Voice Tape

Voice Tape Maikling-Kuwento ni ARIEL S. TABAG

NITONG pinakahuling aka!"on ko !a Santa Te#e!ita !a $aga"an% &i!tulang u&ata ako ng laing-walong taon 'ahil pa#ang u&alik ako ako !a taon na &a" nang"a#i ka" Angkel Ato. Ato. Noong hinahanap na&in ni Nanang ang &ga !e#tipiko ko ilang Be!t in Math !a ele&enta#"a at ha"!kul at nang &a" &aiiga" ako !a p#in!ipal pinagtutu#uan kong pulic !chool !a $uao pa#a !a ka#ag'agang punto! !a aking kaka"ahan at nang &apaili! 'in ang pag-ak"at pag-ak"at ng aking #anggo% !i"e&p#e ka!a&a na ng aking !aho'% &a" nahanap n ahanap ka&ing (iang aga").

Sai ni Nanang% inilaga" ni"a ang &ga !e#tipiko !a i!ang ag na &anipi! na palapa' na &a" &a#kang (LA%) ang #an' ng !iga#il"o ni Tatang Tatang noong chain-!&oke# pa ito. Napuno na ka!i ang 'ing'ing ng &aliit na&ing aha" !a &ga !e#tipiko ng napanalunan ko !a &ga palig!ahan !a pag!u!ulat. Itong ag na ito% na i!a !a &ga pinagpalitan ni Nanang !a &ga 'aan-'aang pinagalatan ni Tatang Tatang ng !iga#il"o ni"a% ang inuk!an na&in. Sualit wala ang &ga !e#tipiko. !e#tipiko.

I"on pala% naka#ol"o at naka!ili' ito !a i!a !a &ga apat na pi#a!o ng uho na pinaglag"an ni Nanang ng a&ing i#th ce#ti*cate+ tatlo ka&ing &agkakapati' pe#o apat na tuo 'ahil inakalang &akakaapat !ila ng tata" ,'ahil !a hi#ap ng uha" nila% !i Tatang ang nakiu!ap !a kan"a pa#a &agpa-ligate na !a Apa##i.

e#o nauna na&ing nakita itong ag !a kailali&an ng i!ang '#awe# ng apa#a'o# na 'ahil nagkaga!ga! na !a kalu&aan% inilaga" na nila ni tatang !a nag-ii!ang kuwa#to !a iaa% 'oon &alapit !a ku!ina% kung !aan inilalaga" 'in ang ia pang ga&it ni  Tatang  Tatang ga"a ng !p#a"e#% tatlong tatlong kla!e ng itak% panaa!% panaa!% ku#iot% ang &ga ungko! ungko! ng ia/t iang inhi ga"a ng &ai!% ang inukit ni"ang tikalang &ula !a puno ng !antol ,naniniwala akong nakuha ni"a ang kan"ang pagiging a#ti!t !a &a'ala! ni"ang pagaa!a ng Bannawag% at oo% ang lagpa!-tao ang taa! na inipon ni"ang kop"a ng Bannawag na pinagpatong-patong !a al&uha'e#a.

Ia/t ia ang la&an nitong lu&ang apa#a'o#0 &ga lu&ang lit#ato na ka#a&ihan a" ang &ga pu&anaw na &ahal !a uha" nina Nanang% &ga lu&ang 'a&it% aa!aging plato na ginaga&it la&ang tuwing &a" i!itang &ataa! na u#i ng tao ga"a ng &ga politikong u&iili ng oto% ang &ga papel na&in ng aking &ga kapati' noong na!a ele&enta#"a at ha"!kul na &a" &a#kang (1223)4

e#o ano itong (iang aga") na ito5

Ang 6oice tape na &a" &a#kang

7 &" one 8 onli la ATO

na !ai ni Nanang a" nakuha n akuha ni"a !a ilali& ng unan ni Angkel Ato Ato na kapatid n aangga ito% o niyang sumunod sa kanya, kinahapunan noong a#aw na naangga pagka&ata" ni"a !a u&agang i"on ng e#e#o 19% 1::;.

Nakaihi! na akong papa!ok !a e!kwela% katuna"an% na#oon na ako !a tai ng kal!a'a 'ahil kaha#ap la&ang ng ook Tactac% kung !aan na#oon 'in ang a&ing aha"% ang &ag'a'alawa&pung ekta#"ang aku#an ng St. <#anci! Aca'e&" na pinapa!ukan ko ng ha"!kul. Na!a !econ' "ea# na ako ka"a &a#ahil% &alaka! ang aking loo kahit &a'ala! akong &a-late. Ga"a ng o#a! na i"on na n agpa!"a akong &agkuli !a In'ian t#ee na !intangka' na ng &ga &atatan'a !a tai ng national highwa" 'ahil &ag!i!i&ula na ang =ag ce#e&on".

Nang igla na lang &a" lu&agatak !a &a" kanlu#an. a#ang &a" nag!uwagang &ga to#ong kalaaw% &a! &alaka! nga la&ang ito ng !a&pung e!e!. agka#aa/" agka#aa/" nag!i!igawan na ang &ga e!tu'"ante at ia pang &ga tao+ &a#ahil a" pupunta ang &ga ito !a palengke 'ahil Ma#te! noon% a#aw ng palengke !a a"an+ nag&a&a'ali !ilang pu&unta !a ha#apan ng akante at &atuig na lote kung !aan

ka&i nangunguha ng kangkong. Nag-u&pukan !ila 'oon !a liku#an ng i!ang u! na Mann" T#an!.

(Nakupo> Naangga na>) Buong laka! na !igaw ng 'i ko &aalala kung !inong &atan'ang aae% na ang 'u'a ko/" !i Ma/a& ?!ita 'ahil katai lang nila ang akanteng lote at nakapag#eti#o na #in ka"a napapan!in na ni"a ang lahat ng nang"a"a#i !a paligi' ni"a% nakita &an o naaalitaan la&ang ni"a. Malian !a lagi kong naaalala ang tinig ni"a 'ahil &a'ala! ni"a akong pagalitan noong tit!e# ko pa !a G#a'e Th#ee.

(ata" na> ata" na>)

Kinutuan ako. Naaghan ako 'ahil noon la&ang ako naka'a&a ng ganoong kuto + kakaia 'ahil 'i ko &an lang ito na#a&'a&an kahit &a'ala! u&i"ak !i Nanang noong na'ukot ng &ga NA !i Angkel $e@e#ino% na kapati' 'in ni"a na !inun'an ng un!o ,ale pang-li&a !a ani& na &agkakapati' o noong ini"akan ni Tatang ang kai!a-i!ang kalaaw ni"a na naluno' !a ag"o noong 1::.

