ZEN NOTLARI ZEN Zİ ZİHNİ ( 2-15) Shunryu SUZUKI
BAŞLANGIÇ
BUDA ZİH BUDA ZİHNİNİ NİNİ KAZA KAZAN NMAK MAK (16-24)
Zİ ZİHNİDİR
She Sheng YEN YEN
BUDİZM VE ZEN (25-34) Nyogen SENZAKI & Ruth Strout Mc CANDLESS MEDİTASYON VE (35-42) Derleyen: İlhan GÜNGÖREN LİDERLİK (43-49)
ZAZEN
SANATI
(Zen
TAZE BİÇİLMİŞ (50-52) Thich Nhat HANH
ÇİMEN
Dersleri) KOKUSU
HUZURUN (53-61) Thich Nhat HANH ZEN YOLU (62-69)
KENDİSİ
OLMAK
Alan W. WATTS.......................... WATTS................... .......
ZEN BU BUDİZ DİZM M * Bir Yaşam Yaşama a Sanatı Sanatı:: İ. GÜNG GÜNGÖRE ÖREN N (70-80)
ZEN ZİHNİ BAŞLANGIÇ ZİHNİDİR Shunryu SUZUKI Zen’de, bir usta ile öğrenci arasındaki fark, ustanın öğrenciden daha ilginç, daha farklı şeyler yapması değil, aynı şeyleri farklı bir yolla yapmasıdır. Sını Sınırl rlıı bir bir bede bedene ne sahi sahip p oldu olduğu ğumu muza za minn minnet etta tarr olma olmalı lıyı yız. z. Tıpk Tıpkıı beni benimk mkii gibi gibi,, sizi sizink nkii gibi gibi...... Eğer Eğer sını sınırs rsız ız bir bir ya yaşa şamı mını nızz olsaydı, bu sizin için gerçek bir sorun olurdu. Bilgeliği aramak bilgeliktir. İşe yeni başlayan bir insanın zihninde birçok olasılık vardır; ustanın zihninde ise yalnızca birkaç tane... 2
Zen, Çin’de ortaya çıkışından sonra birçok yoldan gelişimine devam etmiş, fakat aynı zamanda saflığını gittikçe yitirmiştir. “Özgün “Özg ün zihni ihnimi mizz” her her şeyi şeyi kapsa apsarr. Kendi endi için içinde de daim daimaa zengindir ve kendi kendine yeter. Zihninizin kendi kendine yeterli olduğu düzeyi yitirmemelisiniz. Bu durum, zihninizin kapalı olması anlamına gelmez, gerçekte boş ve hazır bir zihin anlamına gelir. Benmerkezli düşüncelerin tümü, engin zihninizi kısıtlar. Başl Başlan angı gıçç zihn zihnii, seve sevece cen nlik lik dolu dolu bir bir zih zihindi indir. r. Zihn Zihnim imiz iz,, sevecen olduğunda sınırsızdır... Bu nedenle en zor şey, başlangıç zihnini koruyabilmektir. Bazı Bazı insa insanl nlar ar zihn zihnim imiz izin in ve ruhu ruhumu muzu zun n sons sonsuz uzaa dek dek va varr olacağını, ölecek olan şeyin bedenimiz olduğunu söylerler. Fakat bu tam olarak doğru değildir; çünkü hem bedenin, hem de zihnin sonu vardır vardır.. Aynı zamand zamandaa sonsuza sonsuza dek var olacak olacaklar larıı da doğrudur doğrudur.. Bizler zihin ve beden desek de, bunlar yalnızca bir madalyonun iki yüzüdürler. Zaze Zazen n otur oturuş uşun unda dak ki en önem önemli li şey şey sırt sırtın ın dik dik olma olması sıdı dır. r. Kulaklarınız ve omuzlarınız bir çizgi üzerinde olmalıdır. Ben olarak adlandırdığımız şey yalnızca, soluk aldığımızda ve soluk verdiğimizde hareket eden döner bir kapıdır. Eğer, nesneleri, temelindeki Buda doğasının farkına varmadan görürseniz, her şey acı biçiminde varolur. Fakat, eğer varolu varoluşun şun temel temelini ini anlars anlarsanı anız, z, acının acının nedeni nedeninin nin yaşam yaşam biçimi biçiminiz niz olduğunu olduğunu anlarsınız. anlarsınız. Bu nedenle nedenle Zen’de Zen’de bazen yaşamın dengesizliğ dengesizliğii ya da karışıklığı üzerinde dururuz.
3
Yaşam aşamın ın her her anı anından ndan,, büyü büyük k zihni ihnin n aç açıl ılış ışıı olar olarak ak zevk zevk aldı aldığı ğımı mızz için, çin, aşı aşırı bir bir zevk zevkin in peşi peşind ndee koşma oşmayı yız. z. Bu nede nedenl nlee soğukkanlı bir dinginliğe sahibizdir. Zazen Zazen uygula uygulark rken en düşünc düşüncele elerin rinizi izi durdur durdurmay mayaa çalışm çalışmayın ayın.. Bırakın kendi kendilerine dursunlar. Eğer aklınıza bir şey gelirse, bırakın gelsin ve bırakın gitsin. Orada uzun süre kalmayacaktır. Düşü Düşünc ncel eler erin iniz izii durd durdur urma maya ya ça çalı lışt ştığ ığın ınız ızda da,, onla onlarr tara tarafı fınd ndan an rahatsız ediliyorsunuz demektir. Hiçbir şeyden rahatsız olmayın. Sanki zihninize dışarıdan bir şey geliyor gibidir, fakat gerçekte bunl bunlar ar ya yaln lnız ızca ca zihn zihnin iniz izin in dalg dalgal alar arıd ıdır ır.. Ve eğ eğer er zihn zihnin iniz izde deki ki dalgalardan rahatsız olmazsanız daha da dinginleşirler. Beş ya da en fazla on dakikada, zihniniz tümüyle dingin ve durgun bir duruma gelir. O sırada solunumunuz oldukça yavaşlar ve nabız atışlarınız biraz hızlanır. Zihninizdeki arsız otlara minnet duymalısınız, çünkü onlar yavaş yavaş çalışmanızı zenginleştireceklerdir. ..... “Zararlı otları sökerek besin sağlıyoruz” deriz. ..... Kendi zihninizden rahatsız olmamalısınız... Eğer zihninizdeki arsız otların zihinsel gıdaya dönüştüklerini deneyimlerseniz, çalışmanızda olağanüstü bir ilerleme kaydedersiniz... Onların nasıl birer zihinsel gıdaya dönüştüklerini hissedeceksiniz. Soluğunuzun bilincinde olmayıncaya soluğunuzun üzerinde yoğunlaştırmalısınız.
dek
zihninizi
Zihinsel acılarınızdan kurtulmanın en iyi yolu, bu zihinsel karmaşa içinde dahi Zazen’e oturmaktır. Eğer bu tür zor duru duruml mlar arda da Zaze Zazen’ n’ee otur oturma ma dene deneyi yimi mini nizz yo yoks ksa, a, ge gerç rçek ek bir bir Zen Zen izdeşi değilsiniz demektir. Başka hiçbir şey acınızı dindiremeyecektir.
4
Bir şeyleri kabullenilmez hissettiğinizde, sizin için en iyi şey oturmaktır. Sorunlarınızı kabul etmenin ve onl onlar üzerinde çalışmanın başka hiçbir yolu yoktur. Tam olarak olarak sorunl sorunları arınız nızın ın ortası ortasında nda oturdu oturduğun ğunuzd uzda, a, sizin sizin için hangisi daha gerçektir; sorunlarınız mı, yoksa kendiniz mi ? Tam burada ve tam bu anda olma farkındalığınız en yüce gerçektir. Çalış alışma mala ları rımı mızzın düşü düşünc nceeler lerden den, bek beklent lentil iler erde den, n, hatt hattââ aydınlanma isteğinden bile arınmış olması gerekir. ..... Yeni başlayan için çabasız çalışma, doğru çalışma değildir. Yeni başlayan bir insan için, çalışma büyük bir çaba gerektirir. Özel Öz elli likl klee ge genç nç insa insanl nlar arın ın bir bir şeyl şeyler er başa başara rabi bilm lmek ek için için ço çok k sıkı sıkı çalışmaları gerekir... Yalnızca elinizden gelenin en iyisini yaparak, zihn zihnin iniz izin in ve bede bedeni nin nizin izin tümüy ümüyle le,, düşü düşünc ncel eleere kapıl apılma mada dan n çalı ça lışm şmala aları rını nızı zı sürd sürdür ürür ürse seni niz, z, o za zama man n ne ya yapa pars rsan anız ız ya yapı pın, n, bu gerçek çalışma olacaktır. Eğilme Eğilmek, k, benmer benmerke kezli zli düşünc düşüncele elerim rimizi izi elemem elememize ize yardım yardımcı cı olur... Her eğ Her eğil iliş iş dört dört Buda Budacı cı ye yemi mini nind nden en biri birini ni ifad ifadee eder eder.. Bu yeminler şunlardır: “Duyarlı varlıklar sınırsız sayıda olsa da, onları koru koruma maya ya yem yemin in eder ederiz iz.. Kötü Kö tü ar arzu zula ları rımı mızz sın sınır ırsı sızz ols olsaa da, da, onlard onlardan an kurt kurtulm ulmaya aya yemin yemin eder ederiz. iz. Öğr Öğreti eti sınırs sınırsız ız olsa olsa da, onu öğre öğ ren nmeye meye yem yemiin eder ederiz iz.. Buda Budaccılık ılık ula ulaşı şılm lmaz az ols olsaa da, da, ona ona ulaşmalıyız !” Bu, Budacılıktır. Bir Bir süre süre ça çalı lışt ştık ıkta tan n sonr sonra, a, hızl hızlı, ı, olağ olağan anüs üstü tü bir bir iler ilerle leme me gerçekleştirmenin mümkün olmadığını fark edeceksiniz. Büyük bir çaba ça bayl ylaa ça çalı lışs şsan anız ız da, da, iler ilerle leyi yişi şini nizz daim daimaa adım adım adım adım olac olacak aktı tır. r..... Sisin içine girdiğinizde ıslanacağınızı bilmezsiniz, ama yürümeye başladığınızda yavaş yavaş ıslanırsınız. ..... Yalnızca içten olmak ve her an elimizden gelenin en iyisini yapmak yeterlidir. Çalışmanın dışında Nirvana yoktur. 5
Zazen amacımız yalnızca, bu çalışmayı sonsuza dek sürdürmektir. Bu çalışma başlangıçsız bir zamanda başlar ve sonsuz bir geleceğe doğru devam eder..... Zazen çalışması, gerçek doğamızın doğrudan ifade edilmesidir. Bir Bir şey şey elde elde etme etmek k için için Zaze Zazen n ya yapt ptığ ığın ınız ızıı düşü düşünd ndüğ üğün ünüz üz sürece, bu, gerçek uygulama olmaz. Eğer bu basit çalışmayı her gün uygularsanız, harikulade bir güç elde edersiniz. Onu elde etmeden önce bu, harikulade bir şeydir; fakat akat onu onu elde lde ettik ttiktten sonr sonraa hiçb hiçbiir öz özeelliğ lliğii kalma almaz. z. O, siz sizin kendinizdir, özel bir şey değildir. Güneş batıdan doğsa bile, Bodhisatva’nın yalnızca tek yolu vard va rdır ır.. Onun Onun yo yolu lu,, her her ey eyle lemi mind ndee doğa doğası sını nı ve içte içtenl nliğ iğin inii ifad ifadee etmektir. Eğer Eğer tekr ekrar arla lama ma oldukça güçleşecektir.
ruhun uhunuz uzu u
yit yitiri irirseni senizz,
çalış alışm malar aların ınız ız
Buda’nın yolu oldukça farklıydı. İlkönceleri kendi zamanında ve yaşadığı bölgede bulunan Hindu çalışmalarını uyguladı, ardından çileci oldu. Fakat Buda ne insanı kapsayan öğelerle, ne de varoluş ile ilgili metafizik kuramlarla ilgileniyordu. Daha çok kendinin şu anda nasıl nasıl var var olduğ olduğuyl uylaa ilgile ilgileniy niyord ordu.. u.... İlgile İlgilendi ndiği ği teme temell nokt nokta, a, nasıl nasıl aydınlanabileceğiydi. Zen, coşkun zevk alınacak bir şey değildir. Bazı insanlar yalnızca meraktan Zen çalışmaya başlarlar ve kendilerini yalnızca daha da meşgul duruma sokarlar. Eğer çalışmalarınız sizi daha kötü bir duruma getirirse, yalnızca gülünç olur. Benim düşünceme göre, eğer eğ er haft haftad adaa bir bir kez kez Zaze Zazen n uygu uygula lama maya ya ça çalı lışı şıyo yors rsan anız ız,, bu sizi sizi yeterince meşgul edecektir. Zen’le fazla ilgilenmeyin. Genç insanlar Zen’e fazla ilgi duyunca, genellikle okulu asar ve oturmak için bir ormana ya da dağlara giderler. Bu tür bir ilgi, gerçek bir ilgi değildir. 6
Yaln alnızca dingin ve sıradan çalışmalarınızı sürdürün, kişiliğiniz güçlenecektir. Eğer zihniniz daima meşgulse, kişiliğinizi oluş oluştu turm rmay ayaa za zama man n yo yokt ktur ur ve bu şeki şekild ldee başa başarı rılı lı olam olamaz azsı sını nız; z; özellikle de onun üzerinde büyük bir çaba harcıyorsanız... ....Buda, iyi öküz sürücüsü için de aynı şeyi söyler: Sürücü, öküzünün ne kadar yük taşıyabileceğini bilir ve sırtına taşıyamayacağı kadar ağır bir yük yüklemez. Kendi yolunuzu ve zihinsel durumunuzu biliyorsunuz. Aşırı yük taşımayın ! Zazen çalışarak bir şey elde edeceğinizi düşünüyorsanız, halen saf saf olma olmayan yan bir bir ça çalı lışm şmay ayla la ilgi ilgile leni niyor yorsu sunu nuzz deme demekt ktir ir.. Ça Çalı lışm şmaa vard va rdır ır ve ay aydı dınl nlan anma ma va vard rdır ır deme demek k kola kolayd ydır ır,, faka fakatt sözc sözcük ükle lerr tara tarafı fınd ndan an yö yönl nlen endi diri rilm lmen eniz iz ge gere reki kir. r. Bunu Bunun n sizi sizi bozm bozmas asın ınaa izin izin vermemelisiniz. Zazen uygularken, yalnızca Zazen uygulayın. Eğer aydınlanma gelecekse gelir. Aydınlanmaya bağlanmamalısınız. Siz farkında olmasanız da Zen’in gerçek niteliği daima oradadır, bu nede nedenl nlee onda ondan n kaza kazana naca cağı ğını nızı zı düşü düşünd ndüğ üğün ünüz üz her her şeyi şeyi unut unutun un.. Yalnızca yapın. Zazen’in niteliği kendi kendini ifade edecektir; o zaman ona sahip olacaksınız. ..... Eğer tüm zihninizle ve bedeninizle bir an bile Zazen uygulasanız, yaptığınız şey Zazen’dir. Ulaşm laşmay ayıı düşü düşünd ndüğ üğün ünüz üz şey, şey, daim daimaa iler ilerle lerd rdee bir bir ye yerrde olacağından, şu anın içinde kendinizi durmadan gelecekteki bir ülkü için için kurb kurban an edec edecek eksi sini niz. z. Bunu Bunun n sonu sonund ndaa ise ise elin eliniz izee hiçb hiçbir ir şey şey geçm ge çmey eyec ecek ek.. Bu, Bu, saçm saçmaa bir bir şeyd şeydir ir;; kesi kesinl nlik ikle le doğr doğru u uygu uygula lama ma değildir. ..... Gerçekte, Gerçekte, çalışmamız için belli bir ad kullanmayız kullanmayız;; Zazen uygularken yalnızca Zazen uygularız. DogenDoge n-ze zenj nji, i, “A “Ayd ydın ınlan lanma manı nızı zın n bari barizz bir bir şeki şekild ldee fark farkın ında da olac olacağ ağın ınız ızıı düşü düşünm nmeeyin yin” demi demişt ştiir. Onun nun far ark kında ında olsa olsan nız da olma olmasa sanı nızz da, da, ça çalı lışm şman anız ızın ın için içinde de ge gerç rçek ek ay aydı dınl nlan anma maya ya sahi sahip p olacaksınız. ... En üst aşama, yalnızca çalışmayı uygulamaktır. 7
Genellikle bir insan belli bir dine inandığında, davranışları keskin bir açıyla kendinden uzaklaşır. Bizim yolumuzda, açı daima bize doğrudur. Buda Budaccılık ılık çalış alışm manın anın ama amacı Buda Budaccılığ ılığıı öğ öğrrenm enmek deği değil, l, kendimizi öğrenmektir. Bir öğretiye ihtiyaç duyarız, fakat yalnızca öğretiyi ince incele leye yere rek, k, kend kendii içim içimiz izde deki ki “ben “ben”i ”i anla anlama mamı mızz olan olanak aksı sızd zdır ır.. Çalışma yardımıyla insan doğamızı anlayabiliriz. Kendimizi bedenimiz olarak düşünürsek, öğreti de elbiselerimizdir. Bazen elbiselerimiz hakkında konuşuruz, bazense kendi hakkımızda. Fakat ne elbiselerimiz ne de bedenimiz gerçekte bizizdir. Biz, büyük bir eylemiz. Bizler yalnızca büyük eylemin küçü küçük k parç parçal alar arın ının ın ifad ifades esiy iyiz iz,, o kada kadar. r..... Ke Kend ndim imiz iz hakk hakkın ında da konuşmanın amacı, büyük eylemin renklerine ya da biçimlerine bağlanmanın neden olduğu yanlış anlamayı düzeltmektir. DogenDogen-zen zenji, ji, “Budac “Budacılı ılığı ğı öğrenm öğrenmek ek kendim kendimizi izi öğrenm öğrenmekt ektir. ir. Kendimizi öğrenmek kendimizi unutmaktır” demiştir. İnsanl İnsanları arın n çoğu çoğu yanılgı yanılgılar lar içinde içinde,, sorunl sorunlarl arlaa karmak karmakarı arışık şık dur durumda umda,, kend endi sor sorunla unları rın nı çöz özm meye çalış alışar arak ak ya yaşa şar. r. Fak Fakat yaşa ya şam mak, ak, soru sorunl nlar arın ın içinde inde ya yaşa şam maktı aktırr ve sor sorunla unları rı çö çözm zmek ek yaşamın bir parçasıdır, sorunla bir olmaktır. Bizler, “gecenin ortasında şafak gelir” deriz. Bu, gece ile şafak arasında hiçbir aralık olmadığı anlamına gelir. Yaz bitmeden önce sonb sonbah ahar ar ge geli lir. r. Ya Yaşa şamı mımı mızı zı bu yo yoll llaa anla anlama malı lıyı yız. z. Bu anla anlayı yışl şlaa çalışmalı ve sorunlarımızı bu yoldan çözmeliyiz. Kutsal metinleri incelemek, sutraları okumak ya da oturmak da Zen’dir şüphesiz; bu eylemlerin tümü Zen olmalıdır. Fakat, eğer çabanız ya da çalışmanız doğru yönde değilse, bunların hiçbiri işe 8
yaramayacaktır. Hattâ yalnızca işe yaramamakla kalmayacak, aynı zamanda saf doğanızın bozulmasına da neden olacaktır. ..... Diğer bir tehlike de ifadelere takılıp kalmaktır. Eğer ustanızın sözlerini gerçek anlamda anlayamazsanız kendi görüşlerinizle ilgili bir şeye ya da sözcüğün ifade edildiği belli bir duruma kolayca takılabilirsiniz. Söylediği şeyleri yalnızca bir sözcük olarak ele alır, sözcüklerin ardındaki ruhu anlamazsınız. Bu tür bir tehlike daima söz konusudur. Bizim öğretimiz yalnızca, kelimenin tam anlamıyla gerçeklerle iç içe yaşamaktır. Bizim yolumuz her an çaba göstermektir. g östermektir. Büyük zihin aradığınız bir şey değil, sahip olduğunuz bir şeydir. Birisini kendi görüşlerinizle zorlamayın; daha çok, bu görüş üzerinde o insan ile birlikte düşünün. Yaşamı Yaşa mımı mızz ve ölüm ölümüm ümüz üz ay aynı nı şeyl şeyler erdi dir. r. Bu ge gerç rçeğ eğii fark fark ettiğimizde, artık ne ölüm korkusu duyar, ne de yaşamda gerçek bir zorlukla karşılaşırız. Doğmadan önce hiçbir şey hissetmiyorduk; evren ile birdik. Bu, Bu, “y “yal alnı nızzca zihi zihin” n”,, “z “zih ihin in özü” zü” ya da “büy “büyük ük zihi zihin” n” olar olarak ak adlandırılır. Tıpkı şelaleden aşağıya yuvarlanan suyun rüzgar ya da kayalar nedeniyle şelalenin bütünlüğünden ayrılması gibi, bizler de doğumumuzla, birlikten koptuğumuzda birtakım duygulara sahip oluruz. Güçlüklerle karşılaşırız, çünkü duygularımız vardır. Belli bir duygunun nasıl yaratıldığını bilmeden o duyguya bağlanırsınız. Nehirle ya da evrenle bir olduğunuzu fark etmediğinizde, korkularınız olur. Damlalara ayrılmış olsa da olmasa da su, sudur. Yaşamımız ve ölümümüz aynı şeydir. Bu gerçeği fark ettiğimizde, artık ne ölüm korkusu duyar, ne de yaşamda gerçek bir zorlukla karşılaşırız. ..... 9
Şu an bizler için ölüm korkusu vardır, fakat özgün doğamızı yeniden kazandığımızda, o zaman Nirvana vardır. Bizler bu nedenle “Nirvana’ya ulaşmak, sona ermektir” deriz. “Sona ermek” yeterince iyi bir ifade değil; belki de “öteye geçmek”, “devam etmek” ya da “katılmak” daha iyi olurdu. Bizler “her şey boşluktan gelir” deriz. Bütün bir nehir ya da bütün bir zihin boşluktur. Bu anlayışı yakaladığımızda, o zaman yaşamın gerçek anlamını da bulacağız. Bu anlayışa ulaştığımızda, insan yaşamının güzelliğini görebiliriz. Bu gerçeği fark etmeden önce, gördüğümüz her şey yalnızca bir hayaldir. Bu ge gerç rçeğ eğii fark fark etti ettiği ğini nizd zde, e, eski eski yorum yorumla ları rını nızı zın n ne kada kadarr anlamsız olduğunu ve ne kadar gereksiz bir çaba sarf ettiğinizi anlayacaksınız. Zazen çalışsanız da çalışmasanız da Buda doğasına sahipsiniz. Ona sahip olduğunuz için çalışmanızda aydınlanma vardır. Buda ile aynı içtenliği göstererek Zen çalışmalıyız. Geleneksel Buda’cı anlayışa göre, insan doğamız ben’sizdir. Herh He rhan angi gi bir bir ‘ben ‘ben’’ düşü düşünc nces esin inee sahip sahip olma olmadı dığı ğımı mızd zda, a, Buda Buda’n ’nın ın yaşama bakışını kazanırız. Bencil düşüncelerimiz, Buda doğamızı örten bir hayaldir. Buda Buda’c ’cıı ya yaşam şam karm karmik ik ya yaşam şam olma olmama malı lıdı dır. r. Ça Çalı lışm şmam amız ızın ın amacı, zihni çevreleyen karmayı koparıp atmaktır. Bodhidharma’nın anlayışına göre, düşünce edinmeye dayanan çalışma, yalnızca karmamızın tekrar edilişidir. ..... Elde edeceğiniz bütün aşamalardan daha önemli olan şey, içtenliğiniz ve doğru çabanızdır. Doğru çaba, geleneksel çalışmamız ile ilgili doğru bir anlayış üzerinde yükselmelidir. 10
..... Aksi halde amaca giden yolun anlamını yitirirsiniz. Fakat yolu yo lumu muza za güçl güçlü ü bir bir şeki şekild ldee inan inandı dığı ğımı mızd zda, a, za zate ten n ay aydı dınl nlan anma maya ya ulaşmışız demektir. Yolumuza inandığımızda, aydınlanma oradadır. .... ...... Bodh Bodhid idha harm rma’ a’nı nın n Zen’ Zen’in inii anla anlamı mıyo yors rsan anız ız,, gö gözl zler erin iniz iz kapalı bakıyorsunuz demektir. Aydınlanmaya ulaşma düşüncesini önemsemeyiz; bizim için önemli olan şey bu andır, gelecekteki bir gün değildir. Çabamızı bu anda göstermeliyiz. Bu, bizim çalışmamız için en önemli şeydir. Budacılığın temel öğretisi, ‘geçicilik’ ya da değişim öğretisidir. Herr şeyi He şeyin n deği değişm şmes esi, i, her her va varl rlık ık için için teme temell ge gerç rçek ekti tir. r. Kims Kimsee bu gerçeği yalanlayamaz. Budacılığın tüm öğretisi bu gerçeğin içinde yoğunlaşmıştır. Bu öğreti hepimiz içindir. Nereye gidersek gidelim bu öğreti doğrudur. Aynı zamanda bu öğreti, ‘benliksizlik öğretisi’ olarak da adlandırılır. Her varlık, durmadan değişmekte olduğu için, olduğu gibi kalan bir ben yoktur. .... ...... Hiçbi içbirr za zama man n sona sona erm ermey eyen en “he “her şeyi şeyin n değ eğiş işme mek kte olduğu” gerçeğini fark eder ve onun içinde kendi konumumuzu bulursak, kendimizi Nirvana’da buluruz. Herr şeyi He şeyin n deği değişt ştiğ iğii ge gerç rçeğ eğin inii kabu kabull etme etmede den, n, mük mükemme emmell huzuru bulamayız. Fakat ne yazık ki, gerçek olsa da, bizim için bunu kabul etmek çok güçtür. Geçicilik gerçekliğini kabul etmediğimiz için acı çekeriz. Mükemmel varoluşu, mükemmel olmayan varoluş aracılığıyla bulmalıyız. Kusurluluğun içinde mükemmelliği bulmalıyız. Bizim için tam mükemmellik, kusurluluktan farklı bir şey değildir. Sonsuz olmayan varoluş nedeniyle, sonsuzluk var olur. Zaze Zazen’ n’in in amac amacı, ı, fizi fiziks ksel el ve zihi zihins nsel el olar olarak ak va varo rolu luşu şumu muzu zun n özgürlüğüne ulaşmaktır.
11
Eğer Zen çalışmak istiyorsanız, eski düşüncelerinizin tümünü unutmalı, yalnızca Zazen çalışmalı ve çalışmanız sırasında ne tür deneyimler yaşadığınızı görmelisiniz. Bu, doğallıktır. “Nyu nan shin” yumuşak ya da esnek zihin demek olup ‘doğal zihin’ anlamına gelir. Bu zihne sahip olduğunuzda, yaşamın gerçek zevkini bulursunuz. Budacılık çalışırken, zihninizde genel bir ev temizliği yapmanız gerekir. Buda Budaccı ya yaşa şam m anla anlayı yışı şı,, hem hem va varr olma olmayı yı,, hem hem de va varr olmamayı içerir. Biz, Biz, ge gerç rçek ek va varl rlığ ığın ın boşlu boşlukt ktan an ge geld ldiği iğini ni ve tekr tekrar ar boşl boşluğ uğaa dönd döndüğ üğün ünü ü söyl söyler eriz iz.. Boşl Boşluk ukta tan n doğa doğan n va varl rlık ık,, ge gerç rçek ek va varl rlık ıktı tır. r. Boşluğun kapısından geçmek zorundayız. ..... Gördüğümüz her şeyin boşluğun bir parçası olduğunu fark fark etti ettiği ğimi mizd zdee hiçb hiçbir ir varlı varlığa ğa bağla bağlanm nmayı ayız; z; her her şeyi şeyin n ya yaln lnız ızca ca geçici bir biçim ve renk olduğunu anlarız. Böylece, her varlığın gerçek anlamını kavrarız. ..... Gerçeği fark etmek, yaşamaktır; burada ve bu anda var olmaktır. Günlük yaşamımızda, düşüncelerimizin yüzde doksan dokuzu benmerkezlidir. ..... Her varlık, başka bir şeye bağlı ğlıdır. Samimi olmak gerekirse, kendi başına, ayrı bir varlık va rlık yoktur. Dogen “Bir şey öğrenmek, kendinizi tanımaktır; Budacılığı öğrenmek, kendinizi öğrenmektir” demiştir.
12
Dogen’in dediği gibi, “Biz onları sevsek de çiçekler düşer ve onları sevmesek de arsız otlar büyür.” Böyle olsa da, bu bizim yaşamımızdır. Yaşa Ya şamı mımı mızı zı bu yo yoll llaa anla anlama malı lıyı yız. z. O za zama man n hiçb hiçbir ir soru sorun n olmaz. Buda’nın temel öğretisi tüm okulları içerir. Budacı olarak bizim çabamız, çabamız, Buda’nınki Buda’nınki gibi olmalıdır; olmalıdır; yani belli bir okula ya da doktrine bağlanmamalıyız. Fakat genellikle, eğer bir ustamız yoksa ve sahip olduğumuz anlayışla gurur duyarsak, pek çok öğretiyi içeren Buda’nın öğretisinin özgün yapısını kaybederiz. ..... Bizler yalnızca Budacılarız. Hattâ Zen Budacı bile değiliz; yalnızca Budacıyız. Eğer bu noktayı anlarsak, gerçekten Budacıyız. Gerçek doğamız, bilinçli deneyimlerimizin ötesindedir. Gerçek doğamızı deneyimlesek de, deneyimlemesek de, orada, bilinçliliğin ötesinde var olan şey gerçekten vardır ve çalışmamızın temelini kurduğumuz yer de burasıdır. Zihn Zihnin iniz izde de za zara rarr ve veri rici ci bir bir düşü düşünc ncen enin in bulu bulunm nması ası,, baze bazen n kabul edilebilecek bir şeydir. Asıl nokta, kendinizi dinginleştirip dinginleştiremediğiniz ve düşünceye bağlanıp bağlanmadığınızdır. Zihninizi durdurmaya çalışmayın; yalnızca her şeyi olduğu gibi bırakın. O zaman, düşünceler zihninizde fazla uzun kalm kalmay ayac acak akla lard rdır ır.. Ge Geld ldik ikle leri ri gibi gibi ge gele lece cekl kler er ve gitt gittik ikle leri ri gibi gibi gideceklerdir. O zaman, berrak ve boş zihniniz gittikçe daha uzun süre devam etmeye başlayacaktır. Bedeninizi nasıl dinlendireceğinizi biliyorsunuz, ama zihninizi nasıl dinlendireceğinizi dinlendireceğinizi bilmiyorsunuz. ... Düşünen zihninizi, zihninizi, meşgul meşgul zihninizi nasıl terk edeceğinizi öğrenmelisiniz. Düşünme 13
yeteneğinizin ötesine ulaşmanız için, zihninizin boşluğuna güçlü bir inanç duyarak, saf ve özgün durumunuzu yeniden kazanmalısınız. Çalışmak, yanılgının içinde saf zihninizi fark etmektir. Eğer yanılgının içinde, saf zihne, özgün zihne sahip olursanız, yanılgı orta or tada dan n kalk kalkac acak aktı tır. r. “Bu “Bu ya yanı nılg lgı” ı” dedi dediği ğini nizd zde, e, ya yanı nılg lgı, ı, varlı varlığı ğını nı daha fazla koruyamaz... Bu nedenle, çalışmanızı yanılgının içinde kurmalısınız. Çalışmak, yanılgılara sahip olmaktır. Yalnızca “Ah, bu sadec sadecee yanıl yanılgı gı”” deyi deyin n ve onun onunla la ca canı nını nızı zı sıkm sıkmayı ayın. n. Ya Yaln lnız ızca ca yanı ya nılg lgıy ıyıı gözle gözleml mled ediğ iğin iniz izde de,, ge gerç rçek ek,, ding dingin in,, barı barışş dolu dolu zihn zihnin iniz izii kazanırsınız. Onunla başa çıkmaya çalıştığınızda yanı anılgıy gıya düşersiniz. Öyleyse aydınlanmaya ulaşsanız da, ulaşmasanız da, yalnızca Zazen’e ulaşmanız yeterlidir. Aydınlanmaya ulaşmaya çalıştığınızda zihninizde ağır bir yük taşırsınız. Zihniniz, olguları oldukları gibi görebilecek kadar berrak olmaz. ..... Aşkın zihne ulaştığımızda, olguların oldukları gibi ve olmaları gerrekt ge ektiği iği gibi gibi olma olmala ları rını nın n ötes ötesin inee ulaş ulaşır ırız ız.. Özg zgün ün zihn zihnim imiz izin in boşluğunda, bunların ikisi de birdir ve burada mükemmel dinginliği buluruz. Budacı felsefe, öylesine evrensel ve mantıklı bir felsefedir ki, bu nedenle bir felsefe değil, yaşamın kendisidir. Budacı öğretinin amacı, saf ve özgün zihnimizi, bilinçliliğin ötesinde var olan yaşamı işaret etmektir. Buda doğasını anlamanın tek yolu, yalnızca Zazen uygulamak, yalnızca burada, olduğumuz gibi olmaktır. Bu nedenle Buda Buda’n ’nın ın,, Buda Buda doğa doğası sıyl ylaa anlat anlatma mak k iste istedi diği ği şey, şey, bili bilinç nç alan alanın ının ın ötesinde, olduğumuz gibi olmaktır. Buda doğası bizim özgün doğamızdır. Ona Zazen uygulamadan önce ve onu bilinçli sözcüklerle tanımadan önce de 14
sahi sahibi bizd zdir ir.. Bu anlam anlamda da,, ya yapt ptığ ığım ımız ız her her şey şey Buda Buda’n ’nın ın ey eyle lemi midi dir. r. Eğer onu anlamak isterseniz, anlayamazsınız. Onu anlamaya çalışmayı bıraktığınızda, gerçek anlayış daima oradadır. Aydınlanmaya ulaşmak, daima Buda ile birlikte olmaktır. Temel nokta, ciddi bir şekilde çalışmaktır. En önemli tutum, büyük zihni anlamak ve ona inanmaktır. Güven duymamız gereken büyük zihin, nesnel olarak deneyimlenebilecek bir şey değildir. O, daima sizinle birlikte, daima sizin yanınızda olan bir şeydir. Daima sizinle olan zihin, yalnızca sizin zihniniz değildir. Eğer Eğer büyü büyük k zihni ihnini nize ze karş karşıı güçl güçlü ü bir bir güve güven n duya duyars rsan anız ız,, aydınlanmaya ulaşmamış olsanız da, daha şimdiden gerçek anlamda bir Budacısınız demektir. Herkes Buda doğasına sahiptir. Her birimiz, kendi gerçek doğa doğamı mızı zı fark fark etme etmeni nin n yo yolu lunu nu bulm bulmal alıy ıyız ız.. Uy Uygu gula lama manı nın n amac amacı,ı, herkesin sahip olduğu Buda doğasını doğrudan deneyimlemektir. *** *** ***
15
BUDA ZİHNİNİ KAZANMAK Sheng YEN
Ch’an’da asıl olan bilgeliği her günkü yaşamımızın içinde gerçekleştirebilmektir.
16
Aslında rahatı yerinde olup da yine de bir şeylerin eksik olduğunu, artık büyüyemediklerini, yaşamın durduğunu hissedenler içindir. Çağdaş toplumda insanlar dinden tamamen kopmak ya da ona körü körüne bağlanmak gibi iki kutupta yaşarlar.
