..' . '-t."
,.
, $" :..~:~ '" , h
c. o"\.,
S T.,A N D A R D L A R I .:...... '" . "
"
.
"
' .':, t
.
~.
"
Ek DckOma., D'::h!m<::n Ad, YC'ijlilTarih; Sayfa SaY/sf I,(cpya No.
,
'... ;.
"
"
;-..,
,.{\>:' ,
. \." ........
. '~.'."
!
;::' ~
, :t_~~"'::~: ':~.,< . ~.'. "
,.' ':..
'~.:
..
;.~.,,'
,. .(f.
41Z,1r
: 'IS :
"Iak- ~w~/fIt,f"
2.
"
\").:. ..04.:\......
.".'
",
. " "
".
'.
.:~~.. ~.~:. .-
"
'.' . .'. .
,.
-
",:II?' ,:;, " ,
TS
1 ,"
,
o
'.
"
~
,
.
,
.' . . .
...~.
i.~
"
, .,.
..
. I
..
\
.,
I."
,
METALLERIN
TAHRIBf\TSIZ
..
'
..~..
':-i
UDK 620~~79.1621669
MUAYENE
METOTLARI
ULTRASONIK MUAYENESI-DARBE-YANIa
-
'.'
.
...'....
..;::~.~ . . !...: ..,
.
blETODU ILE
, ,. ~~..
NON-DESTRUCTIVE TESTING METHODS ULTRASONIC TESTING OF METALS BY THE PULSE ECHO TECHNIQUE
,"
..
,
" "
,. 1..
"
,. J'
,
u.:.,:4 .",.:.,:~~~.
._._---
--- ---
1
__~_._
__
_ __/
_ U
...
h
Bu standard, Turk Slandardlar~ Enstltusu'nun Ketafurjf-Hazlrl~k Grubu'nca kurulan :i.lgiliTeknik Komite larahndan hazlrlanml~ ve Grupta son ~ekli verildikten sonra, TSE Teknik Kuru1u'nun 7.5 Nisan 1986 tarihli toptanl~slnda kabul edi1erek yaYlmlna
kat"a"r veri.1lt\i~l.ir.
Bu slandard1.n hazu'lanmas1.nda, ulusal ihliyac; ve i1l1kanlarJ.m1.z on p1anda olmak uzere, uluslararas1. sl.andardlar va akonomik ili~kilcri.miz bulunan yabancl ulkelerin standardtanndaki caaslar da gozonunde butundurularak; yarlir gorolen hallet"de, olabilen yaklnl1.k ve bonzf)rliklf)t'lnsaglanmaslm1 vc bu esaslarln, u lkemiz
:iart.lar1. i 10 bagda:it U"1 1mas 1.na c;alt:i1.1ml~L
I ['.
Call~malarda, bilimscl kurulu~lar, uretici, yap1.mc~, satlc~ vc tuketici durumundaki konunun ilgtlileri ile gerekli i~birliil yapllml~ va hazlrlanan tasarl, son bic;imini almadan once, 82 ycre gonderi.1erek goru~leri al1nml~Llr. BugunkU teknik ve uygulamaya dayan1.1arak hazlrlanm1.~ alan bu standardln, zamanla ortaya C;lkacak geli~me va degi~ikliklcre uydurulmasl mumkUn bulundugundan; rastladlklarl ilgililerio yaYlolarlmtZl izJ.emelerini va slandardlo uygulanmaslnda aksakllklarl Enstitumuze iletmelerini rica ederiz. Bu standardl olu~turan Haztrltk Grubu ve Teknik Komile uyesi degerli uzmanlarln emeklerini; tasarl1ar uzerinde &oru~lerini bildirmek suretiyle yardlmcl olan bilim, kamu ve ozel sektor kurulu~larl ile ki~ilerin degerli katkl1arlnl ~ukranla anarlZ.
TURK STANDARDLARININ YAYIN HAKI..ARI SAKI.IDIR. I
"
TURK STANDARDLARINA UYGUN KADDE VE MAKULLER OZERiNE TURK STANDARDT.ARI ENSTtTUSU'NDEN TALtMATINA GORE tZtN ALKAK
. Standardla~t
~ART!
u"l1.1aJconusunda
tLK
~
~ah~n.li~!\"!"~
KARKASI KONULAB1LtR.
~i:~S.i_ .~ns.t i I:.umuzdansaglanabil ir.
- ---
-
UDK 620.179.162:669
TURK STANDARDLARI
~
TS 4822/Risan
c t N D E K t L E R
0.1
KONU
1
0.2
TARtp'LER
1
0.2.1 0.2.2 0.2.3 0.2.4 0.2.5 0.2.6 0.2.7 0.2.8 0.2.9 0.2.10 0.2.11 0.2.12 0.2.13 0.2.14 0.2.15 0.2.16 0.2.17 0.2.18 0.2.19. 0.2.20 0.2.21 0.2.22 0.2.23 0.2.24 0.2.25 0.2.26 0.2.27 0.2.28 0.2.29 0.2.30 0.2.31 0.2.32 0.2.33 0.2.34 0.2.35 0.2.36 0.2.37 0.2.38 0.2.39 0.2.40 0..2.41 0.2.42 0.2.43 0.2.44 0.2;45 0.2.46 0.2.47
Ultrasonik Dalg~ Muayene Fr~kans1
Darbe Darbc Geni~tigj Bast1.rma Kazanty
Zaman
(t;}(seni
Muay-ene
Ara ll.g1.
"
Buyijtme Dogrusall1.gl A..Alam. Zaman Eksenlnin Cozme Gucu Saglrla~ma Taban Bloku Temas SlV1S1
oW
Dogru~all1.i1
Bolge
: Prob Ses Demeli C1.kl~ Noklasl Klrllma Aty.1Sl. Darbe Yankl Metodu Normal Problarla Muuyene Metodu Atyll1.Problarla MuaYDnc Metodu
Yankl Taban YanklsL Stnlr
Yank1.st
I
Artlk Yank.t Yan Duvar YanklSt Gccikmi~ Yankl Yuzey YanklS1.
Cimen Yankl
Yuksck
lig i
Hala YanklS1. Sahte Yank1 Ultrasonigc Duyarl1. Dolge Uttrasonik Demel Yolu U?akllgl Ultrasonik Hala AraytC1Sl PerCormans
Prob Atylh Prob Normal Prob Transdiiser Kristal Dogrudan Temas Muayenesi Dald1rma Muaycnesi Boyuna Dalga Enine Dalga Duzlem Datga Cift Krislalli Prob
1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3
I, 4 4 4 4 4 4 4 I, " "
" IJ . I -
1986
.
.'--.
TURK STANDARDLARI
tlDK 620.179.162:669
TS 4822/Nisan
5 5 5 5
0.2.48 0.2.49 0.2.50 0.2.51
Su Kolonuyla Bi~le~tit~e Yuzey Dalgasl Sekme Hesafesi Teker Tipi P~ob
0.3
KAPSAM
5
0.4
UYGUf.AMA ALANl
5
1
KURALLAR
5
1.1
CiHAZ
5
1.1.1 1.1.2 1.1.2.1 1.1.2.2
Ull~asonik
Hata
Metodu
5 7 7
Aray~c1s1
P~ob Genel
1.1.3
Prob Tiplc~i~ Transduserlerin Gosteri U~lcri Prob Performamn Nonnal Probla~ AC;J.l1. Prob1ar KapJ. Arac1
1.2
stSTEHIN
1.2.1 1.2.2 1.2.3 1.2.4 1.2.5
Cenel
1.1.2.3 1.1.2.3.1 1.1.2.3.2
Gunluk
BAKIM VI'.:
1986
BoyutlarJ. ve
7 9 9 9 9
11
KON'1'ROI..U
]1 11 12 12 12
Kontrolla~
Kontt'oJ
Oze1 Kontr01 Ooarmj'l va Ku llanmaIu8 I
13
1.3
STANDARD
1.3.1 1.3.2 1.3.2.1 1.3.2.2 1.3.2.3 1.3.2.4 1.3.2.5 1.3.3
Genel
13
Standard '1'c:;L Bloklar1n10 AronCl ve Tipled G Tipi Standord Test H10iu Nl Tipi Standard Test B10gu Al Tipi SLandard '1'esL Hlo~J A2 Tipi Standard Test Bloiu A3 '1'ipi Standard TesL B10iu Referans B1ok1ar1n1n Yaplm1nda Dikkal Rdilecck Hususlar
13
1.4
HUAYRNE
30
1.4.1 1.4.2 1.4.3 1.4.4 1.4.5 1.4.6 1.4.7 1.4.8 1.4.9 1.4.10
'1'I<;S1' BLOC:U
VI': RRI-'ER1\NS
BLOGU
M~'l'ODIJ
Munyene A~ama1arl Muayene Hetodunun Se~i~i HaLa AraY1.C1Sl Ses Dcmeti Yonu ve ioce 1emf2 80 1ges i Muayene Frckans1n1n Seeimi '1'ransduser Biiyiikliiiiiniin ve KU'1lma ACls1n Muaycne Yuzcyi ve Haztclanmast Tcmas SLV~$1. .Hata AraY1C1.S.1n:t.n Ayadanma:n -
Degcrlend
i.r"me ic in Ku l1an l1an
I....
,,,
_,:,...:c..r.I.ti.l...,,.;..I...~;.,-.'~
'-
."II~.r;
"'.J':'J~'.f.'''~'';_''')
Yank1
II
-
tn
Seci.mi
14 18 21 23 27 29
30 30 31 32 32 33 34 34 35 38
.
._-,
-----
r TURK
UDK-620.179.I62:669
STANDARDLARI
TS 4822/Nisan
38
1.5
DF.N~Y SONUCLARTN!N
1.5.1 1.5.2 1.5.3
GorunLunun Tamm
Hata Yank1sLn1n Doierlcndirilme Melodu Muayene. RapoL'u
38 42 43
1.6
KABUL
43
Tad
44 44 "" 45 46 46 47 47
D~GRRLENDtRtLMESt Sembo
VE RArOR
1ij
RK - A Al A2 A3 A4 AS A6 A7 A8
f leL'
Ol~menin 'l'adfi Ol<;me $arLllln Ol~me Clh¥J. Ol<;iim KaY1L HeLodu S1 n1flandl
t"l11a
Gosterili'i
EK - B In B2 B3 84
48 (H~me Ctha.n Ol~me Ol~me Dogrusa 111g I.n Degerlondid
Ll8
Imesj
52
EK - c CI C2 C3
Ol<;me Cihazl .. I Olc;me MeLodu KaYl.t
ve S1nlfland1.r.mll
EK - D
.
D1 D2 D3 Dil
F.2.3 E2.4 E2.5
52 52 53 ~5 55 55 55 56
Tarif o lI;me Cihai':1 Olc;me He todl1 KaY1.t
EK - E
EI E2 E2.1 E2.2
48 50 51
57 Ta
t" if
Performam. Olc;meMelodu Prob Sas Demetl C1.k1.~Noktasl Klr11ma AC;lSl C;oziicii lUk oW Bolge Hassasiyet.
57 57 57 58 59 60 62 I-II
. In
1986
UDI(.620.179
TS 4822/Hisan
TURK STANDARDLARI
.162: 669
TAHRtBATSIZ KUAYENE METOTLARI ULTRASON1K KUAYEHESt-DARBE-YANKl
KKTALLRRtN
1986
METODU tLE
o - KONU, TARtF, KAPSAH,UYGU[.AMA Ar..AN1 ~
. -
0 1 KONU " ',: . -:..' . .;., Jiu_..s.t..aru1.ard 1D.eY.J.1eritLi~__y.~t~!".1-nd'a':"yeya_J1iz,~Yleri,n~~_J~41.1lJ\an..., Hz.i ks.~,l. "~_v"'rns.A~.l.lIkl.~r.~_Jlju~b'e-Y1:m1<..k.meJ.odYYJ,..~~~~rMj;.irJ.1L. !l.e~1~1LSlanJ.n biiyiikliik. derecesini
-
NOT 1
-y-1t.rasonik
.
.
mu~nn..~_9_"_~J1:~;:~:r~.I""
:
. ': .' I
Met.inde b1,mdan sonra
yer1n8 -"ult.rasonik . ~..
, ,:..:}.::
<',;.
""\"
'.
.",::.. ..-'.,:' ..J...
.'
~
'.
"Darbe-yanki':met.oduyla
u1t.rasonik
muayene"
deyimi
nWsyenett deyiJRi'ku'Uan1ti11ft1r. '.
:..:.
.' .' . :.. i:',\ i/,.;~'f:t:f:i'li,~."{:>':'
NOT 2 -:. Da~b.~~y~"JC1:metodu He LI~trasonik n.uay~n~de~.-bafka. "i~ten ge~me met.odu" ve . . , ~..~~Q.~~1)8~.~tod~" i~e ultrason~~.;.iDU~yene..: Cle"vardtr. 'Bunlar:a.n aras1ndan en '. '. ::, .\~_:..;1.iy&Un~: ~t.i»V-':-:mui1yeneninamacina~{Jiuuayene p'8'~aS-1il1ri.nit.e1ik ve bi~imine -""'_
'gor;:~Ei~tl.ir..'
.'
'.,
','
;..,.~..:'.):'<..,.~;..i:
":~'
. <,",
:
..~ ~:~',c~F~frtt~:~~it:x~.:
:O~:~.~1':-:' Uit~~,onik' . ult.i-alilonik < . -'., ' ,..., .
'.
.'
Dalga 'fre1cansl . -
dalp,' .
.Ultp~~~m"k:.c$a~&a,
;,'~:
",.)',..
(Sesota~i
Datg~)'"
20 kHz
!bf)lli
bir
va
~'..
...". .",
-" r":f" .
~
'.
daha. .
faz1a
a~1.d.'yoiunla,l:.1r11arak
.: r~nl~~~irl~~~.ek "eri'er!i t.af1.IIIB,orevini iC~.n,:,~~pr1.1: . '-',
,
.
yapar.
'.
,.';-.."
' ,
o lan'
.
.
akusLLkda1ga18rdlr.
'
ve belli
bir 40iroltuda" Bu\!!!.E!t;JJ.1J.~~9!.~~~JLde>11~ t..'.:~i'~..
..,'
".'
','
'.
0.2.2 :... 'Musyene Frekansl Kua1ene Ct"ekans1, ult.rasonik
muayone ic;in ~ullanl1an
frokanslardlt".
Kuayene
.
frekans1arl olarak 0,4 i1e 15 KH%aras1.ndaki frekanslar ku11anl11r. Uygun muayene . frekans1 t!!~-~~!!!~.. ~~.~..,,~.1:~~' ..~a.!'~_,X~_1..!~~_,~!!!_~_~l_~i:l:~.~ q'o!=,~..~~~~l~~.~I
-
Darbe . Darbe, kendi akust.ik da1galarl ve lilrefimleri dlflndaki diger t.it.reiimlerden arlnml' bir gt"Up ani (cok klsasureli) dalgadlr. 0.2.3
.
-
0.2.4
akustik
da1galar
.
Darbe' Geniiligi
.
,
Darbe genif1igi,'gondarilen bir darbenin devaml1.11k suresidit". Yankl met.odunda. darbe genii1igi. kat.od-1i1.n1. t.upunun floresan okran1nda gOt"unen. gonderilen "Darbc enerjisi" olat"ak da adland1rlht". darbenin enine yondeld geni:?ligidir.
0.2.5
-
Bastlrma
Bast1rma,
yiiksekligini
0.2.6 Kazan~.
olup
~
hata araY1clS1.nda istenmeyen dUiUk genlikli yank1.n1.n (iiddellni) kontrol etme iilemidir.
veya
gurullunun
Kazan~ a1lc1
birimi
t.sraflndan (dB) deaibe1
gcrilimin
ola~ak
yiiksc1t.i1me ifade odi1ir.
derecesidi~.
Loga~it.mik
bir
kavram
ve
- ------
TURK
UDK 620.179.162:669
0.2.8
-
Kuayane ge~aken
TS 4822/Nisan
STANDARDLARI
1986
Muayene ArallgL ara11&L, tam skala arall&Ldlr.
zaman
ekseninde
ses dametinin
ma1zeme
i~inde
kat etmesi
0.2.9 - BuyUtme Dog~usallLgl BUyUlme dogrusaUlg1, verilen va altuan sinya11er araslndaki dogt.uo~anln derecesidir. 0.2.10 - A-Alanl A-.alanl, kalod ile ultrasonik
goriintusudur. 0.2.11
.
l'i.LnI. Liipundcki'goruntUniin bi~ turii olup, bir probdan verilen dalganln yaYl1ma zamanl araslndaki ili~kinin dik koordinatlarda Bu da ekran iizerindeki darbe-yankL goriinliisudur.
Zaman Eksaninin Dog~usalllgl
-
sinyal
,
Zaman ekseninin dogrusa111g1,.kalod l~lnl LiipiinGn yatay ekseni boyunca go~ulen bir~ok taban yankls1 araslndaki arallklarln e~it~ik derecesidir. \', I
.
0 :.2.12
W>.
: ?ozme
Giicu (CoziiciitUk,
.
~oz~mleme
.
k~bi 1 iyet i).
8
.
~~~l,Cozme gucu, p~oba farkll uzakllktakl birblrlne yakln lkl hataYl, katod l~lnl tupu 1\~,~r::ekranlnda, iki yankl olarak aYlrdedebilme kabi.1iyetidir. ,i':j.,\:.;".~,
~'("/"" ~<;:r!
.' .~
.
....
O~:'2:;~ 13
- Saglrla~ma
'''\..'~:'':' saglrla~ma,
?~h~£Jsasiyetin :~i:>'"
.
'.
ahclnln
darbeyi aldlklan hemen sonra, veya tamamen yokedilmesidir.
gonderilen
azalhlmas1.
- Taban
~tr"
~;\. bel~l b~r lK?:': re~1nedlr. {,......
a~lda
an i~in, .,
.
'.
.
Bloku Taba~ b~OtW,tran~diise:i~ 0.2.14
~~
k1sa bir
gonderLJ
.
onune konulan lp tekrar
alma
.
ve ul tra?onik amaClnl
0.2.15 - Temas SlV1Sl
guden
da 19an~n mu~yene yU~eYine takoz
bl~lmh
sentetlk
,,;;,
Temas SlV1S1, prob.ile muayene edi.lecekyUzey aras1nda kalan bo~luga doldurulan ve h.,.. f.~~r..: :1.~~;~..' . gonderilen ultrasonik dalgalar1. probdan muayene par~aSlna ilaten ortamdlr. If~~\:
:'-.~.~:\.. ~t:., /1!,~\.~:
~.
:th
0.2.16 - tllii Bolge tlliibolge, gonderi1en darbenin hataYl belirleyemeyecegi en klsa ultrasonik yolu uzakllg1dlr. Derin1igi tamamen probun akustik ozelliklerine baglldlr.
demet
I~~/: 'I..:. ; ~:;.: . . ,',
0.2.17 -
Prob Ses Demell Clkl~ NokLasl Prob ses demeli ~lkl~ noklasl, a~lll prob kullanl1d1.g1nda ult~asonik dalga demetinin prob labanlnl le~k ettigi noktadlr.
\
~;'::.
\:~:;,
i:')/
.
.r
0.2.18
j0f>
- K1.r1lma A«;lS1 Klr1.1ma aC;1.S1,ses demati
\;
yUz~Yine herhangi bir aC;ti10 du~en ultrasonik demetin yanStmaSl araslndaki a
~Y;t.
'!'~
O. 2 . 19
-
~ ~
,~tB~, 0.2.
norma li 11e muayene
id1.r.
.
metodu,
muayene
parc;aslna ultrasonik
yapllar1ndaki vey~ yUzey1edndeki
)S,~'t~.. bulmaya f~'i' ,. .
yUzeyinin
Darbe- Yank1 Melodu
;':"1' .Darbe-yankl ij,~K.
C;tk1.1;1 nokLaS'lnda muayene
yarayan
2{) - Normal
blr
darbe
gondererek
malzemelerin
~
.
C;
hatalar1 veya malzemenin meta lurjik yaplSln1.
meLotdur.
Problarla Kuayene Metodu
.ii~"'\\;,';. Normal problarla muayene metodu, tnll
- 2 I
--
yUzeyine dik dogrultuda
.
_.- -_.__.-
'. .
, "TtJRIC STAIIDARDLARI .
'0.2.21
- A~lh
ProblarlaHuayene Helodu
:::> ';'. A~ihiroblarta
mu~yone
.. "'. . .~ultrasonik
dalga
0.2.22 Yankl, lf1n1
meLodu,
,'.
muayene
parc;aslnln
hatalact ~ra~llrma
&onder~rek
- Yank1
-
;,
0.2.24 Slnlr Slnlr yankls1,
YanklS1
malzeme
veya ko,elerinden
- Artlk
0.2.25 "
Artlk
'.
.-"f,' .
. '.;.
" ~'- .' . ',:h:'.; .
r'.
:~~::_: ..:..
yankl,
metodudur.,
:,'
yanslt1.larak
.'yak.lndaym19 .."
.'
gibi
.
. -.:_, :.
allnan
yank11ardlr.
goriiniit:.
yank1"bayalet. yankl"olarak
Art.1k
da adJ:andlrLl1r.
yanlci:'
yolundaki
. .:. ..... , ~ ~".
'
";.
bet"hang t bi r tit:.rc~im, 1
.
-
",/
r.
f.. .,';
ilerlamedeki farkltllk vb: ,,'
Yuzey.YankLS1. (Giri, ";Yank1.s1.) Yuzey yank1s1, daldlr.mametodunda otdugu gibi muayene parc;aSln1.nyiizeyindengelen 0.2.28
0.2.29 .
yankldlr.
.:
,
,./ank1d1r.
"
:.":'.>:
0.2.26
.,r-.',"
"
."
V~.katOd.';I; . .,' . :.1\.,:;, . '. ( .'
ve enine dalga ile muayene metotlarlnda
yiizey da1ga
~.<, 'p":J\adenlerle gee i1cniilJ 0 tarak gelen yankld
.-
",
ahnan
INayene par~aS1.nln i~inde ultrasonik dalganln zaY1.flaL1.lmaSl dii,iik oldugunda c;ok dolaY1 c;ok :uzakta garunmasi gereken bir yank1., yiitcset( "darbe tekrar £'rekans1ndan"
..,\!;;~. .:,. 'GecUani, " ~.'
.
,.:...<>~;~f~~t~t~!fW~;i.,~J~f?t~~l.r (",:~-:).:"L'-J.", .:~~'/:-::~...:.)\".~f.;,t..~~..~:..
Yankl
.
'..;
. .\~.~~;;;::
muayene arahglnda orteryaC;lkan ve batayank1sJ. gibigoriinen yankldlr.
.',:~;:t;,::::."?i;i?'i.":'~ .:'.. '., .' , ;"V'. "," O. 2 27 Ge~i~l' Yank1 ,
.
.
aJan1ndan
-Yan Duvat"YanktS1 -." y~n yiizeylerdenyanslyan yank1dlr. :: ;:::f:.:.;:"',;,,~,Yan duvaryankLSJ., . ..~:.::... ..: ,.
"<'"
.':":~';~..
.
diizlem dalga,
Slnlrl
...:.,'>
I
muayene parc;aslnln siirekli olmayan tiipii ekram.nda gozlenen slnyaldir."',,-,
~~;..:.~
lDUayene'.yiizeYin:~>:~~~:~.~)tV:~~~4.1.'
'0.2.23 - Taban Yank1s1 (Arka Cidar YanklS1.) Taban yankls1, muayene'parc;asLnLn arka yUzeyinden yansltl1an .
':':~":~"
- Cimen'
J
.
Cimen,-muayeneparc;as1nln ic;indekibir~ok kiiC;iik yiizeytabakalarlndan ge1en yank1d1.~. Bundan dolaY1 i~inde hata yank1St yoktur. O. 2 .30. -
Yankl ekran
0.2.31
Yank1
'Yiiksekl ii1 .
yiiksekligi, ekrandakiyank1 goriint.iisiiniin yiiksekligidir. olc;eginin yiizdesiy1c veya dB (desibel) i1e betirtilir.
Yankl
yiiksokligi
- Hata YankrSt.
Hata yankls1, muayene parc;aslnln i~ yap1.st.ndaveya yUzayindcki halan1.n sebep oldugu veya buna benzer bir davran1.~ gosteren ult.rasonik bir sUreksizligin sebep oldugu yankldlr.