Nakupo> Si Bo"ing "ata na kaiigan ko> Tagho" ng aking loo 'ahil kapa#eho ko !i"ang &a'ala! 'ing &a-late !a =ag ce#e&on" at gu!tong-gu!to ang &ag-i!ta&a" !a kailang gate ng paa#alan na&in% !a an'ang kanlu#an na halo! katapat lang ng pinang"a#ihan ng ak!i'ente. Baka la&ang% n ai!ip ko% paglaa! ni Si!te# $a#i'a' na p#in!ipal na&in !a ku&ento nila% !a kagu!tuhang 'i &akita% aka ku&a#ipa! !i Bo"ing ng tako at 'i ni"a na&ala"an ang pag'aan ng Mann" T#an!. Nakupo>

 Tu&ako ako paalik !a aha" na&in% hin'i !a u&pukan. Na#atnan ko !i nanang na naguunot ng !ahig.

Sa kaila ng aking paghingal 'ahil !a pago' at takot% !ai ko0 (Nanang% &a" naangga> a#ang !i4 pa#ang !i4)

Cin'i na nag-u#i#at pa !i nanang kung !ino ang naangga. Tu&akong pu&unta !i"a !a kal!a'a at nakali&utan pang &ag!uot ng t!inela! o kahit &an lang !ana pinu"o' ang &e'"o &ahaang nagtitikwa!ang uhok.

Calo! patako #in akong !u&uno' ka" Nanang kahit !o#ang kaa ko na.

Ang gagong !i Kalo na lang !ana> Su&pa ko !a loo-loo ko na ang na!a i!ip ko% ang $A
e#o nagulat ako pagka#ating ni Nanang !a &a" u&pukan% kaaga' !i"ang u&i"ak ng pa!igaw. Inaawat nila 'ahil !o#a ang kan"ang pagwawala. Dala akong iang naintin'ihan !a &ga i!ini!igaw ni"a kun'i ang &agkaka!uno' na (i"o! ko po> i"o! ko po>).

Nanghilakot ako. Nagta"uan ang &ga alahio ko.

Sigu#a'ong hin'i !i Bo"ing ang naangga+ hin'i ganoon ang &agiging a!ta ni Nanang kung ang kaiigan ko 'ahil &ala"ong pa&angkin na !i"a ng nana" ko.

E% !ino5 Si Tatang ka"a5 e#o ala& kong hin'i% 'ahil !a &ga ganoong o#a! na &ala&ot pa ang !ikat ng a#aw% katatapo! la&ang 'alhin !a ilog ang kalaaw ni"a at hin'i 'a'aan !a national highwa" 'ahil naienta ni"a ang kai!a-i!ang i!ikleta ni"a at ipina&a"a' !a klinika at !a &ga ga&ot ni Nanang na nakaapak ng uog noong hinaol ni"a ang inahin na kinata" na&in noong kaa#awan ni Tatang na ginawa nilang a#aw ng pag-aalala !a &ga kaluluwa ng &ga na&ata" na&ing &ahal !a uha".

Cin'i #in na&an ang &ga kapati' ko 'ahil na!a !ilangan ang ele&enta#"ang pinapa!ukan nila !a G#a'e SiF at G#a'e One.

Nagtaka ako kung !ino 'ahil ganoon na la&ang &agwala !i Nanang. At pa#a akong naka!agi ng e!pi#itu 'ahil napakaliwanag !a aking pan'inig ang tila nag&ula !a ilali& ng lupang panagho" ni Nanang0 (Kapati' ko> Ato> Kapati' ko> Ato>)

Kahit noong nailiing na !i Angkel Ato% &a'ala! akong nahihintakutan kung &aaalala ko ang &alagi& na pag-i"ak ni Nanang.

MAG-AALAS 'o! nang &agpa#a'a ang ka##o ng pune#a#"a !a #ough #oa' ng a#anga" !a ha#apan ng lote ng &ag-anak nina Nanang na na!a gitna ng pook ng &ga alo#. Sotelo ang apel"i'o ng a&a nina Nanang na nag&ula !a Sto. o&ingo% Iloco! Su# at nakapag-a!awa ng galing !a angkan ng &ga alo# ng Villa.

Calo-halong &ga i"ak ang naghati' !a &aki!lap na puting kaaong ni Angkel Ato !a !ala ng aha" nila. Sualit &a! lu&utang na na&an ang pag-i"ak ni Nanang at inawat pa ni Tatang 'ahil hinihila na ng nana" ko ang kaaong. Nag-alala nga ako na aka &aapakan pa ni Nanang ang !iga !a ha#apan ng aku#an nina Angkel Ato% !a lili& ng &atan'ang &angga.

Aga' 'ing pinatai &una ni Angkel Mulong ang &ga nakapaliot !a tatlong &e!a na naglala#o ng tong-it! at pu!o" 'o!. Nauna pa nga !ila ka"!a !a angka". ,Canggang nga"on% puga' ng &ga &ahihilig &agla#o ng a#aha ang a#"o na&in.

(Saka na /"an atupagin/pag naia"o! na>) &e'"o &aigat ang teno# ng o!e! ni Angkel Mulong nang 'i kaaga' tu&ai ang &ga kalalakihang nag!u!ugal na 'i ko ala& kung taga-!aan.

i ko noon &aintin'ihan na pagkatapo! &aiak"at ang kaaong% at pagkatapo! &akipag-u!ap ang &ga taga-pune#a#"a ka" Nanang% kaaga' 'in nilang inuk!an ang kaaong tinakpan ng puting ku&ot% !aka hinango ang angka".

(i n/"o &an lang tiningnan% apo>) pag&a&aktol ni Tatang. /ong Hapo/ ni"a% &a! &a" tonong panunu&at ka"!a paggalang kaga"a ng kung ak!i'enteng naapakan ko ang kan"ang paa kung nakahig !a !ala% !a!aihin ni"a (aki-tingnan na&an ang inaapakan n/"o% apo>).

Mga ilang linggo pagkatapo! ng liing% ipinaliwanag ni Nanang n a nagka&ali ang &ga taga-pune#a#"a !a gina&it na kaaong+ nagkakahalagang !a&pung lio ang puting &akinta na una nilang pinaglag"an ka" ti"o.

