο φ ά σ εις α κ ο λ ο υ θ ο ύ μ ε ­

τη ν α ντιμ ετώ π ισ η τω ν υ φ ισ τα μ ένω ν του. Α π αιτούσ ε από α υ το ύ ς πολλά, δ ε ν το υ ς τιμ ω ρ ο ύ σ ε βάρβαρα και γνώ ρ ιζε να το υ ς α ν τ α μ ε ίβ ε ι γεννα ιόδ ω ρα . Επιπλέον β ρ ι­ σ κό τα ν π ά ντα κο ντά σ το υ ς ά ν δ ρ ες του, επ έβ λεπ ε ο ίδ ιο ς τις α σ κή σ εις και μ ο ιρ α ­ ζό τα ν μαζί το υ ς τη λ ιτ ή ζωή τω ν σ τρ α το ­ πέδων. Αν και ή τα ν πολύ π ερ ήφ α νο ς για τη ν α ρ ισ το κ ρ α τικ ή καταγω γή το υ, δ εν το υ ά ρ εσ ε ο ύ τ ε ε ν δ ια φ ε ρ ό τ α ν για τη ν τρ υ φ η λ ή ζωή τη ς Αυλής και τ ις μηχανορ­ ρ α φ ίε ς τω ν ευγενώ ν, σε α ν τίθ ε σ η με το ν πρίγκηπα Κ ο ν τέ (με το ν οποίο πάντω ς το υ ς σ υ ν έδ ε ε σ τεν ή φ ιλία κα ι α μο ιβα ία εκτίμ η σ η ). Αν και επ ιζη το ύ σ ε το ν σ εβ α ­ σμό λόγω τη ς κα τα γω γής το υ, δ ε ν ή τα ν ο ύ τε υπ ερ όπ της ο ύ τ ε επ ιδ ειξ ιο μ α ν ή ς, ό ­ πως σ υ ν η θ ιζό τα ν σ το υ ς κ ύ κλο υ ς τω ν ε υ ­ γενών. Α ν τίθ ε τα , ε ίχ ε απλούς τρ όπ ο υς σ υμπ ερ ιφ ο ρά ς, κ ά τι που διεπ ίστω να ν με έκπ ληξη ά λ λ ο ι ε υ γ ε ν ε ίς ο ι οπ οίοι δ ιο ρ ί­ ζο ντα ν στο σώμα το υ . Ω ς σ τρ α τιω τικό ς δ ιο ικ η τή ς δ ια κ ρ ιν ό τα ν γ ια το θ ά ρ ρ ο ς το υ και τη σ ημασία που α π έδ ιδ ε σ τις λεπ το ­ μ έ ρ ειε ς , κ ά τι α σ υ ν ή θ ισ το γ ια ε κ ε ίν η τη ν εποχή και γ ια α ρ ισ το κ ρ ά τε ς α ξιω μ α τι­ κούς. Το σ η μ α ν τικ ό τερ ο , όμως, χ α ρ α κ τη ­

ν ε ς από τα χ ε ία ε ν έ ρ γ ε ια αλλά τη ν α ν τ ι­ σ τά θ μ ιζε με τη ν ο ρ θ ό τη τ α το υ σ υ λλο γι­

ρ ισ τικό τη ς σ τα δ ιο δ ρ ο μ ία ς το υ ή τα ν η σ υνεχ ή ς β ελτίω σ ή το υ! Οπως σ η μ ειώ νει εύσ το χ α ένα ς σ υγγρ α φ έα ς, «...το σ τρ α ­

σμού το υ, ο οπ οίος με το ν καιρό έ γ ιν ε πιο ο ξ υ δ ερ κ ή ς και γρήγορος». Από τη σ τιγμ ή που α ν έλ α β ε τη δ ιο ί­ κηση τω ν βασ ιλικώ ν σ τρ α τευ μ ά τω ν στη β ο ρ ειο ν α το λ ικ ή Γαλλία, ο Τ υρέν επεδίω ξε να ισ χυροπ οιήσ ει τ ις μ ο νά δ ες το υ, οι οπ οίες είχα ν υπ οσ τεί μ εγά λη μείωση λό­ γω τη ς π ρ ο η γη θ είσ α ς ε μ φ ύ λ ια ς α ντιπ α ­ ρ ά θεσ ης. Είναι χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ό τη ς γ ε ν ι­ κ ό τερ α μ ειω μ ένη ς κλίμ α κα ς το υ π ο λέ­ μου, ό τ ι η γα λλική δύναμ η δ ε ν υπ ερ έβα ιν ε τ ις 10.000 ά νδ ρ ες , ενώ ο ι α ντίπ α λοί το υ ς Ισπανοί δ ιέ θ ε τ α ν περίπ ου 18.000. Κ ατά τ ις επ ιχ ειρ ή σ εις το υ Τ ρ ια κ ο ν τα ε­ το ύ ς Π ολέμου στο ίδ ιο μέτωπο είχ α ν αν α μ ε τρ η θ ε ί 22.000 Γάλλοι με 27.000 Ισπα­ νο ύ ς (μάχη Ροκρουά, 1643). Μ ε α υ τά τ α π ερ ιο ρ ισ μ ένα α ρ ιθ μ η τικ ά δεδ ο μ ένα , ό τα ν το 1653 η κα τά σ τασ η ξ ε ­ κα θ ά ρ ισ ε στη Β ρ ετα νία , με τ ις δ υ νά μ εις το υ Κ οινοβ ο υλίο υ να έχ ο υ ν ε π ικ ρ α τή σ ει έ ν α ν τι τω ν βασ ιλικώ ν κα ι το ν Ο λιβ ερ Κ ρ ό μ γο υ ελ να έ χ ε ι α να λά β ει τη ν η γεσ ία (ως λό ρ δ ο ς π ρ οσ τά της), α μ φ ό τε ρ ο ι ο ι α­ ντίπ α λο ι επ εδ ίω ξα ν τη ν υπ οσ τήριξη τη ς ν έα ς β ρ ετα ν ικ ή ς η γεσ ία ς. Επ ειτα από μι­ κρή α ναμ ονή κα ι ε ξέτα σ η , το 1654 ο Κ ρ ό μ γο υ ελ αποφάσισε να α κ ο λ ο υ θ ή σ ε ι

ΣΤΡΑΤΙ ΟΤΙ Κ Η ΙΣΤΟΡΙΑ I 7 3

Προσωπογραφία το υ πρίγκηπα Κ οντέ, δ ια κεκρ ιμ ένο υ στρα τά ρχη τη ς Γ3/Μ/ας και ενός από το υ ς κ α λ ύ τερ ο υ ς σ τρ α τη γο ύ ς όλων των εποχών.

π ο λιτική υπέρ τ η ς Γαλλίας κα ι ε ν α ν τίο ν τω ν Ισπανών που κα τείχ α ν τ ις Κάτω Χώ­ ρες. Η επ ιλογή το υ ή τα ν σ χεδόν αναπό­ φ ε υ κ τη , κα θό σ ο ν στη Β ρ ε τα ν ία ο ι Ισπα­ νο ί ή τα ν ιδ ια ίτε ρ α μ ισ η τοί, λόγω τη ς πα­ λα ιό ς επ ιχείρ ησ ης εισ β ο λή ς (τη ς « α νίκη ­ τη ς αρμάδας» κα τά το 1588) αλλά κα ι το υ φ α να τικο ύ κα θ ο λικισ μ ο ύ το υ ς. Οι Γάλλοι, α ν τίθ ε τα , δ ε ν σ υγκέντρ ω να ν τ έ τ ο ια μή­

Β ρ ετα ν ο ί σ τρ α τιώ τες που φ έρουν π οικιλία οπ λισμού, μ ε το χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ό β λέμ μ α των φανατικών.

Επίσημο π ο ρ τρ έτο το υ βασιλιά τη ς Ισπανίας Φιλίππου Δ'. Ο μονάρχης α υ τό ς π ερ ιο ρ ίσ τη κε στο σ τενό π εριβάλλον τη ς Αυλής το υ και δεν μπ ό ρ εσ ε να δια γνώ σ ει τη ν παρακμή το υ κρ ά το υ ς το υ και να τη σ τα μ α τή σ ει.

νη, ενώ επ ιπ λέον μπ ορούσαν να χ ρ η μ α ­ το δ ο τή σ ο υ ν τη χ ειμ α ζό μ εν η Β ρ ετα νική οικονο μία . Η σ υμφω νία ε π ιτε ύ χ θ η κ ε το ί­ διο έ το ς και λίγο α ρ γ ό τερ α επ ε κ τά θ η κ ε (υπ ογράφ ηκε το ν Μ ά ρ τιο 1657 σ το Ο υεσ τμ ίνσ τερ ) και σε σ τρ α τιω τική συμμαχία, με ε π ιθ ε τικ ό και α μ υ ν τικ ό χαρ α κτήρ α. Σύμφω να με το υ ς ό ρ ο υ ς τη ς τ ε λ ε υ τα ία ς , ο ι Β ρ ε τα ν ο ί α νελά μ β α να ν τη ν υπ οχρέω ­

ση να δ ια θ έ σ ο υ ν 6.000 ά ν δ ρ ες από το υ ς επ ίλ ε κ το υ ς (το υ ς ονο μ α ζό μ ενο υ ς «ισχυ­ ρο ύς ά νδ ρ ες» / ironsides) γ ια τ ις γ α λ λ ικ έ ς ε π ιχ ειρ ή σ εις στη Φ λάνδρα. Π αράλληλα είχ α ν τη ν υποχρέωση να ενισ χ ύσ ο υν το υ ς Γάλλους κα ι με π ο λεμ ικά πλοία. Μ ε τα νέα δ εδ ο μ ένα , η γα λλική η γ ε ­ σία κα τέσ τρ ω σ ε πιο φ ιλό δ ο ξα σχέδια. Ο σ τρ α τά ρ χ η ς Τυρέν, που δ ιο ικ ο ύ σ ε τις γ α λ λ ικ έ ς δ υ ν ά μ εις στη Φ λάνδρα κα ι μ έ­ χ ρ ι τ ό τ ε ε ίχ ε δ ιε ξ α γ ά γ ε ι επ ιχ ειρ ή σ εις μι­ κρής κλίμ α κα ς (λύση π ο λιο ρ κία ς τη ς πό­ λη ς Α ρρ άς από το υ ς Ισπανούς το 1654 κα ι μ ικ ρ ο σ υ γ κ ρ ο ύ σ εις στη Β α λα νσ ιέν το 1656 και σ το Καμπραί το 1657), α νέλα β ε να κ α τα κ τή σ ε ι τ ρ ε ις π ό λεις ο ι οπ οίες β ρ ίσ κο ντα ν κο ντά σ τα σύνορα: τη ν Γκρα6 ε λ έ ν , τη Δ ο υ νκέρ κη κα ι τη Μ ά ρ ν τικ με τη ν ε υ ρ ύ τε ρ η π εριοχή το υ ς . Σύμφω να με τη γ α λ λ ο -6 ρ ετα ν ικ ή συμφω νία, μ ό λις κα­ τα λ α μ β ά ν ο ν τα ν ο ι π όλεις, η πρώτη θα π ερ ιερ χ ό τα ν σ τη ν κ υ ρ ιό τη τα τη ς Γαλλίας και ο ι δύ ο ά λ λ ε ς στη Β ρ ετα νία . Ενόσω ε ­ το ιμ α ζό τα ν ο μ ε θ ο δ ικ ό ς Τυρέν, ε ίδ ε με χαρά να ε ν ισ χ ύ ε τ α ι από δύο σ υ ντά γμ α τα β ρ ετα ν ικ ο ύ π εζικού, που α π ο τελο ύ ντο από 2.000 εμ π ειρ ο π ό λεμ ο υ ς ά ν δ ρ ες (από το ν π ρ ο η γ η θ έν τα β ρ ετα ν ικ ό εμ φ ύλιο). Δ ια θ έ το ν τα ς μια σ τρ α τιά 6.000 πε­ ζών, 6.000 ιππέων και μερ ικώ ν π υροβ ό­ λων, το ίδ ιο κα λο κα ίρ ι (1657) ο Γάλλος

7 4 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

h i b m o i l H ü fin i

Χ /ΐιο ιιν ιι l h w i \ i \

Ih fttU n n , I I I I V K O I I I O

’ 01(1

Η Μάχη των Αμμόλοφων (1658)

σ τρ α τά ρ χ η ς π ρ οέλα σ ε β ό ρ εια και πο­ λιό ρ κη σ ε τη Μ ά ρντικ, τη ν οποία σ ύντο μ α κα τέλα β ε, αλλά α π έφ υγε να θ ίξ ε ι τη ν πιο σ η μ α ντική Δ ο υ νκέρ κη . Η ανώ τα τη ισπα­ νική διο ίκη σ η , έχ ο ντα ς στη δ ιά θ εσ ή τη ς μ εγα λύ τερ η α ρ ιθ μ η τικ ή δύναμη, δ εν α­ νησ ύχησ ε και π ρ ο τίμ η σ ε να σ υ ν εχ ίσ ει να α σ χ ο λ είτα ι με τ ις σ υ ν ή θ ε ις α σ η μ α ντό τη τ ε ς τη ς Αυλής τω ν Βρυξελλών.

τα υ τό χ ρ ο ν α γα λλικά και β ρ ετα ν ικ ά πλοία τη ν α π έκλεισ α ν από τη θάλασσα. Η πόλη δ ιέ θ ε τ ε σ η μ α ν τικ έ ς οχυρώ σεις, επαρκή δύναμη γ ια να τις φ ρ ο υ ρ ε ί και ένα ν απο­ φ α σ ισ τικό κυ β ερ ν ή τη . Οι Γάλλοι με το υ ς Β ρ ετα ν ο ύ ς συμμάχους το υ ς, προβλέπον τα ς μια χρ ο νο β ό ρ α επ ιχείρησ η, κα τα ­ σ κεύα σ α ν οχυρ ώ σ εις π ε ρ ιμ ετρ ικ ά τη ς

Τελιέ (1630-1-685), οπ οίος φ ρ ό ν τιζ ε για το ν επ αρκή και τα κ τικ ό α νεφ ο δ ια σ μ ό τη ς σ τρ α τιά ς το υ, θ εώ ρ η σ ε π λέον το ν ε ­ α υτό το υ α ρ κ ε τά ισχυρό και β ά δ ισ ε εν α ­

πόλης. Επιπλέον όμως, γνω ρ ίζο ντα ς ό τι η κύρια δύναμη το υ ισπανικού σ τρα το ύ ή τα ν ά θ ικ τη και εκ τιμ ώ ν τα ς ό τ ι θ α έ ­ σπ ευδε γ ια να λ ύ σ ει τη ν π ολιορκία , φ ρ ό ­ ν τισ α ν ώ σ τε να κ α τα σ κευ ά σ ο υ ν οχυρώ ­ μα τα με π ρ οσ α νατολισ μό και προς τα έξω. Επραξαν, δηλαδή, ακριβώ ς ό ,τι είχ ε π ρ ά ξει ο Ιο ύ λιο ς Καίσαρας κα τά τη ν πο­ λ ιο ρ κ ία τω ν Γαλατών, σ την Α λεσ ιά το 50 π.Χ. Μ ια δύ σ κο λη κα ι π α ρ α τετα μ έν η πο­ λιο ρ κ ία α π α ιτούσ ε απ ρόσκοπτο κα ι τ α ­ κ τικ ό α νεφ ο δ ια σ μ ό τω ν π ο λιο ρκητώ ν (σε τρ ό φ ιμ α , πυρομαχικά, καυσόξυλα , ερ γ α ­ λ ε ία κλπ.). Π ρ οβλέπ οντα ς σχολασ τικά κ ά θ ε λ επ το μ έρ εια , ο Γάλλος σ τρ α τά ρ χ η ς το ε ίχ ε φ ρ ο ν τίσ ε ι με το ν κα λ ύ τερ ο τρ ό ­

ν τίο ν το υ κύρ ιου στόχου το υ, τη ς ισχυ­ ρής π α ραθαλάσ σιας πόλης Δ ο υ νκέρ κη ς . Σ τις 27 Μ αϊου 1658 οι γ α λ λ ο -β ρ ε τα ν ικ ές δ υ ν ά μ εις έφ θ α σ α ν στα περίχω ρα τη ς πό­ λης και άρχισ αν τη ν π ο λιο ρ κία τη ς, ενώ

πο, σε σ υνερ γα σ ία με το ν π ο λ ιτικ ό το υ π ρ οϊσ τά μ ενο Λε Τελιέ. Ο απρόσκοπτος α ν εφ ο δ ια σ μ ό ς τω ν Γάλλων εξα σ φ α λ ιζό ­ τα ν από μια ισχυρή βάσ η-απ οθήκη στο γ ε ιτ ο ν ικ ό λ ιμ ά ν ι το υ Καλαί, από όπου με-

Τον επ όμενο χρόνο (1658), ο γ α λ λ ικ ό ς σ τρ α τό ς ε ν ισ χ ύ θ η κ ε με άλλα δύ ο συ­ ντά γ μ α τα Β ρετα νώ ν με φ α ν α τικ ο ύ ς που­ ρ ιτα νο ύ ς (2.000 σ κλη ρ ο τρ ά χ η λο υ ς ά ν­ δρ ες) και α π έκτη σ ε μ ερ ικά α κόμ α π υρο­ βόλα. Επιπλέον ο Τυρέν π ρ α γμ α τοπ οίη­ σε τ ις α π α ρ α ίτη τες σ υ ν εν ν ο ή σ εις με το υ ς Β ρ ετα ν ο ύ ς να υάρ χους που υποσχέθ η κ α ν να το ν συνδράμουν. Ο Γάλλος σ τρ α τά ρ χης, έχ ο ν τα ς πάντα τη ν υπ οσ τή­ ριξη το υ υπ ουργού Π ο λέμου Μ ισ έλ Λε

τα φ έ ρ ο ν τα ν τα κ τικ ά όλα τα α π α ρ α ίτητα εφ ό δ ια , χ ρησ ιμ οπ οιώ ντα ς τό σ ο τη θ ά ­ λασσα όσο κα ι το υ ς π ο τα μ ο ύς κα ι τις διώ ρ υγες που υπήρχαν σ τη ν περιοχή. Σ το αντίπ α λο σ τρ α τό π εδ ο ο δο ν Χουάν, γ ε ν ικ ό ς σ τρ α τιω τικ ό ς δ ιο ικ η τή ς των Ισπανών στη Φ λάνδρα, εφ η σ ύχ α ζε σ την έδ ρ α το υ, τ ις Β ρ υ ξ έλ λ ε ς , και επί μεγά λο δ ιά σ τη μ α δ εν έπ α ιρνε π ρω τοβουλία για επ ιχειρ ή σ εις. Το α π ο τέλεσ μ α α υ τή ς τη ς α δ ρ α ν εία ς το υ ή τα ν μια γ ε ν ικ ή χαλάρω­ ση τω ν δυνάμ εώ ν το υ, ο ι οπ οίες είχα ν εν ισ χ υ θ ε ί με εξό ρ ισ το υ ς Β ρ ετα νο ύ ς το υ η ττη μ έ ν ο υ σ τρ α το ύ το υ απ αγχονισ θέν το ς β α σ ιλιά Καρόλου Α ’ Σ τούα ρ τ. Κατά συνέπ εια, π λ η ρ ο φ ο ρ ο ύ μ ενη τα νέα τη ς γ α λ λ ικ ή ς π ρ οέλα σ ης και τη ς π ο λιο ρκία ς τη ς Δ ο υ νκέρ κη ς , η ανώ τα τη ισπανική δ ι­ οίκησ η θ ο ρ υ β ή θ η κ ε έν το ν α κα ι απ οφά­ σ ισε να σ π εύσ ει ά μεσ α να β ο η θ ή σ ει τη ν πόλη. Αφού σ υγκέντρ ω σ ε β ια σ τικά τις π ερ ισ σ ό τερ ες μ ο νά δ ες το υ, ο Χ ουάν τ έ ­ θ η κ ε επ ικεφ α λή ς εκείνω ν που μπ ορού­ σαν να κ ιν η θ ο ύ ν σ χ ετικ ά γρή γορ α και κ α τ ε υ θ ύ ν θ η κ ε προς τα β ο ρ ειο δ υ τικ ά . Ε φ θ ασ ε σ τα περίχω ρα τη ς πόλης από τα α ν α το λ ικ ά (το ν δρ όμ ο τη ς Μπρυζ) και σ τα μ ά τη σ ε μπροστά σ τις ο χ υρ ω μ ένες ε ­ ξω τερ ικ έ ς γρ α μ μ ές τω ν Γαλλο-βρετανώ ν,

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Ι 7 5

Οι τε λ ε υ τ α ίο ι, π ρ οβ λέπ οντας τη ν ά φ ιξη ενισ χύσ εω ν γ ια το υ ς α μ υ νό μ ενο υ ς, ε ί­ χαν τ α χ θ ε ί πάνω σ το υ ς δ ρ ό μ ο υ ς και εμπ όδ ιζα ν τη ν είσ ο δ ο σ την απο­

μ έρ εια , χώ ρισε κα τά λλη λα τ ις μο νά δες το υ ώ στε να ε π ιτη ρ ε ί τ ο υ ς π ο λιο ρκημ έν ο υ ς κα ι να μην κ ιν δ υ ν ε ύ σ ε ι από πι­ θ α ν ή έξο δ ό το υ ς και με τ ις υπ όλοι­ πες σ τρ ά φ η κε ε ν α ν τίο ν τω ν ανδρών το υ δον Χουάν. Σ τις π έν τε το πρωί τη ς 14ης Ιο υνίο υ 1658 ο ι γ α λ λ ι­ κ ές β α σ ιλ ικ ές δ υ ν ά μ ε ις κιν ή θ η κ α ν από τ ις θ έ σ ε ις το υ ς και προχώρησαν για να λά β ουν δ ιά τα ξη μάχης

κ λ ε ισ μ έν η πόλη. Φ θά νοντα ς σ το μέτωπο τω ν επ ιχειρήσ εω ν κα ι εκ τιμ ώ ν τα ς τ η ν τα κ τικ ή κατά σ τασ η που α ­ ντιμετώ π ιζα ν, ο 37χρονος και ιδ ια ίτε ρ α έμ π ειρ ο ς Κ οντέ σ υ μ β ο ύ λευ σ ε το ν Ισπανό δ ιο ικ η τή να μην α να λά β ει επ ιχ ειρ ή σ εις χωρίς τα βα­ ριά π υροβ όλα το υ , τα ο­ ποία κ α θ υ σ τερ ο ύ σ α ν (ε­ π ειδή μ ε τα φ έ ρ ο ν τα ν δ ύ ­ σ κολα σ τα λασπωμένα ε δ ά ­ φη το υ Β ελγίου), κα ι προ­ πάντω ν χω ρίς το σύνολο το υ π εζικού το υ. Ο 29χρονος Χ ουάν όμως, με τη χαρα­ κ τη ρ ισ τικ ή υπ εροψ ία τω ν ευγενώ ν τη ς ισ π ανικής Αυλής, α­ γ νό η σ ε τ ις σ ο φ ές σ υμ β ο υλές το υ και έφ θ α σ ε σ τη ν π ο λιο ρ κημ ένη πόλη μόνο με τ ις δ υ ν ά μ εις που είχ ε έ το ιμ ε ς . Μ αζί το υ υ φ ισ τά μ εν ο ι δ ι­ ο ικ η τέ ς ή τα ν ο Γάλλος Κ οντέ, ο Ισπανός μα ρκή σ ιος Κ α ρ α θένα και ο Β ρ ετα ν ό ς Ιά­ κωβος, δ ο ύ κα ς τη ς Υόρκης (α δ ελφ ό ς το υ α π α γχ ο νισ θ έντο ς Β ρ ετα νο ύ β α σ ιλιά Κα­ ρόλου Α ’ Σ το ύ α ρ τ κα ι μ ε τ έπ ε ιτα βασ ι­ λιά ς τη ς Β ρ ετα ν ία ς ως Ιάκω βος Β’). Οι ι­ σ π α νικές δ υ ν ά μ εις α π ο τελ ο ύ ν το από 8.000 ιππείς, πολύ καλά εκ π α ιδ ευ μ έν ο υ ς και οπ λισ μένους, και μόνο 6.000 πεζούς. Οι π εζοί ή τα ν ο ρ γανω μένοι σ τα π ε ρ ίφ η ­ μα σ υ ν τά γ μ α τα (τέρ σ ιο ς), τα οποία φ ό β ι­ ζαν οπ οιονδ ήπ ο τε αντίπ αλο. Σ τη ν άλλη π λευρά, οι δ υ ν ά μ εις το υ Γάλλου βα σ ιλιά υπό το ν σ τρ α τά ρ χ η Τ υρέν α π ο τελ ο ύ ν το από 8.000 π εζούς, 6.000 ιππείς και, το σ η­ μ α ν τικ ό τε ρ ο , 10 π υροβόλα. Η υπ εροχή τω ν Ισπανών σε ιππικό δ εν το υ ς π ροσ έδιδε μεγά λη ισχύ δ ιό τ ι σ την π αραθαλάσσια π εριοχή τη ς Δ ο υ ν κ έρ κ η ς το έδ α φ ο ς, αν και γ ε ν ικ ά πεδινό, δ εν ή τα ν κα τά λλη λο γ ια ιπ πομαχίες και δ ια κο π τό τα ν σ υνέχ εια από σ χετικά υψ ηλο ύς α μ μ ό λο φ ο υ ς (θίνες) που καταπ ονούσ αν πολύ τα άλογα κα ι επ έτρ επ α ν σ το υ ς π εζούς να κα λύ­ π τοντα ι. Μ ετά τη ν ά φ ιξη τω ν Ισπανών στα νώ­ τα τω ν Γάλλων, η π ο λιο ρκία σ υ νεχ ιζό τα ν αλλά ή τα ν φ α νερ ό ό τ ι η πόλη δ ε ν κ ιν δ ύ ­ ν ε υ ε όσο β ρ ίσ κο ντα ν σ τα νώτα τω ν πο­ λιο ρ κη τώ ν ο ι σ η μ α ν τικ ές ενισ χ ύ σ εις , οι οπ ο ίες μάλιστα, όσο κυ λο ύ σ ε ο χρόνος, μπ ορούσαν να ε ν ισ χ υ θ ο ύ ν α κόμ α π ερ ισ ­ σ ό τερ ο . Κ α τα νοώ ντας ό τ ι έπρεπε να υ π ερ νι­ κή σ ει γρήγορ α το ν Χουάν, ο Τυρέν κά λε-

7 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

5 χλμ. α ν α το λ ικ ά τη ς πό­ λης. Π α ρα τη ρώ ντα ς τ ις κ ι­ ν ή σ ε ις α υ τέ ς , τό σ ο ο Κο­ ν τ έ όσο και ο Ιάκω βος τη ς Υόρκης, είπ αν σ το ν Χουάν ό τ ι ο Τυρέν ε το ιμ α ζό τα ν γ ια επ ίθεσ η κα τά τω ν προκεχω ρημένω ν (και ευά λω ­ των) θ έσ εώ ν το υ ς και το ν σ υ μ β ο ύ λευ σ α ν να αναδιπλω ­ θ ε ί. Ο Ισπανός όμως θ εώ ρ ησ ε τη ν κίνηση τω ν Γάλλων μόνον ως π ροσ π άθεια εκδ ίω ξη ς το υ ε ­ λα φ ρ ο ύ ιππικού το υ που β ρ ισ κό τα ν σ τη ν πρώτη γραμμή ως προκάλυψη και α ρ ν ή θ η κ ε να π ρ ά ξει κάτι. Αντιδρώ-

Ο κα ρ δ ινά λιο ς Μ αζαρέν, Ιτα λό ς στην υπηρεσία το υ Γάλλου βασιλιά, ε μ ισ ε ίτ ο από το υ ς ε υ γ ε ν ε ίς λόγω τη ς κρυψ ίνοιας και το υ μ α κ ια β ελ ικ ο ύ τρόπου δ ια κυβέρνη σ ής του.

σε σε ενίσ χυσ ή το υ τ ις μ ο νά δ ες τω ν Β ρ ε ­ τανώ ν συμμάχω ν το υ, που β ρ ίσ κο ντα ν στη Μ ά ρ ντικ. Ο δ ιο ικ η τή ς τω ν Β ρετανώ ν, σερ Ο υ ίλια μ Λ όκχαρτ, γ ε ν ν η μ έ ν ο ς στη Σ κω τία και π ρέσβυς τη ς χώρας το υ στη Γαλλία, έλ α β ε το μήνυμα με το οποίο ο Γάλλος σ τρ α τη γό ς το υ ζη το ύ σ ε να το ν σ υνδρ ά μ ει. Τ αυτόχρονα ο α γ γ ε λ ιο φ ό ­ ρος, όπως το ν είχ ε δ ια τ ά ξ ε ι ο Τυρέν, προσπάθησε να το υ ε ξ η γ ή σ ε ι το υ ς λό­ γους που δικα ιο λο γο ύ σ α ν τη σ υνδρομή το υ. Ο Λόκχαρτ, ε π ιδ ε ικ ν ύ ο ν τα ς απόλυ­ τη εμπ ισ τοσ ύνη προς το ν σύμμαχό το υ, είπ ε σ το ν α π εσ τα λμ ένο τ α ε ξή ς χ α ρ α κ τη ­ ρ ισ τικά λόγια: «Θεωρώ δ ε δ ο μ έ ν ο υ ς το υ ς λόγους. Θα έχω χρόνο να το υ ς ακούσω ό ­ τα ν τ ε λ ε ιώ σ ε ι η μάχη». Π α ρά λλη λα δ ιέ ­ τα ξ ε το ν υ π οσ τρά τηγο Τόμας Μ όργκαν, δ ιο ικ η τή το υ π εζικού το υ, να κ ιν η θ ε ί για να εν ισ χ ύ σ ει το ν Γάλλο σ τρα τά ρχη. Αφού τα β ρ ετα ν ικ ά σ υ ν τά γ μ α τα π εζι­ κού ενίσ χυσ α ν το ν σ τρ α τό το υ προσδίδ ο ν τά ς το υ ελα φ ρ ά α ρ ιθ μ η τικ ή υπ ερ ο­ χή, ο Τ υρέν α π οφάσισε να α να λά β ει πρω­ το β ο υ λ ία και να επ ιδ ιώ ξει τη ν απ οφ ασι­ σ τική σ ύγκρουσ η. Αφού κα τέσ τρ ω σ ε τα σ χέδιά το υ, όπως πάντα με κ ά θ ε λ επ το ­

ν τα ς σ το ν χ λια ρ ό τρόπ ο με το ν οπ οίο ο Χ ουάν α ντιμ ετώ π ιζε τη ν ε π ικ ε ίμ ε ν η σύ­ γκρ ο υσ η και β λέπ οντα ς το σύνολο το υ ε ­ χ θ ρ ικ ο ύ σ τρ α το ύ να β α δ ίζε ι ε ν α ν τίο ν το υ ς , ο Κ ο ν τέ ε κ ν ε υ ρ ίσ τη κ ε και ρώ τησε ο ρ γισ μ ένα το ν νεα ρ ό δο ύ κα το υ Γκλόσ τερ, τ ρ ίτ ο γ ιό το υ α π α γχ ο νισ θ έντο ς Κα­ ρόλου Α ’ Σ τούα ρ τ, αν ε ίχ ε δ ε ι π ο τέ το υ μάχη. Ο ν εα ρ ό ς α ξιω μ α τικό ς (18 ετώ ν) α­ π ά ντη σ ε α ρ ν η τικ ά και τ ό τ ε ο έμ π ειρ ο ς Κ ο ντέ το υ είπ ε δ η κτικά : «Τότε σε μισή ώρα θ α δ ε ις να χάνο υμε μία». Ο δ ο ν Χ ουάν ή τα ν ένα ς δ ιο ικ η τή ς με τα χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά τη ς α ρ ισ το κ ρ α τικ ή ς τά ξη ς, τη ς οπ οίας β έβ α ια ή τα ν ε κ λ ε κ τό ς γόνος. Η ταν νω θρός, χω ρίς π α ρ α τη ρ η τι­ κ ό τη τα και φ α ντα σ ία αλλά τα υ τό χ ρ ο να α ρ κ ε τά υπ ερόπ της και α υ τα ρ χ ικό ς, ώστε να μη δ έ χ ε τ α ι ε ύ κ ο λ α σ υ μ β ο υ λές (ακόμα κα ι από εμ π ε ιρ ό τερ ο υ ς ) κα ι να α π α ιτεί τη ν πιστή ε κ τέ λ ε σ η τω ν οπ οιω νδήπ οτε εντο λώ ν το υ από όλο υς. Ο τα ν τ ε λ ικ ά κα­ τα νό η σ ε ό τ ι επ ρ ό κ ειτο να δ ε χ θ ε ί ε π ίθ ε ­ ση επί ο λο κλή ρ ο υ το υ μετώπου, δ ιέ τα ξ ε άμεσ α τη λήψη τω ν α π α ρα ίτητω ν δ ια τά ­ ξεων. Οι κ ιν ή σ ε ις το υ ισπανικού σ τρ α ­ το ύ , υπό σ υ ν θ ή κ ε ς π λέο ν β ια σ ύ νη ς και με το ν ε χ θ ρ ό να π λησιάζει, έ γ ιν α ν μέσα σε κλίμ α σ ύγχυσης, με α π ο τέλεσ μ α να μην α π ο φ ευ χ θ ο ύ ν τα λάθη. Σ το δ εξιό π λευρ ό το υ , το οποίο π ρ ο σ τα τευ ό τα ν από τη θάλασσ α, β ρ ισ κό τα ν ένα ς σ χ ε τι­ κά ψ ηλός α μ μ ό λο φ ο ς που δέσ π οζε στην π εριοχή. Επ’ α υ το ύ ο Χ ουάν ε γ κ α τέσ τη -

Ο υποκόμης ντε Taper στρατάρχης της ΓαΛΛισς. Τα χαρακτηρκττΜα φρύδια του τον καθιστούσαν εύκολα αναγνωρίσιμο από τους στρατιώ τες του.

σε τα τέ σ σ ερ α ισπανικά σ υ ν τά γ μ α τα π ε­ ζικού (τα π ερ ίφ η μ α tercios, σ χη μ α τισ μ ο ί δο ρυφ όρω ν που το υ ς π ερ ιέθ α λ λ α ν μουσ κ ετο φ ό ρ ο ι σ χη μ α τίζο ντα ς τετρ ά γω να σ τις γω νίες, δύ να μ η ς 1.000 ανδρώ ν κα τά μέσο όρο). Πιο α ρ ισ τε ρ ά έ τ α ξ ε τα π έν τε σ υ ντά γμ α τα Β ρετα νώ ν Βασιλικώ ν το υ Ια­ κώβου (2.000 Α γγλοι, Σ κώ το ι κα ι Ιρ λα ν­ δοί) κα ι α κόμ α πιο α ρ ισ τερ ά τα σ υ ν τά γ ­ ματα τω ν Γερμανών και τω ν Βαλλόνων ιγαλλόφ ονω ν Βέλγων, με ρ ω μ α ιο κα θ ο λι­ κό θ ρ ή σ κευ μ α ) που δ ιέ θ ε τ ε υπό τη δ ιο ί­ κηση το υ μα ρκη σ ίου Καραθένα. Σ ημ ειώ ­ ν ε τα ι ό τ ι και τα ισπανικά κα ι τα γερ μ α νικά /β α λλο νικά σ υ ντά γμ α τα ή τα ν α ρ κ ετά απ οδυναμω μένα κα ι δ ε ν δ ιέ θ ε τ α ν τη ν πλήρη ισχύ το υ ς. Το π λευρ ό α υ τό σ τη ρ ι­ ζό τα ν στη διώ ρυγα Μπρυζ-Φούρν. Πίσω από το π εζικό τά χ θ η κ ε το ιππικό, με επ ι­ κεφ α λή ς το ν ίδ ιο το ν Χ ουάν στο δ εξ ιό και το ν Κ ο ντέ σ το α ρ ισ τερ ό . Χ α ρ α κ τη ρ ι­ σ τικό τη ς β ια σ τικ ή ς λήψ ης τη ς δ ιά τα ξη ς ή τα ν το ό τ ι ο ι Ισπανοί ιππείς είχ α ν τ α χ θ ε ί πλήρως α νεπ τυ γμ ένο ι, ενώ ο ι ιππείς το υ Κ οντέ α ρ ισ τε ρ ά το υ ς δ ε ν είχ α ν το ν απαιτο ύ μ εν ο χώρο κα ι είχα ν α ν α γ κ α σ τε ί να τα χ θ ο ύ ν σε έ ξ ι σ ειρ ές. Επιπλέον η η γ ε ­ σία τω ν Ισπανών δ εν είχ ε ε κ τιμ ή σ ε ι ο ρ θ ά το φ α ινό μ ενο τη ς π α λίρρο ια ς που πα­ ρ ο υσ ια ζότα ν σ τη ν ε υ ρ ύ τερ η π εριοχή, με συνέπ εια, να μην υπ ολογίσουν ό τ ι σε λ ί­ γη ώρα η θ ά λα σ σ α που β ρ ισ κό τα ν (και το υ ς κάλυπ τε) σ το δ ε ξ ιό το υ ς θ α υποχω­ ρούσε, α π ο καλύπ το ντα ς ο λό κλη ρ ο το π λευρ ό το υ ς και α φ ή νο ντά ς το ε κ τ ε θ ε ι­ μένο σε ε ν δ ε χ ό μ εν η υπ ερκέραση... Ο Γάλλος σ τρ α τά ρ χ η ς έ τ α ξ ε τ ις μονά­ δ ε ς το υ ως εξή ς : Σ τη ν πρώτη γραμμή, σ το δ ε ξ ιό κα ι σ το α ρ ισ τερ ά 11 ίλ ε ς γ α λ λ ι­ κού ιππικού, με 11 τά γ μ α τα π εζικού ανάμεσά το υ ς (7 γ α λ λ ικ ά κα ι 4 α γγλικά ). Στη δ ε ύ τε ρ η γραμμή, η οποία ή τα ν α σ θ ε ν έ ­ σ τερη, τά χ θ η κ α ν ιππείς κα ι π εζο ί με ό ­ μοιο τρόπο, δη λα δή ιππείς σ τις π λευ ρ ές και π εζικό (7 τά γμ α τα ) σ το κ έντρ ο . Αλλα έφιππα τμ ή μ α τα α να π τύχ θη κα ν α νάμεσα σ τις δύ ο γρ α μ μ ές και πιο πίσω. Επιπρό­ σ θ ε τα σ το δ ε ξ ιό π λευρ ό έ τα ξ ε π έν τε π ε­ δινά π υροβόλα, γ ια τη ν α ντιμ ετώ π ισ η πι­ θ α ν ή ς επ ίθ εσ η ς εχ θ ρ ικ ο ύ ιππικού, ενώ τα ά λλα π έ ν τε τα έ τα ξ ε σ το α ρ ισ τερ ό .

Η ΜΑΧΗ ΣΤΟΥΣ ΑΜΜΟΛΟΦΟΥΣ ΚΑΙ 0 ΓΑΛΛΙΚΟΣ ΕΛΙΓΜΟΣ Οι δ υ ν ά μ ε ις το υ Τ υρέν π ροέλασαν και σ τις 08.00 άρχισ ε η μάχη, ό τα ν τα β ρ ετα ν ικ ά τά γ μ α τα π εζικού υπό το ν Μ όρ γκαν δ ιεν ή ρ γ η σ α ν έ φ ο δ ο κα τά των κα τεχ ό ντω ν το υ ς α μ μ ό λο φ ο υ ς Ισπανών (δ εξιά γ ι’ α υ το ύ ς). Την επ ίθ εσ η το υ β ρ ε­

τα ν ικ ο ύ π εζικού υ π οσ τήρ ιξα ν και τα πυ­ ρο βόλα τρ ιώ ν β ρ ετα νικώ ν π ολεμικώ ν πλοίων, τα οποία, α φ ή ν ο ν τα ς το ν απο­ κλεισ μ ό τη ς Δ ο υ ν κ έ ρ κ η ς σ το ν οποίο σ υ μ μ ετείχ α ν, είχα ν π λ εύ σ ει α να το λικό τ ε ρ α ώ σ τε να σ υμβά λουν με τα πυρά το υ ς στη δ ιε ξα γ ό μ ε ν η μάχη. Π ράγματι, με τη ν π αρουσία το υ ς α ιφ ν ιδ ία σ α ν το υ ς α μ υ νό μ ενο υ ς Ισπανούς. Σ το ν ψ η λό τερ ο κα ι σ η μ α ν τικ ό τε ρ ο α μ μ όλοφ ο ε π ιτέ θ η κ ε το β ρ ετα ν ικ ό σύ­ ν τα γ μ α το υ Λ ό κχα ρτ υπό τη διο ίκη σ η το υ α ν τισ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η Φ ένγουικ. Οι Β ρ ετα ­ νοί υπ έσ τησαν α ρ κ ε τέ ς α π ώ λειες, ιδίως σε α ξιω μ α τικο ύ ς, από τα εύσ το χ α πυρά το υ ισπανικού σ υ ν τά γ μ α το ς που υπ ερα­ σ π ιζόταν το ν λόφ ο (με δ ιο ικ η τή το ν Γκασπάρ Μ πονιφάς). Μ ε τη σ η μ α ντική ε ν ί­ σχυση τω ν βολών τω ν πλοίων, που α νά ­ γκα ζα ν το υ ς α μ υ νό μ ενο υ ς να δ ια κ ό ­ π τουν τα πυρά το υ ς γ ια να προφ υλαχ θ ο ύ ν , και προχω ρώ ντας με γ ε ν ν α ιό τη τα

ο ι Β ρ ετα ν ο ί πλησίασαν το ν απ ότομο λό­ φο και ε κ ε ί, σ το υ ς π ρόπ οδές του, ύ σ τε­ ρα από δ ια τα γ ή το υ δ ιο ικ η τή το υ ς σ τα ­ μά τη σ α ν γ ια να α να δ ιο ρ γα νω θο ύν κα ι να πάρουν μια ανάσα. Αμέσω ς μετά, ο ι μ εν μ ο υ σ κ ε το φ ό ρ ο ι επ εδ ίω ξα ν να δ ια τη ρ ο ύ ν σ υ νεχ ές πυρ, ο ι δ ε δ ο ρ υ φ ό ρ ο ι, ω θώ ντας ο ένα ς το ν άλλο, προσπάθησαν να α ν έ ­ βο υν σ τις α π ό το μ ες π λα γιές. Οι Ισπανοί α μ ύ ν θ η κ α ν με σ θ έ ν ο ς αλλά υ φ ίσ τα ντο δια ρκώ ς α π ώ λειες, α φ ε ν ό ς από τα π υρο­ βόλα τω ν πλοίων και α φ ε τέ ρ ο υ από το γα λ λ ικ ό π υ ρ οβ ολικό τη ς α ρ ισ τε ρ ή ς π τέ ­ ρυγας το υ Τυρέν (π έντε πυροβόλα), και συνεχώ ς αραίω ναν ο ι γρ α μ μ ές το υ ς . Υπό α υ τ έ ς τ ις σ υ ν θ ή κ ες ο ι Β ρ ετα νο ί, παρά τη ν απώ λεια πολλών αξιω μ ατικώ ν το υ ς (μ ετα ξύ α υτώ ν κα ι το υ δ ιο ικ η τή το υς), κα τόρ θω σ α ν να α ν έ λ θ ο υ ν σ το ν λόφ ο κα ι να α να π τυ χ θ ο ύ ν επ ’ α υ το ύ . Στη σ κληρή συμπλοκή που α κ ο λ ο ύ θ η σ ε με το υ ς α μ υ­ ν ό μ εν ο υ ς Ισπανούς, ο ι Β ρ ετα νο ί, π ολε-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 7 7

Mow he ih a ff fiandfomety trye Hie M ateil nntiijfe ‘Jhum ßnJ’ Jeco ndJin ger, tnat fie m ay'pre. je n tly J’ e c i t e y t r ie r m g n e r o r fe w e r, L o n g e r o v j h o r t e r .

