Tekstil – tkani proizvodi; naziv obuhvaća vlakna i sve proizvode načinjene od njih Pojam tekstil uključuje: 1. Linearne tvorevine: vlakna, pređe, konopi 2. Plošne proizvode: tkanine, pletiva, čipke, mreže, netkane tekstilije, prostirači, podne obloge i tapiserije 3. Konfekcionirane proizvode načinjene od linearnih i plošnih tekstilija: odjeća, stolno i posteljno rublje, ambalaža, oprema za kampiranje itd... Podjela tekstila s obzirom na namjenu: 1. Tekstilna namjena: odijevanje, uređenje prostora, higijena i sl. 2. Netekstilna namjena: tekstil za razne svrhe u kojima on zamjenjuje materijale (konopi, tkanine za šatore, cerade...) -Geotekstil, medicinski tekstil, arhitekstil, geotekstil
STRUKTURA VLAKNA -
Molekularna struktura: opisuje polimernu strukturu Nadmolekularna struktura: opisuje prostorni razmještaj polimernih molekula u vlaknu
Polimerna molekula: strukturna jedinica ili mer: -A- ili -CH2-CH-
označavanje polimera: mer(dio),monomer(jedan dio), polimer(mnogo dijelova)
*Polimerizacija: nastajanje polimera, oblici makromolekula(polimera): linearna, ragranata i umrežena *Stupnjevita polimerizacija(polikondezacija): relativno spora, postupan rast lanca, prirodni polimeri(celuloza,proteini), monomeri sadrže najmanje dvije aktivne skupine - aktivne skupine -NH; alkoholna skupina –OH; karboksilna skupina –CO-OH *Lančane ili adicijske polimerizacije: spojevi s dvostrukom vezom, pucanje dvostruke veze i stvaranje vrlo reaktivnih molekularnih vrsta, vrlo brza - molekularna struktura definira polimernu polekulu: osnovna jedinica (mer), aktivne skupina, veličina polimera, oblik polimerne molekule 1.MER: - kem sastav: organski (na C se vežu H, O, N, S, P); anorganski (ne sadrže C vezan)
1
2.AKTIVNE SKUPINE - odgovorne za reakcije (voda, bojilo, kemikalije), odgovorne za tvorbu veza, smještaj-duž lanca, na kraju lanca
3.VELIČINA POLIMERA - broj ponavljanja merova u polimernoj molekuli, stupanj polimerizacije DP/SP - molekularna masa, Mr
4.OBLIK POLIMERNE MOLEKULE - ispružena - spiralno uvijena (keratin) - klupčasta
-Nadmolekularna struktura: međusobni poredak polimernih molekula i njihov smještaj u prostoru: orjentacija pol. molekula, veze između molekula i međusobna uređenost pol. molekula a) Orjentacija polimernih molekula -položaj makromolekula s obzirom na gl. os vlakna. Prirodna vlakna (nepromjenjiva), umjetna vlakna(prilagodljiva) b) Veze između molekula: -Van der Waalsove (vrlo slabe-sva vlakna), vodikove veze (slabecelulozna,proteinska,PA,PES), ionske veze (jake-proteinska i PA), kovalentne veze(vrlo jake-proteinska(osim svile),elastodienska,PVAL) c) Međusobna uređenost polimernih molekula: -Kristalna uređenost (geometrijska pravilnost, molekule međusobno paralelne) i amorfna uređenost (molekule su smještene bez reda
2
SVOJSTVA VLAKNA PRIMARNA 1. Duljina 2. Finoća (savitljivost) 3. Čvrstoća 4. Jednolikost 5. Kohezivnost
SEKUNDARNA 6. Gustoća 7.Izgled vlakna 8. Upijanje vlage 9. Statički elektricitet 10. Toplinska svojstva 11. Zapaljivost 12.Optička svojstva 13.Različite otpornosti(UV,MO,kemika)
1.Duljina - vlakno; izduženi oblik materije (min. 12mm) -vlasasta vlakna (kratka, sva prirodna osim svile), filamenti (duga,umjetna)
2.Finoća (debljina) -iskazuje se: promjerom (za vlakna kružnog presjeka, makromm); veličinom poprečnog presjeka (površina u makromm), finoćom - finoća-duljinska masa Tt, osnovna jedinica tex (označava 1000m (1km) vlakna ima masu od 1g - 1tex=1g/1km), finoća vlakna deciteks- dtex
3.Otpornost na djelovanje sila -F-sila (skazuje se u N, Newton) - u prekidu se registrira sila prekida i deformacija - ne možemo uspoređivati svojstva vlakana ako ih nismo sveli na zajedničku mjeru -otpornost na sile: čvrstoća F(N), na površinu (finoća-tex)=N/tex -biljnim vlaknima se čvrstoća u mokrom stanju povećava za 20 do 50%, svim ostalim vlaknima se čvrstoća u mokrom stanju smanjuje za 5-50%. Svim se vlaknima povećava deformacija u mokrom stanju
4.Jednolikost -međusobna ujednačenost geometrijskih izmjera i čvrstoće vlakana (duljina, finoća) 3
5.Gustoća vlakana: p, g/cm3 - gustoća vlakna ovisi o: 1. 2. 3. 4.
