TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD
TS EN ISO 8655-2 Nisan 2004
ICS 17.060; 71.040.20
LÂBORATUVAR MALZEMELER İ - PİSTONLU ÖLÇÜLÜ MALZEMELER - BÖLÜM 2: PİSTONLU PİPETLER Piston-operated volumetric apparatus - Part 2: Piston pipettes
TÜRK STANDARDLARI ENST İTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA
−
−
Bugünkü teknik ve uygulamaya dayan ılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yay ınlar ı izlemelerini ve standardın uygulanmas ında kar şılaştıklar ı aksaklıklar ı Enstitümüze iletmelerini rica ederiz. Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanlar ın emeklerini; tasar ılar üzerinde görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşlar ı ile kişilerin değerli katkılar ını şükranla anar ız.
Kalite Sistem Belgesi İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşlar ın sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlar ına uygun olarak kurmalar ı durumunda TSE taraf ından verilen belgedir.
Türk Standardlar ına Uygunluk Markas ı (TSE Markas ı) TSE Markası, üzerine veya ambalâj ına konulduğu mallar ın veya hizmetin ilgili Türk Standard ına uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ç ıktığında Türk Standardlar ı Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.
TSEK Kalite Uygunluk Markas ı (TSEK Markası) TSEK Markası, üzerine veya ambalâj ına konulduğu mallar ın veya hizmetin henüz Türk Standard ı olmadığından ilgili milletleraras ı veya diğer ülkelerin standardlar ına veya Enstitü taraf ından kabul edilen teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ç ıktığında Türk Standardlar ı Enstitüsü’nün garantisi alt ında olduğunu ifade eder.
DİKKAT! TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standard ına uygun üretildiğine dair üreticinin beyan ını ifade eder. Türk Standardlar ı Enstitüsü taraf ından herhangi bir garanti söz konusu de ğildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geni ş bilgi Enstitümüzden sağ lanabilir.
TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.
ICS 17.060; 71.040.20
TÜRK STANDARDI
TS EN ISO 8655-2/Nisan 2004
Ön söz − Bu standard; CEN taraf ından hazırlanan EN ISO 8655-2: 2002 standard ı esas alınarak, TSE Kimya
Hazırlık Grubu’na bağlı Cam, Seramik ve Refrakter Malzemeler Özel Daimi Komitesi’nce haz ırlanmış ve TSE Teknik Kurulu’nun 19 Nisan 2004 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilerek yay ımına kara verilmiştir.
− EN ISO 8655 serisi standardlar, “Lâboratuvar malzemeleri - Pistonlu ölçülü malzemeler” genel başlığı
altında aşağıdaki bölümlerden oluşmaktadır:
Bölüm 1: Terimler, genel özellikler ve kullan ım önerileri Bölüm 2: Pistonlu pipetler Bölüm 3: Pistonlu büretler Bölüm 4: Seyrelticiler Bölüm 5: Dağıtıcılar Bölüm 6: Ölçme hatas ının tayini için gravimetrik metotlar Aşağıdaki bölüm ise hazırlanma aşamasındadır: “Part 7: Non-gravimetric methods for the determination of measurement error” Ek ZA, bu standardın bir bölümüdür.
2
ICS 17.060; 71.040.20
TÜRK STANDARDI
TS EN ISO 8655-2/Nisan 2004
İçindekiler 1 Kapsam...................................................................................................................................................... 1 2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar ............................................................................................ 1 3 Terimler ve tarifler .................................................................................................................................... 2 4 Çalışma prensibi....................................................................................................................................... 2 5 Tasar ım...................................................................................................................................................... 2 6 Tip gösterilişi ............................................................................................................................................ 4 7 Metrolojik performans özellikleri ............................................................................................................ 5 8 İşaretleme.................................................................................................................................................. 6 Ek A - Pistonlu pipetler ve pipet uçlar ı kullanıcılar ı için.............................................................................. 8 tedarikçiler taraf ından sağlanacak bilgiler.................................................................................................... 8 Ek B (Bilgi için) - Hava ara yüzeyli pistonlu pipetler için olas ı hata kaynaklar ı ........................................ 9 Ek ZA - Bu standardda at ıf yapılan uluslar aras ı standardlara kar şılık gelen Avrupa standardlar ı ...... 10 Kaynaklar........................................................................................................................................................ 11
ICS 17.060; 71.040.20
TÜRK STANDARDI
TS EN ISO 8655-2/Nisan 2004
Lâboratuvar malzemeleri - Pistonlu ölçülü malzemeler Bölüm 2: Pistonlu pipetler 0
Giriş
EN ISO 8655 standard serisi; -
Uygun olduğunda, tedarikçilerin beyanlar ının yayımı da dahil olmak üzere, kalite kontrol aç ısından; tedarikçilerin, Bağımsız belgelendirme aç ısından; deneylerin yapıldığı lâboratuvarlar ın ve diğer kuruluşlar ın, Doğruluğu düzenli olarak kontrol edebilmek aç ısından; bu standard ın konusu olan malzemeleri kullanan kişilerin
ihtiyaçlar ını kar şılar. Belirtilen deneyler eğitilmiş personel taraf ından yapılmalıdır.