....................................................................... “ Zihin dinginleştiğinde açılır ” Öğrencinin zihni sakin ve yoğunlaşmış olduğunda, derin bir içe dönme ya da Samadhi durumuna varana dek daha da inceltilip yoğu yo ğunl nlaşt aştır ırıl ılır ır.. Bu nokt noktad adan an sonr sonraa kişi kişi ay aydı dınl nlan anma ma dene deneyi yimi mine ne doğru bir atılım yapabilir. Biz “dağınık zihin”le başlarız, onu samadhiye ulaştırır ve Ch’an yöntemini kullanarak birlik durumu içinde çözeriz. Dağınık zihi zihin n odak odakla laşm şmaa ve ener enerji jide den n yo yoks ksun undu dur. r. Öğ Öğre renc ncin inin in ener enerji jisi si biriktirilmeli ve yoğunlaştırılmalıdır. Ch’an’ın ruhsal gücü eyleme geçmiş olan inançtır. Zihinlerini sakinleştirenlere ve derin yoğunlaşmaya ulaşanlara büyük bir huzur, kutsanma, neşe ve hayranlık gibi hisler gelebilir. Ancak bu hisler kendi içlerinde bir amaç haline gelebilirler, böylece birer engele dönüşebilir ve kolayca gerçek aydınlanmayla karıştırılabilirler. ... O kendi gerçek doğasını görmek, Buda-zihnini kazanmaktır. She Sheng-y ng-yeen Ust Usta bilg bilgii ve verm rmek ek,, cesar esareetle tlendir ndirme mek k, ilha ilham m vermek, hattâ dikkat çelmek ve uyarmak için ders verir; ancak aslâ “eğitmek” için değil. 17
Sheng-yen Usta bize aydınlanmanın çeşitli düzeyleri olduğunu ve en yüksek aydınlanmanın sonunda aydınlanmayı aşmak ve saf varoluşa ulaşmak olduğunu söyler. Ch’an uygulaması bazıları için ruhsal farkındalık, diğerleri için belki de duygusal yaşamlarını ve sağlıklarını iyileştirmenin bir yolu anlamına gelir. Yedi günlük Ch’an inzivası en azından bir süreliğine zihin ve bedenin bütün sıkıntı ve kirlerini akıtıp zihni en üst düzey bir berraklık durumuna ulaştıracaktır. Esasen Sakyamuni Buda’dan beri sınırlı bir süreyi derin bir uygu uygula lama ma için için ay ayır ırma mak k ge gele lene neği ği va vard rdır ır.. Budi Budist st sutr sutral alar ardan dan,, her her zama za man n ye yedi dini nin n katl katlar arıı olan olan birç birçok ok uygu uygula lama ma döne dönemi mi olduğu olduğunu nu öğreniyoruz. Bedenimiz küçük bir evren, bir mikrokozmostur; ve büyük evreni, makrokozmosu yansıtma eğilimindedir. Bir Bir kişi işi sık sıkınt ıntı ve kirl irlerin erinde den n ar arın ındı dığı ğınd nda, a, buna una “Bud “Budaa Zihnini Kazanmak” denir. Ayrıca “kendi öz-doğasını görmek”, ya da “kendi gerçek yüzünü görmek” gibi tümceler de kullanırız. Yola gire giren n kişi işi bunu bunu ac acın ının ın sons sonsuz uz döng döngüs üsün ünü ü kırmak rmak için için ya yapa par. r. Aydı Ay dınl nlan anma ma anın anında da sıkı sıkınt ntıl ılar arda dan n ar arın ınmı mışt ştır ır ve Buda Buda-z -zih ihni ni’n ’nee ulaşmıştır. Buda dharma’yı duyumsamak çok zor değildir. Daha zor olan onu uygulamaktır. Uygulamak çok zor değildir. Daha zor olan Yolu kavramaktır. Yolu kavramak çok zor değildir. Daha zor olan yoldan çıkmamaktır. Buda zihni’ni kazanınca ormanlara git, bir ırmak boyunca yaşa ve meditasyon yap. Böylece bilge ceninini beslemiş olursun Bu bebek ne zaman doğacaktır ? Bilmezsiniz. Ama, hamile bir kadın gibi, bilge cenininizi beslemeniz gerekir. 18
Buda-z Buda-zihn ihni’n i’nii deneyi deneyimle mleyen yen birisi birisi sonsuz sonsuzaa dek değişm değişmişt iştir. ir. Eğer Yoldan çıkarsa, bunun tamamen farkındadır; ve zihninde her zaman uygulamayı yeniden kazanma istenci vardır. Ancak, Budazihni’ni hiçbir zaman yaşamamış olan birisi kargaşa içindedir. Bir usta öğrencisine sadece Yolu gösterebilir. Öğrenci Yolu kendi başına izlemelidir. Çin deyişiyle “Eğer bir korsan gemisindeyseniz, yapılacak en iyi şey bir korsan olmaktır.” Eğer Eğer seba sebatt etmez tmezse seni nizz, yö yön ntemi temin n etk etkili ili old olduğu uğunu nasıl asıl bile bilebi bili lirs rsin iniz iz ? Eğer Eğer uygu uygula lama manı nızz olgun olgunla laşm şmam amış ışsa, sa, yöntem yöntemin in uygun olup olmadığını nasıl bilebilirsiniz ? Ancak Büyük Yemin’in edilmesinden itibaren kişi benc bencil illi liği ğind nden en gitg gitgid idee uzak uzakla laşab şabil ilir ir.......... Bu nokt noktad adaa ge geni nişl şlem emiş iş,, “büyük benlik” hissi ortaya çıkar. “Küçük ben”i ben”i aşmak için için Büyük Yemin’e gerek vardır. En yaygın olarak yapılan yemin ‘Dört Büyük Yemin’dir: . Bütün duyarlı varlıklara yardım yardım etmeye yemin ederim. . Bütün sıkıntı ve kirleri kirleri temizleyeceğime temizleyeceğime yemin ederim. . Bütün Dharma Dharma yollarında ustalaşacağıma yemin ederim. . Budalığa ulaşacağıma yemin ederim. Bu yeminler bütün Buda ve Bodhisatvalar ve ciddi bir şekilde uygulama yapmak isteyenler tarafından her gün edilir..... Ondan büyük bir enerji alırız. Yeminin gücü bizi ileri doğru çeker, çünkü o her zaman önümüzden gider. ...Her oturuşta, bu yemini ederek oturuşunuzu geliştirirsiniz; bu sayede de inanç ve enerjiniz büyür. Hayal edin Hayal edin ! Dünyad Dünyadaki aki bütün bütün insanl insanlar ar arasın arasında, da, Yoldan Yoldan haberdar olan ve onu izlemek isteyen çok az insandan biriyim. Böyle 19
iyi bir karma’ya sahip olmanın ne kada adar az bulunan birşey olduğunu farketmeliyim ve tüm benliğimi uygulamaya vermeliyim. Zamanımı ve bu fırsatı en iyi şekilde kullanmalıyım. ‘ Yaşamın Kısalığını Kısalığını Farketmek Farketmek ‘ : Ne zaman öleceğimi bilmiyorum. Eğer şimdi, uygulamamda başarıya ulaşamadan ölürsem, bu çok şanssız bir durum olurdu. Eğer Eğer bir bir par arça ça enerj nerjim im bile bile kalsa alsa,, bu ene enerjiy rjiyii uygu uygula lama ma için için harc harcam amal alıy ıyım ım.. Ay Aydı dınl nlan anm may ayaa ulaş ulaşııp ulaş ulaşam amam amam am başk aşka bir bir meseledir. En azından kendime karşı dürüst davranmış, elimden gelenin en iyisini yapmış olurum. Ve bir sonraki yaşamımda büyük olas olasıl ılık ıkla la uygu uygula lama maya ya deva devam m edeb edebil ilir irim im.. Eğer Eğer temb tembel elli lik k için içinde de ölecek olursam, gelecek yaşamımda karmam uygulamama devam etmeme izin verecek kadar iyi olmayabilir. Öyleyse elimden geleni yaparak, ve yaşamın kısalığını fark ederek tüm varlığımla uygulama yapmalıyım. “Benliksiz olmak” : Gerçek benliğinizi bulmak için, kendinizi yitirmelisiniz. y itirmelisiniz. .... ...... O nokt noktad ada, a, benl benliğ iğin iniz izin in ge gerç rçek ek doğas doğasın ının ın benl benlik iksi sizl zlik ik olduğunu keşfedersiniz. Bu aşamaya vardığınızda, benliğin gerçek doğasının ve Budacılığı yaşamanın ne olduğunu bilirsiniz. Her ne kadar benliğin en sonunda çözülmesi gerekse de, aynı zamanda benliksizliğe varmamıza yardım etmesi için bu benliğe gereksiniriz. ..... Bu yüzden uygulamaya neden sıradan, bencil benliğinizle başl başlad adığ ığın ınız ızıı anla anlama malı lısı sını nızz. Onu küçüm üçümse seme mem melis elisin iniz iz;; o sizi sizi benliksizliğe götüren araçtır.
20
Zorl Zorlu uklarl larlaa kar arşı şıla laşt ştığ ığın ınız ızda da canın anınız ızıı sık sıkmanız anız sade sadecce zorl zo rluk ukla lara ra zo zorl rluk uk kata katar. r. Barı Barışç şçıl ıl ve karş karşıı koym koymay ayan an bir bir zihn zihnii sürdürerek bütün gerilimler kendiliğinden çözülür. Boşluk ve varoluş birarada varolurlar; ikisi arasında bir sınır yoktur. Yine de uygulayıcılar varoluştan boşluğa giden yollarını bulm bulmak akta ta zo zorl rlan anır ırla lar. r. Gö Görü rüne nend nden en varol varoluş uşla ları rını nın n köke kökeni ni olan olan boşl boşluğ uğaa gidem gidemez ezle ler. r. Medi Medita tasyo syond nda, a, gö görü rüne nend nden en boşl boşluğ uğaa doğr doğru u zihinsel durumlarımızı aşama aşama boşaltarak gideriz. Meditasyonda gerçek bir ilerleme gerçekleştirmek için, bir nok noktada ada yö yönt ntem emii unu unutman tmanız ız ve sade sadece ce medi medita tasy syon on ya yapm pman anız ız gerekir. ..... Şimdi bir adım daha ileri gidin ve kendinizi de unutun. Eğer kendinizi değil yöntemi unutacak olursanız, bedeniniz kendini çok rahat hissederdi. Ancak kendinizi de unuttuğunuzda, rahatlık ya da rahatsızlık hissi de sorun olmaz, çevrenizdeki herşey berraklık içinde varolmayı sürdürür. Son Son olara olarak k çevr çevrey eyii bile bile unut unutma malı lısı sını nız. z. Kula Kulakl klar arın ınız ız kapa kapalı lı olmasa da, hiçbir şey duymazsınız; gözleriniz açık olsa da hiçbir şey görmezsiniz. Zaman hissiniz yoktur. Dışsal sorunlarınızı, şu anki düşü düşünc ncel eler erin iniz izi, i, yö yönt ntem emin iniz izi, i, kend kendin iniz izii ve çevr çevren eniz izii boşa boşalt ltmı mışş olduğunuzda, samadhi’ye girmişsiniz demektir. ..... Eğer sonunda yöntemi de unutursanız, zaman farkındalığınızı kaybeder ve çok iyi oturabilirsiniz. Eğer kendinizi unutabilirseniz, bir kişilik değişimini deneyimleyebilirsiniz. Sonra çevrenizi unutur ve Samadhi’ye girersiniz; kesinlikle büyük bir değişim geçirirsiniz. Görünenden boşluğa uzun bir yol katetmiş olursunuz. Bunun ötesi olan “benliksizlik” düzeyi için şöyle bir yöntem önerilebilir : Beş gelişim düzeyi şöyle özetlenebilir.
21
İlki, İlki, zihnin zihninizi izi günlük günlük düşünc düşüncele elerin rinizl izlee ilgili ilgili düşünc düşüncele elerde rden n boşaltın. İkin İkinci cisi si,, inzi inziva va sıra sırası sınd ndaa or orta taya ya çıka çıkan n düşü düşünc ncel eler erin iniz izii bir bir kenara koyun. Üçüncüsü, yöntemin kendisini de boşaltın. Dördüncüsü, kendinizi unutun. Beşi Beşinc ncis isi, i, çevr çevrey eyii unut unutun un.. Ke Kend ndin iniz izee şu ana ana kadar adar hang hangii seviyeye vardığınızı sorun. ..... Yüzeysel bir meditasyondan başlamak ve sonra da derinlere aşam aşamaa aşama aşama gitm gitmek ek zo zoru rund ndası asını nızd zdır ır.. Bu daha daha deri derin n düze düzeyl yler eree doğr doğru u iler ilerle ledi dik kçe zihn zihnin iniz iz ya yava vaşç şçaa safl saflaş aşır ır;; ve bu ço çok k değe değerrli duruma vardığınızda bağlılıktan kurtulmuş olacaksınızdır. .... .....A .Ayd ydın ınla lanm nmış ış kişil işileer dünya ünyayı yı tam olar olarak ak oldu olduğu ğu gibi gibi görü gö rürl rler er.. Anca Ancak k gö görd rdük ükle leri ri şey şey sıra sırada dan n insa insanı nın n gö görd rdüğ üğün ünde den n tümü tümüyl ylee fark farklı lıdı dır. r. Bir Bir ya yapr prak ak gördü gördükl kler erin inde de onun onun için içinde de ev evre reni ni görebilirler. Bu ne ruhsal bir güç, ne de normal bilgidir. Eğer onun hakkın hakkında da konuşm konuşmalar alarını ını isters isterseni eniz, z, hiçbir hiçbir şey söyleye söyleyemez mezler ler.. Ne büyük bir zevk ne de bir tiksinti hissederler. Bu sadece büyük bir uyanma durumudur. ..... Genel olarak, bir kişi mükemmelliğe varana dek anormalden normale, olumsuzluktan olumluluğa on hattâ yüz değişimden geçer. Eğer Eğer bunu bunu bir bir ya yaşa şam m süre süresi sind ndee başa başarm rmak ak isti istiyo yors rsan anız ız,, her her an gerçek bir çabayla çok yoğun uygulama yapmanız gerekir. “Aydınlanmanın içinde boşluk vardır; aydınlanmanın dışında varoluş vardır.” Bu tümceyi anlamak kolay değildir... “ Wu “ : ‘Hiçbir şey’, ... ya da da ‘Orada birşey birşey yok.’ Wu alanına girildiğinde boşluk vardır; Wu’nun derinlerine giri girild ldiğ iğin inde de va varo rolu luşa şa dönü dönülü lür. r. Boşl Boşluk uk ve va varo rolu luşş iki iki fark farklı lı şey şey değildir. Onlara sadece tek bir şeydir. Temelde, Wu varoluşla aynı 22
şeydir. Eğer derin aydınlanmada varoluş varsa, orada benlik de var mıdır ? Gerçekte vardır. Eğer benlik varolmasaydı varolmasaydı herhangi birşey yapamazdınız. Uzaklaştırılmış olan şey, her zaman “kendisi için” olma hissine sahip olan egodur. Gerçekte, söndürülmüş olan şey benliğe olan bağımlılıktır. Bu yüzd yüzden en,, benl benliğ iğin in aydın aydınla lanm nmay ayla la varol varoluş uşun unu u yitir yitirdi diğin ğinii düşü düşün nmem memelis elisin iniz iz.. Aydın ydınla lana nan n benl benlik ik tüm şeyl şeyleerin rin ya yan nında ında varolmaya varolmaya devam eder. Ancak, Ancak, aydınlanmanı aydınlanmanın n en derin seviyesinde seviyesinde kişi hiçbir şeyin yanında varolmaz; o sadece varolur. ..... Zihin kımıldamadığında, bu samadhi’dir ve iyi bir durumdur; ama gerçek aydınlanma değildir. Gerçek bir aydınlanma “zihinsizlik” durumuna karşılık gelir ve “benliksizlik”le aynı şeydir. Kımıldayan zihin çok dar bir benlik hissine ya da “küçük benliğe” karşılık gelir. Kımıldamayan zihin çok genişlemiş bir benlik hissine, ya da “büyü “büyük k benl benliğ iğe” e” karş karşıl ılık ık ge geli lir. r. Ch’a Ch’an’ n’ın ın bakı bakışş aç açıs ısın ında dan, n, sadece “zihinsizlik” seviyesi gerçek aydınlanmanın başlangıcıdır. Karmanız henüz ilerlemeniz için yeterince olgun olmasa da, uygulamanıza devam ederseniz, sonunda mutlaka olgunlaşacaktır. Aydınlanamayacak kimse yoktur. ..... Özgürleşme Özgürleşme bilgisizlikten bilgisizlikten bilgeliğe bilgeliğe gitmek demektir... ‘Bir düşü düşün ncen cenin or orttay ayaa çıkm ıkmasın asınd dan kor ork kma, sade sadecce onu onu ço çok k ge geçç farketmekten farketmekten kork.’ .... ...... Hiçbi içbirr za zama man n uygu uygula lam ma ya yapm pmam amış ış insa insanl nlar ar süre sürek kli gezine gezinen n düşünc düşüncele elerin rinii farke farkeder derler ler,, ancak ancak onları onları durdur durdurmak mak için için hiçbir şey yapamazlar. ..... Herş He rşey ey zihn zihnin iniz izin in ürün ürünüd üdür ür.. Eğer Eğer zihi zihin n kımı kımıld ldam amasa asayd ydı,ı, herhangi bir ayırım yapılmazdı. Bazı şeyleri kendi konumunuza göre iyi ya da kötü olarak görürsünüz. Ancak bu her zaman değişir ve şeylerin kendisi bu sabit niteliklerden hiçbirine sahip değildir. İyi 23
ve kötü üzerine kesin bir standart yoktur; bu tümüyle o andaki görüş noktanıza bağlıdır... Budadharma’ya göre, kutsallık ya da sıradanlık onu görenin zihn zihnin inde dedi dir. r. Buda Buda ya da İsa İsa gibi gibi kişil işiler erin in az aziz izli liği ği bile bile değe değerr yargısıdır. Buda duyarlı varlıklara baktığında, bütün duyarlı varlıklar sadece sadece Buda’d Buda’dırl ırlar. ar. Duyarl Duyarlıı varlık varlıklar lar Buda’y Buda’yaa baktık baktıklar larınd ındaa ne gördüklerini düşünürler ? Sakyamuni Buda Buda ormanlarda, ya da Ganj’ın kıyısında yürüdüğünde, bütün kuşlar, karıncalar ve diğer küçük küçük hayvanl hayvanlar ar bir Buda Buda gördüler gördüler mi ? Eğer Eğer siz o zamanl zamanlard ardaa yaşamış olsaydınız ve bu Sakyamuni denen kişiyi hiç duymamış olsaydınız, onun bir Buda olduğunu mu, yoksa sadece herhangi bir gezgin keşiş olduğunu mu düşünürdünüz.? Bir şey algıladığımızda, o sadece bizim varolan şey konusundaki düşüncemizdir. İnsanlar büyük ruhsal güçler için bir potansiyele sahiptirler. Biz bunu tüm dinlerde görürüz. Ancak bu güçler rastgele kullanılmamalıdır. Bu güçler ulaşılamaz değildir, ancak onlarla çok yol alınmaz; çünkü kişinin karmasının gücünü tersine çeviremezler. .... ...... Ruhs Ruhsal al güçl güçler er güve güveni nili lirr olm olmadığ adığın ında dan n ve kulla ullanı nımı mı tehlikeli olduğundan, aslâ onların peşinden koşulmamalıdır. Zihniniz safsa, bu durumda nerede olursanız olun siz de saf olacaksınızdır. Eğer cennetsel bir zihniniz varsa, cennettesinizdir. Kendinizi zavallı hissediyorsanız, cehennemdesinizdir..... Arık Ülke, Cennetler tümüyle tam burada, sıradan dünyada deneyimlenebilir. Eğer uygulamanız yeterince derinse, tüm duyarlı varlıkları anne-babanız gibi görürsünüz. Bunun nedeni sizin kazar araa doğumunuzun, sayısı bilinmez duyarlı varlıkları da içeren çok uzun çağların neden ve etkilerinin sonucu olmasıdır. Bunu bildiğinizde, herşeye ve herkese karşı derin bir minnet hissi duyarsınız. Konuşm Konu şmal alar ar baze bazen n insa insanl nlar ar ar aras asın ında da ge gerç rçek ek bir bir ilet iletiş işim im sağlamak yerine engel oluştururlar. 24
Bir usta, öğrencinin icra etme girişiminde bulunduğu özel bir müzikal akordu çaldıran müzik öğretmeni gibidir. Bir ustaya sahip olmadığında öğrenci amaçsızca notaların doğru kombinasyonunu arayabilir; ancak öğretmenden sadece bir ipucu ile “bu parmağını buraya koy, öbürünü şuraya” ; ve öğrenciyle ustası uyum içinde aynı akordu çalmaya başlarlar. Shih-fu çoğu zaman dört farklı farklı zihin durumu tanımlar : “Dağınık zihin”, “basit zihin”, “tek zihin” ve “zihinsizlik”.
BUDİZM VE ZEN 25
Nyogen SENZAKI & Ruth Strout McCANDLESS
Zen bir bilmece değildir; o akılla çözülemez. O yaşamın ve bizim yolumuzun ne olduğunu öğrenmek isteyenler için ruhsal bir besindir. “Dhamma arkadaşları, kendi kafanızdan tatmin olun. Kendi kafanızın üstüne yanlış kafalar koymayın. Sonra an be an adımlarınızı yakından izleyin. Her zaman başınızı ser serin ve ayaklarınızı sıcak tutun. Bunlar benim sizlere son sözümdür.” Senzaki’nin, son anlarında iken, öğrencilerinin ısrarla Zen’e ilişkin hikmetleri sorması üzerine verdiği yanıttan...(Mart 1958)
Filo Filolo logla glarr kuts kutsal al meti metinl nler erii ve yo yoru ruml mlar arıı sadı sadık k bir bir şeki şekild ldee çevirebilirler, fakat anlamları daha derin biçimde anlaşılmadıkça bu sözler önemsiz ya da yanlış yönlendirici olabilir. .... ...... Buda Budacı cılı lık k, zihin ihinle leri rimi mizi zi ev evre rens nsel el ya yasa sayl ylaa uyum uyum için içinee girmesi için özgürleştiren bir öğretidir. Soru: “Budacılar bir tanrıya inanır mı ?” Eğer ‘Tanrı’ sözcüğü evrensel yasanın şiirsel bir ifadesiyse, o zaman yanıt ‘evet’. Fakat eğer bu sözcük evrensel yasadan ayrı kişise kişisell bir varolu varoluşu şu ima ediyor ediyorsa sa yanıt yanıt ‘hayır ‘hayır’dı ’dır. r. ... Dünyada Dünyada 26
olmayan bir tanrı sahte bir tanrıdır ve tanrının içinde olmayan bir dünya gerçek değildir. Eğer ‘Tanrı’ sözüne bu kadar bağlıysanız, o zaman evren tanrıdır ve tanrı da evrendir. Tanrının evreni yarattığını ve sonra so nra da bu evrenin evrenin dışında dışında kaldığını kaldığını söylemek söylemek bir çelişkidir çelişkidir.. ... Eğer bu dünyanın üstün bir varlık tarafından yaratıldığına inanıyorsanız, o zaman kendinizi bunu değiştirmek konusunda güçsüz hissediyor ve kaderinizi yaratıcınızın merhametine bırakıyor olmalısınız... ..... Budacılar dünyanın kendi üretiminiz olduğunu bilirler. Onu değiştirebilir, yeniden kurabilir ya da kendi isteğinize uyacak şekilde düzeltebilirsiniz. Zihin üç sürecin, yani arzulama, edimde bulunma ve hoşnutsuzluk süreçlerinin sonsuz bir zinciridir. Bu üçü bir döngüyü oluşturur: arzulamadan edime, edimden hoşnutsuzlığa ve hoşnutsuzluktan arzulamaya. Bu üç süreç olmadan zihin olmaz ve bunun sonucunda beden de olmaz. ... Kurallardan doğal olarak hiçbir canlı varlığın kişisel zevk için öldürülmeyeceği sonucuna gelinir -tüm duyarlı varlıklar için sevgi dolu şefkat vardır; kendine ait olmayan hiçbir şey alınmazbencil olmayan, cömert bir yaşam yaşanır; evlilikte birbirine karşı sevgi ve saygı duyularak sadakat korunur -kişi kendini arıtır ve temizler; doğru olmayan tek söz söylemez- her şekilde dürüstlüğü geliştirir; sarhoşluktan kaçınır; arı ve ayık bir hayat sürer; kendini temiz tutar ve değerli kılar. Budacılar, tüm inançların öğretilerini ve kutsal metinlerini incelerler, her dinin ve inancın gerçek ve güzel olan taraflarını kabul ederler... Kişi Kişi kend kendin inii medi medita tasyo syona na adad adadığı ığı za zama man n zihi zihins nsel el yükl yükler er,, gereksiz kaygılar ve başıboş düşünceler birer birer yokolur; yaşam sanki pürüzsüz pürüzsüz ve hoş bir bir şekil şekilde de akar.. akar.... Bazen meditasyona meditasyona yeni 27
başl başlay ayan anllar ar,, sank sankii Zen Zen kav avrray ayış ışıy ıyla la rüya üya gö görrme ar aras asın ında da bir bir bağlantı varmış gibi rüyalarından bahsederler. Ne var ki rüyalar psikolojik bir olgudur ve Zen ile hiçbir ilgisi yoktur. Koan : Koan bir ustanın öğrencisine çözmesi için verdiği bir problemdir. Öğrencinin aslında bunu yalnız başına çözmesi gerekir, ama arada sırada bir öğretmen de yardım eder. Bir koan üstünde çalışmak için onu çözmeye hevesli olmalısınız; bir koanı çözmek için, onu düşünmeksizin onunla yüzleşmelisiniz. Onu ne kadar akla vurursanız bir çözüme ulaşmak o kadar zor olur. “İki el birbirine vurulunca ses çıkar. Tek elin sesi nedir?” Bu bir koandır. Eğer bir ses olmadığını düşünürseniz yanılırsınız. Bir Zen koanı dışarıdakiler için saçmalıktan başka birşey deği değild ldir ir,, faka fakatt bir bir Zen Zen öğ öğre renc ncis isii için için bu ay aydı dınl nlan anma maya ya aç açıl ılan an kapı kapıdı dır. r..... Ge Gerç rçek ekte te bir bir koan koan,, öğ öğre renc nciy iyii idra idraki kin n ötes ötesin inee ge geçm çmey eyee zorlamak için verilir... Günlük görevlerinizi ihmal etmeksizin boş zamanlarınızı koanla zihne egzersiz yaptırarak geçirmelisiniz. Bu ya yaşa şamd mdaa ay aydı dınl nlan anma maya ya inan inanma madı dığı ğını nızz süre sürece ce,, hiç hiç Zen Zen çalışmamanız daha iyi olur. Ölümden sonra aydınlanma vaadinde bulunan pek çok inanç ve mezhep vardır. Bir Zen kapısından girmeden önce kendinizi egoist düşü düşünc ncel eler erde den n ar arın ındı dırm rmal alıs ısın ınız ız.. Eğer Eğer niha nihaii ge gerç rçeğ eğii beyn beynin iniz izle le bulabilece bulabileceğinizi ğinizi düşünüyor düşünüyorsanız, sanız, bunu bunu neden yapmıyorsu yapmıyorsunuz nuz ? Bir kez Zen çalı alışması asına başladığınız zaman ne sağa ne de sola dönmeden dosdoğru yolunuzda gidin... Ekido’nun andı “İlk olarak, yaşam ve ölüm şelalesi geçilmelidir” diye başlar... Sıradan insan yaşam ve ölümün gerçek anlamını bilmez, bu nede nedenl nlee ya yaşa şam ma tutu tutunu nurr ve ölüm ölümde den n kor ork kar ar.. Bir Bir bodh bodhis isat attv tvaa bedenini kendisinin olarak görmez, beden ve zihni ayrı olarak da düşünmez. Bunu duyularıyla kavradığı zaman buna beden der, içe bakışıyla kavradığı zaman zihin der. ..... ..... Bir Budacı Budacı boşluk boşluktan tan sözett sözettiği iği zaman, zaman, bunu bunu doluluğu doluluğun n karşıtı anlamında değil, daha ziyade hiçbir şeyin verilmediği ve hiçbir şeyin alınmadığı koşulsuz bir durum anlamında kullanır. 28
Karma : Bu yaşamdaki tüm durumlar ve şartlar daha önceki edimlerin doğrudan sonuçlarıdır ve şimdiki zamandaki her edim geleceğin kaderini belirler. Yaşam işleyen Karman süreci, sonsuz neden ve sonuç dizisidir. Arınma her düşüncenin sözün ve edimin bilincinde olmak ve yaşama duyulan saygıyla kötüden kaçınmak yoluyla gerçekleştirilir. Yaşama saygı duymak bilinen erdemleri uygulamak, dürüst olmak, temiz yaşamak ve arı düşünmek, adil ve nazik olmak, başkalarına saygı duymak ve onlarla barış içinde yaşamak ve cehaletle mücadele etmektir... ..... Bodi-Dharma bir kez şöyle demişti: “ Eğer Buda’yı görmek isti istiyo yors rsan anız ız ke kend ndii iç do doğa ğanı nıza za ba bakm kmal alıs ısın ınız ız;; bu do doğa ğanı nın n ke kend ndis isi i Buda’dır”. Meditasyon uygulaması bir kavrayışa ulaşma yöntemi değil, fakat aydınlanmanın kendisidir. Kitaplar, sözcükler arasındaki arayışınız sizi idrak dünyasının derinlerine götürebilir, fakat bu kendi gerçek özünüzün yansımasını bulma yolu değildir. Yaşam kısa ve kimse sonraki anın ne getireceğini bilmiyor. Fırs Fırsat atın ınız ız va vark rken en zihn zihnin iniz izii temi temizl zley eyin in ve böyl böylel elik ikle le bilg bilgel eliğ iğin in hazinelerini kazanın, sonradan bunu başkalarıyla onlara mutluluk vererek bol bol paylaşabilirsiniz. Her birimiz kendi bedenimize ve zihnimize hakim olmaya, çevremizi huzurla idare etmeye, saf ve bencil olmayan bir yaşam sürm sürmey eyee ve tüm tüm va varl rlık ıkla lara ra karş karşıı ya yard rdım ımse seve verr ve nazi nazik k olma olmaya ya çalı ça lışm şmal alıy ıyız ız.. Bunl Bunlar ar bizi bizim m en önem önemli li günl günlük ük gö göre revl vler erim imiz izdi dir. r. (Dogen) “Zihnin özünü kavramak yeniden doğuştan kurtulmaktır... ve bu sorun çözüldüğü zaman artık yaşamın geçiciliği sorunu ortadan kalkar.” (Genkaku) 29
# Gerçeğin peşinde koşan, gerçeğin gerisinde kalır. #...Bedenlerimiz süreksiz olduğu için, bunun sonucu olarak aynı zamanda boş ve hayalidirler de. Aslında, gerçekte bize ait bile değillerdir. Sizin bedeniniz sizin değildir ve benim bedenim benim değildir. #... Maddi şeyler ve zihinsel olgular mavi gökteki bulutlar gibi gelip giderler. Hırs, öfke ve cehalet... bu üç köpük okyanustaki bir serap gibi görünüp kaybolurlar. Hırs, öfke ve cehalet insanın iyi karakterine zarar veren üç zehirdir... bu üçü kurtuluş yolunda engel olarak durur; tıpkı ayrık otla otları rını nın n kökl kökler erin inin in fayd faydal alıı otla otları rın n ge geli lişm şmes esin inii önle önleme mesi si gibi gibi,, gelişmemizi önlerler. #...Eğer Zen içinde yaşarsanız, dünkü rüyalarınızın cehe cehen nnemi nemini ni terk terkeedebi debili lirr ve bulu bulund nduğ uğun unuz uz her her ye yerd rdee kendi endi cennetinizi oluşturabilirsiniz. İnsa İnsanl nlar arıı ya yanl nlış ış bilg bilgil iler erle le alda aldata tan n idra idraks ksiz izle ler, r, ya yaşa şaml mlar arıı süresince ancak birer cehennem yaratabileceklerdir. y aratabileceklerdir. ... ... Beni Benim m Zen Zen hak hakkında ında söyl söyleedik dikleri lerim m beni benimd mdir ir,, kendi endi idrakinize ulaşana dek sizin olamaz. “Buda olmayı hedeflediğiniz sürece, ne kadar çabalarsanız çabalayın, asl aslâ olamazsınız. Eğer onu bulunduğun ğunuz yerde bulamıyorsanız, onu aramak için nerelerde dolaşmayı umuyorsunuz ki ?” (Yokadaishi) Beş Beş tür tür görme görme;; fizi fiziks ksel el,, gökse göksel, l, prajna prajna,, Dhar Dharma ma ve Buda Buda-Görmesi’dir. Beş güç; inanç, enerji, bellek, meditasyon ve bilgelik’tir. 30
Kişi bu beş tür görmeye ve güce, bunların ortak bilgelik cevheri olan Zihin-Özü’yle bütünleşerek ulaşır. İnanç kişinin sağlam bir şekilde gerçekte kalmasını sağlar; enerji ilerlemeyi sürdürmek için gereklidir; bellek bilgiyi artırır ve zenginleştirir; meditasyon beşinci güç olan prajnanın özgürleştirme bilgeliğinin kaynağı olan sükûneti korur. Tanr Tanrı, ı, Esk Eski Ahit Ahit’t ’tek ekii gibi gibi,, Da Davu vud’ d’aa ne kada kadarr ya yakl klaş aşır ırsa sa yaklaşsın, onlar hâlâ bir değil, ikidirler. Bir Zen izdeşçisi hiçbir tanrıya ibadet etmez, hiçbir dinsel kuralı gözetmez, gelecek için vaadedilmiş hiçbir meskenin peşinde koşmaz; ne de onun başka biri tara tarafı fınd ndan an ihti ihtima mam m gö göst ster eril ilip ip kayı kayırı rıla laca cak k bir bir ruhu ruhu va vard rdır ır.. O duru durumu muna na haki hakim m oldu olduğu ğu süre sürece ce,, bulu bulund nduğ uğu u her her ye yeri rin, n, ge gerç rçeğ eğin in meml memlek eket etii oldu olduğu ğunu nu bile bilere rek k dogm dogmat atik ik ve ilah ilahii va vars rsay ayım ımla ları rın n yükünü boşu boşuna taşımaksızın yolunda özgürce yürür. Onun Zen eğitimi ve meditasyonu sadece mükemmel kurtuluş içindir. O Zihin-Özü’nde tek başına yürür. “Bugün tekrar gelmeyecek; Her an, paha biçilmez bir hazine değerindedir.” (Takuan) Paha biçilmez hazine herkese aittir. Her birimiz Dharmakaya’nın par arççasıyızdır; fakat meditasyo syon yapmadan ve bu çabamızın semeresini almadan bunu nasıl kavrayabiliriz ki ? Bir Zen izdeşçisi ne insanlardan kaçar ne de kadın düşmanıdır, bu nedenle kendisini bir dağ kulübesine kapatmasının ya da karşı cinsten cinsten kaçmasının kaçmasının gereği gereği yoktur. Kendimizi öğretinin özüne ulaşmak için meditasyona adarız. 31
Sudaki aki ayın yansıması güzeldir; fakat ne ayın kendisi oradadır, ne de güzelliği gökyüzünde asılı kalır. Gerçek bir Zen izdeşçisi ne gerçeği arar ne de gerçek olmayandan kaçar. O bunların sadece biçimi olmayan ikici düşünceler olduklarını bilir. ..... Eğer gerçek bir Zen izdeşçisiyseniz sadece düşünmemeyi düşünün. Orada hiçbir şey bilmezsiniz, fakat herşeyle birliktesinizdir. Bir seçim ya da tercih yoktur; ve ikicilik kendiliğinden kaybolur. Fakat eğer hareketi kesip sessiz kalırsanız bu sessizlik hep devinim halindedir. ..... Zen zaman ve uzayı aşar. Onbin yıl bir düşünceden başka birşey değil ğildir ne de olsa. Gördüğünüz tüm dünyada sahip olduğunuzdur. Eğer düşünceniz uzay ve zamanı aşarsa en küçük şeyin büyük ve en büyük şeyin küçük olduğunu, olmanın olmama ve olmamanın olma olduğunu bilirsiniz. Böyle bir deneyim olmadan herhangi bir şey yapmakta tereddüt edersiniz. Eğer bir’in çok ve çok’un bir olduğunu kavrayabilirseniz, Zen’iniz tamamlanmış olur. Gerçeği gerçek olmayanın dışında var saymamalıyız. Kutsal olmayan durumların şeklini değiştiren kutsallığı görmeliyiz. Şimdi ve bura burada da cen cennet netin krall allığın ığınıı kurm urmalıy alıyız ız.. Bili Bilim m ve felse elseffenin enin teri erimler mleri, i, ay ayır ırıım ya yapm pmak akta ta ne kadar adar usta usta olur olursa sa olsu olsun, n, iki ikici alda aldanı nışl şlar araa dayan dayanır ır.. “İçe “İçeri ride deki ki Tanr Tanrı” ı” ve veya ya “Ben “Ben O’yu O’yum” m” gibi gibi ifadelerle büyülenmeyin; fakat içeride veya dışarıda hiçbir tanrının olmadığını; ne bu, ne şu, ne ben, ne de sen olmayan Samadhi’yi deneyimleyin. O zaman eğer isterseniz hristiyan terimlerini rahatça kullanabilir ve şöyle diyebilirsiniz: ‘Dünyada olmayan tanrı sahte bir bir tanrı anrıdı dırr ve tanrı anrıda da olm olmay ayan an düny dünyaa ge gerrçek çeklik lik değ eğil ildi dirr.’ O zamana kadar sessizliği öğrenin ve zihnin ne olduğunu görmek için sürekli sessizlik içinde çalışın. 32
“Yedi Hazine” : İnan İnanç, ç, Seba Sebat, t, Dinl Dinlem eme, e, Alça Alçakg kgön önül üllü lülü lük, k, Teslimiyetçilik, Meditasyon ve Bilgelik’tir.
