VLAKNA
PODJELA VLAKANA : BILJNA-SJEMENSKA( pamuk,kapok,akon) -STABLJIČNA(lan,juta,kudelja,ramija,kenafova) - OD USPLOĐA(kokos) IZ LIŠĆA (sisal,manila,heneken,rafije) ŽIVOTINJSKAKERATINSKA( vuna,dlaka,moher,kašmir,angorska vuna,kašgorska vuna,devina dlaka,vikunjina dlaka) FIBROINSKA(svila,divlje svile,tusah,anafe,eria) MINERALNA(azbestna)
UMJETNA VLAKNA-OD PRIRODNIH POLIMERA-CELULOZNA(viskozna CV,bakarna CUP,modalna CMD,liocelna CLY,acetatna CA,triacetatna CTA. PROTEINSKA:regenerirana proteinska PROT OD ANORGANSKIH TVARI:- ugljična CF,staklena GF,metalna MF,keramička i dr. OD SINTETSKIH POLIMERA: ORGANSKA-poliesterska PES,poliamidna PA,aramidna AR,akirlna Pan,modakrilna MAC,polipropilenska PP,polietilenska PE,klorna CLF,fluorna PTFE,vinialna PVAL,elastanska EL,elastodienska ED.
VLAKNO je oblik tvari kojoj je duljina mnogo veća od poprečnih dimenzija (širine ili promjera). MAKROMOLEKULA je molekula u kojoj je mnogo atoma organiziranih tako da duž makromolekule ponavljaju karakteristične skupine atoma kao strukturne jedinice tzv.meri,odatle proilazi i sam naziv polimer .Postoje linearne,razgranate,i umrežene makromolekule. HOMOPOLIMER je polimer u kojem se ponavljuju istovrsni meri (A_A_A_) HETEROPOLIMERje polimer u kojom se ponavljaju dva ili više mera,tj različite struturne jedinice monomerVEZE-najviše zastupljene su van der waalsove i te su vrlo slabe i stvaraju se u svim vlaknima,zatim imamo vodikove koje su slabe i nalaze se i celuloznim,proteinskim pa i pesu.Ionske veze su jake i nalazimo ih u proteinskim i
PA.Kovalentne veze su vrlo jake i nalaze se u proteinskim(osim svile) elastodienske i vinialna vlakna. vlakna druge generacije su umjetna vlakna nastala klasicnim postupkom,dok su vlakna trece generacije modificirana vlakna 1 i 2 generacije.
KRISTALNA PODRUČJA-geometrijski su pravilna imaju mnogo poprečnih veza,molekule su međusobno paralelne u svim smjerovima,kristalno područje je gusto zbijeno sa malo slobodnog prostora. AMORFNA-molekule ne moraju tvoriti pravilne trodimenzionalne mreže,molekule su smještene bez reda-kaotično. ODNOSI IZMEĐU KRISTALNOG I AMORFNOG
POVEĆANJE UDJELA KRISTALNOSTI: veća gustoća veća čvrstoća manja istezljivost manja sposobnost upijanja vlage manji afinitet za bojila
MOLEKULARNA STRUKTURA: definira polimernu molekulu,osnovna jedinica je mer,aktivne skupine,veličine polimera i oblik polimerne molekule. NADMOLEKULARNA STRUKTURA je međusoban poredak polimernih molekula i njov smještaj u prostor. 1. Orijentacija P.M. 2. Veze između molekula 3. Međusobna uređenost polimernih molekula ORIJENATCIJA vlakana je položaj makromolekula s obzirom na glavnu os vlakna. Veća orijentacija-više poprečnih veza,veća gustoća,viša otpornost na sile,manja deformacija. PRIMARNA SVOJSTVA VLAKNA- Moraju biti prikladne duljine,čvrstoće,finoće,savitljivosti,jednolikosti i kohezivnosti da bi vlakno moglo biti tekstilnom sirovinom. Finoća vlakna je mjera za površinu poprečnog presjeka vlakna.Jedinica za finoću se naziva teks,sto je manji broj teksa to je vlakno finije.den se koristi za finoću filamentnih vlakana. SEKUNDARNA SVOJSTVA VLAKNA: Određuju ponašanje tekstilnih proizvoda u primjeni :gustoća,morfologija,upijanje vlage,statički elektricitet,toplinska svojstva,zapaljivost,optička svojstva,otpornost na sunčevo zračenje,mikroorganizme,inskete,kemikalije.