1
Kapsam
Bu standard, belirlenen anma hacimlerini tam olarak aktarmak (Ex) üzere tasar ımlanan, seçilen pipet ucu (uçlar ı) ve gerekli diğer sarf malzemeleri ile donatılmış, tek kanallı ve çok kanallı, hava ile yer değiştirmeli (Tip A) ve pozitif yer değiştirmeli (Tip D) pistonlu pipetler için; - Metrolojik özellikleri, - Müsaade edilebilen en büyük hatalar ı, - İşaretleme özelliklerini ve - Kullanıcılar için sağlanacak bilgileri kapsar.
Not -
2
Pistonlu ölçülü lâboratuvar malzemeleri için genel özellikler, terimler ve tarifler EN ISO 8655-1’de verilmiştir. Pistonlu ölçülü lâboratuvar malzemelerinin uygunluk deneyleri (tip de ğerlendirmesi) EN ISO 8655-6’da verilmiştir. Fotometrik ve titrimetrik metotlar gibi alternatif metotlar ise ISO 8655-7’de verilecektir. Bütün diğer deneyler (örneğin, tedarikçi taraf ından verilen kalite güvencesine yönelik, kullanan kişiler için analitik ve ölçme yönünden cihaz kalite güvencesine yönelik vb.) için EN ISO 8655-6’da verilen veya alternatif deney metotlar ından yararlanılabilir. Elektrikle çalışan pistonlu büretlerin güvenlik özellikleri IEC 61010-1’de verilmiştir.
Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar
Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin di ğer standard ve/veya dokümanlara at ıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen atıflarda daha sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yap ılması şartı ile uygulanır. Atıf yapılan standard ve/veya doküman ın tarihinin belirtilmemesi halinde en son bask ısı kullanılır.
EN, ISO, IEC vb. No EN ISO 3696
Adı TS No1) (İngilizce) Water for analytical laboratory use TS EN ISO - Specification and test methods. 3696
EN ISO 8655-1: Piston-operated volumetric 2002 apparatus - Part 1: Terminology, general requirements and user recommendations. EN ISO 8655-6: Piston-operated volumetric 2002 apparatus - Part 6: Gravimetric methods for determination of measurement error.
TS EN ISO 8655-1 TS EN ISO 8655-6
Adı (Türkçe) Su - Analitik lâboratuvar ında kullanılan - Özellikler ve deney metotlar ı Lâboratuvar malzemeleri - Pistonlu ölçülü malzemeler - Bölüm 1:Terimler, genel özellikler ve kullan ım önerileri Lâboratuvar malzemeleri - Pistonlu ölçülü malzemeler - Bölüm 6: Ölçme hatasının tayini için gravimetrik metotlar
1) TSE Notu: Atıf yapılan standardlar ın TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiştir. 1
ICS 17.060; 71.040.20
3
TÜRK STANDARDI
TS EN ISO 8655-2/Nisan 2004
Terimler ve tarifler
Bu standardın amacı bakımından EN ISO 8655-1’de verilen terimler ve tariflerle birlikte a şağıda verilenler uygulanır.
3.1 Anma hacmi Değişken hacimli pistonlu pipetlerde, imalâtç ı taraf ından belirtilen ve kullan ıcı taraf ından seçilebilen en büyük hacim.
Not - Kullanılabilir hacim aralığı (EN ISO 8655-1) 10 µL ilâ 100 µL aras ında olan, değişken hacimli, pistonlu bir pipetin anma hacmi 100 µL’dir.
3.2 Anma hacmi (çok kanallı pistonlu pipetler) Çok kanallı pistonlu pipetlerde, her bir kanal için, imalâtç ı taraf ından belirtilen ve kullan ıcı taraf ından seçilebilen en büyük hacim.
4
Çalışma prensibi
Pistonlu pipete, plâstik veya camdan yap ılmış bir pipet ucu tak ılır. Piston alt çekme sınır ındayken, pipet ucu, hacmi ölçülerek aktar ılacak sıvının içine daldır ılır. Piston üst çekme sınır ına doğru hareket ederken, sıvı pipet içerisine çekilir. Daha sonra piston, belirlenen hacim s ınırlar ı arasında itilerek veya kaydır ılarak, aktar ılacak sıvı hacmi boşaltılır. Bazı hava ile yer değiştirmeli pistonlu pipetlerde (Madde 5.1, Tip A), son s ıvı damlasının boşaltılmasını sağlamak üzere piston ile s ıvı arasında bir hava hacmi yer alır (Şekil 1).
5
Tasar ım
5.1 Pistonlu pipet tipleri Bir pistonlu pipet; - İmalâtç ı taraf ından, sadece kendi anma hacmini örneğin, 100 µL’yi aktarmak için sabit hacimli olarak, - İmalâtçı taraf ından belirtilen kendi kullan ılabilir hacim aralığı örneğin 10 µL – 100 µL içersinden kullan ıcı taraf ından seçilebilen hacimleri aktarmak için değişken hacimli olarak tasar ımlanabilir. Bir piston: - Ya, sıvı yüzeyi ve piston aras ında hava ihtiva eden (hava ile yer değiştirmeli: Tip A) bir gövdeye sahip veya - Pistonun doğrudan sıvı yüzeyiyle temas ettiği (pozitif veya doğrudan yer değiştirmeli - Tip D) bir yapıda olabilir. Tip D, pistonlu pipetlerde, dald ırma ucu veya kapiler veya her ikisi de tekrar kullan ılabilir (Tip D1) veya tek kullanımlık (Tip D2) olabilir (Şekil 1).