Kura Kurall llar ar,,
Tek bir ay bütün sularda yansır. Sayı Sayısı sızz ya yans nsım ımal alar ar tek tek bir bir ay ayın ın sade sadece ce imge imgesi sind nden en başk başkaa birşey değildir. Buda Buda müri müritl tler erin inee “ned “neden en-s -sonu onuçç iliş ilişki kisi si”” ya yasas sasın ınıı öğ öğre rett ttiğ iğii zaman şöyle dedi : “Edimleri cehalet belirler; bilinci edimler belirler; isim ve biçi biçimi mi bili bilinç nç beli belirl rler er;; duyu duyula ları rı isim isim ve biçi biçiml mler er beli belirl rler er;; tema teması sı duyular belirler; duyguları temas belirler; şiddetli arzuyu duygu belirler; bağlılığı şiddetli arzu belirler; bağlılık oluşu belirler; oluş doğumu belirler; doğum yaşlılık ve ölümü, üzüntü, keder, acı, feryat ve umutsuzluğu belirler. Tüm bu hastalık kitlesi böyle ortaya çıkar.” Bir Zen izdeşçisi zamanını oku okumaktan çok (hatta Zen kitap itapla ları rını nı bile bile)) medit editas asyo yona na ve verm rmeelidi lidir. r. Kendi endi dene deneyi yimi mini nizz olmadığı sürece Zen’in yabancısı ve filozof bir serseri olursunuz. Kendi hazinenizi bulun. .... ...... Başk Başkas asıı ye yerk rken en açlığı açlığını nızz yatış yatışır ır mı ? Başk Başkas asıı içer içerke ken n susuzluğunuz geçer mi ? Başkası uyurken dinlenir misiniz ? (Şefaat diye birşey yoktur; hem niye olsun ki; üstelik böyle bir ısmarlama haksızlığa ne gerek var ?)... Kimin çabalarıyla aydınlanacaksınız ? Zen, Budacılık ve Taoculuğun çocuğudur. Bir şey, ya da bir düşünce bağlanarak bağ lanarak kabul edilir. 33
Cahil bir insan aldanışlar yaratır ve ayrımcılık yüzünden acı çeker. Gerçeklikte doğru veya yanlış yoktur. Cahil bir insan bunları yaratır, kabul eder, sonra da bu ayrımcılıktan acı çeker. Olgular dünyasının gidişatı budur. Bodhi-Dharma’dan : “Zihin kişinin bir imge oyduğu bir tahta ya da taş gibidir. Eğer bir ejderha ya da kaplan oyar ve onu görünce ondan korkarsa, bir cehennem resmi yapıp, sonra da ona bakmaktan korkan bir apta aptala la benz benzer er.. ... ... Eğer Eğer başt baştan an beri beri böyl böylee birş birşey ey olma olmadı dığı ğını nı biliyorsa, o zaman Zihin-Özü’nün şekillenmediğini de bilmelidir; bu nedenle bu imgeler yanılsamadan başka birşey değildir. Bu olguyu kavradığı anda özgürleşir.” “Zek “Zekii bir bir öğ öğre renc ncii öğ öğre retm tmen enin in sözl sözler erin inee tabi tabi olma olmaz, z, faka fakatt gerçeği gerçeği bulmak için kendi kendi deneyimler deneyimlerini ini kullanır. kullanır. Aptal bir öğrenci öğrenci öğretmeninin sözlerine tabi olarak yavaş yavaş ama hazırcı/kolaycı bir anlayışa varmaya çalışır.” Zengetsu’dan : “Dünyada ada yaşam şamak, ak, fakat dünyanın tozuna toprağına bağl bağlan anma mama mak k ya da ya yapı pışm şmam amak ak ge gerç rçek ek bir bir Zen Zen öğ öğre renc ncis isin inin in yoludur.” “Bir insan aptal gibi görünebilir, yine de aptal olmayabilir. O bilgeliğini koruyor ve onu dikkatle muhafaza ediyor olabilir. Erdemler öz-disiplininin semereleridir ve yağmur ya da dolu gibi gökten kendi kendilerine düşmezler.” “Neden “Ned en her her şeyi şeyi büyü büyük k ev evre ren n ya yasa sası sına na bıra bırakı kıp p her her günü günü huzurlu bir gülümsemeyle geçirmiyorsunuz ?” 34
MEDİTASYON VE ZAZEN Derleyen : İlhan GÜNGÖREN 35
Bütün güçlük zihnimize doldurduğumuz abur cuburu oradan çıka çıkart rtma makt kta, a, zihn zihnim imiz izii için içinee tıkı tıkışt ştır ırdı dığı ğımı mızz ön yargıl yargılar arda dan, n, ön seçimlerden koşullanmalardan kurtarmaktadır. Bu güçlük de ancak sabı sabırl rlıı ve düze düzenl nlii bir bir biçi biçimd mdee medi medita tasyo syon n ya yapm pmay ayıı sürd sürdür ürer erek ek aşılabilir. ... Usta ya da guru bildiklerinin, öğrendiklerinin kendisine kaza kazand ndır ırdı dığı ğı otor otorit itey eyii öğ öğre renc ncil iler erii üzer üzerin inde de bask baskıy ıyaa daya dayalı lı bir bir egemenlik kurmak için kullanıyor..... Sonuçta özgürlüğünü arayıp bulma çabası içinde olan öğrencinin özgürlüğüyle arasındaki başlıca engel usta ya da guru oluyor. Diplomalar Diplomalar insana insana ne kazandır kazandırıyor ıyor ? Bir meslek, meslek, bir bir iş, saygın saygın bir pozisyon, parasal güvence... Diplomalar insana yaşamın zorluklarıyla savaşmayı, yaşamı coşkuyla, kıvançla kucaklamayı, iç huz huzurun urunu, u, iç öz özgü gürl rlüğ üğün ünü, ü, mut mutlu olma olmanı nın n yo yolu lunu nu yö yön ntemi temini ni öğretebiliyor mu ? Hayır ! Meditasyon zihinde ve bedende yeniden gerg ge rgin inli likl kler er,g ,ger eril ilim imle lerr oluş oluşma ması sına na izin izin ve verm rmey eyec ecek ek bir bir düny dünyaa görüşüyle, bir yaşam felsefesiyle birlikte yürütülmedikçe meditasyon yaparak biryerlere varmak oldukça güçtür..... Onun için meditasyon bir felsefe, bir dünya görüşüyle birlikte ve bir arada yürütülmelidir. ..... Bütün ruhsal ge gerrilimlerimizin başlıca nedeni ola olan hırslarla, tutkularla, aşırı isteklerle başetmede meditasyon etkin bir araç olmakla birlikte hırsların, tutkuların tuzağından kurtulmak istemeyenlere de pek fazla yardımcı olamaz. Gerçeğin olduğundan farklı biçimde algılanmasının nedeni hevesler, istekler ön yargılar, yanlış çağrışımlar, gerçekçi olmayan 36
duygusal değerlendirmelerdir. Biz, olan dünyada değil de kafamızın yara ya ratı tısı sı olan olan ge gerç rçek ekdı dışı şı bir bir düny dünyad adaa ya yaşı şıyo yoru ruz. z......... Medi Medita tasy syon on gerç ge rçek ek dünya dünyaya ya gö gözl zler erim imiz izii aç açma maya ya yardı yardımc mcıı olab olabil ilir ir;; ama ama biz biz gözlerimizi açmak istemiyorsak, gözlerimizi açmamakta direniyorsak bunu bir başına yapabilir mi ? Bu önemli bir soru. Ben yapa ya pabi bile lecceğ eğin inii sanm sanmıy ıyor orum um.......... Bunl Bunlar arın ın heps hepsin inde den n önde önde de meditasyon zihinsel ve bedensel gerginlikleri gidermede son derece etkili bir yardımcıdır. Baştan şunu söyleyeyim, meditasyon size sizde zaten varolmayan hiçbir şeyi veremez. Yapabileceği tek şey sizin kendi için içiniz izee dönü dönüp p or orad adak akii kayn kaynak akla ları rı bulm bulman anız ızı, ı, için içiniz izde deki ki değe değerl rlii şeyleri ortaya çıkarmanızı kolaylaştırmasıdır. Meditasyon yapmak, tam olarak yaşamak, yaşadığının farkında olmak demektir..... Meditasyon bir yolculuktur ve bu yolculuğun başlıca amacı kendinizi bulmak, kendinizle tanışmak, kendiniz olmaktır. Meditasyon kendinizle ilgili bazı özellikleri farketmenize ve kend kendin iniz izee karş karşıı daha daha hoşg hoşgör örül ülü ü olma olmanı nıza za ya yard rdım ımcı cı olac olacak aktı tır. r. Meditasyon yaparak elde edeceğimiz şey konusunda herşeyden önce yetingen olmalıyız. Kuşkus Kuşkusuz uz medita meditasyon syonaa bir gevşem gevşemee egzers egzersizi izi,, gergin gerginlik likler lerii giderme egzersizi olarak bakmak yanlış olur ama meditasyonun getireceği başka şeyler, bedensel ve zihinsel gerginlikler giderilmedikçe ortaya çıkamıyor. Öteki kapıları açan anahtar gerginliklerin giderilmesidir. Gevşeme deyince çok kimse şöyle bir kendini bırakmışlık, laçkalık, yerçekimine kendini koyuvermişlik diye düşünebilir. Oysa yerç ye rçek ekim imin inin inii etki etkisi sini ni az azal altm tman anın ın bir bir yo yolu lu daha daha va vard rdır ır.. Dimd Dimdik ik durm durmak ak,, dimd dimdik ik otur oturma mak. k. Bitk Bitkil iler erii düşü düşünü nün, n, ağ ağaç açla ları rı düşü düşünü nün; n; nasıl yerçekiminin etkisini en aza indirmek için dik bir gövde, dik bir sap üzerinde büyür gelişirler.....
37
Genell Gene llik ikle le medi medita tasyo syonu nun, n, öz özel elli likl klee Buda Budacı cı medi medita tasy syon onun un,, meditasyon yapan kimseye kazandıracağı önemli bir yetenek, uzun süre süre dikk dikkat atli li kala kalabi bilm lme, e, uzun uzun süre süre dikk dikkat atin inii ay ayak akta ta tuta tutabi bilm lmee yeteneğidir..... Fark Farkın ında dalı lık k ya da yay yaygı gın n dikk dikkat atli lili lik k ye yete tene neği ğini nin n ge geli lişe şere rek k zihnimize yönelmesi meditasyonun doğal bir sonucudur. Zihnimiz böyle işlemeye başlayınca da zihnimizle tanışmaya başlarız..... Çoğu kez zihniniz, içinde bitmez tükenmez bir kör döğüşünün hüküm sürdüğü karanlık bir odadan yönetilmektedir..... y önetilmektedir..... İnsanların büyük çoğunluğu zihinleriyle tanışmakt aktan korkarlar, bir an bile zihinleriyle başbaşa kalmamak için neler yapmazlar ki... Hemen radyoyu ya da televizyonu açarlar, yahut ellerine bir kitap ya da gazete alırlar, hemen telefonla arkadaşlarını ararlar, bunu da yapamazlarsa çekmecelerini düzeltmeye başlarlar. Kendileriyle başbaşa kalmak ölesiye korkutur onları... Oysa meditasyon yapmanın amacı uyanmaktır... Meditasyon yapa ya para rak k za zate ten n sizd sizdee olma olmaya yan n bir bir şeyi şeyi bula bulaca cağı ğını nızı zı,, ya da sizd sizdee olmayan bir şeyi elde edeceğinizi sanmanız da yanlış olur. Bizim bu kitapta inceleyeceğimiz meditasyon, amacı birşey düşü düşün nmek mek, bir bir konu onu üzer üzerin inde de der derin der derin düşün üşünce ceye ye dalm dalmak ak anla anlamı mınd ndaa bir bir medi medita tasy syon on deği değild ldir ir.. Sonu Sonund ndaa zihi zihind nden en büt bütün düşünceler uzaklaşana kadar, zihinde hiçbir düşünce kalmayıncaya kadar zihni sakinleştirmektir. Ya da zihni öylesine rahat bırakmaktır ki düşünseler sizin hiçbir çabanız olmadan, mantıksal zorunlulukların sonucu olarak değil de doğaçlama yoluyla, sezgisel bir biçimde zihne gelsin ve kendiliğinden gitsin. Meditasyonun amacı daha kapsamlı, daha geniş bir bilinçlilik durumudur.
38
Meditasyon yöntemlerinin en başta gelen ortak özelliği hangi tür meditasyon olursa olsun, meditasyonun kendine özgü bir duruş ve oturuşu gerektirmesidir. Meditasyon ister oturarak ister hareketle yapılsın, istisnasız bütü bütün n medi medita tasy syon on türl türler erin inde de biri birinc ncii koşu koşull sırt sırtın ın dik dik durm durmas asın ınıı sağlayacak bir duruş ya da oturuştur... Ancak sırtın dik duruşu gerçekleştirildikten sonra iç duyarlık ortaya çıkar ve bu iç duyarlık rahatlama, dinlenmişlik ve giderek gerginliklerin giderilmesinden kaynaklanan iç barış duygusunu da beraberinde getirir.... Medi Medita tasy syon on duru duruşş ve otur oturuş uşun unda da tam tam ay ayar ar,, bir bir kema kemanı nın n akor akordu du kada kadarr önem önemli lidi dir. r. Bu ay ayar arıı da anca ancak k medi medita tasy syon on ya yapa pan n kims kimsen enin in kendi endisi si ya yapa pabi bili lir. r. Duru Duruşş ya da otur oturuş uşta taki ki ufac ufacık ık bir bir düzeltme meditasyonun kalitesinde dünyalar kadar fark yapar. Meditasyon sırasında eğer olumsuz duygular içinizi kaplarsa, olumsuz düşün şünceler huzurunuzu bozmaya başlar arssa hemen oturuşunuzu gözden geçirin; kesinlikle oturuşunuzda bir bozukluk olduğunu göreceksiniz. Meditasyon duruş ve oturuşunda omuzlar olabildiğince aşağı düşü düşürrülme ülmeli lidi dirr. Söyl Söyled ediğ iğim imii düze üzeltiy ltiyor orum um:: Omuz muzları ların n aşağ aşağıı düşü düşürrülmü ülmüşş olma olması sı büt bütün ya yaşa şamı mım mızın ızın ay ayrı rılm lmaz az bir bir parç parças asıı olmalıdır.. olmalıdır..... ... Bir kimsenin kimsenin meditasyond meditasyondaa yol almış olup olmadığını olmadığını omuzlarının duruşuna bakarak söyleyebilirsiniz. Tecrübe ettiğiniz zama za man n gö göre rece ceks ksin iniz iz,, omuz omuzla ları rını nızı zı düşü düşürd rdüğ üğün ünüz üzde de için içiniz izde deki ki olumsuz duygular yerini güven ve sükûnete bırakacaktır. Çeşitli meditasyon türleri ve uygulamaları arasındaki ikinci ortak özellik, dikkatin bir konu üzerinde yoğunlaştırılmasıdır. “Tam “Tam kulağ kulağın ınız ızıı ve vere rere rek k dinl dinled ediğ iğin iniz iz za zama man n sess sessiz izli liğin ğin ne kadar sesli olduğuna şaşar kalırsınız.”
39
Belki üçüncü ortak özellik olarak, zihni şöyle ya da böyle yoğunla yoğunlaştı ştırma rma çalışm çalışmala aların rının ın zihne zihne kazand kazandırd ırdığı ığı konsan konsantra trasyon syon gücünden söz edilebilir. ..... Bence bir başka ortak özellik de tüm meditasyon türlerinin meditasyonun düzenli bir biçimde her gün yapılması konusundaki ısra ısrarrlı tutu utumlar mlarıd ıdır ır.. Hangi angi medit editas asyo yon n yö yönt ntem emii uygu uygula lanı nırs rsaa uygulansın, etkili olabilmesi her gün düzenli bir biçimde yapılmasına bağlıdır. Sesle yapılan meditasyon hem oldukça kolay, hem de kolay olduğu kadar etkilidir. Yöntem iki kelimeyle özetlenebilir: Otur ve dinle... Hiç kuşku yok ki bir öğretmen, bir danışman, veya deneyimli bir arkadaş bu sınırlar içinde kalırsa son derece yararlıdır. Ama insan tabiatı buna izin vermez. Çoğunluk söz konusu olunca insan, doğası gereği elde ettiği üstünlüklerden yararlanma eğilimindedir. En kısa bir tanımla guru’luk kurumu eski çağlardan günümüze kadar uzanmış bir sömürü düzenidir..... Eğer herhangi bir konuda bir inceleme yapmak isteseydiniz, bu inceleme için tek bir insana, tek bir kaynağa mı bağlanırdınız ? Elbette ki hayır. Kalama Sutra’da Buda şöyle der : “Öğretmenlerinin, keşi ke şişl şler erin in söyle söyledi dikl kler erin inee sırf sırf onla onlarr söyle söyledi dile lerr diye diye inan inanma ma.. Anca Ancak k inceleyip, irdeleyip, aklına yatkın bulduktan; senin için de, başkaları için de yararlı olduğu kanısına vardıktan sonra inan.” ..... Aksi halde çok kimsenin yaptığı şey kerameti guru’dan ve teknikten beklemek olduğu için, bir guru’dan ötekine, bir teknikten diğerine dolaşıp durmak oluyor... Oysa ki bu yol yalnızlık yoludur ve bu yolda yalnız başınıza yürüyeceksiniz. Buda’nın şu sözlerini hiç 40
aklınızdan çıkarmamalısınız: “Kendinize kendiniz ışık olun. Buda’lar bile size yolu işaret etmekten fazlasını yapamazlar.” Yine Buda, “Ne yediğiniz içtiğiniz şeylerin türü, ne de kutsal ırmağın ğın suyu zihninizi arıtmay ayaa yetmez.” demi demişt ştir ir... ... Kuşk Kuşku u duyduğunuz zaman bir kez daha, bir kez daha yazılı metinlere bakabilirsiniz... Çünkü öğretmeninizin aradıkları şeyler başka, sizin aradıklarınız başka; öğretmenin buldukları başka, sizin bulacaklarınız başka şeyler olacaktır. İlet İletiş işim im ve düşü düşünc ncee öz özgü gürl rlüğ üğü ü ça çağı ğınd ndaa gizl gizlil iliğ iğn n tica ticare rett tten en başka bir amacı olamaz. ..... Meditasyon herkese uyan hazır bir elbise değildir. Kendinize uyan, yapınıza uyan yöntemi kendiniz bulacaksınız; ama gene de hiç olmazsa başlangıçta belirli bir öğretiyi, belirli bir tekniği uygulamanızda büyük yarar vardır. Üç temel ilke bütün meditasyon türlerinde ortaktır. Bunlar: Dik oturuş, Nefesin düzenliliğinin denetimi ve Zihnin yoğunlaştırılması (bütünleştirilmesi)dir. Buda Buda’n ’nın ın en önem önemli li öğ öğre reti tile leri rind nden en biri birisi si şudu şudur: r: “Varoluş, bölünmesi olanaksız bir bütündür. Her birimiz evrenin bütünlüğünü kapsıyoruz. kapsıyoruz. Bu böyle olunca hiç birimiz birimiz yalnız kendi kurtuluşumuzun kurtuluşumuzun peş peşin inde den n gide gidere rekk baş başka ka kims kimsel eler erin in esen esenli liği ğine ne aldır aldırma mada dan n ge gerç rçek ek anlamda bireysel huzurumuzu gerçekleştiremeyiz.” Bilge bir öğretmen daha en baştan Zazen’i, bir aydınlanma tekniği olarak değil de, hepimizde zaten var olan Buda Doğası’nın ortaya çıkarılması olarak tanıtmalıdır. Eğer zazen aydınlanmayı sağl sağlay ayan an bir bir tek teknik nikten daha daha fazl fazlaa birş birşeey olma olmasa sayd ydıı satori’ ye ye eriştikten sonra zazen yapmanın gereği kalmayacaktı. Ama Dogenzenji’nin de vurguladığı gibi, durum bunun tam tersidir. Sizin satori yaşa ya şant ntın ınız ız ne kada kadarr deri derin n olur olursa sa,, za zaze zen n ya yapm pmay ayaa duya duyaca cağı ğını nızz gereksinim de o oranda çoğalacaktır... çoğa lacaktır... 41
En önemli ve değerli olan zen çalışması, ne satori’ye erişmek, ne de başka belirli bir amaç gütmeden yapılan zen çalışmasıdır. Aslında Zazen, aşağıdaki üç sonucu kendiliğinden sağlar. Bu nede nedenl nlee de kimi imi za zama man n tamam amamen en ya yanl nlıış bir ifad ifadee ile ile bunl bunlar araa ‘zazen’in üç amacı’ denilmektedir. 1) Zihni yoğunlaştırma gücünü çoğaltmak (joriki) 2) Satori Uyanıklığı 3) Her günkü yaşamımızda En Üst Yol’u, yani dorukta yaşamayı gerçekleştirmek (mujodo no taigen). Bu üçü aslında bölünmez bir bütündür. Bir kez joriki ’yi ’yi geliştiren kimse hiçbir biçimde tutkularının tutsağı olmaz, çevresinin etkisi altında da kalmaz. Her zaman için hem kendisinin, hem de yaşam koşullarının efendisidir. Her zaman için tam bir özgürlük ve ölçülü bir dengelilik içinde davranmayı başarır..... Ama yine de bütün mezheplerdeki ortak hedef ve önemli olan şey, şey, zihn zihnin in yo yoğu ğunl nlaş aştı tırı rılm lmas asın ında daki ki bece beceri ri düze düzeyi yi ve veya ya öğ öğre reti tiye ye yürekten bağlılık gibi şeyler değil, yalnızca Buda Doğası’nın ortaya çıkarılmasıdır. Yukarıda sayılanlardan sonuncusu olan Mujado No Taigen, günlük yaşamımızın tüm etkinliklerinde, tüm varlığımızda doruk yaşam’ı gerçekleştirmektir. Buraya ulaşınca, amacı ar araaçtan ayırdedemez oluruz. Zen çalışmasının Üç Temel İlkesi şunlardır: . Güçlü bir İnanç (daishinkon) . Güçlü bir Kuşku duygusu (daigidon) . Güçlü bir Kararlılık (dai-funshi) 42
LİDERLİK SANATI
Zen Dersleri 43
“Huzur “Huz uru u tanı tanıyo yors rsan anız ız,, o za zama man n başa başarı rılı lısı sını nızd zdır ır;; kanaa anaatt etmeyi biliyorsanız, o zaman zenginsiniz.” (Ozan Su Şi) “Daha yüksek erdemin yerine ün ve kâr kazanma baya bayağı ğılı lığı ğına na düş düşme me.. ... ... Bu yüz yüzde den n ahla ahlakl klıl ılık ık ve ve doğr doğrul uluğ uğun un dünyada en büyük şey olduğunu, yalnızca azimli olmanın önemli olduğunu biliriz.” (Yanji Şun) “Güvenlik bir günün güvenliği, tehlike de bir günün tehlikesi deği değild ldir ir.. ... ... Lide Liderl rliğ iğii ay aydı dınl nlan anmı mışş nite niteli lik klerl lerlee yüks yüksel eltm tmek ek,, aydı ay dınl nlan anmı mışş nite niteli likl kler er biri birik ktiri tirir; r; lide liderl rliğ iğii neza nezake kett ve adal adalet etle le yük yüksel seltme tmek neza nezak ket ve adal adalet etii biri birik ktir tirir. ir. Sömü Sömürrücü ücü lide liderrlik lik güceniklik ve düşmanlık biriktirir. Liderliğin üç gerekli niteliği vardır: İnsanlık, görme netliği ve cesaret. ... Net olan insanlar uygun davranır ve görevlerini adilce yapar, neyin güvenli neyin tehlikeli olduğunu bilir, akıllı ya da aptal olup olup olma olmadı dıkl klar arın ınıı gö görm rmek ek üzer üzeree insa insanl nlar arıı ince incele lerr ve doğr doğruy uyla la yanlışı birbirinden ayırır.” (Usta Fuşan Yuan) Erdemli ve akıllı saf ve rafinedir, dürüst ve düşüncelidir. Plan Planla ları rını nı ay aydı dınl nlan anmı mışş erdem rdemle ler, r, insa insanl nlık ık ve adal adalet et teme temeli lind ndee yaparlar. yaparlar. ... Çürümüş Çürümüş olanlar olanlar hain ve aldatıcıdır aldatıcıdır,, kendileri kendilerinden nden gurur duyarlar, yetenekleri konusunda gösteriş yaparlar, şiddetli isteklere gömülürler, kâr elde ederler, tamamen pervasızdırlar... Başk Başkal alar arın ınıı yö yöne netm tmee konum onumun unda da olan olan lide liderr, ast astları larıyl ylaa ilgilenirken alçakgönüllü ve saygılı olmalıdır. Astlar liderlik için canı gönülden çalışmak zorundadır. Yukarısı ve aşağısı uyum içinde 44
olduğu zaman, liderliğin yolu da sorunsuz yürür.” Yuan)
(Usta Fuşan
“Esk “Eskii düşü düşünü nürl rler er kend kendii ya yanl nlış ışla ları rını nı duym duymak akta tan n memn memnun un olur olurla lar, r, iyi iyi birş birşey ey ya yapm pmak akta tan n keyi keyiff alır alırla lard rdı; ı; yüce yüce gö gönü nüll llül ülük ükte te büyükt büyüktüle üler, r, başkalar başkalarını ının n yanlış yanlışlar larını ını gizlem gizlemede ede cömert cömert,, dostla dostlarla rla birlikteyken alçakgönüllü ve insanlara yardım etme ve korumada çalışkandılar. Akıllarını kirletmezlerdi, bu yüzden ışıkları büyüktü, bugünü ve geçmişi geçmişi aydınlatırd aydınlatırdı... ı... Bir lider olarak, olarak, kendine kendine karşı tutumlu olurken topluma karşı cömert olmak şarttır.... İnsanlara görevler verdiğin zaman, samimi olup olmadıklarını anlamak anlamak için için onları onları derinde derinden n derine derine incele. incele. ... Sen saygın olduğun olduğun zam za man, an, toplu oplulu luk k, katı atı olma olmasa san n bile bile san sana itaa itaatt eder; der; topl toplul uluk uk etki etkile lend ndiğ iğii za zama man, n, emir emirle lerr ve veri rilm lmes esee bile bile yapıl yapılma ması sı ge gere reke kenl nler er yapılır.” (Wu Zu) “Söylenen fakat uygulanamayan şeylerin söylenmemesi daha iyidir. Uygulanan fakat söylenemeyen şeylerin yapılmaması daha iyidir. Sözcükler ağzından çıktığında, her zaman sonunu düşü düşün nmeli melisi sin n. Bir Bir şeyi şeyi uygu uygula lama maya ya koy oydu duğu ğund nda, a, her her zaman aman içerdiklerini göz önüne almalısın... Eskiler, bir şey şeyi uygulamaya koyduklarında, yalnızca kend kendil iler erin inee dikk dikkat at etme etmekl klee kalma almaz, z, ay aynı nı za zama mand ndaa ge geli lişm şmem emiş iş öğrencileri eğitmek için bunları kullanırlardı.” (Usta Bai Yun) “Planlama çok insanla yapılır, karar tek başına verilir.” (Usta Hui Tang) “Uzun süre ihmal edilen şeyler hemen onarılamazlar. 45
Uzun sürede biriken hastalıklar hemen iyileştirilemezler. İnsan sonsuza dek hoşca vakit geçiremez. İnsani duygular tamamen doğru olamazlar. Belâlar kaçmaya çalışmakla bertaraf edilemezler. Bu beş beş şeyi şeyi kavr kavram amış ış ve öğ öğre retm tmen en olar olarak ak ça çalı lışa şan n herk herkes es,, sıkıntı çekmeden dünyada yaşayabilir.” (Usta Hui Tang) “Bir “Birço çok k zo zorl rluğ uğu u yaşam yaşamak ak irad iradey eyii kusu kusurs rsuz uzla laşt ştır ırır ır;; hiçb hiçbir ir zorluk yaşamamak varlığı mahveder. ... Liderl Liderlik ik konumu konumunda ndayke yken n kendi kendiler lerini ini aldata aldatanla nlarr çok ender ender olarak herhangi herhangi bir şeyi başarıyla tamamlarlar. tamamlarlar. Öyle görünüyor ki, onla onları rın n erd erdemli emli nite itelik likler leri yüze yüzeys yseeldir ldir ve ölç ölçümle ümleri ri dar dardır, dır, deneyimlerden çıkardıkları dersler ise düşüktür. Aynı zamanda iyiyi de izle izleye yeme mezl zler er ve doğr doğrul uluğ uğaa bağl bağlan anam amaz azla lar; r; bunu bunu kend kendil iler erin inii genişletmek ve gerçekleştirime ulaşmak için kullanamazlar... ... Az konuşan konuşan insanların insanların ille de aptal olmaları olmaları gerekmez; gerekmez; çok konuşanlar ille de akıllı değildir. Kaba ve basit insanlar ille de mantıksız ya da isyancı değildir; uyumlu ve itaatkâr olanlar ille de sadık ve dürüst değildir. ... Düşün üşünce cele lerrin or orttay ayaa çık çıkması asından ndan kor ork kmay ayın ın,, ya yaln lnız ızca ca düşüncenin ayrımına varmanın ne kadar yavaş olduğunun farkında olun.” (Usya Ling Yuan) “Eski çağlardaki bir öğretmen şöyle dedi: ‘Yol’u incelerken, kavr ka vram amak ak güçt güçtür ür;; bir bir ke kezz ka kavr vrad adığ ığın ınız ız za zama man, n, ko koru ruma makk güçt güçtür ür;; koruduğunuz zaman, uygulamaya sokmak güçtür.’ Yol’u gerç ge rçek ekle leşt ştir irme meye ye ça çalı lışm şmak ak,, kavr kavram amak akta tan n ve koru koruma makt ktan an daha daha zordur.... 46
Kavram Kavr amaa ve koru koruma ma,, ya yaln lnız ızca ca kend kendii kend kendin iniz izee uğra uğraşa şara rak, k, sürekli bir çabanın ve azmin sorunudur; fakat pratik, dingin bir aklı ve kend kendin iniz izii unut unutup up başk başkal alar arın ınaa ya yard rdım ımcı cı olma olmaya ya ya yaşa şam m boyu boyu sürecek bir taahhüdü gerektirir. Akıl dengeli, taahhüt de sağlam değilse, o zaman kazanma ve kaybetme kaybetme geriye geriye doğru olur ve sıradanlaşır sıradanlaşır,, hattâ soysuzlaşırsınız soysuzlaşırsınız... ... bu, farkında olunması gereken bir şeydir.” (Usta Ling Yuan) “Küçük davranışlara dikkat etmezseniz, sonunda büyük bir erdeme engel olurlar.” (Usta Yuan Wu) “Topluluk karşısında insanı anın davranışları, dinlenme anın anında dayk yken en bile bile ciddi iddi olma olmalı lıdı dır; r; konuk onukla larra kar arşı şı sarf sarfed edil ilen en sözcükler tanıdıklara söylenirken de onur verici olmalıdır.” (Usta Foyan Yuan) “Bil “Bilge geli lik k suya suya ben benzer; er; kulla ullanı nılm lmad adığ ığıı zaman aman duru durulu lurr, durulduğu zaman devinmez, devinmeyince de bilgelik işe yaramaz. ... Erdem, insanlık ve doğruluk yalnızca antiklere ait değildir, bugünün insanları da bunlara sahi ahiptir; fakat bilgileri net, araştırmaları geniş, melekeleri saf olmadığı ve iradeleri zayıf olduğu için erdem, insanlık ve doğruluğu güçlü bir şekilde gerçekleştiremezler ve eninde sonunda gördükleri ve işittiklerine ilgileri dağılır ve durumlarının farkında olmazlar. Bütün bunlar, hemen yokedilemeyen derin bir alışkanlık birikimine yol açan asılsız düşünceler ve duygusal düşünme sisteminden kaynaklanır. Bugünün insa insanl nlar arın ının ın anti antikl kler erin in mert merteb ebes esin inee ulaş ulaşam amam amas asın ının ın tek tek nede nedeni ni budur.” (Usta Gaoan) “Akıllı ya da aptal öğrenci yoktur. Bu yalnızca, öğretmenin onları erdemli olmaları için terbiye etmesi, potansiyel yeteneklerini keşfetmek için sınavdan geçirmesi, onları ortaya çıkarması ve teşvik etmesi, sözcüklerine değer vermesi, pratiklerini tamamlamaları için onlarla ilgilenmesi sorunudur. 47
... Bu yüzden, yüzden, öğrencileri öğrencilerin n yetenekle yeteneklerini rini ve zamanların zamanların iniş ve çıkışlarını, iyi muamele edilirse doruğa ulaşacağını, teşvik edilirse yüceleceğini, baskı skı altına alınırsa sapacağını ve yadsınırsa ölecek ölecekler lerini ini biliri biliriz. z. Öğr Öğrenc encile ilerin rin erdeml erdemleri erinin nin ve yetene yetenekle klerin rinin in gelişmesinin, ya da çarçur edilmesinin temel nedeni budur.” (Usta Gaoan) “Lin “Lingg Yuan Yuan müri müritl tler erii karş karşıl ılaş aştı tırm rmaa yo yolu luyl ylaa sını sınıfl flam amay ayıı severdi. Eski bir deyişi aktardı: ‘Bu, kil ve tahtadan insan figürleri yap yapma maya ya be benz nziy iyor or.. Taht Tahtad adan an bir bir figü figürr ya yapa park rken en,, önce önce buru burun n ve kulaklar büyük yapılmalı, oysa ağız ve gözler başta küçük olmalı; sanatçı yanlış yapabilir, o zaman büyük kulaklar ve burun küçültülebilir, küçük ağız ve gözler büyültülebilir. K Kil ilde den n bir bir insa insan n figü figürü rü ya yapa park rken en,, kula kulakl klar ar ve buru burun n önce önce küçü küçük, k, ağ ağız ız ve gö gözl zler er büyü büyükk ya yapı pılm lmal alı. ı. O za zama man n sa sana natç tçıı ya yanl nlış ış yapmışsa, küçük kulaklar ve burun büyültülebilir, büyük gözler ve ağızlar küçültülebilir.’ ...” (Usta Xue Tang) “Lider, insanların psikolojik koşullarını anında kavrayamaz ve aşağıda aşağıdakil kileri erin n duygul duyguları arı yukarı yukarıdak dakile ilere re iletil iletileme emezse zse,, o zaman zaman aşağısı ile yukarısı birbirlerine karşı çıkarlar ve düzen kaybolur. (Usta Caotang) Liderliğin yokedilmesi böyle olur” “Kişi yüksek bir konumda olur da kendini ciddiye alır, küçük görevler konusunda titiz olur, fakat bir bütün olarak topluluğun büyük yapısını küçük görür, akıllının kim olduğunu bilmez, kimin iyi iyi old olduğun uğunu u algı algıla lam maz az,, ya yanl nlış ış olan olanıı deği değişt ştir irm mez, ez, doğr doğru u olan olanıı izlemez, hiçbir saygı göstermeden canı istediği gibi keyfi olarak davranırsa, bu, belanın doğuşudur. Nasıl farkında olunmaz ? (Usta Miaoxi’nin, Usta Bao’ya mektubundan) “Sıradan insanların şiddetli özlemleri vardır; onlar severler, nefret ederler ve isterler; bencil ve cahildirler, kaynayan bir kaptaki 48
kabarcıklar gibi her düşünceleri eşyalarla ilgilidir. Bundan nasıl kurtulur ve sakinleştirilebilirler ? Eski düşünürlerin düşüncelerinin çoğu bu konuyla ilgilidir. Yani ıslah olsunlar ve düzelsinler diye insanları denetlemek amacıyla disiplin, meditasyon ve bilgi olarak (Usta üç inceleme alanı kurdular...” Wanan) Fozh Fozhi, i, Shui Shuian an’a ’a dedi dedi ki: ki: “Lid “Lider erli lik k ya yapı pısı sını nın n dört dört kena kenarı rı vardır: Aydınlanma ve Erdem, Söz ve Eylem, İnsancıllık ve Adalet, Gör örgü gü Kural uralllar arıı ve Yasa. asa..... Ay Aydı dınl nlan anm ma ve Erde Erdem m öğ öğre reti tini nin n köküdür; İnsancıllık ve Adalet öğretinin dallarıdır. Kök olmaksızın ayak ay akta ta durm durmak ak olan olanak aksı sızd zdır ır;; dal dal olma olmaks ksız ızın ın tama tamaml mlan anma mak k da olanaksızdır.” “Nihai “Nih ai Yo Yol, l, insa insan n duyg duygul ular arın ınaa benz benzem emey eyen en dosd dosdoğ oğru ru bir bir kest kestir irme medi dir. r. Esas Esasen en yüre yüreği ğini ni içte içten n ve kafa kafanı nı doğr doğru u kılm kılmal alıs ısın ın.. Taraflılık ya da gösterişin kölesi olma. Gösteriş aldatmaya yakındır ve taraflı olduğun zaman da dengeni yitirirsin... Bunlardan hiçbiri (Usta Gaoan’dan Usta Shuian’a) nihai Yol için uygun değildir.” Usta Yingan şöyle derdi: “İyi ve çürük olanlar birbirinin karşıtıdır. Onları birbirinden ayır yırt etmekten başka şka birşey yapamayız. İyi gerçeği, erdemi, cömertliği ve adaleti korur. Çürük kendini erk ve kâra adamıştır ve dalkavukluk ve aldatmacayla iş görür. İyi isteğini gerçekleştirir ve her zaman öğrendiklerini pratiğe uygu uygula lar. r. Elin Elinde de mevki vki tut tutan çürü çürük k çoğ oğu u zaman aman benc bencil illi liği ğine ne gömü gö mülü lüdü dür, r, akıl akıllı lıyı yı kısk ıskanır anır ve ye yettenek enekli liye ye imre imreni nir; r; şid şiddet detli özlemlerine düşkünlük gösterir ve maddi şeylere el uzatır ve ne kadar ileri gidecekleri bilinemez. Bu yüzden, orada iyi insanlar varsa topluluk gelişir; çürük insanlar varsa, o zaman topluluk çöker. Tek bir çürük insan bile varsa, orada barış ve dinginliği sağlamak kesinlikle olanaksızdır.” 49
“Güzel bir mücevher kesilmeden önce, taş ya da kiremite benz benzer er;; iyi iyi bir bir at ya yarı rışa şa soku sokulm lmad adan an önce önce bine binek k atla atları rı gibi gibidi dir. r. Kesi Ke sild ldiği iği ve parl parlat atıl ıldı dığı ğı,, ya yarı rışa şa sokul sokuldu duğu ğu ve sına sınand ndığ ığıı za zama man, n, mücevher ile taş, süvari atı ile binek atı birbirinden ayrılır.” (Zide) “Kim hata yapmaz ki? Üstünlük bu hataları düzeltmektir.” (Usta Jiantang)
TAZE BİÇİLMİŞ ÇİMEN KOKUSU Thich Nhat HANH 50
Huzur dolu ve yapacak hiçbir işi olmayan biri gibi yürümelisin. Böyle yürürsen bütün tasalar, üzüntüler akar gider üzer üzeriinden nden.. Tümü Tümüyl ylee huzur uzur için içinde de olm olmak için için böyl böylee yür yürüme ümeyi öğrenmelisin. Hiç de zor değil, yapabilirsin. Gerçekten huzur içinde olmak isteyen herkes yapabilir. ..... Yürüyü Yürüyüşş medita meditasyon syonunu unun n hedefi hedefi yürüyü yürüyüşş medita meditasyon syonunu unun n kend kendis isid idir ir.. Önem Önemli li olan olan yürü yürüme mekt ktir ir,, va varm rmak ak deği değild ldir ir;; çünk çünkü ü yürüyüş meditasyonu araç değil amaçtır. Her adım yaşamdır; her adım dinginliktir. ..... Yürü, ama koşuşturma. Yürü ama her ne olursa olsun hiçbir şey seni buna itmesin, kendiliğinden olsun yürümen. ..... Öyle Öy le yürü yürü ki, ki, bıra bırakt ktığ ığın ın aya ayak k izle izleri rind ndee ya yaln lnız ızca ca ding dingin inli lik k olsun. Yürüyüş meditasyonunun sırrı bu. Böyle yürümek istersen acı ve tasayı akıp gitmeye bırakabilmeyi öğrenmelisin. ..... İlk yapacağın, bu dünyanın kendisinin “Arınmış Ülke”nin bütü bütün n muci mucize zele leri rine ne sahi sahip p oldu olduğu ğunu nu gözle gözleml mlem emek ek,, algı algıla lama mak k ve idrak etmektir. Bizi bu mucizeler karşısında kör ve yeteneksiz kılan, acı ve tasalarımızdır. ..... Park, orman ya da ırmak kıyısında çalışabileceğin sakin bir yol seç. Yolun fazla engebeli ya da dik olmaması iyidir. Yürü Yürüyü yüşş medi medita tasy syon onun unu u esir esir kamp kampla ları rınd ndaa uygu uygula laya yanl nlar ar vardır; kimileri de dar, karanlık hapishane hücrelerinde yaparlar. Çalışırken adımlarını yavaşlat ve bütün dikkatini bu adımlara yönelt. Attığın her bir adımın bilincine var. 51
Ölçülü ve dingin yürü. Bir Buda gibi yürü. Hükü Hükümd mdar arın ın mühr mührün ünü ü ferm ferman anın ınaa basm basması ası gibi gibi yürü yürürk rken en ayağını dikkatli ama güvenle bas yere. ..... Huzurlu bir dünyanın varlığı huzur içinde yürüyüp yürümediğine bağlıdır. Her şey adımlarından tek bir tanesine bağlıdır. Huzu Huzurr için içinde de bir bir adım adım atab atabil ilir irse sen n iki iki tane tane de atab atabil ilir irsi sin. n. Sonunda bütün adımların dingin ve huzurlu olabilir. ..... Oysa en önemlisi kendinle barış içinde yaşamak ve barışı diğer canlı varlıklarla paylaşmaktır. Ancak, barışı bulabi abilmek için adımlarının her birinin bilincinde olmalısın. En önemli edimin yürümektir. Odur herşeyi belirleyen. ..... Rahat ve güvenli yürü; uyanık ve kararlı ol. ..... Acı ve tasa, sen geçmiş ve geleceği düşünürsen gelir. Bir kez bütün acı ve kaygılarımızı karşımıza alıp görürsek uyanırız. O halde merhametli olalım kendimize karşı. ..... Buda Buda gibi gibi yürü yürüme mez, z, durm durmaz az,, otur oturma maz, z, şeyl şeyler eree onun onun gibi gibi bakm bakmaz azsan san Buda Buda’n ’nın ın eser eserin inii bütü bütün n ca canl nlıı varlı varlıkl klar arın ın iyil iyiliğ iğii için için sür sürdüre düreme mezzsin. sin. Fark Farkın ında dalı lık k ve bilg bilgeeliği liğin n yo yolu lunu nu Sutr Sutra’ a’la ları rı söyl söyley eyer erek ek deği değil, l, günd gündel elik ik ya yaşa şamd mdak akii yürü yürüyü yüş, ş, duru duruş, ş, otur oturuş uş ve görme biçimimizle gösterebiliriz. Gündelik yaşam dışında aydınlanma yoktur. ..... Ölümün önlenemez olduğunu bildiğimiz şu anda yeşil dünya üzerindeki adımların ne denli değerli olduğunu kavrarız. ..... Yürüyüş meditasyonu dikkat ve dinginliği hedefler.