UDK 620.179.162:669
TURK
STANDARDLARI
TS 4822/Nisan
1986
0.2.35 - Ult~asonik Hata A~aYlclsl Ult~asonik hata araY1C1Sl, ultrasonik darbeyi gonderen ve alan, bir prob, yankllarl gosteren bi~ katod l~lnl tupuvb. eIekt~ikle call~an parcalarln tamamldlr. , NOT - Metinde bundan boyle "ultrasonik hata araYlclsl" ifadesi kul1anl1ml~t1r.
araYlclsl"
deyimi
yerine
"hata
0.2.36 - Performans Performans, A-alanl gorilntusuveren hata araY1C1Slnln hata araYlcl govdesi, prob kablosu, prob vs. parcala~lnln tamamlnln performansldlr. 0.2.37 - P~ob Prob, genellikle bir veya birkac ult~asonik kristalli ve ultrasonik dalgalarln ureticisi ve/veya allcls1 gibi i9 goren elektro-mekanik bir a~actlr. 0.2.38 - AClll Pro~ AClll prob, uzerine konuldugu yUzeye, 0 noktadaki teget duzleminin normali ile herhangi bir aCl yapacak ~ekilde (0° ve 90° haric) ultrasonik ses dalgasl yayan temas probudur.
bir
.
0.2.39 - Normal Prob Normal prob, temas yUzeyine,90° Iik dalgalar gonderen bir probdur. 0.2.40 f i
- Donu~turilcu
(Transduser)
Transduser, elektrik enerjisini akustik enerjiye; akustik enerjisine donu~turen elektro--akustik bir gerectir. 0.2.41
enerjiyi
de elekt~ik
- Kristal
Kristal,
bir probun
icindeki
piezo
elektrik
bir
elemandlr.
0.2.42 - Dogrud~n Temas Muayenesi Dogrudan temas muayenesi, p~obun malzeme ile minimum dogrudan temaslnln saglandlgl muayene metodudur.
temas
SlV1S1
kullanllarak
0.2.43 - Daldlrma Muayenesi Daldlrma muayenesi, muayene edilen parcanln ve probun su veya ba9ka bir SlVl dolu bir kaba daldl~llmaslyla yapllan bi~ ultrasonik muayene metodudur. 0.2.44 - Boyuna Dalga Boyuna dalga, malzeme icindeki parcaclklarln hareketinin dalganln yonuyle a10l oldugu dalgadlr. 0.2.45 - Enine Dalga Enine dalga, malzeme dik oldugu dalgadlr.
icindeki
her noktadaki
parcaclg1n,hareketinin
yaY1lma
yonune
0.2.46 - Duzlem Dalga Duzlem dalga, ince bi~ levhan1n icinde yaY1lan ve sadece belli bir, frekans levha kal1nllg1 ve aClda olu9an bir dalgad1~. 0.2.47
- Cift K~istalli
Prob
Cift kristalli prob, icinde birisi ayr1 kristal bulunduran probdur. NOT - Bu p~oblar
T.-R veya
allc1
S-E p~oblar
digeri
olarak
- 4 I',
ise ve~ici
olarak
da adlandlrll1rlar.
hareket
eden
iki
.
- ------
YDK
TURK
620.179.162:669
0.2.48
- Su Kolonuyla
Bir1e~Lirme
STANDARDLART
TS 4822/Nisan
1986
Mclodu
Su kolonuyla birle~lirme metodu, pr.ob ve malzeme yiizeyleri bir su tabakasl veya su jetl ilo birle~tirilip dogrudan temas olmaks1z1n prob ta~lYLc1s1nln malzAme uzerinde mahemenin ~ekJine gore haC'eket ettirilerek yap11an bi.C'ince1eme ~eklidir.
0.2.49 - Yuzey Dalgas! Yuzey dalgas! bir malzemcnin yiizcyindeyaY11an ullC'asonik dalgadlt". 0.2.50 - Sekme Mesafesi Sekme mesafcsi, a~111 problarla muayene melodunda ses demetinin malzemeye girdigi noktadan ilk yanslma noktasl aC'as1ndaki,muayene yuzeyi uzerindcn ol~ulen mesafedir. 0.2.51 - Teker Tipi Prob Teker tipi prob, i~inde SlV1 bulunan bir tekerin donerkcn temasla oldugu alan vasllaslyla ses demeti i1e muayenc par~aSlnl birle~tiC'An bir ultrasonik ara~llr.
0.3,'- KAPSAH
8
,
(.
Bu standard, meta ller"in i\- yapllrH"J.nda veya yuzeylcrindc bu lunan u Ltt"asonik demote kar~l duyarslz alanl darbe-yankl mcloduyla ara~tlran ve bu alanln buyiikluk derecesini degerlendiren muayene mctodunu kapsar. 0.4 - UYGULAHA Bu standard.
ALANI
Huayene edilecek mamul veya yar1 mAmulun ultrasonik muayeneye labi tutulmasl istendiginde. - Diger "eneylerle birlikle. ultrasonik muayene sonu~larlnln birle~tiri1mesi istendiginde, uygulanlr. -
.
1
-
KURALLAR
1.1 - ctHAZ .' UltC'asonik muyanede kuUarnlan
ultt'asonik cihazlar a~aglda belirttlen ozelikleC'de.
o.J.mal1.dlr~
1.1.1
.
- UltC'asonik Hala
AraY1C1.Sl
1.1.1.1 - Hata araY1C1Sln1.n peC'formansl, fC'ekansl, goslcC'gc metodu, markaslna lipine vb. gore degi~ir. Kullanll1~ta 1.1.1.2 Prob
hala
araYIC1Stnln
clekLrik
ve mekanik
ozellikleri
pt'obu
gozonune
vb.
altnmalldlr.
- PeC'fot~ans
kablosu
1.1.1.2.1
ve prob
- Kalod
degi~tirildiginde
I~lnt Tupu
hata
aC'aY1CtSlnln
genel
perfoC'mansl degi~ir.
ve Taksi.matland1.rma
Katod l.~1.nJ. lupundeki gorunti.inet vc kolayca gorunuC' olmahd1r. ust ucunun kolayl1.kla gori.inurolmas1. gerekir.
07.elJ.ikle yankln1n
Ekran, hem dikey hom de zaman ekseninde e~i t at'altklarla Laksimallandtrllmt!? olmal1.dtr. Yankt ~jksekligi, dikoy eksen boyunca % olarak. yank1nln yeri de zaman ekscni boyunca. kolayltkla okunabi1!11p.lidir. 1. 1. 1. 2 .2
-
Huayene
J.o'rekans l
Hata araY1c1s1nda kullantlan muayenc ft'ckansl (MHz) a~ag I.dakilerden Pat"anlez i~indcki dcgerlet" mecburi olmadlk~a kullrmtlmamalldlr. 0,4, (0.5). 1.2. (2.25), (3). (4). 5,(6), 10. (15) .. 5 -
se~ilmelidit".
/
YDK ,. >,
620.179.162:669
!URK
1.1.1.?.3 - Hat.a AraY1.c1.s1.ntn Hassasiyot.l Hata araY1.c1.s1.n1.n hafJsasiyeli. Ek-.D ya gore olmaltdlr. A~1.l1 prob met.odu kullan1.ld1.g1nda. hassasiyeti. 1.1.1.2.4 Biiyiitmenin
TS 4822/Nisan
STANDARDLARI
hat.a araY1.CtS1.nl.nhassm-:iyeti
1986
ol~iilmeli ve loleranslart i~inde (Ek-E de belirtilen) a~111 probun olarak
ab.nabi lir.
Dogt~sall1.g1 va Saglrla~ma Ozellikleri dogt~sat11g1 F.k-A ya gore ol~iilmeli ve kullanma amaC1na uygun 01ma11d1r.
- Buyiillmenin
Kadde 0.4 iin 1. paragraf1nda belirtilen ama~ i~in, tercihan 1. veya 2. s1~tf kullan1.1mal1.d1.r. Sag1rla~ma ozellik1eri'.sag1rla~may1. kald1.racak ~ekilde olmalldlr.
miimkiinoldugu
kadar
h1z11
bir ~ekilde
ortadan
1.1.1.2.5 - Zaman Ekseni Zaman ,-ekseninindogrusalJ 191 Ek-.Bye gore ol~iilmeli ve bu deger To2 den fazla ~ 01mamahd1r. KaLod l!i1.n1 tupijndaki ?:amanekseninin durulI1uekrana gore uygun bir durumda ayarlanabilmelidir.
.
1.1.1.2.6 - Cozme Gucii Normal problarla muayene meto~u i~in ~ozme giiciiEk-C ye gore ol~iilmeli ve cozme giiciimuayene frekanS1n1.n 2 KHz veya daha yiiksek oldugu durumlarda, en az B sln1f1nda 01mal1.d1r. AC1l1 problar1a muayene metodunda ise cozme gucu Ek-E ye gore olculmeli ve ku11anma amaC1.na uygun olan uygulanma11d1r. Kullanma amaC1t\a gore. coziiciiluk darbe geni~liginin ayarlanmas1y1a buyiik miktarda degi~ir. Darbe geni~l.igintn ayarlanmastnda cozuculiik vo hassasiyotin genel1ikle Z1t etkiler yapacag1 gozonune atl.narak. hassasiyeL ve cozucu1iik beraberce kaydedilmelidir. 1~1.1.2.7 - Denge Hata araY1c1S1.. s1cakttk. elekLriksol guruttii vb. gibi. cevre ~artlar1. dengeli oldugunda ve etektrik gU~ kaynagl gorilimindeki degi~meler onlendiginde dengeli davran1r. Cevre slcakl1g1. standard cevre s1cak11g1ndan (200C) ~ 200C saptlg1nda. s1cakl1ktaki denge, hassasiyetin (dB) ve ekrandaki bUyUk1ugun (To) yatay eksen ve du~ey eksenin degi.~Liri]mesiy1e bel~rt.ilir.
Guc gerilimi icin denge. hassasiyeL degivim1erinde ~ 3 dB 0lmal1. cal1~ma geriliminin --%15 den +To10 a kadarki gerilim ayarlamalanyla yatay eksen ve dii~ey eksendeki kaymalar To3 u gecmeme1idir. Bu performans saglanamad1g1nda, harici bir dengeleme
cihazl
.
ku11anllma11dlr.
1.1.1.2.8 - ZaYlflatlCt Cihaz1n kendi i~inde (dahili.)veya d1~ardan tak1.lan (hariei) tip1erden oldugunda, zaYlflat1C1.. her kademede 2dB veya daha az zaYl.flatmayapabilmelive ?:aY1flatma t.op1am1., en az 50 dB otmal1.d1.r.ZaYl [labct hassasiyel olarak da tarif edilebilir. ZaY1.flatma gene1likle diigmesaat yonune cevri l.diginde yap111r. . Harici
zaY1.flatlc1 kullanl1d1gtnda,
belirti1en bir prob kab10su ve probla bir1ikte ara11g1nda. hariei zaY1f1at1.Cl devreye
ve yine belirtilon gii~ kaynag1. gcri1imi giL~elidir.
1.1.1.2.9 - Uzakl1ga Bagll O]arak Yukseklik AyartamaSl Hata araY1C1.S1t\lnuzakllk vb. nedenlerle hata arama kabitiyetinin ?:aY1.flat1.1maslyla ayar1ama ara11gt ve egimi degerlerinin gerektirdigi kadar uzakllga bagl1 olarak yijkseklik ayarlamaSl yapabiJmcsi tercih edilir.
- 6 -
----.--
---------.
YDK 620.179.162:669
---_.--..--
=
TURK
=7
----
~==.-__
STANDARDLARI
-
-
~-----
TS 4822/Nisan
1986
1.1.1.2.10 Darbe Tekrar ~rekansl Hala aramada. muayene hassasiyeti ve 'frekansl degi~ebilir cih~r kullanlldlglnda. darbe tekrar frekansln~n degi~tirilmesinin hic bir etkisinin olmamaSl tercih edilir.
-
1.1.1.2.11 Ayar Dugmesi Hata araY1C1Slnln kolay call~llrl.labilmesi amac1yla a~aglda belirLilenlcr icin ayar dugmesi veya acma-.kapama dugmesl cihaz uzerinc yerle~lirilmi~ dUt~mda olmalt veya cihaz bunlarl otomatik olarak kendi kendine yapabilmelidir.
Darbe ayar1..
-
Darbe
geni~ligi.
Muayene ..
arallg~.
Kazanc. Bastlrma. Kuayene frekansl. Zaman gostergesl. Yatay eksen ayarlama. DU~ey eksen ayarlama. Darbe tekrar frekans1.. Tarama hlZ1. ayarlama. . Dalga ~ekli. Netlik ayarlama, Yardlmcl netlik ayarlama.
... ...' .
GuC
.geri limi
.
Skala aydlnlatmasl, GuC dugmesi, Tek veya cift prob metodu
1. 1. 2
ile call~ma
dugmesi.
- Prob "
1.1.2.1
-
I
Genel
Genel olarak kullantlan problar. normal ve aCll1 problard1r. Ozcl amaclaria kullanllan yUzeysel dalga. duzlem dalga problarlyia lens1i problar aksi belirtilmedikce bu standard kapsaml d1~lndadlr.
8
NOt~al problar. muayene frekanslarl va transduserlerlnin buyuklukleri ve malzemeleriyle; aClll problar ise bunlara ilavelen bir de du~uk karbonlu celik1erdeki k~llma aCtlarlyla tanJmlanlrlar. Probuo performansl. 'esas olarak lransduserinin sonumlenmesi ve elektro-akuslik cevirim verimine gore belirlenir. Buntar da transduserin malzemesi. bUyUklugu; lransdus~rin a~k~~lndaki sonum bioku vb. taraflndan beIirlendiginde. prob performanslnln.dengeli tutulabilmesi icin prob parcalarlnln ve malzemesinin see imine ve montaj1na ozellikle dikkat edilmelidir.
1.1.'2.2 -
Prob Tipleri. Transduserlerin 80yutlarl ve GosLerili~leri
-
1.1.2.2.1 Prob Tipleri Prob lipleri. Cizelg~-l de verilmieLir. Probun icin bobin ve direnc gibi clcktriksel parcalar
hata arama kabiliyetini proba takllabilir.
../
,
(~r ".
7.:
artlrmak
---
-
----
1 " TURK
UDK 620.179.162:669
'-:i', , CtZELGE-1
Prob
Tip
STANDARDLARI
TS 4822/Nisan
tert
1986
-
Kul1an1lan Ketot.IUYRUlarnaSekli.
Kul1an11acak ~rob Tipi standard I-C1plak kuvart.z 1- koruyucu I -'Red kti rrne malzerne ti 'l'emas
Dogrudan
Norma1 Probla Muayene Ket.odu
I
Cifl
K1srni dald1rrn8 Dald1t~a Diiet'leri Dogrudan
t.abakas1 ile tabakas1.z
Teker t.ipi problar Sabit. aC1 h Deiiseb;lir aC1.11 cift krista Hi
tamas
Probla
KLsmi
Kuayenf!
Ketodu
-
1.1.2.2.2.1 ,Transduser Parantez CtZELGE-2
,
'
- Normal datresel
Problar otmall
ic;indeki degerler Normal
ProblarJn
Olculer I
1
" 1
I
Frekans (MHz) 0.5 max
1 2-3
ve ~nma
c;apl Cizelge-2
mecburi
01madLkc;a'kullan11ma~a11dlr.
Transduser
de verilenlere
uygun
Boyutlar1
rnm'dir.
Anma Cap1.
" 1
30 50 20 30 40 10 20 (25) 301 5 10 20 (30)1 I
IS.
rIO, (20) ~~
1
1.1.2.2.2.2 - AC;11L Problar Transduser kare kesit.li olmalL 01rna11d1r. ic;indeki degerler
~ ve
mecburi
anma
olc;u1eri Cizelge-3
de verilenlere
01mad1kc;a kullanllmamal1d1r.'
CtZELGE-3 AC;Ll1Problartn TransduserBoyutlarL Oleuler K1r1lrna
I I
I
I
I
I
01mal1.d1r.
I
4-5 10
Parantez
8
Transduser Boyutlarl
./ 1
Sabil aC;111 Degi~ebilir aC;1.11
Digerleri
','
1.1.2.2.2
mal~erneli
Geciktirrnema1zernesiz Film Film
-
Ac;111
Gecikt.il~e
kristallil
Frekans (MHz)
1
2-3 4-5
Ac;ls11 1(35°)
I
I I
I
1
1
L
I
1
450
1
60°
1
I
I
mm'di.r. I
700
I
I
1
(800)
I
20x20. (28x28)
I
I 1
(7x]) L-10xlO. (14x14). 20x20
1
(5x5). (7x]). 10x10. (14x14)
I
.0 8 -
uygun
TURK
UDK 620.179.162:669
1.1.2.2.3 - probun Gosteri1i~i
STANDARDLARI
TS 4822/Nisan
1986
.
Prob1arln gostari1i~i. Cize1ge-4 e uygun olma1l. bu bilgi1er probun kolayca gOrUnecek bir yerine ko1ayca okunabi1ir bir $ekilde yaz11ma1ldlr. A~11i prob1arda. prob ses demeti ~tkl~ noktastnl ko1ayca okumak i~in a~111 probun her iki taraflna. e~it ara1lk1ar1a ol~ek1endirme yaptlma1tdlr. ctZELGE-4 tsaret
probun'Gosteri1i~i SlraSl
1 2
I
3
Transduserin
I
I
BUyUklugu
I
I
I
I
I
I
I
yazll1r. IDort kO$e kesitli kristallerde; Yukseklik x Genislik. mm olarak INormal : N IA~th : A IBoyuna Dalga A~111 : LA IYuzey Dalgasl : S IDegi~ebilir A~ll1 : VA
I
I
IDa1dlrma
I
I I
1
4
ITip I
I
I I
I I ---
-
5
I
IKlrl1ma
I
I
I
I
akustik
AlS1
: I
.
ITeker : W ICift Kristalli : D ek1enir. lEt Ka1ln11Rl Bo1umU tcin : T eklenir. IAz karbonlu ~e1ik1erdeki klf11ma a~lS1. derece lolarak. Aluminyumdaki klrl1ma a~lS1 oldugunda IAL ek1enir.
beraberinda data yapraklar1 uzakllk-kazan~-buyUkluk diyagramlarl olmall
lier probun
l
Tip ve Sembo1 ISaYlsa1 deger. ~iz olarak IKuvarz : Q ILityum Su1fat : L IBaryum Titanat : B IKur$un Zirkonat Titanat : Z IPiezoelektrik Seramik1er (B ve ~ haric) : C ~Dairese1 Krista1lerde : Cap. mm olarak ICift kristal1ilerde bolunmeden onceki boyut
ve fiziksel ozel1ikleri beIirtiImi~ olmalldlr.
tlRNEK 1
5 Q 20 N : 5 MHz. Kuvartz transduser. 20 rom ~aplnda. nOt~al prob
tlRNEK 2 - 2 Z 10xi0 A 70 : 2 MHz, Kur$un zirkonat titanat transduser. yUksek1ik x geni~lik = lOxlO rom a~tll prob, klrllma a~lSl 700
1.1.2.3 1.1.2.3.1
-
Prob Performansl
-
Normal
problar
Probun hassasiyeti Ek-D yet ~ozuculugu Ek-C ye gore olculur va kullanma amaClna uygun prob secilir.
-
1.1.2.3.2 ACll1 Pr.obun hassasiyeti
1.1.3
-
Problar Ek..E ye gore
olculur
ve kullanma
Kap1 AraCl
- 9 -
amaClna
uygun
prob
se~ilir.
TURK
UDK 620.179.162:669
STANDARDLARI
TS 4822/Nisan
1986
1. 1.3.1 - Genal Kapl araCl, hata nraYlc~s1 i1e birliktc kul1an111r. Katod ~~tnl tupu bir monitere baglan1r ve katod t~1n1 Lupunun yalay ekseninde "ks?1." olarak adlandlrl1an bir gozetleme araltg1 se~ilir. Kapt ayarlandtktan sonra elckLriksel olarak sadece bu arallktaki yankl1ar se~ilir. Bu arallklaki yanklnln yiiksekliii, enceden ayarlanan seviyenin ustunde mi, yoksa alttnda ml olduguna kap1 RraCl karar vcrir (katod 1~lnl tupunun du~ey ekscnindc) vc bir scs, 1~tk vb. ile alarm verir veya a~ma kapama yapar veya d1.~ardaki bi.r at'aCl kontro1 iein yankl yiiksekliiini kaydeder veya ara~t1rma sinyal~ taraftndan verilen ara~ttrllan degerleri kaydeder. KaYlt cihazt, kapl olarak kaydetmekLe metodunun, muayene durumlarda siirckli 1,1.3.2
- Kapl
,.",;",1.1.3.2.1 .,.
- Ti
araCl taraflndan veri len veri leri vcya aema- kapamaYl, siirekli kullan1.1~r. Bu Rra~lar, muayene par~aS1nln, hata arama frekans~nln, muayene hassasiyetinin, vb.lerini,n sabit ka1dlgl ve aral~kll hata aramalarda kullanll1r.'
Aract
p
'-I..'
~l.:';lCapl
ara~larl,
.~~:~ Hata araYlcls1nln ~I~;~'Hata araylcls1na ~:~:':"':'Hata araylclslna
ieine bir unite olarak yerle~tirilmi~, bir fi~ aracl11g1yla yerle~tirilmi~, dl~~ndan baglanan,
~ij~k uzere 3 tipe ayrtllr. N?~:, ri:i.3.2.2 - Kap1 SaYlsl veya birkac kap1 vardtr. Birden eok kaplnln' ~Hata arama sistcmine bagll olarak bir 'JNlundugu durumlarda, kap1lar birinci kapt, ikinci kap1 vs. olarak adiandlrlllr. ":.~
-......-...
'lh'.3.2.3 - Kaplnln Ba~lang1~ NoktaS1. .iiin1n fonksiyonlarlnln ba~lad1.g1 noktadtr. :~~~Sl, }..~
"Ba~langlC
noktasl"
Kapl
ayarlanacai1
zaman,
ba~lang1.~
diigmeaiyl~'ayarlanlr.
~ ~
'~.3 ,.2:4-- Kapl Goni~ligi 'jhu.n, 'fonksiyonlartnl devam et.l.irdigi arallktlr. ~i,ligi, uKapl geni~ligi" diigmesiyle ayarlantr. -~~.
Kap1
ayarlanac.ag1
zaman,
kap1
.
- 10 .
r
"..~'Ii~."""""'"
, r''
, ;t " -,,',<.
. ~.. .
TURK
UDK 620.179.162:669
1.2 - StSTEHtN
STANDARDLARI
TS 4822/Risan
1986
BAKIH VE KONTROLU
1.2.1 - Genel Hata araY1c1s1 elektronik devreleri olan hassas bir elektrikli cihazd1r. Kullanma s1ras1nda ya~lanma, a~1nma, par~alar1n klrllmas1 nedenleriyle cihaz kotu bir duruma gelebilir. Bunlar cihazl tamamen kullanl1maz duruma getirmese bile, deney sonu~lar1n1 etkilerler. Bundan dolaY1 a~ag1daki kontroller ve bak1mlar yap11mal1d1r. 1.2.2 - GUnluk Kontroller Huayeneye ba~lamadan once, muayene ve kontrolun normal olarak yap1lamayacag1n1 kontrol i~in yapl1lr. Hata araY1C1Sl govdesi uzerinde genel kontrol yap1lmalldlr.
yaplllp ve butun
par~alar1
Kontrol edilecek maddeler aras1nda hassasiyet, dogrusal11k ve ~ozuculuk en onemlileridir. Bunun i~in, bunlardan en az birisini~ dogrulugu kontrol edilmelidir. 1.2.2.1 - Genel Kontrol A~ag1daki kontroller, hata araY1cls1n1n, gu~ kaynagln1n ve probun birbirine bagll ve ~aI1~lr durumda oldugunda ve katod 1~1nl tupunde gOrUntunun oldugu durumlarda yapllmalldlr. Birbirine bagil tum par~alar yava~~a haroket ettirilmeli ve anormallikleri kontrol edilmelidir. Degi~ken direncin kontrolu i~in butun araI1k boyunca dugme veya gosterge hareket ettirilmeli, daha sonra temas1n her yerde duzgun oldugu kontrol edilmelidir. Yukar1daki kontrolde bir duzensizIik yoksa probun temas yUzeyine parmag1n ucu hafif~e sUrUlmeli, katod 1~1n1 tupundeki gOrUntunun buyijk miktarda degi~tigi gOrUlmeli ve prob kontrol edilmelidir.
1.2.2.2
- Hassasiyet Kontrolu
"
Sistemin tek bir seviye ile kabul-red yapt1g1 d~rumlarda, ayar duimesinin onceden belirlenen her duruma ayarlanmasl ~arllar1nda hassasiyetin ! 3 dB i~inde olup olmad1g1 kontrol edilmelidir. Bu durumda kullan1lacak muayene par~as1 Hadde 1.3.2.' de belirtilen STB-GV 15 serisinden biri olmal1 veya bunun yerine kullan1labilecek belli bir numune oimalldlr. A~111 probun kullan1ldlg1 durumlarda Madde 1.3.2.3 de
~
belirtilen
STB Al veya Madde
1.3.2.4
de belirtilen
STB A2 kullanllmalldlr.