5.2 Ayarlama 5.2.1 Bir pistonlu pipet, imalâtçısı taraf ından, EN ISO 3696 S ınıf 3’e uygun su kullan ılarak, 20°C standard referans sıcaklıkta, % 50’lik bağıl nemde ve 101 kPa’l ık (1,01bar) baramotrik basınçta, kendi anma hacmini (veya değişken hacimli bir pipet için seçilen hacmi) aktarmak (Ex) üzere ayarlanmalıdır.
5.2.2 Bazı pistonlu pipetler, aktar ılacak hacmin, örneğin, kullanım talimatında belirtilen hacimler aras ında bulunmamas ı durumunda, pipetin düzenli kalibrasyonu s ırasında kullanıcı taraf ından ayarlanabilir. Bu tür kullanıcı ayarlaması, EN ISO 8655-6’da verilen gravimetrik deney metodu dikkate al ınarak imalâtçı talimatlar ına göre yapılmalıdır. Herhangi bir pistonlu pipetin ilk ayar ının değiştirildiği, açıkça ve gözle görülebilir şekilde uygun bir işaretle belirtilmelidir. Bu bilgi, uygunluk belgesine de kaydedilmeli ve uygulanan i şlem kullanıcı kalite el kitabında belirtilmelidir.
2
ICS 17.060; 71.040.20
TÜRK STANDARDI
TS EN ISO 8655-2/Nisan 2004
5.2.3 Bazı pistonlu pipetler, fiziksel özellikleri suyun fiziksel özelliklerinden farkl ı olan sıvılarla kullanılmalar ı halinde (Ek B), kendi belirtilen hacimlerini aktarmak için, fabrikada yap ılan ayarlar ı kullanıcı taraf ından değiştirilebilecek şekilde tasar ımlanmıştır. Böyle durumlarda, pipet tasar ımı istem dışı yeniden ayarlamalar ı önleyecek şekilde olmalıdır. Bu gibi kullanıcı ayarlamalar ı, su yerine seçilen sıvı kullanılarak, EN ISO 86556’da verilen gravimetrik deney metodu dikkate al ınarak imalâtçı talimatlar ına göre yapılmalıdır. Kullanıcı pistonlu pipeti tekrar ayarlarsa, bu işlem açıkça ve şüphe bırakmayacak şekilde, pistonlu pipetin dış taraf ında konulan bir işaretle gösterilmelidir. Kullan ıcı, pistonlu pipetin d ış taraf ına anma hacmi uygulanan sıvının adını yazmalıdır. Bu bilgi ayr ıca, uygunluk belgesinde de verilmelidir. Uygulanan i şlem kullanıcı kalite el kitabında da belirtilmelidir.
Tip D Pozitif (doğrudan) yer değiştirmeli
Tip A Hava yer değiştirmeli
a) Tek kanallı pistonlu pipetler
b) Çok kanallı pistonlu pipet
Şekil 1 - Pistonlu pipetler
5.3 El temasıyla ısı aktar ımı Pistonlu pipetlerin imalât tasar ımı ve imalâtlar ında kullanılan malzemeler, kullan ımlar ı sırasında veya pipet EN ISO 8655-6’ya göre deneye tâbi tutulduğunda, kullanıcının elinden cihaza aktar ılan herhangi bir ısının ihmal edilebilir büyüklükte olmas ını sağlayacak şekilde seçilmelidir.
Not - El temasıyla ısı aktar ımı, EN ISO 8655-6’ya göre yap ılan bir dizi deney s ırasında sonuçlarda sistematik kaymaya sebep olabilir.
5.4 Pipet uçlar ı 5.4.1 Genel 5.4.1.1 Pipet ucunun aktar ım deliği, ölçülecek sıvının aktar ımında süreklilik sağlanacak biçimde yapılmalıdır. Pipet ucu, bir birini takip eden işlemler sırasında kabın cidar ına dokundurulduğunda, içinde veya aktar ım deliği çevresinde kalan sıvı miktar ı birbiriyle uyumlu olacak şekilde tasar ımlanmal ıdır.
3
ICS 17.060; 71.040.20
TÜRK STANDARDI
TS EN ISO 8655-2/Nisan 2004
5.4.1.2 Sterilize edilebilen pipet uçlar ı için, imalâtçı taraf ından kullanım talimatlar ında veya ambalâj üzerinde (Ek A) belirtilen sterilizasyon i şlemleri, pipet uçlar ının biçim, sızdırmazlık ve ıslanabilirlik gibi metrolojik özelliklerini
olumsuz yönde etkilememelidir.
Not -
Bu özellik, steril edilmiş ve edilmemiş pipet uçlar ı kullanılarak elde edilen ölçme hatalar ı kar şılaştır ılmak suretiyle değerlendirilebilir.