52
Dikkat ve dinginlik, sürekli olarak geliştirilmek ve korunmak ister. İşte bunun için nefes, yürüyüş, sayma ve küçük gülümsemeyi kullanıyoruz. .... ...... Yürü Yürüyü yüşş medi medita tasy syonu onu dikk dikkat at,, kons konsant antra rasy syon on ve huzu huzurr getirir. Yürüyüş meditasyonu gözlerimizi evrenin pek çok mucizesine açmamıza yardım eder. Dünyamızı “Arınmış Ülke”ye dönüştürür. Öfke ve korkuları bırakmamıza destek olur, barışı getirir bize. Ama yürüyüş meditasyonu dünyadaki acıyı da algılamamıza yardımcıdır. ..... ...d ...dün ünya yanı nın n ge gerç rçek ek duru durumu munu nu kavr kavram amak ak için için gö gözl zler erin iniz izii açmalı ve uyanmalısınız.
HUZURUN 53
KENDİSİ OLMAK Thich Nhat HANH
Eğer mutlu değilsek, eğer huzurlu değilsek başkalarıyla huzur ve mutl mutlul uluğ uğu u payl paylaş aşam amay ayız ız,, hatt hattââ ay aynı nı ça çatı tı altı altınd ndaa yaşad yaşadığ ığım ımız ız sevdiklerimizle bile. ..... Çoğu Ço ğumu muz. z......... şimd şimdik ikii anda anda ya yaşa şayam yamıy ıyor oruz uz.. Ya Yaşa şama mayı yı (ve mutluluğu) ge gele lece ceğe ğe,, ne za zama man n oldu olduğu ğunu nu bilm bilmed ediğ iğim imiz iz uzak uzak bir bir geleceğe erteliyoruz. ..... Böyle olursa tüm hayatımız boyunca hiç yaşamayabiliriz. ..... Gerçek olan tek an budur. Şu anda ve burada olmak ve şimdiki andan zevk almak en önemli görevimizdir. ..... Buda Buda heyk heykel elii Buda Buda’n ’nın ın bir bir semb sembol olüd üdür ür,, tıpk tıpkıı amer amerik ikan an bayrağının Amerika’nın sembolü olduğu gibi. Amerikan bayrağı amerikan halkı değildir. Kelim elimen enin in kökü ökü olan olan ‘bu ‘bud’ uyan uyanm mak, ak, bilm bilmeek, anla anlama mak k anlamına gelir; ve uyanıp anlayan kişiye Buda denir. Bu kadar basittir. Uyanma , anlama ve sevme kapasitesine “Buda Doğası” denir. Budistler “Buda’ya sığınıyorum” dedikleri zaman, anlama ve farkında olma kapasitelerine güvendiklerini ifade ederler. Budi Budizm zmde de üç cevh cevher er vardı vardır: r: Buda, uyanan uyanan kişi; kişi; Dharma, anlama ve sevmenin yolu; ve Sangha, farkındalık ve ahenk içinde yaşayan toplumdur. Bu üçü birbiriyle ilişkilidir ve bazen bunları birbirinden ayırmak zor olur. ..... 54
Budi Budizm zmii uyg ygul ulam amak ak,, medit ditasyo asyon n ya yapm pmak ak sak sakin, in, mut mutlu, lu, anlayı anlayışlı şlı ve sevgi sevgi dolu dolu olmamı olmamızz içindi içindir. r. ..... ..... ..... ..... Bu nedenl nedenlee Dharma bedeni buradadır; yol, öğreti buradadır. Fakat öğreti her biri birimi mizi zin n bede bedeni ni ve ya yaşa şamı mı olma olmaks ksız ızın ın ge gerç rçek ek olam olamaz az.. Öy Öyle leys ysee Buddhakaya da buradadır. Eğer Buda ve Dharma burada değilse, bu bir Sangha değildir. Siz olmadan Buda gerçek değildir, sadece bir düşüncedir. Siz olmadan Dharma uygulanamaz. Onun birisi tarafından uygulanması gerekir. Her biriniz olmadan Sang angha ola olamaz az.. “Buda’y “Buda’yaa sığınıy sığınıyoru orum” m” dedi ‘Budaa ba bana na dediği ğimi mizd zdee ay aynı nı za zama mand ndaa ‘Bud sığınıyor’ u duymamızın nedeni budur. Yani “Dharma’ya sığınıyorum. Dharma bana sığınıyor. Sangha’ya sığınıyorum. Sangha bana sığınıyor.” ..... Hoşluk ya da nahoşluk bakış açımıza bağlıdır. ..... Mutlu olup olmamamız farkındalığımıza bağlıdır. ..... Budi Budizm zmii uygu uygula lama mak k haya hayatttan tan zev evk k alma almanı nın n akıl akıllı lıcca bir bir yoludur. Mutluluk elde edilebilir. Lütfen kendinize yardım edin. Hepimiz nötr duyguları uzun zaman sürebilen çok hoş duygulara dönüştürme kapasitesine sahibiz. Oturma ve yürüyüş meditasyonları sırasında yaptığımız budur. Eğer siz mutluysanız, hepi hepimi mizz bund bundan an yarar yararla lanı nırı rız. z. Topl Toplum um bund bundan an ya yara rarl rlanı anır. r. Tüm Tüm yaşayan varlıklar yararlanır bundan. ..... ..... Budizmi uygulamak, her an canlı olmaktır. ..... Gece gökyüzüne baktığınız zaman çok güzel bir yıldız görüp ona gülümseyebilirsiniz. Fakat bir bilim adamı o yıldızın artık orada olmadığını, milyonlarca yıl önce söndüğünü söyleyebilir. O yüzden bur buradak adakii algı algımı mızz doğr doğru u deği değild ldir ir.. Ço Çok k güze güzell bir bir gün gün batı batışı şını nı görd gö rdüğ üğüm ümüz üz za zama man, n, güne güneşi şin n or orad adaa bizi biziml mlee birl birlik ikte te oldu olduğu ğunu nu algı algıla laya yara rak k ço çok k mutl mutlu u olab olabil ilir iriz iz.. Ge Gerç rçek ekte te o seki sekizz daki dakik ka önce önce çoktan dağın arkasındaydı. Güneş ışığının gezegenimize ulaşması 55
sekiz dakika alır. Gerçek şudur ki, güneşi hiçbir zaman şu anda görmeyiz; sadece geçmişteki güneşi görürüz. ..... Budizm, yanlışlıkla kötü duygulara ve ıstıraba kapılmamamız için, gerçek doğasını anlamamız amacıyla herşeye nasıl derin bir şekilde bakılması gerektiğini öğretir bize. ..... ..... Sizin mutluluğunuzdan sorumlu olduğumu bilerek kendimi gözetmeliyim ve siz de aynısını yaparsanız herşey yolunda gider. Bu Buda Buda’n ’nın ın algı algı hakk hakkın ında daki ki,, birb birbir irin inee bağı bağıml mlıı birlikte-yükselme prensibine dayanan öğretisidir. Budizmi öğrenmek kolaydır. ..... “Eğer kendinize şefkatli olamazsanız, başkalarına da şefkatli olamazsınız.” ..... Bilgiye muhafızlık etmek iyi bir anlama yolu olu değildir. Anlamak bilginizi fırlatıp atmak demektir. Bilginizi bir merdiveni tırmanır gibi aşabilmelisiniz. ..... Anlayış hakkında konuşurken su imgesini kullanmamın nedeni şudur: Bilgi katıdır, anlayışın yolunu engeller. Su ise akıp nüfuz edebilir. ..... Medi Medita tasy syon on topl toplum umun un dışı dışına na çıkm çıkmak ak,, topl toplum umda dan n kaçm kaçmak ak değil, aksine topluma yeniden girmeye g irmeye hazırlanmaktır. ..... Toplumu beslememiz gerekir. Eğer köklerimizi toplumdan koparırsak onu kendimiz ve çocuklarımız için daha yaşanabilir bir yer haline getiremeyiz. Yapraklar bir sapla ağaca bağlıdırlar. Bu sap çok önemlidir. önemlidir. ..... Meditasyon Meditasyon toplumdan toplumdan kaçış değildir. değildir. Meditasyon, yaprağın ağacı beslemesi için, kendini toplumla yeniden ...meditasyonun bütünleştirme kapasitesini kazandırmaktır..... amacını yanlış anlıyoruz. Meditasyon sadece meditasyonu yapan kişi için değil, herkes içindir.
56
Bu toplumda uzun bir süredir yaşıyor olduğum halde ben de bu toplu opluml mlaa pek pek iyi iyi geçin eçinem emeediği diğimi mi hiss hissed ediy iyor orum um.. İnzi İnziva vaya ya çekilmeyi, kendime geri dönmeyi istememi sağlayan o kadar çok şey varr ki topl va toplum umda da.. Faka Fakatt ça çalı lışm şmal alar arım ım topl toplum um için içinde de kalm kalmam amaa yardım ediyor, çünkü eğer toplumu terkedersem onu değiştirmeye yard ya rdım ım edem edemey eyec eceğ eğim imin in fark farkın ınday dayım ım.. Budi Budizm zmii uygu uygula laya yanl nlar arın ın topl toplum umda da kalm kalmay ayı, ı, ay ayak akla ları rını nı ye yerd rdee tutm tutmay ayıı başa başara raca cak kları larını nı umuyor umuyorum. um. Bu bizim bizim huzur huzur umudum umudumuzd uzdur. ur. ..... ..... Budizm Budizmin in ışığında bireysel nefs diye birşey yoktur. Bildiğimiz gibi, bir Budist merkezine girdiğiniz zaman, kendinizle birlikte toplumdan aldığınız tüm yaraları da getirirsiniz ve böylelikle tüm toplumu da getirmiş olursunuz. ..... Bir meditasyon meditasyon merkezi, kendinize kendinize geri döndüğünüz, döndüğünüz, açık bir gerçeklik anlayışına ulaştığınız, anlayış ve sevgide daha çok güç bulduğunuz ve topluma yeniden katılmaya hazırlandığınız yerdir. Eğer böyle değilse gerçek bir meditasyon merkezi değildir orası..... Uygulamamızı meditasyon merkezinden günlük yaşantımıza aktarabilmeliyiz. ..... Budizmi yemek zamanına, dinlenme zamanına, uyku zama za manı nına na nası nasıll uygu uygula layac yacağı ağını nızı zı bili biliyor yorsan sanız ız,, o za zama man n Budi Budizm zm günlük yaşantınızla iç içe geçmiş olacaktır. O zaman toplumsal Buda, Dharma Dharma ve Sangha konularda büyük bir etkisi olacaktır. Buda, sadece uzak birşeyin tanımı değil; günlük yaşamın, her dakikanın, yaşantımızdaki her saatin konusu olacaktır. ..... Sorun çok yapmak değildir, doğru yapmaktır. Eğer doğru yapa ya pars rsan anız ız,, daha daha nazi nazik, k, daha daha hoş, hoş, daha daha anla anlayı yışl şlıı ve sevg sevgii dolu dolu olursunuz. Oturma ya da yürüyüş uygulaması yaparken niceliğe değil, niteliğe önem vermeliyiz. * * * * * Ben bir mayıs böceğiyim, başkalaşım geçiren nehrin yüzeyinde. 57
ve ilkbahar geldiğinde mayıs böceğini yemek için zamanında gelen kuşum. Ben bir kurbağayım, mutlu bir şekilde berrak su birikintisinde yüzen. Aynı zamanda da yılanım. Sessizce yaklaşan ve kurbağayla karnını doyuran. ..... * * * * *
Buda Budacı cılı lıkt ktaa en önem önemli li kura kurall nele nelerr olup olup bitt bittiğ iğin inii bilm bilmek ek,, farkındalık içinde yaşamaktır. ..... Eğer sırf batı ülkelerinde et yeme ve alkol kullanma oranı yüzd yüzdee elli lli düşs düşse, e, bu bile bile düny dünyan anın ın dur durumun umunu u değ eğiş işti tirrmeye meye yetecektir... Sadece yüzde elli daha azı..... ..... Eğer Eğer ağ ağaç açla larr ölür ölürse se insa insanl nlar ar da ölec ölecek ekle lerd rdir ir.. Ağ Ağaç açla larr ve hayvanlar yaşamazsa, biz nasıl yaşayabiliriz ki? ..... Meditasyon yapmak, acının varlığının farkında olmaktır. ..... Farklı görüş, inanç ve düşüncede olanlar arasındaki barışı, ancak, her iki tarafla da ilişki içinde olabilen, onların acılarını ve sorunlarını anlayabilen, ayrıca her birine diğer tarafı anlatabilecek durumda olanlar sağlayabilir..... ..... Meditasyon, şeyleri derinlemesine görmektir; nasıl deği değişe şebi bile lecceğ eğim imiz izi, i, duru durumu mumu muzu zu nası nasıll deği değişt ştir ireebile bilecceğ eğim imiz izii görmektir. ..... Budi Budist st tapı apınak naklar larında ındak ki Yedi edi Uzla Uzlaşm şmaa Uy Uygu gula lama ması sı’n ’nın ın esasları: 58
. İlk uygulama Yüz Yüze Oturma’ dır. dır. . İkinci çalışma Hatırlama’ dır. dır. . Üçüncü prensip İnatçı Olmamak’ tır. tır. . Dördüncü uygulama Çamuru Samanla Örtmek’ tir. tir. . Sonraki aşama Gönüllü İtiraf’ tır. tır. . Altıncı ve yedinci uygulamalar Oybirliğiyle Karar ve Hükmü Kabullenme’ dir. dir. ..... Medita Meditasyo syon n yapmak yapmak içiniz içinizde, de, duygul duyguları arınız nızda, da, bedeni bedeniniz nizde, de, algı algıla ları rını nızzda, da, aile aileni nizzde nele nelerr olup olup bit bittiği tiğini nin n fark farkın ında da olma olmak k demektir. ..... Buda Budacı cılı lığı ğın n Buda Budacı cılı lık k olma olması sı için için topl toplum umun un kült kültür ürün ünee ve psikolojisine uygun olması gerekir. ..... İnsanın kendisiyle temasta olması meditasyonun anlamıdır; bede bedeni nimi mizd zde, e, duygu duygula ları rımı mızd zda, a, zihn zihnim imiz izde de nele nelerr olup olup bitt bittiğ iğin inin in fark farkın ında da olma olmakt ktır ır.. ... ... İnsa İnsanı nın n kend kendis isiy iyle le tema temast staa olma olması sı bu bilgelik ve sevecenlik kaynağıyla temasta olmak demektir. ..... Şimdiki zamanda olmalıyız; çünkü sadece şimdi gerçektir, sadece şimdiki anda yaşayabiliriz. Bizler geleceğin hatırına, cennette yeni ye nide den n doğm doğmak ak için için deği değil, l, huzu huzuru run n kend kendis isii olma olmak, k, seve sevece cenl nlik ik olmak, hemen şimdi sevinç olmak için çalışıyoruz..... sevgi ve anlayış sade sadece ce sözc sözcük ükle lerr ve kavr kavram amla larr deği değild ldir ir.. Kişi Kişini nin n kend kendis isin inde de ve toplumda gerçekleştirilmiş, hakiki şeyler olmalıdırlar. * * *
Tiep Hien’in (Karşılıklı-Oluş) 14 Kuralı : 1..Hiçbir öğretiye, teoriye ya da ideolojiye tapma ya da mecbur olma, hattâ Budist olanlarına bile. Bütün düşünce sistemleri yol gösterme aracıdır; nihai gerçek g erçek değildirler. 59
Şu anda sahip olduğunuz bilginin değişmez, nihai gerçek olduğunu düşünmeyin. Dar kafalı olmaktan ve şu anki görüşlere saplanmaktan kaçının. Başkalarının görüş açısına açık olabilmek için için gö görü rüşl şler eree bağl bağlan anma mama mayı yı öğ öğrreni enin ve uygu uygula layı yın. n. Gerçe erçek k, yaşamda bulunur, sadece kavramsal bilgide değil. Tüm yaşamınız boyunca öğrenmeye ve kendi içinizdeki ve dünyadaki gerçekliği her zaman gözlemeye hazır olun. 2.
3. Çocuklar da dahil olmak üzere başkalarını hiçbir araçla, ne otoriteyle, ne tehditle, ne parayla, ne propagandayla hattâ ne de eğitimle kendi görüşlerinizi gö rüşlerinizi benimsemeye zorlamayın. Fakat sevecen bir diyalog yoluyla, başkalarının fanatiklik ve darkafalılıktan vazgeçmesine yardım edin. 4. Acıyla temasa geçmekten kaçınmayın, ya da acı karş karşıs ısın ında da gö gözl zler erin iniz izii kapa kapatm tmay ayın ın.. Düny Dünyan anın ın yaşam yaşamın ında da ac acın ının ın varolduğunun farkındalığını kaybetmeyin. Her türlü araçla, kişisel tema temasl slar ar,, ziya ziyare retl tler er,, imge imgele ler, r, sesl sesler er ar arac acıl ılığ ığıy ıyla la ac acıı çeke çekenl nler erle le birlikte olma yolu bulun. Bu yolla kendinizi ve başkalarını dünyada acı olduğu gerçeğine karşı uyandırın. 5. Milyonlar açken servet biriktirmeyin. Hayatınızın amacı olarak ünü, kârı, serveti ya da şehveti hedeflemeyin. Basit yaşayın ve zamanı, enerjiyi ve maddi kaynakları ihtiyacı olanlarla paylaşın. 6. Kızgınlığı ya da öfke tutmayın. Kızgınlık ve öfke alevlendiği anda, kızgınlığa ve öfkeye neden olan kişiyi daha iyi anla anlaya yabi bilm lmek ek için için seve sevece cenl nlik ik üstü üstüne ne medi medita tasy syon on ya yapı pın. n. Diğe Diğerr varlıklara sevecenliğin gözleriyle bakmayı öğrenin. 7. Çevrenizde dağılarak kendinizi kaybetmeyin. Bedeninizin ve zihninizin dinginliğini kazanmak için, içe yönelme 60
uygulaması yapmak için ve konsantrasyon ve anlayış geliştirmek için nefes alma çalışması yapmayı öğrenin. 8. Anlaşmazlık yaratabilecek ve toplumun yıkılmasına neden olabilecek sözler söylemeyin. Ne kadar küçük olsa da, her ihtilafı çözmek ve uzlaşma sağlamak için çaba gösterin. 9. Kişisel çıkar yüzünden ya da başkalarını etkilemek için gerçek olmayan şeyler söylemeyin. Bölünme ve öfkeye neden olacak sözler sözler söylemeyin. söylemeyin. Kesin olduğunu bilmediğini bilmediğinizz haberler haberler yaymayın. yaymayın. Emin olmadığınız şeyleri eleştirmeyin ya da küçümsemeyin. Her zaman doğru ve yapıcı bir şekilde konuşun. Bu güveninizi tehdit etse bile adaletsizlik hakkında konuşacak cesarete sahip olun. (Dokuzuncu prensip aynı zamanda açıklık ve cesaret de gerektirir. Gerçeği söylemenin güvenliğimizi tehdit ettiği bir durumda kaçımız adaletsizliği ortaya koyacak kadar cesuruzdur ki?)
10. Budist topluluğu, kişisel kazanç veya kâr için, ya da topluluğunuzu politik bir partiye dönüştürmek için kullanmayın. Ancak dinî bir topluluk baskıya ve adaletsizliğe karşı durmalı ve partizan ihtilaflara karışmadan durumu değiştirmeye çalışmalıdır. 11. İnsanlara ve doğaya zarar veren bir işle hayatınızı kazanmayın. Başkalarının yaşam şansını ellerinden alan şirketlere yatırım yapmayın. Kendi sevecenlik idealinizi anlamanıza yardım edecek bir iş seçin. 12. Öldürmeyin. Başkalarının öldürmesine izin vermeyin. Yaşa Ya şamı mı koru koruma mak k ve sava savaşı şı önle önleme mek k için için mümk mümkün ün olan olan yo yoll llar arıı bulun. 13. Başkalarına ait olan hiçbir şeye sahip olmayın. Başkalarının mallarına saygı gösterin; fakat başkalarının, insanların 61
acı çekmesi ya da diğer varlıkların acı çekmesi yoluyla zenginleşmesini önleyin. 14. Bedeninize kötü davranmayın. Ona saygılı olmayı öğre öğ reni nin. n. Bede Bedeni nini nize ze sade sadece ce bir bir alet alet olar olarak ak bakma bakmayı yın. n. Ya Yaşa şams msal al enerjileri (cinsel, nefes, ruhsal) Yol’u gerçekleştirmek gerçekleştirmek için koruyun. (Eğerr düny (Eğe dünyay ayaa daha daha çok çok çocu çocukk geti getirm rmek ek isti istiyo yors rsanı anız, z, o zam zaman an düny dünyaa için için birş birşey eyle lerr yapı yapın. n... .... .. Ya da bir bir başk başkaa ifadeyle, ifadeyle, eğer çocuk sahibi olmak istiyorsanız, istiyorsanız, lütfen onları getireceğiniz dünya için birşeyler yapın. Bu sizi şu ya da bu şekilde barış için çalışan biri yapacaktır.)
ZEN YOLU Alan W. WATTS
62
Bir Bir düşü düşünc ncee ya da idea ideali lin n kör kör taki takipç pçil iler eri/ i/ku kull llar arıı olar olarak ak insa insanl nlık ıkta tan n çıkm çıkmış ış kişi kişile lerr bire birerr fana fanati tikt ktir ir ve kend kendil iler erin inii bazı bazı çıkarımlamalara vakfetmeleri onları yaşamın düşmanı yapmıştır. Tüm budizm mezhepleri uyanmanın zirve noktasının yani “Bud “Budal alık ık”” dur durum umun unun un,, sad sadece ece “ins “insan an”” poz pozisyo isyonu nuyl ylaa eld eldee edilebileceğini ileri sürerler. ... Hem batı hem de hint bilginleri sanskritçenin tam bir çevirisi olamayacağı konusunda hemfikirdirler. ... Budi Budist st kuts kutsal al ya yazı zını nı başl başlıc ıcaa iki iki kayn kaynak akta tan n ge geli lir. r. Biri Birinc ncis isii Güneyy Budi Budist st Ok Okul ulu u’dur. Ther Therav avada ada’n ’nın ın Pali Palice ce Küll Külliy iyat atıı ya yani ni Güne Diğeri ise Mahayana’nın Sanskritçe Sanskritçe / Tibetçe / Çince külliyatıdır külliyatıdır ki Kuzey Budist Okulu olarak adlandırılabilir. Budizm, tanrı ya da doğa tarafından dikte edilen bir ahlaki konunun var olduğu ve buna itaatin insanoğlunun görevi olduğu konusundaki batı düşüncesine katılmaz. ... Genel Genel anlamd anlamdaa medita meditasyo syonun nun,, şeyler şeylerin in üzerin üzerinde de tefek tefekkür küree dalmak, ya da derin düşünmek olarak alınması yanlış bir çeviriden kaynaklanır. ... Ölünce bize ne olacağına dair kaygı yüklü soru, her şeyden önce elimizi açınca yumruğumuza ne olduğu ya da ayağa kalktığımız zaman kucağımızın nereye gittiği sorusu gibidir... ..... Kendi Kendi kaynağ kaynağıı konusu konusunda ndaki ki gelene gelenekse ksell Mahaya Mahayana na izahat izahatı,ı, öğretilerinin Buda tarafından verilmiş derslerden oluşmakta olduğu fakat akat bunl bunlar arın ın halk halkaa aç açıl ılma ması sını nın n or orttam uyg ygun un ve hazı hazırr hale hale gelinceye kadar ertelendiği yönündedir. Mahayana Mahayana felsefesin felsefesinde, de, bütünüyle bütünüyle kavrama, kavrama, Nirvana Nirvana için bile olsa boştur; çünkü kavranılacak hiçbir şey yoktur. Bu 63
‘Nagarjuna’nın öğretisidir. Bu bir başka şekilde de Madhyamika yani ya ni “O “Ort rtaa Yo Yol” l” olar olarak ak bili bilini nir. r. Çünk Çünkü ü tüm tüm meta metafi fizi zik k öner öneril iler eri,i, onların ne kadar rölatif olduklarını kanıtlayarak reddeder. ... Evrende hiçbir şey (hiçbir gerçek, hiçbir canlı, hiçbir olay) kendi başına ayakta duramaz; ve bu yüzden de herhangi bir şeyi kavranabilecek bir ideal olarak çekip bir kenara koymak da saçma olacaktır. Başka şeyler arasından çekip çıkarılan bir şey sadece zıddıyla ilişkisi dolayısıyla vardır. Bir şeyin ne olduğu ne olmadığıyla tanımlandığı için, haz acıyla, yaşam ölümle, ve devinim durağanlıkla tanımlanır. Açık bir durum vardır: Zihin ‘olmanın’ ne anla anlama ma ge geld ldiğ iğin ini, i, ‘olm ‘olmam amak ak’’ ile ile karş karşıl ılaş aştı tırm rmad adan an anla anlaya yama maz. z. Çünkü olmak ve olmamak düşünceleri sağ elde bir bozuk para varken sol elde birşey olmaması kadar basit deneyimlerle yapılmış soyutlamalardır. ... Mahayana’nın en önemli teorilerinden biri de tüm varlıkların Buda doğasıyla donanmış ve dolayısıyla da Buda olabilme pot potansi ansiye yeli line ne sah sahip ip old olduğ uğud udur ur...... ... ... Ama Ama öte öte yand yandan an Bud Budaa olabilmek için sarfedilen tüm çabalar, sadece egonun sahte kibiridir. ‘ Bilenler konuşmaz, konuşanlar bilmez. ‘
Lao Tzu
... ‘ Ko Kons nsan antr tras asyo yon n meyd meydan anaa ge geti tirm rmee çab abas asıı ba başt ştan an ya yanl nlış ıştı tır. r. Çünkü konsantrasyon oluşturarak kişi nasıl konsantre olabilir. ‘ Shen Hui ... ‘ Orman yanıp küllere dönüştüğünde, bu küller bir daha orman olam olamaz az.. Fa Faka katt so sonr nrad adan an or orttay ayaa çıkm çıkmış ış olan olan küll küller erin in bir bir önc öncek eki i adımdaki orman olduğunu da düşünmemeliyiz. Anlamamız gereken şşud udur ur;b ;bud udis istt öğ öğre reti tile lere re gö göre re or orma man, n, or orma man n olma olma po pozi zisy syon onun unda da 64
durmaktadır. Önceki ve sonraki aşamalar vardır fakat bu aşamalar kesin çizgilerle birbirlerinden ayrılmışlardır. Yaşam ve ölüm konusunda sa aynı şey geçerlidir. Bu yüzden budi budizm zmde de şö şöyl ylee de deri riz: z: Do Doğm ğmam amış ış olan olan ay aynı nı za zama mand ndaa ölmey ölmeyen endir dir.. Yaşam, zaman içerisinde bir pozisyondur. Kış ve yaz gibi örneğin; ve biz budizmde asla kışın yaza, yazın da kışa dönüştüğünü düşünmeyiz. ‘ Dogen ‘ Bir sutrada denir ki: “Bu bedeni oluşturan sadece bir ögeler topluluğudur”. Ortaya çıktığı zaman sadece bu ögeler ortaya çıkar. Durduğu zaman da sadece bu ögeler durur. Fakat bu ögeler ortaya çıktığında ‘ortaya çıkan benim’, ya da durduğunda ‘duran benim’ dem de memeli melisi sin. n. Geç eçm miş, iş, ge gele leccek ve ar arad adak akii düşü düşün nce cellerim erimiz iz vey eyaa eylemlerimiz için de durum böyledir: Düşünceler birbirlerine bağlı olmadan birbirlerini takip ederler. Herbirisi tamamen durgundur. ‘ Ma-Tsu Onları kaybetmekten korktuğumuz zaman çeker gider çiçekler Ayrık otları büyüdüklerini görmekten hoşlanmadığımızda çıkar ortaya Dügen
... ... ‘şim ‘şimdi di’d ’den en başk başkaa birş birşey ey aslâ aslâ olma olmamı mışt ştır ır ve eğ eğer er insa insan n ‘şimdi’de yaşayamazsa başka hiçbir yerde yaşayamaz. Kısaca Zen, artık elde edilecek, peşinden koşulacak birşeyin kalmadığı noktada başlar. Zen kesinlikle bir kendini geliştirme ya da Buda’lık makamına erme yolu olarak algılanmamalıdır. Linchi’ chi’ni nin n ifad ifades esiy iyle le “Eğer Buda’yı aramaya çalışırsan, onu kaybedersin.” Çünkü tüm kendini geliştirme, gelecekte birşey olma ya da elde etme düşünceleri sadece bizim soyut kendi imgemizle ilişkilidir. Onların peşinden koşturmak sadece bu imgeye daha fazla gerçeklik atfetmek olacaktır. 65
[ Eşsiz, mükemmel uyanıştan elime hiçbir şey geçmedi ve işte zaten, bu yüzden “eşsiz, mükemmel” olarak adlandırılmıştır. ] Buda (Vajracchedika)
Zen çalışma ya da uygulamaları sırasında da Zen hakkında düşünmenin bir yararı olmaz. Zen düşünce ve ifadeleriyle dolu ‘Zen’d ’den en uzak uzak dur’ dur’ kala kalabi bilm lmek ek için için,, eski eski üsta üstatl tlar arın ın dedi dediği ği gibi gibi,, ‘Zen yöntemi işe yarayabilir. Bu yüzden üstatlar Zen hakkında mümkün olduğu kadar az konuşurlar ve somut realitesini de direkt olarak bize havale ederler. Bu realite bizim sözlü olmayan doğal dünyamızın ‘tathata’sı yani ‘öylesineliği’dir. Eğer bunu olduğu gibi görürsek; iyi hiçbir şey yoktur, kötü hiçbir şey yoktur, yaradılıştan kısa ya da uzun olan hiçbir şey yoktur. Unutulacak sembolik bir ‘kendi’yoktur, hatırlanması gereken herhangi bir somut gerçeklik fikrine ihtiyaç yoktur. Balık suda yüzer ama suyun farkında değildir, kuş göky gö kyüz üzün ünde de uçar uçar ama ama onun onun fark farkın ında da deği değild ldir ir.. İşte İşte ge gerç rçek ek Zen Zen yaşamı da böyledir. ‘Rüzgarlar olmadığı zaman dalgalar oluşturmaya’ da ruhaniliğe ve dine de -sanki kendisinin kendisinin üzerinde üzerinde ve ötesinde oluşumlarmış gibi- ihtiyaç duymaz. * * * Zazen’de fiziksel oturuş çok önemlidir. Keşişler, içleri sıkıca sıkı sıkıca ca dold doldur urul ulmu muşş mind minder erle leri rin n üzer üzerin inde de otur oturur urla lar. r. Baca Bacakl klar ar birbirine geçmiştir ve ayak tabanları kalçanın üzerinden yukarıya bak bakar ar.. Elle Ellerr; sol sol el, sağ sağ elin lin üzer zerine ine ge gellecek cek şek şekilde ilde kucak ucakta ta dinlenmektedir. Avuç içleri yukarıya dönüktür ve başparmaklar bir birbiri birin ne dok dokunur unur.. Bede Beden n katı atı bir bir şek şekilde ilde olma olmasa sa da dim dimdik dik durmaktadır. Gözler, birkaç metre ötede zemine bakacak şekilde açık aç ık tutu tutulm lmak akta tadı dır. r. Solu Solukl klar ar ge gerg rgin in deği değill ya yava vaşş olac olacak ak şek şekilde ilde düzenlenir. Vurgu, soluğun verilmesi üzerinedir ve itiş göğüsten 66
değil karından gelecek şekilde ayarlanır. Böylece ağırlık merkezi karına kayar. Bu da tüm duruş pozisyonunun bir sağlamlık ifadesi içermesini ve kişinin üzerinde oturmakta olduğu zeminin bir parçası haline gelmesini sağlar. Yavaş ve sakin bir şekilde yapılan nefes alıp verme işlemi, bilinç üzerinde bir körlük vazifesini görür ve ona saki sakin n parl parlak ak bir bir kesk keskin inli lik k kaza kazand ndır ırır ır.. Yeni Yeni başl başlaya ayan n bir bir kişi kişiye ye kendisine durağanlık ve sükûnet kazandırıncaya kadar nefeslerini birden ona kadar sayması önerilir. Bu sayma işlemi, düşüncesiz oturma, doğal ve çabasız bir hale gelinceye kadar devam eder. * * * Satori aslında kişiye ani ve sezgisel bir görme gücü verir, bu unut unutul ulmu muşş bir bir ismi ismin n bird birden enbi bire re hatı hatırl rlan anma ması sı olab olabil ilec eceğ eğii gibi gibi,, budizmin en derin prensiplerinin anlaşılması da olabilir. Kişi arar arar fakat bulamaz, sonradan vazgeçer ve aranılan cevap kendiliğinden çıkar ortaya. Bu yüzden eğitim süresi boyunca küçük Satori, büyük Satori olmak üzere birçok Satori vardır. Zen’in mükemmellik anlayışı, tam anlamıyla basit, sade bir insan olmaktır. Zen takipçisiyle başka normal bir insanın arasındaki a rasındaki fark ancak şu olabilir: İkincisinin kendi insanlığıyla başı derttedir. Bir melek ya da bir şeytan olmaya çalışmaktadır. ... ... artık artık o yeryüz yeryüzünd ündee kimse kimsenin nin canını canını sıkama sıkamayac yacağı ağı özgür bir adamdır. Zen, normal asyalı öğrenci-üstat ilişkisine kendisinden birşey daha daha ekler ekler.. Zen, Zen, ilişki ilişkisin sinin in başlat başlatılm ılması asını nı tamame tamamen n öğrenc öğrencisi isinin nin girişimine bırakır, zen’in temel pozisyonu şudur: onun öğretecek ya da söyleyecek hiçbir şeyi yoktur. Budizmin gerçeği öylesine açık, öylesine belirlidir ki açıklamalar yapmaya kalkışmak bu gerçeğin görülmesini zorlaştırmaktan başka bir işe yaramayacaktır. Çünkü üstat öğrenciye hiçbir şekilde yardım etmeye kalkmaz çünkü böyle bir deneme aslında öğrenciyi engellemek olacaktır. 67
‘art ‘artık ık bit bittiği tiği za zam man ba başl şlay ayan an’ ’ Zen Zen eğ eğit itim imin inin in aslı aslınd ndaa olduğunu söylemek pek de paradoksal sayılmamaktadır. Çünkü bu aslınd aslındaa prajna prajna’nı ’nın n karuna karuna’ya ’ya götürü götürülec leceği eğini ni söyleye söyleyen n Mahayan Mahayanaa prensibidir. Bu prensip şu anlama gelir, eğer Bodhisattva yaşamını hatırlatmıyorsa, Boşluk anlayışının harika kullanımının sergilenmesi anlamına gelmiyorsa, gerçek uyanışa ermiş sayılmaz... Deva Devaml mlıı ye yeri rine ne ge geti tiri rile len n Zaze Zazen n uygu uygula lama ması sı sonu sonuçt çtaa öğ öğre renc nciy iyee keskin, engelsiz bir zihin sağlar.