To prefent rretCanäßiutf .r 'Then nautng fuya tfie M u)fret in yj^eft.keeping aurvaies tfie moutn o f itfonum fiat Vpivards, Jettin g tfie lieftfem e k jo reeid tfir> Ksfl· fnmAtvnat forew ord.

m u jk e t in tne.

n eC efp jry ^

nancf, tfie n gfit eCßcwJ c m d rv A a tv p ej turning the Jcaya fittfe to tfie fefitfide, tfie left- nnee 6o>redt-'ie ! Tfyijrit fejge Jtraigdt out.yit may Pe ncCctifancCfhot o f tfie J u r e r .

Σ τρ α τιώ τε ς το υ π εζικού οπ λισμένοι μ ε μ ο υ σ κέτα , σε δ ια δ ο χ ικές φ ά σ εις άσκησης σ τη χρήση το υς (από εγ χ ειρ ίδ ιο χρήσης των όπλων το υ Β ρ ετα ν ικ ο ύ Σ τρ α το ύ , έκδο σ ης το υ 1645).

( f 'f o r g t ’y -c

a ttfi& x

\ d w ß t footesy j y o u rJ iv o n P

How flailing a t three tyrnes taken y ’i'ifie
Hauinajy Pt&> aduancecfHe Shall', taSe tfiefam e nnthy'feft Fumcf ! ragfier 6>’a t tfiefame tyme cRargc j in oneMotion -Then if Ae iviffJeL, J it dowtie fiemvftdo it at ^Motions j as is taugfitbefore fnitjfadxm ce J

H orn a a a in ß Hoiyetnen- he—, sh a ff.ise t tfieJB iitt e n d 'q fy Pi^e .cujanifl· tne injL'te c fn is R ig h tfeefc, ’I 'fc fia n ifit fiigfiijnvjferirigor being ready-

Σ τρ α τιώ τε ς το υ π εζικού ο π λισμένοι μ ε δόρα τα , σε δ ια δ ο χ ικές φ ά σ εις άσκησης στη χρήση το υ ς (από ε γ χ ειρ ίδ ιο χρ ήσ ης των όπλων του Β ρ ετα ν ικ ο ύ Σ τρ α το ύ , έκδο σ ης το υ 1645. Τα δ ό ρα τα π αρέμειναν σε χρήση κα θ ό λη τη δ ιά ρ κεια το υ 17ου αιώνα.

μώ ντας με έν το ν ο θ ρ η σ κ ε υ τικ ό φ α ν α τι­ σμό, υπ ερίσχυσαν έ ν α ν τι τω ν κα τα π το ημένων από το ν δ ια ρ κή κα νονιο β ο λισ μ ό αντιπ άλω ν και το υ ς α νάγκα σ αν να υπο­ χω ρήσουν ά τα κτα . Β λέπ ο ντα ς το υ ς συμ­ μάχους το υ να φ εύ γ ο υ ν από το ν α μ μ ό λο ­ φο, ο Ιάκωβος, δ ο ύ κα ς τη ς Υόρκης, τ έ θ η ­ κε επ ικεφ α λή ς 50 ιππέων και δ ιε ν ή ρ γ η σ ε έ φ ο δ ο κα τά τω ν νικη τώ ν Β ρετα νώ ν (συ­ μπατριω τώ ν του...). Σ το σ η μ είο όμως ό ­

7 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

που ε π ιτέ θ η κ α ν οι 50 ιππείς β ρ ισ κό τα ν το σ ύ ντα γμ α το υ Κ ρόμγουελ, δηλα δή η μονάδα με το υ ς π λέον φ α ν α τικ ο ύ ς και σ κλη ρ ο τρ ά χ η λο υ ς σ τρ α τιώ τες. Οι τ ε λ ε υ ­ τ α ίο ι δ ε ν π το ή θ η κα ν κα θό λου από το υ ς ιππείς, το υ ς α ντιμ ετώ π ισ α ν με απ οφ ασι­ σ τικ ό τη τα κα ι μ ετά από σ κ λ η ρ ό τα τη πά­ λη το υ ς α π έκρο υσ α ν χρησ ιμ οπ οιώ ντα ς κά θ ε μέσο, ακόμ α κα ι τα κ ο ν τά κ ια τω ν ό ­ πλων τους...

Την ίδ ια ώρα στο κ έ ν τρ ο το γα λλικό π εζικό σ υ γ κ ρ ο ύ σ τη κ ε με το υ ς α π ένα ντι το υ Ισπανούς και Β ρ ετα ν ο ύ ς βα σ ιλικο ύς, ενώ σ το α ρ ισ τερ ό ο ι Γάλλοι π ο λεμούσαν με το υ ς Γερμανούς και Β έλγους σ τρ α τιώ ­ τ ε ς που ή τα ν σ την υπ ηρεσ ία τω ν Ισπα­ νών. Σύμφω να με το σ χέδ ιο το υ Τυρέν στο κ έ ν τρ ο ο ι Γάλλοι δ ε ν ε π ε δ ε ίκ ν υ α ν ι­ δ ια ίτε ρ ο ζήλο, έχ ο ντα ς μόνο αγκιστρώ σ ει τ ις ε χ θ ρ ικ έ ς δ υ ν ά μ εις και απασχολώ­

Π ο ρ τρ έτο , μά λλον εξιδ α νικευ μ ένο , το υ ισχυρού άνδρα τη ς Β ρ ετα νία ς Ο λιβερ Κ ρόμγουελ.

ρ εσ ε να α ν α τρ έψ ε ι τη δ υ σ μ ενή γ ι’ α υ τό ν π ο ρεία τη ς μάχης. Την ώρα που ο ι Γάλλοι θ ρ ιά μ β ε υ α ν σ την α κτή, σ το α ρ ισ τερ ό τη ς δ ιά τα ξή ς το υ ς, η μάχη σ υ νεχ ιζό τα ν σ το κ έ ν τρ ο και σ τη ν άλλη το υ ς πλευρά. Σ το δ ε ξ ιό των Γάλλων ο Τυρέν, β λέπ οντα ς τη ν α να δ ί­ πλωση τω ν αντιπ άλω ν το υ μ ε τά τη ν απο­ τυ χ ία τω ν εφ ό δω ν το υ ιππικού το υ ς, έσπευσε ο ίδ ιο ς επί τόπ ου κα ι ο δ ή γη σ ε σε γ ε ν ικ ή έφ ο δ ο το υ ς ά ν δ ρ ες το υ. Ο Κ οντέ όμως κα τόρ θω σ ε ακόμ α μια φ ορά να σ υ γκεντρ ώ σ ει, χάρη σ το μεγά λο κύρος το υ , το υ ς ιππείς το υ και α ν τε π ιτέ θ η κ ε εν α ν τίο ν το υ μεγά λου α ντα γω νισ τή και φ ίλο υ του... Κ ατά τη ν ά γρια συμπλοκή που επ α κο λούθη σ ε, π ο λέμη σ ε ως απλός σ τρ α τιώ τη ς, σώμα με σώμα, αλλά δ εν μπ όρεσε να α π ο τρ έψ ει τη ν ή τ τ α τω ν δυνάμεώ ν το υ, αφού ο ε χ θ ρ ό ς το υ ενισ χυό τα ν συνεχώ ς με ξεκ ο ύ ρ α σ τα τμ ή μ α ­ τα, ενώ ο ι δ ικ ο ί το υ μ ειώ νο ντα ν διαρκώ ς. Η τε λ ικ ή κα τά ρ ρ ευ σ η τω ν μονάδω ν το υ α ρ ισ τερ ο ύ τη ς ισπ ανικής δ ιά τα ξη ς, που επ α κο λο ύ θ η σ ε, σ ήμανε και το τέ λ ο ς τη ς μάχης, κα θ ό σ ο ν ό λο ι οι υπ ήκοοι το υ Ισπανού μονάρχη έφ υ γ α ν από το π εδίο

ν τα ς τε ς , επ ιδ ιώ κο ντα ς να επ ικρ α τή σ ο υ ν με κ ιν ή σ ε ις σ τις π λευρ ές. Στο δ ε ξ ιό τη ς γ α λ λ ικ ή ς δ ιά τα ξη ς ο ι ισ π ανικές μ ο νά δ ες υ φ ίσ τα ν το σ ημα­ ν τ ικ έ ς απ ώ λειες από τα γα λλικά π υροβ ό­ λα, σ τα οπ οία δ ε ν μπ ορούσαν να α π α ντή­ σουν. Ο Κ οντέ, δ ιο ικ η τή ς το υ ιππικού σ τη ν α ρ ισ τερ ή π λευρά, προσπαθώ ντας να σ τη ρ ίξ ε ι το υ ς κλ ο ν ιζό μ εν ο υ ς π εζούς δ ιεν ή ρ γ η σ ε με α π ο φ α σ ισ τικό τη τα ε π ίθ ε ­ ση κα τά το υ γ α λλικο ύ ιππικού και το υ ό ­ π ισ θ εν α υ το ύ π υροβ ολικο ύ. Κ ατά τις τ ρ ε ις φ ο ρ ές που ε π ιτέ θ η κ ε , κα τόρ θω σ ε να απ ω θήσ ει το α ντίπ αλό το υ γ α λ λ ικ ό ιπ­ πικό αλλά ανακό π η κε από τα πυρά ενός τά γ μ α το ς Γάλλων φ ρουρώ ν που είχα ν τ α ­ χ θ ε ί επί ενό ς α μμ ολόφ ου δ ε ξ ιά τη ς πο­ ρ εία ς το υ ιππικού, το οπ οίο και απ οδεκάτιζαν. Οι π ερ ισ σ ό τερ ο ι α ξιω μ α τικ ο ί το υ κτυ π ή θ η κα ν κα ι ο ίδ ιο ς κ ιν δ ύ ν ε υ σ ε να σ υ λ λ η φ θ ε ί ό τα ν σ κο τώ θ η κε το άλογό το υ και β ρ έ θ η κ ε π εσ μένο ς σ το έδα φ ο ς. Ο πρίγκηπας, όμως, ε κ τό ς από ε ξ α ίρ ε τ ο ς σ τρ α τη γό ς ή τα ν κα ι α τρ ό μ η το ς μα χητής. Ετσ ι σ ηκώ θ ηκε αμέσω ς χωρίς να απο­ θ α ρ ρ υ ν θ ε ί, α ν έ β η κ ε σε άλλο ά λογο και κα τόρ θω σ ε να σω θεί.

8 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η γ ε ν ικ ή κα τά σ τασ η ή τα ν κρίσιμη α λ­ λά ο Τυρέν ή τα ν σε εγρήγορσ η, μάλλον σε α ν τίθ ε σ η με το ν δον Χουάν. Ο Γάλλος σ τρ α τά ρ χ η ς, έχ ο ντα ς υπ οψ ια σ τεί ό τ ι οι ε χ θ ρ ο ί το υ δ ε ν γνώ ριζαν τα τη ς π αλίρ­ ροιας, η οπ οία είχ ε π λέον προχω ρήσει δη μ ιο υ ρ γώ ντα ς κενό σ το δ ε ξ ιό τω ν Ισπα­ νών, και π α ρ ατηρώ ντας τη ν το π ική επ ι­ τυ χ ία τω ν Β ρετα νώ ν σ τον ψηλό α μ μ ό λο ­ φο, α ν τιλ ή φ θ η κ ε ό τ ι το υ π α ρ ουσ ια ζότα ν μια μ εγά λη ε υ κ α ιρ ία να κ ερ δ ίσ ει τη μάχη. Α π οφασ ιστικά, λοιπόν, δ ιέ τ α ξ ε το ν μαρκήσ ιο το υ Καστελνώ, δ ιο ικ η τή το υ γ α λ λ ι­ κού ιππικού σ το α ρ ισ τερ ό τη ς δ ιά τα ξή ς το υ, να ε π ιτ ε θ ε ί με το σύνολο τη ς δ ύ να ­ μής το υ (1.300 ά νδ ρ ες ) κα τά μή κος τη ς α π ο κα λυπ τό μ ενης α κ τή ς και να π ροσβά­ λ ε ι το α κάλυπ το δ ε ξ ιό π λευρ ό τω ν ε ­ χθρών. Π ρ άγματι, ο Γάλλος δ ιο ικ η τή ς ο­ δ ή γη σ ε γρή γορ α το υ ς έ κ π λ η κ το υ ς ά ν­ δ ρ ες το υ πάνω σ τη ν υγρή α μ μ ο υ δ ιά και ό τα ν β ρ έ θ η κ ε στα π λευρ ά τω ν Ισπανών δ ιέ τ α ξ ε έφ ο δ ο . Υστερα από λίγο ο ι Γάλλοι ιππείς είχα ν σ υ ν τρ ίψ ε ι τ ο υ ς α ιφ νιδ ια σ μ ένους Ισπανούς, τω ν οποίων ο λό κληρ η η δ ε ξ ιά π τέρ υ γα κ α τέρ ρ ευ σ ε. Ο δ ο ν Χ ο υ ­ άν, α ιφ ν ιδ ια σ μ έ ν ο ς και ο ίδ ιο ς, δ ε ν μπό­

όσο πιο β ια σ τικά μπορούσαν. Οι ιππείς κα τόρ θω σ α ν να σω θούν αλλά ο ι πεζοί, που ή τα ν και σ χετικά βαριά φ ο ρ τω μ ένο ι με τ ις πανοπλίες, εν το π ίζο ν τα ν πολύ ε ύ ­ κολα από το γ α λ λ ικ ό ιππικό, αποκόπτον τα ν και α ιχμαλω τίζονταν. Μ έσα στη συ­ νολική φ υγή, σ το κ έ ν τρ ο τη ς ισπανικής π α ρ άταξη ς έ μ ε ιν α ν μόνο 300 Β ρετα νο ί, το υ β α σ ιλικο ύ Σ υ ν τά γ μ α το ς Φρουρών (πρόδρομου το υ 1ου Σ υ ν τά γ μ α το ς Γρε­ να διέρ ω ν Φρουρών), ο ι οπ οίοι μάχονταν με το θ ά ρ ρ ο ς τη ς απελπ ισίας. Οι Γάλλοι α ξιω μ α τικ ο ί το υ ς ζή τησ α ν να π αραδο­ θ ο ύ ν και, π ρ ο κειμ ένο υ να το υ ς π είσουν γ ια το μ ά τα ιο τη ς π ερ α ιτέρ ω α ντίσ τα σ ή ς το υ ς , π α ρ έλα βα ν δύο α ξιω μ α τικο ύ ς του σ υ ν τά γ μ α το ς και το υ ς μ ε τ έ φ ε ρ α ν στο π εδ ίο τη ς μάχης, δ είχ ν ο ν τά ς το υ ς τη ν ε ­ ξα φ ά νισ η τω ν συμμάχων το υ ς κα ι τη ν πλήρη δ ική το υ ς επ ικρά τησ η. Οι Β ρ ε τα ­ νοί βα σ ιλικο ί, μπροστά σ τη ν π ρ α γμ α τικό ­ τη τα , π είσ θ η κα ν τε λ ικ ά και παραδόθηκαν, υπό το ν όρο να μην το υ ς παραδώ­ σ ουν σ το υ ς σ υμπ ατρ ιώ τες το υ ς. Κατόπιν ο Τυρέν με το υ ς ά ν δ ρ ες το υ έ μ ε ιν α ν α­ π ό λυ το ι κ ύ ρ ιο ι το υ π εδίου τη ς α να μ έ­ τρ ησ ης. Είχαν θ ρ ια μ β ε ύ σ ε ι σε μια μάχη που ε ίχ ε δ ια ρ κ έ σ ε ι μόνο λ ίγ ε ς ώ ρες αλλά ο ι σ υ ν έπ ειές τη ς θ α ή τα ν κ α τα λ υ τικ ές .

Πίνακας που αναπαριστά τμ ή μα Αγγλων ιππέων, κα τά τη δ ιά ρ κεια το υ β ρ ετα νικο ύ εμ φ υ λίο υ πολέμου, Τ έτοιες μ ο νά δ ες α ξισ π ο ιήθη κα ν από τον Γάλλο στρα τά ρχη Τυρέν μ ε μ εγ ά λ η επ ιτυχία.

ΑΠΩΛΕΙΕΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ Οι η τ τ η μ έ ν ο ι Ισπανοί και ο ι σύμμαχοί το υ ς είχα ν 1.000 περίπου ά ν δ ρ ες ν ε ­ κρούς, π ολλούς τρ α υ μ α τ ίε ς που δ ε ν κατα μ ε τ ρ ή θ η κ α ν και 4.000 αιχμα λώ τους. Από το υ ς τε λ ε υ τ α ίο υ ς , το υ λ ά χ ισ το ν 500 ή τα ν Α γγλοι β α σ ιλικο ί. Οι Γάλλοι, α ν τ ίθ ε ­ τα, είχα ν ελ ά χ ισ τες α π ώ λειες, λ ιγ ό τε ρους από 400 ά νδ ρ ες, ο ι π ερ ισ σ ό τερ ο ι από το υ ς οπ οίους ή τα ν Β ρ ε τα ν ο ί ο ι οπ οί­ οι είχα ν π ρ α γμ α τοπ οιήσ ει θ α ρ ρ α λ έα έ ­ φ οδο σ τον αμμ όλοφ ο. Τη ν ύ κ τα μ ετά τη μάχη και τη ν ο λο κλη ρ ω τική νίκη το υ ο Τυρέν έγρα ψ ε στη γ υ να ίκα το υ πολύ σ ε­ μνά, α να κο ινώ νο ντά ς τη ς τη ν επ ιτυ χ ία ως εξή ς: «Οι ε χ θ ρ ο ί έπ εσαν επάνω μας, δόξα τω Οεώ νικ ή θ η κ α ν ! Ε ργά σ τηκα κά ­ πως σ κληρά όλη τη ν ημ έρα , γ ι' α υ τό σου εύ χ ο μ α ι κα λη νύ χ τα και πάω για ύπνο». Α μεο η σ υνέπ εια τη ς επ ικρ ά τη σ η ς των Γάλλων κα τά τη μάχη τω ν α μ μ ό λο ­ φων ή τα ν η π ερ ίσ φ ιξη τη ς π ο λιο ρ κία ς τη ς Δ ο υ νκέρ κη ς . Τρεις μ ό λις η μ έ ρ ε ς μ ε­ τά τη μάχη το σ ύντα γμ α το υ Τυρέν, υπό τη ν επ ήρεια · τη ς επ ιτυ χ ία ς, δ ιε ν ή ρ γ η σ ε έφ ο δ ο με μεγά λη ορμή και σ ύντο μ α κα­ τέ λ α β ε ένα σ η μ α ντικό α μ υ ν τικ ό έρεισ μα , στο ε π ικ λ ιν ές τοίχω μα τη ς τά φ ρ ο υ . Οι Γάλλοι δ ε ν μπ όρεσαν να σ υ νεχ ίσ ο υ ν π ε­ ραιτέρω , ω στόσο είχ ε π λέον φ α ν ε ί πως οι α μ υ νό μ ενο ι ή τα ν α π ο θ α ρ ρ υ μ ένο ι και κρ α το ύσ α ν τ ις θ έ σ ε ις το υ ς μόνο χάρη σ την επ ιμονή το υ δ ιο ικ η τή το υ ς. Ο τ ε ­

λ ε υ τα ίο ς φ α ινό τα ν α κ α τά β λ η το ς αλλά λ ί­ γο α ρ γό τερ α , σ τις 23 Ιουνίου, τρ α υ μ α τ ί­ σ τη κ ε θα νά σ ιμ α και οι ά ν δ ρ ες το υ έχα ­ σαν το θ ά ρ ρ ο ς το υ ς κα ι π ρ οτίμη σ α ν να παραδοθούν. Μ ετά τ ις σ χ ε τικ έ ς σ υννενο ή σ εις, ο ι 3.000 περίπου α μ υ νό μ ενο ι βγή κα ν από τη ν πόλη σ τις 25 Ιουνίου και τη ν παρέδω σαν σ τον νεα ρ ό Γάλλο βασ ι­

στη Φ λάνδρα και ο Λ ο υ δ ο β ίκο ς ΙΔ ’ κ έ ρ δ ι­ σε ως σύζυγό το υ τη νεα ρ ή Μ αρία Τερέζα, κόρη το υ Ισπανού β α σ ιλιά Φιλίππου. Το σ η μ α ν τικ ό τε ρ ο όμως ή τα ν ό τ ι η Ευρώ­ πη κ α τεν ό η σ ε π λέον πως η Γαλλία ή τα ν η α νερ χ ό μ ενη δύναμη, ενώ η Ισπανία έχα ­ νε όλο και π ερ ισ σ ό τερ ο τη ν επ ιρροή και το κύρ ο ς της... ΞΙ

λιά, ο οπ οίος είχ ε κ α τα φ θ ά σ ε ι για τη ν π ερίσ ταση. Ο Λ ο υ δ ο β ίκο ς ΙΔ ’, 19 ετώ ν τό τ ε , π α ρ έλα βε τη ν πόλη και το υ ς α ιχ μ α ­ λώ το υς αλλά σ ύντομ α, τη ρ ώ ντα ς πιστά το υ ς όρ ο υ ς τη ς γ α λ λ ο -β ρ ε τα ν ικ ή ς συμμαχίας, παρέδω σε τη ν πόλη στη β ρ ε τ α ν ι­ κή εξουσ ία . Η παράδοση τη ς πόλης σ το υ ς Β ρ ε τα ­ νούς π ρ ο κά λεσ ε κάποια α ναταρ αχή στη γ α λλική Αυλή αλλά ο Τ υρέν με τη σ τρ α τιά το υ σ υ νέχ ισ ε τις επ ιχ ειρ ή σ εις και απέ­ σπασε το ε ν δ ια φ έ ρ ο ν το υ κοινού π ο λιο ρ ­ κώ ντας τη γ ε ιτο ν ικ ή Γκραβελέν. Υστερα από σ τεν ή π ο λιο ρ κία με τη σ υνδρομή και τω ν Βρετανώ ν, ο ι οπ οίοι ομοίω ς τη ρ ο ύ ­ σαν κα τά γράμμα τη συμφω νία, η πόλη κ α τα λ ή φ θ η κ ε σ τις 27 Α υγο ύσ το υ 1658 και α κο λο ύ θ η σ α ν και ά λ λ ες μ ικ ρ ό τερ ε ς και δ ιά φ ο ρ α φ ρ ο ύ ρ ια στη Φ λάνδρα. Τον επ ό μ ενο χρόνο (1659) ο Τ υρέν ε ­ το ιμ α ζό τα ν να επ α να λά βει τη ν εκ σ τρ α ­ τ ε ία αλλά ο ι Ισπανοί ζή τησ α ν ανακωχή. Τελικά, ύ σ τερ α από επ ίπ ονες διαπ ραγμα­ τ ε ύ σ ε ις , υπ ογράφ ηκε η Σ υ νθ ή κη ε ιρ ή ­ ν η ς τω ν Πυρηναίω ν (7 Ν ο εμ β ρ ίο υ 1659). Σύμφω να με το υ ς όρ ο υ ς τη ς, η Γαλλία δ ια τή ρ η σ ε σ χεδόν ό λ ες τ ις κ τή σ ε ις τη ς

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Ant. Livesey: ΜΕΓΑΛΟΙ ΣΤΡΑΤΗΓΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΝΙΚΗΦΟΡΕΣ ΜΑΧΕΣ ΤΟΥΣ, Σαββάλας, Αθήνα, 2005. (2) J.F.C. Fuller: ΟΙ ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΕΣ ΜΑΧΕΣ ΠΟΥ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΑΝ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ, Π ο ιό τη τα , Αθήνα, 2008. (3) Η. Kissinger: ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ, Λιβάνης, Αθήνα, 2002. (4) Μ. Van Creveld: Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ, Τουρίκηε, Αθήνα, 2003. (5)01 100 ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΕΣ ΜΑΧΕΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ, Π ήγασος, Αθήνα, 2008. (6) Αν. Μ πάλλα: Ο ΑΡΗΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΓΗΝ. Ε κδ ό σ εις ΓΕΣ, Α θήνα, 1965. (7) ΡΓζ. Γκραντ: ΜΑΧΕΣ, Η ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 5.000 ΧΡΟΝΩΝ, Πολάρις. Αθήνα, 2007. (8) Er. M yraise: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΙΣ ΤΗΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑΝ, Εκδόσεις ΓΕΣ, Αθήνα, 1966. (9) Μ. Van Creveld: Η ΔΙΟ ΙΚΗΣΗ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ, Τουρίκης, Αθήνα. 2001. (10) Μ. Van Creveld: ΕΠΙΜΕΛΗΤΕΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΕΜΟΣ, Τουρίκης. Αθήνα. 2001.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA 8 1

Η «ΚΥΑΝΟΛΕΥΚΗ ΜΕΡΑΡΧΙΑ» κοι οι ΕΑΠηνει; EÜEÜOVIEC

wWehrmoohl(mi« ΙΑΚΟΒΟΣ ΧΟΝΑΡΟΜΑΤΙΑΗΣ lOIODIKOC

Ελάχιστοι σήμερα γνωρίζουν όιι Αίνο μετά ιη γερμανική επίθεοη οιη Σοβιετική Ενωση (22 Ιουνίου 1941), οιην Ελλάδα καταβλήθηκε συντονισμένη προσπάθεια από ορισμένους γερμανόφιλου? Ελληνες οτρπιηνσύς και εγχώριους εθνικοσοοιαλιστικούς κύκλους να ουγκροιήσουν μια αμινώς ελληνική αντι-μπολσεβικική λενεώνα που θα πολεμούσε σιο πλευρό ίων Γερμανών. Σιις επόμενες σελίδες θα μιλήσουμε για ιη μεθόδευση και ιη ματαίωση ίου σχεδίου αυτού, παράλληλα με μικρές αλλά ενδιαφέρουσες διαδρομές μεμονωμένων Ελλήνων οι οποίοι υπηρέιηοαν ίο «όραμα)) ίου ΧιΊλερ οιο σφαγείο ίου Ανατολικού Μετώπου. Ο σ τρ α τη γ ό ς Γεώ ργιος Μ πάκος, υπ ουργός Εθνικής Αμυνας τη ς πρώτης κ α το χ ικ ή ς κυβέρ νησ ης, ή τα ν υπέρ το υ σ χ ημα τισμού τη ς ελλη νική ς λεγεώ να ς εθ ελ ο ν τώ ν για το Α νατολικό Μέτωπο.

uwiiIMIW«

·« ·»*
.U v ·«/"',

*ΒΧν4δ°ς.

Μ έλη τη ς Ε θ νικο σ ο σ ια λισ τική ς Φρουράς Ελλάδος κ α τα θ έ το υ ν σ τεφ ά νι στο Μ νημ είο το υ Αγνω στου Σ τρ α τιώ τη , σ τη ν π λα τεία Σ υ ν τά γ μ α το ς . Α ρ κετά σ τελέχ η τη ς οργάνω σης α υ τή ς π ροσφ έρθηκαν να εντα χ θ ο ύ ν στην ελλ η νική α ντ/κο μ μ ο υ νισ τική λεγεώ να το κα λο κα ίρ ι το υ 1941.

ιην Μια από τ ις πρώ τες γερ μ α νό φ ιλες οργανώ σεις που εμ φ α νίσ θ η κα ν τις π ρώ τες εβ δ ο μ ά δ ες τη ς Κατοχής, ή τα ν η Ε θνικο σ ο σ ια λισ τική Φρουρά Ελλάδος των Θ. Τουρκοβασίλη, Αν. Κονδάκη και Ν. Αναστασόπουλου.

κογλου, ε ν θ ο υ σ ια σ μ έ ν ο ς από τη γρήγορη προέλαση τω ν γ ε ρ ­ μανικώ ν σ τρ α τευ μ ά τω ν, θ ε ω ­ ρ ο ύσ ε σ χεδ όν β έβ α ιη τη γ ερ ­ μα νική νίκη. Γι’ α υ τό π ρ ό τεινε σ το υ ς α ξιω μ α τικο ύ ς αλλά και στο υπ ουργικό σ υ μ β ο ύ λιο τη δ η μ ιο υ ρ γ ία μιας α ντικο μ μ ο υ ν ισ τικ ή ς λεγεώ να ς σ το π λαί­ σιο τω ν ε θ ε λ ο ν τικ ώ ν λεγ εώ ­ νων που σ υ γκρ ό τη σ α ν οι π ε­

ε ρ ικ έ ς η μ έ ρ ε ς μ ετά τη γ ε ρ μ α ­ νική εισ βολή στη Σ ο β ιε τικ ή Ενωση, το ν Ιούνιο το υ 1941, το π ρ ο εδ ρ είο τη ς Ενωσης Ε φ έ­ δρων Α ξιω μα τικώ ν ζή τη σ ε από το ν κα το χ ικό υπ ουργό Ε θ νική ς Αμυνας, υπ οσ τράτηγο Γεώργιο Μπάκο, να φ ρ ο ν τ ί­ σ ει γ ια τη ν απορρόφηση τω ν ανέργω ν ε ­ φέδρων. Ο Μπάκος, ένα ς από το υ ς πιο γερ μ α ν ό φ ιλ ο υ ς τη ς κυ β έρ νη σ η ς Τσολά-

Μ

ρ ισ σ ό τερ ε ς ευρω π α ϊκές χώ­ ρ ες (Γαλλία, Ο λλανδία , Β έλγιο κ.ά.) για τη ν κα τα π ο λέμ ησ η το υ μπ ολσ εβικισμού στη Ρωσία. Ο ίδ ιο ς π ίσ τευ ε πως ο σ χημα­ τισ μ ό ς μιας ε λ λ η ν ικ ή ς α ν τικ ο μ μ ο υ ν ισ τικής λεγεώ να ς, όπως το 1919 σ την Κ ρι­ μαία, θ α α π ο τελο ύ σ ε α ρ γ ό τερ α ένα ισχυ­ ρό δ ια π ρ α γ μ α τευ τικ ό όπλο γ ια τη ν Ελλά­ δα, ενώ η μορφή τη ς γ ερ μ α ν ικ ή ς κ α το ­ χ ή ς θ α γ ιν ό τα ν ηπ ιό τερ η . Οι π ερ ισ σ ό τε­ ροι από το υ ς α ξιω μ α τικο ύ ς που το ν άκουσαν, δ ε ν έδω σαν απάντηση. Τότε ο Μ πάκος ζή τη σ ε κα τά λογο όλω ν τω ν α ­ ξιω μα τικώ ν γ ια να το ν π αραδώ σει σ το α ρ ­ μόδιο γ ε ρ μ α ν ικ ό γρ α φ είο . Ο ρ ισ μ ένο ι έ ­

0 αρχηγός τη ς ΠΕΑΝ, α ξιω μα τικός τη ς Ε λληνικής Β α σ ιλικής Αεροπ ορίας Κω νσταντίνος Π ερρίκος.

φ ε δ ρ ο ι α ν τέδ ρ α σ α ν κα ι ανάμ εσ ά το υ ς ή ­ τα ν ο π αλαιός επ ιτελ ά ρ χ η ς το υ Μπάκου σ το Β ’ ΣΣ, σ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η ς Θ ρα σ ύβ ου­ λο ς Τσακαλώτος. Ο Τσολάκογλου αγνοούσε τις ε ν έ ρ γ ε ι­ ες το υ υπουργού του και πίστευε, όπως κα τέθ εσ ε α ργότερα στη δίκη το υ ως δωσί­ λογου, πως το εγχείρη μα α υτό ήταν και «λυπηρόν όσο και λίαν εγκλημ ατικόν». Ωστόσο όταν π λη ρο φ ορ ήθ ηκε τις π ροθέ­ σ εις το υ Μπάκου, αποφάσισε με τη συν­ δρομή το υ αρχηγού τη ς Χω ροφυλακής, υ­ ποστρατήγου Ντάκου, να ματαιώ σει με οποιοδήποτε τίμημ α τη δη μιουργία και την αποστολή τη ς ελλη νική ς λεγεώ νας. Σύμ­ φωνα με τις εκτιμ ή σ εις και τις π ληροφο­ ρ ίες που είχ ε σ υγκεντρώ σ ει ο Τσολάκογλου, το υλάχισ το ν 2.000 ά νδρ ες είχαν ε γ ­ γρ ά φ ει ως ε θ ε λ ο ν τέ ς στη Θ εσσαλονίκη για το Ανατολικό Μέτωπο, ενώ σ τις αρχές Ιουλίου 1941 στην Αθήνα είχαν συμπληρω­ θ ε ί 200 α ιτή σ εις για τη συγκρότηση τη ς λεγεώ νας. Η ιδέα τη ς ελλη νική ς μεραρχίας ε ν ­ θο υσ ίασ ε το υς Γερμανούς, οι οποίοι με καταχω ρήσεις σ τον κατοχικό Τύπο ά φ η­ ναν να εν ν ο η θ ε ί πως η λεγεώ να μ ετά τη «βέβαιη γερμανική νίκη» θ α αποτελούσε ένα σοβαρότατο επιχείρημα υπέρ των ε λ ­ ληνικώ ν δικαίων. Προς α υτή τη ν κ α τε ύ ­ θυνση κινη τοπ οιήθ ηκα ν ό λες οι εθνικοσ οσ ια λισ τικές οργανώ σεις τη ς Αθήνας και τη ς Θ εσσαλονίκης, όπως η ΕΕΕ, το Εθνικοσ οσ ιαλισ τικό Κόμμα το υ Γεωργίου Μερκούρη και οι α π οστάτες πρώην β ο υ λευ τές

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA I 8 3

το υ ΚΚΕ Μιχ. Τυρίμος και Μαν. Μανωλέας. Στο ίδιο κλίμα εργά σ τηκε α ργότερα και η περίφημη ΕΣΠΟ (Ελληνική Σοσιαλιστική Πατριω τική Οργάνωσις), υπό τη ν ηγεσία των ιατρών Γ Βλαβιανού, Γερ. Π α τρ ονικό­ λα και Σπ. Σ τεροδήμα. Την ημ έρα τη ς εκδήλω σης τη ς γερ μ α ­ νική ς επ ίθεσ ης στη Σ ο β ιετική Ενωση, ο κατοχικός υπουργός Σω τήριος Γκοτζαμάνη ς π ρ ότεινε στον πρωθυπουργό Γ Τσολάκογλου η Ελλάδα να κ η ρ ύ ξει το ν πόλεμο κατά τη ς ΕΣΣΔ. Α π έσ τειλε δε τη ν α κόλο υ­ θη χειρόγραφη επιστολή:

«Εν Α &ήναις τη 22 Ιου νίου 1941, Προς τη ν ΑΕ τον Π ρόεδρον της Κ υβερνήοεω ς Στρατηγόν Κύριον Γ. Τσολάκογλου, Ενταύθα. Κ ύριε Π ρ ό εδ ρ ε, Δ ιά της απροόπτου και α ιφ ν ιδ ια σ τικ ή ς εκρ ήξεω ς του π ολέμου μ ε τα ξύ του Αξονος και της Ρωσίας επ α λη & εύει και πραγ­ μ α το π ο ιε ίτα ι μ ία ακόμη των προβλέψεώ ν μου, τας οπ οίας είχ α εκ & έσ ει ε ν το ίς από 26-5-40 και 20-7-40 υπ ομνήμασί μο υ προς την τό τε Κ υ βέρνησ ιν και τον Β ασιλέα, π ε­ ρ ί της πλήρως το υ τέ σ τιν α ν τιθ έσ εω ς των συμφ ερόντω ν του Αξονος και του Πανσλαυισμού. Επί της α ντι& έσεω ς τα ύτη ς, ε ­ κτός των άλλων επ ιχειρημά τω ν, εσ τή ρ ιξα τη ν γνώ μην μο υ π ερ ί απολύτου συμπτώσεως των συμφ ερόντω ν ημών και του Α ξο ­ νος και της ανάγκης στενω τάτης συνεργα­ σίας Αξονος και Ελληνισμού, της μόνης μη σ λα υικής δυνάμεω ς ε ν τη Εγγύς Ανατο­ λή. Ο σήμερον ε κ ρ α γ είς π όλεμος δ η μ ι­ ο υ ρ γ εί άκρως λεπ τή ν κ α τά ο τα ο ιν χρ ήζουσαν β α& είας και λ επ το μερ ού ς ερ εύ νη ς διά την επ α νεξέτα σ ιν και αναπροσαρμο­ γήν της θ έσ εώ ς μα ς ε ν τω νέω δ η μιο υρ γουμένω πλαισίω. Προς τούτο, λαμβάνω τη ν τιμ ή ν να υποβάλω υ μ ίν την γνώ μην και να παρακαλέσω όπως ου γκα λέσ η τε ε π ε ι­ γόντως και άλως εκτά κτω ς το Υπουργικόν Σ υμ β ο ύλιο ν διά να επ ιλη φ θ ή της το ια ύ τη ς ερ εύ ν η ς και να δοθή ευ κ α ιρ ία ε ις έ κ α ­ στον ε ξ ημών να αναπτύξη τας απόψ εις του και να λάβη τη ν θ έ σ ιν και την ε υ θ ύ ν η ν του. Εν αναμονή των αποφάσεων, που θα ληφ &ούν, νομίζω ότι θα είν α ι λ ία ν εξυπ ηρ ε τικ ό ν των συμφ ερόντω ν της χώρας, εά ν απ οσ τέλλατε αμέσω ς και ε ξ ονόματος της Ελληνικής Κ υβερνήοεω ς τηλεγράφ ημα προς το υς κ.κ. Χ ίτλερ και Μ ουσολίνι, δΓ ου να εύ χ η σ θ ε τη ν νίκη ν των όπλων ε ν τω νέω αγώνι προς δ η μ ιο υ ρ γία ν της Ν έας Ε υ­ ρώπης και αποτροπήν του Σ λαυοκομμου-

8 4 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

νια τικο ύ κινδύνου, ό σ τις α π ε ιλ ε ί το υς πάντας και τα πάντα ε ν Ευρώπη».

Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΠΝ ΙΤΑΛΟΝ

Το υπουργικό σ υμβούλιο που σ υνήλθε την Τρίτη, 24-6-1941, δεν έλα β ε καμμία α­ νάλογη απόφαση. Α ντίθετα , όπως έγραψε ο Τσολάκογλου στα απ ομνημονεύματά του, «άπαντα τα μέλη πλην του κ. Γκοτζαμάνη και δύο άλλων, συνεφώ νησαν ε ις το ό τι η Ελλάς είχ ε σ υ ντα υ τίσ ει τη ν τύχην τη ς με τη ν Αγγλίαν». Πέραν των πρωτοβουλιών στο ζήτημα

Ο Κούρτ φον Γκρα ίβενιτς, αναπληρω­ τή ς του επ ιτετρα μ μένου στην Ελλάδα Γκύντερ Αλτενμπουργκ, α νέφ ερ ε στο γ ε ρ ­

τη ς ε θ ελ ο ν τικ ή ς λεγεώ νας, τη ν οποία θα ονόμαζε «Κυανόλευκη Μ εραρχία», ο Μπάκος π ρ ότεινε τη διοίκησή τη ς σ τον υπα­ σπιστή το υ Βουδικλάρη και σ τον σ υντα γ­ ματάρχη Νικ. Κουρκουλάκο. Συνήγορος το υ Μπάκου ήτα ν ο ελληνο μ α θή ς Γερμα­ νός σ τρα τιω τικό ς α κόλο υθος φον Κλεμ, ο οποίος παρασκηνιακά κινούσε τα νήματα των γερμανόφ ιλω ν κύκλων. Παρόλο που αρχικά ο Τσολάκογλου έ ­ δειχνε ό τι συμφωνούσε με τη δημιουργία τη ς «Κυανόλευκης Μ εραρχίας», στην πο­ ρεία έπραξε τα πάντα για να τη ν υπονο­ μεύσει. Ενας μάρτυρας στη δίκη του, αρ­ γότερα, ο Ορ. Παπαναγιώτου, μέλος τη ς διοίκησ ης τη ς Π ανελλήνιας Ενωσης Ε φ έ­ δρων Αξιωματικών, κ α τέθ εσ ε πως ο σ τρα­ τηγός κατά τη διά ρ κεια μιας π ερ ιοδ εία ς του στη Θ εσσαλία μίλησε στη Λάρισα για τη ν αποστολή τη ς α ντικο μ μ ο υ νισ τική ς λ ε ­ γεώνας. Ωστόσο παρά τ ις π ιέσ εις των γ ε ρ ­ μανόφιλων υπουργών το υ (Μπάκος, Γκοτζαμάνης, Λογοθετόπ ουλος), α ρ νήθ ηκε να κηρ ύξει το ν πόλεμο κατά τη ς Σ ο β ιε τι­ κής Ενωσης. Στο μεταξύ ο παρασκηνιακός πόλεμος των γερμανικώ ν και των ιταλικώ ν υπηρεσιών στο ζήτημα α υτό σ υνεχιζόταν αμείω τος.

μανικό Υπουργείο Εξωτερικών σ τις 14 Ιου­ λίου 1941: «Ο Ελληνας υπουργός Εθνικής Αμυνας, ο γερμ ανόφ ιλος σ τρα τηγός Μπά­ κος, μου είπε σήμερα ό τι ή ιδέα τη ς απο­ σ τολής ελλη νική ς μονάδας στο ρωσικό μέτωπο απασχολεί μεγάλους κύκλους του ε λλη νικο ύ λαού και ό τι θα ή θ ε λ ε υπό την ιδ ιό τη τά το υ ως υπουργού Στρατιω τικώ ν να χ ε ιρ ισ θ εί προσωπικά το θέμ α. Η ελ λ η ν ι­ κή κυβέρνησ η μέχρι τώρα δ εν ασχολήθηκε με το ζήτημα αυτό, δ ιό τι ο πρωθυπουρ­ γός Τσολάκογλου δεν β ρ ίσ κετα ι σε αρμο­ νικ ές σ χέσεις με το ν Μπάκο και α φ ετέρ ο υ τή ς είνα ι άγνωστη η αντίδραση τη ς κυβέρ­ νησης το υ Ράιχ σε παρόμοια πρόταση. Ο Μπάκος μου ζήτησ ε να πληροφορηθώ τη γνώμη το υ Υπουργείου Εξωτερικών. Παρα­ καλώ για οδηγίες». Μια εβδομάδα α ργότερα έφ θ α σ ε η α­ πάντηση από το Β ερολίνο (22 Ιουλίου 1941): «Αποφασίσθηκε κ α τ’ αρχήν να γ ίν ει απ οδεκτή η αποστολή λεγεώ νας ε θ ε λ ο ­ ντών από τη ν Ελλάδα, που θ α πολεμήσει ενα ντίο ν τη ς Ρωσίας. Η απόφαση αυτή ελήφ θη στη βάση μιας έκθ εσ η ς τη ς Ανώτα­ τη ς Δ ιοίκησ ης τη ς Wehrmacht. Σ την έ κ θ ε ­ ση ήτα ν σ υνημμένη τη λεγρ α φ ική αναφ ο­ ρά το υ σ τρα τιω τικού δ ιο ικη τή ΝΑ Ευρώ­ πης, ο οποίος α νέφ ερ ε ό τι η Εθνική Ενω­ ση Ελλάδος (ΕΕΕ) είχε δια βιβά σ ει τη ν πα­ ράκληση στον πληρεξούσιο του Ράιχ για τη ν Ελλάδα να σ χη μ α τισ θεί και στην Ελλά­ δα μια λεγεώ να εθελο ντώ ν, η οποία θα μετά σ χει στον αγώνα κατά του μπολσεβικισμού. Γι’ αυτή τη ν παράκληση τη ς Ε θνι­ κής Ενωσης Ελλάδος προς το ν π ληρεξού­ σιο του Ράιχ για τη Ελλάδα, τίπ ο τε δ εν μας έ χ ει ανακοινω θεί. Από τη ν τη λεγρα φ ική έκθ εσ η τη ς πρεσβείας τη ς 14ης Ιουλίου, σ χηματίσαμε τη γνώμη ό τι η πρωτοβουλία α ν ή κ ει μόνο σ τον υπουργό Αμυνας. Στην τη λεγρ α φ ική αυτή αναφορά δ εν μνημο­ ν ε ύ ε τα ι η Εθνική Ενωση Ελλάδος. Κατό­ πιν α υτού παρακαλώ: 1. Να μας α να φ έρ ετε τηλεγρα φ ικώ ς ποια είνα ι η Εθνική Ενωση Ελλάδος, πώς ιδ ρ ύ θ η κε και ποια είνα ι η γνώμη γ ι’ αυτήν. 2. Να μας α ν α φ έρ ετε τηλεγραφικώ ς αν πράγματι υποβλήθηκε

Ο Ελληνοπόντιος Σεβαστιανός Φουλίδης ήταν ο πιο διάσημος Ελληνας εθελοντής στη Wehrmacht. Σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια μιας αποστολής στο ρωσικό μέτωπο τον Δεκέμβριο του 1943.