5.4.2 Hava ile yer değiştirmeli pipet uçlar ı 5.4.2.1 Hava ile yer değiştirmeli pipetlerin uçlar ı, çoğunlukla plâstikten yapılmış, pipetin uç tutucusu üzerine yerleştirilen ve cihazın çekilecek sıvı ile temas etmesini önleyen, tek kullan ımlık parçalar olmalıdır. Bu tür pipet uçlar ının metrolojik özelliklerinin sağlanması için, pipet uçlar ı Madde 5.4.1.1, Madde 5.4.1.2, Madde 5.4.2.2 ve Madde 5.4.2.3’e uygun olmal ıdır.
5.4.2.2 Hava ara yüzeyli pistonlu pipetlerin uçlar ı, pistonlu pipetin konik ucu ve haricî pipet ucu aras ında iyi bir sızdırmazlık sağlayacak şekilde, pipet tedarikçisinin talimatlar ına göre yerleştirilmelidir.
Not -
Haricî olarak tutulan sıvı miktar ındaki değişkenlik veya sızdırmazlığın tam olarak sağlanamamas ı, pipet EN ISO 8655-6’ya göre deneye tâbi tutulurken kesinli ğin kötü olarak elde edilmesine sebep olur.
Hava ara yüzeyli, pistonlu pipetler için plâstikten yap ılan pipet uçlar ı sadece tek kullan ım için uygundur. Bu tür pipet uçlar ı, metrolojik özelliklerinin güvenilirliğini uzun süre koruyamamas ı sebebiyle tekrar kullan ım için temizlenmemelidir.
5.4.2.3 Çok kanallı bir pistonlu pipet ile birlikte kullanılacak pipet uçlar ının şekli, oldukça düzgün olmal ıdır. Hedef kaplara, örneğin, bir mikrotiter plâkanın komşu oyuklar ına, eşit miktarda sıvı aktar ımını sağlamak için, yerleştirilen pipet uçlar ının hepsi aynı düzlemde ve birbirine paralel konumda olmal ıdır. Anma hacmi 350 µL’ye kadar olan ve uygun şekilde yerleştirilmiş pipet uçlar ının aktarma delikleri, kendi anma eksenlerinden ve ortak düzlemlerinden azamî ± 1,0 mm farkl ı mesafede olmal ıdır. Anma hacmi 350 µL’den büyük olan pipet uçlar ı için ise bu mesafe azamî ± 1,5 mm’dir.
5.4.3 Pozitif yer değiştirmeli pipet uçlar ı 5.4.3.1 Pozitif yer değiştirmeli pipetlerin uçlar ı, pipetin uç tutucusuna yerleştirilen bir daldırma ucu ve bir kapiler ihtiva etmelidir. Dald ırma ucu, metal veya plâstik, kapiler ise plâstik ve cam gibi çeşitli malzemelerden yapılabilir. Bu tür pipet uçlar ı, tekrar kullanılabilir veya bir kez kullanılabilir (her numune al ışta daldırma ucu ve kapilerin her ikisi de değiştirilir).
5.4.3.2 Daldırma ucu ve kapilerin şekli ve malzemesi, sıvı aktar ımının uyarlı olması açısından, daldırma ucu ve kapiler arasında düzgün bir hareketin ve pipet ucunda da iyi bir s ızdırmazlığın sağlanmasına uygun olmalıdır.
5.4.3.3 Pozitif yer değiştirmeli pipet uçlar ının sterilizasyonu Madde 5.4.1.2’ye göre yap ılmalıdır.
5.5 Tip değerlendirmesi Madde 5.2 ilâ Madde 5.4’de belirtilen tasar ım özellikleri için uygulanan tip deneyi, pipet EN ISO 8655-6’ya göre deneye tâbi tutulduğunda Madde 7’de belirtilen metrolojik performans özelliklerini sa ğlamalıdır.
6
Tip gösterilişi
Anma hacmi 100 µL olan, tek kanallı, bir Tip D1 (tekrar kullanımlık daldırma uçlu, pozitif yer değiştirmeli) pistonlu pipetin gösterilişi aşağıda verilmiştir:
Pipet TS EN ISO 8655 - D1 - 100 Değişebilir hacim aralığı 20 µL ilâ 200 µL olan, değişken hacimli, tek kanallı, bir Tip D2 (tek kullanımlık daldırma uçlu/kapilerli, pozitif yer değiştirmeli) pistonlu pipetin gösterilişi aşağıda verilmiştir:
Pipet TS EN ISO 8655 - D2 - 20 - 200
4
ICS 17.060; 71.040.20
TÜRK STANDARDI
TS EN ISO 8655-2/Nisan 2004
Değişebilir hacim aralığı 10 µL ilâ 100 µL olan, hava ara yüzeyli, değişken hacimli, tek kanall ı, bir Tip A pistonlu pipetin gösterilişi aşağıda verilmiştir:
Pipet TS EN ISO 8655 - A - 10 - 100 Anma hacmi 200 µL olan, hava ara yüzeyli (A), 8 kanallı bir pistonlu pipetin gösterilişi aşağıda verilmiştir:
Pipet TS EN ISO 8655 - A - 200 x 8 Değişebilir hacim aralığı 20 µL - 200 µL olan, hava ara yüzeyli (A), 12 kanall ı bir pistonlu pipetin gösterilişi aşağıda verilmiştir:
Pipet TS EN ISO 8655 - A – 20 - 200 x 12
7
Metrolojik performans özellikleri
7.1 Genel 7.1.1 Uygunluk deneyleri EN ISO 8655-6’da verilen uygunluk deneyi, seçilen ucu ile birlikte pistonlu pipet sisteminin tamam ını veya pipet ucu ve piston kombinasyonu ve kullan ıcısını değerlendirmek için kullanılır. Uygunluk deneyi, bir uygunluk belgesi yay ımlanmadan önce, bir lâboratuvar veya yetkili bir kuruluş taraf ından EN ISO 8655-6’ya göre yapılmalıdır. Tip deneyi, tedarikçinin bir uygunluk beyanının yayımlanmas ından önce tedarikçi taraf ından yapılmal ıdır. Uygunluk deneyleri için müsaade edilebilen en büyük hatalar, Çizelge 1 ve Çizelge 2’de verilmi ştir.