Bu durumda ol~me arallg1nln sabit oluncaya kadar dogru sonra, gonderilen darbenin uzantlStnl okumak da etkili
1.2.2.3
- BUyUltmenin Dogrusalllg1n1n
olarak kalibre bir yoldur.
(Lineerlik) Kontrolu
tki veya daha fazla seviyede kabul-red yapan bir tupundeki ekran ol~eginin herhangi u~ noktaslnda gore belirienen dogrusalllk kontrol edilmelidir.
ara~ kullan11dlglnda, katod l~lnl ol~um yapl1arak kullanma amaClna
1.2.2.4 - CozUculugun Kontrolu Normal problarla muayene metodunda, Ek-C de verilen metotla, a~lll muayene metodunda ise Ek-E nin Hadde E.2.3 ndeki metod ile onceden ~ozuculugun devam etmesi kontrol edilmelidir. 1.2.2.5 - Zaman Bu kontrol Ek-B
edilmesinden
Ekseninin Dogrusal11g1nln Kontrolu de belirtilen ol~me metodu ile yaplilr.
_. 11 -
problarla belirlenen
-
___
¥DK 620.179.162:669
_
TURK STAt{pARDT.ARL___.
TS 4822/Nisan
1986
1. 2.2.6 - Diize.ltme Hadde 1. 2.2.1 den Hndde 1. 2 ..2.5 n kadarki kontrollerdt~ anol'mallikler bulundugunda cihaz1n ayar1 yap1.lmRl1 veya degi~mesi gerekp.n parl;alar degi~ttrilmelidir. 1. 2.3 - Kontrol Kontrol her Y11 en az bir kez performansl korunmaltd1t".
a~agtdaki
konularda
yaptlmal1. ve ciha:'::lnilk
1.2.3.1 - Ha~sasiyet Hassasiyet. normal pr()blarta muayene metodunda Ek-D ye, al;t11problarla rnuayene rnelodunda ise Ek-~ ye gore oll;ii]mr.lidir. 1.2.3.2 - Cozme Giicu COZffiegucii, normal problarla muayene metodunda metodunda ise Ek-E ye gore oll;ulmelidir. 1.2.3.3 - Buyiiltmenin Dogrusalltgt Buyiiltmenin dogrusall1g1 Ek.-A ya gore 1.2.3.4 alu
~;
- alii Bolge
bolge,
Ek-E
ye
Ek-C
ye, al;1l1 prob1arla
rnuayene
01cii1mf!lidir.
.
.
gore
olculmelidtr.
1.2.3.5 - ZaY1flatlcl Madde 1.3.2.1 de belirtllen STB..GV 15 serilerinln .aras1ndan uygun olan muayene parl;asl sel;ilrnelive altl adel dB basamagJ.nda call~ma kontr01 edilmelidir. 1.2.3.6 - Hata araYlclSlntn belirtilen diger ozelikleri 1.2.4 - aze1
Kontrol
Aynt madde ve metodiar aynen uygulantr.
il;in uygun
olan
yerlcrde
Madde
1.2.3
un j1gili
rnaddeleri
. ,
1.2.4.1 - Cihazln u:.::un bir yola goLuruldugu ve sisteme 0:.::e1 mekanik verildiginin du~unuldugu dut'umlarda ozel konl:.rolyapll1r.
1.2.4.2
Onartm
yaplldlgl
durumda
ozel kontro1
~ok1ar
yaptlJt".
1.2.4.3 - Prob kablosu veya prob degi~tiri1digi icin oznl bir kontr01un yaptlmaSlntn gerekli oldugunun dii~unuldugu durumda 0;'.01kontro1 yaplllr. 1. 2.4.4 - Ozel c;evrc :;;arl1ru'lnda5islem ozel kontrol yapl11r.
1.2.5
_.
1.2.5.1
anorma 11 ik1er hissedild iginde
Onarrna ve Kullanmama ve
Onarma
cah~lrken
kul1anmama
a~ag1daki
~oki.1de
yapt 1 tr:
- Ona~na
Bir cihazln ca1l~masl durdugunda ve gerekli perrOl~ans referans degere ul~~rnadlglnda "cihaz bozuldu" diye adlandtrlilr. Ciha;'.daki bozuklugun rnevzi veya gecici oldugu anla~tldtitnda ciha;'.onarl1tr. 1. 2.5.2
Cihaz geni~ onarma
- Onarma
Amac1yla
Muayene
vl::!yaKullanma111a
dayan1.kl111gl gozonjjne a l1t1<1t';.)k cihaztn performans 1n1n dU:;1mesiveya a~J.nrnaS1 bir ara11g1 a~tlitnda ve uzun sure bozuk olarak kalmasl belirginle~liginde amactyla muayene cdilmeli veya ku11an1.1mamaltdtt".
I. - 1.2 -.
.
UDK
-rURK
620.179.162:669
1.3 - Standard
Test
1.3.1
Genel
1.3.1.1
- Standard
B10gu
Test
va Re(~rans
STANDARDT~ARI
TS 4822/Nisan
1986
B10gu
Bloiu
Standard lesL b1ogu, YI~lkill belirlenmi1i per(ormans
ve tasdik muayenesi
kU['lJlu~11-1r laraf1.ndan malzemesi, bi!;imi ve boyutlarl edUmi:;; olan, hata at'aYlclsunn hassasiyet ayarl veya i~jn kullan~lan bir deney parcas~dlr.
Standard lesl blogu; Toplam hassasiyettn sLandard blogu (standard hassasiyel lesl blogu), Uzakllga bagll olarak yankl yilksekligindeki degi~meyi bulmaya yarayan, Hala araYlcls~nln lop lam CozucuLugunu bulmaya yarayan, Pro bun performanlsln~ bulmaya yarayan, 6 olmak uzere 4 tipe ayr111r.
1.3.1.2'- Referans B10gu . Referans blogu, standard tesl blogundan farkll va hala ayarlama parcanln
standardl malzemesi
olarak kullanllan bir parcadlr. i1e aynl veya b~nz~ridir.
araYlcls1nln hassasiyetini
Kalzemesi,
muayane
edilecek
Referans' blogu; t~inde yapay bir cat1ak veya bilinen tabii bir ~atJak bulunan ve muayene edilecek parcaya e~deger olan tipler, Kullan1.ma uygun olarak, standard tesl blogunun bit" parr;aslna benzeyen suni olarak hatall kUr;uk bir deney parcaSl, omegin! ~x4 mm delikle STB-A2, ZaYlflatmanln mukayes~si i.Cln kullantlan li.pler, ornegin kristal tan~ledn buyilkluk derecesinin, dovme Ot"anJ01.n ve gl"afitin ki.ireselle~me derecesinin
mukayesesi amaclyla ku1.1anllanlar, ... uzere 3 tlpe ayr~J~r.
01mak
I
"
1.3.2
.
- Standard Tesl Bloklarln1n Amacl ve TipLeri. Standard test bloklarl kul1anma amaClna gore Hadde 1.3.2.1 Hadde 1.3.2.5 de belirtilenleraras~ndan sel;J Lmelidir, Standard tesl bloklarln~n ana kullanma amaclarl
-
Cizelge -5 de ved
ltni~ti1'.
- 13 -.
,----
TURK
TS 4822/Hisan
STANDARDLARI
1986
UDK 620.179.162:669
1.3.2.1 - G Tipi Standard Test Btogu (STB - G) G tipi standard test btogu ultrasonik normal problarla muayene metodunda kullanl1lr. 1.3.2.1:1 - Malzeme G tipi standard test ~logunun yaplmtnda kullan1lan malzemenin kimyasal bile9imi, imalat ~ekli ve lS1l i,lem durumu Cizelge-6 da verilmi~tir. Kalzemeler
1 MHz _ 10 KHz arast
gerilmelerden
ve kristal
ultrasonik
yaptdaki
ses demetini
duzensizliklerden
saptlrabilecek
arlndlrllm19
i~
olmalldlr.
Standard Test Bloklarlnln Kullanma Ama~larl
ctZELGE-5
Rsas IStandard
TestlMuayenolKuayene
IBlogunun
Tipil
Kullanma
Amacl
IMadde No.
Edilecekl I
~ekli
ve Sembolii'
I
I 1
IPar~a tlrnekleri
I I-Cok kahn I_Haddelenmi~
I
INormal
I
1
I
I-Dovme
I
I
IKalln
I
- G
Madde
.-
1 I
STB
I
levha
I-'Cab.lima hassasiyelinin I mesi
~ubuk
I-Normal parcalar
IMuayene
STB - Nl
I
prob!'Jn.yak1.nmesafe
oze-
I
liklerinin olciHmesi
I
levha
1.3.2.1
duzenlen--I
hassasiyetinin
ayarlan-
masl__
I
I-A~lll probun ses demeti ~lkl~ noktaslnln k1.r1.lmaa~1.S1n1.n bulunmaS1
I
I
I
,
I
8TB - Al
A~1l1
ve
.
I-Hata
I
Kaynak,
I
Boru
"
Normal
araytCtSln1.n
ekseni-
I
nin muayene aral1g1nlnayarlan-
I
maS1
I-Hata
I
zaman
8
Madde 1.3.2.2 Hadde 1.3.2.3
I
I
I
I
I
I
"I araytC1S1nln
~ozuculijgiinun
I
. ol~iilmesi (normal problarla mua-I yene metodunda) I -Muayene hassas1yetinin ayarlanI
maSl
,
-Muayen~.hassasiyetinin Kaynaklar,Boru
STB - A2
-Hata
Kaynaklar
0,95 1,0
0,36-
Mn
0,15- 0,50 0,35 max
0,15-
,
I
-Kuayene hassasiyetin1nayarlan-
I
maSl
Hadde
1.3.2.5
.
,
0,60-
0,43 0,35 0,90
Pmax
I
(~ Aitrllkca) I
S1
~oziicii-I
Standard Test Blogunun Kalzeme tlzclikleri
Kimyasal Bile~im C
top lam
-Muayene arallgtn1n ayarlanmasl"
-1-..-
G Tipi
araY1C1Stnln
-.A~111 probun ktr1lma a~ls1nln vel prob ses demeti ~1kt~ noktasln1nl bulunmasl ,
A3
CtZELGE-6
Kadde 1.3.2.4
I I
luiuniinolciilmesi
A~tll
8TB -
ayarlan-
maS1
I
I
Cr
Ko
Ni
ISll t~lem Durumu
,Smax
I
I
,
I
I
I
IDovme ora-
I
I
Inl en az
tirme
110 S olan Ihaddelen-
gormii~
I
0,025 10,025 11,30-10,08
0,030
r
tmalat ~ekli
11,60
I
I
I
I
I
I
I
max
10,030
10,60-10,15-
I J
11,00
10,30
I
,
- 14 -
Kiireselle~-
tavl
Jmi$ celik IDovme oraIn1 en az 1,60-110 80lan 2 Ihaddelen'mis celik
Su verilmi~ ve yumu~ak tavlanm11i
18ertlik I BSD
I
.--
!1Df\.620.179.162:
1.3.2.1.2
669
--_.
TURI< STAt-m~J.A
Malzeme MuayenelP-t'i
1.3.2.1~~.1 - Ull~asonik Da1g~ ~~~n ses.Z~Y1flama ~akla~ Halzomen1n sas ;t;aY1flamufaktol'u :> MHz 11;'l.n 5 dH/m dnn ve tl den cok olmamal1d1r. 1.3.2.1.2.2 - Yanal Yuzeylerdcn Ullrasonik Normal Probla Mu8~ Daldu'ma moloduyla, 5 MHz frekam1 ve 20 mm cap1ndaki normal p;:' labi lululdugunda,birb i.dne bit i.~ikiki yansl yiizeyden STB-.CV2 . .
blogunun yank1 gelmemelidir.
1.3.2.1.3 )
_.
yUksck1iginln
1/4 (-12 dB) UnU
gecen
Bicim ve Boyul1at'
hlcbir
hala 18ft'
",
Standard test blo~unun bic~m..ve. boyutlan ~okil-.l vo Ci2:e~ge.-7do veril.l~" . Standard test blogunun B yuzu C1zelge6 da t r. s.lrada vor11enmalzemedon ve ~ekil-2 de gasted It::!n akust ik ma lzcme ile kapranm1.~ olmahd 1r. Akustik metal
tozu
ile sentetik
racine
kar1~lm1
olma11d1r.
I"
- 15 -
., .......
.._n._'__._ _._-----
--~--~..-
UDK 620.179.162:66~
TURK STANDARDLART
__
TS
4822/Nisan 1986
OIc:u1er mm'dir I='
IS
,.
>4(
I
$I
< ,.
.
, ~EKLL 1 -IBi.<;im ve Boyutlar (STB-G)
Yanal
yu:teyl~r
~l~lenm.l$ yUzu.4fJn
-
asille
6rm
temi.zlenmi:?, yi.izcy
A yuzunun eksene olan di.k1igi max 0,20 Pah 0,05 mm (egc ile i~lenmi,) Dclik; A yUzunun dl;)/ik eks~nlne dikligi Eksenden kac; lkl1k max 0,3 mm Taban duz
- 16 -
yapl1ml~
pat'k~rizasyon
pi.idizlii1ugunde
par1aLdml:?, tolerans11dlt"
= 900
J: 0,50
yag
ta~l
ile
.
---
UDK 620.179.162:669
CtZEI.GF>-7 Standard
..~_.
HuyuLlat.J.
'l'.~~t B1ok1aru1In ___ 1
Tip Gostedl i.si I
1__9-__L
I
T~
I
I
STB-GV 2
I 20;l_:O,~1 2.1:0,1 I 40:t0,sl
STB-GV 3
I 30:t0,SI
2:t0,l
S'l'B-GV 5
I 50+0,51 -
STB-GV 8
80:t0,5
STB-GV
15-1.4
I
I
I
I
12 I
55
I
12
60+1.21 -
~5
I
12
60:t1,21
55
12
50j:l.0
45
12
"5
12
45
12
45
12
1,5
12
45
12
~5
I s0:t0,51
60:t1,21
2~.O,l --
I
2:t0,l
II00:t0,51
150+0 - ,.5
70+0,51 -
1801:0.51
lS0:tO.511,4:tO.07
I
I
~
STB-GV
_' 01ciHer mm'di.r. T --L_.JL_.l_~_1
60:t1,21
I
15-1
r
I
180~.O,51 SOH. ° 1
STB-GV
15-2
STB-GV 15-2.8
2:t0.1
150:t0.5
150:t0.512,8:t0.l"
180:t0.51
15-5
150+0.51
STB-GV
15-:5,6
4+0.2
i80:t0.51
150+0,515,6+0.28 -
-
S0:t1.01
180+0.51
j
1
1
L
1.3,2.1.4
50:tl.01
1
I
I
1
I I 180:t0.51 50:t1.01
1
STB-GV
TS 4822/Nisan
'L'URK_ STANDARDLARI
----.-
I 50+1,01
I
I
Da1ga t1e Slandard Test B1ok1arlnin Dogrulanmas1
Ullrasonik
1.3.2.1.4.1 - Ciha~lar Dogru1ama yap11~rken a~ag1daki cihqilar kullan~11r. Ultrasonik hala Zay~f1at1cJ.,
araY~C1S1,
Prob. 2 MHz veya 2,25 MHz 30 mm capll. 5 MHz 20 nun Cap11, 10 MHz 20 rom veya 14 rom capl~. Temas S~V~S1 makina yag~, Prob denge aglrlJ.gJ.3,6 kg, Dogru1ama icin sLandard b10k Olculer
ve akustik maize me
~ekil 2_ B yGzu
- 17 -
mm'dir.
1986
__
YDK 220.179.162:669
1.3.2.1.5 - Dogt"ulama ~..lrt lat'1. ~at"tlat"1 ve dogrulama
TURK S')'ANDARDLARI
vc Dogt.u lama Melotlarl m~loL1ar1 a~ag1.daki
Dogrulama
Frekans:2 veya 2,25, 5 ve 10
__
TS
4822/Nisan 1986
gibi olmaI1d1t".
MIi7.,
Ayariama: Miimkiin oldugun(~a hassasiyet yiiksekve darbe geni~ligi dar olmal1d1r. Olc;me metodu : Dogt'u lamH ic;in sLandard biok ile birlikte mukayeseli olc;me yap1Imal1dJ.r. Olc;mesaY1s1 : DogrulaJ11a i<;in hot' bit" standard test blogu ic;in iki Blc;me yap11malldlr. tki i:51.C;illearaslndriki fat"k 0,5 dB den c;ok oidugunda yeni bir yapllmahdlr. <>lc;medogt'u lugu Yankl yUk£"kIiii 0,1 dB dogrulukla olc;UlmeIidir.
- Kabul Kriteri kriteri a¥agLdaki
1.3.2.1.6 Kabul
gibi
olmalldLr. (~
Blogun iHt;Ulen d~i~:wlp.l'i,
onc~:Hkn
b"1irienenstandar:d
blogun
deget"lerine 41
a~agldaki 2 MHz veyaloleranslarlau~nalldlr. 2,25 l1Hz it;in .t 1 dB 5 MHz ic;in 10 MHz ic;in Standard tesL blogunun
.t 1 dB k 2 dB standard hatas1ndan
ba~ka
ycrierinden
gelen
yankl1arln
yiikseklikleri standard hatanlt1 yankl yiiksekligind~n en az 10 dB daha az olmahdlr. Cizelge-7 de verilen standard t~)stbloklarlnln V 15-1 ila V15..5,6 arasJ.nda olanlarln ardacda gclen iki standard araslndaki fark Cizelge-8 de verilen
CtZi';LGE-8Ardarda Gelen lki Araslndaki F'at'k
I
Bloklar1.IVl5
/Prob 12 veya 2,25 MHz 13 nun cap 15 MHz /20 nun cap
1.3.2.1.7
-
-
1
yank11arl
Te£L Blogunun Standard Hata YankllaC'l
St.andard
.. Test.
test blogunun standard hata degerlere uygun olma]ldlC'.
_. __ /VI5.
l,41v15
-
2
IVIS
I
Olciiler mro'dir.. 0'- 2,81vl5 - 'I
I
LYl5-=-L..H~L15_:_~_lY15 - 2,81VJ5 - 4 IVI5 - 5,6/ I 4,8 k 1 I 6,0 .t 1 I 5,7 k 1 I 6,0 k 1 / 5,8 f. 1 /
L_
I
_
I
I
I 5,6 .t 1 1 6,1 .t 1 I 5,7
L__
I
_
.t 1 I 5,9
I
1._
I
I
.t 1 / 5,3
I
~ 1 /
I
t~arelleme
Muayeneden ve dogrulamadangec;enblok ~ckil-l de gOrUlen C yUziine
STB-GV
. . . . .. .. -
ve No. (set numaras1) ila i~aretlenir. 1.3.2.2 - Nl Tipi Nl tipi standard kullanll1r.
1.3.2.2.1
Standard Test Blogu (STB-Nl) test. b1.ogu ultrasonik
normal
problar1a
muayene
metodunda
- Malzeme
Nl tipi standiJrdtesl b logunun yaplnllndaku llatU Ian ma l%:p.menin kimyasal bi le~imi, mekanik
ozeli.kleri,
lsLl i:?lem ciur:-umu 1<; yapl
- 18 -
ozelikled
Cizelge-9
da verilmi~tiC'.
.
.. Cizelge
9 _ Nl tipi
Kimyasa' bileim
standard
(°/0'Aglrllk)(Pota
tAt
blolclannm malzeme ozeUilcleri" Alema Slhlri (legf I mrrf)
analizi)
G ekme
dayanlml
Et kallnllQI , mm Malzeme
C Max
kalanllQI 50mm
>50 mrn
:s100mm 50mm >50 m m 'OOm m 50mm
Si
-
0,23 0,25
-
0,20 0/22
Max 0,35
0,18
Max 0,35
P Max
Mn
.
man 25xC
5 Max
0,040 0,000
0.6-1.200,040 0,040
16
.:>16 40
.
25
man 24
II
II
mlO
kgf/mm
:;>40
.
mln 22 II
>5 16
5 mm 23
4152
.
Et kalanltgl
mln 18
"
/I
I
'e:: ~ x
.,.
Kopma uzamasl
CI' N o
mm >16 50
>40
mln 22
man 24
II
It
I-' ..... \C I-' CI' N CI' CI'
..0
II I
Max '.40
0,040 0,0'0
I'
"
h
"
/I
"
I
"
I I~ e::: I~ 1m' ,r-i > 2i o > \::tJ o .... ~ H I
r;a
w .
Gizelge 1511
g"un
devaml ,
'1lem ozerlklr'l
-.
I yapl ir me
grmu
Ostenit olmama
p
II
.
tavi
Egmc acrisl
..
Normallet
..,
Egme
II
tone buyuklugu 7' den kueuk . "
II
180.
'"
deneyi
Mandel apl
Dene sleak
191
1,OxMalzeme et leal10119I
I I
Charpy vurma deneY'1
O.C'
O.C
il 1.
-
L
min
I~ N ..... :z: 1"" 111 ~ :3
2.8 man
4.8
I
I-' ..0 co CI'
---,""-->
YDK
TURK
620.179.162:669
--
1.3.2.2.1.1
Malzl-)me
STANDARDLARI
TS 4822/Nisan
1986
Kont~olu
Ma1zemenin biitiinyiizeyi Lek L-H";.}ftan 5 Mh:t: frekans ve 20 111m~apl1. probla su kolonuyla birle~llrme metodu kullan1larak ultrasonik normal problarla muayenesi yapl.hr ve muayene sonunda Maddn 1.3.2.1 de be]irLilen STBhGV2 standard test. blogunun yank1. yiikseklig inin 11" iinden biiyiikhata yank1S1. got'i.ilmemclidir. Malzemenin butun yiizeyi __~ (6S) te i~lend.iginde 5 MHz ve 20 mm c;apl1 probla dogrudan Lemas metodu ku 11anJ lar."akultrasonik normal problarJ a muayenesi yapl.lll" ve muayene sonunda Madde t.3. 2.1 de bel il"Lilen STH- GV2 sLanda~d tesL blogunun yank1 yiiksnkligini.n tI', iinden buyuk hata yankJ.sl godHml-)melidir. 1.3.2.2.2 - Ri~lm ve Boyutla~ SLandard LesL blogunun bic;im va bnyuLla~L SekLI-3 de verllmi~Lir.
100
.
(~
"
'- ' ,
C) C)
...
(
~I
1.3.2.2.3
-
1.3.2.2.3.1 Muayene i~in
.
Muayene
UlLrasonik
- Cihazlar a~ag1daki
Ultrasonik hata ZaY1.flat1c1,
cihazlar
ku1.lanJ
11e-.
ae-aY1.C1S~,
P~ob,
5 Mhz frekansl1
20 nuu
Temas S1V1.S1., Muayene ic;in referans 1.3.2.2.4
-
Muayene
c;apl1
meLodu
i~in
kuvae-tz
50Q20I)
blok.
Mf)l.odu ve
Muayene metodu ve :?al"Uarl
(dald1.rma
~art lar J
a:?agldaki
g ibi
olma hd1.l".
Muayene frckAnsl 5 MHz, Ayar1ama derecesi darbe geni~ligi mumkun oldugunca dar olmall ve bast.lrma "0" veya "OFF" due-umuna getir1 I.me1i ve refee-ans blogun standard deJiginden gelen yankl.yiiksekligi ekran ol~.eginhl %.~O sine gelecek ~eki.lde hassasiyeL aya~lanma11dlr.
.. 20 -.
TURK
UDK 620.179.162:669
S'rANDARDLART
TS 4822/Nisan
1986
(51~me Metodu Test blogunun standard deliginden va referans blogun standard deliginden gelen yankI.yukse1clil
Referans
've
tast
blogu
i~in
ob;me iki
kez yapl.hr.
Bu durumda iki
c)l~me
arasuldaki fl1l'k 0,5 dB' i gG~til1i.ndo ol<;me yon:i lenir. Ol~me Hassasiyeti Yank1.yiiksekligi 0,1 dB hassasiyctlc okunmal1.d1.r.
-
1.3.2.2.5 Degerlendinne Test blogunda ol~iilendcgn~ler, rnferans bloktan a11nan referans dcierlerin ~ 1 dH s1n1rlar1 i~inde olmalI.dlr.
1.3.2.2.6 -
t~aretleme
Kontrol ve muayeneden gc~en
)
bloklar S'l'D-Nl No
:?eklinrle
i=iarGtlenir.