Ano pa/t ipinahiga &una ang ti"o !a !ala! !a itaa! ng aha"% !a inilatag na anig na uli at na!apnan ng puting haing-Iloko na ku&ot na !ai ni Nanang% /"ong ni #egalo ni"a kina Ti"o noong ikina!al !ila ng a!awa ni"a.

ahil ang pangana" nilang !i Angkel Al@#e'o a" nag'a-'#i6e ng !iF " !iF na panglogging !a Au#o#a ,hin'i ko pa ala& noon kung !aang lupalop ng &un'o ito% !a&antalang ang un!o nilang aae a" na!a Iloko! na luga# ng kan"ang napanga!awa% at 'inukot na&an ng &ga NA ang !inun'an ng un!o na !i Angkel $e@e#ino% at (no #ea' no w#ite) na&an !i Angkel Mulong% !i nanang na #in ang nagaalang pu&unta !a &uni!ip"o pa#a ihala ang Mann" T#an! at nagtungo !a Apa##i pa#a tu&awag !a a!awa ni Angkel Ato. Nag-a#kila !ila ng t#a"!ikel 'ahil !igu#a'ong wala na !ilang &a!a!ak"an pag-uwi lalo/t &angilan-ngilan pa lang noon ang &a" '"ip+ Sa#ao ang tawag+ !a Sta. Te#e!ita.

Na#oon na #in ang &ga ka&ag-anak ng a!awa ng ti"o !ualit ginawang 'ahilan ang &ga apat na !uno'-!uno' na &ga pin!an ko na aanta"an nila lalo na/t kung &ai!ipan ng i!a% !aa"-!aa" !ilang &ag-i"akan.

ahil ako ang pinaka&atan'a !a a&ing &agpipin!an% ako ang naata!ang &aganta" !a angka" ng ti"o !a !ala!+ ka!a&a ko ang apat na kan'ila at &ga ilang in!ektong laa!-&a!ok na naglilipa#an !a intana !a tai ng kinauupuan ko.

Naalala ko nga"on kung paano tu&iga! ang &ga panga at inti at hita ko !a panginginig. Cin'i ko na&an &atagalang ialing ang aking paningin !a laa!% !a &ga nag!u!ugal% !a &ga pa#ating at paali! na ka&ag-anak na&in% !a !iga% !a &atan'ang &angga na &alapit !a nag!i!i&ula nang &aulok na lu&ang aha" nina Nanang% !a pagluog ng a#aw. Natatakot ka!i ako na aka 'i ko &a&ala"an% na!a liku#an ko na ang &ulto ng ti"o at hin'i ko ala& kung paano ako tatako !a hag'anan !a &a" liku#an ko.

Ka"a/t napilitan akong palaging nakaha#ap !a naku&utang angka". Cin'i ko &atagalang tingnan ang an'ang ulo 'ahil naalala ko ang kuwento ni Lilong Ma#tin noong tanghali ng a#aw na i"on na !i"a a" &agtutuli na 'iu&ano a" !i"a ang 'u&akot !a ku&alat na utak ni Ti"o at !aka inilaga" !a kaltik ,ito ang tawag na&in !a pla!tik na a!"o ng langi! ng $alteF o tao. At 'ahil na!ai kong nagalik na na&an lahat !a aking alaala ang pang"a"a#ing ito% 'i ko talaga &aiwa!ang pa#ang u&aaligta' ang !ik&u#a ko.

atawa#in ako ng Ti"o !ualit &a! tiningnan ko ang iaang ahagi ng kan"ang katawan. Ma! &ataa ang na!a pagitan ng kan"ang &ga hita ka"!a !a &ga uot na upo ng lola ko na nana" ni Tatang na &a'ala! kong hawakan !aka ihahaplo! !a 'i pa natutuli kong a#i. Si Lilong Ma#tin 'in na &anun uli na &ala"o nang ka&aganak nina Nanang ang nag!ai na kung gu!to kong lu&aki% ganoon ang gagawin ko. Nag'u'u'a ako &in!an 'ahil tuwing gagawin ko ito% pa#a akong nag!a!aw!aw ng &ga 'ali#i !a en'itahan !aka ako nag-aantan'a. i ko !igu#o ka!alanang ganoon ang &aalala ko 'ahil i!a akong !ak#i!tan at wala akong iang &aalala tungkol 'ito. a#a &aliwanag% haang lu&alaki ang uot na upo% ga"a ng !ai ni Lilong Ma#tin% !u&u!uno' 'ing lu&alaki ang pinaghaplu!an ko. At kung !ol na ako !a laki ng upo% kuku#utin ko ang tangka" nito at unti-unti itong &a&a&ata". At titigil na #in ang paglaki ng aking a#i.

Nga"on% ang paniniwalang ito ang !ini!i!i ko kung akit kata&ta&an la&ang ang aking a#i. Ma#ahil !a kahahaplo! ko !a &ga uot% kaaga' itong nanga&ata".

Kung akit ang &ga ito ang na!a i!ip ko noon% napan!in ko na tu&atahan ang panginginig ko kung ganoong tu&itikwa! ang na!a pagitan ng &ga hita ko.

Sa katuna"an% naalala ko pa nga noon ang pagkakatukla! ko kina Angkel Ato at ng a!awa ni"a ,&ag-!"ota pa lang !ila noon haang nag!i!iping !a ginagawa pa lang noon na aha" na&in. Na!a li&a &a#ahil ang e'a' ko at &a" ipinakuha noon !i Nanang na &a#til"o "ata i"on. Nakititi#a pa lang ka&i noon !a @a&il" hou!e nina  Tatang.

Nakita ko !ilang huo/t hua' !a ikalawang palapag ng ginagawang aha". At ang po!i!"on nila% ga"a ng na!a pahina ng la"o" na pinagpa!a-pa!ahang inuklatuklat nina Angkel Mulong at ng kan"ang &ga a#ka'a% at noong nala!ing na !ila% napaa"aan nilang &ahulog !a ilali& ng &e!a. Ako na&ang na!ana" na &aguklat ng Bannawag% tiningnan ko. Naku/t hanggang nga"on ang la#awang i"on a" ka!ingliwanag ng alaala ko !a po!i!"on nina Ti"o.

Mag'i'ili& na noong 'u&ating !ina Nanang. u&i#et!o na na&an !i"a !a !ala! at nag'u-'ung-aw.

Ganito ang &aalala kong 'ung-aw ni"a0

A"% Ato% a"a% kapati' kong uo' ng kaaitan

Bakit ka na&an pu&anaw na 'i &an lang nagpaala&

Sino nga"on ang titingin nitong apat &ong anak5

Caang ang a!awa &o/" 'i na&an &akauuwi &ulang Au haing pinagtat#aahuan

(Cin'i &akauuwi5) Naulinigan kong &a" nag!ai !a iaa.

