Tarihin Pusulası (2).pdf

Tarih hinn Pussulassı

EDİTÖR İbrahim DOĞAN

YAZIŞMA ADRESİ TASARI AKADEMİ YAYINLARI Hatboyu Cad. Meydan İşhanı No: 4 Kat 1 Bakırköy / İstanbul Tel: 0212 570 16 32 [email protected]

YAYIM HAKKI Copright © 2014 Tasarı Yayıncılık San. Tic. Ltd. Şti. Hatboyu Cad. Meydan İşhanı No: 4 Kat 1 Bakırköy / İstanbul Tel: 0212 570 16 32 [email protected]

İMTİYAZ SAHİBİ Tasarı Yayıncılık San. Tic. Ltd. Şti.

I.BASIM ISBN:978-605-4475-71-1 Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.

BASKI Kayhan Matbaacılık Merkezefendi Mah. Fazılpaşa Cad. No: 8/2 Topkapı / İSTANBUL Tel: 0212 576 00 66 – 612 31 85

~ II ~

ÖNSÖZ Değerli Öğretmen ve Memur Adayları; KPSS alanında âdeta bir “Kült Eser” olma iddiasıyla ortaya çıkan KPSS-Tarihin Pusulası, Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Genel Kültür Testi'nde önemli bir yer tutan “Tarih” alanındaki konuları kolayca kavramanız, karşınıza çıkabilecek soruları etkili bir şekilde çözebilmeniz ve “Tarih” alanına yönelik tüm ön yargıları gidermek amacıyla, uzun bir çalışma sürecinin sonunda hazırlanmıştır. KPSS müfredatının 17 Nisan 2013 tarihi itibariyle ÖSYM tarafından genişletilmesi sınavın önemini bir kat daha artırmış, yeni düzenleme ile “Tarih” alanının kapsamı da genişletilmiştir. KPSS-Tarihin Pusulası; zengin içeriği, tasarımı, konuların ele alınışı ve ortaya koyduğu yöntem bakımından bir ilk olma özelliği taşımaktadır. Temel amacı, “konuları detaylı ve en kolay şekilde aktarabilmek, soru çözme pratiğini geliştirmek ve sınava yönelik çalışma sürecinde adaylara kılavuzluk etmek” olan KPSS-Tarihin Pusulası, ÖSYM’nin gerçekleştirdiği pek çok sınavda (KPSS, Adli Yargı, İdari Yargı, İcra, Kaymakamlık, JANA, JANU, Maliye-İç Denetçi, Sayıştay-İç Denetçi, PMYO, TODAİE, SMMM, YGS, LYS, EMSS vd.) sorulmuş binlerce sorunun titizlikle ve dikkatle incelenmesi sonucunda meydana getirilmiştir. KPSS-Tarih’in Pusulası ÖSYM’nin yaptığı son değişikliklere uygun olarak güncellenmiş olup; ❄ İslâmiyet Öncesi Türk Tarihi ❄ İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri ❄ Osmanlı Kuruluş ve Yükselme Dönemi ❄ Osmanlı Devleti'nde Kültür ve Medeniyet ❄ XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Duraklama Dönemi) ❄ XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Gerileme Dönemi) ❄ Avrupa'daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti'ne Etkileri ❄ XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi) ❄ XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti

bölümlerinden oluşmaktadır.

❄ Millî Mücadele (Hazırlık Dönemi) ❄ I. TBMM Dönemi ❄ Millî Mücadele (Muharebeler Dönemi) ❄ Atatürk Dönemi İç Politika ❄ Atatürk İlkeleri ❄ Atatürk İnkılâpları ❄ Atatürk Dönemi ve Sonrası Dış Politika ❄ Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi KPSS-Tarihin Pusulası’nda konular ele alınırken; 1) Bölümlerin detaylı, sınav formatına uygun ve soru çözümlerini kolaylaştıracak şekilde aktarılmasına dikkat edilmiştir. 2) “Bu Sayfadan Nasıl Soru Gelir?” başlığıyla, konuyla ilgili verilen bilgilere ilişkin çıkması muhtemel soru örneklerine yer verilmiş, böylece adaylara her sayfada “Sorularla Genel Tekrar” yapabilme imkânı sunulmuştur. 3) Görsellik ön planda tutularak konular resim, tablo, kavram haritaları, grafik ve şemalarla somutlaştırılmış, böylece kavrama kolaylığı sağlanmaya çalışılmıştır. 4) KPSS’ye tam donanımlı bir şekilde hazırlanabilmeniz için her türlü detaya yer verilmeye çalışılmıştır. Bu kitabın hazırlanma sürecine tanıklık eden, beni yüreklendiren ve yardımcı olarak benimle birlikte “ev hapsi” yaşayan değerli eşim ve meslektaşım Selen ADIGÜZEL’e kuşkusuz teşekkürlerin en büyüğünü borçluyum. Öte yandan çalışmamı sizlere ulaştırma imkânını sağlayan Sn. Özgen BULUT ve Sn. Recep SÖNMEZ’e, ayrıca TASARI YAYINEVİ çalışanlarına ve öğrencilerime teşekkürü bir borç bilirim. Bu kitap uzun bir çalışma safahatının, birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerilerinizin bu çalışmanın niteliğini daha da artıracağına şüphe yoktur. Değerli görüş, eleştiri ve önerilerinizi lütfen bizimle [email protected] mail adresi ve @tarihinklavuzu twitter hesabı aracılığıyla paylaşınız. KPSS ile ilgili endişelerinizi yeneceğine inandığımız KPSS-Tarihin Pusulası adlı bu kitabın, çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle... Hepinize sınavlarınızda ve meslek hayatınızda başarılar diliyorum. İsmail ADIGÜZEL İstanbul/Ekim-2013

~ III ~

~ İÇİNDEKİLER ~

I. BÖLÜM İSLÂMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ I. TÜRK ADI VE ANLAMI .......................................................................................................... 3 II. TÜRKLERİN ANAYURDU VE İLK KÜLTÜR MERKEZLERİ ................................................. 3 III. ORTA ASYA’DAN GÖÇLER ................................................................................................. 3 IV. İLK TÜRK TOPLULUKLARI VE DEVLETLERİ ..................................................................... 4 A. İskitler (Sakalar) ................................................................................................................. 4 B. Asya (Büyük) Hun Devleti .................................................................................................. 5 1. Kavimler Göçü ............................................................................................................... 6 2. Kavimler Göçü’nün Sonuçları ........................................................................................ 6 C. Avrupa (Batı) Hun Devleti .................................................................................................. 6 D. Göktürk Devleti ................................................................................................................... 6 1. I. Göktürk Devleti ........................................................................................................... 6 2. II. Göktürk (Kutluk) Devleti ............................................................................................. 7 3. Göktürklerin Türk Tarihindeki Yeri ve Önemi ................................................................. 7 E. Uygur Devleti ...................................................................................................................... 8 1. Manihaizm ve Budizm Dinlerinin Uygurlar Üzerindeki Etkileri ....................................... 8 2. Uygurların Türk Tarihindeki Yeri ve Önemi ................................................................... 8 3. Türklerin Yerleşik Yaşama Geçmesinin Kesin Kanıtları ................................................ 9 V. DİĞER TÜRK DEVLETLERİ VE TOPLULUKLARI ............................................................... 9 A. Avarlar (Aparlar/Juan Juanlar) ........................................................................................... 9 B. Karluklar ............................................................................................................................. 9 C. Kırgızlar .............................................................................................................................. 9 D. Hazarlar ............................................................................................................................ 10 E. Peçenekler ....................................................................................................................... 10 F. Oğuzlar (Uzlar) ................................................................................................................. 10 G. Sibirler (Sabirler) .............................................................................................................. 10 H. Bulgarlar .......................................................................................................................... 10 İ. Macarlar ........................................................................................................................... 11 J. Türgişler (Türgeşler) ......................................................................................................... 11 K. Kıpçaklar (Kumanlar) ....................................................................................................... 11 L. Ak Hunlar (Eftalitler) ......................................................................................................... 11 M. Kimekler (Yemekler) ......................................................................................................... 11 N. Başkırtlar (Başkurtlar) ...................................................................................................... 12

~V~

VI. İSLÂMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİ’NDE KÜLTÜR VE MEDENİYET ..................... 12 A. DEVLET YÖNETİMİ ....................................................................................................... 12 B. ORDU TEŞKİLÂTI ......................................................................................................... 14 C. TOPLUMSAL YAPI ........................................................................................................ 15 D. EKONOMİK YAPI .......................................................................................................... 16 E. DİN VE İNANIŞ .............................................................................................................. 16 F.

HUKUK .......................................................................................................................... 18

G. YAZI, DİL VE EDEBİYAT ............................................................................................... 19 H. BİLİM VE SANAT ........................................................................................................... 20

II. BÖLÜM İLK TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİ VE BEYLİKLERİ I. TÜRKLER VE İSLÂMİYET ................................................................................................... 25 A.

Talas Savaşı (751) ......................................................................................................... 25

B.

Türklerin İslâmiyet’e Geçişini Kolaylaştıran Unsurlar ..................................................... 25

C. Türklerin İslâmiyet’e ve İslâm Kültürüne Katkıları .......................................................... 25 II. TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİ ................................................................................................ 26 A. Karahanlı Devleti ............................................................................................................ 26 B. Gazneli Devleti ............................................................................................................... 27 C. Büyük Selçuklu Devleti .................................................................................................. 27 D. Harzemşahlar (Harezmşahlar) Devleti ........................................................................... 30 E. Babür Devleti ................................................................................................................. 30 III. MISIR’DA KURULAN TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİ ............................................................ 30 A.

Tolunoğulları .................................................................................................................. 30

B.

İhşidîler (Akşitler) ........................................................................................................... 31

C. Eyyubîler ........................................................................................................................ 31 D. Memlûklar (Kölemenler) ................................................................................................. 31 IV. YAKIN DOĞU VE ASYA’DA KURULAN DİĞER DEVLETLER .......................................... 32 A.

Moğol İmparatorluğu ...................................................................................................... 32

B.

Moğol İmparatorluğu’nun Parçalanmasıyla Kurulan Devletler ....................................... 32 1. Altın Orda Devleti ...................................................................................................... 32 2. İlhanlı Devleti ............................................................................................................. 32 3. Çağatay Hanlığı ........................................................................................................ 32 4. Kubilay Hanlığı .......................................................................................................... 32

C. Timur İmparatorluğu ...................................................................................................... 33

~ VI ~

~ İÇİNDEKİLER ~ V. İLK TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK ........................................ 33 A. DEVLET YÖNETİMİ ....................................................................................................... 36 B. ORDU ............................................................................................................................ 36 C. SOSYAL YAPI ............................................................................................................... 36 D. HUKUK SİSTEMİ ........................................................................................................... 37 E. TOPRAK YÖNETİMİ VE EKONOMİ .............................................................................. 37 F.

YAZI, DİL VE EDEBİYAT ............................................................................................... 39

G. BİLİM .............................................................................................................................. 40 H. MİMARÎ VE SANAT ....................................................................................................... 41 VI. TÜRKİYE TARİHİ (XI.-XIV. YÜZYIL) ................................................................................... 44 A.

ANADOLU’YA İLK TÜRK AKINLARI ............................................................................. 44

B.

İLK TÜRK BEYLİKLERİ DÖNEMİ .................................................................................. 44 1. Saltuklular ................................................................................................................. 44 2. Mengücekliler ............................................................................................................ 45 3. Danişmentliler ........................................................................................................... 45 4. Çaka Beyliği .............................................................................................................. 45 5. Artuklular ................................................................................................................... 45

C. ANADOLU (TÜRKİYE) SELÇUKLU DEVLETİ .............................................................. 46 D. ANADOLU’DA KURULAN DİĞER DEVLETLER ........................................................... 48 1. Eretna Devleti ............................................................................................................ 48 2. Kadı Burhaneddin Devleti ......................................................................................... 48 3. Karakoyunlu Devleti .................................................................................................. 49 4. Akkoyunlu Devleti ...................................................................................................... 49 E.

İKİNCİ TÜRK BEYLİKLERİ DÖNEMİ ............................................................................ 49 1. Karamanoğulları ........................................................................................................ 49 2. Germiyanoğulları ....................................................................................................... 50 3. Dulkadiroğulları ......................................................................................................... 50 4. Karesioğulları ............................................................................................................ 50 5. Candaroğulları (İsfendiyaroğulları) ............................................................................ 50 6. Menteşeoğulları ......................................................................................................... 50 7. Aydınoğulları ............................................................................................................. 50 8. Saruhanoğulları ......................................................................................................... 50 9. Tâceddinoğulları ........................................................................................................ 50 10. İnançoğulları (Lâdik Beyliği) .................................................................................... 50 11. Hamitoğulları .......................................................................................................... 50 12. Ramazanoğulları ..................................................................................................... 50

~ VII ~

VII. ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ’NDE KÜLTÜR VE UYGARLIK ..................................... 51 A.

DEVLET YÖNETİMİ ...................................................................................................... 51

B.

ORDU ............................................................................................................................ 53

C. SOSYAL YAPI ............................................................................................................... 54 D. HUKUK SİSTEMİ ........................................................................................................... 54 E.

TOPRAK YÖNETİMİ VE EKONOMİ .............................................................................. 54

F.

YAZI, DİL VE EDEBİYAT ............................................................................................... 56

G. BİLİM ............................................................................................................................. 58 H. MİMARLIK VE SANAT ................................................................................................... 58

III. BÖLÜM OSMANLI DEVLETİ KURULUŞ VE YÜKSELME DÖNEMİ I. KURULUŞ DÖNEMİ (1299-1453) ........................................................................................ 66 A.

Osman Bey Dönemi (1281-1324) .................................................................................. 66

B.

Orhan Bey Dönemi (1324-1362) .................................................................................... 67

C. I. Murat (Hüdâvendigâr) Dönemi (1362-1389) ............................................................... 67 D. I. Bayezid (Yıldırım) Dönemi (1389-1402) ..................................................................... 68 E.

I. Mehmet (Çelebi Mehmet) Dönemi (1413-1421) ......................................................... 69

F.

II. Murat Dönemi (1421-451) .......................................................................................... 69

II. YÜKSELME DÖNEMİ (1453-1579) ...................................................................................... 70 A.

Fatih Sultan Mehmet (II. Mehmet) Dönemi (1451-1481) ............................................... 70

B.

II. Bayezid Dönemi (1481-1512) .................................................................................... 73

C. Yavuz Sultan Selim (I. Selim) Dönemi (1512-1520) ...................................................... 73 D. Kanunî Sultan Süleyman (I. Süleyman) Dönemi (1520-1566) ....................................... 74 E.

Sokullu Mehmet Paşa Dönemi (1564-1579) .................................................................. 75

IV. BÖLÜM OSMANLI DEVLETİ’NDE KÜLTÜR VE MEDENİYET I. DEVLET YÖNETİMİ ............................................................................................................. 79 A.

PADİŞAH ....................................................................................................................... 79

B.

OSMANLI DEVLETİ’NDE VERÂSET SİSTEMİ VE GELİŞİMİ ....................................... 80

C. SANCAK SİSTEMİ (ŞEHZÂDE EĞİTİMİ) ...................................................................... 81 D. MERKEZÎ TEŞKİLÂT ..................................................................................................... 81 1. SARAY TEŞKİLÂTI ................................................................................................... 82 2. DİVÂN-I HÜMÂYUN .................................................................................................. 83

~ VIII ~

~ İÇİNDEKİLER ~ 3. DİVÂN ÜYELERİ ....................................................................................................... 83 a) Sadrazam (Vezir-i Âzam) ..................................................................................... 83 b) Kubbealtı Vezirleri ................................................................................................ 84 c) Kazasker (Kadıasker) ........................................................................................... 84 d) Defterdar ............................................................................................................... 84 e) Nişancı .................................................................................................................. 84 f) Reisü’l-küttap ........................................................................................................ 84 g) Şeyhü’l-islâm/Bâb-ı Meşihat (Müftü) ..................................................................... 85 h) Yeniçeri Ağası ...................................................................................................... 85 i) Kaptan-ı Derya (Kapudan Paşa) .......................................................................... 85 4. OSMANLI DEVLETİ’NDE DİĞER DİVÂNLAR .......................................................... 85 5. OSMANLI DEVLETİ’NDE YÖNETİCİ SINIF ............................................................. 86 6. ÜLKE YÖNETİMİ ...................................................................................................... 86 a) İstanbul’un Yönetimi ............................................................................................. 86 b) Taşra Teşkilâtı ...................................................................................................... 87 c) Osmanlı Devleti’nde Eyâlet Sistemi ...................................................................... 87 II. ASKERÎ TEŞKİLÂT .............................................................................................................. 88 A.

KARA ORDUSU (ORDU-YU HÜMÂYUN) ..................................................................... 89 1. KAPIKULU OCAĞI .................................................................................................... 89 a) Kapıkulu Piyadeleri (Yaya Birlikleri) ...................................................................... 89 b) Kapıkulu Süvarileri (Atlı Birlikler) .......................................................................... 90 2. EYÂLET ASKERLERİ ............................................................................................... 90

B.

DENİZ KUVVETLERİ (DONANMA-YI HÜMÂYUN) ....................................................... 91

III. TOPRAK SİSTEMİ ............................................................................................................... 91 A. MİRÎ ARAZİ VE BÖLÜMLERİ ........................................................................................ 92 B.

MÜLK ARAZİ VE BÖLÜMLERİ ...................................................................................... 93

IV. MALİYE VE EKONOMİ ........................................................................................................ 93 A.

TARIM ............................................................................................................................ 93

B.

HAYVANCILIK ............................................................................................................... 93

C. TİCARET ....................................................................................................................... 93 V. OSMANLI DEVLETİ’NDE PARA ......................................................................................... 95 VI. OSMANLI DEVLETİ’NDE BANKACILIK ............................................................................. 95 VII. OSMANLI DEVLETİ’NDE VERGİ SİSTEMİ ......................................................................... 96 A.

ŞER’İ VERGİLER (TEKÂLİF-İ ŞER’İYYE) ..................................................................... 96

B.

ÖRFÎ VERGİLER (TEKÂLİF-İ ÖRFİYE) ........................................................................ 97

~ IX ~

VIII. OSMANLI DEVLETİ’NDE HUKUK ...................................................................................... 98 IX. OSMANLI DEVLETİ’NDE TOPLUM YAPISI ..................................................................... 100 X. OSMANLI DEVLETİ’NDE EĞİTİM .................................................................................... 100 A.

Sıbyan Mektepleri ........................................................................................................ 101

B.

Medreseler ................................................................................................................... 101

C. Saray Eğitimi ................................................................................................................ 102 D. Askerî Eğitim ................................................................................................................ 102 E.

Meslekî Eğitim ............................................................................................................. 102

XI. OSMANLI DEVLETİ’NDE BİLİM ........................................................................................ 103 XII. OSMANLI DEVLETİ’NDE YAZI, DİL VE EDEBİYAT ........................................................ 105 XIII. OSMANLI DEVLETİ’NDE SANAT ..................................................................................... 106 XIV. OSMANLI DEVLETİ’NDE MİMARÎ .................................................................................... 109 A.

Erken Dönem ............................................................................................................... 109

B.

Klâsik Dönem ............................................................................................................... 110

C. Geç Dönem .................................................................................................................. 111

V. BÖLÜM XVII. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ (DURAKLAMA DÖNEMİ) I. DURAKLAMANIN NEDENLERİ ........................................................................................ 115 A.

İÇ NEDENLER ............................................................................................................. 115 1. Merkezî Yönetimin Bozulması ................................................................................. 115 2. Ordu ve Donanmanın Bozulması ............................................................................ 116 3. Ekonomi ve Maliyenin Bozulması ........................................................................... 116 4. Sosyal Yapının Bozulması ...................................................................................... 116 5. Eğitim Sisteminin Bozulması ................................................................................... 116

B.

DIŞ NEDENLER .......................................................................................................... 116 1. Devletin Doğal Sınırlara Ulaşması .......................................................................... 116 2. Coğrafî Keşifler Sonrası Ticaret Yolarının Değişmesi ............................................. 116 3. Reform ve Rönesans Hareketleri ............................................................................ 116 4. Osmanlı Devleti’ne Karşı Avrupa’nın Kutsal İttifak Oluşturması ............................. 116

II. DURAKLAMA DÖNEMİ İSYANLARI ................................................................................. 117 A.

İSTANBUL (MERKEZ) İSYANLARI ............................................................................. 117

B.

CELÂLİ (ANADOLU) İSYANLARI ............................................................................... 117

C. EYÂLET İSYANLARI ................................................................................................... 117

~X~

~ İÇİNDEKİLER ~ III. DURAKLAMA DÖNEMİ’NDE BAZI SİYASÎ GELİŞMELER .............................................. 118 IV. DURAKLAMA DÖNEMİ ISLAHATLARI ............................................................................ 118 A.

XVII. YÜZYIL ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ ............................................ 119 1. III. Mehmet Dönemi Islahatları ................................................................................ 119 2. I. Ahmet Dönemi Islahatları ..................................................................................... 119 3. Kuyucu Murat Paşa ve Tiryaki Hasan Paşa’nın Çalışmaları ................................... 119 4. II. (Genç) Osman Dönemi Islahatları ....................................................................... 119 5. IV. Murat Dönemi Islahatları .................................................................................... 120 6. Kemankeş Kara Mustafa Paşa’nın Çalışmaları ....................................................... 120 7. IV. Mehmet Dönemi Islahatları ................................................................................ 120 8. Tarhuncu Ahmet Paşa’nın Çalışmaları ................................................................... 121 9. Köprülüler Dönemi .................................................................................................. 121 ☸ Köprülü Mehmet Paşa ........................................................................................ 121 ☸ Köprülü Fâzıl Ahmet Paşa .................................................................................. 121 ☸ Köprülü Fâzıl Mustafa Paşa ............................................................................... 121 ☸ Amcazâde Hüseyin Paşa ................................................................................... 121

VI. BÖLÜM XVIII. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ (GERİLEME DÖNEMİ) I. GERİLEME DÖNEMİ’NDE BAZI SİYASÎ GELİŞMELER .................................................. 125 II. GERİLEME DÖNEMİ [XVIII. YÜZYIL] ISLAHATLARI ....................................................... 126 A.

XVIII. YÜZYIL ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ ........................................... 126

B.

LÂLE DEVRİ (III. AHMET DÖNEMİ) ISLAHATLARI (1718-1730) ............................... 126

C. I. MAHMUT DÖNEMİ ISLAHATLARI (1730-1754) ...................................................... 128 D. III. OSMAN DÖNEMİ (1754-1757) ............................................................................... 128 E.

III. MUSTAFA DÖNEMİ ISLAHATLARI (1757-1774) ................................................... 128

F.

I. ABDÜLHAMİT DÖNEMİ ISLAHATLARI (1774-1789) ............................................... 129

G. III. SELİM (NİZÂM-I CEDİT) DÖNEMİ ISLAHATLARI (1789-1807) ............................ 129 III. YÖNETİM VE BÜROKRASİ ALANINDAKİ DEĞİŞİMLER ................................................ 130 A.

DİVÂN-I HÜMÂYUN’DAN BÂB-I ÂLİ’YE ...................................................................... 130

B.

ÂYANLIK KURUMU VE KALDIRILMASI ..................................................................... 130

C. MALİKÂNE SİSTEMİ ................................................................................................... 131

~ XI ~

VII. BÖLÜM AVRUPA’DAKİ GELİŞMELER VE OSMANLI’YA ETKİLERİ ☸ ORTA ÇAĞ’DA AVRUPA .................................................................................................. 135

A. KİLİSE VE PAPALIK KURUMU ................................................................................... 135 B. FEODALİTE (DEREBEYLİK) ....................................................................................... 135 C. HAÇLI SEFERLERİ ..................................................................................................... 135 1. Haçlı Seferleri’nin Nedenleri .................................................................................... 135 2. Haçlı Seferleri’nin Sonuçları .................................................................................... 136 D. MAGNA CHARTA (BÜYÜK ŞART) (1215) .................................................................. 136 E.

YÜZYIL SAVAŞLARI (1337-1453) ............................................................................... 136

☸ YENİ ÇAĞ’DA AVRUPA .................................................................................................... 137

A.

COĞRAFÎ KEŞİFLER .................................................................................................. 137 1. Coğrafî Keşiflerin Sonuçları .................................................................................... 137 2. Coğrafî Keşiflerin Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri ............................................ 138

B.

RÖNESANS (Yeniden Doğuş) ..................................................................................... 138 1. Rönesans’ın Nedenleri ............................................................................................ 138 2. Rönesans’ın İtalya’da Başlamasının Nedenleri ....................................................... 138 3. İtalya’da Rönesans Hareketleri ............................................................................... 139 4. Rönesans Hareketlerinin Diğer Avrupa Ülkelerine Yayılması ................................. 139 5. Rönesans’ın Sonuçları ............................................................................................ 140 6. Rönesans’ın Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri .................................................... 140

C. REFORM (İyileştirme-Düzeltme) ................................................................................. 140 1. Reform’un Nedenleri ............................................................................................... 140 2. Reform’un Sonuçları ............................................................................................... 140 3. Reform’un Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri ....................................................... 141 D. AYDINLANMA ÇAĞI .................................................................................................... 141 E.

OTUZ YIL SAVAŞLARI (MEZHEP SAVAŞLARI) (1618-1648) .................................... 141

F.

YEDİ YIL SAVAŞLARI (1756-1763) ............................................................................ 141

G. ABD’NİN KURULMASI (1787) ..................................................................................... 142 ☸ YAKIN ÇAĞ’DA AVRUPA ................................................................................................. 142

A.

FRANSIZ İHTİLÂLİ (1789) ........................................................................................... 142 1. Fransız İhtilâli’nin Nedenleri .................................................................................... 142 2. Fransız İhtilâli’nin Sonuçları .................................................................................... 142 3. Fransız İhtilâli’nin Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri ............................................ 142 4. Osmanlı Devleti’nin Milliyetçilik Akımına Yönelik Aldığı Önlemler .......................... 143

~ XII ~

~ İÇİNDEKİLER ~ B.

SANAYİ İNKILÂBI ........................................................................................................ 143 1. Sanayi İnkılâbı’nın Sonuçları ................................................................................... 143 2. Sanayi İnkılâbı’nın Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri ........................................... 144 3. Osmanlı Devleti’nin Sanayi İnkılâbı’nın Etkilerine Karşı Aldığı Önlemler ................ 144

C. VİYANA KONGRESİ (1815) ........................................................................................ 144 D. 1830 ve 1848 İHTİLÂLLERİ ......................................................................................... 145 1. 1830 İhtilâlleri .......................................................................................................... 145 2. 1848 İhtilâlleri .......................................................................................................... 145 E.

İTALYA VE ALMANYA’NIN SİYASÎ BİRLİKLERİNİ KURMALARI ............................... 145

VIII. BÖLÜM XIX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ (DAĞILMA DÖNEMİ) I. DAĞILMA DÖNEMİ’NDE BAZI SİYASÎ GELİŞMELER .................................................... 149 A.

MİLLİYETÇİLİK İSYANLARI ........................................................................................ 149 1. Sırp İsyanı (1804-1878) .......................................................................................... 149 2. Yunan (Rum) İsyanı (1820-1829) ............................................................................ 149

B.

MISIR SORUNU (KAVALALI MEHMET ALİ PAŞA İSYANI) (1831) ............................ 150 1. Kütahya Antlaşması (1833) ..................................................................................... 150 2. Hünkâr İskelesi Antlaşması (1833) ......................................................................... 150 3. Balta Limanı Ticaret Antlaşması (1838) .................................................................. 151

C. MISIR SORUNUNUN ÇÖZÜMLENMESİ .................................................................... 151 ☸ Londra Konferansı (1840) ....................................................................................... 151

D. BOĞAZLAR SORUNUNUN ÇÖZÜMLENMESİ ........................................................... 151 ☸ Londra Boğazlar Sözleşmesi (1841) ....................................................................... 151

E.

KIRIM SAVAŞI (1853-1856) ........................................................................................ 151 ☸ Paris Antlaşması (1856) .......................................................................................... 152

F.

1877-1878 OSMANLI-RUS SAVAŞI (93 HARBİ) ........................................................ 152 1. Ayastefanos (Yeşilköy) Antlaşması (1878) ............................................................. 152 2. Berlin Antlaşması (1878) ......................................................................................... 153

G. HALEPA FERMANI (1878) .......................................................................................... 153 H. XIX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ’NİN TOPRAK KAYIPLARI ................................ 153

~ XIII ~

II. XIX. YÜZYIL ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ .................................................. 154 III. II. MAHMUT DÖNEMİ ISLAHATLARI (1808-1839) ........................................................... 154 1. Sened-i İttifak (1808) ...................................................................................................... 154 2. Askerî Alanda Yapılan Islahatlar .................................................................................... 155 3. Yönetim ve Hukuk Alanında Yapılan Islahatlar .............................................................. 155 4. Eğitim ve Kültür Alanında Yapılan Islahatlar .................................................................. 156 5. Ekonomi Alanında Yapılan Islahatlar ............................................................................. 156 IV. TANZİMAT DÖNEMİ (1839-1876) ..................................................................................... 157 A.

SULTAN ABDÜLMECİT DÖNEMİ (1839-1861) .......................................................... 157 1. Tanzimat Fermanı (Gülhâne-i Hatt-ı Hümâyunu) (3 Kasım 1839) .......................... 157 2. Islahat Fermanı (28 Şubat 1856) ............................................................................ 158 3. Sultan Abdülmecit Dönemindeki Diğer Gelişmeler ................................................. 159

B.

SULTAN ABDÜLAZİZ DÖNEMİ (1861-1876) .............................................................. 160

V. II. ABDÜLHAMİT DÖNEMİ (1876-1909) ............................................................................ 161 A.

I. MEŞRUTİYET DÖNEMİ (1876-1878) ....................................................................... 161

B.

İSTİBDAT DÖNEMİ (1878-1908) ................................................................................. 163

IX. BÖLÜM XX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ I. II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ (1908-1918) ............................................................................. 167 A.

II. Meşrutiyet’in İlan Edilmesinin Nedenleri .................................................................. 167

B.

II. Meşrutiyet’in İlanı (24 Temmuz 1908) ..................................................................... 168

C. 31 Mart Olayı (13 Nisan 1909) ..................................................................................... 168 D. 1876 Kanun-i Esâsisi’nde Yapılan “1909 Yılı” Değişiklikleri ........................................ 169 E.

II. Meşrutiyet Döneminde Kurulan Siyasî Partiler ........................................................ 169

II. TRABLUSGARP SAVAŞI (1911-1912) ............................................................................. 170 A.

Savaşın Nedenleri ....................................................................................................... 171

B.

Savaşın Gelişimi .......................................................................................................... 171 ☸ Ouchy (Uşi) Antlaşması (15 Ekim 1912) ................................................................. 171

III. BALKAN SAVAŞLARI (1912-1913) .................................................................................. 172 A.

I. BALKAN SAVAŞI (1912-1913) ................................................................................. 172 1. Savaşın Nedenleri ................................................................................................... 172

~ XIV ~

~ İÇİNDEKİLER ~ 2. Savaşın Gelişimi ..................................................................................................... 172 3. Bâb-ı Âli Baskını (23 Ocak 1913) ............................................................................ 173 4. Londra Antlaşması (30 Mayıs 1913) ....................................................................... 173 5. I. Balkan Savaşı’nın Sonuçları ................................................................................ 173 B.

II. BALKAN SAVAŞI (1913) ......................................................................................... 174

IV. I. DÜNYA SAVAŞI (1914-1918) ......................................................................................... 175 A.

I. DÜNYA SAVAŞI’NIN NEDENLERİ ........................................................................... 175

B.

I. DÜNYA SAVAŞI’NIN BAŞLAMASI ........................................................................... 175

C. OSMANLI DEVLETİ’NİN I. DÜNYA SAVAŞI’NA GİRMESİ ......................................... 176 D. OSMANLI DEVLETİ’NİN SAVAŞTIĞI CEPHELER ..................................................... 177 ☸ TAARRUZ (SALDIRI) CEPHELERİ ........................................................................... 177

1. Kafkas (Doğu) Cephesi ........................................................................................... 177 2. Kanal (Süveyş-Mısır) Cephesi ................................................................................ 178 ☸ SAVUNMA CEPHELERİ ........................................................................................... 179

1. Çanakkale Cephesi ................................................................................................. 179 2. Irak (Musul) Cephesi ............................................................................................... 180 3. Suriye-Filistin Cephesi ............................................................................................ 180 4. Hicaz-Yemen Cephesi ............................................................................................ 180 ☸ MÜTTEFİKLERE YARDIM CEPHELERİ (Sınır Dışı Cepheleri) ................................ 180

 Makedonya, Galiçya ve Romanya Cepheleri .......................................................... 180 E.

I. DÜNYA SAVAŞI SIRASINDA İMZALANAN GİZLİ ANTLAŞMALAR ........................ 181

F.

ABD’NİN SAVAŞA GİRMESİ (2 NİSAN 1917) ............................................................ 182

G. WİLSON İLKELERİ (8 Ocak 1918) .............................................................................. 182 H. I. DÜNYA SAVAŞI’NI BİTİREN ATEŞKES ANTLAŞMALARI ...................................... 183 İ.

I. DÜNYA SAVAŞI SONRASI İMZALANAN BARIŞ ANTLAŞMALARI ........................ 184

J.

I. DÜNYA SAVAŞI’NIN SONUÇLARI .......................................................................... 184

K.

MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI (30 Ekim 1918) ............................................... 184

L.

PARİS BARIŞ KONFERANSI (18 OCAK 1919) .......................................................... 188

M. İZMİR’İN İŞGALİ (15 MAYIS 1919) ............................................................................. 189 ☸ AMİRAL BRİSTOL RAPORU (11 EKİM 1919) .......................................................... 189 ☸ GENERAL MİLNE HATTI VE RAPORU (3 KASIM 1919) ......................................... 190

V. CEMİYETLER ..................................................................................................................... 190 A.

YARARLI (MİLLÎ) CEMİYETLER ................................................................................. 191

B.

ZARARLI CEMİYETLER .............................................................................................. 193

~ XV ~

☸ Azınlıkların Kurduğu Zararlı Cemiyetler ..................................................................... 193 ☸ Millî Varlığa Düşman Cemiyetler ............................................................................... 194

VI. KUVÂY-İ MİLLİYE (MİLLÎ KUVVETLER) VE ÖZELLİKLERİ ............................................ 196

X. BÖLÜM MİLLÎ MÜCADELE (HAZIRLIK DÖNEMİ) I. MUSTAFA KEMAL’İN İSTANBUL’A GELİŞİ VE ÇALIŞMALARI ..................................... 199 II. MUSTAFA KEMAL’İN SAMSUN’A ÇIKIŞI (19 MAYIS 1919) ........................................... 199 III. HAVZA GENELGESİ (28 MAYIS 1919) ............................................................................. 200 IV. AMASYA GENELGESİ (TAMİMİ) (22 HAZİRAN 1919) .................................................... 200 V. ERZURUM KONGRESİ (23 TEMMUZ-7 AĞUSTOS 1919) ............................................... 202 VI. BÖLGESEL KONGRELER ................................................................................................ 202 VII. SİVAS KONGRESİ (4-11 EYLÜL 1919) ............................................................................ 205 ☸ Ali Gâlip Olayı ................................................................................................................ 205 ☸ Muhittin Paşa Olayı ........................................................................................................ 205 ☸ General Harbourd Raporu .............................................................................................. 207

VIII. AMASYA GÖRÜŞMELERİ (MÜLÂKATI - PROTOKOLLERİ) (20-22 EKİM 1919) ........... 207 IX. TEMSİL HEYETİ’NİN ANKARA’YA GELİŞİ (27 ARALIK 1919) ....................................... 208 X. SON OSMANLI MEBUSAN MECLİSİ’NİN AÇILMASI (12 OCAK 1920) .......................... 208 XI. MİSÂK-I MİLLÎ KARARLARI (28 OCAK 1920) ................................................................. 209 XII. İSTANBUL’UN İŞGALİ VE MEBUSAN MECLİSİ’NİN DAĞITILMASI (16 MART 1920) ... 211 XIII. MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİNDE BASIN VE YAYIN ........................................................ 211 A.

MİLLÎ MÜCADELE TARAFTARI YAYIN VE KURULUŞLAR ....................................... 212

B.

MİLLÎ MÜCADELE KARŞITI YAYINLAR ..................................................................... 213

C. MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİ’Nİ ANLATAN BAZI EDEBÎ ESERLER ........................... 213

XI. BÖLÜM I. TBMM DÖNEMİ I. BÜYÜK MİLLET MECLİSİ’NİN AÇILMASI (23 NİSAN 1920) ........................................... 217 A.

I. TBMM’nin Özellikleri ................................................................................................. 217

B.

24 Nisan Önergesi ....................................................................................................... 218

C. I. TBMM’deki Halk Grupları .......................................................................................... 218 D. I. TBMM’nin Çıkardığı Kanunlar ................................................................................... 219

~ XVI ~

~ İÇİNDEKİLER ~ II. I. TBMM’YE KARŞI ÇIKAN İSYANLAR ............................................................................ 219 A.

İsyanların Nedenleri ..................................................................................................... 220

B.

İsyanların Sonuçları ..................................................................................................... 220

C. İsyanların Bastırılmasında Etkili Olan Kuvvetler .......................................................... 220 D. TBMM’nin İsyanlara Karşı Aldığı Önlemler .................................................................. 221 III. I. TBMM DÖNEMİNDEKİ DİĞER GELİŞMELER ............................................................... 221 IV. SEVR BARIŞ ANTLAŞMASI (10 AĞUSTOS 1920) .......................................................... 221 V. BİLECİK GÖRÜŞMELERİ (5 ARALIK 1920) ..................................................................... 222

XII. BÖLÜM MİLLÎ MÜCADELE (MUHAREBELER DÖNEMİ) A. DOĞU CEPHESİ ................................................................................................................ 225 1. Ermenilerle İlişkiler ve Gümrü Antlaşması (2-3 Aralık 1920) .......................................... 225 2. Gürcistan İle İlişkiler ve Batum Antlaşması (23 Şubat 1921) ......................................... 227 B. GÜNEY CEPHESİ .............................................................................................................. 227 C. BATI CEPHESİ ................................................................................................................... 228 1. Gediz Muharebesi (24 Ekim 1920) ................................................................................. 229 ☸ Düzenli Ordunun Kurulması (8 Kasım 1920) ............................................................. 229

2. I. İnönü Muharebesi (6-10 Ocak 1921) .......................................................................... 229 ☸ Teşkilât-ı Esâsiye Kanunu (1921 Anayasası) (20 Ocak 1921) .................................. 230 ☸ Londra Konferansı (23 Şubat-12 Mart 1921) ............................................................. 231 ☸ Türk-Afgan Dostluk Antlaşması (1 Mart 1921) .......................................................... 232 ☸ İstiklâl Marşı’nın Kabulü (12 Mart 1921) .................................................................... 232 ☸ Moskova Dostluk ve Kardeşlik Antlaşması (16 Mart 1921) ....................................... 232

3. II. İnönü Muharebesi (23 Mart-1 Nisan 1921) ................................................................ 234 ☸ Aslıhanlar – Dumlupınar Taarruz Girişimleri (8-12 Nisan 1921) ................................ 234

4. Eskişehir - Kütahya Muharebeleri (10-24 Temmuz 1921) .............................................. 235 ☸ Başkomutanlık Kanunu’nun Çıkarılması (5 Ağustos 1921) ....................................... 235 ☸ Tekâlif-i Milliye Emirleri (Millî Vergi Yükümlülükleri) (7-8 Ağustos 1921) ................... 236

5. Sakarya Meydan Muharebesi (23 Ağustos-13 Eylül 1921) ............................................ 237 ☸ Kars Antlaşması (13 Ekim 1921) ............................................................................... 238 ☸ Ankara Antlaşması (İtilafnâmesi) (20 Ekim 1921) ..................................................... 238 ☸ İtilaf Devletleri’nin Ateşkes ve Barış Teklifleri (Paris Mukarreratı) ............................. 239

6. Başkomutanlık Meydan Muharebesi (Büyük Taarruz) ................................................... 239

~ XVII ~

☸ Mudanya Ateşkes Antlaşması (Mütarekesi) (11 Ekim 1922) ..................................... 240

7. Lozan Barış Görüşmeleri (Konferansı) (20 Kasım 1922) ............................................... 241 8. Sevr’e Başkaldırı: Lozan Barış Antlaşması (24 Temmuz 1923) ..................................... 242

XIII. BÖLÜM ATATÜRK DÖNEMİ İÇ POLİTİKA A. II. TBMM’NİN AÇILMASI (11 AĞUSTOS 1923) ................................................................ 247 B. HALK FIRKASI (9 EYLÜL 1923) ....................................................................................... 247 C. ORDUNUN SİYASETTEN AYRILMASI ............................................................................. 247 D. TERAKKİPERVER CUMHURİYET FIRKASI (17 KASIM 1924) ........................................ 248 E. NASTURÎ İSYANI (7 AĞUSTOS-26 EYLÜL 1924) ............................................................ 248 F. ŞEYH SAİT İSYANI (13 ŞUBAT 1925) .............................................................................. 249 ☸ Alınan Başlıca Önlemler ............................................................................................ 249

G. MUSTAFA KEMAL’E SUİKAST GİRİŞİMİ (15 HAZİRAN 1926) ....................................... 249 H. SERBEST CUMHURİYET FIRKASI (12 AĞUSTOS 1930) ............................................... 250 İ. MENEMEN OLAYI (23 ARALIK 1930) .............................................................................. 251 J. AĞRI İSYANLARI (1926-1930) .......................................................................................... 251 K. BURSA OLAYI (1 ŞUBAT 1933) ....................................................................................... 251 L. ÇERKEZ ETHEM’İN ATATÜRK’E SUİKAST GİRİŞİMİ (1935) ......................................... 252 M. TUNCELİ (DERSİM) OLAYLARI (1937) ............................................................................ 252

XIV. BÖLÜM ATATÜRK İLKELERİ I. ATATÜRKÇÜLÜK VE ATATÜRKÇÜ DÜŞÜNCE SİSTEMİ .............................................. 255 A.

Atatürkçülüğün Temel Özellikleri ................................................................................. 255

B.

Atatürk İlkelerinin Temel Amaçları ............................................................................... 255

II. ATATÜRK İLKELERİ ......................................................................................................... 255 A.

Cumhuriyetçilik ............................................................................................................ 255

B.

Milliyetçilik (Ulusçuluk) ................................................................................................. 256

C. Halkçılık ....................................................................................................................... 256 D. Laiklik ........................................................................................................................... 257 E.

Devletçilik ..................................................................................................................... 258

F.

İnkılâpçılık .................................................................................................................... 258 ☸ BÜTÜNLEYİCİ İLKELER ........................................................................................... 258

~ XVIII ~

~ İÇİNDEKİLER ~

XV. BÖLÜM ATATÜRK İNKILÂPLARI I. ATATÜRK VE TÜRK İNKILÂBI ......................................................................................... 263 A.

Türk İnkılâbı’nın Özellikleri ........................................................................................... 263

B.

Türk İnkılâbı’nın Yapılmasını Zorunlu Kılan Nedenler ................................................. 263

C. Türk İnkılâbı’nın Amaçları ............................................................................................ 263 D. Atatürk’ün Türk İnkılâbı İle İlgili Sözleri ........................................................................ 264 II. SİYASÎ ALANDA YAPILAN İNKILÂPLAR ........................................................................ 264 A.

Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922) ....................................................................... 264

B.

Mustafa Kemal’in İlk Basın Toplantısı (16 Ocak 1923) ................................................ 265

C. Ankara’nın Başkent İlân Edilmesi (13 Ekim 1923) ....................................................... 266 D. Cumhuriyet’in İlânı (29 Ekim 1923) .............................................................................. 266 E.

Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924) ........................................................................... 268

F.

Halifeliğin Kaldırıldığı 3 Mart 1924’te Yapılan Diğer Çalışmalar .................................. 269

G. Türkiye’de Genel ve Yerel Seçimler (1923-1939) ........................................................ 269 1. 1923 Genel Seçimleri .............................................................................................. 269 2. 1927 Genel Seçimleri .............................................................................................. 269 3. 1930 Yerel Seçimleri ............................................................................................... 270 4. 1931 Genel Seçimleri .............................................................................................. 270 5. 1933 Muhtarlık Seçimleri ......................................................................................... 270 6. 1935 Genel Seçimleri .............................................................................................. 270 7. 1939 Genel Seçimleri .............................................................................................. 271

III. HUKUK ALANINDA YAPILAN İNKILÂPLAR .................................................................... 271 A.

1924 Anayasası’nın Kabulü (20 Nisan 1924) .............................................................. 271

B.

1924 Anayasası’nda Yapılan Bazı Önemli Değişiklikler .............................................. 272

C. Medenî Kanun’un Kabulü (17 Şubat 1926) .................................................................. 273 D. Avrupa Hukuk Sistemi’nden Yararlanılması ................................................................ 274 E.

Kadınlara Siyasî Haklar Verilmesi ............................................................................... 274

IV. EĞİTİM VE KÜLTÜR ALANINDA YAPILAN İNKILÂPLAR ............................................... 274 A.

Tevhid-i Tedrisat Kanunu (Öğretim Birliği Yasası) (3 Mart 1924) ................................ 275

B.

Medreselerin Kapatılması (11 Mart 1924) ................................................................... 275

C. Maarif Teşkilâtı Hakkında Kanun (2 Mart 1926) .......................................................... 275 D. Yeni Türk Harfleri’nin Kabulü (1 Kasım 1928) ............................................................. 276

~ XIX ~

E.

Millet Mekteplerinin Açılması (24 Kasım 1928) ............................................................ 277

F.

Türk Tarih Kurumu’nun Açılması (15 Nisan 1931) ....................................................... 277

G. Halkevlerinin Açılması (19 Şubat 1932) ....................................................................... 278 H. Türk Dil Kurumu’nun Açılması (12 Temmuz 1932) ...................................................... 278 İ.

Eğitim, Kültür ve Sanat Alanındaki Diğer Çalışmalar (1923-1937) .............................. 279

V. TOPLUMSAL ALANDA YAPILAN İNKILÂPLAR .............................................................. 280 A.

Kılık-Kıyafet ve Şapka Kanunu (25 Kasım 1925) ........................................................ 280

B.

Tekke, Türbe ve Zâviyelerin Kapatılması (30 Kasım 1925) ......................................... 281

C. Takvim, Saat, Ölçü Birimleri ve Hafta Tatilinde Yapılan Değişiklikler (1926-1935) ..... 282 1. Milâdî Takvim’in Kabulü (1 Ocak 1926) .................................................................. 282 2. Uluslararası Saat Sistemi’nin Kabulü (1 Ocak 1926) .............................................. 282 3. Uluslararası Rakamların Kabulü (20 Mayıs 1928) .................................................. 282 4. Uluslararası Ölçü Birimlerinin Kabulü (1 Nisan 1931) ............................................. 282 5. Hafta Tatilinin Pazar’a Alınması (1 Haziran 1935) .................................................. 282 D. Soyadı Kanunu’nun Kabulü (21 Haziran 1934) ........................................................... 283 VI. EKONOMİ ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR ............................................................. 284 A.

İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat 1923) ......................................................................... 284

B.

Misâk-ı İktisadî Kararları .............................................................................................. 284

VII. TARIM ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR ................................................................... 285 A.

Tarım Sektörünü Destekleyen Bankalar ...................................................................... 285

B.

Tarım Sektörüyle İlgili Diğer Çalışmalar ...................................................................... 285

VIII. TİCARET ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR ............................................................... 286 A.

Ticaret Sektörünü Destekleyen Bankalar .................................................................... 286

B.

Ticaret Sektörüyle İlgili Diğer Çalışmalar ..................................................................... 286

IX. SANAYİ ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR ................................................................. 287 A.

Sanayi Sektörünü Destekleyen Bankalar .................................................................... 287

B.

Sanayi Sektörüyle İlgili Diğer Çalışmalar ..................................................................... 287

X. BAYINDIRLIK VE ULAŞIM ALANLARINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR ........................... 289 XI. SAĞLIK ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR ................................................................. 290 XII. NÜFUS POLİTİKASI UYGULAMALARI ............................................................................ 291 XIII. DİĞER GELİŞMELER ........................................................................................................ 291 ☸ ATATÜRK’ÜN YURT GEZİLERİ ...................................................................................... 292 ☸ MİLLÎ BAYRAMLARIMIZ ................................................................................................. 294

~ XX ~

~ İÇİNDEKİLER ~

XVI. BÖLÜM ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI VE ATATÜRK SONRASI DÖNEM I. ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI (1923-1939) ............................................... 297 A.

1923-1930 ARASI DÖNEM TÜRK DIŞ POLİTİKASI ................................................... 297 1. FRANSA İLE YAŞANAN SORUNLAR .................................................................... 297 a) Yabancı Okullar Sorunu ..................................................................................... 297 b) Osmanlı Borçları Sorunu .................................................................................... 298 c) Adana-Mersin Demiryolu Anlaşmazlığı .............................................................. 298 2. İNGİLTERE İLE YAŞANAN SORUNLAR ................................................................ 298 ☸ Musul (Irak Sınırı) Sorunu .................................................................................. 298

3. YUNANİSTAN İLE YAŞANAN SORUNLAR ........................................................... 299 a) Nüfus Mübadelesi (Değişim/Etabli) Sorunu ........................................................ 299 b) Fener Rum Patrikhanesi Sorunu ........................................................................ 299 4. TÜRKİYE-İTALYA İLİŞKİLERİ ................................................................................ 300 5. TÜRKİYE-SSCB İLİŞKİLERİ ................................................................................... 300 6. DOĞULU DEVLETLERLE İLİŞKİLER ..................................................................... 300 7. 1923-1930 ARASI DÖNEMDE GELİŞEN DİĞER OLAYLAR ................................. 300 ☸ Bozkurt-Lotus Olayı (2 Ağustos 1926) ................................................................ 300

8. BARIŞA KATKI AMAÇLI BAZI ULUSLARARASI ÖRGÜTLENMELER .................. 301 a) Küçük Antant (1921) ........................................................................................... 301 b) Locarno Antlaşması (1925) ................................................................................ 301 c) Briand-Kellog Paktı (1928) ................................................................................. 301 d) Litvinov Protokolü (1929) .................................................................................... 301 B.

1930-1939 ARASI DÖNEM TÜRK DIŞ POLİTİKASI ................................................... 301 1. TÜRKİYE’NİN MİLLETLER CEMİYETİ’NE ÜYELİĞİ (18 TEMMUZ 1932) ............. 302 2. BALKAN ANTANTI (9 ŞUBAT 1934) ...................................................................... 302 3. MONTRÖ (MONTREUX) BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ (20 TEMMUZ 1936) ........... 303 4. AKDENİZ PAKTI (1936) .......................................................................................... 303 5. SADÂBAD PAKTI (8 TEMMUZ 1937) ..................................................................... 304 6. NYON KONFERANSI VE PAKTI (14 EYLÜL 1937) ............................................... 304 7. HATAY’IN ANA VATANA KATILMASI (29 HAZİRAN 1939) ................................... 304 8. 1930-1939 ARASI DÖNEMDE GELİŞEN DİĞER OLAYLAR ................................. 306 a) Vagon-Lits Olayı (1933) ...................................................................................... 306 b) Razgrad Olayı (1933) ......................................................................................... 306

~ XXI ~

II. ATATÜRK SONRASI DÖNEM TÜRK DIŞ POLİTİKASI (1939-1960) ............................... 307 A.

İSMET İNÖNÜ DÖNEMİ (1938-1950) ......................................................................... 307

B.

MONTRÖ (MONTREUX) BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ (20 TEMMUZ 1936) ............... 303 1. I. Kahire (Eden-Menemencioğlu) Görüşmeleri (5-6 Kasım 1943) ........................... 308 2. Adana Görüşmeleri (30 Ocak-1 Şubat 1943) .......................................................... 309

C. II. DÜNYA SAVAŞI SONRASINDA YAŞANAN GELİŞMELER ................................... 309 1. Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş ........................................................................ 309 2. Birleşmiş Milletler “BM” (24 Ekim 1945) .................................................................. 309 3. Truman Doktrini (12 Mart 1947) .............................................................................. 310 4. Marshall Planı (1948) .............................................................................................. 310 5. Molotov Planı (1948) ............................................................................................... 310 6. NATO (Kuzey Atlantik Paktı) (1949) ....................................................................... 310 D. ADNAN MENDERES (DEMOKRAT PARTİ) DÖNEMİ (1950-1960) ........................... 310

XVII. BÖLÜM ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ I. ÜNİTE XX. YÜZYIL BAŞLARINDA DÜNYA A.

I. DÜNYA SAVAŞI SONRASINDAKİ GELİŞMELER ................................................... 315 1. PARİS BARIŞ KONFERANSI (18 OCAK 1919) ...................................................... 315 ☸ I. Dünya Savaşı Sonrası İmzalanan Barış Antlaşmaları ..................................... 316

2. I. DÜNYA SAVAŞI’NIN SONUÇLARI ...................................................................... 316 B.

SSCB’NİN KURULUŞU VE ORTA ASYA’DAKİ TÜRK DEVLETLERİ İLE İLGİLİ GELİŞMELER .............................................................................................................. 316 1. BOLŞEVİK İHTİLÂLİ VE SONRASI ........................................................................ 316 2. SOVYETLER’İN ORTA ASYA POLİTİKASI ............................................................ 317 3. BASMACI HAREKETİ ............................................................................................. 318

C. ORTA DOĞU’DA MANDA REJİMLERİ ....................................................................... 319 D. UZAK DOĞU’DA YENİ BİR GÜÇ: JAPONYA ............................................................. 320 ☸ Meiji (Aydın Hükûmet) Restorasyonu (1868-1912) ............................................ 320

E.

1929 DÜNYA EKONOMİK KRİZİ: “KARA PERŞEMBE” ............................................. 321 ☸ Krizin Türkiye’ye Etkileri ..................................................................................... 321

F.

AVRUPA’DA TOTALİTER REJİMLERİN KURULUŞU ................................................ 322

~ XXII ~

~ İÇİNDEKİLER ~ 1. İTALYA’DA FAŞİZM ................................................................................................ 322 2. ALMANYA’DA NAZİZM ........................................................................................... 322 3. İSPANYA İÇ SAVAŞI VE FRANCO DÖNEMİ ......................................................... 323 4. JAPONYA’DA MİLİTARİZM .................................................................................... 323 5. İKİ SAVAŞ ARASI DÖNEMDE DÜNYADAKİ BİLİMSEL VE KÜLTÜREL GELİŞMELER ......................................................................................................... 323

II. ÜNİTE II. DÜNYA SAVAŞI VE SONUÇLARI A.

II. DÜNYA SAVAŞI’NIN NEDENLERİ .......................................................................... 324

B.

SAVAŞ ÖNCESİ YAŞANAN SİYASÎ GELİŞMELER ................................................... 324

C. SAVAŞIN AVRUPA’DA BAŞLAMASI VE YAYILMASI ................................................ 327 1. SAVAŞIN TARAFLARI ............................................................................................ 327 ☸ Mihver Grubu ...................................................................................................... 328 ☸ Müttefik Grubu .................................................................................................... 328

2. SAVAŞIN BAŞLAMASI VE GELİŞMESİ ................................................................. 328 ☸ SSCB’yi İşgal Planı: (Barbarossa Harekâtı) ....................................................... 329 ☸ Kuzey Afrika Cephesi ........................................................................................ 329 ☸ Japonya’nın Savaştığı Cepheler ......................................................................... 330 ☸ ABD’nin Savaştığı Cepheler ............................................................................... 330 ☸ Atlantik Bildirisi ................................................................................................... 330 ☸ Kuzey Afrika Çıkarması ...................................................................................... 331 ☸ İtalya Çıkarması .................................................................................................. 331 ☸ İkinci Cephe’nin Açılması (Normandiya Çıkarması) ........................................... 331 ☸ Almanya’nın Teslim Olması ................................................................................ 331 ☸ Japonya’nın Teslim Olması ve Savaşın Sona Ermesi ........................................ 332

D. II. DÜNYA SAVAŞI SÜRECİNDE BARIŞ ORTAMI AMAÇLI KONFERANSLAR ........ 332 1. CASABLANCA KONFERANSI (14-24 OCAK 1943) ............................................... 332 2. WASHİNGTON (TRİDENT) KONFERANSI (12-26 MAYIS 1943) .......................... 333 3. QUEBEC KONFERANSI (14-24 AĞUSTOS 1943) ................................................ 333 4. I. MOSKOVA KONFERANSI (19-30 EKİM 1943) ................................................... 333 5. KAHİRE KONFERANSI (22-26 KASIM 1943) ......................................................... 334 6. TAHRAN KONFERANSI (28 KASIM-1 ARALIK 1943) ........................................... 334 7. II. MOSKOVA KONFERANSI (9-20 EKİM 1944) .................................................... 334 8. YALTA KONFERANSI (4-11 ŞUBAT 1945) ............................................................ 335 9. SAN FRANCİSCO (BM) KONFERANSI (26 HAZİRAN 1945) ................................ 335

~ XXIII ~

10. POTSDAM KONFERANSI (17 TEMMUZ-2 AĞUSTOS 1945) ............................. 336 11. PARİS BARIŞ ANTLAŞMASI (10 ŞUBAT 1947) .................................................. 336 E.

II. DÜNYA SAVAŞI’NIN SONUÇLARI ......................................................................... 336

❆ Birleşmiş Milletler Teşkilâtı ............................................................................................. 337 F.

II. DÜNYA SAVAŞI SÜRECİNDE TÜRKİYE (1939-1945) ........................................... 338 1. ADANA GÖRÜŞMELERİ (30 OCAK-1 ŞUBAT 1943) ............................................ 338 2. I. KAHİRE KONFERANSI (5-6 KASIM 1943) .......................................................... 338 3. II. KAHİRE KONFERANSI (4-6 ARALIK 1943) ....................................................... 338 4. II. DÜNYA SAVAŞI’NIN TÜRKİYE ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ .................................. 339

III. ÜNİTE SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ A.

SOĞUK SAVAŞ KAVRAMI VE DÖNEMİN ÖZELLİKLERİ .......................................... 340 1. SAVAŞ SONRASI GELİŞMELER ........................................................................... 340 2. İKİ KUTUPLU DÜNYA DÜZENİ .............................................................................. 340 3. SOĞUK SAVAŞ’A YOL AÇAN GELİŞMELER ........................................................ 340 a) Yüzdeler Antlaşması (1944) ............................................................................... 340 b) Berlin Buhranı ..................................................................................................... 341 c) Nükleer Silah Denetiminde Anlaşmazlık ............................................................. 341 4. SSCB’NİN KOMÜNİZM’İ YAYMA ÇABALARI ......................................................... 341 5. AVRUPA DIŞINDA KOMÜNİZM’İN YAYILMASI ..................................................... 342 a) Küba Devrimi ...................................................................................................... 342 b) Çin Devrimi ......................................................................................................... 342 c) Kuzey Kore Devrimi ............................................................................................ 342

B.

DOĞU BLOKU’NUN KURULMASI .............................................................................. 342 1. COMINFORM (5 Ekim 1947) .................................................................................. 342 2. COMECON (Karşılıklı Ekonomik Yardımlaşma Konseyi) (1949) ............................ 343 3. VARŞOVA PAKTI (14 MAYIS 1955) ....................................................................... 343

C. SSCB’NİN YAYILMASINA KARŞI TEPKİLER ............................................................. 343 1. YUGOSLAVYA’NIN COMİNFORM’DAN ÇIKARILMASI ......................................... 343 2. ÇİN – SSCB ANLAŞMAZLIĞI ................................................................................. 344 3. MACARİSTAN’DA TEPKİLER ................................................................................ 344 4. ÇEKOSLOVAKYA’DA TEPKİLER ........................................................................... 344 D. BATI BLOKU’NUN KURULMASI ................................................................................. 344

~ XXIV ~

~ İÇİNDEKİLER ~ 1. TRUMAN DOKTRİNİ (1947) ................................................................................... 344 2. MARSHALL PLANI (1948) ...................................................................................... 345 3. BATI AVRUPA BİRLİĞİ (1948) ............................................................................... 345 4. NATO (KUZEY ATLANTİK PAKTI) (4 NİSAN 1949) ............................................... 345 5. AVRUPA KONSEYİ (5 MAYIS 1949) ...................................................................... 345 6. AVRUPA KÖMÜR VE ÇELİK TOPLULUĞU {Schuman Planı} (1951) .................... 346 ☸ Schuman Planı ................................................................................................... 346

7. AVRUPA EKONOMİK TOPLULUĞU (AET) (1957) ................................................ 346 E.

ORTA DOĞU’DAKİ GELİŞMELER .............................................................................. 346 1. İSRAİL’İN KURULMASI VE ARAP-İSRAİL SAVAŞLARI (1948-1949) .................... 346 2. İNGİLTERE-İRAN PETROL ANLAŞMAZLIĞI (1951-1954) .................................... 348 3. SÜVEYŞ KRİZİ (1956) ............................................................................................ 349 4. EİSENHOWER DOKTRİNİ (1957) .......................................................................... 349 5. LÜBNAN BUNALIMI (1958) .................................................................................... 350

F.

UZAK DOĞU’DAKİ GELİŞMELER .............................................................................. 350 1. KORE SAVAŞI (1950-1953) ................................................................................... 350 2. HİNDİÇİNİ SAVAŞI (1954) ...................................................................................... 351 3. SEATO’NUN KURULUŞU (8 EYLÜL 1954) ............................................................ 351

G. GÜNEY ASYA VE AFRİKA’DAKİ GELİŞMELER ........................................................ 352 1. ASYA ....................................................................................................................... 352 a) Hindistan.............................................................................................................. 352 b) Pakistan .............................................................................................................. 352 c) Vietnam .............................................................................................................. 353 2. AFRİKA ................................................................................................................... 353 ☸ Afrika Birliği Teşkilâtı (OAU) (1963) .................................................................... 354

H. SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİNDE TÜRK DIŞ POLİTİKASI ............................................. 354 1. AVRUPA KONSEYİ’NE ÜYELİK (8 AĞUSTOS 1949) ............................................ 354 2. NATO’YA ÜYELİK (18 ŞUBAT 1952) ..................................................................... 355 3. BALKAN İTTİFAKI (9 AĞUSTOS 1954) .................................................................. 355 4. BAĞDAT PAKTI (CENTO) (24 ŞUBAT 1955) ......................................................... 356 5. SURİYE BUNALIMI (1957) ..................................................................................... 356 İ.

SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ’NDE TÜRKİYE’DE YAŞANAN ÖNEMLİ GELİŞMELER .... 357 1. SİYASÎ GELİŞMELER ............................................................................................. 357

~ XXV ~

a) Demokrat Parti (DP)’nin Kuruluşu (7 Ocak 1946) ............................................... 357 b) 1946 Genel Seçimleri ......................................................................................... 357 c) 1950 Genel Seçimleri ve Demokrat Parti İktidarı ................................................ 358 d) 1954 Genel Seçimleri ......................................................................................... 358 e) 1957 Genel Seçimleri ......................................................................................... 359 2. EKONOMİK GELİŞMELER ..................................................................................... 359 3. SOSYO-KÜLTÜREL GELİŞMELER ...................................................................... 359 J.

SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ’NDE DÜNYADA YAŞANAN SOSYO-KÜLTÜREL VE BİLİMSEL GELİŞMELER ............................................................................................. 360

IV. ÜNİTE YUMUŞAMA (DETANT) DÖNEMİ VE SONRASI A.

YUMUŞAMA’NIN ANLAMI, KÖKENİ VE ORTAYA ÇIKIŞI .......................................... 361 1. YUMUŞAMA’NIN ETKİLERİ .................................................................................. 361 2. ABD’NİN PEKİN ZİYARETİ (PİNG-PONG DİPLOMASİSİ) ..................................... 361 3. STRATEJİK SİLAHLARI AZALTMA GÖRÜŞMELERİ (SALT-I & SALT-II) ............. 362 4. HELSİNKİ NİHAİ SENEDİ (AGİK) (1 AĞUSTOS 1975) .......................................... 362

B.

YUMUŞAMA DÖNEMİ ÇATIŞMALARI ........................................................................ 362 1. NÜKLEER SİLAH YARIŞI VE SOĞUK SAVAŞA SON VERME ÇALIŞMALARI .... 362 2. U-2 KRİZİ ................................................................................................................ 363 3. KÜBA BUHRANI ..................................................................................................... 363 4. VİETNAM SAVAŞI .................................................................................................. 363 5. KEŞMİR SORUNU (Pakistan & Hindistan) ............................................................. 364 6. SSCB’NİN AFGANİSTAN’I İŞGALİ ......................................................................... 364

C. BAĞLANTISIZLAR HAREKETİ ................................................................................... 364 D. ORTA DOĞU’DAKİ GELİŞMELER .............................................................................. 365 1. 1967-1968 ARAP-İSRAİL SAVAŞLARI (ALTI GÜN SAVAŞLARI) .......................... 365 2. 1973 ARAP-İSRAİL SAVAŞI (YOM KİPPUR SAVAŞI) ........................................... 366 3. CAMP DAVİD ANTLAŞMASI (İSRAİL & MISIR) (17 EYLÜL 1978) ........................ 366 4. İSLÂM KONFERANSI ÖRGÜTÜ (İKÖ) (1969) ....................................................... 368 5. OPEC VE 1973 PETROL BUNALIMI ...................................................................... 368 6. IRAK’TA REJİM DEĞİŞİKLİĞİ ................................................................................ 369 7. İRAN’DA REJİM DEĞİŞİKLİĞİ ................................................................................ 370 8. İRAN-IRAK SAVAŞI (1980-1988) ........................................................................... 370

~ XXVI ~

~ İÇİNDEKİLER ~ E.

YUMUŞAMA DÖNEMİ’NDE DÜNYADAKİ GELİŞMELER .......................................... 371 1. EKONOMİK GELİŞMELER ..................................................................................... 371 2. BİLİMSEL VE TEKNOLOJİK GELİŞMELER ........................................................... 372 ☸ Diğer İcat ve Keşifler .......................................................................................... 372

3. KÜLTÜREL GELİŞMELER ..................................................................................... 373 F.

YUMUŞAMA DÖNEMİ’NDE TÜRK DIŞ POLİTİKASI .................................................. 373 1. TÜRK-YUNAN İLİŞKİLERİ ...................................................................................... 373 a) Kıbrıs Sorunu ve Kıbrıs Barış Harekâtı .............................................................. 373 ☸ Johnson Mektubu ........................................................................................... 375

b) Ege Adalarının Silahlandırılması ........................................................................ 378 c) Kıta Sahanlığı Sorunu ........................................................................................ 378 d) Karasularının 12 Mile Çıkarılması Sorunu .......................................................... 378 e) Ege Hava Sahası (FIR Hattı-Uçuş Bilgi Bölgesi) Sorunu ................................... 378 2. TÜRKİYE’NİN ORTA DOĞU POLİTİKASI .............................................................. 379 3. ERMENİ TERÖR OLAYLARI VE ASALA (ERMENİ GİZLİ ORDUSU) .................... 379 G. TÜRKİYE’DE MEYDANA GELEN GELİŞMELER (1960-1983) ................................... 380 1. SİYASÎ GELİŞMELER ............................................................................................. 380 a) 27 Mayıs 1960 İhtilâli .......................................................................................... 380 b) İhtilâl Sonrası Gelişmeler .................................................................................... 380 c) 12 Eylül 1980 Askerî Müdahalesi ve Sonrası ..................................................... 382 2. EKONOMİK GELİŞMELER ..................................................................................... 383 3. SOSYAL VE KÜLTÜREL GELİŞMELER ................................................................ 383

V. ÜNİTE KÜRESELLEŞEN DÜNYA A.

SSCB’DE YAŞANAN DEĞİŞİM VE SONUÇLARI ....................................................... 385 ☸ Perestroika (Yeniden Yapılanma) ..................................................................... 385 ☸ Glastnost (Açıklık/Saydamlık) ........................................................................... 385

1. SSCB’NİN DAĞILMASI ........................................................................................... 386 2. SSCB’NİN DAĞILMASININ DOĞU AVRUPA’YA ETKİLERİ .................................. 386 B.

TÜRK CUMHURİYETLERİNİN BAĞIMSIZ OLMALARI .............................................. 387 1. AZERBAYCAN ........................................................................................................ 387 ☸ Dağlık Karabağ Sorunu (Azerbaycan & Ermenistan) ......................................... 387

~ XXVII ~

2. KAZAKİSTAN .......................................................................................................... 388 3. KIRGIZİSTAN .......................................................................................................... 388 4. ÖZBEKİSTAN ......................................................................................................... 388 5. TÜRKMENİSTAN .................................................................................................... 389 C. BAĞIMSIZ DEVLETLER TOPLULUĞU (ALMA ATA ZİRVESİ) .................................. 389 D. TİKA (TÜRK İŞBİRLİĞİ VE KALKINMA AJANSI) (24 OCAK 1992) ............................ 389 E.

DOĞU BLOKU’NDAN SONRA AVRUPA .................................................................... 390 1. BERLİN DUVARI’NIN YIKILMASI ........................................................................... 390 2. AVRUPA EKONOMİK TOPLULUĞU’NDAN (AET) AVRUPA BİRLİĞİ’NE (AB) ..... 390 a) Maastricht Kriterleri ............................................................................................. 391 b) Kopenhag (Copenhagen) Kriterleri (22 Haziran 1993) ....................................... 392 3. NATO’NUN AVRUPA’DA GENİŞLEMESİ ............................................................... 392 4. TÜRKİYE’NİN AVRUPA BİRLİĞİ SÜRECİ ............................................................. 393 5. AB’NİN ORGANLARI .............................................................................................. 394 a) AB Komisyonu .................................................................................................... 394 b) AB Parlamentosu ................................................................................................ 394 c) Adalet Divanı ...................................................................................................... 394 d) Avrupa Konseyi .................................................................................................. 394 e) Sayıştay .............................................................................................................. 394 f) Ekonomik ve Sosyal Komite ............................................................................... 394 g) Avrupa Yatırım Bankası ...................................................................................... 394

F.

YENİ OLUŞUM SÜRECİNDE BALKANLAR ................................................................ 395 1. YUGOSLAVYA’NIN DAĞILMASI ............................................................................ 395 2. KOSOVA SORUNU ................................................................................................ 396 3. ARNAVUTLUK’TA DEMOKRATİKLEŞME ÇABALARI ........................................... 396 4. ABD’NİN BALKAN POLİTİKASI ............................................................................. 397

G. ORTA DOĞU VE AFGANİSTAN’DAKİ GELİŞMELER ................................................ 397 1. KÖRFEZ SAVAŞLARI ............................................................................................. 397 a) I. Körfez Savaşı (1990-1991) .............................................................................. 397 b) II. Körfez Savaşı (2003 - ...) ................................................................................ 399 2. FİLİSTİN SORUNU VE ORTA DOĞU’DA BARIŞ GÖRÜŞMELERİ ....................... 399 3. AFGANİSTAN’DAKİ GELİŞMELER ........................................................................ 400 4. ORTA DOĞU’DA “SU” SORUNU ............................................................................ 401 H. DÜNYA’DAKİ GELİŞMELER ....................................................................................... 401 1. BİLİMSEL VE TEKNOLOJİK GELİŞMELER ........................................................... 401

~ XXVIII ~

~ İÇİNDEKİLER ~ 2. KÜRESELLEŞME VE ETKİLERİ ............................................................................ 403 İ.

DEĞİŞEN DÜNYA VE TÜRK DIŞ POLİTİKASI ........................................................... 403 1. TÜRKİYE-RUSYA FEDERASYONU İLİŞKİLERİ .................................................... 403 2. TÜRKİYE’NİN KAFKASYA VE ORTA ASYA POLİTİKASI ...................................... 403 ☸ Karadeniz Ekonomik İş Birliği Teşkilâtı (KEİ) (1992) .......................................... 404 ☸ Türk Kültürü ve Sanatları Ortak Yönetimi (TÜRKSOY) (1993) ........................... 405 ☸ Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) (1993) ......................................................... 405

3. TÜRKİYE’NİN ORTA DOĞU POLİTİKASI .............................................................. 405 4. TÜRKİYE’NİN BALKAN POLİTİKASI ...................................................................... 405 J.

KIZILAY’IN YURT DIŞI YARDIM FAALİYETLERİ ...................................................... 407

K.

TÜRK ORDUSU VE DÜNYA BARIŞINA KATKILARI .................................................. 407

L.

1980 SONRASI TÜRKİYE ........................................................................................... 408 1. SİYASÎ GELİŞMELER ............................................................................................. 408 2. SOSYO-KÜLTÜREL VE SANATSAL GELİŞMELER .............................................. 409 3. DÖNEMİN DİĞER ÖNEMLİ GELİŞMELERİ ........................................................... 410 4. EKONOMİK GELİŞMELER ..................................................................................... 410

M. KÜRESEL SORUNLAR ............................................................................................... 411 1. KÜRESEL ISINMA .................................................................................................. 411 2. KYOTO PROTOKOLÜ (11 Aralık 1997) ................................................................. 411 3. ÇERNOBİL NÜKLEER KAZASI (1986) ................................................................... 412 4. YOKSULLUK VE AÇLIKLA MÜCADELE ................................................................ 412 5. SALGIN HASTALIKLAR .......................................................................................... 412

~ XXIX ~

“İslamiyet “ Ön ncesi Türk Taarihi”

KPSSS / Tarihin Pu usulası

I. BÖLÜM İSLÂ ÂMİY YET Ö ÖNCESSİ TÜRK TA ARİH Hİ Bu bö ölümden oortalama “1” “ soru çııkmaktadıır.

KPSS’D DE ÇIKMIŞ PERİYO ODİK SOR RU ANALLİZİ (LİSAN NS)

2 2001

2002

2003

2004

2005

22006

2007

2008

2009 9

2010

20011

2012

2013

(1)

(1)

(-)

(2)

(2)

(1)

(1)

(1)

(1)

(1)

((2)

(1)

(1)

(OR RTAÖĞRE ETİM)

(ÖN LİSA ANS)

2006

2 2008

20 010

20122

2006

2008

2010

2012

(1)

(2)

(1 1)

(3)

(1)

(1)

(1)

(1)

Yazzarın Yorumuu Değerli adaylar, ÖSSYM’nin başta KPSS olmak üzere gerçekleşttirdiği tüm sınaavlarda bu bölü üm ile ilgili sord duğu sorularda;; ilkler, kavram m bilgisi ve yerle eşik hayatın kaanıtları konula arı üzerinde yoğ ğunlaştığı görüllmektedir. Geneellikle bilgi ağırrlıklı olarak orta talama “1” soru unun geldiği bu u bölümde edinnilecek bilgiler, sonraki süreçtte İslâm kültürüünün Türk kültü ürü üzerindeki etkisinin e anlaşıllması bakımınd dan oldukça öne emlidir. 2012 KP KPSS (Ortaöğreetim)’de sürprizz olarak “3” sorrunun sorulmassı bu bölümün önemini bir kaat daha artırm mıştır. Bu nedenlle bu bölümde elde edilen kazzanımların soru çözümleriyle bi birlikte tekrarın nı öneriyoruz.

~2~

KPSS / Tarihin Pusulası

“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”

I. TÜRK ADI VE ANLAMI ✎ Türk adının anlamı konusunda pek çok kaynak farklı bilgiler vermektedir. Örneğin;  Kaşgarlı Mahmut’a göre

“olgunluk çağı”

 A. Wambery’e göre

“türemek (törü)”

 G. Doerfer’e göre

“devlete bağlı halk”

 Ziya Gökalp’e göre

“töre sahibi”

 Alman Türkolog Müller’e göre ise

“töreli, kanun-nizam sahibi” demektir.

1. Aşağıdakilerden hangisi Orta Asya coğrafyasında yaşayan Türk topluluklarına ait kültür merkezlerinden biri değildir? A) Andronova

B) Altay

D) Alişar

C) Karasuk

E) Anav

✎ Bunun yanında Çin kaynaklarında miğfer, Uygur metinlerinde ise güçlü, kuvvetli ve

cesur olarak geçen Türk kelimesinin türeyen, çoğalan, erdemli, terk edilmiş gibi farklı anlamları da vardır.

 “Türk” kelimesini siyasî bir isim olarak ilk kez Göktürkler kullanmıştır.

2. “Türk” adından ilk kez aşağıdaki kaynaklardan hangisinde bahsedilmiştir? A) Çin

B) Arap D) Latin

C) Bizans E) Roma

 “Türk” adından ilk kez Çin yıllıklarında bahsedilmiştir. Ancak VI. yüzyılda coğrafî bir terim olarak "Türkiye" kelimesi ise ilk kez Bizans kaynaklarında geçmektedir.

✎ Öte yandan “Türk” adına Çin, Arap, Pers, Bizans, Rus, Macar ve Hint gibi pek çok

kaynakta rastlanması, Türklerin çok geniş bir coğrafyaya yayıldığını ve bu topluluklarla etkileşim içinde olduğunu kanıtlamaktadır.

3. Aşağıdakilerden hangisinin tarih boyunca “Türk” adına verilen anlamlardan biri olduğu söylenemez? A) Olgunluk

B) Töreli

D) Kuvvetli

II. TÜRKLERİN ANAYURDU VE İLK KÜLTÜR MERKEZLERİ

C) Miğfer

E) Kama

✎ Türklerin anayurdu Orta Asya’dır. ✎ Türkler bu bölgede; kuzeyde Sibirya ve Baykal Gölü, güneyde Hindikuş Dağları, ba-

tıda Hazar Denizi ve doğuda Kingan Dağları ile çevrili alanda yaşamışlardır.

✎ Türklerin ana yurdunun tam olarak belirlenememesinde en önemli etken, göçebe

yaşam tarzı sebebiyle çok geniş alanlara yayılmış olmalarıdır.

✎ Orta Asya’da Türk kültürüne ait önemli kültür merkezleri bulunmaktadır. Bunlar:  Anav Kültürü

: Orta Asya’nın en eski kültür merkezidir.

4. İslâmiyet öncesi Türk tarihini incelemek isteyen bir tarihçi, aşağıdaki kaynakların hangisinden daha çok yararlanabilir? A) Mısır

B) Çin

D) Latin

 Kelteminar Kültürü : Türklere ait en eski kültür merkezlerinden biridir.

C) İran E) Arap

 Afanasyevo Kültürü: Bakır madeni kullanılmış, hayvancılık gelişmiştir.  Altay Kültürü

: Pek çok kültür merkezini içine almaktadır.

 Andronova Kültürü : Türklerin ilk ataları oldukları kabul edilmektedir. Tunçtan

ve altından yapılmış eşyalar ilk kez burada bulunmuştur.  Karasuk Kültürü

: Andronova kültürüne benzer. İlk kez demiri işlemişlerdir.

 Taştık Kültürü

: Tagar kültürüyle benzerlik gösterir.

 Tagar Kültürü

: Türklere ait en gelişmiş kültür merkezidir.

 Bu kültürlerden günümüze en yakın olanı Tagar Kültürü'dür.

5. Orta Asya’da yaşayan Türklerin ana yurdunun net olarak belirlenememesinde ve buna bağlı olarak araştırmaların güçleşmesinde etkili olan temel faktör aşağıdakilerden hangisidir? A) Yönetimde ikili teşkilât uygulamaları B) Yazıyı geç kullanmaları C) Göçebe yaşam tarzı nedeniyle çok geniş alanlara yayılmış olmaları D) Türk adının pek çok kaynakta geçmesi

III. ORTA ASYA’DAN GÖÇLER

E) Temel geçim kaynaklarının hayvancılık olması

✎ Türklerin ilk göçleri MÖ XVI. yüzyıldan itibaren başlamış ve sürekli devam etmiştir. ✎ Göçlerin kolaylaşmasını sağlayan en önemli neden at unsurudur. Ayrıca at, onların

kabiliyet gücünü artırmış ve savaşlarda da başarılı olmalarında etkili olmuştur.

1-D

2-A

3-E

4-B

5-C

~3~

“İslam miyet Öncesi Türk Tarihi””

KPSS / Ta arihin Pusulaası

A. Gö öçlerin Nedenleri  Ortta Asya’nın olu umsuz iklim koşulları (kuraklık-bozkır) (Coğrrafî)  Hayyvan hastalıklaarı ve meraların azalması (Co oğrafî-Ekonom mik)  Nüfus artışına bağlı olarak yaşa am alanlarının yetersizliği y (Soosyal)

1. Aşağıdakileerden hangisi Türklerin Orta Asya’dan g göç etmelerinin n nedenlerinde en biri değildi r? A) Olumsuuz iklim koşullarrı

 Çin n ve Moğol gibii dış güçlerin baskısı b (Siyasî)

B) Tarımsaal faaliyetlerle uğraşılması u

 Yen ni yerler bulmaa arzusu (özgürlüklerine düşkkün olmaları) ((Siyasî)

C) Boylar aarasında yaşanan mücadelelerr

 Boyylar arasındakii mücadeleler (Siyasî)

D) Cihan hhâkimiyeti mefkû ûresi

 Cih han hâkimiyeti mefkûresi (Gaaza Anlayışı) (Siyasî)

E) Nüfus aartışı

B. Gö öçlerin Sonu uçları  Ortta Asya kültürü ü dünyanın değğişik bölgelerin ne yayılmıştır.  Türrk kültürü farklı kültürlerle ka aynaşmıştır.  Yen ni Türk devletleeri kurulmuştu ur.  Yen ni göç dalgalarrına neden olm muşlardır. {Ör: Kavimler K Göçüü (MS 375)}  Göçler Türk tarihinin bir bütün olarak incelenmesini zorlaşttırmıştır.

Türk devletleriinden hangisi2. 2 Aşağıdaki T nin Avrupaa’da devlet kurup egemenlik sağladığı ssavunulamaz? A) Bulgarlarr

IV. İLK TÜRK TTOPLULUK KLARI VE DEVLETLE D ERİ

Orta a Asya’daki TTürk Devletleri Asya (Büyük) Hun D Devleti Göktürk Devleti Kutlu uk (II. Göktürk) Devleti Uygu urlar Hazarlar Türgiişler Avarlar (Juan Juanlaar) Kırgızzlar Karlu uklar Sibirller (Sabirler) Akhu unlar (Eftalitler) Kime ekler Başkırtlar

B) Avarla ar

D) Gööktürkler

C) Hunla ar

E) Macarlar

Av vrupa’daki TTürk Devletle eri Avrupa (Batı) Hunn Devleti Avarlar (Juan Juannlar) Bulgarlar acarlar Ma Kıp pçaklar (Kumannlar) Uzlar Peçenekler Sib birler (Sabirler)

 Hunlar H ve Avarla ar hem Asya’da a hem de Avrupa’da teşkilâtlı bbirer devlet kurrmuştur. Ayyrıca Avrupa’da a varlık göstereen devletler Hıriistiyanlığı benim msediği için zam manla millî m benliklerini yitirerek asimille olmuşlardır.

3. 3 I.

Türgişleer

II. Hunlar III. Avarlar Yukarıdaki lerden hangile eri hem Asya âtlı birer devlett hem de Avvrupa’da teşkilâ ? kurmuştur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I vve III

C) I ve II

E) E II ve III

4. 4 İlk atlı göççebe Türk toplu uluğu aşağıdak kilerden han gisidir? A) Hunlar

B) Kırgızlar

D) Kaarluklar

C) İskitlerr

E) Göktürkler G

A. İskkitler (Sakallar) (M.Ö. VIII. V - III. Yüzyıl) ✎ İskiitler ilk atlı-göçebe Türk topluluğu olarak bilinmektedir. b ✎ Savvaşçı bir topluluktur. ✎ En önemli hüküm mdarları Alper Tunga’dır. T

 Firrdevsî, “Şehnâm me” adlı eserind de Alper Tunga’dan “Afrasiyapp” ismiyle bahssetmiştir.

5. 5 İranlı şair F Firdevsî’nin Şe ehnâme adlı es serinde kend disinden “Afrasiiyap” olarak ba ahü Saka hakanı aşağıdakilerde en settiği ünlü hangisidir? ? A) Alper Tu nga

B) B Tomris

C) Çiçi

D) D Cogu E) Ki-ok

✎ Sakka Hanı Tomriss Hatun, bir “kkadın hükümda ar” olarak Türkk ve dünya tariihinde son

derrece önemli bir yere sahiptirr. Nitekim o, “d dünyanın ilk kaadın hükümda arı” olarak kab bul edilmekted dir.

~4~

1-B

2--D

3-E

4-C 4

5-A

KPSS / Tarihin Pusulası

“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”

✎ İskitlerin özellikle altın ve gümüş işçiliğinde usta olmaları, onlara “Bozkırın Kuyum-

cuları” unvanını kazandırmıştır. ✎ Pantolon, kemer ve kemer tokasını tüm dünyaya tanıtmışlardır. ✎ Ordularında “amazon” adı verilen kadın askerler bulundurmuşlardır.

1. İskitler (Sakalar) ile ilgili olarak verilen aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Atı evcilleştiren ilk topluluktur.

✎ Ön Asya’da atı evcilleştiren ilk topluluktur.

B) Ordularındaki kadın askerlere “amazon” adını vermişlerdir.

✎ Alper Tunga ve Şu destanları ünlüdür.

C) En ünlü hükümdarları Teoman’dır.

✎ En önemli savaşları Perslerle (İranlılar) olmuştur.

D) Pantolon, kemer, kemer tokası gibi pek çok malzemeyi dünyaya tanıtmışlardır.

 İskitlerin “Alper Tunga Destanı” ile İranlı şair Firdevsî’nin Gazneli Sultan Mahmut’a

E) İranlılar (Persler) ile yaptıkları savaşlar Firdevsî’nin “Şehnâme” adlı eserine konu olmuştur.

sunduğu “Şehnâme” adlı eser İskit-Pers (İran) savaşını konu alır.

B. Asya (Büyük) Hun Devleti (M.Ö. IV. yy - M.S. 216) ✎ Hunlar hakkındaki ilk bilgilere Çin kaynaklarında rastlanmaktadır. ✎ Orta Asya’da kurulan ilk Türk devletidir. (Bilinen ilk teşkilâtlı Türk devleti) ✎ Orta Asya’daki Türk boylarını ilk kez bir bayrak altında toplamıştır.

2. Orta Asya’da madencilik alanında gösterdikleri gelişmeler nedeniyle “Bozkırın Kuyumcuları” unvanıyla anılan Türk topluluğu aşağıdakilerden hangisidir? A) Hunlar

✎ Devlet, boylar birliği federasyonu anlayışına göre örgütlenmiştir. (federatif yapı)

B) İskitler

D) Karluklar

✎ Merkezi Ötüken olan devletin kurucusu Teoman’dır.

C) Uygurlar

E) Avarlar

✎ Teoman özellikle Çin üzerine akınlar yapmış, ilk Çin İmparatoru olan Qin Shi Huang

bu akınlara karşı dünyaca ünlü Çin Seddi’ni yaptırmıştır. (yaklaşık uzunluğu 8.851 km.’dir.) ✎ Bu dönemde Türk-Çin rekabetinin en önemli ekseni “İpek Yolu” ticareti olmuştur. ✎ Büyük Hun Devleti’nde en parlak dönem Mete Han döneminde yaşanmıştır.

 Oğuz Kağan Destanı’nda “Oğuz Han”la özdeşleştirilen Hun hükümdarı Mete Han’dır.

3. I.

Orta Asya’da kurulan ilk Türk devletidir.

II. İlk Türk devlet teşkilâtı oluşturulmuştur. III. Türklere ait ilk yazılı eserler olan Orhun Kitabeleri’ni yazmışlardır. IV. İlk düzenli ordu teşkilâtı kurulmuştur.

✎ Mete Han döneminde teşkilâtlanmaya çok önem verilmiştir. Nitekim bu dönemde;  İlk devlet teşkilâtı oluşturulmuştur.  İlk kez Türk siyasî birliği sağlanmıştır. (boylar birliği federasyonu)

Yukarıdakilerden hangileri Asya Hun Devleti’yle ilgilidir? A) I, II ve III

B) Yalnız IV

D) I, II ve IV

 İlk kez “İkili Yönetim” sistemi ile “Kurultay” (Danışma Meclisi) oluşturulmuştur.

C) I ve IV

E) II, III ve IV

 İlk düzenli ordu teşkilâtı kurulmuştur.  Orduda “Onlu Sistem” oluşturulmuştur.

 Mete Han’ın tahta çıkış tarihi olan M.Ö. 209 yılı, Kara Kuvvetleri Komutanlığı’nın kuruluş tarihi olarak kabul edilmektedir. ✎ Mete Han Çin’e birçok sefer düzenlemişse de, Çin toplumu içerisinde asimile olma-

mak için Çin’e yerleşmemiş, sadece Çin’i vergiye bağlamıştır. (ekonomik amaçlı)

4. Çin İmparatoru Qin Shi Huang aşağıdaki Türk devletlerinden hangisinin akınlarını önlemek amacıyla ünlü Çin Seddi’ni inşa ettirmiştir? A) Hunlar

B) Avarlar

D) Türgişler

C) Hazarlar

E) Göktürkler

✎ Mete’nin ölümünden sonra, özellikle Ki-ok döneminden itibaren Çin politikasının

(entrikalar) da etkisiyle devlet parçalanma sürecine girmiş ve halkın önemli bir bölümü batıya göç etmiştir. Bu gelişme beraberinde Kavimler Göçü’ne yol açmıştır.

1. Kavimler Göçü (375) ✎ Asya Hun Devleti’nin dağılmasından sonra Hunların Karadeniz’in kuzeyine doğru

gelmeleri bu bölgede yeni bir göç hareketini başlatmıştır.

5. Oğuz Kağan Destanı’nda kendisinden “Oğuz Han” olarak bahsedilen ünlü Hun hükümdarı aşağıdakilerden hangisidir? A) Teoman

B) Ki-ok

C) Mete Han

D) Attila

E) Balamir Kağan

✎ Batı’ya doğru gelişen bu göçler sonucunda Vizigotlar, Ostrogotlar, Vandallar gibi

Germen topluluklar da Avrupa’nın içlerine doğru göç etmişlerdir.

✎ Dünya tarihinin bu en büyük kitlesel göç hareketine “Kavimler Göçü” adı verilmek-

tedir.

1-C

2-B

3-D

4-A

5-C

~5~

“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

2. Kavimler Göçü’nün Sonuçları ✎ Roma İmparatorluğu 395’te Doğu ve Batı olarak ikiye ayrılmıştır. (Batı Roma İmpa-

ratorluğu 476’da yıkılmıştır.) ✎ İlkçağ sona ermiş, Ortaçağ başlamıştır.

1. Aşağıdakilerden hangisi Asya Hun Devleti’nin yol açtığı Kavimler Göçü’nün sonuçları arasında gösterilemez? A) Skolâstik düşüncenin ortaya çıkması

✎ Avrupa’da krallık rejimi zayıflamış, feodalite (derebeylik) ortaya çıkmıştır.

B) Büyük Hun Devleti’nin kurulması

✎ Kilisenin etkisiyle Avrupa’da Skolâstik düşünce egemen olmuştur.

C) Avrupa’nın etnik ve siyasî yapısının değişmesi

 Skolâstik Düşünce: Ortaçağ Avrupası’nda kilisenin öğretilerini içeren, aynı zamanda

D) Roma İmparatorluğu’nun siyasî bütünlüğünün bozulması

bilimi reddeden bir anlayıştır.

E) Feodalite (derebeylik) rejiminin ortaya çıkması

✎ Avrupa’nın siyasî, ekonomik ve sosyal yapısı değişmiştir. ✎ Avrupa’nın etnik yapısı değişmiş ve yeni devletlerin temelleri atılmıştır. ✎ Avrupa’da bir Hun devleti kurulmuştur. (Avrupa Hun Devleti)

C. Avrupa (Batı) Hun Devleti (375 - 469)

2. Türk tarihinde Kavimler Göçü (375) sonrasında batıya göç ederek Avrupa’da bir devlet kurmayı başaran ilk Türk topluluğu aşağıdakilerden hangisidir? A) Macarlar

✎ Avrupa (Batı) Hun Devleti, Avrupa’da kurulan ilk Türk devletidir.

B) Bulgarlar

D) Kıpçaklar

C) Hunlar

E) Peçenekler

✎ Doğu ve Orta Avrupa’da Balamir Kağan tarafından kurulmuştur. ✎ Attila döneminde en parlak dönemini yaşamıştır. ✎ Attila zamanında Bizans ve Batı Roma karşısında üstünlük sağlanmış, bu başarılar

sonucu Margus ve Anatolius barışları imzalanmıştır. ✎ Attila’nın ölümü sonrası devlet zayıflamaya başlamış, 469 yılında Bizans ve diğer

kavimlerin saldırıları sonucu yıkılmıştır.

3. Hıristiyanların günahlarından dolayı kendilerini cezalandırmak amacıyla Tanrı tarafından gönderildiğini düşündükleri ve “Tanrı’nın Kamçısı” olarak nitelendirdikleri Türk hükümdarı aşağıdakilerden hangisidir? A) Attila

 Attila, Hıristiyanlar tarafından “Tanrı’nın Kamçısı” olarak nitelendirilmiştir. Hıristi-

B) Mete

D) Balamir

yanların böyle bir niteleme yapmalarındaki temel sebep, günahlarından dolayı Attila’nın kendilerini cezalandırmak için Tanrı tarafından gönderildiğini düşünmeleridir.

C) Teoman

E) Bilge Kağan

4.

D. Göktürk Devleti

I.

Çin,

1. I. Göktürk Devleti (552 - 659)

III. Sasani

✎ Orta Asya’da kurulan ikinci büyük Türk devletidir.

daki devletlerden hangileri ile mücadele

✎ Türk adını ilk kez kullanan (ilk kez Türk adıyla kurulan) Türk devletidir.

etmiştir?

✎ Asya Hunları’ndan sonra Türk boylarını ikinci kez bir bayrak altında toplamıştır.

A) Yalnız II

II. Bizans, Göktürkler, İpek Yolu ticareti için yukarı-

B) Yalnız III

D) I ve III

✎ Başkenti Ötüken olan devletin kurucusu Bumin Kağan’dır.

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ Bumin Kağan, ülkeyi “Doğu”-“Batı” şeklinde ikiye ayırmış ve Batı’nın yönetimini de

kardeşi İstemi Yabgu’ya vermiştir.

 Bu sistem İkili Yönetim sistemidir. Bu sisteme göre ülke, doğu ve batı olarak ikiye ayrılırdı. İkili Teşkilât, İslâm öncesi Türk devletlerinde federal yönetim anlayışı olduğunu açıkça göstermektedir. ✎ Devlet Mukan Kağan döneminde en parlak devrini yaşamıştır. ✎ Göktürkler İpek Yolu için ise Çin, Bizans ve Sasanilerle mücadele etmişlerdir.

5. İslâmiyet öncesi Türk topluluklarında devlet “Doğu” ve “Batı” şeklinde ikiye ayrılarak yönetilmiş, Batı’da yönetim Yabgu’ya verilmiştir. Ancak Yabgu iç işlerinde serbestken, dış işlerinde Kağan’a bağlı kalmıştır. Bu durum aşağıdaki yönetim sistemlerinden hangisi ile açıklanabilir? A) Demokratik

✎ Çin baskısı ve iç karışıklıklar nedeniyle zamanla zayıflayan devlet, 582’de Doğu ve

Batı olmak üzere ikiye ayrılmış; Doğu Göktürk Devleti 630’da, Batı Göktürk Devleti ise 659’da Çin egemenliğine girmiştir.

~6~

B) Monarşi

D) Federatif

1-B

2-C

C) Meşrutî

E) Merkeziyetçi

3-A

4-E

5-D

KPSS / Tarihin Pusulası

“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”

2. Kürşad Ayaklanması (İhtilâli) (639) ✎ 630-680 yılları arasında 50 yıl esaret dönemi yaşayan Türkler bağımsızlık için isyan

etmişlerdir. Bunlardan en önemlisi 639 tarihli Kürşad Ayaklanması’dır.

1. Türk tarihinde görülen Kürşad Ayaklanması ile ilgili olarak;

✎ 639 yılında gelişen bu bağımsızlık hareketinde, Kürşad ve 39 arkadaşı Çin esaretine

I.

son vermek için Çin sarayını basmış, ancak çıkan mücadelede isyancıların tümü öldürülmüştür.

Türklerin bağımsızlığını hedefleyen bir ayaklanmadır.

II. Doğu Göktürk Devleti’nin Çin egemenliği altında olduğu dönemde yaşanmıştır.

 639’da başlayıp 40 kahraman Türk’ün ölümüyle sonuçlanan Kürşad Ayaklanması,

III. Türklerin İslâmlaşma sürecine önemli

Türk tarihindeki ilk bağımsızlık mücadelesi olarak bilinmektedir.

katkı sağlamıştır. yargılarından hangileri doğrudur?

✎ Kürşad İsyanı başarıya ulaşamamışsa da, sonraki süreçte Türklerin bağımsızlık mü-

A) Yalnız I

cadelelerine örnek olması bakımından önemlidir. Nitekim Göktürkler, bu isyandan sonra Kutluk Kağan’ın önderliğinde bağımsızlık mücadelesi vermiş ve II. Göktürk (Kutluk) Devleti’ni kurmuşlardır.

3. II. Göktürk (Kutluk) Devleti (682 - 744) ✎ Kutluk Kağan, gizli bir teşkilât kurarak Göktürkleri bağımsızlık mücadelesi için ör-

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

2. Göktürk Devleti’ni yeniden kurduğu için “İlteriş” unvanını alan ve yaptığı 46 seferle Çin’i baskı altında tutan Göktürk hakanı aşağıdakilerden hangisidir?

gütlemiş ve isyan bağımsızlıkla sonuçlanmıştır. Böylece II. Göktürk (Kutluk) Devleti başkent Ötüken olmak üzere Kutluk Kağan tarafından kurulmuştur.

A) Kül Tigin

B) Bumin Kağan

C) Mukan Kağan

D) Kutluk Kağan

E) Bilge Kağan

 Kutluk Kağan devleti tekrar kurduğu için İlteriş (derleyen, toplayan) unvanı almıştır. ✎ Kutluk Kağan yaptığı 46 seferle Çin’i baskı altında tutmuş, bu durumun devlete ge-

rek siyasî gerekse ekonomik anlamda önemli getirileri olmuştur.

✎ Kutluk Kağan, ayrıca danışman olarak Vezir Tonyukuk’u seçmiş, ordu ve diplomasi

ile ilgili işlerini ona bırakmıştır.

 Vezir Tonyukuk Türk tarihinin ilk veziri olarak kabul edilmektedir.

3. I.

Yazıyı ilk kez kullanan Türk devletidir.

II. İlk Türk alfabesini oluşturmuşlardır. III. Manihaizm dinini benimsemişlerdir. IV. Ordu ve devlet sisteminin temellerini atmışlardır. V. İlk kez matbaayı kullanmışlardır.

✎ II. Göktürk Devleti’nde Bilge Kağan devri ise en parlak dönemdir. ✎ Dönemin en önemli gelişmelerinden biri 720 tarihli Şantan Savaşı’dır. Bu savaşta

Bilge Kağan Çin ordusu ve ittifakını dağıtmıştır.

Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri Göktürklere ait özellikler arasındadır? A) I ve II

B) I ve IV

D) III ve V

C) II ve III

E) II, IV ve V

✎ Devletin Bilge Kağan dönemindeki üstünlüğü Kül Tigin zamanında devam etse de,

743 yılında Karluklar, Basmiller ve Uygurlar birleşip Kutluk Devleti’ni yıkmışlardır.

4. Göktürklerin Türk Tarihindeki Yeri ve Önemi ✎ Türk adıyla kurulan ilk Türk devletidir. ✎ Yazıyı ilk kez kullanan Türk devletidir. ✎ İlk Türk alfabesini (Göktürk/Orhon Alfabesi) oluşturmuşlardır. ✎ Türklere ait ilk Türkçe yazılı belgeleri (Orhun Kitabeleri) bırakmışlardır. ✎ Türklerde devlet ve millet olma bilincini geliştirmişlerdir. ✎ Çin, Bizans ve Sasanilerle ticarî ilişkilerde bulunmuşlardır. ✎ Ergenekon ve Bozkurt Destanları en önemli sözlü edebiyat eserleridir.

 Göktürklerin adında “Türk” kelimesinin olması, kendilerine özgü bir alfabe oluştur-

4. Göktürklerin aşağıda verilen özelliklerinden hangisi, onların ulusçu bir devlet anlayışına sahip olduğunu kanıtlar niteliktedir? A) Doğu-Batı olmak üzere iki koldan yönetilmişlerdir. B) Orta Asya’da devlet kurmuşlardır. C) Hükümdarları, komşu ülke hanedanlıklarıyla akrabalık kurmuştur. D) Çin, Bizans ve Sasanilerle ticarî ilişkilerde bulunmuşlardır. E) Kendilerine özgü bir alfabe oluşturmuşlardır.

maları ve Çin’e karşı bağımsızlık mücadelesi vermeleri, onların ulusçu (milliyetçi) bir devlet niteliği taşıdıklarını kanıtlamaktadır. 1-C

2-D

3-A

4-E

~7~

“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

E. Uygur Devleti (744 - 840) ✎ Devletin kurucusu Kutluk Bilge Kül Kağan’dır. ✎ Karluk ve Basmillerle birleşip, Göktürk Devleti’ne son vererek kendi devletlerini

kurmuşlardır.

✎ Merkezleri Ötüken’dir. Ancak daha sonra Ordu Balıg (Karabalgasun) olmuştur. ✎ Kutluk Bilge Kül Kağan’ın ölümü üzerine yerine oğlu Moyen-Çur geçmiştir. Bu dö-

nemin en önemli olayı, Araplarla Çinliler arasındaki 751 Talas Savaşı’dır. ✎ Bögü Kağan dönemi devletin en parlak ve en zengin dönemidir. Nitekim büyük sa-

raylar bu dönemde inşa edilmiştir.

✎ Bu dönemde eti yasaklayan Manihaizm ile savaşmayı yasaklayan Budizm dinleri-

nin etkisiyle göçebe yaşam tarzının yerini “yerleşik hayat” almaya başlamıştır.

1. İlk Türk devletleriyle ilgili olarak; I.

Avrupa’da devlet kurmuşlardır.

II. Manihaizm’i kabul etmişlerdir. III. Kendilerine özgü 14-18 harfli bir alfabe oluşturmuşlardır. IV. Orduyu onluk sisteme göre ilk kez düzenlemişlerdir. V. İlk kez matbaayı kullanmışlardır. Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri Uygurlara ilişkindir? A) I ve III

B) I ve V

D) II, III ve V

✎ Uygurlar Manihaizm’in etkisiyle hükümdarlarına “Ay Tengri” unvanı vermişlerdir.

C) IV ve V

E) III, IV ve V

✎ 840’ta Kırgızlar tarafından yıkılan devlet, Sarı Uygurlar ve Turfan Uygurları olmak

üzere ikiye ayrılmıştır. ✎ Turfan Uygurları Moğolların bünyesinde önemli görevlere gelmiş, ayrıca bu toplu-

luğun Türk kültüründen etkilenmesine olanak sağlamışlardır.

1. Manihaizm ve Budizm Dinlerinin Uygurlar Üzerindeki Etkileri ✎ Savaşçılık özelliklerini kaybetmişlerdir.

2. Uygur Devleti ile ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden hangisi doğru değildir? A) Göçebe yaşamı terk edip, yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir. B) Kendilerine özgü bir alfabe oluşturmuşlardır.

✎ Hayvancılık önemini kaybetmeye başlamış, tarıma yönelmişlerdir.

C) Ciltçilik, fresk ve minyatür sanatının ilk örneklerini vermişlerdir.

✎ Ticaret gelişmiş, bilim ve sanatla uğraşmaya başlamışlardır.

D) İlk kez kâğıt ve matbaayı kullanmışlardır.

✎ Halkın yeni dinlerini öğrenmesi için çok sayıda kitap yazmışlar ve bu kitapların bası-

E) Türk boylarını ilk kez tek bir çatı altında toplayan Türk devletidir.

mında bir anlamda matbaanın temeli sayılabilecek kalıplar kullanmışlardır. ✎ Çin kültürü ve dininin etkisi altına girmişlerdir. ✎ Gittikçe zayıflamışlar ve iç karışıklığa sürüklenmişlerdir.

2. Uygurların Türk Tarihindeki Yeri ve Önemi

3. Hukuk kurallarını yazılı hale getiren ilk Türk devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Hazarlar

B) Hunlar

D) Avarlar

✎ Yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir.

C) Uygurlar

E) Göktürkler

✎ Türk tarihinin ilk şehirlerini kurmuşlardır. (Beşbalık, Ordubalık, Turfan...) ✎ Kâğıt ve matbaayı kullanan ilk Türk devletidir. (hareketli ya da tahtadan harfler) ✎ Manihaizm inancındaki bazı terimleri Türkçeye çevirmişlerdir. (Bu durum, Uygurla-

rın ulusçu bir yapıya sahip olduğunu kanıtlamaktadır.) ✎ Mimarî eserler (tapınak, saray, ev vb.) bırakan ilk Türk devletidir.

4. Türk tarihinde ilk kez kütüphane oluşturan topluluk aşağıdakilerden hangisidir? A) Kıpçaklar

B) Uygurlar

D) Bulgarlar

✎ Töreyi yazılı hale getiren ve yazılı hukuk kuralları oluşturan ilk Türk devletidir.

C) Hunlar

E) Macarlar

✎ Ciltçilik, fresk ve minyatür sanatının ilk örneklerini vermişlerdir. ✎ Gök Tanrı inancını terk eden ilk Türk devletidir. ✎ İlk kez kütüphane kuran Türk devletidir. ✎ Altay dil grubundan Hakanîye lehçesiyle konuşan Uygurlar, kendilerine özgü 14-18

harfli bir alfabe (Uygur Alfabesi) oluşturmuşlardır.

 Uygur Alfabesi “Soğd Alfabesi”nden etkilenilerek hazırlanmıştır.

5. Uygurların; I.

Gök Tanrı inancını terk etmeleri,

II. kendilerine ait bir alfabe oluşturmaları, III. tapınak mimarîsine önem vermeleri özelliklerinden hangilerine kendinden önceki Türk devletlerinde rastlanmaz? A) Yalnız I

✎ Karabalgasun, Sine-Uşi, Moyen-çur ve Bugut yazıtlarını bırakmışlardır.

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ Mimarîde Türk üçgeni tarzını ortaya çıkarmışlardır. ✎ Orta Oyunu ile Türk tiyatrosunun ilk örneklerini vermişlerdir.

~8~

1-D

2-E

3-C

4-B

5-D

KPSS / Tarihin Pusulası

“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”

3. Türklerin Yerleşik Yaşama Geçmesinin Kesin Kanıtları ✎ Tarımsal faaliyetler ✎ Sulama kanalları ✎ Su değirmenleri ✎ Tarım aletleri (saban, çapa, orak, tırpan vb.) ✎ Tohumluk buğday ambarları ✎ Halktan toprak, konut veya ürün vergisi alınması ✎ Mimarî eserler (saray, sur, tapınak, ev vb.) ✎ Matbaa kullanılması

1. I.

silah ve at koşum takımı imal etmeleri,

II. çeşitli mimarî eserler oluşturmaları, III. ticaret ve madencilikle uğraşmaları İslâmiyet’ten önce Türklerin yukarıdaki uğraşlarından hangileri yerleşik hayata geçtiklerinin kesin bir kanıtıdır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

✎ Kitap ya da arşiv belgeleri

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ Fresk (duvar süsleme), Vitray (cam süsleme), minyatür vb. süsleme sanatları

DİKKAT ! Değerli adaylar, yukarıda yerleşik hayatın kesin kanıtları bir liste halinde verilmiştir. Burada dikkat edilmesi gereken temel nokta, eğer herhangi bir faaliyet ya da malzeme göçebe toplumlarda da görülebiliyorsa, bu unsurların yerleşik hayatın kanıtı olamayacağıdır. Örneğin; at koşum takımları, süs eşyaları, tahıl saklama kapları, tahıl öğütme taşları, heykel, mezar taşı, kemik, ticaret, madencilik, dokumacılık gibi faaliyet ve malzemeler göçebe toplumlarda da olabileceği için yerleşik hayata kanıt olamaz.

2. İslâmiyet’ten önce Türklerin; I.

dokumacılık yapmaları,

II. “imge” adı verilen mesken, toprak ve hayvan vergisi almaları, III. tarımda sulama kanalları yapmaları uğraşlarından hangileri yerleşik hayata geçtiklerinin kesin bir kanıtı değildir?

V. DİĞER TÜRK DEVLETLERİ VE TOPLULUKLARI

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

A. Avarlar (Aparlar/Juan Juanlar)

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ İsimleri Çin kaynaklarında “Juan-Juan” olarak geçmektedir. ✎ Orta Asya’da bir devlet kurmuşlarsa da, Göktürkler bu devlete son vermiştir. ✎ Balkanlara göç eden Avarlar, Bayan Han önderliğinde Orta Avrupa’da ikinci kez bir

devlet kurmuşlardır.

 İstanbul’u kuşatan (626’da) ve Hıristiyanlığı kabul eden ilk Türk topluluğu Avarlardır. ✎ Slav topluluklarını devlet yönetimi ve millî bilinç yönünden etkilemişlerdir. ✎ Hıristiyanlığı benimseyen Avarlar zamanla asimile olup kimliklerini yitirmişlerdir. ✎ Ayrıca Avarlar, üzengiyi ve süvari kılıcını Avrupa’ya tanıtan ilk devlettir.

3. Çin kaynaklarında, kendilerinden “Juan Juan” ismiyle bahsedilen, Orta Asya’dan Balkanlara göç ederek Bayan Han önderliğinde Orta Avrupa’da bir devlet kuran ve 626’da Sasanilerle birlikte İstanbul’u ilk kuşatan Türk devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Hunlar

B) Macarlar

D) Bulgarlar

C) Avarlar

E) Kıpçaklar

B. Karluklar ✎ İslâmiyet’i kabul eden ilk Türk topluluğudur. ✎ Kutluk (II. Göktürk) Devleti’nin yıkılmasında etkili olmuşlardır. ✎ Türgişlerin siyasî varlıklarına son vermişlerdir. ✎ Moğollara (Cengiz Han)’a itaat eden ilk Müslüman Türk topluluğudur.

4. İslâmiyet’i kabul eden ilk Türk topluluğu aşağıdakilerden hangisidir? A) Kırgızlar

✎ İlk Müslüman Türk Devleti olan Karahanlıların kurulmasında etkili olmuşlardır.

B) Kimekler

D) Karluklar

C) Türgişler

E) Göktürkler

✎ Talas Savaşı’nda Müslüman Arapları desteklemişler ve Orta Asya’nın Çinlileşmesini

engelleyerek İslâmiyet’in yayılmasını kolaylaştırmışlardır.

C. Kırgızlar ✎ Orta Asya’da egemenlik kuran son Türk boyu Kırgızlardır. ✎ Uygurlara isyan ederek bağımsızlıklarını ilân etmişlerdir. ✎ Moğolların hâkimiyeti altına girip, Cengiz Han’a itaat eden ilk Türk topluluğudur.

5. Dünyanın en uzun destanı olarak bilinen “Manas Destanı”, aşağıdaki Türk topluluklarından hangisine aittir? A) Uygurlar

B) Kırgızlar

D) Peçenekler

✎ Dünyanın en uzun destanı olan (400 bin mısra) Manas Destanı’nı oluşturmuşlardır.

C) Ak Hunlar

E) Bulgarlar

✎ Kırgızlara ait Yenisey Yazıtları önemlidir. ✎ Günümüz Kırgızistan Devleti 1991’de kurulmuş olup, başkenti Bişkek’tir.

1-B

2-A

3-C

4-D

5-B

~9~

“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

D. Hazarlar ✎ Orta Avrupa ve Kafkaslarda egemenlik kurmuşlardır. ✎ Hz. Osman döneminde İslâm ordularıyla savaşan ilk devlettir. ✎ Kafkasya’da ve Karadeniz’in kuzeyinde İslâmiyet’in yayılmasını engellemişlerdir.

1. Türk tarihinde ilk kez “Tek Tanrılı” inanç sistemini benimseyen ve İbraniler dışında “Musevîlik” dinini kabul eden tek Türk topluluğu aşağıdakilerden hangisidir? A) Türgişler

✎ İbraniler (Yahudiler) dışında Musevîliği kabul eden tek topluluktur. Bu nedenle Tek

B) Macarlar

D) Peçenekler

Tanrılı inanç sistemini benimseyen ilk Türk devletidir.

C) Avarlar

E) Hazarlar

✎ Hazarlar aynı zamanda paralı ordu kuran ilk Türk devletidir. ✎ İpek Yolu’nun güvenliğini sağlamaları, “Pan-Hazaria (Hazar Barışı)” adı ile bilinen

dönemi başlatmıştır.

E. Peçenekler ✎ Karadeniz’in kuzeyinden batıya göç edip Balkanlar’a yerleşmişlerdir.

2. Peçeneklerle ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden hangisi doğrudur? A) Memlûk ordusunda görev almışlardır.

✎ Özellikle Rusların Karadeniz’e inmelerini engellemişlerdir.

B) Türk boylarını ilk kez tek bir çatı altında toplamışlardır.

✎ Bizans ordusunda paralı asker olarak görev yapmışlardır. ✎ Daha sonra Büyük Selçuklu ordusuna geçen Peçenekler, 1071 Malazgirt Savaşı’nın

C) Bizans ordusundan Selçuklu ordusuna geçerek Malazgirt Savaşı’nın kazanılmasında etkili olmuşlardır.

✎ Hıristiyanlığı benimseyen devlet Kıpçaklar (Kumanlar) tarafından yıkılmıştır.

D) Kendilerine özgü bir alfabe oluşturmuşlardır.

kazanılmasında etkili olmuşlardır.

E) Asya Hun Devleti’ne bağlı olarak yaşamışlardır.

F. Oğuzlar (Uzlar) ✎ Oğuz, kelime olarak “boy” ve “kabile” anlamına gelmektedir. ✎ Oğuzlar (Uzlar) en kalabalık Türk boyudur. (24 boy) ✎ Bizanslılar Oğuz Türklerine “Uz” adını vermiştir. ✎ Avrupa’ya giden Oğuz boyları millî benliklerini kaybetmiş ve Bizans ordusunda pa-

ralı asker olarak görev yapmışlardır.

✎ X. yüzyılın sonlarına doğru İslâmiyet’i kabul etmişlerdir. ✎ Oğuzlar, Selçuklu ve Osmanlı gibi devletlerin kuruluşunda da etkili olmuştur.

3. 864 yılında Hıristiyanlığı resmî din olarak kabul eden ve Türk tarihinde “Han” unvanını değiştirip ilk kez “Çar” unvanını kullanan Türk devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Tuna Bulgarları

B) Turfan Uygurları

C) İtil Bulgarları

D) Avrupa Hunları

E) Kansu Uygurları

G. Sibirler (Sabirler) ✎ Sabir adı, Türkçe “sapan” demek olup “yol değiştiren” anlamına gelmektedir. ✎ Sibirya ve Kafkas coğrafyasında yaşamışlar, bir kısmı Avrupa’ya göç etmiştir. ✎ Sasanilerle birleşip Bizans’a karşı mücadele etmişlerdir. ✎ Avrupa Hunları’ndan sonra Anadolu’ya akınlar yapan Türk topluluğudur. ✎ Bugünkü Sibirya adı Sabir Türklerinden gelmektedir.

4.  Türk boyları içinde en kalabalık olanıdır.

H. Bulgarlar ✎ Bulgar kelimesi “karışmak” anlamına gelmektedir. ✎ Avarlardan sonra İstanbul’u kuşatan ikinci Türk topluluğudur. ✎ Tuna Bulgar Devleti ve İtil (Volga) Bulgar Devleti olarak ikiye ayrılmaktadır. ✎ Tuna Bulgarları 864’te Hıristiyanlığı resmî din olarak kabul etmiş, Türk tarihinde ilk

 Bizans kaynaklarında “Uzlar” adı ile geçmektedir.  X. yüzyılın sonlarında İslâmiyet’i kabul etmişlerdir. Yukarıdaki özellikler aşağıdaki Türk devletlerinden hangisiyle ilgilidir? A) Sibirler

B) Hazarlar

D) Kırgızlar

C) Oğuzlar

E) Türgişler

kez “Han” unvanını değiştirip yerine “Çar” unvanını kullanmışlardır.

✎ İtil Bulgarları ise İslâmiyet’i kabul etmiştir. Bu nedenle Avrupa’daki Türk-İslâm kül-

türünün ilk temsilcileri sayılırlar.

~ 10 ~

1-E

2-C

3-A

4-C

KPSS / Tarihin Pusulası

“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”

İ. Macarlar ✎ IX. yüzyılın sonlarında Macaristan’da egemenlik kurmuşlardır. ✎ Hıristiyanlığı resmî din olarak kabul etmişler, millî benliklerini yitirmişlerdir.

1.  Hıristiyanlığı resmî din olarak kabul etmişlerdir.

✎ Bu tarihten itibaren kabile birliğine dayalı siyasî yapıdan çıkıp, krallık sistemine da-

yalı bir yönetim biçimini benimsemişlerdir.

 Krallık sistemine dayalı bir yönetim anlayışını benimsemişlerdir.

✎ Almanların ilerlemesini durdurup, Balkanların Almanlaşmasını engellemişlerdir.

 Türk kültürü, dili ve tarihine ait ilk araştırmaları yapmışlardır.

✎ Türk kültürü, dili ve tarihine ait ilk araştırmaları başlatan topluluktur.

Yukarıdaki özellikler aşağıdaki Türk devletlerinden hangisiyle ilgilidir?

 Dünyadaki ilk Türkoloji Enstitüsü’nü 1870’te Budapeşte’de Macarlar açmıştır.

A) Bulgarlar

B) Macarlar

D) Kırgızlar

C) Türgişler

E) Kimekler

J. Türgişler (Türgeşler) ✎ Orta Asya’da egemenlik kurmuşlardır. ✎ Bilinen ilk hükümdarları Baga Tarkan’dır. ✎ İlk kez para bastıran Türk devletidir. (ilk madeni para: “Yarmak”)

2. Türk tarihinde kendi adına para bastıran ilk Türk hükümdarı aşağıdakilerden hangisidir?

 Baga Tarkan kendi adına para bastıran ilk Türk hükümdarıdır.

A) Baga Tarkan

B) Sulu Kağan

C) Mete Han

D) Bilge Kağan

E) Kutluk Bilge Kül Kağan

✎ Uygurlardan sonra yerleşik hayata geçen ikinci Türk topluluğudur. ✎ Sulu Kağan döneminde Müslümanlara karşı en çok direnen topluluk olmuşlardır. ✎ Orta Asya’da İslâmiyet’in yayılmasını engellemişlerdir. ✎ Siyasî karışıklıklardan dolayı önce ikiye ayrılan devlet, Karluklar tarafından 766’da

yıkılmıştır.

3. Rusların “İgor” destanına konu olan Türk devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Kıpçaklar

K. Kıpçaklar (Kumanlar)

B) Kırgızlar

D) Hazarlar

C) İskitler

E) Eftalitler

✎ Kıpçakların sarı saçlı, mavi ya da yeşil gözlü oldukları bilinir. Bu yüzden Türk boyları

içinde en yakışıklı olanı olarak kabul edilirler. ✎ Karadeniz’in Türkleşmesinde önemli rol oynamışlardır. ✎ Ruslarla yaptıkları mücadeleler “İgor Destanı”na, Oğuzlarla yaptıkları savaşlar ise

“Dede Korkut Hikâyeleri”ne konu olmuştur. ✎ XIII. yüzyılda durumlarını koruyamamışlar ve bir kısmı Moğollara karışmış, bir kısmı

da Altın Orda Devleti’nin egemenliğine girmiştir.

 Kıpçakların “Codex Cumanicus” adıyla iki ciltlik sözlükleri vardır. Eserin özgün metni İtalya-Venedik’teki San Marko Kütüphanesi'ndedir.

4.  Oğuzlarla yaptıkları savaşlar Dede Korkut Hikâyeleri’ne konu olmuştur.  Codex Cumanicus adıyla iki ciltlik sözlük hazırlamışlardır.  Karadeniz’in Türkleşmesinde önemli rol oynamışlardır. Yukarıdaki özellikler aşağıdaki Türk devletlerinden hangisiyle ilgilidir? A) Macarlar

L. Ak Hunlar (Eftalitler)

B) Kimekler

D) Sabirler

C) Başkırtlar

E) Kıpçaklar

✎ Çin baskısından kurtulmak isteyen Hunların bir bölümü, Hindistan’ın kuzeyine göç

edip Ak Hun Devleti’ni kurmuşlardır. ✎ 480 yılında İran'da çıkan Mazdek İsyanı'nın bastırılmasında etkili olmuşlardır. ✎ Göktürkler, İpek Yolu hâkimiyetini sağlamak için Sasanilerle birlikte bu devlete son

vermiştir.

M. Kimekler (Yemekler) ✎ İrtiş Irmağı kıyıları ile Altay Dağları arasında, VII. yüzyılda çeşitli boylarla birlikte

5. “Eftalitler” adıyla da bilinen, 567’de Göktürkler tarafından yıkıldıktan sonra toprakları Göktürkler ile Sasaniler arasında paylaşılan devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) Kırgızlar

B) Sabirler

D) Karluklar

yaşamış olan bir Türk topluluğudur.

C) Akhunlar

E) Kimekler

✎ VIII. yüzyıla kadar Göktürk egemenliğinde yaşayan Kimekler, bu devletin yıkılması

ile bağımsız olmuş, XI. yüzyılda ise Kıpçakların egemenliğine girmişlerdir.

1-B

2-A

3-A

4-E

5-C

~ 11 ~

“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

N. Başkırtlar (Başkurtlar) ✎ Güney ve Orta Ural Dağları’nın iki yanında bulunan bozkır ve ormanlık alanda IV.

yüzyıldan XII. yüzyıla kadar yaşamışlardır. ✎ XII. yüzyıla kadar eski dinlerini koruyabilen Başkırtlar, Altın Orda egemenliğinde İs-

1. Aşağıdakilerden hangisi, Türk devletlerinin kısa zamanda yıkılışında etkili olan faktörlerden biri değildir? A) Gök Tanrı inancını benimsemeleri

lâmiyet’i kabul etmiştir. XVII. yüzyıldan itibaren Rus nüfuzu altına girmişlerdir.

B) Kut anlayışının olumsuz etkileri C) Yönetimde hanedanın erkek üyelerinin söz sahibi olması

Türk Devletleri’nin Yıkılışında Etkili Olan Faktörler

D) İkili yönetim sisteminin uygulanması E) Boylar arasındaki siyasî mücadeleler

 Yönetimde hanedanın erkek üyelerinin söz sahibi olması  İkili yönetim teşkilâtının bölünmeye sebep olması  Boylar arasındaki siyasî mücadeleler 2.

 Veraset sisteminden kaynaklı taht kavgaları

I.

 Kut anlayışının olumsuz etkileri

han,

II. kağan,

 Dış güçlerin baskısı ve hileleri (Çin’in böl-parçala-yönet politikası ve entrikaları)

III. sultan Yukarıdakilerden hangileri İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde hükümdarlık unvanı olarak kullanılmamıştır? A) Yalnız I

VI. İSLÂMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİ’NDE KÜLTÜR VE MEDENİYET A. DEVLET YÖNETİMİ

B) Yalnız II

D) I ve III

C) Yalnız III

E) I, II ve III

3. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde;

1. Hükümdar

I.

✎ Eski Türk devletlerinde boyların bir araya gelmesiyle devlet (İl/El) oluşmuştur.

III. örgin (taht)

yay,

II. tuğ

✎ Devlet, hükümdar tarafından töreye uygun bir şekilde yönetilmiştir. Bu durum hü-

unsurlarından hangileri hükümdarlık alâmeti olarak kullanılmıştır?

✎ Hükümdarlar çeşitli unvan ve semboller (alâmetler) kullanmışlardır.

A) Yalnız I

kümdarın yetkilerinin töre ile sınırlandırıldığını göstermektedir.

Hükümdarlık Unvanları

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Hükümdarlık Sembolleri (Alâmetleri)

* Hakan

* Tanhu

* Otağ (Çadır)

* Taht (Örgin)

* Han

* Şanyü

* Unvan Alma

* Nevbet (Davul)

* Kağan

* İlteriş

* Kotuz (Sorguç)

* Sancak

* İlteber

* İdikut

* Yay

* Tuğ

4. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde hükümdara, devleti yönetme yetkisinin Tanrı tarafından verildiğine inanılmıştır. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde görülen bu anlayışa ne ad verilmiştir? A) Kotuz

B) Tuğ

D) Kut

C) Tigin

E) Toygun

 Bağımsızlık sembollerinden Tuğ aynı zamanda bayrak yerine de kullanılırdı. Bununla birlikte ok hükümdarlık sembolü değildir. Sadece bağlılığı göstermektedir.

2. Kut Anlayışı ✎ İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde hükümdara, devleti yönetme yetkisinin Tanrı

tarafından verildiğine inanılmıştır. Bu anlayışa “Kut Anlayışı” denilmektedir.

5. Aşağıdakilerden hangisi, İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde görülen hükümdarlık alâmetlerinden biri değildir? A) Taht

B) Hil’ât

D) Nevbet

✎ Kut anlayışı sayesinde hükümdar mutlak otoritesini artırmıştır.

C) Sancak

E) Otağ

✎ Kut anlayışında; bu yetkinin babadan oğula kan bağı ile geçtiği kabul edilmiş, bu

düşünce de taht kavgalarına ve bölünmelere yol açmıştır.

~ 12 ~

1-A

2-C

3-E

4-D

5-B

KPSS / Tarihin Pusulası

“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”

✎ İslâm öncesi Türk devletlerinde “sosyal devlet” anlayışının olduğu görülmektedir.

Bu durumu hükümdarın görevlerinden anlıyoruz. ✎ Hükümdarın başlıca görevleri şunlardı:

⁂ Orduya komuta etmek

⁂ Töreyi uygulamak

⁂ Adaleti sağlamak

⁂ Toy düzenlemek

1. İslâmiyet öncesi Türklerde; I.

orduya komuta etmek,

II. toy düzenlemek, III. suçluları yargılamak

⁂ Huzur ve refahı sağlamak

unsurlarından hangileri hükümdarların görevleri arasında yer alır? A) Yalnız I

3. Veraset (Egemenlik) Anlayışı

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

✎ Bu anlayışa göre ülke, hükümdar ve ailesinin ortak malı sayılıyordu. (Üleş Sistemi) ✎ İlk Türk devletlerinde düzenli bir veraset anlayışı görülmemiş, bu sitem sağlam bir

temele dayanmamıştır. Nitekim veraset sistemi; ülkede siyasî otoriteyi sarsmış, taht kavgalarını ortaya çıkarmış ve beraberinde kısa sürede yıkılmaları getirmiştir.

2. I.

veraset sistemi,

II. ikili teşkilât, III. kurultay

4. İkili Yönetim Teşkilâtı

Yukarıdakilerden hangileri İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde devlet yönetimi ile ilgilidir?

✎ Türklerde ilk devlet teşkilâtı, Asya Hun Devleti hükümdarı Mete Han zamanında

oluşturulmuştur.

A) Yalnız I

✎ Bu teşkilâtlanmaya göre, ülke doğu ve batı (ya da sağ–sol) şeklinde ikiye ayrılarak

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

yönetilmiştir. Bu yönetim sistemine İkili Teşkilât adı verilmiştir.

✎ İkili yönetim teşkilâtında; ülkenin doğusunda Kağan, batısında ise Yabgu unvanı ile

hükümdarın kardeşi bulunurdu. Yabgu iç işlerinde serbest, dış işlerinde ise doğuda bulunan kağana bağlıydı.

 Bu durum, yönetimde merkeziyetçiliğin güçlü olmadığını, ülkede “federal bir yöne-

3. İslâmiyet öncesi Türk topluluklarında Kurultay’ın savaş, barış gibi önemli konularda aldığı kararlar hükümdarı bağlamazdı. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde görülen bu durum kurultayın aşağıdakilerden en çok hangisine benzediğini göstermektedir?

tim” anlayışının olduğunu göstermektedir.

5. Kurultay (Toy/Kengeş)

A) Danışma Meclisi

B) Ulusal Meclis

C) Meclis Hükümeti

D) Kurucu Meclis

E) Olağanüstü Meclis

✎ Türk devletlerinde siyasî, askerî ve ekonomik kararların alındığı, her türlü devlet

işinin görüşülüp karara bağlandığı meclise Kurultay (Toy/Kengeş) adı verilmiştir.

✎ İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde son söz hükümdara ait olduğundan, kurultay

sadece bir “Danışma Meclisi” özelliğine sahiptir. Kurultay, hükümdarın kararlarını sadece sorgulayabilir ve tartışabilirdi. Ancak yetkilerini sınırlandıramazdı. Nitekim hükümdarlar bazı dönemlerde Kurultay kararlarına uymamıştır. ✎ Kurultaya katılma hakkı olanlara ise Toygun denilmiştir.

4. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde her türlü devlet işlerinin görüşülüp karara bağlandığı kurum aşağıdakilerden hangisidir? A) Divan

B) Otağ

D) Kurgan

C) Kengeş

E) Balbal

Kağan

Hatun (Katun)

Kurultay Üyeleri

Boy Beyleri

5. I.

kağan,

II. kam, III. yabgu

Hanedan Üyeleri

İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde, yukarıdakilerden hangilerinin “Kurultay”a katılma hakkı vardı? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

 Kurultay üyeleri içerisinde din adamlarının yer almaması, İslâm öncesi Türk devletlerinde teokratik (dinsel) yönetim anlayışının olmadığını göstermektedir.

1-D

2-E

3-A

4-C

5-D

~ 13 ~

“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

6. Hatun [Katun] ve Tigin ✎ İslâm öncesi Türk devletlerinde hükümdarın eşine Hatun ya da Katun denirdi. ✎ Hatun (Katun)’un Kurultay’a katılma yetkisi vardı. ✎ Hatun, hükümdar sefere gittiği zaman devleti hükümdar adına yönetirdi.

1. Aşağıdakilerden hangisi, İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde hükümdarın erkek çocuklarına verilen addır? A) Apa

B) Tigin

D) İdikut

C) Katun

E) Yabgu

 Bu durum kadının devlet yönetiminde söz sahibi olduğunu açıkça göstermektedir. ✎ İlk Türk devletlerinde hükümdarın erkek çocuklarına ise Tigin adı verilirdi. Tiginleri

devlet yönetimi konusunda yetiştiren eğitmenlere de Ataman (İnal/İnanç) denirdi.

7. Boylar Birliği Federasyonu ✎ İslâmiyet öncesi Türk devletleri genellikle boyların birleşmesinden oluşmuştur. ✎ Boyların bir araya gelmesiyle oluşan bu sistemde her boyun bir beyi vardır.

2. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde, devletin her türlü yazışmalarını yapan görevliye ne ad veriliyordu? A) Agılıg

B) Yarlığ

D) Toygun

C) Buyruk E) Bitikçi

✎ Boy beyleri içişlerinde serbest, dışişlerinde ise merkeze bağlıdır. (Federatif Yapı)

Ülke Yönetimi İle İlgili Bazı Kavramlar               

Agılıg

: Hazine görevlisi

Apa Aygucı Ayuki Balık Bitikçi/Tamgacı Buyruk İç Buyruk İl/El Kurultay (Toy - Kengeş) Kut Şad Toygun Tudun Yarlığ

: Sivil yönetici : Vezir : Hükümet : Şehir : Devlet yazışmalarını yapan görevli : Bakan : Saray memuru : Devlet : Meclis (Danışma Meclisi) : Hükümdarlık yetkisini Tanrı’nın verdiğine inanılması : Taşrada görevli hanedan üyesi (vali) : Kurultaya (Meclise) girme hakkı : Vali, vergi memuru : Hükümdarın emri

3. Aşağıdakilerden hangisi, İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde yönetim ile ilgili bir kavram değildir? A) Baksı

B) Yabgu

D) Şad

C) Tudun

E) Kengeş

4. İslâmiyet öncesi Türklerle ilgili olarak, I.

börk,

II. hilâl taktiği, III. tarkan, IV. onlu sistem gibi kavramlar aşağıda verilen alanlardan hangisiyle ilgilidir? A) Yönetim

B) Sanat

D) Din

C) Ordu

E) Hukuk

B. ORDU TEŞKİLÂTI ✎ İlk Türk devletlerinin yaşadıkları bölgelerin doğal sınırlarla korunması ve özellikle

dış tehditlerin sürekli var olması, onların askerlik alanında güçlü olmalarında son derece etkili olmuştur. ✎ Türk toplumlarında kadın-erkek herkes aynı zamanda birer askerdi. Türklerde bu

anlayışa Ordu-Millet Anlayışı adı verilmiştir. Bu nedenle İslâm öncesi Türk devletlerinde paralı askerlik görülmemiştir.

5. Türk tarihinde ilk düzenli ordu, aşağıdaki hükümdarlardan hangisi tarafından kurulmuştur?

✎ Türk tarihinde ilk düzenli ordu Hun hükümdarı Mete Han tarafından kurulmuştur.

A) Bumin Kağan

B) Mete Han

✎ Bu dönemde ayrıca orduda ilk kez “Onlu Sistem” uygulanmıştır.

C) Teoman

D) Attila E) Bilge Kağan

✎ Ordu komutanlarına Tarkan, Subaşı, Böri ya da Noyan adı verilmiştir. ✎ Savaşlarda düşmanın durumunu öğrenmek için “yelme” adı verilen keşif kolları bu-

lundurulmuş; savaş taktiği olarak ise Turan (Hilâl/Kapan) Taktiği kullanılmıştır. (Bu savaş taktiğinin İslâmiyet’ten sonraki adı Sahte Ricat (Geri Çekilme)’tır.)

~ 14 ~

1-B

2-E

3-A

4-C

5-B

KPSS / Tarihin Pusulası

“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”

✎ Türkler, at unsuru ve savaşçılık özelliklerine bağlı olarak yaşadıkları çağın en güçlü

ordularını kurmuşlardır. Bu yüzden ilk Türk devletlerinde en az değişime uğrayan alan ordu teşkilâtı (askerlik) olmuştur. ✎ Ordudaki askerlerin giydiği ve genellikle hayvan postundan yapılan başlığa tolga ya

da börk adı verilmiştir. ✎ Daha çok ok, yay, mızrak, kılıç, süngü, kalkan, kama, gürz gibi silahları kullanan

1. İslâm öncesi Türk devletlerinde en az değişime uğrayan ve tarihsel süreçte diğer toplumların da en çok etkilendikleri alan aşağıdakilerden hangisidir? A) Mimarî

Türkler, tarihsel süreçte diğer toplumları da en çok askerî alanda etkilemişlerdir.

C. TOPLUMSAL YAPI

İl/El (Devlet)

B) Askerlik

D) Hukuk

C) Din

E) Yönetim

2. İlk Türk devletlerinde toplumsal yapı ile ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden hangisi doğru değildir? A) Çekirdek aile tipi görülür. B) Toplumda kadına da önem verilmiştir.

Budun (Millet)

C) Monogami (tek eşlilik) söz konusudur.

Bod (Boy)

D) Yaylak-kışlak kültürü vardır. E) Toplumda belirgin bir sınıf ayrımı vardır.

Urug (Soy)

Oguş (Aile)

✎ Eski Türklerde halk (Kün); Oguş (Aile)→Urug (Soy)→Bod (Boy)→Budun (Millet) adı

verilen toplumsal bölümlerden oluşuyordu.

3. Aşağıdakilerden hangisi, İslâmiyet öncesi Türklerde toplumsal yapıyı oluşturan bölümlerden biri değildir? A) Oguş

B) Urug

D) Boy

✎ Çekirdek aile tipinin görüldüğü ve ataerkil (erkek egemen) toplumun ön planda

C) Budun

E) Kengeş

olduğu Türk toplumunda monogami (tek eşle evlilik) söz konusudur. ✎ Ayrıca kadın, sosyal yaşamda erkeğin yanında yer alabilmiştir. Bu durum kadına

verilen değeri göstermektedir.

✎ İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde sınıfsal ayrılıklar oluşmamıştır. Bunun başlıca

nedenleri; göçebe yaşam tarzı, ortak mülkiyet anlayışı ve toprakların devlet malı sayılmasıdır. Böylece toplumda “soylular sınıfı” ortaya çıkmamıştır. ✎ Eski Türklerde genellikle göçebe (konar-göçer) yaşam tarzı söz konusudur. Bunun

temel sebebi, Orta Asya’nın olumsuz iklim koşullarıdır. (kuraklık-bozkır)

✎ Bu yaşam tarzına bağlı olarak toplumlarda yaylak-kışlak kültürü görülmektedir.

4. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde;  Mimarînin gelişmemesi  Uzun süreli hapis cezalarının olmaması  Özel mülkiyetin gelişmemesi gibi durumlar aşağıdakilerden hangisi ile en iyi şekilde açıklanabilir? A) Göçebe yaşam tarzı B) Dinî inançları C) Savaşçı özellikleri

Göçebe Yaşam Tarzının Özellikleri

D) Kültürel yapı E) Bağımsızlıklarına düşkün olmaları

 Temel sebebi olumsuz iklim koşullarıdır.  Tarım gelişmemiş, hayvancılık ve ticaret temel geçim kaynakları olmuştur.  Özel mülkiyet yoktur. Bu yüzden sınıf farklılığı söz konusu değildir.  Savaşçılık özelliğinin gelişmesine etki yapmıştır. (Mücadeleci ruh)

5. İslâmiyet öncesi Türk topluluklarında; I.

kut anlayışının benimsenmesi,

II. mimarînin çok fazla gelişmemesi,

 Mimarî gelişmemiş, taşınabilir sanat ve çadır kültürü gelişmiştir.

III. sınıf farklılığının oluşmaması

 Konar-göçerliğin bir sonucu olarak uzun süreli hapis uygulanmamıştır.

durumlarından hangileri göçebe yaşam tarzının sonuçları arasında yer alır?

 Yazılı kültür pek gelişmemiştir.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

 Teşkilâtçılık ve örgüt kültürü gelişmiştir.

C) I ve II

E) I, II ve III

 Türk tarihinin bir bütün olarak incelenmesini zorlaştırmıştır. 1-B

2-E

3-E

4-A

5-D

~ 15 ~

“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ İlk Türk devletlerinde dinî ve millî kutlamalara (şölenlere) herkes katılırdı. Toy adı

da verilen bu şölenlerde kurbanlar kesilir, at yarışları düzenlenir ve dans edilirdi.

✎ Şölenlerde (eğlencelerde) genellikle “Kopuz” adı verilen müzik aleti kullanılmıştır.

Ayrıca “Çavgan” adı verilen ve at üstünde oynanan savaş oyunu da toplum arasında yaygındı. ✎ Büyük zaferlerin sonunda ya da baharın gelişi üzerine düzenlenen şölenler, toplum

içinde sosyal dayanışmayı da güçlendirmiştir.

1. İlk Türk devletlerinde toplumsal yapı göz önüne alındığında, temel geçim kaynağının aşağıdakilerden hangisi olduğu söylenebilir? A) Hayvancılık

B) Tarım

C) Ticaret

D) Madencilik E) Dokumacılık

D. EKONOMİK YAPI ✎ İlk Türk devletlerinde ekonomik hayatın temeli hayvancılığa dayanıyordu. ✎ Hayvancılığa bağlı olarak dokumacılık da gelişmiştir. (çadır yapımı gibi) ✎ Madencilik oldukça gelişmiştir. Ayrıca Çin ile ticarî ilişkiler (hayvan, ipek) gelişmiş,

Uygurlar döneminde bu ilişkiler daha da ilerlemiştir.

2. Aşağıdakilerden hangisi, İslâmiyet öncesi Türk devletlerinin ihraç ettiği ürünler arasında gösterilemez? A) Deri

✎ Uygurlarla birlikte yerleşik yaşamdan sonra tarım önem kazanmıştır.

B) Canlı hayvan

C) Hububat

D) Kösele

E) Dokuma ürünleri

✎ Türkler diğer devletlere karşı, daha çok ticaret konusunda mücadele vermiştir. ✎ İpek Yolu ve Kürk Yolu önemli ticaret yollarıdır. İpek Yolu’nda genellikle dokuma

eşyaların, Kürk Yolu’nda ise hayvansal malzemelerin ticareti yapılırdı.

İhraç ve İthal Edilen Ürünler

3. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde; I.

tarım ürünleri,

II. hayvansal gıdalar,

İhraç (Dış Satım) Malları        

Et Deri Canlı Hayvan Kösele Dokuma Ürünleri Hayvansal Gıdalar Silah Madenî Malzemeler

İthal (Dış Alım) Malları    

Tarımsal Ürünler Hububat Giyim Eşyaları İpek Kumaş

✎ Türkler, genellikle üzerinde hükümdarın mührü bulunan ipekten bez parçalarını

para yerine kullanmışlardır. Bunlara Kamdu ya da Böz adı verilmiştir.

III. silah ve madenî eşyalar unsurlarından hangileri ekonomide ithal mallar arasında yer alır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

4. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinin para yerine kullandıkları ve üzerinde genellikle hükümdarın mührü bulunan ipekten bez parçalarına ne ad veriliyordu? A) Ongun

B) Kamdu

C) Kopuz

D) Çevgan E) Yelme

E. DİN VE İNANIŞ ✎ İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde din ve inanış toplumun sadece sosyal yaşamını

şekillendirmiş, devlet işlerine karıştırılmamıştır. Bu yüzden devletler teokratik bir nitelik göstermez. ✎ Eski Türklerde çok tanrılı bir inanç sistemi vardı. Bunlar;

1. Gök Tanrı İnancı (Tengricilik) ✎ İslâm öncesi Türk devletlerinde en yaygın inançtır. ✎ Bu inançta Tanrı tektir ve soyuttur.

5. İlk Türk devletlerinde din ve inanışın toplumun sadece sosyal yaşamını şekillendirmesi ve devlet işlerine karıştırılmaması onların aşağıdaki devlet özelliklerinden hangisine sahip olduklarını göstermektedir? A) Demokratik

B) Sosyal

D) Teokratik

C) Millî

E) Laik

✎ Tengri kelimesi, günümüz Türkçesi’ndeki “Tanrı” anlamına gelmekte olup, Orhun

Kitabeleri’nde çözülen ilk kelimedir. ✎ Tanrı insanlara yol gösterir ve onlara hükmeder.

~ 16 ~

1-A

2-C

3-A

4-B

5-E

KPSS / Tarihin Pusulası

“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”

✎ Kurban kesme geleneği vardır. ✎ Temizlik önemli bir unsurdur. ✎ Din adamlarına kam ya da baksı adı verilmiştir. ✎ Kamların giysilerine ise “manyak” denmiştir.

1. Aşağıdakilerden hangisi Türklerin İslâmiyet’ten önce sahip oldukları inançlardan biri değildir?

2. Totemizm

A) Şamanizm

B) Musevîlik

C) Totemizm

D) Budizm

E) Putperestlik

✎ En eski inançtır. ✎ Kutsal olduğu kabul edilen bitki ya da hayvanlara saygıyı ifade eder. ✎ Kutsal varlıklara “Ongun” denirdi. ✎ Türklerin kutsal saydığı ve kendisini temsil ettiğine inandığı hayvan kurttur.

2. Aşağıdakilerden hangisi, İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde din adamlarına verilen addır?

3. Şamanizm

A) Toygun

B) İdig

D) Kam

✎ İslâm öncesi Türk devletlerinde en önemli inançlardan birisidir.

C) Yuğ

E) Balbal

✎ Şamanizm bir din olmayıp, büyü ve sihre dayanan inanç sitemidir. ✎ Şamanizm’de din adamlarına şaman, kam ya da baksı adı verilmiştir.

3.

4. Natürizm (Doğalar Kültü – Tabiat Varlıklarına İnanma)

I.

sav,

✎ Dağ, tepe, ırmak, ay, güneş gibi varlıklarda birtakım gizli güçlerin olduğuna inanıl-

III. kurgan

II. ongun,

masıdır. Bu inanca Natürizm adı verilmektedir.

Yukarıdakilerden hangileri, İslâmiyet öncesi Türklerde din ve inanç sistemi ile ilgili kavramlardan biri değildir?

✎ Doğada olduğu düşünülen bu gizli güçlere idig, yer-su gibi isimler vermişlerdir.

A) Yalnız I

5. Animizm (Atalar Kültü)

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

✎ Ölmüş büyüklerin (ataların) ruhlarına inanmadır. ✎ Bu inanca ayrıca Atalar Kültü İnancı da denmektedir. ✎ Ölmüş büyüklerin ruhlarının yaşayan Türkleri koruyacağına inanmışlardır.

Türklerin Kabul Ettiği Diğer Dinler  Budizm  Manihaizm  Hıristiyanlık  Musevîlik  İslâmiyet

4. İlk Türk devletleriyle ilgili olarak aşağıda verilen devlet-inanç sistemi eşleştirmelerinden hangisi doğru değildir?

 Uygurlar, Türgişler  Uygurlar  Avarlar, Macarlar, Bulgarlar, Peçenekler, Uzlar, Kumanlar  Hazarlar  Karluklar, Oğuzlar, İtil Bulgarları

A) Türgişler

→ Budizm

B) Macarlar

→ Hıristiyanlık

C) Bulgarlar

→ Musevîlik

D) Karluklar

→ İslâmiyet

E) Uygurlar

→ Manihaizm

✎ Türklerde ölen kişinin ardından yas tutulur ve ölüler için “yuğ” adı verilen cenaze

törenleri düzenlenirdi. Bu törenlerde ayrıca “yuğ aşı” denilen ziyafetler verilirdi. ✎ Ölen kişi eşyalarıyla birlikte “Kurgan” adı verilen mezarlara gömülürdü.

 Bu durum “öldükten sonra yaşam inancı”nın olduğunu açıkça göstermektedir.

5. I.

şölen düzenlenmesi,

II. ceset mumyalanması, III. mezarlara değerli eşyaların ya da bazı hayvanların da gömülmesi

{Türklerde Ahret İnancının Kanıtları}     

Cesetlerin mumyalanması Mezarların oda şeklinde yapılması (kurgan) Mezarlara değerli eşyaların ya da bazı hayvanların da gömülmesi Cennet (uçmağ) ve cehennem (tamu) anlayışlarının olması Balbal denilen heykelciklerin mezar taşı olarak dikilmesi

Yukarıdakilerden hangileri, İslâmiyet öncesi Türklerde ölümden sonra yaşam olduğunu kanıtlar niteliktedir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

1-E

2-D

C) Yalnız III

E) II ve III

3-A

4-C

5-E

~ 17 ~

“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

 İslâm öncesi Türk devletlerinde; ölen kişi için yas tutulması ve ölen kişi için merasim yapılması ölümden sonra yaşam olduğuna kanıt değildir.

1.  Altay Dağları’nda Pazırık kurganında ele geçirilen dünyanın en eski halısı

Bazı Önemli Kurganlar

 Kazakistan’da Alma Ata şehri yakınlarındaki Esik kurganında ele geçirilen “Altın Elbiseli Adam” zırhı

Esik Kurganı:  MÖ VII. yüzyıla ait olan Kazakistan’da Isık Gölü yakınlarında bulunmuştur.  Hunlara (bazı kaynaklara göre İskitlere) ait olduğu tahmin edilen bu kurganda bulunan en önemli eşya Altın Elbiseli Adam Zırhı’dır.  Bu zırh günümüzde Ermitaj Müzesi'nde (Rusya) sergilenmektedir. Pazırık Kurganı:  Altay Dağları’nda bulunan ve Hunlara (bazı kaynaklara göre İskitlere) ait olduğu tahmin edilen bu kurganda ise dünyanın en eski halısı olarak kabul edilen Pazırık Halısı çıkarılmıştır.  Bu halı da günümüzde Ermitaj Müzesi'nde sergilenmektedir.

Din ve İnaç Sistemi İle İlgili Bazı Kavramlar          

Balbal Kam Kurgan Ongun Şaman/Baksı Tamu Uçmağ Umay Yuğ Yuğ Aşı

Yukarıda verilen buluntular Türk sanatının hangi dönemine aittir? A) Göktürkler

B) Hunlar

D) Karluklar

E) Kırgızlar

2. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde kurgan adı verilen mezarların başına dikilen ve ölen kişinin hayattayken öldürdüğü düşman sayısını temsil eden küçük heykelciklere ne ad veriliyordu? A) Kengeş

: Kurganların çevresine dikilen küçük heykelcikler (mezar taşı) : Din adamı : Ölülerin eşyalarıyla birlikte gömüldüğü mezar : Totem, kutsal olduğuna inanılan nesne ya da hayvan : Din adamı : Cehennem : Cennet : Tanrıça : Cenaze töreni : Cenaze törenlerinde verilen ziyafet

C) Uygurlar

B) Ongun

D) Tamu

C) Kopuz

E) Balbal

3. I.

baksı,

II. toy, III. balbal, IV. umay, V. yabgu Yukarıdakilerden hangileri, İslâmiyet öncesi Türklerde din ve inanç sistemi ile ilgili kavramlardan biri değildir? A) I ve IV

F. HUKUK

B) II ve III

D) III ve IV

C) II ve V

E) IV ve V

✎ İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde siyasal ve sosyal hayat Töre adı verilen yazısız

(sözlü) hukuk kurallarına göre düzenlenmiştir. ✎ Törenin temeli gelenek ve göreneklerdir.

4. İslâm öncesi Türk topluluklarında yazısız hukuk kurallarına ne ad veriliyordu?

✎ Hükümdar dâhil herkes bu kurallara uymak zorundaydı.

A) Sagu

(Törenin Kaynakları)

Örf, Âdet ve Gelenekler

Kurultayın Kararları

B) Yuğ

D) Töre

Kağanın Emirleri

C) Koşuk E) Sav

5. I.

din kuralları,

II. örf ve âdetler, III. kağanın emirleri

(Kutadgu Bilig’e Göre Törenin Değişmez Hükümleri)

Yukarıdakilerden hangileri, İslâmiyet öncesi Türklerde “töre”nin kaynakları arasında yer almaz? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

Adalet (Konilik)

~ 18 ~

Faydalık (Uzluk)

Eşitlik (Tüzlük)

İnsanlık (Kişilik)

1-B

2-E

C) Yalnız III

E) II ve III

3-C

4-D

5-A

KPSS / Tarihin Pusulası

“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”

 Töre hukuku ilk kez Uygurlar tarafından yazılı hale getirilmiştir. ✎ Adalet teşkilâtında hukuk işlerine Yargan (Yargucı) denilen hâkimler bakardı. ✎ Hükümdarın başkanlık ettiği mahkemelere ise Yargu adı verilmiştir.

1. “Töre” adı verilen yazısız hukuk kurallarını ilk kez yazılı hale getiren Türk devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Hunlar

✎ Göçebe yaşam tarzı nedeniyle uzun süreli hapis cezası uygulanmamıştır.

B) Göktürkler

D) İskitler

C) Uygurlar

E) Avarlar

G. YAZI, DİL VE EDEBİYAT 1. Yazı ✎ Eski Türklerde yazı Göktürkler (Orhun Kitabeleri) ile başlamıştır.

2.

✎ Göçebe yaşam tarzı nedeniyle yazılı hayatın gelişmediği ilk Türk devletleri, tarih

boyunca pek çok alfabe kullanmışlardır. Bunlardan ikisi millî alfabedir.

I.

Göktürkler

II. Uygurlar III. Avarlar

(Türklerin Tarih Boyunca Kullandığı Alfabeler)

Orhon (Millî)

Uygur (Millî)

Soğd

Kiril

Arap

Yukarıdaki Türk devletlerinden hangileri kendilerine özgü alfabe meydana getirmişlerdir?

Latin

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

✎ Göktürk (Orhon) Alfabesi: Türklerin ilk millî alfabesi olup 38 harften oluşur. Gök-

türk (Orhun) Kitabeleri bu alfabe ile yazılmıştır. ✎ Uygur Alfabesi: Türklerin ikinci millî alfabesi olup, Uygurların Soğd alfabesinden

etkilenerek oluşturduğu 14-18 harften oluşan alfabedir.

3. Aşağıdakilerden hangisi Türklere özgü bir alfabedir? A) Soğd

B) Orhon

D) Kiril

2. Dil ve Edebiyat

C) Latin

E) Arap

a) Sözlü Edebiyat ✎ İlk Türk devletlerinin, göçebe yaşam tarzından dolayı yazı ile tanışması ve yazıyı

kullanması gecikmiştir. Ancak Türkler, yazıdan önceki dönemde özellikle sözlü edebiyat ürünlerine önem vermişlerdir. Başlıca sözlü edebiyat türleri;

Türklerde Sözlü Edebiyat Türleri

4. İslamiyet öncesi Türk devletlerinde ölen kişilerin arkasından yakılan ağıtlara ne ad veriliyordu? A) Sagu

Koşuk

: Şölenlerde, ziyafetlerde kopuz eşliğinde söylenen coşkulu şiirlerdir.

Sav

: Türk atasözleridir.

Sagu

: Yuğ törenlerinde ölen kişinin ardından yakılan ağıttır.

Destan

: Olağanüstü olayların (savaş, afet) anlatıldığı kahramanlık öyküleridir.

Türklere Ait Önemli Destanlar

B) Koşuk

D) Yuğ

5. İlk Türk devletleriyle ilgili olarak aşağıda verilen devlet-destan eşleştirmelerinden hangisi doğru değildir? A) İskitler

Alper Tunga ve Şu Destanları

 İskitler (Sakalar)

Türeyiş ve Göç (Kutlu Dağ) Destanları  Uygurlar Oğuz Kağan Destanı

 Asya Hun Devleti

Ergenekon ve Bozkurt Destanları

 Göktürkler

Manas Destanı

 Kırgızlar

C) Sav

E) Ongun

→ Alper Tunga Destanı

B) Göktürkler → Ergenekon Destanı C) Hunlar

→ Oğuz Kağan Destanı

D) Kırgızlar

→ Manas Destanı

E) Uygurlar

→ Şu Destanı

1-C

2-D

3-B

4-A

5-E

~ 19 ~

“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi” 

DİKKAT! Şehnâme, Gılgamış, İgor, Şinto ve İlyada gibi destanlar Türk destanı değildir. Bu destan isimleri ÖSYM tarafından sorularda çeldirici olarak kullanılabilmektedir.

KPSS / Tarihin Pusulası

1. I.

b) Yazılı Edebiyat

III. Oğuz Kağan Destanı

1. Göktürk (Orhun) Kitabeleri

Yukarıda verilen destanların oluşturulduğu dönemler aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak gruplandırılmıştır?

✎ Türk tarihinde ilk yazılı kaynaklar II. Göktürk (Kutluk) Devleti döneminde dikilen

Orhun (Göktürk) Kitabeleri’dir.

I

Göktürk (Orhun) Kitabelerinin Özellikleri

Türk tarihine ait Türklerin bıraktığı ilk yazılı belgelerdir. (ilk Türkçe metin) Yazılı Türk Edebiyatı’nın ilk eserleridir. Türk adının geçtiği ilk Türkçe belgedir. Türk devlet anlayışını anlatan ilk belgedir. Siyasetnâme özelliği gösterir. Yazarı Yolluğ Tigin’dir. (Adı bilinen ilk Türk tarihçisi olarak kabul edilir.) Üç tarafı Türkçe, bir tarafı Çince yazılmıştır. Kitabeler; Vezir Tonyukuk, Kül Tigin ve Bilge Kağan adına dikilmiştir. 1709’da İsveçli yüzbaşı Johan Von Strahlenberg tarafından bulunmuş, ilk kez Danimarkalı Türkolog Wilhelm Thomsen tarafından okunmuştur.  Kitabelerde Çin’e karşı verilen bağımsızlık mücadelesi anlatılır. Kağan millete hesap verir. Ayrıca Türk kültürü ve yasaları hakkında da bilgi verir. Bu durum, Göktürklerde sosyal devlet anlayışı olduğunu göstermektedir.         

Alper Tunga Destanı

II. Bozkurt Destanı

II

III

A) Hunlar

Göktürkler

Uygurlar

B) İskitler

Göktürkler

Hunlar

C) Hunlar

İskitler

Uygurlar

D) Göktürkler Uygurlar

Hunlar

E) İskitler

Göktürkler

Uygurlar

2. I.

Ergenekon Destanı

II. İgor Destanı III. Türeyiş Destanı IV. Gılgamış Destanı Yukarıdaki destanlardan hangileri Türklere ait değildir? A) Yalnız I

B) I ve III

D) II ve III

C) II ve IV

E) III ve IV

2. Karabalgasun/Sine-Uşi/Moyen-çur/Bugut Yazıtları ✎ Uygurlar dönemine ait yazıtlardır. ✎ Üzerlerinde Türkçe, Çince ve Soğdca yazılar yer almaktadır.

3. Yenisey Yazıtları ✎ Kırgızlara aittir. ✎ V. yüzyıla ait olduğu sanılmaktadır.

H. BİLİM VE SANAT 1. Bilim

3. Aşağıdakilerden hangisi Göktürk kitabelerinin özelliklerinden biri değildir? A) II. Göktürk (Kutluk) Devleti döneminde dikilmiştir. B) Yazarı Yolluğ Tigin’dir. C) İlk kez Danimarkalı Türkolog Wilhelm Thomsen tarafından okunmuştur. D) Türk tarihine ait Türklerin bıraktığı ilk yazılı belgelerdir. E) Kitabeler; Kül Tigin, Balamir Kağan ve Bilge Kağan adına dikilmiştir.

✎ Eski Türkler, bilimde özellikle astronomi ve tıp alanlarında ilerlemişlerdir. Nitekim

onların On İki Hayvanlı Türk Takvimi’ni hazırlamaları astronomide, mumyacılık yapmaları ise tıp alanında ilerlediklerini göstermektedir. ✎ Ayrıca Uygurlar, “hareketli harf sistemini” bularak modern matbaanın temelini at-

mışlardır. (Türk tarihinde ilk kütüphane kuran devlet Uygurlardır.)

2. Sanat ✎ Eski Türk devletlerinde sanat eserlerinde daha çok taşınabilir malzemeler kullanıl-

4. Tahta harf kalıplarıyla yapılan baskı tekniğini ilk kez kullanan Türk devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Hunlar

B) Göktürkler

D) Kırgızlar

C) Uygurlar

E) Macarlar

mıştır. Bunun temel sebebi göçebe yaşam tarzıdır. ✎ Göktürkler döneminden günümüze sadece kitabeler ve balballar ulaşmıştır.

~ 20 ~

1-B

2-C

3-E

4-C

KPSS / Tarihin Pusulası

“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”

 Balballar Türk sanatındaki ilk heykel örnekleri olarak kabul edilmektedir. 1. I.

✎ Günlük eşyalar, kılıç kabzaları, kemerler, kemer tokaları ve çadırlar, hayvan figürle-

ri ve değerli taşlarla süslenmiştir. Bu süsleme sanatına Hayvan Üslûbu denilmiştir.

kitabe,

II. sur kalıntıları, III. tapınak ve saraylar

✎ Eski Türk devletlerinin yaşam tarzı olan göçebelik, özellikle onların dokumacılık sa-

natında son derece ileri seviyeye gelmelerinde etkili olmuştur.

Yukarıdakilerden hangileri Göktürkler döneminden günümüze kalan kalıntılar arasında gösterilemez?

 Uygurlara kadar yerleşik hayat olmadığı için duvar, kâğıt ve resim sanatları ile ev,

A) Yalnız I

saray ve tapınak mimarîsi gelişmemiştir.

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

✎ Uygurlarla birlikte yerleşik hayata geçilmiş ve sanat anlayışı değişmiştir. ✎ Özellikle şehirlerin kurulmasıyla birlikte mimarî önem kazanmıştır. ✎ Uygurlarda yerleşik hayata bağlı olarak, fresk (duvar süsleme), resim, heykel ve

minyatür sanatları da gelişmiştir.

2. I.

hat,

II. fresk,

 Uygur ressamlarına Bedizci adı verilmiştir.

III. minyatür İslamiyet öncesi Türk devletlerinde yukarıdaki sanat dallarından hangilerinin ilk örneklerinin verildiği söylenebilir?

✎ En önemli müzik aletleri Kopuz’dur. Bunun dışında ayrıca kudüm (bas davul), obua

(zurna), çevgan, kithara (telli çalgı), timpani (davul), köpürge (davul) diğer müzik aletleridir.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

✎ Bu müzik aletlerinin yanı sıra Türklerde Askerî Bando da çok yaygındır.

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ Uygurlarda Türk tiyatro sanatının ilk örneklerine (Orta Oyunu) rastlanmaktadır. ✎ Şarkı ve türkülerin bestesine Ir, kopuzla çalınan melodiye de Küg adı verilmiştir.

 Eski Türklerde adı bilinen ilk Türk şairi Aprın-Çur Tigin’dir.

3.  Ir  Küg  Kithara  Çevgan

Not Alınız..............................................................................................................................

Yukarıdaki kavramlar aşağıdaki sanat dallarından hangisiyle ilgilidir? A) Müzik

B) Edebiyat

D) Minyatür

........................................................................................................................................................................

C) Resim

E) Fresk

........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................

4. İslamiyet öncesi Türklerde adı bilinen ilk Türk şairi aşağıdakilerden hangisidir?

........................................................................................................................................................................

A) Tonyukuk

B) Çiçi

........................................................................................................................................................................

C) Hohanyeh

D) Ki-ok

E) Aprın-Çur Tigin

........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................

5. Aşağıdakilerden hangisinin İslamiyet’ten önceki dönemde Türk devletleri arasında gelişme gösterdiği savunulamaz?

........................................................................................................................................................................

A) Resim

........................................................................................................................................................................

C) Dokumacılık

B) Hat D) Heykel

E) Minyatür

........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................

1-E

2-D

3-A

4-E

5-B

~ 21 ~

[Metni yazın]

II. BÖLÜM İLK TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİ VE BEYLİKLERİ Bu bölümden ortalama “2” soru çıkmaktadır.

KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ (LİSANS)

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

(2)

(2)

(3)

(2)

(1)

(2)

(2)

(2)

(2)

(2)

(2)

(2)

(2)

(ORTAÖĞRETİM)

(ÖN LİSANS)

2006

2008

2010

2012

2006

2008

2010

2012

(2)

(1)

(2)

(-)

(2)

(2)

(2)

(2)

Yazarın Yorumu Değerli adaylar, ÖSYM bu bölüm ile ilgili genellikle bilgi düzeyli ve ağırlıklı olarak sanat, kültür ve bilim konularına ilişkin soru sormaktadır. Bu bölüm ele alınırken, İlk Türk-İslâm devletleri ile Anadolu Selçuklu ve Beylikler dönemi ayrı birer ünite başlığı altında verilmiştir. Bunun sebebi, Anadolu Selçuklu Devleti’nin kültür ve teşkilâtlanma yapısının diğer Türkİslâm devletlerinden kısmen de olsa farklılık ve çeşitlilik göstermesidir. Devletlerin teşkilâtlanma yapısındaki bu değişime konular içerisinde ayrıca değinilmiştir. Bilinmesi gereken bir diğer nokta da, bu bölüm ile ilgili siyasî tarih konularından genellikle soru gelmemesidir. Ancak 2011 KPSS’de olduğu gibi, sürpriz olarak soru gelme ihtimali göz önünde bulundurulmuş ve siyasî gelişmelere de genel hatlarıyla yer verilmiştir.

~ 24 ~

KPSS / Tarihin Pusulası

“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”

I. TÜRKLER VE İSLÂMİYET ✎ Türklerin Müslümanlarla olan ilişkileri Hz. Ömer dönemine kadar dayanmaktadır. ✎ Emevîlerin izlediği ırkçı politika (Mevali Politikası) nedeniyle, Türkler İslâmiyet’le

1. “Türk-İslâm tarihi Talas Savaşı ile başlar.” düşüncesine sahip olan bir tarihçi; I.

geç tanışmıştır.

✎ İslâm dünyasında Mevali politikasına karşı bir tepki olarak Şuûbiye Akımı ortaya

Bu savaş sonucunda kâğıt, matbaa ve pusulanın Çin’in dışına çıkması

II. Bu savaşla birlikte Türklerin İslâmiyet’e girmeye başlaması

çıkmış ve Emevîler’den sonra yönetimi ele geçiren Abbasîlerin Mevali politikasını terk etmesiyle Türkler için yeni bir dönem başlamıştır.

III. Türklerin Emevîlerle sürekli mücadele etmesi

✎ İslâmiyet’in Türkler arasında yayılması Abbasîler döneminde başlamış, Abbasî Dev-

yargılarından hangilerini buna gerekçe olarak gösterebilir?

leti ile Çinliler arasındaki Orta Asya’ya hâkim olma mücadelesi Türk-Arap ilişkilerinde bir dönüm noktası olmuştur.

A) Yalnız I

✎ Türklerin İslâmiyet’i kabul etmelerinde en önemli olay ise 751 Talas Savaşı’dır.

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

A. Talas Savaşı (751) ✎ Çinliler ile Abbasîler arasında gerçekleşen bu savaşın en önemli sebebi, her iki dev-

letin de Orta Asya’ya ve İpek Yolu ticaretine egemen olmak istemesidir.

✎ Savaş, Türk ordularının (Karlukların) da desteğini alan Abbasîlerin zaferiyle sonuç-

lanmıştır.

2. Türklerin İslâmiyet'i kabul etmelerinde; I.

ülkenin hanedanın ortak malı sayılması,

II. tek tanrıya inanılması,

☸

Sonuçları:

III. gaza anlayışının cihat anlayışıyla örtüşmesi

➠ Orta Asya’ya yönelik Çin tehlikesi önlenmiştir. (Siyasî) ➠ Türk-İslâm Tarihi başlamış ve Türk-İslâm devletleri kurulmuştur. (Siyasî)

özelliklerinden hangilerinin etkili olduğu savunulabilir?

➠ İslâm dini Türkler arasında hızla yayılmaya başlamıştır. (Sosyal)

A) Yalnız I

➠ Kâğıt, matbaa, pusula vb. Çin dışına çıkmıştır. (Kültürel)

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

B. Türklerin İslâmiyet’e Geçişini Kolaylaştıran Unsurlar ✎ İslâm öncesi Türk kültürü ile İslâm kültürü arasındaki ortak özellikler Türklerin İslâ-

miyet’i kabul etmesini kolaylaştırmıştır. Bunlardan bazıları şunlardır:

 Türklerdeki Gök Tanrı inancı ile İslâmiyet’teki Tek Tanrı inancının benzerliği  Türklerdeki cihan hâkimiyeti mefkûresi (gaza fikri) ile İslâmiyet’teki cihat anla-

yışının benzerliği

3. İslâm dünyasında, izlemiş oldukları ırkçı politika (Mevali politikası) nedeniyle tepkilere yol açan ve Türklerin İslâmiyet’le tanışmasını da geciktiren devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) Memlûklar

 Her iki kültürde de kurban kesme geleneğinin olması

B) Abbasîler

D) İhşidîler

 Her iki kültürde de ahret ve cennet-cehennem inançlarının olması

C) Emevîler

E) Eyyubîler

 Her iki kültürde de temizlik unsurunun önemli olması  Her iki kültürde de ruhban sınıfının (ayrıcalıklı din adamları) olmaması  Her iki kültürün ahlâk kurallarının benzerliği  Türklerdeki töre ile İslâmiyet’teki şer’i hukukun birbiriyle çelişmemesi  Türklerdeki “ozanlık” ve “kamlık” anlayışları ile İslâm kültüründeki “evliyalık”

ve “dervişlik” anlayışlarının benzerliği  Abbasîlerin Türklere ve Türk kültürüne karşı gösterdiği hoşgörü

C. Türklerin İslâmiyet’e ve İslâm Kültürüne Katkıları ✎ Türkler İslâmiyet’i kabul ettikten sonra İslâm dinine, İslâm kültürüne ve Abbasî Ha-

lifeliği’ne pek çok katkı sağlamıştır.

4. I.

Semerkant

II. Avâsım III. Samerrâ Yukarıdakilerden hangileri Abbasîlerin Türklerin askerî gücünden yararlanmak için kurduğu şehirler arasında yer alır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

 Abbasîler, Türklerin askerî gücünden yararlanmak için onları Samerrâ Ordugâhı ile Bizans sınırındaki tampon bölgeye kurdukları "Avâsım" eyâletine yerleştirmiştir.

1-B

2-D

3-C

4-E

~ 25 ~

“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Türklerin bu hizmetleri, onların zamanla İslâm dünyasının siyasî ve dinî liderliğini

yapmasına kadar ilerlemiştir. Bu hizmetlerin bazıları şunlardır:

 İslâmiyet’in geniş alanlara (Anadolu, Avrupa, Hindistan vb.) yayılmasını sağla-

mışlardır.

1. Türklerin İslâm dinini benimsemesi ile; I.

sosyal,

 Abbasî Halifeliği’ni Şiî Büveyhoğullarının baskısından kurtarmışlardır.

II. ekonomik,

 Haçlı Seferleri ile ortaya çıkan tehlikeye karşı İslâm dünyasını korumuşlardır.

III. siyasî

 Türk-İslâm bilginleri İslâm kültürünün gelişmesine katkıda bulunmuştur.  Müslümanlar arasında birlik ve beraberliğin güçlenmesine destek vermişlerdir.

alanların hangilerinde bir değişim yaşandığı söylenebilir? A) Yalnız II

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

II. TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİ A. Karahanlı Devleti (840-1212) ✎ Batı Türkistan’da kurulan devletin bilinen ilk hükümdarı Bilge Kül Kadir Han’dır.

2. Orta Asya’da kurulan ilk Türk-İslâm devleti aşağıdakilerden hangisidir?

✎ Satuk Buğra döneminde, 920 yılında İslâmiyet resmî din olarak kabul edilmiştir.

A) Gazneliler

B) İhşidîler

✎ Satuk Buğra Han, İslâmiyet’i kabul ettikten sonra Abdülkerim adını almıştır.

C) Tolunoğulları

D) Karahanlılar

✎ Ebû Nasr Ahmet döneminde 999 yılında Samanoğulları Devleti’ne son verilmiştir.

E) Büyük Selçuklu Devleti

 Abbasî Halifesi, Ebû Nasr Ahmet’i ilk kez “İslâm Hükümdarı” olarak tanımıştır. ✎ Karahanlılar’da en parlak dönem Yusuf Kadir Han dönemidir. ✎ Yusuf Kadir Han’ın ölümünden sonra kardeş kavgaları başlamış ve ülke doğu-batı

olarak ikiye ayrılmıştır. Doğu’da Tabgaç (Uluğ Kara) Buğra Han’ın, Batı’da Ahmet Aslan Han’ın bulunduğu bu devletlerden, Karahitaylar Doğu’ya, Harzemşahlar ise Batı’ya son vermiştir.

 Doğu Karahanlı Devleti’nin ilk hükümdarı sayılan Tabgaç (Uluğ Kara) Buğra Han, âdil bir yönetim uygulamıştır. Yusuf Has Hacip, “Kutadgu Bilig” adlı eserini Tabgaç (Uluğ Kara) Buğra Han’a takdim etmiştir.

☸

Karahanlıların Önemli Özellikleri

✎ Orta Asya’da kurulan ilk Türk-İslâm devletidir.

3. Abbasî halifesinin ilk kez “İslâm hükümdarı” olarak tanıdığı Karahanlı hükümdarı aşağıdakilerden hangisidir? A) Yusuf Kadir Han B) Ebû Nasr Ahmet C) Tabgaç Buğra Han D) Satuk Buğra Han E) Bilge Kül Kadir Han

4. Türk tarihinde ilk posta teşkilâtı aşağıdaki devletlerden hangisi döneminde kurulmuştur?

✎ İslâmiyet’i benimseyen ilk Türk devletidir.

A) Karahanlılar

B) Akşitler

✎ Uygur alfabesini kullanan Karahanlılar, Türkçeyi de “resmî dil” olarak kabul etmiş-

C) Gazneliler

D) Tolunoğulları

E) Büyük Selçuklu Devleti

lerdir. ✎ Yönetimde vezirlere Türkçe bir ad olan Yuğruş unvanını vermişlerdir. ✎ Türk-İslâm edebiyatının ilk örneklerini vermişlerdir. ✎ Türk tarihinde ilk posta teşkilâtını kurmuşlardır. ✎ Türk-İslâm mimarîsinin temelleri ilk kez bu dönemde atılmıştır. ✎ Bimarhane adı verilen şifahaneler (hastane) kurmuşlardır.

5. Karahanlı Devleti ile ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Kurucusu Satuk Buğra Han’dır.

✎ Ribat adı verilen Türk tarihinin ilk kervansaraylarını inşa etmişlerdir.

B) En parlak dönemlerini Yusuf Kadir Han zamanında yaşamıştır.

✎ Türk-İslâm sentezi ilk kez Karahanlılarla başlamıştır.

C) Türk-İslâm mimarîsinin temelleri ilk kez bu dönemde atılmıştır.

✎ Semerkant, Buhara ve Kaşgar önemli bilim ve kültür merkezleridir.

 Semerkant şehri bu dönemde “Şehirlerin Şahı” unvanına sahipti.

D) İslâmiyet’i kabul eden ilk Türk devletidir. E) Türkçeyi resmî dil olarak kabul etmiştir.

✎ Tabgaç (Uluğ Kara) Buğra Han tarafından Semerkant’ta açılan medreselerde, ilk

kez burslu eğitim sistemini uygulamışlardır.

~ 26 ~

1-E

2-D

3-B

4-A

5-A

KPSS / Tarihin Pusulası

“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”

 Karahanlıların;

 İkili yönetim anlayışını sürdürmeleri,  Uygur alfabesini kullanmaları,  Boylar birliği federasyonu şeklinde örgütlenmeleri,  Türkçeyi resmî dil olarak seçmeleri onların Türk geleneklerine ve millî kimliklerine bağlı kaldığını göstermektedir.

B. Gazneli Devleti (963-1187)

1. Karahanlıların; I.

Türkçeyi resmî dil olarak kabul etmeleri

II. İkili yönetim anlayışını sürdürmeleri III. Uygur alfabesini kullanmaları özelliklerinden hangileri onların Türk geleneklerine ve millî kimliklerine bağlı kaldıklarını kanıtlar niteliktedir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

✎ Devletin kurucusu Horasan Emiri Alp Tigin’dir.

C) I ve III

E) I, II ve III

✎ Devlet, adını kurulduğu yer olan Doğu Afganistan’daki Gazne şehrinden almıştır. ✎ Sebüg Tigin dönemine kadar Samanoğulları Devleti’ne bağlı olarak yaşayan dev-

let, bu dönemde bağımsızlığını elde etmiş ve sınırlarını Kuzey Hindistan’a kadar genişletmiştir. ✎ Gazneli Devleti’nde en parlak dönem Gazneli Mahmut dönemidir. ✎ Gazneli Mahmut Abbasîleri Şiî Büveyhoğullarının baskısından kurtarmış ve halife

tarafından kendisine “Sultan” unvanı verilmiştir.

2. Türk-İslâm kültürünü Hindistan’a kadar taşıyan ve İslâmiyet’in yayılmasında etkili olan ilk Türk devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Karahanlılar

B) Memlûklar

C) Gazneliler

D) Tolunoğulları

E) Harzemşahlar

 Türk tarihinde "Sultan" unvanını kullanan ilk hükümdar Gazneli Mahmut’tur.  DİKKAT! “Sultan” unvanını ilk kez Gazneliler kullandığı için Karahanlı hükümdarları bu unvanı kullanmamışlardır. ÖSYM bu konuda yanıltıcı soru sorabilir. ✎ Sultan Mahmut, Hindistan’a toplam on yedi sefer düzenlemiş ve o coğrafyanın İs-

lâmlaşmasını sağlamıştır. Bu anlamda “Hindistan Fatihi” unvanı da vardır. ✎ Bu nedenle Gazneliler, İslâm kültürünü Hindistan’a yayan ilk devlettir. Bunun bir

sonucu olarak da bugünkü Pakistan ve Bangladeş devletlerinin kurulmasına zemin hazırlamışlardır.

3. Gazne hükümdarı Sultan Mahmut’un İslâm dini ve kültürüne yapmış olduğu en önemli hizmet aşağıdakilerden hangisidir? A) Selçuklulara karşı mücadele etmesi B) Şiî Büveyhoğullarını mağlup etmesi C) Hindistan’a on yedi sefer düzenlemesi D) Gazne şehrini her açıdan geliştirmesi E) Samanoğulları Devleti’ne karşı üstünlük sağlaması

✎ Birden fazla etnik grubu içine aldığı için imparatorluk karakterine sahip olan Gaz-

nelilerin bu özelliği, devletin kısa zamanda yıkılmasında etkili olmuştur. ✎ 1040 Dandanakan Savaşı’nda Selçuklulara mağlup olan Gazneliler, I. Mesut’un

ölümüyle zayıflamış ve 1187’de Afgan kökenli Gurlular tarafından yıkılmıştır.

 Gazneliler, Türk-İslâm tarihinde “devşirme” sistemini ilk uygulayan devlettir. Gulam adı verilen bu sistemde küçük yaştaki gayr-i müslim çocuklar Gulamhâne’de dinî, askerî ve siyasî konularda eğitilmişlerdir.

4. Türk tarihinde “Sultan” unvanını ilk kez kullanan devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) Babürler

B) Karahanlılar

C) Eyyubîler

D) Gazneliler

E) Tolunoğulları

C. Büyük Selçuklu Devleti (1038-1157) ✎ Devletin bilinen ilk atası Dukak Bey’dir.

5. “Gulam” adı verilen devşirme sistemini uygulayan ilk Türk-İslâm devleti aşağıdakilerden hangisidir?

✎ Devletin ismi Dukak’ın oğlu Selçuk Bey’den gelir.

A) Gazneliler

B) Harzemşahlar

✎ Selçuk Bey, Oğuzların Üçoklar kolunun Kınık boyundandır.

C) Karahanlılar

D) İhşidîler

✎ Selçuk Bey’den sonra yerine geçen Arslan Yabgu’nun Gaznelilere esir düşmesi üze-

E) Büyük Selçuklu Devleti

rine, tahta 1038’de Selçuk Bey’in torunları olan Tuğrul ve Çağrı Beyler geçmiştir. ✎ Tuğrul Bey devletin gerçek kurucusu kabul edilmektedir. Nitekim ilk teşkilâtlanma

çalışmaları ile Anadolu’ya ilk akınlar bu dönemde başlamıştır.

1-E

2-C

3-C

4-D

5-A

~ 27 ~

“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri

KPSS / Tarihin Pusulası

1. Tuğrul ve Çağrı Beyler Dönemi (1038-1063) ✎ 1038’de Nesa ve Serahs savaşları ile Gaznelileri mağlup ederek Horasan’a egemen

olan Tuğrul Bey, Nişabur’da tahta çıkıp kendi adına hutbe okutmuş ve Selçuklu Devleti’nin bağımsızlığını ilan etmiştir.

 Büyük Selçukluların Gaznelilere karşı elde ettikleri ilk zafer Nesa Savaşı’dır.

☸

1. 1038 yılında Nesa ve Serahs savaşlarıyla Gaznelileri mağlup ederek Horasan bölgesine egemen olan, Nişabur’da da tahta çıkıp kendi adına hutbe okutarak devletin bağımsızlığını ilan eden Selçuklu hükümdarı aşağıdakilerden hangisidir?

1040 Dandanakan Savaşı (Büyük Selçuklu Devleti & Gazneliler)

A) Alp Arslan

B) Melikşah

C) Çağrı Bey

D) Selçuk Bey

E) Tuğrul Bey

✎ Dönemin en önemli gelişmelerinden birisi 1040 Dandanakan Savaşı’dır. ✎ Temel sebebi Selçukluların Horasan bölgesine hâkim olmak istemesi olan bu sa-

vaşta, Selçuklular Gaznelilere karşı önemli bir zafer elde etmiştir. ✎ Selçukluların bu savaşta zafer kazanmasında etkili olan en önemli faktör; ordunun

yönetim, sevk ve idaresi ile uygulanan taktiktir. ✎ Dandanakan Savaşı’nın sonrasında Gazneli Devleti yıkılma sürecine girmiş, Büyük

Selçuklu Devleti ise resmen kurulmuştur. ☸

2. Hindistan’da İslam kültürünün yayılmasında etkili olan ve Büyük Selçuklu Devleti ile 1040’ta yaptıkları Dandanakan Savaşı ile yıkılma sürecine giren Türk devleti aşağıdakilerden hangisidir?

1048 Pasinler Savaşı (Büyük Selçuklu Devleti & Bizans/Gürcü İttifakı)

✎ Bu savaş Türklerle Bizanslılar arasındaki ilk savaş olup, aynı zamanda Türklerin

Bizans’a ve Gürcülere karşı kazandıkları ilk büyük zaferdir.

A) Gazneliler

B) İhşidîler

C) Harzemşahlar

D) Babürler

E) Tolunoğulları

✎ Tuğrul Bey’in zaferiyle sonuçlanan bu savaş sonrasında, Bizans yıllık vergiye bağ-

lanmış ve Gürcü kralı esir alınmıştır. ✎ Yapılan antlaşmaya göre; Bizans İstanbul’daki caminin onarılmasını ve bu camide

hutbenin Abbasî halifesi ile Tuğrul Bey adına okunmasını kabul etmiştir. ✎ Pasinler Savaşı ile ayrıca Anadolu topraklarının fethi de başlamıştır.

☸

1055 Bağdat Seferi (Büyük Selçuklu Devleti & Büveyhoğulları)

✎ Tuğrul Bey, 1055’te çıktığı Bağdat Seferi ile Şiî Büveyhoğullarını yıkmış ve Abbasî

halifesini baskıdan kurtarmıştır.

3. 1055 Bağdat Seferi ile Şiî Büveyhoğullarını yıkarak Abbasî halifeliğini baskıdan kurtaran ve bu yüzden Abbasî halifesi Kaim bin Emrillah tarafından kendisine “Doğu’nun ve Batı’nın Sultanı” unvanı verilen Selçuklu hükümdarı aşağıdakilerden hangisidir?

✎ Bu gelişme üzerine Abbasî halifesi Kaim bin Emrillah, Tuğrul Bey’i “Doğu’nun ve

A) Selçuk Bey

Batı’nın Sultanı” ilân etmiştir.

B) Melikşah

D) Tuğrul Bey

C) Sencer

E) Alp Arslan

 Halifenin Tuğrul Bey’i Sultan ilân etmesi ile birlikte, halife dünyevî (siyasî) yetkilerini Tuğrul Bey’e devretmiş ve ilk kez din ve devlet işleri birbirinden ayrılmıştır.

✎ Bu gelişmeyle birlikte halifelik sadece dinî bir makam hâline gelmiş ve Selçuklu

Devleti İslâm dünyasının liderliğini ve koruyuculuğunu üstlenmiştir.

2. Sultan Alp Arslan Dönemi (1063-1072) ✎ Sultan Alp Arslan döneminde Anadolu’nun fethine hız verilmiş; Azerbaycan, Irak ve

Suriye Türk yurdu haline gelmiştir. ✎ Asıl adı “Ebû Ali Hasan” olan Nizamü’l-mülk, Sultan Alp Arslan tarafından vezirlik

makamına getirilmiştir. ✎ Alp Arslan, Kars ve Ani kalelerini almış; bu yüzden de halife tarafından kendisine

Ebû’l-Feth (Fetheden) unvanı verilmiştir.

4.  Bizans’ın İstanbul’da Tuğrul Bey adına hutbe okutmayı kabul etmesi  Bizans ve Gürcü kuvvetlerine karşı ilk mücadelenin yaşanması  Savaş sonrasında Bizans’ın Doğu Anadolu’daki askerî gücünün azalması Yukarıdaki gelişmeler, aşağıda verilen savaşlardan hangisinin sonuçları arasında yer almaktadır? A) Malazgirt

B) Pasinler

D) Kösedağ

☸

C) Katvan

E) Dandanakan

Malazgirt Savaşı (26 Ağustos 1071) (Selçuklu Devleti & Bizans)

✎ Büyük Selçuklu Devleti ile Bizans İmparatorluğu arasında gerçekleşen bu savaşın

temel sebebi, Anadolu’ya hâkim olma isteğidir.

~ 28 ~

1-E

2-A

3-D

4-B

KPSS / Tarihin Pusulası

“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”

✎ Bizans ordusundaki Peçeneklerin Selçuklu ordusuna geçmesi ile Bizans ağır bir ye-

nilgi almış, Bizans İmparatoru Romen Diogenes esir alınmıştır. ☸

Malazgirt Savaşı’nın Sonuçları:

 Anadolu’nun kapıları Türklere açılmıştır.  Anadolu’ya Türk göçü yoğunlaşmıştır.

1. Aşağıdakilerden hangisi 1071’de gerçekleşen Malazgirt Savaşı’nın sonuçları arasında gösterilemez? A) Anadolu’nun Türk yurdu olduğu kesinleşmiştir.

 Bizans’ın İslâm dünyası üzerindeki baskısı azalmıştır.

B) Anadolu’da ilk Türk beyliklerinin kurulmasına zemin hazırlanmıştır.

 Türkiye Tarihi başlamıştır.

C) Bizans’ın İslam dünyası üzerindeki baskısı azalmıştır.

 Türklere karşı Haçlı Seferlerinin başlamasına neden olmuştur.  Alp Arslan’ın komutanları tarafından Anadolu’da ilk Türk beylikleri kurulmuştur.

D) Türklere karşı Haçlı seferlerinin başlamasında etkili olmuştur. E) Türkiye tarihi başlamıştır.

 Sultan Alp Arslan komutanlarına fethedecekleri toprakları vaat etmiştir. Bu düşüncede güdülen temel amaç, Anadolu’nun fethini ve Türkleşmesini hızlandırmaktır.

3. Sultan Melikşah Dönemi (1072-1092)

2. Büyük Selçuklu Devleti; I.

Katvan

✎ Büyük Selçuklu Devleti’nin en parlak dönemidir.

II. Malazgirt

✎ Bu dönemde devlet en geniş sınırlara ulaşmış, Sultan Melikşah devleti bir “Cihan

III. Pasinler

Devleti” haline getirmiştir. ✎ Dönemin en önemli iç olayı Batınîlik Mezhebi’nin faaliyetleridir. Hasan Sabbah li-

derliğindeki Bâtınîler devleti parçalamak ve yönetimi ele geçirmek için pek çok devlet adamına suikast düzenlemişlerdir. ✎ Bunlardan birisi ünlü Selçuklu Veziri Nizâmü’l-Mülk’tür. Bu gelişmeler devleti ol-

savaşlarından hangilerinde Bizans Devleti’ne karşı askerî üstünlük elde etmiştir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

dukça kötü etkilemiş, Sultan Melikşah’ın ölümüyle taht kavgaları başlamış ve bu durum yıkılma sürecini hızlandırmıştır. ✎ Selçuklu hükümdarı Sultan Sencer’in 1141 Katvan Savaşı’nda Karahitaylar’a yenil-

mesi ile devlet dağılma sürecine girmiş ve 1157’de Sultan Sencer’in ölümüyle devlet yıkılmıştır.

3. Büyük Selçuklu Devleti’nde;  Veraset sisteminin belirsizliği  İranlıların yönetime getirilmesiyle Türkmenlerin küstürülmesi

☸

Büyük Selçuklu Devleti’nin Yıkılma Nedenleri

 Merkezi otoritenin zayıflaması  “Ülke hanedanın ortak malıdır” anlayışının yol açtığı taht kavgaları

 Atabeylerin bağımsızlıklarını ilan etmesi durumlarının aşağıdakilerden hangisine ortam hazırladığı savunulamaz? A) Feodal beyliklerin ortaya çıkmasına

 Atabeylerin bağımsız hareket etmesi

B) Merkezi otoritenin zayıflamasına

 Abbasî halifelerinin siyasî güçlerini kazanmak için yürüttüğü birtakım çalışmalar

C) Taht kavgalarının artmasına

 Batınîlik hareketleriyle devlet adamlarına suikastlar düzenlenmesi

D) Devlet ile tebaa arasındaki bağların zayıflamasına

 Fatımîler ve Şiîlerin yıpratmaları  Katvan mağlubiyeti ve Karahitayların istilası

☸

Büyük Selçuklu Devleti’nin Yıkılmasından Sonra Kurulan Devletler ve Atabeylikler

 Kirman Selçukluları        

(1048-1187) Suriye Selçukluları (1069-1118) Anadolu (Türkiye) Selçukluları (1077-1308) Irak ve Horasan Selçukluları (1119-1194) Zengiler (Musul-Halep Atabeyliği) (1127-1259) Börililer (Şam Atabeyliği) (1128-1154) İldenizoğulları (Azerbaycan Atabeyliği) (1146-1225) Beg Teginoğulları (Erbil Atabeyliği) (1146-1232) Salgurlular (Fars Atabeyliği) (1147-1284)

E) Teokratik devlet anlayışının terk edilmesine

4. Aşağıdakilerden hangisi, Büyük Selçuklu Devleti’nin 1157’de yıkılmasından sonra ortaya çıkan devlet ve beyliklerden biri değildir? A) Salgurlular B) Dilmaçoğulları C) Beg Teginoğulları D) İldenizoğulları E) Anadolu Selçukluları 1-A

2-D

3-E

4-B

~ 29 ~

“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri

KPSS / Tarihin Pusulası

D. Harzemşahlar (Harezmşahlar) Devleti (1097-1231) ✎ Merkezi Harezm şehri olan ve ismini kurulduğu yerden alan devletin bilinen ilk

hükümdarı Anuş Tigin’dir. ✎ Kendilerini Büyük Selçuklu Devleti’nin mirasçısı olarak kabul eden Harzemşahlar

Harezm Bölgesi’nde Moğollarla sürekli mücadele etmişlerdir. ✎ 1218’de meydana gelen ve tarihte Otrar Faciası olarak bilinen savaş Moğollar ile

Harzemşahlar arasında olmuştur. ✎ Celâleddin Harzemşah döneminde Anadolu Selçuklu Devleti ile yapılan 1230 Yassı-

çemen Savaşı’nı kaybeden ve dağılma sürecine giren Harzemşahlar 1231’de kesin olarak yıkılmıştır.

 Harzemşahlar, Moğol Devleti ile Anadolu Selçuklu Devleti arasında tampon bölge görevi görüyordu. Bu devletin yıkılması ile Anadolu saldırılara açık hale gelmiştir.

1.  Devletin ilk hükümdarı Anuş Tigin’dir.  1218’de Otrar Faciası olarak bilinen savaşta Moğollarla mücadele etmişlerdir.  1230’da Anadolu Selçuklu Devleti ile yaptıkları Yassıçemen Savaşı sonrasında dağılma sürecine girmiştir. Yukarıda özellikleri verilen Türk-İslâm devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Memlûklar

B) Karahitaylar

C) Harzemşahlar

D) Gazneliler

E) Eyyubîler

E. Babür Devleti (1526-1858) ✎ Hindistan’da Timur’un torunu Muhammed Babür Şah tarafından kurulmuştur.

 Babür Şah, Ali Şîr Nevâi’den sonra Çağatayca’nın en büyük şairi olarak kabul edilmektedir. “Vekâyi” adlı Türkçe eserinde kendi hayatını anlatmıştır.

✎ Hindistan’da siyasî birliği ilk kez sağlayan devlettir.

2. Hindistan’da siyasî birliği sağlayan ilk Türk-İslâm devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Babürler

B) Karahanlılar

C) Gazneliler

D) Eyyubîler

E) Büyük Selçuklular

✎ Babür Devleti aynı zamanda Hindistan’da kurulan son Türk devletidir. ✎ 1723’te Haydarabat ve Delhi olmak üzere ikiye ayrılan devlet, İslâmiyet’in Hindis-

tan’da yerleşmesini sağlamıştır. ✎ Sömürgeci politikalar sonucunda bu devlete 1858’de İngilizler son vermiştir. ✎ Dünyanın yedi harikasından biri olan Tac Mahâl bu dönemde inşa edilmiştir. ✎

 Tac Mahâl, Babür Hükümdarı Şah Cihan tarafından genç yaşta ölen eşi Mümtaz Mahâl (Ercümend Begüm Banu Hatun) adına yaptırılmıştır. Anıt mezar niteliğindeki bu eserin yapımında, davet üzerine İstanbul’dan gelen Osmanlı mimarları Mehmet İsa Efendi, İsmail Efendi ve Hattat Settar Efendi çalışmıştır.

3. Eşi Mümtaz Mahal’in (Ercümend Begüm Banu Hatun) anısına Hindistan’daki “Tac Mahal”i yaptıran Şah Cihan, aşağıdaki Türk devletlerinden hangisinin hükümdarıdır? A) Memlûklar

B) İhşîdiler

C) Tolunoğulları

D) Babürler

E) Eyyubîler

III. MISIR’DA KURULAN TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİ MISIR’I YÖNETEN TÜRK DEVLETLERİ Tolunoğulları (868-905)

İhşidîler (935-969)

Eyyubîler (1174-1250)

Memlûklar (1250-1517)

4. Aşağıdakilerden hangisi, Mısır’da egemenlik kuran Türk-İslâm devletleri arasında yer almaz? Osmanlılar (1517-1881)

A) Eyyubîler

B) Memlûklar

C) İhşidîler

D) Tolunoğulları E) Samanoğulları

A. Tolunoğulları (868-905) ✎ Kurucusu Tolunoğlu Ahmet’tir. ✎ Mısır’da kurulan ilk Türk-İslâm devletidir. ✎ Başkent Fustat (Kahire) şehridir.

5. Mısır’da kurulan ilk Türk-İslâm devleti aşağıdakilerden hangisidir?

✎ Güçlü bir ordu ve donanma kurmuşlardır.

A) İhşidîler

✎ Halkın tamamı Arap, ordu ve yöneticiler ise Türk’tür. Toplum ile yöneticiler ve or-

C) Eyyubîler

du arasındaki bu farklılık devletin kısa sürede yıkılmasında etkili olmuştur.

B) Tolunoğulları D) Memlûklar

E) Gazneliler

✎ Mısır Tolunoğulları döneminde mimarîde adeta altın çağını yaşamıştır. Nitekim bu

dönemde yapılan Tolunoğlu Ahmet Camii ve Ulu Cami Kahire’deki önemli mimarî eserlerdir.

~ 30 ~

1-C 1-E

2-C 2-A

3-A 3-D

4-D 4-E

5-B 5-E

KPSS / Tarihin Pusulası

“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”

✎ Ayrıca Tolunoğlu Ahmet’in “maristan” adıyla kurmuş olduğu hastane ve eczanede

ise tüm halka ücretsiz sağlık hizmeti verilmiştir. ✎ Devlet taht kavgalarının da etkisiyle 905’te Abbasîler tarafından yıkılmıştır.

B. İhşidîler (Akşitler) (935-969) ✎ Mısır’da kurulan ikinci Türk devletidir. ✎ Kurucusu Mısır valisi Ebû Bekir Muhammed’dir.

1. Müslümanların kutsal toprakları sayılan ve Kâbe'nin de içinde yer aldığı “Hicaz” bölgesine ilk kez hakim olan Türk-İslâm devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Tolunoğulları

B) İhşidîler

C) Osmanlılar

D) Memlûklar

E) Eyyubîler

✎ Başkent Fustat (Kahire) şehridir. ✎ Mısır’da adaletli bir yönetim uygulanmıştır. Bu yüzden Ebû Bekir Muhammed’e

Abbasî halifesi El-Razi Billâh tarafından Ak-Şit (Beyaz Güneş) unvanı verilmiştir. ✎ Kutsal topraklar olan Hicaz bölgesi (Mekke ve Medine) bu dönemde Türklerin eli-

ne geçmiştir.

 Tarihte ilk kez Kâbe'nin de içinde yer aldığı kutsal topraklar (Hicaz bölgesi) İhşidîler (Akşitler) döneminde Türk egemenliğine girmiştir. ✎ Halkın tamamı Arap, ordu ve yöneticiler Türk’tür. Toplum ile yöneticiler arasındaki

bu farklılık, Tolunoğulları gibi devletin kısa sürede yıkılmasında etkili olmuştur.

2. Aşağıdakilerden hangisi İhşidîlerin özelliklerinden biri değildir? A) Mekke ve Medine gibi kutsal bölgelere egemen olmuşlardır. B) Kurucusu Ebû Bekir Muhammed’dir. C) Mısır’da egemenlik kurmuşlardır. D) Resmî dil olarak Arapça kullanmışlardır. E) Tolunoğulları tarafından yıkılmışlardır.

✎ Devlet, yaşanan iç karışıklılar ve Fatımîlerin saldırıları sonucu 969’da yıkılmıştır.

C. Eyyubîler (1174-1250) ✎ Mısır’da kurulan üçüncü devlet olup, kurucusu Selahaddin Eyyubî’dir.

 Batılı kaynaklarda "Türk Selahaddin” olarak geçen Selahaddin Eyyubî’nin biyografisini yazan al-Wahrani, O’nun öklid geometrisi, astronomi, matematik ve aritmetik gibi konularda uzman olduğunu belirtir. Nitekim O; mantık, felsefe, sosyoloji, fıkıh, tarih eğitimi almış, Bu sayfadan nasıl soruŞam'daki gelir? Dar'ül-Hadis'ten (Hadis Üniversitesi) mezun olmuştur.

3. Selahaddin Eyyubî’nin 1187’de Kudüs’ü Haçlılardan geri alması üzerine, Papa’nın çağrısı ile düzenlenen III. Haçlı Seferi’ne katılan İngiltere kralı aşağıdakilerden hangisidir? A) II. William

B) Yurtsuz John

C) III. Henry

D) I. Edward

E) Arslan Yürekli Richard

✎ Selahaddin Eyyubî, 1187’de Hıttin (Hattin) Savaşı ile Kudüs’ü Haçlılardan geri almış

fetihten sonra gayr-i müslimlere gösterdiği hoşgörü ve insanî tavırları nedeniyle büyük takdir kazanmıştır. ✎ Kudüs’ün fethedilmesi 1189’da III. Haçlı seferinin başlamasına yol açmıştır. Ancak

I. Richard (Aslan Yürekli Richard) hiç bir sonuca ulaşamamıştır. ✎ Selahaddin Eyyubî, ölmeden önce ülkeyi hanedan üyeleri arasında paylaştırmış, bu

da devletin kısa zamanda dağılmasına yol açmıştır. ✎ Devlet, 1250 yılında Memlûk komutanı Aybeg tarafından yıkılmıştır.

4. 1187’de Hıttin Savaşı ile Kudüs’ü Haçlılar’dan geri alan ve bu yüzden III. Haçlı seferinin başlamasına yol açan Türk-İslâm devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Akşitler

B) Harzemşahlar

C) Eyyubîler

D) Memlûklar

E) Tolunoğulları

D. Memlûklar (Kölemenler) (1250-1517) ✎ Kurucusu Memlûk komutanı İzzeddin Aybeg’dir. ✎ Moğolları tarihte ilk kez 1260 Ayn Calud Savaşı’nda yenerek Avrupa’nın Moğol is-

tilâsı altına girmesini önlemişlerdir. ✎ Abbasî halifeliğini Mısır’da sürdürme politikası izlemişler, Türkçeyi resmî dil olarak

kabul etmişlerdir. ✎ Memlûklar, Yavuz Sultan Selim’in 1516-1517’deki Mısır Seferi ile son bulmuştur.

Bu gelişme ile birlikte halifelik Osmanlılara geçmiştir.

 Memlûklar, diğer devletlerden farklı olarak “kut” inancını benimsememiştir. Buna bağlı olarak "devlet hükümdar ailesinin ortak malı" kabul edilmemiş ve her emire sultan olabilme hakkı verilmiştir. Bu durum yönetimde sık sık taht kavgalarına yol açmış, saltanat ve hanedanlık kültürü oluşmamıştır.

5. Memlûklarla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi doğru bir bilgi değildir? A) Mısır’da ilk Türk devletini kurmuşlardır. B) Her emirin sultan olabilme hakkı vardır. C) Resmî dilleri Türkçedir. D) Kutsal yerlere de egemen olmuşlardır. E) Halifeliği koruma altına almışlardır.

1-B 1-

2-E 2-

3-E 3-

4-C 4-

5-A 5-

~ 31 ~

“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri

KPSS / Tarihin Pusulası

IV. YAKIN DOĞU VE ASYA’DA KURULAN DİĞER DEVLETLER A. Moğol İmparatorluğu (1196-1227) ✎ Timuçin (Cengiz Han) tarafından kurulmuştur. ✎ Başkent Moğolistan bölgesindeki Karakurum (Harhorin)’dur. ✎ Cengiz Han döneminde yayılmacı bir politika izleyen Moğol İmparatorluğu’nun sı-

nırları, Baltık Denizi’ne ve Macaristan’a kadar ulaşmıştır.

1. Moğolları, tarihte ilk kez 1260 Ayn Calud Savaşı’nda yenerek Avrupa’nın Moğol istilası altına girmesini önleyen Türk-İslâm devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Memlûklar

B) Akşitler

C) Harzemşahlar

D) Eyyubîler

E) Tolunoğulları

✎ Cengiz Han’ın ölümünden sonra imparatorluk parçalanmıştır. ✎ Moğol İmparatorluğu’nda;  Kut anlayışı benimsenmiştir.  Ülke sorunları Kurultay adı verilen danışma meclisinde görüşülmüştür.  Töreler yazılı hale getirilerek “Cengiz Yasası” oluşturulmuştur.  Orduda “Onlu Sistem” uygulanmıştır.  Ülke toprakları hanedanın ortak malı sayılmıştır. ✎ Cengiz Han’ın ölümünden sonra devlet parçalanmış ve yeni devletler kurulmuştur.

B. Moğol İmparatorluğu’nun Parçalanmasıyla Kurulan Devletler 1. Altın Orda Devleti (1227-1502)

2. Cengiz Han’ın ölümünden sonra Çin’de hüküm süren, ünlü İtalyan gezgin Marco Polo’nun da yaklaşık 20 yıl hizmet ettiği ve “Seyahatnâme” adlı eserinde, buradaki gözlemlerini anlattığı devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) Çağatay Hanlığı

B) İlhanlı Devleti

C) Kubilay Hanlığı

D) Altın Orda Devleti

E) Timur İmparatorluğu

✎ Cengiz Han’ın torunu, Cuci’nin de oğlu olan Batu Han tarafından Deşt-i Kıpçak

(Kıpçak Bozkırı) ve Karadeniz’in kuzeyinde kurulmuştur. ✎ Özbek Han döneminde İslâmiyet devletin resmî dini olarak kabul edilmiştir.

 İslâmiyet’i kabul eden ilk Türk-Moğol Devleti Altın Orda Devleti’dir. ✎ Kuruldukları bölgede Rusların güçlenmesini engelleyen Altın Orda Devleti, Timur

İmparatorluğu tarafından yıkılmıştır. Bu durum Rusya’nın birliğini kurmasına ve güçlenmesine olanak sağlamış; ayrıca Kazan, Küçüm, Nogay, Ejderhan, Kasım ve Kırım hanlıkları kurulmuştur.

3. 1227’de Cengiz Han’ın torunu Batu Han tarafından Deşt-i Kıpçak (Kıpçak Bozkırı) ve Karadeniz’in kuzeyinde kurulan, aynı zamanda İslâmiyet’i kabul eden ilk TürkMoğol devleti olarak bilinen devlet aşağıdakilerden hangisidir?

2. İlhanlı Devleti (1256-1336)

A) Özbek Hanlığı

✎ Cengiz Han’ın torunu Hülâgu Han tarafından İran’da kurulmuştur.

B) Altın Orda Devleti

✎ Başkent Tebriz’dir. ✎ Hülâgu Han, Batınîlik faaliyetlerine karşı mücadele etmiş ve 1256 yılında Alamut

Kalesi’ni yıkarak tüm Batınîleri ortadan kaldırmıştır.

C) İlhanlı Devleti D) Kubilay Hanlığı E) Karahitay Devleti

✎ İlhanlılar 1258’de ise Bağdat’ı alarak Abbasî Devleti’ne son vermişlerdir. ✎ 1243’te Kösedağ Savaşı’nda Anadolu Selçuklu Devleti’ni mağlup ederek, 1336 yılı-

na kadar Anadolu’ya hakim olmuşlardır.

3. Çağatay Hanlığı (1227-1369) ✎ Cengiz Han’ın oğlu Çağatay Han tarafından Doğu Türkistan’da kurulmuştur. ✎ İslâmiyet’i kabul etmişler, Türklerin yoğun olarak yaşadığı bölgede kuruldukları için

zamanla Türkleşmişlerdir.

4. Kubilay Hanlığı (1280-1368) ✎ Cengiz Han’ın torunu Kubilay Han tarafından Pekin’de kurulmuştur. ✎ Türkleşmemiş ve İslâmlaşmamıştır.

 Kubilay Hanlığı Çin’de kurulduğu için, Türkleşmeyen ve İslâmiyet’i kabul etmeyen tek Moğol devletidir. Ünlü gezgin Marco Polo, yaklaşık 20 yıl kadar Kubilay Han’ın hizmetinde çalışmış, “Seyahatnâme”sinde bu dönemden bahsetmiştir.

~ 32 ~

4. Moğol İmparatorluğu’nun yıkılmasından sonra 1280-1368 yılları arasında Çin’de hakimiyet süren, aynı zamanda Türkleşmeyen ve İslâmiyet’i kabul etmeyen tek Moğol devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Altın Orda Devleti B) İlhanlı Devleti C) Karahitay Devleti D) Çağatay Hanlığı E) Kubilay Hanlığı

1-A

2-C

3-B

4-E

KPSS / Tarihin Pusulası

“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”

C. Timur İmparatorluğu (1369-1507) ✎ Timur tarafından Çağatay Devleti’nin topraklarında kurulmuştur. ✎ Başkent Semerkant’tır. ✎ Timur, hükümdar ailesine üye olmadığı için “Han” olmamış, Çağatay ailesinden bir

kişiyi göstermelik olarak tahta çıkarmıştır. Kendisi “Emir” unvanı kullanmıştır.

1. 1402 Ankara Savaşı’nda Osmanlı Devleti’ni mağlup ederek Osmanlı’da 11 yıl sürecek olan “Fetret Devri”nin başlamasına yol açan devlet aşağıdakilerden hangisidir?

✎ Timur İmparatorluğu, Altın Orda Devleti’ne son vererek bu bölgede Rusların güç-

A) Moğol İmparatorluğu

lenmesine ortam hazırlamış, ayrıca 1402 Ankara Savaşı’nda Osmanlı Devleti’ni mağlup ederek Osmanlı’da Fetret Devri’nin yaşanmasına neden olmuştur.

B) Karahitay Devleti C) Timur Devleti D) Çağatay Hanlığı

✎ Timur İmparatorluğu’nda;

E) İlhanlı Devleti

 Ülke toprakları hanedanın ortak malı sayılmıştır.  Savaşlarda yararlılık gösteren kişilere “Suyurgal” denilen topraklar verilmiştir.  İkta Sistemi uygulanmıştır.  Hüseyin Baykara, Ali Şîr Nevaî, Ali Kuşçu gibi bilim adamları bu dönemde yaşa-

mış, ayrıca Timur’un da torunu olan Uluğ Bey kendi adına Semerkant’ta kurduğu rasathanede Ali Kuşçu ile birlikte önemli çalışmalar yapmıştır.

2. I.

tarkan,

II. sultan, III. padişah

V. İLK TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK A. Devlet Yönetimi

Yukarıdakilerden hangileri Türk-İslâm devletlerinde hükümdarlık unvanı olarak kullanılmamıştır? A) Yalnız I

✎ İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde görülen hâkimiyet anlayışı Türk-İslâm devletle-

B) Yalnız II

D) I ve III

C) Yalnız III

E) I, II ve III

rinde de devam etmiştir. ✎ Türk-İslâm devletlerinde Kut anlayışı, hükümdarın Allah adına ülkeyi yönetmesi

şeklinde bir uygulamaya dönüşmüş, öte yandan bu anlayıştaki “kan bağı” esası aynen devam etmiştir. ✎ Türk-İslâm devletlerinde veraset sistemi de aynen devam etmiştir. Bu sisteme gö-

re ülke, hükümdar ve ailesinin ortak malı sayılmıştır. Ancak bu sistem, ülkede siyasî otoriteyi sarsmış, taht kavgalarını tetiklemiş ve devlet yapısının bozulmasıyla kısa sürede yıkılmaları beraberinde getirmiştir.

3. Türk-İslâm devletlerinde; I.

hutbe okutmak,

II. hil’at (giysi), III. çetr (şemsiye) unsurlarından hangileri hükümdarlık alâmeti olarak kullanılmıştır?

1. Hükümdar

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

✎ Türk-İslâm devletlerinde hükümdarlar geniş yetkilere sahiptir. Ancak hükümdarın

C) I ve II

E) I, II ve III

yetkileri örfî hukuk (Türk gelenek ve görenekleri) ile şer’i hukuk kuralları tarafından sınırlandırılmıştır. ✎ Devletin idaresi, orduya komuta etmek, halkın ihtiyaçlarını karşılamak ve ülkeyi dış

tehlikelerden korumak hükümdarın başlıca görevleriydi. Ayrıca hükümdar, vezir ve memur ataması yapar, Divân-ı Mezâlim (Yüksek Mahkeme)’e başkanlık ederdi. ✎ Hükümdarın çocuk yaşta olması durumunda, devletin idaresi naiplere verilmiştir. ✎ Türk-İslâm devletlerinde İslâm öncesi Türk devletlerinden farklı olarak hükümdar-

lar halife tarafından onaylanır ve adına hutbe okuturdu. Halifenin gönderdiği onay belgesine “menşur” adı verilirdi. ✎ Türk-İslâm devletlerinde hükümdarlar çeşitli unvan ve semboller kullanmışlardır.

Hükümdarlık Unvanları

Hükümdarlık Sembolleri (Alâmetleri)

* Han * Hakan * Bey * Hünkâr * Gazi * Şah

* Otağ-ı Hümâyun * Taht (Süslü Koltuk) * Unvan alma * Nevbet (Davul) * Tuğ * Sancak (Alem) * Asa * Kılıç kuşanmak * Hil’at (Giysi) * Hutbe okutmak * Çetr (Şemsiye) * Tuğra (Mühür) * Para Bastırmak

* Kara * Kadir * Melik * Sultan * Padişah * Şehinşah

4. Türk-İslâm devletlerinde hükümdar, halife tarafından gönderilen bir belgeyle onaylanır ve hükümdar bu belgeyle kendi adına hutbe okuturdu. Türk-İslâm devletlerinde halife tarafından hükümdara gönderilen bu onay belgesine ne ad verilmiştir? A) Tuğra

B) Menşur

D) Kut

C) Çetr

E) Nevbet

5. Aşağıdakilerden hangisi, Türk-İslâm devletlerinde görülen hükümdarlık alâmetlerinden biri değildir? A) Taht

B) Hil’ât

D) Ok 1-C

2-A

C) Sancak

E) Hutbe 3-E

4-B

5-D

~ 33 ~

“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri

KPSS / Tarihin Pusulası

 Türk tarihinde “Sultan” unvanını ilk kez Gazneli Mahmut kullanmıştır. 1. Türk-İslâm devletlerinde, törenlerde ve seyahatlerde yol düzenini sağlayan saray görevlisi aşağıdakilerden hangisidir?

2. Saray Teşkilâtı ✎ Türk-İslâm devletlerinde saray, hükümdarın ve ailesinin yaşadığı, aynı zamanda

devletin yönetildiği merkezdi.

A) Câmedar

B) Emir-i Candar

C) Serhenk

D) Taştdar

E) Hâcibü’l-Hüccab

✎ Saray teşkilâtında, hükümdarın gerek resmî gerekse özel işlerini yürüten birtakım

görevliler bulunmaktaydı. Başlıca saray görevlileri şunlardır:

Saray Görevlileri

UNVANI

GÖREVİ

Câmedar

 Hükümdarın elbiseleriyle ilgilenen görevlidir.

Devaddar

 Hükümdarın yazı takımlarını taşıyan ve koruyan görevlidir.

Emir-i Âhur

 Atların bakımından sorumluydu.

Emir-i Alem

 Savaşlarda bayrağı ve sancağı muhafaza eden görevlidir.

Emir-i Candar

 Hükümdarın ve sarayın güvenliğinden sorumluydu.

Emir-i Çeşnigir

 Hükümdarın yiyeceklerini ilk tadan görevlidir.

Emir-i Hares

 Hükümdara karşı suç işleyenleri cezalandırırdı.

Emir-i Silah

 Silah üretim ve deposundan sorumluydu.

Emir-i Şikâr

 Hükümdarın av işlerini düzenleyen görevlidir.

Hâcibü’l-Hüccab (Ulu Hacib)

 Hükümdar ve vezirden sonraki en büyük görevlidir.  Hükümdar ve halk ile hükümdar ve divan üyeleri arasında görüşme ve buluşmaları ayarlardı.

Kapucubaşı

 Sarayın günlük hizmetlerinden sorumlu görevlidir.

Kıssadar

 Dilekçeleri kabul eden ve hükümdara sunan görevlidir.

Serhenk

 Törenlerde ve seyahatlerde yol düzenini sağlayan görevlidir.

Şerabdâr-ı Has (İğdişbaşı)

 Hükümdarın içkilerini hazırlayıp sunan, ziyafetlerde içkilerle ilgilenen görevlidir.

Taştdar (Abdâr)

 Hükümdarın temizlik işlerinden sorumlu görevlidir.

2. Türk-İslâm devletlerinde, hükümdarın ve sarayın güvenliğinden sorumlu olan görevli aşağıdakilerden hangisidir? A) Emir-i Alem

B) Kapucubaşı

C) Emir-i Silah

D) Kıssadar

E) Emir-i Candar

3. Büyük Selçuklu Devleti’nde, hükümdar ile devlet protokolü ve elçiler arasında görüşmeleri ayarlayan devlet görevlisi aşağıdakilerden hangisidir? A) Ulu Hacib

B) Çaşnigir

C) Kapucubaşı

D) Câmedar

E) Devaddar

4. I.

hâcibü’l-hüccab,

II. emir-i âhur, III. iğdişbaşı Yukarıdakilerden hangileri, Türk-İslâm devletlerinde saray teşkilâtındaki görevliler arasında yer alır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

3. Merkezî Yönetim ✎ Türk-İslâm devletlerinde merkezî yönetim teşkilâtında hükümdardan sonra gelen

en yetkili kişi vezirdir.

 Karahanlılar’da vezire verilen Türkçe ad yuğruştur. Büyük Selçuklu Devleti’nde en ünlü vezir ise Nizâmü’l-Mülk’tür.

5. Karahanlı Devleti’nde vezire verilen Türkçe ad aşağıdakilerden hangisidir? A) Serhenk

B) Yuğruş

C) Abdâr

D) Çaşnigir E) Devaddar

✎ Devlet işleri, başkanlığını hükümdarın yaptığı Divân-ı Saltanat (Büyük Divan)’ta

görüşülürdü. Divân-ı Saltanat bir bakıma Bakanlar Kurulu’na benzerdi. ✎ Hükümdarın olmadığı zamanlarda divana vezir başkanlık etmiştir. ✎ Büyük Divan’a bağlı bazı alt divanlar da bulunurdu. Bunlar;

~ 34 ~

1-C

2-E

3-A

4-E

5-B

KPSS / Tarihin Pusulası

“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”

Büyük Selçuklu Devleti’nde Büyük Divan’a Bağlı Alt Divanlar Divanlar

Görevleri

Başkanı

Divân-ı İnşâ (Tuğra)

Devletin iç ve dış yazışmalarını yapan divandır.

Tuğraî (Münşî)

Divân-ı İstifa

Devletin tüm malî işlerine bakardı.

Müstevfî

Divân-ı İşraf

Teftiş kuruludur. Devletin idarî ve malî işlerinin yolunda gidip gitmediğini teftiş (kontrol) ederdi.

Müşrif

Divân-ı Arz

Ordunun yiyecek, giyecek, teçhizat vb. tüm ihtiyaçları ve asker maaşları ile ilgilenirdi.

Divân-ı Mezâlim

Hükümdarın başkanlık ettiği ve büyük davaların bakıldığı yüksek mahkemedir.

Emir-i Arz

1. Büyük Selçuklu Devleti’nde, ordunun yiyecek, giyecek, teçhizat gibi ihtiyaçları ve asker maaşları ile ilgilenen divan türü aşağıdakilerden hangisidir? A) Divân-ı İnşâ B) Divân-ı İstifa C) Divân-ı İşraf D) Divân-ı Arzü’l-Ceyş E) Divân-ı Mezâlim

(Arzü’l-Ceyş)

Sultan

 Büyük Selçuklu Devleti’nde devlet yönetiminde olmayan divan türü Divân-ı Berîd’dir. Divân-ı Berîd, posta ve haberleşme (istihbarat) işlerine bakardı.

2. Büyük Selçuklu Devleti’nde, devletin iç ve dış yazışmalarını yapan divan aşağıdakilerden hangisidir? A) Divân-ı Berîd B) Divân-ı Mezâlim

4. Taşra Yönetimi

C) Divân-ı İnşâ

✎ Türk-İslâm devletlerinde taşra teşkilâtı; eyâlet, vilâyet, kaza ve köylerden meydana

E) Divân-ı Arzü’l-Ceyş

D) Divân-ı İstifa

geliyordu. ✎ Bu bölgelerde askerî valiler ya da hanedan üyeleri görevlendirilmiş, taşrada görev

yapacak olan yöneticiler atabeyler tarafından yetiştirilmiştir.

Taşra Yönetimindeki Devlet Görevlileri

ADI

GÖREVİ

3. Büyük Selçuklu Devleti’nde, devlet yönetiminde olmayıp, posta ve haberleşme (istihbarat) işlerine bakan divan aşağıdakilerden hangisidir? A) Divân-ı İşraf B) Divân-ı Arzü’l-Ceyş C) Divân-ı İstifa

Melik

Büyük Selçuklu Devleti’nde bir bölgenin yönetimi ile ilgili görevlendirilen hanedan üyelerine Melik denir. Melikler, iç işlerinde serbest dış işlerinde merkeze bağlı hareket etmişlerdir. Bu durum Selçukluların yönetimde merkezî otoriteye önem verdiklerini göstermektedir.

Atabey

Devlet idaresini öğrenmeleri ve iyi bir yönetici olabilmeleri için eyâletlere gönderilen erkek çocuklarını, devlet yönetimi konusunda eğiten kişilerdir. Atabeyler, bu süreçte bilgi ve tecrübelerini hükümdarın erkek çocuklarına öğretirdi. (Osmanlı’daki karşılığı “Lalalık” kurumudur.)

Şıhne

Eyâlet ve vilâyetlerin başında bulunan askerî ve idarî yöneticidir.

Âmil (Ummal)

Vilâyetlerde vergilerin toplanmasından sorumlu olan görevlidir.

Muhtesip

Vilâyetlerde ticarî hayatın düzenlenmesi (pazarlarda fiyatların, tartı ve ölçü aletlerinin ve üretilip satılan malların kalitesinin denetlenmesi) ve belediye çalışmalarının yürütülmesinden sorumlu görevlidir.

Amid

Vilâyetlerde yönetimden sorumlu sivil görevlidir.

Ulak

Saray ve taşra yönetimi arasında haberleşmeyi sağlayan kişilerdir.

Subaşı

Taşrada şehirlerin güvenliğinden sorumlu kişidir.

D) Divân-ı İnşâ E) Divân-ı Berîd

4. Türk-İslâm devletlerinde, devlet idaresini öğrenmesi ve iyi bir yönetici olabilmesi için eyâletlere gönderilen erkek çocuklarını, devlet yönetimi konusunda eğiten kişilere ne ad veriliyordu? A) Melik

B) Atabey

D) Âmil

C) Lala

E) Şıhne

5. Türk-İslâm devletlerinde, pazarlarda fiyatları, tartı-ölçü aletlerini ve üretilip satılan malların kalitesini denetleyen, aynı zamanda belediye çalışmalarının yürütülmesinden de sorumlu olan görevli aşağıdakilerden hangisidir? A) Muhtesip

B) Amid

D) İğdişbaşı

1-D

2-C

C) Ulak

E) Ummal

3-E

4-B

5-A

~ 35 ~

“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri

KPSS / Tarihin Pusulası

B. ORDU ✎ İlk Türk-İslâm devletlerinde ordunun önemli kısmını Türkler oluşturuyordu. Güçlü

bir ordu, devletin temeli olarak kabul edilmiştir. (Ordu-Millet Anlayışı) İslâmiyet’in kabul edilmesiyle birlikte benimsenen cihat anlayışı, Türklerin bir anlamda savaşçı özelliğini daha da pekiştirmiştir.

1. Türk-İslâm devletlerinde, özel askerî birlikler olan “Hassa Askerleri”ne verilen 3 aylık maaşa ne ad veriliyordu? A) Gulam

✎ Büyük Selçuklu Devleti’nde en güçlü ordu Sultan Melikşah döneminde kurulmuş,

B) Ulûfe

D) Bisteganî

C) Cebelü E) Sipah

bu ordu 10’lu sisteme göre teşkilâtlandırılmıştır. Türk İslâm devletlerinde pek çok yeniliğin olduğu ordu, genel olarak şu kısımlardan oluşmaktadır:

BİRİMİ

ÖZELLİKLERİ

Hassa Askerleri

✎ Sultana bağlı ve onun güvenliğini sağlayan özel birlikler olup maaşlı askerlerdir. ✎ 3 aylık olarak verilen maaşa “Bisteganî” denir.

Gulamân-ı Saray

✎ Gulam “Köle” demektir. ✎ Farklı milletlerden seçilip, Gulamhane’de özel olarak yetiştirilen ücretli askerlerdir. ✎ Doğrudan sultana bağlı muhafız birlikleri olup, sultanın sarayını korurlardı. (Osmanlı’daki karşılığı Devşirmedir.) ✎ İlk kez Gazneliler tarafından oluşturulmuştur.

İkta Ordusu (Sipahiler)

✎ İkta sahibi olanların ikta gelirleri karşılığı beslemek zorunda oldukları atlı askerlerdir. (cebelü) ✎ Bu ordu birimi devletten maaş almazdı. ✎ Tamamı Türk ve Müslümanlardan oluşur. ✎ İlk kez Büyük Selçuklu Devleti tarafından oluşturulmuştur. ✎ Bu ordu Osmanlı’da Tımarlı Sipahi Ordusuna örnek olmuştur.

Eyâlet Askerleri

Türkmenler

Yardımcı Kuvvetler

2. I.

hassa ordusu,

II. tımar ordusu, III. gulam ordusu Yukarıdaki askerî birliklerden hangileri Büyük Selçuklu ordusunun içersinde yer almaz? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

3. İkta sistemi ilk kez hangi devlet tarafından oluşturulmuştur? A) Karahanlılar

B) Gazneliler

C) Memlûklar

D) İhşidîler

E) Büyük Selçuklular

✎ Melik ve eyâlet valilerinin askerî birlikleridir. ✎ Türkmenlerden savaş zamanı orduya katılan birliklerdir. ✎ Türkmenler genellikle uçlara yerleştirilir ve sınır güvenliği sağlanırdı.

4. Selçuklularda ve Karahanlı Devleti’nde hassa orduları, savaş esirleri (köle) arasından toplanan ya da satın alınan küçük yaştaki çocukların yeteneklerine göre yetiştirildiği askerî birliklerdi. Selçuklular ve Karahanlılarda uygulanan bu sistemin, Osmanlı Devleti’ndeki karşılığı aşağıdakilerden hangisidir?

✎ Bağlı devlet ve beyliklerin savaş zamanı gönderdiği ücretli askerlerdir.

A) Devşirme

B) Müsadere

D) Tımar

C) Gedik

E) İltizam

 Gazneliler orduda ayrıca fil ve ücretli asker kullanmıştır. Özellikle ağır yüklerin taşınması ve düşman ordularının dağıtılmasında önemli fonksiyon üstlenmiştir.

5.

C. SOSYAL YAPI

I.

✎ Türk-İslâm devletlerinde toplum içerisinde sınıfsal ayrım yoktu. Egemenlik altında

III. Uygurlar

yaşayan herkese hoşgörü politikası izlenmiştir. ✎ İslâm kültürünün de etkisiyle yerleşik yaşam kültürü gelişmiş, bu da beraberinde

ticarî hayatın canlanmasına yol açmıştır.

Selçuklular

II. Harzemşahlar Yukarıdaki devletlerden hangilerinde ikta sistemi uygulanmamıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

✎ Karahanlı Devleti dışındaki Tük-İslâm devletleri çok uluslu devlet (imparatorluk)

C) Yalnız III

E) II ve III

özelliği taşımaktadır. ✎ Din ve inancın da etkisiyle toplum içerisinde sosyal dayanışma güçlü olmuştur.

~ 36 ~

1-D

2-B

3-E

4-A

5-C

KPSS / Tarihin Pusulası

“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”

D. HUKUK SİSTEMİ ✎ Türk-İslâm devletlerinde hukuk, Şer’i ve Örfî olmak üzere ikiye ayrılırdı. Ayrıca fet-

hedilen yerlerdeki eski uygulamalar ve divan kararları da hukuk sisteminde etkili olmuştur.

1. Türk-İslâm devletlerinde; I.

din,

II. örf ve adetler, III. divan kararları

1. Şer’i Hukuk

gibi faktörlerden hangileri hukuk sisteminin şekillenmesinde etkili olmuştur?

✎ Şer’i hukuk temelini İslâm hukukundan alırdı.

A) Yalnız I

✎ Miras, boşanma, evlenme, velâyet, vakıf ve ticaret ile ilgili konular şer’i hukuk kap-

B) Yalnız II

D) II ve III

samında yer alıyordu.

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ Şer’i davalara kadılar bakardı. ✎ Kadıların başındaki sorumluya ise Kadı’ül-kudat (Baş Kadı) denirdi. ✎ Kadı, divan üyeleri ve hatta veziri yargılama yetkisine sahipti. ✎ Kadılar, siyasî otorite tarafından baskı altına alınmazdı. Bu durum kısmen de olsa

2.

hukukun bağımsız olduğunu göstermektedir.

I.

kadı’ül-kudat

II. emir-i dâd

2. Örfî Hukuk

III. niyâbet-i saltanat

✎ Örfî hukuk ise temelini eski Türk geleneklerinden (töre) alırdı.

Yukarıdakilerden hangileri Türk-İslâm devletlerinde hukuk sistemi ile ilgilidir?

✎ Ülke güvenliğinin sağlanması, kanunların uygulanması ve bu konularda ortaya çı-

A) Yalnız I

kan uygunsuzluklar örfî hukukun kapsamında yer alıyordu.

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

✎ Örfî davalara Emir-i Dâd’ın başkanlığındaki mahkemeler bakardı.

 Türk-İslâm devletlerinde askerî davalara ise Kadı-leşker adı verilen görevli bakmıştır. ✎ Ayrıca hükümdarın başkanlık ettiği ve büyük davaların bakıldığı yüksek mahkeme

olan Divân-ı Mezâlim de hukuk sisteminde önemli bir yere sahiptir.

3. Selçuklu Devleti’nde örfî davalara bakan görevli aşağıdakilerden hangisidir?

E. TOPRAK YÖNETİMİ VE EKONOMİ

A) Müstevfî

B) Arzü’l-ceyş

C) Emir-i Dâd

D) Kadı’ül-kudat

E) Melikü’s-Sevâhil

1. Toprak Sistemi ✎ Türk İslâm Devletleri’nde toprak “Mirî” ve “Mülk” toprak olarak ikiye ayrılmıştır.

Toprak Teşkilâtı

Mirî Topraklar Has

İkta

Vakıf

Mülk Topraklar Öşrî

4. Türk-İslâm devletlerinde, ikta sisteminin uygulandığı topraklar aşağıdakilerden hangisinin kapsamında yer alır? A) Mirî

B) Vakıf

D) Haracî

Haracî

C) Mülk E) Öşrî

a) Mirî Topraklar ✎ Mülkiyeti devlete ait olan topraklara Mirî toprak adı verilmiştir. Mirî arazi 3 ana

gruba ayrılır. Bunlar;

5. I.

has,

II. vakıf,

1. Has Arazi  Geliri hükümdara ve ailesine ayrılan bağ, bahçe, tarla gibi topraklardır.  Bu topraklardan alınan vergiler doğrudan hükümdarın hazinesine aktarılırdı.  Has arazinin gelirleriyle hükümdar ve ailesinin masrafları karşılanırdı.

III. mülk Yukarıdakilerden hangileri mirî arazinin kapsamındaki topraklar arasındadır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

2. İkta Arazi  Ülke topraklarının vergi gelirlerine göre bölümlere ayrılmasına ikta denir.

1-E

2-D

3-C

4-A

5-C

~ 37 ~

“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri

KPSS / Tarihin Pusulası

 İkta Sistemi, Türk tarihinde ilk kez vezir Nizamü’l-mülk’ün önerisiyle Büyük Selçuklu Devleti’nde uygulamaya konulmuştur.  İkta sisteminde; hizmeti geçen bazı devlet görevlilerine (vali, komutan, asker gibi)

maaşlarına karşılık belirli bir miktar toprak verilir, topraktan elde edilen gelirin bir kısmıyla kendi maaşlarını karşılarlar, bir kısmıyla da atlı asker beslerlerdi.  Bu sistemde; toprağın mülkiyeti devlete, vergileri toplama hakkı ikta sahibine,

toprağı işleme hakkı ise köylülere aitti. ☸

İkta Sistemi’nin Yararları

✎ ✎ ✎ ✎ ✎

Devlet para ödemeden büyük bir orduya sahip olmuştur. (ekonomik-askerî) Hazinenin yükü hafifletilmiştir. (ekonomik) Ülkede asayiş ve düzen sağlanmıştır. (sosyal) Merkezî otorite güçlenmiştir. (siyasî) Üretimde süreklilik sağlanmıştır. (ekonomik) (Bu sistem, Osmanlı’da Tımar (Dirlik) Sistemi’ne örnek olmuştur.)

1. Türk-İslâm devletlerinde ikta sisteminin uygulanma amaçları arasında; I.

büyük ve güçlü bir orduya sahip olma,

II. üretimin sürekliliğini sağlama, III. merkezî otoriteyi güçlendirme gibi unsurlardan hangileri yer alır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

2. İlk kez Büyük Selçuklu Devleti döneminde uygulanan ikta sistemi, en çok aşağıdaki alanların hangisinde devlete fayda sağlamıştır? A) Tarım-Askerlik B) Eğitim-Öğretim

3. Vakıf Arazi ✎ Medrese, darüşşifa, imarethane, cami, hamam, çeşme gibi sosyal amaçlı (hayır iş-

leri için) kurulan kurumların giderleri için ayrılan topraklardır.

C) Ticaret-Askerlik D) Yönetim-Hukuk E) Tarım-Yönetim

✎ Doğrudan topluma hizmet amaçlı kullanılan vakıf topraklar; satılamaz, kiraya veri-

lemez, devredilemez ve miras bırakılamazdı.

b) Mülk Topraklar ✎ Mülkiyeti şahıslara ait olan topraklara ise Mülk arazi adı verilmiştir. Bu topraklar

şahsî olup; genellikle ev, bağ, bahçe gibi taşınmaz mallardır.

3. Türk-İslâm devletlerinde, geliri hayır kuruluşlarına ve sosyal hizmetlere ayrılan topraklara ne ad veriliyordu? A) İkta

B) Vakıf

D) Metruk

✎ Mülk arazi de 2 gruba ayrılır. Bunlar; öşrî ve haracî topraklardır. Müslümanlara ait

C) Mukataa E) Ocaklık

topraklara öşrî, gayr-i müslimlere ait topraklara ise haracî toprak denmiştir. ✎ Mülk topraklar, hizmeti geçen kişilere devlet tarafından ödül olarak verilebildiği

gibi, atadan miras olarak da kalabilmiştir. 4. Türk-İslâm devletlerinde,

2. Ekonomik Hayat

I.

✎ Türk-İslâm devletlerinde toprak dışında ekonomi; hayvancılık, ticaret, dokumacılık,

II. haraç,

madencilik ve el sanatlarına dayalıdır.

öşür,

III. cizye

✎ Baharat Yolu ve İpek Yolu ticarî hayatın canlanmasında önemli rol oynamıştır.

vergilerinden hangileri sadece gayr-i müslim vatandaşlardan alınmıştır?

✎ Ticarî hayatta, Abbasîlere ait olan ve aynı işi yapan esnafların oluşturduğu meslek

A) Yalnız I

örgütlenmesi anlamına gelen fütüvvet teşkilâtı da önemli bir fonksiyona sahipti. Bu meslek örgütlenmelerine gayr-i müslimler üye olamazdı.

 Fütüvvet teşkilâtı, Anadolu Selçuklu döneminde Ahilik Teşkilâtı, Osmanlı döneminde ise Lonca Teşkilâtı adı ile varlığını sürdürmüştür.

Selçukluların başlıca gelir kaynakları

C) I ve II

E) I, II ve III

5. Türk-İslâm devletlerinde, I.

☸

B) Yalnız II

D) II ve III

cizye,

II. ikta,

✎ Öşür: Müslümanlardan alınan 1/10 oranındaki ürün vergisidir.

III. gulam

✎ Haraç: Gayr-i müslimlerden alınan ürün vergisidir. ✎ Cizye: Gayr-i müslim erkeklerden askere gitmemeleri karşılığında alınan vergidir.

uygulamalarından hangileri toplumun belli bir kesiminin ordu teşkilâtı içinde yer almadığını göstermektedir?

✎ Bâc-ı Bazar: Pazar vergisidir.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

✎ Ganimet: Savaş gelirlerinin 1/5’idir.

C) Yalnız III

E) II ve III

✎ Komşu devletlerin hediyeleri ✎ Maden, orman ve tuzla gelirleri

~ 38 ~

1-E

2-A

3-B

4-D

5-A

KPSS / Tarihin Pusulası

“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”

F. YAZI, DİL VE EDEBİYAT ✎ İlk Türk-İslâm devletlerinde genellikle konuşma dili Türkçe, edebiyat dili Farsça ve

bilim dili ise Arapça olmuştur. ✎ Karahanlılarda devletin resmî dili de Türkçeydi. ✎ Gaznelilerde saray ve ordu Türkçe konuşurken, bilim dili Arapça, edebiyat dilinde

1. Karahanlı Devleti döneminde Yusuf Has Hacib tarafından yazılan “Kutadgu Bilig” adlı eser hangi alfabe ile yazılmıştır? A) Uygur

ise Farsça kullanılırdı.

B) Göktürk D) Soğd

C) Arap

E) Kiril

✎ Büyük Selçuklularda ise resmî dil Farsçaydı. Bilim dili Arapça, edebiyat dili ise yine

Farsçaydı. Bu durum Türkçenin gelişmesini engellemiştir.

YAZILI EDEBİYAT ÖRNEKLERİ ESER ADI

YAZARI

DÖNEMİ

ÖZELLİKLERİ

Karahanlı

 Türk-İslâm Edebiyatı’nın yazarı bilinen ilk yazılı örneği olarak kabul edilmektedir.  “Mutluluk Veren Bilgi” anlamına gelir.  İdeal devlet yönetiminden bahseden eser hükümdara öğütler verir. Bu yüzden bir anlamda siyasetnâme özelliği gösterir.  Uygur alfabesi ile yazılan eser, Tabgaç (Uluğ Kara) Buğra Han’a sunulmuştur.

Karahanlı

 İlk Türkçe ansiklopedik sözlüktür.  Türkçenin Arapça kadar zengin bir dil olduğunu göstermek ve Türkçeyi Araplara öğretmek için yazılmıştır.  Sonunda ilk Türk dünyası haritası vardır.  Eser, Abbasî halifesi El-Muktedî Bi-Emrillah’ın oğlu Ebu’l-Kasım Abdullah’a sunulmuştur.

2. Utbî, kaleme aldığı “Tarih-i Yemin” adlı eserini hangi Türk devleti döneminde, kime takdim etmiştir? A) Karahanlı-Tabgaç Buğra Han

Kutadgu Bilig (6645 beyit)

Divân-ı Lûgati’t Türk

Divân-ı Hikmet

Atabetü’lHakâyık

Yusuf Has Hacib

Kaşgarlı Mahmut

Hoca Ahmet Yesevî

Edip Ahmet Yüknekî

Karahanlı

 Eser Türk Tasavvuf Edebiyatı’nın ilk eseri, yazarı da ilk Türk mutasavvıfı olarak bilinir.  Dinî ve ahlakî öğütler içermektedir.  Türkçenin Tarikat Dili olarak kabul edilmesi ve yayılmasını sağlamıştır.

Karahanlı

 Uygur alfabesi ile yazılmıştır.  “Gerçeklerin Eşiği” anlamına gelir.  Ahlakî değerleri anlatan eğitici ve öğretici bir eserdir.  Eser, Karahanlı hükümdarlarından Muhammed Dâd İspehsalar Bey’e sunulmuştur.

B) Gazneli-Sultan Mahmut C) Büyük Selçuklu-Alp Arslan D) Karahanlı-Yusuf Kadir Han E) Moğol-Cengiz Han

3. Edip Ahmet Yüknekî tarafından kaleme alınan “Atabetü’l-Hakâ-yık” adlı eser hangi Türk hükümdarına takdim edilmiştir? A) Uluğ Kara Buğra Han B) Kadir Buğra Han C) Sultan Mahmut D) Muhammed Devlet Şah E) Muhammed Dâd İspehsalar Bey

4. Aşağıda verilen edebî eserlerden hangisi Karahanlılar dönemine ait değildir? A) Divân-ı Hikmet B) Atabetü’l- Hakâyık C) Siyasetnâme

Şehnâme

Firdevsî

Gazneli

 Eserde İran-Turan Savaşları anlatılır.  Gazneli Sultan Mahmut’a sunulmuştur.  Firdevsî bu eserinde İran’ı övgülerle anlatmış, bu yüzden Sultan Mahmut’un kendisine vaat ettiği parayı alamamıştır. Bunun üzerine Firdevsî, Gazneli Mahmut için meşhur Hicviye adlı eserini kaleme almıştır.

Tarih-i Yemin

Utbî

Gazneli

 Eserde Gaznelilerin tarihi anlatılmaktadır.  Gazneli Sultan Mahmut’a sunulmuştur.

Siyasetnâme

Nizâmü’lMülk

Büyük Selçuklu

 Eserde devlet yönetimi ile ilgili öğütler vardır.  Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah’a takdim edilmiştir.

Rubâîler

Ömer Hayyam

Büyük Selçuklu

 Devrin en ünlü şairlerindendir.  Rubâilerde İran Saray Gecelerini anlatmıştır.

B) Divân-ı Lûgati’t Türk

Divân-ı Enverî (Kasideler)

Enverî

Büyük Selçuklu

 Büyük Selçuklu döneminde kasideleriyle tanınan en ünlü şair Enverî’dir.

D) Muhakemetü’l Lûgateyn

Muhakemetü’l Lûgateyn

Ali Şîr Nevâî

Timur Devleti

 Türkçenin Farsça kadar zengin bir dil olduğunu göstermek için yazılmıştır.  Çağatay Türkçesi’nin en büyük şairidir.

D) Kutadgu Bilig E) Divân-ı Lûgati’t Türk

5. Çağatay Türkçesi’nin en büyük şairi olarak kabul edilen Ali Şîr Nevâî’nin, Türkçenin Farsça kadar zengin bir dil olduğunu göstermek için kaleme aldığı eser aşağıdakilerden hangisidir? A) Şehnâme C) Atabetü’l- Hakâyık E) Divân-ı Hikmet

1-A

2-B

3-E

4-C

5-D

~ 39 ~

“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri

KPSS / Tarihin Pusulası

G. BİLİM ✎ Türk-İslâm devletlerinde en önemli bilimsel kurumlar medreselerdir. ✎ Karahanlılar döneminde Semerkant, Buhara ve Kaşgar önemli bilim ve kültür mer-

kezleridir. Tabgaç Buğra Han tarafından Semerkant’ta açılan medreselerde, ilk kez burslu eğitim sistemi uygulanmıştır. ✎ Gazneliler döneminde de Sultan Mahmut zamanında Nişabur’da önemli medrese-

1. Türk-İslâm tarihinde burslu eğitim sistemi ilk kez hangi devlet döneminde uygulanmıştır? A) Büyük Selçuklular

B) Gazneliler

C) Karahanlılar

D) Memlûklar

E) Anadolu Selçukluları

ler kurulmuş, bilim ve bilim adamları her dönem desteklenmiştir. ✎ Büyük Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey döneminde, Nişabur’da ilk Selçuklu medresesi

açılmıştır. Alp Arslan döneminde ise “dünyanın ilk üniversitesi” olarak kabul edilen ve vezir Nizâmü’l-Mülk tarafından yaptırılan Bağdat’taki Nizâmiye Medresesi dönemin en ünlü eğitim kurumudur.

TÜRK-İSLÂM BİLGİNLERİ Harezmî (780-850)

Farabî (874-950)

İbn-i Sina (980-1037)

Birûnî (973-1051)

   

IX. yüzyılda yaşamış ünlü matematikçi ve filozoflardan birisidir. Matematikte sıfır (0) rakamını ilk kez kullanmıştır. Bağdat’ta kurulan Beytü’l Hikme’de yöneticilik ve hocalık yapmıştır. Ünlü eserlerinden biri “Kitabü’l-Cebir Ve’l-Mukabele”dir.

     

Avrupa’da Al-Phorobius adıyla tanınmıştır. İhsaü’l-Ulûm adlı eseriyle pozitif bilimleri ilk kez sınıflandırmıştır. El- Medinetü’l Fâzıla en önemli eseridir. Hava titreşimlerinden ibaret ses olayının ilk mantıklı izahını yapmıştır. Tarihte ilk kez “Birleşmiş Milletler” fikrini ortaya atan bilim adamıdır. Aristo’nun eserlerine yeni anlayış getirdiği için kendisine Muallim-i Sâni (İkinci Öğretmen) denmiştir.

 Avrupa’da Avicenna adıyla tanınmıştır.  Tıp alanında İslâm dünyasına en büyük katkıyı sağlamıştır.  En önemli eseri El-Kanun Fî’t-Tıbb (Tıp Kanunu) olup, uzun yıllar Avrupa’da ders kitabı olarak okutulmuştur.  Tıbbın Hükümdarı olarak anılmıştır.    

Gazneli Mahmut döneminde yaşamış ünlü bilginlerden biridir. Sultan Mahmut, Birunî için “Sarayımın En Değerli Hazinesi” demiştir. Ekvatorun uzunluğunu çok az bir yanılmayla hesaplayabilmiştir. El Asâri’l Bakiye adlı eseri olup, bu eserinde Asyalı milletler hakkında bilgi vermiş ve astronomiden bahsetmiştir.

Gazalî (1058-1111)

 Büyük Selçuklu döneminde yaşamış, Nizâmiye Medresesi’nde baş müderris olarak görev yapmıştır.  Siyasî din anlayışlarıyla mücadele etmiştir.  Yaşamı boyunca 500’e yakın kitap yazdığı söylenen Gazâli’nin önemli eserleri arasında İhyaü’l-Ulûmiddin ve Tehâfütû’l Felâsife sayılabilir.

Ömer Hayyam (1048-1131)

 Sultan Melikşah adına Celâli Takvimi’ni hazırlayan kurulun başkanıdır.  Güneş Yılı esasına göre hazırlanan bu takvim, astronomi ve matematik biliminin çok geliştiğini göstermektedir.  Ayrıca “Türk Üçgeni” de denilen Hayyam Üçgeni’ni bulmuştur.

Zemahşerî (1074-1144)

 Harzemşahlar döneminde yaşamış olup, asıl adı Mahmud Zemahşerî’dir.  Gramer, belâgat (düzgün konuşma sanatı), fıkıh, kelâm, tefsir vb. pek çok alanda derin bilgiye sahiptir.  Mekke ve Medine’de çok uzun süre kaldığı için, kendisine "Allah'ın komşusu" anlamına gelen "Cârûllah" denmiştir.  Keşşâf Tefsiri ve Mukaddimetü’l-Edeb adlı eserleri çok önemlidir.

İbn-i Rüşd (1126-1198)

Uluğ Bey (1394-1449)

~ 40 ~

       

İspanya’da yetişmiş ünlü bir filozoftur. Endülüs Emevîleri döneminde yaşamış ve Aristo’yu Avrupa’ya tanıtmıştır. Ortaçağ filozofu Thomas Aquinas ona "Şârih" (Yorumcu) adını vermiştir. Tehâfütû't Tehafût ve Makelâ fi'l-Mizâc iki önemli felsefî eseridir. Timur’un torunu olan Uluğ Bey, hem devlet adamı hem de bilim adamıdır. Semerkant’ta kendi adına rasathane yaptırmıştır. En önemli eseri Uluğ Bey Zeyci (Yıldızlar Cetveli)’dir. Devrin bilginlerinden Ali Kuşçu Uluğ Bey’in öğrencisi olmuştur.

2. Büyük Selçuklu Devleti’nde Tuğrul Bey döneminde inşa edilen ilk Selçuklu medresesi nerede açılmıştır? A) Semerkant

B) Buhara

D) İsfahan

C) Kaşgar

E) Nişabur

3. Avrupa’da “Al-Phorobius” adıyla tanınan, felsefede ‘Muallim-i Sâni (İkinci Öğretmen)’ olarak adlandırılan ve Türk-İslâm dünyasında pozitif bilimleri ilk kez sınıflandıran bilim adamı aşağıdakilerden hangisidir? A) Harezmî

B) Farabî

D) İbn-i Sina

C) Birûni

E) Gazalî

4. Avrupa’da “Avicenna” adıyla tanınan ve yazmış olduğu “El-Kanun fît Tıp” adlı eseriyle Türk-İslâm dünyasına tıp alanında en büyük katkıyı yapan ünlü bilim adamı aşağıdakilerden hangisidir? A) Zemahşerî

B) İbn-i Rüşd

C) Gazalî

D) İbn-i Sina E) Ömer Hayyam

5. Timur Devleti Döneminde bilim adamlarına önem verilmiş, hükümdarlar bilim ve edebiyat çalışmalarını bizzat desteklemişlerdir. Bu dönemde yaşamış, Semerkant’ta kendi adına yaptırdığı rasathanesi ve “Yıldızlar Cetveli” adlı eseriyle ünlü astronomi bilgini ve devlet adamı aşağıdakilerden hangisidir? A) Uluğ Bey

B) Ömer Hayyam

C) Ali Kuşçu

D) Birûnî

E) Hüseyin Baykara 1-C

2-E

3-B

4-D

5-A

KPSS / Tarihin Pusulası

“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”

H. MİMARÎ VE SANAT Değerli adaylar; ÖSYM hemen hemen her sınavda mimarî ve sanat konusuyla ilgili soru sormaktadır. ÖSYM’nin özellikle üzerinde durduğu temel konu başlıkları; eserlerin hangi döneme ait olduğu, mimarî eserlerin hangi amaca hizmet ettiği ve süsleme sanatlarının ne gibi özellikleri olduğuyla ilgilidir. Bu yüzden siz değerli adayların bu konu başlıklarına özellikle dikkat etmesi gerekmektedir.

1. Türk-İslâm mimarîsinin ilk örnekleri aşağıdaki devletlerden hangisi tarafından verilmiştir? A) Karahanlılar

B) Gazneliler

C) Babürler

D) Harzemşahlar

E) Büyük Selçuklular

✎ Türk-İslâm mimarîsinin ilk örneklerine Karahanlılar’da rastlanmaktadır. ✎ Nitekim Türk-İslâm mimarîsinin temelleri Karahanlılar döneminde atılmış, ilk kez

“Ribat” adı verilen küçük kervansaraylar inşa etmişlerdir. ✎ Ayrıca Karahanlılar ilk kez Bimarhâne (Darü’ş-şifa) kurarak hastaların tedavisinde

de önemli gelişme sağlamışlardır.

✎ Resim ve heykel sanatlarının İslâm dinine aykırı görülmesi nedeniyle bu sanat dal-

2. İslâm dininin resim ve heykel sanatlarına sıcak bakmaması Türk-İslâm devletlerinde, I.

ları pek gelişmemişse de, paralar üzerinde figürler, halılar üzerinde bitki ve hayvan motifleri kullanılmıştır. Ancak bu sanatlar çok gelişmemiştir.

nakkaşlık,

II. hattatlık, III. kakmacılık sanatlarından hangilerinin gelişmesine ortam hazırlamıştır?

SÜSLEME SANATLARI

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

Hat

 Arap harfleriyle İslâmî güzel yazı yazma sanatıdır. İslamiyet’e geçişle birlikte önem kazanmış ve bir sanat dalı haline gelmiştir.