-
1. 3.2.3 Al 'ripi Standard Test Blogu (STD-Al) Al tipl standard test blogu ultrasonik muaycnelerde kullan1lI.r. 1.3.2.3.1
- Hal~eme
Hadde 1.3.2.2.1 de verilen 1s1ah i~lemi yap1.11.r.
malzeme
kullari1.11.r.Ancak
normalle~Llrme
tavI. yerine
-
1.3.2.3.1.1 Sentetik Reeine Standard test blogunun 50 rom<;apl1. deligine doldurulan sentetik re~ine metakrilat levha olmalI. ve 23 nun ka 11.nhgI.ndaki metal:rilat levhanI.n oda s1.caklI.g1nda boylamas1.na ses dalga yaYI.lma zamam. 50 nun l:al1.nl1g1ndaki yumu~ak ~elii.inkino e~it olmahd1r.
-
1.3.2.3.2 Halzeme Kontrolu Malzeme kontrolu a~ai1daki gibi olmal1.dlr.
.
" j
1.3.2.3.2.1 - Halzemenin bii tun yiizeyi tek taraftan 5 MHz ve 20 nun cap 11. pt'obla kolonuyla bit'le~tirme metodu kullanllarak ult.t'asoni1c normal pt'oblarla muayenesi yap111r ve muayene sonunda Medde 1.3.2.1 de bclirtilen STB-GV2 standard test blogunun yank1. yiikse1cliginin 1/4 unden buyiik hat.a yankJ.s1. gOrUlmemelidir.
1.3.2.3.2.2- Yuzeyi
~
(6S) c i~lendiginde,
m<1lzemenin buliin yilzeyi
su
ust. lie
yan yiizeylerden 5 mh: ve 20 nun ~ap 11. prob la dogrudan lemas meLodu ku llan1.1arak ultrasonik normal pl'oblarla lI\uayonesi yap1.11.r ve muayene sonunda Madde 1.3.2.1 de belil'tilen S'fB-GV2 standard t.est. blogunun yank1. yiikseklig1.nin 3/4 iinden buyiilc hata ~ank~sI. gorulmemelidir. 1.3.2.3.3
Stand<1rd
-
Bieim ve Boyutlar
testblogunun
biei m ve boyutlan
~eld.lI,de v~ri Iml~tir.
. - 21 -
UDK 620.179.162:669
TURK STANDARDLARI
TS
4822/Nisan 1986
15 Tolerons :to.1 rnrn A ve D yiizeyleri V<:R' (65 )'e i~lenQc ek
100
II
A
.8
yunyi
B yuuyi
3S' OU . 53' 127.9 3T 87.7 53' 1:35.U 39'
IDI
91.1
1,1' 9S9 J,3" 10D.3 '5' 105.0 ,," nO.1 '9'115.5 51"21.4
~ 1/.2.8 59' 151.5 61.161.3 63' 172.' 63' 185.1 67' 199.9
/.
ree: me
. $EKIL - 4 Bic;im ve Boyutlar
1.3.2.3.4 -
UltC'usonikMuayene
1.3.2.3.4.1
-
Muayene
-
-
ic;in
Cihaz!ar a,ai1daki
cihazlcC' kullan1]1r.
UltC'asonik hata sC'aYlC1S1, Zay~flat1c1,
-.A~111 prob 2.25 MHz, 450 (Srnck : 2,25 Q 18x20 A 45) 2 veya 5 MHz 700 (Ornek : 5 Q 18x?0 A 70) Temas SIV1S1, makins yai~. AC;111 prob icin dcngelcme allrJl11, Muayene ic;in refer-ans blok.
-
22
-
(S'l'B-Al)
UDK 620.179.162:669
TURK
STANDARDLARI
1.3.2.3.4.2 - Kuayene Metodu ve $artlar1 Muayene metodu ve ~art1ar1 a~ag1daki gibi ,
8
TS 4822/Nisan
1986
01ma11d1r.
Muayene Frekans1 : 2 veya 2,25 MHz va 5 MHz Ayarlama Derecesi : Hassasiyet mumkUn oldugu kadar yilksek, darbc geni~ligi mumkun oldugu kadar dar 01ma11d1r. tll~me Metodu Referans blogun yank1 yUksekligi 1~0 ye ayarlan1r. tll~ulen yank1 yUksekligi ~o oluncaya kadar zaY1flat1c1 ayarlan1r ve dB degeri kaydedilir ve bunlar kar~11a~t1rma11 olarak ol~ulur. Prob Ses Demeti C1k1~ Noktas1n1n Dogrulugunun tncelenmesi Prob ileri-geri hareket ettirilerek R 100 kavisli yilzeyden gelen yank1 yilksekliginin en buyilk oldugu yer bulunur ve bu durumda prob durdurulur. R 100 kavisli yUzeyin merkezi ile prob ses demeti ~1k1~ noktas1 aras1ndaki uzalc11k ~elik bir~cetvelle ol~ijlur. bu dUL~mda yank1 yilksekligini '~o ye ayarlamak i~in gereken zaY1flat1c1n1n dB degcri kaydedilir. R 100'11k kavisli yUzeyin merkezinden on taraf art1, arka taraf ise eksi ile gosterilir ve sapma +a mm veya -a rom olarak kaydedilir. K1r11ma A~1s1n1n Dogrulugunun tncelenmesi 450 ve 700 lik k1r11ma a~1lar1n1n ~izgileri 450 ve 700 lik problarla ol~ijlur. Prob, ol~me ~izgisinin bulundugu yer uzerinde hareket ettirilir, yank1 yUksckliginin en bUyUk oldugu yer bulunur, bu durumda prob ses demeti ~1k1~ noktas1yla standard test blogunun ~izgisi aras1ndaki sapma ~elik bir cetvelle ol~ulijr. Yank1 yilksekligini '~O ye ayarlamak i~in gerekan zaY1flat1c1n1n dB degeri kaydedilir. tlicma cizgisi s1f1r noktas1 al1narak ve buyilk a~1lar art1. kUcuk aC11ar eksi ile gosterilerek, sapma. +b rom veya -b rom olarak kaydedilir.
1.3.2.3.4.3 - Degerlendirme Test blogunun ol~ulen degerleri, referans bloga gore belirlenen referans degerlere a~ag1da~i s1n1rlar icinde uygun olma11d1r. .
e
Prob ses demeti ~1k1~ noktas1n1n Prob ses demeti ~1k1~ noktas1n1n K1r11ma aC1s1 700 i~in I 0,30 450 icin I 0,20
yari
I
yank1
0.5
rom
yilksekligi
II,S
dB
1.3.2.3.5 - t~aretleme Kontrol ve muayeneden gecen bloklar $ekil-4 de gosterilen yere STB-Al No..... olarak i~aretleni.r. 1.3.2.4 - A2 Tipi Standard Test Blogu (STB-A2) A2 tipi standard test blogu ultrasonik aC111 problarla
muayene
metodunda
lrullan1l1r.
1.3.2.4.1 - Malzeme A2 tipi standard test blogunun yap1m1nda kullan11an malzemenin kimyasal bile~imi, iC yap1 ve 1s11 i~lem durumu Cizelgc-lO da, mekanik ozelikleri ise Cizelge-ll de
verilmi~tir
.
I 'L
- 23
',~
.,
'.
...~.
'....
~
r '.
0\
CtZELGE-lO KimyasalBile,im,tmalat ~ekli ve IS11 t,lemDurumu t~.Yap1
-.
I
CtZELGE~ll Mekanik tlzelikler I ro
t
en.
I
, 'Akma
I
Kopma UzamaS1(~)
S1n1rl(kgf/mm2)
'.
Egme Deneyi
I I
Charpy
peneyi
Mandrel , Deney 'Enerji Slcakllg1 , kgf.m Cap1
,
I
,~
I
I 'min
OOC
33
,
I I Imin 37 Imin 36
OOC
, 'min 2,8 min 4.8 I 'min 2,8
t!
~ ~ ~ HI en
,
~ :U> (X) 0\ ,
.
e
..
. --
TURK
UDK 620.179.162:669
1.3.2.4.2
- Halzeme
STANDARDLARI
... -_.
TS 4822/Nisan
1986
Huayenesi
1.3.2;4.2.1 - 'Halzemenin butun yUzeyi tek taraf~an 5 MHz frekans va 20 mm ~ap11 . probla, su kolonuyla birle~tirme metodu kullan11arak ultrasonik normal problar1a muayenesi yap1l1r ve muayene sonunda Hadde 1.3.2.1 de belirti1en STB-GV2 standard test bloiunun yank1 yijksekliginin 1/4 unden buyijk bata yank1s1 gorulmemelidir. 1.3.2.4.2.2
- 5 MHz
I
450 a~111
bir a~111
prob kullan11arak,
_ 1 rom x 1 mm
boyutlarlnda ayarlan1r.
tupunde
bir delik iki sekme mcsafesinde denenir va yank1 yijksekligi ~5 e Bu ayar derecesinde, delik bir sekme mesafesinde denenir ve katod 1~ln1 yank1 yUksekligi i~aretlanerek ~ekil-S do goruldugu gibi bir ~izgl ~izilir.
f
10
1 ;.J01
I
-
,
30
20
.'/.
SO
I
S=SeJane mesafesi
Krit1k .c;iz.li
\.
r--....
t
V\
.."
,
/
lI-
\
I
4-
I
o_ttzi IV kG
1$ ~2S !
,.
~EK1L
- 5 Kritik
1,3.2.4.3 - Bi~im ve BOYutlar Standard test blogunun bi~imi
~ekil-6
,QZ',
Cizginin
Elde Edili~i
ya, boyutlarl
Cizolge-12
ye uygun
olma11dlr.
Olcu(.. mmI di,. .
I
'1 .1 ... d .. a
-
1ft
¥' diiztabanll '2.2
o ...
1i.dU% tabanh
.
1f4 4
duztabanh
~EKtL
-
6 Bi~im ve Boyutlar (STB-A2)
- 25 -
. ."i " '.f
..
.
. .,. .t,.
.. --, ' . - .- --"
.
TS 4822/Hisan
TURK STAHDARDLARI
1986 .~
lSlciile'r
De'1ik
1
Cap
, ~"
I
+0,02
I ~l
x I I 1
,
rom'dir.
1 Derinlik 1 :!: 0,1
-0.01I I ~,03 I ~2 x 2 I 2 I 'I -0.01 f
1
2 :!: 0,2
.
II I ~4
+0,05 'x 4
~r" . , 'r'" .!/~,:,:"~ , ' J. :'<'-", "" 8 ~(t ~ ~~.'~?Y:~, ".'
;'
;
4 .t 0.2
'4 -0.01 6
8
11
:
-f:O' 0
8
X
8 :!: 0,2
/
, " " .
1 5
{~"~~::'. ::~~,', .~.'-, ,"-;'" .J"",,, ';", " ','
f
I~
t~~..'".!,.:"'. .'
' '1""0 . .-':.
I
'.'
"
_+0
'"
,I 4 .t, 0 . 2, -:::
'-t.
,
.
'".
..
oil . 03 _ .-
t
r'..~.."
~
,'-0.01
1
."
~{~'~'~;~~;'<~'.-
.".'
.~.
.-'-
-
.-
.
1.'
.. ,,2
e..,.-
.
-.-
. .-
,'<.-,
veya
2.25
JY(~':',
:~' :~..',
'.-
~
.}.. . .
.. . "
',' .
,..',
1cullan111r. .
"
."
."
.
,
2,25 2.25
HHz, 45~C (~rnek
Z 10xi0 Z 10xio 5 Z 10xlO
A 45) A 70) A 45)
yag1,
,8
denge ag1.rl1g1,
1C1.n referans
bloke
'
,
~1!::'
1.3.2.4.4.2
~~~;L,
Huayene fiartlar1
f~in\~,1:'-;~' .
.
i~~\~\{:' ~', - Huayene
I;:~;!<. ';'". - Ayarlama \''''<,\'-'' :):(:' "
oldugunca
- Huayene ~artlar1 Frekans
va Huayene Hetodu
ve muayene, metodu a~a&1daki .
..
: . t ~<
1. : 2 ve 2, 25 MHz ve 5 MHz,
Derecesi dar
: Hassasiyet.
~i~i; Olmal1d1!:. ...:
':.' ".
" ,
miimkiin oldugunca
'.
:
,
yiiks-ek. darbe
genililiii
mlimkiln
olmal1dl.r.
i~;.)' , '\>'«"::-"{~~{, ',",
lSlcme Ketodu : Huayenede referans bloga gore mukayesell olcme yap11mal1dl.r. .Prob Hesafesi : 450lik k1r1.1ma ac1.S1. kullan1.1d1g1nda her bir deligin yank1 'yq~sekligi iki se1ane mesafesinde. 70° 11k k1rllma aC1S1. kullan11d1.g1nda ise bir seme mesafesinde o 1Ciilme lid ir . ~:'>. lSl~e SaY1.S1 : Huayene icin referans ve standard test bloklar1.n1.n herbirisi ~G!'~ uzerin~e~ikif}er olCil yap1.lmal1.dlr. Bu durumda Slcillen iki deger araslnda 0,5 dB ';~~(i/"den ,dahabilyiik bir fark gSrUldiigilnde Slcme yinelenmelidir. NN\lSlCin~ Do~.rulugu : Yank1 yiikseklikleri 0,1 dB dogrulukla SICil Imelidir.
-
~i~ti:~~{~,\~~}:i;~L't:~t;;';:}nl)~/j;<\i<"" '
,
'
'
,
i_..,..r('M"){'\\~!'~~A'(':'-";' ',. ,:',,' ' '\~~f~,~:l{;,t~Y;'~>~~~~~~,:}:~:i':"i~\~."". . ['1fv.{~M;~~~h":,i),1' ~,'(:1,,(";" ," ."
'.
,
araY1C1S1,
- AC11I, pr~b. icin
- Huayene
"
,:,:.,>:~:"..:,:
'~.'.~.~.-!
cihaziar
- Tamas S1V1Sl.. makina
"
,
Cihaziari
-
hata
,:
2 veya 2.25 MHz, 70 C (~rnek 5 KHz. 45°C (~rnek
,
I'~A:~,:' ,\~af~' (j~ v,>:'
':
.0;. . ,.'
Kuayen~"..,'"
- AC111 prob,
~k;;. ~y:;
~
;"
'4.1 Huayene ic in -'a~ai1daki
~~~~t~.~.~;,> '- Ul tras.dnik 9'$J;;~:'./'-',:~, ZaY1flat1c1,
l,mf'"",
'.'
- ~ltr~son1k
".<::.-:,:::,'1.3.2.4. ,:;.;(: ,,',Huayene
"
.~../ "
"
,:
'.:'. --"~,' ::'"
'
..
..
0._ ".,r0,:....-
Jt{~o': }~3.2.4.4 .:
"
.....
.\:'''::.i1,~~''.:>:.:~:: ','. . . 'li5,~~::::~(,:,:i
:"
:,.. .
bo y - I,1 5' :,,', 'C' ,
:'1,~i/';]dan_boYa
;t~t~:c:.>::._
8
+0,03
;W~:~~S~':I,'_I,,5x 4 11. ~, ". . --',...,
5
-0.01
~.,
F:;,~:c" '"",
',\-f",': ."
........
.
26 -
"'\6~.':ir\!/j?lti~~~'i:\I.I;>.iL(':;";,!;k';;\,,::,:,\,,{i'" '~, :,'-~:'{__~~.' ,y(~: ,
"~i~.fu~~ii:i}A;;i}if,~1?'J.~~6~{;~~~!it~;i;~~<:~\ ~~)I~~~'~\\Q'~ . .A.~ ~ k. .. ." -.'
.'
\
'.
,:,:,::,-:,;,.~,:,:,~'" . ~.." -."... '. '.
'
", -'
.'
" ':f~;"
. :'"
'-:,-,' .
. -,..",:
,
~".'
.. , .
;
. .:~'.~.
,.
UDK
TtJRK STANDARDLARI
620.179.162:669
TS 4822/Hisan 1986
- Kabul Kriteri
1.3.2.4.4.3
Standard test bloiunun ol~ulen deierleri, degerlerine ~ lda toleraqsla uyma11d1r.
onceden
belirlenen
referans
bloiun '
-
1.3~2.4.S t~aretleme Huayene ve kontroldan ge~en standard No olarak i~aretlenir.
1.3.2.5 A3 tipi
test
blogu
~ekil-6
-
A3 Tipi Standard Test B10gu (~TB-A3) standard test blogu ultrasonik a~111 problarla
da gosterilen
yere
muayene metodunda
STB-A2
kullan111r.
-
1.3.2.5.1 Halzeme A3 tipi standard test 01ma11d1r.
blogunun
yap1m1nda kullan11an
malzeme Hadde 1.3.2.4.1
e uygun
1.3.2.5.2 - Ha1iem~Huayenesi ;
.~~..
:1.3.2.5.2.1 -Halzemenin butun yfizeyi tek taraftan probla, su kolonuyla birle~tirme metodu kullan1larak muayenesi yap1hr ve muayene sonunda Hadde 1.3.2.1
i.;
:';~::,'
test
;':, .,:-:;:);.:~:.~::
blogunun yank1 yiiksekliiinin
':',',-.
. "'..
.
',.
. t.
5 MHz frekans ve 20 mm ~ap11 ultrasonik normal problarla de belirtilen STB-GV2 standard
1/4 unden buyfi1chata yank1s1 goriilmemelidir.
'.
'..
'
-.:
.
.
>;~W< -:1.3.2.5.2..2 - 5 HHz', 450 a~111 bir a~111 prob kullan11arak, STB-A2 test blogunun -~ii~~t';lmm x 1 mm lik deliii iki seme mesaf~sind~ denenir. ve yank1 yiiksekliii ~5 e :::~~.~.:,.:.ayarlan1r. Bu ayar derecesi,nde delik bir .seme mesafesinde denenir ve katod 1~1n1 .~.~?,;,U. .,. tUpilnde yank1 yiiksekligi i,aretlenerek" ~ekil-7 de gorulduiti gibi bir ~izgi ~izilir.
.. :.,1:>,.,
','
.
Ultrasonik
'.'
hata
'.
araY1c1s1n1n
.
10 dB ar~1r1i1r ve biitunyfizey ~ ~eki1-7 de gorGlen kritik goriilmemelid'ir.' .. .
hassasiyoti
(12S'e) iflenmi,ust yfizeydentaranir~ Bu'durumda ~izgiyi
a~an..hi~bir I .
hata
yank1s1
I
,
......
10
0
100
50
I
ri 'de Cilz91 \I
\
SO
I\.
-
\
I
0;UI"
~EKtL 7
'0'
30
20
1\
./.
-'"1 '".
...
I
II "' 2S
AI'ko yuuy
- Kritik
Cizginin RIde Ediii~i
- 27 -
.
-
"
.~ - -------_.--
TURK
UDK 620.179.162:669
TS 4822/Nisan
STANDARDLARI
1986
/
P ~~.
Bundan sonra, butun yUzeyin,kenarlardan 5 KHz, _20 mm lik probla, dogrudan temas
l~
metodu kullan11arak ultrasonik nor~l
problarla muayenesi yapL11r. Bu durumda
J~~" STB-GV2 test blogunun yank1 yUksckliginin 1/4 unu a~an hata yank1s~ goru1memelidir. 1.3.2.5.3 - Bi~im ve 80yutlar Standard
test btogunun
bi~im
,
v'6~oyutlar1
~ekil-.8 e uygun
olmal1dlr.
.OI1:ul.,.mm'di,.. II'
o
o +I "! II' ...
8 ..t.
05'1 .z+I.Z-
35.6
I
,
~EKtL ~i:,:.
."
~ - Bi~im'~e Boyut1ar (STB-A3)
..
,
~0 ~4 ve ~8 rom 1ik deliklerin tolerans1 ~ 0,05 mm, diger belirtilmeyen tolerans1ar (;~+ 0,1 rom, yUzeylerin belirtilmeyan purijzlukleri ise ~ (12 S) olarak a11n1r.
~~~
.'
"L:~
3
.
':?);'..":
.
2 5 .
.
Ultrasonik Huayene
4
~.
~1;3.2.S.4.1 - Muayene eihazlar1 '.:}fuayene i~in a~agl.daki cihazlar .~'.'~\.:'21{:~
J/:~ ~itr;"asonik
.<;if:':-'ZaY1flat1c1 f,,~.'.'
kullanll1r.
I
hata
araY1.C1S1.,
"
.
ilY~.:'::;'A~lh prob, . K;>' 2 veya 2,25 MHz, 4Soe (~t~ek r:::>," ,2 veya 2,25 MHz, 700e (Ornek !)~f> .5 MHz JOoe (~rnek ..'t.;,; .,-. . '.f1(;;::~ 'Temas SlV1Sl., makina yag1, '
"
!:(~i-.:':~,,:AC;1~1 pr?b. i~in denge ',./-Huayene 1C;ln referans
th
ag1rhg1, blok.
'.
1:\.~.,l.3.2.5.4.2
_. Muayene
\~t:;.:~:;... HU8yene~artlar1 Muayene
tt~~ Ayarlama }:: ...:..::. oldugunca
~arllar1 ve Muayene Melodu
ve muayene
'-'"'I';'"..
"1:~"':-
2 Z 10xl0 A lIS) 2 Z 10xl0 A 70) 5 Z 10xl0 A 70)
Frekans1
:
Derecesi dar
metodu
al1agl.daki"
g ibi
° Ima hd 1.r.
2 ve 2,25 MHz ve 5 KHz, : Hassasiyel mumkun olduguncayuksek, darbe genil111gi
olmahdlr. - 28 -
mumkun
8
. _..'
"
TURK
UDK 620.179.162:669
STANDARDLARI
TS 4822/Nisan
1986
Prob Ses Demeti CLkl~ Noktasln1n Dogruluk Kuayenesi : Prob ileri geri hareket eU.lrlletOekR ~O Uk kavisli yiizeyinen buyuk yankl yiiksekllgl veren tiolcta'-'.,y'. bulunur ve bu durumda prob durdurulur. Prob ses demetl C;lk1~noktaS1yla R 50'hk kavisli kavisii
.'<
. :
yiizeyin markezi arasLndaki sapma c;elik bir cetvel ile olc;ulur. R 50' Ilk yiizeyin merkezinin on taraf1 art1, arka taraf1 lse eksi ile gosterilerek,
sapma +a mm veya -a mm olarak kaydedilir.
.
- Klr1Ima AC;ls1Q1n Dogruluk Huayenesi : 450 ve 700 ilk k1r11ma aC;11arl~ln ~izgileri 450 ve 700 ilk probtarta olc;ulur. Prob olc;me C;izgisinin bulundugu yer uzerlnde iIerl-geri hareket cttlrilir, yankl yiiksekliginin en buyiik oldugu yer bulunur~ bu dU~Jmda prob ses derneti C;lkl~ noktaslyia standard test blogunun C;izglsi aras1ndaki sapma 0,2° dogrulukia olc;uIur. tllc;meC;izgisi slflr noktasl ai~narak ve buyiik aC;llar artl, kuc;uk aC;llar isa eksi i1e gosterilerek sapma +O,b
veya -O,b olarak kaydedilir." " I
-~4
'
mmax A
rom Iik yiiksek liSi
Deligin YankL Yuksekligini~ Dogruluk Huayenesi : Referans blo~un
t.50 ye ayarlanlr, standard. test blogunun olc;ulen yankl yiiksekligi t.50 ye zaYlflatlcl Ue, ayarlanir';'ve ,bu"d!-lrumdaki etB.degeri kaydedilir v?olc;me ~k~~e~eli oll1,rak yaP:lt,1~.:4S0 .1~k.~~r,:1.~ma "~~ii!J1 ~C;~tl. de1~gin yankl
. --:.
yankl
I" -~
Ii~:~1"'!
yuk~ekligl
ikl
sekme
mesafesinde,'
700lik
'klt"llina
aC;1s1
iC;111 .ise blr se1ane
:;>.;:m~safesinde', o,lc;ulur o'"Y;ankl yii~~ek1ig.l;~O~~. ;.dBr4~,g~.lU~(:O~#11.d1r. ~;~~~;.:..:: ~'~iH+":::" tlIc;roe SaY181 ': ".Huayene: ,ic;in t"eferans )!!:.;~~~~~~~4 .';'~es't':.1?,loki~~1~,ln
":
i};//::;.
uz~:inde
y,~}:<';
-
.'
,...1.3.2.5.4.3 ,'
,.'
.
a'itlglnda
lik
01c;~~,yen~,de~.::rap.1~mD,~i~~r::~f",;':'
~1:~' noktas1: deligin yank1
'.' " Degerlendlrme.. ¥
.;.::)Slandard test blogunun
ytik~~~i~i(~::Y:O';-'5'dB' .