(Eh% 'i a kaaali! lang5) Ma" !u&agot na !inun 'an ng ulungan !aka ang hi"awan ng &ga nag!u!ugal !a laa!.

Naii"ak na ako. atalili! akong u&aa at hinanap ko !i Angkel Mulong at nagpaili ako ng !op'#ink 'ahil na!u!uka na na&an ako.

I ga"a nina Angkel Al@#e'o at Angkel Mulong% hin'i ako iniig"an ng pe#a ni Angkel Ato. Kung &a"#oon &ang pagkakataong inig"an ako% hin'i ko &aalala. Si"a nga ang hu&ingi !a akin ng pao#.

Kung hin'i ako nagkaka&ali% 'alawang linggo la&ang &ula nang &akaali! papuntang a#o' ang kan"ang a!awa% &in!an% i!ang hapon haang nag#e-#e6iew ako pa#a !a ikalawang pe#io'ical eFa&% !ai ni"a !a akin !a &aaang o!e! :

“Dante% gawa nga ta"o ng !ulat pa#a !a anti &o.)

(Ta"o%) !ai ni"a na ang iig !aihin% i'i'ikta ni"a ang i!u!ulat ko. Sigu#a'ong napan!in ni Nanang ang paglapit !a akin ng kan"ang kapati' 'ahil igla !i"ang lu&itaw !a &a" pintuan ng ku!ina na &a" hawak pang !an'ok. Tinanguan ako at hin'i natulo" ang pag!i&angot ko lalo pa/t &ga Engli!h at
Napan!in kong kagagaling lang !a uki' !i Angkel Ato 'ahil uko' !a a&o"-pawi! at naka!uot pa ng &ahaang &angga!% nakaitin pa !a a"wang ni"a ang kan"ang itak% halukipkip ang !alakot at 'ala !a liko' ang kan"ang kalupi.

(Sige ho%) 'u&aan !a ilong ang !agot ko.

ipila! na !ana ko !a noteook kong A!pen na &a" paalat na Roin a'illa% pe#o pinigilan ako. Ki&i ang kan"ang &ga ngiting nagaa ng kan"ang kalupi !aka inilaa! ang naka!upot na i!ang #ea& ng &aangong linen.

Dala na ka!ing kop"a ng kan"ang !ulat na puwe'e ko !anang !i"a!atin nga"on. Kung nga"on !ana ginawa% &aaa#ing naipa!ok ko !a ko&p"ute# at nai-!a6e ko. Ang nang"a#i% kung ano ang '#a@t% !i"a na #ing ipina'ala na&in 'ahil awat pangungu!ap o pa#i#ala na natatapo! na&in% ipinapaa!a !a akin. At ganito ang &aalala kong nilala&an0

ea# Mahal%

Ku&u!ta ka na 'i"an5 Cin'i ka a nahilo noong !u&aka" ka ng u!% !aka !a e#oplano5Ano% ku&u!ta ang a&o &o5 Si#a ulo a5 /Dag !i"ang loloko-loko kung a"aw ni"a ng gulo.

Ku&u!ta na&an ang pagkain &o5 Si"a% kung 'i &o ka"a ang hi#ap 'i"an% u&uwi ka na/t &agka!a&a ta"ong &agtiti"agang &akaahon.

Alagaan &ong &auti ang !a#ili &o. HDag &ong alalahanin ang &ga ata 'ahil ang tatlong lalaki% ka"a na nilang &ag!aing% &agpa!tol at &ag-a"o! ng aha". ana" ang hiling nina inang ,ang i"enan ni"ang aae na 'oon &una !a kanila titi#a !i #ince!!. e#o 'i a/t napag-u!apan na natin /"an noon5 Na ako ang &agiging a&a/t ina nila5 ahil !i #ince!! nga na&an ang pu&apawi !a pangungulila ko !a /"o. Sa awat a#aw na lu&ipa!% lalo kitang nakikita !a kan"ang &ukha at kilo!4

4/Dag &o &unang alalahanin ang pagpapa'ala &o 'ahil !ai na&an ng ate na anggitin ko lang !a kanila kung &a" kailangan ka&i.

Itong &ahal &o na laging nangungulila !a i"o%

Ato

.S.

Si ante ang pinag!ulat ko pa#a &a! &aliwanag &ong &aa!a.

Ako ang nag&ungkahi !a (.S.) 'ahil aka% /kako% &a"#oon 'in akong pa!aluong &ula !a a!awa ni"a.

Kung hin'i ako nagkaka&ali% &a" tatlong !ulat ka&ing nagawa. Maiik!i. Kaga"a 'in ng kan"ang pag!a!alita+ &aiik!i. At &atining ang o!e! ni"a. Cin'i aga" !a katawan ni"ang pa#ang !i Rolan' ante!+ &agka&ukha nga !ila wala nga lang igote !i Angkel Ato.

Ga"a noong ipaala& ni"a kina nanang na ninakaw ang i!a !a &ag-a!awa ni"ang kalaaw ,'i pa nakapag-a#o' ang a!awa ni"a noon.

(Makapapata" ako>) &ahina !ualit &ataa! ang o!e! ka"a/t ka&untikang pu&i"ok. e#o wala na !i"ang !inai pa.

Nagulat !ina Tatang at Nanang. Mauti at !u&a&a !i Angkel Mulong at !i"a ang nagpaliwanag. Ninakaw nga #aw ang kalaaw ni Angkel Ato na nakatali !a 'ulo ng kan"ang uki#in.

agkatapo! ng &ahaang !an'aling 'i !i"a nag!alita% tu&ikhi& at !aka !ai0 (autangin n/"o nga ako. Sa!aglit lang ako !a Iloko!.)

Baka !akaling &akali&ot% !ai ni Nanang ka" Tatang noong nag-uu!ap !ila i!ang gai na &a#ahil% pang-alo ka" tatang 'ahil ipinautang ni Nanang ang ipapa&ili !ana ni Tatang ng auno.

Nagulat na lang ka&i nang 'u&i#et!o !i Angkel Ato !a aha" na&in pag'ating &ula Santo o&ingo% Iloco! Su# kung !aan nakati#a ang &ga ka&ag-anak nila !a a&a. Iniuto! ni"ang i!a#a'o ang &ga intana at pintuan !a&antalang ala! t#e! pa la&ang ng hapon. Cin'i !u&agot nang tinanong ni Nanang kung akit. Ani&o/" naguungkal ng ginto !a pananaik haang hinahango ang &ga unga ng &alungga" &ula !a 'ala ni"ang !ako. Saka &a" hinango !i"ang a#il. Kaaga' kong napan!in na a#il ang hawak ni"ang &apu!"aw n a &anilaw-nilaw 'ahil napanoo' ko na noon !a eta&aF.