SPOSOBNOST UPIJANJA VLAGE I VODE- svpojstvo govori u kojoj je mjeri vlakno sposobno da iz prostora u kojem se nalazi upija vlagu. APSORPCIJA je proces kod kojega vlaga iz zraka najprije apsorbira na površinu vlakna a potom dalje prodire u njegovu unutrašnjost. DESORPCIJA-kada mokro ili vlažno vlakno otpušta vlagu u okolni prostor i pritom se suši. Za vlakna koja imaju veliku sposobnost upijanja vlage kazemo da su higroskopna. Upijanjem vlage vlakna bubre,neka vise druga manje,tako da dolazi do povećanja volumena.Kod nekih se vlakna s povećavanjem količine vlage ČVRSTOĆA povećava ( npr.prirodna celulozna vlakna) kod nekih se znatno smanjuje npr(umjetna celulozna vlakna i vuna) a kod nekih je vlakana smanjenje malo ili neznatno pes i pp.Veća ili manja količina vlage utječe i na elektrovodljivost. S povećanjem vlažnosti vlakna njegova se elektrovodljivost povećava sto se odražava na smanjenje nakupljanju statickog elektriciteta na tekstilu. Vazan utjecaJ VLAGE JE I MOGUCNOST prerade jer se suha vlakna hrapava i u pravilu se teže prerađuju nego vlaznija. TOPLINSKA SVOJSTVA je skupni naziv za svojstva kojima se opisuje ponašanje vlakana pri djelovanju povišene temperature(zagrijavanju) i pri gorenju odnosno dodiru s plamenom. Zgrijavanjem se mijenja :kemijski sastav,mehanička svojstva,boja,oblik. TERMOPLASTIČNOST je svojstvo koje opisuje oblik bez promjene kemijskog sastava izazvano djelovanje topline. ZAPALJIVOST VLAKNA - CELULOZNA vlakna lagano gore i nakon vadenja plamena,ostatak je mekan siv pudrast i sive boje,mirisa je po zapaljenom papiru,proteinska gore samo napočetku,kasnije se plamen gasi ostatak je crna oštra kuglica koja se mrvi,miris je po zapaljenoj kosi,umjetna vlakna od sintetskih polimera se prije dodira s plamenom tale. Negoriva vlakna su azbest i staklena vlakna. GUSTOĆA VLAKNA ovisi o kemijskoj građi vlakna,te strukturi (kristalno/amorfno),morfologiji te postupcima dorade.Iskazuje se u g/cm 3 Polipropilenska i polietilenska vlakna su supljikava i imaju manju gustocu od vode.Što je gustoća vlakna manja,tekstilni proizvod je laganiji
CELULOZA je za sva biljna vlakna temeljna građevna tvar.To je polisaharid stvoren u biljkama fotosintezom. Složenim procesom u kojem se iz ugljikova dioksida i vode ,djelovanjem UV zračenja sintetiziraju molekule glukoze koje tvore polimer CELULOZU. Kemijska formula celuloze je( C 6H10O5)n Celuloza je neprobavljiva i netopljiva u vodi. Popratne tvari: HEMICELULOZA-je naziv za polisaharide kratkih molekulnih lanaca.,smanjuje kristalicnost i povecava udio amorfnih podrucja. Lignin-odrvenjuje tj.ukrucuje celulozu te njegovo prisustvo vlakno cini tvrdim i manje savitljivim.
Pektini-tvari koji imaju funkciju mekanog punila u mnogim prirodnim celuloznim vlaknima.
MERCERIZACIJA- je industrijski proces obrade celuloznih tekstilija 23%-tnom Nalužinom u strogo kontroliranim uvjetima.Tako povećavamo apsorptivnost vlage,mogucnost primanja bojila,te sjaj i čvrstoću pamućnih vlakana.