..,
.'
'.
'.
;..;
~,::
':{~:;:~~:;:.f\:~;;J'~,:':': .
onceden .
-',<~~(t~~'e~;:~".:.' ,?larak ~"'-::'''(:''''''~.':. '~.':~ :. ~
'..-..,',1~.3.3.
.
...
",~
".
.
;.:
.
",
referans
. ,
blogun
.
1,5
'dB
,
'....
I
.
...
. ""\,:,
'.';
.
test blO~u ~~kil':':8 'de gorillen
standard
,
'
..."
yere
STB-A3
haretlenir.
,
Referans
BloklarlnJ.n
Yaplm1.nda
Dikkal:.
Edilecek
Hususlar
.....
::'L303~1.~,
Referans
'.: bOyUtlari,
ytizey
.
.
-'
'.
gec;en
fark,:',.
.
,',t>,
_;':::1..'3~;2~5.5 - t~aretleme kontroiden
.'
,";::~::';
'.,
behrienen
"
1 mm
... .
.,.;:';:t!y~~~~."ve
:...,.,'.:;
".~...,.
.;;;'~~'KJ.r11maaC;lsL:.to,60 . ".:.r?~£~4 romx 4 mm lik deligin yank1.yiiksekligi .:t
.
'. ". "
1;l,
...>:..~...l.~.:..I
.
.t
:'.,
<"..,...;,~:.<"~~i{";;,~;:':<;,:':-,:.,
.".
olc;ulan degerleri;
ses demeti C;1k1~noktas1 :
":::f'Pt:ob
1\<::.' ,;.
:'.D'~.~1~~J~:ik~:;i:~;,t:i,..:~,;':;.}\(1;~:fY';';4:~r~i:~~,~. ':-" "
'(;"dege,r1erinea21ag1dakitoleranslarlauymahd1i:>:: ':~~:...~<,;.~~?~.~.~'~.'. .
herbirisi
Jn~UL~a.Pl~h~1.r..':~~.~9',~~~~'~l~~.1:,i~::{~k'('~.~~~~,':'~ras1ndaki
deg-erlerl
= ~~~:i:S a::~t~. fJir rom x 4 mm
'" .
iki,e't
afagldaki
<':}r~~Y:: .
.
.
· ,;J,}\~t. .
blogun ililemesi
malzemesi, vb.
ayn1 ya da benzer malzerneden
1.3.3.2 -
Suni halay1. yaparken
V c;entik,
U c;entik,
gpzoniine
muayene
sec;ilme1idir. amaca
parc;aS1n1n
ahnarak, muayene
gore,
malzerne kalitesi, parc;aS1n1.n malzemesiyle .
duz laban11
bir delik,
dikdortgen kesitli btr c;entikveya yanS1.tlcl
dikey
bir de1ik,
bir parc;a
.se~i~melidir. ..::....
1.3.3.3 -,Suni hata ililenirken,hatan1n muayene ytizeyine 'if1emesineyeterince dikkat edilir. tlrneiin:
.'
olan yonune hatan1n yUzey
DUz tabanll delik ac;arken, taban aC;1.S1nl180 derece yapmak, taban ile muayene yUzeyini birbirine para leI yapmak gerekir, Dikey delik muayene yUzeyine dik, deligin iC; yiizeyleri duzgun oimahdlr. Yatay delik 'muayene yUzeyine paralel olmall, deligin ic; yiizeyleri duzgun o1.m8hchr.'
- 29 -
.~.
TS
TURI< STANDARDLARI
UDK 620.179.162:669
4822/Nisan 1986
V ~entigi i~lerken. ~entigin u~ klsmlnln i~lenmesine dikkat edilmelidir. U ~entigin i~ yUzeyLeri muayene yUzeyine dik olmal1dlr. Dikdortgen kesitli ~entigin yan duvarlarl muayene yUzeyine dik olma11dlr. Yansltlcl par~anln yansltma yUzeyi mumkUn oldugunca duzgun i~lenmeli. yansltma yUzeyi ile yapl~lk yUzey aras1ndaki a~l bassas olarak i$lenmelidir. Yapl~tlrma yapll1rken yap1~ma yUzeyinde hava kabarclg1 gibi halalarln kalmamas1 i~in gerekli
itina gosterilmelidir.
.
1.3.3.4 - tmaL edilen referans bloklarda. kullanl1madan once kullanma amaClna benzeyen standard hassasiyet test blogunun standard ~atlagl i~in hassasiyetin mukayeseli degerinin ol~ulup kaydedilmesi tercib edilir. 1.4 - HUAYENE
METODU
1.4.1 - Muay~~erA~amalarl Muayene yap111rken. istenilen amaCl gor~ekle$tirmeyc yeterli. a$aglda verilen ~iamalardan birisi se~ilmelidir: L 4.1.1 .
,.:
- Hatalarln
Tekrar1.n1n Beklendigi
A~ama
~rnegin; dovme'.'haddele~e,1's11 lilem, kaynak veya bas1.n~deneyinden sonra ayn1 tur diger urUnler uzerinde. bat~n1n buh'~dugu zaman. '.'
1.4.1.2
;.:..,..;..;:~-;
,i:\;:.;.::.;.....
- Muayenenin Kolay. ve Erken..Yapl1dlg1 A$ama
~rnegin; bassas 'i~leinedenonce ve kabailllemeden sonraki zaman. karma$lk bir kesme i$leminden Snceki mUayene. yUzeyi kabala,tlraca~ ~s11 i$leme girmeden anceki
'.
_::
'e
.
muayene.
'.
1.4.1.3
- Hatan1n
Kolay Bulunabilecegi A~ama
arneiin; zaY1flatmaY1azaitmak
i~in 1S1l i~lemden sonraki ve bassas i~lemeden
sonraki zaman. ,
.
,
o'
1.4.1.4 Yani.
OrUnun Bitmesinden Sonraki A~ama sevkden anceki veya kabuldeki a~ama.
1.4.1.5-
Servis Dl111 Kontrol
1.4.2 - MuayeneMetodunun A$agldaki maddeler
.
-
ancesi
Kontrol
-
DahU)
Se~imi
gozanune
problarla muayene metodunun yoksa dald1rma muayenesinin
1.4.2.1
A~amaS1_(Servis
allnarak. normal problarla muayene mctodunun mu. a~lll mu yoksa her ikisinin birden mi kullan11acagl belirlenir.
mi; temas
muayenesinin
mi
ya da mamulun tipinden beklenen batanln turu, bi~imi. yer1 ve
dag111ml.
Malzeme malzeme
1.4.2.2
Halzeme ya da mamulun bi~imi. boyutlarl ve yUzey durumu
1.4.2.3
Aranan
1.4.2.4
Prob
1.4.2.5
Gcrekl.imuayene hassasiyeti (saY1Sal)
ya da mamulun
hatan1.n turU,
ile temas
edecek
bi~imi
bi~imi. yUzey
ve imalat
yanu,
$ekli
bUyUklugu
ve yeri
alan1
1.4.2.6
- Muayenenin Yapllacagl Yer (Cevre) Huayene par~aslna'ait bilgiler (imalat metodundan meydana gelcbilecek ~atlagln yer1, yonu ve buyijklugu; ku11anmadan d01aY1 olabilecek hatanln tura, $ekli. yonu bUyUklugu ve yeri). Ultrasonik muayene ile ilgili ge~mi$ tecrUbe ve ger~ek sonu~l~r.
30 -
TURK
UDK 620.179.162:669
STANDARDLARI
TS 4822/Nisan
1986
Yeni geli~tirilmi~, ultrasonik muayene sistemi ve metotlarl ile ilgili bilgi, Diger tahribatslz muayene metotlarl ve bunlar1n yeterlilikleri hakk1nda bilgi, Muayene maliyeti, , Kazaya sebep olabilecek hatalarln yetersiz incalenmesi, Sadece onemli bir ~atIagln muayenesinin yapl1arak muayenenin basitIe~tirilmesiyle alde edilecek kazan~ gibi teknik ve ekonomik problemiere deginen bilgiler, muayene metodunun detayIarlntn belirlenmesinde yard1mcl olur. 1.4.3 - Hata AraYlc1s1
1.4.3.1 - Hata AraYlcls1nln Se~imi Butun muayenelerde en yUksek perfOt~ans1 veren hata araY1C1S1n1n kullanJ.lmasl gerekli degildir. Muayene metodunun ve 0 andaki amac1t1gerektirdigi performans gozonune allnarak hata araY1C1S1 se~imi yaptlmaIldlr. Hata araY1CtSt yap1m
tekniginev,!! tipine gore fark11 oidugundankullanl1an hata
araY1.<~lSl amaCln
:J
gercktirdigi performansl sagiamalldlr. Muayene metoduna, muayene par~aslnln tur, bi~im ve boyutuna, muayenenin amaClna bagl1 o1arak gerekli performans farkil oldugundan, hata araY1cls1 se9imi yap1I1rken a~ag1daki husus1ar gozonunde bu1undurulur:
Katot 1$1nl tupunun par1ak1lgt (ozeI1ikIe, bina dl~l ku1lanlmda), Ekran
()l~egi,
Uzak11k ska1as1 ihtiyacl (elektrikli skala veya ol~ek1i ekran), Muayene araIlg1., Muayene frekansI., Hassasiyet (darbe geni~ligi i1e ili~ki de gozonune a11nlr), Cozme gucu (s1.nlf1), tllG bolge, BUyUltmenin dogrusa111g1 (s1.nlf1), Zaman ekseninin dogrusalllg1 (ozelIik1e, ka~lak1arln a~111 problarla muayenesinde), Denge (slcak1lk ve geri1imdeki degi~meler i~in), ZaYlflatma gerekli1igi ve dB arallg1, Bashrma mekanizmasl gerekliligi, Uzakl1ga bagl1 yank! yUksekligi ayarlaYlclslnJ.n duyarl1g1 ve ihtiyac1, Ta~lnabiIirIik (aglrI1k), Gu~ kaynagl (batarya veya AC gU9 kaynagl), Tarama gecikmesi, Patiamaya veya dU~Ut~1eye kar~l dayanma emniyeti, Ozel prob ku1Ianma gerekliligi, Uzun kab10 ku1lanma gerekliligi, Darbe geni~liginin degi~ebi1irlik gerekIi1igi Kapl araCl gerekIiIigi ( l~lk veya ses), Otomatik kaY1t gerekliligi, Darbe tekrar frekans1.
(duzlem
daigalar
iein),
1.4.3.2 - Yank1 Yuksek1iginin Yuzde Olarak Gosterilmesi Ol~ekli bir ekran ku11anl1dlglnda, skalanln %100 yUksekligi, yankl yUksek1iginin % olarak gosterili~inde %100 olarak tanlmlanlr. tll~ekli ekranln ,
:.,tiplerde
lse katod
,,<;::\ ,.~,~O ,olarak . },\,::~h
kul1anl1madlg1
durum1arda,
yankl
yUksekliginin
% olarak
gosteri1i~inde, yankl yUksekliginin doyma noktaslnln, doyma noktasl oimayan ;,<\ .',!,:I. ;,}~ ;"'.';':
',jj~~l\\/~hhi',\,,'~'l'
~},,,,
'." I~''''\''''j~.~~he
1~1m. tUpundeki
okunabilir
en buyuk
yankl
yUksekliginin
tanlmlam.r. .
,
.
B~ra61nda
:~;~~{!ii;~Jt;?i::;'\\ ,, ."..\>}~lJ\..~iL~'~,,:"'"'J&!iih':.,."
" "
.10100
u a~an
yank!
yukseklikleri > %100 olarak
- 31 -
gosterilir.
0,8 kat!
i. (
. _..
.
t.: \' {< t., Ii. .\-.
" \ , ."..
TURK STANDARDLARI
UDK 620.179.162:669
TS 4822/Nisan
1986
r" t', "
~ :
::'.
1. 4.4
- Ses
Yanu ve tnceleme Balgesi
Demeti
1.4.4.1 - Ses Demeti Yonii t Ses demeti yanii. aranan hatan1n
tiirii
ve yonu
taraflndan'belirlenir.
Burada dikkat edilecek husus, hataYl en iyi bulunabi1ece1c,,~es deme~l, .yoniinun hatan1n en biiyii1c izdiil1iimiinii veren yon olmaS1dlr. UltraBo~.ik,,;.4al&~lat's..,n\:1nuayene odilecek parcan1n t~miinii1caplamas1 te1c b~~lna yeterti\::,'~,.ii~~~#:./',,~,Il;~,~'il':.):ansltmayaca1c yonlenmi~ bir c;atla1c gozdet)( 1ca~abilW,~~'::~n~'~\;~~l.\~;'\;i'i;if,dr!.:':c.:/l'.;ii:-.
l1ekilde
.
.
.
.
.:: ". ' , . ,.
..
"::)<'i,}i~:;":i;f\:;';;?;~:';~/";\:(','"
'.,:,
..:\::. '. 1 4 4 2 - tnceleme Bolp esi ,'.: ,::\,:~::::'i/«:\{'\~(I\j}.,r\:;> Huayene edilecek parC;anln yiizeyinde1ct' tnceleine balgesi,
~:,
.
'
" i-
','
~,,'
...
,.
.
..
i1~:';:':.'..ve bUyii1clgii, ~;:.;: ,t,::,
ahnarak
'.
,,0
.
','~;.'-:,
. ~!/
:'r",\\..;i.~\'." . '.'
parc;ani~.;.lcUlla.nilmasl~~.aki,e't~~si'
belirlenir..
ri:;~;..', :
.'."
'."
'.,
. (',',..' .
.
aranan
ve :muayenenin
hatanln ekonomtkl
tiirii, iSi
yanii
gozoniine
.'
,'!. "
~;!:'..:: tnce1eme, muayene parc;aSln1n tiir. $'e1cil ve kullanll.1.litna yapllmal1d1r: ,~;~{,1?o~gelerden sec;i1ec'~k bidnin iizerinde
gore: al1aglda1ci belirtilen
e
;!~
,1,: "':'Bii tun
-.Butun
N}jd:'::'~B~l~i
*!Nc\)":. IW~V:;(::':.
..J.
~H/ . 1.4.4.3
alan bir
iizednde. alan1n
alanln
-
siirekli belli
bir
baz1 noktalannda
tnce1eme Arac;lan
0 larak. aral1g1
ya..da
ya da ozel
.
i~ saY191 ile
C;izgis~
bir
iizerindo.
bolgede.
siirekli
olarak,
.'
:".:;-'
Huayene edilecek
si9temin
r'~
yiizeyinin ~ekli gozoniine ahnarak otomali1c ya da otomati1c olmayan inceleme belirlenir. Otomati1c inceleme. bir c;o1cdurumda. ince1emenin basitlel1tirilmesi. muayene sonuc;lar1n1n deger1endirilmesi ve yargllanmas1 amac;larlyla uygulan1r. Degerlendirme ve yargllama metodu ve muayene verilerinin ha~lrlama metodlar1n1n esas muayene amac1na uygunlugu ile ilgi1i olarak yeteri kadar on muayene gerek1idir.
1.4.5 - Huayene Frekans1n1n Se~imi Huayene frekangi al1ag1da1ci hususlar1
ililikisi,
yUzey l1artlar1
ve muayerie
gozaniine alarak.
Hadde 1.1.1.2.2 yo uygun
1.4.5.1 - Ultrasonik dalga boyu klsaldl1cc;a. ultrasonik saC;llma ve yans1t1lmasl artar. Bundan dolaY1, hatanln artlr1lmas1 ic;in frekans art1r111r.
dalgalarln hata taraflndan aranmaslndaki kabiliyetin
olarak
1.4.5.2
sec;ilmelidir.
- Yiiksek
muayenesinde. ayr11maslnda
frekans
darbe
yiizeye yak1n yiiksek frekans
geni~ligini
hatalartn sec;ilir.
klsalttlg1ndan,
muayenesinde
ince malzemelerin
ya da birbirine
ya1c1n hatalar1n
-
1.4.5.3 Catlak gibi diizlemsel hatalarln dikkat edilmesi geroken bir yans1tma yonlendirmesi oldugundan ultrasonik dalga di1ce yakln bir durumda boy Ie bir hatanln uzerine dii~emi~se. prob yonii boyunca yeterli yankt goriinmez. Bu durum frekans yiikseldikce daha artt1gtndan, gereginden fazla yiiksek frekans uygulanmas1ndan kaC1n1lmas1 tercih edilir. 1'.4.5.4 yerinin
-
Yuksek fre1cans daha iyi yonlendirme daha hassas bir ~ekilde bulunmas1nda,
1.4.5.5 -
Kuayene yiizeyi puruzlu durumda ile c;al1~mak zorla~lr. Bu durum ozellikle muayenesi yaparken dikkati eeker.
iso
ile sonuc;lanacagtndan. yiiksek frekans tercih yiiksek
normal
- 32 -
frekansll
problarla
hatan1n edilir.
ultrasonik
dalgalar
muayene metoduyla
temas
.
...-----....-
','
TURK STANDARDLARI
UDK'620.179.162:669
TS 4822/Nisan
1986
", .
"
j'
"
':i'~4'.5.6
,"
. '"
- Ultrasonik dalgaboyunun metalin tane buyiiklUgune yak1.n veya daha az yani frekans1.n c;ok yiiksek ya da tanelerin c;oltbuyuk oldugu durum1arda
", oi'iuiu'"
~';",' 'zaf,~'flatma on plana C;lkar ve c;ogu durumda ultrasonik dalgan1.n yelerli deliciligini .\":':',;:;'::!,.:lcat~twta~J1 zor olabilir. Bu durumda, tane sln1.rlartndan yansunadan dolaYl c;imenlenme .;:;:\.'.:;.>" gO'dli1Ur ve hatay1. bu1mak zorla~1.r. SN Ot'ant azalJ.r, bundan dolay1. boyle bir c1urumda
'alc;ak' frekans ' .,
. s.'.
'"
".'
NOT -
". t.' ~.:'
...J i, :;',.'
.
'I:
sec;ilmelidir
paslanmaz
c;elik, bak1.r a1a:?1.mlar1.).
Frekans1.n ust S1.n1.r1.; zaytflatma (taban yankts1.n1.n olu:?mas1.) ve crimen (SN oran1.) i1e alt Stn~r1. ise arama hassasiyeti, darbe geni~ligi ve yonlendirmesi i1e belirlenir. Vygulanabilir frekans ara11g1. muayene edilecek malzemenin tur ve ~artlar1.na gore geni~ veya dar olabilir. Ultrasonik muaycnenin imkanslz oldugu bir durum da vardtr. Normal problarla muayene melodu, aCll1 problarla muayene metodu ve dald1rma muayelerinden hangisi uygu1antrsa uygulansln bir c;okdurumda,
i{:'\,
(ornek
,
olagan
hata
arama
1 MHz
-
t
MHz
araS1
frekans
ile
yapl1lr.
,
"':X,t. 1. 4 .6 - Transdiiser Buyiiklugunun ...,
~
.. r'. ,I "".\~\., 'i"'i
1
J.
d"
T
6 1
oo
B
oo
kl"v"
':'i"~"" .... . rans user u10 ugu ~;:f\~t~;~/~;,:;.'Transdiiser biiyiiklUgiiniin sec;imi 5~~~ .P.~~;Ci. zelge-3 den yap1.11r. ,,,\\!~~'\t";"\"
ve K1.rllma AC;ls1nln Sec;imi
a:?agldaki
hususlar
gozonune
al1narak,
Cizelge-2
ve
(
\:g~dJ);:.~i~~j::.iY~ayen~ yiizeyinin her yerde ~~~~bkunmadadengeli 01duklar1 :Jh8~S2:oni1ne ""fI''";':'""
almak
gereklid
ir
e~it olmadtgl durumlarda kiic;iik boyutlu transdiiserlerin ve ara:?tlrmada kolay11k sagladlklarl gerc;eklerini
.
,
'W~.~~~j;l/r, . . ',' ."
1.4.6.1.1
j~~."f;;~:r.j:.
?o?,}::::,' (B)
- ~'rekans degii1t.irilmese bile,
transdiiserin
hata.yank1sln1n
biiyilkliigiiniindegilitirilmesiyle
(F) ve taban
degiliecegine
dikkat
yankls1nln
edilmelidir.
~"',r;~~i~;~
FIB oranl
,:..-
transdiiserin biiyiiklUgiinebagl1d.1r ve transdiiser kiiC;iildukc;e FIB
biiyiir.
.
~ .', '.'"
."
oram
I
1.4.6.1.2 - Transdiiser biiyiikise (biiyiikalanl1), yonlendirmeden dolaYl taranan alan yakln mesafede geni:? uzak mesafede ise oldukc;a dardlr. Buna Zlt olarak, transdiiser kiiC;iik ise, yak1.n mesafede taranan alan dar, uzak mesafede ise olduk~a geni:?lir.
.
..
.
,.
-
1.4.6.1.3 - probdan hataya olan uzakl1.k ili~kisi ve hata yankl yiiksekligi transdiiserin buyiikliigune baglldlr. Biiyiiklransdiiserin kullanl1dlg1 durumlarda, yankl yiiksekligi seyrek olarak uzakllga bagl1dlr. Ciinkiibu durumda yakln alan uzundur. Kiic;uktransduserin kullantldlgl durumlarda ise yankl yiiksekligi uzak mesafede birdenbire kiic;iiliir.
hata
.,'\.
Transduserin
biiyiikliigii hataya
alan uzakltk
1.4.6.2 - probun K1.r~Lma A~tS1 Probun klrl1ma a~lSlnLn seciminde
I, ,.
.
.
gozonune
a:?agldaki hususlar
al1narak
belirlenmelidir.
gozonune
allnmalldlr.
1.4.6.2.1 - Enine dalgalarln kullanlmlnda esas olarak 350 - 700 araSl klr11ma a~ll1. problar kullanlilr. Kallnllga bagll olarak kaynaklartn a~1l1 problarla muayenesinde fazla metal in bulundugu dut"umda 450 - 800 araSl k1rllma a~lsl kullanl1lr. Bu durumda, kaltn malzeme veya fazla metal bulunmayan kaynaklar i~in kii~iikbir klrl1ma aC1S1; ince malzeme veya fazla metal bulunan kaynaklarda biiyiik bir klr11ma a~lsl kullanl11t". Probdaki sahle yankl performansl, taban blokunun 'biiyiiklugutaraflndan etkilenebileceginden tamamen yerle~memilitir. ac;ls1 700 ve daha
fazla
oldugunda
yiizey da1gasl
33 -
meydana
gelebilir.
TURK
~UDK 620.179.162:669
TS 4822/Nisan
STANDARDLARI
1986
1.4.6.2.2 - Borular1n a~11t problarla muayenesinde, k1rl1ma a~1sl, boru et kalln11g1n1n boru dl~ ~ap1na oranlna bagll olarak buyuk ya da ku~uk olur. Aksi , takdirde
muayeneyi
yapmaya
yetersiz
bir alan
ortaya
~tkabilir.
1.4.6.2.3 - Boyuna dalganlnl kullanl1d1g1, esas olarak normal problar ile klrl1ma a~ls1 20 derece veya daha az olan a~111 problar, yan yUzeylerde hata ararnada, yan yUzey etki1erinden ka~1nl1arak kullan111r. Ka11n bir boruda hata aranmaS1 gibi ozel bir durumda, daha az olan boyuna dalgalar kullanl11r. 1.4.7 - Muayene Yuzeyi ve Hazlrlanmasl Muayene i~in uygun olmayan bir yUzey uygun y01 a~an genel yUzey ~artlarl ~unlardlr:
bir metat
klrl1ma
a~ls1
700 ya da
ile i~lenmclidir.
Problemlere
Gev~ek ~apaklar, Yabanc1 maddelerin yapt~mas1, Boya, I(aynak sl~ramalarl, DokUm ya da dovrne yUzeyleri,
.
; puriizluyUzeyler, )." ISll i~1emden ~1.1Qn1~ - 1(ab a 1~1enm i~ yuzey 1er, ~,.,'- Egimli yUzeyler (konveks, konkav) vb. .,'
'
.
..
':t;
~.:~t;.'.'
".