(a&ihi#a ka na&an% Ato%) !ai ni Nanang. (I!ipin &o na&an ang &ga anak &o.) Mangi"ak-ngi"ak na !i Nanang.

(Baa"a#an ko ng iga! kina pin!an%) !ai ni"a at i!inukit !a tagili#an ang a#il !aka walang pa!aing tinahak ang pilapil !a liku#an ng aha" na&in patungo !a pook nila !a &a" ti&og.

Mauti na&an at wala ka&ing naalitaang hina&on ni"a ga&it ang kan"ang a#il. Na paltik pala. Mga ilang uwan ka!i pagkatapo! !i"ang iliing% nala&an ni Angkel Mulong na 'i na pala pu&uputok ang lokong a#il uko' !a &a"#oon nang kalawang.

Iang ka!o na&an ang alita ago pa &an ninakaw ang kalaaw ni Ti"o na &a" na'i!g#a!"a !i"a. Ka!api ng $C< ang naging ikti&a ni"a. La!enggo at a!ta na la&ang nananapak kung &a" 'i nagu!tuhang gawi% o &a" nagu!tuhang !a&palin.

I!a !a &ga &akailang ulit na !inapak nitong $C< !i Angkel Mulong na lu&alaki na #ing la!enggo.

Min!an% na!o#ahan nitong $C< ang u&ino&% &ag-i!a itong u&uwi !a ka&po nila na na!a ti&og na ahagi ng a#"o. Nagka!aluong !ila ni Angkel Ato !a &e'"o &akipot na 'aan. Dalang nakaala& kung ano at paano ang nang"a#i. Ba!ta na la&ang ku&alat ang alita na na&ata" !a taga ang $C<. Mi!!ing in action% !ai na lang 'aw ng &ga ka!a&ahang $C<.

At ang pang"a"a#ing ito% palihi& na ina&in ni Angkel Ato ka" Angkel Mulong na na!ai #in na&an ng huli kina Nanang% ilang taon na ang naka#a#aan &ula n ang &a&ata" !i Angkel Ato.

MAAGANG nag-a!awa !i Angkel Ato. Calo! ka!a!apit pa lang ni"a !a e'a' na laingwalo noong &agpaala& kina Nanang.

(Mag-aa!awa na ako%) !ai #aw ni"a &in!an% i!ang hapon.

(Ma" &apag!i!i&ulan na ka"o5) tanong ni Nanang.

(Langga& nga% ka"a pang &auha".)

Ang !ai ni Nanang% a"aw lang ni Angkel Ato ang &aging taga-awat nina Angkel Al@#e'o at Angkel Mulong 'ahil nag!i!i&ula na noong lu&aan !i Angkel Mulong ka" Angkel Al@#e'o na pangana" o ka"a% natuto na #in !i Angkel Mulong na &ag!iga#il"o at &agla!ing kaga"a ng pangana".

Nagtulong-tulong !ilang &agkakapati' at ang &ga ka&ag-anak na&in pa#a &ai!akatupa#an ang ka!al nina Ti"o. Ma!a!ai na&ang engg#an'e #in kahit papaano0 &a" !oun' !"!te& na tu&ugtog ng &ag'a&ag !a i!pe#a! at &aghapon !a &i!&ong a#aw ng ka!al% &a"#oon 'ing ilang &ga ninong at n inang ka!a&a na ang kapitan ng a#anga". Ma#a&i #in na&an !ilang natanggap na #egalo. Ma#a&i #ing nai!ait !a kanilang papel 'e anko. Ma"#oon 'ing pulang telon na

pinag!aitan ng nagtutukaang kalapati na &a" &a#kang (Renato 8 Mag'alena). Nahagi!an 'in !ila ng iga! at a#"a nang papa!ok na !ila !a @a&il" hou!e nina Nanang pagkagaling !a !i&ahan.

agka#aan la&ang ng ilang uwan na pagti#a nila !a @a&il" hou!e% ipinaala& na ni Angkel Ato ang pagtata"o ni"a ng !a#iling aha" !a lote !a &a" an'ang !ilangan.

(i &agtatagal% uuko' na ka&i%) gan"an ipinaala& ni Ti"o kina Nanang i!ang hapon.

(Si"a/ng pinaka&atino !a in"o%) pagii#o ni Tatang ka" Nanang kinagaihan.

Kinau&agahan% &aaga ka&ing nagtungo ni Nanang 'oon !a pagtata"uan ng aha". Ka!a&a na ng tatlo kong ti"uhin !i Lilong Illo na ka#pinte#o. Nagungkal !ila ng paglalag"an ng pangunahing haligi. Cinagi!an ng a#"a ang huka"% pinatuluan ng hin"e#a at 'ugo ng &anok na puti ang &ga paa.

(a#a &aging &aginhawa ang uha" nila%) !ai ni Nanang noong nagtanong ako. Ganoon 'in 'aw ang ginawa nila noong ipinata"o ang aha" na&in.

?&aga nang lu&ipat !ina Angkel Ato !a agong-ta"ong aha" nila. a#ang &a! &alaki lang ng kaunti !a aha"-kuo na lit#ato !a aklat ko !a G#a'e One. Nakaha#ap !a !ilangan ang &ga intana pa#a #aw papa!ok ang g#a!"a. Cin'i #in &agkatapat ang pintuan !a ha#ap at pintuan na papa!ok !a ku!ina.

(Magtatagal%) !ai ni tatang 'ahil ka&agong% &atan'ang a"ugin% at piniling kugon ang gina&it.

?nang ipina!ok nina ti"o ang i!ang &alaking tapa"an ng iga!% i!ang anga ng tuig% tig-i!ang pala"ok ng agoong at a!in% la#awan ng Sag#a'a a&ilia na pinila! ni Nanang &ula !a lu&a na&ing kalen'a#"o. Ang i!ang pala"ok na a#"a ang ipinahawak !a akin. Nang &aiaa ko% palihi& akong ku&uha ng i!ang gintuing pi!o !ualit aga' kung iinalik nang &agkaka!uno' ang tikhi& n i Angkel Ato na na!a liku#an ko lang pala.

Nag-ala" !ila !a !ala!. Saka nagpa'a!al !ila ka" Lilang Balling. agkatapo!% kinain na&in ang !u&an na ti#a !a iniala" na &a" ka!a&a pang kape &ula !a !in angag na iga!.