7.1.2 Kullanıcılar taraf ından yapılacak deneyler Kullanıcılar, aşağıdakileri dikkate alarak, pistonlu pipetlerini EN ISO 8655-6’da verilen veya alternatif deney metotlar ını kullanarak deneye (EN ISO 8655-1:2002, Madde 7.3) tâbi tutmak üzere bir deney program ı hazırlamalıdır: - Aktar ılacak sıvının aktar ımına ilişkin doğruluk özellikleri. - Kullanım sıklığı. - Pistonlu pipeti kullanan kişi sayısı. - Her bir kullanım durumunda gerçekleştirilen aktar ım sayısı. - Aktar ılan sıvının yapısı (koroziflik özelliği, çözücü gücü vb.) - Tedarikçi taraf ından verilen herhangi bir tavsiye. Pistonlu pipetlerin metrolojik performanslar ını etkileyen parametreler ve bu mamullerin taşımalar ı ve kullanılmalar ı ile ilgili talimatlar Ek B’de verilmiştir.
7.2 Sabit hacimli (Tip A ve Tip D1) pistonlu pipetler Sabit hacimli, hava ile yer değiştirmeli pistonlu pipetler (Tip A) ve sabit hacimli, tekrar kullan ılabilir daldırma uçlu ve kapiler ihtiva eden pozitif yer de ğiştirmeli pistonlu pipetler (Tip D1) için müsaade edilebilen en büyük hatalar Çizelge 1’de verilmiştir. Anma hacimleri Çizelge 1’de verilen değerler arasında kalan pistonlu pipetlerin müsaade edilebilen en büyük hatası olarak bir sonraki daha büyük anma hacmi için verilen mutlak değerler alınmalıdır.
Not - Örneğin, 25 µL’lik bir anma hacmine sahip pistonlu pipetin müsaade edilebilen en büyük sistematik hatası ± 0,5 µL ve müsaade edilebilen en büyük rastgele hatas ı da ± 0,2 µL’dir.
7.3 Sabit hacimli (Tip D2) pistonlu pipetler Sabit hacimli, tek kullan ımlık daldırma uçlu ve kapilerli (Tip D2), pozitif yer değiştirmeli pistonlu pipetler için müsaade edilebilen en büyük hatalar Çizelge 2’de verilmi ştir. Anma hacimleri Çizelge 2’de verilen değerler arasında kalan pistonlu pipetlerin müsaade edilebilen en büyük hatalar ı olarak bir sonraki daha büyük anma hacmi için verilen mutlak değerler alınmalıdır. 5
ICS 17.060; 71.040.20
TÜRK STANDARDI
TS EN ISO 8655-2/Nisan 2004
7.4 Değişken hacimli pistonlu pipetler Değişken hacimli pistonlu pipetler için anma hacmi, imalâtç ı taraf ından belirtilen, kullan ıcı taraf ından seçilebilen, mümkün olan azamî hacimdir. Örneğin, kullanılabilir hacim aralığı 10 µL ilâ 100 µL aras ında olan bir pistonlu pipetin anma hacmi 100 µL’dir. Uygunluk deneyinde, anma hacimleri için Çizelge 1 ve Çizelge 2’de verilen azamî kabul edilebilir hatalar, pistonlu pipetlerin kullan ılabilir hacim aralığından seçilen her hacme uygulan ır; yani, kullanılabilir hacim aralığı 10 µL ilâ 100 µL olan A ve D1 tiplerindeki değişken hacimli, pistonlu pipetlerin müsaade edilebilen en büyük hatalar ı, her ölçülen hacim için ± 0,8 µL ve müsaade edilebilen en büyük rastgele hatalar ı da ± 0,3 µL’dir.
Not - Değişken hacimli bir pistonlu pipetin kullan ılabilir hacim aralığındaki ara hacimleri ölçmedeki hatalar ın, pistonlu pipetin anma hacimlerinin ölçülmesindeki hatalar ından dikkate değer oranlarda küçük olduğuna dikkat edilmelidir. Seçilebilir bir hacmi sürekli olarak, tekrar tekrar aktarmada kullan ılan pistonlu pipetler (Tip D2), değişken hacimli pistonlu pipetler olarak kabul edilmeli ve Çizelge 2’de verilen müsaade edilebilen en büyük hatalar uygulanmal ıdır.