",
i;:., Bu muayene yUzeyleri muayene par~as1 ile prob araslnda ullrasonik dalga iletiminde 1\:,). et1dli oludar. Bu yUzey1erin muayene hassasiyeti ve alii bolge uzerine dogrudan ';.;.::
etkisi vard1.r.Egimli yUzeyler hari~ duzensiz yUzeyler muayene i~in gerekli yuzey
\ :kalitesi
ve ~artlar1nl
,::;:.:,. f1r~aS1y1a
temizleme
saglamak veya
uzere,
ta~lama
gibi
z1mparalarna, i~lemlerden
~. 't;:..;
i~leme.
egeleme.
kumlama,
tel
g~~irilmelidir. J
'probun konstruksiyonuna gore yUzey ~artlarlnln etkisi degb;dr (Bu prob norma I,
!(yumu~ak koruyucu tabakall normal, a~111 veya daldlrma olabilir), Genel olarak muayenesinde kullanJ,lan normal problar yUzey kalitesinden en fazla et.kilenen
tamas
,:k
'(f!.\~;~;.;Lproblar
::.Bu etki 1.4.8
olurken, daldl.rmametoduyla kullanllanlar en az etkilenen problardlr. frekansa
- Temas
gore
de degi~ir.
Yuksek
frekanslar
i~in etki
daha belirgindir.
SlV1Sl
1.4.8.1 - Dogrudan Temas Metodu Temas S1V1Sl ve dogrudan temas meloduyla ilgi1i temas muayenesi a~agldaki ~ekilde olmal1d1r. 1.4.8.1.1 - Temas SlV1Sl Probdan gonderilen ultrasonik dalgalarl belirtilen ~e~itli Stvl1ar lemas StVtSl Mineral yag, ornegin makine yagt. (rapeseed oil). Su, Gres, Pasta (kola pastas1 veya sentetik Gliserin, Cam suyu.
muayene par~astna iletmek olarak kullantltr:
veya bit.kisel yaglar
pasta),
- 34 -
ornegin
i~in a~aglda
koza yagl
f
TURK STANDARDLARI
UDK 620.179.162:669
TS 4822/Nisan
1986
Bunlar1n duzgun yUzcyli bir levhada temas muayenesi i~in kullanlld1klar1nda birbirlerinden pek farklar1 yoktur. A~lr1 ak1~kan slv1Iar yalay veya dikey yUzeylerde akarlar vc i~in yapllmas1nl cngellerler. Bundan dolsYl, muayene yuzey ~artlarlna uygun akt~kan]lkta slv1lar1n kullantlmas1 gcrcklidir. Puruzlu veya egri yUzeylerin ozellikle normal problarla muayenesinde, ultrasonik dalgalarln iletme ozelikleri aC1s1ndan temas SlV1S1 olarak gliserin ve cam suyunun kullan1lmast faydal1d1r.
Pasta, iletim ozelikleri aCls1ndan makina yaglndan pAk farkl1 deiildir. Pastantn akl~kan11g1 orta degerlcre yakla~t1kca herhangibir muaycne ~arL1nda kul1an1labilir ve gliserine benzer bi~ ~ekilde su ile Ylkanabilir. Muayene. hassasiyet ayar1nln yapJld1g1 zaman kullan1lan lemas SlVIS1n1n a101s1 kullanllarak yap11malld1r. Yuzcyi puruzlu lcvha standard blogunun muayenesinde yag kullanllabilir. ~ 1.4.8.1.2 - Temas Metodu otomatik olmayan elle incelemedc. dengcli temaS1 korumak iein 1 kgf - Z kgf aras1nda bir basma kuvveti elle veya ag1rltk kullanllarak uygulanrna11dlr. K1smi daldtrma problarlnda bu kuvvet probun kendl aglrllg1 ile uygulanmalld1r. Otomatik incelemede, bu kuvvet probun kendi aglrltgl ile ya da yay kullan1larak uygulan1r. Egri yUzeylerin incelenmesinde probs bir ayak tutturmak. duzlem yUzeylerin lncelenmesinde ise probun alt yUzeyine a101 zamanda koruyucu labaka gorevi yapacak laslik bir film tabakasl tutturmak temas].n dengeli olarak muhafaza edilmesinde faydalld1r.
1.4.8.2
de
- Daldlrma Metodu
Dald1rma metodunda prob ile muayene edilen parca birbirlerine dogrudan dokunmadlklarlndan, ultrasonik dalgan1n gonderllmesi va allnmasl kolayca dengeli I olarak gercekle~ir. Su cok kirli ise. ullrasonik dalgan1n yaY1lma kayb1 artar, su laze ise prob ile muayene yUzeyi aras1nda su kabarc1klarl. olabilir bu da hassasiyeLi azaltabilir. Normal dald1rma metodu uygulandlg1l1da, muayene pat'caStnLn ikinci yiizey yank1s1 (SZ)' en aZlndan, ilk taban yank1Stndan (B1) ge~ gelir. Bundan dolaYI prob ile muayene parcaSl arasindaki su ka11nl1gl muayene psrcaSlntn kallnllg1n1n 1/3 unden az olmayacak ~ekilde secilmelidi~. Ultrasonik ses demeti muayene parcas1n1n yUzeyine dikey durumda du~mezse. yank1s~ azalabiIir, bu durumda aC~Yl dogru tutmaya dikkat edilmelidir.
1.4.9
-
1.4.9.1
taban
Hata AraY1c1sInln Ayarlanmasl Muayene
Hassasiyetinin
Ayart
1.,4.9.1.1 - Muayene Hassasiyetinin Bel irlenmesi ve Ayar1 Muayenenin amaClna gore, muayene hassasiyetinin dereeesi. yani verilen blC' hassasiyetin nasil ayarlanacag1 farkl1dlr. Hatan1n zaC'arllltglntn yargl1anmas~na. muayene parcas1n1n kullanma amaC1na. hatan1n nerede ve ne buyuklukte varolduguna gore hassasiyet farkil olarak bellrlenir. Kalite kontrole zscaC'll hatala~tn degil. benzer hatalarln da yansltllmaSln].n istendigi yerlerde, bir dereceye kadar yiiksek hassasiyet istenebilir. ~ndustC'iyel olarak hataslz malzemenin imal edilemeyecegi gercegi gozonune allnarak uygun hassasiyetin ayarlanmasl gereklidir.
- 35 -
-.. - -.
--
--......-.
-- -- ---
-
TS 4822/Nisan
URK STANDARDLARI
1986
Hata araY1clStntn hassasiyeti herbir dugmenin ayarlanmaslyla ve gue gerilimi ve prob kablosunun degi~medigi durumtarda probun performansl ile etkilenir. Hiebir dugmenin yeri dcgi~tirilmese' dahi, parealarLn1n perfot~anslarlnln kotule~mesi ile hata araYlclStntn performans1 yava~ yava~ degi~cceglnden, sadecc dugmelerle oynayarak muayene hassaslyetini miikenunel yapmak mumkun dcgildir. Sonue olarak, hassasiyetin, standard test blogu, referans blogu veya muayene pareas1nln
kendisinin kullan1lmastyla ayarlanmas1 gorekir.
.
Hata araYlclsl, eal1QtlrlldtkLan sonra bir sure iein dengeli olmadlg1ndan, hassasiyetin ayarlamoasl i~in en az be~ dakika ge<;mesi tercih edilir. Huayenc hassasiyetinin ultrasonik muayenenin sadoce bat;nnda ve sonunda degil belli muayene arallklarlnda da kontrol edilmesi istenir.
1.4.9.1.2 - Muayene Hassasiyetlni Belirlcme Sistemi Hata araY1C1S1nln muayene hassasiyetini belirleyen sisLemler ikiye ayrlllr: (~
1.4.9.1.2.1 - Standard Test Blok Sistemi Amaca uygun standard lest blogun veya referans blogun suni halaS1ntn yankl
.
yUksekligini veya taban yanklslnl, onceden belirlenen degerlere ayarlama sistemidir. Bu amaela hata araYlc1sln1n kazan<; dugmesiyle (zaY1flatlcl dahil) ya da kazane ve darbe geni~ligi dugmeleriyle oynan1r. Belli bir durumda, zaYlflatlcl ile oynanmaslyla hassasiyetin belli bir miktar artlrllmasl metodu vardlr. Muayene hassasiyeti gosterilir. Ornek
: STB
GV 15
a~ag1daki
-
5.6
:
ornekte
goruldugu
gibi
standard
test blogu
ile
% 50
1.4.9.1.2.2 - Taban Yanklsl Sistemi Muayene pareas1nln ultrasonik ses demellne duyarll alanlnln taban veya ko~e (a<;lll problarla muayene metodunda) yankl yUks~kliklerinin onceden belirlenen degerlere ayarlanmasl sislemidir. Bu amaela, hata sraYlCtS1nln kazane dugmesiyle veya kazane dugmesi (zaYlflat1Ct dahil) ve darbe geni~ligi ile oynanlr. Belli bir du rumd a , zaYlflat1cl ile oynanmaslyla hassasiyetin belli bir miktar arttlr1lmas1 metodu vardlr. Bu sistem hata arama hassasiyetindeki, muayene par<;as1nln yUzey ~arllarlndaki degi~meye bagll olan degi~meleri telafi eder. KalIn malzemelerin derinliklerindeki hatalar iein var olan zaYlflalmaYl Lelafidc de etkilidir. Bu durumda, yakIndaki birhata iein hassasiyetin <;ok yUksek oldugu bir durum da ortaya elkabilir. Bir eok durumda, muayencnin gore yapl1acagl belirlenir.
:11
tanlmlanmaslyla, Se~im SlraSlnda
muayene hassasiyetinin hangi sisteme a~agldaki hususlar gozonune allnmalldlr:
Her iki sistemde zaYtflatmanln onemli olmadlgl, kallnhgln 200 nun ya da daha az oldugu, muaycne yUzeyinin iyi oldugu ve taban va muayene yUzeyLerinin paralel oldugu durumlarda birbirlerinden farkll dcgillerdir. Standard test blok sistemi, probda bir zarar olu~madtkca, Inuayene hassasiyeli bir kez ayarlandlktan sonra I saat - 2 saatlik bir sure ieinde muayene parcasln1n degi~mesiyle tekrar ayar gerektirmediginden cal1~llabi lirlik baklmuldan daha uygundur. Taban yanklsl sistemi, zaYlflalmanln onemli oldugu veya muayene pareas1n1n kal1nlIgl 500 mm ya da daha fazla oldugunda ve ozellikle derindeki bir eatlak iein zaYlflatma derecesinin hala yank1sl yUksekligini etkileyebilecegi durumlarda daha uygundur. Bu durumda,
taban yUzeyi
ile rnuayene yUzeyi
36 -
paralel
olma11dlr.
.
UDK 620.179.162:669
TS 4822/Nisan
TURK STANDARDLARI
1986
\.i
Pa~ale]ligin her zaman, paralel dlizlemle~ o]masl gecekmez. Huayene yGzeyine paralel olan bi~ deligin i," yGz~yi de taban yank1s1 kaynag1 olarak kullan11abilir. Yuka~1da tarif edilen hususlar nOt~al p~oblarla muayene metodonda, uygun oldugunda a~111 p~oblarla muayene metodunda da uygulan1r.
'.
, .l
1.4.9.2 - Huayene A~allgl ve Kapl Ye~inih Se~imi Huayene ara11gln1n se~imi. muayene yaparken hangi arallktaki ultcasonik ses demeti uzak11g1n1n katod 1~1nl tupunde gorunmesinin secimidir. 1.4.9.2.1 - NOt~al p~obla~la muayene metodunda, gorunme saY1s1 gozonune al~narak beli~leni~.
1.4.9.2.2
-
bu arallk
taban yanklSlnJ.n ek~anda
AC111 problarla muayene metodunda, taban yankls1 genel olarak meydana
gelmeyeceginden, bir ~ekil ~izilmesi veya hatala~l gozden kaClt~ayacak ~ekilde klrl1ma aCISI ve malzeme kallnllg1 dege~lerw kullanl1a~ak muayene a~allg1 hesaplanmasl yoluyla muayene a~allgl belirlenir. Karma~lk ~ekilli bir muayene pa~~aslnln aClll probla~la muayene metodunda ultrasonik ses demeti yolu uzakllglna ka~a~ ve~i~ken hata yapmamaya ozel dikkat goste~ilmelidir. Otomatik alarm kullanl1dlgtnda veya kaYlt yapl1dlglnda. kaplnln geni~ligi ba~langlC noktaslnln se~imi bu muayene arallglna dayana~ak yaptlmalld1r. 1.4.9.3 Muayene
- Bastl~ma ve Kullan~lmasl yaplll~ken. buyijtmenin dog~usalllg1nln
iyi duruma
geti~ilmesi
ve
genellikle
bastlrm8 kullanllmakslz1n saglan1r. Bastlrma sadece bUyUltmenin dogrusalllg1nl .,'
bozmakla kalmaz a101 zamanda bastlrmanln dikkatsizce kullan11dlg1 durumlarda ciddi bir hata yanklslnln zaman ekseninde mikro-yankl olarak gOrUnmesinden dolaYl p~oblem yaratlr ve hataYl gormeme tehlikesini geti~ir. Muayene par~aslnln hata yankls1nln gOrUqtusu yakla~lk ola~ak ortaya ~lktlg1nda. ihmal edilebi1ir mikroyankl1arl go~unluden Clka~arak yankl1a~1 daha net ola~ak bulmak ve ~a11~llabi1i~ligi a~t!rmak icin. bastl~ma, mumkun oldugu Kadar az kullanllmaya ~a11~11malldl~ ve zaman ekseninde go~unen mik~o-yankllarln onemli olmadlgU\a kesinlikle ka~a~ ved lmelidi~. Bastlrma kullanl1dlglnda bUyUltmenin dogrusalllgl yuksekligine go~e slnlflama veya Kabul yapllirken
degi~eceginden. yankl dikkatli davranllmalldlr.
1.4.9.4 - Darbe Tek~ar F~ekans1 Otomatik muayene yaplllrken. hatalarln gozden kacmaslnl onlemek ve inceleme hlZlnl a~tlrmak i~in darbe tek~a~ f~ekanSln1 yeterince yijkseltmek ge~eki~. Muayene pa~~as1nln du~uk zaytflatmada. darbe tekrar f~ekans1nln cok fazla yGkseltildigi durumda, a~tlk yankl1ar goruneceginden yanll~ degerlendi~meler 0labi1ir. 1.4.9.5 - Uzakl1ga Bagl1 Olarak Buyijltmenin DUze1tilmesi ve Kullanll1~1 Yankl yiiksekligi kullan11arak hata buyijklugunun dege~lendi~ilmesi yapl1l~ken ult~asonik ses demeti yolu uzak11g1 gozonune allnarak buyiiltmenin duzeltilmesi gereklidi~. Bu durum "Uzakhga Baill Olarak BuyijklUgun Duzeltilmesi" ola~ak adlandtr1l1~. UZakllga bag11 olarak buyijklugun duzeltilmesinin de~ecesi. Ce~itli ultrasonik ses demet yolu uzakllklarlnda suni hatal1 ~eferans bloklar (duz tabanll delik, enlemesine delik vb.) kullanlla~ak beli~lenir.
- 37 -
.
STANDARDLARI
TS 4822/Nisan
Degerlendi[~e i~in Kullantlan Yankl 1.4.10 Akustik dalgalarln yaYllma uzakllglna veya yansltma tupunde gOrUnen ~e~itli yankllarln degrlendirilmesi edilmelidir.
kaynaglna gore katod l~lnl i~in yeterince dikkat
TURK
1986
-
Kural
.~.. t'\
!:
'
olarak
a~ag1daki
yankl1ar
kullanllrnalldtr.
1.4.10.1 - Normal Problarlll Muaycne Metodunda: Kural olat'ak ilk taban yankJ.sJ.va bundan once orLaya ~lkan yankdarla ha La degorlendirmcsi yapllmalldt~. tnee levhalarln muayenesi durumunda oldugu gibi, gonderilen da['benin veya yUzey yanklslnln darbe geni~l igin1n muuyeno par~aStnln yar1 kallnllgJ.ndan daha fazla oldugu ycrlerde ilk ve ikinei taban yanktlarlnln araslnda ortaya ~Lkan hata yanklSt kullantlabilir.
1.4.10.2 - Daldlrma Muayenesinde:
~
Hata degerlendirmesi, ilk ve ikjnci yUzey yankllarl araslnda gorunen yankllar kullanllarak normal problarla muayene metoduna uyacak ~ekilde yaplilr.
..
-
1.4.10.3 A~lll problarla Muayene Metodunda: A~J.ll problarla muayene metodunda taban yanklsl gorunmediginden, gozetleme arallgl hesap yoluyla belirlenir, bu aralLk katod l~lnL tupunde gorunecek ~ekilde ayar yaplllr ve bu arallktaki yankl1ar kullanlilr.
-
ZaYlflatrna 1.4.10.4 ZaYlflatrna ~artlarlna gore muayene par~aslnln uygunluguna karar verme amaclyla, bir ~ok yanklnLn ekponansiyal olarak zaYLflayarak gorundugu bir arallkta ardarda gelen laban yankllarlnLn yiiksekliklerini.n oranlarl veya belli bir seviye uzerindeki taban yankllarlnln saYISl veya zaYlflat.ma katsaytSlna gore karar verilir.
1.5 1.5.1
"
- DENEY SONUCLARININ
DEGERLENDtRtL~ESt
VE RAPOR
I
Gorunlunun Tanlm Sembolu
-
1.5.1.1 Ternel Sembol Ternel sembol a~agldaki
gibidir
($ekil-9).
i. i.
Gonderilendarbe
It
Hata yanklsl
,..
(.
Taban yanklsl, Sln1r yankLsl Yuzey yanklsl (daldlt~a ve benze~i muayenede) Yan duvar yanktsl.
...
.,
, "
~'I"
, \ )
"
"
,
I
T
,
"
- 38 -
F B S
W
.
TURK
UDK 620.179.162:669
TS 4822/Nisan
STANDARDLARI
.
(3}Da(dtrma me todu
(1) Normal problarla muayene mebdu ( kademeli)
w B Suo tankl ,I '.
) I.
(2) A~1l1
J\T
Problarla
Muayene
,',.
A F
)
$EKtL - 9 GoriintiiniinTemel
S~mbol1eri
1..5.1.2 - Kahlma Sembolii Katllma sembolii a~agldaki gibi olmalldlr: 1.5.1.2.1 - Uygun isim Aynl temel sembol ile gosterilmesi gereken iki veya daha fazla oldugu durumda, temel semboliin sag alt kenarlna a, b, c, konularak uygun isimler birbirinden aYlrdedilmelidir.
- 39 -
!,".
yankl kaynaglnln gibi harfler
1986
TURK STANDARDLARI
1.5.1.2.2
-
TS 4822/Nisan
1986
<;oklu Yansuua
<;okluyans~ma god.intusunde r)yn~ kaynaktan meydana gelmi~ get'ektiginde, temf.!1 semboli.in sag alt kenaLlna I, 2, yank1.1argosLerilmelidir.
yank1.1at"1.n tan~mlanmas1. rr gibi rakamlar konulat"ak
Levhan1.nveya bir ~ubugun normal problarla muayenesinde, yank1. sembolU ~ekil-.IO tia got'iHdu~u gibi tan1.mlanabilir.
ayn1. hataolnneden olduiu
. ~EKtL - 10 Levhan1.n veya <;ubugun YankJ. SembolU
1.5.1.2.3
-
Taban
Yank1.s1.
tlk taban yank1sJ. BIt muayene pat"~asJ.nln ultrasonik ses demetine duyat"11 bolgesinde olduiunda BG ile, hatalarl kapsayan bit" alanlnda oldugunda ise BF ile gosterilir. 1.5.1.2.4
-
Gecikmi~
Yank1.
Aynl kaynaga dayanan yankunn degi~ik ile/:"lemelet"inden veya yat"1. yolda titre~imin deii~mesinden dolaYl yankJ.n~n geciktiii yet"lerd~t gecikmi~ yank~. temel sembolunun A\ (uygun ismi ile) sai ust kenarlnda " tt, '" gibi i~arelle/:"le gosLet"ili/:". Bu I.;" i~aretleme gecikmeli gonderilen darbeye de uygulaOlt". :~'X:~.
:
,.d:.'. 1.5.1.2.5
- Kayma Dalgas1.
sahte yanb g/:"ubu T' olarak gosterilir. Bundanba~ka, olu bOlgenin sahLe yanb grubundaki belli bir yank1.da T' olarak gostedlebilit" (~eki1-ll). Darbenin zaman eksenindeki yed 0 olarak gostedlir.
~yi~r.\.'A';'1.l1 probun, ~~:
.
~,j. ~1~~.;~;"
ol.;.ulmesinde
,
~f\~tll . ,~{~:;:;' ~i:';'
I,:\r:, ~,:It "
T
II
~
I
T
F
~'.~IJ
!f;~}~i . \..;',
f" ;.-
~F.K1L - 11 Sahte
- 40
Yank1.
.
1986
TURK STANDARDLARI
UDK 620.179.162:669
1.5.1.2.6 - Duz1em Da1ga Duz1emin ka1Ln1LgL ve f~ekansL ile belirlenen duzlem dalganLn titre~im ~ekillerinin d1~Lnda. simet~ik ~ek1i S i1e, asimetrik ~ekli A He va de~eeelerine gisre ~O~,' .. . ... SI' S2 va Ao. AI. A2 i1e gosl:.erilir.
1.5.1.3 - YankL Yuksek1igl YankL
yilksek1igini gostet~e
metodu
a~ag1da
ve~llmi~ti~
(~ekil-12).
1.5.1.3.1 - Yank1 yilkseklikla~lni tek tek gosterme metodu a~ag1daki1erden birine uygun 01malLdLr: % : Ol~egin okunmas1 (Maadde 1.4.3.2) dB : Oneeden ayarlanmL~ referans ~izgiden olan farka gore zaY1f1at~eL tarafLndan okunan deger veya belir1enen yank11ar aras1ndaki degerin zaY1flatLcL tarafLndan okunmasL 1.5.1.3.2
- Hata
Yank1S1nJ.n Diger
YankLlarla
Kar~Lla~tLr11arak
Gosterilmesi
Metodu
F/BG= Hata yank1s1 yilksekliginin ultrasonik demete duyarlL alan1n B1 ine 0~an1 F/BF= Hata yank1s1 yilksekliginin hatalar1 i~eren bir alan1n B1 ine oran1. Bu durumda diger1eri i~in belirsiz degilse bu oran ~/B olarak gosterllebilir. Bu degerler ~ veya dB i1e gosterili~ aneak % olarak gosterirken. a~arsa, deger bassasiyet ~100 B1 e indirildikten son~a okunu~.
eger B1 ~100 u
1.5.1.3.3 - E~deger ~ap tIe Gosterme Metodu Yank1 yiiksekligi. hata He a101 uzakhkta var olan. hata He a101 yank1 yilksekligini veren ve ult~asonik ses demetine dik olan dairesel duzlem hatan1n :, (nun) Ue goat-eriUt'.' 100
8/8
fb:O::O::r:r:r:
~ap1
100 8/.
so
so
F
-OT
-0
B
T
F
B
.
tek tek gosteri(j~i :F:./.80 F. 80 ., 160 F .. t . ( . . d SF gos en 1~ln e SF . 50 = ,.
F/nrn
. ".
100 ./.
100 8/.
so
so
-0 T
F
e
Fnm tek tek gosterilmesinde
£.
SF
F
F:
gosterH'lsinde
..£...:
.
. ~EK1L
~-T
BF
12
-
BO 0/080
100
B
0/0 50
L.
BF'
50 80 :%63
£..:~=
tekrar okunacak
Y~nkl YUk5ekligin1n % Olarak Gosterili~ine Oroekler
- 41. -
,:""1
, ,
UDK
TURK
620.179.162:669
TS 4822/Nisan
STANDARDLARI
1986
-
1.5.2 Hata Yanklslnln Degerlendirilme MeLodu Katod l~lIU t.Upundeki goruntunun du~ey ekseninden haLa buyuklugunii kabaca Lahmin etmek ve zaman ekseninden de hatanln yerini bulmak mumkundiir. Goruntii, a~agIdaki bilgiler gozonune al!narak degerlendirilmelidir.
-
1.5.2.1 HaLa AraYlclsln~n 5zelikleri . Goruntuyu veren prob va hata araY1clsl ikilisinin birle~tirilmesine bagll olarak onemli olcude farkllilklar goruleceginden bu ozeliklerc ili~kin yeterli bilgi ile hata yanklslnl degerlendirmek onemlidir. Hata araycIslnln dugmelerinden bastlrma dugmesiyle ayar yaplll.rken bilhassa dikkat edilmelidlr. Hata yankl yUksekIiginin kul1an11lr. :i
saY1sal
degerlendirilmesi
i~in.
zaY1f1al1c1
tercihan
1.5.2.2 - Prob ve Muayene Par~asIn1n Ten~Sl Hata yank1slnln yiiksekligi prob ile muayene parcaS!n1.n dokunma durumuy1a olduk~a etkilendiginden,taban yank1s1 veya benzerlerinin yUkseklikleri go~oniine ahnarak probun temas1ndaki yeterliligine dikkat ediImeIidir. 1.5.2.3 Hatalar
- Hata Yankl Yuksekliginin Uzakllga Gore Buyiikluk5zeIikieri ayn1 buyiikIukte 018a bile, yank1 yiiksekligi lransduserin yUzeyi
.
ile hata
araslndaki uzakllga bagll olarak degi~eceginden, e~it degerlendirmenin gerekli oidugu zamaniardaki incelemede. uzakI1ga gore buyukluk ozelikleri aynl ~artlar aItlnda
eide edilmelidir
(frekans.
transduser
.