ERO ano na&an ang &aaa!ahan &o !a 'alawang ele&enta#" g#a'uate lang lalo na/t papatapo! na ang 'eka'a ot!enta na tu&ataa! na #in ang &ga kailangang papele! pa#a &akapa!ok ng t#aaho5

I!ang kahig% i!ang tuka% ga"a ng ka!aihan. ahil kut!e#o na&an ang a&a nina Nanang at napakaliit na&an ang lupang &inana ng nana" n ila+ 'ahil nga aae lang+ &akiti' la&ang ang lupang !inaka ng Ti"o.

Oo% at tu&anggap !i"a ng &ga !a!akahing lupa na &a" (panginoon.) e#o kakaia ang kan"ang a!awa. Galing nga ito !a tahi&ik na na"on ngunit naka#ating ang kaa#tehan !a lung!o'. Balita kong na&a!ukan !a Ma"nila noong 'alagita pa. Ang &ahi#ap% hin'i na&an ni"a nagawang &aa#te #in ang aha" nila.

At noon nau!o !a a#"o na&in ang pagpunta !a Au hai 'ahil &a" &ag-a!awang 'i ko !igu#a'o kung !ila ang &i!&ong #ec#uite# o &a" kaiigan !ilang #ec#uite# !a Ma"nila.

Ang &aalala ko% &a" ka'alian ang pagpunta !a naanggit na luga#. Suno'-!uno' ang &ga u&aali! na kaaa#"o na&in kahit &ga 'alawang kalaaw o aka la&ang ang naieenta.

Nala&an ko na la&ang na nagpapatulong ang Ti"o ka" Nanang na &aghanap ng &apag!anlaan !a &u&unti ni"ang !ina!aka+ pan'ag'ag !a iinenta na ni"ang aaeng kalaaw+ i"ong a!awa ng kalaaw na ninakaw. Mauti at &a"#oon na !i"a noong i!ang &agiinatang kalaaw na tinutu#uan na ni"ang &ag-a#a#o.

At naka#ating nga !a a#o' ang a!awa ni"a.

CANGGANG nga"on% na ipinagpapa!ala&at ko !a i"o!% hin'i na ako nailapit pa !a ia pang nakau#ol ga"a ng ka#ana!an ko !a pagka&ata" ni Angkel Ato.

Noong na&ata" ang lolo ko na tata" ni Tatang% ang lola ko ang nagaa' !a pagaanta". Noon na&ang na&ata" !i Angkel Al@#e'o na pangana" nina nanang% nataon na&ang nag-aa#al na ako !a National Teache#!/ $ollege at 'u&ating na la&ang ako noong a#aw na ng liing.

Ma"#oon akong &ga 'i &aipaliwanag na pang"a"a#i !a u#ol ni Angkel Ato. Ga"a ng pagaawal ng &ga &atatan'ang aae !a pagwawali! haang &a" nakau#ol. Magkaka#oon 'aw ng &a#a&ing kuto ang !inu&ang !u!uwa" nito.

e#o ka#aniwan !a inatil"o% kung ano ang !inaing &a!a&a% pa#ang napaka!a#ap gawin. Lihi& na winali! ko ang ku!ina nina Ti"o 'ahil nan'i'i#i ako !a &ga tinik at &u&og !a ilali& ng &e!a lalo na/t hin'i !e&enta'o ang !ahig nila.

agka#aan ng 'alawang gai% pana"-pana" na ang pagkaka&ot ko ng ulo. (/Dag kang &agka&ot at &a!a&a%) !ai pa ni Nanang. Talaga na&ang nag'u!a ako !a kati ng aking ulo.

Kinahapunan ng liing% !inu"u#an ako ni Nanang. Ang 'a&ing kuto. (Ma" aon !ila%) ga"a ng ka!aihan !a a&ing luga#. (Ang tiga! ng ulo ng atang /to%) paulit-ulit na !inai ni Nanang.

At ang pagka&ata" ng ti"o% i"on pa lang na&an ang kai!a-i!ang pagkakataon na naka#a&'a& ako ng !ina!ai nilang &ulto. At napatuna"an ko na kakaia talaga ang paningin at pang-a&o" ng a!o.

Noong kinuha ko ang &ga 'a&it na&in !a aha"% !a#a'o lahat ang &ga intana at pintuan 'ahil napakahi#ap na&an ang na&ata"an na nga% nanakawan pa.

e#o naka'ag'ag pa i"an !a pagkatakot ko. Saka% na!a loo ng aha" ang a!o na&ing !i Sa&!on na ipinangalan !a i'a ng !ikat na '#a&a !a #a'"o. Mauti at &a" &aliit na uta! !a ku!ina na&in kung !aan !i"a 'u&a'aan kung tatae o iihi.

Binuk!an ko ang i!ang intana at pintuan. Sualit nang inaa"o! ko na ang &ga 'a&it !a ag% laking gulat ko nang iglang tu&ahol ang a!o% na hin'i na&an nakaha#ap !a akin agku! !a 'ako kung !aan u&upo noon !i Angkel Ato noong ginawa na&in ang unang !ulat ni"a.

At pinatuna"an ni Nanang na tuwing anie#!a#"o ng ka&ata"an ni Angkel Ato% &a" naaa&o" !i"ang a&o"-kan'ila% !a 'ako kung !aan na#o#oon ang lu&ang apa#a'o# kung !aan ko nakuha ang !inai kong palapa' na ag.

Sinai tulo" ni Nanang na 'alhin ko na lang !a !e&ente#"o ang 6oice tape. (Sige ho%) wala !a loo ang !agot ko 'ahil &a" nauuo !a i!ipan ko na &agpapaliwanag !a akin ng uong pang"a"a#i.

 TALAGANG hin'i nakauwi ang a!awa ni Angkel Ato. ito unang u&u!ong ang a!a# ko !a pag-aa#o'. Napakahalaga na&an ng pe#ang /"an at 'i &an lang u&uwi pa#a &akita !a huling !an'ali ang kan"ang a!awa5

Si"e&p#e% hin'i ko na&an naintin'ihan ang hi#ap ng kalaga"an ni"a 'ahil nga ilang uwan pa la&ang !i"a !a Au hai.

Noong gai ago ang liing% napagka!un'uan na titi#a ang 'alawa kong pin!an !a a&ing aha". At ang 'alawa pa% 'oon na&an !a &ga i"enan ng ti"o.

Ang Angkel Mulong na&an ang titi#a &una !a aha" n ina Angkel Ato.

Noong ilalaa! na ang kaaong% nauna ang paanan. Noong nahi#apan !ilang ilu!ot !a intana 'ahil hin'i na&an kalakihan ang intana% &a" !u &igaw na a"aw pa #aw ng ti"o ang u&ali!.