7.5 Çok kanallı pistonlu pipetler Çok kanallı, pistonlu pipetlerin kabul edilebilir sistematik ve rastgele hatalar ı, tek kanallı pistonlu pipetler için Çizelge 1’de verilen değerlerin iki katına eşit olmalıdır. Çok kanallı, pistonlu pipetlerin, bağımsız her bir kanalı bu özellikleri sağlamalıdır. Değişken hacimli, çok kanall ı pistonlu pipetlerde, anma hacmi için uygulanan müsaade edilebilen en büyük hatalar kullanılabilir hacim aralığında seçilebilen her bir hacme uygulan ır (Madde 7.4).
7.6 Pipet uçlar ı Müsaade edilebilen en büyük hatalar daima pistonlu pipet ve pipet ucundan olu şan sistemin tamam ına uygulanır. Pipet tedarikçisi taraf ından temin edilmeyen pipet uçlar ının pipetlerle birlikte kullan ılması halinde, tedarikçi beyanı veya uygunluk belgesinde belirtilen özellikler sa ğlanamayabilir. Bu gibi durumlarda, müsaade edilebilen en büyük hatalar, EN ISO 8655-6’da verilen deney metodu alternatif pipet uçlar ına uygulanarak, belirlenmelidir. Alternatif pipet uçlar ı ile pistonlu pipetin uygunluğu değerlendirilmeden önce, pistonlu pipetin orijinal pipet uçlar ıyla kombinasyonunun bu standardda belirtilen metrolojik özelliklere uygun olup, olmad ığı araştır ılmalıdır. EN ISO 8655-6’da belirtilen metotlara veya alternatif deney metotlar ına göre (Madde 1, Not); - Pistonlu pipet ve pipet ucu (Tip A) ve kullan ıcı veya - Pipet ucu ve piston kombinasyonu (Tip D) ile kullan ıcı toplam sisteminin rutin kalite güvenlik işlemleri için metrolojik performans kontrol edebilir.
8
İşaretleme
8.1 Pistonlu pipetler Aşağıda verilen bilgiler, kal ıcı olarak, her pistonlu pipet üzerine işaretlenmelidir: a) Anma hacmi veya değişken hacimli pistonlu pipetler için kullan ılabilir hacim aralığı, b) Ölçme birimi, örneğin, µL veya mL, c) Tedarikçinin adı ve/veya ticari markası, d) Tedarikçinin mamul ismi veya mamul tipi, e) Pistonlu pipetin tanıtımı için seri numarası veya buna eş değer tanıtıcı birim. İlâve olarak aşağıda verilen bilgiler de kal ıcı olarak pipet üzerine işaretlenmelidir: f) Ayarlama için “Ex” ve referans sıcaklık için de “20 °C” kısaltma işareti. g) Bu standarda at ıf (TS EN ISO 8655-2 şeklinde). Mümkün olmas ı halinde, pistonlu pipet üzerine standarda uygunluk i şareti konulabilir.
6
ICS 17.060; 71.040.20
TÜRK STANDARDI
TS EN ISO 8655-2/Nisan 2004
8.2 Pipet uçlar ı Aşağıda verilen bilgiler, piyasaya arz edilen her pipet ucu biriminin ambalâjı üzerine yazılmalıdır: a) Tedarikçinin ad ı ve/veya ticari markası, b) Pipet ucu ile aktar ılacak azamî hacim, c) Pipet uçlar ının steril edilmeye uygun olup olmad ığı. Tedarikçi, uygun olduğunda, pipet uçlar ının sterilizasyon işlemlerini belirtmelidir.
Çizelge 1 - Tip A ve tip D1 için müsaade edilebilen en büyük hatalar Müsaade edilebilen en büyük sistematik Müsaade edilebilen en büyük rastgele hata hata a b µL ±% ± µL ±% ± µLc 1 5,0 0,05 5,0 0,05 2 4,0 0,08 2,0 0,04 5 2,5 0,125 1,5 0,075 10 1,2 0,12 0,8 0,08 20 1,0 0,2 0,5 0,1 50 1,0 0,5 0,4 0,2 d 100 0,8 0,8 0,3 0,3d 200 0,8 1,6 0,3 d 0,6d 500 0,8 4,0 0,3 1,5 1000 0,8 8,0 0,3 3,0 2000 0,8 16 0,3 6,0 5000 0,8 40 0,3 15 10000 0,6 60 0,3 30,0 a) 10 ölçme sonucu ortalamas ının anma hacmi veya seçilen hacimden sapmas ı olarak gösterilir (EN ISO 8655-6:2002, Madde 8.4). b) 10 ölçme sonucu ortalamas ının değişim katsayısı olarak gösterilir (prEN ISO 8655-7:2002, Madde 8.5). c) 10 ölçme sonucunun tekrarlanabilirlik standart sapmas ı olarak gösterilir (prEN ISO 8655-7:2002, Madde 8.5). d) Tip D1 pistonlu pipetler için müsaade edilebilen en büyük hatalar ± % 0,4 olabilir. Anma hacmi