Uyanış Uyan ış,, ge gerç rçeğ eğin in ne olma olmadı dığı ğını nı bilm bilmek ekti tir. r. Uy Uyan anış ış,, kişi kişini nin n kendi kendisini, ne olursa olsun bilinebilecek herhangi bir şeyle tanımlamaktan vazgeçmesidir. Sato Satori ri,, birş birşey eyii hiss hisset etme mek k deği değil, l, serb serbes estt bıra bırakm kmak aktı tır. r. Bu yüzden Zen yaşamının asıl bilinçli yönü satori değildir. Fakat kişinin zihn zihnin inde dek ki sık sıkışm ışma ge gevş vşet etil ildi dik kten sonr sonraa ya yapm pmak ak,, gö görrmek mek ve hissetmek için serbest bıraktığı herşeydir. * * * İşin güzel güzel yanı şudur şudur ki, ki, Zen’i sadece sadece duymak duymak değil görmek görmek de mümk mümkün ündü dür. r..... Zen’ Zen’in in kend kendis isin inii sana sanatt ttaa bula bulan n ifad ifades esi, i, onu onu anlamanın en dolaysız yolunu verir. Zen sanatçıları Buda’yı veya Zen üstat ve pirlerini işleseler bile, yine de onları dünyevî ve insancıl bir tarzda ele alırlar. Taoizm, Konfüçyanizm ve Zen, bu evrende kendisini tamamen evinde hisseden ve insanı çevresiyle entegre bir parça olarak algılayan bir mentalitenin ifadesidirler. İnsan zekâsı bir yere kapatılmış, uzaklardaki bir ruh değildir. Fakat bu doğal dünyanın karmaşık bir şekilde dengelenmiş organizmasının bir yönüdür. Uzak Uzakdo doğu ğu kült kültür ürün ünün ün teme temeli lind ndee ya yata tan n anla anlayı yış, ş, zıtl zıtlar arın ın birbiriyle ilişkili olduğu ve temelde nefis bir uyum oluştu oluşturdu rdukl kları arıdır dır.. Çatışm Çatışmaa her zaman zaman göreli göreli olarak olarak yüzeys yüzeyseld eldir. ir. 68
Çünkü eğer zıt çiftlerden her ikisi de birbirine bağlıysa; nihai bir çatışma olması beklenemez. Bu yüzden ruh ve doğa, özne ve nesne, iyi ve kötü, sanatçı ve çevre arasındaki katı ayrımlarımız/çizgilerimiz bu kültüre oldukça yabancıdır. Her ne kada Her kadarr para parado doks ksal al gö gözü züks ksee de amaç amaçlı lı ya yaşa şamı mın n bir bir içeriği, esprisi yoktur; acele eder ve herşeyi kaçırır. Amaçsız yaşam, acele etmediği için hiçbir şeyi kaçırmaz. Çünkü herhangi bir amacın veya acelenin olmadığı zamanlar, insanın alıcıları berrak bir tarzda açıktır. Acele etmeyince, olayların doğal akışına bir müdahalede de bulunulmaz. bulunulmaz..... ... Bunları Bunları batılı birisine birisine anlatmak anlatmak zordur. zordur. Çünkü Çünkü acelesi olan insanlar hissedemez.
Eğer hristiyanlık şarap, islam kahve ile beraber anılıyorsa budizmin de akla getireceği şey çaydır. Çayın sakinleştirici, zihin açıcı açıcı ve ve hafif hafif acı acı tadı tadı nerede neredeyse yse uyan uyanışı ışın n kendi kendi tadı tadı gibidi gibidir.. r.... ... Tören çayı sıcak suya koyularak elde edilen normal yaprak çayı değildir. Törende kullanılan çay, ince bir şekilde toza çevrilmiş yeşil çaydır. “ Yolda olmak varmaktan iyidir. “ ‘asıl zihin’ zihin’ in Yüzeys Yüzeysel el bilinc bilincin in başka başka ‘asıl in başk başkaa birş birşey ey oldu olduğu ğu düşü düşünü nülm lmem emel elid idir ir.. Çünk Çünkü ü yüze yüzeys ysel el bili bilinç nç,, asıl asıl zihn zihnin in öz özel el bir bir eylemidir. Dolayısıyla yüzeysel bilinç eğer kavramaktan vazgeçerse “sonsuz şimdi” ye ye uyanabilir.
69
“Bu anda olmakta olan hiçbir şey yoktur. Bu anda oluşumu duran hiçbir şey de yoktur. Dolayısıyla sona erdirilmesi gereken bir doğum-ölüm de yoktur. İşte mutlak Tao’nun sükûneti (nirvana) bu şimdiki andır. Her ne kadar o bu anda da olsa bu ana sınır konulamaz ve işte sonsuz zevk bunun içindedir.” ‘Y’an-ching’ – Altıncı Pir
ZEN BUDİZM Bir Yaşama Sanatı İlhan GÜNGÖREN
70
Zen’de kutsal bir kitap olmadığı gibi dogmalar da yoktur.; etkileyici kabul törenleri, simgeler, birtakım giz dolu dualar, tılsımlı laflar falan da yoktur. Zen, yolu izleyenleri hiçbir şeye inandırmaya hiçbir inancı kabul etmeye zorlamaz. Bizden önce uyanmış olanların doktrinlerinin, gözlemlerinin tek değeri bize yolu işaret etmekten ileri geçmez. Bütün budist öğretiler sutralarda ve şastralarda yer almıştır. Zen bunlara çöpe atılacak kağıt gibi bakar. Olsa olsa bu kağıtların zihinlerimizde biriken pislikleri silmeye yarayacağını söyler. Zen hiçbir hiçbir felsefe felsefe sisteminin sisteminin içine konamaz. konamaz. Öncelikle Öncelikle felsefe, mant mantığ ığaa ve anal analiize daya dayalı lıd dır.. ır.... Zen Zen akıl akılccı bir anal analiz iz yö yönt ntem emii olmadığı gibi, hiçbir hazır doktrini de evetlemez. Onları kabullenip kabullenmemeyi yolu izleyenlerin kişisel gözlemlerine gö zlemlerine bırakır. Suzuki şöyle diyor: “Zen’de ne saygı duyulup buyruklarına uyul uyulm mas asıı ge gere rekl klii bir bir tan tanrı, rı, ne uyul uyulma ması sı,, uygu uygula lan nması ması zo zoru runl nlu u yasak yasaklam lamala alar, r, törele töreler, r, törenl törenler er vardır. vardır. Ölenl Ölenleri erin n sonund sonundaa esenli esenliğe ğe kavuşabilecekleri bir ahret olmadığı gibi bunlardan da daha önemlisi iyiliği ve yararıyla ilgilenebileceğimiz ve ölümsüzlüğünü pekçoğumuzun o kadar önemsediğimiz bir ruhun da olmayışıdır. Zen bütün bu dogmatik, dinsel yüklerden kendini kurtarmıştır.” Zen ustalarının bize dedikleri şud şudur: “Bir düşünceye bağlanmak yalnız zihni koşullamakla kalmaz bir düşüncenin ötekine üstün tutulması zihni bağımlı da yapar.”... Zen ustasının iletmek istediği gerçeklerden önemli bir tanesi yaşamda bir anlam aramanın anlamsızlığıdır. Zen şu ânı, şimdiki zamanı dolu dolu yaşamaktır. Zen’in kurucusu Bodhidharma öğrencilerine şçyle sesleniyordu: “Zen’in lafla, sutralarla bir ilgisi yok; o yalnız sizden 71
doğrud doğr udan an işin işin öz özün ünü ü ka kavr vram aman anız ızıı ve or orad adaa huzu huzurr için içinde de ye yeri rini nizi zi bulmanızı istiyor.”
Zen’ Zen’in in konuy onuyaa bak bakış aç açıs ısın ınaa göre göre ay aydı dınl nlan anm ma ya yaşa şant ntıs ısıı sözcük sözcükler leree sığdır sığdırıla ılamaz maz.. Sözcük Sözcükler leree sığdır sığdırılm ılmak ak istend istendiği iği zaman zaman öğreti kaybolur. * * * Hepimiz biliyoruz ki doğan herşey büyür, sonra yaşlanır, ya şlanır, ölür, sonunda yokolur. Hepimiz her şeyin geçici olduğunu biliyoruz ama sanki öyle değilmiş gibi davranmaya, bu gerçeği bilmezden gelmeye çalışıyoruz... değişmeyen bir şey var; ‘değişkenliğin sürekliliği’. Yaşama Yaşama dört dört elle elle sarıld sarıldık ıkça, ça, sarılı sarılıp p bağland bağlandığı ığımız mız şeyler şeylerin in değiştiğini ya da dilediğimiz, istediğimiz yolda değil de başka yolda değiştiğini görüp acı çekmekten kendimizi kurtaramayacağız. Yaşl Ya şlıl ılık ık için için ye yeri rinm nmek ekte ten, n, yiti yitirm rmiş iş oldu olduğu ğunu nuz, z, ge geri rile lerd rdee bıraktığınız bir daha gelmeyecek şeyler için acınmaktan, olmasını arzzulad ar uladığ ığın ınız ız ama ama bir bir türlü ürlü ge gerrçek çekleşm leşmeeye yen n iste istek kler leriniz iniz için için sabı sabırs rsız ızla lanm nmak akttan va vazg zgeç eçer erse seni nizz belk belkii o zaman aman ge geççicil icilik ikte ten n değişkenlikten duyulan acı ve ıstırap yerini, olana razı olmaktan gelen bir iç suskunluk ve iç barışa bırakabilir. O zaman bundan bir tür mutluluk bile duymaya başlayabilirsiniz. Değ eğiş işti tiri rilm lmeesi elim elimiz izd de olma olmaya yan n koşul oşulla ları rı deği değişt ştiirip rip de güvenimizi sağlayacağız diye bütünüyle boş, verimsiz bir çaba içinde akın akıntı tıya ya küre kürek k çeke çeken n bir bir kayı kayıkç kçıı gibi gibi boşu boşu boşu boşuna na sini sinirl rler erim imiz izii yıpratmaktan, an, coşku şkuyla yaşama ama, yaşamaktan sevinç duyma olanaklarımızı yitiriyoruz... yaşam akıp giderken her şeyin değişim içinde olmasını kabullenmek, böyle olmasına katlanmaktan başka elimizde yapacak birşey yok. Sağl Sağlam am topr toprak ak diye diye ay ayağı ağımı mızı zı bast bastığ ığım ımız ız dünya dünya boşl boşluk ukta ta sonsuza doğru düşmekte olan bir gezegendir. Biz de bu dünyada 72
geldiiğim geld ğimiz bir bir boşl boşluk ukttan git gitmek mekte oldu olduğu ğumu muzz boşl boşluğ uğaa doğr doğru u yolculuğumuzu tamamlamak çabası içindeyiz. Bütün sorun yaşama çok dar bir açıdan, çok dar bir zaman dili dilim mi için içinde den n bak baktığım ığımız ız için için ya yaşa şam mın bu güve güvens nsiz iz ya yanı nını nı bu geçiciliğini, değişk ğişkeenliğini bütün zorunluluklarıyla içimize sindiremeyişimizden çıkıyor... geçici, değişken şeylere tutunacağız diye didinip duruyoruz. Budizm her neyse, her nasılsa olduğu durumuyla gerçekle ilgilenir. Gönlümüzün isteğine uygun ama gerçeğe uymayan düşsel bir dünya yaratmakla ilgilenmez. Yaşa aşamı, dünyayı gerçek böylesiliğiyle görüp kavramayı ve onu öylece kabullenip öylece sevip yaşamayı önerir. “Gerçek ‘ben’”, ben’in varolmayışıdır; ben’e inanmak, ben’i aramak, ben’e sarılmaya tutunmaya çalışmak ben’le aramızdaki açıklığı büyütür, ona ulaşmayı olanaksızlaştırır. Buda’nın “A “An natman” an” öğ öğrretisi insanı anın kişisel bir ruhu olduğunu yadsır. Benlik ancak soyut bir anlamda vardır; ve o bir meşaleyi havada çevirdiğiniz zaman gördüğünüz daire imgesi gibi bir birşeyd şeydir ir.. Kuşun uşun hava havada da uçar uçark ken izle izledi diği ği yo yolu lu bir bir çizgi izgi gibi gibi düşünebiliriz ama bu çizgi dünyayı böldüğünü varsaydığımız enlem çizgileri gibi soyut birşeydir... Bunun gibi geçen her an da hiçbir iz bıra bırakm kmad adan an kayb kaybol olur ur gide gider. r. Bell Belleğ eğim imiz izde de kala kalan n ge geçm çmiş işin in anıs anısı,ı, özvarlığa, içimizdeki kişisel ben’e değil yalnız belleğe, anımsama gücümüze bağımlıdır. Bellek bozulur ya da yok olursa bu anılar da silinir, kaybolur... geçmişin bir izi kalmaz. * * * Zen’ Zen’ii ötek ötekii okul okulla lard rdan an apay apayrı rı ya yap pan kendi endin ne öz özgü gü ço çok k belirgin bir tadı var. Bu da Zen’in, Mahayana felsefesiyle Çin’in Taocu ve Konfüçyüsçü öğretilerinin uygun oranlarda karı karışm şmas asın ında dan n oluş oluşan an ço çok k deği değişi şik k bir bir alaş alaşım ım olma olması sınd ndan an iler ilerii geliyor. 73
Hint Hintli lini nin n ço çok k zeki zekice ce bulu bulunm nmuş uş ince ince sözl sözler erle le,, simg simgel eler erle le,, gerrçek ge çeküstü üstüccü bir bir sahn sahnel elem emee için içinde de anla anlattmaya maya çalış alıştı tığı ğını nı bir bir bakarsınız Zen sanki dünyanın en olağan şeyiymişcesine, simgelere başv başvur urma mada dan n en doğr doğrud udan an,, en ça çarp rpıc ıcıı bir bir biçi biçimd mdee aç açık ıkla lama mayı yı bece beceri rive verm rmiş iş,, ço çok k defa defa hava havada dan n suda sudan n gibi gibi gö görü rüne nen n soru sorula larl rlaa yanıtlarla gerçeği olduğu gibi gözlerinizin önüne serivermiş. İsa’ İsa’da dan n sonra sonra biri birinc ncii yüzy yüzyıl ılda da Çin’ Çin’ee ge gele len n budi budizm zmin in,, Çin Çin toplumuna uyum sağlayarak taoculuk ve konfüçyüsçülük yanında saygın yerini alabilmesi için üçyüz yıllık bir sürenin geçmesi gerekti. Dördüncü yüzyıldan sonra budizm yaygınlaştı. Altıncı yüzyıldan sonr sonraa Batı Batı Çin Çin tümü tümüyl ylee budi budist st olmu olmuşt ştu, u, ama ama halk halk yığı yığınl nlar arın ının ın benimsediği daha çok Jodo ya da Amida okulu denen ve gene hintli olmaktan çok çinli olan budist okuluydu. Çin her yabancı şeyi iyice yoğurup o kadar belirgin olan çinli damgasını vurmakta her zaman başarılı olmuştur. Çinli, Zen öğretisinde, budizmi, günlük işlerle uğraşan, doğal içgüd güdüleri olan, hiçbir ay ayrrıcalığı olmayan insanlar için de uygulanabilir bir yol durumuna getirdi. ... Çin sentezi içinde budizm, Hindistan’dakine göreli olarak daha insancı bir görünüm kazanmış oldu. Hindistan’da, Tibet’te Buda’lar, Bodhisattva’lar, Arhat ’lar ’ lar insa insanü nüst stü ü ya yara rattıkla ıklarr gibi gibi gösterilmiştir. Oysa Zen’de uyanıp aydınlanmak, Budalığa erişmek için, ne ise o olmak eksik ve fazlasıyla insan olmak yeterlidir. * * * Zen, birincisi Buda olmak üzere, doktrinin bir pirden ötekine aktarıldığı çok ünlü kimselerden oluşan bir pirler dizisiyle ortaya çıkt çıktı. ı. İkin İkinci ci pir pir Maha Mahaka kasy syap apa’ a’yd ydı. ı. Pirl Pirler er ar aras asın ında da Asva Asvago gosh sha, a, Nagarjuna, Vasubandhu gibi ünlü filozofların adları var. Yirmisekizinci pir olduğu söylenen Bodhidharma 520 yılında Çin’e geld ge ldi. i. Bodh Bodhid idha harm rmaa Zen’ Zen’in in Çin’ Çin’de de biri birinc ncii piri piri ve dokt doktri rini nin n de Çin’deki kurucusu olarak kabul edilip Zen’in Çin’deki geleneksel tarihi Bodhidharma’yla başlatılır. 74
Bodhidharma’nın öğretisi şu birkaç tümce içinde özetleniyor: . Sözlere yazılara bağlı kalmayan, . Kutsal yazıların dışında bir iletim yolu, . İnsanın iç varlığına doğrudan bir yaklaşım, . Kendi doğal yapısını tanıyıp Budalığa erişmek (Suzuki). “Sanaa sö söyyledi lediği ğim m şeyd şeydee gizl gizlii birş birşeey yo yok. k. Eğ Eğer er Hui-neng: “San derinlemesine kendi içine dalar da daha dünya var olmadan bile var olan gerçek yüzünü keşfedebilirsen işte giz senin kendinde!” demiştir.
T’an T’an-C -Chi hing ng “Kür “K ürsü süde den n Va Vaaz azla lar” r” adlı adlı ya yapı pıtı tın nda şöyl şöylee diyordu: “Gözümüzü açar da içimize bakarsak gerçek yaratılışımızı tanı tanıya yabi bili lir, r, böy böyle leli likl klee ya yara ratı tılı lışı şın n teme temeld ldee ço çoklu klukk çe çeşi şitl tlil ilik ik de değil ğil de özdeşlik birlik içinde olduğunu anlayabiliriz.” “Gerçek zihin zihnin yokluğudur” diyordu Huang-po...
Sekizinci yüzyıl Zen ustası Lian-chi’nin paradoksu oldukça ilginçti: “Eğer gerçekle aranıza Buda girerse onu öldürünüz.” * * * Zamanla Zen Çin’de nicelikte ilerlerken nitelikten kayb kaybet etme meye ye başl başlad adı. ı. Gide Gidere rek k kuru kuruml mlaş aştı tı.. Ço Çokl kluk ukla la ço çocu cukl klar arın ın eğitildiği katı, hoşgörüsü az, kuramcı, kuralcı eğitim kurumlarına dönüştü. Daha sonraki dönemlerde ustalar yetişmedi. Buna Buna kar arşı şılı lık k Zen Zen Ja Japo pon nya ya’’da uygu uygun n bir bir or orttam buld buldu. u. Gelişmesini günümüze kadar sürdürdü. Zen, Japonya’ya bir hayli geç geldi. Budizm, 538 ya da 552 yılında Kore kralı Kudara’nın Sakyamuni Buda’nın bir bronz heykeliyle bir kısım sutralar ve dinsel gereçleri imparatora armağan etmesiyle Japonya’ya resmen tanıtılmış oldu. Seki Sekizi zinc ncii yüzy yüzyıl ılın ın sonl sonlar arın ında da başk başken ent, t, Na Nara ra’d ’dan an Ky Kyot oto’ o’ya ya taşındı. Dengyo adında bir keşiş Tendai okulunu geliştirdi; Kobo 75
Daishi adında başka bir keşiş Shingon okulunu kurdu. Bu her iki okul da günümüze kadar gelmişlerdir... Daha sonra üç okul gelişme sağladı. Bunlardan biri Arık Ülke (Jodo-shin) budizmi, ikincisi aşırı milliyetçi milliyetçiliğe liğe dönük olup devlet devlet ve dinin aynı şey olduğunu olduğunu savunan savunan Nichiren okulu, üçüncüsüyse Zen Budizm’ di. di. * * * Z a z e n : Zazen Zazen oturar oturarak ak yapıla yapılan n ve batı diller dillerine ine yanılt yanıltıcı ıcı bir biçimde ‘meditasyon’ olarak çevrilen uygulamaya Zen dilinde verilen ad olup, sanskritçedeki ‘dhyana’ sözcüğünden gelmektedir. Zaze Zazen, n, zihn zihnii yo yoğun ğunlaş laştı tırm rmak ak için için zo zorl rlam amada adan n iç deri derinl nliğ iğee ulaşıp oradan iç görü, sezgi (prajna) ve şefkat, sevecenlik (karuna) duygusunun doğal olarak kendiliğinden ortaya çıkmasına olanak sağlayan bir yöntemdir. Düşünce dalgaları yatışıp da zihin sakinleşince tıpkı bulanık suda gözden kaybettiğimiz kıymetli bir inci tanesinin su durulup, saydamlaşınca görünmesi gibi iç görü, sezgi (prajna) meydana çıkar, gözükür. ... ... uyan uyanma ma,, ay aydı dınl nlan anma ma en başt baştaa zaman aman boyu boyuttunda unda bir bir duyarlılıktır. Şimdiki zamana uyanmaktır, sürekli şimdi’de (eternal present) yaşamayı başarmaktır. Uyanma, aydınlanma burada ve şu andadır. O zaman da gelecek üzerine kurulmuş umutlar, hayallerle yapılan, bir amaçla yapılan Zen, gerçek Zen değildir. Başka bir deyimle insan Buda olmak için Zen uygularsa bu uygulama onu buda budalı lığa ğa gö götü türm rmez ez.. İnsa İnsan n Zen’ Zen’ii uygu uygula laya yara rak k Buda Buda oldu olduğu ğunu nun n farkına varır. Zaze Zazen n bize bize zihn zihnim imiz izii tanı tanıma mak, k, asıl asıl yaradı yaradılı lışı şımı mızı zı tanı tanıma mak k fırsatını verir. Bir kere insan zihnini derinlemesine tanıdı mı bir daha kaba düzeydeki eski durumuna geri dönmez. İç görü, sezgi (pra (prajn jna) a),, şefk şefkat at,, seve sevece cenl nlik ik duygu duygusu su (kar (karun una) a) uyan uyandı dı mı ge gerç rçek ek özgürlüğe, bağımsızlığa götüren ‘kapısız kapıdan’ geçtiniz demektir. 76
Zaze Zazen n ya yapm pmak ak iste isteye yen n kims kimse, e, kend kendis isin inii kims kimsen enin in tedi tedirg rgin in etmeyeceği sakin bir odaya çekilmeli; üzerine oturmak için iyice pamukla doldurulmuş kalınca dörtköşe bir yer minderi bulmalı; minder yetmiş santime yetmiş, ya da bir metreye bir metre olabilir. Oda ne çok aydınlık ne de çok karanlık olmalı, ne sıcak olmalı ne de soğuk. Üste giyilen giysi rahat olmalı; dar kemer, çorap, pantolon, dar etek ve buna benzer sıkıntı veren v eren giysiler giyilmemelidir. Bütün güçlüğüyle birlikte zazen yapmak için en uygun oturuş biçiminin ‘lotus’ oturuşu olduğunu söyleyebiliriz. Onun için başka bir oturuş biçiminde zazen yapan kimsenin bir yandan da ‘lotus’ otu oturuşu ruşu için için alış alıştı tırrmala malarr ya yapm pmas asıı öner öneril ileb ebiilir. lir. Ancak ncak ‘lot ‘lotus us’’ oturuşunda rahatlık elde edilmedikçe bu oturuşta zazen yapı ya pılm lmam amal alı, ı, bu otur oturuş uş ya yallnız nız alış alışttırm ırma olar olarak ak ya yapı pılm lmal alıd ıdır ır.. Kend endini ini eziye ziyete te koy oym muş bir bir kimse imseni nin n zih zihnini nini sak sakinle inleşt ştir irm mesi beklenemez. Bundan sonra yapılacak en önemli iş omurgayı dik ve doğru tutm tutmak aktı tır. r. İşin İşin bu yö yönü nü başa başarı rıla lama madı dıkç kçaa za zaze zen’ n’de den n bir bir sonu sonuçç alın alınma ması sı bekle eklene nem mez.. ez.... Bu duruş uruştta gö gövd vden enin in ağ ağır ırlı lık k merk erkezi ezi gövdenin aşağı kesimine, göbek altına doğru aktarılmış oluyor. Bir de önemli bir nokta, gözün bakış alanı içinde dikkati dağıtacak ya da o konuda insanı düşüncelere götürecek hiçbir şeyin bulu bulunm nmam amas asıd ıdır ır...... Dö Döşe şeme me ye yeri rind ndee dese desens nsiz iz bir bir halı halı ya da düz düz battaniye en iyisidir. Dikk ikkatin atiniz izii hiç hiç bir bir dış dış konuy onuyaa yö yöne nelt ltme mede den n iyic iyicee ra raha hatt ettikten sonra birkaç derin nefes alınız. Sonra düzenli olarak yavaş bir bir temp tempoy oyla la derin erin nef nefes alış alışve veri rişi şini ni sürd sürdür ürün ünü üz. Zihi Zihin n iyic iyicee sakinleşip nefes alış verişi sürekli ve rahat tempoya oturana kadar alıp alıp ve verd rdiğ iğin iniz iz nefe nefesl sler erii sayı sayını nız. z. Böyl Böylec ecee nefe nefess alıp alıp ve verm rmee işle işlevi vi üzerinde dikkati yoğunlaştırmak kolaylaşacağı gibi bir yandan da zihind zihinden en kaba kaba düzeyd düzeydek ekii düşünc düşüncele elerr de uzakla uzaklaştı ştırıl rılmış mış,, düşünc düşüncee dalgaları yatıştırılmış olacaktır. Hiçbir sebeple ya da alışkanlıkla on’dan daha fazla saymayınız; on olunca onbir diye değil, ‘bir’ diye saymaya devam 77
ediniz. ediniz. Eğer yukarıda önerildiği önerildiği biçimde biçimde doğru oturup yeteri kadar deri derind ndeen nef nefes alma almayı yı bece becere rebi bili liyo yors rsan anız ız,, nef nefes ya yava vaşş ya yava vaşş göğüst ğüsteen karına iner, gittikçe karın boşluğunu farketmeye başlarsınız; özellikle göbeğin iki parmak kadar altında aşağı yukarı tıp dilinde ‘gastric plexus’ adı verilen atardamarın olduğu yerde süre sürekl klii bir bir duya duyarl rlık ık beli beliri rir. r. Bu duya duyarl rlığ ığıı kay aybe betm tmem emey eyee öz özen en göstermelisiniz. Bu sinir merkezinin olduğu yere japonlar ‘tanden’ adını veriyorlar (bu merkez yoga yazılarında ‘chakra swadisthana’ olarak adlandırılır). Daha önce de anlatılmaya çalışıldığı gibi bu arada zihninize geli ge lip p gide gidece cek k düşü düşünc ncel eler erii zihn zihnin iniz izde den n kov ovma maya ya ya da tutm tutmay ayaa çalı ça lışm şmay ayın ın.. Bır Bırakı akınız nız onla onlarr ser serbest bestçe çe ge gellip gits gitsin inle ler. r. Ya Yaln lnız ız zihnimizde olup bitenlerden bilinciniz haberli olsun, bu yeter... Zazen yaparken genellikle günlük (veya tütsü) yakmak ve bu günlük kokusunu kokusunu da sürekli sürekli duymaya duymaya çaba harcamak önem verilen verilen bir konudur. Zazen yapmak için en uygun zaman güneşin doğduğu ya da battığı sıralar olduğu söylenir. Ama bu saatler herkese uymayabilir. Herr hald He haldee eğ eğer er günd gündee bir bir defa defa za zaze zen n ya yapı pıla laca caks ksaa saba sabahl hlar arıı aç karnına yapmak uygundur. Koşullar ne olursa olsun hiçbir nedenle yemek üstüne, hiç olmazsa yemekten kalktıktan sonra yarım saat geçmedikçe zazen yapılmamalıdır. Çünkü zazen yapmanın sindirim işlevine olumsuz etkisi olabilir. Herr hald He haldee başl başlar arda da za zaze zen n ya yapm pmaa süre süresi si için için on daki dakika kayı yı aşmamalısınız. Giderek gerek bedensel sağlık, gerek zihne sağladığı susk suskun unlu luk k ve iç barı barışş nede nedeni niyl ylee süre süreyi yi kend kendil iliğ iğin iniz izde den n uzat uzatma mak k isteyeceksiniz.
Satori Uya yanı nıp p ay aydı dınl nlan anm ma ve bunu bunun n sonu sonucu cun nda da ya yaşa şama ma ve dünyaya bambaşka, yepyeni bir gözle, değişik bir açıdan bakma 78
diye tanımlayabileceğimiz duruma japoncada satori adı veriliyor. Aslında bu sözcük Sakyamuni Buda’nın Gaya’daki bilgelik ağacının altında aydınlanması olayını anlatmak için kullanılan “anuttara samyag sambodhi” yani ‘tam ve aşılmaz aydınlanma’ kavramıyla eş anlamdadır. Bu yaşantıyı anlatmak için kullanılan başka bileşik sözcükler de var ama Zen dilinde kullanılan sözcük satori . Anlam olarak bu sözcüğün sözcüğün kapsamı kapsamı ‘samadh ‘samadhi’ i’ ve ‘nirvana’ ‘nirvana’ kavramları kavramlarını nı da içeriyor. Zen görüşüne göre bir kere satori’ye erişildi mi o zaman bütün sorunlar kendiliğinden çözülecek, aydınlanan kimse karşısına çıkan her sorunla baş edebilecek gücü ve yürekliliği de elde etmiş olacaktır. Bunun için de Zen’de satori ’nin ’nin önüne geçirilebilecek, daha daha ön sıra sıraya ya kona konabi bile lece cek k önem önemde de hiçb hiçbir ir konu konu,, hiçb hiçbir ir soru sorun n yoktur. Satori’ye erişen kimse için her duyduğunda, her yaptığında, yemekte içmekte, yaşantının her bölümünde daha başka, daha ince, daha daha kesk keskin in bir bir duya duyarl rlık ık oluş oluşuy uyor or...... Biçi Biçiml mler er kesk keskin inle leşi şip p bütü bütün n ayrınt ayrıntıla ılarr zihne zihne ulaşıy ulaşıyor. or..... Satori ’ye ’ye erişen kimse için bütünüyle yaşam ya şamın ın gö görü rünü nümü mü deği değişi şiyo yor. r..... Ge Gerç rçeğ eğii kend kendii ge gerç rçek ekli liği ği için içinde de yakalayabilmek olanağı doğuyor. Gözden böylesine kaçırdığı bir düny dünyay ayıı ye yeni nide den n bulm bulmak akttan duyd duyduğ uğu u bir bir sevi sevinç nç insa insanı nın n için içinii kaplıyor. O güne dek göz ucuyla baktığı dünyaya açık gözlerle doya doya doya bakı bakıyo yor. r. Bird Birden en karş karşıt ıtlı lıkl klar ar,, zıtl zıtlık ıkla larr kayb kaybol oluy uyor or,, tuta tutarl rlıı örgensel bir uyum içinde bütünleşiyor. Zihnin önünde özgürlük ve bağımsızlık yolu açılıyor. Belki bir çokları zihnin bu yeni durumunu amaç yoksulluğu, igi yokluğu diye niteleyebilirler ama bu düşüncelerin sınırlamalarını aşan bir üstün bilinçlilik durumu... Satori bir bakıma dünyanın en doğal, en olağan şeyi ama öyle gözz ucuy gö ucuyla la bakmı akmışı şızz ki şu düny dünyay aya, a, ya ge gele lece cek kte, ya ge geççmişt miştee yaşarken şimdiye, şu yaşadığımız âna öylesine gözlerimizi kapamışız ki birden dünyayı gerçek böylesiliğiyle görüverince şaşıp kalıyoruz. Sihirli, büyülü, giz dolu gibi laflar etmeye başlıyoruz. 79
Sator orii bağ ağıımlılıktan bağım ğımsızlığa, özgür gürlüğe geçiştir. Mutluluk ve sevgi yeteneklerimizi de ortaya çıkarır. Bir kere içgörü, sez sezgi, gi, bilg bilgel elik ik (pr (prajna ajna)) uyan uyandı dı mı şefk şefkat at,, seve seveccenli enlik k duyg duygu usu (karuna) kendiliğinden uyanır. Satori zihnin asıl, doğal, bölü bölünm nmem emiş iş,, büt bütün zihin ihinse sell işle işlerl rliğ iğin in hep hep bir birlik likte en düze düzen nli biçimde, tam uyum içinde çalışma durumudur.