Minyatür

 Kitaplara suluboya kullanılarak çizilen küçük resimlerdir. Minyatür sanatçılarına “nakkaş” ya da “musavver” denilmiştir.

Tezhip

 Kitap süsleme sanatıdır. Altınlamak, yaldızlamak anlamına gelir. Yaldız ve boya kullanılarak özellikle Kur’an-ı Kerim’in sayfaları süslenmiştir.

Çini

 Fırınlanmış toprak üzerine yapılan renkli ve çeşitli motiflerden oluşan seramiklerdir.

II. tezhip,

Kündekâri

 Ahşap işlemeciliğine dayanan el sanatıdır. Bu sanatlarla uğraşanlara Neccar adı verilmiştir. (Neccar = Marangoz)

Fresk

 Yaş alçı (sıva) üzerine yapılan renkli duvar resmidir.

Türk devletlerinde, yukarıdaki sanat dallarından hangilerinde İslâmiyet’in kabulünden sonra gelişmenin durduğu savunulabilir?

Vitray

 Renkli cam süsleme sanatıdır.

Mozaik

 Küçük cam ve taş parçalarının harç içerisinde yerleştirilmesi sanatıdır.

Telkâri

 Altın, gümüş gibi maden işlemeciliğine dayanan sanat dalıdır.

Malakâri

 Duvar kabartma sanatıdır.

Kakmacılık

 Ahşap ve madenlerin içine renkli malzemelerin yerleştirilmesi sanatıdır.

Oymacılık

 Ahşap, alçı vb. zeminlerin oyulmasına dayanan süsleme sanatıdır.

D) II ve III

E) I, II ve III

3. I.

minyatür,

III. resim ve heykel

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

4. Türk-İslâm sanatı, aşağıdaki sanatlardan hangisinde diğerlerinden daha fazla gelişme göstererek diğer toplumları da etkilemiştir? A) Mimarî

B) Çinicilik

C) Minyatür

D) Hat E) Oymacılık

 Türklerin İslâm mimarîsine en önemli katkıları kemer, kubbe, Türk üçgeni ve sütundur. Bunun dışında Büyük Selçuklu Devleti mimarîye; üst üste çift kubbe, silindirik ve yivli minare, köşeli çatı ve beş köşeli mihrap gibi unsurları kazandırmıştır. 5. Selçuklularda mimarî yapıların süslemelerinde,

SÜSLEME SANATLARININ KULLANIM ALANLARI

I.

hat,

II. çini,

Duvar Süslemede

 Fresk, çini, mozaik, taş bezeme, malakâri, hat, oymacılık, kakmacılık.

Ahşap Süslemede

 Kündekâri, oymacılık, kakmacılık.

sanatlarından hangileri kullanılmıştır?

Kitap Süslemede

 Hat, tezhip, minyatür, ciltçilik.

A) Yalnız I

Maden Süslemede

 Telkâri, kakmacılık, oymacılık.

Cam Süslemede

 Vitray, taş bezeme, tuğla bezeme, alçı bezeme.

III. tezhip B) Yalnız II

D) I ve III 1-A

2-E

C) I ve II

E) I, II ve III 3-C

4-D

5-C

~ 41 ~

“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri

KPSS / Tarihin Pusulası

KULLANIM AMAÇLARINA GÖRE MİMARÎ YAPILAR Dinî Mimarî        

Askerî Mimarî        

Cami Mescit Türbe Kümbet Medrese Külliye Tekke Zâviye

Sağlık Mimarîsi       

Dârü’ş-şifa Dârü’l-afiye Bimarhâne Bimaristan Maristan Dârü’s-sıhha Şifahâne

Ticarî Mimarî

Kale Sur Burç Tersane Kule Hisar Kışla Ordugâh

      

Ribat Kervansaray Han Bedesten Arasta Kapan Çarşı

Sosyal/Sivil Mimarî        

Saray Köşk Ev Köprü Çeşme Hamam İmârethâne Tabhâne

1. I.

zâviye,

II. ribat, III. kervansaray Yukarıdaki mimarî yapılardan hangilerinin Selçuklularda ticaretin gelişmesine katkı sağladığı savunulamaz? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) Yalnız III

E) II ve III

2. Türk-İslâm mimarîsinde görülen, I.

medrese,

II. bimarhâne, III. imârethâne yapılarından hangileri Türk devletlerinde sosyal devlet anlayışının varlığını kanıtlar niteliktedir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

ÖNEMLİ BAZI YAPILAR Kümbet

Üzeri piramit çatı ile örtülü anıt mezardır. Türbe mimarîsi ise ilk kez Büyük Selçuklular tarafından uygulanmıştır.

Külliye

Ana yapısı (merkezi) cami olan kompleks yapılar topluluğudur.

3. Türk-İslâm devletlerinde, “Ribat” adı verilen kervansarayların ilk örneği aşağıdaki devletlerden hangisi tarafından verilmiştir? A) Harzemşahlar

B) Gazneliler

C) Karahanlılar

D) Memlûklar

E) Büyük Selçuklular

İmârethâne

Yolculara ve yoksullara ücretsiz yemek dağıtılan yer. (Aşevi)

Kervansaray

Ticarî amaçlı yapılardır. Ticaret yolları güzergâhında konaklama ve güvenlik hizmetlerini sağlamıştır.

Ribat

Ticarî amaçlı yapılar olup, kervansaraylardan küçüktür. İlk kez Karahanlılar’da görülmüştür.

4. Türk-İslâm devletlerinde tek bir cins ticaret maddesinin toptan satışının ya da dağıtımının yapıldığı kapalı pazar yerine ne ad veriliyordu? A) Arasta

B) Ribat

C) Bedesten

D) Kapan hanı

E) Kervansaray

Bedesten

Kapan Hanı

Kumaş ticaretinin yapıldığı kapalı çarşıdır. Kubbelerle örtülüdür. Tek bir cins ticaret maddesinin toptan satışının ya da dağıtımının yapıldığı kapalı pazar yeridir.

5. Türk-İslâm mimarîsinde, I.

Arasta

Bimarhâne

Tabhâne

~ 42 ~

Üstü açık ya da kapalı, dükkânların sırayla dizildiği ticarî yapıdır. Bir diğer adı Ahi Çarşısı’dır. Akıl ve sinir hastalıklarının tedavi edildiği kurumlardır. İlk kez Karahanlılar’da görülmüştür. Misafirhâne. Fakirlerin barındıkları sosyal yapılardır.

külliye,

II. kümbet, III. medrese türü yapılardan hangileri “anıt mezar” niteliği taşımaktadır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

1-A

2-E

C) Yalnız III

E) II ve III

3-C

4-D

5-B

KPSS / Tarihin Pusulası

“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”

BAZI TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİNDE ÖNEMLİ MİMARÎ ESERLER

DÖNEMİ

ESER ADI  Ribât-ı Melik (Kervansaray) ***  Ayşe Bibi Türbesi *** (Eski Türk çadır sanatı örneğidir.)  Registan Medresesi

Karahanlılar

1. Türk-İslâm mimarîsinde İsfahan’da inşa edilen ve ilk medrese-cami birleşimi olması bakımından önemli bir yere sahip olan “Mescit-i Cuma”, aşağıdaki devletlerden hangisi döneminde yapılmıştır? A) Karahanlılar

B) Gazneliler

C) Büyük Selçuklular

D) Babürler

E) Anadolu Selçukluları

 Dehistan Kervansarayı  Tirmiz Sarayı  Balâci Hatun Türbesi  Arap Ata Türbesi  Leşker-i Bazar Sarayı (Afganistan) ***  Leşker-i Bazar Ulu Camii (Afganistan) ***  Zafer Kuleleri

Gazneliler

 Mahmut Bendi

2. Babür hükümdarı Şah Cihan’ın eşi Mümtaz Mahal’in anısına Hindistan’da yaptırdığı ünlü mimarî eser, aşağıdakilerden hangisidir? A) Agra Kalesi B) Leşker-i Bazar Sarayı C) Gülpayegân Camii D) Tac Mahal E) Arâsü’l-Felek Camii

 Ribât-ı Mahi  Sultan III. Mesut Sarayı  Arâsü’l-Felek Camii  Nizâmiye Medresesi (Bağdat) ***

3. Aşağıdaki eserlerden hangisi Büyük Selçuklu Devleti dönemine ait değildir? A) Nizâmiye Medresesi

 Diyarbakır Ulu Camii ***

B) Bursa Ulu Camii

 Nişabur Medresesi (ilk Selçuklu medresesidir.)

D) Sultan Sencer Türbesi

 Sultan Sencer Türbesi (Merv)

C) Diyarbakır Ulu Camii E) Gülpayegân Camii

 Tuğrul Bey Türbesi (Rey) Büyük Selçuklu Devleti

 Rey Medresesi  Kazvin Mescit-i Cuma  İsfahan Melikşah Camii  Kümbet-i Surkh  Ribât-ı Zafaranî

4. Türk-İslâm sanatının ünlü mimarî eserlerinden biri olan Afganistan’daki “Leşker-i Bazar Sarayı” hangi Türk devleti dönemine aittir? A) Gazneliler

B) Harzemşahlar

C) Büyük Selçuklular

D) Karahanlılar

E) Anadolu Selçukluları

 Gülpayegân Camii  Mescit-i Cuma (İsfahan) (ilk medrese-cami birleşimidir.)  Tolunoğlu Ahmet Camii (Mısır) *** Tolunoğuları

Babürlüler

 Ulu Camii

5. Aşağıdaki eserlerden hangisi sivil mimarîye örnek olarak gösterilemez?

 Tolunoğlu Ahmet Maristanı (Eczane ve Hastane)

A) Tolunoğlu Ahmet Maristanı

 Tac Mahâl (Hindistan) ***

C) Zafer Kuleleri

 Agra Kalesi  Lahor Kalesi  Motî Mescidi

B) Lahor Kalesi D) Sultan III. Mesut Sarayı E) Ayşe Bibi Türbesi

1-C

2-D

3-B

4-A

5-E

~ 43 ~

“İlk Tü ürk-İslâm Deevletleri ve Beylikleri B

KPSS / Tarihin Pusulassı

VI. TÜRKİYE T TTARİHİ (XI.-XIV. YÜZZYIL) ✎ Büyyük Selçuklu D Devleti’nin Bizzans’a karşı eld de ettiği Malaazgirt Zaferi so onrasında,

Anaadolu’nun kap pıları Türklere açılmış a ve bu coğrafyada c “Tüürkiye Tarihi” adı a verilen dön nem başlamışttır. ✎ Türrkiye Tarihi başşlıca şu bölümlerden oluşma aktadır:

1. Aşağıdakileerden hangisi, Anadolu’da ku urulan ilk Tü ürk beyliklerinin özelliklerinden biri deeğildir? A) Anadoluu'nun Türkleşmesinde rol oynamışlard ır.

 İlk Türk Beylikkleri Dönemi

B) Bizans Devleti tarafından yıkılmışlardır.

uklu Devleti Dö önemi  Anadolu Selçu

C) Egemenn oldukları bölgelerde İslamiyet’i yaymayya çalışmışlardır.

 II. Beylikler Dö önemi  Osmanlı Devleti Dönemi

huriyeti Dönem mi  Türkiye Cumh

D) Anadoluu’nun bayındır hale h getirilmesin nde etkilii olmuşlardır. E) Kurulduukları yerlere Tü ürkçe isimler verrmişler vve Anadolu’yu Türkleştirmeye T çalışmışşlardır.

A. An nadolu’ya İlk Türk Akın nları ✎ Ana adolu’ya ilk Türk akınları Hunlar tarafınd dan yapılmışsaa da, bu akınlarda fetih

am macı güdülmem miş, sadece keşif amaçlı düzen nlenmiştir. ✎ Ana adolu’yu yurt edinmek amaacıyla yapılan ilk akınlar ise Selçuklular döneminde

(Tu uğrul ve Çağrı B Beyler dönemi) başlamıştır. ✎ Ma alazgirt Savaşı’’ndan sonra isse Alparslan, bazı b Türk kom mutanlarını Anadolu’nun

fethiyle görevlen ndirmiş, bu kom mutanlar da öncelikle ö Doğu , Güneydoğu ve v İç Anadollu bölgelerini eele geçirerek Selçuklu Devletti’ne bağlı beyl ikler kurmuşlaardır. ✎ İlk Türk Beylikleri olarak bilinen bu beylikle er, Büyük Selççuklu Devleti’n nin zayıfla-

maası üzerine bağımsızlıklarını ilân etmişlerdir.

2. 2 Aşağıdakileerden hangisi, 1071 Malazgirt Savaşı’ndaan sonra Anadolu’da kurula an ilk Türk beyyliklerinden biri değildir? A) Saltukluular B) Mengüccekliler C) Danişm mentliler D) Artuklullar E) Karamaanoğulları

B. İlkk Türk Beylikkleri Dönem mi

3. 3 Büyük Selççuklu Devleti’n nin zayıflaması ile Anadolu u’da ortaya çık kan ilk Türk Bey ylikleri arasıında, I.

Çaka B Beyliği

II. Karamaanoğulları III. Germiyaanoğulları beyliklerind den hangileri yoktur? y A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II vve III

1. Saltuklular (10072-1202)

4. 4 1072’de Errzurum ve Kars s çevresinde kuk un rulan ve Errzurum Ulu Cami, Mama Hatu Kümbeti giibi önemli mim marî eserler me eydana getireen Anadolu’daki ilk Türk bey yliği aşağıdakkilerden hangis sidir? A) Saltukluular

✎ Ebû û’l-Kâsım Saltu uk Bey tarafınd dan Erzurum-K Kars çevresind e kurulmuşturr.

B) Mengüccekliler

✎ Anadolu’da kuru ulan ilk Türk be eyliğidir.

C) Danişm mentliler

✎ Haççlı ve Gürcü saaldırılarına karşşı Anadolu topraklarını korum muşlardır.

C) I ve II

E) I,, II ve III

D) Artuklullar E) Karamaanoğulları

✎ 120 02’de Anadolu u Selçuklu Sultanı Rükneddin n Süleyman Şaah tarafından bu b beyliğe

son n verilmiştir.

✎ Erzzurum Ulu Cam mii ve Mama Hatun H Kümbetii önemli mimaarî eserleridir.

~ 444 ~

1-B

2-E

3-D

4-A

KPSS K / Tarihin Pusulası

“İlk Türk-İsslâm Devletleri ve Beylikkleri”

2. 2 Mengücekkliler (1080-1228) ✎ Mengücek G Gazi tarafından Erzincan, Ke emah, Divriği ççevresinde kurulmuştur. ✎ Rumlara ve Gürcülere karrşı mücadele ettmişlerdir. ✎ I. Alâeddin Keykubat döne eminde Anado olu Selçuklu hââkimiyeti altınaa girmiştir. ✎ Divriği Ulu C Camii ve Darü üşşifası (Külliye esi) en önemli mimarî eserleridir.

1. Sivass civarında bulunan ve Anado olu’daki ilk külliye yapısı olarak o bilinen Divriği D Külliyyesi hangi Türk k beyliği dönem minde inşa eedilmiştir? A) Saaltuklular

B) Artuklu ular

C) Meengücekliler

D) Danişm mentliler

E) Anadolu Selçukluları S

3. 3 Danişmen ntliler (1080--1178) ✎ Danişment Ahmet Gazi ta arafından Sivas merkezde kuurulmuştur. ✎ Beylik egem menlik alanını zamanla genişşleterek Tokatt, Çankırı, Kaysseri ve Malaty ya

çevresinde de etkili olmuşştur. ✎ Anadolu’da kurulan Türk beylikleri içerrisinde en güçllüsüdür. Bu ne edenle Anadolu

Selçuklu Deevleti’ni en çokk uğraştıran be eylik olmuştur.. ✎ Haçlılar, Bizzans ve Ermeniilere karşı müccadele etmişlerrdir.

2. Anad dolu’da para ba astıran ilk Türk k beyliği aşağııdakilerden hangisidir? A) Daanişmentliler

B) Mengücekliler

C) Kaaramanoğulları

ular D) Artuklu

✎ Anadolu’da ilk medreseyii açmışlardır. (Y Yağıbasan Meedresesi-Niksar/Tokat)

E) Germiyan noğulları

✎ Anadolu’da ilk para basttıran beylik olup, Danişmen t Ahmet Gazi de Anadolu’d da

kendi adınaa para bastıran ilk hükümdar olmuştur.

✎ 1178’de Anadolu Selçuklu u Sultanı II. Kılıç Arslan tarafınndan beyliğe son s verilmiştir. ✎ Tokat-Niksa ar’daki Yağıbasan Medresessi (Anadolu’dakki ilk medrese)) ile Kayseri Ullu

Camii önem mli mimarî eserrleridir.

3. Anad dolu’daki ilk medrese m olarak bilinen Tokatt-Niksar’daki “Yağıbasan “ Med dresesi” hang i Türk beyliği döneminde ya apılmıştır?

4. 4 Çaka Beyliği (1081-1093) ✎ Oğuzların Ç Çavuldur koluna bağlı olan ve e ilk Türk deni zcisi olarak kabul edilen Çak ka

A) Meengücekliler

B) Çaka Beyliği B

C) Kaaresioğulları

D) Saltuklular

E) Danişmentliler

Bey tarafınd dan İzmir ve çeevresinde kuru ulmuştur. ✎ Çaka Beyliği, Anadolu’da kurulan k ilk den nizci beyliktir. ✎ Çaka Bey gü üçlü bir donanma oluşturmuş ve Bizans’a kkarşı üstünlük sağlamıştır. s

 İlk Türk doonanması 1081'de Çaka Bey taarafından kurulm lmuş ve bu tarih h Deniz Kuvvetleri’nin kuruluş tarihi olarak o kabul ediilmiştir. ✎ Anadolu Se elçuklu Sultanı I. Kılıç Arslan n tarafından bbu beyliğe son n verilmiştir. Bu B

beyliğin yıkıılmasıyla Batı Anadolu’daki A Türk T egemenliğği sona ermiştiir.

4. Anad dolu’daki ilk Tü ürk beyliklerind den, I.

M Mengücekliler

II. Ç Çaka Beyliği III. S Saltuklular hang ilerinin denizcilikle uğraştığı savunulam maz?

5. 5 Artuklularr (1202-1409 9) ✎ Selçuklu ko omutanı Artuk Bey’in oğullarrı Sökmen ve İl Gâzi tarafından kurulan bu b

A) Yaalnız I

beyliğin yön netimi 3 kol haalinde yürütülm müştür. Bu kolllar;  Hısn-ı K Keyfâ (Hasanke eyf)

→ 123 32’de Eyyubîlerr yıkmıştır.

 Harput

→ 123 34’te Anadolu SSelçuklu Devle eti yıkmıştır.

 Mardin

→ 140 09’da Akkoyun lu Devleti yıkm mıştır.

✎ Artuklular d döneminin en tanınmış bilim m adamlarındaan birisi El-Cezzerî’dir. Kontro ol,

denge kurm ma, haberleşmee ve ayarlama bilimi olan sibbernetiğin ilk kurucusudur. k ✎ Batman yakkınlarındaki Ha asankeyf’te Artuklulara ait peek çok eser bu ulunmaktadır. ✎ Hasankeyf, Malabadi, Ha aburman, Deve egeçidi, Dunayysır, Ambar Ça ayı Köprüleri ile

Mardin Hattuniye Medressesi Artuklular dönemine aitttir.

B) Ya alnız II

D) I ve III

C) Yalnız Y III

E) II ve III

man yakınlarınd daki Hasankeyff (Hısn-ı 5. Batm Keyfââ)’te aşağıdaki Türk beyliklerrinden hang isine ait eserle er bulunmaktad dır? Çaka Beyliği A) Ç B) A Artuklular C) S Saltuklular D) M Mengücekliler E) D Danişmentliler

 Bu Türk beeyliklerinin dışınnda Anadolu’da;; İnaloğulları, İİnançoğulları, Dilmaçoğulları, D mişoğulları ve Sökmenoğullarıı beylikleri de yeer almaktaydı. Çubukoğullları, Tanrıverm

1-C C

2-A

3-E E

4-D

5-B

~ 45 ~

“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri ☸

KPSS / Tarihin Pusulası

Anadolu’da Kurulan İlk Türk Beyliklerinin Özellikleri

 Anadolu’nun fethedilmesinde ve Türkleşmesinde önemli rol oynamışlardır.  Bulundukları bölgeleri Haçlı, Bizans, Ermeni ve Gürcülere karşı savunmuşlardır.  Anadolu’da birçok yerleşim merkezi kurarak, Türkçe isimler vermişlerdir.

1. Aşağıdakilerden hangisi, Anadolu’da kurulan ilk Türk beyliklerinin özelliklerinden biri değildir? A) Büyük Selçuklu Devleti tarafından ortadan kaldırılmışlardır.

 İslâmiyet’in Anadolu’da yayılmasında etkili olmuşlardır.  Anadolu’yu bayındır hale getirmişlerdir.

B) Bulundukları bölgeleri Ermeni, Gürcü, Haçlı ve Bizans’a karşı savunmuşlardır.

 Kurucularının isimlerini almışlardır.

C) Kurucularının isimlerini almışlardır.

C. Anadolu (Türkiye) Selçuklu Devleti (1077-1308)

D) Anadolu'nun fethinde ve Türkleşmesinde rol oynamışlardır.

✎ Kutalmışoğlu Süleyman Şah tarafından İznik merkez olmak üzere 1077 yılında ku-

E) İslâmiyet’in Anadolu’da yayılmasında etkili olmuşlardır.

rulmuştur.

✎ Süleyman Şah’ın fetihleri Anadolu’nun Türkleşme sürecini hızlandırmış ve ülkenin

sınırları Adana, Tarsus ve Hatay’a kadar genişlemiştir.

✎ Süleyman Şah’ın ölümü üzerine yerine I. Kılıç Arslan hükümdar olmuştur.

 Anadolu Selçuklu hükümdarı Süleyman Şah’ın mezarı hâlen Suriye sınırları içerisinde yer alan Caber Kalesi’ndedir. Caber Kalesi Türk toprağı olarak kabul edilmiştir.

2. I.

İznik

II. Bursa III. Konya

1. I. Kılıç Arslan Dönemi ✎ Haçlıların baskısı nedeniyle merkez İznik’ten Konya’ya taşınmıştır.

 Konya, Anadolu Selçuklu Devleti ile Karamanoğullarına başkentlik yapmıştır.

Yukarıdakilerden hangileri Anadolu Selçuklu Devleti’ne başkentlik yapmıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ Çaka Beyliği’ne son verilmiştir. ✎ Bu dönemde Haçlı ordusuyla mücadele etmek ve Anadolu Türk Birliğini sağlamak

devletin iki temel politikası olmuştur.

2. I. Mesut Dönemi ✎ Haçlılara karşı yürütülen mücadeleler hızla devam etmiş ve başarı sağlanmıştır. ✎ Sivas ve Malatya’yı Danişmentlilerden alan Sultan I. Mesut kendi adına ilk madenî

(bakır) parayı (sikke) bastırmıştır.

3. Günümüzde mezarı Suriye sınırları içindeki Caber Kalesi’nde bulunan Anadolu Selçuklu Devleti’nin kurucusu aşağıdakilerden hangisidir? A) I. Mesut B) I. Kılıç Arslan C) İzzeddin Keykâvus

✎ Bu dönemde ilk kez Batı kaynaklarında Anadolu “Türkiye” adıyla geçmiştir.

D) Alâeddin Keykubat

✎ Bu dönemde ayrıca ilk imar ve şehirleşme faaliyetleri başlamıştır.

E) Kutalmışoğlu Süleyman Şah

HAÇLI SEFERLERİ SEBEPLERİ  Kudüs’ün ele geçirilmek istenmesi  Klunî Tarikatı’nın kışkırtmaları  Papanın nüfuzunu arttırmak istemesi  Bizans’ın Avrupa’dan yardım istemesi  Selçukluları Anadolu’dan uzaklaştırma isteği  Ticaret yollarına egemen olmak istemeleri  Doğu’nun zenginliklerini ele geçirme isteği

~ 46 ~

SONUÇLARI  Kudüs Müslümanların elinde kalmıştır.  Kâğıt, matbaa, barut, pusula  gibi malzemeler Avrupa’ya taşındı.  Avrupa’da derebeylik (feodalite) zayıflamıştır.  Türklerin batıya doğru ilerleyişi bir süre durmuştur.  Akdeniz’de ticaret gelişmiştir.

4. Aşağıdakilerden hangisi, Haçlı Seferlerinin sonuçlarından biri değildir? A) Kudüs Müslümanların elinde kalmıştır. B) Akdeniz’de ticaret gelişmiştir. C) Avrupa’da derebeylik (feodalite) güç kazanmıştır. D) Kâğıt, matbaa, barut, pusula gibi malzemeler Avrupa’ya taşınmıştır. E) Avrupa’da ticaretle uğraşan burjuva sınıfı ortaya çıkmıştır.

 Avrupa’da ticaretle uğraşan burjuva sınıfı ortaya çıktı.  Türk-İslâm toprakları tahrip edilmiştir.

1-A

2-D

3-E

4-C

KPSS / Tarihin Pusulası

“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”

3. II. Kılıç Arslan Dönemi ✎ Bu dönemde ilk gümüş ve altın para basılmıştır. ✎ Kayseri-Aksaray’da bulunan ve Anadolu’daki ilk kervansaray olarak kabul edilen

Alay Han bu dönemde yapılmıştır.

1. Anadolu’daki ilk kervansaray olarak kabul edilen Kayseri’deki “Alay Han” hangi Türk devleti dönemine aittir?

✎ Danişmetlilere son verilmiştir.

A) Büyük Selçuklular

B) Çaka Beyliği

C) Danişmentoğulları

D) Saltuklular

✎ Dönemin en önemli gelişmesi Bizans ile yapılan Miryokefalon Savaşı’dır. (1176)

E) Anadolu Selçuklu Devleti

✎ Miryokefalon Savaşı Anadolu Selçuklu Devleti’nin zaferiyle sonuçlanmıştır. ✎ Savaşın sonucunda;  Bizans yenilmiş ve vergiye bağlanmıştır.  Anadolu kesin ve ebedî olarak Türk Yurdu haline gelmiştir.  Bizans Türkleri Anadolu’dan atamayacağını anlamış ve savunmaya çekilmiştir.

2. Sultan II. Kılıç Arslan Döneminde, Anadolu Selçukluları’nda ekonomik durum yüksek düzeye ulaşmıştır. Bu dönemde görülen; I.

 II. Kılıç Arslan ölmeden önce “ülke hanedanın ortak malıdır.” anlayışı doğrultusunda

imar çalışmalarının fazla olması,

II. surlar içinde birer kaleden ibaret olan kasabaların büyümesi,

ülkeyi 11 oğlu arasında paylaştırmıştır.

III. kervansaray mimarîsine önem verilmesi

4. I. Gıyaseddin Keyhüsrev Dönemi

durumlarından hangileri ekonomideki bu başarının kanıtları arasındadır?

✎ Trabzon Rum İmparatorluğu’nu yenerek Samsun ve çevresini ele geçirmiş, böylece

A) Yalnız I

Karadeniz ticaret yollarını güvence altına almıştır.

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) I, II ve III

✎ Aynı amaç doğrultusunda Antalya fethedilmiştir. ✎ Anadolu Selçuklu dönemine ait ilk medrese olan Kayseri’deki Koca Hasan Medre-

sesi bu dönemde yapılmıştır.

✎ Anadolu’daki ilk hastane olarak bilinen Kayseri Gevher Nesibe Dârü’ş-şifâsı bu dö-

nemde yapılmıştır.

3. Anadolu’nun kesin olarak bir Türk yurdu haline gelmesi, aşağıdaki gelişmelerden hangisiyle gerçekleşmiştir? A) Miryokefalon

B) Kösedağ

C) Malazgirt

D) Yassıçemen

5. I. İzzeddin Keykâvus Dönemi

E) Dandanakan

✎ Bu dönemde Kıbrıs Krallığı ile ticarî antlaşmalar imzalanmıştır. ✎ Karadeniz ticaret yollarını güvence altına almak amacıyla Sinop ele geçirilmiştir. ✎ Donanmaya ve ticarete önem verilmiş, bu doğrultuda Sinop’ta Anadolu Selçuklu

4. Anadolu Selçuklu Devleti’nde,

Devleti’nin ilk tersanesi kurulmuştur.

I.

hükümdarlığın babadan oğula geçmesi,

II. ülkenin hanedanın ortak malı sayılması, III. divan örgütünün kurulması

6. I. Alâeddin Keykubat Dönemi

durumlarından hangilerinin taht kavgalarına yol açtığı savunulabilir?

✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nin en parlak dönemidir.

A) Yalnız I

✎ Devletin merkezi olan Konya, kültür ve sanat merkezi haline gelmiştir.

B) Yalnız II

D) II ve III

✎ Mengüceklilere ve Harput Artuklularına son verilmiştir.

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ Bu dönemde özellikle Alanya (Alaiye) ve Karadeniz’in kuzeyindeki Suğdak ticaret

merkezi alınarak denizcilik ve ticarette önemli gelişmeler sağlanmıştır.

✎ Ticaretin gelişmesi için Anadolu’da çok sayıda han ve kervansaray yapılmıştır. ✎ Yabancılara bazı ticarî ayrıcalıklar verilerek mallarına ilk kez “devlet sigortası” uy-

gulanmıştır.

✎ Ayrıca bu dönemde 1230’da Harzemşahlar ile Yassıçemen Savaşı yapılmış, savaş

sonucunda Harzemşahlara son verilmiştir. Bu durum Anadolu Selçuklu devleti ile Moğollar arasındaki tampon bölgede otorite boşluğuna neden olmuştur. ✎ Yassıçemen Savaşı sonrasında devlet dağılma sürecine girmiştir.

5. I.

Antalya

II. Bursa III. Sinop Yukarıdaki şehirlerden hangisi, Anadolu Selçuklu dönemine ait önemli ticaret merkezleri arasında yer almaz? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

 Anadolu Selçuklu Devleti’nin ticareti geliştirmek amacıyla tersane inşa ettiği başlıca şehirler; Antalya, Alanya, Sinop ve Suğdak ticaret merkezidir.

1-E

2-E

3-A

4-C

5-B

~ 47 ~

“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri

KPSS / Tarihin Pusulası

7. II. Gıyaseddin Keyhüsrev Dönemi ✎ Bu dönemde devletin dağılma süreci hızlanmıştır. Bunda ortaya çıkan gelişmeler

etkili olmuştur.

1. Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkılma sürecine girmesinde; I.

Babaîler İsyanı

☸ Baba İshak (Babaîler) İsyanı (1240)

II. Kösedağ Savaşı

✎ Bu isyanın ortaya çıkmasında otorite boşluğu ve ekonomik sıkıntılar önemli rol

III. Yassıçemen Savaşı

oynamıştır. Özellikle Moğol baskısından kaçarak Anadolu’ya göç eden, ancak yer ve otlak sıkıntısı çeken Türkmenler ekonomik sıkıntı içine girmişlerdir. ✎ Böyle karışık bir ortamda, bir Türkmen Şeyhi olan Baba İshak Adıyaman’da isyan

gelişmelerinden hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

çıkarmıştır. Ancak isyan güçlükle de olsa bastırılabilmiştir. (1240)

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ Babaîler Ayaklanması olarak da bilinen bu isyan, devletin güçsüzleşmesine yol

açmış ve dağılma sürecini daha da hızlandırmıştır.

☸ Kösedağ Savaşı (1243) (Anadolu Selçuklu Devleti & Moğollar [İlhanlı]) ✎ Anadolu’daki karışıklıklardan yararlanmak isteyen Moğollar ile yapılmıştır. ✎ Anadolu Selçuklu Devleti savaşta ağır bir yenilgi almıştır. ✎ Savaşın sonucunda;  Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkılış süreci hızlanmıştır.  Anadolu’da siyasî birlik bozulmuş ve Anadolu beylikleri bağımsız olmuşlardır.  Anadolu’daki şehirler harabeye dönmüştür.  Anadolu Selçuklu Devleti’nin merkezî otoritesi bozulmuştur.

2. Aşağıdakilerden hangisi, 1243 Kösedağ Savaşı’nın sonuçlarından biri değildir? A) Anadolu toprakları Bizans’ın kontrolüne geçmiştir. B) Anadolu beylikleri bağımsız olmuşlardır. C) Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkılış süreci hızlanmıştır. D) Devletin merkezî otoritesi sarsılmıştır. E) Ekonomik yapı bozulmuş ve sıkıntılar artmıştır.

 Anadolu toprakları İlhanlı Devleti’nin kontrolüne geçmiştir.  Moğollar ağır vergiler koyarak uzun süre Anadolu halkını yoksul bırakmıştır.  Ekonomik yapı bozulmuş ve sıkıntılar artmıştır. ✎ 1249-1254 yılları arasında Anadolu Selçukluları’nda Vezir Celâleddin Karatay’ın

fikriyle ortaya çıkan “Ortak Saltanat” yönetiminde; II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in oğulları olan; II. İzzeddin Keykâvus, IV. Rükneddin Kılıç Arslan ve II. Alâeddin Keykûbad’ın birlikte hükümdarlık yapmaları düşünülmüştür. ✎ Moğolların etkisiyle kardeşler arasında ortaya çıkan taht mücadeleleri yıkılma sü-

recini hızlandırmış, özellikle Kösedağ Savaşı sonrası otoritesi sarsılan Anadolu Selçuklu Devleti, 1308’de Sultan II. Mesut’un ölümüyle yıkılmıştır.

 Anadolu Selçuklu Sultanı II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in büyük oğlu Sultan II. İzzeddin Keykâvus’un mezarı Türkiye sınırları dışındadır. (Kırım-Ukrayna’da).

3. 1249-1254 yılları arasında Anadolu Selçuklularında Vezir Celâleddin Karatay’ın fikriyle ortaya çıkan “Ortak Saltanat” yönetiminde, II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in oğullarından; I.

II. İzzeddin Keykâvus

II. II. Alâeddin Keykûbad III. IV. Rükneddin Kılıç Arslan hangilerinin birlikte hükümdarlık yapmaları düşünülmüştür? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

D. Anadolu’da Kurulan Diğer Devletler 1. Eretna Devleti (1335-1381) ✎ Sivas-Erzincan-Kayseri çevresinde Alâeddin Eretna Bey tarafından kurulmuştur. ✎ Bir dönem Memlûklara bağlı yaşamış, ancak yeniden bağımsızlığını ilân etmiştir. ✎ Vezir Kadı Burhaneddin Ahmet, çocuk yaşta tahta geçen Mehmet Bey’i tahttan

uzaklaştırıp devlete son vermiştir.

2. Kadı Burhaneddin Devleti (1381-1398) ✎ Oğuzların Salur boyundan olan vezir Kadı Burhaneddin Ahmet tarafından, Sivas

merkezde kurulmuştur.

4. Aşağıdaki Anadolu Selçuklu hükümdarlarından hangisinin mezarı diğerlerinden farklı olarak Türkiye sınırları dışındadır? A) I. Kılıç Arslan B) II. İzzeddin Keykâvus C) II. Alâeddin Keykûbad D) IV. Rükneddin Kılıç Arslan E) II. Gıyaseddin Keyhüsrev

✎ Kısa zamanda Orta Anadolu’ya hakim olan devletin, yayılmacı politikaları nedeniy-

le Osmanlı, Karakoyunlu ve Akkoyunlu devletleriyle ilişkileri bozulmuştur.

~ 48 ~

1-C

2-A

3-E

4-B

KPSS K / Tarihin Pusulası

“İlk Türk-İsslâm Devletleri ve Beylikkleri”

✎ Kadı Burhan neddin Ahmett, Akkoyunlula arla yapılan müücadele sırasın nda Kara Yülü ük

Osman taraafından öldürü ülmüş, ölümünden sonra taahta geçen oğğlu Alaeddin Ali A Bey, Timur ttehlikesi karşıssında Osmanlı Devleti’nin haakimiyetini kab bul etmiştir.

1.  Bilinnen ilk hükümda arı Bayram Hocca’dır.

3. 3 Karakoyunlu Devleti (1365-1469) (

 Azeerbaycan’ın Türrk kültürü ile ze enginleşmessinde önemli rol oynamıştır.

✎ Bilinen ilk h hükümdarı Bayyram Hoca’dır.

Yukaarıda özelliklerri verilen Türrk-İslâm devleeti aşağıdakilerrden hangisidirr?

✎ Doğu Anado olu’da egemen nlik süren Kara akoyunlu Devleeti, Doğu ve Güneydoğu G Ana a-

dolu ile Azeerbaycan’ın Türrk kültürü ile zenginleşmesinnde önemli rol oynamıştır.

✎ Akkoyunlu h hükümdarı Uzu un Hasan tarafından bu devllete son verilm miştir.

A) E Eretna Devleti B) A Akkoyunlu Devle eti C) K Karakoyunlu Dev vleti D) K Kadı Burhaneddin Devleti

4. 4 Akkoyunlu u Devleti (13 398-1501)

E) A Anadolu Selçuklu u Devleti

✎ Kara Yülük Osman devlettin gerçek kuru ucusu olarak kaabul edilmekte edir. ✎ Diyarbakır vve çevresinde egemenlik sürrmüşlerdir. ✎ En önemli d dönem Uzun Hasan H dönemid dir. ✎ Bu dönemd de Kur’an-ı Kerrim ilk kez Türkçeye çevrilmiiş, Dede Korku ut Hikâyeleri de d

yazılı hale ggetirilmiştir. ✎ Uzun Hasan n döneminde Osmanlı O Devle eti’ne karşı müücadele etmişler, Fatih Sulta an

Mehmet’le yaptıkları 1473 Otlukbeli Savaşı’nda mağl up olmuşlardırr. ✎ Uzun Hasan n’ın ölümünden sonra güç ka aybeden devlette Safevîler so on vermiştir.

2. Kur’aan-ı Kerim’in ilk k kez Türkçeye e tercümesin ni yaptıran Türrk-İslâm hüküm mdarı aşağııdakilerden hangisidir? A) T Tuğrul Bey B) A Akkoyunlu Uzun Hasan C) S Selâhaddin Eyyû ûbî D) K Kara Yülük Osman

E. E İkinci Türrk Beyliklerri Dönemi

E) K Karakoyunlu Bay yram Hoca

3. Aşağ ğıdakilerden ha angisi, İkinci Be eylikler b Döneemi’nde Anadolu’da kurulan beyliklerdeen biri değildir? ? Candaroğulları A) C B) K Karamanoğulları C) D Dulkadiroğulları D) K Karesioğulları E) M Mengücekoğulları

1. 1 Karamano oğulları (125 56-1487) ✎ Karaman Be ey tarafından Konya K ve Kara aman çevresindde kurulmuştu ur. ✎ Kendisini An nadolu Selçukklu Devleti’nin mirasçısı olarrak gören beylik, Selçukluların

başkenti olaan Konya’yı keendisine başkent yapmıştır.



Konya, Ana adolu Selçuklu Devleti D ile Kara amanoğullarınaa başkentlik yap pmıştır.

✎ Osmanlı De evleti’ni en çokk uğraştıran beyyliktir.

4. 1277’’de yayınladığı bir fermanla “Bu “ günden ssonra divanda, dergâhta, meccliste ve meyddanda Türkçede en başka bir dil kullanılk Türkçeyi ilk kez k resmayaacaktır.” diyerek ükümdar aşağııdakilermî diil ilan eden hü hangisidir? den h A) K Karesi Bey B) G Gâzi Mehmet Be ey C) A Akkoyunlu Uzun Hasan D) K Karamanoğlu Me ehmet Bey E) Ş Şemseddin Cand dar

✎ Karamanoğğlu Mehmet Bey, 1277’de ya ayınladığı bir ffermanla “Bu günden g sonra did vanda, derg gâhta, mecliste ve meydanda Türkçeden başşka dil kullanılm mayacaktır.” did

yerek Türkççeyi ilk kez resm mî dil ilan etm miştir.

1-C

2-B

3-E

4-D

~ 49 ~

“İlk Tü ürk-İslâm Deevletleri ve Beylikleri B

KPSS / Tarihin Pusulassı

2. Ge ermiyanoğulları (1299-14 429) ✎ Yak kup Bey tarafın ndan Kütahya ve Denizli çevvresinde kurulm muştur. ✎ Ana adolu’daki güççlü beyliklerden birisidir.

3. Du ulkadiroğullaarı (1337-151 15) ✎ Karraca Bey tarafıından Maraş/E Elbistan çevressinde kurulmu ştur. ✎ Osm manlı Devleti’nin (Yavuz Sultan Selim’in) 1515 Turnadaağ Savaşı ile bu beyliği

yıkmasıyla Anado olu Türk Birliği kesin ve son olarak o sağlanm mıştır.

1. XIV. yüzyılıın başlarında Dündar D Bey tarrafından Ispaarta, Eğirdir ve e Antalya çevrresinde kuru ularak bu bölge ede yaklaşık yü üz nlik süren, ancak daha son nra yıl egemen toprakların nın bir kısmını 80 bin altın ka arşılığında O Osmanlı Devletti’ne satan Tü ürk beyliği aşaağıdakilerden hangisidir? h A) Hamitoğğulları B) Candaro roğulları C) Karesiooğulları D) Tâcedddinoğulları

4. Karesioğulları (1304-1360))

E) İnançoğğulları (Lâdik Be eyliği)

✎ Karresi Bey tarafın ndan Balıkesirr ve Çanakkale çevresinde kuurulmuştur. ✎ Osm manlı Devleti’n ne katılan ilk beyliktir. b ✎ Denizci bir beylikk olup, Osmanlı Devleti donanmayı bu beyllikten almıştır.

5. Candaroğullarıı (İsfendiyaro oğulları) (1292-1461) ✎ Şem mseddin Candar tarafından Kastamonu K ve e Sinop çevresiinde kurulmuştur. ✎ Denizci bir beylikktir.

2. 2 Aşağıdaki T Türk beyliklerinden hangisin nin Osmanlı D Devleti tarafınd dan yıkılmasıy yla “Anadolu T Türk Birliği” kes sin ve son olara ak sağlanmışttır? A) Ramazaanoğulları B) Saruhannoğulları C) Karesiooğulları D) Germiyaanoğulları E) Dulkadiiroğulları

6. Me enteşeoğullaarı (1261-146 64) ✎ Me enteşe Bey tarafından Muğlaa çevresinde ku urulmuş denizcci bir beyliktir..

7. Ayydınoğulları ((1308-1426)

3. 3 Aşağıdaki T nin Türk beyliklerinden hangisin denizciliklee uğraştığı söy ylenemez? A) Menteşşeoğulları

✎ Ayd dınoğlu Gâzi M Mehmet Bey taarafından Aydın ve Birgi çevrresinde kurulm muştur.

B) Saruhannoğulları

✎ Denizcilik alanınd da en ileri gide en beyliktir. Do onanmaya öne m vermişlerdirr.

C) Karamaanoğulları D) Aydınoğğulları E) Karesiooğulları

8. Saruhanoğullaarı (1313-141 10) ✎ Sarruhan Bey taraafından Manisa a çevresinde kurulmuş k denizzci bir beyliktir.

9. Tâceddinoğullaarı (1378-1428) ✎ Tâcceddin Bey tarrafından Ordu çevresinde kurulmuş denizc i bir beyliktir.

4. 4 Osmanlı D Devleti’nin den nizcilik alanınd da en fazla faaydalandığı Türk beyliği aşağ ğıdakilerden hangisidir? A) Aydınoğğulları B) Karesiooğulları

ançoğulları (Lâdik Beyliğği) (1261-136 68) 10.İna ✎ Me ehmet Bey taraafından Denizlli çevresinde kurulmuş denizzci bir beyliktir..

C) Menteşşeoğulları D) Candaro roğulları E) Saruhannoğulları

11.Ha amitoğulları (1301-1423)) ✎ Dündar Bey taraffından Isparta,, Eğirdir ve Antalya çevresin de kurulmuştu ur. ✎ Denizci bir beylikktir. Topraklarının bir bölümü ünü “80 bin alttın” karşılığında Osmanlı

Devvleti’ne satmışştır.

Türk beyliklerinden hangisin 5. 5 Aşağıdaki T nin denizciliklee uğraştığı söy ylenemez? A) Hamitoğğulları B) Saruhannoğulları C) Candaro roğulları

12.Ramazanoğullaarı (1353-1608)

D) Tâcedddinoğulları E) Ramazaanoğulları

✎ Ram mazan Bey tarrafından Adanaa çevresinde kurulmuştur. k ✎ Ada ana’nın Osman nlı eyâleti olmaasıyla Osmanlı’ya katılan sonn beylik olmuşttur.

~ 500 ~

1-A

22-E

3-C

4-B 4

5-E

KPSS / Tarihin Pusulası

“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”

VII. ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ’NDE KÜLTÜR VE UYGARLIK A. Devlet Yönetimi ✎ Anadolu Selçuklu Devleti, devlet yönetimi konusunda kendisine Büyük Selçuklu

Devleti’ni örnek almış ve hemen her konuda benzer şekilde örgütlenmiştir.

1. İlk Türk-İslâm devletlerinde, hükümdarın çocuk yaşta olması durumunda devleti yönetme yetkisi verilen görevli aşağıdakilerden hangisidir?

✎ Ancak kendinden öncekileri örnek alan Anadolu Selçuklu Devleti’nde, merkezî oto-

A) Şıhne

ritenin daha güçlü olduğunu görüyoruz. Nitekim kendisinden sonra gelen tüm Türk beylikleri Anadolu Selçuklu devlet teşkilâtını aynen uygulamışlardır.

B) Melik

D) Naip

C) Ulak

E) Atabey

✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde de Kut Anlayışı (hükümdarın “Allah” adına ülkeyi yö-

netmesi) ve veraset sistemi (ülkenin hükümdar ve ailesinin ortak malı sayılması) aynen devam etmiştir. Bu sistemin uygulanması taht kavgalarına neden olmuş ve merkezî otorite zayıflamıştır.

2. I.

Keykûbat

II. Rûkneddin III. Sultanü’l-a’zim

1. Hükümdar ✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde de hükümdarlar ülkeyi örfî (töreler) ve şer’i hukuk

kurallarına göre yönetmişlerdir. ✎ Sultan-ı A’zâm da denilen hükümdarın; devletin idaresi, halkın ihtiyaçlarının karşı-

Yukarıdakilerden hangisi, Anadolu Selçuklu hükümdarlarının kullandıkları unvanlardandır? A) Yalnız I

lanması ve ülkenin dış tehlikelerden korunması gibi başlıca görevleri vardı. Ayrıca hükümdar Divân-ı Mezâlim (Yüksek Mahkeme)’e başkanlık ederdi. ✎ Hükümdarın çocuk yaşta olması durumunda, devletin idaresi naiplere verilmiştir. ✎ Büyük Selçuklu Devleti’nde olduğu gibi, Anadolu Selçuklularında da hükümdarlar

halife tarafından onaylanır ve adına hutbe okutulurdu. Halifenin gönderdiği onay belgesine “menşur” adı verilirdi. ✎ Hükümdarlık sembolleri, Büyük Selçuklu Devleti’ndeki hükümdarlık sembolleriyle

aynıdır. Ancak kullanılan unvanlarda farklılıklar söz konusudur. Nitekim Anadolu Selçuklu hükümdarları;

B) Yalnız II

D) II ve III

3. Büyük Selçuklu Devleti’nde olduğu gibi, Anadolu Selçukluları’nda da hükümdarlar halife tarafından onaylanır, hükümdar olan kişi halifenin gönderdiği onay belgesi ile de meşruiyet kazanırdı. Aşağıdakilerden hangisi, halifenin gönderdiği bu onay belgesine verilen addır? A) Hutbe

B) Çetr

D) Menşur

☸ Sultan

☸ Keykûbat

☸ Keyhüsrev

☸ Keykâvus

☸ Gıyâseddin

☸ Rûkneddin

☸ Sultanü’l- A’zim

☸ İzzeddin

☸ İmâmeddin

gibi unvanlar kullanmışlardır.

 Hükümdarların bu tarz unvanlar kullanması, Anadolu Selçuklu Devleti’nin İran (Fars) kültürünün etkisi altında kaldığını kanıtlamaktadır.

C) I ve II

E) I, II ve III

C) Hil’at E) Berîd

4. Anadolu Selçuklu hükümdarlarının Keyhüsrev, Keykâvus, Keykûbat gibi unvanlar kullanması, aşağıdakilerden hangisinin en açık göstergesidir? A) Farsçanın bilim dili haline geldiğinin B) Yöneticilerin Fars kültürünün etkisinde kaldıklarının C) Arapça unvanlara önem verdiklerinin

2. Saray Teşkilâtı

D) Türklerin yazılı edebiyat alanında geri kaldığının

✎ Anadolu Selçukluları’nda saray teşkilâtı, diğer Türk-İslâm devletleri ve özellikle de

E) İranlıların yönetime egemen olduğunun

Büyük Selçuklu Devleti’ndeki saray teşkilâtı ile çok benzerlik göstermektedir. (Bkz. Büyük Selçuklu Devleti – Saray Teşkilâtı) Bu yüzden bilgi tekrarını önlemek adına bu teşkilâttaki görevlilere bu bölümde yer vermiyoruz.

3. Merkezî Yönetim (Hükûmet) ✎ Anadolu Selçukluları’nda ve beylikler döneminde ülkenin sosyal, siyasal, ekonomik

ve kültürel vb. meseleleri Divân-ı Saltanat (Büyük Divan)’da görüşülürdü. ✎ Divân-ı Saltanat’ın başkanı sultandı. Sultanın olmadığı zamanlarda ise divana vezir

başkanlık etmiştir. ✎ Merkezî yönetim teşkilâtında hükümdardan sonra gelen en yetkili kişi vezirdir.

 Anadolu Selçuklu Devleti’nin en ünlü veziri Saadeddin Köpek’tir. Aynı zamanda ünlü bir mimar olan Saadeddin Köpek, I. Alâeddin Keykûbat ve II. Gıyaseddin Keyhüsrev dönemlerinde devlet yönetiminde son derece etkili olmuştur.

5. Anadolu Selçuklu Devleti’nde I. Alâeddin Keykûbat ve II. Gıyaseddin Keyhüsrev dönemlerinde bir “vezir” olarak devlet yönetiminde son derece etkili olmuş, aynı zamanda bir mimar da olan ünlü Selçuklu devlet adamı aşağıdakilerden hangisidir? A) Hüseyin Baykara B) Kemaleddin Kamyar C) Saadeddin Köpek D) Seyfeddin Ayaba E) Mühezzibeddin Ali

1-D

2-E

3-D

4-B

5-C

~ 51 ~

“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Büyük Selçuklu Devleti’nde olduğu gibi Büyük Divan’a bağlı bazı alt divanlar da

bulunuyordu. Ancak Anadolu Selçuklu Devleti döneminde bu alt divanlara, farklı iki divan daha eklenmiştir. Bunu aşağıda verdiğimiz tabloda görmek mümkündür.

1. Anadolu Selçuklu Devleti’nde; I.

Anadolu Selçuklu Devleti’nde Büyük Divan’a Bağlı Alt Divanlar Divanlar

Görevleri

Başkanı

Divân-ı İnşâ (Tuğra)

Devletin tüm iç ve dış yazışmalarını yapan divandır.

Tuğraî (Münşî)

Divân-ı İstifa

Devletin tüm malî işlerine bakardı.

Müstevfî

Divân-ı İşraf

Teftiş kuruludur. Devletin idarî ve malî işlerinin yolunda gidip gitmediğini teftiş (kontrol) ederdi.

Müşrif

Divân-ı Arz

Ordunun yiyecek, giyecek, teçhizat vb. tüm ihtiyaçları ve asker maaşları ile ilgilenirdi.

Divân-ı Mezâlim

Hükümdarın başkanlık ettiği ve büyük davaların bakıldığı yüksek mahkemedir.

Emir-i Arz

Sultanın başkentte olmadığı zamanlarda devlet işlerini vekâleten yürütmekle görevli divandır.

Divân-ı Pervane

Has ve dirliklerle ilgili kararları düzenleyen, toprak kayıtlarını tutan divandır. İkta sistemini yürüten divan da denilebilir.

III. müstevfî devlet adamlarından hangileri, Divan görevlileri arasında yer almamaktadır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

2. Anadolu Selçuklu Devleti’nde;

(Arzü’l-Ceyş)

I.

Sultan

III. ordunun ihtiyaçlarının temin edilmesi

ikta kayıtlarının tutulması,

II. devletin malî işlerinin düzenlenmesi, görevlerini yerine getiren devlet görevlileri aşağıdaki seçeneklerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

Sonradan Dâhil Edilen Alt Divanlar Niyâbet-i Saltanat Divanı

tuğraî,

II. muhtesip,

Nâib-i Sultan Pervaneci

I

II

III I

A) Pervaneci

Müstevfî

B)

Münşî

Müstevfî

Müşrif

C)

Nâib

Arzü’l-Ceyş

Muhtesip

D) Arzü’l-Ceyş E) Pervaneci

Arzü’l-Ceyş

Pervaneci

Müstevfî

Müşrif

Arzü’l-Ceyş

 Anadolu Selçukluları’nda, posta ve haberleşme (istihbarat) işleriyle uğraşan Divân-ı Berîd de Büyük Divan’a bağlı değildir.

 Anadolu Selçukluları’nda Divân-ı Saltanat dışında “Meşveret Meclisi” adı verilen bir meclis daha bulunuyordu. İslâmiyet öncesi dönemdeki Kurultay geleneğinin devamı sayılabilecek Meşveret Meclisi’nde, hükümdar olacak kişilerin belirlenmesi, devletin iç ve dış meseleleri gibi pek çok konu görüşülürdü.

3. Anadolu Selçuklu Devleti’nde, sultanın başkentte olmadığı zamanlarda devlet işlerini vekâleten yürütmekle görevli olan divan aşağıdakilerden hangisidir? A) Divân-ı Mezâlim B) Divân-ı Pervane C) Divân-ı İstifa

4. Taşra Yönetimi

D) Niyâbet-i Saltanat Divanı E) Divân-ı İnşâ

✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde ülke, yönetimde kolaylık olması amacıyla birtakım

idarî birimlere ayrılmıştır. Bunlar; ☸ Meliklerin Yönettiği Vilâyetler ✎ Bu bölgelerde yönetim hanedan üyesi valiler (melikler) tarafından yürütülmüştür. ✎ Taşrada görev yapacak olan melikler atabeyler tarafından yetiştirilmiştir.

4. Anadolu Selçuklu Devleti’nde şehzâdelerin atabeylerin yanında taşrada yönetici olarak görevlendirilmesinin; I.

halkın yönetime katılımını sağlamak,

II. yabancı devletlerin iç işlerine karışma-

 Atabeyler, melikleri devlet yönetimi konusunda eğiten kişilerdir. (Osmanlı’da bu sistemin adı “lalalık” kurumudur.)

sını önlemek, III. şehzâdelere devlet yönetimi konusunda tecrübe kazandırmak

☸ Merkeze Bağlı Vilâyetler ✎ Bu vilâyetlerin yönetiminden “naib”ler sorumluydu. ✎ Önemli şehir merkezlerinde “şıhne” adı verilen askerî valiler bulunuyordu.

amaçlarından hangilerini gerçekleştirmeye yönelik olduğu savunulabilir? B) Yalnız II

A) Yalnız I D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

✎ Belediye işlerinden muhtesip, adalet işlerinden kadı, güvenlik ve asayişten ise “su-

başı” sorumluydu.

~ 52 ~

1-B

2-A

3-D

4-C

KPSS / Tarihin Pusulası

“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”

☸ Sınırlarda Bulunan Vilâyetler (Uç Eyâletler) ✎ Genellikle sınırlarda bulunan bu vilâyetlerin başında “uç beyi” bulunuyordu. ✎ Başlıca görevleri sınırları tehlikelere karşı korumaktı. ✎ Uç beylerinin boy ve oymaklarıyla zamanla bölgelerine yerleşmesi, o yerlerde nü-

fusun ve sınır güvenliğinin artmasına, ayrıca bunlara bağlı olarak da Anadolu’nun Türkleşmesine olanak sağlamıştır.

1. Anadolu Selçuklu Devleti’nde, eyâletlere görevli olarak gönderilen ve sonraki süreçte Osmanlı Devleti’nde “Beylerbeyi” olarak adlandırılacak olan devlet görevlisi aşağıdakilerden hangisidir? A) Şıhne

✎ Beyliklerde ise taşrada hükümdarın temsilcisi sayılan iki yetkili bulunuyordu. “Mir-

B) Melik

D) Naip

liva” adı verilen bu kişiler siyasî otoriteyi sağlamakla yükümlüydü.

C) Mir-liva E) Lala

✎ Yargı işlerine de yine “kadılar” bakıyordu.

☸ Anadolu Selçuklu Devleti İçin Bazı Önemli Şehirler

2.

✎ Anadolu Selçukluları, hakimiyet sağladıkları topraklarda şehirleşmeye son derece

I.

önem vermiştir. Bazılarını merkez (başkent) olarak kullanan ve genellikle çoğu İç Anadolu’da yer alan önemli başlıca şehirler şunlardır;

Edirne

II. İznik III. Konya

 İznik

 Konya

 Ahlat (Van)

 Kayseri

 Aksaray

Yukarıdakilerden hangileri, Anadolu Selçuklu Devleti’ne merkezlik yapmamıştır?

 Sivas

 Antalya

 Alanya

 Amasya

 Niğde

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

 Anadolu Selçuklu Devleti’nde Ahlat şehri “Kubbetü’l- İslâm” unvanına sahiptir.

3. Anadolu Selçuklu Devleti’nde “Kubbetü’lİslâm” unvanıyla adlandırılan şehir aşağıdakilerden hangisidir?

B. ORDU

A) Konya

✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde askerî teşkilâtlanma Büyük Selçuklu Devleti’nin ordu

B) Bursa

D) Aksaray

teşkilâtına benzerlik göstermektedir. Temel farklılık Anadolu Selçukluları’nın askerî teşkilâtında ayrıca donanmanın da yer almasıdır. Bu farklılığın olmasında devletlerin hakim oldukları coğrafyanın etkisi söz konusudur.

C) Kayseri E) Ahlat

✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde askerî teşkilât şu şekildeydi: 4. Anadolu Selçuklu Devleti’nde donanma komutanlarına,

BİRİMİ

ÖZELLİKLERİ

Hassa Askerleri

✎ Sultana bağlı ve onun güvenliğini sağlayan özel birlikler olup maaşlı askerlerdir.

II. kaptan-ı derya, unvanlarından hangileri verilmiştir?

Gulamân-ı Saray

✎ Gulamhânede özel olarak yetiştirilen ücretli askerlerdir. ✎ Doğrudan sultana bağlı muhafız birlikleri olup, sultanın sarayını korurlardı.

İkta Ordusu (Sipahiler)

✎ İkta sahibi olanların ikta gelirleri karşılığı beslemek zorunda oldukları atlı askerlerdir. ✎ Bu ordu birimi devletten maaş almazdı.

Ücretli Askerler

✎ Rum, Frank ve Ruslardan oluşan kuvvetlerdir.

I.

reisü’l-bahr,

III. melikü’s-sevâhil A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

5.

Türkmenler

✎ Türkmenler genellikle uçlara yerleştirilir ve sınır güvenliği sağlanırdı.

Yardımcı Kuvvetler

✎ Bağlı devlet ve beyliklerin gönderdiği askerlerdir.

Donanma

✎ Anadolu Selçuklu Devleti, Büyük Selçuklu Devleti’nden farklı olarak donanmaya çok önem vermiştir. ✎ Donanma komutanına Reisü’l-Bahr (Deniz Komutanı) ya da Melikü’s-Sevâhil (Sahillerin Meliki) denirdi.

I.

müstevfî,

II. muhtesip, III. melikü’s-sevâhil Yukarıdakilerden hangileri, Anadolu Selçuklu Devleti’nde askerî görevliler içinde yer almaz? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

1-C

2-A

C) I ve II

E) II ve III

3-E

4-D

5-C

~ 53 ~

“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde ordu komutanına emirü’l-ûmera adı verilmiştir. ✎ Anadolu Selçukluları’nda “şurta” adı verilen ve başında “sahibü’ş-şurta” denilen

(emniyet müdürü) memurun olduğu jandarma (polis) teşkilâtı da vardı. ✎ Şurta teşkilâtı şehirlerde güvenliği sağlamıştır. Ayrıca bu teşkilât; suç ve cinayetleri

1. Anadolu Selçuklu Devleti’nde “Jandarma Teşkilâtı” olarak görev yapan örgütlenmeye ne ad veriliyordu?

takip ederek suçluları yakalayıp cezalandırmakla da görevliydi. ✎ Anadolu Selçukluları’nda “askerî bando” olarak kurulan kurum tabılhânedir. Daha

A) Gulam

B) Ahilik

C) Şurta

D) Arzü’l-Ceyş

önceki dönemlerde nevbetin yerini alan bu kurum, eğitim disiplini çerçevesinde daha da geliştirilmiştir. (Osmanlılarda bu kurumun yerini mehter alacaktır.)

C. SOSYAL YAPI

E) Emirü’l-Ûmera

2. Anadolu Selçuklu Devleti’nde, I.

✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde de toplum içerisinde sınıf ayrımı yoktu.

tabılhâne,

II. sahibü’ş-şurta,

✎ Halk yaşam şekillerine göre konar-göçerler, şehirliler ve köylüler olarak çeşitli bö-

III. melikü’s-sevâhil

lümlere ayrılmıştır. ✎ Konar-göçerler daha çok sınır bölgelerinde hayvancılıkla uğraşırlardı.

kavramlarından hangileri ordu teşkilâtıyla ilgilidir?

✎ Memurlar, esnaf, tüccar ve zanaatkârlar şehir halkını oluşturuyordu.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

D. HUKUK SİSTEMİ ✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde hukuk sistemi Şer’i ve Örfî olmak üzere ikiye ayrılırdı.

Fethedilen bölgelerdeki eski uygulamalar da hukuk sisteminde etkili olmuştur.

1. Şer’i Hukuk

3. Anadolu Selçuklu Devleti’nde de hukuk sistemi, diğer Türk-İslâm devletlerinde olduğu gibi şer’i ve örfî olmak üzere ikiye ayrılırdı. şer’i ve örfî mahkemelere de ayrı ayrı kişiler bakıyordu.

✎ Şer’i hukuk temelini İslâm hukukundan alırdı.

Anadolu Selçuklularında şer’i hukuk davalarına bakan ve aynı zamanda ülke genelindeki bütün kadıları da kontrol eden kişilere ne ad veriliyordu?

✎ Miras, boşanma, evlenme, velâyet vb. konular şer’i hukukun kapsamındaydı. ✎ Şer’i davalara kadılar bakardı. ✎ Kadıü’l-Kudat (Baş Kadı) denilen kadıların başındaki sorumlu, başkent Konya’da

oturur ve kadıları denetlerdi.

A) Kadı

B) Kadıü’l-Kudat

C) Emir-i dâd

D) Kadı-leşker

E) Şeyhül’islâm

2. Örfî Hukuk (Dârü’l-Adl) ✎ Örfî hukuk ise temelini eski Türk geleneklerinden (töre) alırdı. ✎ Örfî davalara Emir-i Dâd’ın başkanlığındaki mahkemeler bakardı.

 Anadolu Selçukluların’da da askerî davalara Kadı-leşker adı verilen görevli bakmıştır.

4. Anadolu Selçuklularında halkın şikâyetlerinin dinlendiği ve bizzat sultanın başkanlığında toplanan divan aşağıdakilerden hangisidir?

✎ Ayrıca hükümdarın başkanlık ettiği ve büyük davaların bakıldığı yüksek mahkeme

olan Divân-ı Mezâlim de hukuk sisteminde önemli bir yere sahiptir.

A) Divân-ı İstifâ

B) Divân-ı İşraf

C) Divân-ı Pervane

D) Divân-ı Arz

E) Divân-ı Mezâlim

E. TOPRAK YÖNETİMİ VE EKONOMİ 5.

1. Toprak Sistemi ✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde toprak sistemi, Büyük Selçuklulardaki uygulamanın

devamı niteliğindedir. Buna göre ülke toprakları şu şekilde sınıflandırılmıştır;

I.

mülk,

II. has, III. vakıf Yukarıdakilerden hangileri, Anadolu Selçuklu Devleti’nde mirî topraklar içinde yer almaz?

Toprak Teşkilâtı

A) Yalnız I

Mirî Topraklar Has

~ 54 ~

İkta

Vakıf

Mülk Topraklar Öşrî

Haracî

B) Yalnız II

D) I ve II

1-C

2-E

C) Yalnız III

E) II ve III

3-B

4-E

5-A

KPSS / Tarihin Pusulası

“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”

a) Mirî Topraklar ✎ Mülkiyeti devlete ait olan topraklardır. 3 kısma ayrılır. Bunlar;  Has Arazi: Geliri hükümdara ve ailesine ayrılan topraklardır.  İkta Arazi: Devlet görevlilerine (vali, komutan, asker vb.) hizmet ve maaşlarına kar-

şılık verilen topraklardır. Toprağın mülkiyeti devlete, vergileri toplama hakkı ikta sahibine, toprağı işleme hakkı ise köylülere aitti.

1. Anadolu Selçuklu Devleti’nde, gelirleri ilmî ve sosyal kuruluşların masraflarına ayrılan topraklar aşağıdakilerden hangisidir? A) İkta

B) Mülk D) Vakıf

C) Tımar

E) Has

 Vakıf Arazi: Medrese, Darüşşifa, imarethâne, cami, han, hamam, çeşme gibi sosyal

amaçlı (hayır için kurulan) kurumların giderleri için ayrılan topraklardır. Doğrudan topluma hizmet amaçlı kullanılan vakıf topraklar; satılamaz, kiraya verilemez, devredilemez ve miras bırakılamazdı.

Vakıf Sistemi İle İlgili Bazı Kavramlar    

Vâkıf Vakfiyye Mütevellî Mevkûf

: Vakıf sahibi. : Vakıf senedi. Vakıf sahibinin şartnâmesi. : Vakıf yöneticisi. : Vakfedilen mal, mülk.

2. Türk-İslâm devletlerinde, I.

mütevellî,

II. şıhne, III. mevkûf kavramlarından hangileri vakıf sistemi ile ilgilidir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

b) Mülk Topraklar ✎ Mülkiyeti şahıslara ait olan topraklardır. Bu topraklar şahsî olup; genellikle ev, bağ,

bahçe gibi taşınmaz mallardır. Müslümanlara ait topraklara Öşrî, gayr-i müslimlere ait topraklara ise Haracî toprak denmiştir. ✎ Toprak sahipleri; topraklarını satma, devretme, kiralama, vakfetme ve miras yolu

ile çocuklarına bırakma hakkına sahipti.

3. Ticareti geliştirmek amacıyla tüccarlarla sözleşme yapıp zararlarını karşılama garantisi vererek ilk kez “devlet sigortası” uygulamasını başlatan Türk devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Karahanlılar

B) Gazneliler

C) Büyük Selçuklular

D) Memlûklar

E) Anadolu Selçukluları

2. Ekonomik Hayat ✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde ekonomi; tarım, hayvancılık, sanayi, dokumacılık, el

sanatları, madencilik ve ticarete dayanıyordu.

a) Tarım ve Hayvancılık ✎ Köylerde yaşan halkın temel geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktı. ✎ Halkın ihtiyacının karşılanmasının yanı sıra ekonomiye katkısı oldukça fazlaydı.

4. Anadolu Selçuklu hükümdarları pek çok şehirde bedestenler ve hanlar yaptırmıştır. Bu durumun, I.

ticaret,

II. ordu, III. eğitim

b) Sanayi (Dokuma-Deri-Maden)

alanlarının hangilerinde görülen gereksinimin bir sonucu olduğu savunulabilir?

✎ Anadolu Selçukluları’nda demircilik, bakırcılık, dokumacılık ve dericilik oldukça ge-

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

lişmiştir. Ayrıca kâğıt imalâtı ve çinicilik sanatları ileri bir düzeye ulaşmıştır.

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ Dericilikle uğraşanlara “debbağ” adı verilmiştir. ✎ Konya, Ankara, Kayseri ve Denizli dokuma sanayinde merkez konumuna gelmiştir.

c) Ticaret ✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde ticareti geliştirmek ve ticaret yollarının güvenliğini

sağlamak devletin ana politikası olmuştur. Bu nedenle kervansaray ve hanların yapımına önem vermişler, izlenen bu politikanın bir sonucu olarak Sivas, Konya ve Kayseri birer ticaret merkezi haline gelmiştir. ✎ Devlet, kervanların soyulması ve tüccarların zarar görmesi durumunda kayıpları

5. Anadolu Selçuklu Devleti ticareti geliştirmek amacıyla, I.

han,

II. kervansaray, III. medrese yapılarından hangilerine ağırlık vermiştir? A) Yalnız I

karşılamış ve böylece ilk kez “devlet sigortası” başlatılmıştır.

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ Anadolu Selçukluları ticareti geliştirmek için ayrıca Sinop, Alanya ve Antalya gibi

önemli şehirleri fethetmiş, yabancı tüccarlara düşük gümrük vergisi uygulamıştır.

1-D

2-C

3-E

4-A

5-C

~ 55 ~

“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri ☸

KPSS / Tarihin Pusulası

Ahilik Teşkilâtı

✎ Ahilik, XIII. yüzyılda Ahi Evran tarafından Konya, Kayseri ve Kırşehir bölgelerinde

esnaf birlikleri olarak örgütlenmiş sosyo-ekonomik bir teşkilâttır. ✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde de şehirlerdeki ticarî hayat, aynı işi yapan esnafların

oluşturduğu meslek örgütlenmesi olan Ahilik Teşkilâtı çerçevesinde gelişmiştir. ✎ Büyük Selçuklu Devleti’ndeki fütüvvet teşkilâtının devamı niteliğinde olan Ahilik,

1. Anadolu Selçuklu Devleti’nde yeni bir iş yeri açmayı, usta-kalfa-çırak yetiştirmeyi belli bir sisteme bağlayan sosyo-ekonomik kuruluşa ne ad veriliyordu? A) Gedik

B) Fütüvvet

D) Tımar

aynı işi yapan esnafların oluşturduğu meslek örgütlenmesidir.

C) Lonca

E) Ahi

✎ Sadece Müslüman esnaf ve zanaatkârların kabul edildiği Ahilik, yardımlaşma ve

dayanışma esasına dayanıyordu ✎ Her mesleğin bir “Lonca”sı ve bunların başında da “Ahi” denilen liderler vardı. ✎ Bu teşkilâtta usta-kalfa-çırak ilişkisi içerisinde “Meslekî Eğitim” de verilmiştir. ✎ Ahilerin görevleri arasında;  Üretici ve tüketiciyi korumak  Üretimi ihtiyaca göre ayarlamak

2. Anadolu Selçuklu Devleti döneminde Ahi teşkilâtı şehirlerde, I.

ticaret,

II. eğitim, III. tarım

 Malların kalitesini kontrol etmek

alanlarından hangilerinde söz sahibi olmuştur?

 Bozuk mal üretilmesini önlemek

A) Yalnız I

 Piyasaya çıkan malların fiyatlarını belirlemek (Narh kesmek)

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

 İş yeri açma izni (ruhsatı) vermek (Gedik Usûlü)

sayılabilir.

 Anadolu Selçuklu dönemindeki Ahilik Teşkilâtı, Osmanlı Devleti’nde Lonca Teşkilâtı adı ile varlığını sürdürmüştür.

3. Aşağıdakilerden hangisi, Ahilik teşkilâtının görevlerinden biri değildir? A) Esnafların örgütlenmesini sağlamak

☸

Malî Teşkilât ve Para

✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde Hazine-i Âmire ve Hazine-i Hassa olmak üzere iki tür

hazine vardı.  Hazine-i Âmire: Devletin tüm gelirlerinin aktarıldığı devlet hazinesidir.

B) Malların kalite denetimini yapmak C) Üretici ve tüketiciyi korumak D) Esnaflar arasında davalara bakmak E) Piyasaya sürülen ürünlerin fiyatlarını belirlemek

 Hazine-i Hassa: Hükümdarın kendisine (şahsına) ait olan iç hazinedir. ✎ Devletin diğer gelir kaynakları arasında ise şunlar yer almaktadır;         

Öşür: Müslümanlardan alınan 1/10 oranındaki ürün vergisidir. Haraç: Gayr-i müslimlerden alınan ürün vergisidir. Cizye: Gayr-i müslim erkeklerden askere gitmeme karşılığında alınan vergidir. Bâc-ı Bazar: Pazar vergisidir. Ganimet: Savaş gelirlerinin 1/5’idir. Gümrük vergileri Liman gelirleri Komşu devletlerin hediyeleri Maden, orman ve tuzla gelirleri

 Anadolu Selçuklu Devleti’nde ilk bakır parayı Sultan I. Mesut, ilk gümüş ve altın parayı da Sultan II. Kılıç Arslan bastırmıştır.

4. Anadolu Selçuklu Devleti’nde pazar esnafından alınan vergi türü aşağıdakilerden hangisidir ? A) Öşür

B) Bâc

D) Ağnam

C) Haraç

E) Küvvâre

5. Anadolu Selçuklularında kendi adına para bastıran ilk hükümdar aşağıdakilerden hangisidir? A) I. Mesut B) I. Kılıç Arslan

F. YAZI, DİL VE EDEBİYAT ✎ Anadolu Selçuklularında resmî yazışma dili ve edebiyat dili Farsça, bilim dili ve eği-

tim dili Arapça, halkın konuşma dili ise Türkçedir.

C) II. İzzeddin Keykâvus D) II. Kılıç Arslan E) I. Alâeddin Keykubat

✎ Beylikler döneminde ise Türkçenin önemi oldukça artmıştır. Nitekim 1277 yılında

Karamanoğlu Mehmet Bey Türkçeyi ilk kez resmî dil ilan etmiştir.

~ 56 ~

1-E

2-C

3-D

4-B

5-A

KPSS / Tarihin Pusulası

“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”

✎ Akkoyunlu Uzun Hasan ise Ku’an-ı Kerim’i ilk kez Türkçeye çevirten kişidir. ✎ Anadolu Selçuklu ve Beylikler döneminde edebiyat üç alanda gelişme göstermiştir.

ANADOLU SELÇUKLU VE BEYLİKLER DÖNEMİ EDEBİYAT ALANLARI ALANI

1. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye Selçukluları döneminde yetişen Tekke Edebiyatı (Tasavvuf Edebiyatı) temsilcilerinden biri değildir? A) Pir Sultan Abdal

TEMSİLCİSİ – ESERLERİ – ÖZELLİKLERİ

B) Yunus Emre C) Muhyiddin Arabî

 Nasreddin Hoca Fıkraları Halk Edebiyatı

D) Sadreddin Konevî E) Mevlâna Celâleddin Rûmî

 Dede Korkut Hikâyeleri  Battal Gâzi Destanı  Danişmentnâme  Mevlâna Celâleddin Rûmî  Anadolu Selçuklu Devleti döneminde yetişen en ünlü

mutasavvıflardan biridir.  I. Alâeddin Keykûbat döneminde Konya’ya yerleşmiştir.  En ünlü eserleri; Mesnevî, Divân-ı Kebîr, Fih-i Ma’fih ve Mektubât’tır.

 Yunus Emre  En ünlü mutasavvıflardan biridir.  Eserleri; Risâletü’n-Nushiyye ve Divan’dır.

2.

 Türk edebiyatının ilk divan şairidir.  Türk edebiyatında gazel ve kasidelerin ilk örneklerini vermiştir.

 Farsça kaleme aldığı ve yirmi bin beyitlik Selçuklu Şehnâmesi en önemli eseridir.

Yukarıda özellikleri verilen ünlü edebî kişilik aşağıdakilerden hangisidir? A) Yunus Emre

B) Âşık Paşa

C) Hoca Dehhâni

D) Ahmet Fakîh

E) Şeyh Ahmet Gülşehrî

 Hacı Bektaş-ı Velî  Horasan’dan Anadolu’ya gelen ünlü mutasavvıflardan biri olup,

Anadolu’nun Türkleşmesinde önemli rol oynayan Bektaşîliğin de kurucusudur.  En önemli eseri Bektaşîliğin temel kitabı sayılan Makalât’tır.

 Âşık Paşa  En ünlü eseri Garipnâme’dir.  Garipnâme adlı eseriyle Türklere hak yolunu ve tasavvufun Tasavvuf (Tekke) Edebiyatı

inceliklerini göstermeyi amaçlamıştır.

 Şeyh Ahmet Gülşehrî  Kırşehirli olan Ahmet Gülşehrî Ahilik geleneğinden gelmektedir.  Mantıkü’t- Tayr Tercümesi, Kerâmet-i Ahi Evran ve Feleknâme

3. Anadolu Selçuklu hükümdarı I. Alâeddin Keykûbat döneminde yetişen, Mesnevî, Divân-ı Kebîr gibi eserlerin yazarı olan Türk-İslâm mutasavvıfı aşağıdakilerden hangisidir? A) Hacı Bektaş-ı Velî

B) Hoca Dehhâni

C) Yunus Emre

D) Âşık Paşa

E) Mevlâna Celâleddin Rûmî

önemli eserleridir.

 Ahmet Fakîh  Mevlâna’nın müritlerinden olup, fıkıh ilminde derin bilgiye sahip olduğu için “Fakîh” unvanı almıştır.

 Çarh-nâme ve Kitab-ı Evsâf-ı Mesâcidi’ş-Şerîfe önemli eserleridir.  Muhyiddin Arabî  Ekberîlik tarikatının kurucusu olarak kabul edilmektedir.  Vahdet-i Vücûd görüşünü savunmuştur. Bu görüşe göre, evren-

4. Anadolu Selçuklu döneminde yetişen ve “Garipnâme” adlı eseriyle ünlü Türk-İslâm mutasavvıfı aşağıdakilerden hangisidir? A) Muhyiddin Arabî

B) Âşık Paşa

C) Sadreddin Konevî

D) Yunus Emre

E) Germiyanlı Ahmedî

deki her şey Allah’ın yansımasıdır. Yaratan ile yaratılanın tek kaynaktan geldiğini ve “bir” olduğunu savunmuşlardır.

 Sadreddin Konevî  Ünlü mutasavvıflardan biridir. Konya’ya yerleşip, burada ünlendiği için “Konevî” unvanını almıştır.

 Muhyiddin Arabî’nin hem öğrencisi hem de manevî oğlu olan

Sadreddin Konevî Ekberîlik tarikatının önde gelen isimlerindendir.

Divan Edebiyatı

 Hoca Dehhâni  Hoca Dehhâni ilk divan şairidir.  Türk edebiyatında gazel ve kasidelerin ilk örneklerini vermiştir.  Farsça kaleme aldığı ve yirmi bin beyitlik Selçuklu Şehnâmesi en önemli eseridir.

 Germiyanlı Ahmedî  Divan edebiyatının önemli temsilcilerindendir.  Cemşid-ü Hurşid ve İskendernâme önemli eserleridir.

5. Ekberîlik tarikatının kurucusu olarak kabul edilen ve yazdığı pek çok eserle İslâm dünyasında ‘Şeyh-i Ekber’ (en büyük şeyh) unvanını alan ünlü Türk-İslâm mutasavvıfı aşağıdakilerden hangisidir? A) Hoca Dehhâni

B) Ahmet Fakîh

C) Muhyiddin Arabî

D) Âşık Paşa

E) Şeyh Ahmet Gülşehrî

1-A

2-C

3-E

4-B

5-C

~ 57 ~

“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri

KPSS / Tarihin Pusulası

G. BİLİM ✎ Anadolu Selçuklu Devleti ve beylikler döneminde bilime ve bilim adamlarına önem

verilmiş, pek çok bilim adamı farklı alanlarda çalışmalar yapmıştır.

ANADOLU SELÇUKLU VE BEYLİKLER DÖNEMİNDE BİLİM Kadı Burhaneddin Anevî

 Anadolu Selçuklu döneminin ünlü tarihçilerinden birisidir.  En önemli eseri Enisü’l- Kulûb’dür.  Eserini Sultan I. İzzeddin Keykâvus’a ithaf etmiştir.

İbn-i Bibi

 Anadolu Selçuklu döneminin ünlü tarihçilerinden birisidir.  İran kültürünün etkisiyle eserlerini Farsça yazmıştır.  En önemli eseri El-Evâmirü’l Alâiye’dir.

Kerîmuddin Aksarayî

 Anadolu Selçuklu döneminin ünlü tarihçilerinden birisidir.  En önemli eseri Müsâmeretü’l-Ahbâr’dır.

Caca Bey

 Anadolu Selçuklu döneminde yaşamış ünlü gökbilimcidir.  Kırşehir’de kendi adıyla anılan ve Anadolu’daki ilk gözlemevi (rasathane) olarak kabul edilen Caca Bey Medresesi’ni yaptırmıştır.  Matematik ve astronomi alanlarında çalışmaları vardır.

Mehmed Ravendî

 Anadolu Selçuklu döneminin ünlü tarihçilerinden birisidir.  Rahatü’s-südûr adlı eseri vardır.

Kadı Sirâceddin

 Anadolu Selçuklu döneminde yaşamış ünlü bilginlerden birisidir.  Mantık, kelâm gibi ilim dallarında pek çok eseri vardır.

El-Cezerî

 Artuklular döneminin en tanınmış bilim adamlarından birisidir.  Kontrol, denge kurma, haberleşme ve ayarlama bilimi olan sibernetiğin ilk kurucusudur.  Cezerî bunun yanında; su saatleri, kendiliğinden kesilip akan fıskiye, mekanik olarak çalışan müzik aletleri, tulumbalar ve şifreli kilitler yapmayı da başarmıştır.

1. Anadolu Selçuklu hükümdarı I. İzzeddin Keykâvus’a ithaf ettiği ‘Enisü’l- Kulûb’ adlı eseriyle ünlü bilim adamı aşağıdakilerden hangisidir? A) Kadı Burhaneddin Anevî B) İbn-i Bibi C) Kerîmuddin Aksarayî D) Mehmed Ravendî E) Kadı Sirâceddin

2. Artuklular döneminde yaşamış; kontrol, denge kurma, haberleşme ve ayarlama bilimi olan “Sibernetik”in kurucusu olarak bilinen ünlü bilim adamı aşağıdakilerden hangisidir? A) Fezârî

B) Caca Bey

C) Er-Râzi

D) El-Cezerî

E) Câbir bin Hayyan

3. Selçuklular döneminde Nurettin Cibril tarafından inşa edilen ve döneminde astronomi yüksek okulu olarak kullanılan, ayrıca Anadolu’daki ilk gözlemevi (rasathâne) olarak da kabul edilen Caca Bey Medresesi, aşağıdaki illerden hangisinde yer almaktadır? A) Kayseri

B) Kırşehir

D) Konya

C) İznik

E) Antalya

H. MİMARLIK VE SANAT ✎ Anadolu Selçuklularında da en fazla gelişme gösteren sanat dalı mimarîdir. ✎ Dış cephe ve iç mekân süslemelerinde malzeme olarak taş, tuğla, ahşap, kerpiç,

alçı ve mermer kullanılmıştır.

 Anadolu Selçuklu Devleti’nin mimarî yapılarında kullanılan ve bu yapıların günümüze kadar ulaşmasında önemli pay sahibi olan malzeme taştır. ✎ Mimarî eserlerde süsleme sanatı olarak; geometrik şekiller, yazılar, bitki motifleri,

4. Anadolu Selçuklu Devleti, mimarî yapıların iç ve dış süslemelerinde, I.

taş,

II. ahşap, III. mermer unsurlarından hangilerini kullanmıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

hayvan figürleri vb. kullanılmıştır.

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ Anadolu Selçuklu Devleti çok sayıda cami, mescit, medrese, kümbet (türbe), kale,

Darüşşifa (hastane), imârethane (aşevi) ve kervansaray inşa etmiştir. Ayrıca bu dönemde halıcılık, minyatür, çinicilik, hat, tezhip ve ciltçilik son derece gelişmiştir.

 Anadolu Selçuklu dönemine ait mimarî eserlere Trabzon, Bursa, İstanbul, Edirne, Çanakkale gibi şehirlerde rastlamak mümkün değildir. Bu şehirlerde daha çok Osmanlı Devleti dönemine ait mimarî eserler bulunmaktadır.

5. Aşağıdaki yerleşim merkezlerinden hangisinde Anadolu Selçuklu dönemi mimarî eserlere rastlamak mümkün değildir? A) Konya

B) Trabzon

D) Amasya

C) Antalya

E) Nevşehir

 Osmanlı Devleti’ne ait Bursa Ulu Camii dışında Anadolu’daki “ulu camiler” Anadolu Selçuklu ve Beylikler dönemine aittir.

~ 58 ~

1-A

2-D

3-B

4-E

5-B

KPSS / Tarihin Pusulası

“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”

 DEĞERLİ ADAYLAR; ÖSYM’nin bugüne kadar yapmış olduğu sınavlarda bu konu ile ilgili çıkan sorularda mimarî eserler genellikle bulunduğu yer ile birlikte verilmiştir. Bu bakımdan eserlerin ismi kadar bulunduğu yerlere de dikkat edilmesi gerekmektedir. Üzerinde durulması gereken bir diğer konu da eserlerin ismidir. Bazı mimarî eserler o döneme ait hükümdarların ismiyle özdeşleşmiştir. Bu nedenle bir mimarî eserin hangi döneme ait olduğunu bu ipucundan tespit etmek de mümkün olabilmektedir.

Devlet/Beylik Adı

Mimarî Eserlerin Yaygın Olarak Bulunduğu Yerler

Anadolu Selçuklu Devleti

 Konya, Kayseri, Sivas, Aksaray, Antalya

Danişmentliler

 Sivas, Tokat, Niksar, Kayseri, Malatya

Mengücekliler

 Divriği, Erzincan, Kemah

Saltuklular

 Erzurum

Artuklular

 Diyarbakır, Mardin, Batman, Hasankeyf, Harput (Elazığ)

1. Anadolu coğrafyasında Türk-İslâm kültürüne ait mimarî eserleri incelemek isteyen bir araştırmacının, Divriği, Erzincan ve Kemah bölgesinde genellikle aşağıdakilerden hangisine ait eserlere rastlaması mümkündür? A) Saltuklular

B) Artuklular

C) Mengücekliler

D) Danişmentliler

E) Anadolu Selçukluları

2. Görkemli dekorasyonu ve mimarî stiliyle UNESCO tarafından 1985 yılında “Dünya Kültür Mirası Listesi”ne alınan Mengücekliler dönemine ait ünlü mimarî eser aşağıdakilerden hangisidir? A) Divriği Ulu Camii B) Mardin Ulu Camii C) Hunad Hatun Külliyesi

ANADOLU SELÇUKLU VE BEYLİKLER DÖNEMİNE AİT BAZI MİMARÎ ESERLER

D) Diyarbakır Ulu Camii E) Karatay Medresesi

Camiler Saltuklular

 Erzurum Ulu Camii

Mengücekliler

 Divriği Ulu Camii

Danişmentliler

 Kayseri Ulu Camii

Artuklular

 Mardin Ulu Camii

Anadolu Selçuklu Devleti

       

Diyarbakır Ulu Camii (ilk cami) Konya Alâeddin Camii Niğde Alâeddin Camii Konya Sahip Ata Camii Amasya Burmalı Minare Camii Malatya Ulu Camii Ankara Arslanhane Camii Ankara Ahi Şerafeddin Camii

Mescitler Anadolu Selçuklu Devleti

 Konya Taş Mescit  Konya Sırçalı Mescit  Konya Karatay Mescidi

3. Anadolu Selçuklu döneminde inşa edilen

 Kayseri’deki Hunad Hatun,  Konya’daki Sahip Ata,  Kayseri’deki Hacı Kılıç yapılarının tür bakımından ortak özelliği aşağıdakilerden hangisidir? A) Medrese

B) Dârüşşifa

D) Külliye

C) Cami

E) Kümbet

4. Ankara’da en önemli Anadolu Selçuklu mimarîsi olarak orijinal kündekâri minberi, alçı ve çini mozaik mihrabıyla ön plana çıkan 1290 tarihli mimarî eser aşağıdakilerden hangisidir? A) Arslanhâne Camii B) Ahi Şerafeddin Camii C) Alâeddin Camii D) Burmalı Minâre Camii E) Taş Mecidi

Külliyeler (Cami Merkezli Kompleks Yapılar) Mengücekliler

 Divriği Külliyesi (ilk külliye)

Anadolu Selçuklu Devleti

 Kayseri Hunad Hatun Külliyesi  Kayseri Hacı Kılıç Külliyesi  Konya Sahip Ata Külliyesi

5. Anadolu Selçuklu Dönemi’ne ait mimarî eserler arasında aşağıdakilerden hangisi gösterilemez? A) Konya Alâeddin Camii B) Amasya Burmalı Minare Camii

 Ahi Şerafeddin Camii, Ankara’da en önemli Anadolu Selçuklu mimarîsi olarak orijinal kündekâri minberi, alçı ve çini mozaik mihrabıyla 1290 tarihli ünlü bir mimarî eserdir.

C) Kayseri Hunad Hatun Külliyesi D) Diyarbakır Ulu Camii E) Bursa Muradiye Medresesi

 Mengücekliler dönemine ait Divriği Ulu Camii, görkemli dekorasyonu ve mimarlık stiliyle UNESCO tarafından 1985 yılında Dünya Kültür Mirası Listesi’ne alınmıştır.

1-C

2-A

3-D

4-B

5-E

~ 59 ~

“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri

KPSS / Tarihin Pusulası

Medreseler Danişmentliler

 Tokat Yağıbasan Medresesi (ilk)

Artuklular

 Diyarbakır Mesudiye Medresesi  Mardin Hatuniye Medresesi

Anadolu Selçuklu Devleti

           

Konya Karatay Medresesi Konya Sırçalı Medrese Konya İnce Minareli Medrese Konya Çifte Minareli Medrese Kayseri Hunad Hatun Medresesi Kayseri Çifte Medrese Kayseri Koca Hasan Medresesi Sivas Gök Medrese Sivas Buruciye Medresesi Sivas Çifte Minareli Medrese Kırşehir Cacabey Medresesi Erzurum Çifte Minareli Medrese

1. Anadolu Selçuklu dönemine ait,

 Sivas’taki Gök,  Konya’daki Karatay,  Kayseri’deki Koca Hasan yapılarının tür bakımından ortak özelliği aşağıdakilerden hangisidir? A) Şifahâne

B) Türbe

D) İmârethâne

C) Medrese

E) Külliye

2. Anadolu Selçuklu döneminde Kayseri’de inşa edilen ve dünyanın ilk tıp okulu olma özelliği taşıyan ünlü dârüşşifa aşağıdakilerden hangisidir?

 Konya Karatay Medresesi, Anadolu Selçuklu Sultanı II. Keykâvus döneminde, hadis

A) Turan Melek

B) Torumtay

C) Muineddin Pervane

D) Gıyasiye

E) Gevher Nesibe

ve tefsir ilimleri okutulmak amacıyla kapalı medrese tipinde 1251 yılında inşa edilmiş olup 1955 yılında Çini Eserler Müzesi olarak ziyarete açılmıştır.

 Danişmentliler dönemine ait Tokat/Niksar’daki Yağıbasan Medresesi Anadolu’daki ilk medrese olarak kabul edilmektedir.

3. Anadolu Selçuklu dönemine ait ilk medrese aşağıdakilerden hangisidir? A) Tokat Yağıbasan Medresesi

 Kayseri Koca Hasan Medresesi Anadolu Selçuklu dönemine ait ilk medresedir.

B) Kayseri Koca Hasan Medresesi C) Konya Karatay Medresesi

 Kırşehir Caca Bey Medresesi Anadolu’daki ilk gözlem evi olarak kabul edilmektedir.

D) Sivas Gök Medrese E) Kırşehir Caca Bey Medresesi

Dârüşşifalar/Bimarhâneler (Hastaneler) Mengücekliler

 Turan Melek Şifahânesi

Anadolu Selçuklu Devleti

 Kayseri Gevher Nesibe Dârüşşifası***  Kayseri Gıyasiye Dârüşşifası  Konya I. Keykâvus Şifahânesi  Tokat Muineddin Pervâne Dârüşşifası  Aksaray Alâeddin Keykûbat Dârüşşifası  Amasya Torumtay Bimarhânesi

 Anadolu Selçuklu döneminde inşa edilen Gevher Nesibe Dârüşşifası, Anadolu’daki ve

4. I.

İnce Minareli Medrese,

II. Yağıbasan Medresesi, III. Süleymaniye Medresesi Yukarıdakilerden hangileri Anadolu Selçuklu dönemine ait eserler arasındadır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

dünyadaki ilk Tıp Okulu özelliği taşıması bakımından son derece önemlidir.

C) Yalnız III

E) II ve III

Anıt Mezarlar (Kümbet ve Türbeler) Saltuklular

 Erzurum Mama Hatun Türbesi  Erzurum Emir Saltuk Türbesi

Mengücekliler

 Kemah Sultan Melik Türbesi  Kırşehir Melik Gazi Türbesi

Anadolu Selçuklu Devleti

 Kayseri Döner Kümbet  Konya II. Kılıç Arslan Türbesi  Konya Gömeç Hatun Türbesi

 Erzurum Emir Saltuk Türbesi Anadolu’daki en eski anıt mezar yapısıdır.

~ 60 ~

5. Anadolu Selçuklu Devleti’nde, I.

imâret,

II. bimarhâne, III. medrese kurumlarından hangileri sosyal devlet anlayışının varlığını kanıtlar niteliktedir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

1-C

2-E

C) I ve II

E) I, II ve III

3-B

4-A

5-E

KPSS / Tarihin Pusulası

“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”

Kervansaraylar (Hanlar)

Anadolu Selçuklu Devleti

 Kayseri-Aksaray Alay Han  Kayseri Sultan Han  Antalya Evdir Han  Antalya Kırk Göz Han  Konya Altınapa Han  Konya Sultan Han  Afyon Çay Han  Amasya Ezine Pazar Han

 II. Kılıç Arslan döneminde Kayseri-Aksaray yolunda yapılan Alay Han, Anadolu’daki ilk kervansaray olarak kabul edilmektedir.

1. Anadolu’daki ilk kervansaray yapısı olarak bilinen Kayseri-Aksaray yolu üzerindeki “Alay Han” Türk-İslâm mimarîsinin hangi dönemine aittir? A) Saltuklular

B) Artuklular

C) Mengücekliler

D) Danişmentliler

E) Anadolu Selçukluları

2.

 Hasankeyf Köprüsü  Malabadi Köprüsü

Köprüler

Yukarıdaki mimarî eserler aşağıdakilerden hangisine aittir?

Artuklular

 Hasankeyf Köprüsü  Malabadi Köprüsü  Haburman Köprüsü  Devegeçidi Köprüsü  Dunaysır Köprüsü  Ambar Çayı Köprüsü

 Dikkat! ÖSYM son yıllarda mimarî eser konusunda genellikle Artuklular üzerinde durmaktadır.

A) Mengücekliler

B) Çaka Beyliği

C) Saltuklular

D) Artuklular

E) Danişmentliler

3. Anadolu Selçuklu hükümdarı I. Alaeddin Keykûbat'ın emriyle Saadeddin Köpek tarafından inşa edilen ve günümüze ulaşabilen tek Anadolu Selçuklu saray yapısı aşağıdakilerden hangisidir? A) Beyşehir Kubadâbâd Sarayı B) Kayseri Kubâdiye Köşkü

Saray ve Köşkler

Anadolu Selçuklu Devleti

C) Alanya Alaiye Sarayı

 Beyşehir Kubadâbâd Sarayı  Kayseri Kubâdiye Köşkü  Kayseri Haydar Bey Köşkü  Kayseri Hızır İlyas Köşkü  Alanya Alaiye Sarayı  Konya Alâeddin Sarayı

D) Konya Alâeddin Sarayı E) Kayseri Hızır İlyas Köşkü

4. I.

Mardin Ulu Camii

II. Malabadi Köprüsü

 Beyşehir’deki Kubadâbâd Sarayı, I. Alaeddin Keykûbat'ın emriyle Saadeddin Köpek

III. Erzurum Mama Hatun Türbesi

tarafından yapılmış olup, günümüze ulaşabilen tek Anadolu Selçuklu saray yapısıdır.

IV. Mardin Marufiye Medresesi Yukarıdaki mimarî eserlerden hangileri Artuklular dönemine aittir? A) Yalnız I

Not Alınız..............................................................................................................................

B) I, II ve III

D) I ve IV

C) II ve III

E) I, II ve IV

........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................

5. I.

Kırşehir Cacabey Medresesi,

II. Beyşehir Kubadâbâd Sarayı, III. Malabadi Köprüsü Yukarıdakilerden hangileri sivil mimarî örnekleri arasında gösterilebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................

1-E

2-D

3-A

4-E

5-D

~ 61 ~

III. BÖLÜM OSMANLI DEVLETİ (KURULUŞ VE YÜKSELME DÖNEMİ) Bu bölümden bugüne kadar “2” soru çıkmıştır.

KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ (LİSANS)

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

(-)

(-)

(-)

(-)

(-)

(-)

(-)

(-)

(1)

(-)

(-)

(-)

(1)

(ORTAÖĞRETİM)

(ÖN LİSANS)

2006

2008

2010

2012

2006

2008

2010

2012

(-)

(-)

(-)

(-)

(-)

(-)

(-)

(-)

Yazarın Yorumu Değerli adaylar, ÖSYM’nin bu bölüm ile ilgili soru sorma ihtimali oldukça düşüktür. Nitekim çıkmış soru analizinde de görüleceği gibi şimdiye kadar sadece “2” soru sorulmuştur. Bu sorular da içerik olarak teşkilâtlanma ve Osmanlı Devleti’nin izlediği politikalarla ilgilidir. Ayrıca Osmanlı Devleti’nde Duraklama, Gerileme ve Dağılma dönemlerinin daha iyi anlaşılabilmesi açısından bu bölümdeki birtakım gelişmelerin iyi bilinmesi gerekmektedir. Özellikle “ilk”ler konusuna dikkat edilmesi sizlere fayda sağlayacaktır.

KPSS K / Tarihin Pusulası

“Osmanlı Devleti -Kuuruluş ve Yükselme Dönemi”

❆ 19222 (Saltanatın Ka aldırılması)

1579

DURAK KLAMA

YÜKSELMEE

1699

GEERİLEME

1. Osmaanlı Devleti’nde Osman Gazi’nin bir uç beeyi olarak atanması ile başlay yıp 1453 İstanb bul’un fethi ile son bulan dönem aşağııdakilerden hangisidir? A) Kuuruluş

B) Durraklama

D D) Yükselme

1299 1 KURULUŞ 1453

C) Gerileme G

E) Dağılma

1792 DAĞILMA 1922

❆ 1299 (Osmaan Gazi’nin uç beyi olarak ata anması) ❆ 1453 (İstanbul’un Fethi) ❆ 1579 (Sokulllu Mehmet Pa aşa’nın Ölümü))

2. Osmaanlı Devleti’nde 1699 Karlofç ça Barış Antlaaşması ile başlayıp 1792 Yaş Antlaşması ile sona eren n dönem aşağııdakilerhangisidir? den h A) Daağılma

B) Yü ükselme

D D) Duraklama

C) Kuruluş K

E) Gerileme

❆ 1699 (Karlo ofça Barış Antlaaşması) (Osmanlı & Avusturyya, Venedik, Le ehistan) ❆ 1792 (Yaş A Antlaşması) (Ossmanlı & Rusya a)

1-A

2-E

~ 65 ~

“Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi”

KPSS / Tarihin Pusulası

I. KURULUŞ DÖNEMİ (1299-1453) ✎ Osmanlılar Oğuzların Bozok kolunun Kayı boyundandır. ✎ Bir uç beyliği olan Osmanlılar, Ertuğrul Gazi önderliğinde ilk olarak Van yakınla-

rındaki Ahlat yöresine, daha sonra da Ankara yakınlarındaki Karacadağ bölgesine yerleştirilmişlerdir.

1. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nde kuruluş dönemi padişahları arasında gösterilemez? A) I. Murat

B) Orhan Bey

D) II. Bayezid

✎ Bir süre sonra ise Söğüt (yaylak) ve Domaniç’i (kışlak) Bizans’tan alarak buralara

C) II. Murat

E) I. Mehmet

yerleşmişlerdir. ✎ Osmanlı Devleti’nin temelleri Ertuğrul Gazi döneminde atılmış, onun ölümünden

sonra ise Anadolu Selçuklu Devleti’nin otoritesini kaybetmesi üzerine oğlu Osman Bey 1299’da bağımsızlığını ilan etmiştir.

2. I.

iskân politikası,

II. merkezî yönetim teşkilâtı, III. istimâlet politikası

❆

Osmanlı Devleti’nin Kısa Sürede Güçlenmesini Sağlayan Unsurlar  Coğrafî (Jeopolitik) konumu  İskân politikası (Fethedilen yerlere Türk ve Müslüman nüfusun yerleştirilmesi)  İstimâlet (hoşgörü) politikası (Fethedilen yerlerde halka hoşgörülü davranılma-

Yukarıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nin kısa zamanda gelişmesini sağlayan unsurlar arasında yer alır? A) Yalnız I

B) Yalnız III

D) II ve III

sı ve böylece halkın devlete ısındırılması)

C) I ve II

E) I, II ve III

 İlk dönemlerde beyliklerle mücadele edilmemesi  Yöneticilerin başarılı olması  Merkezî ve mutlak otoriteye ağırlık verilmesi  Cihat ve gaza anlayışı

3. Osmanlı Devleti’nde “mangır” adı verilen ilk bakır para hangi padişah döneminde bastırılmıştır?

 Ordunun güçlü olması  Ahilerin desteği

A) Orhan Bey B) Osman Bey C) Yıldırım Bayezid

☸ Kuruluş Dönemi Padişahları  Osman Bey

(1281-1324)

 Orhan Bey

(1324-1362)

 I. Murat (Hüdâvendigâr)

(1362-1389)

 I. Bayezid (Yıldırım)

(1389-1402)

 I. Mehmet (Çelebi)

(1413-1421)

 II. Murat

(1421-1451)

D) Çelebi Mehmet E) I. Murat

4. Osmanlı Devleti’nin Bizans’a karşı elde ettiği ilk zafer aşağıdakilerden hangisidir? A) Sırp Sındığı Savaşı B) I. Kosova Savaşı

A. Osman Bey Dönemi (1281-1324) ✎ Bu dönem Osmanlı Devleti’nde aşiretten beyliğe geçiş dönemidir.

C) Koyunhisar (Bapheon) Savaşı D) II. Kosova Savaşı E) Maltepe (Palekanon) Savaşı

✎ Osman Bey beyliğin sınırlarını batıya doğru genişletmiş, Söğütten sonra Bilecik, Ak-

hisar, Karacahisar ve İnegöl’ü almıştır. Merkez de Bilecik’e taşınmıştır. (1288) ✎ 1301’de ise Yarhisar alınarak merkez yapılmıştır. ✎ 1302’de Bizans ordusuyla Koyunhisar (Baphaeon) Savaşı yapılmış ve Osmanlı bu

savaştan zaferle ayrılmıştır.

 Koyunhisar Savaşı, Osmanlıların Bizans’la yaptığı ilk savaş ve Bizans’a karşı kazandığı ilk zaferdir.

5. Osmanlı Devleti’nde ilk vergi hangi padişah döneminde konulmuştur? A) Osman Bey B) I. Murat C) Yıldırım Bayezid D) I. Mehmet

✎ Fahrüddin lakabıyla da bilinen Osman Bey’in döneminde ayrıca;

E) Orhan Bey

 İlk kez bakırdan Osmanlı parası (mangır) bastırılmıştır.  İlk Osmanlı vergisi konmuştur.

~ 66 ~

1-D

2-E

3-B

4-C

5-A

KPSS / Tarihin Pusulası

“Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi”

B. Orhan Bey Dönemi (1324-1362) ✎ Orhan Bey dönemi, fetihler ve teşkilâtlanma çalışmalarıyla Osmanlıların beylikten

“Devlet” aşamasına yükseldiği dönemdir.

✎ Orhan Bey 1326’da Bursa’yı fethederek burayı merkez yapmıştır. ✎ 1329’da yapılan Maltepe (Palekanon) Savaşı sonucunda Bizans mağlup edilmiş ve

1331’de İznik alınmıştır. Bu gelişme üzerine İznik başkent yapılmıştır. (1331)

1. Osmanlı Devleti’nde hangi padişah döneminde Balkanlar’daki ilk toprak parçası olan “Çimpe Kalesi” alınmış ve ilk kez Rumeli’ye geçilmiştir? A) I. Murat

B) Orhan Bey

D) Osman Bey

C) II. Murat

E) I. Bayezid

✎ 1336’da İlhanlılara ödenen vergi kesilmiş ve devlet tam bağımsız olmuştur. ✎ 1337’de İzmit’in alınmasıyla Kocaeli bölgesinin fethi tamamlanmıştır. ✎ 1345’te Karesioğullarına son verilmiştir.

 Karesioğulları Beyliği Osmanlı Devleti’ne katılan ilk Anadolu Türk beyliğidir. Bu beyliğin Osmanlı egemenliği altına alınması, Anadolu Türk birliği çalışmalarının başladığını göstermektedir. Ayrıca Osmanlı Devleti ilk donanmayı da Karesioğullarından almış ve böylece denizcilik faaliyetleri başlamıştır. ✎ 1353’te Balkanlar’daki ilk toprak parçası olan Çimpe Kalesi alınmış, böylece ilk kez

Rumeli’ye geçilmiştir. Bundan sonra Türkmenler buralara iskân edilmiştir.

2. Orhan Bey döneminde; I.

ilk kez Rumeli’ye geçilmesi,

II. ilk kez kadı ve subaşı tayini yapılması, III. yaya ve müsellem adıyla ilk kez düzenli bir ordu oluşturulması gelişmelerinden hangileri Osmanlı Devleti’nin bu dönemde teşkilâtlanma çabası içinde olduğunu kanıtlar niteliktedir? A) Yalnız I

❆

B) Yalnız II

D) I ve III

Orhan Bey Döneminde Teşkilâtlanma Çalışmaları

C) I ve II

E) II ve III

 İlk divan teşkilâtı oluşturulmuştur.  İlk kez vezirlik makamı oluşturulmuştur. (Atanan ilk vezir Alâeddin Paşa’dır.)  İlk düzenli ordu (yaya ve müsellem) oluşturulmuştur.  İlk vakıf örgütü kurulmuştur.  İlk medrese İznik’te açılmıştır. (Süleyman Paşa Medresesi/İznik Orhâniyesi)

 İznik’teki Süleyman Paşa Medresesi’ne atanan ilk müderris Davud-u Kayserî’dir.  İlk tersane Karesioğullarının alınmasıyla Karamürsel’de kurulmuştur.

3. Osmanlı Devleti’nde “akçe” adı verilen ilk gümüş para hangi padişah döneminde bastırılmıştır? A) Orhan Bey B) I. Mehmet C) Osman Bey D) I. Bayezid E) II. Murat

 İlk darphane kurulmuş ve ilk gümüş para (akçe) basılmıştır.  İlk kez kadı ve subaşı tayini yapılmıştır.

 İlk Osmanlı kadısı Karacahisar'a tayin edilen Karamanlı Dursun Fakih’tir. 4. Osmanlı Devleti’nin ilk kez top kullandığı savaş aşağıdakilerden hangisidir?

C. I. Murat (Hüdâvendigâr) Dönemi (1362-1389)

A) Sırpsındığı

B) Çirmen

C) Sazlıdere

D) Koyunhisar E) I. Kosova

✎ I. Murat öncelikle Anadolu Türk birliğini kurmayı amaçlamıştır. ✎ 1363 Sazlıdere Savaşı ile Sırplar ve Bulgarlar mağlup edilerek Edirne fethedilmiş ve

1365 yılında merkez ilân edilmiştir.

✎ 1364’te Balkan-Haçlı İttifakı’yla yapılan Sırpsındığı Savaşı sonunda Rumeli’deki

Türk hâkimiyeti kesinleşmiş ve ilk Haçlı ordusu yenilmiştir.

 1364 Sırpsındığı Savaşı Osmanlı Devleti ile Haçlılar arasındaki ilk savaştır.

5. Savaş meydanında şehit edilen ilk ve tek Osmanlı padişahı aşağıdakilerden hangisidir? A) II. Murat

✎ 1371 Çirmen Savaşı’nda ise Trakya ve Makedonya prenslikleri mağlup edilmiştir.

B) Çelebi Mehmet

✎ 1389 yılında Haçlı İttifakı’yla yapılan I. Kosova Savaşı’nda Osmanlı ordusu ilk kez

C) Osman Bey

top kullanmıştır. Bu savaşta Haçlılar çember içine alınarak imha edilmiştir. ✎ I. Murat savaş meydanında bir Sırplı tarafından hançerlenerek şehit edilmiştir.

 I. Murat savaş meydanında şehit edilen ilk ve tek Osmanlı padişahıdır.

D) I. Murat E) Yıldırım Bayezid

1-B

2-E

3-A

4-E

5-D

~ 67 ~

“Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi” ❆

KPSS / Tarihin Pusulası

I. Murat Döneminde Teşkilâtlanma Çalışmaları

 Sultan (Hüdâvendigâr) unvanını ilk kez kullanan Osmanlı padişahı I. Murat’tır.  Veraset sisteminde değişikliğe gidilerek “ülke padişah ve oğullarınındır.” anlayışı

getirilmiştir. Bu değişiklikteki temel amaç taht kavgalarını önlemek ve merkezî otoriteyi güçlendirmektir.

1. Osmanlı Devleti’nde “Sultan” unvanını ilk kez hangi padişah kullanmıştır? A) I. Murat

B) II. Selim

D) I. Mehmet

C) I. Bayezid

E) II. Murat

 İlk kez “Pençik Sistemi” uygulanarak Kapıkulu (Yeniçeri) Ocağı kurulmuştur.

 Pençik Sistemi: Bu sistem, savaşlarda ele geçen esirlerden 1/5’inin Yeniçeri Ocağı’na alınması sistemidir. Pençik sistemi “devşirme sistemi” adıyla varlığını sürdürecektir. 2. I. Murat döneminde;

 İlk kez Acemi Oğlanlar Ocağı kurulmuştur.

I.

 İlk kez “Tımar Sistemi” uygulanmıştır.

II. Yeniçeri Ocağı’nın kurulması,

 Topçu Ocağı’nın temelleri atılmıştır.  Rumeli Beylerbeyliği oluşturulmuş, yönetimine de Lala Şahin Paşa getirilmiştir.  İlk kez kazaskerlik makamı oluşturulmuştur. (Kazasker adalet, hukuk ve eğitim işle-

rine bakar, ayrıca kadı ve müderrislerin atamalarını yapardı.)

 Maliye teşkilâtı kurulmuş, ilk malî düzenlemeyi de Çandarlı Halil ve Kara Rüstem

ilk malî düzenlemenin yapılması,

III. Haçlılarla Sırpsındığı Savaşı’nın yapılması gelişmelerinden hangileri Osmanlı Devleti’nin bu dönemde de teşkilâtlanmaya önem verildiğini kanıtlar niteliktedir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

Paşa yapmıştır.

C) I ve II

E) I, II ve III

 Malî teşkilâtla bağlantılı olarak ilk kez defterdar ataması yapılmıştır.  Ayrıca bu dönemde Germiyanoğullarından “çeyiz” olarak, Hamitoğullarından ise

“para karşılığında” toprak alınmıştır.

D. I. Bayezid (Yıldırım) Dönemi (1389-1402) ✎ Bu dönemde Germiyanoğulları, Aydınoğulları, Candaroğulları, Menteşeoğulları, Ka-

dı Burhaneddin Devleti ve Saruhanoğulları ele geçirilmiş; böylece ilk kez Anadolu Türk siyasî birliği büyük ölçüde sağlanmıştır. ✎ Merkezi Kütahya olmak üzere Anadolu Beylerbeyliği kurulmuştur.

3. Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Dönemi’nde aşağıdaki beyliklerin hangisinden “çeyiz” olarak toprak alınmıştır? A) Hamitoğulları B) Candaroğulları C) Karesioğulları D) Germiyanoğulları E) Karamanoğulları

✎ 1391’de Yıldırım Bayezid ilk kez İstanbul’u kuşatmıştır. ✎ 1396’da Haçlılarla yapılan Niğbolu Savaşı’nda büyük bir zafer kazanılmıştır.

 Niğbolu Savaşı’nda gösterdiği üstün başarıdan dolayı Abbasî Halifesi I. Mütevekkil, Yıldırım Bayezid’e “Sultân-ı İklim-i Rum” unvanı vermiştir. ✎ Yıldırım, Niğbolu zaferinden sonra İstanbul’u yeniden kuşatmış, kuşatma sırasında

Anadolu Hisarı (Güzelcehisar) yapılmıştır. Ancak Anadolu’da Timur tehlikesinin ortaya çıkması sonucu kuşatma kaldırılarak Bizans’la anlaşma yapılmıştır. ✎ 1402 Ankara Savaşı’nda Yıldırım ve Timur’un orduları karşılaşmış, savaşı Timur ka-

zanmış ve Yıldırım Bayezid esir düşmüştür. Ankara Savaşı sonucunda;  Anadolu Türk siyasî birliği bozulmuştur.

4. 1396 Niğbolu Zaferi sonrasında Abbasî Halifesi I. Mütevekkil tarafından kendisine “Sultân-ı İklim-i Rum” unvanı verilen padişah aşağıdakilerden hangisidir? A) Yıldırım Bayezid B) I. Murat C) Çelebi Mehmet D) II. Murat E) I. Selim

 Balkanlardaki ilerleme durmuştur.  Bizans’ın ömrü uzamıştır.  Osmanlı Devleti’nde Fetret Devri (1402-1413) başlamıştır.  Yıldırım Bayezid’in oğullarından Mehmet Çelebi Amasya’da, Musa Çelebi Bur-

sa’da, İsa Çelebi Balıkesir’de ve Süleyman Çelebi Edirne’de hükümdarlıklarını ilân etmişlerdir.

5. Osmanlı Devleti’nde “Yeniçeri Ocağı” ilk kez hangi padişah döneminde kurulmuştur? A) II. Bayezid

D) Orhan Bey

Fetret Devri (1402-1413) Ankara Savaşı’ndan sonra I. (Yıldırım) Bayezid’in oğulları arasında taht kavgalarının yaşandığı, ülkenin parçalanma tehlikesi yaşadığı ve yaklaşık 11 yıl süren bu bunalımlı döneme Fetret Devri adı verilmektedir. I. (Çelebi) Mehmet bu döneme son verecektir.

~ 68 ~

B) I. Selim

1-A

2-C

3-D

C) I. Mehmet

E) I. Murat

4-A

5-E

KPSS / Tarihin Pusulası

“Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi”

E. I. Mehmet (Çelebi Mehmet) Dönemi (1413-1421) ✎ Çelebi Mehmet, Ankara Savaşı sonrası sarsılan devlet otoritesini yeniden sağladığı

ve devleti yeniden toparladığı için Osmanlı Devleti’nin ikinci kurucusu olarak kabul edilir. Bu dönemde; ✎ Anadolu Türk birliğini kurma yolunda önemli adımlar atılmıştır. ✎ 1416’da Venediklilerle ilk deniz savaşı yapılmış, ancak her iki devlet de birbirine

üstünlük sağlayamamıştır. ✎ Bu dönemin en önemli gelişmesi ise 1419’da çıkan Şeyh Bedreddin İsyanı’dır.

 Şeyh Bedreddin İsyanı, Osmanlı Devleti’nde ilk dinî ve sosyal içerikli isyandır.

1. 1402 Ankara Savaşı sonrasında sarsılan devlet otoritesini tekrar sağlayıp Fetret Devri’ne son veren, bu nedenle Osmanlı Devleti’nin “İkinci Kurucusu” olarak kabul edilen padişah aşağıdakilerden hangisidir? A) II. Murat B) Çelebi Mehmet C) Orhan Bey D) I. Murat E) Yıldırım Bayezid

✎ Şeyh Bedreddin ile müritleri Torlak Kemal ve Börklüce Mustafa’nın İzmir ve Ma-

nisa’da çıkardığı bu isyan kısa sürede bastırılmış ve Şeyh Bedreddin Serez’de (Orta Makedonya’da bir şehir) idam edilmiştir. (1420) ✎ Bu dönemde ortaya çıkan bir diğer önemli gelişme de, Çelebi Mehmet’in kardeşi

Mustafa Çelebi’nin taht mücadelesi için başlattığı isyandır. (Düzmece Mustafa Olayı) Bu isyan da bastırılmış ve Mustafa Çelebi Bizans’a sığınmıştır. (II. Murat döneminde sahneye tekrar çıkacaktır.)

2. Osmanlı Devleti’nde tahtı kendi isteği ile terk eden ilk ve tek padişah aşağıdakilerden hangisidir? A) I. Murat B) Yıldırım Bayezid C) II. Murat

F. II. Murat Dönemi (1421-1451)

D) II. Mehmet E) Çelebi Mehmet

✎ II. Murat öncelikle amcası Mustafa Çelebi’nin isyanını bastırmış ve Mustafa Çelebi

yakalanarak öldürülmüştür. (Bu olay Düzmece Mustafa Olayı olarak da bilinir.) ✎ 1422’de İstanbul kuşatılmış ve ilk kez “donanma” kullanılmıştır. Ancak kuşatma

esnasında, II. Murat’ın küçük kardeşi Şehzâde Mustafa’nın isyan etmesi üzerine kuşatma kaldırılmıştır. İznik’e gelen II. Murat kardeşini boğdurtarak öldürtmüştür. ✎ Bu dönemde Aydın, Menteşe ve Germiyanoğulları ele geçirilmiş; Sırbistan vergiye

bağlanmış, Arnavutluk da himaye altına alınmıştır. ✎ Balkanlarda peş peşe gelen yenilgiler Osmanlı devletini zor duruma sokmuş ve bu

3. Osmanlı Devleti’nde Enderun Mektebi ilk kez hangi padişah döneminde açılmıştır? A) Orhan Bey

B) I. Selim

D) II. Bayezid

C) I. Mehmet

E) II. Murat

gelişme sonucunda 1444’te Haçlılarla Edirne-Segedin Antlaşması imzalanmıştır.

 Edirne-Segedin Antlaşması, Osmanlıların Balkanlarda imzaladığı ilk antlaşmadır. ✎ II. Murat tahtı kendi isteğiyle 12 yaşındaki oğlu II. Mehmet’e bırakınca, Haçlılar bu

durumu fırsat bilerek Segedin Antlaşması’nı bozup saldırıya geçmiştir. Çandarlı Halil Paşa ve diğer devlet adamlarının ısrarı ile II. Murat ordunun başına geçerek Haçlı ordusunu bozguna uğratmıştır.

 II. Murat Osmanlı tarihinde tahtı gönüllü olarak terk eden ilk ve tek padişahtır.

4. Osmanlı Devleti’nde ilk yeniçeri ayaklanması olan “Buçuk Tepe İsyanı” hangi padişah döneminde çıkmıştır? A) II. Murat

B) I. Mehmet

D) I. Bayezid

C) Orhan Bey

E) I. Murat

✎ Türkleri Balkanlardan atma düşüncesi ile yeniden harekete geçen Haçlı ordusu ile

1448’de II. Kosova Savaşı yapılmıştır. Yaklaşık 3 gün süren bu savaşın sonucunda Haçlı ordusu ağır bir yenilgi almıştır. Bu savaşla;  Balkanlar kesin olarak Türk yurdu haline gelmiştir.  Haçlılar bir daha Osmanlılara saldırma cesareti gösterememiştir.  Türklerin son savunma, Haçlıların son saldırı savaşı olmuştur.

5. Osmanlı Kuruluş Dönemi’nde ortaya çıkan ilk dinî ve sosyal içerikli ayaklanma aşağıdakilerden hangisidir? A) Düzmece Mustafa İsyanı B) Buçuk Tepe İsyanı

☸ II. Murat dönemindeki diğer gelişmeler;  Devlet adamı yetiştirmek için Edirne’de ilk kez Enderun Mektebi açılmıştır.

C) Şah Kulu İsyanı D) Şeyh Bedreddin İsyanı E) Baba Zünnûn İsyanı

 Devşirme Sistemi geliştirilmiş ve kanunlaştırılmıştır.  Arapça ve Farsça pek çok eser tercüme edilmiştir.  Edirne’de Buçuk Tepe İsyanı çıkmıştır. (ilk yeniçeri ayaklanmasıdır.)

1-B

2-C

3-E

4-A

5-D

~ 69 ~

“Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi”

KPSS / Tarihin Pusulası

II. YÜKSELME DÖNEMİ (1453-1579) ✎ Osmanlı Devleti’nde İstanbul’un fethinden 1579’da Sokullu’nun ölümüne kadar

olan döneme “Yükselme Dönemi” denir.

1. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nin Yükselme Dönemi padişahları arasında gösterilemez?

✎ Bu dönem Osmanlı Devleti’nin “İmparatorluk” haline geldiği dönemdir.

A) II. Mehmet (Fatih)

B) II. Murat

✎ Bu dönemde devlet bütün kurumlarını tamamlamış ve yaptığı genişlemeyle bölge

C) I. Selim (Yavuz)

D) II. Bayezid

E) I. Süleyman (Kanunî)

devleti olmaktan çıkarak dünya devleti haline gelmiştir. Nitekim Osmanlı Devleti, bu dönemde en büyük ve en güçlü devlet durumundadır. ☸ Yükselme Dönemi Padişahları  II. Mehmet (Fatih)

(1451-1481)

 II. Bayezid

(1481-1512)

 I. Selim (Yavuz)

(1512-1520)

 I. Süleyman (Kanunî)

(1520-1566)

 II. Selim (Sarı)

(1566-1574)

 III. Murat

(1574-1595)

2. Aşağıdakilerden hangisi, II. Mehmet (Fatih)’in İstanbul’un fethi için yaptığı hazırlık çalışmalarından biri değildir? A) Çanakkale ve İstanbul Boğazları’nın güvenliğini sağlamak için Anadolu Hisarı’nı yaptırmıştır. B) Kuzey Ege’nin güvenliği için Çimenlik ve Bozcaada Kalelerini yaptırmıştır. C) “Şahi” adlı güçlü ve büyük toplar döktürmüştür. D) Tekerlekli kuleler yaptırmıştır. E) Bizans’a yardım gitmesini önlemek için Edirne’de bir ordu bulundurmuştur.

A. Fatih Sultan Mehmet (II. Mehmet) Dönemi (1451-1481) ✎ II. Mehmet, 1451’de ikinci kez tahta çıktıktan sonra öncelikle İstanbul’un fethi için

hazırlıklara başlamıştır. Fatih, 2 yıl süren bu hazırlık döneminde:

 Çanakkale ve İstanbul Boğazları’nın güvenliğini sağlamak için Yıldırım Bayezid dö-

neminde yapılan Anadolu Hisarı’nın karşısına Rumeli Hisarı (Boğazkesen)’i yaptırmıştır. Ayrıca Kuzey Ege’nin güvenliği için de Çimenlik Kalesi, Kilitbahir Kalesi ve Bozcaada Kalesi’ni yaptırmıştır.  “Şahi” adlı güçlü ve büyük toplar döktürmüştür.  Tekerlekli kuleler yaptırmıştır.  Bizans’a yardımı önlemek için Edirne’de bir ordu bulundurmuştur.  Güçlü bir donanma oluşturmuştur.

3. İstanbul’un fethinden sonra Ortodoks Kilisesi Osmanlı himayesine alınmış; ayrıca Ermeni Kilisesi'nin teşkilâtlanmasına olanak sağlanmıştır. Osmanlı Devleti'nin, izlediği bu politikayla aşağıdakilerden hangisini amaçladığı savunulamaz? A) Ortodoksları kontrol altında tutmayı B) Katolik Kilisesi'ne karşı güç oluşturmayı C) Ortodoksların devlete bağlılığını artırmayı D) Dinsel farklılıkları ortadan kaldırmayı E) Hıristiyan dünyasının birleşmesini önlemeyi

❆ İstanbul’un Fethedilmesinin Sebepleri  Hz. Muhammed’in İstanbul’un fethedileceğini belirtmesi ve onun fetheden ordu

ve komutanları övmesi (Dinî neden)

 Devletin toprak bütünlüğünün sağlanmak istenmesi (Siyasî neden)  İstanbul’un jeopolitik/coğrafî konumu ve ticarî merkez olması (Siyasî neden)  Bizans’ın entrikalarına son verilmek istenmesi (Siyasî neden)  Boğazlara ve İpek Yolu ticaretine hâkim olmak istenmesi. (Ekonomik neden)

❆ İstanbul’un Fethi (29 Mayıs 1453) ✎ Hazırlıklar tamamlandıktan sonra 6 Nisan 1453’te kuşatma başlamıştır. Fatih, 21-

22 Nisan gecesi 72 parçalık donanmayı Tophane’den Kasımpaşa Limanı’na, yani Haliç’e indirmiş, gittikçe güç kaybeden İstanbul 29 Mayıs 1453’te alınmıştır. ✎ 53 günlük kuşatmadan sonra fethedilen şehirde, halka din ve mezhep özgürlüğü

tanınmıştır. Nitekim İstanbul’da Gregoryen Ermeni Patrikhanesi’nin kurulmasına izin verilmiştir.

4. İstanbul’un fethinin, I.

Bizans'ın Osmanlı Devleti'nin iç işlerine karışması,

II. İstanbul'un İpek yolu ticaretinde önemli bir merkez olması, III. Hz. Muhammed'in, İstanbul'un fethini öven hadisinin bulunması gibi nedenlerinin, dinî, siyasi ve ekonomik alanlarla eşleştirilmesi, aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?

A)

Dinî

Siyasî

Ekonomik I

I

II

III

B)

II

I

III

C)

III

I

II

D)

II

III

I

E)

III

II

I

✎ Bununla birlikte, Ortodoks Kilisesi’nin başına Katolik ve Ortodoks birleşmesine kar-

şı çıkan birisi getirilmiştir. Bundaki amaç Hıristiyan birliğini parçalamaktır.

~ 70 ~

1-B

2-A

3-D

4-C

KPSS / Tarihin Pusulası

“Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi”

❆ İstanbul’un Fethinin Sonuçları 1. Türk Tarihi Açısından  Osmanlının iki kıta arasındaki bütünlüğü sağlanmıştır.  Boğazların egemenliği Osmanlı’ya geçmiştir.

1. İstanbul'un fethi; askerî, siyasî ve ekonomik açıdan hem Osmanlı tarihi hem de dünya tarihi açısından önemli gelişmelere yol açmıştır.

 Başkent İstanbul’a taşınmıştır. (Yıkılışa kadar İstanbul başkent olacaktır.)

Aşağıdakilerden hangisi, İstanbul'un fethinin dünya tarihi açısından önemli bir sonucu olarak gösterilemez?

 Osmanlıların İslâm dünyasındaki saygınlığı artmıştır.  Osmanlı Devleti’nde “Yükselme Dönemi” başlamıştır.

A) Osmanlı toprak bütünlüğünün sağlanması

 Devlet İmparatorluk haline gelmiştir.  Ticaret yollarının (İpek Yolu) denetimi Türklerin eline geçmiştir.

B) Derebeyliklerin yıkılması ve mutlak krallıkların kurulmaya başlaması

 II. Mehmet “Fatih” (Fetheden) unvanını almıştır.

C) Büyük topların surları yıkabileceğinin anlaşılması

 Türklerin Avrupa’da ilerleyişi hızlanmıştır.

D) İstanbul'dan kaçan Bizanslı bilginlerin İtalya'da Rönesans'a zemin hazırlaması E) Ortaçağ'ın sonu Yeniçağ'ın başlangıcı olarak kabul edilmesi

2. Dünya Tarihi Açısından  Türkler dünya siyasetinin ve Avrupa tarihinin önemli unsuru olmuştur.  Bizans İmparatorluğu sona ermiştir.  Fetih sırasında kullanılan topların güçlü surları yıkabileceği görülmüştür.  Ortaçağ sona ermiş, Yeniçağ başlamıştır.  Avrupalılar ilk kez İstanbul’da elçilikler kurmaya başlamıştır.  Derebeylikler yıkılmış, mutlak krallıklar kurulmaya başlamıştır.  Avrupa’da Coğrafi Keşiflerin ve Rönesans’ın oluşumu hızlanmıştır.

❆ Batı Siyaseti (Fetihler) ✎ Fatih Sultan Mehmet İstanbul’un fethinden sonra Avrupa’dan gelebilecek tepkileri

önlemek, sınırları genişletmek, İslamiyet’i yaymak, Avrupa’daki Hıristiyan birliğini bozmak, Balkan uluslarını yönetim altına almak ve doğudan gelen Türkmenlere yurt bulmak amaçlarıyla batıya yönelik seferler yapmıştır. Bu doğrultuda;

2. I.

II. Mehmet “Fatih” unvanını almıştır.

II. Osmanlıların İslâm dünyasındaki saygınlığı artmıştır. III. Devlet İmparatorluk haline gelmiştir. Yukarıdakilerden hangileri İstanbul’un fethinin “Türk Tarihi” açısından sonuçları arasında yer alır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

 1459’da Belgrat dışında tüm Sırbistan, 1460’ta Mora Yarımadası, 1462’de Eflak,

1464’te Bosna ve Hersek, 1476’da Boğdan, 1479’da Arnavutluk fethedilmiştir.

❆ Anadolu Siyaseti (Fetihler) ✎ Fatih Sultan Mehmet Batı’daki faaliyetlerden sonra Anadolu’ya yönelmiştir.

3. Fatih döneminde aşağıdaki yerlerin hangisinin ele geçirilmesiyle, Karadeniz bir “Türk Gölü” haline gelmiştir? A) Sinop

B) Trabzon

D) Amasra

C) Kırım

E) İstanbul

✎ 1459’da Amasra fethedilmiş, 1460’ta Candaroğulları yıkılmış ve Sinop alınmıştır.

Ayrıca 1461’de Trabzon alınarak Pontus Rum Devleti’ne son verilmiş, 1466’da ise Karamanoğullarının bir kısım toprağı ele geçirilmiştir. ✎ 1473 Otlukbeli Savaşı’nda Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan mağlup edilmiş ve

Doğu Anadolu’da güvenlik sağlanmıştır.

4. Fatih Sultan Mehmet döneminde;  Candaroğullarından Samsun'un alınması  Kırım'ın Osmanlı hâkimiyetine girmesi

❆ Denizlerdeki Fetihler ✎ 1456’da Cenevizliler’den İmroz, Taşoz, Bozcaada, Gökçeada, Semadirek ve Limni

adaları, Venedikliler’den Eğriboz ve Midilli alınmıştır. (1462)

✎ Karadeniz’deki ticaret yoluna tamamen hâkim olmak isteyen Fatih, Gedik Ahmet

Paşa komutasındaki bir donanma ile 1475’te Kırım’ı ele geçirmiştir. Böylece;  Karadeniz bir Türk gölü haline gelmiştir.

 Akkoyunlular'ın yenilgiye uğratılması faaliyetlerine dayanarak aşağıdakilerden hangisinin amaçlandığı savunulamaz? A) Anadolu Türk birliğini gerçekleştirmenin B) İslamiyet'i yaymanın C) Karadeniz'de üstünlük sağlamanın D) Hakimiyet sahasını genişletmenin E) İpek Yolu'nda denetim kurmanın

 Kırım Hanlığı Osmanlı devletine bağlanmıştır.  Karadeniz’deki Ceneviz limanları Osmanlı’ya geçmiştir.  İpek yolunun denetimi tamamen Osmanlıların eline geçmiştir.

1-A

2-E

3-C

4-B

~ 71 ~

“Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Rodos, kuşatılmasına rağmen alınamamıştır.

 Fatih Sultan Mehmet’in karalarda ele geçiremediği tek yer Belgrat, denizlerde alamadığı tek ada ise Rodos’tur. ✎ Ege Denizi, Boğazlar ve Karadeniz ticareti için Venediklilerle 1463-1479 yılları ara-

sında on altı yıl süren bir savaş yaşanmıştır. Osmanlı’nın üstünlüğüyle sonuçlanan savaşlarda Venedik barış istemiştir. 1479’da yapılan barışa göre;  Venedikliler Osmanlılardan aldıkları yerleri geri verecek,  Osmanlılar Venedik’ten aldıkları yerleri geri verecek,

1. Osmanlı Devleti’nde “Avnî” mahlasıyla şiirler yazan padişah aşağıdakilerden hangisidir? A) I. Murat B) Fatih Sultan Mehmet C) Yavuz Sultan Selim D) Yıldırım Bayezid E) Kanunî Sultan Süleyman

 Venedik her yıl Osmanlı’ya 10 bin Venedik altını savaş tazminatı verecek. ✎ Ayrıca Venedik’e şu imtiyazlar verilmiştir;  Venedikliler İstanbul’da Balyos denilen devamlı elçi bulundurabilecek,  Balyoslar Osmanlı sınırlarındaki Venedikli vatandaşların davalarına bakabilecek

2. Osmanlı Devleti’nde sürekli elçi bulundurma hakkını, ilk kez aşağıdaki devletlerden hangisi elde etmiştir? A) Fransa

 Venedik bayrağı çeken herhangi bir gemiye saldırılmayacaktı.

B) Ceneviz

D) İtalya

C) Venedik

E) İspanya

Antlaşmanın Önemi    

Bunlar yabancı bir devlete verilen ilk imtiyazlardır. Kapitülasyonların öncüsüdür. Hukukî ve ticarî ayrıcalık verilmiştir. Osmanlı Devleti’nde sürekli elçi bulundurma hakkını ilk kez Venedik elde etmiştir.

3. Osmanlı Devleti yükselme döneminde Hıristiyan dünyasını siyasî, dinî ve ekonomik yönden bölme politikası izlemiştir. Buna göre; I.

Mora ve Eflâk’ın alınması,

II. İstanbul'un fethinden sonra, Fener Rum Patrikhanesi'nin İstanbul'da bırakılması,

❆ Fatih Döneminde Diğer Gelişmeler

III. Venedik’e imtiyazlar verilmesi

 İlk kez altın para bastırılmıştır.

gelişmelerinden hangileri, bu politikanın uygulandığının doğrudan kanıtı değildir?

 Fatih kendi portresini ünlü İtalyan ressam Gentile Bellini’ye yaptırmıştır. Ayrıca

A) Yalnız I

Sinan Bey'in ve Şiblizâde Ahmet'in de yaptığı birer portre vardır.

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

 Osmanlı tarihinde portresini yaptıran ilk padişah Fatih Sultan Mehmet’tir.  İstanbul Üniversitesi’nin temeli sayılan Sahn-ı Seman Medresesi açılmıştır.  Fatih İtalya’daki Rönesans hareketleriyle yakından ilgilenmiş, bu doğrultuda bi-

limsel çalışmalara son derece önem vermiştir.

 Fatih Sultan Mehmet (II. Mehmet) dünya tarihinde ilk havan topu projesini çizen âlim olarak bilinmektedir. Kayser-i Rum unvanını da kullanan Fatih, aynı zamanda “Avnî” mahlasıyla şiirler de yazmıştır.

4. Dünya tarihinde ilk havan topu projesini çizen âlim olarak bilinen ve aynı zamanda ‘Kayser-i Rum’ unvanını da kullanan Osmanlı padişahı aşağıdakilerden hangisidir? A) Yavuz Sultan Selim B) Kanunî Sultan Süleyman C) Yıldırım Bayezid D) Fatih Sultan Mehmet

 Topkapı Sarayı inşa edilmiştir. Ayrıca 1472’de Topkapı Sarayı’nın birinci avlusuna

E) II. Murat

Osmanlı Devleti’nin en eski köşkü olan Çinili Köşk inşa edilmiştir.  II. Murat döneminde açılan Enderun Mektebi daha da geliştirilmiştir.  Fatih’le birlikte padişahlar divan başkanlığını sadrazama bırakmıştır.  Sınırların genişlemesiyle vezir, kazasker ve defterdar sayıları arttırılmıştır.  Kanunnâme-i Âl-i Osman (Fatih Kanunnâmesi) hazırlanmıştır.

 Kanunnâme-i Âl-i Osman Osmanlı Devleti’nin ilk kanunnâmesidir.  Kanunnâme-i Âl-i Osman ile padişaha kardeşlerini öldürtme yetkisi verilmiştir.

Bundaki temel amaç, taht kavgalarını önleyerek merkezî otoriteyi korumaktır.

5. Aşağıdakilerden hangisi Fatih Dönemi’ndeki gelişmelerden biri değildir? A) Divan başkanlığı sadrazama verilmiştir. B) İlk kez altın para bastırılmıştır. C) Topkapı Sarayı inşa edilmiştir. D) İstanbul Üniversitesi’nin temeli sayılan Sahn-ı Seman Medresesi açılmıştır. E) İran’la ilk resmî antlaşma imzalanmıştır.

 Bu kanunnâme ile ayrıca; Müsadere (devlet tarafından bir yöneticinin mallarına

el konulabilmesi), Sancak Sistemi (Şehzâdelerin eğitimiyle ilgili sistem) ve Cülûs Dağıtımı (tahta çıkarken dağıtılan bahşiş) yasalaşmıştır.

~ 72 ~

1-B

2-C

3-A

4-D

5-E

KPSS / Tarihin Pusulası

“Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi”

B. II. Bayezid Dönemi (1481-1512) ✎ II. Bayezid dönemi yükselme devri içinde “duraklama devri” olarak görülür. ✎ Bu dönemde fetihler durma noktasına gelmiş, siyasî faaliyetler azalmıştır. Bunun

en önemli sebebi Cem Sultan Meselesi’nin bir dış sorun haline gelmesidir.

1. II. Bayezid döneminin Yükselme Dönemi içinde ‘Duraklama Dönemi’ olarak anılmasında; I.

✎ Cem Sultan II. Bayezid’in hükümdarlığını tanımayarak Bursa’ya gelmiş, hâkimiyet

Cem Sultan Olayı’nın yaşanması,

II. eğitim çalışmalarına önem verilmesi,

alâmeti olarak adına hutbe okutup para bastırmıştır. Devletin paylaşılmasını ve Anadolu’nun kendisine verilmesini istemiştir. Konya’ya gelip Karamanoğullarının desteğini alan Cem Sultan, Şam ve Mısır’a gidip Memlûklardan da destek almıştır.

III. Avrupa devletlerinin Osmanlı aleyhine ittifaklar kuramaması durumlarından hangilerinin etkili olduğu savunulabilir?

✎ Ancak aldığı yardımlarla Anadolu’ya giren Cem Sultan Akşehir’de yapılan savaşı

A) Yalnız I

kaybetmiş ve Rodos şövalyelerine sığınmak zorunda kalmıştır. (1492)

✎ Böylece Cem Sultan sorunu bir iç sorunken Avrupa sorunu haline gelmiştir. Önce

Fransa daha sonra Vatikan’a gönderilen Cem Sultan 1495’te hastalanarak (kimine göre zehirlenerek) ölmüştür. ✎ 1484’te Kili ve Akkerman kaleleri alınarak Boğdan’ın fethi kesinleşmiş, böylece Os-

manlı ve Kırım toprakları karadan birleşmiştir. Bunun üzerine bölgeye asker gönderen Leh kuvvetleri ile yapılan mücadelede Leh ordusu geri püskürtülmüştür.

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

2. İran’da bulunan Safevî Devleti’nin, Anadolu’yu ele geçirme amacıyla yaydığı Şiî propagandasının bir sonucu olarak, II. Bayezid döneminde ortaya çıkan ayaklanma aşağıdakilerden hangisidir?

✎ İspanya’da baskı altında olan Yahudiler Osmanlı topraklarına yerleştirilmiştir.

A) Ahmet Paşa

B) Şahkulu

✎ II. Bayezid dönemindeki bir diğer gelişme ise, Safevî Devleti’nin kışkırtmasıyla Ana-

C) Şeyh Bedreddin

D) Baba Zünnûn

dolu’da ortaya çıkan Şahkulu Ayaklanması’dır. Şiîliği yaymayı hedefleyen bu ayaklanma güçlükle de olsa bastırılmıştır.

C. Yavuz Sultan Selim (I. Selim) Dönemi (1512-1520)

E) Kalenderoğlu

3. I.

devletin teokratik yapısının güçlenmesi,

✎ Yavuz Sultan Selim, babasının tahtı terk etmesiyle yeniçerilerin de desteğini alarak

II. Baharat Yolu’nda denetim sağlanması,

hükümdar olmuştur. (1512) 1513’te Şehzâde Korkut boğdurulmuş, Şehzâde Ahmet de yakalanıp idam edilmiştir. Böylece taht kavgaları önlenmiş ve merkezî otorite sağlanmıştır. Yavuz döneminde;

III. Doğu Akdeniz’de Osmanlı egemenliğinin artması

 1514’te Safevîlerle yapılan Çaldıran Savaşı kazanılmış ve böylece Doğu Anadolu

Osmanlı egemenliğine girmiştir.

Yukarıda verilen gelişmelerden hangilerinin Yavuz Sultan Selim’in Mısır Seferi sonucunda gerçekleştiği savunulabilir? A) Yalnız I

 1515 yılında Turnadağ Savaşı ile Dulkadiroğulları Beyliği ortadan kaldırılmış, Ra-

D) II ve III

mazanoğulları Beyliğinin de Osmanlı otoritesine itaat etmesiyle Anadolu Türk siyasî birliği kesin olarak sağlanmıştır. ❆ Osmanlı-Memlûk İlişkileri ve Mısır Seferi (1516-1517) ✎ 1516 Mercidabık Savaşı ile Memlûklar mağlup edilmiş ve Suriye ele geçirilmiştir. ✎ 1517 Ridâniye Savaşı ile Memlûklar kesin olarak yenilmiş ve Mısır fethedilmiştir. ❆ Mısır Seferi’nin Sonuçları:  Halifelik makamı Osmanlı Devleti’ne geçmiş, böylece Osmanlı’da yönetim “teok-

ratik” (dinsel) özelliğe bürünmüştür.  Yavuz Sultan Selim “Mekke ve Medine’nin Hizmetçisi” unvanı almıştır.

B) Yalnız II

C) I ve II

E) I, II ve III

4. Osmanlı Devleti’nde Hazine-i Hümâyûn’u (devlet hazinesini) altınla dolduran ve bu yüzden hazinenin kapısında daima onun mührü asılı olan tek Osmanlı padişahı aşağıdakilerden hangisidir? A) II. Murat B) II. Bayezid C) Yavuz Sultan Selim D) Fatih Sultan Mehmet E) Kanunî Sultan Süleyman

 Osmanlı Devleti’nde ilk Osmanlı halifesi Yavuz Sultan Selim olmuştur. Saltanat makamı içinde halifelik anlayışını uygulayan tek devlet Osmanlı Devleti’dir.

 Baharat Yolu’nun denetimi tamamen Osmanlılara geçmiş ve Doğu Akdeniz’deki

Osmanlı hâkimiyeti güçlenmiştir.

 Osmanlı Devleti’nde devlet hazinesini altınla dolduran ve bu yüzden hazinenin kapısında daima onun mührü asılı olan tek padişah Yavuz Sultan Selim’dir.

5. XVII. yüzyılda Anadolu’da çıkan Celâli İsyanları’na başlangıç oluşturan ve Tokat civarında çıkan Bozoklu Celâl Ayaklanması hangi Osmanlı padişahı döneminde gerçekleşmiştir? A) II. Mehmet (Fatih)

B) II. Selim

C) I. Selim (Yavuz)

D) II. Bayezid

E) I. Süleyman (Kanunî)

 Kutsal Emânetler İstanbul’a getirilmiştir. ✎ Tokat’ta ortaya çıkan Bozoklu Celâl Ayaklanması 1518’de bastırılmıştır. (XVII. yüz-

yılda Anadolu’daki isyanlara “Celâli İsyanları” denilmesinin sebebi budur.)

1-A

2-B

3-E

4-C

5-C

~ 73 ~

“Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi”

KPSS / Tarihin Pusulası

D. Kanunî Sultan Süleyman (I. Süleyman) Dönemi (1520-1566) ✎ Yavuz Sultan Selim’in ölümünden sonra, başka erkek kardeşi olmadığı için taht mü-

cadeleleri ile uğraşmadan tahta çıkmıştır. ✎ Kanunî babasından; dolu bir hazine, güçlü bir ordu, tecrübeli devlet adamları, güç-

lü temeller üzerine oturmuş bir devlet ve güvenliği sağlanmış bir Doğu bölgesi devralmıştır. ✎ Kanunî dönemi, Osmanlı Devleti’nin bir anlamda “zirve” dönemidir. Avrupalılar I.

Süleyman’ı “Muhteşem Süleyman” ya da “Büyük Sultan” adıyla anmışlardır. ✎ Kanunî, Osmanlı tarihinde en uzun süre tahta kalan padişahtır. (46 yıl) (Osmanlı

tarihinde en kısa süre tahta kalan padişah ise V. Murat’tır. (93 gün)

1. Kanunî Sultan Süleyman tahta çıktığında taht kavgalarına rastlanmamasında, I.

taht için rakip olmaması,

II. devletin güçlü bir orduya ve dolu bir hazineye sahip olması, III. yeniçerilerin hükümdarı desteklemesi durumlarından hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

✎ Kanunî döneminin başlangıcında iç isyanlar ortaya çıkmıştır. Bunlar;  Canberdi Gazâli İsyanı: Memlûk komutanlarından Canberdi Gazali, Memlûk dev-

letini yeniden kurmak için ayaklanmıştır. İsyan kısa sürede bastırılmıştır.

 Ahmet Paşa İsyanı: Geleneklere göre sadrazam olma sırası kendisindeyken, pa-

dişahın bir değişiklik yaparak sadrazamlığa İbrahim Ağa’yı ataması ve Ahmet Paşa’yı Mısır valiliğine göndermesi üzerine, Ahmet Paşa’nın Mısır’da çıkardığı bir ayaklanmadır. İsyan bölgedeki Yeniçeriler tarafından bastırılmıştır.  Kalender Çelebi İsyanı: Tımarlarının elinden alınmasını bahane eden Kalender

Çelebi sipahileri ile birlikte ayaklanmış, tımarı geri verilerek isyan bastırılmıştır.

 Baba Zünnûn İsyanı: Vergi sorunu yüzünden çıktığı için, bu isyan ekonomik ka-

2. Aşağıdakilerden hangisi Kanunî dönemi iç isyanlarından biri değildir? A) Ahmet Paşa İsyanı B) Kalender Çelebi İsyanı C) Canberdi Gazâli İsyanı D) Şeyh Bedreddin İsyanı E) Baba Zünnûn İsyanı

rakterlidir. Yozgat’ta Bozoklu bir boy beyi olan Baba Zünnûn tarafından çıkarılan bu isyan kısa sürede kontrol altına alınmıştır. ✎ Kanunî döneminde;  1521’de Belgrat fethedilmiştir.  1526’da Mohaç Meydan Muharebesi’nde (2 saatte) Macarlar mağlup edilmiştir.

3. “Muhibbî” mahlasıyla şiirler yazan ve aynı zamanda “Divân-ı Muhibbî” adlı eseriyle ünlü Osmanlı padişahı, aşağıdakilerden hangisidir?

 1529’da Viyana kuşatılmışsa da kış şartları nedeniyle kuşatma kaldırılmıştır.

A) Fatih Sultan Mehmet

 1532’de Almanya Seferi düzenlenmiş ve 1533 yılında da Avusturya ile İstanbul

B) Yavuz Sultan Selim

Antlaşması imzalanmıştır.

 1535’te ilk kez Fransa’ya kapitülasyonlar verilmiştir.

C) Çelebi Mehmet D) II. Bayezid E) Kanunî Sultan Süleyman

 Fransa’ya kapitülasyonların (siyasî, hukukî ve ekonomik ayrıcalıklar) verilmesindeki temel amaç, Avrupa’daki Haçlı birliğini bozmak ve Akdeniz ticaretini canlandırmaktır.  1538’de Barbaros Hayrettin Paşa komutasındaki Osmanlı donanması, Haçlıları

Preveze Deniz Savaşı’nda yenilgiye uğratmıştır. Böylece Akdeniz “Türk Gölü” olmuştur.

 Preveze Deniz Savaşı’nın yıl dönümleri günümüzde her 28 Eylül’de “Türk Denizcilik Günü” ya da “Donanma Günü” olarak kutlanmaktadır.

 İran’a düzenlenen sefer sonrasında 1555’te Amasya Antlaşması imzalanmıştır.

4. Günümüzde yıldönümleri her 28 Eylül’de “Donanma Günü” ve “Türk Denizcilik Günü” olarak kutlanan, Barbaros Hayrettin Paşa komutasındaki Osmanlı donanmasının Haçlılara karşı zafer kazandığı savaş aşağıdakilerden hangisidir? A) Çeşme

B) Preveze

D) Gelibolu

C) İnebahtı

E) Cerbe

 Amasya Antlaşması Osmanlı ile İran arasında imzalanan ilk resmî antlaşmadır.  Kanunî döneminin en ünlü minyatür sanatçısı Matrakçı Nasûh, 1533-1535 yılları

arasında gerçekleşen Irakeyn Seferiyle ilgili olarak yazdığı ve 128 minyatürden oluşan “Beyân-ı Menâzil-i Irakeyn” adlı eseri ile ünlüdür.  Hint ticaret yolunu ele geçirmek amacıyla düzenlenen ve Pirî Reis ile Seydi Ali

Reis’in kaptan-ı deryalık yaptığı Hint Deniz Seferleri’nde başarı sağlanamamıştır. Sefer dönüşü Pirî Reis “Kitâb-ı Bahriye”, Seydi Ali Reis ise “Mir’âtü’l Memâlik” (Memleketlerin Aynası) isimli eserleri yazmışlardır.

5. I. Süleyman (Kanunî) döneminde Hint Deniz Seferlerine katılan ve ‘Kitâb-ı Bahriye’ adlı eseri ve haritacılık çalışmalarıylaünlü denizci aşağıdakilerden hangisidir? A) Seydi Ali Reis

B) Kılıç Ali Reis

C) Pirî Reis

D) Turgut Reis

E) Barbaros Hayreddin

 Kanunî Sultan Süleyman “Muhibbî” mahlasıyla şiirler yazan ünlü bir şairdir. En ünlü eseri ise Divân-ı Muhibbî’dir.

~ 74 ~

1-A

2-D

3-E

4-B

5-C

KPSS / Tarihin Pusulası

“Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi”

E. Sokullu Mehmet Paşa Dönemi (1564-1579) ✎ Enderun’da yetişmiş bir devşirme olan Sokullu Mehmet Paşa Kanunî, II. Selim ve

III. Murat dönemlerinde sadrazamlık yapmıştır.

1. I.

✎ Kanunî’nin ölümünden sonra önce II. Selim, daha sonra III. Murat tahta geçmiştir.

III. Murat

II. II. Selim

Ancak her iki padişahın döneminde de Sokullu Mehmet Paşa etkili olmuştur. Bu yüzden bu döneme Sokullu Dönemi adı verilmiştir.

III. Kanunî Sultan Süleyman

 1568’de Yemen Osmanlı’ya bağlanmış, ayrıca Sakız Adası fethedilmiştir.

Enderun’da yetişmiş bir devşirme olan Sokullu Mehmet Paşa, yukarıda verilen Osmanlı padişahlarından hangilerinin döneminde sadrazamlık yapmıştır?

 1570’te Akdeniz ticaretine hâkim olmak amacıyla Kıbrıs fethedilmiştir.

A) Yalnız I

✎ Sokullu Dönemi’nde;

B) Yalnız II

D) I ve III

 1571’de Haçlı donanmasıyla İnebahtı Deniz Savaşı yapılmış, ancak bu savaşta

C) I ve II

E) I, II ve III

başarı sağlanamamıştır. İnebahtı’da Osmanlı donanması yakılmıştır. Sadece Uluç Ali Paşa komuta ettiği filoyu kurtarmış, bu başarısından dolayı Kaptan-ı Deryalığa getirilerek Kılıç Ali Paşa adını almıştır.

 Sokullu Mehmet Paşa, Venedik elçisine İnebahtı Deniz Muharebesi ile ilgili olarak “Biz Kıbrıs’ı almakla sizin kolunuzu kestik, siz İnebahtı’da bizi yenmekle sakalımızı traş ettiniz. Kesilen kolun yerine yenisi gelmez, fakat kesilen sakalın yerine daha gürü çıkar.” cevabını vermiştir.

2. 1571’de Haçlı ordusunun üstünlüğüyle sona eren ve aynı zamanda Osmanlı donanmasının da yakıldığı savaş aşağıdakilerden hangisidir? A) Cerbe

B) Çeşme

D) İnebahtı

C) Gelibolu

E) Preveze

 1574’te Tunus’un alınmasıyla Kuzey Afrika’nın fethi tamamlanmıştır.  1576’da Vâdiü’s-Seyl Savaşı ile Fas Osmanlı egemenliğine girmiştir.  Sadrazam Sokullu Mehmet Paşa tarafından Don-Volga Kanalı, Süveyş Kanalı ve

Karadeniz-Marmara Kanalı olmak üzere 3 proje hazırlanmış, ancak başarı sağlanamamıştır. ✎ Sadrazam Sokullu Mehmet Paşa’nın 1579’da ölümüyle Osmanlı Devleti yükselme

döneminden “Duraklama Dönemi”ne girmiştir.

3. 1571 İnebahtı Deniz Savaşı sonrası Venedik elçisine; “Biz Kıbrıs’ı almakla sizin kolunuzu kestik, siz ise İnebahtı’da bizi yenmekle sakalımızı tıraş ettiniz. Kesilen kolun yerine yenisi gelmez, fakat kesilen sakalın yerine daha gürü çıkar.” cevabını vererek, ağır bir yenilgi almasına rağmen Osmanlı Devleti’nin gücünü ortaya koymaya çalışan devlet adamı, aşağıdakilerden hangisidir? A) Kılıç Ali Paşa B) Sokullu Mehmet Paşa

Not Alınız..............................................................................................................................

C) Müezzinzâde Ali Paşa

........................................................................................................................................................................

D) Barbaros Hayrettin Paşa

........................................................................................................................................................................

E) Pertev Paşa

........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................

4. 1576 tarihli Vâdiü’s-Seyl Savaşı sonucu Osmanlı egemenliğine giren bölge aşağıdakilerden hangisidir?

........................................................................................................................................................................

A) Fas

B) Tunus D) Yemen

........................................................................................................................................................................

C) Cezâyir

E) Suriye

........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................

5.

........................................................................................................................................................................

I.

........................................................................................................................................................................

II. Süveyş Kanalı

........................................................................................................................................................................

Korint Kanalı

III. Don-Volga Kanalı

........................................................................................................................................................................

Yukarıdaki projelerden hangileri Sokullu Mehmet Paşa tarafından hazırlanmıştır?

........................................................................................................................................................................

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

........................................................................................................................................................................

C) I ve II

E) I, II ve III

........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................

1-E

2-D

3-B

4-A

5-D

~ 75 ~

[Metni yazın]

IV. BÖLÜM OSMANLI DEVLETİ’NDE KÜLTÜR VE MEDENİYET Bu bölümden ortalama “2-3” soru çıkmaktadır.

KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ (LİSANS)

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

(3)

(3)

(3)

(3)

(2)

(2)

(2)

(2)

(1)

(2)

(2)

(3)

(3)

(ORTAÖĞRETİM)

(ÖN LİSANS)

2006

2008

2010

2012

2006

2008

2010

2012

(3)

(3)

(1)

(1)

(2)

(2)

(1)

(3)

Yazarın Yorumu

Değerli adaylar, “Osmanlı Devleti’nin Kültür ve Medeniyeti” KPSS’deki en yoğun tarih konularından biridir. ÖSYM, bu bölüm ile ilgili genellikle bilgi düzeyli sorulara ve yine ağırlıklı olarak kültür, sanat ve bilim konularına yer vermektedir. Ancak bu bölümle ilgili sürpriz sorular gelme ihtimali de göz ardı edilmemelidir. Bu noktada siz değerli adaylara yol göstermesi ve kolaylık sağlaması bakımından, ele alınan her konuyla ilgili, konunun anlatıldığı sayfalarda çıkması muhtemel soru örneklerine olabildiğince yer verilmeye çalışılmıştır. Verilen örnek soruların çok iyi incelenmesini ve konuyla ilgili bol soru çözülmesini öneriyoruz. Dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta da, bu bölüm ile ilgili özellikle kavram bilgisine son derece önem verilmesi gerektiğidir. Osmanlı Devleti’nin hemen her alandaki teşkilât yapısına ilişkin kavramların çok iyi bilinmesi gerekmektedir.

~ 78 ~

KPSS / Tarihin Pusulası

“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

I. DEVLET YÖNETİMİ ✎ Osmanlı Devleti’nin teşkilât yapısı, özellikle Anadolu Selçuklu Devleti’nin kültür ve

uygarlığından etkilenilerek gelişme göstermiştir.

1. Osmanlı Devleti’nde devlet anlayışının oluşmasında;

✎ Osmanlı devlet yönetiminin oluşumunda;

I.

eski Türk gelenekleri,

II. İslâm hukuku,

 Eski Türk gelenekleri

III. fethedilen bölgelerdeki yönetim an-

 İslâm dininin kuralları

layışları

 hâkim olunan bölgelerdeki yönetim anlayışları

unsurlarından hangilerinin etkili olduğu

etkili olmuştur.

savunulabilir? A) Yalnız I

✎ Osmanlı Devleti’ni Osmanlı soyundan gelen hükümdarlar yönetmiştir. Osmanlı’da-

ki bu yönetim şekline “Mutlak Monarşi” adı verilmektedir. (1876 I. Meşrutiyet dönemine kadar yönetim anlayışı bu şekildedir.)

 Mutlak Monarşi: Devletin tek bir kişi tarafından yönetildiği yönetim şeklidir.

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

2. I.

Amasya

II. Edirne

✎ Osmanlı Devleti’nde padişah ülkenin mutlak hâkimi olarak görülmüş, tüm gücün

III. İstanbul

padişaha ait olduğu kabul edilmiştir. Padişah sahip olduğu gücü ve otoritesini töre, İslâm hukuku ve adalet sistemine uygun olarak kullanmıştır.

Yukarıdaki şehirlerden hangileri Osmanlı Devleti’ne merkezlik yapmıştır? A) Yalnız II

✎ Devlete merkezlik yapan şehirler, kuruluş döneminden itibaren doğudan batıya

doğru bir istikamet takip etmiştir. Bunun nedeni, devletin fethedilen topraklara yakın olmak istemesidir. Osmanlı Devleti’ne merkezlik yapan şehirler şunlardır:

Osmanlı Devleti’nin Merkezleri

B) Yalnız III

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

3. Aşağıdaki şehirlerden hangisi Osmanlı Devleti’ne merkezlik yapmamıştır? A) İznik

Söğüt

Bilecik

Karacahisar

Bursa

İznik

İstanbul

Edirne

B) Edirne

D) Bursa

C) Konya

E) İstanbul

4. Osmanlı Devlet yönetiminde; I.

yabgu,

II. hünkâr, III. sultan

A) PADİŞAH

unsurlarından hangileri hükümdarlık unvanı olarak kullanılmamıştır?

✎ Osmanlı Devleti’nde padişahın; halkı korumak, orduya komuta etmek, adaleti sağ-

A) Yalnız I

lamak, huzur ve refahı sağlamak, kanunlara uygun olarak ülkeyi yönetmek gibi görevleri vardı.

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ Padişah ülkenin mutlak hâkimi sayılmış, ancak yetkileri şer’i (İslam Hukuku) ve örfî

(eski Türk gelenekleri) hukuk kuralları tarafından sınırlandırılmıştır.

5.

Hükümdarlık Unvanları

Hükümdarlık Sembolleri (Alâmetleri)

I.

fetva,

II. sikke, III. hil’at

* Hakan

* Hüdâvendigâr

* Han

* Padişah

* Bey

* Sultan

* Gâzi

* Nasr

* Hünkâr * Halife

* Otağ (Çadır)

* Taht (Örgin)

* Sikke (Para)

* Hutbe

* Tabl (Davul)

* Hil’at

* Çetr (Şemsiye)

* Sancak

* Tuğ

* Kılıç Alayı

* Tuğra

* Alem (Bayrak)

* Cülûs Bahşişi

* Biat Töreni

Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı Devleti’nde hükümdarlık alâmetleri arasında yer alır? A) Yalnız I

B) Yalnız III

D) II ve III

1-E

2-D

C) I ve II

E) I, II ve III

3-C

4-A

5-D

~ 79 ~

“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

KPSS / Tarihin Pusulası

Padişahın Yetkileri 1. Osmanlı Devleti’nde padişahın yasama yetkisini kullandığına, I.

YARGI

YASAMA Ferman (Buyruk): Padişahın yazılı emirleridir. (Padişah buyruğu) Tuğra: Padişahın imzasıdır. Kanunnâme: Birçok konunun ele alındığı padişah belgesidir. Adaletnâme: Tebaanın (halkın) haklarının yönetene karşı korunduğu padişah belgesidir.

YÜRÜTME  Padişahlar yürütme yetkisini Divân-ı Hümâyun aracılığı ile kullanmıştır.  Fatih dönemine kadar Divân-ı Hümâyun’a padişahlar başkanlık etmiş, bu dönemden itibarense sadrazam başkanlık etmiştir.

Berat (İnhâ): Atama belgesidir. Hatt-ı Hümâyun: Bizzat padişah tarafından yazılmış emirlerdir.

Müsâdere Sistemi: Devletin gerekli gördüğü hallerde haksız kazanç sağlayan ya da elindeki yetkileri kötüye kullanan kişilerin mal varlığına el koyma hakkıdır. II. Mahmut döneminde kaldırılan bu sisteme 1839 Tanzimat Fermanı ile resmen son verilmiştir. Kulluk Hakkı: Padişahın devşirme sistemi içerisindeki kişiler üzerinde öldürme hakkının bulunmasıdır. Bu sisteme de Tanzimat Fermanı ile resmen son verilmiştir.

buyruk,

II. kulluk hakkı, III. berat unsurlarından hangileri kanıt olarak gösterilebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

2. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nde, padişahın atama, görev ve yetki verme belgesine verilen addır? A) Tuğra

B) Berat

D) Fetva

C) Ferman

E) Kanunnâme

3. Osmanlı Devleti’nde cülûs bahşişi, I.

padişahların tahta çıkışı,

II. padişahların bizzat sefere gidişi, III. iç isyanların bastırılması gelişmelerinden hangilerinde dağıtılırdı? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

 Osmanlı Devleti’nde ordunun başında sefere çıkan son padişah II. Mustafa’dır.

C) Yalnız III

E) II ve III

Sefere çıkmayan ilk padişah ise II. Selim’dir.

 Osmanlı Devleti’nde padişahlar dinî hassasiyete sahiplerdi. Ancak buna rağmen hiçbiri hacca gitmemiştir. Osmanlı tarihinde hacca giden tek şehzâde Fatih’in küçük oğlu Cem Sultan’dır. (1481-1482)

✎ Osmanlı Devleti’nde “Sultan” unvanını ilk kez “I. Murat” kullanmıştır.

4. Osmanlı Devleti’nde, padişahların tahta çıkmaları sırasında dağıtılan “cülûs bahşişi” uygulaması ilk kez hangi padişah döneminde başlamıştır? A) II. Mehmet

B) III. Murat

C) I. Bayezid

D) I. Murat

E) I. Süleyman

✎ Osmanlı Devleti’nde padişahlar cülûs töreniyle tahta çıkar, orduya “cülûs bahşişi”

dağıtırlardı. Bu uygulama ilk kez Yıldırım Bayezid döneminde başlamıştır. ✎ Yavuz Sultan Selim’in Mısır’ı fethiyle birlikte Osmanlı padişahları “halife” unvanını

da almışlardır. Böylece Osmanlı Devleti, Teokratik Mutlak Monarşi sistemine adım atmıştır.

 Saltanat makamı içinde halifelik anlayışını uygulayan tek devlet Osmanlı Devleti’dir.

5. Osmanlı Devleti’nde, saltanat makamı içinde halifelik anlayışının uygulanmaya başlanmasının; I.

oligarşi,

II. monarşi, III. teokrasi

B) OSMANLI DEVLETİ’NDE VERÂSET SİSTEMİ VE GELİŞİMİ ✎ Verâset sistemi, ülkenin hükümdar ve ailesinin ortak malı sayılmasıdır. Bu sistem

unsurlarından hangilerinin güçlenmesine katkı sağladığı savunulabilir? A) Yalnız I D) I ve III

ülkede siyasî otoriteyi sarsmış, şehzâdeler arasında taht kavgalarını tetiklemiş ve devlet yapısının bozulmasına neden olmuştur. ✎ Osmanlı Devleti’nde verâset sistemindeki gelişme şu şekilde olmuştur:

~ 80 ~

B) Yalnız II

1-D

2-B

C) Yalnız III

E) II ve III

3-A

4-C

5-E

KPSS / Tarihin Pusulası

“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

OSMALI DEVLETİ’NDE VERÂSET SİSTEMİ VE GELİŞİMİ Osman ve Orhan Bey Dönemleri

Osman ve Orhan Bey dönemlerinde geleneksel verâset anlayışı yani “ülke hanedanın ortak malıdır.” anlayışı vardır.

1. Osmanlı Devleti’nde kardeş katlini ilk uygulayan ve kardeş katlini ilk kez yasalaştıran padişahlar, aşağıdakilerden hangisinde birlikte verilmiştir? A) I. Murat-II. Mehmet

I. Murat Dönemi

I. Murat döneminde bu anlayış terk edilmiş ve “ülke padişahın ve oğullarının ortak malıdır.” anlayışı getirilmiştir. Amaç merkezî otoriteyi korumaktır. İlk kez kardeş katlini uygulamıştır.

II. Mehmet (Fatih) Dönemi

Fatih döneminde “ülke sadece padişahın malıdır.” anlayışı getirilmiştir. Ayrıca “Kanunnâme-i Âl-i Osman” ile “kardeş katli” yasal hale getirilmiş ve merkeziyetçi bir yapı sağlanmıştır.

I. Ahmet Dönemi

I. Ahmet döneminde ise “Ekber ve Erşed” sistemi getirilmiş, böylece tahta “en büyük ve olgun” olanın geçmesi sağlanmıştır. Bundaki amaç ise taht kavgalarını önlemektir.

 İlk Osmanlı kanunnâmesi olan Kanunnâme-i Âl-i Osman ile; Sancağa Çıkma, Cülûs Bahşişi, Müsadere Sistemi ve Kardeş Katli yasalaşmıştır.

B) II. Murat-II. Mehmet C) II. Mehmet-I. Süleyman D) I. Bayezid-II. Mehmet E) I. Murat-II. Bayezid

2. İlk Osmanlı kanunnâmesi olarak bilinen “Kanunnâme-i Âl-i Osman” aşağıdaki padişahlardan hangisi tarafından yayımlanmıştır? A) I. Ahmet

B) II. Murat

D) II. Mehmet

C) I. Bayezid

E) I. Süleyman

3. Osmanlı Devleti’nde I. Murat Dönemi’nde, eski Türk yönetim geleneği olan “ülke hanedanın ortak malıdır.” anlayışının yerini, “ülke padişah ve oğullarınındır.” anlayışı almıştır. Bu uygulamanın temel amacı aşağıdakilerden hangisidir?

C) SANCAK SİSTEMİ (ŞEHZÂDE EĞİTİMİ)

A) Şehzâdelere devlet yönetimi konusunda tecrübe kazandırmak

✎ Osmanlı Devleti’nde padişahın erkek çocuklarına şehzâde ya da çelebi denilmiştir.

B) Halk arasında birlik ve beraberliği sağlamak

✎ XVI. yüzyılın sonlarına kadar şehzâdeler, sarayda dinî eğitim aldıktan sonra 14-15

yaşlarına geldiklerinde, eğitim amaçlı Anadolu’daki sancaklara gönderilmişlerdir.

 Osmanlı Devleti’nde şehzâdelerin gönderildiği Anadolu’daki önemli sancak merkezleri arasında; Manisa, Amasya, Trabzon, Kütahya, Aydın, Konya, Çankırı, Kastamonu, Teke ve Kefe yer almaktadır. Bunlardan Kefe, Kırım’ın güneyinde bulunan bir şehir olup, Anadolu dışındaki tek şehzâde sancağıdır. ✎ Sancaklara gönderilen şehzâdeler, “lala” adı verilen (Selçuklulardaki atabey) bilgili

ve deneyimli kişiler tarafından eğitilmiştir. Böylece şehzâdelerin devlet yönetiminde tecrübe kazanmaları sağlanmıştır. Bu sisteme Sancak Sistemi denmiştir.

 Fatih döneminde Kanunnâme-i Âl-i Osman ile yasa haline getirilen sancağa çıkma geleneğine, III. Mehmet döneminde (1595-1603) son verilmiştir. Sancağa gönderilmeyen şehzâdeler sarayın “şimşirlik” kısmında gözetim altında tutulmuştur. Bu da şehzâdelerin tecrübesiz olarak tahta çıkmalarına neden olmuştur.

C) Taht kavgalarını önlemek D) Federal yönetim sistemine geçmek E) Hanedan değişikliğini önlemek

4. Duraklama döneminde sancak sistemi terk edilmiş; şehzâdeler, sarayda, dış dünyaya kapalı bir hayat yaşamışlardır. Bu değişikliğin Osmanlı Devleti'nde, I.

şehzâdelerin yönetim deneyimi kazanamaması,

II. egemenlik anlayışının değişmesi, III. demokratik yönetim anlayışının güçlenmesi durumlarından hangilerine neden olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

 Osmanlı Devleti’nde sancağa çıkmadan tahta oturan ilk padişah I. Ahmet’tir.

D) MERKEZÎ TEŞKİLÂT ✎ Osmanlı Devleti’nin merkez teşkilâtında mutlak otorite padişaha aitti. ✎ Ülkeyi yönetme hakkı ise Osmanlı hanedanına aitti.

B) Yalnız II

D) I ve III

C) Yalnız III

E) II ve III

5. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Devleti’nde şehzâde sancağı olmamıştır? A) Kütahya

B) Manisa

D) Amasya

C) Trabzon

E) Malatya

✎ Yönetimin temeli örfî ve şer’i hukuk kurallarına dayanmaktaydı. ✎ Osmanlı’da merkezî teşkilât padişah, saray ve Divân-ı Hümâyun’dan oluşmaktadır.

1-A

2-D

3-C

4-A

5-E

~ 81 ~

“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

KPSS / Tarihin Pusulası

1) SARAY TEŞKİLÂTI ✎ Osmanlı Devleti’nde saray, hem padişah ve ailesinin özel hayatını geçirdiği hem de

devlet işlerinin yürütüldüğü merkez özelliğine sahiptir. ✎ Osmanlı Devleti XIX. yüzyıla kadar Fatih döneminde yaptırılan Topkapı Sarayı’ndan

1. Fatih Sultan Mehmet döneminde yapılan ve en uzun süre kullanılan Osmanlı sarayı aşağıdakilerden hangisidir?

yönetilmiştir. Topkapı Sarayı devletin en uzun süre yönetildiği saraydır.

Sarayın Adı

Yaptıran Padişah

Bulunduğu Yer

Avrupa Etkisi

Bursa Sarayı (ilk saray)

Orhan Bey

Bursa (XIV. yy)

Yok

Edirne Sarayı

I. Murat

Edirne (XIV. yy)

Yok

Topkapı Sarayı

II. Mehmet (Fatih)

İstanbul (XV. yy)

Yok

Yıldız Sarayı*

III. Selim

İstanbul (XIX. yy)

Var

Dolmabahçe Sarayı

Abdülmecit

İstanbul (XIX. yy)

Var

Çırağan Sarayı

Abdülaziz

İstanbul (XIX. yy)

Var

Beylerbeyi Sarayı

Abdülaziz

İstanbul (XIX. yy)

Var

A) Dolmabahçe Sarayı

B) Yıldız Sarayı

C) Topkapı Sarayı

D) Edirne Sarayı

E) Beylerbeyi Sarayı

2. I.

Topkapı

II. Çırağan III. Dolmabahçe Yukarıdaki Osmanlı saraylarından hangilerinde Avrupa etkisinden söz edilemez? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) Yalnız III

E) II ve III

* Yıldız Sarayı, II. Abdülhamit döneminde devletin yönetim merkezi hâline gelmiştir. 3. III. Selim tarafından yaptırılan, daha sonra II. Abdülhamit döneminde devletin yönetim merkezi haline getirilen Osmanlı sarayı aşağıdakilerden hangisidir?

SARAYIN BÖLÜMLERİ Enderun (İç Saray)

Birun (Dış Saray)

 İdarî yöneticilerin ve saray görevlilerinin yetiştirildiği saray okulu niteliği taşır.

 Devlet işlerinin görüşüldüğü ve sarayın dış hizmetinde görevli olan personelin bulunduğu kısımdır.

 Osmanlı Devleti’nde devşirme yöntemiyle toplanan çocuklardan, saraya alınanlar burada eğitilirdi.  Enderun ve Birun’u birbirine bağlayan bölüme Bâbü’s-saade adı verilmiştir.

 Padişahın resmî hayatı burada geçerdi.  Kubbealtı (Kubbenîşin) vezirleri de burada yer alıyordu.

Harem (Dârü’s-saade)

 Padişahın ve ailesinin özel hayatını geçirdiği bölümdür.  Sarayda padişah ve ailesi dışında hiç kimse ikâmet edemezdi.  Haremin yöneticisi Harem Ağası’dır.

A) Çırağan Sarayı

B) Edirne Sarayı

C) Topkapı Sarayı

D) Bursa Sarayı

E) Yıldız Sarayı

4. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Saray Teşkilâtı ile ilgili doğru bir bilgi değildir? A) Birun, padişahın resmî hayatının geçtiği yerdir. B) Harem özel bir bölüm olup, padişah ve ailesi dışında kimse ikamet edemezdi. C) Osmanlı Devleti’nde “devşirme” yöntemiyle toplanan çocuklardan, saraya alınanlar Birun’da eğitim görmüşlerdir. D) Enderun, idarî yöneticilerin ve saray görevlilerinin yetiştirildiği bir “saray okulu” niteliği taşır. E) Enderun ve Birun’u birbirine bağlayan bölüme “Bâbü’s-saade” adı verilmiştir.

BÖLÜMLERİ

BÖLÜMLERİ

BÖLÜMLERİ

 Saray Okulu

 Kubbealtı (Kubbenîşin)

 Padişahın özel dairesi

 Arz Odası

 Altıbölük halkı

 Kızlar bölümü

 Büyük Oda

 Cebeciler ve Topçular

 Küçük Oda

 Müteferrikalar

 Hazine-i Hassa

 Mehterhâne

 Vâlide Sultanlar, padişah eşleri ve kızlarının oturduğu daireler

 Has Oda

 Saray Hastanesi

 Doğancılar Odası

 Saray Mutfağı

 Kiler Odası

 Dış Hazine

 Seferli Odası

 Şehremini Dairesi

5. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Saray Teşkilâtı’nda ‘İç Saray’ olarak bilinen Enderun’un bölümlerinden biri değildir? A) Seferli Odası B) Kubbealtı C) Kiler Odası D) Hazine-i Hassa E) Doğancılar Odası

1-C

~ 82 ~

2-A

3-E

4-C

5-B

KPSS K / Tarihin Pusulası

“O Osmanlı Devvleti’nde Külttür ve Mede eniyet”

2) 2 DİVÂN-I H HÜMÂYUN ✎ Merkezî teşşkilâtın en öne emli

organıdır.

1. Aşağ ğıdakilerden ha angisi Divân-ı HümâH b bilgi değildiir? yun ille ilgili doğru bir

✎ Divân-ı Hüm mâyun’da; siyasî,

A) D Danışma kurulu niteliği taşımakttadır.

adlî, askerî ve malî işler görüşülüp karara bağlanırdı..

B) D Devlet işlerinin görüşüldüğü yerd dir. C) II . Mehmet (Fatiih)’ten sonra sa adrazam amıştır. baaşkanlığında toplanmaya başla

✎ Devlet işlerrinin görüşüldü üğü

D) Te Temyiz mahkemesi görevi de va ardır.

yer olan Divân-ı Hümayyun, son söz pad dişaha ait oldu uğu için sadece Danışma Kurrulu niteliğindeyydi.

 Devlet adaamlarının padişaaha bağlılık bilddirmesine “Biatt” adı verilmiştiir.

E) O Osmanlı Yükselm me Dönemi’nde e kurulan kuurumlardan birid dir.

2. Osmaanlı devlet yön netiminde en ön nemli kurum m olan Divân-ı Hümâyun’da görüşüg len vee alınan kararla arın kaydedildiği defterlerre ne ad veriliy yordu? A) Ş Şer’’iyye Sicilleri

✎ Divân-ı Hüm mâyun devletin en önemli yasama, y yürüt me ve yargı organı o niteliğin ne

B) M Mühimme Defterrleri

sahiptir.

C) Te Temettu’at Defte erleri

✎ Nitekim divvanın, bir konu uyu karara bağğlaması yasam ma, padişah karrarlarını uygula a-

D) Ta Tahrir Defterleri

ması yürütm me ve ağır cezaalara bakması ya da taşrada alınan kararlarrı temyiz etmesi (Divân-ı Meezâlim gibi) yarrgı yetkisini kulllandığının açıkk kanıtıdır.

E) S Salnâmeler

✎ İlk kez Orhaan Bey döneminde kurulan Divân-ı D Hümay un’a II. Mehmet (Fatih) döne e-

mine kadar padişah başkaanlık etmiş, Fatih’ten itibare n ise divan sad drazam başkan nlığında toplaanmıştır.

3. Osmaanlı Devleti’nde e Divân-ı Hümâ âyun’da alınan n kararlara verrilen ad aşağıdakilerden h hangisidir?

 Padişah istterse toplantılaarı “Kasr-ı Adl” denilen d kafesli bbölümden izleyyebilirdi.

A) Biaat

B) Tu uğra D) Hüküm

C) Ferman F

E) Berat

✎ Divân-ı Hüm mâyun toplantıları, Kanuni dö öneminden itibbaren Kubben nîşin (Kubbealttı)

adı verilen yyerde yapılmayya başlanmıştır. ✎ Divanda alınan kararlara hüküm, bu ka ararların kaydeedildiği defterlere de Mühim m-

me Defterleeri adı verilmişştir. Alınan karrarların uygulaanması ve kayııtların tutulması ile ilgili ise TTahvil, Ruûs, Beylikçi B ve Ame edî kalemleri ggörevlendirilmiştir. ✎ Divân-ı Hüm mayun, II. Mah hmut dönemin nde Nazırlıklarrın (Bakanlar Kurulu K / Mecliss-i

4. Osmaanlı Devleti’nde e padişahların Divân-ı Hümââyun toplantıla arını izledikleri kafesli bölüm me verilen ad aşağıdakilerden a n hangisidiir?

Vükelâ) oluşşturulmasıyla kaldırılmıştır.

A) Kaasr-ı Adl

B) Kubben nişîn

C) Bââb-ı Âli

D) Bâbü’ss-saade

E) Dâr’üs-saade

3) 3 DİVÂN ÜY YELERİ ✎ Osmanlı devvlet yönetimin nde Seyfiye, Ka alemiye ve İlm miye sınıfı olmaak üzere üç sın nıf

bulunmaktaaydı. Bu üç sınııfın da divanda a temsilcileri vaardı.

a) a Sadrazam m (Vezir-i Âzzam) ✎ Padişahın m mutlak vekili olup, padişahtan n sonra en yettkili kişidir.

5.

 Paddişahın mutlak vekili v olup, padişşahtan sonnra en yetkili kişidir.

 Paddişahın mührünü taşırdı.  Gerrektiğinde “Serd dâr-ı Ekrem” sıfa atıyla orduuya komuta ede ebilirdi.

✎ Sadrazam o olabilmenin şarrtı, Türkçe bilm mek ve Müslüm man olmaktı.

Yukaarıda bazı özelliikleri verilen Divân-ı ağıdakilerden hangih Hümââyun üyesi aşa sidir? ?

✎ Padişahın m mührünü taşır ve v hiyerarşik sıralamada da een üstte yer alırdı.

A) Ş Şeyhü’l-islâm

✎ Fatih’ten itibaren divana başkanlık b etmiiştir.

B) K Kazasker

✎ Üst düzey yyöneticileri atama, görevden alma ve dene tleme yetkisi vardı. v

D) R Reisü’l-küttap

✎ Gerektiğind de “Serdâr-ı Ekkrem” sıfatıyla ordulara komuuta edebilirdi.

C) S Sadrazam E) N Nişancı

✎ Sadrazamlıkk makamına “P Paşa Kapısı” ya a da “Bâb-ı Âli”” adı verilirdi. ✎ Günümüzde eki “Başbakanlık” makamına a benzerdi.

1-E

2-B

3-D D

4-A

5-C

~ 83 ~

“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

KPSS / Tarihin Pusulası

b) Kubbealtı Vezirleri ✎ Devlet işlerinde sadrazama yardımcı olan kişilerdir. ✎ Divan toplantıları sarayın “Kubbealtı” kısmında yapıldığı için bu ismi almışlardır. ✎ Gerektiğinde valilik yapabilir ve orduya komuta edebilirdi.

c) Kazasker (Kadıasker)

1. Osmanlı Devleti’nde askerî davalar, eğitim ve adalet işlerinden sorumlu Divân-ı Hümâyun üyesi aşağıdakilerden hangisidir? A) Sadrazam

B) Kazasker

C) Nişancı

D) Şeyhü’l-islâm E) Reisü’l-küttap

✎ Askerî davalardan, eğitimden ve adaletten sorumlu kişidir.

 Kazaskerlik makamı ilk kez I. Murat döneminde oluşturulmuştur. ✎ Kazasker olabilmek için Türk ve Müslüman kökenli ve ayrıca medrese çıkışlı olmak

gerekiyordu.

✎ Kadı ve müderrisleri tayin eder, gerektiğinde azledebilirdi. Ancak İstanbul Kadısını

(Taht Kadısı), öneminden dolayı padişah bizzat kendisi atardı.

2. Osmanlı Devleti’nde kazaskerlik makamı ilk kez hangi padişah döneminde oluşturulmuştur? A) I. Murat

B) II. Osman

C) I. Ahmet

D) II. Mehmet E) III. Murat

✎ Gerektiğinde kadıların verdiği hükümleri inceleyebilir ve düzeltebilirdi. ✎ Anadolu ve Rumeli Kazaskeri olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Divana kıdeminden do-

layı “Rumeli Kazaskeri” katılabiliyordu.

✎ Ordu ve yöneticiler arasındaki uyuşmazlıkları çözen yargı kurumu olarak da faali-

yet göstermiştir.

d) Defterdar ✎ Devletin her tülü malî işlerini yürüten görevlidir.

3. Osmanlı Devleti’nde her türlü iç ve dış yazışmaları yürütüp padişahın tuğrasını çeken, aynı zamanda fethedilen toprakların kayıtlarını da tutan Divân-ı Hümâyun üyesi aşağıdakilerden hangisidir? A) Reisü’l-küttap

B) Şeyhü’l-islâm

C) Defterdar

D) Nişancı

✎ Ayrıca bütçe hazırlayıp parasal işleri de yürütmüştür.

E) Kazasker

✎ Kapıkulu ulûfelerini dağıtmak, akçenin değerini korumak, hazine ile ilgili işlerde hü-

küm yazmak ve hazinenin gelir-gider hesaplarını tutmak başlıca görevleridir. ✎ Anadolu ve Rumeli Defterdarı olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Divan toplantılarına kı-

deminden dolayı “Rumeli Defterdarı” (=Baş Defterdar) katılabiliyordu.

✎ Sınırların genişlemesiyle defterdar sayısında da artış yaşanmıştır.

4. Osmanlı Devleti’nde, fethedilen toprakların kayıtlarının tutulduğu defterlere ne ad veriliyordu? A) İmtiyaz defterleri

e) Nişancı

B) Mühimme defterleri

✎ Tevkiî ya da Tuğraî isimleriyle de bilinmektedir.

D) İcmâl defterleri

✎ Devletin her tülü iç ve dış yazışmalarını yürüten görevlidir.

C) Evkaf defterleri E) Tahrir defterleri

✎ Tımar sisteminin başındaki başlıca görevliydi. ✎ Padişahın mektuplarını, beratlarını, fermanlarını ve kanunnâmeleri kaleme alır, bu

belgelere bir nev’i padişahın imzası sayılan Tuğra çekerdi. ✎ Ayrıca fethedilen toprakların kaydını tutar ve tahrir defterlerine kaydederdi.

 Osmanlı Devleti’nde “Tapu Tahrir Devletleri”, içeriğinde önemli malî bilgileri barındırdığı için devletin gizlilik politikasına bağlı olarak şifreli Osmanlıca yazısı olan ve okunması oldukça zahmetli olan Siyakat yazısıyla kaydedilmiştir.

5. Osmanlı Devleti’nde, XVIII. yüzyılda uluslararası ilişkilerin yoğunlaşmasına bağlı olarak; I.

reisü’l-küttap,

II. şeyhü’l-islâm, III. sadrazam görevlilerinden hangilerinin sayısında artış olduğu savunulabilir?

f) Reisü’l-küttap

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

✎ Reisü’l-küttap, dış yazışmalardan sorumlu olan diplomatik görevliydi.

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ Önceleri nişancının yardımcısı iken XVII. yüzyıldan itibaren divan üyesi olmuştur. ✎ XVIII. yüzyılda uluslararası ilişkilerin yoğunlaşmasına bağlı olarak önemi artmıştır.

~ 84 ~

1-B

2-A

3-D

4-E

5-A

KPSS / Tarihin Pusulası

“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

g) Şeyhü’l-islâm/Bâb-ı Meşihat (Müftü) ✎ Divanın daimî üyesi olmamakla birlikte, gerektiğinde alınan kararların dine uygun

olup olmadığı konusunda bilgisine başvurulurdu.

✎ İlmiye sınıfının başı olup, XVII. yüzyıldan itibaren divan üyesi olmuştur. ✎ Şeyhü’l-islâmın verdiği kararlara, dine uygunluk belgesi anlamına gelen “fetva” adı

verilmektedir. (İfta) Şeyhü’l-islâmlık makamına Bâb-ı Meşihat denmiştir.

1. Divân-ı Hümâyun’da alınan kararların yazılması, dosyalanması ve arşivlenmesinden sorumlu olup XVIII. yüzyıldan itibaren Hâriciye Nazırlığı (Dışişleri Bakanlığı) görevini üstlenen divan üyesi aşağıdakilerden hangisidir

 Osmanlı Devleti’nde fetva verme yetkisi sadece şeyhü’l-islâma aittir.

A) Şeyhü’l-islâm

B) Nişancı

C) Defterdar

D) Kazasker

E) Reisü’l-küttap

 Osmanlı Devleti’nde ilk şeyhü’l-islâm Molla Fenarî’dir. ✎ Kanunî Sultan Süleyman döneminde sadrazamla eşit konuma getirilmiştir. ✎ Şeyhü’l-islâmı atama ya da azletme yetkisi padişaha aittir.

2. Osmanlı Devleti’nde; I.

şeyhü’l-islâm,

h) Yeniçeri Ağası

II. kazasker,

✎ Divanda alınan kararları yeniçerilere bildirmek üzere çağrılır ve görüşleri alınırdı.

görevlilerinden hangilerinin fetva verme yetkisi vardır?

III. nişancı

✎ Vezir rütbesine sahiplerse divan toplantılarına katılabilirlerdi.

A) Yalnız I

✎ Yeniçeri Ağası İstanbul’un güvenliğinden sorumluydu.

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

i) Kaptan-ı Derya (Kapudan Paşa) ✎ Osmanlı deniz kuvvetlerinin en büyük askerî ve mülkî amiridir. ✎ Vezir rütbesine sahiplerse divan toplantılarına katılabilirlerdi. ✎ Kanunî Sultan Süleyman döneminde Divân-ı Hümâyun’a üye olmuşlardır.

3. Osmanlı Devleti’nde şeyhü’l-islâmlık makamına verilen ad aşağıdakilerden hangisidir?

 Osmanlı Devleti’nde ilk kaptan-ı derya Barbaros Hayreddin Paşa’dır.

A) Kadıü’l-Kudat

B) Bâbü’s-saade

C) Serdâr-ı Ekrem

D) Bâb-ı Meşihat

E) Dâr’üs-saade

4) OSMANLI DEVLETİ’NDE DİĞER DİVÂNLAR Ayak Divanı

Padişahın, halkın sorunlarını dinlediği divandır. Bu divan olağanüstü durumlarda da toplanabilirdi.

4. I.

kazasker,

II. defterdar,

İkindi Divanı

Sadrazam Konağı’nda toplanan ve divanda yarım kalan konuların görüşüldüğü divandır.

Galebe Divanı

Elçilerin kabul edildiği ve ulûfe maaşlarının dağıtıldığı divandır.

Sefer Divanı

Ordunun sefere çıkacağı zaman ya da sefer sırasında toplanan divandır.

Çarşamba Divanı

Sadrazam başkanlığında toplanan bu divana, Divân-ı Hümâyun üyeleri katılmazdı. İstanbul’un işleri ve örfî konular görüşülürdü.

III. kadı Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı Devleti’nde Divân-ı Hümâyun üyeleri arasında yer almaz? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) Yalnız III

E) I, II ve III

5. Osmanlı Devleti’nde yabancı elçilerin kabul edildiği ve ulûfe maaşlarının dağıtıldığı divan aşağıdakilerden hangisidir? A) Galebe Divanı

B) Ayak Divanı

C) İkindi Divanı

D) Sefer Divanı

E) Çarşamba Divanı

Cuma Divanı

Örfî davaların dinlenmesi amacıyla toplanan divandır. 1-E

2-A

3-D

4-C

5-A

~ 85 ~

“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

KPSS / Tarihin Pusulası

5) OSMANLI DEVLETİ’NDE YÖNETİCİ SINIF ✎ Osmanlı’da yönetici sınıf Seyfiye, Kalemiye ve İlmiye olmak üzere üçe ayrılmıştır.

YÖNETİCİ SINIF

1. Aşağıdakilerden hangisi eğitim, yargı ve din görevlilerini kapsayan ilmiye sınıfına mensup değildir? A) Kadı

B) Defterdar

C) Kazasker

Seyfiye (Umerâ)

İlmiye (Ulemâ)

Kalemiye

İdarî ve askerî alanlarla ilgili görevlilerdir.

Eğitim, din ve hukukla ilgili görevlilerdir.

Bürokrasi ve diplomasi ile ilgili görevlilerdir.

D) Müderris

E) Şeyhü’l-islâm

2. I.

kazasker,

II. defterdar,

 Sadrazam

 Şeyhü’l-islâm

 Defterdar

 Kubbealtı Vezirleri

 Kazasker

 Nişancı

 Yeniçeri Ağası

 Müderris

 Reisü’l-küttap

Yukarıdakilerden hangileri kalemiye sınıfına mensuptur?

 Kaptan-ı Derya

 Kadı

 Kâtipler

A) Yalnız I

 Beylerbeyi

 İmam

 Memurlar

 Sancakbeyi

 Vâiz

 Subaşı

 Müezzin

 Eminler (Beytü’l-mal, Kapan, Gümrük vb.)

 Sipahi

 Kassam

III. nişancı

B) Yalnız II

D) II ve III

C) Yalnız III

E) I, II ve III

3. I.

 Seyfiye ve Kalemiye sınıflarının yönetici kadrosu genel olarak Enderun Mektebi çıkışlı iken, İlmiye sınıfının yönetici kadrosu Medrese çıkışlıdır.

Beylerbeyi - İlmiye

II. Defterdar

- Kalemiye

III. Kazasker

- İlmiye

IV. Nişancı

- Seyfiye

Osmanlı Devleti’nde yukarıdaki yönetici ve bağlı olduğu sınıf eşleştirmelerinden hangileri yanlıştır?

6) ÜLKE YÖNETİMİ

A) I ve IV

B) I ve III

D) II ve III

✎ Osmanlı devleti idarî bakımdan merkez ve taşra olmak üzere iki kısma ayrılmıştır.

C) Yalnız IV

E) III ve IV

Başkent İstanbul “merkez”, diğer topraklar ise “taşra” olarak nitelendirilmiştir.

a) İstanbul’un Yönetimi ✎ İstanbul, tarih boyunca Pây-i Taht, Der-Saadet, Asitâne, İstanbol, İslâmbol, Kons-

tantiniye, Kostantinapolis gibi isimlerle anılmıştır. Osmanlı Devleti’nin genellikle kullandığı isimse “Pây-i Taht” olmuştur.

4. Osmanlı Devleti’nde, pazarlarda fiyatları, tartı-ölçü aletlerini ve üretilip satılan malların kalitesini denetleyen görevli aşağıdakilerden hangisidir? A) Kadı

B) İğdişbaşı

D) Şeyhü’l-islâm

C) Şehremini E) Muhtesip

YÖNETİCİ

GÖREVİ

Sadrazam

İstanbul’un genel düzeninden sorumludur. Şehrin güvenliğinden sorumludur. Geceleri güvenliği asesbaşı sağlardı. (Böcekbaşı: Gizli görevli.)

I.

Yeniçeri Ağası

III. Mimarbaşı

- İmar

Taht Kadısı

Şehrin adalet işlerinden sorumludur.

IV. Şehremini

- Eğitim

Şehremini

Şehrin bayındırlık ve belediye işlerinden sorumludur.

Osmanlı Devleti’nde, İstanbul’daki yönetici ve görev eşleştirmelerinden hangileri yanlıştır?

Muhtesip

Çarşı ve pazarların düzeninden sorumludur. Pazarlardaki ölçü ve tartı aletleri ile fiyatları denetlerdi.

Mimarbaşı

Şehrin imar işlerinden sorumludur.

~ 86 ~

5. Yeniçeri Ağası

- Güvenlik

II. Taht Kadısı

A) I ve IV

- Adalet

B) I ve II

D) II ve III 1-B

2-D

C) Yalnız IV

E) III ve IV 3-A

4-E

5-C

KPSS / Tarihin Pusulası

“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

b) Taşra Teşkilâtı ✎ Osmanlı Devleti’nde İstanbul dışındaki topraklar “taşra” olarak nitelendirilmiştir. ✎ Taşra teşkilâtında en büyük yönetim birimi eyâlettir. Eyâletler sancaklara, sancak-

lar kazâlara, kazalar da köylere ayrılmıştır.

1. Klâsik dönem Osmanlı Taşra Teşkilâtı’nda yer alan idarî birimlerin, büyükten küçüğe doğru sıralanışı aşağıdaki seçeneklerin hangisinde doğru verilmiştir? A) Sancak-Eyâlet-Köy-Kazâ

İdarî Birim

Yönetim

Güvenlik

Adalet

EYÂLET

Beylerbeyi

Subaşı

Kadı

SANCAK

Sancakbeyi

Subaşı

Kadı

KAZÂ

Kadı

Subaşı

Kadı

KÖY

Köy Kethüdası

Yiğitbaşı

Kadı Naibi (Vekil)

B) Kazâ-Köy-Sancak-Eyâlet C) Eyâlet-Köy-Kazâ-Sancak D) Sancak-Köy-Kazâ-Eyâlet E) Eyâlet-Sancak-Kazâ-Köy

✎ Tanzimat döneminde yayımlanan 1864 Vilâyet Nizamnâmesi ile ülke idarî bakım-

dan yeniden teşkilâtlandırılmıştır. Buna göre Taşra Yönetimi;

2. Osmanlı Devleti'nde kazâların yönetiminden sorumlu olan mülkî amir, aşağıdakilerden hangisidir?

1864 VİLÂYET NİZAMNÂMESİ

A) Beylerbeyi

B) Kadı

C) Subaşı

D) Kazasker

E) Sancakbeyi

Vilâyet

Vali

Sancak

Mutasarrıf

Kazâ

Kaymakam

Nâhiye

Müdür

Köy

Muhtar

3. Osmanlı Devleti'nde, 1871 yılında yapılan değişiklikle taşra teşkilâtına dahil edilen idarî birim aşağıdakilerden hangisidir? A) Vilâyet D) Kazâ

“Nâhiye” birimi 1871’de eklenmiştir.

c) Osmanlı Devleti’nde Eyâlet Sistemi 1) Merkeze Bağlı Eyâletler (Saliyanesiz/Yıllıksız) ✎ Bu eyâletlerdeki topraklar doğrudan doğruya merkeze bağlıydı. ✎ Dirlik (Tımar) Sistemi’nin uygulandığı eyâletlerdir.

B) Sancak

C) Köy

E) Nâhiye

4. Osmanlı Devleti'nde dirlik sisteminin uygulanmadığı özel yönetimli eyâletlere “Saliyaneli Eyâletler” denirdi. Bu eyâletlerde yönetici ve askerlere “saliyane” denilen yıllık maaş ödenir ve vergi gelirleri de İltizam yoluyla mültezimlere bırakılırdı. Aşağıdakilerden hangisi “Saliyaneli Eyâletler” kapsamına girmez?

✎ Topraklar dirliklere ayrılır, maaş karşılığı olarak bazı yönetici ve askerlere verilirdi.

A) Yemen

✎ Rumeli, Anadolu, Karaman, Sivas, Bosna, Erzurum, Musul, Bağdat gibi eyâletlerdir.

B) Cezayir

D) Tunus

C) Eflâk

E) Mısır

2) Merkeze Bağlı Olmayan Eyâletler (Saliyaneli/Yıllıklı) ✎ Dirlik (Tımar) Sistemi’nin uygulanmadığı özel yönetimli eyâletlerdir. ✎ Bu eyâletlerdeki topraklar dirliklere ayrılmaz, buradaki yetkili yönetici ve askerlere

saliyane adı verilen maaş verilirdi.

5.

✎ Bu eyâletlerdeki vergiler “İltizam” yoluyla mültezimler tarafından toplanırdı.

I.

✎ Mısır, Basra, Tunus, Cezayir, Yemen, Trablusgarp gibi eyâletlerdir.

III. Boğdan

3) İmtiyazlı (Ayrıcalıklı) Eyâletler ✎ İç işlerinde serbest, dış işlerinde Osmanlı Devleti’ne bağlı olan eyâletlerdir.

Rumeli,

II. Trablusgarp, Yukarıdakilerden hangileri saliyanesiz (yıllıksız) eyâletler arasında yer alır? A) Yalnız I D) I ve II

✎ Yöneticilerine han, bey, voyvoda vb. adlar verilmiştir. ✎ Eflâk, Boğdan, Kırım, Hicaz, Gürcistan, Dağıstan ve Erdel gibi eyâletlerdir.

B) Yalnız II

1-E

2-B

C) Yalnız III

E) II ve III 3-E

4-C

5-A

~ 87 ~

“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

KPSS / Tarihin Pusulası

 Kutsal bölge olma özelliğinden dolayı Hicaz’dan vergi ve asker alınmazken, Kırım da asker gönderir ancak vergi vermezdi.

1. I.

Hicaz,

II. Yemen,

 Taşra Teşkilâtı’ndaki Diğer Görevliler

III. Kırım

❄ Muhtesip: Çarşı ve pazarları denetlerdi. Ayrıca kadıdan aldığı izinle narh (fiyat) belirler ve esnafın bu belirlenen fiyatlara uymasını sağlardı.

❄ Kapan Emini: Her birinde tek bir cins ticaret maddesinin toptan satışının ya da

Yukarıdakilerden hangileri imtiyazlı eyâlet olup, vergi vermezdi? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

dağıtımının yapıldığı kapalı pazar yerlerine “kapan hanı” denirdi. Kapan Emini, sebze, meyve ve hububattan alınacak vergileri belirler, ürünlerin adaletli bir şekilde tartılması ve dağıtılmasını sağlardı.

C) I ve II

E) I, II ve III

❄ Beytü’l-mal Emini: Bir bölgede kamu haklarını ve devletin çıkarlarını koruyan görevlilerdir.

❄ Bâc Emini: Şehir ve kasabalarda ticaret ve zanaat ile uğraşanlardan vergi toplayan görevlilerdir.

❄ Gümrük Emini: Gümrüklerden giriş-çıkış yapan tüccardan vergi toplar.

2. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Devleti’nde, şehir ve kasabalardaki ticaret ve zanaat erbabından vergi toplayan görevlilere verilen addır? A) Bâc Emini

B) Gümrük Emini

C) Kapan Emini

D) Muhtesip

E) Beytü’l-mal Emini

II. ASKERÎ TEŞKİLÂT 3. Osmanlı askerî teşkilâtında aşağıdakilerden hangisi Kapıkulu Ocağı’na bağlı birimlerden biri değildir?

OSMANLI DEVLETİ’NDE ORDU TEŞKİLÂTI

A) Topçular B) Humbaracılar C) Lağımcılar

Kara Kuvvetleri (Ordu-yu Hümâyun)

Deniz Kuvvetleri (Donanma-yı Hümâyun)

D) Cebeciler E) Müsellemler

4. Osmanlı Devleti’nde; I.

Kapıkulu Ocağı

Yardımcı Kuvvetler

Eyâlet Askerleri

Akıncı

II. Beşli III. Ulûfeci IV. Turna

 Tımarlı Sipahiler

Kapıkulu Piyadeleri

Kapıkulu Süvarileri

 Acemioğlanlar Ocağı

 Silahtarlar ve Sipahlar

 Yeniçeri Ocağı

 Sağ ve Sol Ulûfeciler

 Cebeci Ocağı

 Sağ ve Sol Garipler

 Akıncılar  Azaplar  Yayalar

A) I

B) II

C) III

D) IV

 Deliler  Beşliler  Sakalar

 Lağımcı Ocağı

 Turnalar  Derbentçiler  Tokatçılar

5. Osmanlı askerî teşkilâtında aşağıdakilerden hangisi “Kapıkulu Piyadeleri” sınıfına mensuptur? A) Yeniçeriler

B) Silahtarlar

C) Azaplar

D) Cerahorlar

E) Müsellemler

 Cerahorlar  Martulozlar  Voynuklar

~ 88 ~

E) V

 Gönüllüler

 Top Arabacıları Ocağı

 Bostancı Ocağı

askerî birimlerinden hangisi eyâlet askerleri sınıfına mensup değildir?

 Müsellemler

 Topçu Ocağı

 Humbaracı Ocağı

V. Azap

1-D

2-A

3-E

4-C

5-A

KPSS / Tarihin Pusulası

“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

A) KARA ORDUSU (ORDU-YU HÜMÂYUN) ✎ Osmanlı Devleti’nde ilk düzenli ordu, “Yaya ve Müsellem” adı ile Orhan Bey döne-

minde kurulmuştur. ✎ Orduda bir ücret almadan hizmet gösteren aday görevliye mülâzım denmiştir. ✎ Kapıkulu Ocağı, Eyâlet Ordusu ve Yardımcı Kuvvetler olmak üzere üç kısma ayrılır.

1. Osmanlı Devleti’nde, padişahın tahta çıkışında dağıtılan “cülûs bahşişi” ilk kez hangi padişah döneminde uygulanmıştır? A) II. Murat B) Çelebi Mehmet C) Yıldırım Bayezid

1) KAPIKULU OCAĞI

D) Yavuz Sultan Selim E) Fatih Sultan Mehmet

✎ Bu sistemin temeli I. Murat döneminde atılmıştır. ✎ Maaşlı birlikler olup, merkez ordusudur. Padişaha bağlı birliklerdir. ✎ Kapıkulu askerleri 3 ayda bir “ulûfe” denilen maaş, padişah tahta çıktığında “cülûs

bahşişi” (Yıldırım Bayezid’den itibaren), sefere çıktığında “sefer bahşişi” alırlardı. ✎ Selçuklulardaki Gulam Sistemi’nin karşılığıdır. ✎ Asker ihtiyacı önceleri pençik sistemi, daha sonra da devşirme sistemi ile karşılan-

mış olan Kapıkulu Ocağı, “piyadeler” ve “süvariler” olmak üzere ikiye ayrılmıştır.

PENÇİK SİSTEMİ

DEVŞİRME SİSTEMİ

✎ Savaşta esir alınan Hristiyan çocukların beşte birinin devlet hizmetine alındığı sistemdir.

✎ Osmanlı’da devletin asker ve yönetici ihtiyacını karşılamak için uygulanan sistemdir.

✎ Esir olarak alınan Hristiyan çocuklara “Pençik oğlanı” adı verilmiştir.

✎ Sadece Hristiyan ailelerden alınan ve Türk-İslâm kültürü ile yetiştirilen çocukların bir kısmı, yönetici ihtiyacı için Enderun’na, bir kısmı da asker ihtiyacı için ayrılırdı.

✎ Türk ailelerin yanlarına verilen bu çocuklar Türk-İslâm kültürü ve terbiyesini öğrendikten sonra Acemi Ocağı’na alınırdı.

✎ Devşirme Sistemi’nde çocukların;    

Ailesinin rızasının olmasına Suç işlememiş olmasına Fiziksel kusurunun olmamasına Ailenin tek çocuğu olmamasına

2. Aşağıdakilerden hangisi Kapıkulu Askerleri ile ilgili doğru bir bilgi değildir? A) Devletten maaş alırlar. B) Savaş dışında merkezde bulunurlar. C) Askerlik dışında bir işle uğraşamazlar. D) Devşirme kökenlidirler. E) Dirliklerden en büyük payı alırlar.

3. Osmanlı Devleti’nde uygulanan; I.

pençik,

II. iltizam, III. devşirme sistemlerinden hangileri ordunun asker ihtiyacını karşılamaya yöneliktir? A) Yalnız I

dikkat edilirdi.

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

a) Kapıkulu Piyadeleri (Yaya Birlikleri) KAPIKULU PİYADELERİ Acemi Oğlanlar Ocağı

Yeniçeri Ocağı

 Yeniçeri ve diğer ocaklara asker yetiştirilen ocaktır.  Enderun’a giden çocuklar da burada eğitim alırlardı.  Merkez ordusunun en önemli ve en kalabalık kısmıdır.  Acemi Oğlanlar Ocağı’ndan Yeniçeri Ocağı’na geçme eylemine “Kapıya Çıkma” yada “Bedergâh” adı verilmiştir.  Askerlik dışında başka bir işle uğraşmaları ve evlenmeleri kesinlikle yasaktı.

Cebeci Ocağı

 Silah yapım, bakım ve onarım işlerinden sorumlu ocaktır.

Topçu Ocağı

 Top dökmek ve kullanmakla görevli ocaktır.

Top Arabacıları Ocağı

 Top taşımak ve savaşta manevra yapmakla görevli ocaktır.

Lağımcı Ocağı Humbaracı Ocağı Bostancı Ocağı

 Savaşlarda tünel, hendek vb. kazan, buralara patlayıcı ve fitil döşeyen teknik sınıftır.  Havan topu ve “humbara” adı verilen el bombalarını yapıp kullanan kısımdır.  Saray çevresinin ve iskelelerin güvenliğinden sorumlu ocaktır. En büyük amir Bostancıbaşı idi.

4. Osmanlı askerî teşkilâtında, silah yapım, bakım ve onarım işlerinden sorumlu olan askerî birlik aşağıdakilerden hangisidir? A) Cebeciler

B) Humbaracılar

C) Topçular

D) Lağımcılar E) Bostancılar

5. Osmanlı askerî teşkilâtında, savaşlarda tünel, hendek vb. kazan, buralara patlayıcı ve fitil döşeyen teknik sınıf aşağıdakilerden hangisidir? A) Cebeciler

B) Bostancılar

C) Topçular

D) Humbaracılar E) Lağımcılar

1-C

2-E

3-D

4-A

5-E

~ 89 ~

“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

KPSS / Tarihin Pusulası

b) Kapıkulu Süvarileri (Atlı Birlikler) ✎ Atlı askerlerdir. Piyadelerden daha üstündürler. ✎ Bu birlikler “Altı Bölük Halkı” ismiyle de bilinmektedir.

1. Osmanlı Devleti’nde, “Altı Bölük Halkı” ismiyle bilinen maaşlı askerî birlikler aşağıdakilerden hangisidir? A) Kapıkulu Piyadeleri

KAPIKULU SÜVARİLERİ Silahtar ve Sipahlar

 Savaş sırasında padişahın çadırı ve padişahı korumakla görevli birliklerdir.

Garipler (Sağ-Sol)

 Savaş sırasında hazineyi, ganimetleri ve savaş araç gereçlerini korumakla görevli birliklerdir.

Ulûfeciler (Sağ-Sol)

 Savaş sırasında saltanat sancağını korumakla görevli birliklerdir.

B) Eyâlet Askerleri C) Yardımcı Kuvvetler D) Kapıkulu Süvarileri E) Tımarlı Sipahiler

2. Osmanlı Devleti’nde, savaş sırasında hazineyi, ganimetleri ve savaş araç-gereçlerini korumakla görevli birlik aşağıdakilerden hangisidir?

2) EYÂLET ASKERLERİ

A) Garipler

B) Ulûfeciler

C) Bostancılar

D) Lağımcılar

E) Humbaracılar

EYÂLET ASKERLERİ

Tımarlı Sipahiler

Akıncılar Azaplar Yayalar Müsellemler Deliler

 Ordunun en kalabalık ve en önemli bölümüdür.  Bu askerî birliklerin temeli Dirlik Sistemi (Tımar Sistemi)’ne dayanmaktadır.  Maaş almazlar, askerlik dışında çiftçilik yaparlardı.  Selçuklulardaki İkta Ordusu örnek alınarak oluşturulmuştur.  Tamamı Türklerden oluşmaktaydı.  “Sahib-i Arz” adı verilen tımar sahipleri, gelirleri oranında “cebelü” denilen atlı asker beslemek zorundaydılar.  Savaş döneminde sancak beyinin emrinde toplanırlardı.  Osmanlı Devleti XVII. yüzyılda tımar sisteminin bozulmasıyla birlikte “Sekban” adı verilen ücretli asker alımına gitmiştir.  Hafif süvari birlikleridir.  Ordunun keşif hizmetlerini görür ve bilgi toplarlardı.  Sınır kalelerinde güvenliği sağlayan bekâr ve gönüllü askerlerdir.  Yol açmak, siper kazmak, top çekmek gibi görevleri vardı.  Ordunun önünde giderek yol açmak ve köprü kurmak gibi görevleri vardı.  Hafif süvari birlikleridir. Cesur oldukları için “deli” denmiştir.  Ordunun keşif hizmetlerini görür ve bilgi toplarlardı.

Gönüllüler

 Sınırlardaki şehir ve kasabaları korumakla görevliydiler.

Beşliler

 Her beş haneden bir kişi alınarak oluşturulan bu birlikler, sınırdaki kalelerin korunmasında görevliydiler.

Sakalar

 Ordunun su ihtiyacını karşılarlardı.

Turnalar

 Ordunun posta işleriyle ilgilenirlerdi.

Derbentçiler

 Ticaret yolları üzerindeki geçitlerin güvenliğini sağlarlardı.

Tokatçılar Cerahorlar Mortulozlar Voynuklar

~ 90 ~

 Mermer döverek yetiştirilen, çok güçlü ellere ve kol yapısına sahip düzensiz birliklerdir. Düşmanı yıpratmışlardır.  Ordunun geçeceği yerlerde yol açan, siper kazan Hıristiyan askerlerdi.  Sarp geçitlerde güvenliği sağlamakla görevli olan maaşlı Hıristiyan askerlerdi.  Hıristiyan askerler olup, ordunun atlarına bakarlar, savaşlara katılırlar, ot biçip atları eğitirlerdi.

3. Aşağıdakilerden hangisi tımarlı sipahilerin özelliklerinden biri değildir? A) Savaş zamanında orduya katılırlar. B) Padişahın yakın korumasını sağlarlar. C) Tamamı Türk askerlerden oluşur. D) Bölgelerinde asayişi temin ederler. E) Geçimlerini dirlik arazilerinin vergi gelirleriyle sağlarlar.

4.

 Ordunun önünde giderek yol açmak ve köprü kurmak gibi görevleri vardı.

 Ordunun su ihtiyacını karşılarlardı.  Ordunun posta işleriyle ilgilenirlerdi.  Ticaret yolları üzerindeki geçitlerin güvenliğini sağlarlardı.

Osmanlı ordusu ile ilgili verilen bu görevlerle aşağıdaki askerî sınıflar eşleştirildiğinde hangi sınıf dışarıda kalır? A) Azaplar B) Turnalar C) Sakalar D) Müsellemler E) Derbentçiler

5. Osmanlı ordusundaki I.

kapıkulu piyadeleri,

II. kapıkulu süvarileri, III. tımarlı sipahiler askerî kuvvetlerinden hangileri, devletten maaş alan sürekli birliklerdir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

1-D

2-A

C) I ve II

E) I, II ve III

3-B

4-A

5-C

KPSS / Tarihin Pusulası

“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

B) DENİZ KUVVETLERİ (DONANMA-YI HÜMÂYUN) ✎ İlk Osmanlı donanması Orhan Bey döneminde Karesioğullarının alınması ile kurul-

muş, ilk tersane de Karamürsel’de açılmıştır. ✎ I. Bayezid döneminde bir diğer tersane Gelibolu’da açılmıştır. Osmanlı Devleti’nin

1. İlk dönemlerinde denize kıyısı olmadığı için donanması olmayan Osmanlı Devleti'nin, sınırları genişledikçe denizcilik faaliyetleri gelişmeye başlamıştır.

en büyük tersanesi ise Haliç Tersanesi’dir.

Aşağıdaki beyliklerden hangisinin alınması bu duruma katkı sağlamamıştır?

✎ Osmanlı donanması en parlak dönemini Kanuni döneminde yaşamıştır. Bu dönem-

de “Kaptan-ı Derya”lık makamı oluşturulmuştur.

A) Karesioğulları

B) Aydınoğulları

C) Germiyanoğulları

D) Candaroğulları

E) Saruhanoğulları

 Osmanlı Devleti’nde ilk kaptan-ı derya Barbaros (Hızır) Hayreddin Paşa’dır. ✎ Donanma askerlerine levent ve azap, donanma komutanına Reis, donanmanın ba-

şındaki en büyük komutana ise Kaptan-ı Derya denilmiştir. Deniz subaylarına ise Patrona denilmiştir.

2. I.

levent,

II. cebeci,

✎ Ünlü Osmanlı denizcileri arasında; Piri Reis, Seydi Ali Reis, Murat Reis, Turgut Reis,

III. derbentçi

Kılıç Ali Paşa, Kemal Reis, Barbaros Hayreddin Paşa sayılabilir. Bunlardan Piri Reis “Kitâb-ı Bahriye” (Deniz Kitabı), Seydi Ali Reis ise “Mir’at-ü’l Memâlik” (Memleketlerin Aynası) isimli eserleri yazmışlardır.

Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı donanmasıyla ilgilidir? A) Yalnız I

✎ Osmanlı donanmasında gemilere Kadırga, Firkate, Karamürsel, Kırlangıç, Baştarda,

Kalıta, Kalyon ve Mavna gibi isimler verilmiştir.

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

3. Kanuni Sultan Süleyman döneminde Hint Deniz Seferlerine katılan ve “Mir’atü’l Memalik” adlı eseriyle ünlü denizci aşağıdakilerden hangisidir?

III. TOPRAK SİSTEMİ OSMANLI DEVLETİ’NDE TOPRAK SİSTEMİ

A) Piri Reis

B) Kılıç Ali Paşa

C) Seydi Ali Reis

D) Kemal Reis

E) Barbaros Hayreddin Paşa

MİRÎ ARAZİ

MÜLK ARAZİ

 Mülkiyeti devlete aittir.  Alınıp satılamaz, devredilemez ve kiralanamazdı.  Kullanım hakkı miras bırakılabilirdi.  Kişiler bu topraklar üzerinde kiracı konumundadır.

4.

 Mülkiyeti kişilere ait olup, daha çok bağ, bahçe, tarla gibi taşınmaz mallardan oluşur.

I.

Mülkiyeti devlete aittir.

 Alınıp satılabilir, devredilebilir, kiralanabilir ya da vakfedilebilirdi.

Yukarıdakilerden hangileri mirî arazinin özellikleri arasında yer alır?

II. Alınıp satılamaz, devredilemez ve kiralanamazdı. III. Kullanım hakkı miras bırakılabilirdi.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

Öşrî Topraklar

Haracî Topraklar

C) I ve II

E) I, II ve III

5. Osmanlı Devleti'nde uygulanan dirlik sisteminde, toprağın sahibi devlet olup toprağın geliri dirlik sahibine verilmiştir. Osmanlı Devleti'ndeki bu uygulamanın, aşağıdakilerden hangisini engellediği savunulabilir? A) Üretimde sürekliliğin sağlanmasını

Dirlik

Mukataa Paşmaklık Arpalık Malikâne

Vakıf

Metruk

Mevat

B) Toprak üzerinde feodal bir yapının oluşmasını C) Sosyal devlet anlayışının gelişmesini

Has

D) Merkezî otoritenin sağlanmasını E) Müsadere usulünün kaldırılmasını

Zeâmet Tımar

Yurtluk Ocaklık

Eşkinci

Mustahfız

Hizmet

1-C

2-A

3-C

4-E

5-B

~ 91 ~

“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

KPSS / Tarihin Pusulası

A) MİRÎ ARAZİ VE BÖLÜMLERİ ✎ Mirî yani mülkiyeti devlete ait olan araziler, alınıp satılamaz, devredilemez, kiraya

verilemez ya da miras bırakılamazdı. Kendi içinde on bölüme ayrılan mirî arazinin en önemli kısmı dirlik arazileridir.

1. Osmanlı Devleti’nde dirlik arazinin, gelirlerine göre büyükten küçüğe doğru sıralanışı aşağıdaki seçeneklerin hangisinde doğru verilmiştir? A) Zeâmet-Has-Tımar B) Has-Tımar-Zeâmet

MİRÎ ARAZİNİN BÖLÜMLERİ

C) Zeâmet-Tımar-Has D) Tımar-Zeâmet-Has

 Mirî arazinin en önemli bölümünü oluşturur.  Bu arazi üzerinde ekip biçenler, vergilerini memurlara ve sipahilere öder, böylece devlet hazinesinden memur ve sipahi maaşları için harcama yapılmamış olurdu.  Dirlik arazi gelirlerine göre 3 kısma ayrılmıştır. Bunlar: 1) Has  Geliri 100.000 akçeden fazla olan, üst düzey devlet adamları ve hanedan üyelerine verilen topraklardır.  Has sahipleri, gelirleri oranında her 5.000 akçe için “cebelü” denilen atlı asker beslemek zorundaydı. Dirlik Arazi

2) Zeâmet  Geliri 100.000 ile 20.000 akçe arasında değişen, orta düzey devlet adamlarına verilen topraklardır.  Zeâmet sahipleri, gelirleri oranında her 5.000 akçe için cebelü beslemek zorundaydı. 3) Tımar  Geliri 20.000 ile 3.000 akçe arasında değişen, küçük dereceli devlet memurlarına ve bazı askerlere verilen topraklardır.  Tımar sahipleri (Tımarlı Sipahi) gelirlerinin ilk 3.000 akçesini “kılıç tımarı” adı altında kendi geçimlerine ayırırlardı. Geri kalan her 3.000 akçe için cebelü beslemek zorundaydı.  Tımarlar, dirlik arazinin en önemli ve en yaygın olan kısmıydı.

Mukataa

 Geliri doğrudan devlet hazinesine giren, devletin bir anlamda nakit para ihtiyacının karşılandığı topraklardır. (Havas-ı Hümâyun)  Bu toprakların gelirleri “İltizam” yolu ile toplanırdı. Vergileri toplama ihalesini kazanan kişilere ise Mültezim denirdi.

Paşmaklık

 Geliri padişahın annesine, eşine ve kızlarına ayrılan topraklardır.

Arpalık

 Üst düzey devlet görevlilerine emeklilik döneminde geçimlerini sağlamaları için geliri bırakılan topraklardır.

Malikâne

 Padişahın kendisine yakın olan bazı devlet adamlarına üstün hizmetlerine karşılık özel mülk olarak verdiği topraklardır. Devlet bu toprakları daha sonra Müsadere Usûlü ile geri alabilirdi.

Yurtluk

 Geliri sınır boylarında görev yapan kişilere ayrılan topraklardır.

Ocaklık

 Geliri kale muhafızlarına ve tersane giderlerine ayrılan topraklardı.

Vakıf

 Geliri ilmî, dinî ve sosyal kurumlara (cami, medrese, bedesten vb.) ayrılan topraklar olup, devlet bu arazilerden vergi almazdı.  Vakıf yöneticilerine “mütevellî” denirdi.

Metruk

 Halkın ortak kullanımına terk edilen, otlak, pazar yeri, çarşı, yol, mezarlık gibi topraklardır.

Mevat

 Tarıma elverişsiz, bataklık, çöl, kayalık gibi verimsiz topraklardır.

~ 92 ~

E) Has-Zeâmet-Tımar

2. I.

has,

II. vakıf, III. mukataa Yukarıdakilerden hangileri, Osmanlı Devleti’nde dirlik türlerinden biri değildir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

3. Osmanlı Devleti’nde “Havas-ı Hümâyun” olarak geliri doğrudan devlet hazinesine giren ve devletin bir anlamda nakit para ihtiyacının karşılandığı toprak türü aşağıdakilerden hangisidir? A) Mukataa

B) Malikâne

D) Tımar

C) Has

E) Paşmaklık

4. Osmanlı Devleti’nde “geliri padişahın annesine, eşine ve kızlarına ayrılan topraklar” ile “üstün hizmetlerine karşılık bazı devlet görevlilerine verilen topraklar” aşağıdakilerden hangisinde bir arada verilmiştir? A) Paşmaklık-Ocaklık

B) Yurtluk-Vakıf

C) Malikâne-Arpalık

D) Vakıf-Metruk

E) Paşmaklık- Malikâne

5. Osmanlı Devleti’nde; I.

malikâne,

II. dirlik, III. yurtluk toprak türlerinden hangileri, ordunun asker ihtiyacını karşılamaya yöneliktir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

1-E

2-D

C) I ve II

E) I, II ve III

3-A

4-E

5-B

KPSS / Tarihin Pusulası

“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

Dirlik (Tımar) Sisteminin Faydaları ❆ Devlet, para ödemeden büyük bir orduya sahip olmuştur.

1. Osmanlı’da uygulanan dirlik sisteminin; I.

❆ Üretimin devamlılığı sağlanmıştır.

ordunun asker ihtiyacını karşılamak,

II. tarımsal üretimi artırmak,

❆ Devlet memurlarının maaşları karşılanmıştır.

III. hazineye gelir elde etmek

❆ Hazinenin yükü hafiflemiştir. ❆ Vergilerin toplanması kolaylaşmıştır.

amaçlarından hangilerini sağlamaya yönelik olduğu savunulabilir?

❆ Ülkede asayiş ve düzen sağlanmıştır.

A) Yalnız I

❆ Taşrada devlet otoritesi sağlanmıştır.

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

B) MÜLK ARAZİ VE BÖLÜMLERİ MÜLK ARAZİNİN BÖLÜMLERİ Öşrî Arazi

 Mülkiyeti Müslümanlara ait olan topraklardır.  Bu toprakların sahipleri, devlete arazi vergisi olarak resm-i çift, ürün vergisi olarak da öşür öderdi.

Haracî Arazi

 Mülkiyeti gayr-i müslimlere ait olan topraklardır.  Bu toprakların sahipleri ise, devlete arazi vergisi olarak ispenç (muvazzaf haracı), ürün vergisi olarak da haraç (mukassem haracı) öderdi.

IV. MALİYE VE EKONOMİ ✎ Osmanlı Devleti’nde maliye ve ekonomiden sorumlu görevli defterdardı.

2. Aşağıdakilerden hangisi tımar sisteminin sağladığı faydalardan biri değildir? A) Devlet, hazinesinden para harcamadan büyük bir orduya sahip olmuştur. B) Üretimin devamlılığı sağlanmıştır. C) Vergilerin toplanması kolaylaşmıştır. D) Ülkede asayiş ve düzen sağlanmıştır. E) Sağlık, eğitim gibi. çeşitli hayır kurumlarına gelir elde edilmiştir.

3. Osmanlı Devleti’nin toprak yönetiminde, aşağıdakilerden hangisi, arazi çeşitlerinden biri değildir? A) Lonca

✎ Ekonomide, tarım ve hayvancılık ön planda olup, bunun yanında ticaret ve sanayi

de kısmen gelişme göstermiştir.

A) TARIM ✎ Osmanlı Devleti’nde ekonominin temeli tarıma dayanıyordu. Tarım, genellikle gö-

B) Malikâne

D) Tımar

C) Yurtluk

E) Zeâmet

4. I.

çebe yaşamayan yerleşik halkın temel ekonomisini oluşturuyordu.

malikâne,

II. haraciye,

✎ Devletin önemli gelirleri arasında olan vergilerin büyük bir bölümü tarımsal faali-

III. mukataa

yetlerden alınıyordu. (Vergiler kısmı ileride ayrıca ele alınacaktır.)

Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı toprak yönetiminde “mülk” topraklar arasında yer alır?

B) HAYVANCILIK

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

✎ Osmanlı Devleti’nde hayvancılık, genellikle göçebe yaşayan halkın temel ekonomik

C) I ve II

E) I, II ve III

faaliyetiydi. ✎ Hayvancılık faaliyetlerine bağlı olarak, dokumacılık ve dericilik faaliyetleri de geliş-

me göstermiştir. ✎ Devlet göçebe yaşayan halktan hayvancılıkla ilgili çeşitli vergiler almıştır.

5. I.

menzil,

II. mekkâri, III. derbent

C) TİCARET

Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı ticarî hayatıyla ilgilidir?

1) Dış Ticaret

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

✎ Osmanlı Devleti’nde dış ticarete son derece önem verilmiş, bu amaçla kervansaray

C) I ve II

E) I, II ve III

inşa edilmiş ve ticarî hayatın gelişmesi için birtakım teşkilâtlar kurulmuştur. ✎ Bu teşkilâtlar içerisinde menzil teşkilâtı, derbentçiler ve mekkâri taifesi vardır.

1-C

2-E

3-A

4-B

5-E

~ 93 ~

“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” Ticaret yolları üzerinde taşımacılığın hızlı bir şekilde yapılmasına ve kervanların sefer yapmalarına olanak sağlayan teşkilâttır.

Menzil Teşkilâtı

Derbent Teşkilâtı

Ticaret yolları üzerindeki geçitlerde güvenlik sistemini sağlayan teşkilâttır.

Mekkâri Taifesi

Yolcu ve mal taşıma işlerini meslek edinen gruplara verilen isimdir. (Taşımacılık)

 Osmanlı Devleti’nde uluslararası ticaret seferi yapan kişilere “hacegi” adı verilmiştir.

KPSS / Tarihin Pusulası

1. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Devleti’nde ticaretle ilgili bir kavram değildir? A) Derbent

B) Hacegi

D) Mekkâri

C) Narh

E) Mütevellî

2. Osmanlı Devleti'nde esnaf birliği olarak bilinen loncalar tarafından; üretilen malların kalitesi ve fiyatı kontrol edildiği gibi, teşkilâta üye olanlara meslekî eğitim de verilmiştir. Buna göre lonca teşkilâtı ile ilgili; I.

Tarımsal üretimi artırmayı amaçlamıştır.

II. Üreticinin ve tüketicinin haklarını korumuştur.

2) İç Ticaret ✎ Osmanlı Devleti’nde çeşitli alanlarda faaliyet gösteren zanaatkârların kendi arala-

rında birleşerek oluşturdukları dinî ve ekonomik karakterli teşkilâta Lonca Teşkilâtı adı verilmiştir.

III. Üyelere pozitif bilimlerle ilgili dersler verilmiştir. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

✎ Aynı işi yapan esnafların oluşturduğu ve bir anlamda “meslek örgütlenmesi” olan

C) Yalnız III

E) II ve III

Lonca Teşkilâtı dışında esnaflık ve zanaatkârlık yapmak mümkün değildi. ✎ Yardımlaşma ve dayanışma esasına dayanan bu teşkilâtta, “hirfet” adı verilen her

meslek grubunun (kunduracı, neccâr (marangoz), demirci...) bir loncası bulunurdu.

Lonca Teşkilâtı’nın Görevleri ❆ Esnaflar ve halk arasında ortaya çıkan anlaşmazlıkları gidermek ❆ Ürünlerin satış fiyatını belirlemek (Narh kesmek)

3. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nde bir esnaf örgütlenmesi olan lonca teşkilâtının görevlerinden biri değildir? A) Dükkân açma ve çalışma izni anlamına gelen gedik belgesi (ruhsat) vermek B) Üretici ve tüketiciyi korumak

❆ Üretici ve tüketiciyi korumak

C) Tarımsal üretimi desteklemek

❆ Hammadde teminini ve dağıtımını sağlamak

D) Ürünlerin satış fiyatını belirlemek (Narh kesmek)

❆ Üretilen malların kalite kontrollerini yapmak ❆ Dükkân açma ve çalışma izni anlamına gelen gedik belgesi (ruhsat) vermek

E) Malların kalite kontrollerini yapmak

Lonca Teşkilâtı’nın Özellikleri ❄ Loncalarda usta-kalfa-çırak ilişkisi içerisinde “Meslekî Eğitim” verilmiştir. ❄ Loncalardaki her bir küçük meslek grubuna “hirfet” adı verilmiştir. ❄ Gayr-i müslimlerin de bu teşkilâta üye olabilmesine imkân verilmiştir. ❄ Üretim standartlarını belirleyen kurallara İhtisap Kanunları denilmektedir.

4. Osmanlı Devleti’nde, her birinde tek bir cins ticaret maddesinin toptan satışının ya da dağıtımının yapıldığı kapalı pazar yerlerine ne ad veriliyordu? A) Lonca

B) Bedesten

D) Kapan Hanı

❄ Loncalar kadı ve ona bağlı muhtesipler tarafından denetlenmiştir.

C) İmâret

E) Arasta

❄ Esnafın uymakla yükümlü olduğu meslekî ilkelere fütüvvetnâme adı verilmiştir. ❄ Lonca Teşkilâtı’nın başkanına şeyh adı verilmiştir. ❄ Şeyhin yardımcıları arasında kethüda, yiğitbaşı ve ehl-i hibre yer alıyordu.

 Loncalarda uzman kişilere Ehl-i Hibre denirdi. Bu kişiler, üretilen malların nitelikleri hakında görüş bildirirlerdi.

5. Osmanlı Devleti’nde, lonca teşkilâtı bünyesinde verilen dükkân açma ve çalışma izin belgesine ne ad veriliyordu? A) Gedik

B) Ehl-i Hibre

D) İhtisap

C) Narh

E) Hirfet

✎ Osmanlı Devleti’nde her birinde tek bir cins ticaret maddesinin toptan satışının ya

da dağıtımının yapıldığı kapalı pazar yerlerine Kapan Hanı denirdi. Mallar burada kapan emini tarafından eşit olarak satıcılara ya da imalâtçılara dağıtılırdı.

~ 94 ~

1-E

2-B

3-C

4-D

5-A

KPSS / Tarihin Pusulası

“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

V. OSMANLI DEVLETİ’NDE PARA 1.

OSMANLI DEVLETİ’NDE PARA

I.

sikke,

II. guruş, III. mangır

MADENÎ PARA

KÂĞIT PARA

Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı Devleti’nde madenî para olarak kullanılmıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

☸ Sikke

C) I ve II

E) I, II ve III

☸ Kaime-i Mutebere

☸ Akçe ☸ Guruş ☸ Mecidiye ☸ Sultanî

2. Osmanlı Devleti’nde sırasıyla;

İlk bakır para

Osman Bey

I.

ilk bakır para,

II. ilk gümüş para,

☸ Metelik ☸ Pul ☸ Para ☸ Mangır

İlk gümüş para

Orhan Bey

İlk altın para

Fatih Sultan Mehmet

III. ilk altın para aşağıdaki hangi padişahlar tarafından bastırılmıştır? I A) Orhan Bey

☸ Altın Lira

İlk kâğıt para

Abdülmecit

II

III

I. Murat

II. Osman

B) Osman Bey II. Mehmet II. Murat C) Osman Bey Orhan Bey II. Mehmet D) I. Bayezid

II. Murat

II. Mehmet

E) Orhan Bey

I. Mehmet

II. Murat

 Osmanlı Devleti’nde ilk büyük enflasyonun gerçekleştiği ve buna bağlı olarak da ilk para ayarlamasının yapıldığı yüzyıl XVI. yüzyıldır. Bu etkili ve büyük enflasyon III. Murat döneminde 1593’te gerçekleşmiştir. 3. Osmanlı Devleti’nde, ilk büyük enflasyonun gerçekleştiği ve buna bağlı olarak da ilk para ayarlamasının yapıldığı yüzyıl aşağıdakilerden hangisidir?

VI. OSMANLI DEVLETİ’NDE BANKACILIK

A) XV.

B) XVI. D) XVIII.

C) XVII. E) XIX.

OSMANLI DEVLETİ’NDE AÇILAN BANKALAR Bank-ı Dersa’adet

Bank-ı Osmanî (Osmanlı Bankası)

Memleket Sandıkları

 1847’de açılmış olan ilk Osmanlı bankasıdır.  1856’da İngilizlerin girişimleriyle açılmıştır.

A) Bank-ı Dersa’adet

B) Bank-ı Osmanî

 1863’te Fransa’nın da ortaklığı ile Bank-ı Osmanî-i Şahâne adını almıştır.

C) The Ottoman Bank

D) Ziraat Bankası

Ziraat Bankası Osmanlı İtibar-ı Millî Bankası

E) Osmanlı İtibar-ı Millî Bankası

 1930’a kadar kâğıt para basma yetkisine sahip olmuştur.  1863’de çiftçiye kredi vermek amacıyla kurulmuştur.  Ziraat Bankası’nın temelini oluşturmuştur.

İstanbul Emniyet Sandığı

4. 1847’de açılan ilk Osmanlı bankası aşağıdakilerden hangisidir?

 1868’de Memleket Sandıkları’na benzer bir amaçla kurulmuştur.  1888’de II. Abdülhamit döneminde açılmıştır.  Osmanlı Devleti’nin ilk millî bankası sayılır.  İttihat ve Terakki yönetimi zamanında açılmıştır.

5. Osmanlı Devleti’nde, “Kaime-i Mutebere” olarak bilinen ilk kâğıt para aşağıdaki padişahlardan hangisinin döneminde bastırılmıştır? A) Abdülaziz B) II. Mahmut C) II. Abdülhamit D) Abdülmecit E) V. Mehmet Reşat 1-E

2-C

3-B

4-A

5-D

~ 95 ~

“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

KPSS / Tarihin Pusulası

VII. OSMANLI DEVLETİ’NDE VERGİ SİSTEMİ ✎ Osmanlı maliyesinin en önemli gelir kaynakları arasında vergiler geliyordu.

1.

✎ Vergiler, Osmanlı vesikalarında “resm” ya da “rüsûm” adlarıyla geçmektedir.

I.

✎ Osmanlı Devleti’nde vergiler Şer’i (Tekâlif-i Şer’iye) ve Örfî (Tekâlif-i Örfiye) olmak

III. haraç

üzere iki ana bölüme ayrılmaktadır.

Osmanlı Devleti’nde yukarıdaki vergilerden hangileri sadece gayr-i müslim halktan alınan vergilerdir?

☸ Şer’i Vergiler (Tekâlif-i Şer’iyye): Şeriat kuralları ile Kur’an-ı Kerim ve sünnete dayanan vergilerdir.

A) Yalnız I

☸ Örfî Vergiler (Tekâlif-i Örfiye): Malî sıkıntılar nedeniyle devlet tarafından zorunluluk sonucu uygulanan vergilerdir.

OSMANLI DEVLETİ’NDE VERGİLER

öşür,

II. cizye,

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

2. I.

cizye,

II. öşür, III. ispenç

Şer’i Vergiler

Yukarıdakilerden hangileri şer’i vergiler arasında yer almaz?

Örfî Vergiler

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

☸ Öşür (Âşar) ☸ Haraç

C) Yalnız III

E) I, II ve III

☸ Adet-i Ağnam ☸ Bâc-ı Bazar ☸ Bâd-ı Heva

☸ Cizye

☸ Çiftbozan

3. I.

☸ Resm-i Çift

adet-i ağnam,

II. çiftbozan,

☸ Avârız

III. bennak

☸ İspenç ☸ Mücerred

Osmanlı Devleti’nde, yukarıdakilerden hangileri örfî vergiler arasında yer alır?

☸ Bennak

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

☸ Arusâne

C) I ve II

E) I, II ve III

☸ Cerîme (Niyâbet) ☸ Amediye ☸ Derbent ☸ Yâve (Kaçgun) ☸ İhtisap Resmi ☸ Canavar Resmi

4. Osmanlı Devleti’nde askerlik çağına gelmiş gayr-i müslim erkeklerden, askerlik yapmamaları karşılığında alınan ve edna, âlâ, evsat gibi çeşitli ödeme kademeleri olan vergi aşağıdakilerden hangisidir? A) İspenç

A) ŞER’İ VERGİLER (TEKÂLİF-İ ŞER’İYYE) Öşür (Âşar) Haraç

 1925’te bu vergi (aşar) Halkçılık ilkesi doğrultusunda kaldırılmıştır.  Gayr-i müslimlerden alınan ürün vergisidir.  1856 Islahat Fermanı ile bu vergi kaldırılmıştır.

 Cizye vergisi çocuk, kadın ve papazlardan alınmazdı.  Cizye vergisi ödeyen gayr-i müslim erkekler, Müslüman olmaları durumunda bu vergiden muaf tutulurdu.  Bu vergi de 1856 Islahat Fermanı ile kaldırılmıştır.

~ 96 ~

C) Cizye

E) Cerîme

 Müslümanlardan alınan 1/10 oranındaki ürün vergisidir.

 Gayr-i müslim erkeklerden askerlik yapmamaları karşılığında alınan vergi olup; edna, âlâ, evsat gibi ödeme kademeleri vardı. Cizye

B) Haraç

D) Yâve

5. I.

öşür,

II. çift resmi, III. mücerred Yukarıdakilerden hangileri örfî vergiler arasında yer almaz? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III 1-D

2-C

C) I ve II

E) I, II ve III 3-E

4-C

5-A

KPSS / Tarihin Pusulası

“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

B) ÖRFÎ VERGİLER (TEKÂLİF-İ ÖRFİYE) ✎ Örfî vergiler, malî sıkıntıları gidermek için devlet tarafından zorunlu olarak alınan

vergilerdir. Bu vergiler başlıca şunlardır:

1.

 Pazar yerlerindeki çarşı ve pazar esnafından alınan vergidir.

Adet-i Ağnam

Hayvan vergisidir. Genellikle küçükbaş hayvanlar üzerinden alınırdı. (Daha çok konar-göçerlerin ödediği vergidir.)

 Gayr-i müslim çiftçilerden alınan toprak

Pazar yerlerindeki çarşı ve pazar esnafından alınan vergidir.

 Hayvan vergisidir. Genellikle küçükbaş

vergisidir.

 Dirlik toprakları üzerinde suç işleyenlerden alınan vergidir.

Bâc-ı Bazar

hayvanlar üzerinden alınırdı.

Bâd-ı Hevâ

Bir kişinin malına ve mülküne zarar verenlerden alınan tazminat vergisidir.

Resm-i Çift

Müslüman çiftçilerden, toprağın büyüklüğü ve medenî haline göre alınan toprak vergisidir.

Çiftbozan

Toprağını boş bırakan ya da 3 yıl arka arkaya ekmeyenlerden alınırdı. Amaç üretimde sürekliliği sağlamaktır.

Osmanlı vergi sistemi ile ilgili verilen bu bilgilerle aşağıdaki vergi türleri eşleştirildiğinde hangisi dışarıda kalır? A) Cerîme

Avârız

Olağanüstü durumlarda (sel, yangın, deprem, savaş…) alınan vergidir. Sıkıntılar nedeniyle zamanla sürekli hale dönüşmüştür.

Mücerred

C) İspenç

E) Ağnam

2. Osmanlı Devleti’nde savaş, yangın, deprem gibi olağanüstü durumlarda halktan alınan, ancak zamanla sürekli hale gelen vergi çeşidi aşağıdakilerden hangisidir? A) Avârız

İspenç

B) Avârız

D) Bâc

B) Bennak

D) Arûsane

Gayr-i müslim çiftçilerden alınan toprak vergisidir.

C) Cizye

E) Öşür

Evlenme çağına gelmiş ancak ailesinin yanında oturan bekâr çiftçilerden alınan vergidir. 3. Osmanlı Devleti’nde;

Bennak

Evli olup yarım çift toprak eken erkeklerden alınan vergidir.

I.

öşür,

II. çift resmi, III. adet-i ağnam

Arusâne

Evlilik esnasında kız tarafının tımar sahibine ödediği vergidir.

vergilerinden hangileri, daha çok konargöçer halktan alınırdı? A) Yalnız I

Cerîme

Amediye

Derbent

Dirlik toprakları üzerinde suç işleyenlerden alınan vergidir.

C) Yalnız III

E) II ve III

Gümrük vergisidir. Dış ülkelerden gelen mallardan alınır.

Yol, geçit ve köprülerden alınan vergidir.

4. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Devleti’nde “Tekâlif-i Örfiyye” olarak adlandırılan örfî vergilerden biri değildir? A) Yâve

Yâve (Kaçgun)

Kaybolan bir hayvanın devlet tarafından bulunması halinde hayvan sahibinden alınan vergidir.

İhtisap Resmi

Damga, ölçü, tartı vb. ticarî işlemlerden alınan vergidir.

Canavar Resmi

B) Yalnız II

D) I ve II

Gayr-i müslimlerden alınan domuz vergisidir.

B) Mücerred

D) Amediye

C) İhtisap

E) Cizye

5. Osmanlı Devleti’nde, tarımsal üretimde sürekliliği sağlamak amacıyla toprağını mazeretsiz yere boş bırakan köylüden alınan vergi aşağıdakilerden hangisidir? A) Âvarız

B) Ağnam

D) Çiftbozan

C) Öşür

E) Bâd-ı Heva

 DİKKAT!... Değerli adaylar, Osmanlı vergi sistemine ilişkin çıkabilecek sorularla ilgili olarak, özellikle hangi vergilerin “şer’i” hangilerinin “örfî” olduğu iyi bilinmelidir.

1-B

2-A

3-C

4-E

5-D

~ 97 ~

“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

KPSS / Tarihin Pusulası

☸ OSMANLI DEVLETİ’NDE HAZİNE ✎ Osmanlı Devleti’nde 3 tür hazine vardı. Bunlar;

Hazine-i Âmire (Dış Hazine)

1. Osmanlı Devleti’nde, devletin tüm gelirlerinin toplandığı ve her türlü malî işlerin yürütüldüğü Hazine-i Âmire’den;

Devletin tüm gelirlerinin aktarıldığı devlet hazinesidir. Başlıca sorumlu Defterdardır.

I.

şeyhü’l-islâm,

II. defterdar, III. kazasker

Hazine-i Enderun (İç Hazine)

Olağanüstü durumlarda kullanılmak üzere oluşturulan tedbir hazinesidir.

makamlarından hangilerinin sorumlu olduğu söylenebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

Ceb-i Hümâyun Hazinesi

C) I ve II

E) I, II ve III

Mısır eyâleti gelirlerinin katıldığı ve padişahın kişisel tahsisatı anlamına gelen hazinedir. 2. Osmanlı Devleti’nde, bir bölgenin gelirinin açık artırma (ihale) yoluyla peşin para karşılığında şahıslara kiralanması sistemine ne ad veriliyordu?

☸ İltizam Sistemi ✎ Devlete ait gelirleri toplama hakkının açık artırma (ihale) yoluyla peşin paraya şa-

A) Müsadere

B) Narh

D) İltizam

hıslara kiralanması sistemine “İltizam Sistemi”, bu sistemin uygulandığı topraklara ise “Mukataa” adı verilmiştir.

C) Malikâne

E) Esham

✎ XVI. yüzyıldan sonra uygulamaya konulan bu sistemde, devlete ait vergilerin top-

lanması genellikle 3 yıl için açık artırmaya çıkarılır, en yüksek bedeli veren kişiye de devredilirdi. Bu ihaleyi kazanan kişiye “mültezim” adı verilmiştir. ✎ Bu sistemin en önemli yararı devletin acil para ihtiyacını karşılamasıdır. ✎ Öte yandan tımarların mukataa haline getirilip mültezime verilmesi ise bazı olum-

suz sonuçları da beraberinde getirmiştir. Bunlar;  Mültezimin baskısı altında kalan halk vergisini ödeyememiş ve buna bağlı olarak da toprağını terk etmiştir.

3. Osmanlı Devleti’nde; I.

iltizam,

II. tımar, III. müsadere sistemlerinden hangileri devletin nakit para ihtiyacını karşılamaya yöneliktir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

 İltizamların genellikle o bölgedeki zengin ve güçlü kişilere (âyan) verilmesi, taşradaki âyanların güç kazanmasına olanak sağlamıştır.

C) Yalnız III

E) II ve III

 Taşrada asker yetiştirilememiş ve devlet otoritesi zayıflamıştır.  Hazinenin askerî masrafları artmış ve tımar sisteminin sona erme sürecini hızlandırmıştır.

4. Osmanlı Devleti’nde, I.

mukataa,

II. vakıf,

✎ İltizam Sistemi Tanzimat’a (1839) kadar yürürlükte kalmıştır.

III. zeâmet toprak türlerinden hangilerinde iltizam sistemi uygulanmıştır? A) Yalnız I

VIII. OSMANLI DEVLETİ’NDE HUKUK

B) Yalnız II

D) I ve III

C) Yalnız III

E) II ve III

HUKUK SİSTEMİ 5. Osmanlı hukuk sisteminin oluşumunda; I.

Şer’i Hukuk

Fethedilen bölgelerde önceki uygulamalar

Örfî Hukuk

✎ Osmanlı Devleti hukuk alanında kendinden önceki Türk-İslâm devletlerinde olduğu

eski Türk gelenekleri,

II. şer’i hukuk kuralları, III. fethedilen bölgelerdeki hukuk sistemleri unsurlarından hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

gibi Şer’i ve Örfî hukuk kurallarını temel almıştır.

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ Ayrıca fethedilen bölgelerde daha önceki uygulamalar da Osmanlı hukuk sistemi-

nin oluşmasında etkili olmuştur. Bu yüzden Osmanlı’da hukuk birliği oluşmamıştır.

~ 98 ~

1-B

2-D

3-A

4-A

5-E

KPSS / Tarihin Pusulası

“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

✎ Şer’i hukuk temelini İslâm hukukundan almış olup, Müslüman halk için geçerli olan

hukuk sistemidir. Gayr-i müslimler kendi hukuk kurallarına göre yargılanmıştır. ✎ Örfî hukuk ise temelini eski Türk geleneklerinden, fermanlardan, beratlardan, ka-

nunnâmelerden ve adaletnâmelerden almıştır. Örfî hukuk kuraları daha çok sosyal yaşamın düzenlenmesini sağlamıştır. ✎ Fatih Sultan Mehmet, örfî hukuk kurallarını düzenlemiş ve ilk Osmanlı kanunnâme-

si olan “Kanunnâme-i Âl-i Osman” ile örfî hukukta bütünlüğü sağlamıştır. ✎ Osmanlı Devleti’nde adalet işlerinin Divân-ı Hümâyun’daki temsilcisi kazaskerdi.

1. Osmanlı Devleti’nde; I.

fermanlar,

II. kannunnâmeler, III. adaletnâmeler belgelerinden hangilerinin örfî hukuk kapsamında olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

✎ İlmiye teşkilâtının ve din âlimlerinin başı sayılan şeyhü’l-islâmın ise yargılama yet-

C) I ve II

E) I, II ve III

kisi yoktu. Sadece divanda alınan kararların dine uygun olup olmadığı konusunda fetva (ifta) verirdi. ✎ Adalet işlerine ve davalara kazaskerin tayin ettiği kadılar bakardı.

 Osmanlı Devleti’nde mahkemelerde alınan kararlar “Şer’iyye Sicilleri” adı verilen defterlere kaydedilirdi.

2. Osmanlı Devleti’nde adalet ve eğitim işlerinin Divân-ı Hümâyun’daki temsilcisi aşağıdakilerden hangisidir? A) Kazasker

B) Nişancı

C) Sadrazam

D) Kadı

E) Şeyhü’l-islâm

☸ Kadıların Özellikleri ve Yetkileri ✎ Kadılar devletten maaş almaz, davalardan aldıkları harçlarla geçinirlerdi. ✎ Ferman ve beratların halka ulaşmasını sağlarlardı. ✎ Halkın istek ve şikâyetlerini Divân-ı Hümâyun’a bildirirlerdi. ✎ Evlenme (nikâh), boşanma, miras ve ticaret gibi konularda davalara bakar, ayrı-

ca kişiler arasındaki anlaşmazlıkları çözerlerdi. ✎ Vergi oranlarını belirler, noter vazifesi görürlerdi.