Çizelge 2 - Tip D2 için müsaade edilebilen en büyük hatalar Müsaade edilebilen en büyük sistematik Müsaade edilebilen en büyük rastgele hata hata a b µL ±% ± µL ±% ± µLc 5 2,5 0,13 1,5 0,08 10 2,0 0,2 1,0 0,1 20 2,0 0,4 0,8 0,16 50 1,4 0,7 0,6 0,3 100 1,5 1,5 0,6 0,6 200 1,5 3,0 0,4 0,8 500 1,2 6,0 0,4 2,0 1000 1,2 12,0 0,4 4,0 a) 10 ölçme sonucu ortalamas ının anma hacmi veya seçilen hacimden sapmas ı olarak gösterilir (EN ISO 8655-6:2002, Madde 8.4). b) 10 ölçme sonucu ortalamas ının değişim katsayısı olarak gösterilir (prEN ISO 8655-7:2002, Madde 8.5). c) 10 ölçme sonucunun tekrarlanabilirlik standart sapmas ı olarak gösterilir (prEN ISO 8655-7:2002, Madde 8.5). Anma hacmi
7
ICS 17.060; 71.040.20
TÜRK STANDARDI
TS EN ISO 8655-2/Nisan 2004
Ek A Pistonlu pipetler ve pipet uçlar ı kullanıcılar ı için tedarikçiler taraf ından sağlanacak bilgiler A.1 Pistonlu pipetler Tedarikçi, pistonlu pipetler ile değiştirilebilir birimlerin (EN ISO 8655-1, Madde 6) uygun olarak kullan ımı için gerekli bilgileri sağlamalıdır. Bu bilgi, satın alma sözleşmesinin dayand ığı yayımlanmış şartnamede veya pistonlu pipeti üreten firma talimatlar ında veya uygunluk belgesinde bulunmal ı ve aşağıdaki hususlar ı içermelidir. a) Referans sıcaklık (20°C), bağıl nem (% 50) ve barometrik bas ınç (102 kPa) gibi ayarlaman ın (Ex) yapıldığı parametreler, b) Pistonlu pipetin anma hacmi veya kullan ılabilir hacim aralığı, c) Tedarikçinin pistonlu pipet ile kullan ılmasını tavsiye ettiği pipet uçlar ının listesi ve referans numaralar ı, d) Sıvı hacimleri ≤ 50 µL olan ve özellikle elle kullan ılan pistonlu pipetler için uygun kullan ım metodu ve sıvının hava kabarcıksız olarak nasıl çekileceğine yönelik bilgiler veya bu standarda at ıf ( TS EN ISO 8655-2 şeklinde), e) Kullanıcılar taraf ından pistonlu pipetlerin deneye tâbi tutulmas ı için bu standardda ve EN ISO 8655-6’da verilen işlemlere atıfta bulunularak ölçümün her hangi bir sistematik ve rastgele hatas ı belirtilmelidir. Değişken hacimli pistonlu pipetler için ölçümün sistematik ve rastgele ölçme hatas ı, anma hacminde veya anma hacminin % 50’sinde yada anma hacminin % 10’unda veya seçilebilen en küçük hacimde verilmelidir. f) Kullanıcı taraf ından düzenlenmesi gereken, rutin programa temel te şkil edecek tavsiyeler veya bu standarda atıf, g) Farklı fiziksel özelliklere sahip s ıvılar ın ölçülmesinden kaynaklanabilen hacim de ğişimlerinin gösterimi, h) Pistonlu pipetlerin temizlenmesi, sterilizasyonu ve kullanımına ilişkin bilgiler, i) Talep edilmesi durumunda, pistonlu pipet malzemelerinin organik ve inorganik çözeltilerle ve çözücülerle olan etkileşimleriyle ilgili bilgiler, j) Pipetin iç kısmına sıvı girmesini önlemek için, pistonlu pipetlerin daima dikey olarak muhafaza edilmesine ilişkin tavsiyeler.
A.2 Pipet uçlar ı ve değiştirilebilir birimler Pipet ucu tedarikçileri aşağıdaki bilgileri ambalâj üzerinde veya kullanma k ılavuzunda vermelidir: a) Tedarikçi ve pipet uçlar ının uygun olduğu tedarikçi cihazının adı, b) Kimyasal uygunluk bilgisi ve sterilizasyon verileri, c) Pipet ucu ile ölçülecek azamî hacim.