=s=[ ΑΘΗΝΑΪΚΑ (SEA ΛθΗΠΑΪ-ΕΤΟΣ Γ .-Λ Ρ . ΦΥΛΛΟΥ 3502

Μ* Ε '—Γ * Α Λ\ Η 1 I

'

Α ΠI WΟ JΓ Ε U Υ I Μ ί Τ ΙΑ Λ Τ 1 ΙJ Ν i T Η J l

Ε Φ Η Μl Ε i - Ρ Γ 1I Σ ^

ϊ _ ’τ '

4 **··' Γ Ρ Λ *Ε !Λ ; ΕΔΟΥΛΡήΟΥ Aß ‘

ΚΑΘΗΚΟΝ i i I I Ο ΔΟΚΤΩΡ ΑΛΤΕΝΜΠΟΥΡΓΚ ΔΙΩΡΙΣΟΗ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ Εδ ΤΗΝ ΓΗ» ΥΠΟΥΡΓΟΣ ΤΟΥ ΡΑ Ι Χ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΑ ΜΕΤΡΑ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ ΔΙΑ ΤΟΥΣ ΑΠΟΛΥΟΜΕΝΟΥΣ ΟΠΑΙΤΑΣ

*®? έπανάληψιν tö ν Εχομε ν δλοι ot "Ε λ λ η ν ε ς ,__ .. τιληφθώμεν βαβέως, είλικρινψς καί σαφώς δτι έδημιουργήθη μια νέα πρ«γματι*ότης είς τόν τόπον μας και öti έπί του παράγοντος αότου πρεπει νά προσαρμοσθί) ή ζωή μας. Πρέ­ πει δηλαδή νά καταλάβωμεν δλοι ότι τά γε­ γονότα τά όποια έμεσολαβησαν, έπιβάλλουν είς δλους τούς "Ελληνας να άλλάξουν τά ς συνήθειας των. νά περιορίσουν είς τό έλάχ ι­ στόν τά ς ά ξιώ σεις των κα*. πρό παντός νά pikλουν καλά; μέβα crtö μυαλό τους τήν σκέψιν δτι τοΟ λοιποΰ κάβε άνθρωπος, ε ίς - * ΒΕΡΟΛΙΝ Ο Ν, 4 Μαίου. Ύπό τον yroyprtiov 'Εθνικής τε κοινωνικήν τάξιν καί «ν άνήχει,ι, πρέπει ν { ‘Αθ, Π ρ.).— Τό ήμιεπίσημον Άμύηίΐ έκοινοποϋίβη Ä c tüv έπηροπήΐ: άττολλαγών τή< Α' ΆΕχη όπ’ δψιν του τόν πλησίον του.. " ό_ τ ι κάΕ . γζρμαναί&ι ττρακτορεΤον ά γ γ ίλ · ναηέοαΐ Xi-oenitarixfte ιδ άνβρωπος, Εστω καί άν είχε αυνηθιαχι είς λει δτι, ιτροτάσει τοΟ urroup- ac. την Α' öviiovosiwA» δνετον ζωήν ή άπήλαυε Ιδιαιτέρων YOÖ τών έξωτερικών τοΰ Ράιχ ιοχρέωοιν νά προσαωιόση τήν φ&ν Ρίμιτεντροττ, 6 Φύρερ δ ώ ­ ν νενιχόν τύπον τ« ς έλληνικής ρισε τόν δόκ-ropa “Α?.τενχ λόγια νά <8 *<« ° εδπορος 6- μττοί^ϊγκ τιλϊ^ρεξοιχΓίον ίπτουρπτωχός. ’ΟΦείλομεν δλοι νά δε· χθώμεν τόν νόμον τή ς Ισότητος καί νά μοίρα- γόν τοΰ Ράιχ έν Έλλάδι καί σθωμεν ώ ς μέλη τή ς αυτής άγαπημένης οίκο- τόν ίτίκσδευτήν inroupyov Μττέγενειας δ,τι όκαρχει, δ,τι θά ύπαρξή είς τό ντζλερ ΐΓληρεξούσιον τού ύπουρτραπέζι μβς. γείου ιών έξωτερικών τοΟ Ράιχ Έ χ ο μ εν τδ δεδβμένον τών κολών διαθέ­ παρά τφ ατροΎΐαηκφ διοικητή σεων τά ς όποίας έδειξαν άπό τη ς πρώτης ή- έν Σεοδία. μέρας χαΐ έξακολουθοϋν νά δεικνύουν είς πά­ σαν εόκαιρίαν πού παρουσιάζεται, a t άρχαί ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ της Γερμανικής κατοχής Εναντι τής 'Ελλά­ δος. AI φιλικοί αδται ενδείξεις τοΟ Γερμανι­ Μ ΤΟΥΣ ΑΠΟΛΥΟΜΕΝΟΥΣ κού Ράιχ προς τήν χώραν μας καθίστανται ' X8ec rf>v tonioav awfihßi. rä ζωηροτερον αίσθηταί άτκ ’ " * JS If—«------γ - - -------1 —- -··^ τήν έ λ λ η -j κοινήν ί)ν γνώμην, tö γεγονός δ ί τούτο, δη- ί ίητοοοΥικόν συ»6ούλ!θν ΰπό iftv νικήν κοιν ß a fesia ia έκ μέρους των τών 'Ελλήνων Εί λοβή ή ßaö κα- ; woocSaiav τοδ «οϋΛι^Όκοναΰ κ. τανόησις τής έμπράκτου γερμανικής εύμενεί- Τσολάκογλου «ο! AawXASn ui tä α ς καί τής άνάγκης τής συνεργασίας, θα €χο ίητΛμοίτα τοδ ίηισιτιοιιοΰ tftc «ώίπίσης καί έν Γερμ,οτνί^ άνάλογον άπήχησιν. j OOC καί T«c έττανόδου tic ιδϊ ίΣ χ ετικ ώ ςμ έτή ν κατάβτασιν πού άντιμετωπί-! crfioc των ιών έλειΑϊΟίβθέντων άζομεν,αί έν λόγω φιλικαί εκδηλώσεις Ερχονται νά ένισχόοουν την ίμπιστοσύνην μας, δσον ά· ί κανικηε κβτοϊηε,^ (ο ueptßsr»«« φορςι την βαθμιαίαν δυνατότητα τής έπιλύ- twöoiÄ.QK άπεβόσισε τήν λήκιν σεως των μεγάλων έλληνικών προβλημάτων διαφόοων ΐίίτοβν, διά τών δποίων καί τής συν τφ χρόνω τακτοποιήσεως τής έλ· δό irrsTtuxW ft ταμείο οετάββοτΐ ληνικής ζω ής, πού θά άποτελέσυ έΦεξής τήν τών i>.nBtouSbncisv έβίδο«·,· eie συνεχή _καί συσττ^ματικήν προσπάθειαν τής τού< τόκον« -'>* KOToywyik ι»ν. AI YtouaviKai όοχαΐ iftc κοτοχήε παδαχληδεΐσαι ojctiköc νπό tSs >5ό λο ι ό κόσμος τής ά γο ρά ,, Βοδέντος δτι είς κυδεονήσεΜΕ. ίΐτοοθυΗοττοιήθησον .. τή ς αγοράς τήν----------περιοχήν άγοράς 9ά θά σογκεντρωθΙ συγκεντρωθή του νά πσράσχουν καϊ οδτσι πάσαν διευκόλυνσιν είς τγλ· έξεώρεσιν τών λοιποΟ το κυριωτερον τής ξι ' —ν ένδιαφέρον ένδκχι) ' άπαιτουμέχον συγκοινανι<»ών uiμας, λδγφ τή ς ζωτικής, τής άμεσου ση, φ ς. ααν διά την έττ.ατοο®Αν τών έ·έβ υρο^λήματος. σίας του έπισιτιστικοό προβλήματος, ι. 0 1 άν­ δοων είε τάε πατοίδσε των. Τήν διαχειριζδμενοι τά ζη- κυδέονησιν άπασγΐίλεΐ Kupiojc τό θρωποι τής άγοράς, οί διαχειριζόμενοι τήματά της, ο ΐ έπηρεάζον.-ες δλοίς τά ς έκδη- ίΚτίΐκβ τών έκ Tftc vntntatinSs λώσεις της, άπό τούς μεγαλειτέρους μέχρι Ελλάδος κατογοιιένων έφεδρων, των μικροτέρων, γενικώς οί Εμποροι, ά ς σκέ- τών όποιων ft ίνάνοδος εις τάς tπτωνται ώ ς "Ε λληνες x trtä πρώτον. Καί ά ς «xriac των δέν είνε εύκολος. Έλβοηθήσουν, δσον ήμπορεί 6 . καθείς, ώστε νά iriüfTat έν τούτο:« δτι κσΐ διά άνακουφιαθή τδ συνολον τή ς έλληνικής κοινω­ τούς πλείοτοϋς ε£ αΰτών βά tSeuρ«θϋ τοδπος ιτά\ινοστήσεως. Διά νίας χαί νά ΟποστοΟν δοον tö δυνοκόν δλιγώ- τούς έ£ dtroiiCutwowouEW« ι·ήσων τερον τήν στέρησιν a t μυριάδες τών πτωχών κείτογομένους ώς καί διά τούς 'Ελλήνων, “Ολοι «ρέπει νά ζήσωμεν. Τό ευ­ προερνομένους Μίν έκ τής ήπειοωχάριστον είνε δτι τήν έπισιτιστιχήν άντοχήν τίκής Ελλάδος, άλλ’ ά&η·βτοΰν· τής 'Ελλάδος πρόκειται νά ένισχόσΒ, όπως τας έιτΐ τοΰ ποοόντος διά λόγους και χθές έγράψαμεν, ft. χά ρις «ίς τήν γενναιό- ουγκοινωνιοκούς S άλλους νά ίΦοονα χειρονομίαν τοΰ Φύρερ, άπελεύβέρωσις πιστρέϋιοΐΛ' είς τούς τήττουε τής τών χιλιάδων 'Ελλήνων αιχμαλώτων, ο ΐ δ- καταγωγής των, θά ληφθοΰν inri

■V9 .

“

.ϊϊΧ

γ ϊϊ

te a

Υπουργείου Εξωτερικών, Βέρμαν, α ναφ έ­ ρει μεταξύ άλλων ό τι ο Ιταλός πρέσβυς, Κοσμέλι, του δήλωσε ό τι η ιταλική κυ β έρ ­ νηση α ν τιτ ίθ ε τ α ι στον σχηματισμό ελ λ η ν ι­ κού ε θ ε λ ο ν τικ ο ύ σώματος και ό τι θ α ή θ ε ­

3G3BM:

«Ηϋμοποιοθήοονται τ4 tbrumaei.

.......ΙΜ Η

στον πληρεξούσιο το υ Ράιχ τέ το ια παρά­ κληση και, αν ναι, πώς π αρέλειψ ε να ανα­ φ έρ ει γ ι’ α υτήν ο π ληρεξούσιος το υ Ράιχ στο Υπουργείο Εξωτερικών, ενώ ο Σ τρα ­ τιω τικό ς Δ ιο ικη τή ς ΝΑ Ευρώπης α νέφ ερ ε στην Ανώτατη Διοίκηση τη ς Wehrmacht. 3. Να σ υ νερ γα σ τείτε στενά για τη ν υπόθεση αυτή με τις ε κ ε ί γερ μ α νικές σ τρ α τιω τικές αρχές. Την π ολιτική πλευρά τη ς υπόθεσης θα χ ειρ ισ τεί η πρεσβεία. Ιδιαιτέρω ς θ α αναλάβει τη διεξαγω γή των δια π ρα γμ ατεύ­ σεων με τη ν ελληνική κυβέρνηση, αν παρα σ τεί ανάγκη. Με τη σ τρατιω τική πλευρά θα ασχοληθούν οι γερ μ α νικές σ τρ α τιω τι­ κές αρχές». Μ έχρι τις 8 Αυγούστου 1941 δ εν υπάρ­ χει άλλο έγγραφ ο στα αρχεία το υ γερ μ α ν ι­ κού Υπουργείου Εξωτερικών αναφ ορικά με το θ έμ α το.υ σχηματισμού τη ς ε λ λ η ν ι­ κής λεγεώ νας εθελοντώ ν. Σ τις 8 εκείνου του μήνα το υπηρεσιακό σημείωμα υπ’ αριθμ. 756 το υ γενικο ύ δ ιευ θ υ ν τή του

Ή έυαστροφίι είς τήν γην πρέπει νά ίίνι σύνθεμά μ α ς είς τό προσεχές μέλλον. Η καί ό πληθυσμός της έχουνάναγκην να άν είνε δυνατον, επί τοπου δλα τα τούς είνε άπαραίτητα. Πολλαί πόλεων Θά καταστούν Ισω ς προ.............. Αλλ* a t άγροτικαί έργασίαι θά ....... πάντοτε άνοικταί καί πάντοτε άρκεταί διά ν' Απορροφήσουν δλην τήν ύπάρχουσαν διαθέσιμον έργασίαν. Πρέπει νά καλλιεργη­ θούν δλαι a t έκτάσεις γης. τά ς δποίας διαθέτομεν καί α ί πλέον μικραί καί έκειναι ποΰ παρουσιάζονται ώς όλιγώτερον γόνιμοι. Αρ­ κεί νά tö θελήσωμεν καί θά ίδωμεν γρήγοροι δτι ή γή μας είνε άρχετή νά μάς οιαθρέψο με τόν πλέον πλουσιοπάροχον τρόπον. ΠΑΡΕΛΑΣΙΣ

jK*a ί ΤΟΥΣ ΕΠΑΝΕΡΧΟΜΕΝΟΥΣ!

m ΤΟΥΣ ΚΡΥΠΤΟΜΕΝΟΥΣ

ΑΓΓΛΟΥΣ

Σ Τ Ρ Α Τ ΙίΙΤ Α Σ

___

τον Γεομβνικοΰ itp a -ιού, όνεκοι- έλληνικής κοινωνίας απέναντι ίων. Ανάγκη νο γίνώ8η Sri ή {πτβοτήριξις άτό»»ν i«w τό άδίΜΐια δυνατά διά νά όνταποκρίθωμεν εις &νη«όνταν εις έχβρικόν οτβοτόν τιμωρίϊται «αΐ _ 8τι οί *Ελλπ«$ πβλΐται ϊχονν τήν imoxpiaoir νό θό stvs άγνωμοσύνη «τό την ειοεχβη &αο~ κοταδώοονν είς τά αρμόδιο ό<ττν· Φήν της. πτομένους "Αγγλους οτροτιώτος. \ "Ελληνις ύττιΐκοοι άπο*ονητον-;

ΤΟ ΓΕΡΜ Α Μ Ο Η Ρ Α ΐΧ

Ο! ES ΑβΗΝΑΙΪ U I ΠΕΙΡΑΙΕΙ ΟΠΛΙΤΑΙ

ΙΜ Ε Ρ Ο Ν ΐΟ ΑΠΟΓΕΥΜΑ Μ Ε Μ ΙΜ ΙΜ

.. _____________ tik Έ8νι·: Άμύνος άχκοινοΰται δτι οί <**!*νούμενοι ιίς Άθήνσς καί Πειοσ>ά όπλίται άπολυθέντες έκ δια®όοων μονάδων καί «η δυνάμενο. &ΗΛΠΣΕίΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΟΣ νά άναχωοηawv διά τάς ίστιας των έλλείκΛί θαλςισσίοε ft σ:δηοοδοοιιικής συγκοινυ/ίσς νό παοουΒΕΡΟΛΙΝΟΝ, 4 Matou. ( ‘Μ . Π ρ .) .- Τ ό σιάίωντσι «Js τδ Γκηκόν "Ε«πεSov Αθηνών (ησοαττίγμοττπ ft ΉμιεπΙσημον Γερμανικόν Πρακτορεϊον με­ Ρού®) διά στρατωνισμόν κοΐ τοο- τα δίδει δ τι ό πρόεδρος τη ς Γερμανικές «οδοσίον u iio t τής έξοίσβαλίβ·«* μέσου μεταφοράς εις τάς εστιαε Β ο υλή ς dvtMitvöoeV: ’Απόψε κερ ί ώραν

Ο ελλ η ν ικ ό ς κα το χ ικό ς Τύπος χ α ιρ έτισ ε τ ις π ρο σ π ά θειες δ η μ ιο υ ρ γ ία ς ελλ η νική ς

αντικομμουνιστικής λεγεώνας.

λ ε να π λη ρο φ ορ ηθ εί τις θ έ σ ε ις τη ς γ ερ ­ μανικής πλευράς επί το υ θ έμ α το ς. Σε ένα άλλο υπηρεσιακό σημείωμα (το υπ' αριθμ. 767, με ημ ερομ ηνία 12 Αυγού­ στου), το οποίο επίσης έχ ει υπογράφει από το ν Βέρμαν, α να φ έρ ετα ι ό τι ο Κοσμέ­ λι με εντο λή τη ς ιτα λική ς κυβέρνησης προέβη τη ν ημέρα ε κ ε ίν η σε διάβημα ενα­ ν τίο ν του σχηματισμού τη ς ελλη νική ς λ ε ­ γεώνας εθελοντώ ν. Την ίδια ημέρα ο Αλτενμπ ουργκ τη λεγρ α φ ούσ ε από την Αθήνα προς το Βερολίνο: «Επείγει να ληφ θ ε ί απόφαση για το ελλη νικό ε θ ελ ο ν τικ ό σώμα, δ ιό τι η π ροετοιμασ ία τη ς ελλη νική ς κυβέρνησ ης προχώρησε μέχρι τέτο ιο υ σημείου, ώστε α π ομένει μόνον η δημοσί­ ευση, στον Τύπο, πρόσκλησης για τη ν κα­ τά τα ξη εθελοντώ ν. Αυτή, για να είμ α σ τε ε ­ ν τά ξ ε ι έν α ν τι των Ιταλών, δ εν θα γ ίν ε ι αν δεν π ρ οη γηθ εί συμφωνία μεταξύ Β ερο λί­ νου και Ρώμης στο βασικό θ έμ α το υ σχη­ ματισμού του εθ ελ ο ν τικ ο ύ σώματος. Θα σας είμ α ι υπόχρεος για τη ν όσο το δυνα-

τό ν τα χ ύ τερ η αποστολή των οδηγιών σας». Σ τις 14 Αυγούστου 1941 κα τέφ θ α σ ε στην Αθήνα από το Β ερολίνο το παρακάτω απόρρητο τηλεγράφημα, το οποίο απετέλεσ ε τη ν ταφόπλακα τη ς ελλη νική ς αντικομ μο υνισ τική ς λεγεώ νας: «1. Μόνο για α­ το μ ική σας ενημέρω ση: Η ιταλική πρε­ σβεία στο Β ερολίνο εξέφ ρα σ ε δύο φ ο ρές τη ν επ ιθυμ ία τη ς ιτα λική ς κυβέρνησ ης να α π ο φ ευχ θεί η εμφ άνιση Ελλήνων ε θ ε λ ο ­ ντώ ν στο ρωσικό μέτωπο. Κατόπιν α υτού το ζήτημα επ α νεξετά σ τηκε και αποφασίσ τηκε να μη σ τα λεί ελλη νικό ε θ ε λ ο ν τικ ό σώμα στη Ρωσία. 2. Παρακαλώ να πληρο­ φ ο ρ ή σ ετε κατάλληλα το ν Ελληνα πρωθυ­ πουργό, ό τι η κυβέρνησ η το υ Ράιχ με ικα­ νοποίηση έλα β ε γνώση τη ς πρόθεσης τη ς ελλη νική ς κυβέρνησ ης για σχηματισμό ελλη νικο ύ ε θ ε λ ο ν τικ ο ύ σώματος που θα μ ετείχ ε στον αγώνα κατά το υ μπολσεβικισμού, αλλά δεν θ α επ ιθυμ ούσ ε να σ τε ίλ ε ι σώματα Ελλήνων εθ ελο ντώ ν στο ρωσικό

ITPATIQTIKH ΙΣΤΟΡΙΑ 8 5

μέτωπο. Παρακαλώ να απ οφ ύγετε η ά ρνη­ ση να π ερ ιέχ ει ο τιδή π ο τε θ α μπορούσε να θ ίξ ε ι τη ν Ελλάδα. Συνεπώς μπ ορείτε να το ν ίσ ετε ότι, στην παρούσα φάση των επι­ χειρήσεω ν στη Ρωσία, η έντα ξη νέων ε θ ε ­ λοντικώ ν σωμάτων θα μπορούσε να επ ιφ έ­ ρ ει δυσ χέρειες, δ εδ ο μ ένη ς τη ς σ υμ μ ετο ­ χής πολλών άλλων εθ ελο ντικώ ν σ χημα τι­ σμών. Επίσης ό τι τα απ αραίτητα στη Ρωσία για το ν εφοδιασ μό πολυάριθμα α υ το κ ίν η ­ τα δεν θ α μπορούσαν προς το παρόν να β ρ εθ ο ύν με τη ν αφαίρεση από ά λλες μο­ νάδες. Παρακαλώ να αποσιωπήσετε ό τι η άρνηση ο φ ε ίλ ε τα ι σε ιταλική πρωτουθουλία». Πάντως παρά τις α ντιδ ρ ά σ εις των Ιτα­ λών, το παρασκήνιο τη ς «Κυανόλευκης

Μ εραρχίας» υπήρξε έντο νο και τις επ όμε­ νες εβ δομά δες. Ενας Ελληνας πράκτορας τη ς Intelligence Service, ο Κώστας A., κ α τέ­ θ εσ ε στη β ρ ετα νική υπηρεσία πως τα πε­ ρισσότερα ξενοδ οχεία τη ς περιοχής Ομονοίας σ την Αθήνα το ν Αύγουστο του 1941 ήτα ν κα τειλη μ μ ένα από ε θ ε λ ο ν τέ ς που α­ νέμενα ν να εγγρα φ ο ύν σ τους καταλόγους τη ς ελλη νική ς α ντικο μ μ ο υ νισ τική ς λεγεώ ­ νας. Σύμφωνα με το ν Ελληνα πράκτορα, α­ ξιω ματικό το υ Ε λληνικού Στρατού, υπήρ­ χαν και μ ερ ικές δ εκά δ ες εθ ελ ο ν τές , νεο ­ λ α ίοι και φ ο ιτη τές, από τη ν Κρήτη. Τα γρα­ φ εία «Εθελοντώ ν Ρωσικού Μετώπου» βρί­ σκονταν στην π λατεία Σ υντάγματος, στην οδό Φιλελλήνων, ενώ ένα παράρτημά το υς σ τεγαζότα ν στα «Γραφεία Εθελοντώ ν

ΔΗΛΠΣΕΙΙ ΤΟΥ ΑΡΧΗΓΟΥ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΝΩΣΕΩΣ ΕΑΑΑΔΟΣ κ . ΚΩΝΣΤ. ΓΟΥΑΑ ΕΝ ΣΧΕΣΕΙΜ ΕΤΗΝ ΕΙΣΒΟΛΗΝ ΕΝΔΕΧΟΜΕΝΗ ΕΠΙ Τ ΥΧΙ Α ΤΩΝ ΑΓΓΛΟΑΜΕΡΙΚΑΝΩΝ ΕΙΣ ΕΥΡΩΠΗΝ Θ Α Σ Η Μ Α Ι Ν Η Ν Ι Κ Η Ν Τ Ο Υ I Μ Π Ε Ρ Ι Α Λ Ι Σ ΤΙΚΟΥΣΛΑΥΙΣΜΟΥ ΟΙ Β Α ΣΙΚ Ο Ι ΛΟΓΟΙ Δ ΙΑ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ ΛΑΟΝ ΝΛ ΜΗ ΕΥΧΕΤΑΙ ΤΗΝ ΝΙΚΗΝ ΤΩΝ ΑΓΓΛΟΑΜΕΡ ΙΚΑΝΩΝ.—Ο ΕΦΙΑΛΤΗΣ ΤΗΣ ΑΠΟ ΒΟΡ­ ΡΑ Α Π ΕΙΛ Η Σ ΚΑΙ ΤΑ ΟΓ:ΛΑ ΤΟΥ Μ ΠΟ ΛΣΕΒ ΙΚ ΙΣΜ Ο Υ. - Ο Ι ΑΓΓΛΟΙ ΔΕΝ ΔΙΣΤΑΖΟΥΝ ΝΑ ΘΥΣΙΑΣΟΥΝ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ ΛΑΟΥΣ Δ ΙΑ ΝΑ Ε­ ΞΥΠΗΡΕΤΗΘΟΥΝ ΤΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ Τ Ω Ν -Χ Ρ Ε ΙΑ Ζ Ε Τ Α Ι Α Ν Τ ΙΚ Ε ΙΜ Ε ΝΙΚΩ ΤΕΡΑ ΚΑΙ ΝΗΦΑΛΙΩΤΕΡΑ Κ Ρ ΙΣ ΙΣ ΜΑΚΡΑΝ ΠΑΣΗΣ ΝΟΣΗΡΑΣ Α ΙΣΘ ΗΜ ΑΤΙΚΟ ΤΗΤΟ Σ ΤΟΥ Π Α Ρ Ε Λ Θ Ο Ν ΤΟ Σ-Θ Α Υ Μ Α ΣΜ Ο Σ ΚΑΙ ΕΥ­ ΓΝΩΜΟΣΥΝΗ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΓΕΡΜΑΝΟΝ ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΗΝ. ΟΙ πολλαπλοί δεσμοί Ελληνισμού κ«1 Γερμανισμοΰ Ε ίς Ιρ ώ τ ν Λ ν τού άνταποχριτοΟ τοΰ ΤΚιι επισήμου Γερμα-.ικβΰ Π ρ α κτορείου, 4*ri τ ώ ν ά τό ψ εώ ν to o έν ο-χίσει μ έ τήν ε ί ς Εύ* ρώ π η ν
Τό Ιστορικής όντως σημασίας γεγονός τή ς άποπείρας βίσβολής των Ά γγλοαμερικανών εις τήν Ευρώπην, παρακολουβείται καί ϋπά τού έλλινικοϋ Λαού μιτα τή ς αύτης ίν· τεταμένης προσοχής, ώς κα. παρά των άλλων ευρωπαϊκών λαών, διότι καί δ έλληνικδς Λαός άτηκτη σ ε ήδη πλήρη συνείδη σι ν τη ς θέσεώ ς του έντδς τή ς κοινότητος των ευρωπαϊ­ κών έθνών, μεθ’ ών έκ τών πραγμάτων Εχει συνταυτισθή ή τύχη του. Έφ* δσον δέ έκ τή ς έπιτνχίας ή άπστνχίας τής άγγλοαμερικανικής άποπείρας έξαρτάται καί ή υπέρ τοΰ ένός ή τού άλλου τών έμπολϊμων νικηφόρος ίκβ ά σις τοϋ πολέμου, όφείλω άννπιφυλάκτως νά κάμω τά ς κάτωθι διαπιστώσεις καί διασαφήσεις. Δι’ ήμάς τούς "Ελληνας πάντοτε, άλλά καί Ιδίως σή­ μερον, διά λόγους δέ πολλούς, καί δή γεωγραφικούς, έΘνικούς, πολιτικούς. Ιστορικούς, κοινωνικούς, άκόμη καΛ πνευματικούς, ό έν παση περιπτωσει Ιμπεριαλιστικός Σλαυϊσμός, είτε ύπό τήν ιιορ#ήν τοΰ μπολσεβικισμού παρουσιά­ ζεται οδ το ς, είτε και ύπό τήν έθνικισ-τικήν μορφήν τοϋ πανσλαυισμού, εϊνε εΤς διαρκής κίνδυνος, ίσ ω ς δ μονός. Τό Ενδεχόμενον μιας έπιτυχίας τη ς άγγλοαμερικανικής εισβολής είς τήν Ευρώπην, έφ' δσον Θά σημαίνη τήν νίκην αυτών καί συνάμα τών συμμάχων των Μπολσεβίκων καί προώθησιν τών τελευταίων εις τήν ECpumjy καί Ιδιαι­ τέρω ς είς τήν Βαλκανική ν καί τά Στενά τών Δαρδανελλί* ων, άποτελεί βασικάν λόγον διά τόν έλληνικόν Λαδν, νά μή εύχεται ποσώς τήν έπιτιτνίαν τούτην. Ένδεχομένη άκόμη έπίσχεσις τη ς προωθήσεως τοϋ μπολσεβικισμού πρό τών συνόρων τής χώ£ας, δεν Ικανοποιεί τόν έλληνικόν Λαόν, δι­ ότι ή έπίσχεσις αΰτη εϊνε άσφαλώς προσωρινή και όπωσδήπστε οδ τος δέν θά 5 Cνατσ\ νά ζήση έλεύθερος ύπό τών συνεχή έφιάλτην τής άπδ βορρά άηπλής ταϋτη<:. Ό έλληνικός Λαός έπαθε πάρα πολλά, ώστε νά ίχη παραδειγμστισθή πλέον καΐ νά βλέπη τά πράγμαca άντικειμενικώτερα μετά νηφαλιότητος καί μαχραν πάσης νο­ σηρά ς αίσβηματ κότητος τοϋ παρελθόντος και ώς έκ τού­ του έχει πεισθή δτι έάν, nap' έλπιδα, ή νίκη δέν εύνοήσπ τά γερμανικά οπλσ, τότε εις όλόκληρον τήν Ευρώπην Θά κυριάρχηση άσφ<χλώς δ ίΛπολσεβιασμός, δν ή άγγλοαμερικανικη Ισχύς Θα εϊνε έντελώς άνίσχυρος νά άναχαητίση. ΔιαΘέΓπ άλλως τε δ Μπολσέβικισμος μεγάλης Ισχύος στρατιω τικά καί πολιτικά δπλα. Ot "Αγγλοι έξ άλλου μάς άπέδειξαν συνεχώς έν τή πράξει και έπανειλημαένως. δτι δέν διστάζουν νά θυσιάoouv τούς άλλους λακ>ύς, προκειμένου νά Εξυπηρετήσουν ί ­ σω ς άκόμη καί έλαχιστοτατα, τά ίδια αυτών συμφέροντα. Δι' δλους αυτούς τούς λόγους, πρός τόν άγωνιζόμενον σήμερον τόσον ύρωικώς Γερμανόν Στρατιώτην, τόσον είς τά ς άκτάς της Μάγχης, δσον καί είς τό άνατολικόν μέτωTcv, δέν δυναΐ'ί*)α, ώς καί πάς Ευρωπαίος, νά αϊσθανώnmmKmtmamflmiffiitmminmmittttniiiuininiinniitiittipintiiiiiimnirnMttiiiitmtiBiMtnuR

8 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

'

μεθα παρά μδνσν θαυμασμόν καί ευγνωμοσύνην, έν ttJ δι· καιοτάη] άναγνωρίσει, δτι άμύνεταχ καί χύνει τδ αίμα του ύπέρ τών αιωνίων καί άκαταλΰτων έκείνων άξιων τοϋ πο­ λιτισμού, είς τά ς δποίας ύπέρ πάντα άλλον πιστεύομεν ήμ εΐς ο ΐ -Ε λλη νες κ α ί δ ιά τά ς δποίας άνέκαθεν ήμύνθημεν καί ήγωνίσθημεν. Μ έ τήν άκράδαντσν δέ πεποίθησιν, δτι ή Γερμανία νι­ κήτρια άποβαίνουσα καί έκημώ σα δεόντως τούς πολλα­ πλούς δεσμούς τοϋ Ελληνισμού πρός τόν Γερμανισμόν, άλ­ λά καί τά άπαράγροπιτα δίκαια τή ς φυλής μας, θά δώση έν καιρό> καί είς τήν Ε λ λ ά δ α τήν έμπρέπουσαν καί άνή· κουσαν είς αύτήν θέσιν έν τ^ Ευρωπαϊκή Κοινότητι τών ‘Ε ­ θνών, θά καταβάλωμεν πάσαν προσπάθειαν ίνα έτιτευχθή ή άμοιβαία πρός τούτο κατανόησις καί συνεργοκτία. Διατρανώ δ έ πρός τούτοις τήν πεποίθησίν μου, δτι έπ'ι τών άνωτέρω διαταιστώσεων ούδείς "Ελλην είλικρινής πα­ τριώτης και νηφάλιος τήν σχέψιν διαφωνεί.

ΕΚΤΕΙΝΕΤΑΙ ΕΙΣ ΪΦ04Ρ0ΤΗΤΑ» ΑΓΟΝΕΣ Eli TOH fliPI TON ΤΜ> H I II Μ Π Ρ 0 Φ Η 14 iimm μετιιγβπκο 400 irnUM EPIUN IU ΤΑΝΚ! ΚΑΙ

ΒΕΡΟΛΙΜΟ.ν. 15. (Ήμ. Γίο.

AI Ε Π Ι Χ Ε Ι Ρ Η Σ Ε Ι }

Π ο .)Γ « ν ? χ ό ν Στρατηγε_ίον τού Φύθ«ρ. Τδ ‘ΑσχηΎί'σν ^ών γερ­ νοτοδ^τ-.κώς μανικών ένοπλων δοό^ιεων ά άντίΤορπΛΛ: κ ώ ν τής νήσο·.· TLip-JcA, Ι ν έχθρικόν •.ακοινο: τνρτο«Ή μάχη έν Νοομανδία έντεί- AxTiTOptn Κ Χ ΐκ ό ν ’Λτα\ ά ιο ήμέρας <ίς ήuipσv λ ι ^ ν . Έ ν ·>·<ρι;α\τ<όν σχάφος, είς σφοδρότατα. Ό ί ’χΒροc ά- άπωί.έσθη. Β αοεΐαι ΐ-τάκτιοι -π> φού « π ά ιά ς πρώτας ήμέρας ροβολαρχ·αι έβομβάρδισαν Ιξ ο

Εργατών» για το γερμ α νικό Ράιχ, επί της οδού Στουρνάρα 33. Η εφ η μ ερ ίδ α «Πρωία» τη ς 22ας Αυγούστου 1941 δημοσίευσε μια σ υνέντευξη του Τσολάκογλου στον Γερμανό δημοσιο­ γράφο Κούρτ Ραίσνερ η οποία απηχούσε το κλίμα τη ς εποχής: «Η εκμ η δ ένισ ις του μπολσεβικισμού θα α π ο τελέσ ει ευ ε ρ γ ε ­ σίαν όχι μόνον διά το ν ευρω παϊκόν π ο λιτι­ σμόν, αλλά επίσης και διά τη ν ανθρω πότη­ τα ολόκληρη, η οποία δ ιε τ έ λ ε ι υπό τας δ ια ρ κείς απειλάς των καταστρεπτικώ ν δογμάτω ν το υ Μαρξ και το υ Στάλιν. Η ή ττα τη ς Σ ο β ιετική ς Ενωσης θ α απ οτελέση το σκληρόν πλήγμα διά τη ν Αγγλίαν, η οποία ούτω θα απολέση το εν Ευρώπη τε λ ε υ τα ίον σ τήριγμά της. Εκτιμώ β α θ ύ τα τα τα αι­ σ θήματα τα οποία ο Φ ύρερ και ο γερ μ α νι­ κός λάος εκδηλώ νουν ένα ντι τη ς Ελλάδος και είμ α ι πεπ εισμένος ό τι μ ετά τη ν τελικήν νίκη ν τη ς Γερμανίας και τη ς Ιταλίας, η Ελλάς θ α π ρ ο σ τα τευ θ εί από εκείνο υ ς οι οποίοι θ α εγκα τα σ τή σ ο υν τη ν νέαν τάξιν πραγμάτων εν Ευρώπη (...)». Το γεγονός ό τι το καλοκαίρι το υ 1941 ένα σ ημαντικό τμήμα το υ ελληνικού λαού τα υ τιζό τα ν με τη γερμανική υπόθεση, δεν πρέπει να μας ξε ν ίζε ι καθόλου. Σύμφωνα με μια α ν τικ ειμ εν ικ ή έκθεσ η το υ πρίγκηπα Π έτρου προς τις β ρ ετα νικές υπηρεσίες, οι Ελληνες α ντισ τά θ η κα ν λιγ ό τερ ο στους Γερμανούς, όχι μόνον επ ειδή η εθνικοσ οσ ιαλισ τική μηχανή ήτα ν πολύ ισχυρότερη των Ιταλών αλλά και επειδή «η Γερμανία δεν μισήθηκε». Το α κόλουθο απόσπασμα του γνω στού συγγραφέα Γεωργίου Θ εοτοκά είνα ι χαρακτηριστικό: «Ομως δεν το υς μισώ, δ εν το υ ς μίσησα ποτέ, ο ύ τε όταν μας χτύπησαν όπως μας χτύπησαν το ν πε­ ρασμένο Απρίλη, ο ύ τε όταν ξεκίνη σ α με τη διμοιρία μου για το ν Κιθαιρώνα κι ήταν τόσο πιθανό να βρ εθ ο ύ μ ε ξα φ νικά στη γραμμή τη ς φω τιάς και το ή θ ελα τόσο ε ­ κείνη τη στιγμή!... Δ εν μπορώ να το υ ς μι­ σήσω γ ια τί είνα ι μοιραίοι, γ ια τί το πέρα­ σμά το υ ς έχ ει κά τι από το μεγα λείο της τραγω δίας (...)». (βλ. Γ Θ εοτοκά: «Τετρά­ δια ημ ερολο γίο υ 1939-1953», σελ. 278). Στο πλαίσιο των αρχικών το υ ς προ­ σπαθειών οι Γερμανοί βολιδοσκόπησαν και το ν τό τε «γερμανόφιλο» Νικόλαο Πλαστήρα, που ζούσε στη Νίκαια τη ς Γαλλίας. Η στάση το υ Πλαστήρα δ εν πρέπει να προκα λεί εντύπωση, κα θ ό τι τη ν εποχή εκείνη είχ ε σ τε ίλ ε ι μια επιστολή στον στενό του σ υνεργάτη Κομνηνό Πυρομάγλου, σ τη ν ο -

■- « Τ . >ντ»>β*>ο

Om*· 'Op&!~o

foam,·

tf

λ A ,

ποία σ υνιστούσε: «Πρέπει να γίνη κυβέρνησ ις φ ιλογερμ ανική διά να καταστήσωμεν ολιγώ τερον οδυνηράν τη ν ήτταν. Αυ­ τό πρέπει να γίνη και αν ακόμη θ α ηξεύραμε ό τι ο π όλεμος θ α τελ είω ν ε και μετά τινάς μόνον μήνας με τ ε λ ε ία ν ή ττα ν του Αξονος (όπερ απίθανον)» (η επιστολή αυ­ τή, με η μ ερ ο μ η νία 21 Απριλίου 1941, φ υ­ λάσσεται στο ΕΛΙΑ, στην Αθήνα). Σ τις αρχές Ιουλίου το υ 1941 προσγειώ­ θ η κ ε στη Νίκαια ένα γερμ ανικό αεροπλά­ νο π ροερχόμενο από τη ν Αθήνα. Μ οναδι­ κοί το υ επ ιβά τες ή τα ν ένας απ εσταλμένος τη ς ελλη νική ς κα τοχικής κυβέρνησης, ο Νικόλαος Ρούσσος από τη Λέρο, και μια νεαρή Γαλλίδα πράκτορας τη ς κυ β έρ νη ­ σης του Βισύ, η Ρολάν Σοκάρ (Roland Choquart). Οι δύο α υ το ί άνθρω ποι συναντή θ η κα ν με το ν Ν. Πλαστήρα, δυστυχώς όμως δ εν διέρ ρ ευ σ ε τίπ οτε σ χετικά με τις σ υζητήσεις τους. Πάντως η χρονική σύ­ μπτωση, τη ν ώρα που ήτα ν σε εξέλ ιξη η δημιουργία τη ς ελλη νική ς α ντικο μμ ουνιστικής λεγεώ νας και πριν δια τυπ ω θεί η σαφής άρνηση τη ς Ρώμης, επ ιτρέπ ει τη ν υποψία ό τι α ντικείμ ενο των συνομιλιώ ν ή ­ ταν η σ υμμετοχή το υ Πλαστήρα στην η γ ε ­ σία του ελλη νικο ύ ε θ ε λ ο ν τικ ο ύ σώματος. Οι σ τρ α τιω τικές ικα νό τη τές το υ άλλωστε ή τα ν γνω σ τές σ τους Γερμανούς από τη ν εποχή που ήτα ν επ ικεφ αλής το υ ελ λ η ν ι­ κού ε κ σ τρ α τευ τικ ο ύ σώματος στην Ο υ­ κρανία, το 1919. Είναι αξιοσημείω το το ό τι η κυ β έρ νη ­ ση Τσουδερού είχ ε π ρ ο τείνει στη σ ο β ιετι­ κή κυβέρνησ η τη ν αποστολή ελλη νική ς λεγεώ νας στο Ανατολικό Μέτωπο, η οποία δεν έ γ ιν ε απ οδεκτή δ ιό τι ε κ τιμ ή θ η κ ε πως ο α ριθμός των Ελλήνων που θ α στρατολογούντο γΓ α υ τό ν το ν σκοπό θα ή τα ν ελά ­ χισ τος και η ελληνική προσφορά θ α είχε μόνο συμβολική σημασία (βλ. αρχεία ΥΠΕΞ, 1941, Φάκ. 12, τη λεγρά φ ημ α ε λ λ η ν ι­ κής π ρεσβείας υπ’ αριθμ. 40,11-11-1941). Τον Φ εβρουάριο το υ 1942 πραγματοπ οιήθηκε στην Πράγα το Πανευρωπαϊκό Δ ημοσ ιογραφικό Σ υνέδριο των ευρωπαϊ­ κών χωρών που σ υμμετείχαν στη γ ερ μ α νι­ κή πολεμική προσπάθεια. Ο ικοδεσπ ότης ήταν ο τοπ ικός δ ιοικητή ς, Ράινχαρντ Χάιντριχ, και θ έμ α του σ υνεδρίου η καταπο­ λέμηση το υ μπολσεβικισμού και η αντικομμουνισ τική προπαγάνδα στην Ευρώπη. Από ελλη νική ς πλευράς σ υ μ μ ετείχ ε ως π α ρατηρητής ο γνω στός τ ό τ ε εθνικοσ οσ ιαλισ τής δημοσιογράφος και δια νο ο ύ μ ε­ νος Ε υάγγελος Κυριάκης. Ο Κυριάκης την εποχή ε κ ε ίν η είχ ε τη ν ευ θ ύ νη των ε λ λ η ν ι­ κών εκπομπών το υ ραδιοσ ταθμού το υ Β ε­ ρολίνου αλλά με τη ν ενθάρρυνση κάποιων κύκλων που επ ιθυμούσαν τη ν έξοδ ο τη ς Ελλάδας στο πλευρό του Αξονα, είχ ε ανα-

λά β ει και το ν το μ έα τη ς προπαγάνδας τη ς στρατολόγησ ης Ελλήνων εθ ελο ντώ ν στο Α νατολικό Μέτωπο. Παρά τη ν ιταλική α ν τί­ δραση, λειτο ύ ρ γη σ ε γρα φ είο εθελο ντώ ν των Waffen SS στο κέντρ ο τη ς Αθήνας (1942) και μ ερ ικο ί Ε λληνες κα τα τά χθ ηκα ν στα SS και σε δ ιά φ ορ ες υπ ηρεσίες του Γερμανικού Στρατού.