3. Osmanlı Devleti’nde, mahkemelerde alınan kararların kaydedildiği defterler aşağıdakilerden hangisidir? A) Tahrir Defterleri

✎ Vakıfları denetler, vakıf işlerinin düzenli olmasını sağlarlardı.

B) Tereke Defterleri C) Şer’iyye Sicil Defterleri

✎ Kazâlarda belediye işlerini yürütürlerdi.

D) Mühimme Defterleri

✎ Aldıkları kararların kanunlara uygun olup olmadığını Şuhüdû’l-hâl denetlerdi.

E) Vakıf Defterleri

OSMANLI DEVLETİ’NDE MAHKEMELER 4. Aşağıdakilerden hangisi kadıların idarî ve adlî yetkilerinden biri değildir?

Tanzimat’a Kadar

Tanzimat’tan Sonra

A) Halkın şikâyetlerini divana bildirmek B) Esnaf ve zanaatkârları denetlemek C) Vakıfların denetlenmesini sağlamak

Şer’i Mahkemeler Müslümanlar arasındaki davalara bakardı.

Şer’i Mahkemeler Müslümanların evlenme, boşanma, miras gibi davalarına bakardı.

Cemaat Mahkemeleri Gayr-i müslimlerin davalarına, kendi dinlerine göre bakardı.

Cemaat Mahkemeleri Önceki gibi devam etmiştir.

Konsolosluk Mahkemeleri Elçiliklere bağlı olarak çalışır, yabancılara ait davalara bakardı.

Konsolosluk Mahkemeleri Önceki gibi devam etmiştir. Nizâmiye Mahkemeleri Cinayet, ticaret gibi konular dışında davalara bakardı. (Batı yasaları ile) Ticaret Mahkemeleri Osmanlı vatandaşları ile yabancılar arasındaki anlaşmazlıklara bakardı.

D) Nikâh ve evlenme işlemlerini yapmak E) Kazâlarda belediye işlerini yürütmek

5. Osmanlı Devleti’nde; I.

ticaret,

II. cemaat, III. konsolosluk mahkemelerinden hangileri Tanzimat Dönemi’ne kadar faaliyet göstermiştir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

1-E

2-A

C) I ve II

E) I, II ve III

3-C

4-B

5-D

~ 99 ~

“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

KPSS / Tarihin Pusulası

IX. OSMANLI DEVLETİ’NDE TOPLUM YAPISI ✎ Osmanlı toplumu, yönetenler (Askerî/Berâya) ve yönetilenler (Reâya/Teba) olmak

üzere iki kısma ayrılmaktadır. Yönetenler sınıfı da kendi içinde; Seyfiye, İlmiye ve Kalemiye şeklinde üç kısma ayrılmıştır.

1. Osmanlı Devleti’nde Divân-ı Hümâyun’da temsil edilmeyip vergi vermekle yükümlü yönetilen halka ne ad veriliyordu? A) Âyan

B) Ulemâ

D) Berâya

C) Umerâ

E) Reâya

OSMANLI TOPLUM YAPISI 2. Osmanlı Devleti’nde; I.

YÖNETENLER (ASKERÎ/BERÂYA)

YÖNETİLENLER (REÂYA/TEBA’A)

 Divân-ı Hümâyun’da temsil edilen sınıftır.

 Divân-ı Hümâyun’da temsil edilmeyen sınıftır.

 Vergiden muaftırlar.

 Vergi vermekle yükümlüdürler.

 Berâya sınıfındakilerin Müslüman olmaları şarttı.

sadrazam,

II. kazasker, III. reisü’l-küttap, IV. subaşı gibi görevlilerden hangileri “Seyfiye” sınıfı içerisinde yer alır? A) I ve IV

 Müslüman ve gayr-i müslim (zimmî) halk yönetilen kesimdir.  Din ve mezhep esasına göre “Millet Sistemi” adı verilen bir siteme göre teşkilâtlandırılmıştır.

B) I ve III

D) III ve IV

C) II ve III

E) I, III ve IV

3. Osmanlı Devleti’nde; I.

esnaf,

II. köylü, III. asker gruplarından hangileri Osmanlı toplumsal hayatı içinde “Reâya” olarak kabul edilmiştir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

Seyfiye Sınıfı (Umerâ)

İlmiye Sınıfı (Ulemâ)

Kalemiye Sınıfı

İdarî ve Askerî Görevliler

Din, Eğitim ve Hukuk Görevlileri

Yazışma, Diplomasi ve Maliye Görevlileri

 Sadrazam

 Şeyhü’l-islâm

 Defterdar

I.

 Vezirler

 Kazasker

 Nişancı

II. eğitim,

 Yeniçeri Ağası

 Müderris

 Reisü’l-küttap

III. askerlik,

 Kaptan-ı Derya

 Kadı

 Kâtipler

 Beylerbeyi

 İmam

 Memurlar

gibi alanların hangilerinde düzenleyici bir rol üstlenmiştir?

 Sancakbeyi

 Vâiz

 Eminler

A) I ve III

 Subaşı

 Müezzin

 Sipahi

 Kassam

D) II ve III

E) I, II ve III

4. Osmanlı Devleti’nde İlmiye sınıfı; din,

IV. hukuk

B) I ve IV

D) I, II ve IV

C) II ve III

E) II, III ve IV

5.

 Seyfiye ve Kalemiye sınıflarının yönetici kadrosu genel olarak Enderun Mektebi çıkışlı iken, İlmiye sınıfının yönetici kadrosu Medrese çıkışlıdır.

I.

kadı

II. nişancı III. kazasker IV. defterdar V. reisü’l-küttap

X. OSMANLI DEVLETİ’NDE EĞİTİM

Yukarıdakilerden hangisi kalemiye sınıfına mensup değildir? A) I ve III

B) II ve III

D) II ve V

✎ Osmanlı klâsik döneminde eğitim ve öğretim dine dayalıydı.

C) I ve IV

E) III, IV ve V

✎ Başlıca eğitim kurumları arasında; sıbyan mektepleri, medreseler, enderun mekte-

bi ve meslekî eğitim kurumu olarak loncalar yer almaktadır.

~ 100 ~

1-E

2-A

3-C

4-D

5-A

KPSS / Tarihin Pusulası

“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

A) Sıbyan Mektepleri ✎ Osmanlı Devleti’nde eğitim ve öğretimin ilk basamağıdır. ✎ İlkokul düzeyindeki okullar statüsünde olan sıbyan mekteplerinin masrafları vakıf-

1. Osmanlı Devleti’nde ilk medrese hangi padişah döneminde kurulmuştur?

lar tarafından karşılanmıştır. ✎ Sıbyan mekteplerinde, basit okuma-yazma ve din eğitimi verilmiştir.

A) Osman Bey

B) I. Murat

C) Orhan Bey

D) II. Mehmet

E) I. Bayezid

B) Medreseler ✎ Osmanlı Devleti’nde orta ve yüksek öğretimin temeli medreselerdir. ✎ Bu kurumların masrafları da vakıflar tarafından karşılanmıştır. (Ücretsiz eğitim) ✎ Dinî bilimlerin yanı sıra pozitif bilimlerin de okutulduğu medreseler ile topluma ve

2. Osmanlı Devleti'nde eğitim ücretsizdi. Medreselerin ihtiyaçları vakıflar tarafından karşılanırdı. Buna göre;

devlete din, ilim ve eğitim hizmetleri verilmiş, ayrıca ihtiyaç duyulan idarî ve adlî personel de (ilmiye, kalemiye vb.) bu kurumlarda yetiştirilmiştir.

I.

Laik eğitim sistemi oluşturulmuştur.

II. Sosyal devlet anlayışı özellikleri benimsenmiştir.

✎ İlk Osmanlı medresesi, Orhan Bey döneminde İznik’te açılan Süleyman Paşa Med-

resesidir. Buraya atanan ilk müderris ise Davud-ı Kayserî’dir.

III. Dini ilimlere ağırlık verilmiştir.

✎ Fatih döneminde açılan Sahn-ı Seman Medreseleri ile Kanunî döneminde açılan

yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

Süleymaniye Medreseleri çağının en önemli eğitim kurumlarıydı.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

 1550-1557 yılları arasında kurulan Süleymaniye Medreseleri’nde Osmanlı Devleti'nin ilk tıp okulu olan “darü’t-tıp” da yer almıştır. Tıbbî bilgilerin uygulamalarının yapıldığı darüş’şifâ ile diğer bazı bölümler olan darü’l-akakir (eczane), darü’z-ziyafe (mutfak), tabhâne ve imaret ilk kez bu eğitim kurumlarında yer almıştır.

3. Osmanlı Devleti’nde İznik’teki Süleyman Paşa Medresesi’ne atanan ilk müderris aşağıdakilerden hangisidir?

✎ Medreseler hâriç, dâhil ve sahn adı verilen bölümlere ayrılmıştır. ✎ Medrese hocalarına ise müderris, müderris ile talebe arasındaki ilişkileri düzenle-

A) Molla Fenarî

B) Ali Kuşçu

C) Akşemseddin

D) Altunîzâde

E) Davud-ı Kayserî

yen (asistan) görevlilere ise muid denirdi. ✎ Medrese öğrencilerine suhte, sofu ya da talebe, yükseköğretim düzeyindeki öğ-

rencilere ise danişment denirdi. ✎ Öğrenciler buralardan “icazetnâme” denilen diploma ile mezun olurdu.

4. I.

muid

II. suhte III. müderris

MEDRESELERİN BÖLÜMLERİ

IV. sahn V. danişment Yukarıdaki kavramlar aşağıdaki alanlardan hangisiyle ilgilidir?

Dârü’l-kurra Kur’an-ı Kerim’in ezberlenmesi ve usulüne göre okunması amacıyla eğitim verilen bölümdür. Dârü’l-hadis Hadis alanında ileri düzeyde eğitim verilen ve hadis araştırmalarının yapıldığı bölümdür.

A) Eğitim

B) Ekonomi

D) Askerlik

C) Hukuk

E) Din

5. I.

dârü’l-tıp,

II. dârü’l-hendese,

Dârü’l-hendese Matematik, astronomi vb. alanlarda pozitif bilimlerle ilgili eğitim verilen bölümdür.

III. dârü’l-kurra Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı Devleti’nde medreselerin bölümleri arasında yer alır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

Dârü’t-tıp Tıp alanında eğitim verilen, hekim ihtiyacının karşılandığı bölümdür.

1-C

2-B

C) I ve II

E) I, II ve III

3-E

4-A

5-E

~ 101 ~

“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

KPSS / Tarihin Pusulası

C) Saray Eğitimi OSMANLI DEVLETİ’NDE SARAY EĞİTİMİ

1. Osmanlı Devleti'nde; I.

medreseler,

II. enderun, III. Batı tarzı okullar

Enderun

Şehzâde Eğitimi

 Bir anlamda “saray üniversitesi”

 İlk olarak şeyhü’l-islâm huzurunda Kur’an okuma dersi verilirdi.

olarak değerlendirilebilir.

 Devlet memuru, idareci, saray

gibi kurumların hangilerinde, yalnız devşirme yöntemiyle sağlanan kapıkullarına eğitim verilirdi? A) Yalnız I

 Daha sonra ilköğretim manasında Şehzâdegâh Mektebi’nde eğitimlerine devam etmişlerdir.

görevlisi ve sanatkârlar burada yetişmiştir.

 İlk eğitimleri sarayda başlayan şehzâdeler, sonraki dönemde lalaları eşliğinde devlet tecrübesi kazanmak için sancaklara yönetici olarak gönderilmiştir.

 İlk kez II. Murat döneminde açıl-

mış, Fatih döneminde ise daha da gelişmiştir. (Topkapı Sarayı).  Devşirme sistemiyle toplanan

çocuklar, devlet adamı veya usta sanatkâr olarak yetiştirilirdi.

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

2. Osmanlı Devleti'nde; I.

enderun,

II. sancak, III. medrese birimlerinden hangileri eğitim kurumları arasında yer alır?

 Eğitim dili Türkçedir.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

Harem  Padişahın eşlerinin, kızlarının ve câriyelerin kalfalar denetiminde eğitim aldığı bölümdür.  Okuma-yazma eğitiminin yanında, yeteneklere göre musiki, resim, edebiyat, nakış, örgü vb. alanlarla ilgili dersler verilirdi.

3. I.

medrese,

II. sıbyan mektebi, III. idâdî Yukarıdakilerden hangileri klâsik dönem Osmanlı eğitim kurumları arasında yer almaz? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

D) Askerî Eğitim ✎ Osmanlı Devleti’nde kara ordusunun en önemli bölümünü oluşturan Kapıkulu Or-

dusu, devşirme sistemi ile alınan gençlerin Acemi Oğlanlar Ocağı’nda eğitilmeleri ile oluşturulmuştur. ✎ Askerî ve bedenî açıdan eğitim veren Acemi Oğlanlar Ocağı, mehterhâne, tophâne,

humbarahâne, cambazhâne, tüfekhâne, kılıçhâne gibi bölümlere ayrılmıştır. ✎ İlk kez I. Murat döneminde Gelibolu’da bir Acemi Oğlanlar Ocağı açılmış, sonraki

süreçte de sayıları artmıştır.

4. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nde “Sancak Sistemi” içerisindeki şehzâde hocalarına verilen addır? A) Lala

B) Atabey

D) Sancak Beyi

C) Kethüda

E) Müderris

E) Meslekî Eğitim ✎ Osmanlı Devleti’nde meslekî eğitim XIX. yüzyıla kadar Lonca Teşkilâtı kapsamında

gerçekleştirilmiş, XIX. yüzyıldan itibaren meslekî eğitim veren okullar açılmıştır. ✎ Loncalarda usta-çırak ilişkisine dayalı olarak meslekî, dinî ve ahlâkî bir eğitim veril-

miştir. ✎ Osmanlı Devleti azınlıklara din adamı yetiştirmeleri konusunda okul açma izni ver-

miştir. Bu okullar dinî liderlerine (Patrikhane, Hahambaşı) bağlıdır.

 Osmanlı’da açılan ilk yabancı okul bir Fransız Okulu olan Saint Benoit’dir. (1523)

~ 102 ~

5. Osmanlı Devleti’nde meslekî eğitim aşağıdaki kurumlardan hangisinde veriliyordu? A) Enderun

B) Medrese

C) Külliye

D) İmâret E) Lonca

1-B

2-D

3-C

4-A

5-E

KPSS / Tarihin Pusulası

“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

XI. OSMANLI DEVLETİ’NDE BİLİM ✎ Osmanlılarda bilim; Nakdî (Fıkıh, Kelâm, Hadis vb.) ve Aklî (Astronomi, Matematik,

Tıp vb.) olmak üzere 2 kısma ayrılmaktadır. ✎ Bu iki bilim dalına ilişkin dersler medreselerde okutulmuştur.

1. Osmanlı Devleti’nde ilk rasathaneyi (gözlem evi) kuran ünlü gökbilimci aşağıdakilerden hangisidir? A) Ali Kuşçu

✎ İlk medrese Orhan Bey döneminde İznik’te açılmış olup, bu medresenin ilk müder-

B) Uluğ Bey

risi Davud-u Kayserî’dir.

C) Davud-ı Kayserî D) Hezarfen Ahmet Çelebi E) Takiyûddin Mehmet

OSMANLI DEVLETİ’NDE ÜNLÜ BİLİM ADAMLARI VE ESERLERİ Kadızâde-i Rumî

 Semerkant’taki Uluğ Bey Rasathanesi’nde öğrenim görmüş önemli bir matematik ve astronomi bilginidir.  En önemli eseri Muhtasâr-ı Fi’l-Hisab’dır.  Fatih döneminde davet üzerine İran’dan gelmiştir.

Ali Kuşçu

 Sahn-ı Seman Medreselerinde hocalık yapmıştır.  Osmanlı’da matematiğin temelini atmıştır.

2. Osmanlı Devleti’nde ilk roket uçuşu denemesini yapan bilim adamı aşağıdakilerden hangisidir? A) Hezarfen Ahmet Çelebi

 En önemli eseri Risâletü’l-Fethiye’dir.

Takiyûddin Mehmet

B) Takiyûddin Mehmet

 XVI. yüzyılda yetişmiş önemli bir gökbilimcidir.

C) Lâgarî Hasan Çelebi

 II. Selim döneminde müneccimbaşı olmuştur.  Osmanlı’da (İstanbul’da) ilk kez rasathane kurmuştur.

D) Ali Kuşçu E) Matrakçı Nasuh

 Bu ilk Osmanlı rasathanesi 1578’de III. Murat devrinde İstanbul’da kurulmuştur. Ancak bu dönemlerde yaşanan veba salgını (kimi tarihçiye göre deprem) bu rasathaneye bağlanmış ve şeyhü’l-islâmın fetvasıyla rasathane III. Murat tarafından kapatılmıştır.

MATEMATİK VE ASTRONOMİ

 En önemli eseri Alâtü’r-Rasadiye li Şehinşâhi’dir.

Matrakçı Nasuh

 XV. yüzyılın önemli matematik ve astronomi uzmanı, ayrıca ünlü bir minyatür sanatçısıdır.  Dört işlem, kesirler, ölçüler ve geometri konularında çalışmaları vardır.  Cemâlü’l-Küttap ve Kemâlü’l-Hisab önemli eserleri arasındadır.  Önemli bir matematikçidir.

Sinan Paşa

3.  Fatih döneminde davet üzerine İran’dan gelerek Sahn-ı Seman Medreselerinde hocalık yapmıştır.  Osmanlı’da matematiğin temelini atmıştır.  En önemli eseri Risâletü’l-Fethiye’dir.

 Özellikle geometri alanında çalışmaları vardır.

Yukarıda özellikleri verilen bilim adamı aşağıdakilerden hangisidir?

 Tazaarûnâme ve Nasihatnâme önemli eserleri arasında bulunmaktadır.

A) Ali Kuşçu

B) Kâtip Çelebi

C) Matrakçı Nasuh

D) Sinan Paşa

 Ünlü matematikçi Ali Kuşçu’nun öğrencilerinden biri olup, matematik dışında mantık ve kelâm konuları üzerinde de çalışmaları vardır.

Molla Lütfi

Ali İbn-i Veli

Hezarfen Ahmet Çelebi

Lagarî Hasan Çelebi

 Taz’ifü’l-Mezbah önemli eserleri arasındadır.  Molla Lütfi, “Harnâme” (Eşek Kitabı) isimli ünlü hicviyesini yazarak dönemin yöneticilerini eleştirmiş, bu da hayatına mâl olmuştur.  Matematik, cebir ve trigonometri alanlarında çalışmaları vardır.  Tuhfetü’l-Âdâd önemli eserleri arasındadır.  Yapay kanat takıp uçuş denemesi yapan ilk insandır.  Galata Kulesi’nden Üsküdar’daki Doğancılar’a kadar uçmuştur.  Osmanlı Devleti’nde ilk roket uçuşu denemesini yapan bilim adamıdır.  Ateşlediği barut bitene kadar uçmuş, barut bittiğinde de kanatlarını açıp sarayın damına düşmüştür.

E) Molla Fenarî

4. Osmanlı Devleti’nde, ünlü matematikçi Ali Kuşçu’nun öğrencilerinden biri olup, yazmış olduğu “Harnâme” (Eşek Kitabı) isimli ünlü hicviyesinde dönemin yöneticilerini eleştirmesi hayatına mâl olan bilim adamı aşağıdakilerden hangisidir? A) Ali İbn-i Veli

B) Sinan Paşa

C) Molla Fenarî

D) Molla Lütfi

E) Kadızâde-i Rumî

1-E

2-C

3-A

4-D

~ 103 ~

“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

KPSS / Tarihin Pusulası

 Fatih döneminin önemli tıp bilginlerinden birisidir.

Sabuncuoğlu Şerafeddin

 Cerrahi alanındaki çalışmaları nedeniyle “Türk Plâstik Cerrahisinin Babası” olarak kabul edilmektedir.  “Cerrahiyetü’l-Hâniyye” ve “Mücerrebnâme” adlı eserleri önemlidir.  Fatih Sultan Mehmet’in hocalarındandır.

TIP

Akşemseddin

Celâleddin Hızır

Altunîzâde

 Tarihte mikroorganizmalardan bahseden ilk kişidir.  “Mikrobiyolojinin Babası” sayılmaktadır.

A) İbn-i Sina

B) Ali Kuşçu

 Yıldırım Bayezid tarafından açılan ilk darü’ş-şifaya tabip olarak tayin edilmiş önemli bir tıp bilginidir.  “Şifâü’l-Eskâm” ve “Kitâbü’t-Tâlim” adlı eserleri önemlidir.

C) Molla Fenarî

D) Akşemseddin

E) Sabuncuoğlu Şerafeddin

 Fatih döneminin önemli tıp bilginlerinden birisidir.  Üroloji alanında çalışmalar yapmıştır.  Fatih döneminde yaşamış bir tıp bilginidir.

Ahi Çelebi

1. Osmanlı Devleti’nde, tıp alanında yaptığı çalışmalar nedeniyle “Türk Plastik Cerrahisinin Babası” olarak kabul edilen, yazmış olduğu ‘Cerrahiyetü’l-Haniyye’ ve ‘Mücerrebnâme’ adlı eserleriyle ünlü bilim adamı aşağıdakilerden hangisidir?

 Böbrek taşları için bir risâle yazmıştır.  “Fâide-Hasat” adlı eseri önemlidir.

2. Osmanlı Devleti’nde resmî tarih yazarlığı anlamına gelen “vak’anüvislik” kaçıncı yüzyılda başlamıştır? A) XV.

 Osmanlı Devleti’nde ilk vak’anüvistir.

Halepli Mustafa Nâimâ Efendi

 Osmanlı Devleti’nde son vak’anüvistir.  “Tarih-i Devlet-i Osmâniyye” adlı eseri önemlidir.  XIX. yüzyılda yaşamış ünlü devlet adamı ve tarihçidir.

TARİH VE COĞRAFYA

Ahmet Cevdet Paşa

 İlk medenî kanun olan Mecelle’yi hazırlayan komisyonun başkanlığını yapmıştır.  Osmanlı'nın yetiştirdiği en büyük vak’anüvis olarak kabul edilen müellifin en önemli eseri Tarih-i Cevdet’tir.

Âşık Paşazâde

 Osmanlı kuruluş dönemine ilişkin bilgiler veren bir eser olan “Tevârih-i Âl-i Osman” adlı kitabıyla bilinen ünlü tarihçidir.

Tursun Bey

 Fatih Sultan Mehmet ve II. Bayezid dönemlerini anlatan “Tarih-i Ebû’l-Feth” adlı eseriyle ünlü tarihçidir.

Neşrî

 Osmanlı kuruluş dönemine ilişkin bilgiler veren “Cihannümâ” adlı eseriyle ünlü tarihçidir.

Hoca Sadettin

 Osmanlı tarihiyle ilgili bilgiler veren “Tâcü’t-Tevârih” adlı eseriyle ünlü tarihçidir.  Kanuni döneminin ünlü denizcisi ve bilim adamıdır.

Pirî Reis

Seydi Ali Reis Evliya Çelebi

Taşköprülüzâde Ahmet

~ 104 ~

3. Osmanlı döneminde yetişmiş, I.

Akşemseddin,

II. Sabuncuoğlu Şerafeddin, III. Tursun Bey gibi bilim adamlarından hangilerinin tıp alanında çalışmaları vardır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

4. Osmanlı Devleti’nde ilk ve son vak’anüvisler aşağıdaki seçeneklerden hangisinde bir arada verilmiştir? A) Mustafa Nâimâ-Abdurrahman Şeref B) Âşık Paşazâde-Tursun Bey

 Haritacılık alanındaki çalışmaları oldukça önemlidir.

C) Tursun Bey-Ahmet Cevdet Paşa

 İlk dünya haritasını çizmiş, ayrıca “Kitâb-ı Bahriye” adlı önemli bir eser kaleme almıştır. Eser, Damat İbrahim Paşa aracılığı ile Kanuni’ye takdim edilmiştir.

D) Mustafa Nâimâ-Âşık Paşazâde E) Abdurrahman Şeref-Hoca Sadettin

 Kanuni döneminin ünlü denizcisi ve coğrafyacısıdır.  En önemli eserleri Mirâtü’l- Memalik ve Muhit’tir.  XVII. yüzyılda yaşamış ünlü bir seyyahtır.  En ünlü eseri “Seyahatnâme”dir.  XVII. yüzyılda yaşamış ünlü bir seyyahtır.

Kâtip Çelebi

C) XVII. E) XIX.

 İlk resmî tarih yazdırma geleneğinin II. Bayezid döneminde başladığı Osmanlı Devleti’nde, resmî tarih yazarlarına ise vak’anüvis denirdi. Vak’anüvisler, sarayda görevlendirildikleri dönemin gelişmelerini yazmışlardır.  Vak’anüvislik görevi XVIII. yüzyılda başlamıştır.

Abdurrahman Şeref

B) XVI. D) XVIII.

 “Hacı Halife” ya da “Hacı Kalfa” adıyla bilinir.  En önemli eserleri; Keşfü’z-zünûn, Fezleke ve Cihannümâ’dır.

5. Osmanlı Devleti’nde XVII. yüzyılda yaşamış, “Keşf-ü Zünnûn”, “Cihannümâ” ve “Fezleke-i Osmanî” adlı eserleriyle ünlü Türk gezgini aşağıdakilerden hangisidir? A) İbn-i Haldun

B) Kâtip Çelebi

C) Evliya Çelebi

D) İbn-i Batuta

E) Hoca Sadettin

 Osmanlı Devleti’nin ilk bilim tarihçisidir.  En önemli eseri “Miftahü’s-Sa’ade ve Misbahü’sSiyâde”dir.

1-E

2-D

3-C

4-A

5-B

KPSS / Tarihin Pusulası

“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”  Osmanlı’da ilk şeyhülislâm olarak kabul edilir. (1425 – II. Murat dönemi)

DİN-HUKUK-MANTIK

Molla Fenarî

 En önemli eseri “Aynü’l Âyan”dır.

Zembilli Ali Cemâlî Efendi

 II. Bayezid, Yavuz Sultan Selim ve Kanuni dönemlerinde şeyhü’l-islâmlık yapmıştır.  En önemli eseri “El-Mutahharat”tır.

Kemal Paşazâde

 XVI. yüzyıl Osmanlı toplumunun düşünce hayatına önemli katkıları olmuş, tıp, tarih ve felsefe alanlarında çalışmalar yapmıştır.  Aynı zamanda şeyhü’l-islâm olan Kemal Paşazâde’nin en ünlü eseri “Tevârih-i Âl-i Osman”dır.

Ebussû’ud Efendi

 Kanuni döneminin ünlü şeyhü’l-islâmıdır.  Din ve hukuk alanında çalışmaları vardır.  En önemli eserleri “Kanunnâme” ve “Duanâme”dir.

Erzurumlu İbrahim Hakkı

1. Osmanlı Devleti’nde II. Murat döneminde görev yapan ilk şeyhü’l-islâm aşağıdakilerden hangisidir? A) Molla Fenarî B) Zembilli Ali Cemâlî Efendi C) Ebussû’ud Efendi D) Davud-ı Kayserî E) Kemal Paşazâde

2. Osmanlı döneminde yetişmiş, I.

Ebussû’ud Efendi,

II. Zembilli Ali Cemâlî Efendi,

 XVIII. yüzyıl din ve astronomi alimlerinden birisidir.  En önemli eseri “Maarifetnâme”dir. (1756)

III. Molla Fenarî gibi bilim adamlarından hangileri din ve hukuk alanlarında çalışmalar yapmanın yanı sıra aynı zamanda “şeyhü’l-islâm” olarak görev yapmıştır?

XII. OSMANLI DEVLETİ’NDE YAZI, DİL VE EDEBİYAT

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

✎ Osmanlı Devleti’nin resmî dili Türkçe, bilim dili Arapça, edebiyat dili ise Farsçadır.

C) I ve II

E) I, II ve III

Bu üç dilin birleşimi Osmanlıca denilen dili oluşturmaktadır. ✎ Osmanlı Devleti’nde Osmanlıca yazı çeşidi olarak;

☸ Matbû

☸ Sülüs

☸ Rik’a

☸ Siyakat

☸ Nesih

☸ Ta’lik

☸ Divanî

☸ Kûfî

☸ Muhakkak ☸ Reyhânî

3. Osmanlı Devleti'nin resmî dili Türkçe iken, medreselerde Arapça, edebiyatta da Farsça kullanılmıştır. Osmanlı Devleti'ndeki bu durumun;

gibi türler kullanılmıştır.

I.

✎ Osmanlı Devleti’nde şairlerin oluşturduğu sınıfa “şüerâ” adı verilmiştir. Kalemi iyi

etnik çeşitliliğin artması,

II. kültürel sorunlar yaşanması,

olan şairler için de “Sultanü’ş-Şüerâ” unvanı kullanılmıştır.

III. ulusçuluk düşüncesinin yaygınlaşması

✎ Osmanlı Devleti’nde edebiyat 3 alanda gelişme göstermiştir. Bunlar;

sonuçlarından hangilerine ortam hazırladığı savunulabilir? A) Yalnız I

OSMANLI’DA EDEBİYAT ALANLARI

B) Yalnız II

D) I ve III

C) Yalnız III

E) II ve III

4.

HALK EDEBİYATI  Halkın anlayabileceği sade ve anlaşılır bir dil kullanılmıştır.

BAŞLICA TEMSİLCİLERİ          

Karacaoğlan Köroğlu Erzurumlu Emrah Mahremî Âşık Ömer Gevherî Dadaloğlu Seyrânî Bayburtlu Zihni Kul Mustafa

TEKKE EDEBİYATI

DİVÂN EDEBİYATI

I.

Kaygusuz Abdal,

II. Hacı Bayram Velî,

 Tasavvuf düşüncesi ile ilgili edebiyat türüdür.

 Saray edebiyatı olarak da bilinir.

 Konu ilâhi aşktır.

 Ağdalı bir dil vardır.

Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı döneminde yaşamış tekke şairleri arasında yer almaz?

BAŞLICA TEMSİLCİLERİ

BAŞLICA TEMSİLCİLERİ

A) Yalnız I

      

Eflâkî Dede

Hacı Bayram-ı Veli Pir Sultan Abdal Eşrefoğlu Rumî Kaygusuz Abdal Mahmut Hüdâyi Şeyh Galip

         

Fuzulî Bâki Nef’i Nedim Nergisî Nesimî Nev’î Nâbî Şeyh Galip

III. Karacaoğlan

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

5. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Devleti döneminde yaşamış divan şairleri arasında yer almaz? A) Fuzulî

B) Nedim

D) Köroğlu

C) Bâki

E) Nergisî

İzzet Molla 1-A

2-E

3-B

4-C

5-D

~ 105 ~

“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

KPSS / Tarihin Pusulası

 Divan şairi Nergisî, Gazalî’den tercüme ettiği “İksir-i Saadet” adlı eserini Sultan IV. Murat’a sunmuştur. Ünlü divan şairi Nâbî ise, XVII. yüzyıl divan şiirinde “tefekkür edebiyatı” çığırı açmış, Surnâme, Hayriyye, Münşeat gibi eserleri kaleme almıştır.

1. Osmanlı Devleti döneminde yaşamış ve Gazalî’den tercüme ettiği “İksir-i Saadet” adlı eseri Sultan IV. Murat’a sunan ünlü divan şairi aşağıdakilerden hangisidir?

 Lâle Devri’nin en önemli şairi Nedîm’dir.

A) Nergisî

B) Nâbi

D) Bâki

C) Nedim

E) Fuzulî

 Fuzulî, XVI. yüzyılda mesnevî tarzında kaleme aldığı “Leyla ile Mecnun” adlı eseriyle ünlenmiştir. ✎ Osmanlı Devleti’nde şairler kadar, çeşitli mahlaslarla (takma adlar) şiirler yazan ve

edebî kişilikleriyle ön plâna çıkan padişahlar da önemli bir yere sahiptir. Bunlar içerisinde sınavlarda çıkması muhtemel olanlar şunlardır:

2. XVI. yüzyılda yaşamış ve mesnevî tarzında kaleme aldığı “Leyla ile Mecnun” adlı eseriyle ünlü divan şairi aşağıdakilerden hangisidir? A) Nedim

B) Fuzulî

D) Nev’i

C) Nef’i

E) Nesimî

OSMANLI PADİŞAHLARININ KULLANDIKLARI MAHLASLAR 3. Adlî mahlasıyla şiirler yazan Osmanlı padişahı aşağıdakilerden hangisidir?

Fatih Sultan Mehmet

I. Ahmet

III. Ahmet

A) II. Murat

II. Mahmut

B) Yavuz Sultan Selim C) Fatih Sultan Mehmet

Avnî

Bahtî

Necib

D) II. Mahmut

Adlî

Kanuni Sultan Süleyman

II. Osman (Genç)

III. Selim

Muhibbî

Farisî

İlhâmî

E) Kanunî Sultan Süleyman

4. I.

✎ Osmanlı Devleti’nde yenileşme hareketlerinin oldukça yoğun yaşandığı Tanzimat

döneminde, edebiyatta “sanat toplum içindir” anlayışı benimsenmiştir. ✎ Tanzimat Edebiyatı’nın önemli temsilcileri arasında Şinasi, Namık Kemal, Ziya Paşa

Farisî

→ II. (Genç) Osman

II. Bahtî

→ Fatih Sultan Mehmet

III. Muhibbî

→ Kanunî Sultan Süleyman

Osmanlı Devleti’nde padişahların kullandıkları mahlaslarla ilgili olarak yukarıda verilen eşleştirmelerden hangileri doğru değildir? A) Yalnız I

gibi edebiyatçılar yer almaktadır.

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

✎ Bu dönemde Namık Kemal ilk tarihi romanı olan “Cezmi” ile ilk edebî romanı olan

“İntibah”ı kaleme almıştır.

5. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlılarda gelişen sanat dallarından biri değildir?

XIII. OSMANLI DEVLETİ’NDE SANAT

A) Minyatür

B) Hat

D) Çini

C) Gravür

E) Tezhip

✎ Osmanlı Devleti’nde süsleme sanatlarında bitkisel motifler, geometrik şekiller, in-

san ve hayvan figürleri kullanılmıştır. Fakat dinî mimarîde insan ve hayvan figürleri pek kullanılmamıştır. Buna bağlı olarak Osmanlı’da resim, heykel ve gravür sanatları çok fazla gelişmemiştir. Bu alandaki gelişmeler XIX. yüzyılda hız kazanmıştır. ✎ Özellikle resmin yasak olması minyatür, hat ve tezhip gibi süsleme sanatlarının da-

ha fazla gelişmesine neden olmuştur.

6. Osmanlı Devleti’nde; I.

hat,

II. resim, III. heykel

✎ Saray içindeki sanatçıların örgütlenmesi ile oluşan teşkilâta ise “Ehl-i Hiref” den-

sanat dallarından hangilerinde gelişme olduğu savunulamaz?

✎ Osmanlı Devleti’nde; hat, ebru, çini, tezhip, minyatür, fresk, vitray, mozaik, kakma,

A) Yalnız I

miştir. Nakkaşlar, müzehhipler, hattatlar vb. bu teşkilâtın içinde yer alıyordu.

B) Yalnız II

D) I ve II

oyma, seramik, cilt, debbağ (dericilik) ve halı gibi farklı sanatlarla uğraşılmıştır.

C) Yalnız III

E) II ve III

✎ Osmanlı sanat anlayışını “Klâsik Dönem Osmanlı Sanatı” ve “Batı Etkisinde Gelişen

Osmanlı Sanatı” olmak üzere iki başlık altında incelemek mümkündür.

~ 106 ~

1-A

2-B

3-D

4-B

5-C

6-E

KPSS / Tarihin Pusulası

“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

KLÂSİK DÖNEM OSMANLI SANATI ☸ HAT  İslâmî (Arap harfleriyle) güzel yazı yazma sanatıdır.  Hat yazarlarına “hattat” denilmiştir.  Kûfî, sülüs, nesîh, divanî, müselsel, rik’a, tevkî, icâzet, ta’lik, celî, şikeste, gubârî, hurde gibi binlerce çeşidi vardır.  Osmanlı Devleti’nde Amasyalı Şeyh Hamdullah, Mustafa Râkım Efendi, Hâfız Osman, Ahmet Akşemseddin Karahisarî vb. pek çok hattat yetişmiştir.

☸ TEZHİP  El yazması kitapları altın tozuyla süsleme sanatıdır. (Yaldızlama)  Tezhip ustalarına “müzehhip” denilmiştir.  Osmanlı Devleti’nde Kara Mehmet önemli tezhip ustalarından biridir.

☸ MİNYATÜR  El yazması kitaplarda ışık ve gölge düzenlemesi yapılmadan çizilen, derinlik (perspektif) kurallarının olmadığı çok renkli ve küçük boyutlu resimlerdir.  Minyatür sanatının diğer adları “nakış” ve “tasvir”dir.  Minyatür ressamlarına ise “nakkaş” ya da “musavver” denilmiştir.  Konu olarak genellikle siyasî, dinî ve sosyal gelişmeler işlenmiştir.

1. Osmanlı Devleti’nde, celî, divanî, müselsel, rik’a, tevkî, icâzet gibi pek çok çeşidi bulunan İslâmî (Arap harfleriyle) güzel yazı yazma sanatına verilen ad aşağıdakilerden hangisidir? A) Minyatür

 Bu üç ünlü minyatür sanatçısı dışında ayrıca, Seyyid Lokman, Nigârî, Sinan Bey ve Şiblizâde Ahmet gibi minyatür sanatçıları da vardır.

C) Ebru

E) Tezhip

2. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlılarda minyatür sanatçılarına verilen addır? A) Hattat

B) Müzehhip

D) Mücellit

C) Neccâr

E) Nakkaş

3. Kanunî Sultan Süleyman döneminin ünlü minyatürcülerinden biri olan, 128 minyatürden oluşan Beyân-ı Menâzil-i Irakeyn adlı eseri ve dövüş yöntemlerini anlattığı Tuhfetü’l-Guzât (Gazilere Armağan) adlı kılavuz kitabıyla ünlü Osmanlı sanatkârı aşağıdakilerden hangisidir? A) Matrakçı Nasuh

B) Levnî

C) Nakkaş Osman

D) Sinan Bey

Önemli Minyatürcüler  Matrakçı Nasuh: Kanuni döneminin ünlü minyatürcüsüdür. Çeşitli silahların nasıl kullanılacağını ve dövüş yöntemlerini anlatan Tuhfetü’l-Guzât (Gazilere Armağan) adlı bir kılavuz kitap yazmıştır. Ayrıca, Kanuni’nin 1534 İran seferini 128 minyatürden oluşan Beyân-ı Menâzil-i Sefer-i Irakeyn-i Sultan Süleyman Han’da, 1538 Karaboğdan seferini de Fetihnâme-i Karaboğdan’da resmetmiştir.  Levnî: Lâle Devri’nin ünlü minyatür sanatçısıdır. Sultan III. Ahmet’in şehzâdelerinin sünnet düğünlerini anlatan Surnâme ile Osmanlı sultanlarının tasvir edildiği Silsilenâme adlı eserleriyle ünlüdür.  Nakkaş Osman: Hünernâme adlı eseriyle ünlüdür.

B) Hat

D) Çini

E) Şiblizâde Ahmet

4. Osmanlı Devleti’nin ünlü sanatçılarından Amasyalı Şeyh Hamdullah, Hâfız Osman ve Ahmet Akşemseddin Karahisarî, aşağıdaki sanat dallarından hangisinde yaptıkları çalışmalarla ün kazanmıştır? A) Musikî

B) Mimarî

D) Çini

C) Hat

E) Minyatür

☸ ÇİNİ (SIRÇA)  İyi kalitedeki kilin fırınlarda pişirilmesiyle ortaya çıkan süsleme sanatıdır.  Çini üretiminde gelişen başlıca şehirler; İznik, Kütahya ve İstanbul’dur. 5. Osmanlılar döneminde;

☸ CİLTÇİLİK  Kitapların uzun süre dayanması için deri ile kaplanmasına ciltçilik denir.  İlk ciltçilik teşkilâtı Sultan II. Bayezid döneminde kurulmuştur.  Ciltçilik sanatı ile uğraşanlara mücellit adı verilmiştir.

I.

İznik,

II. İstanbul, III. Konya, IV. Kütahya şehirlerinden hangileri çini üretiminde gelişme göstermiştir? A) I ve II

☸ EBRU  Su üzerine yayılmış toz boyaları kâğıt üzerine aktarmak suretiyle yapılan sanattır.  Ciltçilikte ve levhaların iç-dış süslemelerinde kullanılmıştır.

B) II ve III

D) I, II ve IV

1-B

2-E

C) I, II ve III

E) I, III ve IV

3-A

4-C

5-D

~ 107 ~

“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

KPSS / Tarihin Pusulası

BATI ETKİSİNDE GELİŞEN OSMANLI SANATI ☸ RESİM  Osmanlı’da portresini yaptıran ilk padişah Fatih Sultan Mehmet’tir. (Gentile Bellini, Matteo Di Pasti ve Costanzo Da Ferrara’ya yaptırmıştır.)  Resim öğrenimi için ilk kez Fatih tarafından İtalya’ya Sinan Bey gönderilmiştir.  “Gül Koklarken Fatih Sultan Mehmet” adlı tablo, Sinan Bey’in öğrencisi olan Şiblizâde Ahmet’e atfedilmektedir. Önemli Ressamlar  Şeker Ahmet Paşa: Osmanlı’da ilk resim sergisini Abdülaziz döneminde (1874’te) açmıştır. Ormanda Geyik, Çoban, Koyunlar ve Doğa, Oduncu gibi eserleri vardır.  Osman Hamdi Bey: Aynı zamanda bir arkeolog da olan Osman Hamdi Bey, Osmanlı Devleti’nde ilk Arkeoloji Müzesi ile ilk resim eğitimi veren okul olan Sanayi-i Nefise Mektebi’ni açmıştır. Silah Taciri, Genç Kız Portresi ve Kaplumbağa Terbiyecisi ünlü eserleri arasında yer alır.

1. Kendi portresini yaptıran ilk Osmanlı padişahı aşağıdakilerden hangisidir? A) II. Mahmut

B) II. Mehmet

C) IV. Murat

D) III. Selim

E) II. (Genç) Osman

2. Osmanlı’da ilk resim sergisini açan, aynı zamanda Ormanda Geyik, Çoban, Oduncu, Koyunlar ve Doğa gibi eserleriyle ünlü ressam aşağıdakilerden hangisidir? A) Şiblizâde Ahmet

B) Hacı Arif Bey

C) Şeker Ahmet Paşa

D) Sinan Bey

E) Osman Hamdi Bey

☸ MÜZİK  Osmanlı Devleti’nde musikî eğitimi Enderun Mektebi’nde verilirdi. Bu okulun musikî bölümü konservatuar gibi görev yapardı. Ayrıca Dârü’l-bedâyi ve Dârü’l-elhan’da (Konservatuar) da müzik eğitimi verilmiştir. Önemli Müzisyenler  Safiyûddin Urme: Bugün kullanılan Türk müziği ve ses sitemini bulmuştur.  Abdülkadir Merâği: Ebced Notası ve Nağmelerin Külliyatı adlı eserleri yazmıştır.  Buhurîzâde Mustafa Itrî Efendi: XVII. yüzyılda yaşamış olup, Klâsik Türk Müziği’nin kurucusu sayılır. “Nevakâr” makamı ile “Tuti-i Mucize-i Guyem” bestesiyle ünlüdür. Ayrıca günümüzde de kullanılmakta olan “Bayram Tekbiri, Cuma Ezanı öncesi okunan Sala, Kutsal Emânetler’in ziyareti sırasında okunan Salat-ı Ümmiye” besteleri de meşhurdur.  Hacı Arif Bey: Klâsik Türk Musikîsi’nde çığır açmıştır.  Tamburi Cemil Bey: 1873 yılında doğan ve tambur icrasına yeni bir üslûp getiren ve ünlü Çeçen Kızı adlı eserin sahibi olan besteci ve icracıdır.  Hamamizâde İsmail Dede Efendi: 1778-1845 yılları arasında yaşamış, “Nakış” ve “Yine Bir Gülnihal” adlı ünlü şarkıların bestecisidir.

 Bunların dışında “Suzi Dilâra” makamını bulan ve günümüze kadar 64 eseri ulaşmış olan Osmanlı Padişahı III. Selim de ünlü bir bestekâr ve sanatçıdır.

3. Osmanlı Devleti’nde ilk Arkeoloji Müzesi ile Sanayi-i Nefise Mektebi’nin kurucusu olan; Silah Taciri, Kaplumbağa Terbiyecisi ve Genç Kız Portresi gibi eserleriyle ünlü Osmanlı arkeologu ve ressamı aşağıdakilerden hangisidir? A) Osman Hamdi Bey

B) Itrî Efendi

C) Şeker Ahmet Paşa

D) Hâfız Osman

E) İsmail Dede Efendi

4. Osmanlı Devleti’nde Klâsik Türk Müziğinin kurucusu olan, “Nevakâr” makamı ile “Tuti-i Mucize-i Guyem” bestesiyle ünlü sanatkâr aşağıdakilerden hangisidir? A) Abdülkadir Merâği B) Hacı Arif Bey C) Tamburi Cemil Bey D) Hamamizâde İsmail Dede Efendi

☸ HEYKEL

E) Buhurîzâde Mustafa Itrî Efendi

 Osmanlı Devleti’nde pek gelişmemiştir.  Heykel sanatı ile ilgili eğitim faaliyetleri, Osman Hamdi Bey’in kurduğu Sanayi-i Nesfise Mektebi ile başlamıştır.

☸ TİYATRO  Dârü’l-bedâyi, Türkiye'de Batılı anlamda tiyatronun gelişmesinde önemli bir değişimi sağlayan Osmanlıdaki ilk konservatuar kurumudur. İstanbul Şehir Tiyatroları’nın temelini oluşturmuştur.  İlk Osmanlı Tiyatrosu, Güllü Agop’un Gedikpaşa Tiyatrosu’nda kurduğu ve adı bu yapıyla özdeşleşmiş tiyatro topluluğudur. İlk Türkçe oyunlar burada oynanmış, Müslüman oyuncular ilk kez burada sahneye çıkmıştır.  Osmanlı tiyatrosunda tek kişilik oyunlar arasında; kukla, karagöz, meddahlık ve hokkabazlık vardır.

~ 108 ~

5. Osmanlı Devleti’nde Batılı anlamda tiyatronun gelişmesinde önemli bir değişimi sağlayan, aynı zamanda İstanbul Şehir Tiyatroları’nın temelini oluşturan ilk konservatuar kurumu aşağıdakilerden hangisidir? A) Dârü’l-fünun

B) Dârü’l-elhan

C) Dârü’l-bedâyi

D) Dârü’l-muallim

E) Dârü’l-maarif

1-B

2-C

3-A

4-E

5-C

KPSS / Tarihin Pusulası

“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

XIV. OSMANLI DEVLETİ’NDE MİMARÎ ✎ Osmanlı Devleti’nde mimarî eserler çeşitli dönemlere ayrılarak incelenmektedir.

1. Osmanlı Devleti’nde bilinen ilk mimarî yapı aşağıdakilerden hangisidir? A) Hacı Özbek Camii

OSMANLI DEVLETİ’NDE MİMARÎ

B) Yeşil Camii C) Süleyman Paşa Medresesi D) Yeşil Türbe

ERKEN DÖNEM (1300-1500)

Lâle Devri (1718-1730)

Barok ve Rokoko Üslûbu (1730-1808)

KLÂSİK DÖNEM (1500-1718)

Ampir Üslûp (1808-1860)

GEÇ DÖNEM (1718-1930)

Eklektik Dönem (1860-1900)

Neoklâsik Dönem (1900-1930)

E) Hüdâvendigâr Camii

2. 1472’de Fatih Sultan Mehmet tarafından yaptırılan, Topkapı Sarayı’nın birinci avlusunda yer alan ve Osmanlı mimarîsinin en eski köşk yapısı olarak bilinen mimarî eser aşağıdakilerden hangisidir? A) Bağdat Köşkü

B) Hünkâr Kasrı

C) Revan Köşkü

D) Çinili Köşk

E) Malta Köşkü

A) Erken Dönem ✎ Erken dönem Osmanlı mimarîsi, kuruluştan XV. yüzyılın ikinci yarısına kadar olan

dönemi kapsar.

3. Erken dönem Osmanlı mimarîsine ait, I.

✎ Erken dönem Osmanlı mimarîsinde;

Edirne Sarayı,

II. Çinili Köşk,

 Bilinen ilk yapı Orhan Bey döneminde inşa edilen İznik Hacı Özbek Camii’dir.

III. Fatih Külliyesi

 İlk medrese yine Orhan Bey döneminde yapılan İznik Süleyman Paşa Medre-

yapılarından hangileri sivil mimarî örnekleri arasında yer almaz?

sesi’dir.  İlk külliye Mimar Sinaneddin Yusuf tarafından inşa edilen Fatih Külliyesi’dir.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

 En eski köşk ise 1472’de Fatih Sultan Mehmet tarafından yaptırılan Topkapı Sa-

rayı’nın birinci avlusundaki Çinili Köşk’tür. ✎ Dönemin diğer mimari eserleri ise şunlardır:

ERKEN DÖNEM OSMANLI MİMARÎ ESERLERİ

4. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Dönemi’ne ait mimarî eserlerden biri değildir? A) Rumeli Hisarı B) Kale-i Sultaniye C) Hacı Bayram Camii

DİNÎ MİMARÎ                

Hacı Özbek Camii (İznik) (ilk yapı) Yeşil Camii (İznik) Süleyman Paşa Medresesi (İznik) Kırgızlar Türbesi (İznik) Orhan Bey Camii (Bursa) Hüdâvendigâr Camii (Bursa) Yeşil Camii (Bursa) Ulu Camii (Bursa) Yeşil Türbe (Bursa) Yeşil Medrese (Bursa) Murâdiye Medresesi (Bursa) Hacı Bayram Camii (Ankara) Sahn-ı Seman Medresesi (İst.) Fatih Külliyesi (İstanbul) Üç Şerefeli Camii (Edirne) II. Bayezid Külliyesi (Edirne)

SİVİL MİMARÎ        

Edirne Sarayı (Edirne) Uzunköprü (Edirne) Irgandi Köprüsü (Bursa) Bursa Çarşısı (Bursa) İpek Han (Bursa) Geyve Han (Bursa) Çinili Köşk (İstanbul) Topkapı Sarayı (İst.)

ASKERÎ MİMARÎ      

Kale-i Sultâniye Kilitbahir Kalesi Bozcaada Kalesi Çimenlik Kalesi Anadolu Hisarı Rumeli Hisarı

D) Sahn-ı Seman Medresesi E) Karatay Medresesi

5. Erken dönem Osmanlı mimarîsine ait, I.

II. Bayezid Külliyesi

II. Anadolu Hisarı III. Hüdâvendigâr Camii IV. Murâdiye Medresesi V. Yeşil Türbe yapılarından hangisi dinî amaçlı mimarî eserlerden biri değildir? A) I

1-A

B) II

2-D

C) III

3-C

D) IV

4-E

E) V

5-B

~ 109 ~

“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

KPSS / Tarihin Pusulası

B) Klâsik Dönem ✎ Klâsik dönem Osmanlı mimarîsi, mimarîde doruk noktasına ulaşıldığı dönemdir. ✎ Klâsik dönem Osmanlı mimarîsinde;  İnşa edilen ilk yapı Mimar Hayrettin’in yaptığı Bayezid Camii’dir.

1. Klâsik Dönem (XVI. yüzyıl) Osmanlı mimarîsinin ustası olan Mimar Sinan’ın ilk eseri aşağıdakilerden hangisidir? A) Nûr-u Osmâniye Camii B) Selimiye Camii

 Önemli mimarlar arasında Mimar Sinan, Mimar Hayrettin, Mimar Davut Ağa,

Mimar Mustafa Ağa, Sedefkâr Mehmet Ağa, Mimar Hasan Ağa gösterilebilir.

C) Süleymaniye Camii

 Dönemin en ünlü mimarı (XVI. yüzyılın mimar ustası) Mimar Sinan’dır. Kanuni

D) Sultan Ahmet Camii E) Haseki Camii ve Külliyesi

Sultan Süleyman, II. Selim ve III. Murat dönemlerinde Mimarbaşı olarak görev yapmıştır.  400’e yakın esere imza atan Mimar Sinan’ın bilinmesi gereken başlıca eserleri

şunlardır: 2. Mimar Sinan’ın,

MİMAR SİNAN’IN ÖNEMLİ ESERLERİ

I.

Şehzâde Camii,

İlk eseri

Haseki Hürrem Sultan Camii ve Külliyesi

İstanbul

Çıraklık Eseri

Şehzâde Camii

İstanbul

III. Süleymaniye Camii

Kalfalık Eseri

Süleymaniye Camii

İstanbul

Ustalık Eseri

Selimiye Camii

Edirne

eserlerinin “çıraklık”, “kalfalık”, “ustalık” dönemi olarak sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

II. Selimiye Camii,

I

 Edirne Selimiye Camii ve Külliyesi, 2011 yılında UNESCO tarafından “Dünya Miras Listesi”ne alınmıştır.

 1609-1616 yılları arasında Mimar Sedefkâr Mehmet Ağa tarafından inşa edilen ve

II

III Ustalık

A)

Çıraklık

Kalfalık

B)

Kalfalık

Ustalık

Çıraklık

C) Ustalık

Kalfalık

Çıraklık

D) Çıraklık

Ustalık

Kalfalık

E)

Çıraklık

Ustalık

Kalfalık

Avrupalıların “Mavi Camii (Blue Mosque)” olarak adlandırdığı, ayrıca Türkiye’nin “altı minareli ilk camisi” olan ünlü eser ise Sultan Ahmet Camii’dir.

✎ Dönemin diğer mimari eserleri ise şunlardır:

KLÂSİK DÖNEM OSMANLI MİMARÎ ESERLERİ

3. 1609-1616 yılları arasında Sedefkâr Mehmet Ağa tarafından inşa edilen ve Avrupalıların “Mavi Camii (Blue Mosque)” olarak adlandırdığı, ayrıca Türkiye’nin altı minareli ilk camisi olan ünlü mimarî eser aşağıdakilerden hangisidir? A) Süleymaniye Camii

DİNÎ MİMARÎ                  

Bayezid Camii (İstanbul) Haseki Camii (İstanbul) Şehzâde Camii (İstanbul) Süleymaniye Camii (İstanbul) Selimiye Camii (Edirne) Rüstem Paşa Camii (İstanbul) Mihrimah Sultan Camii (İstanbul) Sultan Ahmet Camii (İstanbul) Rüstem Paşa Medresesi (İstanbul) Süleymâniye Medresesi (İstanbul) Selimiye Medresesi (Edirne) Hürrem Sultan Türbesi (İstanbul) II. Selim Türbesi (İstanbul) Eyüp Sultan Türbesi (İstanbul) Şehzâde Mehmet Türbesi (İstanbul) Yeni Camii ve Külliyesi (İstanbul) Köprülü Mehmet Paşa Külliyesi Kara Mustafa Paşa Külliyesi

B) Sultan Ahmet Camii

SİVİL MİMARÎ             

Mostar Köprüsü (Bosna) Osiyek Köprüsü (Hırvatistan) Drina Köprüsü (Bosna) Rüstem Paşa Kervansarayı (İstanbul) Kara Mustafa Paşa Kervansarayı Sokullu Mehmet Paşa Kervansarayı Revan Köşkü (İstanbul) Bağdat Köşkü (İstanbul) Hünkâr Kasrı (İstanbul) Mısır Çarşısı (İstanbul) Kanuni Sultan Süleyman Çeşmesi (İst.) Şemsi Paşa Kütüphanesi (İstanbul) Seddü’l-bahir Kalesi (Askerî)

C) Mihrimah Sultan Camii D) Nûr-u Osmâniye Camii E) Selimiye Camii ve Külliyesi

4. I.

Mostar Köprüsü,

II. Rüstem Paşa Kervansarayı, III. Hünkâr Kasrı Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı Dönemi’ne ait sivil mimarî eserlerdendir? A) Yalnız I

1-E

~ 110 ~

B) Yalnız II

D) II ve III

2-D

C) I ve II

E) I, II ve III

3-B

4-E

KPSS / Tarihin Pusulası

“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

C) Geç Dönem ✎ Geç dönem Osmanlı mimarîsinde Batı (Avrupa) etkisinin görüldüğü dönemdir. ✎ İlk ciddi değişim Lâle Devri ile başlamış, Batı etkisinde sivil mimarî örnekleri oluştu-

rulmuştur. Bunlar içerisinde III. Ahmet Çeşmesi sivil mimarînin en güzel örneğidir. ✎ XVIII. yüzyılın sonlarına doğu Barok ve Rokoko tarzı üslûplar yaygınlaşmıştır. Barok

ve Rokoko tarzı Avrupa mimarîsinin ilk örneği Nûr-u Osmâniye Camii’dir. ✎ XIX. yüzyılda Batı’ya özgü olan Ampir üslûp, sonraki süreçte farklı tarzların karıştı-

rılmasıyla oluşturulan Eklektik (Seçmeci) üslûp etkili olmuştur. ✎ XX. yüzyıl başlarından itibaren ise seçmeciliğin yerini “Millî Tarz” almıştır. Türk mi-

1. Osmanlı Devleti’nde, “Barok ve Rokoko” tarzı Avrupa mimarîsi örnek alınarak inşa edilen ilk mimarî eser aşağıdakilerden hangisidir? A) III. Ahmet Çeşmesi B) Nûr-u Osmâniye Camii C) Süleymaniye Medresesi D) Sultan Ahmet Camii E) Sadâbad Kasrı

marîsinde bu döneme Neoklâsik Dönem (1900-1930) adı verilmiştir.

GEÇ DÖNEM OSMANLI MİMARÎ ESERLERİ 2. Osmanlı Dönemi’ne ait,

☸ LÂLE DEVRİ (1718-1730)  Sadâbad Kasrı (İstanbul)  Nevşehirli İbrahim Paşa Külliyesi (İstanbul)  III. Ahmet Çeşmesi (İstanbul)

☸ BAROK VE ROKOKO ÜSLÛBU (1730-1808)      

Nûr-u Osmâniye Camii (İstanbul) (Avrupa mimarîsinin ilk örneğidir.) Lâleli Camii (İstanbul) Eyüp Sultan Camii (İstanbul) Selimiye Kışlası (İstanbul) Levent Kışlası (İstanbul) İshak Paşa Sarayı (Ağrı-Doğubayazıt) (1784)

☸ AMPİR ÜSLÛP (1808-1860)      

Ortaköy Camii (İstanbul) Nusretiye Camii (İstanbul) Dolmabahçe Camii (İstanbul) Dolmabahçe Sarayı (İstanbul) Yıldız Sarayı (İstanbul) Alay Köşkü (İstanbul)

I.

Lâleli Camii

II. Aynalıkavak Kasrı III. Yıldız Sarayı IV. Sahn-ı Seman Medresesi V. Çırağan Sarayı yapılarından hangisinde Avrupa etkisinden söz edilemez? A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

3. Osmanlı mimarîsi 1808-1860 arası dönemde Avrupa’ya özgü “Ampir Üslûp” adı verilen bir akımın etkisi altına girmiştir. Osmanlı dönemine ait aşağıdaki mimarî eserlerden hangisinde “Ampir Üslûp” kullanıldığı savunulabilir? A) Dolmabahçe Sarayı B) Süleymaniye Camii C) Fatih Külliyesi D) Nûr-u Osmâniye Camii

☸ EKLEKTİK (SEÇMECİ) DÖNEM (1860-1900)     

Vâlide Camii (İstanbul) Hamidiye Camii (İstanbul) Çırağan Sarayı (İstanbul) (Mimarı Sarkis Balyan’dır.) Beylerbeyi Sarayı (İstanbul) (Mimarı Sarkis Balyan’dır.) Aynalıkavak Kasrı (İstanbul) (Mimarı Sarkis Balyan’dır.)

☸ NEOKLÂSİK DÖNEM (1900-1930)    

E) II. Bayezid Külliyesi

Bebek Camii (İstanbul) Bostancı Camii (İstanbul) Haydarpaşa İskelesi (İstanbul) Alman Çeşmesi (İstanbul) (Alman İmparatoru II. Wilhelm’in hediyesidir.)

4. 1685 yılında Çolak Abdi Paşa tarafından “Barok ve Rokoko” tarzı Avrupa mimarîsi örnek alınarak inşasına başlanan, 1784 yılında tamamlanıp hizmete açılan AğrıDoğubayazıt’taki Osmanlı Dönemi’ne ait mimarî eser aşağıdakilerden hangisidir? A) Hamidiye Kasrı B) Alay Köşkü C) İshak Paşa Sarayı

 DİKKAT!... Değerli adaylar, Osmanlı mimarî eserleriyle ilgili sorularda özellikle “mimarî eserlerin adına”, “mimarî eserin bulunduğu şehre” ve “mimarî eserlerde Avrupa etkisinin olup olmadığına” dikkat etmeniz gerekmektedir. Eğer bir mimarî eser İznik, Bursa, Edirne ya da İstanbul’da ise büyük olasılıkla Osmanlı dönemi eseridir.

D) Osiyek Köprüsü E) Rüstem Paşa Medresesi

1-B

2-D

3-A

4-C

~ 111 ~

KPSS / Tarihin Pusulası

“XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Duraklama Dönemi)”

V. BÖLÜM XVII. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ (DURAKLAMA DÖNEMİ) Bu bölümden ortalama “1” soru çıkmaktadır.

KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ (LİSANS)

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

(-)

(-)

(1)

(-)

(-)

(-)

(1)

(-)

(1)

(-)

(-)

(-)

(-)

(ORTAÖĞRETİM)

(ÖN LİSANS)

2006

2008

2010

2012

2006

2008

2010

2012

(1)

(-)

(2)

(2)

(2)

(1)

(-)

(-)

Yazarın Yorumu Değerli adaylar, ÖSYM’nin KPSS Lisans ve Ön Lisans adayları için bu bölüm ile ilgili soru sorma ihtimali de düşüktür. Nitekim soru analizlerinde de görüleceği üzere bugüne kadar sadece “3” soru sorulmuştur. Öte yandan Duraklama Dönemi KPSS Ortaöğretim adayları için son derece önemlidir. Öyle ki adaylara son iki sınavda toplam “4” soru yöneltilmiştir. Bu bölüme ilişkin sorular içerik olarak ıslahat çalışmaları ve duraklamanın nedenleri-sonuçları ile ilgilidir. Genellikle siyasî gelişmelerle ilgili soru sorulmamaktadır. Özellikle konular ele alınırken padişah ve devlet adamlarının hangi alanlarda ne gibi ıslahatlar yaptıklarına dikkat edilmesi gerekmektedir.

KPSS / Tarihin Pusulası ❆

“XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Duraklama Dönemi)”

DURAKLAMA DÖNEMİ [XVII. YÜZYIL] (1579-1699) ☸ Duraklama Dönemi Padişahları  III. Murat

1. Osmanlı Devleti’nde en fazla taht değişikliği hangi yüzyılda yaşanmıştır? A) XV.

(1574-1595)

 III. Mehmet

(1595-1603)

 I. Ahmet

(1603-1617)

 I. Mustafa

(1617-1618)

 II. Osman (Genç)

(1618-1622)

 I. Mustafa (2. kez)

(1622-1623)

 IV. Murat

(1623-1640)

 İbrahim

(1640-1648)

 IV. Mehmet (Avcı)

(1648-1687)

 II. Süleyman

(1687-1691)

 II. Ahmet

(1691-1695)

 II. Mustafa

(1695-1703)

B) XVI.

D) XVIII.

C) XVII. E) XIX.

2. I.

III. Mehmet,

II. III. Selim, III. II. Osman(Genç) Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı Devleti’nde “Duraklama Dönemi” padişahları arasında yer almaz? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ Osmanlı tarihinde 1579’da Sokullu Mehmet Paşa’nın ölümünden 1699 Karlofça Ba-

rış Antlaşması’na kadar geçen döneme “Duraklama Dönemi” adı verilmiştir.

✎ Bu dönemde savaşların uzun sürmesi, yönetimdeki aksaklıklar, askerî ve ekonomik

yapıdaki bozulmalar ve bunların sonucunda ortaya çıkan isyanlara bağlı olarak devlet kurumları zamanla işlerliğini yitirmeye başlamıştır.

I. DURAKLAMANIN NEDENLERİ

3. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nde duraklama dönemi padişahları arasında gösterilemez? A) IV. Murat

B) I. Ahmet

D) II. Mahmut

A. İÇ NEDENLER

C) II. Osman

E) IV. Mehmet

 Değerli adaylar, Osmanlı Devleti’nin kendi uygulamalarında ortaya çıkan sorunlar “iç neden” olarak algılanmalıdır. Yani herhangi bir neden, doğrudan devletin kendi yapısından kaynaklanıyorsa bu bir “iç neden”dir.

1. Merkezî Yönetimin Bozulması ✎ Şehzâdelerin sancağa çıkma uygulamasına son verilerek Kafes Usulü’ne geçilmesi,

böylece yönetime deneyimsiz ve yeteneksiz padişahların gelmesi ✎ Padişahların tecrübesiz olması nedeniyle, devlet adamlarının ve özellikle de saray

4. Osmanlı Devleti’nde 1579 yılında Sokullu Mehmet Paşa’nın ölümünden 1699 yılında imzalanan Karlofça Barış Antlaşmasına kadar geçen dönem aşağıdakilerden hangisidir?

A) Duraklama

B) Gerileme

D) Yükselme

kadınlarının yönetimde etkili olması

C) Kuruluş

E) Dağılma

✎ Çocuk yaştaki padişahların yönetime gelmesi ✎ Sık sık taht değişikliklerinin yaşanması

 Osmanlı Devleti’nde en fazla taht değişikliğinin yaşandığı yüzyıl XVII. yüzyıldır. ✎ Rüşvet ve iltimas (adam kayırma) ile yönetime yeteneksiz kişilerin getirilmesi

2. Ordu ve Donanmanın Bozulması ✎ Devşirme sisteminin ve buna bağlı olarak Yeniçeri Ocağı’nın bozulması

5. XVII. yüzyıldan itibaren sancak sistemine son verilmesiyle birlikte uygulamaya konulan yeni sistem aşağıdakilerden hangisidir?

A) Gedik

✎ Yeniçeri Ocağı için geçerli olan “Ocak, devlet içindir.” anlayışı yerine “Devlet, ocak

B) Kafes

D) İltizam

içindir.” anlayışının benimsenmesi

C) Tımar

E) Lonca

✎ Tımar sisteminin bozulması ve buna bağlı olarak güvenlik ve üretim faaliyetlerinde

sorunların ortaya çıkması

1-C

2-B

3-D

4-A

5-B

~ 115 ~

“XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Duraklama Dönemi)”

KPSS / Tarihin Pusulası

3. Ekonomi ve Maliyenin Bozulması ✎ Tımar sisteminin bozulmasına bağlı olarak tarım gelirlerinin azalması ✎ Savaşların sonuçsuz kalması nedeniyle ganimetlerin ve vergilerin azalması

1. Osmanlı Devleti’nin duraklama dönemine girmesinde etkili olan,

✎ Sık sık yaşanan padişah değişikliklerinin hazineye yük olması (Cülûs Bahşişi)

I.

✎ Lüks ve israf sonucunda saray masraflarının artması

II. eğitimde yozlaşmanın yaşanması,

doğal sınırlara ulaşması,

III. ordu ve donanmanın bozulması

4. Sosyal Yapının Bozulması

gelişmelerinden hangilerinin iç nedenler arasında olduğu savunulabilir?

✎ Tımar sisteminin bozulmasıyla güvenlik sorunlarının artması ve isyanların çıkması

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

✎ Üretim ve güvenlik sorunu nedeniyle şehirlere göçlerin artması

C) I ve II

E) II ve III

✎ Halkın devlete olan güveninin azalması

5. Eğitim Sisteminin Bozulması ✎ Osmanlı Devleti’nin bilim alanında Avrupa’ya ayak uyduramaması ve geri kalması

2. XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde “Beşik Ulemâlığı” sisteminin ortaya çıkmasının,

✎ Medreselerde fen derslerinin (fizik, kimya, vb.) okutulmaması

I.

✎ İlmiye (Ulema) sınıfının bozulması

II. ordu,

ekonomi,

III. eğitim

 Müderrisliğin babadan oğula geçmesi, Beşik Ulemâlığı sistemini ortaya çıkarmış ve bu da eğitimde bilgisiz kişilerin görev almasına yol açmıştır. (Eğitimde yozlaşma)

alanlarından hangilerini olumsuz etkilediği savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) Yalnız III

E) I, II ve III

B. DIŞ NEDENLER  Osmanlı Devleti’nin kendi uygulamaları dışında ortaya çıkan ve özellikle Avrupa’daki birtakım gelişmelerin sebep olduğu sorunlar “dış neden” olarak algılanmalıdır. Yani herhangi bir neden, devletin kendi yapısından kaynaklanmıyorsa bu “dış neden”dir.

3. Osmanlı Devleti’nin “Duraklama” nedenleri iç ve dış olmak üzere iki gruba ayrılır. Buna göre, I.

1. Devletin Doğal Sınırlara Ulaşması ✎ Osmanlı Devleti’nin İran, Avusturya gibi devletlerle komşu olması ✎ Çöl, okyanus, dağlar gibi doğal nedenlere bağlı olarak ilerlemenin durması

Coğrafî Keşiflerin gerçekleşmesi,

II. devşirme sisteminin bozulması, III. maliyenin bozulması gelişmelerinden hangilerinin dış nedenler arasında olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

2. Coğrafî Keşifler Sonrası Ticaret Yolarının Değişmesi

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

✎ Coğrafî Keşifler sonucu Avrupa devletlerinin yeni ticaret yolları bulması ve Osmanlı

Devleti’nin denetiminde olan ticaret yollarının önemini kaybetmesi

3. Reform ve Rönesans Hareketleri ✎ Almanya’da ortaya çıkan Reform hareketleri özgür düşünceye ortam hazırlarken,

İtalya’da ortaya çıkan Rönesans hareketleri de Avrupa’yı bilim ve teknik alanında geliştirmiştir. ✎ Osmanlı Devleti ise bu gelişmelere ayak uyduramamış ve Avrupa’nın gerisinde

kalmıştır.

4. Osmanlı Devleti’ne Karşı Avrupa’nın Kutsal İttifak Oluşturması

4. Aşağıdakilerden hangisi Duraklama Dönemi’nin özelliklerinden biri değildir? A) Gelir kaynaklarının azalması B) İç isyanların çıkması C) Doğuda ve batıda en geniş sınırlara ulaşılması D) Yükselme dönemine göre daha çok fetih yapılması E) Yeniçerilerin yönetimde etkili olması

✎ Avrupalı devletlerin Osmanlı Devleti’ne karşı birleşmesi ve kurdukları ittifaklarla

Osmanlı’nın ilerleyişini durdurmaları

~ 116 ~

1-E

2-C

3-A

4-D

KPSS / Tarihin Pusulası

“XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Duraklama Dönemi)”

II. DURAKLAMA DÖNEMİ İSYANLARI A. İSTANBUL (MERKEZ) İSYANLARI ✎ XVII. yüzyılda İstanbul’da Yeniçerilerin çıkardığı isyanlardır.

1. Osmanlı Devleti’nde XVII. yüzyılda iç isyanların çıkmasında, I.

✎ Temel sebebi merkezî otorite boşluğuna bağlı ekonomik sıkıntılardır.

yönetim,

II. maliye,

✎ İsyanlar rejime değil, kişiye yönelik ortaya çıkmıştır.

III. ordu

✎ Bu isyanların en önemlisi II. (Genç) Osman’a karşı çıkan isyandır. Yeniçeri Ocağı’nı

alanlarından hangilerindeki bozulmaların etkili olduğu savunulabilir?

kaldırmayı düşünen Genç Osman, bu düşüncesi nedeniyle yeniçeriler tarafından öldürülmüştür. (Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmaya yönelik ilk adımı atan padişahtır.)

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

✎ IV. (Avcı) Mehmet döneminde de ayaklanan Yeniçeriler, sıkıntıların sorumlusu ol-

C) I ve II

E) I, II ve III

duğunu düşündükleri 36 devlet adamının idamını istemişlerdir. Öldürülen devlet adamları çınar ağaçlarına asıldığı için Osmanlı tarihinde bu olaya Çınar Olayı ya da Vaka-i Vakvâkiye denilmiştir. ✎ Ayaklanmalar Yeniçerilere birtakım tavizler verilerek sonuçlandırılmıştır. ✎ Bu isyanlar sonucu;

2. Osmanlı Devleti’nde Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmaya yönelik ilk adımı atan padişah aşağıdakilerden hangisidir? A) I. Ahmet

 Merkezî otorite zayıflamıştır.

B) IV. Murat

D) II. Mahmut

 Yönetimde Yeniçerilerin etkisi artmıştır.

C) II. Osman

E) III. Mehmet

 Halkın devlete olan güveni azalmıştır.  Toplum düzeni bozulmuştur.

B. CELÂLİ (ANADOLU) İSYANLARI ✎ XVII. yüzyılda Anadolu’da çıkan isyanlara Celâli İsyanları adı verilmiştir. Bu isim,

Yavuz döneminde Yozgat’ta çıkan Bozoklu Celâl Ayaklanması’ndan gelmektedir.

3. XVII. yüzyılda önemli bir Yeniçeri isyanı olan ve 36 devlet adamının idamıyla sonuçlanan “Vak’a-yi Vakvâkiye” (Çınar Olayı), aşağıdaki padişahlardan hangisi döneminde yaşanmıştır? A) IV. Mehmet

✎ İsyanların temel sebebi, tımar sisteminin bozulmasına ve merkezî otoritenin bozul-

B) II. Osman

D) I. Mustafa

masına bağlı olarak ortaya çıkan ekonomik sıkıntılardır.

C) I. Ahmet

E) IV. Murat

✎ XVI. yüzyılın sonlarından itibaren ortaya çıkan Celâli İsyanları arasında en önemli

olanları Karayazıcı, Tavil Ahmet, Canbolatoğlu, Kalenderoğlu, Katırcıoğlu, Gürcü Nebî ve Deli Hasan isyanlarıdır. ✎ Anadolu’da çıkan bu isyanlar sonucu;

4. I.

Karayazıcı

 Merkezî otorite zayıflamıştır.

II. Canbolatoğlu

 Eyâlet yönetimi bozulmuştur.

III. Gürcü Nebî

 Halkın can güvenliği kalmamıştır.  Devlete olan güven azalmıştır.

 Celâli İsyanları sonucunda üretim ve güvenlik azalmış, canlarını kurtarmak isteyen

IV. Bozoklu Celâl Yukarıdaki isyan hareketlerinden hangileri XVII. yüzyılda ortaya çıkmamıştır? A) I ve II

D) II ve III

köylüler yerleşim yerlerini terk ederek dağlara sığınmıştır. XVII. yüzyılda yaşanan bu göç olayı Osmanlı tarihinde Büyük Kaçgun adı ile anılmaktadır.

C. EYÂLET İSYANLARI ✎ XVII. yüzyılda merkezî otoritenin zayıflamasıyla birlikte merkezden uzak eyâletler-

de de (Eflâk, Boğdan, Bağdat, Kırım, Yemen, Trablusgarp) ayaklanmalar çıkmıştır.

✎ Bu ayaklanmaları bazı yerel yöneticilerin isyanları izlemiştir. Sivas Valisi Vardar Ali

Paşa ve Erzurum Valisi Abaza Mehmet Paşa bunlar arasında yer almaktadır. ✎ Bu isyanların temel sebebi ise eyâletlerde devlet denetimini azaltmaktır. ✎ Eyâlet isyanları da merkezî otoriteyi zayıflatmıştır.

 XVII. yüzyılda çıkan isyanlarda Milliyetçilik akımının etkisinden söz edilemez.

B) Yalnız IV

C) I ve IV

E) III ve IV

5. XVII. yüzyılda ortaya çıkan isyanlarda aşağıdakilerden hangisinin etkili olduğu savunulamaz? A) Maliyenin bozulması B) Merkezî otoritenin zayıflaması C) Tımar sisteminin bozulması D) Milliyetçilik hareketlerinin başlaması E) Toplumsal yapının bozulması

1-E

2-C

3-A

4-B

5-D

~ 117 ~

“XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Duraklama Dönemi)”

KPSS / Tarihin Pusulası

III. DURAKLAMA DÖNEMİ’NDE BAZI SİYASÎ GELİŞMELER ✎ III. Murat döneminde 1577-1590 yılları arasında İran’la yapılan savaşlar sonucunda

imzalanan Ferhat Paşa (İstanbul) Antlaşması ile Osmanlı Devleti doğuda en geniş sınırlarına ulaşmıştır.

1. Osmanlı Devleti’nin XVII. yüzyılda doğuda en geniş sınırlara ulaştığı antlaşma aşağıdakilerden hangisidir?

✎ 1596’da III. Mehmet döneminde Avusturya ile yapılan Haçova Savaşı kazanılmıştır.

Haçova Savaşı Osmanlı Devleti’nin batıda kazandığı son meydan savaşıdır.

A) Zitvatoruk

B) Vasvar

C) Kasr-ı Şirin

D) Ferhat Paşa

E) Bucaş

✎ I. Ahmet döneminde 1606’da Avusturya ile Zitvatoruk Antlaşması imzalanmıştır.

Bu antlaşma ile Avusturya arşidükü (prensi) Osmanlı padişahı ile denk sayılmış ve Osmanlı Devleti’nin Avusturya üzerindeki üstünlüğü son bulmuştur. ✎ Yine I. Ahmet döneminde İran’la imzalanan 1611 Nasuh Paşa Antlaşması ile Fer-

hat Paşa Antlaşması ile kaybedilen yerler geri alınmıştır. Ancak 1617-1618 yıllarında yapılan savaş sonunda imzalanan Serav Antlaşması ile sınırlar Nasuh Paşa Antlaşması’ndaki eski şekline geri dönmüştür.

2. Osmanlı Devleti’nin Rusya ile imzaladığı ilk resmî antlaşma aşağıdakilerden hangisidir?

✎ II. (Genç) Osman döneminde düzenlenen Lehistan (Hotin) Seferi ise başarıyla so-

A) Kasr-ı Şirin

B) Bahçesaray

C) Bucaş

D) Serav E) Ferhat Paşa

nuçlanmış ve 1621’de Hotin Antlaşması imzalanmıştır. ✎ 1664’te Osmanlı-Avusturya arasında imzalanan Vasvar Antlaşması ile Osmanlı son

kez Avusturya’dan savaş tazminatı almıştır. ✎ IV. Murat döneminde düzenlenen Revan ve Bağdat seferleri sonucunda 1639’da

Osmanlı Devleti ile İran arasında Kasr-ı Şirin Antlaşması imzalanmıştır.

3. I.

 1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması ile günümüz Türkiye-İran sınırının temelleri atılmıştır.

Nasuh Paşa,

II. Kasr-ı Şirin, III. Bucaş

✎ IV. Mehmet döneminde ise Lehistan ile yapılan mücadeleler sonucunda 1672’de

Yukarıdakilerden hangileri, Osmanlı Devleti’nin İran’la yaptığı antlaşmalar arasında yer alır?

Bucaş Antlaşması imzalanmıştır. Bucaş Antlaşması ile Osmanlı Devleti batıda en geniş sınırlarına ulaşmıştır. ✎ 1676-1681 yılları arasında gerçekleşen Osmanlı-Rus savaşları sonucunda Osmanlı

A) Yalnız I

Devleti ile Rusya arasında 1681’de Bahçesaray (Çehrin) Antlaşması imzalanmıştır.

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

 Bahçesaray Antlaşması Osmanlı ile Rusya arasında imzalanan ilk resmî antlaşmadır. ✎ Yine IV. Mehmet döneminde, Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa tarafından

1683’te Viyana kuşatılmış, ancak bu kuşatma bozgunla sonuçlanmıştır. Bu bozgun Osmanlı Devleti’ni Balkanlar’dan atma düşüncesiyle Kutsal Haçlı İttifakı’nın ortaya çıkmasına yol açmıştır.

4. Osmanlı Devleti, aşağıdaki antlaşmalardan hangisiyle ilk kez büyük çapta toprak kaybı yaşamıştır?

✎ Yaklaşık 16 yıl süren Osmanlı-Kutsal Haçlı İttifakı savaşları sonunda Osmanlı Devleti

barış istemek zorunda kalmıştır.

A) Karlofça

B) Kasr-ı Şirin

C) Vasvar

D) Çehrin E) Zitvatoruk

✎ Osmanlı Devleti 1699’da Avusturya-Lehistan-Venedik ile Karlofça Antlaşması’nı,

Rusya ile de 1700’de İstanbul Antlaşması’nı imzalamıştır.

 Karlofça Antlaşması ile Osmanlı Devleti ilk kez büyük çapta toprak kaybetmiştir. 5. I.

Tiryaki Hasan Paşa

II. Tarhuncu Ahmet Paşa

IV. DURAKLAMA DÖNEMİ ISLAHATLARI ✎ XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu güç duruma çare bulmak için

ıslahatların yapılması gereği duyulmuştur. Islahatların amacı, devlete eski gücünü kazandırmak, yönetim, ordu ve maliyeyi düzeltmekti. Ancak ıslahatlar yüzeysel kalmış, sorunların sebeplerine inilememiş ve ıslahatlar kalıcı olmamıştır.

III. Kuyucu Murat Paşa IV. Ahmet Cevdet Paşa Yukarıdakilerden hangileri XVII. yüzyıl ıslahatçılarından biri değildir? A) Yalnız I

B) Yalnız IV

D) II ve IV

C) II ve III

E) III ve IV

✎ XVII. yüzyılın ıslahatçıları; III. Mehmet, I. Ahmet, II. Osman, IV. Murat, Tarhuncu

Ahmet Paşa, Kuyucu Murat Paşa, Tiryaki Hasan Paşa ve Köprülüler’dir.

~ 118 ~

1-D

2-B

3-C

4-A

5-B

KPSS / Tarihin Pusulası

“XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Duraklama Dönemi)”

A. XVII. YÜZYIL ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ  Baskı, şiddet ve korkuya dayalıdır.  Islahatlarda Avrupa örnek alınmamıştır.

1. Aşağıdakilerden hangisi XVII. yüzyıl ıslahatlarının özelliklerinden biri değildir? A) Islahatlar kişilere bağlı kalmış, devlet politikası haline gelememiştir.

 Sadece askerî ve ekonomik alanlarda ıslahat yapılmıştır.  Eğitim, hukuk ve yönetim alanlarında ıslahat yapılmamıştır.

B) Islahatlarda Avrupa örnek alınmamıştır.

 Köklü ıslahatlar yapılamamış, yüzeysel kalmıştır.

C) Köklü ıslahatlar yapılamamış, yüzeysel kalmıştır.

 İsyanları önlemeye yönelik olduğu için askerî niteliklidir.

D) Daha çok maliye, hukuk ve yönetim alanlarında ıslahat yapılmıştır.

 Islahatların amacı merkezî otoriteyi arttırmaktır.

E) Baskı, şiddet ve korkuya dayalıdır.

 Topluma inilemediğinden kalıcı olamamıştır.  Islahatlar kişilere bağlı kalmış, devlet politikası haline gelememiştir.

1. III. Mehmet Dönemi Islahatları

2. XVII. yüzyılda ıslahatların ağırlıklı olarak askerî ve malî alanda yoğunlaşması,

✎ Sancağa çıkan ve bu sistemde eğitim gören son padişahtır. Tahta çıktığı gece 19 er-

I.

kek kardeşini (bazı tarihçilere göre 20 kız kardeşini de) boğdurtmuştur. ✎ III. Mehmet, Kanunî’den sonra ordunun başında sefere çıkan ilk padişahtır. ✎ Şehzâde eğitiminde önemli bir yere sahip olan Sancak Sistemi kaldırılmıştır.

savaşlarda alınan yenilgilerin artması,

II. tımar sisteminin bozulması, III. saray masraflarının artması durumlarından hangilerinin sonuçları arasında gösterilebilir? A) Yalnız I

2. I. Ahmet Dönemi Islahatları

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

✎ Sancak sisteminin kaldırılmasından sonra onun yerine Kafes Sistemi getirilmiştir.

 Kafes Sistemi’yle şehzâdelerin sarayda kapatıldığı bölüme şimşirlik adı verilmiştir. Bu isim sarayın etrafındaki şimşir ağaçlarından gelmektedir.

✎ Bir bakıma oda hapsi anlamına gelen Kafes Sistemi, yönetim tecrübesinden yoksun

deneyimsiz kişilerin padişah olmasına yol açmıştır. ✎ I. Ahmet sancağa çıkmadan tahta geçen ilk padişahtır. ✎ Bu dönemde verâset sisteminde değişikliğe gidilmiştir. Yapılan değişiklikle, tahta geçecek kişiler için “en büyük ve olgun olan” (Ekber ve Erşed) kuralı getirilmiştir. Bu değişiklikteki amaç taht kavgalarını önlemektir.

3. Kuyucu Murat Paşa ve Tiryaki Hasan Paşa’nın Çalışmaları

3. Osmanlı Devleti’nde, şehzâdelerin sancağa çıkma usulüne son veren padişah aşağıdakilerden hangisidir? A) I. Ahmet

B) IV. Murat

D) III. Mehmet

C) III. Selim

E) I. Mustafa

4. Osmanlı Devleti’nde veraset sistemini değiştirerek “Ekber ve Erşed” sistemini getiren padişah aşağıdakilerden hangisidir? A) II. Osman

✎ I. Ahmet dönemi sadrazamlarından biri olan Kuyucu Murat Paşa ile Tiryaki Hasan

B) IV. Murat

D) III. Ahmet

C) I. Ahmet

E) I. Mustafa

Paşa, Celâli İsyanları’nı bastırmak ve merkezî otoriteyi güçlendirmek için baskı ve şiddete başvurmuştur. Ancak tamamen askerî tedbirlere yönelik olduğu için uzun sürmemiş, isyanlar yeniden başlamıştır. 5.

 "Kuyucu" lakabını öldürttüğü Celâli isyancılarını ve onların destekçilerini ölü ve diri olarak derin kuyulara gömdürmesi nedeniyle almıştır. Çok soğukkanlı, gaddar ve acımasız olduğu bilinen Kuyucu Murat Paşa’nın Anadolu'da öldürttüğü kişi sayısının 30.000 kişiyi geçtiği belirtilmektedir.

4. II. (Genç) Osman Dönemi Islahatları ✎ II. (Genç) Osman, şeyhü’l-islâmın “fetva vermek” dışındaki tüm yetkilerini elinden

I.

Koçi Bey,

II. Tiryaki Hasan Paşa, III. Kuyucu Murat Paşa Yukarıdaki devlet adamlarından hangilerinin merkezî otoriteyi güçlendirmek için baskı ve şiddet unsurunu kullandığı savunulamaz? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

alarak ilmiye sınıfının devlet işlerine karışmasını önlemeye çalışmıştır.

C) Yalnız III

E) II ve III

✎ İlk kez saray dışından evlenerek saray kadınlarının etkinliğini azaltmıştır. ✎ XVII. yüzyılda sosyal alanda ıslahat yapan ilk Osmanlı padişahıdır.

1-D

2-E

3-D

4-C

5-A

~ 119 ~

“XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Duraklama Dönemi)”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Başkenti İstanbul’dan Anadolu’ya taşımayı düşünmüştür. ✎ İlk kez Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmayı düşünmüş, ancak bu düşüncesi hayatına mâl

olmuştur. (Yedikule Zindanları’nda boğularak öldürülmüştür.)

1. I.

Koçi Bey,

II. Kâtip Çelebi,

 Osmanlı tarihinde Yeniçeri isyanı sonucunda öldürülen ilk padişah II. Osman’dır.

III. Evliyâ Çelebi Yukarıdakilerden hangileri XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti’ni içinde bulunduğu kötü durumdan kurtarmak amacıyla çareler aramış ve çeşitli raporlar hazırlamıştır?

5. IV. Murat Dönemi Islahatları ✎ Baskı ve şiddete dayanan kuvvetli bir disiplin sağlamıştır.

A) Yalnız I

✎ Yeniçeri Ocağı’nı yeniden düzenlemiştir.

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

✎ İstanbul’da gece sokağa çıkma yasağı, içki ve tütün yasağı getirmiş, kahvehaneleri

kapattırmıştır. ✎ Devlet sorunlarını ve bu sorunların çözüm yollarını tespit etmek için ilk kez devlet

adamlarına çeşitli raporlar hazırlatmıştır.

✎ Bu raporlardan en önemlisi 1631’de hazırlanan ve IV. Murat’a sunulan Koçi Bey

Risâlesi’dir. Ancak sorunların çözümüne yönelik olan bu risâle, IV. Murat’ın ölümü nedeniyle uygulanamamıştır.

2.

 Koçi Bey XVII. yüzyılda yazdığı risâleleri IV. Murat ve Sultan İbrahim’e sunmuştur.

XVII. yüzyılda kasideleriyle ünlü olan ve “Zarrî” mahlasıyla yazmış olduğu hiciv şiirleri nedeniyle Sultan IV. Murat tarafından boğdurularak öldürülen ünlü şair aşağıdakilerden hangisidir? A) Nedim

B) Nâbi

D) Bâki

✎ IV. Murat döneminde risâle hazırlayan bir diğer önemli kişi Kâtip Çelebi’dir. Tarih,

C) Fuzulî E) Nef’i

coğrafya, tıp, astronomi gibi pek çok alanda kendisini geliştirmiş olan Kâtip Çelebi, 4 bölümden oluşan “Düsturü’l Amel li-Islahi’l Halel” adlı risâlesinde, Osmanlı Devleti’nin ömrünün uzaması için çeşitli önlemlere ve önerilere yer vermiştir. ✎ Bu iki risâle yazarı dışında Lütfi Paşa, Gelibolulu Mustafa Âli, Veysî ve Aziz Efendi

gibi pek çok risâle yazan önemli devlet adamı olmuştur. ✎ Bu dönemde kasideleriyle ünlü şair Nef’i’dir. Zarrî (zararlı) mahlasıyla şiirler yazan

Nef’i, hiciv (eleştiri) şiirleri nedeniyle Sultan IV. Murat tarafından boğdurulmuştur.

3. I.

IV. Murat,

II. II. Osman, III. Sultan İbrahim

6. Kemankeş Kara Mustafa Paşa’nın Çalışmaları ✎ IV. Murat’ın son dönemleriyle Sultan İbrahim döneminde sadrazamlık yapmıştır. ✎ Maliyeyi düzenlemek için ayarı düşük paraları toplatmıştır. ✎ Askerlerin isyanlarını önlemek için maaşlarını ödemiştir. ✎ Vergi sisteminde çeşitli düzenlemeler yapmıştır. ✎ Özellikle saray masraflarına yönelik aldığı tedbirler üzerine, hem Kösem Sultan’ın

Koçi Bey, XVII. yüzyılda Osmanlı devlet yapısında ortaya çıkan aksaklıkları ve bunların çözüm yollarını anlattığı ünlü risâlesini yukarıdaki padişahlardan hangilerine takdim etmiştir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

entrikaları hem de çıkarları zedelenen bazı devlet adamlarının etkisiyle 1644’te Sultan İbrahim’in emriyle idam edilmiştir.

7. IV. Mehmet Dönemi Islahatları ✎ IV. Mehmet 6-7 yaşlarındayken padişah olduğu için saraydaki ağalar ve özellikle de

vâlide sultanın etkisi altında kalmıştır.

4. Osmanlı tarihinde, IV. Mehmet’in annesi olan ve 34 yıl “Vâlide Sultan” olarak en uzun süre bu unvanı kullanan Osmanlı sultanı aşağıdakilerden hangisidir? A) Dil-û Âşûb Vâlide Sultan

 Osmanlı tarihinde 34 yıl “Vâlide Sultan” olarak en uzun süre vâlide sultan olma unvanı, IV. Mehmet’in annesi, Sultan İbrahim’in eşi Hatice Turhan Sultan’a aittir.

B) Hatice Turhan Sultan C) Ayşe Hafsa Vâlide Sultan D) Şâh-i Hûban Sultan

✎ IV. Mehmet ilerleyen dönemlerde iktidarının güçlendirmiş, Tarhuncu Ahmet Paşa

ve Köprülü Mehmet Paşa gibi önemli devlet adamlarına sadrazamlık görevi verip otoritesini sağlamlaştırmak istemiştir. Bu yüzden IV. Mehmet dönemine damgasını vuran asıl ıslahatçılar bahsettiğimiz bu kişilerdir.

~ 120 ~

E) Mâh-peyker Kösem Sultan

1-C

2-E

3-D

4-B

KPSS / Tarihin Pusulası

“XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Duraklama Dönemi)”

8. Tarhuncu Ahmet Paşa’nın Çalışmaları ✎ Tarhuncu Ahmet Paşa IV. Mehmet dönemi sadrazamlarındandır. ✎ Osmanlı Devleti’nde ilk denk bütçeyi hazırlamıştır. ✎ Saray masraflarını kısmış, devletin gelir – gider dengesini sağlamaya çalışmıştır.

1. Osmanlı Devleti’nde malî alanda birtakım düzenlemeler yaparak ilk “Denk Bütçe”yi hazırlayan devlet adamı aşağıdakilerden hangisidir?

✎ Bu çalışmalar bazı kişilerin çıkarlarına dokunmuştur. “Şehzâde Süleyman’ı padişah

A) Tarhuncu Ahmet Paşa

yapmak istiyor” denilerek IV. Mehmet’e duyurulmuş ve bunun üzerine Tarhuncu Ahmet Paşa idam edilmiştir.

B) Tiryaki Hasan Paşa C) Köprülü Mehmet Paşa D) Amcazâde Hüseyin Paşa E) Kemankeş Kara Mustafa Paşa

9. Köprülüler Dönemi ☸

Köprülü Mehmet Paşa

✎ IV. Mehmet dönemi sadrazamlarındandır. ✎ Sadrazamlığı koşullu olarak kabul eden ilk devlet adamıdır. ✎ Sadrazamlık kendisine devlet tarafından önerilmiş, bu görevi belirli şartlarla kabul

etmiştir. İleri sürdüğü başlıca koşullar şunlardır;  Saray devlet işlerine karışmayacak  Devlet işleriyle ilgili sunacağı her türlü teklif kabul edilecek  Memurları istediği şekilde atayabilecek  Kendisi hakkında şikâyet olduğunda yargılama olmadan cezalandırılmayacak

2. I.

Kuyucu Murat Paşa,

II. Köprülü Fâzıl Ahmet Paşa, III. Köprülü Mehmet Paşa Yukarıdaki devlet adamlarından hangileri sadrazamlık görevini bazı şartlar öne sürerek kabul etmiştir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

 Köprülü Mehmet Paşa’nın bazı şartlar ileri sürerek sadrazamlığı kabul etmiş olması, merkezî otoritenin zayıfladığını açıkça göstermektedir. ✎ Köprülü Mehmet Paşa öncelikle iç sorunlara yönelmiştir. ✎ Yönetim konusunda ihmalleri olanları cezalandırmış, sipahilerin ayaklanmalarını

yeniçerilerin yardımıyla bastırmıştır. ✎ Merkezî otorite bu dönemde yeniden güçlendirilmiştir. ✎ Köprülü Mehmet Paşa “Köprülüler Dönemi” diye anılan dönemi başlatmıştır.

3. Osmanlı Devleti’nde Köprülü Mehmet Paşa sadrazamlık makamına getirilirken birtakım şartlar öne sürmüştür. Köprülü Mehmet Paşa’nın bazı şartlar öne sürmesiyle; I.

☸

Köprülü Fâzıl Ahmet Paşa

✎ IV. Mehmet dönemi sadrazamlarındandır. ✎ Orduyu düzenlemiş ve özellikle topçu sınıfına özel önem vermiştir. ✎ Bütçe açığını gidermeye çalışmıştır.

rejimi değiştirmek,

II. istediklerini rahatça yapabileceği bir ortam hazırlamak, III. gayr-i müslimlere verilen ayrıcalıklara son vermek amaçlarından hangilerine ulaşmak istediği savunulabilir? A) Yalnız I

☸

Köprülü Fâzıl Mustafa Paşa

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

✎ II. Süleyman dönemi sadrazamlarındandır. ✎ Fâzıl Mustafa Paşa özellikle halka ağır gelen bazı vergileri kaldırmıştır. ✎ Önemli görevlere dürüst ve yetenekli kişileri getirmiştir. 4. Aşağıdakilerden hangisi XVII. yüzyıl ıslahatçılarından biri değildir?

☸

Amcazâde Hüseyin Paşa

A) Amcazâde Hüseyin Paşa

✎ II. Süleyman dönemi sadrazamlarındandır.

B) Köprülü Fâzıl Ahmet Paşa

✎ Yerli mallara önem vermiş, paranın değerini yükseltmeye çalışılmıştır.

C) Kuyucu Murat Paşa

✎ İstanbul’da “Baruthâne-i Âmire” adı ile barut imalathanesi kurdurmuştur.

 Köprülüler Dönemi duraklamanın içinde Yükselme Dönemi olarak kabul edilir.

D) Kemankeş Kara Mustafa Paşa E) Koca Ragıp Paşa

1-A

2-C

3-B

4-E

~ 121 ~

VI. BÖLÜM XVIII. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ (GERİLEME DÖNEMİ) Bu bölümden ortalama “1” soru çıkmaktadır.

KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ (LİSANS)

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

(-)

(2)

(-)

(-)

(-)

(1)

(-)

(-)

(-)

(1)

(-)

(1)

(-)

(ORTAÖĞRETİM)

(ÖN LİSANS)

2006

2008

2010

2012

2006

2008

2010

2012

(1)

(1)

(-)

(1)

(-)

(2)

(1)

(-)

Yazarın Yorumu Değerli adaylar, Osmanlı Devleti’nde XVIII. yüzyıl son derece önemli bir dönemdir. Islahatlarda Avrupa etkisi ve Osmanlı Devleti’nde Batılılaşma hareketleri döneme damgasını vurmuştur. ÖSYM’nin bu bölüm ile ilgili sorduğu sorulara baktığımızda ise, içerik olarak genellikle ıslahat çalışmaları (özellikle Lâle Devri ve III. Selim {Nizâm-ı Cedit} Dönemi ıslahatları) konusu ile ilgili olduğunu görüyoruz. Bu bölümde genelde siyasî gelişmelerle ilgili soru sorulmamaktadır. Konular çalışılırken, özellikle padişahların ve devlet adamlarının hangi alanlarda ne tür ıslahat yaptıklarına, Avrupalı uzmanların çalışmalarına dikkat edilmesi gerekmektedir.

KPSS / Tarihin Pusulası ❆

“XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Gerileme Dönemi)”

GERİLEME DÖNEMİ [XVIII. YÜZYIL] (1699-1792) ☸ Gerileme Dönemi Padişahları  III. Ahmet

(1703-1730)

 I. Mahmut

(1730-1754)

 III. Osman

(1754-1757)

 IIII. Mustafa

(1757-1774)

 I. Abdülhamit

(1774-1789)

 III. Selim

(1789-1807)

✎ Osmanlı tarihinde 1699 Karlofça Antlaşması ile başlayıp 1792 Yaş Antlaşması’na

kadar geçen döneme “Gerileme Dönemi” adı verilmiştir. ✎ Bu dönemin başlarında 1699 Karlofça Antlaşması’ndan sonra kaybedilen toprakları

geri alma politikası takip edilmiş, ancak 1718’de imzalanan Pasarofça Antlaşması ile mevcut toprakları koruma siyaseti izlenmeye başlanmıştır.

1. Osmanlı Devleti’nde 1699 Karlofça Antlaşması ile başlayıp 1792 Yaş Antlaşması’na kadar geçen dönem hangi isimle adlandırılmıştır? A) Yükselme

B) Duraklama C) Gerileme

D) Dağılma

E) Kuruluş

2. 6 Temmuz 1770 tarihinde ilk kez bir Rus donanmasının Akdeniz’e girerek Osmanlı donanmasını yakmasıyla sonuçlanan olay aşağıdaki yerlerden hangisinde gerçekleşmiştir? A) Navarin

B) Çeşme

D) İnebahtı

C) Sinop

E) Preveze

I. GERİLEME DÖNEMİ’NDE BAZI SİYASÎ GELİŞMELER ✎ 1711’de Osmanlı Devleti ile Rusya arasında meydana gelen Prut Savaşı sonrasında

Prut Antlaşması imzalanmış, bu antlaşma ile Osmanlı Devleti daha önce İstanbul Antlaşması ile Rusya’ya verdiği yerleri geri almıştır. ✎ 1715-1718 yılları arasında Venedik ve onlara destek veren Avusturya ile savaşan

Osmanlı Devleti, savaşları kaybetmiş ve barış istemek zorunda kalmıştır. 1718’de imzalanan Pasarofça Antlaşması ile Osmanlı Devleti Batı’nın üstünlüğünü kabul etmiştir. Ayrıca Osmanlı Devleti, bu dönemden itibaren Batılı devletlere karşı barış politikası uygulamaya başlamıştır.

3. Osmanlı Devleti’nin XVIII. yüzyılda imzaladığı son kazançlı antlaşma aşağıdakilerden hangisidir? A) Belgrat Antlaşması B) Ahmet Paşa Antlaşması C) Prut Antlaşması D) Ferhat Paşa Antlaşması E) Pasarofça Antlaşması

✎ 1725-1732 yılları arasında Osmanlı Devleti ile İran arasında gerçekleşen savaşların

uzun sürmesi Patrona Halil İsyanı’na ortam hazırlamış, bu gelişme sonucunda III. Ahmet tahttan indirilerek yerine I. Mahmut çıkarılmıştır. İran ile imzalanan Ahmet Paşa Antlaşması (1732) ile İran bazı topraklarını Osmanlı Devleti’ne bırakmıştır. ✎ 1736-1739 yılları arasında Avusturya ve Rusya ile savaşan Osmanlı Devleti, her iki

devlete karşı başarılı olmuştur. 1739’da imzalanan Belgrat Antlaşması’nda Fransa arabuluculuk yaptığı için kapitülasyonlar sürekli hâle getirilmiştir. (1740)

 1739 Belgrat Antlaşması Osmanlı Devleti’nin XVIII. yüzyılda imzaladığı son kazançlı antlaşmadır. Osmanlı Devleti’nin kaybettiği bir toprağı geri aldığı son antlaşma olan Belgrat Antlaşması ile Karadeniz’in Osmanlı’ya ait olduğu son kez kabul edilmiştir.

4. Rusya, Osmanlı Devleti’nin XVIII. yüzyılda imzaladığı aşağıdaki antlaşmalardan hangisi ile, Osmanlı uyruğundaki Ortodoksların koruyuculuğunu üstlenmiş ve ilk kez Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışma fırsatını yakalamıştır? A) Prut Antlaşması B) Karlofça Barış Antlaşması C) Belgrat Antlaşması D) Ziştovi Antlaşması

✎ 1768-1774 yılları arasında Rusya ile yapılan savaşta ilk kez bir Rus donanması Ak-

E) Küçük Kaynarca Antlaşması

deniz’e girmiş ve Çeşme’de Osmanlı donanmasını yakmıştır. (6 Temmuz 1770) Savaş sonunda 1774’te Rusya ile Küçük Kaynarca Antlaşması imzalanmıştır.

 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması, Osmanlı Devleti’nin XVIII. yüzyılda imzaladığı şartları en ağır antlaşmadır. Bu antlaşma ile;  Karadeniz’deki Türk egemenliği sona ermiştir.  Osmanlı Devleti ilk kez savaş tazminatı ödemiştir.  Rusya’ya ilk kez kapitülasyon verilmiştir.  Rusya Osmanlı uyruğundaki Ortodoksların koruyuculuğunu üstlenmiştir. Böylece Rusya ilk kez Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışma fırsatını yakalamıştır.  Kırım bağımsız olmuş, ancak dinî bakımdan Osmanlı halifesine bağlı kalmıştır. Böylece ilk defa halkı Müslüman ve Türk olan bir bölge kaybedilmiştir.

5. 1739 Belgrat Antlaşması’nda arabuluculuk yaptığı için Osmanlı Devleti’nin kapitülasyonları sürekli hâle getirdiği devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) İngiltere

B) Fransa

D) Avusturya

1-C

2-B

3-A

C) Rusya

E) Venedik

4-E

5-B

~ 125 ~

“XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Gerileme Dönemi)”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ 1746 yılında “1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması” esas alınarak Osmanlı Devleti ile İran

arasında imzalanan Kerden Antlaşması, tarihte “II. Kasr-ı Şirin” antlaşması olarak adlandırılmaktadır. Bu antlaşma ile 1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması’ndaki sınırlara geri dönülmüş ve 1775’e kadar sürecek Osmanlı-İran dostluğu başlamıştır. ✎ 1787-1792 yılları arasında Osmanlı Devleti’nin Avusturya ve Rusya ile yaptığı sa-

vaşlar sonucunda, Avusturya ile imzalanan 1791 Ziştovi Antlaşması ile Avusturya 1789 Fransız İhtilâli’nin de etkisiyle aldığı yerleri Osmanlı’ya geri vermiştir.

1. 1746’da Osmanlı Devleti ile İran arasında “1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması” esas alınarak imzalanan ve tarihte “II. Kasr-ı Şirin Antlaşması” olarak adlandırılan antlaşma aşağıdakilerden hangisidir? A) El-Ariş Antlaşması B) Ziştovi Antlaşması

✎ Rusya ile imzalanan 1792 Yaş Antlaşması ile ise, Osmanlı Devleti Kırım’ın Rusya’ya

C) Kerden Antlaşması

ait olduğunu kabul etmiş ve Osmanlı Devleti “Dağılma Dönemi”ne girmiştir.

D) Ahmet Paşa Antlaşması

✎ 1798 yılında Akdeniz’i kontrol altına almak, Mısır’ın zenginliklerini ele geçirmek ve

yeni sömürgeler elde etmek isteyen Fransa Mısır’ı işgal etmiştir. Bu işgal karşısında Akdeniz’deki çıkarları tehlikeye giren İngiltere ve Rusya Osmanlı Devleti’nin yanında yer almıştır. Bu direniş karşısında daha fazla dayanamayan Fransa barış istemek zorunda kalmış ve Osmanlı Devleti ile 1801’de El-Ariş Antlaşması’nı imzalayarak Mısır’dan geri çekilmiştir. ✎ 1802’de Fransa ile imzalanan Paris Antlaşması ile Mısır Osmanlı’ya bırakılmıştır.

Osmanlı Devleti ilk kez bu olayda “Denge Politikası” uygulamıştır.

II. GERİLEME DÖNEMİ [XVIII. YÜZYIL] ISLAHATLARI

E) Ferhat Paşa Antlaşması

2. I.

Ziştovi,

II. Belgrat, III. Küçük Kaynarca Yukarıdaki antlaşmalardan hangisinin imzalanmasında 1789 Fransız İhtilâli'nin başlaması etkili olmuştur? A) Yalnız I

✎ Osmanlı Devleti XVIII. yüzyılda askerî, ekonomik, teknik, bilim ve kültür alanlarında

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

Avrupa’dan geri kaldığını fark etmiş ve bu doğrultuda Avrupa’yı örnek alan bir dizi ıslahat hareketine girişmiştir. ✎ Avrupa’nın pek çok alanda üstünlüğü ilk kez bu dönemde kabul edilmiştir.

A. XVIII. YÜZYIL ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ  Islahatlarda Avrupa örnek alınmıştır.

3. Osmanlı Devleti Kırım'ın Rusya'ya ait olduğunu aşağıdaki antlaşmalardan hangisiyle kabul etmiştir? A) Belgrat

B) Yaş

C) İstanbul

D) Pasarofça

E) Küçük Kaynarca

 Duraklama dönemi ıslahatlarına göre daha köklüdür.  Savaşlarda alınan yenilgiler nedeniyle daha çok askerî alanda ıslahat yapılmıştır.  Lâle Devri’nde ise bundan farklı olarak askerî alanda ıslahat yapılmamıştır.  Islahatlar kişilere bağlı kalmış, bir devlet politikası haline gelememiştir.  Islahatlar yeniçerilerin ve ulemânın tepkisiyle karşılaşmıştır.  XVII. yüzyıl (Duraklama Dönemi) ıslahatlarına göre daha başarılı olmakla beraber

devletin çöküşü önlenememiştir.

4. Aşağıdakilerden hangisi, XVIII. yüzyıl ıslahatlarının özelliklerinden biri değildir? A) Daha çok askerî alanda yapılmıştır. B) Bir devlet politikası haline gelememiştir.

 Devlet adamları tarafından yapılmış, halkın desteği alınmamıştır.

C) Yeniçerilerin ve ulemânın tepkisiyle karşılaşmıştır.

 XVIII. yüzyılda yönetim ve hukuk alanlarında ıslahat yapılmamıştır.

D) Yönetim ve hukuk alanında ıslahat yapılmamıştır.

B. LÂLE DEVRİ (III. AHMET DÖNEMİ) ISLAHATLARI (1718-1730) ✎ Osmanlı tarihinde Avusturya ile imzalanan 1718 Pasarofça Antlaşması ile başlayıp

1730’da meydana gelen Patrona Halil İsyanı’na kadar süren döneme “Lâle Devri” adı verilmektedir. ✎ Bu dönemin padişahı III. Ahmet, sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’dır.

E) Avrupa örnek alınmamıştır.

5. Osmanlı Devleti’nde 1718 Pasarofça Antlaşması ile başlayıp 1730 Patrona Halil İsyanı’na kadar süren dönem hangi adla anılmaktadır? A) Fetret Devri

B) İstibdat Devri

C) Meşrutiyet Devri

D) Lâle Devri

✎ Lâle Devri’nde;

E) Nizâm-ı Cedit Devri

 1727’de Sait Efendi ve İbrahim Müteferrika tarafından ilk Türk matbaası açılmış-

tır. Matbaa Avrupa’dan alınan ilk teknik araçtır. Bu durum, Osmanlı’nın Avrupa’nın teknik üstünlüğünü kabul ettiğini göstermektedir.

~ 126 ~

1-C

2-A

3-B

4-E

5-D

KPSS K / Tarihin Pusulası

“XVIII. “ Yüzyılda Osmanlıı Devleti (Gerileme Döne emi)”

 Sait Efendii’nin İstanbul’daa açmayı düşünndüğü matbaa iiçin; “şer’an birr engelin

olmadığınıı ve kitap basm manın caiz olduğ ğunu” içeren feetvayı veren ve Osmanlı’da ilk matbaanın n kurulmasını sa ağlayan Şeyhü’ll-islâm Yenişehhirli Abdullah Effendi’dir.

1. Lâle D Devri’nde; I.

 Matbaada b basılan ilk eserr Vâni Mehmet Efendi’nin yaazdığı Vankulu u Lûgatı’dır.  Matbaaya h hattatlar (güzeel yazı yazan kişiler), k müste nsihler (eser çoğaltan ç kişiler)

ve ulemâ büyük tepki gösstermiştir. Bun nun üzerine dinnî kitapların ellde yazılmasına, diğer eselerrin ise matbaad da basılmasına a karar verilmişştir.

yöönetim,

II. huukuk, III. saanat alanlaarından hangileriyle ilgili bir ıslahat yapılm mamıştır? A) Yaalnız I

 İlk geçici ellçilik Paris’te açılmıştır. a İlk geçici g elçi Yirm mi Sekiz Çelebii Mehmet olup p,

B) Yalnız II

C) Yallnız III

E) II ve III

D) I ve II

en önemli eeseri Paris ziyaretini anlattığı Paris Sefaretnnâmesi’dir.

 Sefaretnâm me: Osmanlı Deevleti’nde sefirlerin (elçilerin) kkaleme aldığı gezi notlarıdır.

 Avrupa’da elçiliklerin açılm masında temel amaç, Avrupa’’daki gelişmelerri yakından takip edebiilmektir.

2. Osmaanlı Devleti, XVIII. yüzyılda Battı'nın üstünlüğğünü kabul ede erek, Batılı tarzzda ıslahatlarr yapmaya başla amıştır. Bunaa göre, I.

ilkk matbaanın kurulması,

II. A Avrupa'ya elçilerrin gönderilmesi, III. yeerli malı kullanım mının teşvik ediilmesi

 Yalova’da kâğıt fabrikası açıl a mıştır.  İstanbul’da çini ve kumaş fabrikası açılm mıştır.

yeniliiklerinden hangilerinin bu du urumu desteekler nitelikte olduğu o savunulabilir?

 Doğu ve Battı klâsiklerinde en ilk kez Türkççeye çeviri yappılmıştır.

A) Yaalnız I

B) Ya alnız II

D) II ve III

 Yeniçerilerd den ilk kez itfaiye teşkilâtı olluşturulmuşturr. (Tulumbacılar Ocağı)

C) I ve II

E) I, II ve III

 Sağlık alanın nda ilk kez “çiççek aşısı” uygu ulanmıştır.  Avrupa’dan n Barok ve Rokkoko tarzı mim marî örnek alınaarak pek çok mimarî m eser inşşa

edilmiştir. (Nûr-u Osmâniye Camii, Lâlelli Camii gibi)

 Barok tarzzı Avrupa mimaarîsinin ilk örneğği, inşasına I. M Mahmut dönem minde (1748’de)) başlanan N Nûr-u Osmâniyee Camii’dir. Barrok tarzı bir diğğer eser de Lâleli Camii’dir.

3. Aşağ ğıdakilerden ha angisi, Lâle De evri ıslasterilemez? hatlarrı arasında gös A) İsstanbul’da çini fa abrikası açılmışştır. B) A Avrupa tarzı ilk teknik t okul olan n Hendeseehâne kurulmuş ştur. C) Y Yalova’da kâğıt fabrikası f açılmışştır.

 Lâle Devri’n nde sivil mimarrînin en güzel örneği ö ise III. A Ahmet Çeşmessi’dir.

D) T Tulumbacılar Oc cağı adıyla ilk ke ez itfaiye teeşkilâtı oluşturulmuştur. E) İlkk kez “çiçek aşısı” uygulanmışttır.

4. Osmaanlı Devleti’nd de Barok tarzı Avrupa mimaarîsinin ilk örn neği olarak kabul edilen 17748 tarihli mim marî yapı aşağııdakilerden h hangisidir? A) Fa Fatih Camii B) N Nûr-u Osmâniye Camii

(Nûr-u O Osmâniye Camiii)

(IIII. Ahmet Çeşm mesi)

 Lale Devri’n nin en ünlü minyatür sanatççısı (nakkaşı) LLevnî’dir. Sultaan III. Ahmet'in

C) S Sultan Ahmet Ca amii D) II I. Ahmet Çeşme esi E) S Süleymaniye Camii

şehzâdelerinin 1720'deki sünnet düğününü anlatan “SSurnâme” adlı eseri, Levnî'nin minyatür alanındaki en ün nlü eseridir.  Lale Devri’n nin en ünlü divan şairi ise Nedim’dir.

 Lâle Devri’’nde askerî alannda herhangi bir ıslahat yapılm mamıştır.

5. Osmaanlı Devleti, Av vrupa’daki geliişmeleri yakın ndan takip ede ebilmek için ilk k geçici elçiliğ ği aşağıdaki ülkelerden ü han ngisinde açmışştır? A) İnggiltere

E) Almanya

D) Fransa

 Lâle Devri’’nde sadece İrann ile savaş yapıılmıştır.

1-D D

2-C

C) İtalya

B) Rusya R

3-B B

4-B

5-D

~ 127 1 ~

“XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Gerileme Dönemi)”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Askerî alanda hiçbir ıslahatın yapılmadığı Lale Devri, İran Seferi’nin de başarısız ol-

masının etkisiyle, zevk ve sefahate karşı olanların çıkardığı 1730 Patrona Halil İsyanı ile sona ermiştir. ✎ Patrona Halil ve yandaşlarının çıkardığı bu ayaklanma sonrasında Nevşehirli Damat

İbrahim Paşa ve bazı devlet adamları idam edilmiş, isyan sırasında şehir oldukça tahrip edilmiş ve Sadâbad Köşkü yakılmıştır. Ayrıca isyanda ünlü divan şairi Nedim de öldürülmüştür.

1. Osmanlı Devleti’nde Sultan III. Ahmet’in tahttan indirilmesi ve Lâle Devri’nin sona ermesine neden olan gelişme aşağıdakilerden hangisidir? A) Kabakçı Mustafa İsyanı B) Şeyh Bedreddin İsyanı C) Patrona Halil İsyanı D) Vaka-yı Vakvakiye

✎ İsyan sonucunda III. Ahmet tahtan indirilmiş, yerine I. Mahmut getirilmiştir.

E) Şahkulu İsyanı

C. I. MAHMUT DÖNEMİ ISLAHATLARI (1730-1754) ✎ XVIII. yüzyılda askerî alanda ilk kez Avrupa tarzı ıslahatların yapıldığı dönemdir. ✎ Avrupa’nın askerî üstünlüğü ilk kez bu dönemde kabul edilmiştir. ✎ Aslen Fransız asıllı olan Comte de Bonneval (=Humbaracı Ahmet Paşa) Humbaracı

Ocağı’nın (Özel Topçu Birliği) başına getirilmiştir.

2. I. Mahmut’un yaptığı ıslahatlarda en büyük yardımcısı olan ve İslâmiyet’i kabul ederek “Humbaracı Ahmet Paşa” ismini alan, aynı zamanda Avrupa’dan getirilen ilk askerî uzman olan kişi aşağıdakilerden hangisidir?

 Comte de Bonneval aslen Fransız asıllı olup İslâmiyet’i kabul ederek Humbaracı

A) Comte de Bonneval

B) Baron de Tott

C) Giuseppe Donizetti

D) Calisto Guateli

E) Monsieur Manguel

Ahmet Paşa ismini almıştır. Avrupa’dan getirilen ilk askerî uzmandır. ✎ Osmanlı ordu sistemi bölük, tabur, alay sistemine göre yeniden düzenlenmiştir. ✎ 1734’te subay yetiştirmek amacıyla Avrupa tarzı ilk teknik okul olan Hendesehâne

(Kara Mühendishanesi) kurulmuştur. ✎ I. Mahmut döneminde askerî alanda yapılan ıslahatlar başarıya ulaşmış ve Osmanlı

3. Osmanlı Devletinde Batı tarzında açılan ilk teknik subay ve mühendis okulu aşağıdakilerden hangisidir?

Devleti 1736-1739 yılları arasında yapılan savaşlarda başarı elde etmiştir.

A) Mekteb-i Rüştiye B) Tıphâne-i Âmire

✎ Ayrıca bu dönemde, 1748’de Barok tarzı Avrupa mimarîsinin ilk örneği olan Nur-u

C) Mekteb-i Fünûn-u Harbiye

Osmâniye Camii’nin inşasına başlanmıştır. Caminin inşasında Mimar Mustafa Ağa ve Simon Kalfa görev almıştır.

D) Hendesehâne E) Mühendishâne-i Berri Hümâyûn

D. III. OSMAN DÖNEMİ (1754-1757) ✎ III. Osman, Osmanlı tarihinde 51 yıl kafes sisteminde kalarak en uzun süre gözetim

altında yaşayan padişahtır. Bu dönemde ıslahat yapılmamıştır. ✎ Musikîden ve kadınlardan hoşlanmayan III. Osman özellikle câriyelerin kendisinden

4. Osmanlı tarihinde, 51 yıl kafes sisteminde kalarak en uzun süre gözetim altında yaşayan Osmanlı padişahı aşağıdakilerden hangisidir?

uzaklaşması için ayakkabılarına demir ökçeler taktırmıştır.

A) I. Mahmut

B) I. Ahmet

D) III. Ahmet

✎ Bu dönemde I. Mahmut döneminde inşasına başlanan Nûr-u Osmâniye Camii’nin

C) III. Osman

E) I. Abdülhamit

inşası tamamlanmıştır. ✎ Ayrıca Osmanlı Devleti’nin ilk deniz feneri olarak bilinen “Ahırkapı Feneri” de yine

bu dönemde yapılmıştır. 5. I.

E. III. MUSTAFA DÖNEMİ ISLAHATLARI (1757-1774) ✎ Bu dönemdeki ıslahatlarda Macar asıllı bir Fransız olan Baron de Tott ve Sadrazam

Koca Ragıp Paşa etkili olmuştur. ✎ Bu dönemde Baron de Tott tarafından “Sürat Topçuları Ocağı” kurulmuştur.

Koca Ragıp Paşa,

II. Yusuf Agâh Efendi, III. Baron de Tott Yukarıdakilerden hangileri, III. Mustafa dönemi ıslahatlarında etkili olmamıştır? A) Yalnız I

✎ 1773 yılında ise donanmanın subay ihtiyacını karşılamak için, “Palabıyık” lâkaplı

Cezâyirli Gâzi Hasan Paşa önderliğinde Mühendishâne-i Bahr-i Hümâyun (Deniz Mühendishanesi) adıyla ilk denizcilik okulu açılmıştır.

~ 128 ~

B) Yalnız II

D) I ve II

1-C

2-A

C) Yalnız III

E) II ve III

3-D

4-C

5-B

KPSS / Tarihin Pusulası

“XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Gerileme Dönemi)”

✎ Bütçe açıklarını gidermek ve devlet harcamalarını finanse etmek amacıyla Esham-ı

Tahvilât denilen devlet tahvilleri satışa sunulmuştur. Böylece Esham Kanunu çıkartılarak esham senetlerinin düzenlenmesiyle ilk kez iç borçlanmaya gidilmiştir.

ESHAM SİSTEMİ Kelime anlamı “pay, hisse” olan esham, pay ve gelir ortaklığı senetleri anlamına gelmektedir. Bir iç borçlanma sistemi olan esham uygulaması, temsili kâğıt paraya geçişin ilk aşaması olarak kabul edilmektedir. Bu uygulamada temel amaç, devlet bütçesinde oluşan açığın giderilmesidir.

F. I. ABDÜLHAMİT DÖNEMİ ISLAHATLARI (1774-1789) ✎ Bu dönemde gerçekleştirilen ıslahatlarda Sadrazam Halil Hamit Paşa ve Cezayirli

Gâzi Hasan Paşa (nâm-ı diğer Palabıyık) etkili olmuştur. ✎ III. Mustafa döneminde hazırlanan esham senetleri uygulamaya konmuştur. 1775 yılından itibaren uygulamaya konulan esham sistemi 1870’li yıllara kadar sürmüştür.

1. Osmanlı Devleti’nde, bir “İç Borçlanma” sistemi olan ve aynı zamanda temsili kâğıt paraya geçişin de ilk aşaması olarak kabul edilen sistem aşağıdakilerden hangisidir? A) İltizam

B) Gedik

D) Esham

C) Narh

E) Müsadere

2. Osmanlı Devleti’nde bir anlamda iç borçlanma yöntemi olan (Esham) Sistemi ile ilgili kanun, ilk kez hangi padişah döneminde çıkarılmıştır? A) III. Mustafa

B) III. Selim

C) I. Mahmut

D) II. Mahmut

E) Abdülmecit

 Osmanlı Devleti, esham sistemine bağlı olarak ilk iç borcu “Galata Sarrafları” adı verilen Rum ve Ermeni tüccarlardan almıştır. ✎ Avrupa’dan mühendis ve uzmanlar getirilmiş, Sürat Topçuları Ocağı ve Humbaracı

Ocakları yeniden düzenlenmiştir. ✎ Avrupa’dan getirilen danışman ve uzmanların, “Müslüman olmaları ve Osmanlı kı-

yafeti giymeleri” şartını kaldırmıştır. ✎ Subay yetiştirmek amacıyla İstihkâm Okulu açılmıştır. ✎ İlk kez “Yeniçeri Sayımı” yapılmıştır. ✎ İlk kez “Ulûfe alım satımı” yasaklanmıştır.

3. Aşağıdakilerden hangisi, I. Abdülhamit dönemi ıslahatlarından biri değildir? A) Subay yetiştirmek için İstihkâm Okulunun açılması B) İlk kez cizye vergisinin kaldırılması C) Ulûfe alım satımının yasaklanması D) Levent Teşkilâtı’nın kaldırılması E) Cülus bahşişinin kaldırılması

✎ Levent Teşkilâtı kaldırılmış ve denizci asker yazımına son verilmiştir. ✎ Cülus bahşişi kaldırılmıştır. (Yeniçerileri olumsuz etkilemiştir.)

 Çıkarları zedelenen yeniçeriler ve ulemâ, ıslahatların öncülerinden Sadrazam Halil Hamit Paşa’nın görevden alınarak idam edilmesini sağlamışlardır.

4. Aşağıdakilerden hangisi, III. Selim Dönemi’nde yapılan Nizâm-ı Cedit yenilikleri arasında yer almaz? A) Ordunun eğitimi için kışlalar yapılması

G. III. SELİM (NİZÂM-I CEDİT) DÖNEMİ ISLAHATLARI (1789-1807)

B) İrad-ı Cedit Hazinesi’nin kurulması C) Deniz Mühendishânesi’nin açılması

✎ III. Selim ıslahatlara ilk kez plânlı ve programlı olarak başlayan padişahtır.

D) Matbaa-i Âmire adıyla ilk devlet matbaasının kurulması

✎ III. Selim köklü ıslahatlar yapmıştır. Nitekim bu dönem Osmanlı devlet yapısında ilk

E) Fransızcanın askerî okullarda yabancı dil olarak okutulması

radikal değişiklikler yapma eğiliminin olduğu dönemdir. ✎ III. Selim’in reform niteliğindeki ıslahatlarının geneline Nizâm-ı Cedit (Yeni Düzen)

adı verilmektedir. ✎ Bu dönemde danışma meclisi (Meşveret Meclisi) toplanarak yapılacak ıslahatlar

için raporlar (layihâlar) hazırlanmaya başlanmıştır. ✎ Nizâm-ı Cedit adı ile ilk kez Batılı tarzda bir ordu kurulmuştur. ✎ Bu ordunun masraflarını karşılamak için “İrâd-ı Cedit” adlı bir hazine kurulmuştur. ✎ Ordunun eğitimi için Levent ve Selimiye Kışlaları yaptırılmıştır.

 Kırım Savaşı sırasında, modern hemşireliğin kurucusu Florence Nightingale 1854'te Selimiye Kışlası’na gelerek yaralı İngiliz askerlerinin tedavisinde görev almıştır.

5. Modern hemşireliğin kurucusu olarak bilinen Florence Nightingale, aşağıdakilerden hangisinde yaralananların tedavisi için Selimiye Kışlası’na gelerek burada görev almıştır? A) Kırım Savaşı B) I. Balkan Savaşı C) Yunan İsyanı D) II. Balkan Savaşı E) 31 Mart Ayaklanması

✎ Fransa’dan subaylar ve eğitmenler getirilmiştir. ✎ Askerî okullarda ilk kez yabancı dil (Fransızca) eğitimi başlamıştır.

1-D

2-A

3-B

4-C

5-A

~ 129 ~

“XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Gerileme Dönemi)”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Kara ve deniz mühendishâneleri geliştirilmiş, ayrıca subay ihtiyacını karşılamak için

Mühendishâne-i Berr-i Hümâyun (Kara Mühendishanesi) kurulmuştur ✎ Avrupa’da ilk kez daimî elçilikler açılmıştır. İlk daimî elçilik Londra’da açılmış, ilk

daimî (sürekli) elçi olarak da Yusuf Agâh Efendi Londra’ya gönderilmiştir.

1. III. Selim döneminde başlatılan yenileşme hareketlerinin genel adına "Nizam-ı Cedit" denmektedir.

✎ İlk devlet matbaası olan Dârü’t- Tıbâtü’l Âmire (Matbaa-i Âmire) kurulmuştur.

Aşağıdakilerden hangisi Nizam-ı Cedit hareketine son veren ayaklanmadır?

✎ Ülke parasının değerini korumak amacıyla ilk kez “yerli malı” teşvik edilmiştir.

A) Şeyh Bedrettin İsyanı

✎ Şeyhü’l-islâmların yetkileri kısıtlanmıştır.

B) Patrona Halil İsyanı

✎ III. Selim’in ıslahatlarına yeniçeriler ve ulemâ tepki göstermiş, bu tepkilerin sonucu

C) Kabakçı Mustafa İsyanı D) Düzmece Mustafa İsyanı

olarak 1807’de Kabakçı Mustafa İsyanı patlak vermiştir.

E) Canberdi Gazali İsyanı

 Osmanlı tarihinde III. Selim (Nizâm-ı Cedit) Dönemi, 1807 Kabakçı Mustafa İsyanı ile sona ermiştir. III. Selim bu isyan sonrasında “İsyancıların padişahı olmak istemem” diyerek tahttan inmiştir. Alemdar Mustafa Paşa tarafından tekrar tahta çıkarılmak istense de, Sultan IV. Mustafa tarafından öldürülmüştür.

2. Avrupa’nın önemli merkezlerinde ilk kez daimî elçiliklerin açılması, hangi padişah döneminde gerçekleşmiştir?

 III. Selim Suzî Dilâra makamını bulan ünlü bir bestekâr ve sanatçıdır. Ayrıca III. Selim “İlhâmi” (ilham veren) mahlasıyla şiirler de yazmıştır.

A) II. Mahmut

B) III. Selim

C) Abdülaziz

D) Abdülmecit

E) I. Abdülhamit

✎ Bu isyan hareketi sonucu yenilik hareketleri II. Mahmut dönemine kadar kesintiye

uğramıştır. III. Selim’in askerî, ekonomik ve idarî alanda gerçekleştirdiği bu köklü ıslahatlar devleti parçalanmaktan kurtaramamış, ancak atılan adımlar kendisinden sonra gelen yöneticilere örnek olmuştur.

 III. Selim döneminde kurulan Nizâm-ı Cedit ordusu, 1798’de Cezzar (Kasap) Ahmet Paşa komutasında Fransızlara karşı Akka Kalesi’ni (Suriye) savunmuş ve ilk zaferini elde etmiştir. Akka mağlubiyeti sonrasında Napolyon “Eğer Türkler beni Akka Kalesi önünde durdurmasaydı, bütün Doğu’yu ele geçirmek işten bile olmayacaktı. Ancak kader, Akka’da beni bir ihtiyarın (Cezzar Ahmet Paşa) oyuncağı etti.” demiştir.

3. I.

Ulûfe alım-satımının yasaklanması,

II. Mühendishâne-i Berr-i Hümâyun’un açılması, III. Matbaa-i Âmire adıyla ilk devlet matbaasının kurulması Yukarıdakilerden hangileri III. Selim Dönemi ıslahatlarından biri değildir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

III. YÖNETİM VE BÜROKRASİ ALANINDAKİ DEĞİŞİMLER A. DİVÂN-I HÜMÂYUN’DAN BÂB-I ÂLİ’YE ✎ XVIII. yüzyılda Divân-ı Hümâyun’da yapılan en önemli değişiklik divanın toplanma

yerinde olmuştur. ✎ Daha önce Topkapı Sarayı’nda Kubbealtı denilen yerde yapılan divan toplantıları,

bu dönemden itibaren sadrazamın konağında (Bâb-ı Âli) yapılmaya başlanmıştır. Bu değişimle Bâb-ı Âli artık yeni hükûmet merkezi hâline gelmiştir.

C) I ve II

E) II ve III

4. Aşağıdaki gelişmelerden hangisi III. Selim Dönemi’ne aittir? A) İlk posta teşkilâtının kurulması B) Hendesehânenin açılması C) Nizâm-ı Cedit ordusunun kurulması D) İlk Türk matbaasının kurulması E) Deniz Mühendishânesi’nin açılması

✎ Bâb-ı Âli değişikliğiyle birlikte;  Avrupalı devletlerle ilişkilerin artmasına bağlı olarak Kalemiye sınıfının önemi

artmıştır.  Daha önce nişancıya bağılı olan reisü’l-küttap dışişleri görevine getirilmiştir.  Reisü’l-küttabın önemi artarken, nişancının önemi azalmıştır.

B. ÂYANLIK KURUMU VE KALDIRILMASI

5. XVIII. yüzyılda Divân-ı Hümâyun’da yapılan en önemli değişikliklerden biri divanın toplanma yerinde olmuştur. XVIII. yüzyıldan itibaren divan toplantılarının yapıldığı yer aşağıdakilerden hangisidir? A) Bâb-ı Hümâyûn

B) Bâb-ı Âli

C) Bâb-ı Meşihat

D) Kubbealtı

E) Enderun

✎ Âyanlar, bulundukları şehir veya bölgenin en zengin ve en güçlü insanlarıydı. ✎ Halk ile yöneticiler arasında köprü durumunda olan Âyanlar, merkezî otoritenin za-

yıflamasını fırsat bilerek güçlenmeye başlamışlardır.

~ 130 ~

1-C

2-B

3-A

4-C

5-B

KPSS / Tarihin Pusulası

“XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Gerileme Dönemi)”

✎ XVIII. yüzyılda da Âyanların gücü oldukça fazlaydı. Âyanların güçlenmesi merkezî

otoritenin zamanla zayıflamasına neden olmuştur. Nitekim Âyanlar bu dönemde o kadar çok güçlenmişlerdi ki, Rusçuk Âyanı Alemdar Mustafa Paşa IV. Mustafa’nın yerine II. Mahmut’u tahta çıkarmıştır. Bu durum Âyanların iktidar konusunda dahi söz sahibi olduklarını göstermektedir. ✎ Osmanlı Devleti Âyanların gücünü zayıflatmak için; Âyanları öldürtmüş, yeni atama

yapmamış ve müsadere sistemiyle ölenlerin malına el koymuştur. ✎ Âyanlık kurumu ilk olarak 1786’da kaldırılmışsa da, kısa süre içerisinde yeniden es-

kiye dönülmüştür. Öyle ki II. Mahmut döneminde âyanlar devlet memurluklarına dahi getirilmişlerdir. Tanzimat’tan sonra ise, vilâyetlere merkezden valiler atanınca âyanlık kurumu ortadan kalkmıştır.

1.  Osmanlı toplumunda şehirlerde ve taşrada çeşitli sosyal ve mesleki grupların seçkinleri arasında yer alırlar.  XVIII. yüzyılda güçlenip siyasî alanda da söz sahibi olmuşlardır.  II. Mahmut döneminde devlet memurluklarına getirilmişlerdir. Yukarıdaki özellikler aşağıdakilerden hangisine aittir? A) Âyan

B) Yeniçeri

D) Reâya

C) Esnaf

E) Sipahi

C. MALİKÂNE SİSTEMİ ✎ Malikâne sistemi XVII. yüzyıl sonlarında ortaya çıkmış, XIX. yüzyıl ortalarına kadar

devam etmiştir. ✎ Bu sisteme göre devlet, arazi veya başka bir gelirini herhangi bir kişiye ömür boyu

kiraya verirdi. Sistemde satış (=ömür boyu kiralama) bedeli karşılığına “muaccele” adı verilmekteydi. Kısaca bu sistem, bir bakıma tımar sistemi ile iltizam sisteminin birleşmesi anlamına gelmektedir. ✎ Bu malî sistemde mültezim adı verilen kişi, malikâne olarak aldığı gelir kaynağı için

devlete düzenli olarak vergi vermekle yükümlüydü.

2. Osmanlı Devleti’nde, devlete ait arazi ya da başka bir gelirin, herhangi bir kişiye ömür boyu kiraya verilmesi sistemine ne ad veriliyordu? A) İltizam

B) Müsadere

D) Malikâne

✎ Bu sistem Osmanlı Devleti için oldukça faydalı olmuştur. Nitekim malikâne sahiple-

C) Tımar

E) Esham

ri (mültezimler) zamanla üretken hâle gelmişler, bulundukları bölgelerin güvenliğini sağlamışlar ve ihtiyaç sahiplerine kredi dahi vermişlerdir. Bu sistem XIX. yüzyılın sonlarına doğru önemini yitirmiştir.

Not Alınız.............................................................................................................................. ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................

3. Osmanlı Devleti’nde uygulanan malikâne sisteminin; I.

eğitim,

II. güvenlik, III. ekonomi alanlarından hangilerinde devlete fayda sağladığı savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................

4. Osmanlı Devleti’nin XVIII. yüzyılda yaptığı ıslahatlar bir bütün olarak düşünüldüğünde, aşağıdaki alanlardan hangisinde diğerlerine göre daha çok ıslahat yapıldığı söylenebilir? A) Kültürel

B) Ekonomik

D) Toplumsal

C) Askerî

E) Yönetim

........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................

1-A

2-D

3-E

4-C

~ 131 ~

VII. BÖLÜM AVRUPA’DAKİ GELİŞMELER VE OSMANLI DEVLETİ’NE ETKİLERİ Bu bölümden ortalama “1” soru çıkmaktadır.

KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ (LİSANS)

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

(-)

(-)

(-)

(-)

(-)

(-)

(1)

(1)

(2)

(1)

(-)

(-)

(-)

(ORTAÖĞRETİM)

(ÖN LİSANS)

2006

2008

2010

2012

2006

2008

2010

2012

(1)

(-)

(-)

(-)

(-)

(-)

(1)

(-)

Yazarın Yorumu Değerli adaylar, ÖSYM’nin çok fazla olmasa da “Avrupa Tarihi” ile ilgili sorulara da yer verdiği görülmektedir. Özellikle Avrupa’da meydana gelen gelişmelerin Osmanlı Devleti üzerindeki etkileri sorgulanmaktadır. Bu doğrultuda, Avrupa’daki gelişmeler çok fazla detaya yer verilmeden, çıkması muhtemel soru örnekleriyle anlatılmış ve Osmanlı Devleti’nin bu gelişmeler karşısındaki tutumu üzerinde durulmuştur. Bu bölüm ile ilgili konular çalışılırken, Avrupa’daki gelişmelerin Osmanlı Devleti’ne etkilerinin neler olduğuna odaklanmanızı ve soru çözümleriyle konu tekrarı yapmanızı öneriyoruz.

KPSS / Tarihin Pusulası

“Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri”

❆ ORTA ÇAĞ’DA AVRUPA ✎ Orta Çağ, Kavimler Göçü (375) ile başlayıp, İstanbul’un Fethi (1453) ile sona eren

dönemi kapsamaktadır.

1. Ortaçağ'da papanın, dinî yetkilerinin yanında siyasî yetkileri de vardı. Aşağıdakilerden hangisi bu bilgiyi kanıtlar niteliktedir?

A. KİLİSE VE PAPALIK KURUMU

A) Krallara taç giydirmeleri

✎ Roma İmparatorluğu’nun parçalanmasıyla ortaya çıkan otorite boşluğu, Avrupa’da

B) Bütün eğitim kurumlarının kilisenin denetiminde olması

kilise ve papalığın etkinliğini artırmıştır.

C) Yeni doğan çocukları vaftiz etmeleri

✎ Orta Çağ’da Hıristiyanlar arasında iki büyük mezhep etkili olmuştur. Bunlardan biri,

D) Kilisede ayinler düzenlemeleri E) Bilimsel gelişmeleri engellemeleri

merkezi Roma olan Katolik mezhebi, diğeri de merkezi İstanbul olarak kabul edilen Ortodoks mezhebidir. ✎ Orta Çağ Avrupası’nda papaların afaroz (dinden çıkarma) ve enterdi (papazların ni-

kâh, vaftiz vb. görevlerini durdurma) yetkisi vardı. Ayrıca endüljans adı verilen ve Hıristiyanların günahlarının affedilmesine dair para karşılığında belge verme yetkisi de bulunuyordu. ✎ Bu dönemde kilisenin etkisiyle Avrupa’da Skolâstik düşünce ortaya çıkmıştır.

 Skolâstik Düşünce: Ortaçağ Avrupası’nda kilisenin öğretilerini içeren, aynı zamanda bilim, deney ve gözlemi reddeden bir anlayıştır.

2. Skolastik felsefede, Kilise'nin esasları değişmez olarak kabul edilmiş; bütün deneysel ve bilimsel gelişmeler yasaklanmıştır. Katolik Kilisesi, dinî otorite yanında siyasî otoriteyi de eline almıştır. Doğu medeniyetine yakın olan Bizans'ta ise böyle bir durum görülmemiştir. Bu bilgilere göre, Ortaçağ Avrupası'yla ilgili olarak, aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz?

B. FEODALİTE (DEREBEYLİK)

A) Katolik Kilisesi, otoritesini artırmak için farklı yaklaşımlarda bulunmuştur.

✎ Batı Roma İmparatorluğu’nun yıkılmasıyla, Avrupa’da toprak egemenliğine dayalı

B) Pozitif bilimlerde önemli gelişmeler görülmemiştir.

bir yönetim sistemi olan Feodalite (Derebeylik) ortaya çıkmıştır.

C) Bizans’ın siyasî otoritesi Ortodoks Kilisesi'ni engellemiştir.

✎ Feodalite, temeli eşitsizlik üzerine kurulmuş olan bir siyasî rejimdir.

D) Bizans, Doğu kültüründen etkilenmiştir.

✎ Derebeylik adı da verilen bu sistemde halkı himaye eden kişilere süzeren, himaye

E) Doğu medeniyetleri Ortodoks kilisesinin halk üzerinde otorite kuramamasında etkili olmuştur.

edilen halka ise vassal, köle statüsündekilere ise serf adı verilmiştir. ✎ Zenginlik kaynağı toprak olan feodal sistem; Haçlı Seferleri, barutun ateşli silahlar-

da kullanılması ve Avrupa’da güçlü orduların kurulmasıyla gücünü kaybetmiştir.

3. Kluni Tarikatı’nın faaliyetleri,

C. HAÇLI SEFERLERİ

I.

✎ XI.-XIII. yüzyıllar arasında Hıristiyan Batı dünyasının Müslümanların elinde bulunan

II. Bizansın Türkler karşısında Avrupa’dan yardım istemesi,

ve Hıristiyanlarca kutsal sayılan Kudüs ve çevresini geri almak için düzenledikleri seferlere Haçlı Seferleri denir.

1) Haçlı Seferleri’nin Nedenleri DİNÎ

 Kudüs’ü Müslümanlardan geri alma düşüncesi  Fransa’da ortaya çıkan Kluni Tarikatı’nın faaliyetleri  Papa ve din adamlarının kışkırtmaları

SİYASÎ

 Bizans’ın Türkler karşısında Avrupa’dan yardım istemesi  Avrupalıların Türkleri Anadolu, Suriye, Filistin ve Akdeniz’den uzaklaştırmak istemesi  Senyör ve şövalyelerin macera arzusu

EKONOMİK

 Avrupalıların doğudaki ticaret yollarına hâkim olmak istemesi  Avrupalıların doğunun zenginliklerini ele geçirmek istemesi  Avrupa’da toprak sahibi olmayan soyluların toprak elde etmek istemesi

III. Papa ve din adamlarının kışkırtmaları Yukarıdakilerden hangileri Haçlı Seferleri’nin dinî nedenleri arasında yer alır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) Yalnız III

E) II ve III

4. Ortaçağ Avrupası’na egemen olan ve derebeylik adı da verilen feodal sistemde, halkı himaye eden kişilere ne ad veriliyordu? A) Vassal

B) Süzeren

D) Afaroz

1-A

2-C

C) Serf

E) Enterdi

3-D

4-B

~ 135 ~

“Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri”

KPSS / Tarihin Pusulası

2) Haçlı Seferleri’nin Sonuçları

DİNÎ

SİYASÎ

EKONOMİK

BİLİMSEL

 Avrupa’da kiliseye ve din adamlarına olan güven sarsılmıştır.  Kilise ve papalığın otoritesi sarsılmıştır.  Katolik ve Ortodoks kiliseleri arasındaki ayrılıklar artmıştır.  Kutsal kabul edilen yerler yine Müslümanların elinde kalmıştır.

1. Haçlı Seferleri'nin Türk tarihi açısından sonuçları değerlendirildiğinde aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz? A) Ortadoğu'nun önemli kültür ve ticaret merkezleri zarar görmüştür. B) Türklerin batıya ilerleyişi yavaşlamıştır.

 Feodalite sistemi zayıflamıştır.  Türklerin batıya doğru ilerleyişi durmuştur.  Batı Anadolu Bizans’ın eline geçmiştir.  Türklerin İslâm dünyasındaki saygınlığı artmıştır.  Doğu-Batı ticareti gelişmiştir.  Akdeniz ticareti ve Venedik, Marsilya ve Ceneviz limanlarının önemi artmıştır.  Papaların ve kralların malî destek arayışı bankacılık sisteminin gelişmesine olanak sağlamıştır.  Avrupa’da yaşam standartları yükselmiş, burjuva (zengin) sınıfı ortaya çıkmıştır.

C) Anadolu'da siyasî birliğin sağlanması gecikmiştir. D) Akdeniz limanları önem kazanmıştır. E) Papalığın güç kaybetmesiyle kralların otoritesi artmıştır.

2. Haçlı Seferleri sonrası İslâm ülkeleriyle yaptıkları ticaretle zenginleşen İtalya'daki şehir devletlerinde, sermaye ve bilgi birikiminin artması, aşağıdakilerden hangisine ortam hazırlamıştır? A) Roma İmparatorluğu'nun bölünmesine B) Hümanizm ve Rönesans'ın doğmasına

 Avrupalılar Türk-İslâm kültürünü yakından tanımış, Müslümanlardan kâğıt, barut ve pusula  yapımını öğrenmiştir.  Türk-İslâm sanatına ait özellikler Avrupalılar tarafından örnek alınmıştır. (Hümanizm ve Rönesans’ın zemini oluşmuştur.)

C) İtalya'da siyasi birliğin kurulmasına D) Katolik-Ortodoks çatışmalarının başlamasına E) Yüz Yıl Savaşları'nın sona ermesine

3.

D. MAGNA CHARTA (BÜYÜK ŞART) (1215) ✎ İngiltere’de, halkın kişisel haklarının kral tarafından kabul edildiğini belirten ilk si-

yasî belgedir. ✎ Aslan Yürekli Richard’ın kardeşi Yurtsuz John İngiltere Kralı olunca soyluların bas-

kısıyla karşılaşmış, bu baskı sonucunda Magna Charta’yı (Büyük Şart) imzalamak zorunda kalmıştır.

I.

feodalitenin zayıflamaya başlaması,

II. burjuva sınıfının ortaya çıkması, III. papaya ve kiliseye güvenin azalması Yukarıdakilerden hangileri Haçlı Seferleri’nin siyasî sonuçları arasında yer alır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) Yalnız III

E) II ve III

✎ Magna Charta, İngiliz demokrasisinin temeli olarak kabul edilmektedir. Nitekim bu

belge ile kralın yetkileri kısıtlanmıştır. ✎ İlk kez hükümdarın yetkilerinin sınırlandırılması açısından Sened-i İttifak’a, kanun

üstünlüğünün kabul edilmesi açısından Tanzimat Fermanı’na benzetilebilir.

4. Ortaçağ Avrupası'nda; I.

aforoz yetkisinin kullanılması,

II. Haçlı Seferleri'nin düzenlenmesi, III. Magna Carta'nın yayınlanması

E. YÜZYIL SAVAŞLARI (1337-1453) (İngiltere & Fransa)

gelişmelerinden hangileri demokratik bir anlayışın gelişmesinde etkili olmuştur?

✎ İngiltere’nin Fransa’nın topraklarına hâkim olmak istemesi sonucunda İngiltere ile

A) Yalnız I

Fransa arasındaki mücadele olup, yaklaşık 100 yıl devam ettiği için bu adı almıştır.

B) Yalnız II

D) I ve III

C) Yalnız III

E) II ve III

✎ Bu savaşlardan 1346 Kresy Savaşı’nda, tarihte ilk kez İngilizler tarafından top kul-

lanılmıştır. Bu savaşta İngilizler, Fransa’nın önemli bir bölümünü ele geçirmişlerse de sonradan, Jan Dark’ın da etkisiyle Fransızlara mağlup olmuşlardır.

 İki büyük Avrupa ülkesinin mücadeleleri, Osmanlı Devleti’nin Balkanlarda daha rahat ilerlemesini kolaylaştırmış ve Fetret devrinde saldırıya uğramamasını sağlamıştır.

5. Avrupa’da, 1337-1453 yılları arasında yaşanan Yüzyıl Savaşları, hangi iki devlet arasında gerçekleşmiştir? A) İngiltere-Fransa

B) Fransa-Rusya

C) Fransa-İtalya

D) İtalya-İspanya

E) İngiltere-İspanya

 Yüzyıl Savaşları’ndan sonra, İngiltere’de 30 yıl süren iç savaşlar (Çifte Gül Savaşları) (1455-1485) yaşanmıştır. Bu savaşlar sonrasında İngiltere’de feodalite zayıflamıştır.

~ 136 ~

1-E

2-B

3-A

4-C

5-A

KPSS / Tarihin Pusulası

“Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri”

❆ YENİ ÇAĞ’DA AVRUPA ✎ Yeni Çağ, İstanbul’un Fethi (1453) (375) ile başlayıp, Fransız İhtilâli (1789) ile sona

eren dönemi kapsamaktadır.

1. Aşağıdakilerden hangisi Coğrafî keşiflerle birlikte değer ve güç kazanan unsurlar arasında yer almaz? A) İpek ve Baharat Yolları

A. COĞRAFÎ KEŞİFLER

B) Burjuva sınıfı C) Sömürgecilik

✎ Dünya ticaretinde önemli bir yere sahip olan İpek ve Baharat yollarının Osmanlı

D) Ümit Burnu

Devleti’nin eline geçmesi, Avrupalı devletleri yeni yollar aramaya sevk etmiştir.

E) Atlas Okyanusu limanları

✎ XV. ve XVI. yüzyıllarda Avrupalılar tarafından yeni kıta, okyanus, ada ve ticaret yol-

larının bulunması ile ilgili bu keşif olaylarına Coğrafî Keşifler adı verilmektedir. ✎ Pusulanın kullanılması gemicilik sanatının da ilerlemesine neden olmuştur. Bu ge-

lişmenin en önemli sonucu XV. yüzyılın sonlarına doğru gerçekleşen Büyük Coğrafî Keşifleri olmuştur. Coğrafî Keşifler sonucunda dünyanın daha önceleri bilinmeyen diğer yarısı da keşfedilmiştir (Amerika, Antarktika, Avustralya, Güney Afrika vb.)

KEŞİFLER Christophe Colomb

 Atlas Okyanusu’nu aşarak Amerika Kıtası’nı bulmuştur. (1492)  Ancak burasını Hindistan zannettiğinden batısındaki Bahama takımadalarına Hint Adaları, halkına da Hintliler adını vermiştir.

Amerigo Vespucci

 İtalyan gemici Amerigo Vespucci Kristof Kolomb’un ölümünden kısa bir süre sonra, 1507’de Amerika’nın Hindistan değil yeni bir kıta olduğunu ispatlamış ve kıtaya onun adı verilmiştir. “Amerika”

Bartolomeu Diaz

 Afrika’nın güneyine ulaşarak 1487’de Ümit Burnu’nu bulmuştur.

2. I.

Kristof Kolomb,

II. Bartelmi Diaz, III. Vasco de Gama Yukarıdakilerden hangileri Ümit Burnunun keşfine yönelik seferler gerçekleştiren kâşifler arasında yer alır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) Yalnız III

E) II ve III

3. 1522’de Macellan tarafından başlatılan dünya seyahatini tamamlayarak, dünyanın yuvarlak olduğunu ilk kez ispatlayan ünlü kâşif aşağıdakilerden hangisidir? A) Amerigo Vespuçi B) Del Kano

Vasco de Gama

 1498’de Ümit Burnu’nu dolaşarak Hindistan’a varmıştır.

Ferdinand Macellan

 1519-1522 yılları arasında ilk dünya seferini düzenlemiştir.

Del Kano

 Macellan tarafından başlatılan batıya seyahati tamamlayarak (1522) dünyanın yuvarlak olduğunu ilk kez ispatlamıştır.

C) Bartelmi Diaz D) Vasco de Gama

1) Coğrafî Keşiflerin Sonuçları

E) Kristof Colomb

4. Coğrafi Keşifler’e öncülük eden ve 15191522 yılları arasında ilk dünya seferini gerçekleştiren ünlü kâşif aşağıdakilerden hangisidir? A) Amerigo Vespuçi

 Hıristiyanlık yayılmış, buna karşılık dünyanın düz olduğu gibi pek çok yanlış bilgi aktaran din adamlarına ve kiliseye olan güven azalmıştır.

B) Vasco da Gama

 Keşfedilen yerlerde yetişen domates, vanilya, patates, tütün, kakao gibi bitki türleri ile Avrupalılar ilk kez tanışmıştır.

D) Ferdinand Macellan

C) Kristof Kolomb E) Bartelmi Diaz

 Avrupalıların, keşfettikleri yerlerde Sömürgecilik Dönemi başlamıştır.  Akdeniz limanları ile Baharat ve İpek Yolu eski önemini kaybetmiş, Atlas Okyanusu kıyısındaki limanlar önem kazanmıştır.  Yeni keşfedilen ülkelerde bol miktarda bulunan altın ve gümüş gibi değerli madenler Avrupa’ya getirilmiştir. Avrupa’da ticaretle uğraşan kişiler (Burjuva Sınıfı) zenginleşmiştir.

5. Aşağıdakilerden hangisi, Coğrafî Keşifler’in sonuçları arasında gösterilemez? A) Avrupa’da burjuva sınıfı zenginleşmiştir. B) Altın ve gümüş gibi değerli madenler Avrupa’ya getirilmiştir.

 Soylular eski güçlerini kaybetmişlerdir.

C) Akdeniz limanları önem kazanmıştır.

 Keşfedilen yerlere, özellikle Amerika’ya Avrupa’dan pek çok insan göç etmiştir. Böylece Avrupa kültür ve uygarlığı yeni yayılma alanları bulmuştur.

D) Avrupa kültür ve uygarlığı yeni yayılma alanları bulmuştur.

 Amerika’nın eski bir kültür merkezi olduğu öğrenilmiştir. (Maya, İnka, Aztek)  Avrupa’da sanata ve edebiyata değer veren zengin ve üstün bir sınıfın (mesen) doğmasına ortam hazırlanmıştır.

E) Avrupa’da mesen sınıfının doğmasına ortam hazırlanmıştır.

1-A

2-E

3-B

4-D

5-C

~ 137 ~

“Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri”

KPSS / Tarihin Pusulası

2) Coğrafî Keşiflerin Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri  Yeni ticaret yollarının bulunmasıyla Osmanlı Devleti’nin hâkim olduğu İpek ve Baharat yolları önemini kaybetmiştir.  Ticaret yollarının değişmesi sonucunda Osmanlı Devleti ekonomik yönden büyük gelir kaybına uğramıştır.

1. Coğrafî Keşifler sonucu Osmanlı ekonomisinin bozulmasında aşağıdaki gelişmelerden hangisi etkili olmuştur? A) Soyluların topraklarını kaybetmesi B) Kölecilik anlayışının yaygınlaşması

 Osmanlı Devleti’nin vergi gelirleri azalmış, ticareti canlandırmak amacıyla kapitülasyonlar artırılmak zorunda kalınmıştır.

C) Hıristiyanlığın keşfedilen yerlere yayılması

 Keşfedilen yerlerde bol miktarda bulunan altın ve gümüş gibi değerli madenler Avrupa’dan Osmanlı pazarına girmiş, bu da Osmanlı Devleti’nde enflasyonun yükselmesine neden olmuştur.  Osmanlı topraklarında kervan yolları üzerinde faaliyet gösteren halk ve zanaatkârlar işsiz kalmış, bu durum Osmanlı Devleti’nde ekonomik sıkıntılara ve buna bağılı olarak da Celâlî İsyanları’na zemin hazırlamıştır.

AKDENİZ LİMANLARININ

D) Yeni ticaret yollarının keşfedilmesi E) Avrupa kültürünün yaygınlaşması

2. Osmanlı ekonomisi için önemli bir yere sahip olan Akdeniz limanları, aşağıda verilen gelişmelerden hangisinden sonra önemini kaybetmiştir? A) Haçlı Seferleri

B) Rönesans

C) Sanayi İnkılâbı

D) Fransız İhtilâli

E) Coğrafî Keşifler

Önem Kazanması

Önemini Yitirmesi

Haçlı Seferleri

Coğrafî Keşifler

(XI.-XIII. yy.)

(XV.-XVI. yy.)

Yeniden Önem Kazanması Süveyş ve Don-Volga Kanalları’nın Açılması (XIX.-XX. yy.)

3. XV. yüzyıl sonlarında ilk kez İtalya’da ortaya çıkan ve daha çok edebiyat, sanat, resim, mimarlık, heykel, bilim ve teknik gibi alanlarda görülen gelişmelere ne ad veriliyordu? A) Rönesans

B) Hümanizm

C) Aydınlanma Çağı

D) Reform

E) Merkantalizm

B. RÖNESANS (Yeniden Doğuş) ✎ XV. yüzyılın sonlarıyla XVI. yüzyılın ilk yarısında, önce İtalya’da başlayan ve daha

sonra Fransa, Almanya, İngiltere ve diğer Avrupa ülkelerinde görülen edebiyat, güzel sanatlar (resim, mimarlık, heykeltıraşlık vb.), bilim ve teknik alanında görülen gelişmelere, “Yeniden Doğuş” anlamına gelen “Rönesans” adı verilir.

1) Rönesans’ın Nedenleri  Matbaanın bulunması ve bu sayede yeni buluş ve düşüncelerin her tarafa kolayca yayılması  Büyük Coğrafî Keşifler sayesinde Avrupa’nın zenginleşmesi ve Avrupa’da sanata ve edebiyata değer veren zengin ve üstün bir sınıfın (mesen) ortaya çıkması  XV. ve XVI. yüzyıllarda pek çok üstün yetenekli insanların yetişmesi ve bunların çalışmalarını birleştirmeleri  Orta Çağ’dan beri gelişmekte olan güzel sanatların XV. ve XVI. yüzyıllarda Avrupa’da olgunlaşması  Latin ve Yunan klâsiklerinin incelenmesi ve Hümanizm hareketinin başlaması

4.  Ekonomik refahın artması  Skolastik düşüncenin sorgulanması  Kültür ve sanat alanında bilgi birikiminin oluşması Bu durumların, Avrupa'da öncelikle aşağıdakilerden hangisine ortam hazırladığı savunulabilir? A) Veraset Savaşları

B) Reform

C) Sanayi Devrimi

D) Rönesans

E) Otuz Yıl Savaşları

5. Rönesans hareketlerinin İtalya’da başlamasının nedenleri arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz? A) Bilim ve sanat çalışmalarına destek verilmesi B) Katolik inancının yaygın olması

2) Rönesans’ın İtalya’da Başlamasının Nedenleri  İstanbul’un fethi sonrasında bazı Bizans bilim adamlarının İtalya’ya kaçması  Haçlı Seferleri’nden sonra Akdeniz ticaretinin İtalyan prensliklerinin eline geçmesi ve İtalya’nın diğer Avrupa ülkelerinden daha önce zenginleşmesi  İtalya’nın tarihsel önemi itibariyle eski Yunan, Roma ve Helen medeniyetinin merkezi olması, onu Avrupa’nın kültür merkezi yapmıştır.

~ 138 ~

C) İtalya’nın eski Yunan, Roma ve Hellen medeniyetinin merkezi olması D) İtalya’nın Akdeniz ticareti nedeniyle zenginleşmesi E) İstanbul’un fethi sonrasında bazı Bizans bilim adamlarının İtalya’ya kaçması

1-D

2-E

3-A

4-D

5-B

KPSS / Tarihin Pusulası

“Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri”

3) İtalya’da Rönesans Hareketleri  İtalya’da Rönesans hareketleri “Hümanizma” ile başlamıştır. (Antikite edebiyatının incelenmesidir.)

Edebiyat

 Yunanca, Latince ve İbranice metinler Eflatun, Napoli, Yeni Roma Akademileri’nde incelenmiştir.

1. Rönesans; sanat, kültür ve düşünce alanında önemli değişimlerin temelini oluşturmuştur. Aşağıdakilerden hangisi Rönesans hareketlerinin ortaya çıkardığı olumlu gelişmeler arasında gösterilemez?

 Hümanizmin öncüleri; Dante, Petrark ve Bokaçius’dur. (XIV. yy.)

A) Avrupa'da yoksul halk ile burjuvalar arasındaki farklılıkların daha da artması

 XV. ve XVI. yüzyıllarda ise Makyavel, Gişarden, Ariyosto ve Tosso Hümanizmin önde gelen isimleridir.

B) Skolastik düşüncenin etkinliğini kaybetmesi

 Anatomi biliminin gelişmesi, perspektifin incelenmesi, insan vücuduna ve güzelliğe değer verilmesiyle resimde Rönesans doğmuştur.

C) Bilim ve teknik alanda yeni gelişmelere ortam yaratması D) Özgür düşünce ortamının oluşması E) Sanayi devrimine temel oluşturması

 İtalya’da zamanla üç resim okulu oluşmuştur. Bunlar:  Venedik Okulu: daha çok manzara resmi yapmışlardır. (Paysagiste) en önemli temsilcisi Tisiyen’dir. Resim

 Floransa Okulu: İnsan vücuduna, perspektif ve anatomiye değer vermişlerdir. Temsilcilerinden Ciyoto, İtalyan resmini Bizans etkisinden kurtarmış ve resimde Rönesans’ın doğmasını sağlamıştır. Önemli temsilcileri Mikelanj (Mikelancelo) ve Leonardo da Vinci’dir.

2. Avrupa'da bilim, sanat, edebiyat ve felsefede “Yeniden Doğuş” anlamına gelen Rönesans hareketleri, aşağıdaki ülkelerden hangisinde başlamıştır? A) Almanya

 Roma Okulu; Dinî konuları işlemişlerdir. En önemli temsilcisi Rafael (Rafael Sanzino)’dir. Mimarlık

C) İtalya

E) İngiltere

D) Avusturya

 Rönesans devrinin mimarları, ortaçağ mimarîsi olan Gotik tarzını terk etmişler ve yeni bir mimari üslup oluşturmuşlardır.  En önemli temsilcileri Bramant ve Mikelanj’dır.

Heykeltıraşlık

B) Fransa

3. I.

 Antik dönem heykellerinin incelenmesi ve kopya edilmesiyle heykeltıraşlık gelişmiştir.

Mikelanj,

II. Leonardo da Vinci, III. Makyavelli

 En önemli temsilcileri; Donatello, Giberti, Mikelanj’dır.

Yukarıdakilerden hangileri Rönesans dönemi ressamları arasında yer alır? A) Yalnız I

4) Rönesans Hareketlerinin Diğer Avrupa Ülkelerine Yayılması

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

✎ İtalya’da başlayan Hümanizm ve Rönesans hareketleri; İtalya’nın din ve kültür

merkezi oluşundan ve İtalya’nın Fransa, İspanya ve Almanya arasında paylaşılamaması nedeniyle çıkan İtalya Savaşları’nın etkisiyle, batı Avrupa’ya yayılmıştır.

Fransa

Hümanizmada Rable (Rabelais), Ronsard ve Montaigne; mimarîde Piyer Lesko, Jan Bülan, heykeltıraşlıkta Jan Gojon ve resimde Fransuva Klue’dir.

4. İngiltere’de Rönesans hareketlerinin en önemli temsilcisi aşağıdakilerden hangisidir? A) Montaigne

B) Rambrand

C) Cervantes

D) Erasmus

E) William Shakespeare

İngiltere

En önemli temsilcisi, Hamlet-Othello-Romeo ve Jülyet’in yazarı William Shakespeare (Şekspir)’dir. 5. I.

Almanya

Erasmus, Röklen ve Albrecht Dürer önemli temsilcilerdir.

Donatello,

II. Martin Luther, III. William Shakespeare Yukarıdakilerden hangileri Rönesans dönemi sanatçıları arasında yer almaz?

İspanya

En önemli temsilcisi Don Kişot’un yazarı Cervantes’tir.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

Hollanda

C) I ve II

E) II ve III

En önemli temsilcisi ressam Rambrand’dır. 1-A

2-C

3-C

4-E

5-B

~ 139 ~

“Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri”

KPSS / Tarihin Pusulası

5) Rönesans’ın Sonuçları  Skolâstik Düşünce yıkılmış, yerine deney ve gözleme dayalı pozitif (serbest ve bilimsel) düşünce doğmuştur.

1. Aşağıdakilerden hangisi Rönesans hareketinin sonuçları arasında gösterilemez?

 Hıristiyanlığın sanat ve düşünce üzerindeki baskısı sona ermiştir.

A) Pozitif düşüncenin gelişmesi

 Bilim, sanat ve edebiyatta pek çok yeni eserler verilmiştir.

B) Feodal sistemin ortaya çıkması

 Reform hareketine zemin hazırlamıştır.

C) Avrupa’da resim, heykel, edebiyat ve mimarî alanlarında gelişme gösterilmesi

 Avrupa’da bilimsel gelişmelerin önü açılmıştır.

D) Reform hareketine zemin hazırlaması E) Skolastik düşüncenin yıkılması

6) Rönesans’ın Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri ✎ Osmanlı Devleti bu dönemde “Yükselme Dönemi”ni yaşadığı için, Avrupa’da bilim,

teknik ve sanat alanlarında yaşanan gelişmelerden uzak kalmıştır. ✎ Bu durum sonraki süreçte Osmanlı Devleti’nin bilim, teknik ve ekonomik alanlarda

Avrupa’nın gerisinde kalmasına ortam hazırlamıştır.

2. İtalya’da ortaya çıkan ve daha sonra tüm Avrupa’ya yayılan Rönesans hareketinin, I.

din,

II. ekonomi, III. bilim ve teknik alanlarından hangilerinde Osmanlı Devleti’ni dolaylı da olsa olumsuz etkilediği savunulabilir?

C. REFORM (İyileştirme-Düzeltme) ✎ XVI. yüzyılda ilk olarak Almanya’da Martin Luther’in, kilise uygulamalarına karşı

A) Yalnız I

gelerek 1517’de Almanya’daki Wittenberg Kilisesi’nin kapısına astığı 95 maddelik bildiri ile kilisenin yanlışlıklarına itiraz etmesiyle başlayan ve Katolik mezhebindeki bozulmaları önlemek için yeni düzenlemeleri kapsayan gelişmelere Reform denir.

1) Reform’un Nedenleri  Hıristiyanlığın temel kaynaklarına inilerek temel prensiplerinin ortaya konması  Katolik mezhebindeki bozulmaları gidermek için yenilik yapma düşüncesi

 İncil’in her dile çevrilmesi sonucunda kiliseye karşı şüphenin artması

C) Yalnız III

E) II ve III

3. Avrupa'da, Katolik mezhebindeki bozulmaları önlemek için yeni düzenlemeleri kapsayan Reform hareketleri, aşağıdaki ülkelerden hangisinde başlamıştır? A) Almanya

C) İtalya

B) Fransa

E) İngiltere

D) Avusturya

 Rönesans’ın etkisiyle skolâstik düşüncenin zayıflaması, buna karşılık hümanist ve özgür düşüncenin yayılması  Kiliselerin çıkarlarına uygun hareket etmesi (Endüljans adlı af belgesi gibi)

B) Yalnız II

D) I ve II

4. Reform hareketleri, I.

papalık,

II. mutlak krallık, III. derebeylik

2) Reform’un Sonuçları

unsurlarından hangilerine tepki olarak ortaya çıkmıştır?

 Katolik Mezhebi parçalanmış ve yeni mezhepler ortaya çıkmıştır.

A) Yalnız I

Reform Hareketleri Sonucunda Ortaya Çıkan Mezhepler

Almanya’da

Fransa’da

İngiltere’de

İskoçya’da

Protestanlık

Kalvenizm

Anglikanizm

Presbiteryenlik

 Katolik Kilisesi’nin otoritesi büyük ölçüde sarsılmıştır.  Papalara ve din adamlarına olan saygı ve güven azalmıştır.

D) I ve II

 Protestanlığı kabul eden ülkelerde kilise malları yağmalanmıştır.  Avrupa’da ilk kez “laik devlet” fikri ortaya çıkmıştır.  Okullar, kilisenin elinden alınarak halka verilmiş, böylece Avrupa’da ilk kez laik bir eğitim uygulaması başlamıştır.

~ 140 ~

C) Yalnız III

E) II ve III

5. Reform Hareketleri sonucunda; I.

Kalvenizm,

II. Anglikanizm, III. Protestanlık mezheplerinin ortaya çıktığı ülkeler hangisinde doğru olarak verilmiştir? I

II

III

A) İngiltere

Fransa

Almanya

B) İtalya

Almanya

Fransa

C) Fransa

İngiltere

Almanya

D) Almanya

İtalya

İngiltere

E) Fransa

Almanya

İngiltere

 Engizisyon Mahkemeleri ile Katolik Kilisesi’nin otoritesi korunmak istenmiştir.  Katolik Kilisesi kendisini düzeltmek zorunda kalmış, Cizvit Tarikatı’nı kurarak Hıristiyanlığın yayılmasına çalışmıştır.

B) Yalnız II

1-B

2-C

3-A

4-A

5-C

KPSS / Tarihin Pusulası

“Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri”

 Reform Hareketi’nin en tanınmış kişileri; Almanya’da Luther, Fransa’da Kalven ve İngiltere’de ise Kral VIII. Henry’dir.

☸ DİKKAT!...

1. 1555 Ogsburg Antlaşması ile Protestanlık mezhebinin resmîyet kazandığı Avrupa ülkesi aşağıdakilerden hangisidir? A) Almanya

3) Reform’un Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri ✎ Reform, Osmanlı Devleti’ndeki Hıristiyanları etkilememiştir. Bunun temel sebebi,

Osmanlı Devleti’nin sağladığı inanç özgürlüğü ve Osmanlı topraklarında yaşayan Hıristiyanların da Ortodoks mezhebine bağlı olmalarıdır. ✎ Osmanlı Devleti Hıristiyan birliğini parçalamak için, reform hareketlerini ve mez-

hep ayrılıklarını desteklemiş, böylece devletin Avrupa içlerine ilerleyişi kolaylaşmıştır.

C) İtalya

B) Fransa

D) İskoçya

Almanya’da Protestanlık 1555 Ogsburg Antlaşması ile resmiyet kazanmıştır. Fransa’da Kalvenizm 1598 Nant Fermanı ile resmiyet kazanmıştır.

E) İngiltere

2. Aşağıdakilerden hangisi Reform hareketlerinin sonuçlarından biri değildir? A) Katolik Kilisesi'ne ait toprakların köylüler tarafından yağmalanması B) Sınıf farklılıkların sona ermesi C) Yeni mezheplerin ortaya çıkması D) Laik esaslara dayalı eğitim veren okulların açılması E) Pozitif düşüncenin öneminin artması

D. AYDINLANMA ÇAĞI ✎ Avrupa’da XVII. ve XVIII. yüzyıllarda aklı, bilimi ve pozitif düşünceyi ön plânda tu-

tan döneme Aydınlanma Çağı adı verilmiştir. ✎ Bu dönemde bilginin kaynağının deney, gözlem ve akıl olduğu savunulmuş-tur. ✎ Özellikle insan hakları ve demokrasi alanlarında ortaya çıkan yeni değerler tüm

toplumları etkilemiştir.

E. OTUZ YIL SAVAŞLARI (MEZHEP SAVAŞLARI) (1618-1648) ✎ Alman İmparatoru II. Ferdinand’ın, Almanya’da mezhep birliğini sağlamak ve Pro-

testanları ortadan kaldırmak istemesi sonucunda ortaya çıkan savaşlardır. ✎ Otuz Yıl Savaşları; Almanya ve müttefiki İspanya ile Fransa ve müttefikleri (İsveç,

3. Osmanlı Devleti'nde yaşayan Hıristiyanların Reform hareketlerinden etkilenmemelerinin temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Osmanlı Devleti'nin Avrupa siyasetinde etkili olamaması B) Osmanlı ülkesindeki kiliselerin yetersiz olması C) Reform hareketinin Almanya ile sınırlı kalması D) Skolastik düşüncenin yıkılmış olması E) Osmanlı Devleti'ndeki Hıristiyanların çoğunun Ortodoks olması

Danimarka) arasında yapılmıştır. ✎ Otuz Yıl Savaşları Almanya’nın yenilgisiyle bitmiş ve 1648’de imzalanan Westfalya

Barış Antlaşması ile sonuçlanmıştır. ✎ Bu antlaşma Avrupa tarihinde çok önemli bir adımdır. Nitekim Almanya Protestan-

lığı resmî din olarak tanımış, Alman Prenslerinin de siyasal ve dinsel özgürlüklerini kabul etmiştir.

 Westfalya Barışı’nı İspanya tanımamıştır. Bu yüzden, Orta Avrupa'da savaş bittiği halde Fransa ile İspanya arasında savaş on yıl daha devam etmiş, ancak 1659 yılında imzalanan Pirene Antlaşması’yla İspanya Fransa'nın üstünlüğünü kabul etmiştir.

4. 1618-1648 yılları arasında Alman İmparatoru II. Ferdinand’ın Almanya’da mezhep birliğini sağlamak ve Protestanları ortadan kaldırmak istemesi sonucunda yaşanan Otuz Yıl Savaşları, aşağıdaki antlaşmalardan hangisiyle sona ermiştir? A) Ogsburg

B) Nant

D) Westfalya

C) Paris

E) Magna Carta

F. YEDİ YIL SAVAŞLARI (1756-1763) ✎ İngiltere’nin Avusturya, Fransa ve Rusya ittifakıyla yaptığı savaşlardır. ✎ Savaştan galip ayrılmasına rağmen İngiltere, çok büyük ekonomik kayıp yaşamış-

tır. Bu kayıplar ağır vergilerin konulmasına, bu gelişme de İngiltere’ye bağlı kolonilerin tepkisine yol açmıştır.

5. Yeniçağ'da Avrupa’da yaşanan Otuz Yıl Savaşları'na aşağıdaki devletlerden hangisi katılmamıştır? A) Almanya

B) İsveç

D) Danimarka

C) Fransa

E) İngiltere

✎ İngiltere’nin uygulamaya koyduğu bu vergilendirmeler, Amerika’daki 13 koloninin

bağımsızlık için İngiltere’ye karşı mücadeleye girişmesine neden olmuştur. Bu durum beraberinde ABD’nin kurulmasını getirmiştir.

1-A

2-B

3-E

4-D

5-E

~ 141 ~

“Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri”

KPSS / Tarihin Pusulası

G. ABD’NİN KURULMASI (1787) ✎ İngiltere, Yedi Yıl Savaşları’nda bozulan malî yapısını düzeltmek için Amerika’daki

13 kolonisine yeni vergiler koymuş, ancak bu gelişme koloniler tarafından tepkiyle karşılanmıştır. Yedi Yıl Savaşları’nın intikamını almak isteyen Fransa, Amerika’ya silah ve cephane yardımı yapmıştır. ✎ 13 koloni, 1774 yılında bir araya gelerek I. Philedelphia (Filedelfiya) Kongresi’ni

toplamış ve İngiltere’ye karşı savaşa karar vermişlerdir. ✎ 1776 yılında ise II. Philedelphia Kongresi’ni toplayan bu 13 koloni, bağımsızlıklarını

ilan ederek İnsan Hakları Bildirisi’ni kabul etmişlerdir.

1. İngiltere, kendisine karşı savaş ilan eden Amerika'daki 13 koloninin bağımsızlığını aşağıdakilerden hangisi ile kabul etmek zorunda kalmıştır? A) Filedelfiya Kongresi B) Versay Antlaşması C) Paris Antlaşması D) Westfalya Antlaşması E) Ogsburg Antlaşması

✎ Bu gelişme üzerine İngiltere, 1783 Versailles (Versay) Antlaşması ile 13 koloninin

bağımsızlığını kabul etmiş, 1787 yılında da Amerika Birleşik Devletleri kurulmuştur.

❆ YAKIN ÇAĞ’DA AVRUPA ✎ Yakın Çağ, Fransız İhtilâli (1789) ile başlayan süreçtir.

2. 1789 Fransız İhtilâli'nden sonra kurulan Fransız Parlamentosu'nda, yalnız soylular ve servet sahibi olanların temsil edilmesi, aşağıdaki egemenlik anlayışlarından hangisinin benimsendiğini gösterir? A) Oligarşi

A. FRANSIZ İHTİLÂLİ (1789)

B) Monarşi D) Meşrutiyet

C) Demokrasi

E) Cumhuriyet

1) Fransız İhtilâli’nin Nedenleri  Krallık yönetiminin baskıları  Halkın soylular, rahipler ve burjuva gibi sınıflara ayrılmış olması  Malî durumu düzeltmek için halktan alınan vergilerin artırılması  Fransız aydınlarının eleştirileri (Montesque, Jan Jak Russo, Diderot, Voltaire)  Fransa Kralı XVI. Lui’nin Eta Jenaro (Genel Meclis)’yu toplaması  Rönesans hareketleri sonrası ortaya çıkan Aydınlanma Çağı’nın etkileri  ABD’nin bağımsızlığını kazanması

3. Fransız İhtilâli'nin aşağıda verilen sonuçlarından hangisi, Avrupa'da sınırların değişmesi ve yeni devletlerin ortaya çıkmasında doğrudan etkili olmamıştır? A) Ulusçuluğun yaygınlaşması B) Özgürlük felsefesinin egemen olması C) Laik devlet anlayışına geçilmeye başlanması D) Halk iradesinin ön plana çıkması E) İmparatorluk sisteminin yıkılması

2) Fransız İhtilâli’nin Sonuçları  Soyluların ve rahiplerin ayrıcalıkları kaldırılarak eşitlik getirilmiştir.  Mutlakıyet düzeni yıkılmış, egemenliğin halktan geldiği kabul edilmiştir.  Eşitlik, adalet, özgürlük, milliyetçilik, laiklik vb. kavramlar önem kazanmıştır.  Milliyetçilik akımı tüm dünyaya yayılmaya başlamıştır.

4. Aşağıdakilerden hangisi, Fransız İhtilâli sonucu yayımlanan İnsan Hakları Bildirgesi’yle dünyada yayılmaya başlayan fikirler arasında yer almaz?

 İmparatorlukların yıkılması ile millî devletler kurulmaya başlamıştır.

A) Eşitlik

 İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ilan edilmiştir.

C) Milliyetçilik

B) Özgürlük D) Demokrasi

E) Ortak Mülkiyet

 İhtilâl sonrası ortaya çıkan yeni fikirlerin kendi ülkelerini etkileyeceğini düşünen Avrupa devletleri Fransa’ya savaş açmıştır. (1793-1815 İhtilâl Savaşları)  Evrensel nitelikte olduğu için Yeni Çağ kapanmış, Yakın Çağ başlamıştır.

3) Fransız İhtilâli’nin Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri ✎ Çok uluslu bir yapıya sahip olan Osmanlı Devleti, zamanla Fransız İhtilâli’nin yay-

5. 1789 Fransız İhtilâli sonrasında tüm dünyaya yayılan “Milliyetçilik” akımı, Osmanlı Devleti’ni aşağıdaki özelliklerinin hangisinden dolayı olumsuz etkilemiştir? A) Ekonomisinin kötü durumda olması

dığı milliyetçilik akımından zarar görmeye başlamıştır. Nitekim milliyetçilik akımının etkisiyle Osmanlı Devleti’nde azınlık isyanları ortaya çıkmış ve bu durum zamanla Osmanlı Devleti’nin parçalanmasına yol açmıştır.

B) Askerî açıdan zayıf durumda olması

✎ Öte yandan Fransız İhtilâli, Osmanlı Devleti’ni bir açıdan olumlu da etkilemiştir.

E) Eyâletlerde otoriteyi sağlayamaması

Nitekim Tanzimat ve Islahat Fermanları ile Meşrutiyet’in ilan edilmesinde etkili olmuştur. Bu gelişmeler, Osmanlı Devleti’nin demokratikleşme sürecinde önemli rol oynayacaktır.

~ 142 ~

C) Sömürgeci bir anlayışa sahip olmaması D) Çok uluslu bir yapıya sahip olması

1-B

2-A

3-C

4-E

5-D

KPSS / Tarihin Pusulası

“Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri”

İlginç Bir Diyalog! Napolyon katıldığı bir savaşı kazanmış ve düşman ordusunun komutanı da esir olmuştur. Ancak Napolyon, komutan olmasından dolayı ona esir değil, misafir muamelesi yapmış ve onu akşam yemeğinde kendi masasına kabul etmiştir. Düşman ordusunun komutanı olan adamda yenilgiden kaynaklanan hazımsızlık söz konusudur. Hiç durmadan konuşmakta ve yenilgiye kılıf aramaktadır. Bunun karşısında Napolyon’un tavrı gayet sakindir. Napolyon’un bu tavrıyla iyice çileden çıkan komutan; “Biz şerefimiz için savaştık, siz para için savaştınız!” deyince Napolyon’un cevabı gayet etkileyicidir. “Elbette... Çünkü herkes kendisinde olmayan şey için savaşır!”

4) Osmanlı Devleti’nin Milliyetçilik Akımına Yönelik Aldığı Önlemler ✎ Osmanlıcılık fikir akımı uygulamaya çalışılarak herkes eşit görülmüştür. ✎ 1839’da Tanzimat Fermanı ilan edilmiş ve kanun önünde Müslüman-gayr-i müslim

1. Osmanlı Devleti’nde, I.

Tanzimat Fermanı’nın ilanı,

II. Islahat Fermanı’nın ilanı, III. I. Meşrutiyet’in ilanı gelişmelerinden hangileri, 1789 Fransız İhtilâli’nin yaydığı milliyetçilik akımının olumsuz etkilerini önlemeye yöneliktir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

2. Fransız İhtilâli sonrasında dünyaya yayılan aşağıdaki kavramlardan hangisi, Osmanlı Devleti’ni diğerlerinden daha fazla etkilemiştir? A) Ulusçuluk

B) Eşitlik

C) Özgürlük

D) Demokrasi E) Adalet

eşitliği sağlanmaya çalışılmıştır. ✎ 1856’da Islahat Fermanı’nın ilan edilmesiyle ise gayr-i müslimlere eşitliğin yanı sıra

birtakım ayrıcalıklar verilmiştir. ✎ 1876’da Meşrutiyet’in ilan edilmesiyle gayr-i müslimlere de yönetimde temsil edil-

me hakkı tanınmıştır. ✎ Osmanlı Devleti bahsettiğimiz bu çabalarına rağmen milliyetçilik akımının etkisini

önleyememiş, azınlıkların bağımsızlıkları için başlattığı isyanlar sonucunda Osmanlı Devleti parçalanma sürecine girmiştir.

B. SANAYİ İNKILÂBI ✎ XVIII. yüzyılda ilk olarak İngiltere’de başlayan, daha sonra diğer Avrupa ülkelerine

yayılan, etkileri bakımından tüm dünyayı sarsan önemli bir olaydır. ✎ Üretim faaliyetlerinde insan ve hayvan gücünün yerini makine gücünün alması de-

mek olan bu devrimin başlamasında, “sanayi sektöründe buhar gücünün uygulanması” etkili olmuştur.

3. Fransız İhtilâli sonrası Avrupa devletlerinin, Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışmak amacıyla faydalandıkları temel konu aşağıdakilerden hangisidir? A) Kapitülasyonlar

B) Eğitim

C) Azınlıklar

D) Dış Borçlar

E) Taht Kavgaları

4. Sanayi İnkılâbı, insan gücüne dayalı üretim şeklinden makine gücüne dayalı üretim şekline geçişi ifade etmektedir. Buna göre, Sanayi İnkılâbı sonrasında aşağıdakilerden hangisinin gerçekleşmesi beklenemez? A) Maliyetlerin düşmesi B) İnsan emeğinin önem kazanması C) Seri üretime geçilmesi

1) Sanayi İnkılâbı’nın Sonuçları  İlk kez dokuma alanında kullanılan makineleşme sonucunda, fabrikalar kurulmuş ve seri üretim sağlanarak hızlı bir gelişme yaşanmıştır.

D) Hammadde ve pazar ihtiyacının artması E) Sömürgeciliğin hızlanması

 Fabrikalaşmanın artmasıyla, Avrupa’da büyük sermayeli şirketler kurulmuştur.  Avrupa’da üretim artmış ve insanların refah seviyesi yükselmiştir.  Sanayileşme kentlerin hızla büyümesine, ancak aynı zamanda işsizlik sorununun da ortaya çıkmasına yol açmıştır.  Yaşam koşullarının iyileşmesine bağlı olarak hızlı nüfus artışı yaşanmıştır.

5. Sanayi İnkılâbı ile Avrupa’da makineli üretime geçilmesinin; I.

kırsal bölgelerde nüfusun azalması,

II. toplumsal sınıflaşmanın sona ermesi,

 Kapitalizm ve Sosyalizm gibi fikir akımları ortaya çıkmıştır.

III. sömürgeciliğin hız kazanması

 İşçi-işveren arasındaki sorunlarla ilgili olarak sendikacılık girişimleri başlamıştır.

gelişmelerinden hangilerine yol açtığı savunulabilir?

 Avrupa’da ham madde, iş gücü ve pazar ihtiyacının artmasıyla yeni sömürgecilik faaliyetlerinin başlamasına ortam hazırlamıştır.  Sömürgelerden mal getirmek ve işlenen malları nakletmek amacıyla ticaret filoları kurulmuş, 1869’da Süveyş Kanalı, 1914’te de Panama Kanalı’nın açılmasıyla deniz ulaşımı kolaylaşmıştır.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

1-E

2-A

C) I ve II

E) I, II ve III

3-C

4-B

5-D

~ 143 ~

“Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri”

KPSS / Tarihin Pusulası

2) Sanayi İnkılâbı’nın Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri ✎ Sanayi İnkılâbı, Osmanlı Devleti’ni özellikle ekonomik açıdan son derece olumsuz

etkilemiştir. Öyle ki bu gelişme sonucunda;

1. Sanayi İnkılâbı Osmanlı ülkesine bol miktarda ucuz mal sokmuştur.

 Osmanlı’da küçük atölyeler ve el tezgâhları kapanmış, böylece işsizlik artmıştır.

Bu durumun,

 Lonca Teşkilâtı’nın üretimdeki payı ve önemi azalmıştır.

I.

 Tarım üretimi geçimlik düzeyden pazar ekonomisi düzeyine ulaşmıştır.

II. işsizlik oranı,

 Osmanlı ülkesinde ihracat azalırken, ithalat artmıştır.  Osmanlı Devleti dışarıya ham madde satan, karşılığında mamul (işlenmiş) madde alan bir devlet durumuna düşmüştür.

yerli üretim,

III. ithalat oranı unsurlarından hangilerini olumsuz yönde etkilediği savunulabilir? A) Yalnız I

 Osmanlı parasının değeri düşmüştür.

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

 Ekonomik açıdan Avrupa’ya bağımlılık artmıştır.  Osmanlı Devleti Avrupa’nın açık pazarı haline gelmiştir.  Osmanlı Devleti hammadde ve pazar ihtiyacı nedeniyle Avrupalı devletlerce işgal edilmeye başlamıştır.  Ekonomideki gerileme, siyasî çöküşü hızlandırmıştır.

2. Avrupa Devletleri’nin Sanayi İnkılâbı ile ekonomik açıdan güçlenmesi Osmanlı Devleti’nde; I.

lonca teşkilâtının çökmesi,

II. dış ticaret açığının azalması,

3) Osmanlı Devleti’nin Sanayi İnkılâbı’nın Etkilerine Karşı Aldığı Önlemler ✎ Osmanlı Devleti, ekonomisini olumsuz etkileyen Sanayi İnkılâbı’nın etkilerine karşı

III. kapitülasyonların olumsuz etkisinin artması durumlarından hangilerine yol açtığı savunulamaz? A) Yalnız I

birtakım önlemler almıştır.

B) Yalnız II

D) I ve III

C) Yalnız III

E) II ve III

 İthal ürünlerden alınan vergiler artırılmış, ihracattan alınan vergiler azaltılmıştır. Ancak kapitülasyonlar nedeniyle başarı sağlanamamıştır.  Sanayi ve ticaretin gelişmesi için 1860’ta Islah-ı Sanayi Komisyonu kurulmuştur.

3. Avrupa’da yaşanan;

 Özel sermayeye fabrika kurmaları için destek verilmiştir.

I.

 Teşvik Kanunu çıkarılarak büyük imalâthaneler açılmıştır.

II. Fransız İhtilâli,

 Yeni kurulacak olan fabrikalar için 10 yıl vergi muâfiyeti getirilmiştir. ✎ Osmanlı Devleti’nin, Sanayi İnkılâbı’nın etkilerine karşı aldığı bu önlemler çok fazla

etkili olamamış ve ekonomik açıdan Avrupa’ya bağımlılık artmıştır.

Yedi Yıl Savaşları,

III. Sanayi İnkılâbı gelişmelerinden hangileri Osmanlı Devleti’ni olumsuz etkilemiştir? A) Yalnız I

B) Yalnız III

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

C. VİYANA KONGRESİ (1815) ✎ Fransız İhtilâli’nden sonra İhtilâl Savaşları ya da Napolyon Savaşları ile Avrupa’nın

siyasî dengesinin bozulması nedeniyle İngiltere, Fransa, Rusya, Avusturya ve Prusya’nın katılımıyla 1815’te Viyana Kongresi toplanmıştır.

4. 1815 Viyana Kongresi’ne aşağıdaki devletlerden hangisi katılmamıştır? A) İspanya

B) Rusya

C) Avusturya

E) İngiltere

D) Fransa

✎ Kongrede Avrupa’nın geleceğini belirlemek, monarşik yapıyı güçlendirmek ve milli-

yetçi hareketleri önlemek doğrultusunda kararlar alınmıştır.

 Viyana Kongresi kararlarının uygulamaya konulduğu dönem “Restorasyon Dönemi” olarak adlandırılmaktadır. ✎ İngiltere, Rusya, Avusturya ve Prusya “Dörtlü İttifak” grubunu kurarak, Metternich

(Meternik) Sistemi denilen bir politika oluşturmuşlardır. ✎ Meternik Sistemi’ne göre; Avrupa’nın herhangi bir yerinde ayaklanma çıkarsa dev-

letler hep birlikte hareket edeceklerdi. Ancak bu kararlar Osmanlı Devleti’nde Yunan isyanı çıkınca uygulanmamış ve Yunan İsyanı’na destek verilmiştir. Hatta Navarin’de Osmanlı donanmasını yakmışlardır.

5. Osmanlı Devleti’nin, Avrupalı devletler için oluşturduğu siyasî bir kriz anlamına gelen “Şark Meselesi” kavramı, ilk kez aşağıdaki gelişmelerden hangisinde kullanılmıştır? A) Nant Fermanı B) Racconigi Antlaşması C) Paris Barış Konferansı D) Londra Antlaşması E) Viyana Kongresi

✎ Öte yandan Osmanlı Devleti’nin Avrupa devletleri için oluşturduğu siyasî krizi ifade

eden “Şark Meselesi” kavramı da ilk kez Viyana Kongresi’nde kullanılmıştır.

~ 144 ~

1-C

2-B

3-D

4-A

5-E

KPSS / Tarihin Pusulası

“Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri”

D. 1830 ve 1848 İHTİLÂLLERİ 1) 1830 İhtilâlleri ✎ Fransa Kralı X. Charles’in basın ve düşünce özgürlüğüne kısıtlama getirerek anaya-

sal hakları engellemesi sonucu, Metternich sistemine tepki olarak ortaya çıkmıştır. ✎ 1830 İhtilâlleri sonucunda;

 Tahta geçen yeni kral Louis Philip, anayasada yeni düzenlemeler yapılmasını sağlayarak Fransa’da meşrutî krallık rejimini yeniden kurmuştur.  Avrupa’da liberal demokrasiler güçlenmiştir.  Avrupa’da parlamenter sisteme geçiş hız kazanmıştır.

1. 1830 İhtilâlleri ile Avrupa'da parlamenter sisteme geçiş hızlanmıştır. Buna göre, 1830 İhtilâllerinin; I.

milliyetçi oluşumların engellenmesi,

II. yönetim anlayışının değişmesi, III. yeni ulusal devletlerin kurulması sonuçlarından hangilerinin ortaya çıkmasına zemin hazırladığı savunulamaz? A) Yalnız I

B) Yalnız III

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

 Belçika’da ayaklanmalar çıkmış ve Belçika ayrı bir devlet durumuna gelmiştir.  Lehistan (Polonya)’da da bir ihtilâl çıkmıştır. 2. Osmanlı Devleti’nde, I.

2) 1848 İhtilâlleri ✎ Fransa’da başlayan bu ihtilâllerin ortaya çıkmasında; milliyetçilik akımı, XIX. yüzyıl-

da sanayide görülen gelişmeler sonucunda Avrupa’daki işçi sayısının artması ve işçi sınıfının birtakım haklar talep etmesi etkili olmuştur. ✎ 1848 İhtilâlleri sonucunda;

Tanzimat Fermanı’nın ilanı,

II. Islahat Fermanı’nın ilanı, III. I. Meşrutiyet’in ilanı gelişmelerinden hangilerinde, Avrupa’da görülen 1830 İhtilâlleri’nin etkisi olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

 Fransa’da cumhuriyet ilan edilmiştir. (Bu durum 1852’ye kadar devam etmiştir.)  Sosyal hukuk devleti kavramı ortaya çıkmıştır.  Avrupa’da demokratikleşme hareketleri hız kazanmıştır.  İtalya ve Almanya’nın siyasî birliklerini kurmalarına zemin hazırlamıştır.  Ölüm cezası kaldırılmış, esir ticareti de yasaklanmıştır.

3. Avrupa’daki işçi sayısının artması ve işçi sınıfının bazı haklar talep etmesinin, I.

1830 İhtilâlleri,

II. 1848 İhtilâlleri, III. Sanayi İnkılâbı

 Rusya, bu ihtilâllerden XX. yüzyılın başlarına kadar etkilenmemiştir.

gelişmelerinden hangilerinin ortaya çıkmasında etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) Yalnız III

E) I, II ve III

E. İTALYA VE ALMANYA’NIN SİYASÎ BİRLİKLERİNİ KURMALARI ✎ Fransız İhtilâli sonrasında ortaya çıkan düşünceler, İtalya’daki aydınları harekete

geçirmiş ve ülkede birliği sağlamak için çalışmalara başlanmıştır. ✎ 1870’te Piyemonte Krallığı öncülüğünde siyasî birliğini sağlayan İtalya, Avrupa’da

etkin bir güç olarak sömürgecilik faaliyetlerine başlamıştır. ✎ Öte yandan Prusya Başbakanı Bismarck’ın Avusturya’yı yenilgiye uğratması sonucu

Avusturya Alman hükûmetleri üzerindeki yetkilerini Prusya’ya devretmiştir. ✎ 1871’de Alman prensleri imparatorluk tacını Prusya Kralı I. Wilhelm’e vermiş, böy-

4. Osmanlı Devleti’nde, I.

Islahat Fermanı’nın ilanı,

II. Tanzimat Fermanı’nın ilanı, III. Sened-i İttifak’ın imzalanması gelişmelerinden hangilerinde, Avrupa’da görülen 1848 İhtilâlleri’nin etkisi olduğu savunulamaz? A) Yalnız I

lece Prusya kralı aynı zamanda Alman imparatoru olmuş ve Alman birliği sağlanmıştır.

B) Yalnız II

D) II ve III

C) Yalnız III

E) I, II ve III

✎ İtalya ve Almanya’nın siyasî birliklerini sağlamaları, Avrupa devletleri arasında den-

genin bozulmasına yol açmış, sömürgecilik yarışı sürecinde bloklaşmaların da ortaya çıkmasında etkili olmuştur.

Not Alınız.............................................................................................................................. ........................................................................................................................................................................

5. 1848 İhtilâlleri sonrasında Avrupa’da etkisini artıran milliyetçilik hareketlerinin etkisiyle, Piyemonte Krallığı öncülüğünde 1870’te siyasî birliğini sağlayan devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) İtalya

B) Norveç

D) Danimarka

C) Almanya

E) Hollanda

........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................

1-A

2-E

3-B

4-D

5-A

~ 145 ~

VIII. BÖLÜM XIX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ (DAĞILMA DÖNEMİ) Bu bölümden ortalama “2-3” soru çıkmaktadır.

KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ (LİSANS)

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

(2)

(-)

(3)

(2)

(2)

(2)

(1)

(3)

(1)

(2)

(3)

(1)

(4)

(ORTAÖĞRETİM)

(ÖN LİSANS)

2006

2008

2010

2012

2006

2008

2010

2012

(2)

(3)

(3)

(1)

(3)

(3)

(4)

(2)

Yazarın Yorumu Değerli adaylar, Osmanlı Devleti’nde XIX. yüzyıl (Dağılma Dönemi) da son derece önemli bir dönemdir. ÖSYM’nin her yıl ortalama 2-3, 2013 KPSS’de de 4 soru sorduğu bu bölümle ilgili olarak, Osmanlı Devleti’nde hemen hemen her alanda bir ilk yaşandığını göreceksiniz. Bu bölüm ile ilgili çıkan sorulara baktığımızda ise, özellikle II. Mahmut ve Sultan Abdülmecit Dönemi ıslahatları (askerî, yönetim, hukuk...), Osmanlı Devleti’nin demokratikleşme çabaları, anayasal gelişmeler ve döneme damgasını vuran fermanlar ile ilgili olduğu görülmektedir. Öte yandan, bu bölümde siyasî gelişmelerle ilgili soru da sorulabilmektedir. Ancak konular çalışılırken, daha çok yapılan ıslahat çalışmalarına odaklanmanızı ve soru çözümleriyle birlikte mutlaka konu tekrarı yapmanızı öneriyoruz.

KPSS / Tarihin Pusulası ❆

“XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)”

DAĞILMA DÖNEMİ [XIX. YÜZYIL] (1792-1909) 1. XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin, Avrupa devletleri arasında süregelen sürtüşmeler ve rekabetten faydalanarak varlığını devam ettirebilmek için uyguladığı politikaya Denge Politikası adı verilmektedir.

☸ Dağılma Dönemi Padişahları  IV. Mustafa

(1807-1808)

 II. Mahmut

(1808-1839)

 Abdülmecit

(1839-1861)

 Abdülaziz

(1861-1876)

Osmanlı Devleti bu politikayı ilk kez aşağıdaki devletlerden hangisine karşı kullanmıştır?

 V. Murat (93 gün)

(1876)

A) Almanya

 II. Abdülhamit

B) Rusya

D) İngiltere

(1876-1909)

C) Fransa

E) Avusturya

✎ Osmanlı Devleti, bu dönemde Avrupa devletleri arasında süregelen sürtüşmeler ve

rekabetten faydalanarak ayakta kalmaya çalışmış, varlığını devam ettirebilmek için bir bakıma Denge Politikası izlemiştir. (Düşmanımın düşmanı, dostumdur!)

 Osmanlı Devleti, bu politikayı (denge politikası) İngiltere ve Rusya’nın da desteğini alarak ilk kez Fransa’ya karşı kullanmıştır. ✎ Çok uluslu bir yapıya sahip olan Osmanlı Devleti, özellikle Fransız İhtilâli’nin ortaya

çıkardığı milliyetçilik akımından son derece olumsuz etkilenmiş, devletin varlığını sürdürmesi için askerlik, bilim, teknik, maliye, eğitim, hukuk vb. pek çok alanda ıslahat yapılmıştır.

2. Osmanlı Devleti XIX. yüzyıldan itibaren dış politikada denge politikası izlemiştir. Bu politika; güçlü bir devlete karşı, başka bir devletin desteğini alma politikasıdır. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nin bu politikasını en iyi şekilde açıklamaktadır? A) Osmanlı Devleti’nin, toprak bütünlüğünü kendi başına koruyamaması B) Avrupalı devletlerin baskısıyla Islahat Fermanı’nın yayımlanması C) Yunan İsyanı’nda Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa’dan destek alınması

I. DAĞILMA DÖNEMİ’NDE BAZI SİYASÎ GELİŞMELER A. MİLLİYETÇİLİK İSYANLARI (ULUSÇULUK HAREKETLERİ)

D) Avrupalı devletlerden borç alınması E) İngiltere ile Osmanlı Devleti arasında Balta Limanı Antlaşması’nın yapılması

1) Sırp İsyanı (1804-1878) ✎ Fransız İhtilâli’nin yaydığı milliyetçilik akımı ile Rusya’nın, Slav topluluklarını tek bir

çatı altında kendi yönetiminde birleştirme amacına dayanan Panslavizm politikasının etkisiyle ilk isyan Sırplar tarafından 1804’de çıkarılmıştır.

 Osmanlı Devleti’nde milliyetçiliğin etkisiyle isyan eden ilk azınlık Sırplardır. (1804)

3. 1789 Fransız İhtilâli’nin etkisiyle Osmanlı Devleti’ne karşı isyan eden ilk topluluk aşağıdakilerden hangisidir? A) Yunanlılar

B) Bulgarlar

C) Arnavutlar

D) Boşnaklar

E) Sırplar

✎ Osmanlı-Rus savaşları sonrasında Sırplar; ❆ 1812 Bükreş Antlaşması ile imtiyaz ❆ 1829 Edirne Antlaşması ile özerklik

elde etmişlerdir.

❆ 1878 Berlin Antlaşması ile bağımsızlık

4. Osmanlı Devleti’nde Sırpların; I.

 Osmanlı Devleti’nde özerklik elde eden ilk topluluk Sırplardır. (1829)

imtiyaz,

II. özerklik, III. bağımsızlık kazandıkları antlaşmalar aşağıdakilerden hangisinde sırasıyla doğru olarak verilmiştir? I

II

A)

Bükreş

Berlin

Paris

B)

Edirne

Bükreş

Berlin

C)

Berlin

Paris

Edirne

D)

Bükreş

Edirne

Berlin

E)

Paris

Bükreş

Edirne

2) Yunan (Rum) İsyanı (1820-1829) ✎ İlk isyan 1820’de Eflâk’ta çıkmış, fakat kısa sürede bastırılmıştır. Rumların 1821’de

Mora’da tekrar isyan etmeleri üzerine, Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa’dan yardım istenmiştir. ✎ Mehmet Ali Paşa, Mora ve Girit valiliğine karşılık yardım ederek isyanı bastırmıştır.

Bu duruma İngiltere, Fransa ve Rusya tepki göstermiş ve Yunanistan’ın bağımsızlığını istemişlerdir. İstekleri reddedilen Avrupa devletleri, bunun üzerine 1827 yılında Navarin’de Osmanlı donanmasını yakmıştır.

1-C

2-A

3-E

III

4-D

~ 149 ~

“XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)”

KPSS / Tarihin Pusulası

 Osmanlı tarihinde ilk kez bir vali yardımı şarta bağlamıştır. (Mehmet Ali Paşa) ✎ 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı sonrasında imzalanan 1829 Edirne Antlaşması ile

Yunanistan bağımsızlığını ilan etmiştir.

 Osmanlı Devleti’nde bağımsızlık kazanan ilk toplum Rumlar (Yunanlılar)’dır. (1829)

1. 1789 Fransız İhtilâli’nin etkisiyle Osmanlı Devleti’ne karşı bağımsızlığını ilan eden ilk azınlık aşağıdakilerden hangisidir? A) Sırplar

B) Macarlar

C) Rumlar

D) Bulgarlar E) Arnavutlar

✎ Edirne Antlaşması Fransa’nın Cezayir’i işgaline zemin hazırlamıştır. (1830)

 Kuzey Afrika’da kaybettiğimiz ilk toprak Cezayir’dir. (1830) ✎ Milliyetçilik akımının etkisiyle bağımsızlık kazanan milletleri sırasıyla şu şekilde gös-

termek mümkündür:

2. 1829 Edirne Antlaşması ile Osmanlı Devleti’nin Kuzey Afrika’da kaybettiği ilk toprak aşağıdakilerden hangisidir? A) Fas

Yunanistan

⇒ Edirne Antlaşması (1829)

Sırbistan-Karadağ-Romanya

⇒ Berlin Antlaşması (1878)

Bulgaristan

⇒ II. Meşrutiyet’in ilanı sırasında (1908)

Arnavutluk

⇒ I. Balkan Savaşı sırasında (1913)

Araplar ve Ermeniler

⇒ I. Dünya Savaşı sırasında (1914-1918)

C) Ürdün

B) Cezayir

D) Tunus

E) Trablusgarp

3. XIX. yüzyılda; - Sırpların özerklik kazanması - Yunanlıların bağımsız olması

B. MISIR SORUNU (KAVALALI MEHMET ALİ PAŞA İSYANI) (1831)

gelişmelerine olanak sağlayan antlaşma aşağıdakilerden hangisidir?

✎ Mora ve Girit valiliği karşılığında Yunan (Rum) isyanını bastıran Mısır Valisi Kavalalı

A) Bükreş

B) Berlin

D) Edirne

Mehmet Ali Paşa’nın, isteklerinin yerine getirilmemesi üzerine başlattığı isyandır.

C) Paris

E) Ayastefanos

✎ Osmanlı Devleti’nin bir iç sorunu olarak ortaya çıkan bu isyan, Avrupalı devletlerin

zamanla bu olaya karışması nedeniyle uluslararası bir sorun hâline gelmiştir.

1) Kütahya Antlaşması (1833) (Osmanlı & Kavalalı Mehmet Ali Paşa) ✎ İngiltere ve Fransa’nın baskıları sonucunda imzalanan bu antlaşma ile;

 Mehmet Ali Paşa’ya Mısır ve Girit valiliklerine ek olarak Şam Valiliği verilmiştir.  Oğlu İbrahim Paşa’ya Adana Muhassıllığı (o bölgenin vergilerini toplama hakkı) ve Cidde (Suudi Arabistan şehri) Valiliği verilmiştir. ✎ Osmanlı Devleti’nin bir valisi karşısında bu duruma düşmesi, onun güçsüz olduğunu açıkça göstermektedir. Osmanlı, Mehmet Ali Paşa’nın tekrar isyan etmesinden endişe duymuş ve “denize düşen, yılana sarılır” diyerek Rusya’ya yaklaşmıştır.

2) Hünkâr İskelesi Antlaşması (1833) (Osmanlı & Rusya) ✎ Osmanlı Devleti ile Rusya arasında imzalanan bu antlaşmaya göre; Rusya herhangi

bir saldırıya uğradığında, Osmanlı Devleti Boğazları Rusya lehine kapatacak ve bu antlaşma sekiz yıl geçerli olacaktı. ✎ Bu antlaşma ile Rusya’ya birtakım hakların verilmesi İngiltere ve Fransa’yı rahatsız

etmiş, böylece Boğazlar Sorunu ortaya çıkmıştır.

 “Boğazlar Sorunu” ilk kez Hünkâr İskelesi Antlaşması ile ortaya çıkmıştır.

4. Osmanlı Devleti’nin, Rusya’nın desteğini korumak için 1833 yılında Hünkâr İskelesi Antlaşması’nı imzalaması, aşağıdaki isyanlardan hangisinin bir sonucudur? A) Kavalalı Mehmet Ali Paşa B) Tepedelenli Ali Paşa C) Canberdi Gazâli D) Patrona Halil E) Kabakçı Mustafa

5. Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın ayaklanmasına karşı, Osmanlı Devleti ile Rusya arasında imzalanan 1833 Hünkâr İskelesi Antlaşması aşağıdaki sorunlardan hangisinin ortaya çıkmasına yol açmıştır? A) Doğu Sorunu B) Ermeni Sorunu C) Boğazlar Sorunu D) Kıbrıs Sorunu E) Kutsal Yerler Sorunu

 Hünkâr İskelesi Antlaşması, Osmanlı Devleti’nin Boğazlar üzerinde egemenlik haklarını kullanarak imzaladığı son antlaşmadır.

~ 150 ~

1-C

2-B

3-D

4-A

5-C

KPSS / Tarihin Pusulası

“XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)”

3) Balta Limanı Ticaret Antlaşması (1838) (Osmanlı & İngiltere) ✎ Osmanlı Devleti ile İngiltere arasında imzalanan bu antlaşmaya göre;  İngiltere Osmanlı iç ticaretine katılabilecek,  İngilizler, “Rüsûmât-ı Dâhiliye” denilen iç gümrük vergisinden muaf tutulacak,  % 3 olan gümrük vergisi oranları; ithalâtta % 5, ihracatta % 12 olacaktı. ✎ Osmanlı Devleti’nin İngiltere’ye verdiği bu ayrıcalıklar zamanla diğer Avrupa dev-

letlerine de verilmiş, bu durum Osmanlı ekonomisini çöküntüye uğratmıştır.

 Osmanlı Devleti, 1838 Balta Limanı Ticaret Antlaşması (Sözleşmesi) ile Avrupa’nın

1. XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti aşağıdaki antlaşmalardan hangisi ile Avrupa’nın pazarı hâline gelmiş ve yarı sömürge durumuna düşmüştür? A) Paris Antlaşması B) Balta Limanı Ticaret Sözleşmesi C) Ayastefanos Antlaşması D) Hünkâr İskelesi Antlaşması E) Londra Boğazlar Sözleşmesi

pazarı hâline gelmiş ve yarı sömürge durumuna düşmüştür.

C. MISIR SORUNUNUN ÇÖZÜMLENMESİ ❆

Londra Konferansı (1840)

✎ Mısır Meselesi’ni uluslararası alanda çözmek isteyen İngiltere öncülüğünde topla-

nan konferansa; Rusya, İngiltere, Avusturya, Prusya ve Osmanlı Devleti katılmıştır. ✎ Konferansta;

2. 1838 Balta Limanı Antlaşması, uluslararası bir sorun olan Mısır ve Boğazlar konusunda İngiltere’nin desteğini sağlamak amacıyla bu devlete verilen birtakım ekonomik ayrıcalıkları içermekteydi. Buna göre XIX. yüzyıl’da Osmanlı Devleti için; I.

Kendi iç sorunlarını çözmede etkisiz kalmıştır.

 Mısır’ın Osmanlı toprağı sayılması, ancak yönetiminin babadan oğula geçmesi (Hıdivlik) koşuluyla Kavalalı Mehmet Ali Paşa’ya verilmesi,

II. Dış politikadaki güçsüzlük ekonomik işbirliğini olumsuz etkilemiştir.

 Mısır’ın Osmanlı’ya her yıl 80 bin kese altın vergi vermesi,

III. İngiltere ile yapılan askerî ve ekonomik işbirliği dağılmayı önlemiştir.

 Suriye, Adana ve Girit valiliklerinin Osmanlı’ya bırakılması

kararları alınmıştır.

 Mısır Meselesi 1840 Londra Konferansı ile uluslararası alanda çözümlenmiştir.

yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

D. BOĞAZLAR SORUNUNUN ÇÖZÜMLENMESİ ❆

Londra Boğazlar Sözleşmesi (1841)

✎ Hünkâr İskelesi Antlaşması’ndan rahatsız olan Fransa ve İngiltere’nin girişimleriyle

imzalanan bir sözleşmedir. ✎ Bu sözleşme ile;

 Boğazların durumu ilk kez uluslararası bir konferansta belirlenmiştir.

3. Rusya'nın 1833 Hünkâr İskelesi Antlaşması'yla Osmanlı Devleti üzerinde elde ettiği çıkarlar, İngiltere ve Fransa tarafından aşağıdakilerden hangisiyle engellenmiştir? A) Kütahya Antlaşması B) Berlin Antlaşması C) Londra Konferansı

 Osmanlı’nın Boğazlar üzerindeki mutlak egemenliği sona ermiştir.

D) Balta Limanı Ticaret Sözleşmesi

 Rusya Hünkâr İskelesi’yle elde ettiği hakları kaybetmiş, böylece İngiltere ve Fransa Akdeniz’deki güvenliklerini sağlamışlardır.

E) Londra Boğazlar Sözleşmesi

 Londra Boğazlar Sözleşmesi ile Osmanlı Devleti’nin Boğazlar üzerindeki egemenliğine ilk kez kısıtlama getirilmiştir. Ayrıca bu sözleşme ile Boğazlara ilk kez uluslararası bir statü getirilmiştir. 4. Mısır Sorunu’nun çözülmesinde; I.

E. KIRIM SAVAŞI (1853-1856) (Osmanlı & Rusya) ✎ Savaşın en önemli sebebi, Rusya’nın sıcak denizlere inme isteğidir. ✎ Osmanlı Devleti ilk dış borcu Kırım Savaşı sırasında, 1854’te İngiltere’den almıştır. ✎ İtalya birliğini kurmak isteyen Piyemonte Krallığı, özellikle Fransa ve İngiltere’nin

Londra Antlaşması’nın imzalanması,

II. Kırım Savaşı’nın başlaması, III. Boğazlar Sorunu’nun gündeme gelmesi durumlarından hangileri etkili olmuştur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

1-B

3-E

sempatisini kazanmak için Osmanlı Devleti’nin yanında yer almıştır. ✎ Rusya’nın Eflâk-Boğdan’ı işgaliyle başlayan savaş sonucunda, Rusya mağlup olmuş

ve 1856’da Paris Antlaşması imzalanmıştır.

2-C

4-A

~ 151 ~

“XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)” ❆

KPSS / Tarihin Pusulası

Paris Antlaşması (1856)

✎ İngiltere, Fransa, Avusturya, Piyemonte, Prusya, Rusya ve Osmanlı Devleti arasında

imzalanmıştır. ✎ Bu antlaşma ile;

1. Osmanlı Devleti aşağıdakilerden hangisi ile ilk kez bir Avrupa devleti sayılmış ve toprak bütünlüğü Avrupalı devletlerin garantisi altına alınmıştır?

 Osmanlı Devleti Karadeniz’deki haklarını kaybetmiştir.

A) 1829 Edirne Antlaşması

 Osmanlı Devleti bir Avrupa devleti sayılmıştır.

B) 1833 Hünkâr İskelesi Antlaşması

 Eflâk ve Boğdan’a muhtariyet (özerklik) verilmesi öngörülmüştür.  Boğazların 1841 Londra Sözleşmesi’ne göre yönetilmesi kararlaştırılmıştır.  Paris Konferansı esnasında Osmanlı Devleti Islahat Fermanı’nı hazırlayarak konferansa sunmuştur. (iç işlerine karışılmasını önlemek amacıyla)  Osmanlı Devletinin kendi topraklarını koruyamayacak kadar güçsüz olduğu ortaya çıkmıştır.

 Osmanlı Devleti Paris Antlaşması ile ilk kez bir Avrupa devleti sayılmıştır.

C) 1841 Londra Boğazlar Sözleşmesi D) 1856 Paris Antlaşması E) 1878 Berlin Antlaşması

2. 1877-78 Osmanlı-Rus savaşı sonrasında imzalanan Ayastefanos Antlaşması, Batılı devletlerin itirazı üzerine yürürlüğe girmemiştir. Avrupalı devletlerin bu tutumu aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? A) Osmanlı’nın gücünden çekinmeleri

 Osmanlı Devleti, Kırım Savaşı’nı kazandığı halde Paris Antlaşması ile “yenik” duruma düşürülmüştür.

B) Çıkarlarının zedelenmesi C) Rusya'nın desteğini almak istemeleri D) Osmanlı ile işbirliğine gidilmesi E) Rusya'nın İttifak Grubu'na girmesinin önlenmesi

F. 1877-1878 OSMANLI-RUS SAVAŞI (93 HARBİ) ✎ Rusya’nın uyguladığı Panslavizm (Slav Birliği) politikasına bağlı olarak Balkanlarda

ortaya çıkan isyanlarla ilgili sorunu çözmek amacıyla, 1876’da İstanbul (Tersane) Konferansı toplanmıştır. Ancak Osmanlı Devleti konferansta alınan kararları kabul etmemiştir.

 Osmanlı Devleti, 1876 İstanbul (Tersane) Konferansı’nın toplanma amacını ortadan kaldırmak için, konferansın toplandığı gün (23 Aralık 1876’da) Meşrutiyet yönetimini kabul etmiştir. Ancak Avrupalı devletler, bu gelişmeyi dikkate almamış ve Osmanlı Devleti tüm çabalarına rağmen savaşı engelleyememiştir.

3. Osmanlı Devleti’nin 1876 Tersane Konferansı ve 1877 Londra Konferansı’nda Avrupa devletlerinin aldığı kararları kabul etmemesi, aşağıdaki gelişmelerden hangisine ortam hazırlamıştır? A) 93 Harbi’nin başlamasına B) Islahat Fermanı’nın ilan edilmesine C) Yunanistan’ın bağımsız olmasına D) Paris Antlaşması’nın imzalanmasına E) Dömeke Meydan Muharebesi’nin başlamasına

✎ Tersane Konferansı’nda bir sonuç alamayan Avrupa Devletleri, 1877’de Londra’da

bir konferans daha düzenlemişlerdir. Fakat Osmanlı Devleti bu konferansta öne sürülen şartları da kabul etmeyince, Rusya Osmanlı’ya savaş ilan etmiş ve 93 Harbi olarak bilinen 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı başlamıştır. ✎ Savaşta ağır bir mağlubiyet alan Osmanlı Devleti barış istemek zorunda kalmıştır.

4. Osmanlı Devleti, 1878 yılında yapılan gizli antlaşmaya göre, olası bir Rus saldırısı karşısında kendisine yardım etmesi karşılığında Kıbrıs’ın yönetimini, aşağıdaki devletlerden hangisine bırakmıştır? A) Fransa

B) Yunanistan

D) Avusturya

C) İngiltere

E) Prusya

1) Ayastefanos (Yeşilköy) Antlaşması (1878) ✎ 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonrasında iki devlet arasında imzalanmıştır. ✎ Antlaşma maddeleri Avrupalı devletlerin çıkarlarına ters düştüğü için, İngiltere’nin

müdahalesiyle Ayastefanos Antlaşması iptal edilmiş ve yürürlüğe girememiştir. Bu nedenle ölü doğmuş bir antlaşmadır. ✎ Bu antlaşmanın iptal edilmesi ile 1878’de Berlin Antlaşması imzalanmıştır.

 Ayastefanos Antlaşması’ndan sonra Osmanlı Devleti ile İngiltere arasında gizli bir antlaşma imzalanmıştır. Bu antlaşmaya göre, İngiltere Rus tehdidi altında olan Osmanlı Devleti’ne yardım edecek, buna karşın Kıbrıs’ı geçici olarak alacaktı. 1878’de yapılan anlaşmayla Kıbrıs geçici olarak İngiltere’ye bırakılmıştır.

~ 152 ~

5. Osmanlı Devleti’nin, Rus tehdidine karşı Kıbrıs’ın yönetimini geçici olarak İngiltere’ye bırakmasının; I.

ülke sınırlarını genişletme,

II. toprak bütünlüğünü koruma, III. azınlık isyanlarına engel olma amaçlarından hangilerine yönelik olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

1-D

2-B

C) Yalnız III

E) II ve III

3-A

4-C

5-B

KPSS / Tarihin Pusulası

“XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)”

2) Berlin Antlaşması (1878) ✎ Rusya’nın güçlenmesinden rahatsız olan İngiltere, Avusturya ve Almanya’nın baskı-

sıyla imzalanmıştır. Özellikle İngiltere, sömürgelerini düşünerek XIX. yüzyılın sonlarına kadar Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğünü koruma politikası uygulamıştır.

1. XIX. yüzyılda “Ermeni Sorunu”nun ilk kez gündeme geldiği antlaşma aşağıdakilerden hangisidir? A) Paris Antlaşması

✎ Berlin Antlaşması, XIX. yüzyılda imzalanan şartları en ağır antlaşmadır.

B) Ayastefanos Antlaşması

✎ Bu antlaşma ile;

C) Berlin Antlaşması

 İngiltere ile Avusturya en kârlı çıkan devletler olmuştur.

D) Londra Antlaşması

 Ermenilerle ilgili bir madde ilk kez resmî bir antlaşmada yer almıştır.

E) Kütahya Antlaşması

 Romanya, Sırbistan ve Karadağ bağımsızlıklarını kazanmıştır.  Osmanlı açısından önemli bir değişiklik olmamış, sadece Rusya’nın Osmanlı’yı parçalama ve uygulamak istediği Panslavizm emellerine set çekilmiştir.

2. I.

 Antlaşmada yer alan “Doğu Anadolu’da yaşayan azınlıklar için ıslahat yapılacak.”

III. Karadağ

maddesi ile “Ermeni Sorunu” ilk kez Berlin Antlaşması ile ortaya çıkmıştır.

Yukarıdaki Balkan devletlerinden hangileri 1878 Berlin Antlaşması ile bağımsızlığını kazanmıştır?

✎ Berlin Antlaşması’ndan sonra İngiltere ve Fransa Osmanlı Devleti’nin toprak bütün-

A) Yalnız I

lüğünü koruma siyasetini terk etmiştir. Nitekim İngiltere’nin bu amaçla işgal ettiği ilk Osmanlı toprağı Mısır olmuştur.

G. HALEPA FERMANI (1878) ✎ Girit Rumları, 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşında, Osmanlı Devleti’nin içine düştüğü

zor durumdan yararlanmak amacıyla, Yunanistan’ın da teşviki sonucunda yeniden isyan etmişlerdi.

Sırbistan,

II. Romanya,

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

3. 1878 Berlin Antlaşması sonrasında, Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğünü koruma siyasetini terk eden İngiltere’nin ilk işgal ettiği Osmanlı toprağı aşağıdakilerden hangisidir? B) Mısır

A) Tunus

✎ Girit sorununu çözümlemek için 20 Kasım 1878’de Osmanlı Devleti ile Girit Rumları

D) Kıbrıs

arasında Halepa Fermanı imzalanmıştır.

C) Cezayir

E) Ürdün

✎ Bu ferman ile;

 Girit’e özerklik verilecek,  Girit Valisi Müslüman ya da Hıristiyan olabilecek,  Rumca, Türkçe gibi resmî dil kabul edilecek,  Girit Rumlarına vergi muafiyeti getirilecekti.

4. XIX. yüzyılda Yunanistan’a katılmak isteyen Giritli Rumların isyan etmesi ve Avrupalılar'ın bu duruma müdahale etmesi üzerine, Osmanlı’nın bölge halkına vergi muafiyeti ve özerklik sağladığı gelişme, aşağıdakilerden hangisidir? A) Tanzimat Fermanı

✎ 1897’de ise, adayı işgal eden Yunanlılara karşı Dömeke Meydan Muharebesi yapıl-

B) Islahat Fermanı

mış, savaş Osmanlı Devleti’nin zaferiyle sonuçlanmıştır. Girit Osmanlı’da kalmıştır. (1908’de Girit Yunanistan’a katılmıştır.)

C) Berlin Antlaşması D) Halepa Fermanı E) Tilsit Antlaşması

 Yunanlılara karşı yapılan 1897 Dömeke Meydan Muharebesi, Osmanlı Devleti’nin yaptığı son meydan savaşıdır.

5. I.

H. XIX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ’NİN TOPRAK KAYIPLARI 1829

⇒ Yunanistan bağımsızlığını ilan etmiştir.

1830

⇒ Fransa Cezayir’i işgal etmiştir. (Kuzey Afrika’daki ilk toprak kaybı)

1878

⇒ Kıbrıs’ın yönetimi geçici olarak İngiltere’ye bırakılmıştır.

1878

⇒ Sırbistan, Karadağ ve Romanya bağımsızlık kazanmıştır. (Berlin Ant.)

1881

⇒ Fransa Tunus’u işgal etmiştir.

1882

⇒ İngiltere Mısır’ı işgal etmiştir.

Yunanistan,

II. Sırbistan, III. Karadağ Yukarıdaki devletlerden hangileri bağımsızlığını 1878 Berlin Antlaşması’ndan önce kazanmıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

1-C

2-E

C) Yalnız III

E) II ve III

3-B

4-D

5-A

~ 153 ~

“XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)”

KPSS / Tarihin Pusulası

II. XIX. YÜZYIL ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ ❆ İlk kez “yönetim” ve “hukuk” alanlarında ıslahatlar yapılmıştır. ❆ İlk kez halk yönetime katılmıştır. ❆ İlk kez padişahın yetkileri kısıtlanmıştır.

1. Osmanlı Devleti'nde XIX. yüzyıl ıslahatlarının öncelikle aşağıdakilerden hangisini gerçekleştirmeye yönelik olduğu savunulabilir? A) Azınlık haklarını korumak

❆ İlk kez kanunun üstünlüğü kabul edilmiştir.

B) Kapitülasyonları kaldırmak

❆ İlk kez Osmanlı’da “parlamentolu dönem” başlamıştır.

C) Devletin parçalanmasını önlemek D) Devleti modern bir yapıya kavuşturmak

❆ Avrupa devletlerinin Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışması önlenmek istenmiştir.

E) Halkın yönetime katılmasını sağlamak

❆ Islahatlar devlet politikası haline gelmiştir. ❆ Hemen hemen her alanda ıslahat yapılmıştır. 2.

 XIX. yüzyıl ıslahatlarının temel amacı, Osmanlı Devleti’ni çöküşten kurtarmak ve

I.

her alanda yapılma,

II. devletin öncülüğünde gerçekleşme,

devletin parçalanmasını engellemektir.

III. devletin bağımsızlığını ve bütünlüğünü koruma amaçlı olma

 DİKKAT!

Yukarıdakilerden hangileri XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde yapılan ıslahatların özellikleri arasındadır?

Değerli adaylar, XIX. yüzyıl ıslahatları ile ilgili olarak dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta, yaşanan gelişmelerde “Avrupa devletlerinin etkisinin olup olmadığı” konusudur. Konulara çalışırken bu ayrıntıyı mutlaka göz önünde bulundurunuz.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

III. II. MAHMUT DÖNEMİ ISLAHATLARI (1808-1839) ✎ II. Mahmut döneminde hemen hemen her alanda ve Avrupa örnek alınarak ısla-

hat yapılmıştır. Yaptığı ıslahatlarla kendinden sonraki dönemde yapılan ıslahatlara da bir anlamda zemin hazırlamıştır. ✎ II. Mahmut, “Ben tebaamdan Müslümanları camide, Hristiyanları kilisede, Musevîleri de havrada görmek isterim. Aralarında başka bir fark yoktur.” diyerek, II. Mehmet

C) I ve II

E) I, II ve III

3. Osmanlı tarihinde, “Ben tebaamdan Müslümanları camide, Hristiyanları kilisede, Musevîleri de havrada görmek isterim. Aralarında başka bir fark yoktur.” diyerek, II. Mehmet (Fatih)’ten sonra halka din ve mezhep özgürlüğü hakkı tanıyan ve bunu dile getiren ikinci Osmanlı padişahı aşağıdakilerden hangisidir?

(Fatih)’ten sonra halka din ve mezhep özgürlüğü hakkı tanıyan ve bunu dile getiren ikinci Osmanlı padişahıdır.

A) III. Selim

B) II. Mahmut

C) Abdülmecit

D) Abdülaziz

E) II. Abdülhamit

1) Sened-i İttifak (1808) ✎ II. Mahmut ile Âyanlar arasında yapılan bir sözleşmedir. ✎ Sened-i İttifak’ın imzalanmasında, II. Mahmut’un tahta çıkmasını sağlayan Rusçuk

4. Osmanlı Devleti’nde, padişahın yetkileri ilk kez aşağıdakilerden hangisi ile sınırlandırılmıştır?

Âyanı Sadrazam Alemdar Mustafa Paşa etkili olmuştur.

A) Sened-i İttifak B) I. Meşrutiyet

✎ İmzalanan bu sözleşmeye göre;

C) II. Meşrutiyet

☸ Âyanlar padişaha bağlı kalacak ve devletin emirlerine uyacaklardır.

D) Tanzimat Fermanı

☸ Âyanlar bulundukları bölgelerde vergi ve asker toplanmasına yardımcı

E) Islahat Fermanı

olacaklardır. ☸ Padişah âyanların fiilî feodal statüsünü resmen tanıyacaktır. ☸ Âyanlar halka âdil davranacaklardır.

 Sened-i İttifak ile Osmanlı Devleti’nde padişahın yetkileri ilk kez sınırlandırılmıştır. Bu yüzden Sened-i İttifak ilk demokratikleşme hareketi olarak kabul edilmektedir.

 Sened-i İttifak’ın imzalanmasında Avrupalı devletlerin ya da Avrupa’da ortaya çıkan fikir akımlarının herhangi bir etkisi yoktur.

5. I.

Sened-i İttifak,

II. Islahat Fermanı, III. Tanzimat Fermanı Yukarıdaki gelişmelerin hangilerinde Avrupalı devletlerin etkisi yoktur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

 Sened-i İttifak padişahın yetkilerini kısıtlaması bakımından, İngiltere’de Kral Yurtsuz John’un 1215 tarihli Magna Carta’sına benzetilmektedir.

~ 154 ~

1-C

2-E

3-B

4-A

5-A

KPSS / Tarihin Pusulası

“XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)”

2) Askerî Alanda Yapılan Islahatlar ✎ Nizâm-ı Cedit’e benzeyen Sekban-ı Cedit Ocağı kurulmuştur. Ancak yeniçerilerin

tepki göstererek isyan etmeleri üzerine kapatılmıştır. ✎ Bu ocağın yerine Eşkinci Ocağı adıyla yeni bir ocak kurulmuşsa da, askerlerin tâlim

yapmak istememeleri yüzünden bu ocak da kapatılmıştır. ✎ 1826 yılında halk, esnaf, topçu birlikleri ve ulemâ sınıfının da desteğiyle Yeniçeri

Ocağı kaldırılmıştır.

 Osmanlı tarihinde bu olaya Vak’ay-ı Hayriye (Hayırlı Olay) denmiştir.

1. Aşağıdakilerden hangisi, II. Mahmut döneminde askerî alanda yapılan yenilikler arasında yer almaz? A) Seraskerlik makamının oluşturulması B) Yeniçeri Ocağı'nın kaldırılması C) Nizam-ı Cedit Ocağı'nın kurulması D) Redif Birlikleri’nin kurulması E) Darü’ş-Şûrâ-yı Askerî’nin kurulması

✎ Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasıyla; ☸ Islahatların önündeki en büyük engel kaldırılmıştır. ☸ Merkezî otorite güçlenmiştir. ☸ Hazinenin yükü hafiflemiştir. ☸ Bektaşî Tarikatı kapatılmıştır. ✎ Yeniçeri Ocağı’nın yerine Asâkir-i Mansûre-i Muhammediye ordusu kurulmuş böy-

lece Osmanlı’da “Ocak Anlayışı” terk edilmiştir. ✎ Ordu teşkilâtını düzene koymak için Seraskerlik makamı kurulmuştur.

2. Osmanlı Devleti’nde, 1826’da gerçekleşen ve “Vak’a-yı Hayriye” olarak nitelendirilen Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasıyla; I.

Avrupa tarzı bir ordunun oluşturulması,

II. yenilik hareketlerinin hızlanması, III. merkezî otoritenin güçlenmesi gelişmelerinden hangilerinin yaşandığı savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

 İlk serasker olarak Rusçuklu Hüseyin Paşa 15 Haziran 1826’da yönetime katılmıştır.

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ Tımarlı sipahilerin yerine eyâletlerde güvenliği sağlamak için;  Anadolu’da Redif Birlikleri  Rumeli’de Müşirlikler kurulmuştur. (Müşirlik, Beylerbeyi yetkilerine sahiptir.)

3. II. Mahmut döneminde, 1834’te Giuseppe Donizetti Paşa tarafından kurulan askerî bando okulu aşağıdakilerden hangisidir?

✎ 1831’de askerî amaçlı ilk nüfus sayımı yapılmıştır.

A) Dârü’l-bedayi

✎ 1834’te Giuseppe Donizetti tarafından Askerî Bando Okulu (Mızıka-yı Hümâyun)

B) Mızıka-yı Hümâyun

kurulmuş ve Mehterhâne kapatılmıştır. ✎ 1834’te Harp Okulu (Harbiye) ve 1839’da Askerî Tıp Okulu (Tıbbiye) açılmıştır.

C) Dârü’l-elhan D) Dârü’l-fünûn E) Mehter Takımı

✎ Askerî işleri düzenlemek için Darü’ş-Şurây-ı Askerî kurulmuştur. ✎ İstanbul’da ilk silah fabrikası açılmıştır.

3) Yönetim ve Hukuk Alanında Yapılan Islahatlar ✎ 1835’te Divân-ı Hümâyun kaldırılmış, yerine Nazırlıklar (Bakanlıklar) kurulmuştur.

Böylece Divân-ı Hümayun’un yerini Meclis-i Vükelâ almıştır. Bu gelişme ile yasama, yürütme ve yargı görevleri şu şekilde düzenlenmiştir: Yasama

Yasaların ve tüzüklerin hazırlanması için Meclis-i Valây-ı Ahkâm-ı Adliye kurulmuş ve yasama yetkisi bu kuruma verilmiştir.

Yürütme

Sadrazam başkanlığında Meclis-i Vükelâ (Heyet-i Vükelâ) adında bir hükûmet kurulmuş ve yürütme yetkisi bu meclise verilmiştir.

Yargı

Devlet memurlarının yargılanması için Darü’ş-Şurâ-ı Bâb-ı Âli kurulmuş ve yasama yetkisi de bu kuruma verilmiştir.

 Nazırlıkların oluşturulmasıyla birlikte ilk kez Kabine Sistemi’ne geçilmiştir.

4. Osmanlı Devleti’nde, XIX. yüzyılda Divân-ı Hümâyun’un kaldırılmasıyla bu kurumun yerini alan yürütme organı, aşağıdakilerden hangisidir? A) Şûrâ-yı Devlet B) Meclis-i Vükelâ (Heyet-i Vükelâ) C) Darü’ş-Şûrâ-yı Bâb-ı Âli D) Meclis-i Âl-i Tanzimat E) Meclis-i Valâ-yı Ahkâm-ı Adliye

5. Osmanlı Devleti’nde “Kabine Sistemi”ne ilk kez hangi padişah döneminde geçilmiştir ? A) II. Mahmut

B) Abdülaziz

D) Abdülmecit

C) III. Selim

E) I. Abdülhamit

✎ Posta, Polis ve Karantina örgütleri kurulmuştur. ✎ Memurlara fes, ceket ve pantolon giyme zorunluluğu getirilmiştir.

1-C

2-E

3-B

4-B

5-A

~ 155 ~

“XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Tımar sistemi kaldırılmış ve memurlara maaş bağlanmıştır. ✎ Müsadere usulü büyük ölçüde kaldırılarak özel mülkiyet güvence altına alınmıştır.

(Müsadere usulü Tanzimat Dönemi’nde tamamen kaldırılacaktır.) ✎ Kazâlar merkeze bağlanmıştır. (Böylece merkezî otorite güçlenmiştir.) ✎ İlk kez pasaport zorunluluğu getirilmiştir. (Vatandaşlık bilinci !) ✎ İstanbul için vize uygulaması başlatılmıştır.

1. Osmanlı Devleti’nde portresini devlet dairelerine astıran ilk padişah aşağıdakilerden hangisidir? A) V. Mehmet Reşat

B) II. Abdülhamit

C) II. Mahmut

D) Abdülmecit

E) Abdülaziz

✎ Köy ve mahalle muhtarlıkları kurulmuştur. (Amaç merkezî otoriteyi güçlendirmek) ✎ Devlet dairelerinde padişahın resminin asılması zorunlu hâle getirilmiştir. Bunda ki

amaç da padişahın otoritesini güçlendirmektir.

 Devlet dairelerine portresini astıran ilk padişah II. Mahmut’tur.

2. İkinci Mahmut döneminde yapılan yeniliklerden biri de Müsadere (El Koyma) Usulü’nün büyük ölçüde kaldırılması olmuştur. Bu gelişmenin öncelikle aşağıdakilerden hangisine ortam hazırladığı söylenebilir?

4) Eğitim ve Kültür Alanında Yapılan Islahatlar ✎ II. Mahmut Karadeniz ve Rumeli’ye seyahat etmiş, böylece ilk kez yurt içi gezilere

çıkan padişah olmuştur. ✎ 1824’de İstanbul’da ilköğretim zorunlu hâle getirilmiştir. ✎ 1830’da ilk kez Avrupa’ya öğrenci gönderilmiştir.

A) Toprak üzerinde feodalleşmenin engellenmesine B) Özel mülkiyet anlayışının güçlenmesine C) Halkın yeniliklere destek vermesine D) Egemenlik anlayışının güçlenmesine E) Halkın yönetime katılımının artmasına

✎ 1831’de Takvim-i Vekâyi adlı ilk resmî gazete çıkarılmıştır. ✎ Mekteb-i Ulûm-u Edebiye ve Rüştiye adı ile orta dereceli okullar açılmıştır. ✎ Avrupa tarzı okullar açılmıştır. (Rüştiye, Tıbbiye, Harbiye…) Bu durum eğitimde iki-

liklerin çıkmasına sebep olmuştur.

3. Osmanlı Devleti’nde 1831’de çıkarılan ilk resmî gazete aşağıdakilerden hangisidir?

✎ 1836’da devlet memuru yetiştirmek için Mekteb-i Maarif-i Adliye açılmıştır.

A) Takvim-i Vekâyi

B) Tasvir-i Efkâr

✎ Yabancı müzik serbest bırakılmıştır.

C) Tercüman-ı Ahval

D) Ceride-i Havâdis

E) Mecmuâ-i Fünûn

✎ Katolik Ermeni Patrikhanesi’nin kurulmasına izin verilmiştir. ✎ Tercüme Odası adıyla Osmanlı Devleti’nde ilk kez yabancı dil okulu açılmıştır. ✎ 1839’da Baytar Mektebi açılmıştır.

5) Ekonomi Alanında Yapılan Islahatlar ✎ Memur ve askerlerin elbiselerinin yerli kumaştan yapılmasına çalışılmıştır.

4. Aşağıdakilerden hangisi, II. Mahmut döneminde yapılan yenilikler arasında yer almaz? A) İlk resmî gazetenin çıkarılması B) İlk nüfus sayımının yapılması

✎ Yerli malı kullanımı teşvik edilmiştir.

C) Divân-ı Hümâyun’un kaldırılması

✎ Vergileri belirlemek amacıyla mülk sayımı yapılmıştır.

D) İlköğretimin zorunlu hale getirilmesi

✎ Asâkir-i Mansûre-i Muhammediye ordusunun masraflarını karşılamak için İhtisap

E) Avrupa başkentlerinde daimî elçiliklerin açılması

Rüsûmu (vergisi) çıkarılmıştır. ✎ Redif askerlerinin giderleri için İâne-i Cihâdiyye vergisi çıkarılmıştır. ✎ İstanbul esnafının işlerini düzenlemek için İhtisap Ağalığı kurulmuştur. ✎ Narh (fiyat belirleme) uygulamasına son verilmiştir. ✎ İstanbul’da Çuha Fabrikası açılmıştır. ✎ Yerli tüccarların rekabet edebilmesi için gümrük kolaylıkları getirilmiştir. ✎ Devlet memurlarına ilk kez maaş bağlanmıştır.

5. Osmanlı Devleti’nde, ilk kez Avrupa’ya öğrenci gönderilmesi hangi padişah döneminde gerçekleşmiştir? A) II. Abdülhamit

B) II. Mahmut

C) V. Mehmet Reşat

D) III. Selim

E) Abdülaziz

✎ Malî Yıl başlangıcı Mart ayı olarak kabul edilmiştir.

 II. Mahmut, diğer alanlarda gösterdiği başarıyı ekonomi alanında gösterememiştir.

~ 156 ~

1-C

2-B

3-A

4-E

5-B

KPSS / Tarihin Pusulası

“XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)”

IV. TANZİMAT DÖNEMİ (1839-1876) ✎ Osmanlı Devleti’nin kapsamlı ve köklü değişiklikler yaptığı bir dönemdir. ✎ Yönetim ve hukuk alanında ıslahatların en yoğun yapıldığı dönemdir.

1. Osmanlı Devleti’nde eski ve yeni kurumların ilk kez bir arada faaliyet gösterdiği dönem aşağıdakilerden hangisidir?

✎ Osmanlı’da eski ve yeni kurumların ilk kez bir arada faaliyet gösterdiği dönemdir.

A) Meşrutiyet

✎ Avrupalı devletlerin azınlık hakları (eşitlik, güvence vb.) bağlamında Osmanlı Dev-

C) Tanzimat

B) Gerileme D) Duraklama E) Yükselme

leti üzerinde çeşitli baskılar kurduğu bir dönemdir. ✎ Tanzimat Dönemi, 1839’da Hariciye Nazırı Mustafa Reşit Paşa tarafından okunan

Gülhâne-i Hatt-ı Hümâyunu ile başlamıştır. ✎ Bu dönemde; Sultan Abdülmecit (1839-1861), Sultan Abdülaziz (1861-1876) ve V.

Murat (1876) padişahlık yapmıştır.

2. Osmanlı Devleti’nde kanun üstünlüğünü kabul eden ve kendi otoritesini kanunlarla sınırlandıran ilk padişah, aşağıdakilerden hangisidir? A) Abdülmecit

B) V. Murat

C) II. Abdülhamit

D) II. Mahmut

E) Abdülaziz

A. SULTAN ABDÜLMECİT DÖNEMİ (1839-1861) ✎ Osmanlı Devleti’nde kanun üstünlüğünü kabul eden ilk padişahtır. ✎ Abdülmecit döneminin en önemli gelişmeleri Tanzimat Fermanı ve Islahat Ferma-

nı’nın ilan edilmesidir.

1) Tanzimat Fermanı (Gülhâne-i Hatt-ı Hümâyunu) (3 Kasım 1839) ✎ 1839 yılında Hariciye Nazırı Mustafa Reşit Paşa tarafından hazırlanmış ve padişah

Abdülmecit tarafından ilan edilmiştir.

❆ Tanzimat Fermanı’nın İlan Edilme Nedenleri ☸ Osmanlı Devleti’nin parçalanmasını önlemek

3. Aşağıdakilerden hangisi, Tanzimat Fermanı'nın ilan edilme nedenleri arasında gösterilemez? A) Devletin parçalanmasını önlemek B) Mısır Meselesi’nde kârlı çıkmak için Avrupa’nın desteğini almak C) Paris Barış Konferansı'nda Avrupa devletlerinin desteğini almak D) Milliyetçilik akımının etkilerini azaltmak E) Avrupa devletlerinin azınlık haklarını öne sürerek Osmanlı’nın iç işlerine karışmasını önlemek

☸ Mısır Meselesi’nde kârlı çıkmak için Avrupa’nın desteğini almak ☸ Avrupalı devletlerin azınlık haklarını öne sürerek Osmanlı Devleti’nin iç işlerine

karışmasını önlemek ☸ Fransız İhtilâli’nin yaydığı milliyetçilik akımının etkilerini azaltmak ☸ Azınlıkların Osmanlı Devleti’ne bağlılığını artırmak ☸ Rusya’ya karşı İngiltere ve Fransa’nın desteğini kazanmak

4. Tanzimat Fermanı'nın aşağıdaki maddelerinden hangisi, doğrudan özel mülkiyet hakkını korumaya yöneliktir? A) Askerlik işleri belli bir yönteme bağlanacak B) Müsadere usulü kaldırılacak C) Vergiler herkesin gelirine göre alınacak

❆ Tanzimat Fermanı’nın İçeriği (Müslüman + Gayr-i Müslimlere Yönelik)

D) Tüm halkın can, mal ve namus güvenliği sağlanacak E) Rüşvet ve iltimas önlenmeye çalışılacak

☸ Müslüman ve Hıristiyan halkın can, mal ve namus güvenliği sağlanacaktır. ☸ Askerlik vatan hizmeti haline getirilecek, askere alma ve terhis işlemleri belirli

kurallara göre yapılacaktır. ☸ Vergiler herkesin gelirine göre alınacaktır. (vergide adalet)

5. 1839 Tanzimat Fermanı’yla; I.

hukuk,

☸ Kanunlar herkese eşit uygulanacak ve mahkemeler açık olacak.

II. maliye,

☸ Kimse yargılanmadan cezalandırılmayacak. (hukuk üstünlüğü anlayışı)

III. askerlik

☸ Herkese mal, mülk, emlâk edinme ve istediği gibi tasarruf hakkı sağlanacak. ☸ Rüşvet ve iltimas (adam kayırma) önlenecek.

alanlarından hangilerinde düzenleme yapılmıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

☸ Müsadere Sistemi (mal varlığına el koyma uygulaması) kaldırılacak.

C) I ve II

E) I, II ve III

☸ İşkence ve angarya yasaklanacak. 1-C

2-A

3-C

4-B

5-E

~ 157 ~

“XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)”

KPSS / Tarihin Pusulası

❆ Tanzimat Fermanı’nın Özellikleri ☸ Osmanlı Devleti’nde ilk kez hukuk üstünlüğü kabul edilmiştir. ☸ Tanzimat Fermanı, anayasal düzene (hukuk üstünlüğü esasına dayanan devlet

anlayışı) geçişin ilk aşamasıdır.

1. XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde anayasal düzene geçişin ilk aşaması olarak kabul edilen gelişme aşağıdakilerden hangisidir?

☸ Müslüman-Hıristiyan tüm halkın eşit olması amaçlanmıştır. ☸ Ferman ile padişah yetkileri ilk kez “yasa ile” sınırlandırılmıştır.

A) Tanzimat Fermanı

B) Mecelle

C) Sened-i İttifak

D) Kanun-i Esâsi

E) Islahat Fermanı

☸ Mülkiyet hakkı güvence altına alınmış, ilk kez vergi adaleti sağlanmıştır. ☸ Askerlik bir vatan görevi hâline getirilmiştir. ☸ Osmanlıcılık fikri Tanzimat Dönemi’nde bir devlet politikası olarak

2. 1839 Tanzimat Fermanı’yla kabul edilen; I.

benimsenmiştir. ⫸ Osmanlıcılık; Osmanlı Devleti’nde din, dil, ırk ayrımı yapılmaksızın, yerli yabancı herkesin Osmanlı vatandaşı olarak kabul edilmesidir. (Eşitlik)

herkesin gelirine göre vergi alınması,

II. herkesin kendi mal ve mülküne sahip olması, III. hiç kimsenin haksız yere ve yargısız idam edilmemesi

☸ Tanzimat Fermanı, tüm bu getirdiği yeniliklere rağmen amacına ulaşamamış ve

Avrupalı devletler Osmanlı’nın iç işlerine karışmaya devam etmişlerdir.

ilkeleriyle aşağıdakilerden hangisinin gözetildiği savunulamaz? A) Eşitlik

B) Kişi Hakları

D) Bağımsızlık

C) Adalet

E) Özel Mülkiyet

2) Islahat Fermanı (28 Şubat 1856) ✎ 1856 yılında Sultan Abdülmecit tarafından ilan edilmiştir. ✎ Tanzimat Fermanı’nın devamı niteliğinde olan Islahat Fermanı, toplumsal alanda

eşitliği sağlamaya yönelik olsa da, daha çok gayr-i müslimlere ayrıcalık getirmiştir.

❆ Islahat Fermanı’nın İlan Edilme Nedenleri

3. I.

Resmî yazışmalarda gayr-i müslimler için aşağılayıcı deyimler kullanılmaması

II. Gayr-i müslimlerin il genel meclislerine üye olabilmesi III. Müsadere usulünün kaldırılması

☸ Osmanlı Devleti’nin parçalanmasını önlemek

Yukarıdakilerden hangileri Islahat Fermanı’nda yer alan hükümler arasındadır?

☸ 1856 Paris Konferansı’nda azınlıklarla ilgili kararlar alınmasını engellemek

A) Yalnız I

☸ Avrupalı devletlerin Osmanlı’nın iç işlerine karışmasını önlemek

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

☸ Fransız İhtilâli’nin yaydığı milliyetçilik akımının etkilerini azaltmak ☸ Azınlıkların Osmanlı Devleti’nden kopmalarını önlemek

❆ Islahat Fermanı’nın İçeriği (Daha Çok Gayr-i Müslimlere Yönelik) ☸ Resmî yazışmalarda gayr-i müslimler için hakaret içeren ya da aşağılayan

yazılar ve deyimler kullanılmayacak. (gâvur vb.) ☸ Gayr-i müslimler de devlet memuru olabilecek. ☸ Gayr-i müslimler Osmanlı ülkesi sınırları içinde mülk sahibi olabilecek.

4. Osmanlı Devleti'nde, gayr-i müslimlerin vergi verme şartı ile Osmanlı ülkesinde mal, mülk ve toprak sahibi olabilmesi ilk kez aşağıdaki hangi gelişme ile gerçekleşmiştir? A) Kanun-i Esâsi'nin ilan edilmesiyle B) Tanzimat Fermanı'nın ilan edilmesiyle C) Sened-i İttifak'ın hazırlanmasıyla D) Islahat Fermanı'nın ilan edilmesiyle E) Meşrutiyet yönetimine geçilmesiyle

☸ Gayr-i müslimler de belediye ve il genel meclislerine üye olabilecek. ☸ Gayr-i müslimler mahkemelerde kendi dinlerine göre yemin edebilecek. ☸ Gayr-i müslimlerden alınan cizye ve haraç vergileri kaldırılacak. ☸ Gayr-i müslimler de asker olabilecek ve askerî okullarda okuyabilecek.

5. Osmanlı Devleti’nde gayr-i müslimlerden alınan “cizye” vergisi ilk kez aşağıdakilerden hangisiyle kaldırılmıştır?

☸ Gayr-i müslimler “nakdî bedel” usulüyle askerlikten muaf tutulacak.