8
ICS 17.060; 71.040.20
TÜRK STANDARDI
TS EN ISO 8655-2/Nisan 2004
Ek B (Bilgi için) Hava ara yüzeyli pistonlu pipetler için olası hata kaynaklar ı Hava ara yüzeyli, pistonlu pipetler için olas ı hata kaynaklar ı Çizelge B.1’de verilmiştir:
Çizelge B.1 – Ölçme hatalar ına sebep olan parametreler ve bu hatalar ı düzeltmeye yönelik önlemler Parametre Ayarlama veya pipet kullanımı sırasındaki hava basınçlar ı arasındaki farklılıklar Aktar ılacak sıvının yoğunluğu ile ayarlama için kullanılan suyun yoğunluğu arasındaki fark Aktar ılacak sıvı ile ayarlama için kullanılan suyun buhar bas ıncı arasındaki fark Aktar ılacak sıvının viskozitesi ve/veya akma özellikleri ve ıslatma özellikleri
Etkisia
b
Kullanıcı bilgilerinin izlenmesi
Piston /silindir sisteminin sızdırması
% (1 - 50)
Pipet ve çekilecek hacimlerin düzenli kontrolü
Düzeltici önlemler
% 0,2’ye İmalâtçı taraf ından gerekli kadar yapısal önlemlerin alınması % 1,0’e kadar
Kullanıcı bilgilerinin izlenmesi
ISO 8655-6 izlenerek; pipet % 0,2’ye ucunun önceden yeterince kadar ıslatılmas ı
Pistonun düzgün kullan ılması; Kullanıcı bilgilerinin izlenmesi Aynı pipet kullanma tekniğinin Pipet kullanılırken ritim ve % 1,5’e uygulanmas ı, kullanıcı zamanlaman ın düzensizliği kadar bilgilerinin izlenmesi Pipetin düşey konumda Pipet kullanılırken pipet ucunun % 1,0’e tutulması, kullanıcı bilgilerinin daldırma derinliği ve pipeti kadar veya EN ISO 8655-6’nın kavrama açısı izlenmesi Aktarma sırasında pipet Pipet, oda ve aktar ılacak sıvı % sıcaklığında, ortam sıcaklığında sıcaklığının mümkün 0,3 /K’e ve aktar ılacak sıvının olabildiğince aynı olmasının kadar sıcaklığındaki değişiklikler sağlanması Ortam havasının bağıl nemindeki % 3,0’e Pipet ucunun yeterince değişiklikler kadar ıslatılmas ı Pipet uçlar ının ön Pipet ucunun uygun olarak ön % 2,0’ye ıslatılmas ının uygun olarak kadar ıslatılamamas ı gerçekleştirilmesi EN ISO 8655-6’ya göre pipet Pipet ucunun kaplar ın ucunun kabın çeperine % 3,0’e çeperlerine dokundurularak dokundurularak silinmesi kadar silinmesindeki hatalar [silme mesafesi (8 - 10) mm’dir]. Pipet uçlar ının gevşek olması % Orijinal veya tavsiye edilen veya uygun olarak (0,5 - 50) pipet uçlar ın kullanılması oturtulamamas ı % 4,0’e Pipet uçlar ının sadece bir kez Pipet uçlar ının tekrar kullanılması kadar kullanılması Piston hareketinin düzensizlği
% 0,5’e kadar
Belirleme yöntemi Ölçme veya çalışma ortamındaki barometrelerin izlenmesiyle Aktar ılacak sıvı yoğunluğu ile suyun yoğunluğunun kar şılaştır ılmasıyla Pipet ucunun damlatmas ı veya pipet ucunda damlan ın asılı kalmasıyla Sıvının aktar ılışı sırasında damlalar ın veya sıvı izlerinin gözle muayenesiyle Pipet ucunun damlatmas ı, müsaade edilebilen en büyük hatalar ın aşılmasıyla Başka birinin piston kullanım tekniğinin izlenmesiyle Müsaade edilebilen en büyük hatalar ın aşılmasıyla Daldırma derinliğinin ve kavrama açısı gözle muayene edilmesiyle Hava ve ortam sıcaklığı ölçülmesiyle (pipet sıcaklığının ölçülmesi mümkün değildir) Nem ölçerin izlenmesiyle Müsaade edilebilen en büyük hatalar aşılmasıyla Müsaade edilebilen en büyük hatalar ın aşılmasıyla
Pipet ucunun damlatmas ıyla veya müsaade edilebilen en büyük hatalar ın aşılmasıyla Müsaade edilebilen en büyük hatalar ın aşılmasıyla Çok kanallı pipet üzerindeki % 10’a Sadece uygun pipet uçlar ının Pipet uçlar ının düzgünlüğü pipet ucunun, yerleştirildikten kadar kullanılması sonra gözle muayenesiyle a) Ölçmedeki olas ı hatalar hesaplan ır ve anma hacminin yüzdesi cinsinden belirtilir. b) Ölçmedeki olas ı hatalar ın gösterimi, aktar ılacak sıvıya bağlı olması sebebiyle gerçeğe uygun değildir. 9
ICS 17.060; 71.040.20
TÜRK STANDARDI
TS EN ISO 8655-2/Nisan 2004
Ek ZA Bu standardda atıf yapılan uluslar arası standardlara kar şılık gelen Avrupa standardlar ı Bu standardda tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin at ıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen at ıflarda daha sonra yap ılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yap ılması şartıyla uygulanır. Atıf yapılan standardın tarihinin belirtilmemesi halinde ilgili standard ın en son baskısı kullanılır.
Yayın EN ISO 3696
10
Yıl 1995
Başlık
EN
Yıl
Water for analytical laboratory use Specification and test methods
ISO 3696
1987
ICS 17.060; 71.040.20
TÜRK STANDARDI
TS EN ISO 8655-2/Nisan 2004
Kaynaklar [1]
ISO/TR 20461:2000, Determination of uncertainty for volume measurements made using the gravimetric method
[2]
IEC 61010-1, Safety requirements for electrical equipment for measurement, control and laboratory use – Part 1: General requirements
[3]
LOCHNER K.H., BALLWEG T., FAHRENKROG H.-H. Untersuchung der Meßgenauigkeit von Kolbenhubpipetten mit Luftpolster. J. LabMed, 20 (7/8), 1996, pp.430-440 (in German)
[4]
MICHEL F., SOMMER K., SPIEWECK F. Untersuchungen zur Ermittlung der Meßunsicherheit von Kolbenhubpipetten mit Volumina von 1 µL bis 50 µL. PTB-Mitteilungen, 105 (6), 1995, pp.437-444 (in German)
11