01 ΕΛΛΗΝΕΣ ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ Οσον αφορά το υ ς Ελληνες που πα­ ρουσιάσ τηκαν ως εθ ε λ ο ν τέ ς , χαρ α κτηρ ι­ στική είνα ι η περίπτωση το υ φ ανατικού χ ιτλ ερ ικ ο ύ Κυριάκου (Κύρου) Γραμματικόπουλου από τη ν Τραπεζούντα το υ Πόντου. Ο Γραμματικόπουλος α νήκε στον μικρό κύκλο των γερμανόφιλω ν τη ς Θ εσσαλονί­ κης που υπ οδέχθηκαν τη Wehrmacht ως ευκα ιρ ία για τη ν ικανοποίηση προσωπικών φιλοδοξιών. Αφού φ όρεσ ε τη γερμανική στολή, π ροσ έφ ερε τις υπ ηρεσίες του ως διερ μ η νέα ς των Γερμανών κατά τη μάχη τη ς Κρήτης (Μ άιος 1941). Λίγο α ρ γό τε­ ρα,με τη ν έναρξη τη ς αντιμ π ολσεβικικής εκσ τρ α τεία ς στη Ρωσία, ο Π όντιος εθνικοσοσιαλιστής μ ετέβ η στη Φ ινλανδία και στο ρωσικό μέτωπο, όπου υπ ηρέτησε ως διερ μ η νέα ς σε μια γερμ ανική μονάδα. Για κάποιο χρ ο νικό διάστημα β ρ έθ η κε στη σ τρα τιά το υ Ρόμμελ στη βόρεια Αφρική, ενώ σ τις α ρχές του 1943 το ν βρίσ κουμε με

.... .... Bm S I s

Α π ελ ευ θ ερ ω τικ ο ύ Σ τρ α το ύ (ROA), α νάμεσα σ το υ ς οπ οίους υπήρξαν κ α ι

τη ν οικο γένειά το υ (που ή τα ν από τη Δ ρά­ μα) στη Θ εσσαλονίκη. Εγινε μέλος του Εθνικοσ οσ ια λισ τικού Κόμματος (ΕΣΚ) του Γεωργίου Σπυρίδη και σ υ μ μ ετείχ ε με φα­ νατισμό σ τις προσπάθειες για το ν προσετα ιρισ μό τη ς ελλη νική ς κοινής γνώμης σε μια κίνηση που ονομαζόταν Ενωση Φίλων το υ Χ ιτλερ ικο ύ Κ ινήμα τος και μετρούσ ε μ ερ ικές δ εκά δ ες οπαδούς. Την 1η Μ αρτίου 1943 ο Γραμματικό­ πουλος ε ξ έ θ ε σ ε για πρώτη φορά δημόσια τις απόψ εις του, χρησιμοπ οιώ ντας ως βή­ μα τη ν εφ η μ ερ ίδ α «Νέα Ευρώπη». Στο άρ­ θρ ο του με το ν τίτλ ο «Ο Αγών κατά του Μ πολσεβικισμού - Ιδού η φ ρ ικτή πραγματικ ό τη ς ε ις τη ν Ρωσίαν των Σοβιέτ! - Η α-

Αφού π εριέγραφ ε τα εγκλήμ ατα των κομ­ μουνιστώ ν και τη ν εξαθλίω ση των λαών τη ς Σ ο β ιετική ς Ενωσης, οι οποίοι υπ οδέ­ χονταν το υ ς Γερμανούς ως ελ ευ θ ερ ω τές «εκ το υ μπολσεβικικού ζυγού», κα τέληγε: «Εάν είνα ι πράγματι δυνατόν να υπάρχη εις το ν κόσμον τίμ ιο ς κομ μουνισ τής ιδ εο ­ λόγος, το υ συνιστώ να επ ισκεφθή τη ν σημ ερ ινή ν Ρωσσία. Είμαι υπέρποτε βέβαιος ό τι θα απ ογοητευθή διά τη ν ουτοπ ίαν εις τη ν οποίαν επ ίσ τευε και θα π ρ οτιμήσ ει να τερ μ α τίσ η τη ν ζωήν το υ α υτοκτονώ ν (...). Ας ευχηθώ μεν όλοι οι λα οί τη ς Ευρώπης και ιδ ια ιτέρ ω ς η μ είς οι Ε λληνες τη ν πλήρη Νίκην των όπλων το υ Αξονος...». Ε κτο τε, φ έρ ο ντα ς τη γερμ ανική σ τρα­

φ ήγησ ις ενός Ελληνος ο οποίος τη ν έζησεν», δ εν δίστασε να δηλώσει: «Είμαι υπε­ ρήφανος δ ιό τι είχον τη ν τιμ ή ν να συμμετάσχω ε ις το ν αγώνα ενα ντίο ν το υ βαρβά­ ρου μπολσεβικισμού και έτσ ι παρά το π λευρόν των Γερμανών συναδέλφω ν μου μιας κα τα διω κτική ς αεροπ ορικής μονά­ δας, ως σ τρα τιω τικό ς διερμη νεύς, να πα­ ραβρεθώ σχεδόν εις το υ ς π ερισ σότερους το μ ε ίς το υ Ανατολικού Μετώπου (...) και ε ­ πειδή ομιλώ απταίστως τη ν ρωσικήν να γνωρίσω εκ του σ ύνεγγυ ς το ν μέγαν δή­ θ ε ν «παράδεισον» τη ς Γ Διεθνούς...».

τιω τική στολή, ερ γά σ τη κε ως πράκτορας τη ς Μ υσ τικής Σ τρα τιω τική ς Αστυνομίας (GFP), κατα γρά φ οντας στο ενερ γη τικό του δ εκά δ ες σ υλλήψ εις αντιστασιακώ ν στην περιοχή τη ς Θ εσσαλονίκης. Το καλοκαίρι το υ 1942 ο ενθουσιασ μός των Ελλήνων εθνικοσ οσ ια λισ τώ ν και των οπαδών τη ς Νέας Τάξης παρέμενε αμείω ­ τος. Ενα άρθρο το υ δ ιε υ θ υ ν τή το υ «Ελεύ­ θ ερ ο υ Βήματος», Γεωργίου Συριώτη, είνα ι χαρακτηριστικό: «Διά τη ν νίκη ν α υτήν (σ.σ. κατά τη ς Σ ο β ιετική ς Ενωσης) δ εν μά­ χ ο ντα ι και δ εν ερ γά ζοντα ι μόναι η Γέρμα-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 8 7

νία και η Ιταλία. Δίπλα των μάχονται και ερ γά ζοντα ι όλοι οι ευρω παϊκοί λαοί, έχον τε ς α κλόνη τον τη ν θ έλη σ ιν να επιτύχουν

το καθεσ τώ ς Περόν. Το 1956 ή λ θ ε στην Αθήνα. Τα επόμενα χρόνια εργά σ τηκε ως εκπ α ιδ ευτής πτήσεων σε μο νοκινητή ρια αεροσκάφη Cessna 150, Piper Cub και Cherokee τη ς Α ερολέσχης Αθηνών. Επίσης

τη ν ορ ισ τική ν χ ειρ α φ έτη σ ιν τη ς ηπείρου μας από τας α γγλικό ς δολοπ λοκίας και από το ν μπ ολσεβικικόν κίνδυνον» («Ε λεύ­ θ ε ρ ο Βήμα», 28-6-1942). Λίγο α ργότερα δ η μ ο σ ιεύ θ η κε σ την ίδια εφ η μ ερ ίδ α μια ε ­ πιστολή ενός νεαρού Πειραιώ τη, το υ Παύ­ λου Χατζηπαύλου, που εκδήλω σε τη ν επι­ θ υ μ ία του να μ ε τα β εί στο Ανατολικό Μ έ­ τωπο. Ο Χατζηπαύλου ή λ θ ε σε επαφή με τα σ τελέχη τη ς ΕΣΠΟ αλλά, καθώς υπήρχε κα θολική άρνηση των Ιταλών στο ζήτημα των Ελλήνων εθελο ντώ ν, το μόνο που κα­ τόρθω σε ήτα ν να μ ε τα δ ε ί στη Β ιέννη και να ερ γα σ τεί για τη γερμ ανική παραγωγή (Ν οέμβριος 1942). Στα αρχεία τη ς μεραρχίας των Waffen SS «Prinz Eugen», που έδρασε στη Γιου­ γκοσλαβία, α να φ έρ ετα ι το όνομα το υ υπολοχαγού Π ετρίδη, ελλη νική ς καταγωγής. Ο Π ετρ ίδ ης σ υμ μ ετείχ ε με τη μονάδα του σ τους α ιμ α τη ρ ο ύς αγώνες τη ς επ ιχείρη­ σης «Weiss» κα τά των παρτιζάνων το υ Τί­ το (Ιανουάριος 1943). Ενας άλλος Ελληνας ε θ ε λ ο ν τή ς που έ ­ λα βε μέρος στην πολεμική προσπάθεια τη ς Wehrmacht, ήτα ν ο πρώην χω ροφύλα­ κας από το Αγρίνιο Θωμάς Μπουρτζάλας. Σύμφωνα με μια αξιόπιστη πηγή είχ ε λά­ β ει μέρος στη μάχη το υ Σ τά λινγκρ α ντ (χειμώνας 1942). Κατόρθω σε και απέφυγε τη σύλληψη από το υ ς Σ ο β ιετικο ύ ς φ εύ γο ­ ντα ς με μια από τις τε λ ε υ τ α ίε ς π τήσεις από το αεροδ ρό μιο το υ Π ιτόμκιν, σ τις αρ­ χ ές Ιανουαρίου 1943. Ε π ιστρέφοντας στην Ελλάδα α νέλαβ ε κα θή κοντα με το ν βαθμό το υ ανθυπολοχαγού στην GFP. Μια άλλη ενδια φ έρ ουσ α περίπτωση ε ί­ ναι αυτή το υ Νικόλαου Μαμάη, ο οποίος γ εν ν ή θ η κ ε σ τις 19 Δ εκεμ β ρ ίο υ 1917 στο Γκαίρλιτς τη ς Σιλεσίας, στη Γερμανία. Ο πατέρας το υ περιλαμβανόταν σ τους α ιχ ­ μαλώτους το υ Δ ’ Σώματος Σ τρατού που είχα ν μ ε τα φ ερ θ ε ί στο Γκαίρλιτς από την ανατολική Μ α κεδονία το 1916 και η μ η τέ­ ρα το υ ήτα ν Γερμανίδα. Αφού τελείω σ ε τις γυμνασ ιακές το υ σπουδές κα τα τά χθ ηκε στη Luftwaffe (1937) και εκπ α ιδ εύ τη κε σε αεροσκάφη Junkers W 34, Heinkel 46 κ.ά. Ο ταν ξέσπασε ο Β ’ ΠΠ, εκδήλω σε τη ν επι­ θ υ μ ία του να ε ν τα χ θ ε ί σε κάποια μάχιμη πτέρυγα, όχι όμως στο Βαλκανικό Μέτωπο (1941). Τον Ιούνιο το υ 1942, με το ν βαθμό

εργά σ τηκε ως χ ειρ ισ τή ς σ την Ολυμπιακή Αεροπλοϊα, σε ναυλω μένες π τήσεις με ε ­ λαφρά δικινη τήρ ια , και σ υ ν ετέλ εσ ε στη συγκρότηση τη ς Α ερολέσ χης Πειραιώς, σ την οποία α νέλαβε και κα θή κοντα εκπαι­ δευτή . Η φήμη το υ ως πιλότου της Luftwaffe το ν συνόδευσε μέχρι το τρ αγικό τέλ ο ς το υ σε αεροπ ορικό ατύχημ α στο Αί­

Ο σ τρ α τη γ ό ς Ν ικόλαος Π λασ τήρας υπήρξε σ υ νο μ ιλ η τή ς των Γερμανών κ α τά τη ν πρώτη φάση τη ς Κατοχής.

0 ΡΩΣΙΚΟΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ (R0A) ΚΑΙ ΤΟ ΠΟΝΤΙΑΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ

το υ επισμηνία, εσ τάλη ως εκπ α ιδ ευτή ς σ τον Λόχο Εκπαιδευομένω ν 2/7 (Schuler Kompanie) στο Στρασβούργο. Λίγο πριν από το τέλ ο ς του πολέμου μ ε τα τέθ η κ ε στην Π τέρυγα Δίωξης JG 26. Τον Φ εβρουά­ ριο το υ 1944 ο Ν ικόλαος Μ αμάης έχασε

ος, με το ν βαθμό το υ υπολοχαγού, υπ ηρε­ το ύσ ε στο 478 Σύνταγμα Γρεναδιέρων Πε­ ζικού κοντά στο Κ ρουτίνκι. Την πρωτοχρο­ νιά το υ 1945 ο Μ αμάης έλα β ε μέρος στην επιχείρηση «Bodenplatte» τη ς Luftwaffe κα­ τά συμμαχικών στόχων στη Δύση. Η γ ε ρ ­ μανική σ υνθηκολόγηση, το ν Μάιο του 1945, το ν οδήγησε στη β ρ ετα νική αιχμα­ λωσία. Υστερα από τη ν απελευθέρω σή του (Μ άρτιος 1946) κα τέφ υ γ ε σ την Α ργε­ ντινή, όπου εργά σ τηκε για τη ν ανασυ­

το ν αδελφ ό του, Καρλ Χάιντς. Ο τελ ευ τα ί-

γκρότησ η τη ς Αεροπορίας τη ς χώρας υπό

8 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

γιο το 1976. Ελάχιστοι γνω ρίζουν ό τι ο Ν. Μ αμάης είχ ε τιμ η θ ε ί με το ν γερ μ α νικό Σι­ δηρού Σταυρό. Ενας άλλος πιλότος ελλη νική ς κατα­ γωγής στη Luftwaffe ήτα ν ο Ερνέστος Ιωαννίδης. Η διαδρομή το υ είνα ι εν πολλοίς άγνωστη. Σίγουρα σ υμμετείχε, όπως και ο Μαμάης, στην επιχείρηση «Bodenplatte», το «κύκνειο άσμα» τη ς Γερμανικής Α ερο­ πορίας τη ν Πρωτοχρονιά το υ 1945. Κατά τη ν επιστροφή του, μετά το πέρας τη ς α­ ποστολής του, κτυπ ήθ ηκε από φ ίλια α­ ντιαερο π ο ρικά πυρά πάνω από το α να το λι­ κό Βέλγιο.

Το 1942, με προτροπή το υ Χίμλερ, σχημα τίσ θηκα ν στα γερμ ανικά μετόπ ισ θ εν οι πρώτες ρω σικές α ντικο μ μ ο υ νισ τικές μο­ νά δες από λιπ ο τά κτες και αιχμαλώ τους το υ Σ ο β ιετικο ύ Ερυθρού Στρατού. Λίγο α ργότερα α κολούθησ ε η δη μιουργία του ROA (Russkaia Osvoditelnaia Armiiat - Ρωσι­ κός Α π ελευθ ερω τικός Σ τρατός) υπό τη δ ι­ οίκηση το υ Ρώσου στρατηγού Α ντρέι Βλασώφ, και η έντα ξη σε α υ τό ν χιλιάδω ν ανδρών από ά λλες ε θ ν ικ ό τη τες , περιλαμβανομένων και Ελλήνων του Πόντου. Δ ιο ικη τή ς το υ πρώτου σ υ γκρ ο τη μ έ­ νου σώματος το υ ROA, που α π ο τελείτο από έ ξ ι τά γμ α τα πεζικού, ένα μηχανικού και μία μονάδα π υροβολικού, ήτα ν ο Ελληνοπ όντιος σ υντα γμα τά ρχης και πρώην α­ ξιω ματικός το υ τσ αρικού στρατού Κων­ σ τα ντίνο ς (Σανίν) Κρομιάδης. Ο Κρομιάδης κα τα γότα ν από τη ν Κέρκυρα και διακα τεχότα ν από ακραία α ντικο μ μ ουνισ τικά αισθήματα. Σ τηρ ιζόμενος στην προσωπι­ κή το υ φ ιλία με το ν Α ντρέι Βλασώφ, το ν έ ­ πεισε να προχωρήσουν με τα χ ύ τερ ο ρ υ θ ­ μό στη στρατολόγηση εθ ελο ντώ ν το υ Πό-

ντου. Τον Ν οέμβριο του 1944 σ υμ μ ετείχε στη σύσκεψη των εκπροσώπων των λαών τη ς Σ οβ ιετική ς Ενωσης στην Πρά­ γα, η οποία διοργανώ θηκε από το γερμ ανικό Υπουργείο Εξωτερικών και στο τέλ ο ς της εκδ ό θ η κε ένα αντικο μμ ουνιστικό μανιφ έστο. Την άνοιξη του 1943 90.000 ε θ ε λ ο ν τέ ς από τους λαούς το υ Καυκάσου κα τα τά ­ χθη καν στη Wehrmacht με έ ­ ναν και μοναδικό στόχο: την απελευθέρω ση των χωρών το υς από το ν σ ο β ιετικό ζυγό. Ετσι το ν Μάιο το υ 1943 υπήρ­ χαν 26 τά γμ α τα Τουρκμένων, 15 Αζέρων, 13 Γεωργιανών, 12 Αρμενίων, 7 Τατάρων του Βόλγα, 8 Τατάρων τη ς Κριμαί­ ας και 3 Ελλήνων το υ Πόντου. Σ τους τ ε ­ λευ τα ίο υ ς α νή κε ο Ελληνοπόντιος δ εκ α ­ νέας Χρήστος Γελεκλίδης, που είχ ε υποσ τεί τη ν άγρια σ τα λινική τρ ο μ ο κρ α τία και τις διώ ξεις το υ 1937-38. Ο Γελεκλίδης είχε χάσει το ν πατέρα το υ σε κάποιο σ τρ α τό ­ πεδο - γκουλά γκ στη Σιβηρία και ένας θ ε ί­ ος το υ ε κ τε λ έ σ τη κ ε από ένα ν Σ ο β ιετικό κομισάριο. Οπως είπ ε στον γρά φ ο ντα λίγο πριν από το ν θά να τό το υ (2004), η έντα ξή του σ τον ΡΟΑ είχε κίνη τρ α και στόχους. Πρώτα απ' όλα ή τα ν η υπόσχεση των Γερ­ μανών ό τι ο Π όντος θα α υ το νο μ είτο και ύ­ σ τερα η εκδίκησ η για το ν άδικο θάνατο των δικών του. Ο δεκα νέα ς Χρ. Γελεκλίδης και ο συ­ ντα γμ α τά ρχη ς και α ργότερα επ ιτελάρχης του ROA Κων. Κρομιάδης είχαν τη ν ίδια μοίρα. Αφού έλαβαν μέρος σ τις μεγά λες α μ υ ντικές μάχες το υ 1945, κα τέληξα ν το ν Μάιο στην Τσεχοσλοβακία. Λίγο μ ετά τη γερμανική συνθηκολόγηση διέφ υγα ν στη Βαυαρία. Εκεί ο Κρομιάδης στρατολογήθ η κ ε από το υ ς Α μερ ικα νούς κατά τη διά ρ­ κεια το υ Ψυχρού Πολέμου και εργά σ τηκε στον προπαγανδιστικό ραδιοσταθμό «Ε λεύθερη Ευρώπη». Μ ετά τη διακοπή τη ς συνεργασίας το υ μ ετέβ η σ τις ΗΠΑ, ό­ που εξέδω σε τις α ναμνήσ εις το υ με τίτλο «Για τη ν πατρίδα και τη ν ελ ε υ θ ε ρ ία της» στο Σαν Φρανσίσκο το 1981, Π έθανε πλή­ ρης ημερώ ν το 1991.0 Γελεκλίδης επ έ­ σ τρεψ ε στην Ελλάδα σ τις αρχές του 1980 και αγόρασε ένα μικρό διαμέρισ μα στην Κ α λλιθέα (Αθήνα). Μ έχρι τις τ ε λ ε υ τ α ίε ς η­ μ έρ ες τη ς ζωής το υ μιλούσε για το όραμα

το υ α νεξά ρ τη το υ Πόντου. Τα γερ μ α νικά αρχεία αποκαλύπτουν και ένα π ερ ισ τα τικό που συνέβη σ τις αρ­ χές Ιουλίου 1941, λίγο μ ετά τη γερμανική επ ίθεση στη Σ οβ ιετική Ενωση. Σ την π εριο­ χή το υ Βόλγα κοντά στο Αστραχάν, στη βό ρεια Κασπία, συζούσαν ειρ η νικά σε δύο μικρά χωριά Ε λληνες το υ Πόντου και Γερ­ μανοί (Volksdeutsche) το υ Βόλγα. Οι τε λ ε υ ­ τα ίο ι είχαν ε γ κ α τα σ τα θ εί σ την περιοχή τη ν εποχή τη ς Μ εγάλης Α ικ α τερ ίν η ς (18ο αιώνας). Ενα ζεσ τό πρωινό το υ Ιουλίου του 1941 και ενώ οι π ερ ισ σ ότεροι κά τοικοι των χωριών βρίσ κονταν σ τους αγρούς, ε μ ­ φανίσ τηκαν στον ουρανό αεροπλάνα. Λίγο α ργότερα άνοιξαν δ εκά δ ες αλεξίπ τω τα και προσγειώ θηκαν α λεξιπ τω τισ τές με γερ μ α νικές σ τολές ανάμεσα σ τους έκπ λη­ κτο υς χωρικούς. Οι π ερ ισ σ ότεροι το υ ς υ­ π οδέχθηκαν με ζητω κραυγές και φωνές ε ­ πιδοκιμασίας, θεω ρώ ντας πως οι α λ ε ξι­ π τω τισ τές με το ν αγκυλω τό σταυρό ήταν οι ελ ε υ θ ερ ω τές τους. Στην π ραγματικό­ τη τα επ ρ όκειτο για ά νδ ρ ες των σ ο β ιετι­ κών ειδικώ ν δυνάμεω ν και ακολούθησ ε πραγματική σφαγή. Μέσα σε μια περίπου ώρα εξο ντώ θ η κε ο πληθυσμός δύο ολό­ κληρων χωριών! Σ ημαντικό ρόλο στη στελέχωση του ROA και τη ς 14ης Ο υκρανικής Μ εραρχίας των SS από Π ο ντίο υς το υ Καυκάσου και τη ς Κριμαίας, δ ιεδ ρ α μ ά τισ ε ο Ελληνοπόν τιο ς α ντικο μ μ ο υνισ τή ς Σ εβαστιανός Φ ουλίδης. Ο Φ ουλίδης είχ ε φ ο ιτή σ ε ι το 1938 σε μια σχολή πρακτόρων τη ς Abwehr στο Κ ου έντς και εν τά χ θ η κ ε στο τμήμα

τη ς μονάδας Brandenburg που είχ ε τη ν ε υ ­ θ ύ νη των βαλκανικώ ν χωρών. Η φήμη του ως επ ικεφ αλής π οντιακής α ντα ρ τική ς ο­ μάδας κατά τη ν π ερίοδο 1915-1922, στην Τουρκία, ήτα ν γνωστή σ τις γερ μ α νικές μυ­ σ τικές υπηρεσίες. Η γερμ ανική εισβολή στη Σ οβ ιετική Ενωση, το 1941, ήτα ν η ε υ ­ καιρία που ανέμενε. Τον Α ύγουστο το υ ίδ ι­ ου έτο υ ς παρουσιάστηκε στον σ υντα γμα ­ τάρχη φον Κ λάουζεβιτς, αρχηγό του Γρα­ φ είο υ Πληροφοριώ ν τη ς Ομάδας Σ τρα ­ τιώ ν «Νότος». Ακολούθω ς α νέλαβε τη συλλογή πληροφοριών για τη ν κατάσταση που επ ικρα τούσ ε στα ρωσικά μετόπ ισθεν και το ν κλονισμό το υ η θ ικο ύ των Ο υκρα­ νών οι οποίοι υπ ηρετούσαν στον Ερυθρό Στρατό. Παράλληλα ό φ ε ιλ ε να έ λ θ ε ι σε ε ­ παφή με έμπ ιστους ανθρώπους το υ στα ελλη νικά και στα α ρμενικά χωριά το υ Καυ­ κάσου. Ο Φ ουλίδης και η ομάδα του, από Ρώσους α ντικο μ μ ο υ νισ τές εμ ιγ κ ρ έδ ες που μιλούσαν ελληνικά, εφ ο διά σ τηκα ν με το κατά λληλο προπαγανδιστικό υλικό και ένα βράδυ μ ετα φ έρ θ η κα ν με γερμ ανικό αεροπλάνο πίσω από τις ρωσικές γραμμές. Μ ετά τη ν κατάληψη το υ Κιέβου ο Φ ουλί­ δης προήχθη σ τον βαθμό το υ υπολοχαγού επ ’ ανδραγαθία. Πολύ σ ύντομα ή λθ ε σε επαφή με Ρώσους και Ο υκρανούς αντικομ μ ο υνισ τές για τη δη μιουργία ε θ ε λ ο ­ ντικώ ν σχηματισμών. Μ ε προτροπή το υ χ ι­ λιά δ ες Πόντιοι, Γεωργιανοί και Α ρ μ ένιοι εξεγέρ θ η κα ν ενα ντίο ν των Σοβιετικών. Τον Δ εκέμ β ρ ιο το υ 1943 και ενώ ο αντιμπολσεβικικός αγώνας ά λλαξε τροπή, ο Φ ουλίδης επ εχείρησε με μία ομάδα πρακτόρων του

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 8 9

να εισχω ρήσει εκ νέου σ τις σ ο β ιετικές γραμμές γ ια να εξα κριβ ώ σει τη διάταξη και το ν α ριθμό των εχθρικώ ν τεθ ω ρ α κι­ σμένων. Εγινε όμως α ντιλη π τό ς από μια ρωσική περίπολο και π υροβολήθηκε πολύ κοντά σ τις γ ερ μ α νικές γραμμές. Σε λίγο ένα θραύσμα βλήματος ρωσικού όλμου που έπεσε κοντά το υ το ν βρήκε σ τον κρό­ τα φ ο και το ν άφησε νεκρό. Αλλα θ ρ α ύ ­ σματα σκότωσαν το ν ασυρματιστή το υ και έναν ακόμη Γερμανό καταδρομέα. Το πτώ­ μα του Φ ουλίδη π ερισ υνελέγη από μια γερμ ανική περίπολο λίγο μ ετά τα μεσάνυκτα τη ς 12ης Δ εκεμ β ρ ίο υ 1943 και ετά φ η στη ρωσική γη. Οι π ερ ισ σ ότεροι Π ό ντιο ι τη ς Κριμαίας κα τα τά χθ ηκα ν στη 14η Ο υκρανική Μ εραρ­ χία των SS (ukrainische Nr.1), η οποία δημιου ρ γή θ η κε τη ν άνοιξη του 1943. Τον Ιού­ λιο το υ ιδίου έτο υ ς 350 υπ οψήφιοι αξιωμα­ τικ ο ί και 2.000 υπ αξιω ματικοί σ τά λθηκα ν στη Γερμανία για εκπαίδευση. Επικεφαλής τη ς «ελληνικής» δύναμης τη ς μεραρχίας ήτα ν ο υπολοχαγός Γεωργιάδης. Τον Φε­ βρουάριο και το ν Μ άρτιο το υ 1944 τμ ή μ α ­ τα τη ς μονάδας έλα βα ν μέρος σε αντιαν τα ρ τικ έ ς επ ιχειρήσ εις, ενώ το ν Ιούλιο τοπ ο θ ετή θ η κα ν στο μέτωπο του Μπρόντυ, κοντά στον ποταμό Στυρ. Η μεραρχία α­ ριθμούσ ε πλέον 15.300 άνδρες. Το φ θ ινό ­ πωρο του 1944 μ ετα φ έρ θ η κ ε στη Σλοβα­

κία για να α ντιμ ετω π ίσ ει τη ν εξέγερ σ η του Σλοβακικού Στρατού και λίγο πριν από το τέλ ο ς του πολέμου υποχώρησε στην Αυ­ στρία υπό τη διοίκηση το υ Πάβλο Σάντρουκ, ενός πρώην στρατηγού το υ Πολω­ νικού Σ τρατού. Οσοι Π ό ντιο ι επέζησαν του πολέμου, γνω ρίζοντας τη ν τύχη που το υ ς π ερ ίμενε στα χέρια των Σ οβιετικώ ν, διέφ υγα ν προς τα δυτικά, όπου παραδό­ θ η κα ν σ τους Β ρετανούς.

ΕΠΙΛ0Γ0ΣΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Ενας από το υ ς μ εγα λύτερ ο υς μύθους τη ς ελλη νική ς α ρισ τερό ς αλλά και της «δεξιάς» εθ νικοφ ρ οσ ύνης, είν α ι η α ν τίλ η ­ ψη πως ο ελλη νικό ς λαός ήτα ν ο μοναδι­ κός σε ολόκληρη τη ν Ευρώπη που δ εν απ έσ τειλε σ υγκροτημ ένη α ντικο μ μ ο υνισ τική μονάδα στο Ανατολικό Μέτωπο. Ε ξετά ­ ζοντας α ν τικ ειμ εν ικ ά το ζήτημα, διαπιστώ­ νουμε ό τ ι α υτό ο φ ε ίλ ε τα ι α π οκλειστικά στην ιτα λική άρνηση δη μιουργίας οποιουδήποτε ελλη νικο ύ ε θ ε λ ο ν τικ ο ύ σ χη μα τι­ σμού (καλοκαίρι 1941). Ισως, όπως γρά φ ει ο τ. πρέσβυς Αννίβας Β ελλιάδης, «οι Ιτα­ λοί να μην ή θ ε λ α ν να ξανα φ α νεί η γ εν ν α ι­ ότη τα των Ελλήνων στρατιω τών, αφού οι μνήμες το υ Αλβανικού Μετώπου ήτα ν α­ κόμη νωπές». Στα μέσα Ιουλίου, τρ εις μόλις εβδ ομά δ ες μετά τη γερμ ανική επ ίθεση στη Σ ο β ιε­ τική Ενωση (22 Ιου­ νίου 1941), 2.200 ε ­ θ ε λ ο ν τέ ς ή τα ν έ τ ο ι­ μοι να αποσταλούν στο Ανατολικό Μ έ­ τωπο. Ετσι αποδεικνύ ετα ι ό τι και προ­ ετο ιμ α σ ίες είχαν γ ί­ ν ει και εν θ ο υ σ ια ­ σμός υπήρχε σε ένα

Ο Ιτα λό ς επ ιτετρ α μ έ ν ο ς σ τη ν Αθήνα, Π ελεγκρ ίνο Γ κίτζι, μ α ζ ί μ ε το ν Γερμανό ο μ όλο γό του, Α λντενμπ ουργκ. Οι Ιτα λ ο ί αντέδ ρα σ α ν σ θ ενα ρά σ τη δ η μ ιο υ ρ γία ελλ η νική ς λεγεώ να ς.

9 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

σ υγκεκρ ιμ ένο α ντικο μμ ουνισ π κό τμήμα του ελλη νικο ύ λαού. Το λακω νικό τη λ ε ­ γράφημα το υ Γερμανού επ ιτετρα μ ένο υ προς το Βερολίνο, τη ς 12ης Αυγούστου 1941, είνα ι σαφές: «Επείγει να λ η φ θ ε ί από­ φαση για το ελλη νικό ε θ ε λ ο ν τικ ό σώμα, δ ιό τι η π ροετοιμασ ία τη ς ελλη νική ς κυ­ β έρνησης προχώρησε μ έχρι τέ το ιο υ ση­ μείου, ώστε α π ομένει μόνο η δημοσίευση, στον Τύπο, προσκλήσεως για τη ν κα τά τα ­ ξη εθελοντώ ν». Ατυχώς για τη ν ιστορική έρευνα, τα π ερισσότερα αρχεία που αφο­ ρούσαν το ν σχηματισμό τη ς ελλη νική ς λ ε ­ γεώνας εθ ελο ντώ ν χάθηκαν μέσα στη δ ί­ νη τη ς Κατοχής ή κατα στρά φ ηκα ν κατά τη ν ανατίναξη τη ς ΕΣΠΟ, το ν Σεπτέμβριο του 1942. S3

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Αννίβας Β ε λ λ ιά δ η ς : ΚΑΤΟΧΗ (ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΣΤΗΝ ΚΑΤΕΧΟΜΕΝΗ ΕΛΛΑΔΑ 19411944), Ενάλιος. (2) Γιώ ργος Θ εο το κ ά ς: ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΥ 1939-1953, Εστία. (3) «Τότε», τ. 25, Ιο ύ λιο ς 2006, εκδ. Μ έτρον. (4) w ww.diplom .de/db/diplom arbeiten 3046 p d f (Eliteverbande am Beispiel de Waffen SS). (5) Ιάκω βος Χ ο νδ ρ ο μ α τίδ η ς: Ol ΔΩΣΙΛΟ ΓΟ Ι ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ, Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ, Αθήνα, 2008. (6) Δ η μ ο σ θ ένη ς Κούκουνας: Η ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΚΑΙ Η ΙΤΑΛΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗ, Μ έτρον. (7) Franz W. Seidler: DIE KOLLABORATION 1939-1945, Herbig Verlag, Muenchen, 1995. (8) A. Β ο λτα ιρ ά κ η ς: ΕΙΣ ΤΗΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑΝ ΤΗΣ ΓΚΕΣΤΑΠΟ, Αθήναι, 1946. (9) Φύλλα των εφ η μερ ίδ ω ν «Ε λεύθερο ν Βήμα» και «Πρωία», 1941-42. (10) Ιάκωβος Χ ο νδ ρ ο μ α τίδ η ς: Η ΜΑΥΡΗ ΣΚΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, Ε κδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ. (1 1 )Σ τρ ά το ς Ν. Δ ορδα νάς: ΕΛΛΗΝΕΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΕΛΛΗΝΩΝ, Επίκεντρο. (12) Παναγ. Δ η μ η τρ ά κ η ς : ΟΙ ΓΕΡΜΑΝΙΚΕΣ ΜΥΣΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ, Ενάλιος. (13) Σαρ. Αντω νάκου: ΚΑΤΑΣΚΟΠΟΙ ΤΟΥ Γ ΡΑΪΧ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, Σ ιδ έρ ης. (14) Φ ύλλα εφ η μ ε ρ ίδ α ς «Νέα Ευρώπη», 1941-1943. (15) « Π ό λεμο ς και Ιστορία », τ. 56, Ο κτώ βριος 2002. (16) w w w .e i w ikipedia.org/w iki (17) «Τότε», τ. 57-59, Μ έτρο ν, 2009.

I * ΙΑΠΒΜΙΚΑ

ΥΠΟΒΡΥΧΙΑ

ΑΗΜΗΤΡΙΟΣ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΑΟΣ

ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΤΟΥ ΕΙΡΗΝΙΚΟΥ Τα σκάφη, ίο δόγμα και οι χαμένες ευκαιρίες Οι Ιάπωνες σχέδιαζαν αρχικά να ναυπηγήσουν π έντε σκάφη το υ Τύπου C3 αλλά ολοκληρώ θηκαν μόνο τρία. Το εικο νιζό μ ενο 1-52 ή τα ν μ ετα ξ ύ των π έντε ιαπωνικών υποβρυχίων που τα ξίδ εψ α ν έως τη ν Ευρώπη κατά τη δ ιά ρ κεια το υ π ολέμου για να μ ετα φ έρ ο υ ν υλικά στη Γερμανία.

τα ν ξέσπασε ο π ό λεμ ο ς σ τον Ε ιρ ηνικό, το ν Δ ε κ έ μ β ρ ιο το υ 1941, ο ι Ιάπωνες έ τρ ε φ α ν μ εγά ­ λ ε ς π ρ ο σ δ ο κίες γ ια το Α υτοκρα το ρ ικ ό Ν α υ τικό το υ ς , το οποίο δ ιέ θ ε τ ε μ ερ ικ ά από τα κ α λύ τερ α σ χεδ ια ­ σ μένα και οπ λισ μένα σκάφη το υ κόσμου, ά ρισ τη να υ τική α εροπ ορ ία 3.000 α ε ρ ο ­ σκαφώ ν (τα μισά από τα οποία ή τα ν πρώ­

Ο

τη ς γραμμής) κα ι πλήρως κ α τα ρ τισ μ έν α σ τελ έχ η . Ε κείνη τη ν εποχή το εκτό π ισ μ ά το υ υπ ερ έβ α ινε το σ υνο λικό εκτό π ισ μα τω ν σ τόλω ν που π α ρέτασ σ αν σ το ν Ε ιρ η­ νικ ό ο ι Β ρ ετα νο ί, ο ι Ο λλανδ οί, ο ι Α υσ τρ α ­ λ ο ί κα ι ο ι Α μ ερ ικ α ν ο ί κα ι μ ε τά το α ρ ισ το ­ τ ε χ ν ικ ό πλήγμα σ το Π ερ λ Χάρμπορ η υ­ π εροχή το υ σε σ υνολικό εκτό π ισ μ α θω-

9 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA

ρηκτώ ν και αεροπ λα νοφ όρω ν α ν έ β η κ ε σ το 150% ε κ ε ίν ο υ τω ν αντιπ άλω ν το υ. Το Α υ το κ ρ α το ρ ικ ό Ν α υ τικό υ π ερ είχ ε επίσης κ α τα λ υ τικ ά σε ο ρ ισ μ έν ε ς κ α τη γ ο ρ ίε ς ό­ πλων, όπως ο ι το ρ π ίλες, καθώ ς κα ι σε υ­ λ ικ ά δ ιεξα γω γή ς ν υ κ τερ ιν ο ύ αγώνα. Οι Ιάπωνες θεω ρ ο ύ σ α ν το ν 6ο Σ τόλο το υ ς, δη λα δή τη δύναμ η τω ν υπ οβρυ­ χίω ν το υ ς, ως ένα από τα ισ χ υ ρ ό τερ α

χ θ η κ α ν μά λλον α π ο γ ο η τε υ τικ ές , ο ι Ιάπω­ νες έ γ ιν α ν έ κ τ ο τ ε έ ν θ ε ρ μ ο ι θ ια σ ώ τες το υ νέο υ Οπλου και, α φ ού σ υ γκρ ό τη σ α ν το ν πρώτο το υ ς σ τολίσκο, εισ ή γα γα ν το 1909 σε υπ ηρεσ ία το πρώτο σ κάφ ος υπο­ σ τή ρ ιξη ς υποβρυχίων, το «Toyorasi». Οι λα μπ ρές ε π ιτυ χ ίε ς τω ν γερ μ α νικώ ν υπο­ βρυχίω ν σ τον Α τλ α ν τικ ό κα τά το ν Α ’ Πα­ γκό σ μ ιο Π όλεμο, α π ο τέλεσ α ν άλλο ένα ι­

όπλα το υ ς . Το Ιαπωνικό Α υ το κ ρ α το ρ ικ ό Ν α υ τικό είχ ε α π ο κτή σ ει τα πρώτα το υ υπ οβρύχια το 1905, ό τα ν α γόρα σ ε από τη ν α μ ερ ικ α ν ικ ή ναυπ ηγική ε τα ιρ ία Electric Boat π έν τε μο νά δ ες τη ς κλάσης «Plunger», τα οπ οία σ υ να ρ μ ο λο γή θ η κα ν σ τον να ύ σ τα θ μ ο τη ς Γιοκοσούκα. Αν και ο ι επ ιδ ό σ εις αυτώ ν τω ν σκαφώ ν α π ο δ εί­

σχυρό κ ίν η τρ ο γ ια το υ ς Ιάπωνες να ανα­ π τύ ξο υ ν π ερ α ιτέρ ω τα δ ικά το υ ς α ν τ ί­ σ τοιχα σκάφη κι έ τσ ι σ υ μ π ερ ιέλα β α ν στο π ρόγραμμα ναυπ ηγήσεω ν το υ 1917 18 ω­ κ εά ν ια υποβρύχια. Επιπλέον π αρέλαβαν, μ ετά τη ν ή τ τ α τη ς α υ το κ ρ α το ρ ικ ή ς Γερ­ μανίας, ε ν ν έ α γερ μ α ν ικ ά υποβρύχια, ως ένα ε ίδ ο ς π ο λεμικώ ν επανορθώσεων. Το

Οπως συνέβη και με ολόκληρη ιην ιαπωνική στρατιωτική μηχανή, ο υποβρυχιακός στόλος ίου Ιαπωνικού Αυιοκρατορικού Ναυτικού ενεπλάκη σιον πόλεμο ίου Ειρηνικού, καιά ιον Β’ ΠΠ, βασίζοντας τα στραιπνικά του σχέδια σε μια σύντομη, κεραυνοβόλα εκστρατεία. Σύντομα όμως η ηνεοία του συνειδητοποίησε πως ο πόλεμος θα ήταν σκληρός και πολυετής και ότι η ανάπτυξη, ο οχεδιασμός και, κυρίως, το δόγμα των ιαπωνικών υποβρυχίων ήταν τελείω ς ανεπαρκή νια τη θετική έκβαση του ανώνα.

γεγο νό ς β ο ή θ η σ ε σ η μ α ντικά σ την π ρόο­ δο τ η ς εγχώ ριας να υπ η γικής β ιομ η χ α ­ νία ς κα τά τα χ ρ ό ν ια το υ Μ εσ οπ ολέμου.

ΜΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΠΟΙΚΙΛΙΑ ΤΥΠΩΝ ΜΕ ΞΕΧΩΡΙΣΤΕΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ Το Ιαπωνικό Α υ το κ ρ α το ρ ικ ό Ν α υ τικό ενεπ λάκη σ την παγκόσμια σ ύρραξη το 1941 δ ια θ έ το ν τα ς ένα ν υπ οβρυχιακό σ τόλο 60 σκαφώ ν (λίγο π ερ ισ σ ό τερω ν από τα 56 υπ οβρύχια το υ α μ ερ ικ α ν ικ ο ύ Σ τόλου το υ Ε ιρ ηνικού), ο οπ οίος εμ φ ά ν ι­ ζε επ ίσης τη μ εγα λύ τερ η π ο ικιλία τύπων και δ υ ν α το τή τω ν από οπ ο ιο νδ ή π ο τε ά λ ­ λο ε κ ε ίν η τη ν εποχή.

Τα ιαπωνικά υπ οβρύχια δ ια κ ρ ίν ο ν τα ν σε τ ρ ε ις μ εγ ά λ ες κ α τη γ ο ρ ίες , ανάλογα με τ ις α π ο σ το λές που ή τ α ν σε θ έσ η να αναλάβουν. Σ τη ν 1η Κ α τηγο ρ ία α νή κα ν τα μ εγά λα ω κεά νια σκάφη, τα οπ οία είχα ν ε κ π λ η κ τικ ά μεγά λη α υ το ν ο μ ία και ικα νό­ τ η τ α να επ ιχ ειρ ο ύ ν επί μακρά χρ ο νικά δ ια σ τή μ α τα πολύ μα κριά από τ ις β ά σ εις το υ ς. Τα π α λα ιό τερ α ιαπωνικά υπ οβρύχια ή τα ν το ζεύ γ ο ς το υ Τύπου J3, τα Ι-7 και Ι-8, που ή τ α ν μ ετα ξύ τω ν πρώτων υπο­ βρυχίω ν τα οπ οία σ χεδ ιά σ τη κα ν εξα ρ χ ή ς από Ιάπωνες. Κ α θ ε λ κ ύ σ τη κ α ν το 1935 και μπ ορούσαν να μ ε τ α φ έ ρ ο υ ν από ένα υδροπ λάνο Yokosuka Ε14Υ. Κ α τά το ν πό­ λ ε μ ο το υ Ε ιρ ηνικο ύ σ ημείω σαν α ρ κ ε τέ ς ε π ιτυ χ ίες, β υ θ ίζο ν τα ς επ τά σ υμμα χικά ε ­

Οι Ιάπωνες εφ ά ρμοσ α ν εκτενώ ς το δ ό γμα το υ «υποβρύχιου αερ οπ λα νο φ ό ρο υ» κα ι κα τα σ κεύα σ α ν συνολικά 41 υποβρύχια μ ε τη δ υ να τό τη τα να μ ετα φ έρ ο υ ν υδροπλάνα. Τα π ερισ σ ό τερα από αυτά μ ε τέ φ ε ρ α ν μόνο ένα υδροπλάνο αλλά το 1-14 δ ιέ θ ε τ ε υπ όστεγο που χω ρούσε δύο και τα σκάφη τη ς εικ ο ν ιζό μ εν η ς γ ιγα ντια ία ς κλάσης 1-400 μ ε τέ φ ε ρ α ν τρία.