A) Tanzimat Fermanı

☸ Gayr-i müslimler kendi dillerinde okul açabilecek.

B) Islahat Fermanı

☸ Gayr-i müslimler banka ve şirket kurabilecek, devlet memuru olabilecek.

C) Halepa Fermanı

☸ Herkese din ve mezhep özgürlüğü tanınacak ve bu konuda baskı yapılmayacak.

D) Kanun-i Esâsi

☸ Müslüman ve gayr-i müslimler arasındaki ceza ve ticaret davaları için Karma

E) Sened-i İttifak

Mahkemeler kurulacak. ☸ İşkence, zehirlenme, dayak ve angarya (bedava çalışma) resmen kaldırılacak.

~ 158 ~

1-A

2-D

3-C

4-D

5-B

KPSS / Tarihin Pusulası

“XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)”

❆ Islahat Fermanı’nın Özellikleri ☸ Müslüman halka bir ayrıcalık getirmezken gayr-i müslim halkın hakları daha da

genişletilmiştir. ☸ Gayr-i müslimler, Müslümanlardan daha ayrıcalıklı duruma gelmişlerdir. ☸ Ferman daha çok Hıristiyan azınlığa ve onların haklarını, ayrıcalıklarını genişlet-

meye yöneliktir. ☸ Gayr-i müslimlere belediye ve il genel meclislerine üye olabilme hakkı verilme-

si, azınlıklara tanınan ilk siyasî haktır. ☸ Verilen haklar doğrultusunda Hazine-i Hassa Amirliği’ne Ermeniler atanmıştır. ☸ Avrupalı devletler 1856 Paris Konferansı’nda garanti vermelerine rağmen,

Osmanlı’nın iç işlerine karışmaya devam etmişlerdir.

1. 1859 yılında Tanzimat dönemi yeniliklerine karşı olan ve aralarında Süleymaniyeli Şeyh Ahmet, Ferik Hüseyin Dâim Paşa, Arnavut Caferdem Paşa ve Hezargratlı Şeyh Feyzullah gibi üyelerin olduğu bir dernek tarafından, Sultan Abdülmecit’e yönelik gerçekleştirilen suikast girişimi aşağıdakilerden hangisidir? A) Vak’a-yi Vakvâkiye B) 31 Mart Vak’ası C) Edirne Olayı D) Çırağan Vak’ası E) Kuleli Olayı

☸ Islahat Fermanı ne Müslümanları ne de gayr-i müslimleri memnun etmemiştir.

 Dikkat!  Değerli adaylar, Tanzimat Fermanı ile ilgili sorularda dikkat edilmesi gereken temel nokta, eşitlik kavramıdır. Fermanın içeriğine bakıldığında, hem Müslümanlar hem de gayr-i müslimlere birtakım kişisel haklar getirdiği açıkça görülecektir.  Islahat Fermanı ile ilgili sorularda ise gayr-i müslim unsuruna dikkat edilmelidir. Eğer ki verilen öncüllerde doğrudan gayr-i müslimlerle ilgili bir ifadeye vurgu yapılmışsa, bu büyük olasılıkla Islahat Fermanı’nın içeriğiyle ilgilidir.

2. Osmanlı Devleti’nde ilk özel gazete olan Tercüman-ı Ahval, hangi padişah döneminde yayımlanmıştır? A) Abdülmecit

B) II. Mahmut

C) II. Abdülhamit

D) Abdülaziz

E) V. Mehmet Reşat

3) Sultan Abdülmecit Dönemindeki Diğer Gelişmeler  1840’ta ilk kâğıt para Kaime-i Mutebere basılmıştır.  1841’de Osmanlı Posta Teşkilâtı kurulmuştur.

3. Aşağıdakilerden hangisi, Abdülmecit dönemi gelişmelerinden biri değildir?

 1844’te Heybeliada Ruhban Okulu açılmıştır.

A) İlk özel gazetenin yayımlanması

 1847’de ilk Osmanlı Bankası olan Bank-ı Dersaâdet kurulmuştur.

B) İltizam sisteminin kaldırılması

 1848’de erkek öğretmen okulu Darü’l-muâllimin açılmıştır.

C) Gedik usulüne son verilmesi

 1851’de dil ve tarih alanlarında çalışma yapmak ve ders kitaplarını yazmak

D) İlk Osmanlı Bankası’nın kurulması

üzere Encümen-i Daniş kurulmuş, fakat bu kurum 1861’de dağılmıştır.

E) Vilâyet Nizamnâmesi’nin yayımlanması

 1851’de ilk belediye örgütü kurulmuştur.  1851’de ilk anonim vapurculuk şirketi olan Şirket-i Hayriye kurulmuştur.  1853’te ıslahatları düzenlemek için Meclis-i Âl-i Tanzimat kurulmuştur.  1854’te Kırım Savaşı sırasında İngiltere’den ilk dış borç alınmıştır.  1854’te Jandarma Teşkilâtı kurulmuştur.  1856’da yabancı destekli ilk banka olan Bank-ı Osmanî (Osmanlı Bankası)

İngilizler tarafından kurulmuş, para basma yetkisi bu bankaya verilmiştir.

4. Osmanlı Devleti’nde, ilk kez hangi padişah döneminde dış borç alınmıştır? A) Abdülaziz

B) Abdülmecit

C) V. Murat

D) II. Mahmut

E) II. Abdülhamit

 1857’de eğitim işlerini düzenlemek için Maarif-i Umûmiye Nezâreti

kurulmuştur.  1858’de mirî topraklardan tasarruf amacıyla Arazi Kanunnâmesi çıkarılmıştır.  1859’da “Kuleli Olayı” olarak bilinen ve yüksek rütbeli subayların Abdülmecit’i

tahttan indirerek yerine Abdülaziz’i tahta geçirmek amacıyla gerçekleştirdiği bir suikast girişimi yaşanmıştır. Ancak bu girişim başarısız olmuştur.  1859’da idarî alanda memur yetiştirmek için Mülkiye Mektebi kurulmuştur.

5. Osmanlı Devleti’nde, idarî alanda memur yetiştirmek amacıyla 1859’da açılan okul aşağıdakilerden hangisidir? A) Encümen-i Daniş

 1859’da ilk kez Kız Rüştiyeleri açılmıştır.

B) Dârü’l-fünun

 1859’da Rüsûmat Emaneti (Gümrük Teşkilâtı) kurulmuştur.

C) Enderun Mektebi

 1860’ta ilk özel gazete olan Tercüman-ı Ahval çıkarılmıştır.

D) Mülkiye Mektebi

 1861’de Gedik Usulü’ne (Tekelleşmeye) son verilmiştir.

E) Dârü’l-muâllimin

 İltizam sistemi kaldırılmış, yerine Muhassıllık Sistemi getirilmiştir.  Anadolu’da ilk demiryolu İzmir-Aydın arasında döşenmeye başlamıştır.

1-E

2-A

3-E

4-B

5-D

~ 159 ~

“XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)”

KPSS / Tarihin Pusulası

B. SULTAN ABDÜLAZİZ DÖNEMİ (1861-1876)  Osmanlı tarihinde Avrupa (Fransa) seyahatine çıkan ve operaya giden ilk padişahtır.

1. Osmanlı tarihinde, diplomatik amaçlı Avrupa seyahatine çıkan ilk padişah aşağıdakilerden hangisidir?

✎ 1862’de ilk posta pulu basılmıştır.

A) Abdülmecit

B) II. Mahmut

✎ 1863’te küçük sanayi dallarını korumak için Islah-ı Sanayi Komisyonu kurulmuştur.

C) II. Abdülhamit

D) V. Murat

E) Abdülaziz

✎ 1864’te Vilâyet Nizamnâmesi yayımlanarak taşra yönetimi yeniden teşkilâtlandı-

rılmıştır. (Vilâyet-Sancak (Liva)-Kazâ-Köy) ✎ 1864’te şeriat ve ticaret konuları dışındaki hukuk ve cinayet davalarına bakmak

amacıyla Nizâmiye Mahkemeleri kurulmuştur. ✎ 1865’te yetim Müslüman çocukların eğitimi için Dârü’ş-şafaka açılmıştır. (İstanbul) ✎ 1867’de Mithat Paşa’nın öncülüğünde Ziraat Bankası’nın temeli sayılan Memleket

Sandıkları (Menafi Sandıkları) kurulmuştur. (1888’de Ziraat Bankası olacaktır.)

2. 1868’te Batı (Fransız) modeli temel alınarak, hükûmet ile kişiler arasındaki uyuşmazlıklara bakmak için kurulan “Şurâ-yı Devlet”, günümüzde hangi kuruluşun temelini oluşturmaktadır? A) Sayıştay B) Danıştay

✎ 1868’de Galatasaray Sultanîsi kurulmuştur. ✎ 1868’de Fransa örneğinde Şurâ-yı Devlet ve Divân-ı Ahkâm-ı Adliye kurulmuştur.

 Şurâ-yı Devlet günümüz Danıştay’ın, Divân-ı Ahkâm-ı Adliye ise Yargıtay’ın temelini

C) Yargıtay D) Bakanlar Kurulu E) Devlet Denetleme Kurulu

oluşturmaktadır. ✎ 1868’de Ahmet Cevdet Paşa başkanlığındaki bir komisyon tarafından ilk Osmanlı

medenî kanunu olan Mecelle hazırlanmaya başlamıştır.

 Mecelle’nin hazırlanması 1875’e kadar devam etmiş ve 1878’de İstibdat Dönemi’nde

3. Osmanlı Devleti’nde 1869’da yayımlanan Maarif-i Umûmiye Nizamnâmesi’ne göre belirlenen eğitim kurumları arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz? A) İptidaî

uygulamaya konulmuştur.

B) İdâdî

D) Rüştiye

C) Medrese

E) Dârü’l-fünûn

 Mecelle kaynağını İslâm hukukundan almaktadır. Borçlar hukuku, aynî haklar ve hukuk muhakemeleri usulü gibi konuları içeren Mecelle’de kişi, aile ve miras hukuku konularına yer verilmemiştir. ✎ 1868’de Hilâl-i Ahmer Cemiyeti (Kızılay) kurulmuştur. ✎ 1869’da Maarif-i Umûmiye Nizamnâmesi yayımlanmıştır. Böylece eğitim-öğretim

4. 1869 Maarif-i Umûmiye Nizamnâmesi’ne göre tüm eğitim kurumlarında okutulması zorunlu kılınan ders aşağıdakilerden hangisidir? A) Tarih

belli aşamalara ayrılmıştır. Ayrıca bu nizamnâme ile “Tarih” dersleri tüm okullarda zorunlu olmuştur.

B) Coğrafya

D) Türkçe

C) Felsefe

E) Cebir

(Maarif-i Umûmiye Nizamnâmesi’ne Göre Eğitim Kurumları)

İptidaî (İlkokul)

Rüştiye (Ortaokul)

İdâdî (Lise)

Sultanî (Lise)

Dârü’l-fünûn (Üniversite)

✎ 1870’te ilk Osmanlı üniversitesi olan Dârü’l-Fünûn resmen açılmıştır. ✎ 1870’te Dârü’l-Muâllimat adıyla ilk kız öğretmen okulu açılmıştır. ✎ 1870’de Theodor Kasap tarafından ilk mizah dergisi Diyojen çıkarılmıştır.

5. 1868-1875 yılları arasında Ahmet Cevdet Paşa başkanlığındaki bir komisyon tarafından hazırlanan ilk Osmanlı medenî kanunu aşağıdakilerden hangisidir? A) Meşveret B) Kanunnâme-i Âl-i Osman C) Kanun-i Esâsi D) Mecelle E) Gülhâne-i Hatt-ı Hümâyunu

✎ 1871’de Vilâyet Nizamnâmesi’nde yapılan düzenlemeyle kazâ ile köy birimi arasın-

da “Nâhiye” birimi oluşturulmuştur. (Vilâyet-Sancak-Kazâ-Nâhiye-Köy) ✎ 1871’de Ameleperver Cemiyeti adı ile ilk sendika kurulmuştur. ✎ 1872’de ilk kez İstanbul’da idâdîler (liseler) açılmıştır. ✎ 1892’de ilk Türk kadın romancı Fatma Aliye Hanım "Muhadarât" adlı ilk romanını

6. 1870’te Theodor Kasap tarafından çıkarılan ilk Osmanlı mizah dergisi aşağıdakilerden hangisidir? A) Çaylak

B) Hayal

D) Karagöz

C) Diyojen

E) Gecekuşu

kendi adıyla yayımlamıştır. ✎ Avrupa’ya gönderilen Osman Hamdi Bey, Şeker Ahmet Paşa, Hüseyin Zekâi Paşa

ve Süleyman Seyyid Bey ülkede resim sanatının gelişmesini sağlamışlardır.

~ 160 ~

1-E

2-B

3-C

4-A

5-D

6-C

KPSS / Tarihin Pusulası

“XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)”

V. II. ABDÜLHAMİT DÖNEMİ (1876-1909) A. I. MEŞRUTİYET DÖNEMİ (1876-1878) ✎ Saltanat makamıyla yönetilen ülkelerde padişahın başkanlığında oluşturulan parla-

mento sistemine Meşrutiyet Sistemi adı verilmektedir. Bu sistemde padişahın yanı sıra yönetimde halk da yer almıştır.

1. 23 Aralık 1876’da Kanun-i Esâsi’nin ilan edilmesiyle başlayan I. Meşrutiyet dönemiyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Anayasal düzene geçilmiştir.

✎ Meşrutî yönetim şu şekilde formülize edilebilir: Padişah + Anayasa + Parlamento

B) İlk kez parlamentolu dönem başlamıştır.

1) Meşrutiyet’in İlan Edilme Nedenleri

D) Devletin teokratik yapısı sona ermiştir.

C) Padişaha karşı sorumlu bir hükûmet kurulmuştur. E) Kısıtla da olsa halk yönetime katılmıştır.

☸ Avrupalı devletlerin Osmanlı’nın iç işlerine karışmasını önlemek ☸ Osmanlı Devleti’nin parçalanmasını önlemek ☸ 1876 yılında Balkan bunalımını görüşmek üzere toplanan Tersane (İstanbul)

Konferansı’nda Osmanlı Devleti aleyhinde karar çıkmasını engellemek ☸ Fransız İhtilâli’nin yaydığı milliyetçilik akımının etkilerini azaltmak

2. Aşağıdakilerden hangisi, 1876 I. Meşrutiyet’in ilanında etkili olan ve “Jön Türkler” olarak adlandırılan aydın grubu içerisinde yer almaz?

☸ Azınlıkların Osmanlı Devleti’nden kopmalarını önlemek

A) Enver Paşa

B) Ziya Paşa

☸ Toplumsal alanda eşitliği sağlamak

C) Namık Kemal

D) Ali Suavi

E) Ahmet Mithat Paşa

 I. Meşrutiyetin ilanında, Jön Türkler (Genç Osmanlılar) adı verilen Avrupa’da eğitim görmüş aydınlar etkili olmuştur. Bu aydınlar içinde; Namık Kemal, Ahmet Mithat, Ali Suavi, Ziya Paşa, Mustafa Fâzıl Paşa gibi isimler vardı. Jön Türklerin kurduğu ilk dernek ise İttihad-ı Osmânî’dir. ✎ Jön Türkler (Genç Osmanlılar) meşrutiyetin ilanını kabul etmeyen Abdülaziz’i taht-

tan indirerek, yerine V. Murat’ı tahta çıkarmışlardır. ✎ V. Murat’ın aklî dengesinin bozuk olması nedeniyle, meşrutiyeti ilan etmesi şartıyla

II. Abdülhamit tahta çıkarılmıştır.

3. I. Meşrutiyet’in ilanında; I.

Ayastefanos Antlaşması’nın imzalanması,

II. Tersane Konferansı’nın toplanması, III. Halepa Fermanı’nın yayımlanması gelişmelerinden hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

 Sultan V. Murat, 93 günlük saltanat hayatıyla Osmanlı tarihinde en kısa süre tahtta

C) Yalnız III

E) II ve III

kalan Osmanlı padişahıdır. ✎ 1876 yılında Tersane (İstanbul) Konferansı toplandığı esnada Avrupa devletlerinin

iç işlerimize karışmasını engellemek için, Osmanlıcılık fikrini savunan Jön Türklerin gayretleriyle 23 Aralık 1876 tarihinde Kanun-i Esâsi ilan edilmiştir.

4. 1876 tarihli Kanun-i Esâsi’nin; I.

Padişahın meclisi açma-kapatma yetkisi vardır.

II. Hükûmet padişaha karşı sorumludur ve son söz padişahındır.

2) Kanun-i Esâsi’nin Bazı Maddeleri ☸ Devletin dini İslâm, resmî dili Türkçe, başkenti İstanbul’dur. ☸ Yürütme yetkisi Heyet-i Vükelâ (Meclis-i Vükelâ)’ya aittir. ☸ Parlamento, Mebusan ve Âyan Meclislerinden oluşur.

III. Âyan Meclisi üyeleri padişah tarafından seçilir ve ömür boyu görevde kalırlar. maddelerinden hangileri, “demokratik” olma özelliğini zedeleyici niteliktedir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

☸ Padişahın meclisi açma-kapatma yetkisi vardır.

C) I ve II

E) I, II ve III

☸ Hükûmet padişaha karşı sorumludur ve son söz padişahındır. ☸ Âyan Meclisi üyeleri padişah tarafından seçilir ve ömür boyu görevde kalırlar. ☸ Mebusan Meclisi üyeleri ise halk (sadece erkekler) tarafından 4 yılda bir seçilir. ☸ Osmanlı ülkesinde tüm dinler serbesttir. ☸ Herkes kanun önünde eşit haklara sahiptir. ☸ Vergiler herkesin gücüne göre alınır.

5. 93 günlük saltanat hayatıyla Osmanlı tarihinde en kısa süre tahtta kalan Osmanlı padişahı aşağıdakilerden hangisidir? A) V. Murat

B) IV. Mustafa

C) III. Osman

D) V. Mehmet

E) I. Abdülhamit

☸ Mülkiyet hakkı devlet tarafından güvence altındadır. ☸ Yasalara uymak şartıyla basın-yayın faaliyetleri serbesttir.

1-D

2-A

3-B

4-E

5-A

~ 161 ~

“XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)”

KPSS / Tarihin Pusulası

3) I. Meşrutiyet’in İlanıyla Ortaya Çıkan Gelişmeler ✎ 23 Aralık 1876’da, Osmanlı Devleti’nin ilk anayasası olan Kanun-i Esâsi’nin Sultan

II. Abdülhamit tarafından ilan edilmesiyle, Osmanlı Devleti’nde “Mutlak Monarşi” sisteminden “Meşruti Monarşi” sistemine geçilmiştir.

1. Osmanlı Devleti’ne “parlamento” kavramı ilk kez aşağıdaki gelişmelerden hangisi ile gelmiştir?

✎ İlk kez anayasa ilan edilerek (Kanun-i Esâsi) anayasal döneme geçilmiştir.

A) I. Meşrutiyet’in ilan edilmesiyle

✎ Anayasa Komisyonu Başkanlığı’nı Sadrazam Mithat Paşa yapmıştır.

B) Tanzimat Fermanı'nın ilan edilmesiyle

✎ İlk kez Mebusan Meclisi açılmış, halk sınırlı da olsa ilk kez yönetime katılmıştır. ✎ Osmanlı Devleti’nde ilk kez parlamentolu dönem başlamıştır.

C) Sened-i İttifak'ın hazırlanmasıyla D) Islahat Fermanı'nın ilan edilmesiyle E) II. Meşrutiyet’in ilan edilmesiyle

✎ Padişahın yetkileri anayasa ile sınırlandırılmıştır.

4) Kanun-i Esâsi’nin Önemi ve Özellikleri

2. Aşağıdakilerden hangisi I. Meşrutiyet Dönemi’nin özelliklerinden biri değildir?

❆ Türk tarihinin ilk anayasası Kanun-i Esâsi’dir.

A) Mebusan Meclisi üyelerinin halk tarafından seçilmesi

❆ Osmanlı Devleti’nde ilk kez parlamentolu sistem uygulanmaya başlanmıştır.

B) Âyan Meclisi üyelerinin ömür boyu görevde kalması

❆ Parlamento iki başlı bir yapıya sahiptir.

C) Mebusan Meclisi üyelerinin dört yılda bir seçilmesi

 Üyeleri, her 50.000 kişiye 1 üye düşecek şekilde halk tarafından seçilir.  Seçimler 4 yılda bir yapılır.  İki dereceli seçim sistemi vardır.  Her üye seçildiği bölgeyi değil, tüm Osmanlı toplumunu temsil eder.  Mecliste Hıristiyanlar da yer almıştır.  Seçme yaşı 25, seçilme yaşı 30’dur.

Mebusan Meclisi

PARLAMENTO

Âyan Meclisi

D) İslâmcılık politikasının benimsenmesi E) Padişahın sürgün ve sansür yetkisinin olması

3. Aşağıdakilerden hangisi I. Meşrutiyet Dönemi’nin özellikleri arasında yer almaz? A) Osmanlı Devleti'nde halkın ilk kez yönetime katılması B) İttihat ve Terakki Partisi'nin nüfuzunun artması

 Üyeleri padişah tarafından seçilir.  Ömür boyu görevde kalırlar.  Üye sayısını ve başkanı padişah belirler.  Üye olmak için 40 yaşını doldurmak gerekir.

❆ Padişahın Mebusan Meclisi’ni açma-kapatma yetkisi vardır. ❆ Mebusan Meclisi’nin hazırladığı kanun teklifleri padişahın onayını gerektirir.

C) Yasama yetkisinin Mebusan ve Âyan Meclisleri’ne verilmesi D) Meclisi açma-kapatma yetkisinin padişaha ait olması E) Avrupa tarzında ilk anayasanın yürürlüğe girmesi

4. Kanun-i Esâsi’de yer alan; I.

seçme-seçilme hakkının sadece erkeklere ait olması,

❆ Mebusan Meclisi hükûmete, hükûmet de padişaha karşı sorumludur.

II. kanunlarda son sözün padişaha ait olması,

❆ Padişahın veto, sürgün, sansür, soruşturma, af ve idam yetkisi vardır.

III. hükûmetin meclise değil, padişaha karşı sorumlu olması

❆ Parlamentoda siyasî partilere yer verilmemiştir. ❆ Mebusan Meclisi’nde Hıristiyan halkın temsil edilmesi sağlanmıştır.

hükümlerinden hangilerinin, ulus iradesinin yönetime tam olarak yansımasını engellediği savunulabilir?

❆ Kanun-i Esâsi’nin ilanında Osmanlıcılık ve Batıcılık fikir akımları etkili olmuştur.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

 II. Abdülhamit, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nı (93 Harbi) bahane ederek, Kanun-i Esâsi’yi yürürlükten kaldırmış, Mebusan Meclisi’ni kapatarak meşrutiyet yönetimine son verdiğini ilan etmiştir. Böylece Osmanlı Devleti’nde yeniden mutlak monarşi sistemine geri dönülmüştür. Bu gelişme ile birlikte, II. Abdülhamit’in 30 yıllık baskı ve sansür dönemi olan İstibdat Dönemi başlamıştır. ⫸ II. Abdülhamit’in Meclisi feshetmesi üzerine, 20 Mayıs 1878 tarihinde Jön Türklerden biri olan Ali Suavi, V. Murat’ı tekrar tahta çıkarmak için Çırağan Sarayı’nı basmıştır. “Çırağan Baskını” olarak bilinen bu olay başarısız olmuş, Ali Suavi öldürülmüştür.

~ 162 ~

5. Osmanlı Devleti’nde Hıristiyanların parlamentoda temsil edilmesi, aşağıdaki gelişmelerden hangisiyle sağlanmıştır? A) Tanzimat Fermanı

B) Kanun-i Esâsi

C) Sened-i İttifak

D) Mecelle

E) Islahat Fermanı 1-A

2-D

3-B

4-E

5-B

KPSS / Tarihin Pusulası

“XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)”

B. İSTİBDAT DÖNEMİ (1878-1908) ✎ II. Abdülhamit’in baskı ve sansür politikalarıyla kendi

1. Aşağıdakilerden hangisi İstibdat Dönemi gelişmelerinden biri değildir?

siyasetini izlediği ve ülkeyi “tek başına” yönettiği 30 yıllık dönemdir.

A) Ziraat Bankası’nın açılması B) Vilâyet Nizamnâmesi’nin yayımlanması

❆ İstibdat Döneminin Genel Özellikleri

C) Sanayi-i Nefise Mektebi’nin açılması

✎ Bu dönemde basına sansür uygulanarak cemiyet ku-

E) Mecelle’nin uygulamaya konulması

D) Düyûn-u Umûmiye’nin kurulması

rulması, gazete çıkarılması ve yönetim aleyhine yazılan kitapların okunması yasaklanmıştır. ✎ Bu dönemde İslâmcılık (Panislâmizm) siyaseti izlenmiştir. ✎ II. Abdülhamit, bu dönemde devleti Yıldız Sarayı’ndan yönetmiştir. ✎ Hafiyelik Teşkilâtı (Jurnal/İstihbarat) kurulmuş ve bu amaçla jurnalciler (=ajanlar)

yetiştirilmiştir. Bu durum II. Abdülhamit’in kuşkucu bir kişiliğe sahip olduğunun ve otoritesini güçlendirmek istediğinin en önemli göstergesidir.

2. II. Abdülhamit döneminde, Osmanlı Devleti'nin tütün, ispirto, pul, vergi, tuz, maden ve orman gelirlerine el koyan, başında alacaklı Avrupalı devletlerin temsilcilerinin bulunduğu uygulama, aşağıdakilerden hangisi ile gerçekleştirilmiştir? A) Kapitülasyonların kaldırılmasıyla

✎ Osmanlı Devleti borçlarını ödeyememesi üzerine, 1881’de yayımlanan Muharrem

B) Kanun-u Esâsi'nin ilan edilmesiyle

Kararnâmesi ile iflas ettiğini açıklamıştır. Bu gelişme üzerine Avrupalı alacaklı devletler Düyûn-u Umûmîye İdaresi (Genel Borçlar İdaresi)’ni kurarak Osmanlı Devleti’nin önemli gelir kaynaklarına el koymuştur.

C) Tersane Konferansı’nın kararlarıyla D) Düyûn-u Umûmiye’nin kurulmasıyla E) Londra Boğazlar Sözleşmesi'nin imzalanmasıyla

⫸ Düyûn-u Umûmîye İdaresi Osmanlı Devleti’nin; ☸ Vergi (Doğu Rumeli) ☸ Maden

☸ Balık

☸ Kabotaj

☸ Reji (içki, tütün)

☸ Demir yolu

☸ Tuzla

☸ Orman

gelirlerine el koymuştur.

3. Osmanlı Devleti’nde, Düyûn-u Umûmiye İdaresi’nin kurulması aşağıdaki gelişmelerden hangisinin bir sonucudur? A) Osmanlı Devleti’nin dış borçlarını ödeyemez duruma gelmesi

 Osmanlı Devleti, Düyûn-u Umûmîye İdaresi’nin kurulmasıyla ekonomik bağımsızlığını

B) Osmanlı Devleti’nin ilk kez toprak kaybetmesi

kaybetmiştir.

C) Boğazlar sorunun ortaya çıkması

✎ 1883’te Osman Hamdi Bey tarafından Sanayi-i Nefise Mektebi açılmış ve böylece

D) Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması

güzel sanatlar alanında öğrenci yetiştirilmeye başlanmıştır. Ayrıca bunun yanında, Ticaret Mektebi, Hukuk Mektebi ve Mülkiye Mühendis Mektebi de açılmıştır.

E) Osmanlı Devleti’nin yalnız kalma siyasetinden vazgeçerek ittifaklara girmesi

✎ İlk kez özürlüler için çeşitli eğitim kurumları açılmıştır. ✎ Abdülaziz döneminde, Ahmet Cevdet Paşa’nın başkanlığındaki bir komisyon tara-

fından hazırlanan Mecelle bu dönemde uygulamaya konulmuştur. ✎ Abdülaziz döneminde, çiftçiye kredi sağlamak için kurulan “Memleket Sandıkları”

1888’de Ziraat Bankası’na dönüştürülmüştür. ✎ 1890 yılında Millet-i Sadıka olarak adlandırılan Ermeniler ilk kez Erzurum’da isyan

etmiş, isyanı bastırmak amacıyla Hamidiye Alayları kurulmuştur. ✎ 1895 yılında II. Abdülhamit’in fermanıyla kimsesiz, yaşlı, sakat ve yardıma muhtaç-

4. I.

Hamidiye Alayları’nın kurulması,

II. Hafiyelik Teşkilâtı’nın kurulması, III. İlk kez halkın yönetime katılması Yukarıdakilerden hangileri II. Abdülhamit Dönemi gelişmeleri arasındadır? A) Yalnız I

lar için Okmeydanı’nda Darü’l-aceze kurulmuştur.

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ 1899’da II. Abdülhamit’in emriyle Şişli Eftal Hastanesi kurulmuştur. ✎ Berlin-Bağdat Demir Yolu bir Alman şirketine ihale edilmiştir. ✎ İlk tramvay hatları kurulmuştur. ✎ Beşiktaş, Galatasaray ve Fenerbahçe spor kulüpleri kurulmuştur. ⫸ Ünlü tarihçi İlber Ortaylı’ya göre “Dünyanın son hükümdarı, son evrensel imparator II. Abdülhamit Han’dır.” ⫸ Ünlü Alman devlet adamı Otto von Bismarck ise “Dünyada 100 gr. akıl varsa, bunun 90 gramı Abdülhamit Han'da, 5 gramı bende, kalan 5 gramı da diğer dünya siyasîlerindedir.” demiştir.

5. Osmanlı Devleti’nde kimsesiz, yaşlı, sakat ve yardıma muhtaçlar için 1895 yılında Darü’l-aceze’nin kurulması hangi padişah döneminde gerçekleşmiştir? A) II. Mahmut

B) Abdülaziz

C) II. Abdülhamit

D) V. Murat

E) Abdülmecit

1-B

2-D

3-A

4-E

5-C

~ 163 ~

IX. BÖLÜM XX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ Bu bölümden ortalama “2” soru çıkmaktadır.

KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ (LİSANS)

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

(1)

(1)

(1)

(1)

(2)

(1)

(1)

(-)

(-)

(-)

(3)

(2)

(3)

(ORTAÖĞRETİM)

(ÖN LİSANS)

2006

2008

2010

2012

2006

2008

2010

2012

(1)

(1)

(2)

(3)

(2)

(-)

(1)

(3)

Yazarın Yorumu Değerli adaylar, ÖSYM’nin ortalama “2” soru sorduğu bu bölümde; Osmanlı Devleti’nin XX. yüzyıl başlarından itibaren sürdürdüğü demokratikleşme çabaları, Kuzey Afrika ve Balkanlarda yaşadığı toprak kayıpları ve I. Dünya Savaşı sürecinde Osmanlı Devleti’nde yaşanan gelişmeler ve sonuçları üzerinde durulacaktır. Öte yandan 2011, 2012 ve 2013 KPSS’de soru sayılarının 3’e çıkmış olması bu bölümün önemini bir kat daha artırmaktadır. Bu bölümle ilgili olarak özellikle “II. Meşrutiyet Dönemi, Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’nda savaştığı cepheler, Mondros Ateşkes Antlaşması, “Kuvây-i Milliye Ruhu”nun ortaya çıkması ve Cemiyetler (Yararlı-Zararlı)” konularına ağırlık vermenizi ve soru çözümleriyle birlikte mutlaka konu tekrarı yapmanızı öneriyoruz.

KPSS / Tarihin Pusulası

“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

❆ XX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ ✎ Osmanlı Devleti XIX. yüzyılda azınlık isyanlarını ve devletin parçalanmasını engelle-

meye yönelik adımlar atmışsa da beklenen gelişme sağlanamamıştır. ✎ XX. yüzyılda Osmanlı Devleti bu çabalarını sürdürmesine rağmen, yaşanan gelişme-

ler ve toprak kayıpları devletin parçalanma sürecini daha da hızlandırmıştır.

1. Osmanlı Devleti’nde Sultan II. Abdülhamit’in 1908’de Kanun-i Esâsi’yi tekrar yürürlüğe koyarak Mebusan Meclisi’ni açmasıyla başlayıp, 1918’de Sultan Vahdettin’in meclisi kapatmasıyla sona eren dönem aşağıdakilerden hangisidir?

☸ XX. Yüzyılda Osmanlı Padişahları  II. Abdülhamit

(1876-1909)

 V. Mehmet (Reşat)

(1909-1918)

A) B) C) D) E)

 VI. Mehmet (Vahdettin) (1918-1922)

Gerileme Dönemi Tanzimat Dönemi İstibdat Dönemi I. Meşrutiyet Dönemi II. Meşrutiyet Dönemi

I. II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ (1908-1918) ✎ Osmanlı Devleti’nde Sultan II. Abdülhamit’in 1908’de Kanun-i Esâsi’yi tekrar yürür-

lüğe koyarak Mebusan Meclisi’ni açmasıyla başlayan ve 1918’de Sultan Vahdettin’in Mebusan Meclisi’ni kapatmasıyla sona eren dönem “II. Meşrutiyet Dönemi” olarak adlandırılmaktadır.

2. Aşağıdakilerden hangisi, II. Meşrutiyet’in ilânında etkili olan İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin özelliklerinden biri değildir? A) 1889’da askerî tıbbiye öğrencileri tarafından İstanbul’da kurulmuştur. B) 1907’de Mustafa Kemal’in kurduğu Vatan ve Hürriyet Cemiyeti’ne katılmıştır. C) Turancılık fikrini savunmuştur. D) Mizan ve Meşveret gazeteleri başlıca yayın organlarıdır. E) 1918’de kapatıldıktan sonra, Teceddüt Fırkası adı ile faaliyet göstermiştir.

✎ II. Meşrutiyet’in ilan edilmesinde etkili olan grup İttihat ve Terakki Cemiyeti’dir.

❆ İTTİHAT VE TERAKKİ CEMİYETİ ✎ 1889 yılında İstanbul’da askerî tıbbiye öğrencileri olan İbrahim Temo, İshak Sukutî, Abdullah Cevdet, Mehmet Reşit, Hikmet Emin Bey, Hüseyinzâde Ali ve Nâzım Bey tarafından İttihad-ı Osmânî adıyla gizlice kurulan cemiyettir. ✎ Aynı yıl içinde Paris’teki Jön Türkler (Genç Osmanlılar) ile temas kuran bu grup Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti adını almıştır. ✎ Mustafa Kemal’in 1906’da Şam’da kurduğu Vatan ve Hürriyet Cemiyeti, 1907 yılında İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne katılmış ve iki cemiyet birleşmiştir. ✎ Başlıca yayın organları Mizan, Meşveret ve İçtihad gazeteleridir. ✎ 1918’de kapatılan parti, Teceddüt Fırkası adı ile çalışmalarını sürdürmüştür. ✎ Siyasî fikir olarak Türkçülük (Turancılık/Pantürkizm) akımını savunan İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin başlıca amaçları ise şunlardır:

3. Aşağıdakilerden hangisi, II. Meşrutiyet’in ilan edilme nedenlerinden biri değildir? A) 31 Mart Olayı’nın patlak vermesi B) 1908’de Reval Görüşmesi’nin yapılması C) Osmanlı hanedanından başka birinin tahta çıkacağı söylentileri D) Padişaha, “Serez’den bir ordunun yürüyeceği” şeklinde bir telgraf ulaştırılması E) Ordu ile halk arasında isyan belirtilerinin ortaya çıkması

 Osmanlı Devleti’nin dağılmasını önlemek  Avrupalı devletlerin Osmanlı Devleti üzerindeki baskısını engellemek  Meşrutiyet’i ilan ederek halkı yönetime dâhil etmek  Millî kültüre hizmet etmek  Millî bir ekonomi oluşturmak

A. II. Meşrutiyet’in İlan Edilmesinin Nedenleri  İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne bağlı subayların Meşrutiyet yönetimini istemesi  Osmanlı hanedanından başka birinin tahta çıkacağı söylentileri  Padişaha, “Serez’den İstanbul’a bir ordunun yürüyeceği” şeklinde bir telgraf ulaştırılması  Ordu ile halk arasında isyan belirtilerinin ortaya çıkması  1908’de İngiltere ile Rusya arasında Reval Görüşmesi’nin yapılması

 1908’de İngiltere ile Rusya arasındaki Reval Görüşmesi’nde; Makedonya meselesi, Boğazların durumu ve Osmanlı’daki azınlıklar için yapılacak ıslahatların görüşülmesi Meşrutiyet’in ilânında hızlandırıcı etkiye sahip olmuştur.

4. I.

31 Mart Ayaklanması,

II. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı, III. Reval Görüşmeleri Yukarıdakilerden hangileri İkinci Meşrutiyet'in ilanında doğrudan etkili olmuştur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

1-E

2-B

C) Yalnız III

E) II ve III

3-A

4-C

~ 167 ~

“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

KPSS / Tarihin Pusulası

B. II. Meşrutiyet’in İlanı (24 Temmuz 1908) ✎ İttihat ve Terakki Cemiyeti üyeleri, basından ve Almanya istihbaratından aldıkları

Reval Görüşmeleri bilgisine dayanarak, silah zoruyla da olsa padişaha Meşrutiyet’i ilan ettirebilmek için Hürriyet Taburları’nı kurmuşlar ve isyan çıkarmışlardır. ✎ Halk tarafından da desteklenen bu ayaklanma sonucunda Selanik Hükûmet Konağı

işgal edilmiştir. İttihat ve Terakki liderlerinden Enver Paşa, Resneli Niyazi Bey ve Eyüp Sabri Bey’in ordularıyla İstanbul’a geleceği dedikoduları üzerine endişelenen II. Abdülhamit, 24 Temmuz 1908’de II. Meşrutiyet’i ilan ederek Kanun-i Esâsi’yi yeniden yürürlüğe koymuştur. Böylece İstibdat Dönemi sona ermiştir.

1. Osmanlı Devleti’nde 30 yıllık baskı dönemi olarak bilinen “İstibdat Dönemi”, aşağıdaki gelişmelerden hangisi ile sona ermiştir? A) B) C) D) E)

Bâb-ı Âli Baskını 31 Mart İsyanı Balkan Savaşlarının başlaması II. Meşrutiyet’in ilanı Girit’in Yunanistan tarafından ilhakı

 1908’de Meşrutiyet’in ilan edilmesiyle, Osmanlı Devleti’nde anayasal ve parlamenter dönem yeniden başlamıştır. 2. İkinci Meşrutiyet döneminde;

❆ II. Meşrutiyet’in İlanı Sırasında Yaşanan Toprak Kayıpları  Bulgaristan bağımsızlığını ilan etmiştir.  Avusturya-Macaristan İmparatorluğu Bosna-Hersek’i ele geçirmiştir.  Girit, Osmanlı Devleti’nden ayrılarak Yunanistan’a bağlanmıştır.

C. 31 Mart Olayı (13 Nisan 1909) ✎ II. Meşrutiyet’in ilanından sonra bu yönetimi istemeyen grupların, Volkan Gazetesi

yazarı Derviş Vahdeti öncülüğünde İstanbul’da başlattıkları isyandır.

 31 Mart Olayı Türk tarihinde rejime (yönetim şekline) karşı çıkan ilk isyandır. ✎ Osmanlı Mebusan Meclisi’nin ikinci kez açılışından sonra çatışmalar artmıştır. İtti-

hatçılara muhalif olanların kurduğu Ahrar Fırkası, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin çalışmalarına engel olmak istemiştir.

I.

Girit,

II. Bosna-Hersek, III. Yunanistan bölgelerinden hangileri kaybedilen topraklar arasındadır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

3. 31 Mart Olayı sonrasında; padişahın tahttan indirilmesi,

I.

II. yenilik taraftarlarının yönetim üzerindeki gücünü artırması, III. ordunun siyasete karışması gelişmelerinden hangilerinin ortaya çıktığı savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ Politik istikrarsızlık ve çatışmalar, Serbesti Gazetesi yazarı Hasan Fehmi’nin öldü-

rülmesi ile daha da şiddetlenmiştir. ✎ Volkan Gazetesi, İttihad-i Muhammedî Cemiyeti’nin yayın organı haline geldikten

sonra özellikle din adamları ve ittihatçılara karşı olan subaylar üzerinde son derece etkili olmuştur. ✎ Taksim Kışlası’ndaki Avcı Taburları’na bağlı askerler ayaklanma çıkararak, ülkenin

şeriata göre yönetilmesini istemişlerdir. Dönemin hükûmeti (Hüseyin Hilmi Paşa) isyancılarla uzlaşma yoluna gidince, hükûmet üyeleri tek tek istifa etmiş, yeni kabineyi de Tevfik Paşa kurmuştur.

4. 31 Mart İsyanı’nı bastırmak için Selanik’ten İstanbul'a gelen Hareket Ordusu’nun komutanı aşağıdakilerden hangisidir? A) B) C) D) E)

Mustafa Kemal Paşa Mahmut Şevket Paşa Hüseyin Avni Paşa Mehmet Nuri Paşa Selahattin Adil Paşa

✎ İsyan, Selanik’ten gelen Komutanlığını Mahmut Şevket Paşa’nın, Kurmay Başkan-

lığını Mustafa Kemal’in yaptığı Hareket Ordusu tarafından bastırılmıştır. Mustafa Kemal ayrıca Hareket Ordusu’nda “Kolağası” olarak görev almıştır.

 31 Mart Ayaklanması’nın bastırılmasıyla İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin yönetimdeki etkinliği artmış ve Meşrutiyet rejimi korunmuştur. ✎ İsyanın bastırılmasından sonra sıkıyönetim ilan edilmiş ve II. Abdülhamit tahttan

indirilerek yerine Mehmet Reşat (V. Mehmet) tahta çıkarılmıştır.

 Osmanlı tarihinde meclis kararıyla tahttan indirilen iki padişah vardır. Bunlardan ilki

5. Osmanlı Devleti’nde meclis kararı ile görevden alınan padişahlar aşağıdaki seçeneklerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) B) C) D) E)

II. Abdülhamit–Vahdettin II. Abdülhamit–V. Mehmet Reşat V. Mehmet Reşat–Vahdettin Abdülaziz–II. Abdülhamit V. Murat–II. Abdülhamit

Sultan II. Abdülhamit, diğeri de Sultan Vahdettin (VI. Mehmet)’dir. 1-D

~ 168 ~

2-C

3-E

4-B

5-A

KPSS / Tarihin Pusulası

“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

✎ 27 Nisan 1909 tarihinde Selanik’e sürgüne gönderilen II. Abdülhamit, yaklaşık 3,5

yıl sürecek olan sürgün hayatını Selanik’teki Alatini Köşkü’nde geçirmiştir. Daha sonra 150 liraya kiralanan “Loreley” adlı bir Alman gemisi ile 2 Kasım 1912’de tekrar İstanbul’a, Beylerbeyi Sarayı’na geri dönmüştür.

D. 1876 Kanun-i Esâsisi’nde Yapılan “1909 Yılı” Değişiklikleri

1. 27 Nisan 1909’da Meclis-i Mebusan’ın aldığı karar doğrultusunda, Şeyhü’l-islâm Mehmet Ziyaeddin Efendi’nin fetvasıyla tahttan indirilen Sultan II. Abdülhamit’in, yaklaşık 3,5 yıllık sürgün hayatını geçirdiği yer aşağıdakilerden hangisidir? A) Kriçim Sarayı B) Malta Köşkü C) Alatini Köşkü D) Rumini Sarayı E) Yedi Kule Şatosu

✎ Mebusan Meclisi’nde yapılan toplantı sonucunda Kanun-i Esâsi’nin bazı maddele-

rinde değişiklik yapılmıştır.

KANUN-İ ESÂSİ’DE YAPILAN 1909 YILI DEĞİŞİKLİKLERİ

2. hükûmetin padişaha değil, meclise karşı sorumlu olması,

I.

 Hükûmet, padişaha değil Mebusan Meclisi’ne karşı sorumlu tutulmuştur.

II. padişahın Mebusan Meclisi’ni kapatma yetkisine sınırlama getirilmesi,

 Padişahın Meclis’i kapatma yetkisi büyük oranda sınırlandırılmıştır.

III. padişahın sürgün ve sansür yetkilerine son verilmesi Yukarıdakilerden hangileri 1876 Kanun-i Esâsisi’nde yapılan 1909 yılı değişiklikleri arasında yer alır?

 Uluslararası antlaşmalarda “Mebusan Meclisi’nin Onayı” zorunluluğu geti-

rilmiştir.  Kanun teklifi için gerekli olan padişah izni kaldırılmıştır.  Padişahın sürgün ve sansür yetkisine son verilmiştir.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

 Padişahın veto hakkı sınırlandırılmıştır.

C) I ve II

E) I, II ve III

 Basın üzerindeki sansür kaldırılmıştır.  Cemiyet, dernek ve parti kurma hak ve hürriyetleri kabul edilmiştir.

 Bu değişikliklerle padişahın yetkileri kısıtlanmış, Mebusan Meclisi’nin gücü artırılarak demokratikleşme sürecine katkı sağlanmıştır.

3. Türk tarihinde çok partili hayata ilk kez hangi dönemde geçilmiştir? A) B) C) D) E)

Tanzimat Dönemi II. Meşrutiyet Dönemi İstibdat Dönemi I. Meşrutiyet Dönemi Cumhuriyet Dönemi

E. II. Meşrutiyet Döneminde Kurulan Siyasî Partiler  Türk tarihinde çok partili hayata ilk kez II. Meşrutiyet Dönemi’nde geçilmiştir. II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ’NDEKİ BAŞLICA SİYASÎ PARTİLER

İttihat ve Terakki Cemiyeti

 Türk siyasî tarihinin ilk partisidir.  Siyasî fikir olarak Türkçülük (Turancılık/Pantürkizm) akımını savunmuştur.  Mizan, Meşveret ve İçtihad gazeteleri desteklemiştir.

Osmanlı Ahrar Fırkası

 Prens Sabahattin önderliğinde kurulmuştur.  Türk siyasî tarihinin ilk muhalefet partisidir.  Volkan ve Serbestî gazeteleri desteklemiştir.

Hürriyet ve İtilaf Fırkası

 Liderleri Dr. Rıza Nur ve Damat Ferit Paşa’dır.  1911 yılında İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne karşı kurulan en önemli muhalefet partisidir.

✎ II. Meşrutiyet Dönemi’nde bu önemli üç siyasî parti dışında ayrıca; Fedakâran-ı

Millet Fırkası, İttihad-ı Muhammedî Fırkası, Osmanlı Demokrat Fırkası, Islahat-ı Esâsiye-i Osmaniye Fırkası, Mutedil Hürriyetperverân Fırkası, Osmanlı Sosyalist Fırkası ve Ahâli Fırkası gibi siyasî partiler de kurulmuştur.

4. Aşağıdakilerden hangisi II. Meşrutiyet Dönemi’nde kurulan siyasî partilerden biri değildir? A) B) C) D) E)

Hürriyet ve İtilaf Fırkası Fedakâran-ı Millet Fırkası Osmanlı Ahrar Fırkası Vatan ve Hürriyet Cemiyeti İttihat ve Terakki Cemiyeti

5. II. Meşrutiyet Dönemi’nde Prens Sabahattin önderliğinde kurulan Türk siyasî tarihinin ilk muhalefet partisi aşağıdakilerden hangisidir? A) B) C) D) E)

Osmanlı Ahrar Fırkası İttihad-ı Muhammedî Fırkası Fedakâran-ı Millet Fırkası Mutedil Hürriyetperverân Fırkası Hürriyet ve İtilaf Fırkası

1-C

2-E

3-B

4-D

5-A

~ 169 ~

“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

KPSS / Tarihin Pusulası

OSMANLI DEVLETİ’NİN DAĞILMASINI ÖNLEME ÇABALARI (FİKİR AKIMLARI) Fikir Akımı

Temsilcileri

Amacı

 Ziya Paşa  Mithat Paşa  Namık Kemal  Ali Suavi

Osmanlı Devleti’ni oluşturan bütün milletleri adalet, eşitlik, hürriyet ölçüleri içinde bir arada tutup Osmanlılık duygusu ile “Osmanlı Toplumu”nu oluşturmak, toplumsal eşitliği sağlamak

İslâmcılık (Ümmetçilik) (Panislâmizm)

 Said Halim Paşa  Mehmet Âkif  Ahmet Hamdi Akseki

Millet olmanın en önemli özelliği dindir. Dinî birlik devleti ayakta tutabilir, düşüncesiyle İslâm toplumlarının devletten ayrılmalarını önlemek ve tüm Müslümanları tek bir çatı altında toplamak

Türkçülük (Turancılık) (Pantürkizm)

 Yusuf Akçura  Mehmet Emin Yurdakul  Ziya Gökalp  Ömer Seyfettin  İsmail Gaspıralı  Mehmet Emin Resûlzâde

Osmanlıcılık

Batıcılık

Adem-i Merkeziyetçilik

Dünyadaki bütün Türkleri millî bir duygu ile birleştirerek Osmanlı bayrağı altında kuvvetli bir unsur olarak yeniden dünya devletleri arasına sokmak Yusuf Akçura’nın Osmanlıcılık, İslamcılık ve Türkçülük fikirlerini incelediği önemli eseri Üç Tarz-ı Siyaset’tir.

Etkili Olduğu Dönem

Geçerliliği

Tanzimat Dönemi I. Meşrutiyet

Fransız İhtilâli sonrasında ortaya çıkan Milliyetçilik akımının etkisiyle Balkan milletlerinin isyan edip Osmanlı Devleti’nden ayrılmasıyla geçerliliğini kaybetmiştir.

II. Abdülhamit (İstibdat) Dönemi

I. Dünya Savaşı sırasında halifenin cihat çağrısına rağmen Müslüman Arapların İngilizlerle birlikte hareket etmeleri ile geçerliliğini kaybetmiştir.

II. Meşrutiyet Dönemi

Bilim ve teknikte Batı’nın örnek alınması, kültürel yapının korunması düşüncesiyle Yeni Türk Devleti’nin kurulmasında Mustafa Kemal Atatürk’ün ortaya koyduğu milliyetçilik ilkesinin oluşmasında etkili olmuştur.

 Celâl Nuri  Tevfik Fikret  Abdullah Cevdet

Türk toplumuna Batı’da gelişen düşünce, yönetim biçimi, yaşama tarzını getirerek ülkenin kalkınmasını sağlamak, Avrupa’nın izinden gitmek

Lâle Devri ve Tanzimat Dönemi

Batı’nın sadece bilim ve tekniğinin alınması gerektiğini savunan bu anlayış Yeni Türk Devleti’nin temel taşlarından birini oluşturmuştur.

 Prens Sabahattin

Federal yönetim ve liberal ekonomi ile devletin sürekliliğini sağlamak yerel yönetimlerin yetkilerini artırmak

II. Meşrutiyet Dönemi

İttihat ve Terakki Cemiyeti tarafından sakıncalı bulunmuş, taraftarları sürgün edilmiştir.

II. TRABLUSGARP SAVAŞI (1911-1912) A. Savaşın Nedenleri  1870’li yıllarda Piyemonte öncülüğünde siyasî birliğini tamamlayan İtalya’nın,

gelişen sanayisi için ham madde ve pazar arayışı  İngiltere ve Fransa’nın, İtalya’yı Almanya’nın yanından ayırarak kendi sömürge-

lerini güvence altında tutmak istemesi  Trablusgarp’ın coğrafî konum olarak İtalya’ya yakın olması  İtalya’nın artan nüfusuna yeni yurtlar bulma düşüncesi  Trablusgarp’ın İtalya’ya Afrika’nın içlerine kadar ilerleme olanağı sağlaması  Osmanlı Devleti’nin deniz gücünün oldukça zayıf olması

1. Osmanlı Devleti’nin dağılmasını önlemek için, sınırları içinde yaşayan ve Osmanlı Devleti’ni oluşturan bütün milletleri, hak ve ödevler bakımından eşit duruma getirerek “Osmanlı Toplumu” olabilme fikrini savunan düşünce akımı aşağıdakilerden hangisidir? A) B) C) D) E)

İslâmcılık Türkçülük Osmanlıcılık Batıcılık Adem-i Merkeziyetçilik

 İtalya’nın Habeşistan’daki başarısızlığını (1896) telâfi etmek istemesi 1-C

~ 170 ~

KPSS / Tarihin Pusulası

“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

B. Savaşın Gelişimi ✎ Trablusgarp’ı işgal etmek isteyen İtalya bu amacına ulaşmak için Avrupa devletle-

riyle, kendisine Trablusgarp’ta hareket serbestliği tanıyacak antlaşmalar yapmıştır. Bu konuda anlaşmaya vardığı devletlerden biri Rusya’dır. İtalya, 1909 Racconigi Antlaşması ile Trablusgarp üzerindeki çıkarlarını Rusya’ya kabul ettirmiştir.

 1909 yılında İtalya ile Rusya arasında imzalanan Racconigi Antlaşması ile Rusya İtalya’nın Trablusgarp’taki çıkarlarını, buna karşılık İtalya da Rusya’nın Boğazlardaki çıkarlarını kabul etmiştir. ✎ 1896 Habeşistan bozgununu yaşamış olan İtalya, Osmanlının iç sorunlarını çok ye-

1. Trablusgarp 1911'de İtalya tarafından işgal edilince, Osmanlı Devleti Trablusgarp'a asker gönderememiştir. Osmanlı Devleti'nin bu durumu, I.

Mısır'ın İngiliz işgali altında olması,

II. donanmanın kullanılamaz halde olması, III. bölge halkının İtalyanları desteklemesi nedenlerinden hangilerine bağlanabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

rinde ve zamanında kullanarak Trablusgarp, Bingazi ve Derne’ye asker çıkarmıştır.

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ Bu gelişme üzerine Osmanlı Devleti bölgeye denizden ve karadan asker göndere-

memiştir. Çünkü donanma Haliç’te demirliydi ve Mısır İngiliz işgali altındaydı. ✎ Osmanlı Devleti’nin genç vatansever subayları Mustafa Kemal (gazeteci Şerif Bey

adıyla), Enver Bey, Nuri Bey, Fethi Okyar ve Ali Çetinkaya, Mısır ve Tunus üzerinden buraya gizlice geçmişlerdir. ✎ Derne ve Tobruk’ta Mustafa Kemal, Bingazi’de ise Enver Bey İtalyanların ilerleyişi-

ni durdurmuş, bunun üzerine İtalya, Osmanlı Devleti’ni barışa zorlamak için Rodos ve Oniki Ada’yı işgal etmiş, Çanakkale’yi abluka altına almıştır.

2. Mustafa Kemal’in, Derne ve Tobruk cephelerinde başarı göstererek sömürgeciliğe karşı verdiği ilk mücadele aşağıdakilerden hangisidir? A) Trablusgarp Savaşı B) Çanakkale Savaşı C) Birinci Balkan Savaşı D) İkinci Balkan Savaşı E) Birinci Dünya Savaşı

 DİKKAT!... Sınavlarda Mustafa Kemal’in Trablusgarp Savaşı’nda başarılı olduğu yerler (Derne ve Tobruk) ile Çanakkale Savaşları’nda başarılı olduğu yerler (Arıburnu, Conkbayırı, Anafartalar...) birlikte sorulmakta ve bu bilgilerin ayırt edilmesi istenmektedir. ✎ Karadağ’ın Balkanlarda Osmanlı’ya savaş ilan etmesiyle, iki cephede birden savaşa-

mayacağını anlayan Osmanlı Devleti çaresizce barış istemek zorunda kalmıştır.

3. İtalya'nın ekonomik alanda güçlenmek istemesi 1911’de Osmanlı toprağı olan Trablusgarp'ı işgal etmesine neden olmuştur. İtalya'nın Trablusgarp'ı işgal etmesi, I.

milliyetçilik,

II. sömürgecilik,

 Trablusgarp Savaşı’nda özellikle Derne, Tobruk ve Bingazi’de askerî başarı elde eden Osmanlı Devleti, Balkanlarda savaş başlaması nedeniyle yenik duruma düşmüştür. ✎ Osmanlı Devleti Trablusgarp’taki subaylarını geri çağırmış ve 15 Ekim 1912 tarihin-

III. emperyalist politika anlayışlarından hangilerini benimsediğinin kanıtıdır? A) Yalnız I

de İsviçre’nin Lozan şehrinde İtalya ile Ouchy (Uşi) Antlaşması’nı imzalamıştır.

❆ Ouchy (Uşi) Antlaşması (15 Ekim 1912) (Osmanlı – İtalya) ✎ Antlaşmaya göre;

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

4. Osmanlı Devleti ile İtalya arasında yaşanan Trablusgarp Savaşı, aşağıdaki antlaşmalardan hangisi ile son bulmuştur? A) Bükreş

 Osmanlı Devleti’nin Kuzey Afrika’daki son toprak parçası olan Trablusgarp ve

B) Berlin

D) İstanbul

C) Atina

E) Ouchy (Uşi)

Bingazi (Libya) İtalya’ya bırakılmıştır.  İtalya Trablusgarp’ın Düyûn-u Umûmiye’ye olan borçlarını ödeyecektir.  Trablusgarp’ta yaşayan Müslümanlar dinî yönden halifelik makamına bağlı ka-

lacaklardı. Böylece dinî ve kültürel bağlar korunmaya çalışılmıştır.  Rodos ve On İki Ada geçici olarak (Balkan Savaşları bitene kadar) İtalya’ya bıra-

kılmıştır.

 İtalya Balkan Savaşları bitmesine rağmen Rodos ve On iki Ada’yı Osmanlı’ya geri vermemiş, II. Dünya Savaşı sonunda 1947 Paris Antlaşması ile Yunanistan’a bırakmıştır. ✎ Osmanlı Devleti, Kuzey Afrika’daki son toprağını kaybetmiş, aynı zamanda artık 3

kıtada toprağı olan bir devlet olma özelliğini de yitirmiştir.

 Trablusgarp Savaşı Mustafa Kemal’in sömürgeciliğe karşı ilk mücadelesidir.

5. 1912 tarihli Ouchy (Uşi) Antlaşması’nın; I.

Osmanlı Devleti Trablusgarp ve Bingazi’yi İtalya’ya bırakacak,

II. Trablusgarp’ta yaşayan Müslümanlar dinî yönden halifelik makamına bağlı kalacak, III. İtalya Trablusgarp’ın Düyûn-u Umûmiye’ye olan borçlarını ödeyecek maddelerinden hangileri Osmanlı Devleti’nin bölge halkı ile bağlarını sürdürmek istediğinin açık bir kanıtıdır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

1-C

2-A

C) I ve II

E) I, II ve III

3-D

4-E

5-B

~ 171 ~

“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

KPSS / Tarihin Pusulası

 Dünya tarihinde uçak ilk kez Trablusgarp Savaşı’nda İtalya tarafından kullanılmıştır. İtalyan pilot Giulio Gavotti 1 Kasım 1911’de dünya tarihinde ilk kez uçaktan Osmanlı askerlerinin üzerine bomba atarak hava saldırısı gerçekleştirmiştir.

1. Dünya tarihinde “uçak” ilk kez hangi savaşta ve hangi devlet tarafından kullanılmıştır? A) Trablusgarp Savaşı’nda, İtalya

III. BALKAN SAVAŞLARI (1912-1913)

B) Çanakkale Savaşı’nda, İngiltere

✎ Rusya, Trablusgarp Savaşı devam ederken, Osmanlı’nın Balkanlardaki topraklarını

Sırbistan ve Bulgaristan arasında paylaştırmış, Karadağ ve Yunanistan’ın da katılımıyla Balkan Birliği oluşturulmuştur.

C) Birinci Dünya Savaşı’nda, İngiltere D) Kurtuluş Savaşı’nda, Fransa E) Birinci Dünya Savaşı’nda, Almanya

✎ Bu Balkan devletleri Osmanlı Devleti’nin Makedonya’da ıslahat yapmasını istemiş-

ler, bu istekleri karşılık bulmayınca Osmanlı Devleti’ne savaş ilan etmişlerdir.

A. I. BALKAN SAVAŞI (1912-1913) Yunanistan

Bulgaristan

OSMANLI DEVLETİ

Sırbistan

2. Trablusgarp Savaşı devam ederken Bulgaristan, Sırbistan, Yunanistan ve Karadağ Osmanlı devletine karşı ittifak kurmuşlardır. Bu ittifakın kurulmasında etkili olan devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) Fransa

B) İngiltere

C) Rusya

D) Almanya

E) Avusturya-Macaristan

Karadağ

1) Savaşın Nedenleri  Milliyetçilik akımının etkileri  Osmanlı Devleti’nin Balkanlardaki varlığına son verilmek istenmesi  Rusya’nın Panslavizm politikası kapsamında Balkan uluslarını kışkırtması  İngiltere’nin Osmanlı’ya karşı tutumunu değiştirmesi (Reval Görüşmesi)

3. I. Balkan Savaşı öncesinde Rusya’nın desteğiyle Osmanlı Devleti’ne karşı bir Balkan birliği oluşturulmuştur. Aşağıdaki devletlerden hangisi bu ittifak (birlik) içerisinde yer almamıştır? A) Yunanistan

B) Bulgaristan

C) Sırbistan

D) Romanya E) Karadağ

2) Savaşın Gelişimi ✎ I. Balkan Savaşı’nda Osmanlı Devleti’ne saldıran ilk Balkan devleti Karadağ olmuş,

bu devletin Yenipazar’a saldırısıyla savaş başlamıştır. ✎ Kısa zamanda gelişen savaşa Bulgaristan, Sırbistan ve Yunanistan’ın da dâhil olma-

sıyla Osmanlı Devleti dört cephede birden savaşmak zorunda kalmıştır. ✎ Yunanistan Ege adalarını ve Selanik’i ele geçirmiş; Makedonya Karadağ, Sırbistan

ve Bulgaristan tarafından işgal edilmiştir.

4. I. Balkan Savaşı’nda Osmanlı Devleti’ne saldıran ilk Balkan devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Karadağ

B) Sırbistan

C) Arnavutluk

D) Yunanistan

E) Bulgaristan

✎ Rauf (Orbay) Bey, Hamidiye Kruvazörü ile Ege’de başarılı mücadeleler vermişse de

Yunanlılar Ege adalarını işgal etmeyi başarmışlardır. ✎ Mustafa Kemal, 25 Kasım 1912’de Çanakkale ve Gelibolu’yu savunmak için kurulan

Akdeniz Boğazı Birleşik Kuvvetler Harekât Şubesi Komutanlığı'na atanmıştır. ✎ Osmanlı Devleti ile sınırı kalmayan Arnavutluk ise, Osmanlı’nın bu durumundan

yararlanarak bağımsızlığını ilan etmiştir.

 I. Balkan Savaşı sırasında bağımsızlığını ilan edip, Osmanlı Devleti’nden ayrılarak bağımsız olan son Balkan devleti Arnavutluk olmuştur.

5. I. Balkan Savaşı sırasında Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu durumdan yararlanarak bağımsızlığını ilan eden son Balkan devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Yunanistan

B) Bulgaristan

C) Sırbistan

D) Karadağ E) Arnavutluk

✎ Avrupa devletleri durumu değerlendirmek ve savaşı sonlandırmak için Londra’da

bir konferans toplanmasını sağlamıştır. Osmanlı Devleti de I. Balkan Savaşı’nda hiç varlık gösterememiş ve barış antlaşması imzalamak zorunda kalmıştır.

~ 172 ~

1-A

2-C

3-D

4-A

5-E

KPSS / Tarihin Pusulası

“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

✎ Osmanlı Devleti’nin I. Balkan Savaşı’nda mağlup olmasında;  Ordunun siyasete karışması  Ordunun bir kısmının terhis edilmesi (Dışişleri Bakanı Âsım Bey 65.000 kişilik

1. Osmanlı Devleti’nin Birinci Balkan Savaşı’nı kaybetmesinde;

bir askerî birliği savaştan önce terhis etmiştir.)

donanma gücünün yetersiz olması,

I.

 Donanma gücünün yetersiz olması

II. ordunun siyasete karışması,

 Savaşın dört cephede devam etmesi

III. İtalya’nın siyasî birliğini kurması gelişmelerinden hangilerinin etkili olduğu savunulabilir?

 Ordunun bir kısmının Vahabî Ayaklanması’nı bastırmak için Yemen’e gitmesi

A) Yalnız I

gibi durumlar etkili olmuştur.

B) Yalnız II

D) II ve III

3) Bâb-ı Âli Baskını (23 Ocak 1913) ✎ I. Balkan Savaşı’nda alınan yenilginin sorumlusu görülen hükûmete karşı, İttihat ve

Terakkicilerin düzenlediği, Osmanlı Devleti’nde görülen ilk hükûmet darbesidir. ✎ Enver Paşa öncülüğünde düzenlenen bu hükûmet darbesi ile Kâmil Paşa Hükûmeti

2. Osmanlı Devleti’nde, hükûmetin silah zoruyla görevden alınmasıyla sonuçlanan ve bir anlamda askerî darbe niteliği taşıyan ilk hükûmet darbesi aşağıdakilerden hangisidir?

düşürülmüş, yerine Mahmut Şevket Paşa Hükûmeti kurulmuştur. ✎ Bâb-ı Âli Baskını ile İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin yönetimdeki etkinliği artmıştır.

 Bâb-ı Âli Baskını sadece bir hükûmet darbesidir. Rejimi değiştirmeye yönelik değildir. Baskın sonucunda rejim ya da herhangi bir padişah değişikliği yaşanmamıştır.

4) Londra Antlaşması (30 Mayıs 1913)

C) I ve II

E) I, II ve III

A) B) C) D) E)

II. Meşrutiyet’in ilanı 31 Mart Vak’ası Patrona Halil İsyanı Bâb-ı Âli Baskını Kabakçı Mustafa İsyanı

I.

Bâb-ı Âli Baskını,

3.

✎ Osmanlı Devleti bu antlaşma ile Midye-Enez hattının batısındaki toprakları kaybet-

II. 31 Mart Vak’ası,

miştir. Buna göre;

III. Meşrutiyet’in ilanı

 Osmanlı Devleti’nin batı sınırı Midye-Enez hattı olarak belirlenmiştir.

Yukarıdakilerden hangileri rejimi değiştirmeye yönelik bir faaliyet değildir?

 Ege adalarının durumu Avrupalı devletlerin alacağı karara bırakılmıştır.

A) Yalnız I

 Gelibolu Yarımadası dışındaki tüm Trakya, Dedeağaç, Kavala, Kırklareli ve Edir-

B) Yalnız II

D) I ve II

ne Bulgaristan’a bırakılmıştır.

C) Yalnız III

E) II ve III

 Orta ve Kuzey Makedonya Sırbistan’a bırakılmıştır.  Güney Makedonya, Selanik ve Girit Yunanistan’a bırakılmıştır.

 Osmanlı Devleti bu antlaşma ile Gökçeada (İmroz) ve Bozcaada (Taşoz) dışında tüm Ege adalarını kaybetmiştir.

4. Osmanlı Devleti Midye-Enez Hattı’nın batısındaki toprakları aşağıdaki antlaşmalardan hangisiyle kaybetmiştir? A) Bükreş

B) Londra

D) İstanbul

 DİKKAT!...

C) Atina

E) Uşi (Ouchy)

Değerli adaylar, ÖSYM’nin yaptığı sınavlarda Balkan Savaşları ile ilgili sorularda genellikle “kaybedilen toprakların hangileri olduğu?” konusu üzerinde durulmaktadır.

5) I. Balkan Savaşı’nın Sonuçları ✎ Osmanlı Devleti Balkanlarda çok fazla toprak kaybı yaşamıştır. (Midye-Enez Hattı) ✎ Mustafa Kemal’in ordunun siyasete karışmamasına yönelik görüşlerinin doğruluğu

ortaya çıkmıştır. ✎ Osmanlıcılık akımı amacına ulaşamamış, yerini Milliyetçilik akımına bırakmıştır.

5. I.

Selanik,

II. Makedonya, III. Ege Adaları Yukarıdakilerden hangileri I. Balkan Savaşı sonrasında kaybedilmiştir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

✎ Yönetimi ele geçiren İttihat ve Terakki Cemiyeti 1918’e kadar ülkeyi yönetmiştir.

C) Yalnız III

E) I, II ve III

✎ Savaştan en kârlı çıkan devlet Bulgaristan olmuştur. Bu durum II. Balkan Savaşı’nın

çıkmasında son derece etkilidir.

1-C

2-D

3-A

4-B

5-E

~ 173 ~

“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

KPSS / Tarihin Pusulası

B. II. BALKAN SAVAŞI (1913) Sırbistan

Yunanistan

BULGARİSTAN

Karadağ

1. I. Balkan Savaşı’nda olmayıp II. Balkan Savaşı’nda yer alan Balkan devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Yunanistan

B) Romanya

C) Sırbistan

D) Karadağ E) Arnavutluk

Romanya

☸ Savaşın Nedenleri  Bulgaristan’ın I. Balkan Savaşı sonucunda fazla toprak elde etmesi (temel sebep)  Diğer Balkan devletlerinin Bulgaristan’ın bu kadar güçlenmesinden rahatsız olması  Balkan devletlerinin toprak paylaşımı konusunda anlaşamaması

2. Aşağıdakilerden hangisi II. Balkan Savaşı’nın nedenlerinden biridir? A) Arnavutluk’un bağımsız olması B) Osmanlı Devleti’nin Edirne ve Kırklareli’yi geri alması C) Bulgaristan’ın genişlemesinden diğer Balkan devletlerinin huzursuz olması D) Kanun-i Esâsi’nin ilan edilmesi E) Bâb-ı Âli Baskını’nın gerçekleşmesi

✎ Bulgaristan’ın Balkanlarda güçlenmesinden rahatsız olan Sırbistan, Yunanistan ve

Karadağ Bulgaristan’a savaş ilan etmişlerdir. Bu devletlere, I. Balkan Savaşı’nda yer almayan ve Bulgaristan’dan toprak talep eden Romanya da dâhil olmuştur.

 I. Balkan Savaşı’nda olmayıp II. Balkan Savaşı’nda yer alan devlet Romanya’dır.

3. II. Balkan Savaşı’ndan en zararlı çıkan devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) Yunanistan

B) Romanya

C) Sırbistan

D) Karadağ E) Bulgaristan

✎ Osmanlı Devleti, Balkan devletleri arasındaki bu mücadeleyi fırsat bilerek Kırklareli

ve Edirne (Doğu Trakya)’yi geri almıştır. Bu durum Osmanlı Devleti’nin Londra Antlaşması’nda belirlenen sınırları kabul etmediğini göstermektedir.

 II. Balkan Savaşı’nda Mustafa Kemal Bolayır Kolordusu Kurmay Başkanı, Enver Paşa ise Çatalca Birlikleri Kurmay Başkanı olarak görev yapmıştır. ✎ II. Balkan Savaşı sonunda, Balkan devletleri kendi aralarında Bükreş Antlaşması’nı

imzalamışlardır. Osmanlı Devleti ise Bulgaristan ve Sırbistan ile ayrı ayrı İstanbul Antlaşmaları’nı yaparken, Yunanistan ile Atina Antlaşması’nı imzalamıştır.

4. II. Balkan Savaşı’nda Bolayır Kolordusu Kurmay Başkanı olan Mustafa Kemal; I.

Edirne,

II. Kırklareli, III. Selanik bölgelerinden hangilerini işgalden kurtarmıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) I, II ve III

BALKAN SAVAŞLARINI BİTİREN ANTLAŞMALAR

Bükreş Antlaşması (10 Ağustos 1913)

İstanbul Antlaşması (29 Eylül 1913)

Atina Antlaşması (14 Kasım 1913)

İstanbul Antlaşması (13 Mart 1914)

~ 174 ~

 Balkan devletleri kendi aralarında imzalamıştır.  Antlaşmaya göre; - Manastır, Üsküp ve Priştina Sırbistan’a verilecek. - Serez, Drama, Selanik ve Kavala Yunanistan’a verilecek. - Dobruca ve Silistre Romanya’ya verilecek.  Osmanlı Devleti ile Bulgaristan arasında imzalanmıştır.  Bulgaristan Doğu Trakya’yı Osmanlı Devleti’ne bırakmış, Meriç Nehri sınır kabul edilmiştir.

5. II. Balkan Savaşı sonrasında; Osmanlı Devleti ile Yunanistan arasında imzalanan,

I.

II. Balkan devletlerinin kendi aralarında imzaladıkları, III. Osmanlı Devleti ile Bulgaristan arasında imzalanan antlaşmalar aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak sıralanmıştır? I

II

III

 Osmanlı Devleti ile Yunanistan arasında imzalanmıştır.  Selanik, Yanya ve Girit Yunanistan’a bırakılmış ve Meriç Nehri sınır kabul edilmiştir.

A)

Bükreş

Atina

İstanbul

B)

Atina

Bükreş

İstanbul

Atina

Bükreş

D)

Bükreş

İstanbul

Atina

 Osmanlı Devleti ile Sırbistan arasında imzalanmıştır.  Sırbistan’da kalan Türklerin haklarının ve mallarının korunması ile ilgili hükümler vardır.

E)

Atina

İstanbul

Bükreş

C) İstanbul

1-B

2-C

3-E

4-D

5-B

KPSS / Tarihin Pusulası

“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

Balkan Savaşları’nın Genel Sonuçları ❆ Batı Trakya, Makedonya, Arnavutluk ve Ege Adaları (Bozcaada (Taşoz) ve

Gökçeada (İmroz) hariç) Osmanlı Devleti’nin elinden çıkmıştır. ❆ Osmanlı Devleti’nin Balkanlardaki varlığı “Doğu Trakya” ile sınırlı kalmıştır. ❆ Batı Trakya (Gümülcine, Dedeağaç, İskeçe, Kavala, Yanya, Serez ve İşkodra)

sorunu ortaya çıkmıştır. ❆ Osmanlı Devleti’nde merkezî yönetim saygınlığını kaybetmiştir. ❆ Meriç Nehri sınır olarak kabul edilmiş ve yaklaşık olarak bugünkü Batı sınırı

1. I.

Batı Trakya,

II. Arnavutluk, III. Doğu Trakya Osmanlı Devleti yukarıdakilerden hangilerini Balkan Savaşları sonunda kaybetmiştir ? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) I, II ve III

belirlenmiştir. ❆ Osmanlı’da ülke içinde göç hareketleri yoğunlaşmıştır. ❆ Almanya’dan getirilen subaylarla Osmanlı ordusu yeniden yapılandırılmaya

çalışılmıştır. ❆ İttihat ve Terakki ülkenin yönetimini tümüyle ele geçirmiştir. ❆ Osmanlıcılık fikir akımı zayıflamış, Türkçülük fikir akımı güçlenmiştir.

2. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Devleti’nin Balkan Savaşları sonunda kaybettiği yerlerden biri değildir? A) Bosna Hersek

B) Makedonya

C) Batı Trakya

D) Arnavutluk

E) Ege Adaları

IV. I. DÜNYA SAVAŞI (1914-1918) A. I. DÜNYA SAVAŞI’NIN NEDENLERİ ☸ GENEL NEDENLER  Sanayi İnkılâbı sonrası süreçte ortaya çıkan sömürgecilik yarışı***  Ham madde ve pazar arayışlarının uluslararası rekabete dönüşmesi***  Fransız İhtilâli sonrasında ortaya çıkan milliyetçilik akımının etkisiyle her

milletin devlet kurmak istemesi  Ülkeler arası silahlanma ve bloklaşmaların yaşanması

3. Aşağıdakilerden hangisi Birinci Dünya Savaşı'nın genel nedenlerinden biridir? A) İtalya'nın siyasî birliğini kurması B) Fransa'nın Alsas-Loren'i kaybetmesi C) Sömürgecilik arayışlarının artması D) Almanya ve İngiltere arasındaki ekonomik rekabet E) Rusya'nın Balkanlarda izlediği Panslavizm politikası

☸ ÖZEL NEDENLER  Almanya ve İngiltere arasındaki ekonomik rekabet  Fransa’nın 1871 Sedan Savaşı’nda Almanya’ya kaptırdığı Alsace-Loraiene

(Alsas Loren) bölgesini geri almak istemesi (kömür havzası rekabeti)  Rusya’nın sıcak denizlere inme amacı ve Balkanlarda uyguladığı Panslavizm

politikası

4. I. Dünya Savaşı’nın nedenlerinden biri olan devletlerarası rekabetin; I.

ham madde gereksiniminin azalması,

II. silahlanmanın yoğunluk kazanması, III. devletlerarası bloklaşmanın yaşanması

 Avusturya-Macaristan ile Rusya’nın Balkanlara hakim olma düşüncesi

durumlarından hangilerine ortam hazırladığı savunulabilir?

 İtalya ve Fransa’nın Kuzey Afrika’da sömürge rekabetine girmesi

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

 İtalya’nın Akdeniz’e egemen olma düşüncesi

C) Yalnız III

E) II ve III

 Japonya’nın Uzakdoğu’daki Alman sömürgelerini ele geçirmek istemesi

 Savaşın başlamasında etkili olan en önemli iki devlet Almanya ile İngiltere’dir.

5. I. Dünya Savaşı’nın çıkmasına yol açan ilk savaş ilanı, aşağıdaki devletlerin hangileri arasında gerçekleşmiştir? A) Almanya ile İngiltere

B. I. DÜNYA SAVAŞI’NIN BAŞLAMASI ✎ 28 Haziran 1914 tarihinde Avusturya-Macaristan Veliahdı Ferdinand ve eşinin,

Bosna Hersek’in başkenti Saraybosna’yı ziyareti esnasında Sırplı bir genç (Princep) tarafından öldürülmesi I. Dünya Savaşı’nı başlatan kıvılcım olmuştur.

B) Avusturya-Macaristan ile Sırbistan C) Avusturya-Macaristan ile Rusya D) İngiltere ile İtalya E) Almanya ile Fransa

✎ Avusturya-Macaristan’ın Sırbistan’a savaş açmasıyla I. Dünya Savaşı fiilen başla-

mış; Rusya Sırbistan’ın, Almanya ise Avusturya-Macaristan’ın yanında yer almıştır.

1-D

2-A

3-C

4-E

5-B

~ 175 ~

“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

KPSS / Tarihin Pusulası

DEVLETLERARASI BLOKLAŞMALAR 1. I.

İTTİFAK (BAĞLAŞMA) DEVLETLERİ

Almanya,

II. Rusya,

İTİLÂF (ANLAŞMA) DEVLETLERİ

III. Avusturya – Macaristan, IV. Bulgaristan

 Almanya

 İngiltere

 Avusturya-Macaristan

 Fransa

 İtalya

 Rusya

SAVAŞ BAŞLADIKTAN SONRA

Yukarıdakilerden hangileri İttifak (Bağlaşma) Devletleri Grubu'nda yer almıştır? A) I ve II

B) I ve III

D) I, II ve IV

C) II ve IV

E) I, III ve IV

2. İngiltere

I.

 Almanya

 İngiltere

 Avusturya-Macaristan

 Fransa

 İtalya

 Rusya

IV. Rusya

 Osmanlı Devleti

 İtalya (taraf değiştiren devlet)

V. ABD

 Bulgaristan

 Japonya (ilk ayrılan devlet)

Yukarıdakilerden hangisi İtilaf (Anlaşma) Devletleri’nden biri değildir?

 Yunanistan (son katılan devlet)  ABD

II. Fransa III. Almanya

A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

 Sırbistan  Romanya  Belçika  Hollanda  Portekiz  Brezilya

3. I. Dünya Savaşı sürecinde 1915’te taraf değiştirerek İtilaf Grubu’na geçen devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) İtalya

 Çin

C. OSMANLI DEVLETİ’NİN I. DÜNYA SAVAŞI’NA GİRMESİ ✎ Osmanlı Devleti, Trablusgarp ve Balkan Savaşları’nın yaralarını henüz saramadığı

için savaşın başlangıcında tarafsız bir tutum sergilemiştir. ✎ İngiltere de yeni cephelerin açılmasını çıkarlarına uygun bulmadığı için Osmanlı

B) Bulgaristan

D) Rusya

C) Almanya

E) Romanya

4. Osmanlı Devleti'nin I. Dünya Savaşı'na girmesine yol açan Yavuz ve Midilli gemileri aşağıdaki devletlerden hangisinin limanlarını bombalamıştır? A) İtalya

B) İngiltere

D) Rusya

C) Fransa

E) Yunanistan

Devleti’nin savaşa girmesini istememiştir. ✎ Osmanlı Devleti, siyasî yalnızlığına son vermek ve daha önce kaybettiği toprakları

geri alabilmek için önce İngiltere ve Fransa’ya yaklaşmak istemiş, ancak geri çevrilince Almanya ile yakınlaşmıştır. ✎ Bu yakınlaşma sonucunda Osmanlı Devleti ile Almanya arasında 2 Ağustos 1914

tarihinde bir ittifak antlaşması imzalanmıştır. ✎ Akdeniz’de İngilizlerden kaçan “Goeben” ve “Breslav” adlı iki Alman savaş gemisi

Çanakkale Boğazı’nı geçip Osmanlı Devleti’ne sığınmış, Osmanlı Devleti bu gemileri satın aldığını bildirerek gemilere Türk bayrağı çekmiş ve isimlerini de “Yavuz” ve “Midilli” olarak değiştirmiştir. ✎ Adları Yavuz ve Midilli olarak değiştirilen bu savaş gemileri, Alman Amiral Souchon

5. İngiltere Birinci Dünya Savaşı'nda, Osmanlı Devleti'nin tarafsız kalmasını istemiş ve bu doğrultuda çaba göstermiştir. Osmanlı Devleti'nin aşağıdaki özelliklerinden hangisinin, İngiltere'nin bu yönde bir politika izlemesini zorunlu kıldığı savunulamaz? A) Halifenin dinî gücü

B) Sanayi gücü

C) Boğazlara hâkimiyeti D) İnsan gücü

(Şuson) komutasında Karadeniz’e açılarak Ruslara ait Sivastopol ve Odessa limanlarını bombalamıştır.

E) Jeopolitik konumu

✎ Rusya bu gelişme sonrasında 31 Ekim 1914’te Osmanlı Devleti’ne savaş ilan etmiş,

böylece Osmanlı Devleti I. Dünya Savaşı’na girmiştir.

~ 176 ~

1-E

2-C

3-A

4-D

5-B

KPSS / Tarihin Pusulası

“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

Osmanlı Devleti’nin Almanya’nın Yanında Savaşa Girme Sebepleri

Almanya’nın Osmanlı Devleti’ni Yanında Görme Sebepleri

 Balkanlarda ve Kuzey Afrika’daki toprak kayıplarını telâfi etmek

 Yeni cepheler açılmasını sağlayarak savaşı daha geniş bir alana yaymak ve böylece savaş yükünü hafifletmek

 Ege adalarını geri almak

 Osmanlı’nın stratejik konumundan faydalanarak Boğazları korumak

 Siyasî yalnızlıktan kurtulmak  Kapitülasyonlardan ve borçlardan kurtulmak

 İngiliz sömürgelerini engellemek

 Orta Asya Türkleri ile birleşip Turancılık idealini gerçekleştirmek  İttihat ve Terakki yönetiminin, özellikle de Enver Paşa’nın, Alman hayranlığı ve Almanya’nın kazanacağına inanması

1. Osmanlı Devleti Birinci Dünya Savaşı'na girerken; I.

kaybettiği toprakları geri alma,

II. siyasî itibarını geri kazanma, III. Turancılık idealini gerçekleştirme hedeflerinden hangilerine ulaşmak istemiştir? A) Yalnız I

 Süveyş Kanalı’nı ele geçirmek

B) Yalnız III

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

 Rusya’nın müttefikleriyle bağlantısını kesmek  Halifelik makamından faydalanmak  Musul ve Kerkük petrollerinden faydalanmak  Osmanlı Devleti’nin insan gücünden faydalanmak

 Osmanlı Devleti I. Dünya Savaşı’na girerken sömürge elde etme amacı gütmemiştir.

2. Aşağıdakilerden hangisi Almanya'nın Osmanlı Devleti ile ittifak yapmasının amaçlarından biri değildir? A) Yeni cepheler açarak savaşı geniş bir alana yaymak B) Osmanlı'nın insan gücü ve ham madde kaynaklarından yararlanmak C) Osmanlı'nın jeopolitik konumundan yararlanmak D) Halifenin dinî nüfuzundan yararlanmak E) Osmanlı'nın askerî teknolojisinden yararlanmak

D. OSMANLI DEVLETİ’NİN SAVAŞTIĞI CEPHELER ✎ Osmanlı Devleti I. Dünya Savaşı’nda 2’si taarruz, 7’si savunma olmak üzere toplam

9 farklı cephede mücadele etmiştir. Savunma cephelerinin 4’ü ülke sınırları içinde, 3’ü müttefiklere yardım amaçlı olarak sınır dışında açılmıştır.

OSMANLI DEVLETİ’NİN SAVAŞTIĞI CEPHELER

3. Osmanlı Devleti’nin, I. Dünya Savaşı’na Almanya’nın yanında girmesinde etkili olan kişi aşağıdakilerden hangisidir? A) Tevfik Paşa B) Ahmet İzzet Paşa C) Enver Paşa

Taarruz Cepheleri

Savunma Cepheleri

Yardım Amaçlı Cepheler

 Kafkas (Doğu) Cephesi

 Çanakkale Cephesi

 Makedonya Cephesi

 Kanal (Süveyş) Cephesi

 Irak-Musul Cephesi

 Galiçya Cephesi

 Suriye-Filistin Cephesi

 Romanya Cephesi

 Hicaz-Yemen Cephesi

D) Salih Paşa E) Damat Ferit Paşa

4. Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’nda mücadele ettiği; I.

Kafkas,

II. Çanakkale,

Sınır Dışı Cepheleri

☸ TAARRUZ (SALDIRI) CEPHELERİ

III. Kanal cephelerinden hangileri taarruz amaçlıdır? A) Yalnız I

B) Yalnız III

D) I ve III

1) Kafkas (Doğu) Cephesi (Toprak Kazanılan Tek Cephe)***

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı coğrafyasında açılan ilk cephe Kafkas Cephesi’dir. ✎ Ruslara karşı mücadele edilen Kafkas Cephesi’nin açılmasında;  Rusya’nın güneye ilerleyişini durdurmak  Kafkaslardaki bağımsızlık mücadelesini desteklemek  Orta Asya Türkleriyle bağlantı kurup Turancılık fikrini hayata geçirmek

5. Osmanlı Devleti'nin I. Dünya Savaşı'nda toprak kazandığı tek cephe aşağıdakilerden hangisidir? A) Çanakkale

B) Kafkas

D) Irak-Musul

C) Kanal

E) Makedonya

 Bakü petrollerini ele geçirmek  Kafkaslar üzerinden Hindistan’a ulaşmak

gibi amaçlar etkili olmuştur.

1-E

2-E

3-C

4-D

5-B

~ 177 ~

“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Enver Paşa komutasındaki Türk ordusu Sarıkamış Taarruzu’nda şiddetli soğuk, bu-

laşıcı hastalık ve açlık nedeniyle ağır kayıplar vermiştir. Binlerce asker Allahüekber Dağları’nın eteklerinde soğuktan donarak şehit düşmüştür. ✎ Cephede askerî başarı sağlanamamış; Muş, Bitlis, Erzincan, Erzurum, Van ve Trab-

zon Rusların eline geçmiştir. Ancak, Çanakkale Cephesi’ndeki görevi bittikten sonra Kafkas Cephesi’ne XVI. Kolordu Komutanı olarak atanan Mustafa Kemal, 6-7 Ağustos 1916’da Muş ve Bitlis’i Rusların elinden geri almıştır.

1. I. Dünya Savaşı’nda İtilaf Grubu’nda yer alan Rusya, 1917’de Bolşevik İhtilâli’nin çıkması üzerine aşağıdaki antlaşmalardan hangisi ile savaştan çekilmiştir? A) Moskova

B) Brest-Litowsk

C) Versay

D) Nöyyi

✎ Osmanlı Devleti, Ermeni komitelerinin desteği ile isyanların büyüdüğünü görünce

E) Saint-Germain

birtakım önlemler almıştır. Osmanlı Dâhiliye Nezareti, 24 Nisan 1915’te Ermeni komite merkezlerinin kapatılması, belgelerine el konulması ve komite elebaşlarının tutuklanmasını öngören bir genelge yayımlayarak ilgili merkezlere bildirmiştir.

 Bu genelge üzerine İstanbul’da Hınçak ve Taşnak Ermeni Komitelerinin elebaşılığını

2. Kafkas Cephesi’ne XVI. Kolordu Komutanı olarak atanan Mustafa Kemal; I.

yapan 2345 kişi tutuklanmıştır. Ermenilerin “soykırım yıl dönümü” diye andıkları ve her yıl Amerika Birleşik Devletleri’nin meclislerine getirilen “24 Nisan” günü meselesi, bu genelgenin yayınlandığı günü işaret etmektedir.

Van,

II. Muş, III. Bitlis şehirlerinden hangilerini Rus işgalinden kurtarmıştır?

✎ Osmanlı Devleti’ne karşı Ruslara destek veren Ermeniler, 27 Mayıs 1915’te çıkar-

A) Yalnız I

tılan Ermeni Tehcir Yasası ile Suriye ve Lübnan’a zorunlu göçe tâbi tutulmuştur.

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

✎ Cephede savaş devam ederken Rusya’da 1917’de Bolşevik İhtilâli patlak verince,

Çarlık yönetimi yıkılmış ve Rusya Brest-Litowsk antlaşmasıyla savaştan çekilmiştir.

 Rusya’nın I. Dünya Savaşı’ndan çekilmesine ve böylece Kafkas Cephesi’nin de kapanmasına yol açan en önemli gelişme, Ekim 1917’de Bolşevik İhtilâli’nin çıkmasıdır.

3. Aşağıdakilerden hangisi I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Devleti’nin topraklarının paylaşıldığı gizli antlaşmalarda yer alan devletlerden biri değildir?

✎ 3 Mart 1918 tarihinde Osmanlı Devleti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Brest-

A) ABD

Litowsk Antlaşması ile;

C) İtalya

B) Fransa

D ) İngiltere

E) Yunanistan

 Osmanlı Devleti 1878 Berlin Antlaşması esnasında kaybettiği Kars, Ardahan ve

Batum’u (Elviye-i Selâse) geri almıştır.  Rusya I. Dünya Savaşı’ndan çekilmiştir. (Gizli antlaşmaları açıklamıştır.)  Doğu Cephesi kapanmıştır. ✎ Bolşevik İhtilâli (Ekim Devrimi) sonrasında Rusya’daki yeni rejim (sosyalizm), kendi

ülkelerindeki sistemle (kapitalizm) ters düştüğü için İtilaf Devletleri tarafından tanınmamıştır. ✎ Kafkas Cephesi’nde yaşanan başarısızlık Türkçülük (Turancılık) fikrinin gerçekleşti-

rilemeyeceğini ortaya çıkarmıştır.

4. I.

Kars,

II. Ardahan, III. Artvin Yukarıdakilerden hangileri Brest-Litowsk Antlaşması ile Rusya’dan geri alınmıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

 Kafkas (Doğu) Cephesi, Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’nda toprak kazandığı tek cephedir. (Kars-Ardahan-Batum) 5. I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin Almanya’nın isteğiyle Kanal Cephesi’ni açmasında;

2) Kanal (Süveyş-Mısır) Cephesi

I.

✎ Almanya’nın isteği ile Osmanlı Devleti tarafından açılan taarruz cephesidir.

II. Kafkaslardaki bağımsızlık mücadelesini desteklemek,

✎ İngilizlere karşı mücadele edilen bu cephenin açılmasında;  İngiltere’nin sömürgeleriyle olan bağlantısını kesmek

III. İngiltere’nin sömürgeleriyle olan bağlantısını kesmek amaçlarından hangilerinin etkili olduğu savunulabilir?

 İngiltere’ye sömürgelerinden gelen yardımı engellemek

A) Yalnız I

 Mısır’ı İngilizlerden geri almak

Mısır’ı İngilizlerden geri almak,

B) Yalnız II

D) I ve III

gibi amaçlar etkili olmuştur.

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ Bahriye Nazırı Cemal Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu, 1915 yılında Süveyş Ka-

nalı’na iki kez taarruza geçmiş, ancak herhangi bir sonuç alınamamıştır.

~ 178 ~

1-B

2-E

3-A

4-C

5-D

KPSS / Tarihin Pusulası

“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

✎ Osmanlı ordusunun geri çekilmesi üzerine İngilizler, Sina Yarımadası’nı ele geçirmiş

ve Suriye’ye kadar ilerlemişlerdir. ✎ Osmanlı Devleti bu mücadele sırasında Araplardan yardım alacağını düşünmüş, an-

cak Araplar bu savaşta İngilizlerin yanında yer almıştır.

 Arapların bu cephede İngilizleri desteklemesi İslâmcılık (Ümmetçilik) fikrinin sona erdiğini, buna karşın Arap milliyetçiliğinin güç kazandığını göstermektedir.

1. Birinci Dünya Savaşı’nda Arapların, Osmanlı Devleti’ne karşı İngilizlerle birlikte hareket etmesi, aşağıdaki fikir akımlarından hangisinin sona erdiğini göstermektedir? A) Milliyetçilik B) İslâmcılık C) Türkçülük D) Osmanlıcılık

☸ SAVUNMA CEPHELERİ

E) Adem-i Merkeziyetçilik

1) Çanakkale Cephesi (Zaferle Sonuçlanan Tek/Kapanan İlk Cephe)*** ✎ Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’nda mücadele ettiği en önemli cephedir. ✎ İtilaf Devletleri tarafından;  İstanbul ve Boğazları ele geçirerek Osmanlı Devleti’ni savaş dışı bırakmak  Savaşı kısa süre içerisinde bitirmek

2. I. Dünya Savaşı’nda aşağıdaki cephelerden hangisi, Osmanlıların ve müttefiklerinin kararları dışında, İtilaf Devletlerinin saldırısı ile açılmıştır? A) Çanakkale

B) Makedonya

C) Kanal

D) Kafkas

 Siyasî, ekonomik ve askerî krizde olan müttefikleri Rusya’ya yardım götürmek

E) Suriye-Filistin

 Balkan uluslarını da savaşın içine çekmek  İngiliz sömürge yollarının güvenliğini sağlamak  Cephe sayısını azaltarak İtilaf Devletleri’nin yükünü hafifletmek

gibi amaçlarla açılmıştır. ✎ İngiliz ve Fransız donanmalarının 19 Şubat 1915’te Çanakkale Boğazı’nı bombala-

masıyla başlayan savaş, 18 Mart 1915’te Nusret Mayın Gemisi’nin döşediği mayınlar ve topçuların çabalarıyla Kumkale ve Seddü’lbahir’de zaferle sonuçlanmıştır. ✎ İtilaf Devletleri, Avustralyalı ve Yeni Zelandalı askerlerden oluşan Anzakların da

desteği ile 25 Nisan 1915’te Gelibolu Yarımadası’na asker çıkararak karadan saldırıya geçmiştir. Ancak burada da ünlü Türk topçusu Seyit Onbaşı destanlaşmıştır. ✎ Gelibolu Yarımadası’nda 19. Tümen Komutanı Yarbay Mustafa Kemal’in emrinde-

ki kuvvetler Anafartalar, Kireçtepe, Conkbayırı ve Arıburnu cephelerinde büyük zaferler kazanmıştır. Bu zaferler İstanbul’un işgalini önlemiştir. 19. Tümen Komutanı Yarbay Mustafa Kemal Arıburnu’nda askerlere: “Size ben taarruz emretmiyorum, ölmeyi emrediyorum. Biz ölünceye kadar geçecek zaman zarfında yerimize başka kuvvetler ve kumandanlar geçecektir.” emrini vermiş ve savaşın kaderini belirlemiştir. ✎ Çanakkale Boğazı’nı karadan da geçemeyeceklerini anlayan İtilaf Devletleri, 9 Ocak

3. Aşağıdakilerden hangisi Çanakkale Cephesi’nin açılma nedenleri arasında gösterilemez? A) İstanbul ve Boğazları ele geçirerek Osmanlı Devleti’ni savaş dışı bırakmak B) İngiliz sömürge yollarının güvenliğini sağlamak C) Savaşı kısa süre içerisinde bitirmek D) Siyasî, ekonomik ve askerî krizde olan müttefikleri Rusya’ya yardım götürmek E) Bakü petrollerini ele geçirmek

4. Çanakkale Cephesi’nde 19. Tümen Komutanı olan Mustafa Kemal’in; I.

Anafartalar,

II. Conkbayırı, III. Derne cephelerinden hangilerinde gösterdiği başarılar İstanbul’un işgalini önlemiştir? A) Yalnız I

1916 tarihinde Gelibolu Yarımadası’ndan çekilerek cepheyi kapatmışlardır. Böylece I. Dünya Savaşı’nda kapanan ilk cephe Çanakkale Cephesi olmuştur.

❆ Çanakkale Savaşlarının Sonuçları  Ekonomik yönden yardım alamayan Rusya’da 1917 Bolşevik İhtilâli çıkmış ve Çarlık rejimi yıkılarak yerine Sovyet Rusya kurulmuştur.  Osmanlı Devleti’nin ve I. Dünya Savaşı’nın süresi uzamıştır.  İstanbul ve Boğazların işgali engellenmiştir.

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

5. Mustafa Kemal, “Size ben taarruz emretmiyorum, ölmeyi emrediyorum. Biz ölünceye kadar geçecek zaman zarfında yerimize başka kuvvetler ve kumandanlar geçecektir.” emrini vererek hangi savaşın kaderini belirlemiştir? A) Sakarya Meydan Muharebesi B) Büyük Taarruz

 Bulgaristan İttifak Devletleri’nin yanında savaşa dâhil olmuş, böylece Almanya ile Osmanlı Devleti arasında kara bağlantısı sağlanmıştır.

C) Çanakkale Savaşları

 Eğitimli pek çok insan şehit düşmüş, eğitimli insan açığı ortaya çıkmıştır.

E) Kütahya-Eskişehir Muharebesi

D) Trablusgarp Savaşı

 Mustafa Kemal’e “Albay” rütbesi verilmiş ve bir lider olarak dünyaca tanınmıştır.  Mustafa Kemal’in “Kurtuluş Savaşı”nın lideri olmasında etkili olmuştur.

1-B

2-A

3-E

4-D

5-C

~ 179 ~

“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

KPSS / Tarihin Pusulası

2) Irak Cephesi ✎ Bu cephe İngiltere tarafından; Irak (Musul–Kerkük) ve İran’ın (Abadan) petrol kay-

naklarını korumak, sömürgelerini tehdit eden Alman ve Osmanlı kuvvetlerini engellemek ve Rusya’ya Kafkaslar üzerinden yardım ulaştırmak amacıyla açılmıştır.

1. I.

Irak,

II. Suriye-Filistin,

✎ Halil Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu İngilizlere karşı Selman-ı Pak ve Kutü’l

III. Hicaz-Yemen Yukarıdaki cephelerden hangilerinin açılmasında İngiltere’nin Rusya’ya yardım ulaştırma amacı vardır?

Amare’de üstünlük sağlamış, İngiliz Generali Tawnshand tutsak edilmiştir. Ancak bu başarının devamı getirilememiş ve İngilizler Musul’a kadar ilerlemişlerdir. ✎ Osmanlı Devleti Irak Cephesi’nde Musul ve Kerkük dışında tüm Irak’ı kaybetmiştir.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

3) Suriye-Filistin Cephesi ✎ Mustafa Kemal’in I. Dünya Savaşı’nda görev yaptığı son cephedir.

2. I. Dünya Savaşı’nda; I.

✎ Kanal Harekâtı’nın devamı sayılan bu cephede de İngilizlere karşı mücadele edil-

Kanal,

II. Suriye-Filistin,

miştir.

III. Hicaz-Yemen

✎ Bu cephede başarı sağlanamamış, Arapların (Şerif Hüseyin) da desteğini alan İngi-

cephelerinden hangilerinde, Arapların İngilizleri desteklemesi nedeniyle İslâmcılık (Ümmetçilik) fikri önemini kaybetmiştir?

lizler Kudüs ve Filistin’i ele geçirmiş, Suriye’ye kadar dayanmıştır. ✎ Arapların bu cephede de İngilizleri desteklemesi Ümmetçilik fikrinin sona erdiğini,

buna karşın Arap milliyetçiliğinin güç kazandığını göstermektedir.

A) Yalnız I

✎ Mustafa Kemal bu cephede, Alman General Limon Van Sanders komutasındaki Yıl-

dırım Orduları Komutanlığı’na bağlı 7. Kolordu Komutanı olarak görev yapmış ve Halep’in kuzeyinde oluşturduğu savunma hattıyla düşman ilerleyişini durdurmuştur. Mustafa Kemal daha sonra Yıldırım Orduları Grup Komutanlığı’na atanmıştır.

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

3.  Mustafa Kemal’in I. Dünya Savaşı’nda görev yaptığı son cephedir.

4) Hicaz-Yemen Cephesi

 Kanal Harekâtı’nın devamı sayılan bu cephede İngilizlere karşı savaşılmıştır.

✎ İngilizler tarafından açılan bu cephede Osmanlı Devleti, Arap Yarımadası’ndaki İn-

Yukarıda özellikleri verilen cephe aşağıdakilerden hangisidir?

giliz ilerleyişini durdurmak ve kutsal yerleri korumak amacıyla mücadele etmiştir. ✎ Hicaz Emiri Şerif Hüseyin İngilizlerle işbirliği yaparak Osmanlı’ya karşı hareket et-

miştir. Bu durum da Ümmetçilik fikrinin sona erdiğini açıkça göstermektedir.

A) Çanakkale

B) Makedonya

C) Hicaz-Yemen

D) Kafkas

E) Suriye-Filistin

✎ İngilizlere karşı savaşılan bu cephede de başarı sağlanamamış, Hicaz ve Yemen

bölgesi Osmanlı hâkimiyetinden çıkmıştır. 4. I. Dünya Savaşı’nda; I.

☸ MÜTTEFİKLERE YARDIM CEPHELERİ (Sınır Dışı Cepheleri) 

Makedonya, Galiçya ve Romanya Cepheleri

✎ Osmanlı Devleti’nin sınırları dışında açılan cephelerdir.

Makedonya,

II. Galiçya, III. Suriye-Filistin cephelerinden hangileri Osmanlı Devleti’nin sınırları dışında mücadele ettiği cephelerdir? A) Yalnız I

✎ Osmanlı Devleti Bulgaristan ve Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’na yardım

B) Yalnız III

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

etmek için Osmanlı toprakları dışında Galiçya, Romanya ve Makedonya’da da mücadele etmiştir. ✎ Rusya, Romanya ve Fransa’ya karşı savaşılan bu cepheler Rusya’nın savaştan ayrıl-

ması ile kapanmıştır.

5. I. Dünya Savaşı’nda Mustafa Kemal; I.

Çanakkale,

II. Kafkas,

 Mustafa Kemal I. Dünya Savaşı’nda sırasıyla;  Çanakkale  Kafkas  Suriye-Filistin

ÇıKıŞ

şeklinde kodlanabilir.

III. Hicaz-Yemen cephelerinden hangilerinde mücadele etmiştir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

cephelerinde mücadele etmiştir. 1-A

~ 180 ~

2-E

3-E

4-C

5-D

KPSS / Tarihin Pusulası

“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

1. Birinci Dünya Savaşı’nın devam ettiği sırada İtilaf Devletleri Osmanlı topraklarını paylaşmak için kendi aralarında gizli antlaşmalar imzalamışlardır. Aşağıdakilerden hangisi bu gizli antlaşmalardan biri değildir? A) Sykes-Picot

B) Rethondes

C) Petrograt

D) Mac Mahon

E) Saint Jean de Maurienne

2. Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti kutsal cihat ilan etmesine rağmen Araplar İngilizlerle işbirliği yapmıştır. Bu durumun oluşmasında etkili olan antlaşma aşağıdakilerden hangisidir? A) Petrograt Protokolü B) Sykes-Picot Antlaşması C) Londra Antlaşması D) Mac Mahon Antlaşması E) İstanbul Antlaşması

3. I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin paylaşılmasıyla ilgili olarak; I.

Londra,

II. Sykes-Picot,

I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin Savaştığı Cepheler

E. I. DÜNYA SAVAŞI SIRASINDA İMZALANAN GİZLİ ANTLAŞMALAR ✎ Antlaşmaların temel amacı Osmanlı Devleti’nin paylaşılmasıdır.

Antlaşmalar

İmzalayanlar

- İngiltere İstanbul (Boğazlar) - Fransa (1915) - Rusya

Londra (1915)

Sykes-Picot (1916)

-

İngiltere Fransa İtalya Rusya

- İngiltere - Fransa

- İngiltere Mac Mahon (1916) - Hicaz Emiri Şerif Hüseyin Petrograd Protokolü (1916) Saint Jean de Maurienne (1917)

- İngiltere - Fransa - Rusya - İngiltere - Fransa - İtalya

III. Mac Mahon, IV. Saint Jean de Maurienne antlaşmalarından hangileri, İngiltere ve Fransa’nın İtalya’yı yanlarına çekmek ve İtalya’ya Anadolu’da verilecek yerleri belirlemek amacıyla imzalanmıştır? A) I ve IV

İçeriği ve Özellikleri

B) I ve III

D) III ve IV

C) II ve III

E) I, II ve IV

- Boğazlar ve İstanbul Rusya’ya bırakılmıştır. - Rusya da, İngiltere ve Fransa’nın Anadolu ve Orta Doğu’daki çıkarlarını kabul etmiştir. - Antalya çevresi İtalya’ya bırakılmış, ayrıca Oniki Ada ve Trablusgarp’taki İtalyan egemenliği de kabul edilmiştir.

4. 1916’da İngiltere ile Hicaz Emiri Şerif Hüseyin arasında imzalanan ve Arap halkının Osmanlı Devleti’ne karşı ayaklanmasına karşın İngiltere’nin de Arapların bağımsızlığını tanımasını öngören gizli antlaşma aşağıdakilerden hangisidir?

- Bu antlaşmanın ardından İtalya, İtilaf Devletleri safına geçmiştir. (Taraf değiştirmiştir.)

A) Sykes-Picot Antlaşması

- Hayfa, Akka ve (Musul hariç) Irak bölgesi İngiltere’ye; Çukurova, Suriye, Lübnan ve Antakya bölgesi ise Fransa’ya verilmiştir.

C) Mac Mahon Antlaşması

- Arap halkının Osmanlı Devleti’ne ayaklanmasına karşılık, İngiltere Arapların bağımsızlıklarını tanıyacak ve büyük bir Arap İmparatorluğu kurulmasına yardımcı olacaklardı. - İngiltere ve Fransa Boğazlar, Doğu Anadolu Bölgesi ve Doğu Karadeniz kıyılarını Rusya’ya bırakmışlardır.

B) Petrograt Protokolü D) İstanbul Antlaşması E) Saint Jean de Maurienne Antlaşması

5. I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin paylaşılmasını öngören gizli antlaşmalarda aşağıdaki devletlerden hangisinin imzası yoktur? A) İngiltere

B) Fransa

D) İtalya

C) Rusya

E) Almanya

- Güneybatı Anadolu (Antalya, Aydın, Konya) ile İzmir ve çevresi İtalya’ya bırakılmıştır. 1-B

2-D

3-A

4-C

5-E

~ 181 ~

“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

KPSS / Tarihin Pusulası

 I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin paylaşılmasıyla ilgili, Londra ve Saint Jean de Maurienne Antlaşmaları, İngiltere ve Fransa’nın İtalya’yı yanlarına çekmek ve İtalya’ya Anadolu’da verilecek yerleri belirlemek amacıyla yapılmıştır.

 I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Devleti’nin paylaşılması konusunda yapılan gizli

1. I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Devleti’nin paylaşılması konusunda yapılan gizli antlaşmaları dünya kamuoyuna duyuran devlet aşağıdakilerden hangisidir?

antlaşmalara Yunanistan katılmamıştır. Ayrıca Bolşevik İhtilâli nedeniyle savaştan çekilen Rusya, yapılan bu gizli antlaşmaları dünya kamuoyuna duyurmuştur.

A) Rusya

B) Almanya

C) İtalya

D) ABD E) Osmanlı Devleti

F. ABD’NİN SAVAŞA GİRMESİ (2 NİSAN 1917) ✎ I. Dünya Savaşı’nın başlarında tarafsızlığını ilan eden ABD’nin, İtilaf Devletleri’ne

yaptığı silah ve cephane ticareti Almanya ile ilişkilerini bozmuş ve 1917 yılından itibaren tarafsızlığını bozmak zorunda kalmıştır. ✎ Almanya, ABD’den silah ve cephane ticaretini durdurmasını talep etmiş, ancak bu

2. Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin paylaşılmasını öngören gizli antlaşmalara aşağıdaki devletlerden hangisi katılmamıştır? A) İtalya

isteği dikkate alınmayınca Atlas Okyanusu’ndaki ABD gemilerini batırmıştır. ✎ Bunun üzerine tarafsızlığını bozan ABD, 2 Nisan 1917’de Almanya’ya savaş açarak

C) İngiltere

B) Fransa

D) Yunanistan

E) Rusya

İtilaf Devletleri’nin yanında savaşa dâhil olmuştur. ✎ İtilaf Devletleri’nin Wilson İlkeleri’ni kabul edeceğini açıklaması da, ABD’nin İtilaf

Bloku’nda savaşa katılmasında etkili olmuştur.

 2 Nisan 1917’de ABD’nin savaşa girmesi, savaşın kaderini değiştirmiş ve İtilaf Dev-

3. Aşağıdakilerden hangisi Wilson İlkelerinden biri değildir? A) Yenilen devletler savaş tazminatı ödemeyecek

letleri’nin lehine kısa sürede sonuçlanmasına neden olmuştur.

B) Devletler arasında gizli antlaşmalar yapılmayacak

G. WİLSON İLKELERİ (8 Ocak 1918)

C) Devletler arasındaki sorunların çözümü için bir uluslararası bir teşkilât kurulacak

✎ ABD Başkanı Woodrow Wilson’un, I. Dünya Savaşı sırasında yayımladığı ve temel

D) Her millet çoğunlukta olduğu bölgelerde kendi geleceğini kendisi belirleyecek

amacı kalıcı barışın sağlanması ve sömürgeciliğin sona ermesini sağlamak olan 14 maddeden oluşan bildiridir.

E) Fransa, Alsace-Loraiene kömür havzasını Almanya’ya geri verecek

✎ İtilaf Devletleri, çıkarlarına ters düşse de ABD gibi önemli bir gücü kaybetmemek

için bu ilkeleri kabul ettiklerini açıklamışlar, ancak sözlerinde durmamışlardır. ✎ ABD, Wilson İlkeleri’nin kabul edilmesiyle İtilaf Grubu’na katılmıştır. 4.

Wilson İlkeleri’nin Önemli Maddeleri ❆ Her ulus kendi geleceğini kendisi belirleyecek. (Sömürgeciliğe karşı) ❆ Yenen devletler yenilenlerden toprak almayacak. (Bu madde İtilaf devletleri

tarafından Anadolu’nun işgal edilmesiyle ihlal edilecektir.) ❆ Yenilen devletler savaş tazminatı ödemeyecek. ❆ Devletlerarasında açık diplomasi olacak, gizli antlaşmalar yapılmayacak. ❆ Ekonomik engeller kaldırılacak ve aşırı silahlanmaya son verilecek.

I.

Devletlerarası gizli diplomasi yapılmayacak.

II. Yenilen devletler savaş tazminatı ödemeyecek. III. Boğazlar her devletin ticaret gemilerine açık olmayacak. Yukarıdakilerden hangileri Wilson İlkelerinden biri değildir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

❆ Uluslararası sorunların çözümünü sağlayabilecek, her devletin temsilcisinden

C) Yalnız III

E) II ve III

oluşan uluslararası bir teşkilât kurulacak. (Cemiyet-i Akvam) ❆ Türk egemenliği altında yaşayan diğer milletler, çoğunlukta olduğu bölgelerde

kendi geleceğini kendisi belirleyecek. (Doğu Anadolu’da Ermeni Devleti kurma düşüncesini gündeme getirecektir.) ❆ Osmanlı Devleti’nde Türklerin çoğunlukta olduğu bölgelerde Türk hâkimiyeti

kesin olarak sağlanacaktır. ❆ Boğazlar dünya devletlerinin ticaret gemilerine açık olacak. (Bu madde uluslar-

arası eşitlik prensibine aykırıdır. Ayrıca Osmanlı Devleti’nin egemenlik haklarını sınırlandırmaktadır.) ❆ Almanya Alsace-Loraiene (Alsas Loren) bölgesini Fransa’ya geri verecek. ❆ Bağımsız bir Polonya Devleti kurulacak.

~ 182 ~

5. 18 Ocak 1918’de yayımlanan Wilson İlkelerine göre yeniden kurulması planlanan devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) Yugoslavya

B) Polonya

C) Letonya

D) Estonya

E) Çekoslovakya

1-A

2-D

3-E

4-C

5-B

KPSS / Tarihin Pusulası

“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

 Wilson İlkelerine göre yeniden kurulması planlanan devlet Polonya’dır.  Wilson İlkeleri’nde dünya barışını korumak amacıyla Cemiyet-i Akvam’ın (Milletler Cemiyeti) kurulması ilk kez gündeme gelmiştir.

 Wilson İlkeleri’nde, Türk egemenliği altındaki diğer milletlere kendi kendini yönetme hakkı (self determinasyon) verilmesi, azınlıkların ülke bütünlüğünü bozucu zararlı çalışmalarına (zararlı cemiyetlerin faaliyetlerine) dayanak oluşturmuştur. ✎ Anlaşma Devletleri’nin ABD Başkanı Wilson’un yayımladığı “Wilson Prensipleri”ne

uymaması üzerine, ABD “Monroe Doktrini”ne dayanarak dünya siyasetinden çekilmiştir.

1. Birinci Dünya Savaşı yıllarında meydana gelen; I.

Bolşevik İhtilâli nedeniyle Rusya'nın savaştan çekilmesi,

II. ticaret ve yolcu gemilerinin batırılması ile ABD'nin İtilaf Devletleri safında savaşa girmesi, III. Paris Barış Konferansı sırasında İngiltere'nin Doğu Akdeniz'deki çıkarlarını koruma çabasına yönelmesi gelişmelerinden hangileri daha önce Osmanlı toprakları üzerinde yapılan paylaşım planlarında değişiklik yapılmasına neden olmuştur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

MONROE DOKTRİNİ (Yalnızlık Politikası) ABD Başkanı James Monroe’nin 2 Aralık 1823 tarihinde kongreye sunduğu doktrindir. Bu doktrin ABD dış politikası için önemli bir gelişmedir. Bu doktrine göre, Avrupa kıtasındaki herhangi bir olay ABD’yi ilgilendirmeyecek, ABD hiçbir ittifak ya da anlaşmaya dâhil olmayacak, kendisi dışında gerçekleşen Avrupa olaylarına müdahil olmayacaktı.

2. Osmanlı Devleti, aşağıdakilerden hangisiyle I. Dünya Savaşı’ndan çekilmiştir? A) Selanik Ateşkes Antlaşması

H. I. DÜNYA SAVAŞI’NI BİTİREN ATEŞKES ANTLAŞMALARI

B) Mondros Ateşkes Antlaşması C) Sevr Antlaşması D) Brest-Litowsk Antlaşması

Bulgaristan

Osmanlı Devleti

Avusturya-Macaristan

Selanik Ateşkesi (29 Eylül 1918)

E) Mudanya Ateşkes Antlaşması

Mondros Ateşkesi (30 Ekim 1918)

Willa Guiste Ateşkesi (3 Kasım 1918)

3. I. Dünya Savaşı’ndan sonra yenilen devletlerle imzalanan; I.

Selanik,

II. Rethondes,

Almanya

Rethondes Ateşkesi (11 Kasım 1918)

✎ Bu ateşkes antlaşmaları I. Dünya Savaşı’nı fiilen bitirmiştir. Savaşın resmen sona

ermesi ise, esasları Paris Barış Konferansı’nda belirlenen barış antlaşmalarının imzalanması ile gerçekleşmiştir.

İ. I. DÜNYA SAVAŞI SONRASI İMZALANAN BARIŞ ANTLAŞMALARI Almanya

Avusturya

Versailles (Versay) Saint Germain (Sen Jermen)

III. Mondros ateşkes antlaşmalarıyla savaştan çekilen devletler aşağıdaki seçeneklerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? I

II Avusturya Macaristan

B) Bulgaristan

Osmanlı

Almanya

C) AvusturyaMacaristan

Osmanlı

Bulgaristan

D) Bulgaristan

Almanya

Osmanlı

E) Almanya

Avusturya Macaristan

Osmanlı

(10 Eylül 1919)

Neuilly (Nöyyi)

(27 Kasım 1919)

Macaristan

Trianon (Triyanon)

(4 Haziran 1920)

4. Aşağıdakilerden hangisi Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra imzalanan barış antlaşmalarından biri değildir? A) Mondros

Sevres (Sevr)

Osmanlı

A) Almanya

(28 Haziran 1919)

Bulgaristan

Osmanlı Devleti

III

(10 Ağustos 1920)

B) Triannon

D) Versay

1-C

2-B

C) Neuilly

E) Sevr

3-D

4-A

~ 183 ~

“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

KPSS / Tarihin Pusulası

J. I. DÜNYA SAVAŞI’NIN SONUÇLARI ❆ Avrupa’nın ve dünyanın siyasî yapısı değişmiştir. ❆ Savaştan en kârlı çıkan devlet İngiltere olmuştur. ❆ Çekoslovakya, Yugoslavya, Polonya, Letonya, Litvanya, Estonya, Macaristan,

Türkiye gibi yeni devletler kurulmuştur. ❆ Avusturya-Macaristan ve Bulgaristan’dan alınan topraklar üzerine Yugoslavya

1. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Avusturya-Macaristan ve Bulgaristan’dan alınan topraklar üzerine aşağıdaki devletlerden hangisi kurulmuştur? A) Polonya

B) Yugoslavya

C) Letonya

D) Estonya

E) Çekoslovakya

devleti kurulmuştur. ❆ Rusya’da Komünizm, İtalya’da Faşizm, Almanya’da Nazizm (Nasyonal Sosya-

lizm) gibi baskıcı (totaliter) rejimler ortaya çıkmıştır. ❆ Dünya barışını korumak için uluslararası bir teşkilât olarak Cemiyet-i Akvam

(Milletler Cemiyeti) kurulmuştur. ❆ Sömürgeciliğin yerini Manda ve Himaye almıştır. ❆ Osmanlı, Avusturya Macaristan, Çarlık Rusya ve Almanya gibi büyük imparator-

luklar parçalanmış, ulus devletler ortaya çıkmıştır.

2. Birinci Dünya Savaşı’ndan en kârlı çıkan devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) İtalya

B) Fransa

D) İngiltere

C) Almanya

E) Rusya

❆ Arapların Osmanlı Devleti’nden ayrılmasıyla İslâmcılık (Ümmetçilik) anlayışı

sona ermiştir. ❆ Tank, kimyasal silahlar ve denizaltı ilk kez I. Dünya Savaşı’nda kullanılmıştır. ❆ Kimyasal silah kullanımı Sivil Savunma Örgütleri’nin kurulmasına yol açmıştır. ❆ Savaştan umduğunu bulamayan devletler daha sonra II. Dünya Savaşı’nın çık-

masına neden olmuştur.

3. Aşağıdakilerden hangisi, I. Dünya Savaşı’ndan sonra kurulan devletlerden biri değildir? A) Polonya

B) Estonya

C) Arnavutluk

D) Yugoslavya

I. DÜNYA SAVAŞI’NA GENEL BİR BAKIŞ

E) Çekoslovakya

İngiltere

- Savaştan en kârlı çıkan devlet

ABD

- Savaşın kısa sürede bitmesini sağlayan devlet

İtalya

- Savaş esnasında (1915) taraf değiştiren devlet

Yunanistan

- Savaşa en son dahil olan devlet

Japonya

- Savaştan ilk çekilen devlet

Bulgaristan

- İtilaf Devletleri ile ilk ateşkes imzalayan devlet

Rusya

- Rejim değişikliği yaşanan devlet

C) Almanya-Japonya

ABD-Japonya

- Ekonomisi en fazla gelişen devletler

D) Bulgaristan-Yunanistan

4. I. Dünya Savaşı’na en son katılan devlet ile savaştan ilk çekilen devlet aşağıdakilerden hangisinde birlikte verilmiştir? A) Yunanistan-Japonya B) ABD-Rusya

E) ABD-Almanya

K. MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI (30 Ekim 1918) ✎ 1918 yılı sonlarına doğru Bulgaristan’ın savaştan çekilmesi Osmanlı Devleti ile Al-

manya arasındaki bağlantının kesilmesine yol açmış, Trakya ve İstanbul da olası bir Yunan saldırısına karşı açık hâle gelmiştir. ✎ Bu süreçte İttihat ve Terakki Cemiyeti yönetimden çekilmiş, partinin yöneticileri de

(Cemal Paşa, Enver Paşa vb.) ülkeyi gizlice terk etmiştir. ✎ Mondros Ateşkesi imzalanmadan önce padişah V. Mehmet Reşat ölmüş, yerine

Padişah Vahdettin (VI. Mehmet) geçmiştir. ✎ İttihat ve Terakki’nin hükûmetten çekilmesi üzerine Ahmet İzzet Paşa sadrazamlı-

ğa getirilmiş ve yeni hükûmeti kurmuştur. ✎ Sadrazam Ahmet İzzet Paşa, devletin içinde bulunduğu durumu değerlendirerek

5. İttihat ve Terakki’nin hükûmetten çekilmesi üzerine kurulan ve devletin içinde bulunduğu durumu değerlendirerek İtilaf Devletleri’ne ateşkes isteğinde bulunup Mondros Ateşkesi’nin imzalanmasına ön ayak olan hükûmet aşağıdakilerden hangisidir? A) Damat Ferit Paşa Hükûmeti B) Tevfik Paşa Hükûmeti C) Salih Paşa Hükûmeti D) Ahmet İzzet Paşa Hükûmeti E) Ali Rıza Paşa Hükûmeti

İtilaf Devletleri’ne ateşkes isteğinde bulunmuştur. ✎ Taraflar arasındaki görüşmeler 27 Ekim 1918 tarihinde Limni Adası’nın Mondros

Limanı’nda İngilizlere ait Agamemnon Zırhlısı’nda başlamıştır.

~ 184 ~

1-B

2-D

3-C

4-A

5-D

KPSS / Tarihin Pusulası

“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

✎ Görüşmelerde Osmanlı Devleti’ni Bahriye Nazırı Rauf Bey (Orbay)’ın başkanlık et-

tiği heyet, İtilaf Devletlerini ise İngiliz Amiral Calthorpe (Kalthorp) temsil etmiştir.

MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI

1. Mondros Ateşkes Antlaşması görüşmelerinde İtilaf Devletleri’ni aşağıdakilerden hangisi temsil etmiştir? A) İtalya

Osmanlı Devleti

İtilaf Devletleri

Bahriye Nazırı Hüseyin Rauf Bey (Orbay)

İngiliz Amirali Calthorpe (Kalthorp)

✎ Yapılan görüşmeler sonucunda, toplam 25 maddeden oluşan Mondros Ateşkes

Antlaşması 30 Ekim 1918’de imzalanmıştır.

a) Osmanlı Devleti’nin Mondros Mütarekesi’ni İmzalama Nedenleri

B) Fransa

D) Yunanistan

C) İngiltere E) Rusya

2. Mondros Ateşkesi ile ilgili olarak, İtilaf Devletleri’yle yapılan görüşmelerde, Osmanlı Devleti’ni aşağıdakilerden hangisi temsil etmiştir? A) Rauf Bey (Orbay) B) Salih Paşa C) Fethi Bey (Okyar)

❆ Wilson İlkelerinin kapsamına güvenilmesi

D) Refet Bey (Bele)

❆ İttihatçıların ülkeyi terk etmesi

E) Ali Rıza Paşa

❆ Osmanlı Devleti’nin askerî güçten yoksun olması ❆ Bulgaristan’ın savaştan çekilmesi sonucu Osmanlı Devleti’nin Almanya ile bağ-

lantısının kesilmesi

b) Antlaşmanın Önemli Maddeleri ☸ Osmanlı Devleti’nin Egemenlik Haklarını Kısıtlayan Hükümler 1. Çanakkale ve İstanbul Boğazları açılacak, bölgedeki istihkâmlar (askerî üsler) İtilaf Devletleri tarafından işgal edilecektir.

 Bu madde ile Anadolu ve Trakya’nın bağlantısı kesilmiş, Osmanlı’nın toprak bütünlüğü bozulmuştur.

 Osmanlı Devleti’nin siyasi varlığı ve İstanbul tehdit altına girmiştir.

3. Mondros Ateşkes Antlaşması’nda, "Vilâyet-i Sitte’de bir karışıklık çıkarsa, İtilaf Devletleri bu bölgeye müdahale edebilecektir" maddesine yer verilmesinin temel amacı aşağıdakilerden hangisidir? A) Rusya’nın işgalini engellemek B) Burada kurulabilecek bir Ermenistan devleti için zemin hazırlamak C) Bölgenin yeraltı zenginliklerine daha kolay el koyabilmek D) İngiltere’nin Hindistan ile olan bağlantısını korumak E) Bu bölgedeki XV. Kolordu’yu etkisiz bırakmak

2. İtilaf Devletleri güvenliklerini tehlikede gördükleri herhangi bir stratejik noktayı işgal edebileceklerdir. (7. madde)

 Osmanlı Devleti’nin egemenlik hakları kısıtlanmıştır.  Anadolu’nun işgal edileceğinin ilk belirtisidir. İtilaflar bu maddeye dayanarak Anadolu’yu işgal etmişlerdir.

 İtilaf Devletleri’nin Wilson İlkeleri’ne uymayacağını açıkça göstermiştir.

4. Mondros Ateşkes Antlaşması’nın aşağıdaki maddelerinden hangisi, İtilaf Devletleri’nin kendilerine karşı oluşabilecek direnişleri ve tepkileri engelleme amacına yöneliktir? A) Osmanlı ordusunun terhis edilmesi

3. Vilâyet-i Sitte’de (Bitlis, Elazığ, Diyarbakır, Erzurum, Van, Sivas) herhangi bir karışıklık çıkarsa İtilaf Devletleri bu bölgeleri işgal edebileceklerdir. (24. madde)

 Bu madde ile Doğu’da bir Ermenistan Devleti’nin kurulması amaçlanmıştır. 4. Hükûmet haberleşmeleri dışındaki tüm haberleşme araçları İtilaf Devletleri’nin denetimine girecektir.

 Bu madde ile İtilaf Devletleri kendilerine karşı oluşabilecek direnişleri ve tepki-

B) Toros Tünellerinin İtilaf Devletleri tarafından işgal edilmesi C) Osmanlı demir yollarından İtilaf Devletlerinin yararlanması D) Hükûmet haberleşmeleri dışındaki tüm haberleşme araçlarının İtilaf Devletleri denetimine verilmesi E) İtilaf Devletleri’nin güvenliklerini tehdit edecek bir durumda herhangi bir stratejik noktayı işgal etme hakkına sahip olması

leri engellemek istemişlerdir.

 Bu madde aynı zamanda Osmanlı’yı savunmasız bırakma amacına yöneliktir.

1-C

2-A

3-B

4-D

~ 185 ~

“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

KPSS / Tarihin Pusulası

5. Osmanlı Devleti, İttifak Devletleri ile tüm ilişkilerini kesecek, Alman ve Avusturya uyruklu asker ve sivil memurlar Osmanlı topraklarını terk edecektir.

 Bu madde ile Osmanlı Devleti’nin diplomatik ilişkilerine sınırlama getirilmiştir.  Osmanlı Devleti’nin diğer devletlerle ilişkilerine müdahale edilerek egemenlik hakları kısıtlanmıştır.

☸ Askerî Hükümler 1. Sınırların denetlenmesi ve iç düzenin korunması için gerekli olan birlikler dışında kalan Osmanlı orduları terhis edilecek, bütün savaş gemilerine, ordunun araç, gereç, silah ve cephanesine el konulacaktır.

 İtilaf Devletleri Osmanlı Devleti’ni savunmasız duruma düşürmeye, böylece işgalleri kolaylıkla gerçekleştirmeye çalışmışlardır.

1. Mondros Ateşkesi’nde yer alan askerî hükümler içinde, ordunun silah ve cephanesinin teslim edilmesi, boğazların idaresinin İtilaf Devletleri’ne bırakılması, Türk esirlerinin serbest bırakılmaması gibi maddeler bulunmaktadır. İtilaf Devletleri’nin bu hükümlerle ulaşmak istedikleri temel amaç, aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) Savunma gücünü kırarak, işgallere ortam hazırlamak B) Osmanlı Devleti'nin donanmasına ve askerî gücüne sahip olmak C) Osmanlı Devleti'nin yetenekli komutanlarına kendi ordularında görev vermek D) Osmanlı tersanelerine el koymak E) Yeraltı kaynaklarını ele geçirmek

2. Osmanlı Devleti’nin elindeki bütün savaş esirleri serbest bırakılacak, buna karşılık Türk esirler İtilaf Devletleri’nin denetiminde kalacaklardır.

 Bu madde ile devletlerarası eşitlik ilkesine uyulmamıştır. 3. Anadolu dışındaki Osmanlı birlikleri İtilaf Devletleri’ne teslim olacak, diğer yandan İran ve Kafkasya’ya giren Osmanlı birlikleri derhal geri çekilecektir.

2. Mondros Ateşkes Antlaşması’nın aşağıdaki maddelerinden hangisi, uluslararası eşitlik prensibine aykırıdır? A) İtilaf Devletleri güvenliklerini tehdit edecek bir durumda herhangi bir stratejik noktayı işgal edebilecektir. B) Osmanlı ordusu terhis edilecektir.

☸ Ekonomik Hükümler

C) Osmanlı tersaneleri ve demir yollarından İtilaf Devletleri yararlanacaktır.

1. İtilaf Devletleri bütün liman ve tersanelerden yararlanabileceklerdir.

D) Hükûmet haberleşmeleri dışındaki tüm haberleşme araçları İtilaf Devletleri’nin denetimine bırakılacaktır.

2. Toros tünelleri, demir yolları ve deniz işletmeleri İtilaf Devletleri’ne bırakılacaktır. 3. İtilaf Devletleri kömür, akaryakıt ve benzeri maddeleri Anadolu’dan temin edecekler, bu maddelerin hiçbiri ihraç edilmeyecektir.

 İtilaf Devletleri bu ağır ekonomik hükümleri kabul ettirerek Osmanlı Devleti’nin ekonomik bağımsızlığını elinden almış ve Osmanlı’yı kendilerine bağımlı hale getirmeye çalışmışlardır.

c) Antlaşmanın Önemi ve Sonuçları ✎ Osmanlı Devleti’nin İtilaflar karşısında kayıtsız şartsız teslimiyeti anlamına gelen bu

ateşkes antlaşmasıyla, Osmanlı Devleti fiilen sona ermiştir.

E) Osmanlı Devleti’nin elindeki bütün savaş esirleri serbest bırakılacak, buna karşılık Türk esirler İtilaf Devletleri’nin denetiminde kalacaklardır.

3. Atatürk’ün, “…Osmanlı Devleti’nin müttefikleriyle beraber sürüklendiği acı mağlubiyetin yüz kızartacak bir sonucudur. Bu ateşkes maddeleri, Türk topraklarını yabancıların işgaline sunmuştur.” sözleriyle kastettiği antlaşma aşağıdakilerden hangisidir? A) Sevr

B) Mondros

D) Ayastefanos

C) İstanbul

E) Mudanya

✎ Antlaşmadaki 7. madde Anadolu topraklarının işgaline, 24. madde ise Doğu Ana-

dolu’da bir Ermeni Devleti’nin kurulmasına zemin hazırlamıştır. ✎ Osmanlı Devleti bu antlaşmayı imzalarken Wilson İlkeleri’ne güvenmiş, ancak İtilaf

Devletleri, Wilson İlkeleri’ni dikkate almamış ve işgallere başlamışlardır. ✎ Anadolu’nun işgali karşısında Türk milletinin ilk tepkisi millî direniş kuvvetleri oluş-

turmak olmuştur. ✎ Mondros’un imzalanmasından sonra Osmanlı Devleti’nde hükûmet değişiklikleri

yaşanmıştır. Ahmet İzzet Paşa Hükûmeti 8 Kasım 1918’de istifa etmiş, yerine 11 Kasım 1918’de Tevfik Paşa Hükûmeti kurulmuştur. ✎ Padişah Vahdettin de 4 ay içerisinde seçimlere gitmek kaydıyla Mebusan Meclisi’ni

feshetmiştir. (21 Aralık 1918).

4. Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra İstanbul Hükûmeti'nin işgaller karşısında sessiz kalması Türk milletinin tepkilerine yol açmıştır. Aşağıdakilerden hangisi, Türk Milleti’nin gösterdiği bu tepkilerden biridir? A) Batılı anlamda yeniliklerin yapılması B) Rejimin değiştirilmesi C) Millî direniş kuvvetlerinin oluşturulması D) İstiklal Mahkemeleri'nin kurulması E) Sevr Antlaşması’nın kabul edilmesi

✎ Bu karışıklık ortamında İtilaf Devletleri’nin baskısının iyice artması sonucu Osmanlı

Hükûmeti tekrar değişmiş, Tevfik Paşa Hükûmeti yerine, İngiliz manda ve himaye yönetimini savunan Damat Ferit Paşa Hükûmeti kurulmuştur. (4 Mart 1919)

~ 186 ~

1-A

2-E

3-B

4-C

KPSS K / Tarihin Pusulası

““XX. Yüzyılda a Osmanlı De evleti”

d) d Mondros Ateşkes Anttlaşması Sonrasında Yaşaanan İşgallerr ✎ İtilaf Devlettleri, Mondros Ateşkesi’nden n sonra I. Dünyya Savaşı sırassında imzaladık-

ları gizli anttlaşmaları yürü ürlüğe koymak için işgallere bbaşlamışlardır.

1. I.

Hatay, H

Musul, II. M III. A Antalya

MONDRO OS ATEŞKESSİ SONRASI İŞGALLER

Mond dros Ateşkes Antlaşması’nda A an sonra İng giltere tarafından işgal edilen n yerler yukarrıdakilerden ha angileridir? A) Yaalnız I

İngiltere

F Fransa

İtalyaa

 Musul  Urfa*  Antep*  Maraş*  Merzifon  Samsun  Eskişehir  Kütahya  Bilecik  İstanbul  Çanakkale  İzmit  Batum  Kars

 Ad dana  Mersin  Haatay  Dö örtyol  Zo onguldak  Baalıkesir  Bu ursa  Urrfa*  An ntep*  Maraş*

 Antalyaa  Kuşadaası  Afyon  Muğla  Milâs m  Bodrum  Marmaaris  Fethiyee  Konya  Akşehi r

Yunanistan

 İzmir  Manisa  Akhisar  Turgutlu  Aydın  Tekirdağ  Midye

 Mondros AAteşkesi’nden sonra işgal edileen ilk yer Musuul’dur. (3 Kasım 1918)

B) Yaln nız II

D) I ve II

C) Ya alnız III

E) II ve III

2. Mond dros Ateşkes Antlaşması’nda A an sonra işg gallere karşı ilk k silahlı direniş ş aşağıdaki yyerlerden hang gisinde başlam mıştır? A) İzm mir

B) Mus sul

D) Antalya

C) Dörrtyol E) Aydın

3. Aşağ ğıdakilerden ha angisi Mondros s Ateşkes A Antlaşması’nda an sonra İngilte ere tarafınd dan işgal edilip p; daha sonra Suriye S İtilafn nâmesi ile Fran nsa’ya bırakılan n yerlerdeen biridir? A) Zoonguldak

B)) Adana

C) Konya

E) Antep

D) Antalya

 İşgallere kkarşı ilk direniş Fransızlara F karşşı Hatay-Dörtyool’da gerçekleşşmiştir.  İlk Kuvây-ii Milliye Batı Anadolu’da (Ayvvalık’ta) Yunan lılara karşı kuruulmuştur.

4. Mond dros Mütarekes si’nden sonra; I.

 İngilizler, M Musul’a karşılıkk Urfa, Antep ve v Maraş’ı Suriyye İtilafnâmesi ile Fransızlara bırakmıştır.

A Antalya,

II. K Konya, III. İzzmir, IV. Zo Zonguldak illerin nden hangileri İtalya tarafında an işgal edilm miştir? A) I vee II

B) I ve e III

D D) I, II ve IV

C) II ve e IV

E) II, III ve IV

5. Mond dros Ateşkes Antlaşması’nda A an sonra 3 K Kasım 1918’de işgal edilen ilk k yer aşağııdakilerden hangisidir? A) Haatay

B) İstanbul

D) Musul

1-B B

2-C

İ C) İzmir

E) Urfa

3-E E

4-A

5-D

~ 187 1 ~

“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ 13 Kasım 1918’de İtilaf Devletleri İstanbul’a çıkarma yapmış; bu gelişme üzerine, o

dönemde Yıldırım Orduları Grup Komutanlığı’ndan ayrılarak İstanbul’a gelen Mustafa Kemal, karşılaştığı manzara karşısında “Geldikleri gibi giderler” demiştir. ✎ İşgaller karşısında Osmanlı yönetimi tepkisiz kalınca, Türk halkından işgallere karşı

gelen ilk tepki de direniş cemiyetleri kurmak olmuştur.

L. PARİS BARIŞ KONFERANSI (18 OCAK 1919) ✎ 32 devletin katılımıyla, I. Dünya Savaşı sonunda mağlup olan devletlerin durumla-

rını belirlemek, bu devletlerle yapılacak barış antlaşmalarının esaslarını tespit etmek ve barışın kalıcılığını sağlamak amacıyla toplanmıştır. ✎ Konferansa İngiltere, Fransa, Japonya, İtalya ve ABD hâkim olmuş, ancak etkili ol-

1. Mustafa Kemal Paşa, “Geldikleri gibi giderler.” sözünü, aşağıdaki gelişmelerin hangisinden sonra söylemiştir? A) Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra İstanbul’a geldiğinde B) İstanbul’un işgali sonrasında Ankara’ya geldiğinde C) TBMM’nin açılması sonrası meclis başkanı seçildiğinde D) İzmir’in işgali sonrasında yayımladığı bildiride E) Hatay-Dörtyol’da işgallere karşı ilk tepkinin ortaya çıkmasından sonra

ması beklenen ABD ve İtalya ise konferansta istediklerini elde edememişlerdir. ✎ Konferansta;  Manda Sistemi resmîleşmiştir. Buna göre Arap Yarımadası, Irak, Suriye ve Filis-

tin’i manda sistemiyle yönetecek bir devletin atanmasına ve Doğu Anadolu’da yine manda sistemiyle yönetilecek bir Ermeni Devleti’nin kurulmasına karar verilmiştir.

2. 18 Ocak 1919’da İtilaf Devletleri’nin düzenlediği Paris Barış Konferansı’nda Batı Anadolu’nun Yunanistan’a verilmesi; I.

 Wilson İlkeleri’nin “sömürgecilik yapılmayacak” maddesine karşı Manda ve Himaye fikri ilk kez Paris Barış Konferansı’nda ortaya atılmıştır.  Almanya’nın toparlanmasına fırsat vermeden, ağır şartlar taşıyan bir antlaşma-

nın hazırlanması kararlaştırılmıştır.

Paylaşma tasarılarının değişmesi,

II. İtalya’nın tepki göstermesi, III. Anlaşma devletleri arasında görüş ayrılıklarının yaşanması gelişmelerinden hangilerine yol açmıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

 Wilson İlkeleri doğrultusunda ABD’nin isteği ile Cemiyet-i Akvam’ın (Milletler

C) I ve II

E) I, II ve III

Cemiyeti) kurulmasına karar verilmiştir.

 Paris Barış Konferansı’nda alınan karar doğrultusunda, dünya barışını sağlamak için 10 Ocak 1920’de Milletler Cemiyeti kurulmuştur.  Gizli antlaşmalarda İtalya’ya verilmesi gereken İzmir ve çevresi, İngiltere’nin is-

tekleri doğrultunda Yunanistan’a bırakılmıştır. Bunun nedeni, İngiltere’nin bölgede (Doğu Akdeniz) güçlü bir İtalya yerine, kendi güdümünde olacak zayıf bir Yunanistan’ı istemesidir.

 Paris Barış Konferansı’nda İzmir ve çevresinin Yunanistan’a verilmesi, İtilaf Devletleri arasında ilk kez görüş ayrılıklarının ortaya çıkmasına neden olmuştur.

3. Paris Barış Konferansı'nda İngiltere ve Fransa'nın Ortadoğu'yu ve diğer sömürgeleri paylaşabilmek için "Manda" denilen yeni bir sistemi öne sürmeleri, aşağıdakilerden hangisine karşı geliştirilen bir politika niteliği taşımaktadır? A) Bolşevik sistemine B) Wilson İlkeleri’ne C) Yayılmacı politikalara D) İmparatorluk yapılarına E) Demokratikleşmeye

 İtilaf Devletleri, konferansın sonunda Osmanlı Devleti dışında diğer İttifak Dev-

letleri ile imzalanacak barış şartları konusunda anlaşmış, ancak Osmanlı topraklarının paylaşımı konusunda uzlaşma sağlayamadıkları için, Osmanlı Devleti ile yapılacak barış antlaşmasını ertelemişlerdir. ✎ Paris Barış Konferansı’nın başlamasının ardından ülke içinde artan tepkileri önle-

yebilmek için padişah ve İstanbul Hükûmeti birtakım önlemler almıştır. Bu önlemlerden bazıları şunlardır:

4. İstanbul Hükûmeti, Paris Barış Konferansı’nın başlamasıyla ülke içinde artan tepkileri önleyebilmek için; I.

⇒ Azınlıkları yatıştıracak, Türkleri sükûnete çağıracak Nasihat (Öğüt) Kurulları oluş-

turulmuştur. ⇒ Halkı sükûnete davet eden bildiriler sık sık yayımlanmıştır. ⇒ Hükûmete yeniden güven sağlamak için Saltanat Şûrası toplanmıştır. ⇒ Mustafa Kemal IX. Ordu Müfettişi olarak Anadolu’ya gönderilmiştir.

Nasihat (Öğüt) Kurulları oluşturulması,

II. Mustafa Kemal’i IX. Ordu Müfettişi olarak Anadolu’ya gönderilmesi, III. Saltanat Şûrası’nın toplanması önlemlerinden hangilerini almıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ Ancak Padişah ve İstanbul Hükûmeti’nin teslimiyetçi bir tutum sergilemesi, kurtu-

luş çareleri arayan halkın çeşitli bölgelerde cemiyetler kurmasına yol açmıştır.

~ 188 ~

1-A

2-E

3-B

4-E

KPSS / Tarihin Pusulası

“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

M. İZMİR’İN İŞGALİ (15 MAYIS 1919) ✎ Paris Barış Konferansı’nda İzmir ve çevresini işgal etme hakkını elde eden Yunanis-

tan’ın en büyük destekçisi İngiltere olmuştur. ✎ Daha önce gizli antlaşmalarla İtalya’ya verilen İzmir ve çevresi, İngiltere’nin baskısı

ve sahte belgelerle ortaya attığı;

1. l. Dünya Savaşı yıllarında İtilaf Devletleri, yaptıkları gizli antlaşmalarla Osmanlı Devleti'ni paylaşmışlardı. Ancak İtalya’nın payına düşen İzmir ve çevresi Paris Barış Konferansı’nda Yunanistan'a verilmiştir.

 Türkler bölgedeki Hıristiyan halkı katletmek üzeredir.

İtilaf Devletleri’nin mevcut tutumlarındaki bu değişikliğin temel sebebi aşağıdakilerden hangisidir?

 Bölge, kültür ve coğrafi açıdan Yunanistan’ın doğal bir uzantısıdır.

A) İtalya’nın İtilaf güçlerine geç katılması

 Bölgede Rum nüfus çoğunluktadır.

gibi asılsız iddialarla Paris Barış Konferansı’nda İtalya’nın elinden alınarak, ABD ve Fransa’nın da desteğiyle Yunanistan’a bırakılmıştır. ✎ Megalo İdea’yı (Büyük Ülkü) gerçekleştirmeyi, Batı Anadolu ve Trakya’yı toprakla-

rına katmayı ve Doğu Karadeniz’de Pontus Devleti’ni kurmayı hedefleyen Yunanistan, 15 Mayıs 1919’da Paris Konferansı’na dayanarak İzmir’e asker çıkarmıştır.

B) Fransa ve ABD'nin bu bölgenin İtalya’ya verilmesini istememeleri C) Doğu Akdeniz'de güçlü bir İtalya’nın yerine, İngiltere’ye bağlı bir Yunanistan'ın tercih edilmesi D) İngiltere ile İtalya’nın Yunanistan'ı kendilerine bağlamak istemeleri E) İtalya’nın Türkiye ile yakınlaşması

Megalo İdea: Yunanistan’ın eski Bizans İmparatorluğu’nu yeniden canlandırma fikridir. ✎ İzmir halkı işgali önlemek için örgütlenmeye başlamış, bu doğrultuda İzmir Redd-i

İlhak Cemiyeti oluşturulmuştur. ✎ Bölgedeki Rumların Yunanlıları sevinç gösterileriyle karşılaması ve yaşanan işgal

karşısında daha fazla dayanamayan Hukuk-u Beşer (İnsan Hakları) Gazetesi yazarı Hasan Tahsin (Osman Recep Nevres) Yunanlılara ilk kurşunu atmıştır. ✎ İzmir’in işgalini protesto etmek için yurdun pek çok bölgesinde mitingler düzenlen-

miş ve bildiriler yayımlanmıştır. Nitekim 19 Mayıs 1919’da Fatih’te, diğeri 23 Mayıs 1919’da Sultanahmet’te olmak üzere iki büyük miting yapılmış; mitinglerde Halide Edip (Adıvar), Nakiye Hanım, Selim Sırrı (Tarcan), Sait Bey ve Mehmet Emin (Yurdakul) millî duyguları coşturan ve işgalleri protesto eden konuşmalar yapmışlardır. ✎ Hasan Tahsin’in attığı ilk kurşun ile işgal karşısında yapılan miting ve konuşmalar,

millî bilincin uyanmasını ve Kuvây-i Milliye ruhunun doğmasını sağlamıştır.

2. Yunanlıların İzmir’i işgal etmesi öncelikle aşağıdakilerden hangisinin yaşanmasına yol açmıştır? A) Ali Fuat Paşa’nın Batı Cephesi komutanlığına atanmasına B) Damat Ferit Paşa Hükûmeti’nin istifa etmesine C) Türk ve Yunan askerleri arasında yeni bir hat oluşturulmasına D) Firarîler Hakkında Kanunu’nun çıkarılmasına E) İzmir Redd-i İlhak Cemiyeti’nin kurulmasına

 İzmir’in işgalinin en önemli sonucu Kuvây-i Milliye ruhunu ortaya çıkarmasıdır.

☸ AMİRAL BRİSTOL RAPORU (11 EKİM 1919) ✎ İzmir’in işgali dünya kamuoyunda da yankılar uyandırmış, İstanbul Hükûmeti’nin

de isteğiyle, bölgede yaşanan olayların incelenmesi için komisyon kurulmuştur. ✎ ABD Yüksek Komiseri Amiral Bristol’un başkanlığında İngiltere, Fransa ve İtalya’nın

temsilcilerinden oluşan bu komisyon, bölgede yaptığı incelemeler sonucunda bir rapor hazırlamıştır. Bu rapor “Amiral Bristol Raporu” adıyla anılmaktadır.

3. İzmir’in işgali sırasında Yunanlılara karşı ilk kurşunu atan Hukuk-u Beşer Gazetesi yazarı aşağıdakilerden hangisidir? A) Celâl Nuri B) Hasan Tahsin C) Yunus Nâdi D) Vâsıf Çınar E) Hasan Fehmi

✎ Amiral Bristol Raporu’na göre;  Yunanlıların İzmir’i işgali haksız gerekçelere dayanmaktadır.  Bölgede Türkler çoğunlukta olup, Rumların katledildiği iddiası doğru değildir.  Bölgedeki katliamlardan tamamen Yunanlılar sorumludur.

4. Batı Anadolu'daki Yunan işgalinin haklı bir gerekçeye dayanmadığı, ilk kez aşağıdaki uluslararası belgelerden hangisiyle dünya kamuoyuna duyurulmuştur?

 Bölgede yaşayan Hıristiyanların güvenliği tehlikede değildir.

A) Dr. Esat Işık Raporu

 Yunan askerleri bölgeden derhal çekilmeli ve yerlerine İtilaf Devletleri’nin kuv-

B) General Harbourd Raporu

vetleri yerleşmelidir.

C) Wilson İlkeleri D) Amiral Bristol Raporu E) Samsun Raporu

 Amiral Bristol Raporu, İzmir’in işgalinin haksızlığını ve Millî Mücadele’nin haklılığını ortaya koyan ilk uluslararası belgedir.

1-C

2-E

3-B

4-D

~ 189 ~

“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

KPSS / Tarihin Pusulası

☸ GENERAL MİLNE HATTI VE RAPORU (3 KASIM 1919) ✎ İngiliz Generali Milne’nin, Türk kuvvetleriyle İtilaf Devletleri kuvvetleri arasında bir

tampon bölge oluşturacak şekilde belirlediği sınırdır. (Milne Hattı)

1. Yunanlıların İzmir’i işgali konusunda; I.

✎ Bu hattın belirlenmesinde temel amaç, Yunan kuvvetlerine zaman kazandırmaktır.

Amiral Bristol,

II. General Milne,

✎ Milne’nin belirlediği bu hat, Ayvalık’ın kuzeyindeki Aymazdağı’ndan güneye doğru

III. General Harbourd raporlarından hangilerinin Türk varlığını uluslararası alanda desteklediği savunulamaz?

Tatarköy, Keşelli, Sart, Bademlik, Umurlu ve Selçuk’tan geçiyordu. ✎ General Milne’nin hazırladığı raporda ise, Türk kuvvetlerinin bu hattın 3 km gerisi-

A) Yalnız I

ne çekilmesi, buna karşın Yunan kuvvetlerinin de bu hattın ilerisine geçmemeleri belirtilmiştir.

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ Yunanlıların bu hattı aşarak Soma ve Salihli cephelerinden taarruza geçmesiyle bu

yapay hat geçerliliğini yitirmiştir. ✎ Mustafa Kemal bu hatta uyulmamasını emretmiştir. Nitekim Anadolu’daki Kuvây-i

2. Kilikyalılar,

I.

Milliye bu hattı tanımamıştır.

II. Etnik-i Eterya, III. Millî Kongre, IV. Teâli-i İslâm Yukarıdakilerden hangileri Millî Mücadele’ye karşı çıkmıştır?

V. CEMİYETLER

A) I ve II

B) II ve IV

D) I, II ve IV

C) I ve III

E) II, III ve IV

CEMİYETLER 3. Redd-i İlhak

I.

YARARLI (MİLLÎ) CEMİYETLER

II. Mavri Mira

ZARARLI CEMİYETLER

III. Kordos IV. Etnik-i Eterya V. İngiliz Muhipleri Yukarıdakilerden hangisi millî varlığa zararlı cemiyetlerden biri değildir?

Azınlıkların Kurduğu Zararlı Cemiyetler

Millî Varlığa Düşman Cemiyetler

A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

4. I.  Trakya-Paşaeli Müdafaa-i Heyet-i Osmaniyesi  Vilâyet-i Şarkiye (Doğu Anadolu) Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti  Trabzon Muhafaza-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti  İzmir Müdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti  İzmir Redd-i İlhak Cemiyeti  Kilikyalılar Cemiyeti  Millî Kongre Cemiyeti  Kars İslâm Şûrası  Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti

Maccabi,

 Pontus Rum Cemiyeti

 İngiliz Muhipleri Cem.

II. Hınçak-Taşnak,

 Mavri Mira (Kara Gün) Cemiyeti

 Wilson Prensipleri Cem.

III. İngiliz Muhipleri

 Kürt Teâli Cemiyeti

 Etnik-i Eterya Cemiyeti

 Teâli-i İslâm Cemiyeti

Yukarıdakilerden hangileri azınlıkların kurduğu zararlı cemiyetler arasındadır?

 Kordos Cem. (Rum Göçmenleri Komisyonu)

 Sulh ve Selâmet-i Osmaniye Fırkası

 Yunan Kızılhaçı

 Hürriyet ve İtilaf Fırkası

 Rum İzcilik Okulu

 Nigehban Askerî Cemiyeti

 Hınçak ve Taşnak-Sütyun Cemiyetleri

 Trabzon Havâlisi Adem-i Merkeziyet Cemiyeti

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

5. I.

Pontus Rum

 Ermeni İntikam Alayları

II. Alyans-İsrailit

 Alyans - İsrailit Cemiyeti

III. Kordos

 Maccabi Cemiyeti

IV. Mavri Mira

 Millî Müdafaa (Mim Mim) Grubu

V. Wilson Prensipleri Yukarıdaki millî varlığa zararlı cemiyetlerden hangisi, özellik ve amaçları bakımından diğerlerinden farklıdır?

 Millî Karakol Cemiyeti

A) I

1-D

~ 190 ~

B) II

C) III

2-B

3-A

D) IV

4-C

E) V

5-E

KPSS / Tarihin Pusulası

“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

A. YARARLI (MİLLÎ) CEMİYETLER ☸ Yararlı Cemiyetlerin Özellikleri  İşgallere karşı Türk milletinden gelen ilk tepkidir.

1. Aşağıdakilerden hangisi millî cemiyetlerin özelliklerinden biri değildir?

 İstanbul Hükûmeti’nin işgallere karşı tepkisiz kalması üzerine kurulmuşladır.

A) Bağımsızlığın korunması ve milliyetçilik düşünceleri oluşumunda temel etkendir.

 Bağımsızlığın korunması ve milliyetçilik düşünceleri bu cemiyetlerin oluşumunda

B) Ulusal bilincin uyandırılmasına katkıda bulunmuşlardır.

temel etkendir.

C) İstanbul Hükûmeti tarafından desteklenmişlerdir.

 Cemiyetlerin kurulmasında azınlıkların zararlı faaliyetleri de etkili olmuştur.

D) İşgallere karşı halkın ilk tepkisidir.

 Ulusal bilincin uyanmasına katkıda bulunmuşlardır.

E) Sivas Kongresi’nde “Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti” çatısı altında birleştirilmişlerdir.

 Kuvây-i Milliye Ruhu bu cemiyetlerin çalışmaları sonucu ortaya çıkmıştır.  Wilson İlkeleri’ne güvenerek başlangıçta basın-yayın yoluyla mücadeleyi seçmişler-

se de, ileriki dönemde çoğunluğu silahlı mücadele yönüne kaymıştır.  Milli Mücadele açısından en olumsuz yönleri, bölgesel kurtuluşu amaçlamaları ve

birbirinden kopuk hareket etmeleridir. (Milli Kongre Cemiyeti hariç)  Sivas Kongresi’nde “Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti” çatısı altında

birleştirilmişlerdir. (Kurtuluş Savaşı’nı tek bir merkezden yönetme düşüncesi)

2. Mondros Ateşkes Antlaşmasından sonra kurulan ilk “millî cemiyet” aşağıdakilerden hangisidir? A) Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti

1) Trakya-Paşaeli Müdafaa-i Heyet-i Osmaniyesi

B) Trakya-Paşaeli Cemiyeti

✎ 2 Aralık 1918’de, I. Kolordu Komutanı Cafer Tayyar Bey’in yardımlarıyla Edirne’de

C) Redd-i İlhak Cemiyeti D) İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti

kurulmuştur.

E) Millî Kongre Cemiyeti

✎ Mondros Ateşkesi sonrasında kurulan ilk millî cemiyettir. ✎ Cemiyetin amacı, Doğu Trakya’nın Rumlar tarafından işgalini önlemek ve bölgenin

Türklere ait olduğunu belgelerle ispat etmektir. ✎ Cemiyet, Yunan işgallerine ve Mavri Mira Cemiyeti’ne karşı mücadele etmiştir. ✎ Bu amaçla Edirne ve Lüleburgaz Kongreleri’ni düzenlemiştir. ✎ Bu cemiyet, Osmanlı Devleti’nin dağılması halinde Trakya’da yeni bir Türk devleti

(Trakya Cumhuriyeti) kurmayı amaçlamıştır. ✎ Yeni Edirne ve Ahali gazetelerini çıkararak görüşlerini dile getirmiştir.

3. Çıkardığı Fransızca “Le Pays” (Vatan) ve Türkçe “Hadisat” ve “Albayrak” gazeteleri ile doğu illerinin Türk yurdunun ayrılmaz bir parçası olduğunu savunan millî cemiyet aşağıdakilerden hangisidir? A) İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti B) Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti C) Redd-i İlhak Cemiyeti

2) Vilâyet-i Şarkiye (Doğu Anadolu) Müdafaa-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti

D) Kars İslâm Şûrası

✎ İstanbul’da kurulan cemiyet, daha sonradan merkezini Erzurum’a taşımıştır.

E) Vilâyet-i Şarkiye Müdafaa-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti

✎ Cemiyetin amacı, Doğu Anadolu’da kurulması planlanan Ermeni Devleti’ne engel

olmak ve bölgede meydana gelebilecek Ermeni çetelerinin işgallerine karşı bölge halkını örgütlemektir. (Hınçak ve Taşnak Cemiyeti’ne karşı mücadele etmiştir.) ✎ Cemiyet, çıkardığı Fransızca Le Pays (Vatan) ve Türkçe Hadisat ve Albayrak gazete-

leri ile doğu illerinin Türk yurdunun ayrılmaz bir parçası olduğunu savunmuştur. ✎ Cemiyet, yayımladığı bir beyanname ile şu kararları almıştır:

4. I.

Trakya-Paşaeli Cemiyeti,

 Bölgedeki Türk ve Müslüman nüfus hiçbir suretle göç etmeyecek,

II. Redd-i İlhak Cemiyeti,

 Derhal dinî, ekonomik, sosyal ve ilmî alanda örgütlenmeye gidilecek,

III. Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti

 Doğu illerini savunmak için birleşilecek

Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı Devleti’nin dağılması halinde yeni bir Türk devleti kurmayı amaçlamıştır?

✎ Bu kararların amacı, Doğu illerinde Türk egemenliğini meşrû kılmak ve bölgedeki

Türk nüfusunu azınlıklara oranla her yönden güçlü tutmaktır. ✎ Mustafa Kemal, Kâzım Karabekir, Rauf Orbay gibi millî Mücadele’nin liderlerini de

bünyesinde barındırmış, bu cemiyetin yardımlarıyla ileriki dönemde Erzurum Kongresi toplanmıştır.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

1-C

2-B

C) Yalnız III

E) II ve III

3-E

4-A

~ 191 ~

“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

KPSS / Tarihin Pusulası

3) Trabzon Muhafaza-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti ✎ 12 Şubat 1919’da Trabzon merkezli kurulmuştur. ✎ Cemiyetin amacı, Trabzon ve yöresine yönelik Pontus Rum Devleti’nin kurulmasını

engellemek ve Ermeni iddialarına karşı bölge halkının haklarını savunmaktır.

1. Trabzon Muhafaza-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti daha çok aşağıdaki cemiyetlerden hangisinin çalışmalarına karşı faaliyet yürütmüştür?

✎ Bu cemiyet Erzurum Kongresi’nin toplanmasına da yardımcı olmuştur.

A) Pontus Rum Cemiyeti B) Hınçak Komitesi C) Etnik-i Eterya Cemiyeti

4) İzmir Müdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti

D) Teâli-i İslâm Cemiyeti

✎ İzmir’in Paris Barış Konferansı’nda alınan kararlarda Yunanlılara verileceği haberi

E) Mavri Mira Cemiyeti

üzerine kurulmuştur. ✎ Cemiyetin amacı, Batı Anadolu’nun Türklere ait olduğunu dünyaya duyurmaktır.

Ayrıca düşman işgaline karşı silahlı mücadele yapmayı da kabul etmiştir. ✎ Ancak bu cemiyet çeşitli sebeplerden ötürü etkili bir çalışma yapamamış, İzmir’in

işgalinden hemen önce, 14 Mayıs 1919’da adını değiştirerek İzmir Redd-i İlhak Cemiyeti olmuştur.

2. Adana (Çukurova) bölgesini işgallerden korumak ve halkı Fransızlara ve güdümlerindeki Ermenilere karşı örgütlemek amacıyla kurulan cemiyet aşağıdakilerden hangisidir? A) Redd-i İlhak Cemiyeti B) Millî Karakol Cemiyeti

5) İzmir Redd-i İlhak Cemiyeti

C) Kilikyalılar Cemiyeti

✎ 14 Mayıs 1919’da İzmir Müdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti’nin adının değişti-

D) Millî Kongre Cemiyeti E) Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti

rilmesiye kurulan cemiyettir. ✎ Cemiyetin amacı, İzmir’in işgalini önlemek ve bölgenin Türklere ait olduğunu dün-

yaya duyurmaktır. ✎ Redd-i İlhak Cemiyeti’nin önemli faaliyetlerinden biri Batı Cephesi’nin kurulmasını

sağlayan Balıkesir ve Alaşehir Kongreleri’ni düzenlemiş olmasıdır.

3. Aşağıdakilerden hangisi Millî Mücadele karşıtı cemiyetlerden biri değildir?

6) Kilikyalılar Cemiyeti

A) Mavri Mira

B) Kilikyalılar

C) Hürriyet ve İtilaf

D) Pontus Rum

E) Teâli-i İslâm

✎ 1918’de İstanbul merkezli kurulmuş, daha sonra merkezini Adana’ya taşımıştır. ✎ Çukurova (Adana) Bölgesi’nin Türk vatanının bir parçası olduğunu belirterek, böl-

geyi Ermeniler ve Fransızlara karşı savunmayı amaçlamıştır. 4. I.

 DİKKAT!

Bütün ulusal güçleri birleştirmek,

II. Türk halkının haklarını kamuoyuna duyurmak,

Değerli adaylar, ÖSYM’nin cemiyetlerle ilgili sorularında Kilikyalılar Cemiyeti sıklıkla üzerinde durulan konulardan biridir. Bunun sebebi, cemiyetin isminden kaynaklanmaktadır. Kilikyalılar Cemiyeti, genelde isim olarak “zararlı” cemiyet ismi gibi algılanabilmektedir. Bu noktada ÖSYM, bu ayrımı yapmaları noktasında adaylara Kilikyalılar Cemiyeti ile zararlı cemiyetleri bir arada sorabilmektedir.

III. Millî Mücadele karşıtı faaliyetlere karşı basın ve yayın yoluyla cevap vermek Yukarıdakilerden hangileri Millî Kongre Cemiyeti’nin amaçları arasında yer alır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

7) Millî Kongre Cemiyeti

5.

✎ 29 Kasım 1918’de Dr. Esat Işık önderliğinde İstanbul’da kurulmuştur.

I.

✎ Diğerlerinden farklı olarak mücadeleye bir bütün olarak yaklaşmış, bütün millî güç-

II. Kilikyalılar Cemiyeti,

leri birleştirmeyi amaçlamış ve mücadeleyi basın-yayın yoluyla yürütmüştür. ✎ Millî Kongre Cemiyeti, Türklere yönelik haksız propagandalara basın-yayın yoluyla

cevap vermek, Türk milletinin haklarını ve tarihî özelliklerini duyurmak ve millî birliği sağlamak gibi amaçlar gütmüştür.

C) I ve II

E) I, II ve III

Millî Kongre Cemiyeti,

III. Trakya Paşaeli Cemiyeti Yukarıdaki cemiyetlerden hangileri daha çok ulusal niteliğe sahiptir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

✎ Millî Kongre Cemiyeti’nin bir diğer amacı, özellikle Rum ve Ermenilerin Paris Barış

C) Yalnız III

E) II ve III

Görüşmeleri’ndeki isteklerine karşı gereken girişimlerde bulunmak olmuştur. ✎ Cemiyet Arapça, Fransızca ve İngilizce yayınlar çıkarmıştır.

~ 192 ~

1-A

2-C

3-B

4-E

5-A

KPSS / Tarihin Pusulası

“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

✎ Cemiyetin kurucularından olan Dr. Esat Işık, “Kuvây-i Milliye” tabirini ilk kez hazır-

ladığı raporlarında kullanmıştır.

 Millî Kongre Cemiyeti kurucularından Dr. Esat Işık’ın hazırladığı rapor “Dr. Esat Işık

1. “Kuvây-i Milliye” kelimesi ilk kez aşağıdaki belgelerden hangisinde yer almıştır? A) Amasya Genelgesi

Raporu” adıyla bilinmektedir. Rapor, ilk kez “Kuvây-i Milliye” sözünün geçtiği belge olması yönünden son derece önemlidir.

B) General Harbourd Raporu C) Samsun Raporu D) Amiral Bristol Raporu E) Dr. Esat Işık Raporu

8) Kars İslâm Şûrası (Cenub-i Garbî Kafkas Hükûmeti) ✎ 5 Kasım 1918’de kurulmuştur. ✎ Cemiyet, Osmanlı Devleti’nin dağılması halinde Güney Kafkasya’da yeni bir devlet

kurmayı amaçlamıştır. ✎ 30 Kasım 1918’de Kars’ta toplanan kongrede Millî İslâm Şûrası Hükûmeti’ni, 17-18

Ocak 1919 tarihlerinde toplanan ikinci kongrede ise “Cenub-i Garbî Kafkas Hükûmeti Muvakkat-ı Milliyesi”ni (Güneybatı Kafkasya Geçici Hükûmeti) kurmuştur. ✎ Cemiyet Ermenilere karşı mücadele etmiş, ileri dönemde toplanacak olan Erzurum

Kongresi’ne temsilci göndermiştir.

2. I.

Millî Karakol Cemiyeti,

II. Kars İslâm Şûrası, III. Mim Mim Grubu Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı Devleti’nin dağılması halinde Güney Kafkasya’da yeni bir devlet kurmayı amaçlamıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

9) Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti ✎ Mustafa Kemal’in isteği ile 5 Kasım 1919’da Sivas’ta kurulmuştur. ✎ Cemiyet, düşman ilerleyişi karşısında protesto mitingleri düzenlemiş, ayrıca ordu

için yardım kampanyaları tertiplemiştir.

10) Millî Karakol Cemiyeti (Gizli) ✎ İstanbul’dan Anadolu’ya sevkiyat işlerini yürütmüştür. ✎ Yasal izni olmadığı için, cemiyet faaliyetlerini gizlice sürdürmüştür.

3. 5 Kasım 1919’da Mustafa Kemal’in isteği ile Sivas’ta kurulan, düşman ilerleyişi karşısında protesto mitingleri düzenleyen ve aynı zamanda ordu için yardım kampanyaları tertipleyen cemiyet aşağıdakilerden hangisidir? A) Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan B) Mim Mim Grubu C) Redd-i İlhak D) Vilâyet-i Şarkiye Müdafaa-i Hukuk-u Milliye E) Millî Kongre

11) Millî Müdafaa (Mim Mim) Grubu ✎ İstanbul’dan Anadolu’ya silah ve cephane kaçırılması ve Millî Mücadele taraftarla-

rının Anadolu’ya geçmelerinde yararlı faaliyetler sürdürmüştür. ✎ Ayrıca bu dernek, Millî Mücadele’ye destek olmak adına topladığı istihbarat bilgile-

rini Anadolu’ya göndermiştir.

B. ZARARLI CEMİYETLER ☸

4. İstanbul’dan Anadolu’ya silah ve cephane kaçırılması, asker-sivil birçok kişinin Millî Mücadele’ye katılmak üzere İstanbul’dan Ankara’ya geçmesi konusunda yararlı hizmetleri olan grup, aşağıdakilerden hangisidir? A) Millî Kongre

B) İstiklâl

C) Redd-i İlhak

D) Tesânüd

E) Mim Mim

Azınlıkların Kurduğu Zararlı Cemiyetler

1) Pontus Rum Cemiyeti (Rum) ✎ Trabzon merkezli kurulmuştur. ✎ Pontus Rum İmparatorluğu’nu yeniden canlandırmayı hedeflemiştir. ✎ İstanbul’daki Rum Patrikhanesi tarafından desteklenmiştir.

5. Bizans İmparatorluğu’nu yeniden canlandırmak (Megalo İdea) amacı ile İstanbul Rum Patrikliği tarafından kurulan cemiyet aşağıdakilerden hangisidir? A) Yahudi Alyans Cemiyeti B) Pontus Rum Cemiyeti C) Yunan Kızılhaçı D) Mavri Mira Cemiyeti

2) Mavri Mira (Kara Gün) Cemiyeti (Rum)

E) Taşnak ve Hınçak Cemiyeti

✎ 1919 sonlarına doğru İstanbul Rum Patrikliği tarafından İstanbul’da kurulmuştur. ✎ Amacı, Bizans İmparatorluğu’nu yeniden canlandırmaktır. (Megalo İdea)

1-E

2-B

3-A

4-E

5-D

~ 193 ~

“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Mavri Mira Cemiyeti, azınlıkların kurduğu cemiyetler içerisinde en etkili olan ve en

geniş kapsamlı faaliyet gösteren cemiyettir. ✎ Yunan Kızılhaçı, Yunan Göçmenler Komisyonu, Rum İzcilik Okulu, Rum Patrikhanesi

ve Trakya Komitesi bu cemiyeti desteklemiştir.

1. I.

Kordos,

II. Etnik-i Eterya, III. Maccabi,

3) Etnik-i Eterya Cemiyeti (Rum)

IV. Taşnak-Sütyun

✎ Rumlar tarafından kurulan ilk cemiyettir.

Yukarıdakilerden hangileri Rumlar tarafından kurulmuştur?

✎ Önceleri Yunanistan’ın bağımsızlığı için faaliyet gösteren cemiyet, daha sonra ise

Bizans İmparatorluğu’nu yeniden canlandırmak (Megalo İdea) amacıyla faaliyetlerini sürdürmüştür.

A) I ve II

B) II ve IV

D) I, II ve IV

C) I ve III

E) II, III ve IV

✎ Bir diğer amacı da Pontus Rum İmparatorluğu’nu yeniden canlandırmaktır. ✎ Mavri Mira ve Pontus Rum Cemiyetleri ile ortak çalışmalar yürütmüştür.

4) Kordos Cemiyeti (Rum Göçmenleri Komisyonu) (Rum) ✎ Mavri Mira Cemiyeti’ni destekleyen bir cemiyettir. ✎ Gizli adı “Kordos” olan ulusal mücadele karşıtı bu kuruluş, Rum Göçmenleri Mer-

kez Komisyonu adıyla bilinmektedir. ✎ Temel amaçları; İstanbul, Trakya, Trabzon, İzmir gibi yörelerde düzeni bozmak,

Yunanistan’dan gelen özel görevlileri Rum göçmeni gibi göstererek Doğu Karadeniz çevresine yerleştirmek ve bu yörelerdeki Rum azınlığın sayısını çoğaltmaktır.

2. Yunanistan’dan gelen görevlileri Rum göçmeni gibi göstererek Doğu Karadeniz çevresine yerleştirmek ve bu yörelerdeki Rum azınlığın sayısını çoğaltmak amacıyla kurulan, gizli adı Kordos olan millî mücadele karşıtı örgüt aşağıdakilerden hangisidir? A) Yunan Kızılhaçı B) Rum İzcilik Okulu C) Pontus Rum Cemiyeti D) Mavri Mira Cemiyeti

5) Hınçak ve Taşnak-Sütyun Cemiyetleri (Ermeni)

E) Rum Göçmenleri Komisyonu

✎ Hınçak Cemiyeti, Ermeni Patriği Zaven Efendi tarafından 1887 yılında Cenevre’de

kurulmuştur. ✎ 1890’da Tiflis’te kurulan Taşnak-Sütyun Cemiyeti ise Doğu Anadolu’da bağımsız bir

Ermeni Devleti kurmayı amaçlamıştır. ✎ Adana’da kurulan Ermeni İntikam Alayı da bu cemiyetlerin yanı sıra Çukurova çev-

resinde faaliyet göstermiştir.

3. 1890’da Tiflis’te kurulan ve temel amacı Doğu Anadolu’da bağımsız bir Ermeni Devleti kurmak olan millî mücadele karşıtı cemiyet aşağıdakilerden hangisidir? A) Maccabi Cemiyeti

6) Alyans - İsrailit ve Maccabi Cemiyetleri (Yahudi) ✎ İstanbul’da “Gençlik Teşkilâtı” adıyla kurulan bu cemiyetler, Yahudilerin Anadolu’-

daki çıkarlarını korumayı ve ileriki süreçte İsrail Devleti’ni kurmayı amaçlamıştır.

☸

B) Taşnak-Sütyun Cemiyeti C) Pontus Rum Cemiyeti D) Etnik-i Eterya Cemiyeti E) Mavri Mira Cemiyeti

Millî Varlığa Düşman Cemiyetler

 Saltanat ve hilâfet yanlısı olup, Türkler tarafından kurulmuşlardır.  Anadolu’da başlayan “Kuvây-i Milliye” hareketini hayalcilikle suçlamışlardır.  İtilaf Devletleri tarafından desteklenmiş, manda ve himaye fikrini savunmuşlar ve

Anadolu’da millî bilinci yok etmeye çalışmışlardır.

4. 1919’da İstanbul’da kurulan, üyeleri arasında Damat Ferit Paşa ve bazı devlet adamlarının da yer aldığı zararlı cemiyet aşağıdakilerden hangisidir? A) Wilson Prensipleri Cemiyeti B) Teâli-i İslâm Cemiyeti

1) İngiliz Muhipleri Cemiyeti

C) Kürt Teâli Cemiyeti

✎ 1919’da Sait Molla tarafından İstanbul’da kurulmuştur.

D) İngiliz Muhipleri Cemiyeti

✎ Kurtuluşun ancak İngiliz himayesine (mandaterliğine) girmekle mümkün olacağını

E) Sulh ve Selâmet-i Osmaniye Fırkası

savunmuştur. ✎ Padişah Vahdettin ve Sadrazam Damat Ferit Paşa cemiyetin üyeleri arasındadır.

~ 194 ~

1-A

2-E

3-B

4-D

KPSS / Tarihin Pusulası

“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

2) Wilson Prensipleri Cemiyeti ✎ Kurucuları arasında Halide Edip Adıvar, Refik Halit Karay ve Yunus Nadi vardır.

1.

✎ Kurtuluşun ancak ABD’nin himayesine (mandaterliğine) girmekle mümkün olabi-

I.

leceğini savunmuştur.

İngiliz Muhipleri Cemiyeti,

II. Wilson Prensipleri Cemiyeti,

✎ Cemiyetin kurucuları, Sivas Kongresi’nde “manda ve himaye” fikrinin kesin olarak

III. Hürriyet ve İtilaf Fırkası

reddedilmesiyle birlikte Millî Mücadele’ye katılmışlardır.

Yukarıdakilerden hangileri Millî Mücadelenin aksine, vatanın kurtuluşu için manda ve himaye fikrini savunmuştur? A) Yalnız I

3) Kürt Teâli Cemiyeti

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ Wilson İlkeleri’ne dayanarak, İngiltere’nin himayesinde Güneydoğu Anadolu’da ba-

ğımsız bir Kürdistan Devleti kurmayı amaçlamıştır. ✎ İngilizler ve Ruslar tarafından desteklenmiş olmasına rağmen, bölge halkı tarafın-

dan destek görmemiştir.

2. I.

4) Teâli-i İslâm Cemiyeti ✎ İstanbul’da kurulmuş olup, vatanın kurtuluşunun saltanat ve hilâfete bağlı olmakla

mümkün olabileceğini savunmuştur. ✎ Cemiyet özellikle Hürriyet ve İtilaf Fırkası tarafından desteklenmiştir. ✎ Millî Mücadele’ye karşı çıkan Konya İsyanı’nda önemli rol oynamış, ancak halktan

fazla destek görememiştir.

Teâli-i İslâm Cemiyeti

II. Nigehban Askerî Cemiyeti III. İngiliz Muhipleri Cemiyeti IV. Kürt Teâli Cemiyeti V. Sulh ve Selâmet-i Osmaniye Fırkası Yukarıdakilerden hangileri İtilaf Devletleri’ne direnmenin yararsız olduğunu, kurtuluşun ancak padişah, halife ve hükûmetin emirlerine bağlı kalmakla gerçekleşebileceğini savunmuştur? A) I ve II

5) Sulh ve Selâmet-i Osmaniye Fırkası

B) I ve V

D) II ve V

C) III ve IV

E) IV ve IV

✎ Vatanın kurtuluşunun saltanat ve hilâfete bağlı kalmakla mümkün olabileceğini sa-

vunmuştur. ✎ Millî Mücadele’ye karşı çıkmış, Damat Ferit Paşa Hükûmeti’ni desteklemiştir.

6) Hürriyet ve İtilaf Fırkası ✎ 1911’de İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin karşıtı olarak kurulan bu fırka, dönemin en

büyük muhalefet partisidir. ✎ TBMM’ye karşı çıkan isyanları desteklemiş, manda ve himayenin en iyi çözüm yolu

olduğunu benimsemiştir.

3. Aşağıdakilerden hangisi, Türk ve Müslümanların kurduğu Millî Mücadele karşıtı cemiyetlerden biri değildir? A) İngiliz Muhipleri Cemiyeti B) Hürriyet ve İtilaf Fırkası C) Kürt Teâli Cemiyeti D) Wilson Prensipleri Cemiyeti E) Mavri Mira Cemiyeti

✎ Millî Mücadele’yi yok etmeye çalışan bu fırka, Alemdar ve Peyam-ı Sabah gazete-

lerinde görüşlerini yayımlamıştır.

7) Nigehban Askerî Cemiyeti ✎ “Askerlerin Bekçileri” anlamına gelen bu cemiyet, emekli subay tarafından kurul-

muştur. ✎ Kendisini Millî Mücadele’nin düşmanı olarak gören cemiyet, iç isyanları destekle-

miştir. (Düzce, Hendek, Adapazarı İsyanları)

4. Saltanat ve hilâfet makamını güçlendirmek amacıyla Millî Mücadele Döneminde kurulan Teâli-i İslâm Cemiyeti, özellikle aşağıdaki kuruluşların hangisi tarafından desteklenmiştir? A) Hürriyet ve İtilaf Fırkası B) İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti C) Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti D) Kars İslâm Şûrası

8) Trabzon Havâlisi Adem-i Merkeziyet Cemiyeti

E) Vilâyet-i Şarkiye Müdafaa-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti

✎ Trabzon’da özerk bir yapının oluşturulması ve yerel yönetimlerin güçlendirilmesini

savunmuştur. ✎ Millî Mücadele’ye karşı çıkmıştır.

1-E

2-B

3-E

4-A

~ 195 ~

“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

KPSS / Tarihin Pusulası

VI. KUVÂY-İ MİLLİYE (MİLLÎ KUVVETLER) VE ÖZELLİKLERİ ✎ Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra Anadolu’da başlayan işgallere karşı olu-

şan bölgesel nitelikli direniş örgütlerine Kuvây-i Milliye (Ulusal Güç) denir.

Kuvây-i Milliye’nin Ortaya Çıkış Nedenleri ❆ Osmanlı İmparatorluğu’nun I. Dünya Savaşı’ndan yenilgiyle çıkması ❆ Mondros Ateşkes Anlaşması uyarınca Türk Ordusu'nun terhis edilmesi ❆ Damat Ferit Paşa Hükûmeti’nin işgallere seyirci kalması ve herhangi bir giri-

şimde ve faaliyette bulunmaması

1. I.

Damat Ferit Paşa Hükûmeti’nin işgallere seyirci kalması,

II. İzmir’in Yunanlılar tarafından işgali, III. Osmanlı hükûmetinin Türk halkının can ve mal güvenliğini koruyamaması Yukarıdakilerden hangileri Kuvây-i Milliye’nin ortaya çıkış nedenleri arasında yer alır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

❆ İzmir’in Yunanlılar tarafından işgali ve Yunan mezalimi ❆ İtilaf Devletleri’nin Mondros Ateşkes Anlaşması’nın hükümlerini tek taraflı

uygulayarak savunmasız kalan Anadolu’yu yer yer işgal etmeleri ❆ Osmanlı hükûmetinin Türk halkının can ve mal güvenliğini koruyamaması ❆ Halkın milliyetçi ve yurtsever bilince sahip olması ❆ Halkın milletini koruyarak bağımsızlığına, bayrağına, egemenliğine,

hürriyetine kavuşma isteği

Kuvây-i Milliye’nin Sağladığı Faydalar ve Özellikleri ❆ Milli Mücadele’nin ilk silahlı direniş gücü olmuşlardır. ❆ Mondros Ateşkes Anlaşması’ndan sonra Anadolu’nun işgali üzerine başlayan

2. Aşağıdakilerden hangisi, Kuvây-i Milliye birliklerinin özelliklerinden biri değildir? A) Kurtuluş Savaşı’nda Doğu Cephesi’nde son derece etkili olmuşlardır. B) Bölgesel isyanların bastırılmasında etkili olmuşlardır. C) İşgallere karşı halkın tepkisi sonucu ortaya çıkmıştır. D) Düşmanı oyalamış ve düzenli orduya zaman kazandırmışlardır. E) Topyekûn değil, bölgesel savunma amaçlı faaliyet göstermiştir.

bölgesel hareketlerdir. ❆ Kuvây-i Milliye birlikleri arasında ilişki az olup, kendi bölgelerini kurtarmaya

çalışmışlardır. Tek bir merkeze bağlı değillerdir. ❆ Mondros ile terhis edilen askerler de bu harekete katılmışlardır. ❆ Düzenli orduya zaman kazandırmıştır. ❆ Halkın işgal altındayken son umudu olmuştur. ❆ Halkın örgütlenmesi birlik, beraberlik ve dayanışma gibi duyguların

gelişmesine katkıda bulunmuştur. ❆ TBMM açıldıktan sonra Kuvây-ı Milliye birlikleri Millî Savunma Bakanlığı’na

bağlanmıştır.

3. Kuvây-i Milliye birlikleri TBMM açıldıktan sonra aşağıdaki kurumlardan hangisine bağlanmıştır? A) TBMM’ye bağlı düzenli orduya B) Batı Cephesi Komutanlığı’na C) Millî Savunma Bakanlığı’na D) Genel Kurmay Başkanlığı’na E) XV. Kolordu Komutanlığı’na

Kuvây-i Milliye’nin Kaldırılma Nedenleri ❆ Askerlik tekniğini yeteri kadar iyi bilmemeleri ❆ Dağınık, düzensiz olmaları ve TBMM’nin otoritesi altına girmek istememeleri ❆ Düzenli düşman ordularını durduracak güçten yoksun olmaları ❆ İşgalleri kesin olarak durduramamaları ❆ Halktan zorla para ve eşya toplamaları

4. Aşağıdakilerden hangisi Kuvây-i Milliye birliklerinin kaldırılma nedenlerinden biri değildir? A) Askerlik tekniğini yeteri kadar iyi bilmemeleri B) TBMM’ye karşı ayaklanma çıkarmaları

❆ Suçlu gördüklerini kendileri cezalandırmaları

C) Halktan zorla para ve eşya toplamaları

❆ Anadolu’nun kesin olarak işgallerden kurtarılmak istenmesi

D) Suçlu gördüklerini kendileri cezalandırmaları

❆ Düzenli Ordu’nun kurulması

E) Düzenli düşman ordularını durduracak güçten yoksun olmaları

 8 Kasım 1920’de Düzenli Ordu’nun kurulması ile Kuvây-i Milliye kaldırılmıştır. Bu gelişme üzerine, Çerkez Ethem, Demirci Mehmet Efe gibi bazı Kuvây-i Milliye liderleri, düzenli orduya katılmayıp TBMM’ye karşı isyan etmiştir.

~ 196 ~

1-E

2-A

3-C

4-B

X. BÖLÜM MİLLÎ MÜCADELE (HAZIRLIK DÖNEMİ) Bu bölümden ortalama “2-3” soru çıkmaktadır.

KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ (LİSANS)

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

(1)

(3)

(-)

(2)

(1)

(3)

(3)

(3)

(1)

(3)

(1)

(2)

(1)

(ORTAÖĞRETİM)

(ÖN LİSANS)

2006

2008

2010

2012

2006

2008

2010

2012

(5)

(4)

(3)

(1)

(2)

(2)

(4)

(2)

Yazarın Yorumu Değerli adaylar, her yıl ortalama “2-3” sorunun geldiği bu üniteyle ilgili 2013 KPSS’de “1” soru sorulmuştur. Bu üniteden genellikle Amasya Genelgesi, Erzurum ve Sivas Kongreleri, Misâk-ı Millî ve Millî Mücadele’de Basın-Yayın konularından soru sorulmaktadır. Millî Mücadele Hazırlık Dönemi’ndeki olaylar sonraki süreçte gelişen olayların kavranması bakımından son derece önemlidir.

KPSS / Tarihin Pusulası

“Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi”

MİLLÎ MÜCADELE (HAZIRLIK DÖNEMİ)

Samsun’a Çıkış

Amasya Genelgesi (Tamimi)

Havza Genelgesi

Sivas Kongresi

Erzurum Kongresi

Temsil Heyeti’nin Ankara’ya Gelişi

Amasya Görüşmeleri (Protokolü)

1. Aşağıdakilerden hangisi Mustafa Kemal Paşa’nın Mondros Ateşkes Antlaşması sonrasında İstanbul’a geldiğinde yaptığı çalışmalardan biri değildir? A) Düşüncelerini yaymak için Fethi Bey ile birlikte Minber gazetesini çıkarmıştır.

Misâk-ı Millî Kararları’nın Kabulü

B) Meclis içerisinde güç ve taraftar kazanmaya çalışmıştır. C) Millî direniş için bir cemiyet kurmuştur.

Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nin Toplanması

İstanbul’un Resmen İşgali

I. MUSTAFA KEMAL’İN İSTANBUL’A GELİŞİ VE ÇALIŞMALARI ✎ İtilaf Devletleri’nin 30 Ekim 1918’de imzalanan Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan

sonra Anadolu’yu işgale başlaması, Mustafa Kemal’i Türk milletinin içine düştüğü bu kötü durum karşısında harekete geçirmiştir. ✎ Mondros Ateşkes’i imzalandığı sırada Adana’da Yıldırım Orduları Komutanı iken

halkı işgallere karşı mücadeleye davet etmiş, ayrıca burada Ali Fuat Paşa ile de görüşerek mücadelenin gerekliliği üzerinde bir kez daha durmuştur.

D) Tevfik Paşa Hükûmeti’nin güvenoyu almasını önlemeye çalışmıştır. E) Padişah Vahdettin ile görüşmüştür.

2. Millî Mücadele Dönemi’nde görülen; I. Sivas Kongresi, II. İstanbul’un işgali, III. Amasya Genelgesi gelişmelerinin kronolojik sıralaması aşağıdakilerden hangisidir? A) I, II, III

✎ Merkezden çağrılması üzerine İstanbul’a gelen Mustafa Kemal, işgal donanmala-

B) I, III, II

D) III, II, I

C) II, III, I

E) III, I, II

rını gördüğünde “Geldikleri gibi giderler” diyerek millî mücadelenin başlatılması gerektiğini ve buna olan inancını net olarak ortaya koymuştur. ✎ Mustafa Kemal Anadolu’ya geçmeden önce geldiği İstanbul’da;  Düşüncelerini yaymak için Fethi Bey ile birlikte Minber gazetesini çıkarmıştır.  Meclis içerisinde güç kazanmaya çalışmıştır.  Padişah Vahdettin ile görüşmüştür.  Tevfik Paşa Hükûmeti’nin güvenoyu almasını önlemeye çalışmıştır. ✎ Mustafa Kemal tüm bu çalışmalarına rağmen İstanbul’da bir şey yapamayacağını

anlamış ve bir an önce Anadolu’ya geçmeye karar vermiştir.

3. Mondros Ateşkesi’nden sonra İstanbul’a gelen Mustafa Kemal Paşa, Fethi Bey’le birlikte; I. Minber, II. Hâkimiyet-i Milliye, III. İrâde-i Milliye gazetelerinden hangilerini çıkararak düşüncelerini yaymaya çalışmıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

II. MUSTAFA KEMAL’İN SAMSUN’A ÇIKIŞI (19 MAYIS 1919) ✎ Bu sırada Karadeniz’de (Samsun ve çevresinde) karışıklık çıkaran Rumlar, Mondros

Ateşkesi’nin 7. maddesine dayanarak işgallerini haklı göstermeye çalışmışlardır. ✎ Bu gelişmeler üzerine İstanbul Hükûmeti (Damat Ferit Paşa), İngiltere’nin de bas-

kısıyla, bölgeye çok geniş yetkilerle bir komutanın gönderilmesine karar vermiştir. Bu durum Anadolu’ya geçmek isteyen Mustafa Kemal’e aradığı fırsatı yaratmıştır. ✎ Mustafa Kemal, Damat Ferit Paşa Hükûmeti tarafından IX. Ordu Müfettişi olarak

bölgeye atanmıştır.

C) Yalnız III

E) II ve III

4. Samsun ve civarındaki çatışmaları durdurması için İstanbul Hükûmeti tarafından Mustafa Kemal’e verilen resmî görev aşağıdakilerden hangisidir? A) Ataşemiliterlik B) IX. Ordu Müfettişliği C) Yıldırım Orduları Komutanlığı D) Kurmay Yüzbaşılık E) Başkomutanlık

✎ IX. Ordu Müfettişi göreviyle Samsun’a gönderilen Mustafa Kemal Paşa’nın yetkili

olduğu iller arasında Sivas, Erzurum, Van ve Trabzon bulunmakta olup, ayrıca kendisine birtakım görevler verilmişti. Bu görevler arasında şunlar vardı:  Bölgede güvenliği sağlamak  Bölgedeki halkın elinde bulunan silah ve cephaneyi almak  Halkı mücadeleye davet eden ve onlara silah tedarik eden grupları dağıtmak

5. Damat Ferit Paşa Hükûmeti tarafından IX. Ordu Müfettişi olarak görevlendirilen Mustafa Kemal’in yetkili olduğu iller arasında aşağıdakilerden hangisi yoktur? A) Trabzon

✎ Ancak Mustafa Kemal’in amacı ise, “Anadolu’da Millî Mücadele’yi başlatmak ve

B) Erzurum

D) İzmir

C) Sivas

E) Van

millî egemenliğe dayalı tam bağımsız bir Türk Devleti kurmaktı.” ✎ 16 Mayıs 1919’da İstanbul’dan Bandırma Vapuru ile hareket eden Mustafa Kemal,

19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkmıştır.

1-C

2-E

3-A

4-B

5-D

~ 199 ~

“Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Samsun’da Mıntıka Palas Oteli’nde kalan Mustafa Kemal Paşa, bölgede birtakım

güvenlik tedbirleri aldıktan sonra Ali Fuat Paşa, Kâzım Karabekir gibi komutanlarla bağlantı kurmuş ve bağımsızlık mücadelesi konusunda fikir birliğine varmıştır.

❆

Samsun Raporu

✎ Mustafa Kemal’in 22 Mayıs 1919’da İstanbul’a gönderdiği rapordur. ✎ Bu raporda; bölgedeki karışıklıklara Türklerin değil Rumların ve işgalci İngilizlerin

sebep olduğunu, Türklerin manda ve himayeye karşı olduğunu ve İzmir’in işgalinde Yunanlıların haksız olduğunu bildirmiştir.

 Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’a çıkışı ile birlikte Millî Mücadele fiilen başlamıştır.

1. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul Hükûmeti'ne 22 Mayıs 1919'da Samsun'dan gönderdiği raporunda: "Türklerin yabancı himayesine tahammülünün olmadığı ve Yunanlıların İzmir'i işgale haklarının olmadığını" bildirmiştir. Buna göre, Mustafa Kemal Paşa'nın aşağıdakilerden hangisini savunduğu söylenebilir? A) Uluslararası barışı B) Laikliği C) Bağımsızlığı D) Emperyalizmi E) Mandater yönetimi

✎ Mustafa Kemal, şehrin güvenlik sorunları ve Rum çetelerinin faaliyetleri nedeniyle

25 Mayıs 1919’da Havza’ya geçmiştir.

III. HAVZA GENELGESİ (28 MAYIS 1919) ✎ Mustafa Kemal Havza’da yayınladığı genelgeyle, İzmir’in işgalini protesto eden tel-

graflar çekilmesini ve işgallere karşı mitingler düzenlenmesini istemiştir.

 Havza Genelgesi “millî bilincin” uyandırılması yolunda atılan ilk adımdır. Özellikle miting ve protesto gibi kavramlar bu bilincin uyandırılmasına çalışıldığının kanıtıdır. ✎ 30 Mayıs 1919’da Havza’da düzenlenen mitinge bizzat Mustafa Kemal de katılmış,

işgallere, İtilaf güçlerine ve Mondros Ateşkesi’ne ilk kez açıkça karşı çıkmıştır. ✎ Mustafa Kemal, Mondros Ateşkes Antlaşması’nın 7. maddesinin uygulanmasını ön-

lemek amacıyla, halktan azınlıklara kötü davranmamalarını istemiştir.

2. Havza Genelgesi'nin; I.

İstanbul Hükûmeti'ne işgalleri protesto eden telgraflar çekilmelidir.

II. Azınlıklara yönelik saldırgan tutumlara izin verilmemelidir. III. Ülke çapında işgalleri kınayan mitingler ve protestolar yapılmalıdır. duyurularından hangileri, ülke çapında işgallerin yayılmasına karşı bir önlem niteliği taşımaktadır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

 Havza Genelgesi’yle resmî görevinin dışına çıkan Mustafa Kemal Paşa, bu gelişme sonrasında ilk kez İstanbul’a geri çağrılmış, ancak O, bu çağrılara kulak asmamıştır.

IV. AMASYA GENELGESİ (TAMİMİ) (22 HAZİRAN 1919) ✎ Mustafa Kemal, Havza’da güvenliğin tehlikede olduğunu fark ederek 13 Haziran

1919’da Amasya’ya geçmiştir. ✎ Mustafa Kemal, Amasya’da halka yaptığı ilk konuşmasında “Amasyalılar! Padişah

ve hükûmet düşmanın elinde esirdir. Memleket elden gitmek üzeredir. Bu kötü vaziyete çare bulmak için sizlerle işbirliği yapmaya geldim.” demiştir.

3. Mustafa Kemal Paşa, resmî görevinin dışına çıktığı gerekçesiyle aşağıdaki gelişmelerin hangisinden sonra ilk kez İstanbul’a geri çağrılmıştır? A) Amasya Görüşmeleri B) Erzurum Kongresi C) Sivas Kongresi D) Havza Genelgesi E) Amasya Genelgesi

 Mustafa Kemal’in bu çağrısı üzerine, Amasya halkından Abdurrahman Kâmil Hoca biriktirdiği 5 altınını Millî Mücadele’ye ilk yardım olarak Mustafa Kemal’e vermiştir. ✎ Amasya’da Rauf Bey (Orbay), Refet Bey (Bele) ve Ali Fuat Paşa (Cebesoy) ile bulu-

şan Mustafa Kemal, onlarla hazırlanacak genelgenin taslağı üzerinde görüşmüş ve 22 Haziran 1919’da Amasya Genelgesi imzalanmıştır. ✎ Bu genelgeyi ayrıca telgraf yoluyla, Erzurum’daki XV. Kolordu Komutanı Kâzım Ka-

4. Amasya Genelgesi’nde, aşağıdakilerden hangisinin imzası ya da onayı yoktur? A) Ali Fethi Bey

B) Rauf Bey

C) Mustafa Kemal

D) Refet Bey

E) Kâzım Karabekir

rabekir ile Konya’daki II. Ordu Müfettişi Mersinli Cemal Paşa onaylamıştır.  Böylece Millî Mücadele ordunun desteğini alarak kişisellikten çıkmıştır.

~ 200 ~

1-C

2-B

3-D

4-A

KPSS / Tarihin Pusulası

“Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi”

✎ Amasya Genelgesi, Mustafa Kemal tarafından halkın örgütlenmesini sağlamak ve

mücadeleyi bir programa göre yürütmek amacıyla yayımlanmıştır.

A. Amasya Genelgesi’nin Başlıca Maddeleri  Vatanın bütünlüğü, milletin bağımsızlığı tehlikededir.

 Bu madde Millî Mücadele’nin gerekçesini belirtmektedir.  Millî birlik ve bağımsızlığın gerekliliği ortaya konmuştur.

1. Amasya Genelgesi'nde, "Milletin bağımsızlığını, yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır." ilkesine yer verilmesi aşağıdakilerden hangisinin değişeceğinin bir göstergesidir? A) Mebusan Meclisi'ndeki üyelerin B) Ülkedeki egemenlik anlayışının C) Merkezden yönetimin D) Başka devletlerle yapılan antlaşmaların E) İstanbul Hükûmeti'nin

 İstanbul Hükûmeti üzerine düşen sorumluluğu yerine getirmemekte, işgallere seyirci kalmakta ve milletimizi yok saymaktadır.

 Bu madde Millî Mücadele’nin bir diğer gerekçesini belirtmektedir.  İstanbul Hükûmeti’ne karşı çıkılmıştır.  Milletin istiklâlini yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır.

2. Amasya Genelgesi'nde, "Her türlü etkiden uzak, ulusal bir kurulun oluşturulması gerektiği" ilkesi de yer bulmuştur.

 Rejimin (yönetim biçimi) ileride değişebileceğinin ilk sinyalleri verilmiştir.

Aşağıdakilerden hangisi, bu ilkeyi destekleyen çalışmaların yapıldığına kanıt olarak gösterilebilir?

 Padişah, halife, manda ve himayeye karşı çıkılmıştır.

A) Temsil kurulunun oluşturulması

 Bu madde Millî Mücadele’nin yöntemini belirtmektedir.

B) Ali Rıza Paşa Hükûmeti'nin kurulması

 Milletin sesini dünyaya duyurmak ve haklarını dile getirmek için, her türlü etki ve denetimden uzak millî bir heyet oluşturulacaktır.

 Bu madde ile Temsil Heyeti’nin oluşturulacağı ilk kez belirtilmiştir.

C) Mebusan Meclisi'nin toplanması D) Düzenli ordunun kurulması E) Erzurum Kongresi'nin toplanması

 Millî Mücadele’nin kurumsallaşması amaçlanmıştır.  Anadolu’nun güvenli bir bölgesi olan Sivas’ta millî bir kongre toplanacaktır.

 Bu madde ile birlik ve beraberlik sağlanmak istenmiştir.  Mücadelenin merkezî bir yapıya dönüşmesi hedeflenmiştir.  Bu kongreye her ilden halkın güvenini kazanmış 3’er delege katılacaktır.

 Bu kararla amaçlanan millet iradesini hâkim kılmaktır.  Millî Mücadele’yi kişisel bir mücadele olmaktan çıkarıp halka mâl etmek, böylece katılımları artırmak hedeflenmiştir.  Sivas Kongresi’ne katılacak temsilcileri Müdâfaa-i Hukuk ve Redd-i İlhak Cemiyetleri ile belediyeler seçecektir.

 Bu madde ile halk iradesi ve yerel güçler ön plâna çıkarılmak istenmiştir.

3. Amasya Genelgesi'nin; I.

Sivas Kongresi'ne katılacak delegeleri, millî cemiyetler ve belediyeler seçecektir.

II. Her türlü etki ve denetimden uzak, millî bir kurul oluşturulmalıdır. III. Milletin istiklâlini, yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır. kararlarından hangileri, doğrudan saltanat ve imparatorluk düzenine karşı bir tutum izlenildiğinin göstergesidir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

 Askerler ve sivil yöneticiler görev yerlerini terk etmeyecek ve ordular kesinlikle dağıtılmayacaktır.

 Bu madde ile Mondros Ateşkes Antlaşması’nın “Osmanlı orduları derhal terhis edilecek” hükmüne açıkça karşı çıkılmıştır.  Doğu illeri adına Erzurum’da bir kongre toplanacaktır. Erzurum’a gidecek delegeler kongreden sonra derhal Sivas’a geleceklerdir.  Kötü bir durumla karşılaşılmaması için alınan bu kararlar millî bir sır olarak saklanacaktır.

4. Amasya Genelgesi'nde, aşağıdakilerden hangisiyle ilgili herhangi bir karara yer verilmemiştir? A) Vatanın bütünlüğü B) Milletin bağımsızlığı C) Halifeliğin devamı D) Millet egemenliği E) Millî mücadelenin yöntemi

 Amasya Genelgesi’nde, azınlıklara siyasî egemenliği ve sosyal dengeyi bozacak imtiyazlar verilmemesini öngören herhangi bir hüküm yer almamıştır.

1-B

2-A

3-E

4-C

~ 201 ~

“Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi”

KPSS / Tarihin Pusulası

B. Amasya Genelgesi’nin Önemi ve Özellikleri ✎ Kurtuluş Savaşı’nın amaç, gerekçe ve yöntemi ilk kez belirtilmiştir. ✎ Millî Mücadele’nin programını belirten resmî bir belgedir. ✎ İlk kez millî egemenlikten bahsedilerek rejimin değişeceğinin sinyali verilmiştir.

1. Millî Mücadele’nin plân ve programı, ilk kez aşağıdakilerden hangisinde hazırlanmıştır? A) Mebusan Meclisi

✎ İlk kez ulusal bir kongrenin (Sivas Kongresi) toplanması istenmiştir.

B) Amasya Genelgesi

✎ Temsil Heyeti’nin oluşturulması ilk kez gündeme gelmiştir.

C) Sivas Kongresi

✎ Mustafa Kemal’in IX. Ordu Müfettişi olarak yaptığı son resmî faaliyetidir.

D) Havza Genelgesi E) Erzurum Kongresi

✎ Millet egemenliği esasını öngördüğü için bir “İhtilâl Bildirisi” niteliği taşımaktadır.

 Mustafa Kemal, Amasya Genelgesi’nin ardından “Artık İstanbul Anadolu’ya hâkim değil, tâbi olmak zorundadır.” diyerek millet egemenliğinin gerçekleşmesi yolunda önemli bir adım atmıştır.

2. Mustafa Kemal Paşa’nın Osmanlı Devleti adına yürüttüğü son resmî görev, aşağıdakilerden hangisidir? A) Yıldırım Orduları Grup Komutanlığı

✎ Amasya Genelgesi’nden sonra Mustafa Kemal, İtilaf Devletleri’nin de baskısıyla, İs-

tanbul Hükûmeti adına İçişleri Bakanı Ali Kemal Bey tarafından tekrar İstanbul’a geri çağrılmış, ancak O “sadece padişahtan emir alabileceğini” belirterek zaman kazanmaya çalışmıştır.

V. ERZURUM KONGRESİ (23 TEMMUZ-7 AĞUSTOS 1919) ✎ Mustafa Kemal, Amasya Genelgesi’nden sonra Kâzım Karabekir’in daveti üzerine 3

Temmuz 1919’da Erzurum’a geçmiştir. ✎ Bu sırada İstanbul Hükûmeti tarafından tekrar geri çağrılan Mustafa Kemal, yine

bu çağrıya kulak asmayınca 8-9 Temmuz 1919 gecesi görevinden alındığı mesajını almıştır. Bu gelişme üzerine aynı gece kendisi de hem ordu müfettişliği görevinden hem de askerlik mesleğinden istifa etmiştir. ✎ 8-9 Temmuz gecesi resmî görevi sona eren Mustafa Kemal’in en büyük destekçisi,

“Ben ve kolordum, emrinizdeyiz paşam” diyen XV. Kolordu Komutanı Kâzım Karabekir Paşa olmuştur.

A. Kongrenin Toplanma Amaçları  Doğu Anadolu Bölgesi’nde Ermeni devletinin kurulmasını önlemek  Karadeniz’in doğusunda bir Rum devletinin kurulmasını engellemek  Doğudaki tüm yerel kuvvetleri birleştirmek ✎ Kongrenin toplamasında; Şark Vilâyetleri Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti ile

Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti etkili olmuştur. ✎ Erzurum Kongresi 23 Temmuz 1919’da; Bitlis, Erzurum, Sivas, Trabzon ve Van’dan

gelen delegelerin katılımıyla toplanmıştır. Diyarbakır, Elazığ ve Mardin vilâyetleri ise valilerin engellemesinden dolayı kongreye delege gönderememiştir.

B) Sofya Ataşemiliterliği C) Anafartalar Grup Komutanlığı D) 9. Ordu Müfettişliği E) Hareket Ordusu Kurmay Başkanlığı

3. 8-9 Temmuz 1919 gecesi ordu müfettişliği ve askerlik görevlerinden istifa eden Mustafa Kemal Paşa’nın, Millî Mücadele sürecinde sivil olarak gerçekleştirdiği ilk faaliyet aşağıdakilerden hangisidir? A) Erzurum Kongresi’ni toplaması B) Havza Genelgesi’ni yayımlaması C) Sivas Kongresi’ne başkanlık etmesi D) Amasya Görüşmeleri’ne katılması E) İrâde-i Milliye Gazetesi’ni çıkarması

4. Erzurum Kongresi’nin toplanmasında; I.

Trabzon Muhafaza-i Hukuk,

II. Millî Kongre, III. Anadolu Kadınları Müdâfaa-i Vatan, IV. Şark Vilâyetleri Müdâfaa-i Hukuk-ı Millî cemiyetlerinden hangilerinin rolü olduğu söylenebilir? A) I ve IV

B) II ve III

D) I , II ve III

C) II ve IV

E) II, III ve IV

DELEGE (ÜYE) GÖNDEREN İLLER

BİTLİS EERZURUM SİVAS TRABZON + VAN

5. Aşağıdaki illerden hangisi Erzurum Kongresi’ne delege göndermemiştir? A) Erzurum

DELEGE GÖNDERMEYEN İLLER

DİYARBAKIR ELAZIĞ MARDİN ~ 202 ~

B) Trabzon

D) Bitlis

1-B

2-D

C) Van

E) Mardin

3-A

4-A

5-E

KPSS / Tarihin Pusulası

“Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi”

✎ Erzurum Kongresi’nde, Sivas Kongresi’ne katılmak üzere Başkanı Mustafa Kemal

olan ve sadece Doğu bölgelerini temsil eden 9 kişilik Temsil Heyeti (Temsilciler Kurulu / Heyet-i Temsiliye) seçilmiştir.

B. Erzurum Kongresi’nde Alınan Başlıca Kararlar  Ulusal sınırlar içinde vatan bir bütündür, parçalanamaz.

 Bu madde ile ilk kez ulusal sınırlardan bahsedilmiştir.  Misâk-ı Millî’nin temelleri atılmıştır.  Vatanın bütünlüğü, milletin bağımsızlığı, saltanat ve hilâfetin korunması için Kuvây-i Milliye’yi âmil (etkin) ve millî irâdeyi hâkim kılmak esastır.

1. Aşağıdakilerden hangisi, Erzurum Kongresi kararlarından biri değildir? A) Anadolu’daki bütün direniş cemiyetleri “Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti” adı altında birleştirilecektir. B) İstanbul Hükûmeti yetersiz kaldığında geçici bir hükûmet kurulacaktır. C) Manda ve himaye kabul edilemez. D) Hıristiyan unsurlara ve diğer azınlıklara, siyasî ve sosyal dengemizi bozacak ayrıcalıklar verilemez. E) Ulusal sınırlar içinde vatan bir bütündür, bölünemez.

 Bu madde ile ulus egemenliğine dayalı bir yönetime vurgu yapılmıştır.  Saltanatın ve hilâfetin korunmak istenmesi ulusal egemenlikle çelişse de, bunda ortamın henüz böyle bir değişikliğe hazır olmayışı etkili olmuştur.  Hıristiyan halka ve diğer azınlıklara siyasî hâkimiyetimizi ve sosyal dengemizi bozucu özel haklar (imtiyazlar) verilemez.

 Bu madde ile her türlü ayrıcalığa karşı tam bağımsızlık amaçlanmıştır.

2. Erzurum Kongresi'nde, Meclis-i Mebusan'ın hemen toplanması ve hükûmetin denetim altına alınması yönünde bir karar çıkmıştır. Erzurum Kongresi'nde bu yönde bir karar alınmasının aşağıdakilerden hangisine yönelik olduğu savunulabilir? A) Kapitülasyonları kaldırmaya B) Saltanat düzenine son vermeye

 Manda ve Himaye (Koruma ve Güdüm) kabul edilemez.

 Bu madde ile ilk kez manda fikrine açıkça karşı çıkılmış ve tam bağımsızlık hedeflenmiştir.  Mevcut merkezî hükûmet (İstanbul Hükûmeti) vatanın bağımsızlığını sağlayamazsa geçici bir hükûmet kurulacaktır. Bu hükûmetin üyeleri Millî Kongre tarafından seçilecektir.

 Bu madde ile ilk kez yeni bir hükûmetin gerekliliğinden bahsedilmiştir.

C) Azınlık ayaklanmalarını önlemeye D) İtilaf Devletleri ile uzlaşmaya E) Ulusal iradeyi etkin kılmaya

3. Erzurum Kongresi'nde alınan aşağıdaki kararlardan hangisi, kongrenin bölgesel amaçlar için toplandığının doğrudan bir göstergesidir? A) Manda ve himaye kabul edilemez.

 Her türlü yabancı devletin işgaline ve müdahalesine karşı Osmanlı Devleti’nin dağılması halinde millet birleşerek buna karşı koyacaktır.

 Bu madde ile Doğu Anadolu’daki tüm cemiyetler birleştirilmiştir.  Mebusan Meclisi’nin derhal toplanması ve hükûmet işlerinin Meclis tarafından kontrol edilmesi için çalışılacaktır.

 Bu madde ile yönetimde halk iradesi ön plâna çıkarılmak istenmiştir.  İstanbul Hükûmeti’nin çalışmaları denetim altına alınmak istenmiştir.

B) Doğu'daki tüm direniş cemiyetleri "Doğu Anadolu Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti" adı altında birleştirilecektir. C) Yurdumuzun bütünlüğünü bozma amacı olmayan bir devletin teknik, sanayi ve malî yardımı kabul edilebilir. D) Ulusal sınırlar içinde vatan bir bütündür, bölünemez. E) Vatanın bütünlüğü ve milletin bağımsızlığının korunması için Kuvây-ı Milliye’yi etkin, millî iradeyi hâkim kılmak esastır.

 Vatanın bağımsızlığını ve yurdumuzun bütünlüğünü bozma amacı olmayan herhangi bir devletin teknik, sanayi ve malî yardımı kabul edilebilir.

 Bu madde ile yabancı devletlerle ilişkilerin korunması ve dış politika esaslarının belirlenmesi amaçlanmıştır.

4. Erzurum Kongresi kararlarında yer alan, “Millî Meclis derhal toplanmalı ve hükûmet işleri meclis denetiminde yürütülmelidir." hükmü, hükûmetin alacağı kararlara; I.

evrensellik,

II. bölgesellik,

C. Erzurum Kongresi’nin Önemi ve Özellikleri

III. meşruluk

✎ Toplanış bakımından bölgesel, aldığı kararlar bakımından ulusal bir kongredir.

özelliklerinden hangilerini kazandırmaya yöneliktir?

✎ Kongre Başkanı Mustafa Kemal’dir.

A) Yalnız I

✎ Sadece Doğu bölgelerini temsil eden ve 9 kişiden oluşan Temsil Heyeti Mustafa

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

Kemal’in başkanlığında ilk kez burada oluşturulmuştur. ✎ İlk kez ulusal sınırlardan bahsedilmiştir.

1-A

2-E

3-B

4-C

~ 203 ~

“Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ İlk kez manda ve himaye reddedilmiştir. (Tam bağımsızlık) ✎ İlk kez millî egemenliğe dayalı yeni bir devlet kurma düşüncesi oluşmuştur. ✎ İlk kez Mebusan Meclisi’nin toplanması istenmiştir. ✎ İlk kez Misâk-ı Millî kararlarının esasları belirlenmiştir.

1. Millî Mücadele döneminde "Temsil Heyeti" ilk kez aşağıdakilerden hangisinde oluşturulmuştur? A) Nazilli Kongresi

✎ Kongre bir yasama organı gibi hareket etmiş, Temsil Heyeti de onun bir yürütme

B) Erzurum Kongresi

organı (hükûmet) şeklini almıştır.

C) Amasya Protokolü D) Balıkesir Kongresi E) Sivas Kongresi

VI. BÖLGESEL KONGRELER ADI

BALIKESİR KONGRELERİ

TARİH

(1919-1920)

BAŞKANI

Hacim Muhittin Bey

I. Nazilli Kongresi (6-8 Ağustos 1919) NAZİLLİ KONGRELERİ

II. Nazilli Kongresi

Celâl Bayar

(19-24 Eylül 1919)

(Gâlip Hoca)

III. Nazilli Kongresi (6 Ekim 1919)

ALAŞEHİR KONGRESİ

LÜLEBURGAZ KONGRESİ

16-25 Ağustos 1919

31 Mart 1920

Hacim Muhittin Bey

Trakya Paşaeli Cemiyeti

ÖZELLİKLERİ  1919-1920 yılları arasında toplam 5 kongre toplanmıştır.  Yunanlılara karşı mücadele kararı alınmıştır.  Padişaha bağlılık bildirilmiştir.  Kurtuluş Savaşı’nda Batı Cephesi’nin oluşmasında etkili olmuştur.  Kuvây-i Milliye’nin güçlendirilmesi kararı alınmıştır.  Nazilli işgal altında olduğu için kongre toplantıları Muğla’da yapılmıştır.  Kuvây-i Milliye’nin güçlendirilmesi kararı alınmıştır.  Celâl Bayar “Gâlip Hoca” lâkabıyla kongre başkanlığını yürütmüştür.  Celâl Bayar’ın bir diğer lâkabı da Reşad-ı Sâni’dir.  Yunanlılara karşı sonuna kadar mücadele kararı alınmıştır.  Kongrede gerektiğinde Yunanlılara karşı İtilaf Devletleri’nden yardım alınabileceği fikri ortaya atılmıştır.  Bu durum mandacı zihniyete halâ sıcak bakanların olduğunu açıkça göstermektedir.  Kurtuluş Savaşı’nda Batı Cephesi’nin oluşmasında etkili olmuştur.

2 Ağustos 1920

-

 Mustafa Kemal’in de katıldığı bu kongrede Millî Mücadele’ye destek olunması kararı alınmıştır.

-

 Mustafa Kemal, Fevzi Çakmak ve bazı milletvekilleri katılmıştır.  Kuvây-i Milliye’nin birleşme süreci tamamlanmıştır.  Toplanan son kongredir.

(8 Ekim 1920)

3. I.

Balıkesir,

II. Erzurum, III. Pozantı, IV. Afyon Mustafa Kemal, yukarıdaki kongrelerden hangilerine katılmamıştır? A) Yalnız I

D) I ve IV

C) II ve III

E) III ve IV

4. Kuvây-i Milliye’nin desteklenmesi ve Batı Cephesi’nin oluşturulması ile ilgili karar aşağıdakilerden hangisinde alınmıştır? B) Sivas Kongresi C) Amasya Genelgesi D) Balıkesir ve Alaşehir Kongreleri

5. 16 Ağustos 1919’da Hacım Muhittin Bey başkanlığında toplanan ve gerektiğinde Yunanlılara karşı İtilaf Devletleri’nden de yardım alınabileceği fikrinin ortaya atıldığı kongre aşağıdakilerden hangisidir? B) Pozantı

A) Nazilli

D) Lüleburgaz

1-B

~ 204 ~

B) I ve III

E) Nazilli ve Afyon Kongreleri

AFYON KONGRESİ

(5 Ağustos 1920)

D) Mustafa Kemal

E) Ali Fethi Okyar

 Trakya’nın Yunanistan’a verilmesi kesinlikle reddedilmiştir.  Silahlanma kararı alınmıştır.  Yunanlılara karşı mücadele çağrısı yapılmıştır.

9-14 Mayıs 1920

II. Pozantı Kongresi

B) İsmet İnönü

C) Celâl Bayar

A) Erzurum Kongresi

EDİRNE KONGRESİ

POZANTI KONGRELERİ

A) Fevzi Çakmak

 Her türlü işgale karşı direnme çağrısı yapılmıştır.  Trakya’nın Yunanistan’a verilmesi reddedilmiştir.

Trakya Paşaeli Cemiyeti

I. Pozantı Kongresi

2. Millî Mücadele’de “Gâlip Hoca” lâkabıyla yer alarak Nazilli Kongresi’nin başkanlığını yapan kişi aşağıdakilerden hangisidir?

2-C

3-A

C) Balıkesir

E) Alaşehir

4-D

5-E

KPSS / Tarihin Pusulası

“Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi”

VII. SİVAS KONGRESİ (4-11 EYLÜL 1919) ✎ Erzurum Kongresi’nden sonra buradaki çalışmalarını tamamlayan Mustafa Kemal,

2 Eylül 1919’da Sivas’a geçmiştir. ✎ Kongre yeri olarak Sivas’ın tercih edilmesinde, buranın işgal edilmemiş olması ve

ulaşım imkânlarına sahip olması etkili olmuştur. ✎ Mustafa Kemal Sivas Kongresi’nin yapılması için ilk duyuruyu Amasya Genelgesi’yle

yapmıştı. Ancak bu duyuru doğrultusunda kongreye katılacak bazı delegeler, gerek İstanbul Hükûmeti’nin ve gerekse bazı valilerin tutumu nedeniyle katılamamıştır. ✎ Kongre, birtakım eksikliklere rağmen 4 Eylül 1919’da, o dönemde Mekteb-i Sultanî

1. İstanbul Hükûmeti’nin direktifleriyle Elazığ (Harput) Valisi Ali Gâlip Bey ve Ankara Valisi Muhittin Paşa; I.

Erzurum,

II. Sivas, III. Pozantı kongrelerinden hangisi ya da hangilerini engellemek için faaliyet göstermiştir? A) Yalnız I

olarak kullanılan binanın salonunda toplanmıştır.

B) Yalnız II

D) I ve III

✎ Toplam 38 delegenin katıldığı ve 8 gün süren kongrenin ilk toplantısında, Mustafa

C) Yalnız III

E) II ve III

Kemal kongre başkanlığına seçilmiştir.

A. Kongreyi Engelleme Çalışmaları ✎ Sivas Kongresi’nin büyük bir gizlilik içinde toplanması istenmişse de İtilaf Devletleri

ve İstanbul Hükûmeti, kongrenin toplanacağından haberdar olmuştur. Bu gelişme üzerine İstanbul Hükûmeti, Mustafa Kemal’i tutuklatmak ve kongreyi dağıtmak için bazı yöneticileri görevlendirmiştir. ☸

Ali Gâlip Olayı

✎ İstanbul Hükûmeti’nin Sivas Kongresi’nin toplanmasını engellemek ve kongre üye-

lerini tutuklamak amacıyla Elazığ (Harput) Valisi Ali Gâlip Bey’i görevlendirmesi olayıdır. Ancak Ali Gâlip kongreyi dağıtma girişiminde başarılı olamamıştır.

2. Aşağıdakilerden hangisi Sivas Kongresi’nin toplanma amaçlarından biri değildir? A) Millî Mücadele’nin millî bir kongrenin seçeceği Temsil Heyeti ile yönetilmesini sağlamak B) Millî Mücadele’yi tek bir merkezden yönetmek C) Erzurum Kongresi’nde alınan kararları tüm yurda mâl etmek D) Anadolu’daki tüm millî güçleri (cemiyetleri) tek çatı altında birleştirmek E) Devletin yeni yönetim biçimini belirlemek

✎ Temsil Heyeti, Ali Gâlip Olayı’ndan sonra İstanbul (Damat Ferit Paşa) Hükûmeti ile

her türlü resmî ilişkiyi kesmiştir. ☸

Muhittin Paşa Olayı

✎ Ankara Valisi Muhittin Paşa’nın kongreyi dağıtma girişimidir. Bu çabasında başarılı

olamayan Muhittin Paşa, Çorum-Ankara yolunda tutuklanarak Sivas’a getirilmiştir. ✎ Ancak koyu bir İstanbul taraftarı olan Muhittin Paşa, Millî Mücadele’yi baltalamaya

çalıştığı için İstanbul’a gönderilmiştir. Yerine de Yahya Gâlip Bey vali seçilmiştir.

3. Sivas Kongresi devam ederken Elazığ Valisi Ali Galip Bey, Damat Ferit Paşa Hükûmeti tarafından kongreyi basmak ve kongreye katılanları tutuklamakla görevlendirilmiştir. Bu durum, Mustafa Kemal tarafından öğrenilmiş ve Ali Galip etkisiz hale getirilmiştir. Bu bilgiye göre; I.

Damat Ferit Paşa Hükûmeti düşmüştür.

II. İstanbul Hükûmeti, Millî Mücadele'yi yok etmeye çalışmıştır.

B. Kongrenin Toplanma Amaçları    

Millî Mücadele’yi tek merkezden yönetmek Anadolu’daki tüm millî güçleri (cemiyetleri) tek çatı altında birleştirmek Erzurum Kongresi’nde alınan kararları tüm yurda mâl etmek Millî Mücadele’nin millî bir kongrenin seçeceği Temsil Heyeti ile yönetilmesini sağlamak

III. İstanbul Hükûmeti'nin Sivas Kongresi'ni engelleme girişimi başarısız olmuştur. yargılarından hangilerine ulaşılamaz? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) Yalnız III

E) II ve III

4. Sivas Kongresi’nde;

C. Kongrede En Çok Tartışılan Konular ✎ Sivas Kongresi’nde Mustafa Kemal’in kongre başkanı seçilmesi ve ABD mandası

en çok tartışılan konular olmuştur. ✎ Mustafa Kemal kongrede özellikle en çok ABD Mandası sorunu ile uğraşmıştır. Bu

sorun nedeniyle bazı arkadaşları O’nun kongreye başkan olmasını istememişlerdir.

I.

kongre başkanlığı,

II. manda ve himaye, III. millî güçlerin birleştirilmesi konularından hangilerinde kongre üyeleri arasında sorun yaşanmıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

 Mustafa Kemal’in kongre başkanı olmasına bazı arkadaşlarının karşı çıkması, O’na karşı ilk iç muhalefet hareketi olarak değerlendirilebilir.

1-B

2-E

3-A

4-C

~ 205 ~

“Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi”

KPSS / Tarihin Pusulası

D. Sivas Kongresi’nde Alınan Başlıca Kararlar ✎ Sivas Kongresi’nde Erzurum Kongresi kararlarının birçoğu aynen kabul edilmiş, bazı

kararlar kesinleştirilmiş ve tüm yurdu temsil eder hale getirilmiştir.

1. Sivas Kongresi'nde, "Meşru bir hükûmet kuruluncaya kadar, Anadolu ile İstanbul arasında her türlü posta ve haberleşme kesilecektir." kararı alınmıştır.

 Anadolu’daki tüm millî cemiyetler “Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk

Bu karar ile Anadolu Hareketi'nin;

Cemiyeti” adı altında birleştirilmiştir.

I.

 Bu madde ile millî güçler tek çatı altında toplanmıştır.

İstanbul Hükûmeti'ne bağlı olunmadığının gösterilmesi,

II. Anadolu'daki isyanların önlenmesi,

 Bölgesel mücadele yerine ulusal mücadele benimsenmiştir.

III. İtilaf Devletleri'nin dostluğunun kazanılması durumlarından hangilerini amaçladığı savunulabilir?

 “Temsil Heyeti Doğu illerinin tamamını temsil eder” ifadesinin yerine “Temsil Heyeti Bütün Yurdu Temsil Eder” denilmiş ve üye sayısı 15’e yükseltilmiştir.

A) Yalnız I

 Bu madde ile Temsil Heyeti’nin yetki alanı genişletilmiştir.

B) Yalnız II

D) I ve II

 I. TBMM açılana kadar Kurtuluş Savaşı’nı Mustafa Kemal’in başkanlığını

C) Yalnız III

E) II ve III

yaptığı Temsil Heyeti yürütmüştür.  “Manda ve Himaye” fikri bir daha gündeme gelmemek üzere reddedilmiştir.

 Bu madde ile manda ve himaye fikri kesin ve son olarak reddedilmiştir.  Tam bağımsızlıktan ödün verilmeyeceği bir kez daha ortaya konmuştur.

2. Sivas Kongresi’nde Temsil Heyeti’nin bir hükûmet gibi hareket ederek Ali Fuat Paşa’yı Batı Cephesi Kuvây-i Milliye Ûmum Komutanlığı’na ataması; I.

 Mebusan Meclisi’nin toplanması ve hükûmet işlerinin Meclis tarafından kontrol edilmesi için çalışmalara devam edilecektir.

yasama,

II. yürütme, III. yargı yetkilerinden hangisini kullandığını açıkça göstermektedir?

 Bu madde ile yönetimde halk iradesine bir kez daha vurgu yapılmıştır.  İstanbul Hükûmeti’nin çalışmaları denetim altına alınmak istenmiştir.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

 Her türlü işgal ve müdahaleye karşı mücadele etme kararı alınmıştır.

C) I ve II

E) I, II ve III

 Bağımsızlığı ve bütünlüğü bozmaması şartı ile dış yardım alınabilecektir.  Milletin haklı sesini duyurmak ve halkı mücadele konusunda bilgilendirmek amacıyla, Sivas’ta “İrâde-i Milliye” adlı bir gazete çıkarılması kararlaştırılmıştır.

E. Sivas Kongresi’nin Önemi ve Özellikleri

3. Millî Mücadele Dönemi’nde işgallere karşı ulusal direnişi örgütlemek amacıyla kurulan bütün millî cemiyetler, aşağıdakilerden hangisinde “Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti” adı altında birleştirilmiştir? A) Erzurum Kongresi

✎ Sivas Kongresi her açıdan ulusal bir kongredir. (Toplanış ve kararları bakımından)

B) Mebusan Meclisi

✎ Kongre Başkanı Mustafa Kemal’dir. (Tartışmalara yol açmıştır.)

C) Balıkesir Kongresi

✎ Mustafa Kemal kongrede “Ya İstiklâl, Ya Ölüm” diyerek hedefi belirlemiştir.

D) Amasya Protokolleri E) Sivas Kongresi

✎ Millî birlik ve beraberlik yolunda önemli bir adım atılmıştır. ✎ Kongre kararları ihtilâlcı bir karakter taşımaktadır. ✎ Tüm millî cemiyetler, “Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti” adı altında

birleştirilmiştir. Böylece Millî Mücadele tek merkezden yürütülmüştür. ✎ Manda ve himaye kesin ve son olarak reddedilmiştir. (En önemli tartışma konusu) ✎ Kongre sırasında yetki alanı genişletilen Temsil Heyeti, Ali Fuat Paşa (Cebesoy)’yı

Kuvây-i Milliye’nin Batı Cephesi Komutanlığı’na atamıştır.

 Temsil Heyeti bu gelişme ile ilk kez yürütme yetkisini kullanmıştır. Bu durum Temsil Heyeti’nin bir hükûmet gibi hareket ettiğini göstermektedir. ✎ Kongre sonunda, Temsil Heyeti’nin İstanbul ile haberleşmeyi kesmesi üzerine, 30

Eylül 1919’da başarısızlığından dolayı Damat Ferit Paşa Hükûmeti istifa etmiştir.

4. I.

Sivas Kongresi

II. Balıkesir Kongresi III. Erzurum Kongresi IV. Nazilli Kongresi V. Alaşehir Kongresi Yukarıda verilen kongrelerden hangileri, her yönüyle bölgesel niteliktedir? A) I ve IV

B) II ve III

D) II, IV ve V

C) I, III ve IV E) II, III ve V

 Damat Ferit Paşa Hükûmeti’nin Sivas Kongresi’ni engelleyemediği için istifa etmesi, Temsil Heyeti’nin İstanbul Hükûmeti’ne karşı kazandığı bir zaferdir.

~ 206 ~

1-A

2-B

3-E

4-D

KPSS / Tarihin Pusulası ☸

“Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi”

General Harbourd Raporu

✎ ABD Başkanı Wilson, General James G. Harbourd başkanlığındaki bir heyeti Doğu

Anadolu’da Ermenilerle ilgili incelemeler yapmak üzere Sivas’a göndermiştir. ✎ General Harbourd’un yaptığı incelemelerden sonra hazırladığı rapora göre;    

Doğu Anadolu’da Türk nüfus daha yoğundur. Ermenilerle ilgili ortaya atılan katledildikleri iddiası doğru değildir. Anadolu’nun kaynakları ABD’nin ihtiyaçlarını karşılayabilecek güçte değildir. Anadolu’daki millî mücadele son derece kararlıdır.

1. Hazırlamış olduğu raporda Doğu Anadolu’daki Ermeni iddialarının doğru olmadığını belirten ve 20 Eylül 1919’da Mustafa Kemal’le yaptığı görüşme sonrasında, “Eğer Amerikan ordusunda muvazzaf bir subay olmasaydım, gelir sizinle birlikte mücadelenizi izlerdim!” diyerek Millî Mücadele’nin haklılığını ortaya koyan raportör, aşağıdakilerden hangisidir?

✎ 20 Eylül 1919’da Mustafa Kemal’le de görüşen General Harbourd, izlenimlerini ve

A) General Harbourd

raporunu kendisine aktarmış, Mustafa Kemal Paşa’ya veda ederken de elini sıkmış ve kendisine “Eğer Amerikan ordusunda muvazzaf bir subay olmasaydım, gelir sizinle birlikte mücadelenizi izlerdim!” demiştir.

B) General Milne C) Sandler D) Amiral Bristol E) General Mc’ Arthur

 General Harbourd’un ABD Senatosu’na sunduğu yukarıdaki rapor, ABD’nin Anadolu ile ilgili düşüncelerini kısmen değiştirmiştir. Senatonun manda konusunu reddetmesi bunu açıkça göstermektedir.

VIII. AMASYA GÖRÜŞMELERİ (MÜLÂKATI - PROTOKOLLERİ) (20-22 EKİM 1919) ✎ Sivas Kongresi’ni ve Millî Mücadele çalışmalarını önleyemeyen Damat Ferit Paşa

2. Sivas Kongresi’nden sonra Temsil Heyeti’nin İstanbul ile haberleşmeyi kesmesi üzerine, 30 Eylül 1919’da istifa eden İstanbul Hükûmeti’nin yerine iş başına gelen yeni hükûmet aşağıdakilerden hangisidir? A) Damat Ferit Paşa Hükûmeti

Hükûmeti’nin istifa etmesinden sonra, Millî Mücadele’ye karşı daha ılımlı olan Ali Rıza Paşa Hükûmeti kurulmuştur.

B) Tevfik Paşa Hükûmeti C) Salih Paşa Hükûmeti

✎ Bu gelişme Temsil Heyeti ile İstanbul Hükûmeti arasında yapılacak olan Amasya

D) Ahmet İzzet Paşa Hükûmeti

Görüşmeleri’ne ortam hazırlamış ve Ali Rıza Paşa 9 Ekim 1919’da Temsil Heyeti’ne görüşme teklifinde bulunmuştur.

E) Ali Rıza Paşa Hükûmeti

✎ Amasya’da yapılması kararlaştırılan görüşmelere, İstanbul Hükûmeti adına Bahriye

Nâzırı Salih Paşa, Temsil Heyeti adına ise Mustafa Kemal katılmıştır. 3.

AMASYA GÖRÜŞMELERİ Temsil Heyeti

İstanbul Hükûmeti

Mustafa Kemal

Salih Paşa

✎ Görüşmelerde üçü açık ve imzalı, ikisi gizli ve imzasız beş protokol tespit edilmiştir. BİRİNCİ PROTOKOL

 Ordunun siyasetle uğraşmaması gerekir.  Hükûmeti küçük düşürücü müdahalede bulunulmamalıdır.  Hükûmet aleyhine yazı yazılmamalıdır.

İKİNCİ PROTOKOL

 Azınlıklara dengeyi bozacak ayrıcalıklar verilmemelidir.  Meclis’in İstanbul’da açılması uygun değildir.  Mondros Ateşkesi imzalandığı sırada işgal edilmemiş sınırlar korunmalıdır.

ÜÇÜNCÜ PROTOKOL

 Temsil Heyeti seçimlere müdahale etmeyecektir.  Siyasî partiler ve Hıristiyan toplulukların seçimlere katılması sağlanacaktır.

DÖRDÜNCÜ PROTOKOL (GİZLİ)

   

BEŞİNCİ PROTOKOL (GİZLİ)

Bazı komutanlar görevden alınacaktır. Malta’ya sürülenler İstanbul’a getirilip yargılanacaktır. Zararlı cemiyetlerin faaliyetlerine son verilecektir. Millî güçler maddî olarak desteklenecektir.

I. II. III. IV.

Ali Rıza Paşa, Salih Paşa, Mustafa Kemal, Ali Fuat Paşa

20-22 Ekim 1919 tarihleri arasında yapılan Amasya Görüşmeleri, yukarıdakilerden hangileri arasında gerçekleşmiştir? A) I ve IV

B) II ve III

D) I, III ve IV

C) I, II ve III

E) II, III ve IV

4. Amasya Görüşmeleri'nde ele alınan; I.

Meclis-i Mebusan'ın derhal toplanması ve seçimlerin serbestçe yapılması,

II. Millî güçlerin maddî olarak desteklenmesi, III. İstanbul'da tutuklu bulunan vatanseverlerin serbest bırakılması konularından hangileri İstanbul Hükûmeti’nin egemenlik haklarını zedeler niteliktedir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

 Barış Konferansı’na gönderilecek kurul delegelerinin isimlerine yer verilmiştir. 1-A

2-E

3-B

4-D

~ 207 ~

“Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi”

KPSS / Tarihin Pusulası

A. Amasya Görüşmeleri’nin Önemi ve Özellikleri  İstanbul Hükûmeti, Amasya Görüşmeleri ile Temsil Heyeti ve Anadolu’da başlayan

ulusal hareketi ilk kez tanımıştır.  Mustafa Kemal Paşa ve Temsilciler Kurulunun, Sivas Kongresi’nden sonra İstanbul

Hükûmeti’ne karşı kazandığı ilk siyasî başarıdır.  İlk kez Temsil Heyeti ve İstanbul Hükûmeti birlikte hareket etmiştir.  İstanbul Hükûmeti, Amasya Görüşmeleri’nde tespit edilen protokollerden sadece

Mebusan Meclisi’nin açılması ve seçimlerin yapılması ile ilgili kararı kabul etmiş, diğer kararları otoritesini sarsmamak amacıyla reddetmiştir.

1. Mustafa Kemal ve Temsil Heyeti’nin, Millî Mücadele sürecinde İstanbul Hükûmeti’ne karşı kazandığı ilk siyasî başarı aşağıdakilerden hangisidir? A) Misâk-ı Millî’nin ilânı B) Amasya Genelgesi’nin yayımlanması C) Amasya Protokolleri’nin yapılması D) Mebusan Meclisi’nin açılması E) Bilecik Görüşmeleri’nin yapılması

 Görüşmelerde Mustafa Kemal ile Salih Paşa’nın fikir birliğine varamadığı tek konu

“Mebusan Meclisi’nin açılacağı yerin belirlenmesi” konusu olmuştur.

 Salih Paşa’nın bazı protokol maddelerini kabul etmemesi, onun Ali Rıza Paşa Hükûmeti’nden çekindiğini göstermektedir.

2. Amasya Görüşmeleri'nde, Anadolu'nun güvenli bir yerinde toplanması kararı alınan Mebusan Meclisi'nin, hükûmet tarafından güvenlik gerekçe gösterilerek İstanbul'da toplanması sağlanmıştır.

IX. TEMSİL HEYETİ’NİN ANKARA’YA GELİŞİ (27 ARALIK 1919)

İstanbul Hükûmeti’nin bu tutumuyla aşağıdakilerden hangisini amaçladığı savunulabilir?

✎ Amasya Görüşmeleri’nin yapılmasından sonra Mustafa Kemal, Meclis çalışmalarını

A) Anadolu'nun işgalini engellemeyi

ve İstanbul’daki gelişmeleri yakından takip edebilmek için Ankara’ya gitmenin uygun olduğunu düşünmüştür.

B) Mecliste daha etkili olmayı C) Kuvây-i Milliye'nin güçlenmesini D) İstanbul'un işgalini geciktirmeyi

ANKARA’NIN MERKEZ SEÇİLMESİNDE ANKARA’NIN;

 İşgale uğramamış, güvenli bir bölge olması,

E) Mustafa Kemal'in meclise katılmasını sağlamayı

3. Temsil Heyeti’nin merkezi olarak Ankara’nın seçilmesinde;

 Anadolu’nun tam orta noktasında yer alması,  Ulaşım olanaklarına sahip olması

I.

 Haberleşme olanaklarına sahip olması

II. Batı Cephesi’ne yakın olması,

özellikleri etkili olmuştur.

 İstanbul’a yakın olması  Batı Cephesi’ne yakın olması  20. Kolordu’nun burada olması

✎ 27 Aralık 1919’da Ankara’ya gelen Mustafa Kemal, burada Ankara Ziraat Okulu’na

yerleşmiştir. Bu aşamadan sonra Ankara’yı Temsil Heyeti’nin ve Millî Mücadele’nin merkezi yapmıştır.

X. SON OSMANLI MEBUSAN MECLİSİ’NİN AÇILMASI (12 OCAK 1920)

ulaşım olanaklarına sahip olması,

III. güvenli bir yer olması özelliklerinden hangileri etkili olmuştur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

4. Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nin toplanmasında; I.

TBMM’nin açılması,

II. Erzurum Kongresi, III. Sivas Kongresi gelişmelerinden hangilerinin hızlandırıcı etkisi olduğu savunulamaz? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) Yalnız III

E) II ve III

✎ Mebusan Meclisi Padişah Vahdettin tarafından 21 Aralık 1919’da kapatılmıştı. Bu

meclisin yeniden açılabilmesi için seçimlerin yapılması gerekiyordu. ✎ 7 Kasım 1919’da yurt genelinde yapılan seçimleri çoğunlukla Temsil Heyeti’nin

desteklediği Müdâfaa-i Hukuk Grubu adayları kazanmıştır.

 Yapılan bu seçimlerde Mustafa Kemal Erzurum’dan milletvekili seçilmiştir.

5. 7 Kasım 1919 tarihinde Son Osmanlı Mebusan Meclisi seçimlerine katılan Mustafa Kemal, aşağıdaki illerin hangisinden milletvekili seçilmiştir? A) İzmir

B) Amasya

D) Erzurum

C) Ankara

E) Sivas

✎ Erzurum’dan milletvekili seçilen Mustafa Kemal, tutuklanma ihtimalini göz önünde

bulundurarak İstanbul’da toplanan Meclis’e katılmamış, ancak İstanbul’a gidip Meclis’e katılacak olan vekilleri Ankara’da toplayarak bazı taleplerde bulunmuştur.

~ 208 ~

1-C

2-B

3-E

4-A

5-D

KPSS / Tarihin Pusulası

“Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi”

✎ Mustafa Kemal vekillerden şu isteklerde bulunmuştur:  Meclis’te Müdâfaa-i Hukuk Grubu’nun oluşturulması

1. Millî Mücadele Dönemi’nde;

 Kendisinin Meclis Başkanı seçilmesi

I. Misâk-ı Millî’nin ilan edilmesi, II. Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nin açılması, III. Temsil Heyeti’nin Ankara’ya gelmesi

 Misâk-ı Millî kararlarının Meclis’te onaylanması  Ali Rıza Paşa Hükûmeti’ne güvenoyu verilmemesi ✎ 12 Ocak 1920’de İstanbul’da toplanan Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nde, Mustafa

Kemal meclis başkanı seçilmemiş ve Müdâfaa-i Hukuk Grubu yerine Felâh-ı Vatan (Vatanın Kurtuluşu) Grubu kurulmuştur.

gelişmelerinin kronolojik sıralaması aşağıdakilerden hangisidir? A) I,II,III

B) I, III, II

D) III, II, I

✎ Ancak buna rağmen Misâk-ı Millî kararları Meclis’te kabul edilmiştir.

C) II, III, I

E) III, I, II

 Milletvekilleri padişahın otoritesinden çekindikleri için isteklerden sadece Misâk-ı Millî Kararları’nın onaylanmasını sağlayabilmişlerdir.

 Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nde onaylanan son karar Misâk-ı Millî kararlarıdır.

2. Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nin Anadolu Kurtuluş mücadelesine yaptığı en önemli katkı aşağıdakilerden hangisidir? A) Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti’ni resmen tanıması B) Misâk-ı Millî kararlarını kabul etmesi C) Felâh-ı Vatan Grubu’nu kurması

XI. MİSÂK-I MİLLÎ KARARLARI (28 OCAK 1920) ✎ Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nde Felâh-ı Vatan Grubu üyelerinin oylarıyla kabul

D) Ali Rıza Paşa Hükûmeti’ni denetlemesi E) Kanun-i Esâsi’yi yeniden yürürlüğe koyması

edilmiştir. Meclis’te onaylanan son karardır. ✎ “Millî Bağımsızlık Yemini” anlamına gelmektedir. ✎ Hazırlanmasında Mustafa Kemal’in de katkısı vardır. ✎ Ulaşılmak istenen “Millî Sınırlar” belirlenmiştir.

 Dikkat! Misâk-ı Millî kararları ile ilgili herhangi bir soru gelmesi durumunda aklınıza ilk gelecek olan şey ulusal sınırlar olmalıdır.

3. Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nde “Misâk-ı Millî” kararlarının alınmasında etkili olan grup aşağıdakilerden hangisidir? A) Müdâfaa-i Hukuk

B) İstiklâl

C) Felâh-ı Vatan

D) Tesanüd

E) Hürriyet ve İtilaf

MİSÂK-I MİLLÎ KARARLARI

K

ARA

A P İ T Ü L A S Y O N L A R

B

O

R

S

A

O Ğ A Z L A R

S M A N L I

E F E R A N D U M

I N I R L A R

Z I N L I K L A R

B O R Ç L A R I

4. Misâk-ı Millî’nin içeriğinde aşağıdaki konulardan hangisi yer almamıştır? A) Patrikhane

B) Referandum

C) Boğazlar

D) Azınlıklar

E) Kapitülasyonlar

5. Misâk-ı Millî'de; I.

sınırlar,

II. ulusal egemenlik, III. savaş tazminatı konularından hangileri ile ilgili karar yer almamıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) Yalnız III

E) II ve III

 Misâk-ı Millî kararlarında “Millet Egemenliği (Ulusal Egemenlik)” ile ilgili herhangi bir karara yer verilmemiştir. 1-D

2-B

3-C

4-A

5-E

~ 209 ~

“Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi”

KPSS / Tarihin Pusulası

MİSÂK-I MİLLÎ KARARLARI

Kapitülasyonlar

 Siyasî, adlî ve malî gelişmemize engel olan her türlü sınırlamalar (kapitülasyonlar) kaldırılacaktır.  Kapitülasyonlara ilk kez karşı çıkılmıştır.  Ekonomik bağımsızlık hedeflenmiştir.

1. Son Osmanlı Mebusan Meclisi'nde kabul edilen Misâk-ı Millî'de kapitülasyonların kaldırılmasına karar verilmesi, öncelikle aşağıdakilerden hangisine önem verildiğini göstermektedir? A) Ülkede üretimi sürekli hale getirmeye B) Devletlerarası ticaret antlaşmalarına bağlı kalmaya C) Halk egemenliğini hakim kılmaya

Boğazlar

Osmanlı Borçları

D) Dünya barışına katkı sağlamaya

 İstanbul’un ve Marmara Denizi’nin güvenliği sağlanmalıdır. Çanakkale ve İstanbul Boğazları’nın dünya ticaretine ve ulaşıma açılması konusunda ilgili devletlerin oy birliği ile vereceği kararlar geçerli olacaktır.

 Sadece millî sınırlar içinde kalan bölgelerin borçları kabul edilmiş, diğerleri reddedilmiştir.  Düyûn-u Umûmîye borçlarının taksimi görüşülmüştür.

E) Ekonomik bağımsızlığı sağlamaya

2. Misâk-ı Millî, "Müslüman-Türk nüfusun çoğunluğu oluşturduğu vatan toprakları, birbirinden ayrılmaz bir bütündür; asla parçalanamaz." esasına göre düzenlenmiştir. Bu karara göre; I.

Ulusal devlet anlayışı kabul görmüştür.

II. İmparatorluk özelliği korunmak istenmiştir. III. Wilson İlkelerine uyum gözetilmiştir.

Referandum (Halk Oylaması)

yargılarından hangilerine ulaşılamaz?

 3 bölge için halk oylaması kararı alınmıştır.  Elviye-i Selâse (Kars-Ardahan-Batum)  Arap Memleketleri  Batı Trakya

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) Yalnız III

E) II ve III

3. I.

Sınırlar

 Mondros Ateşkes Antlaşması’nın imzalandığı sırada işgal edilmemiş olan ve Türk-Müslüman çoğunluğun olduğu yerlerin tümü (Millî Sınırlar) bir bütündür ve bölünemez.

Elviye-i Selâse,

II. Batı Trakya, III. Doğu Trakya Misâk-ı Millî’ye göre yukarıdaki yerlerden hangilerinde referandum (halk oylaması) yapılması öngörülmüştür? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

Azınlıklar

 Azınlıkların hakları, komşu memleketlerdeki Müslüman halklara verilen haklar kadar olacaktır.  Uluslararası eşitlik ilkesi ön planda tutulmuştur.

C) I ve II

E) II ve III

4. Misâk-ı Millî’de, "Azınlıkların hakları, komşu memleketlerdeki Müslüman halklara verilen haklar kadar olacaktır.” kararı alınmıştır. Buna göre; Azınlık hakları kısıtlanmıştır.

A. Misâk-ı Millî’nin Önemi ve Sonuçları

I.

✎ Erzurum ve Sivas Kongresi’nde alınan kararları benimseyen Meclis Misâk-ı Millî’nin

III. Wilson İlkelerine uyum gözetilmiştir.

kabulü ile millî sınırları içinde tam bağımsız bir devletin varlığını onaylamıştır. ✎ Millî Mücadele’nin siyasî programı Mebusan Meclisi tarafından kabul edilmiştir.

II. Ulusların eşitliği ilkesi benimsenmiştir. yargılarından hangilerine ulaşılamaz? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

✎ Yeni Türk Devleti’nin sınırları çizilmiştir.

C) I ve II

E) II ve III

✎ Wilson İlkeleri’ne de uygun olarak bazı bölgelerde halkoyuna başvurulmasının is-

tenmesi, millî iradeye verilen önemi açıkça göstermektedir. ✎ Ulusal bağımsızlığı sınırlandıran bütün talepler reddedilmiş ve bağımsızlık yolunda

önemli bir adım atılmıştır. ✎ İtilaf Devletleri ile yapılacak barış antlaşmasının temel ilkeleri belirlenmiştir.

5. Misâk-ı Millî’de yer alan aşağıdaki konulardan hangisi “ulusal egemenlik” anlayışına önem verildiğini göstermektedir? A) Referandum

B) Boğazlar

C) Azınlıklar

D) Sınırlar

✎ Mustafa Kemal’in askerlik görevinden kendisinin ayrıldığı açıklanarak 3 Şubat 1920

E) Osmanlı Borçları

tarihinde tüm madalyaları ve nişanları iade edilmiştir. ✎ İtilaf Devletleri İstanbul’u resmen işgal etmiş ve meclisi dağıtmışlardır.

~ 210 ~

1-E

2-B

3-C

4-D

5-A

KPSS / Tarihin Pusulası

XII. İSTANBUL’UN İŞGALİ VE MEBUSAN MECLİSİ’NİN DAĞITILMASI (16 MART 1920) ✎ Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nde Misâk-ı Millî kararlarının onaylanması üzerine,

“Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi”

1. İtilaf Devletleri’nin İstanbul’u işgal etmesi ve Mebusan Meclisi’ni dağıtmalarında; I.

İtilaf Devletleri İstanbul Hükûmeti’ne baskı yapmaya başlamıştır. Bu baskılara daha fazla dayanamayan Ali Rıza Paşa Hükûmeti istifa etmiş ve onun yerine Salih Paşa Hükûmeti kurulmuştur.

Amasya Görüşmeleri’nin yapılması,

II. Misâk-ı Millî’nin ilan edilmesi, III. Sivas’ta ulusal bir kongrenin toplanması gelişmelerinden hangilerinin etkili olduğu savunulabilir?

✎ 9 Mart 1920’de Türk Ocağı’nı basan İtilaf Devletleri, 16 Mart 1920’de İstanbul’u

resmen işgal etmişlerdir.