I
bUyUklugu).
1.5.2.4 - Probun Yoniendirilmesi ve Hatanln Yansltma Yonlendirmesi Probdan verilen akustik dalgan1n yonlendirilmesi frekansa ve transdiiserbUyUklugune gore deii~ir. Hatan1n yansltma yoniendirmesi hatanln turune gore deii~ir. Hatan1n
durumu
tahmin
edildiginde
probun
ve muayene
me~odunun
secimi
onemiidir.
I
1.5.2.5 - Halalar1n YaYllma ve Daglllm1 yanklslnln Muayene parcaslnln kabul edilebilit'ligine karar verit'kt:m. hata yiiksekligi yanlnda hatarun dagll1m ve yaYlIma:nn1n da gozonune ah.mnasl gereklidir. Hata yaYlImas~. belirlenen bir hala yank1 yUksekliginin uzerindeki yank1larln al1nmas1yIa ve probun belli bir muayene hassasiyetinde dola~llrtlmaslyla. veya muayene parcaSln1n uzerinde bir alan olarak kaydedilmesiyle belirlenir ($ekil-13).
"'.
oX
c:: c ~
, .
.s c .:I: Prob hareketi $EKtL 13
-
HaLa YaYllmaslnln
.:<' Ii"~
~t!/.
.
~::.;~;,;' It. 1'\1 "M;,:,
.
- 42 -
Kaydl
f
UDK 620.179.162:669
1.5.2.6
TURK
- ZaYlflalmanln
STANDARDLARI
TS 4822/Nissn
1986
Degerlendirilmesi
Aynl maizemeyle duzeniendiginde, hata yankls1 gozlenmemesine ragmen, zaYlflatma partiye ve yere ~ore degi9ir. bundan dolaYl muayene par~aslnl degerlendirirken zaYlflatmaYl da hesaba katmak gerekir. Bu durumda, aynl yUzey ve'dokunma 9artlarlnda yapllmasl onem ta91r. Degerlendirmo metodu i~in, belli bir yank1 yUksekliginden veya (dB/cm) degerinden (dB/cm degeri, zaY1flaLman1n (dB) akustik dalganln yaYllma uzakllglna bolunmesidir) yukarlda olan yans1.yan dalga1arln saY1sJ. kul1anll1.r.
1.5.3 - Muayene Raporu Muayene sonu~larJ.kaydedilirken veya rapor hazlrlanlrken a9agldaki hususlar belirtilmelidir: Muayene -
8
Par~as1yla
tlgili
Bilgiler:
Tip, boyut, imalat seri numaras1, 1511 i~lem ve yUzey durumu,
Muayene ~artlarl tIe Ilgili Bilgi1er: Hata araYlclsl (adl, tipi, duzenli kontr01 kaYlt cihazl vb.) Muayene frekansJ. Prob
(Madde 1.1.2.2
ye uygun)
tabakall gibi
tarihi) .ve par~aIarJ. (zaYlflatlcl,
ve ozelliklerinin
tanlml
ornegin
Muayene metodu muayenesi vb.)
(tek prob,
~ift prob.
normal,
a~llJ., temas
muayenesi,
Hata araY1C1S1nln ayarl (darbe geni9ligi, bastlrm8, kazan~ Standard test blogu. referans blogu veya toplam hassasiyet Muayene bolgesi. demetin du~me yoriu ve inceleme metodu Temas SlV1SJ. Muayene Hatall -
Sonu~larl alanln
tIe Ilgili
yerinin
1. 6
sonu~
olarak
-
hata
dugmesi
daldl~a vb.)
arama
sisteminin
kabul
ed] lebilirl
ik buna
...
~lkarllm19
taslagl
muayene
sonu~larl
"
isimleri ~eklinde) karakteristik
ve operatorun
Bu standardln adl, numaraSl (TS tstendiginde,
koruyucu
Bilgiler:
bUyUklugunun
ZaYlflatma ~artlarl ve hata yankls1 yUksekligi Gerekli ise, yankl gorilntuleri
Digerleri Deneyi yapan muhendis
8
yumu9ak
.
KABUL
Bit. kriter
konulmu9sa,
uygun
olarak
yapllmal1du.".
Hata yanklsl gorilnmesine ragmen genellik1e hatanln durumuna karar vermek ve
.
kullanmada kazalara neden olabilecegini degerlendirmek zordur. Bundan dolaYl, kabul edilebilirlige karar vermek i~in, benzer malzemeler uzerindeki bir ~ok ultrasonik muayene sonu~larl, bunIarJ.n kuIlan1m1ndan sonra verdigi ger~ek sonu~lar1 ve ba~kamelotiaria yap1Ian muayene sonu~larl gozonune allnarak bir ~all~ma yapllmalldlr.
- 43 -
TURK STANDARDLARI
620.179.162:669
EK
-
TS 4822/Nisan
1986
A
BUYULTME DOGRUSALLIGININ OLCULMESt VE SINIFLANDIRILMASI I: ..
"
'"I ,\. I",' {.;, I,
Bu ek, A-alan1nda darbe-yank1 rneloduyla muayene yapan ultrasonik hala araY1c1slnl katod 1~1n1 tupu ve buyultucusune verilen ve a11nan degerlerin dogrusal11g1nln oiculrnesini ve s1n1flandl,r11rnaslnl tarif eder. Al
-
TARIFLER
Al.1 - Verilen Deger Verilen deger, ultrasonik hata acaYlclslnln gelen yank1 sinyal gerilimidir.
al1c1
par~aslnln
"verilen
dcger"
ucuna
ekranln
alt
"
Al.2 - Allnan Deger Allnan deger, katod l~lnl tupunde gorGncn yankl yuksekligi ve ol~ekli Cizgisinden yank1 darbesinin tepesine kadar olan yUksekliktir.
.
Al.3 - Tam Skala Tarn skala, degeridir.
hata
araY1C1S1na
tutturulInu~ ekran
olceginin
du~ey
ekseninin
en buyGk
Al.4 - BUyUllme Dog~sall1g1 BUyUltrne~og~sal11gl verilen ve a11nan degerler aras1ndaki dogru orantl derecesidir. NOT
-
Melinde bundan denilrni~lir
boyle
"buyU ltme
dogt'usall1g1"
deyimi
yednc
"dogrusa 111k"
.
AI.S - Yank1 Kaybolrnas1 Yankl kaybolrnasl, allnan degerin ~ok ku~uk gorulmesinin guC oldugu durumdur.
olrnaslndan dolaYl
yank1nln
ekranda
Al.6 - Ayarlarna Derecesi Ayarlarna derecesi, kazan~, darbe geni~ligi, bastlrrna ve darbe ayar1 gibi, degeri etkileyen dugrnelerin belli noktalarda ayarlanrnl~ kornbinasyonudur.
A2
OLCMF.NtN TARtFI Olcrne a~ag1da belirtilen
allnan
-
iki hususla
ilgili
olarak
yapllmalldlr.
Dogrusall1k, Yankl kaybolrnas1.
A3 - OLCME ~ARTLARI >,
A3.1 - Olcrne Ciha;n ve Hata At'aY1clSl. Baglant un Olcme cihaz1, hata araY1C1Sl vb. baglantlsl ~ekil-Al
":,
- 44 -
c uygun
olarak
yapllmalldtr.
f
TURK
UDK 620.179.162:669
STANDARDLARI
TS 4822/51san
Ha(a aray ICISI
Hata aray'clsl
Prob
Prob
,/
Yansltma kayna§1 (muayene parc;asl)
'tlnsltma kaynagl (muayene par~asl)
(1) Harlcl
1986
(2) Dahlll
Zay~flat~c~
~EKtL Al - til~me Cihaz~ ve Hata Araycls~
Zay~flatlcl
Baglantlsl
A3.2 - Slnyal Kaynagt tll~menin gUrUltU seviyesl taraflndan etkilenmeyecegi ~ekilde. muayene frekansl verlien deger seviyesl dikkate allnarak. s1nyal kaynagl olarak herhangl bir yans~tma kaynag~ndan gAlen yankl kullan~lmal~d~r.
ve
A3.3 - Ayarlama Derecesi Bast~rma "0" ya da "0[<''''''' durumuna gellrilmel i ve diger ayariama dereceleri i1e ilgili ol~me derecesi kullanl1mal~dlr. Kullanma aracl1~gt i~lnde oldugu kolayca tahmin edilen ayarlama derecesl kullanllmayabilir.
.
A4
..
tlLCHE ctHAZl
A4.1 - ZaytflattCl tilcUmyap~llrken. zay~flat~c~stZ hata araytcllar~nda harici bir zaYlflatlcl kullanl1maltdlr. ZaYlflatlcl hangi turde olursa olsun 2dB veya daha az basamakll olmalldlr. Dahili zaYtflatlcl yukarda belirtilen ~artl saglamazsa harici bir zaytflatlcl kullanllmal1dlr. A4.2 - Prob Ndrmal prob kullantlmaltdlr.
A4.3 - Yansttma Kaynagl Hadde A3.2 ye uygun olarak bir yansttma kaynagl secilmelidir. A4.4 - Prob tIe Huayene Parcaslnll1 TemaSl Temas SlV1Sl olarak probla muayene parcaStnln dengeti akuslik lemaStnl sagiayacak makina yag1 gibi bir SlVl kullanl] lr. til~um yapl1lrken, bir aglrtlk dengeli temaSl saglamak ijze~e probun ijzerine tesbit edilir.
- 45 -
TS 4822/Nisan
TURK STANDARDLARI
1986
-
Dogrusalilk tllc;iimii tllc;me aljagldaki ililem SlraSlna
AS.l
gore
yapl1lr.
,_ Yank1 yiiksekliginin olc;ulecegi yer ekran oiceginin yatay ekseninin ortaslna yakln bir yer olmalldlr. Pro bun yerini degilitirerek veya zaYlflat1clYl kullanarak yankl yiiksekligi tam skalanln ~100 une ayarlanlr. Bu durumda, en az 30 dB zaYlflatma verecek bir zaYlflatlcl kullanllmalldlr. Daha sonra, zaYlflatma 2dB lik basamaklarla arttlrll1r ve her artlrmada ~ olarak yankl yiiksekligi okunur. Bu ilileme 26 dB ye ulalill1ncaya kadar devam edilir. AS.2 - Yankl Kaybolma ~artlarlnln tllC;iimii Hadde AS.1 e uygun olarak, zaYl1atma 30 dB de durduruldugunda, olmadlglna karar verilir.
AS.3 - Diger Ayarlama Dereceleriyle Gerektiginde,
olc;um,
balika
bir
tllc;um
ayarlama
yanklnln
varolup
II
derecesi
ile
Hadde' AS.1
deki
gibi
yaplilr.
IJ:
-
,~tlf;:i, A6 ICAYIT HETODU ~*}.>: Hadde AS.l e uygun olarak ,;:,V'~'diizenlenir. ,~ '
Aljag1da
Hata araYlclslnln Pro bun adl, Ayarlama derecesi, Yansltma kaynag1. "
'
olc;uIen
belirtilen
sonuc;lar hususlar ," "
Cizelge-Al olc;um
de
verilen
sonuc;larlna
Ijekilde
eklenmelidir.
ad1, i'".
- Degerlendirme pozitif ve negatif Yankl yiiksekliginin gercek degeri olan referans degerinden yondeki en biiyiik sapmalarlntoplanmasl ile tam skalanln (~) ~zdesi olarak, dogrusalllg1n saYlsal degeri (d) bulunur.
: A6.1
d
=
,
[d(+) + d(-)] ~
Burada d(+) tllc;iilen d(-) tllculen dir. CtZELGE-AI
degerin degerin
Dogrusalllg1n
positif negatif tllc;ulen
yonde en biiyiik sapmaSLnln yande en biiyiik sapmaSlnln Degerlerinin
Yuksekligininltllc;iilen ZaYlflatmalYankl dB I Ger ek DeRed 1. I 100.0 Q 79,4 ~ 4 63,1 50,1 §. 39,8 ~. 10 31,6 12 25,1 14 20,0 16 15,8 18 12,5 20 10,0 22 W 24 6,3 5.0 26 30
~
KaYlt
degeri, degeri.
Tablosu
DegerlSapmalYankl I ~
- 46 -
mutlak mutlak
Kaybolmasl
.
UDK 620.179.162:669
A7
TURK
STANDARDLARI
TS 4822/Nisan
1986
- SINIFLANDIRMA
A7.1
- Sln1.flar-
Sln1.flar-,
1. sln1.f, - II. s1.n1.f, .- Ill. s1.nlf, olmak Uzere U~e ayr-l11~. A7.2 - S1.nlflandlrma Doi~salilk Madde A6.1 den elde edilen degere vc yank!.kaybolmasl ,artlarlna g6r-e. Cizelge-A2'ye uygun olarak s1.n1fland1.r111r. CtZELGE-A2
SJ.nf landH"lM
i I I
i I
S1.nlfl
I
)
r
I
I
Degerlendlrme
d
I
I.Sln1.f
II.S1.n1.f
max ~6
I
max ~8
IYankl kaybolmasl.
130 dB de
I
Ikaybolmama..1 kaybolmamaIll.d1.r. Illd1.r.
I
I
rIr.S1.n1.f
I
1
I
I
I
126 dB de
I I
"
IBelirtilmemistirl IBelirtilmemi~tirl
I I
I I
-
A8 GOSTERtLi~ Dogrusalllg1.n 91.nlE1.,S1nlE1. ile birlikte d, d(+), d(-) degerlerlnin, bUyUklUgunun (rom) ve muayene frekanslnln da eklenmesiyle gasterlilr. I
I
l. I
I
I
II
i l
_.
- 47 -
tam skalan!.n
TURK
620.179.162:669
STANDARDLARI
TS 4822/Nisan
1986
EK - B
ZAMAN RKSF.NtNtN DO~RUSALLIGINI
OLCME
HETODU
Bu ek, A-alan1nda darbe-yankl mctoduyla muayene yap an bir ultrasonik hata araY1cls1nln katod ~~1nl tupunde gOrUnen zaman ekseninin (uzakllk gosteren dogrusalllgl i~in bir elyme ve kay~t metodunu tanlmlar.
eksen)
I;.
'11"
Bl
- OLCME CIHAZI
81.1
Standard
-
Test
Blogu
Ultrasonik ses demetinin uzerine du~tugu yUzey ile, Laban yUzeyi paralel oJan a~a11g1 da, kural olarak, mayene arallglOln 1/5 i olan standat'd test blogu kul1anllmal1dlr.
ve
. Oroek
B1.2
: Muayene Muayene Muayene -
ara11g1 aral1g1 arallgt
500 rom oldugunda 200 n oldugunda 75 mm oldugunda
Madde Madde Kadde
1.3.2.1 1.3.2.1 1.3.2.4
de belirtilen de belirlilen de belirtilen
STB - GV 8 STB - GV 2 STB - A 2
Ekran 01~egi
Ekran ol~egi fluoroskopi tipinde tupunun geni~1igini veren k1s1ml dan 50 y~ kadar i~aretlenmelidir. bolunmelidir (~ekil-Bl).
olma11. muayene i~in kullan11acak katod l~lnl 10 (veya 5) par~aya bolunmeli ve bu boluntuler Her arallk da e~it bc~ (ya da 10) par~aya
0
.
I, \\;
h'
81.3 ,~J..
Temas
- Temas
S1V1St
SlV1S1
olarak
makina
yag1 kullantlmallolr.
82 - OLCME
- 48 -
I
,
UDK 620.179.162:669
82.1 - probun Probun
TURK
TS 4822/Nisan
Yeri
yeri, muayene
arall&lna
Muayene arStl1.g1 500 mm Muayene araltgl 200 nun Muayene arallgl 75 nun
(1)
STANDARDLARI
bag11
~eki1-B2 ~eki1-B2 ~ckil-.B2
olarak
a~ag1daki
gibi olma11dJ.r (~ekil-B2).
deki A'durumunda deki B durumunda deki C du rumunda
A durumu
(
2
)
B
durumu
I~
I~
Prob
III STB-G ,':' ..
,\ ',"
'" -',' . .'.~, ,!:.;:~:',\'.r .;, ,";'"'' ..,
~.
'~I
c durumuV}~i,:~ ,
',:,:';~~;;:,,;Wr\'
;.
Prob
It) .-
STB-A2
$EKtL B2 - probun
49 \ .' "
Yeri
~: ,"~ ,',I,..
V2
1986
TS 4822/Nisan
TURK STANDARDLARI
Gonderilen
darbe
hari~
alt~
taban
yank~s~
zaman
ekscninde
B4, B5 va B6 olarak gosterilir 50 noktalar~yla ~ak~~tlr].lacak
gorillmelidir. ve Bl ve B6 ~ckilde zaman
.
BS
103II
o
=-H10 20
liaS 30
.... 40 SO
,
o
10
20
30
40
so
~EKtL B3 -
B2.3 - Huayene Frekans~ Huayene frekansl, genellikle 5 MHz olmahdlr. B2.4 - Ayarlama Derecesi Bast~rma "0" veya "OF 1.-'" durumuna getiri Imeli. ve B6 yankl yiiksekligi ekran ol~eginin en az ,~o sine ya da dahs yukarlslna gelecek ~ekilde hassasiyet ayarlanmahdlr.
B3 - (jLCHE B3.1 - Ol~um yapllacak alan se~ilir, prob ve y~nkl yerleri ile muayene frekansl Hadde B2.1 ve Haddc B2.3 e gore ayarlanlr. ayarlama dcrecesi Hadde B2.4 e uygun olmal1dlr.
- 50 , '" .::.'........
1986
TURK
UDK 620.179.162:669
-
83.2
B2,
B3,
B4 ve B5
STANDARDLARI
yiikse1me
yan.k1.larln1.n
nokta1ann~n
TS 4822/Nisan
o1cegin
10,
20,
1986
30 ve 40
nokta1arlndan, olcekteki en kuc;uk iki Cizgi ara1lg1nln yar~s~ hassasiyetinde a2, a3, a4 ve a5 sapmwlarl okunur. Bu durumda tam skala ~eki1-B3 de gOrU1dugu gibi 50 ye bolunmU~ olmalldlr. Sonuc1ar Cizelge-Bl deki gibi verilmelidir.
CtZELGE-Bl Dogrusa111k Kontro1u
I I Aral1.g11
75 nun
an 200 rom I 500 rom
B2 B3
~ ~
B5 L'J:.
B4
-
DO~RUSALLI~IN DE~ERLENDtRtLMESt,
B4.1 - Hesaplama Yoluyla Degerlendirme ,Dogrusall1k a~agJ.daki fOrmUlle degerlendirilir:'" ",
!,"
"L
=
I
&max'1.2
Burada; amax= Yankllartn yiikse1me
noktalartnlnsapmalarlnlnen buyugu,
duro
B4.2 I-, Grafikle Basit Gosterme MeLodu
I
.
Dogrusal1lg1n uygunlugunu anlamak ic;in$eki1-B4 de gOrU1en grafik a~agldaki madde1er gozonune allnarak c;izilmelidir:
.
Yatay eksen, olc;ek numaraSlnl du~ey eksen de yanklnln yukselme noktaStOl gosterir. Gercek bir duz C;izgi c;izilir. Pozitif ve negatif i~aretler de dikkate a1lnarak yatay eksendeki oicege gore, a2, a3, a4 ve a5 sapmalarl tanlmlan.lr. SO 40 .. ..>-
"
30
i
20
e ... oX
::::/ >-
~ c: o >-
10
o Rumor-OSI
~EKtL B4 -
- 51 -
TURK STANDARDLARI
TS 4822/Nisan
1986
t
COZME GUCUNU OLCM~ VE SINIFLAMA METOTLARI
Bu ek. prob ve prob kablosuyla haLa araYlclsl govdesinin baglantlll durumunda. darbe-yank1 metoduyla l11uayeneyapan bie ulLC'asonik hata aC'aY1Cl.S1.nln.;ozrnegucunun turn ol.;me ve s1nlflandlrnCl melot.laC'ln1 lan1mlar. NOT 1 - Cozme gucu, e~ClS olarak dalgall vericisi dahil vericinin sonumleme perfornansl. prob ve prob kalosu, probla muayene pareaSlnln lemas durumu, a11clnln perfol'mansl tari1flndan kontr'ol edi tir.
Cl - OLCHE CtHAZI tHeme cihaZl a:;;a~1daki gibi olmahdu', Cl.l - ZaY1flatlc1 ZaYlflatlcl hata araYlc1s1nm kullan11abilir, :';;'~"'i'
II
ic;inemonte edilmi!1dur'umda ise (dahUi)
zaY1flallc1
,
(;,;;;>Cl,2
- Standard
j,i::,,:standard
test
Test
blogu
Blogu olarak Hadde 1. 3.2.3
de belirtllen STB-Al kullanllmal:tdlr.
"r.'.'.
'Cl,3 - Temas SlV1S1 Hakina yag1. temas S1V1Sl olarak kullan1lma11d1r.
Prob temas
probu
kullanllmalldlr. .
C2 -tlLCHE HETODU VE SINIFLANDIRMA
/
C2.1 - Oleme Metodu Prob ~ekil-Cl de goriildugu gibi yerle9l1rilir
ve katod 1!11nl tupunde ue yankl (A, B, C) gorulur. Daha sonl'a, Madde Cl.l ve Hadde Cl.2 de goruldugu gibi, prob saga sola oynatllarak iki yanklnln yukseklikleri e9itlenir. Uygun bir ayarlama del'ecesi secilir ve oleme su"as1nda kaydcdiliC'. Bu durumda bastlrna "0" ya da "OFF" olmalldlr. durumunda
, ,
Prob ...
.
i~'~"::' \',:.".
c
~EKtL Cl
- tllcme Metodu
-. 52 -
.
TS 4822/Nisan
TURK STANDARDLARI
UDK 62n.179.162:669
1986
-
C2.1.l X in til~ulmeBi $eki1-C2 de SOrUldUiUSibi A ve B nin
neden olduiu yankl yUkseklikleri oittlenir, zaYlflatlclnln bulundugu ~artlarda bu k~demeli darinligin derecesinin h1/h2 deseri okunur ve deger X dB o1arak belir~enir.
"
;
,..
.'
(~
'\.'1
~". :..y- ~; ".
.
::::.
. '
"
:':;:.<:.\'
"
,:fi'..,r />::~i!~:
: ",
.
.
C2.1.2
~EK1L '
"
- Y nin'61~ulmesi
C2
.,
;...
X'
~':':"""
in
til~umii ','
.,..
<.>
.
.
.'
",
.
"'~ekil:"'C3 .de go'rUldugu sibi B ve c' nin.)le~et,1' oldugu
yankl
yU~~e~likleri
;aYlf7atlclnln bulundugu I}artlardabu.:1Ca:~.Omeli de~,inligin d~r.ec.esinin ,'.~;,;.:'. degerl okunur ve'deger Y dB olarak beHrl.enir., .', :,
:
\\:",1,
e~i tlenir,
h3/h4
,:Dj,:." :,',
..
~EKtL C2 - Y nin til~ulrnesi C2.2
- Sln1.flandu'lna
HaddeC2.1 e uygunolarakoiculp,n X ve Y degerlerinc 4 gruptas1.n1.f1andlr1.11.r
gore
cozrne.gucu
a~agldaki
gibi
Cozme Gucu S1.n1.flarl
I.S1.nlflandlrma IA Smlh/ B Sln1.hl C slm.f1.1 D S1.n1hl Ix veya Y nin Ix ~30 dBIY ~30 dBly ~10 dBIY <10 dB
I
Ideged
I
I'
I
I
I
-
C3 KAYIT ti1cme sonucu, Hata
"
a~ag1.daki belirtilenler1e
birlikte
kaydcdilir.
araY1.C1S1.nln ad1. ve seri numaraSl,
Probun tipi va seri numarasl, Transduser c;'ap1., , '
-. 53 . '.'\" .....
.~,", ,'~'
"
UDK 620.179.162:669
TURK
STANDARDLARI
TS 4822/Nlsan
1986
Muayene f~ekans~, Da~be geni9ligi. Hassasiyel olcekiendi~mesi. Bastu:ma, Da~be aya~~, Yank~n~n standa~d yUksekligl, X veya Y nin dege~i.