Kemijskoj građi vlakana Nadmolekularnoj strukturi Morfologiji (šupljine u vlaknima) Postupcima dorade
-
gustoća večine vlakana je u području od 1,1 do 2,5 g/cm3
-PP i PE vlakna i šupljikava vlakna imaju gustoću manju od vode (<1g/cm) - što je gustoća vlakna manja to je tekstilni proizvod laganiji - tkanine od vlakana male gustoće su lagane i lepršave
6. Morfologija- izgled vlakna 7. Vlakno i vlaga -
Kemijski sastav – prisutnost hidrofilnih (aktivne) skupina: -OH, -NH2, COOH Prostorna uređenost polimera u vlaknu Morfologija i geometrija u vlaknu Vlažnost zraka
*Vlakna upijaju vlagu = molekule vode iz zraka apsorbiraju na površinu vlaknaprodiru u nutrašnjost -Razlikujemo: a. Higroskopna (upijaju vlagu, npr. vuna) b. Hidrofilna (apsorbiraju vlagu na svoju površinu, npr. lan) c. hidrofobna (vlakna imaju otežanu sorpciju vlage na površinu, npr. neiskuhani pamuk (novi ručnik):masna vuna) - Repriza: količina vode u vlaknu u standardnoj atmosferi; (Kondicioniranje-prilagođavanje: traje 24h pri zadanim uvjetima, klimatizirani prostor, eksilator) Sorpcijom vlage i vode nastaju promjene u vlaknima: povećanje mase, bubrenje, promjena vlačnih svojstava, povećana savitljivost, povećana električna vodljivost
8.Statički elektricitet - nakupljanje el. naboja na površini, ovisi o vlažnosti zraka, sklonija su vlakna slabe sposobnosti upijanja vlage (simtetička), nastaje odvajanjem i/ili trenjem površina, pojave: pucketanje, iskrenje, ljepljenje slojeva tkanine
4
9.Toplinska svojstva - otpornost a) ovise o: kemijskom sastavu, visini temperature, okolini, vremenu djelovanja b)zagrijavanjem se mjenja: kemijski sastav, mehanička svojstva, boja, oblik c) termoplastičnost
10. Zapaljivost vlakna - ovisi o kemijskom sastavu, vrsti tekstilije (vlakno, pređa, tkanina), doradi protiv gorenja. - Vuna je jako trajno vlakno, ne može se lako spaliti - pojave pri gorenju: razvija se toplina, razvijanje dima, razvijanje otrovnih plinova (PAN), trošenje kisika -opažanja pri gorenju: celulozna vlakna brzo gore i nakon vađenja iz plamena, ostatak je mekan i siv. Sintetička vlakna se većinom tale i ostatak je čvrst. Proteinska vlakna ne podržavaju gorenje, ostatak-crn,oštar, miris po gorućoj kosi.
11. Optička svojstva – sjaj ili boja - koliko će svjetlosnih zraka biti reflektirano, absorbirano ili propušteno kroz vlakno ovisi o: debljini vlakna, izgledu površine, intezitetu svjetla a) oduzimanje sjaja- matiranje b) Razaranje površine vlakna (NaOH, enzimi) c) Promjene oblika otvora mlaznice (trokut-sjaj svile) d) Rezanje i kovrčanje-ako su filamenti veći, kovrčava vlakna imaju manji sjaj
12. Otpornosti na mikroorganizme
5