A) Yalnız I

✎ İtilaf Devletleri işgalden sonra, 20 Mart 1920’de Mebusan Meclisi’ni dağıtarak pek

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

çok milletvekilini tutuklamışlar ve Malta Adası’na sürgüne göndermişlerdir. ✎ İstanbul’da sıkıyönetim ilân eden Anlaşma Devletleri, bu gelişmeden sonra bir de

genelge yayımlamışlardır. Bu genelgede;  İşgal geçicidir. (Bu madde ile halkın tepkisi önlenmek istenmiştir.)  Anlaşma Devletleri’nin niyeti saltanat ve hilâfetin gücünü kırmak değil, aksine

2. 16 Mart 1920’de İstanbul’u işgal eden İtilaf Devletleri, işgalden sonra yayımladıkları genelgede işgalin geçici olduğunu belirtmişlerdir. İtilaf Devletleri’nin genelgeye koydukları bu madde ile;

artırmaktır.  Anadolu’da isyan çıktığı ve katliam yapıldığı an İstanbul Türklerden alınacaktır.

I.

Halkın tepkisini önlemek,

II. İstanbul Hükûmeti’ni korumak,

✎ Bu tür yöntemlerle halkı sindirmeyi hedefleyen Anlaşma Devletleri, Salih Paşa’yı

III. Millî Mücadele’ye destek vermek

görevden almış ve Damat Ferit Paşa’yı tekrar sadrazam yapmışlardır.

amaçlarından hangilerini gözettikleri savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

A. Temsil Heyeti’nin İstanbul’un İşgaline Karşı Aldığı Önlemler

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ İşgal, Anlaşma Devletleri ve yabancı ülke temsilciliklerine gönderilen telgraflarla kı-

nanmıştır. ✎ İstanbul ile her türlü haberleşme kesilmiştir. ✎ İstanbul’daki tutuklamalara karşı Anadolu’daki İtilaf Devletleri mensubu subaylar

tutuklanmıştır. ✎ Anlaşma Devletleri’nin İstanbul ve Adana’dan asker sevkiyatını önlemek amacıyla

Geyve ve Ulukışla civarındaki demiryolları tahrip edilmiştir.

3. 16 Mart 1920'de İstanbul işgal edildikten sonra Mustafa Kemal, tüm yurda göndereceği 19 Mart 1920 tarihli genelgenin taslağını hazırlarken, Ankara'da açılacak meclisin "kurucu meclis" olacağını belirtmesine rağmen; 19 Mart 1920’de tüm yurda gönderdiği genelgede "Ankara'da olağanüstü bir meclisin açılacağını" belirtmiştir. Bu görüş değişikliğinde;

✎ Anadolu’dan İstanbul’a resmî kuruluşlara ait her türlü kıymetli eşya ve vergilerin

I.

gönderilmesi engellenmiştir.

saltanat yanlılarının tepkisini çekmeme,

II. mandater yönetime girme, III. ulusal güçlerin parçalanmasını önleme

 İstanbul’un işgali ve Mebusan Meclisi’nin dağıtılması, Mustafa Kemal’in ne kadar

amaçlarından hangilerinin etkili olduğu savunulamaz?

haklı ve ileri görüşlü olduğunu ortaya koymuştur. Bu durum, Mustafa Kemal’e yeni bir fırsat yaratmış ve Ankara’da millî bir meclisin açılmasına zemin hazırlamıştır.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

4.

XIII. MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİNDE BASIN VE YAYIN

I.

İstanbul ile her türlü haberleşmenin kesilmesi,

II. Anadolu’daki İtilaf subaylarının tutuklanması,

DİKKAT!

 Basın-yayın kuruluşları konusunda özellikle dikkat edilmesi gereken nokta, Millî Mücadele doğrultusunda hangi gazetelerin yararlı, hangilerinin zararlı çalışmalar yürüttüğü konusudur. ÖSYM genellikle bu eksende soru sormaktadır. Ancak 2012 KPSS’de olduğu gibi, birtakım özellikleri verilerek bu gazetenin doğrudan hangi gazete? olduğu da sürpriz soru olarak karşımıza çıkabilir. Bu yüzden, Millî Mücadele dönemindeki basın-yayın organlarını özellikleriyle birlikte değerlendirmemiz gerekmektedir. Basın-yayın kuruluşlarıyla ilgili olarak verdiğimiz tabloda özellikle üzerinde “*” işareti olanların sorulma ihtimali yüksektir.

III. Geyve ve Ulukışla civarındaki demiryollarının tahrip edilmesi Yukarıdakilerden hangileri Temsil Heyeti’nin İstanbul’un işgaline karşı aldığı önlemler arasındadır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

1-B

2-A

C) I ve II

E) I, II ve III

3-B

4-E

~ 211 ~

“Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi”

KPSS / Tarihin Pusulası

A. MİLLÎ MÜCADELE TARAFTARI YAYIN VE KURULUŞLAR İrâde-i Milliye*

4 Eylül 1919’da Sivas Kongresi’nde alınan kararla çıkarılmıştır.

1. I.

İrâde-i Milliye

II. Hukuk-u Beşer

Hâkimiyet-i Milliye*

Millî Mücadele döneminde TBMM’nin yarı resmî yayın organı olmuştur.

Ceride-i Resmiye*

TBMM’nin resmî yayın organıdır. Cumhuriyet’in ilânından sonra adı “Resmî Gazete” olmuştur.

V. Alemdar

Minber*

21 Kasım 1918’de Mustafa Kemal’in fikirlerini yaymak için Fethi Okyar ile birlikte İstanbul’da çıkardığı gazetedir.

A) I ve IV

III. Peyâm-ı Sabah IV. Hâkimiyet-i Milliye Yukarıdakilerden hangileri Millî Mücadele taraftarı yayınlar arasında yer almaz? B) II ve III

D) III ve V

Açıksöz*

15 Haziran 1919’da Kastamonu’da çıkarılmıştır. İstiklâl Marşı ilk kez bu gazetede yayımlanmıştır.

Hukuk-u Beşer*

1918-1919 yılları arasında İzmir’de yayımlanmıştır. Yunan kuvvetlerine ilk kurşunu atan Hasan Tahsin başyazarıdır.

Sebilü’r-reşad*

1908’de Eşref Edip’in İslâmcılık fikrini yaymak için çıkardığı bu derginin başyazarı Mehmet Âkif Ersoy’du.

İleri*

1918’de Celâl Nuri ve Suphi Nuri tarafından İstanbul’da çıkarılmıştır. Atatürk’ün isimsiz yazıları bu gazetede yayımlanmıştır.

Albayrak*

Doğu Anadolu Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti’nin yayın organı olarak Erzurum’da çıkarılmıştır.

Yeni Gün*

1918’de Yunus Nâdi tarafından İstanbul’da yayımlanmaya başlayan bu gazete 1920’de Ankara’ya taşınmıştır. Gazete Ankara’nın ilk günlük gazetesidir.

Dergâh*

Millî Mücadele’yi destekleyerek edebiyatçılara bu yönde bilinç vermiş, Yahya Kemal, Ahmet Haşim, Yakup Kadri, Nurullah Ataç gibi yazarları bir araya getiren, 1920’lerin başında yayımlanmış olan dergidir.

ANADOLU AJANSI*

6 Nisan 1920’de Halide Edip Adıvar ve Yunus Nâdi’nin katkıları, Mustafa Kemal’in onayı ile Millî Mücadele döneminde Anadolu insanına doğru bilgiler vermek, mücadelenin amacını dünya kamuoyuna anlatmak için kurulmuştur.

İzmir’e Doğru

Vâsıf Çınar tarafından İzmir’de çıkarılmıştır.

İkdam

Ahmet Cevdet tarafından kurulan bu gazete, 1894-1928 yılları arasında yayın yapmıştır.

Vakit

İstanbul’da 1875 yılından itibaren çıkarılmıştır. Başyazarı Ahmet Emin Yalman’dı.

Öğüt

1918’de Abdülgâni Ahmet Bey tarafından kurulan gazetede İzmir’in işgalini protesto eden yazılar yayımlanmıştır.

İstikbal

Trabzon’da Faik Ahmet Barutçu tarafından çıkarılmıştır.

Tasvir-i Efkâr (Tevhid-i Efkâr)

1862’den itibaren yayın hayatına başlayan gazete Millî Mücadele ile ilgili haberleri İstanbul’da yayımlamıştır.

Küçük Mecmuâ

1922’de Ziya Gökalp tarafından Diyarbakır’da çıkarılmıştır.

Tercüman

TBMM Hükûmeti resmî tebliğ ve cephe haberlerini bu gazetede yayımlamıştır.

Ahâli

İsmail Cenâni tarafından Samsun’da çıkarılmıştır.

C) II ve IV

E) IV ve V

2. TBMM Hükûmeti’nin resmî yayın organı haline gelen gazete aşağıdakilerden hangisidir? A) Hâkimiyet-i Milliye

B) İrâde-i Milliye

C) Sebilü’r-reşad

D) İkdam

E) Ceride-i Resmiye

3. 1918-1919 yılları arasında yayımlanan ve İzmir’in işgali sonrasında Yunanlılara ilk kurşunu atan Hasan Tahsin’in de baş yazarlığını yaptığı yararlı yayın organı aşağıdakilerden hangisidir? A) Hukuk-u Beşer Gazetesi B) Minber Gazetesi C) Sebilü’r-reşad Gazetesi D) Tercüman Gazetesi E) Açıksöz Gazetesi

4. 6 Nisan 1920’de Halide Edip ve Yunus Nâdi’nin katkıları, Mustafa Kemal’in onayı ile Millî Mücadele döneminde Anadolu insanına doğru bilgiler vermek ve mücadelenin amacını dünya kamuoyuna anlatmak için kurulan yararlı yayın organı aşağıdakilerden hangisidir? A) İrâde-i Milliye Gazetesi B) Hâkimiyet-i Milliye Gazetesi C) Dergâh Dergisi D) Anadolu Ajansı E) Albayrak Gazetesi

Emel

Amasya’da çıkarılmıştır.

Yeni Adana

1918’den itibaren Adana’da çıkarılmaya başlanmıştır.

~ 212 ~

5. 1918’de Celâl Nuri ve Suphi Nuri tarafından İstanbul’da çıkarılan ve Mustafa Kemal’in isimsiz yazılarının da yayımlandığı gazete aşağıdakilerden hangisidir? A) Albayrak

B) İkdam

D) Yeni Gün

1-D

2-E

3-A

C) İleri

E) Minber

4-D

5-C

KPSS / Tarihin Pusulası

“Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi”

B. MİLLÎ MÜCADELE KARŞITI YAYINLAR  Peyâm-ı Sabah*

 Ümit*

 Alemdar*

 Türkçe İstanbul

I.

 Güleryüz*

 Tan

II. İstikbal,

 Aydede

 Zafer

 İrşad

 Şarkın Sesi

 Yeni Dünya

 Zincirbent

1. Güleryüz,

III. Ümit, IV. Sebilü’r-reşad Yukarıdakilerden hangileri Millî Mücadele karşıtı yayınlar arasında yer alır? A) I ve IV

B) I ve III

D) I, III ve IV

C) II ve III

E) II, III ve IV

C. MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİ’Nİ ANLATAN BAZI EDEBÎ ESERLER ✎ Kurtuluş Savaşı sürecinde Millî Mücadele’yi destekleyen basın-yayın kuruluşlarının

dışında, ayrıca bu süreci anlatan önemli eserler de kaleme alınmıştır. Örneğin;

2. I.

Ümit,

II. Peyâm-ı Sabah,

Mustafa Kemal Atatürk

Nutuk, Söylev ve Demeçler

III. Hâkimiyet-i Milliye

Kâzım Karabekir

İstiklâl Harbimiz

Yukarıdaki gazetelerden hangileri Millî Mücadele’yi desteklemek amacıyla çıkarılmamıştır?

Ali Fuat Cebesoy

Millî Mücadele Hatıraları

Yakup Kadri Karaosmanoğlu

Yaban, Sodom ve Gomore, Ergenekon III (Hikâye)

Halide Edip Adıvar

Ateşten Gömlek, Türk’ün Ateşle İmtihanı, Dağa Çıkan Kurt (Hikâye), Vurun Kahpeye

Falih Rıfkı Atay

Çankaya, Zeytindağı (Anı)

Refik Halit Karay

Çete

Kemal Tahir

Yorgun Savaşçı, Esir Şehrin İnsanları

Tarık Buğra

Küçük Ağa

Ahmet Hamdi Tanpınar

Sahnenin Dışındakiler

Nâzım Hikmet Ran

Kurtuluş Savaşı Destanı (Kuvây-i Milliye)

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

3. Aşağıdaki yayın organlarından hangisi Millî Mücadele karşıtı yayın yapmıştır? A) Türkçe İstanbul Gazetesi B) Dergâh Dergisi C) Öğüt Gazetesi D) Anadolu Ajansı E) İrâde-i Milliye Gazetesi

Şevket Süreyya Aydemir

Tek Adam (M. Kemal Atatürk’ün Biyografisi)

H. C. Armstrong

Bozkurt (Mustafa Kemal’in sağlığında yayımlanan ilk biyografik eserdir.) (1932) (Sansürlü eserdir.)

Not Alınız.......................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................

4. İngiliz yazar H. C. Armstrong tarafından 1932’de kaleme alınan ve Mustafa Kemal Atatürk’ün sağlığında yayımlanan ilk biyografi çalışması aşağıdakilerden hangisidir? A) Yorgun Savaşçı

B) Tek Adam

C) Çankaya

D) Bozkurt

E) Dağa Çıkan Kurt

5. I.

Bozkurt,

II. Tek Adam, III. Yorgun Savaşçı Yukarıdaki eserlerden hangileri Mustafa Kemal Atatürk ile ilgili biyografik eserler arasında yer alır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................

1-B

2-C

3-A

4-D

5-C

~ 213 ~

XI. BÖLÜM I. TBMM DÖNEMİ Bu bölümden ortalama “1” soru çıkmaktadır.

KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ (LİSANS)

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

(-)

(-)

(1)

(1)

(1)

(1)

(1)

(2)

(3)

(-)

(-)

(-)

(2)

(ORTAÖĞRETİM)

(ÖN LİSANS)

2006

2008

2010

2012

2006

2008

2010

2012

(-)

(1)

(1)

(2)

(1)

(2)

(-)

(1)

Yazarın Yorumu Değerli adaylar, bu ünite ile ilgili sorularda genellikle; I. TBMM’nin özellikleri, TBMM’ye karşı çıkan ayaklanmalar, TBMM’nin ayaklanmalara karşı aldığı tedbirler, bu dönemde çıkarılan kanunlar gibi konular üzerinde durulmaktadır. Bu nedenle siz değerli adayların özellikle bu konu başlıklarına dikkat etmesi ve bol soru çözmesi gerekmektedir.

KPSS / Tarihin Pusulası

“I. TBMM Dönemi”

I. TBMM DÖNEMİ (23 NİSAN 1920 - 11 AĞUSTOS 1923)

1. 23 Nisan 1920’de TBMM’nin açılış konuşmasını yapan Sinop Milletvekili aşağıdakilerden hangisidir?

I. BÜYÜK MİLLET MECLİSİ’NİN AÇILMASI (23 NİSAN 1920)

A) Mehmet Şerif Bey

✎ 16 Mart 1920’de İtilâf Devletleri’nin İstanbul’u işgal etmesi üzerine Mustafa Kemal

B) Refik Saydam

Paşa, 19 Nisan 1920’de valilere ve komutanlara gönderdiği genelgede seçimlerin yapılacağını ve Ankara’da olağanüstü yetkilere sahip millî bir meclisin açılacağını bildirmiştir.

C) Ali Fuat Cebesoy D) Ali Fethi Okyar E) Adnan Adıvar

✎ Mebusan Meclisi’ne seçilen ancak işgal üzerine Anadolu’ya kaçıp Ankara’ya gelen

milletvekillerinin haklarının saklı tutulacağı ve meclise katılabileceği belirtilmiştir.

 Mustafa Kemal’in daha önce Mebusan Meclisi’ne seçilen vekillere TBMM’ye katılma hakkı tanıması, millî iradeye (ulus egemenliğine) verdiği önemi kanıtlamaktadır. ✎ Müslüman olmayanlara seçme ve seçilme hakkı tanınmadan yapılan seçimlerde

her sancaktan beş milletvekili seçilmiş, Mustafa Kemal de Ankara’dan milletvekili seçilerek meclise girmiştir.

2. Mustafa Kemal 23 Nisan 1920’de açılan I. TBMM’ye aşağıdaki illerin hangisinden milletvekili seçilmiştir? A) Samsun

✎ 23 Nisan 1920 Cuma günü, meclisin en yaşlı üyesi Sinop Milletvekili Mehmet Şerif

B) Erzurum

D) İstanbul

C) Ankara

E) Sivas

Bey’in konuşmasıyla açılan TBMM’de, üye sayısı 390 kişi olmasına rağmen ancak 78 milletvekili toplanabilmiştir. Bunun sebebi bazı vekillerin komutan, vali, müdür vb. devlet işlerini yürütmekte olmasıdır.

 23 Nisan 1920’de TBMM’nin açılmasıyla Temsil Heyeti’nin görevi sona ermiştir. 3. Temsil Heyeti’nin görevi aşağıdakilerden hangisiyle sona ermiştir?

A. I. TBMM’nin Özellikleri ÖZELLİK

YORUM

Kurucu bir meclistir.

 Yeni bir devlet kurmuştur.  Anayasa ilân etmiştir.  Hükûmet kurmuştur.  Düzenli ordu oluşturmuştur.

Ulusal bir meclistir.

 Azınlıklara temsil hakkı vermemiştir.  Adında “millet” kelimesi geçmektedir.

İhtilâlcidir.

 Saltanat ve İstanbul Hükûmeti’ni yok saymıştır.  Egemenliği millete vermiştir.

Demokratiktir.

 Üyeleri ve başkanı seçim usulü ile belirlenmiştir.

Olağanüstü yetkilere sahiptir.

 Yasama, yürütme ve yargı yetkilerini bünyesinde toplamıştır. (Güçler Birliği ilkesi)  Bundaki amaç hızlı kararlar alıp uygulayabilmektir.

Siyasî partilere yer verilmemiştir.

 Temel amaç, bölünmeyi ve millî birliğin bozulmasını önlemektir.

Meclis Hükûmeti sistemi vardır.

 Bu sistemde Cumhurbaşkanı ve Başbakan yoktur.  Meclis Başkanı aynı zamanda hükûmetin de başkanıdır.  Bakanlar meclis içerisinden meclis tarafından tek tek oylanarak seçilmiştir. (Bu durum, hem hükûmetin oluşturulmasını hem de hükûmetin uyum içinde çalışmasını zorlaştırmıştır.)

A) İstanbul’un işgal edilmesiyle B) TBMM’nin açılmasıyla C) Bilecik Görüşmeleri’nin yapılmasıyla D) Misâk-ı Millî’nin kabul edilmesiyle E) Amasya Protokolleri’nin imzalanmasıyla

4. I. TBMM’nin özellikleri arasında aşağıdakilerden hangisi yoktur? A) İhtilâlci

B) Demokratik

D) İnkılâpçı

C) Ulusçu

E) Kurucu

5. I. TBMM’nin özellikleri arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz? A) İhtilâlci bir meclistir. B) Siyasî partilere yer verilmemiştir. C) Güçler Birliği ilkesi benimsenmiştir. D) Demokratik bir meclistir. E) Kabine Sistemi uygulanmıştır.

1-A

2-C

3-B

4-D

5-E

~ 217 ~

“I. TBMM Dönemi”

KPSS / Tarihin Pusulası

B. 24 Nisan Önergesi ✎ TBMM’nin 24 Nisan 1920’deki toplantısında Mustafa Kemal Meclis Başkanlığı’na

seçilmiş ve hükûmetin bir an önce kurulması için meclise bir önerge vermiştir. ✎ Mustafa Kemal’in vermiş olduğu bu önergeye göre;

 TBMM’nin üstünde hiç bir güç yoktur.

 Ulus egemenliğine önem verilmiştir.  Hükûmet kurmak zorunludur.

 İstanbul hükûmeti yok sayılmıştır.  Geçici bir hükûmet başkanı ya da padişah vekili tanımak doğru değildir.

 Meclisin daimî olacağı ve bağımsız hareket edeceği vurgulanmıştır.

1. 16 Mart 1920'de İstanbul'un resmen işgal edilmesinden sonra Mustafa Kemal, valilere ve komutanlara bir genelge göndererek seçimlerin yapılacağını ve Ankara'da “olağanüstü” yetkilere sahip millî bir meclisin toplanacağını bildirmiştir. Mustafa Kemal'in bu yolla ulaşmak istediği amaç aşağıdakilerden hangisidir? A) Osmanlı egemenlik haklarını korumak B) Meşrutiyet düzenini sürdürmek C) Kurtuluş Savaşı'nı evrenselleştirmek D) Cemiyetleri birleştirmek E) Millî Mücadele'yi tek elden yürütmek

 TBMM yasama, yürütme ve yargı yetkilerini kendinde toplamıştır.

 Daha hızlı karar alabilmek için Güçler Birliği ilkesi benimsenmiştir.  Meclis tarafından seçilecek bir heyet hükûmet işlerini yürütür, meclis başkanı aynı zamanda hükûmetin de başkanıdır.

 Meclis Hükûmeti Sistemi ve Güçler Birliği ilkesi benimsenmiştir.  Padişah ve halife, Anlaşma Devletleri’nin baskısından kurtulduktan sonra meclisin düzenleyeceği yasaya göre hareket edecektir.

 Çıkabilecek görüş ayrılıkları önlenmek istenmiştir.

2. 3 Mayıs 1920’de kurulan I. TBMM Hükûmeti’nde Mustafa Kemal'in resmî unvanı aşağıdakilerden hangisidir? A) Genel Kurmay Başkanı B) Başbakan C) Cumhurbaşkanı D) Meclis Başkanı E) Millî Savunma Bakanı

✎ 3 Mayıs 1920’de bakanların meclis içerisinden meclis tarafından tek tek oylanarak

seçilmesiyle “İcrâ Vekilleri Heyeti” adıyla I. TBMM Hükûmeti kurulmuştur.

 TBMM’nin ilk döneminde hükûmet üyelerinin meclisten tek tek seçilmesi, hükûmetin kurulmasını ve uyum içerisinde çalışmasını zorlaştırmıştır.

3. I. TBMM Hükûmeti’nde ilk Sağlık Bakanı olarak görev alan devlet adamı aşağıdakilerden hangisidir? A) Dr. Refik Saydam

✎ Toplam 11 bakandan oluşan ilk İcrâ Vekilleri Heyeti’nin üyeleri şunlardır:

B) Dr. Adnan Adıvar C) Dr. Rıza Nur

Mustafa Kemal

Meclis Başkanı + Hükûmet Başkanı

Bekir Sami Bey

Dışişleri Bakanı

Cami Baykut Bey

İçişleri Bakanı

Dr. Adnan Adıvar

Sağlık Bakanı

Dr. Rıza Nur

Maarif (Millî Eğitim) Bakanı

Fevzi Çakmak Paşa

Millî Savunma Bakanı

İsmet (İnönü) Bey

Erkân-ı Harbiye-i Umûmîye Bakanı (Genel Kurmay Bakanı)

A) Dr. Rıza Nur

Celâlettin Arif Bey

Adalet Bakanı

B) Mehmet Şükrü Saraçoğlu

Hakkı Behiç Bey

Maliye Bakanı

Mustafa Fehmi Bey

Şer’iye ve Evkaf Bakanı

İsmail Fazıl Paşa

Bayındırlık Bakanı

Yusuf Kemal Bey

İktisat Bakanı

C. I. TBMM’deki Halk Grupları ✎ I. TBMM’de öncelikle vatanın kurtuluşu hedeflendiği için bölünmeyi önlemek ve

D) Dr. Sadi Konuk E) Dr. Ahmet Hulusi Alataş

4. Birinci TBMM Hükümeti’nde ilk Millî Eğitim Bakanı olarak görev alan devlet adamı aşağıdakilerden hangisidir?

C) Bekir Sami Bey D) İsmet İnönü E) Dr. Refik Saydam

5. 23 Nisan 1920’de açılan I. TBMM’nin ilk başkanı aşağıdakilerden hangisidir? A) Fevzi Çakmak

B) İsmet İnönü

C) Bekir Sami Bey

D) Mustafa Kemal

birlik ve beraberliği sağlamak adına siyasî partilere yer verilmemiştir.

E) Ali Fethi Okyar

✎ Mecliste siyasî parti bulunmamasına rağmen farklı düşüncelerin temsil edildiği bazı

gruplar vardı. Bu gruplar arasında; Müdafaa-i Hukuk Grubu, Tesânüd Grubu, Halk Zümresi, Islahatçılar Grubu, İstiklâl Grubu ve Yeşil Ordu Grubu yer alıyordu.

~ 218 ~

1-E

2-D

3-B

4-A

5-D

KPSS / Tarihin Pusulası

“I. TBMM Dönemi”

Müdafaa-i Hukuk Grubu

Başında Mustafa Kemal’in olduğu gruptur.

İstiklâl Grubu

Mustafa Kemal’in çizgisini takip eden bir gruptur.

Tesânüd Grubu

Eski İttihatçıların oluşturduğu gruptur.

Halk Zümresi

Bolşevik Devrimi’ni örnek alan bir gruptur.

Islahatçılar Grubu

Toplumsal dengeleri bozmadan yenileşmeyi savunan gruptur.

Yeşil Ordu Grubu

Sol eğilimli bir grup olup, Çerkez Ethem ve çevresi tarafından desteklenmiştir.

1. I. TBMM içerisindeki gruplardan Mustafa Kemal’in yer aldığı grup aşağıdakilerden hangisidir? A) İstiklâl B) Tesânüd C) Müdafaa-i Hukuk D) Islahat E) Halk Zümresi

2. Aşağıdakilerden hangisi I. TBMM tarafından çıkarılan kanunlardan biri değildir?

D. I. TBMM’nin Çıkardığı Kanunlar

A) Takrir-i Sükûn Kanunu B) Nisâb-ı Müzakere Kanunu

 Ağnam Vergisinin Artırılmasına Dair Kanun (ilk kanun)

C) Hıyanet-i Vataniye Kanunu

 Dış Gümrük Vergilerinin Artırılmasına Dair Kanun

D) Men-i İsrafat Kanunu

 Hıyanet-i Vataniye Kanunu (Meclise karşı çıkan ayaklanmaları bastırmak için)

E) İstiklâl Mahkemeleri Kanunu

 İstiklâl Mahkemeleri Kanunu (Üyeleri meclis tarafından seçilmiştir.)  Firarîler Hakkında Kanun (Asker kaçaklarını önlemek için)  Nisâb-ı Müzakere Kanunu (Meclis iç tüzüğü ile ilgilidir.)  Men-i İsrafat Kanunu (Millî kaynakları koruyup, israfı önlemek için)  Men-i Müskirat (Malî kaynak sağlamak için içki ve tütün ürünleri yasaklanmıştır.)

3. Birinci TBMM tarafından çıkarılan ilk kanun aşağıdakilerden hangisidir? A) İstiklâl Marşı Kanunu

 Düzenli Ordu Kurulması Hakkında Kanun

B) Ağnam Vergisinin Artırılması Kanunu

 İstiklâl Marşı Kanunu

C) Men-i Müskirat Kanunu

 Başkomutanlık Kanunu

D) Nisâb-ı Müzakere Kanunu

 Teşkilât-ı Esasîye Kanunu (Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk anayasasıdır.)

E) Gümrük Vergisinin Artırılması Kanunu

 Tekâlif-i Milliye Emirleri ile Takrir-i Sükûn Kanunu’nu I. TBMM çıkarmamıştır. 4. Aşağıdakilerden hangisi I. TBMM’ye karşı çıkarılan isyanlardan biri değildir? A) Kuvây-i İnzibatiye

II. I. TBMM’YE KARŞI ÇIKAN İSYANLAR Doğrudan İstanbul Hükûmeti’nin Çıkardığı İsyanlar

 Kuvây-i İnzibâtiye (Hilâfet Ordusu) İsyanı  Ahmet Anzavur (Kuvây-i Muhammediye) İsyanı

İstanbul Hükûmeti ve İtilâf Devletleri’nin Çıkardığı İsyanlar

           

Bolu, Düzce, Hendek, Adapazarı İsyanları Çapanoğlu İsyanı (Yozgat) Delibaş Mehmet İsyanı (Konya) Bozkır Ayaklanması (Konya) Koçkiri İsyanı (Erzincan-Kemah) Millî Aşireti İsyanı (Urfa) Çopur Musa İsyanı (Afyon) Şeyh Recep İsyanı Şeyh Eşref İsyanı (Bayburt) Ali Batı İsyanı (Mardin) Cemil Çeto İsyanı Yıldızeli (Yenihan) İsyanı

Kuvây-i Milliye Yanlısı Olup Sonradan İsyan Edenler

 Çerkez Ethem (Kuvây-i Seyyâre) İsyanı  Demirci Mehmet Efe İsyanı

Azınlıkların Çıkardığı İsyanlar

 Ermeni İsyanı (Ermeni İntikam Alayı)  Rum (Pontus) İsyanı

B) Şeyh Eşref C) Demirci Mehmet Efe D) Millî Aşireti E) Şeyh Sait

5. I. Demirci Mehmet Efe, II. Cemil Çeto, III. Ahmet Anzavur I. TBMM’ye karşı çıkarılan yukarıdaki isyanlardan hangileri doğrudan İstanbul Hükûmeti tarafından çıkartılmıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

1-C

2-A

C) Yalnız III

E) II ve III

3-B

4-E

5-C

~ 219 ~

“I. TBMM Dönemi”

KPSS / Tarihin Pusulası

 Bu isyanlardan Kuvây-i İnzibâtiye (Hilâfet Ordusu), Ahmet Anzavur ve Bolu-DüzceHendek-Adapazarı isyanları aynı zamanda Boğazlarla ilgilidir. 1.

 Bu isyanlardan Çerkez Ethem ve Demirci Mehmet Efe isyanları diğer isyanlardan

I. II. III. IV.

farklı olarak Millî Mücadele’ye karşı değil, Düzenli Ordu’ya karşı çıkarılmıştır.

A. İsyanların Nedenleri

Kuvây-i İnzibâtiye, Çopur Musa, Şeyh Eşref, Ahmet Anzavur

I. TBMM’ye karşı çıkarılan yukarıdaki isyanlardan hangileri “Boğazlar”la ilgilidir?

 İstanbul Hükûmeti’nin otoritesini korumak için halkı kışkırtması

A) I ve IV

 Şeyhü’l-islâm Dürrizâde Abdullah’ın Millî Mücadele karşıtı fetva yayınlaması

B) I ve III

D) I, II ve IV

 İtilâf Devletleri’nin TBMM’nin güçlenmesini önlemek istemesi

C) II ve IV E) II ve III

 İngiltere’nin Boğazlarda etkin olmak istemesi  Kuvây-i Milliye şeflerinin düzenli orduya karşı çıkmaları  Bazı büyük aşiretlerin kendi yönetimlerini kurmak istemesi  Azınlıkların devlet kurma düşüncesi

2. Aşağıdakilerden hangisi Birinci TBMM’ye karşı çıkan isyanların nedenlerinden biri değildir? A) Kuvây-i Milliyecilerin düzenli orduya karşı çıkmaları

 Birtakım çevrelerin manda ve himaye fikrini savunması

B) İtilâf Devletleri’nin TBMM’nin güçlenmesini önlemek istemesi

B. İsyanların Sonuçları

C) Azınlıkların devlet kurma düşüncesi

 Millî Mücadele sürecinin uzamasına neden olmuştur.  Emek ve zaman kaybına yol açmıştır.

D) Eskişehir-Kütahya Savaşları’nda yenilgi alınması

 Millî kuvvetlerin bölünmesine neden olmuştur.

E) İngiltere’nin Boğazlarda etkin olmak istemesi

C. İsyanların Bastırılmasında Etkili Olan Kuvvetler 3.

İSYAN

 İSYANI BASTIRAN KUVVETLER

☸ Kuvây-i İnzibâtiye İsyanı ☸ Bolu, Düzce, Hendek, Adapazarı İsyanı

I. Koçkiri, II. Ahmet Anzavur, III. Çapanoğlu İsyanı Yukarıdaki isyanlardan hangileri Çerkez Ethem tarafından bastırılmıştır?

☸ Çopur Musa (Afyon) İsyanı

A) Yalnız I

☸ Şeyh Eşref İsyanı

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

☸ Şeyh Recep İsyanı ☸ Millî Aşireti İsyanı

Kuvây-i Milliye Birlikleri 4. Aşağıdakilerden hangisi düzenli orduya karşı ortaya çıkan isyanlardan biridir?

☸ Ali Batı İsyanı ☸ Cemil Çeto İsyanı

A) Cemil Çeto

B) Çopur Musa

C) Kuvây-i İnzibatiye

D) Ali Batı

E) Kuvây-i Seyyare

☸ Delibaş Mehmet İsyanı ☸ Bozkır (Konya) İsyanı ☸ Ahmet Anzavur İsyanı ☸ Çapanoğlu (Yozgat) İsyanı

Kuvây-ı Seyyare (Çerkez Ethem)

☸ Çerkez Ethem (Kuvây-i Seyyâre) İsyanı

I. Şeyh Recep, II. Çerkez Ethem, III. Çapanoğlu isyanlarından hangileri düzenli ordu tarafından bastırılmıştır?

☸ Demirci Mehmet Efe İsyanı ☸ Koçkiri İsyanı

5. I. TBMM’nin açılmasından sonra çıkan;

Düzenli Ordu

A) Yalnız I

☸ Rum İsyanları ☸ Ermeni İsyanları (Ermeni İntikam Alayı)

~ 220 ~

B) Yalnız II

D) II ve III

1-A

2-D

C) I ve II

E) I, II ve III

3-E

4-E

5-B

KPSS / Tarihin Pusulası

“I. TBMM Dönemi”

D. TBMM’nin İsyanlara Karşı Aldığı Önlemler ✎ 29 Nisan 1920’de Hıyanet-i Vataniye Kanunu çıkarılmıştır.  Bu kanuna göre TBMM’ye karşı isyan çıkaranlar vatan haini kabul edilecek ve

gerektiğinde idam cezasına çarptırılacaktır. ✎ 11 Eylül 1920’de Firarîler Hakkında Kanun çıkarılmıştır. ✎ 11 Eylül 1920’de Firarîler Kanunu kapsamında, isyancıları yargılamak için İstiklâl

Mahkemeleri kurulmuştur. Bu tarihte kurulan İstiklâl Mahkemesi sayısı 8’dir.  İstiklâl Mahkemeleri’nin üyeleri TBMM üyeleri arasından seçilmiştir. Üyelerin

milletvekillerinden oluşması TBMM’nin yargı yetkisine sahip olduğunu gösterir.  Bu mahkemeler Hıyanet-i Vataniye Kanunu’nun hızlı bir şekilde işletilmesine

olanak sağlamıştır.  Seyyar ve sürekliliği olmayan İstiklâl Mahkemeleri, yargılamayı suçun bizzat

1. İtilaf Devletleri ve İstanbul Hükûmeti yeni kurulan TBMM Hükûmeti’ni yıkmak amacıyla isyanlar çıkarmış, TBMM de bu isyanları önlemek için birtakım tedbirler almıştır. Aşağıdakilerden hangisi I. TBMM’nin bu isyanları engellemek için aldığı tedbirlerden biri değildir? A) Hıyanet-i Vataniye Kanunu çıkarılmıştır. B) İstiklâl Mahkemeleri kurulmuştur. C) Firarîler Hakkında Kanun çıkarılmıştır. D) İsyanları bastırmak için meclis çalışmalarına ara verilmiştir. E) Ankara Müftüsü’nden fetva alınmıştır.

işlendiği yerde yaparak yargılama sürecinin kısa zamanda tamamlanmasını da sağlamıştır. ✎ İstanbul Hükûmeti ile tüm resmî haberleşmeler kesilmiştir. ✎ Halkı bilinçlendirmek amacıyla İrşad (Öğüt) Heyetleri kurulmuştur. ✎ Damat Ferit Paşa vatan haini ilân edilmiş ve Türk vatandaşlığından çıkarılmıştır.  Hıyanet-i Vataniye Kanunu ile yargılanan ilk kişi Damat Ferit Paşa olmuştur. ✎ İstanbul Hükûmeti adına Şeyhü’l-islâm Dürrizâde Abdullah’ın Millî Mücadele’ye

karşı yayınladığı fetvaya karşılık olarak, Ankara Müftüsü Rıfat Börekçi tarafından Millî Mücadele’yi destekleyen fetva yayımlanmıştır.

2. Aşağıdakilerden hangisi İstiklâl Mahkemelerinin özelliklerinden biri değildir? A) TBMM’ye karşı çıkan isyanlara yönelik görev yapmıştır. B) Üyeleri halk tarafından belirlenmiştir. C) Seyyar (gezici) ve sürekliliği olmayan mahkemelerdir. D) Üyeleri milletvekillerinden oluşmaktadır. E) Hıyanet-i Vataniye Kanunu’nun hızlı bir şekilde uygulanmasını sağlamıştır.

III. I. TBMM DÖNEMİNDEKİ DİĞER GELİŞMELER ✎ İlk kez 8 Şubat 1921 tarihli Bakanlar Kurulu Kararnamesi’nde "Türkiye Büyük Mil-

let Meclisi" (TBMM) adı kalıcılık kazanmıştır. ✎ I. TBMM Hükûmeti’nde Turizm ve Spor Bakanlıkları yer almamıştır. ✎ TBMM Hükûmeti ilk yurt dışı temsilciliğini 1921’de Azerbaycan’da açmış, buraya

ilk temsilci (orta elçi) olarak da Memduh Şevket Esendal’ı atamıştır.

3. I. TBMM Hükûmeti ilk yurt dışı temsilciliğini nerede açmıştır? A) Azerbaycan

B) Gürcistan

C) Ermenistan

D) Fransa

E) Sovyet Rusya

✎ İlk Meclis binası günümüzde Kurtuluş Savaşı Müzesi olarak hizmet vermektedir. ✎ TBMM'nin ikinci binasının yapımına Mimar Vedat Bey'in projesiyle 1923'te başlan-

mış ve 18 Ekim 1924'de hizmete açılmıştır. Bina günümüzde Cumhuriyet Müzesi olarak hizmet vermektedir. ✎ Günümüzde kullanılmakta olan TBMM'nin üçüncü binası ise; 1938’de düzenlenen

“TBMM Yeni Meclis Binası” yarışmasında birincilik kazanan ve Atatürk'ün de beğenisini kazanan Avusturyalı mimar Prof. Clemens Holzmeister’dır.

4. I. TBMM Hükûmeti’nde aşağıdaki bakanlıklardan hangisi yer almamıştır? A) İçişleri

B) Sağlık

D) Adalet

C) Eğitim

E) Spor

IV. SEVR BARIŞ ANTLAŞMASI (10 AĞUSTOS 1920) ✎ Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra İtilâf Devletleri henüz Osmanlı Devleti ile

5. Sevr Barış Antlaşması’nın taslağı aşağıdakilerden hangisinde belirlenmiştir?

barış antlaşması imzalamamıştı. Bu durumun yaşanmasında;

A) Londra Konferansı

 İtilâf Devletleri’nin Osmanlı Devleti’ni aralarında paylaşamamaları

B) Tersane Konferansı

 Boğazlar konusunda anlaşmaya varılamamış olması

C) San Remo Konferansı

 Paris Barış Konferansı’nda İtalya’ya ayrılan yerlerin Yunanistan’a verilmesi

D) Reval Görüşmeleri E) Paris Barış Konferansı

gibi nedenler etkili olmuştur. ✎ Barış antlaşmasının koşulları 18-26 Nisan 1920 tarihleri arasında İngiltere, Fransa

ve İtalya’nın katılımıyla İtalya’daki San Remo Konferansı’nda belirlenmiştir.

1-D

2-B

3-A

4-E

5-C

~ 221 ~

“I. TBMM Dönemi”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ 22 Temmuz 1920’de Padişah Vahdettin’in başkanlığında toplanan Saltanat Şûrası,

Paris’e bir heyet gönderilmesini kararlaştırmıştır. Bu heyette Şûra-yı Devlet Başkanı Rıza Tevfik, Maarif Nazırı Hadi Paşa ve Bern Elçisi Reşat Halis Bey bulunuyordu. ✎ Toplam 433 maddeden oluşan Sevr Barış Antlaşması, bu heyet tarafından Paris’in

Sevr kasabasında imzalanmış, Saltanat Şûrası tarafından da onaylanmıştır.

1. 10 Ağustos 1920’de İtlâf devletleriyle Osmanlı Devleti arasında imzalanan Sevr Barış Antlaşması’nın hukuken geçersiz olmasının temel sebebi aşağıdakilerden hangisidir? A) Misâk-ı Millî’ye aykırı olması

A. Antlaşmanın Bazı Maddeleri 

B) Meclis tarafından onaylanmaması

İstanbul, Osmanlı Devleti’nin başkenti olarak kalacak, ancak azınlık haklarını koruyamazsa elinden alınacak.

C) Osmanlı Devleti ile imzalanmış olması



Azınlık hakları genişletilecek ve azınlıklar her derece okul açabilecek.

E) Türk halkının direnişiyle karşılaşması



Boğazlar, içinde Türk üyenin olmadığı bir komisyon tarafından yönetilecek.



Boğazlar savaş zamanında tüm devletlerin gemilerine açık olacak.



Vilâyet-i Sitte (Erzurum, Van, Harput (Elazığ), Diyarbakır, Bitlis ve Sivas)’de bir Ermeni devleti, Güneydoğu’da ise bir Kürt devleti kurulacak.



Osmanlı Devleti’nin ordusu, donanması ve ağır silahları olmayacak.



Kapitülasyonlar artırılarak tüm devletlere verilecek.



Doğu Trakya ve Batı Anadolu Yunanistan’a bırakılacak.



İzmir Türk toprağı sayılacak, ancak Rumlar tarafından yönetilecek.

B. Antlaşmanın Değerlendirilmesi

D) İtalya’nın antlaşmayı kabul etmemesi

2. Sevr Antlaşması’nda bir Ermeni devletinin kurulması düşünülen “Vilâyet-i Sitte” (Altı İl) içerisinde aşağıdaki illerden hangisi yoktur? A) Erzurum

B) Diyarbakır

D) Bitlis

C) Sivas

E) Kars

3. Aşağıdakilerden hangisi Sevr Barış Antlaşması’nın hükümlerinden biri değildir? A) Osmanlı Devleti’nin ordusu, donanması ve ağır silahları olmayacak

✎ Mebusan Meclisi tarafından onaylanmadığı için yürürlüğe girmemiştir. Bu yüzden

hukukî olarak geçersiz bir antlaşmadır.

B) İstanbul’un “Osmanlı’nın başkenti” olma statüsü devam edecek

✎ Türk milletinin direnişiyle karşılaştığı için uygulanamamıştır. (Ölü doğmuştur.)

C) Boğazlar, başkanı Türk olan uluslararası bir komisyon tarafından yönetilecek

✎ Osmanlı Devleti’nin yok oluşu anlamına gelen bu antlaşmayı imzalayanlar TBMM

tarafından vatan haini ilân edilmiştir.

D) Doğu Trakya ve Batı Anadolu Yunanistan’a bırakılacak

✎ Sevr Barış Antlaşması Osmanlı Devleti’nin imzaladığı son antlaşmadır.

E) Boğazlar savaş zamanında tüm devletlerin gemilerine açık olacak

V. BİLECİK GÖRÜŞMELERİ (5 ARALIK 1920) ✎ Son Osmanlı sadrazamı Tevfik Paşa’nın girişimleriyle TBMM adına Mustafa Kemal

ile İstanbul Hükûmeti adına Ahmet İzzet Paşa ve Salih Paşa arasında gerçekleşen görüşmelerdir. ✎ Herhangi bir sonuç çıkmamış, İstanbul’dan gelen heyet ulusal harekete katıldıkları

izlenimini vermek için zorla Ankara’ya götürülmüştür. Ancak daha sonra bu devlet adamları, Mustafa Kemal’e bir daha İstanbul Hükûmeti’nde görev yapmayacakları sözünü verince serbest bırakılmışlardır. ✎ Bilecik Görüşmeleri, TBMM’nin siyasî varlığını tanıtması bakımından önemlidir.

 Bilecik Görüşmeleri ile Osmanlı Devleti TBMM’nin siyasî varlığını ilk kez tanımıştır.

Not Alınız.............................................................................................................................. ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................

4. I. II. III. IV.

Salih Paşa Ali Rıza Paşa Mustafa Kemal Ahmet İzzet Paşa

5 Aralık 1920 tarihli Bilecik Görüşmeleri, yukarıdakilerden hangileri arasında gerçekleşmiştir? A) I ve IV

B) II ve III

D) I, III ve IV

C) I, II ve III

E) II, III ve IV

5. İstanbul Hükûmeti’nin TBMM’nin siyasî varlığını tanıdığı ilk olay aşağıdakilerden hangisidir? A) Bilecik Görüşmeleri B) Tersane Konferansı C) Adana Görüşmeleri D) Amasya Görüşmeleri E) Londra Konferansı

........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................

~ 222 ~

1-B

2-E

3-C

4-D

5-A

XII. BÖLÜM MİLLÎ MÜCADELE (MUHAREBELER DÖNEMİ) Bu bölümden ortalama “3” soru çıkmaktadır.

KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ (LİSANS)

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

(4)

(3)

(6)

(3)

(5)

(2)

(3)

(2)

(3)

(4)

(4)

(3)

(1)

(ORTAÖĞRETİM)

(ÖN LİSANS)

2006

2008

2010

2012

2006

2008

2010

2012

(4)

(4)

(1)

(2)

(4)

(4)

(1)

(1)

Yazarın Yorumu Değerli adaylar, ÖSYM’nin her yıl ortalama 3 soru sorduğu bu bölümden 2013 KPSS’de sadece 1 soru çıkmıştır. Bu bölümde Millî Mücadele döneminin askerî ve siyasî aşamalarını göreceksiniz. Özellikle savaşların gelişimi ve sonuçları, antlaşmaların özellikleri ve önemi, Mustafa Kemal’in savaşlarda söylediği sözler ve Lozan Barış Antlaşması’nın içeriği ve önemi gibi konu başlıklarına dikkat edilmesi ve bu yönde çalışma yapılması gerekmektedir. Ayrıca bahsettiğimiz bu konuların soru çözümleriyle pekiştirilmesi, konuların daha iyi anlaşılması açısından son derece önemlidir.

KPSS / Tarihin Pusulası

“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”

MİLLÎ MÜCADELE (MUHAREBELER DÖNEMİ) BATI CEPHESİ  Yunanlılar ve işbirlikçi İngilizlerle savaşılmıştır.  Kuvây-i Milliye, Osmanlı Devleti’nden kalan XV. Kolordu ve TBMM’nin kurduğu Düzenli Ordu mücadele etmiştir.

1. Aşağıdaki devletlerden hangisi, Kurtuluş Savaşı’nda Anadolu’da bir işgal gücü bulundurmamıştır?

DOĞU CEPHESİ

CEPHELER

 Ermeniler ve Gürcülerle savaşılmıştır.  Sadece Osmanlı’dan kalan XV. Kolordu mücadele etmiştir.  XV. Kolordu TBMM’ye bağlı hareket etmiştir.

A) Almanya

C) İtalya

B) Yunanistan E) İngiltere

D) Fransa

2. Osmanlı Devleti’nde Türklerle kurdukları dostça ilişkiler nedeniyle XIX. yüzyıla kadar “Millet-i Sadıka” olarak kabul edilen devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) Sırbistan

GÜNEY CEPHESİ

B) Ermenistan

D) Yunanistan

 Fransızlar ve Ermenilerle savaşılmıştır.  Sadece Kuvây-i Milliye mücadele etmiş, düzenli ordu savaşmamıştır.

C) Gürcistan

E) Bulgaristan

3. Kurtuluş Savaşı’nda Kâzım Karabekir komutasındaki XV. Kolordu; I.

✎ TBMM Hükûmeti Kurtuluş Savaşı’nda Doğu, Güney ve Batı olmak üzere 3 ayrı cep-

hede savaşmış; Ermenistan, Gürcistan, İngiltere, Fransa ve Yunanistan devletlerine karşı mücadele etmiştir. ☸ Dikkat! İtalya ve İngiltere Anadolu’da işgal gücü bulundurmuşsa da Kurtuluş Savaşı’nda İtalya ve İngiltere ile silahlı mücadele yapılmamıştır.

doğu,

II. güney, III. batı cephelerinden hangilerinde mücadele etmiştir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) Yalnız III

E) II ve III

A) DOĞU CEPHESİ ✎ Bu cephede Ermeniler ve Gürcülerle mücadele edilmiştir. ✎ Cephedeki mücadele, Osmanlı Devleti’nden kalan ve son düzenli birlik olan Kâzım

Karabekir komutasındaki XV. Kolordu tarafından yürütülmüştür. ☸ Doğu Cephesi’nde Kâzım Karabekir komutasındaki bu düzenli ordu TBMM tarafından kurulmamış, ancak TBMM’ye bağlı hareket etmiştir.

4. Kurtuluş Savaşı’nda Doğu Cephesi’nde; I.

Ermeni,

II. Gürcü, III. Fransız güçlerinden hangileriyle mücadele edilmiştir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

1) Ermenilerle İlişkiler ve Gümrü Antlaşması (2-3 Aralık 1920) ✎ XIX. yüzyıla kadar Millet-i Sadıka (Sâdık Millet) olarak kabul edilen ve Türklerle

dostça ilişkiler kuran Ermeniler, XX. yüzyılın başlarından itibaren İngiltere, Fransa, Rusya gibi güçlü Avrupa devletlerinin politikaları sonucu sorun olmaya başlamıştır. ✎ Kurdukları Ermeni Cemiyetleri ile ilk isyanı 1890’da Erzurum’da başlatmışlardır. ✎ Paris Barış Konferansı’nda Magna Armania (Büyük Ermenistan) fikrinin gündeme

gelmesinde Ermeni Komitelerinin büyük etkisi olmuştur. ✎ Sevr Antlaşması’na dayanarak Doğu Anadolu’da bağımsız bir devlet kurma hedefi

olan Ermeniler Kars ve çevresini işgal etmiştir. ✎ Bu gelişme üzerine XV. Kolordu Komutanı Kâzım Karabekir’in 28 Eylül 1920’de

5. Kurtuluş Savaşı’nda; I.

doğu,

II. batı, III. güney cephelerinden hangilerinde Kuvây-i Milliye’nin etkili olduğu savunulamaz? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

başlattığı harekât sonucunda 29 Eylül’de Sarıkamış, 30 Ekim’de Kars ve 7 Kasım’da Batum kurtarılmış, hatta Gümrü’ye kadar ulaşılmıştır.

C) Yalnız III

E) II ve III

✎ Daha fazla dayanamayacağını anlayan Ermeniler barış istemek zorunda kalmış ve

iki devlet arasında 2-3 Aralık 1920’de Gümrü Barış Antlaşması imzalanmıştır.

1-A

2-B

3-D

4-C

5-A

~ 225 ~

“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”

KPSS / Tarihin Pusulası

☸ Gümrü Antlaşması (2-3 Aralık 1920) ✎ TBMM Hükûmeti ile Ermenistan arasında imzalanan bu antlaşmayı, TBMM Heyeti

adına XV. Kolordu Komutanı Kâzım Karabekir imzalamıştır. ❆

1. Kurtuluş Savaşı’nda Doğu Cephesi’nde Ermenilerle yapılan savaş, aşağıdakilerden hangisiyle sona ermiştir? A) Kars Antlaşması

Antlaşmanın Hükümleri

B) Moskova Antlaşması C) Ankara Antlaşması D) Gümrü Antlaşması

 Kars, Sarıkamış, Iğdır, Selim, Kulp Türkiye’nin olacak.

E) Mudanya Ateşkes Antlaşması

 TBMM tarafından geçersiz kabul edilen Sevr Barış Antlaşması’nı Ermenistan da kabul etmeyecek.  Türk-Ermenistan sınırı Aras Nehri – Çıldır Gölü hattı olarak belirlenecek.  Ermenistan Türkiye’ye karşı düşmanca tavır içerisinde olmayacak.  Türklere karşı silah kullanmayan Ermeniler altı ay içinde Türkiye’ye dönebilecek.  Ermenistan’ın Türkiye’ye karşı diğer devletlerle yaptığı tüm antlaşmalar geçersiz kabul edilecek.

2. 2-3 Aralık 1920 tarihli Gümrü Antlaşması’nı TBMM Hükûmeti adına aşağıdakilerden hangisi imzalamıştır? A) Rauf Orbay B) Enver Paşa C) Ali Fethi Okyar D) Fevzi Çakmak E) Kâzım Karabekir

 TBMM, kendisinden istenildiği taktirde Ermenistan’a askerî ve siyasî açıdan yardım edecek.  Ermenistan, sadece iç güvenliğini koruyacak derecede cephane ve mühimmat bulundurabilecek.  Herhangi bir saldırıya uğraması durumunda, Türkiye Ermenistan’a askerî yardımda bulunacak.  Ermenistan, Nahçıvan ve Şarur bölgelerinde halk oylaması sonucunda oluşan yeni yönetim biçimine karışmayacak, bu süreçte bölgede Türkiye koruyuculuğunda bir yerel yönetim oluşturulacaktır.

3. Sevr Barış Antlaşması’nın geçersizliğini kabul eden ilk devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) Ermenistan D) İtalya

B) İngiltere C) Fransa E) Sovyet Rusya

4. Aşağıdakilerden hangisi, Gümrü Antlaşması’nın kazanımları arasında değildir? A) Halkın Meclis’e ve orduya olan güveni artmıştır.

☸ Antlaşmanın Önemi ve Özellikleri ✎ Gümrü Antlaşması ile kapanan ilk cephe Doğu Cephesi olmuştur. ✎ TBMM siyasî ve askerî alanda ilk uluslararası zaferini kazanmıştır.

B) Doğu Cephesi’nde savaşın bitmesine ve buradaki silahların batıya taşınmasına olanak sağlamıştır. C) Sevr’in geçersizliği uluslararası alanda ilk kez bir devlet tarafından kabul edilmiştir.

✎ Halkın TBMM’ye ve orduya duyduğu güven artmıştır.

D) Sovyet Rusya’dan gelebilecek yardımların önü açılmıştır.

✎ Ermenistan Sevr’in geçersizliğini tanıyan ilk devlet olmuştur.

E) Ukrayna ile dostluk antlaşmasının imzalanmasına ortam hazırlamıştır.

✎ Ermenistan TBMM’nin varlığını kabul eden ilk devlet olmuştur. ✎ TBMM’nin ilk kez yabancı bir devletle imzaladığı siyasî bir sözleşme olan Gümrü

Antlaşması’nda ilk kez “TBMM Hükûmeti” tabiri kullanılmıştır ✎ Siyasî bir sözleşmede ilk kez “Türkiye Devleti” tabiri kullanılmıştır. ✎ Gümrü Barışı Sevr’i geçersiz sayan ilk uluslararası belgedir. ✎ Ermeni Meselesi sona ermiş, böylece Sovyet Rusya’dan gelebilecek yardımların da

önü açılmıştır. ✎ Doğu Cephesi’nin kapanması sonucunda, buradaki kuvvetlerin önemli bir kısmı

Batı Cephesi’ne kaydırılmıştır.

5. Gümrü Antlaşması ile Ermeniler, TBMM Hükûmeti tarafından geçersiz sayılan Sevr Antlaşması’nı tanımadıklarını belirtmişler; ayrıca Kars, Sarıkamış, Kağızman ve Iğdır’ı TBMM’ye bırakmışlardır. Bu bilgilere göre; I.

TBMM diplomatik bir kazanım elde etmiştir.

II. Ermeniler, TBMM’yi resmen tanımıştır. III. Rusya, Ermenistan’ı desteklemiştir.

☸ Doğu (Ermenistan) sınırı ilk kez Gümrü Antlaşması ile şekillenmiştir. Ancak iki gün sonra Sovyet Rusya’nın Ermenistan’ı işgal etmesi nedeniyle, Gümrü Antlaşması yürürlüğe girmemiştir. Doğu sınırı ilk kez 16 Mart 1921 Moskova Antlaşması ile resmiyet kazanmıştır. (13 Ekim 1921’de ise TBMM, Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan arasında imzalanan Kars Antlaşması ile de Doğu sınırı kesin şeklini alacaktır.)

yargılarından hangilerine ulaşılamaz? A) Yalnız I

1-D

~ 226 ~

B) Yalnız II

D) I ve II

2-E

C) Yalnız III

E) II ve III

3-A

4-E

5-C

KPSS / Tarihin Pusulası

“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”

2) Gürcistan İle İlişkiler ve Batum Antlaşması (23 Şubat 1921) ✎ Gürcistan, Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu zor durumu fırsat bilip Ardahan,

Artvin ve Batum’u ele geçirmiştir. ✎ Bu olay üzerine düzenlenen Pasof Harekâtı sonrasında Gürcistan’a bir uyarıda bu-

lunulmuş ve toprakların iadesi istenmiştir. ✎ 23 Şubat 1921’de Gürcistan ile imzalanan Batum Antlaşması ile Artvin, Ardahan

ve Batum Türkiye’ye bırakılmıştır. ☸ Sovyet Rusya’nın Gürcistan’ı işgal etmesi nedeniyle, Batum Antlaşması da 16 Mart 1921 Moskova Antlaşması ile resmiyet kazanmıştır.

1. Millî Mücadele Dönemi’nde Ankara’da büyükelçilik açan ilk devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) Ermenistan B) Azerbaycan C) Gürcistan D) Sovyet Rusya E) Afganistan

2. 23 Şubat 1921’de Gürcistan’la imzalanan Batum Antlaşması ile; I.

☸ Millî Mücadele Dönemi’nde Ankara’da büyükelçilik açan ilk devlet Gürcistan’dır.

Artvin,

II. Ardahan, III. Batum şehirlerinden hangileri TBMM Hükûmeti’ne bırakılmıştır?

B) GÜNEY CEPHESİ

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ Bu cephede Fransızlara ve işbirlikçi Ermenilere karşı mücadele edilmiştir. ✎ Bu cephe sadece milis güçlerin mücadele ettiği bir Kuvây-i Milliye cephesidir. ✎ Herhangi bir düzenli ordu birliği bu cephede savaşmamıştır. ✎ En önemli direniş merkezleri Adana, Urfa, Antep ve Maraş’tır. ☸ Antep, Urfa ve Maraş’ı önce İngilizler işgal etmiş, fakat 15 Eylül 1919’da imzalanan Suriye İtilafnâmesi ile buraları Fransızlara bırakmışlardı.

3. Kurtuluş Savaşı’nda Urfa, Antep ve Maraş’ta Kuvây-i Milliye birlikleri; İngiltere,

I.

II. Fransa, III. Yunanistan devletlerinden hangileriyle mücadele etmiştir? A) Yalnız I

✎ Güney Cephesi’nde;

Urfa’da

B) Yalnız II

D) I ve II

Yüzbaşı Ali Saip Bey

Maraş’ta

Sütçü İmam (Rıdvan Hoca)

Adana’da

Karaisalı Müftüsü Mehmet Hoca

Antep’te

“Şahin Bey” takma adı ile Üsteğmen Sait Bey

C) Yalnız III

E) II ve III

4. Kurtuluş Savaşı’nda Güney Cephesi’nde mücadele eden; Sütçü İmam,

I.

II. Ali Saip Bey, III. Şahin Bey

mücadelenin liderliğini yapmışlardır. ✎ Fransızlar, Adana-Pozantı yöresinde ummadık bir direnişle karşılaşınca TBMM Hü-

kûmeti’nden 1920 Mayısı’nda yirmi günlük bir ateşkes önermişlerdir. Fransa’nın bu isteğinde, İngiltere’nin Ren Bölgesi sorununda Almanya’ya yakınlık göstermesi etkili olmuştur. Bu durum TBMM Hükûmeti’nin, Anlaşma Devletlerinin biri tarafından tanınmasına olanak sağlamıştır. ✎ Fransızlar, düzenli ordunun Batı Cephesi’nde Yunanlılara karşı Sakarya Meydan

gibi Kuvây-i Milliyecilerin, mücadelenin liderliğini yaptıkları şehirler aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? I

II

A)

Adana

Urfa

Maraş

B)

Maraş

Antep

Adana

C)

Antep

Maraş

Urfa

D)

Adana

Antep

Maraş

E)

Maraş

Urfa

Antep

5. Kurtuluş Savaşı’nda Güney Cephesi’nde Fransızlarla yapılan savaş, aşağıdakilerden hangisiyle sona ermiştir?

Muharebesi’nde zafer kazanması sonucunda, TBMM ile 20 Ekim 1921’de Ankara Antlaşması’nı imzalamıştır. (Bu konuya “Sakarya Savaşı”nda tekrar değinilecektir.)

A) Ankara Antlaşması

✎ Fransa Ankara Antlaşması ile Hatay ve İskenderun hariç işgal ettiği tüm toprakları

C) Gümrü Antlaşması

Türkiye’ye geri vermiş ve böylece Güney Cephesi kapanmıştır.

III

B) Moskova Antlaşması D) Kars Antlaşması E) Mudanya Ateşkes Antlaşması

☸ Fransa, Ankara Antlaşması ile TBMM’yi tanıyan ilk İtilaf Devleti olmuştur. 1-C

2-E

3-B

4-E

5-A

~ 227 ~

“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”

KPSS / Tarihin Pusulası

☸ Güneybatı’da Konya, Antalya civarını işgal etmiş olan İtalya ile herhangi bir silahlı çatışma yaşanmamıştır. İtalyanlar bölge halkı ile iyi geçindiklerinden, Yunanlıların II. İnönü Muharebesi’nde mağlup olması üzerine Anadolu’dan çekilme kararı almışlar ve Sakarya Zaferi sonrasında da Anadolu’yu tamamen boşaltmışlardır.

1. Fransızlar; Urfa, Antep ve Maraş’taki işgallerinde Ermenilerle işbirliği yaparak sömürge yönetimi kurmaya çalışmışlardır. Bu durumun aşağıdaki sonuçlardan hangisini ortaya çıkardığı savunulabilir? A) Türk halkının savunma tedbirleri alması

✎ Kurtuluş Savaşı’nda göstermiş oldukları mücadele azminden dolayı bazı il ve ilçele-

B) Egemenlik anlayışının değişmesi

re çeşitli unvan ve istiklâl madalyaları verilmiştir.

C) Güney sınırının kesin olarak çizilmesi D) İtilafların görüş ayrılığına düşmesi E) Saltanatçı anlayışın ivme kazanması

İstiklâl Madalyası Alanlar

Unvan Alanlar

1921 – Antep “Gazi”

2.

1924 – İnebolu

I.

Maraş,

II. İnebolu,

1973 – Maraş “Kahraman”

1925 – Maraş

1984 – Urfa “Şanlı”

III. Urfa Yukarıdakilerden hangilerine Kurtuluş Savaşı’nda gösterdikleri mücadele azminden dolayı “İstiklâl Madalyası” verilmiştir?

2008 – Antep

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

C) BATI CEPHESİ ✎ Bu cephede İngiltere’nin desteğini alan Yunanlılara karşı mücadele edilmiştir. ✎ Balıkesir ve Alaşehir Kongreleri bu cephenin oluşturulmasında etkili olmuştur. ✎ Batı Cephesi’nde; ❆ Ali Fuat Paşa komutasındaki Kuvây-i Milliye

3. Güney Anadolu’da ciddi bir direnişle karşılaşan Fransa, resmi olmayan bir görüşme için Anadolu’ya temsilci göndermiştir. Fransız temsilci, ekonomik ayrıcalıklar tanınması durumunda Adana, Antep ve Urfa’nın Türkiye’ye geri verilebileceğini belirtmiştir. Buna göre Fransa ile ilgili;

❆ Doğu Cephesi’nden gelen XV. Kolordu

mücadele etmiştir.

❆ TBMM’nin 8 Kasım 1920’de kurduğu Düzenli Ordu

I.

Anadolu’daki haklarından tamamen vazgeçmiştir.

II. Türkiye’nin bağımsızlığını savunmuştur. III. Türk halkının direnişinden çekinmiş ve önlem alma gereği duymuştur. yargılarından hangilerine ulaşılamaz?

BATI CEPHESİ MUHAREBELERİ

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

Gediz Muharebesi

II. İnönü Muharebesi

Kütahya-Eskişehir Muharebeleri

Başkomutanlık Muharebesi









C) Yalnız III

E) II ve III

4. Kurtuluş Savaşı’nda Batı Cephesi’nde; I.

Yunanistan,

II. Fransa,

I. İnönü Muharebesi



Aslıhanlar Muharebesi



Sakarya Meydan Muharebesi



III. İtalya güçlerinden hangileriyle mücadele edilmiştir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

☸ Batı Cephesi muharebeleri Kurtuluş Savaşı’nın en yoğun ve en kanlı savaşlarıdır.

~ 228 ~

1-A

2-C

C) I ve II

E) I, II ve III

3-D

4-A

KPSS / Tarihin Pusulası

“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”

1) Gediz Muharebesi (24 Ekim 1920)  ✎ Sivas Kongresi’nde, Temsil Heyeti tarafından Batı Cephesi Umum Komutanlığı’na

atanan Ali Fuat Paşa’nın, Yunan kuvvetlerine karşı başlattığı taarruz girişimidir. ✎ 24 Ekim 1920’de gerçekleşen bu taarruz girişimi, düzen ve disiplinden yoksun olan

Kuvây-i Milliye birliklerinin mağlubiyetiyle sonuçlanmıştır. ✎ Ali Fuat Paşa, Gediz Taarruzu’ndaki başarısızlık nedeniyle Batı Cephesi Komutanlı-

ğı’ndan alınmış ve yerine Albay İsmet Bey getirilmiştir. Ali Fuat Paşa ise Moskova Büyükelçiliği’ne atanmıştır.

1. 24 Ekim 1920 tarihinde Ali Fuat Paşa komutasındaki Kuvây-i Milliye birliklerinin Yunanlılara karşı başlattığı taarruz girişimi aşağıdakilerden hangisidir? A) Gediz Muharebesi B) Aslıhanlar Muharebesi C) I. İnönü Muharebesi D) II. İnönü Muharebesi E) Sakarya Meydan Muharebesi

☸ Düzenli Ordunun Kurulması (8 Kasım 1920)  Nedenleri  Kuvây-i Milliye birliklerinin Gediz Taarruzu’nda başarısız olması  Kuvây-i Milliye’nin düşman karşısında yetersiz kalması  Kuvây-i Milliye’nin düzen ve disiplinden yoksun olması  Kuvây-i Milliye’nin hukuk tanımaz şekilde cezalar vermesi  Bazı Kuvây-i Milliye liderlerinin halktan zorla para ve yiyecek alması ✎ İsmet Bey’in Batı Cephesi Komutanlığı’na getirilmesinden sonra, Kuvây-i Milliye’nin

varlığına son verilmiş ve tüm bu birlikler 8 Kasım 1920’de Düzenli Ordu’ya dönüştürülmüştür.

2. Yunanlılara karşı başlattığı Gediz Muharebesi’nde başarısız olan ve Batı Cephesi Komutanlığı’ndan alınıp Moskova Büyükelçiliği’ne atanan komutan aşağıdakilerden hangisidir? A) İsmet Paşa B) Refet Paşa C) Ali Fuat Paşa D) Cemal Paşa E) Mahmut Şevket Paşa

✎ Düzenli ordunun kurulmasına karşı çıkan ve emir altına girmek istemeyen Çerkez

Ethem 27 Aralık 1920’de isyan etmiş, ancak ayaklanma İsmet Paşa komutasındaki birlikler tarafından bastırılmıştır. ✎ 9 Kasım 1920’de Batı ve Güney olmak üzere ikiye ayrılan Batı Cephesi’nin, asıl cep-

he olan Batı Cephesi’ne Albay İsmet Bey, Güney Cephesi’ne ise Albay Refet Bey atanmıştır. Her iki cephe de Fevzi (Çakmak) Paşa’nın komutasındaki Genelkurmay Başkanlığı’na bağlanmıştır.

3. Kurtuluş Savaşı başlangıçta Kuvây-i Milliye birlikleri tarafından yürütülürken, zamanla bu kuvvetlerden düzenli orduya geçilmiştir. Aşağıdakilerden hangisi düzenli orduya geçilmesinde etkili olan nedenlerden biri değildir? A) Kuvây-i Milliye’nin düşman karşısında yetersiz kalması

2) I. İnönü Muharebesi (6-10 Ocak 1921) 

B) Kuvây-i Milliye’nin düzen ve disiplinden yoksun olması C) Kuvây-i Milliye birliklerinin Gediz Taarruzu’nda başarısız olması D) Bazı Kuvây-i Milliye liderlerinin halktan zorla para ve yiyecek alması E) Kuvây-i Milliye’nin ulusal egemenlik anlayışına uygun davranmaması

✎ Yunanlılara karşı yapılan ilk savunma savaşıdır. ✎ TBMM tarafından kurulan düzenli ordunun ilk savaşı ve ilk askerî zaferidir. ✎ Düzenli ordu güçlü bir savunma ile Yunan ordusunu durdurmuştur. ✎ TBMM bu sırada ayrıca Çerkez Ethem isyanını bastırmakla da uğraşmış ve 20 Ocak

1921’de Çerkez Ethem kuvvetlerini yok etmiştir. ✎ Bu savaşta Yunan kuvvetlerine karşı elde ettiği başarılardan dolayı, İsmet Paşa’nın

rütbesi albaylıktan Generalliğe yükseltilmiştir.

4. I. TBMM tarafından 8 Kasım 1920’de kurulan düzenli ordunun kazandığı ilk askerî zafer aşağıdakilerden hangisidir? A) Gediz Muharebesi B) I. İnönü Muharebesi C) II. İnönü Muharebesi D) Kütahya-Eskişehir Muharebesi E) Sakarya Meydan Muharebesi

✎ Elde edilen bu askerî başarıya bağlı olarak; halkın TBMM’ye olan güveni ve düzenli

orduya katılım artmış, askere alım işlemleri hızlanmıştır.

1-A

2-C

3-E

4-B

~ 229 ~

“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”

KPSS / Tarihin Pusulası

I. İnönü Muharebesi’nin Sonuçları

M İ L A T

Moskova Antlaşması imzalanmıştır.

1. Aşağıdaki gelişmelerden hangisi I. İnönü Muharebesi ile ilişkilendirilemez? A) İstiklâl Marşı’nın kabul edilmesi

İstiklâl Marşı kabul edilmiştir.

B) Çerkez Ethem İsyanı’nın bastırılması C) Moskova Antlaşması’nın imzalanması

Londra Konferansı toplanmıştır.

D) Londra Konferansı’nın toplanması E) Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin yayımlanması

Afganistan ile Dostluk Antlaşması imzalanmıştır. Teşkilât-ı Esâsiye Kanunu kabul edilmiştir.

☸ I. İnönü Zaferi düzenli ordunun ilk askerî başarısı olup, bu başarı hem düzenli orduya katılımı, hem de TBMM’ye güveni arttırmıştır. Ayrıca “Düzenli ordu mu? Kuvây-i Milliye mi?” tartışması bu dönem için son bulmuştur.

2. Aşağıdaki gelişmelerden hangisi I. İnönü Zaferi’nin sonuçlarından biri değildir? A) Fransa ile Ankara Antlaşması’nın imzalanması B) TBMM Hükûmeti’nin otoritesinin ve saygınlığının artması C) Afganistan ile Dostluk Antlaşması’nın imzalanması D) İstiklâl Marşı’nın kabul edilmesi

A) Teşkilât-ı Esâsiye Kanunu (1921 Anayasası) (20 Ocak 1921)

E) 1921 Anayasası (Teşkilât-ı Esâsiye)’nın kabul edilmesi

✎ 20 Ocak 1921’de kabul edilen Teşkilât-ı Esâsiye Kanunu (1921 Anayasası) yeni Türk

Devleti’nin ilk anayasası olup, hukukî ve siyasî bir belge niteliği taşımaktadır. ✎ Osmanlı Devleti’nin ilk anayasası olan 1876 Kanun-i Esâsi’si kaldırılmamış, bu ana-

yasanın 1921 Anayasası hükümleriyle çelişmeyen maddeleri kabul edilmiştir. ✎ 1921 Anayasası’na göre; ❆ Egemenlik kayıtsız ve şartsız milletindir.

3. TBMM, Osmanlı Devleti’nde padişah ve halifeye ait olan siyasî ve hukukî yetkileri aşağıdaki gelişmelerden hangisiyle denetimine almıştır? A) Takrir-i Sükûn Kanunu

❆ Yasama+Yürütme+Yargı yetkileri TBMM’ye aittir. (Güçler/Kuvvetler Birliği)

B) Hıyanet-i Vataniye Kanunu

❆ Meclis, iller halkı tarafından seçilen üyelerden kurulur.

C) Lozan Barış Antlaşması D) Teşkilât-ı Esâsiye Kanunu

❆ Ülke, meclisin kendi içinden seçtiği bakanlar aracılığıyla yönetilir.

E) Sakarya Meydan Muharebesi

❆ Meclis başkanı aynı zamanda hükûmetin (Bakanlar Kurulu’nun) de başkanıdır. ❆ Dinî emirlerin yerine getirilmesi, yasaların korunması, değiştirilmesi veya kaldı-

rılması gibi yetkiler Büyük Millet Meclisi’ne aittir.

4.

❆ Seçme yaşı 18, seçilme yaşı 25’tir.

I.

❆ Seçimler iki yılda bir düzenlenir.

II. güçler birliği ilkesi,

❆ Seçilen üyelerin görev süresi 2 yıl olup, yeniden seçilebilirler.

III. kişi hak ve özgürlükleri

❆ Seçimler çift dereceli seçim sistemine göre yapılır.

Yukarıdakilerden hangileri 1921 Anayasası’nda yer almamıştır?

✎ 1921 Anayasası olağanüstü bir dönemde (savaş döneminde) hazırlandığı için, kişi

milletvekili seçimlerinin iki yılda bir yapılması,

A) Yalnız I

hak ve özgürlüklerine yer verilmemiştir.

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

✎ İhtiyaçlara göre kısa ve özet olarak hazırlanmış bir anayasadır. ✎ Mecliste alınan kararların hızlı ve kolay bir şekilde uygulamaya konulabilmesi için

Güçler Birliği ilkesine yer verilmiştir. ✎ Türkiye Cumhuriyeti’nin en yumuşak (esnek) anayasasıdır. ✎ 1921 Anayasası (Teşkilât-ı Esâsiye)’nda ilk önemli değişiklik, 29 Ekim 1923 tarihin-

de Cumhuriyet’in ilânı ile gerçekleşmiştir. ✎ 1924 Anayasası’na kadar yürürlükte kalmıştır.

5. I.

meclis hükûmeti sistemini ön görmesi,

II. çift dereceli seçim sistemini benimsemesi, III. kuvvetler birliği ilkesini benimsemesi Yukarıdakilerden hangileri 1921 Anayasası’nın özellikleri arasındadır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

☸ TBMM, Teşkilât-ı Esâsiye Kanunu (1921 Anayasası) ile Osmanlı Devleti’nde padişah ve halifeye ait olan siyasî ve hukukî yetkileri üstlenmiştir.

~ 230 ~

1-E

2-A

C) I ve II

E) I, II ve III

3-D

4-C

5-E

KPSS / Tarihin Pusulası

“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”

B) Londra Konferansı (23 Şubat-12 Mart 1921) ✎ İtilaf Devletleri’nin bu konferansı toplama amaçları, Sevr Antlaşması hükümlerini

Türk tarafına kabul ettirmek ve Yunanlılara zaman kazandırmaktır. ✎ İtilaf Devletleri, konferansa öncelikle İstanbul Hükûmeti’ni davet etmişler ve İstan-

bul Hükûmeti adına gidecek delegelerin yanında, TBMM’nin de yetkilendirdiği bir kişinin bulunmasını istemişlerdir. Bu durum, İtilaf Devletleri’nin TBMM’yi doğrudan tanımak istemediklerinin kesin kanıtıdır.

1. TBMM’nin, 1921’de Londra Konferansı’na doğrudan davet edilmesinde arabuluculuk görevini üstlenen devlet aşağıdakilerden hangisidir? B) İngiltere

A) Fransa D) İtalya

C) ABD

E) Yunanistan

✎ İtilaf Devletleri’nin, her iki hükûmetin temsilcilerini doğrudan ya da dolaylı şekilde

konferansa davet etmesinin temel sebebi ise, İstanbul Hükûmeti ile TBMM Hükûmeti arasındaki görüş ayrılıklarından yararlanmaktır. ✎ Mustafa Kemal bu düşünceye karşı çıkarak, Türk ulusunun gerçek temsilcisinin

TBMM olduğunu ve TBMM’nin doğrudan davet edilmemesi durumunda konferansa katılmayacaklarını bildirmiştir. ✎ Bu gelişme üzerine TBMM, İtalya’nın aracılığıyla ayrı olarak davet edilmiştir. ✎ TBMM Hükûmeti konferansa delege göndererek ise;

A) Bekir Sami Bey

❆ Barış yanlısı olduğunu tüm dünyaya göstermeyi ❆ Misâk-ı Millî’yi tüm dünya kamuoyuna duyurmayı

B) Yusuf Kemal Tengirşek

amaçlamıştır.

C) Dr. Rıza Nur D) İsmet İnönü

❆ Uluslararası alanda hukukî varlığının tanınmasını

E) Ali Fethi Okyar

✎ Konferansa;

TBMM Hükûmeti adına İstanbul Hükûmeti adına

2. 3 Mayıs 1920’de kurulan I. TBMM Hükûmeti’nde ilk Dışişleri Bakanı olarak görev yapan ve Londra Konferansı’nda TBMM Heyeti adına görüşmelere katılan devlet adamı aşağıdakilerden hangisidir?

⇒ Dışişleri Bakanı Bekir Sami Bey ⇒ Sadrazam Tevfik Paşa

İngiltere Fransa İtalya Yunanistan

3. İtilaf Devletleri’nin TBMM’yi ilk kez hukuken tanıdıkları gelişme, aşağıdakilerden hangisidir? A) Gümrü Antlaşması

katılmıştır.

✎ Konferansta İstanbul Hükûmeti temsilcisi Tevfik Paşa’ya söz hakkı verilince, o; “Söz Türk milletinin gerçek temsilcisi olan TBMM’nindir.” diyerek, sözü TBMM Temsilcisi

Dışişleri Bakanı Bekir Sami Bey’e bırakmıştır. Böylece TBMM Heyeti’nin işi kolaylaşmış ve yeni Türk Devleti’nin gücü meşrulaşmıştır.

B) Kars Antlaşması C) Londra Konferansı D) Ankara Antlaşması E) Lozan Barış Antlaşması

✎ Konferans hiçbir sonuca varmadan dağılmıştır. Bunun üzerine Anlaşma Devletleri,

Sevr projesini gerçekleştirebilmek için yeni kararlar almışlardır. Bu amaç doğrultusunda Yunan ordusunu harekete geçirerek II. İnönü Savaşı’nın başlamasına neden olmuşlardır. ☸ Bekir Sami Bey, konferansta TBMM’nin onayını almadan İtalya, Fransa ve İngiltere ile ekonomi ve esir değişimi ile ilgili konularda birtakım sözleşmeler imzalamıştır. Ancak, bu sözleşmeler Misâk-ı Millî’ye, devletlerin eşitliğine ve tam bağımsızlık ilkelerine aykırı olduğu gerekçesiyle TBMM tarafından kabul edilmemiştir. Bu girişiminden dolayı Bekir Sami Bey görevinden istifa etmek zorunda kalmış ve kendisi Moskova’ya gönderilmiştir. Dışişleri Bakanlığı’na da Yusuf Kemal Tengirşek atanmıştır.

4. Mustafa Kemal, Londra Konferansı öncesinde İtilaf Devletlerine çektiği telgrafta: "TBMM doğrudan çağrılmadığı taktirde konferansa katılımda bulunmayacaktır." demiştir. Bunun üzerine, İtilaf Devletleri İtalya aracılığı ile TBMM Hükûmeti’ni de konferansa resmen davet etmiştir. Buna göre; I.

İtilaf Devletleri, TBMM’nin hukukî varlığını tanımıştır.

II. İtilaf Devletleri, Misak-ı Millî’yi onaylamıştır. III. TBMM’nin güç ve otoritesi artmıştır.

☸ Londra Konferansı’nın Önemi  İtilaf Devletleri TBMM’nin varlığını hukuken (resmen) ilk kez tanımıştır.

yargılarından hangilerine ulaşılamaz? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

 Misâk-ı Millî sınırlarımız tüm dünya devletleri tarafından anlaşılmıştır.  TBMM savaş taraftarı olmadığını tüm dünyaya kanıtlamıştır.  İtilaf Devletleri ve İstanbul Hükûmeti Ankara’nın gücünü anlamıştır.

1-D

2-A

3-C

4-B

~ 231 ~

“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”

KPSS / Tarihin Pusulası

C) Türk-Afgan Dostluk Antlaşması (1 Mart 1921) ✎ 1 Mart 1921 tarihinde TBMM ile Afganistan arasında imzalanan bu dostluk antlaş-

masının bir diğer adı Moskova Dostluk Antlaşması’dır. ✎ Sovyet Rusya ile Moskova Antlaşması’nın görüşmelerinin yapıldığı sırada, Rusya’da

bulunan TBMM Dışişleri Bakanı Yusuf Kemal Tengirşek ve TBMM delegesi Dr. Rıza Nur, Afganistan Devleti adına General Veli Han ile bir dostluk ve ittifak antlaşması imzalamıştır.

1. 1 Mart 1921’de imzaladıkları dostluk antlaşması ile TBMM’nin varlığını tanıyan ilk Müslüman devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) Azerbaycan B) Pakistan C) Afganistan D) Gürcistan E) Hindistan

✎ Antlaşmaya göre;

 Taraflar birbirlerinin bağımsızlığını resmen tanıyacak,  Karşılıklı elçilikler açılacak,  Taraflardan birine yapılan saldırı diğerine de yapılmış sayılacak,  TBMM Hükûmeti Afganistan’a subay ve öğretmen gönderecek,  Doğu ülkeleri işgal edilirse buna birlikte karşı konulacak,  İki devlet arasında posta örgütü kurulacaktı. ☸ Bu antlaşma ile TBMM’yi tanıyan ilk Müslüman devlet Afganistan olmuştur.

2. 1 Mart 1921 tarihinde Türkiye ile Afganistan arasında yapılan Türk-Afgan Dostluk Antlaşması’na göre; taraflardan birine yapılacak bir saldırıyı, diğer taraf kendisine yapılmış sayarak önlemeye çalışacak; Türkiye, kültürel ve askeri amaçlarla Afganistan’a öğretmen ve subay gönderecektir. Yalnız bu bilgilere göre, iki ülkenin aşağıdaki konulardan hangisiyle ilgili iş birliği yaptıkları savunulamaz? A) Ulusal hakların korunması B) Askerî alanda destek verilmesi C) Eğitim ve kültür düzeyinin yükseltilmesi D) Egemenlik anlayışlarının değiştirilmesi

D) İstiklâl Marşı’nın Kabulü (12 Mart 1921)

E) Olası bir savaş durumunda birlikte hareket edilmesi

3. Millî Mücadele’nin ve bağımsızlık fikrinin dile getirilmesi için bir marşın yazılması ile ilgili yarışma düzenleyen kurum aşağıdakilerden hangisidir? A) Genelkurmay Başkanlığı B) Millî Eğitim Bakanlığı C) Millî Savunma Bakanlığı

✎ Mehmet Âkif Ersoy tarafından yazılmış ve Maarif Vekâleti (Millî Eğitim Bakanlığı)’-

nin 1921’de düzenlediği yarışma sonucunda 724 şiir arasından seçilmiştir.

D) Dışişleri Bakanlığı E) Kültür Bakanlığı

✎ İstiklâl Marşı olarak mecliste kabul edilmeden önce, ilk kez 21 Şubat 1921’de, Kas-

tamonu’da çıkarılan yerel bir gazete olan Açıksöz Gazetesi’nde yayımlanmıştır. ✎ 12 Mart 1921’de çıkarılan bir kanunla da “İstiklâl Marşı” olarak kabul edilmiştir. ✎ Mehmet Âkif Ersoy, İstiklâl Marşı’nı kahraman Türk Ordusu’na ithaf etmiştir. ✎ İstiklâl Marşı, ilk kez dönemin Maarif Vekili (Millî Eğitim Bakanı) Hamdullah Suphi

Tanrıöver tarafından TBMM’de okunmuştur. ✎ İstiklâl Marşı’nın 1924-1930 yılları arasında kullanılan bestesi Ali Rıfat Çağatay ta-

4. Mehmet Âkif Ersoy, Kurtuluş Savaşı’nın anlamını ve bağımsızlık düşüncesini ifade eden İstiklâl Marşı’nı, aşağıdakilerden hangisine ithaf etmiştir? A) Türk Milleti B) Türk Bayrağı C) Türk Gençliği D) Türk Ordusu E) Öğretmenler

rafından yapılmıştır. Bu beste, Batı tarzı müziğe uymadığı gerekçesiyle yerini, günümüzde de kullandığımız Osman Zeki Üngör’ün bestesine bırakmıştır. 5. İstiklâl Marşı’nın 1924-1930 yılları arasında kullanılan bestesi aşağıdaki bestekârlardan hangisine aittir?

E) Moskova Dostluk ve Kardeşlik Antlaşması (16 Mart 1921) ✎ I. İnönü Muharebesi’nden sonra TBMM Heyeti ile Sovyet Rusya (SSCB) arasında 16

Mart 1921’de imzalanan antlaşmadır. ✎ “Dostluk ve Kardeşlik” başlığı taşıyan Moskova Antlaşması’nın başlangıç kısmında,

“imzalayan taraflar arasında ulusların kardeşliği ilkesi ve her ulusun kendi geleceğini serbestçe saptama hakkına sahip olduğu” hükmü yer almıştır.

~ 232 ~

A) Ali Rıfat Çağatay B) Osman Zeki Üngör C) İsmail Hakkı Tonguç D) Ulvi Cemal Erkin E) Adnan Saygun 1-C

2-D

3-B

4-D

5-A

KPSS / Tarihin Pusulası

“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”

✎ Kurtuluş Savaşı’nda TBMM Hükûmeti’nin Sovyet Rusya ile yakınlaşmasında; ❆ Cephane ve silah gereksiniminin olması ❆ Boğazların ve Anadolu’nun bir bölümünün İtilaf Devletleri’nin eline geçmesi

1. Millî Mücadele Dönemi’nde TBMM Hükûmeti’nin SSCB ile yakınlaşmasında; Boğazların ve Anadolu’nun bir bölümünün İtilaf Devletleri’nin eline geçmesi,

❆ Sovyet Rusya ile TBMM Hükûmeti’nin düşmanlarının aynı olması

I.

❆ Anlaşma Devletleri’nin Sovyet Rusya’daki Bolşevik rejiminden tedirgin olması

II. Sovyet Rusya ile TBMM Hükûmeti’nin düşmanlarının aynı olması,

gibi unsurlar etkili olmuştur. ✎ Öte yandan antlaşmanın imzalanmasında ise; ❆ Yunan ilerleyişinin durdurulmuş olması, ❆ Düzenli ordunun askerî başarılarının artması

III. cephane ve silah gereksiniminin olması unsurlarından hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

❆ Tarafların sınırlarını güvence altına almak istemesi, ❆ Ortak düşmana karşı birlikte hareket etme düşüncesi, ❆ Sovyet Rusya’nın TBMM’nin Londra Konferansı’na katılmasından ötürü endişe

duyması ❆ Sovyet Rusya’nın kendi rejimini tüm dünyaya yaymak istemesi

gibi durumlar etkili olmuştur. ✎ İtilaf Devletleri hem Türkiye hem de SSCB’nin güçlenmesinden endişe duyuyordu.

SSCB ise Türkiye ile kendini güvende hissedebileceğini düşünüyordu. Öte yandan Türkiye de, Millî Mücadele döneminde kendisine bir dış destek bulmak istiyordu.

2. 16 Mart 1921’de Sovyet Rusya ile imzalanan Moskova Dostluk ve Kardeşlik Antlaşması’nı, TBMM Heyeti adına aşağıdakilerden hangisi imzalamıştır? A) Bekir Sami Bey B) Refet Bele C) Kâzım Karabekir D) Rauf Orbay E) Yusuf Kemal Tengirşek

✎ Tüm bu sebeplere bağlı olarak Türk-Sovyet dostluğunun zemini oluşmuş ve TBMM

Heyeti adına Bekir Sami Bey ile SSCB arasında Moskova Dostluk ve Kardeşlik Antlaşması imzalanmıştır.

❆

Moskova Antlaşması’nın Hükümleri

3. Sovyet Rusya, TBMM Hükûmeti ile Moskova Antlaşması’nı yapma gereğini aşağıdaki gelişmelerin hangisinden sonra duymuştur? A) İtalyanların işgal ettikleri Anadolu topraklarından çekilmesi B) Sakarya Savaşı’nın kazanılması

 Çarlık Rusya ile Osmanlı Devleti arasında imzalanan tüm antlaşmalar geçersiz sayılacak.  Bu madde her iki ülkede de yönetim şeklinin değiştiğini göstermektedir.  Taraflardan birinin kabul etmediği herhangi bir anlaşmayı diğeri de kabul etmeyecek.  Bu madde iki ülke arasında ittifak yapıldığını göstermektedir.

C) Fransa’nın TBMM Hükûmeti ile Ankara Antlaşması’nı yapması D) Birinci İnönü Savaşı’nın kazanılması E) Anlaşma Devletlerinin, Yunanistan ile Türkiye arasında ateşkes önerisinde bulunması

 Bu madde ile kastedilen anlaşma Sevr Barış Antlaşması’dır.  Sovyet Rusya kapitülasyonların kaldırılmasını kabul edecek.  Bu madde ile Sovyet Rusya Türkiye’nin bağımsızlığını kabul etmiştir.  Sovyet Rusya Misâk-ı Millî’yi tanıyacak.  Bu madde ile Misâk-ı Millî’yi kabul eden ilk büyük Avrupa devleti Sovyet Rusya olmuştur.  Batum Gürcistan’a bırakılacak.  Batum Misâk-ı Millî’den verilen ilk taviz olmuştur.  Boğazlar ve İstanbul Türklerde kalacak.  İki ülke arasında ilişkilerini geliştirmeye yönelik ekonomik ve siyasî anlaşmalar düzenlenecek.  İki devlet arasında posta örgütü kurulacak ve her türlü haberleşme sağlanacak.

4. Aşağıdakilerden hangisi, Moskova Antlaşması’nın hükümlerinden biri değildir? A) İki ülke arasında ilişkilerini geliştirmeye yönelik ekonomik ve siyasî anlaşmalar düzenlenecek B) TBMM Hükûmeti Sovyet Rusya’ya subay ve öğretmen gönderecek C) Çarlık Rusya ile Osmanlı Devleti arasında imzalanan tüm antlaşmalar geçersiz sayılacak D) Taraflardan birinin kabul etmediği herhangi bir anlaşmayı diğeri de kabul etmeyecek E) Sovyet Rusya Misâk-ı Millî’yi tanıyacak

 Esirler karşılıklı serbest bırakılacak. 1-E

2-A

3-D

4-B

~ 233 ~

“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”

KPSS / Tarihin Pusulası

☸ Antlaşmanın Önemi ve Özellikleri ✎ Moskova Dostluk ve Kardeşlik Antlaşması ile;  TBMM’yi tanıyan,  Kapitülasyonların kaldırılmasını kabul eden,

İlk büyük Avrupa devleti

 Misâk-ı Millî’yi tanıyan,

Sovyet Rusya olmuştur.

 Sevr’in geçersizliğini kabul eden

1. Aşağıdaki antlaşmalardan hangisi ile Batum’un Gürcistan’a ait olduğu TBMM tarafından kabul edilmiş ve böylece Misâkı Millî’den ilk taviz verilmiştir? A) Moskova

C) Gümrü

B) Kars

D) Ankara

E) Londra

☸ Bu antlaşma ile Doğu sınırımız ilk kez resmen, Batum millî sınırlar dışında kalacak şekilde çizilmiştir. Batum Misâk-ı Millî’den verilen ilk taviz olmuştur.

☸ Lozan Barış Antlaşması’ndan önce “kapitülasyonlara son verilmesi” hükmünü içeren ilk uluslararası belge Moskova Antlaşması’dır.

2. Millî Mücadele Dönemi’nde Misâk-ı Millî’yi tanıyan, aynı zamanda Sevr’in geçersizliğini de kabul eden ilk büyük Avrupa devleti aşağıdakilerden hangisidir? B) İtalya

A) Fransa

D) Yunanistan

C) İngiltere

E) Sovyet Rusya

3) II. İnönü Muharebesi (23 Mart-1 Nisan 1921)  3. Lozan Barış Antlaşması’ndan önce kapitülasyonlara son verilmesi hükmünü kabul eden ilk devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) İtalya

B) Sovyet Rusya

D) İngiltere

C) Fransa

E) Yunanistan

✎ Düzenli ordunun Yunanlılara karşı elde ettiği ikinci savunma zaferidir. ✎ İngilizlerin desteğini alan Yunan ordusu, Fevzi Çakmak’ın da desteğiyle, İsmet Paşa

komutasında güçlü bir savunma ile durdurulmuş ve Yunanlılar geri çekilmiştir. ✎ Mustafa Kemal, zaferin ardından İsmet Paşa’ya telgraf çekerek “Siz orada sadece düşmanı değil, milletin makûs (kötü, ters) talihini de yendiniz.” demiştir.

4. Mustafa Kemal, aşağıdaki gelişmelerden hangisinden sonra, İsmet Paşa’ya çektiği telgrafta “Siz orada sadece düşmanı değil, milletin makûs talihini de yendiniz.” demiştir? A) Sakarya Meydan Muharebesi B) I. İnönü Muharebesi

☸ Aslıhanlar – Dumlupınar Taarruz Girişimleri (8-12 Nisan 1921)  ✎ II. İnönü zaferini takiben Türk ordusu, geri çekilen Yunan ordusuna karşı Aslıhanlar

ve Dumlupınar taarruzlarını yapmış, ancak bu girişim sonuçsuz kalmıştır.

C) II. İnönü Muharebesi D) Büyük Taarruz E) Kütahya-Eskişehir Muharebeleri

✎ Bu durum, ordunun henüz “saldırı gücüne” ulaşamadığını açıkça göstermiştir.

II. İnönü Muharebesi’nin Sonuçları ❆ Düzenli orduya katılım ve halkın TBMM’ye olan güveni artmıştır. ❆ Fransa Zonguldak’tan çekilmiştir.

5. Kurtuluş Savaşı’nda İtalya’nın işgal ettiği yerlerden çekilmeye başlamasında, aşağıdaki gelişmelerden hangisinin etkili olduğu savunulabilir? A) II. İnönü Muharebesi

❆ İtalya işgal ettiği yerleri boşaltma kararı almıştır.

B) Başkomutanlık Meydan Muharebesi

❆ Fransa Ankara’ya barış teklif etmiş, ancak TBMM bu teklifi reddetmiştir.

C) Kuvây-i Milliye’nin askerî başarısı

❆ İngiltere Malta’da bulunan 40 esir Türk’ü serbest bırakmıştır.

E) Ankara Antlaşması’nın imzalanması

D) Sakarya Meydan Muharebesi

❆ Albay Refet Bey görevden alınmış ve Batı Cephesi birleştirilmiştir. ❆ Millî Savunma Bakanı Fevzi Çakmak’a “Orgenerallik” rütbesi verilmiştir.

~ 234 ~

1-A

2-E

3-B

4-C

5-A

KPSS / Tarihin Pusulası

“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”

4) Eskişehir - Kütahya Muharebeleri (10-24 Temmuz 1921)  1. TBMM’nin 8 Kasım 1920’de kurduğu düzenli ordunun Millî Mücadele sürecindeki ilk ve tek yenilgisi aşağıdakilerden hansidir? A) Kütahya-Eskişehir Muharebeleri B) I. İnönü Muharebesi C) II. İnönü Muharebesi D) Sakarya Meydan Muharebesi E) Gediz Taarruzu

✎ Düzenli ordunun tek (ilk ve son) yenilgisidir. ✎ Batı Cephesi’nde çatışmaların en yoğun geçtiği yerlerdir. ✎ İnönü Savaşlarından sonra iki kısımdan oluşan Batı Cephesi ilk defa bu savaşta tek

çatı altında toplanmış ve cephedeki merkez karargâh Eskişehir olmuştur. ✎ Yunan kuvvetleri büyük bir saldırıyla Afyon, Kütahya, Eskişehir ve Bilecik’i işgal et-

miştir. Hatta Yunanlılar Ankara/Polatlı’ya kadar ilerlemiş, top sesleri meclisten duyulur hâle gelmişti. ✎ Bunun üzerine Mustafa Kemal, ordunun “Sakarya Nehri’nin doğusuna çekilmesi”

emrini vermiştir. Mustafa Kemal’in bu emri vermesindeki temel amaç; ordunun daha fazla kayıp vermesini engellemek ve toparlanması için zaman kazanmaktır.

2. Millî Mücadele döneminde Ankara’da ilk Maarif Kongresi’nin düzenlenmesi, aşağıdaki savaşlardan hangisinin devam ettiği bir dönemde gerçekleşmiştir? A) I. İnönü Muharebesi B) Sakarya Meydan Muharebesi C) II. İnönü Muharebesi D) Başkomutanlık Meydan Muharebesi E) Kütahya-Eskişehir Muharebeleri

☸ Eskişehir-Kütahya Savaşları devam ederken, 16-21 Temmuz 1921 tarihleri arasında Ankara’da ilk resmî “Maarif Kongresi” düzenlenmiştir. Kongrede, Türkiye’deki Millî Eğitim Sistemi’nin programı üzerinde tartışılmıştır. Bizzat Mustafa Kemal’in de katıldığı bu maarif kongresi, askerî başarıların yanında eğitime de önem verildiğini kanıtlamaktadır.

 Eskişehir - Kütahya Muharebeleri’nin Sonuçları 

3. Aşağıdakilerden hangisi Kütahya-Eskişehir Savaşları’nın sonuçlarından biri değildir? A) İtalya Anadolu’dan çekilme kararını askıya almıştır.

❆ TBMM’ye olan güven sarsılmış, Mustafa Kemal’e olan muhalefet artmıştır.

B) Düzenli ordudan Kuvây-i Milliye’ye geri dönülmesi tartışmaları yaşanmıştır.

❆ Düzenli ordu ilk ve son yenilgisini almıştır.

C) Millî Savunma Bakanı Fevzi Çakmak’a “Orgenerallik” rütbesi verilmiştir.

❆ Meclis’in Kayseri’ye taşınması yönünde tartışmalar yaşanmıştır. ❆ Meclis’te “Ordu, millet nereye gidiyor?” tartışmaları gündeme gelmiştir.

D) Meclis’in Kayseri’ye taşınması yönünde tartışmalar yaşanmıştır.

❆ Afyon, Kütahya ve Eskişehir, Yunanlılar tarafından işgal edilmiştir.

E) Fransa, TBMM Hükûmeti’ne sunduğu barış teklifinden vazgeçmiştir.

❆ Düzenli ordudan Kuvây-i Milliye’ye geri dönülmesi tartışmaları yaşanmıştır. ❆ Muhalifler Mustafa Kemal’in liderliğini tartışmaya başlamıştır. ❆ İtalya Anadolu’dan çekilme kararını askıya almıştır. ❆ Fransa, TBMM Hükûmeti’ne sunduğu barış teklifinden vazgeçmiştir.

☸ Başkomutanlık Kanunu’nun Çıkarılması (5 Ağustos 1921) ✎ Eskişehir-Kütahya Muharebeleri’nden sonra, Meclis’teki çoğu milletvekilinin hem-

fikir olduğu konu, Mustafa Kemal Paşa’nın ordunun başına geçmesi yönündeydi. ✎ Özellikle bu yetkilerin verilmesini daha çok muhalif vekiller desteklemiştir. Çünkü

bu desteğin arkasında, kaybedilecek bir savaşın sorumluluğunu Mustafa Kemal’e yıkma isteği yatmaktadır.

4. Amasya Genelgesi’nden sonra askerlik görevinden istifa eden Mustafa Kemal Paşa, aşağıdaki savaşların hangisinden sonra “Başkomutan” olarak tekrar bu görevi üstlenmiştir? A) I. İnönü Muharebesi B) Kütahya-Eskişehir Muharebeleri C) II. İnönü Muharebesi D) Başkomutanlık Meydan Muharebesi E) Sakarya Meydan Muharebesi

✎ Bu doğrultuda TBMM, 5 Ağustos 1921’de kabul edilen “Başkomutanlık Kanunu”

ile Meclis’in tüm yetkilerini “3 ay” için Mustafa Kemal’e vermiştir.

1-A

2-E

3-C

4-B

~ 235 ~

“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Mustafa Kemal’in bu kadar geniş yetkiler üstlenmesinde, olağanüstü bir dönemde

çabuk karar alma ve bu kararları hızlı bir şekilde uygulama isteği etkili olmuştur. ☸ Mustafa Kemal Paşa bu kanunla birlikte, daha önce istifa ettiği askerlik mesleğine bir “Başkomutan” olarak tekrar geri dönmüştür. ☸ Dikkat!... Mustafa Kemal’in hangi savaştan önce ya da sonra askerlik görevine geri döndüğü konusu ÖSYM tarafından pek çok kez sorulmuştur. Bu bakımdan Mustafa Kemal’in Eskişehir-Kütahya Muharebeleri’nden sonra, Sakarya Meydan Muharebesin’den önce askerlik mesleğine geri döndüğü unutulmamalıdır.

1. 7-8 Ağustos 1921’de Mustafa Kemal Paşa tarafından yayımlan Tekâlif-i Milliye Emirleri, aşağıdaki savaşlardan hangisine bir hazırlık mahiyetindedir? A) I. İnönü Muharebesi B) II. İnönü Muharebesi C) Sakarya Meydan Muharebesi D) Kütahya-Eskişehir Muharebeleri

☸ Mustafa Kemal, Başkomutanlık yetkisine dayanarak, Sakarya Meydan Muharebesi öncesinde orduyu güçlendirmek amacıyla Tekâlif-i Milliye Emirleri’ni yayımlamıştır.

☸ Tekâlif-i Milliye Emirleri (Millî Vergi Yükümlülükleri) (7-8 Ağustos 1921) ✎ Ordunun ihtiyaçlarını karşılamak ve orduyu savaşa hazır hâle getirmek için halktan

alınması öngörülen ulusal vergileri ifade etmektedir. ✎ Amaç ordunun; silah, cephane, asker, giyecek, yiyecek, taşıt, yük hayvanı gibi ihti-

yaçlarını karşılayarak orduyu güçlendirme isteğidir. ✎ Bu emirler bir anlamda “Genel Seferberlik İlânı” olarak nitelendirilebilir. ✎ Mustafa Kemal tarafından, “Başkomutanlık” yetkisi ile çıkarılan emirlerdir. ✎ Emirler, TBMM’nin onayından geçmemiştir.

E) Başkomutanlık Meydan Muharebesi

2. Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin çıkarılmasında TBMM’nin onayının olmaması, Mustafa Kemal’in; I.

yasama,

II. yürütme, III. yargı yetkilerinden hangilerini kullandığını kanıtlamaktadır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) Yalnız III

E) I, II ve III

☸ Tekâlif-i Milliye Emirleri’nde meclis onayının olmaması, Mustafa Kemal’in yasama gücünü elinde tuttuğunun açık kanıtıdır.

Tekâlif-i Milliye Emirleri ❆ Her ilçede kaymakam başkanlığında bir Tekâlif-i Milliye Komisyonu kurulacak.

3. Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin yayımlanması ile; I.

Halkın elindeki malzemelerin düşman eline geçmesini önlemek,

❆ Komisyon, teslim aldığı her mal için bedeli ödenmek üzere makbuz verecek.

II. Sakarya Meydan Muharebesi öncesinde ordunun ihtiyaçlarını karşılamak,

❆ Her aile birer kat çamaşır, bir çift çorap ve bir çift çarık hazırlayıp komisyona

III. TBMM’ye karşı çıkan isyanları engellemek

teslim edecek. ❆ Herkes elindeki bez, çaput, patiska, pamuk, yün, kumaş, iplik vs.nin % 40’ını

komisyona teslim edecek.

faaliyetlerinden hangileri amaçlanmıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

❆ Herkes elindeki buğday, saman, un, arpa, fasulye vb. her türlü gıda maddesinin

% 40’ını komisyona teslim edecek. ❆ Herkes elindeki benzin, motorin, lastik, kablo, pil, tel vs.nin % 40’ını komisyona

teslim edecek. ❆ Herkes elindeki deve, at, öküz, katır ve merkebin % 20’sini teslim edecek. ❆ Herkes elindeki silah ve cephanesini üç gün içinde komisyona teslim edecek. ❆ Kasatura, kılıç, mızrak ve eyer yapabilen tüm zanaatçılar isim ve yeteneklerini

komisyona yazdıracaklar. ❆ Herkes elinde kalmış olan her çeşit aracıyla ayda bir kez 100 km’yi geçmemek

şartıyla ordu mallarını ücretsiz taşıyacaktır.

4. Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin sorunsuz bir şekilde uygulanmasını sağlamak için; I.

Ankara,

II. Samsun, III. Konya şehirlerinden hangilerinde İstiklâl Mahkemeleri kurulmuştur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

☸ Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin uygulanmasını sağlamak için Ankara, Samsun, Konya, Yozgat ve Kastamonu şehirlerinde İstiklâl Mahkemeleri kurulmuştur.

~ 236 ~

1-C

2-A

C) Yalnız III

E) I, II ve III

3-B

4-E

KPSS / Tarihin Pusulası

“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”

✎ Millî Mücadele Dönemi’nde Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin suiistimal edilmemesi için

de birtakım önlemler alınmıştır. Bunlar şu şekildedir;  Yolsuzluk suçluları Hıyanet-i Vataniye Kanunu’na göre yargılanacaktır.

1. Tekâlif-i Milliye Komisyonları’nın kurulması,

 Tekâlif-i Milliye Komisyonları kurulacaktır.

I.

 Bağış defterleri, gerektiğinde müfettişlerce denetlenecektir.

II. Bağış defterlerinin müfettişler tarafından denetlenmesi,

 Yazılı belge tutulması zorunlu kılınacaktır. ✎ Mustafa Kemal tarafından yayımlanan Tekâlif-i Milliye Emirleri, Sakarya Meydan

Muharebesi’nin “Topyekûn” bir savaş olacağını da açıkça göstermektedir.

III. Hıyanet-i Vataniye Kanunu’nun çıkarılması Yukarıdakilerden hangileri Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin suiistimal edilmemesi için alınan önlemler arasındadır? A) Yalnız I

5) Sakarya Meydan Muharebesi (23 Ağustos-13 Eylül 1921) 

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ Mustafa Kemal’in Başkomutan olarak katıldığı ilk muharebedir. ✎ Savaşı “Başkomutan” olarak idare eden Mustafa Kemal’in; “Hatt-ı müdafaa yoktur, sath-ı müdafaa vardır. O satıh bütün bir vatandır. Vatanın her karış toprağı vatandaşın kanıyla ıslanmadıkça terk olunamaz...” emri savaşın kaderini belirlemiştir. ☸ Dünya tarihinde, “Yüzey Savunması Stratejisi” ilk kez Mustafa Kemal Paşa tarafından Sakarya Meydan Muharebesi’nde uygulanmıştır. ✎ 23 Ağustos 1921’de Yunan ordusunun taarruzu ile başlayan savaşta, Türk ordusu

2. Mustafa Kemal Paşa, “Hatt-ı müdafaa yoktur, sath-ı müdafaa vardır. O satıh bütün bir vatandır. Vatanın her karış toprağı vatandaşın kanıyla ıslanmadıkça terk olunamaz...” emrini vererek hangi savaşın kaderini belirlemiştir? A) Birinci İnönü

B) İkinci İnönü

C) Kütahya-Eskişehir

D) Sakarya

E) Büyük Taarruz

üstün bir savunma başarısı elde etmiştir. 22 gün 22 gece süren savaştan sonra üstünlüğü ele geçiren Türk ordusunun, 13 Eylül 1921’de karşı taarruza geçmesiyle Yunan ordusu Sakarya’nın batısına çekilmiş ve savaş Türk zaferiyle sonuçlanmıştır. ☸ Sakarya Savaşı’nda 7’si tümen komutanı olmak üzere 350 civarında subay şehit düştüğü için, bu savaş “Zabitler (Subaylar) Savaşı” olarak da anılmaktadır. Ayrıca bu savaşı Mustafa Kemal, “çok büyük ve kanlı savaş” anlamına gelen “Melhâme-i Kübrâ” ifadesi ile nitelendirmiştir.

3. Mustafa Kemal Paşa’nın “Başkomutan” olarak katıldığı ilk savaş aşağıdakilerden hangisidir? A) Büyük Taarruz

B) Sakarya

C) Birinci İnönü

D) İkinci İnönü

E) Kütahya-Eskişehir

 Sakarya Meydan Muharebesi’nin Sonuçları  ❆ Sakarya Savaşı, Türk ordusunun son savunma muharebesidir. Bu savaştan

sonra taarruz (saldırı) gücü Türk ordusuna geçmiştir. ❆ Türk ordularının 1683 tarihli II. Viyana Kuşatması’ndan bu yana süregelen

geri çekilişi sona ermiştir. ❆ 19 Eylül 1921’de TBMM tarafından Mustafa Kemal’e “Mareşallik (Müşirlik)”

rütbesi ve “Gazilik” unvanı verilmiştir. ❆ Taarruz gücü yok edilen Yunanlılar Sakarya Nehri’nin batısına çekilmişlerdir. ❆ İtalya Anadolu’yu tamamen boşaltmıştır.

4. Aşağıdakilerden hangisi Sakarya Savaşı’nın sonuçlarından biri değildir? A) Ordunun savunma durumundan taarruza geçmesi B) Fransa ile Ankara Antlaşması’nın imzalanması C) Mustafa Kemal’e gazilik unvanı ve mareşallik rütbesinin verilmesi D) Ukrayna ile dostluk antlaşmasının imzalanması E) Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin çıkarılması

❆ İtilaf Devletleri barış teklifinde bulunmuşlarsa da bu teklif reddedilmiştir. ❆ TBMM’nin gerek içeride gerekse dışarıda saygınlığı artmıştır. ❆ Meclisin Kayseri’ye taşınmasından vazgeçilmiştir. ❆ Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan ile Kars Antlaşması imzalanmıştır. ❆ TBMM ile Fransa arasında Ankara Antlaşması imzalanmıştır.

5. Mustafa Kemal aşağıdaki savaşların hangisinden sonra “Gazilik” unvanı ve “Mareşallik” rütbesi almıştır? A) Sakarya

B) Birinci İnönü

C) Trablusgarp

D) Çanakkale

❆ TBMM ile Ukrayna arasında Dostluk Antlaşması imzalanmıştır.

E) Büyük Taarruz

❆ TBMM ile İngiltere arasında esir değişimi için Esir Mübadelesi Antlaşması

(İstanbul Sözleşmesi) imzalanmıştır. 1-C

2-D

3-B

4-E

5-A

~ 237 ~

“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”

KPSS / Tarihin Pusulası

☸ Kars Antlaşması (13 Ekim 1921) ✎ TBMM Hükûmeti ile Kafkas Cumhuriyetleri (Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan)

arasında imzalanmıştır. ✎ Sovyet Rusya’nın aracılığı ve garantörlüğünde imzalanan Kars Antlaşması’nı, Türk

Heyeti adına Kâzım Karabekir imzalamıştır. ✎ Sovyet Rusya’nın, TBMM Hükûmeti ile Kafkas Cumhuriyetleri arasında arabulucu-

luk yapması, Kafkas Cumhuriyetleri’nin dış politikada Sovyet Rusya’ya bağımlı olduğunu göstermektedir.

1. Sakarya Savaşı sonrasında imzalanan Kars Antlaşması’na; I.

Azerbaycan,

II. Ermenistan, III. Gürcistan devletlerinden hangileri imza atmıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ Antlaşmaya göre;  Nahcivan’a muhtariyet (özerklik) verilecek,  Taraflar arasında sağlık, güvenlik, ticaret gibi konularda işbirliği yapılacak,  İstanbul’un güvenliği sağlanacak ve Boğazlar ticarete açılacak,  TBMM, Batum’un Gürcistan’a verilmesini kabul edecek,  Kafkas Cumhuriyetleri (Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan) kapitülasyonların

kaldırılmasını kabul edecek.  Taraflar arasında telgraf ve demiryolu hatları güçlendirilecekti.

2. 13 Ekim 1921’de Kafkas Cumhuriyetleri ile imzalanan Kars Antlaşması’nı, TBMM Heyeti adına aşağıdakilerden hangisi imzalamıştır? A) Bekir Sami Bey B) Enver Paşa C) Kâzım Karabekir D) Rauf Orbay E) Ali Fuat Cebesoy

☸ TBMM bu antlaşma ile Moskova Antlaşması maddelerini bir de Kafkas Cumhuriyetlerine onaylatmıştır. ☸ Batum, bu antlaşma ile Misâk-ı Millî’ye aykırı olarak sınırlarımız dışında kalmıştır. ☸ Kars Antlaşması ile Doğu (Kafkas) sınırımız kesin ve son şeklini almıştır.

3. Batum, aşağıdaki antlaşmaların hangisiyle Misâk-ı Millî’ye aykırı olarak sınırlarımız dışında kalmıştır? A) Moskova B) Kars C) Ankara D) Brest-Litowsk E) Gümrü

☸ Doğu (Kafkas) sınırının şekillenmesinde Gümrü, Batum, Moskova ve Kars Antlaşmaları etkili olmuştur. 4. Millî Mücadele döneminde doğu sınırının şekillenmesinde; I.

☸ Ankara Antlaşması (İtilafnâmesi) (20 Ekim 1921) ✎ TBMM Hükûmeti ile Fransa arasında, 20 Ekim 1921’de Ankara’da imzalanmıştır. ✎ Antlaşmaya göre;  Taraflar arasındaki savaş sona erecek ve her iki taraf genel af ilân edecek,

Ankara,

II. Moskova, III. Kars antlaşmalarından hangilerinin etkili olduğu savunulamaz? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

 Savaş esirleri karşılıklı olarak serbest bırakılacak,

C) Yalnız III

E) II ve III

 Hatay ve İskenderun, Fransız mandasındaki Suriye’de kalacak,  Hatay’da özel bir yönetim kurulacak ve resmî dili Türkçe olacak,  Caber Kalesi (Anadolu Selçuklu Devleti’nin kurucusu Süleyman Şah’ın mezarı-

nın bulunduğu kale) Türk toprağı sayılacaktı. ✎ Bu antlaşma ile; ❆ Güney Cephesi kapanmış ve Fransa Anadolu’yu boşaltmıştır. Geri çekilirken de,

bazı askerî araç ve gereçlerini Türk ordusuna bırakmıştır. ❆ Türkiye-Suriye sınırı Hatay-İskenderun dışında çizilmiş, böylece Hatay Misâk-ı

Millî’den verilen ikinci taviz olmuştur. ❆ İtilaf Devletleri arasında güçlü bir dayanışma kalmadığı ortaya çıkmıştır.

5. Millî Mücadele Dönemi’nde, Anadolu Selçuklu Devleti’nin kurucusu Süleyman Şah’ın mezarının olduğu Suriye’deki Caber Kalesi, aşağıdakilerin hangisinde yer alan hükümle Türk toprağı sayılmıştır? A) Moskova Antlaşması B) Kars Antlaşması C) Gümrü Antlaşması D) Ankara Antlaşması E) Mudanya Ateşkes Antlaşması

❆ Fransa TBMM’nin varlığını resmen kabul etmiştir. ☸ Bu antlaşma ile Fransa, TBMM’nin varlığını kabul eden ilk İtilaf devleti olmuştur. 1-E

~ 238 ~

2-C

3-B

4-A

5-D

KPSS / Tarihin Pusulası

“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”

☸ İtilaf Devletleri’nin Ateşkes ve Barış Teklifleri (Paris Mukarreratı) (22-26 Mart 1922) ✎ Mustafa Kemal, Avrupa’daki diplomatik gelişmeleri takip edebilmek için TBMM’yi

1. TBMM’nin varlığını kabul eden ilk İtilaf Devleti aşağıdakilerden hangisidir?

temsilen Dışişleri Bakanı Yusuf Kemal Tengirşek’i Paris’e göndermiştir.

A) İngiltere D) ABD

✎ İtilaf Devletleri, Sakarya Savaşı’ndan sonra 22 Mart 1922’de Türk-Yunan savaşını

B) İtalya C) Fransa E) Yunanistan

bitirecek bir ateşkes önerisinde bulunmuş, ancak koşullar TBMM tarafından kabul edilmemiştir. ✎ Bunun üzerine İtilaf Devletleri 26 Mart 1922’de, “Sevr’in biraz değiştirilmiş hali”

şeklinde tekrar barış teklifinde bulunmuşlardır. Ancak TBMM, Misâk-ı Milli’ye ve eşitliğe ters olan bu teklifleri de reddetmiştir. Bu noktada TBMM, bağımsızlık için savaşmayı sürdürmekten başka çare olmadığı düşüncesiyle hareket etmiştir.

2. I.

Birinci İnönü,

II. İkinci İnönü,

☸ Anlaşma Devletleri; Birinci İnönü, Sakarya ve Başkomutanlık savaşları sonrasında TBMM’ye barış teklifinde bulunmuşlardır. ✎ Mustafa Kemal, Türk ordusunun taarruz düzeyine gelmediğini görmüş ve yeterli

hazırlıkların yapılması için 1 sene kadar beklemiştir. 1922 yılının Ağustos’unda ise taarruz kararı almıştır.

III. Sakarya İtilaf Devletleri, yukarıda verilen savaşların hangilerinden sonra TBMM’ye barış teklifinde bulunmuşlardır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

“Ordumuzun kararı taarruzdur. Fakat biz bunu şimdilik erteliyoruz. Çünkü hazırlıklarımız henüz tamamlanmadı. Yarım hazırlıkla taarruza geçmek, hiç taarruz etmemekten daha fenadır.” (Gazi Mustafa Kemal) 3. Mustafa Kemal, “Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri!” emrini aşağıdaki savaşların hangisinde vermiştir?

6) Başkomutanlık Meydan Muharebesi (Büyük Taarruz) (26 Ağustos-9 Eylül 1922) 

A) Büyük Taarruz

B) Sakarya

C) II. İnönü

D) I. İnönü E) Çanakkale

✎ Tamamen düşmanı Anadolu’dan temizlemeye yönelik taarruz savaşıdır. ✎ Mustafa Kemal, meclisi “Düşman karşısında bulunan ordumuz başsız bırakılamazdı. Bunun için bırakmadım, bırakamam ve bırakmayacağım” sözleriyle ikna etmeyi ba-

şarmış, bunun üzerine TBMM, 20 Temmuz 1922’de taarruz öncesi aldığı bir kararla Mustafa Kemal’in Başkomutanlık yetkisini süresiz olarak uzatmıştır. ✎ 26 Ağustos 1922’de Afyon-Kocatepe’den başlayan taarruzda, 30 Ağustos 1922’de

Yunanlılara karşı “Başkomutanlık Meydan Muharebesi” yapılmış ve Yunan ordusunun önemli bir bölümü imha edilmiştir. ✎ Başkomutan Mustafa Kemal Paşa’nın Afyon-Kocatepe’den; “Ordular! İlk hedefiniz

Akdeniz’dir, ileri!” emrini vermesi ile de savaşın kaderi belirlenmiştir. ✎ 2 Eylül’de Uşak’a bağlı Karlık Köyü’nde Yunan Başkomutanı General Trikopis esir

alınmıştır. Türk ordusu 9 Eylül’de ise İzmir’e girmiş ve şehri işgalden kurtarmıştır.

4. Mustafa Kemal Paşa’nın “Rum Sındığı Savaşı” olarak nitelendirdiği savaş aşağıdakilerden hangisidir? A) I. İnönü Muharebesi B) Gediz Muharebesi C) Sakarya Meydan Muharebesi D) II. İnönü Muharebesi E) Başkomutanlık Meydan Muharebesi

✎ Önce Afyon, daha sonra Dumlupınar Meydan Muharebesi ile Kütahya ve ardından

da Uşak, Eskişehir, Aydın, Manisa, İzmir, Bursa ve Çanakkale (boğaz kısmı hariç) düşmandan temizlenmiştir. ✎ Savaş sonrasında Yunan işgali sona ermiş, İngiltere Anadolu üzerinde uygulamaya

çalıştığı politikada yalnız kalmış ve Anlaşma Devletleri TBMM Hükûmeti’ne ateşkes önerisinde bulunmuştur. Böylece Büyük Taarruz, Kurtuluş Savaşı’nın da son askerî safhası olmuştur. ☸ Mustafa Kemal bu savaşa “Rum Sındığı Savaşı” adını vermiştir. (Sınmak: Kırılmak.) ☸ 30 Ağustos 1922’de zaferle sonuçlanan Başkomutanlık Meydan Muharebesi’nden sonra, Mustafa Kemal’in tavsiyesi üzerine, TBMM tarafından 31 Ağustos 1922’de Fevzi Çakmak’a “Mareşallik” rütbesi verilmiş, böylece Mustafa Kemal Paşa dışında “Mareşallik” rütbesi alan ikinci ve tek kişi Fevzi Çakmak olmuştur.

5. Başkomutanlık Meydan Muharebesinden sonra, Mustafa Kemal’in tavsiyesi üzerine TBMM tarafından kendisine 31 Ağustos 1922’de “Mareşallik” rütbesi verilen ve böylece Mustafa Kemal Paşa dışında bu rütbeyi alan tek kişi aşağıdakilerden hangisidir? A) İsmet İnönü B) Fevzi Çakmak C) Kâzım Karabekir D) Rauf Orbay E) Ali Fuat Cebesoy

1-C

2-D

3-A

4-E

5-B

~ 239 ~

“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”

KPSS / Tarihin Pusulası

☸ 30 Ağustos, Türk Milleti’nin “Zafer Bayramı”dır. Zafer Bayramı, ilk kez 30 Ağustos 1923‘te Afyonkarahisar, Denizli, Kahramanmaraş, Ankara ve İzmir‘de kutlanmıştır. 1935 yılında ise resmî olarak “Zafer Bayramı” ilân edilmiştir.

Önemli Bir Hatırlatma! ⫸ ⫸ ⫸ ⫸

TBMM’yi tanıyan ilk devlet TBMM’yi tanıyan ilk büyük Avrupa devleti TBMM’yi tanıyan ilk İtilaf Devleti TBMM’yi tanıyan ilk Müslüman devlet

⇒ ⇒ ⇒ ⇒

Ermenistan Sovyet Rusya Fransa Afganistan

☸ Mudanya Ateşkes Antlaşması (Mütarekesi) (11 Ekim 1922)

1. Mustafa Kemal Paşa komutasındaki Türk ordusunun Yunanlılara karşı zafer elde ettiği Başkomutanlık Meydan Muharebesi’nin, “30 Ağustos Zafer Bayramı” olarak kutlanması ilk kez aşağıdaki yılların hangisinde gerçekleşmiştir? A) 1922

B) 1923 D) 1929

C) 1928

E) 1932

2. TBMM’nin varlığını tanıyan; I.

ilk devlet,

✎ Anlaşma Devletleri’nin ateşkes önerisi üzerine imzalanmıştır.

II. ilk İtilaf devleti,

✎ Mütarekeye İngiliz General Harrington, Fransız General Charrpy, İtalyan General

III. ilk büyük Avrupa devleti aşağıdaki seçeneklerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?

Monbelli ve TBMM Hükûmeti adına İsmet Paşa katılmıştır. ✎ Yunanistan’ın temsilcisi General Mazarakis görüşmelere katılmamış, konferans so-

I

nuna kadar gemide bekletilmiştir. Sadece yazılı olarak görüş bildiren Yunanistan’ı, görüşmelerde İngiltere temsil etmiştir. ✎ Görüşmeler, Doğu Trakya, İstanbul ve Boğazlar konusunda anlaşmazlık çıktığı için

kesilmiş, ancak Fransa’nın girişimiyle 6 Ekim’de başlayan görüşmelerin sonucunda 11 Ekim 1922’de Mudanya Ateşkes Antlaşması imzalanmıştır. ❆

II

III

A) Gürcistan

İngiltere

Fransa

B) Fransa

Rusya

İngiltere

C) Ermenistan

İngiltere

Fransa

D) Rusya

Fransa

İngiltere

E) Ermenistan

Fransa

Rusya

Mudanya Ateşkes Antlaşması’nın Hükümleri  Doğu Trakya Meriç’e kadar TBMM’ye bırakılacak ve 15 gün içinde Yunanlılar burayı boşaltacaktır.

3. Mudanya Ateşkes Görüşmeleri’ne katılmayan Yunanistan’ı, aşağıdaki devletlerden hangisi temsil etmiştir?

 Yunanlılar bölgeyi terk ettikten sonra bölgeye 8000 kişilik bir Türk Jandarma Birliği gönderilecektir.

A) İtalya

 Anlaşma Devletleri, Yunanlıların bıraktığı yerlerin kontrolünü 30 gün içinde TBMM’ye bırakacaktır.  İstanbul ve Boğazlar TBMM’ye bırakılacak, kalıcı barış yapılana kadar Türk ordusu Doğu Trakya, Boğazlar ve İstanbul’a girmeyecektir.  Ateşkes hükümleri, imzalandığı tarihten 3 gün içinde yürürlüğe girecektir.  Sözleşmenin yürürlüğe girmesiyle Türk-Yunan kuvvetleri arasında silahlı mücadele sona erecektir.

✎ Mudanya Ateşkes Antlaşması (Mütarekesi) ile;  Doğu Trakya, İstanbul ve Boğazlar savaş yapılmadan kurtarılmıştır.  Kurtuluş Savaşı’nın askerî safhası sona ermiştir.  Mondros Ateşkes Antlaşması resmen geçersiz bir antlaşma olmuştur.  İngiltere Yeni Türk Devleti’ni resmen tanımıştır.  İngiltere’de Lloyd George Hükûmeti istifa etmiştir.

E) Sovyet Rusya

4. Kurtuluş Savaşı’nı noktalayan Mudanya Ateşkes Antlaşması sonunda Doğu Trakya’nın teslim alınması işiyle Trakya Yüksek Komiseri olarak görevlendirilen devlet adamı aşağıdakilerden hangisidir? A) Refet Bele B) Cemal Paşa C) Rauf Orbay D) İsmet İnönü E) Ali Fuat Cebesoy

☸ Mudanya Ateşkes Anlaşması sonunda, Doğu Trakya’nın teslim alınması işiyle Refet (Bele) Bey Trakya Yüksek Komiseri olarak görevlendirilmiş, 19 Ekim 1922’de Refet (Bele) Bey coşkun gösteriler eşliğinde İstanbul’a girmiştir.

☸ Antlaşmanın Önemi ve Özellikleri

C) İngiltere

B) Fransa

D) ABD

5.  Kurtuluş Savaşı’nın askerî safhası sona ermiştir.  Doğu Trakya, İstanbul ve Boğazlar savaş yapılmadan kurtarılmıştır. Yukarıdaki gelişmeler aşağıdaki antlaşmalardan hangisinin sonuçları arasındadır? A) Lozan

B) Ankara

D) Mudanya

 İstanbul’un TBMM’ye bırakılmasıyla Osmanlı hukuken sona ermiştir.

C) Kars

E) Moskova

 İsmet (İnönü) Bey’in Mudanya’daki diplomatik başarısı, O’nun Lozan Barış Kon-

feransı’nda da temsilci olarak görevlendirilmesinde etkili olmuştur.

~ 240 ~

1-B

2-E

3-C

4-A

5-D

KPSS / Tarihin Pusulası

“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”

7) Lozan Barış Görüşmeleri (Konferansı) (20 Kasım 1922) ☸ Antlaşma Devletleri Mudanya Ateşkes Antlaşması’ndan sonra kalıcı barışı sağlamak amacıyla İsviçre’nin Lozan şehrinde bir konferans düzenlemeyi kararlaştırmışlardır. Ancak Lozan Konferansı’na hem TBMM hükûmeti hem de İstanbul Hükûmeti’ni davet etmişlerdir. Anlaşma Devletleri böyle bir girişimde bulunarak, iki taraf arasında ikilik yaratmayı ve Milli Mücadele’nin siyasî safhasını başarısızlığa uğratmayı amaçlamışlardır. ☸ Ancak bu düşüncelerinde başarılı olamamışlardır. Nitekim bu gelişmeyi fırsat bilen TBMM, bir yasa tasarısıyla 1 Kasım 1922’de saltanatı kaldırmıştır.

1. I.

İsmet İnönü,

II. Hasan Saka, III. Rıza Nur Yukarıdakilerden hangileri Lozan Konferansı’na katılan Türk heyetinde yer almıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ 1 Kasım 1922’de saltanatın kaldırılmasıyla, TBMM Lozan Konferansı’na tek başına

katılma ve Türkiye’yi temsil etme imkânı bulmuştur. ✎ Mustafa Kemal; konferansı yakından takip etmek, Türk Devleti’ni dünya kamuoyu-

na tanıtmak ve Yunanlıların Batı Anadolu’da yaptığı tahribatı tüm dünyaya göstermek amacıyla, barış görüşmelerinin İzmir’de yapılmasını istemiştir. Ancak bu isteği mümkün olmamıştır.

2. İtilaf Devletleri’nin Lozan Görüşmeleri’ne Londra Konferansı’nda olduğu gibi İstanbul Hükûmetini de davet etmesi karşısında, TBMM aşağıdakilerden hangisi ile ilgili bir karar almıştır? A) Lozan Görüşmeleri’ne katılmama

✎ Lozan Görüşmeleri’nde TBMM’yi İsmet İnönü başkanlığında, Rıza Nur, Hasan Saka

B) Saltanat makamına son verme

ve 34 bürokrattan oluşan bir heyet temsil etmiştir.

C) İstanbul Hükûmeti’ni yasadışı ilan etme

☸ Lozan Görüşmeleri’nde TBMM’yi İsmet İnönü’nün temsil etmesinde, O’nun Mudanya Ateşkes Görüşmeleri’nde gösterdiği diplomatik başarı ve Genelkurmay Başkanı olarak gösterdiği askerî başarılar etkili olmuştur. ✎ Lozan Konferansı’na;

D) Halifeliği kaldırma E) Cumhuriyeti ilan etme

3. I.

Katılan Devletler

Amaçları

 TBMM  İngiltere  Fransa  İtalya  Yunanistan  Romanya  Yugoslavya  Belçika  Portekiz  Japonya  Sovyet Rusya  Bulgaristan  ABD

⇒ Misâk-ı Millî’yi ve Yeni Türk Devleti’ni kabul ettirmek ⇒ Çıkarlarını korumak

Bulgaristan,

II. Yunanistan, III. Sovyet Rusya

⇒

“

“

Yukarıdakilerden hangileri Lozan Konferansı’nda sadece “Boğazlar” konusunda yapılan görüşmelere katılmıştır?

⇒

“

“

A) Yalnız I

⇒ İtilaflar tarafından korunmak

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

⇒ İtilaflarla birlikte hareket etmek ⇒

“

“

“

“

⇒

“

“

“

“ (ticarî amaçlı)

⇒

“

“

“

“ (ticarî amaçlı)

⇒ Ekonomik çıkar ve boğazlar

4. Lozan Konferansı’na gözlemci olarak katılan devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) İtalya

B) Fransa

D) Yunanistan

C) ABD

E) İngiltere

⇒ Sadece “Boğazlar” konusunda ⇒ Sadece “Boğazlar” konusunda ⇒ Gözlemci olarak

☸ Lozan Konferansı’nda, Boğazlar üzerinde “mutlak Türk egemenliği” tezini savunan devlet Sovyetler Birliği’dir. ☸ Mustafa Kemal, Lozan’a giden heyetten “Kapitülasyonlar” ve “Ermeni Yurdu” konularında kesinlikle taviz verilmemesini istemiştir.

5. Lozan Görüşmeleri’nde İsmet Paşa: "Efendiler, çok ıstırap çektik, çok kan akıttık. Bütün uygar uluslar gibi hürriyet ve istiklâl istiyoruz." demiştir. İsmet Paşa’nın bu beyanatı, aşağıdaki ilkelerden hangisinden vazgeçilemeyeceğini kanıtlar niteliktedir? A) Millî bağımsızlık B) Millî egemenlik C) Birlik ve beraberlik

✎ Konferansın ilk gününde söz alan İsmet İnönü, “Çok ıstırap çektik, çok kan akıttık;

bütün medenî milletler gibi hürriyet ve istiklâl istiyoruz...” demiştir.

D) Çağdaşlaşma E) İnsanlık sevgisi

✎ Görüşmelerde TBMM Heyeti ile İtilaf Devletleri’nin karşılıklı olarak pek çok konuda

görüş ayrılığına düşmesi nedeniyle, 4 Şubat 1923’te görüşmelere ara verilmiştir.

1-E

2-B

3-D

4-C

5-A

~ 241 ~

“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”

KPSS / Tarihin Pusulası

☸ Konferansın Kesilmesine Yol Açan Başlıca Konular  Kapitülasyonların kaldırılması ***

⦁ Ermeni yurdu meselesi ***

 Boğazlar meselesi ***

⦁ Musul (Irak sınırı) sorunu çözülemedi

 Osmanlı borçları konusu

⦁ Savaş tazminatları

I.

 İstanbul’un boşaltılması

⦁ Karaağaç meselesi

II. Ermeni yurdu,

☸ Lozan Konferansı’nda görüşmelerin kesilmesinden sonra, TBMM’de artan muhalefet nedeniyle 1 Nisan 1923’te Meclis seçimleri yenilenmiş ve II. TBMM vekilleri seçilmiştir. II. TBMM 11 Ağustos 1923’te göreve başlamıştır. ☸ Görüşmelerin kesildiği bu dönemde, 9 Nisan 1923’te Amerika ile Türkiye arasında Türkiye’de yatırım yapacak Amerikan şirketlerine yoğun teşvikler içeren “Chester Projesi” veya "Şarkî Anadolu Demiryolları Anlaşması" imzalanmıştır. ✎ Mustafa Kemal, yaşanan bu gelişmeler karşısında orduların Boğazlar ve Musul üze-

rine hareket etmesi emrini vermiştir. Bunun üzerine, yeni bir savaşı göze alamayan İtilaf Devletleri’nin girişimleriyle, görüşmeler 23 Nisan 1923’te yeniden başlamıştır. ✎ TBMM ile İtilaf Devletleri arasındaki görüşmeler, yaklaşık 3 ay kadar devam etmiş

ve taraflar arasında 24 Temmuz 1923’te, İsviçre’nin Lozan kasabasındaki Beau-Rivage Palace’ta Lozan Barış Antlaşması imzalanmıştır.

1. Mustafa Kemal Lozan Konferansı’na katılan heyetten; kapitülasyonlar,

III. Osmanlı borçları konularından hangilerinde kesinlikle taviz verilmemesini istemiştir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

2. Lozan Görüşmeleri’nin 4 Şubat 1923 tarihinde kesintiye uğramasında; I.

Ermeni yurdu,

II. Boğazlar, III. Osmanlı borçları konularından hangilerinde tarafların bir anlaşmaya varamaması etkili olmuştur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

8) Sevr’e Başkaldırı: Lozan Barış Antlaşması (24 Temmuz 1923) ✎ 24 Temmuz 1923’te I. TBMM tarafından imzalanmış, 23 Ağustos 1923’te II. TBMM

tarafından onaylanmıştır.

☸ Lozan Barış Antlaşması’nın Önemi ve Değerlendirilmesi ✎ Lozan Barış Antlaşması, Sevr Antlaşması’na bir anlamda başkaldırı niteliği taşımak-

3. TBMM, Lozan Görüşmeleri’nin kesildiği dönemde aşağıdaki devletlerden hangisi ile yoğun teşvikler içeren bir “Demiryolu Antlaşması” imzalamıştır? A) Fransa

C) İngiltere

B) ABD

E) İtalya

D) Sovyet Rusya

tadır. Nitekim Mustafa Kemal’in, bu antlaşmaya ilişkin 24 Temmuz 1933’te Hâkimiyet-i Milliye Gazetesi’nde yer alan bir sözü Lozan’ın önemini ortaya koymuştur.

“Lozan Antlaşması; Türk milleti aleyhine, asırlardan beri hazırlanmış ve Sevr Antlaşması’yla tamamlandığı zannedilmiş, büyük bir suikastın yıkılışını ifade eden bir belgedir. Osmanlı devrine ait tarihe benzeri geçmemiş siyasî bir zafer eseridir.” (24.07.1923–Hâkimiyet-i Milliye)

4. Mustafa Kemal’in "Türk milletinin aleyhine, asırlardan beri hazırlanmış ve Sevr Antlaşması’yla tamamlandığı zannedilmiş, büyük bir suikastın yıkılışını ifade eden bir belgedir. Osmanlı devrine ait tarihe benzeri geçmemiş siyasî bir zafer eseridir." şeklinde nitelendirdiği antlaşma, aşağıdakilerden hangisidir? A) Lozan

B) Moskova

D) Mudanya

C) Mondros

E) Ankara

✎ Bu antlaşma ile, Sevr Barış Antlaşması uluslararası alanda geçersiz kılınmış ve İtilaf

Devletleri Misâk-ı Millî’yi kabul etmişlerdir. ✎ I. Dünya Savaşı’ndan sonra imzalanan ve hâlâ yürürlükte olan tek antlaşmadır. ✎ Yeni Türk Devleti’nin tam bağımsızlığı bu antlaşma ile tescil edilmiştir. ✎ Hatay, Boğazlar, İstanbul’daki Fener Rum Patrikhanesi ve Ege Adaları konularında

Türkiye lehine karar çıkmamıştır. ✎ Kapitülasyonlar ve azınlıklar konusu, Misâk-ı Millî’ye uygun şekilde çözülmüştür.

5. Lozan Barış Antlaşması’nda çözümlenemeyen ve çözümü daha sonra yapılacak ikili antlaşmaya bırakılan tek konu aşağıdakilerden hangisidir? A) Osmanlı Borçları B) Boğazlar C) Patrikhane D) Irak Sınırı E) Yabancı Okullar

✎ Lozan Antlaşması’nda, en fazla İngiltere’nin çıkarları zedelenmiştir. ✎ Hiçbir şekilde çözümlenemeyen tek konu “Irak Sınırı (Musul Meselesi)” olmuştur.

~ 242 ~

1-C

2-E

3-B

4-A

5-D

KPSS / Tarihin Pusulası

“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”

LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI’NIN HÜKÜMLERİ  Batı (Yunan) Sınırı: Doğrudan Lozan Antlaşması’nda çizilen tek sınırdır. Meriç Nehri sınır olarak kabul edilmiştir.

Sınırlar

 Suriye Sınırı: Fransa ile imzalanan 1921 Ankara Antlaşması’nın esasları kabul edilmiş, Hatay Misâk-ı Millî dışında yer almıştır.

1. Lozan Antlaşması’nın aşağıdaki maddelerinden hangisinin yeni Türk Devleti’nin egemenliğini zedeleyici nitelikte olduğu savunulabilir? A) Meriç Nehri’nin sınır kabul edilmesi B) Türkiye’nin payına düşen borçların, taksitler halinde ödenmesi

 Irak Sınırı (Musul Meselesi): Lozan’da çözümlenemeyen tek ko-

nudur. Bu sorun, 9 ay içinde çözümlenmek üzere sonraya bırakılmıştır.

C) Azınlıkların Türk vatandaşı kabul edilmesi D) Boğazların yönetiminin, başkanı Türk olan uluslararası komisyona bırakılması

 Boğazların yönetimi başkanı Türk olan uluslararası bir komisyona bırakılmıştır. (Bağımsızlığa aykırıdır!) Boğazlar Komisyonu’nda ABD yer almamıştır.

Boğazlar

 Ticaret gemilerinin geçişi serbest bırakılmış, savaş gemilerine ise tonaj ve süre sınırlaması getirilmiştir.  Türkiye’nin, Boğazların iki yakasında da asker bulundurmaması kararı alınmıştır.

Kapitülasyonlar

Azınlıklar

Yukarıdakilerden hangileri, Lozan Barış Antlaşması ile Türkiye’ye bırakılmıştır?

 Diğer Ege adaları Yunanistan’a bırakılmıştır. Ancak Yunanistan’ın Türkiye’ye yakın Ege adalarında silah bulundurmaması kararı da alınmıştır. (Ege Adalarının Silahsızlandırılması)

 Türkiye’deki tüm yabancı okullar Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlı olarak faaliyet gösterecektir.

 Yunanistan, Batı Anadolu’da yaptığı tahribat karşılığında Bosnaköy ve Karaağaç’ı tazminat olarak Türkiye’ye vermiştir.  Türkiye’nin Osmanlı’dan kalan borçları taksitler halinde ödemesi kararlaştırılmıştır. Ayrıca Düyûn-u Umûmiye İdaresi’nin varlığına da kısmen son verilmiştir. (1954’te tamamen kaldırılacaktır.)  Türk Heyeti borçların ödenmesi konusunda, ödemelerin Fransız Frangı ve Türk Lirası birimleriyle yapılmasını önermiştir.  Türkiye, payına düşen borçların son taksitini 1954’te ödemiştir.

Patrikhane

Nüfus Mübadelesi (Değişimi) – Etabli Sorunu

III. Taşoz, IV. On İki Ada

A) I ve IV

 Fener Rum Patriği tüm çabalara rağmen Türkiye sınırları dışına çıkarılamamıştır. Ancak Patriğin ekümenlik (evrensel) ve dünyevî yetkilerine son verilmiştir. (Sadece din işleriyle ilgilenecek.)  Batı Trakya (İskeçe, Dedeağaç, Gümülcine, Dimetoka ve Sofulu)’ daki Türkler ile İstanbul, Gökçeada ve Bozcaada’da yaşayan Rumlar hariç, diğer Türk ve Rum ahali karşılıklı olarak yer değiştirecektir. Bu durum Etabli sorununa neden olmuştur.

B) I ve III

D) I, II ve IV

 Türkiye sınırları içinde yaşayan tüm azınlıklar Türk vatandaşı sayılmış ve böylece azınlık sorunu çözülmüştür.

 Bu konu ileride Fransa ile olan ilişkilerimizi etkileyecektir.

Osmanlı Borçları (Dış Borçlar)

İmroz,

 Türkiye, Lozan Antlaşması’na bağlı Ticaret Sözleşmesi’yle 1929 yılına kadar, gümrük tarifelerini değiştirme hakkından mahrum bırakılmıştır.

 Kıbrıs ve Mısır’ın yönetimi ise İngiltere’ye bırakılmıştır.

Savaş Tazminatı

I.

 Her türlü adlî, malî tüm sınırlamalar kesin olarak kaldırılmıştır. Kapitülasyonların kaldırılması ekonomik bağımsızlık yolunda atılmış en önemli adımlardan biridir.

 Rodos, On İki Ada ve Meis İtalya’ya bırakılmıştır.

Yabancı Okullar

2. II. Rodos,

 Bozcaada (Taşoz), Gökçeada (İmroz) ve Tavşan adaları Türkiye’ye bırakılmıştır.

Adalar

E) Kapitülasyonların ve Düyûn-u Umûmiye İdaresi’nin kaldırılması

C) II ve IV

E) II, III ve IV

3. I.

Irak sınırı,

II. Kapitülasyonlar, III. Osmanlı borçları Yukarıdakilerden hangileri Lozan Antlaşması ile çözüme kavuşturulamamıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

4. Lozan Barış Antlaşması’na göre; I.

Doğu Trakya,

II. Batı Trakya, III. İstanbul gibi yerlerden hangileri mübadele kapsamına alınmıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

5. Türkiye, Lozan Barış Antlaşması’na bağlı Ticaret Sözleşmesi’yle 1929’a kadar; I.

para basma,

II. yabancı şirketleri satın alma, III. gümrük tarifelerini değiştirme haklarından hangilerinden mahrum bırakılmıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II 1-D

2-B

C) Yalnız III

E) II ve III 3-A

4-E

5-C

~ 243 ~

“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”

KPSS / Tarihin Pusulası

☸ Lozan Antlaşması’ndan sonra On iki Ada’nın silahlandırılması, Türkiye ile İtalya arasında gerginliğe yol açmıştır.

1. I.

☸ Değerli adaylar; ÖSYM’nin son yıllarda yaptığı sınavlarda, Lozan Barış Antlaşması ile ilgili genellikle;

III. Patrikhane Yukarıdakilerden hangileri Lozan Antlaşması’ndan sonra gündeme gelmemiştir?

⁂ Hangi sorunların Türkiye’nin aleyhine çözüldüğü? ⁂ Hangi sorunların Türkiye’nin lehine çözüldüğü? ⁂ Hangi sorunların tekrar gündeme geldiği ya da gelmediği? ⁂ Lozan Antlaşması ile edinilen kazanımlar? şeklinde konular üzerinde odaklandığını görmekteyiz. Bu yüzden, siz değerli adaylara yol göstermesi ve pratiklik kazandırması açısından aşağıya bu konuya ilişkin bir liste veriyorum. (Lütfen PUSULA’yı takip ediniz! )

Kapitülasyonlar,

II. Boğazlar,

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

2. Lozan Antlaşması’nda; I.

Adalar,

II. Suriye sınırı, III. Yabancı okullar konularından hangileri Türkiye’nin aleyhine çözülmüştür?

LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI’NDA

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

Türkiye’nin Aleyhine Çözülen Konular

Türkiye’nin Lehine Çözülen Konular

Adalar Boğazlar Patrikhane

Azınlıklar Ermeni Yurdu Kapitülasyonlar

Suriye Sınırı (Hatay)

Yabancı Okullar Savaş Tazminatı Osmanlı Borçları

C) I ve II

E) II ve III

3. I.

Boğazlar,

II. Yabancı okullar, III. Nüfus Mübadelesi Yukarıdakilerden hangileri Lozan Barış Antlaşması’ndan sonra tekrar gündeme gelmiştir? A) Yalnız I

İstanbul’un Boşaltılması

B) Yalnız II

D) II ve III

Çözülemeyen Konular

Tekrar Gündeme Gelen Konular

Musul Sorunu (Irak Sınırı)

Boğazlar Patrikhane

II. Boğazlar,

Yabancı Okullar Osmanlı Borçları Nüfus Mübadelesi

IV. Patrikhane

C) I ve II

E) I, II ve III

4. Lozan Antlaşması’nda; I.

Azınlıklar,

III. Yabancı okullar, konularından hangileri Türkiye’nin lehine çözülmüştür? A) I ve IV

Suriye Sınırı (Hatay) Musul Sorunu (Irak Sınırı)

B) I ve III

D) I, II ve IV

C) II ve IV

E) II, III ve IV

5.

Not Alınız.............................................................................................................................. ........................................................................................................................................................................

I.

Azınlıklar,

II. Patrikhane, III. Nüfus Mübadelesi,

........................................................................................................................................................................

IV. Kapitülasyonlar

........................................................................................................................................................................

Yukarıdakilerden hangileri Lozan Antlaşması’ndan sonra gündeme gelmemiştir?

........................................................................................................................................................................

A) I ve IV

........................................................................................................................................................................

B) I ve III

D) I, II ve IV

C) II ve IV

E) II, III ve IV

........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................

~ 244 ~

1-A

2-C

3-E

4-B

5-A

XIII. BÖLÜM ATATÜRK DÖNEMİ İÇ POLİTİKA Bu bölümden ortalama “1-2” soru çıkmaktadır.

KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ (LİSANS)

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

(2)

(4)

(2)

(-)

(2)

(2)

(1)

(1)

(1)

(2)

(1)

(2)

(1)

(ORTAÖĞRETİM)

(ÖN LİSANS)

2006

2008

2010

2012

2006

2008

2010

2012

(3)

(1)

(2)

(-)

(2)

(-)

(-)

(1)

Yazarın Yorumu Değerli adaylar, ÖSYM’nin bu bölüm ile ilgili sorduğu sorularda genellikle;  Atatürk döneminde kurulan partilerin hangileri olduğu  parti programları ve birbirleriyle olan farklılıkları ile  yaşanan iç gelişmelerin Atatürk ilkeleri ile olan bağlantısı konuları üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Bu bölüme çalışırken, özellikle bu unsurlara dikkat etmeniz sizin için faydalı olacaktır.

KPSS / Tarihin Pusulası

“Atatük Dönemi İç Politika”

A) II. TBMM’nin Açılması (11 Ağustos 1923) ✎ II. TBMM’nin açılmasında; Lozan görüşmelerinin kesintiye uğraması, Meclisin yasal

çalışma süresinin dolmuş olması ve I. TBMM’nin savaş süresince yıpranmış olması etkili olmuştur. ✎ Bu nedenlere bağlı olarak, 3 Nisan 1923’te seçimlerin yenilenmesi kararı alınmış,

bu karar doğrultusunda da II. TBMM 11 Ağustos 1923 tarihinde açılmıştır. ✎ İnkılâpları gerçekleştirdiği için “İnkılâpçı Meclis” özelliği olan II. TBMM, 26 Haziran

1927 tarihine kadar 4 yıl 1 ay görevde kalmıştır.

1. Millî Mücadele döneminde Millî Karakol Cemiyeti üyelerinden biri olarak işgallere karşı direniş gösteren ve Mustafa Kemal Atatürk’ün “Nutuk” adlı eserinde kendisine en fazla yer ayırdığı kişi aşağıdakilerden hangisidir? A) Cafer Tayyar Paşa B) Bekir Sami Bey C) Yahya Kaptan D) Mersinli Cemal Paşa

B) Halk Fırkası (9 Eylül 1923)

E) Kara Vâsıf Bey

✎ Atatürk Dönemi’nde Halk Fırkası kurulmadan önce, Mustafa Suphi tarafından 10

Eylül 1920’de Türkiye Komünist Partisi kurulmuş, ancak 12 Eylül 1922’de TBMM Hükûmeti tarafından kapatılmıştır. ✎ Halk Fırkası, Mustafa Kemal tarafından inkılâpları bir kadro eliyle gerçekleştirmek

amacıyla kurulmuştur. ✎ Bu parti, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk siyasî partisidir. ✎ Temeli Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu’na dayanmaktadır. ✎ Parti, 10 Kasım 1924’te Cumhuriyet Halk Fırkası (CHF) adını almış ve yapılan

inkılâpların öncüsü olmuştur. ✎ Partinin ilk kongresi Sivas Kongresi olarak kabul edilmiş, ikinci kongresinde ise

Mustafa Kemal Nutuk adlı eserini okumuştur. ✎ Nutuk 1919-1927 yılları arasını kapsamaktadır.

2. 11 Ağustos 1923’te II. TBMM’nin açılmasında; I. devlet rejiminin belirlenmesi, II. meclisin çalışma süresinin dolması, III. Lozan görüşmelerinin kesintiye uğraması durumlarından hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

 “Nutuk”, 19 Mayıs 1919’da Samsun’a Çıkış ile başlayıp 20 Ekim 1927’de Gençliğe Hitabe ile son bulur. Ayrıca Atatürk’ün Nutuk’ta kendisine en fazla yer ayırdığı kişi, Millî Mücadele döneminde Kocaeli bölgesini savunan, aynı zamanda Millî Karakol Cemiyeti üyelerinden biri olan Kuvây-i Milliyeci Yahya Kaptan’dır. ✎ Partinin 1931 yılındaki Üçüncü Kurultayı’nda; cumhuriyetçilik, laiklik, milliyetçilik,

halkçılık, devletçilik ve inkılâpçılık ilkeleri “ana ilkeler” olarak kabul edilmiş ve bu altı ilke parti programına alınmıştır.

3. Mustafa Kemal “Nutuk” adlı eserini aşağıdakilerden hangisinde okumuştur? A) Halk Fırkası’nın II. Kurultayı B) II. TBMM’nin açılışı C) I. Türk Dil Kurultayı D) II. Türk Tarihi Kongresi

Cumhuriyet Halk Fırkası’nın parti programı;

E) Cumhuriyet’in 10. yıl dönümü

 Egemenlik millete aittir.  Kanunların düzeltilmesi gerekmektedir.  Aşar vergisinin kaldırılması gerekmektedir.  Askerlik süresi kısaltılmalıdır.  Atatürk İlkeleri benimsenmelidir.

4. Aşağıdakilerden hangisi 9 Eylül 1923’te kurulan Halk Fırkası’nın özellikleri arasında gösterilemez?

 Öğretim birliğinin sağlanması yolunda adım atılmalıdır.

A) Cumhuriyet’in ilk siyasî partisidir.

 Özel teşebbüsün teşvik edilmesi konusunda çalışma yapılmalıdır.

B) Ekonomide Liberalizm (Serbest Piyasa Ekonomisi) modelini benimsemiştir.

✎ Ekonomide “Devletçilik” modelini benimseyen CHP, 1945 yılına kadar ülkeyi tek

parti olarak yönetmiştir.

C) 1931 yılındaki III. Kurultay’da Atatürk İlkeleri parti programına alınmıştır. D) Cumhuriyetçi ve laik bir partidir. E) Partinin ilk kongresi olarak Sivas

C) Ordunun Siyasetten Ayrılması

Kongresi kabul edilmiştir.

✎ Milletvekilliği ve askerlik görevlerinin bir kişide toplanmasına karşı olan Mustafa

Kemal, bu uygulamanın sona ermesi gerektiğini savunarak komutanların vekillik görevinden ayrılmalarını istemiştir.

1-C

2-E

3-A

4-B

~ 247 ~

“Atatük Dönemi İç Politika”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ 19 Aralık 1923 tarihinde çıkarılan bir kanun ile, bütün ordu mensuplarının istifa

etmeleri ya da emekliye ayrılmaları durumunda vekil olarak seçilebilecekleri şartı getirilmiştir. Bu kanun kapsamında; 26 Ekim 1924’te Kâzım Karabekir, 30 Ekim 1924’te de Ali Fuat Paşa müfettişlik görevlerinden istifa etmişlerdir. ✎ Ordu-siyaset ayrımı, demokratikleşme anlamında da atılan önemli bir adımdır.

D) Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (17 Kasım 1924)

1. Aşağıdakilerden hangisi 17 Kasım 1924 tarihinde kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın kurucuları arasında yer almaz? A) Rauf Orbay B) Adnan Adıvar C) Ali Fethi Okyar D) Kâzım Karabekir E) Ali Fuat Cebesoy

✎ İlk genel başkanlığını Kâzım Karabekir’in yaptığı partinin başlıca kurucuları;     

Kâzım Karabekir Ali Fuat Cebesoy Refet Bele Adnan Adıvar Rauf Orbay’dır.

✎ Türkiye Cumhuriyeti’nin ikinci partisi, ilk muhalefet partisidir. ✎ Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (TPCF) Cumhuriyetçi-Liberal bir partidir.

2. Çok partili hayata geçiş amacıyla 1924’te Kâzım Karabekir, Rauf Orbay, Refet Bele gibi devlet adamları tarafından kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk muhalefet partisi aşağıdakilerden hangisidir? A) B) C) D) E)

Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası Türkiye Komünist Partisi Millî Kalkınma Partisi Serbest Cumhuriyet Fırkası Demokrat Parti

Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın parti programı;  Dinî düşünce ve inançlara saygılı olunacaktır. (Laikliğe terstir.)  Bireysel özgürlükler korunacaktır. (Demokrasi)  Tek dereceli seçim sistemi benimsenecektir.  Cumhurbaşkanı olan kişinin milletvekilliği kaldırılmalıdır.  Yerinden yönetim (Adem-i merkeziyet) anlayışı uygulanacaktır.  Hükûmete ait çiftlik ve araziler topraksız köylüye verilmelidir.  Devlet görevlilerinin siyasî partilere üye olması engellenecektir.

3. 17 Kasım 1924’te kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın parti programının en belirgin özelliği aşağıdakilerden hangisidir? A) B) C) D) E)

Milliyetçi-Laik Cumhuriyetçi-Devletçi Milliyetçi-Devletçi Otoriter-Liberal Cumhuriyetçi-Liberal

✎ Partinin ilk taşra örgütlenmesi Urfa Şubesi’dir. ✎ Programına “dinî inançlara saygılıdır” maddesini koyduğu için laikliğe karşıdır. ✎ Ekonomide CHP’nin “devletçilik” modeline karşı çıkan bu parti, Serbest Ekonomi

(Liberalizm) politikasını benimsemiştir. ✎ Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası inkılâplara bağlı kalacağını belirtmiş olsa da,

aksine tutucu ve muhafazakâr bir politika izlemiştir. Bu ortam rejime karşı olanlar için iyi bir fırsat yaratmış ve partiyi gerici akımları besleyen bir örgüt konumuna getirmiştir. ✎ Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, 1925 yılında çıkan Şeyh Sait İsyanı’nda etkili ol-

duğu düşüncesiyle 5 Haziran 1925’te kapatılmıştır.

4. Aşağıdakilerden hangisi, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ile ilgili doğru bir bilgi değildir? A) Kuruluşunda Mustafa Kemal’in desteği vardır. B) Liberal ekonomi istemini savunmuştur. C) Cumhuriyet tarihinde kurulan ilk muhalefet partisidir. D) Mustafa Kemal ile görüş ayrılığına düşen Kurtuluş Savaşı’nın lider kadrosu tarafından kurulmuştur. E) Şeyh Sait İsyanı’nda parmağı olduğu gerekçesiyle kapatılmıştır.

 Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın programındaki “dinî düşünce ve inançlara saygılı olunacaktır.” maddesi rejim karşıtlarının parti içine sızmasına yol açmıştır.

E) Nasturî İsyanı (7 Ağustos-26 Eylül 1924) ✎ Hakkâri ve çevresinde yaşayan Hıristiyan bir grup olan Nasturîlerin bağımsızlık için

çıkardığı isyandır. ✎ İsyanın çıkmasında İngiltere’nin kışkırtmaları etkili olmuştur. ✎ İngiltere Musul konusunda kârlı çıkmak için bu isyanı desteklemiştir.

5. 7 Ağustos 1924’te Hakkâri’de İngilizlerin kışkırtması sonucu çıkan Nasturî İsyanının bastırılmasında etkili olan VII. Kolordu komutanı aşağıdakilerden hangisidir? A) B) C) D) E)

Mersinli Cemal Paşa Cafer Tayyar Paşa Kâzım Karabekir Fevzi Çakmak Ali Fuat Cebesoy

✎ İsyan VII. Kolordu Komutanı Cafer Tayyar Paşa tarafından bastırılmış, isyancılar

İngiliz yönetimindeki Irak’a sığınmışlardır.

~ 248 ~

1-C

2-A

3-E

4-A

5-B

KPSS / Tarihin Pusulası

“Atatük Dönemi İç Politika”

F) Şeyh Sait İsyanı (13 Şubat 1925) ✎ Nakşibendî Kürt Lider Şeyh Sait liderliğinde Diyarbakır’da çıkan isyandır. ✎ Laik devlet anlayışını ve rejimi yıkmayı amaçlayan ilk isyandır. ✎ Cumhuriyeti yıkmak, saltanat ve halifeliği geri getirmek, bağımsız bir “Kürt Devleti”

kurmak başlıca hedefleridir. ✎ İngiltere Ortadoğu’daki petroller ve Musul konusunda kârlı çıkmak için bu isyanı

desteklemiştir. ✎ İsyanın bastırılmasında başarı gösteremeyen Fethi Okyar Hükûmeti istifa etmiş,

yerine 3 Mart 1925’te İsmet Paşa Hükûmeti kurulmuştur.

1. 4 Mart 1925’te çıkarılan ve ilk maddesinde amacı ve esasları “Hükûmet gericiliğe, ayaklanmaya, memleketin sosyal düzenini, huzur ve sükûnunu, güvenliğini ve asayişini bozmaya neden olacak bütün kuruluşları, kışkırtmaları, girişimleri ve yayınları cumhurbaşkanının onayı ile doğrudan doğruya ve idâre olarak yasaklamaya yetkilidir. Hükûmet bu gibi eylemcileri İstiklâl Mahkemesine verebilir.” şeklinde belirtilen kanun aşağıdakilerden hangisidir?

✎ TBMM isyanı bastırmak ve rejimi korumak için bazı önlemler almıştır. ☸ Alınan başlıca önlemler:  İsyan bölgesinde sıkıyönetim ve seferberlik ilân edilmiştir.

A) B) C) D) E)

Tevhid-i Tedrisat Kanunu Hıyanet-i Vataniye Kanunu Nisâb-ı Müzakere Kanunu Takrir-i Sükûn Kanunu Firarîler Hakkında Kanun

I.

Çok partili yaşama geçişin kesintiye uğraması,

 4 Mart 1925’te Takrir-i Sükûn (Huzuru Koruma) Kanunu çıkarılmıştır.  İlk maddesinde amacı ve esasları, “Gericiliğe, ayaklanmaya ve memleketin sosyal düzenini ve huzur ve sükûnunu ve güvenliğini ve asayişini bozmaya neden olacak bütün kuruluşlar, kışkırtmalar, girişimler ve yayınları hükûmet, Cumhurbaşkanının onayı ile doğrudan doğruya ve idare olarak yasaklamaya yetkilidir. Bu gibi eylemcileri hükûmet, İstiklâl Mahkemesine verebilir.” şeklinde belirtilmiştir.  Bir anlamda sıkıyönetim yasası olan bu kanun, hükûmete rejimi korumak

adına; asayiş ve güvenliği sağlama, parti ve dernek kapatma, basına sansür uygulama, kişi hak ve özgürlüklerini kısıtlama gibi çok geniş yetkiler vermiştir. Bu kanun 1929 yılında kaldırılmıştır.  Biri Ankara’da, diğeri de isyan bölgesinde (Diyarbakır) olmak üzere iki İstiklâl

Mahkemesi kurulmuştur.

2.

II. Halifeliğin kaldırılması, III. Osmanlı hanedan üyelerinin ülke dışına çıkarılması, IV. Musul’un İngiltere tarafından ele geçirilmesi Yukarıdakilerden hangileri 13 Şubat 1925 tarihli Şeyh Sait İsyanı’nın sonuçları arasında yer alır? A) I ve IV

B) I ve III

D) II ve III

 Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası 5 Haziran 1925’te kapatılmıştır.

C) II ve IV

E) I, II ve IV

✎ Türkiye isyan nedeniyle Musul’u kaybetmiştir. (1926 Ankara Antlaşması) ✎ Şeyh Sait İsyanı ile çok partili hayat ilk kez kesintiye uğramıştır. Aynı zamanda bu

isyan, demokrasiye geçiş için ortamın henüz hazır olmadığını açıkça göstermiştir.

G) Mustafa Kemal’e Suikast Girişimi (15 Haziran 1926) ✎ Cumhuriyet rejimi ve laik toplum düzeninden rahatsız olan bazı muhalif gruplar,

özellikle Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın kapatılmasıyla birlikte muhalefeti arttırmış, hatta Mustafa Kemal’i ortadan kaldırmayı düşünmüşlerdir. ✎ Önce Ankara’da yapılması düşünülen bu suikast plânı, Mustafa Kemal’in 7 Mayıs-

15 Haziran 1926 tarihleri arasında çıkacağı Batı Anadolu gezisi sırasında İzmir’de öldürülmesi plânıdır. ✎ Suikast için Ziya Hurşit, Laz İsmail, Şükrü Bey ile Eskişehir milletvekilleri Arif Bey,

Gürcü Yusuf ve Çopur Hilmi gibi pek çok kişi görevlendirilmiştir.

3. Şeyh Sait İsyanı’nın bastırılmasına yönelik çıkarılan Takrir-i Sükûn Yasası’na göre, “Gericiliğe ve ayaklanmaya, memleketin sosyal düzeninin, huzurunun ve güvenliğinin bozulmasına neden olacak bütün kuruluşları, kışkırtmaları ve yayınları hükûmet, Cumhurbaşkanı onayı ile kendi başına ve idarî olarak yasaklayabilecekti.” Buna göre Takrir-i Sükûn Kanunu ile hükûmete, I.

parti ve dernek kapatma,

II. asayiş ve güvenliği sağlama, III. basını denetim altına alma yetkilerinden hangilerinin tanındığı savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

✎ Ancak gezinin bir gün gecikmiş olması ve suikastçıları kaçıracak kişi olan Giritli

C) I ve II

E) I, II ve III

Şevki’nin durumu İzmir valiliğine ihbar etmesiyle bu girişim sonuçsuz kalmıştır. ✎ Mustafa Kemal, 19 Haziran 1926’da verdiği bir demeçte bu olayla ilgili olarak: “Bu alçak girişimin benim şahsiyetimden çok, Yüce Cumhuriyetimize ve onun dayandığı yüksek ilkelere yönelik olduğuna şüphe yoktur. Benim naçiz vücudum bir gün elbet toprak olacaktır; fakat Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır.” demiştir. ✎ Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın önde gelen isimleri (Kâzım Karabekir, Ali Fuat

Paşa, Refet Bey, Cafer Tayyar Paşa ...) tutuklanmışsa da, olayla ilgilerinin olmadığı anlaşılmış ve serbest bırakılmışlardır. ✎ Suikast girişimini hazırladığı tespit edilen eski ittihatçılar ve ittihatçı düşünceler ül-

4. Mustafa Kemal, “Benim naçiz vücudum bir gün elbet toprak olacaktır; fakat Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır.” sözünü hangi olay sonrasında söylemiştir? A) B) C) D) E)

Menemen Olayı Ağrı İsyanı İzmir Suikastı Şeyh Sait İsyanı Bursa Olayı

keden tasfiye edilmiş, böylece yönetimde hükûmetin otoritesi güçlenmiştir. ✎ Suikasta karışan suçlular İstiklâl Mahkemeleri’nde yargılanmıştır.

1-D

2-A

3-E

4-C

~ 249 ~

“Atatük Dönemi İç Politika”

KPSS / Tarihin Pusulası

 İstiklâl Mahkemelerinin görev aldığı son gelişme İzmir Suikastı Olayı’dır.

İstiklâl Mahkemelerinin Görev Yaptığı Olaylar  TBMM’ye karşı çıkan ayaklanmalara karşı (ilk kez)  Eskişehir-Kütahya Muharebeleri sırasında asker kaçakları için  Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin uygulanması sırasında  Şeyh Sait İsyanı sonrasında

1. Aşağıdakilerden hangisi, İstiklâl Mahkemelerinin görev yaptığı olaylardan biri değildir? A) B) C) D) E)

Şeyh Sait İsyanı İzmir Suikastı Menemen Olayı Tekâlif-i Milliye Emirleri TBMM’ye karşı çıkan ayaklanmalar

 İzmir Suikastı sonrasında (son kez)

H) Serbest Cumhuriyet Fırkası (12 Ağustos 1930) ✎ Bu partinin kurulması ilk olarak 8 Ağustos 1930’da Yalova’da; Mustafa Kemal, Ali

Fethi Okyar ve İsmet İnönü tarafından kararlaştırılmıştır. ✎ Serbest Cumhuriyet Fırkası, Mustafa Kemal’in isteği ve desteği ile Ali Fethi Okyar

tarafından 12 Ağustos 1930’da kurulmuştur. ✎ Türkiye Cumhuriyeti’nin üçüncü partisi, ikinci muhalefet partisidir.

2. Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın programında, “Vatandaşların refahına, malî ve iktisadî her türlü girişimlerine engel olan hükûmet müdahaleleri kabul edilemez.” maddesine yer verilmesi bu partinin, I.

ulusal,

II. liberal, III. laik anlayışlardan hangilerine sahip olmasıyla açıklanabilir? A) Yalnız I

✎ Serbest Cumhuriyet Fırkası da Cumhuriyetçi-Liberal bir partidir.

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ Bu partinin kuruluşunda her ne kadar Mustafa Kemal’in telkinleri etkili olmuşsa da,

partinin programına müdahale etmemiştir. 3. Mustafa Kemal,

Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın parti programı;  Cumhuriyetçi, laik ve milliyetçi esaslara bağlı kalınacaktır.  Tek dereceli seçim sistemi benimsenecektir.

I.

Serbest Cumhuriyet,

II. Terakkiperver Cumhuriyet, III. Demokrat

 Kadınlara da siyasî haklar verilmelidir.

partilerinden hangilerinin kurulmasında doğrudan etkili olmuştur?

 Teşvik-i Sanayi Kanunu bütünüyle uygulanmalıdır.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

 Limanlarda uygulanan tekelcilik kaldırılmalıdır.

C) I ve II

E) I, II ve III

 Yabancı sermayenin ülkeye girmesi sağlanmalıdır.  Paranın kıymeti korunmalıdır.  Köylü ve çiftçiye uygun koşullarda kredi verilmelidir.  Vergiler halkın gücü doğrultusunda indirilmelidir.  Özgürlükler ve dokunulmazlıklar yürürlükte kalmalıdır.

4. Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın programında, I.

laiklik,

II. cumhuriyetçilik, III. devletçilik

 Değerli adaylar, ÖSYM’nin 2011 Kaymakam Adaylığı Giriş Sınavı’nda sorduğu 10. soruda, Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın programında “dinî düşünce ve inançlara saygı duyulduğu” ile ilgili bir hüküm olduğu belirtilmiştir. Ancak gerek ÖSYM’nin sorduğu bu soruda verilen bilgi, gerekse birtakım yayınların bu bilgiyi referans alarak aynı doğrultuda verdikleri bilgi hatalıdır. Çünkü Serbest Cumhuriyet Fırkası, Ali Fethi Okyar’dan kaynaklı olarak tam aksine laik devlet yapısına titizlikle dikkat etmiş, bu yüzden parti kendisini feshetmiştir. ✎ Serbest Cumhuriyet Fırkası da, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası gibi ekonomide

Serbest Ekonomi (Liberalizm) politikasını benimsemiş ve devletçilik modeline karşı çıkmıştır. ✎ Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kurulmasını fırsat bilen rejim karşıtı kesim, artan

muhalefet havasını da fırsat bilerek partinin içine sızmayı başarmıştır. Bu gelişme üzerine Ali Fethi Bey rejimi korumak ve kötü bir olaya sebep olmamak adına 17 Kasım 1930’da partisini feshetmiştir.

~ 250 ~

ilkelerinden hangileri yer almıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

5. Aşağıdakilerden hangisi, Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın parti programında yer almamıştır? A) B) C) D) E)

Teşvik-i Sanayi Kanunu Tek dereceli seçim sistemi Liberal ekonomi modeli Kadınlara siyasî haklar verilmesi Adem-i merkeziyet düşüncesi

1-C

2-B

3-A

4-C

5-E

KPSS / Tarihin Pusulası

“Atatük Dönemi İç Politika”

 Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kurulmasından sonra; Edirne’de Türkiye Cumhuriyeti Amele ve İşçi Partisi, İstanbul’da 1931’de Laik Cumhuriyetçi İşçi ve Çiftçi Partisi ile Adana’da Ahali Cumhuriyet Partisi adıyla üç siyasî parti daha kurulmuştur. Ancak Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kendisini feshinden sonra Bakanlar Kurulu kararıyla bu partiler de kapatılmıştır.

1. Aşağıdakilerden hangisi, Atatürk Dönemi’nde kurulan siyasî partilerden (fırka) biri değildir? A) Millî Kalkınma Partisi B) Serbest Cumhuriyet Fırkası

 Türkiye’de kesintisiz olarak çok partili hayata ancak, 18 Temmuz 1945 tarihinde

C) Ahâli Cumhuriyet Partisi

Nuri Demirağ tarafından kurulan Millî Kalkınma Partisi ile geçilebilmiştir. Millî Kalkınma Partisi, kesintisiz çok partili rejimde kurulan ilk muhalefet partisidir. 7 Ocak 1946’da ise Demokrat Parti kurulmuş, 1950 seçimlerinde de iktidara gelmiştir.

J) Menemen Olayı (23 Aralık 1930)

D) Laik Cumhuriyetçi İşçi ve Çiftçi Partisi E) Amele ve İşçi Partisi

2. Menemen Olayı’nın çıkmasında ve destek bulmasında,

✎ Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kapatılması rejim ve laik düzen karşıtlarını yeniden

I.

harekete geçirmiştir.

mevcut hükûmetin devletçilik politikasını uygulaması,

II. bazı rejim karşıtlarının halkın dinî duygularını istismar etmesi,

✎ Nitekim 23 Aralık 1930’da Nakşibendî Tarikatı mensubu Derviş Mehmet ve Laz

İbrahim liderliğinde İzmir-Menemen’de bir isyan çıkarmışlardır. ✎ Bu isyan, Cumhuriyet rejimine ve laik düzene karşı çıkan ikinci isyandır.

III. yapılan inkılâpların halka tam olarak anlatılamaması

✎ Temel amaçları; laik ve çağdaş düzeni yıkmak, saltanat ve hilâfeti geri getirmektir.

durumlarından hangileri etkili olmuştur?

✎ Menemen’deki 43. Piyade Alay Komutanlığı tarafından görevlendirilen Asteğmen

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

Kubilay (asıl adı Mustafa Fehmi’dir.) ile isyancılara müdahale eden iki mahalle bekçisi isyancılar tarafından şehit edilmiştir.

C) I ve II

E) II ve III

✎ Sıkıyönetimle birlikte isyancılar yakalanmış ve Divan-ı Harp’te yargılanmıştır. ✎ Mustafa Kemal Menemen’deki bu olayı 28 Aralık 1930'da orduya gönderdiği başsağlığı telgrafında; "Gösterilen bu vahşet karşısında Menemen ahalisinden bazılarının alkışla tasvipkâr bulunmaları tüm cumhuriyetçi ve vatanperverler için utanç verici bir hadisedir." şeklinde değerlendirmiştir. ✎ Ayrıca Mustafa Kemal bu olayla ilgili olarak “Büyük Türk ordusunun genç subay ve Cumhuriyetin öğretmenler topluluğunun değerli üyesi Kubilay’ın temiz kanı ile Cumhuriyet, yaşama yeteneğini tazelemiş ve güçlendirmiş olacaktır.” demiştir.

3. I.

Menemen Olayı,

II. Razgrad Olayı, III. Şeyh Sait İsyanı Yukarıdaki olaylardan hangileri cumhuriyet rejimine ve laik düzene yöneliktir? A) Yalnız I

✎ Menemen Olayı Atatürk döneminde çok partili hayat denemelerini ikinci kez

B) Yalnız II

D) I ve III

C) Yalnız III

E) II ve III

kesintiye uğratmış ve 1945 yılına kadar denemelere ara verilmiştir.

 Şeyh Sait İsyanı ile Menemen Olayı Cumhuriyet rejimine yönelik olsa da en çok laik düzen hedef alınmıştır. 4. Mustafa Kemal’in “Bu olay bir din meselesi değil, dil meselesidir” dediği olay aşağıdakilerden hangisidir?

K) Ağrı İsyanları (1926-1930)

A) İzmir Suikastı

B) Bursa Olayı

✎ İngiltere ve İran’ın kışkırtmaları Ermenilerin desteği ile bölgedeki Kürt aşiretlerin

C) Menemen Olayı

D) Ağrı İsyanı

E) Vagon-Lits Olayı

Ağrı-Doğu Beyazıt civarında çıkardıkları isyanlardır. ✎ İsyanlar 25 Eylül 1930'da bastırılmış, Adana Ağır Ceza Mahkemesi'nde yapılan yar-

gılamalarda 34 kişi idam cezasına çarptırılmıştır. 5. Kur’an-ı Kerim’in Türkçe tercümesini ilk

L) Bursa Olayı (1 Şubat 1933) ✎ Nakşibendî Tarikatı mensubu Konyalı İbrahim’in önderliğinde, Bursa’da ezanın

Türkçe okunmasına karşı çıkarılan olaydır. Olay kısa zamanda bastırılmıştır. ✎ Atatürk bu gelişme için “Bu olay din meselesi değil, dil meselesidir.” demiştir.

kez 22 Ocak 1932’de Yerebatan Camiinde okuyan müellif aşağıdakilerden hangisidir? A) Mehmet Rıfat Börekçi B) Ahmet Hamdi Akseki C) Hafız Yaşar Okur D) Hafız Rıfat Bey

 Kur’an-ı Kerim’in Türkçe tercümesi ilk kez 22 Ocak 1932’de İstanbul’daki Yerebatan Camii’nde Hafız Yaşar (Okur) tarafından okunmuştur. İlk Türkçe ezan ise, 30 Ocak 1932’de Hafız Rıfat Bey tarafından İstanbul’daki Fatih Camii’nde okunmuştur.

E) Elmalılı Hamdi Yazır

1-A

2-E

3-D

4-B

5-C

~ 251 ~

“Atatük Dönemi İç Politika”

KPSS / Tarihin Pusulası

M) Çerkez Ethem’in Atatürk’e Suikast Girişimi (1935) ✎ 1935 yılının Ekim ayı başlarında Çerkez Ethem ile kardeşi Reşid, Atatürk’e suikast

düzenlemek amacıyla Suriye’den getirdikleri 5 kişiyi gizlice yurda sokmuşlardır. ✎ Fakat suikastçılardan birinin güvenlik güçlerine yakalanmasıyla olay önlenmiştir.

1. I.

Tunceli Olayları,

II. Çerkez Ethem Suikastı, III. Nasturî Ayaklanması

N) Tunceli (Dersim) Olayları (1937)

Yukarıdaki olaylardan hangileri Atatürk Dönemi gelişmeleri arasında yer alır? A) Yalnız I

✎ 1937’de hükûmetle Seyit Rıza önderliğindeki Dersim aşiretleri arasında yaşanan

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

anlaşmazlıklar sonucu ortaya çıkan olaylardır. ✎ Dersim’de hâkimiyeti sağlamak için Türk Silahlı Kuvvetleri harekât düzenlemiştir. ✎ Harekât neticesinde bölgede yaşayan 13.000'den fazla insan ile 199 asker ölmüş,

12.000 civarında insan da zorunlu göçe tabi tutulmuştur. ✎ Elazığ’da kurulan Ağır Ceza Mahkemesi’nde, başta isyanların öncüsü Seyit Rıza

olmak üzere suçlular cezalandırılmıştır.

2. Atatürk’ün Nutuk adlı eserinde,

Not Alınız.......................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................

I.

Şeyh Sait İsyanı,

II. Dersim Olayları, III. Menemen Olayı

........................................................................................................................................................................

gelişmelerinden hangileri yer almaz?

........................................................................................................................................................................

A) Yalnız I

........................................................................................................................................................................

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................

∼∼∼

∼∼∼

........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................

~ 252 ~

1-E

2-D

XIV. BÖLÜM ATATÜRK İLKELERİ Bu bölümden ortalama “3-4” soru çıkmaktadır.

KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ (LİSANS)

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

(1)

(2)

(1)

(2)

(2)

(1)

(1)

(3)

(4)

(3)

(3)

(1)

(-)

(ORTAÖĞRETİM)

(ÖN LİSANS)

2006

2008

2010

2012

2006

2008

2010

2012

(4)

(3)

(2)

(4)

(3)

(6)

(3)

(3)

Yazarın Yorumu Değerli adaylar, her yıl ortalama 3 sorunun çıktığı bu bölümden 2013 KPSS’de soru sorulmamıştır. Bu durumun yaşanmasında 17 Nisan 2013 değişikliği ile konu dağılımlarının değişmesi etkili olmuştur. Öte yandan KPSS Ortaöğretim ve Ön Lisans gruplarında soru sayısının yine 3 ya da 4 olmasını öngörüyoruz. ÖSYM’nin bu bölüm ile ilgili sorduğu sorularda Atatürk ilkelerinin;  Yapılan inkılâplarla olan bağlantısı ve  Atatürk’ün sözleri ve politikaları ile ilişkisi konuları üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Özellikle bu unsurlara dikkat etmeniz sizin için faydalı olacaktır.

KPSS / Tarihin Pusulası

“Atatürk İlkeleri”

I. ATATÜRKÇÜLÜK VE ATATÜRKÇÜ DÜŞÜNCE SİSTEMİ A. Atatürkçülüğün Temel Özellikleri ✎ Esasları Mustafa Kemal Atatürk tarafından belirlenen; Türk milliyetçiliğine bağlı,

1. Aşağıdakilerden hangisi Atatürkçülüğün özelliklerinden biri değildir? A) Demokratik bir anlayışı benimsemiştir.

belirli bir grubun desteğine dayanmayan; ayrıca Türk milletinin tam bağımsız bir devlet olmasını, millî egemenliğe dayalı bir yönetimin benimsenmesini, geri kalmış safsata ve batıl inançlardan güç alan kurumların yerine, akla ve bilime dayanan kurumları getirmeyi amaç edinen ve Atatürk’ün devlet, ekonomi ve fikir hayatına ilişkin düşünce ilkelerine Atatürkçülük denir.

B) Bağımsızlık anlayışını esas almıştır. C) Belirli bir ideolojiye bağlı olarak ortaya çıkmıştır. D) Çağdaş ve laik bir devlet düzeni kurmayı hedeflemiştir.

✎ Atatürkçü Düşünce Sistemi; Türk milletinin ihtiyaçlarından doğan, Türk milletinin

E) Toplumun ihtiyaçlarından doğmuştur.

sorunlarına çözüm önerileri getiren, çağdaşlaşmayı hedef alan, aklı ve bilimi temel hareket noktası olarak gören bir düşünce sistemidir. 2. Aşağıdakilerden hangisi Atatürk ilkelerinin amaçlarından biri değildir?

B. Atatürk İlkelerinin Temel Amaçları

A) Halkın refah seviyesini yükseltmek

✎ Atatürk ilkelerinin başlıca amaçları; Türk milletinin huzur ve mutluluğunu sağla-

B) Toplumu her açıdan medenî bir toplum haline getirmek

mak, Türk kültürünü çağdaş medeniyetler seviyesinin üzerine çıkarmak, uygar ve medenî bir toplum yaratmak, millî birlik ve beraberlik içinde güçlü bir Türkiye meydana getirmektir.

C) Millî birlik ve beraberliği sağlamak D) Türk ırkının üstünlüğünü kabul etmek E) Ulus egemenliğine dayalı bağımsız bir devlet oluşturmak

II. ATATÜRK İLKELERİ 3. Atatürk’ün “Milli egemenlik öyle bir nurdur ki, onun karşısında zincirler erir, taç ve tahtlar batar, mahvolur. Milletlerin esirliği üzerine kurulmuş müesseseler her tarafta yıkılmaya mahkûmdurlar.” sözü aşağıdaki ilkelerden hangisiyle doğrudan ilgilidir?

A. Cumhuriyetçilik ✎ Cumhuriyetçilik ulus egemenliği temeline dayanır. ✎ Demokrasilerde en iyi yönetim biçimidir. ✎ En önemli unsur seçimdir. ✎ Halkın, seçtiği temsilciler aracılığı ile kendini yönetmesidir. (Demokrasi)

A) Cumhuriyetçilik

B) Laiklik

C) Devletçilik

D) Halkçılık

✎ “Değişmez yönetim biçimi” olduğu için temel ilkelerin başına konulmuştur.

E) Milliyetçilik

✎ En önemli özellik düşünce ve ifade özgürlüğüdür. ✎ Cumhuriyetçiliğin temel sonuçları Milliyetçilik ve Halkçılık ilkeleridir.

1. Anahtar Kelimeler  Ulusal (Millî) egemenlik  Yönetim / Rejim  Seçme ve seçilme hakkı

 Ulusal (Millî) irade  Demokrasi  Anayasal gelişmeler

 Seçim  Çok partili rejim

4. Atatürk’ün “Samimi ve meşru olmak şartıyla her fikre hürmet ederiz. Fikirler şiddetle, topla, tüfekle öldürülemez.” sözü aşağıdaki ilkelerden hangisiyle doğrudan ilgilidir? A) Milliyetçilik

B) Halkçılık

C) Cumhuriyetçilik

D) Laiklik

E) Devletçilik

 Cumhuriyetçilik ile ilgili çıkacak sorularda bu kelimeler şifre niteliğindedir! 5.

2. Cumhuriyetçilik Doğrultusunda Yapılan İnkılâplar

 Saltanatın kaldırılması

➠ TBMM’nin Açılması (23 Nisan 1920)

 Kadınlara seçme-seçilme hakkının verilmesi

➠ 1921 ve 1924 Anayasaları’nın Kabul Edilmesi

 Erkân-ı Harbiye Vekâleti’nin kaldırılması

➠ Saltanat’ın Kaldırılması (1 Kasım 1922) *** ➠ Cumhuriyet’in İlânı (29 Ekim 1923) ***

Yukarıdaki gelişmeler birlikte değerlendirildiğinde aşağıdaki ilkelerden en çok hangisiyle ilgili olduğu savunulabilir?

➠ Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924)

A) Laiklik

➠ Türk Kadınına Siyasî Haklar Verilmesi (1930-1933-1934) ***

C) Devletçilik

B) Halkçılık D) Milliyetçilik

E) Cumhuriyetçilik

➠ Siyasî Partilerin Kurulması (Çok Partili Hayata Geçiş Denemeleri) *** ➠ Ordu – Siyaset Ayrımı İçin Yapılan Çalışmalar ➠ Seçmen Yaşının Düşürülmesi

1-C

2-D

3-A

4-C

5-E

~ 255 ~

“Atatürk İlkeleri”

KPSS / Tarihin Pusulası

B. Milliyetçilik (Ulusçuluk) ✎ Milleti huzur ve refaha yönelten en güçlü bağlardan biridir. ✎ Vatan ve millet sevgisine, millî birlik ve beraberliğe dayalıdır. ✎ Ulusal mücadelemizde uygulamaya konulan ilk (temel) ilkedir. ✎ Anayasa’da yer alan “Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğü” maddesi

Milliyetçilik ilkesine yapılan en önemli vurgudur.

1. Atatürk’ün, “Ne kadar zengin ve müreffeh olursa olsun, istiklâlden mahrum bir millet, medenî insanlık karşısında uşak olma mevkiinden yüksek bir muameleye lâyık olamaz.” sözü aşağıdaki ilkelerden daha çok hangisiyle ilgilidir?

✎ Din birliğine değil, birlikte yaşama arzusuna dayanır. Bu nedenle laiktir. ✎ Türk ırkının üstünlüğüne değil, ulusların eşitliği temeline dayanır.

A) Milliyetçilik

B) Devletçilik

C) Cumhuriyetçilik

D) İnkılâpçılık

E) Halkçılık

✎ Yayılmacı (fetihçi) değildir; ulusal bağımsızlığı temel alır.

1. Anahtar Kelimeler

2.

 Ulusal (Millî) bağımsızlık  Ulusal (Millî) bilinç  Millî birlik ve beraberlik  Millî tarih–Millî dil  Ümmetçi anlayış yoktur.

I.

 Türk–Türklük–Türkçecilik  Din ve ırk birliği yoktur.

kapitülasyonların kaldırılması,

II. Kabotaj Kanunu’nun çıkarılması, III. tekke, türbe ve zaviyelerin kapatılması Yukarıdaki gelişmelerden hangileri milliyetçilik ilkesi ile ilgili değildir?

 Milliyetçilik ile ilgili çıkacak sorularda bu kelimeler şifre niteliğindedir!

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

2. Milliyetçilik Doğrultusunda Yapılan İnkılâplar ➠ TBMM’nin Açılması (23 Nisan 1920)

3.

➠ Misak-ı Millî’nin Kabulü (28 Ocak 1920)

 Ulusal bağımsızlığı temel alır.

➠ İstiklâl Marşı’nın Kabulü (12 Mart 1921)

 Vatan ve millet sevgisine, millî birlik ve beraberliğe dayalıdır

➠ Kapitülasyonların Kaldırılması (1923) *** ➠ Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun Çıkarılması (3 Mart 1924)

Yukarıda özellikleri verilen Atatürk ilkesi aşağıdakilerden hangisidir?

➠ Kabotaj Kanunu’nun Kabulü (1 Temmuz 1926) ***

B) Halkçılık

A) Laiklik

➠ Türk Tarih Kurumu’nun Kurulması (1931) ***

C) Cumhuriyetçilik

➠ Türk Dil Kurumu’nun Kurulması (1932) ***

D) Devletçilik

E) Milliyetçilik

➠ Türk Parasını Koruma Kanunu’nun Çıkarılması (1930) ➠ Dilimizin Yabancı Boyunduruğundan Kurtarılması ➠ Yabancılara Ait Ticarî İşletmelerin Satın Alınması (Millîleştirme) ***

C. Halkçılık

4. Atatürk’ün, “Diyarbakırlı, Vanlı, Erzurumlu, Trabzonlu, İstanbullu, Trakyalı ve Makedonyalı hep bir soyun evlatları ve hep aynı cevherin damarlarıdır.” sözü aşağıdaki ilkelerden hangisiyle ilgilidir?

✎ Toplumu oluşturan bireyler arasındaki ayrıcalıkların kaldırılmasıdır.

A) Milliyetçilik

B) Halkçılık

C) Laiklik

D) Devletçilik E) Cumhuriyetçilik

✎ Halk arasında din, dil, ırk farklılığı olmaksızın herkesin eşit olmasıdır. ✎ Toplumun refah seviyesini yükseltmeyi hedefler. ✎ Halkçılık ilkesine göre toplumun gelişimi iş bölümü ve dayanışmaya bağlıdır.

5.

✎ Halkçılık her türlü sınıf farklılığını reddeder.

 Ayrımcılığa karşıdır.

✎ İç barışı ve sosyal adaleti sağlamayı amaçlar.

 Sınıf farklılıklarını reddeder.

✎ Cumhuriyetçilik ve Milliyetçilik ilkelerinin sonucu olarak doğmuştur.

 Sosyal adaleti sağlamayı amaçlar Yukarıda özellikleri verilen Atatürk ilkesi aşağıdakilerden hangisidir?

1. Anahtar Kelimeler  Eşitlik  Sosyal Adalet

 Sosyal Devlet  Demokrasi

 Ayrıcalıkların kaldırılması  Topluma Hizmet

 Halkçılık ile ilgili çıkacak sorularda bu kelimeler şifre niteliğindedir!

~ 256 ~

B) Milliyetçilik

A) Laiklik C) Cumhuriyetçilik

D) Halkçılık

E) İnkılâpçılık

1-A

2-C

3-E

4-B

5-D

KPSS / Tarihin Pusulası

“Atatürk İlkeleri”

2. Halkçılık Doğrultusunda Yapılan İnkılâplar ➠ Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun Çıkarılması (3 Mart 1924) *** ➠ Aşar Vergisinin Kaldırılması (1925) *** ➠ Türk Medeni Kanunu’nun Kabulü (1926) ***

1. Köylüler için çok ağır malî yük olan ve ürün üzerinden peşin olarak alınan aşar vergisinin kaldırılması, I.

➠ Yeni Türk Harflerinin Kabulü (1928)

halkçılık,

II. milliyetçilik,

➠ Millet Mektepleri’nin Açılması (1928) ***

III. devletçilik

➠ Okuma-Yazma Seferberliğinin Başlaması

ilkelerinden hangilerini doğrudan destekler?

➠ Halkevlerinin Açılması (1932) ➠ Toprak Reformu İle İlgili Kanunun Çıkarılması (1929)

A) Yalnız I

➠ Soyadı Kanunu’nun Kabulü (1934) ***

B) Yalnız II

D) I ve III

➠ Ayrıcalık Belirten Unvanların Yasaklanması

C) I ve II

E) II ve III

➠ Kadınlara Seçme-Seçilme Hakkının Verilmesi (1930-1933-1934) *** 2. 24 Kasım 1928'de, okul çağını geçen kişilere okuma-yazma öğretmek için, Millet Mektepleri açılmıştır.

D. Laiklik

Bu girişimle, öncelikle aşağıdaki Atatürk ilkelerinden hangisinin gözetildiği savunulabilir?

✎ Laiklik, din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması anlamına gelmektedir. ✎ Devlet düzeninin ve hukuk kurallarının dine dayandırılmamasıdır. ✎ Kişilerin din ve vicdan özgürlüklerinin sağlanmasıdır. ✎ Bütün kurumlarda aklın, bilimin ve ileri teknolojinin kullanılmasını amaçlar.

A) Milliyetçilik

B) Halkçılık

C) Laiklik

D) Devletçilik E) Cumhuriyetçilik

✎ Dinin sömürü aracı olarak kullanılmasını engellemeyi hedefler. ✎ Teokratik (dinsel) yönetimlerle taban tabana zıttır. ✎ Hurafelere, batıl inançlara ve dogmalara tamamen karşıdır. ✎ Atatürk’ün “Arkadaşlar, efendiler ve ey millet; iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti

şeyhler, dervişler, müritler ve meczuplar memleketi olamaz. En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır.” sözü Laiklik ilkesini açıkça ifade etmektedir.

3. M. Kemal Atatürk’ün, “Arkadaşlar, efendiler ve ey millet; iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler ve meczuplar memleketi olamaz. En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır.” sözü aşağıdaki ilkelerden hangisiyle ilgilidir?

1. Anahtar Kelimeler  Akıl  Din  Bilim

 Din ve vicdan özgürlüğü  İnanç özgürlüğü  Düşünce özgürlüğü

A) Milliyetçilik

B) Halkçılık

C) Laiklik

D) Devletçilik

 Hurafe  Dogma

 Laiklik ile ilgili çıkacak sorularda bu kelimeler şifre niteliğindedir!

E) Cumhuriyetçilik

4. I.

medreselerin kapatılması,

II. Türk Tarih Kurumu’nun kurulması, III. tekke, türbe ve zaviyelerin kapatılması

2. Laiklik Doğrultusunda Yapılan İnkılâplar ➠ Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922) ➠ Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924) ***

Yukarıdaki gelişmelerden hangileri laiklik ilkesi ile ilgili değildir? A) Yalnız I

➠ Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun Çıkarılması (3 Mart 1924)

B) Yalnız II

D) I ve III

C) Yalnız III

E) I, II ve III

➠ Şer’iye ve Evkaf Vekâleti’nin Kaldırılması (1924) *** ➠ Medreselerin Kapatılması (1924) *** ➠ Tekke, Türbe ve Zaviyelerin Kapatılması (1925) *** ➠ Kılık-Kıyafet ve Şapka Kanunu (1925) *** ➠ Türk Medeni Kanunu’nun Kabulü (1926) ➠ Dinî içerikli unvan ve lakapların kaldırılması (hacı, hoca, şeyh, seyyid, molla...) ➠ 1924 Anayasası’ndan “Devletin dini İslâm’dır” maddesinin çıkarılması ***

5. Atatürk’ün, “Ölülerden medet ummak, medenî toplumlar için kara bir lekedir.” sözü aşağıdaki ilkelerden hangisiyle ilgilidir? A) Milliyetçilik

B) Halkçılık

C) Cumhuriyetçilik

D) Devletçilik

E) Laiklik

➠ 1924 Anayasası’nda yemin şeklinin değiştirilmesi (“Vallahi” yerine “Namusum

üzerine ant içerim” olarak) *** ➠ 5 Şubat 1937’de Laiklik ilkesinin anayasada yer alması

1-A

2-B

3-C

4-B

5-E

~ 257 ~

“Atatürk İlkeleri”

KPSS / Tarihin Pusulası

E. Devletçilik ✎ Devletin ekonomiye doğrudan müdahalesi anlamına gelir. ✎ Yatırımların devlet eliyle gerçekleştirilmesi temeline dayanır. ✎ Devletin ekonomik kalkınma için yaptığı tüm müdahaleler bu ilke ile ilgilidir.

1. İzmir İktisat Kongresi'nde Mustafa Kemal, "Askeri başarılar, iktisadi başarılar ile taçlandırılmazsa kalıcı olamaz." demiştir. Atatürk'ün bu sözü;

✎ Devletçilikte özel girişim (liberal ekonomi) engellenmez.

I.

ulusal kalkınma,

✎ Devletçilik yabancı sermayeye de karşı değildir.

II. ulusal egemenlik,

✎ Türkiye’de devletçilik modeli, 1927’de çıkarılan Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun başa-

III. ulusal bağımsızlık

rısız olması nedeniyle 1930-1938 yılları arasında uygulanmıştır.

düşüncelerinden hangileri ile doğrudan ilişkilendirilebilir?

✎ Bu yüzden bu ilke Türkiye’de zorunluluk sonucu kabul edilmiştir.

A) Yalnız I

1. Anahtar Kelimeler    

Ekonomi Karma ekonomi modeli Yatırım Kalkınma

B) Yalnız II

D) I ve III

   

Kamu İktisadî Teşebbüsleri (KİT) Kamulaştırma çalışmaları Bankalar (devlete ait!) Özel sektör engellenmez.

C) Yalnız III

E) I, II ve III

2. Devletçilik ilkesinin özellikleri arasında, I.

tüm fabrika ya da yatırımların devletin elinde olmasını amaçlar.

II. şahısların yapamayacağı işleri devletin yapmasını öngörür.

 Devletçilik ile ilgili çıkacak sorularda bu kelimeler şifre niteliğindedir!

III. yabancı sermayeye karşıdır. unsurlarından hangileri yoktur?

2. Devletçilik Doğrultusunda Yapılan İnkılâplar

A) Yalnız I

➠ Tarım alanındaki destekleyici çalışmalar (makineleşme ve kredi desteği) ***

B) Yalnız II

D) I ve III

C) Yalnız III

E) I, II ve III

➠ Yabancı işletmelerin satın alınması ve kamulaştırılması ➠ Türk tarımına öncülük eden Atatürk Orman Çiftliği’nin kurulması (1925) ➠ Devletin eğitim, sağlık, güvenlik yatırımlarında bulunması *** ➠ Devletin banka kurması (İş Bankası hariç; Etibank, Sümerbank, Denizbank vb.) ➠ Şişe Cam, Karabük Demir-çelik fabrikaları gibi yatırımların yapılması *** ➠ Devletin bankaları ve kredi kooperatiflerini denetimine alması ➠ I. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1933) – (1934’te uygulamaya konulmuştur.) *** ➠ Kamu İktisadî Teşebbüsleri’nin gerçekleştirilmesi ➠ Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü’nün (MTA) kurulması (1935) ***

3. I.

MTA’nın açılması,

II. Atatürk Orman Çiftliği’nin kurulması, III. İş Bankası’nın kurulması Yukarıdaki gelişmelerden hangileri devletçilik ilkesi doğrultusunda gerçekleştirilen faaliyetler arasındadır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

F. İnkılâpçılık ✎ Toplumun eski düzeninin yerine yeni ve çağdaş bir düzen getirilmesidir. ✎ Bu yeni ve çağdaş düzen köklü değişiklikler yapılarak gerçekleşir. ✎ Değişen şartlara göre kendini yenileyen, hareketli bir yapıya sahiptir. ✎ Çağa ayak uydurmak, gelişmeleri takip etmek ve uygar medeniyetler seviyesinin

4. Atatürk’ün, “Atılan adımlar, bundan sonra atılacak adımların başlangıcıdır” sözü aşağıdaki ilkelerden hangisiyle ilgilidir? A) Devletçilik

B) Halkçılık

C) Cumhuriyetçilik

D) Milliyetçilik

E) İnkılâpçılık

de üstüne çıkabilmek bu ilkenin temel amaçlarıdır. ✎ Aklın ve bilimin yol göstericiliğinde çağdaşlaşmayı sürdürmektir. ✎ Durağan (hareketsiz) değil, sürekli dinamik olmayı gerektirir. ✎ İnkılâpçılık, Atatürk ilkelerinin tümünü bünyesinde toplamıştır.

1. Anahtar Kelimeler   

Çağdaşlaşma Devrim İlerleme

 Medeniyet  Yenileşme  Muasırlaşma

 Dinamik yapı  Köklü değişim  Modernleşme

 İnkılâpçılık ile ilgili çıkacak sorularda bu kelimeler şifre niteliğindedir!

~ 258 ~

5. M. Kemal Atatürk’ün “Artık duramayız. Behemehâl ileri gideceğiz. Geriye ise hiç gidemeyiz. Çünkü ileri gitmeye mecburuz. Millet açıkça bilmelidir ki medeniyet öyle kuvvetli bir ateştir ki ona kayıtsız kalanları yakar, mahveder” sözü, öncelikle aşağıdaki ilkelerden hangisiyle ilgilidir? A) Milliyetçilik

B) İnkılâpçılık

C) Halkçılık

D) Devletçilik

E) Cumhuriyetçilik 1-A

2-D

3-C

4-E

5-B

KPSS / Tarihin Pusulası

“Atatürk İlkeleri”

2. İnkılâpçılık Doğrultusunda Yapılan İnkılâplar ➠ Atatürk döneminde gerçekleştirilen tüm yenilik ve inkılâplar İnkılâpçılık ilkesinin

kapsamında yer almaktadır. ➠ Bununla birlikte, özellikle Batı (Avrupa) medeniyeti ile bütünleşmeyi sağlamak için

gerçekleştirilen çalışmalar diğer ilkelerden çok İnkılâpçılık ilkesi ile ilgilidir. Bunlar;  Uluslararası saat ve takvimin kabul edilmesi  Uluslararası ölçü birimlerinin kabul edilmesi  Uluslararası rakamların kabul edilmesi

1. Batı medeniyeti ile bütünleşmeyi ve uyumu amaçlayan ölçü, tartı, takvim ve saat sistemlerinde yapılan düzenlemeler aşağıdaki Atatürk ilkelerinden öncelikle hangisiyle ilgilidir? A) İnkılâpçılık

B) Laiklik

C) Milliyetçilik

D) Devletçilik

E) Halkçılık

 Hafta tatilinin Pazar gününe alınması

şeklinde sıralanabilir.

2. Atatürk’ün, I.

akılcılık ve bilimsellik,

II. ulusal egemenlik,

BÜTÜNLEYİCİ İLKELER

TEMEL İLKELER

Ulusal Egemenlik

Cumhuriyetçilik - Halkçılık

Ulusal Bağımsızlık

Milliyetçilik

gibi bütünleyici ilkelerinin, temel ilkelerle eşleştirilmesi aşağıdaki seçeneklerden hangisinde sırasıyla verilmiştir?

Ulusal Birlik ve Beraberlik

Milliyetçilik - Halkçılık

A) Laiklik-Devletçilik-Milliyetçilik

Yurtta Barış, Dünyada Barış

Milliyetçilik - Halkçılık

B) Cumhuriyetçilik-Milliyetçilik-Halkçılık

Akılcılık ve Bilimsellik

Laiklik - İnkılâpçılık

C) Laiklik-Cumhuriyetçilik-Milliyetçilik

Çağdaşlaşma ve Batılılaşma

İnkılâpçılık - Laiklik

D) Milliyetçilik-Laiklik-Devletçilik

İnsan ve İnsanlık Sevgisi

Bütün İlkeler

E) İnkılâpçılık-Cumhuriyetçilik-Laiklik

III. millî birlik ve beraberlik

3. Atatürk’ün bütünleyici ilkelerinden biri olan “millî bağımsızlık” aşağıdaki ana ilkelerden hangisiyle ilgilidir?

Not Alınız..........................................................................................................................

A) Cumhuriyetçilik

B) Devletçilik

C) Halkçılık

D) Laiklik E) Milliyetçilik

........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................

4. Avrupa devletleriyle uyum sağlamak amacıyla yapılan, I.

uluslararası saat sistemine geçilmesi,

II. hafta tatilinin Pazar gününe alınması, III. uluslararası rakamların kabul edilmesi

........................................................................................................................................................................

gibi düzenlemeler aşağıdaki bütünleyici ilkelerden öncelikle hangisiyle ilgilidir?

........................................................................................................................................................................

A) Yurtta sulh, cihanda sulh

........................................................................................................................................................................

B) Çağdaşlaşma ve Batılılaşma

........................................................................................................................................................................

C) Millî birlik ve beraberlik

........................................................................................................................................................................

D) Ulusal egemenlik

........................................................................................................................................................................

E) İnsan ve insanlık sevgisi

........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................

1-A

2-C

3-E

4-B

~ 259 ~

XV. BÖLÜM ATATÜRK İNKILÂPLARI Bu bölümden ortalama “7-8” soru çıkmaktadır.

KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ (LİSANS)

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

(11)

(8)

(6)

(8)

(7)

(7)

(10)

(9)

(7)

(5)

(6)

(8)

(3)

(ORTAÖĞRETİM)

(ÖN LİSANS)

2006

2008

2010

2012

2006

2008

2010

2012

(8)

(8)

(6)

(6)

(11)

(9)

(9)

(9)

Yazarın Yorumu Değerli adaylar, Atatürk İnkılâpları ünitesi ÖSYM’nin başta KPSS olmak üzere gerçekleştirdiği pek çok sınavda en fazla soru sorduğu bölümdür. KPSS’de her yıl ortalama “7-8” soru sorulan bu bölümden 2013 KPSS’de sadece 3 soru gelmiştir. Soru sayısı azaltılan bu bölümle ilgili genellikle hangi alanlarda ne gibi inkılâplar yapıldığı, bu inkılâpların amacı, içeriği, niteliği ve oluş sırası ile hangi ilkelerle bağlantısı olduğu konuları üzerinde durulmaktadır. Bu bölüm çalışılırken, siz değerli adayların bahsettiğimiz bu temel noktalar üzerinde yoğunlaşması ve özellikle de yapılan inkılâplar arasında nedensonuç ilişkilerine son derece dikkat etmesi gerekmektedir. “Çağdaşlaşma” ve “Laikleşme” unsurlarının bu ünite ile ilgili başlıca kavramlar olduğu unutulmamalıdır. Konuların anlaşılabilmesi ve kalıcı olabilmesi açısından bol soru çözülmesi gerekmektedir.

KPSS / Tarihin Pusulası

“Atatürk İnkılâpları”

I. ATATÜRK VE TÜRK İNKILÂBI ✎ Bir toplumun yaşam standartlarının ve devletin dayandığı temel ilkelerin ileriye

dönük olarak hızlı bir şekilde değiştirilmesine inkılâp denir. İnkılâp, çağın ve toplumun ihtiyaçlarına cevap vermeyen eski düzenin yıkılarak yerine çağdaş bir düzenin kurulması anlamına gelmektedir. ✎ Atatürk, mevcut köhne yapıyı ve eskiyen düzeni toplumun ihtiyaçlarını göz önünde

bulundurarak tepeden tırnağa değiştirmek ve çağdaş bir toplum yaratmak amacı ile hemen hemen her alanda inkılâp hareketine girişmiştir. ✎ Değişimin ani ve hızlı bir biçimde gerçekleşmesini düşünen Atatürk, bu düşüncesini verdiği bir demeçte “Türkiye'yi, derece derece mi ilerletmeli, ani olarak mı? İki sistem var, biri malûm, büyük Fransız İhtilâli’ndeki tarz. Rejimler değişecek, ihtilâllere karşı mukabil ihtilâller yapılacak. Sağ solu tepeler, sol sağı süpürürken bir de bakılacak ki bir buçuk asırlık zaman geçmiş... Bu milletin damarlarında o kadar bol kan ve önünde o kadar geniş zaman var mı?” şeklinde ifade etmiştir.

A. Türk İnkılâbı’nın Özellikleri  Ulusal egemenliğe dayalı demokratik bir düzen kurmayı amaçlamıştır.

1. Aşağıdakilerden hangisi Türk İnkılâbı’nın özellikleri arasında gösterilemez? A) Ulus egemenliğine dayalı demokratik bir anlayışı benimsemiştir. B) Bağımsızlık anlayışını esas almıştır. C) Çağdaş ve laik bir devlet düzeni kurmayı hedeflemiştir. D) Belirli bir ideolojiye bağlı olarak ortaya çıkmıştır. E) Toplumun ihtiyaçlarından doğmuştur.

2. Atatürk’ün “Türk milletini geri bırakmış müesseseleri yıkarak yerlerine milletin en yüksek gereklerine göre ilerlemesini sağlayacak yeni müesseseler kurmak” sözü aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? A) İnkılâp

B) İhtilâl

D) Bağımsızlık

C) Islahat

E) Reform

 Ulusal bağımsızlık kavramı her şeyin üzerinde tutulmuştur.  Demokrasiye önem verilmiştir.  Toplumun ihtiyaçlarından doğmuştur.  Belli bir ideolojiye bağlı olarak ortaya çıkmamıştır.  Tüm inkılâplar akıl ve bilime dayanmaktadır. Bu nedenle laik özellikler taşır.  Bütün inkılâplar birbirini tamamlar nitelikte bütünlük göstermektedir.  Çağdaş Batı medeniyeti örnek alınarak gerçekleştirilmiştir.  Dünyada pek çok devlete örnek olmuştur. Bu açıdan evrensel nitelik taşır.

3. Aşağıdakilerden hangisi Türk İnkılâbı’nın amaçları arasında gösterilemez? A) Millî birlik ve beraberliği sağlamak B) Türk toplumunu her yönden çağdaşlaştırmak C) Toplumda ayrıcalıklı bir sınıf yaratmak D) Kişi hak ve hürriyetlerini geliştirerek demokrasiyi yerleştirmek. E) Devletin varlığını ve bağımsızlığını her şeyin üstünde tutmak

B. Türk İnkılâbı’nın Yapılmasını Zorunlu Kılan Nedenler  Osmanlı Devleti’nden kalan kurumların çağa ayak uyduramaması ve bozulması  Osmanlı Devleti’nde girişilen ıslahatların sonuçsuz kalması  Osmanlı Devleti’nin XX. yüzyılın başlarında parçalanma sürecine girmesi  Sömürgeci güçlerin yayılmacı politikalarının Osmanlı’yı olumsuz etkilemesi  Türk toplumunu çağdaş medeniyetler seviyesine ulaştırma düşüncesi

C. Türk İnkılâbı’nın Amaçları  Türkiye Cumhuriyeti’nin varlığını ve bağımsızlığını sonsuza kadar sürdürmek  Türk toplumunu çağdaş medeniyetler seviyesine ulaştırmak  Türk halkının refah seviyesini yükseltmek  Türk milletini her yönden çağdaşlaştırmak  Millî birlik ve beraberliği sağlamak

4. Atatürk, 1924’te yaptığı bir konuşmasında söylediği: “Arkadaşlar!... Yaptığımız ve yapmakta olduğumuz inkılâplar için nurun ve münevverin yolunda gideceğiz; hedef ve hünerimiz cahil kütleyi de nurlandırarak yolumuzda yürütmek ve onu aydınlığa çıkarmaktır. Cumhuriyetimizi, çağdaş medeniyet seviyesine ulaştırmak isteğimizi köstekleyecek herhangi bir referanduma gitmek yalnız cehalet değil hıyanet olur. Yüzde seksenine okuma yazma öğretilmemiş bir memlekette inkılâplar plebisit (halk oylaması) ile olmaz!” sözüyle, Türk İnkılâbı’nın hangi özelliğini vurgulamıştır? A) Demokratik bir anlayışı benimsemesi B) Değişimi hızlı, ani ve köklü bir biçimde gerçekleştirmesi C) Cumhuriyet’in varlığını ve milletin bağımsızlığı esas alması D) Akıl ve bilime dayanması E) Millî birlik ve beraberlik çerçevesinde olması

 Batı toplumlarıyla bütünleşmek  Kişi hak ve hürriyetlerini geliştirerek demokrasiyi yerleştirmek 1-D

2-A

3-C

4-B

~ 263 ~

“Atatürk İnkılâpları”

KPSS / Tarihin Pusulası

D. Atatürk’ün Türk İnkılâbı İle İlgili Sözleri  Türk İnkılâbı nedir? Bu inkılâp, kelimenin ilk anda işaret ettiği ihtilâl mânasından başka, ondan daha geniş bir değişikliği ifade etmektedir. Bu günkü devletimizin şekli, asırlardan beri gelen eski şekilleri ortadan kaldıran en gelişmiş tarz olmuştur. Milletin, varlığını devam ettirmesi için fertleri arasında düşündüğü müşterek bağ, asırlardan beri gelen şekil ve mahiyetini değiştirmiş, yani millet, dinî ve mezhebî bağlantı yerine Milliyet bağıyla fertlerini toplamıştır.

1. Atatürk Nutuk’ta yer alan “Ankara’da millî hükûmet kurulmadan önce İstanbul’da bir sultan ve bunun bir hükûmeti vardı. Bu hükûmet biçimi, millete istekli olduğu bağımsızlık ve hürriyeti vermeye yeterli değildir. Bu hükûmet biçiminin verdiği kötü sonuçlar ortadadır.” sözleriyle aşağıdaki gelişmelerden hangisine vurgu yapmıştır? A) Saltanatın kaldırılması

 Uçurum kenarında yıkık bir ülke... Türlü düşmanlarla kanlı boğuşmalar... Yıllarca süren savaş... Ondan sonra, içeride ve dışarıda saygı ile tanınan yeni vatan, yeni sosyete, yeni devlet ve bunları başarmak için aralıksız inkılâplar... İşte Türk genel inkılâbının bir kısa ifadesi...

B) Cumhuriyet’in ilânı C) Şeyhü’l-islâmlığın lağvedilmesi D) Halifeliğin kaldırılması E) Teşkilât-ı Esâsiye’nin kabulü

 Biz, büyük bir inkılâp yaptık. Memleketi bir çağdan alıp yeni bir çağa götürdük.  İnkılâbın kanunu mevcut kanunların üstündedir. Bizi öldürmedikçe, bizim kafalarımızdaki cereyanı boğmadıkça, başladığımız inkılâp ve yenilik bir an bile durmayacaktır. Bizden sonraki devirlerde de böyle olacaktır.  İnkılâp güneş kadar parlak, güneş kadar sıcak ve güneş kadar bizden uzaktır. İstikametimi daima o güneşe bakarak tayin eder ve öylece ilerlerim, ilerlerim, parlaklığı ve sıcaklığı ilerlememe müsaade edinceye kadar ilerlerim. Tekrar ilerlemeye devam etmek üzere dururum ve tekrar güneşe bakarak istikamet alırım.

2. Atatürk; “Uçurum kenarında yıkık bir ülke... Türlü düşmanlarla kanlı boğuşmalar... Yıllarca süren savaş... Ondan sonra içeride ve dışarıda saygı ile tanınan yeni vatan, yeni sosyete, yeni devlet ve bunları başarmak için aralıksız inkılâplar...” sözüyle, Türk inkılâbının hangi özelliğini vurgulamıştır? A) Millî birlik ve beraberlik çerçevesinde olması B) Akıl ve bilime dayanması C) Daha çok siyasî alanda gerçekleşmesi

II. SİYASÎ ALANDA YAPILAN İNKILÂPLAR

D) Uzun bir süreçte ve zor koşullarda köklü bir biçimde gerçekleşmesi E) Milletin bağımsızlığı esas alması

☸ Saltanatın Kaldırılması

1 Kasım 1922

☸ Mustafa Kemal’in İlk Basın Toplantısı

16 Ocak 1923

☸ Ankara’nın Başkent İlân Edilmesi

13 Ekim 1923

☸ Cumhuriyet’in İlânı

29 Ekim 1923

☸ Halifeliğin Kaldırılması

3 Mart 1924

☸ Şer’iye ve Evkaf Vekâleti’nin Kaldırılması

3 Mart 1924

A) Saltanatın kaldırılması

☸ Erkân-ı Harbiye Vekâleti’nin Kaldırılması

3 Mart 1924

B) Cumhuriyet’in ilânı

☸ Osmanlı Hanedanının Yurt Dışına Çıkarılması

3 Mart 1924

☸ Türkiye’de Genel ve Yerel Seçimler

1923-1939

3. Aşağıdakilerden hangisi siyasî alanda yapılan inkılâplardan biri değildir?

C) Ankara’nın başkent ilân edilmesi D) Halifeliğin kaldırılması E) Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulü

A. Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922) ✎ 23 Nisan 1920’de açılan TBMM, “Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.” ve “Türkiye Devleti TBMM tarafından idare olunur.” prensipleri doğrultusunda hareket etmiştir.

Bu ilkeler saltanat makamının kaldırılacağını beyan eder niteliktedir.

4. Atatürk Dönemi’nde siyasî alanda yapılan aşağıdaki inkılâplardan hangisi diğerlerinden daha önce gerçekleşmiştir? A) Cumhuriyet’in ilânı

✎ İtilaf Devletleri’nin Lozan Konferansı’na hem TBMM Hükûmeti’ni hem de İstanbul

B) Halifeliğin kaldırılması

Hükûmeti’ni davet edip aralarında ikilik çıkarmak ve Türk milleti aleyhine kararlar almak istemesi saltanatın kaldırılmasına ortam hazırlamıştır.

C) Saltanatın kaldırılması

✎ Atatürk, Nutuk’ta yer alan: “Ankara’da millî hükûmet kurulmadan önce İstanbul’da bir sultan ve bunun bir hükûmeti vardı. Bu hükûmet biçimi, millete istekli olduğu bağımsızlık ve hürriyeti vermeye yeterli değildir. Bu hükûmet biçiminin verdiği kötü sonuçlar ortadadır.” sözleriyle saltanatın kaldırılmasına vurgu yapmıştır.

~ 264 ~

D) Evkaf Vekâleti’nin kaldırılması E) Ankara’nın başkent ilân edilmesi

1-A

2-D

3-E

4-C

KPSS / Tarihin Pusulası

“Atatürk İnkılâpları”

✎ Mustafa Kemal 31 Ekim 1922’de Müdafaa-i Hukuk Grubu’nu toplayarak, saltanatın

kaldırılması konusunda Rauf Bey’den mecliste bir konuşma yapmasını istemiştir. ✎ Mecliste sert tartışmalar yaşanmışsa da, TBMM 1 Kasım 1922’de çıkarılan bir yasa

ile saltanat makamına son verilmiştir. ✎ Ayrıca bu yasa ile halifeliğin devam etmesine ve halifelik makamına da Osmanlı ha-

nedanından bir kişinin getirilmesine karar verilmiştir.

1. Aşağıdakilerden hangisi 1 Kasım 1922’de saltanatın kaldırılmasının nedenleri arasında gösterilemez? A) Devlet başkanlığı sorununun çözülmek istenmesi B) Millî egemenlik anlayışına ters düşmesi

☸ Saltanatın Kaldırılmasının Nedenleri  Laik devlet düzeni ve millî egemenlik ilkesi ile bağdaşmaması  Ulusal egemenlik yolunda engel oluşturması

C) Yönetimdeki iki başlılığa son verilmek istenmesi D) Padişahın Millî Mücadele karşıtı tavırlar sergilemesi E) Laik devlet düzeni ile bağdaşmaması

 Lozan Görüşmeleri’nde güçlü hareket etme isteği  Padişah ve İstanbul Hükûmeti’nin Millî Mücadele karşıtı tavır sergilemesi  Yönetimdeki iki başlılığa son verilmek istenmesi

 TBMM’nin saltanatın kaldırıldığı gün halifelik makamına dokunmaması ve Osmanlı hanedanından Abdülmecit Efendi’yi halife olarak seçmesinin temel sebebi, ortamın henüz böyle bir gelişmeye hazır olmamasıdır. Ayrıca İngiltere’nin kendisine sığınan padişah Vahdettin’in halifelik nüfuzundan faydalanması da önlenmek istenmiştir.

2. I. TBMM döneminde gerçekleştirilen tek inkılâp aşağıdakilerden hangisidir? A) Cumhuriyet’in ilânı B) 1921 Anayasası C) Saltanatın kaldırılması D) Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulü E) Tekke, türbe ve zâviyelerin kapatılması

 Halifelik makamına seçilen Abdülmecit Efendi (II. Abdülmecit) son İslâm halifesidir.

☸ Saltanatın Kaldırılmasının Sonuçları  Yönetimde iki başlılığa son verilmiştir.  Laik devlet düzeni için ilk adım atılmıştır.  Millî egemenlik yolunda önemli bir adım atılmıştır.  İmparatorluktan ulusal devlete geçişin adıdır.

3. Aşağıdakilerden hangisi saltanatın kaldırılmasıyla ortaya çıkan durumlardan biri değildir? A) Ulusal egemenlik anlayışı güçlenmiştir. B) Devlet düzeninin laikleşmesi yolunda ilk ciddi adım atılmıştır. C) Osmanlı Devleti resmen yıkılmıştır. D) Yönetimdeki iki başlılık sona ermiştir. E) Rejim tartışmalarına son verilmiştir.

 Osmanlı Devleti’nin son padişahı Vahdettin (VI. Mehmet) 17 Kasım 1922’de ülkeyi

terk etmiş ve Osmanlı Devleti resmen yıkılmıştır.  Lozan Görüşmeleri’nde Türk milletini sadece TBMM temsil etmiştir.  Türk Milletinin tek temsilcisinin TBMM olduğu kesinleşmiştir.  Devlet başkanlığı sorunu ortaya çıkmış ve rejim tartışmalarına neden olmuştur. Bu

durum Cumhuriyet’in ilânını hızlandırmıştır.

4. Atatürk Dönemi’nde laik devlet düzenine geçmek amacıyla atılan ilk adım aşağıdakilerden hangisidir? A) Saltanatın kaldırılması B) Medreselerin kapatılması

 Saltanatın kaldırılması I. TBMM Dönemi’ne ait bir gelişmedir. I. TBMM’nin gerçekleştirdiği ilk ve tek inkılâp saltanatın kaldırılmasıdır.

B. Mustafa Kemal’in İlk Basın Toplantısı (16 Ocak 1923) ✎ Mustafa Kemal’in Millî Mücadele’yi destekleyen 6 büyük gazetenin başyazarı ile

yaptığı 5,5 saatlik ilk basın toplantısı 16 Ocak 1923’te İzmit’te gerçekleşmiştir. ✎ Bu basın toplantısı gelecekteki Cumhuriyet rejiminin fikrî temelini oluşturmaktadır.

C) Teşkilât-ı Esasiye’nin kabulü D) Halifeliğin kaldırılması E) Cumhuriyet’in ilanı

5. Mustafa Kemal’in 16 Ocak 1923 tarihinde 6 büyük gazetenin başyazarıyla gerçekleştirdiği ilk basın toplantısı aşağıdaki şehirlerden hangisinde yapılmıştır? A) İstanbul

✎ Mustafa Kemal, yapacağı yurt gezisiyle halkın nabzını yoklayacak, toplumda bir

B) İzmit

C) Yalova

E) İzmir

D) Ankara

deprem etkisi yapacak atılım ve devrimlerle ilgili olarak da aydınlarla görüşecekti. ✎ Basın toplantısına katılacak gazetecileri İzmit’e getirmekle de Ankara Hükûmeti’nin

İstanbul’daki temsilcisi Dr. Adnan (Adıvar) Bey görevlendirilmiştir.

1-A

2-C

3-E

4-A

5-B

~ 265 ~

“Atatürk İnkılâpları”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Dr. Adnan Adıvar başkanlığında İstanbul’dan yola çıkan gazeteciler şunlardır: ☸ Tevhid-i Efkâr’ın başyazarı

1.

Velit Ebüzziya

I.

☸ Vakit’in başyazarı

Ahmet Emin (Yalman)

II. Falih Rıfkı Atay,

☸ Akşam’ın başyazarı

Falih Rıfkı (Atay)

☸ İleri’nin başyazarı

Suphi Nuri (İleri)

☸ İkdam’ın başyazarı

Yakup Kadri (Karaosmanoğlu)

☸ Tanin’in başyazarı

İsmail Müştak (Mayakon)

Velit Ebüzziya,

III. Yakup Kadri Karaosmanoğlu Yukarıdakilerden hangileri Mustafa Kemal’in 16 Ocak 1923’te İzmit’te gerçekleştirdiği ilk basın toplantısına katılan gazeteciler arasında yer alır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) Yalnız III

E) I, II ve III

✎ Kafilede Adnan Adıvar’ın eşi Halide Edip (Adıvar) ve Adnan Bey İstanbul’a gelene

kadar onun görevini yerine getiren Kızılay Başkanı Hamit Bey de yer almış, ayrıca bu topluluğa İleri gazetesinin İzmit Muhabiri Hakkı (Kılıçoğlu) Bey de katılmıştır. ✎ Toplantıda konuşulacakları kaydetmek üzere, ayrıca TBMM’den 4 görevli salondaki

yerlerini almıştır. ✎ Toplantı İzmit halkının “Saray” olarak adlandırdığı Kasr-ı Hümâyun’un alt katındaki

2. Ankara’nın başkent olması konusu, aşağıdakilerden hangisinin TBMM’ye sunduğu “Türkiye Devleti’nin makam idaresi, Ankara şehridir.” şeklindeki tek maddelik yasa tasarısı ile gündeme gelmiştir? A) Refet Bele

geniş salonda gerçekleşmiştir. Sultan Abdülaziz’in Av Köşkü olan bu bina, Sultan II. Mahmut zamanında yapılmıştır.

B) Ali Fethi Okyar C) Ali Fuat Cebesoy

✎ Toplantıya, 14 Ocak 1923’te annesi Zübeyde Hanım’ı kaybetmesinin verdiği üzün-

D) İsmet İnönü

tüyle katılan Mustafa Kemal, 16 Ocak 1923’te, Salı akşamı saat 21.30’da başlayan bu toplantıyı saat 03.00’da bitirmiştir.

E) Kâzım Karabekir

✎ Mustafa Kemal, toplantıda gazetecilerin sorularına verdiği cevaplarda; Osmanlı’nın

savaş politikasına, ulusal bağımsızlık mücadelesine, mücadele sırasında karşılaşılan sorun ve çözümlere, o döneme kadar yapılan çalışmalara ve ileride yapılması gerekenlere ayrıntılarıyla değinmiştir.

3. I.

Cumhuriyet’in ilânı,

II. Saltanatın kaldırılması,

C. Ankara’nın Başkent İlân Edilmesi (13 Ekim 1923)

III. Ankara’nın başkent ilân edilmesi

✎ Bu konu, İsmet Paşa’nın “Türkiye Devleti’nin makam idaresi, Ankara şehridir.”

gelişmelerinin kronolojik sıralaması aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

Şeklindeki tek maddelik yasa tasarısını TBMM’ye sunmasıyla gündeme gelmiştir. ✎ Uzun tartışmalardan sonra oy çokluğu ile 13 Ekim 1923’te Ankara, Yeni Türk Devle-

ti’nin başkenti kabul edilmiştir.

A) I, II, III

B) II,I,III

D) III, I, II

C) II, III, I

E) III, II, I

✎ Ankara’nın başkent ilân edilmesinde, Millî Mücadele döneminde Temsil Heyeti’ne

merkezlik yapmış olması da etkili olmuştur.

D. Cumhuriyet’in İlânı (29 Ekim 1923) ✎ 1920’de TBMM’nin açılması, 1921 Anayasası’nda (Teşkilât-ı Esâsiye’de) “Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.” ifadesine yer verilmesi ve 1 Kasım 1922’de saltanatın

kaldırılması, Cumhuriyet rejimine geçişin önemli birer adımı olmuştur.

☸ Cumhuriyet’in İlân Edilmesinin Nedenleri  Yeni kurulan Türk devletinde rejiminin belirlenmemiş olması  Devletin yönetim şekli belirlenerek rejim tartışmalarına son verilmek istenmesi  Saltanatın kaldırılmasından sonra devlet başkanlığı sorununun ortaya çıkması

4. Aşağıdakilerden hangisi 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’in ilânında etkili olan unsurlardan biri değildir? A) Ekonomik bağımsızlık yolunda önemli bir adım atılmak istenmesi B) Yeni kurulan devletin rejiminin belirlenmemiş olması C) Saltanatın kaldırılmasıyla birlikte devlet başkanlığı sorununun ortaya çıkması D) Meclis Hükûmeti Sistemi’nden kaynaklanan hükûmet kurma bunalımının yaşanması E) Ulusal egemenlik anlayışını güçlendirme isteği

 Fethi Okyar Hükûmeti’nin 27 Ekim 1923’te istifa etmesiyle, Meclis Hükûmeti Siste-

mi’nden kaynaklanan hükûmet kurma bunalımının yaşanması (Ekim Bunalımı)  Ulusal egemenlik anlayışını güçlendirme isteği

~ 266 ~

1-E

2-D

3-C

4-A

KPSS / Tarihin Pusulası

“Atatürk İnkılâpları”

 Meclis Hükûmeti Sistemi  Bu sistemde hükûmeti oluşturacak bakanlar, Meclis tarafından tek tek seçilirler. Adaylar konusunda anlaşma sağlanamadığı zaman, hükûmetin kurulması gecikir ve buna bağlı olarak da yürütme işleri sekteye uğrar.  Bu sistemde bir Başbakan yoktur. Meclis Başkanı aynı zamanda hükûmetin de başkanıdır.

 Kabine Sistemi  Bu sistemde hükûmeti oluşturacak bakanlar, Başbakan tarafından seçilir ve Cumhurbaşkanı tarafından onaylanır.  Bu sistemde Cumhurbaşkanı, Başbakan ve Meclis Başkanı vardır. Kabine siteminde hükûmet kurma işlemleri daha kolay gerçekleşir.

1. Atatürk’ün vefatından sonra 10-11 Kasım 1938 tarihleri arasında bir (1) günlüğüne vekâleten Cumhurbaşkanı olarak görev yapan ve Türkiye Cumhuriyeti tarihinde en kısa süreli Cumhurbaşkanı olan kişi aşağıdakilerden hangisidir? A) Salih Bozok

B) Celâl Bayar

C) İsmet İnönü

D) Hasan Rıza Soyak

E) Mustafa Abdülhalik Renda

2. 1921 Teşkilât-ı Esâsiye’de yer alan; ✎ Hükûmet kurma bunalımının Kabine Sistemi’ne geçilmekle aşılabileceğini düşünen

Mustafa Kemal ve diğer Meclis üyeleri arasında yeni hükûmet ile ilgili çalışmalar yapılırken, 28 Ekim gecesi Cumhuriyet rejiminin ilânına karar verilmiş ve 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet ilân edilmiştir. ✎ Yeni kurulan hükûmetle birlikte yapılan seçimler sonrası;  Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Cumhurbaşkanı

Mustafa Kemal

 Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Başbakanı

İsmet İnönü

 Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Meclis Başkanı

Ali Fethi Okyar

I.

Şer’i yetkilerin TBMM’ye ait olması,

II. TBMM’nin her şeyin üzerindeki bir güç olarak kabul edilmesi, III. Meclis başkanının aynı zamanda hükûmetin de başkanı olması uygulamalarından hangilerinin cumhuriyetin ilânı ile sona erdiği söylenebilir? A) Yalnız I

olmuştur.

 Mustafa Kemal 4 dönem Cumhurbaşkanlığı yapmış ve ölümüne kadar sürmüştür. (29 Ekim 1923-10 Kasım 1938) Böylece Türkiye Cumhuriyeti tarihinde en uzun süre Cumhurbaşkanı olan kişi Mustafa Kemal Atatürk olmuştur. Atatürk’ün vefatından sonra ise 11 Kasım 1938’de İsmet İnönü Cumhurbaşkanı olmuştur.

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

3. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk başbakanı aşağıdakilerden hangisidir? A) Mustafa Kemal B) Ali Fethi Okyar C) Celâl Bayar D) İsmet İnönü

 Atatürk’ün vefatı nedeniyle 10-11 Kasım 1938 tarihleri arasında bir (1) günlüğüne vekâleten Cumhurbaşkanlığı görevini yürüten ve Türkiye Cumhuriyeti tarihinde en kısa süre Cumhurbaşkanı olarak görev yapan kişi Çankırı Milletvekili Mustafa Abdülhalik Renda’dır.

E) Kâzım Karabekir

4. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk meclis başkanı aşağıdakilerden hangisidir? A) Celâl Bayar

 Çankırı Milletvekili Mustafa Abdülhalik Renda, Kurtuluş Savaşı’ndan sonra İzmir’in ilk vlisi olmuş, 1.3.1935–5.8.1946 tarihleri arasında da TBMM Başkanlığı yaparak en uzun süre görevde kalan TBMM Başkanı olmuştur.

B) Ali Fethi Okyar C) Refet Bele D) Fevzi Çakmak E) İsmet İnönü

 Atatürk döneminin son Başbakanı Celâl Bayar’dır. (25 Ekim 1937-11 Kasım 1938) 5. Aşağıdakilerden hangisi Cumhuriyet’in ilân edilmesinin sonuçlarından değildir?

☸ Cumhuriyet’in İlân Edilmesinin Sonuçları

A) Yeni Türk Devleti’nin rejimi belirlenerek tartışmalara son verilmiştir.

 Yeni Türk Devleti’nin rejimi (Cumhuriyet) belirlenerek tartışmalara son verilmiştir.

B) Ulusal egemenlik yolunda çok önemli bir adım daha atılmıştır.

 Cumhurbaşkanı’nın belirlenmesi ile devlet başkanı sorunu çözülmüştür.

C) Cumhurbaşkanı’nın belirlenmesi ile devlet başkanı sorunu çözülmüştür.

 Ulusal egemenlik yolunda çok önemli bir adım daha atılmıştır.  Cumhurbaşkanı, başbakan ve meclis başkanının görevleri belirlenmiştir.

D) Cumhurbaşkanı, başbakan ve meclis başkanının görevleri belirlenmiştir.

 Meclis Hükûmeti Sistemi’nden “Kabine Sistemi”ne geçilmiş, böylece yürütme işleri

E) Kabine Sistemi’nden Meclis Hükûmeti Sistemi’ne geçilmiştir.

hız kazanmıştır. (Hükûmet kurma bunalımı aşılmıştır.)  Bu tarihten itibaren kurulan hükûmetler “Cumhuriyet Hükûmeti” adını almıştır.  İnkılâpların yapılması için gerekli demokratik ortam oluşmuştur.

1-E

2-C

3-D

4-B

5-E

~ 267 ~

“Atatürk İnkılâpları” ☸ Cumhuriyet’in İlânı İle 1921 Anayasası (Teşkilâtı Esâsiye)’nda Yapılan Değişiklikler (1923 Yılı Değişiklikleri) ✎ 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’in ilânıyla 1921 Anayasası (Teşkilât-ı Esâsiye)’nın bazı

maddelerinde değişiklikler yapılmıştır. Bu değişikliklerin bazıları şunlardır;

KPSS / Tarihin Pusulası

1. 1921 Anayasası’nda (Teşkilât-ı Esâsiye) yapılan ilk değişiklik aşağıdakilerden hangisidir? A) Şeyhü’l-islâmlığın lağvedilmesi

 “Devletin yönetim şekli cumhuriyettir.” maddesi anayasaya eklenmiştir.

B) Saltanatın kaldırılması C) İstiklâl Marşı’nın kabul edilmesi

 1921 Anayasası (Teşkilât-ı Esâsiye)’nda yapılan ilk değişiklik Cumhuriyet’in ilânıdır.

D) Cumhuriyetin ilânı E) Yargı yetkisinin bağımsız mahkemelere bırakılması

 “Cumhurbaşkanı meclis içerisinden meclis tarafından 4 yılda bir seçilir” maddesi

anayasaya eklenmiştir.  “Bakanlar meclis içerisinden ve Başbakan tarafından seçilir ” maddesi anayasaya

eklenmiş, böylece Meclis Hükûmeti Sistemi’nden “Kabine Sistemi”ne geçilmiştir.  “Devletin dini İslâm’dır.” maddesi anayasaya eklenmiştir.  “Devletin dili Türkçedir.” maddesi anayasaya eklenmiştir.  “Devletin başkenti Ankara’dır.” maddesi anayasaya eklenmiştir.

 Ankara, 13 Ekim 1923’te başkent olarak ilân edilmişti. Cumhuriyet’in ilânı ile birlikte yapılan değişiklikle Ankara’nın başkent olduğu anayasaya eklenmiştir.

E. Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924) ✎ Saltanat kaldırılırken halifelik makamına dokunulmamıştı. Çünkü halk böyle bir

2. I.

Meclis Hükûmeti Sistemi’nden Kabine Sistemi’ne geçilmiştir.

II. “Devletin dini İslâm’dır.” maddesi anayasaya eklenmiştir. III. “Devletin dili Türkçedir.” maddesi anayasaya eklenmiştir. Yukarıdakilerden hangileri 1921 Anayasası’nda yapılan 1923 yılı değişiklikleri arasında yer alır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) I, II ve III

değişime hazır değildi. Ancak 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’in ilânından sonra sıra halifeliğin kaldırılmasına gelmiştir. Yapılacak olan devrimlerin önündeki en büyük engelin halifelik makamı olduğu düşünülüyordu.

☸ Halifeliğin Kaldırılmasının Nedenleri  Yönetimde “Laik Bir Devlet Yapısı”nın oluşturulmak istenmesi  Yönetimde iki başlılığın önlenmek istenmesi (Cumhurbaşkanı ve Halife)  Halifeliğin “Cumhuriyet Rejimi” ile çelişmesi  Halifeliğin “Ulusal Egemenlik” anlayışıyla çelişmesi  Halifeliğin “Millî Devlet” anlayışıyla çelişmesi  Yapılacak olan devrimlerin önünü açma isteği  Son halife Abdülmecit Efendi’nin dış ülkelerin (özellikle de İngiltere’nin) desteği ve

kışkırtmalarıyla bir devlet başkanı gibi hareket etmesi

3. Aşağıdakilerden hangisi, 3 Mart 1924’te halifelik makamının kaldırılmasında etkili olan unsurlardan biri değildir? A) Yeni kurulan devletin rejiminin belirlenmemiş olması B) Halifeliğin ulusal egemenlik anlayışıyla çelişmesi C) Son halife Abdülmecit Efendi’nin devlet başkanı gibi hareket etmesi D) İmam Ağa Han ile Emir Ali’nin halifelikle ilgili olarak İsmet İnönü’ye gönderdikleri mektupların basına yansıması E) Yönetimde laik devlet yapısının oluşturulmak istenmesi

 Hintli lider İmam Ağa Han ile Afgan lideri Emir Ali’nin halifelikle ilgili olarak İsmet

İnönü’ye gönderdikleri mektupların basına yansıması ✎ Yukarıdaki nedenlere bağlı olarak halifelik 3 Mart 1924 tarihinde kaldırılmış, yöne-

timdeki ikiliğe son verilerek Cumhuriyet ve devrimler güvence altına alınmıştır. Böylece Laik düzene geçişin en önemli aşaması gerçekleştirilmiştir.

☸ Halifeliğin Kaldırılmasının Sonuçları  Laik devlet düzenine geçişin en önemli aşaması gerçekleşmiştir.

4. Atatürk Dönemi’nde aşağıdaki gelişmelerden hangisi ile laik düzene geçişin en önemli aşaması gerçekleştirilmiştir? A) Saltanatın kaldırılması B) Cumhuriyet’in ilânı C) Halifeliğin kaldırılması

 İnkılâpların önündeki en büyük engel ortadan kaldırılmıştır.

D) Şeyhülislâmlık makamının lağvedilmesi

 Yönetimdeki iki başlılık önlenmiştir.

E) Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulü

 Ümmet anlayışından “Millî Devlet” anlayışına geçilmiştir.  Ulusal egemenlik yolunda önemli bir adım daha atılmıştır.

~ 268 ~

1-D

2-E

3-A

4-C

KPSS / Tarihin Pusulası

“Atatürk İnkılâpları”

F. Halifeliğin Kaldırıldığı 3 Mart 1924’te Yapılan Diğer Çalışmalar ✎ 3 Mart 1924’te halifelik makamının kaldırılmasıyla birlikte ayrıca bazı değişiklikler

de yapılmıştır. Bunları şu şekilde gösterebiliriz:

Osmanlı Hanedanının Yurt Dışına Çıkarılmasına Dair Kanun kabul edilmiştir.

 Bu kanunun çıkarılmasında, hanedan çevresinde eski rejim yanlılarının toplanmalarını engelleme isteği etkili olmuştur.  Böylece Osmanlı hanedanının saltanat ve halifelik makamını tekrar gündeme getirmesi engellenmiştir.

Şer’iye ve Evkaf Vekâleti kaldırılmıştır.

 Şeriye Vekâleti’nin yerine Diyanet İşleri Başkanlığı kurulmuş, Ankara Müftüsü Börekçizâde Mehmet Rıfat Efendi, 1 Nisan 1924’te Diyanet İşleri Başkanlığı’na getirilmiştir. Ayrıca “Şer’iye Mahkemeleri” de kapatılmıştır.  Evkaf Vekâleti’nin yerine ise Vakıflar Genel Müdürlüğü kurulmuştur.

Şeyhü’l-islâmlık makamı kaldırılmıştır.

 Diyanet İşleri Başkanlığı’nın kurulmasıyla birlikte Şeyhülislâmlık makamı kaldırılmıştır.

Tevhid-i Tedrisat Kanunu kabul edilmiştir.

 Bu kanunla, tüm eğitim öğretim kurumları birleştirilmiş ve Maarif Bakanlığı’na bağlanmıştır. Böylece eğitimin laikleşmesi yolunda önemli bir adım atılmıştır.

Erkân-ı Harbiye Vekâleti kaldırılmıştır.

 Orduyu siyasetten ayırmak için kaldırılan Erkân-ı Harbiye Vekâleti’nin yerine Genel Kurmay Başkanlığı kurulmuştur.

1. Osmanlı döneminden kalan Şeyhülislâmlık kurumuna aşağıdakilerden hangisiyle son verilmiştir? A) Saltanat makamının kaldırılması B) Diyanet İşleri Başkanlığı’nın kurulması C) Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulü D) Şer’iye ve Evkaf Vekâleti’nin kurulması E) Teşkilât-ı Esâsiye’nin yürürlüğe girmesi

2. Aşağıdakilerden hangisi halifeliğin kaldırıldığı 3 Mart 1924 tarihinde TBMM tarafından gerçekleştirilmemiştir? A) Osmanlı hanedanının yurt dışına çıkarılması B) Genel Kurmay Başkanlığı’nın kurulması C) Teşkilât-ı Esâsiye’nin yürürlüğe girmesi D) Diyanet İşleri Başkanlığı’nın kurulması E) Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulü

3. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Diyanet İşleri Başkanı aşağıdakilerden hangisidir? A) Mehmet Rıfat Börekçi B) Ahmet Hamdi Akseki C) Mehmet Şerafettin Yaltkaya D) Hafız Yaşar Okur E) Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır

G. Türkiye’de Genel ve Yerel Seçimler (1923-1939) 1. 1923 Genel Seçimleri ✎ 1923 yılında yapılan seçimlerin 3 Nisan 1923 tarih ve 320 sayılı kanun çerçevesinde

yapılması kararlaştırılmıştır. Bu gelişme üzerine Mustafa Kemal de, 8 Nisan 1923’te Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu’nun seçimlerde izleyeceği politikayı gösteren ve ilk maddesi “Hâkimiyet milletindir.” olan “9 umde”yi yayımlamıştır. ✎ Haziran-Temmuz 1923 tarihleri arasında yapılan seçimlere Mustafa Kemal Ankara

4. 8 Nisan 1923 tarihinde Mustafa Kemal tarafından yayımlanan ve 1923 seçimlerinde Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu’nun izleyeceği politikayı gösteren “9 Umde”nin ilk maddesi aşağıdakilerden hangisidir? A) Aşar vergisinin kaldırılması B) Saltanatın kaldırılması

ve İzmir’den katılmış, her iki yerden de seçimi kazanması üzerine kendisi Ankara’yı tercih etmiştir.

C) Egemenliğin millete ait olması

✎ 1923 yılı seçimlerinde, 72 ilde yapılan seçim sonucunda 287 milletvekili seçilmiştir.

E) Hukuk sisteminin yenilenmesi

D) Ulusal bağımsızlığın sağlanması

Seçimi Mustafa Kemal’in de içinde yer aldığı I. grup adayları kazanmış ve yeni (II.) TBMM 11 Ağustos 1923’te açılmıştır.

2. 1927 Genel Seçimleri ✎ 1927 seçimleri de 3 Nisan 1923 tarih ve 320 sayılı yasa çerçevesinde yapılmıştır. 30

Temmuz-5 Ağustos tarihleri arasında ikinci seçmen seçimleri yapılmış, milletvekilliği seçimi ise 2-6 Eylül tarihleri arasında olmuştur. ✎ 63 seçim çevresinde yapılan seçimler sonucunda toplam 316 milletvekili TBMM’ye

girmiştir. 1927 seçimleri sonrası oluşan TBMM, 1 Kasım 1927-26 Mart 1931 tarihleri arasında 3 yıl, 7 ay 19 gün açık kalmıştır.

5. Mustafa Kemal, 1923 Genel Seçimleri’ne aşağıdaki illerin hangisinden katılmıştır? A) Samsun B) Erzurum C) Sivas D) Amasya E) Ankara

1-B

2-C

3-A

4-C

5-E

~ 269 ~

“Atatürk İnkılâpları”

KPSS / Tarihin Pusulası

3. 1930 Yerel Seçimleri ✎ 1930 yerel seçimleri öncesinde 3 Nisan 1930'da 1580 sayılı Belediye Kanunu kabul

edilmiş ve Türk kadınına ilk kez siyasî hak verilerek belediye seçimlerinde “seçme ve aday olma” hakkı tanınmıştır.

1. Türkiye Cumhuriyeti’nde kadınlara siyasî hak ilk kez aşağıdaki yılların hangisinde verilmiştir? A) 1925

 Türk kadını ilk siyasî hakkını 1930 yılında elde etmiştir.

B) 1927

D) 1930

C) 1929 E) 1934

✎ Türk kadınının ilk kez siyasî hakkını kullandığı 1930 yerel seçimlerine Cumhuriyet

Halk Fırkası ve Serbest Cumhuriyet Fırkası katılmış, toplam 502 seçim bölgesinden 471’inde Cumhuriyet Halk Fırkası, 31’inde Serbest Cumhuriyet Fırkası kazanmıştır. ✎ 1930 yerel seçimleri Türk siyasî tarihinde çok partili hayata geçiş ve demokratikleş-

me sürecinde önemli bir yere sahiptir.

2. Türk kadınının ilk kez siyasî hakkını kullandığı 1930 yerel seçimlerine; I.

Halk,

II. Serbest Cumhuriyet,

4. 1931 Genel Seçimleri

III. Terakkiperver Cumhuriyet

✎ Mustafa Kemal Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kendini feshetmesinden sonra geniş

partilerinden hangileri katılmamıştır?

bir yurt gezisine çıkmış, gezi sonrası edindiği bilgiler doğrultusunda seçimlere ilişkin CHP açısından önemli kararlar almıştır.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

✎ Bu kararlar neticesinde, 1931 genel seçimlerinde CHP 22 ilde 30 milletvekilliği için

aday göstermemiş, buralarda bağımsızların seçilmesi için onlara fırsat tanımıştır. Ancak bu adaylardan laik, cumhuriyetçi ve milliyetçi olmaları istenmiştir. ✎ 25 Nisan 1931’de yapılan milletvekili seçimlerinde CHP’den 287 aday, bağımsızlar-

dan ise ancak 20’si seçilebilmiştir. 1931 yılı seçimleri sonucunda oluşan TBMM, 4 Mayıs 1931-23 Aralık 1934 tarihleri arasında 3 yıl 9 ay 13 gün açık kalmıştır.

5. 1933 Muhtarlık Seçimleri ✎ TBMM tarafından çıkarılan 26 Ekim 1933 tarih ve 2349 sayılı kanunla Türk kadınına

köy ihtiyar heyetlerine ve muhtarlığa seçilme hakkı verilmiştir. ✎ Bu kanun çerçevesinde ilk muhtarlık seçimi, 12 Kasım 1933 tarihinde Aydın’ın Çine

ilçesine bağlı Karpuzlu Bucağı’nın Demirci Dere Köyü’nde yapılmış ve seçimi 500 oy alan Gülkız Ürbül Hanım (Gül Esin) kazanmıştır.

3. Seçildiği bölgede, kız kaçırma olaylarını önlemek, kumarı yasaklamak, evlilik yapacak gençlerin yanında olmak gibi pek çok hizmette bulunan Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kadın muhtarı aşağıdakilerden hangisidir? A) Gül Esin B) Pakize İzzet Tarzi C) Sabiha Bengütaş D) Safiye Ali E) Ferdane Bozdoğan Erberk

✎

 Gülkız Ürbül Hanım (Gül Esin) Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kadın muhtarıdır.

✎ Cumhuriyet Halk Fırkası Genel Sekreteri Recep Peker Gül Hanım’ı çektiği telgrafta; “Türkiye’nin ilk kadın muhtarı olmak büyük bir şereftir. Kutlu olsun. Sizin ve aynı vazifeleri alacak kız kardeşlerimizin Türk kadınının üstünlüğü hakkındaki davamıza hak kazandıracak örnekler vereceklerine şüphe yoktur.” şeklinde tebrik etmiştir.

4. Türkiye Cumhuriyeti’nde kadınlara milletvekili seçme ve seçilme hakkı ilk kez aşağıdaki yılların hangisinde verilmiştir? A) 1927

✎ Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kadın muhtarı seçilen Gül Esin, çok önemli hizmetlerde

B) 1930

D) 1934

C) 1933

E) 1935

bulunmuştur. Kumarı yasaklamak, kız kaçırma olaylarını önlemek, evlilik yapacak gençlerin yanında olmak bunlar arasındadır.