Pamuk Najraširenije i najviše upotrebljavano tekstilno vlakno. Jedna od najvažnijih sirovina za izradu tekstilija za raznovrsna područja upotrebe.Danas se pamuk uzgaja u oko 75 zemalja svijeta na svim kontinetima,a najveći proizvođaći su Kina,SAD,Indija,Pakistan i Turska. VRSTE PAMUKA- sve pripadaju rodu Gossypium,porodici Malvaceae. -Gossypium hirusutum,-Gossypium barbadense,-Gossypium herbaceum,arboreum DOBIVANJE PAMUČNIH VLOKANA- Uzgaja se u svim krajevima svijeta gdje je klima dovoljno blaga i gdje ima puno sunčanih dana i obilnih rosa preko noći. Vegetacijsko vrijeme je od 6-9 mj.Čahure su veličine oraha s pregradama. U svakoj pregradi ima od 3-5 sjemenki. Vlakna izrastaju iz sjemenke,na jednoj sjemenci ima od 2000 do 7000 vlakana. Berba je strojna ili ručna. Ručnim branjem dobiju se kvalitetnija vlakna jer se odabiru samo zrele čahure,ima manje nećistoća Nakon berbe vlakna valja odvojiti od sjemena,te se postupak odvajanja vlakana od sjemena naziva egreniranje. Nakon odvajanja dugih valakna na sjemenci zaostaju kratka koja su do 3 mm i takva vlakna nazivamo linters. Ta su vlakna nedovoljno dugačka za preradu pa ih koristimoza izradu netkanon tekstila,medicinske vate,ili za preradu u tehnicku celulozu za umjetna celulozna vlakna. Nakon egreniranja slijedi čičćenje pamuka od ostataka čahura,lišća i nečistoća,te ih pakiramo u balu. EKO PAMUK-novi trend. Strogo kontrolirani uzgoj biljke,zabrana koritenja pesticida,herbicida,insekticida,izbjegavanja koristenja umjetnih gnojiva i regulatora rasta.Čišćenje tla i obogacivanje ugljikom i organskim tvarima,te davanje prednosti rucnoj berbi. GMO PAMUK- vlakna imaju zasticeno ime Fox Fibre,a razvijene srote daju vlakna različitih nijansi smeđe,bež.preko smede to tamno bakrene,zelene zute i crvene. Biljka je otporna na štetočine tokom rasta.A udio kratkih vlakana je sveden na minimalnu mjeru ili uh uopce nema.
KEMIJSKA I MORFOLOŠKA GRAĐA Pamučno vlakno je prirodno celulozno vlakno,ali kemijski je pretezito gradeno od celuloze,pored celuloze u vlaknu su u manjoj količini i druge prirodne popratne tvari kao sto su pektini,voskovi,organske kiseline,proteini i minerali,pored toga vlakno sadrzi i odredenu kolicinu upijene vlage. Morf.građa- Razvoj pamučnog vlakna moze se pratiti u nekoliko faza. U prvoj fazi vlakno je cjevastog oblika,te se sastoji od tanke primarne stijenke na cijoj je vanjskoj strani kutikula. Druga faza je razvoj sekundarne stijenke slaganjem slojeva celuloze s unutrašnje strane primarne stijenke,debljajuci se u pravcu sredisnje supljine,pri cemu nastaje medusloj. Takvo debljanje nazivamo zrenjem vlakna. Slojevi celuloze koji nastaju u sekundarnoj stijenci sastoje se od finih spiralnih fibrila.Kada rast zavrsi ,ostaci protoplazme nakuplja sse izmedu sekundarne stijenke i lumena te tvori tercijarnu stijenku. SVOJSTVA PAMUKA
Pamučna vlakna pretežno su bijela,odnosno blijedo žučkasta.Bijelina ovisi o vrsti,zrelosti i klimatskim uvjetimA.Duljina je relativno kratka ,najkraće vlakne nazivamo VLASAK.Poželjno je da vlakna budu sto dulja,pamučna vlakna su fina vlakna. Finoća se povezuje sa zrelošću od 1-4 decitexa.Općenito mozemo reci da se svrstavaju u skupinu srednje čvrstih vlakana,u mokrom stanju stanju je čvršća nego u suhom,dobro podnosi pranja,otporno na deformacije,imaju dobru čvrstocu na savijanje. Dobre higroskopnosti,nije sklono nabijanju statičkog elektriciteta,zbog toga je pamučna odjeća ugodna za nosenje,lako se odrzava pranjem na povisenoj temperaturi pa i iskuhavanjem.Vlakno srednje gustoće,lako gori ,u odredenim uvjetima u vlaznim skaldistima na vlaknima se mogu razvijati gljivice,plijesni i bakterije, na MO je osjetljiv sirovi pamuk,otporan na moljce. Dobra otpornost prema alkalijama ,pamuk se lako bijeli i bojadiše,ali sklon gužvanju. UPOTREBA-za izradu textilija(tkanine,pletiva) Tkanine od pamuka( platno,šifon,damast,keper,denim,flanel....) Glavno područje primjene je za izradu odjeće.kućanski tekstil.Gornja i donja periva odjeća( košulje,bluze,ljetne halje,udobne piđame,odjeća za djecu,za donje rublje,stolno i posteljno rublje,ručnike,šivaći konac...