μπ ορικά πλοία σ υ νο λικο ύ εκτο π ίσ μ α το ς 41.902 t, πριν β υ θ ισ το ύ ν κι α υ τά με τη σ ειρ ά το υ ς από α μ ε ρ ικ α ν ικ ά α ν τιτο ρ π ιλ ικά το ν Ιο ύ νιο το υ 1943 και το ν Μ ά ρτιο το υ 1945 α ντίσ το ιχ α . Π ο λυ π λη θ έσ τερ η κλάση τ η ς 1ης Κα­ τη γ ο ρ ία ς ή τα ν ο Τύπος Β1, που έ φ θ α σ ε σ υνολικά τα 20 σκάφη. Ε π ρόκειτο για ε υ ­ έ λ ικ τα υποβρύχια, ικα νά να α ναπ τύσ ­ σουν τα χ ύ τη τα 23,5 kts σ την επ ιφ ά νεια κα ι 8 kts σε κατάδυσ η. Είχαν εκτό π ισ μ α 2.584 t, μή κος 102,5 m, πλήρωμα 100 ανδρών κα ι μ ε τ έ φ ε ρ α ν ένα υδροπλάνο Yokosuka Ε14Υ. Για όσο δ ιά σ τη μ α το υπο­ βρ ύχιο β ρ ισ κό τα ν ε ν πλω προς το ν χώρο όπου θ α ε κ τε λ ο ύ σ ε τη ν απ οστολή του. το υδροπ λάνο β ρ ισ κό τα ν α π ο θ η κευ μ ένο

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 9 3

σε δ ιά φ ο ρ α σ η μ εία σε 12 μέρη, τα οποία μπ ορούσαν να σ υ να ρ μ ο λο γη θ ο ύ ν γ ρ ή γο ­ ρα γ ια τη ν απονήωση. Κατόπ ιν μπ ορούσε να π ε τά ξ ε ι επί τ ρ ε ις ώ ρες με τα χ ύ τη τα 270 km/h και χ ρ η σ ίμ ε υ ε κυρίω ς ως ανα­ γνω ρισ τικό. Από το ν Τύπο Β3, που α κο λο ύ θ η σ ε, να υ π η γή θ η κα ν μόνο δύ ο σκάφ η, τα Ι-56 κα ι Ι-58. Είχαν εκτό π ισ μ α 2.605 t, μή κος 102,4 m, πλήρωμα 101 ανδρώ ν κα ι τα χ ύ ­ τη τ α (σε ανάδυση) 17,7 kts. Ο Τύπος AM ή τ α ν επίσης ο λιγά ρ ιθ μ ο ς , α φ ού π ερ ιελάμβα νε μόνο δύ ο υποβρύχια, ικα νά να μ ε τα φ έρ ο υ ν από δύ ο υδροπ λάνα το κα­ θένα . Α υ τά είχα ν ε ξ α ιρ ε τ ικ ή α υ το νο μ ία , 39.000 km, κα ι τα χ ύ τη τ α 16 kts σε α νά δ υ ­ ση αλλά ο ι επ ιδ ό σ εις το υ ς κάτω από τη ν επ ιφ ά νεια ή τα ν α π ο γ ο η τε υ τικ έ ς κα ι τα κα θ ισ το ύ σ α ν ε ύ κ ο λ α θ η ρ ά μ α τα . Το 1-13 β υ θ ίσ τη κ ε το ν Ιο ύ λιο το υ 1945 από ένα α μ ε ρ ικ α ν ικ ό α ν τιτο ρ π ιλ ικ ό σε σ υ νερ γα ­ σία με α ερ ο σ κά φ η το υ α εροπ λα νοφ ό ρου «Anzio», ενώ το 1-14 π α ρ α δ ό θ η κε ε υ ρ ι­ σ κόμενο ε ν πλω μ ετά το τέ λ ο ς το υ π ο λέ­ μου. Ο Τύπος C3 α φ ο ρ ο ύ σ ε τρ ία υπ οβρύ­ χ ια (Ι-52, Ι-53 και Ι-55) τα οποία να υπ η γή­ θ η κ α ν εξα ρ χ ή ς γ ια τη μ ετα φ ο ρ ά φ ο ρ ­ τίω ν, είχ α ν πλήρωμα 94 ανδρών, ε κ τό π ι­ σμα 2.605 t, μή κος 102,4 m και δ υ ν α τό τη ­

Το υποβρύχιο 1-7, Τύπου J3, ή τα ν ένα από τα πρώτα σκάφη α υ το ύ του ε ίδ ο υ ς που σ χ εδ ιά σ τη καν ε ξ ο λοκλήρου από Ιάπωνες ναυπ ηγούς. Εδρασε μ ε επ ιτυχία στον Ειρηνικό έως ό το υ β υ θ ίσ τη κ ε, σ τις 22 Ιο υνίο υ 1943, στα α νο ικτά των Α λεο ύτιω ν νήσων από το α μ ερ ικα νικό α ντιτο ρ π ιλ ικό «Monaghan».

τα κάλυψ ης 39.000 km με τα χ ύ τη τα 16 kts. Ο Τύπος KD3, που π ερ ιελά μ β α νε ε ν ν έ α υπ οβρύχια σε δύο ε κ δ ό σ εις, ή τα ν μ ικ ρ ό τερ ο ς σε μ έ γ ε θ ο ς : είχ ε εκτό π ισ μ α 1.828 t, μή κο ς 94,5 m κα ι πλήρωμα 60 α ν ­ δρών. Η κα θ έλ κ υ σ η αυτώ ν τω ν σκαφών ε ίχ ε α ρ χ ίσ ει το 1925 αλλά, παρά τη ν η λ ι­ κία το υ ς, κα τόρ θω σ α ν να β υ θ ίσ ο υ ν συ­ νο λικά 17 σ υμμα χικά εμπ ορ ικά πλοία, πριν π ερ ιο ρ ισ το ύ ν σε εκ π α ιδ ευ τικ ά κα ­ θ ή κ ο ν τα . Ο Τύπος KRS, ο οποίος α ντιπ ρ ο ­ σ ω π ευόταν από τέ σ σ ε ρ α σκάφη (1-121,

Ακτινοβολώ ντας από αυτο π επ ο ίθη σ η κα ι ενθο υσ ια σ μ ό , ο ι ν α ύ τες ενός ιαπωνικού υποβρυχίου απ ολαμβάνουν το ν ή λιο στο κατάστρω μα το υ σκάφ ους το υ ς κα τά τη δ ιά ρ κεια μ ια ς απ οστολής το 1942. Τέτοια χ α λ α ρ ό τη τα θ α ή τα ν α δ ια νόη τη τα επ όμενα χρόνια, λόγω τη ς ισχυροπ οίησης τη ς α μ ερ ικα νική ς ανθυπ οβρ υχιακής άμυνας.

1-122,1-123 κα ι 1-124), π ρ οερχό τα ν σχεδιασ τικά από τη ν α ντιγρ α φ ή το υ γ ε ρ μ α ν ι­ κού υπ οβρυχίου U-125 το υ Α ’ Π α γκοσ μί­ ου Π ολέμου. Τα υπ οβρύχια α υ τά π ρ οο ρ ί­ ζο ντα ν α π ο κλεισ τικά γ ια κ α θ ή κ ο ν τα πό­ ν τισ η ς ναρκώ ν και το κα θ ένα μπ ορούσε να μ ε τ α φ έ ρ ε ι 42 νά ρ κες, ε κ τό ς από τις το ρ π ίλ ες του. Είχαν εκτό π ισ μ α 1.405 t, μή κος 82 m κα ι πλήρωμα 75 ανδρών. Ηδη από το 1942 η η γεσ ία το υ Α υτοκρ α το ρ ικο ύ Ν α υ τικο ύ είχ ε κ α τα ρ τίσ ε ι σ χέδ ια γ ια τη ν κα τα σ κευ ή μιας ν έα ς κλάσης 19 γ ιγ α ν τια ίω ν υποβρυχίων, τα οποία θ α μ ε τ έ φ ε ρ α ν από τρ ία αεροπ λάνα υψ η­ λών επ ιδόσεω ν κα ι θ α χ ρ ησ ιμ οπ οιο ύντο γ ια τη ν ε κ τέ λ ε σ η επ ιδρομώ ν κα τά τη ς Ν έας Υόρκης, τη ς Ο υ ά σ ιν γ κ το ν και λιμανιώ ν σ τη ν α να το λική α κτή τω ν ΗΠΑ. Α υτά τα μεγαλόπ νοα σ χέδια α ρ γ ό τερ α π ερ ιο ­ ρ ίσ τη κα ν στο μ π λο κά ρ ισ μ α τη ς διώ ρυγας

το υ Παναμά. Ο Τύπος Sentoku όμως δ εν υπ ερ έβη π ο τέ τα τρ ία σκάφη (Ι-400, 1-401 κα ι Ι-402), που ή τ α ν κα ι τ α μ εγ α λ ύ τερ α υ­ π οβρύχια τα οποία έδρ α σ α ν κα τά το ν Β ’ Π αγκόσ μιο Π όλεμο. Το εκτό π ισ μ ά το υ ς έ φ θ α ν ε το υ ς 5.316 t, το μή κο ς το υ ς τα 116 m και επ α νδ ρώ νονταν από πλήρωμα 100 ανδρών. Ο οπ λισ μός το υ ς π ερ ιελά μβανε οκτώ το ρπ ιλοσ ω λήνες τω ν 533 mm, τέ σ σ ε ρ α α ντια ερ ο π ο ρ ικ ά π υροβ όλα και ένα π υροβόλο κα τα σ τρ ώ μ α το ς τω ν 140 mm. Α υτό που τα κα θ ισ το ύ σ ε ξεχω ριστά, ή τα ν η δ υ ν α τό τη τά το υ ς να φ ιλ ο ξε ν ο ύ ν σ το υπ όσ τεγό το υ ς τρ ία α ερ ο σ κά φ η Aichi Μ6Α1 Seiran με αναδιπ λω μένες π τέ ρ υ ­ γ ες, το κα θ ένα από τα οποία μπ ορούσε να μ ε τ α φ έ ρ ε ι μία βόμβα τω ν 800 kg σε α ­ π όσταση 1.020 km με τα χ ύ τη τα 580 km/h. Α π α ιτο ύ ντο μ ό λις τέ σ σ ε ρ ις ν α ύ τε ς για να π ρ ο ετο ιμ ά σ ο υ ν α υ τά τα α ερ οσ κά φ η

9 4 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

και να τα απ ονηώ σουν μέσα σε 45 λεπ τά, με τη β ο ή θ εια ενό ς κα τα π έλτη μή κους 37 m. Ο Τύπος Sentaka (εισ ή χ θ η σ α ν σε υπη­ ρ εσ ία τρ ία σκάφ η) είχ ε εκτό π ισ μ α 1.0701, μ έγ ισ το β ά θ ο ς κα τά δ υ σ η ς 110 m, μήκος 79 m κα ι πλήρωμα 100 ανδρών. Δ ιακρ ινότα ν γ ια το επ α να σ τα τικό υ δ ρ ο δ υ να μ ικό σχήμα, που το υ έ δ ιν ε τη δ υ ν α τό τη τα να α ναπ τύσ σ ει τα χ ύ τη τα 19 kts σε κα τά δυσ η επί 55 λεπ τά, επ ίδοση α συναγώ νισ τη ε ­ κ ε ίν η τη ν εποχή, ενώ ή τα ν εφ ο δ ια σ μ έν ο και με αναπ νευστήρα. Π α ρ α γγέλθ η κα ν σ υ νο λικά 27 σκάφ η α υ το ύ το υ Τύπου α λ­ λά ο ι Ιάπωνες π ρόλαβαν να ολοκληρώ ­ σ ουν τ ρ ία από α υ τά (1-201,1-202 κα ι Ι-203), ενώ ά λλα π έν τε (Ι-204 έως Ι-208) π α ρ έμ ειναν η μ ιτελ ή . Στη 2η Κ α τηγο ρ ία α νή κα ν τ α υπ οβρύ­ χια μέσου κα ι μικρού μ ε γ έ θ ο υ ς Τύπου

To 1-15, εκπρόσωπος το υ π ολυάρ ιθμου Τύπου Β1. ή ταν το υποβρύχιο από το οποίο απονηώ θηκε το ν Σ επ τέμ β ρ ιο το υ 1942 ο α ρ χ ικελ ευσ τή ς Φ ουτζίτα για τη ν π ερίφ ημη επ ιδρομή μ ε σκοπό το ν εμπ ρησμό των δασών το υ Ορεγκον.

Kaichu, που δ ιέ θ ε τ α ν διπλό κ έ λ υ φ ο ς και α νήκα ν κυρίω ς σ τους Τύπους Κ5 και Κ6. Παρά το μ ικ ρ ό τε ρ ο εκτό π ισ μ ά το υ ς , έ φ ε ­ ραν και α υ τά π υροβόλα τω ν 80 mm και το ρπ ιλοσ ω λήνες ικα νούς να ε κ τ ο ξ ε ύ ­ σ ουν τ ις επ ίφ ο β ες το ρ π ίλ ες Τύπου 95. Ν α υπ ηγήθηκα ν 20 τ έ τ ο ια σκάφη με κω δι­ κούς RO-33 έως RO-50, RO-55 και RO-56. Σ την 3η Κ α τηγο ρ ία κα τα τά σ σ ο ντα ν τα μίν ι υπ οβρύχια τω ν Τύπων Ko-Hyoteki (50 σκάφη) και Kairyu (250 σκάφη), όπως και ο ι α νθρω π οτορ π ίλες α υ το κ τ ο ν ία ς Kaiten ( 1 .000 ).

Δ ιά φ ο ρ ε ς μ ε λ έ τ ε ς που δ η μ ο σ ιε ύ τη ­ καν μ ε τά το ν π όλεμο, έ τε ιν α ν να αποδώ­ σουν τη ν ή τ τα τω ν ιαπωνικών υπ οβρυ­ χίων σ τις τ ε χ ν ο λ ο γ ικ έ ς το υ ς α δ υ να μ ίες και ε λ λ ε ίψ ε ις . Αν και το τε χ ν ο λ ο γ ικ ό επ ί­ πεδο τω ν σκαφών με τα οποία εισ ή λ θ ε στη σ ύρραξη το Ιαπωνικό Α υ το κρ α το ρ ικό Ν α υ τικό το 1941 ή τα ν εφ ά μ ιλλο , αν όχι α νώ τερο εκ είν ο υ άλλω ν χωρών, πολύ σ ύντο μ α α π οκα λύφ θηκα ν ο ι α δ υ να μ ίες του, ό τα ν ή λ θ ε α ντιμ έτω π ο με τα μέσα και τ ις τ α κ τ ικ έ ς το υ α μ ερ ικ α ν ικ ο ύ α ν θ υ ­ π οβρυχιακού π ολέμου. Τα μεγά λα υπο­ βρύχια τη ς 1ης Κ α τηγο ρ ία ς μ ε τ έφ ε ρ α ν ένα α π ό θεμ α 20 περίπου τορπ ιλώ ν κα ι ή ­ τα ν γ ε ν ικ ά μ εγ α λ ύ τερ α κα ι τα χ ύ τε ρ α από τα α μ ε ρ ικ α ν ικ ά αλλά πολύ δ υ σ κο λό τερ α σ το υ ς χ ειρ ισ μ ο ύ ς σε κα τά δυσ η. Κ α τα ­ δ ύ ο ν τα ν με πολύ αργό ρ υ θ μ ό και ό τα ν βρ ίσ κο ντα ν κάτω από τη ν επ ιφ ά νεια ε ­ λίσ σ ο ντα ν δύσκολα. Το μ έ γ ισ το βά θο ς κα τά δ υ σ ή ς το υ ς ή τα ν σ χ ετικά μικρό και το μ έ γ ε θ ο ς το υ ς κ α θ ισ το ύ σ ε ε ύ κο λη τη ν ιχ νηλά τη σ ή το υ ς με εν ερ γ ό σόναρ ε ν κατα δ ύ σ ει. Η έλ λ ε ιψ η έστω και σ το ιχειώ ­ δο υς σ υ σ τή μ α το ς κλιμ α τισ μ ο ύ σ το εσω­ τε ρ ικ ό το υ ς , π ρ οκα λούσ ε τη ν τα χ ε ία κό ­ πωση και τη δ υ σ φ ο ρ ία τω ν πληρωμάτων, με α π ο τέλεσ μ α τη ν κα τα κό ρ υ φ η μείωση τη ς α π ο τε λ ε σ μ α τικ ό τη τά ς το υ ς. Τα ιαπωνικά υπ οβρύχια είχα ν επ ιπ λέ­ ον το μ ε ιο ν έ κ τη μ α τω ν υπ ερ β ολικά πο­ λύπλοκων σ υσ τη μά τω ν ελέγχ ο υ και πα­

ρο υσ ίαζαν έ ν το ν ε ς τα λ α ν τώ σ εις παρά­ γ ο ν τα ς πολύ θ ό ρ υ β ο μέσα σ το νερό, πράγμα που φ υσ ικά π ρ όδ ιδ ε τη ν π αρου­ σία το υ ς στα υδρόφ ω να το υ εχ θ ρ ο ύ . Δ ιέ ­ θ ε τ α ν όμως σ ύγχρ ονα οπ τικά σ υσ τή μ α ­ τα, τα οποία α ρ κ ε το ί Α μ ερ ικ α ν ο ί θ ε ω ­ ρούσ α ν π ο ιο τικώ ς α νώ τερα τω ν δικών το υ ς. Οι α κ ο υ σ τικ ές σ υ σ κ ευ ές το υ ς ή τα ν επίσης ικ α ν ο π ο ιη τικ ές κα ι π εριελά μβα ναν ένα σ ύστημα ηχο βολισ μ ού με β ε λ η ­ ν ε κ έ ς 3.100 m κα ι υδρόφ ω να που μπο­ ρούσ α ν να δώ σουν επαρκή σ το ιχ εία διόπ τευ σ η ς για σ τόχους οι οπ οίοι απείχαν έως και 5.000 m. Το σ η μ α ν τικ ό τερ ο , ό­ μως, π λ εο ν έκ τη μ ά το υ ς ή τα ν ο ι το ρ π ίλες Τύπου 95 τω ν 533 mm, που θ ε ω ρ ο ύ ν τα ι δίκα ια ως οι πιο π ρ ο η γμ ένες τη ς εποχής το υ ς. Α π οκα λούντο και «Long Lance» («Μ ακρά Λόγχη») και χ ρησ ιμ οπ οιο ύσ αν ως κα ύσιμο το οξυγόνο. Ε π ρ όκειτο για α ­ ξιο ζή λ ε υ τα όπλα τα οποία, σε α ν τίθ εσ η με τ ις α μ ε ρ ικ α ν ικ έ ς το ρ π ίλες, δ ε ν πα­ ρο υσ ίαζαν κα νενό ς είδ ο υ ς τε χ ν ικ ό πρό­ βλημα. Ανέπτυσσαν μ έγ ισ τη τα χ ύ τη τα 49 kts και είχα ν το ε κ π λ η κ τικ ό β ελ η ν εκ έ ς τω ν 20 km χωρίς να α φ ή νο υ ν πίσω το υ ς α ύ λ α κ ε ς φ υσ αλίδω ν που π ρ όδ ιδ αν τη βολή. Η εκ ρ η κ τικ ή γόμωσή το υ ς ε ίχ ε βά ­ ρος 454 kg, σ χεδόν διπλάσιο από εκ είν ο τη ς γόμω σης τω ν α μ ερ ικα νικώ ν το ρ π ι­ λών. Οι α ξιω μ α τικ ο ί και ο ι ν α ύ τε ς που α­ π ά ρτιζα ν τα π ληρώ ματα τω ν ιαπωνικών υπ οβρυχίω ν ή τα ν ό λ ο ι το υ ς ε θ ε λ ο ν τέ ς , α μ ε ίβ ο ν τα ν κα τά 30% π ερ ισ σ ό τερ ο από το υ ς σ υ να δ έλφ ο υ ς το υ ς τω ν π ολεμικώ ν επ ιφ α νεία ς και καυχώ ντο δ ικ α ιο λ ο γ η μ έ ­ να ό τ ι α π ο τελούσ α ν τη ν α φ ρ ό κ ρ εμ α το υ Ν α υτικού. Για να τ ο π ο θ ε τ η θ ε ί ένα ς αξιω ­ μ α τικ ό ς σε υποβρύχιο, έπρεπε να έχ ει φ θ ά σ ε ι το υ λ ά χ ισ το ν σ το ν β α θμ ό το υ α ν ­ θυπ οπ λοιάρχου και, α φ ού υ π ηρ ετο ύσ ε σ το σ κά φ ος επί δύ ο χ ρόνια , φ ο ιτο ύ σ ε επί έ ξ ι μή νες σε σ χολεία ε ξ ε ιδ ίκ ε υ σ η ς σε α ν τικ ε ίμ ε ν α όπως ο ι το ρ π ίλες, η ν α υ τι­ λία, ο ι επ ικο ινω νίες, ο ι μηχανές ν τή ζ ε λ

και η η λ ε κ τρ ο λ ο γ ία και ά λλο υ ς τέσ σ ερ ις μή νες σε σ χολεία καταδύσεω ν. Επ ειτα από επ ιτυχή υπ ηρεσ ία τρ ιώ ν έως π έν τε ε τώ ν ο ι ά ν δ ρ ες α υ το ί α π ο κτούσ α ν το δ ι­ καίω μα να φ ο ιτή σ ο υ ν σε σ χολείο κ υ β ε ρ ­ νητώ ν υποβρυχίων. Μ ε π αρόμοια προσο­ χή επ ιλ έγ ο ν τα ν και ο ι υπ α ξιω μ α τικοί και οι ν α ύ τε ς από τα δ ιά φ ο ρ α σ χολεία εκπ α ί­ δ ευ σ η ς το υ Α υ το κ ρ α το ρ ικ ο ύ Ν α υτικού. Τα κ ρ ιτή ρ ια επ ιλογή ς ή τα ν α υσ τηρ ά και π ερ ιελά μ β α να ν ά ρισ τη όραση και καλή α­ κοή. Οι υπ οψ ήφ ιοι π ερνούσ αν επίσης από ψ υ χ ο λο γικές δ ο κιμ α σ ίες, για να δ ια ­ π ισ τω θ εί η ικ α ν ό τη τά το υ ς να λ ε ιτ ο υ ρ ­ γο ύ ν κα νονικά σε μικρό χώρο και σε μ ε ­ γάλη ε γ γ ύ τη τα με σ υ να δ έλφ ο υ ς επί μακρό χ ρ ο ν ικ ό διά σ τη μα . Επ ειτα από φ ο ί­ τηση έ ξ ι μηνών σ το σ χο λείο υποβρυχίων τ ο π ο θ ε το ύ ν το σ τα σκάφ η το υ ς. Οι α σ κή σ εις τω ν ιαπωνικών υπ οβρυ­ χίω ν ή τα ν τό σ ο ρ ε α λ ισ τικ έ ς , ώ στε συχνά σ η μ ειώ νο ντα ν α τυ χ ή μ α τα . Κατά τη ν π ε­ ρ ίοδ ο τω ν 20 μηνών πριν από τη ν ε π ίθ ε ­ ση στο Π ερ λ Χάρμπορ οι Ιάπωνες έχασαν τρ ία υποβρύχια, δύ ο τα οποία σ υγκρούσ τη κα ν μ ετα ξύ το υ ς και ένα από βλάβη κα τά τη δ ιά ρ κ ε ια τη ς κα τά δυσ ης. Από το ν Ιούνιο το υ 1941 η εκπ α ίδ ευσ η ε ν τα τικο π ο ιή θ η κε και κ ά θ ε υπ οβρύχιο α π έκ τη ­ σε το δικαίω μα να π ρ α γμ α τοπ οιήσ ει μία βολή με π ρ α γμα τική το ρ π ίλη ε ν α ν τίο ν μιας βρ α χονη σ ίδα ς νοτίω ς το υ όρμου το υ Τόκιο.

01 ΠΡΠΤΕΣ ΑΠΟΓΟΗΤΕΥΣΕΙΣ Τον Δ ε κ έ μ β ρ ιο το υ 1941 τα ιαπωνικά υπ οβρύχια τη ς 1ης Κ α τηγο ρ ία ς ή τα ν δ ια ρ θρ ω μ ένα σε τ ρ ε ις μ ο ίρ ες πρώτης γραμμής. Ο Ζ έν τζ ι Ο ρίτα, α ξιω μ α τικό ς τη ς 1ης Μ οίρα ς Υποβρυχίων, έ χ ει πει: «Η βασική π ροπ ολεμική σ τρ α τη γ ικ ή π ρ ο έ­ βλεπ ε το ν τα χύ πλου τη ς μοίρ ας μου βα­ θ ιά μέσα στα εχ θ ρ ικ ά ύ δ α τα και τη ν επ ι­ τή ρ η σ η τω ν να υσ τά θ μ ω ν και τω ν λιμα-

ΣΤΡΑΤΙΑΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 9 5

To 1-121 ε κ τ ε λ ε ί π ετρ έλ ευ σ η εν πλω δίπλα στο πλοίο υπ οστήριξης υποβρυχίων « Chogei», κο ντά στην α τό λ η Κουατζαλέιν.

νιώ ν του. Αν απ οπ ειράτο να ε ξ έ λ θ ε ι από ε κ ε ί για να ε π ιτ ε θ ε ί σ την π α τρ ίδ α μας, θ α το ν π ροσ βά λλα με και κα τόπ ιν θ α αξιο π ο ιο ύσ α μ ε τη ν τα χ ύ τη τα τω ν 23 kts σε ανάδυσ η γ ια να α π ο μ α κρ υ νθ ο ύ μ ε κα ι να σ τή σ ο υ μ ε τη ν επ ό μ ενη ενέδρ α , επανα­ λ α μ β ά νο ντα ς τη δ ια δ ικα σ ία μ έχ ρ ι να ε ξ α ­ ν τλ η θ ο ύ ν ο ι το ρ π ίλ ες μας». Ακόμη κα ι γ ια τη ν αρχική επ ίθ εσ η κα­ τά το υ α μ ε ρ ικ α ν ικ ο ύ να υ σ τά θ μ ο υ στο Π ερ λ Χάρμπορ, τα ιαπωνικά υπ οβρύχια επ ω μίσ θηκαν μία απ οστολή τη ς οπ οίας η σ ημασία ή τα ν α ρ κ ετά μεγά λη κα ι η οποία συμπλήρω νε ε κ ε ίν η τω ν έ ξ ι α ερ οπ λα νο­ φόρω ν που θ α σ υ μ μ ε τείχ α ν σ τη ν ε π ιχ ε ί­ ρηση. Νωρίς τα ξη μ ερ ώ μ α τα τη ς 7ης Δ ε ­ κεμ β ρ ίο υ 1941, 28 υπ οβρύχια 1ης Κ α τη­ γ ο ρ ία ς έπ λεα ν σ τα ύ δ α τα τη ς Χαβάης. Μ ία ομ ά δα είχ ε ε κ τ ε λ έ σ ε ι αναγνώ ριση π ρ οη γούμ ενη κα τά πολύ χ ρ ο νικά έν α ν τι τη ς μοίρ ας τω ν αεροπ λανοφόρω ν, ενώ μία άλλη ε ίχ ε λ ά β ει κα τά λλη λη θ έσ η ώ­ σ τε να α να κό ψ ει τη ν π ρ οσ έγγισ η α μ ε ρ ι­ κανικώ ν π ο λεμικώ ν πλοίων από τα α να ­ το λ ικ ά . Α λ λ ες ο μ ά δ ες υποβρυχίω ν είχα ν δ ια τα χ θ ε ί κα τά τ έ τ ο ιο ν τρόπ ο ώ σ τε να σ τή σ ο υ ν εν έ δ ρ α σε ε χ θ ρ ικ ά πλοία που π ιθανώ ς θ α ε ισ έ ρ χ ο ν τα ν ή θ α εξ έ ρ χ ο ­

9 6 I ITPATIÜTIKH ΙΣΤΟΡΙΑ

ντα ν από το Π ερ λ Χάρμπορ, θ α έπ λεα ν α νάμεσα στα νη σ ιά ή θ α επ ιχειρ ο ύ σ α ν να α π ο σ υρ θούν σ τις η π ειρ ω τικ ές ΗΠΑ. Π έ­ ν τ ε υπ οβρύχια τη ς 1ης Κ α τη γο ρ ία ς μ ε τ έ ­ φ ερ α ν μ ίνι υπ οβρύχια, τω ν οποίων η απο­ σ τολή σ υ ν ίσ τα το στη δ ιείσ δ υ σ η ε ν τό ς

Σ τόλο υ, σ υμπ ερ ιλα μβα νο μένω ν 20 από τα 22 επ ιχειρ η σ ια κά ω κεά νια σκάφη που π α ρ έτασ σ ε ε κ ε ίν η τη ν εποχή. Υποχρεώ­ θ η κ α ν να επ ισ τρ έψ ο υ ν σ τις β ά σ εις το υ ς

το υ α γκυ ρ ο β ο λίο υ το υ να υ σ τά θ μ ο υ και σ την π ρόκληση όσο το δ υ ν α τό ν π ερ ισ σ ό­ τερ ω ν ζημιών. Οι ιαπ ω νικές α ερ ο π ο ρ ικ ές προσβο­ λ έ ς σ το Π ερ λ Χάρμπορ σ ημείω σαν ε ξ α ι­

ν ε υ ρ ικ ο ύ ς Α μ ερ ικ α ν ο ύ ς με τη ν απ ρόσ ε­ κτη κα ι πυκνή α ντα λλα γή σημάτω ν το υ ς. Η επ ό μ ενη μ εγά λη α π ο τυχία τω ν ια­ πωνικών υπ οβρυχίω ν σ η μ ειώ θ η κε το ν

ρ ετικ ή επ ιτυ χ ία αλλά η επ ίθεσ η τω ν υπο­ βρυχίω ν α π έτυχε παταγωδώς. Και τα π έ­ ν τ ε μ ίνι υπ οβρύχια εν το π ίσ τη κ α ν και κατα σ τρ ά φ η κ α ν μέσα σε λ ίγ ε ς ώ ρες από τη ν εξαπ όλυσή το υ ς . Η φ ω τογρ α φ ία ε ­ νός από α υ τά που ε ίχ ε ε ξ ο κ ε ίλ ε ι σ τις α­ κτέ ς , α π ο τέλ εσ ε μία από τ ις πιο δ η μ ο φ ι­ λ ε ίς π ρώ τες ε ικ ό ν ε ς το υ π ολέμου το υ Ει­ ρη νικού . Τα μ εγά λα ιαπωνικά υποβρύχια, αν και δ ε ν υπ έσ τησαν καμία α ξιό λο γη α­ πώ λεια ε κ ε ίν η τη ν η μ έρ α ή κα τά τ ις επ ό­ μ ενες εβ δ ο μ ά δ ες που σ υνέχισ α ν να περιπ ολούν γύρω από τη Χαβάη, δ ε ν κα­ τό ρθω σ α ν να εντο π ίσ ο υ ν και να β υ θ ί­ σ ουν κα νένα ν α ξιό λο γο σ τρ α τιω τικ ό σ τό ­ χο. Σ την επ ιχείρησ η τη ς Χ αβάης είχ α ν εμ π λα κεί τα δ ύ ο τ ρ ίτ α ολό κληρ ου το υ 6ου

χωρίς κα μμ ία επ ιτυ χ ία κα ι το μόνο που κατόρθω σ αν, ή τα ν να σ υ ν εγ ε ίρ ο υ ν το υ ς

Ιο ύ νιο το υ 1942 στο Μ ιντγο υ έη , όπου οι γρ α μ μ ές υποβρυχίων-σκοπών δ ε ν μπό­ ρεσ αν καν να α ν τιλ η φ θ ο ύ ν τ ις κ ιν ή σ εις τω ν α μ ερ ικα νικώ ν να υτικώ ν δυνάμεω ν κρ ο ύσ η ς και να ενη μ ερ ώ σ ο υ ν το υ ς να υ­ άρχους Για μα μό το και Ν α γκούμ ο σ χετικά με τη ν π αρουσία τρ ιώ ν εχ θ ρ ικώ ν α ε ρ ο ­ π λανοφόρω ν σ την π εριοχή. Τον Αύγου­ σ το το υ ίδ ιο υ έ το υ ς , έ π ε ιτα από τη ν από­ βαση τω ν Α μερ ικα νώ ν π εζονα υτώ ν στο Γ κο υ α ντα λκα νά λ τω ν νήσω ν το υ Σολομώντα, το μ εγ α λ ύ τερ ο μ έρ ο ς τη ς ισχύος το υ 6ου Σ τόλο υ ενεπ λάκη σ το ν αγώνα που μ α ινό τα ν για το ν έλ εγ χ ο το υ ν ο τ ιο ­ δ υ τικ ο ύ Ε ιρ ηνικο ύ. Σ τα τέ λ η το υ 1942 ε ­ π ιχειρού σ α ν σ τη ν ε υ ρ ύ τ ε ρ η π εριοχή 20 ιαπω νικά υπ οβρύχια και ο α ρ ιθ μ ό ς α υ τό ς α ν έβ η κ ε σ τα 38 σ τις α ρχές το υ 1943. Αν

και σημείω σαν κά π οιες ε π ιτυ χ ίε ς σε βά ­ ρος α μ ερ ικα νικώ ν π ο λεμικώ ν πλοίων, δ εν ενόχ λησ α ν σ χεδόν κα θ ό λο υ τ ις ν η ο ­ πομπές τω ν οπλιταγω γώ ν και τω ν μ ε τ α ­ γωγικώ ν ο ι οπ οίες συχνά έφ θ α ν α ν έως το Γ κο υ α ντα λκα νά λ και το Τ ουλά γκι προ­ κειμ ένο υ να α ν εφ ο δ ιά σ ο υ ν τα α μ ε ρ ικ α ν ι­ κά χ ερ σ α ία τμ ή μ α τα που μά χονταν ε κ ε ί επί μ ήνες. Ο α υ το κ ρ ά το ρ α ς κα ι η ιαπωνι­ κή ανώ τα τη σ τρ α τιω τική διο ίκη σ η αρνήθ η κ α ν να ε γ κ α τα λ είψ ο υ ν ή να απομακρ ύνο υν εγκα ίρ ω ς τ ις ια π ω νικές φ ρ ο υ ­ ρ ές που π ροσπ ερνούσε ο εχ θ ρ ό ς α φήνον τά ς τ ε ς σε μακρινά, απ ομονω μένα ν η ­ σιά, και δ ιέ τα ξ α ν α ν τιθ έ τω ς ένα ν μεγάλο α ρ ιθ μ ό υπ οβρυχίω ν να α π ο δ υ θ ο ύ ν σε ε π ικ ίν δ υ ν ες κ α τα δ ρ ο μ ικ έ ς επ ιχ ειρ ή σ εις α νεφ ο δ ια σ μ ο ύ και διάσω σης α υτώ ν τω ν σ τρ α τευ μ ά τω ν, πολύ πίσω από τ ις συμ­ μ α χ ικές γρα μ μ ές. Δ ιά φ ο ρ ο ι Ιάπωνες κυ ­ β ε ρ ν ή τε ς υποβρυχίω ν ε ξέφ ρ α σ α ν έ ν τ ο ­ νες α ν τιρ ρ ή σ ε ις γ ι’ α υτή τη ν κα τα σ π ατά ­ ληση πόρων κα ι μέσων αλλά δ ε ν μπ ορού­ σαν να μην υπ ακούσουν σε μία α υ το κρ α το ρ ικ ή δ ια τα γή . Είναι χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ό ό τι μ έχ ρ ι το ν Ιανουά ριο το υ 1943 είχα ν ήδη γ ίν ε ι 38 α π ο σ το λές α ν εφ ο δ ια σ μ ο ύ μ ε υποβρύχια, τη ν εποχή που α μ ερ ικ α ν ικ ά οπ λιταγω γά και φ ο ρ τη γά πλοία, τα οποία απ ο τελούσ α ν δ ε λ ε α σ τικ ο ύ ς στόχους, διέπ λεα ν α ν εν ό χ λ η τα το ν Ε ιρηνικό! Α κόμη κα ι τα μ εγ α λ ύ τερ α σε ε κ τό π ι­ σμα υπ οβρύχια ε κ ε ίν η ς τη ς π ερ ιόδ ου, μπ ορούσαν να μ ε τα φ έρ ο υ ν τό σ ο μ ικρ ές π ο σ ό τη τες εφ ο δ ίω ν και τό σ ο λίγο προ­ σωπικό, ώ σ τε ο ι π ρ οσ π ά θειές το υ ς, παρά το ν ά οκνο και π είσμονα χ α ρ α κτή ρ α το υ ς, σ υνέβ α λα ν ελά χ ισ τα στη γ ε ν ικ ό τε ρ η σ τρ α τιω τική π ροσ π άθεια τη ς Ιαπωνίας και είχ α ν π ερ ισ σ ό τερ ο σ υμ β ο λική αξία. Π αρόλα αυτά , το Ιαπωνικό Ν α υ τικό α φ ιέ ­ ρωσε π ρώ τες ύ λ ες και ερ γ α το ώ ρ ες κα τά τη δ ιά ρ κ ε ια το υ π ο λέμο υ γ ια τη ν κα τα ­ σ κευή π ερ ισ σ ο τέρω ν από 50 ε ξ ε ιδ ικ ε υ ­

μένω ν μ ετα φ ο ρ ικώ ν υποβρυχίων. Κατά

μα τα

τη δ ιά ρ κ ε ια το υ 1943 τ α ύ δ α τα το υ ν ο τ ιο ­ δ υ τικ ο ύ κα ι το υ κ ε ν τρ ικ ο ύ Ε ιρ η νικο ύ γ έ ­ μιζαν ο λο ένα κα ι π ερ ισ σ ό τερ ο από σ υμ­ μα χικά π ο λεμ ικά σ υνοδ εία ς, το ρ π ιλα κά ­ το υ ς , α ερ οσ κά φ η και υπ οβρύχια και τα ιαπωνικά υπ οβρύχια άρχισ αν να υ φ ίσ τα ν τα ι σ ο β α ρ ό τα τε ς απ ώ λειες, τω ν οποίων ο ρ υ θ μ ό ς α υ ξα νό τα ν α νη σ υ χ η τικά . Μ όνο ο ι μ ά τα ιε ς επ ιχ ειρ ή σ εις α νεφ ο δ ια σ μ ο ύ σ το ίχισ α ν 20 π ολύτιμ α υποβρύχια. Π α ρόμοια σπατάλη δ υ να μ ικο ύ απ οτέλεσ α ν ίσως κα ι ο ι επ ιδ ρ ο μ ές κάποιων ια ­ πωνικών υποβρυχίω ν ο ι ο π οίες χ α ιρ ε τ ί­ σ τη κα ν τ ό τ ε από το Τόκιο ως μ εγ ά λ ες ε ­ π ιτυ χ ίες! Ενα α ερ ο σ κά φ ο ς που απονηώθ η κ ε από το υπ οβρύχιο Ι-25 (Τύπου Β1) σ τις 9 Σ επ τεμ β ρ ίο υ 1942 και είχ ε ως χ ε ι­ ρισ τή το ν α ρ χ ικ ε λ ε υ σ τή Νομπούο Φουτζίτα , ε κ τ έ λ ε σ ε τη ν πρώτη - κ α ι μοναδική έως σ ή μ ε ρ α -α ε ρ ο π ο ρ ικ ή επ ιδρομή κατά τω ν ηπ ειρω τικώ ν ΗΠΑ, επ ιχειρώ ντα ς α νεπ ιτυχώ ς με ρίψη βομβώ ν να προκαλέσ ει α ν ε ξ έ λ ε γ κ τ η π υ ρκα γιά στα δάση που β ρ ίσ κ ο ν τα ν κο ντά σ τη ν κωμόπολη Μ π ρ ο ύκινγκς το υ Ο ρεγκον. Τον Φ εβ ρο υ­ ά ρ ιο το υ 1942 τ ο υπ οβρύχιο 1-17 ε κ τ ό ξ ε υ ­ σε ένα ν α ρ ιθ μ ό οβίδω ν από το πυροβόλο το υ κα τα σ τρ ώ μ α το ς το υ κα τά τω ν π ε τ ρ ε ­ λαιοπ ηγώ ν Ελγουντ, κο ντά στη Σάντα Μπάρμπαρα τη ς Κ α λιφ ό ρνια , όμως ο ι β ο ­ λ έ ς το υ δ ε ν π ρ οκά λεσ α ν κάποια ζημιά.

τ ο υ ς Ιάπωνες. Από τα ε ν ν έ α υπ οβρύχια που σ τά λ θ η κ α ν σ τα νη σ ιά Γκίλμπ ερτ. χά­ θ η κ α ν τα έξι. Α ρ γ ό τερ α το Α υ το κ ρ α το ρ ικό Ν α υ τικό ε ν έ π λ ε ξε σ τις α μ υ ν τικ έ ς επ ι­ χ ε ιρ ή σ ε ις τω ν Μ αριαννώ ν και τ η ς θ ά λ α σ ­ σας τω ν Φιλιππινών 22 υποβρύχια, από τα οπ οία β υ θ ίσ τη κ α ν τα 14. Σε μια χ ειρ ο ν ο ­ μία που σ υ μ β ό λιζε ίσως το ν α π ελπ ιστικό κα τή φ ο ρ ο σ το ν οπ οίο είχ ε π ε ρ ιέ λ θ ε ι το ιαπωνικό υπ οβρυχιακό Οπλο, ο να ύ α ρ ­ χος Τακέο Τακάγκι, δ ιο ικ η τή ς το υ 6ου Σ τόλο υ, που π α γ ιδ εύ τη κ ε στη Σαϊπάν μα ­ ζί με το ε π ιτε λ ε ίο το υ , η γ ή θ η κ ε το ν Ιού­ νιο το υ 1944 μιας ε φ ό δ ο υ α υ το κ το ν ία ς κα τά τω ν α μ ερ ικα νικώ ν σ τρ α τευ μ ά τω ν

1943-44: Η ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΤΟΝ ΙΑΠΩΝΙΚΩΝ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΕΤΑΙ ΜΕ ΔΡΑΜΑΤΙΚΟ ΤΡΟΠΟ Ο τα ν ο ι Α μ ερ ικ α ν ο ί άρχισ αν τη μ εγά ­ λη, σαρω τική το υ ς προέλαση σ το ν κ ε ­ ν τρ ικ ό Ε ιρ η νικό το ν Ν ο έμ β ρ ιο το υ 1943, με τη ν απόβαση σ την Ταράουα, τα πράγ­

7ο 1-58 το υ Τύπου Β3 εισ ή χθη σε υπ ηρεσία στα μέσ α το υ 1944 και λίγ ο α ρ γ ό τερ α υπ έστη τις α ν α γκα ίες μ ε τα σ κ ε υ έ ς ώ στε να μπ ο ρ εί να μ ε τ α φ έ ρ ε ι ανθρω π οτορπ ίλες α υ το κτο νία ς Τύπου Kaiten. Το σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν ο υποβρύχιο ε υ θ ύ ν ε τα ι και για τη βύθιση το υ α μ ερ ικ α ν ικ ο ύ κ α τα δ ρ ο μ ικ ο ύ «Indianapolis» τον Ιο ύλιο το υ 1945.