S~nlf, Deneyi
etkileyebilecek
hususla~
vb.
(~
.8
-
-. 54 -
TURK
UDK 620.179.162:669
STANDARDLARI
TS 4822/Bisan
1986
EK - D
ULTRASON1K
HATA ARAYI~ISININ
KAZANC
SINIRINI
~LCME
KETODU
Bu ek, u1trasonik hata araY1C1Slnln hassasiyetin azalmaSlnl veya ya,lanma sonucu olu~an farkll11klarl bulmak i~in kazan~ Slnlrlnl o1~me metodunu tarif eder. Kazan~ Slnlrl, hata araY1C1Sl ve pro bun hem a11cl hem de verici sistemleri taraflndan etkilendiginden, hassasiyetin azalmaslnl bulmak i~in, kazan~ Slnlrl tercihan ayrl ayrl ol~ijlijr.Burada tarif edilen me tot, standard bir prob kullanl1maslyla ultrasonik hata araY1C1Slnln kazan~ Slnlrlnl ol~me metodudur.
Dl - TARtF Dl.1 - KAZANC SIRIRI
~
Kazan~ Slnlrl, ozel bir standard hata i~in belli bir hata bulma seviyesini alma hassasiyeti ile hata araY1C1S1nln en fazla allclllk hassasiyetinin araslndaki farkl &osteren degerdir.
D2 - ~LCME ctHAZI D2.1 - Hata Arayclsl Kazan~ Slnlrl ol~ijlecek olan hata sunulur. D2.2 - Standard
araY1C1S1
bir ekran
ol~egiyle
beraber
muayeneye
Prob
Dengeli ve mUmkUn standard bir prob
oldugunca yeni bir normal prob olarak onceden se~ilmelidir.
D2.3 - Standard Test Blogu Hadde 1.3.2.1 de belittilen STB-G'lerden KHz ise diger blok da kullanllabilir.
V15-5,6
(ornegin,
kullanll1r.
kuvartz
transduser1i)
Huayene
frekansl
D2.4 - ZaYlflatlcl Dahili veya haric~ zaYlflatlcllardan birisi kullanlilr. 03 - ~LCHE HETOOU 03.1. - cihazlarln Bag1antlsl Hata araYlclsl ve ol~me cihazlnln baglantlsl ~ekil-Ol'de gOrUldugu gibi yapl1malldlr:
- 55 -
0,4
".",' 'I,' -",' ,:;,.:
UDK 620.179.162:669
I
TURK
STANDARDLARI
TS 4822/Nisan
1986
D3.2 - Hata At'aYlcls1nln Ayarlanmasl Darbe geni~ligi minimuma getirilir.,
Bashrma
"0" ya da "OFF" a get i.rilir.
.
.
Al1.Cll1k hassasiyeti maksimuma getirilir. Elektrik giiriiltusiiniin biiyilkoldugu zamanlarda, giirii1tii 1010 u gecmeyecek ~eki1de hassa~iyet aza1Ll11r.
,'. '
~" .
~!ti.'
D3.3
-
Kazanc;
S1nlrlmn
Olciilmesi'
.
. . ".
,'>., .'.
,
r~
.V15-5,6 ya da kullanl1an ba1ika bir test blogunuo' yankl yilksekligi ekran olceginin ,.sO sine gelecek tiekilde zaYlflatlC1. aya'r1anir.'ZaYlflatlcln1.n bu konumdaki dB L::.:..' degeri kazanc slnlrldu' Dahill zaYlflatt'cl:1cullJlnlld1.g1nda, yukarda belirtilen 9\,. fiartlar a1tlnda okunan deger He zaY1.flatJ.'~.1n'ln. Hadde D3. 2 nin iic;iincii paragrahnda
I~i)"
~~!.
veri1en fiart1araltlnda okunan degerleri,arasindaki farkln mut1ak degeri kazanc
i,'~~),,: (s lnlrtnJ. veri r .
}::\: D4 -
KAY IT..
..;:: 'lHeme
sonucu,
:~.\.
.
,
.~1;,_!,_.\" .
fP.j:::Hata i'\("';" 1
' ;~.
.,,'
,':': \;;/d:,i.<~'.. '.," '
'.: ;",.'," ,
afiaglda belirtilen~add~ieri~~;'b:i.rlikte .' ., .' \.
adl.
d
ve
seri
.
."U g "i
gen 1 i':>':,.,..",:,e
numarasl.,
.
,l..;'.'£.., ". '.
kaydedilmelidir:
.
I> {\.'/ :~('I:~:'...,'.'.
"r.,;;,:/,::~~HU,\<,\;i'\"
ya da muaye~e<~~#~8~~nif\' ad 1., oicegind~ &q.f!Q.p::uf.~~y,J;yesi,' 1010
"f,;.~~.i;iiil1::i.i.seviye'sinin
',
num~r~s:i::~;<;',:;>.'..,
.
'(,.7':PrC:>uun a ].ve serl 'i~'r~,i~'tandardtes t. b logu \H~;/~.;~~yi.ikhassasiyet
a
dii~i.iHit:a4iQ);d~~1Jldaki h-assas ' " ".'.:."'.1/:,"".;."""," . ,..;..i'i!,;'~;'\"'it".,..,::
;~.;;~B~st1'rma vb.
(1)
'.
,'.".
araY1C1.S1nJ.n
»"'DQ~b :'
.
iyet
olCegi,
..!
Harici
zaYlftat/CI
(2)
Dahiti
Hata
zaYlf
10 t/CI
Hata
araYIClsl
araYIClsl
. Prob
Prob test
test
~ekil D1_Cihazlarrn bagiantisl
-. 56 -
"
TURK
K 620.179.162:669
TS 4822/Visan
STANDARDLARI
1986
EK - E '"
ACILI .I:"
PROBUN
PERFORKANSINI
~LCKE
KETODU
:
Bu ek, a~111 probun performans1n1 belirlemek i~in, prob ses demeti ~1k1~ noktalar1n1n, k1r11ma a~1s1n1n ~ozme gucunun, olu bolgenin ve hassasiyetin ol~me metodunu tarif ed~r. Cozuculuk, olu bolge ve hassasiyet elektrik devresi taraf1ndan buyilkol~ude etkilendiklerinden, bunlar belirlenen bir u1trasonik hata araY1c1s1 ile bag1ant1l1 durumda ol~ulmelidir. In " - TARtF ;: g~.l - A~1l1 Pro bun Olu Bo1gesiS~hte yank1n1n varolmas1 nedeniyle incel~~ i~inde enine dalgan1n ultrasonik ses demeti NOT - Ketinde ifadesi
bundan boyle "a~111 kullan1Im1~t1r.
probun
i~in uygun olmayan bolgedir ve ~elik yolu uzak11g1 ile belirlenir.
olU bolgesi"
deyimi
yerine
"olu bolge"
Sahte yank1, gonderilen darbeden Bonra, ultrasonik darbenin a~111 probun taban blokunda yans1mas1yla surekli olarak olu~an yank1 grubudur. .
oi , ,
gi.2 - A~111 Probun Hassasiyeti A~1l1 probun pratikte, benzerleriyle mukayese degerlerini gosteren, hassasiyetin mUkayeseli degeridir. NQT " ,
Ketinde bundan boyle "apl1 denilmi~tir
probun hassasiyeU"
yerine "hassasiyet"
.
.
'.,
I
81.3 - standard Test Blogu p~rformans1n ol~umu i~in a~ag1daki standard test bloklar1 kullan111r: Kadde
1. 3.2.3 de belirtilen
denilmi~tir) Kadde
1.3.2.4
denilmi~tir)
STB-AI
(Ketinde
bundan
boyle
"AI test blogu"
STB-A2
(Ketinde
bundan
boyla
"A2 test blogu"
.
de belirtilen .
E2 - PERFORHANS
OLCKE
KETODU
K2.1 - Prob Ses Demeti C1k1~ Noktas1 A~1l1 prob, ~ekil-EI de gOrUldugu gibi, Al test blogunun 100 rom yar1~ap11 (R 100) eilk yUzeyine yonelecek ~ekilde yerle~tirilir ve ultrasonik dalga gonderilir. Ultrasonik dalga Al test blogunun yan yUzeylerine paralel tutularak prob hareket e~tirilir ve dairesel yUzeyden gelen yank1n1n en buyilk oldugu yer bulunur. Bu durumda probun yan yUzundeki ~izgilerden R 100'lik yar1cap1n merkezini i~aretleyen t.Ft bloku uzerindeki ~izgiye ~ak1~an1 prob ses demeti ~1k1~ noktas1 olarak b~lirlenir. "
. !.
o o
~EKtL
El - Prob Ses Demeti
C1k1~
Noktas1n1n
Ol~umU
TURK
E2.2
K1.r1.lma
STANDARDLARI
TS 4822/Nisan
1986
A~lS.1
-
E2.2.1 tll4;me Hetodu A~111 prob, anma k1.r11ma a4;151.na gore Al test blogunun uzerine a~ag1.dakidurumlarda yerIe~tirilir: K1rtima a4;1.S1n1n300 - 660 araslnda oldugu durumla~dn, prob ~ekil-E2 (a) da goruldugu gibi yerIe:;;Lirilir ve p 50 nun 1i.k delikten gelen yank] lar kullan1hr. Kl.rllma 84;:1.51n1n 600 - 700 aras1.nda oidugu durumIaC'da, prob ~ekil-F;2 (b) de goruldugu gibi yerIe~tiri1ir ve ~ 50 mm Iik de1iklcn gelen yank11ar kuIlan1.11r. K1.r1lma a4;ls1n1n 740 - 800 aras1nda oldugu durumlarda, prob ~ekil-E2 (c) de gOrUldugu
gibi ycrIe~lirilir
ve p 1,5 nun lik delikten
gelen
yank1lar
kuIlan111r.
a !;
.
.
0 ....,;
,I:.
b
"
oD.
c
-
.
.
0 ~EKtL E2
-
K1.r1lma
Ac;].s1.n1.n Yerinin
tllc;umi.i
Ses demeti yonu, Al tesL blogunun yan ylizeylerine paralel lutula~ak prob one arkaya harekel eltirilir ve yank1n1n en buylik oidugu yer elde edilir. Al test blogu uzerinde Hadde E2.1 e gore bulunan ve prob ses demeli C;1k1~ noktas1na kar~111k gelen aC;1 okunur. Okuma duyarI111g1 0,5 deC'eceye kadar 01mal1d1.r.
-
Gostcrili~ E2.2.2 Olc;ulen sonu4; "ktrllma seri numaraS1 ve tipi, kaydedilmelidir.
aC1S1 derecesi" olarak belirlilir. KaYlt yaplhrken hata araY1clS1.n].n ad1 ve ayarlama derecesi birlikte
- 58 -
prob
UDK
620.179.162:669
TURK
TS 4822/Nisan
STANDARDLARI
1986
Bunun otesinde, pro bun taban b10ku olarak poljmetil metakrilal kullan~ld~g~nda k1rl1ma a~lS1 slcak11kla bUyUk ol~ude ctki,leneceginden ses dalga hlZ1 da slcakllkla degi~tiginden klrllma a~ls1 lercihan ortam slcakllg1 ile beraber
tanlm1anmalldlr.
I
E2.3 - Cozuculuk E2.3.1 - 01~me Metodu A2 test blogu kullanl11r, u1lrasonik ses demeti test blogunun yan yUzlerine paralel duruma getirilir, prob pI,S mm ~apll (A ve B) biti~ik delikleri hedefleyecek ~ekilde ~ekil-E3 de goruldugu gibi yerle~tirilir.
Bundan sonra yonunu degi~tirmeden. prob yava~ yava~ ileri-geri veya saga sola hareket ettirilir. A va B deliklerinin kalod l~lnl tupundeki yankllarl e~it bUyUklukte oldugunda prob bu durumda blrakll.1r (~ekil-E4). tJ
.
0
,.
.
D-I:...
0
~EKtL
F.3
-
..,; .
.
'\ 8
I
'-,';
COzUculugun Yerinin tll~umu
. A S
E
~EKtL E4 - Cozuculugu
Ol~me
Metodu
- 59 -
.,>
620.179.162:669
E2.3.2 - Gosteri1i~ Cozilcillilk Z (dB) ile
TURK
STANDARDLARI
TS 4822/Nisan
1986
gosterilir. t
KaYlt yaptltrken, a~aildaki maddeler de belirtilmelidir. Hata araY1C1Slntn ad1 ve seri numaraSt, Probun tipi ve seri numaC'8St, Transdilserin malzemesi ve bilyilkliliil, K1C']1ma ar;lSl.,
Muayene ,
\
~. !
t. I I? :
Darbe
J L ~J:
i.~ 1 ig i ,
Hassasiyet olr;eklendirmcsi, Bastlrma, Darbe ayart, Yanklnln standard yUksekligi, Deneyi etkileyebilecek hususlar
vb.
.
II
.~.
.,
fl'.)kanSl,
gen
E2.4
E2.4.1
-
()lil Bo1ge (Hr;me Metodu
-
E2.4.1.1 Zaman Ekseninin Ayarlanmasl Hata araYlclslnln zaman ekseni 125 nw muayene a~agldaki gibi yaplltr:
arallglna
gore
ayarlantr.
t~lem
(a) da gorilldiliil gibi. normal prob kullantlarak Al test blogunun 91 rom ve B2 yankllarl ekran ol~eginin zaman ekseninin 20 ve 40 olan yerlerine ~akl~tlrlllr. Bu noktalar enine dalganln 50 rom va 100 rom lik degerlerine kar~lllk geliC'. ~ekil-E5
lik yerinden allnan Bl
o
o ... f"\
10
20
30
40
50
'I.
SO
"'r
~EK!L
E5
S,
2
- Zaman Ekseninin
_. 60 -
Ay~C'1anmast
.
.
"
;
I
I
~
TURK
UDK 620.179.162:669
STANDARDLARI
TS 4822/Nisan
1986
Sonra prob degi~tlrilir ve aClll prob kullanllmaya ba~lan1r. ~ekil-E5 (b) de goruldugu gibi R 100 lik datrenin'merkez Cizgisiyle, pC"ob ses demeti pkl!i noktaslnln cakl!iacagl ,ekilde prob.yerle,tirilir, ,darbe dugmesiyle oynanaC"ak ya da zaman eksenini uzallLp k1sallarak R 100 ilk daireden gelen yanklnln yiikselme noklasl, Hadde E2.1 de verilen metol ile, zaman ekseninde 40 noktas1na getirilir. Bu anda ekran oiceginin 0 noklasl degme noklas1dlr. 7-'~-
(2)
.,.
o .
: ~'.
.
a
l~"
so
30
20
10 .Ii
',.,.
,.. "
j
.,
..
;
I
;
.\;
so",.
'i '.... "'.\1:.i \ ('.,' I.: .. ,. I
"
..-
(.
;-,
i
' ,; , ., \. ,\"':
\
J
..
0 -
..
.. ,
"
~EK:tL E5
l
..".;.
II i l'i .. ';,
\ :;
1,'0' L1
'.:-:..,.<;
....
Zaman Ekseninin Ayarlanmas 1
.
1 .,"
E2.4.1.2
- Oleum
.
Oleu, a~agldaki i~lem slraslyla va oleu ara11glnda, 'bala araY1C1S1nln hassasiyetinin en buyiik oldugu, bastlrmam.n "0" 1'ada '.OFF"oldugu ve en du~uk darbe geni~ligi ~arllarlnda yapltlr. .
.
ZaYlflallCl veya hassasiyel ayarlanlr, klrllma acislna gore a~agldaki kaydlrmalarla A2 test blogu uzerindeki ; 4x4 mm Ilk delik hedeflenir, yank1 yiiksekilgi once ekran oleeginin ~20 sine ayarlanlr (~ekil-E6 (a» sonra hassasiyel 14 dB art1rlllr.
a 2 kayma 1 kayma 1 kayma
b (125mm)
10
30
20
so
IlJ
.A
10
20
30
'"
11,dB daha artcr so II
so
0
10
I-
- -
I
0 /I 608 likY durumda
1\4S.ve 7o"lik durumda
~.
; I, X"unyank. $EKtL E6
- Olu
.0
-
- 61 -
,-- . I"-
P
Obi bOlge mm
y erl
Bolgenln
-
Oleumu
- --
50
TURK STANDARDLARI
UDK 620.179.162:669
TS 4822/Hisan
1986
Prob test b10gundan ayr1.11r ve t.aban blokuna
yap1~ml~ olan temas SlV1Sl silinir. Bu ~artlarda katod l~lnl tiipiindekigoriintiig07.1enir. F.kranll olcekte ultrasonik ses demetinin bircok sahte yanktSl araslndan ~20 yi en son kesen noktanln zaman ekseni iizerindeki uzakl1g1 "p" okunu£" (~ekil-E6).
,1
,
.,
E2.4.2
- Gosteri1i~
(H~me sonucu
(OP)
"olii bolge
a~ag1.daki bilgilerde
=
rom" olarak gosledlir.
KaYlt. yap1.hrken
be1irlilmelidir:
Hata araY1C1S1.nln ad1. ve seri numaraSl, Probun tipi ve seri numaraSl, Hassasiyet oicekiendit~esi, Darbe geni~ligi, Darbe ayarl, Deneyde dikkat edilen hususlar vb.
.,:"
lC: .', ~,,: "
E2.5
j'i, (',i, ,7\ ('"
Hassasiyet
-
ta~me
,;;/, , b,.,
E2
~artlarl
.5.1
t~/"""
i~ii::E2. 5.1.1 - Bashrma f;Wr,'Bast 1rma diigmesi "0" ya da ..O F.. durumuna W!~~\::{).
getirilir.
'.
\~ff.!V' E2.5.1.2 ~~m.itt
-. Ahcll1k
Hassasiyeti
hata araY1C1.S1.na bir zaYlflahc1.
P£"ob,
t~~~C. giiriiltiisiiniinkat.od WAif''.:
hata
~t!'
~art,
\r~;;;~
kaydedilir.
ile bir1e'itirildiginde
l.li1n1.. tiipii~de ekran. (H~egin~n
araY1C1.S1nln hassas1yet. oleeklendn:nesi hassasiyet.in
standard1
olarak
a1lna£"ak
:10
unu. ge~med~gi
mumkiin oldugunca bu
ve elektdk aral1~l~£"da,
yuksek
and a , zaYlflatlcldaki
seplI.£". Bu dege£"
~i.~~).E2.5.1.3 0
(-.t.N r'~~" 0 tWo' ,-'.';' ',1\, , ( :R:':,':'
~'\~~:\:>
- Darbe Geni'iligi COzUciiliigiinHadde E2.3 de verilen oleme rnetoduYla ve A2 test blogu kullanllarak 'oleiimU yap11dlglnda; hata araYlc1s1n1n darbe genili1igi, A ve B ozeliklerinden gelen yankl1arln, en az 3 dB i1e CozUldUgUnde mumkun o1dugunca genili secilir vc bu anda ~ozUciiliigiindegeri zaY1flat1cldan okunur.
I.
E2 .5.2
)i
.'
- cHerne Metodu
r ,',.... \' '~", t": I,
\
E2.5.2.1 - Al Hassasiyeti Al test b10gu kul1anl1arak, prob ses demeti C1k1~ noktaS1.nln Hadde E2.1 de verilcn olcrne rnetoduna gore, R 100 liik daireden ge1en yank1 yiiksekliginin ekran 01ceginin ~50 si olana kadar zaY1.flallc1 ayar1anlr (~ekil-E7). Zaytflal1.c1.n1n bu durumda okunan degeriyle Hadde E2.5.1.2 de okunan deger1eri arastndaki fark bu1unur ve bu fark A1 hassasiyeti olarak a11111.r.
.
o
i i,''': ) '.
.
~EK1L
E7
-
Al Hassasiyetinin
- 62 -
Yerinin
Olciimu-
UDK 620.179.162:669
TURK
TS 4822/Nisan
STANDARDLARI
1986
E2.5.2.2 - A2 Hassasiyeti A2 test blogu kullan11arak, ~ekil-E8 de gOrUldugu gibi, ~ 1,5 rom lik delik tek kayma,ile hedoflenerek, yankl yijksekligi ekran oiceginin ,~O si oluncaya kadar zaYlflatlcl ayarlan~r. ZaYlflallc1nln bu durumda okunan degeriyle Kadde E2.5.1.2 de okunan degerleri araslndaki fark bulunur ve bu fark A2 hassasiyeti olarak a1101r.
.
s61
bOJdan boya delik
-
D
..
)
I
~EKtL E8 E2.5.3
0
(
.
0
-
.
A2 Hassasiyetinin Yerinin ~lcumU
- Gosterili~
Kadde E2.5.2.1 ve Madde E2.5.2.2'ye uygun olarak oicuien Al ve A2 hassasiyetleri dB ile belirlenir ve bunlar hassasiyelin go~terili~inde kullanlilr. KaYlt yaplllrken, a~agldaki bilgiler de belirlilrnelidir. Hata araY1C1S1nln adl va seri nurnaraS1, Probun tipi ve seri numaraS1, TransdUserin rnalzernesi ve buyijklugu, Klrllrna aC1Sl, Huayene frekans1, Hassasiyetin Dar-be ayar~,
standard
yeri
(Kadde
E2.S.1.2
CozUculuk (Madde E2.5.1.3), Deneyi etkileyebilecek hususlar vb.
I.
_. 63 -
deki
elektrik
gUrUllusunuo
yuksekligi),
TURK
UDK 620.179.162:669
BAZI
unsound
"
STANDARDLARI
area
ult.rasonic wave test frequency
ultrasonik ses demetine kar~l duyarslz alan (hata gozlenebi.len bolge) Ultrasonik dalga muayene frekansl
pulse
darbe darbe geni~ligi bastt,rma kazan~ hassasiyet olceklondirmesi
gain
" '~".'.'~'ensitivity . ";.
~
lI::'
,'time full
graduation
base scale
linearity
of time
tam skala zaman ekseni buyijltme dogrusalllg1
base
'of am~lification . .'
. Ilnear~ty
zaman ekseni
{~
.
.:' \'. A-scope
.",
A alanl
.
of tiJlle base power
>,"rt!sol~~Tig'.
;','
'.'
wedge :},~.":'.'{',:i' , coup lant'" .\
saglrla~
,
)
'
oW bolge prob ses demeti Clkl~ noktasl klrllma aClsl darbe yankl metodu ile muayene metodu normal problarla muayene metodu aClll problarla muayene metodu yankl taban yanklsl, arka cidar yanklsl S.lnlr yanklsl duzlem dalga ile muayene metodu yijzey dalgasl ile muayene metodu enine dalga ile muayene metodu artlk yankl zaYlflatma darbe tekrar frekansl yan duvar yankls1 gecikmi~ yankl yUzey yankls1 daldlrmB metodu
echo
'
.
taban blogu tamas SlV1S1
.
dead zon:~' probe index angle of 'refraction pulse-echo technique normal beam technique' angle beam technique bottom
"
zaman ekseni dogrusalllg1 COZffiegucu. COzUmleme kabiliyeti
"
" quench,~~g"
t.
1986
BU STANDARDIN HAZrRr~NHASINDA KAR~ILA~ILAN tNGiLtZCE DEYtMLER tCtN KULLANlLAN TURKCE KAR~lLIKLAR
pulse width . reje'ction ,:.
TS 4822/Nisan
echo
boundary echo plate wave technique surface wave technique transverse wave techn ique
residual echo att.enuation
pulse repetition side wall echo delayed echo surface echo immersion method
frequency
grass
beam path distance propogation time transmitted pulse testing object.
crimen yankl yijksekligi hata yank.lSl sahte yankl ultrasonik olarak duyarll bolge yanklsl gozlenmeycn b61ge) ultrasonik demet yolu uzakllgl yaYllma :t:amanl gonderilen darbe muayene parc;aSl
flaw
hata
echo height flaw echo spurious echo ultrasonically
sound
area
.. I -
(hata
TS 4822/Nisan
TURK STANDARDLARI
1986
I: , , ,;., 'r',i;
cozuculiik
r~.solution
graduation stability distance amplitude pulse tuning efficiency direct contact variable angle gate device
olceklendlrme dengelilik, kararllllk uzakllga bagll olarak yiikscklik ayarlamasl darbe ayar1
compensation
verim dogrudan temas degi~ebilir aCll1 kapl aract
probe
prob
gate
kapl
starting point output terminals flat bottom hole side wall
ba~langlC noktasl Clkl~ uclarl (terminalleri) duz tabanll delik ';randuva r duyarl1k dogrudan temas metodu ayarlama derecesi allcllJ.k hassasiyeti
precision method of direct
contact
adjusted degree receiving sensitivity
I
,
.
" \ "
"
-
---
II -