STABLJIČNA VLAKNA ODVAJANJE VLAKANA IZ STABLJIKE-1.SJETVA 2. ŽETVA;stabljike se cupaju iz zemlje ručno ili strojno 3. MOČENJE ILI MERCERIZACIJA-uklanjanje pektina iz kore stabljike 4. ispiranje i sušenje na zraku 5. mehanička obrada stabljike-odvajanje od
drvenastih dijelova,grebenjanje,češljanje 6. kotonizacija-dobivanje finih lanenih vlakana. Zajednička svojstva stabljičnih vlakana- dobra čvrstoća koja se slično pamuku povećava u mokrom stanju,skloni guzvanju sto je posljedica krutosti i nedostatne elastičnosti,dugotrajnim izlaganjem na suncu gube boju(požute),kao ni pamučna ni stabljična ne ostecuju moljci i insekti ali su osjetljivi na mikroorganizme koji ih napadaju u nepovoljnim uvjetima u skladištu. Lako gore. Najveću čvrstocu imaju vlakna ramije,zatim konopljina,lanena pa jutina. LAN- Laneno vlakno je prirodno celulozno vlakno koje se dobiva iz stabljike lana. Lan sadrzi primarnu,sekundarnu i tercijarnu stijenku,a u sredisnjem dijelu lumen. Uz celulozu u odnosnui na pamucnu sadrzi vecu kolicinu popratnih tvari :hemiceluloze,pektina,voskova,masnoca,vodotopljivih tvari,lignina i drvenastog ostatka biljke. SVOJSTVA - duljina tehnickog vlakna ovisi o vrsti i procesima izdvajanja vlakana. Za lanena vlakna karakteristicna je nejednoličnost finoće,tehnicka vlakna su gruba ,dok su elementarna vlakna finija,svrstavaju se u skupinu srednje finih vlakana. U mokrom stanju vlakno je čvršće,istezljivost lana je slaba kao i prekidno istezanje. Slabo je savitljiv pa su laneni proizvodi skloni guzvanju.Repriza je 12%,inače razmjerno kruta laena vlakna upijanjem vlage i vode postaju mekša i podatna.Dugotrajnim izlaganjem UV zrakama lanena vlakna gube cvrstocu ,ne ostecuju vlakan moljci ni drugi insekti,ali slicno pamuku osjetljiva na djelovanje bakterija i plijesni.Boja je blijedo žučkasta,otporan na hladne kiseline i luzine UPORABA-izraduju se tkanine razlicitih finoca( od izuzetno finih do grubih),lanene tkanine su trajne,dobro podnose opterećenja i habanje. Mogu se kvalitetno izbijeliti i bojadisati,najvise koristimo lan za ljetnu odjecu,jer je hladnog dodira i udobna za nosenje.Korisitimo je i za izradu kuhinjskih krpa,stolno i posteljno rublje. Ne nabija se statickim elektricitetom. KONOPLJA- pripada rodu Canabis sativa. U stabljici konoplje nastaju vlakna.Postoje muske i zenske biljke.,koje ne sazrijevaju za berbu istovremeno.Kvalitetnije vlakno dobiva se iz muške,dok se od zenske biljke koristi sjeme.Vegetacijsko vrijeme iznosi od 90 do 180 dana,stabljika moze narasti do 3,5 m,postupi dobivanja konoplje jednaki su kao i kod lana,premda močenje dulje traje.Na uzduznoj slici mogu se primjetiti koljenca,vlakna su nejednolična i imaju nesto veći lumen.Imaju primarnu,sekundarnu i tercijarnu stijenku,u kuoxamu sporije bubri od lana.,kudelja je grublja od lana,čvršća je,male savitljivosti,relativno kruti i skloni guzvanju,repriza je 12%,vlakna su tamnije boje od lanenih,koristi se kao tehnicko vlakno(konopci,uzad,vrece SVOJSTVA RAMIJE! Porodica koprive, vlakna se oslobađaju iz kore otopini sapuna (neznatna količina pektina),ima koljenice, presjek higroskopna su. Boja; siva ili zelenkastozuta UPOTREBA RAMIJE! mreže, jedra, užad, teh.konac, papir za novčanice i kvalitetnije odjeća, stolno i posteljno rublje, mješa se sa pamukom, svilom i dr.
kuhanjem u je zaobljen, Za ribarske dokumente,
Proteinska vlakna. Sastavljena od ostataka aminokarboksilnih kiselina. keratin – vuna i dlake, fibroin – svila, sericin – svila, kazein – mlijeko, zein – žitarice, arahin – orah, miozin – mišićje, kolagen – tetive.