(Talagang gu!tong hinta"in%) naulinigan ko !a liku#an ko.

(ugutan na ka!i ang &anok>) &a" !u&igaw.

Gagawin 'aw ito pa#a wala nang !u!uno' !a kan"a na &a&ata" !a pa&il"a.

Sige nga po% i"o! ko% hiling ko !a loo-loo ko.

inugutan ang tan'ang na tali!a"in. Tu&al!ik ang 'ugo at napatakan ang kaaong at &ga 'a&it ng ilang naguhat !a kaaong. Saka a!ta na la&ang initawan ang wala nang ulong &anok at kung !aan-!aang 'ako ito nagtungo at nangi!a".

e#o 'i pa #in &ailu!ot ang kaaong. Kahit !a pintuan% &a!ikip. Dalang la&an ang kaaong noong ipina!ok nila ka"a &ala&ang na pinatagili' nila.

Dala !ilang nagawa kun'i pinutulan ang intana. /on ang unang kagat ng pagka!i#a !a aha" ni Angkel Ato. ahil noong tu&i#a !i Angkel Mulong% 'i na&an ni"a ina"o! ang intana. Saka noong 'u&ating ang a!awa ni Angkel Ato% tu&i#a !ilang &ag-iina !a pa&il"a nito. Canggang !a unti-unti na lang na!i#a ang &unting aha" ni Angkel Ato.

agkatapo! &aala"an ng &i!a ang angka" ng Ti"o% nakita kong kinau!ap ng &ga i"enan ng Ti"o ang pa#i% !i <#. E'. Ka!api ng !a&ahan ng &ga 'eotong aae o apo!tola'a ang ti"ahin ng a!awa ng ti"o at kahit i!a akong !ak#i!tan% hin'i ko ugali ang nakikiala& !a u!apan ng iang tao lalo na/t &atatan'a !ila. agkatapo! nilang &ag-u!ap% &a" pahaol na !e#&on !i <#. E' na ganito ang uo'0 (Ang hiling ko la&ang !a &ga &a" kinauukulan na &a! &ahi#ap !a &ga ata kung &aghihiwahiwala" !ila. Lalo na nga"on na ang kanilang tia" a" n aka!alala" !a p#e!en!i"a ng awat i!a !a lahat ng o#a!.)

Sa &a'aling !ai% tu&i#a ang &ga pin!an ko !a &ga i"enan ng ti"o.

AATAOS na noon ang Ma#!o at pakiwa#i ko% &ga li&ang e!e! nang nagpaalikalik !i Nanang !a hu!ga'o na nag-aa"o! ng hala laan !a ku&pan"a ng u!% naanggit ng i!a kong kaa#ka'a ang u&iikot na alinga!nga! !a a#"o na&in.

(Ku!ang nagpaangga 'aw ang Ti"o &o% p/#e%) !ai ni"a.

Cin'i kaaga' ako nakapag!alita. Cin'i 'ahil nagulat ako. Inii!ip ko kung !a!agot ako o hin'i.

Inalala ko ang hapong i"on ago naangga ang Ti"o. u&unta !i"a !a liku#an n g aha" na&in. ?&upo !a nakau!ling ugat ng ka&at!ile at nakatuon ang paningin !a &alawak na uki#in na nag!i!i&ula nang &atu"o ang &ga 'a&o. Ma"a/t &a"a na kinakau!ap ni Nanang pe#o hin'i !u&a!agot. Cina"aan na lang 'in ni Nanang nang lu&aon.

Ma"a/t &a"a #in a" !ini!ilip ko !a awang ng 'ing'ing ng ku!ina na&in. Akala &o a" e!tatwa ang ti"o na 'i &an lang gu&agalaw. apaluog na ang a#aw at na!i!ilaw pa #in ako !a &ga !inag na tu&atago! !a &ga !anga ng ka&at!ile% at !a kauuan ng ti"o at 'i ko na nga &aalala ang hit!u#a ni"a 'ahil 'i ko na&an &aaninag ang ulo ni"a.

 Tahi&ik ang paligi' 'ahil napakain na noon ni Nanang ang &ga ao". Kahit ka&ing &ga &agkakapati' na na!a ku!ina lang% napakaingat ng &ga kilo! na&in. Min!ang nagtawanan ka&i nang walang tunog o !aihin na nating tawa ng pipi% inig"an ka&i ng tig-i!ang &alutong na ku#ot !a !ingit. Ma#ahil% inakala ni"ang ang ti"o ang pinagtatawanan na&in. Na hin'i na&an. Cin'i ko nga lang &aalala nga"on kung ano.

Naa!ag ang katahi&ikan ng paligi' nang iglang &a" hu&uning !ul!ulot !a kapok !a kanlu#an na&in.

(utang ina &o>) hi"aw ni Nanang. (Ma'ili& na nga% eh>)

Inakala "ata ng ti"o na !i"a ang &inu# a ni Nanang at igla na !i"ang tu&a"o !aka walang pa!ai na nagtungong ti&og.

(Anong &a!a!ai &o% p/#e5) nag!alita na na&an ang kaiigan ko.

Cin'i ako !u&agot.

Nagpatulo" !a pagkukuwento. (Maaga 'aw na nakaupo !a waiting !he' ang ti"uhin &o. Sai ng &ga nagtitin'a ng pan'e!al. Nakita na&an 'aw ng &ga e!tu'"ante ang pagtalon ni"a !a ha#apan ng u!.)

Mga ilang uwan pagkatapo! &ailiing ang Ti"o% tu&a"o ako !a luga# kung !aan !i"a naangga. Nakita ko ang lu&alao nang &ant!a ng 'ugo !a puting !e&enta'ong kal!a'a. Caang iniilang ko ang hakang ko+ li&a&pu+ hanggang !a kinulian kong In'ian t#ee haang &a" =ag ce#e&on"% inii!ip ko na ang &a'ala! na paka" ni Angkel Ato kung napapagawi ng hilaga ng a#"o na&in% pupunta !a aha" na&in. At 'u&a'aan !a &ga pilapil ng uki#in na pagitan la&ang ng a&ing pook at ng kanilang pook. At akit !i"a tatawi' !a hilaga kung !aan na#oon ang e!kuwela na&in ga"ong na!a ti&og ng kal!a'a ang &akipot na 'aan papunta !a aha" na&in5

Binanggit ko ka" Nanang ang !inai ng kaiigan ko.