χ ε ιρ ο τέ ρ ε ψ α ν

π ερ ισ σ ό τερ ο

γ ια

κα ι β ρ ή κε το ν θ ά να το . Τον Ο κτώ βριο το υ 1944, έπ ειτα από τη ν α τυ χ ή γ ια το υ ς Ιάπωνες α ερ ο ν α υ μ α ­ χ ία το υ κόλπου το υ Λ έ υ τε, ο 6ος Σ τόλο ς είχ ε ο υ σ ια σ τικά τε λ ε ιώ σ ε ι ως α ξιό λογη μα χ η τική δύναμη και ο μόνος ρόλος που το υ α π έμ ενε ο υ σ ια σ τικά ή τα ν ε κ ε ίν ο ς τω ν δρ ομ ολο γίω ν α νεφ ο δ ια σ μ ο ύ απο­ κομ μένω ν νησ ιω τικώ ν φρουρών. Οι δ α ­ π α νη ρ ές α υ τέ ς π ρ οσ π ά θειες σ υ ν εχ ίσ τη ­ καν κα τά το υπόλοιπο το υ π ολέμου αλλά σ το μ ετα ξύ , ο ρ ισ μ έν ο ι ε ξο ρ γ ισ μ έν ο ι α ­ ξιω μ α τικ ο ί το υ Ν α υ τικο ύ άρχισ αν να π ρο­ τε ίν ο υ ν έ ν το ν α τη ν υ ιο θ έτη σ η τα κτικώ ν α υ το κ το ν ία ς , όπως έπ ρ α ττα ν και ο ι συ­ νά δ ελ φ ο ί το υ ς τη ς Α ερ ο π ο ρ ία ς Σ τρα το ύ. Από τα τέ λ η το υ 1944, πολλά από τα ια ­ πω νικά υπ οβρύχια που δ εν ή τα ν απασχο­ λ η μ έν α με τη μ ετα φ ο ρ ά εφ ο δ ίω ν και προσωπικού, άρχισ αν να χ ρ η σ ιμ εύ ο υ ν ως π λω τές ε ξ έ δ ρ ε ς εξα π όλυσ ης ανθρω ποτορπιλώ ν Kaiten ε ν α ν τίο ν εχ θ ρ ικώ ν πλοίων τα οποία β ρ ίσ κο ντα ν μέσα σε α­ γ κ υ ρ ο β ό λ ια αλλά σ ημείω σαν ελ ά χ ισ τε ς επ ιτυ χ ίες. Το 1945, καθώ ς ο π ό λεμο ς π λησίαζε α π ειλ η τικ ά στα ιαπωνικά μητρ ο π ο λ ιτικ ά νησ ιά, κ α τα σ κ ευ ά σ τη κ α ν ε ­ κ α το ν τά δ ε ς μ ικρά υπ οβρύχια 3ης Κ α τη ­

Ιάπωνες ν α ύ τες στο εσ ω τερ ικό υπ οβρυχίου κα τά τη δ ιά ρ κεια δοκιμώ ν εν πλω.

γορ ία ς, π α ρ ά κτια ς χαν α κτίνα δρ ά σ ης μόνο δύ ο το ρ π ίλ ες ν ένα από α υ τά δ ε ν

άμυνας, τα οπ οία ε ί­ 1.500 km και έφ ερ α ν το κα θένα . Ομως κα­ σ υ μ μ ε τείχ ε σε π ο λ ε­

μ ικ ές επ ιχειρ ή σ εις. Ο τα ν τε λ ε ίω σ ε ο πό­ λεμ ο ς, είχα ν επ ιβιώ σ ει μόνο 21 από τα 149 μεγά λα ω κεά νια υπ οβρύχια με τα ο ­ ποία α γω νίσ τη κε το Ιαπωνικό Α υ το κ ρ α ­ το ρ ικ ό Ν αυτικό. Παραδόξω ς, ο ι Ιάπωνες απ έτυχα ν ε ­ πίσης να προχω ρήσουν στη μαζική ν α υ ­ πήγηση υποβρυχίων, αν και δ ε ν το υ ς έ ­ λειπ α ν η τεχ νο γνω σ ία κα ι ο ι υπ οδομές. Σ η μ α ντικό ρόλο σε α υ τή τη ν απόφαση ί­ σως δ ιε δ ρ α μ ά τισ α ν ο ι τ α κ τ ικ έ ς α ν τιλ ή ­ ψ εις το υ Α υ το κ ρ α το ρ ικ ο ύ Ν α υτικού, το οπ οίο δ εν θ εω ρ ο ύ σ ε π ιθανό το ε ν δ ε χ ό ­ μενο να εμ π λα κεί σε ευ ρ ύ αγώνα κα τά τη ς σ υμμα χική ς ν α υ τιλ ία ς και α ν τιμ ε τώ ­ πισε τα υπ οβρύχια απλώς ως ένα ν τύπ ο π ο λεμ ικού σ κά φ ους και όχι ως σ τρ α τη γ ι­ κό όπλο. Η α ν τίθ ε σ η με το α μ ερ ικ α ν ικ ό υπ οβρυχιακό όπλο, το οποίο γ ιγ α ν τώ θ η ­ κε κα ι α ν α β α θ μ ίσ τη κ ε ε ξ α ιρ ε τ ικ ά σε π οι­ ό τη τα κα τά τα χ ρ ό νια το υ π ολέμου, προκαλώ ντας κ υ ρ ιο λ ε κ τικ ά σφαγή σ το ιαπω­ νικ ό εμπ ορ ικό ν α υ τικ ό και σ υμ β ά λλο ­ ν τα ς α π ο φ α σ ισ τικά στη σ υμμαχική νίκη, δ εν θ α μπ ορούσε να ε ίν α ι μ εγα λύ τερ η . Οι το π ο θ ε σ ίε ς όπου β υ θ ίσ τη κ α ν τα ιαπωνικά υπ οβρύχια κα ι τα μέσα τα ο ­

9 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ποία σ υ νέβ α λα ν σ την απώ λειά το υ ς, φ α ­ νερώ νουν με το ν πιο α νά γλυφ ο τρ όπ ο το πώς κ α τέ λ η ξ ε σε τό σ ο δ ε ιν ή ή τ τ α ο 6ος Σ τόλος. Σ υ νο λικά 36 υπ οβρύχια χ ά θ η κα ν σ τη ν π εριοχή τω ν νήσω ν το υ Σολομώντα, το υ ν ο τιο δ υ τικ ο ύ Ε ιρ η νικο ύ και τη ς Ν έας Γουινέας, από τα οποία τα δύ ο τ ρ ί­ τα κα τα σ τρ ά φ η κα ν τη ν π ερ ίοδ ο 1942-43. Οι επ ιχ ειρ ή σ εις σ το ν κ ε ν τρ ικ ό Ε ιρ ηνικό σ τοίχισ α ν σ το υ ς Ιάπωνες τη ν απώ λεια 41 υποβρυχίων, από τα οποία 37 υπ έκυψ αν πριν από το 1945. Το 1944-45 χ ά θ η κα ν ά λ ­ λα ε ν ν έ α σ τα ύ δ α τα τω ν Φιλιππινών και 21 σ τα π ά τρ ια ύδατα , 17 από α υ τά μόνο το 1945. Αν σ υνυπ ο λογίσ ουμ ε τα έ ξ ι ια ­ πωνικά υπ οβρύχια που χ ά θ η κα ν σ τα πα­ γω μένα νερ ά τω ν Α λεο ύ τιω ν νήσω ν κο ­ ν τά σ τη ν Αλάσκα, κα τα λή γο υ μ ε στα 113 από τα 128 σκάφη που απώλεσαν σ υ νο λι­ κά ο ι Ιάπωνες. Ε κατό από τα α π ο λ εσ θ έν τα ιαπωνικά υπ οβρύχια υπ έκυψ α ν σ τα σ υμμα χικά πλοία σ υ νο δ εία ς (58%) ή σ τα υπ οβρύχια (19%). Είναι α ξιο σ η μ είω το πως μόνο 14 χ ά θ η κα ν ε ξ α ιτία ς αεροπ ορ ικώ ν π ροσ βο­ λών, τα μισά ε ν τό ς το υ 1945. Το γεγο νό ς α υτό, που έ ρ χ ε τα ι σε ζωηρή α ν τίθ ε σ η με ό ,τι σ υνέβη σε βά ρος τω ν γ ερ μ α νικώ ν υ­ ποβρυχίω ν σ το ν Α τλ α ν τικ ό , φ α νερ ώ νει ό τ ι ο ι Ιάπωνες υπ έσ τησαν τη σ υ ντρ ιπ τική π λειο ψ η φ ία τω ν απωλειών το υ ς ενώ β ρ ί­

σ κο ντα ν κο ντά σε σ υ μ μ α χ ικές δ υ νά μ εις επ ιφ α νεία ς και σε ύ δ α τα όπου διεξα γό τα ν σ υνήθω ς μάχη γ ια τη ν επ ικράτησ η το υ ενό ς ή το υ άλλου σ τόλο υ. Επίσης οι τ ε ρ ά σ τ ιε ς απ ο σ τά σ εις που χώ ριζαν τις ν η σ ιω τικ ές α ερ ο π ο ρ ικ ές βά σ εις, π ερ ιό ­ ρισαν α ρ κ ε τά τη ν τα κ τικ ή χρήσ η τω ν α ν­ θυπ οβ ρυχια κώ ν α εροσ κα φ ώ ν και μείω ­ σαν το υ ς χ ρ ό νο υ ς π εριπ ολίας το υ ς πάνω από τ ις α χα νείς ε κ τά σ ε ις το υ Ε ιρ ηνικού. Οι υπ οβ ρ υχια κές ε π ιθ έ σ εις ε ν α ν τίο ν τω ν α μ ερ ικα νικώ ν αεροπ λα νοφ όρω ν και θω ρηκτώ ν, τω ν απ οβατικώ ν σ τόλω ν και τω ν καλά π ρ ο σ τα τευ μ ένω ν α γκυ ρ ο β ο ­ λιών, α π ο δ είχ θ η κα ν μια ε ξ α ιρ ε τ ικ ά επ ι­ κίνδ υ νη δ ια δ ικα σ ία γ ια τα πληρώ ματα τω ν ιαπωνικών υποβρυχίων. Καθώς ο πό­ λ ε μ ο ς εξελ ισ σ ό τα ν , ο ι υ π ηρεσ ίες κρυπ τανάλυσ ης τω ν Συμμάχων ή τα ν πλέον σε θ έσ η να π αρέχουν εγκα ίρ ω ς α κ ρ ιβ είς π λη ρ ο φ ο ρ ίες, ώ στε να μ ε τα κ ιν ο ύ ν τα ι ν α υ τικ έ ς μ ο νά δ ες σε θ έσ η εν έδ ρ α ς για τ α ε χ θ ρ ικ ά σκάφη. Α υτό ε ξ η γ ε ί τ ις σ χ ε τι­ κά β α ρ ιές απ ώ λειες που υπ έσ τησ α ν τα ιαπωνικά υπ οβρύχια από τα α μ ερ ικ α ν ικ ά υπ οβρύχια, τα οποία ε κ τε λ ο ύ σ α ν α ν θ υ ­ π ο β ρ υ χια κές α π ο σ το λές πολύ πριν ο τ ε ­ χ ν ο λ ο γ ικ ό ς εξοπ λισ μό ς και ο ι τ α κ τ ικ έ ς ε ­ ξ ε λ ιχ θ ο ύ ν α ρ κ ε τά ώ στε να κα τα σ τή σ ο υν α υ τό το ε ίδ ο ς μάχης α π ο τελ ε σ μ α τικ ό και α π ο δο τικό , όπως κα τά τ α χ ρ ό ν ια το υ Ψ υ­

Μία σ τή λη πυκνού καπνού υψ ώ νεται πάνω από το α μ ερ ικα νικό δ εξα μενόπ λοιο Mississinewa», το οποίο επ λήγη από ανθρω ποτορπίλη Kaiten σ τις 20 Ν ο εμβρίο υ 1944, ενώ βρισ κόταν α γκυ ρ ο β ο λη μ ένο στην α τόλη Ο ύ λιθ ι. Χ ειρ ισ τή ς το υ Kaiten σε α υτή την απ οστολή α υ το κ το ν ία ς ή τα ν ένας από το υ ς σ χ εδ ια σ τές του, ο εικ ο ν ιζό μ ενο ς ανθυποπλοίαρχος Σ έκ ιο Νισίνα.

χρού Π ολέμου. Είναι επίσης α ξιο σ η μ είω ­ το το ό τ ι ελά χισ τα ιαπωνικά υπ οβρύχια χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κα ν για τη ν προσβολή των μακρώ ν και ιδ ια ίτε ρ α τρω τώ ν θ α λά σ ­ σιων γραμμώ ν σ υγκοινω νιώ ν τω ν ΗΠΑ, που ε κ τε ίν ο ν τα ν από το Σ η ά τλ έω ς τη διώ ρυγα το υ Παναμά. Δ ε ν έ λ ε ιψ α ν πάντως και ο ι μεμονω ­ μ ένες ε ξ α ιρ ε τ ικ έ ς ε π ιτυ χ ίες τω ν ιαπωνι­ κών υποβρυχίων. Την άνοιξη το υ 1942 το Ι-26 (Τύπου Β1) το ρ π ίλισ ε το α μ ερ ικ α ν ικ ό α εροπ λα νοφ ό ρο «Saratoga» κο ν τά στη Χαβάη και το υποχρέω σε να α π ο σ υρ θεί από τη ν εν ερ γ ό δράση επί α ρ κ ε τέ ς κρ ίσ ι­ μες εβ δ ο μ ά δ ε ς και να απ ουσ ιάσ ει κατά τη ν α ερ ο να υ μ α χ ία τη ς θ ά λα σ σ α ς των Κοραλλίων. Α ρ γό τερ α το ίδ ιο έτο ς, κα τά τη δ ιά ρ κ εια το υ αγώνα για το Γ κουα ντα λκανάλ, το ιαπωνικό υπ οβρύχιο 1-19 (επ ί­ σης Τύπου Β1) β ύ θ ισ ε το α μ ε ρ ικ α ν ικ ό α ε ­ ροπ λανοφ όρο «Wasp» και π ρ οκά λεσ ε ζη ­ μ ιές σ το θ ω ρ η κτό «North Carolina» και σε ένα α ν τιτο ρ π ιλ ικ ό , με μία κα ι μόνη δ έ ­ σμη έ ξ ι τορπιλώ ν! Κ ατά το τ ε λ ε υ τ α ίο σ τά δ ιο τη ς α ερ ο να υ μ α χ ία ς το υ Μ ιντγουέη, ένα άλλο υπ οβρύχιο α π ο τελείω σ ε το λαβω μένο α μ ε ρ ικ α ν ικ ό α εροπ λα νοφ ό ρο «Yorktown». Σ τις 24 Ν ο εμ β ρ ίου 1943 το I175 β ύ θ ισ ε το α ερ οπ λα νοφ ό ρ ο σ υ ν ο δ εί­ ας «Liscome Bay» σ τα α ν ο ικ τά τη ς νήσ ου Μ έικιν, με α π ο τέλεσ μ α να β ρ ο υν το ν θ ά ­

■ ■;· —s :

να το 644 Α μ ερ ικ α ν ο ί ν α ύ τε ς . Τη ν ύ κτα τη ς 29ης προς τη ν 30ή Ιουλίου 1945, το υπ οβρύχιο Ι-58 (Τύπου Β3) ε κ τό ξ ε υ σ ε έ ξ ι το ρ π ίλ ες κα τά το υ α μ ερ ικ α ν ικ ο ύ βα ρέο ς κα τα δ ρ ο μ ικο ύ «Indianapolis» α να το λικά τη ς Λουζόν, τη ν ώρα που α υ τό ε π έ σ τρ ε ­ φ ε σ τις ΗΠΑ έχ ο ντα ς παραδώ σει στη ν ή ­ σο Τινιάν ε ξ α ρ τή μ α τα τω ν δύ ο α τομ ικώ ν βομβώ ν που θ α ρ ίπ το ντα ν το ν Α ύγουστο σ τη ν Ιαπωνία. Από τα 1.199 μέλη το υ πλη­ ρώ ματος το υ επ έζησαν μόνο 316. Το μ εγ α λ ύ τερ ο π ρόβλημα τω ν Ιαπώ­ νων ή τα ν η έλ λ ειψ η σ υσκευώ ν ραντάρ, οι οπ οίες εξόπ λιζα ν ο λο ένα και μ ε γ α λ ύ τε­ ρο α ρ ιθ μ ό α μ ερ ικα νικώ ν π ο λεμικώ ν επιφ α ν εία ς από το 1942 και μετά. Οι Ιάπωνες α ντιμ ετώ π ισ α ν μ εγ ά λ ες δ υ σ κ ο λ ίες σ την κα τα σ κευ ή σ ύγχρονω ν ρα ντά ρ εκα το σ το μ ε τρ ικ ο ύ μ ή κους κύμ α το ς, τα οποία μπ ορούσαν να εν το π ίζο υ ν πλοία από μ ε ­

γ ά λ ες απ οστά σ εις, και το α π ο τέλεσ μ α ή ­ τα ν να ε ισ έ λ θ ο υ ν σ το ν π όλεμο χωρίς τ έ ­ τ ο ιε ς σ υ σ κευ ές. Τα ιαπωνικά π ο λεμ ικά επ ιφ α νεία ς α π έκτη σ α ν τα πρώτα ρ α ντά ρ το υ ς μ ετά τη ν α ερ ο να υ μ α χ ία το υ Μιν τγ ο υ έη , ενώ τα υπ οβρύχια άρχισ αν να εφ ο δ ιά ζ ο ν τα ι με α υ τά μ ό λις το 1944. «Τα πληρώ ματά μας α δη μ ονο ύσ α ν για το ρα­ ντά ρ, όπως οι γεω ρ γο ί γ ια τη βροχή σε π ερ ίοδ ο ξηρασίας», είπ ε ένα ς Ιάπωνας κ υ β ε ρ ν ή τη ς και σ υνέχισ ε: «Μ έσα σ την απελπ ισία μας π ισ τεύ α μ ε πως μία συ­ σ κευή ρα ντά ρ θ α ή τα ν π ο λυ τιμ ό τερ η από 100 κα ινο ύ ρ για υποβρύχια». Σε ο ρ ι­ σ μ ένες π εριπ τώ σεις ο ι σ υ σ κ ευ ές α υ τέ ς α π ο δ είχ θ η κα ν θ α ν ά σ ιμ ες για τα ίδ ια τα υποβρύχια, καθώ ς τα α μ ε ρ ικ α ν ικ ά ρα­ ν τά ρ είχ α ν τη δ υ ν α τό τη τα να α ν ιχ ν εύ ο υ ν τ ις εκπ ομπ ές τω ν αντιπ άλω ν το υ ς . Είναι χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ό πως το α μ ε ρ ικ α ν ικ ό υπο-

ΙΤΡΑΤΜΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 9 9

Η βόμβα που έ ρ ιξε μ ια α μ ερ ικα νική α ερ ά κα το ς Catalina ε κ ρ ή γ ν υ τα ι πάνω από ένα ιαπωνικό υποβρύχιο που π ρόλαβε να κ α τα δ υ θ εί. Τα ανθυπ οβρυχιακά μέσ α των Συμμάχων είχα ν ισ χ υ ρ ο π ο ιη θ εί τόσ ο πολύ από το 1943 κα ι μ ε τά , ώ στε οι Ιάπωνες δ εν είχα ν πλέον καμία π ιθ α νό τη τα να αξιοπ οιήσουν το ν υπ οβρυχιακό το υ ς στόλο.

Μ Η

Ιαπωνικά μ ίνι υποβρύχια Τύπου Kairyu, όπως τα ανακάλυψ αν σ τα ναυπ ηγεία το υ Κούρε ο ι Α μ ερ ικ α ν ο ί μ ε τά το τέ λ ο ς το υ π ολέμου. Τα σκάφη α υ τά είχαν δ ιμ ελ έ ς πλήρωμα και οι Ιάπωνες τα π ροόριζαν για τη ν άμυνα των μητρ ο π ολιτικώ ν νησιών. Από τα 760 που σ χ εδ ια ζό τα ν να κα τα σ κευα σ τούν, ολοκληρώ θηκαν 250.

6ρ ύχ ιο «Batfish» κα τόρ θω σ ε να β υ θ ίσ ε ι μέσα σε δ ιά σ τη μ α τεσ σάρω ν ημ ερώ ν τρ ία ιαπωνικά υπ οβρύχια εφ ο δ ια σ μ ένα με ραντάρ! Το ρ α ντά ρ έδ ιν ε επίσης τη δ υ ν α τό τη ­ τα σ τα π ο λεμ ικά σ υ νο δ εία ς και σ τα α ε ρ ο ­ σκάφη να ε ντο π ίζο υ ν με α κ ρ ίβ ε ια τη θ έ ­ ση εν ό ς υπ οβρυχίου που έπ λεε σ την επ ι­ φά νεια , ακόμ η κα ι σε σ υ ν θ ή κ ες σ κό το υ ς ή κα κο κα ιρ ία ς, και δ ιε δ ρ α μ ά τισ ε κα ίρ ιο ρόλο σ την επ ιτυ χ ία το υ σ υμμα χικού α ν­ θυ π ο β ρ υ χ ια κο ύ αγώνα τό σ ο σ το ν Α τλ α ­ ν τικ ό όσο κα ι σ το ν Ε ιρ ηνικό. Από τη ν π λευρ ά το υ ς τα ιαπω νικά υπ οβρύχια υ­ π ο χρεώ θη κα ν να π ερ άσ ουν το μ ε γ α λ ύ τε ­ ρο μ έρ ος το υ π ολέμου χωρίς κάποιο μ έ ­ σο έγκα ιρ ο υ εντο π ισ μ ο ύ των εχ θ ρ ικώ ν α εροσ κα φ ώ ν και έπρεπε να β α σ ίζο ντα ι σ τα σ υ μ β α τικά οπ τικά μέσα γ ια τη ν α να ­ γνώ ριση κα ι τη σ τοχοπ οίηση τω ν ε χ θ ρ ι­ κών μονάδω ν επ ιφ α νεία ς. Κ ατά σ υ νέ­ πεια, ο ι ιαπ ω νικοί υπ ο λο γισ τές π α ρ αμ έ­ τρ ω ν βολής, που π αρείχαν τα κα τά λλη λα σ το ιχ ε ία γ ια τη ρ ύθ μ ισ η τη ς τα χ ύ τη τα ς

1 0 0 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

τω ν τορπ ιλώ ν ό τα ν α υ τέ ς ε κ το ξ ε ύ ο ν τα ν εν α ν τίο ν κινο ύμενω ν στόχων, τρ ο φ ο δ ο ­ το ύ ν το με π λη ρ ο φ ο ρ ίες ο ι οπ οίες προ­ έρ χ ο ντα ν από τ ις συχνά α ν α κ ρ ιβ είς ο π τι­ κές π α ρ α τηρ ή σ εις, α ν τί για α κριβ ή η λ ε ­ κ τρ ο ν ικ ά δ εδ ο μ ένα . Τα α μ ερ ικ α ν ικ ά υπο­ βρύχια, α ν τιθ έτω ς , έφ θ α σ α ν σε τ έ τ ο ιο β α θμ ό δ υ ν α το τή τω ν χάρη στα η λ ε κ τ ρ ο ­ νικά το υ ς σ υσ τή μα τα , ώ στε σ τα τ έ λ η το υ π ολέμου μπ ορούσαν να π α ρ α μ είνουν σε κα τά δυσ η και, α ξιο π ο ιώ ντα ς τα σ το ιχ εία τω ν ρ α ντά ρ σ τα π ερισ κόπ ιά το υ ς , να εκ τε λ έ σ ο υ ν β ο λές α κ ρ ίβ ε ια ς ακόμη κα ι ε ­ ν α ν τίο ν στόχων που δ ε ν ή τα ν ορ ατοί!

Οι Ιάπωνες α ν τε λ ή φ θ η σ α ν τ ις α δ υ να ­ μ ίες το υ ς έστω και κ α θ υ σ τε ρ η μ έ ν α και προσπάθησαν να π ρ α γμα τοπ οιήσ ουν μια σ ειρ ά τεχ ν ικ ώ ν β ελτιώ σ εω ν σ τα υπ οβρύ­ χ ιά το υ ς από τα τέ λ η το υ 1944 και μετά. Το κα λο κα ίρ ι το υ 1945 κα ι ενώ ο π όλεμος π λησίαζε π λέον σ το τέ λ ο ς το υ, τα ιαπω­ νικ ά υπ οβρύχια είχα ν ε π ιτε λ έ σ ε ι θ ε α μ α ­ τ ικ ά β ή μ α τα π ροόδου σ τις α ν τια κ ο υ σ τικ ές ε ξ ω τε ρ ικ έ ς επ ιφ ά ν ε ιες και στη χ ρ ή ­ ση ρ α ντά ρ επ ιφ α νεία ς κα ι α να π νευσ τή­ ρων. Σ τα σ χέδ ια σ υ μ π ερ ιλα μ β α νό τα ν και μία κλάση υπ οβρυχίω ν η οπ οία μπ ορού­ σε να α να π τύ ξει πολύ υψηλή τα χ ύ τη τα

σε κα τά δυσ η και α π ο τέλεσ ε α ν τικ ε ίμ ε ν ο επ ισ τα μ ένη ς μ ελ έ τη ς εκ μ έρ ο υ ς των Α μερ ικα νώ ν μ ε τά τη ν παράδοση τη ς Ια­ πωνίας. Ο τα ν έ λ η ξ ε ο π όλεμος, ο ι Α μ ερ ι­ κανοί μ ε τ έ φ ε ρ α ν σ το Π ερ λ Χάρμπορ τέσ σ ερ α από τα πιο π ρ οηγμένα κα ι ε ν ­ δ ια φ έρ ο ν τα ιαπωνικά υπ οβρύχια που έ ­ πεσαν στα χ έ ρ ια το υ ς, τα 1-400, 1-401. 1-201 και Ι-203, και τα ε ξέ τα σ α ν ε ξ ο ν υ χ ι­ σ τικά. Α να γκάσ τη καν όμως να τα α υτοβ υ θ ίσ ο υ ν το 1946, ό τα ν ο ι Σ ο β ιε τικ ο ί α­ π αίτησ α ν να τα μ ε λ ε τή σ ο υ ν κα ι ο ι ίδ ιο ι, ως Σ ύμμ αχοι κα τά το ν π όλεμο. Παρά τ ις π ρ οόδους το υ ς πάντω ς ο ι Ιάπωνες δ εν κατόρ θω σ α ν π ο τέ να υ π ερ β ούν ή να νικ ή σ ο υ ν τη διαρκώ ς εξε λ ισ σ ό μ ε ν η α μ ε­ ρ ικα νική τεχ ν ο λ ο γ ία α νθυπ οβ ρ υχια κού π ολέμου ή να κ α τα σ κευ ά σ ο υ ν τα ν έα ε ­ π α να σ τα τικά σκάφη σε ικα νο ύ ς α ρ ιθ ­ μούς. Στο πλαίσιο τη ς σ τεν ό τερ η ς συνεργα σ ία ς μ ε το ν άλλο ε τα ίρ ο το υ Αξονα, τη Γερμανία. τα ιαπωνικά υποβρύχια ε κ τέλ ε σ α ν π έντε απ οσ τολές « Yanagi» έως τις βά σ εις του Γερμανικού Ν α υ τικο ύ , μ ετα φ έρ ο ν τα ς σ τρ α τη γ ικ έ ς πρώ τες ύ λ ες κα ι π ολεμικό υλικό. Οι τέσ σ ερ ις από α υ τέ ς τις απ οσ τολές, που π εριελάμβαναν πλου 28.000 χιλιο μ έτρ ω ν, ανελήψΘησαν από τα σκάφη 1-30 (Απρίλιος 1942), 1-8 (Ιούνιος 1943). 1-34 (Ο κτώ βριος 1943) και 1-29 (Ν οέμβ ριος 1943) και υπήρξαν επ ιτυ χ είς . Οι Γέρμανοί πραγματοπ οίησαν μια ανάλογη αποστολή, μ ε το U-511 το ν Α ύγουσ το το υ 1943. Εκείνη που επ ιχ ειρ ή θ η κ ε από το 1-52 το ν Ν οέμβριο το υ 1944, κ α τέ λ η ξ ε σε α π οτυχία : το ιαπωνικό υποβρύχιο ε ν το π ίσ τη κε από το υ ς Συμμάχους στα α νο ικτά των Αζορών και β υ θ ίσ τη κ ε από α ερ οσ κάφ η Avenger. Εδώ το 1-30 ε ισ έ ρ χ ε τα ι θ ρ ια μ β ευ τικ ά στη γερ μα νο κρ α το ύ μ ενη γα λλική βάση το υ Λοριάν.

0 «ΒΡΟΧΟΣ» ΤΟΥ ΕΣΦΑΛΜΕΝΟΥ ΔΟΓΜΑΤΟΣ Οι τ ε χ ν ο λ ο γ ικ έ ς π α ρ ά μ ετρ ο ι δ ε ν ή ­ τα ν τό σ ο κρ ίσ ιμ η ς σ ημασ ίας γ ια τη ν έ ­ κβαση το υ ιαπωνικού υπ οβρυχιακού πο­ λέμ ο υ όσο το ίδ ιο το δ ό γμ α το υ Ιαπωνι­ κού Ν α υτικού, το οποίο και π ερ ιόρ ισ ε δ ρ α μ α τικ ά τη ν α π ο τε λ ε σ μ α τικ ό τη τα των υπ οβρυχίω ν το υ. Παρά τη ν π ροφ ανή επ ι­ τυ χ ία που είχ α ν σ η μ ειώ σ ει ο ι γ ερ μ α ν ικ έ ς υπ οβ ρ υχια κές ε κ σ τ ρ α τ ε ίε ς κα τά τη ς σ υμ μ α χ ική ς ν α υ τιλ ία ς σε δύ ο π α γκό­ σ μ ιες σ υ ρ ρ ά ξεις, ο ρό λος ο οπ οίος ανα­ τ έ θ η κ ε εξα ρ χ ή ς στα ιαπω νικά υπ οβρύχια ή τα ν κα θα ρ ά ε π ιθ ε τικ ό ς και σ τενά ε σ τ ια ­ σ μένος: έπρεπε να α να ζη το ύ ν κα ι να π ροσ βάλλουν τα π ο λεμ ικά πλοία τη ς κύ ­ ριας ε χ θ ρ ικ ή ς δύναμ ης. Σ τα τα κ τικ ά σχέ­ δια που είχ α ν κ α τα ρ τισ θ ε ί πριν από το ν π όλεμο, τα ιαπωνικά υπ οβρύχια ανελάμβαναν τη ν αποστολή να σ χη μ α τίσ ουν γρ α μ μ ές σκοπών ο ι οπ οίες έ τε μ ν α ν το υ ς ά ξο ν ες π ρόσβασης τω ν π ο λεμικώ ν το υ ε ­ χ θ ρ ο ύ σ το θ έ α τρ ο επ ιχειρήσ εω ν και ανα μ εν ό τα ν από α υ τά να π ρ οκα λέσ ο υν μια (μάλλον υπ ερ βολική) φ θ ο ρ ά τη ς τ ά ­ ξη ς το υ 30% σ το ν α μ ερ ικ α ν ικ ό σ τόλο επιφ α ν εία ς καθώ ς α υ τό ς θ α απ έπ λεε από το ν να ύ σ τα θ μ ο το υ Π ερ λ Χάρμπορ και πριν π ρ ολά βει να εμ π λα κεί σε ναυμα χία μ εγά λη ς κλίμ α κα ς με το ν ιαπωνικό Σ υν­ δ υ ασ μένο Στόλο. Π ράγματι, τα ιαπωνικά υπ οβρύχια κ α τέβ α λ α ν α ρ κ ε τέ ς προσπά­ θ ε ιε ς κα τά τη δ ιά ρ κ ε ια το υ π ολέμου να π ροσ βάλουν μεγά λα π ο λεμ ικά πλοία επιφ α νεία ς το υ εχ θ ρ ο ύ , ιδίω ς α εροπ λα νο­ φόρα, μ ε ρ ικ έ ς φ ο ρ ές με θ ε α μ α τικ ά απο­ τε λ έσ μ α τα . Οι κα νονισ μ ο ί π ροέβλεπ αν

ό τ ι για βολή ε ν α ν τίο ν α ερ οπ λα νοφ ό ρ ου ή θ ω ρ η κτο ύ ένα ς Ιάπωνας κ υ β ε ρ ν ή τη ς μπ ορούσε να δ ια θ έ σ ε ι ό λ ες τις το ρ π ίλες το υ , εν α ν τίο ν κα τα δ ρ ο μ ικο ύ τρ ε ις το ρ π ί­ λ ε ς και ε ν α ν τίο ν α ν τιτο ρ π ιλ ικ ο ύ ή εμπ ο­ ρικού πλοίου μόνο μία. Η εμ μ ο νή το υ Γενικού Ε π ιτελείο υ Ν α υτικο ύ και τη ς η γεσ ία ς το υ Σ υ νδ υ α ­ σ μένου Σ τόλου σ το ό τ ι τα υπ οβρύχια θ α έπρεπε να α π ο τελο ύ ν αναπόσπαστο τ μ ή ­ μα τω ν επ ιχειρήσ εω ν το υ σ τόλου και να χ ρ η σ ιμ ο π ο ιο ύ ντα ι κα τά τη ν ά μεσ η μάχη εν α ν τίο ν τω ν εχ θ ρ ικώ ν π ο λεμικώ ν π λοί­ ων, σ ήμ α ινε πως ο ι Ιάπωνες θεω ρ ούσ α ν τα υπ οβρύχια τα κ τικ ό παρά σ τρ α τη γ ικ ό όπλο. Α ντιδρώ ντα ς β ια σ τικά σε κά θ ε κ ί­ νηση τω ν Συμμάχων, εμ π λ έκ ο ν τα ν σ τον σ χη μα τισ μό γραμμώ ν σκοπών, η δ ιά τα ξη τω ν οποίων μ ετα β α λ λ ό τα ν διαρκώ ς με βάση τ ις κ α θ η μ ε ρ ιν ές ή τ ις ω ρ ια ίες α να ­ φ ο ρ έ ς για τη δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα το υ ε ­ χ θ ρ ο ύ . Το γεγο νό ς α υ τό κα τα π ονούσ ε ά ­ σκοπα το υλικό και τα π ληρώ ματα και ε ­ ξ έ θ ε τ ε τα σκάφη σε μ εγά λο κίνδ υνο εντοπ ισ μού και κ α τα σ τρ ο φ ή ς από τα σ υμ­ μαχικά α νθυπ οβ ρ υχια κά μέσα. Αυτή η ε ­ π ιθ ε τικ ή νοο τρο π ία δ ε ν α π ο τελούσ ε α π ο κ λ εισ τικ ό χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ό το υ Ιαπω­ νικο ύ Ν α υτικού. Οι Α μ ερ ικ α ν ο ί χ ρ η σ ιμ ο ­ π οίησαν επίσης λα νθ α σ μ ένα μεγά λο μ έ ­ ρος το υ υπ οβρυχιακού σ τόλου το υ ς κα­ τά το α ρ χικό σ τά δ ιο το υ πολέμου. Παρά τ ις φ ιλ ό τιμ ε ς π ρ οσ π ά θειες που κα τεβ λή θ η σ α ν από α ρ κ ε το ύ ς κ υ β ε ρ ν ή τε ς υπο­ βρυχίων, να α λ λ ά ξ ει η σ τρ α τη γ ικ ή σκέψη τη ς η γεσ ία ς το υ Ν α υτικού, η πρω ταρχική αποστολή το υ 6ου Σ τόλου π α ρ έμ εινε η ί­ δια: η σ υνερ γα σ ία με το ν κύριο σ τόλο κα ­ τά τη μάχη. Καθώς ο ι α μ ε ρ ικ α ν ικ έ ς δ υ να ­

Το α μ ερ ικα νικό κ α τα δ ρ ο μ ικό «Indianapolis» υπήρξε ένα από τ θ ύ μ α τα των ιαπωνικών υποβρυχίων. Υπέκυψε σ τις το ρ π ίλες t c το υ ή τα ν ο εικ ο ν ιζό μ εν ο ς α ντιπ λοίαρχος Μ οχιτσ ούρα Χάσιμό η μ έ ρ ε ς πριν από τη ρίψ η τη ς πρώτης α το μ ικ ή ς βόμβας σ τη Χι

τ ό τ η τ ε ς α νθ υπ ο β ρ υχια κο ύ π ολέμου ε ξ ε ­ λίσ σ ο ντα ν, η εμ μ ο ν ή α υτή κ α τέ λ η ξ ε να ε ίν α ι σ χεδ όν α υ το κ το ν ικ ή . Οι Ιάπωνες να ύαρ χοι όμως εξα κ ο λ ο υ θ ο ύ σ α ν να σ τέλνουν τα υπ οβρύχιά το υ ς (ακόμη κι ό ­ τα ν ο α ρ ιθ μ ό ς το υ ς ε ίχ ε μ ε ιω θ ε ί α ισ θ η ­ τά ) σε ο λο ένα κα ι πιο απ έλπ ιδες επ ιχ ε ι­ ρ ή σ εις ε ν α ν τίο ν τω ν α μ ερ ικα νικώ ν π ο λε­ μικών πλοίων. Μ ε δ ε δ ο μ έ ν η τη ν τε ρ ά σ τια δ ια φ ο ρ ά π ο ιό τη τα ς μ ετα ξύ τη ς α μ ε ρ ικ α ν ικ ή ς και τη ς ιαπ ω νικής τεχ ν ο λ ο γ ία ς και τω ν υπό­ λοιπων δ υ ν α το τή τω ν (α ρ ιθ μ ο ύ μέσων, εκ π α ίδ ευ σ η ς προσωπικού κλπ.), ε ίν α ι δ ύ ­ σ κολο να υ π ο θ έσ ο υ μ ε πως ο ιαπω νικός 6ος Σ τόλο ς θ α επ εβ ίω νε για πολύ κα τά τη μάχη και πολύ π ερ ισ σ ό τερ ο να χ ρ η σ ι­ μ εύ σ ε ι ως σ τρ α τη γ ικ ό όπλο που θ α έ ­ φ ε ρ ν ε τη νίκη. Τα ιαπωνικά υπ οβρύχια δ ε ν θ α μπορούσαν, ούτω ς ή άλλω ς, να επ η ρ εά σ ο υν το ν εκ π λ η κ τικ ό ρ υ θ μ ό να υ­ πηγήσεω ν τη ς α μ ερ ικ α ν ικ ή ς β ιομ η χ α ­ νία ς, ο ύ τ ε να α ν τιδ ρ ά σ ο υ ν επαρκώ ς στα θ ε α μ α τικ ά ά λμ α τα που σημείω σε η α μ ε ­ ρ ικα νική τε χ ν ο λ ο γ ία α νθυπ οβ ρ υχια κού π ολέμου από το 1943 και μετά. Το Γερμα­ ν ικ ό Ν α υτικό, το οπ οίο εν έπ λ εξε στη Μ ά­ χη το υ Α τλ α ν τικ ο ύ π ερ ισ σ ό τερ α από 1.000 υποβρύχια, α π έτυ χ ε εξίσ ο υ να ν ι­

1 0 2 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

κή σ ει α υ τό ν το ν ικ α ν ό τα το αντίπ α λο με το υ ς α ν ε ξ ά ν τλ η το υ ς πόρους. Η ελπ ίδα ό τ ι ο ι Ιάπωνες θ α μπ ορούσαν να ν ικ ή ­ σουν σ το π εδ ίο το υ υπ οβρυχιακού π ο λέ­ μου ή τα ν αβάσιμη, α φ ού η δ υ σ α να λογία μέσων και δ υ ν α το τή τω ν ή τα ν απλώς συ­ ντρ ιπ τική σε βά ρος το υ ς. Π αρόλα α υτά , ο ι Ιάπωνες είχα ν ένα σ τενό «π αράθυρο» επ ιτυ χ ία ς μπροστά το υ ς κα τά το πρώτο έ το ς το υ π ολέμου σ τον Ε ιρηνικό, κα τά το οποίο τα υπ οβρύ­ χιά το υ ς θ α μπ ορούσαν να σ υ ν εισ φ έ­ ρουν ο υ σ ια σ τικά σ το ν αγώνα, όμως δ εν το έπραξαν. Οσο π αράδοξο κι αν ηχ εί, τα ιαπωνικά υπ οβρύχια δ εν α νέλα β α ν π οτέ μία σοβαρή και επ ίμο νη ε κ σ τ ρ α τε ία κα τά το υ α μ ε ρ ικ α ν ικ ο ύ εμ π ορ ικού ν α υ τικο ύ σ τον Ε ιρ ηνικό, ακόμ η και κα τά τ α πρώιμα σ τά δ ια τη ς σ ύρρα ξης, ό τα ν η θ έσ η των ΗΠΑ σε α υ τό ν τ ο ν ω κεανό έ δ ε ιξ ε να κλο ­ ν ίζετα ι. Καθώς οι Α μ ερ ικ α ν ο ί πάσχιζαν να σ υ ν έλ θ ο υ ν από το ν α ιφ νιδ ια σ μ ό που ε ί­ χαν υπ οσ τεί σ το Π ερ λ Χάρμπορ κα ι να α ­ ν α κόψ ου ν τη ρα γδ αία ιαπωνική εξάπλωση σ τις Φ ιλιπ πίνες και σ τον κ ε ν τρ ικ ό και το ν ν ο τιο δ υ τικ ό Ε ιρ ηνικό, ο ι γρ α μ μ ές συ­ γκοινω νιώ ν το υ ς ή τα ν υπ ερ β ολικά τρ ω ­ τέ ς , τα δ ια θ έ σ ιμ α μ ε τα φ ο ρ ικ ά πλοία ε ­ ξ α ιρ ε τ ικ ά λίγα και τα α νθυπ οβ ρ υχια κά

το υ ς μέσα, αν και α ξιό λο γα για τη ν επ ο­ χή το υ ς , δ ε ν είχα ν α π ο κτή σ ει ακόμ η α­ δ ια φ ιλ ο ν ίκ η τη υπ εροχή έ ν α ν τι τω ν α ν τ ι­ πάλων υποβρυχίων. Ενώ, όμως, τα α μ ε ρ ι­ κα νικά και τα γ ερ μ α ν ικ ά υπ οβρύχια β ύ θ ι­ ζαν ε χ θ ρ ικ ά εμπ ορ ικά πλοία σ υνολικο ύ εκ το π ίσ μ α το ς περίπου 200.000 t μηνιαίω ς κα τά μέσο όρο, τα ιαπωνικά β ύ θ ισ α ν 184 εμπ ορ ικά πλοία σ υνολικο ύ εκτο π ίσ μ α το ς 1.000.000 t σε ο λό κληρ ο το ν π όλεμο (τα π ερ ισ σ ό τερ α από α υ τά ε ν τ ό ς το υ πρώ­ το υ έ το υ ς τη ς σ ύρραξης)! Οι α ν τίσ το ιχ ες β υ θ ίσ ε ις εχ θ ρ ικώ ν εμπ ορικώ ν πλοίων που π έτυχα ν τα β ρ ετα ν ικ ά υπ οβρύχια αν ή λ θ α ν σε 493 (1.500.000 t), τω ν α μ ε ρ ικ α ­ νικώ ν υπ οβρυχίω ν σε 1.314 (5.200.000 t) κα ι τω ν γ ερ μ α νικώ ν υπ οβρυχίω ν σε 2.840 (14.300.0001). Ε ίναι β έβ α ιο πως ο ι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί είχα ν επίγνωση τη ς δ ρ α μ α τική ς το υ ς κ α τά σ τα ­ σης και τη ς λαμπ ρής ευ κ α ιρ ία ς που είχε π α ρ ο υ σ ια σ τεί σ το ν ε χ θ ρ ό κα ι εξεπ λάγησαν δ ια π ισ τώ νο ντα ς ό τ ι τα ιαπωνικά υπ οβρύχια δ εν κ α τέβ α λ λ α ν καμία απολύτω ς π ροσ π άθεια να τη ν εκ μ ε τα λ λ ε υ θούν. Ε π ειτα από το υ ς πρώ τους μήνες το υ π ολέμου, δ ε ν υπ ήρξε ο ύ τ ε μία π ερ ί­ πτωση επ ίθ εσ η ς υπ οβρυχίου σε κάποιο εμ π ορ ικό το υ ς πλοίο κο ν τά σ το Μ ιντγου-

έη ή σ το Π ερ λ Χάρμπορ. Ο α ντινα ύ α ρ χ ο ς Τσαρλς Λ ό κγουντ, βα σ ικός α ρ χ ιτέ κ το ν α ς το υ α μ ε ρ ικ α ν ικ ο ύ υπ οβρυχιακού π ο λέ­ μου κα τά τη ς Ιαπωνίας, π ερ ιέγρ α ψ ε ως ε ­ ξής τ ις εντυπ ώ σ εις που π ρ οκά λεσ ε σ τις ΗΠΑ η βύθ ισ η ενό ς α μ ερ ικ α ν ικ ο ύ εμπ ο­ ρ ικού πλοίου από ιαπωνικό υπ οβρύχιο το ν Ο κτώ βρ ιο το υ 1944, σ το μέσο τη ς α­ πόστασης μ ετα ξύ το υ Σαν Φ ρανσίσκο και τη ς Χ αβάης: «Μ ια επ ιδρομή κα τά τη ς ν α υ τιλ ία ς μας ε ν τό ς τω ν χωρικών μας υδάτω ν, έπ ε ιτα από τρ ία χ ρ ό νια α δ ρ ά ν ε ι­ ας σε α υ τό ν το ν το μ έα , α π ο τέλ εσ ε γ ια ε ­ μάς π ρ α γμα τική έκπ ληξη. Η τα ρα χή που π ρ οκά λεσ ε και η α κό λο υ θ η αναστάτω ση και α λλαγή τω ν δρ ομ ολογίω ν, α π έδ ειξα ν πόσο θ α μπ ορούσε να μας ε ίχ ε σ τρ ιμ ώ ξει ο ε χ θ ρ ό ς αν κ α τέ φ ε ρ ε π ερ ισ σ ό τερ α π λήγματα α υ το ύ το υ είδ ο υ ς» . Σ τις α ρχές το υ 1942 ο ι Α μ ερ ικα νο ί δ εν δ ιέ θ ε τ α ν ακόμη α ρ κ ετά εμπ ορικά πλοία γ ια να μπ ορέσουν να α ναλά βουν τα υ τό χ ρ ο ν α το βάρος το υ αγώνα εν α ­ ν τίο ν δύ ο ισχυρών εχ θρ ώ ν σε δύ ο δ ια ­ φ ο ρ ε τικ ο ύ ς ω κεανούς. Η ναυπήγηση ν έ ­ ων μ ετα φ ο ρ ικώ ν πλοίων, καθώ ς και τω ν αναγκαίω ν π ο λεμικώ ν σ υ νο δ εία ς, β ρ ι­ σ κότα ν ακόμη σ το σ τά δ ιο τω ν σχεδίων, τα π ερ ισ σ ό τερ α ο υ δ έ τε ρ α πλοία είχα ν εκ μ ισ θ ω θ ε ί ή δη από το υ ς Β ρ ετα ν ο ύ ς και εκ ε ίν α που δ ιέ θ ε τ ε το α μ ε ρ ικ α ν ικ ό ε ­ μπορικό ν α υ τικ ό είχα ν τ ε θ ε ί υπό σ τρ α ­ τιω τικ ό έλ ε γ χ ο πριν α κόμη σ η μ ειω θ εί η ιαπωνική επ ίθεσ η στο Π ερ λ Χάρμπορ. Επιπλέον, η σ τρ α τη γ ικ ή απόφαση το υ π ρ οέδρου Ρ ο ύ ζβ ελτ να ν ικ η θ ε ί πρώτα η Γερμανία, σ ήμα ινε πως θ α δ ιν ό τα ν προ­ τ ε ρ α ιό τη τα σ το ν Α τλα ντικ ό . Αν και το Ν α υτικό τω ν ΗΠΑ και ο α ρχηγό ς το υ, ναύαρχος Ε ρνεσ τ Κ ινγκ, θεω ρ ο ύ σ α ν α­ ν έ κ α θ ε ν το ν Ε ιρ ηνικό ως το κ α τεξο χ ή ν π εδίο δράσης το υ ς (όπου ο Σ τρ α τό ς θ α είχ ε δ ε υ τ ε ρ ε ύ ο ν τ α ρόλο) και δ ιέ θ ε σ α ν ε ­ κεί τα π ερ ισ σ ό τερ α μέσα το υ ς, από π λευρ άς εμπ ορικώ ν σκαφώ ν η εξυ π η ρ έ­

Οι κο μ ψ ές υδ ρ ο δ υνα μ ικές γρα μ μές το υ ε ικο νιζό μ ενο υ υποβρυχίου 1-201, Τύπου Sentaka. θ υ μ ίζ ο υ ν έντο να ε κ ε ίν ε ς το υ γερ μα νικο ύ Typ XXI, από το οποίο πιθανώς επ η ρ εά σ τη κε άμεσα η σχεδίασή του. Πάντως κανένα από τα τέσ σ ερ α υποβρύχια α υ το ύ το υ τύπου που π ερατώ θηκαν δ εν π ρόλαβε να δ ρά σ ει επ ιχειρησ ιακά. Μ άλισ τα το 1-204 κα τα σ τρ ά ψ ηκε σ τις 22 Ιο υνίο υ 1945 από α μ ερ ικα νική επ ιδρομή ενώ β ρισ κότα ν στον να ύσ ταθ μ ο το υ Κούρε.