Vuna Prirodno proteinsko vlakno,koje se dobiva iz runa raznih vrsta ovaca.To je prva tekstilna sirovina koju je covjek koristio za odjevne svrhe.Merino ovca daje najkvalitetniju vunu. Vuna dobivena striženjem živih ovaca predstavlja najkvalitetnije vlakno te se naziva runska vuna.Manji dio vune dobiva se skidanjem s kože mrtvih
ovacatakva je vuna djelomice oštećena i naziva se tabačka.Postoji vuneni regenerat sto je naziv za vunu dobivenu trganjem i razvlaknjivanjem vec upotrebljavanih vunenih proizvoda. Kemijski sastav-gradeno je od bjelančevine keratinu cijoj izgradnji ucvestuju 24 aminokiseline.Za razliku od svile vuna i dlake imaju znatnu kolicinu sumpora,pri gorenju i nakon osjeca se miris sumpora a to je karakterističan miris po zapaljenoj kosi. Morfološka građa.sastoji se od 3 osnovna dijela: kutikula vanjski omotač,korteks glavni dio vlakna, srž ili medula –kanal koji se proteze sredistem vlakna. kutikula je gradena iz sloja stanica ljuskavog izgleda. Broj i oblik ljusaka ovisi o finoćinajveci broj ljusaka se nalazi na finoj merino vuni,to je razlog velikoj sklonosti PUSTENJA vunenih materijala od finih vlakana. Zato je gruba vuna manje sklona pustenju. S vanjske strane na ljuskama se nalazi tanki voštani sloj zbog cega je neosteceno vuneno vlakno vodoodbojno.Vanjski vostani sloj moze se ukloniti mehaničkim putem,pranjem ,sto ej razlog da se noseni odjevni predmeti brze navlaže.Stanice korteksa gradene su od manjih elemenata koje se nazivaju mikrofibrili a njih povezuje proteinska tvar matrix SVOJSTVA pretežno su blijedožućkaste boje,a samo neke pasmine daju crnu sivu i smedu vunu. Sjaj vlakna ovisi o finoći. Grube su vune dulje id finih tanjih,vrlo fine su uglavnom kratke ,vuna klasira upravo prema finoci,kovrčavost je vazna za preradivost vune jer olakšava upredanje i kohezivost medu vlaknima.Kovrčavost je jedan od razloga da su vunene tkanine tople i ugodne za nosenje zimi.Čvrstoca vune je mala i ubraja se medu najslabija prirodna vlakna,u
mokrom stanju je jos i slabija,imaju sposobnost elasticnog oporavka ,nije sklona deformaciji i guzvanju,imaju veliku sposobnost zadrzavanje topline,dobra termoizolacijska svojstva,vrlo su higroskopna i imaju dobru sposobnost upijanja vode.Vunu rado napadaju moljci,bakterije te plijesni. PUSTENJE- upijanjem vode vlakna bubre,osobito u lužnatom mediju,vuneni proizvodi u pranju se najčešće deformiraju,tome pridonosi pojava pustenja iliti filcanja koju pospjesuje mehanicko pokretanje te se zbog ljuskave povrsine vlakna medusobno zapetljaju i zbiju a proizvod se zgusne skupi i deformira,što su vlakna finija to su sklonija toj pojavi,jer je koeficijent trenja veci. UPOTRE BA cijeneno i skupo tekstilno vlokno.Izraduju se fine tkanine za lagane suknje,odijela,ogrtače,veste,pulover,kape,čarape,pokrivači,podni prostiraci,sagovi...
Svila Prirodno životinjsko vlakno građeno od bjelančevine fibroin. Najveće značenje ima svila koju proizvodi dudov svilac,to je svila najbolje kvalitete i naziva se plemenitom. Domovina svile je China. U svrhu dobivanja svile ne smije se dozvoliti izlazak leptira iz čahure,tako da za dobivanje svile mora se unutar desetak dana usmrtiti leptir,kako nebi unistio cahuru,to se postize djelovanjem vodene pare,zamrzavanjem ili nerijetko prikladnim otrovima.Sa omekšanih čahura odvaja se vanjski manje kvalitetni sloj u kojem je svilena nit zamršena ,potom se sericin omekšava obradom vrućom vodom ,nakon cega se stapicem ili pomocu rotirajuce cetke pocinje s namatanjem niti.Pri takvom namatanju uspijer se dobiti neprekinuta nit oko 900 do 1000 m. Takva svila je gruba i neugleda izgleda i naziva se sirova.Da bi vlakno dobilo finocu,glatkoću i sajaj potrebno je ukloniti sericin iliti degumiranjeobavlja se u sapunskim otopinama ,pri cemu se sericin uklanja djelomicno ili potpuno ,smanjuje se cvrstoca ,elasticnost i masu,zbog toga se svila otezava. GRAĐA VLAKNA sastoji se iz 2 niti gradene iz fibroina,okruzene i sliljepljene sericinom.te ima 3 glavne zone : vanjski plašt,korteks,i srediste vlakna koje je amrofne strukture. Karakteristican je poprečni presjek u obliku relativno pravilnih istostraničnih trokuta. Fibroin je graden od 18 aminokiselina.Udio fibroina je 70-80%mase.Najvise zastupljena kiselina u sericinu je serin. u sericinu su prisutini voskovi,masti,bojila i mineralne tvari. SVOJSTVA I UPOTREBA – cijenjena zbog svoje finoće,plemenitog sjaja,mekoće iznanimo je ugodna dodira i pada,svila je nazvana i kraljicom vlakana. Osjetljiva je na djelovanje alkalija i kiseline,ne smije se bijeliti,a prozvodi
se mogu prati ali vrlo pažljivo,svila dobro upija vlagu,nije sklona nakupljanju statickog elektriciteta,relativno otporna na MO i moljce.Sklona je gužvanju i prljanju,od svile se prozvode fine tkanine,bluze,kosulje i zenske haljine,marame,kravate,fino rublje,zastave,ukrasni tekstil...