6. 1935 Genel Seçimleri ✎ Seçimden önce 4 Aralık 1934’te İsmet İnönü ve 191 arkadaşı TBMM’ye ortak bir

önerge vererek seçim kanununda bazı maddelerin değiştirilmesini istemişlerdir. Bu doğrultuda seçim kanunundaki bazı maddeleri değiştiren düzenleme sonucunda 5 Aralık 1934’te kadınlara ilk kez milletvekili seçme ve seçilme hakkı verilmiştir.

5. Türkiye Cumhuriyeti’nde, kadınların milletvekili seçme ve seçilme haklarını kullandıkları ilk genel seçim aşağıdaki yılların hangisinde yapılmıştır? A) 1923

B) 1927

D) 1933

C) 1930 E) 1935

 1935 yılı seçimleri, kadınların “milletvekili seçme ve seçilme haklarını” kullandıkları ilk genel seçimlerdir.

~ 270 ~

1-D

2-C

3-A

4-D

5-E

KPSS / Tarihin Pusulası

“Atatürk İnkılâpları”

✎ Aynı yasa ile seçmen yaşı 18’den 22’ye çıkarılmış, ayrıca milletvekillerine saylav,

meclise ise kamutay adı verilmiştir. ✎ 8 Şubat 1935’te yapılan seçimlerde 383 erkek, 17 kadın milletvekili seçilmiştir. An-

cak 1936 yılı başlarında, boşalan milletvekillikleri için yapılan “ara seçim”de Çankırı Milletvekili seçilen emekli öğretmen Hatice Özgenel ile bu sayı 18’e çıkmıştır.

1. Atatürk Dönemi’nde yapılan milletvekili seçimlerinin hangisinde ilk kez azınlıklardan milletvekili seçilmiş ve böylece gayr-i müslimler de meclise girmiştir? A) 1923 Genel Seçimleri

 Değerli adaylar, bazı kaynaklarda 1935 yılı seçimlerinde meclise giren kadın sayısı 18 olarak yanlış verilmektedir. Nitekim ÖSYM bu konuyla ilgili 2009 Kaymakam Adaylığı Giriş Sınavı’nda bir soruyu (11. soru) iptal etmiştir.

B) 1927 Genel Seçimleri C) 1931 Genel Seçimleri D) 1935 Genel Seçimleri E) 1939 Genel Seçimleri

11. 1935 yılında yapılan milletvekilli seçimlerinde kaç kadın milletvekili Meclis’e girmiştir? (2009-Kaymakam Aday.) (İptal) A) 5 B) 10 C) 18 D) 20 E) 25 Bu yüzden 1935 yılı seçimlerinde Meclis’e giren kadın milletvekili sayısı 17’dir. 2. Türkiye’de 1935 yılı Genel Seçimleri’nde kaç kadın milletvekili Meclis’e girmiştir?

✎ 1935 yılı seçimlerinin bir diğer özelliği de ilk kez azınlıklardan milletvekili seçilmiş

A) 10

B) 15

C) 17

D) 20

E) 22

olmasıdır. Seçim sonucuna göre, bağımsızlara ayrılan kontenjandan 4’ünü azınlık milletvekilleri kazanmış ve gayr-i müslim yurttaşlar ilk kez Meclis’e girmişlerdir. ✎ 57 seçim çevresinde yapılan 1935 seçimleri sonrası toplam 399 milletvekilinin katı-

lımıyla açılan TBMM, 1 Mart 1935-27 Ocak 1939 tarihleri arasında 4 yıl, 1 ay, 18 gün gibi tek parti döneminin en uzun ömürlü meclisi olmuştur.

7. 1939 Genel Seçimleri ✎ 26 Mart 1939’da yapılan bu seçimlerin 420’sini CHP, 4’ünü bağımsız milletvekilleri

kazanmıştır. Toplam 424 milletvekilinin girdiği TBMM, 3 Nisan 1939-15 Ocak 1943 tarihleri arasında çalışmış, Hatay’ın Türkiye’ye katılması üzerine Hatay’ı temsilen 5 milletvekilinin daha katılımıyla milletvekili sayısı 429 olmuştur. ✎ Bu seçimlerde öne çıkan farklılık seçim sonrası oluşan TBMM’de CHP milletvekilleri

3. Cumhuriyet Halk Partisi’nin 1939 yılındaki V. Büyük Kurultay’da benimsediği tüzük gereği, hükûmet ve parti çalışmalarını denetlemek amacıyla CHP’nin bünyesinde oluşturulan topluluk aşağıdakilerden hangisidir? A) Müstakil Grubu B) Yüz Ellilikler Grubu C) Felâh-ı Vatan Grubu D) On Dörtler Grubu E) Müdafaa-i Hukuk Grubu

içinden CHP tarafından belirlenen “Müstakil Grup” uygulamasına geçilmesidir. ✎ Müstakil Grup, Cumhuriyet Halk Partisi’nin 29 Mayıs-3 Haziran 1939 tarihleri ara-

sında toplanan V. Büyük Kurultay’ında benimsediği tüzük gereği, hükûmet ve parti çalışmalarını denetlemek için parti bünyesinde oluşturulan bir gruptur. 21 kişilik bu Müstakil Grubun başkanı da, CHP’nin de başkanı olan İsmet İnönü’dür.

4. ‘Tek Parti’ döneminin en uzun süre görev yapan meclisi, aşağıdaki seçimlerin hangisinden sonra göreve başlamıştır? A) 1927 Genel Seçimleri B) 1931 Genel Seçimleri

III. HUKUK ALANINDA YAPILAN İNKILÂPLAR

C) 1935 Genel Seçimleri D) 1939 Genel Seçimleri E) 1946 Genel Seçimleri

☸ 1924 Anayasası’nın Kabulü

20 Nisan 1924

☸ 1924 Anayasası’nda Yapılan Değişiklikler

1928-1946

☸ Medenî Kanun’un Kabulü

17 Şubat 1926

☸ Avrupa Hukuk Sisteminden Yararlanılması

1926-1932

☸ Kadınlara Siyasî Haklar Verilmesi

1930 (B)-1933 (M)-1934 (V)

5. CHP’nin 1939’da parti bünyesinde oluşturduğu Müstakil Grubun başkanı aşağıdakilerden hangisidir? A) Celâl Bayar B) Adnan Menderes

A. 1924 Anayasası’nın Kabulü (20 Nisan 1924) ✎ 1921 Anayasası (Teşkilât-ı Esâsiye) savaş koşullarında hazırlanmış son derece kısıtlı

bir anayasaydı. Temel hak ve özgürlükler gibi konulara yer verilmemişti. Ayrıca, bu anayasada Osmanlı döneminden kalan bazı yasaların toplumun ihtiyaçlarına cevap verememesi daha kapsamlı bir anayasayı zorunlu kılmıştır.

C) M. Fuat Köprülü D) Refik Koraltan E) İsmet İnönü

1-D

2-C

3-A

4-C

5-E

~ 271 ~

“Atatürk İnkılâpları”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Bu nedenlere bağlı olarak komisyonun hazırladığı yeni anayasa tasarısı 20 Nisan

1924’te II. TBMM tarafından kabul edilerek yürürlüğe girmiştir. ✎ 1924 Anayasası’nın kabulüyle, hem 1876 Anayasası (Kanun-i Esâsi) hem de 1921

Anayasası (Teşkilât-ı Esâsiye) yürürlükten kaldırılarak iki başlı anayasal düzene son verilmiştir.

1. 1924 Anayasası ile ilgili olarak aşağıdaki bilgilerden hangisi doğru değildir? A) Meclis yürütme yetkisini hükûmet aracılığı ile kullanır.

✎ Toplam 6 bölüm ve 105 maddeden oluşan 1924 Anayasası’na göre;

B) Seçme yaşı 22, seçilme yaşı 25’tir. C) Seçimler dört yılda bir yapılır. D) Cumhurbaşkanı 4 yıllık süre için meclis içerisinden meclis tarafından seçilir.

☸ Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.

E) Görevler ayrılığı ilkesi geçerlidir.

☸ Türkiye Devleti’nin yönetim şekli cumhuriyettir. ☸ Türkiye Devleti’nin dini İslâm, başkenti Ankara, dili Türkçedir. ☸ Güçler Birliği-Görevler Ayrılığı ilkesi geçerlidir. ☸ Yasama, yürütme ve yargı meclisin kontrolündedir. ☸ Meclis yürütme yetkisini hükûmet aracılığı ile kullanır.

2. I.

☸ Yargı gücü bağımsız mahkemeler tarafından kullanılır.

seçim sisteminin tek dereceli olması,

II. yargı gücünün bağımsız mahkemelerce kullanılması,

☸ Seçimler 4 yılda bir yapılır.

III. seçimlerin dört yılda bir yapılması

☸ Cumhurbaşkanı 4 yıllık süre için meclis içerisinden meclis tarafından seçilir. ☸ Seçme yaşı 18, seçilme yaşı 30’dur.

Yukarıdakilerden hangileri 1924 Anayasası ile ilgilidir?

☸ Seçme ve seçilme hakkı sadece erkelere aittir.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

☸ Türkiye Cumhuriyeti’nin tüm vatandaşları kanunlar önünde eşittir.

C) Yalnız III

E) II ve III

☸ Seçim sistemi çift derecelidir. ☸ Atatürk İlkeleri devletin temel ilkeleridir. 3.

✎ 1924 Anayasası’nın kabulünden sonra TBMM’nin 23 Nisan 1924 tarihli oturumun-

da, Kurtuluş Savaşı süresince düşmanla işbirliği yaptığı gerekçesiyle bazı üst düzey makamlarda bulunan Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının listesi hazırlanmış ve bu kişilerin sürgün edilmesi karalaştırılmıştır. Türk siyasî tarihinde bu listede adı geçen kişilere Yüzellilikler (150’likler) adı verilmiştir. ✎ 1924 Anayasası 1960 İhtilâli’ne kadar yürürlükte kalmış, böylece günümüze kadar

Türk anayasa tarihinde en uzun süreli anayasa olmuştur.

I.

“Devletin dini İslâm’dır.” maddesinin anayasadan çıkarılması,

II. cumhurbaşkanı ve milletvekillerinin yemin şeklinin değiştirilmesi, III. seçmen yaşının 18’den 22’ye çıkarılması Yukarıdakilerden hangileri 1924 Anayasası’nda yapılan 1928 yılı değişiklikleri arasındadır? A) Yalnız I

B. 1924 Anayasası’nda Yapılan Bazı Önemli Değişiklikler

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

☸ 1928’de “Devletin dini İslâm’dır.” maddesi anayasadan çıkarılmıştır. ☸ 1928’de Cumhurbaşkanı ve milletvekillerinin yemin şekli değiştirilmiş ve yemin

metni içindeki dinî terimler kaldırılmıştır. (“Vallahi” yerine “Namusum üzerine ant içerim” şeklinde)

4. 1924 Anayasasında yapılan değişikliklerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi doğru bir bilgi değildir?

☸ 1930’da kadınlara belediye seçimlerine katılma hakkı verilmiştir.

A) 1930 yılında kadınlara milletvekili seçme ve seçilme hakkı verilmiştir.

☸ 1933’te kadınlara muhtarlık seçimlerine katılma hakkı verilmiştir.

B) 1934 yılında seçmen yaşı 18’den 22’ye çıkarılmıştır.

☸ 1934’te kadınlara milletvekili seçme ve seçilme hakkı verilmiştir. ☸ 1934’te seçmen yaşı 18’den 22’ye çıkarılmıştır. ☸ 1937’de “Atatürk’ün altı temel ilkesi” anayasaya eklenmiştir. ☸ 1945’te içeriği değiştirilmeden dili Türkçeleştirilmiştir.

C) 1937 yılında Atatürk’ün altı temel ilkesi anayasaya eklenmiştir. D) 1945 yılında dili Türkçeleştirilmiştir. E) 1946 yılında tek dereceli seçim sistemi benimsenmiştir.

☸ 1946’da seçim sistemi değiştirilerek tek dereceli seçim sistemine geçilmiştir. 1-B

~ 272 ~

2-E

3-C

4-A

KPSS / Tarihin Pusulası

“Atatürk İnkılâpları”

C. Medenî Kanun’un Kabulü (17 Şubat 1926) ✎ Osmanlı Devleti’nde medenî hukuk, İslâm kurallarına göre düzenlenmişti. XIX. yüz-

yılda hazırlanan Mecelle’nin;

1. Yeni Türk Devleti’nde laik hukuk sisteminin oluşturulmasında Mecelle’nin; Laik bir medenî hukuk olmaması,

 İslâm hukukuna dayanması ve İslâm dininin kurallarını barındırması

I.

 Laik bir medenî hukuk olmaması

II. İslâm hukukuna dayanması, III. Avrupa örnek alınarak hazırlanmaması

 Yeni Türk devletinin ihtiyaçlarını tam olarak karşılayamaması

özelliklerinden hangilerinin etkili olduğu savunulamaz?

 Sadece Müslüman kesime uygulandığı için patrikhanenin birtakım hukukî

yetkilerini devam ettirmesine yol açması

A) Yalnız I

gibi nedenlere bağlı olarak Laik bir medenî hukuk oluşturulması ihtiyacı doğmuştur.

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

✎ 8 Nisan 1924’te İslâm hukukuna göre hüküm veren “Kadılık” müessesi kaldırılarak

mahkemeler birleştirilmiştir. ✎ 17 Şubat 1926’da ise İsviçre Medenî Kanunu örnek alınarak Türk Medenî Kanunu

kabul edilmiş, 4 Ekim 1926’da yürürlüğe girmiştir.

2. 17 Şubat 1926’da kabul edilen Türk Medenî Kanunu aşağıdaki ülkelerden hangisi örnek alınarak hazırlanmıştır?

✎ Medenî Kanun’un İsviçre’den alınmasının en önemli sebebi, Avrupa’daki en yeni ve

Medenî Kanun

D) İngiltere

Ş

E

M

A

A H I S

Ş Y A

İ R A S

İ L E

H U K U K U

H U K U K U

B) İtalya

A) Almanya

en çağdaş medenî kanun olmasıdır.

H U K U K U

H U K U K U

C) Fransa

E) İsviçre

3. Medenî Kanun’un kabul edilmesi ile aşağıdaki gelişmelerden hangisinin amaçlandığı savunulamaz? A) Kadınların sosyal hayata katılımını artırmak

olarak 4 bölümden oluşur.

Medenî Kanun’la

B) Siyasî alanda kadın-erkek eşitliği sağlamak C) Aile kurumunu güvence altına almak D) Toplumsal barışı ve eşitliği sağlamak E) Hukukta laikleşmeyi sağlamak

4.

☸ Laik ve çağdaş bir hukuk sisteminin temelleri atılmıştır.

I.

azınlıklar,

☸ Türkiye’de hukuk birliği sağlanmıştır.

II. patrikhanenin yetkileri, III. kadınların sosyal hakları,

☸ Evlilik devlet denetimine alınarak resmî nikâh zorunlu hale getirilmiştir.

17 Şubat 1926 tarihinde kabul edilen Medenî Kanun’la yukarıdakilerden hangileriyle ilgili bir düzenleme yapılmamıştır?

☸ Evlilikte tek eşlilik zorunlu hale getirilmiştir. ☸ Kadın-erkek arasında toplumsal ve malî alanlarda eşitlik sağlanmıştır.

A) Yalnız I

☸ Boşanma hakkı kadına da tanınmıştır.

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

☸ Şahitlikte erkekle kadın eşit konuma getirilmiştir. ☸ Reşit yaştaki kişilere din seçme özgürlüğü getirilmiştir. ☸ Aile birliği devlet güvencesi altına alınmıştır. ☸ Kadınlara “istediği mesleğe girebilme hakkı” tanınmıştır. ☸ Mirasta kız ve erkek çocuklar arasında eşit paylaşım sağlanmıştır.

5. I.

patrikhanenin dünyevî yetkilerine son verilmesi,

☸ Anneye de çocuğun velâyetini alma hakkı tanınmıştır.

II. kadınlara istediği mesleği seçebilme hakkının verilmesi,

☸ Azınlıklar da bu kanuna tâbi olmuş, böylece patrikhanenin mahkeme kurma

III. kadınlara kendi soyadını kullanabilme hakkının verilmesi,

yetkisi sona ermiştir. (patrikhanenin dünyevî yetkileri elinden alınmıştır.)

✎ Medenî Kanun’la sadece toplumsal alanda kadın-erkek eşitliği sağlanmıştır. Kadın-

lara siyasî hak (seçme ve seçilme) verilmemiştir. ✎ Ayrıca, Türk kadını “kendi soyadını kullanabilme” hakkı ile “evlilikte edinilen mallara ortaklık” hakkını ancak 2002 yılında elde edebilmiştir. Bu nedenle, 1926 tarihli

Medenî Kanun bu yenilikleri kapsamamaktadır.

IV. evlilikte tek eşlilik uygulaması Yukarıdakilerden hangileri Medenî Kanun’un kapsamındadır? A) I ve IV

B) I ve III

D) I, II ve IV

1-C

2-E

C) II ve III

E) II, III ve IV

3-B

4-A

5-D

~ 273 ~

“Atatürk İnkılâpları”

KPSS / Tarihin Pusulası

D. Avrupa Hukuk Sistemi’nden Yararlanılması 1926’da

İtalya’dan

Ceza Kanunu alınmıştır.

1926’da

İsviçre’den

Ticaret Kanunu alınmıştır.

1. I.

Ceza Kanunu,

II. Ticaret Kanunu,

1926’da

İsviçre’den

Borçlar Kanunu alınmıştır.

III. Borçlar Kanunu

1927’de

İsviçre’den

Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu alınmıştır.

Yukarıdakilerden hangileri 1926 yılında kabul edilen kanunlar arasındadır?

1929’da

Almanya’dan

Ceza Muhakemeleri Kanunu alınmıştır.

A) Yalnız I

1929’da

Almanya’dan

Deniz Ticareti Kanunu alınmıştır.

1929’da

Fransa’dan

İdare Hukuku alınmıştır.

1932’de

İsviçre’den

İcrâ İflas Kanunu alınmıştır.

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

2. İsviçre’den örnek alınarak hazırlanan ve 1932’de kabul edilen kanun aşağıdakilerden hangisidir?

E. Kadınlara Siyasî Haklar Verilmesi ✎ Medenî Kanun’un kabulü ile sosyal yaşamda kadın-erkek eşitliği sağlanmış, ancak

A) Ticaret Kanunu

B) Medenî Kanun

C) İcrâ-İflas Kanunu

D) Ceza Kanunu

E) Borçlar Kanunu

kadınlara herhangi bir siyasî hak verilmemişti. ✎ Bu yüzden siyasî yaşamda kadınlara da çeşitli haklar verilerek, onların yönetime

katılmaları ve böylece ulusal egemenlik anlayışının tam olarak yerleşmesi amaçlanmıştır. 3.

Kadınlara Verilen Siyasî Haklar

I.

Borçlar Kanunu,

II. Deniz Ticareti Kanunu,

1930

1933

1934

Belediye seçimlerine katılma

Muhtar ve aza seçimlerine katılma

Milletvekili seçme ve seçilme

III. Ceza Muhakemeleri Kanunu Yukarıdaki kanunlardan hangileri Almanya’dan örnek alınarak hazırlanmıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

 Türkiye, kadınlara bu şekilde siyasî hak verme konusunda Fransa ve İsviçre gibi pek çok Avrupa devletinden önce davranmıştır. Öyle ki 1935 yılı seçimlerinde toplam 17 kadın milletvekili meclise girmiştir.

4. Atatürk Dönemi’nde Türk kadınının; I.

belediye seçimlerine katılma,

II. milletvekili seçme ve seçilme, III. muhtar ve aza seçimlerine katılma

IV. EĞİTİM VE KÜLTÜR ALANINDA YAPILAN İNKILÂPLAR

haklarını elde etme sırası aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) I, II, III

B) I, III, II

D) II, I, III

C) II, III, I

E) III, II, I

☸ Tevhid-i Tedrisat Kanunu

3 Mart 1924

☸ Medreselerin Kapatılması

11 Mart 1924

☸ Maarif Teşkilâtı Hakkında Kanun

2 Mart 1926

☸ Yeni Türk Harflerinin Kabulü

1 Kasım 1928

☸ Millet Mektepleri’nin Açılması

24 Kasım 1928

A) Millet Mektepleri’nin açılması

☸ Türk Tarih Kurumu’nun Açılması

15 Nisan 1931

B) Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulü

☸ Halkevlerinin Açılması

19 Şubat 1932

D) Devlet İstatistik Enstitüsü’nün kurulması

☸ Türk Dil Kurumu’nun Açılması

12 Temmuz 1932

☸ Eğitim, Kültür ve Sanat Alanındaki Diğer Çalışmalar

1923-1937

5. Aşağıdakilerden hangisi, Atatürk Dönemi’nde eğitim ve kültür alanında yapılan çalışmalardan biri değildir?

C) Türk Tarih Kurumu’nun açılması E) Halkevlerinin açılması

1-E

~ 274 ~

2-C

3-E

4-B

5-D

KPSS / Tarihin Pusulası

“Atatürk İnkılâpları”

✎ Osmanlı Devleti’nde eğitim sıbyan mekteplerinde başlar, ardından bu eğitim med-

reselerde devam ederdi. Eğitim sisteminin modern ve çağdaş bir yapıda olmaması eğitim alanında köklü yeniliklerin yapılmasını bir bakıma zorunlu kılmıştır. ✎ Eğitim ve kültür alanında inkılâpların yapılmasında;

I.

 Eğitim-öğretim kurumlarında birliğin sağlanmak istenmesi

Osmanlı eğitim sisteminin laik ve çağdaş olmaması,

II. Eğitim-öğretim kurumlarında birliğin sağlanmak istenmesi,

 Eğitimde fırsat eşitliğinin sağlanmak istenmesi  Eğitimi kolaylaştırma ve yaygınlaştırma düşüncesi

1. Atatürk Dönemi’nde eğitim ve kültür alanında inkılâpların yapılmasında;

etkili olmuştur.

 Millî bilinç oluşturma fikri  Osmanlı eğitim sisteminin laik ve çağdaş olmaması

III. Eğitimde fırsat eşitliğinin sağlanmak istenmesi durumlarından hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

A. Tevhid-i Tedrisat Kanunu (Öğretim Birliği Yasası) (3 Mart 1924)

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ Dönemin Millî Eğitim Bakanı Hüseyin Vâsıf Çınar ile elli arkadaşının hazırladığı bir

önerge ile 3 Mart 1924’te TBMM’de kabul edilmiştir. ✎ Bu kanunla; ülkedeki eğitim kargaşasına son vermek, ülkede kültür birliği sağlamak

ve millî ve laik değerler taşıyan bir eğitim sistemi kurmak amaçlanmıştır. ✎ “Öğretimin Birleştirilmesi Yasası” olarak da bilinen bu kanunla, Türkiye’deki bütün

2. “Öğretim Birliği Yasası” olarak da bilinen Tevhid-i Tedrisat Kanunu’na ilişkin önergeyi meclise sunan dönemin Millî Eğitim Bakanı aşağıdakilerden hangisidir?

okullar Maarif (Millî Eğitim) Bakanlığı’na bağlanmıştır. Böylece;

A) Hüseyin Vâsıf Çınar

 Eğitim-öğretimde ikiliğe son verilmiştir.

B) Refik Saydam

 Türkiye’de eğitim-öğretim birliği sağlanmıştır.  Ulusal, laik ve çağdaş eğitimin temelleri atılmıştır.

C) Şükrü Saraçoğlu D) Cemal Hüsnü Taray E) Hamdullah Suphi Tanrıöver

 İlköğretimin zorunlu ve parasız olacağı belirtilmiştir.  Millî kültür birliğinin sağlanması için ortam hazırlanmıştır.  Dinî esaslara dayalı eğitim anlayışı terk edilmiştir.  Azınlık okulları ve yabancı okullar devlet denetimi altına alınmıştır.  Şer’iye ve Evkaf Vekâleti’nin bütçesine ayrılan eğitim payı Maarif Bakanlığı’na

devredilmiştir.

3. Türkiye'de Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile bütün okullar Millî Eğitim Bakanlığı'na bağlanmıştır. Bu uygulamanın; I.

B. Medreselerin Kapatılması (11 Mart 1924) ✎ Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile dinin eğitim üzerindeki etkisine son verildiği için bu

kanun gereğince dönemin Millî Eğitim Bakanı Vâsıf Çınar’ın 11 Mart 1924 tarihli genelgesiyle medreseler kapatılmıştır. ✎ Medreselerin kapatılması üzerine, din adamı yetiştirmek ve bu ihtiyacı karşılamak

ülke bağımsızlığını pekiştirme,

II. içişlerine karışılmasını önleme, III. siyasî kararlılığı koruma amaçlarından hangilerine yönelik olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

için İmam Hatip Okulları ve Darü’l-fünûn’a bağlı “İlâhiyat Fakültesi” açılmıştır. ✎ Medreselerin kapatılması ile;  Eğitim-öğretimde ikilik ortadan kaldırılmıştır.  Eğitimde laikleşme ve millîleşme süreci hızlanmıştır.

C. Maarif Teşkilâtı Hakkında Kanun (2 Mart 1926) ✎ 2 Mart 1926’da çıkarılan bu kanunla; Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun ışığı altında

4. Atatürk Dönemi’nde din adamı yetiştirmek ve bu ihtiyacı karşılamak amacıyla İmam Hatip Okulları ve Darü’l-fünûn’a bağlı “İlâhiyat Fakülteleri”nin açılması, aşağıdaki gelişmelerden hangisinin bir sonucudur? A) Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulü B) Şer’iye Vekâleti’nin kaldırılması

eğitim işleri düzenlenerek müfredat programları yenilenmiş ve çağa uygun hale getirilmiştir. Maarif Teşkilâtı’na Dair Kanun ile;

C) Medreselerin kapatılması

 Devletin izni olmadan okul açılması yasaklanmış, bugünkü modern eğitim sis-

E) Maarif Teşkilâtı’na Dair Kanun’un kabul edilmesi

teminin temelleri atılmıştır. (Karma Eğitim Sistemi’ne geçilmiştir.)

D) Teşkilât-ı Esasiye’nin kabulü

 Eğitimde fırsat eşitliği ön planda tutularak, öğretimin parasız olduğu kabul edil-

miş, bu yönüyle halkçı devlet anlayışına hizmet edilmiştir.

1-E

2-A

3-D

4-C

~ 275 ~

“Atatürk İnkılâpları”

KPSS / Tarihin Pusulası

 Okul programları yeniden düzenlenmiş, ABD’li uzman John Dewey’in görüşle-

rinden yararlanılmıştır.  Yabancı okullardaki Tarih, Coğrafya, Türkçe ve Felsefe derslerinin Türk öğret-

menler tarafından okutulması kararlaştırılmıştır.  Yabancı okulların Türk müfettişlerce denetlenmesi karara bağlanmıştır.

 Cumhuriyet dönemi eğitim sisteminde okullardaki teftiş hizmetlerine dayanak oluş-

1. Aşağıdakilerden hangisi 2 Mart 1926 tarihli Maarif Teşkilâtı Kanunu’na göre Türkiye’deki yabancı okullarda Türk öğretmenler tarafından okutulması kararlaştırılan dersler arasında yer almaz? A) Felsefe

turan ilk yasal düzenleme, 1923’te kabul edilen Maarif Müfettişleri Talimatnamesi ile İlk Tedrisat Müfettişlerinin Vazifelerine Dair Talimatname’dir.

C) Türkçe

B) Matematik

D) Coğrafya

E) Tarih

✎ 1926 tarihli Maarif Teşkilâtı’na Dair Kanun’da belirlenen orta öğretim kurumları

arasında ise şunlar vardır: ⁂ Liseler

⁂ Orta Mektepler

⁂ İlk Muallim Mektepleri

⁂ Köy Muallim Mektepleri

2. Aşağıdakilerden hangisi 2 Mart 1926 tarihli Maarif Teşkilâtı Kanunu’nda belirlenen orta öğretim kurumları arasında yer almaz? A) Millet Mektepleri B) Köy Muallim Mektepleri C) Orta Mektepler

D. Yeni Türk Harfleri’nin Kabulü (1 Kasım 1928) ✎ Cumhuriyet’in ilk yıllarında gerçekleştirilen en önemli devrimlerden biri de, kuşku-

D) Liseler E) İlk Muallim Mektepleri

suz Yeni Türk Harfleri’nin kabul edilmesidir. ✎ Bu konuyla ilgili olarak II. Meşrutiyet döneminde birtakım çalışmalar yapılmışsa da

herhangi bir başarı sağlanamamıştır. ✎ Öte yandan bu konu ilk kez 17 Şubat-4 Mart 1923 tarihleri arasında toplanan İzmir

İktisat Kongresi’nde gündeme gelmiş, ancak gündem dışı olduğu gerekçesiyle işleme konulmamıştır. ✎ Sonuçsuz kalan bu girişimlerden sonra, Mustafa Kemal Atatürk’ün 8 Ağustos 1928

tarihinde İstanbul Sarayburnu Parkı’ndaki gazinoda yaptığı bir konuşma, ülke genelinde harf seferberliğinin başlamasını sağlamıştır.

3. Yeni Türk harflerinin kabul edilmesi ilk kez nerede gündeme gelmiştir? A) I. Tarih Kongresi’nde B) Türk Maarif Kongresi’nde C) II. TBMM’nin açılışında D) İzmir İktisat Kongresi’nde E) I. Türk Dil Kurultayı’nda

✎ Bu gelişmelerin sonucu olarak 1 Kasım 1928 tarihinde Türk Harf Devrimi yapılmış,

Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkında Kanun TBMM’de kabul edilmiştir. ✎ Yeni Türk harflerinin kabulünde;  Okuma-yazmanın ayrıcalık olmaktan çıkarılmak istenmesi  Arapçanın yazım ve teknik olarak karmaşık olması  Arap harflerinin Türkçenin ses yapısına uymaması  Okuma-yazmayı kolaylaştırmak ve okur-yazar oranını arttırmak  Batı kültürü ile bütünleşmek

düşünceleri etkili olmuştur.

4. Yeni Türk harflerinin kabul edilmesinde; I.

Okuma-yazmanın ayrıcalık olmaktan çıkarılmak istenmesi,

II. Arap harflerinin Türkçenin ses yapısına uymaması, III. Avrupa kültürü ile bütünleşmek durumlarından hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ Yeni Türk harflerinin kabul edilmesiyle de;  Batı dünyası ile bütünleşme süreci hızlanmıştır.  Konuşma dili ile yazı dili arasındaki uyumsuzluk giderilmiştir.  Okuma-yazma oranı ve kültür seviyesi artmıştır.  Avrupa’daki bilim ve teknolojideki ilerlemelerin takip edilmesi kolaylaşmıştır.  Batı dillerinden tercümeler kolaylaşmış ve artmıştır.  Basılan kitap sayısı artmıştır.

5. Türkiye’de Latin harfleriyle 1928 yılında çıkarılan ilk gazete aşağıdakilerden hangisidir? A) Açıksöz

B) Dergâh

D) Yeni Adana

C) Mardin

E) Tercüman

 Türkiye’de Latin harfleriyle çıkarılan ilk gazete Mardin Gazetesi’dir. (1928) 1-B

~ 276 ~

2-A

3-D

4-E

5-C

KPSS / Tarihin Pusulası

“Atatürk İnkılâpları”

E. Millet Mekteplerinin Açılması (24 Kasım 1928) ✎ Millet Mekteplerinin açılmasındaki temel amaç, yeni harflerin kısa sürede tüm hal-

ka öğretilmesi ve okur-yazar oranının arttırılmak istenmesidir. ✎ Bu amaçla 24 Kasım 1928’de Millet Mektepleri Talimatnamesi hazırlanmıştır. Bu

talimatname ile 14-45 yaş arasındaki her Türk vatandaşının bu mekteplere devam etmesi zorunlu tutulmuştur. ✎ Ayrıca Mustafa Kemal bu talimatname ile Başöğretmen seçilmiş; Kayseri, Tekirdağ,

Bursa, Çanakkale, Eceabat, Gelibolu, Sinop, Samsun, Turhal, Tokat, Sivas ve Amasya’yı kapsayan çok uzun bir yurt gezisine çıkarak yeni harfleri bizzat halka öğretmek için çalışmıştır. ✎ Millet Mektepleri, bütün yurtta başlayan okuma-yazma seferberliğinin bir sonucu

1. Atatürk Dönemi’nde Millet Mektepleri’nin açılmasında; I.

II. yeni harflerin kısa zamanda halka öğretilmesi, III. eğitim-öğretimde birliğin sağlanmak istenmesi amaçlarından hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

✎ Türk Devrimi’nin genel amacını çağdaş uygarlık düzeyine ulaşmak, hatta ulusal kül-

türü o düzeyin üzerine çıkarmak olarak saptayan Mustafa Kemal, bu düşüncesini gerçekleştirmek için Türk tarihinin araştırılmasına da büyük önem vermiştir. ✎ Bu amaçla 15 Nisan 1931’de Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti’ni (1935’te Türk Tarih Ku-

rumu adını almıştır.) kurmuş ve bu konuda çok önemli bir adım atmıştır. ✎ Kurumun ilk başkanı Tevfik Bıyıklıoğlu’dur. (1931-1932) ✎ Türk Tarih Kurumu’nun kurulmasında;

B) Yalnız II

D) II ve III

olarak 1 Ocak 1929 tarihinden itibaren açılmaya başlamıştır.

F. Türk Tarih Kurumu’nun Açılması (15 Nisan 1931)

okuma-yazma oranının artırılmak istenmesi,

C) I ve II

E) I, II ve III

2. Atatürk’ün liseler için 1931 yılında hazırlanan “Tarih Kitabı”nda yeterli bulmadığı ve bu yüzden kendisinin yeniden kaleme aldığı bölüm aşağıdakilerden hangisidir? A) Orta Asya Türk Tarihi B) Hz. Muhammed’in Hayatı ve Savaşları C) Anadolu Beylikleri D) Millî Mücadelede Muharebelerimiz E) Osmanlı Devlet Teşkilâtı

 Anadolu ve Orta Asya’daki Türk topluluklarının tarihini aydınlatmak  Ümmetçi tarih anlayışı yerine millî tarih anlayışını geçerli kılmak  Türklerin sarı ırktan olmadığını ortaya koymak  Türk toplumunda millî bilinç oluşturmak

düşünceleri etkili olmuştur. ✎ Türk Tarih Kurumu bünyesinde; ☸ 1931 yılında liseler için 4 ciltlik bir “Genel Tarih” kitabı hazırlanmıştır.

 Mustafa Kemal Atatürk, liseler için hazırlanan bu tarih kitabını bizzat incelemiş, ki-

3. Türk Tarih Kurumu’nun açılmasında; I.

ülkede okuma-yazma seferberliği başlatma,

II. millî tarih anlayışını yerleştirme III. “sarı ırk” tezinin doğru olmadığını kanıtlama düşüncelerinden hangilerinin etkili olduğu savunulamaz? A) Yalnız I

tapta “Hz. Muhammed’in Hayatı ve Savaşları” ile ilgili bölümü yeterli görmeyerek bu bölümü kendisi tekrar kaleme almıştır. ☸ 9 Temmuz 1932’de Türk Tarih Kurumu’nun ilk bilimsel kurultayı yapılmış, bu I.

Tarih Kongresi’nde “Türk Tarih Tezi” ortaya atılmıştır.

B) Yalnız II

D) I ve III

C) Yalnız III

E) II ve III

4. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kadın tarihçisi aşağıdakilerden hangisidir?

 Bu tezle; ulusal anlayışta bir tarih görüşünün egemen kılınması, Türk uygar-

A) Afet İnan

B) Sabiha Bengütaş

lığının tarihin en eski uygarlıklarından biri olduğunun kanıtlanması, Anadolu üzerindeki birtakım tarihsel iddiaların asılsızlığının ispatlanması ve Türklerin kökeninin Orta Asya olduğunun gösterilmesi amaçlanmıştır.

C) Safiye Ali

D) Suraiya Faroqhi

E) Mübahat S. Kütükoğlu

☸ 1933’te Anadolu’daki kalıntıları inceleyerek yurdumuzun tarih öncesi dönemini

aydınlatmak amacıyla, Cumhuriyet tarihinin ilk arkeolojik kazısını Ahlatlıbel’de gerçekleştirmiştir. (Kazı Başkanı Dr. Hamit Zübeyr Koşay’dır.) ☸ 1935’in ilk kazısını ise kendi parası ve elemanlarıyla Alacahöyük’te yapılmıştır. ☸ 1937 yılında II. Tarih Kongresi toplanmış, bu kongreye yabancı bilim adamları

da katılmıştır.

 Atatürk, vasiyeti üzerine mal varlığının bir kısmını TTK’ya bağışlamıştır.

5. Aşağıdakilerden hangisi Atatürk’ün vasiyeti üzerine mal varlığının bir kısmını bağışladığı kurumlardan biridir? A) Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi B) İstanbul Üniversitesi C) Gazi Eğitim Enstitüsü D) Güzel Sanatlar Akademisi E) Türk Tarih Kurumu

 Prof. Dr. Afet İnan, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Türk kadın tarihçisidir. 1-C

2-B

3-A

4-A

5-E

~ 277 ~

“Atatürk İnkılâpları”

KPSS / Tarihin Pusulası

G. Halkevlerinin Açılması (19 Şubat 1932) ✎ Mustafa Kemal Atatürk’ün öncülüğünde, inkılâpları halka öğretmek ve halkın kül-

türel gelişimine katkı sağlamak amacıyla 19 Şubat 1932’de açılmıştır. ✎ İlk dönemlerde toplam 14 merkezde açılan Halkevleri, 1912’de kurulup 1931’de

kapatılan Türk Ocakları’nın yerini almıştır. ✎ Atatürk Dönemi’nde açılan Halkevlerinin sunduğu başlıca hizmetler ise şunlardır;

☸ Okuma-yazma öğretmek için kurslar düzenlenmiştir. ☸ Yöresel değerleri tanıtmak amaçlı dergi yayımlanmıştır. (Ülkü Dergisi) ☸ Dikiş, nakış gibi çeşitli beceri kursları düzenlenmiştir. ☸ Sağlık kurallarının öğretilmesi ve uygulaması sağlanmıştır.

1. Aşağıdakilerden hangisi Atatürk döneminde açılan halkevlerinin topluma sunduğu hizmetlerden biri değildir? A) Meslekî beceri kursları düzenlenmiştir. B) Halka sağlık kuralları öğretilmiştir. C) Çeşitli alanlarda bilim adamları yetiştirmiştir. D) Halkın kültürel gelişimine katkı sağlanmıştır. E) Okuma-yazma öğretmek için kurs programları açılmıştır.

☸ Yaygın “halk okulu” hizmeti görmüştür. ☸ Sanat, edebiyat, müzik, dans, tiyatro, spor, sosyal yardım, kütüphane, kurs vb. pek çok konuda halkın kültürel gelişimine katkı sağlamıştır. ✎ 1932-1951 yılları arasında etkin olarak varlık gösteren Halkevleri, 1951’de Adnan

Menderes tarafından kapatılmıştır.

H. Türk Dil Kurumu’nun Açılması (12 Temmuz 1932) ✎ Mustafa Kemal, Türkçeyi ulusallaşmayı sağlayan etkenlerden biri olarak görmüş ve

bu konuda çalışmalar yapılmasını istemiştir. ✎ Bu amaçla 12 Temmuz 1932’de Türk Dili Tetkik Cemiyeti’ni (1936’da Türk Dil Ku-

rumu adını almıştır.) kurmuş ve bu konuda da çok önemli bir adım atmıştır.

2. Günümüzde yıldönümleri her 26 Eylül’de “Dil Bayramı” olarak kutlanan ve Türk Dil Kurumu’nun açılmasından sonra, 26 Eylül 1932’de Atatürk’ün başkanlığında toplanan I. Türk Dili Konferansı nerede düzenlenmiştir? A) B) C) D) E)

Dolmabahçe Sarayı Beylerbeyi Sarayı Kasr Köşkü Yıldız Sarayı Topkapı Sarayı

✎ Kurumun ilk başkanı Sâmih Rıfat Horozcu’dur. (1932) ✎ Türk Dil Kurumu’nun açılmasında;  Türkçeyi yabancı dillerin boyunduruğundan kurtarmak  Aydın dili ile halk dili arasındaki farklılıkları gidermek  Türkçenin zenginliğini ortaya çıkarmak  Türkçeyi zenginleştirmek ve güzelleştirmek  Toplumsal anlaşma ve bütünleşmeyi sağlamak  Türkçeyi bilim ve kültür dili düzeyine yükseltmek

düşünceleri etkili olmuştur. ✎ Türk Dil Kurumu bünyesinde; ☸ 26 Eylül-5 Ekim 1932 tarihleri arasında Atatürk’ün başkanlığında Dolmabahçe

Sarayı’nda I. Türk Dil Kurultayı toplanmıştır.

3. 12 Temmuz 1932’de açılan Türk Dil Kurumu’nun ilk genel sekreteri olan, kendisine Türkçenin gelişimine katkılarından dolayı Atatürk tarafından “Dilaçar” soyadı verilen ve “Türk Tarih Tezi”, “Güneş Dil Teorisi” gibi konularda yaptığı çalışmalarla önemli bilgileri ortaya çıkaran ünlü dilbilimci aşağıdakilerden hangisidir? A) B) C) D) E)

Ömer Âsım Bey Agop Martayan Efendi İbrahim Necmi Bey Ahmet Besim Bey Kevork Simkeşyan Efendi

 Atatürk’ün 26 Eylül 1932’de gerçekleştirdiği I. Dil Kurultayı’nın yıl dönümleri, her yıl 26 Eylül’de “Dil Bayramı” olarak kutlanmaktadır. ☸ 1932 yılında Türk afiş sanatı ve reklamcılığının ilk temsilcilerinden İhap Hulusi

Görey, Atatürk'ün siparişi üzerine yıllarca ilkokul birinci sınıflarında okutulan Alfabe'nin kapağını tasarlamıştır. ☸ Ünlü bir dilbilimci ve aynı zamanda Türk Dil Kurumu’nun da ilk genel sekreteri

olan Agop Martayan, Türkçenin gelişimine çok büyük katkı sağlamıştır. Bu katkılarından dolayı kendisine Atatürk tarafından “Dilaçar” soyadı verilmiştir. ☸ Mustafa Kemal Atatürk, Türk dili konusunda bizzat çalışmış ve 1937’de Türkçe

terimlerle bir Geometri Kılavuzu yazmıştır.

 Atatürk, vasiyeti üzerine mal varlığının bir kısmını da TDK’ya bağışlamıştır.

~ 278 ~

4. Mustafa Kemal Atatürk’ün, Türk dilinin gelişmesi konusunda 1937’de kaleme aldığı eser aşağıdakilerden hangisidir? A) B) C) D) E)

Nutuk Geometri Kılavuzu Zabit ve Kumandan ile Hasbıhal Karlsbad Hatıraları Vatandaş İçin Medenî Bilgiler

1-C

2-A

3-B

4-B

KPSS / Tarihin Pusulası

“Atatürk İnkılâpları”

İ. Eğitim, Kültür ve Sanat Alanındaki Diğer Çalışmalar (1923-1937) 1.

 1923’te Atatürk’ün direktifleriyle Ankara Arkeoloji Müzesi açılmıştır.

I.

 1923’te Atatürk’ün direktifleriyle Reşit Saffet Atabinen tarafından Türkiye

Topkapı Sarayı’nın müze haline getirilmesi,

II. Ankara Arkeoloji Müzesi’nin açılması,

Turing ve Otomobil Kurumu kurulmuştur. Türkiye'de ilk broşür, ilk afiş, ilk turistik rehberleri ve ilk karayolu haritası bu kurum tarafından basılmıştır.

III. Gazi Eğitim Enstitüsü’nün açılması, IV. Üniversite reformunun yapılması

 1924’te Türkiye’de alan öğretmeni yetiştirmek amacıyla müzik eğitimi veren

Atatürk Dönemi’nde gerçekleştirilen yukarıdaki gelişmelerin kronolojik sıralaması aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

ilk kurum olan Mûsiki Muallim Mektebi Ankara’da açılmıştır.  1924’te Türkiye’deki ilk maden mühendisliği okulu olan Yüksek Maadin ve

Sanayi Mühendis Mektebi Zonguldak’ta açılmıştır.

A) I, II, III, IV

 1924’te Mızıka-yı Hümâyun Ankara’ya taşınmış ve Millî Savunma Bakanlığı’-

B) I, IV, III, II

D) III, IV, I, II

na bağlanmıştır.

C) II, I, III, IV

E) IV, II, I, III

 1924’te Topkapı Sarayı müze hâline getirilmiştir.  1925’te Ankara’da Hukuk Mektebi açılmıştır.  1926’da Atatürk döneminde Türk ve Batı müziklerinin birlikte yürütüldüğü

tek müzik eğitimi kurumu olan Darü’l-elhan (Nağme Evi/Şarkı Evi) İstanbul Belediye Konservatuarı’na çevrilmiştir.

2. I.

Köy Enstitülerinin açılması,

II. Halkevlerinin açılması,

 1926’da Sarayburnu’ndaki Gülhâne Parkı’nda ilk Atatürk Heykeli açılmıştır.

III. Millet Mekteplerinin açılması

 1926’da Konya’da Asâr-ı Atike (Mevlâna) Müzesi açılmıştır.

Yukarıdaki gelişmelerden hangileri Atatürk döneminde gerçekleşmiştir?

 1926’da Ankara’da Gazi Eğitim Enstitüsü açılmıştır.

A) Yalnız I

 1927’de Sanayi-i Nefise Mektebi Güzel Sanatlar Akademisi’ne çevrilmiştir.

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

 1928’de Müstakil Ressamlar ve Heykeltıraşlar Birliği kurulmuştur.  1930’da İstanbul’da Opera Cemiyeti kurulmuştur.  1930’da Ankara Etnografya Müzesi halka açılmıştır. (Burası 1938-1953 yılla-

rı arasında Atatürk’ün naaşının geçici olarak konulduğu yerdir.)  1932’de halkın kültürel gelişimi ve eğitimi için Halkevleri açılmıştır.  1932’de Mızıka-yı Hümâyun Cumhurbaşkanlığı Filarmoni Orkestrası’na dö-

nüştürülmüş ve Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlanmıştır.  1932’de İsmail Hakkı Tonguç öncülüğünde Türkiye’deki ilk resim-iş bölümü

açılmıştır.  1933’te Üniversite Reformu yapılmıştır.  1933’te Darü’l-fünun İstanbul Üniversitesi’ne çevrilmiştir.

3. Aşağıdakilerden hangisi, Atatürk Dönemi’nde kültür ve sanat alanında yapılan çalışmalardan biri değildir? A) Atatürk Üniversitesi’nin kurulması B) Ankara Etnografya Müzesi’nin açılması C) Ayasofya Camii’nin müzeye çevrilmesi D) Resim ve Heykel Müzesi’nin açılması E) Ankara Devlet Konservatuarı’nın kurulması

 1933’te Ankara’da Yüksek Ziraat Enstitüsü açılmıştır.  1934’te Ayasofya Camii müzeye çevrilmiş, 1935’te Atatürk bu müzeye bir

ziyaret gerçekleştirmiştir.  1934’te Türkiye’deki ilk opera olan Özsoy Operası, ülkemizi ziyaret eden

İran Şahı Rıza Şah Pehlevî onuruna Ankara Halkevi’nde sahnelenmiştir.

4. İlk Atatürk heykeli aşağıdaki şehirlerin hangisinde açılmıştır? A) Ankara

C) İzmir

B) Samsun

D) İstanbul

E) Yalova

 1934’te Atatürk’ün isteği ve direktifleriyle Ahmet Adnan Saygun tarafından,

yeni Türk ulusunun doğuşunu anlatan Taşbebek Operası bestelenmiştir.  1934’te müzik öğretmeni yetiştirmek ve müzik alanında çalışmalar yapmak

için Ankara’da Millî Mûsiki ve Temsil Akademisi açılmıştır.  1934’te Dârü’l-bedâyi İstanbul Şehir Tiyatroları’na dönüştürülmüştür. Afife

Jale “Emel” rolü ile ilk Türk kadın tiyatro oyuncusu olmuştur.  1936’da Ankara Devlet Konservatuarı kurulmuştur.  1936’da Ankara’da Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi açılmıştır.

5. 1934’te ülkemizi ziyaret eden İran Şahı Rıza Şah Pehlevî onuruna Ankara Halkevi’nde sahnelenen Türkiye’deki ilk opera aşağıdakilerden hangisidir? A) Taşbebek Operası B) Özsoy Operası C) Bayönder Operası

 1936’da Mülkiye Mektebi Siyasal Bilgiler Fakültesi’ne dönüştürülmüştür.

D) Ernani Operası

 1937’de İstanbul/Dolmabahçe’de Resim ve Heykel Müzesi açılmıştır. Cum-

E) Kerem Operası

huriyet döneminin ilk resim sergisi burada açılmıştır. 1-C

2-E

3-A

4-D

5-B

~ 279 ~

“Atatürk İnkılâpları”

KPSS / Tarihin Pusulası

V. TOPLUMSAL ALANDA YAPILAN İNKILÂPLAR 1. Aşağıdakilerden hangisi, Atatürk Dönemi’nde toplumsal hayatın düzenlenmesi amacıyla gerçekleştirilen inkılâplardan biri değildir?

☸ Kılık, Kıyafet ve Şapka Kanunu

25 Kasım 1925

☸ Tekke, Türbe ve Zâviyelerin Kapatılması

30 Kasım 1925

☸ Milâdî Takvimin Kabulü

1 Ocak 1926

☸ Uluslararası Saat Sisteminin Kabulü

1 Ocak 1926

Batı’ya

☸ Uluslararası Rakamların Kabulü

20 Mayıs 1928

uyum

☸ Uluslararası Ölçü Birimlerinin Kabulü

1 Nisan 1931

amaçlı

☸ Hafta Tatilinin Pazar’a Alınması

27 Mayıs 1935

☸ Soyadı Kanunu’nun Kabulü

21 Haziran 1934

A) Soyadı Kanunu’nun kabul edilmesi B) Milâdî takvimin kabul edilmesi C) Tekke, türbe ve zâviyelerin kapatılması D) Kılık ve kıyafette düzenleme yapılması E) Türkiye İş Bankası’nın kurulması

2. Atatürk Dönemi’nde gerçekleştirilen;



DİKKAT!... Toplumsal alanda yapılan inkılâplardan; takvim, saat, rakamlar, ölçü birimleri ve hafta tatilinde yapılan değişikliklerde temel amaç;

I.

Hafta tatilinin Pazar gününe alınması,

II. Tekke, türbe ve zâviyelerin kapatılması, III. Milâdi Takvim’in kabul edilmesi

✎ Çağdaşlaşmak ✎ Avrupa ile olan sosyo-ekonomik ilişkileri düzene koymak ✎ Ticarî ve malî konulardaki karışıklıkları ve ikilikleri önlemektir.

inkılâplarından hangileri Avrupalı devletlerle olan sosyo-ekonomik ilişkilerimizi düzenlemeye yönelik değildir? A) Yalnız I

ÖSYM, yaptığı çoğu sınavda özellikle bu ayrıntı üzerinde durmaktadır. Bu yüzden siz değerli adayların bu detaya dikkat etmesi gerekmektedir.

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

✎ Atatürk’ün düşünce yapısında ve anlayışında Çağdaşlaşma 3 alanda temel ekseni

oluşturmaktadır. Bunlar;

 Çağdaş Devlet  Çağdaş Uygarlık  Çağdaş Toplum

3. I.

Uluslararası rakamların kabul edilmesi,

II. Ölçü ve ağırlık birimlerinde değişiklik, III. Kılık, Kıyafet ve Şapka Kanunu

✎ Bu nedenle Atatürk, diğer pek çok alanda olduğu gibi toplumsal alanda da çağdaş-

laşmayı sağlamak için önemli çalışmalar yapmıştır.

Yukarıdakilerden hangileri ticarî ve malî konularda ikilikleri önlemeye yöneliktir? A) Yalnız I

✎ Toplumsal alanda inkılâpların yapılmasında ise;

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

 Ayrıcalıksız ve kaynaşmış bir toplum oluşturulmak istenmesi  Toplumsal alanda eşitliğin sağlanmak istenmesi  Toplumsal alandaki ikiliklerin ortadan kaldırılmak istenmesi

etkili olmuştur.

 Toplumun çağdaşlaştırılmak istenmesi  Batı kültürü ile uyumun sağlanmak istenmesi

4. Atatürk Dönemi’nde toplumsal alanda inkılâpların yapılmasında; I.

toplumsal alanda eşitliğin sağlanmak istenmesi,

A. Kılık-Kıyafet ve Şapka Kanunu (25 Kasım 1925)

II. ikiliklerin ortadan kaldırılmak istenmesi,

✎ Osmanlı Devleti’nde yaşayan vatandaşlar arasında kıyafet konusunda birlik yoktu.

III. ayrıcalıksız ve kaynaşmış bir toplum oluşturulmak istenmesi

Nitekim aydınlar Batı tarzı giyinmekle birlikte fes giyiyor, Müslüman ve Hıristiyan din adamları ise dinî kıyafetlerle dolaşıyordu. ✎ Mustafa Kemal’in öncülüğünde; toplumu çağdaş bir görünüme kavuşturmak, kılık-

kıyafet alanında karışıklığı önlemek, Batı ile bütünleşmek ve kıyafet konusunda toplumda birlik sağlamak amacıyla çalışmalara başlanmıştır.

düşüncelerinden hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ İlk olarak 25 Kasım 1925’te Şapka Giyilmesi Hakkında Kanun kabul edilmiş, erkek-

lerin fes, kalpak, kavuk giymeleri yasaklanarak şapka giyilmesi zorunlu kılınmıştır.

~ 280 ~

1-E

2-B

3-C

4-E

KPSS / Tarihin Pusulası

“Atatürk İnkılâpları”

1. Atatürk’ün 24 Ağustos 1925'te Kastamonu’ya yaptığı bir gezide “Fikrimiz, zihniyetimiz, tepeden tırnağa kadar medenî olacaktır. Medeniyet öyle bir ateştir ki, ona kayıtsız kalanları yakar ve mahveder.” sözü aşağıdaki inkılâplardan daha çok hangisiyle ilgilidir? A) Soyadı Kanunu’nun kabul edilmesi B) Kılık ve kıyafette düzenleme yapılması C) Tekke, türbe ve zâviyelerin kapatılması D) Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulü

✎ Şapka Kanunu ile sadece erkeklerin şapka giymesi zorunlu hale getirilmiş, kadınlar-

E) Millet Mektepleri’nin açılması

la ilgili herhangi bir düzenleme yapılmamıştır. Ancak Atatürk, çağdaşlaşma adımı olarak eşi Latife Hanım’ı modern tarzda giydirerek örnek olmaya çalışmıştır. ✎ Mustafa Kemal Atatürk, çağdaş bir toplum için son derece önemli bir unsur olan

kılık-kıyafet konusunda da öncülük etmiş ve ilk olarak Kastamonu’da, daha sonra da İnebolu’da halkı şapka takarak selamlamıştır. ✎ Kastamonu’da fes ve sarığı eleştiren Atatürk, “Fikrimiz, zihniyetimiz tepeden tırnağa kadar medenî olacaktır. Medeniyet öyle bir ateştir ki, ona kayıtsız kalanları yakar ve mahveder.” demiştir.

2. Kılık-Kıyafet Yasası'yla, "Her dinin en yetkili din adamları dışındakilerin, toplumda dini simgeleyen kıyafetlerle dolaşması yasaktır." koşulunun getirilmesinin; I.

laik bir düzen oluşturma,

II. toplumda tek tip kıyafet uygulamasını başlatma,

✎ 3 Aralık 1934 tarihinde çıkarılan bir yasayla, yetkili olmayanların sarık ya da dinsel

III. kılık-kıyafet özgürlüğünü sınırlama

kıyafet giymeleri de yasaklanmış, din adamlarının da sadece ibadet yerlerinde ve törenlerde dinî kıyafet giymelerine izin verilmiştir. Bu düzenlemeden Diyanet İşleri Başkanı, patrik ve hahambaşı muaf tutulmuştur. Bu kanun, toplumsal yaşamda bir anlamda laikleşmeyi amaçlamıştır.

amaçlarından hangilerine yönelik olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

✎ 25 Kasım 1925’te kabul edilen Şapka Kanunu ve takip eden uygulamalar ile;

C) Yalnız III

E) II ve III

 Toplum çağdaş bir görünüme kavuşmuştur.  Kıyafet karmaşasına ve ikiliklere son verilmiştir.  Kıyafet konusunda sosyal eşitsizlikler önlenerek Halkçılık ilkesinin, dinî kıyafet

uygulamasına son verilerek de Laiklik ilkesinin gelişmesi sağlanmıştır.

3. I.

tekke, türbe ve zâviyelerin kapatılması,

II. miladi takvimin kabul edilmesi, III. yeni Türk harflerinin kabulü,

B. Tekke, Türbe ve Zâviyelerin Kapatılması (30 Kasım 1925)

IV. Kılık, Kıyafet ve Şapka Kanunu’nun kabulü

✎ Anadolu’nun Türkleşmesine ve Osmanlı Devleti’nin kuruluşuna çok önemli katkılar

Yukarıdakilerden hangileri toplumsal yaşamda karışıklıkların giderilmesi amacına yöneliktir?

sağlayan bu dinsel kurumlar, Cumhuriyet döneminde amaçlarından tamamen sapmıştır. Nitekim rejime ve yapılan inkılâplara karşı olanların barınma merkezi haline gelmişler ve dini sömürü aracı olarak kullanmışlardır. ✎ Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal, 30 Ağustos 1925’teki ünlü Kastamonu söylevinde "Ölülerden medet ummak, medenî bir cemiyet için şindir (lekedir). Efendiler ve ey millet! Biliniz ki Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler ve meczuplar memleketi olamaz. En doğru, en hakiki tarikat medeniyet tarikatıdır." sözleriyle tüm yurtta

tekke ve zâviyelerin kapatılacağının işaretini vermiştir. ✎ 30 Kasım 1925’te Konya Milletvekili Refik Koraltan ve beş arkadaşının önerisiyle

meclise sunulup kabul edilen “Tekke ve Zâviyeler ile Türbelerin Seddine ve Türbedarlar ile Bazı Unvanların Men ve İlgasına Dair Kanun” ile;  Toplumun çağdaşlaşması ve laikleşmesi yolunda çok önemli bir adım atılmıştır.  Toplumu düşünce olarak çağdaşlaştırmaya yönelik hareket edilmiştir.  Ayrıca şeyhlik, dervişlik, müritlik, dedelik, seyitlik, çelebilik, babalık, falcılık, bü-

yücülük, üfürükçülük ve muskacılık gibi eylem, unvan ve sıfatların kullanılması ile bu unvanlarla ilgili kıyafetlerin giyilmesi yasaklanmıştır.

A) I ve II

B) I ve IV

D) II ve IV

C) II ve III

E) III ve IV

4. Atatürk’ün; “Ölülerden medet ummak, medenî bir cemiyet için lekedir. Efendiler ve ey millet! Biliniz ki Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler ve meczuplar memleketi olamaz. En doğru, en hakiki tarikat medenîyet tarikatıdır.” sözünün, aşağıdakilerden hangisine yönelik olduğu savunulabilir? A) Medenî Kanun'un kabul edilmesi B) Saltanatın kaldırılması C) Tekke, zaviye ve türbelerin kapatılması D) Çok partili hayata geçilmesi E) Soyadı Kanunu’nun kabul edilmesi

 Bu kanunun uygulanması esnasında, tarihe mâl olmuş; dinî, ilmî ve siyasî liderlerin mezarlarına dokunulmamıştır. (Yavuz Sultan Selim, Fatih Sultan Mehmet vb.)

1-B

2-A

3-D

4-C

~ 281 ~

“Atatürk İnkılâpları”

KPSS / Tarihin Pusulası

C. Takvim, Saat, Rakam, Ölçü Birimleri ve Hafta Sonu Tatilinde Yapılan Değişiklikler (1926-1935) ✎ Mustafa Kemal Atatürk, Türk devletinin ve toplumunun uluslararası alanda Avrupa

medeniyetiyle uyum içerisinde olmasına son derece özen göstermiştir. Bu amaçla toplumsal alanda yapılan inkılâpların temel çıkış noktası Batı medeniyeti olmuştur.

1. I.

Milâdî takvimin kabul edilmesi,

II. Hafta tatilinin Pazar’a alınması, III. Tekke, türbe ve zâviyelerin kapatılması, IV. Ölçü birimlerinde değişiklik yapılması

1) Milâdî Takvim’in Kabulü (1 Ocak 1926) ✎ Osmanlı Devleti’nde sosyal yaşamda Hicrî Takvim malî işlerde ise Rumî Takvim

kullanılıyordu. Bu durum da, Batı ile ilişkilerde karışıklıklara neden oluyordu.

Yukarıdakilerden hangileri Batılı devletlerle olan sosyo-ekonomik ilişkilerde yaşanan karışıklıkları önlemeye yöneliktir? A) I ve IV

B) II ve III

D) I, II ve IV

✎ Bunu önlemek için 25 Aralık 1925’te Milâdî Takvim kabul edilerek Batı dünyasıyla

C) III ve IV

E) II, III ve IV

uyumsuzluklara son verilmiştir. ✎ 1 Ocak 1926’dan itibaren Miladî Takvim’in kullanılmaya başlanmasıyla bu alanda

birliktelik sağlanmıştır.

2) Uluslararası Saat Sistemi’nin Kabulü (1 Ocak 1926) ✎ 26 Aralık 1925’te kabul edilen kanun ile “alaturka saat” denilen ve yaz-kış güneşin

batışını “12:00” olarak kabul eden “ezanî ve vasatî” sistem kaldırılarak uluslararası saat usulü uygulanmaya başlamıştır. ✎ Uluslararası saat sistemi de 1 Ocak 1926’dan itibaren uygulamaya başlanmış ve bu

konuda da Avrupa ile uyum süreci hızlanmıştır.

2. Aşağıdaki inkılâplardan hangisinin uluslararası ilişkileri kolaylaştırma amacıyla yapıldığı savunulamaz? A) Milâdî takvimin kabul edilmesi B) Tekke, zâviye ve türbelerin kapatılması C) Ölçü birimlerinde değişiklik yapılması D) Hafta tatilinin Pazar gününe alınması E) Rakamlarda değişiklik yapılması

3) Uluslararası Rakamların Kabulü (20 Mayıs 1928) ✎ Osmanlı Devleti’nde harflerde olduğu gibi Arap rakamları kullanıyordu. Ancak bu

durum Batılı ülkelerle olan uluslararası sosyal ve ekonomik ilişkilerde sorun yaratıyordu. Bu sorunu önlemek için 20 Mayıs 1928’de uluslararası rakamlar kabul edilmiştir.

4) Uluslararası Ölçü Birimlerinin Kabulü (1 Nisan 1931) ✎ Osmanlı döneminde kullanılan dirhem, okka, endaze, arşın gibi eski ölçü birimleri

3. Atatürk Dönemi’nde dirhem, okka, arşın gibi eski ölçü birimlerinin yerine uluslararası ölçü birimlerine geçilmesiyle, öncelikle aşağıdaki alanlardan hangisinde kolaylık sağlandığı savunulabilir? B) Ulaşım

A) Ticaret

standart değildi ve uygulamalarda karışıklık yaratıyordu.

C) Maliye

E) Eğitim

D) Diplomasi

✎ Bunu önlemek için 1 Nisan 1931’de çıkarılan bir kanunla Batı’ya uygun olarak onlu

sisteme göre düzenlenmiş litre, kg, metre gibi modern ölçü birimleri kullanılmaya başlanmıştır. Böylece ölçü birimlerindeki ikilikler ortadan kaldırılmış, uygulamalarda birlik sağlanmıştır.

5) Hafta Tatilinin Pazar’a Alınması (1 Haziran 1935) ✎ Cumhuriyetin ilk yıllarında Osmanlılarda olduğu gibi hafta tatili Cuma günü olarak

sürdürülmüştür. Bu durum Pazar günü tatil yapan Avrupa ülkeleri ile ilişkilerde sorunlara yol açmıştır. Ayrıca ülkedeki gayr-i müslimlerin kendi kutsal günlerinde tatil yapmaları da karışıklıklara neden olmuştur. ✎ Tüm bu karışlıkları ve sorunları gidermek için 1 Haziran 1935’te kabul edilen bir

yasa ile hafta tatili Pazar günü olarak kabul edilmiştir.

 Takvim, saat, rakam, ölçü birimleri ve hafta sonu tatili gibi konularda değişiklikler yapılmasında temel amaç; Batılı devletlerle uluslararası ilişkileri kolaylaştırmak, toplumsal yaşamdaki bazı uygulamalarda birlik sağlamak, Avrupa ile olan ticarî ve malî konulardaki karışıklıkları gidermek ve Batı uygarlığı ile bütünleşmektir.

4. Atatürk Dönemi’nde takvim, saat, rakam, ölçü birimleri ve hafta sonu tatili gibi konularda değişiklikler yapılmasında; I.

toplumsal alanda bazı uygulamalarda birlik sağlamak,

II. Batılı devletlerle uluslararası ilişkileri kolaylaştırmak, III. ticarî ve malî konulardaki karışıklıklara son vermek amaçlarından hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

1-D

~ 282 ~

B) Yalnız II

D) II ve III

2-B

C) I ve II

E) I, II ve III

3-A

4-E

KPSS / Tarihin Pusulası

“Atatürk İnkılâpları”

✎ Hafta tatilinin Pazar gününe alınmasını sağlayan 1935’te çıkarılan Ulusal Bayram

ve Genel Tatiller Kanunu’nda bayram ve diğer tatil günleriyle de ilgili düzenleme yapılmıştır. Bunlardan bazıları şunlardır;

1.

 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı

I.

 30 Ağustos Zafer Bayramı

II. 1 Mayıs Bahar Bayramı,

 23 Nisan Ulusal Egemenlik Bayramı

III. 19 Mayıs Atatürk’ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı

 19 Mayıs Atatürk’ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı  1 Mayıs Bahar Bayramı  1 Ocak Yılbaşı  Şeker Bayramı (3 gün)

Yukarıdakilerden hangileri 1935’te çıkarılan “Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Kanunu” kapsamında yer alır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

 Kurban Bayramı (4 gün)

D. Soyadı Kanunu’nun Kabulü (21 Haziran 1934)

23 Nisan Ulusal Egemenlik Bayramı,

C) I ve II

E) I, II ve III

2. Soyadı Kanunu’nun kabul edilmesinin; I.

Kadın-erkek eşitliğini sağlamak,

II. Sınıfsal ayrıcalıklara son vermek, III. Resmî işlemlerin takibini kolaylaştırmak amaçlarından hangilerine yönelik olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

✎ Osmanlı Devleti’nde yaşayan vatandaşlar arasında soyadı zorunluluğu yoktu. Baba

adı, doğum yeri ve lakapları ile ayırt ediliyordu. Bu durum sosyal yaşamda ve resmî işlemlerde (askerlik, miras, eğitim, evlilik vb.) karışıklıklara neden oluyordu. ✎ Bu sorunları önlemek amacıyla 21 Haziran 1934’te Soyadı Kanunu çıkarılmıştır. Bu

kanunla herkesin ilk isminin dışında bir soyadı taşıması zorunlu hale getirilmiştir. Ayrıca yine bu kanunla;  Osmanlı sosyal yapısını devam ettiren eski unvanlar kaldırılmıştır. (Hacı, Hafız,

Hoca, Molla, Bey, Ağa, Efendi, Paşa, Zâde, Hazret…)  Osmanlı’dan kalan rütbe, nişan ve madalyaları taşımak yasaklanmıştır.  Alınacak soyadların Türkçe olması, ayrıcalık belirtmemesi, genel ahlâka aykırı

ve gülünç olmaması kararlaştırılmıştır.  Toplumsal ve ekonomik alanlarda yaşanan karışıklıklara ve sınıfsal ayrıcalıklara

C) Yalnız III

E) II ve III

3. Soyadı Kanunu’nun kabulü ile tapu alım satımı, miras konularındaki sorunlar ortadan kalkarken, batı ile kültürel bir yakınlaşma sağlanmıştır. Soyadlarının Türkçe olması kabul edilmiş ve üstünlük ifade eden sözcük kullanımı yasaklanmıştır Buna göre, Soyadı Kanunu ile ilgili aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz? A) Toplumsal ihtiyaçlar da göz önünde bulundurulmuştur. B) Milliyetçilik ilkesi dikkate alınmıştır. C) Halkçı uygulamalar görülmüştür. D) Toplumsal sorunlar tamamen çözülmüştür. E) Çağdaşlaşmada önemli bir adımdır.

son verilerek Halkçılık ilkesinin gelişmesi sağlanmıştır.  Dinsel unvanların kullanılmasına son verilerek de dolaylı olarak Laiklik ilkesinin

gelişmesi sağlanmıştır. ✎ 24 Kasım 1934’te kabul edilen bir kanunla Mustafa Kemal’e “ATATÜRK” soyadı ve-

rilmiş, 17 Aralık 1934’de çıkarılan bir yasayla da “ATATÜRK” soyadının bir başkası tarafından kullanılması yasaklanmıştır.

4. Atatürk Dönemi’nde; I.

Şapka Kanunu’nun kabul edilmesi,

II. Tekke, türbe ve zâviyelerin kapatılması,

 Mustafa Kemal’e “Atatürk” soyadının verilmesinin, 26 Eylül 1934’teki Dil Bayramı münasebetiyle dönemin Türk Dil Tetkik Cemiyeti (TDK) Başkanı Saffet Arıkan tarafından önerildiği bilinmektedir.

 Soyadı Kanunu’ndan sonra Mustafa Kemal’in yakın çevresindekiler, bizzat O’ndan soyadı almak istemişlerdir. Örneğin Saffet Bey’e “Arıkan”, Ali Fethi Bey’e “Okyar”, Salih Bey’e “Bozok”, manevî kızı Sabiha Hanım’a “Gökçen”, sağlık alanında yaptığı hizmetler nedeniyle Refik Bey’e “Saydam” soyadlarını Atatürk vermiştir.

III. Soyadı Kanunu’nun kabul edilmesi gelişmelerinden hangileri resmî işlemlerde kolaylık sağlamıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

1-E

2-E

C) Yalnız III

E) II ve III

3-D

4-C

~ 283 ~

“Atatürk İnkılâpları”

KPSS / Tarihin Pusulası

VI. EKONOMİ ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR ✎ Yeni Türk devletinin Kurtuluş Savaşı’nda sonra öncelik verdiği konuların başında ekonomik kalkınma gelmektedir. Nitekim bu konuya ilişkin Atatürk, “Siyasî, askerî zaferler ne kadar büyük olurlarsa olsunlar, ekonomik zaferlerle taçlandırılmazlarsa meydana gelen zaferler devam edemez, az zamanda söner.” demiştir. ✎ Bu ilke doğrultusunda Millî Mücadele’nin kazanılmasından sonra ekonomik alanda

kalkınma için pek çok inkılâp gerçekleştirilmiştir. Bu inkılâplarla;

Aşağıdakilerden hangisinin Mustafa Kemal'in bu görüşü doğrultusunda gerçekleştirildiği savunulamaz? A) Kapitülasyonların kaldırılması

 Ekonominin bağımsızlığını sağlamak

B) Tevhid-i Tedrisat Kanunu'nun kabulü

 Ülkede sanayinin kurulmasını sağlamak  Millî Ekonomi ilkesini hayata geçirmek

1. Mustafa Kemal, İzmir İktisat Kongresi'nde; “Askerî ve siyasî zaferlerimizi iktisadî zaferlerle taçlandırmadıkça tam bağımsızlık kazanılamaz.” demiştir.

C) Demiryollarının millîleştirilmesi

amaçlanmıştır.

D) Teşvik-i Sanayi Kanunu'nun çıkarılması E) Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı'nın hazırlanması

 Yabancıların elindeki işletmeleri millîleştirmek  Özel sektörü güçlendirerek ekonomiyi kalkındırmak ✎ Bu hedefleri gerçekleştirmek, Millî Ekonomiyi oluşturmak ve ekonomik hedefleri

belirlemek için 17 Şubat 1923’te İzmir İktisat Kongresi düzenlenmiştir. 2. İzmir İktisat Kongresi’nin İzmir’de toplanmasında İzmir’in,

1) İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat 1923) ✎ Kongrenin temel amacı, Türkiye’nin ekonomik kalkınmadaki hedeflerini, izleyeceği

plânı ve Millî (Bağımsız) Ekonominin temel ilkelerini saptamaktır. ✎ Kongrenin başkanlığını Kâzım Karabekir yapmıştır.

Batı Anadolu’da yer alması,

II. Türkiye’nin en önemli ihracat limanlarından biri olması, III. Kurtuluş Savaşı’nın bittiği yer olması

✎ Kongre yeri olarak İzmir’in seçilmesinde İzmir’in;

özelliklerinden hangilerinin etkili olduğu savunulamaz?

 Türkiye’nin en önemli ihracat limanlarından biri olması  Türkiye’nin en önemli ticaret merkezlerinden biri olması

I.

A) Yalnız I

etkili olmuştur.

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

 Kurtuluş Savaşı’nın noktalandığı yer olması ✎ Kongreye; çiftçi, sanayici, tüccar ve işçi kesimin temsilcilerinden toplam 1135 kişi

katılmıştır. Katılımın, ekonominin her alanından olması kongrenin halkçı yönünü ortaya koymaktadır. ✎ Kongrede “Millî Ekonomi” ilkesi benimsenmiş ve Misak-ı İktisadî (Ekonomi Andı)

kararları kabul edilmiştir. Misâk-ı İktisadî ile “ekonomik kalkınmanın ulusal bağımsızlığımızın içinde kendi kaynaklarımızla gerçekleştirileceği” belirtilmiştir. Kongrede alınan kararlar doğrultusunda tarım, ticaret ve sanayi alanlarında da çok önemli çalışmalar yapılmıştır.

2) Misâk-ı İktisadî Kararları  Hammaddesi yurt içinde bulunan sanayi dalları kurulmalıdır.

3. 17 Şubat 1923’te çiftçi, sanayici, tüccar ve işçi kesiminin temsilcilerinden toplam 1135 kişinin katıldığı ve “Millî Ekonomi” kararlarının alındığı İzmir İktisat Kongresi’nin başkanlığını aşağıdakilerden hangisi yapmıştır? A) İsmet İnönü

B) Mustafa Kemal

C) Kâzım Karabekir

D) Refet Bele

E) Mahmut Esat Bozkurt

 Yerli sanayinin gelişmesi için gümrüklerde önlemler alınmalıdır.  Yabancı tekellerinden kaçınılmalıdır.  Demiryolu yapımına önem verilmelidir.  Sanayinin gelişimi için “Özel Sektör” desteklenmelidir.  Ticaretin gelişmesi için bir banka kurulmalıdır.

4. Aşağıdakilerden hangisi Misâk-ı İktisadî Kararları’ndan biri değildir?

 Vergi sisteminde değişiklikler yapılmalı, aşar vergisi kaldırılmalıdır.

A) Yerli sanayinin gelişmesi için gümrüklerde önlemler alınmalıdır.

 İşçilere sendika ve grev hakkı tanınmalıdır.

B) Demiryolu yapımına önem verilmelidir.

 Kabotaj hakkımız kullanılmalıdır.

C) Yabancı tekellerinden kaçınılmalıdır.

 Küçük imalâttan hızlı bir şekilde fabrikalara geçilmelidir.

D) Sanayinin gelişimi için özel sektör desteklenmelidir.

 Anonim şirketlerin kurulması kolaylaştırılmalıdır.

E) Tüm kurumlar devletleştirilmelidir.

 İzmir İktisat Kongresi’nde ilk kez harf inkılâbının yapılması gündeme gelmiş, ancak kabul edilmemiştir. Buna rağmen kongrede “Okuma Bayramı” kabul edilmiştir.

~ 284 ~

1-B

2-A

3-C

4-E

KPSS / Tarihin Pusulası

“Atatürk İnkılâpları”

✎ İzmir İktisat Kongresi doğrultusunda;  1924’te Türkiye İş Bankası kurulmuştur.  1925’te Ticaret ve Sanayi Odaları Kanunu çıkarılmıştır.  9 Aralık 1925’te Yerli Kumaştan Elbise Giyilmesine Dair Kanun çıkarılmıştır. Bu

kanunla; dışa bağımlılığın azaltılması, yerli üretimin desteklenmesi ve sanayileşmenin çabuklaştırılması durumlarına az da olsa katkı sağlamıştır.  1927’de Teşvik-i Sanayi Kanunu çıkarılmıştır.

1. İzmir İktisat Kongresi doğrultusunda 9 Aralık 1925’te Yerli Kumaştan Elbise Giyilmesine Dair Kanun çıkarılmıştır. Bu kanunla; I.

dışa bağımlılığın azaltılması,

II. yerli üretimin desteklenmesi, III. özel sektörün engellenmesi

VII. TARIM ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR

amaçlarından hangilerinin gözetildiği savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

✎ Ekoniminin temeli olan tarım alanında düzenleme yapılarak köylünün durumunun

düzeltilmesi gerekli görülmüş ve Köycülük Siyaseti uygulanmıştır. Buna göre; köylü ağır vergi yükünden kurtarılacak, maddî yönden desteklenecek, toprağı olmayan köylülere toprak verilecek ve köylülerin elindeki üretim imkânları arttırılacaktır.

C) Yalnız III

E) II ve III

2. Atatürk’ün “Türkiye’nin gerçek sahibi ve efendisi gerçek üretici olan köylüdür. O halde herkesten daha çok refah, mutluluk ve zenginliğe lâyık olan köylüdür” sözü ile aşağıdaki inkılâplardan hangisi arasında bir bağlantı olduğu savunulabilir? A) Kabotaj Kanunu’nun çıkarılması B) İş Bankası’nın açılması C) Aşar vergisinin kaldırılması

1) Tarım Sektörünü Destekleyen Bankalar

D) Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun çıkarılması

✎ 1924’te Manisa-Akhisar’da Türkiye Tütüncüler Bankası kurulmuştur.

E) I. Beş Yıllık Kalkınma Plânı’nın hazırlanması

✎ Osmanlı Devleti döneminde (1888) açılan Ziraat Bankası geliştirilmiş, sermaye ve

şube miktarı ile imkânları artırılmıştır.

 DİKKAT!... Ziraat Bankası Atatürk döneminde açılmamıştır. Bu, ÖSYM’nin adayları çelişkiye düşürmek amacıyla üzerinde sıkça durduğu bir konudur.

2) Tarım Sektörüyle İlgili Diğer Çalışmalar ✎ 1925’te aşar vergisi kaldırılmış, yerine daha az miktarda arazi vergisi getirilmiştir.

Böylece köylünün üzerindeki ağır vergi yükü ortadan kaldırılmıştır. ✎ 1925’te yabancıların elindeki “tütün işletme hakkı” satın alınarak Tütün Reji İdare-

si’ne son verilmiştir. ✎ 1925’te bilimsel tarım metotlarını ve modern tarım aletlerinin öğrenilmesini sağ-

3. Aşağıdakilerden hangisi Atatürk Dönemi tarım sektöründe yapılan çalışmalardan biri değildir? A) Ziraat Bankası’nın kurulması B) Toprak Mahsulleri Ofisi’nin açılması C) Fiskobirlik’in kurulması D) Tütüncüler Bankası’nın kurulması E) Aşar vergisinin kaldırılması

lamak amacıyla Atatürk Orman Çiftliği açılmıştır. ✎ 1925’te ilk tohum ıslah istasyonu “Islah-ı Buzr” adıyla Eskişehir’de açılmıştır. ✎ 1928’de çiftçinin kredi, makine, tohumluk ürün vb. ihtiyaçlarının daha ucuza kar-

şılanması amacıyla Tarım Kredi Kooperatifleri kurulmuştur. ✎ 1929’da topraksız köylüye toprak dağıtılmasını öngören Toprak Reformu Kanunu

çıkarılmışsa da istenilen başarı elde edilememiştir. ✎ 1932’de çiftçinin ihtiyaçlarını karşılamak için Ziraî Donatım Kurumu açılmıştır.

4. Atatürk Dönemi’nde çiftçinin kredi, makine, tohumluk ürün vb. ihtiyaçlarının daha ucuza karşılanması amacıyla 1928’de kurulan kurum aşağıdakilerden hangisidir?

✎ 1933’te bu alanda uzman yetiştirmek için Yüksek Ziraat Enstitüsü kurulmuştur.

A) Fiskobirlik

✎ 1937’de günümüz Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü’nün temelini oluşturan Zi-

B) Toprak Mahsulleri Ofisi

raat Kombinaları açılmıştır. ✎ 1937’de Urfa'da Ceylanpınar Devlet Üretme Çiftliği açılmıştır.

C) Yüksek Ziraat Enstitüsü D) Ziraî Donatım Kurumu E) Tarım Kredi Kooperatifleri

✎ 1938’de Giresun'da fındık tarımına yönelik Fiskobirlik kurulmuştur. ✎ 1938’de sermayesi devlete ait olan Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) açılmıştır.

1-D

2-C

3-A

4-E

~ 285 ~

“Atatürk İnkılâpları”

KPSS / Tarihin Pusulası

VIII. TİCARET ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR 1) Ticaret Sektörünü Destekleyen Bankalar ✎ 26 Ağustos 1924’te Atatürk’ün girişimiyle Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk özel bankası

1. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk ulusal ticaret bankası aşağıdakilerden hangisidir? A) İş Bankası

olan İş Bankası kurulmuştur. İlk ulusal ticaret bankası olan İş Bankası’nın açılması ile, özel sektöre kredi desteği sağlama ve ticareti canlandırma hedeflenmiştir.

B) Şekerbank C) Denizbank D) Merkez Bankası

 İş Bankası’nın ilk genel müdürü Celâl Bayar’dır. Atatürk, Kurtuluş Savaşı’nda Türk

E) Sümerbank

halkının ihtiyaçları için Hindistan Müslümanlarının gönderdiği 250.000 TL’lik para yardımını, bankanın ilk sermayesi olarak bu kuruma bağışlamıştır.

 İş Bankası 1927 yılında İtibar-ı Millî Bankası ile birleşmiş, 1928 yılında Türkiye’de ilk kumbara uygulamasını başlatmış ve 1932’de de ilk kez yurt dışında şube açmıştır. ✎ 1927’de Eskişehir Bankası (Esbank) kurulmuştur.

2. Atatürk döneminde esnaf ve sanatkârın kredi ihtiyacını karşılamak için 1933’te kurulan, ancak kaynak yetersizliği nedeniyle 1938 yılında faaliyete geçebilen kamu bankası aşağıdakilerden hangisidir? A) Etibank

✎ 1928’de Egebank İzmir’de yöresel bir banka olarak kurulmuştur.

B) Sümerbank

✎ 1930’da Merkez Bankası kurulmuş, 3 Ekim 1931’de faaliyete başlamıştır. Merkez

C) Halk Bankası D) İş Bankası

Bankası’nın açılmasındaki temel amaç; Türk parasını düzenlemek ve korumaktır. “Millî Para Politikası”nı izleyen Merkez Bankası, ulusal bankalara destek olmuş ve daha önce Osmanlı Bankası’na ait olan “kâğıt para çıkartma” yetkisini üstlenmiştir.

 Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası’nın bastığı ilk banknot 5 TL’dir. ✎ 1933’te esnaf ve sanatkârın kredi ihtiyacını karşılamak için Halk Bankası kurulmuş-

E) Emlâk ve Eytam Bankası

3. Aşağıdakilerden hangisi Atatürk Dönemi ticaret sektöründe yapılan çalışmalardan biri değildir? A) İş Bankası’nın kurulması

tur. Bir kamu bankası olan Halk Bankası, kaynak yetersizliği nedeniyle ancak 1938 yılında faaliyete geçebilmiştir.

B) Liman İşleri İnhisarı’nın kurulması C) Merkez Bankası’nın kurulması

✎ 1933’te Zonguldak Yatırım Bankası kurulmuştur.

D) Kabotaj Kanunu’nun çıkarılması

✎ 1933’te Kayseri Millî İktisat Bankası kurulmuştur.

E) Ziraî Donatım Kurumu’nun kurulması

✎ 1933’te yerel yönetimlere (belediye) finans yardımı için İller Bankası kurulmuştur. ✎ 1937’de deniz ticaretini ve filoları desteklemek amacıyla Denizbank kurulmuştur.

4. I.

2) Ticaret Sektörüyle İlgili Diğer Çalışmalar

Yabancıların Türk karasularında ticaret yapmasının yasak olması,

II. Yabancı gemilerin ticaret amaçlı olarak Boğazlardan serbestçe geçebilmesi,

✎ 1923 Lozan Barış Antlaşması ile kapitülasyonlar kaldırılmış ve ekonomik bağımsız✎ 1924’te Gölcük’te ilk tersane ünitesi kurulmuştur.

III. Yabancı ticaret gemilerinin Türkiye’deki nehir ve göllerde bulunmasının yasak olması

✎ Ticareti geliştirmek için karayolu ve demiryolu yapımına hız verilmiştir.

Yukarıdakilerden hangileri Kabotaj Kanunu’nun kapsamında yer almaz?

✎ Yabancılara ait demiryolları ve ticaret işletmeleri satın alınmıştır.

A) Yalnız I

lık yolunda çok önemli bir adım atmıştır.

✎ 1925’te İstanbul'da Liman İşleri İnhisarı (Tekeli) kurulmuştur.

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) I, II ve III

✎ 1 Temmuz 1926’da kabul edilen Kabotaj Kanunu ile karasularımızda yolcu ve yük

taşıma hakkı ile önemli limanların işletme hakkı sadece Türk gemicilere verilmiştir. Bu kanunla kapitülasyonların izi tamamen silinmiş ve ticaret filoları gelişmiştir.

5.  Kapitülasyonların kaldırılması

 DİKKAT!... Değerli adaylar, KPSS’ye yönelik bazı test ve konu anlatımlı kitaplarda Kabotaj Kanunu’nun çıkarılmasında Bozkurt-Lotus Olayı’nın hızlandırıcı etkisi olduğu şeklinde birtakım yanlış bilgiler yer almaktadır. Burada dikkat edilmesi gereken konu, Bozkurt-Lotus Olayı’nın Kabotaj Kanunu’ndan sonra, 2 Ağustos 1926’da yaşanmış olmasıdır. Bu yüzden Kabotaj Kanunu’nun çıkarılmasında Bozkurt-Lotus Olayı’nın hızlandırıcı etkisinden söz edilemez. Öte yandan Bozkurt-Lotus Olayı, Kabotaj Kanunu’nun çıkarılmasının ne derece haklı olduğunu ortaya koyması bakımından önemli bir yere sahiptir.

~ 286 ~

 Kabotaj Kanunu’nun kabul edilmesi Yukarıdaki gelişmelerin aşağıdaki ilkelerden hangisi doğrultusunda gerçekleştirildiği savunulabilir? B) Halkçılık

A) Laiklik

D) Milliyetçilik

1-A

2-C

3-E

C) Devletçilik

E) İnkılâpçılık

4-B

5-D

KPSS / Tarihin Pusulası

“Atatürk İnkılâpları”

✎ 1927’de Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kâğıt parası tedavüle çıkarılmıştır. 1. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kâğıt parası aşağıdaki yılların hangisinde tedavüle çıkarılmıştır? A) 1924

B) 1927

D) 1932

C) 1930

E) 1935

✎ 1929’da yerli tüccarı korumak için “Gümrük Tarife Kanunu” değiştirilmiş ve ilk kez

gümrük tarifeleri artırılmıştır. ✎ 1929’da Deniz Ticaret Kanunu kabul edilmiştir. ✎ 1930’da Merkez Bankası’nın açılmasına bağlı olarak Türk Parasını Koruma Kanunu

çıkartılmış, böylece Türk parasının değeri korunmaya çalışılmıştır.

2. Türkiye Cumhuriyeti, gümrük tarifelerini ilk kez aşağıdaki yılların hangisinde artırmıştır? A) 1925

✎ 1936’da İzmir Enternasyonal Fuarı açılmıştır.

IX. SANAYİ ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR ✎ Atatürk döneminde, ekonomik kalkınma amaçlı sanayileşmeye son derece önem

verilmiştir. Bu sektörü desteklemek için bankalar kurulmuş, pek çok sanayi dalında fabrikalar açılmıştır.

B) 1927

D) 1934

C) 1929

E) 1945

3. Atatürk Dönemi’nde, başta tekstil olmak üzere ayakkabı ve kâğıt üretimiyle ilgili fabrikaları da bünyesinde toplayan, Türkiye’nin ilk kamu yatırım bankası aşağıdakilerden hangisidir? A) Sümerbank

1) Sanayi Sektörünü Destekleyen Bankalar ✎ 1925’te Sanayi ve Maadin Bankası kurulmuştur. Bu bankayla, Osmanlı’dan kalan

kaynakları ve sermayesi tükenmiş tesislerin üretime başlaması amaçlanmıştır.

B) Türkiye İş Bankası C) Halk Bankası D) Etibank E) Sanayi ve Maadin Bankası

✎ 1926’da inşaat sanayini desteklemek ve konut kredisi sağlamak amacıyla Emlâk ve

Eytam Bankası kurulmuştur. ✎ 1932’de Türkiye Sanayi Kredi Bankası kurulmuştur. Bu bankayla, büyük-küçük her

türlü sanayi sektörüne ucuz kredi sağlanması amaçlanmıştır. ✎ 1933’te Sanayi ve Maadin Bankası’nın yerine Sümerbank kurulmuştur. İlk büyük

kompleksi Adana’da açılan Sümerbank, başta tekstil olmak üzere ayakkabı ve kâğıt üretimiyle ilgili fabrikaları da bünyesinde toplamıştır.

 Sümerbank, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kamu yatırım bankasıdır. ✎ 1935’te madenlerin işletilmesi için Etibank kurulmuştur. Bu bankayla; maden kay-

naklarının üretilmesi, pazarlanması, santrallerin inşası, elektrik enerjisi üretimi gibi kalkınmada ekonomik alt yapının oluşturulması amaçlanmıştır.

4. Atatürk Dönemi’nde, maden kaynaklarının üretilmesi, pazarlanması, santrallerin inşası, elektrik enerjisi üretimi gibi, kalkınmada ekonomik alt yapının oluşturulması amacıyla kurulan banka aşağıdakilerden hangisidir? A) Denizbank B) Etibank C) Halk Bankası D) Sanayi ve Maadin Bankası E) Sümerbank

2) Sanayi Sektörüyle İlgili Diğer Çalışmalar ✎ 1926’da ilk şeker fabrikası olan Alpullu (Kırıkkale) Şeker Fabrikası açılmıştır. ✎ 1926’da Türkiye’nin ilk özel fabrikası olan Uşak Şeker Fabrikası açılmıştır. ✎ 1926’da İstanbul'da inşaat demiri üreten ilk haddehane (imalathane) açılmıştır. ✎ 1926’da Bakırköy Çimento Fabrikası kurulmuştur. ✎ 1926’da Kayseri Uçak Fabrikası açılmıştır. (1950'li yıllarda kapatılana dek bu fabri-

kada toplam 112 savaş uçağı üretilmiştir!) ✎ 1926’da Eskişehir Uçak Bakım İşletmesi açılmıştır.

5. Aşağıdakilerden hangisi, Atatürk Dönemi’nde açılan fabrikalardan biri değildir? A) Kayseri Uçak Fabrikası B) Bursa Dokumacılık Fabrikası C) Uşak Şeker Fabrikası D) Bakırköy Çimento Fabrikası E) Eskişehir Uçak Motoru Fabrikası

✎ 1927’de Bünyan (Kayseri) Dokuma Fabrikası hizmete girmiştir. ✎ 1927’de Bursa Dokumacılık Fabrikası açılmıştır.

1-B

2-C

3-A

4-B

5-E

~ 287 ~

“Atatürk İnkılâpları”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ 28 Mayıs 1927’de Teşvik-i Sanayi (Sanayiyi Özendirme) Kanunu kabul edilmiş ve

özel girişimcilere bazı avantajlar sağlanmıştır. ✎ Bu kanun kapsamında yatırımcılara şu olanaklar sağlanmıştır:

1. I.

 Belediye sınırları dışında kurulan işletmelere arazinin ücretsiz sağlanması,

aşar vergisinin kaldırılması,

II. ithal malzemelere gümrük muafiyeti getirilmesi,

 Malzemelerin demir yolları ve deniz yollarında % 30 indirimle taşınması

III. belediye sınırları dışında kurulan işletmelere arazinin ücretsiz sağlanması Yukarıdakilerden hangileri 1927 Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun yatırımcılara sağladığı olanaklar arasında gösterilemez?

 İşletmelerde kullanılacak ithal malzemenin gümrükten muaf olması ✎ Teşvik-i Sanayi Kanunu, sağlanan bu imkânlara rağmen başarısız olmuştur. Bunun

başlıca sebepleri; yeterli sermayenin olmaması, yeterli bilgi, teknik eleman ve tecrübenin olmaması ve 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı’nın olumsuz etkisidir.

A) Yalnız I

✎ 1928’de Ankara Çimento Fabrikası açılmıştır.

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ 1928’de Gaziantep'te Mensucat (Tekstil) Fabrikası işletmeye açılmıştır. ✎ 1928’de İstanbul Bomonti (Şişli)'de Türk Mensucat Fabrikası hizmete girmiştir. ✎ 1928’de Kırıkkale’de Mermi Fabrikası açılmıştır. ✎ 1929’da Ayancık Kereste Fabrikası açılmıştır.

2. 1927 Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun amacına ulaşamamasında; yeterli bilgi, teknik eleman ve tecrübenin olmaması,

✎ 1929’da Paşabahçe Rakı ve İspirto Fabrikası hizmete girmiştir.

I.

✎ 1930’da Mecidiyeköy Likör ve Kanyak Fabrikası açılmıştır.

II. ithalatın piyasadaki payının artması,

✎ 1930-1938 yılları arasında ekonomide olan “Devletçilik” modeline geçilmiştir. Bu

III. 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı’nın olumsuz etkileri

ekonomi modeliyle büyük sanayi yatırımları devlet eliyle gerçekleştirilmiştir.

durumlarından hangilerinin etkili olduğu savunulamaz?

✎ 1932’de Diyarbakır Tekel Rakı Fabrikası işletmeye açılmıştır.

A) Yalnız I

✎ 1933’te Eskişehir Şeker Fabrikası açılmıştır.

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) I, II ve III

✎ 1933’te özel sektörün sanayi alanında yatırım gerçekleştirememesi üzerine, devlet

sanayileşme işini kendi üzerine almış ve I. Beş Yıllık Sanayi Plânı hazırlanmıştır.

 Bu plânın hazırlanmasında ilk dış kredi ve teknik yardım Sovyet Rusya’dan almıştır. ✎ 1934’te yürürlüğe giren I. Beş Yıllık Sanayi Plânı’nı uygulama görevi Sümerbank’a

verilmiştir. Uygulamaya konulan bu plânla 1934-1938 yılları arasında önemli sanayi işletmeleri kurulmuştur. Sayısı çok fazla olan bu işletmelerin bazıları şunlardır:

3. Atatürk Dönemi’nde, Sovyet Rusya’nın kredi ve teknik yardımlarıyla hazırlanan I. Beş Yıllık Kalkınma Plânı’nı uygulama görevi aşağıdaki bankalardan hangisine verilmiştir? B) Halk Bankası

A) Etibank

✎ 1934’te Bursa'da ilk Süttozu Fabrikası açılmıştır.

C) Merkez Bankası

✎ 1934’te Sümerbank Bakırköy Bez Fabrikasının açılışı yapılmıştır.

D) Sümerbank

E) Türkiye İş Bankası

✎ 1934’te Isparta Gülyağı Fabrikası üretime başlamıştır. ✎ 1934’te Turhal (Tokat) Şeker Fabrikası açılmıştır. ✎ 1934’te Keçiborlu (Isparta) Kükürt Fabrikası üretime başlamıştır. ✎ 1935’te Paşabahçe Şişe ve Cam Fabrikası üretime başlamıştır. ✎ 1935’te Sümerbank Kayseri Dokuma Fabrikası'nın açılışı yapılmıştır. ✎ 1935’te Ankara Mamak'ta Gaz Maskesi Fabrikası açılmıştır. (Savunma Sanayii) ✎ 1936’da Sümerbank Malatya İplik ve Bez Fabrikası kurulmuştur.

4. I.

Kırıkkale Mermi Fabrikası,

II. Paşabahçe Şişe ve Cam Fabrikası, III. Bursa Merinos Fabrikası Yukarıdakilerden hangileri Atatürk Dönemi’nde kurulan fabrikalar arasındadır? A) Yalnız I

✎ 1936’da İzmit Kağıt ve Karton Fabrikası hizmete girmiştir.

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) I, II ve III

✎ 1936’da İzmit'teki SEKA Fabrikası’nda ilk kâğıt üretilmiştir. ✎ 1937’de Ankara'da ilk Bira Fabrikası kurulmuştur. ✎ 1937’de Sümerbank Nazilli Basma Fabrikası açılmıştır. ✎ 1937’de İngiltere’nin kredi desteğiyle Karabük Demir-Çelik Fabrikası açılmıştır. ✎ 1938’de Gemlik Sunî İpek Fabrikası açılmıştır.

5. 1936 yılında ilk kâğıt üretiminin yapıldığı SEKA fabrikası, aşağıdaki şehirlerin hangisinde açılmıştır? A) Ankara

B) Bursa

D) İstanbul

C) İzmit

E) Eskişehir

✎ 1938’de Bursa Merinos Fabrikası faaliyete geçmiştir. ✎ 1938’de Eskişehir İspirto Fabrikası açılmıştır.

~ 288 ~

1-A

2-B

3-D

4-E

5-C

KPSS / Tarihin Pusulası

“Atatürk İnkılâpları”

✎ 1934-1938 yılları arasında uygulanan I. Beş Yıllık Sanayi Plânı kapsamında ayrıca 14

Temmuz 1935’te Türkiye’deki madenlerin araştırılması amacıyla Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü (MTA) kurulmuştur. ✎ 1938 yılında II. Beş Yıllık Sanayi Plânı hazırlanmışsa da, II. Dünya Savaşı’nın baş-

1. 1938’de hazırlanan II. Beş Yıllık Kalkınma Plânı’nın uygulanamamasının en önemli sebebi aşağıdakilerden hangisidir?

laması nedeniyle uygulanamamıştır.

A) Hükûmet değişikliğinin yaşanması B) Ekonomide ortaya çıkan istikrarsızlık C) Halk tarafından tepkiyle karşılanması D) II. Dünya Savaşı’nın başlaması

X. BAYINDIRLIK VE ULAŞIM ALANLARINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR ✎ Atatürk döneminde, ekonominin gelişmesinde önemli bir yere sahip olan ulaşım ve

bayındırlık çalışmalarına da ağırlık verilmiştir. Bu doğrultuda; ✎ Yabancıların elindeki demiryolları satın alınarak devletleştirilmiştir. ✎ Yeni demiryolları yapılmıştır. 1923-1938 yılları arasında dış destek olmadan 3360

E) Türkiye’nin AET’ye kabul edilmemesi

2. Mustafa Kemal Atatürk, o kuruma gelir sağlaması amacıyla “Nutuk”un dağıtım hakkını aşağıdaki kurumlardan hangisine vermiştir? A) Türk Tarih Kurumu

km. demiryolu yapılmıştır.

B) Ankara Devlet Konservatuarı

✎ 1948 yılına kadar 45.000 km.’lik karayolu yapılmıştır.

C) Türk Dil Kurumu

✎ 1924’te Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kamu işletmeciliği olan Devlet Demir Yolları

D) Türk Hava Kurumu E) Atatürk Orman Çiftliği

Genel Müdürlüğü kurulmuştur. ✎ 1925’te Yol Mükellefiyet Kanunu çıkartılarak köy ve kasaba yollarının yapımı için

imkânlar sağlanmaya çalışılmıştır. ✎ 1925’te Türk Tayyare Cemiyeti kurulmuştur. Türk Tayyare Cemiyeti, daha sonra

Türk Hava Kurumu adını alacaktır. ✎ Bu kuruma gelir sağlamak için Tayyare Piyangosu düzenlenmiştir.

3. 1924 yılında kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kamu işletmeciliği aşağıdakilerden hangisidir? A) Türk Hava Kurumu B) Karayolları Genel Müdürlüğü

 Ayrıca Atatürk, Türk Hava Kurumu’na gelir sağlaması için Nutuk’un dağıtım hakkını

C) Hava Yolları Devlet İşletme İdaresi

vermiştir.

D) Devlet Demir Yolları Genel Müdürlüğü

✎ 1925’de Tayyare Cemiyeti'nin katkılarıyla Ankara'da Türk yapımı ilk planör uçurul-

E) Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü

muştur. (Planör: Üzerinde hiçbir güç kaynağı olmadan uçabilen kanatlı hava taşıtı.) ✎ 1925’te Kayseri’de Tayyare Mektebi açılmış, burada uçuş elemanı yetiştirilmiştir. ✎ 1928’de Haydarpaşa Limanı millîleştirilmiştir. ✎ 1932’de Vecihi Bey (Hürkuş) tarafından Kalamış’ta ilk sivil tayyare okulu açılmıştır.

Ayrıca Vecihi Bey, ilk sivil havayolu şirketi olan Hürkuş Havayolları’nı kurmuştur. ✎ 1933’te Hava Yolları Devlet İşletme İdaresi kurulmuştur. ✎ 1935’te Atatürk’ün öncülüğünde Ankara’da Türkkuşu kurulmuştur. Bu okulda pla-

nörcü ve paraşütçü yetiştirilmiştir.

4. I.

Türkkuşu,

II. Türk Tayyare Cemiyeti, III. Devlet Demir Yolları Genel Müdürlüğü Yukarıdakilerden hangileri Atatürk Dönemi’nde kurulan kurumlar arasındadır? A) Yalnız I

 Türkkuşu’nun ilk müdürü olan Abdurrahman Türkkuşu ayrıca ilk paraşütçüdür.  Türkkuşu’nda yetişen önemli paraşütçülerden birisi olan Eribe Hanım ise, 29 Ekim 1936’da Cumhuriyet’in 13. yıldönümü gösterilerinde ilk kadın hava şehidi olmuştur.

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) I, II ve III

5. 1932 yılında Vecihi Bey tarafından Kalamış’ta kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk sivil havayolu şirketi aşağıdakilerden hangisidir? A) Hürkuş Havayolları B) Türkkuşu Havacılık Okulu C) Türk Tayyare Cemiyeti D) Planör Eğitim Okulu E) Tayyare Mektebi

1-D

2-D

3-D

4-E

5-A

~ 289 ~

“Atatürk İnkılâpları”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ 1936’da Motorlu Uçak Okulu açılmış, burada TSK için pilot yetiştirilmiştir.

 1936’da Askerî Hava Okulu'ndan mezun olan Atatürk'ün manevî kızı Sabiha Gökçen dünyanın ilk kadın savaş pilotu olmuştur.

1. 1936’da Askerî Hava Okulu'ndan mezun olan ve aynı zamanda Atatürk'ün manevî kızı da olan dünyanın ilk kadın savaş pilotu aşağıdakilerden hangisidir? A) Sabiha Bengütaş

B) Keriman Halis

C) Süreyya Ağaoğlu

D) Feriha Tevfik

E) Sabiha Gökçen

✎ 1937’de deniz yollarını ve filoları desteklemek için Denizbank kurulmuştur. ✎ 1938’de Devlet Hava Yolları Genel Müdürlüğü kurulmuştur.

2. 5 Mart 1920’de merkezi İstanbul olmak üzere; halkı ve gençliği uyarmak ve bu yolda mücadele etmek için, Şeyhü’l-islâm Haydarizâde İbrahim Efendi’nin teşvik ve himayesinde, Mazhar Osman Bey ve arkadaşları tarafından kurulan sağlık kurumu aşağıdakilerden hangisidir? A) Umûmî Hıfzıssıhha Enstitüsü

☸ Bayındırlık alanında ise; ✎ 1924’te Ankara ilk plânlı şehir olarak tanzim edilmiştir. ✎ 1925’te Türkiye'nin ilk betonarme köprüsü Menderes Nehri üzerine yapılmıştır.

B) Çocuk Esirgeme Kurumu C) Hilâl-i Ahmer Cemiyeti (Kızılay) D) Hilâl-i Ahdar Cemiyeti (Yeşilay) E) Heybeliada Sanatoryumu

✎ 1928’de Ankara'nın ilk büyük oteli “Ankara Palas” açılmıştır. ✎ 1933’te yerel yönetimlere (belediye) finans yardımı için İller Bankası kurulmuştur. ✎ 1936’da Türkiye’nin ilk barajı olan “Çubuk Barajı” Atatürk tarafından açılmıştır. ✎ 1936’da Paolo Vietti-Violi tarafından Türkiye’nin ilk spor kompleksi olan “Ankara

19 Mayıs Stadyumu” açılmıştır.

3. Aşağıdakilerden hangisi, Atatürk Dönemi’nde sağlık alanında yapılan çalışmalardan biri değildir? A) Hilâl-i Ahmer Cemiyeti (Kızılay)’nin kurulması

XI. SAĞLIK ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR ✎ Osmanlı döneminde (1868) kurulan Hilâl-i Ahmer Cemiyeti (Kızılay)’nin yapısı güç-

lendirilmiştir. ✎ 5 Mart 1920 tarihinde Ord. Prof. Dr. Mazhar Osman Bey ve arkadaşları tarafından,

Şeyhü’l-islâm Haydarizâde İbrahim Efendi’nin teşvik ve himayesinde halkı ve gençliği uyarmak ve bu yolda mücadele etmek için, merkezi İstanbul’da olmak üzere Hilâl-i Ahdar Cemiyeti (Yeşilay) kurulmuştur.

B) Sağlık Bakanlığı’nın kurulması C) Bazı şehirlerde numune hastanelerinin kurulması D) Hekimlere zorunlu hizmet uygulamasının getirilmesi E) Veremle mücadele için Heybeliada’da sanatoryum açılması

✎ 1920’de Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı kurulmuştur. ✎ 1921’de çocuk ölümlerini azaltmak amacıyla aşı kampanyaları düzenlenmiştir. ✎ 1921’de Himâye-i Eftal adıyla Çocuk Esirgeme Kurumu kurulmuştur. ✎ 1922’de Behçet Uz’un girişimiyle İzmir Veremle Mücadele Cemiyeti kurulmuştur. ✎ 1923’te hekimlere zorunlu hizmet uygulaması getirilmiştir. ✎ 1924'te Atatürk'ün isteğiyle veremle savaş için İstanbul-Heybeliada'da Heybeliada

Sanatoryumu kurulmuştur. (Heybeliada Sanatoryumu 2005'te kapatılmıştır.) ✎ 1924-1928 yılları arasında bazı şehirlerde (Ankara, İstanbul, Sivas, Erzurum, Diyar-

bakır, Trabzon) Numune (Örnek) Hastaneler kurulmuştur. ✎ 1928’de Dr. Refik Saydam öncülüğünde Ankara’da Refik Saydam Hıfzıssıhha Ensti-

tüsü kurulmuş, burada sıtma, kolera, veba, tifo gibi bulaşıcı hastalıkların tedavisi ücretsiz sağlanmıştır. Ayrıca bu kurumda aşı ve serum üretimi de yapılmıştır.

4. 1928’de sıtma, kolera, veba, tifo gibi çeşitli bulaşıcı hastalıkların tedavisini ücretsiz sağlamak, aynı zamanda aşı ve serum üretimi yapmak amacıyla Dr. Refik Saydam öncülüğünde Ankara’da kurulan sağlık kurumu aşağıdakilerden hangisidir? A) Heybeliada Sanatoryumu B) Hilâl-i Ahmer Cemiyeti (Kızılay) C) Umûmî Hıfzıssıhha Enstitüsü D) Veremle Mücadele Cemiyeti E) Etimesgut Numune Dispanseri

✎ 1928’de “Tabâbet ve Şuâbatı Sanatlarının Tarz-ı İcrâsına Dair Kanun” çıkarılmış,

böylece sağlık personelinin yetki ve sorumlulukları belirlenmiştir.

~ 290 ~

1-E

2-D

3-A

4-C

KPSS / Tarihin Pusulası

“Atatürk İnkılâpları”

✎ 1930’da sağlık hizmetlerinin anayasası niteliğindeki “Umumî Hıfzıssıhha Kanunu”

çıkartılmış, böylece sağlık uygulamalarının esasları belirlenmiştir. ✎ 1930’da Atatürk’ün girişimleriyle Etimesgut Numune Dispanseri kurulmuştur. Bu

kurum günümüzdeki “Sağlık Ocakları”nın temeli sayılmaktadır.

 Etimesgut Numune Dispanseri, Atatürk’ün 1937’de yapmış olduğu ziyaretle hayatı boyunca gezdiği tek sağlık kuruluşudur. ✎ 1936’da “Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Teşkilâtı ve Memurin Kanunu” çıkarı-

larak merkez ve taşra örgütünün kuruluşu tamamlanmıştır. ✎ İstanbul ve Balıkesir’de ebe okulları açılmıştır.

 1921’de Dr. Safiye Ali Türkiye’deki ilk kadın hekim olmuştur.  1924’te Ferdane Bozdoğan Erberk Türkiye’deki ilk kadın diş hekimi olmuştur.  1935’te Pakize İzzet Tarzi Türkiye’deki ilk kadın doğum uzmanı olmuştur. Ayrıca kendisi İstanbul Boğazı'nı yüzerek geçen ilk kadın unvanına sahiptir.

1. 1930’da Atatürk’ün girişimleriyle kurulan ve günümüzdeki “Sağlık Ocakları”nın temeli sayılan, ayrıca 1937 yılının sonlarında yapmış olduğu ziyaretle Atatürk’ün hayatı boyunca gezdiği tek sağlık kuruluşu olan kurum aşağıdakilerden hangisidir? A) B) C) D) E)

Heybeliada Sanatoryumu İzmir Verem Savaş Merkezi Etimesgut Numune Dispanseri Umumî Hıfzıssıhha Enstitüsü Balıkesir Ebe Okulu

2. Aşağıdakilerden hangisi, Atatürk Dönemi’nde uygulanan nüfus politikası kapsamında gerçekleştirilen çalışmalardan biri değildir? A) Halkevlerinin açılması

XII. NÜFUS POLİTİKASI UYGULAMALARI

B) Altı veya daha fazla çocuğu olan ailelere vergi muafiyeti getirilmesi

✎ Atatürk döneminde, devletin bir sosyal sorumluluğu olarak nüfus politikasına da

C) Çok çocuklu ailelere hazineden toprak bağışlanması

son derece önem verilmiştir. ✎ Mustafa Kemal Atatürk 1923 yılında gerçekleştirdiği Eskişehir-İzmit gezisinde: “Biz Anadolu halkı ile sekiz milyonluk bir idare yapmak için değil, büyük imparatorluklar tesisine heves ettik ve fütuhat yaptık” diyerek; geçmişteki idareleri uyguladıkları

D) Anne ve bebek ölüm oranlarını düşürmek için nüfus komisyonu kurulması E) Devlet İstatistik Enstitüsü’nün kurulması

yanlış ve hayalci politikalar nedeniyle eleştirmiştir. ✎ Bu dönemde uygulanan nüfus politikası doğrultusunda;  1926’da Devlet İstatistik Enstitüsü kurulmuştur.  1927’de ilk kez düzenli nüfus sayımı yapılmıştır.  Altı veya daha fazla çocuğu olan ailelere vergi muafiyeti getirilmiştir.

3. Türkiye’de cumhuriyetin ilânından sonra ilk nüfus sayımı aşağıdaki yılların hangisinde yapılmıştır? A) 1926 B) 1927 C) 1929 D) 1930 E) 1934

 Anne ve bebek ölüm oranlarını düşürmek için nüfus komisyonu kurulmuştur.  Çok çocuklu ailelere hazineden toprak bağışlanmasına karar verilmiştir.  Ülkenin birçok yerinde doğumevleri kurulmuştur.

4. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kadın avukatı aşağıdakilerden hangisidir? A) Pakize İzzet Tarzi

XIII. DİĞER GELİŞMELER ✎ 1920’de Amerika’ya giden ilk yolcu gemisi Gülcemal’dir. Türkiye’nin ilk transatlan-

tiği olan Gülcemal, Atatürk’ün deniz gezilerinde kullandığı vapurlardan biridir.

B) Sabiha Bengütaş C) Ferdane Bozdoğan Erberk D) Afet İnan E) Süreyya Ağaoğlu

✎ 1925’te Sabiha Bengütaş Türkiye’nin ilk kadın heykeltıraşı olmuştur. ✎ 1928’de Süreyya Ağaoğlu Türkiye’nin ilk kadın avukatı olmuştur. ✎ 1929’da Feriha Tevfik Hanım, Cumhuriyet Gazetesi’nin düzenlediği ve Müslüman

kadınların ilk kez katıldığı “Güzellik Yarışması”nda “Türkiye Güzeli” seçilmiştir. ✎ 1931’de Atatürk “Yurtta Sulh, Cihanda Sulh” doktrinini ilk kez dile getirmiştir.

5. 1929’da Cumhuriyet Gazetesi’nin düzenlediği ve Müslüman kadınların ilk kez katıldığı güzellik yarışmasında “Türkiye Güzeli” seçilen kişi aşağıdakilerden hangisidir?

✎ 1932’de Keriman Halis “Dünya Güzeli” seçilmiştir.

A) Sabiha Bengütaş

B) Keriman Halis

✎ 29 Ekim 1933’te Cumhuriyet’in onuncu yılına ithafen, Mustafa Kemal Atatürk tara-

C) Safiye Ali

D) Feriha Tevfik

fından Ankara Hipodromu’nda “10. Yıl Nutku” okunmuştur.

E) Ferdane Bozdoğan

✎ 1936’da Türkiye ilk kez Almanya’daki Kış Olimpiyatları’na katılmıştır. ✎ 21 Kasım 1938’de Atatürk’ün naaşı geçici olarak Etnografya Müzesi’ne konmuştur.

1-C

2-A

3-B

4-E

5-D

~ 291 ~

“Atatürk İnkılâpları”

KPSS / Tarihin Pusulası

 Değerli adaylar; ÖSYM’nin son yıllarda Atatürk inkılâpları ile ilgili ilke-inkılâp eşleştirmeleri kadar sıklıkla üzerinde durduğu bir diğer ayrıntı “ikilikleri ortadan kaldırma” ya da “uygulamalarda birliğin sağlanması” şeklindeki soru sorma biçimidir. Size yol göstermesi ve pratiklik kazandırması açısından aşağıya bu konuya ilişkin bir liste veriyorum. İnanıyorum ki son derece faydalı olacaktır.

1. I.

III. Şer’iye ve Evkaf Vekâleti’nin kaldırılması Yukarıdakilerden hangileri siyasî alanda ikilikleri ortadan kaldırmaya yönelik çalışmalardan biri değildir?

UYGULAMALARDAKİ İKİLİKLERİ ORTADAN KALDIRMAYA YÖNELİK ÇALIŞMALAR ➠ Saltanatın kaldırılması

A) Yalnız I

➠ Halifeliğin kaldırılması

Siyasî Alanda

Soyadı Kanunu’nun kabul edilmesi,

II. Saltanatın kaldırılması,

B) Yalnız II

D) I ve II

➠ Şer’iye ve Evkaf Vekâleti’nin kaldırılması

C) Yalnız III

E) I, II ve III

➠ Erkan-ı Harbiye-i Umûmiye Vekâleti’nin kaldırılması ➠ Şeyhü’l-islâmlık makamının kaldırılması ➠ Şer’iye ve Evkaf Vekâleti’nin kaldırılması ➠ Mecelle’nin kaldırılması

Hukuk Alanında

2. I.

Soyadı Kanunu’nun kabul edilmesi,

II. ölçü birimlerinde değişiklik yapılması,

➠ Medenî Kanun’un kabul edilmesi

III. medreselerin kapatılması

➠ Şeyhü’l-islâmlık makamının kaldırılması ➠ Patrikhane’nin siyasî yetkilerinin elinden alınması

Yukarıdakilerden hangileri sosyal alanda ikilikleri ortadan kaldırmaya yönelik çalışmalar arasındadır?

➠ Kılık-Kıyafet ve Şapka Kanunu’nun kabul edilmesi

A) Yalnız I

➠ Soyadı Kanunu’nun kabul edilmesi

Sosyal Alanda

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

➠ Uluslararası saat ve takvimin kabul edilmesi ➠ Uluslararası ölçü birimlerinin kabul edilmesi ➠ Hafta tatilinin Pazar gününe alınması

Eğitim Alanında

➠ Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabul edilmesi ➠ Medreselerin kapatılması

3. Atatürk Dönemi’nde gerçekleştirilen; I.

Medenî Kanun’un kabul edilmesi,

II. Milâdi Takvim’in kullanılmaya başlanması, III. Hafta tatilinin Pazar gününe alınması

~ ATATÜRK’ÜN YURT GEZİLERİ ~ ✎ Atatürk yurt gezilerini “Beyaz Tren” adı verilen özel trenle yapmış, gittiği her yerde

birlik ve bütünlük unsuru üzerinde özenle durmuştur.

uygulamalarından hangilerinin, çağdaş dünya düzeni ile bütünleşme amacı taşıdığı savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

✎ Yaptığı yurt gezilerinde “HATAY” dışında toplam 52 ili ziyaret eden Atatürk, gittiği

C) I ve II

E) I, II ve III

yerleri pek çok kez tekrar ziyaret etmiştir. ✎ Atatürk’ün yurt gezisi kapsamında ziyaret ettiği bazı iller şunlardır: ☸ Adana (1918-1938 yılları arasında 9 kez gelmiştir.) 1931’deki gezisinde Türk Dili

üzerinde durmuştur. 1938 yılındaki son gelişinde ise Seyhan Nehri’ni Nil Nehri ile karşılaştırmış, boşa akmamasını ve üzerinde bir barajın yapılmasını söylemiştir. ☸ Afyonkarahisar (1920-1937 yılları arasında 12 kez gelmiştir.) Atatürk: “Ey yükselen yeni nesil, gelecek sizindir. Cumhuriyeti biz kurduk, onu devam ettirecek sizlersiniz. ”

4. Aşağıdakilerden hangisi, Mustafa Kemal Atatürk’ün yurt gezilerinde gittiği şehirlerden biri değildir? A) Trabzon

B) Konya

D) Balıkesir

C) Hatay

E) Diyarbakır

sözünü 29-30 Ağustos 1924’te 5. Afyon gezisi sırasında katıldığı Şehit Asker Anıtı Töreni’nde söylemiştir. ☸ Balıkesir (1923-1934 yılları arasında toplam 7 kez ziyaret etmiştir.) Atatürk 7 Şubat

1923’te Balıkesir Zağanos Paşa Camii’nde hutbe okumuştur. Şapka Devrimi sırasında, 8-10 Ekim 1925’teki ziyaretinde ise; “püsküllü yadigâr” dediği fes yerine şapkanın kullanılması gerektiğini anlatmıştır. ☸ Bursa (1922-1938 yılları arasında 13 kez ziyaret etmiştir.) İlk gelişi olan 16 Ekim

1922’de Bursa’da 12 gün kalmış, 24 Ekim 1922’de “United Press” muhabiri kanalıyla tüm dünyaya Türkiye’nin her medenî millet gibi hür ve bağımsız yaşamaya kararlı olduğunu duyurmuştur. 1925’teki 4. Bursa gezisinde şapka ve kıyafetle ilgili mesajlar vermiştir. Atatürk, 5 Şubat 1933’teki 9. gezisinde ise, Bursa’da Türkçe ezan ile ilgili yaşanan olay üzerine “Meselenin aslı din değil, dildir.” demiştir.

~ 292 ~

5. Atatürk yaptığı yurt gezilerinde, “Ey yükselen yeni nesil, gelecek sizindir. Cumhuriyeti biz kurduk, onu devam ettirecek sizlersiniz.” sözünü, aşağıdaki şehirlerin hangisinde dile getirmiştir? A) Adana

1-A

C) Balıkesir

B) Bursa

D) Afyonkarahisar

2-C

3-E

E) Kastamonu

4-C

5-D

KPSS / Tarihin Pusulası

“Atatürk İnkılâpları”

☸ Çanakkale (1915-1934 yılları arasında 5 kez ziyaret etmiştir.) Son ziyaretini Haziran

1934’te İran Şahı Rıza Pehlevî ile birlikte yapmıştır. ☸ Diyarbakır (1916, 1917 ve 1937’de olmak üzere 3 kez ziyaret etmiştir.) 1937 yılın-

daki ziyaretinde Diyarbakır’da bir üniversite kurulmasını istemiştir. ☸ Erzurum (1919 ve 1924’te olmak üzere 2 kez ziyaret etmiştir.) 1919’da Erzurum

Kongresi nedeniyle şehre gelen Atatürk, Eylül 1924’te çıktığı Karadeniz gezisinde; Trabzon, Rize, Giresun, Ordu, Samsun, Amasya, Tokat ve Erzincan’ı ziyaret ettikten sonra 30 Eylül 1924’te Erzurum’a geçmiştir. Daha sonra Sarıkamış ve Kars’ı da ziyaret eden Atatürk 10 Ekim 1924’te Erzurum’dan ayrılmıştır. ☸ Eskişehir (1920-1938 yılları arasında 22 kez ziyaret etmiştir.) 11. gelişi olan 21 Eylül

1925’te Eskişehirlileri şapka giymiş olarak gören Atatürk bu durumdan çok memnun kalmıştır. 1937’deki son gelişinde ise ekonomik konularda mesajlar vermiştir. ☸ İzmir (1922-1934 yılları arasında 12 kez ziyaret etmiştir.) İlk ziyaretini 10 Eylül

1922’de gerçekleştirmiştir. 16 Haziran 1926’da tekrar İzmir’e gelen Atatürk, İzmir suikastı girişiminden sonra, 18 Haziran 1926’da Anadolu Ajansı’na verdiği demeçte; “Benim naçiz vücudum bir gün elbet toprak olacaktır, fakat Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır.” demiştir.

1. Atatürk, İzmir’de kendisine düzenlenen suikast girişimi sonrasında 18 Haziran 1926 tarihinde Anadolu Ajansı’na verdiği demeçte, aşağıdakilerden hangisini dile getirmiştir? A) Meselenin aslı din değil, dildir. B) Benim naçiz vücudum bir gün elbet toprak olacaktır, fakat Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır. C) Fikrimiz, zihniyetimiz tepeden tırnağa kadar medenî olacaktır. D) Dünyada her şey için, medeniyet için, hayat için başarı için en hakikî mürşit ilimdir, fendir. E) Ey yükselen yeni nesil, gelecek sizindir. Cumhuriyeti biz kurduk, onu devam ettirecek sizlersiniz.

☸ İzmit (1922-1934 yılları arasında 7 kez ziyaret etmiştir.) İlk gelişi olan 18 Haziran

1922’de Fransız yazar Claud Farrere ile görüşmüş ve onun aracılığı ile tüm dünyaya önemli mesajlar vermiştir. 1923’te ise ilk basın toplantısını burada yapmıştır. ☸ Kastamonu-İnebolu (23-31 Ağustos 1925’te ziyaret etmiştir.) Bu gezide Şapka ve Kıyafet Devrimi’ni başlatmıştır. Burada fes ve sarığı eleştiren Atatürk, “ Fikrimiz, zihniyetimiz tepeden tırnağa kadar medenî olacaktır. Medeniyet öyle bir ateştir ki, ona kayıtsız kalanları yakar ve mahveder.” demiştir. 25 Ağustos 1925’te İnebolu’da

“panama” şapka ile halkı selamlayan Atatürk’ü, halk aynı görüntü ile karşılamıştır. ☸ Konya (1920-1937 yılları arasında 12 kez ziyaret etmiştir.) 20 Mart 1923’teki gelişinde Atatürk, “Bugün yegâne düşüncem kapitülasyonlardır. Kapitülasyonların bir daha dirilmemek üzere yokluğa gömülmesini sağlamaktır. Ticareti yabancıların elinden alacağız.” diyerek Lozan’dan önce kapitülasyonlara ilişkin mesajını vermiştir.

17 Ekim 1925’teki gelişinde ise “panama” şapka ile halkı selamlayan Atatürk, halk tarafından ilgi ile karşılanmıştır. ☸ Rize (17-18 Eylül 1924 tarihlerinde Trabzon gezisi esnasında ziyaret etmiştir.) ☸ Samsun (1919-1930 yılları arasında 4 kez ziyaret etmiştir.) 22 Eylül 1924’teki üçüncü ziyaretinde; “Dünyada her şey için, medeniyet için, hayat için başarı için en hakikî mürşit ilimdir, fendir. İlim ve fennin dışında mürşit aramak gaflettir, cahilliktir. ” şek-

lindeki tarihi sözleriyle izlenecek yolu göstermiştir.

2. Atatürk’ün yaptığı yurt gezilerinde, Şapka ve Kıyafet Devrimi’ni başlattığı şehirler aşağıdakilerden hangisidir? A) Bursa-İnegöl B) Kütahya-Eskişehir C) Trabzon-Rize D) Samsun-Sivas E) Kastamonu-İnebolu

3. Atatürk, “Bugün yegâne düşüncem kapitülasyonlardır. Kapitülasyonların bir daha dirilmemek üzere yokluğa gömülmesini sağlamaktır. Ticareti yabancıların elinden alacağız.” diyerek, Lozan’dan önce kapitülasyonlara ilişkin mesajını aşağıdaki şehirlerin hangisinde vermiştir? A) İzmir

B) Yalova

D) Erzurum

C) Konya

E) İstanbul

☸ Sivas (1919-1937 yılları arasında 8 kez ziyaret etmiştir.) Sivas’a ilk 3 ziyareti 1919

yılında olan Atatürk, 27 Eylül 1924’te şehre Cumhurbaşkanı olarak gelmiş ve Sivas Öğretmen Okulu Müdürü Mahmut Bey ve Sivas halkı tarafından coşkulu şekilde karşılanmıştır. ☸ Trabzon (1924-1937 yılları arasında toplam 3 kez ziyaret etmiştir.) İlk ziyareti olan

15 Eylül 1924’te Atatürk’ü Trabzon’a getiren gemi Hamidiye Gemisi’dir. İkinci gelişi ise Ege Vapuru ile 27 Kasım 1930’da olmuştur. Bu gelişinde Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kendisini feshetmesi üzerinde durmuştur. Son ziyaretinde ise Trabzon’a İzmir Vapuru ile gelmiştir. Bu ziyaretinde tarihi bir karar vererek tüm mallarını ve çiftliklerini Türk Milleti’ne bağışlamıştır. ☸ Yalova (1929-1938 yılları arasında 18 kez ziyaret etmiştir.) Atatürk Yalova’da bir

kaplıca bölgesinde Cumhurbaşkanlığı Köşkü’nü, ayrıca Millet ve Baltacı Çiftlikleri’ni de yaptırmıştır. 7 Ağustos 1930’da İsmet İnönü ile Fethi Okyar’ı burada buluşturan Atatürk, Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kuruluşunu sağlamıştır. 26 Ağustos 1933 tarihinde İş Bankası yöneticilerini kabul eden Atatürk, “İş Bankası memleketimizin ekonomisinde çok yararlı hizmetler yapmıştır. Bence en önemli hizmeti bankacılıkta gençlerimizi yetiştirmiş olmasıdır. En çok bununla iftihar ederim.” demiştir.

Atatürk 10 yıl boyunca tatillerini Yalova’da geçirmiş, birçok devlet adamını kabul etmiş, kaplıcalara girmiş ve dinlenmiştir.

4. Atatürk’ün, 26 Ağustos 1930 tarihinde Yalova’da yaptığı bir konuşmada söylediği, “Bu banka, memleketimizin ekonomisinde çok yararlı hizmetler yapmıştır. Bence en önemli hizmeti bankacılıkta gençlerimizi yetiştirmiş olmasıdır. En çok bununla iftihar ederim.” sözüyle, aşağıdaki bankalardan hangisini kastettiği savunulabilir? A) İş Bankası B) Şekerbank C) Denizbank D) Merkez Bankası E) Sümerbank

1-B

2-E

3-C

4-A

~ 293 ~

“Atatürk İnkılâpları”

KPSS / Tarihin Pusulası

~ MİLLÎ BAYRAMLARIMIZ ~ ☸ 19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı  İlk kez 20 Haziran 1938’de "Gençlik ve Spor Bayramı" olarak kutlanmıştır.  Bu ulusal bayramın adı, 12 Eylül Darbesi’nden sonra “Atatürk'ü Anma, Gençlik

ve Spor Bayramı” olarak değiştirilmiştir.

1. 19 Mayıs’ın “Gençlik ve Spor Bayramı” olarak kutlanması ilk kez aşağıdaki yılların hangisinde gerçekleşmiştir? A) 1927 B) 1928 C) 1932 D) 1935 E) 1938

☸ 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı  1921'de çıkarılan “23 Nisan'ın Millî Bayram Addine Dair Kanun” ile, Türkiye'nin

ilk ulusal bayramı olmuştur.  23 Nisan 1921'de resmî bayram olarak kabul edilmiştir.  23 Nisan'ın “Çocuk Bayramı” olarak kutlanışı Atatürk'ün öncülüğünde ilk kez 23

Nisan 1927'de başlamıştır.  1933 yılının 23 Nisan'ında Atatürk yeni bir gelenek başlatmıştır. O sabah çocuk-

ları makamında kabul etmiş ve onlarla sohbet etmiştir.

2. Atatürk’ün öncülüğünde 23 Nisan’ların “Çocuk Bayramı ve Çocuk Haftası” olarak kutlanması ilk kez aşağıdaki yılların hangisinde gerçekleşmiştir? A) 1925 B) 1927 C) 1928 D) 1929 E) 1933

 1933 yılındaki o bayramda, Milli Eğitim Bakanı Reşit Galip Bey'in kaleme aldığı

“Andımız” çocuklar tarafından ilk kez okunmuştur.

☸ 30 Ağustos Zafer Bayramı  26 Ağustos 1922'de başlayıp, 30 Ağustos'ta Dumlupınar'da Mustafa Kemal'in

başkumandanlığında zaferle sonuçlanan Başkomutanlık Meydan Muharebesi'ni anmak için kutlanan bayramdır.  Zafer Bayramı, ilk kez 30 Ağustos 1923’te Afyonkarahisar, Denizli, Kahraman-

maraş, Ankara ve İzmir'de kutlanmıştır.  Resmî anlamda “Zafer Bayramı” olarak ilân edilmesi ise 1935 yılında olmuştur.

3. 1933 yılı 23 Nisan kutlamalarında çocuklar tarafından ilk kez okunan “Andımız”ı kaleme alan dönemin Millî Eğitim Bakanı aşağıdakilerden hangisidir? A) Reşit Galip Bey B) Refik Saydam C) Hüseyin Vâsıf Çınar D) Yusuf Hikmet Bayur

☸ 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı

E) Hamdullah Suphi Tanrıöver

 Cumhuriyet’in ilânı ilk kez 29 Ekim 1924’te şenliklerle kutlanmıştır.  2 Şubat 1925'te, Hariciye Vekâleti (Dışişleri Bakanlığı) tarafından düzenlenen

bir kanun teklifinde “29 Ekim”in bayram olması önerilmiş; bu teklif Meclis Anayasa Komisyonu tarafından incelenmiş ve 18 Nisan’da karara bağlanmıştır.  19 Nisan 1925 tarih ve 628 sayılı bu kanun ile “29 Ekim”, 1925'ten itibaren ülke

içinde ve dış temsilciliklerde bayram olarak kutlanmaya başlamıştır.  29 Ekim’in “Cumhuriyet Bayramı” olarak kutlanması 19 Nisan 1925 tarihinde

yasalaşmıştır.

4. 30 Ağustos’un resmî anlamda “Zafer Bayramı” olarak ilân edilmesi aşağıdaki yılların hangisinde gerçekleşmiştir? A) 1928 B) 1929 C) 1932 D) 1933 E) 1935

Not Alınız ....................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................

5. 29 Ekim’in, “Cumhuriyet Bayramı” olarak kutlanması aşağıdaki yılların hangisinde yasa haline getirilmiştir? A) 1923 B) 1925 C) 1926 D) 1928 E) 1929

........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................

~ 294 ~

1-E

2-B

3-A

4-E

5-B

XVI. BÖLÜM ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI VE ATATÜRK SONRASI DÖNEM Bu bölümden ortalama “3” soru çıkmaktadır.

KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ (LİSANS)

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

(2)

(1)

(3)

(4)

(3)

(5)

(2)

(1)

(2)

(4)

(3)

(4)

(1)

(ORTAÖĞRETİM)

(ÖN LİSANS)

2006

2008

2010

2012

2006

2008

2010

2012

(2)

(5)

(4)

(4)

(2)

(3)

(3)

(2)

Yazarın Yorumu Değerli adaylar, bu bölüm ÖSYM’nin sorduğu sorular dikkate alınarak “Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası” ve “Atatürk Sonrası Dönem” olmak üzere iki ana başlık altında değerlendirilmiştir. Bunlardan ilki olan “Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası”, (1923-1930 Arası Dönem) ve (1930-1939 Arası Dönem) olmak üzere iki kısımdan oluşmaktadır. Bunlardan;  1923-1930 arası dönemde ⇒ Lozan’dan kalan sorunlar çözülmeye çalışılmıştır.  1930-1939 arası dönemde ⇒ Yayılmacı politikalara karşı tedbirler alınmıştır. “Atatürk Sonrası Dönem”de ise “İsmet İnönü Dönemi” ve “Adnan Menderes (Demokrat Parti) Dönemi” konuları ele alınmıştır. Özellikle bu bölüm, KPSS’de sıkça rastladığımız “Hangisi Atatürk dönemi gelişmelerinden biri değildir?” sorusuna cevap verebilmeniz için kullanacağınız bilgileri içermektedir.

KPSS / Tarihin Pusulası

“Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası ve Atatürk Sonrası Dönem”

I. ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI (1923-1939) 1. Aşağıdakilerden hangisi, 1923-1930 yılları arasında Türk dış politikasında gündeme gelen sorunlardan biri değildir?

ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASININ TEMEL İLKELERİ

Bağımsızlık

Barışseverlik

Gerçekçilik

Güvenlik

Akılcılık

A) Nüfus Mübadelesi

B) Irak Sınırı

C) Kapitülasyonlar

D) Patrikhane

E) Osmanlı Borçları

Batıcılık

A)1923-1930 ARASI DÖNEM TÜRK DIŞ POLİTİKASI ✎ 1923-1930 yılları arasındaki Türk dış politikasının başlıca faaliyet alanı, Lozan Ant-

laşması’ndan kalan sorunların çözülmesi ile ilgilidir.

LOZAN’DAN SONRA ORTAYA ÇIKAN SORUNLARDAN

2. 1923-1930 yılları arasında Türkiye’nin dış politikada en sorunsuz ilişkileri yaşadığı devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) ABD

B) Fransa

C) Yunanistan

D) İngiltere

E) Sovyet Rusya

❆ Yabancı Okullar Sorunu ❆ Osmanlı Borçları Sorunu

FRANSA ile

❆ Adana-Mersin Demiryolu Anlaşmazlığı ❆ Musul (Irak Sınırı) Sorunu ❆ Nüfus Mübadelesi (Değişimi) “Etabli” Sorunu ❆ Fener Rum Patrikhanesi Sorunu

3. 1923-1930 arası dönem Türk dış politikasında gündeme gelen;

İNGİLTERE ile

YUNANİSTAN ile

yaşanmış olup, 1923-1930 yılları arasında bu sorunlar çözülmeye çalışılmıştır.

I. yabancı okullar, II. nüfus mübadelesi (etabli), III. Adana-Mersin demiryolu anlaşmazlığı konularından hangileri, Fransa ile yaşanan sorunlar arasında yer alır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) Yalnız III

E) II ve III

 1923–1930 arası dönemde Türkiye en sorunsuz ilişkileri Sovyet Rusya ile yaşamıştır.

1) FRANSA İLE YAŞANAN SORUNLAR a) Yabancı Okullar Sorunu

4. Türk dış politikasında yaşanan aşağıdaki sorunlardan hangisinin çözümünde Milletler Cemiyeti’nin etkisi yoktur?

✎ Bu sorun temelde Türkiye ile Fransa arasında yaşanan bir sorundur.

A) Yabancı Okullar

B) Musul Sorunu

✎ 3 Mart 1924’te Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile bütün okullar Maarif Vekâleti’ne bağ-

C) Hatay Sorunu

D) Bozkurt-Lotus

lanmıştır. 1926 yılında çıkarılan Maarif Teşkilâtı Kanunu ile de yabancı okullardaki Tarih, Coğrafya ve Türkçe derslerinin Türk öğretmenler tarafından okutulması ve bunların Türk müfettişlerce denetlenmesi karara bağlanmıştır.

E) Nüfus Mübadelesi

✎ Başta Fransa olmak üzere bazı Avrupa Devletleri ve Papalık bu karara karşı çıkmış,

bu konu Türk-Fransız ilişkilerinin gerginleşmesine yol açmıştır. ✎ Türkiye, özellikle Fransa’ya yabancı okullar meselesinin kendi iç sorunu olduğunu

ileri sürerek yabancı devletlerle görüşmeyi reddetmiştir. Bu karar doğrultusunda yabancı okullar sorunu Milletler Cemiyeti’ne taşınmadan çözümlenmiştir.

 Yabancı Okullar sorununun çözülmesi, Yeni Türk Devleti’nin Lozan’dan sonra dış poli-

5. Yeni Türk Devletinin Lozan Barış Antlaşması’ndan sonra dış politikadaki ilk siyasî başarısı aşağıdakilerden hangisidir? A) Patrikhane

B) Irak Sınırı

C) Yabancı Okullar

D) Hatay Sorunu

tikadaki ilk siyasî başarısıdır.

E) Nüfus Mübadelesi

 Türkiye’nin yabancı okullar sorununun kendi iç sorunu olduğunu ileri sürmesi ve bu konuyu yabancı devletlerle görüşmeyi reddetmesi ulusal bağımsızlığa verdiği önemi açıkça göstermektedir.

1-C

2-E

3-D

4-A

5-C

~ 297 ~

“Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası ve Atatürk Sonrası Dönem”

KPSS / Tarihin Pusulası

b) Osmanlı Borçları Sorunu ✎ Bu sorun da Türkiye ile Fransa arasında yaşanan bir sorundur. Bunun temel sebebi

Osmanlı Devleti’nin en çok Fransa’ya borçlu olmasıdır. ✎ Lozan Antlaşması’nda Osmanlı Devleti’nin borçlarının ne şekilde ödeneceği karara

bağlanmıştı. Bu bağlamda, 1928’de Fransızlarla bir antlaşma yapılarak ödenecek borç miktarı ve şekli belirlenmiştir. (Taksitler halinde, Frank ve TL cinsinden) ✎ 1929 Dünya Ekonomik Buhranı’nın etkisiyle, Türkiye millî paranın korunması ile il-

gili bazı önlemler almış, bu önlemler borçların ödenmesinde güçlük yaratmıştır. ✎ Bu dönemde ABD Başkanı Hoover bir moratoryum (borç erteleme sistemi) yayım-

1. 1923-1930 arası dönem Türk dış politikasında Fransa ile yaşanan Osmanlı Borçları sorununun çözümünde; I. Marshall Plânı, II. Hoover Moratoryumu, III. Eisenhower Doktrini sistemlerinden hangileri etkili olmuştur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

lamış ve borçların ödenmesini geciktiren bir sistemi ortaya atmıştır.

C) Yalnız III

E) II ve III

✎ Hoover Moratoryumu’ndan yararlanan Türkiye de, borçların ödenmesinde ek tak-

sitlendirme istemiştir. 22 Nisan 1933’te imzalanan antlaşma ile borçların ödenmesi konusunda ek taksitlendirme yapılması karara bağlanmıştır. ✎ Türkiye’nin üzerine düşen borcu ödemesi 1954 yılına kadar devam etmiştir.

c) Adana-Mersin Demiryolu Anlaşmazlığı ✎ Adana-Mersin demiryolu bir Fransız şirketi tarafından idare ediliyordu. Türkiye bu

demiryolunu bağımsızlığa aykırı olduğu düşüncesiyle satın almak istemiş, bu da Türk-Fransız ilişkilerinde soruna yol açmıştır.

2. Lozan Konferansı’nda Osmanlı borçlarının ödenmesi ile ilgili olarak Türk heyeti, I. frank, II. sterlin, III. dolar para birimlerinden hangisi ya da hangilerini önermiştir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

✎ Türkiye, kapitülasyonların izlerini silmek ve ekonomik anlamda bağımsızlığı sağla-

C) I ve II

E) I, II ve III

mak için bu demiryolunu 1929’da yapılan bir antlaşma ile satın almış ve böylece sorun kökten çözülmüştür.

2) İNGİLTERE İLE YAŞANAN SORUNLAR ❆

Musul (Irak Sınırı) Sorunu

3. Lozan Antlaşması’ndan sonra Türkiye ile İngiltere arasında Irak sınırını belirlemek amacıyla toplanan konferans aşağıdakilerden hangisidir? A) San Remo

✎ Bu sorun Türkiye ile İngiltere arasında yaşanan ve Lozan Antlaşması’nda çözümle-

B) Paris

D) Londra

C) Haliç

E) Tersane

nemeyen tek sorundu. Bu meselenin iki devlet arasında çözülmesi 9 ay sonraya bırakılmıştı. ✎ İngiliz ve Türk heyetleri 1924’te İstanbul’da toplanan Haliç Konferansı’nda konu ile

ilgili görüşmelere başlamış, ancak İngiltere’nin “Hakkâri Vilâyeti”nin Irak sınırları içinde olduğunu ileri sürmesi üzerine konferanstan herhangi bir sonuç çıkmamıştır. ✎ Haliç Konferansı’nın sonuçsuz kalması üzerine, sorun Milletler Cemiyeti’ne taşın-

mıştır. Milletler Cemiyeti’ne bağlı La Haye Adalet Divanı’ndaki görüşmeler devam ederken, Milletler Cemiyeti’nin bölgeye gönderdiği bir komisyon “Irak Sınırı” ile ilgili tespitini yapmış ve hazırladığı Brüksel Hattı Raporu’nda “Musul”un Irak sınırları içinde olduğunu belirtmiştir. ✎ Bu süreçte İngiltere, Musul konusunda kârlı çıkabilmek ve Türkiye’nin olası askerî

4. İngiltere Musul konusunda kârlı çıkmak ve Türkiye’nin olası askerî müdahalesini önlemek amacıyla, I. Menemen, II. Şeyh Sait, III. Nasturî ayaklanmalarından hangilerini desteklemiştir? A) Yalnız I

harekâtını engelleyebilmek için 1924’te Hakkâri’de çıkan Nasturî İsyanı ile 1925’te Diyarbakır’da başlayan Şeyh Sait Ayaklanması’nı desteklemiştir.

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

✎ Şeyh Sait Ayaklanması, Nasturî İsyanı ve içteki yeni yapılanma Türkiye’nin hareket

alanını sınırlayınca Misâk-ı Millî’den taviz sayılabilecek bir adım atılmış ve Türkiye, İngiltere ve Irak Hükûmeti arasında, 5 Haziran 1926 tarihinde Ankara Antlaşması imzalanmıştır. ✎ 1926 Ankara Antlaşması’na göre;  Türkiye-Irak sınırı 29 Ekim 1924 tarihli Brüksel Hattı’na göre belirlenecek.  Musul ve Kerkük Irak’a verilecek, Hakkâri ise Türkiye’de kalacak.

5. Aşağıdaki antlaşmalardan hangisinin imzalanması ile, Misâk-ı Millî sınırları içinde olmasına rağmen “Musul” Irak’a bırakılmıştır? A) Ankara

B) Batum

C) Kars

E) Gümrü

D) Moskova

 Irak, petrol gelirlerinin % 10’nu 25 yıl süre ile Türkiye’ye verecek. (Türkiye 1929

Dünya Ekonomik Buhranı nedeniyle bu hissesini 500.000 sterline terk etmiştir.)

~ 298 ~

1-B

2-A

3-C

4-E

5-A

KPSS / Tarihin Pusulası

“Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası ve Atatürk Sonrası Dönem”

 1926 Ankara Antlaşması ile Türkiye-Irak sınırı, Musul Misâk-ı Millî sınırları dışında kalacak şekilde son şeklini almıştır. Irak Sınırı, Atatürk Dönemi’nde (1919-1938) kesinleşen son sınır olmuştur. Bu olay, Türk-İngiliz ilişkilerinin gelişimini olumsuz etkilemiştir.

 Dış politikada yalnız kalan Türkiye Sovyet Rusya ile yakınlaşmış ve 17 Aralık 1925’te Türk-Sovyet Tarafsızlık ve Saldırmazlık Antlaşması imzalanmıştır.

3) YUNANİSTAN İLE YAŞANAN SORUNLAR a) Nüfus Mübadelesi (Değişimi/Etabli) Sorunu

1. Yunan Başkanı Venizelos’un 1930’da davetli olarak Türkiye’yi ziyaretine karşılık, Ekim 1931’de Türkiye Cumhuriyeti adına Yunanistan’a iade-i ziyaret yapan devlet adamı aşağıdakilerden hangisidir? A) B) C) D) E)

Celâl Bayar İsmet İnönü Ali Fethi Okyar Mustafa Kemal Yusuf Kemal Tengirşek

✎ Bu sorun Türkiye ile Yunanistan arasında yaşanan bir sorundur. ✎ Lozan Antlaşması’na göre; Türkiye’deki Rumlarla, Yunanistan’daki Türkler karşılıklı

olarak yer değiştirecekti. (Batı Trakya’daki Türkler ile İstanbul’daki Rumlar hariç) Fakat Yunanistan, İstanbul’daki Rumları mübadele kapsamı dışında tutmak ve İstanbul’da daha fazla Rum bırakmak isteyince Etabli Anlaşmazlığı ortaya çıkmıştır. ✎ Konu Milletler Cemiyeti’ne bağlı La Haye Adalet Divanı’na taşınmış, ancak sorun

burada kesin olarak bir çözüme kavuşturulamamıştır. ✎ Tarafların, karşılıklı olarak birbirlerinin mallarına el koyması sonucu savaşın eşiğine

2. Atatürk Dönemi Türk dış politikasında; I. yabancı okullar, II. nüfus mübadelesi (etabli), III. patrikhane konularından hangileri Yunanistan’la yaşanan sorunlar arasında yer alır? A) Yalnız I

gelmesi üzerine, her iki taraf da bunun sıkıntılarını düşünerek anlaşma yoluna gitmiş ve ilk olarak 1926 Atina Antlaşması ile sorunun bir kısmı çözümlenmiştir.

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

✎ Yunan Başbakanı Venizelos, olası bir savaşın Yunanistan’a getireceği sıkıntıları dü-

şünerek tutumunu yumuşatmış ve 10 Haziran 1930’da Ankara’da iki ülke arasında Ahali Mübadelesi Antlaşması imzalanmıştır. ✎ Bu antlaşma ile mübadele sorunu çözülmüş, sonrasında Venizelos’un Türkiye’ye

yaptığı ziyaretle bu dostluk ilişkileri daha da pekişmiştir. Nitekim Venizelos’un davetli olarak Türkiye’yi ziyaretine karşılık, Başbakan İsmet İnönü de Ekim 1931’de Türkiye Cumhuriyeti adına Yunanistan’a iade-i ziyaret gerçekleştirmiştir. ✎ Nitekim bu dostluk, Türkiye’nin Milletler Cemiyeti’ne üye olmasında etkili olmuş,

9 Şubat 1934’te de Balkan Antantı’nın imzalanmasına ortam hazırlamıştır.

3. Türk-Yunan ilişkilerinde; I. Kıbrıs, II. Kardak krizi, III. Nüfus Mübadelesi (Etabli) sorunlarından hangileri Atatürk Döneminde çözüme kavuşmuştur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

b) Fener Rum Patrikhanesi Sorunu ✎ Lozan Barış Konferansı’ndan sonra Türkiye ile Yunanistan arasında çıkan sorunlar-

dan biri de Patrikhane ile ilgili sorundur. Türkiye, 1924 yılında Başpapazlığa Arapoğlu Konstantin’in tayin edilmesinden rahatsız olmuş ve Arapoğlu Konstantin’in mübadeleye tâbi olduğunu belirtmiştir. ✎ Yunanistan’ın duruma itirazı üzerine Muhtelit Mübadele Komisyonu sorunu gö-

rüşmüş ve Konstantin’in mübadeleye tabi olduğuna karar vermiştir. Bunun üzerine Yunanistan konuyu Milletler Cemiyeti ve La Haye Adalet Divanı’na götürmek istemiş, ancak Türkiye bu organların bu konuda yetkisiz olduğunu ileri sürmüştür. ✎ Sorun, Konstantin’in 19 Mayıs 1925’te görevden çekilmesiyle çözüme kavuşmuş ve

4. 1930 yılından itibaren Türkiye ile Yunanistan’ın yakınlaşmaya başlamasında; I. Sadâbad Paktı’nın imzalanması, II. İtalya ve Almanya’nın yayılmacı politika izlemeleri, III. Mübadele sorununun çözümlenmesi gelişmelerinden hangilerinin etkili olduğu savunulamaz? A) Yalnız I

yerine Vasil Georgiades seçilmiştir.

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ Türk-Yunan ilişkileri aksamadan ve bozulmadan 1954 yılına kadar sürmüştür. Nite-

kim Yunan Başbakanı Venizelos, 1934 yılında Atatürk’ü Nobel Barış Ödülü’ne aday göstermiştir. Ancak ödül İngiliz Bakan Handersen’e verilmiştir.

 Atatürk günümüzde de dünyanın en saygın devlet adamlarından birisi olarak kabul edilmektedir. 27 Kasım 1978’de Birleşmiş Milletler’e bağlı UNESCO (Dünya Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü) tarafından doğumunun 100. yılının tüm dünya ülkeleri tarafından kutlanması kararlaştırılmıştır. ✎ Türk-Yunan ilişkileri 1954’te Kıbrıs Sorunu’nun ortaya çıkması ile bozulmuştur.

5. Atatürk, 1934 yılı “Nobel Barış Ödülü”ne aşağıdaki ülkelerden hangisinin başbakanı tarafından aday gösterilmiştir? A) Almanya

B) İtalya

D) Yunanistan

1-B

2-E

3-C

C) Fransa

E) İngiltere

4-A

5-D

~ 299 ~

“Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası ve Atatürk Sonrası Dönem”

KPSS / Tarihin Pusulası

 DİKKAT! Türkiye ile Yunanistan arasında yaşanan; ⁂ Kardak Kayalıkları Sorunu ⁂ Kara sularının 6 milden 12 mile çıkarılması ⁂ Kıta Sahanlığı Sorunu ⁂ Ege Adaları Sorunu ⁂ Balkan Azınlıkları Sorunu ⁂ Kıbrıs Sorunu ve Ege Hava Sahası (Fır Hattı) Sorunu gibi sorunlar, Atatürk döneminde ortaya çıkan gelişmeler değildir.

4) TÜRKİYE-İTALYA İLİŞKİLERİ

1. Dış politikada Yunanistan’la yaşanan; I.

Kardak Kayalıkları,

II. Nüfus Mübadelesi (Etabli), III. Fener Rum Patrikhanesi, IV. Kara sularının 6 milden 12 mile çıkarılması sorunlarından hangileri Atatürk döneminde yaşanmıştır? A) Yalnız II

B) I ve III

D) II ve IV

C) II ve III E) I, II ve IV

✎ İki ülke arasında 1928’de Tarafsızlık ve Uzlaşma Antlaşması imzalamıştır. Ancak

İtalya’da Faşizmin egemen olması ve İtalya’nın yayılmacı bir politika izlemesi Türkİtalyan ilişkilerini zayıflatmıştır.

5) TÜRKİYE-SSCB İLİŞKİLERİ ✎ 1923-1930 arası dönemde en sorunsuz ilişkiler Sovyet Rusya ile yaşanmıştır. ✎ Musul sorunu Türkiye ile İngiltere’yi karşı karşıya getirmiş, Türkiye ile SSCB’yi ise

birbirine yakınlaştırmıştır. Bu yakınlaşma sonucunda 17 Aralık 1925’te Türk-Sovyet Dostluk ve Saldırmazlık Antlaşması imzalanmıştır. ✎ 3 yıl süre için imzalanan bu antlaşma ile taraflar birbirlerine saldırmayacak, taraf-

lardan birine yöneltilen bir askerî harekât halinde diğer devlet tarafsız kalacaktı. ✎ 1923-1930 yılları arasında Türk-Sovyet ilişkileri dostane bir şekilde devam etmekle

2. Türk-İtalyan ilişkilerinin 1930’lu yıllardan itibaren zayıflamasında; I.

İtalya’da faşizmin egemen olması,

II. İtalya’nın yayılmacı politika izlemesi, III. Türkiye’nin Milletler Cemiyeti’ne üye olması gelişmelerinden hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

birlikte Sovyetler Birliği bu tarihten sonra Türkiye’nin dayandığı tek büyük devlet olmaktan yavaş yavaş çıkmaya başlamıştır.

6) DOĞULU DEVLETLERLE İLİŞKİLER ✎ 2 Mayıs 1928’de Ankara’da Türkiye ile Afganistan arasında Türk-Afgan Dostluk ve

İşbirliği Antlaşması imzalanmıştır. ✎ Afganistan’la dostluk ilişkilerinin pekişmesi amacıyla Afgan Kralı Amanullah Han ve

eşi 1928’de Türkiye’ye resmî bir ziyarette bulunmuştur.

 Türkiye’ye ve Ankara’ya ilk resmî ziyareti gerçekleştiren yabancı devlet adamı Afgan Kralı Amanullah Han’dır.

3. Mayıs 1928’de iki ülke arasındaki dostluk ilişkilerini pekiştirmek için Türkiye’ye ilk resmî ziyareti gerçekleştiren devlet adamı aşağıdakilerden hangisidir? A) Şah Rıza Pehlevî B) Amanullah Han C) Kral Faysal D) Venizelos E) Dwight David Eisenhower

✎ Türk-İran arasında ise, sınır uyuşmazlıklarını halletmek ve dostluğu pekiştirmek için

22 Nisan 1926’da Türk-İran Güvenlik ve Dostluk Antlaşması imzalanmıştır.

7) 1923-1930 ARASI DÖNEMDE GELİŞEN DİĞER OLAYLAR a) Bozkurt-Lotus Olayı (2 Ağustos 1926) ✎ Bu olay Türkiye ile Fransa arasında yaşanan bir gerginliktir. ✎ Gerginliğe yol açan gelişme, Türk gemisi “Bozkurt” ile Fransız gemisi “Lotus”un 2

Ağustos 1926 tarihinde Ege Denizi’nde çarpışmaları sonucunda, Bozkurt gemisinin batması ve 8 Türk mürettebatın hayatını kaybetmesidir. ✎ Milletler Cemiyeti’ne bağlı La Haye Adalet Divanı’na taşınan bu konu hakkında, 7

Eylül 1927’de Türkiye lehine karar çıkmış ve Fransa haksız bulunmuştur.

4. 2 Ağustos 1926’da Türk ve Fransız gemilerinin Ege Denizi’nde çarpışmaları sonucu iki ülke arasında sorun olarak ortaya çıkan ve La Haye Adalet Divanı’nda Türkiye’nin lehine sonuçlanan gelişme aşağıdakilerden hangisidir? A) Menemen Olayı B) Bursa Olayı C) Vagon-Lits Olayı D) Razgrad Olayı E) Bozkurt-Lotus Olayı

 Bozkurt-Lotus Olayı’nda La Haye Adalet Divanı’nın Türkiye lehinde karar almasında, 1 Temmuz 1926’da çıkarılan Kabotaj Kanunu’nun da etkisi vardır.

~ 300 ~

1-C

2-C

3-B

4-E

KPSS / Tarihin Pusulası

“Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası ve Atatürk Sonrası Dönem”

8) BARIŞA KATKI AMAÇLI BAZI ULUSLARARASI ÖRGÜTLENMELER a) Küçük Antant (1921) ✎ Almanya’nın oluşturduğu tehdide karşı Fransa’nın öncülüğünde Yugoslavya, Yuna-

nistan, Çekoslovakya, Belçika, Polonya ve Romanya arasında imzalanmıştır. ✎ Türkiye bu pakta üye değildir.

1. I. Dünya Savaşı’ndan sonra Almanya’nın oluşturduğu tehdide karşı, Fransa’nın öncülüğünde Çekoslovakya, Yunanistan, Yugoslavya, Belçika, Polonya ve Romanya arasında 1921’de imzalanan antlaşma, aşağıdakilerden hangisidir? A) Litvinov Protokolü B) Locarno Antlaşması

b) Locarno Antlaşması (1925)

C) Briand-Kellog Paktı

✎ 5-16 Ekim 1925 tarihleri arasında, İsviçre’nin Locarno kentinde İngiltere, Fransa,

D) Küçük Antant

Almanya, İtalya, Belçika, Polonya ve Çekoslovakya arasında müzakere edilmiş, 1 Aralık 1925’te de Londra’da imzalanmıştır.

E) Akdeniz Paktı

✎ Anlaşmazlıkların Milletler Cemiyeti aracılığı ile çözülmesini öngören bu antlaşma-

da Türkiye yer almamıştır.

c) Briand-Kellog Paktı (1928) ✎ 27 Ağustos 1928 tarihinde ABD Dışişleri Bakanı Frank B. Kellog ile Fransa Dışişleri

Bakanı Aristide Briand öncülüğünde imzalanan ve “savaşın siyaset aracı olarak kullanılmasından vazgeçilmesi ve barışçı politikaların esas alınması” ilkesine dayanan bir antlaşmadır.

2. 27 Ağustos 1928’de ABD ve Fransa Dışişleri Bakanlarının öncülüğünde imzalanan ve savaşın siyaset aracı olarak kullanılmaması, bunun yerine barışçı politikaların esas alınması ilkesine dayanan antlaşma aşağıdakilerden hangisidir? A) Briand-Kellog Paktı B) Locarno Antlaşması

✎ 1929’da yürürlüğe giren bu pakta, barışçı tavrının bir gereği olarak Türkiye de üye

C) Litvinov Protokolü

olmuştur.

D) Bağdat Paktı E) Nyon Konferansı

d) Litvinov Protokolü (1929) ✎ 9 Şubat 1929 tarihinde Sovyet Rusya’nın hazırladığı ve “uluslararası sorunların çö-

zümünde barışçı politikaların esas alınması ve silahsızlanmanın sağlanması” gibi ilkelere dayanan özel bir protokoldür. ✎ Türkiye, barışa katkı sağlamak için hazırlanan bu protokolü 1929’da onaylamıştır.

 Ayrıca Türkiye, barışa katkı sağlamak amacıyla 1928 yılında Cenevre Silahsızlanma Konferansı’na da katılmıştır.

3. I. Litvinov Protokolü, II. Briand-Kellog Paktı, III. Locarno Antlaşması Türkiye, yukarıdaki uluslararası örgütlenmelerden hangilerine katılmamıştır? A) Yalnız I

1923-1930 ARASI DÖNEMDE TÜRKİYE’NİN KATILDIĞI ULUSLARARASI ÖRGÜTLENMELER

B) Yalnız II

D) I ve III

C) Yalnız III

E) II ve III

❆ 1928’de Cenevre Silahsızlanma Konferansı’na ❆ 1929’da Briand-Kellog Paktı’na

katılmıştır.

❆ 1929’da Litvinov Protokolü’ne

4. 1930-1939 yılları arasında Türk dış politikasının başlıca faaliyet alanını aşağıdakilerden hangisi oluşturmuştur? A) Musul sorununu çözmek B) Lozan’dan kalan sorunları gidermek

B) 1930-1939 ARASI DÖNEM TÜRK DIŞ POLİTİKASI ✎ 1930-1939 yılları arasındaki Türk dış politikasının başlıca faaliyet alanı ise, Almanya

ve İtalya’nın yayılmacı politikalarına karşı tedbir alınması ve dünya barışına katkı sağlanması ile ilgilidir.

C) SSCB ile ilişkileri geliştirmek D) Mübadele (Etabli) sorununu çözmek E) Almanya ve İtalya’nın yayılmacı politikalarına karşı tedbir almak

✎ Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası’nda, 1930-1939 yılları arasında gelişen başlıca

olaylar şunlardır:

1-D

2-A

3-C

4-E

~ 301 ~

“Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası ve Atatürk Sonrası Dönem”

KPSS / Tarihin Pusulası

1) TÜRKİYE’NİN MİLLETLER CEMİYETİ’NE ÜYELİĞİ (18 TEMMUZ 1932) ✎ Milletler Cemiyeti (Cemiyet-i Akvam), I. Dünya Savaşı’ndan sonra dünya barışının

devamını sağlamak ve uluslararası anlaşmazlıkları çözmek amacıyla kurulmuştu. ✎ Bu döneme kadar dünya barışı için bazı örgütlere katılan Türkiye’nin de bu uluslar-

arası teşkilâta katılması gündeme geldiğinde, Mustafa Kemal bunun Türkiye’nin başvurusuyla değil, ancak Milletler Cemiyeti’nin daveti ile olabileceğini belirterek bu konuda da dik bir duruş sergilemiştir. ✎ 6 Temmuz 1932 tarihinde İspanya’nın teklifi ve Yunanistan’ın desteği ile Milletler

Cemiyeti tarafından davet edilen Türkiye, 18 Temmuz 1932’de bu cemiyete üye olmuştur.

 Türkiye’nin Milletler Cemiyeti’ndeki ilk temsilcisi Cemal Hüsnü Taray’dır. ✎ Türkiye’nin, gerek barış sürecine katkı yapmak gerekse kendi güvenliğini sağlamak

amacıyla Milletler Cemiyeti’ne üye olması, dış politikada “Boğazlar Meselesi”nin de Türkiye lehinde çözülmesinde etkili olmuştur.

 Milletler Cemiyeti, Türkiye Cumhuriyeti’nin üye olduğu ilk uluslararası örgüttür.

1. Türkiye’nin, 18 Temmuz 1932’de üye olduğu Milletler Cemiyeti’ndeki ilk temsilcisi aşağıdakilerden hangisidir? A) Refik Saydam B) Bekir Sami Bey C) Cemal Hüsnü Taray D) Abdurrahman Melek E) Yusuf Kemal Tengirşek

2. Türkiye'nin Milletler Cemiyeti'ne üye olmasında; I.

barışçı politikalar izleme,

II. komşu ya da komşu olmayan devletlerle yakınlaşma, III. uluslararası politikada savaş karşıtı yaklaşımlar benimseme durumlarından hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

2) BALKAN ANTANTI (9 ŞUBAT 1934) ✎ II. Dünya Savaşı öncesinde, İtalya ve Almanya’nın yayılmacı politika izlemeleri ve

silahlanmaya hız vermeleri üzerine, Balkan devletlerinin sınırlarını güvence altına almak için oluşturdukları topluluktur. ✎ Balkan Antantı’nın imzalanmasına, Türkiye ile Yunanistan arasında yaşanan Nüfus

Mübadelesi sorununun 1930’da çözülmesi zemin hazırlamıştır. ✎ Balkan Antantı; Türkiye (Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras), Yunanistan, Yugos-

lavya ve Romanya arasında imzalanmıştır. Bunu şu şekilde kodlamak mümkündür:

3. 9 Şubat 1934 tarihinde, Balkan Antantı’nı Türkiye adına imzalayan dönemin Dışişleri Bakanı aşağıdakilerden hangisidir? A) Tevfik Rüştü Aras B) Mehmet Fuat Köprülü C) Yusuf Kemal Tengirşek D) Tayfur Sökmen E) Bekir Sâmi Bey

T Balkan Antantı’nda

Ü R K İ Y E

a

Y

Y

U N A N İ S T A N

U G O S L A V Y A

a

R O M A N Y A

4. 9 Şubat 1934 tarihli Balkan Antantı’nda, aşağıdaki devletlerden hangisinin imzası yoktur?

devletlerinin imzası vadır.

✎ Balkan Antantı’na Bulgaristan ve Arnavutluk katılmamıştır. Çünkü;

⁂ Bulgaristan Ege Denizi’ne inmek ve Romanya’dan Dobruca’yı almak istiyordu. ⁂ Arnavutluk ise İtalya’nın etkisinde kalmıştı ve İtalya’dan çekiniyordu. ✎ 9 Şubat 1934’te Atina’da gerçekleştirilen bu uzlaşmaya göre; bu ülkeler birbirleri-

nin sınırlarını koruyacak aralarında gizli antlaşma yapmayacaklar ve birbirlerinin varlığına saygı göstereceklerdi.

A) Türkiye

~ 302 ~

D) Yunanistan

E) Yugoslavya

5. Arnavutluk’un Balkan Antantı’nda yer almamasında; I.

İtalya’nın etkisinde kalması,

II. Ege Denizi’ne inmek istemesi, III. Romanya’dan Dobruca’yı almak istemesi durumlarından hangilerinin etkili olduğu savunulamaz? A) Yalnız I

 Türkiye, Balkan Antantı ile “Batı Sınırını” güvence altına almıştır. ✎ Ancak Balkan Antantı, II. Dünya Savaşı’nın başlamasıyla geçerliliğini yitirmiştir.

B) Bulgaristan

C) Romanya

B) Yalnız II

D) II ve III

1-C

2-E

C) I ve II

E) I, II ve III

3-A

4-B

5-D

KPSS / Tarihin Pusulası

“Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası ve Atatürk Sonrası Dönem”

3) MONTRÖ (MONTREUX) BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ (20 TEMMUZ 1936) ✎ Boğazların yönetimi Lozan Antlaşması’na göre Türklerin başkanlığındaki bir komis-

yona bırakılmıştı. Boğazlar meselesi, Lozan’da Misâk-ı Milli’ye uygun olarak çözülmüş olsa da, uluslararası bir Boğazlar Komisyonu’nun varlığı Türkiye’nin Boğazlar üzerindeki egemenliğini zedelemekteydi. ✎ Ayrıca dünya barışını tehdit eden yayılmacı politikalar (Örn: İtalya’nın Habeşistan’a

saldırması, Almanya’nın Ren Bölgesi’ne asker sevk etmesi ve Japonya’nın Mançurya’ya saldırması gibi) ve aşırı silahlanma Türkiye’yi oldukça rahatsız etmiştir. ✎ Yaşanan bu gelişmeler üzerine Türkiye, Boğazlarda güvenliği sağlamak amacıyla 17

1. II. Dünya Savaşı öncesinde; I.

Almanya,

II. İtalya, III. Fransa devletlerinden hangilerinin yayılmacı politikası, Türkiye’nin “Boğazlar Sorunu”nu gündeme getirmesine yol açmıştır? A) Yalnız I

Nisan 1935’te Milletler Cemiyeti’ne başvurmuş ve Boğazlarda asker bulundurma hakkı istemiştir. ✎ Özellikle Sovyet Rusya ve İngiltere bu dönemde Türkiye’nin Boğazlarla ilgili düşün-

celerine destek vermiştir. ✎ Türkiye’nin Boğazlar konusundaki bu isteklerinin başlıca sebepleri şunlardır; ❆ Boğazların silahsız olması (ulusal güvenliğin tehlike altına girmesi) ❆ Milletler Cemiyeti’nin, güvenlik konusunda verdiği garantinin yetersiz olması ❆ İtalya ve Almanya’nın yayılmacı politikaları ✎ Türkiye’nin bu isteği karşısında, Türkiye, İngiltere, Fransa, SSCB, İtalya (2 yıl sonra),

Japonya, Yunanistan, Romanya, Belçika, Portekiz, Bulgaristan ve Yugoslavya’nın katılımlarıyla, 22 Haziran 1936’da İsviçre’nin Montreux kentinde bir konferans düzenlenmiş ve 20 Temmuz 1936’da Montrö Boğazlar Sözleşmesi imzalanmıştır.

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

2. Türkiye, 17 Nisan 1935'te Milletler Cemiyeti'ne başvurarak Boğazlarda asker bulundurma hakkı istemiştir. Aşağıda verilen durumlardan hangisinin, Türkiye’nin bu talebini haklı kılacak nitelikte bir gelişme olduğu savunulamaz? A) Balkan Antantı'nın imzalanması B) Silahlanma yarışının hızlanması C) Japonya'nın yayılmacı politikaları D) Almanya'nın, askerden arındırılmış Ren Bölgesi'ni silahlandırması E) İtalya'nın Habeşistan'a saldırması

✎ Yapılan bu sözleşmeye göre; ❆ Boğazlar Komisyonu kaldırılarak Boğazların yönetimi tamamen Türkiye’ye

verilecektir.

3. II. Dünya Savaşı öncesinde Türkiye’nin boğazlarla ilgili düşüncelerine;

❆ Boğazlar kesin olarak Türk egemenliği altında olacaktır.

I.

❆ Türkiye Boğazların her iki tarafını silahlandırabilecektir.

II. İngiltere,

❆ Barış zamanında ticaret gemileri rahatça geçebilecektir.

III. Almanya

❆ Savaş zamanında boğazlar kapatılacak ve savaş gemilerinin geçişi belli

şartlara göre olacaktır.

SSCB,

devletlerinden hangilerinin destek verdiği savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ Montrö (Montreux) Boğazlar Sözleşmesi ile millî hâkimiyeti sınırlandıran engel-

lerden biri daha ortadan kaldırılmış, bir anlamda bağımsızlık düşüncesi gelişmiştir. ✎ Atatürk, Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile ilgili olarak; “Tarihte birçok defa tartışma ve ihtiras sebebi olan Boğazlar, artık tam anlamı ile Türk egemenliği altında, yalnız ticaret ve dostluk ilişkilerinin ulaşım yolu hâline gelmiştir.” demiştir. ✎ Bu sözleşme sonrasında Rusya ile ilişkiler bozulurken, İngiltere ile ilişkilerde yakın-

laşma olmuştur.

4. Atatürk’ün, “Tarihte birçok defa tartışma ve ihtiras sebebi olan Boğazlar, artık tam anlamı ile Türk egemenliği altında, yalnız ticaret ve dostluk ilişkilerinin ulaşım yolu hâline gelmiştir.” dediği gelişme, aşağıdaki antlaşmalardan hangisiyle gerçekleşmiştir? A) Mudanya

B) Lozan

D) Montrö

 Boğazlar sorunu Montrö (Montreux) Boğazlar Sözleşmesi ile Misâk-ı Millî’ye uygun

C) Ankara

E) Moskova

olarak çözümlenmiştir.

4) AKDENİZ PAKTI (1936) ✎ İtalya’nın Akdeniz’de oluşturduğu tehdit karşısında, ilk olarak İngiltere ve Fransa

arasında Ocak 1936’da imzalanan sözleşmedir. Daha sonra pakta Türkiye, Yunanistan ve Yugoslavya da katılmıştır. ✎ Akdeniz Paktı, İtalya’nın herhangi bir tehdit ya da saldırısına karşı bu devletlerin

askerî yardımlaşmasını öngörmüştür.

5. 1936’da İngiltere ve Fransa arasında imzalanan ve daha sonra katılan devletlerin İtalya’nın Akdeniz’deki tehdidi karşısında askerî yardımlaşmasını öngören antlaşma, aşağıdakilerden hangisidir? A) Akdeniz Paktı B) Locarno Antlaşması C) Briand-Kellog Paktı D) Küçük Antant E) Sadâbad Paktı

✎ Akdeniz Paktı, Türk-İngiliz ilişkilerinde de bir dönüm noktası olmuş, iki ülke arasın-

da yakınlaşmayı sağlamıştır.

1-C

2-A

3-C

4-D

5-A

~ 303 ~

“Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası ve Atatürk Sonrası Dönem”

KPSS / Tarihin Pusulası

5) SADÂBAD PAKTI (8 TEMMUZ 1937) ✎ İtalya’nın 1935’te Habeşistan’a saldırması ve Asya ile Afrika üzerindeki yayılmacı

politikası Doğu Akdeniz’de güvenliği tehlikeye düşürmüştür. ✎ Bu gelişme üzerine, 8 Temmuz 1937’de Tahran’daki Sadâbad Sarayı’nda Türkiye,

İran, Irak ve Afganistan arasında Sadâbad Paktı imzalanmıştır. ✎ 5 yıl süresi olan bu paktın imzalanması ile bir anlamda Ortadoğu’da ilk dayanışma

1. 8 Temmuz 1937 tarihinde imzalanan ve bir anlamda Ortadoğu’da ilk dayanışma antlaşması olarak kabul edilen Sadâbad Paktı aşağıdaki şehirlerin hangisinde imzalanmıştır? A) İstanbul

B) Şam

antlaşması yapılmıştır.

C) Kahire

E) Bağdat

D) Tahran

✎ Bu pakt ile dört devlet; dostluk ilişkilerini devam ettireceklerini, Milletler Cemiyeti

ile Kellog Paktı’na bağlı kalacaklarını, birbirlerinin iç işlerine karışmayacaklarını ve birbirlerine karşı saldırıda bulunmayacaklarını taahhüt etmişlerdir.

 Suriye, Türkiye ile arasındaki “Hatay Sorunu” ve Irak ile yaşadığı sınır sorunları nedeniyle bu pakta katılmamıştır.

2. Sadâbad Paktı’nda aşağıdaki devletlerden hangisinin imzası yoktur? A) Türkiye

B) İran

D) Irak

C) Suriye

E) Afganistan

 Türkiye, Sadâbad Paktı ile “Doğu Sınırını” güvence altına almıştır. ✎ Sadâbad Paktı, “Şattü’l-Arap” sorunundan kaynaklanan 1980 İran-Irak Savaşı’nın

ortaya çıkmasıyla geçerliliğini yitirmiştir.

6) NYON KONFERANSI VE PAKTI (14 EYLÜL 1937) ✎ Akdeniz’de bir emniyet paktı anlaşması yapmak üzere İngiltere, Bulgaristan, Mısır,

Fransa, Yunanistan, Romanya, Türkiye, SSCB ve Yugoslavya arasında, İsviçre’nin Nyon ilçesinde 14 Eylül 1937’de bir antlaşma imzalanmıştır. ✎ Hazırlanan pakt, Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras tarafından hükûmete gönderil-

miş ve Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk tarafından da benimsenerek kabul edilmiştir. Atatürk bu konuda; “Topraklarımızda gözü olan İtalya’ya karşı kuvvetli devletlerin yanında olmak menfaatimiz icabıdır.” demiştir.

3. Atatürk’ün “Topraklarımızda gözü olan İtalya’ya karşı kuvvetli devletlerin yanında olmak menfaatimiz icabıdır.” sözü doğrultusunda Türkiye’nin de içinde yer aldığı; İngiltere, Bulgaristan, Mısır, Fransa, Yunanistan, Romanya, SSCB ve Yugoslavya arasında 14 Eylül 1937’de imzalanan antlaşma aşağıdakilerden hangisidir? A) Briand-Kellog Paktı B) Locarno Antlaşması C) Litvinov Protokolü D) Akdeniz Paktı E) Nyon Antlaşması

✎ Türkiye konferansta, İtalya’nın Akdeniz’deki saldırgan politikalarına karşı İngiltere

ile birlikte hareket etme kararı almıştır.

7) HATAY (SANCAK) SORUNU’NUN ÇÖZÜMLENMESİ VE HATAY’IN ANA VATANA KATILMASI (29 HAZİRAN 1939) ✎ Sakarya Savaşı sonrası Fransa ile yapılan 1921 Ankara Antlaşması ile Hatay, Fransız

4. Atatürk’ün 1924’te Adana’ya yaptığı gezi sırasında söylediği “Kırk asırlık Türk yurdu düşman elinde esir kalamaz” sözüyle kastettiği yer aşağıdakilerden hangisidir? A) İskenderun D) Batum

B) Musul C) İstanbul E) On İki Ada

himayesinde Suriye’ye bağlı özerk (iç işlerinde serbest) bir yönetime kavuşmuştu. ✎ Ancak özellikle Mustafa Kemal Atatürk, bu durumu hiçbir şekilde kabullenememiştir. Nitekim Atatürk, 1924’te Adana’ya yaptığı gezi sırasında “Kırk asırlık Türk yurdu düşman elinde esir kalamaz” sözüyle, Misâk-ı Millî doğrultusunda Hatay ve İsken-

derun’un Türkiye’ye ait olduğunu ifade etmiştir. ✎ 9 Eylül 1936’da Fransa ile Suriye arasında imzalanan antlaşma ile Suriye bağımsız-

lığına kavuşmuş ve Hatay (Sancak) Sorunu tekrar gündeme gelmiştir. Nitekim bu antlaşma ile Hatay ve İskenderun (Sancak) Suriye Hükûmeti’ne bırakılmıştır. ✎ Türkiye ve Sancak’ta yaşayan Türkler bu gelişmeden son derece rahatsız olmuş ve

Türk Hükûmeti 9 Ekim 1936’da Fransa’ya verdiği nota ile bu durumu protesto etmiş ve bölge halkının geleceğini kendisinin belirlemesi gerektiğini belirtmiştir. ✎ Türkiye’nin ısrarı üzerine, sorunun çözümü için Milletler Cemiyeti’ne taşınmasına

karar verilmiş ve sorun 14-16 Aralık 1936 tarihleri arasında görüşülmüştür. ✎ Milletler Cemiyeti, sorunun çözümüne yönelik İsveç Temsilcisi Sandler’i bölgede

inceleme yapması ve konuyla ilgili bir rapor hazırlaması için raportör olarak görevlendirmiştir.

~ 304 ~

5. 1938’de Almanya, Avusturya’yı topraklarına katmış, bu gelişme karşısında Fransa Türkiye’nin güçlü durumda olmasını istemiştir. Fransa’nın politikasında görülen bu değişikliğin, Türk devletinin aşağıdaki konulardan hangisinde sonuç almasını kolaylaştırdığı savunulabilir? A) Montrö Antlaşması B) Hatay Sorunu C) Nüfus Mübadelesi D) Milletler Cemiyeti’ne üyelik E) Musul Sorunu 1-D

2-C

3-E

4-A

5-B

KPSS / Tarihin Pusulası

“Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası ve Atatürk Sonrası Dönem”

❆ Sandler Raporu

Sandler Raporu’nda; Hatay ve çevresinde Türk nüfusun çoğunlukta olduğu belirtilmiş ve Sancak Sorunu ile ilgili bir komisyonun kurulması önerilmiştir. Bu doğrultuda Hatay’da özel bir statünün kurulması ve Sancak’ın ayrı bir varlık olarak sayılması da teklif edilmiştir.

1. Türk dış politikasında “Sancak Sorunu” olarak da bilinen Hatay Sorunu, aşağıdaki devletlerden hangisiyle yaşanan bir sorundur? A) İngiltere

✎ Sandler Raporu doğrultusunda, Milletler Cemiyeti bir komisyon oluşturarak statü-

B) Fransa

C) İtalya

D) Yunanistan E) Almanya

nün ve anayasanın hazırlanmasını sağlamıştır. Böylece Hatay, 2 Eylül 1938’de ayrı varlık statüsü kazanarak bağımsız bir devlet olmuştur. ✎ Yapılan seçimler sonucunda 40 milletvekilliğinden 22’sini Türkler kazanmıştır. Tüm

milletvekilleri mecliste Türkçe yemin ederek göreve başlamışlar, Sancak’a Türkçe adıyla “Hatay Devleti” adı verilmiştir. ✎ 2 Eylül 1938’de Hatay Cumhuriyeti’nin;

İlk Cumhurbaşkanı

Tayfur Sökmen

2. Milletler Cemiyeti’nin bölgeye raportör olarak gönderdiği İsveç temsilcisi Sandler’in hazırladığı raporun, aşağıdaki sorunlardan hangisinin çözümünde etkili olduğu söylenebilir? A) Boğazlar

B) Musul

C) Kapitülasyonlar

D) Hatay

E) Osmanlı Borçları

İlk Başbakanı

Abdurrahman Melek

İlk Meclis Başkanı

Abdülgani Türkmen

olmuştur.

✎ Bu gelişmeden bir süre sonra, Hatay Parlamentosu Türkiye’ye katılmak için karar

3. 2 Eylül 1938’de ayrı bir varlık statüsü kazanarak bağımsız bir devlet olan Hatay Cumhuriyeti’nin ilk Cumhurbaşkanı aşağıdakilerden hangisidir?

almış ve 29 Haziran 1939’da Hatay Türkiye’ye katılmıştır. Böylece;

A) Tayfur Sökmen

☸ Hatay’ın ana vatana katılmasıyla en son Suriye sınırı çizilmiştir.

B) Abdurrahman Melek

☸ Misâk-ı Millî’den verilen tavizlerden birisi daha telâfi edilmiştir. Böylece güney

C) Cemal Hüsnü Taray

sınırımız Misâk-ı Millî’ye uygun bir şekilde çizilmiştir. ☸ Misâk-ı Millî kararları doğrultusunda sınırlarımıza katılan son toprak parçası da

D) Abdülgani Türkmen E) Abdülhalik Renda

Hatay olmuştur. ✎ Hatay’ın bağımsızlığını elde etmesi Atatürk dönemi dış politikasının en son gerçek-

leşen olayıdır. Fakat Hatay’ın ana vatana katılması Atatürk’ün ölümünden sonra (1939) olmuştur.

 “Hatay Sorunu”nun çözüme kavuşmasında Sandler Raporu ile Atatürk’ün 1924’te söylediği “Kırk asırlık Türk yurdu düşman elinde esir kalamaz” sözü etkili olmuştur.

 Ayrıca Atatürk’ün “Âsım Us” takma adıyla 5 gün boyunca gazetede yayımladığı eleştiri yazıları da, hem hükûmetin üzerinde hem de Hatay sorununun çözümünde etkili olmuştur.

4. Ocak 1937’de Hatay Sorunu ile ilgili olarak, İsmet İnönü Hükûmeti’ni bir makale yazarak eleştiren Atatürk, bu eleştirilerini hangi takma adla 5 gün boyunca “Baş Makale” olarak gazetede yayımlamıştır? A) Suphi Nuri B) Şerif Bey C) Âsım Us D) Vâsıf Çınar E) Velit Ebüzziya

Mustafa Kemal Atatürk, Ocak 1937’de Hatay meselesi ile ilgili olarak, başında İsmet İnönü’nün bulunduğu hükûmeti bir makale yazarak eleştirmiştir. Bu eleştirilerini “Âsım Us” takma adıyla 5 gün boyunca “Baş Makale” olarak gazetede yayımlamıştır.

5. Hatay’ın anavatana katılmasında aşağıdaki gelişmelerden hangisi doğrudan etkili olmamıştır?

Atatürk, İsmet İnönü Hükûmeti’ni eleştirdiği bu yazısında hükûmetin Hatay halkına “15 gün bekleyiniz“ şeklindeki sözüne sert bir dille cevap vermiştir. Yazıda “Bize bir şey telkin etmektense hiçbir şey söylememeniz evlâdır. Sizin sözlerinize inanmış olmak gafletinden korkuyoruz.” demiştir.

B) Fransa’nın savaşı göze alamaması

A) Nüfusunun çoğunluğunu Türklerin oluşturması C) Türk dış politikasının başarısı D) Hatay’ın bağımsız bir devlet olması E) II. Dünya Savaşı’nın başlaması

Atatürk’ün “Âsım Us” takma adıyla 5 gün boyunca gazetede yayımladığı bu eleştiri yazısı, Hatay sorununun çözülmesinde etkili olmuştur. 1-B

2-D

3-A

4-C

5-E

~ 305 ~

“Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası ve Atatürk Sonrası Dönem”

KPSS / Tarihin Pusulası

8) 1930-1939 ARASI DÖNEMDE GELİŞEN DİĞER OLAYLAR A) VAGON-LİTS OLAYI (1933)

1.

✎ Bu olay Türkiye ile Fransa arasında yaşanan bir gerginliktir.

I.

✎ Türkiye’de (İstanbul’da) faaliyet gösteren Fransız şirketi Vagon-Lits firmasında çalı-

II. Vagon-Lits Olayı,

şan Türk işçilerin Türkçe konuşması üzerine, şirket yönetimi tarafından işlerine son verilmesiyle patlak veren olaydır. ✎ Bu olay üzerine İstanbul Üniversitesi öğrencileri şirketi basmışlar ve çevreye Türk

bayrakları asarak olayı protesto etmişlerdir. Şirket yönetimi, yaşanan tepkiler üzerine Türk işçileri işe tekrar geri almıştır.

Bozkurt-Lotus Olayı,

III. Razgrad Olayı Yukarıdakilerden hangileri Fransa ile yaşanan sorunlar arasındadır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

 Vagon-Lits Olayı’na Türk milletinin ve İstanbul Üniversitesi öğrencilerinin tepki göstermesi, diline bilinçli bir şekilde sahip çıktığını göstermektedir.

2. Atatürk Dönemi dış politikada yaşanan; I.

Yabancı okullar,

II. Boğazlar,

B) RAZGRAD OLAYI (1933)

III. Bozkurt-Lotus

✎ Bu olay Türkiye ile Bulgaristan arasında yaşanan bir gerginliktir. ✎ 1933 yılında Bulgaristan’ın Razgrad şehrindeki Türk mezarlığının bir grup saldırgan

tarafından tahrip edilmesiyle patlak veren olaydır.

sorunlarından hangileri Milletler Cemiyeti’ne taşınmamıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

✎ İstanbul Üniversitesi öğrencileri bu olayı protesto etmiş ve bu olaya karşı tepki

C) Yalnız III

E) II ve III

olarak da Bulgar mezarlığına çelenk koymuşlardır.

MİLLETLER CEMİYETİ’NDE GÖRÜŞÜLEN KONULAR

3. La Haye Adalet Divanı’nda görüşülen; I.

Musul,

II. Boğazlar,

Irak Sınırı (Musul)

Türkiye’nin aleyhine çözülmüştür.

Mübadele / Etabli

Milletler Cemiyeti’nde çözülemeyen tek sorundur. İki ülke arasında çözülmüştür.

Bozkurt-Lotus Olayı

Türkiye’nin lehine çözülmüştür.

Boğazlar Sorunu

Türkiye’nin lehine çözülmüştür.

Suriye Sınırı (Hatay)

Türkiye’nin lehine çözülmüştür.

III. Bozkurt-Lotus sorunlarından hangileri Türkiye’nin lehine sonuçlanmıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

4. Aşağıdaki uluslararası örgütlenmelerden hangisine Türkiye üye değildir? A) Briand-Kellog Paktı B) Akdeniz Paktı C) Locarno Antlaşması D) Sadâbad Paktı

ATATÜRK DÖNEMİNDEKİ ULUSLARARASI KURULUŞLAR Türkiye’nin Üye Oldukları

E) Milletler Cemiyeti

Türkiye’nin Üye Olmadıkları 5. Milletler Cemiyeti’nde görüşülen;

Cenevre Silahsızlanma Konferansı Briand-Kellog Paktı Litvinov Protokolü Milletler Cemiyeti Akdeniz Paktı

Küçük Antant Rapallo Paktı Locarno Paktı

I.

Hatay,

II. Musul, III. Bozkurt-Lotus sorunlarından hangileri Türkiye’nin aleyhine sonuçlanmıştır? A) Yalnız I

Balkan Antantı

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

Sadâbad Paktı Nyon Konferansı

~ 306 ~

1-C

2-A

3-E

4-C

5-B

KPSS / Tarihin Pusulası

“Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası ve Atatürk Sonrası Dönem”

C) ATATÜRK SONRASI DÖNEM Yazarın Yorumu ✎ Değerli adaylar, “Atatürk Sonrası Dönem” ÖSYM’nin KPSS kılavuzunda verdiği bilgilere göre Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi ünitesinin konusudur. Ancak burada ele alınacak olan konular sizlere şu noktada yardımcı olacaktır:

1. Türkiye Cumhuriyeti tarihinde “Millî Şef” olarak adlandırılan devlet adamı, aşağıdakilerden hangisidir? A) Celâl Bayar B) İsmet İnönü

☸ KPSS’de sıkça rastladığımız “Hangisi Atatürk dönemi gelişmelerinden biridir? ya da değildir?” veya “Hangisi Atatürk zamanında yaşanan sorunlar/gelişmeler arasındadır?” sorularına cevap verebilmeniz için Atatürk dönemindeki gelişmeler ile Atatürk sonrası dönemdeki gelişmeleri birbirinden ayırmanız gerekmektedir. ☸ Kısaca belirtmek gerekirse, siz değerli adayların bu bölümde ele alınan konularla ilgili olarak bilmesi gereken temel nokta, anlatılan konuların hiçbirinin Atatürk dönemine ait olmadığıdır! (Lütfen PUSULA’yı takip ediniz! )

C) Kâzım Karabekir D) Mustafa Kemal Atatürk E) Adnan Menderes

2. Aşağıdakilerden hangisi İsmet İnönü Dönemi gelişmelerinden biri değildir? A) Millî Korunma Kanunu’nun çıkarılması B) Köy Enstitüleri’nin açılması C) Varlık Vergisi Kanunu’nun çıkarılması

1) İSMET İNÖNÜ DÖNEMİ (1938-1950)

D) Ekmek Karnesi uygulaması

✎ Atatürk’ün ölümü üzerine 11 Kasım 1938’de Cumhurbaşkanı olan İsmet İnönü, 14

E) Halkevlerinin faaliyete başlaması

Mayıs 1950 tarihine kadar ülkeyi idare etmiştir. ✎ Türk siyasî tarihinde bu dönem “Millî Şef Dönemi” olarak adlandırılmaktadır. ✎ İsmet İnönü, Cumhurbaşkanı seçilmesinden hemen sonra başlayan II. Dünya Savaşı

(1939-1945) sürecinde ülkeyi savaştan uzak tutmaya çalışmıştır.

3. Türk eğitim tarihinin en önemli kurumlarından biri olan Köy Enstitüleri, aşağıdakilerden hangisinin devlet başkanlığı döneminde kurulmuştur?

☸ Bu dönemde;

A) Celâl Bayar

✎ 29 Mayıs 1939'da toplanan CHP’nin V. Kurultayı’nda, parti içinde siyasî denetim

B) Cemal Gürsel C) İsmet İnönü

kurabilmek amacıyla “Müstakil (Bağımsız) Grup” oluşturulmuştur.

D) Mustafa Kemal Atatürk

✎ 18 Ocak 1940’ta savaşın kötü şartlarından korunabilmek için hükûmete, sanayi ve

E) Cevdet Sunay

maden şirketlerini kontrol altına alma ve ürünleri satın alma hakkını veren Millî Korunma Kanunu çıkarılmıştır. ✎ 17 Nisan 1940’ta Hasan Âli Yücel ile İsmail Hakkı Tonguç öncülüğünde; halka ta-

rım, bilim, sağlık vb. alanlarda bilgi vermek, halkın kültür seviyesini yükseltmek ve öğretmenleri yetiştirmek amacıyla Köy Enstitüleri kurulmuştur. ✎ İlkokul diploması alanlar 1928-1938 yılları arasında 262.000 iken 1939-1943 yılları

arasında öğretmen sayısının artmasıyla bu sayı 478.000’e kadar yükselmiştir. Bu artışı Köy Enstitüleri sağlamıştır.

4. II. Dünya Savaşı sürecinde olağanüstü savaş koşullarının yarattığı yüksek kazancı vergilendirmek ve yabancı tüccarların piyasadaki etkinliğini azaltmak amacıyla 9 Kasım 1942 tarihinde çıkarılan kanun aşağıdakilerden hangisidir? A) Varlık Vergisi Kanunu

✎ Köy Enstitüleri 1940-1953 yılları arasında faaliyet göstermiş, ancak sonraki süreçte

B) Gümrük Tarife Kanunu

kapatılmıştır.

C) Millî Korunma Kanunu D) Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu

 Köy Enstitüleri ve Halkevleri Adnan Menderes döneminde kapatılmıştır.

E) Toprak Mahsulleri Vergisi Kanunu

✎ 13 Ocak 1942’de savaş yıllarında “Ekmek Karnesi” uygulaması başlatılmıştır. ✎ Çatalca’da olası bir Alman işgaline karşı Çakmak Hattı’nın yapımına başlanmıştır. ✎ 9 Kasım 1942’de II. Dünya Savaşı sırasında, olağanüstü savaş koşullarının yarattığı

yüksek kazancı vergilendirmek amacıyla Varlık Vergisi Kanunu çıkarılmıştır. ✎ 1944’te Toprak Mahsulleri Vergisi Kanunu çıkarılmıştır. ✎ 15 Haziran 1945’te Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu çıkarılmış, ancak bu kanundan

beklenen başarı sağlanamamıştır.

5. I.

Köylüye üretim becerisi kazandırma,

II. Topraksız köylüye toprak sağlama, III. Halkın kültür seviyesini yükseltmek Yukarıdakilerden hangileri, Köy Enstitüleri’nin amaçları arasında yer alır? A) Yalnız I

 Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu ile ilgili görüşmeler devam ederken, CHP’den Adnan Menderes, Refik Koraltan, Fuat Köprülü ve Celâl Bayar tarafından “Dörtlü Takrir” adı ile bir önerge verilmiştir.

B) Yalnız II

D) I ve III 1-B

2-E

C) I ve II

E) I, II ve III 3-C

4-A

5-D

~ 307 ~

“Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası ve Atatürk Sonrası Dönem”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ 1945’te Türkiye, II. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Almanya ve Japonya’ya sim-

gesel (göstermelik) olarak savaş ilân etmiş, bunun sonucunda Birleşmiş Milletler’e kurucu üye olarak katılmıştır. (Türkiye II. Dünya Savaşı’na fiilen katılmamıştır.) ✎ 18 Temmuz 1945’te Nuri Demirağ tarafından Millî Kalkınma Partisi kurulmuş ve

ilk kez Atatürk’ün isteyip de göremediği çok partili hayata geçiş süreci başlamıştır. ✎ 1946’da çift dereceli seçim sisteminden tek dereceli seçim sistemine geçilmiştir.

1. Aşağıdakilerden hangisi İsmet İnönü Dönemi’nde yaşanan gelişmeler arasında gösterilemez? A) Köy Enstitüleri’nin açılması B) Ekmek Karnesi uygulaması

✎ 1946’da Cumhuriyet döneminin ilk çok partili seçimleri yapılmıştır.

C) İlk kez çok partili seçimlerin yapılması

✎ Ayrıca 1946’da Millî Kütüphane faaliyete geçmiştir.

D) NATO’ya üye olunması E) Tek dereceli seçim sistemine geçilmesi

2) II. DÜNYA SAVAŞI DÖNEMİNDE TÜRK DIŞ POLİTİKASI (1939-1945) ✎ 1939-1945 yılları arasında 6 yıl süren II. Dünya Savaşı; Mihver Devletler (Almanya,

İtalya ve Japonya) ile Müttefik Devletler (İngiltere, Fransa, Sovyet Rusya ve ABD) arasında olmuştur. ✎ Türkiye II. Dünya Savaşı’na fiilen katılmamıştır. Ancak savaş boyunca izlediği yan-

sızlık siyasetinde zaman zaman büyük baskılara maruz kalmıştır. ✎ Türkiye 1939’da savaş olasılığının iyice artması üzerine toprak bütünlüğünü koru-

maya yönelik ittifak anlaşmaları sağlamak amacıyla bazı girişimlerde bulunmuştur. ✎ İlk görüşmeler sonucu Türkiye’nin 12 Mayıs 1939’da İngiltere’yle, 23 Haziran’da da

2. Atatürk’ün ölümünden sonra, çok partili hayata geçiş sürecinde 18 Temmuz 1945 tarihinde Nuri Demirağ tarafından kurulan ilk muhalefet partisi, aşağıdakilerden hangisidir? A) Demokrat Parti B) Millî Kalkınma Partisi C) Liberal Demokrat Parti D) Cumhuriyetçi Çiftçi ve Köylü Partisi E) Amele ve İşçi Partisi

Fransa’yla “Barış Cephesi” içinde yer aldığını açıklayan ortak bildiriler yayımlanmıştır. Ancak SSCB ile yapılan görüşmelerden bir sonuç alınamamıştır. ✎ Bunun üzerine 19 Ekim 1939’da Ankara’da Türkiye-İngiltere-Fransa İttifak Anlaş-

ması imzalandı. Anlaşmaya göre Türkiye bir Avrupa devletinin saldırısına uğrarsa İngiltere ve Fransa yardımda bulunacak, buna karşılık Avrupa’da çıkacak bir savaş Akdeniz’e yayılırsa Türkiye’de İngiltere ve Fransa’ya yardımda bulunacaktı. ✎ 10 Haziran 1940’ta İtalya’nın da katılmasıyla savaş Akdeniz’e yayılınca Türkiye’nin

1939 Ankara Anlaşması’yla üstlendiği yükümlülükler gündeme gelmiştir. Ancak Fransa’nın kısa bir süre sonra teslim olması, İngiltere’nin de bu konuda ısrarlı davranmaması Türkiye’yi savaştan uzak tutmuştur. ✎ 1941 yılında SSCB’ye saldırmaya hazırlanan Almanya, güney kanadını güvenceye

3. II. Dünya Savaşı’nda “Mihver Devletler” grubunda yer alan devletler, aşağıdakilerden hangisinde birlikte verilmiştir? A) Almanya-Japonya-İtalya B) İngiltere-Fransa-Sovyet Rusya C) Almanya-Fransa-İngiltere D) ABD-İngiltere-Sovyet Rusya E) Fransa-Japonya-İtalya

almak amacıyla Türkiye’ye bir saldırmazlık anlaşması önermiş, Türkiye de bunu hemen kabul etmiştir. 18 Haziran 1941’de imzalanan bu anlaşma Türkiye’nin savaş dışı kalma siyasetinde yeni bir aşama olmuştur. ✎ Bunu 10 Ağustos 1941’de SSCB ile İngiltere’nin ortak notası izlemiştir. Savaşın iyice

yoğunlaştığı bu dönemde her iki ülke Türkiye’nin toprak bütünlüğüne saygılı olduklarını bildirmişlerdir. Buna karşılık Türkiye’den 1936 Montrö (Montreux) Boğazlar Sözleşmesi’ni tam olarak uygulayarak İstanbul ve Çanakkale Boğazları’nı savaş gemilerine kapalı tutulmasını istemişlerdir.

a) I. Kahire (Eden-Menemencioğlu) Görüşmeleri (5-6 Kasım 1943) ✎ İngiltere Dışişleri Bakanı Anthony Eden Moskova Konferansı dönüşünde, 5-6 Kasım

1943 tarihleri arasında, Kahire’de Türk Dışişleri Bakanı Numan Menemencioğlu ile bir araya gelmiştir. ✎ Eden, Türkiye’den hava üslerini açmasını ve yılsonuna kadar savaşa katılmasını is-

temiştir. İngiltere’nin Güneybatı Anadolu’daki havaalanlarına şiddetle ihtiyaç duyduğunu söyleyerek Türkiye’nin savaşa katılmasından kaynaklanacak avantajlardan bahsetmiş, bu önerinin reddi halinde İngiltere’nin Türkiye’ye göndermekte olduğu yardımı keseceği uyarısında bulunmuştur. ✎ Ancak bu istekler Menemencioğlu tarafından reddedilmiştir. Çünkü hava üsleri ve-

rildiği takdirde Almanya Türkiye’nin büyük kentlerini bombalayabilir ve Türkiye savaşa sürüklenebilirdi. Türkiye ise savaşa katılmak için hazırlıklı değildi.

~ 308 ~

4. Aşağıdaki devletlerden hangisi II. Dünya Savaşı’na fiilen katılmamıştır? A) Fransa B) İtalya C) Türkiye D) Sovyet Rusya E) Almanya

5. 5-6 Kasım 1943 tarihleri arasında gerçekleşen I. Kahire Görüşmeleri’nde, İngiltere Dışişleri Bakanı Anthony Eden ile Türkiye’nin II. Dünya Savaşı sürecindeki tutumunu görüşen dönemin Dışişleri Bakanı aşağıdakilerden hangisidir? A) Tevfik Rüştü Aras B) Hasan Saka C) Yusuf Kemal Tengirşek D) Şükrü Saraçoğlu E) Numan Menemencioğlu

1-D

2-B

3-A

4-C

5-E

KPSS / Tarihin Pusulası

“Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası ve Atatürk Sonrası Dönem”

b) Adana Görüşmeleri (30 Ocak-1 Şubat 1943) ✎ 30 Ocak 1943 tarihinde Churchill (İngiltere) ile İsmet İnönü arasında Adana’da ya-

pılan görüşmelerdir. ✎ Toplantıda görüşülen konulardan biri Türkiye’nin üzerinde önemle durduğu Sovyet

baskısı olmuştur. ✎ Churchill, II. Dünya Savaşı sürecine Türkiye’yi de dâhil etmek adına çok çaba harca-

mışsa da İsmet İnönü tüm baskılara rağmen Türkiye’yi savaşın uzağında tutmuştur. ✎ Türkiye, üzerindeki baskıların artması ve Yalta Konferansı’nda 1 Mart 1945'e kadar

ortak düşmana savaş ilan etmiş olanların Birleşmiş Milletler üyeliğine alınmalarına karar verilmesi üzerine, savaşın son günlerinde 23 Şubat 1945 tarihinde Almanya ve Japonya’ya simgesel (göstermelik) olarak savaş ilan etmiştir.

 Türkiye, II. Dünya Savaşı’na fiilî olarak katılmamışsa da, bu dönemde savaşan ülkelere silah yapımında kullanılan krom madenini satmıştır.

1. 30 Ocak 1943 tarihinde İngiltere Başkanı Churchill ile İsmet İnönü arasında gerçekleşen ve Türkiye’nin II. Dünya Savaşı sürecindeki durumunun ele alındığı gelişme aşağıdakilerden hangisidir? A) Tahran Konferansı B) Yalta Konferansı C) Kahire Görüşmeleri D) Potsdam Konferansı E) Adana Görüşmeleri

2. Türkiye II. Dünya Savaşı’na fiilen katılmasa da, simgesel olarak 23 Şubat 1945’te Almanya ve Japonya’ya savaş ilan etmiştir. Türkiye’nin yaklaşımının değişmesinde; I.

3) II. DÜNYA SAVAŞI SONRASINDA YAŞANAN GELİŞMELER a) Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş ✎ Çok partili hayata geçiş sürecinde kurulan ilk parti, 18 Temmuz 1945’te Nuri Demi-

rağ tarafından kurulan Millî Kalkınma Partisi’dir. ✎ 7 Haziran 1945’te ise CHP Milletvekilleri Adnan Menderes, Refik Koraltan, Fuat

Birleşmiş Milletler’in kurucu üyesi olmak istemesi,

II. Mihver Grubu’nun savaşı kaybettiğinin anlaşılması, III. Çok partili hayata geçmek istemesi durumlarından hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

Köprülü ve Celâl Bayar tarafından partiye “Dörtlü Takrir” adı verilen önerge verilmiş, bu yüzden partiden ihraç edilmişlerdir.

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ Partiden ihraç edilen bu milletvekilleri 7 Ocak 1946’da Demokrat Parti’yi kurmuş-

lardır. 21 Temmuz 1946 tarihinde yapılan seçimlerle de, ilk kez çok partili döneme geçilmiştir. ✎ 1946’da çift dereceli seçim sisteminden tek dereceli seçim sistemine geçilmiştir. ✎ Türk siyasî tarihinin ilk çok partili seçimi olan 1946 seçimlerinde, Demokrat Parti

61 milletvekili ile Meclis’e girmiştir.

3. Aşağıdakilerden hangisi 7 Haziran 1945 tarihinde CHP Grubu’na “Dörtlü Takrir” adıyla bilinen önergeyi veren grubun üyelerinden biri değildir? A) Fatin Rüştü Zorlu

B) Fuat Köprülü

C) Adnan Menderes

D) Celâl Bayar

E) Refik Koraltan

 Türk siyasî tarihinde 1946 seçimleri şaibeli (şüpheli) seçimler olarak bilinmektedir. Bunun sebebi seçimlerde “açık oy, gizli sayım” ilkesinin uygulanmasıdır. ✎ Türk siyasî tarihinin ilk demokratik seçimi olarak kabul edilen 1950 seçimlerinde

ise ilk kez “gizli oy, açık sayım” ilkesi uygulanmış, yapılan seçimler sonucunda da Demokrat Parti iktidara gelmiştir.

 1950 seçimleri Türk siyasî tarihinde “Beyaz Devrim” olarak adlandırılmıştır.

4. Türk siyasî tarihinde “Beyaz Devrim” adı ile bilinen genel seçimler aşağıdaki yılların hangisinde gerçekleşmiştir? A) 1923 D) 1950

B) 1935 C) 1946 E) 1983

✎ 1950 seçimlerinde DP’nin % 55,2 gibi rekor düzeyde oy alarak 408 milletvekili ile

iktidara gelmesiyle; Celâl Bayar Türkiye Cumhuriyeti’nin 3. Cumhurbaşkanı, Adnan Menderes Başbakan, Refik Koraltan da Meclis Başkanı olmuştur.

5. II. Dünya Savaşı sonrası dönemde dünya barışını ve güvenliğini korumak, uluslararası sosyo-ekonomik ve kültürel iş birliği sağlamak için 24 Ekim 1945’te kurulan örgüt aşağıdakilerden hangisidir?

b) Birleşmiş Milletler “BM” (24 Ekim 1945)

A) Varşova Paktı

✎ II. Dünya Savaşı sonrası dönemde dünya barışını ve güvenliğini korumak, uluslar-

B) Birleşmiş Milletler

arası sosyo-ekonomik ve kültürel iş birliği sağlamak için kurulmuştur. ✎ Örgütün 7 tane alt kuruluşu vardır. Bunlar; Genel Kurul, Güvenlik Konseyi, Ekono-

mik ve Sosyal Konsey, Vesayet Konseyi, Adalet Divanı, İnsan Hakları Konseyi ve Genel Sekreterlik’tir. ✎ Birleşmiş Milletler’in kurucu üyeleri arasında Türkiye de bulunmaktadır.

C) Kuzey Atlantik Paktı D) Milletler Cemiyeti E) Avrupa Konseyi

1-E

2-C

3-A

4-D

5-B

~ 309 ~

“Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası ve Atatürk Sonrası Dönem”

KPSS / Tarihin Pusulası

c) Truman Doktrini (12 Mart 1947) ✎ İngiltere’nin verdiği memorandum (muhtıra) çerçevesinde, ABD Başkanı Truman

tarafından Sovyet Rusya tehdidine karşı 1947’de hazırlanmış olan bir plândır. ✎ Truman Doktrini, ABD’nin Monroe (Yalnızlık) Doktrini’ni terk edip “komünizm teh-

didi” altındaki devletlere malî ve askerî yardım yapmasını kapsamaktadır. Nitekim ABD, bu doktrin ile SSCB’ye karşı aktif bir dış politika izlemiştir. ✎ Bu doktrin çerçevesinde Türkiye’ye 100 milyon dolar, Yunanistan’a ise 300 milyon

dolar yardım yapılmıştır.

1. Sovyet Rusya tehdidine karşı 1947 yılında hazırlanan Truman Doktrini; I.

Türkiye,

II. Yunanistan, III. Bulgaristan devletlerinden hangilerine maddî yardım sağlamıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

d) Marshall Plânı (1948) ✎ İkinci Dünya Savaşı sonrası dönemde, ABD Dışişleri Bakanı George C. Marshall ta-

rafından Avrupa ülkelerine yardımda bulunmak ve bu ülkeleri kısa zamanda geliştirip güçlenmelerini sağlamak amacıyla hazırlanan bir yardım programıdır. ✎ Marshall Programı'nın başlıca iki amacı vardı. Bunlar:  Sağlanacak dış yardımlarla Avrupa ülkelerinin yıkılan ekonomilerinin onarımına

ve kalkınmalarının gerçekleştirilmesine katkıda bulunmak,  Komünizmin Batı Avrupa'daki yayılışına engel olmaktı. ✎ 4 yıllık bir süreyi kapsayan Marshall Yardımı çerçevesinde, aralarında Türkiye’nin

de olduğu 16 Avrupa ülkesine toplam 11.4 milyar dolar yardım yapılmıştır.

2. İkinci Dünya Savaşı sonrası dönemde, Avrupa ülkelerine yardımda bulunmak ve bu ülkelerin güçlenmelerini sağlamak amacıyla, 1948’de ABD tarafından hazırlanan yardım programı aşağıdakilerden hangisidir? A) Truman Doktrini B) Marshall Plânı C) Shuman Plânı D) Eisenhower Doktrini

 En fazla yardım alan ülkeler İngiltere, Fransa, Almanya ve İtalya olmuştur.

E) Molotov Plânı

✎ Avrupa ülkeleri aralarında gerekli işbirliğini gerçekleştirmek ve Marshall yardımla-

rını dağıtmak üzere Avrupa Ekonomik İşbirliği Örgütü (OEEC) kurulmuştur. ✎ Marshall Plânı, II. Dünya Savaşı sonrasında “Soğuk Savaş” döneminin başlangıcını

oluşturmaktadır.

3. Aşağıdaki devletlerden hangisi Marshall Yardımı’ndan yararlanmamıştır? A) Fransa B) İtalya C) Türkiye D) Yunanistan E) Bulgaristan

e) Molotov Plânı (1948) ✎ Marshall Plânı’na karşılık, Sovyet Rusya tarafından “Demir Perde” ülkelerine yapı-

lan ekonomik yardım ve kalkınma programıdır. ✎ Türkiye, Molotov Plânı’nda yer almamıştır.

f) NATO (Kuzey Atlantik Paktı) (1949) ✎ Senatör Vandenberg ABD Senatosu’na, Amerika'nın güvenliğini ilgilendiren ve kar-

şılıklı yardıma dayanan "bölgesel ve diğer ortak anlaşmalara” katılma yetkisinin verilmesine ilişkin bir karar tasarısı sunmuştur. ✎ Vandenberg Kararı doğrultusunda 4 Nisan 1949’da 12 Batılı ülke arasında, NATO

4. Marshall Plânı’na karşılık 1948’de Sovyet Rusya tarafından “Demir Perde” ülkelerine yapılacak ekonomik yardımları kapsayan kalkınma programı, aşağıdakilerden hangisidir? A) Molotov Plânı B) Shuman Plânı C) Truman Doktrini D) Vandenberg Kararları E) Eisenhower Doktrini

(North Atlantic Treaty Organization) adı ile Kuzey Atlantik İttifakı kurulmuştur. ✎ Antlaşmanın başında, bu ülkelerin, milletlerin, demokrasi ilkeleri ile kişi hürriyetle-

ri ve hukuk üstünlüğüne dayanan hürriyetlerini ve ortak savunmaları ile barış ve güvenliklerini korumak için birleşmiş oldukları belirtilmiştir.

5. 25 Haziran 1950’de Kore Savaşı’nda Güney Kore’ye askerî yardım göndermesi, Türkiye’nin aşağıdaki kuruluşlardan hangisine üye olmasında etkili olmuştur? A) Avrupa Konseyi’ne B) Birleşmiş Milletler’e

4) ADNAN MENDERES (DEMOKRAT PARTİ) DÖNEMİ (1950-1960)

C) Avrupa Birliği’ne

✎ Türkiye bu dönemde, Birleşmiş Milletler’in çağrısına uyarak 25 Haziran 1950 tari-

D) NATO’ya

hinde Kore Savaşı’na asker göndermiştir.

E) Varşova Paktı’na

✎ Türkiye’nin Kore’ye asker göndermesi NATO’ya üye olmasının önünü açmış, 1950

ve 1951’de başvurusu reddedilen Türkiye 1952’de NATO’ya üye olmuştur.

~ 310 ~

1-C

2-B

3-E

4-A

5-D

KPSS / Tarihin Pusulası

“Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası ve Atatürk Sonrası Dönem”

 Türkiye’nin NATO’daki ilk daimî temsilcisi Fatin Rüştü Zorlu’dur. (1952-1954) ✎ Adnan Menderes döneminde ayrıca;  1950’de Arapça ezan okuma yasağı kaldırılmıştır.

1. 1952-1954 yılları arasında Türkiye Cumhuriyeti’nin NATO’daki ilk daimî temsilcisi aşağıdakilerden hangisidir?

 1950’de okullarda din dersi almak mecburiyeti getirilmiştir.  1951’de Atatürk Aleyhinde İşlenen Suçlar Hakkında Kanun çıkarılmıştır.

A) Refik Koraltan

B) Selim Sarper

C) Fatin Rüştü Zorlu

D) Haydar Görk

E) Muharrem Nuri Birgi

 Bu kanun kapsamında, devlet dairelerine sadece Atatürk’ün resminin asılmasını

sağlayacak bir genelge de yayımlanmıştır.  1951’de Halkevleri, 1954’te de Köy Enstitüleri kapatılmıştır.  1953’te Atatürk’ün naaşı Etnografya Müzesi’nden Anıtkabir’e nakledilmiştir.

2. Aşağıdakilerden hangisi Adnan Menderes Dönemi’nde yaşanan gelişmeler arasında gösterilemez?

 1954’te Türkiye, Yunanistan ve Yugoslavya ile birlikte Balkan Paktı’nın kurucuları

A) Varlık Vergisi Kanunu’nun çıkarılması

arasında yer almıştır.

B) Arapça ezan yasağının kaldırılması

 1955’te Atatürk’ün Selanik’teki evinin bombalanması üzerine 6-7 Eylül Olayları

C) Atatürk aleyhinde işlenen suçlar hakkında kanun çıkarılması

yaşanmıştır. Ölümle sonuçlanan bu olaylar neticesinde İstanbul’daki gayr-i müslimlerin malları yağmalanmıştır.

D) Devlet dairelerine sadece Atatürk resminin asılmasını sağlayacak bir genelge yayımlanması

 Türkiye Irak ile birlikte 1955’te Bağdat Paktı (CENTO)’nın kurucuları arasında yer

almıştır.

E) Atatürk’ün naaşının Etnografya Müzesi’nden Anıtkabir’e nakledilmesi

 1956’da ODTÜ, 1957’de Erzurum Atatürk Üniversitesi açılmıştır.  1959’da bağımsız Kıbrıs Cumhuriyeti kurulmuştur. 3.

I.

ATATÜRK SONRASI DÖNEMDEKİ ULUSLARARASI KURULUŞLAR

ODTÜ’nün açılması,

II. Okullarda din dersi alma mecburiyetinin getirilmesi, III. Köy Enstitüleri’nin kapatılması

Türkiye’nin Üye Oldukları

Yukarıdakilerden hangisi Demokrat Parti Dönemi gelişmeleri arasındadır?

Türkiye’nin Üye Olmadıkları

Birleşmiş Milletler (BM) (1945)

Çelik Pakt (1939)

NATO (Kuzey Atlantik Paktı) (1952)

Varşova Paktı (1955)

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Balkan Paktı (İttifakı) (1954) Bağdat Paktı (CENTO) (1955)

4. I.

Varşova Paktı

II. Birleşmiş Milletler III. Kuzey Atlantik Paktı (NATO)

Not Alınız.............................................................................................................................. ........................................................................................................................................................................

Türkiye, yukarıdaki uluslararası kuruluşlardan hangilerine üye değildir?

........................................................................................................................................................................

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

........................................................................................................................................................................

C) Yalnız III

E) II ve III

........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................

5.

........................................................................................................................................................................

I.

........................................................................................................................................................................

II. Birleşmiş Milletler

........................................................................................................................................................................

III. Bağdat Paktı (CENTO)

........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................

Kuzey Atlantik Paktı (NATO)

Türkiye Cumhuriyeti’nin yukarıda verilen uluslararası kuruluşlara üye olma sıralaması aşağıdakilerden hangisidir? A) I, II, III

B) II, I, III

D) III, II, I

C) II, III, I

E) III, I, II

........................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................

1-C

2-A

3-E

4-A

5-B

~ 311 ~

XVII. BÖLÜM ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ Bu bölümden ortalama “3” soru çıkmaktadır.

KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ (LİSANS)

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

(-)

(-)

(-)

(-)

(-)

(-)

(-)

(-)

(-)

(-)

(-)

(-)

(3)

(ORTAÖĞRETİM)

(ÖN LİSANS)

2006

2008

2010

2012

2006

2008

2010

2012

(-)

(-)

(-)

(-)

(-)

(-)

(-)

(-)

Yazarın Yorumu Değerli adaylar, Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi ünitesi ÖSYM’nin 17 Nisan 2013 tarihinde yaptığı değişiklikle ilk kez 2013 KPSS’de yer almış ve toplam 3 soru sorulmuştur. Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi bölümü kendi içerisinde; ☸ XX. Yüzyıl Başlarında Dünya ☸ II. Dünya Savaşı ve Gelişimi ☸ Soğuk Savaş Dönemi olmak üzere 5 ana ünitede incelenecektir. ☸ Yumuşama Dönemi ve Sonrası ☸ Küreselleşen Dünya 2013 KPSS’de bu ana başlıklardan II. Dünya Savaşı Sonrası Gelişmeler konusundan 1, Soğuk Savaş Dönemi Türkiye’de Siyasî Gelişmeler konusundan 1 ve Yumuşama Dönemi Türk Dış Politikası konusundan 1 olmak üzere toplam 3 soru sorulmuştur. Bu nedenle siz değerli adayların daha çok “Siyasî Gelişmeler”, “Türk Dış Politikası” ve “Uluslararası Kuruluşlar” konularına ağırlık vermesini öneriyoruz.

KPSS / Tarihin Pusulası

I. ÜNİTE XX. YÜZYIL BAŞLARINDA DÜNYA A) I. DÜNYA SAVAŞI SONRASINDAKİ GELİŞMELER  Değerli adaylar; I. Dünya Savaşı’nın gelişimi ve savaş sırasındaki önemli gelişmelere, daha önce “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” bölümünde I. Dünya Savaşı ve sonuçları başlığı altında değinilmişti. Bu nedenle bu ünitede, Paris Barış Konferansı ve sonrasındaki olaylar üzerinde durulacaktır.

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

1. 18 Ocak 1919’da 32 devletin katılımıyla toplanan Paris Barış Konferansı’nda; I.

barışın kalıcılığını sağlamak,

II. yenilen devletlerle yapılacak barış koşullarını tespit etmek, III. ABD’nin savaşa katılım sürecini hızlandırmak amaçlarından hangilerinin gözetildiği savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

1) PARİS BARIŞ KONFERANSI (18 OCAK 1919) ✎ 32 devletin katılımıyla, I. Dünya Savaşı sonunda mağlup olan devletlerin durumla-

rını belirlemek, bu devletlerle yapılacak barış antlaşmalarının esaslarını tespit etmek ve barışın kalıcılığını sağlamak amacıyla toplanmıştır. ✎ Konferansta;  Manda Sistemi resmîleşmiştir. Buna göre Arap Yarımadası, Irak, Suriye ve Filis-

tin’i manda sistemiyle yönetecek bir devletin atanmasına ve Doğu Anadolu’da bir Ermeni Devleti’nin kurulmasına karar verilmiştir.

2. Birinci Dünya Savaşı’nda mağlup olan İttifak Devletleri’yle yapılacak barış antlaşmaları aşağıdaki konferanslardan hangisinde görüşülmüştür? A) Lozan Konferansı

 Wilson İlkeleri’nin “sömürgecilik yapılmayacak” maddesine karşı Manda ve Himaye fikri ilk kez Paris Barış Konferansı’nda ortaya atılmıştır.

B) Londra Konferansı C) Yalta Konferansı D) Potsdam Konferansı

 Almanya’nın toparlanmasına fırsat vermeden, ağır şartlar taşıyan bir antlaşma-

E) Paris Konferansı

nın hazırlanması kararlaştırılmıştır.  Wilson İlkeleri doğrultusunda ABD’nin isteği ile Cemiyet-i Akvam’ın (Milletler

Cemiyeti) kurulmasına karar verilmiştir.

 Paris Barış Konferansı’nda alınan karar doğrultusunda, dünya barışını sağlamak için 10 Ocak 1920’de Milletler Cemiyeti kurulmuştur.  Gizli antlaşmalarda İtalya’ya verilmesi gereken İzmir ve çevresi, İngiltere’nin is-

tekleri doğrultunda Yunanistan’a bırakılmıştır. Bunun nedeni, İngiltere’nin bölgede (Doğu Akdeniz) güçlü bir İtalya yerine, kendi güdümünde olacak zayıf bir Yunanistan’ı tercih etmesidir.

3. 2 Aralık 1823’te kabul edilip uygulamaya konulan ve bir anlamda ABD’nin Avrupa siyasetinden uzaklaşıp kendi kabuğuna çekilmesi olarak değerlendirilen politik sistem aşağıdakilerden hangisidir? A) Monroe Doktrini B) Marshall Planı C) Truman Doktrini

 Paris Barış Konferansı’nda İzmir ve çevresinin Yunanistan’a verilmesi, İtilaf Devletleri arasında ilk kez görüş ayrılıklarının ortaya çıkmasına neden olmuştur.

D) Eisenhower Doktrini E) Dawes Planı

 İtilaf Devletleri, konferansın sonunda Osmanlı Devleti dışında diğer İttifak Dev-

letleri ile imzalanacak barış şartları konusunda anlaşmış, ancak Osmanlı topraklarının paylaşımı konusunda uzlaşma sağlayamadıkları için Osmanlı Devleti ile yapılacak barış antlaşmasını ertelemişlerdir. ✎ Yenilen devletlerden büyük miktarda toprak alınacağının ortaya çıkması, Wilson İl-

keleri’nin göz ardı edileceğini göstermiştir. Bu durum, ABD’nin Avrupalı devletlerle olan ilişkilerini askıya almasına neden olmuş ve ABD bu tarihten itibaren yeniden Monroe Doktrini (Yalnızlık Politikası)’ne dönerek Avrupa siyasetinden çekilmiştir.

4. İzmir ve çevresinin Yunanistan’a verilmesi nedeniyle, İtilaf Devletleri arasında ilk kez görüş ayrılıklarının ortaya çıkmasına neden olan gelişme aşağıdakilerden hangisidir? A) San Remo Konferansı B) Paris Barış Konferansı

 MONROE DOKTRİNİ 1817-1825 tarihleri arasında ABD başkanlığı yapan James Monroe’nin dış politika ile ilgili görüşleri olup, ABD’nin Avrupa siyasetinden çekilmesi anlamına gelmektedir. (Yalnızlık Politikası) 2 Aralık 1823’te kabul edilerek uygulamaya başlanmıştır.

C) Londra Konferansı D) Bandung Konferansı E) Kahire Konferansı 1-C

2-E

3-A

4-B

~ 315 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

I. DÜNYA SAVAŞI SONRASI İMZALANAN BARIŞ ANTLAŞMALARI Almanya

Versailles (Versay)

(28 Haziran 1919)

1. Aşağıdakilerden hangisi Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra imzalanan barış antlaşmalarından biri değildir? A) Versay

Avusturya

Saint Germain (Sen Jermen)

(10 Eylül 1919)

Bulgaristan

Neuilly (Nöyyi)

(27 Kasım 1919)

Macaristan

Trianon (Triyanon)

(4 Haziran 1920)

Osmanlı Devleti

Sevres (Sevr)

(10 Ağustos 1920)

2) I. DÜNYA SAVAŞI’NIN SONUÇLARI

B) Rethondes

D) Triannon

C) Neuilly

E) Sevr

2. Aşağıdakilerden hangisi, I. Dünya Savaşı’ndan sonra kurulan devletlerden biri değildir? A) Sırbistan

B) Estonya

C) Polonya

D) Litvanya

E) Çekoslovakya

❆ Avrupa’nın ve dünyanın siyasî yapısı değişmiştir. ❆ Savaştan en kârlı çıkan devlet İngiltere olmuştur. ❆ Çekoslovakya, Yugoslavya, Polonya, Letonya, Litvanya, Estonya, Macaristan,

Türkiye gibi yeni devletler kurulmuştur. ❆ Avusturya-Macaristan ve Bulgaristan’dan alınan topraklar üzerine Yugoslavya

devleti kurulmuştur. ❆ Rusya’da Komünizm, İtalya’da Faşizm, Almanya’da Nazizm (Nasyonal Sosya-

lizm) gibi baskıcı (totaliter) rejimler ortaya çıkmıştır. ❆ Dünya barışını korumak için uluslararası bir teşkilât olarak Cemiyet-i Akvam

(Milletler Cemiyeti) kurulmuştur.

3. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra, uluslararası ilişkileri düzenlemek ve dünya barışına katkı sağlamak amacıyla 10 Ocak 1920’de kurulan teşkilât aşağıdakilerden hangisidir? A) Birleşmiş Milletler B) Kuzey Atlantik Paktı C) Varşova Paktı

❆ Sömürgeciliğin yerini manda ve himaye almıştır.

D) Milletler Cemiyeti

❆ Osmanlı, Avusturya Macaristan, Çarlık Rusya ve Almanya gibi büyük imparator-

E) Avrupa Ekonomik Topluluğu

luklar parçalanmış, ulus devletler ortaya çıkmıştır. ❆ İslâmcılık (Ümmetçilik) anlayışı sona ermiştir. ❆ Tank, kimyasal silahlar ve denizaltı ilk kez I. Dünya Savaşı’nda kullanılmıştır. ❆ Kimyasal silah kullanımı Sivil Savunma Örgütleri’nin kurulmasına yol açmıştır. ❆ Savaştan umduğunu bulamayan devletler daha sonra II. Dünya Savaşı’nın çık-

masına neden olmuştur.

4. Rusya’da meydana gelen Bolşevik İhtilâli’nin aşağıdakilerden hangisi yönünde bir değişim süreci ortaya çıkardığı savunulabilir? A) Sıcak denizlere inme politikasından vazgeçilmesi

B) SSCB’NİN KURULUŞU VE ORTA ASYA’DAKİ TÜRK DEVLETLERİ İLE İLGİLİ GELİŞMELER

B) İtilaf Devletleri’yle gizli antlaşmaların imzalanması C) Çarlık rejiminin yıkılarak komünizmin iktidara gelmesi

1) BOLŞEVİK İHTİLÂLİ VE SONRASI

D) Osmanlı Devleti’ne karşı saldırgan bir politikanın izlenmesi

✎ 1900’lü yılların başından beri fakir köylülerin ve işçilerin Çarlık rejimine karşı giriş-

E) İtilaf Blok’undan çekilerek İttifak Devletleri grubuna geçilmesi

tikleri çalışmalar, özellikle Vladimir İlyiç Lenin’in çabaları ile ülke geneline yayılmıştı. 1905’te ayaklanmış olan işçiler ve köylüler Petersburg’da ve Moskova’da İşçi Meclisleri’ni kurmayı başarmışlardı. Birinci Dünya Savaşı sırasında Çarlık rejimi ile yönetilmekte olan Rusya İtilaf Devletleri ile aynı blokta savaşmaktaydı.

~ 316 ~

1-B

2-A

3-D

4-C

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ Rusya’nın İtilaf Devletleri’nden gereken yardımı alamaması ve Çanakkale Savaşla-

rı’nın İtilaf Devletleri’nin yenilgisi ile sonuçlanması üzerine daha da güçlenen muhalefet, 8 Mart 1917’de ayaklanmalar başlatmıştır. ✎ Çar II. Nikola 16 Mart’ta yönetimden çekilmiş, Duma (Meclis) tarafından kurulan

Devrimci Sosyalist Hükûmet 14 Eylül 1917’de cumhuriyeti ilan etmiştir. Ancak hükûmetin savaştan çekilmemesi üzerine köylüler ayaklanmış ve Bolşevikler Trotsky önderliğinde 7 Kasım 1917’de iktidarı ele geçirmiştir. ✎ Rusya, Vladimir İlyiç Lenin’in başkanlığındaki Bolşevik Partisi’nin 1917’de iktidarı

ele geçirmesinden sonra 1918’de Brest-Litowsk Antlaşması ile savaştan çekilmiş, iç politikada ise Bolşeviklerin güçlenmesi için 1921’de NEP (Novaya Ekonomiçeskaya Politika) adı verilen ekonomi politikasını ilan etmiştir.

1. Çarlık Rusya’da 1917 Bolşevik İhtilâli ile iktidarı ele geçiren Bolşevik Partisi’nin lideri aşağıdakilerden hangisidir? A) Mihail Gorbaçov B) Vladimir İlyiç Lenin C) Joseph Stalin D) Nikita Kruşçev E) Alexander Dubçek

✎ Bu politika ile;  Tarım ürünlerine el koymaktan vazgeçilerek, küçük esnafa ve tüccara kolaylık-

lar sağlanmıştır.  Küçük sanayi işletmelerinin devletleştirilmesinden vazgeçilmiştir.  Yabancı sermayeye çeşitli imkânlar sağlanmıştır.

2. SSCB lideri Vladimir İlyiç Lenin’in iç politikada Bolşeviklerin güçlenmesi amacı ile 1921’de uygulamaya koyduğu ekonomi politikası aşağıdakilerden hangisidir? B) ÇEKA

A) NEP

 Buna karşılık devlet; bankalar, büyük sanayi kuruluşları ve ulaşım üzerindeki

C) Yatıştırma

D) GESTAPO

E) EOKA

egemenliğini koruyarak ekonominin hızla düzelmesini sağlamıştır. ✎ Bolşevik Hükûmeti; Monarşik yönetimi yeniden kurmak isteyen Beyazlar, Meşruti-

yetçiler, Menşevik Partisi’nden Sosyalistler gibi siyasî rakipleriyle mücadeleye başlamış, eski rejimin imtiyazlıları olan Kazaklar da çeşitli bölgelerde ayaklanmışlardır. Bunun üzerine Bolşevikler Aralık 1917’de ÇEKA Örgütü’nü kurarak sistemli terör hareketlerine girişmişlerdir. Sonunda muhalif güçlere karşı galip gelen Bolşevikler 1918’de Çar II. Nikola ve ailesini öldürmüşlerdir. ✎ Birinci Dünya Savaşı sonunda Almanya yenilince iç karışıklıklarından büyük oranda

kurtulmuş olan Rusya, Brest-Litowsk Antlaşması’nı tanımadığını açıklayıp kaybettiği toprakların bir kısmını yeniden işgal etmiştir. Güney’de Kafkaslarda başarılı olan Bolşevikler, kuzeyde Litvanya, Estonya, Letonya ve Finlandiya’nın bağımsızlıklarını kabul etmek zorunda kalmıştır. ✎ Moskova, 1920 yılından itibaren Ruslaştırma siyasetini bırakarak dil ve kültür muh-

tariyetlerini tanımış; federasyona dönüştürülen devletin ismi de, 1 Ocak 1923’te Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) olarak değiştirilmiştir.

3. Sovyetler iktidara geldikten sonra, Orta Asya’da kültürel ve ideolojik dönüşümle bölgedeki hâkimiyetini güçlendirmek istemiştir. Sovyetler bu amaçlara ulaşmak için Orta Asya’da; I.

devlet otoritesini güçtü tutma,

II. kültürel ve ideolojik baskı uygulama, III. bölgeyi ekonomik bakımdan dışarıya bağımlı hale getirme yöntemlerinden hangilerini kullanmıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ Batılı ülkeler Rusya’da kurulan yeni rejimi kendileri için tehdit olarak görmektey-

diler. Bu nedenle Bolşevikliğin yayılmasını önlemek için Finlandiya, Baltık Devletleri, Polonya ve Romanya’ya destek vermişlerdir. ✎ Ocak 1924’te Lenin’in ölümünden sonra iktidar mücadelesini kazanan Joseph Sta-

lin döneminde uygulamaya konulan Kolektifleştirme Politikası huzursuzluk yaratmıştır. Nitekim bu politika tarımsal üretimi azaltırken, sanayinin ve teknolojinin gelişmesini sağlamış, bu da tepkilere yol açmıştır.

4. SSCB’de Joseph Stalin tarafından 1924 yılında uygulamaya konulan “kolektifleştirme” politikası aşağıdakilerden hangisine yöneliktir? A) Askerî

B) Tarım

C) Siyasî

E) Kültürel

D) Ticaret

2) SOVYETLER’İN ORTA ASYA POLİTİKASI ✎ Sovyetler iktidara geldikten sonra Orta Asya’da iki temel politika olarak, kültürel ve

ideolojik dönüşümle bölgedeki hâkimiyetini güçlendirmeyi benimsemiştir. ✎ Sovyetler bu amaçlara ulaşmak için Orta Asya’da;

 Devlet otoritesini güçtü tutma,  Bölgeyi ekonomik bakımdan dışarıya bağımlı hale getirme,  Kültürel ve ideolojik baskı uygulama gibi yöntemlere başvurmuşlardır.

5. Bolşevikler tarafından, monarşik yönetimi yeniden kurmak isteyen Beyazlar ile meşrutiyetçilere karşı Aralık 1917’de kurulan ve sistemli terör hareketlerinin bir sonucu olarak, 1918’de Çar II. Nikola’nın öldürülmesinde de etkili olan örgüt aşağıdakilerden hangisidir? A) USTAŞA

B) EOKA

D) ASALA

C) ÇEKA

E) GESTAPO

✎ Sovyetler ayrıca, bölgede “Sovyet Milletleri” anlayışı içinde suni sınırlar meydana

getirerek Türkistan’ın parçalanmasını sağlamaya çalışmışlardır. Bunun için de;

1-B

2-A

3-E

4-B

5-C

~ 317 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

☸ Bölgeyi Türk ve Müslüman bölgelerinden tecrit etme, ☸ Orta Asya Türk kültürü ve tarihine ait izleri silme, ☸ Yazar ve şairleri tutuklayarak, fikir hürriyetini yok etme, ☸ Farklı alfabeler kullanmalarını sağlayarak birbirleriyle anlaşmalarını engelleme, ☸ İslâm kültürü ve kurumlarını ortadan kaldırma

1. Sovyetler XX. yüzyılın başlarında, “Sovyet Milletleri” anlayışı içinde suni sınırlar oluşturarak Türkistan’ın parçalanmasını sağlamaya çalışmışlardır. Aşağıdakilerden hangisi, Sovyetlerin bu hedefe ulaşmak için başvurdukları yöntemlerden biri değildir?

gibi yöntemlere başvurmuşlardır. ✎ XX. yüzyılın hemen başında Çarlık yönetiminin baskıcı idaresi Türklerden başka Rus

A) İslâm kültürü ve kurumlarını ortadan kaldırmak

olmayan diğer milletleri de harekete geçirmiş ve 1905 İhtilâli çıkmıştır.

B) Küçük sanayi işletmelerinin devletleştirilmesinden vazgeçmek

✎ İhtilâldan sonra Türkler millî kültürlerini geliştirme imkânı bulmuş, Yusuf Akçura ve

İsmail Gaspıralı gibi isimlerin önderliğinde çalışmalar yapılmıştır.

C) Orta Asya Türk kültürü ve tarihine ait izleri silmek

✎ 15 Ağustos 1905’te gayr-i resmî olarak “Rusya Müslümanları I. Kongresi” toplan-

D) Farklı alfabeler kullanmalarını sağlayıp birbirleriyle anlaşmalarını engellemek

mış, bu çalışmalar sonucunda da Müslüman Birliği Partisi kurularak Duma’ya temsilciler gönderilmiştir.

E) Bölgeyi Türk ve Müslüman bölgelerinden tecrit etmek

✎ Artan Rus baskılarına karşı Türkler de “Rusya Müslüman Türk Kavimlerinin Hakla-

rını Koruma Cemiyeti”ni kurarak uluslararası alanda haklılıklarını duyurmaya çalışmışlar; siyasî ve kültürel haklarının verilmesini isteyen Türkler, bu istekleri reddedilince 1916’da Türkistan Millî İstiklâl Ayaklanması’nı başlatmışlardır. ✎ Politik ve kültürel alandaki çalışmalarını hızlandıran Türkler, 1-11 Mayıs 1917 tarih-

leri arasında “Bütün Rusya Müslümanlarının I. Kurultayı”nı toplamışlardır.

Ord. Prof. A. ZEKİ VELİDÎ TOGAN

2. XX. yüzyılda Basmacı Hareketi içerisinde yer alarak Türkistan Millî Birliği’nin kurucusu ve ilk başkanı olan, aynı zamanda 1939’da İstanbul Üniversitesi’nde Umûmî Türk Tarihi kürsüsünü kuran ünlü Türk tarihçisi aşağıdakilerden hangisidir? A) A. Zeki Velidî Togan

A. Zeki Velidî Togan, 10 Aralık 1890 tarihinde Başkurdistan’da doğmuş, Basmacı Hareketi’nin içinde yer almıştır. Türkistan Millî Birliği’nin kurucusu ve ilk başkanı olup, Millî Eğitim Bakanı Hamdullah Suphi ile Fuat Köprülü, Rıza Nur ve Yusuf Akçura’nın istekleri doğrultusunda 20 Mayıs 1925’te geldiği Türkiye’de Maarif Vekâleti Telif ve Tercüme Encümeni’ne tayin edilmiştir. 1935’te doktora çalışmalarını bitirdikten sonra Bonn Üniversitesi’nde ve Göttingen Üniversitesi’nde ders vermiştir. 1939’da davet üzerine tekrar Türkiye’ye gelmiş ve İstanbul Üniversitesi’nde Umûmî Türk Tarihi Kürsüsü’nü kurmuştur.

B) Ömer Lütfi Barkan C) Ahmet Yaşar Ocak D) İsmail Hakkı Uzunçarşılı E) Enver Ziya Karal

3. “Türkistan, Türkistanlılarındır.” sloganıyla Türkistan’ın bağımsızlığı için Korbaşı Ergaş tarafından, 1918’de Hokand şehrinde başlatılan halk hareketi aşağıdakilerden hangisidir?

3) BASMACI HAREKETİ

A) Ak Devrim B) Kızıl Ordu Hareketi

✎ Rusya’da Türkistan’ın bağımsızlığı için ortaya çıkan ayaklanma ve ulusal direnişe

C) Basmacı Hareketi

Basmacı Hareketi adı verilmiştir.

D) Bolşevik İhtilâli

✎ Baskın yapan, hücum eden anlamındaki bu tabir, Çarlık döneminde Ruslar tarafın-

E) Bağlantısızlar Hareketi

dan Türkmenistan, Başkurdistan ve Kırım’da faaliyet gösteren çeteler için kullanılmıştır. Ayrıca Sovyet Rusya bu tabiri, 1917 İhtilâli sonrasında bağımsızlık için ayaklanan Türkistanlılar için de kullanmıştır. ✎ Basmacı Hareketi, 1918’de Hokand şehrinde Korbaşı Ergaş liderliğinde başlamış ve

kısa zamanda diğer bölgelere de yayılmıştır. 1919’da Basmacılar ile Kızıl Ordu arasında çok kanlı savaşlar olmuş, Kızıl Ordu 1920’de Hîve Hanlığı’nı ve Buhara Emirliği’ni işgal etmiştir. Sovyet Rusya’nın buralarda merkeze bağlı halk cumhuriyetleri kurdurmasına rağmen halk millî mücadeleye devam etmiştir. ✎ Basmacı hareketi Enver Paşa’nın 8 Kasım 1921’de Türkistan’a gelip başa geçmesiy-

le daha da şiddetlenmiştir. Bu dönemde Ruslar önemli kayıplar vermiş ve 19 Nisan 1922’de barış istemek zorunda kaldılar. Fakat Enver Paşa, barış antlaşmasının ancak Türkistan topraklarındaki Sovyet askerlerinin çekilmesinden sonra söz konusu olabileceğini belirterek bu teklifi reddetmiştir.

4. I.

Enver Paşa,

II. A. Zeki Velidî Togan, III. Korbaşı Ergaş Yukarıdakilerden hangileri, 1918’de Ruslara karşı Türkistan’da başlatılan Basmacı Hareketi’nin içerisinde yer almıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ Enver Paşa’nın ölümüyle Basmacı hareketleri devam etmişse de, Ruslar 1935 yılın-

da Basmacı Hareketi’ne kesin olarak son vermiştir.

~ 318 ~

1-B

2-A

3-C

4-E

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ 5 Aralık 1936 tarihinde Batı Türkistan’da SSCB’ye bağlı, Türkmenistan, Özbekistan,

Kırgızistan ve Kazakistan cumhuriyetleri kurulmuştur.

 Basmacı Hareketi’nin başarıya ulaşamamasında;  Korbaşı denen Türkistanlı liderlerin kendi aralarında düzenli bir birlik ve merkezî bir otorite kuramamaları  Savaşlarda tank, uçak, top ve zehirli gaz gibi silâhlar kullanan Ruslara karşı mücahitlerin makineli tüfeklerinin bile olmayışı  Basmacıların dışarıdan herhangi bir yardım alamamaları etkili olmuştur.

1. 1918’de Ruslara karşı Türkistan’da başlayan Basmacı Hareketi’nin başarıya ulaşamamasında; I.

Korbaşı denen Türkistanlı liderlerin düzenli bir birlik kuramamaları,

II. Ruslara oranla silah ve teçhizatın yeterli olmaması, III. Bolşevik İhtilâli’nin patlak vermesi gelişmelerinden hangilerinin etkili olduğu savunulamaz? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

C) ORTA DOĞU’DA MANDA REJİMLERİ ✎ Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarının kesişme noktasında yer alan Orta Doğu’nun;  Dünya petrol rezervlerinin % 80’i, doğalgaz rezervlerinin ise yaklaşık % 50’sine

sahip olması,  Önemli su yatakları (Fırat, Dicle, Asi) ve suyollarına (Süveyş Kanalı, Hürmüz Bo-

ğazı, İstanbul ve Çanakkale Boğazları) sahip olması,  Üç büyük ilâhi dinin kutsal kentlerinin bu bölgede bulunması

gibi özellikleri bu bölgenin stratejik ve jeopolitik öneminin artmasına yol açmıştır. ✎ Bu yüzden bölge XIX. yüzyılın başlarından itibaren büyük devletlerin bölge üzerin-

de siyasi üstünlük kurma çabalarının yoğunlaşmasına sebep olmuştur. ✎ Birinci Dünya Savaşı sürecinde İngiltere, Fransa ve Rusya yaptıkları gizli antlaşma-

larla Orta Doğu’yu paylaşmışlardı. Ancak Rusya’nın savaştan çekilip bu antlaşmaları açıklaması ve I. Dünya Savaşı sırasında yayınlanan Wilson İlkeleri, İngiltere ve Fransa’nın planlarını bozmuştur.

2. Orta Doğu’nun; I.

dünya petrol rezervlerinin % 80’ine sahip olması,

II. İngiliz ve Fransız sömürgesi altında olması, III. üç büyük ilâhi dinin kutsal kentlerinin bu bölgede bulunması özelliklerinden hangilerinin, bu bölgenin stratejik öneminin artmasında etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ Öte yandan ABD’nin Monroe Doktrini ile yalnızlık (infirat) politikasına dönmesi, İn-

giltere ve Fransa’nın Orta Doğu’da rahat olmalarına ve manda yönetimleri kurmalarına ortam hazırlamıştır. Nitekim İngiltere ve Fransa 1920 San Remo Konferansı’nda mandater yönetimler kurulması konusunda fikir birliğine varmıştır. ✎ Buna göre, “kendi kendilerini yönetme ve bulundukları coğrafyayı saldırılardan ko-

ruma gücüne sahip olamayan yerlerin, Milletler Cemiyeti’nin görevlendirdiği bir devlet tarafından bir süreliğine yönetilmesi” amacıyla özellikle Almanya ve Osmanlı Devleti’nden koparılan topraklarda manda yönetimleri kurulmuştur. ✎ Bu paylaşıma göre;  Fransa

 Suriye, Cezayir, Tunus ve Lübnan’ı

 İngiltere

 Arabistan Yarımadası, Mısır, Ürdün, Irak, Kuveyt ve Filistin’i

3. İngiltere ve Fransa’nın mandater yönetimler kurulması konusunda fikir birliğine varıp Orta Doğu’yu paylaştıkları konferans aşağıdakilerden hangisidir? A) San Remo B) Quebec C) Potsdam D) Paris E) San Francisco

manda sistemiyle himayelerine almışlardır. ✎ İngiltere ve Fransa bunu yaparken tepkileri ortadan kaldırmak amacıyla, 7 Kasım

1918’de ortak bir deklarasyon yayınlayarak Arap milletlerinde demokratik yönetimler kurmayı vaat etmişlerdir. ✎ Bunun yanı sıra İngiltere’nin Mısır üzerinde hâkimiyet kurma çabası Mısır milliyet-

çilerinin muhalefetiyle karşılaşmıştır. Saad Zaglul’un 1919 başlarında kurduğu Vafd Partisi bütün memlekette ayaklanma ve gösterilere başvurarak, İngiltere’ye karşı milliyetçi hareketin öncülüğünü ele almıştır. ✎ İngiltere, Zaglul ve diğer ayaklanma liderlerinin sürgüne gönderilmesi bir yarar sağ-

lamayınca, 28 Şubat 1922’de yayınladığı bir deklarasyonla Mısır’ın bağımsızlığını ilan etmiş ve Hıdiv I. Fuat bu deklarasyonu kabul ederek “Melik” unvanını almıştır.

4. İngiliz mandaterliğine karşı milliyetçi hareketin öncülüğünü yapan ve 28 Şubat 1922’de Mısır’ın bağımsızlığını kazanmasında etkili olan Vafd Partisi’nin lideri aşağıdakilerden hangisidir? A) Hidiv I. Fuat B) Saad Zaglul C) Korbaşı Ergaş D) Enver Sedat E) Jawaharlal Nehru

✎ 1937’de ise Mısır’da kapitülasyonlar kaldırılmış ve Mısır, Milletler Cemiyeti’ne üye

olmuştur. ✎ Fransa ise 1930’da Suriye’ye, 1936’da da Lübnan’a bağımsızlığını vermiştir.

1-C

2-D

3-A

4-B

~ 319 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

D) UZAK DOĞU’DA YENİ BİR GÜÇ: JAPONYA ❆

MEİJİ (AYDIN HÜKÛMET) RESTORASYONU (1868-1912)

✎ Japonya’da “Meiji Dönemi”, 1867’de imparator olan Mutsuhito’nun 45 yıllık salta-

nat dönemine verilen özel bir isimdir. ✎ Bu dönemde Mutsuhito, babasından farklı olarak Japonya’nın sömürge altında kal-

maması için birçok alanda Batı’ya açılmasının ve köklü düzenlemelerin yapılmasının gerektiğine inanmıştır. Bu nedenle Mutsuhito dönemine “Aydın Hükûmet Çağı” anlamına gelen Meiji Dönemi denmiştir. ✎ 23 Ekim 1868’den 30 Temmuz 1912’ye kadar süren bu dönemde Japonya çağdaş-

1. Japonya’da imparator Mutsuhito önderliğinde ulusalcı ve çağdaş bir toplum yaratmak amacıyla 1867’den itibaren başlatılan, “Aydın Hükûmet” olarak da bilinen dönem aşağıdakilerden hangisidir? A) Detant Dönemi B) Beyaz Devrim C) Kadife Devrimi D) Meiji Restorasyonu E) Küreselleşme Dönemi

laşmış ve dünyada güçlü bir statüye yükselmiştir. Meiji, 1868’de beş maddelik bir bildiri yayınlayarak; feodal toprak düzeninin kaldırılması, yeni bir okul sisteminin kurulması, hükûmette kabine sisteminin benimsenmesi, Meiji Anayasası’nın yürürlüğe konması, bir parlamento oluşturulması gibi köklü yenilikleri gerçekleştireceğini ilan etmiştir. ✎ Ancak bu reformlar önce halk ve aristokrat savaşçı bir sınıf oluşturan Samurailer

tarafından tepkiyle karşılanmış, fakat hükûmetin kararlı tutumunun sonucunda reformlar hayata geçirilmiştir. ✎ Meiji Restorasyonu kapsamında; ❆ 1870’te ilk demiryolu yapımına başlanmış iken, 1890’da demiryollarının uzun-

luğu 7200 kilometreye ulaşmıştır. ❆ 1871’de “Daymiyo” denen derebeylik sistemine son verilerek ülke çağdaş bir

şekilde idarî bakımdan organize edilmiştir. ❆ 1871’de ilk gazete yayınlanmıştır.

2. Japonya’nın XIX. yüzyılın ikinci yarısında Batı’ya açılarak çağdaş ve modern bir nitelik kazanmasının; I.

Balfour Deklarasyonu,

II. Meiji Restorasyonu, III. 1929 Dünya Ekonomik Krizi gelişmelerinden hangilerinin bir sonucu olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

❆ 1872’de çıkarılan bir kanunla ilköğretim zorunlu olmuştur. ❆ 1873’te mecburî askerlik sistemi kabul edilmiştir. ❆ 1868-1898 arasındaki otuz yıllık devrede 2190 fabrika yapılmıştır. ❆ 1889’da Almanya devlet yapısı ve Fransa Anayasası’na göre uyarlanmış yeni

anayasa ilan edilmiştir. ❆ Kast düzeni kaldırılmış, toprak ve vergi düzeltimi gerçekleştirilmiştir. ❆ Millet Meclisi, Siyasal partiler ve Danışmanlar Kurulu oluşturulmuştur.

3. Aşağıdakilerden hangisi, 1868-1912 yılları arasında Japonya’da İmparator Mutsuhito ile başlayan “Meiji Restorasyonu” dönemi gelişmelerinden biri değildir?