τη σ η τη ς α μ ερ ικ α ν ικ ή ς ο ικο νο μ ία ς και η ε κ σ τ ρ α τε ία κα τά τω ν Γερμανών ά φ ηνε το ν Ε ιρ ηνικό τρ ίτο στη σ ειρ ά π ρ ο τερ α ιό ­ τη τα ς. Οι Α μ ερ ικα νο ί, όπως και ο ι Ιάπωνες, έπ ρεπ ε να μ ε τα φ έ ρ ο υ ν με πλοία χ ιλ ιά ­ δ ε ς χ ιλ ιό μ ε τρ α μακριά κ ά θ ε άνδρα, βλή­ μα, μ ερ ίδ α τρ ο φ ή ς κα ι λ ίτρ ο καυσίμω ν που θ α εχ ρ η σ ιμ ο π ο ιείτο κα τά τ ις μάχες ή σ την κ α τα σ κευ ή βάσεω ν υπ οσ τήρ ιξης κα ι δ ιο ικ η τικ ή ς μέρ ιμνα ς. Οι τε ρ ά σ τ ιε ς α­ π ο σ τά σ εις το υ θ ε ά τρ ο υ επ ιχειρήσ εω ν το υ Ε ιρ ηνικο ύ, η έλ λ ειψ η ή η α νεπ ά ρ κεια α ρ κετώ ν και μεγάλω ν λ ιμ ε ν ικ ώ ν ε γ κ α τα ­ σ τάσεω ν και η διασπ ορά τω ν α μ ε ρ ικ α ν ι­ κών δυ νάμ εω ν κα τά τη φάση ανάσχεσης τ η ς ιαπ ω νικής π λη μμ υρίδ α ς, αύξα ναν πολύ το υ ς χ ρ ό νο υ ς ε κ τέ λ ε σ η ς τω ν ν α υ ­ τικώ ν δρομολογίω ν. Σε σ ύγκρισ η με το ν Α τλ α ν τικ ό , γ ια π α ράδειγμα, ένα εμ π ορ ι­ κό πλοίο που έπ λεε σ το ν Ε ιρ ηνικό χ ρ ε ια ­ ζό τα ν δ υ ό μ ισ ι φ ο ρ ές π ερ ισ σ ό τερ ο χρόνο γ ια να μ ε τ α φ έ ρ ε ι το φ ο ρ τίο το υ σ τον

π ροορισ μό το υ . Οι Α μ ερ ικ α ν ο ί ε κ τ ιμ ο ύ ­ σαν επ ίσης πως η β ύθ ισ η ενό ς μ ετα γ ω γι­ κού το υ ς σ τον Ε ιρ ηνικό ισ οδ υνα μούσ ε με τη ν απώ λεια τρ ιώ ν τέ το ιω ν πλοίων σ το ν Α τλ α ν τικ ό ! Α λλω σ τε κα ι ο ι ά ξο νες τω ν να υ τικώ ν δ ρ ο μ ο λο γίω ν σ το ν Ε ιρ η νι­ κό ή τα ν τό σ ο μ εγ α λ ύ τε ρ ο ι σε μή κος και σε εύ ρ ο ς, ώ στε η κα τα δίω ξη τω ν εμ π ο ρ ι­ κών πλοίων δ ιευ κ ο λ υ ν ό τα ν κα τά πολύ και ή τα ν σίγουρα πιο π ροσοδοφόρα. Οι α κ τέ ς τη ς β ο ρ ε ιο α μ ε ρ ικ α ν ικ ή ς η ­ π είρου σ το ν Ε ιρ η νικό είχ α ν ελά χ ισ τα φ υ ­ σ ικά α γ κ υ ρ ο β ό λ ια ή κα τά λλη λα μεγάλα λιμ ά νια . Τα π ερ ισ σ ό τερ α α μ ερ ικ α ν ικ ά πλοία που ξεκινο ύ σ α ν το ν πλου το υ ς από τη δ υ τικ ή ακτή, ή τα ν υπ οχρεω μένα να χ ρ ησ ιμ οπ οιή σ ο υν το Σαν Φ ρανσίσκο (ό­ τα ν αναχω ρούσαν) ή να δ ιέ λ θ ο υ ν από τη διώ ρυγα το υ Π αναμά (ό τα ν επ έσ τρ εφ α ν). Οι π ρ οο ρισ μο ί ή τα ν επ ίσης μ ε τρ η μ έ ν ο ι στα δ ά κτυλα : το Π ερ λ Χάρμπορ, η Αυ­ σ τρ α λία ή τα λίγα νη σ ιά το υ νό τιο υ Ε ιρη­ νικο ύ όπου υπήρχαν σ το ιχ ε ιώ δ ε ις ε γ κ α ­

Το 1-153 α νήκε στον Τύπο KD3a κα ι επ εβίω σε το υ πολέμου.

>

Ανθρωποτορπίλη Τύπου Kaiten. Είχε μ ή κο ς 14,73 m, ανέπ τυσ σε μ έ γ ισ τη τα χ ύ τη τα 30 k ts και έ φ ε ρ ε ε κ ρ η κ τικ ή κεφ α λή βάρους 1.550 kg.

τα σ τά σ ε ις εκφ ό ρτω σ ης. Κ ατά σ υνέπ εια, η ροή εφ ο δίω ν τω ν α μ ερ ικα νικώ ν υπ ηρε­ σιών δ ιο ικ η τικ ή ς μ έρ ιμ να ς υ λο π ο ιείτο κα τά μήκος απολύτω ς π ροβλέψ ιμω ν ω­ κεά νιω ν δρομολογίω ν. Αν και ο Ε ιρ η νικό ς π α ρ έμ ενε πολύ μ εγά λος και επ έτρ επ ε ε ύ κ ο λ η απόκρυψη, ο ι τ ε ρ ά σ τιε ς απ οστά­ σ εις α ύξα ναν κα τά πολύ το χ ρ ο ν ικ ό δ ιά ­ σ τημ α κα τά το οποίο τα εμπ ορικά πλοία π α ρ έμ ενα ν εν πλω και συνεπώς ε κ τ ε θ ε ι­ μένα σ τα ε χ θ ρ ικ ά υποβρύχια. Επιπλέον η από α έρ ο ς επ ιτήρ ησ η τω ν α μ ερ ικα νικώ ν χωρικών υδάτω ν στη δ υ τικ ή α κτή β ρ ι­ σ κό τα ν ακόμη σε ε μ β ρ υ ϊκ ό σ τά δ ιο και τα πλοία σ υ νο δ εία ς ή τα ν λίγα.

Η ΧΑΜΕΝΗ ΕΥΚΑΙΡΙΑ Αμέσω ς μ ε τά τη ν επ ίθ εσ η σ το Π ερλ Χάρμπορ, το Ιαπωνικό Ν α υ τικό θ α έπρεπε να σ υ γκεντρ ώ σ ει όλα τα μ εγά λα υπο­ βρ ύχιά το υ σ τα ύ δ α τα τη ς Χαβάης και σ τα α ν ο ικ τά τω ν α μ ερ ικα νικώ ν η π ειρ ω τι­ κών ακτών. Στη σ υ νέχ εια τα υπ οβρύχια θ α έπρεπε να ενα λλά σ σ ο ντα ι συνεχώ ς σ τις θ έ σ ε ις εν έδ ρ α ς που θ α είχα ν κα τα ­ λά βει, ώ στε να δ ια τη ρ ο ύ ν (το υ λά χ ισ το ν μ έχ ρ ι τα τέ λ η το υ 1942) παρουσία σε α υ ­ τ έ ς τις δύο μ εγ ά λ ες π ερ ιο χ ές που αποτελ ο ύ σ α ν σ η μ εία -κ λ ειδ ιά για τη ν π ο λ εμ ι­ κή π ροσ π άθεια τω ν ΗΠΑ σ το ν Ε ιρηνικό. Αν ο ι Ιάπωνες ενερ γο ύ σ α ν με τη μ εθ ο δ ικ ό τη τα και τ η ν επ ιμο νή που είχ α ν ε π ιδ ε ί­

1 0 4 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ξ ε ι οι Γερμανοί σ το ν Α τλ α ν τικ ό , θ α έπ ρ ε­ πε ανά πάσα σ τιγμ ή να έχουν το ένα τρ ίτο τω ν υπ οβρυχίω ν το υ ς σε θ έ σ ε ις μάχης σ τις κρ ίσ ιμ ες θ α λά σ σ ιες ζώνες, ένα τρ ίτο κα θ ' ο δ ό ν και ένα τ ρ ίτ ο σε φ ά ­ ση σ υντήρ ησ ης, επισκευώ ν, επ ανεξοπ λισμού και ανάπ αυσης τω ν πληρωμάτων. Η δ ια ρ κή ς τή ρ ησ η αυτώ ν τω ν δύ ο π ερ ιο ­ χών υπό κα θ εσ τώ ς α π ειλή ς τορπ ιλισ μού, θ α έδ ιν ε τη δ υ ν α τό τη τα στα ιαπωνικά υ­ π οβρύχια να δ ια τα ρ ά ξο υ ν σοβαρά τη ροή εφ ο δ ίω ν και ενισ χύσ εω ν από τις ΗΠΑ προς τα δ υ τικ ά και θ α το υ ς ε π έ τ ρ ε ­ πε επ ιπ λέον να π ροσ βάλλουν τα α μ ε ρ ι­ κα νικά π ο λεμ ικά πλοία που θ α έπ λεα ν προς τ ις β ά σ εις τη ς δ υ τικ ή ς α κ τή ς ή τη διώ ρυγα το υ Παναμά π ρ ο κειμ ένο υ να υπ οσ τούν ε π ισ κ ευ ές ή σ υ ν τη ρ ή σ εις μ εγά ­ λ η ς κλίμακας. Οι Ιάπωνες κ υ β ε ρ ν ή τε ς υποβρυχίω ν δ εν α γνοο ύσ α ν φ υ σ ικά α υ τέ ς τ ις δ υ να ­ τ ό τ η τ ε ς που α ν ο ίγο ντα ν μπ ροστά το υ ς κα τά το πρώτο εξά μ η νο το υ π ολέμου σ το ν Ε ιρ ηνικό, ό τα ν η χώρα το υ ς είχ ε σ τα θ ερ ά τη ν επ ιθ ε τικ ή πρω τοβουλία. Από τη ν αρχή τη ς σ ύρρα ξης είχα ν ε κ ­ φ ρ α σ τεί έ ν τ ο ν ε ς δ ια φ ω νίες σ χ ετικά με το ισχύον δό γμα τη ς α π ο κ λ εισ τικ ή ς χ ρ ή ­ σης τω ν υπ οβρυχίω ν σε ά μεσ η μάχη κα ­ τά τω ν εχ θ ρ ικώ ν π ο λεμικώ ν πλοίων. Είναι χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ό ό τ ι έπ ειτα από τη ν απο­ τυ χ ία που σ ημείω σε το υπ οβρυχιακό ό ­ πλο σ το Π ερ λ Χάρμπορ, μία α ναφ ορά η ο ­

ποία σ υ ν τά χ θ η κ ε από το ν 6ο Σ τόλο α ν έ ­ φ ε ρ ε τα εξής: «Η άμυνα τη ς Χ αβάης ε ί­ ναι πολύ ισχυρή και τα ε χ θ ρ ικ ά πλοία σε δια ρκή επ ιφ υλα κή, γεγο νό ς που κα θ ισ τά α δ ύ να το γ ια τα υπ οβρύχια να δ ια τη ρ ή ­ σουν ένα ν απ ο κλεισ μ ό ή να κόψ ο υν τις γρ α μ μ ές συγκοινωνιών. Ε χ θρ ικά α νθ υπ ο ­ βρ υχια κά σκάφη δια τή ρ η σ α ν αδιάκοπη πίεση και, αν και τα υπ οβρύχιά μας ε ν τ ό ­ πισαν μ ερ ικ ο ύ ς στόχους, δ έ χ θ η κ α ν α­ ν τε π ιθ έ σ ε ις πριν π ρολάβουν να δ ιε ν ε ρ ­ γή σ ο υ ν τ ις δ ικ έ ς το υ ς επ ιθ έ σ ε ις ... Το υ­ π οβρύχιο ε ίν α ι ένα όπλο κα τά λλη λο για τη ν προσβολή εμπ ορικώ ν πλοίων, δ η λα ­ δή η κύ ρ ια λ ε ιτο υ ρ γ ία το υ ε ίν α ι να κα τα ­ σ τρ έ φ ε ι τη ν α υ τιλ ία το υ εχθρο ύ». Κατά τ ις ελ ά χ ισ τες π εριπ τώ σεις που επ ετράπ η σ τα ιαπωνικά υπ οβρύχια να ε ­ π ιχειρήσ ου ν κα τά των γραμμώ ν σ υ γ κ ο ι­ νωνιών το υ αντιπ ά λου το υ ς, α υ τά σ η μ εί­ ωσαν α ξιό λο γα α π ο τελέσ μ α τα . Κ ά τι τ έ ­ το ιο σ υνέβη σ τις α ρχές το υ π ολέμου στα α νο ικτά τω ν ακτώ ν τη ς Α υσ τρ α λία ς ή σ τον Ινδ ικό ω κεανό το 1942-43, όπου μία ομάδα ιαπωνικών υποβρυχίω ν που επ ι­ χ ειρ ο ύ σ α ν με βάση το Π ενά νγκ β ύ θ ισ ε ή π ρ οκά λεσ ε ζη μ ιές σε 100 περίπου συμ­ μαχικά πλοία σ υνολικο ύ εκτο π ίσ μ α το ς α ρ κετώ ν εκ α το ν τά δ ω ν χιλιά δ ω ν τόννων. Ακόμη και ο ι Γερμανοί, ο ι οπ οίοι γνώ ρ ι­ ζαν πόσο ε υ κ ο λ ό τε ρ α είχα ν σ η μ ειώ σ ει ε ­ π ιτυ χ ίες σ το ν Α τλ α ν τικ ό κα τά τα πρώτα σ τά δια το υ π ολέμου, π α ρ ότρ υναν το υ ς

το υ π ολέμου, μ ε τ α θ έ τ ο ν τ α ς γ ια α ρ κ ετό χ ρ όνο τη ν α μ ερ ικ α ν ικ ή σ τρ α τιω τική α ν τ ί­ δραση. Κ ά θε μ ετα φ ο ρ ικ ό πλοίο που χ ρ η ­ σ ιμοπ οιούσ αν ο ι Α μ ερ ικ α ν ο ί σ τον Ε ιρ η νι­ κό ή τα ν π ολύτιμο κα ι σ χεδ όν α ν α ν τικ α ­ τά σ τα το . Η απώ λεια έστω κα ι λίγω ν φ ο ρ ­ τηγώ ν σκαφώ ν το 1942, θ α είχ ε δ υ σ κ ο λ έ­ ψ ει πολύ τη μ ετα κ ίν η σ η δυνάμ εω ν σ την Ω κ εα ν ία κα ι θ α είχ ε κ α θ υ σ τε ρ ή σ ε ι σ ημα ­ ν τικ ά τη σ υγκέντρω σ ή το υ ς. Α υτό αποδ ε ικ ν ύ ε τ α ι από το ό τ ι ακόμ η και το ν Α ύγο υσ το το υ 1942 ο ι Α μ ερ ικ α ν ο ί δ υ σ κο ­ λ ε ύ ο ν τ α ν πολύ να δ ια τη ρ ή σ ο υ ν έστω και μία μ ερ α ρ χία π εζοναυτώ ν στο Γκουα-

Υδροπλάνο ε το ιμ ά ζ ε τα ι να απ ονηω θεί από το υποβρύχιο 1-29. Τα α εροσ κάφ η α υτά μπορούσαν να μ ετα φ έρ ο υ ν δύο βό μ β ες των 77 kg.

Ιάπωνες σ υμμάχους το υ ς να ξεκ ιν ή σ ο υ ν μία υπ οβρυχιακή επ ίθ εσ η κα τά τω ν α μ ε ­ ρικανικώ ν γραμμώ ν σ υγκοινω νιώ ν σ τον Ε ιρηνικό. Ομως α υ τέ ς ο ι σ υ μ β ο υ λές αγ ν ο ή θ η κ α ν ή α π ο ρ ρ ίφ θ η κα ν και ο ι λ ίγ ε ς π ρ οσ π ά θειες να ε π ικ εν τρ ω θ ε ί η δράση τω ν υπ οβρυχίω ν στη βύθ ισ η εμπ ορικώ ν σκαφών α νατρά π η καν υπό τ η ν πίεση τη ς α νώ τα της ν α υ τικ ή ς δ ιο ίκ η σ η ς να δ ια τη ­ ρή σ ει τα υπ οβρύχια ως σ τεν ά δ εμ έν α ε ­ ξα ρ τή μ α τα τη ς δράσης το υ σ τόλο υ ή να τα δ ε σ μ ε ύ σ ε ι απ ελπ ισ τικά σε μ ά τα ιε ς π ρ οσ π ά θειες μ υ σ τικο ύ α νεφ ο δ ια σ μ ο ύ τω ν απ οκομμένω ν φρουρών. Το 1943 ό ­ μως, σε απ άντηση τη ς σ κληρ ή ς κ ρ ιτικ ή ς που α σ κο ύσ α ν ο λο ένα κα ι πιο σ υ ν το ν ι­ σ μένα ο ι Ιάπωνες κ υ β ε ρ ν ή τε ς υπ οβρυ­ χίων, το Ν α υ τικό εξέδ ω σ ε ένα Ν έο Δ ό γ­ μα Υποβρυχίων, σ το οπ οίο αναγνώ ριζε γ ια πρώτη φ ο ρά πως η κα τα σ τρ ο φ ή των θαλάσσ ιω ν γραμμώ ν σ υγκοινω νιώ ν το υ εχ θ ρ ο ύ α π ο τελο ύ σ ε όντω ς ένα σ η μ α ν τι­ κό μ έρ ο ς τη ς απ οστολής το υ ς . Επειδή ε ­ κ ε ίν η τη ν εποχή δ ε ν είχ α ν α π ο μ είν ει α ρ­ κ ε τά επ ιχειρ η σ ια κά υποβρύχια, ε ξ α ιτία ς τω ν απωλειών κα ι τω ν σκαφώ ν που ή τα ν δ εσ μ ευ μ έν α σε ά λ λ ες απ ο σ το λές, το α­ νανεω μένο δ ό γμ α δ ε ν β ρ ή κ ε π ρόσ φορο έδ α φ ο ς γ ια να υ λ ο π ο ιη θ εί κα ι να αποδώ­ σ ει καρπ ούς κα ι δ εν εφ α ρ μ ό σ τη κ ε ποτέ. Π α ρα μ ένει, ωστόσο, το ερώ τημ α αν τα ιαπωνικά υπ οβρύχια θ α σ ημείω ναν μ ε ­ γ ά λ ε ς ε π ιτυ χ ίε ς σε βά ρος τη ς α μ ε ρ ικ α ν ι­ κής ν α υ τιλ ία ς σε περίπτωση που είχα ν σ τρ α φ ε ί ε ν α ν τίο ν τ η ς με πείσμα, α φ ού η γ ε ν ικ ό τε ρ η απ ο τυχία το υ ς το 1942 στα άλλα κ α θ ή κ ο ν τά το υ ς δ η μ ιο υ ρ γ ε ί σ οβα ­ ρές α μ φ ιβ ο λ ίε ς ως προς τη γ ε ν ικ ό τε ρ η α π ο τε λ ε σ μ α τικ ό τη τά το υ ς. Μ ία πηγή δ ε ­ δομένω ν το υ 1942 μπ ορεί να α π α ντή σ ει ευχερώ ς σε α υ τό το ερώ τημ α κα ι δ ε ν ε ί­ να ι άλλη από τη ν ε κ σ τρ α τε ία τω ν γ ε ρ μ α ­ νικώ ν υποβρυχίω ν σ τη ν α να το λική α κτή

τω ν ΗΠΑ, σ τον κόλπο το υ Μ εξικο ύ και σ τη ν Κ αραϊβική, τη ν οπ οία εξα π έλυσ ε ο ναύαρχος Ν τα ίν ιτς αμέσω ς μ ετά τη ν κή­ ρυξη π ολέμου ε κ μ έρ ο υ ς το υ Χ ίτλερ . Παρ α β λέπ οντα ς τα δ ιδ ά γμ α τα το υ Α ’ Πα­ γκοσ μ ίου Π ολέμου, ο ι Α μ ερ ικ α ν ο ί αρνήθ η κ α ν επί μή νες να οργανώ σουν τα εμπ ορ ικά πλοία το υ ς σε π α ρ ά κτιες ν η ο ­ πομπές ή να επ ιβά λουν σ υσ κό τισ η σ τις π α ρ α λια κές π ό λεις το υ ς . Α κο λο ύ θ η σ ε π ρ α γμα τική σ φαγή τω ν α μ ερ ικα νικώ ν φ ο ρτη γώ ν πλοίων και τω ν δ εξα μ ενό π λο ι­ ων, τη ν οποία τα γ ε ρ μ α ν ικ ά πληρώ ματα υποβρυχίω ν χ α ρ α κτή ρ ιζα ν επί α ρ κ ε τό διά σ τη μ α ως «χα ρο ύμενους κα ιρούς». Οι Γερμανοί δ ε ν δ ια τη ρ ο ύ σ α ν π ο τέ π ερισ ­ σ ό τερ α από π έν τε υπ οβρύχια στη ζώνη επ ιχειρήσ εω ν κα ι ό τα ν τε λ ικ ά υπ οχρεώ ­ θ η κ α ν να απ οσύρουν όλα τα σκάφη το υ ς από τα α μ ερ ικ α ν ικ ά ύ δ α τα το ν Α ύγουστο το υ 1942, λόγω τη ς οργάνω σης νηο π ο­ μπών και τη ς β ελτίω σ η ς τω ν α νθ υ π ο β ρ υ ­ χιακώ ν μέσων, είχα ν ήδη β υ θ ίσ ε ι π ερισ ­ σ ό τερ α από 400 εμπ ορικά πλοία με σ υνο­ λ ικ ό εκτό π ισ μ α που υ π ερ έβ α ινε τα 2.000.000 τό ννο υ ς. Α υτό α π ο τε λ ε ί λ α ­ μπρή α π ό δειξη γ ια το πώς ένα ς ελ ά χ ι­ σ τος α ρ ιθ μ ό ς υποβρυχίων, ο οπ οίος α ν έ­ λα β ε εγκα ίρ ω ς απ οφ α σ ισ τική δράση εν α ­ ν τίο ν α π ρ οετο ίμ α σ τω ν εμπ ορικώ ν σκα­ φών σε ουσ ια σ τικώ ς α π ρ ο σ τά τευ τα χωρι­ κά ύδατα, κ α τέ φ ε ρ ε ένα ισχυρό πλήγμα σ τη ν α μ ερ ικ α ν ικ ή ο ικο νο μ ία αλλά και σ τη ν π ο λεμ ική παραγωγή τω ν ΗΠΑ. Μ π ορούμε λοιπ όν να υ π οθέσ ουμ ε πως μια π αρόμοια ή μ εγ α λ ύ τερ η υπ οβρυ­ χια κή ε κ σ τ ρ α τε ία τω ν Ιαπώνων στη δ υ τ ι­ κή α κτή τω ν ΗΠΑ, μ ά λισ τα σε μία κρίσιμη π ερ ίοδ ο για τη σ τρ α τιω τική κ ιν η το π ο ίη ­ ση τιΊ ζ χώρας σ το ν Ε ιρ ηνικό, θ α μπ ορού­ σε να έ χ ε ι αποδώ σει π αρόμοια θ ε α μ α τ ι­ κά α π ο τελέσ μ α τα , έστω και προσωρινά, και να επ η ρ εά σ ει τη γ ε ν ικ ό τε ρ η εξ έ λ ιξ η

ν τα λ κ α ν ά λ τω ν νήσω ν το υ Σολομώ ντα. Μ ε ρ ικ έ ς ε ύ σ το χ ες β ο λ ές τορπιλώ ν που θ α μπ ορούσαν να έχουν ως α π ο τέ­ λεσ μ α τη βύθ ισ η ενό ς οπ λιταγω γού το οποίο μ ε τ έ φ ε ρ ε ένα ο λό κλη ρ ο α μ ερ ικ α ­ νικ ό σ ύντα γμα , ενό ς δεξα μ ενό π λο ιο υ κ α τά φ ο ρ το υ με α ερ οπ ορ ικά κα ύσιμα ή ε ­ νός φ ο ρ τη γο ύ πλοίου γ ε μ ά το υ με υλικό μηχανικού και σ τρ α τεύ μ α τα δ ιο ικ η τικ ή ς μέρ ιμ να ς, θ α μπ ορούσαν να εκτρ ο χ ιά σ ουν τε λ ε ίω ς το α μ ε ρ ικ α ν ικ ό χ ρ ο ν ο δ ιά ­ γραμμα και να π ερ ιο ρ ίσ ο υ ν α ισ θ η τά οπ ο ιεσ δή π ο τε ά μ εσ ες α ν τιδ ρ ά σ ε ις σ τις ε ­ π ε κ τ α τ ικ έ ς κ ιν ή σ ε ις τη ς Ιαπωνίας. Α κ ό ­ μη κι αν η πιο ζωηρή δράση τω ν ιαπωνι­ κών υποβρυχίω ν δ εν π ετύ χα ινε τίπ ο τα π ερ ισ σ ό τερ ο από το να υπ οχρεώ σ ει το υ ς Α μ ερ ικ α ν ο ύ ς να υ ιο θ ε τή σ ο υ ν ένα σ ύ σ τη ­ μα νηοπομπών για το ν διάπλου το υ Ε ιρ η­ νικο ύ , α υ τό θα μπ ορούσε β ρ α χ υ π ρ ό θ ε­ σμα να έ χ ει μ ειώ σ ει κα τά πολύ τη ν τα χ ύ ­ τ η τ α με τη ν οποία ανέπ τυσ σ αν τις δ υ νά ­ μ εις το υ ς γύρω από τη ν Αυστραλία. Το 1942 υπ ήρξε λοιπ όν γ ια το υ ς Ιάπω­ νες μια σπάνια ε υ κ α ιρ ία π ρ ο κειμ ένο υ να προσ βάλουν τη ν « α χ ίλλειο πτέρνα» των Συμμάχω ν σ τον Ε ιρ ηνικό, δη λα δή τ ις υ­ π ερ β ολικά ε κ τ ε τ α μ έ ν ε ς γρ α μ μ ές σ υ γκο ι­ νωνιών που σ υ ν έδ εα ν τη δ υ τικ ή α κτή τω ν ΗΠΑ με τη Χαβάη και τη ν Ω κεα νία . Η Ιαπωνία ξεκ ίν η σ ε το ν π ό λεμο δ ια θ έ τ ο ­ ν τα ς 42 υπ οβρύχια 1ης Κ α τηγο ρίας, στα οποία π ρ ο σ έθ εσ ε άλλα 13 κα τά τη δ ιά ρ ­ κ εια το υ 1942. Ο α ρ ιθ μ ό ς α υ τό ς ή τα ν ε ­ π αρκής για να α ρ χ ίσ ει και να δ ια τη ρ ή σ ει μία σ τα θ ερ ή πίεση επί τω ν θαλάσσιω ν δρ ομ ολο γίω ν τω ν Συμμάχων σ τον παρα­ πάνω χώρο. Ακόμη κι αν κ ά θ ε ιαπωνικό υ­ π οβρύχιο β ύ θ ιζε μό λις δύο εμπ ορ ικά πλοία πριν χ α θ ε ί και το ίδιο, η προσπά­ θ ε ια θ α ά ξιζε το ν κόπο, επ ειδή σε ε κ ε ίν η τη φάση ο ι Α μ ερ ικ α ν ο ί δ ε ν ή τα ν σε θ έσ η να αναπ ληρώ σουν εγκα ίρ ω ς τ ις απώλειές το υ ς. Μ ία σ τρ α τη γ ικ ή επ ίθ εσ η ε κ μ έ ­ ρο υς τω ν ιαπωνικών υποβρυχίω ν η οποία θ α ε σ τια ζό τα ν στη β ύθ ισ η φ ορτηγώ ν πλοίων και οπλιταγωγών, θ α ή τα ν ικανή να α να κό ψ ει α π ο τελ εσ μ α τικ ά τη μ ε τ α κ ί­

ΙΤΡΑΤΙΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 11 0 5

νησ η α μ ερ ικα νικώ ν σ τρ α τιω τικώ ν δυ νά ­ μεω ν σ τα κρίσ ιμα θ έ α τρ α επιχειρήσεων. Η εκδήλω ση τω ν κα τά λλη λω ν κινή σ εω ν

σ τικ ο ύ ς σ τόχ ους σ τα ιαπωνικά υπ οβρύ­ χια. Οι Ιάπωνες κ υ β ε ρ ν ή τε ς θ α μπ ορού­ σαν επ ίσης να π ροσ βάλλουν σ υ σ τη μ α τι­

σ το ν κα τά λλη λο χ ρ όνο ε ίν α ι το παν σ τις σ τρ α τιω τικ ές επ ιχ ειρ ή σ εις και σ τη ν προ­ κ ε ιμ έν η περίπτωση η μεγά λη χ α μ ένη ε υ ­ κα ιρ ία τω ν Ιαπώνων ή τα ν η σ τρ α τη γική μυωπία που έ δ ε ιξ α ν στη χρήση τω ν υπο­ βρυχίω ν το υ ς το 1942. Η ψ υχολογική επ ί­ δραση που θ α είχ ε μια τ έ τ ο ια κίνησ η θ α ή τα ν τε ρ ά σ τια ς σ ημασ ίας και σ ίγουρα πολύ μ εγα λύ τερ η από τα υ λικά α π ο τελ έ­ σ μ α τα που θ α π ετύχα ινε. Είναι β έβ α ιο πως η α μ ερ ικ α ν ικ ή α ντίδ ρ α σ η θ α ε ξ α ν έ ­ μιζε αργά ή γρή γορ α τα π λ εο ν εκ τή μ α τα τω ν ιαπωνικών υποβρυχίων. Επ ειτα από μ ερ ικ ο ύ ς μή νες ή το 1943, τα ε ν λόγω σ κάφη θ α είχα ν ίσως τη ν τύ χ η που είχα ν και τα γ ερ μ α ν ικ ά σκάφη, όμως σ το μ ε τα ­ ξύ η Ιαπωνία θ α είχ ε κ ε ρ δ ίσ ει α υ τό που τη ν ε ν δ ιέ φ ε ρ ε π ερ ισ σ ό τερ ο : θ α ε ίχ ε κα­ θ υ σ τε ρ ή σ ε ι κα τά πολύ τη ν εκδήλω ση τ η ς σ υμ μ α χ ική ς α ν τε π ίθ εσ η ς σ το ν ν ο τ ιο ­ δ υ τικ ό Ε ιρ η νικό κα ι θ α ε ίχ ε μ εγ α λ ύ τερ ο χ ρ ο ν ικ ό π ερ ιθ ώ ρ ιο να οργανώ σει κα λύ­ τ ε ρ α τη ν άμυνά τη ς κα τά μήκος τη ς τ ε ­ ρ ά σ τια ς π ερ ιμ έτρ ο υ τη ν οποία ε ίχ ε εγκα τα σ τή σ ε ι έπ ε ιτα από το εξά μ η νο τω ν θρ ιά μ β ω ν τη ς. Κάποια σ τιγμ ή τα ιαπω νικά υπ οβρύ­ χ ια θ α υπ οχρεώ νονταν να δ ια κό ψ ο υ ν τις ε π ιθ έ σ εις το υ ς κα τά τω ν σ υμμαχικώ ν ε ­ μπορικών πλοίων σε μακρινά σ ημ εία και να α π ο σ υρ θούν σ τα π άτρια ύδατα , όμως α υ τό δ εν θ α σ ήμ α ινε απ α ρα ιτήτω ς κα ι το τ έ λ ο ς τη ς χ ρ η σ ιμ ό τη τά ς το υ ς ως όπλου σ τρ α τη γ ικ ο ύ χαρ α κτήρ α . Η υπ οβρυχιακή επ ίθ εσ η θ α μπ ορούσε να σ υ νεχ ισ τεί, έ ­ στω κα ι σε α ρ κ ε τά μ ικ ρ ό τε ρ η κλίμακα, ώ­ σ τε να δ ια τ η ρ ε ίτ α ι η απειλή σε βάρος το υ εχ θ ρ ο ύ κα ι α υ τό ς να υπ οχρεώ νετα ι σε μεγά λη σπατάλη προσωπικού κα ι πό­ ρων π ρ ο κειμ ένο υ να δ ια τη ρ εί σε υψηλά επ ίπ εδα τη ν α νθ υπ οβ ρ υχια κή το υ ά μ υ ­ να. Ακόμη κι αν οι απ ώ λειες τω ν υπ οβρυ­ χίων τη ς 1ης Κ α τη γο ρ ία ς ή τα ν σ οβ α ρές

κά τα πλοία υπ οσ τήρ ιξης αυτώ ν τω ν μοιρών, τα οποία μ ε τ έ φ ε ρ α ν καύσιμα, τρ ό φ ιμ α , πυρομαχικά, α ν τα λ λ α κ τικ ά και ο ,τιδ ή π ο τε άλλο χ ρ ειά ζο ν τα ν τα α ε ρ ο ­ π λανοφ όρα για να λ ε ιτο υ ρ γ ή σ ο υ ν και να π ολεμήσουν. Οσο ο ι Α μ ερ ικ α ν ο ί προήλα υναν δ υ τικ ό τε ρ α , τό σ ο μ α κ ρ ύ τε ρ ε ς γ ί­ νο ντα ν ο ι ο δ ο ί α ν εφ ο δ ια σ μ ο ύ το υ ς και τό σ ο π ο λ υ π λ η θ έσ τερ ο ι ο ι σ τό χ ο ι που πα­ ρο υσ ίαζαν σ το ν α ντίπ αλό το υ ς.