mineralna vlakna –azbestooos Azbest dolazi u prirodnom mineralu krizotilu, u proslosti je bila dragocjena zbog svoje negorivosti,azbestna vlakna su uklopljena modu fino zrnatim kamenjem koje se mora razmrviti da bi se izlolirala vlakna.Najteza su prirodna vlakna,prikladna za armiranje tehnickih i gradevinskih materijala.Velika toplinska stabilnost i negorivost.Mogu se koristiti na temperaturama do 700 celz. a raspadaju se na 1500,od njih se izraduju relativno gruba vatrootporna odijela.Dokazano je i kancerogeno djelovanje azbesta.
UMJETNA VLAKNA OD PRIRODNIH POLIMERA UMJETNA CELULOZNA VLAKNA- VISKOZA –se dobiva iz drvne celuloze,za dobivanje koristi se mokri postupak ispredanja.Strukturne i morfoloske karakteristike vlakna ovise o brzini skrutnjavanja niti u ispredanju pa se na taj nacin moze ciljano utjecati na svojstva vlakana.Proizvode se i kao vlasasta i kao filamentna vlakna,proizvode se u bijeloj boji,mala cvrstoca i velika istezljivost,posebno u mokrom stanju.Dobro provode toplinu,udobna za nosenje po toplom vremenu jer hlade,u dodiru s plamenom odmah se zapale i brzo gore,imaju veliku sposobnost apsorbacije vlage iz zraka,dobro upijaju znoj ne nabijaju se statickih elektricitetom,odlicna bojadisarska svojstva. UPOTREBA Izraduju se tkanine za bluze,košulje,haljine i podstave,posteljno i stolno rublje,za primjenu u podrucju medicine.Najcesce se mjesaju s vunom pamukom i pes vlaknima.
Liocelna vlakna je skupni naziv za nova umjetna celulozna vlakna dobivena izravnim otapanjem celuloze u organskim otapalima i ispredanjem mokrim postupkom, bez nastajanja derivata,po kemijskoj gradi cista celuloza,mekoca i ugodan dodir.odlicna cvrstoca u mokrom stanju,otporna na guzvanje odlicna bojadisarska svojstva,lijepi pad,za izradu tkanina i pletiva ACETATNA I TRIACETATNA VLOKNA skraćenica je CA I CTA ,po kemijskoj gradi su celulozni derivati i to celulozni esteri,nastali acetiliranjem celuloze s octenom
kiselinom.Celuloza je u tim vlaknima kemijski promjenjena. stupanj esterifikacije odnosno preradbe moze biti razlicit,u tome se razlikuju CA i CTA. Ako je acetilirano manje od 92% radi se od CA. U indsutrijskoj proizvodnji proizvode se suhim postupkom ispredanja. Poprecni presjek je cvjetasta oblika,a bna uzduznoj slici se mogu zamijetiti uzduzne pruge kao posljedica neporavilnog presjeka.Vlakno je termoplasticno*-svojstvo koje opisuje oblik bez promjene kemijskog sastava izazvano djelovanjem topline,mogu se teksturirati i termofiksirati,tijekom gorenja se tale,sagorijevni plinovi mirsu po octenoj kiselini,slabo upijaju vlagu,skloni nabijaju st.elektriciteta,manja sklonost guzvanju,neotporna na kiseline.Odjeca je lagana i ugodna dodira,većinom se proizvode kao filamentna pređa,ljetna odjeća i suplja acetatna vlakna koriste se za izradu filtera za cigarete,jer ta vlakna imaju veliku sposobnost vezivanja stetnih tvari u dimu cigarete. oko 50% proizvodnje CA se koristi u te svrhe.
UMJETNA VLAKNA OD SINTETSKIH POLIMERA.