S o n u ç : Zen ne gelecekte, ne geçmişte, şimdide yaşamayı öneriyor. Uygulaması çok güç bir öneri... Bunu hayvanlarla çocuklar doğal olarak yapıyorlar. Ama bilinçli olarak şimdi’de yaşamak için uyanıp aydınlanmak gerekli. Kuşk uşkusuz usuz ge gele lecceğ eğii plan planla lama manı nın n zaman amanıı şimd şimdid idir ir.. Ama Ama geleceği planlamak şimdiyi, şu anı yaşamamıza engel olmamalı.
80
BODHIDHARMA ‘NIN ZEN ÖĞRETİSİ Bu zihnin ötesinde aydınlanma ya da Nirvana ana aramak amak mümk mümkün ün deği değilldir. dir..... Zihn Zihnin in ötes ötesin inde de bir ye yerd rdee bir bir Buda Buda ya da aydınl aydınlanm anmaa bulabi bulabilec leceği eğiniz nizii düşüne düşünebil bilirs irsini iniz, z, fakat fakat böyle böyle bir yer yoktur. Bir Buda ya da ay ayd dınlanm anmayı bulmaya çalışmak uzayı tutmaya çalışmak gibidir. Uzayın bir adı vardır, fakat şekli yoktur. O kaldı aldıra rabi bile lece ceği ğini nizz ve veya ya indi indire rebi bile lece ceği ğini nizz birş birşey ey deği değild ldir ir.. Ve kesi kesinl nlik ikle le onu onu tuta tutama mazs zsın ınız ız.. Bu zihn zihnin in ötes ötesin inde de aslâ aslâ bir bir Buda Buda 81
göremezsiniz. Buda sizin zihninizin bir ürünüdür. Neden bu zihnin ötesinde bir Buda arayasınız ki? Ne var ki insanlar aldanış içinde. Kendi zihinlerinin Buda olduğu olduğunun nun farkın farkında da değill değiller. er. Aksi Aksi halde halde zihinl zihinleri erinin nin dışınd dışındaa bir Buda aramazlardı. Eğer bir Buda aramak için zihninizi kullanırsanız Buda’yı göremezsiniz. Başka bir yerde Buda aradığınız sürece Buda’nın kendi zihniniz olduğunu aslâ göremezsiniz. Bir Bir Buda Buda bulm bulmak ak için için kend kendii doğa doğanı nızı zı anla anlama manı nızz ge gere reki kir. r. Doğasını gören herkes bir Buda’dır. Eğer doğanızı görmüyorsanız, Buda’lara yakarmak, sutralar okumak, sunular sunmak ve kurallara uymak faydasızdır. Buda’lara yakarmak iyi karma ortaya çıkarır, sutralar okumak iyi hafıza oluşturur; kurallara uymak iyi bir yeniden doğuş ortaya çıkarır ve sunu sunmak gelecek saadetleri oluşturur - fakat Buda’yı değil. Bir Buda olmak için tüm yapmanız gereken doğanızı anlamaktır... Doğasını anlayan insan bir Buda’dır; anlamayan bir fanidir. ... Dört elementten oluşan (toprak, su, ateş, hava) somut bir beden sorundur. Somut bir beden doğmaya ve ölmeye mahkumdur. Fakat gerçek beden varolmadan varolur, çünkü bir tathagata’nın “İnsanlar Buda-doğasın Buda-doğasının ın bedeni hiç değişmez. Sutralar şöyle der, “İnsanlar her zaman sahip oldukları birşey olduğunu kavramalılardır.” Doğ oğam amız ız zihi zihind ndir ir.. Ve zihin ihin doğ oğam amız ızdı dır. r. Bu doğa doğa büt bütün Budaların zihniyle aynıdır. * * * Nihai Gerçek sözcüklerin ötesindedir. Öğretiler sözcüklerdir. Onlar yol değildir. Yol sözcüksüzdür. Sözcükler yanılsamadır. Görüntülere bağlanmayın, bütün engelleri aşarsınız. 82
... bir kez esas bedeninize ve zihninize uyandığınız zaman artık bağlılıklarla sınırlı olmazsınız. Dünyevi olan için aşkın olanı terkeden insan bir fanidir. ... fanatikler Buda’nın ne demek istediğini anlamazlar. Ve ne kadar çok çabalarlarsa, Bige’nin kastettiğinden o kadar uzakl aklaşı aşırlar. Tüm gün boyun yunca sutralar okuyup Buda’lar araa yaka ya karı rırl rlar ar.. Faka Fakatt kend kendii ilah ilahîî doğa doğala ları rına na kar arşı şı kör kör kalır alırla larr ve Çember’den kurtulamazlar. Doğalarını anlamadıkları sürece, emsalsiz, tam bir aydınlanmaya ulaştıklarını iddia eden insanlar yalancıdır. Zihi Zihin nler lerinin inin Bud Buda old olduğu uğunu gö göre ren n insa insanl nlar arın ın başla aşlarrını ını kazıtmaya ihtiya yaccı yokt oktur. Keşişlerin dışındaki insanl anlar da Buda Buda’d ’dır ır.. Do Doğal ğalar arın ınıı anla anlama madı dıkl klar arıı süre sürece ce başl başlar arın ınıı kazı kazıta tanl nlar ar sadece fanatiktir. ... Hindi indist stan an’d ’dak akii yirm yirmiy iyeedi Pir Pir sade sadecce zihn zihniin damg damgas asın ınıı (Bodhidh idharm arma, a, Mahaka Mahakashy shyapa apa ile başlay başlayan an Zen Zen neslin neslinin in aktardılar (Bodh yirmisekizinci, Çin’deki Zen’in ise ilk Pir’idir) . Benim Çin’e gelişimin tek nedeni Mahayana’nın anlık öğretisini aktarmaktır. ... zihin dört elementten oluşan somut bedenin dışında bir yerrde deği ye değild ldir ir.. Bu zihi zihin n olm olmadan adan hare harek ket ede edemeyi meyizz. Bede Bedeni nin n farkındalığı yoktur. Bir bitki veya taş gibi bedenin de doğası yoktur. Öyleyse nasıl hareket eder? Hareket eden zihindir. Dil ve davranış, algı ve idrak hep har areeket eden zihnin işle işlevl vler erid idir ir.. Tüm Tüm devi devini nim m zihn zihnin in devi devini nimi midi dir. r. Devi Devini nim m zihn zihnin in işlevidir. Devinim olmadan zihin olmaz ve zihin olmadan devinim olmaz.
83
Buda Budalı lık k ‘far ‘fark kında ındalı lık’ k’ dem demekti ektir. r. Zihi Zihinl nler erii fark farkın ında da olan olan fani fanile lerr Ay Aydı dınl nlan anma ma Yolu’n Yolu’naa ulaş ulaşır ırla larr ve böylec böylecee ‘Bud ‘Buda’ a’ adını adını alırlar. Gerçekliği aramak için zihni kullanmak aldanıştır. Gerçekliği aramak için zihni kullanmamak farkındalıktır. Kendini sözcük sözcükler lerden den kurtar kurtarmak mak özgürl özgürlükt üktür. ür..... Aldanı Aldanışla şlarr yaratm yaratmama amak k aydınl aydınlanm anmadı adır. r. Cehale Cehalete te kapılm kapılmama amak k bilgel bilgelik iktir tir.. Ke Keder dersiz siz olmak olmak Nirvana’dır. Ve zihnin görüntüsünün olmaması karşı kıyıdır. Eğer Eğer ge gerç rçek ekli liği ği öğ öğre renm nmek ek için için zihn zihnin iniz izii kull kullan anır ırsa sanı nızz ne gerçekliği ne de zihninizi anlayabilirsiniz. Eğer gerçekliği zihninizi kullanmadan öğrenirseniz her ikisini de anlarsınız. Anlamayanlar anlamayı anlamazlar. Ve anlayanlar anlamamayı anlarlar. Fani zihin ortaya çıktığında Budalık kaybolur. Fani zihin kayb kaybol oldu duğu ğund ndaa Buda Budalı lık k or orta taya ya çıka çıkar. r. Zihi Zihin n or orta taya ya çık çıktığı tığınd ndaa gerçeklik kaybolur. Zihin kaybolduğunda gerçeklik ortaya çıkar. Sutralar der ki: ‘Hiçbir şeyin kendi-doğası yoktur.’ Biçimi görmek fakat biçim tarafından bozulmamak veya ses duymak fakat ses tarafından bozulmamak kurtuluştur. Biç Biçime ime nası nasıll bak bakılac ılacağ ağın ınıı bild bildiğ iğin iniz iz zaman aman biç biçim zihne ihne sebebiyet vermez, zihin de biçime sebebiyet vermez. Biçim ve zihnin ikisi de saftır. Zihin Nirvana’ya ulaştığında Nirvana’yı görmezsiniz, çünkü zihi zihin n Nir Nirva vana na’’dır. dır. Eğer Eğer zihni ihnin n dışı dışınd ndaa bir bir ye yerd rdee Nirva irvana na’y ’yıı görürseniz kendinizi aldatıyorsunuzdur. Sizi Sizin n bede bedeni nini nizz ve zihn zihnin iniz iz topr toprak aktı tır. r. Istı Istıra rap p tohu tohumd mdur ur,, bilgelik filizdir ve Buda’lık üründür. Zihin olmadan Buda olmaz sözü Buda’nın zihinden geldiği anla anlamı mına na ge geli lir. r. Zihi Zihin n Buda Buda’y ’yıı doğu doğuru rur. r. Faka Fakatt Buda Buda zihi zihind nden en 84
gelmes gelm esin inee ra rağm ğmen en,, zihi zihin n Buda Buda’d ’dan an ge gelm lmez ez;; tıpk tıpkıı balı balığı ğın n suda sudan n geld ge ldiğ iği, i, faka fakatt suyu suyun n balı balıkt ktan an ge gelm lmed ediğ iğii gibi gibi.. Bir Bir balı balık k gö görm rmek ek isteyen balığı görmeden önce suyu görür. Ve bir Buda görmek isteyen Buda’yı görmeden önce zihni görür. Bir kez balığı gördünüz mü suyu unutursunuz. Bir kez Buda’yı gör örd dünüz mü zihni unutursunuz. Eğer zihni unutmazsanız zihin sizi şaşırtacaktır, tıpkı eğer onu unutmazsanız suyun sizi şaşırtacağı gibi. Aldanış içinde olduğunuz zaman bu kıyıdasınızdır. Farkında olduğunuz zaman karşı kıyıdasınızdır. Fakat bir kez zihninizin boş olduğunu bilir ve hiçbir görüntü görmezseniz aldanış ve farkındalığın ötesindesinizdir. Ve bir kez aldanış ve farkındalığın ötesine geçince karşı kıyı yoktur. Tathagata ne bu kıyıda ne de karşı kıyıdadır. Nehrin ortasında da değildir. Arhat’lar nehrin ortasındadır, faniler ise bu kıyıdadır. Karşı kıyıda Budalık vardır. * * * Bitmez tükenmez ıstıraplarımız hastalığın kökleridir. Faniler yaşa ya şarrken ölüm ölümde den n endiş ndişee duyar uyarla lar. r. Tok Tok iken iken aç açlı lık ktan endi endişe şe duyarlar. duyarlar. Onlarınki Onlarınki Büyük Kararsızl Kararsızlık’t ık’tır. ır. Fakat Fakat bilgeler bilgeler geçmişi düşünmezler. Ve gelecekten endişelenmezler. Ne de bugüne yapışıp kalırlar ar.. Ve an be an Yol’u izlerler. Eğer bu büyük gerçeğe uyanmadıysanız bu yeryüzünde veya göklerde bir usta aramanız iyi olur. Kendi yetersizliğinizi daha da büyütmeyin. Zen İzdeşleri İzdeşleri İçin İçin ‘On İyi Edim’ şunlardır: Bunlar cinayet, hırsızlık, zina, yalan, iftira, küfür, dedikodu, hırs, öfke ve yanlış görüşleri savunma olan On Kötü Edim’den sakınmayı kapsar.
Keşiş Olmayan Budistler İçin Beş Kural: 85
Bunlar Bunlar cinayet, cinayet, hırsızlık hırsızlık,, zina, yalan yalan ve sarhoşlu sarhoşluğu ğu yasaklay yasaklayan an kurallardır.
* * * Eğer Eğer Buda Buda’y ’yaa ya yak kar arac acak aksa sanı nızz bunu bunu doğr doğru u ya yapm pmal alıs ısın ınız ız.. Yakar akarma manı nın n ne deme emek oldu olduğu ğunu nu bil bilmedi mediği ğin niz süre sürece ce ya yanl nlış ış yaparsınız. Ve eğer bunu yanlış yaparsanız hiçbir yere varamazsınız. Buda Buda’n ’nın ın ismi ismini ni yakar yakarma mak k için için yakar yakarma manı nın n dhar dharma ması sı’n ’nıı anlamanız gerek. Eğer bu zihninizde yoksa dudaklarınız boş bir ismi tekrarlar. Eğer üç zehirle veya kendinize dair düşüncelerle meşgulseniz aldanış içinde olan zihniniz Buda’yı görmenize engel olacak ve sadece boşuna çabalamış olacaksınız. İlahi söylemekle yakarmak bambaşka dünyalardır. İlahiler ağızla söylenir. Yakarış zihinle yapılır. Ve yakarış zihinden geldiği için ona farkındalığa açılan kapı denir. İlahi söylemek ağızda merkezlenmiştir ve ses olar olarak ak or orta taya ya çıka çıkar. r. Anla Anlam m ar arar arke ken n görün görüntü tüle lere re bağl bağlan anır ırsa sanı nızz hiçb hiçbir ir şey şey bula bulama mazs zsın ınız ız.. Bu nede nedenl nlee ge geçm çmiş iş bilg bilgel eler er konu konuşm şmayı ayı değil, içebakışı geliştirdiler. ... Sonsuz Nirvana saadeti dingin zihinden gelir. ... insanlar yüzeysel. Faziletin, biçimi olan birşey olduğunu düşünüyorlar.
86
ZEN KILAVUZU Katsuki SEKIDA “ Yaşamım boyunca Zen meditasyonunda usta olan iki insanla karşılaştım karşılaştım... ... Ustalar Ustaların ın ilki ilki Suzuki Roshi idi, San Franci Francisco’da sco’daki ki ‘Zen ‘Zen 87
Merkez Merkezi’n i’nin in kurucusu kurucusu... ... İkinci İkinci usta olan Katsuk Katsukii Sekida’y Sekida’yla la da onun Hawaii, Maui Zendo’da ders verdiği 1970’lerin başında tanıştım. “ [ Marc ALLEN, Editör, 2003 ]
Samadh Samadhi’y i’yee Zazen’ Zazen’de de erişil erişilir. ir. Samadh Samadhi’d i’dee bilinc bilincin in etkinl etkinliği iği durur ve biz artık zamanın, mekanın ve nedenselliğin farkında olmayız. Başlangıçta samadhi sırf oluştan veya varoluştan ibaretmiş gibi gelebilir, fakat samadhi’ye eriştiğinizde siz de onun çok daha farklı olduğunu göreceksiniz. Saf ve sakin bir ışıkla yıkanmış mutlak sessizliğin ve dinginliğin hüküm sürdüğü bir haldir samadhi. Fakat boşluk ve hiçl hiçliğ iğee benz benzem emez ez.. Da Dağl ğlar arın ın kalb kalbin inde deyk yken en yaşad yaşadığ ığım ımız ız gö görk rkem emli li sessizlik ve dinginliği andıran keskin bir uyanıklık vardır onda. ... Kendine ve dış dünyadaki nesnelere saf varoluş bağlamında bakmak kenşo’dur, yani anlayışa erme. Buda’dan bu yana her kuşaktan erkekler ve kadınlar bu deneyimi yaşamış ve yaşamakta, bunun gerçekliğine bizzat kendileri tanıklık etmektedirler. Söz konusu deneyim bedenin ve zihnin eğitimiyle kazanılır. Akıl daha sonra gelir ve yaşanan deneyimi aydınlatır. Zazen çalışmanın amacı samadhi’ye girmek, o hâli yaşa ya şam maktı aktırr; daha aha önc önce de beli belirt rtil ildi diği ği gibi gibi,, bu hal hal üze üzereyk reykeen bilincimizin olağan etkinliği durur. Kolay bir şey değildir bu. Zen Zen öğ öğre renc ncil iler erii ge gene nell llik ikle le nefe nefesl sler erin inii saya sayara rak k ça çalı lışm şmay ayaa başlarlar, yani onlardan, verilen her soluğu saymaları ve onuncuya ulaşınca baştan başlamaları istenir. Zaze Zazen’ n’de de nere nerede deys ysee tümüy ümüyle le kar arın ın kasla aslarrı ve diya diyafr fram am aracılığıyla soluruz. Alt karın şiştiğinde diyafram aşağı iner, böylece göğüs boşluğu (boyunla karın arasında) büyür ve akciğere hava alın alınır ır.. Ka Karı rın n kasl kaslar arıı kası kasıld ldığ ığıı za zama man n diya diyafr fram am yuk yukar arıı itil itilir ir ve akciğerden hava dışarı atılır. Zazen’de benimsediğimiz ağır ve uzun süreli soluk verme yöntemi diyafram kasılı tutularak gerçekleştirilir; böylece diyafram, 88
havayı akciğerden atmaya çalışan karın kaslarının eylemine direnir. Bu direnç karın kaslarında bir gerilim yaratır, söz konusu gerilimin sürekliliğiyse zazen çalışması açısından çok büyük önem taşır. Bedenin geri kalan tümü hareketsizdir ve öbür kasların hepsi ya ge gevş vşek ekti tir, r, ya da maku makull ölçü ölçüde de sabi sabitt bir bir ge geri rili lim m altı altınd ndad adır ır.. Yalnızca karın kasları etkindir. İleride de göreceğimiz üzere, bu etkinlik, beynin yoğunlaşma ve uyanıklık halinin sürmesini sağlayan yaşamsal mekanizmanın bir parçasıdır. ... Gerçek özgürlük kendi arzularınızdan özgür olmaktır. o lmaktır. Bağlılık içinde yaşadığımız halde hiçbir şeye bağlanmayan bir zihni nasıl sahip olup kullanacağımızı öğrenmeliyiz. Buna ‘anlayışa erdikt erdikten en sonraki sonraki eğitim eğitim’’ veya veya ‘Kuts ‘Kutsal al Budalı Budalığın ğın gelişt geliştiri irilme lmesi’ si’ denir; bu eğitim Zen’in temel öğretilerinden birini oluşturur. Zen eğitimi kesintisizce sürer. Kurtulduğumuzu sandığımız bayağı ve küçük benlik zihne yine sinsice sokulur. Bilincin müzmin alışkanlıkları zihnimizde öyle kökleşmiştir ki, bizi sürekli olarak rahatsız eder; üstelik onlar başgöstermeden onları tutmamız veya engellememiz imkansız. Öte yandan, kendimizi ne kadar uzun süreyle eğitirsek küçük benlikten de o kadar özgürleşiriz. Küçük benlik ortaya çıktığında onun onunla la ilgi ilgile lenm nmey eyin in.. Onu Onu gö görm rmez ezde den n ge geli lin, n, o kada kadar. r. Zihn Zihnin iniz izee olumsuz bir düşünce geldiğinde onu tanıyın, sonra da bırakın. “Kötüü bir bir düşün düşünce ceni ninn ortay ortayaa çıkı çıkışı şı ıstı ıstıra rapp Bir Zen deyişi, “Köt kaynağıdır; çaresiyse onu sürdürmemektir” der. ‘Kutsallık’ sözü budizmde de kullanılır. Bir Buda kutsaldır. Fakat budizme göre budalığa erişenlerin ‘o budalığı unutmaları’ gerekir. Budalığınızın bilincindeyseniz gerçek Buda olamamışsınız deme demekt ktir ir,, çünk çünkü ü bu izle izleni nim m sizi sizi esir esir almı almışt ştır ır.. Boş deği değils lsin iniz izdi dir. r. Birş Birşey eyle lerr başa başard rdığ ığın ınız ızıı -Bud -Budaa olma olmak, k, kuts kutsal allı lığa, ğa, hatt hattââ boşl boşluğ uğaa ermek- düşündüğünüz anda o düşünceden kurtulmalısınız. 89
Duruş: Zaze Zazen’ n’de de birk birkaç aç fark farklı lı duru duruşş beni benims msen eneb ebil ilir ir;; öğ öğre renc ncil iler er hangisinin kendilerine daha uygun olduğunu kendileri denemelidirler. Önemli olan, yirmi-otuz dakika boyunca sabit ve hareketsiz oturabilmek. Hiçbir yerinizi sıkmayan bol giysiler giyin. Eller kucakta, genellikle sağ el sol elin altındadır ve ayalar yukarı bakar. Başparmaklar birbirine değerek bir halka yapsa da olur, öbür parmaklara koşut dursa da... Uygulamaya yeni başlayanların çoğu ‘tam lotus’ pozisyonunda zorlanırlar. Ancak en dengeli, kendine hakim olmaya ve iyi bir çalışmaya en elverişli pozisyon budur. ‘Yarım lotus’ pozisyonu daha kolaydır. Yarım lotus asimetrik bir pozisyon olduğundan omurganın hizasını bozabilir, bunu telafi etmek için omuzlardan biri yukarı kaldırılabilir. Pozisyonların hepsinde de beden, kalça ve iki dizden oluşan üçge üçgen n üstü üstünd ndee duru durur, r, dola dolayı yısı sıyl ylaa dizl dizler erin in mind minder eree sağl sağlam am bir bir biçimde yaslanıp vücudun ağırlığını çekebildiği bir duruşu bulmak önemli. Leğen (pelvis) sabit tutulmalı ve gövde herhangi bir yöne meyletmeden dengeli biçimde ona dayanmalıdır. Vücud ücudun un olab olabil ildi diği ğinc ncee dimd dimdik ik tutu tutulm lmas asıı önem önemlli. Alnı Alnın n ortasından burna, çeneye, boğaza, göbeğe ve oradan da kuyruksokumuna dikey bir hat çekilebilmeli... Gösterilen pozisyonlardan birini benimsedikten sonra atılacak adım, bel ve alt karn karnın ın doğr doğru u konu konuml mlan anma ması sı.. Bura Burada daki ki teme temell hare hareke kett beli beli içer içerii vermek ve leğenin üst bölümünü öne devirmek. Bu hareket alt karnı öne doğru çıkartırken kalçaları geriye doğru iter. Bedens Bedensel el ağırlı ağırlığın ğın tanden tanden’de ’de yoğunla yoğunlaşma şmasıyl sıylaa en istik istikrar rarlı lı duruşa ve en sakin zihinsel koşula ulaşılır. Zazen’de belin içeri 90
verilmesi ve bedensel ağırlığın binmesiyle alt karın kendiliğinden şişmelidir. Beden tümüyle hareketsiz olmalıdır, samadhi için ön koşuldur bu. Son olarak da göğüs ve omuzlar omuzlar gevşemeli gevşemeli ve düşürülmel düşürülmelidir. idir. Bu yolla omuzlar, boyun ve midenin dip bölümü rahatlatılır. Doğru duruşla zazen çok rahat yapılır. Yanlış duruşlarsa onu çok rahatsız hale getirebilir. Gövdenin leğen üstünde dengelenmesi önem önemli li.. Öğr ğren enci ci başın aşınıı, omur omurga gası sını nı ve veya ya gö gövd vdes esin inii sağa sağa--sol sola eğmemeli. Doğr Do ğru u duru duruşu şu buld bulduğ uğun unuz uzda da yalnı yalnızc zcaa omuz omuzla lard rdak akii deği değil,l, sırttaki, yanlardaki ve bedenin hiç umulmadık yerlerindeki kaslarda da gerilimin kaybolduğunu göreceksiniz. Doğru duruştaki vücudun ağırlığı doğruca tanden’e yoğunlaşır. Orada zihnin denetimi ve samadhi’ye giriş açısından önem taşıyan güçlü bir iç basınç doğar. ... Zazen uygulamasında nefes, düşüncenin denetimi açısından büyük önem taşır. Uygulamanın nasıl yapıldığını dikkatle gözlemlediğin ğiniz takdirde bunun için büyük yük çaba harcamak gerektiğini anlarsınız. Ona rağmen dikkat zaman zaman dağılır. Ve düşünceler kendine yer açacak gibi olur. Her seferinde de taze bir çabayla onları engelleyebilirsiniz. Bu çaba çerçevesinde solumaya yardımcı karın kaslarındaki geri ge rili limi mi diri diri tutm tutmalı alı.. Düşü Düşünc ncen enin in dene deneti tim m altı altınd ndaa tutu tutuld lduğ uğu u ve ruhs ruhsal al gücü gücün n doru doruğa ğa ulaş ulaştı tığı ğı bir bir süre sürekl klii uyan uyanık ıklı lık k hâli hâli olar olarak ak samadhi’ye bu gerilimle ulaşılabilir. Zaze Zazen’ n’de de gö göğü ğüss boşl boşluğ uğu u olabi olabild ldiği iğinc ncee harek hareket etsi sizz tutu tutulu lur. r. Nefes alırken alt karın kalkar; nefes verince karın kasları kasılır. Norm No rmal al solu soluma mayl ylaa za zaze zen’ n’de deki ki solu soluma ma ar arası asınd ndaa öneml önemlii bir bir fark var: Zazen’de karın kaslarının serbestçe kasılması ve bunun 91
yarattığı yukarı yönlü itme gücü diyaframca dengelenir. Bu ise nefesin kesilmesiyle sonuçlanır. Zazen çalışmasına genelde nefes sayarak başlanır. Üç şekilde yapılabilir bu: 1. He Hem m aldı aldığı ğını nız, z, hem hem ve verd rdiğ iğin iniz iz nefe nefesl sler erii sayar sayarak ak.. Nefe Nefess alırken içinizden “bir”, verirken “iki” diye sayar ve ona kadar böyle gidebilirsiniz. Sonra yine “bir”den başlar ve aynı şekilde devam edersiniz. 2. Yalnız verdiğiniz nefesi “bir”den “on”a kadar sayar ve aynı işlemi tekrar edebilirsiniz. Aldığınız nefesleri saymadan geçersiniz. 3. Ya Yaln lnız ız aldı aldığı ğını nızz nefe nefesl sler erii saya sayar, r, ve verd rdiğ iğin iniz izii saym saymad adan an geçebilirsiniz. Yeni Yeni başl başlay ayan anla lara ra ço çoğu ğunl nluk ukla la ilk ilk yö yönt ntem em öner öneril ilir ir;; ikin ikinci ci yöntem daha ileri bir aşama olarak kabul edilirken sonuncusu yeni başlayanlar için biraz zor, ama telkin açısından iyi bir alıştırmadır. Nefesleri sayarken aklınıza ansızın bir düşünce gelebilir ve kafanız bir süre onunla meşgul olur. Fakat çok geçmeden kendinize gelir ve saymaya kaldığınız yerden devam etmek isterseniz, nerede kaldığınızı unutmuşsunuzdur ve baştan başlamanız gerekir. Yeni başlayan herkes bunu yaşar ve düşüncesini denetlemedeki yetersizliği karşısında şaşırır kalır. Bazı okuyucular buna inanmakta zorlanabilirler. Eğer öyleyse kendileri de denesin ve zihin ihinle leri rini nin n nası nasıll dene denettimd imden çıkt ıktığın ığınıı gö görs rsün ünle ler. r. Bir Bir Zen Zen öğre öğ rettmeni meni tam da bunu bunu ist ister, er, ya yani ni öğ öğre ren ncini cinin n kendi endi far ark kına ına varmasını; sonra da “Zihninizi eğitmek için bir süre bu töntemi kullan” der. Aldığınız ve verdiğiniz her nefesi yoğun bir dikkatle izleyin. Nefes vermenin başlangıcında soluğu doğallıkla çıkartın; soluma hattına yakın bir noktaya geldiğinizde, solumaya yardımcı karın kaslarını, nefesi durduracak kadar sıkın. 92
Zazen’de epey yol almış olanlar bile kısa ve orta uzunlukta nefes verdiklerinde başıboş düşüncelerini denetim altında tutmakta zorlanabilirler. Ne zaman zaman kendi kendiniz nizee gelip gelip başıbo başıboşş düşünc düşüncele eleri ri farket farketsen seniz, iz, yoğunlaşarak bu hayalleri denetlemeye çabalarsınız. Fakat sonunda bakarsınız ki, buna gücünüz yetmiyo yorr. Bu durumdan nasıl kurtulabilirsiniz? Tek yol, uzun uzun, yavaş yavaş verdiğiniz nefesle soluma kasl kaslar arın ında da ge geri rili lim m ya yara ratm tmak aktı tır. r. Anca Ancak k bunu bunun n ve vere rece ceği ği güç güç ve dirilikle başıboş düşünceleri denetleyebilirsiniz. Verilen birkaç uzun solu oluğun ar ard dından alt karnınızın alışılmadık, normal olarak alınıp verilen nefesle hiç ilgisi olmayan bir bir güç güç kaza kazand ndığ ığın ınıı gö göre rece ceks ksin iniz iz.. Bunu Bunun n uyan uyandı dırd rdığ ığıı duyg duyguy uyu u varoluşun tahtında oturmaya benzetebiliriz. Bu da sizi kendiliğinden samadhi’ye götürür. Sam Samad adhi hi bili bilin ncin cin taze tazellenmes nmesid idir ir;; bili bilinç nç ar arın ındı dığı ğı za zam man kurtuluşa zaten erişilmiştir.
Kendine hakim olarak ulaşılan gerçek samadhiyle, böyle bir çaba olmaksızın yaşanan sahte samadhi arasındaki farkı görmek gerekir... Dış koşullarla özdenetimimizi yitirmeden ilgili olduğumuz durumlarda olumlu samadhideyizdir. Burada içsel hal unutulmaz, yalnızca etkin değildir. Mutlak samadhi’nin en derin evresindeyken bilincin tefekkür eylemi gerçekleşmez. Dolayısıyla bu, ne içsel, ne de dışsal ilginin olmadığı duruma karşılık geliyor. Samadhi’nin daha yüzeysel bir evresindeyse bilincin tefekkür eylemi ara sıra başgösterir ve bizim samadhi’nin farkına varmamızı sağlar. Söz konusu düşünme anlık olar olarak ak ge geli lip p gider gider ve her her sefe seferi rind ndee samad samadhi hi’y ’yii hafi hafifç fçee kesi kesint ntiy iyee uğratır. Samadh Samadhii derinl derinleşt eştikç ikçee bilinc bilincin in tefekk tefekkür ür eylemi eylemi seyrek seyrekleş leşir. ir. Sonunda bütünütle ortadan kalkar. 93
Zihnin bu haline “hiç” denir. Fakat bu aylak bir boşluk değil, varoluşumuzun en saf koşuludur. O düşünceye konu olmaz, onun hakk hakkın ında da doğr doğrud udan an hiçb hiçbir ir şey şey öğren öğrenil ilem emez ez.. Do Dolay layıs ısıy ıyla la ne içse içsell vardır, ne de dışsal. Uykuyla samadhi arasındaki fark nedir? Samadhi kesinlikle uyanıklıktan ödün vermez; bağımsızlık ve özgürlüğünü yitirmez; kendine hakim ve ruhsal güce sahip olmayı gerektirir; duyg ygu uların ve akl aklın tüm kay ayn naklarını kendinde barındırır. ‘Mut ‘Mutla lak k Sama Samadh dhi’ i’de den n çık çıktığı tığını nızd zdaa kend kendin iniz izii bütü bütünü nüyl ylee huzurlu ve sakin, sağlam bir zihinsel güç ve vakarla donanmış hissedersiniz. Aklen tetikte olursunuz, kafanız berraktır; duygusal bakımdan saf ve duyarlı olursunuz. Büyük bir sanatçının yücelmiş halini duyarsınız. duyarsınız. Müziği, Müziği, sanatı ve doğanın doğanın güzellikle güzelliklerini rini fazlasıyla artan bir anlayış ve beğeniyle takdir edersiniz. O nedenle bir hintkamışının gövdesine çarpan bir taşın sesi veya ve ya çiçek içek aç açmı mışş ağ ağaç açla ları rın nj gö görrüntü üntüsü sü çok canlı anlı bir izle izleni nim m bırakabilir üstünüzde; ve ‘kenşo’ dedğimiz şu harikulade anlayış ânını yaşayabilirsiniz. Bu ânı yaşarken çok güzel şeyler görür ve işit işitir ir gibi gibi olur olursu sunu nuz, z, oy oysa sa ge gerç rçek ekte te siz siz kend kendin iniz iz güze güzell lleş eşmi mişş ve yücelmişsinizdir. Kenşo sizin kendi saf zihninizi tanımanızdır. Zen Zen ça çalı lışm şmas asın ında da bir bir hede hedeft ften en sö sözz ed edec ecek ekse sekk o da da,, ‘zih ‘zihni nin n günlük yaşam içinde özgür olması’dır.
Samadhi’nin derinliklerindeki ölüme benzer hal müthiş bir şeydir. Orada gerçek doğanızı keşfedebilirsiniz. Bilincin etkinliği, sanılanın tersine, varoluşun gerçek doğasını gizler ve onu onu çarpık bir biçimde gösterir. Öncelikle bilinç etkinliğin ğinin sıfır düzeyin yine düşürüldüğü mutlak samadhi’yi yaşamal amalıısın sınız; orada ada var arooluşu tüm yalınlığı ve canl anlılığıyla yla görebilirsiniz. Bunu tecrübe ettikten sonra bilincin olağan etkinlik düny dünyas asın ınaa ye yeni nide den n döne dönerr ve işt işte o zaman aman bili bilinc ncin in hari harik kulad uladee aydınlatıcılığıyla tanışırsınız. Olumlu samadhi budur. 94
* * * Zihinsel ve ruhsal bakımdan derdi olanlar bunun bir hastalık olduğunu çoğu zaman anl anlama amazlar. Aslında insanların ezici çoğunluğu sinirsel rahatsızlıklardan mustarip, ama herkes zihnin zaten böyle birşey olduğunu sanıyor. Hastalığın farkında olmadıklarından çare bulmayı da akıllarına getirmiyorlar. İnsanlar bedensel hastalıklardan öldükleri gibi akıl hastalıklarından da ölüyorlar. Bedensel hastalıklar zihin adı verilen bir gözetleme sistemiyle izlenir. Akıl hastalıklarındaysa gözetleme sisteminin kendisi arızalanır. Sistem delirir ve umarsızca yıkıma doğru ilerler. Gerçek zihinsel özgürlük zihnin peşinden sürüklenmemektir. Zihnin esiri olmaktan kurtulan kişi özgür iradesini gerçek anlamda dışa vurabilir. Neye benzerse benzesin, çevresel etkenler yalnızca bize bize eşli eşlik k eder eder.. Biz, Biz, bizi bizi sara saran n çevr çevred eden en bağı bağıms msız ız olar olarak ak zihn zihnii gerçekten özgürleştirebiliriz. Bili Bilinc ncin in alda aldatı tıcı cı doğa doğası sı,, bili bilinc ncin in zo zoru runl nlu u olar olarak ak bire bireys ysel el benliğe (ego) ait olmasından ve onun ihtiyaçlarına hizmet etmesinden kaynaklanır. Olgun Olgun Zen öğrenc öğrencile ileri ri varolu varoluşu şu kendil kendileri erinde nde barınd barındırı ırırr ve Budalığın geliştirilmesi yoluyla bireysel benlikteki boşluğu görürler. Onlar kendilerini karşıtlıklar dünyasından ayrı tutar ve sonunda onu onu yık yıkar arllar ar;; kar arşı şıtl tlık ıkla larr düny dünyas asın ının ın sını sınırrları ları için içinde de tut tutsak sak olanlarsa her düşüncede ve eylemde kaçınılmaz olarak kendileriyle başkaları, kendileriyle dünya arasında ayrım gözetirler. Olgu Olgunl nlaş aştı tıkç kçaa kend kendim imiz izii başk başkala aları rını nın n ye yeri rine ne koya koyabi bili liyo yor, r, onla onları rın n ac acıl ılar arın ınıı hiss hissed edeb ebil iliy iyor oruz uz.. Başk Başkal alar arın ının ın ac acıl ılar arın ınaa da, da, sevincine de katılabiliyoruz. Başkalarının ıstıraplarını kendimizinki gibi yaşayabiliyoruz. Kendi varlığımızı başkalarınınkiyle birleştirebiliyoruz. 95
... Zen Zen madd maddeeyle yle zihni ihnin n ay aynı nı old olduğu uğunu ilan ilan eder der. O eşya eşyayı yı oldu olduğu ğu gibi gibi kabul abul eder eder...... He Herr eşya eşyanı nın n ya yara rarl rlıl ılığ ığıı onu onu kull kullan anan an kişinin zihniyle aynı niteliğe sahiptir. Çay ustaları bir çay kâsesini alıp dudaklarına götü gö türd rdük ükle leri rind ndee o kâse kâse ca canl nlıd ıdır ır.. O ça çayy kâse kâsesi sine ne anla anlayı yışş sahi sahibi bi gözl gö zler erle le bakt baktığ ığın ınız ızda da or orad adaa nası nasıll da ay aydı dınl nlık ık bir bir varol varoluş uş âlem âlemii görürsünüz. ... Sonunda kaçınılmaz olarak nihayete erecek olan bu yaşam sorunlarla doludur. Bu sorunları salt spekülasyon ve akıl yürütmeyle çözmek imkansız; o yüzden çok zahmet ve emek isteyen Zazen’e başlıyoruz. Kendi bedenimiz ve zihnimizle bir anlamda savaşıp o savaşı kazanmadıkça iç huzuruna eremeyiz. Bedenimiz ve zihn zihnim imiz iz mutl mutlak ak sama samadh dhi’ i’de de bir bir kez kez erim erimey eyee gö görs rsün ün,, ya yaşa şamı mın n sorunlarından da, ölümden de özgürleşiveririrz. Biz sözcüklerin yetmediği gizleri mantıklı ve kabul edilebilir bir tarzda göstermek arzusundayız. Bunun en azından bir yere kada kadarr ya yapı pıla labi bile lece ceği ğini ni düşü düşünü nüyo yoru ruz, z, ye yete terr ki ça çağd ğdaş aş kült kültür ürün ün başa başarı rıla ları rınd ndan an sonu sonuna na dek dek ya yara rarl rlan anab abil ilel elim im.. Bunu Bunun n için için birç birçok ok bilim insanı ve düşünürün işbirliğine, ama hepsinden önemlisi, bir Zen Zen ye yetteneğ eneğin inee iht ihtiyac iyacım ımız ız va var. r. Bu ye yete tene nek k doğu doğuşt ştan an ge geli liyo yorr olabilir; fakat kendinizi açıkfikirlilikle tek bir konuya odaklar ve onun üstünde sebatla çalışırsanız, aynı doğal yetenek sizde de gelişir. Zen metinleri sözcüklerden tasarruf eder ve yalnızca konunun özünü anlatır.