❆ Şintoculuk dini yaygınlaştırılmaya, Budacılık bastırılmaya çalışılmıştır.

A) “Daymiyo” denen derebeylik sistemine son verilmesi

❆ Takvim değiştirilmiş, başkent Tokyo’ya taşınmıştır.

B) İlköğretimin zorunlu hale getirilmesi

❆ Giyinme şekli Batı tipine göre düzenlenmiştir. ❆ Avrupa’dakine benzer bir bankacılık sistemi getirilmiştir. ❆ Çağdaş ve düzenli bir ordu kurulmuş, subaylar eğitim için Batılı ordu ve donan-

C) Mecburî askerlik sisteminin getirilmesi D) Batı tarzı bankacılık sisteminin uygulanması E) Başkentin Hong Kong’a taşınması

ma akademilerine gönderilmiştir.

✎ Gerçekleştirilen bu reformlarla kısa sürede gelişen Japonya, XIX. yüzyılın sonların-

da güçlü bir devlet hâline gelmiştir. Sanayileşen, fakat hammadde açısından fakir olan Japonya Asya kıtasına ulaşmak için yayılmacı bir politika izlemeye başlamıştır. ✎ Japonya, Çin yönetimindeki Kore’yi ele geçirmek isteyince 1894-1895 Savaşı patlak

vermiş, yapılan savaşta Japonya galip gelmiştir. Ancak Batı’nın ve Rusya’nın tepkisi nedeniyle elde ettiği toprakları Çin’e geri vermiştir. ✎ Öte yandan Çin toprakları nedeniyle Rusya ile Japonya arasında 1904-1905 Savaşı

çıkmıştır. Rusya bu savaşta mağlup olmuş, Japonya bir süre sonra Kore’yi topraklarına katarken Rusya ve Çine karşı elde ettiği başarılarla Uzak Doğu’da yeni bir güç olarak ortaya çıkmıştır.

~ 320 ~

4. 1894-1895 Japonya-Çin Savaşı’na neden olan hâkimiyet bölgesi aşağıdakilerden hangisidir? A) Kore

B) Moğolistan

D) Mançurya

1-D

2-B

C) Vietnam

E) Habeşistan

3-E

4-A

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

E) 1929 DÜNYA EKONOMİK KRİZİ: “KARA PERŞEMBE” ✎ I. Dünya Savaşı’na kadarki dönemde dünya ekonomisinde en etkili devlet İngilte-

re’ydi. Fakat savaş sırasında özellikle ABD’den almış olduğu kredileri bile ödemekte zorlanmaya başlamıştı. İhracatı düşmüş, ABD’den yeniden borç almak zorunda kalmıştı. ✎ I. Dünya Savaşı sonrasında ekonomisi durma noktasına gelen Almanya, ABD’nin is-

tediği savaş tazminatını ödemek için para basınca, Almanya’da hiperenflasyon ortaya çıkmıştır. ✎ Bu durum karşısında ABD, 1924 yılında Almanya’ya Dawes Planı’nı önermiştir. Bu-

na göre; ABD Almanya’ya yeniden yapılanması için kredi verecek; yapılanmasını tamamlayan Almanya da daha sonra tazminatını ödeyecekti.

1. I. Dünya Savaşı sonrasında, hiperenflasyonun ortaya çıkmasıyla ekonomisi durma noktasına gelen Almanya’ya, 1924 yılında ABD tarafından önerilen plan aşağıdakilerden hangisidir? A) Truman Doktrini B) Dawes Planı C) Marshall Planı D) Monroe Doktrini E) Eisenhower Doktrini

✎ Bütün bu ekonomik sorunlar, piyasalarda para akışının oldukça sınırlanmasına ne-

den olmuş ve her an büyük bir küresel sorunun patlayacağını göstermiştir. ✎ New York Borsası 1929 yılı Ekim ayının başına kadar olan süreçte oldukça yüksek

bir kazanç getirmişti. Ancak 3 Ekim 1929 tarihine gelindiğinde, ABD’nin Almanya ve İngiltere ile ilgili ekonomik sorunlarının da etkisiyle bazı büyük holdinglerin hisse senetleri düşmüştür. Bu düşüş 21 Ekim günü yabancı yatırımcıların kâğıtlarını ellerinden çıkarmalarıyla hızlanmış ve “Kara Perşembe” olarak anılan 24 Ekim 1929 Perşembe günü borsa dibe vurmuştur. ✎ 21-29 Ekim 1929 tarihleri arasında 4.000 kadar banka batmış, binlerce insanın mal

varlığı yok olmuştur. Bu insanlar açlığa sürüklenmiş, sebze ve meyve yetiştirip satarak yaşamaya çalışmışlardır. Piyasadaki para bir anda yok olduğu için, insanlar ihtiyaçlarını karşılamada takas yoluna giderek bir nev’i değiş-tokuş ekonomisine geri dönmüşlerdir. Bunalımın etkileri II. Dünya Savaşı’na kadar yaklaşık 10 yıllık bir periyotta devam etmiştir.

2. ABD’de 24 Ekim 1929’da New York Borsası’nın dibe vurmasıyla başlayan ve etkilerinin uzun yıllar tüm dünyada hissedildiği gelişme aşağıdakilerden hangisidir? A) Dawes Planı B) Eisenhower Doktrini C) Kara Perşembe D) New Deal E) Bağlantısızlar Hareketi

✎ 1933’te ABD’de Roosevelt, ekonomik sistemde köklü değişiklikler vaat eden New

Deal (Yeni Anlaşma) projesiyle iş başına gelmiştir. ✎ Bu plana göre, ilk kez devlet ekonomiye müdahale etmiştir. Bu doğrultuda ilk kez

Merkez Bankası kurulmuş, bankacılık sistemini düzeltmek için kanunlar yapılmıştır. ✎ Devlet, bazı alanlarda fiyat dengelemeleri yapmış, altın ve döviz kuru bizzat başkan

tarafından kontrol edilmiştir. Fakat New Deal programı başlangıçta olumlu yankılar yapsa da, beklenen sonuçları vermemiştir. ✎ Bu planın yeterince başarılı olmamasının en önemli nedenleri; devlet harcamaları-

nın ekonomiyi canlandırmaya yetmemesi, devletin ekonomideki payının artmaması ve yatırımların yetersiz kalmasıdır.

3. ABD Başkanı Roosevelt’in 1933-1937 yılları arası ABD ekonomisi için uyguladığı ve ekonomik sistemde köklü değişiklikler vaat eden ekonomi programı aşağıdakilerden hangisidir? A) New Deal B) Hayat Sahası C) Dawes Planı D) Beyaz Devrim E) Yatıştırma Politikası

☸ KRİZİN TÜRKİYE’YE ETKİLERİ ✎ 1929’daki “Büyük Bunalım”ın etkisiyle uluslararası ticarette ortaya çıkan daralma,

Türkiye’yi de etkilemiştir. ✎ Korumacı-devletçi ekonomi politikalarına yönelen Türkiye, dış ticaret ve döviz üze-

rinde devlet denetimini artırmış, bir yandan ithalata miktar kısıtlamaları getirirken öte yandan gümrük vergilerini yükseltmiştir. ✎ Ulusal sanayiyi güçlendirme yolunda halk, hem tasarrufa hem de yerli malı kullan-

maya özendirilmiştir. Bu amaçla, 4 Nisan 1929’da İstanbul Üniversitesi’nde düzenlenen “Yerli Malı Kullanma ve Koruma” konulu toplantıda yerli malı kullanmaya yönelik önemli kararlar alınmıştır. Bu toplantının en önemli sonucu “Yerli Malları Haftası”nın ilan edilmesidir. ✎ Atatürk’ün direktifleriyle, yerli malı kullanımını yaygınlaştırmak amacıyla, 1929’da

4. 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı’na karşı Türkiye’nin aldığı önlemler arasında aşağıdakilerden hangisi gösterilemez? A) Gümrük vergilerinin artırılması B) Millî İktisat ve Tasarruf Cemiyeti”nin kurulması C) Devletçilik modelinin uygulanmaya başlanması D) Misâk-ı İktisadî Kararları’nın kabul edilmesi E) Yerli Malları Haftası’nın ilan edilmesi

TBMM Başkanı Kâzım Özalp’ın başkanlığını yürüttüğü “Millî İktisat ve Tasarruf Cemiyeti” kurulmuştur. ✎ 1930 yılında Devletçilik modeli uygulanmaya başlanmıştır.

1-B

2-C

3-A

4-D

~ 321 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ 1933 yılında Planlı Ekonomik Kalkınma modeline geçilmiştir. ✎ 1933’te dış ödemelerde “kliring” ve “takas” sistemi uygulamasına başlanmıştır.

1. Türkiye 1929 Dünya Ekonomik Krizi’nin etkisinden kurtulmak için;

 Kliring Sistemi “malını alanın, malını alma” ilkesine dayanan ekonomi modelidir.

I.

takas,

II. kliring, III. iç borçlanma

✎ İhraç mallarının standardizasyonuna önem verilerek, ihracat bu yönden de teşvik

sistemlerinden hangilerini uygulamaya koymuştur?

edilmiştir. Ayrıca hükûmete tedbir alma yetkisi verilerek, ihraç edilen fındık ve yumurtadan başlayarak ihraç mallarında kalite kontrolüne gidilmiştir.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

 Bu kalite kontrolünü yapması amacıyla Türk Ofis kurulmuştur. Türk Ofis’e kontrol ve teftiş görevi yanında; piyasa araştırmaları yapma, uluslararası ticaret ve ödeme anlaşmalarını hazırlama görevleri de verilmiştir. ✎ Bu tedbirlerin sonucunda ihracatla ithalat arasındaki denge 52 yıldan beri ilk kez

1930’da aktif duruma gelerek, ihracat ithalatı aşmış ve Türkiye’nin dış ticaret açığı kapanma noktasına gelmiştir.

2. Türkiye’de ihraç edilen fındık ve yumurtadan başlayarak ihraç mallarında kalite kontrolünü sağlamak, piyasa araştırmaları yapmak ve uluslararası ticaret anlaşmalarını hazırlamak amacıyla kurulan teşkilât aşağıdakilerden hangisidir? A) TİKA B) Türk Ofis

F) AVRUPA’DA TOTALİTER REJİMLERİN KURULUŞU

C) TÜİK D) TÜBİTAK

1) İTALYA’DA FAŞİZM

E) TÜKSOY

✎ I. Dünya Savaşı’nda istediğini elde edemeyen İtalya’da ortaya çıkan olumsuz hava,

“Duçe” lâkaplı Benito Mussolini’nin liderliğinde Faşist Parti’nin işine yaramıştır. ✎ 1921 seçimlerinden sonra Faşist Parti’nin fikirleri yayılmaya başlamış, 1922’de de

Mussolini yönetimindeki “Ulusal Güvenlik İçin Gönüllü Faşist Milisler”den oluşan Kara Gömlekliler grubunun Roma’ya gelmesiyle bu süreç hızlanmıştır. ✎ 1922’de iktidara gelen Mussolini, ilk olarak ülkedeki demokratik uygulamalara son

vermiştir. Öte yandan dış politikada ise, Akdeniz çevresinde sömürge kurmaya yönelen Mussolini, Akdeniz’e “Bizim Deniz” (Mare Nostrum) diyerek Roma İmparatorluğu’nu yeniden meydana getirmeyi hedeflemiştir.

3. İtalya’da “Ulusal Güvenlik İçin Gönüllü Faşist Milisler” olarak teşkilâtlanan ve 1922 yılında Roma’ya gelerek Faşist Parti’nin fikirlerini yaymaya çalışan Mussolini yönetimindeki askerî birlikler aşağıdakilerden hangisidir? A) İlluminati B) Gestapo

2) ALMANYA’DA NAZİZM

C) Carbonari D) Kara Gömlekliler

✎ 1919’da kabul edilen Wiemar Anayasası ile kurulan Alman Cumhuriyeti’nin ilk yıl-

E) İntikam Tugayları

larında, ülkenin içinde bulunduğu durum, sağcı akımın ve Adolf Hitler’in Nasyonal Sosyalist Partisi (NAZİ)’nin iktidara gelmesi sürecini hızlandırmıştır. ✎ Nazi Partisi, kendisine askerî güç olarak “SA” denen hücum kıtaları ile “SS” denilen

savunma kıtaları oluşturmuştur. ✎ İlk kez 1924 seçimlerinde Alman Parlamentosu’na giren Nazi Partisi, Versay Antlaş-

ması’nın ağır şartlarından kurtulmayı ve komünizme karşı mücadele etmeyi hedeflemiş, Alman ırkının üstünlüğünü savunmuştur. ✎ 1933 seçimlerde iktidarı ele geçiren Nazi Partisi, askerî kuvvetlerinin etkisiyle tüm

partileri yasaklamış ve ülkede Nazi Diktatörlüğü’nü kurmuştur. Öyle ki 1934’te kurulan “Adolf Hitler Okulları”nda parti için propagandacılar yetiştirilmiştir. ✎ Ülkeyi her yönüyle ele geçiren Nazi Partisi, “Gestapo” adı verilen gizli bir polis teş-

kilâtı kurarak halkın her türlü faaliyetini kontrol altına almıştır. ✎ Bu dönemde Alman dış politikasında ise Hitler;  Versay Antlaşması’nın şartlarından kurtulmayı,

4. I.

Nazizm – Hayat Sahası

II. Faşizm – Gestapo III. Nazizm – Bizim Deniz II. Dünya Savaşı öncesinde Almanya’da ortaya çıkan siyasî düşünce ve yayılmacı politika amaçlayan kavramlar yukarıdakilerin hangilerinde doğru olarak verilmiştir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) I, II ve III

 Tüm Almanları tek bir çatı altında birleştirmeyi (saf Alman ırkı),  “Hayat Sahası” ilkesini gerçekleştirmeyi, yani Almanların yaşamadığı ancak Hit-

lerin ele geçirmeyi düşündüğü yerlerin sınırlara dâhil edilmesini amaçlamıştır.

~ 322 ~

1-C

2-B

3-D

4-A

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

3) İSPANYA İÇ SAVAŞI VE FRANCO DÖNEMİ ✎ İspanya’da 1923’te ordunun iktidarı ele geçirmesiyle, Kral Alfonso ülkeyi terk etmiş

ve cumhuriyet ilan edilmiştir. ✎ Ülkenin içinde bulunduğu sosyo-ekonomik sıkıntılar, 1936’da bir iç savaşın başla-

masına neden olmuştur. ✎ İspanya iç savaşı, Valencia’da hükûmet kuran cumhuriyetçiler ile Burgos’ta hükû-

met kuran General Franco önderliğindeki milliyetçiler arasında yaşanmıştır. Bu iç savaşta cumhuriyetçileri Fransa ve Sovyet Rusya, milliyetçileri de İtalya ve Almanya desteklemiştir. ✎ İspanya’daki iç savaş, 1939’da milliyetçilerin Madrid’i ele geçirmesiyle son bulmuş-

1. 1936 İspanya İç Savaşı sonrasında iktidarı ele geçiren ve ülkesini II. Dünya Savaşı’ndan uzak tutarak uzun süre yönetimi elinde tutan general ve devlet adamı aşağıdakilerden hangisidir? A) Benito Mussolini B) Joseph Stalin C) Vladimir İlyiç Lenin D) Charles de Gaulle E) Francisco Franco

tur. İç savaş sonrası iktidarı ele geçiren Franco, Adolf Hitler ve Benito Mussolini gibi benzer ideolojilere sahip olmakla birlikte, ülkesini II. Dünya Savaşı’na sokmamış ve uzun süre iktidarda kalmıştır.

4) JAPONYA’DA MİLİTARİZM ✎ Japonya’nın 1920’li yıllardan itibaren Uzak Doğu’da yayılmacı politika izlemesi Ba-

tılı devletlerin tepkisini çekmiş, bu doğrultuda 1922’de Washington Deniz Silahsızlanma Konferansı düzenlenerek Japonya’nın deniz kuvvetleri sınırlandırılmak ve böylece Çin’e saldırması engellenmek istenmiştir. ✎ 1929 Dünya Ekonomik Krizi’nden sonra yayılmacı politikalarını artıran Japonya, bu

tarihten itibaren politikasını askerî güce (militarizm) dayandırmaya başlamıştır.

2. 1920’li yıllardan itibaren Uzak Doğu’da yayılmacı politika izlemesi nedeniyle Avrupa devletlerinin 1922’de Washington Deniz Silahsızlanma Konferansı’nda deniz kuvvetlerini sınırlandırma kararı aldığı devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) Kore

C) Çin

B) Japonya

D) Vietnam

E) Endonezya

G) İKİ SAVAŞ ARASI DÖNEMDE DÜNYADAKİ BİLİMSEL VE KÜLTÜREL GELİŞMELER ❆ Mimarîde Bauhaus akımı başlamıştır. ❆ 1919’da nükleer proton keşfedilmiştir. ❆ 1920’de ABD’de ilk radyo yayını başlamıştır.

3. 1920-1940 yılları arasında dünyada meydana gelen ve tüm insanlık üzerinde etkili olan buluşlar arasında aşağıdakilerden hangisi gösterilemez?

❆ 1921’de Fransa’da verem aşısı geliştirilmiştir.

A) Helikopter

❆ 1923’te ABD’de elektrikli trafik ışıkları geliştirilmiştir.

B) Radyo

❆ 1923’te ilk buzdolabı üretilmiştir. ❆ 1924’te dondurulmuş yiyeceklerin üretilmesine başlanmıştır.

C) Matbaa D) Sinema E) Nükleer silah

❆ 1925’te elektrikli ses kayıt aygıtları geliştirilmiştir. ❆ 1926’da ABD’de Robert Goddard ilk sıvı yakıtlı roketi fırlatmıştır. ❆ 1926’da John Logie Baird ilk televizyon görüntüsünü başarıyla iletti. ❆ 1927’de ilk sesli sinema filmi yapılmıştır. ❆ 1928’de C vitamini keşfedilmiştir. ❆ 1929’da penisilin bulunmuştur. ❆ 1932’de nötron bulunmuştur. ❆ 1933’te Almanya’da Max Kroll ve Ernst Ruska elektron mikroskobunu yapmıştır.

4. Aşağıdakilerden hangisi 1920-1940 yılları arasında dünyada meydana gelen bilimsel veya teknolojik gelişmelerden biri değildir?

❆ 1935’te Alman şirketi AEG, ses kaydetmek için manyetik teyp bandını geliştirmiştir.

A) İlk helikopterin yapılması

❆ 1935’te radar geliştirilmiştir.

B) İlk televizyon yayınının gerçekleşmesi

❆ 1936’da ilk TV yayını İngiltere’de yapılmıştır. ❆ 1938’de çekirdek bölünmesi (füzyon) ortaya çıkarılmıştır. ❆ 1939’da İgor Sikorsky adlı bir Rus mühendis tarafından ilk helikopter yapılmıştır.

C) Sanatta sürrealizm ve ekspresyonizm gibi akımların ortaya çıkması D) İlk bilgisayarın üretilmesi E) Penisilin ve C vitaminin bulunması

❆ Sürrealizm (Gerçeküstücülük) ve Ekspresyonizm (Dışavurumculuk) ortaya çıkmıştır. ❆ Albert Einstein, 1922’de Nobel Fizik Ödülü’nü kazanmıştır. Yaptığı çalışmalarla bilim dünyasında yeni bir çığır açan Einstein modern fiziğin temellerini atmıştır.

1-E

2-B

3-C

4-D

~ 323 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

II. ÜNİTE II. DÜNYA SAVAŞI VE SONUÇLARI

KPSS / Tarihin Pusulası

1. I. Dünya Savaşı’ndan sonra imzalanan; I.

A) II. DÜNYA SAVAŞI’NIN NEDENLERİ  Almanya’nın Versay ve Nöyyi Antlaşmalarının haksız maddeler içerdiğini düşü-

nerek bu antlaşmaların yeniden gözden geçirilmesini istemesi  I. Dünya Savaşı’ndan sonra yapılan barış antlaşmalarıyla çizilen sınırlar milli-

yetçilik esasına uygun olmadığından, bu durumun etnik çatışmalara ve sınır sorunlarının yaşanmasına sebep olması

Sevr,

II. Nöyyi, III. Versay antlaşmalarından hangilerinin ağır şartlar içermesi II. Dünya Savaşı’nın çıkmasında etkili olmuştur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

 İtalya’nın savaşı kazandığı halde isteklerine ulaşamaması ve iktidara gelen fa-

şistlerin saldırgan bir politika izlemesi  İmparatorluk kurmak isteyen Japonya’nın Asya’dan Avrupa Devletlerini çıkara-

rak sömürge alanlarını genişletmek istemesi  I.Dünya Savaşı’ndan sonra huzursuzluğun artması ve dünya barışını korumak

amacıyla kurulan Milletler Cemiyeti’nin görevini yerine getirememesi  Japonya’nın Mançurya’yı, İtalya’nın Habeşistan’ı işgal etmesine, Almanya’nın

da Rhur Bölgesi’ni silahlandırmasına Milletler Cemiyeti’nin herhangi bir yaptırım uygulayamaması  İtalya ve Almanya’nın İspanya’daki iç savaşta cumhuriyetçi yönetime karşı fa-

şist General Francisco Franco’nun saflarında savaşmak üzere asker göndererek yeni silah ve uçaklarını denemeleri

2. II. Dünya Savaşı’nın başlamasında aşağıdakilerden hangisinin etkili olduğu savunulamaz? A) Kuzey Atlantik Paktı’nın imzalanması B) İtalya’nın Habeşistan’ı işgal etmesi C) Milletler Cemiyeti’nin yaptırım gücünün yetersiz olması D) Japonya’nın Uzak Doğu’da sömürge alanlarını genişletmek istemesi E) I. Dünya Savaşı sonrasında imzalanan barış antlaşmalarının ağır koşullar içermesi

B) SAVAŞ ÖNCESİ YAŞANAN SİYASÎ GELİŞMELER 1) ALMANYA ✎ Hitler’in 1933 yılında iktidara gelmesinden itibaren Alman ekonomisinin düzen-

lenmesi hedef alınmıştır. Gerek I. Dünya Savaşı’ndan yenik çıkmasının, gerekse de 1930 yılındaki genel ekonomik buhranın sonucunda Alman ekonomisi ciddi sıkıntılar içindeydi. Yaşanan yüksek enflasyon, aşırı boyutlara varan işsizlik ve bunlara bağlı olarak sanayideki üretim ve hammadde düşüklüğü, Hitler’in izlediği ekonomi politikalarıyla kısa sürede kontrol altına alınmıştır. ✎ Hitler stratejisinin ilk adımında ise Alman kara, deniz ve hava kuvvetlerinin Versay

Antlaşması’yla getirilen sınırlamalardan kurtulmasını sağlamıştır. ✎ Bunun ardından gelen ikinci stratejik ve gerginlik dolu adım, Almanca konuşan nü-

fusun yaşamakta olduğu bölgelerin Alman topraklarına katılmasıdır. Bu stratejik evrenin adımları 12 Mart 1938’de Avusturya’nın ilhak edilmesiyle başlamıştır. Ardından ikinci adım olarak Çekoslovakya toprakları içindeki Sudet bölgesidir.

3. 29 Eylül 1938 tarihli Münih Antlaşması ile aşağıdaki sorunlardan hangisinin çözülmesi amaçlanmıştır? A) Versay Antlaşması’nın malî hükümleri B) İtalya’nın Arnavutluk konusundaki istekleri C) Çekoslovakya’ya bağlı Sudet bölgesinin Almanya’ya katılımı D) Almanya ile Polonya arasında yaşanan Danzing Sorunu E) Almanya’nın ödeyeceği savaş tazminatı

✎ Hitler’in baskısıyla 29 Eylül 1938 günü imzalanan Münih Antlaşması’yla Sudet böl-

gesi Almanya’ya verilmiştir. Konferansa Alman, İtalyan, İngiliz ve Fransız başbakanları katılmış, Çekoslovakya ise temsilci bulundurmamıştır. ✎ Antlaşma, 1 Ekim 1938’de yine silah kullanılmaksızın uluslararası antlaşmalara da-

yanılarak, nüfusunun yüzde elliden fazlasını Almanların oluşturduğu Sudet bölgesinin Almanlarca işgal edilmesine dayanmıştır. 15 Mart 1939’da ise Çekoslovakya’nın kalanını da topraklarına eklemeleri antlaşmada yer almıştır. ✎ Bu olaylara kadar Hitler stratejisinin adımlarını atarken silah kullanmamıştır. Ancak

geriye sorunlu bölge olarak bir tek Danzig bölgesi kalmıştır. Versay Antlaşması’yla Polonya’ya verilen Danzig bölgesi, halen Alman yönetiminde olan Doğu Prusya ile Almanya arasındaki kara bağlantısını kestiğinden Alman Hükûmeti, Polonya hükûmetinden Doğu Prusya’yla arada bir kara bağlantısı oluşturulması yönünde bir teklifi görüşmesini istemiş ve böylece Danzig Sorunu ortaya çıkmıştır.

~ 324 ~

4. Versay Antlaşması ile Polonya’ya verilen ancak Almanya ile Doğu Prusya arasındaki kara bağlantısını kestiği için sorun haline gelen bölge aşağıdakilerden hangisidir? A) Keşmir

B) Danzing

D) Rhur

1-D

C) Sudet

E) Maginot

2-A

3-C

4-B

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ 3 Mayıs 1939’da Sovyet Dışişleri Komiseri olan Litvinov görevden alınarak yerine

Vyaçeslav Mihayloviç Molotov atanmıştır. Bu atama Sovyet dış politikasında keskin bir dönüşe işaret etmiştir. Litvinov döneminde Sovyetler Birliği, Alman yayılmacılığına karşı İngiltere ve Fransa ile bir protokol oluşturmak için girişimlerde bulunmuş, ne var ki her seferinde reddedilmişti. Sovyetler Birliği Molotov döneminde ise Alman hükûmeti ile bir saldırmazlık paktı için çalışmıştır. Uzun diplomatik görüşmeler sonucunda 24 Ağustos 1939 günü Sovyetler Birliği ile Almanya arasında bir Saldırmazlık Paktı imzalanması karara bağlanmıştır.

1. Almanya, II. Dünya Savaşı’na girmeden önce doğu sınırlarını güvence altına almak için aşağıdaki devletlerden hangisiyle bir saldırmazlık antlaşması imzalamıştır? A) ABD

B) Türkiye

D) SSCB

✎ Almanya öncelikle Orta Avrupa, ardından Doğu ve Batı Avrupa’yı topraklarına kat-

C) İngiltere

E) Japonya

mayı, ikinci plan olarak ise Asya’yı, özellikle Rusya ve Yakın Doğu’daki stratejik noktaları ele geçirmeyi hedeflemiştir.

2) İTALYA ✎ Birinci Dünya Savaşı’ndan istediğini alamayan ve İtilaf devletleri ile görüş ayrılığına

düşen İtalya, Mussolini’nin faşist politikaları sebebiyle Avrupa’da sorun teşkil ediyordu. İtalya’nın eski Roma İmparatorluğu gibi güçlü bir devlet olmasını isteyen Mussolini, Almanya ile yakınlaşarak Mihver Devletler Bloku’nda savaşa girmiştir. ✎ İtalya, Kuzey Afrika ve Balkanlar’da ilerlemiştir. Aşırı ulusçuluğu esas alan Faşist yö-

netim kısa süre sonra demokrasiyi kaldırmış, ülkedeki diğer ırklardan olanları zorla İtalyanlaştırmaya çalışmıştır. ✎ Dış politikada ise Akdeniz çevresinde sömürge kurmaya yönelen Mussolini, Akde-

2. İtalya’da 1922’de iktidara gelerek ülkedeki demokratik uygulamalara son veren, Akdeniz’e “Bizim Deniz” (Mare Nostrum) diyerek Roma İmparatorluğu’nu yeniden canlandırmayı hedefleyen “Duçe” lâkaplı faşist lider aşağıdakilerden hangisidir? A) Charles de Gaulle B) Benito Mussolini C) Adolf Hitler D) Joseph Stalin E) Francisco Franco

niz’i “Bizim Deniz” (Mare Nostrum) tanımlamış ve Roma İmparatorluğu’nu yeniden meydana getirmeyi hedeflemiştir. Bu amaçla İtalya, 6 Kasım 1937’de Roma’da imzalanan bir antlaşmayla Anti-Komintern Paktı’na katılmıştır. Bu gelişmeyle birlikte “Berlin-Roma-Tokyo Mihveri” kurulmuştur.

3) JAPONYA ✎ Birinci Dünya Savaşı sonunda Almanya’nın Uzak Doğu sömürgeleri Japonya’ya ve-

rilmişti. Üstelik Çin’in bir bölümü de Japon hâkimiyetindeydi. Ancak bu kadar sömürge bile hızla sanayileşen ve büyüyen Japon ekonomisine yetmiyordu. ✎ Japonya’nın 1931’de Mançurya’yı işgal etmesi, sonra 1937’de Çin’e yeniden savaş

açması Avrupa’daki bunalıma bir de Uzakdoğu bunalımını katmıştır. Japon-Çin sorunu Milletler Cemiyeti’nde ele alınmışsa da Japonya’ya karşı bir harekette bulunulamamıştır.

3. Almanya ve Japonya’nın 1936’da imzaladıkları Anti-Komintern Pakt’ın, I.

Komünizmin yayılmasını önleme,

II. Briand-Kellog Paktı’nı geçersiz kılma, III. ABD’nin Uzak Doğu’daki etkinliğini önleme amaçlarından hangilerine yönelik olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ Uzakdoğu’daki statükonun bozulması, öncelikle Amerika Birleşik Devletleri’ni ilgi-

lendiriyordu. Bu devlet, Japonya’nın girişimlerine karşıydı ve Çin’i destekliyordu. Diğer taraftan Sovyet Rusya da, Japonya’nın güçlenmesinden ve yayılmasından endişe duyuyordu. ✎ Bu nedenlerle de Japonya, Amerika Birleşik Devletleri ile Sovyetler Birliği’nin baskı-

sını hissediyordu. Böylece Almanya, Fransa ile Sovyet Rusya’nın arasında kalırken; Japonya da, ABD ile Sovyet Rusya’nın arasında kalmış oluyordu. ✎ Bu bakımdan Almanya ile Japonya, yani statükoya karşı olan devletler, ortak teh-

like olarak gördükleri Sovyet Rusya’ya karşı birleşmişlerdir. Bunun sonucunda iki devlet arasında Berlin’de 25 Kasım 1936’da Anti-Komintern Paktı imzalanmış, böylece Almanya ve Japonya arasında siyasî rejim esasına dayalı bir ittifak yapılarak “Berlin-Tokyo Mihveri (Ekseni)” kurulmuştur.

4. II. Dünya Savaşı öncesinde olası bir savaşın başlamasına engel olmak için İngiltere Başbakanı Neville Chamberlain’ın yürüttüğü diplomasi olup “Appeasement Politikası” olarak da adlandırılan politika aşağıdakilerden hangisidir? A) Yumuşama B) Uzlaşma C) Yatıştırma

4) İNGİLTERE VE YATIŞTIRMA POLİTİKASI

D) Anlaşma E) Ortak İş Birliği

✎ Yatıştırma Politikası, İkinci Dünya Savaşı’na giden dönemde İngiltere Başbakanı

Neville Chamberlain’in olası bir savaşın başlamasına engel olmak için yürüttüğü diplomasi olup “Appeasement Politikası” olarak da adlandırılmaktadır.

1-D

2-B

3-A

4-C

~ 325 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Chamberlain, Hitler’in esas ilgi alanının doğuda olduğuna inandığı için SSCB’ye kar-

şı kendileriyle ittifaka gireceğini, hatta Hitler’i Sovyet topraklarına yöneltebileceğini umut etmiş, Çekoslovak toprağı olan Sudetlerin Almanya’ya verilmesinden sonra, daha önce Bismarck’ın yaptığı gibi Hitler’in de artık kazandıklarını elinde tutmaya çalışacağını ummuştu. Fakat Hitler taleplerini devam ettirerek bu düşünceyi boşa çıkarmıştır.

1. İngiltere Başkanı Chamberlain’ın uyguladığı yatıştırma politikasının gereği olarak Sudet Bölgesi, aşağıdaki konferanslardan hangisinde Almanya’ya verilmiştir? A) Potsdam

✎ 29 Eylül 1938 tarihinde büyük devletlerin Sudetleri Almanya’ya verme kararı alma-

B) Münih

sına yol açan Münih Antlaşması ise yatıştırma politikasının doruk noktasıydı.

C) Yalta

✎ Fakat 15 Mart 1939’da Almanya, hiçbir Almanın yaşamadığı Çekoslovakya toprak-

D) Quebec

larının geri kalanını işgale başlayınca, İngiltere yatıştırma politikasının bittiğini ilan etmek zorunda kalmıştır. Takip eden haftalarda İngiltere Polonya’ya garanti vermiş ve ciddi savaş hazırlıklarına başlamıştır.

5) FRANSA ✎ Fransa 1924’te, Sovyet Rusya da 1935’te Çekoslovakya ile birer ittifak yapmışlardı.

E) Casablanca

2. II. Dünya Savaşı öncesinde tarafsız kalan ABD aşağıdaki gelişmelerin hangisinden sonra savaşa katılmıştır? A) Normandiya Çıkarması

Fransa, bu ittifak gereğince yardım etmek için İngiltere’nin de harekete geçmesini istemiştir. Fakat İngiltere böyle bir yardıma hemen kalkışmak istemeyince, o da İngiltere’yi izlemiş ve Yatıştırma Siyaseti’ni destekleyici bir tutum sergilemiştir.

B) Barbarossa Harekâtı C) Pearl Harlbour Baskını D) Stalingrad Kuşatması E) Mercan Denizi Savaşı

6) ABD ✎ Savaşın başında tarafsız kalan ABD, sonraları Fransa ve İngiltere’ye silah yardımı

yapmıştır. Almanya’nın kışkırtmaları sonucunda Japonya tarafından Pearl Harlbour’da saldırıya uğramış ve kesin olarak savaşa girmiştir. ABD’nin savaşa girmesi ile savaşın seyri değişmiş, Almanya genişleme politikası yerine var olan sınırlarını koruma politikasını uygulamıştır.

3. I.

İtalya,

II. Almanya, III. İspanya

7) SSCB ✎ Almanya’nın Avrupa’da izlediği yayılmacı siyasetini devam ettirmesi ve Hitler’in

Münih Antlaşması’yla kendisine verilenlerle yetinmemesi, İngiltere ve Fransa’yı SSCB ile birlikte üçlü bir ittifak arayışına itmiştir. Ancak aralarındaki görüş farkları bunun gerçekleşmesine meydan vermemiştir. Ayrıca bu konuda üç devlet arasında görüşmeler sürerken, 23 Ağustos 1939’da Almanya ile Sovyet Rusya arasında bir “Saldırmazlık Paktı”nın yapıldığı açıklanmıştır. ✎ Bu pakta göre:  Taraflar Komünist Enternasyonali’nin faaliyetleri hakkında birbirini aydınlatmak,

gerekli olan savunma önlemlerini saptamak ve bu önlemleri iş birliği yaparak uygulamak konusunda anlaşmışlardır.  Almanya ve Rusya, tek olarak veya diğer devletlerle ortaklaşa birbirlerine karşı

her türlü saldırgan hareketten kaçınacaklar.  Taraflardan birisi üçüncü bir devletin saldırısına uğrarsa, diğer taraf hiçbir şekilde

bu üçüncü devleti desteklemeyecek.  Taraflar, ortak çıkarlarına değinen konular hakkında karşılıklı bilgi edinmek üze-

re, sürekli olarak birbirleriyle temas hâlinde kalacaklar.  Taraflardan hiçbiri doğrudan ya da dolaylı olarak diğer taraf aleyhine yönelik bir

devlet gruplaşmasına katılmayacak.  Antlaşmanın süresi 10 yıl olacak.

II. Dünya Savaşı öncesinde yukarıdaki devletlerin hangilerinde rejim değişikliği olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

4. Aşağıdakilerden hangisi 1939’da Almanya ile Sovyet Rusya arasında imzalanan “Saldırmazlık Paktı”nın maddelerinden biri değildir? A) Taraflar birbirlerine karşı her türlü saldırgan hareketten kaçınacak. B) Taraflardan birisi üçüncü bir devletin saldırısına uğrarsa, diğeri hiçbir şekilde bu üçüncü devleti desteklemeyecek. C) Taraflardan hiçbiri doğrudan ya da dolaylı olarak diğer taraf aleyhine yönelik bir devlet gruplaşmasına katılmayacak. D) İngiltere tarafından ortaya atılan yatıştırma politikasına her iki devlet de uyum sağlayacak. E) Ortak çıkarlarına ilişkin konular hakkında karşılıklı bilgi edinmek üzere, sürekli birbirleriyle temas hâlinde kalacaklar.

✎ Almanya, bu suretle Rusya’nın tarafsızlığını da sağladıktan sonra Polonya üzerinde-

ki baskısını çoğaltmaya başlamıştır.

~ 326 ~

1-B

2-C

3-E

4-D

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

C) SAVAŞIN AVRUPA’DA BAŞLAMASI VE YAYILMASI ✎ 29-30 Ağustos 1939 gecesi Almanya, Polonya’dan Danzig serbest şehrinin kendisi-

ne geri verilmesini, Koridor bölgesi için plebisit (halk oylaması) yapılmasını, seferberliğin kaldırılmasını ve bu konuları görüşmek üzere bir Polonya temsilcisinin 30 Ağustos günü Berlin’de bulundurulmasını istemiştir. ✎ Polonya büyükelçisi, Alman yetkilileri ile ancak 31 Ağustos 1939 akşamı temas ku-

1. II. Dünya Savaşı, Almanya’nın aşağıdaki ülkelerden hangisini işgal etmesiyle başlamıştır? A) Avusturya

B) Bulgaristan

C) Fransa

D) Polonya E) Hollanda

rabilmiş, Almanya bu durumu, Polonya’nın istenen temsilciyi göndermemesi şeklinde yorumlayarak, Polonya tarafından isteklerinin reddedildiğini açıklamıştır. Ertesi gün, 1 Eylül 1939’da Alman birlikleri savaş ilan edilmeksizin Polonya sınırlarını aşarak bu toprakları işgale başlamıştır. ✎ Almanya’nın bu girişimi karşısında İngiltere ve Fransa, Almanya’dan askerî harekâ-

tını durdurmasını, birliklerini Polonya’dan geri çekmesini istemişlerde de, bir cevap alamamışlardır. Bunun üzerine İngiltere ve Fransa, 3 Eylül 1939’da Almanya’ya savaş ilan etmiş, böylece İkinci Dünya Savaşı başlamıştır.

2. II. Dünya Savaşı öncesinde Almanya ve İtalya’nın başını çektiği grup aşağıdakilerden hangisidir? A) Mihver

B) Atlantik D) İttifak

C) Pasifik E) Müttefik

1) SAVAŞIN TARAFLARI

II. DÜNYA SAVAŞI’NDA BLOKLAR 3. II. Dünya Savaşı’nda, I.

MİHVER DEVLETLERİ

MÜTTEFİK DEVLETLERİ

Almanya,

II. İtalya, III. Fransa

 Almanya

 İngiltere

 İtalya

 Fransa

 Japonya

 ABD

devletlerinden hangileri Mihver Grubu içerisinde yer almamıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

 SSCB

II. Dünya Savaşı’na Katılan Devletler ve Liderleri Fransa

 Vichy Hükûmeti’nin lideri Henry Philippe Petain  İngiltere’deki “Fransız Direniş Hareketi” lideri Charles

4. Aşağıdaki devletlerden hangisi II. Dünya Savaşı sırasında Müttefik Grubu içerisinde yer almamıştır? A) İngiltere

B) Japonya

C) Fransa

D) SSCB

de Gaulle (Carls Dö Gol)

İngiltere

 1940’a kadar Neville Chamberlain  Temmuz 1945’e kadar Winston Churchill  1945’ten sonra Clement Attlee

ABD

 Nisan 1945’e kadar Franklin Roosevelt  1945’ten sonra Harry S. Truman

SSCB

 Joseph Stalin

E) ABD

5. 22 Haziran 1940’ta İngiltere’de “Özgür Fransa Hareketi”ni başlatıp Alman işgaline karşı direnen Fransız devlet adamı aşağıdakilerden hangisidir? A) Joseph Stalin

Almanya

 Adolf Hitler

İtalya

 Benito Mussolini (Duçe)

Japonya

 İmparator Hirohito

B) Henry Philippe Petain C) Neville Chamberlain D) Franklin Roosevelt E) Charles de Gaulle

1-D

2-A

3-C

4-B

5-E

~ 327 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

☸ Mihver Grubu ✎ Berlin’de 5 Kasım 1936’da İtalya ile Almanya arasında Anti-Komintern Paktı yapıl-

mış, 25 Kasım 1936’da Japonya’nın da bu pakta katılmasıyla Berlin-Roma-Tokyo Mihveri kurulmuştu. ✎ Hitler, İtalya ve Japonya ile 1940 yılında Berlin’de “Üçlü Pakt”ı imzalamış, böylece

Avrupa ve Afrika’nın düzenlenme hakkı Almanya ve İtalya’ya, Asya’nın düzenlenme hakkı da Japonya’ya verilmiştir. ✎ Daha önce (1939) İtalya ve Almanya arasında imzalanan Çelik Pakt 1939 Avrupa

Savaşı’nın başlamasına sebep olmuş, 27 Eylül 1940 tarihinde Çelik Pakt’a Japonya’nın da katılması ile Üçlü Pakt’ın meydana gelmesi, savaşın tüm dünyaya yayılmasını sağlamıştır.

1. Avrupa, Afrika ve Asya’daki hâkimiyet alanlarının düzenlenmesiyle ilgili olarak 1940’ta imzalanan Üçlü Pakt içerisinde yer alan devletler aşağıdakilerden hangisinde birlikte verilmiştir? A) ABD-İngiltere-Fransa B) İngiltere-Fransa-Japonya C) Almanya-İtalya-Japonya D) Almanya-SSCB-İtalya E) İngiltere-ABD-SSCB

☸ Müttefik Grubu ✎ İngiltere ve Fransa, Almanya ve İtalya’nın saldırgan politikasına karşı SSCB ile ittifak

arayışına girmiş ancak başarılı olamamıştı. ✎ Almanya ile saldırmazlık paktı yapan SSCB, Polonya ve Fransa’yı işgal eden Alman-

ya’nın Barbarossa Harekâtı’yla kendi topraklarında işgallere başlaması üzerine Müttefik grubuna geçmiştir. ✎ ABD ise Japonya’nın Pearl Harlbour Baskını’ndan sonra Müttefiklerin tarafına ge-

çerek savaşa girmiştir.

2. II. Dünya Savaşı öncesinde yayılmacı politika izleyen Almanya ve İtalya’nın 1939 yılında oluşturdukları ittifak aşağıdakilerden hangisidir? A) Çelik Pakt B) Varşova Paktı C) Briand-Kellog Paktı D) Akdeniz Paktı

2) SAVAŞIN BAŞLAMASI VE GELİŞMESİ

E) Anti-Komitern Pakt

✎ Savaş öncesinde Almanya 1938’de Avusturya’yı, 1939’da ise Çekoslovakya’yı işgal

etmişti. Ayrıca 23 Ağustos’ta SSCB ile Saldırmazlık Paktı yapan Almanya, 1 Eylül’de Polonya’ya saldırarak işgale başlamış, bunun üzerine Polonya’ya daha önce garanti veren İngiltere ve Fransa Almanya’ya 3 Eylül’de savaş ilan etmişti. ✎ Ancak Almanların hızlı bir şekilde Polonya’yı işgal etmesi üzerine SSCB’de doğudan

Polonya’yı işgale başlamış, Alman ve SSCB işgalini durduramayan Polonya teslim olmuştur. ✎ Nisan 1940’ta Almanya, Norveç’e saldırmıştır. Amaçları denizaltıları için üsler kur-

mak ve İsveç’in kuzeyindeki madenlerden çıkartılarak denizyoluyla Norveç’in Narvik limanına getirilen demire el koymaktı. ✎ Norveç’in işgaliyle beraber Danimarka da Alman saldırısını önleyemeyince teslim

olmak zorunda kalmıştır.

3. Aşağıdakilerden hangisi II. Dünya Savaşı sürecinde Almanya’nın işgal ettiği ülkelerden biri değildir? A) Danimarka

B) Belçika

C) Norveç

D) Japonya E) Lüksemburg

✎ 10 Mayıs 1940’ta Almanya bu defa Belçika, Hollanda ve Lüksemburg’u işgal etmiş,

yardıma gelen İngiliz ve Fransız ordularını da geri püskürtmüştür. ✎ 13 Mayıs’ta ise Alman tankları Sedan’da Meuse Irmağı’nı geçerek Fransa’nın içleri-

ne doğru ilerlemiştir. Hollanda da 14 Mayıs’ta teslim olmuştur. ✎ Alman tankları kuzeye, kıyıya doğru ilerlemiş ve geri çekilen Müttefiklerin önünü

kesmiştir. Belçika 27 Mayıs’ta teslim olmuştur. ✎ Bunlar olurken Fransa, Alman sınırında Maginot Hattı adıyla anılan savunma hattı-

nı kurmuştur. Kuzeydeki İngiliz birlikleri ise Belçika’nın savaşa girmemesi nedeniyle Almanlarla hiç karşılaşmamıştır. ✎ Belçika’da sıkışıp kalan İngiliz ve Fransız birlikleri büyük kayıplar vermiş, İngiliz de-

niz güçlerinin yardımıyla Dunkerque kıyılarından 346 bin kadar Müttefik askeri kurtarılmıştır. Ancak silah, araç ve gereçler geride bırakılmıştır.

4. II. Dünya Savaşı sırasında, Almanya’nın Avrupa’da başlayan işgallerine yönelik olarak Fransa’nın oluşturduğu savunma hattı aşağıdakilerden hangisidir? A) Midway

B) Maginot

C) Stalingrad

D) Normandiya

E) Barbarossa

 Maginot Hattı: II. Dünya Savaşı’nda Fransa’nın olası bir Alman saldırısına karşı oluşturduğu, yer altı sığınaklarından oluşan savunma hattıdır. Ancak Almanlar geçilmez denilen bu hattı geçmeyi başarmışlardır.

~ 328 ~

1-C

2-A

3-D

4-B

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ 14 Haziran’da Almanlar Paris’e girmiş, 22 Haziran’da da Fransızlar ateşkes antlaş-

masını imzalamıştır. Böylece Alman güçleri Kuzey Fransa’yı ve bütün Atlas Okyanusu kıyılarını işgal etmiştir. ✎ Almanya’nın kontrolünde Faşizmi benimseyen Henry Philippe Petain Vichy şehrin-

de bir hükûmet kurmuştur. (Vichy Hükûmeti)

 Vichy Hükûmeti: Alman işgali altındaki Kuzey Fransa’da halkın haklarını korumayı amaçlayan hükûmettir. Vichy Hükûmeti antikomünist bir politika izlemiştir.

1. Alman işgali altındaki Kuzey Fransa’da halkın haklarını korumayı amaçlayan ve Almanya’nın kontrolünde antikomünist bir politika izleyen Vichy Hükûmeti’ni kuran Fransız devlet adamı aşağıdakilerden hangisidir? A) Charles de Gaulle B) Neville Chamberlain C) Joseph Stalin

✎ Hitler bir sonraki hedef olarak İngiltere’yi seçmiş, Alman hava kuvvetleri Güney İn-

giltere’deki havaalanlarını ve limanlarını her gün bombalamaya başlamıştır. İngilizlerin kesin direnişiyle karşılaşan Almanlar, ardından Londra’yı ve İngiltere’nin iç bölgelerindeki kentleri de bombalamıştır. Bu baskınlar pek çok sivilin ölümüne ve büyük zarara yol açmıştır.

☸ SSCB’yi İşgal Planı: (Barbarossa Harekâtı) ✎ Hitler’in SSCB ile 1939’da yaptığı saldırmazlık paktının asıl amacı, Almanya’nın aynı

zamanda hem batıda hem doğuda savaşmak zorunda kalmasını önlemekti. ✎ Hitler, 1940’ta Alman orduları Fransa’yı çökertip İngilizleri Avrupa’dan sürdükten

sonra, SSCB’ye saldırmaya karar vermiştir. Hızlı bir harekâtla SSCB üzerinden Orta Doğu’ya inmeyi tasarlamıştı. Harekât 22 Haziran 1941’de başlamıştır. ✎ Alman Harekâtı’nın başlaması üzerine Finlandiya, Bulgaristan, Macaristan ve Ro-

D) Franklin Roosevelt E) Henry Philippe Petain

2. II. Dünya Savaşı sürecinde Almanya’nın hayata geçirmeye çalıştığı “Barbarossa Harekâtı” aşağıdakilerden hangisine yöneliktir? A) Japonya’yla deniz bağlantısı kurma B) Polonya’yı ele geçirme C) SSCB’yi işgal etme D) İngiltere’nin hava gücünü ortadan kaldırma E) Müttefikler arasında bağlantıyı koparma

manya da SSCB’ye savaş açmıştır. Savaş başlangıçta Almanlar için oldukça olumlu gelişmişse de, kış geldiğinde Alman birlikleri yorulmuş, savaşma güçleri azalmıştır. ✎ Ardından SSCB’nin karşı saldırısı başlayınca, Alman askerlerinin giysileri soğuk kış

günlerine uygun olmadığı için büyük kayıp vermişlerdir. ✎ 1942’de Hitler, Karadeniz ve Hazar Denizi arasında bulunan Kafkasya petrol yatak-

larını ele geçirmeyi hedeflemiş, ancak başarısız olmuştur. Alman birlikleri Şubat 1943’te teslim olmuştur. ✎ SSCB’nin II. Dünya Savaşı’nın bu en büyük kara çarpışmasındaki başarısı Almanları

Kafkasya’dan çekilmek zorunda bırakmıştır.

3. II. Dünya Savaşı’nda yaklaşık 20 milyon insanını yitirerek en fazla can kaybının yaşandığı ülke aşağıdakilerden hangisidir? A) SSCB

B) Almanya D) İngiltere

C) Fransa E) Japonya

 SSCB bu savaşta çok büyük yıkıma uğramış ve yaklaşık 20 milyon insanını yitirerek II. Dünya Savaşı’nda en çok can kaybı yaşayan ülke olmuştur.

☸ Kuzey Afrika Cephesi

4. Kuzey Afrika Cephesi’nde Müttefikler,

✎ İtalya savaş öncesinde 1935’te Habeşistan’ı, 1939’da da Arnavutluk’u işgal etmişti.

I.

✎ 10 Haziran 1940’ta İtalya Almanya’nın yanında savaşa girmiş, 1940 sonbaharında

II. İtalya,

Somali’nin İngiliz egemenliğindeki bölümünü ele geçirmiştir. ✎ İtalya Mısır’ı ele geçirmek için taarruza geçmişse de başarılı olamamıştır. Daha

sonra Almanlar Rommel komutasında asker göndermiş ve Mihver devletleri burada Kahire’ye kadar ilerlemiştir. Ancak buradaki İngiliz direnişi başarılı olmuş, İngilizler daha sonra taarruza geçerek El-Alameyn zaferiyle sonuçlanmıştır. Bundan sonra Almanlar ve İtalyanlar Batı Çölü boyunca geri çekilmek zorunda kalmıştır.

Almanya,

III. Japonya devletlerinden hangilerinin işgallerine karşı mücadele etmiş ve başarılı olmuşlardır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

✎ 28 Ekim 1940’ta İtalya, Doğu Akdeniz üstünlüğünü ele geçirmek için Yunanistan’a

saldırıp Ege Denizi’ne inmeyi planlamışsa da başarılı olamamıştır.

1-E

2-C

3-A

4-D

~ 329 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

☸ Japonya’nın Savaştığı Cepheler ✎ Pearl Harlbour Baskını’yla aynı gün Formoza’dan kalkan Japon uçakları Filipin Ada-

larına saldırmış, bu adalar daha sonra Japon birliklerince işgal edilmiştir. ✎ General Douglas Mac Arthur komutasındaki ABD ve Filipin güçleri yenilmiş ve böl-

geyi boşaltmak zorunda kalmışlardır. Japonlar 1942 Mayısı’nda Filipin’i ele geçirdiğinde 36 bin kadar asker ve 25 bin sivili esir almışlardır. ✎ Japonlar saldırılarını sürdürerek ABD’den Guam ve Wake adalarını, İngiltere’den

1. II. Dünya Savaşı’nda Japonya, I.

Hong Kong,

II. Singapur, III. Filipinler bölgelerinden hangilerini işgal etmiştir? A) Yalnız I

de Hong Kong’u almışlardır. Japon askerleri Tayland üzerinden hareketle Malaya’yı işgal etmiş ve yarımadanın alt bölümlerine, Singapur’a doğru ilerleyerek 1942 Şubatı’nda burayı işgal etmişlerdir.

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ Daha sonra Saravak, Brunei, Borneo, Timor, Cava, Sumatra, Selebes, Yeni Britanya,

Solomon Adaları, Yeni Gine’nin doğusu, Gilbert Adaları, Andaman Adası ve Aleut Adaları da Japonya’nın eline geçmiştir. ✎ Bu saldırılar sonucunda Japonya, Güneydoğu Asya’nın denizden ulaşımını denetle-

yen adaları ele geçirmiştir. Japonlar ayrıca Çinhindi ve Tayland’dan geçerek Birmanya’yı da işgal etmiş ve oradaki İngiliz birliklerini Hindistan’a çekilmek zorunda bırakmışlardır. Ayrıca Güney Asya’ya kurdukları üslerden Avustralya’ya da hava saldırıları düzenlemişlerdir.

☸ ABD’nin Savaştığı Cepheler ✎ Başlangıçta taraflara silah satmayan ABD, savaşın Almanya lehine dönmesi üzerine

tarafsızlığını bozmuş ve silah satışını serbest bırakmıştır. Alman ilerleyişi durdurulamayınca 1940’ta İngiltere’ye para ve silah yardımı da yapmıştır. 1941’de “Ödünç Verme ve Kiralama Yasası”nı çıkaran Amerika, her ülkeye yiyecek ve savaş malzemesi dâhil her türlü yardımı “bedeli savaş sonunda ödenmek şartıyla” verecekti. ✎ 14 Ağustos 1941 tarihinde ABD ve İngiltere bir araya gelerek Atlantik Bildirisi’ni

yayınlamışlardır.

 İngiltere Başbakanı Winston Churchill ile o sırada henüz savaşa girmemiş olan ABD Başkanı Franklin D. Roosevelt arasında, Kanada açıklarında bir savaş gemisinde yapılan görüşmeler sonucunda, 14 Ağustos 1941’de yayımlanan bildiridir. Bu maddeler daha sonra Birleşmiş Milletler Antlaşması’nın nüvesi olmuştur.

2. II. Dünya Savaşı öncesinde tarafsız kalan ABD’nin 1941’de çıkardığı “Ödünç Verme ve Kiralama” yasası ile, I.

Almanya’ya destek olmak,

II. bedeli savaş sonunda ödenmek üzere her ülkeye yardım yapmak, III. Wilson İlkeleri’nin hayata geçmesini sağlamak unsurlarından hangilerini amaçladığı savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

3. İngiltere Başbakanı Winston Churchill ile ABD Başkanı Franklin D. Roosevelt tarafından 14 Ağustos 1941’de yayımlanan ve Birleşmiş Milletler Teşkilâtı’nın ilk adımı olarak kabul edilen belge aşağıdakilerden hangisidir? A) Balfour Deklarasyonu B) Schuman Bildirgesi C) Atlantik Bildirisi D) Hoover Moratoryumu E) Monroe Doktrini

ATLANTİK BİLDİRİSİ (14 Ağustos 1941) ❆ Savaştan sonra toprak kazanılmayacaktır. ❆ İlgili halkın onayı alınmadan toprak değişikliği yapılmayacaktır. ❆ Uluslar kendi geleceklerini kendileri belirleyeceklerdir. (self-determinasyon). ❆ Uluslararası iş birliği gerçekleştirilip geliştirilecektir. ❆ Temel ham maddelerden eşit biçimde faydalanılacaktır. ❆ İnsanlar korku ve açlıktan kurtarılacaktır. ❆ Açık denizlerde ticaret serbestliği gerçekleştirilecektir. ❆ Mihver Devletler silahtan arındırılacak ve savaştan sonra topyekûn silahsızlanmaya gidilecektir.

4. Aşağıdakilerden hangisi, 1941’de ABD ile İngiltere tarafından yayınlanan ve “Birleşmiş Milletler”in nüvesi olarak kabul edilen Atlantik Bildirisi’nde yer alan ilkelerden biri değildir? A) Bedeli savaş sonunda ödenmek üzere her ülkeye yardım yapılması B) Uluslararası iş birliğinin gerçekleştirilip geliştirilmesi C) Açık denizlerde ticaret serbestliğinin tanınması D) Temel ham maddelerden eşit biçimde yararlanılması E) Ulusların, kendi geleceklerini kendilerinin saptaması

 Atlantik Bildirisi Birleşmiş Milletler Teşkilâtı’nın ilk adımını oluşturmuştur. 1-E

~ 330 ~

2-B

3-C

4-A

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ 7 Aralık 1941’de, Japon uçak gemilerinden havalanan 360’ın üzerinde savaş uçağı,

Japon Amirali Soroku Yamamoto’nun planlamasıyla Hawaii’deki Pearl Harlbour’da bulunan ABD üslerini bombalamıştır. (Pearl Harlbour Baskını) ✎ Japonlar bombaladıkları 8 savaş gemisinden 6’sını batırmış ya da kullanılamaz hale

getirmişse de üssün kendisi pek zarar görmemiştir. Uçak gemileri o anda başka yerde oldukları için bu saldırıdan kurtulmuştur. ✎ Bu olay üzerine ABD Kongresi 8 Aralık 1941’de Japonya’ya, üç gün sonra da Alman-

ya ve İtalya’ya savaş ilan etmiştir.

1. ABD’nin II. Dünya Savaşı’na girmesinde etkili olan gelişme aşağıdakilerden hangisidir? A) Almanya’nın Avrupa’da ilerlemesi B) Pearl Harlbour Baskını’nın yaşanması C) ABD ticaret gemilerinin Atlas Okyanusu’nda batırılması D) Japonya’nın Uzak Doğu’da güçlenmesi

☸ Kuzey Afrika Çıkarması

E) Normandiya Çıkarması’nın başarılı olması

✎ General Dwight D. Eisenhower komutasındaki İngiliz ve ABD askerlerinden oluşan

100 bin kişilik bir kuvvet Fas ve Cezayir kıyılarına bir çıkarma yapmıştır. Müttefikler önce Tunus’a ilerlemiş, ancak Akdeniz üzerinden hava ve deniz yoluyla getirilen güçlü Alman birliklerince durdurulmuştur. ✎ 1943 Ocak ayı sonunda Batı Çölü’nü geçerek Tunus’a giren Müttefik orduları zorlu

çarpışmalardan sonra Mayıs 1943’te Alman ve İtalyan kuvvetlerini çökertmiştir.

☸ İtalya Çıkarması ✎ Müttefikler Kuzey Afrika’daki başarılarını 1943 Temmuzu’nda Sicilya’yı işgal ederek

sürdürmüştür. Sicilya’nın yitirilmesi ve İtalya’nın müttefiklerce bombalanması İtalyan diktatörü Benito Mussolini’yi savaştan çekilmeye zorlamıştır. ✎ Eylül başlarında İtalya teslim olmuş ve Malta’daki donanmasına el konulmuştur. Bu

2. II. Dünya Savaşı’da Fransa’nın işgalden kurtarılması ve Almanya’ya ağır bir darbe vurulması amacıyla 1944’te Müttefik Devletlerin General Eisenhower komutasında gerçekleştirdikleri askerî harekât aşağıdakilerden hangisidir? A) Normandiya Çıkarması B) Stalingrad Kuşatması C) Barbarossa Harekâtı D) Pearl Harlbour Baskını E) Midway Denizi Savaşı

olay İtalya’da müttefikler ile Almanları karşı karşıya bırakmıştır.

☸ İkinci Cephe’nin Açılması (Normandiya Çıkarması) ✎ Fransa’nın kurtarılması için ABD, İngiliz ve Kanada birliklerinden oluşan Müttefik

güçleri 1944 Mayısı’nda İngiltere’nin güney kıyılarında toplanmıştır. Ayrıca bu birlikleri denizin öbür kıyısına götürmek üzere 4.000 gemi ve çıkarma aracı ile bunları korumak için savaş gemilerinden oluşan bir filo da hazırlanmıştır.

3. Fransa’nın Alman işgalinden kurtarılmasında, I.

Türkiye’nin Almanya’ya savaş açması,

II. Pearl Harlbour Baskını, III. Normandiya Çıkarması gelişmelerinden hangilerinin etkili olduğu savunulamaz?

 Normandiya Çıkarması’nda Müttefik güçlerinin başkomutanı General Eisenhower’dı.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

✎ Almanlar, saldırının Dover Boğazı’ndan geleceğini düşünürken, çıkarma Cherbourg

ile Le Havre arasında yer alan Normandiya kıyısında başlamıştır. ✎ 6 Haziran’da paraşüt birlikleri, bombardıman uçakları desteğinde askerler ve tank-

larla Almanları Kuzey Fransa boyunca batıya süren Müttefikler, 25 Ağustos 1944’te Paris’i kurtarmışlardır. General Eisenhower Eylül’de Fransa’daki Müttefik kuvvetlerin komutanlığına getirilmiştir.

4. 13 Ağustos 1944’te İtalya’daki Müttefik güçlerinin Floransa’yı almaları üzerine Almanlar, I.

☸ Almanya’nın Teslim Olması ✎ İtalya’daki Müttefik güçler 13 Ağustos 1944’te Floransa’yı alınca, Almanlar bunun

üzerine Pisa ile Rimnini arasında bir savunma hattı oluşturarak kış gelene kadar burada tutunmuşlardır. ✎ Nisan 1945’te Müttefikler de Po ırmağını geçerek Alp Dağları’na doğru ilerlemiştir.

Berlin’e geldiklerinde ise Hitler intihar etmiş, yerini Amiral Karl Doenitz’e bırakmıştır. 2 Mayıs 1945’te Berlin teslim olmuş ve böylece Avrupa’daki savaş son bulmuştur.

Pisa,

II. Maginot, III. Rimnini bölgelerinden hangileri arasında bir savunma hattı oluşturmuş ve kış gelene kadar burada tutunmuşlardır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

1-B

2-A

C) I ve III

E) I, II ve III

3-D

4-C

~ 331 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

☸ Japonya’nın Teslim Olması ve Savaşın Sona Ermesi ✎ ABD, Japonya’nın kıyı kentlerini bombaladığı sırada başkan Truman, Japonların di-

renişini kırma ve savaşı bir an önce bitirme gerekçesiyle atom bombası kullanmaya karar vermiştir. ✎ Atom bombası ABD’de gizlice geliştirilen ve yıkım gücü son derece büyük olan bir

silahtı. 6 Ağustos 1945’te ABD hava kuvvetlerinin bir bombardıman uçağı Hiroşima kenti üzerine ilk atom bombasını atmıştır. 3 gün sonra, 9 Ağustos 1945’te ise gücü azaltılmış bir atom bombası da Nagazaki’ye atılmıştır.

1. II. Dünya Savaşı’nda Japonların direnişini kırmak ve savaşı kısaltmak gerekçesiyle atom bombası kullanmaya karar veren ABD başkanı aşağıdakilerden hangisidir? A) Truman

B) Mac Arthur

C) Eisenhower

D) Roosevelt

E) Montgomery

✎ Bu bombalar Hiroşima’da 200 bin Nagazaki’de 80 bin sivilin ölmesine ve on binler-

ce kişinin yaralanmasına yol açmıştır. Öte yandan bu kentler büyük ölçüde yıkılmış, bitki örtüsü büyük zarar görmüş, atom bombasının yol açtığı radyasyonun etkisi de yıllarca sürmüştür. Radyasyon nedeniyle daha sonra sakat insanlar doğmaya veya ölmeye devam etmiştir. ✎ 8 Ağustos’ta SSCB’nin de Japonya’ya savaş açarak Mançurya ve Kore’yi işgale baş-

laması üzerine, Japonya 2 Eylül’de resmen teslim olmuş ve II. Dünya Savaşı sona ermiştir.

 Hiroşima’ya “Küçük Çocuk” adlı atom bombası Enola Gay isimli uçaktan yerel saat 8.15’te atılmış, bu bombanın atılması ile 140.000 kişilik katliam gerçekleşmiştir. Oluşturduğu radyasyonun etkileri ile hayatını kaybeden insan sayısı 230.000 kişiye ulaşmış, kentin % 60’ı haritadan silinmiştir.

2. II. Dünya Savaşı’nda “Küçük Çocuk” adlı ilk atom bombası aşağıdaki şehirlerden hangisine atılmıştır? B) Hiroşima

A) Tokyo C) Nagazaki

D) Osaka E) Kyoto

3 gün sonra Nagazaki’ye “Şişman Adam” isimli plütonyum bombası atılmıştır. 12:02’de 21 ton patlayıcının gücünde olan bu bombanın etkisiyle 75.000 kişi anında kavrulmuştur. 5 yıl içerisinde bir o kadar insan daha ölmüş ve sakat kalmıştır. 3. II. Dünya Savaşı sırasında Japonya’nın, I.

Tokyo,

II. Hiroşima, III. Nagazaki şehirlerinden hangilerine atom bombası atılmıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

Atom bombası patlama anı

C) I ve III

E) I, II ve III

Hiroşima’ya atılan Little Boy (Küçük Çocuk)

D) II. DÜNYA SAVAŞI SÜRECİNDE BARIŞ ORTAMINI HAZIRLAYAN KONFERANSLAR

4. 14-24 Ocak 1943 tarihleri arasında ABD Başkanı Roosevelt ile İngiltere Başbakanı Churchill arasında gerçekleşen ve Kuzey Afrika Cephesi’nden sonra savaşın nasıl şekillendirilmesi konusunun görüşüldüğü konferans aşağıdakilerden hangisidir? A) Potsdam Konferansı

1) CASABLANCA KONFERANSI (14-24 OCAK 1943) ✎ 14–24 Ocak 1943 tarihleri arasında Roosevelt (ABD) ile Churchill (İngiltere) arasın-

da Casablanca’da yapılan görüşmelerdir. ✎ Konferans, Kuzey Afrika Cephesi’nden sonra savaşın nasıl şekillendirilmesi konusu-

B) Quebec Konferansı C) Washington Konferansı D) Yalta Konferansı E) Casablanca Konferansı

nu görüşmek üzere toplanmıştır. ✎ Konferansta alınan başlıca kararlar şunlardır:

~ 332 ~

1-A

2-B

3-D

4-E

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

❆ Rusya üzerindeki baskıyı hafifletmek için Sicilya’ya çıkarma yapılacak ve

Almanya üzerindeki baskı artırılacak, ❆ Almanya’nın gücü yeterince zayıflayınca Avrupa’da da bir cephe açılacak

ve Almanya, Japonya ve İtalya kayıtsız şartsız teslim oluncaya kadar mücadeleye devam edilecek,

1. Aşağıdakilerden hangisi II. Dünya Savaşı sürecinde toplanan konferanslardan biri değildir? A) Casablanca Konferansı

❆ Mihver Devletleri ile teslim olmaları dışında bir antlaşma yapılmayacak,

B) San Remo Konferansı

❆ Balkanlarda ikinci cephenin açılmasını mümkün kılmak için, Türkiye’nin de

C) Washington Konferansı

savaşa katılması konusunda gerekli askerî hazırlıklar yapılacak, ❆ Almanya, İtalya ve Japonya’nın liderleri yenilgiyi dünya kamuoyu önünde

D) Quebec Konferansı E) Moskova Konferansı

kabul edecektir. ✎ Mihver Devletlerin kayıtsız-şartsız teslimi konusunda konferansta alınan karar, bu

devletlere hiçbir ümit ışığı bırakmaması ve savaşın uzamasına sebep olması gerekçesiyle, sonradan bazı eleştirilere neden olmuştur.

2. II. Dünya Savaşı sürecinde toplanan, I.

2) WASHİNGTON (TRİDENT) KONFERANSI (12-26 MAYIS 1943) ✎ Kuzey Afrika Cephesi’nin tasfiyesi üzerine alınacak yeni tedbirleri görüşmek üzere

12-26 Mayıs 1943 tarihleri arasında toplanan bu konferans, Roosevelt ile Churchill arasında olmuştur.

Tahran,

II. Casablanca, III. Washington konferanslarından hangileri İngiltere ile ABD arasında gerçekleşmiştir? A) Yalnız I

✎ Trident Konferansı olarak da bilinen bu konferansta başlıca şu kararlar alınmıştır:

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

❆ İtalya işgal edilerek savaşta saf dışı bırakılacak, ❆ İkinci Cephenin Fransa’da açılması işi 1944 ilkbaharında tamamlanacak, ❆ Barışı koruma sorumluluğu ABD, İngiltere, SSCB ve Çin’e verilecek, ❆ Türk hava alanlarından yararlanmak için gerekli hazırlıklar yapılacak, ❆ Avrupa’da bir konfederasyon kurulacak ve bu, Tuna, Balkan ve İskandinav

federasyonlarını ihtiva edecek,

3. Aşağıdakilerden hangisi, ABD Başkanı Roosevelt ile İngiltere Başbakanı Churchill arasında 12-26 Mayıs 1943 tarihleri arasında toplanan Washington Konferansı kararlarından biri değildir?

❆ Türkiye de Balkan Federasyonu’na dâhil olacak,

A) İtalya savaşta saf dışı bırakılacak

❆ İngiltere ile Rusya arasında kuvvetli bir Fransa bulunacak, ayrıca Polonya

B) Barışı koruma sorumluluğu ABD, İngiltere, SSCB ve Çin’e verilecek

ile Çekoslovakya Sovyetlerle iyi geçineceklerdir.

3) QUEBEC KONFERANSI (14-24 AĞUSTOS 1943) ✎ Bu konferans İtalya’da Mussolini’nin düşmesi üzerine ortaya çıkan yeni durum kar-

C) Türk hava alanlarından yararlanmak için gerekli hazırlıklar yapılacak D) Türkiye de Balkan Federasyonu’na dâhil olacak E) Dünya barışını sağlamak amacıyla Birleşmiş Milletler Teşkilâtı kurulacak

şısında ikinci cephe meselesini yeni bir açıdan ele almak amacıyla Churchill, İngiliz Genelkurmayı ve Amerikan Genelkurmayı arasında Quebec’te yapılmıştır. ✎ Konferansta Churchill, ikinci cephenin Fransa yerine Türkiye’de açılmasında çok ıs-

rar etmiş fakat görüşünü kabul ettirememiştir. ✎ Konferansta alınan başlıca kararlar şunlardır: ❆ İkinci cephe Fransa’da Normandiya kıyılarında açılacak ve bunun hazırlan-

ması sorumluluğu da Amerika’da olacak, ❆ Almanya’nın bombalanmasına ve İtalya’nın işgal edilmesine kararlılıkla

devam edilecektir.

4. II. Dünya Savaşı sürecinde toplanan, I.

Quebec,

II. Washington, III. Kahire konferanslarından hangilerinde “İkinci Cephe”nin açılması konusu görüşülmüştür? A) Yalnız I

4) I. MOSKOVA KONFERANSI (19-30 EKİM 1943)

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ 1943 yılı Ekim ayında Moskova’da Dışişleri Bakanları düzeyinde toplanan, Tahran

Zirvesi’nin hazırlığı niteliğindeki ve II. Dünya Savaşı’nın yürütülmesinin yanı sıra savaş sonrası düzen ile ilgili bir konferanstır.

1-B

2-D

3-E

4-C

~ 333 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ “Savaş sonrası düzen” için yapılan ilk toplantı olarak kabul edilmektedir. ✎ Türkiye açısından da büyük önem taşıyan bu konferansa İngiltere’den Sir Anthony

Eden, ABD’den Cordell Hull, SSCB’den Vyacheslav Molotov ile Çin Dışişleri Bakanı katılmıştır. ✎ Konferansta alınan başlıca kararlar şunlardır: ❆ Sovyetler Birliği Almanya’ya karşı nihaî zafere kadar savaşacağı konusun-

da güvence vermiştir. ❆ Sovyetler Birliği, savaştan sonra barışı sürdürebilmek için bütün devletle-

rin eşit haklarla katılabileceği uluslararası bir örgütü destekleyeceğini söylemiştir. (Bu karar Birleşmiş Milletlerin kurulmasına ortam hazırlamıştır.) ❆ Avusturya’nın işgale uğramış dost bir ülke olduğu ve savaştan sonra ken-

disiyle bir barış antlaşması yapılmasının söz konusu olmadığı konusunda anlaşmaya varılmıştır.

1. Moskova Konferansı’ndan sonra yayınlanan bildirilerde Müttefik devletlerin kayıtsız şartsız teslim olmasından sonra, barışı sürdürebilmek için bütün devletlerin eşit haklarla katılabileceği bir örgüt kurmasına karar verilmiştir. Bu kararın, aşağıdakilerden hangisinin kurulmasına ortam hazırladığı savunulabilir? A) NATO B) Birleşmiş Milletler C) Varşova Paktı D) Avrupa Birliği E) Milletler Cemiyeti

❆ Savaş suçlularının II. Dünya Savaşı sonunda oluşturulacak bir mahkemede

yargılanması karara bağlanmıştır. (Nürnberg Yargılamaları) ❆ Konferansta kabul edilen ve yayımlanan “Kurtarılmış Avrupa Deklarasyo-

nu” ile Almanya’da Nazizm’in İtalya’da ise Faşizmin tasfiyesi kararlaştırılmıştır.

2. 22-26 Kasım 1943 tarihleri arasında Uzak Doğu’daki gelişmeleri değerlendirmek amacıyla toplanan Kahire Konferansı’na, I.

Çin,

II. Japonya,

5) KAHİRE KONFERANSI (22-26 KASIM 1943) ✎ II. Dünya Savaşı’ndan sonra Uzak Doğu’daki gelişmeleri değerlendirmek amacıyla;

Roosevelt (ABD), Churchill (İngiltere) ve Mareşal Chiang Kai-Shek (Çin) arasında Kahire’de yapılmıştır.

III. İngiltere devletlerinden hangileri katılmıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ Tahran Konferansı’nın ön hazırlığı anlamına gelen bu konferansta, Churchill ikinci

cephenin Balkanlarda açılması fikrini savunmuşsa da bu fikir kabul görmemiştir. ✎ Konferansta; Uzak Doğu’daki savaşta nasıl hareket edileceği, Japonya’nın I. Dünya

Savaşı’ndan sonra ele geçirdiği topraklardan çıkarılması ve Kore’nin bağımsızlığının sağlanması konuları ele alınmıştır. ✎ Uzak Doğu’da çıkarları olan diğer devletlerin konferansa katılmaması nedeniyle bir

sonuca varılamamıştır.

3. II. Dünya Savaşı’nın devam ettiği dönemde Müttefik Devletlerin Türkiye’yi kendi yanlarında savaşa sokma kararı aldıkları konferans aşağıdakilerden hangisidir? A) Tahran

B) Quebec

C) Moskova

D) Yalta

E) Potsdam

6) TAHRAN KONFERANSI (28 KASIM-1 ARALIK 1943) ✎ Roosevelt, Churchill ve Stalin arasında yapılmıştır. Şifre adından dolayı konferans

“Eureka” adıyla da bilinmektedir. ✎ Rusya’nın ısrarı sonucu ikinci cephenin 1 Mayıs 1944’te açılması kabul edilmiştir. ✎ İkinci cephe ile ilgili olarak Türkiye’nin de savaşa katılmasına karar verilmiştir. ✎ Oder Nehri’ne kadarki Alman topraklarının Polonya’ya verilmesi kabul edilmiştir. ✎ Savaş sonrası barış düzeninin korunması için bir milletlerarası teşkilât kurulması

fikri taraflarca kabul edilmekle beraber, SSCB dört büyük devlet arasına Çin’in de katılmasına itiraz etmiş fakat isteklerini kabul ettirememiştir.

4. 28 Kasım-1 Aralık 1943 tarihleri arasında toplanan ve Roosevelt, Churchill ve Stalin’in savaş sonrası barış düzeninin korunması için uluslararası bir teşkilât kurulması fikrinin kabul edildiği konferans aşağıdakilerden hangisidir? A) Casablanca

B) Yalta

C) Quebec

D) Kahire E) Tahran

7) II. MOSKOVA KONFERANSI (9-20 EKİM 1944) ✎ Churchill (İngiltere) ve Stalin (SSCB) arasında yapılmıştır. ✎ Toplanma amacı Balkan topraklarında nüfuz alanlarının paylaşımıdır.

~ 334 ~

1-B

2-D

3-A

4-E

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ Konferansta alınan başlıca kararlar şunlardır; ❆ Romanya, Rus-Yunanistan-İngiliz nüfuzuna terk edilmiştir. ❆ Yugoslavya ve Macaristan % 50 İngiliz, % 50 Rus nüfuzu altında olacaktı. ❆ Bulgaristan için bu oranlar, % 75 Rus, % 25 İngiliz olarak belirlenmiştir. ❆ Bu yüzde oranlarının anlamı, kabinelere girecek ve orada temsil edilecek

siyasal eğilimlerin oranlarıydı. ❆ Almanya için kurulacak Müttefik Kontrol Komisyonu’nda Fransa’ya da yer

1. 9-20 Ekim 1944 tarihleri arasında İngiltere ile SSCB arasında gerçekleşen ve Almanya için kurulacak “Müttefik Kontrol Komisyonu”nda Fransa’ya da yer verilmesi kararının alındığı konferans aşağıdakilerden hangisidir? A) I. Moskova

B) Potsdam

C) Quebec

D) San Francisco

verilmesi ile Montreux Sözleşmesi’nin değiştirilmesi de kabul edilmiştir.

8) YALTA KONFERANSI (4-11 ŞUBAT 1945) ✎ Almanya’nın çökmesinden ardından hangi bölgelerin kimin denetiminde olacağı ya

da kimlerin nereleri kurtaracağı konusunda anlaşmazlıkları çözüme kavuşturmak ve “savaş sonrası dünyasını” ana çizgileriyle düzenlemek amacıyla SSCB’nin Yalta kentinde (Kırım’daki) toplanmıştır. ✎ Konferansa Roosevelt, Churchill ve Stalin katılmıştır. ✎ Konferansta alınan başlıca kararlar şunlardır:

E) II. Moskova

2. Yalta Konferansı’nda görüşülen, I.

Sovyetlerin Çin’le bir dostluk antlaşması imzalaması,

II. Sovyetlerin Japonya’ya savaş açması, III. Müttefiklerin Almanya’nın birer bölgesini işgal etmesi konularından hangilerinin, savaşın daha geniş alanlara yayılmasını engelleme amacı taşıdığı savunulabilir? A) Yalnız I

❆ SSCB, Almanya’nın teslim olmasından kısa bir süre sonra Japonya’ya savaş

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

açmayı ve Uzak Doğu savaşına katılmayı kabul etmiştir. ❆ Almanya üç işgal bölgesine ayrılacak, fakat İngiltere ve Amerika kendi böl-

gelerinde Fransa’ya da bir kısım bırakacaklardı. Aynı şekilde Berlin şehri de ortak işgal altında bulunacaktı. ❆ SSCB, Almanya’nın 20 milyar dolar tamirat borcu ödemesini ve bunun ya-

rısının kendilerine verilmesini; bahse konu borcun da yarısının iki yıl içinde makine, sınaî teçhizat seklinde menkul sermaye olarak, geri kalan bakiyenin de 10 yıl içinde Almanya’nın çeşitli ürünlerinden ödemesini ve Alman ağır sanayinin % 80’inin yok edilmesini teklif etmişlerdir. Ancak bu teklif ABD ve İngiltere tarafından çok ağır bulunmuş ve 20 milyar rakamı esas olmak kaydıyla ödeme şekli ileriki müzakerelere bırakılmıştır.

3. II. Dünya Savaşı sırasında 1 Mart 1945’e kadar Mihver Devletlere savaş ilan eden devletlerin Birleşmiş Milletler Teşkilâtı’nın kurucu üyeleri arasında yer alabileceği kararının alındığı konferans aşağıdakilerden hangisidir? A) Kahire

B) San Francisco

C) Washington

D) Yalta

E) Potsdam

❆ Birleşmiş Milletler’in kurulması da kabul edilmiş ve Birleşmiş Milletler

Sözleşmesi’nin temel ilkeleri belirlenmiştir. Buna göre 1 Mart 1945’e kadar ortak düşmana savaş ilan etmiş olanların üyeliğe alınmalarına karar verilmiştir.

4. Yalta Konferansı’nda alınan karar doğrultusunda Türkiye, I.

ABD,

II. İngiltere,

 Bu karar üzerine Türkiye simgesel olarak 23 Şubat 1945’te Almanya ve Japonya’ya savaş ilan etmiştir.

III. Almanya devletlerinden hangilerine simgesel olarak savaş ilan etmiştir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

9) SAN FRANCİSCO (BM) KONFERANSI (26 HAZİRAN 1945) ✎ Aralarında Türkiye’nin de yer aldığı toplam 51 devlet temsilcisinin katıldığı bu kon-

ferans, Birleşmiş Milletler’in kurucu antlaşmasını kabul etmek ve imzalamak amacıyla toplanmıştır. ✎ Fransa’nın da katılımıyla ABD, İngiltere, SSCB ve Çin’e Birleşmiş Milletler’in Güven-

lik Konseyi’nde daimî üyelik ve veto hakkı verilmiştir.

5. Birleşmiş Milletler Teşkilâtı’nın kurulması amacıyla toplanan konferans aşağıdakilerden hangisidir? A) Quebec

B) Washington

C) Moskova

D) Yalta

E) San Francisco

 BM Antlaşması’nı imzalayan 51 devletten biri Türkiye’dir. Bu yüzden Türkiye BM’nin kurucu üyesi konumundadır.

1-E

2-A

3-D

4-C

5-E

~ 335 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

10) POTSDAM KONFERANSI (17 TEMMUZ-2 AĞUSTOS 1945) ✎ II. Dünya Savaşı sürecinde ABD, SSCB ve İngiltere arasında yapılan son toplantıdır. ✎ Daha önceki konferanslar savaşın nasıl bitirileceği konusunda toplanmışken, Pots-

dam Konferansı diğerlerinden faklı olarak barışın nasıl sağlanacağını konu almıştır. ✎ Konferansta alınan başlıca kararlar şunlardır;

1. Müttefik Devletler tarafından II. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru toplanan son büyük konferans aşağıdakilerden hangisidir? A) Potsdam

B) Quebec

D) Yalta

❆ Polonya-SSCB sınırı Curzon Çizgisi olarak kabul edilecek.

C) Kahire

E) Washington

❆ Almanya’daki tüm Nazi kurumları ortadan kaldırılacak. ❆ Avusturya dört devlet arasında işgal bölgelerine ayrılacak. ❆ İşgal bölgelerinde ayrı ayrı demokratik rejimler kurulacak. ❆ Alman donanmasının büyük bölümü tahrip edilecek ve savaş suçluları

yargılanacak. ❆ İspanya savaşa katılmamakla birlikte Mihver devletleri ile iş birliği yaptığı

için Birleşmiş Milletler’e alınmayacak.

2. Potsdam Konferansı’nda Alman Nazi birlik ve örgütlerinin tümüyle kaldırılması, Alman savaş endüstrisinin ortadan kaldırılarak yeniden düzenlenmesi ve ekonomisinin Müttefiklerce kontrol edilmesi kararları alınmıştır. Bu kararlara bakarak Müttefik Devletlerin aşağıdakilerden hangisini amaçladığı savunulamaz? A) Alman saldırganlığının önlenmesi

11) PARİS BARIŞ ANTLAŞMASI (10 ŞUBAT 1947) ✎ 1945 yılının sonlarında yapılan Londra ve Moskova Konferansları’nda Müttefikler

arasında bazı konularda anlaşmaya varılmakla birlikte, diğer bazı konulardaki fikir ayrılıkları devam etmiş, bu nedenle de II. Dünya Savaşı’nı bitirecek barış antlaşmalarının imzalanması gecikmiştir. Müttefikler ile Almanya arasında barış antlaşması imzalanmak üzere 29 Temmuz 1946’da Paris Barış Konferansı toplanmıştır. ✎ Konferansta kabul edilen esaslara göre Müttefiklerle İtalya, Macaristan, Bulgaris-

tan, Romanya ve Finlandiya arasında ayrı ayrı olmak üzere 10 Şubat 1947’de Paris Barış Antlaşması imzalanmıştır. ✎ Müttefikler, yenilen devletlerle yaptıkları antlaşmalarla onların sınırlarını ya daralt-

B) Müttefiklere karşı yeni tehditlerin oluşmaması C) Almanya’nın yeni bir savaş çıkarma tehlikesinin engellenmesi D) Avrupa’da barış düzeninin sağlanması E) Ulusçu hareketlerin desteklenmesi

3. İtalya, işgal altında bulundurduğu Meis ve Oniki Ada’yı 1947 Paris Antlaşması ile aşağıdaki devletlerden hangisine bırakmıştır?

E) II. DÜNYA SAVAŞI’NIN SONUÇLARI

B) İngiltere

A) Yunanistan

mışlar ya da savaş öncesi durumuna getirmişlerdir. Nitekim İtalya, işgal altında bulundurduğu Meis ve Oniki Ada’yı Yunanistan’a bırakmıştır.

D) Türkiye

C) Fransa

E) Bulgaristan

4. II. Dünya Savaşı’nın sonuçlarının aşağıdakilerden hangisi üzerinde bir etkisi olduğu söylenemez? A) Soğuk Savaş döneminin başlaması

 İngiltere ve Fransa’nın ekonomisi bozulmuştur.

B) Nükleer silahların önem kazanması

 Nazizm ve Faşizm gibi rejimler önem kaybederken demokrasi önem kazanmıştır.

C) İngiltere’nin sömürgelerini kaybetmesi

 Almanya “Doğu” ve “Batı” olmak üzere ikiye ayrılmıştır.

D) Münih Antlaşması’yla Sudet bölgesinin Almanya’ya verilmesi

 Sömürgecilik sona ermeye başlamış, sömürge altında yaşayan pek çok ülke bağımsızlık mücadelesine başlamıştır.

E) Nazizm ve Faşizm gibi baskıcı rejimlerin önemini kaybetmesi

 ABD ve Rusya dünyanın iki süper gücü olmuş, Soğuk Savaş dönemi başlamıştır.  İlk kez atom bombası kullanılmış, böylece dünya nükleer çağa adım atmıştır.  1945’te Birleşmiş Milletler Teşkilâtı kurulmuş, Türkiye de kurucu 50 ülke arasında yer almıştır. Milletler Cemiyeti 1946’da yetkilerini bu teşkilâta devretmiştir.

5. II. Dünya Savaşı’nda,

 9 Aralık 1948 tarihinde “Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılmasına İlişkin Sözleşme” BM Genel Kurulu’nda kabul edilmiştir.

II. nükleer silah,

 II. Dünya Savaşı’nda işlenen insanlık suçları “soykırım” olarak nitelendirilmiş ve soykırım suçları İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nde yer almıştır. BM 10 Aralık 1948’de bu beyannameyi kabul etmiştir.  Sovyetler Birliği’nin yayılmacı politikasına karşı denge sağlamak için Kuzey Atlantik Paktı (NATO) kurulmuştur. (1949).  SSCB ise NATO’ya karşı 1955’te “Varşova Paktı”nı kurmuştur. Bunun sonucu Sovyet güdümündeki bloğa “Doğu Bloku” veya “Demir Perde” adı verilmiştir.

I.

soykırım,

III. psikolojik savaş olgularından hangilerinin görülmesi savaş sonrasında insan haklarıyla ilgili çalışmaların önem kazanmasına ortam hazırlamıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

 Washington’da 45 ülkenin imzasıyla “Uluslararası Para Fonu” (IMF) kurulmuştur. 1-A

~ 336 ~

2-E

3-A

4-D

5-C

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

Vesayet Konseyi

Birleşmiş Milletler Teşkilâtı adına, vesayet rejimine tâbi kılınabilecek ülkelerin idare ve denetlemesi için kurulmuş konseydir.

1. Birleşmiş Milletler Teşkilâtı’na üye olan her devletin temsil edildiği ve bir oy hakkına sahip olduğu birim aşağıdakilerden hangisidir? A) Genel Kurul

BİRLEŞMİŞ MİLLETLER

Uluslararası Adalet Divanı

Birleşmiş Milletler Teşkilâtı’na üye olan her devletin temsil edildiği ve bir oy hakkına sahip olduğu birimdir.

Genel Kurul

B) Vesayet Konseyi

Birleşmiş Milletler Teşkilâtı’nın yargı organıdır. Bu birimde 9 yıl için seçilen 15 yargıç görevlidir.

C) Güvenlik Konseyi D) Ekonomik ve Sosyal Konsey E) Uluslararası Adalet Divanı

2.  Birleşmiş Milletler’in yürütme organıdır  ABD, İngiltere, Çin, Fransa ve SSCB’nin veto yetkisi vardır.

Genel Sekreterlik

Birleşmiş Milletler Teşkilâtı’nın diğer organlarının çalışmaları için gerekli ortam ve koşulları hazırlamakla görevli birimdir.

Yukarıda özellikleri verilen Birleşmiş Milletler Teşkilâtı’na bağlı birim aşağıdakilerden hangisidir? A) Genel Sekreterlik B) Güvenlik Konseyi C) Vesayet Konseyi D) Genel Kurul

Güvenlik Konseyi

Birleşmiş Milletler’in yürütme organıdır. ABD, İngiltere, Çin, Fransa ve Sovyetler Birliği daimî üyedir ve veto yetkileri vardır.

Ekonomik ve Sosyal Konsey

Bu konsey milletler arasında yapılacak anlaşmalar gereğince ekonomik, sosyal, kültür ve sağlık meseleleri üzerinde çalışır.

E) Ekonomik ve Sosyal Konsey

3. Aşağıdaki devletlerden hangisi Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin daimî üyelerinden biri değildir? B) İngiltere

A) Fransa D) ABD

C) Çin

E) Japonya

BM’YE BAĞLI ÖRGÜTLER VE UZMAN KURULUŞLAR                  

FAO HABITAT IAEA IBRD ILO IMF UNESCO UNICEF UNHCB UNEP UNFPA UNDOF UNFICYP UNIFIL UNMOGIP UNTSO UNRWA WHO

Gıda ve Tarım Örgütü BM İnsan Yerleşimleri Merkezi Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı Uluslararası Bayındırlık ve Kalkınma Bankası Uluslararası Çalışma Örgütü Uluslararası Para Fonu BM Eğitim, Bilim ve Kültür Teşkilâtı BM Çocuk Fonu BM Mülteciler Yüksek Komiserliği BM Çevre Sorunları Programı BM Nüfus Hareketleri Fonu BM Gözlem Gücü BM Kıbrıs Barış Gücü BM Lübnan Barış Gücü BM Hindistan/Pakistan Gözlem Grubu BM Filistin Mütareke Gözlem Teşkilâtı BM Filistin Mültecilerine Yardım Grubu Dünya Sağlık Örgütü

4. Aşağıdakilerden hangisi Birleşmiş Milletler Teşkilâtı’na bağlı uluslararası kuruluşlardan biri değildir? A) Afrika Birliği Örgütü B) Uluslararası Çalışma Örgütü C) Dünya Sağlık Örgütü D) Uluslararası Para Fonu E) Gıda ve Tarım Örgütü

5. Birleşmiş Milletler Teşkilâtı’na bağlı Dünya Sağlık Örgütü’nün kısaltılmış adı aşağıdakilerden hangisidir? A) FAO

B) UNFPA

D) WHO

1-A

2-B

C) ILO

E) UNESCO

3-E

4-A

5-D

~ 337 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

F) II. DÜNYA SAVAŞI SÜRECİNDE TÜRKİYE (1939-1945) ✎ Türkiye II. Dünya Savaşı’na fiilen katılmamıştır. Ancak savaş boyunca izlediği yan-

sızlık siyasetinde zaman zaman büyük baskılara maruz kalmıştır. ✎ Türkiye 1939’da savaş olasılığının iyice artması üzerine toprak bütünlüğünü koru-

maya yönelik ittifak anlaşmaları sağlamak amacıyla bazı girişimlerde bulunmuştur.

1. Aşağıdaki devletlerden hangisi II. Dünya Savaşı’na katılmamıştır? B) İngiltere

A) Fransa C) Sovyet Rusya

D) ABD

E) Türkiye

✎ İlk görüşmeler sonucu Türkiye’nin 12 Mayıs 1939’da İngiltere’yle, 23 Haziran’da da

Fransa’yla “Barış Cephesi” içinde yer aldığını açıklayan ortak bildiriler yayımlanmıştır. Ancak SSCB ile yapılan görüşmelerden bir sonuç alınamamıştır. ✎ Bunun üzerine 19 Ekim 1939’da Ankara’da Türkiye-İngiltere-Fransa İttifak Antlaş-

ması imzalanmıştır. Anlaşmaya göre Türkiye bir Avrupa devletinin saldırısına uğrarsa İngiltere ve Fransa yardımda bulunacak, buna karşılık Avrupa’da çıkacak bir savaş Akdeniz’e yayılırsa Türkiye’de İngiltere ve Fransa’ya yardımda bulunacaktı. ✎ 1941 yılında SSCB’ye saldırmaya hazırlanan Almanya, güney kanadını güvenceye

almak amacıyla Türkiye’ye bir saldırmazlık anlaşması önermiş, Türkiye de bunu hemen kabul etmiştir. 18 Haziran 1941’de imzalanan bu antlaşma Türkiye’nin savaş dışı kalma siyasetinde yeni bir aşama olmuştur.

2. Türkiye II. Dünya Savaşı’nda, I.

II. çok partili hayata geçilmesi, III. SSCB’ye yönelik cephe açılması durumlarından hangilerine yönelik Müttefik Devletlerin baskısı altında kalmıştır? A) Yalnız I

✎ 30 Ocak-1 Şubat 1943 tarihleri arasında Churchill ile İsmet İnönü ve Başbakan Şük-

rü Saraçoğlu’nun katılımıyla Adana’da bir vagon içerisinde yapılan görüşmelerdir. ✎ Toplantıda görüşülen konulardan biri Türkiye’nin üzerinde önemle durduğu Sovyet

✎ İngiltere Dışişleri Bakanı Anthony Eden Moskova Konferansı dönüşünde, 5-6 Kasım

tarafsız kalma,

II. Balkanlar’da toprak kazanma, III. savaşın yıkıcı etkisinden uzak durma durumlarından hangilerine yönelik dış politika izlediği savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

baskısı olsa da, Churchill, II. Dünya Savaşı sürecine Türkiye’yi de dâhil etmek adına çok çaba harcamış fakat İsmet İnönü tüm baskılara rağmen Türkiye’yi savaşın uzağında tutmuştur.

2) I. KAHİRE KONFERANSI (5-6 KASIM 1943)

C) Yalnız III

E) I, II ve III

4. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’nin II. Dünya Savaşı’na katılmasını sağlamak isteyen Müttefik Devletlerin bu amaca yönelik girişimlerinden biri değildir?

1943 tarihleri arasında, Kahire’de Türk Dışişleri Bakanı Numan Menemencioğlu ile bir araya gelmiştir.

A) I. Kahire Konferansı

✎ Eden, Türkiye’den hava üslerini açmasını ve yılsonuna kadar savaşa katılmasını is-

C) Adana Görüşmeleri

temiş, bu önerinin reddi hâlinde İngiltere’nin Türkiye’ye göndermekte olduğu yardımı keseceği uyarısında bulunmuştur.

C) Yalnız III

E) II ve III

3. Türkiye’nin II. Dünya Savaşı’nda, I.

1) ADANA GÖRÜŞMELERİ (30 OCAK-1 ŞUBAT 1943)

B) Yalnız II

D) I ve II

✎ Bunu 10 Ağustos 1941’de SSCB ile İngiltere’nin ortak notası izlemiştir. Savaşın iyice

yoğunlaştığı bu dönemde her iki ülke Türkiye’nin toprak bütünlüğüne saygılı olduklarını bildirmişlerdir. Buna karşılık Türkiye’den 1936 Montrö (Montreux) Boğazlar Sözleşmesi’ni tam olarak uygulayarak İstanbul ve Çanakkale Boğazları’nı savaş gemilerine kapalı tutulmasını istemişlerdir.

savaşa girmesi,

B) II. Kahire Konferansı D) Tahran Konferansı E) Paris Konferansı

✎ Ancak bu istekler Menemencioğlu tarafından reddedilmiştir. Çünkü hava üsleri ve-

rildiği takdirde Almanya Türkiye’nin büyük kentlerini bombalayabilir ve Türkiye savaşa sürüklenebilirdi. Türkiye ise savaşa katılmak için hazırlıklı değildi. 5. Türkiye II. Dünya Savaşı sırasında, I.

Yalta,

3) II. KAHİRE KONFERANSI (4-6 ARALIK 1943)

II. Kahire,

✎ 4-6 Aralık 1943 tarihlerinde Churchill (İngiltere), Roosevelt (ABD) ile İsmet İnönü

III. Potsdam

arasında yapılan Kahire Görüşmeleri’nde Türkiye’nin savaşa girmesi konusunda baskılar oldukça ağır olmuş ve İnönü, Türkiye’nin ihtiyacı olan silah ve malzemenin sağlanması şartıyla prensip olarak savaşa katılmayı kabul etmiştir. ✎ 1944 yılı başlarında Türkiye’nin askerî ihtiyaçlarının tespiti aşamasında çalışmaların

sonuçsuz kalması nedeniyle ilişkiler kopma noktasına gelmiştir. Bunun üzerine Türkiye Müttefik Devletlerle ilişkilerini düzeltmek için 2 Ağustos 1944’te Almanya ile diplomatik ilişkilerini kesmiştir.

~ 338 ~

konferanslarından hangilerine katılmıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

1-E

2-A

C) Yalnız III

E) II ve III

3-D

4-E

5-B

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ Türkiye, üzerindeki baskıların artması ve Yalta Konferansı’nda 1 Mart 1945’e kadar

ortak düşmana savaş ilan etmiş olanların Birleşmiş Milletler üyeliğine alınmalarına karar verilmesi üzerine, savaşın son günlerinde 23 Şubat 1945 tarihinde Almanya ve Japonya’ya simgesel (göstermelik) olarak savaş ilan etmiştir.

1. I.

Refik Saydam,

II. Şükrü Saraçoğlu,

 Türkiye II. Dünya Savaşı’na fiilî olarak katılmamışsa da, bu dönemde savaşan ülkelere silah yapımında kullanılan krom madenini satmıştır.

III. Adnan Menderes Yukarıdakilerden hangileri II. Dünya Savaşı döneminde Türkiye’de başbakanlık yapmıştır? A) Yalnız II

B) Yalnız III

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

4) II. DÜNYA SAVAŞI’NIN TÜRKİYE ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ ✎ İkinci Dünya Savaşı sürecinde Refik Saydam ve Şükrü Saraçoğlu başbakanlık yap-

mış, İsmet İnönü ise cumhurbaşkanı olarak görev yapmıştır. ✎ Bu dönemde Türkiye’nin öncelikli amacı tarafsızlığını korumak ve yıkıcı bir savaşa

girmemekti. Türkiye bunu başarmış olmasına rağmen savaştan çok etkilenmiştir. ✎ Türkiye’de savaş nedeniyle alınan bazı önlemler ve gelişmeler şunlardır:

2. II. Dünya Savaşı sürecinde olağanüstü savaş koşullarının yarattığı yüksek kazancı vergilendirmek ve yabancı tüccarların piyasadaki etkinliğini azaltmak için 9 Kasım 1942 tarihinde çıkarılan kanun aşağıdakilerden hangisidir?

 Bütün illerde hava saldırılarına karşı ‘karartma’ uygulaması başlatılmıştır.

A) Millî Korunma Kanunu

 Çatalca’da olası bir Alman işgaline karşı Çakmak Hattı’nın yapımına başlanmıştır.

B) Gümrük Tarife Kanunu

 Tahıl stoklarına el konmuştur.

C) Toprak Mahsulleri Vergisi Kanunu

 Sıkı fiyat kontrolleri karaborsayı artırmıştır.

D) Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu E) Varlık Vergisi Kanunu

 13 Ocak 1942’de “Ekmek Karnesi” uygulaması başlatılmıştır.  Kıtlık nedeniyle undan pasta ve benzeri ürünlerin yapılması yasaklanmıştır.  İstanbul’da özel otomobillerin ve ticarî araçların trafiğe çıkması yasaklanmıştır.  Radyo yayınlarında kesintiler yapılmıştır.  Karadeniz’deki Türk gemi seferleri durdurulmuştur.  Gece 23:30’dan sonra sokağa çıkma yasağı getirilmiştir.  II. Beş Yıllık Kalkınma Planı yürürlüğe konmuş fakat savaş şartları nedeniyle başarı sağlanamamıştır.  Savaş boyunca yarı seferberlik ilan edilmiş ve yetişkin nüfus askere alınmıştır. Bu durum yerli üretimin azalmasına neden olmuştur.

3. İsmet İnönü’nün Cumhurbaşkanlığı döneminde çıkarılan kanunlar arasında aşağıdakilerden hangisi yoktur? A) Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu B) Millî Korunma Kanunu C) Varlık Vergisi Kanunu D) Nisâb-ı Müzakere Kanunu E) Toprak Mahsulleri Vergisi Kanunu

 1940’ta hükûmete ekonomiye müdahale etme hakkı tanıyan Millî Korunma Kanunu ilan edilmiştir. Millî Korunma Kanunu çerçevesinde getirilen dış ticaret kısıtlamaları, ithalatın önemli ölçüde daralmasına neden olmuştur. İthalatın ve yerli üretimin azalması kıtlık ortamının oluşmasına yol açmıştır.  Petrol Ofisi ile Et ve Balık Kurumu kurulmuştur.  Devletin ekonomik ihtiyaçlarını karşılamak için karşılıksız para basması sonucunda enflasyon ortamı doğmuştur.  1942’de Ticaret Ofisi ve İâşe Müsteşarlığı kurulmuştur.  9 Kasım 1942’de olağanüstü savaş koşullarının yarattığı yüksek kazancı vergilendirmek amacıyla Varlık Vergisi Kanunu çıkarılmıştır. ⇘ Varlık Vergisi Kanunu dünya kamuoyunda Türkiye’nin aleyhine yayınlar yapılmasına yol açmıştır.  1944’te Toprak Mahsulleri Vergisi Kanunu çıkarılmıştır.

4. Türkiye’de, I.

Varlık Vergisi Kanunu’nun çıkarılması,

II. Çakmak Hattı inşaatına başlanması, III. Millî Koruma Kanunu’nun çıkarılması unsurlarından hangileri dünya kamuoyunda Türkiye aleyhine yayınlar yapılmasına yol açmıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

 15 Haziran 1945’te Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu çıkarılmış, ancak bu kanundan beklenen başarı sağlanamamıştır. 1-C

2-E

3-D

4-A

~ 339 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

III. ÜNİTE SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ A) SOĞUK SAVAŞ KAVRAMI VE DÖNEMİN ÖZELLİKLERİ ✎ SSCB ile ABD’nin II. Dünya Savaşı’ndan birer süper güç olarak ortaya çıkması Soğuk

Savaş sürecini başlatmıştır. ✎ II. Dünya Savaşı’ndan sonra ABD ile SSCB arasında, SSCB’nin dağılmasına kadar dö-

KPSS / Tarihin Pusulası

1. “Soğuk Savaş” deyimini ilk kez kullanan ABD’li ekonomist ve devlet adamı aşağıdakilerden hangisidir? A) Charles G. Dawes B) Milton Friadman C) Bernard Baruch D) Richard D. Wolff E) James Tobin

nem dönem görülen gerginlik ve sınırlı çatışmalara Soğuk Savaş denir. Soğuk Savaş siyasî, psikolojik, ekonomik, bilim ve teknoloji alanlarında görülmüştür.)

 “Soğuk Savaş” deyimini ilk kez 1947’de ABD’li Bernard Baruch kullanmıştır. ✎ II. Dünya Savaşından sonra Orta, Doğu ve Güneydoğu Avrupa’da SSCB’nin etkisi

artmaya başlamış ve bu bölgedeki ülkeleri bir ölçüde kendi şemsiyesi altına almıştır. Bundan çekinen ABD ve İngiltere, Batı Avrupa’da ve başka yerlerde Sovyet yanlısı komünist partilerin iktidara gelmemesi için çeşitli girişimlerde bulunmuşlardır. Bu gelişmeler iki taraf arasında karşılıklı ittifakların ortaya çıkmasına (NATO ve Varşova Paktı) ve gerginliğin giderek tırmanmasına yol açmıştır.

2. Aşağıdaki devletlerden hangilerinin II. Dünya Savaşı’ndan birer süper güç olarak çıkması Soğuk Savaş Dönemi’ni başlatmıştır? A) İngiltere-Fransa B) ABD-SSCB C) İngiltere-ABD D) Japonya-İngiltere E) SSCB-Fransa

1) SAVAŞ SONRASI GELİŞMELER ✎ Bu dönemde uluslararası politikayı şekillendiren dört önemli gelişme yaşanmıştır.

Bunlar; ❆ Geleneksel güç dengesinin merkezi ve en önemli öğesi olan Avrupa’nın ve Av-

rupa devletlerinin savaştan büyük bir tahribatla çıkması, ❆ Amerika Birleşik Devletleri ve Sovyetler Birliği’nin savaştan sonra süper güç hâline gelmiş olmaları, ❆ Nükleer silahların geliştirilmesi, ❆ Dünyanın çeşitli bölgelerindeki sömürgeci devletlere karşı ulusal bağımsızlık hareketlerinin başlamasıdır.

2) İKİ KUTUPLU DÜNYA DÜZENİ

3. Aşağıdakilerden hangisi ABD ve SSCB arasında Soğuk Savaş adı verilen sürekli gerginlik ve çatışma döneminin nedenlerinden biri değildir? A) İngiltere ve Fransa’nın savaştan yıpranmış şekilde çıkması B) SSCB’nin komünizmi yayma çabalarının yoğunlaşması C) Dünyadaki en önemli iki gücün ABD ve SSCB hâline gelmesi

✎ II. Dünya Savaşı’ndan sonra Avrupa’nın bir güç merkezi olarak dünya politikası sah-

D) ABD’nin küresel ölçekteki çıkarlarını korumak istemesi

nesinden çekilmesinden sonra, dünya en az yirmi yıl kesin çizgiyle ABD ve Sovyetler Birliği’nin çevresinde “iki kutuplu” bir nitelik kazanmıştır.

E) Çin ve Hindistan gibi güçlü devletlerin ortaya çıkması

✎ Bu iki kutuplu dünya, Doğu Bloku ile Batı Bloğu, “kapitalizm-liberalizm-demokrasi”

ile “komünizm” veya ABD ile SSCB arasında meydana gelmiştir. ✎ Bu düzende dünya devletleri ya iki bloktan birisini seçmiş ya da Bağlantısızlar Ha-

reketi’ne katılan devletler gibi her iki bloğa da eşit mesafede durmaya çalışmıştır.

3) SOĞUK SAVAŞ’A YOL AÇAN GELİŞMELER

4. Ekim 1944’te Churchill ile Stalin arasında gerçekleşen ve tarihte “Yüzdeler Antlaşması” olarak geçen antlaşmanın temel konusu aşağıdakilerden hangisidir?

a) Yüzdeler Antlaşması (1944)

A) Doğu Avrupa’daki etki alanlarının kesin olarak saptanması

✎ Tarihte “Yüzdeler Antlaşması” olarak geçen bu antlaşma, Churchill ve Stalin ara-

B) Küba Krizi’nin çözülmesi

sında 1944 Ekim’inde gerçekleşmiştir. Amacı, Doğu Avrupa’da etki alanlarının kesin olarak saptanması olan bu antlaşmayla, İngiltere ve Rusya Doğu Avrupa’da sahip olacakları üstünlüğü yüzdelerle belirlemişlerdir.

C) Orta Doğu’nun paylaşılması D) Berlin’in nasıl işgal edileceği E) ABD’ye karşı önlem alınması

✎ Buna göre; Macaristan’da İngiltere % 50, Sovyetler % 50, Bulgaristan’da % 25, %

75; Romanya’da % 10, % 90; Yugoslavya’da % 50, % 50; Yunanistan’da % 90, % 10 oranlarında paylaşım yapılmıştır.

~ 340 ~

1-C

2-B

3-E

4-A

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ Hemen savaş sonrasının bu karar ve gelişmeleri Avrupa’nın, komünizmin kıtada

çökmesine kadar süren bölünmüşlüğünü başlatmıştır. Bu kararlar, Batı’nın Doğu Avrupa’daki gücünün sınırının ve aynı zamanda bölgedeki Sovyet üstünlüğünün önemli bir göstergesidir.

b) Berlin Buhranı ✎ II. Dünya Savaşı’ndan sonra Almanya’nın tümünde yapıldığı gibi Berlin şehri de

dört işgal bölgesine ayrılmıştı. SSCB’nin kendi işgal bölgesinden Batılı devletleri çıkarmak istemesi Almanya’nın birleşmesini önlemiş, iki taraf arasında anlaşma bir türlü sağlanamamıştır. ✎ Bunun üzerine ABD, İngiltere ve Fransa kendi işgal bölgelerinde Federal Alman

Cumhuriyeti’ni, SSCB ise kendi işgal bölgesinde Demokratik Alman Cumhuriyeti’ni kurmuştur.

1. 1944’te İngiltere ile SSCB arasında imzalanan Yüzdeler Antlaşması’na göre; Sovyetler Birliği Macaristan’da % 50, Bulgaristan’da % 75, Romanya’da % 90 ve Yugoslavya’da % 50 oranlarında paya sahip olmuştur. Bu durum aşağıdakilerden hangisinin en açık göstergesidir? A) Yatıştırma politikasının uygulandığının B) Orta Doğu’nun paylaşıldığının C) Alman topraklarının paylaşıldığının D) Bölgedeki Sovyet üstünlüğünün E) Nazi Almanyası’nın tasfiye edildiğinin

c) Nükleer Silah Denetiminde Anlaşmazlık ✎ II. Dünya Savaşı’ndan sonra ABD, Baruch Planı’yla atom enerjisinin geliştirilmesi ve

kullanımının tüm aşamalarını denetleyecek olan uluslararası bir Atom Geliştirme Kuruluşu’nun kurulmasını, ihlallere karşı bu kuruluşa sınırsız denetleme yetkisinin tanınmasını, atom silahının yapımıyla ilgili her türlü ihlalin en sert biçimde cezalandırılmasını, kuruluş tam denetim kurduktan sonra atom silahı yapımının yasaklanmasını ve mevcut atom stoklarının yok edilmesini istemiştir.

 ABD, anlaşmayı ihlal edenlerin cezalandırılmasının engellenmemesi için ise Güvenlik Konseyi’ndeki veto sisteminin değiştirilmesini istemiştir.

2. Potsdam Konferansı’nda gündeme gelen, I.

Nazizm’in engellenmesi,

II. savaş suçlularının cezalandırılması, III. Alman topraklarının paylaşılması konularından hangileri Berlin Buhranı’nın yaşanmasına sebep olmuştur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

✎ Baruch Planı, Sovyetler Birliği tarafından kabul edilmemesine rağmen, daha sonra

ABD tarafından Nükleer Silahsızlanma Konferansları’nda ortaya konan önerilerin temelini oluşturması bakımından önemlidir. ✎ SSCB’nin bu planı reddetme nedenleri ise; planın uygulanmasıyla ABD’nin atom si-

lahı yapabilme yeteneğine sahip tek devlet olarak kalması ve ABD’nin, BM’de karar verme sürecine egemen olduğu için, bu örgütün bir kuruluşu olan Atom Enerji Komisyonu’nu da etkisi altına alabileceği düşüncesidir. ✎ Planın tartışıldığı sırada Sovyetler Birliği atom silahının gizlerini ele geçirip bu silahı

çok kısa bir süre içinde yapabilme uğraşı içindeydi. Bu nedenlerden dolayı bu planı kabul etmeyen Sovyetler Birliği ile ABD arasındaki gerginlik daha da büyümüştür.

3. II. Dünya Savaşı’ndan sonra ABD, ortaya koyduğu “Baruch Planı”yla aşağıdakilerden hangisinin düzenlenmesini sağlamaya çalışmıştır? A) Atom silahlarının kullanımı B) Berlin’in nasıl işgal edileceği C) Komünizme karşı tedbir alınması D) Suriye Buhranı’nın önlenmesi E) Küba Krizi’nin çözülmesi

4) SSCB’NİN KOMÜNİZM’İ YAYMA ÇABALARI ✎ II. Dünya Savaşı’nı izleyen ilk üç yıl içinde Sovyetler Birliği’nin etki alanı içinde kalan

sekiz ülkede (Doğu Almanya, Polonya, Çekoslovakya, Macaristan, Romanya, Bulgaristan, Arnavutluk, Yugoslavya) Marksist-Leninist partiler siyasal iktidarı ele geçirmişlerdir. Komünist partisinin büyük ölçüde oy alabildiği Çekoslovakya ve işgalden kurtuluşlarını Sovyet ordularına borçlu olmayan Yugoslavya ve Arnavutluk dışında komünist hareketin zayıf olduğu bu ülkelerde sosyalist rejimlerin kuruluşunda Sovyet askerî varlığı önemli pay sahibi olmuştur. ✎ Savaşın yarattığı güç dengesi ve savaştan hemen sonra Sovyetler Birliği ile Batılı

güçler arasında gerginleşen ilişkiler, Yugoslavya ve Arnavutluk dışında bu ülkelerin sürekli olarak Sovyetler Birliği’nin yörüngesinde kalmasına yol açmıştır. ✎ Yugoslavya, Nazi işgaline karşı Yugoslav halklarının silahlı direnişini örgütlemiş olan

Tito yönetiminde 1948’den sonra Sovyetler Birliği’ne karşı çıkmış ve ondan sonra da bağımsızlığını titizlikle korumuştur.

4. II. Dünya Savaşı’ndan sonra Nazi işgaline karşı Yugoslav halklarının silahlı direnişini örgütleyen ve 1948’den sonra Sovyetler Birliği’ne karşı çıkarak bağımsızlığını koruyan Yugoslav lider aşağıdakilerden hangisidir? A) Mussolini

B) Tito

D) Lenin

1-D

2-C

C) De Gaulle E) Franco

3-A

4-B

~ 341 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Arnavutluk da 1961 yılında Sovyetler Birliği’nden kopacaktır. Öteki altı ülke ise ge-

rek ülke içi sosyalist uygulamalar, gerekse dış politika bakımından Sovyetlerin sadık bir izleyicisi olmuş, bu etkiden sıyrılmaya çalıştıklarında da hep Sovyet müdahalesi ile karşılaşmışlardır. ✎ Sovyetler Birliği 1953’te Doğu Almanya’ya ve 1956’da Macaristan’a askerî birlikler

göndermiş, 1968’de ise yine Sovyetlerin öncülüğünde beş Doğu Avrupa ülkesi Çekoslovakya’daki yönetimi askeri bir müdahale ile değiştirmiştir.

1. Arnavutluk’ta 29 Kasım 1944’te iktidara gelerek komünist idareyi kuran Millî Kurtuluş Cephesi lideri aşağıdakilerden hangisidir? A) Enver Hoca B) İsmail Gaspıralı C) Yusuf Akçura

 Arnavutluk’ta Enver Hoca önderliğindeki Millî Kurtuluş Cephesi 29 Kasım 1944’te iktidara gelerek komünist idareyi kurmuştur.

D) A. Zeki Velidî Togan E) Korbaşı Ergaş

5) AVRUPA DIŞINDA KOMÜNİZM’İN YAYILMASI a) Küba Devrimi ✎ Küba Devrimi, 26 Temmuz 1953 Moncada Kışlası İsyanı’yla başlar, 1 Ocak 1959`da

Batista`nın kovulması ve Santa Clara, Santiago de Cuba şehirlerinin Fidel Castro, Che Guevara, Raul Castro liderliğindeki isyancılar tarafından ele geçirilmesiyle son bulur. ✎ “Küba Devrimi” terimi, aynı zamanda Batista`nın devrilmesi ve Marksist ilkelerin

yeni Küba Hükûmeti tarafından uygulanmasını da ifade etmektedir.

2. 26 Temmuz 1953 Moncada Kışlası İsyanı’yla başlayıp, 1 Ocak 1959`da Batista iktidarının devrilmesiyle son bulan; Fidel Castro, Che Guevara ve Raul Castro gibi isimlerin liderliğinde ortaya çıkan gelişme aşağıdakilerden hangisidir? A) Berlin Buhranı B) Kuzey Kore Devrimi C) Vietnam Savaşı D) Küba Devrimi

b) Çin Devrimi

E) Beyaz Devrim

✎ 1934’te komünizmi amaçlayan Mao Tse-Dung’un kuvvetleri ile milliyetçi Chiang

Kai-Shek arasında başlayan ve II. Dünya Savaşı’nı da kapsayan iç savaş olup, Mao Tse Dung’un 1949’da Çin Halk Cumhuriyeti’ni kurulduğunu ilan etmesiyle sona ermiştir. Çin’de komünizmin kurulması SSCB’nin Asya’da büyük bir müttefike kavuşmasını sağlamıştır.

c) Kuzey Kore Devrimi ✎ Kim İl Sung önderliğindeki komünistler 1946 yılında Kore İşçi Partisi’ni kurmuş, 25

Ağustos 1948’de hem güney hem de kuzey bölgelerinde yapılan genel seçimlerde, Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti tüm Kore halkını temsil eden tek meşru devlet organı olarak kabul edilmiştir. ✎ Ancak daha sonra 1950 yılında başlayan Kore Savaşı sonunda Kore, 38. Enlem sınır

3. II. Dünya Savaşı’ndan sonra ortaya çıkan 38. Enlem Sorunu, aşağıdakilerden hangisinin başlamasında etkili olmuştur? A) Çin İç Savaşı B) Kore Savaşı C) Vietnam Savaşı D) Küba Krizi E) Berlin Buhranı

olmak üzere Kuzey ve Güney Kore olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Kuzey Kore komünist rejimi, Güney Kore ise demokrasi yönetimini benimsenmiştir.

B) DOĞU BLOKU’NUN KURULMASI 1) COMINFORM (5 Ekim 1947) ✎ Joseph Stalin, “Amerikan emperyalizminin bir aleti” olarak tanımladığı Marshall

Planı’na (Avrupa Ekonomik Kalkınma Planı) karşılık olarak; 5 Ekim 1947 tarihinde SSCB, Polonya, Bulgaristan, Çekoslovakya, Romanya, Macaristan, Yugoslavya, İtalya ve Fransa komünist partileri liderlerini bir araya getiren COMINFORM’un kurulduğunu ilan etmiştir.

4. Joseph Stalin’in “Amerikan emperyalizminin bir aleti” olarak tanımladığı Marshall Planı’na karşılık olarak 5 Ekim 1947’de kurulan; temel amacı Avrupa Komünist hareketinin koordinasyonunu sağlayıp, 3. Enternasyonal’in fonksiyonlarını üstlenmek olan örgüt aşağıdakilerden hangisidir? A) Varşova Paktı

B) COMECON

C) COMINFORM

D) NATO

✎ COMINFORM, görünüşte Marshall Planı’na karşı atılan bir adım olarak takdim edil-

mişse de, gerçekte amacı, dünya ve özellikle Avrupa Komünist hareketinin koordinasyonu ve Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı sonrasında lağvedilen 3. Enternasyonal’in fonksiyonlarını üstlenmektir. (IV. Enternasyonal niteliğindedir.)

~ 342 ~

E) Bağdat Paktı

1-A

2-D

3-B

4-C

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

2) COMECON (Karşılıklı Ekonomik Yardımlaşma Konseyi) (1949) ✎ Sosyalist ülkeler (Demir Perde Ülkeleri) arasında ekonomik iş birliği ve dayanışma

amacıyla, 25 Ocak 1949 tarihinde kurulan ve Batı’da COMECON olarak adlandırılan uluslararası örgüttür. ✎ Başta Sovyet Rusya, Bulgaristan, Macaristan, Polonya, Romanya ve Çekoslovakya

1. 25 Ocak 1949’da sosyalist ülkeler arasında ekonomik iş birliği ve dayanışmayı sağlamak amacıyla kurulan uluslararası örgüt aşağıdakilerden hangisidir?

öncülüğünde kurulan bu örgüte daha sonra Demokratik Almanya, Arnavutluk, Küba ve Moğolistan da katılmıştır.

A) Bağdat Paktı

B) OPEC

C) COMINFORM

D) COMECON

E) Varşova Paktı

✎ Örgütün temel amaçları; ekonomik gelişme için uzmanlaşma ve iş birliğine dayalı

planlar hazırlamak, hammaddelerin üretim ve dağıtımını yönlendirmek, üye ülkeler arasında ve öbür ülkelerle ticareti geliştirmek için ortak girişimde bulunmak ve bilimsel ve teknik araştırmalarla iş birliği yapmaktır. ✎ 1953’te Stalin’in ölümünden sonra teşkilâtın çalışmalarında da değişiklikler olmaya

başlamıştır.

2. SSCB’nin komünizm rejimini yayma çabalarının bir sonucu olarak aşağıdakilerden hangisinde komünist yönetime geçilmemiştir?

3) VARŞOVA PAKTI (14 MAYIS 1955)

A) Yunanistan

B) Çin

C) Macaristan

D) Kuzey Kore

E) Doğu Avrupa

✎ 14 Mayıs 1955’te SSCB, Çekoslovakya, Bulgaristan, Macaristan, Polonya, Doğu Al-

manya ve Arnavutluk (1968’de çekilmiştir.) tarafından kurulmuştur. ✎ Kurulma amacı; NATO’nun kurulmasına karşılık Doğu Bloku ülkeleri arasında sa-

vunma ve iş birliği gerçekleştirmektir. Kısacası ABD’nin NATO’da üstlendiği rol, Varşova Paktı’nda Sovyet Rusya’ya aittir. ✎ Varşova Paktı, Londra ve Paris Antlaşmaları ile Federal Almanya’nın NATO’ya gir-

mesi ve NATO’ya bağlı olarak Batı Avrupa Birliği’nin kurulmasıyla Avrupa’da doğan ve giderek artan savaş tehlikesine karşı biçimlenmiştir. ✎

3. Sosyalist ülkelere ve sosyalizmin yayılmasına karşı 1949′da kurulan NATO’nun askerî etkinliklerini artırması ve silahlanmaya hız vermesi aşağıdakilerden hangisinin kurulmasına yol açmıştır? A) COMINFORM B) Varşova Paktı

Varşova Paktı’nın özellikleri:

C) Avrupa Birliği

❆ Üyeler ortak çıkarlarını ilgilendiren tüm sorunlarda birbirlerine danışacaklardır.

D) Birleşmiş Milletler

❆ Avrupa’ya silahlı bir saldırı durumunda üyeler tek tek ya da ortak bir biçimde

E) Bağlantısızlar Hareketi

kendilerini savunacaklar, ayrıca Birleşik Komutanlık kurulacaktır. ❆ En yüksek siyasal organı Siyasal Danışma Komitesi’dir. (CPC) ❆ Üyeler, bu anlaşmanın amaçlarıyla herhangi bir uluslararası bağlantıya girme-

yecekler ve girişimde bulunmayacaklardır. ❆ Taraflar, ekonomik ve kültürel ilişkilerini daha ileri boyutlara taşıyarak birbir-

lerine dostluk ruhu içinde davranacaklardır. ❆ Bu sözleşme, toplumsal ve siyasal sistemleri göz önüne alınmaksızın öteki tüm

devletlere açıktır. ❆ Antlaşma 20 yıl geçerli olacaktır. Sürenin bitiminden bir yıl önce, anlaşmayı so-

na erdirme isteğinin belirtilmemesi durumunda 10 yıl daha uzayacaktır. ❆ Doğu ile Batı arasında ortak güvenliği sağlayan bir pakt yürürlüğe girince, Var-

4. I.

NATO,

II. Varşova Paktı, III. COMECON Yukarıdakilerden hangileri Demir Perde ülkelerini güçlendirmek amacıyla kurulmuştur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

şova Paktı’nın kaldırılması göz önüne alınabilir.

C) SSCB’NİN YAYILMASINA KARŞI TEPKİLER 1) YUGOSLAVYA’NIN COMİNFORM’DAN ÇIKARILMASI ✎ Yugoslavya’nın COMİNFORM’dan kopmasında Sovyetlerin Yugoslavya’yı da tam

manasıyla kontrolleri altına almak istemeleri etkili olmuştur. ✎ Fakat Yugoslav lider Mareşal Tito buna müsaade etmemiştir. Çünkü Yugoslavya’-

nın komünist rejim altına girmesi Sovyet askerleri veya Sovyet Rusya’nın sayesinde değil Tito ve “Partizan”larının Almanlara karşı yaptığı silahlı mücadele sonunda olmuştu. Bu farklılık Tito’ya, Moskova’ya karşı davranışında büyük bir bağımsızlık sağlamış ve Moskova da bunu kabullenememiştir.

5. SSCB ile ortak ideolojiden uzaklaşarak “millî komünizm” çabası içerisine girdiği gerekçesiyle 1948’de COMINFORM’dan çıkarılan devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) Yugoslavya

B) Bulgaristan

C) Çekoslovakya

D) Macaristan

E) Arnavutluk

1-D

2-A

3-B

4-E

5-A

~ 343 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Tito Yugoslavya’da kendi komünist rejimini kurduktan sonra Moskova’ya dayan-

makla beraber kendisini Balkanların bir lideri yapmak istiyordu. Bu amaçla Bulgaristan, Romanya ve Macaristan ile çeşitli iş birliği antlaşmaları ve ittifak antlaşmaları imzalanmıştır. Tito, bu ülkeleri Belgrat etrafında toplamayı ve hatta Yunanistan’da Markos galip geldiği takdirde Yunanistan’ı da katarak bir Balkan Federasyonu kurmayı amaçlamıştır. ✎ Sovyetler ise, Tito’nun da aynen Sovyet komünizmini ve sistemini tatbik etmesini

istemişler, Tito ise buna karşı gelerek komünizmi Yugoslavya’nın millî şartlarına göre tatbik etme çabası içerisine girmiştir. Tito’nun bu hareketi, milletlerarası komünizm hareketinde ilk “millî komünizm” çabası olarak kabul edilmektedir.

1. SSCB’nin isteklerinin aksine komünizmi millî çıkarlara göre uygulamayı ve içinde Yunanistan’ın da olduğu bir Balkan Federasyonu kurmayı hedefleyen Yugoslav lider aşağıdakilerden hangisidir? A) Mareşal Tito B) Benito Mussolini C) Alexander Dubçek D) Charles de Gaulle E) Francisco Franco

2) ÇİN – SSCB ANLAŞMAZLIĞI ✎ SSCB’nin 1956’da COMİNFORM’un kaldırılması kararını alması komünizmin dünya

çapındaki zaferini isteyen komşu komünist devlet Çin Halk Cumhuriyeti ile Sovyetler Birliği’nin arasını daha da açmıştır. ✎ Bu Çin-Sovyet görüş ayrılığı 1967’de Muhafızların Pekin’deki Sovyet elçiliğini kuşat-

masıyla patlak vermiş, 1969’da da Çin-Sovyet sınırında anlaşmazlıklar yaşanmıştır.

2. Ortak ideolojilere sahip olmalarına rağmen, 1956 yılından itibaren Çin-SSCB ilişkilerin bozulmasına yol açan gelişme aşağıdakilerden hangisidir? A) Küba Krizi’nin ortaya çıkması

3) MACARİSTAN’DA TEPKİLER ✎ Macarlar Sovyet Rusya destekli komünist idareyi kaldırmak üzere 23 Ekim 1956′da

başkaldırmıştır. Bir öğrenci mitingi şeklinde başlayan olaylar bir anda tüm ülkeye yayılmış, fakat Rus tankları devreye girerek ihtilâli kanlı bir şekilde bastırmıştır. ✎ 10 Kasım’da her şey bitmiş, Ruslar Orta Avrupa’da kontrolü sağlamlaştırmıştır. Ça-

B) Batı Bloku devletlerinin komünizmi engelleme çabaları C) Vietnam Savaşı’nın patlak vermesi D) Kuzey Atlantik Paktı’nın kurulması E) Sovyet Rusya’nın COMINFORM’u kaldırma kararı alması

tışmaların sonunda 2500’e yakın Macar öldürülmüş 13.000′i yaralanmış, 200.000′i de mülteci olarak vatanlarından kaçmak zorunda kalmışlardır. Ayrıca binlerce Macar Sibirya’daki çalışma kamplarına ölüme gönderilmişlerdir.

4) ÇEKOSLOVAKYA’DA TEPKİLER ✎ 1968’de Çekoslovakya Komünist Partisi Genel Sekreterliği’ne Alexander Dubçek’in

getirilmesiyle “Prag Baharı” denilen siyasî liberalleşme dönemi başlamıştır. ✎ Dubçek’le başlayan “millî komünizm”, “insancıl komünizm” gibi liberal sayılabile-

cek hareketler Sovyetlerin 1968 Ağustosu’nda bu ülkeyi askerleriyle işgal etmesiyle sona ermiştir.

3. Çekoslovakya’da Alexander Dubçek’in 1968’de iktidara gelmesiyle başlayan liberalleşme dönemine verilen ad aşağıdakilerden hangisidir? A) Yasemin Devrimi

B) Kadife Devrimi

C) Prag Baharı

D) Beyaz Devrim

E) Turuncu Devrim

D) BATI BLOKU’NUN KURULMASI ✎ II. Dünya Savaşı’ndan sonra ABD, Sovyet Rusya’nın yayılmacı politikalarına karşılık

Batı Bloku’nu temsil eden en büyük güç olarak ortaya çıkmıştır.

1) TRUMAN DOKTRİNİ (1947) ✎ İngiltere’nin verdiği memorandum (muhtıra) çerçevesinde ABD Başkanı Truman

tarafından Sovyet Rusya tehdidine karşı 1947’de hazırlanmış olan bir plandır. ✎ Truman Doktrini, ABD’nin Monroe (Yalnızlık) Doktrini’ni terk edip “komünizm teh-

didi” altındaki devletlere malî ve askerî yardım yapmasını kapsamaktadır. Nitekim ABD bu doktrin ile SSCB’ye karşı aktif bir dış politika izlemiştir.

4. 1947’de ABD’nin Batı dünyasının liderliğini ele geçirmek için gerçekleştirdiği ilk girişim olan Truman Doktrini’nde aşağıdaki devletlerden hangilerine askerî ve ekonomik yardım yapılması öngörülmüştür? A) Türkiye-Arnavutluk B) Yunanistan-Türkiye C) Yugoslavya-Polonya D) Romanya-Yunanistan E) Çekoslovakya-Bulgaristan

✎ Bu doktrin çerçevesinde Türkiye’ye 100 milyon dolar, Yunanistan’a ise 300 milyon

dolar yardım yapılmıştır.

~ 344 ~

1-A

2-E

3-C

4-B

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

2) MARSHALL PLANI (1948) ✎ İkinci Dünya Savaşı sonrası dönemde, ABD Dışişleri Bakanı George C. Marshall ta-

rafından Avrupa ülkelerine yardımda bulunmak ve bu ülkeleri kısa zamanda geliştirip güçlenmelerini sağlamak amacıyla hazırlanan bir yardım programıdır. ✎ 1948’de uygulamaya konulan Marshall Programı’nın başlıca iki amacı vardı. Bunlar:  Sağlanacak dış yardımlarla Avrupa ülkelerinin yıkılan ekonomilerinin onarımına

ve kalkınmalarının gerçekleştirilmesine katkıda bulunmak,  Komünizmin Batı Avrupa’daki yayılışına engel olmak. ✎ 4 yıllık bir süreyi kapsayan Marshall Yardımı çerçevesinde, aralarında Türkiye’nin

de olduğu 16 Avrupa ülkesine toplam 11,4 milyar dolar yardım yapılmıştır.

1. 1947’de dönemin ABD Dışişleri Bakanı tarafından hazırlanan ve savaştan zarar görmüş Avrupa ülkelerine yapılacak yardımları kapsayan program aşağıdakilerden hangisidir? A) Eisenhower Doktrini B) Marshall Planı C) Truman Doktrini D) Hoover Moratoryumu E) Monroe Doktrini

 En fazla yardım alan ülkeler İngiltere, Fransa, Almanya ve İtalya olmuştur. ✎ Avrupa ülkeleri aralarında gerekli iş birliğini gerçekleştirmek ve Marshall yardımla-

rını dağıtmak üzere Avrupa Ekonomik İşbirliği Örgütü (OEEC) kurulmuştur. ✎ Marshall Planı, II. Dünya Savaşı sonrasında “Soğuk Savaş” döneminin başlangıcını

oluşturmaktadır.

2. Aşağıdaki devletlerden hangisi Marshall Yardımı’ndan yararlanmamıştır? A) Fransa B) İtalya C) Bulgaristan D) Türkiye E) Yunanistan

✎ Marshall Planı’na karşılık, Sovyet Rusya tarafından “Demir Perde” ülkelerine yapı-

lan ekonomik yardım ve kalkınma programını kapsayan Molotov Planı hazırlanmış, Türkiye ise bu oluşumda yer almamıştır.

3) BATI AVRUPA BİRLİĞİ (1948) ✎ 17 Mart 1948’de Sovyet tehdidine karşı İngiltere, Fransa, Belçika, Hollanda ve

Lüksemburg arasında kurulmuştur.

3. Marshall Planı’na karşılık 1948’de Sovyet Rusya tarafından “Demir Perde” ülkelerine yapılacak ekonomik yardımları kapsayan kalkınma programı, aşağıdakilerden hangisidir? A) Molotov Planı B) Shuman Planı C) Truman Doktrini

 Batı Avrupa Birliği Sovyet tehdidine karşı Avrupa’da alınmış ilk askerî tedbirdir.

D) Vandenberg Kararları E) Eisenhower Doktrini

4) NATO (KUZEY ATLANTİK PAKTI) (4 NİSAN 1949) ✎ Senatör Vandenberg ABD Senatosu’na, Amerika’nın güvenliğini ilgilendiren ve kar-

şılıklı yardıma dayanan “bölgesel ve diğer ortak anlaşmalara” katılma yetkisinin verilmesine ilişkin bir karar tasarısı sunmuştur. ✎ Vandenberg Kararı doğrultusunda 4 Nisan 1949’da 12 Batılı ülke arasında, NATO

(North Atlantic Treaty Organization) adı ile Kuzey Atlantik Paktı kurulmuştur. ✎ Antlaşmanın başında, bu ülkelerin, milletlerin, demokrasi ilkeleri ile kişi hürriyetle-

4. 17 Mart 1948’de İngiltere, Fransa, Belçika, Hollanda ve Lüksemburg arasında, Avrupa’daki Sovyet tehdit ve yayılmasına karşı alınmış olan ilk askerî tedbir aşağıdakilerden hangisidir? A) Avrupa Konseyi

B) NATO

C) SEATO

D) Varşova Paktı

E) Batı Avrupa Birliği

ri ve hukuk üstünlüğüne dayanan hürriyetlerini ve ortak savunmaları ile barış ve güvenliklerini korumak için birleşmiş oldukları belirtilmiştir. ✎ Türkiye’nin Kore’ye asker göndermesi NATO’ya üyeliğinin önünü açmıştır. 1950 ve

1951’de başvurusu reddedilen Türkiye 1952’de NATO’ya üye olmuştur.

 Türkiye’nin NATO’daki ilk daimî temsilcisi Fatin Rüştü Zorlu’dur. (1952-1954)

5. Türkiye’nin Kore Savaşı’nda Güney Kore’ye askerî birlik göndermesi, aşağıdaki kuruluşlardan hangisine üyelik sürecini hızlandırmıştır? A) Avrupa Birliği B) Varşova Paktı

5) AVRUPA KONSEYİ (5 MAYIS 1949) ✎ 5 Mayıs 1949’da; Belçika, İngiltere, Danimarka, Fransa, Hollanda, İrlanda, İsveç,

İtalya, Lüksemburg ve Norveç tarafından kurulmuştur.

C) Birleşmiş Milletler D) Kuzey Atlantik Paktı E) Sadâbad Paktı

✎ Birliğin amacı, üye ülkelerin ortak mallarını ve ilkelerini korumak, iktisadî gelişimle-

rini sağlamak amacıyla, aralarında daha sıkı bir iş birliği oluşturmaktır.

1-B

2-C

3-A

4-E

5-D

~ 345 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Konsey’in çalışma alanları; insan hakları, medya, hukukî iş birliği, sosyal dayanışma,

sağlık, eğitim, kültür, spor, gençlik, yerel demokrasiler, sınır ötesi iş birliği, çevre ve bölgesel planlamadır. ✎ Konsey esas olarak, üye ülkelerin hükûmet temsilcileriyle, parlamento üyelerinden

oluşmuştur. Ayrıca buna ek olarak Avrupa İnsan Hakları Komisyonu ile Avrupa İnsan Hakları Divanı da kurulmuş ve konseyin merkezi olan Strazburg’ta çalışmalarına başlamıştır. ✎ Türkiye Avrupa Konseyi’ne 8 Ağustos 1949 tarihinde üye olmuştur.

1. İnsan haklarının korunması ve geliştirilmesini sağlamak, eğitim ve kültür alanlarında işbirliği oluşturmak amacıyla kurulan, 8 Ağustos 1949’da Türkiye’nin de üye olduğu teşkilât aşağıdakilerden hangisidir? A) Avrupa Ekonomik Topluluğu B) Avrupa Konseyi C) Avrupa Birliği D) Kuzey Atlantik Paktı

6) AVRUPA KÖMÜR VE ÇELİK TOPLULUĞU {Schuman Planı} (1951)

E) Karadeniz Ekonomik İş Birliği Teşkilâtı

❆ Schuman Planı ✎ 9 Mayıs 1950’de Fransa Dışişleri Bakanı Robert Schuman’ın Batı Almanya ve Fran-

sa’da çelik ve kömür üretimini denetleyecek tek bir organ oluşturması ve bu ortaklığın diğer Avrupa ülkelerinin üyeliğine ve Birleşmiş Milletler’in iş birliğine de açık tutulması konusunda önerdiği plandır. ✎ Bu plan, 18 Nisan 1951’de Batı Almanya, Fransa, Belçika, Hollanda, Lüksemburg ve

İtalya Dışişleri Bakanlarının katıldığı Paris Konferansı’nda kabul edilmiş ve Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu kurulmuştur.

 Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu 1957 Roma Antlaşması ile “Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu”na (EURATOM) dönüşmüştür.

 Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu’nun ilk başkanı, Fransız ekonomi uzmanı ve diplomat olan Jean Monnet’tir.

2. Aşağıdakilerden hangisi, 9 Mayıs 1950 tarihli Schuman Planı ile başlayan ve giderek Avrupa Birliği’ne dönüşen süreçle ilgili gelişmelerden biri değildir? A) Kuzey Atlantik Paktı’nın kurulması B) Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu’nun kurulması C) Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu’nun kurulması D) Avrupa Ekonomik Topluluğu’nun kurulması E) Üye devletlerarasında ortak para birimine geçilmesi

7) AVRUPA EKONOMİK TOPLULUĞU (AET) (1957) ✎ Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET), 25 Mart 1957’de imzalanan Roma Antlaşması

ile kurulmuştur. ✎ Topluluk 6 kurucu üye arasında, (Belçika, Almanya, Fransa, Hollanda, Lüksemburg

ve İtalya) ekonomi politikalarının yaklaştırılması yoluyla bir ortak pazarın kurulmasını, ekonomik faaliyetlerin uyum içinde gelişmesini, dengeli ve sürekli bir gelişme sağlanmasını, istikrarın artmasını, topluluk üyesi ülkeler arasındaki ilişkilerin daha sıkılaştırılmasını öngörmekteydi. ✎ 1 Ocak 1958’de yürürlüğe giren Roma Antlaşması, üye ülkeler arasında önce güm-

3. Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) aşağıdaki antlaşmalardan hangisiyle kurulmuştur? A) Moskova Antlaşması B) Berlin Antlaşması C) Maastricht Antlaşması D) Viyana Antlaşması E) Roma Antlaşması

rük birliğini, yani malların gümrük vergisi ödenmeksizin üye ülkeler arasında serbestçe alınıp satılmasını öngörmüştür. ✎ Ancak Roma Antlaşması’nda sadece ekonomik değil ortak tarım, ulaştırma, reka-

bet gibi diğer birçok alanda ortak politikalar oluşturulması, ekonomik politikaların yakınlaştırılması, ekonomik ve parasal birlik kurulması, ortak bir dış politika ve güvenlik politikası oluşturulması da öngörülmüştür.

E) ORTA DOĞU’DAKİ GELİŞMELER 1) İSRAİL’İN KURULMASI VE ARAP-İSRAİL SAVAŞLARI (1948-1949)

4. XIX. yüzyıldan itibaren Rusya’daki Yahudi aleyhtarlığı karşısında Rusya Yahudilerinin Filistin’e göç etmek zorunda kalmaları ile başlayan “Filistin’de Anavatana Sahip Olma” düşüncesi aşağıda verilen kavramlardan hangisiyle açıklanmaktadır? A) İntifada

B) Enosis

C) Siyonizm

D) Swaraj

E) Arap Baharı

✎ Yahudilerin Filistin’de bir anavatana sahip olma faaliyetleri, yani Siyonizm Hareke-

ti, 1880’lerde Rusya’daki Yahudi aleyhtarlığı karşısında Rusya Yahudilerinin Filistin’e göç etmek zorunda kalmaları ile başlamış ve Budapeşteli Yahudi gazeteci Dr. Theodor Herzl’in 1896’da yayınladığı “Yahudi Devleti” adlı eseriyle hızlanmıştır.

~ 346 ~

1-B

2-A

3-E

4-C

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ Herzl, 1897’de Dünya Siyonist Teşkilâtı’nı kurmuş; Avrupa ve Amerika’daki nüfuz-

lu ve zengin Yahudiler, büyük devletler nezdinde teşebbüslerde bulunarak Filistin’de bir Yahudi devleti kurmak için çalışmışlardır. Siyonistler savaş sırasında Başkan Wilson’u da etkilemişler ve Wilson’un Siyonizm davasına kazanılması, İngiltere’yi de bu davaya karşı sempatik ve destekleyici bir durum almaya götürmüştür.

 Dünya Siyonist Teşkilâtı’nın kurucusu Theodor Herzl, II. Abdülhamit’e gönderdiği bir mektupta, Filistin’de bir İsrail Devleti’nin kurulması durumunda Osmanlı Devleti’nin tüm borçlarını ödeyeceğini belirtmiştir. II. Abdülhamit ise, “Ona söyleyin bu meselede ikinci bir adım atmasın. Ben bir karış dahi olsa toprak satmam, zira bu vatan bana değil, milletime aittir.” şeklinde tarihî bir cevap vermiştir.

1. Dünya Siyonist Teşkilâtı’nın kurucusu Theodor Herzl, aşağıdaki padişahlardan hangisine Osmanlı Devleti’nin tüm borçlarının ödenmesi karşılığında Filistin’de bir İsrail Devleti kurulmasını önermiştir? A) Abdülaziz

B) Abdülmecit

C) III. Selim

D) II. Mahmut

E) II. Abdülhamit

✎ İsrail Devleti’nin kurulmasında Balfour Deklarasyonu oldukça önemli bir paya sa-

hiptir. İngiltere Dışişleri Bakanı Lord Arthur Balfour, 2 Kasım 1917’de uluslararası Siyonist hareketin liderlerinden olan Lord Rothschild’e bir mektup göndererek, Filistin topraklarında bir “Yahudi Devleti” kurulması konusunda İngiliz hükûmetinin destek vereceğini bildirmiştir. ✎ Filistin’deki İngiliz kuvvetleri “Haganah” adlı gizli bir teşkilâtın organize ettiği kaçak

göçleri önlemeye çalışınca İngiliz askerleri ile Yahudiler arasında silahlı çatışmalar çıkmıştır. Çatışmalarda “Irgun” adlı Yahudi tedhiş teşkilâtı aktif bir rol oynamıştır. ✎ İngiltere meseleyi 2 Nisan 1947’de Birleşmiş Milletler’e taşımıştır. Konuyu ele alan

Genel Kurul, iki haftalık müzakerelerden sonra, Filistin sorununa bir çözüm bulması için özel bir komisyon kurmuştur. (BM Filistin Komisyonu) ✎ BM Filistin Komisyonu, 16 Haziran-24 Temmuz tarihleri arasında Filistin’de bizzat

yaptığı incelemelerden sonra oybirliği ile Filistin’in bağımsızlığını teklif etmiştir. ✎ Bu noktada komisyon ikiye ayrılmıştır. Kanada, Çekoslovakya, Guatemala, Hollan-

2. 2 Kasım 1917’de İngiltere Dışişleri Bakanı tarafından Siyonist Federasyonu Başkanı Lord Rothschild’e gönderilen mektupla, İngiltere’nin Filistin’de bir Yahudi devleti kurulmasını kabul ettiği resmen bildirilmiştir. Bu tarihten sonra Yahudiler büyük kitleler hâlinde Filistin’e göç etmeye başlamışlardır. Filistin’de “Yahudi Devleti” kurulması konusunda bir dönüm noktası kabul edilen bu belge aşağıdakilerden hangisidir? A) Eisenhower Doktrini B) Balfour Deklarasyonu C) Schuman Bildirgesi D) Truman Doktrini E) Hoover Moratoryumu

da, Peru, İsveç ve Uruguay’ın desteklediği çoğunluk teklifine göre, Filistin Araplarla Yahudiler arasında taksim edilmeli ve iki ayrı bağımsız devlet kurulmalıydı. Kudüs şehri ise uluslararası statüye sahip olmalıydı. ✎ Hindistan, Yugoslavya ve İran tarafından desteklenen azınlık teklifine göre ise, Fi-

listin, Yahudi ve Arap devletlerinden meydana gelen “federal” bir devlet olmalıydı. ✎ Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, 27 Kasım 1947’de, Filistin Komisyonu’nun çoğun-

luk teklifini benimsemiş ve Filistin’in Araplarla Yahudiler arasında taksimine karar verilmiştir. Fakat karara göre, Filistin’de kurulacak Yahudi ve Arap devletleri arasında ekonomik birlik kurulacak ve Kudüs şehri de uluslararası statüye sahip olacaktı. ✎ Genel Kurul’un taksim kararı bütün Arap dünyasında tepki ile karşılanmıştır. Arap

ülkeleri 17 Aralık 1947’de Kahire’de yaptıkları toplantıda, Filistin’in taksimi kararını önlemek için savaşa gitme kararı almışlardır. ✎ BM kararı üzerine İngiltere yaptığı bir açıklamada, 15 Mayıs 1948’den itibaren Filis-

tin’deki bütün kuvvetlerini çekeceğini ilan etmiş ve Nisan 1948’den itibaren kuvvetlerini çekmeye başlamıştır. Bu çekilme işinin tamamlanmasından bir gün önce de, David Ben Gurion başkanlığında 14 Mayıs 1948 günü Tel-Aviv’de toplanan Yahudi Millî Konseyi İsrail Devleti’nin kuruluşunu ilan etmiştir.

3. Ortadoğu’da siyasal ve askerî mücadelelerin yoğunlaşması ve Arap milliyetçiliğinin güçlenmesinde, I.

İsrail’in kurulması,

II. Arap-İsrail Savaşları’nın çıkması, III. NATO’nun kurulması gelişmelerinden hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ İsrail Devleti’nin kurulmasıyla birlikte; Mısır, Ürdün, Suriye, Lübnan ve Irak orduları

15 Mayıs’tan itibaren İsrail’in üzerine yürümeye başlamış, böylece I. Arap-İsrail Savaşları da patlak vermiştir. ✎ 1948-1949 Arap-İsrail Savaşları yaklaşık bir yıl kadar sürmüş, Birleşmiş Milletler bir

ateşkes sağlamak için aracılık çabalarına girişmiştir. Bu çabalar sonucu;  İsrail-Mısır Ateşkesi 24 Şubat 1949’da Rodos’ta,  İsrail-Lübnan Ateşkesi 23 Mart 1949’da Rasen Nakura’da,  İsrail-Ürdün Ateşkesi 3 Nisan 1949’da Rodos’ta,

4. Aşağıdaki devletlerden hangisi, 1948-49 Arap-İsrail Savaşları sonrasında İsrail ile sınırı olmadığı için herhangi bir ateşkes imzalamamıştır? A) Irak B) Mısır C) Suriye D) Lübnan E) Ürdün

 İsrail-Suriye Ateşkesi de 20 Temmuz 1949’da Manahayim’de imzalanmıştır. ✎ Irak, İsrail ile sınırı olmadığı için herhangi bir ateşkes imzalamamıştır.

1-E

2-B

3-C

4-A

~ 347 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ İsrail Filistin topraklarının yaklaşık 3/4’ünü ele geçirmiştir. Nitekim taksim kararına

göre, Kudüs şehri uluslararası statüye sahip olacağı halde savaşın sonunda yarısı İsrail’in eline geçmiş, yarısı da Ürdün’de kalmıştır.

 İsrail 1967 Savaşı’nda Kudüs’ün diğer yarısını da ele geçirecektir.

1. 14 Mayıs 1948’de Yahudi Millî Konseyi tarafından İsrail Devleti’nin kurulmasıyla başlayan 1948–49 Arap-İsrail Savaşları Mısır, Ürdün, Suriye, Lübnan ve Irak ordularının yenilgisiyle sonuçlanmıştır. Bu gelişmenin aşağıdakilerden hangisine yol açtığı savunulamaz? A) Mısır’daki monarşinin zayıflamasına

☸ 1948-1949 Arap-İsrail Savaşı’nın Sonuçları

B) Mülteciler Sorunu’nun ortaya çıkmasına C) Kudüs’e İsrail’in egemen olmasına D) Birleşmiş Milletlerin Ortadoğu’yu hâkimiyet altına almasına

 Savaş Filistin’de yaşayan bir milyon kadar Arap’ı yerinden yurdundan etmiş

ve bir Mülteciler Meselesi ortaya çıkmıştır.

E) İsrail’in sınırlarını genişletmesine

 Arap ülkeleri içinde en kuvvetli orduya sahip olduğu sanılan Mısır’ın, savaşta

en ağır yenilgiye uğrayanlardan olması, Mısır’da monarşinin, yani Kral Faruk rejiminin devrilmesine ortam hazırlamıştır.  Küçük bir İsrail ordusu karşısında beş Arap devletinin askerî gücünün yenik

duruma düşmesi, Arap dünyasında “milliyetçilik” duygusunu güçlendirmiş ve bir Arap Milliyetçiliği hareketi ivme kazanmıştır.  Savaşın sonunda barış antlaşması yapılmaması ileride Arap-İsrail Savaşlarının

tekrar çıkmasına ortam hazırlamıştır.

2. I.

savaşın sonunda barış antlaşması yapılmaması,

II. Birleşmiş Milletler’in kurulması, III. Schuman Planı’nın uygulamaya konması

 Arap-İsrail Savaşları’ndan sonra Mısır’da krallık rejiminin zayıflaması, Kral Faruk rejiminin devrilmesine ve yerine Cemal Abdül Nâsır’ın iktidara gelmesine yol açmıştır. Nâsır iktidara geldikten sonra Arap milliyetçiliğinin liderliğini üstlenmeye çalışmıştır.

Yukarıdaki gelişmelerden hangilerinin Arap-İsrail Savaşları’nın tekrar çıkmasına ortam hazırladığı savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

 Amerika, İngiltere ve Fransa 25 Mayıs 1950’de bir deklarasyon yayınlayarak, Arap ülkelerine ve İsrail’e ancak iç güvenliklerinin gerektireceği kadar silah satacaklarını ve bunu da bu silahların başka bir devlete karşı kullanılmaması şartı ile yapacaklarını bildirmişlerdir. Yani Avrupalılar, Orta Doğu’ya bir silah ambargosu tatbik etmişlerdir.

3. 1948-49 Arap-İsrail Savaşları sonrasında krallık rejiminin zayıfladığı Mısır’da, Arap milliyetçiliğinin liderliğini üstlenerek iktidara gelen lider aşağıdakilerden hangisidir? A) Hidiv I. Fuat

B) Enver Sedat

C) Saad Zaglul

D) Hafız Esad

2) İNGİLTERE-İRAN PETROL ANLAŞMAZLIĞI (1951-1954)

E) Cemal Abdül Nâsır

✎ İran petrollerini Anglo-Iranian Oil Company adlı bir İngiliz şirketi işletmekteydi. Bu

işletme hakkını düzenleyen en son antlaşma şirket ile İran hükûmeti arasında 29 Nisan 1933’te imzalanmıştı. ✎ II.Dünya Savaşından sonra İran bu antlaşmanın değiştirilmesini ve şirketin İran’a

ödediği para miktarının artırılmasını istemiştir. Fakat meclisteki Millî Cephe Grubu ve onun lideri Dr. Musaddık bu antlaşmaya karşı çıkarak İran petrollerinin millîleştirilmesini istemiştir. ✎ 28 Nisan 1951’de başbakanlığa getirilen Dr. Musaddık 1953 Şubatı’nda şahı tahtın-

dan feragate zorlamış ve yönetimi ele geçirmiştir. Ancak General Zahedi liderliğindeki ordunun 19 Ağustos 1953’te giriştiği darbenin başarılı olması sonucunda Musaddık düşürülerek tutuklanmıştır. ✎ Başbakanlığa getirilen General Zahedi petrol anlaşmazlığının çözümü için Ameri-

ka’nın aracılığını istemiş, Anglo-Iranian Oil Company ile Amerikan petrol şirketlerinin oluşturduğu bir komisyon ve İran arasında 5 Ağustos 1954’te bir antlaşma imzalanmıştır.

~ 348 ~

4. İran’da 1953 yılında başbakanlığa getirilen General Zahedi’nin önerisiyle, İngiltere ile İran arasında yaşanan petrol anlaşmazlığının çözümü için arabuluculuk rolünü üstlenen devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) Almanya

B) İtalya

C) ABD

D) Fransa E) Sovyet Rusya

1-D

2-A

3-E

4-C

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

3) SÜVEYŞ KRİZİ (1956) ✎ 23 Temmuz 1952 tarihinde Hür Subaylar Komitesi’nin yaptığı askerî darbeyle Yar-

bay Cemal Abdül Nâsır Mısır’ın yönetimini ele geçirmiştir. ✎ Abdül Nâsır iktidara geldikten sonra, Arap ülkeleri arasında bir kolektif güvenlik

paktının, yani bir askerî ittifakın kurulması bir yandan da “İslâm Kongresi” adı altında bir birlik kurulması için çalışmıştır. Bu gelişmelerle Nâsır’ın gerçekleştirmek istediği, Doğu ve Batı blokları arasında bir “Üçüncü Blok”un oluşturulmasıydı. Ancak Bağdat Paktı’nın kurulması Nâsır’ın planlarını bozmuştur. ✎ Mısır için çok önemli bir proje olan Asvan Barajı için ABD ve Dünya Bankası’ndan

1. Mısır açısından çok önemli bir proje olan “Asvan Barajı” için Dünya Bankası’ndan talep edilen krediyi engellemesi nedeniyle 1956’da Süveyş Buhranı’nın yaşanmasına neden olan devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) ABD

B) Almanya

C) İngiltere

D) İtalya

E) Sovyet Rusya

istenen kredinin Amerika tarafından engellenmesi Süveyş Buhranı’nı başlatmıştır. ✎ 1956 yılında Nâsır, İngiliz-Fransız ortaklığındaki Süveyş Kanalı’nı millileştirdiğini ilan

etmiş, bunun üzerine ABD, İngiltere ve Fransa, Süveyş’in Mısır’ın kontrolünden çıkarılması için birçok girişimde bulunmuş, ancak başarılı olamamıştır. ✎ Nâsır’ın Süveyş’in milletlerarası kontrole bırakılması teklifini reddetmesi üzerine

İngiltere, Fransa ve İsrail bir araya gelerek Süveyş’i ele geçirmek için bir plan hazırlamıştır. Bu plana göre; İsrail Mısır’a savaş açacak, İngiltere ve Fransa ise savaşa son vermek için bölgeye asker çıkaracak ve kanalı ele geçirecekti. ✎ Bu plan gereğince İsrail 29 Ekim 1956 günü Mısır’a karşı saldırıya geçmiştir. İngilte-

re ve Fransa da taraflara verdikleri “çatışmanın sona erdirilmesi” ültimatomunun ardından Akdeniz üzerinden bölgeye asker çıkarmaya başlamıştır. ✎ Bu arada SSCB ise İngiltere, Fransa ve İsrail’e savaşın hemen durdurulmasını iste-

yen mesajlar göndermiştir. SSCB Başbakanı Nikolay Bulganin, ayrıca aynı gün ABD Cumhurbaşkanı Eisenhower’a da bir mesaj göndererek ABD ve Sovyet Rusya’nın Mısır’a ortak bir kuvvet göndererek savaşı durdurmalarını istemiş, durdurulmadığı takdirde bunun Üçüncü Dünya Savaşı’na gidebileceğini belirtmiştir. Ancak ABD, ortak kuvvet teklifine şiddetle karşı gelmiş ve Sovyetlerin Mısır’a asker göndermesi durumunda ABD’nin gereken tedbirleri alacağını bildirmiştir.

2. 1956 yılında gerçekleşen ve İngiltere ile Fransa’nın Orta Doğu’daki prestijini sarsarken Sovyetlerin Arap Dünyası’ndaki etkisini artıran gelişme aşağıdakilerden hangisidir? A) İsrail Devleti’nin kurulması B) Süveyş Krizi’nin patlak vermesi C) Bağdat Paktı’nın kurulması D) Suriye Bunalımı’nın ortaya çıkması E) Yom Kippur Savaşı’nın çıkması

✎ Öte yandan ABD hükûmeti ve kamuoyu, İngiltere ve Fransa’nın giriştiği bu saldırıyı

kabul etmemiştir. Nitekim ABD’nin tepkisi sert olmuş ve Fransa ile İsrail’e sert bir ihtarda bulunarak Mısır topraklarından çekilmelerini istemiştir. Bu ağır baskılar karşısında daha fazla direnemeyen bu devletler Mısır’dan çekilmek zorunda kalmıştır. Süveyş Kanalı da temizlenerek 1957 Martı’nda dünya deniz trafiğine yeniden açılmıştır.

 1956 Süveyş Buhranı’nın en önemli sonucu, Sovyet Rusya’nın Orta Doğu’daki prestiji ve etkisinin yok edilmek istenirken daha da artmış olmasıdır.

3. Orta Doğu ülkelerine ekonomik ve askerî yardım yapmak, bu ülkelere komünist ülkelerden bir saldırı gelmesi hâlinde ABD silahlı kuvvetlerinin kullanılmasını sağlamak amacıyla 5 Ocak 1957’de ilan edilen program aşağıdakilerden hangisidir? A) Marshall Planı B) Truman Doktrini C) Monroe Doktrini D) Schuman Planı E) Eisenhower Doktrini

4) EİSENHOWER DOKTRİNİ (1957) ✎ ABD, özellikle 1956 yılında ortaya çıkan Süveyş Krizi’nden sonra Arap dünyasında

Batılı devletlerin imajının zedelendiğini, bunun yerine SSCB’nin itibarının arttığını anlamıştır. ✎ ABD Başkanı Eisenhower, bu durumu düzeltmek için 5 Ocak 1957’de ABD Kongre-

si’ne gönderdiği mesajda, Süveyş Krizi’nden sonra SSCB’nin Süveyş Kanalı’na ve Batı’nın Orta Doğu’daki petrol kaynaklarına hâkim olarak, bölgeyi siyasî anlamda kontrol altına almaya ve Batı Blok’una bu sayede büyük bir darbe vurmaya yakın olduğunu belirtmiştir. ✎ Başkan Eisenhower daha sonra “Eisenhower Doktrini” adını alacak olan mesajın-

da; Orta Doğu ülkelerine ekonomik ve askerî yardım yapılmasını, bu ülkelere komünist ülkelerden bir saldırı gelmesi hâlinde ABD silahlı kuvvetlerinin kullanılmasını ve her yıl 200 milyon dolar harcama yetkisinin verilmesini istemiştir.

4. 5 Ocak 1957’de yayımlanan Eisenhower Doktrini’nin ABD dış politikasına en belirgin etkisi aşağıdakilerden hangisidir? A) ABD’nin Orta Doğu ile bağlantı alanını genişletmesi B) Batılı devletlerle ilişkilerin gerginleşmesi C) ABD’nin Avrupa siyasetinden çekilmesi D) Soğuk Savaş Dönemi’nin sona ermesi E) SSCB ile olan gerginliğin azalması

✎ Eisenhower Doktrini ile ABD, Orta Doğu ile bağlantı alanını genişletmiş, İngiltere ve

Fransa’nın bölgede bıraktığı boşluğu doldurarak SSCB’nin karşısına çıkmıştır.

1-A

2-B

3-E

4-A

~ 349 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Her ne kadar ABD Orta Doğu ile ilgisini ilk kez Truman Doktrini ile göstermiş ise de,

Truman Doktrini sadece Türkiye ve Yunanistan’a ve yine sadece askerî yardım yapılmasını öngörmekteydi. Hâlbuki Eisenhower Doktrini, bütün bir Orta Doğu bölgesini içine almış ve ABD askerinin kullanılması suretiyle, bölgedeki ülkelerin komünizme karşı savunulmasını da üzerine almıştır.

1. Aşağıdakilerden hangisi Eisenhower Doktrini’ni destekleyen devletlerden biri değildir? A) Tunus

B) Fas

D) Ürdün

 Eisenhower Doktrini’ni Lübnan, Pakistan, Irak, Türkiye, Yunanistan, Afganistan, Lib-

C) Afganistan E) Yunanistan

ya, Tunus ve Fas desteklerken; Mısır, Ürdün, Suriye ve Suudi Arabistan tepki göstermiştir.

5) LÜBNAN BUNALIMI (1958) ✎ 1957’de Lübnan’da yapılan genel seçimlere Cumhurbaşkanı Camile Chamoun’un

hile karıştırarak kendisinin görev süresini 4 yıl daha uzatacak bir parlamento seçtirmesi ve ABD’nin yayınladığı Eisenhower Doktrini’ni desteklemesi siyasal bir krize sebep olmuştur. ✎ Lübnan halkının ikiye bölünmesinden sonra muhalif bir gazetecinin öldürülmesiyle

olaylar Beyrut ve Trablus’ta (Tripoli) grevlere dönüşmüştür. ✎ Bu gelişmeler üzerine Cumhurbaşkanı Chamoun, ABD, İngiltere ve Fransa’ya baş-

vurarak, bütün bu yapılanların bir yabancı (bilhassa Suriye’nin) müdahalesinin eseri olduğunu bildirmiş ve bu nedenle Lübnan’a yardım yapılmasını istemiştir. ✎ Bu arada Irak’ta monarşinin yıkılması ve Bağdat Paktı’nın zarar görmesi müdahale

yanlısı olmayan ABD’nin fikrini değiştirmiş ve 15.000 askerini Lübnan’a çıkarmıştır.

2. 1958 Lübnan Bunalımı’nın ortaya çıkmasında; I.

Balfour Deklarasyonu’nun yayımlanması,

II. Lübnan’ın Eisenhower Doktrini’ni desteklemesi, III. Cumhurbaşkanı Camile Chamoun’un seçimlere hile karıştırması gelişmelerinden hangilerinin etkili olduğu savunulamaz? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

✎ Chamoun, ABD’nin baskıları üzerine cumhurbaşkanlığının süresini uzatmamayı ka-

bul etmiş, Genel Kurmay Başkanı Şahab’ın Lübnan parlamentosu tarafından cumhurbaşkanı seçilmesiyle buhran yatışmıştır.

F) UZAK DOĞU’DAKİ GELİŞMELER ✎ Avrupa’da Doğu ve Batı Blokları arasında dengenin kurulması ve bu iki blok arasın-

daki çatışmalar Uzak Doğu’yu da etkilemiştir. ✎ Bu bölgede oldukça etkin konumda olan SSCB ve Çin’i rahatsız eden iki konu vardı.

Bunlardan biri, ABD’nin Güney Kore’de bulunması, diğeri ise Fransa’nın da hâlâ Güneydoğu Asya’da, yani Hindiçini’nde bulunması ve ABD’nin Fransa’yı desteklemesiydi. Bunun içindir ki, 1950-1954 yılları arasında Uzak Doğu çatışmalarının iki temel gelişmesi Kore Savaşı ile Hindiçini Savaşı olmuştur.

3. II. Dünya Savaşı’ndan sonra ortaya çıkan 38. Enlem Sorunu, aşağıdakilerden hangisinin başlamasında etkili olmuştur? A) Hindiçini Savaşı B) Kore Savaşı C) Vietnam Savaşı D) Süveyş Krizi E) Lübnan Bunalımı

1) KORE SAVAŞI (1950-1953) ✎ 1945 Temmuzundaki Potsdam Konferansı’nda Sovyet Rusya Uzak Doğu savaşına

katılmaya karar verince, askerî harekât bakımından Kore toprakları 38’inci enlem çizgisi ile ikiye ayrılmış ve bu çizginin kuzeyi Sovyet, güneyi de ABD askerî harekât sahası olarak kabul edilmişti. ✎ Gerek ABD-Sovyet müzakereleri gerekse Birleşmiş Milletler’in çabaları, bu iki böl-

genin birleşmesini sağlayamamıştır. Bunun üzerine ABD, 10 Mayıs 1948’de Güney Kore’de seçim düzenlemiş ve Syngman Rhee’nin başkanlığında Güney Kore Cumhuriyeti kurulmuştur. ✎ Sovyetler de Kuzey Kore’de kendilerine göre bir seçim düzenleyerek kuzeyde 9 Ey-

lül 1948’de Kore Halk Cumhuriyeti’ni kurmuşlardır.

4. Aşağıdakilerden hangisi, ABD ile SSCB arasında yaşanan çıkar çatışmalarının Uzak Doğu’daki sonuçlarından biridir? A) Çin Halk Cumhuriyeti’nin kurulması B) Keşmir Sorunu’nun ortaya çıkması C) Kore’nin Kuzey ve Güney olarak ikiye ayrılması D) Pakistan’ın bağımsızlığını ilan etmesi E) Kuzey Atlantik Paktı’nın kurulması

✎ Başlangıçta duruma sessiz kalan Sovyetler, Çin’in 1949 sonunda komünist rejimin

idaresi altına girmesiyle ABD’yi Asya’dan atmayı planlamaya başlamıştır. Bu plan çerçevesinde Kuzey Kore kuvvetleri 25 Haziran 1950’de Güney Kore’ye savaş ilan etmiştir.

~ 350 ~

1-D

2-A

3-B

4-C

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ Güvenlik Konseyi, Birleşmiş Milletler Teşkilâtı’nın ilgili antlaşmaları gereğince, Gü-

ney Kore’nin yardımına gönderilmek üzere, çeşitli milletlerin askerlerinden oluşan fakat esas yükü ABD’nin üstlendiği bir Birleşmiş Milletler Kuvveti oluşturmuştur. Bu kuvvetin komutanlığına da ABD’li General Mac Arthur getirilmiştir. ✎ 1950’de başlayan Kore Savaşı 1953 Temmuzu’nda sona ermiş, taraflar birbirlerine

üstünlük sağlayamamıştır. İmzalanan Panmunjom Mütarekesi ile Kuzey ve Güney Kore arasındaki sınır yine 38’inci enlem olarak belirlenmiştir.

1. Güney Kore’nin yardımına gönderilmek üzere, Güvenlik Konseyi’nin oluşturduğu Birleşmiş Milletler Kuvveti’nin komutanlığına aşağıdakilerden hangisi getirilmiştir? A) Mac Arthur B) Dwight D. Eisenhower

 Türkiye Kore Savaşı’na, Birleşmiş Milletler Kuvveti’ne bir tugay asker göndererek katılmış, böylece Türkiye Cumhuriyeti tarihinde ilk kez yurt dışına asker yollanmıştır. Ayrıca Türkiye NATO’ya katılma yolunda da önemli bir adım atmıştır.

C) George C. Marshall D) Liman von Sanders E) Franklin D. Roosevelt

2. 1950-1953 yılları arasında gerçekleşen Kore Savaşı aşağıdaki antlaşmalardan hangisiyle sona ermiştir? A) Moskova

B) Roma

C) San Francisco

D) Viyana

E) Panmunjom

3. Türkiye Kore Savaşı’na aşağıdakilerden hangisinin askerî kuvvetlerine destek vermek amacıyla katılmıştır? (Kore’ye Giden Türk Askerleri)

A) COMINFORM B) Milletler Cemiyeti C) Birleşmiş Milletler

2) HİNDİÇİNİ SAVAŞI (1954) ✎ Fransa II. Dünya Savaşı’ndan sonra Hindiçini’ndeki sömürge düzenini devam ettir-

D) Varşova Paktı E) Kuzey Atlantik Paktı (NATO)

mek istemiştir. Vietnam, Kamboçya, Laos ve Tayland’da da bu amacını gerçekleştirmek isteyince Fransa’ya karşı bağımsızlık isyanları başlamıştır. ✎ Hindiçini’nde yaşanan bu gelişmeler 1954’ten itibaren Doğu ve Batı Blokları arasın-

da önemli bir sorun haline gelmiştir. ABD, Fransa, İngiltere, SSCB ve Çin Halk Cumhuriyeti Cenevre’de bir konferans düzenlemişlerdir. Bu konferans sonucunda Fransa Vietnam, Kamboçya ve Laos’tan çekilmiş ve bu devletler bağımsızlıklarını kazanmışlardır. Ayrıca Vietnam 17. Enlem sınır olmak üzere Kuzey ve Güney olarak ikiye ayrılmıştır.

3) SEATO’NUN KURULUŞU (8 EYLÜL 1954)

4. II. Dünya Savaşı’ndan sonra devam ettirmek istediği sömürge düzeni nedeniyle 1954’te Vietnam, Kamboçya, Laos, Tayland gibi ülkelerde bağımsızlık isyanlarının ve sonrasında Hindiçini Savaşı’nın başlamasına neden olan devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) Sovyet Rusya

B) Fransa

C) İngiltere

D) ABD E) İtalya

✎ Vietnam Savaşı ABD’yi, Kore Savaşı’ndan sonra almaya başladığı savunma tedbir-

lerini daha da kuvvetlendirmeye sevk etmiştir. Bu savaş, güneydoğu Asya’nın karşı karşıya bulunduğu tehlikeyi açıkça gösterdiği gibi, bölgenin stratejik önemini de artırmıştır. Bu bölge komünizmin kontrolü altına düştüğü takdirde Sovyet Rusya ve Çin, Singapur ve Malacca Boğazı’na da hâkim olabilir, bu da Pasifik Okyanusu’nun savunması açısından büyük sıkıntılar ortaya çıkarabilirdi. ✎ ABD’nin bu bölgeyi koruma yolunda attığı ilk adım, tam bağımsızlıklarını kazanmış

olan Tayland, Laos, Kamboçya ve Güney Vietnam’a askerî ve ekonomik yardımlarını artırmak olmuştur.

5. ABD Uzak Doğu’daki etkinliğini artırmak için aşağıdaki teşkilâtlardan hangisini kurmuştur? A) CENTO

B) AET

D) SEATO

C) NATO

E) OPEC

✎ İkinci adım ise, SEATO (South East Asia Treaty Organization) ya da Manilla Paktı

adı verilen Güney Doğu Asya Antlaşma Teşkilâtı’nın kurulmasıdır.

1-A

2-E

3-C

4-B

5-D

~ 351 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Bir kolektif savunma sistemi olan bu örgütlenme, 8 Eylül 1954’te, ABD, İngiltere ve

Fransa ile Uzak Doğu ülkelerinden Yeni Zelanda, Avustralya, Filipinler, Tayland ile Pakistan’ın katılması ile kurulmuştur. Böylece ABD, Sovyet Rusya ve müttefiki Çin etrafında bir ittifaklar çemberi meydana getirmiştir. ✎ Bu arada ABD, komünizmi benimseyen Çin’e karşı 2 Aralık 1955’te Milliyetçi Çin

(Formosa) hükûmeti ile de bir ittifak antlaşması imzalamıştır. SEATO antlaşması gibi bu ittifakın da belirli bir süresi yoktu.

1. 8 Eylül 1954’te kurulan ve “SEATO” ya da Manilla Paktı adıyla da bilinen Güney Doğu Asya Antlaşma Teşkilâtı’nın kurulma amacı aşağıdakilerden hangisidir? A) Asya’da her türlü sömürgecilik faaliyetine son vermek B) Bölgedeki komünist faaliyetlerin etkisini kontrol altına almak

G) GÜNEY ASYA VE AFRİKA’DAKİ GELİŞMELER

C) Güney Doğu Asya’daki ülkeler arasında ekonomik iş birliği sağlamak D) Bölge ülkeleri arasında ortak bir pazar oluşturmak

1) ASYA

E) ABD’nin bölge üzerindeki emellerine set çekmek

a) Hindistan ✎ Hindistan Bağımsızlık Hareketi’nin lideri olan Mahatma Gandhi, ilk olarak Güney

Afrika’da Hint topluluğunun vatandaşlık hakları için barışçı bir bağımsızlık ve direniş felsefesi benimsemiştir. ✎ Mahatma Gandhi, Afrika’dan Hindistan’a döndükten sonra yoksul çiftçi ve emekçi-

leri baskıcı vergilendirme politikasına ve yaygın ayrımcılığa karşı protesto etmeleri için örgütlemiştir. ✎ Hindistan Ulusal Kongresi’nin liderliğini üstlenerek ülke çapında yoksulluğun azal-

tılması, kadınların serbestîsi, farklı din ve etnik gruplar arasında kardeşlik, kast ve dokunulmazlık ayrımcılığına son verilmesi, ülkenin ekonomik yeterliliğine kavuşması ve en önemlisi olan “Swaraj” yani Hindistan’ın yabancı hâkimiyetinden kurtulması konularında ülke çapında kampanyalar yürütmüştür. ✎ Gandhi, Hindistan’da alınan Britanya Tuz Vergisi’ne karşı 1930’da yaptığı 400 kilo-

metrelik “Gandhi Tuz Yürüyüşü” ile ülkesinin Britanya’ya karşı başkaldırmasına öncülük etmiş, 1942’de Britanyalılara çağrıda bulunarak Hindistan’ı terk etmelerini istemiştir.

2. Hindistan Bağımsızlık Hareketi’nin siyasî ve ruhanî lideri olan, 1869-1948 yılları arasında yaşamış, “Swaraj” politikasıyla ülkesinin sosyal ve ekonomik açıdan gelişmesi konusunda yaptığı çalışmalarıyla bilinen devlet adamı aşağıdakilerden hangisidir? A) Morarji Desai B) Jawaharlal Nehru C) Mahatma Gandhi D) Muhammed Ali Cinnah E) Bal Gangadhar Tilak

✎ II. Dünya Savaşı’ndan oldukça yıpranmış çıkan İngiltere, bölgedeki gelişmelere da-

ha fazla karşı koyamamış ve 14 Ağustos 1947’de Hindistan’ın bağımsızlığını tanımak zorunda kalmıştır.

Mahatma GANDHİ (1869-1948) Hindistan Bağımsızlık Hareketi’nin siyasî ve ruhanî önderidir. Hindistan Ulusal Kongresi’nin liderliğini üstlenerek ülke çapında yoksulluğun azaltılması, kadınların serbestîsi, farklı din ve etnik gruplar arasında kardeşlik, kast ve dokunulmazlık ayrımcılığına son verilmesi, ülkenin ekonomik yeterliliğine kavuşması ve en önemlisi “Swaraj” yani Hindistan’ın yabancı hâkimiyetinden kurtulması konularında çeşitli kampanyalar yürütmüştür. 30 Ocak 1948’de öldürülmüştür.

b) Pakistan  “Pakistan” adı ilk olarak İngiltere´de öğrenim gören Müslüman öğrenciler tarafından 1940 yılında ortaya konmuştur. ✎ Pakistan’ın 15 Ağustos 1947’den önceki tarihi Hindistan ile aynıdır. ✎ 23 Mart 1940’ta Lahor’da, Muhammed Ali Cinnah başkanlığında toplanan Müslü-

manlar Birliği Cemiyeti Kongresi’nde, Hindistan’ın Müslümanlar ile gayri müslimler arasında bölünmesi ve ayrı bir Pakistan Devleti kurulması kararı alınmıştır.

3. 1930’da yaptığı 400 kilometrelik “Gandhi Tuz Yürüyüşü” ile ülkesinin bağımsızlığı için mücadele eden Mahatma Gandhi, bu mücadelesini aşağıdaki devletlerden hangisine karşı yürütmüştür? A) İngiltere

C) İtalya

B) ABD

D) Fransa

E) SSCB

4. 23 Mart 1940’ta Lahor’da toplanan Müslümanlar Birliği Cemiyeti Kongresi’nde, Hindulardan ayrı bir Pakistan Devleti’nin kurulmasını savunan devlet adamı aşağıdakilerden hangisidir? A) Jawaharlal Nehru B) Pervez Müşerrev C) Mahatma Gandhi D) Benazir Butto E) Muhammed Ali Cinnah

✎ Muhammed Ali Cinnah, 14 Ağustos 1947’de Pakistan Genel Valisi olmuş ve Pakis-

tan bağımsızlığını kazanmıştır.

~ 352 ~

1-B

2-C

3-A

4-E

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

Muhammed Ali CİNNAH (1876-1948) Pakistan’ın kurucusu ve ilk genel valisidir. Müslüman Milliyetçiliği Hareketi’nin de lideri olan Cinnah, 1947’de bugünkü Pakistan devletini kurmuş ve kendisi de ilk devlet başkanı olmuştur. Keşmir Sorunu’nda Hindistan’a karşı Pakistan’ın hakları için mücadele eden Cinnah, 11 Eylül 1948’de ölmüştür.

1. 1876-1948 yılları arasında yaşamış, Müslüman Milliyetçiliği Hareketi’nin liderliğini yapmış olan Pakistan’ın ilk devlet başkanı aşağıdakilerden hangisidir? A) Navaz Şerif B) Inder Kumar Gujral C) Mahatma Gandhi D) Muhammed Ali Cinnah

c) Vietnam

E) Jawaharlal Nehru

✎ XIX. yüzyılda Hindiçini Birliği içinde bir Fransız sömürgesi haline gelen Vietnam’da,

Fransa’nın ülkeyi ekonomik yönden sömürmesi ve siyasî baskı uygulaması, Fransız yönetimine karşı kuvvetli bir millî direniş hareketine sebep olmuştur. Komünistler 1930lu yıllardan itibaren Fransa’ya karşı ortaya çıkan hareketler sonucu 1941’de Vietnam Bağımsızlık Cemiyeti’ni (Vietminh) kurmuşlardır. ✎ İkinci Dünya Savaşı’nda Vietnam’ı işgal eden Japonya 1945’te teslim olunca, Viet-

minh birlikleri Hanoi’de iktidarı ele geçirmiş, liderleri Ho Chi Minh Vietnam’ın bağımsızlığını ilan etmiştir.

2. Bölünme hattı “17. Paralel” olmak üzere Vietnam’ın kuzey ve güney olarak ikiye ayrılması aşağıdaki antlaşmalardan hangisiyle gerçekleşmiştir? A) Paris Antlaşması B) Roma Antlaşması

✎ Fransa güneyde millî ihtilali bastırmayı başarmışsa da, kuzeyde sömürge rejimini

C) Dayton Antlaşması

yeniden kurmak istemesi, Hindiçini Savaşları’nın patlak vermesine yol açmıştır. 1946’dan 1954 yılına kadar devam eden savaş, Dienbienphu Muharebesi’nde Fransa’nın bozguna uğramasıyla son bulmuştur.

D) Viyana Antlaşması E) Cenevre Antlaşması

✎ 21 Temmuz 1954’te imzalanan Cenevre Antlaşması kararlarına göre, geçici olarak

ülke kuzeyde komünist kontrolündeki Demokratik Vietnam Cumhuriyeti, güneyde Vietnam Cumhuriyeti olmak üzere iki ayrı devlete bölünmüş, bölünme hattı da 17. Paralel olarak belirlenmiştir.

3. İngiliz sömürgesine karşı 1957’de bağımsızlığını kazanan ilk Afrika ülkesi aşağıdakilerden hangisidir? A) Gana

B) Nijerya

D) Sierra Lione

2) AFRİKA

C) Gambiya E) Kenya

✎ İngiltere ve Fransa dışında Afrika’da sömürgeleri olan Almanya, Belçika, Portekiz

ve Hollanda’nın savaşın yıkıcı etkilerine maruz kalması, buna karşı Afrika devletlerinin ekonomik yönden güçlenmeye başlamaları ve milliyetçiliğin de güçlenmesi kıtadaki sömürgeciliğin zayıflamasında etkili olmuştur. ✎ Bu yönde ilk adımı 1957’de İngiltere’ye karşı bağımsızlığını kazanan Gana atmıştır. ✎ Gana’nın bağımsızlığını Nijerya ve Sierra Lione (1960) ile Gambiya (1965)’nın ba-

ğımsızlıkları izlemiştir. ✎ Kenya’da 1952’de “Mau Mau” gizli örgütünün başlattığı İngiltere’ye karşı isyan ha-

4. Mau Mau adlı gizli bir örgütün 1952’de İngiliz sömürgesine karşı başlattığı mücadele sonunda 1963’te bağımsızlığını kazanan Afrika ülkesi aşağıdakilerden hangisidir? A) Tanganika

B) Uganda

C) Kenya

D) Nijerya

reketi 1963’te bağımsızlığın kazanılmasıyla sonuçlanmıştır. Ayrıca Uganda ve Tanganika da bu dönemde İngiltere’ye karşı bağımsızlığını kazanmıştır.

E) Sierra Lione

✎ Fransa’ya karşı Afrika’da başlayan en önemli bağımsızlık hareketi ise Cezayir’de

olmuştur. Fransa, İkinci Dünya Savaşı’nda (1942) Cezayir’i direniş merkezi olarak kullanmış, savaş bittikten sonra Cezayirliler fedakârlıklarına karşılık bağımsızlık ya da Fransızlarla aynı haklara sahip olmak istemişlerdir. Ancak Fransızlar bu isteklere büyük tepki göstermiş ve halk katledilmeye başlanmıştır. ✎ 1948’de Fransa buranın bir sömürge değil Fransa toprakları olduğunu ilan etmiştir.

Fakat dış dünyaya karşı yapılan bu ilana rağmen burayı bir sömürge olarak idare etmeye çalışmış ve Cezayir halkına Fransızlarla eşit haklar tanımamışlardır. ✎ Millî Kurtuluş Cephesi ve Cezayir Ulusal Hareketi’nin Fransa’ya karşı mücadelesin-

de teşkilâtlanmaya başlayan halk, 1954 yılında bilfiil başlayan silahlı mücadelesinde, 1956’da bağımsızlığa kavuşan Fas ve Tunus’un da desteğini sağlamıştır. Mücadele 1962’de Evian Antlaşması’nın imzalanması ve Cezayir Demokratik Halk Cumhuriyeti adıyla bağımsızlığın kazanılmasıyla sonuçlanmıştır. ✎ Fransa 1956’da Cezayir’i elde tutmak için Fas ve Tunus’un bağımsızlığını tanımıştır.

5. Soğuk Savaş Dönemi’nde Fas, Tunus ve Cezayir; I.

İtalya,

II. Fransa, III. Almanya devletlerinden hangilerine karşı mücadele vererek bağımsızlıklarını kazanmıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

1-D

2-E

C) Yalnız III

E) II ve III

3-A

4-C

5-B

~ 353 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ 1911’de İtalya’nın hâkimiyetine giren Libya (Trablusgarp)’ta, müttefik devletlerin

yardımı ile 1951’de yabancıların idaresi son bulmuş ve Libya Krallığı kurulmuştur. 1953’te Arap Birliği’ne ve 1955’te de BM’ye üye olmuştur.

1. 1963’te kurulan Afrika Birliği Teşkilâtının amaçları arasında; I.

Afrika kıtasının ekonomik ve sağlık sorunlarını görüşmek,

☸ AFRİKA BİRLİĞİ TEŞKİLÂTI (OAU) (1963)

II. bölgedeki çatışmaları engellemek,

✎ Afrika’da bağımsızlıklarını kazanan ülkeler herhangi bir blokun içinde yer almamış,

III. Afrika ülkelerinin bağımsızlık mücadelelerini desteklemek

kendi aralarında 25 Mayıs 1963 tarihinde ekonomik kalkınmayı sağlamak amacıyla, merkezi Etiyopya’nın Addis Ababa şehri olan Afrika Birliği Teşkilâtı (OAU)’nı kurmuşlardır.

unsurlarından hangileri yer almıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

✎ 32 üyesi bulunan bu teşkilâtın başlıca amaçları; Afrika ülkelerinin bağımsızlıklarını

C) I ve II

E) I, II ve III

desteklemek, çatışmaları önleyerek birlik ve beraberliği sağlamak, bölgenin ekonomik ve sağlık sorunlarını görüşmek ve uluslararası ilişkileri geliştirmektir.

H) SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİNDE TÜRK DIŞ POLİTİKASI

2. 1963’te kurulan Afrika Birliği Teşkilâtının kısaltılmış adı aşağıdakilerden hangisidir? A) OPEC

✎ Türkiye II. Dünya Savaşı’ndan sonra SSCB’nin baskısı üzerine Batı Bloğu’na yakın bir

B) OAU

D) SEATO

C) CENTO E) ABT

politika izlemeye önem vermiştir. Bu durumun nedenlerine baktığımızda; ✎ II. Dünya Savaşı sona ermeden 19 Mart 1945 tarihinde Moskova Büyükelçisi Selim

Sarper’i kabul eden Molotov, Sovyet hükûmetinin günün şartlarına ve II. Dünya Savaşı sonunda ortaya çıkan yeni duruma uygun olmadığı için 17 Aralık 1925 tarihli Türk-Sovyet Dostluk ve Tarafsızlık Antlaşması’nı feshettiğini bildirmiştir. ✎ Türkiye’nin yeni bir anlaşma yapılması önerisine karşı Molotov, 7 Haziran 1945’te

Büyükelçi Sarper’e iki ülke arasında yeni bir antlaşma yapılabilmesi için; Boğazların Türkiye ile birlikte savunulmasını, bunu sağlamak için de Sovyetlere Boğazlarda deniz ve kara üsleri verilmesi, Montreux Sözleşmesi’nin değiştirilmesi ve Kars ile Ardahan’ın Sovyetler Birliği’ne iade edilmesi gerektiğini ileri sürmüştür.

3. II. Dünya Savaşı’ndan sonra ortaya çıkan yeni durum karşısında Türkiye ile yaptığı dostluk antlaşmasını fesheden, yeni bir antlaşmanın da ancak Montrö Sözleşmesi’nin değiştirilerek Boğazlarda Türkiye ile ortak savunma ve üs elde etme şartına bağlı olduğunu söyleyen Avrupa devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) İtalya

✎ 8 Ağustos 1946’da Türkiye’ye verdiği ve Boğazlarla ilgili görüşlerini içeren notada

D) Fransa

SSCB, II. Dünya Savaşı içinde meydana gelen olayların, Montreux Sözleşmesi’nin Karadeniz devletlerinin güvenliğini sağlamakta yetersiz kaldığını ileri sürerek, Boğazlardan geçiş rejimini düzenleme yetkisinin Türkiye ile Karadeniz devletlerine ait olmasını ve Boğazların Türkiye ile SSCB tarafından ortaklaşa savunulmasını istemiştir. ABD ve İngiltere ile durumu görüşen Türkiye bu istekleri reddetmiştir. ✎ Türkiye, Sovyet tehlikesine karşı bağımsızlığını ve toprak bütünlüğünü koruyabil-

mek için, 1939 yılından itibaren ittifak içinde bulunduğu İngiltere’nin ve ABD’nin desteğini aramıştır. Fakat gerek Türkiye’nin II. Dünya Savaşı’nda tarafsız kalmış olması, gerekse Türkiye’de büyük bir endişe uyandıran Sovyet davranışlarının Batı’da aynı tepkiyle karşılanmaması sebebiyle istediği desteği elde edememiştir. ✎ Bu arada Yunanistan’da iç savaş başlaması ve komünizm tehlikesinin güçlenmesi

üzerine İngiltere’nin de telkinleriyle ABD, Türkiye ve Yunanistan’a Truman Doktrini çerçevesinde askerî yardım yapmaya başlamıştır.

C) İngiltere

B) Almanya

E) SSCB

4. I.

Truman Doktrini,

II. Marshall Planı, III. Monroe Doktrini ABD komünizm tehdidine karşı yukarıdakilerden hangileriyle Türkiye’ye askerî ve ekonomik yardım gerçekleştirmiştir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ 12 Temmuz 1947’de Türk-Amerikan ikili antlaşmasını, 4 Temmuz 1948’de imzala-

nan ekonomik iş birliği antlaşması takip etmiştir. Antlaşma sonrası ABD, Marshall Planı çerçevesinde 1949–1951 yılları arasında Türkiye’ye ekonomik yardım yapmıştır. 1951’den sonra bu yardım “Ortak Savunma Programı”na dâhil edilecektir. 5. Aşağıdakilerden hangisi Avrupa Konseyi’ne üye değildir?

1) AVRUPA KONSEYİ’NE ÜYELİK (8 AĞUSTOS 1949)

A) ABD

B) Danimarka

C) İngiltere

✎ 5 Mayıs 1949’da Belçika, İngiltere, Danimarka, Fransa, Hollanda, İrlanda, İsveç,

D) İtalya

E) Lüksemburg

İtalya, Lüksemburg ve Norveç tarafından kurulmuştur. ✎ Birliğin amacı, üye ülkelerin ortak mallarını ve ilkelerini korumak, iktisadî gelişimle-

rini sağlamak amacıyla aralarında daha sıkı bir iş birliği oluşturmaktır.

~ 354 ~

1-E

2-B

3-E

4-C

5-A

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ Türkiye 8 Ağustos 1949’da Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin davetiyle bera-

ber Yunanistan ve İzlanda ile birlikte konseye katılmıştır. ✎ Türkiye’nin Avrupa Konseyi’ne katılmasında;

1. Türkiye’nin Avrupa Konseyi’ne üye olmasında,

 Batı Bloku’na yakın olma amacı,

I.

 ABD ile ilişkileri güçlendirme isteği,

Batı Bloku’na yakın olmak istemesi,

II. Orta Doğu’da egemen bir güç olmak istemesi,

 Avrupalı devlet statüsünde sayılma,

III. ABD ile ilişkileri güçlendirmek istemesi

 Avrupa ile her türlü alanda bütünleşme sağlama

amaçlarından hangilerinin etkili olduğu savunulamaz?

amaçları etkili olmuştur.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

2) NATO’YA ÜYELİK (18 ŞUBAT 1952) ✎ ABD, SSCB’nin yayılmacı bir politika izlemesi ve COMINFORM’u kurarak Doğu Blo-

ku’nu oluşturması üzerine, SSCB’ye karşı ortak bir savunma örgütü kurulması kararını almış ve 4 Nisan 1949’da NATO (North Atlantic Treaty Organization)’yu kurmuştu.

2. Türkiye’nin NATO (Kuzey Atlantik Paktı)’ya üyeliği hangi yıl gerçekleşmiştir? A) 1945

✎ Türkiye’nin bu dönemde Avrupa Konseyi’ne üyeliğinin kabul edilmiş olmasına rağ-

B) 1948

D) 1952

C) 1950 E) 1955

men, NATO’ya üye olma girişimleri özellikle İngiltere olmak üzere bazı Avrupalı devletler tarafından siyasî, ekonomik ve kültürel gerekçelerle reddedilmiştir. ✎ Bu arada Türkiye’de Demokrat Parti’nin iktidara gelmesiyle beraber liberal eğilimli

bir politika izlemesi ABD ile ilişkileri yeni bir istikamete yönlendirmiştir. Bu durumu fırsat bilen DP yönetimi meclis kararı olmadan Tahsin Yazıcı komutasında 4.500 kişilik bir askerî gücü BM kuvvetlerine yardımcı olması için Kore’ye göndermiştir.

3. Türkiye’nin NATO’ya üyeliğinin kabul edilmesinde, I.

✎ Kore Savaşı’ndan sonra Türkiye’nin NATO’ya alınması konusunda ABD’nin tavrı de-

Kore’deki askerî başarısı,

II. güçlü bir kara ordusuna sahip olması,

ğişmeye başlamıştır. Çünkü Kore Savaşı, II. Dünya Savaşı’ndan sonra artık çıkması beklenmeyen bölgesel savaşların hiç de ihtimal dışı olmadığını göstermiş ve NATO ülkelerini, özellikle de ABD’yi Sovyetler karşısında daha etkili tedbirler almaya yöneltmiştir.

III. jeopolitik konumu unsurlarından hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

✎ Sonuçta ABD, Sovyetler Birliği’ne karşı set çekme ve çıkabilecek muhtemel bir sa-

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

vaşta askerî üslere ihtiyaç duyulması sebebiyle Türkiye’nin NATO’ya üyeliğini desteklemiştir. ✎ Bu gelişmelerden sonra 15-20 Eylül 1951 tarihleri arasında Ottowa’da toplanan

NATO Bakanlar Konseyi, Türkiye ve Yunanistan’ın NATO’ya üye olarak alınmasına oy birliği ile karar vermiştir. TBMM de 18 Şubat 1952’de Kuzey Atlantik Paktı’na katılmayı tasdik etmiş, böylece Türkiye NATO’ya resmen üye olmuştur. ✎ Türkiye’nin NATO’ya alınmasında;

4. SSCB’nin Akdeniz ve Balkanlarda yayılmasını engellemek amacıyla 9 Ağustos 1954’te Yugoslavya, Yunanistan ve Türkiye’nin öncülüğünde kurulan teşkilât aşağıdakilerden hangisidir?

 Kore’deki askeri başarısı,  Uluslararası sorunlarda Batılılarla birlikte hareket etmesi,

A) Balkan İttifakı

B) Sadâbad Paktı

C) Bağdat Paktı

D) Manilla Paktı

E) SEATO

 Modern olmamakla beraber güçlü bir kara ordusuna sahip olması,  Batı savunması için gerekli olan jeopolitik yeri ve önemi

birinci derecede etkili olmuştur.

5. I.

3) BALKAN İTTİFAKI (9 AĞUSTOS 1954) ✎ SSCB kontrolü dışındaki tek komünist devlet olan Yugoslavya ile NATO’ya girmesi

kesin olan Yunanistan ve Türkiye’nin bir ittifak yaparak SSCB’nin Akdeniz ve Balkanlarda yayılmasını engellemek istemesi üzerine kurulmuştur. ✎ 1951 yılı sonuna doğru üç ülke arasında başlayan yakınlaşma 1952 yılı boyunca da

devam etmiş ve 28 Şubat 1953’te Ankara’da üç ülkenin Dışişleri Bakanları tarafından bir “Dostluk ve İşbirliği Antlaşması” imzalanmıştır. Bu antlaşmaya göre, üç devlet ortak çıkarlarıyla ilgili konularda birbirlerine danışacaklar ve üye devletlerin Dışişleri Bakanları yılda en az bir defa toplanacaktı.

SSCB’nin Akdeniz ve Balkanlarda yayılmasını engelleme,

II. Türkiye, Yunanistan ve Yugoslavya arasında işbirliğini güçlendirme, III. Doğu Avrupa devletleriyle Balkan devletleri arasında ittifak kurma Yukarıdakilerden hangileri Balkan İttifakı’nın amaçları arasında gösterilebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

1-B

2-D

C) I ve II

E) II ve III

3-E

4-A

5-C

~ 355 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Dışişleri Bakanları arasında süren toplantılar sonucunda 9 Ağustos 1954’te üç ülke

arasında Bled Antlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşmaya göre taraflar, aralarından herhangi birine yönelen bir saldırıyı kendilerine de yapılmış sayarak askerî güç de dâhil her türlü önlemi alacaklardı. ✎ Ancak daha paktın ilk günlerinden itibaren Türkiye ve Yugoslavya arasında görüş

ayrılıkları ortaya çıkmış ve 1955’ten itibaren Sovyetlerle ilişkilerini düzeltmeye başlayan Yugoslavya’nın pakta ilgisi azalmıştır. Ayrıca Türkiye ile Yunanistan arasında Kıbrıs Sorunu’nun ortaya çıkmasıyla da paktın doğurduğu olumlu hava silinmeye başlamıştır. 1960 yılına kadar devam eden paktın, 1960 Haziranı’nda resmen sona erdiği açıklanmıştır.

1. 9 Ağustos 1954’te Yugoslavya, Yunanistan ve Türkiye’nin öncülüğünde kurulan Balkan İttifakı’nın zamanla önemini kaybetmesinde, I.

Orta Doğu’da Arap-İsrail çatışmalarının başlaması,

II. Kıbrıs Sorunu’nun ortaya çıkması, III. Yugoslavya’nın Sovyetlerle ilişkilerini düzeltmeye başlaması gelişmelerinden hangilerinin etkili olduğu savunulamaz?

4) BAĞDAT PAKTI (CENTO) (24 ŞUBAT 1955)

A) Yalnız I

✎ Fransa ve İngiltere’nin Orta Doğu’daki etkinliğinin azalması üzerine, Sovyet Rus-

ya’nın Orta Doğu’ya sızmasını önlemek amacıyla Orta Doğu ülkeleri arasında bir ittifak kurma fikri ortaya atılmıştır. Bu ittifak kurma fikri esasında ABD’den gelmiş, fakat fikir Türkiye tarafından gerçekleştirilerek, 24 Şubat 1955’te Türkiye ile Irak arasında Bağdat Paktı imzalanmıştır. ✎ İngiltere, Pakistan ve İran’ın da katılımıyla genişleyen Bağdat Paktı’na, Irak dışın-

daki Arap ülkelerinin katılmaması ve buna karşı Orta Doğu’nun; pakta katılanlar (Irak, İran ve Pakistan), karşı çıkanlar (Mısır, Suriye, Suudi Arabistan ve Yemen) ve tarafsız kalanlar (Ürdün ve Lübnan) olmak üzere gruplaşması SSCB’nin işini kolaylaştırmıştır. Bu gelişmeler ayrıca paktın amacına ulaşmasını da engellemiştir.

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) I, II ve III

2. 24 Şubat 1955’te Sovyet Rusya’nın Orta Doğu’da yayılmasını önlemek amacıyla Türkiye’nin öncülüğünde kurulan teşkilât aşağıdakilerden hangisidir? A) Sadâbad Paktı

B) Balkan Antantı

C) SEATO

D) COMINFORM

E) Bağdat Paktı

 Bu paktın kurulması ile Orta Doğu’nun liderliğinin Türkiye’ye geçmesi Arap dünyasını kendi çatısı altında toplamak isteyen Mısır lideri Cemal Abdül Nâsır’ı endişelendirmiştir. Nâsır, paktın kurulmasından sonra Batı aleyhtarlığını artırmış ve SSCB ile ilişkilerini sıkılaştırmıştır. Bu da Süveyş Krizi’ne ortam hazırlamıştır. ✎ Irak, 14 Temmuz 1958’de monarşinin devrilmesi sonucu 24 Mart 1959’da Bağdat

Paktı’ndan çekildiğini resmen açıklamıştır. Irak’ın ayrılmasından sonra, 18 Ağustos 1959’da da Bağdat Paktı’nın adı CENTO (Merkezî Antlaşma Örgütü-Central Treaty Organization) olarak değiştirilmiş, merkezi de Ankara’ya taşınmıştır.

3. Irak’ın çekildiğini ilan etmesinden sonra 18 Ağustos 1959’da adı CENTO (Merkezî Antlaşma Örgütü) olarak değiştirilen Bağdat Paktı’nın merkezi aşağıdaki şehirlerden hangisine taşınmıştır? A) Şam

B) Tahran

D) Ankara

✎ CENTO’nun ilk toplantısı 7-9 Ekim 1959’da Washington’da yapılmıştır.

C) Moskova

E) Washington

✎ Örgüt aslında savunma amacıyla kurulmuş olmasına rağmen, faaliyetlerini, üyeler

arasında ekonomik, kültürel ve teknik iş birliği konularına yöneltmiştir. ✎ Bu şekilde 20 yıl kadar devam eden örgüt, 12 Mart 1979’da Pakistan’ın ve İran’ın

ayrılması ile dağılma noktasına gelmiştir. Türkiye, 13 Mart 1979’da, bu devletlerin CENTO’dan ayrılması kararlarını saygıyla karşıladığını ve bu durumda CENTO’nun bölgedeki işlevini fiilen kaybettiğini açıklamıştır. Böylece Bağdat Paktı’nın bir devamı şeklinde olan CENTO, hukuken olmasa bile fiilen sona ermiştir.

4. Bağdat Paktı’nın kurulmasından sonra Orta Doğu; pakta katılan Irak, İran ve Pakistan; pakta şiddetle cephe alan Mısır, Suriye, Suudi Arabistan ve Yemen ve her iki grubun dışında kalan Ürdün ve Lübnan olmak üzere üç ayrı gruba ayrılmıştır.

5) SURİYE BUNALIMI (1957)

Bu duruma bakarak,

✎ II. Dünya Savaşı öncesinde Fransa’dan bağımsızlığını kazanan Suriye’de 1950’li yıl-

I.

larda art arda hükûmet darbeleri yaşanmıştır. Ancak Mısır lideri Cemal Abdül Nâsır’la beraber SSCB’yle yakınlaşması komşularını rahatsız etmiştir. ✎ Suriye’nin 1956’da SSCB ile yardım antlaşması imzalaması üzerine Türkiye, Irak, Ür-

dün, İsrail ve Lübnan tarafından tepkiyle karşılanmıştır. Öyle ki, bu ülkelerin inancı Sovyetlerin Suriye’de bir “köprübaşı” kurdukları ve Suriye’nin bir “Moskova Uydusu” haline geldiğiydi. ✎ ABD Başkanı Eisenhower Başbakan Adnan Menderes’e gönderdiği mesajda, Suri-

ye’nin bir saldırısı karşısında Türkiye, Irak ve Ürdün’ün bu ülkeye karşı askerî bir harekâta girişmek zorunda kalması hâlinde Amerika’nın kendilerine derhal silah yardımı yapacağını bildirmiştir.

~ 356 ~

Bağdat Paktı Ortadoğu’da siyasî ayrılıklara yol açmıştır.

II. Orta Doğu devletleri arasında siyasî görüş ayrılıkları vardır. III. Türkiye’nin Orta Doğu’da güçlenmesi siyasî sorunlara yol açmıştır. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

1-A

2-E

C) I ve II

E) I, II ve III

3-D

4-C

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ Bu gelişmeler üzerine Türkiye’nin Suriye sınırına yığınak yaparak askerî tatbikatlar

yapması Türkiye-Suriye ilişkilerini daha da gerginleştirmiştir. ✎ SSCB’nin karşı baskılarını artırdığı dönemde; ❆ ABD’nin Türkiye’ye büyük bir destek vermesi, ❆ Suudi Arabistan’ın Türkiye ile Suriye arasında arabuluculuk yapması, ❆ Ürdün Kralı Hüseyin’in de Suriye’ye karşı tavrını yumuşatması

krizi çözüme kavuşmuştur.

1. 1957’de ortaya çıkan Suriye Bunalımı’nın çözüme kavuşmasında, I.

ABD’nin Türkiye’ye destek vermesi,

II. Suudi Arabistan’ın Türkiye ile Suriye arasında arabuluculuk yapması, III. Suriye ile Mısır’ın Birleşik Arap Cumhuriyeti kurma kararı almaları gelişmelerinden hangilerinin etkili olduğu savunulabilir?

 Suriye Buhranı’nın sona ermesinde etkili olan bir başka sebep de, 14 Eylül 1957’de Suriye ile Mısır’ın imzaladıkları bir anlaşma ile 1 Şubat 1958’den itibaren Birleşik Arap Cumhuriyeti adı ile bir birlik kurmaya karar vermeleridir. Ancak iki devlet arasındaki bu birliktelik, Mısır’ın Suriye’yi kendine bağlı bir eyâlet gibi görmesi ve iki devletin sosyalizm anlayışının farklı olması üzerine zayıflamış, 1961 yılında da muhafazakâr askerlerin Suriye’de yaptığı bir hükûmet darbesiyle sonlanmıştır.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

2. 18 Temmuz 1945’te Nuri Demirağ tarafından kurulan ilk muhalefet partisi aşağıdakilerden hangisidir? A) Demokrat Parti

İ) SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ’NDE TÜRKİYE’DE YAŞANAN ÖNEMLİ GELİŞMELER 1) SİYASÎ GELİŞMELER

B) Millî Kalkınma Partisi C) Adalet Partisi D) Millet Partisi E) Türkiye Köylü Partisi

✎ II. Dünya Savaşı’ndan sonra uluslararası ortamın elverişli olması, Batı’nın demokra-

tik fikirlerinden etkilenmiş bir kuşağın ve halkın demokrasi talepleri, çok partili hayata geçişte etkili olmuştur. ✎ Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, Ankara’da 19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı’nda

(1945) demokratik gelişmeden bahsetmiş ve “Siyasî hayatımızda demokratik prensipler daha büyük ölçüde hâkim olacaktır.” demiştir. ✎ İnönü’nün bu açıklamalarından sonra Türkiye’de ilk muhalefet partisi, 18 Temmuz

1945’te Nuri Demirağ tarafından Millî Kalkınma Partisi adıyla kurulmuştur. Ancak bu parti siyasî hayatta çok etkin olamamıştır.

3. Aşağıdakilerden hangisi 7 Haziran 1945 tarihinde “Dörtlü Takrir” adıyla bilinen önergeyi veren ve sonraki süreçte Demokrat Parti’yi kuran devlet adamlarından biri değildir? A) Osman Bölükbaşı

B) Fuat Köprülü

C) Celâl Bayar

D) Refik Koraltan

E) Adnan Menderes

a) Demokrat Parti (DP)’nin Kuruluşu (7 Ocak 1946) ✎ Bu dönemde CHP’nin içinde, Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu’nun kabulü sırasında

parti içi muhalefet oluşmuş, bu muhalefetin başını Celâl Bayar, Adnan Menderes, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan çekmiştir. (C A F e R) ✎ Bayar, Menderes, Köprülü ve Koraltan’ın 7 Haziran 1945’te verdiği “Dörtlü Takrir”-

in reddi üzerine bu kişilerin yeni bir parti kurma çalışmaları başlamıştır. ✎ Yazdıkları sert yazılar nedeniyle partiden ihraç edilen Menderes, Köprülü ve Koral-

4. 7 Ocak 1946’da kurulan Demokrat Parti’nin ilk genel başkanı aşağıdakilerden hangisidir? A) Fuat Köprülü

B) Hasan Saka

C) Adnan Menderes

D) Celâl Bayar

E) Hasan Polatkan

tan’a, CHP’den ve milletvekilliğinden istifa eden Celâl Bayar da katılmış, 1 Aralık 1945’te de parti kuracaklarını açıklamıştır. ✎ İsmet İnönü tarafından Çankaya Köşkü’ne çağrılan Celâl Bayar, cumhurbaşkanın-

dan gerekli desteği aldıktan sonra 7 Ocak 1946’da Demokrat Parti kurulmuş ve genel başkanlığına da Celâl Bayar getirilmiştir.

b) 1946 Genel Seçimleri ✎ DP’nin baskıları üzerine CHP, Milletvekili Seçim Yasası’nı değiştirmiş ve Cumhuriyet

5. Türkiye Cumhuriyeti tarihinde “tek dereceli” seçim sistemine ilk kez aşağıdaki yılların hangisinde geçilmiştir? A) 1942 B) 1945 C) 1946 D) 1950 E) 1961

tarihinde ilk kez “tek dereceli” seçim esasına geçilmiştir. ✎ Türk siyasî tarihinin ilk çok partili seçimi olan 1946 seçimlerinde, Cumhuriyet Halk

Partisi 397, Demokrat Parti 61 ve bağımsızlar 7 milletvekilliği kazanmıştır.

1-E

2-B

3-A

4-D

5-C

~ 357 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk çok partili genel seçimi olan bu seçim, adlî denetim dı-

şında, “açık oy, gizli sayım” ve çoğunluk sistemi esasına göre yapılmıştır. Bu usûlsüzlüklerinden dolayı “şaibeli seçim” şeklinde anılmıştır. Bu genel seçim ile TBMM VIII. dönem milletvekilleri seçilmiş, yeni hükûmeti Recep Peker kurmuştur. ✎ Demokrat Parti’nin 7 Ocak 1947’de düzenlenen I. Kongresi’nde, antidemokratik

bütün yasaların iptalini öngören Hürriyet Misakı yayımlanmıştır. Ayrıca ekonomik konularda hükûmete olan tepkilerin artması üzerine DP ile CHP (Celâl Bayar ile Recep Peker) arasında ilişkiler gerginleşmiştir. ✎ Bunun üzerine İsmet İnönü taraflar arasındaki gerginliği azaltmak amacıyla iki par-

tinin liderleriyle görüşmeler yapmış ve 12 Temmuz Beyannamesi’ni yayınlamıştır. Bu beyannamede İnönü, siyasal partilerin Türk demokrasisinin vazgeçilmez unsurları olduğunu vurgulamış ve iktidar-muhalefet ilişkileri biraz da olsa yumuşamıştır.

1. Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün yayımladığı 12 Temmuz Beyannamesi, I.

DP-CHP arasındaki gerginliği azaltma,

II. yeni bir ekonomik kalkınma modelini uygulamaya koyma, III. seçim sisteminde değişiklik yapma amaçlarından hangilerine yöneliktir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

 Bu beyannamenin yayınlanmasından sonra, partinin CHP’ye bağlı güdümlü bir demokrasi yürüttüğünü öne süren Fevzi Çakmak, Yusuf Hikmet Bayur, Kenan Öner, Osman Bölükbaşı, Sadık Aldoğan ve Yusuf Kemal Tengirşenk 20 Temmuz 1948 tarihinde Millet Partisi’ni kurmuştur.

c) 1950 Genel Seçimleri ve Demokrat Parti İktidarı ✎ Türk siyasî tarihinin ilk demokratik seçimi olarak kabul edilen 1950 seçimlerinde

ilk kez “gizli oy, açık sayım” ilkesi uygulanmış, yapılan seçimler sonucunda da Demokrat Parti iktidara gelmiştir. ✎ 1950 seçimlerinde DP’nin % 55,2 gibi rekor düzeyde oy alarak 408 milletvekili ile

2. 12 Temmuz Beyannamesi’nin yayımlanmasından sonra DP’nin CHP’ye bağlı güdümlü bir siyaset yürüttüğünü ileri süren ve aralarında Fevzi Çakmak, Osman Bölükbaşı ve Yusuf Kemal Tengirşenk’in de olduğu bir grup siyasetçinin 20 Temmuz 1948’de kurduğu parti aşağıdakilerden hangisidir? A) Adalet Partisi B) Millî Kalkınma Partisi C) Demokrat Parti D) Çiftçi ve Köylü Partisi E) Millet Partisi

iktidara gelmesiyle Celâl Bayar Türkiye Cumhuriyeti’nin 3. Cumhurbaşkanı, Adnan Menderes Başbakan, Refik Koraltan da Meclis Başkanı olmuştur. ✎ 14 Mayıs 1950 günü yapılan seçimler Türkiye’de 27 yıllık tek parti devrine son ver-

miştir. Nitekim Cumhuriyet Halk Partisi iktidarı halkoyu ile Demokrat Parti’ye devretmiştir. Seçim sonuçlarına göre DP % 55,2 oy oranıyla 408, CHP % 39,6 oy oranıyla 69, Millet Partisi % 4,6 oy oranıyla 1, bağımsızlar ise % 0,6 oy oranıyla 2 milletvekiline sahip olmuşlardır.

3. Türkiye Cumhuriyeti tarihinde “gizli oy, açık sayım” sistemi ilk kez aşağıdaki seçimlerin hangisinde uygulanmıştır? A) 1939 B) 1946 C) 1950 D) 1954 E) 1957

 1950 seçimleri Türk siyasî tarihinde “Beyaz Devrim” olarak adlandırılmıştır.

4. Demokrat Parti’nin, CHP’nin 27 yıllık tek parti iktidarına son vererek iktidara gelmesi aşağıdaki seçimlerden hangisinin bir sonucudur? A) 1946 Seçimleri B) 1950 Seçimleri C) 1954 Seçimleri D) 1957 Seçimleri E) 1962 Seçimleri Adnan Menderes

Adnan Menderes Bir Seçim Mitinginde

d) 1954 Genel Seçimleri ✎ CHP’nin, ekonomik sıkıntılara ana muhalefet partisi olarak önemli çözümler getire-

memesi ve ABD’den gelen yardımların bu dönemde artması, Demokrat Parti’yi daha da güçlendirmiştir. Nitekim DP, 2 Mayıs 1954 seçimlerinde gücünü iyice artırmış ve % 58,4’lük oy oranıyla Türkiye Cumhuriyeti Genel Seçimleri tarihinde (bugüne kadar) kırılamamış bir oy rekoru kırmıştır.

5. Türkiye Cumhuriyeti’nin 3. cumhurbaşkanı aşağıdakilerden hangisidir? A) İsmet İnönü B) Fahri Korutürk C) Cevdet Sunay D) Cemal Gürsel E) Celâl Bayar

✎ Seçimlerden sonra TBMM 17 Mayıs 1954’te açılmış, Celâl Bayar bir kez daha cum-

hurbaşkanlığına seçilmiştir.

~ 358 ~

1-A

2-E

3-C

4-B

5-E

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

e) 27 Ekim 1957 Seçimleri ✎ Demokrat Parti, ekonomide yaşanan darboğaz ve siyasî çalkantılar nedeniyle se-

çimleri bir yıl önceye almıştır. 27 Ekim 1957 günü yapılan seçimler öncesinde kampanya oldukça sert geçmiş, seçimler iktidarı zayıflatırken muhalefetin gücünü ise artırmıştır. Seçim sonuçlarına göre DP % 48,6 oyla 424 milletvekili çıkarabilmiştir. Celâl Bayar da yapılan oylamada üçüncü kez cumhurbaşkanlığına seçilmiştir. ✎ Bu dönemde ekonomide yaşanan olumsuzluklar hükûmete karşı eleştirileri artır-

mış, hükûmetin Vatan Cephesi kurma ve muhalif gazeteleri kapatma gibi baskıcı politikasının yanı sıra CHP liderlerine de saldırılar başlamıştır. ✎ Tüm bu olumsuz hava neticesinde, 27 Mayıs 1960 İhtilâli ile ordu yönetime el koy-

muş ve 10 yıllık Demokrat Parti iktidarı sona ermiştir.

1. Aşağıdakilerden hangisi Demokrat Parti döneminde ekonomi alanında yapılan çalışmalardan biri değildir? A) 7 Eylül Kararları ile TL’nin değerinin düşürülmesi B) Marshall Planı kapsamında 1948’de OEEC’ye üye olunması C) Devlet Planlama Teşkilâtı’nın kurulması D) 24 Ocak Kararları’nın uygulanması E) Devletçilikten liberal ekonomiye geçilmesi

2) EKONOMİK GELİŞMELER ✎ 1947’de “7 Eylül 1947 Kararları” ile TL’nin değeri % 53,6 oranında düşürülmüş,

böylece ithalat kolaylaştırılmıştır. Bu kararlar Türkiye’de devletçilikten liberal ekonomiye geçişin ilk adımı olarak kabul edilmektedir. ✎ 1947’de Türkiye İktisadî Kalkınma Planı hazırlanarak Marshall Planı çerçevesinde

alınacak yardımlar için gerekli hazırlıklar yapılmıştır. Bu plan tarım, haberleşme, sulama, enerji, demir-çelik, maden ve sanayi alanlarını temel etkinlik noktaları olarak kabul etmiş ve daha çok tarımsal gelişme üzerinde odaklanmıştır.

2. Türkiye’nin Marshall Planı doğrultusunda 1948’de üye olduğu uluslararası kuruluş aşağıdakilerden hangisidir? A) OPEC

B) OEEC

D) SEATO

C) CENTO

E) AB

✎ 1948’de Türkiye, Marshall Planı kapsamında OEEC’ye (Avrupa İktisadî İşbirliği Ör-

gütü) üye olmuştur. ✎ Demokrat Parti’nin iktidara gelmesiyle yeni hükûmet devletin ekonomideki etkin-

liklerini sınırlamaya ve özel kesimin gelişmesini desteklemeye önem vermiştir. ✎ 1950-1953 arası dönemde gerek tarımda gerekse sanayileşmede önemli gelişme-

ler sağlanmıştır. Makineleşme, kredi imkânları ve tarım için belirlenen yüksek fiyat politikası ile birlikte iklimin elverişli olması, bu dönemde tarım üretimini artırmıştır. Aynı zamanda, yabancı sermaye girişini kolaylaştırıcı uygulamalar, para arzının artırılması, ithalatın sınırlandırılması ve dış krediler ile yardımlar sayesinde de hızlı bir gelişme gözlenmiştir. Bu dönemde büyük kamu yatırımlarına ağırlık verilmiştir. ✎ 1958’de ekonomide yaşanan olumsuzluklar ve kötü gidiş nedeniyle IMF’den borç

alınmıştır. Ayrıca plansız ekonominin ortaya çıkardığı sıkıntılar ve ardından gelen askerî müdahale nedeniyle, 1960’ta Devlet Planlama Teşkilâtı kurulmuş ve tekrar planlı ekonomiye geçilmiştir.

3. Türkiye’de planlı ve hızlı kalkınma hedefi doğrultusunda, ekonomik, sosyal ve kültürel amaçların belirlenmesinde hükûmete danışmanlık yapmak ve bu konularda ön çalışmalar hazırlamak amacıyla 1960 yılında kurulan teşkilât aşağıdakilerden hangisidir? A) Devlet Malzeme Ofisi B) Türk İş Birliği ve Kalkınma Ajansı C) Devlet Planlama Teşkilâtı D) Devlet İstatistik Enstitüsü E) Toprak Mahsulleri Ofisi

3) SOSYO-KÜLTÜREL GELİŞMELER ✎ Tarımda makineleşmeyle birlikte köyden kente göç hız kazanmıştır. ✎ Batı tarzı yaşam toplum arasında yayılmaya başlamıştır. ✎ İlk renkli Türk filmi olan “Halıcı Kız” 1953’te gösterime girmiştir. ✎ Bu dönemde başta caz olmak üzere Rock and Roll ve diğer müzik türleri Türkiye’yi

etkisi altına almaya başlamıştır. ✎ Türk müziğinde ise Zeki Müren, Müzeyyen Senar, Neşet Ertaş gibi isimler dönemin

ünlü sanatçıları arasında yer almıştır. ✎ Edebiyatta Garip Akımı’na karşı “İkinci Yeniler” grubu ortaya çıkmış, şiir anlayışının

temelinin edebî sanatın bolca kullanılmasına dayandığını savunmuştur. Diğer bir edebî akımı da 1950’de ortaya çıkan Hisarcılar Grubu’dur.

4. Aşağıdakilerden hangisi 1940-1960 yılları arasında Türkiye’de görülen sosyal, kültürel ve teknolojik gelişmelerden biri değildir? A) İlk renkli televizyon yayınının başlaması B) İlk renkli Türk filminin gösterime girmesi C) Köyden kente göçün hız kazanması D) Edebiyatta İkinci Yeniler ve Hisarcılar gibi grupların ortaya çıması E) Batı tarzı müzik türlerinin etkisinin artması

✎ Batı etkisi sinemada da hissedilmiş, bu dönemde çevrilen Ö. Lütfi Akad’ın “Vurun

Kahpeye” filminde Batı sinemasının izleri görülmüştür. Bu dönemde Hollywood sineması dünyada olduğu gibi Türkiye’de de etkisini hissettirmiştir.

1-D

2-B

3-C

4-A

~ 359 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

J) SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ’NDE DÜNYADA YAŞANAN SOSYO-KÜLTÜREL VE BİLİMSEL GELİŞMELER  1942’de ABD’de ilk nükleer reaktör kurulmuştur.

1. Aşağıdakilerden hangisi 1940-1960 yılları arasında gerçekleştirilen icat ve keşiflerden biri değildir? A) Lazerin icat dilmesi

 1945’te ABD’de ilk atom bombası yapılmış ve kullanılmıştır.

B) İlk renkli televizyon yayınının başlaması

 1951’de Akdeniz Oyunları ilk kez Mısır’da düzenlenmiştir.

C) İlk kalp naklinin yapılması

 1951’de ENIAC adlı ilk elektronik bilgisayar piyasaya sürülmüştür.

D) DNA molekülünün yapısının çözülmesi

 1952’de ilk trafik ışıkları New York’ta kullanılmıştır.

E) İlk atom bombasının yapılması

 Francis Crick ile James Dewey Watson DNA molekülünün yapısını çözmüştür.  1953’te sigaranın akciğer kanserine yol açtığı anlaşılmıştır.  1953’te “RedStone” adlı ilk balistik füze geliştirilmiştir.  1953’te SSCB ilk hidrojen bombasını patlatmıştır.  1953’te ilk renkli televizyon yayını başlamıştır  1954’te nükleer enerjiyle çalışan “Nautilus” (SSN-571) adlı ilk denizaltı ABD

tarafından suya indirilmiştir.

2. 1957’de SSCB tarafından uzaya gönderilen ilk canlı hayvanın (köpek) adı aşağıdakilerden hangisidir?

 1954’te çocuk felci aşısı geliştirilmiştir.

A) Nautilus

B) Layka

D) Vostok

 1955-1956 sezonunda ilk kez UEFA Şampiyon Kulüpler Kupası düzenlenmiş

C) Eniac

E) Fortran

ve bu kupanın ilk sahibi de İspanya’nın Real Madrid takımı olmuştur.  1956’da ilk bilgisayar dili olan FORTRAN geliştirilmiştir.  1957’de SSCB ilk kıtalararası balistik füzeyi denemiştir.  1957’de SSCB, Sputnik I uydusunun yörüngeye oturtulduğunu açıklamıştır.  1957´de SSCB, bu kez uzaya giden ilk canlı olan “Layka” adlı köpeği taşıyan

Sputnik II uydusunu da başarıyla fırlatmıştır.

3.

 1958’de ABD bu gelişmelere Explorer I aracını göndererek cevap vermiştir.

I.

 1958’de ABD yönetimi Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi (NASA)’ni kurmuş ve

II. İlk uydunun uzaya gönderilmesi,

İlk kalp pilinin icat edilmesi,

III. İlk nükleer reaktörün kurulması

ilk ABD uydusu uzaya gönderilmiştir.

IV. Çocuk felci aşısının geliştirilmesi

 1958’de ilk kalp pili icat edilmiştir.  1959’da Xerox ilk fotokopi makinesini geliştirmiştir.  1959’da SSCB Luna 2 adlı ilk insansız uyduyu Ay’a göndermiştir.

Yukarıdakilerden hangileri 1940-1960 yılları arasında yapılan icat ve keşifler arasında yer alır? A) I ve IV

 1960’ta lazer icat edilmiştir.

B) I ve III

D) I, III ve IV

C) II ve IV

E) I, II, III, IV

4. Soğuk Savaş Dönemi’nde, I.

İlk uydu uzaya gönderilmiş,

II. Lazer ilk kez kullanılmış, III. İlk kez UEFA Kupası düzenlenmiş, IV. İlk kalp pili icat edilmiştir. Bu durumun aşağıdaki alanlardan hangisinin gelişimine katkı sağladığı savunulamaz? A) Sanat

(Luna 2 adlı ilk insansız uydu)

~ 360 ~

(DNA’nın yapısını çözen James D. Watson)

1-C

C) Tıp

B) Spor

D) Teknoloji

2-B

E) Uzay

3-E

4-A

KPSS / Tarihin Pusulası

IV. ÜNİTE YUMUŞAMA (DETANT) DÖNEMİ VE SONRASI

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

1.

A) YUMUŞAMA’NIN ANLAMI, KÖKENİ VE ORTAYA ÇIKIŞI

 Doğu-Batı ilişkilerinde görülen çatışma ve gerginliğin azaldığı tarihsel bir dönemi ifade etmektedir.

✎ Yumuşama (Detant) Dönemi, Soğuk Savaş dönemindeki Doğu-Batı ilişkilerinde gö-

 Dönemin başlıca politikaları, yakınlaşma, anlaşma ve iş birliği eksenindedir.

rülen çatışma ve gerginliğin azaldığı tarihsel bir dönemi ifade etmektedir. Yumuşama dönemi ayrıca, “Görüşmeler Çağı” denilen günümüz çağdaş gelişmelerinin bir sonucu olarak da değerlendirilmektedir. ✎ 1962 Küba Bunalımı’ndan sonra ABD ile Sovyetlerin nükleer bir savaşın eşiğinden

Yukarıda özellikleri verilen dönem aşağıdakilerden hangisidir? A) Küreselleşme

B) Restorasyon

C) Soğuk Savaş

D) Detant

dönmesi, iki devleti birbirlerine karşı gerginliği azaltıcı ve daha yumuşak bir siyaset izlemeye yöneltmiştir. Bu yüzden ABD Başkanı John Fitzgerald Kennedy ile SSCB Başkanı Nikita Kruşçev, 1961’de Viyana’da bir araya gelerek “yumuşama süreci”ni başlatmışlardır.

E) Bloklaşma

 Yumuşama politikasının ortaya çıkmasında konvansiyonel silahlardan nükleer silahlara geçiş önemli etken olmuştur. Nükleer, biyolojik (bakteriyolojik) ve kimyasal silahlar dışında kara, deniz ve hava ordularınca kullanılan her türlü klâsik silahlara “Konvansiyonel Silahlar” denir. Yüzyıllardır kullanılan konvansiyonel silahların günümüzde en çok kullanılanları, top, tank, tüfek, gemi ve denizaltı ile nükleer bomba taşımayan uçak ve füzelerdir.

2. Yumuşama (Detant) Dönemi’ni başlatan ABD Başkanı aşağıdakilerden hangisidir? A) John Kennedy B) Ronald Reagan C) Richard Nixon D) Bill Clinton E) George Bush

1) YUMUŞAMA’NIN ETKİLERİ ✎ Yumuşama Dönemiyle beraber Doğu ve Batı Avrupa devletleri arasında AGİK Gö-

rüşmeleri başlamış ve ilişkiler güçlenmiştir. ✎ ABD, SSCB’ye karşı denge sağlamak amacıyla Çin’le ilişkilerini güçlendirmiştir.

3. Aşağıdakilerden hangisi konvansiyonel silahlardan biri değildir? B) Uçak

A) Top

D) Denizaltı

C) Tank

E) Atom Bombası

✎ ABD ile SSCB arasında nükleer savaş tehlikesini azaltmak amacıyla SALT (Nükleer

Silahları Sınırlandırma) Görüşmeleri başlamıştır. ✎ Doğu ve Batı blokları dışında “Üçüncü Dünya Ülkeleri” denilen ülkelerin katılımıyla

“Bağlantısızlar Hareketi” ortaya çıkmıştır.

2) ABD’NİN PEKİN ZİYARETİ (PİNG-PONG DİPLOMASİSİ) ✎ Çin’in dış politikası hem SSCB’ye hem de “ABD emperyalizmine” karşı çıkmak ve

Üçüncü Dünya ülkeleri ile iş birliği yapma çizgisinde ilerlemiştir. Nitekim Çin, güneyinde ABD, kuzey ve kuzey-batısında ise SSCB’nin tehdidi altındaydı. Özellikle ABD, SSCB’nin artan tehditlerine karşı güvenlik stratejini belirlemek için Sovyet Rusya’ya karşı Çin’i kullanmak istemiştir. ✎ 1971’de Başkan Nixon’un ulusal güvenlik danışmanı Henry Kissinger’in Çin’e yaptı-

ğı tarihi ziyaret iki ülke ilişkilerinin normalleşmesinin ilk adımını oluşturmuştur.

4. “Ping-Pong Diplomasisi” aşağıdaki devletlerden hangilerinin yakınlaşma sürecine verilen addır? A) İngiltere – ABD B) Japonya – SSCB C) SSCB – ABD D) ABD – Çin E) İngiltere – Çin

✎ Başkan Nixon’un 21-28 Şubat 1972’de yaptığı ziyaret ise iki ülkenin diplomatik iliş-

kilerinin olmadığı bir ortamda gerçekleşmiştir. Böylece ABD, Çin’i SSCB tehdidine karşı bir denge unsuru olarak kullanmayı amaçlamıştır.

1-D

2-A

3-E

4-D

~ 361 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

3) STRATEJİK SİLAHLARI AZALTMA GÖRÜŞMELERİ (SALT-I & SALT-II) ✎ Küba Bunalımı sürecinde SSCB ile ABD arasında yaşanan füze krizinin uzlaşma yo-

luyla çözümlenmesi nükleer silahların sınırlandırılmasında başlangıç olmuştur. Nitekim 1963’te ABD, SSCB ve İngiltere arasında Moskova’da ilk kez “Nükleer Denemelerin Kısmen Yasaklanması Antlaşması” imzalanmıştır. Ancak bu antlaşmadan sonra devletler nükleer alanda yarışa devam etmişlerdir. ✎ Nükleer silahların sınırlandırılması konusunda 1969’da Helsinki’de ABD-SSCB ara-

sında gerçekleştirilen SALT-I (Strategic Arms Limitation Talks - Stratejik Silahları Azaltma Görüşmeleri) önemli bir aşama olmuştur. Sadece savunma füzelerinin sınırlandırılmasının kararlaştırıldığı SALT-I Antlaşması 26 Mayıs 1972 tarihinde Moskova’da ABD Başkanı Nixon ile SSCB Komünist Partisi Genel Sekreteri Brejnev arasında imzalanmıştır. Bu antlaşma ile sorunların barışçıl yollarla çözülmesi süreci başlatılmış, ABD-SSCB ilişkilerinin temel esasları belirlenmiştir. Görüşmelerin başladığı 1969 yılı “Yumuşama Dönemi”nin başlangıcı kabul edilmiştir. ✎ Yumuşama Döneminde SALT-I Antlaşması’ndan sonra nükleer silahsızlanma konu-

sunda birçok antlaşma imzalanmıştır. Bu antlaşmaların en önemlisi, 1979’da ABD Başkanı Jimmy Carter ile SSCB Komünist Partisi Genel Sekreteri Brejnev arasında Viyana’da imzalanan SALT-II Antlaşması’dır. Bu antlaşma ile uzun menzilli nükleer silahlar sınırlandırılmıştır. Ancak SSCB’nin 1979’da Afganistan’ı işgal etmesi nedeniyle ABD kongresi bu antlaşmayı onaylamamıştır.

1. ABD ile SSCB arasında imzalanan SALTI ve SALT-II antlaşmaları aşağıdakilerden hangisine yönelik gerçekleştirilmiştir? A) Soğuk Savaş’ı devam ettirme B) Komünizme son verme C) Nükleer silahları sınırlandırma D) Kapitalizmi destekleme E) Orta Doğu’da barış ortamını sağlama

2. Nükleer silahların sınırlandırılması konusunda ABD ile SSCB arasında imzalanan SALT-II Antlaşması, aşağıdaki gelişmelerden hangisi nedeniyle ABD Kongresi tarafından onaylanmamıştır? A) Küba Krizi’nin patlak vermesi B) SSCB’nin Afganistan’ı işgali C) Arap-İsrail Savaşları’nın başlaması D) Körfez Savaşı’nın başlaması E) SSCB’nin Çin ile yakınlaşması

4) HELSİNKİ NİHAİ SENEDİ (AGİK) (1 AĞUSTOS 1975) ✎ Bloklar arasındaki ilişkilerde yumuşama sürecine girilmesi üzerine Doğu Bloku ül-

keleri, Avrupa’da güvenlik ve iş birliğini güçlendirmek amacıyla bir konferans toplanmasını önermişlerdir. Bloklar arasında bazı sorunların çözülmesi üzerine Batılı ülkeler de bu öneriye olumlu yaklaşmıştır. ✎ SALT-I Antlaşması’ndan sonra, Arnavutluk dışında bütün Avrupa devletleriyle ABD

ve Kanada’nın katıldığı Avrupa Güvenlik ve İş Birliği Konferansı (AGİK) Helsinki’de toplanmıştır. Uzun görüşmeler neticesinde hazırlanan uluslararası ilişkilerde temel barış ve iş birliğini kapsayan “Sonuç Belgesi” (Helsinki Nihai Senedi) 1 Ağustos 1975’te imzalanmıştır. ✎ Helsinki Nihai Senedi’nin en dikkat çekici yönü, 35 imzacı devlet arasındaki ilişkile-

re rehberlik edecek 10 temel ilkenin ortaya konmasıdır. AGİK’in anayasası sayılan bu ilkeler arasında, kuvvet kullanımından kaçınma, egemenliğe saygı, sorunların barışçı yöntemlerle çözülmesi, devletlerarasında iş birliği, içişlerine karışmama ve insan haklarına saygı gibi konular yer almaktadır.

3. 1 Ağustos 1975’te 35 Avrupa ülkesi tarafından imzalanan Helsinki Nihai Senedi ile Avrupalı devletlerin kendi aralarında aşağıdakilerden hangisini benimsedikleri söylenemez? A) Doğu ve Batı Blokları’na karşı eşit mesafede politika izlenmesi B) Kuvvet kullanma tehdidinden kaçınma C) Sınırların ihlal edilmezliği D) Eşitlik ve egemenliğe saygı E) Halkların kendi kaderlerini tayin hakkından yararlanması

4. Avrupa Güvenlik ve İş Birliği Konferansı’na katılmayan tek Avrupa devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Bulgaristan

B) YUMUŞAMA DÖNEMİ ÇATIŞMALARI 1) NÜKLEER SİLAH YARIŞI VE SOĞUK SAVAŞA SON VERME ÇALIŞMALARI ✎ Nükleer silahların kullanılacağı bir savaşın yaratacağı büyük tahribatın uyandırdığı

endişe ve korku, büyük devletleri Soğuk Savaş’a rağmen yavaş yavaş barış içinde birlikte yaşama çareleri aramaya yöneltmiştir. Nitekim dünya devletleri, Doğu-Batı ilişkilerinin toplanacak bir Zirve Konferansı yoluyla geliştirilmesi görüşünde birleşmişlerdir. ✎ Bu amaçla 16 Mayıs 1960’ta ABD, SSCB, İngiltere, Fransa ve Federal Almanya ara-

sında, Paris’te Zirve Konferansı yapılması kararlaştırılmış, ancak bu konferans gerçekleştirilememiştir. Çünkü 5 Mayıs 1960’ta, SSCB lideri Kruşçev ülkesinin sınırları içerisinde bir ABD U-2 casus uçağının düşürüldüğünü açıklayarak Washington Hükûmeti’nden özür dilemesini istemiştir. Bu olay hem konferansın gidişatını hem de ABD-SSCB ilişkilerini olumsuz etkilemiştir.

~ 362 ~

B) İngiltere C) Yunanistan

D) Arnavutluk

E) Macaristan

5. Yumuşama (Detant) Dönemi’nde, I.

SALT,

II. ABD’nin Pekin ziyareti, III. Helsinki Nihai Senedi gelişmelerinden hangileri “Görüşmeler Çağı” olgusunun bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

1-C

2-B

C) I ve II

E) I, II ve III

3-A

4-D

5-E

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

2) U-2 KRİZİ ✎ ABD ile SSCB arasında ortaya çıkan uzay yarışının bir sonucu olarak, ABD istihbarat

sağlamak için U-2 Casus Uçakları üretmeye başlamıştır. ✎ U-2 uçaklarından biri 1 Mayıs 1960’ta Adana’daki İncirlik Üssü’nden havalanıp Pa-

kistan üzerinden SSCB topraklarına girmiş, ancak alçalmasıyla birlikte Sovyet Rusya tarafından düşürülmüştür. Bu gelişme Zirve Konferansı’nı olumsuz etkilemiştir. ✎ 5 Mayıs 1960’ta SSCB lideri Kruşçev bu olay nedeniyle ABD Hükûmeti’nden özür

dilemesini istemiş, ABD Başkanı Eisenhower’ın ret cevabı üzerine, Sovyetler Birliği ile ABD arasında gerginlik yaşanmıştır. U-2 uçağının düşürülmesiyle Washington ile Moskova arasında yaşanan gerginliğin artmasından sonra, 1962 Küba Bunalımı bu iki “Süper Devleti” bu defa bir savaşın eşiğine kadar getirmiştir.

1. 16 Mayıs 1960’ta ABD, SSCB, Fransa, İngiltere ve Federal Almanya arasında toplanması kararlaştırılan Zirve Konferansı aşağıdaki gelişmelerden hangisi nedeniyle gerçekleştirilememiştir? A) Küba Buhranı’nın yaşanması B) Vietnam Savaşı’nın başlaması C) Süveyş Krizi’nin patlak vermesi D) SSCB’nin Afganistan’ı işgali E) U-2 Krizi’nin ortaya çıkması

3) KÜBA BUHRANI ✎ Küba’da Fidel Castro’nun 1959’da iktidarı ele geçirmesinden sonra, 1960 ve 1961

yıllarında, komünistler Küba siyasetine hâkim olmuştur. Bu arada da Küba, SSCB ile ilişkilerini geliştirmiş ve askerî bakımdan da güçlenmiştir. ✎ Bu arada Sovyetler, 1962’den itibaren Küba’ya tüm dünyadan habersiz ABD’yi vu-

rabilecek güdümlü füzeler yerleştirmeye başlamıştır. ✎ ABD Başkanı John Kennedy, 22 Ekim 1962’de yaptığı bir televizyon konuşmasında,

SSCB’nin Küba topraklarına Amerika’yı vurabilecek nükleer başlıklı füzeleri gizlice yerleştirdiğini açıklamış ve Kruşçev’den füzelerin hemen sökülmesini istemiştir. ✎ ABD Deniz Kuvvetleri harekete geçerek Küba’yı kuşatmış, bu durum iki süper dev-

leti bir nükleer savaşın eşiğine kadar getirmiştir Ancak bunun ortaya çıkaracağı büyük tehlike ve ABD ile Sovyet Rusya’nın politik ve askerî alanlarda dengeye ulaştıklarını anlamaları bir çatışmayı önlemiştir. Sovyet Rusya, Küba’daki füzeleri kaldırmasına karşılık olarak ABD’nin Türkiye’deki ‘Jüpiter’ füzelerini kaldırmasını istemiş, ABD’nin bu öneriyi kabul etmesiyle Küba Buhranı çözülmüştür.

2. 1962’de SSCB’nin Küba’ya füze yerleştirmesiyle başlayan ve SSCB ile ABD arasındaki ilişkileri daha da gerginleştiren Küba Buhranı’nın Türkiye’yi ilgilendiren en önemli sonucu aşağıdakilerden hangisidir? A) Türkiye’nin Kore’ye asker göndermesi B) Türkiye’nin NATO’ya üye olması C) Türkiye’deki ABD’ye ait Jüpiter füzelerinin sökülmesi D) Boğazların güvence altına alınması E) ABD’nin Türkiye’ye ekonomik destek sağlaması

✎ 20 Haziran 1963’te Sovyet Rusya ile ABD arasında, özellikle buhran dönemlerinde

yanlış anlaşılmaları önlemek için “Kırmızı Telefon Hattı” kurulmuştur. 3. Yumuşama Dönemi’nde ABD-SSCB ilişkilerinin gerginleşmesinde,

4) VİETNAM SAVAŞI ✎ II. Dünya Savaşı’ndan sonra Japon işgalinin son bulmasıyla Fransız sömürgesi olan

Vietnam’da Komünistlerle Milliyetçiler arasında iç savaş başlamıştı. ✎ ABD’de Fransa Vietnam’dan çekilince, BM ile birlikte bu bölgenin 17. Paralel sınır

olmak üzere Kuzey ve Güney olarak ikiye ayrılmasını sağlamıştır. ✎ Savaş, Kuzeydeki komünistlerin güneye saldırmasıyla başlamış ABD’nin müdahale-

I.

U-2 Krizi,

II. Küba Buhranı, III. Keşmir Sorunu gelişmelerinden hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

siyle uluslararası bir boyut kazanmıştır. ✎ Kuzey Vietnam birliklerinin güneye girmesiyle ABD bölgeye asker sevk etmiş, bu

gelişme ABD kamuoyu tarafından sebepsiz ve anlamsız görülmüştür.

Muhammed Ali CLAY (1942-...) Dünyanın gelmiş geçmiş en ünlü boksörlerinden biri olan Muhammed Ali Clay, Vietnam Savaşı nedeniyle askere çağrılmasına rağmen savaşa gitmeyi reddetmiş ve “Vietkonglar bana hiçbir kötülük yapmadılar ki onlarla savaşayım” şeklindeki tarihi sözünü söylemiştir. Onun bu davranışı dünya şampiyonluğunun elinden alınmasına, lisansının iptal edilmesine ve 3 yıl boyunca resmî maçlara çıkmasının engellenmesine sebep olmuştur. Daha sonra lisansı geri verilen Muhammed Ali spor hayatına devam etmiştir.

4. “Vietkonglar bana hiçbir kötülük yapmadılar ki onlarla savaşayım” sözü ile Vietnam Savaşı’na katılmayı reddeden ve bu yüzden dünya şampiyonluğu elinden alınarak lisansı iptal edilen ABD’li boksör aşağıdakilerden hangisidir? A) Mike Tyson

B) Muhammed Ali

C) Jack Johnson

D) Rubin Curter

E) Hasim Rahman

1-E

2-C

3-D

4-B

~ 363 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ ABD, 1968’de Paris’te Kuzey Vietnam ile barış görüşmelerine başlamış, yeni başkan

Nixon, ABD askerlerini Vietnam’dan çıkarma kararı almıştır. Ancak ABD askerleri Vietnam’ı barışa zorlamak için geri çekilirken de saldırılarını şiddetlendirmiştir. ✎ Paris’te yapılan görüşmeler sonucunda 27 Ocak 1973’te Vietnam Barışı imzalan-

mıştır. Antlaşmanın imzalanmasında SSCB ve Çin’in ABD ile politik yakınlaşması da etkili olmuştur. ✎ Vietnam Savaşı’nın başlangıçta Çin-Sovyet ilişkilerinin düzelmesini sağlayacağı dü-

şünülüyordu, fakat algı farklılıkları ilişkilerin daha da bozulmasına sebep olmuştur. Sovyet-Çin farklılıklarının derinleşmesi, çok kutupluluğu güçlendirerek Yumuşama (Detant) sürecinin hızlanmasına da sebep olmuştur. Böylece ABD’nin Vietnam’ı bölme planı suya düşerken, Kuzey Vietnam ve Güney Vietnam 1975 yılında birleşerek Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti adını almıştır.

1. ABD askerlerinin 1968’de Vietnam bölgesinden çekilmesinde etkili olan ABD başkanı aşağıdakilerden hangisidir? A) Bill Clinton B) Richard Nixon C) Ronald Reagan D) John Kennedy E) George Bush

5) KEŞMİR SORUNU (Pakistan & Hindistan) ✎ 1947’de Pakistan ve Hindistan bağımsızlıklarını ilan ettiklerinde, Keşmir halkı yapı-

lan antlaşmaya göre uygulanan seçim haklarını Müslüman Pakistan’dan yana kullanmıştı. Ne var ki, Hindistan alt kıtasındaki Müslüman bölgeleri gibi, Pakistan’a katılması gereken Keşmir’in yöneticisi Mihrace Hari Singh’in ülkeyi para karşılığı Hindistan’a verip İngiltere’ye kaçmasıyla bu gerçekleşememiştir. ✎ Keşmir; Pakistan, Hindistan, Afganistan ve Çin’in kesişme noktasında yer alan ve

son derece verimli topraklara sahip olan bir bölgeydi. Pakistan’ın bölgeyi ilhak etmesi üzerine ilk kez 1948’de Hindistan ve Pakistan arasında çatışmalar başlamıştır.

2. Pakistan, Hindistan, Afganistan ve Çin’in kesişme noktasında son derece verimli topraklara ve yer altı zenginliklerine sahip olması nedeniyle 1948’de Pakistan ile Hindistan arasında bir savaşın başlamasına yol açan bölge aşağıdakilerden hangisidir? A) Kamboçya

B) Manipur

C) Sri Lanka

D) Keşmir

✎ BM’nin devreye girmesiyle Keşmir’de plebisit (halk oylaması) yapılmasına karar

E) Malezya

verilmiş ve iki ülke arasında ateşkes sağlanmıştır. Sonraki süreçte yer yer çatışmalar devam etmişse de, Sovyetler Birliği’nin girişimleriyle Pakistan ile Hindistan arasında Taşkent Deklarasyonu imzalanmış ve taraflar anlaşmazlıkları barış yoluyla çözmeyi kabul etmişlerdir.

6) SSCB’NİN AFGANİSTAN’I İŞGALİ ✎ Afganistan’da Kral Davud’un devrilmesinden sonra iktidara gelen Halk Partisi’nin

Marksist ve Leninist politikalarına karşı halkın ayaklanması üzerine SSCB’den yardım istenmiştir. Bu talep üzerine Afganistan’a çok sayıda Sovyet uzmanı ve askeri gelmiş, Afganistan’da iktidar mücadelesinin devam etmesi üzerine SSCB 27 Aralık 1979’da ülkeyi fiilen işgal etmiştir.

3. SSCB’nin Afganistan’ı işgali üzerine Afganistan’da SSCB’ye karşı mücadele eden grup aşağıdakilerden hangisidir? A) Mücahitler B) El-Fetih C) Basmacılar D) El-Kassam

 SSCB işgaline karşı mücadele veren Afgan gruplarına “Mücahit” adı verilmiştir.

E) Halk Kurtuluş Örgütü

✎ Devlet başkanı Hafızullah Amin öldürülmüş ve yerine Babrak Karmal getirilmiştir.

Sovyetlerin işgal hareketi, çok sayıda Afganlının Pakistan ve İran’a sığınmasına, bu da mülteciler sorununa sebep olmuştur. ✎ ABD, Sovyetlerin bu girişimi üzerine SALT-II Antlaşması’nı onaylamaktan vazgeç-

miş ve 5 Ocak 1980’de bu ülkeye yaptığı tahıl ihracatını da durdurmuştur. Ayrıca Sovyet işgaline tepki olarak, ABD ve 70’e yakın ülke Moskova’da düzenlenen 1980 Yaz Olimpiyatları’na katılmamıştır. ✎ 1982’de Birleşmiş Milletler gözetiminde Afganistan, Pakistan, ABD ve SSCB arasın-

da başlayan görüşmeler sonucunda, 14 Nisan 1988’de Cenevre’de antlaşma imzalanmış, ancak iç çekişmeler nedeniyle Afganistan’da istikrar sağlanamamıştır.

4. SSCB’nin Afganistan’ı işgal etmesi, I.

Körfez Savaşı’nın başlaması,

II. SALT-II antlaşmasının onaylanmaması, III. Moskova Olimpiyatları’nın protesto edilmesi gelişmelerinden hangilerine neden olmuştur?

C) BAĞLANTISIZLAR HAREKETİ

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

✎ 1960’lardan itibaren uluslararası alanda yeni bir faktör olarak ortaya çıkan önemli

olaylardan biri de, Doğu ve Batı Blokları’nın dışında Bağlantısızlık (Non-Alignment) adı ile yeni bir devletler gruplaşmasının ortaya çıkmasıdır.

~ 364 ~

1-B

2-D

3-A

4-E

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ Bu hareketin ortaya çıkmasında etkili olan devletler Kore Savaşı sürecinde bağım-

sızlıklarını kazanan Hindistan, Yugoslavya ve Mısır’dır. ✎ Öte yandan Bağlantısızlık Hareketi’nin başlangıç noktası ise 1955 Nisanında Endo-

nezya’nın Bandung şehrinde toplanan Asya-Afrika (Bandung) Konferansı’dır. ✎ Konferans’ın amacı; yeni bağımsız olan Afrika ve Asya ülkelerinin, ABD ve SSCB gibi

iki büyük nükleer güç karşısında varlıklarını korumak için bir birlik ve dayanışma sağlamaktı. Ancak konferansa katılan 24 devlet o kadar “heterojen” yani siyasî sistem ve dış politikaları itibariyle birbirlerinden farklıydı ki; Türkiye NATO üyesi iken, Çin Halk Cumhuriyeti de SSCB’nin temsilcisi durumundaydı. ✎ Bağlantısızlık hiçbir bloka veya askerî ittifaka bağlı olmama hareketidir. Bu hare-

ketin ilk teşkilâtlanması 1961 yılında Yugoslavya lideri Tito ile Mısır Devlet Başkanı Nâsır’ın girişimleri ile olmuştur. Bu iki liderin girişimi ile, Eylül 1961’de Belgrat’ta 25 tarafsız ülkenin katılımıyla bir konferans toplanmış, bu konferanstan 25 maddelik bir deklarasyon ile ABD ve Sovyet Rusya’ya bir barış çağrısı çıkmıştır. ✎ Bu deklarasyonda;  Her türlü sömürgeciliğe karşı olunduğu,  Güney Afrika Cumhuriyeti’ndeki ırkçı ayrımın mahkûm edildiği,  Filistin-Arap halkının tüm haklarının tanındığı,

belirtilmiştir.