POOLIIEESSTAA (jah jah love love to fibers) Poliester je termoplastičan pa se vlakna ispredaju se iz taline,skrucivanje zrakom,istezanje,termofiksiranje,svugdje jednake debljine jer izlate iz mlaznice.To su čvrsta vlakna , a čvrstoća se ne smanjuje ni u mokrom stanju,repriza iznosi 0.5%,iz tog razloga se tesko boje,mala sposobnost upijanja vlage i zadrzavanja vode pa omogucuje brzo pranje i lako susenje,otporna su na kiseline ali osjetljiva na alkalije,pes vlakana pokazuju veliku sklonost nabijaju statickog elektriciteta,u plamenu vrlo brzo gore,otporna su na UV i mikroorganizme i kukce,gljivice..sklona stvaranju pilinga. upotreba- vlakna za proizvodnju svih tekstilija( od odjeće vunenog,svilenog ili pamucnog tipa),kao punila,za netkani tekstil,pa i tehnicki tekstil.,vrhunski imitati koze divljih zivotinja.
POLIAMID vlakna se dobivaju ispredanjem iz taline,ako se uz kraticu pa veze jedan borj znaci da je sintetiziran od jedne vrste monomera.,a brojka C oznacava broj atoma u monomeru.Veze vodikove,van der waalsove,ionske.Veoma se otporna na trganje, pa se mjesaju s vlaknima manje cvrstoce npr. kao dodatak vuni.Elasticna su i otporna na savijanje pa se gotovo i ne guzvaju.Isticu se velikom otpornocu na habanje zbog cega su prikladne za izradu podnih obloga i prostiraca. Čvrstoca vlakna se u mokrom stanju smanjuje ,zapaljivost im nije velika no u plamenu gore uz taljenje a izvan plamena se gase.Vlakna su termoplastična,skolna su nabijanju statickog elektriciteta,sposobnost bojanja je dobra i otporna je na kemikalije.Nakon izlaganja UV zrakama gubi se cvrstoca pa nisu prikladna za izradu zavjesa,tkanina za brodska jedra isl. U velikoj mjeri se izraduje za zensko rublje,sportsku odjecu,te proizvodnaj zenskih carapa.
ARAMIDNA –specijalna poliamidna vlakna koja se ispredaju iz otopina aromatskih poliamida. Sva aramidna vlakna poznata su kao termootporna vlakna,pri povisenim temperaturama ne gube na cvrstoci,zagrijavanjem vlakna ne omeksavaju,nisu termoplasticna,isticu se teskom gorivosti,,prikladna za zastitnu odjecu zamjena za azbest , dekorativne tkanine za zastore,namjestaj,automobilska sjedista i sl.
POLIPROPILENSKA VLOKNA PP Pretezito to su gruba vlakna za kucanski i tehnicki tekstil samo u malim kolicinama se koriste za odjevne svrhe,ispredaju se ekonomičnim postupkom iz taline,vecinom bojena u masi.Relativno su jeftina vlakna,plivaju na vodi i imaju najmanju gustocu od svih vlakna i najmanju toplinsku provodljivost,ne upijaju vodu ni vlagu,repriza 0%,čvrstoca i savitljivost je vrlo dobra,ne samnjuje se u mokrom stanju,otporna na kiseline,luzine,mikroorganizme.,slaba otpornost prema povisenim temperaturama,slabi elasticni oporavak.ZA proizvodnju podnih prostiraca i podnih obloga za izradu tehnickog tekstila,,vreca za ambalazu,geotekstil,umjetna trava za sportske terene,udgodna sportska odjeca od dvoslojnih pletiva
AKRILNA I MODAKRILNA VL
Monomeri za akrilna vlakna polimeriziraju lančanom polimerizacijom ispredaju se iz otopine suhim i mokrim postupkom. Svojstva: akrilna vlakna su lagana,mekana dodira po opipu slicna vuni,kovrčava su.Po čvrstoci se ubrajaju u skupinu srednje crvstih. Pan i MAC su stabilna oblika,otporna na trenje,brzo se suse,otporna na moljce,uv zracenja,ulja i kemikalije.Akrilna vlakna su vrlo zapaljiva dok MAC je sasvim drugacije,uvodenjem klornih spojeva postize se smanjena zapaljivost i gorivost,te svojstvo samogasivosti. PAN UPOTREBA pretezito trikotazna zenska,muska i djecja odjeca(majice,puloveri,zimske carape,kape,pokrivači,tehnicka akrilna vlakna su vazna sirovina za proizvodnju ugljikovih vlakana. MAC UPOTREBA od vlakana smanjene gorivosti izraduju se djecje igracke i pidame,a jkorioste se i za tekstilne obloge u unutrasnjosti automobila gdje je bitna nezapaljivost materijala.