(Dala na "atang ala& na &atinong gawain ang &ga tao%) !ai ni Nanang na &angi"ak-ngi"ak% (kun'i ang &agpakalat ng 'i wa!tong !alita.)

a#ang &a" i'inaang napakala&ig na 'ulo ng kut!il"o !a aking gulugo'.

(Ba/t ka paapekto kung 'i totoo5) ku&uha !i Tatang ng i!ang a!ong tuig pa#a ka" Nanang. (Lalo kang pipikunin kung !a!agot ka.)

Cin'i ko na hininta" ang !agot ni Nanang. u&unta ako !a liku#an ng aha". Cu&a#ap ako !a 'ako ng aha" nina Ti"o. atawa#in &o ako% Angkel% !inai ko haang palihi& akong u&i"ak.

?MATING ang a!awa ng ti"o noong patapo! ang Ma#!o ng !u&uno' na taon% &ga ilang linggo pagkatapo! &akuha nina nanang ang i"ente &il na pinang-a#eglo ka" ti"o.

Nagkataon na na!a !i&ahan ako nang u&agang i"on 'ahil nag!ili akong !ak#i!tan ng &i!a. i pa noon gaanong nag!i!i&a ang n ana" ko at nagka!un'o !ila ng hipag ni"a na pu&unta !a Apa##i.

Bahag"a akong nagi!ing nang &a" na#inig akong alinga!nga! ng agong 'ating. Nakahiga ako !a &ahaang !opa !a !ala ng a&ing aha"% !ualit 'i ko &apigilan ang paghila !a akin ng antok.

Mahap'i ang &ga &ata ko !ualit tu&a&a' !a paningin ko ang nakaupong a!awa ng Ti"o !a katapat kong !opa. Naka!uot ng 'ilaw na e!ti'a% at napakaputi.

Kaaga' kong nai!ip na &agpatuli !a 'a#ating na Ma"o. u&ilat-'ilat ako. Saka ako ahag"ang 'u&ilat.

(Ca"an% gi!ing na ang ating inata%) !ai ni"a at aga' na tu&a"o. Lu&apit !i"a at hinalikan ang pi!ngi ko. Kakaia pala ang paango ng &ga A#ao% na!ai ko !a !a#ili ko.

Nahi&a!&a!an ako. Lalo na nang &akita ko !a aking paanan ang agong apa#a'o# na &apu!"aw na pula ang kula".

(Binili na&in !a Apa##i%) !ai ni"a. (ito lang &una 'ahil aga" !a aha" ni"o.)  Tu&awa.

Ngu&iti lang ako. ahil lu&alaka! ang tiok ng 'i'i ko. agka#aa/" lu&aa! !i Nanang &ula !a ku!ina na &a" 'alang nakaa!ong !op'#ink. (Na!a/n ang &ga kapati' &o5)

(Iihi lang po ako%) !ai ko !a halip at 'ali-'ali akong nagtungo !a ka!il"a! !a paliku#an.

BAGO ako u&alik !a Ma"nila nitong naanggit ko na huli kong aka!"on% !a halip na pu&unta ako !a !e&ente#"o pa#a tupa#in ang uto! ni Nanang na i!u!uno' ko na !a punto' ng Ti"o ang ca!!ette tape% nagpunta ako !a lote ng na&a"apang !i Angkel Ato na pa#ang ini!ita ko lang !i Angkel Mulong na nag-a!awa na #in at nagpata"o na ng &aliit na aha" !a 'ating kinatata"uan n g kanilang @a&il" hou!e.

 Tu&a"o ako !a luga# kung !aan tanti"a ko na katapat ng kinaupuan ko noong inanta"an ko !i Angkel Ato. Nakatuon ang paningin ko !a tanti"a ko na&ang katapat ng angka" ni"a na naalot ng puting haing-Iloko. Sualit ang na#oon a" ka&a'a ng &ga !anga at kaho" na na!ala !a naka#aang ag"o na pinagkukuhaan ni Angkel Mulong ng panggatong ni"a.

Sualit kinilautan ako. Nanin'ig ang &ga alahio ko. e#o 'i ko ini!ip na na#oon ang e!pi#itu ng ti"o. Ma#ahil% gawa lang ng &agkakahalong 'a&'a&in% lalo na n g aking pagkalu&a".

Noong iaot ni Nanang ang ca!!ette tape !a akin% naalala ni"a ang 'inatnan na&in !a aha" ng ti"o na nag-ii"akan ang &ga pin!an ko !a aku#an nila. Napakagulo ng !ala. At 'i pa nailigpit ang hinigaan.

Ka"a/t u&ii"ak !i nanang na nagligpit haang inaliw ko ang &ga pin!an ko. Nagpunta ka&i !a tin'ahan !a tai ng kal!a'a at iinili ko !ila ng ken'i na walang !aplot at oo& oo&.

Sai ni Nanang na nakita ni"a ang ca!!ette tape !a ilali& ng unan ng Ti"o+ halatang ang tatlong nagpatong-patong na unan ang hinigaan ni"a. Na!a ku!ina na&an ang #a'io ca!!ette na hini#a& ni"a !a a&in.

inakinggan 'aw nina Nanang at Tatang ang la&an ng ca!!ette tape. Na ang la&an% &atagal na !ilang apat la&ang ang nakaaala&0 !ila ni Tatang% ang "u&aong !i Ti"o% !i"e&p#e% at ang kan"ang a!awa.

Canggang nitong ka&akailan% ako na ang panli&a. ahil !ai ni Nanang% &a" !apat na akong pag-ii!ip.

Mauti at &a" lalag"an itong ca!!ette tape. At &aliwanag ang o!e! ng a!awa ng  Ti"o !a kaila ng kan"ang &ga hiki0 (atawa#in &o ako% Mahal. i ko ginu!to. apata"in ako kapag lu&aan ako. I!ipin &o na lang na &akaka&tan na #in natin ang hinahanga' &ong &agan'ang kinauka!an pa#a !a &ga anak natin... Matatapo! 'in ang kont#ata ko4)J

 TALASALITAAN0

po png. ,1 tawag paggalang na katu&a! !a Bathala lalo na kung ikinakait ago ang ngalan ng tao o aga". ,; katu&a! ng (po) at (opo).

kalup png. ag na "a#i !a nilalang na "antok.

ku#ot png. &alaking a!ket na "a#ing kawa"an na &a" kaitan pa#a !a alikat ,lalapat !a liku' ng &ag'a'ala nito.

'ng-aw png. patula o paawit na paglalaha' ng pagtangi!.

nnang png. nana". Ba#"a!"on0 inang% nana% ina.

ttang png. tata". Ba#"a!"on0 tata% a&a%