το 1942, άλλα 25 τ έ τ ο ια ε π ιθ ε τικ ά σκάφη θ α ε ισ έρ χ ο ν τα ν σε υπ ηρεσία τη ν π ερ ίο ­ δο 1943-44. Ο α ρ ιθ μ ό ς α υ τό ς ή τα ν α ρ κ ε ­ τό ς γ ια να δ ιε ν ε ρ γ ε ί π ερ ιο δ ικά μια σ ειρ ά επ ιθ έσ εω ν μ ικ ρ ό τε ρ η ς κλίμ α κα ς αλλά μ εγά λη ς ε μ β έ λ ε ια ς ε ν α ν τίο ν επ ιλ εγ μ ένων στόχων τη ς α μ ερ ικ α ν ικ ή ς να υ τιλία ς , με σκοπό να δ ια τη ρ ο ύ ν τα ι οι α μ ε ρ ικ α ν ι­ κ ές δ υ ν ά μ εις ε κ τό ς ισ ορροπ ίας και να α­ να γκά ζο ντα ι να δ ε σ μ ε ύ ο υ ν μεγά λο α ρ ιθ ­ μό σκαφών σε κ α θ ή κ ο ν τα σ υ νο δ εία ς σε π ερ ιο χ ές μα κριά από το μέτωπο. Η ε ­ μπλοκή τω ν α μ ερ ικα νικώ ν δυνάμ εω ν επ ι­ χειρ ή σ εω ν αεροπ λα νοφ όρω ν σε επ ιδ ρ ο ­ μ ές κα τά τη ς Ιαπωνίας από το 1943 και μετά , θ α π α ρ είχε ν έ ο υ ς και πολύ ε λ κ υ ­

1 0 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Τα ιαπωνικά υπ οβρύχια έχασ αν επ ί­ σης μια μεγά λη ε υ κ α ιρ ία να ενισ χ ύ σ ο υ ν τη ν α νθ υπ οβ ρ υχια κή ά μυνα το υ Ν α υ τι­ κού το υ ς . Ε κτό ς από το ν β ο ρ ε ιο δ υ τικ ό Ε ιρηνικό, σε ό λ ες σ χεδόν τ ις υπόλοιπες π ερ ιο χ ές το υ ω κεανού τα α μ ε ρ ικ α ν ικ ά υ­ π οβρύχια που επ εδίω κα ν να π ρ ο σ εγ γ ί­ σουν τ ις η π ειρ ω τικές α σ ια τικ ές α κ τέ ς ή ­ τα ν α να γκα σ μ ένα να δ ιέ ρ χ ο ν τα ι από σ τ ε ­ νούς δ ια ύ λ ο υ ς ή από θ ά λα σ σ ες σ χ ετικά μικρού μ ε γ έ θ ο υ ς ο ι οπ οίες θ α μπ ορού­ σαν να επ ιτη ρ ο ύ ν τα ι με σ χετική ευ κο λία . Τα α μ ερ ικ α ν ικ ά σκάφη που απ έπ λεαν από το Π ερ λ Χάρμπορ ή από το Φρημάν τ λ τη ς Α υσ τρα λία ς, π ερ νούσ αν υπ οχρε­ ω τικά από κομ β ικά σ η μ εία τα οποία ο ι Ιά­ πωνες δ ε ν α π έκλεια ν με ε ν έ δ ρ ε ς τω ν δ ι­ κών το υ ς υπ οβρυχίω ν ή δ ε ν ν α ρ κ ο θ ε ­ το ύ σ α ν επαρκώ ς. Οι μ α ρ τυ ρ ίε ς τω ν μ ε­ λών τω ν α μ ερ ικα νικώ ν υπ οβρυχίω ν φ α ­ νερώ νουν πως το άγχος το υ διάπλου αυτώ ν τω ν δια ύλω ν ή τα ν εξίσ ο υ μεγά λο με ε κ ε ίν ο που υ φ ίσ τα ν το ό τα ν δ έχ ο ν τα ν επ ιθ έ σ εις με β ό μ β ες β υθ ού κα ι είν α ι β έ­ βαιο πως μια πιο δ ρ α σ τή ρ ια χρήσ η των ιαπωνικών υποβρυχίω ν σ το ν α νθ υ π ο ­ βρ υχια κό ρόλο θ α είχ ε δ η μ ιο υ ρ γ ή σ ε ι σο­ β α ρ ό τα τα π ρ οβ λήμα τα σ το Ν α υ τικό των ΗΠΑ. Τα ιαπωνικά υπ οβρύχια 2ης Κ α τη γο ­ ρίας Τύπου Kaichu, που ή τα ν μ ικ ρ ό τερ α σε μ έ γ ε θ ο ς από τ ις ά λ λ ες κλά σ εις και με μ ικ ρ ό τερ η α υ το νο μ ία αλλά α ρ κ ε τά πιο ε υ έ λ ικ τα , τα ίρ ια ζα ν απ όλυτα σε ένα ν τ έ τ ο ιο ρόλο. Ε κ μ ετα λ λ ε υ ό μ ε ν α τη μ ο ρ φ ο λο γία τη ς θ ά λα σ σ α ς σ τις παρά­ κ τ ιε ς π ερ ιο χ ές θ α μπ ορούσαν να μετα τρ απ ούν σε δ ειν ο ύ ς κυ ν η γ ο ύ ς υπ οβρυ­ χίω ν σ τα α βα θή τω ν α σ ια τικώ ν α κτώ ν ή σ το υ ς π ο λυ ά ρ ιθ μ ο υ ς ν η σ ιω τικ ο ύ ς δ ια ύ ­ λους που υπάρχουν στη Μ αλαισία, σ την Ινδία, σ την Ινδο νησ ία (Ο λλα νδ ικές Ανα­ τ ο λ ικ έ ς Ινδ ίες) και σ τις Φ ιλιππίνες. Αν τα 50 υπ οβρύχια Τύπου Kaichu που ναυπή­ γη σ ε η Ιαπωνία κα τά τη δ ιά ρ κ ε ια το υ πο­ λέμ ο υ α φ ιερ ώ ν ο ν τα ν α π ο κλεισ τικά σ τον α νθ υ π ο β ρ υ χια κό ρόλο, θ α μπ ορούσαν να έχουν π ρ ο σ φ έρ ει α ν ε κ τ ίμ η τ ε ς υπ ηρε­ σ ίες σ τη ν π ο λεμ ική προσ π άθεια τ η ς πα­

τρ ίδ α ς το υ ς. Υπάρχει μόνο μία επ ιβ εβ α ι­ ω μένη περίπτωση β ύ θ ισ η ς α μ ερ ικ α ν ικ ο ύ υπ οβρυχίου από ιαπωνικό υπ οβρύχιο κα­ τά τα τέ σ σ ερ α χ ρ ό νια το υ π ολέμου, ενώ το α ν τίσ τρ ο φ ο σ υνέβ η 25 φ ο ρ ές. Αν αναλο γ ισ το ύ μ ε ό τ ι κά θ ε α μ ερ ικ α ν ικ ό υπο­ βρ ύχιο που έδ ρ α σ ε σ τον Ε ιρ ηνικό β ύ θ ι­ σε κα τά μέσο όρο έ ξ ι ε χ θ ρ ικ ά πλοία κατά τη δ ιά ρ κ ε ια τη ς υπ ηρεσ ίας το υ, τα οποία είχα ν σ υ νο λικό εκτό π ισ μ α 30.0001, δια π ι­ σ τώ νουμ ε πόσο σ η μ α ντική θ α ή τα ν η συ­ ν εισ φ ο ρ ά τω ν ιαπωνικών υπ οβρυχίω ν αν α φ ιέρ ω να ν π ερ ισ σ ό τερ ο χ ρ όνο και προ­ σοχή σ τη ν α νθ υπ οβ ρ υχια κή αποστολή. Το β έβ α ιο ε ίν α ι ό τ ι το υ λ ά χ ισ το ν το 1942 μια δυ να μ ική υπ οβρυχιακή εκ σ τρ α ­ τ ε ία εκ μ έρ ο υ ς των Ιαπώνων δ ε ν ή τα ν α ­ πλώς ε φ ικ τ ή αλλά κα ι τρ ο μ ερ ά επ ίφοβη για το υ ς α ντιπ ά λους το υ ς , ο ι οπ οίοι γνώ ­ ριζαν τ ις α δ υ να μ ίες το υ ς . Οσο β α ρ ιές κι αν α π ο δ εικ ν ύ ο ν τα ν ο ι α π ώ λειες τω ν ια­ πωνικών υπ οβρυχίω ν σε α υ τή τη ν προ­ σπ άθεια, ακόμη κι αν έπ ρεπ ε να χ α θ ε ί η π λειο ψ η φ ία α υτώ ν τω ν σκαφών, η θ υ σ ία θ α ά ξιζε, επ ειδή θ α είχ ε ως α ν τίτ ιμ ο τη ν τε ρ ά σ τια επ ιβράδυνση τη ς σ υ γ κ έν τρ ω ­ σ ης τη ς α μ ερ ικ α ν ικ ή ς ισ χύος σ το ν δ υ τ ι­ κό Ε ιρ ηνικό. Μ ε δ ε δ ο μ έ ν η τη ν απογοητ ε υ τ ικ ή απόδοση που είχα ν τα ιαπωνικά υπ οβρύχια σ τις π ρ α γμ α τικές επ ιχ ειρ ή ­ σ εις, ο ι οπ οίες ή τα ν σ υνήθω ς ε ξ ο ρ γ ισ τι­ κά α ν τ ίθ ε τ ε ς με τη φύση κα ι τ ις δυ να τό τ η τ έ ς το υ ς, μπ ορούμε να συμπ εράνου με πως οπ οιαδ ήπ οτε άλλη σ τρ α τη γ ικ ή ε ­ πιλογή στη χρήσ η το υ ς πιθανώ ς θ α είχ ε απ ο β εί πολύ πιο ω φ έλιμη για τη ν Ιαπω­ νία. Ε3

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) C. B oyd & A. Yoshida: THE JAPANESE SUBMARINE FORCE AND WORLD WAR II, Naval In stitu te Press, 2002. (2) J. Sadkovich: REEVALUATING MAJOR NAVAL COMBATANTS OF WORLD WAR II, Greenwood, 1990. (3) D. Sm ith: CARRIER BATTLES, Naval In stitu te Press, 2006. (4) J. Ward: SUBMARINES OF WORLD WAR II, MBI, 2001. (5) K. Wheeler: WAR UNDER THE PACIFIC, Time-Life Books, 1998. (6) J. Wood: JAPANESE MILITARY STRATEGY IN THE PACIFIC WAR, Rowman & L ittle fie ld , 2007.

ΚΕΙΜΕΝΟ-ΦΟΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΒΑΑΜΑΣ

Πολύ πρόσφατα είχαμε ιην ευκαιρία να επισκειρθούμε ίο Μουοείο οτο πεδίο δοκιμών ίου Αμπερντην (Aberdeen Proving Ground), ίο οποίο αποτεΠείται από ένα μικρό κιίριο που οτενάζει m συλλογή όπλων πεζικού και από έναν υπαίθριο χώρο όπου εκτίθενται 200 άρμαια, πυροβόλα και πύραυλοι. Μέχρι ίο 2012 ία εκθέμαια θα έχουν μεταφερθεί οε ένα νέο τεράστιο κτίριο οτο Ρίτομοντ me Βιρπίνια, όπου θα είναι πλέον προστατευμένα από t ic καιρικές συνθήκες. Δ ε ξ ιά : Κ υνηγός αρμάτω ν το υ Σ τρ α το ύ τη ς Δ υ τικ ή ς Γερμανίας, Jagdpanzer Kanone 90 mm. Β α σ ίσ τηκε σ το υ ς γερμα νικο ύ ς κυνη γο ύς αρμάτω ν το υ S ' ΠΠ και ε ιδ ικ ό τε ρ α στο Jagdpanzer IV. Ε φ ερε ένα πυροβόλο 90 m m /40 δ ια μετρ ημ ά τω ν, ζ ύ γ ιζ ε 26 Ικ α ι ε ίχ ε μ ή κ ο ς 6,29 m, π λάτος 2,98 m και ύψος 2,10 m. Το πλήρωμά το υ ή τα ν 4μελές. Το 1966-67 κα τα σ κευ ά σ τη κα ν 770 τέ το ια οχήματα, 80 από τα οποία το 1975 πωλή&ηκαν σ το Β έλγιο.

1 0 8 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA

ΜΟΥΣΕΙΟ APMATQN

ΑΜΠΕΡΝΤΗΝ

Βρετανικό άρμα Churchill.

Ρ

ο Μ ο υσ είο που φ ιλ ο ξ ε ν ε ίτα ι στο π εδίο θο λής το υ Α μ ερ ικ α ν ικ ο ύ Σ τρ α το ύ σ το Α μπ ερντήν, ιδ ρ ύ θ η ­ κε το 1919 και ά ν ο ιξε για το κοινό το 1924, με έκ θ ε σ η λαφύρων. Κ ά θε χρόνο το επ ισ κέπ το ντα ι πάνω από 200.000 άνθρω π οι ο ι οπ οίοι ε ν δ ια φ έ ρ ο ν τα ι γ ια τη σ τρ α τιω τική ισ τορία . Λόγω το υ ιδ ια ίτε ρ ο υ ε ν δ ια φ έ ρ ο ν τ ο ς που π αρου­ σ ιάζουν τα εκ θ έμ α τα , το φ ω τογρ α φ ικό μας α φ ιέρ ω μα θ α ο λ ο κ λ η ρ ω θ εί σε δύο μέρη. Σε α υ τό το τεύ χ ο ς θ α γνω ρίσ ο υμ ε κα τά βάση τα α μ ερ ικα νικά , τα β ρ ετα ν ικ ά και τα σ ο β ιετικ ά ε κ θ έ μ α τ α και θ α α κ ο ­ λ ο υ θ ή σ ο υ ν τα γ ερ μ α ν ικ ά το υ Β' ΠΠ. S3

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTOPIA 1 1 0 9

Το μ ο ναδικό πρωτότυπο το υ α ερ ο μ ετα ψ ερ ό μ εν ο υ ά ρ μ α το ς α μ ερ ικα νική ς κα τα σ κευ ή ς Τ-92. Εφ ερε πυροβόλο των 76 mm μ ε η μ ια υ τό μ α το σύσ τημα γέμισ ης και το πλήρωμά το υ α π ο τελ ε ίτο από τέ σ σ ερ ις άνδρες. Η εμφ άνισ η το υ σ ο β ιετικ ο ύ α ερ ο μ ε τα φ ε ρ ό μ ε ν ο υ αλλά και α μ φ ίβιο υ ελα φ ρ ο ύ ά ρ μ α το ς ΡΤ-76 έδω σε τέ λ ο ς στα σχέδια παραγω γής το υ Τ-92.

1 1 0 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Σ ο β ιετικ ό α ερ ο μ ετα ψ ερ ό μ εν ο και α μ φ ίβ ιο ελα φ ρ ύ άρμα ΡΤ-76.

Ελαφρύ άρμα Μ3Α1 S tu a rt μ ε πυροβόλο 37 mm, α μ ερ ικα νική ς κα τα σ κευ ή ς. Α υ τό ς ή τα ν ο πρώτος τύπ ος ά ρμα το ς που παραχώρησαν ο ι Α μ ερ ικα νο ί σ το υς Β ρ ετα νο ύ ς μέσω το υ π ρογρά μμα τος «Lend-Lease» το 1941. Το σ υ γκεκρ ιμ έν ο αναπαριστά ένα βρ ετα νικό Μ 3Α 1 S tu a rt (Honey, όπως τα αποκαλούσαν οι Β ρ ετα ν ο ί) όπως επ ιχ ειρ ο ύσ ε στη βόρεια Αφρική. Σ υνο λικά κα τα σ κευ ά σ τη κα ν πάνω από 25.000 Stuart.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 1 1

Αναπαράσταση το υ Α μ ερικα νο ύ λοχία Σ ίρ λ εϋ Ν τέη κα τά το ν Α ’ ΠΠ. Σ το χ έ ρ ι του κρ α τά ε ι έναν πυροσωλήνα β λή μ α το ς. Η π ο ιό τη τα τη ς κο ύκλα ς είνα ι εμφ ανή ς.

Σ το Μ ουσ είο ε κ τ ίθ ε ν τ α ι και κράνη διαφόρω ν στρατών. Αυτό α ρ ισ τερ ά είνα ι το κράνος του Γ ιλ λ ικ ο ύ Σ τρ α το ύ το υ Α ’ ΠΠ. Δ εξιά δ ια κ ρ ίν ετα ι ένα σπάνιο π ειρ α μ α τικό κράνος, επίσης το υ Γ ιλ λ ικ ο ύ Σ τρ α το ύ το υ Α ’ ΠΠ, που δεν τ έ θ η κ ε ποτέ σε παραγωγή.

Κατά τη δ ιά ρ κεια το υ Α ’ ΠΠ ο Α μ ερ ικα νικό ς Σ τρ α τό ς έ θ ε σ ε σε υπηρεσία το γαλλικό πυροβόλο σ υνο δ εία ς π εζικού Puteaux των 37 mm. Μ ερικά τέ το ια όπλα α γοράστηκαν α π ευ θ εία ς από τη Γ Ίλ λ ία και τα π ερισ σ ό τερα κα τα σ κευ ά σ τη κα ν σ τις ΗΠΑ μ ε ά δεια . Απ οσύρθηκαν από τη ν υπηρεσία το 1942. Ζ ύγιζα ν μόλις161 kg και είχαν μ έ γ ισ το β ε λ η ν ε κ ές 2.400 m.

Π ολυβόλο M axim το υ Γερμανικού Σ τρ α το ύ , υποδ. 1902 κα ι δ ια μ ε τρ ή μ α το ς 7 mm.

1 1 2 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Το κλασικό β ρ ετα νική ς κ α τα σ κευ ή ς α ν τια ρ μ α τικό πυροβόλο των 6 pdr. Το 1942 άρχισε να κ α τα σ κ ε υ ά ζ ετα ι και σ τις ΗΠΑ ως 57 mm Gun Μ1. Μ έχρι το τέ λ ο ς το υ π ολέμου, οπ ό τε ο τύπ ος απ οσ ύρθηκε από τη ν υπηρεσία, είχαν κ α τα σ κ ε υ α σ τεί πάνω από 15.000 τέ το ια όπλα.

Α ερ ο μ ετα ψ ερ ό μ ενο ο βιδ ο βόλο Μ 8 των 75 mm, α μ ερ ικα νική ς κα τα σ κευ ή ς. Μ πορούσε να ρ ιψ θ ε ί μ ε α λεξίπ τω το ή να μ ε τ α φ ε ρ & ε ί από α νεμ ό π τερα Horsa (όπως έ γ ιν ε από το υ ς Β ρ ετα νο ύ ς α λ εξιπ τω τισ τές). Είχε μ ή κο ς 3,7 m, π λάτος 1,2 m, ύψος μ ό λις 864 mm, βάρος 607 k g , όρια ανύψωσης από -5 έω ς + 45 μ ο ίρ ες, τα χ υβ ολία 3-6 β.α.λ. και β ε λ η ν ε κ ές 8.920 m. Εβαλλε β λή μ α τα βάρους 6,4 kg κα ι συνέχισε να χ ρ η σ ιμ ο π ο ιείτα ι από το υ ς Β ρ ετα νο ύ ς και το υ ς Α μ ερ ικα νο ύς α λ εξ ιπ τω τισ τές έως τα μέσα τη ς δ εκ α ε τία ς το υ 1960 κα ι από το ν ΕΣ έως τη δ ε κ α ε τία το υ 1990.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ I 113

Το διάσημο σ ο β ιε τικ ό οβιδοβ όλο Β-4 Μ1931 των 203 mm. Η σχεδίασή το υ ξεκίνη σ ε το 1926 και τέ θ η κ ε σε υπ ηρεσία το 1933. Ο κιλλίβ α ν τα ς ψ ερ ότα ν επ ί ερπυστρίω ν, για τη ν κ α λύ τερ η κα τα νομή το υ τε ρ ά σ τιο υ βάρους των 17.700 kg, ωστόσο το όπλο δ εν ή τα ν α υτο κινο ύμ ενο . Χρησιμοπ οιούντο β λή μα τα βάρους 100 kg μ ε μ έ γ ισ το β ε λ η ν ε κ ές 16.000 m. Το όπλο μπ ορούσε να κα τα σ τρ έ ψ ε ι κα ι ο χυρ ω μ α τικές θ έσ εις . Η παραγωγή το υ σ τα μ ά τη σ ε το 1941. Το γα λλικής σχεδίασ ης Canon de 155 Grande Puissance F illoux (GPF) mle.1917, 38 δ ια μετρ ημ ά τω ν, χρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κε από το ν Γαλλικό Σ τρ α τό κ α τά το υ ς δύο π α γκοσ μίους π ολέμους. Το 1917άρχισε να κ α τα σ κ ε υ ά ζ ετα ι και σ τις ΗΠΑ. Το 1943 άρχισε να α ν τικ α θ ίσ τα τα ι από το νεώ τερο 155 mm Gun M1 (Long Tom). To 1940 η Γ ιλ λ ία δ ιέ θ ε τ ε 450 τέ το ια όπλα, τα π ερισσότερα των οποίων πέρασαν σ το υς Γερμανούς, οι οπ οίοι το υ ς έδωσαν τη ν ονομασία 15.5 cm Κ 418(f) και τα χρησ ιμοπ οίησαν ευρέω ς.

1 1 4 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Α μ ερ ικα νικό ο βιδοβόλο 8 in (203 mm) κα ι 25 δ ια μ ετρ η μ ά τω ν τύπου 8 in H ow itzer Μ1. Τέθηκε σε υπηρεσία το 1940 και έ λα β ε το βάπ τισμα το υ πυράς σ τη β ό ρεια Αφρική. Ζ ύ γιζε 14,51και ε ίχ ε όρια ανύψωσης από -2 έως + 65 μ ο ίρ ες , τα χ υ β ολία 40 β.α.ω. και β ε λη ν ε κ ές 16.800 m. Το πλήρωμά το υ α π σ τελ είτο από 14 άτομα. Ενα σ χ ετικά άγνω στο όπλο το υ Α μ ερ ικα νικο ύ Σ τρ α το ύ το υ Β ’ ΠΠ. Το 120 mm Gun Μ1 τέ θ η κ ε σε υπηρεσία το 1940 και α π οτελο ύσ ε το κύριο βαρύ αντια ερο π ορ ικό πυροβόλο το υ Κλάδου. Αόγω το υ πολύ μ εγ ά λ ο υ βάρους το υ (2 9 1) χρ ησ ιμ οπ ο ιή θ η κε μόνο σε σ τα τικ ό ρόλο. Δ εν κα τέρ ρ ιψ ε κανένα αεροπλάνο, ο ύ τε κα τό ρθω σ ε να β ά λ ει κατά εχθρικώ ν στόχων.

ΙΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ UTOPIA 1 1 1 5

Β ρ ετα ν ικ ό μ έσ ο άρμα Vickers M edium M a rk IIΑ. Τέθηκε σε παραγωγή το 1924 και απ οσ ύρθηκε από το ν Β ρ ετα νικό Σ τρ α τό το 1939. Η ταν το πρώτο β ρ ετα νικό άρμα μ ε πύργο. Ζ ύ γ ιζε 1 2 1 και ε ίχ ε μ ή κο ς 5,33 m, π λάτος 2,78 m κα ι ύψ ος 2,68 m. Κ ύριος οπλισμός του ή τα ν το πυροβόλο QF 3 p d r (47 mm). Το πλήρωμά το υ α π ο τελ ε ίτο από π έντε άνδρες.

1 1 6 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Α υτο κινο ύ μενο οβιδοβόλο 194 mm γα λλικής κα τα σ κευ ή ς Canon de 194 mle GPF. Ηταν το πρώτο α υ το κινο ύ μ ενο πυροβόλο που κα τα σκεύα σα ν οι Γάλλοι. Εβαλλε βλήματα βάρους 78.8 kg σε μ έ γ ισ το βελη ν εκ ές 21.000 m. Ο Γ νλλικός Σ τρ α τό ς χρησ ιμοπ οιούσε 50 περίπου τέ το ια όπλα σ τις α ρχές του Β 'Π Π . Οι Γερμανοί χρησιμοποίησαν μ ερ ικ ά ως λάφυρα μ ε τη ν ονομασία 19.4 cm Kanone 485(f) a u f Selbstfahrlafette.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 1 7

Ενα σπάνιο βαρύ άρμα το υ Α ’ ΠΠ μ ε π ο λ εμ ικ ές π ερ γα μ η νές: β ρ ετα νικό M k IV Female (οπλισμένο μόνο μ ε πολυβόλα). Ο ταν ή τα ν ει/τα γ μ έ ν ο στον Β ρ ετα ν ικ ό Σ τρ α τό έ φ ε ρ ε την ονομασία Britannia, έ λ α β ε μ έρ ο ς σ τη μάχη το υ Αρράς, κ α τέ σ τρ εψ ε τέσ σ ερ ις γ ερ μ α ν ικ ές φ ω λιές πολυβόλων κα ι α π έτρεψ ε δύο γ ερ μ α νικές α ν τε π ιθ έσ εις βοηθώ ντας σ τη σύλληψ η εκατο ντά δ ω ν Γερμανών αιχμαλώτων. Μ αζί μ ε το πλήρωμά το υ σ τά λ θ η κ ε σ τις ΗΠΑ για να β ο η θ ή σ ει σ τη ν προώθηση πολεμικώ ν ομολόγω ν υπέρ το υ Α μ ερικα νικο ύ Σ τρ α το ύ . Το 1919 εν τά χ θ η κ ε στο νέο Μ ουσ είο. Σ υνολικά κ α τα σ κ ευ ά σ τη κα ν 420 M k IV Male (οπλισμένα μ ε δύο μακρύκαννα να υ τικά πυροβόλα των 6 p d r και τέσ σ ερ α πολυβόλα) και 595 M k IV Female (οπλισμένα μόνο μ ε έ ξ ι πολυβόλα).

1 1 8 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Κλασικό α μ ερ ικ α ν ικ ό άρμα Sherman στη ν έκδο σ η μ ε το μακρύκαννο πυροβόλο των 76 mm. Το σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν ο είν α ι ένα από τα πρωτότυπα.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ UTO PIA 1 1 1 9

Α μ ερ ικα νικό άρμα Grant το υ Β ’ ΠΠ. Η π αραλλαγή α υτή π ροοριζόταν μόνο για τη Β ρ ετα νία .

Σ ο β ιετικ ό α υ το κ ιν ο ύ μ ενο πυροβόλο SU-76. Π ρ οέκυψ ε από τη ν το π ο θ έτη σ η το υ πυροβόλου ZIS-3 των 76,2 mm στο σκάφ ος το υ ελα φ ρ ο ύ ά ρ μ α το ς Τ-70. Τέθηκε σε παραγωγή στα τέλ η το υ 1942. Αρχικά είχ ε σ χ εδ ια σ τεί ως κ α τα σ τρ ο φ έα ς αρμάτων.

Αλλο ένα σπάνιο αρμα του Α ' ΠΠ: βρ ετα νικό μέσ ο άρμα Α τυπου Whippet. Η παραγωγή του άρχισε το ν Δ εκέμ β ρ ιο του 1917 και έλαβε το βάπ τισμα το υ πυράς το ν Μ άρ τιο του 1918. Σ χεδιασμένο να σ υ νερ γά ζετα ι μ ε το ιππικά, θ εω ρ είτα ι ο τπο επ ιτυχη μ ένο ς ίσως τύπ ος α ρμα το ς το υ Β ρ ετα νικο ύ Σ τρ α το ύ το υ Α ΠΠ. καθώ ς είνα ι υπ εύθυνο για τις π ερ ισ σ ό τερ ες γερ μ α νικές απώ λειες που ο ψ είλο ντα ι σε άρμα τα . Είχε βάρος 14 t, θω ράκιση πάχους 14 mm. μ ή κο ς 6,10 m, π λάτος 2,62 m και τρ ιμ ε λ έ ς πλήρωμα. Ο οπ λισμός του α π ο τελ ε ίτο από τέσ σ ερ α πολυβόλα. Συνολικά κα τα σ κευά σ τηκα ν 200 τέ το ια άρματα.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 1 2 1

Εντυπωσιακή συλλογή καννών γερμανικώ ν αρμάτω ν το υ Β ’ ΠΠ.

Ειδική έκδο σ η α μ ερ ικα νικο ύ ά ρ μ α το ς μηχανικού (Grizzly) για διάσπαση ναρκοπεδίων. Β α σ ίσ τη κ ε στο άρμα Μ-1 Abram s και ζ ύ γ ιζ ε 7 0 1. Δ εν τέ θ η κ ε π ο τέ σε παραγωγή λόγω το υ πολύ μ εγά λ ο υ κ ό σ το υς του.

To 1963 ο ι ΗΠΑ και η Γ ΐρ μ α νία άρχισαν τη ν ανάπτυξη ενός π ροηγμένου ά ρ μ α το ς μ ε βάρος μάχης 5 0 1 (ΜΒΤ-70 για το υ ς Α μ ερικα νο ύς κα ι ΚΡζ-70 για το υ ς Γερμανούς). Το ΜΒΤ-70 9α έ φ ε ρ ε ένα π υ ρ ο β ό λ ο /εκτο ξευ τή α ντια ρμα τικώ ν πυραύλων Shillelagh, ενώ το ΚΡζ-70 λειό κ α ν ν ο πυροβόλο των 120 mm μ ε α υ τό μ α το σύσ τημα γέμισ ης. Το 1970 το πρόγραμμα α κυρώ θη κε ε ξα ιτία ς υπ ερβολικού κό σ το υς. Σ τις φ ω το γρ α φ ίες α υ τέ ς ε ικ ο ν ίζ ε τα ι το ΜΒΤ-70.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ U T O P I A 11 2 3

ΤΟ ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ;

Γ ι ό ν ν ι κ Bapo aun c

ΗΤΑΝ ΤΟ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟ ΤΟΥ Β ΠΠ; Η ιαπωνική κλάση 1-400 (Sen Toku) ήταν η μεγαλύτερη κλάση υποβρυχίων κατά τη διάρκεια του Β'ΠΠ και μέχρι την εμφάνιση των πρώτων σκαφών βαλλιστικών πυραύλων τη δεκαετία του 1960. Αναπτύχθηκε στις αρχές του Β'ΠΠ για την εκτέλεση επιχειρήσεων εναντίον της διώρυγας του Παναμά. Κατά τις τελευτα ίες ημέρες της σύρραξης αυτά τα σκάφη ανέλαβαν να πλήξουν την ατόλη Ουλίθι, 2.575 χλμ. νότια της Ιαπωνίας, όπου οι Ιάπωνες εκτιμούσαν ότι ναυλοχούσε ο αμερικανικός στόλος λίγο πριν από την τελική του επίθεση. Δύο ημέρες πριν από την ενέργεια ο πόλεμος τελείωσε και τα υποβρύχια παραδόθηκαν εν πλω. Τα Ι-400 διέθετα ν ένα ειδικό υδατοστεγές διαμέρισμα, δεξιά του πύργου, με χωρητικότητα τριών βομβαρδιστικών Aichi Μ6Α1 Seiran. Επικουρικά διέθετα ν οκτώ τορπιλοσωλήνες των 533 mm στην πλώρη, με αναχορηγία 20 τορπιλών, ένα πυροβόλο των 140 mm, τρία τρίκαννα πυροβόλα των 25 mm και ένα μονό πυροβόλο των 25 mm. Σχεδιαζόταν η ναυπήγηση 18 τέτοιω ν υποβρυχίων (Ι-400 ως I417), τα οποία είχαν εμβέλεια 73.102 km με ταχύτητα 14 kts και θα μπορούσαν να πραγματοποιήσουν επιδρομές στην ανατολική και στη δυτική ακτή των ΗΠΑ. Το μήκος τους ήταν 122 m και το εκτόπισμα 5.228 t στην επιφάνεια και 6.560 t σε κατάδυση (υπερδιπλάσιο εκείνου του μεγαλύτερου αμερικανικού υποβρυχίου της περιόδου). To Ι-400 και το 1-401 ολοκληρώθηκαν στις 31 Δεκεμβρίου 1944 και στις 8 Ιανουαρίου 1945 και το Ι-402

Αποψη του άρματος 563 « Wotan» στην οποία διακρίνονται αρκετές λεπτομέρειες του οπλισμού του.

To A7V κατέχει τον τίτλο του πρώτου γερμανικού άρματος που χρησιμοποιήθηκε επιχειρησιακά κατά τη διάρκεια του Α' ΠΠ. Κατασκευάστηκαν μόνον 23 μονάδες του σε μικρές παρτίδες που είχαν διαφορές μεταξύ τους και με τους κωδικούς αριθμούς 501 507, 524-529, 540-544 και 560-564. Η ανάπτυξη του τύπου ξεκίνησε μετά την πρώτη εμφάνιση των συμμαχικών αρμάτων στο Δυτικό Μέτωπο και την επίβλεψη του σχεδίου ανέλαβε ο Γιόζεφ Βόλμερ. Τα πρώτα A7V επρόκειτο να είναι επιχειρησιακά τον Ιούλιο του 1917 αλλά οι διαρκείς αλλαγές στις προδιαγραφές, η έλλειψη κατάλληλων υλικών και τα τεχνικά προβλήματα προκάλεσαν

1 2 4 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Χαρακτηριστική όψη ενός υποβρυχίου κλάσης 1-400, ενδεικτική του μεγέθους του. βρισκόταν στο τελικό στάδιο της ένταξης σε υπηρεσία κατά τη λήξη του πολέμου. Αμερικανικά βομβαρδιστικά βύθισαν το 1-404 τον Ιούνιο του 1945, ενώ βρισκόταν στη ναυπηγική κλίνη. Η ναυπήγηση του Ι-403 είχε ακυρωθεί και στο Ι-405 είχε τοπ οθετηθεί μόνον η τρόπιδα. Οι Αμερικανοί εξέτασαν τα υποβρύχια της εν λόγω κλάσης. Δύο από αυτά (Ι-400 και 1-401) μεταφέρθηκαν στη Χαβάη και τον Μάιο του 1946 βυθίστηκαν.

σημαντικές καθυστερήσεις. Το πρώτο άρμα του τύπου (501) ολοκληρώθηκε τον Οκτώβριο του 1917. Ο οπλισμός αποτελείτο από ένα πυροβόλο Maxim-Nordenfelt των 57 mm (L/26,3) στο εμπρόσθιο τμήμα του σκάφους και έξι πολυβόλα MG08/15 των 7,92 mm, κατανεμημένα ανά ζεύγη πλευρικά και στο οπίσθιο τμήμα του άρματος. Στο εσωτερικό μεταφέρονταν θεωρητικά 180 βλήματα των 57 mm και ως 15.000 φυσίγγια των 7,92 mm (στην πράξη μεταφερόταν πολύ μεγαλύτερος αριθμός βλημάτων). To A7V δ ιέθ ετε θωράκιση πάχους 15 mm πλευρικά και 30 mm μετωπικά, που παρείχε προστασία από πυρά πολυβόλων και φορητού οπλισμού. Το βάρος μάχης του άρματος έφθανε τους 3 0 1. Οι διαστάσεις του ήταν εντυπωσιακές: μήκος 7,35 m, πλάτος 3,05 m και ύψος 3,35 m. Η απόσταση από το έδαφος ήταν μόλις 20 cm. Η ταχύτητα του A7V έφθανε τα 10 km/h και η εμβέλεια τα 35 km. Το πλήρωμά του ήταν 18μελές και κατά τη μάχη συνήθως αυξανόταν, εξαιτίας της προσθήκης ανδρών που χρησιμοποιούντο ως αγγελιοφόροι, για την επικοινωνία με μονάδες πεζικού ή άλλα άρματα. To A7V χρησιμοποιήθηκε επιχειρησιακά για πρώτη φορά στις 21 Μαρτίου 1918: πέντε άρματα της Μονάδας 1, με επικεφαλής τον λοχαγό Γκράιφ, αναπτύχθηκαν στην περιοχή του Σαίντ Κουέντιν. Τα τρία από αυτά τα άρματα τέθηκαν σύντομα εκτός λειτουργίας και μόνο τα «501 >>και «506» συμμετείχαν στη μάχη. Η τελευτα ία επιχειρησιακή δράση των A7V σημειώθηκε στις 11 Οκτωβρίου 1918. Ο τύπος δεν αποδείχθηκε ιδιαίτερα επιτυχημένος και σχεδιαζόταν η αντικατάστασή του από βελτιωμένους. Οι περισσότερες επικρίσεις αφορούσαν τη σχετικά μικρή απόσταση από το έδαφος, την έλλειψη ισχύος από τους δύο βενζινοκινητήρες Daimler 165-204 των 100 hp, τα προβλήματα με το σύστημα μετάδοσης και τη δυσκολία κίνησης σε ανώμαλο έδαφος.

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

A v ö p s o c ΑπάΠονΠου

ΕΕιϋέωοη

Η περίοδος του Μεσοπολέμου αποτέλεσε μια μεταβατική εποχή, που ενώ δημιούργησε ελπίδες για το καλύτερο, τελικά οδήγησε την ανθρωπότητα σε μία από τις καταστροφικότερες συρράξεις της

σύγχρονης εποχής. Τη συγκεκριμένη περίοδο επέλεξε ο συγγραφέας Ιαν Μακ Ιούαν ως λειτουργικό φόντο της νουβέλας του με τον τίτλο «Εξιλέωση» (Atonement) το 2001. Το έργο του

Atonement - ΕξιΠέωοη Λ

Παραγωγή: Τιμ Μπέβαν, Ερικ Φέλνερ,

^

Σενάριο: Κρίστοφερ Χάμπτον,

Πωλ Ουέμπστερ ^

Ιαν Μακ Ιούαν % % %

Παραγωγή: StudioCanal - Universal Pictures Σκηνοθέτης: Τζο Ράιτ Μουσική: Ντάριο Μαριανέλι Πρωταγωνιστές: Τζέιμς ΜακΑβόι,

Κίρα Νάιτλι, Ρομόλα Γκαράι, Βανέσα Ρεντγκρέιβ Διάρκεια: 123 λεπτά Ετος παραγωγής: 2007 Σλόγκαν: «Μπορείς μόνο να φαντασθείς την αλήθεια» Διακρίσεις: Κέρδισε Οσκαρ μουσικής, προτάθηκε για Οσκαρ

καλύτερης ταινίας, φωτογραφίας, ενδυματολογίας, δεύτερου γυναικείου ρόλου και σεναρίου και διακρίθηκε σε πολλούς ακόμα διαγωνισμούς (BAFTA, American Cinema Editors, κλπ.).

1 2 6 I ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

έγινε αποδεκτό με ενθουσιασμό από το κοινό και τους κριτικούς (το 2002 έλαβε το βραβείο «Los Angeles Times Book Prize», ενώ περιοδικά όπως το «Time» και το «The Observer» κατέταξαν το έργο σε έναν κατάλογο με τα καλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών). Ο Μακ Ιούαν διηγήθηκε τον απαγορευμένο έρωτα της μεγαλύτερης κόρης της (φανταστικής) αριστοκρατικής

βρετανικής οικογένειας των Τάλλις, της Σεσίλια (Κίρα Νάιτλι), με τον ευνοημένο γιό του επιμελητή της οικίας των Τάλλις, Ρόμπι Τάρνερ (Τζέιμς Μακ Αβόι), έναν έρωτα που ήταν αντίθετος με τη σκληρή ταξική πραγματικότητα της εποχής του Μεσοπολέμου. Ο νεαρός Ρόμπι γρήγορα φορτώθηκε με την κατηγορία ενός εγκλήματος και αποπέμφθηκε από τη μικρή κοινωνία στην οποία ζούσε. Με την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου του χορηγήθηκε αμνηστία, με τον όρο να ενταχθεί στη Βρετανική Εκστρατευτική Δύναμη η οποία κλήθηκε να πολεμήσει τους Γερμανούς μετά την εισβολή τους στην Πολωνία το 1939. Η ιστορία μας, λοιπόν, μεταφέρεται από το 1935 στις αρχές του 1940 και μας παρουσιάζει ένα από τα πιο σημαντικά και τραγικά για τους Βρετανούς γεγονότα των αρχών του πολέμου, που δεν ήταν άλλο από την εκκένωση της Δουνκέρκης. Σε αυτή συμμετείχε και ο ήρωας του έργου, τον οποίο παρακολουθούμε να προσπαθεί να επιβιώσει και να επιστρέφει στη Σεσίλια, με την οποία έχουν διατηρήσει μυστική επαφή. Πρόκειται για μια καλοδουλεμένη

J O I N E D BY L O V E . S E P A R A T E D BY FEA R . R E D E E M E D BY H O P E .

“Λοκή, που στο τέλος περιλαμβάνει _.α σημαντική ανατροπή. Η μεταφορά της νουβέλας στη -εγάλη οθόνη πραγματοποιήθηκε _"ΐό την επίβλεψη του ανερχόμενου δεξιοτέχνη Λονδρέζου σκηνοθέτη Τζο Ράιτ, που είχε γίνει γνωστός στο ευρύ κοινό μέσα από την εμπορικά :ιιτυχημένη ταινία «Υπερηφάνεια και Προκατάληψη» (2005), ένα ατμοσφαιρικό έργο στο οποίο τρωταγωνίστησε η ταλαντούχα εκπρόσωπος της νέας γενιάς των Βρετανών ηθοποιών Κίρα Νάιτλι. Η Ιδια ήταν και η κύρια πρωταγωνίστρια στη νέα ταινία του Τζο Ράιτ, την «Εξιλέωση», με μια άψογη ερμηνεία, hf«Εξιλέωση» υπήρξε μια φροντισμένη παραγωγή, από εκείνες που δίνουν την αίσθηση της οσκαρικής υπερπαραγωγής. Το μόνο μειονέκτημά της είναι ότι θυσιάζει την αμεσότητα προς χάρη του περφεξιονισμού. Ο θεατής παρακολουθεί αισθητικά άρτια πλάνα που αποδίδουν φωτογραφική και λυρική ατμόσφαιρα αλλά με τίμημα την υπο6άθμιση της

πραγματικότητας, για παράδειγμα της φρίκης μιας πολεμικής σκηνής. Ας επικεντρωθούμε όμως σε ορισμένα αρκετά ενδιαφέροντα στοιχεία του έργου. Καταρχάς η «Εξιλέωση» αναφέρεται σε ένα ιστορικό γεγονός που δεν έχει προβληθεί στον κινηματογράφο, τη μαζική αποχώρηση εκατοντάδων χιλιάδων Βρετανών και Γάλλων στρατιωτών, ανάμεσα στις 26 Μάίου και στις 4 Ιουνίου 1940, από την παραλία της Δουνκέρκης. Η επιτυχής έκβαση της επιχείρησης θα αποκαθιστούσε σε κάποιο βαθμό και το πληγωμένο γόητρο των Συμμάχων, οι οποίοι παρακολουθούσαν έκπληκτοι τους Γερμανούς να προελαύνουν στη Γαλλία τον Μάιο του 1940. Το συγκεκριμένο γεγονός διαδραματίζει σημαντικό ρόλο και στην εξέλιξη της ταινίας. Γι’ αυτό οι δημιουργοί έδωσαν μεγάλη σημασία στη ρεαλιστική αναπαράσταση των συνθηκών που επεκράτησαν στην παραλία κατά τις ημέρες της εκκένωσης. Οι παραγωγοί δυσκολεύτηκαν να βρουν μια τοποθεσία που να μοιάζει με την ακτή στη Δουνκέρκη και τελικά επέλεξαν το βρετανικό τουριστικό θέρετρο Ρέντκαρ. Επειτα επιδόθηκαν στην αναζήτηση ιστορικών στοιχείων (φωτογραφιών

και λοιπού υλικού) που θα τους βοηθούσαν να αναπαραστήσουν με ακρίβεια τα γεγονότα. Η μόνη καλλιτεχνική παρέμβαση σε αυτό το σημείο αφορούσε την προβολή ενός λούνα παρκ στην παραλία, το οποίο περιλήφθηκε με σκοπό την εντονότερη δραματοποίηση. Ο Τζο Ράιτ δεν πέτυχε μόνο μια αισθητικά άρτια αναπαράσταση της εκκένωσης αλλά και τη δημιουργία ενός εκπληκτικού μονοπλάνου που ουσιαστικά απέκτησε τη δική του θέση στο «πάνθεον» των κινηματογραφικών επιτευγμάτων. Ο κινηματογραφικός φακός ακολουθεί μια διαδρομή διάρκειας περίπου πεντέμισι λεπτών (από τη στιγμή που ο πρωταγωνιστής αντικρίζει την παραλία) και κινείται αδιάκοπα και με μαεστρία ανάμεσα στα στρατεύματα που έχουν αγκιστρωθεί στην παραλία. Στο σύνολό της η σύλληψη και η εκτέλεση αυτής της ιδέας είναι αριστουργηματική. Κατά τα λοιπά, η ταινία θίγει ένα ακόμα ζήτημα του οποίου η εξέταση μπορεί να οδηγήσει σε ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Πιο συγκεκριμένα, προβάλλεται ότι ένας από τους συμπολεμιστές του Ρόμπι είναι μαύρος. Πρόκειται για τον στρατιώτη Φρανκ Μέις, τον οποίο υποδύεται ο αξιόλογος ηθοποιός Νόνζο Ανόζι. Το περίεργο είναι ότι στο βιβλίο δεν γίνεται καμία αναφορά για το αν ο Μέις ήταν λευκός ή μαύρος. Υπάρχουν δύο εξηγήσεις γ ι’ αυτή την καλλιτεχνική παρέμβαση. Η πρώτη αφορά την ιστορική ακρίβεια της έρευνας της καλλιτεχνικής παραγωγής. Η ένταξη Αφροαμερικανών στα συμμαχικά στρατεύματα υπήρξε ένα ακανθώδες ζήτημα. Στη Βρετανία ο αριθμός των εγχρώμων κατοίκων πριν από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν μικρός και περιοριζόταν κατά βάση στα μεγάλα λιμάνια της

χώρας. Με την εμπλοκή των ΗΠΑ στη σύρραξη, έφθασαν στη «Γηραιά Αλβιόνα» πολλές αμερικανικές δυνάμεις, οι οποίες περιελάμβαναν έναν περιορισμένο αριθμό μαύρων. Η αντιμετώπιση αυτών από τη βρετανική κοινωνία της εποχής μπορεί να χαρακτηρισθεί ως ανεκτική, ωστόσο υπήρξαν προβληματισμοί από την πλευρά των πολιτικών και στρατιωτικών προϊσταμένων της Βρετανίας και των ΗΠΑ για το θέμα αυτό. Πολλές φορές στις αναφορές οι μαύροι παρουσιάζονταν ως συμπαθή κατώτερα πλάσματα, χρήσιμα για τη διεκπεραίωση βοηθητικών εργασιών, ενώ παράλληλα εκφράζονταν φόβοι για το ενδεχόμενο επαφής τους με λευκές γυναίκες. Η συγκεκριμένη επιλογή στην ταινία θα μπορούσε να εξηγηθεί και στο πλαίσιο των πολιτικών ανησυχιών του σκηνοθέτη ή της πολιτικής επιρροής οργανισμών όπως το Black History Foundation και το Black and Asian Studies Association (BASA), που ουσιαστικά προωθούν την πολυπολιτισμικότητα και την προβολή της ιστορίας των μειονοτήτων (ιδιαίτερα της μαύρης κοινότητας) στα μέσα μαζικής επικοινωνίας και στην εκπαίδευση. Οι δύο προαναφερθέντες φορείς έχουν πραγματοποιήσει σημαντικό έργο στη Βρετανία και ασκούν επιρροή στην καλλιτεχνική ζωή της χώρας. Συνεπώς η εμφάνιση ενός μαύρου σε μη πρωταγωνιστικό ρόλο ίσως προέκυψε από μια τέτοια αδιαφανή «προπαγάνδα». Αυτή η λεπτομέρεια μάλλον θα μείνει ασχολίαστη από το ευρύ κοινό αλλά πάντως θα καταγραφεί στο κοινωνικό υποσυνείδητο.

ΙΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗ UTOPIA I 1 2 7