Mutlak samadhi’yi tecrübe edip beniçinci, aldatıcı düşünce tarzınız çözüldükçe, şaşmaz biçimde, başkalarına sevgi duymaya başlarsınız. 96
Sürekli çalışma ve mutlak samadhi deneyimiyle Buda Doğası’nı kendi gözlerinizle görebilirsiniz. İşte o zaman başkalarına karşı şefkat ve sevgi kendiliğinden gelişir.
HUI HAI ‘ NİN ZEN ÖĞRETİLERİ S : Dhyana ve Samadhi’yi lütfen açıkla. C: Yanlış düşünme durduğunda bu dhyana’dır; gerçek doğan üzerinde oturup düşündüğünde bu Samadhi’dir, çünkü gerçekten gerç ge rçek ek doğa doğan n seni senin n ebed ebedii zihn zihnin indi dir. r. Sama Samadh dhii saye sayesi sind ndee zihn zihnii etrafındakilerden çekip alır, ve sekiz rüzgarın tesir edemeyeceği 97
(yani kazanç ve kayıp, iftira ve methiye, övme ve suçlama, keder ve mutluluk) bir hale getirirsiniz. S : Uygulanacak üç eğitim yöntemi nedir? C : Disiplin (vinaya), zihni bir noktaya toplama (dhyana), ve akıl-bilgelik (prajna). S : Teker teker açıkla lütfen. C : Disiplin lekesiz saflığı içine alır. Yoğunlaşma, zihni bir nokt noktay ayaa topl toplam ama, a, zihn zihnii temi temizl zley eyer erek ek sizi sizi çevr çevrel eley eyen en olgu olgula lara ra tamam amamen en kay ayıt ıtsı sızz kalab alabil ilm meniz enizii ge gere rek ktir tirir. ir. Bilg Bilgel elik ik dem demek, ek, zihn zihnin iniz izin in ding dingin inli liği ğini nin n sizi sizin n o ding dingin inli liği ği düşü düşünm nmen eniz izle le ra raha hats tsız ız olma olmama ması sıdı dır; r; saflı saflığı ğını nızı zın n safl saflık ık üzer üzerin inee düşü düşünc ncel eler erin iniz izle le za zara rarr görmemesidir; ve iyi ve kötü gibi zıtlık çiftlerinin tümünün arasında onlar onlar tarafı tarafında ndan n lekele lekelenme nmeyer yerek ek onları onları ayırte ayırtedeb debilm ilmek ektir tir;; ve bu yoll yo llaa tüm tüm bağl bağlıl ılık ıkla lard rdan an kurtul rtulma mak k ve mükem ükemme mell bir bir huzu huzurr durumuna ulaşmaktır. ... Bağımlılıklarla lekelenmiş ve sızdıran bir zihin sıhhatsiz; bu özel öz elli likl kler erde den n kurt kurtul ulmu muşş bir bir zihi zihin n sıhh sıhhat atli lidi dir. r. Sızd Sızdır ıran an bir bir zihi zihin n kapsayamadığı gerçeği sürekli olarak kaybeder, bu ise yanılmış bir zihn zihnin in Sams Samsar ara’ a’nı nın n çemb çember erin inee takı takılı lı kalm kalmas asıd ıdır ır (sız (sızdı dırm rma, a, aynı aynı zamanda taşma olarak da kullanılabilir).
... Görme, duyma, koku alma, tat alma ve dokunma Mükemmelleştiren Bilgeliği oluşturan beş bilinç durumudur. Akıl veya altıncı bilinç durumu tek başına Derin Gözlemleyen Bilgeliği oluşturur... Ayırtedici farkındalık ya da yedinci bilinç durumu tek başına Evrensel Bilgeliği oluşturur...Bilincin deposu ya da sekizinci durum tek başına Büyük Ayna Bilgeliğini oluşturur. ... 98
Bütünüyle kurtuluş prensibini ortya koymak için bilmelisiniz ki şu yeterlidir: Şeyler olduğunda, tepki verme. Zihnini ne olursa olsun hiçbir şey üzerinde ikamet ettirme. Boşluk gibi sonsuza kadar durgun ve tam olarak saf (lekesiz)tut. Ve böylelikle kendi kendine kurtuluşa ulaş. Boş şöret peşinde koşmayın, maymunlarınki gibi zihinlerle Mutlak hakkında hatiplik taslamayın! Konuşma, eylemle çelişkili olduğunda, bu kendini kandırma olarak bilinir... Bu hayat süresinde aydı ay dınl nlan anma mama ma ve ge gele lece cek k uzun uzun müdd müddet etle lerr boyu boyunc ncaa ac acıı çekm çekmee pahası pahasına na şöhret şöhret ve mutlul mutluluk uk aramay aramayın. ın. Çabala Çabalayın yın!! Çabalay Çabalayın! ın!... ... Duyar uyarlı lı va varl rlık ıkllar arın ın kendi endile leri rini ni kurta urtarm rmal alar arıı ge gerrekt ektiğin iğinii ve Buda Budala ları rın n bunu bunu onla onlarr için için ya yapa pama maya yaca cağı ğını nı lütf lütfen en idra idrak k edin edin.. Çabalayın! Çabalayın! Kendiniz için yapın. Başka Budaların gücüne güvenmeyin. Sutranın dediği gibi: “Dharma’yı arayanlar yalnızca Buda’ya tutunarak onu bulamazlar” . ... Vimalakirti Nirdesa Sutrası der ki: “Her kim Saf Topraklar’a erişmeyi arzularsa öncelikle zihnini saflaştırmalıdır.” “Geliş lişme me kav kavram ramını ının n zihinl zihinleri erimiz mizee Sutr Sutran anın ın dedi dediği ği gibi gibi,, “Ge gir girme mesi sine ne izin izin ve verm rmek ek ge geli lişm şmee de deği ğill hata hatadı dır; r; oy oysa sa,, zihi zihinl nler erim imiz izi i hatadan kurtarırsak, gelişme sınırsızdır.” ... Büyük boşluk manevi bilgeliği doğurmaz. Gerçek zihin iyinin ve kötünün nedensel bir ürünü değildir. Kötü arzuları derin olan insa insanl nlar arın ın aşır aşırıı dere derece cede de sığ sığ pota potans nsiy iyel elle leri ri vardı vardır. r. İyiy İyiyee kötü kötüye ye tutu tutuna nanl nlar arın ın zihi zihinl nler erii enge engell llen enmi mişt ştir ir.. Duyu Duyu-i -izl zlen enim imle leri ri zihi zihins nsel el işle işleml mler erin inii karı karışt ştır ıran anla larr nadi nadirr olar olarak ak tek tek tara tarafl flıı yoğ yoğun unla laşm şmayı ayı başarırlar. Sabit, hareketsiz bir soyutlukta taşayanlar, o durgunluğun esrarlı kaynağını unutmuşlardır ve bilgelik zayıf bir duru durumd mdad adır ır.. Başk Başkal alar arın ınaa karş karşıı küçü küçüms msey eyen en davr davran anış ışla lara ra sahi sahip p olan olanla ları rın n eg egosu osu güçl güçlü ü bir bir ya yanı nıls lsam amad adır ır.. ‘Öyl ‘Öyled edir ir’’ ve ‘değ ‘değid idir ir’e ’e tutunanlar aptaldır. Gerçekleşmeyi kitap bilgisiyle arayanlar kendi 99
önlerine daha büyük engeller yığarlar. Buda’yı sofuluğa dayanarak aray ar ayan anla larr ya yanl nlış ış yolda yoldadı dır. r. Buda Budalı lık k ar arayı ayışı şıyl ylaa kend kendii zihi zihinl nler erin inin in yolundan sapanlar öğretinin karşısındadır. Zihnin Buda olduğuna tutunanlarsa iblistir. ... Keşiş Fa Yüan sordu: Buda, Dharma ve Sangha nedir? ‘Üçlü Birlik’ nedir? C : Zihin Buda’dır ve Buda’yı aramak için Buda’yı kullanmak gereksizdir... Zihin Dharma’dır ve Dharma’yı Dharma ararken kullanmak gereksizdir. Buda ve Dharma ayrı değildir ve beraberlikleri Sangha’yı oluşturur. ‘Üçlü Birli’ anlamı işte budur. .. Bir sutra der ki: “Zihin, Buda ve duyarlı varlıklar arasında hiçbir fark yoktur. Bedeniniz, konuşmanız ve zihniniz temizlendiği zaman ‘dünyaya bir Buda geldi’ deriz. Bu üç nitelik saflıklarını yitirdiği zaman ‘bir Buda yoko kolldu’ deriz. .. Ör Örne neği ğin n kızg kızgın ınke ken n neşe neşeli li olmazsınız; neşeliyken de kızgın olmazsınız. Ama her iki durumda da ortada iki değil tek bir zihin vardır. Bilgelik insanın kendi içindedir... ... Buda Buda insa insanl nlar arda dan n kaçm kaçmaz az;; insa insanl nlar ardı dırr Buda Buda’d ’dan an kaça kaçan. n. Budalık sadece zihinle gerçekleştirilebilir. Yanılmış insanlar bunu basılı kelimelerde ararken, aydınlanmış insanlar zihinlerinin içine bakarlar ve Bodhi’yi gerçekleştirirler. Yanılan insanlar sebepleri olan olan şeyl şeyler er eke ekerek rek bunl bunlar arın ın meyv meyvee verme ermesi sin ni bek bekler lerler ler; oy oysa sa aydı ay dınl nlan anmı mışş insa insanl nlar ar zihn zihnin in madd maddii olma olmadı dığı ğını nı anla anlamı mışl şlar ardı dır. r. Yanılmış insanlar aldatıcı egolarına yapışır ve ona kendileri imiş gibi tutunurlar; ancak aydınlanmış kişiler gerektiği anda kend kendil iliğ iğin inde den n gö görü rüne nen n (ort (ortay ayaa çıka çıkan) n) praj prajna na’l ’lar arın ınıı kull kullan anır ırla lar. r. Yanı anılan insanl anlar ‘öy öylledir’ ve ‘değildir’e tutundukları için engellenirler, oysa bilge insanlar kendi doğalarını algılar ve tüm şekillerin muhteşem içiçeliğini anlarlar. ... 100
Sutrada da dendiği gibi “Saf Toprağa (Arık Ülke) ulaşmak iste isteye yenl nler er önce önce kend kendii zihi zihinl nler erin inii safl saflaş aştı tırm rmal alıd ıdır ırla lar; r; o za zama man, n, onların bu saf zihinleri Buda’nın Saf Toprağıdır.” Eğer zihniniz saf ve temiz ise, Saf Toprağı nerede olursanız olun bulacaksınız.
GÜNDELİK YAŞAMDA
Z E N Adelheid Meutes & Judith Bossert
Zen özel birşey değildir. Zen sizin dininizdir, benim dinimdir. Japo Ja ponl nlar arın ın dini dinidi dirr Zen. Zen. Kızıl ızıld deril erilil iler erin in,, isla islamı mın n dinid inidir ir.. Bir Bir felsefedir Zen. 101
Hedef yolun kendisidir.
Farkındalı alık çalışması, zihni sakinleşti ştirmek, har areekete odak odakla lanm nmak ak,, hiçb hiçbir ir şey şey elde lde etme etmeye ye çalış alışma mama mak k, herş herşeeyden yden bağımsız olmak... Zen prensiplerinden bazılarıdır. Zen gündelik yaşam demektir. Zen meditasyonu her günkü yaşamdan soyutlanıp Zazen’e indirgenemez. Gündelik yaşamımızın akışı içinde, her günkü işimizi sürdürürken çalışmaktır Zen; sadece sabahları ve akşamları bir başımıza sakin bir mekanda mindere otu oturmak rmak deği değild ldir ir.. O nede nedenl nlee yüz yüzyılı yılımı mızzda Zen Zen öğ öğrretm etmek için için doğu doğuda dan n batı batıya ya ge gellen bütün ütün Zen Zen usta ustala ları rı önce önce bizi bizim m ya yaşa şama ma biçimimizi öğrenmiştir. Zen Zen ça çalı lışm şmak ak isti istiyor yorsak sak,, Zen’ Zen’in in Asya Asya’d ’daa uygul uygulan anan an eski eski,, geleneksel yollarını izlemek ve sözgelimi okçuluk, okçuluk, judo ya da t’ai chi ile uğraşmak zorunda değiliz. Bunun yerine pekala dansedebilir, golf, tenis ya da futbol oynayabilir, yüzüp koşu yapabiliriz... Araba kullanırken, telefonda konuşurken olduğu kadar pizza pişirirken de mümkündür Zen yapmak. ... Olan Olanıı kabu kabull etme etmek, k, nefe nefesl sler erii saym saymak ak,, dik dik otur oturma mak, k, gr grup up oturuşları, yürüyüş meditasyonu (kinhin) yani ‘yürürken yürümek’, düşü düşün ncele celeri rini nizi zi oldu olduğu ğu gibi gibi bır bırakm akmak, ak, gr grup up hali halind ndee yür yürüyüş üyüş medi medita tasy syon onla ları rı ya yapm pmak ak,, sutr sutral alar arıı okum okumak ak,, tekb tekbaş aşın ınaa ça çalı lışm şmak ak,, çiçek düzenleme (ikebana), hat sanatı (shodo), Zen şiiri, uzakdoğu sporları, T’ai chi, ki gong, kılıç (kendo), okçuluk (kyudo), Sesshin, koan’lar... koan’lar... bunların bunların hepsi hepsi -bir kısmı birlikte birlikte ya da ayrı ayrı- Zen çalışma konuları olabilir... Ve bu çalışmalarda, ancak Zen ruhuyla yapıldıklarında ustalığa ve v e mükemmelliğe eişilebilecektir. * * *
102
“ Om mani padme hum “ Mahayan Mahayanaa gelene geleneğin ğinden den gelir, gelir, budizmin en önemli mantralarından biridir ve “Sen, ey lotüsteki mücevher!” demektir. Zen çalışırken, eğer isterseniz hergün bir sutra okuyabilirsiniz. Sutralar yürüyüş meditasyonu, ikebana, çay töreni, shod shodo. o..... ya da uygu uygun n olan olan diğe diğerr Zen Zen ça çalı lışm şmal alar arıı sır sırasın asınd da da okunabilir.
Yaşamsal olan konservelenemez, zamana dayanıklı kılınamaz. Yaşam bir andan ötekine (anlık) tazeliğinde yaşanmalıdır. Çünkü hiçbir an diğerine benzemez, tutulamaz, saklanamaz, yinelenemez. Temel Zen kavrayışıdır bu... ... ...kişi bir kez ulaştığı aydı ydınlanm anma deneyimine takılıp kalmamalıdır. İnsanların dünyasına geri dönmedikçe aydı ay dınl nlan anma manı nın n bir bir değe değeri ri yo yokt ktur ur.. Gö Göre revi vimi mizi zi bilm bilmel eli, i, (bud (budis istt yemi ye mini nind ndee ifad ifades esin inii buld bulduğ uğu u üzer üzere) e) kend kendim imiz iz ve başk başkal alar arıı için için sorumluluk üstlenmeliyiz. Bitkiler, taşlar, ağaçlar, insan ya da hayvanlar, kısacası bütün yaşa ya şam m topr toprak akta tan n ge geli lirr topr toprağ ağaa döne döner. r. Hiçb Hiçbir ir elem eleman an (bil (bileş eşen en)) yokolmaz, sadece biçim değiştirir. Yaşam sürekli olarak yeni bir biçim alır ve bu biçim bir saniye, bir gün, seksen yıl ya da belki onbin yıl sonra ölür. Bir biçim almak ve o biçimden zamanı geldiğinde ayrılmak, soluk alıp vermek gibidir. Ölüm dediğiniz şey de zaten bildiğiniz anlamda ölüm ya da bir sonlanma değildir; gerçekte hiçbir şey son bulmaz, sonsuzlukta ad ve biçim değiştirir; o halde gerçekte ad ve biçim de yoktur; sadece varoluş sürüp gider... [a.k.s.]
... Zen, yapılması gerekenin özen ve dikkatle yapılması anlamına gelir. 103
Aklımızdan hiç çıkarmayalım: Zen’in hedefi havada uçmak ya da suyun üzerinde yürümek değil, tozluysa yeri, kirliyse camları temizlemektir. Bütünüyle ağırlık merkezimizde olmak, beden, zihin ve ruhun olanca yoğunluğuyla ne gerekiyorsa onu yapmaktır. İşte o zaman an be an bütün bir evreni yerinden oynatır ve yaratırız. O zaman, ancak o zaman bütün evrenle, onun güc gücü ve enerjisiyle bir oluruz. İşte onun için; Otururken otur, Yürürken yürü, Çalışırken çalış. Hepsi bu, Zen bu..!
HAYATINIZIN KIYMETİNİ BİLİN Zen Dersleri
Taizan Maezumi Roshi
104
Sakyamuni Buda da bu hayatı yaşadı. Onun hayatı ile bizim hayatımız arasında ne fark var. Sakyamuni Buda büyük aydınlanma anında şöyle söyledi: “Ne mucize! Bütün varlıklarda Tathagata Buda’nın bilgeliği ve erdemi var”... Sizi yüreklendiriyorum. Lütfen birlikte bu harika hayatın tadını çıkarın. Sadece şu olanın dünyasının kıymetini bilin. Başka birşey yok. En değe değerl rlii hazi hazine ne olar olarak ak haya hayattınız ınızın ın kıyme ıymettini ini bili bilin n ve ona ona öz özen en gösterin. ... Dog ogeen Zenji şöyle diyordu: “D “Dü üşünmemeyi düşün şünün. Düşünmemeyi nasıl düşünürsünüz? Düşünmeyerek. Bizzat Zazen sanatının özüdür bu.” Kendin Kend iniz izii yüzd yüzdee yüz yüz kavr kavram amak ak sama samadh dhi’ i’ye ye,, düşü düşünm nmem emee haline girmektir. Düşünen zihnin sınırları içinde kaldığımız sürece, düşünmeme halini deneyimleyemeyiz. Eğer düşünmemeyi deneyimleyemezsek, hayatımızın gerçekte ne olduğunu anlayamayız. Lütfen bunun farkında olun. Sadece oturun! ... Dharma mühürleri mühürleri geçicilik, benliksizlik ve huzur’dur. huzur’dur. Vakti aktim mizi izi ne tür tür şeyl şeyler er üzer üzerin inee düşü düşüne nere rek k har harcıyo cıyoru ruzz? Geçmiş çoktan geçmiştir, yine de ona sarılıyoruz. Gelecek burada değil, fakat onun hakkında düşünüyoruz. Şimdi hakkında konuşsak da, şimdi diye birşey yoktur. Şu anda biz konuşurken, ân, çoktan uçmuştur. Düşünceleri küçük görmüyorum. Siz sadece düşündüğümüz şey ile gerçekte olanı birbirine karıştırmayın. Buda her şeyin sürekli değiş değişti tiği ğini ni söyl söyled edi. i. Süre Sürekl klii deği değişi şim m ge gerç rçek ek haya hayatt ttır ır,, bu yüzd yüzden en bilinemezdir. Biz de sürekli değiştiğimiz için, hiç birimiz bilinemeyiz. Üstelik bu bilinmez, kişisel olmayan ve şu ya da bu 105
şekilde herhangi bir değere ve bağlılıklara sabitlenmemiş benliksizlik (no-self) mükemmel bir biçimde işler. Benliksizlik olan bu süreksiz, sabit olmayan şeyi anlıyor musunuz? Bu benliksizliği göre gö rem mediğ ediğin iniz izde de,, siz sizi bekle ekleye yen n ıstı ıstıra rapt ptıır. Hiç Hiçbir bir şeyi şeyin n sabi sabitt olmadığını gördüğünüz zaman ise huzur vardır... geçiciliği anladığınız zaman, ıstırabın ve benliksizliğin doğasını anlarsınız. ... uygulamanın dört adımı’nı hatırlayın: Öğretileri dinlemek, onlar hakkında düşünmek, uygulamak ve nihayet onları hayatınız içinde deneyimleyerek doğrulamak. “Varılacak hiçbir yere ulaşılmaz.”
Uygulamanızı nasıl yapıyorsunuz? Nefesinizi sayarken, sadece nefesinizi sayın. Kısa sürede saymayı unutup rakamların kendisi olacaksınız. Shikantaza yaparken sadece oturun. Zazen yaparken bizzat Zazen olun. Koan üzerine çalışırken, bizzat koana dönüşün. Aksi halde, ne kadar uygulama yaparsanız yapın, tatmin olamazsınız. Vaktiyle biri şöyle sormuştu, “Hayatım için nasıl gerçekten sorumlu olabilirim?” Ona sordum: “Kim olduğunu biliyor musun?” Bilm Bilmiy iyor orsa san n nası nasıll soru soruml mlu u olab olabil ilir irsi sin? n? Soru Sorun n şu ki haya hayatı tımı mızz gerçekte olduğu şey ile onun ne olduğuna dair bizim ussal dediğimiz kavrayışın söylediği genelde iki farklı şeydir. Bilsek de bilmesek de çoğu zaman kendimizi aldatırız. Lütfen bu konuda dikkatli olun. Bizzat Sakyamuni Buda şöyle söylemiştir: “Hayatınıza meşale olun.” Yani, kendi ayaklarınız üzerinde durun ve olduğunuzu sandığınız kişi olarak değil, dharma olan kendinizden sorumlu olun. Bu çok önem önemli lidi dir. r. Şika Şikaye yetl tler erin iniz ize, e, aç açgö gözl zlül ülüğ üğün ünüz üze, e, kızg kızgın ınlı lığı ğını nıza za ve cehaletinize bel bağlayamazsınız. Bu yüzd yüzdeen ‘Kend endiniz iniz’’ ile ile kendin ndiniz iz ar aras asın ınd daki aki mesaf esafeeyi kapatın. Bu bilgeliği gündelik hayatınıza taşıyın ve hayatınızın bu şekilde devam etmesine izin verin. Mesafeyi kapadığınız vakit, bu ailenizin, toplumunuzun ve kendinizin hayatını sevinçli kılar. 106
... Her birimizde güçlü bir ‘bodhi zihni’, yani uyanmanın zihni vardır. Her birimiz bizzat uyanmak zorundadır. Bunu hiç kimse bizim adımıza yapamaz. Sakyamuni Buda kendi kendine uyanmak zorunda kaldı. Yıllarca çabaladı ve en sonunda herşeyi terk edip kendis ndisiy iyle le yüz yüzleşt leşti. i. Bir Bir haft haftaa boyu boyunc ncaa ya yaln lnız ızca ca Zaz Zazen ya yapt ptı. ı. Öğretmeni yoktu, fakat bir şey ona destek verip onu farketmeye götürdü. Neydi o? O size de destek veriyor mu? Sakyamuni korkunç bir azme sahipti. Eğer gerçekten uyanmak istiyorsanız, siz bunu nasıl yapabilirsiniz? Zazen belki de en doğrudan yoldur. Onu tüm yüreğinizle yapın. Sadece minderin üzerine oturup kestirmek veya hayallere dalm dalmak ak Zaze Zazen n değil değildi dir. r. Otur Oturdu duğu ğunu nuzd zdaa herh herhan angi gi başk başkaa bir bir işle işle ilgilenmeyin. Büyük meseleyi çözmeye azmedin. Bütün enerjinizi bu işe yatırın. Bunu yaptığınız zaman, muazzam bir kuvvet bulacaksınız. ... Eğilmek, eğilerek selam vermek Budist Gelenek’te önemli bir eylemdir. Zen’de en saygılı selam, dizlerimizin, dirseklerimizin ve başı başımı mızı zın n hep hep birl birlik ikte te ye yere re değd değdiğ iğii secd secdee şekl şeklin inde dedi dir. r. Tibe Tibett ve Hindistan’da bazı selamlar, bütün vücutla yere yatarak verilir. Bir insanın kendi egosunun veya benliğin ğinin mutlak yo yok kluğunu, hayatının düzenini oluşturan yasalara kesin bir itaati gösterir bu. Egonun yokluğuyla eğilmek, en içten selamdır. Kendi kendinizle, her her şeyl şeylee ve herh herhan angi gi bir bir şeyl şeylee nası nasıll bir bir olur olursu sunu nuzz? Eğil Eğiler erek ek.. Kendini unutmanın ve eğilerek aydınlanmanın seremonik eylemidir bu. Aydınlanmış hayat, düzenli, sıradan bir hayattır.
* * * 107
Dogen Dogen Zenji, Zenji, Genjo Genjo Koan’ın Koan’ın bir bir yerinde yerinde şöyle şöyle der: “Buda “Buda yolunu incelemek, benliği incelemektir. Benliği incelemek, benliği unutmaktı unutmaktır.” r.” Ben’siz Ben’siz olun. Ben’siz Ben’siz olduğunuzda olduğunuzda ne olur? Dogen Zenji şöyle diyor: “Benliği unutmak, onbin dharmayla aydı ay dınl nlan anma makt ktır ır.” .” Ben’ Ben’si sizz oldu olduğu ğunu nuzd zda, a, ay aydı dınl nlan anır ır,, her her şey şey tarafından doğrulanırsınız. Dogen Zenji devam eder: eder: “Onbin “Onbin dharmayla dharmayla doğrulanma doğrulanmak, k, hem kendinin hem başkalarının beden ve zihninden özgürleşmektir.” Sakyamuni Buda’nın, Lotus Sutra’da açıkladığı neydi? ‘Sürekli burada olan şey nedir? Gelen ve giden, fakat aslâ terketmeyen hayat nedir?... uyandırın bodhi zihnini, aydınlanmış yüreğin zihnini ve görün sürekli burada olan hayatın süreksizliğini!’ ... “Hayatınızın Yol’da olması”, hayatınızın bizzat Yol olduğu anlamına gelir. Bu hayat bütün budaların ve ataların hayatıdır. Hepsi kendi hayatını bu şekilde deneyimledi. Zen Zen uygu uygullamas amasın ında da uygu uygula lama manı nın n üç ön gere ereklili liliği ğind ndeen bahsederiz: büyük inanç, büyük kuşku ve büyük kararlılık... bu inanç sizin ve Buda Yolu’nun aynı şey olduğunan inanç olmalıdır, yoksa kendi düşüncelerinizden gelen bir şeye inanç değil. Bu önemli bir ayrımdır. İnancınız ciddileştikçe, sorularınız artabilir veya artmayabilir. Eğer artıyorsa, ideal olanı onlara yoğunlaşmaktır. O zama za man n dörd dördün üncü cü ge gere rekl klil ilik ik kend kendil iliğ iğin inde den n çıka çıkarr or orta taya ya:: büyü büyük k kararlılık. Koan: Koan mutlak gerçekliğin ifadesidir. Mutlak gerçeklil nedir? Sizin hayatınızdır! Hayatınız şu anda kendini nasıl ifade ediyor? Bir koana tam anlamıyla ifade kazandırdığınız zaman, hazine sandığınız 108
kend kendin inii aç açac acak ak ve onu onu ist istediğ ediğin iniz iz gibi gibi kull kullan anac acak aksı sını nız. z. Ha Hazi zine ne sand sandığ ığın ınıı aç açm mak için çin koa oan nı bir bir anah anahttar olar olarak ak kulla ullan nın. ın. Onu Onu açtıktan sonra, içinde bulunduğunuz şey de koandır. Bu hazine de sizden ve sizin hayatınızdan başka birşey değildir. Bunun farkına vardığınız zaman, koan ifade halindedir. ..... Dört Soylu Hakikat arasında Aşamalı Yol en önemlisidir; çünkü o acıyla nasıl mücadele edeceğimizi anlatır. Aşamalı Yol’da Buda doğru kavrayış ya da doğru bakış açısıyla başlar. Burada doğru kelimesi geleneksel anlamda doğru anlamında değil, tam ve eksiksiz kavrayış anlamındadır. Doğru kavrayışın ardından doğru düşünce, doğru konuşma, doğru davranış, doğru iş, doğru çaba, düşü düşünc ncel elil ilik ik ve dikk dikkat at ve veya ya sama samadh dhii ge geli lir. r. Sama Samadh dhii bizi bizi tekr tekrar ar doğru kavrayışa götürür. Nedir doğru samadhi? Bu samadhi, karar almada hayatî öneme sahip temellerden biridir. Ona sahip olduğumuzda, sınırlı olan Ben’i aşarız. Eğer şu Ben’i aşamıyorsam, yanılsamalar yaratır, acı çeker, korku ve hüsran duyarız. Aşamalı Yol doğru kavrayış ile başlar ve hayatın ıstırabının yüzde doksanını alır. Onu doğru kılan şey nedir? Doğru ve yanlış nedir? Şu ya da bu şekilde hepimizin bir şeyin iyi veya kötü, yanlış veya ve ya doğr doğru, u, ye yete terl rlii ve veya ya ye yete ters rsiz iz oldu olduğu ğuna na kara kararr ve verm rmek ek için için kullandığımız bazı değer ölçütlerimiz vardır. Bu açıdan bakıldığında bakıldığında verilecek bir kararımız kararımız olduğunda ya da eyleme geçmek gerektiğinde hesaba katılması gereken dört yan vardır. Bu yanlar zaman, yer, dahil olan kişiler ve miktardır. Bunlar sağd sağduy uyum umuz uzla la her her duru duruma ma uygu uygula lana nabi bili lir. r. Ör Örne neği ğin n bir bir ey eyle leme me geçmeden veya bir karar vermeden önce olayın içindeki insanları hesaba aba katmamız gerekir. Ayrıca şartları, yeri ve ne kadar yapa ya pabi bile lece ceği ğimi mizi zi düşü düşünm nmel eliy iyiz iz.. Eğer Eğer dikk dikkat atim imiz izii bu dört dört yana yana verirsek, ne yapılması gerektiğine hayli iyi karar verebiliriz. ..... ...acı, hüsran yaşadığınızda, hayatınızı Buda’nın hayatı olarak kabu kabull edin edin.. Ha Hast stay aysa sanı nız, z, üzül üzülme mek k ve hüsr hüsran an ya yaşa şama mak k ye yeri rine ne,, 109
kendinize iyi bakın. Yaşlanmak? Keyfini çıkarın, çünkü yaşlanan Buda’dır. O’nunla birlikte şölen yapın! Neden olmasın? Hepimizin acı tecrübeleri olmuştur. Zihninizin bakışlarını çevirin ve Buda ile bir birlik likte nası nasıll keyif yif alac alacağ ağın ınız ızaa bak bakın. ın. Sade Sadecce şeyl şeyler eree bak bakma biçimimiz cennet ile cehennem kadar büyük bir fark yaratabilir. Haya Ha yatt ttaa kork korkun unçç ac acıl ılar ar yo yokt ktur ur demi demiyo yoru ruz, z, faka fakatt ço çoğu ğu za zama man n küçücük bir şeyi çok büyütebiliriz; bizi neredeyse öldürebilir. Ancak ona farklı bir bakış açısından bakarsak, bizi güldürebilir de. ... Farkına varma ya da aydınlanma dediğimiz şey, kendinize kattığınız bir şey değildir; hayatınızın dışındaki bir şey değildir. O zatten siz za sizin haya hayattınız ınızdı dırr. O ay aynı nı za zama mand ndaa bizz bizzat at Sak Sakya yamu muni ni Buda Buda’’nın, nın, Dog ogeen-Ze n-Zenj njii de dahi dahill olma olmak k üzer üzeree büt bütün usta ustala ları rın n hayatıdır. Bunu gerçek kıldığımız zaman, kendimizi ustalarımızla el ele ele yürü yürürk rken en gö göre rece ceği ğiz. z. Da Daha hası sı beni benim m hayat hayatım ım,, sizi sizin n haya hayatı tını nız, z, Budaların ve ataların hayatlarına dönüşecek. Elden ele aktarma budu budur. r. Shik Shikan anta taza zanı nın n anla anlamı mı,, koa oanı nın n anla anlamı mı budu budur. r. Fark Fark et! et! Haya Ha yatı tın n za zate ten n bu ge gerç rçeğ eğin in ta kendi endisi sidi dir. r. Sak Sakya yamu muni ni Buda Buda’n ’nın ın aydınlanması bunu garantiliyor. Dörtlü Bodhisattva Yemini : . Duyarlı varlıklar sayısızdır, onları koruyacağım; . Arzular tükenmez, onlara bir son vereceğim; . Dharmalar sınırsızdır, onlarda ustalaşacağım; . Buda yolu aşılmazdır, ona ulaşacağım. ..... Hayatımızı genelde ikiye ayırırız. Genellikle ben ve benim hayatım ile benden ayrı olan ya da ben olmayan başka hayatlar vardır. Fakat aslında böyle değildir; sizden ayrı bir hayat yoktur. 110
Hayatınızı kendinizi ayırarak yaşadığınızda tüm duyarlı varlıkları koruma yemini bir saçmalık haline gelir. ..... Ünlü altıncı koan nasıl meditasyona oturulacağı üzerinedir. Dog ogeen Zenji “Düşünmemeyi düşünün. Düşün şünmemeyi nasıl düşü düşünü nürs rsün ünüz üz?? Düşü Düşünm nmem emek ek.. Bu bizz bizzat at za zaze zeni nin n esas esas sanat sanatıd ıdır ır”” diyor. Bu sözler Usta Yakusan Igen’in meşhur bir koanına dairdir. Bir keşiş Yakusan Usta’ya sorar: “Zazen yaparken ne hakkında düşü düşün nüyor üyoruz uz?” ?” Biz Biz de ay ayn nı soru soruyu yu sor soruyor uyoruz uz,, öy öyle le deği değill mi? mi? Meditasyona oturduğum ğumuz zaman, oturma hakk akkında nası asıl düşünüyoruz? Yakusan Usta, “Düşünülmeyeni düşün” der. Başka bir deyişle düşünmemeyi, düşünmesizliği düşün. Doğal olarak keşiş bir daha sorar, “Düşünmemeyi nasıl düşünebiliriz? Ya da düşünülmeyeni, düşünmesizliği?” Yakusan Usta yanıtlar. “Düşünmeyerek”. Zaze Zazeni nin n öz özüy üyle le ilgi ilgili li sayı sayısı sızz soru soru sora sorabi bili liri riz. z. Düşü Düşünm nmem emee nedir? Düşünmeden düşün! Oturmadan otur. Nasıl bir düşünme bu? Nasıl bir Zazen bu? Ya da zazenin düşünmesi nedir? Zazen zazen yaparken ne düşünür? Dogen Zenji zihninizi ve bedeninizi bırakmaktan söz ediyor. Zazen yapmanın en önemli yoludur bu. O neden bahsediyor? Peki zihni ve bedeni bırakmak hususunda koan ile zazen arasındaki fark nedir? Bu tek-Buda-mührü’nü koruyun. Buda-zihni-mührü nedir? Bu bir bir koa oan ndır. dır. Shik Shikan anttaz azad adır ır.. Shob Shobog ogeenzo, nzo, ge gerç rçek ek dhar dharma ma gözünün hazinesi ile nirvananın berrak zihnidir. Ve bu tek Budazihni mührünü uygulamamız, onu hayatımızla nasıl koruyacağımızdır. Yeminlerimiz, umutlarımız sadece bu Buda-zihni mühr mührün ünü ü kor orum umay ayaa yö yöne neli lik ktir. Bu meşal eşalen eniin sönm sönmes esin inee izin izin vermeyin. ... Öyle görünüyor ki bir birey olarak her birimiz kelimenin tam anla anlamı mıyl ylaa nası nasıll kalp kalpte te temi temizz olun olunac acağ ağın ının ın bili bilinc ncin inde de olma olmalı lıyı yız. z. Ruhta nasıl yoksul olunur, nasıl mütevazı olunur? Acı çektiğimizde, 111
bize gerçekten acı çektiren nedir? Yoksul olmadığımız, mütevazı olmadığımız, temiz olmadığımız için acı çekeriz. Bunu çözerseniz o kens kensho ho’d ’dur ur.. Tanr Tanrıy ıyıı gö görm rmek ek,, kral krallı lığı ğı kalb kalbin iniz izde de yaşad yaşadığ ığın ınız ız ye yerr olarak inşa etmektir. Bu Lotus Ülkesi’dir. * * * Japoncada bir deyiş vardır: “İnsan kendini ip olmasa da bağl bağlar ar.” .” Tümü Tümüyl ylee öz özgü gürr oldu olduğu ğunu nuzu zu düşü düşünm nmüy üyor or,, bu yüzd yüzden en kendinizi özgürleştirmeye çalısıyorsunuz. Fakat sizi bağlayan ne? Çevr Çevren eniz izee bakı bakın. n. Sizi Sizi bağl bağlay ayan an hiçb hiçbir ir şey şey yo yok, k, fak fakat siz siz bunu bunu göremi göremiyor yorsun sunuz. uz. Sanki Sanki bir şeye şeye bağlan bağlanmış mış gibi gibi hissed hissediyor iyorsun sunuz. uz. Buda buna yanılsama diyor. Zihniniz doğru yerde değil... Zihninizi doğru yere nasıl koyarsınız? Doğru yer neresi? Yer, her zaman tam burasıdır. Buradaki yer ya da uzam, on yöne, bütün evrene sınırsız bir şekilde uzanır. Tam burasının sınırlı yeri evrensel bir yer, bütün evren haline gelir. O ne bir ırka, ne bir kültüre, ne de bir ülkeye özgüdür. Tam şu an zamanın ta kendisidir. Geçmişten geleceğe uzanan sonsuz zaman bu âna, tam şimdiye indirgenmiştir. Bunun tersi de doğrudur. Tam şimdinin ânı bütün başlangıçsız geçmişleri ve sonsuz gelecekleri içerir. Evrenseldir. ... ... dhar dharma malar ların ın en önem önemli lile leri rind nden en biri biri nede nedens nsel elli lik, k, sebe sebeppsonuç yasasıdır. Her şey bir şeyin sonucu, başka bir şeyin sebebidir. Demek ki her şey şu ya da bu şekilde birbirine bağlıdır. Karma’nın japonca karşılığı innen’dir. İn doğrudan sebep veya sebepler ve nen dolaylı sebep veya sebeplerdir. Bütün bu doğrudan ve dolaylı sebepler her eylemde vardır... Yaptığımız her şey dünyadaki her şeyi etkiler. Bizi bugüne kadar etkilemiş olan doğrudan ve dolaylı sebe sebepl pler erii düşü düşünü nün n ye yete ter. r..... çünk çünkü ü her her ey eyle lem m başk başkaa şeyl şeyler erin in hem hem sonucu hem sebebidir. * * * “Bud “Buda” a” söz sözcüğü cüğü “a “ayd ydın ınla lanm nmış ış olan olan”” anla anlamı mın na gelir elir ve Sakyamuni’nin aydınlanmasından önce de kullanılmıştır. Bu açıdan 112
budizm genel bir terimdir. O halde hristiyan veya musevi olsanız da Buda olabileceğinizi söyleyebiliriz. Bu bağlamda, başka bir dinsel geçmişe sahip olmak aydınlanmaya engel değildir. Çoğunuz başka dinî geçmişlerden geldiniz, büyük bir kısmınız yahudi-hristiyan gelenekten. Buda Yolu’nu uygulamakla ilgilisiniz. Hepinizi çok takdir ediyorum. Sizin bağlılığınızı yeterince takdir edecek kelimeler bulamıyorum. Mesela ben Japonyalıyım ve çok katı bir budist çevrede yetiştim, diğer dinî uygulamaları keşfetmek için cesar areete ve kararlılığa ihtiyacım var. Budacılığa, hattâ aydı ay dınl nlan anma maya ya kend kendin inii adam adamış ış sizl sizler erii takd takdir ir ediy ediyor or,, hatt hattââ size size imreniyorum. Bu açıdan baktığımızda sizin Japon mu, Çinli mi, siyah mı, kahverengi mi yoksa beyaz mı olduğunuzun bir önemi olmadığını söyl söyley eyeb ebil ilir iriz iz.. Zama Zamanı nın n bile bile bir bir önem önemii yoktu yokturr bura burada da.. He Herk rkes es,, herh herhan angi gi bir bir zaman amanda da kendi endin ni ay aydı dın nlan lanmış mış haya hayatta ulaşm laşmay ayaa adayabilir. Sadece aydınlanmış Yol’u, uyanmış Yol’u takip edin. Bu yeterlidir. Bu açıdan, herhangi bir çelişki yoktur. Hattâ bu şekilde daha bir hristiyan veya musevi bile olabilirsiniz. Demek ki, genel olarak, Buda’nın öğretisi evrenseldir; kişinin ister kadın ister erkek olsun, sadece gerçekten kendisi olması yeterlidir. Bu belki aşırı bir görüş, fakat Sakyamuni Buda aydınlanmıştı ve Buda’nın, “Aydınlanmış Zat” olarak onun derdi, hayatını mümkün olan en iyi şekilde yaşamaktı.