KLORNA VLAKNA su kopolimerna vlakna. Ispredaju se iz otopine,pretezitio suhi.Udio klora prvenstveno utječe na zapaljivost i gorivost vlakna sto je on veci vlakna su teze zapaljiva i teze goriva. Glavna karakteristika je nezapaljivost i teska gorivost.Cvrstoca im nije velika,otporna na trosenje i habanje.Otporna na uv,mikroorganizme,kemikalije..ali su vrlo sklona nabijanju statickog elektriciteta. Prvenstvena primjena jeza izradu tesko gorivih materijala za zavjese i za zastore,za izradu toplog rublja,odjeca za alpiniste,zastitna odijela i djecja odjeca.. FLUORNA VLAKNA –dobra termicka otpornost ,tesko goriva gotovo negoriva,na trzistu poznata pod nazivom teflon ,a taj nam je naziv poznat zbog posuda s unutrasnjom oblogom od tog polimera. Jako dobar za kuhanej i pecenje,ne upijaju vlagu,sklona nabijanju st.elekticiteta,proizvode se i mikroporozne membrane ,te membrane ne propustaju vodu ali propustaju zrak pa se od njih izraduje vodonepropusna zastitna odjeca i obuca koja dise.
ELASTOMERNA VLAKNA je opći nazuiv za vrlo rastezljiva vlakna,veoma velike sposobnosti elasticnog oporavka nakon ratezanja. predstavnici : Elastanska vlakna- se proizvode pretezito suhim ali i mokrim postupkom ispredanja iz otopine.Ima velike mogucnosti ratezanja i elasticnog oporavka,potpuno su bijela i mogu se bojadisati,otporna su na znoj,masnoće i kozmetičke preparate,kiseline,ali sojetljiva na vruce luzine,otporna na UV i mikroorganizme.Najpoznatije elastansko vlakno je Lycra te mu je glavno podrucje primjene elasticni tekstil kao sto su čarape,steznici,rublje,razna sportska odjeca,u medicini( elasticni zavoji,proteze,čarape..) ELASTODIENSKA VLAKNA-dobivaju se od kaučuka dobiven polimerizacijom,takoder velike rastezljivosti i potpuni oporavak elasticnog oporavka,imaju gumasti izgled i masni opip,vrlo osjetljiva na ulja i masnoce,slabo postojana na UV,tako da s vremenom postaju krta i slaba.Imaju istu pruimjenu kao i elastanska vlakna koja su i kvalitetnija.
ANORGANSKA VLAKANCA Razvila su se prvenstveno kao posljedica potrebe za negorivim i termootpornim materijalom.Zajednicke karakteristike : negorivost ( osim ugljikovih) velika termicka otpornost pri opterecenju,vecina njih je otporna prema kemikalijama,čvrstoca im je vecinom velika kao i elasticnost.Zahvaljujuci tim
svojstvima mogu se upotrebljavati u vrlo zahtjevnim uvjetima glede topline,široko područje primjene u raznim granama tehnike,industrije i gradevinarstva,tekstilna primjena manje je značajna ali nije zanemariva. staklena vlakna- proizvodnja stakla ukljucuje najmanje dvije faze: pripravu stakla i ispredanje vlakana iz taline stakla.Temeljne sirovineza proizvodnju stakla su kvarcni pijesak vapnenac graden od kalcijevog karbonata i kolemantit.Velike čvrstoće,velika termicka otpornost i negorivost,dobre izolacijske karakteristike,otporan na MO,postoji izolacijska staklena vuna ugljikova vlakna-dobivaju se iz gotovih umjetnih organskih vlakana ili ugljikovih spojeva. Termicka obrada u 3 stupnja-1. predobrada 2 karbonizacija-termicka obrada u kojoj se na visokim temperaturama u atmosferi inertnog plina iz vlakna uklanja sve sto nije ugljik cime rezultira ugljikovo vlakno. 3. grafitiranje (istezanje vlakna pri cemu se stvara grafitna struktura),ugljikova vlakna gore ali vrlo tesko.Koriste se kao filtri brtvila u kemijskoj industriji kao punila i izolacijski materijal,zastitni materijal.. METALNA VLAKNA od kojih najvece znacenje imaju celik aluminij i berilij. Dobivanje; grube metalne niti se strojno izvlace,zatim ih stanjuju. Taylorov postupak-izvlacenje taline materijala do potrebne finoće niti. Staklen cijev se napuni metalom zatim se zagrije te se metal rastali i omogucuje razvlačenje staklnene obloge.Primjena za ojačavenje pneumatika,pogonskog remenja,