113
SINIRSIZ ZİHİN Takuan Soho
“Çevremizdeki şeylerin bilinmesinin imkânsız olduğu zaman tek çare kendimizi bilmektir.”
Bilgelik zekâyla ilintilidir. 114
Bilgeliğin sarsılmaz olduğu söylense de odun veya taş gibi cansız anlamına da gelmez. Zihnin işleyişi doğrultusunda ileri veya geri, sağa veya sola, on yönden sekiz noktaya doğru hareket eder ve durmayan zihne sarsılmayan bilgelik denir. Teknik ve kurallar, arabanın iki tekerleği gibidir. Buda ve bilinç sahibi varlıklar ayrı değildir. Bu tür zihinlere tanrı veya Buda denir. ... Dünya üzerinde elbette zihnin neye yaradığını bilmeyenler de vardır. Az da olsa anlayan insanlar bulunmaktadır. Arada sırada anlayan insanlar da nadiren olması gerektiği gibi davranır. Zihni anlayabilseler de derinine inemezler. ... ... Ke Kend ndii zihi zihinl nler eriy iyle le ilgi ilgili li tama tamame men n ay aydı dınl nlan anma mamı mışş olan olan insanların anlayış sahibi olması mümkün değildir. “Düşün “Düş ünce cede den n Arın Arınma ma”” duru durumu mund ndaa zihi zihin n bir bir ye yerd rdee takı takılı lıp p kalmaz ve buna ihtiyaç duymaz. İçinizden dışarı taşan su gibidir. Gerektiğinde uygun bir şekilde ortaya çıkar. İçinde barındırdıklarından kurtulmayı düşünen zihin meşgul olacaktır. Bunu düşünmezseniz zihin, düşüncelerden kendiliğinden kurtulur. Ancak, bunu hemen yapmak istediğinizde başaramazsınız. Eski bir şiirin dediği gibi: “Düşünmeyeceğim” diye düşünmek de bir düşüncedir. Düşünmeyi düşünmeyin.
115
Zihni tamamen unutursanız, herşey yolunda gidecektir. ... Zihin gölgelendiği ve durduğu için, bunu engellemek üzere uyar uyarıl ılır ır ve peşi peşind nden en gide gidere rek k onu onu kend kendim imiz izee ge geri ri kaza kazand ndır ırma maya ya çalışırız. Bu süreç, eğitimin ilk aşamasıdır. Çamurla lekelenmemiş lotus gibi olmalıyız. Çamurun var olduğunu bilsek bile önemsemeyiz. Zihin, iyi parlatılmış bir kristal gibi olursa, çamura batsa bile lekelenmez, o zaman dilediği yere git gitmesine izin verebilirsiniz. Zihni sıkı tutarsak serbest kalması önlenebilir; fakat bu etki sadece başlangıç için geçerlidir. Kişi, hayatı boyunca bu şekilde davr davran anır ırsa sa daha daha üst üst aşam aşamal alar araa geçem eçemey eyec ecek ek,, hatt hattââ en düşük üşük seviyeden öteye gidemeyecektir. ... Günlük işlerinizi ihmal etmeyin. Evinize düşkün olun, eşler arasında uygunsuz birşey olmasına izin vermeyin; doğru hareket edein, metres edinmeyin; şehvetten uzak durun, sade olun ve bu Yol’da hareket edin. Sizin için çalışacak olanlara, kişisel hisleriniz doğrultusunda davranmayın. İyi ve size bağlı kişileri işe alın; kendi eksikliklerinizi saklamayın, çevrenizi doğru yönetin, iyi bir izlenim uyandırmayan insanları da bulundurun. ... İnsanlar zihnin doğru veya yanlış olduğunu ayırt edemez. Ortaya bir düşünce atıldığında içinde hem iyi hem de kötü vardır. İyi ve kötünün yapısını düşünerek, iyi davranıp kötüden kaçınsanız bile zihin kendi kendini doğrulayacaktır. Kötülüğü bilerek uzak durmaya çalışmamak, kişisel arzulara daya dayalı lı bir bir hast hastal alık ıktı tır. r. Şehv Şehvet et ve veya ya benc bencil illi lik, k, zihn zihnin in iste istekl kler erin inee bağlıdır. bağlıdır. İyi bir insanın iyiliği iyiliği kimsenin kimsenin ilgisini çekmediği çekmediği sürece sürece işe yaramayacaktır. Bir kenarda iyi bir insan dururken, kötü olanı bir kez bile hoşnut etmek veya ona özenmek hiç iyilik olmamasıyla aynıdır.
116
... Yönetimdekilere gösteriş yapmaya çalışıyorsanız, kesinlikle hastalıklı olduğunuzu düşünürüm. Sağduyu, sapkınlıktan kaçınmanın özüdür ki bu da insan zihn zihnin inin in esas esasın ınıı oluş oluştu turu rur. r..... Arzu Arzula ları rımı mızz bizi bizi doğr doğru u bir bir ölüm ölümee taşımıyorsa, özü bir kenara bırakıp ölüyoruz demektir. Bahsettiğimiz gibi doğru yoldan ayrılmadan ölenler acaba bin kişi arasında kaç tanedir? * * * Vücut
Skand andhad’ an oluşur (sın (sınır ırlı lı mevc mevcud udiy iyet etin in öğelerinden oluşan yığınlar) : Şekil, Hisler, İdrak,, İrade ve Bilinç. Beş
Şekil, fizikî bedendir. Hisler, fizikî bedenin iyi ve kötüyü, doğru ve yanlışı, neşe ve üzüntüyü, acı ve zevki anlamasına dayanır. İdrak, eğilimdir. Kötüyü sevmemek, iyiyi istemek, üzüntüden uzak durmak, acıdan kaçınmak ve zevki istemektir. İrade, hisler ve idrak temelinde vücudun işleyişine denir. Acıyı sevmeyerek zevk alabilmek veya kötülükten hoşlanmadığı için iyi kişinin kendi adına iyi işler yapmasıdır. Bilinç, iyi ve kötü, doğru ve yanlış, acı ve zevk, neşe ve üzüntü arasın arasındak dakii ayırım ayırımıı idrak idrak ve irade irade doğrul doğrultus tusund undaa yapabi yapabilme lmekti ktir. r. Bilinç aracılığıyla, kötülüğün kötü, iyiliğin iyi, acının acı, zevkin zevkli olduğu anlaşılır.
Bilinç, önyargıları ayırıp şekillendirdiği için çirkini sevmez, güzele yanaşır, fizikî beden de bu doğrultuda hareket eder. Fizikî beden var olduğu için skandha hissi vardır. Skandha hissi olduğu için idrak vardır. 117
İdrak olduğu için irade harekete geçer. İrade harekete geçince bilinç devreye girer. ... Aydınlanmamış kişilere yüz gün boyunca bu tür konuları anlatsanız bile çok az şey anlayacaktır. ..... ... insan da bir oluşumdur. Yer ve gök arasındaki boşluk, insanlar ve diğer her şey için gidip gelinecek bir handır. Sonuç olar olarak ak ne insa insanl nlar ar ne de diğe diğerr şeyl şeyler er için için dur dur dur durak yo yok ktur. ur. Zamanın geçişi, bir gezginin sonu olmayan gezintileri gibidir. ... İnsan zihnine sempati duyuyor ve dünyadaki yozlaşmayı görüyorsanız, herkesin biraz eğlenmeye hakkı olduğunu anlayabilirsiniz. ... Şekil değiştiğinde ses de değişecektir; guguk kuşu da bülbül de kendi şarkısını söyler. Şarkı, içeriği arındırır. Sözler ise doğrulukla ilişkilendirerek anlamaya çalıştığımız kısımdır. Sezgi sahibi tüm canlılarda Buda Doğası vardır. Bir kaide etrafına belirli sayıda ayna yerleştirip ortaya bir lamba koyarsanız, her aynada lamba görülecektir. Tek bir Buda doğasının olması gibi lamba da bütün aynalarda yansır. ..... Su donunca buz olur, sonra buharlaşıp yine suya dönüşür. Suyu, Bütünlük olarak düşünebiliriz. Sıra Sırada dan n insa insan n Şeki Şekill ötes ötesin inii görem göremez ez.. Bütü Bütünl nlük ük’ü ’ü gö göre reme mez. z. Herh He rhan angi gi bir bir oluş oluşum umun un kend kendil iliğ iğin inde den n or orta taya ya çıkt çıktığ ığın ınıı söyl söyler er.. Aydınlanma açısından bakacak olursak, oluşumun Bütünlük’e geri dönüp, artık görülemediğinde ortaya çıktığını söyleriz. ... 118
İşlevin anlamı, “Bin millik bir yolculuk, bir adımla başlar” sözüyle açıklanabilir. Bu hayat hayatta ta iyi iyi olur olursan sanız ız,, sonr sonrak akin inde de karş karşıl ılığ ığın ınıı alır alırsı sını nız. z. Kötüyseniz, karşılığında kötülük bulursunuz. Buna Belirgin Etki denir. Gizli Sebep iyi ise Gizli Etki iyi olur. Gizli Sebep kötü ise Gizli Etki de kötü olur. Sese cevap veren yankı veya şekli takip eden gölge gibidir. ... bitkilerin veya ağaçların hissettiği acı, insanların çektiğinden farklı değildir. Su verdiğinizde büyür ve iyi görünürler. Kesilince, yaprakların kurumaya başlaması bir insanın ölümünden farklı değildir. Biz Biz insa insanl nlar ar,, bitk bitkil iler er ve ağ ağaç açla ları rın n sıkı sıkınt ntıl ılar arın ınıı anla anlama mayı yız, z, onlar da bizimkini. ... Bilmeden geçtiğimiz için fark etmeyiz. Bilge kişiler bitkileri ve ağaçları çok iyi tanır. Kaba ve kalıplara bağlı olduğumuz için bizler bu tür şeyleri anlamayız. ... ... Sezg Sezgii sahi sahibi bi olma olmaya yan n va varl rlık ık muht muhtem emel elen en yo yokt ktur ur.. Veya Veya alıştığımız şeylere sahip olmadıkları için mi sezgi sahibi olmadıklarını söyleriz? Fenomeni daha yakından gözlemleyecek olursak yer ve gök arasında hiçbir şeyin farkı olmadığını görebiliriz. Fark görüyorsak, bakış açımız dar demektir. Kalın dallı ve çok yapraklı bir ağacın arkasında kaldığı için Fuji dağının görülmemesine benzer. Peki, Fuji dağını tek başına bir ağaç nasıl gizleyebilir? Bakış açımız dar ve ağaç tam önümüzde durduğu için dağ görünmemektedir. Bizler, ağacın dağı kapattığını düşünmeye devam ederiz. Halbuki bakış açımız geniş değildir. İnsanlar özü anlamayınca genellikle bilmiş bir ifade takınarak anlayan anlayanlar larıı eleşti eleştirme rmeye ye kalkı kalkışır şırlar lar.. Diğerl Diğerleri erine ne gülerk gülerken en aslınd aslındaa kendil ndiler erin inee güle gülerl rleer. En az azın ında dan n ge gerrçek çekten ten anla anlaya yanl nlar ar böyl böylee düşünür. 119
Düny Dünyan anın ın mevc mevcut ut duru durumu munu nu dikk dikkat atle le ince incele leye yece cek k olur olursa sak k yeri ye rin n ana, ana, gö göğü ğün n baba baba oldu olduğu ğunu nu anla anları rız. z. Ke Kest stan anee ve veya ya hurm hurmaa çekird çekirdeği eğini ni toprağ toprağaa ekers ekersek ek,, filizl filizlene enecek cek ve kestan kestanee veya veya hurma hurma meyve vessi değişmeden çıkac acaak ve bu durumda anne ve babas abasıı tar araf afın ında dan n ye yettişti iştiri rilm lmiiş olac olacak akttır. ır. Ekme Ekmek k, başk aşka bir bir ye yerrden den getirildiğine işarettir. İnsa İnsanl nlar ar için çin de topr oprak ana, ana, gö gök kyüz yüzü babad abadır ır;; ço çocu cuğu ğun n doğması da başka bir yerden gelmesine dayanır. Varoluş sonrası, mevcut varoluştan farklı değildir. Dolayısıyla mevcut varoluş da, “varoluş” olarak adlandırılır. Mevcut varoluş sonlandığında varoluş sonrası devreye girer. Ardından varoluş sonrası değişime uğrar ve sonraki varoluş veya reen reenk kar arna nasy syon on başl başlar ar.. Hiç biri birind nde, e, mev evcu cutt bede edendek ndekii zihi zihin n değişmez. ... Algılanan benlik kolaylıkla görülebilir; Öz Benlik ise nadiren göz önündedir. O sebeple “düşman beni görmez” denir. Öz Benl Benlik ik,, gö göky kyüz üzü ü ve ye yery ryüz üzün ünün ün ay ayrı rılm lmas asın ında dan, n, kişi kişini nin n anne ve babası doğmadan önce var olan benliktir. Kuşlar, hayv hayvanl anlar ar,, ağa ağaçl çlar ar,, bitk bitkil iler er ve içim içimiz izde deki ki benl benlik ikti tir. r. Tam Tam olar olarak ak Buda Doğası’dır. Bu benliğin şekli, doğumu ve ölümü yoktur. Gözle görü gö rüle lebi bile leccek bir bir benl benlik ik deği değild ldir ir.. Sade Sadece ce ay aydı dın nlan lanmış mış kişil işileer görebilir ki onlar zaten kendi derinlerine inerek Buda olmuştur. * * * Başarılı kişi kılıç kullanır, ama kimseyi öldürmez. Kılıcıyla diğerlerine yaşam verir. Öldürmek gerektiğinde öldürür. Yaşatmak gere ge rekt ktiğ iğin inde de ya yaşat şatır ır.. Öldü Öldürü rürk rken en kend kendin inii bütü bütünü nüyl ylee öldü öldürm rmey eyee verir. verir. Yaşam verirken verirken de bütünüyle bütünüyle yaşam verir. Doğru veya yanlış olduğuna bakmaz, ayırt etmeye çalışmaz, çünkü zaten ayırt etmiştir. Suya basmakla toprağa basmak aynıdır ve toprağa basmakla suya 120
basmak da aynıdır. Özgürlüğünü kazanacaksa dünya üzerindeki kims kimsee onu onu bu yo yold ldan an va vazg zgeç eçir irem emez ez.. He Herr konu konuda da ra raki kipl pler erin inde den n ileride olacaktır. Zihin, doğumunuzla doğmamıştır ve ölümünüzle ölmeyecektir. Gerçek yüzünüz budur. Gök, onu kapatamaz. Yer, destekleyemez. Ateş, onu yakamaz. Su, onu batıramaz. Arasından rüzgar bile geçemez. Gökyüzünün altındaki hiçbir şey onu onu engelleyemez. Mük Mükem emme mell lliği iğind nden en emin emin olanl olanlar ar,, Mâra’l Mâra’ları arı bile bile kor korku kutu tur. r. Tereddütlü olanlar ise kâfirler tarafından ezilir.
121
SİZ NEREDEYSENİZ AYDINLANMA ORADA Shunryu SUZUKI
Suzuki Roshi’nin derslerinin yer aldığı ilk kitap ‘Zen Zihni Başlangıç Zihnidir’ idi. 122
Şimdi Suzuki Roshi’nin sade ama etkili öğretilerini sizinle paylaşmak için onun onun bazı bazı ders dersle leri rini ni daha daha derl derled edik ik...... Yolu Yolunu nuzd zdaa iler ilerle lerk rken en belk belkii de Suzu Suzuki ki Ros Roshi hi’n ’nin in varl varlığ ığın ınıı yanı yanını nızd zdaa hiss hissed edec ecek eksi sini niz; z; bilg bilge, e, cand candan an bir bir arka arkada daş, ş, karanlıkta görünmez bir yoldaş olarak. Ros Roshi hi süre sürekl klii olar olarak ak ‘şik ‘şikan anta taza za yapm yapmak ak’t ’tan an söze sözede der. r. Gene Genell olar olarak ak “sadece oturmak” diye tercüme edilen bu söz ‘ne düşünceyi bastırmak, ne de düşünceye kapılmak’ olarak da tarif edilebilir. Roshi’nin yolu uçsuz bucaksızdı. Öğretisi bir şeye bağlanmamaktı; o da “Hiçbirr şeye şeye bağlan bağlanmay mayın” ın” derdi, öğreti öğretisin sinde de hiçbir hiçbir yola yola bağlan bağlanmad madı.. ı.... “Hiçbi “gerçeğe bile”... “...en önemli şey, hiçbir şeye aldanmadan hayattan zevk alab alabil ilme mek” k”... ...”H ”Hiç içbi birr şey şey bekl beklem emed ediğ iğim imiz izde de kend kendim imiz iz olab olabil ilir iriz iz.. Bizi Bizim m yolumuz bu; her ânı dolu dolu yaşamak”.
Zihnin sükuneti verdiğiniz nefesin bittiği yerin ötesindedir; o yüzden, nefesinizi pürüzsüzce, nefes vermeye çalışmadan verirseniz zihnin kusursuz sükunetine tam anlamıyla ulaşırsınız. Bizde Zazen, yani şikantaza, sadece kendimiz olmaktır. Bizim yolumuz bu; her ânı dolu dolu yaşamak. Bu çalışma ömür boyu sürer. Bu nedenle, her gün belli bir süreyle şikantazaya oturun ve sanki son demleriniz demlerinizii yaşıyormuşsu yaşıyormuşsunuz nuz gibi hareket hareket etmeyin, etmeyin, hiçbir şey beklemeyin. An be an, son deminizi hissedin. Her nefes alışta ve verişte sayısız an vardır. Sizin maksadınız bu her ânı yaşamaktır. ... Buda bize bakacaktır. Annemizin kucağını yitirdiğimizden, arttık kendim ar ndimiizi onun onun çoc ocuğ uğu u gibi gibi hiss hisset etme meyi yiz. z. Oysa ysa boşl boşluğ uğaa karışmak annemizin kucağında olma duygusunu yaşatabilir bize; onun bize bakacağı duygusuna kapılırız. Şikantaza’yı bu şekilde çalışmaktan hiç vazgeçmeyin. * * * 123
Her ânın bütünüyle içinde, hiçbir şey beklemeksizin yaşa ya şaya yanl nlar arın ın za zama man n kavr kavray ayış ışıı da olma olmaz. z. Zama Zaman n kav avra rayı yışı şını nın n -bugün -bugün,, yarın, gelece gelecek k yıl- başlad başladığı ığı yerde yerde bencilc bencilcee davranış davranışlar lar başlar. Türlü arzular zararlı davranışlara yol açar. Şahsınıza karşı ne kadar dürüst ve cesur olursanız kendinizi o kadar iyi ifade edebilirsiniz. İnsanlar ne düşünürse düşünsün, sizin için herşey yolundadır. Sırf ustanız için bile olsa, yalnızca kendiniz olun. Gerçek çalışma, gerçek hayat budur. Bizl Bizler er ay aynı nı deği değili liz. z. He Herr biri birimi mizz birb birbir irin inde den n fark farklı lı ve her her birimizin kendi sorunları var. ... Bizim yolumuz başkalarını eleştirmek değil, onları bilmek ve takdir etmek. Şikantaza’yı yaşayarak oturabildiğinizde günlük yaşamınızın anlamı bambaşka olacaktır. O zaman her şeyden özgürleşeceksiniz. Asıl mesele bu. Sahip olduğunuz veya gördüğünüz şeyler karşısında gene ge nell llik ikle le bir bir öz özgü gürrlüğü lüğünü nüzz yo yok ktur, ur, ama ama şik şikant antaz azay ayıı tecrü ecrübe be edenleriniz her şeyden özgürleşir. Hiçbir şeye bağlı olmadığınızdan, hayattan gerçekten zevk alırsınız. Sahip olduğunuz mutluluğun çoğu öyle bir şey ki, onu yitirdiğinizde sonradan üzülürsünüz. üzülürsünüz. “Ah, o zamanlar zamanlar mutluydum, mutluydum, ama şimdi o kadar mutlu değilim” dersiniz. Oysa gerçek mutluluk sizi hiç terk etmez ve hem sıkıntılı, hem de mutlu günlerinizde sizi yürek yüreklen lendir dirir. ir. Başarı Başarılı lı olduğu olduğunuz nuzda da başarın başarının ın tadını tadını çıkar çıkarırs ırsını ınız, z, başa başarı rısı sızz oldu olduğu ğun nuzda uzdays ysaa bunu bunu der dert etme etmezs zsin iniz iz.. Başa Başarı rısı sızl zlık ık duyg duygus usun unun un zevkin zevkinee varır varırsı sını nız. z. “H “Hmm mm,, bu da güzel; güzel; sandığ sandığım ım kadar kötü değilmiş!” değilmiş!” dersiniz. dersiniz. Sahip olduğunuz olduğunuz size daima yeter. yeter. Önceden olduğu gibi fazlasını istemezsiniz. ... kendinize karşı lâkayıt ve özgüvensiz olursanız zazen, zazen olmaktan çıkar. İşe yaramaz. Her oturuşunuzda elinizden gelenin en iyisini yapın... önemli olan, maddi ve manevi tüm çabanızı buna harcamanız. 124
Nefesinize yoğunlaşın. Nefes doğru olmadığında tüm fiziksel çabalar zorlaşır. ... Zihin ve beden tam bir uyuma kavuşmadan aydınlanma olmaz. ... Buda Doğa ğassı’na zaten sahipsek niçin çalışalım? Buda doğasının ancak biz çalıştıktan ve türlü bencil arzuları bertaraf ettikten sonra ortaya çıkacağını düşünebiliriz. Herşey sürekli gelişip değişerek başka şeylere dönüşür. Hiçbir şey eski renk ve biçimini korumaz. Dogen Zenji’n Zenji’nin in de dediği dediği gibi, “Budizmi “Budizmi öğrenmek öğrenmek kendin kendinii öğrenmek demek. Kendini öğrenmek, her bir anki kendini unutmak demek”. ... Dolayısıyla her an sadece kendiniz olmaya yoğunlaşın. ... Karma küçük şeylerden başlar, ama ihmalkârlık yüzünden kötü karma giderek ivme kazanır. “Bedenlerinizi ancak açlık veya susuzluktan ölmeyecek kadar kandırın”. Nasıl zazen çalışacağınızı öğrenirseniz ne kadar yemeniz gerektiğini de bilir ve fazla ya da az yemek gibi bir tehlikeye düşmezsiniz. Karmanızı takip ettiğiniz ve onu iyi yöne doğru sürdüğünüz zaman onun yıkıcı doğasından da kurtulabilirsiniz. Bunun yolu hem karmanın, hem de kendi arzu ve eylemlerinizin doğasına dikkat etmektir. Buda’nın da işaret ettiği gibi, acının nedenini bilmek, ondan nasıl kurtulacağını bilmek demektir. Neden acı çektiğinizi araş ar aştı tırı rırs rsan anız ız etki etki-t -tep epki ki sils silsil iles esin inii ve kötü kötü ey eyle leml mler erin in nası nasıll kötü kötü sonuçl sonuçlar ar doğurd doğurduğu uğunu nu anlars anlarsını ınız. z. Anlayı Anlayınca nca da karman karmanın ın yıkıcı yıkıcı gücünden kaçınabilirsiniz. Benlik fikrinden sıyrılınca karma ne yapacağını şaşırır... 125
En iyis iyisii karm karman anın ın şaşm şaşmaz az kura kurall llar arın ınıı öğ öğre renm nmek ek ve kend kendii karmamız üstünde hemen çalışmaya başlamak...
Hayattan Zevk Alın:
“Bu bir ay taşı” denince çok ilgi duyarsınız. Ama bana kalırsa dünyadaki taşlarla aydaki yaşlar arasında pek de fark yok. Mars’a gitseniz bile orada aynı yaşları bulursunuz. Bundan gayet eminim. O yüzd yüzden en,, ilgi ilginç nç birş birşeey bul bulmak mak isti istiyo yors rsan anız ız evr vren ende de böy öyle le dört dört dönmektense sürdüğünüz hayatın her an için zevkine varın, şu an sahi sahip p oldu olduğu ğunu nuzzu gö gözl zleemle mleyin yin ve muhi muhittiniz iniz için içinde de ge gerç rçeekten yaşayın. Medita Meditasyo syon n yapark yaparken en bazen bazen nefesi nefesimiz mizii sayarız sayarız.. Nefesi Nefesimiz mizii birden ona kadar saymak, sonra kafamız karışınca tekrar baştan başlamak aptalca gelebilir. Bir hesap makinesi kullansanız hiç hata yapmazsınız. Ama buradaki niyet önemli. Sayıları tek tek sayarken yaşamlarımızın sınırsız bir derinliği olduğunu keşfederiz. ... Her nefesi saymak ymak,, bütün zihnimiz ve bedenimizle solu solukl klan anma mak k deme demekt ktir ir.. He Herr sayıy sayıyıı tüm tüm ev evre reni nin n gücü gücüyl ylee saya sayarı rız. z. Yani nefesinizi gerçekten tecrübe ederek sayarsanız bundan büyük bir minnet duyarsınız. ... Yeni tecrübelere bir bebek gibi büyük bir ilgiyle yak ya klaşı laşırs rsın ınız ız.. Bebe Bebek kler ler her her şeye şeye ay aynı nı ilgi ilgiyl ylee ya yak klaşı laşırl rlar ar.. Ona baktığınızda hayatından her zaman büyük zevk aldığını görürsünüz. Biz yetişk yetişkinl inlers ersee çoğu çoğu zaman zaman önyargı önyargılar larımı ımızın zın tutsağı tutsağıyız yız.. Nesnel Nesnel dünyayla bir olmadığımızdan, ondan tümüyle özgür olamıyoruz. Her şey değişir. Sıradan insan için bu çok cesaret kırıcı. Hiçb Hiçbir ir şeye şeye güve güvene neme mezs zsin iniz iz.. Hiçb Hiçbir ir şeye şeye sahi sahip p olam olamaz azsı sını nız. z. Ve görm gö rmek ek iste isteme medi dikl kler erin iniz izii gö görü rürs rsün ünüz üz.. Ho Hoşl şlan anma madı dığın ğınız ız biri biriyl ylee karşılaşırsınız. Birşey yapmak istediğinizde onun imkansız olduğunu 126
görürsünüz. Gidişattan cesaretiniz kırılır. Oysa bir budist olarak yaşamınızı temelden değiştiriyorsunuz. Bu dünyada acı çekmenizin ve hüsrana uğramanızın nedeni, “her şeyin değişmesi”. Anlayışınızı ve ya yaşa şam m biçi biçimi mini nizi zi deği değişt ştir irdi diği ğini nizd zdey eyse se ye yeni ni ya yaşa şamı mını nızı zın n her her ânında ondan tam anlamıyla zevk alabilirsiniz. Artık her şey zeval bulduğu için yaşamdan zevk alırsınız. Bu şekilde çalıştığınız zaman yaşamınız istikrar ve anlam kazanır. Asıl önemli olan, hayat anlayışınızı değiştirmek ve doğru bir anlayışla çalışmak. Aya gitmek büyük ve tarihi bir olay olabilir, ama hayat anlayışımızı değiştirmedikten sonra bunun pek bir anlamı veya mantığı kalmaz. Bizim asıl daha derin bir hayat anlayışına ihtiyacımız var. Tek yol, hayattan zevk almak. Zazen çalışmak, nefesinizi bir salyangoz gibi saymak buna engel olmadığı gibi belki aya gitmekten bile daha zevkli. Biz bu yüzden zazen çalışıyoruz. En önemli şey, hiçbir şeye aldanmadan hayatın tadına varabilmek. ... Buda Buda doğa doğası sı biz bizim doğ oğuş uşttan ge gele len, n, her bir birimiz imizde de,, tüm varlıklarda ortak ve evrensel olan gerçek doğamızdır. Önemli olan, aceleyle birşeyler kazanma fikrine kapılmadan, ün veya kâr fikrine kapılmadan çalışmak. Biz ne başkaları, ne de kend kendim imiz iz için için za zaze zen n ça çalı lışı şırı rız. z. Sade Sadece ce za zaze zen n için için za zaze zen n ça çalı lışı şırı rız. z. Sadece oturun. * * * Tanı Tanıml mlay ayab abil ildi diği ğimi mizz düny dünyan anın ın ya yanı nınd ndaa bir bir de başk başkaa bir bir dünya var. Gerçekliğe ait tüm tanımlar boşluk dünyasının sınırlı anlatımlarından ibarettir. Yine de bu tanımlara bağlanır ve onları gerç ge rçek ek ye yeri rine ne koya koyarı rız. z. Bu bir bir hatâ hatâ,, çünk çünkü ü tanı tanıml mlan anan an şey şey asıl asıl gerçek gerçeklik lik değil; değil; ayrıca ayrıca onun onun gerçek gerçeklik lik olduğu olduğunu nu düşünü düşünüyor yorsan sanız ız buna kendi fikriniz karışmaktadır. Bu da benlik fikridir. 127
Bu hataya birçok budist de düşmüştür. Yazılı metinlere veye Buda’nın sözlerine o yüzden bağlandılar. Onun sözlerinin en değerli şey şey oldu olduğu ğunu nu ve öğ öğrretiyi tiyi kor orum uman anıın en iyi iyi yo yolu lunu nun n Buda Buda’’nın nın söyl söyled edik ikle leri rini ni hatı hatırl rlam amak akta tan n ge geçt çtiği iğini ni sand sandıl ılar ar.. Oy Oysa sa Buda Buda’n ’nın ın söyl söyled edik ikle leri ri ya yaln lnız ızca ca boşl boşluk ukta tan n ge gele len n mekt mektup uptu tu,, ya yaln lnız ızca ca onda ondan n gelen bir öneri veya yardımdı. Onu bir başkası okuduğunda anlamlı bulmayabilir. Buda’nın sözlerinin doğası budur. Buda’nın sözlerini anla anlama mak k için için olağ olağan an düşü düşüne nen n zihn zihnim imiz izee güven güvenem emey eyiz iz.. Buda Buda’n ’nın ın dünyasından gelen mektubu oku okumak istiyo yorrsanı anız Buda’nın dünyasını içselleştirmeniz gerekir. ... Biz şikantaza çalışmamızda birşey aramayız, çünkü birşey aradığımızda işe benlik fikri karışır. Derken bu benlik fikrini daha da ilerletmek için bir şeyler başarmaya çalışırız. Çaba gösterirken yaptığınız budur, oysa bizim çabamız ben-merkezci eylemlerden kurtulmak. Tecrübelerimizi böyle saflaştırırız. ... Burada, Zen merkezinde yaptığımız şeyi anlamanızı istiyo yorrum. Zazeni bir egzersiz veya idman gib gibi, çalışmanızı güçlendirmek veya nefesinizi pürüzsüzleştirip doğallaştırmak için çalışmak bazen iyi olabilir. Bu belki de çalışmanın bir parçası, ama şika şikant ntaz azaa derk derken en kast kastte tett ttiğ iğim imiz iz bu deği değil. l. Boşl Boşluk uk düny dünyas asın ında dan n mekt mektup up aldı aldığı ğımı mızd zda, a, işte işte o za zama man n şika şikant ntaz azaa ça çalı lışm şmas asıı yürü yürüyo yorr demektir. ... ...k ...ken endi dini nize ze tutu tutunu nun, n, yanıl yanılgıy gıyaa deği değil. l. Baze Bazen n ben ben de ya yanı nılg lgıı için içinde de olab olabil ilir irim im.. Beni Beni fazl fazlaa büyü büyüte tebi bili lirs rsin iniz iz.. “O iyi bir bir usta usta!” !” diyebilirsiniz. Bunu dediğiniz anda zaten yanılgı içindesiniz. Ben sizin arkadaşınızım. Sizinle yalnızca birçok seyyar merdiveni olan bir arkadaşınız olarak çalışıyorum. ..... Günlük 128
129