 Yabancı üslerin kaldırılması gerektiği,  Silahsızlanmanın ve nükleer silahların yasaklanması gerektiği ✎ Bağlantısızlar, blokların nükleer gücüne karşı “silahsızlanma” politikasına başvur-

muşlar, silahsızlanmada kullandıkları ortam ise Birleşmiş Milletler olmuştur. ✎ BM kanalıyla çıkarttıkları bazı kararlarla, büyük devletlerin politikalarına yön ver-

meye ve bloklar arasında denge kurmaya çalışmışlarsa da, büyük devletlerin veto silahı, diğer taraftan bu grubun kendi içerisindeki politika farklılıkları, Bağlantısızların BM’deki etkisini azaltmıştır. ✎ Bağlantısızların ikinci toplantısı 1964’te Kahire’de, üçüncü toplantısı “Zirve Toplan-

1. Asya ve Afrika’dan 24 ülkenin katılımıyla 1955 yılında Endonezya’da toplanan ve sonucunda uluslararası ilişkilerde “Bağlantısızlık” düşüncesinin ortaya çıktığı konferans aşağıdakilerden hangisidir? A) Bandung Konferansı B) Helsinki Konferansı C) Yalta Konferansı D) Potsdam Konferansı E) Zirve Konferansı

2. 1955 Bandung Konferansı’nın bir sonucu olarak ortaya çıkan Bağlantısızlık Hareketi’nin doğru tanımı aşağıdakilerden hangisidir? A) Bir devletin uluslararası sorunlara asgarî düzeyde karışması, siyasî ilişkisini ise en düşük seviyede tutmasıdır. B) Herhangi bir devletin gizli diplomasi yürütmemesidir. C) Bir devletin ekonomik amaçlı herhangi bir uluslararası örgüte üye olmamasıdır. D) Herhangi bir devletin diğer devletlerle ekonomik ve siyasî ilişkilerini en aza indirgemesidir. E) Bir devletin çatışma ve rekabet hâlindeki bloklardan hiçbirinin yanında yer almamasıdır.

tısı” adıyla 8 Eylül 1970’te Zambia/Lusaka’da yapılmıştır. Sovyet Bloku’nun dağılmasıyla birilikte Bağlantısızlık Hareketi de önemini kaybetmeye başlamıştır.

Jawaharlal NEHRU (1889-1964) 1889’da doğan Nehru, İngiltere’de eğitimini tamamladıktan sonra Hindistan’a geri dönerek “Hindistan Ulusal Kongresi” adlı siyasî partinin başkanı olmuştur. 1942’de İngilizlere karşı düzenlenen “Hindistan’ı Terk Edin!” eylemleri sırasında tutuklanmıştır. II. Dünya Savaşı sonuna kadar tutuklu kalan Nehru, 1947’de kurulan Hindistan’ın ilk başbakanı olmuş, 1964’te ölümüne kadar bu görevde kalmıştır.

3. 1889-1964 yılları arasında yaşamış, İngilizlere karşı düzenlenen “Hindistan’ı Terk Edin!” eylemlerinin liderliğini yapan ve aynı zamanda 1947’de kurulan Hindistan’ın ilk başbakanı olan devlet adamı aşağıdakilerden hangisidir? A) Morarji Desai B) Jawaharlal Nehru C) Mahatma Gandhi D) Muhammed Ali Cinnah E) Inder Kumar Gujral

D) ORTA DOĞU’DAKİ GELİŞMELER 1) 1967-1968 ARAP-İSRAİL SAVAŞLARI (ALTI GÜN SAVAŞLARI) ✎ Savaşın başlamasında;  1948-1949 Arap-İsrail Savaşı sonrasında yurtlarından edilen mültecilere İsrail’in

uyguladığı baskı politikası ve buna karşı Filistinlilerin mücadeleye girişmesi  13 Kasım 1966’da tank ve zırhlı araçlardan kurulu bir İsrail Birliği’nin Ürdün sı-

nırını geçip 4000 nüfuslu Samu Köyü’ne hücum ederek köy halkını yok etmesi

4. Orta Doğu’da İsrail’in mültecilere baskı uygulaması ve 1966’da Ürdün sınırını geçerek Samu Köyü’ndeki halkı yok etmesi aşağıdaki gelişmelerin hangisine neden olmuştur? A) Yom Kippur Savaşı’nın başlamasına B) I. Körfez Savaşı’nın patlak vermesine C) ABD’nin Orta Doğu’ya müdahalesine D) Altı Gün Savaşları’nın başlamasına E) U-2 Krizi’nin ortaya çıkmasına

 7 Nisan 1967’de, Suriye topçularına yapılan İsrail hava taarruzuna Suriye uçak-

larının karşılık vermesi sonucunda 6 Suriye uçağının düşürülmesi gibi sebepler etkili olmuştur.

1-A

2-E

3-B

4-D

~ 365 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ 5 Haziran 1967’de İsrail birliklerinin taarruzuyla başlayan savaşta, İsrail önce Ürdün

ve Suriye’ye karşı savunma ve Mısır’a karşı saldırı yapmıştır. ✎ Mısır’ın yenilmesi ve Süveyş Kanalı’nın ele geçirilmesi üzerine Suriye ve Ürdün’e

saldıran İsrail ordusu Suriye’den Golan Tepeleri’ni almıştır. ✎ Birleşmiş Milletler’in 10 Haziran 1967’de “ateşkes” çağrısı üzerine çarpışmaya son

verilmiş, savaş sonunda İsrail Süveyş Kanalı’na kadar olan yerleri ele geçirmiştir. ✎ İsrail’le baş edemeyen Arap devletleri arasında iş birliğinin önemi ortaya çıkmıştır.

Arap ülkeleri genişleyen İsrail sınırının kendi topraklarına da dayanacağı endişesiİle, mümkün gördüğü bütün olanak ve kuvvetlerini Mısır ve Suriye emrine vermiş ancak başarıya ulaşılamamıştır.

1. Altı Gün Savaşları’nda Mısır’ın yenilmesi ve Süveyş Kanalı’nın ele geçirilmesi üzerine, Suriye ve Ürdün’e saldıran İsrail’in 1967’de işgal ettiği Suriye’ye ait bölge aşağıdakilerden hangisidir? A) Bekaa Vadisi

B) Gazze Şeridi

C) Amman

D) Batı Şeria E) Golan Tepeleri

✎ Öte yandan İsrail’in ihtiyacı olan silahları ABD’den sağlaması; Arap ülkeleri arasın-

da Batı Bloku’na karşı tepkiyi artırmış, Arapları SSCB ile daha sıkı iş birliğine sevk etmiştir. Bu da Orta Doğu’da SSCB’nin etkisini artırmıştır.

 Arap ülkelerine malzeme göndermek ve personeli eğitmek amacıyla Orta Doğu’ya yerleşen Rusların Akdeniz’de kurduğu deniz üsleri, NATO ve Türkiye için hayatî önem taşıyan Akdeniz egemenliğini önemli ölçüde etkilemiştir.

2. 1967-68 Arap-İsrail Savaşları’nda İsrail’in ABD’nin siyasî desteğini alması ve silah ihtiyacını bu ülkeden karşılamasının; I.

SSCB’nin Ortadoğu’da etkinliğinin artması,

II. Suriye Bunalımı’nın ortaya çıkması,

2) 1973 ARAP-İSRAİL SAVAŞI (YOM KİPPUR SAVAŞI) ✎ 1967-68 Savaşı sonrasında ümitlerini BM’ye ve ABD-SSCB görüşmelerine bağlamış

olan Arap devletleri umduklarını bulamayınca hızla silahlanma faaliyetlerine girişmişlerdir. ✎ İşgal edilen Arap topraklarının top yekûn bir mücadeleyle kurtarılacağı fikrinde bir-

III. Arap ülkeleri arasında Batı Bloku’na karşı tepkinin güçlenmesi gelişmelerinden hangilerine ortam hazırladığı savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

leşen Mısır ve Suriye İsrail’e karşı ortak bir harekât düzenlemeyi planlamıştır. ✎ Mısır ve Suriye ordularının, İsrail’in kutsal bayramını kutladığı gün (Yom Kippur),

yani 6 Ekim 1973 günü başlayan taarruzuna, İsrail önce Suriye tarafına ağırlık vererek karşı koymuş, Suriye ordusunu bertaraf ettikten sonra Mısır’a yönelmiş ve Süveyş’in batısına asker çıkarmayı başarmıştır. ✎ 26 Ekim’de BM Barış Gücü’nün gelmesiyle İsrail ateşkese uymuştur. İsrail’in bu ka-

rarında SSCB’nin bölgeye asker göndereceğini açıklaması etkili olmuştur.

 Yom Kippur Savaşı İsrail’i; askerî, diplomatik ve ekonomik alanlarda ABD’ye eskisinden daha bağımlı hale getirmiştir.

3. 1973 Yom Kippur Savaşı’nda İsrail’in Suriye ve Mısır’ı yenmesinden sonra kendisine yapılan ateşkes teklifini kabul etmesinde, aşağıdaki devletlerden hangisinin bölgeye tek taraflı asker göndereceğini açıklaması etkili olmuştur? A) Sovyet Rusya

B) Türkiye

C) ABD

D) İngiltere E) Suudi Arabistan

✎ Taraflar arasında barış antlaşması imzalanması için ABD Dışişleri Bakanı Henry Kis-

singer’in gerçekleştirdiği Mekik Diplomasisi sonucunda 18 Ocak 1974’te Sina Antlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşmayla İsrail Sina’nın bir bölümünden çekilmiştir.

 Bu arada savaşın hemen ardından başlayan, başını Suudi Arabistan’ın çektiği ve İsrail’i destekleyen ülkeleri hedef alan petrol ambargosu Mart 1974’e kadar sürmüştür. Bu ambargo sonucu petrol fiyatları yükselirken, dünya çapında benzin sıkıntısı baş göstermiştir.

4. ABD Dışişleri Bakanı Henry Kissinger’in 1973’te gerçekleştirdiği “Mekik Diplomasisi” aşağıdaki sorunlardan hangisinin çözümüne yönelik bir girişimdir? A) Keşmir Sorunu B) Vietnam Savaşı C) Arap-İsrail Savaşları

3) CAMP DAVİD ANTLAŞMASI (İSRAİL & MISIR) (17 EYLÜL 1978) ✎ 1973 Yom Kippur Savaşı’ndan sonra ABD Dışişleri Bakanı Henry Kissinger Mısır’la

İsrail arasında bir mekik diplomasisi başlatmıştı. Bu diplomasinin ürünü de 17 Eylül 1978 tarihinde imzalanan Camp David Antlaşması olmuştur.

~ 366 ~

D) Süveyş Krizi E) Kıbrıs Sorunu

1-E

2-D

3-A

4-C

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ Antlaşmaya göre; İsrail 1967-68 savaşlarında işgal ettiği Sina Yarımadası’ndan çeki-

lecek, buna karşılık Mısır da İsrail’i resmen tanıyacak ve onunla diplomatik ilişkileri başlatacaktı. Böylece ilk kez bir Arap ülkesi (Mısır) İsrail’i resmen tanımış ve işgal ettiği topraklar üzerindeki varlığını meşru olarak kabul etmiştir.

 Camp David Antlaşması ile İsrail’i resmen tanıyan ilk Arap devleti Mısır olmuştur.

1. 17 Eylül 1978 tarihinde imzalanan Camp David Antlaşması ile İsrail’i resmen tanıyan ilk Arap devleti aşağıdakilerden hangisidir? B) Mısır

A) Suriye D) Ürdün

C) Lübnan E) Filistin

✎ Antlaşma Gazze ve Batı Yaka bölgeleri hakkında ise tam bir açıklık getirmemiştir.

Bu konuda sadece beş yıl içerisinde bu bölgelerde bir özerk yönetim kurulması için gerekli altyapı oluşturulması konusunda çalışmalar öngörülmüştür. ✎ Camp David Antlaşması’nda Filistin meselesi ile ilgili alınan kararlar ise şunlardır: 

Gazze ve Batı Şeria’da yaşayan Filistinlilere beş yıl süre ile muhtariyet verilecek,



Muhtariyet döneminde İsrail, bu iki toprakta asker miktarını azaltacak,



Muhtariyet döneminin üçüncü yılından itibaren Batı Şeria ve Gazze’nin nihai statüsünü tespit edecek bir antlaşma için müzakereler yapılacak,



Bu antlaşma, Filistin halkının “meşru hakları” ile “âdil istekleri”ni tanıyacak,



Bu dönemde İsrail ile Ürdün arasında barış müzakereleri ve İsrail’in güvenliğini sağlayacak düzenlemeler yapılacak.

2. 17 Eylül 1978’de imzalanan Camp David Antlaşması ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) İsrail ile Suriye arasında barış müzakerelerine başlanması kabul edilmiştir. B) Filistinlilere muhtariyet verilmesi kabul edilmiştir. C) Mısır ve İsrail arasında imzalanmıştır. D) Sina yarımadası Mısır’a geri verilmiştir. E) İsrail ile bir Arap devleti arasında imzalanan ilk barış antlaşmasıdır.

3. İsrail-Mısır savaşının sona ermesini sağlayan 17 Eylül 1978 tarihli Camp David Antlaşması’nın imzalanmasında arabuluculuk yapan devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) İtalya

B) Fransa

D) İngiltere

C) SSCB E) ABD

ABD Başkanı Jimmy Carter’in arabuluculuk yaparak Camp David Antlaşması’nı imzalayan Mısır Devlet Başkanı Enver Sedat (solda) ile İsrail Başbakanı Mehanem Begin’in (sağda) buluşmaları (1978)

✎ Arap ülkeleri başlangıçta Camp David Antlaşması’na tepki göstermiş ve Mısır’la ikili

ilişkileri kesme kararı almışlardır. ✎ Camp David Antlaşması çerçevesinde belirlenen Mısır-İsrail Barış Antlaşması, plan-

lanan sürede imzalanamamıştır. Özellikle İsrail ve Mısır’ın bu antlaşmanın maddelerini kendine göre yorumlaması, İran’da gerçekleşen rejim değişikliği ve ABD’nin tutumu süreci sonlandırmıştır. ✎ 26 Mart 1979’da karşılıklı toprak bütünlüğü ve bağımsızlık düşüncesine saygı duy-

mayı esas alarak bugünkü İsrail-Mısır sınırlarını çizen “İsrail-Mısır Barış Antlaşması” ise Washington’da imzalanmıştır. Bu antlaşma, İsrail’in güneyde güvenliğini garantilerken Mısır’ın Arap dünyası ile ilişkilerinin kopmasına yol açmıştır. ✎ Arap ülkelerinden Mısır’a yapılan ekonomik yardım kesilirken, ABD Mısır’a ekono-

mik yardımda bulunmuş, İsrail de 27 Nisan 1982’de Sina’dan tamamen çekilmiştir. ✎ Bu gelişmeler Orta Doğu’da ABD aleyhtarlığını artırırken Suriye gibi bazı ülkeleri

SSCB’ye yakınlaştırmıştır. Bu barış antlaşmaları, İsrail’in muhtariyet vaat edilen Batı Şeria’da devamlı olarak Yahudi yerleşim merkezleri kurması, Kudüs’ü başkent yapması, Golan Tepeleri’ni ilhak ettiğini açıklaması ile amacına ulaşamamış ve bölgedeki gerginliğin artmasını engelleyememiştir.

4. İsrail Başbakanı Mehanem Begin ile 1978 yılında Washington’da yaptığı görüşmelerin sonucunda imzaladığı Camp David Antlaşması nedeniyle, Arap dünyasının büyük tepkisine neden olan dönemin Mısır devlet başkanı aşağıdakilerden hangisidir? A) Hafız Esad B) Muhammed İkbal C) Enver Sedat D) Hüsnü Mübarek E) Cemal Abdül Nâsır

1-B

2-A

3-E

4-C

~ 367 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

4) İSLÂM KONFERANSI ÖRGÜTÜ (İKÖ) (1969) ✎ Dennis Michael Rohan adında “Church of God” adlı tarikata bağlı Avustralyalı bir

hıristiyanın, 21 Ağustos 1969 tarihinde Mescid-i Aksa’yı kundaklamayı denemesinden sonra, İslâm ülkeleri başkanları tarafından 25 Ağustos 1969’da Kahire’de kurulmuştur. ✎ Örgütün merkezi Cidde’dir. Amacı, İslâm ülkeleri arasında iktisadî, sosyal, kültürel,

bilimsel alanlarda iş birliğini güçlendirmek ve uluslararası örgütlerle dayanışmayı yürütmektir. ✎ 22-25 Eylül 1969’da Fas’ın başkenti Rabat’ta Türkiye dâhil 24 ülkenin katıldığı bir

“İslâm Zirvesi” toplanmıştır. Zirve sonunda yayınlanan bildiride, İsrail’in Kudüs’ü boşaltması ve 1967 Haziran savaşında işgal ettiği Arap topraklarından çekilmesi kararlaştırılmış; İsrail’i tanımış olan devletlerin de İsrail ile diplomatik ilişkilerini kesmeleri istenmiştir. ✎ İslâm Zirvesi’nin ikincisi 1974’te Pakistan’ın Lahor kentinde yapılmıştır. Zirvede Fi-

listin ile ilgili alınan kararlar yanında, 1971’de Pakistan’a karşı ayaklanarak bağımsızlığını ilan eden Bangladeş’in Pakistan tarafından tanınması da sağlanmıştır. Böylece İslâm Konferansları, İsrail meselesi dışında İslâm dünyasının sorunlarını tartışıp bunlara çözüm getirmeye de çalışmıştır. ✎ Teşkilâtın 1973’te yapılan Cidde toplantısında üye ülkelerin maliye bakanları malî

teşkilâtlanmanın önemi üzerinde durmuşlar, Ekim 1975’teki toplantıda ise İslâm Kalkınma Bankası’nın kuruluş planını onaylamışlardır.

1. Dennis Michael Rohan adında Avustralyalı bir Hıristiyanın, 21 Ağustos 1969’da Mescid-i Aksa’yı kundaklama girişiminden sonra İslâm ülkelerinin başkanları tarafından kurulan, İslâm ülkeleri arasında ekonomik, sosyal, kültürel vb. alanlarda iş birliğini güçlendirmeyi ve uluslararası örgütlerle dayanışmayı amaçlayan kuruluş aşağıdakilerden hangisidir? A) Filistin Kurtuluş Örgütü B) Arap-İslâm Birliği Teşkilâtı C) Şanghay İş Birliği Örgütü D) Karadeniz Ekonomik İş Birliği Örgütü E) İslâm Konferansı Örgütü

2. İslâm Konferansı Örgütü (İKÖ) aşağıdaki olaylardan hangisine gösterilen tepkinin sonucunda kurulmuştur? A) Mescid-i Aksa’nın kundaklanması B) Ürdün’de iç savaşın çıkması

 İKÖ; İslâmi Zirve, Dış İşleri Bakanlığı İslâm Konferansı ve Daimî Sekretarya’dan oluşmaktadır.

D) İsrail’in Batı Şeria’yı işgal etmesi E) Süveyş Krizi’nin patlak vermesi

Prof. Dr. Ekmeleddin İHSANOĞLU (1943-...) İslâm Konferansı Teşkilâtı’nın ilk Türk genel sekreteridir. 1943’te Kahire’de doğan İhsanoğlu, El-Ezher Üniversitesi’nde akademik hayata başlamıştır. İhsanoğlu, Kahire Millî Kütüphanesi’nde ve Aynı Şems Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde Osmanlı kültürü ve edebiyatı ile ilgili araştırma ve eğitim çalışmaları yapmıştır. 1974’te Ankara Üniversitesi, daha sonra da İngiltere Exeter Üniversitesi’nde de çalışmalar yapan İhsanoğlu; İslâm Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi Genel Direktörlüğü’nün yanı sıra İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Bilim Tarihi Bölümü ile Türk Bilim Tarihi Kurumu’nun Başkanlığı ve İ.Ü. Bilim Tarihi Müze ve Dokümantasyon Merkezi Müdürlüğü görevlerinde bulunmuştur. 2005’te İslâm Konferansı Teşkilâtı’nın Genel Sekreterliği’ne seçilen Prof. Dr. Ekmeleddin İhsanoğlu hâlen aynı görevini sürdürmektedir.

5) OPEC VE 1973 PETROL BUNALIMI ✎ Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC), 9-14 Eylül 1960 tarihleri arasında Bağ-

dat’ta toplanan konferans sonucunda kurulmuştur. ✎ OPEC’in kurucu üyeleri arasında; Suudi Arabistan, İran, Kuveyt, Irak ve Venezüella

vardır. Kuruluşa sonradan Katar, Libya, Endonezya, Birleşik Arap Emirlikleri, Cezayir, Nijerya, Gabon ve Ekvador da katılmıştır.

~ 368 ~

C) Yom Kippur Savaşı’nın başlaması

3. İslâm Zirvesi’nin 1974 yılındaki II. toplantısı aşağıdaki şehirlerin hangisinde gerçekleştirilmiştir? A) Riyad

B) Lahor

D) Cidde

C) Rabat

E) Tahran

4. İslâm Konferansı Örgütü’nün ilk Türk genel sekreteri olan ve 2005 yılından beri bu görevi yürütmekte olan tarih profesörü aşağıdakilerden hangisidir? A) Bahaeddin Yediyıldız B) Ömer Lütfi Barkan C) Ekmeleddin İhsanoğlu D) Hıfzı Veldet Velidedeoğlu E) İsmail Hakkı Uzunçarşılı

5. 9-14 Eylül 1960 tarihleri arasında toplanan Bağdat’taki konferansın sonucunda kurulan “Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü”nün kısa adı aşağıdakilerden hangisidir? A) OPEC

B) OAU

D) SEATO 1-E

2-A

C) CENTO E) ABT

3-B

4-C

5-A

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ Petrol fiyatlarının uzun yıllar düşük yüzeyde kalması, OPEC’in kurulmasında rol oy-

nayan en önemli faktördür. Bu nedenle OPEC petrol fiyatlarını yüksek seviyeye çıkarmayı ve üretici ülkeler arasında teknik konularda iş birliğini sağlamayı amaçlamıştır. ✎ 1967-68 Arap-İsrail Savaşı’ndan sonra sorunun çözümünde istediğine ulaşamayan

Arap ülkelerinin, oldukça önemli bir enerji kaynağı durumunda olan petrolü Batı’ya karşı bir baskı aracı olarak kullanmak istemeleri krizin çıkmasına yol açmıştır. ✎ OPEC ülkeleri, 1970-71 yıllarında kendi aralarında imzaladıkları Trablus ve Tahran

antlaşmalarıyla petrol fiyatlarını kendi tekellerine almışlardır. ✎ 1973 Savaşı’ndan sonra OAPEC’in (Petrol İhraç Eden Arap Ülkeleri Teşkilâtı) pet-

rolü bir silah olarak kullanıp, ABD ve bazı Batı ülkelerine ambargo uygulaması ve petrol üretimini kısması üzerine, dünya üzerinde petrol fiyatları kısa zamanda dört katına çıkmıştır. 17 Ekim 1973’te verdikleri fiyatları yükseltme kararı ile İsrail’in 1967’de işgal ettiği Arap topraklarından çekilinceye ve Filistinlilerin yasal hakları güvenceye kavuşturuluncaya kadar, petrol üretimini her ay % 5 oranında kısma kararı alınması etkisini tüm dünya çapında hissettirmiş ve krize dönüşmüştür. ✎ Bu gelişme üzerine Avrupa Ekonomik İşbirliği Teşkilâtı (OEEC) 6 Kasım 1973’te ya-

yınladığı bir bildiride, Güvenlik Konseyi’nin 242 ve 338 sayılı kararlarını desteklediklerini, kuvvet yoluyla toprak kazanılmasını kabul etmediklerini, İsrail’in 1967’de işgal ettiği topraklardan çekilmesini; bununla beraber, bölgedeki her devletin egemenlik, toprak bütünlüğü ve bağımsızlığı ile “güvenlikli ve tanınmış sınırlar içinde” barış içinde yaşama hakkına saygı gösterilmesi gerektiğini ilan etmişlerdir. ✎ İngiltere ise, 6 Ekim 1973’te Orta Doğu ülkeleri için silah ambargosu ilan etmiştir.

Fakat Kasım ayında ambargo esas itibariyle İsrail’e yönelik bir şekil almıştır. Özellikle Suudi Arabistan, İsrail’i tutan ABD ve Hollanda’ya karşı petrol ambargosu tatbik etmişse de, bu ambargo özellikle ABD’nin Orta Doğu politikasında hiç bir değişiklik ve tesir yapmamıştır. Hatta petrol üreten Arap ülkelerinin petrol politikası, Batı’nın sanayisini çökertecek hale geldiği takdirde, Amerika’nın Basra Körfezi bölgesine bir silahlı müdahale ihtimalinden veya bunun planlamasından dahi söz edilmiştir.

☸ Krizin Sonuçları ✎ Arapların bu petrol silahına karşı, ABD’nin öncülüğünde özellikle petrolün sağlan-

ması ve kullanılmasında iş birliğini, dayanışmayı ve ortak planlamayı gerçekleştirmek için, 1974’te 14 üyenin katılımıyla Milletlerarası Enerji Ajansı (International Energy Agency) kurulmuştur. ✎ 1980’lerin başında OPEC’in dünya petrol fiyatları üzerindeki etkisi azalmaya başla-

mıştır. Batının sanayileşmiş ülkeleri artan petrol fiyatlarını kolaylıkla kendi sanayi mamullerine ve teknolojilerine uyarlamışlar, OPEC ülkelerinde üretilen petrole bağımlılığı azaltmışlardır. ✎ OPEC 1982’de petrol fiyatlarını düşürmek ve üretimini kısmak zorunda kalmıştır.

Batı’nın petrol talebini düşürmesi örgütün kendi içinde anlaşmazlıklara ve İran-Irak Savaşı nedeniyle zayıflamış olan iç bütünlüğünün daha da bozulmasına neden olmuştur. ✎ Petrol üreten Arap ülkeleri, özellikle geri kalmış veya gelişmekte olan Müslüman

ülkeler için yeterli bir yardım programı gerçekleştirmedikleri gibi Batı’nın zengin ülkelerine vurmak istedikleri darbenin acısı, bu Müslüman fakir ülkelerin sırtından çıkmıştır.

1. 1973 Dünya Petrol Bunalımı’nın ortaya çıkmasında; I.

Arapların ABD’nin İsrail’e destek vermesinin engellenmek istenmesi,

II. petrolün siyasî araç olarak kullanılması, III. Arapların petrol şirketlerini millîleştirmesi gelişmelerinden hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

2. 1973 Dünya Petrol Krizi’nin ABD üzerinde etkili olmamasının; I.

krizin kısa zamanda sona ermesi,

II. ABD’nin petrolü sadece Arap ülkelerinden almaması, III. Arap ülkelerinin ABD’ye borcu olması durumlarının hangilerinden kaynaklandığı savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

3. Petrol ihraç eden Arap ülkelerinin 1973 yılında petrol fiyatlarında artırıma ve üretimde kısıtlamaya gitmesi; I.

Petrol Bunalımı’nın yaşanması,

II. gelişmekte olan ülkelerin ekonomik kalkınmalarının yavaşlaması, III. İsrail’in Arap ülkeleriyle yaptığı savaşlarda kazandığı toprakları iade etmesi gelişmelerinden hangilerine ortam hazırlamıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

4. Arapların petrol silahına karşı ABD’nin öncülüğünde, petrolün sağlanması ve kullanılmasında iş birliğini, dayanışmayı ve ortak planlamayı gerçekleştirmek için 1974’te 14 üyenin katılımıyla kurulan teşkilât aşağıdakilerden hangisidir? A) Milletlerarası Enerji Ajansı B) Avrupa Ekonomik Topluluğu C) SEATO

6) IRAK’TA REJİM DEĞİŞİKLİĞİ ✎ Irak’ta, 1958’de gerçekleşen askerî müdahale ile monarşi yıkılmış ve cumhuriyet

rejimine geçilmiştir. 1940’da Şam’da kurulan Baas Partisi ise, 17 Temmuz 1968 tarihinde gerçekleşen kansız bir darbenin ardından iktidarı tamamen ele geçirmiştir.

D) EURATOM E) Batı Avrupa Birliği

1-E

2-B

3-C

4-A

~ 369 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

☸ BAAS PARTİSİ Baas, Arapçada “yeniden diriliş” anlamına gelmektedir. 1940’ta Şam’da kurulan bu parti, Ortadoğu’da sosyalist, birleşik ve laik bir Arap devleti oluşturmayı hedeflemiştir. Sloganı birlik, özgürlük ve sosyalizm olan Baas Partisi, özel mülkiyeti, gelir adaletini, planlı kalkınmayı ve doğal kaynakların millîleştirilmesini benimsemiştir. ✎ Hükûmet programı konusunda ortaya çıkan anlaşmazlıklar nedeniyle, Baas yanlısı

Saddam Hüseyin’in başında bulunduğu bir grup subay Temmuz sonlarında öteki darbeci grupları saf dışı bırakmış, devlet başkanlığı ve başbakanlığa da El-Bekir getirilmiştir.

1. Arapça “Yeniden Diriliş” anlamına gelen, 1940’ta Şam’da kurulan ve Ortadoğu’da sosyalist bir sisteme bağlı birleşik ve laik bir Arap toplumu oluşturmayı hedefleyen ideolojik hareket aşağıdakilerden hangisidir? A) El-Nakda

B) Vahhabilik

C) Baas Hareketi

D) El-Cezire

E) Arap Baharı

✎ Irak’ın SSCB ile yakınlaşarak bu ülkeden ekonomik ve askerî yardım almaya başla-

ması İran ile arasındaki ilişkileri zayıflatmıştır. Öte yandan İran’ın, 1970’te İngiltere’nin Basra Körfezi’nden çekilmesinden sonra, buraya tek başına hâkim olmak istemesi iki ülke ilişkilerini daha da gerginleştirmiştir. ✎ Ancak 1975’te Cezayir’in arabuluculuğu ile imzalanan Cezayir Antlaşması’yla, Irak

ile İran arasındaki Şattü’l-Arap Su Yolu’nun en derin yeri sınır kabul edilmiş ve ilişkiler bir süreliğine düzelmiştir.

7) İRAN’DA REJİM DEĞİŞİKLİĞİ

2. İran ve Irak arasında geçici olarak da olsa 1975 yılında imzalanan ve iki ülke arasında barış sürecini başlatan antlaşma aşağıdakilerden hangisidir? A) Şattü’l-Arap

B) Bağdat

C) Tahran

D) Camp David E) Cezayir

✎ 1953’te yönetime gelen Şah Muhammed Rıza Pehlevî’nin 1962’de hayata geçir-

mek istediği “Ak Devrim”e ve bununla başlayan reformlara karşı, başta ulema olmak üzere birçok kesim muhalefetini artırmıştır. ✎ Çünkü başta kadınlara oy verilmesi gibi yenilikler ulemanın tepkisini çekerken bir

yandan da sanayileşme hamlesinin bir sonucu olarak milyonlarca köylü ve tarım işçisi topraklarını terk ederek şehirlere göç etmek zorunda kalmıştır. ✎ Ocak 1978’de ekonomik sıkıntı yaşayan büyük bir kesimin ulemanın da yönlendir-

mesiyle Şah’a karşı başlattığı isyan hareketi 1979 Şubatı’na kadar devam etmiştir. Grevler ve gösterilerin ekonomiyi felç ettiği ülkede Şah çareyi ülkeden kaçmakta bulmuş, bunun üzerine Ayetullah Humeyni, büyük bir halk desteğiyle İran’a geri dönmüştür.

☸ Ayetullah Humeyni 1962’de başlayan “Ak Devrim” reformlarına karşı gelen kesim içinde önemli bir siyasî önder olarak sivrilmiş, ancak Şah kendisine rakip olabilecek Humeyni’yi sürgüne gönderme kararı alınca kendisi Fransa’ya gitmişti.

3. 1979’da büyük bir halk desteği ile İran’a geri dönen ve 1 Nisan 1979’da İran İslâm Cumhuriyeti’ni kurarak ülkede teokratik bir yönetimi uygulamaya koyan dinî lider aşağıdakilerden hangisidir? A) Muhammed İkbal B) Ayetullah Humeyni C) Muhammed Rıza Pehlevî D) Ali Hamaney E) Mahmut Ahmedinejad

✎ 11 Şubat’ta İran ordusu, gerillalar ve militanlar Şah’a bağlı gruplara karşı üstünlük

sağlayınca, Şah “tarafsız” olduğunu ilan etmiş ve tamamen çökmüştür. ✎ Humeyni’nin İran’a dönmesinden sonra, 1 Nisan 1979’da İran İslâm Cumhuriyeti

kurulmuş, Aralık 1979’da ülke teokratik bir Anayasa’yı ve Humeyni’nin ülkenin dinî lideri olmasını da onaylamıştır. ✎ Bu süreçte Beni Sadr cumhurbaşkanı olmuş, genel af çıkarılmış, belirli bir süre için

müzik ve gazete yasağı getirilmiştir. ✎ Humeyni lider olduktan sonra hem ABD hem de SSCB’ye karşı uzlaşmaz bir tutum

izlemiş, Tahran’daki ABD Büyükelçiliği’ndeki rehine krizinden sonra İran-ABD ilişkileri kopmuştur.

4. 1980’li yıllarda İran-ABD ilişkilerinin kopma noktasına gelmesinde; I.

Ayetullah Humeyni’nin iktidara gelmesi,

II. İran’da “Ak Devrim” reformlarının yapılması, III. İran-Irak Savaşı’nın patlak vermesi gelişmelerinden hangilerinin etkili olduğu savunulabilir?

8) İRAN-IRAK SAVAŞI (1980-1988) ✎ Soğuk Savaş dönemi boyunca iyi gitmeyen İran-Irak ilişkilerinde, 1969’da ABD’nin

desteğini alan İran’ın önemli bir suyolu olan Şattü’l-Arap’ı almak istemesi ve bölgeye gemilerini göndermesi önemli bir dönüm noktası olmuştur.

~ 370 ~

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

1-C

2-E

C) I ve II

E) I, II ve III

3-B

4-A

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ 1973’te tekrar kurulan ilişkilerin sonucunda 1975’te bir antlaşma imzalanmış ve bu

antlaşmayla sınırın suyun en derin noktasından geçmesi ve İran’ın Irak’taki Kürtleri desteklememesi kabul edilmiştir. ✎ Ancak 1979’da İran’daki İslâm devriminin sonucunda Humeyni’nin iktidara gelmesi

ve Irak’ta büyük bir Şiî çoğunluğun bulunması, Şiîlerin Humeyni tarafından kışkırtılacağını düşünen Irak devlet başkanı Saddam Hüseyin’i endişelendirmiştir. ✎ Bu arada Saddam Hüseyin, İran’ın Arap çoğunluğu olan Huzistan bölgesinin ele ge-

1. 1980’lerde Basra Körfezi ve Şattü’l-Arap Su Yolu üzerindeki egemenlik mücadelesi, aşağıdaki devletlerden hangileri arasında savaşa neden olmuştur? A) İsrail-Suriye

B) İran-İsrail

C) Mısır-Suriye

D) İran-Irak

çirilmesi fikrini ortaya atmıştır. İran’ın iki ülke arasında anlaşmazlık konusu olan bölgeden askerlerini çekmeyi reddetmesi üzerine, Irak 16 Eylül’de Şattü’l-Arap Antlaşması’nı feshettiğini açıklamış ve 22 Eylül 1980’de Irak ordusu sınırı geçmiştir.

E) Irak-Kuveyt

✎ Savaşın ilk günleri, avantajını koruyan Irak’ın üstünlüğü ile geçmişse de, zamanla

İran’ın direnişinin artması ile savaş karşılıklı yıpratma sürecine girmiştir. ✎ İran-Irak Savaşı, Körfez ülkeleri için de bir güvenlik sorunu haline gelmiş, bu ülkeler

de bir araya gelerek 26 Mayıs 1981’de Körfez İş Birliği Konseyi’ni kurmuşlardır. ✎ Sekiz yıl süren savaş 1988 Ağustos ayında yapılan ateşkes ile sonlanmış, ancak Bir-

leşmiş Milletler gözetiminde yapılan barış görüşmelerinden sonuç alınamamıştır. ✎ İran, görüşmeler için ön koşul olarak topraklarındaki tüm Irak askerlerinin çekilme-

sini isterken, Irak Şattü’l-Arap suyolu üzerinde ortak denetim kurulmasında ısrar etmiştir. İki ülke arasındaki barış, ancak Irak’ın Kuveyt’i 1990 Ağustos ayında işgali ve ABD ile savaşa başlama korkusuyla, İran’dan aldığı toprakları geri vermesiyle gerçekleşmiştir.

☸ İRANGATE OLAYI (1986) Irak-İran Savaşı’nın önemli gelişmelerinden biri olup, ABD’nin ülke çıkarlarını korumak için İran’a gizlice silah satması olayıdır. İrangate Olayı adıyla bilinen bu olay, ABD Ulusal Güvenlik Konseyi Üyesi Yarbay Oliver North’un İsrail üzerinden İran’a silah satması ve bu olayın 1986 yılında ortaya çıkmasıdır. Bu süreçte Oliver North suçlu bulunarak yargılanmış, ABD Başkanı Reagen’nin ise suçlu olmadığı kanaatine varılmıştır. ✎ Irak-İran Savaşı, yaklaşık bir milyon insanın hayatına mâl olmuş, savaşan taraflar

ufak kazançlar için ekonomik kaynaklarını tüketmiştir. Savaşın sonucunda Irak-İran sınırı değişmemiştir. Savaşın etkileri ise yıllar boyunca hissedilmiştir. ✎ Savaş boyunca Irak’ın, kendisini destekleyen devletlerden aldığı borçları ödemekte

zorlanması, 1990’da Kuveyt’e saldırarak oradaki petrol kuyularını ele geçirmeye çalışmasına yol açmıştır. Bu tavrı da Irak’ı uluslararası ilişkilerde yalnızlığa sürüklemiş ve desteksiz bırakmıştır.

2. 1980 İran-Irak Savaşı’nın başlamasında; I.

Irak’ın İran’ı Basra Körfezi’nden çıkarmak istemesi,

II. İki ülke arasında Arap dünyasının lideri olma mücadelesi, III. Irak’ın İran’ın iç işlerine müdahale etmesi unsurlarından hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

3. 1980-1988 Irak-İran Savaşı’nın devam ettiği bir dönemde, ABD’nin ülke çıkarlarını korumak bahanesiyle ABD Ulusal Güvenlik Konseyi Üyesi Oliver North’un İsrail üzerinden İran’a gizlice silah satması ve bu girişimin 1986’da ortaya çıkması olarak gelişen olay aşağıdakilerden hangisidir? A) İrangate Olayı B) Körfez Krizi C) U-2 Olayı D) Kanlı Noel Olayı

E) YUMUŞAMA DÖNEMİ’NDE DÜNYADAKİ GELİŞMELER

E) Şattü’l-Arap Krizi

1) EKONOMİK GELİŞMELER ✎ II. Dünya Savaşı sonrasında bilim ve teknolojideki ilerlemelerin sanayide kullanıl-

ması ile büyük bir verimlilik elde edilmiştir. Özellikle telefon ve televizyonun yaygın olarak kullanılması insan hayatını kolaylaştırmış; petrol, elektrik ve otomotiv sektörlerinde önemli üretim artışı olmuştur. ✎ Sanayideki büyüme, enerji tüketimini artırırken enerji kaynağı olarak kömürün ye-

rini alan petrol, kimya sanayinde yeni ürünlerin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Bu gelişmelerle dünya ekonomisi hızlı bir büyüme dönemi yaşamıştır. 1970’lere kadar büyümenin kesintisiz devam etmesi işsizlik oranını da düşürmüştür.

4. 1964’te ilk kez canlı televizyon yayını ile tüm dünyada izlenen olimpiyat oyunları aşağıdaki şehirlerden hangisinde düzenlenmiştir? A) Londra

B) Tokyo

C) Paris

D) Washington E) Roma

✎ Dünya ekonomisindeki büyümeye bağlı olarak uydu teknolojisi de gelişmiş, televiz-

yon programları uluslararası bir boyut kazanmıştır. Nitekim “1964 Tokyo Olimpiyatları” ilk kez canlı televizyon yayını ile tüm dünyaya ulaştırılmıştır.

1-D

2-E

3-A

4-B

~ 371 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

2) BİLİMSEL VE TEKNOLOJİK GELİŞMELER ✎ Yumuşama Dönemi’nde bilimsel ve teknolojik anlamda önemli buluşların yapılma-

sında Soğuk Savaş Dönemi’ndeki bloklar arasındaki rekabet önemli bir etken olmuştur. Özellikle füze sistemlerinin geliştirilmesi iki süper gücü (ABD ve SSCB) uzay yarışına itmiştir.

1. Aşağıdakilerden hangisi 1960-1980 yılları arasında gerçekleştirilen icat ve keşiflerden biri değildir? A) İlk kalp naklinin yapılması B) İlk radyo yayınının başlaması

✎ Uzay yarışının başlamasından hemen sonra, uzayda egemenliği ve diğer konuları

C) Hepatit B aşısının bulunması

kapsayan “uzay hukuku” tartışmaları yaşanmıştır. BM, 1961’de aldığı bir kararla, uzayın ve gök cisimlerinin hiçbir devletin egemenliği altına alınamayacağını kabul ederken 1962’de teknik alanda iş birliğini onaylamış ve 1963’te bu kararlara açıklık getirmiştir.

D) İlk kadın kozmonotun uzaya gitmesi E) İlk tıbbî görüntülemenin (MR) yapılması

✎ 1961’de Rus kozmonot Yuri Gagarin “Vostok-1” uzay aracı ile uzaya giden ilk insan

olmuştur. ✎ 1962’de ABD aynı şekilde karşılık vererek uzayda rekabeti hızlandırmıştır. 1969’da

ise ABD’li astronot Neil Armstrong’un “Apollo-11” adlı uzay aracı ile Ay’a inmesi ABD’yi uzay yarışında bir adım öne geçirmiştir.

2. 1961’de SSCB tarafından uzaya gönderilen ilk insan aşağıdakilerden hangisidir?

✎ 1970’te kişisel bilgisayarlar üretilmiştir. 1978’de üretilen APPLE’ın fabrikalarda kul-

A) Neil Armstrong

B) Alexei Leonev

C) Yuri Gagarin

D) Irwin Aldrin

lanılmasıyla bilgisayar sanayi alanına girmiştir.

E) Valentina Tershkova

✎ İletişim alanında telefon ile başlayan gelişmeler XX. yüzyılda devam etmiş, iletişim-

deki bu gelişme İnternet’i ortaya çıkarmıştır. ✎ 1969 yılında ilk olarak ABD’de bilim adamları arasındaki iletişimi sağlamak amacı

ile deneme niteliğinde “ARPANET” Amerikan Gelişmiş Savunma Araştırmaları Dairesi (Advanced Research Projects Agency Network) kurulmuştur. Daha sonra “ARPANET” ABD’deki bütün üniversitelerin araştırma kuruluşlarının bilgisayarlarını bünyesinde toplayarak büyümüştür.

3. I.

İlk televizyon yayınının yapılması,

II. İlk uzay yürüyüşünün yapılması, III. İlk kez Ay’a ayak basılması,

✎ 1991’de ABD’de internetin, ticarî amaçla kullanılmasını engelleyen tüm kısıtlama-

IV. İlk mikro işlemcinin icat edilmesi

lar kaldırılmıştır.

Yukarıdakilerden hangileri 1960-1980 yılları arasında bilim ve teknoloji alanında yaşanan gelişmeler arasında yer alır?

✎ 1992’de grafik web tarayıcı “Mozaic” devreye girmiş ve internetin bir alt kümesi

olan “World Wide Web” (Geniş Dünya Ağı)’in yıllık büyüme hızı artmaya başlamıştır. Tüm dünyayı kapsayan ve bilgisayar ile telefonun iş birliğine insanın bilgisinin de eklenmesiyle ortaya çıkan internet günümüzde de önemli bir yere sahiptir.

A) I ve IV

B) I ve III

D) I, III ve IV

C) II ve IV

E) II, III, IV

a) Diğer İcat ve Keşifler  1962’de ilk haberleşme uydusu olan Telstar-1 geliştirilmiştir.

4.

 1962’de ilk sınaî robot icat edilmiştir.

I.

 1963’te yer eksenli haberleşme uydusu geliştirilmiştir.

II. Yuri Gagarin,

 1963’te ilk kadın kozmonot Valentina Tershkova uzaya gönderilmiştir.  1965’te ilk uzay yürüyüşünü Alexei Leonev gerçekleştirmiştir.  1965’te dik havalanabilen ilk uçak “Hawker Harrier” icat edilmiştir.  1965’te Christian Bernard tarafından ilk kalp nakli gerçekleştirilmiştir.  1968’de Ay’ın etrafında ilk pilotlu uçuş yapılmıştır.

Neil Armstrong,

III. Christian Bernard Yukarıdakilerden hangileri Yumuşama Dönemi’nde uzay çalışmalarına katılarak bu alanda öncülük etmiştir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

 1969’da Neil Armstrong Ay’a ayak basan ilk kişi olmuştur.  1971’de mikro işlemci icat edilmiştir  1972’de ilk videokaset ve disk icat edilmiştir  1973’te mini bilgisayar üretilmiştir.  1974’te hafıza kartı üretilmiştir.

5. 1965’te ilk kalp naklini gerçekleştirerek tıp dünyasında çığır açan Güney Afrikalı ünlü bilim adamı aşağıdakilerden hangisidir?

 1975’te Hepatit B aşısı bulunmuştur.

A) Christian Bernard

B) André Lwoff

 1977’de nötron bombası üretilmiştir.

C) Irwin Aldrin

D) Ronald Ross

E) Frederick Grant Banting

 1978’de ilk tıbbî görüntüleme (MR) gerçekleştirilmiştir.  1979’da compact disk (CD) ve PC ev bilgisayarı üretilmiştir. 1-B

~ 372 ~

2-C

3-E

4-D

5-A

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

3) KÜLTÜREL GELİŞMELER ✎ Yumuşama Dönemi’nde bilimsel ve teknolojik gelişmelerle ulaşılan düzey köyler-

den kentlere doğru göçü hızlandırmış, kadınların sosyal hayatta daha aktif olmalarını sağlamıştır. Ayrıca bu gelişmeler, edebiyat ve sanatta da yeni akımların ortaya çıkmasını sağlamıştır. ✎ Müzik alanında 1950’lerde ortaya çıkan “Rock And Roll” tarzı bu dönemde de etki-

1. 1962’de Londra’da kurulan ve siyasî çekişmeleri, savaş, göç gibi toplumsal sorunları dile getirmek amacıyla ortaya çıkan “Heavy Metal” müzik türünün de en önemli temsilcisi olan müzik grubu aşağıdakilerden hangisidir?

sini sürdürmüştür. Bunun yanında dönemin siyasî ve politik çekişmelerini, savaş, göç vb. toplumsal sorunları dile getirmek amacıyla yeni müzik türleri ve grupları ortaya çıkmıştır. Nitekim Heavy Metal müzik türü ve bu türün temsilcisi 1962’de Londra’da kurulan The Rolling Stones grubu döneme damgasını vurmuştur.

A) Metallica B) Montana C) Hellowen D) Gipsy Kings

✎ Sporda ise olimpiyatlar toplumların kaynaşmasına vesile olmuştur. 1960-1980 yıl-

E) The Rolling Stones

ları arasında yapılan olimpiyatlarda ABD, SSCB, Japonya ve Doğu Almanya madalya sıralamasında önde gelen ülkelerdir. Türkiye ise istediği başarıyı elde edememiştir. ✎ 1960-1980 yılları arasında düzenlenen FIFA Dünya Kupası’nda sırasıyla; Brezilya

(1962), İngiltere (1966), Brezilya (1970), Almanya (1974) ve Arjantin (1978) şampiyon olmuştur. Bu dönemde “FIFA Dünya Kupası”nda kurallar gereği kupayı 3. kez kazanan Brezilya, 1970’te kupayı müzesine götürmüştür. ✎ Başlangıçta “Avrupa Uluslar Kupası” adıyla anılan “Avrupa Futbol Şampiyonası”

UEFA tarafından 1960 yılından itibaren dört yılda bir düzenlenecek şekilde organize edilmiştir. ✎ Türkiye ise 1960-1980 döneminde finallere katılma hakkını elde edememiştir. An-

cak 1951’den itibaren düzenlenen Akdeniz Oyunları’nın tamamına katılan Türkiye, 1971’deki VI. Akdeniz Oyunları’na İzmir’de ev sahipliği yapmıştır. 1963-1979 yılları arasında düzenlenen bu oyunlarda Türkiye 1963’te 4., 1967’de 5., 1971’de 4., 1975’te 5. ve 1979’da ise 6. olmuştur.

2. I.

Brezilya,

II. İngiltere, III. İtalya Yukarıdakilerden hangileri 1960-1980 yılları arasında düzenlenen FIFA Dünya Kupası’nda şampiyonluk kazanmıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

✎ FIBA (Uluslararası Basketbol Federasyonu) tarafından dört yılda bir düzenlenen

Dünya Basketbol Şampiyonası, ulusal erkek basketbol takımlarının dört yılda bir katıldığı bir turnuvadır. Bayanlar Dünya Şampiyonası da dört yılda bir düzenlenir. Bu dönemde yapılan şampiyonalarda her iki kategoride de SSCB en başarılı ülke olarak dikkat çekmiştir. ✎ Erkekler için 1962, bayanlar için ise 1964’ten itibaren FIVB (Uluslararası Voleybol

Federasyonu) tarafından düzenlenen Dünya Voleybol Şampiyonası da dört yılda bir yapılmaktadır.

3. 1951’den itibaren düzenlenen Akdeniz Oyunları’nın tümüne katılan Türkiye’nin, 1971 yılındaki VI. Akdeniz Oyunları’na ev sahipliği yaptığı şehir aşağıdakilerden hangisidir A) İzmir

F) YUMUŞAMA DÖNEMİ’NDE TÜRK DIŞ POLİTİKASI

B) Antalya

D) Mersin

C) İstanbul

E) Ankara

1) TÜRK-YUNAN İLİŞKİLERİ a) Kıbrıs Sorunu ✎ İngiliz yönetimi altındaki Kıbrıslı Rumların, “Enosis” adı verilen ve Kıbrıs’ı Yunanis-

tan’a katma idealinin ilk önemli ayaklanması 1931’de görülmüştür.

☸ ENOSİS Enosis, Megola İdea hedefi çerçevesinde Kıbrıs’ın Yunanistan’a bağlanmasını ifade etmektedir. Kelime anlamı ilhak demek olan Enosis, ilk Megola İdea haritasının çizildiği 1791 yılından beri gündemde olan bir konudur. Bir anlamda Kıbrıs Sorunu’nun da bu tarihten itibaren var olduğu söylenebilir. 18 Ekim 1828 tarihinde İngiltere, Rusya ve Fransa’ya bir nota veren Yunanistan, resmen ilk kez Enosis fikrini ortaya atmış ve Kıbrıs’ın kendisine bağlanmasını istemiştir.

4. 18 Ekim 1828 tarihinde Yunanistan tarafından ilk kez ortaya atılan ve Kıbrıs’ın Yunanistan’a bağlanmasını ifade eden düşünce sistemi aşağıdakilerden hangisidir? A) EOKA B) ENOSİS C) Pontus D) Maccabi E) Akritas Planı

✎ Yunanistan, 1951’de Kıbrıs’ın kendisine verilmesi için İngiltere’ye resmen başvur-

muş, bu girişimi olumsuz karşılanınca meseleyi 1954’te BM’ye taşıyarak uluslararası bir konu hâline getirmiştir.

1-E

2-D

3-A

4-B

~ 373 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Kıbrıs’ta self-determinasyon ilkesinin uygulanmasını isteyen Yunanistan’ın bu giri-

şimi BM tarafından reddedilmiştir. Bu gelişmeler, Türkiye’nin Kıbrıs konusunda harekete geçmesinde önemli rol oynamış, böylece Kıbrıs Sorunu, Türk dış politikasının en önemli konularından birisi hâline gelmiştir. ✎ Yunanistan ve Kıbrıs Rumları, diplomatik girişimlerden bir sonuç alamayınca şiddet

ve terör faaliyetleri ile Enosis’i gerçekleştirmeye çalışmışlardır. Bu doğrultuda 1955 yılında Yorgo Grivas önderliğinde EOKA adlı terör örgütü kurulmuştur.

1. 1955’te Kıbrıs’ın Yunanistan’a bağlanması (Enosis) hedefine ulaşmak amacı ile Yorgo Grivas liderliğinde kurulmuş gizli Rum örgütü aşağıdakilerden hangisidir? A) ASALA

B) EOKA

C) Pontus

D) Mavri Mira

E) Hınçak ve Taşnak

☸ EOKA (Kıbrıs Mücadelesi Rum Örgütü) EOKA, 1950’li yılların başlarında Kıbrıs’ın Yunanistan’a bağlanması (Enosis) hedefine ulaşmak amacı ile Yorgo Grivas liderliğinde “gerilla savaşı” yapmak için kurulmuş gizli bir örgüttür. Grivas, 1951’de Kıbrıs’ta gönüllüler toplayarak Yunanistan’a eğitime götürmüştür. 1954’te Yunanistan’dan getirdiği silahlar ve terör eğitimi alan savaşçıları ile Kıbrıs’a geri dönen Grivas, İngiliz askerî ve sivil kesime terör saldırıları yapmıştır. Grivas 1958’den sonra Kıbrıslı Türkleri hedef seçmiştir.

✎ EOKA’nın Türkleri hedef alan eylemlerine karşılık vermek amacıyla, Türkler de Rauf

Denktaş öncülüğünde 1958’de Türk Mukavemet Teşkilâtı (TMT)’nı kurmuşlardır. ✎ 1959’da Türkiye ve Yunanistan başbakanları öncülüğünde, Kıbrıs anlaşmazlığını çö-

zümlemek için Zürih’te görüşmeler başlamış, 11 Şubat 1959’da Kıbrıs’ta bağımsız bir cumhuriyet kurulması kararı alınarak Zürih Antlaşması yapılmıştır.

2. EOKA’nın bölgedeki Türkleri hedef alan eylemlerine karşılık 1958’de Rauf Denktaş öncülüğünde Türkler tarafından kurulan örgüt aşağıdakilerden hangisidir? A) Millî Kurtuluş Örgütü B) İntikam Alayları C) Türk Mukavemet Teşkilâtı D) Millî Muhafız Birlikleri E) Otonom Türk Yönetimi

✎ Daha sonra Türkiye, Yunanistan ve İngiltere arasında Londra’da bu sorun tekrar ele

alınmış ve 23 Şubat 1959’da imzalanan Londra Antlaşması ile Zürih Antlaşması esas alınarak bağımsız bir Kıbrıs Devleti’nin kurulmasına karar verilmiştir. ✎ Zürih ve Londra Antlaşmaları doğrultusunda, 16 Ağustos 1960’ta bağımsız Kıbrıs

Cumhuriyeti ilan edilmiş; cumhurbaşkanlığına Rum lider Makarios, yardımcılığına da Türk lider Dr. Fazıl Küçük getirilmiştir.

☸ Dr. Fazıl KÜÇÜK (1906-1984) 1906 yılında Lefkoşa’da doğan Fazıl Küçük, Lozan’daki tıp eğitiminin ardından Kıbrıs’a dönmüş ve Belediye Meclisi üyeliğine seçilmiştir. 1959 yılı antlaşmalarını Türk tarafının temsilcisi olarak imzalamıştır. 16 Ağustos 1960’ta kurulan Kıbrıs Cumhuriyeti’nin cumhurbaşkanı yardımcılığı görevini üstlenen Küçük, 1974 Kıbrıs Barış Harekâtı’ndan sonra siyasetten çekilmiş ve 1984’te hayatını kaybetmiştir.

3. Zürih ve Londra Antlaşmaları’nda Türk tarafını temsil eden, 16 Ağustos 1960’ta kurulan bağımsız Kıbrıs Cumhuriyeti’nin de cumhurbaşkanı yardımcılığı görevini üstlenen devlet adamı aşağıdakilerden hangisidir? A) Tayfur Sökmen B) Derviş Eroğlu C) Rauf Denktaş D) Mehmet Ali Talat E) Fazıl Küçük

✎ Ancak Kıbrıs’ta sağlanan bu barış ortamı uzun sürmemiş, Yunanistan’ın asker ve si-

lah göndererek desteklediği EOKA, Türklere karşı tedhiş hareketlerine devam etmiştir. Kıbrıs Türkleri de bu faaliyetlere Türk Mukavemet Teşkilâtı vasıtasıyla karşı koymaya çalışmıştır. ✎ Makarios’un 1963’te Türk toplumu lideri Fazıl Küçük ile Türkiye, Yunanistan ve İn-

giltere’ye önerdiği anayasa değişikliğinin Türkiye tarafından reddedilmesi, iki toplum arasındaki gerginliği artırmıştır. ✎ Türkiye’de İnönü Hükûmeti’nin istifasıyla yaşanan bunalımdan yararlanan Maka-

rios, Türklerin imhasını ve Kıbrıs’ın Yunanistan’a bağlanmasını öngören Akritas Planı’nı uygulamaya koymuştur. Bu plan çerçevesinde Rum çeteleri Türk köylerini yakıp yıkmış, pek çok Türk’ü de öldürmüştür. 24 Aralık 1963’te “Kanlı Noel” olarak bilinen ve 24 Türk’ün şehit edildiği olay üzerine Türk savaş uçakları Lefkoşa üzerinde ilk uyarı uçuşunu yapmıştır. ✎ 1964’te Yunanistan’ın Ada’ya daha çok asker ve silah göndermeye başlaması üze-

rine olayların büyümesinden endişelenen BM Güvenlik Konseyi, Barış Gücü kurulması kararı almıştır. Ancak Rum çetelerinin saldırıya geçmesi Türkiye’nin Kıbrıs’a müdahale kararı almasına yol açmıştır.

~ 374 ~

4. Türkiye’de İnönü Hükûmeti’nin istifasıyla yaşanan bunalımdan yararlanmak amacı ile, Rum lider Makarios’un bölgede yaşayan Türklerin imhasını ve Kıbrıs’ın Yunanistan’a bağlanmasını öngören plan aşağıdakilerden hangisidir? A) Dawes Planı B) Akritas Planı C) Annan Planı D) Marshall Planı E) Molotov Planı

1-B

2-C

3-E

4-B

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ 7 Haziran 1964’te Kıbrıs’a çıkarma yapılması kararı alınmışken 5 Haziran 1964’te

“Johnson Mektubu” olayı patlak vermiştir.

☸ JOHNSON MEKTUBU (1964) Kıbrıs’ta yaşanan çatışmaların artması ve Rum tarafının silahlanma kararı alması üzerine 2 Haziran 1964 tarihinde Türkiye hükûmeti Kıbrıs’a çıkarma yapma kararını açıklamış, Yunanistan ve Kıbrıs Cumhuriyeti’nde de askerî hareketlilik artmıştır. Yaşanan gelişmelerden rahatsızlık duyan ABD, bölgede çıkacak bir savaşı kendi stratejik çıkarlarına aykırı bulduğundan devreye girme ihtiyacı duymuştur. Başkan Johnson tarafından imzalanan ve daha sonraları “Johnson Mektubu” olarak tarihe geçen ünlü mektup 5 Haziran 1964’te Türkiye Başbakanı İnönü’ye iletilmiştir. Mektupta, Türkiye’nin adaya tek taraflı müdahalesinin Türk ve Yunan tarafları arasında savaşa yol açabileceği ve NATO üyesi olan bu iki ülkenin savaşmasının kabul edilemez olduğu ifade edilmiştir. Türkiye’nin müdahale kararı almadan önce müttefiklerine danışması gerektiği anımsatılmıştır. Ayrıca bu savaşın Sovyetler Birliği’nin de Türkiye’ye müdahale ihtimalini doğuracağı ve NATO’nun böyle bir durumda Türkiye’yi savunma konusunda isteksiz olacağı ima edilmiştir.

✎ Johnson Mektubu’nun ardından Türkiye müdahale kararından vazgeçmiş, İsmet

İnönü 21 Haziran 1964’te ABD’ye giderek Johnson ile bir görüşmede bulunmuştur. ✎ O dönemde Batı Bloku içerisinde yer alan Türkiye, bu mektup sayesinde kendi ulu-

sal çıkarlarının Batı Bloku’nun, özellikle de blok lideri ABD’nin çıkarlarıyla çeliştiği noktada bağımsız politikalar geliştirme konusunda sıkıntılar yaşanabileceğini görmüş, ABD’nin kimi zaman kendisini yalnız bırakabileceğini anlamıştır. ✎ Kıbrıs Sorunu, Mayıs 1965’te Türkiye ile Yunanistan arasında yapılan ikili görüşme-

lerle çözülmeye çalışılmışsa da, Kıbrıs Rumlarının tutumu ve Yunanistan’da askerî müdahale ile hükûmet değişikliğinin yaşanması bu girişimi sonuçsuz bırakmıştır.

1. 5 Haziran 1964’te ABD Başkanı Johnson tarafından dönemin başbakanı İsmet İnönü’ye gönderilen ve tarihte “Johnson Mektubu” olarak geçen belgenin içeriği aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) ABD’nin Türkiye’den Orta Doğu’daki gelişmeler konusunda kendisine destek vermesini istemesi B) ABD’nin Türkiye’nin Kıbrıs’a müdahale girişimini önleme çabası C) ABD’nin Türkiye’ye Arap-İsrail savaşlarındaki tutumu nedeniyle ekonomik ambargo uygulama tehdidi D) ABD’nin Yunanistan’ın NATO’ya üyeliği konusunda Türkiye’den veto kararını geri çekmesini talep etmesi E) ABD’nin Türkiye’den İncirlik’te üs kurma talebinde bulunması

2. 1964’te ABD’nin Türkiye’ye gönderdiği Johnson Mektubu’nda ABD Türkiye’nin aşağıdakilerden hangisine yönelik izlediği politikayı eleştirmiştir? A) Petrol Bunalımı B) Arap -İsrail Savaşları C) Kıbrıs Meselesi D) Kıta Sahanlığı Sorunu E) SSCB’nin Afganistan’ı işgali

✎ Türkiye, 1967’de Grivas önderliğinde teşkilâtlanan Rum Millî Muhafız Birlikleri’nin

saldırı hareketlerine geçmesi üzerine Yunanistan’a bir nota vermiştir. ✎ Rumlarla bir arada yaşamanın mümkün olamayacağını anlayan Kıbrıs Türkleri, 28

Aralık 1967’de “Kıbrıs Geçici Türk Yönetimi”ni kurmuşlar, yönetimin başkanlığına Dr. Fazıl Küçük, başkan yardımcılığına da Rauf Denktaş seçilmiştir. ✎ 1968’de meselenin çözümü için Kıbrıs Türk Toplumu lideri Rauf Denktaş ve Rum

toplumu lideri Glafkos Klerides arasında görüşmeler başlamış, ancak bu görüşmelerden bir sonuç alınamamıştır. ✎ 1968’den sonra başlayan Kıbrıs görüşmelerinde Rum tarafının Kıbrıs Türk halkının

3. 1960-1980 yılları arasında Türk Dış Politikası’nın temel konusu aşağıdakilerden hangisi olmuştur? A) AB süreci

B) Orta Doğu

C) Körfez Savaşları

D) Kıbrıs Sorunu

E) Ermeni Sorunu

haklarını görmezden gelerek Türkleri azınlık statüsünde yaşatma politikası 1974’e kadar devam etmiştir.

☸ 1974 yılı Türk-Yunan ilişkilerinde Kıta Sahanlığı sorunu çerçevesinde yeni bir sorun ve dönem başlatmıştır. Türkiye’nin “Çandarlı” adlı araştırma gemisinin, 1974 Mayısı’nda, Ege Denizi’nin milletlerarası sularında ve Türkiye’ye göre de Türkiye’nin kıta sahanlığı içinde petrol araştırmalarına başlaması üzerine, Yunanistan bu suların, kendi kıta sahanlığı içinde bulunduğu iddiası ile ortaya çıkmıştır.

4. 28 Aralık 1967’de kurulan Kıbrıs Geçici Türk Yönetimi’nin başkan yardımcılığı görevini aşağıdakilerden hangisi üstlenmiştir? A) Rauf Denktaş B) Fazıl Küçük

✎ Enosis’in hemen gerçekleştirilmesini isteyen EOKA üyeleri Yunanistan’dan aldıkları

destekle, 15 Temmuz 1974’te Makarios’a karşı bir darbe gerçekleştirmiştir. Nikos Sampson cumhurbaşkanlığına getirilirken “Kıbrıs Elen Cumhuriyeti” ilan edilmiştir.

C) Mehmet Ali Talat D) Derviş Eroğlu E) Özker Yaşın

✎ Türkiye Sampson darbesini, anayasa düzeninin yıkılması, gayr-i meşru bir idarenin

kurulması ve Kıbrıs konusundaki antlaşmaların ihlâli saymış ve yeni idareyi tanımadığını bildirmiştir.

1-B

2-C

3-D

4-A

~ 375 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Türkiye, Garanti Antlaşması’nın 4’üncü maddesinin verdiği yetkiye dayanarak İn-

giltere ile beraber Kıbrıs’a müdahale etmeye karar vermiş ve Başbakan Bülent Ecevit 17 Temmuz’da Londra’ya gitmiştir. ✎ Londra’da Başbakan Wilson ve Dışişleri Bakanı Callaghan ile yaptığı görüşmeler-

den umduğunu bulamayan Başbakan Ecevit, Türkiye’nin tek başına müdahalesinden söz etmiş fakat İngilizler buna ihtimal vermemiştir. ✎ Yunan cuntasının ABD’nin baskıları ve NATO müzakerelerine rağmen Sampson’u

adadan geri çekmemesi üzerine Türk Silahlı Kuvvetleri; Enosis’e engel olmak, barışı yeniden kurmak ve bölgedeki Türklerin güvenliğini sağlamak amacıyla 20 Temmuz 1974 sabahı Kıbrıs Barış Harekâtı’nı başlatmıştır.

1. 20 Temmuz 1974’te düzenlenen I. Kıbrıs Harekâtı, aşağıdaki Türkiye Cumhuriyeti başbakanlarından hangisinin döneminde gerçekleştirilmiştir? A) Bülent Ecevit B) İsmet İnönü C) Naim Talu D) Süleyman Demirel E) Turgut Özal

✎ Kıbrıs’taki çıkarmanın askerî durumu dolayısıyla Türkiye, Güvenlik Konseyi’nin 353

sayılı kararını kabul ederek 22 Temmuz 1974’te ateş kesmiştir.

☸ 23 Temmuz günü ise Yunan hükûmeti istifa etmiş ve Cumhurbaşkanı Kizikis, eski başbakanlardan ve Fransa’da yaşamakta olan Constantin Karamanlis’i millî birlik hükûmetini kurmak üzere Atina’ya davet etmiştir. Kıbrıs’ta da Sampson’un yerini Glafkos Klerides almıştır.

2. Türkiye’nin 1974’te Kıbrıs Barış Harekâtı’nı düzenlemesinde aşağıdakilerden hangisi etkili olmamıştır? A) Adanın Yunanistan’a ilhakını engelleme

✎ 25 Temmuz 1974’te Türkiye, Yunanistan ve İngiltere Dışişleri Bakanları Cenevre’de

toplanmış ve 30 Temmuz 1974’te Cenevre Deklarasyonu’nu yayınlamışlardır. Ancak görüşmelerden bir sonuç alınamamıştır. Nitekim bu deklarasyona rağmen Rum ve Yunan kuvvetleri, Türk bölgeleri etrafındaki kuşatmayı kaldırmadıkları gibi, ateşkese de uymamışlar ve çarpışmalar devam etmiştir. ✎ II. Cenevre Konferansı 8 Ağustos’ta başlamışsa da 14 Ağustos’ta bir sonuç alına-

B) Bölgedeki Türklerin can güvenliğini sağlama C) Türk toplumunun haklarını koruma D) Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin bağımsızlığını sağlama E) Adaya asayiş ve güven istikrarı kazandırma

madan dağılmış ve Türkiye 14 Ağustos’ta II. Kıbrıs Barış Harekâtı’nı başlatmıştır.

3. I. Kıbrıs Barış Harekâtı’ndan sonra Türkiye, İngiltere ve Yunanistan, I.

Zürih Antlaşması,

II. Cenevre Deklarasyonu, III. Johnson Mektubu gelişmelerinden hangileriyle bu sorunun çözümüne yönelik kararları kabul etmişlerdir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II Basında Kıbrıs Barış Harekâtı

C) Yalnız III

E) II ve III

II. Kıbrıs Barış Harekâtı (1974)

✎ II. Kıbrıs Barış Harekâtı 16 Ağustos 1974’te Türkiye’nin, Birleşmiş Milletler’in kara-

rına uyarak ateşkesi kabul etmesiyle sona ermiş, Türk Silahlı Kuvvetleri iki gün içinde adanın % 38’ini ele geçirmiştir.

4. 14 Ağustos 1974’te gerçekleştirilen II. Kıbrıs Barış Harekâtı’na, I.

ABD,

☸ II. Kıbrıs Barış Harekâtı, birincisinin aksine, dünya kamuoyunda Türkiye’nin aley-

II. SSCB,

hine bir havanın doğmasına sebep olmuştur. I. Harekât bir hukukî müdahale olarak algılanmışken, II. Harekât bir toprak kazanımı ve işgal olarak görülmüştür.

III. Fransa devletlerinden hangileri daha çok tepki göstermiştir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

☸ II. Kıbrıs Barış Harekâtı’na Yunanistan dışında en büyük tepkiyi ABD ve SSCB göstermiştir.

~ 376 ~

1-A

2-D

3-B

4-C

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ Kıbrıs Barış Harekâtı Türk dış politikasını olumsuz etkilemiştir. Nitekim ABD Kon-

gresi 1974 Kıbrıs Harekâtı’ndan sonra misilleme olarak 5 Şubat 1975 tarihinden itibaren Türkiye’ye silah ambargosu uygulanması kararı almıştır. Böylece ABD Türkiye’ye silah yardımında bulunmayı kesmiştir. Bunun üzerine Türkiye, 1969 “Savunma İş Birliği Antlaşması”nı yürürlükten kaldırmış ve 1975’ten itibaren Türkiye’deki bütün ABD üs ve tesislerine el koymuştur. 1978’de silah ambargosunun kalkması ile Türkiye-ABD ilişkileri normale dönmeye başlamıştır.

1. Kıbrıs Barış Harekâtı nedeniyle 5 Şubat 1975 tarihinden itibaren Türkiye’ye silah ambargosu uygulayan ülke aşağıdakilerden hangisidir? A) İtalya

✎ Barış Harekâtı sonrasında siyasî şartların zorlaması üzerine, Kıbrıs Türk Yönetimi 1

Ekim 1974 tarihinde Otonom Türk Yönetimi’ne dönüştürülmüştür. Toplumlar arası görüşmeler sonucunda ise 13 Şubat 1975’te Rauf Denktaş liderliğinde Kıbrıs Türk Federe Devleti kurulmuştur. BM Güvenlik Konseyi, 12 Mart 1975 günlü kararında bu kuruluşu kınamış ve iki toplumu “eşitlik içinde” görüşmelere çağırmıştır. ✎ Toplumlar arası görüşmelerin ilki 28 Nisan-1 Mayıs 1975 günlerinde Viyana’da ya-

pılmıştır. Daha sonra yine Viyana’da dört toplantı yapılmışsa da, yine herhangi bir sonuç elde edilememiştir. ✎ KTFD Başkanı Rauf Denktaş’ın teklifi üzerine, 27 Ocak 1977’de Denktaş-Makarios

zirve toplantısı yapılmış, bu toplantıyı, 12 Şubat 1977’de ikinci bir zirve toplantısı takip etmiştir. Bu ikinci zirveye BM Genel Sekreteri Kurt Waldheim de katılmış ve onun da uzlaştırma çabaları ile 12 Şubat 1977’de Denktaş ile Makarios arasında dört maddelik bir anlaşma imzalanarak iki topluma dayalı “federal bir cumhuriyet” esası kabul edilmiştir.

C) İngiltere

B) SSCB

D) Fransa

E) ABD

2. Türkiye ile ABD arasında yaşanan, I.

Johnson Mektubu,

II. 1975-78 silah ambargosu, III. CENTO’nun kurulması gelişmelerinden hangileri Kıbrıs Meselesi’nden kaynaklanmamıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

✎ Taraflar arasında tıkanan görüşmeleri tekrar canlandırmak amacıyla bu kez ABD bir

plan sunmuş, ancak bu plan tarafları memnun etmediği için kabul görmemiştir. ✎ Bundan sonra toplumlar arası görüşmeler Lefkoşa’da ve BM Genel Sekreteri’nin

özel temsilcisi Peres de Cuellar gözetiminde yapılmaya başlanmış, yapılan birtakım anlaşmalara rağmen tarafların görüşlerini bir yerde toplamak mümkün olmamıştır. ✎ 5 Ağustos 1981’de Kıbrıs-Türk toplumu, toprak ve anayasa hakkındaki tekliflerini

içeren paketi Rum tarafına vermiştir. Fakat 18 Ekim 1981’de Yunanistan’da yapılan genel seçimler sonunda Sosyalist Pasok Partisi’nin iktidara gelmesi ve Papandreou’nun başbakanlığı ile bir yandan Türk-Yunan münasebetleri bir gerginlik içine girerken, Kıbrıs meselesi ve toplumlar arası görüşmeler de bir isteksizlik ve yavaşlama içine girmiştir. ✎ BM Genel Kurulu, 13 Mayıs 1983’te Kıbrıs Rumlarını “Kıbrıs Hükûmeti” olarak tanı-

3. Kıbrıs Meselesi ekseninde Türk-Yunan ilişkilerinin 1981’den itibaren yavaşlama sürecine girmesinde, I.

Denktaş-Makarios görüşmelerinin kesintiye uğraması,

II. Yunanistan’da Pasok Partisi’nin iktidara gelmesi, III. ABD’nin adaya açıkça müdahalesi gelişmelerinden hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) Yalnız III

E) II ve III

ma kararı almıştır. Bu gelişme karşısında Türk toplumu da 15 Kasım 1983’te “Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti”ni kurmuştur.

 Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni kurulduğu gün tanıyan ilk devlet Türkiye’dir. ✎ Buna karşılık, Yunanistan ve Kıbrıs Rum yönetimi Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin

bağımsızlık kararını tanımayacaklarını açıklamış, başta ABD, İngiltere, Fransa ve SSCB olmak üzere çeşitli ülkeler, bağımsızlık kararına karşı tepki göstermişlerdir. ✎ Bu arada İngiltere’nin önerisiyle, BM Güvenlik Konseyi “Ada’da Kıbrıs Cumhuriyeti

dışında başka hiçbir hükûmetin tanınmaması” kararını almıştır.

4. Kıbrıs Sorunu ile ilgili aşağıdaki gelişmelerden hangisi 1980’den sonra ortaya çıkmıştır? A) KKTC’nin kurulması B) Johnson Mektubu C) Kıbrıs Cumhuriyeti’nin bağımsızlığı D) Türkiye’nin Kıbrıs Barış Harekâtı E) Kıbrıs Geçici Türk Yönetimi’nin ilanı

Rauf DENKTAŞ (1924-2012) 1924’te Kıbrıs’ın liman kenti olan Baf’ta doğmuştur. Kıbrıs’ta Enosis fikrine ve EOKA’nın faaliyetlerine karşı 1958’de Türk Mukavemet Teşkilâtı’nı kurmuş, Türk direnişinin önderliğini yapmıştır. Kıbrıs Geçici Yönetimi Başkan Yardımcılığı’nı da yapan Denktaş, 13 Şubat 1975’te Kıbrıs Türk Federe Devleti’ni kurmuş ve devlet başkanı olmuştur. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin ilk cumhurbaşkanı da olan Denktaş, KKTC’nin ilanından 2005 yılına kadar bu görevi yürütmüş, 2012’de de hayatını kaybetmiştir.

5. Kıbrıs Türk Federe Devleti’nin kurucusu ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin ilk cumhurbaşkanı aşağıdakilerden hangisidir? A) Rauf Denktaş

B) Derviş Eroğlu

C) Fazıl Küçük

D) Özker Yaşın

E) Mehmet Ali Talat

1-E

2-C

3-B

4-A

5-A

~ 377 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

b) Ege Adalarının Silahlandırılması ✎ Yunanistan özellikle 1963 Kıbrıs Bunalımı’ndan itibaren Ege Denizi’nde Türkiye kıyı-

larına yakın olan adalarla birlikte 1947’de İtalya’dan aldığı Meis ve Oniki Ada’yı, Lozan Antlaşması’na aykırı olarak gizlice silahlandırmaya başlamıştır. ✎ Bunun üzerine Türkiye konuyla ilgili 1964’ten itibaren Yunanistan’a nota vermiştir.

1. Yunanistan’ın 1970’li yıllarda Ege adalarını silahlandırmaya başlaması bu devletin aşağıdaki antlaşmalardan hangisini ihlâl ettiğini göstermektedir? A) Montrö

Fakat Yunanistan 1974’ten itibaren, Ege adalarını silahlandırmaya devam etmiş ve adaları NATO tatbikatları kapsamına aldırtarak silahlanma faaliyetlerini meşrulaştırmak istemiştir.

B) Cenevre

D) Londra

C) Lozan

E) Paris

✎ Yunanistan, 1980’de tekrar NATO’nun askerî kanadına dönmüş ve Limni Adası’nı

NATO savunma sistemi kapsamına aldırtmayı amaçlamıştır. Türkiye ise Limni Adası’nın statüsünün değiştirilmesine karşı olduğunu kesin olarak belirtmiştir. 2. I.

Meis,

c) Kıta Sahanlığı Sorunu

II. Gökçeada,

✎ Yunanistan, 1970 başlarında petrol arama ruhsat alanını Doğu Ege’yi kapsayacak

III. Oniki Ada

şekilde genişletmiş, bunun üzerine Türkiye de 1973’te Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı’na Ege’nin açık deniz sularında ve kendi kıta sahanlığında petrol arama ruhsatı vermiştir. Yunanistan’ın bu duruma itirazı iki ülke arasında “Kıta Sahanlığı Sorunu”nu ortaya çıkarmış, 1974 Kıbrıs Barış Harekâtı’nın gerçekleştirilmesi iki ülke ilişkilerini daha da gerginleştirmiştir.

Yukarıdakilerden hangileri 1947’de imzalanan Paris Antlaşması ile Yunanistan’a bırakılmıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ 1975’te yapılan ikili görüşmelerde anlaşmazlığın Uluslararası Adalet Divanı’nda gö-

rüşülmesine karar verilmişse de yapılan toplantıdan sonuç çıkmamıştır. ✎ 1976’da Türkiye’nin Sismik-I adlı araştırma gemisi ile Ege Denizi’nde araştırmalar

yapması üzerine Yunanistan, BM Güvenlik Konseyi ve Lahey Uluslararası Adalet Divanı’na başvurmuştur. Güvenlik Konseyi sorunun ikili müzakereler yoluyla çözümlenmesi kararı almış; Uluslararası Adalet Divanı ise Yunanistan’ın Ege’nin uluslararası sularında Türkiye’nin petrol arama girişimlerinin durdurulması isteğini reddetmiştir. ✎ İki ülke temsilcilerinin Bern’de yaptıkları görüşmeler sonunda Bern Deklarasyonu

imzalanmış, böylece taraflar Ege Denizi’nde kıta sahanlığı ile ilgili hiçbir faaliyette bulunmayacaklarını kabul etmiştir.

3. 1970’li yıllardan sonra Türk-Yunan ilişkilerinin bozulmasında, I.

FIR Hattı,

II. Kıta Sahanlığı, III. Karasularında 12 Mil Meselesi gelişmelerinden hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

d) Karasularının 12 Mile Çıkarılması Sorunu ✎ Lozan Antlaşması’nda Ege Denizi’nde karasuları genişliği 3 mil olarak belirlenmişti.

Bu genişlik 1936’da Yunanistan, 1964’te ise Türkiye tarafından 6 mile çıkarılmıştır. Fakat Yunanistan 1974’te sınırı 12 mile çıkarmak isteyince, bu durum iki ülke arasında gerginliğe neden olmuştur. ✎ Yunanistan’ın karasularını 6 milden 12 mile çıkarması durumunda, Yunanistan Ege

4. Türkiye’nin Ege’deki karasularının genişliği kaç deniz milidir? A) 4

B) 6

C) 9

D) 12

E) 15

Denizi’nde büyük oranda üstünlük sağlayabilecekti. Bu durum, Türk gemi ve uçaklarının Ege’den Akdeniz’e çıkışlarına büyük sınırlamalar getirecek, Batı Anadolu ve Boğazların savunmasını da olumsuz etkileyecekti. ✎ Bu nedenlerden dolayı Türkiye, 1976’da Yunanistan’ın karasularını 6 milin üzerine

çıkarmasını hiçbir zaman kabul etmeyeceğini ve böyle bir girişimin savaş nedeni olacağını açıklamıştır.

5. FIR Hattı Sorunu olarak da bilinen, Türkiye ile Yunanistan arasında sorun hâline gelen konu aşağıdakilerden hangisidir? A) Ege Hava Sahası Sorunu

e) Ege Hava Sahası (FIR Hattı-Uçuş Bilgi Bölgesi) Sorunu ✎ Yunanistan, 1931’e kadar 3 mil olan hava kontrol sahasını 10 mile çıkarmış, fakat

Türkiye iki ülke arasındaki iyi ilişkilerden dolayı tepki göstermemiştir.

B) Kıta Sahanlığı Sorunu C) Kardak Kayalıkları Krizi D) Ege Adalarının Silahlandırılması E) Karasularında 12 Mil Meselesi

✎ Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO), Türkiye’nin Ege karasuları sınırını “FIR

Hattı” olarak kabul edince, Ege Denizi üzerindeki hava sahasının kontrolü büyük ölçüde Yunanistan’a geçmiştir.

~ 378 ~

1-C

2-D

3-E

4-B

5-A

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ FIR Hattı, 1974 Kıbrıs Barış Harekâtı sırasında Türkiye’nin güvenliğini tehdit edince,

Türkiye 6 Ağustos’ta yayınladığı NOTAM (Notice to Airmen: Havacılara İhtar Bildirimi) ile yeni bir FIR hattı oluşturmuştur. Buna göre; Türkiye yönünde uçuş yapan her uçak Türk kıyılarına 50 mil kala durumunu ve uçuş planını Türk yetkililerine bildirecekti. ✎ Yunanistan ise Kıbrıs Barış Harekâtı’ndan sonra Ege Denizi’nin tümünü “tehlikeli

bölge” ilan edip bölgede FIR hizmetlerini durdurarak Ege semalarını uluslararası hava trafiğine kapatmıştır. Türkiye’nin Ege’deki haklarını zedeleyen bu durum iki ülke arasında yeni bir sorunun ortaya çıkmasına neden olmuştur. ✎ NATO’nun devreye girmesiyle her iki taraf da daha önceden aldığı Ege hava sahası

ile ilgili kararları yürürlükten kaldırmış ve sorun çözülmüştür.

1. Türkiye ile Yunanistan arasında sorun hâline gelen ve “FIR Hattı Sorunu” olarak da bilinen Ege Hava Sahası Sorunu aşağıdaki uluslararası teşkilâtlardan hangisinin devreye girmesiyle çözülmüştür? A) AET B) Avrupa Birliği C) Birleşmiş Milletler D) Avrupa Konseyi E) Kuzey Atlantik Paktı

2) TÜRKİYE’NİN ORTA DOĞU POLİTİKASI ✎ 1955-1959 arası dönemde Türkiye Orta Doğu devletleriyle siyasî çatışmalardan do-

layı pek sıcak ilişki içinde olmamıştır. Çünkü bu dönemde Batı Bloku’na dâhil olan Türkiye’nin Orta Doğu’da etkin olmasını istemeyen SSCB, bölgedeki nüfuzunu sürdürmek için Batı’yla çatışma hâlinde olan Arap ülkelerinin Türkiye ile diyalog kurmasını önlemiştir. ✎ Öte yandan Türkiye, 1963’ten 1973 Petrol Krizi’ne kadar olan dönemde Kıbrıs Me-

selesi’nden dolayı Orta Doğu’ya açılma politikası izleyerek Arap ülkeleriyle ilişkilerin iyi olmasına önem vermiştir. ✎ Bu amaca yönelik olarak Türkiye, 1967 Arap-İsrail Savaşı’nda Arap devletlerini des-

tekleyerek ABD üslerinin Arap devletleri aleyhine kullanılmasını engellemiş, bu ülkelere insanî yardımda bulunmuştur.

2. Türkiye’nin 1960-1980 yılları arasında izlediği Orta Doğu politikasında, I.

İslâm Zirve Konferansı’na katılma,

II. Arap-İsrail savaşlarında İsrail’e ekonomik ambargo uygulama, III. Camp David Antlaşması’nı reddetme gelişmelerinden hangilerini uyguladığı savunulamaz? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ 1969’da Mescid-i Aksa’nın kundaklama girişimine büyük tepki gösteren Türkiye bu

gelişme üzerine Rabat’ta toplanan İslâm Zirve Konferansı’na katılarak Arap dünyası ile ilişkilerini geliştirmiştir.

 Türkiye, 1981’deki İslâm Zirvesi’ne ilk defa başbakanlık düzeyinde katılmıştır. ✎ 1973 Petrol Krizi’nin etkisiyle yükselen petrol fiyatları Türkiye’nin Arap ülkeleriyle

ilişkilerini güçlendirme ihtiyacını artırmış, özellikle bu ülkelerle ihracat yapılması için girişimler artmıştır. ✎ Arap ülkelerinin reddettiği Camp David Antlaşması’nı bu devletlerle olan ilişkiler

çerçevesinde reddeden Türkiye, Filistin konusunda da İsrail’in uluslararası hukuka aykırı eylemlerine tepki göstermiştir.

3. Türkiye’nin 1978 yılında Mısır ile Suriye arasında yapılan Camp David Antlaşması’nı reddetmesi, aşağıdakilerden hangisi ile açıklanabilir? A) İsrail’in resmen tanınmasına yol açması B) Arap-İsrail savaşlarının devam etmesi C) İsrail’in Filistin devletini tanıması D) Arap ülkeleriyle ilişkilerini güçlendirmeyi amaçlaması E) Filistin’in kuruluşunu onaylaması

3) ERMENİ TERÖR OLAYLARI VE ASALA (ERMENİ GİZLİ ORDUSU) ✎ Ermeniler, iddialarını dünyaya duyurmak ve Türkiye’ye kabul ettirmek, Türkiye’den

tazminat ve toprak almak ve büyük Ermenistan hayalini gerçekleştirmek amacıyla propaganda faaliyetlerine başlamışlardır. ✎ Ermeni terörünü asıl yönlendiren terör örgütü ise ASALA olmuştur.

ASALA (Ermeni Gizli Ordusu) 1970’li yılların başlarında Lübnan’ın Beyrut şehrinde kurulan ASALA (Armenian Secret Army for the Liberation of Armenia) (Ermenistan Kurtuluşu için Ermeni Gizli Ordusu) kendisini Uluslararası Devrim Hareketi’nin bir parçası olarak görmüş, Türkiye ile müttefiklerini düşman olarak kabul etmiş ve Ermeni Davası’nın ancak silahlı mücadeleyle çözümlenebileceği görüşünü savunmuştur.

4. “Ermenistan Kurtuluşu için Ermeni Gizli Ordusu” adı ile 1970’li yıllarda Lübnan’da kurulan, Ermeni Davası’nın ancak silahlı mücadeleyle çözümlenebileceği görüşünü savunan ve Türk diplomatların katledilmesinden sorumlu olan terör örgütü aşağıdakilerden hangisidir? A) ASALA

B) EOKA D) Taşnak

C) PEJAK E) Hınçak

1-E

2-B

3-D

4-A

~ 379 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ ASALA Terör Örgütü’nün başlıca amaçları arasında; ❆ “Sözde Ermeni Soykırımı” iddialarının Türk devletince itirafını sağlamak, ❆ Türkiye’yi bu sözde soykırım nedeni ile tazminat ödemeye zorlamak,

1. I.

❆ Doğu ve Güneydoğu Anadolu’daki toprakların Ermenilere iadesini sağlamak,

“Sözde Ermeni Soykırımı” iddialarının Türk devletince itirafını sağlamak,

II. Doğu ve Güneydoğu Anadolu’daki toprakların Ermenilere iadesini sağlamak,

❆ Bu topraklar üzerinde bir Ermeni devleti kurmak ve bu toprakları Ermenistan

Cumhuriyeti’ne bağlı bir cumhuriyet haline getirmek yer almaktadır.

III. Türkiye’yi tazminat ödemeye zorlamak

✎ Örgüt bu amaçlar için ilk eylemini Dünya Kiliseler Birliği’ne yaptığı bir bombalı sal-

Yukarıdakilerden hangileri ASALA terör örgütünün amaçları arasında yer alır?

dırıyla başlatmış, fakat eylemlerini daha çok Avrupa’daki Türk diplomatlarına yönelik gerçekleştirmiştir. Nitekim ASALA’nın 1973’ten 1994’e kadar devam eden terör faaliyetlerinde çoğu diplomat olan 35 Türk öldürülmüştür.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

 1973’te Los Angeles’te Başkonsolos Mehmet Baydar ve yardımcısı Bahadır Demir ile 1975’te Viyana büyükelçimiz Daniş Tunaligil ve Paris büyükelçimiz İsmail Erez katledilen diplomatlardandır.

2. I.

✎ ASALA Terör Örgütü, 1983 Paris Orly Havaalanı Saldırısı’ndan sonra birçok ufak

gruba bölünmüştür. Zamanla örgüt içinde anlaşmazlıklar ortaya çıkmış, kurucularından Agop Agopyan öldürülmüş, Ermeni halkından da yeterli destek göremeyip tarih sahnesinden çekilmiştir.

G) TÜRKİYE’DE MEYDANA GELEN GELİŞMELER (1960-1983)

Fatin Rüştü Zorlu

II. Adnan Menderes III. Celâl Bayar IV. Refik Koraltan V. Hasan Polatkan Yukarıdakilerden hangileri 27 Mayıs 1960 darbesinden sonra Yassıada’da gerçekleştirilen yargılamalar sonucunda idam edilmiştir?

1) SİYASÎ GELİŞMELER

A) I, II ve V

a) 27 Mayıs 1960 İhtilâli

C) I, III, IV ve V

✎ İktidar-muhalefet arasında yaşanan çekişme, hükûmetin muhalif düşüncede olan-

D) II, IV ve V

B) I, II, III ve IV

ları tutuklamasına kadar geniş yetkilere sahip bir Tahkikat Komisyonu kurmasına yol açmıştır. Mecliste yaşanan çekişme sokağa da yansımış, İstanbul ve Ankara’da çıkan olaylar bu şehirlerde sıkıyönetimin ilan edilmesiyle sonuçlanmıştır. ✎ Bütün bu gelişmeler sonucunda Millî Birlik Komitesi, TSK adına ülke yönetimine el

koymuş ve Kara Kuvvetleri Komutanı Org. Cemal Gürsel başkanlığında bir hükûmet kurulmuştur. ✎ Cumhurbaşkanı Celâl Bayar, Başbakan Adnan Menderes ve TBMM Başkanı Refik

Koraltan başta olmak üzere Demokrat Partililer tutuklanmış, Demokrat Parti de 29 Eylül 1960’ta kapatılmıştır. ✎ Millî Birlik Komitesi idam cezalarından üçünü onaylamış, tutuklu bulunan Maliye

Bakanı Hasan Polatkan ve Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu 16 Eylül 1961’de, Başbakan Adnan Menderes ise ertesi gün İmralı Adası’nda idam edilmiştir. Celâl Bayar ve Refik Koraltan ile 11 kişinin idam cezası ise ömür boyu hapse çevrilmiştir.

b) İhtilâl Sonrası Gelişmeler ✎ Kurucu Meclis’in çalışmalara başlamasından sonra 12 Ocak 1961’de Milli Birlik Ko-

mitesi siyasî partilerin kurulmasına izin vermiş, ancak mahkeme kararıyla kapatılan Demokrat Parti lehine propaganda yapılması yasaklanmıştır.

3. Türkiye’de çok partili siyasî hayatı ve demokrasiyi ilk kez kesintiye uğratan gelişme aşağıdakilerden hangisidir? A) 12 Mart Muhtırası B) 27 Mayıs İhtilâli C) 12 Eylül Müdahalesi D) Talat Aydemir Olayı E) 12 Temmuz Beyannamesi

4. 27 Mayıs İhtilâli sonrasında Millî Birlik Komitesi’nin izni doğrultusunda, I.

Adalet,

II. Demokrat, III. Yeni Türkiye partilerinden hangileri kurulmuştur?

❆ Ragıp Gümüşpala başkanlığında

Adalet Partisi (AP)

❆ Ekrem Alican başkanlığında

Yeni Türkiye Partisi (YTP)

❆ Kemal Türkler ve Rıza Kuas önderliğinde

Türkiye İşçi Partisi (TİP)

A) Yalnız I

kurulmuştur.

~ 380 ~

E) II, III, IV ve V

B) Yalnız II

D) I ve III

1-E

2-A

C) I ve II

E) I, II ve III

3-B

4-D

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

 9 Temmuz 1961’de Türkiye Cumhuriyeti’nin yeni anayasası (1961 Anayasası), yapılan referandumla % 60,4 oy alarak kabul edilmiş ve yürürlüğe girmiştir. ✎ 15 Ekim 1961’de yapılan seçimlere Cumhuriyet Halk Partisi, Adalet Partisi, Cumhu-

riyetçi Köylü Millet Partisi ve Yeni Türkiye Partisi katılmış, 25 Ekim 1961’de de XII. dönem TBMM toplanmış ve askerî rejim sona ermiştir. ✎ 26 Ekim 1961’de Meclis tarafından Cemal Gürsel cumhurbaşkanlığına seçilmiştir. ✎ Seçim sonrasında cumhurbaşkanı tarafından görevlendirilen Cumhuriyet Halk Par-

tisi lideri İsmet İnönü, Adalet Partisi ile anlaşarak Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk koalisyon hükûmetini kurmuştur. (CHP-AP Koalisyonu) Ancak 1962’de siyasî çekişmelerin sonucu olarak CHP-AP koalisyon hükûmeti dağılmıştır.

1. I.

Fahri Korutürk

II. Cevdet Sunay III. Cemal Gürsel IV. Turgut Özal Yukarıdakilerden hangileri cumhurbaşkanlığı makamına askerî bir müdahalenin ardından gelmiştir? A) Yalnız I

B) Yalnız III

D) II ve III

C) I ve IV

E) III ve IV

 Koalisyon Hükûmeti: Birden fazla siyasî parti ya da gruba bağlı üyelerden oluşan karma hükûmet modelidir. ✎ 1965 seçimlerine kadar koalisyon hükûmetleriyle yönetilen Türkiye’de, 1965’te ya-

pılan genel seçimleri Adalet Partisi kazanmıştır. ✎ 27 Ekim 1965’te Süleyman Demirel’in başbakanlığı ile başlayan Adalet Partisi ikti-

darı, 12 Mart 1971 Askerî Muhtırası’na kadar devam etmiştir. ✎ 12 Mart Muhtırası’ndan sonra Başbakan Süleyman Demirel istifa etmiş, daha son-

ra ise partisinden istifa ederek bağımsız olan Nihat Erim başbakanlığında, meclis dışından ve farklı partilerin milletvekillerinden oluşan geniş tabanlı ve hiçbir siyasî partiyle doğrudan ilişkili olmayan bir hükûmet kurulmuştur.

2. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk koalisyon hükûmeti hangi partiler arasında ve kimin başkanlığında kurulmuştur? A) CHP / CKMP – Süleyman Demirel B) AP / YTP – Osman Bölükbaşı C) CHP / AP – İsmet İnönü D) CKMP / AP – Ragıp Gümüşpala E) AP / CHP – Cemal Gürsel

✎ 1973’te AP ve CHP’nin desteklediği emekli Oramiral Fahri Korutürk cumhurbaşka-

nı seçilmiş, 14 Ekim 1973’te yapılan genel seçimlerde hiçbir parti tek başına iktidar olacak oyu alamamıştır. ✎ 25 Aralık 1973’te Türkiye Cumhuriyeti’nin ikinci Cumhurbaşkanı İsmet İnönü vefat

etmiş, üç gün sonra da devlet töreniyle Anıtkabir’e defnedilmiştir. ✎ 1974’ten 1980 yılına kadar Türkiye’de, koalisyon hükûmetleri dönemi yaşanmış, si-

yasî istikrarsızlık ekonomik ve toplumsal gelişmeyi olumsuz etkileyerek ülkede iç huzursuzluk, siyasî anlaşmazlık ve ekonomik sıkıntıların artmasına neden olmuştur.

3. 12 Mart 1971 Askerî Muhtırası’ndan sonra başbakanlığa ilk olarak aşağıdakilerden hangisi getirilmiştir? A) Naim Talu B) Ferit Melen C) Nihat Erim D) Bülent Ecevit E) Turhan Feyzioğlu

HÜKÛMETİN ADI

KURULUŞ TARİHİ

I. Nihat Erim Hükûmeti

07.04.1971

II. Nihat Erim Hükûmeti

22.12.1971

4. 12 Mart Askerî Muhtırası’ndan sonra Türkiye’de kurulan, I.

Ferit Melen

II. Naim Talu

Ferit Melen Hükûmeti

22.05.1972

Naim Talu Hükûmeti

10.04.1972

IV. Sadi Irmak

CHP-MSP Koalisyonu

26.01.1974

hükûmetlerinin kronolojik sıralaması aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

Sadi Irmak Hükûmeti

29.01.1975

A) I-II-III-IV

AP-MSP-CGP-MHP Koalisyonu

12.04.1975

B) II-III-IV-I

AP-MSP-MHP Hükûmeti

01.08.1977

D) III-I-II-IV

Bülent Ecevit (Azınlık) Hükûmeti

05.01.1978

Süleyman Demirel (Azınlık)

12.11.1979

III. Nihat Erim

C) II-IV-I-III E) IV-II-III-I

1-B

2-C

3-C

4-D

~ 381 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

c) 12 Eylül 1980 Askerî Müdahalesi ve Sonrası ❆ Nedenleri

1. 1980’li yılların başlarında yaşanan;

 1979-80 yıllarında çok sayıda siyasî amaçlı faili meçhul cinayetlerin gerçekleşme-

si (Abdi İpekçi, Nihat Erim, Fikret Ünsal, Mürsel Karataş …),  TBMM’de birçok turun ardından yeni bir cumhurbaşkanı seçilememesi,  Konya’da şeriat içerikli Kudüs Mitingi’nin yapılması,

I.

faili meçhul cinayetlerin artması,

II. Konya’da Kudüs Mitingi’nin yapılması, III. cumhurbaşkanlığı seçiminin yapılamaması

 Dış ticaret açığı, döviz darboğazı, işsizlik ve ekonomik sıkıntıların artması,

gelişmelerinden hangileri 12 Eylül Askerî Müdahalesi’ne ortam hazırlamıştır?

 Sağ-sol gerginliğine dayanan siyasal ve toplumsal şiddet olaylarının yoğunlaşması

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

✎ Türkiye’de yaşanan bu gelişmeler Genel Kurmay Başkanı Kenan Evren liderliğinde-

C) I ve II

E) I, II ve III

ki ordu mensuplarının 12 Eylül 1980 günü devlet yönetimine el koyması sonucunu doğurmuştur. ✎ Müdahale sonucunda Süleyman Demirel’in başbakanı olduğu hükûmet görevden

alınmış, Türkiye Büyük Millet Meclisi lağvedilmiş, 1961 Anayasası yürürlükten kaldırılmış ve Türkiye siyasetinin yeniden tasarlandığı bir askerî dönem başlamıştır. ✎ 24 Kasım 1983’e kadar devam eden bu dönem, Türk siyasî tarihine “12 Eylül Döne-

mi” olarak geçmiştir. Bu dönemde siyasî partiler kapatılmış ve parti liderleri yargılanmışladır. Böylece demokratikleşme süreci bir kez daha kesintiye uğramıştır.

2. 7 Kasım 1982’de halkoyuna sunularak kabul edilen “1982 Anayasası”nın hazırlanmasında görev alan komisyonun başkanı aşağıdakilerden hangisidir? A) Fahri Korutürk

B) Nihat Erim

C) Orhan Aldıkaçtı

D) Kenan Evren

E) Bülent Ulusu

✎ Askerî müdahalenin ardından Millî Güvenlik Konseyi (MGK) oluşturulmuş, Kenan

Evren de devlet başkanlığı görevini üstlenmiştir. Bülent Ulusu başkanlığında oluşturulan Bakanlar Kurulu da çalışmalarına başlamıştır. ✎ Ayrıca bu dönemde Prof. Dr. Orhan Aldıkaçtı başkanlığında kurulan komisyonun

hazırladığı anayasa (1982 Anayasası), 7 Kasım 1982’de halkoyuna sunularak kabul edilmiştir.

3. Türkiye Cumhuriyeti’nde, I.

1924

II. 1961 III. 1982

1961 ve 1982 ANAYASALARININ KARŞILAŞTIRILMASI

anayasalarından hangileri halkoyuna sunulmuştur? A) Yalnız I

Benzerlikler

Farklılıklar

 Her iki anayasa da askerî müdahale sonucunda kabul edilmiştir.

 1961 Anayasası’nın aksine 1982 Anayasası’nda anayasanın kabulüyle cumhurbaşkanlığının seçilmesi birleştirilmiştir.

 Her iki anayasa da bir tarafı asker bir tarafı sivil kesimce oluşturulmuştur. 1961 Milli Birlik Komitesi + Temsilciler Meclisi

1982 Milli Güvenlik Konseyi + Danışma Meclisi

 İki anayasa da halkoyuna sunularak kabul edilmiştir.

 1961 Anayasası, 1982 Anayasası’na göre temel hak ve özgürlüklere daha fazla yer vermiştir.  1982 Anayasası, 1961 Anayasası’na göre daha sert bir anayasadır.  1982 Anayasası’nda özgürlüklere oranla devlet otoritesine daha çok önem verilmiştir.

 Her iki anayasayı hazırlayan sivil kesim; hükûmet kurma ve bakanları düşürme yetkisine sahip olup, seçimle değil atamayla iş başına gelmiştir.

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

4. 1961 ve 1982 Anayasaları; I.

halkoyuna sunulmaları,

II. askerî müdahale sonucunda yürürlüğe girmeleri, III. iki meclisli yönetimi benimsemeleri özelliklerinden hangileri bakımından benzerlik gösterir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

5. 12 Eylül 1980 Askerî Müdahalesi’nden sonra yapılan ilk genel seçim olan 1983 Seçimleri’nde aşağıdaki partilerden hangisi tek başına iktidara gelmiştir? A) Anavatan Partisi

✎ 6 Kasım 1983’te yapılan seçimlere Anavatan Partisi (ANAP), Halkçı Parti (HP) ve

Milliyetçi Demokrasi Partisi (MDP) katılmış, seçimler sonucunda birinci olan ANAP Turgut Özal başkanlığında tek başına iktidara gelmiştir. ✎ 1960 ve 70’li yıllarda koalisyon hükûmetleri ile bunalımlar yaşayan Türkiye, Turgut

Özal iktidarı ile ülke yönetiminde siyasî, ekonomik ve toplumsal alanda köklü kararlar almıştır.

~ 382 ~

B) Doğru Yol Partisi C) Sosyal Demokrat Parti D) Milliyetçi Hareket Partisi E) Refah Partisi

1-E

2-C

3-D

4-C

5-A

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

2) EKONOMİK GELİŞMELER ✎ Ekonomi alanında 1960’lı yılardan itibaren planlı ve hızlı bir ekonomik kalkınma

hedeflenmiştir. ✎ 1960’ta Devlet Planlama Teşkilâtı kurulmuş, 1962’den itibaren beş yıllık kalkınma

planları hazırlanmaya başlamıştır. ✎ 1963-1967 yıllarını kapsayan Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı ile 1968-1972 yılları-

nı kapsayan İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı istikrarlı bir büyüme hızı ve kalkınma sağlanması amacıyla uygulamaya konmuştur. ✎ Bu gelişmelerle;  Yılda % 7’lik bir büyüme sağlanması,  İstihdam sorunun çözümlenmesi,  Dış ödemeler dengesinin sağlıklı bir yapıya kavuşturulması,

1. Devlet Planlama Teşkilâtı’nın kurulmasından sonra 1963-1967 yılları arasında Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı ile 1968-1972 yıllarını kapsayan İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı hazırlanarak uygulanmıştır. Bu planların; I.

ekonomik istikrarı sağlama,

II. ekonomik kalkınmayı hızlandırma, III. istihdam sorununun çözümlenmesi amaçlarından hangilerine yönelik olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

 Yeterli sayıda ve üstün nitelikli bilim adamı ve teknik eleman yetiştirilmesi,  Bu hedeflerin sosyal adalet ilkesiyle uyumlu bir biçimde sağlanması

hedeflenmiştir. ✎ 1970’li yıllarda uygulanan “İleri İthal İkameci Ekonomi Modeli” ile dayanıklı tüke-

tim malları ve otomobil üretilmiştir.

 Türk Otomobil Fabrikası Anonim Şirketi’nin (TOFAŞ) Bursa’daki otomobil fabrikası 12 Şubat 1971’de açılmış ve “Fiat” lisansıyla “Murat 124” tipi otomobillerin üretimine başlanmıştır.

2. Türkiye’de 1970’li yıllarda uygulanan ekonomi modeli aşağıdakilerden hangisidir? A) Devletçi Ekonomi B) Liberal Ekonomi C) Serbest Piyasa Ekonomisi

✎ 1970’lerin sonuna doğru ulusal tasarruflar ve yatırımlar arasındaki uçurum genişle-

miştir. İthalat, ihracat karsısında hızla büyümüştür. Kamu İktisadi Teşebbüsleri’nin dengesi çarpıcı bir şekilde bozulmuştur. Bunun sonucunda bütçe açığı büyümüş ve enflasyonda hızlı bir artış olmuştur.

D) İthal İkameci Ekonomi E) Karma Ekonomi

✎ Bu ekonomik dengesizlikler sonucunda karma ekonomi modelinden serbest piyasa

ekonomisine geçişi sağlayan 24 Ocak Ekonomik İstikrar Kararları alınmıştır. ✎ 24 Ocak Kararları ile; ❆ % 32,7 oranında devalüasyon (kur ayarlaması) yapılarak günlük kur ilanı uygu-

lamasına gidilmiştir. ❆ Devletin ekonomideki payını küçülten önlemler alınmıştır. ❆ Tarım ürünleri destekleme alımları sınırlandırılmıştır. ❆ Gübre, enerji ve ulaştırma dışında sübvansiyonlar kaldırılmıştır. ❆ Dış ticaret serbestleştirilmiş, yabancı sermaye yatırımları teşvik edilmiş, kâr

transferlerine kolaylık sağlanmıştır. ❆ Yurtdışı müteahhitlik hizmetleri desteklenmiştir. ❆ İthalat kademeli olarak libere edilmiş, ihracat da vergi iadesi, düşük faizli kredi,

3. 24 Ocak 1980 Ekonomik İstikrar Kararları ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi doğru değildir? A) Devletin ekonomideki payını büyülten önlemler alınmıştır. B) Tarım ürünleri destekleme alımları sınırlandırılmıştır. C) İhracat, vergi iadesi ve düşük faizli kredi gibi uygulamalarla teşvik edilmiştir. D) Liberal ekonomiye ağırlık verilip yabancı sermaye yatırımları desteklenmiştir. E) Dış ticaret serbest hale getirilmiştir.

gümrük muafiyeti gibi uygulamalarla teşvik edilmiştir.

3) SOSYAL VE KÜLTÜREL GELİŞMELER ✎ 1960-1980 yılları arasında Türkiye’de sanayileşmeyle artan köyden kente göç çar-

pık kentleşmenin ortaya çıkmasında etkili olmuştur. ✎ Kalkınma planları doğrultusunda bilimsel araştırmalar yapmak ve bu araştırmalar

arasında eş güdüm sağlamak amacıyla, 17 Temmuz 1962’de Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) kurulmuştur. ✎ 31 Ocak 1968’de TRT ilk televizyon yayınına başlamış, zamanla renkli televizyon

yayınlarının başlaması her eve bir televizyonun girmesi sosyal ve kültürel değişimlere yol açmıştır.

4. Kalkınma planları doğrultusunda bilimsel araştırmalar yapmak ve bu araştırmalar arasında eşgüdüm sağlamak amacıyla 17 Temmuz 1962’de kurulan kurum aşağıdakilerden hangisidir? A) TİKA

B) TÜİK

D) TÜBA

1-E

2-D

C) TÜBİTAK E) TTK

3-A

4-C

~ 383 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Edebiyatta “İkinci Yeni Akımı” 1960’ların ortalarına kadar etkisini devam ettirmiş-

tir. Edip Cansever, İlhan Berk, Cemal Süreya, Turgut Uyar ve Sazai Karakoç bu akımın önemli temsilcileri arasındadır. Öte yandan daha önceki dönemlerde başlayan “köy romancılığı”, Fakir Baykurt’un “Yılanların Öcü”, Şevket Süreyya Aydemir’in “Toprak Uyanınca” eserleriyle ön plana çıkmıştır. ✎ 1960’lı yılların ortalarından itibaren edebiyatta “Toplumculuk Akımı” ortaya çık-

mıştır. Nazım Hikmet ve Ahmet Arif bu akımın önemli temsilcileri arasındadır. ✎ 1970’lerden itibaren toplumdaki politikleşmenin hızlanması, çarpık kentleşmenin

meydana çıkardığı sorunlar ve işsizliğe bağlı dış göç, edebiyatın başlıca konuları olmuştur. Attila İlhan, Adalet Ağaoğlu ve Vedat Türkali bu dönem romancıları içerisinde önemli bir yer tutmaktadır. ✎ Ayrıca konularını genellikle halk hayatından ve Kurtuluş Savaşı’ndan alan Kemal

Tahir bu döneme damgasını vuran yazarlarımızdandır. Tarık Buğra ise kişisel yaşantıların yanı sıra toplumsal ve tarihî meseleleri konu olarak seçmiştir.

1. 1960-1980 yılları arasında Türkiye’de, I.

Ahmet Arif,

II. Kartal Tibet, III. Zeki Alasya gibi sanatçıların faaliyet gösterdikleri alanlar aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? II

III

A) Müzik

I

Edebiyat

Sinema

B) Tiyatro

Sinema

Edebiyat

C) Edebiyat

Sinema

Tiyatro

D) Edebiyat

Müzik

Sinema

E) Sinema

Edebiyat

Tiyatro

✎ Dormen Tiyatrosu ve Kent Oyuncularının oluşturduğu Birleşik Sanatçılar Toplulu-

ğu 60’lı yıllarda Batı modelindeki özel topluluklara öncülük etmiştir. Gülriz SururiEngin Cezzar, Nisa Serezli-Tolga Aşkıner toplulukları ön plana çıkmıştır. Zeki Alaysa ve Metin Akpınar tarafından kurulan Devekuşu Kabare Tiyatrosu ise günlük konuların eleştirel bir biçimde ele alındığı müzikli güldürülerle tanınmıştır. 2. 1963 yılında gerçekleştirilen Berlin Film Festivali’nde birinci olarak “Altın Ayı” ödülünü alan Türk filmi aşağıdakilerden hangisidir? A) Toprak Uyanınca

B) Kanlı Nigâr

C) Yedi Kocalı Hürmüz

D) Susuz Yaz

E) Yılanların Öcü

✎ Politik hayattaki canlılık tiyatroya yansımış; Keşanlı Ali Destanı, Yedi Kocalı Hür-

müz, Kanlı Nigâr, Sersem Kocanın Kurnaz Karısı, Üç Karagöz, Kurban, Sultan Gelin, dönemin farklı özelliklerini yansıtan önemli eserler arasındadır. Haldun Taner, Turgut Özakman, Orhan Asena, Cahit Atay, Turan Oflazoğlu, Necati Cumalı, Recep Bilginer dönemin önemli tiyatro yazarlarıdır. ✎ Türk sinemasında genellikle toplumsal sorunlar ele alınmıştır. Metin Akpınar, Zeki

3. 1965 yılında Türk müziğine yeni sesler kazandırmak amacıyla aşağıdakilerden hangisi düzenlenmiştir? A) Altın Mikrofon

B) Altın Ayı

C) Devekuşu Kabare

D) Altın Portakal

Alaysa, Münir Özkul, Adile Naşit, Şener Şen ve Kemal Sunal toplumsal sorunları güldürü yoluyla sergilemişlerdir. Cüneyt Arkın, Kartal Tibet, Ediz Hun, Tarık Akan, Tanju Gürsu, Tanju Korel, Filiz Akın, Türkân Şoray, Fatma Girik ve Hülya Koçyiğit dönemin önemli sinema sanatçıları arasındadır.

E) 7’den 77’ye

✎ 1963’te Metin Erksan’ın “Susuz Yaz” filmi Berlin Film Festivali’nde “Altın Ayı” ödü-

lünü kazanmış, Türk sinemasının gelişmesiyle ilk kez 1964’te Antalya Film Festivali düzenlenmeye başlanmıştır. Ömer Lütfi Akad, Metin Erksan ve Halit Refiğ dönemin önemli yönetmenlerindendir. ✎ 1970’lerden itibaren kır-şehir kültürünün kaynaşması “arabesk” adı verilen yeni bir

anlayışı ortaya çıkarmıştır. Özellikle Orhan Gencebay ile tanınan arabesk müzik Ferdi Tayfur, Müslüm Gürses, Hakkı Bulut ve İbrahim Tatlıses ile yaygınlaşmıştır. ✎ 1965’te Türk müziğine yeni sesler kazandıran Altın Mikrofon Yarışması düzenlen-

meye başlanmıştır.

4. Türkiye’de 1965’te düzenlenmeye başlanan Altın Mikrofon Yarışması’nda ilk kez kendi bestesi olan “Gençliğe Veda” ile birinciliği kazanan ses sanatçısı aşağıdakilerden hangisidir? A) Hakkı Bulut B) Yıldırım Gürses C) Ferdi Tayfur

 1965’te düzenlenmeye başlanan Altın Mikrofon Yarışması’nda birinciliği ilk kez kendi bestesi olan “Gençliğe Veda” ile Yıldırım Gürses almıştır.

D) İbrahim Tatlıses E) Müzeyyen Senar

✎ Ayrıca bu dönemde Cem Karaca, Erkin Koray, Moğollar ve Barış Manço öncülü-

ğünde Anadolu-Rock adı altında yeni bir müzik tarzı oluşturulmuştur.

~ 384 ~

1-C

2-D

3-A

4-B

KPSS / Tarihin Pusulası

V. ÜNİTE KÜRESELLEŞEN DÜNYA A) SSCB’DE YAŞANAN DEĞİŞİM VE SONUÇLARI ✎ 1980’li yıllardan itibaren SSCB’de yönetim tarafından bazı değişiklikler yapılmaya

başlanması uluslararası dengelerde Sovyetler Birliği’nin durumunun sarsılmasına yol açmıştır. ✎ Sovyetler Birliği’nde 1985’te iktidara gelen Mihail Gorbaçov Sovyet komünizminin

yapısını değiştirmeye karar vermiştir. Bu değişim hem siyasal iktidar ve devlet yapısında hem de ekonomik yapıda önemli ve köklü değişiklikleri içermekteydi. Gorbaçov’un temel amacı, komünist iktidarın tepki çeken baskıcılığını demokratik bazı uygulamalarla halk egemenliğine yaklaştırmaktı.

Mihail GORBAÇOV (1931-...) 2 Mart 1931’de, Kuzey Kafkasya’nın Stavropol bölgesinde Privolye köyünde doğan Mihail Gorbaçov, 1985’ten 1991’e kadar SSCB’yi yöneten liderdir. 25 Aralık 1991'de “Görevimi kaygı içinde ama umutla bırakıyorum. Herkese iyi şanslar diliyorum.” diyerek görevinden istifa etmiştir. Gorbaçov'un Perestroyka (yeniden yapılanma) ve Glastnost (açıklık) adını verdiği reform çalışmaları Sovyetler Birliği'nin dağılmasında etkili olmuştur. 1990’da Nobel Barış Ödülü’nü kazanan Gorbaçov 2005’te “Point Alpha” Ödülü'ne layık görülmüştür. Münster Üniversitesi tarafından “fahri doktor” unvanı verilen Gorbaçov, günümüzde çeşitli basın yayın organlarında yorumculuk yapmaktadır.

✎ Gorbaçov, bu amaç doğrultusunda Perestroika (Yeniden Yapılanma) ve Glastnost

(Açıklık) adını verdiği politikaları uygulamaya koymuştur.

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

1. 1985’te iktidara gelerek, yeniden yapılanma demek olan “perestroyka” ve yönetimde saydamlık anlamına gelen “glastnost” kavramlarını ortaya atıp yenileşme sürecini başlatan SSCB lideri aşağıdakilerden hangisidir? A) Boris Yeltsin B) Joseph Stalin C) Nikita Kruşçev D) Mihail Gorbaçov E) Vladimir İlyiç Lenin

2. 1980’li yıllardan itibaren SSCB’nin yeniden yapılanma politikası olarak da nitelendirilen, gerek ekonomik gerekse siyasî alanda devleti hantallıktan kurtarmaya ve merkeziyetçililiği ortadan kaldırmaya yönelik faaliyetlerine verilen ad aşağıdakilerden hangisidir? A) Perestroika

B) Detant

C) Yatıştırma

D) Kadife Devrimi

E) Ekim Devrimi

3. SSCB’de komünizmin yapısını değiştirmek ve siyasî merkeziyetçiliğe son vermek amacıyla, I.

Detant,

❆ Perestroika (Yeniden Yapılanma)

II. Glastnost,

✎ 1980’li yıllardan itibaren Sosyalizmin artık işleyemez hale gelmesi üzerine, ekono-

politikalarından hangilerinin uygulandığı savunulabilir?

miyi biraz serbestleştirerek devletin bütünlüğünü korumaya çalışan Mihail Gorbaçov tarafından uygulanmış bir politikadır. Gorbaçov’un temel amacı; devleti hantallıktan kurtarmak, kaynakları ekonomik refah için kullanmak ve ABD ile silahsızlanma anlaşmaları yapmaktı. Bu amaçla, devlet kurumları ve işletmelere özerklik vermek, kâr amaçlı üretime odaklanmak gibi çeşitli faaliyetlere yönelinmiştir.

III. Perestroika

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) Yalnız III

E) II ve III

❆ Glastnost (Açıklık/Saydamlık) ✎ 1980’li yıllardan itibaren SSCB’nin demokratikleşmesine doğru değişim amacıyla

Gorbaçov tarafından uygulanmış politikaların tümüne verilen isimdir. Gorbaçov’un bu politikadaki amacı; toplumun her düzeyinin katılabileceği, herkese söz hakkı tanınacak olan bir tartışma ortamını sağlamaktı. ✎ Gorbaçov bu politikaları gerçekleştirmek için halkın desteğini istemiş ve bu amaçla

halkın seçtiği üyelerden oluşan “Halk Temsilcileri Kongresi” kurulmuştur. Böylece halk ilk kez devlet yönetimine doğrudan katılma imkânı bulmuştur. ✎ Siyasî otoritesini güçlendiren Gorbaçov, sanayi işletmelerine de üretim hedeflerini

ve ürün fiyatlarını belirlemede özgürlük tanımış, ayrıca 1988’de çıkarılan “Sosyalist Teşebbüs Kanunu” ile işletmelerin yöneticilerine geniş yetkiler vermiştir.

4. Mihail Gorbaçov tarafından hayata geçirilen Glastnost ve Perestroika politikaları SSCB’de, I.

demokratikleşme,

II. ekonomik refahı artırma, III. siyasal ve kültürel birliği sağlama durumlarından hangilerini sağlamaya yönelik uygulanmaya çalışılmıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ Perestroika ve Glastnost politikaları başarıya ulaşamamış, buna bir de 1989’da Af-

ganistan’dan çekilme eklenince SSCB’nin “süper güç” imajı zedelenmiştir.

1-D

2-A

3-E

4-C

~ 385 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

1) SSCB’NİN DAĞILMASI ✎ Mihail Gorbaçov’un uygulamaya koyduğu politikalar nedeniyle başta Baltık ülkeleri

olmak üzere SSCB’ye bağlı ülkeler bağımsızlıklarını ilân etmeye başlamıştır.

1. SSCB’nin 1990 yılında geliştirdiği “Egemen Devletler Birliği Antlaşması” fikri, I.

✎ Gorbaçov, ülkede başlayan bağımsızlık hareketlerine çözüm bulmak ve SSCB için-

SSCB içindeki cumhuriyetler arasında iş birliğini geliştirme,

deki cumhuriyetler arasında iş birliğini geliştirmek amacıyla 1990’da “Egemen Devletler Birliği Antlaşması” fikrini ortaya atmıştır.

II. ülkede başlayan bağımsızlık hareketlerine çözüm bulma

✎ Bu süreçte birlik içindeki en büyük cumhuriyet olan Rusya Federasyonu’nun lideri

III. milliyetçilik düşüncesini yaygınlaştırma

Boris Yeltsin, Haziran 1990’da bağımsızlığını ilan etmiş, aynı zamanda SSCB içindeki birçok cumhuriyet de bu fırsattan yararlanmıştır.

amaçlarından hangilerine yöneliktir? A) Yalnız I

✎ Bu gelişmeler karşısında Gorbaçov’un gerekli önlemleri almadığını düşünen ve aynı

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

zamanda politikalarına da karşı çıkan komutan, bakan ve KGB liderinin aralarında bulunduğu bir grup, 18 Ağustos 1991’de Gorbaçov’a karşı bir darbe yapmıştır. ✎ Boris Yeltsin darbeye karşı halkı gösteri ve grev yapmaya çağırmış, bu çağrı hem

halktan hem de Batılı devletlerden büyük destek görmüştür. ✎ Gorbaçov, 24 Ağustosta Sovyetler Birliği Komünist Partisi liderliğinden, 25 Aralık

1991’de de devlet başkanlığından istifa etmiş ve yerine Boris Yeltsin geçmiştir.

SSCB’NİN DAĞILMA SÜRECİ DEVLETİN ADI

2. Aşağıdakilerden hangisi, Soğuk Savaş’ın sona erdiği dönemde SSCB’den koparak bağımsızlığını ilan eden ülkelerden biri değildir? A) Slovakya

BAĞIMSIZLIK TARİHİ

B) Litvanya

D) Estonya

Gürcistan

28.04.1991

Estonya

20.08.1991

Letonya

21.08.1991

Ukrayna

24.08.1991

Beyaz Rusya

25.08.1991

Moldova

27.08.1991

Azerbaycan

30.08.1991

II. Estonya,

Kırgızistan

31.08.1991

III. Romanya

Özbekistan

31.08.1991

Litvanya

06.09.1991

Tacikistan

09.09.1991

Ermenistan

21.09.1991

Türkmenistan

27.10.1991

Kazakistan

16.12.1991

Rusya Federasyonu

26.12.1991

C) Letonya

E) Moldova

3. I.

Ukrayna,

Yukarıdakilerden hangileri 1991 yılında bağımsızlığını kazanarak SSCB’den kopan ülkeler arasında yer alır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

4. I.

2) SSCB’NİN DAĞILMASININ DOĞU AVRUPA’YA ETKİLERİ ✎ Gorbaçov’un “Her ulus istediği kalkınma yolunu seçme, kendi kaderini tayin etme,

topraklarını ve insan kaynaklarını istediği gibi kullanma hakkına sahiptir.” açıklaması Doğu Avrupa’da da etkisini göstermiştir. ✎ Çekoslovakya, Macaristan ve Polonya başta olmak üzere Doğu Avrupa’daki tüm

Sovyet uydusu ülkelerindeki aydın ve milliyetçi kesimler harekete geçmiştir. ✎ Bu devletler öncelikle kendi ülkelerindeki sosyalist yönetimleri tasfiye etmiş, daha

sonra da SSCB’ye karşı bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir. Bu devletlerden Çekoslovakya hiçbir çatışma olmadan Çek Cumhuriyeti ve Slovakya olarak ikiye ayrılmıştır.

~ 386 ~

Gürcistan

II. Tacikistan III. Kazakistan IV. Türkmenistan V. Özbekistan Yukarıdakilerden hangisi 1991 yılında bağımsızlığını kazanan Türk cumhuriyetleri arasında değildir? A) V

B) IV

1-C

2-A

C) III

3-C

D) II

4-E

E) I

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

 1989 KADİFE DEVRİMİ (Çekoslovakya) 17 Kasım-29 Aralık 1989 tarihleri arasında meydana gelen ve “Kadife Devrimi” olarak nitelendirilen olay Çekoslovakya’da yaşanmıştır. Yapılan bu kansız devrimin ardından Çekoslovakya demokrasiye geçmiş ve devrimin öncülerinden Václav Havel, Çek Cumhuriyeti’nde 1990 yılında yapılan ilk serbest seçimler sonucunda cumhurbaşkanı olmuştur. 1993 yılında ise Çekoslovakya, Çek Cumhuriyeti ve Slovakya olmak üzere ikiye ayrılmıştır.

 ŞANGHAY BEŞLİSİ (1996) 1996’da Çin, Rusya, Kırgızistan, Kazakistan ve Tacikistan tarafından kurulan iş birliği yapılanmasıdır. Bu oluşumun adı, 2001 yılında Özbekistan’ın da katılımıyla “Şanghay İş Birliği Örgütü” olarak değişmiştir.

1. 1989’da “Kadife Devrimi” adı verilen kansız bir devrimle demokrasiye adım atan Doğu Bloku ülkesi aşağıdakilerden hangisidir?

1) AZERBAYCAN (Ebulfeyz Elçibey)

B) Ukrayna

C) Yugoslavya

D) Polonya

E) Çekoslovakya

2. Aşağıdakilerden hangisi 1996’da kurulan “Şanghay Beşlisi” adlı iş birliği örgütlenmesi içerisinde yer almamıştır?

Bu örgütlenmeye Hindistan, Pakistan, İran ve Moğolistan gözlemci devlet olarak destek vermektedir.

B) TÜRK CUMHURİYETLERİNİN BAĞIMSIZ OLMALARI

A) Macaristan

A) Rusya

B) Çin

C) Türkmenistan

D) Kırgızistan

E) Tacikistan

3. Çin, Rusya, Kırgızistan, Kazakistan ve Tacikistan tarafından 1996’da kurulan Şanghay Beşlisi, aşağıdaki devletlerden hangisinin 2001’de katılımıyla “Şanghay İş Birliği Örgütü” adını almıştır?

✎ Azerbaycan, 1918’de Mehmet Emin Resulzâde önderliğinde bağımsızlığını ilan et-

miş, fakat bir süre sonra SSCB Azerbaycan’ı tekrar yönetime bağlamıştır.

A) Türkmenistan

B) Litvanya

C) Gürcistan

D) Özbekistan

✎ Gorbaçov dönemindeki politikalar bağımsızlık hareketlerine zemin hazırlamıştır.

E) Estonya

Nitekim Ebulfeyz Elçibey önderliğinde kurulan Halk Cephesi, 30 Ağustos 1991’de Azerbaycan’ın bağımsızlığını ilan etmiştir.

 1991’de bağımsız olan Azerbaycan’ı tanıyan ilk ülke Türkiye’dir.

4. I.

✎ Atatürk’ün, “Azerbaycan’ın sevinci bizim sevincimiz, kederi bizim kederimizdir.”

sözü ile Ebulfez Elçibey’in, “İki kardeşin yan yana ayrı devletler kurduğu nerede görülmüştür. Azerbaycan ve Türkiye olarak en kısa zamanda birleşmeliyiz.” ve “Biz bir millet, iki devletiz.” sözleri ülkeler arasındaki bağı güçlendirmiştir.

Karabağ,

II. Keşmir, III. Kosova Yukarıdakilerden hangileri Ermenistan ile Azerbaycan arasında günümüze kadar süregelen sorunlar arasındadır? A) Yalnız I

☸ Dağlık Karabağ Sorunu (Azerbaycan & Ermenistan)

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

✎ Çarlık Rusya, XIX. yüzyıldan itibaren nüfus bakımından Türklerin çoğunlukta olduğu

Karabağ’a Ermenileri yerleştirmeye başlamış, bu politikanın SSCB döneminde de devam etmesiyle Ermeniler bölgede çoğunluk haline gelmiştir. ✎ Ermenistan, bölgedeki nüfus çoğunluğundan faydalanarak bu bölgenin kendisine

bağlanmasını istemiş, 1988’de çoğunluğu Ermenilerden oluşan Karabağ parlamentosunun Ermenistan’a katılma kararı ile Ermenilerle Azeriler arasında çatışmalar başlamıştır. ✎ Azerilerin tamamen silahsız kalması üzerine Karabağ, Ermenistan tarafından işgal

edilmiş, Hocalı başta olmak üzere birçok kentte çok sayıda sivil öldürülmüş veya göçe zorlanmıştır. Dağlık Karabağ Sorunu günümüzde de devam etmektedir.

 Hocalı Katliamı: 1992’de Karabağ’daki Azeri sivillerin Ermeni kuvvetleri tarafından katledilmesi olayıdır. Kimi ülkeler bu olayı katliam olarak değerlendirirken kimileri (başta Azerbaycan olmak üzere) soykırım olarak kabul etmektedir.

5. Ermeni kuvvetlerinin 1992’de Azerbaycan’ın Karabağ bölgesinde sivillere yönelik gerçekleştirdikleri ve pek çok ülke tarafından “soykırım” olarak kabul edilen katliam aşağıdakilerden hangisidir? A) Gorajde Katliamı B) Hocalı Katliamı C) Riga Katliamı D) Taşkent Katliamı E) Serebrenika Katliamı

1-E

2-C

3-D

4-A

5-B

~ 387 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Zengin petrol ve doğal gaz yataklarına sahip olan Azerbaycan’ı Rusya, ABD ve Batılı

devletler bir nüfuz mücadele alanı olarak görmüştür. Azerbaycan da Türkiye’nin aracılığıyla ABD ve Batı ülkeleri ile ilişkilerini geliştirmeye çalışmıştır. ✎ Bu çabaların bir sonucu olarak ABD, Türkiye ve Batılı devletlerin desteği ile Bakü-

Tiflis-Ceyhan (BTC) Petrol Boru Hattı hayata geçirilmiştir. Bu boru hattı ile Azerbaycan petrolü Batı ülkelerine aktarılmaktadır.

1. Azerbaycan petrolünün Avrupa ülkelerine aktarılması amacıyla hayata geçirilen “Bakü-Tiflis-Ceyhan” petrol boru hattı projesine, I.

Irak,

II. Rusya,

 Bakü-Tiflis-Ceyhan Boru Hattı projesine İran, Rusya ve Ermenistan karşı çıkmıştır.

III. Ermenistan devletlerinden hangileri karşı çıkmıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

2) KAZAKİSTAN (Nursultan Nazarbayev) ✎ 22 Haziran 1989’da Kazakistan Komünist Partisi başkanlığına getirilen Nursultan

Nazarbayev, parlamento tarafından 24 Nisan 1990’da Cumhurbaşkanı seçilmiş, 16 Aralık 1991’de Kazakistan’ın bağımsızlığını ilan etmesiyle Kazakistan Cumhuriyet Partisi kurulmuştur.

2.

✎ Bu gelişmeyle birlikte Kazakistan’da yeni bir dönem başlamıştır. Nazarbayev’in ön-

I.

cülüğünde devlet bürokrasisi dışında dil, edebiyat, sanat, kültür alanlarında ulusalcılık hız kazanmıştır. Kruşçev zamanında kapatılan Kazak okulları yeniden açılıp, Kazakistan tarihi, sosyalist ideolojiden arındırılarak incelenmeye ve öğrenilmeye başlanmıştır.

Kırgızistan ⇒ Ebulfeyz Elçibey

II. Özbekistan ⇒ İslam Kerimov III. Kazakistan ⇒ Nursultan Nazarbayev Yukarıda verilen devlet-kurucu eşleştirmelerinden hangileri yanlıştır?

✎ 1993 yılında Türkiye ve Kazakistan’ın ortak katkılarıyla Türkistan’da Ahmet Yesevî

A) Yalnız I

Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi kurulmuştur.

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

 1991’de bağımsız olan Kazakistan’ı tanıyan ilk ülke Türkiye’dir.

3) KIRGIZİSTAN (Asker Akayev) ✎ Kırgızistan Demokrasi Hareketi lideri Asker Akayev, Komünist Kırgız Partisi’nin mu-

halefetine rağmen 31 Ağustos 1991’de Kırgızistan’ın bağımsızlığını ilan etmiştir. ✎ Asker Akayev, liberal ekonomiye geçişi sağlayacak yasal düzenlemeler yapmış, eği-

tim dilini Kırgızcaya çevirerek Kırgızların ulusal dillerini kullanmalarına, ulusal kültürlerini geliştirmelerine ve ulusal kimliklerini tanımalarına yardımcı olmuştur. ✎ Dünyaca ünlü yazar Cengiz Aytmatov ünlü Kırgız edebiyatçılardan birisidir.

3.  Asker Akayev liderliğinde 31 Ağustos 1991’de bağımsızlığını kazanmıştır.  Cengiz Aytmatov dünyaca ünlü edebiyatçılarından biridir. Yukarıda birtakım özellikleri verilen Türk cumhuriyeti aşağıdakilerden hangisidir? A) Türkmenistan

B) Özbekistan

C) Kırgızistan

D) Azerbaycan

E) Kazakistan

 1991’de bağımsız olan Kırgızistan’ı tanıyan ilk ülke Türkiye’dir.

4) ÖZBEKİSTAN (İslam Kerimov) ✎ 1989’da Özbekistan Komünist Partisi I. Sekreterliğine İslam Kerimov’un getirilmesi

ile bağımsızlığa doğru giden yol açılmıştır. ✎ Sovyetlere karşı bir politika izleyen İslam Kerimov, Özbekçeyi resmî dil ilan etmiş

ve Özbek ulusçuluğunun geliştirilmesine önem vermiştir. ✎ Halkından güç alan Kerimov, 31 Ağustos 1991’de Özbekistan’ın bağımsızlığını ilân

etmiş, 29 Aralık 1991’de de cumhurbaşkanı seçilmiştir. Halen devlet başkanlığını İslam Kerimov yürütmektedir.

 1991’de bağımsız olan Özbekistan’ı tanıyan ilk ülke Türkiye’dir.

~ 388 ~

4. 31 Ağustos 1991’de bağımsızlığını kazanan Özbekistan’ın ilk cumhurbaşkanı aşağıdakilerden hangisidir? A) Haydar Aliyev B) Nursultan Nazarbayev C) Asker Akayev D) Mehmet Emin Resulzâde E) İslam Kerimov

1-D

2-A

3-C

4-E

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

5) TÜRKMENİSTAN (Saparmurad Niyazov) ✎ SSCB açısından ham madde kaynağı olarak görülen Türkmenistan, Saparmurad Ni-

yazov önderliğinde 27 Ekim 1991’de bağımsızlığını ilan etmiştir.

1.

✎ Niyazov (Tükmenbaşı), ulusal kimliğin simgesi olan Türkmen diline sahip çıkmış ve

 Saparmurad Niyazov liderliğinde 27 Ekim 1991’de bağımsızlığını kazanmıştır.

Türkmenistan'da 12 Nisan 1993’ten itibaren Kiril harflerinin bırakılıp Latin harflerine (alfabesine) geçilmesi kararlaştırılmıştır.

 Orta Asya Cumhuriyetleri arasında en büyük doğalgaz rezervine sahip ülkedir.

✎ Türkmenistan, kısa sürede BM, İKÖ ve IMF gibi kuruluşlara üye olmuştur.

Yukarıda birtakım özellikleri verilen Türk cumhuriyeti aşağıdakilerden hangisidir?

✎ Orta Asya Cumhuriyetleri arasında en büyük doğalgaz rezervine ve yıllık üretim

A) Kazakistan

B) Kırgızistan

C) Özbekistan

D) Azerbaycan

kapasitesine sahip olan ülke Türkmenistan’dır. Öyle ki, 1999 yılında 22,9 milyar m³ gaz üretmeyi başarmıştır. Üretilen doğalgazın % 84’ü ihraç edilmektedir.

E) Türkmenistan

 1991’de bağımsız olan Türkmenistan’ı tanıyan ilk ülke Türkiye’dir.

C) BAĞIMSIZ DEVLETLER TOPLULUĞU (ALMA ATA ZİRVESİ) ✎ Bağımsız Devletler Topluluğu adı ile de bilinen bu zirve, 21 Aralık 1991’de Kazakis-

tan’ın o zamanki başkenti Alma Ata’da; Rusya, Ukrayna, Beyaz Rusya, Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan, Özbekistan, Azerbaycan, Tacikistan, Ermenistan ve Moldova’nın katılımıyla toplanmıştır. ✎ Alma Ata Zirvesi ile 21 Aralık 1991’de SSCB fiilen sona vermiş; topluluktaki 11 cum-

huriyet, her cumhuriyetin bağımsızlığı ve eşitliği ilkesi saklı kalmak şartıyla, aralarında yeni bir yapılanma yoluna gitmişlerdir.

2. Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT)’nun kuruluş aşamasında, I.

Gürcistan

II. Ermenistan III. Kırgızistan devletlerinden hangileri yer almamıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

 Alma Ata Zirvesi’ne 1993’te gözlemci olarak katılan Gürcistan, Güney Osetya Savaşı’ndan sonra 15 Ağustos 2008’de topluluktan ayrılmıştır. 2005’te üyelikten ayrılan Türkmenistan da topluluğa gözlemci olarak destek vermektedir.

D) TİKA (TÜRK İŞBİRLİĞİ VE KALKINMA AJANSI) (24 OCAK 1992) ✎ Başta Türk dilinin konuşulduğu ülkeler ve Türkiye’ye komşu ülkeler olmak üzere,

gelişmekte olan ülkelerin kalkınmalarına yardımcı olmak; bu ülkelerle ekonomik, ticarî, teknik, sosyal, kültürel ve eğitim alanlarında iş birliği sağlamak amacıyla 24 Ocak 1992’de kurulmuştur.

3. Bağımsız Devletler Topluluğu’na 1993’te “gözlemci” olarak katılan, ancak Güney Osetya Savaşı’ndan sonra 15 Ağustos 2008’de topluluktan ayrılan devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) Azerbaycan

B) Tacikistan

C) Gürcistan

D) Kırgızistan

E) Ermenistan

✎ Başbakanlığa bağlı olarak faaliyet gösteren TİKA’nın görev ve sorumlulukları arasında; ❆ Gelişmekte olan ülkelerle iş birliği sağlamak, ❆ Gelişmekte olan ülkeler için gerekli proje ve programları hazırlamak, ❆ Gelişmekte olan ülkelerin bağımsız devlet yapılarının geliştirilmesi, bankacılık,

sigorta, vergi sistemi gibi alanlarda ihtiyaç duyacakları yardımları sağlamak, ❆ Eğitim ve kültür alanlarındaki programlar için gerekli düzenlemeleri yapmak, ❆ Ana hizmet ve görevleriyle ilgili konularda diğer kamu kurum ve kuruluşları ile

gerekli iş birliği ve koordinasyonu sağlamak gösterilebilir. ✎ TİKA’nın proje ve programlarının koordinasyonunu sağlamak üzere 20 ülkede top-

lam 22 Program Koordinasyon Ofisi bulunmaktadır. Afganistan, Arnavutluk, Azerbaycan, Bosna-Hersek, Etiyopya, Filistin Ulusal Yönetimi, Gürcistan, Karadağ, Kazakistan, Kırgızistan, Kosova, Makedonya, Moğolistan, Moldova, Özbekistan, Senegal, Sudan, Tacikistan, Türkmenistan ve Ukrayna (Kırım)’da Program Koordinatörleri görev yapmaktadır.

4. 24 Ocak 1992’de başta Türk dilinin konuşulduğu ülkeler ve Türkiye’ye komşu ülkeler olmak üzere, gelişmekte olan ülkelerin kalkınmalarına yardımcı olmak; bu ülkelerle ekonomik, teknik, sosyal, kültürel ve eğitim alanlarında iş birliği sağlamak amacıyla kurulan teşkilât aşağıdakilerden hangisidir? A) TÜİK

B) TİKA

D) KEİ

1-E

C) TÜBA

E) TÜBİTAK

2-A

3-C

4-B

~ 389 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

E) DOĞU BLOKU’NDAN SONRA AVRUPA ✎ Mihail Gorbaçov’un 1985’te iktidara gelmesiyle başlayan değişim ve gelişmeler Or-

ta ve Doğu Avrupa’daki SSCB’ye bağlı devletleri de etkilemiştir. ✎ Doğu Avrupa’daki devletler önce kendi ülkelerindeki komünist partilerin idaresin-

den kurtulmuşlar, daha sonra demokratik eylemler ve seçimler yoluyla sistemlerini değiştirmişlerdir. Ancak Romanya’da demokratikleşmeye karşı direnen Devlet Başkanı Nikolay Ceausescu (Çavuşesku), halkın yönetime karşı ayaklanması sonucu görevinden uzaklaştırılmış ve 1989’da karısıyla birlikte infaz edilmiştir.

1. 1980’lerde Romanya’da demokratikleşmeye karşı direnişin liderliğini yapan, ancak halkın ayaklanması sonucu görevinden uzaklaştırılarak 1989’da infaz edilen Romanya cumhurbaşkanı aşağıdakilerden hangisidir? A) Nikolay Çavuşesku B) Chivu Stoica C) Ion Iliescu

✎ 1990’da birçok Doğu Bloku ülkesi bağlı bulundukları Bloktan kopmaya başlamış;

D) Nikita Kruşçev

önce COMECON, sonra da Varşova Paktı’na son verilmiştir. (1991)

E) Alexander Dubçek

1) BERLİN DUVARI’NIN YIKILMASI ✎ 1961’de inşa edilen Berlin Duvarı 1989 yılı başlarında Alman Demokratik Cumhuri-

yeti Hükûmeti’nin, isteyen Doğu Almanya vatandaşlarının SSCB dâhilindeki diğer Doğu Bloku ülkelerine geçiş yapabilmesine izin vermesiyle önemini kaybetmiştir. ✎ 14 Ocak 1990’dan itibaren Berlin Duvarı’nın yıkılmaya başlamasıyla birlikte aynı yıl

birleşme görüşmeleri de başlamış ve 3 Ekim 1990 tarihinde iki Almanya resmen birleşmiştir.

2. Berlin Buhranı’ndan sonra “Federal” ve “Demokratik” olmak üzere ikiye ayrılan Almanya, aşağıdaki gelişmelerden hangisiyle 1990’da tekrar birleşmiştir? A) Dayton Antlaşması’nın imzalanması B) Berlin Duvarı’nın yıkılması C) SSCB’nin dağılması D) Maastricht Antlaşması’nın imzalanması

2) AVRUPA EKONOMİK TOPLULUĞU’NDAN (AET) AVRUPA BİRLİĞİ’NE (AB)

E) Kopenhag Kriterleri’nin belirlenmesi

✎ Avrupa Birliği’nin temelleri, 1951’de altı ülkenin katılımıyla oluşturulan Avrupa Kö-

mür ve Çelik Topluluğu’na ve 1957 Roma Antlaşması’na dayanmaktadır. ✎ O dönemden bu yana birlik yeni üyelerin katılımlarıyla boyut olarak büyümüş, var

olan yetkilerine yeni görev ve sorumluluk alanları ekleyerek de gücünü artırmıştır. ✎ Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu 1957 Roma Antlaşması ile “Avrupa Atom Enerji-

si Topluluğu”na (EURATOM) dönüşmüştür. Bu örgütün amacı; atom enerjisinin barışçı amaçlar için kullanılmasını sağlamak, nükleer endüstrinin gelişmesi için gerekli koşulları yerine getirmektir.

3. Avrupa Ekonomik Topluluğu aşağıdaki belgelerden hangisinin 1993 yılında yürürlüğe girmesiyle Avrupa Birliği (AB) adını almıştır? A) Helsinki Nihai Senedi B) Roma Antlaşması

✎ Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET), 7 Şubat 1992’de imzalanan ve 1993’te yürürlü-

C) Paris Antlaşması

ğe giren Maastricht Antlaşması’nın imzalanmasıyla Avrupa Birliği adını almıştır.

D) Avrupa Anayasası E) Maastricht Antlaşması

AVRUPA BİRLİĞİ’NE GİDEN SÜREÇ

1951 Paris Antlaşması  Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu

kurulmuştur.

1992 Maastricht Antlaşması  Avrupa Ekonomik Topluluğu, Avru-

pa Birliği’ne dönüştürülmüştür.

4. I.

Paris Antlaşması

II. Maastricht Antlaşması III. Dayton Antlaşması Yukarıdakilerden hangileri Avrupa Birliği (AB) süreciyle ilgili değildir?

1957 Roma Antlaşması  Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu,

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

Avrupa Ekonomik Topluluğu’na dönüştürülmüştür. 1-A

~ 390 ~

2-B

3-E

4-C

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ 1985 Schengen Antlaşması ile AB’ye üye ülkeler arasında pasaport kontrolünün

kaldırılması kararlaştırılmıştır. ✎ Avrupa Birliği 2002’de ortak para birimi olarak EURO’nun kullanılmasını kararlaş-

1. Avrupa Birliği üyesi olan, I.

tırmıştır.

İsveç,

II. Fransa, III. Danimarka

AB Üyesi Olup EURO’yu Kullanmayan Devletler

devletlerinden hangileri ortak para birimi olan EURO’ya karşı çıkmıştır?

Danimarka, İsveç, İngiltere

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

AB Üyesi Olmayıp EURO’yu Kullanan Devletler

AB ile Bir Antlaşma Yapmaksızın EURO’yu Kullanan Devletler

C) I ve II

E) I, II ve III

Monaco, San Marino, Vatikan

Andorra, Karadağ, Kosova

2. Aşağıdaki devletlerden hangisi Avrupa Birliği’ne üye olmamasına rağmen EURO para birimini kullanmaktadır? A) Lüksemburg

B) Vatikan

C) Portekiz

D) İspanya E) Macaristan

✎ 2007 Lizbon Antlaşması ile bugüne kadar yaptığı tüm antlaşmaları güncellenen Av-

rupa Birliği’nin üye sayısı, 1 Temmuz 2013’te en son Hırvatistan’ın katılımıyla günümüzde 28’e ulaşmıştır. 3. I.

AVRUPA BİRLİĞİ’NE ÜYE DEVLETLER Almanya Avusturya Belçika Bulgaristan Çek Cumhuriyeti Danimarka Estonya

Finlandiya Fransa Hollanda Hırvatistan* İngiltere İrlanda İspanya

İsveç İtalya Güney Kıbrıs Letonya Litvanya Lüksemburg Macaristan

Malta Polonya Portekiz Romanya Slovakya Slovenya Yunanistan

 1 Temmuz 2013 tarihinde AB’ye üye olan son devlet Hırvatistan’dır.

Belçika

II. Malta III. İrlanda IV. Litvanya V. Rusya Yukarıdakilerden hangisi Avrupa Birliği’ne üye değildir? A) V

B) IV

C) III

D) II

E) I

4. 1 Temmuz 2013 tarihinde Avrupa Birliği’ne üye olan son devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) Yunanistan

B) Bulgaristan

C) Macaristan

D) Slovenya

E) Hırvatistan

a) Maastricht Kriterleri ✎ Hollanda’nın Maastricht kentinde imzalanan Avrupa Birliği (Maastricht) Antlaş-

ması’nda, ekonomik ve parasal birliğin aşamaları konusunda “Maastricht Kriterleri” olarak adlandırılan yakınlaşma kriterleri belirlenmiştir. ✎ Maastricht Kriterleri’ne göre;  Üyelerin yıllık ortalama enflasyon oranı, en düşük yıllık enflasyona sahip üç üye

devletin enflasyon ortalamasını en fazla 1,5 puan geçebilecektir.  Üye devletlerin bütçe açığı oranı, gayr-i safi yurt içi hasılasının % 3’ünü aşama-

yacaktır.  Üye devletlerin kamu borcu, gayr-i safi yurt içi hasılalarının % 60’ını geçemeye-

cektir.  Her üye devletin uzun vadeli faiz oranı, en düşük orana sahip üç üye devletin

5. Hollanda’nın Maastricht kentinde imzalanan Avrupa Birliği Antlaşması’nda belirlenen ve “Maastricht Kriterleri” olarak bilinen ekonomik ölçütlerde, üye devletler için aşağıdakilerden hangisinin zorunlu tutulduğu savunulamaz? A) Enflasyon oranları B) Kamuya ait borçlar C) Tek para birimi D) Faiz oranları E) Bütçe açıkları

faiz oranını en fazla 2 puan aşabilecektir.  Üye devletlerin ulusal paraları, Avrupa döviz kuru mekanizmasının izin verdiği

normal dalgalanma sınırları içinde kalacaktır.

1-D

2-B

3-A

4-E

5-C

~ 391 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Maastricht Antlaşması ile üye devletler;  Ekonomik ve Parasal Birlik

1. Maastricht Antlaşması ile Avrupa Birliği üyesi devletler,

 Ortak Dışişleri ve Güvenlik Politikası  Avrupa Vatandaşlığı

I.

 Adalet ve İçişleri

II. ortak güvenlik politikası,

konularında anlaşmışlardır.

✎ Bu durum uluslararası iş birliğini desteklemek, insan haklarına saygı duymak ve

bunları geliştirmek, demokrasi ve hukukun üstünlüğünden ödün vermemek gibi ilkeleri kapsamaktadır.

ekonomik ve parasal birlik,

III. adalet ve içişleri konularından hangilerinde anlaşmaya varmışlardır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

b) Kopenhag (Copenhagen) Kriterleri (22 Haziran 1993) ✎ 22 Haziran 1993’te yapılan Kopenhag Zirvesi'nde Avrupa Konseyi, AB'nin genişle-

mesinin Merkezî Doğu Avrupa Ülkelerini kapsayacağını kabul etmiş ve adaylık için başvuruda bulunan ülkelerin karşılaması gereken kriterleri belirtmiştir. ✎ Bu kriterler siyasî, ekonomik ve topluluk kazanımına uyum olmak üzere üç grupta

2. AB üyesi devletler tarafından 22 Haziran 1993 tarihinde toplanan Kopenhag Zirvesi’nde aşağıdakilerden hangisi doğrultusunda karar alınmıştır? A) Nükleer silahların yasaklanması

toplanmıştır.

B) Liberal ekonominin geçerli kılınması C) Genişlemenin Doğu Avrupa’da olması

KOPENHAG KRİTERLERİ Siyasî Kriterler  İstikrarlı bir demokrasinin var olması  Hukuk devleti ve hukukun üstünlüğü  İnsan haklarına saygı  Azınlıkların korunması

D) Güvenlik için ortak bir ordu kurulması

Ekonomik Kriterler

Topluluk Kazanımına Uyum Kriterleri

 Arz-talep dengesinin bağımsız bir şekilde kurulmuş olması

 AB'nin siyasî, ekonomik ve parasal birlik hedeflerinin kabul edilmesi

 Ticaret kadar fiyatların da liberal olması

 AB'nin aldığı kararlara ve uyguladığı yasalara uyum sağlanması

 Piyasaya giriş ve çıkış (iflaslar) için engellerin bulunmaması

E) Ortak para birimine geçilmesi

3. Aşağıdakilerden hangisi 1993 Kopenhag Kriterleri’nden biri değildir? A) Azınlıkların korunması B) Avrupa Konseyi’ne üye olunması C) Hukukun üstünlüğüne saygı D) AB yasalarına uyum sağlanması E) Liberal ekonominin geçerli olması

 Mülkiyet haklarını içeren düzenlemeleri kapsayan yasal bir sistemin olması  Fiyat istikrarını içeren bir ekonomik istikrara ulaşılmış olması  Sürdürülebilir dış dengenin varlığı

3) NATO’NUN AVRUPA’DA GENİŞLEMESİ ✎ Doğu Bloku’nun yıkılmasından sonra Doğu Avrupa ülkeleri, güvenlik sorunları ne-

deniyle NATO’ya girip ABD ve Batılı ülkelerle siyasî ve ekonomik bağlarını güçlendirmeyi amaçlamışlardır. ✎ Bu amaçla Ocak 1999’da ilan edilen “Barış İçin Ortaklık” (BİO) adıyla bir ortaklık

programı uygulamaya konulmuş, NATO ile yakınlaşmaları ve farklı tarihlerde üye olma imkânı sağlanmıştır. ✎ Nisan 2008’de Bükreş’te yapılan NATO Zirvesi’nde, Rusya’nın tüm karşı çıkmaları-

na rağmen, Ukrayna ve Gürcistan’ın NATO’ya üye olacakları karar altına alınmıştır. Ayrıca Arnavutluk ve Hırvatistan 2009’da üye olma hakkı kazanırken Makedonya Yunanistan, Kıbrıs Rum Yönetimi de Türkiye tarafından veto edilmiştir.

~ 392 ~

4. Barış İçin Ortaklık programı aşağıdaki örgütlerin hangisinde geliştirilmiştir? A) NATO

B) BM

C) AB

E) AGİT

D) OECD

5. Rusya’nın tüm karşı çıkmalarına rağmen Nisan 2008’de Bükreş’te yapılan NATO Zirvesi’nde, I.

Hırvatistan,

II. Ukrayna, III. Gürcistan devletlerinden hangilerinin NATO’ya üye olmaları kararlaştırılmıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

1-E

2-C

C) I ve II

E) I, II ve III

3-B

4-A

5-D

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

4) TÜRKİYE’NİN AVRUPA BİRLİĞİ SÜRECİ ✎ Türkiye-AB ilişkilerinin başlangıcı, Türkiye’nin 1958 Roma Antlaşması’ndan sonra

1959’da AET’ye üyelik için başvuruda bulunmasıyla başlamıştır. ✎ Ancak AET’nin Türkiye hakkında ekonomik, sosyal ve siyasal açıdan yetersiz olduğu

kararı vermesi üzerine, Avrupa devletleri Türkiye’ye tam üyelik şartları gerçekleşinceye kadar geçerli olacak bir antlaşma önermişlerdir. Bu teklife sıcak bakan Türkiye ile 12 Eylül 1963’te Ankara Antlaşması imzalanmıştır.

1. Türkiye Cumhuriyeti AB’ye üyelik başvurusunu ilk kez aşağıdaki yılların hangisinde yapmıştır? A) 1954

B) 1957

D) 1962

C) 1959

E) 1965

 Türkiye Cumhuriyeti’nin Avrupa Ekonomik Topluluğu (AB) ile imzaladığı ilk antlaşma 1963 Ankara Antlaşması’dır. ✎ Bir anlamda ortaklık anlaşması olan Ankara Antlaşması’nı, 1973 yılında imzalanan

Katma Protokol izlemiştir. Ancak hem AET hem de Türkiye’deki hükûmetler üzerlerine düşen görevleri yerine getirmemişlerdir. ✎ 12 Eylül 1980 Askerî Darbesi’nin yaşanması ve Yunanistan’ın da AET’ye tam üye ol-

ması nedeniyle 1980 yılı Türkiye-AB ilişkileri açısından olumsuz geçmiştir.

2. Türkiye Cumhuriyeti’nin Avrupa Ekonomik Topluluğu (AB) ile 12 Eylül 1963 tarihinde imzaladığı ilk antlaşma aşağıdakilerden hangisidir? A) Gümrük Birliği Antlaşması

✎ 14 Nisan 1987 tarihinde Türkiye AB’ye tam üyelik başvurusunda bulunmuştur. AB

B) Ankara Antlaşması

bu noktada Türkiye’nin gerekli şartlara sahip olduğunu, fakat gümrük birliğinin sağlanması için zaman gerektiğini belirtmiştir.

C) Kopenhag Kriterleri

✎ Bu sürecin tamamlanmasını takiben Avrupa Birliği’yle bütünleşmenin ilk aşaması

D) Paris Antlaşması E) Katma Protokol

olarak, 1 Ocak 1996’da Türkiye ile AB ülkeleri arasında Gümrük Birliği Antlaşması imzalanmıştır. ✎ 12-13 Aralık 1997 tarihlerinde Lüksemburg’da yapılan AB Zirvesi’nde Türkiye’nin

tam üyeliği bazı şartlara bağlanmıştır. Buna göre;  Türkiye siyasî ve ekonomik reformları sürdürmelidir.  Yunanistan ile ilişkilerini düzeltmelidir.  Kıbrıs sorununun çözümü için BM müzakerelerini desteklemelidir. ✎ 15-16 Haziran 1998 tarihinde gerçekleşen AB Cardiff Zirvesi’nde, tam üyeliğe ha-

zırlanma durumunda olan ülkeler arasına Türkiye de dâhil edilmiş, Türkiye’yi tam üyeliğe hazırlamak için belirlenen “Avrupa Stratejisi” onaylanmıştır. ✎ 10-11 Aralık 1999 tarihlerinde Helsinki’de yapılan AB Zirvesi’nde Türkiye oy birliği

ile Avrupa Birliği’ne aday ülke olarak kabul edilmiştir. ✎ 2001 yılında aday ülkelerin katılım hazırlıklarını hızlandırmak amacıyla AB tarama

süreçlerini ortaya koymuş; Türkiye’den de Kopenhag Kriterleri’nin yerine getirilmesini istemiştir. ✎ 17 Aralık 2004’te Brüksel’de toplanan AB Zirvesi’nde, Türkiye’nin siyasî kriterleri

3. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’nin AB süreci ile ilgili doğru bir bilgi değildir? A) Üyelik için ilk başvuruyu 1954 yılında yapmıştır. B) 1987’de AB’ye tam üyelik başvurusunda bulunmuştur. C) 1996’da AB ülkeleriyle Gümrük Birliği Antlaşması imzalamıştır. D) 1998 Cardiff Zirvesi’nde, tam üyeliğe hazırlanma durumunda olan ülkeler arasına Türkiye de dâhil edilmiştir. E) 1999 Helsinki Zirvesi’nde Türkiye, oy birliğiyle AB’ye aday ülke olarak kabul edilmiştir.

yeterli ölçüde yerine getirdiği belirtilmiş ve katılım müzakerelerine 3 Ekim 2005’te başlanması kararlaştırılmıştır. ✎ 2005 yılında AB ile Türkiye arasında tam üyelik müzakereleri başlamışsa da, Türki-

ye’nin AB’ye tam üyeliği hâlâ kabul edilmemiştir.

AVRUPA BİRLİĞİ’NİN ORGANLARI

4. Aşağıdakilerden hangisi AB’ye bağlı organlardan biri değildir? A) Sayıştay B) Avrupa Parlamentosu

Avrupa Parlamentosu

Avrupa Komisyonu

Avrupa Yatırım Bankası

Ekonomik ve Sosyal Komite

C) Avrupa Komisyonu D) Adalet Divanı E) Vesayet Konseyi

Avrupa Konseyi

Adalet Divanı

Sayıştay 1-C

2-B

3-A

4-E

~ 393 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

5) AB’NİN ORGANLARI a) AB Komisyonu ✎ Üye devletler tarafından atanan 20 üyeden oluşan yürütme organıdır. Komisyon,

AB politikalarını tasarlar ve koordine eder. ✎ Komisyon, kurucu antlaşmaların ve organların almış olduğu kararların uygun olup

1. Avrupa Birliği’nin kurucu anlaşmalarının ve organlarının almış olduğu kararların uygulanıp uygulanmadığını takip etmekle görevlendirilmiş organ aşağıdakilerden hangisidir? A) Sayıştay

olmadığını, ilgili tarafların yükümlülüklerini yerine getirip getirmediğini takip eder.

B) Avrupa Parlamentosu

✎ Birliği hukuken temsil eden komisyonun yürütme yetkisi dışında, ortak politikaların

C) Avrupa Zirvesi

oluşturulması ve yürütülmesi ile AB fonlarının idaresi de komisyona aittir.

D) Adalet Divanı E) Avrupa Birliği Komisyonu

b) AB Parlamentosu ✎ Üye ülkelerde yapılan seçimler sonucunda belirlenen üyelerden oluşmaktadır. ✎ Parlamento Genel Kurulu Strazburg’da toplanır. ✎ Yasa yapma sürecinde değişiklik önerebilir, ancak kesin karar konseye aittir.

2.  AB’nin karar alma ve yasama organı olup merkezi Brüksel’dedir.

✎ İşçilerin serbest dolaşımı, tüketicinin korunması, eğitim, kültür ve sağlık gibi birçok

 Üye ülke devlet ve hükûmet başkanlarının katılımıyla yılda en az iki kez toplanır.

alandaki yönetmeliklerin kabulü konusunda konseyle eşit statüye sahiptir. ✎ Aynı zamanda, Avrupa Komisyonu üyelerinin tayinlerini onaylama ve 2/3 oy çoklu-

 Hazırlanan tasarıları ele alır ve yasalaşmasını sağlar.

ğuyla komisyonu görevden alma yetkisine sahip bir denetim organıdır.

Yukarıda özellikleri verilen AB’ye bağlı organ aşağıdakilerden hangisidir?

c) Adalet Divanı

A) Avrupa Konseyi

✎ AB’nin en yüksek yargı organı niteliğini taşımaktadır.

B) Adalet Divanı

✎ Nihai yargı organı olup kararlarının temyizi yoktur.

C) Avrupa Parlamentosu D) Avrupa Birliği Komisyonu

✎ Üye devletlerarasındaki davalara, komisyonun üye devletlere karşı açtığı davalara

E) Ekonomik ve Sosyal Komite

ve AB kurumları aleyhine açılan davalara bakar.

d) Avrupa Konseyi ✎ Üye ülke devlet ve hükûmet başkanlarının katılımıyla yılda en az iki kez toplanır. ✎ AB’nin karar alma ve yasama organı olan konseyin merkezi Brüksel’dedir.

3. I.

Avrupa Parlamentosu,

II. Avrupa Konseyi,

✎ AB Komisyonu tarafından hazırlanan tasarıları ele alır ve yasalaşmasını sağlar.

III. Avrupa Birliği Komisyonu

✎ AB’yi şekillendiren, yöneten ve dış politikasını belirleyen organdır.

organlarından hangileri Avrupa Birliği’nde yasama ve denetleme görevlerini üstlenmiştir?

✎ Konsey başkanlığını her üye devlet altı aylık dönemler için sırayla üstlenir.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

e) Sayıştay ✎ AB’nin ve bağlı kuruluşların gelir ve harcamalarını incelemek ve bunların yasalara

uygun şekilde yürütülmesini sağlamakla görevlidir. 4. Avrupa Birliği (AB) ile ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru değildir?

f) Ekonomik ve Sosyal Komite ✎ Çalışma düzeni “görüş bildirme” şeklinde olan danışma organıdır. ✎ Çiftçi, nakliyeci, işçi, küçük esnaf ve zanaatkâr vb. mesleklerin temsilcileri ile tüke-

ticiler, çevreciler ve dernek temsilcilerinden oluşur.

A) Sayıştay bir bakıma “malî denetleme” organıdır. B) Avrupa Birliği Komisyonu’nun merkezi Brüksel olup, birliğin yasama organıdır. C) Maastricht Antlaşması AB’nin oluşumunda en önemli etkendir. D) Üye ülkeler arasında iş birliğini amaçlar.

g) Avrupa Yatırım Bankası

E) Nihai yargı organı Adalet Divanı’dır.

✎ Merkezi Lüksemburg’dur. ✎ AB’nin finans kurumudur ve yatırımların finanse edilmesi amacıyla kurulmuştur.

~ 394 ~

1-E

2-A

3-C

4-B

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

F) YENİ OLUŞUM SÜRECİNDE BALKANLAR 1) YUGOSLAVYA’NIN DAĞILMASI ✎ II. Dünya Savaşı’nda Almanya’nın Yugoslavya’yı ele geçirmesi ile Nazi yanlısı Büyük

Hırvatistan Devleti kurulmuş ve Hırvatlar “Ustaşa” adı verilen ayrılıkçı bir örgüt kurmuşlardır. ✎ Sırplar da “Çetnik” adı verilen aşırı milliyetçi bir örgüt kurarak Ustaşa’nın faaliyet-

1. II. Dünya Savaşı sürecinde Yugoslavya topraklarında Nazi yanlısı Hırvatlar tarafından kurulan ayrılıkçı örgüt aşağıdakilerden hangisidir? A) Çetnik

B) EOKA

D) Ustaşa

C) Daymiyo

E) Gestapo

lerine karşı mücadele etmişlerdir. ✎ 1945’te yapılan seçimleri kazanan Tito, Yugoslavya Federal Halk Cumhuriyeti’ni ku-

rarak ülkedeki monarşi yönetimine son vermiştir. ✎ Sosyalist temeller üzerine kurulan Yugoslavya’da siyasî yapı “federalizm” olarak

belirlenmiş ve Yugoslavya Slovenya, Hırvatistan, Bosna-Hersek, Karadağ, Sırbistan, Makedonya Federal Cumhuriyetleri ile Voyvodina ve Kosova özerk bölgelerinden oluşturulmuştur. Ancak bu durum Sırpları rahatsız etmiştir. ✎ Tito’nun dış politikada izlediği SSCB’den uzaklaşıp Batılı devletlere yakınlaşma si-

yaseti, Yugoslavya’nın COMINFORM’dan ihraç edilmesine neden olmuştur. ✎ 1980’de Tito’nun ölümünden sonra yaşanan ekonomik sıkıntılar sonucu aşırı milli-

2. Aşağıdakilerden hangisi Yugoslavya’nın parçalanmasından sonra bağımsızlığını kazanan devletlerden biri değildir? A) Karadağ

B) Makedonya

C) Slovenya

D) Hırvatistan

yetçilerin faaliyetleriyle de Yugoslavya parçalanma sürecine girmiştir.

E) Bosna-Hersek

✎ 1987’de bir darbeyle Sırp Komünist Partisi’nin başına geçen Slobodan Miloseviç,

Yugoslavya Federal Ordusu’nu (JNA) kontrol altına alarak Kosova ve Voyvodina’ya verilen özerklik hakkını reddetmiştir. ✎ Bu gelişmeler karşısında ilk kez 2 Temmuz 1990’da Slovenya, ardından Hırvatistan

bağımsızlığını ilan etmiş, böylece Yugoslavya’da parçalanma süreci başlamıştır.

 Bağımsızlığını ilan ederek Yugoslavya’dan kopan ilk devlet Slovenya’dır. ✎ 1991’den itibaren ülkede başlayan Sırp-Hırvat çatışmaları beraberinde Yugoslav-

ya’da iç savaşın başlamasına da yol açmıştır. ✎ Aynı dönemde Makedonya ve Bosna-Hersek de bağımsızlıklarını ilan etmiş, ancak

3. 1990’lı yıllardan itibaren dağılma sürecine giren Yugoslavya’nın parçalanmasıyla bağımsızlığını kazanan ilk topluluk aşağıdakilerden hangisidir? A) Bosna-Hersek

B) Kosova

C) Sırbistan

D) Hırvatistan

E) Slovenya

Sırbistan Bosna-Hersek’in bağımsızlık kararına karşı çıkmıştır. ✎ “Küçük Yugoslavya” olarak anılan Bosna-Hersek’in bağımsızlık kararı, Bosnalı Sırp-

ların seçimi boykot etmelerine rağmen referandumla onaylanmış ve AT 6 Nisan’da Bosna-Hersek’in bağımsızlığını tanımıştır. ✎ Bu durumu kabul etmeyen Sırbistan, “Büyük Sırbistan” düşüncesiyle Boşnaklara

karşı acımasız bir savaş başlatmış ve kısa sürede Bosna topraklarının büyük kısmını ele geçirmiştir. ✎ 1992’de Sırbistan ve Karadağ Yugoslavya Federal Cumhuriyeti’ni, sonrasında da

Bosnalı Hırvatlar Bosna-Hersek Cumhuriyeti’ni kurmuşlardır. Fakat Boşnak ve Bosnalı Hırvatların anlaşmazlığa düşüp kendi aralarında savaşmaya başlamasıyla Sırpların işi daha da kolaylaşmıştır. ✎ Belli bir süre Sırpların bölgedeki etnik temizlik harekâtına kayıtsız kalan Avrupa

devletleri, 1993’te Saraybosna, Gorajde, Serebrenika, Tuzla, Zepa ve Bihac bölgelerini güvenli bölge ilan etmiş ve BM Güvenlik Konseyi tarafından bu bölgelere Barış Gücü askeri gönderilmiştir. ✎ 1994 yılında ABD ve Rusya’nın arabuluculuğu ile başlayan Boşnak-Hırvat görüşme-

leri sonucunda Bosna-Hersek topraklarında bir Boşnak-Hırvat Federasyonu’nun kurulması kararlaştırılmış ve böylece Hırvat-Boşnak mücadelesi sona ermiştir.

4. 11 Temmuz 1995 tarihinde General Ratko Mladiç komutasındaki Sırp güçlerinin Bosna-Hersek’te gerçekleştirdiği ve yakın bir dönemde Sırbistan Cumhurbaşkanı Tomislav Nikoliç’in de, yaşanan bu katliam karşısında dünya kamuoyundan özür dilediği olay aşağıdakilerden hangisidir? A) Riga Katliamı B) Hocalı Katliamı C) Serebrenika Katliamı D) Zepa ve Bihac Olayları E) Gorajde Katliamı

✎ Serebrenika, ‘güvenli bölge’ olarak ilan edilmiş olmasına rağmen 11 Temmuz 1995

tarihinde General Ratko Mladiç komutasındaki Sırp güçlerinin eline geçmiştir. Bunun sonucu 8 bin civarında sivil Boşnak öldürülmüş ve İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana Avrupa’da görülmeyen bir soykırım gerçekleşmiştir. (Serebrenika Katliamı)

1-D

2-A

3-E

4-C

~ 395 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

Katliam Gerçeği: Mavi Kelebek’in İzinde Sırplar, Bosna Savaşı sırasında katlettikleri Boşnakların cesetlerini gizlemek amacıyla toplu mezarlar oluşturmuş, bu mezarların tespitini zorlaştırmak için de her mezara metal parçalar yerleştirmişlerdir. Fakat toplu mezarlar üzerinde yetişen Artemis çiçeği ve bu çiçekle beslenen Mavi Kelebek sayısında artış gözlemlenmesi neticesinde 400’e yakın toplu mezar tespit edilmiştir. Her geçen gün bulunmaya da devam etmektedir.

1. Bosna Savaşı’nı bitiren ve Bosna-Hersek Devleti’nin bağımsızlığı ile iç siyasal düzenini belirleyen 14 Aralık 1995 tarihli düzenleme aşağıdakilerden hangisidir? A) Londra Antlaşması B) Dayton Antlaşması C) Belgrat Antlaşması

✎ Sırpların bölgeden çekilmek istememesi ve katliamlara devam etmesi üzerine 30

D) Maastricht Antlaşması

Ağustos-14 Eylül 1995 arasında NATO Hava Kuvvetleri, havadan Sırp hedeflerine taarruzda bulunmuş ve Sırplar geri çekilmek zorunda kalmıştır.

E) Zürih Antlaşması

✎ 14 Aralık 1995’te Yugoslavya Federal Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Slobodan Milo-

seviç, Hırvatistan Cumhurbaşkanı Franyo Tucman ve eski Bosna-Hersek Cumhurbaşkanı Aliya İzzetbegoviç tarafından Dayton Anlaşması’nın imzalanmasıyla Bosna Savaşı sona ermiştir. Bu gelişmede ABD’nin girişimleri etkili olmuştur.

Aliya İZZETBEGOVİÇ (1925-2003) 1925’te Bosna Hersek’in Şamaç (Aziziye) kasabasında doğan İzzetbegoviç, II. Dünya Savaşı sırasında Hırvat ve Sırp çetelerine karşı Boşnakların varlığının korunmasında önemli rol oynayan “Genç Müslümanlar Teşkilâtı”na üye olmuştur. 1990 yılında kurduğu “Demokratik Hareket Partisi”nin ilk başkanı olan İzzetbegoviç, 1990 seçimlerinde de Bosna-Hersek’in ilk devlet başkanı seçilmiş ve bu görevi 2000 yılındaki üçlü devlet başkanlığı dönemine kadar sürdürmüştür.

2. 1925 Şamaç (Aziziye) doğumlu olup Bosna-Hersek’in bağımsızlığını kazanmasında büyük rol oynayan ve 1990 seçimlerinde Bosna-Hersek’in ilk devlet başkanı seçilen devlet adamı aşağıdakilerden hangisidir? A) Ratko Mladiç B) Haydar Aliyev C) Aliya İzzetbegoviç D) Slobodan Miloseviç E) İsmail Gaspıralı

Gerek Bosna Savaşı’nda gerekse Bosna-Hersek’in bağımsızlığını kazanmasında büyük rol oynayan İzzetbegoviç, 19 Ekim 2003’te Saraybosna’da vefat etmiştir.

2) KOSOVA SORUNU ✎ Sırplar, Dayton Antlaşması’nın imzalanmasından sonra Kosova’da yaşayan Arna-

vutlara baskı ve şiddet uygulamaya başlamış, bunun üzerine Kosova halkı Kosova Kurtuluş Ordusu’nu kurmuştur.

3. 2008 yılında Sırbistan’dan ayrılarak dünyada bağımsızlığını ilan eden son devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) Kosova

B) Arnavutluk

C) Karadağ

✎ Binlerce Arnavutun hayatını kaybetmesine yol açan Sırp-Arnavut çatışmaları nede-

D) Slovenya

E) Makedonya

niyle, bu olaylara NATO müdahale etmiş ve Sırp lider Miloseviç Kosova’dan çekilmiştir. ✎ Ancak Sırplar geri çekilme sırasında binlerce masum insanı katletmiş, NATO’nun

bölgeye 60.000 kişilik askerî gücü yerleştirmesiyle Kosova’da yeni bir dönem başlamıştır. Nitekim Kosova 2008’de bağımsızlığını ilan etmiştir. 4.

 Dünyada bağımsızlığını ilan eden son devlet Kosova’dır.

 II. Dünya Savaşı sürecinde Enver Hoca liderliğinde komünist idare hâkim olmuştur.  SSCB’deki değişim hareketlerinden en son etkilenen devlet olmuştur.

3) ARNAVUTLUK’TA DEMOKRATİKLEŞME ÇABALARI

 İlk kez 1992’de demokrasiye geçilmiştir.

✎ II. Dünya Savaşı’nda İtalya tarafından işgal edilen Arnavutluk Enver Hoca liderliğin-

Yukarıda birtakım özellikleri verilen devlet aşağıdakilerden hangisidir?

de, İtalyan ve Almanlara karşı mücadele vermiş ve savaş sonunda Komünist Parti’nin idaresine girmiştir. ✎ 1985’te Enver Hoca’nın ölümünden sonra, Arnavutluk Komünist Partisi liderliğine

A) Bosna-Hersek

B) Kosova

C) Karadağ

D) Arnavutluk

E) Sırbistan

ve devlet başkanlığına Ramiz Aliya getirilmiştir. ✎ Aliya döneminde dışa kapalı bir politika takip eden Arnavutluk, bu yüzden SSCB’de

başlayan değişim rüzgârlarından en son etkilenen devlet olmuştur.

~ 396 ~

1-B

2-C

3-A

4-D

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ Balkanlarda ve Avrupa’da meydana gelen gelişmeler üzerine Ramiz Aliya, Arnavut-

luk’un dış politikasını temelden değiştirerek, ekonomide liberalizmi benimsemiş ve dış sermayenin ülkeye girmesine izin vermiştir. ✎ İlk kez 1992’de iktidar partisinin denetiminde olmakla birlikte çok partili seçimler

yapılmış ve demokrasiye geçilmiştir. ✎ 22 Mart 1992’de yapılan seçimlerde Sosyalist Parti iktidarına da son verilmiş ve

Ramiz Aliya istifa etmiştir. Cumhurbaşkanlığına da Demokrat Parti lideri Sali Berişa seçilmiştir. Arnavutluk’un AB ve NATO’ya üyelik görüşmeleri hâlâ sürmektedir.

1. I.

Dayton Barış Antlaşması’nın imzalanmasında etkili olmuştur.

II. 1993’te Makedonya’ya BM Barış Gücü askerlerinin yerleştirilmesini sağlamıştır, III. 1999 Kosova Savaşı nedeniyle NATO müdahalesine destek vermiştir

4) ABD’NİN BALKAN POLİTİKASI

Yukarıdakilerden hangileri 1990’lı yıllardan itibaren ABD’nin Balkan politikası kapsamında gerçekleştirdiği faaliyetler arasındadır?

✎ ABD, SSCB’nin dağılmasından sonra bölgede aktif bir siyaset izlemeye başlamıştır.

A) Yalnız I

✎ 21 Kasım 1995’te ABD’nin girişimiyle bölgedeki savaşı sona erdiren Dayton Barış

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Antlaşması imzalanmıştır. ✎ ABD’nin uzun süre sessiz kaldığı halde Sırpların Boşnaklara karşı uyguladığı katlia-

ma müdahale etmesinde 1995’te işlenen Serebrenika Katliamı etkili olmuştur. ✎ ABD, Balkanlar’da yaşanan savaşların Makedonya’ya yayılmasını engellemek için

savaşın içinde olmayan Makedonya’ya 1993’te BM Barış Gücü askerlerinin yerleştirilmesini sağlamıştır. ✎ ABD’nin bölgeye yönelik müdahalesi Kosova Savaşı yüzünden 1999’da Yugoslavya

Federal Cumhuriyeti’ne karşı düzenlenen NATO müdahalesiyle devam etmiştir. ✎ ABD Makedonya’da yaşanan çatışmaları sona erdirmek amacıyla özel temsilci ola-

rak James Pardew’i arabulucu olarak atamış ve 13 Ağustos 2001’de bölgede barışı sağlayan Ohri Barış Antlaşması’nın imzalanmasına da önemli bir katkı sağlamıştır. ✎ Ancak 2001 İkiz Kule Saldırısı’ndan sonra ABD’nin Balkan politikası eski aktifliğini

kaybetmiş, ABD’nin gözü Ortadoğu coğrafyasına yoğunlaşmıştır.

G) ORTA DOĞU VE AFGANİSTAN’DAKİ GELİŞMELER 1) KÖRFEZ SAVAŞLARI a) I. Körfez Savaşı (1990-1991) ✎ 2 Ağustos 1990’da Irak’ın Kuveyt’i işgal etmesiyle başlayan “Körfez Krizi” sonucun-

da gerçekleşen ve ABD öncülüğünde, İngiltere, Fransa, Suudi Arabistan, Suriye, Mısır gibi 28 devletin askerî koalisyonuyla Irak Devleti arasında meydana gelmiştir. ✎ Irak lideri Saddam Hüseyin Kuveyt’in kendisine ait petrolü çaldığını ve üretimi yük-

sek tutarak petrol fiyatlarının düşmesine neden olduğunu ve bunun da Irak’ı zarara uğrattığını ileri sürmüş ve bu ülkeye olan borcunun silinmesini istemiştir. Ancak bu isteği reddedilen Irak (Saddam Hüseyin) 2 Ağustos 1990’da Kuveyt’i işgal etmiştir.

 Saddam Hüseyin’in Kuveyt’i işgal hareketinin temel hedefi bu ülkenin zengin petrol rezervlerini ele geçirmektir.

✎ Saddam Hüseyin yönetimi 8 Ağustos 1990’da uluslararası çağrılara rağmen ısrarlı

bir tutumla Kuveyt’teki kuvvetlerini çekmeyi reddetmiş ve Kuveyt’i Irak’ın 19. ili olarak ilhak ettiğini açıklamıştır. ✎ Irak’ın Suudi Arabistan için potansiyel bir tehdit oluşturması NATO müttefiklerini

olası bir saldırıya karşı Suudi Arabistan’a asker sevk etmeye yöneltmiştir.

2. ABD’nin Makedonya’da yaşanan çatışmalara son vermek amacıyla James Pardew’i arabulucu olarak atamasıyla başlayan barış sürecine, 13 Ağustos 2001 tarihinde imzalanan aşağıdaki antlaşmalardan hangisi önemli katkı sağlamıştır? A) Ohri Antlaşması B) Dayton Antlaşması C) OSLO-I Antlaşması D) Maastricht Antlaşması E) Roma Antlaşması

3. Irak lideri Saddam Hüseyin’in bölgedeki petrol rezervlerini ele geçirmek amacıyla 2 Ağustos 1990’da Kuveyt’e saldırması aşağıdaki gelişmelerden hangisine yol açmıştır? A) OAPEC’in kurulmasına B) İrangate Olayı’nın yaşanmasına C) I. Körfez Savaşı’nın çıkmasına D) II. Körfez Savaşı’nın çıkmasına E) Oslo Görüşmeleri’nin kesilmesine

4. Irak’ın 2 Ağustos 1990’da Kuveyt’e saldırmasıyla başlayan sorun aşağıdakilerden hangisidir? A) Su Sorunu B) Körfez Krizi C) Arap-İsrail Savaşı D) Filistin Mültecileri Sorunu E) Süveyş Krizi

✎ BM Güvenlik Konseyi Irak’ın 15 Ocak 1991’e kadar Kuveyt’ten çekilmemesi hâlinde

kuvvete başvurulmasını öngören bir karar almıştır.

1-E

2-A

3-C

4-B

~ 397 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Savaş, 16-17 Ocak 1991’de ABD öncülüğünde Irak’a karşı girişilen ve Çöl Fırtınası

(Desert Storm) Operasyonu adı verilen geniş çaplı hava saldırısıyla başlamıştır. ✎ Savaş boyunca kesilmeden süren hava bombardımanı, izleyen birkaç hafta içinde

Irak’ın komuta ve iletişim altyapısını, hava alanlarını ve hava savunma sistemini, kimyasal silah ve nükleer araştırma tesislerini büyük ölçüde yok etmiştir. ✎ 23 Ocak 1991’de, kara harekâtını deniz yönünden bekleyen Irak ise, petrol vanala-

rını açarak Basra Körfezi’nin kuzeyini petrol kuyusu hâline getirmiştir.

1. 16-17 Ocak 1991’de ABD ve İngiliz savaş uçaklarının Irak’a yönelik gerçekleştirdiği hava saldırısına verilen ad aşağıdakilerden hangisidir? A) Refah Operasyonu B) Çöl Fırtınası Operasyonu C) Huzur Operasyonu I D) Dökme Kurşun Operasyonu

☸ 100 Saatlik Kara Harekâtı

E) Çöl Tilkisi Operasyonu

✎ 24 Şubat’ta Suudi Arabistan’ın kuzeydoğusundan Kuveyt içlerine ve Irak’ın güneyi-

ne doğru geniş çaplı bir müttefik kara saldırısı başlatılmış ve müttefikler üç gün içinde Irak direnişini çökerterek Kuveyt kentini geri almıştır. ✎ Öte yandan Kuveyt’in batı kesiminde bir yarma hareketine girişen asıl kuvvetler,

hızla Irak içlerine yönelmiş ve Basra’nın güneyinde tutunmaya çalışan Cumhuriyet Muhafızları adlı seçkin Irak birliklerinin çoğunu 27 Şubat’ta saf dışı bırakmıştır. ✎ Irak’ın isteği ile ABD başkanı George Bush 28 Şubat’ta ateşkes ilan ettiğinde Irak

direnişi bütünüyle kırılmış bulunuyordu. ✎ Ateşkes görüşmeleri savaşa katılan koalisyon güçleri ve Irak askerî heyeti arasında

2. 1990’da Irak’ın Kuveyt’i işgaliyle başlayan I. Körfez Savaşı’nda Irak’a karşı mücadele eden müttefik devletler arasında aşağıdakilerden hangisi yoktur? A) Mısır

B) İngiltere

D) Suudi Arabistan

3 Mart 1991 günü yapılmıştır.

C) Türkiye E) ABD

✎ Buna göre;  Irak Kuveyt’i ilhak ettiğine dair kararı kaldıracaktır.  Irak Kuveyt’ten elde ettiği tüm mülkleri ve esirleri iade edecektir.  Kuveyt’e yönelik askeri harekâta son verilecektir.  Irak tüm Birleşmiş Milletler üye ülkelerine yönelik füze saldırıları ve savaş uçağı

uçuşları dâhil, şiddete ve provokasyona dayalı hareketlerden kaçınacaktır. ✎ Irak, Kuveyt’i ilhak kararını kaldırmak ve tazminat ödemek başta olmak üzere tüm

şartları kabul etmiş, böylece I. Körfez Savaşı fiilen sona ermiştir. ✎ Savaş sonrasında Irak’ta Saddam yönetimine karşı yapılan ayaklanmalar yoğunlaş-

mıştır. Özellikle Şiîlerin ve Kürtlerin ayaklanmaları sert bir şekilde bastırılmıştır.

3. I. Körfez Savaşı sonrasında bölgede, I.

İran,

II. Suriye III. Türkiye devletlerinden hangilerinin etkinliği artmıştır? A) Yalnız I

✎ Ayaklanmalara karşı Saddam yönetiminin giriştiği sindirme hareketinin vardığı bo-

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

yutlar yeni bir uluslararası bunalım yaratmış, toplu katliam korkusuyla Türkiye ve İran sınırlarına yığılan yaklaşık 1,5 milyon Kürt mülteci için BM şemsiyesi altında bir kurtarma harekâtı başlatılmıştır. ✎ 19 Nisan 1991’de ABD yönetimi, Irak’a 36. paralelin kuzeyinde ve 32. paralelin gü-

neyinde karada ve havada faaliyet göstermemesi uyarısında bulunmuştur. Bu çerçevede aynı yıl 36. paralelin kuzeyinin ve Irak’ın ateşkes şartlarına uyup uymadığının kontrol edilmesi amacıyla, merkezi Türkiye’deki İncirlik Üssü olan “Çekiç Güç” adında uluslararası askerî bir güç bölgeye yerleştirilmiştir.

4. 2 Ağustos 1990’da Irak’ın Kuveyt’i işgali sonrasında yaşanan I. Körfez Savaşı’nda ABD’nin Türkiye’ye bildirdiği, I.

Türkiye’deki üslerin Irak’a yönelik hava harekâtlarında kullanıma açılması,

☸ Türkiye’nin Savaş Sürecindeki Tutumu

II. Türkiye’nin güvenlik amaçlı olarak Irak sınırına asker yığması,

✎ Türkiye, Cumhurbaşkanı Turgut Özal’ın aktif bir politika izleme yöntemine karşın I.

III. Türkiye’nin müttefik kuvvetlere askerî birlik göndermesi

Körfez Savaşı’na fiilen katılmamıştır. Ancak ülkedeki ABD üslerinin (İncirlik Üssü) kullanımına izin vermiş, güvenlik amaçlı Irak sınırına asker yığmış ve Çöl Fırtınası (Desert Storm) Operasyonu sırasında topraklarını ABD’nin kullanımına açmıştır. ✎ BM’nin Irak’a ambargo kararlarına uyularak 8 Ağustos 1990’da Kerkük-Yumurtalık

Petrol Boru Hattı kapatılmıştır. Türkiye’nin bu girişiminden kaynaklanan ekonomik kaybı savaş sonrasında telâfi edilmeye çalışılmışsa da bu zararın karşılanmasında yetersiz kalmıştır.

~ 398 ~

taleplerinden hangileri Türk Hükûmeti tarafından kabul edilerek uygulanmıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

1-B

2-C

C) Yalnız III

E) I, II ve III

3-A

4-D

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

b) II. Körfez Savaşı (2003 - ...) ✎ 7 Aralık 2002’de Irak elindeki kitle imha silahlarının listesini BM’ye sunmuş, silah

denetçilerinin Şubat 2003’te verdikleri raporda; Irak’ın iş birliği konusunda önceki döneme göre daha istekli olduğu ve kitle imha silahlarıyla ilgili bir bulguya henüz rastlanmadığı belirtilmiştir. Ancak buna rağmen ABD, İngiltere ve İspanya Irak’a karşı güç kullanımını öneren bir tasarıyı BM Güvenlik Konseyi’ne sunmuştur. ✎ Almanya, Rusya, Çin, Fransa, Belçika ve Suriye başta olmak üzere Güvenlik Konseyi

üyelerinin çoğunun karşı çıktığı bu tasarı onaylanmamışsa da, ABD 150.000 civarında askeri bölgeye sevk etmiştir. ✎ BM Güvenlik Konseyinde Irak’a zaman tanınması yönünde tartışmalar yaşanırken

1. I. ve II. Körfez Savaşları, I.

İran,

II. Irak, III. Suriye devletlerinden hangilerine yönelik gerçekleştirilmiştir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

20 Mart 2003 tarihinde ABD ve İngiltere tarafından Irak’a saldırı başlatılmıştır.

 Fransa ve Almanya, 2003 Körfez Savaşı sürecinde ABD’ye destek vermemişlerdir. Bu yüzden dönemin ABD Savunma Bakanı Rumsfeld tarafından “Eski Avrupa” olarak nitelendirilmişlerdir. ✎ Irak yönetimi fazla direnememiş, yöneticilerin bir bölümü teslim olurken bazıları

kaçarak kurtulmayı denemiştir. Devlet Başkanı Saddam Hüseyin ise 30 Aralık 2006 tarihinde idam edilmiştir. ✎ 13 Temmuz 2003’te “Geçici Irak Yönetim Konseyi” oluşturulmuş ve bu geçici yö-

netim 2005’e kadar görev yapmıştır. ✎ 30 Ocak 2005’te yapılan seçimler sonucunda cumhurbaşkanlığına Celâl Talabani

seçilmiş ve yeni anayasa referanduma sunularak kabul edilmiştir. ✎ II. Körfez Savaşı’nın ardından Irak’ta etnik ve dinî gruplar arasında iç çatışmalar gü-

2. 2003 Körfez Savaşı sürecinde ABD’ye destek vermedikleri gerekçesiyle dönemin ABD Savunma Bakanı Rumsfeld tarafından “Eski Avrupa” olarak nitelendirilen ülkeler aşağıdakilerden hangisinde bir arada verilmiştir? A) Fransa-Almanya B) Almanya-İngiltere C) İngiltere-Fransa D) İspanya-Portekiz E) İngiltere-Belçika

nümüzde de devam etmektedir.

 ABD’nin Körfez Savaşı’nı Irak’a demokrasi götürme! parolasıyla başlatmasına rağmen, ABD askerlerinin Ebû Garib Cezaevi’ndeki tutuklulara karşı yaptığı işkencenin ortaya çıkması ABD’nin dünyadaki imajına zarar vermiştir. 3. 1964 yılında İsrail işgal ordularına karşı Yaser Arafat önderliğinde kurulan direniş örgütü aşağıdakilerden hangisidir?

2) FİLİSTİN SORUNU VE ORTA DOĞU’DA BARIŞ GÖRÜŞMELERİ ✎ 14 Mayıs 1948’de İsrail Devleti’nin kurulmasıyla başlayan Arap-İsrail savaşları son-

A) BAAS

B) EOKA

D) FKÖ

C) İntifada

E) İKÖ

rasında, İsrail sınırlarını oldukça genişletmiştir. Arap devletlerinin İsrail’e karşı fazla etkin olamaması Filistin’i kurtarmak amacıyla çeşitli örgütlerin kurulmasına yol açmıştır. Bu örgütlerin içinde 1964’te Yaser Arafat önderliğinde kurulan Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ) en önemlisidir. ✎ Yaser Arafat liderliğinde, Batı Şeria ve Gazze’de bir Filistin Devleti’nin kurulmasına

çalışan FKÖ, 1974’te BM, İslâm Konferansı Örgütü (İKÖ) ve Arap Birliği tarafından Filistinlilerin tek temsilcisi olarak tanınmıştır. ✎ 1987 yılı sonlarında işgal altındaki Filistin topraklarında FKÖ’nün yönlendirmesiyle

“intifada” (harekete geçme) adı verilen ayaklanmalar başlamıştır.

4. “İntifada (Harekete Geçme)” olarak bilinen ve 1987 yılının sonlarında sivil halkın ve Yaser Arafat’ın “küçük generallerim” dediği çocukların başlattıkları ayaklanmalar aşağıdaki ülkelerden hangileri arasında yaşanmıştır?

 İntifada (Harekete Geçme): İsrail’in işgal ettiği topraklarda, sivil halkın ve Yaser

A) İsrail-Lübnan

Arafat’ın “küçük generallerim” dediği çocukların başlattıkları ayaklanmalardır.

B) Filistin-Suriye C) Filistin-İsrail

✎ Filistin’de çocukların tanklara karşı sapanlı mücadelesi ve İsrail’in insan hakları ih-

lalleri dünyada büyük yankı uyandırmış, bu da İsrail’i zor durumda bırakmıştır.

D) İran-Irak E) İsrail-Suriye

✎ 14 Kasım 1988’de Filistin Ulusal Konseyi “Bağımsız Filistin Devleti”nin kurulduğunu

ilan etmiş, 1989’da da Yaser Arafat Filistin Devlet Başkanlığı’na seçilmiştir.

1-B

2-A

3-D

4-C

~ 399 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ İsrail ile Filistin ilk kez 1991’de düzenlenen Madrid Konferansı’nda bir araya gel-

miş; 1993’te FKÖ lideri Yaser Arafat’la İsrail Başbakanı İzak Rabin arasında imzalanan geçici Otonomi Antlaşması (OSLO-I) ile İsrail FKÖ’yü, FKÖ de İsrail’i tanımıştır.

1. 1993 tarihli OSLO-I Antlaşması’yla, I.

☸ Otonomi: Merkezî bir teşkilât içinde kendi kendini idare etme hakkıdır. (Özerklik)

Bağımsız İsrail Devleti’nin kurulması,

II. Özerk Filistin Devleti’nin kurulması, III. Arap-İsrail savaşlarının başlaması gelişmelerinden hangileri yaşanmıştır?

 Bu sürecin bir sonucu olarak, 1994’te Yaser Arafat, İzak Rabin ve İsrail Dışişleri Ba-

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) I, II ve III

kanı Şimon Perez Nobel Barış Ödülü’ne layık görülmüştür.

✎ 4 Mayıs 1994’te ise Arafat ve Rabin, Kahire’de Gazze - Eriha Antlaşması’nı imzala-

mış ve böylece “Filistin Otonomi Dönemi” başlamıştır. ✎ 29 Eylül 1995’te Washington’da bir araya gelen Arafat ve Rabin, Batı Şeria’da Filis-

tin otonomi bölgesinin genişletilmesine yönelik Batı Şeria Antlaşması’nı (OSLO-II) imzalamıştır. ✎ İsrail ile Filistin arasındaki bu barış dönemi, İsrail Başbakanı İzak Rabin’in fanatik

bir Yahudi tarafından öldürülmesi ve Benyamin Netanyahu’nun iktidara gelmesiyle sekteye uğramıştır. ✎ İsrail, 2002 yılında Filistin lideri Arafat’ı Ramallah’taki teşkilât merkezinde kuşatmış

ve onu teslim olmaya zorlamıştır. Aynı yıl içinde İsrail, güvenlik gerekçesiyle Batı Şeria ile arasına büyük bir duvarın inşasına da başlamıştır. ✎ 2004’te İsrail’in Gazze’ye yönelik başlattığı “Refah Operasyonu” adı verilen saldırı-

lar, Yaser Arafat’ın ölümü sonrasında Filistin Devlet Başkanı olan Mahmut Abbas ile İsrail arasında imzalanan ateşkes ile son bulmuştur. ✎ 2007’de İsrail ile Filistin arasında sorunları çözmek amacıyla “Annapolis” toplantı-

sı yapılmış, ancak bu toplantıdan da herhangi bir sonuç alınamamıştır.

2. Orta Doğu’da İsrail-Filistin ilişkilerinin gelişim süreciyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi doğru bir bilgi değildir? A) İsrail ile Filistin ilk kez 1991’de düzenlenen Madrid Konferansı’nda bir araya gelmiştir. B) 1994’te imzalanan Gazze-Eriha Antlaşması ile “Filistin Otonomi Dönemi” başlamıştır. C) İsrail ile Filistin arasındaki barış dönemi Benyamin Netanyahu’nun iktidara gelmesiyle kesintiye uğramıştır. D) 2007’de yapılan Annapolis toplantısıyla İsrail Filistin’in bağımsızlığını resmen tanımıştır. E) İsrail’in 2008’de başlattığı “Dökme Kurşun Operasyonu” sonucunda çoğunluğu sivil yüzlerce insan hayatını kaybetmiştir.

✎ İsrail’in 2008’de Gazze üzerine başlattığı “Dökme Kurşun Operasyonu” sonucunda

çoğunluğu sivil yüzlerce insan hayatını kaybetmiştir. ✎ Ateşkes ilan edilmesine rağmen Filistin sorunu, Orta Doğu’daki önemli sorunlardan

biri olarak günümüzde de devam etmektedir.

3. İsrail Başbakanı İzak Rabin ile Filistin Lideri Yaser Arafat arasında barış süreciyle ilgili olarak görüşmelerin yapılmasında etkili olan dönemin ABD başkanı aşağıdakilerden hangisidir? A) George Bush B) Barack Obama C) Bill Clinton D) Ronald Reagan E) Richard Nixon

İsrail Başbakanı İzak Rabin, ABD Başkanı Bill Clinton ve Filistin Lideri Yaser Arafat

4. Aşağıdaki bölgelerden hangisi İsrail ile Arap devletleri arasında siyasî ve askerî mücadelenin yaşanmasına yol açmıştır? A) Filistin

3) AFGANİSTAN’DAKİ GELİŞMELER

C) İran

B) Irak

D) Kuveyt

E) Cezayir

✎ 1989’da SSCB birliklerinin Afganistan’dan çekilmesinden sonra, Molla Muhammet

Ömer liderliğindeki Taliban (Öğrenciler) grubu, 1996’da Kâbil merkez olmak üzere ülkenin yaklaşık % 70’ini kontrolü altına almıştır.

~ 400 ~

1-B

2-D

3-C

4-A

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ Taliban yönetimine karşı olanlar da Ahmet Şah Mesut liderliğinde ülkenin kuzeyin-

de toplanarak “Kuzey İttifakı” adı altında örgütlenmiştir. ✎ ABD, 11 Eylül 2001’de New York şehrindeki Dünya Ticaret Merkezi (İkiz Kuleler)’ne

ve ABD Savunma Bakanlığı (Pentagon)’na yapılan saldırılardan Afganistan’da bulunan El-Kaide Örgütü’nü sorumlu tutmuştur.

1. Afganistan’da Taliban yönetimine muhalif olanların Ahmet Şah Mesut liderliğinde oluşturduğu örgüte verilen isim aşağıdakilerden hangisidir?

✎ El-Kaide lideri Usame Bin Laden’in kendisine teslim edilmesini isteyen ABD, Tali-

A) ASALA

ban yönetimi olumsuz cevap verince Afganistan’a hava taarruzu başlatmış, Özbek General Raşid Dostum ve Kuzey İttifakı da harekâta karadan destek vermiştir.

B) İntifada

✎ Operasyonlar karşısında çaresiz kalan Taliban yönetimi 2001’de devrilmiş ve Afga-

nistan’da Hamid Karzai liderliğinde yeni bir hükûmet kurulmuştur.

C) BAAS D) Kuzey İttifakı E) Halk Cephesi

✎ Bu hükûmetin ülkede güvenliği sağlamasına destek olmak amacıyla BM Güvenlik

Konseyi tarafından “Uluslararası Güvenlik Destek Gücü” (ISAF) kurulmuştur. ✎ 2002’de Türkiye’nin devraldığı ISAF’ın komutası 2003’te NATO’ya geçmiş, 2004’te

ise komuta tekrar Türkiye’ye verilmiştir. ✎ ISAF, Afgan halkının güvenliğini sağlamanın yanı sıra Taliban ile mücadeleye bugün

de devam etmektedir. 18 Eylül 2005’te yapılan seçimler sonunda kurulan Hamid Karzai Hükûmeti ise henüz ülkede güvenliği tam olarak sağlayamamıştır.

2. ABD’nin 2001’de Afganistan’ı işgal etmesinde, I.

11 Eylül saldırılarının gerçekleştirilmesi,

II. Taliban yönetiminin Irak lideri Saddam Hüseyin ile ittifak yapması,

4) ORTA DOĞU’DA “SU” SORUNU

III. ABD’nin Afganistan’ın yeraltı zenginliklerini ele geçirmek istemesi

✎ “Su Sorunu”, Orta Doğu’da güvenliği ve barışı etkileyen önemli etkenlerden biridir.

durumlarından hangilerinin etkili olduğu savunulabilir?

✎ Bu sorun, su kaynaklarına sahip olma ya da bunlardan daha fazla yararlanma ama-

A) Yalnız I

cıyla yapılan girişimlerden dolayı ortaya çıkmıştır.

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) I, II ve III

✎ Bölgenin önemli su kaynakları Dicle, Fırat, Asi, Şeria ve Nil nehirleri olup, bu nehir-

lerin kaynaklarının ve denizlere döküldükleri yerlerin farklı ülkelerin sınırları içinde yer alması “Su Sorunu”nun büyümesine yol açmıştır. ✎ Türkiye’nin sorunun çözümüne yönelik girişimleri, Suriye’nin olumsuz yaklaşımları

nedeniyle hayata geçirilememiştir. ✎ Türkiye ayrıca, Suriye ve Irak’a 1965’te ortak bir toplantı yapılması teklifinde bu-

lunmuşsa da bu toplantı gerçekleşmemiştir. ✎ 1970’ten itibaren Türkiye’nin GAP (Güneydoğu Anadolu Projesi)’ı uygulamak üze-

re çalışmalara başlaması Suriye ve Irak tarafından tepkiyle karşılanmış, hatta bu iki devlet Türkiye’nin bu projesini engellemek için çalışmalar yapmıştır.

3. Aşağıdaki akarsulardan hangisinin Orta Doğu’da “Su Sorunu”nun yaşanmasında etkisi olduğu savunulamaz? B) Kızılırmak

A) Dicle D) Nil

C) Fırat

E) Asi

✎ Dicle ve Fırat üzerindeki egemenlik haklarından taviz vermeyeceğini vurgulayan ve

sorunu barışçı yollarla çözmeye çalışan Türkiye, 1987’de Şam’da imzalanan “Ekonomik İş Birliği Protokolü” çerçevesinde, Fırat Nehri’nden Suriye’ye saniyede 500 metreküp su bırakmayı kabul etmiştir. ✎ “Su Sorunu”na çözüm yolları arayan Türkiye, ayrıca Fırat ve Dicle’nin suyunun Arap

Yarımadası’na ulaşmasını sağlayacak “Barış Suyu Projesi”ni ortaya atmış ancak yine Suriye’nin uzlaşmaz tutumu nedeniyle bu proje de gerçekleştirilememiştir. ✎ 1990’lı yıllarda Türkiye ile Suriye ve Irak arasında devam eden “Su Sorunu”, 1999-

2001 yılları arasında bölgede kuraklığın da görülmesiyle gerginliği artırmış, Türkiye, projeler yoluyla suyun daha verimli kullanılmasını önerirken, Suriye’nin olumsuz tavrı çözümü engellemiştir.

4. 1970’li yıllardan itibaren Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP)’ni uygulamak üzere çalışmalara başlaması, I.

İran,

II. Irak, III. Suriye devletlerinden hangileri tarafından tepkiyle karşılanmıştır?

H) DÜNYA’DAKİ GELİŞMELER

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

1) BİLİMSEL VE TEKNOLOJİK GELİŞMELER ✎ Günümüzde insanları etkileyen, bilimsel alanda devrim niteliğindeki en önemli ge-

lişme “nanoteknoloji”dir.

1-D

2-A

3-B

4-D

~ 401 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Bu teknolojinin ana teması, bir maddenin en küçük ölçüde kontrolüdür ve yine bu

uzunluk ölçüsünde cihazların üretimidir. Nanoteknoloji; makine yapımında, tıp, elektronik, tarım, fizik, havacılık, uzay araştırmaları, çevre ve enerji üretimi başta olmak üzere birçok alanda yaygın olarak kullanılmaktadır. ✎ Tıp dünyasında yeni bir dönem başlatan 1954’teki ilk başarılı böbrek nakli sonra-

sında organ ve doku nakliyle ilgili çalışmalar 1980 sonrasında hız kazanmıştır. ✎ Bunların içinde dünyada en fazla ilgi çeken çalışma ise 1996’da “Dolly” adı verilen

koyunun kopyalanması olmuştur. Ülkemizde ise 2007 yılında “Oyalı” adı verilen ilk koyun kopyalanmıştır. (Oyalı akciğer enfeksiyonu nedeniyle 2012’de ölmüştür.)

1. Tıptan sanayi ve haberleşmeye; iletişimden askerî teknolojiye; tarımdan inşaat sektörüne kadar pek çok alanda kullanılan küçük elektronik cihazların üretilmesi aşağıdakilerden hangisinin kapsamında değerlendirilmektedir? A) Nanoteknoloji B) Mikrobiyoloji C) Akıllı teknoloji D) Kuantum fiziği E) Elektrik ve elektronik

2. 1980’li yıllardan sonra hızla gelişme gösteren organ ve doku nakli çalışmalarının etkisiyle 2007’de Türkiye’de kopyalanan ilk canlı hayvanın (koyun) adı aşağıdakilerden hangisidir? A) Kınalı (İlk kopyalanan koyun “Dolly”)

(Türkiye’de ilk kopyalanan koyun “Oyalı”)

C) Oyalı

B) Dolly

D) Kıvırcık

E) Sürmeli

✎ Canlıların kopyalanması soyları tükenmekte olan canlı türlerinin soylarının devamı,

doku ve organ nakli ile hastaların tedavi edilmesi imkânı sunmuştur. ✎ 1990’lardan sonra dünyada internet kullanıcı sayısı da hızla artmıştır. ✎ Bu dönemde müzikte ise bateri eşliğinde ve klavye ile yapılan elektronik seslerle

tanışılmış, ABD’li pop yıldızları Madonna ve Michael Jackson bu türün öncülüğünü yapmışlardır. Ayrıca CD ve DVD kullanımı müzik ve sinema sektöründe son derece önemli bir yer işgal etmiştir. ✎ Askerî teknolojide “komuta hiyerarşisi” yerine “ağ kurgusu” öne çıkmıştır. Küresel

hedef bulma sistemi, lazer tarayıcılar, dijital iletişim, yerleşik bilgisayarlar vb. üstün teknolojiler gelişmiştir. ✎ 1993’te Ant Dağları’nda dünyanın en eski dinozor kalıntılarına rastlanmıştır.

3. Küreselleşmenin, I.

bilim,

II. sanat, III. ekonomi alanlarından hangilerinde etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

✎ Bu dönemde ABD ve SSCB ortak uzay araştırmaları yapmaya başlamıştır. 1990’da

Venüs yüzeyine inilerek araştırmalar yapılmış, 1994’te ise Venüs yüzeyinin haritası çıkarılmıştır. ✎ Günümüzde özellikle Mars gezegeni üzerinde çalışmalar artmıştır. En son ABD’ye

ait Anka Kuşu (Phoenix) adlı uzay aracı 26 Mayıs 2008’de Mars toprağında hayat iziyle ilgili delil aramak amacıyla gönderilmiş ve 90 gün boyunca inceleme yaparak dünyaya çok önemli bilgiler göndermiştir. ✎ 1998’de bütün devletlerin uzay araştırmalarında kullanabileceği bir “Uluslararası

Uzay İstasyonu”nun inşasına başlanmıştır. ✎ Bu gelişmelerin dışında, 1986’daki Çernobil kazası çevre sorunlarına duyarlılığı ar-

tırmış, ABD ve Batı Avrupa ülkeleri; yağ kullanımını azaltmak, çöpleri yeniden işlemek, su ve enerji tüketiminde tutumlu davranılmasını sağlamak için “Yeşil Dostu” politikalar izlemeye başlamışlardır. ✎ Mimarlık alanındaki gelişmeler de doğa dostu, çevreye zarar vermeyen kendine

yeterli yapılarla “Yeşil Mimarlık” adı verilen yeni bir anlayışı ortaya çıkarmıştır.

4. Aşağıdakilerden hangisi küreselleşmenin etkisiyle ortaya çıkan gelişmelerden biri değildir? A) Uluslararası spor organizasyonlarının düzenlenmesi B) İnternet kullanımının yaygınlaşması C) Uzay ve tıp alanlarındaki çalışmaların gelişmesi D) Terör faaliyetlerinin azalması E) Devletlerarası diplomatik ve kültürel ilişkilerin gelişmesi

✎ 1980’lerden sonra spor alanında “spor bilimi” önem kazanmaya başlamış, sporcu-

lara yönelik birçok alanda bilimsel gelişmelerin kullanılması bu dönemde çok sayıda dünya ve olimpiyat rekorlarının kırılmasında etkili olmuştur.

~ 402 ~

1-A

2-C

3-E

4-D

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

2) KÜRESELLEŞME VE ETKİLERİ ✎ Küreselleşme, en yalın anlamıyla “endüstriyel genişlemeye ve kitle iletişim araçla-

✎ Bilim ve teknolojideki hızlı gelişmeler, toplumları rekabete itmiş, bu gelişmeyle bir-

1. Avrupa devletleri Rusya’nın Orta Asya’nın zengin enerji kaynakları üzerindeki etkisini azaltmak amacıyla aşağıdaki ülkelerin hangileri üzerinde bir enerji koridoru oluşturma politikası izlemiştir?

likte yeni haberleşme araçları hayata geçerek iletişim imkânları yaygınlaşmıştır.

A) Ermenistan-Azerbaycan-Gürcistan

rının yaygınlaşmasına paralel olarak siyasî, kültürel ve ekonomik düzeydeki çok yönlü toplumsal ilişkilerin dünya çapında yaygınlaşması” olarak tanımlanmaktadır.

✎ Özellikle uydu teknolojisi sayesinde dünyanın en ücra köşesindeki bir toplumun

varlığından, kültüründen haberdar olma imkânı elde edilmiştir. ✎ Küreselleşmeyle birlikte ekonomik yönden ülkelerin önemli bir kısmı birbiriyle bü-

tünleşmeye başlamıştır. Ayrıca sinema, müzik, spor, sanat vb. birçok faaliyet uluslararası bir boyut kazanmış, dünya şampiyonaları ve olimpiyat oyunlarının yapıldığı ülkelere giden milyonlarca insanın sağladığı ekonomik gelir ve canlı yayınlarla elde edilen reklam imkânı sporun önemini bir kat daha artırmıştır.

İ) DEĞİŞEN DÜNYA VE TÜRK DIŞ POLİTİKASI ✎ SSCB’nin dağılması ve iki kutuplu dünya düzeninin yıkılmasıyla Türkiye’nin temel

dış politikasında büyük bir değişim yaşanmıştır. ✎ Coğrafî konumu itibariyle dünyanın en istikrarsız üç bölgesindeki (Balkanlar, Kaf-

kaslar, Orta Doğu) gelişmelerden etkilenen Türkiye, dış politikada barış ve refah içinde istikrarlı, iş birliğine dayalı bölgesel ve uluslararası bir ortam meydana getirmeyi hedeflemiştir.

B) Türkiye-Ermenistan-Azerbaycan C) Türkmenistan-Türkiye-Gürcistan D) Azerbaycan-Gürcistan-Türkiye E) Ermenistan-Türkmenistan-Türkiye

2. Türkiye “Mavi Akım” projesini aşağıdaki devletlerin hangisiyle gerçekleştirmiştir? A) Rusya B) Ermenistan C) Türkmenistan D) Gürcistan E) Azerbaycan

1) TÜRKİYE-RUSYA FEDERASYONU İLİŞKİLERİ ✎ SSCB’nin dağılmasından sonra eski gücünü tekrar kazanmak isteyen Rusya Fede-

rasyonu Doğu Avrupa’yı Batılı ülkelerin etkisine bırakmak zorunda kalmış, kendisine de hareket sahası olarak Kafkasya ve Orta Asya bölgeleri kalmıştır. ✎ Öte yandan Türkiye’nin Orta Asya Türk cumhuriyetleri ve diğer Türk topluluklarıyla

yakından ilgilenmesi Rusya’nın bölgedeki etkinliğinin azalmasına neden olmuştur. ✎ Avrupa devletleri, Rusya’nın Orta Asya’nın zengin enerji kaynakları üzerindeki etki-

sini azaltmak amacıyla Azerbaycan-Gürcistan-Türkiye üzerinden bir enerji koridoru oluşturma politikası izlemiş, böylece Türkiye’nin bölgedeki önemi artmıştır. ✎ 2000’li yıllardan itibaren Türkiye-Rusya ilişkileri hızlı bir şekilde gelişme göstermiş,

3. Rusya, İran ve Ermenistan’ın aralarında bir dostluk antlaşması imzalanmalarının Azerbaycan’ı aşağıdaki ülkelerden hangilerine yakınlaştırdığı savunulabilir? A) Gürcistan-Türkmenistan B) Türkiye-Özbekistan C) Kırgızistan-Türkmenistan D) Tacikistan-Gürcistan E) Türkiye-Gürcistan

son dönemlerde Rusya, Türkiye’nin en fazla ihracat yaptığı ülke hâline gelmiştir. ✎ Özellikle Rus doğal gazının Karadeniz’in altından döşenecek bir boru hattı ile Sam-

sun’a ulaşmasını sağlayacak Mavi Akım Projesi, Türkiye-Rusya ilişkilerinde bir dönüm noktası olmuştur.

2) TÜRKİYE’NİN KAFKASYA VE ORTA ASYA POLİTİKASI ✎ Türkiye, siyasî açıdan Kafkasya’daki yeni bağımsız cumhuriyetleri desteklemiş ve

toprak bütünlüklerini korumasına öncelik vererek ekonomik açıdan da bölge ülkeleriyle ticarî ilişkileri geliştirmeyi amaçlamıştır. Türkiye, Kafkasya’da siyasî, ekonomik ve güvenlik boyutu olan bir politika izlemiştir. ✎ Türkiye ve Azerbaycan’ın birçok konuda ortak çıkarlara sahip olması iki ülkeyi ya-

kınlaştırmıştır. Özelikle Dağlık Karabağ sorununda Türkiye’nin Azerbaycan’ın yanında yer alması Türk-Azeri ilişkilerini daha da geliştirmiştir.

4. Boru hattı projeleri içinde ilk kez gündeme gelen ve Azerbaycan petrollerinin taşınması amacıyla 2002’de yapımına başlanıp 2005’te tamamlanan proje aşağıdakilerden hangisidir? A) Kerkük-Yumurtalık Boru Hattı B) Bakü-Tiflis-Ceyhan Boru Hattı C) Trans-Hazar Boru Hattı D) Mavi Akım Boru Hattı E) Güney Kafkasya Boru Hattı

✎ Azerbaycan petrollerinin taşınması amacıyla 2002’de yapımına başlanan “Bakü-

Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı”, boru hattı projeleri içinde ilk kez gündeme gelmiş ve 2005’te tamamlanmıştır.

1-D

2-A

3-E

4-B

~ 403 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Bunun dışında Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı ile paralel olarak geliştirilen

Güney Kafkasya Boru Hattı ile de Azerbaycan doğal gazının Şah Deniz Projesi’yle Gürcistan ve Türkiye üzerinden dünyaya pazarlanması hedeflenmektedir. ✎ Trans-Hazar Boru Hattı (THB) Projesi ile Türkmenistan doğal gazının Türkiye üze-

1. Aşağıdakilerden hangisi Türkmenistan doğal gazının Türkiye üzerinden Avrupa’ya taşınması amacıyla geliştirilmiştir?

rinden Avrupa’ya taşınması amaçlanmakta olup, bu konuda Aşkabat ile yapılan müzakerelerin sonuna gelinmiştir.

A) Trans-Hazar Boru Hattı B) Mavi Akım Boru Hattı

✎ Ortak kültürel ve tarihî bağları olan Gürcistan ile Türkiye arasındaki ilişkiler, Hazar

C) Bakü-Tiflis-Ceyhan Boru Hattı

enerji kaynaklarının Batı’ya açılma projeleri ile hem ekonomik hem de siyasi olarak gelişmiştir.

D) Güney Kafkasya Boru Hattı E) Kerkük-Yumurtalık Boru Hattı

✎ Türkiye Ermenistan ile ilişkilerini geliştirmek amacıyla ise kuruluşunda öncü olduğu

Karadeniz Ekonomik İş Birliği Teşkilâtı (KEİ)’na üye olarak davet etmiştir. Ancak Türkiye, 1915 olaylarını sürekli gündemde tutması ve Azerbaycan topraklarından çekilmemesi nedeniyle bu devlete kara sınırını kapatarak kısmî ambargo uygulamıştır.

☸ Karadeniz Ekonomik İş Birliği Teşkilâtı (KEİ) (1992) ✎ 25 Haziran 1992 tarihinde Türkiye’nin öncülüğünde İstanbul’da düzenlenen Zirve

2. 25 Haziran 1992’de Türkiye’nin öncülüğünde, üye devletlerin ekonomik, bilimsel ve teknolojik ilişkileri geliştirmelerini sağlamak ve Karadeniz’in barış, iş birliği ve refah bölgesi hâline gelmesini sağlamak amacıyla kurulan teşkilât aşağıdakilerden hangisidir?

Toplantısı’nda imzalanan antlaşma ile kurulmuştur.

A) TİKA

✎ Teşkilâtın temel amacı; üye devletlerin coğrafî yakınlıklarından ve ekonomilerinin

birbirlerini tamamlayıcı özelliklerinden yararlanılarak, ekonomik, bilimsel ve teknolojik ilişkileri geliştirmelerini sağlamak ve Karadeniz’in bir barış, iş birliği ve refah bölgesi hâline gelmesini sağlamaktır. KEİ ayrıca, hükûmetler dışında parlamenterler, özel sektör ve belediyeler arasında iş birliği için de çalışmalar yapmaktadır. ✎ Teşkilât bünyesinde sürekli İstanbul’da bulunan Uluslararası Daimi Sekretarya ku-

rulmuştur. KEİ’nin finansal birimi ise Karadeniz Ticaret ve Kalkınma Bankası’dır.

B) TÜİK

C) KEİ

E) TÜBA

D) TEMA

3. Aşağıdaki ülkelerden hangisi Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü (KEİ)’ne üye değildir? A) Gürcistan

B) Litvanya

C) Türkiye

D) Sırbistan E) Ermenistan

KARADENİZ EKONOMİK İŞ BİRLİĞİ TEŞKİLÂTI

4.

ÜYE ÜLKELER

GÖZLEMCİ ÜLKELER

I.

Türkiye,

II. Ukrayna, III. Yunanistan

 Arnavutluk

 Almanya

 Azerbaycan

 ABD

Yukarıdakilerden hangileri Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilâtı (KEİ)’na üye ülkeler arasındadır?

 Bulgaristan

 Avusturya

A) Yalnız I

 Ermenistan

 Beyaz Rusya

 Gürcistan

 Çek Cumhuriyeti

 Moldova

 Fransa

 Romanya

 Hırvatistan

 Rusya

 İsrail

 Türkiye

 İtalya

 Ukrayna

 Mısır

 Yunanistan

 Polonya

 Sırbistan

 Slovakya

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

5. Aşağıdaki ülkelerden hangisi Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü (KEİ)’nde yer alan gözlemci devletlerden biri değildir? A) İsrail

B) Tunus D) Lübnan

C) Almanya E) Hırvatistan

 Tunus 1-A

~ 404 ~

2-C

3-B

4-E

5-D

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

☸ Türk Kültürü ve Sanatları Ortak Yönetimi (TÜRKSOY) (1993) ✎ 12 Temmuz 1993 tarihinde Azerbaycan, Kazakistan, Gürcistan, Özbekistan, Türk-

menistan ve Türkiye kültür bakanları tarafından Alma Ata’da kurulmuştur. ✎ Temel amacı; Türk dili konuşan ülkeler arasında bilim, kültür ve sanat alanlarında

iş birliği sağlamak ve bu alanlarda çalışmalar yapmaktır. ✎ Örgütün genel merkezi Ankara, resmî dili ise Türkçedir. ✎ 2009’da adı “Uluslararası Türk Kültürü Teşkilâtı” olarak değiştirilen TÜKSOY’un gü-

nümüzde 14 üyesi bulunmaktadır.

1.  1993’te Alma Ata’da kurulmuştur.  Genel merkezi Ankara, resmî dili Türkçedir.  Türk dili konuşan ülkeler arasında bilim, kültür ve sanat alanlarındaki çalışmaların geliştirilmesini amaçlar. Yukarıda özellikleri verilen kurumsal yapı aşağıdakilerden hangisidir? A) Karadeniz Ekonomik İş Birliği Örgütü

☸ Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) (1993)

B) Türk Kültürü ve Sanatları Ortak Yönetimi

✎ 1993 yılında kurulan TÜBA, tüzel kişiliği olan, bilimsel, idarî ve malî özerkliğe sahip

C) Türkiye Bilimler Akademisi

bir kurum olup 1994 yılında çalışmalarına başlamıştır. ✎ TÜBA’nın başlıca görevleri; Türkiye’deki bilim adamları ve araştırmacıların toplum-

sal statülerini ve yaşam düzeylerini korumak, bilimsel araştırmaları özendirmek, toplumda bilimsel düşüncenin yayılmasını sağlamak, gençleri araştırma alanlarına yönlendirmek ve araştırma standartlarını uluslararası düzeye çıkarmaktır.

3) TÜRKİYE’NİN ORTA DOĞU POLİTİKASI ✎ Türkiye, günümüzde Orta Doğu’daki karışıklık ve çatışmalardan son derece olum-

suz etkilenmekte ve Orta Doğu’da kalıcı barış, refah ve huzur ortamının sağlanması için yapılan çalışmalara katkıda bulunmaktadır. ✎ Türkiye, 1990’da Basra Körfezi ve Irak’ta meydana gelen gelişmelerde askerî mü-

dahaleye destek vermiş, Irak’a uygulanan ambargodan olumsuz etkilenmiştir. Ayrıca 2003’te ABD liderliğinde Irak’a askerî müdahale yapılmasıyla Irak’ta bir otorite boşluğu oluşmuş, Kuzey Irak’tan Türkiye’ye yönelik terör olaylarını tetiklemiştir.

D) Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu E) Türk İş Birliği ve Kalkınma Ajansı

2. Türkiye’deki bilim adamları ve araştırmacıların toplumsal statülerini korumak, bilimsel araştırmaları özendirmek, toplumda bilimsel düşüncenin yayılmasını sağlamak ve araştırma standartlarını uluslararası düzeye çıkarmak gibi amaçlarla 1993 yılında bilimsel, idarî ve malî özerkliğe sahip bir kuruluş olarak kurulan teşkilât aşağıdakilerden hangisidir? A) TÜBA

B) TÜİK

D) TÜRKSOY

C) Türk Ofis E) TİKA

✎ Türkiye ile Suriye arasındaki “Su Sorunu” ve Suriye’nin Türkiye’ye yönelik terör faa-

liyetlerine destek vermesi 1990’lı yıllarda iki ülke ilişkilerini bozmuştur. 2000’li yıllarda ise Suriye’nin politikasında görülen değişim iki ülke arasındaki ilişkilerin normalleşmesini sağlamıştır. ✎ Türkiye-İran ilişkileri, 1990’lı yıllarda İran’ın terör olaylarına destek vermesi ve Orta

Asya cumhuriyetlerindeki enerji nakil hatlarının kendi topraklarından geçmesini istemesi nedeniyle gerginleşmiştir. 2000’li yıllarda İran’ın Türkiye’ye yönelik teröre desteğini kesmesi ve ABD’nin İran’a yönelik politikalarına Türkiye’nin destek vermemesi ilişkilerin düzelmesini sağlamıştır. Öte yandan İran ve Türkmenistan doğal gazlarının Türkiye üzerinden Batı ülkelerine ulaştırılması için anlaşmalar yapılması da ilişkilerin gelişmesinde etkili olmuştur. ✎ Türkiye-İsrail ilişkileri ise 1991’den itibaren karşılıklı iş birliği çerçevesinde gelişme-

ye devam etmiştir. Ancak 2000’li yıllarda İsrail’in Filistin’e yönelik saldırıları ve İsrail’in Kuzey Irak’taki oluşumu desteklemesi, Türkiye-İsrail ilişkilerini bozmuştur.

3. Türkiye’nin Orta Doğu devletleriyle ilişkilerinin gerginleşmesinde, I.

Su Sorunu,

II. Mavi Marmara Gemisi Olayı, III. FIR Hattı Sorunu konularından hangilerinin etkili olduğu savunulamaz? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

✎ 2004’ten sonra ilişkiler kısmen düzelmeye başladıysa da istenilen düzeyde değildir.

Özellikle yakın bir dönemde Gazze’ye yardım malzemesi götüren Mavi Marmara Gemisi’nin uluslararası sularda İsrail askerleri tarafından basılması ve 9 Türk vatandaşının öldürülmesi, Türkiye-İsrail ilişkilerini kopma noktasına getirmiştir.

4) TÜRKİYE’NİN BALKAN POLİTİKASI ✎ Türkiye, Balkan ülkeleri arasında barış içinde birlikte yaşamaya dayalı bir ortamın

oluşturulmasına önem vermiştir. Bunun için Balkanlar’da istikrar ve güvenliği sağlamaya yönelik bütün faaliyetlere katkı sağlamış, BM ve NATO’nun Balkanlar’da oluşturduğu barış gücü içinde görev almıştır.

4. Türkiye’nin aşağıdaki kaynaklardan hangisine sahip olması Orta Doğu’daki devletlere karşı önemini artırmıştır? A) Bor

1-B

C) Doğalgaz

B) Petrol

D) Kömür

2-A

E) Su

3-C

4-E

~ 405 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Türkiye Boşnaklara yönelik saldırıların durdurulması için BM, NATO, Avrupa Gü-

venlik ve İş Birliği Teşkilâtı (AGİT), İKÖ ve Avrupa Konseyi gibi tüm uluslararası örgütleri harekete geçirmiş; NATO’nun Kosova harekâtında, Makedonya’nın bağımsızlık mücadelesinde ve Arnavutluk’taki iç karışıklıklarda aktif olarak rol almıştır. ✎ Türkiye-Bulgaristan ilişkileri, 1980-1990 yılları arasında Bulgaristan’ın Türk azınlığa

karşı uygulamaya koyduğu asimilasyon politikası nedeniyle gerginleşmiştir.

1. Türkiye’nin 1995-1996’da Yunanistan’la “Kardak Kayalıkları” yüzünden yaşadığı kriz, hangi ülkenin arabuluculuk yapmasıyla sona ermiştir? A) ABD

B) Almanya

D) Rusya

✎ Bulgaristan’ın uzlaşmaz tutumu nedeniyle Türkiye, sorunu uluslararası platforma

C) İngiltere

E) Fransa

taşımış; Helsinki İzleme Komitesi, Milletlerarası Af Örgütü, Avrupa Konseyi ve İslâm Konferansı Örgütü’nün konu ile yakından ilgilenmeleri sağlanmıştır. ✎ Ancak Bulgaristan bu kuruluşların da uyarılarına kulak asmayınca, Türkiye 1989’da

soydaşlarımızı kabule hazır olduğunu açıklamış ve 300 bin soydaşımız Türkiye’ye göç etmiştir. ✎ İlişkilerdeki bu gergin durum 1989’da Cumhurbaşkanı Jivkov’un iktidardan uzaklaş-

masına kadar devam etmiş, yeni Devlet Başkanı Mladenov’un soydaşlarımıza yönelik bu uygulamalardan vazgeçildiğini açıklamasıyla sorun çözülmüştür. ✎ Türkiye-Yunanistan ilişkileri ise 1990 sonrası Yunanistan’ın Türkiye’ye yönelik terör

faaliyetlerine destek olması nedeniyle olumsuz etkilenmiştir. Ayrıca Yunanistan’ın, Türkiye’nin AB’ye tam üyeliğini veto etmesi ilişkileri daha da gerginleştirmiş, hatta 1996’da Kardak Kayalıkları yüzünden iki ülke savaşın eşiğine kadar gelmiştir.

2. Türkiye-Yunanistan ilişkilerinde, I.

Yunanistan’ın petrol arama ruhsat alanını genişletmesi,

II. Rodop’ta Türklere yönelik saldırıların artması, III. Dr. Sadık Ahmet’in “Türk” kelimesini kullandığı için cezalandırılması gelişmelerinden hangileri “Batı Trakya” sorunuyla ilgilidir? A) Yalnız I

 Kardak Kayalıkları Sorunu, ABD’nin arabuluculuğu ve Yunanistan’ın geri adım at-

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

masıyla çözülebilmiştir. ✎ Türkiye ile Yunanistan arasında yıllardır süren Batı Trakya sorunu bu dönemde de

devam etmiştir. Yunanistan’ın Batı Trakya’da yaşayan Türklerin haklarına kısıtlama getirmesi, 26 Ocak 1990’da Batı Trakya Türkleri liderlerinden Dr. Sadık Ahmet’in “Türk” kelimesini kullandığı için cezalandırılması ve Rodop’ta Türklere yönelik saldırılar Türkiye’nin Yunanistan ile diplomatik ilişkilerini kesmesine yol açmıştır. ✎ Öte yandan uluslararası kuruluşların yoğun baskısı ile 1995’ten sonra Yunanistan’ın

azınlık politikasında önemli değişiklikler olmuştur. Bunun sonucunda iki ülke arasındaki ilişkilerde yumuşama olmuş, hatta Yunanistan 1999 Helsinki Zirvesi’nde Türkiye’nin AB’ye adaylığına olumlu bakmıştır. ✎ Türkiye ile Yunanistan arasında yıllardır devam eden sorunlardan biri de “Kıbrıs

Sorunu”dur. 1992 sonlarına kadar yapılan görüşmelerde bir çözüm sağlanamayan Kıbrıs Sorunu’na, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY)’nin AB’ye yaptığı tam üyelik başvurusunun kabul edilmesiyle AB müdahil olmuştur.

3. Kıbrıs Sorunu’nun çözümü için sunduğu planda “Kıbrıs Cumhuriyeti” adı ile bir devletin kurulmasını öngören Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri aşağıdakilerden hangisidir? A) Kurt Waldheim B) Kofi Annan C) Gladwyn Jebb D) Ban Ki-Moon E) Trygue Lie

✎ Kıbrıs Sorunu’nun çözümüne yönelik en önemli gelişme ise, Birleşmiş Milletler Ge-

nel Sekreteri Kofi Annan’ın hazırladığı plandır.

 Annan Planı’na göre;  Birleşik Kıbrıs Cumhuriyeti kurulacak ve bakanlıkların en az 1/3’ü Türk olacak,  Devlet başkanlığı ve başbakanlık makamları 10 ayda bir dönüşümlü olarak değişecekti.

✎ 2004’te referanduma sunulan Annan Planı’na Türkler (% 65) ‘evet’ derken, Rumlar

(% 76) ‘hayır’ demişlerdir. Ancak GKRY ‘hayır’ oyu kullanmasına rağmen 1 Mayıs 2004’te AB’ye tam üye olmuş ve bu gelişme ile Kıbrıs, AB ile Türkiye arasında bir sorun hâline gelmiştir.

4. Aşağıdakilerden hangisi, BM Genel Sekreteri Kofi Annan’ın Kıbrıs Sorunu’nun çözümü için taraflara sunduğu planda yer alan konulardan biridir? A) Güney Kıbrıs Rum Kesimi’nin Avrupa Birliği’ne tam üye olması B) Lokmacı sınır kapısının açılması C) Bağımsız ve birleşik bir Kıbrıs Cumhuriyeti’nin kurulması D) Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin Avrupa Birliği’ne üye olması E) Kıbrıs sorununun çözümünün Avrupa Birliği İle Türkiye’ye bırakılması

 Annan Planı’nın Türkiye ve KKTC açısından en önemli faydası çözüm isteyen tarafın Türkler olduğunu dünya kamuoyuna duyurmasıdır. 1-A

~ 406 ~

2-D

3-B

4-C

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

J) KIZILAY’IN YURT DIŞI YARDIM FAALİYETLERİ 1.

YIL

YER

GERÇEKLEŞTİRİLEN FAALİYET

2005

Endonezya, Tayland ve Sri Lanka

2005

Pakistan

2006

Lübnan

2006

Sudan

2007

Irak

2004 yılı sonunda Güney Asya’daki tsunami felâketine insanî yardım gönderilmiştir. 2005’te meydana gelen depremden hemen sonra insanî yardım gönderilmiştir. İsrail’in Lübnan’a yaptığı askerî operasyonlar sonrasında insanî yardım malzemesi gönderilmiştir. Kamplardaki ağır koşullar ve sağlık hizmetlerindeki yetersizlik nedeniyle insanî yardım yapılmıştır. Irak’ın Telafer kentinde gerçekleşen patlamadan sonra bölgeye insanî yardım yapılmıştır.

2008

Gürcistan

2008

Filistin

 Yurt içinde ve yurt dışında acil ihtiyacı olan insanlara en kısa süre içinde yardım ulaştırma amacı taşır.  Temel ihtiyaçların yanı sıra sağlık ve eğitim alanlarında da yardım çalışmaları gerçekleştirir. Yukarıda özellikleri verilen kurum aşağıdakilerden hangisidir? A) Yeşilay

B) TİKA

D) Darüşşafaka

C) Kızılay

E) TEMA

Savaş sonrasında insanî yardım yapılmıştır. İsrail’in Gazze şeridindeki askerî operasyonlar nedeniyle insanî yardım yapılmıştır. 2. TSK, 1950 Kore Savaşı’ndan sonra yurt dışındaki ilk görevini aşağıdaki bölgelerden hangisinde gerçekleştirmiştir?

K) TÜRK ORDUSU VE DÜNYA BARIŞINA KATKILARI ✎ Türkiye dünya barışını korumak ve barışa katkı sağlamak amacıyla BM, NATO ve AB

liderliğindeki çeşitli uygulama harekâtlarına barış gücü olarak katılmıştır.

A) Afganistan B) Bosna-Hersek C) Arnavutluk D) Somali E) Kosova

GÖREV YERİ

YILI

Kore (ilk)

1950-1953

Somali

1993-1994

Bosna-Hersek

1993-1995

Bosna-Hersek

1995-1996

Bosna-Hersek (Adriyatik Denizi)

1992-1996

Arnavutluk

1997

Arnavutluk

1999

Kosova

1999

Kosova

1999-

Afganistan

2002-

Bosna-Hersek

2004

Lübnan

2006

ALDIĞI GÖREVLER BM Kuvvetleri’ne bir tugay asker göndererek katılmış, böylece Türkiye Cumhuriyeti tarihinde ilk kez yurt dışına asker yollanmıştır. BM’nin oluşturduğu Barış Gücü’ne insanî yardım amaçlı katkı sağlanmıştır. BM’nin insanî yardım için emniyetli bölgeler oluşturulması amacıyla kurduğu Koruma Kuvvetine katkı sağlanmıştır. NATO’nun oluşturduğu Uygulama/İstikrar Kuvveti’ne katkı sağlamaktadır. Bosna Savaşı’nda NATO’nun oluşturduğu görev kuvvetine katkı sağlanmıştır. Arnavutluk’ta insanî yardımın güvenle dağıtılabilmesi için BM kararı ile oluşturulan çok uluslu birliğe katılmıştır. Makedonya ve Arnavutluk’taki mültecilere yardım etmek için oluşturulan İnsanî Yardım Kuvveti’ne katılmıştır. Kosova krizi sırasında NATO’nun başlattığı hava harekâtına katılmıştır. NATO’nun oluşturduğu Çok Uluslu Güney Görev Kuvveti’ne katkısını sürdürmektedir. BM Güvenlik Konseyi tarafından oluşturulan Uluslararası Güvenlik Yardım Kuvveti’ne katkıda bulunmaya devam etmektedir. BM’nin oluşturduğu Koruma Kuvveti, NATO’nun oluşturduğu Uygulama ve İstikrar Kuvvetleri ile AB liderliğinde oluşturulan İstikrar Harekâtı’na Saraybosna’da katkı sağlamaktadır. BM Güvenlik Konseyi tarafından oluşturulan Lübnan Geçici Güvenlik Gücü’ne katkısı sürmektedir.

3. Türkiye, Atatürk’ün “Yurtta barış, dünyada barış” ilkesi doğrultusunda Birleşmiş Milletler’in aldığı kararlara uymuştur. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’nin Birleşmiş Milletler’in kararına uyarak asker gönderdiği ülkelerden biri değildir? A) Vietnam

B) Somali

D) Kosova

C) Kore

E) Afganistan

4. TSK dünya barışına katkı sağlamak amacıyla, I.

Somali,

II. Lübnan, III. Afganistan bölgelerinden hangilerinde uluslararası askerî güçlere bağlı olarak görev almıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

1-C

2-D

C) I ve II

E) I, II ve III

3-A

4-E

~ 407 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

L) 1980 SONRASI TÜRKİYE 1) SİYASÎ GELİŞMELER ✎ 1983 yılında yapılan seçimler sonucunda Turgut Özal liderliğindeki Anavatan Parti-

si (ANAP) iktidara gelmiştir. ✎ Türkiye bu dönemde dünyaya açılma konusunda önemli adımlar atarak AB’ye tam

üyelik başvurusunda bulunmuştur. Ayrıca 12 Eylül Askerî Müdahalesi ile siyaset yasağı getirilen Süleyman Demirel, Bülent Ecevit, Necmettin Erbakan ve Alparslan Türkeş’in yasakları da kaldırılmıştır. ✎ ANAP 1987 Genel Seçimleri’nde tekrar birinci parti olmuştur.

1. 12 Eylül Askerî Müdahalesi’nden sonra yapılan ilk genel seçim olan 1983 yılı seçimlerinde Turgut Özal’ın liderliğinde tek başına iktidara gelen siyasî parti aşağıdakilerden hangisidir? A) Anavatan Partisi (ANAP) B) Doğru Yol Partisi (DYP) C) Demokratik Sol Parti (DSP) D) Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) E) Liberal Demokrat Parti (LDP)

✎ 31 Ekim 1989’da Turgut Özal TBMM kararıyla cumhurbaşkanı seçilmiş, Özal’ın yeri-

ne Yıldırım Akbulut başbakan olmuştur.

2. Türkiye Cumhuriyeti’nin 8., aynı zamanda Mustafa Kemal Atatürk’ten sonra görevi başında hayatını kaybeden tek cumhurbaşkanı aşağıdakilerden hangisidir? A) Cemal Gürsel B) Süleyman Demirel C) Fahri Korutürk D) Cevdet Sunay E) Turgut Özal Turgut ÖZAL

Yıldırım AKBULUT

✎ 1991 seçimlerini kazanan Doğru Yol Partisi lideri Süleyman Demirel, Sosyal Demok-

rat Halkçı Parti (SHP) ile birlikte DYP-SHP Koalisyon Hükûmeti’ni kurmuştur. ✎ Turgut Özal’ın 1993’te ölümü üzerine Süleyman Demirel cumhurbaşkanı olmuştur.

 1993’te ölen Turgut Özal, Mustafa Kemal Atatürk’ten sonra görevi başında hayatını kaybeden tek cumhurbaşkanımızdır.

3. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kadın başbakanı aşağıdakilerden hangisidir? A) Türkân Akyol B) Tansu Çiller C) Nimet Çubukçu

✎ Süleyman Demirel’in yerine DYP genel başkanlığına Tansu Çiller getirilmiştir.

D) Meral Akşener E) Rahşan Ecevit

 Tansu Çiller Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kadın başbakanıdır.

4. Avrupa Birliği (AB) ile 1995 yılında Gümrük Birliği Antlaşması’nın imzalanmasında aşağıdaki siyasetçilerden hangisinin etkisi olmuştur? A) Bülent Ecevit B) Kenan Evren C) Tansu Çiller D) Yıldırım Akbulut Süleyman DEMİREL

Tansu ÇİLLER

E) Süleyman Demirel

✎ Çiller Dönemi’nde AB standartlarına uyum sağlamak amacıyla 1995’te anayasada

siyasî partilerle ilgili bazı yasaklar kaldırılmış, ayrıca AB ile “Gümrük Birliği Antlaşması” imzalanmıştır.

~ 408 ~

1-A

2-E

3-B

4-C

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ 1995-2001 yılları arasında Türkiye’yi Necmettin Erbakan, Mesut Yılmaz ve Bülent

Ecevit başbakanlığındaki koalisyon hükûmetleri yönetmiş, bu dönemde Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne tam üyeliğini sağlamak için önemli çalışmalar yapılmıştır. Nitekim hazırlanan “Ulusal Program” çerçevesinde AB’ye uyum yasaları çıkarılması bunlardan en önemlisidir. ✎ Mayıs 2000’de Anayasa Mahkemesi Başkanı Ahmet Necdet Sezer cumhurbaşkanı

seçilmiştir. ✎ 2002, 2007 ve 2011’de yapılan seçimlerde tek başına iktidara gelen Adalet ve Kal-

kınma Partisi (AKP)’nin kurduğu hükûmet hâlâ ülkeyi yönetmektedir. ✎ 2007’de görev süresi dolan Ahmet Necdet Sezer’in yerine Abdullah Gül cumhur-

1. Türkiye’de 1995-2001 yılları arasında yönetimde etkili olan koalisyon hükûmetleri döneminde hazırlanan “Ulusal Program” aşağıdaki kuruluşlardan hangisine uyum sağlamaya yöneliktir? A) Uluslararası Para Fonu (IMF) B) Birleşmiş Milletler (BM) C) Kuzey Atlantik Paktı (NATO) D) Avrupa Birliği (AB) E) Türk İşbirliği ve Kalkınma Ajansı (TİKA)

başkanı seçilmiş olup, hâlen görevini sürdürmektedir.

2. 2006 yılında ilk kez Nobel Edebiyat Ödülü’nü alarak edebiyat alanında uluslararası başarı elde eden ünlü yazarımız aşağıdakilerden hangisidir? A) Elif Şafak B) Orhan Pamuk C) Yaşar Kemal Ahmet Necdet SEZER

Abdullah GÜL

D) Tuna Kiremitçi E) Ataol Behramoğlu

2) SOSYO-KÜLTÜREL VE SANATSAL GELİŞMELER ✎ Köyden kente göç sonucunda 1980’lerde % 50 olan şehirli nüfus oranı 2007 yılında

% 70’lere çıkmıştır. Bu göç hareketinde özellikle tarımda makineleşme ve sanayileşmeyle birlikte iş gücüne duyulan ihtiyacın artması önemli faktörlerdir. ✎ Bu dönemde arabesk müzik Orhan Gencebay, Müslüm Gürses ve Ferdi Tayfur ile

geniş kitlelere ulaşmış, ayrıca arabesk tarzı sinema da gelişmiştir. ✎ Türk Pop Müziği ise Sezen Aksu, Erol Evgin, Barış Manço gibi isimlerle birlikte 1990

yılı sonrasında ilgiyle takip edilmiştir. Tarkan ile geniş kitlelere ulaşan Türk Pop Müziği, Sertab Erener’in 2003’te Eurovision Şarkı Yarışması’nı kazanmasıyla uluslararası alanda da önemli bir başarı kazanmıştır.

3. 2008 yılında düzenlenen 61. Cannes Film Festivali’nde “Üç Maymun” filmiyle “En İyi Yönetmen” ödülünü alan Türk yönetmen aşağıdakilerden hangisidir? A) Ferzan Özpetek

B) Çağan Irmak

C) Fatih Akın

D) Yılmaz Güney

E) Nuri Bilge Ceylan

✎ Türkiye’de 1984’te ilk renkli televizyon yayını başlamış, 1990’da ilk özel televizyon

kanalı açılmış, 1994’te de Özel Radyo ve Televizyon Yasası çıkarılarak birçok özel radyo ve televizyon yayın hayatına başlamıştır. ✎ 1990’lı yıllarla birlikte Türk sineması tekrar canlanma sürecine girmiştir. 2008 yılın-

da 61.si düzenlenen Cannes Film Festivali’nde “Üç Maymun” adlı filmiyle en iyi yönetmen ödülünü Nuri Bilge Ceylan almıştır. ✎ Bu dönemde toplumsal sorunları konu alan filmler de çekilmiştir. Kırsaldan büyük

şehirlere göç eden insanların yaşadığı sorunları mizahî bir şekilde anlatan Kemal Sunal filmleri kuşkusuz döneme damgasını vurmuştur. ✎ Edebiyat alanında ise Orhan Pamuk’un ilk kez Nobel Edebiyat Ödülü’nü alması en

önemli uluslararası başarılardan biri olmuştur. ✎ Bu dönemde ülkemizde görülen toplumsal gelişmelerin en önemlilerinden biri de

eğitim alanında olmuştur. Özellikle Millî Eğitim Bakanlığı’nın başlattığı “Haydi Kızlar Okula”, “Ana-Kız Okuldayız” gibi kampanyalarla kız çocuklarının ve kadınların eğitime daha çok katılmaları hedeflenmiştir.

4. Türkiye’de ilk renkli televizyon yayını aşağıdaki yılların hangisinde başlamıştır? A) 1978

B) 1980

D) 1987

1-D

2-B

C) 1984 E) 1991

3-E

4-C

~ 409 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

✎ 1981’de çıkarılan Yükseköğretim Kanunu ile tüm yükseköğretim kurumları Yüksek-

öğretim Kurulu (YÖK) çatısı altında toplanmıştır.

3) DÖNEMİN DİĞER ÖNEMLİ GELİŞMELERİ

1. Türkiye’de ilk internet bağlantısı aşağıdaki üniversitelerden hangisinde kurulmuştur? A) Boğaziçi Üniversitesi

✎ ODTÜ’de ilk internet bağlantısı kurulmuş, bilgisayar kullanıcı sayısı hızla artmıştır.

B) İstanbul Üniversitesi

✎ 1988 Seul Olimpiyatları’nda Naim Süleymanoğlu altın madalya kazanmıştır.

C) Anadolu Üniversitesi D) Orta Doğu Teknik Üniversitesi

Naim SÜLEYMANOĞLU (1967-...) 1967’de Bulgaristan’da doğan ve “Cep Herkülü” olarak anılan Naim Süleymanoğlu bütün otoritelere göre tüm zamanların en iyi haltercisidir. Bulgaristan’da Türklere yönelik asimilasyon ve baskılar nedeniyle 1986’da Türkiye’ye sığınan Süleymanoğlu’nun, kariyeri boyunca 3 olimpiyat altın madalyası, 7 Dünya Şampiyonluğu ve 6 Avrupa Şampiyonluğu vardır. Tam 46 kez dünya rekoru kırmış; 1984, 1985 ve 1986 yıllarında dünyada yılın haltercisi seçilmiş ve 1988 Seul Olimpiyatları’nda 9 dünya, 6 olimpiyat rekoru kırarak Türkiye’ye olimpiyatlar tarihinde güreş dışında ilk altın madalya kazandıran sporcu olmuştur. 1992 Barcelona Olimpiyatları’nda altın madalya kazanan Süleymanoğlu, aynı yıl “Uluslararası Halter Basın Komisyonu” tarafından “Dünyanın En İyi Sporcusu” seçilmiştir. 1996 Atlanta Olimpiyatları’nda 4 dünya rekoru kırıp 3. kez olimpiyatlarda madalya kazanan Naim Süleymanoğlu, 2000’de halteri bırakmıştır.

E) İstanbul Teknik Üniversitesi

2. 1967 Bulgaristan doğumlu olup 1986’da Türkiye’ye sığınan; yedi kez dünya, altı kez Avrupa şampiyonluğu kazanan, 1992 yılında “dünyanın en iyi sporcusu” seçilen ve dünya spor kamuoyunda “Cep Herkülü” olarak bilinen haltercimiz aşağıdakilerden hangisidir? A) Hamza Yerlikaya B) Naim Süleymanoğlu C) Mehmet Akif Pirim D) Halil Mutlu E) Hafız Süleymanoğlu

✎ Mehmet Akif Pirim 1992 Barcelona Olimpiyat Oyunları’nda grekoromen güreşte

24 yıl aradan sonra şampiyon olmuştur. 1994 Dünya Serbest Güreş Şampiyonası’nda ise Türkiye 28 yıl aradan sonra takım hâlinde Dünya Şampiyonu olmuştur. ✎ 1996 Atlanta Olimpiyatları’nda judoda ise Hülya Şenyurt üçüncü olarak Türkiye’ye

bayanlarda ilk madalyayı kazandıran sporcu olmuştur. ✎ Türk Millî Futbol Takımı 2002 Dünya Şampiyonası ve 2008 Avrupa Futbol Şampiyo-

nası’nda üçüncü olmuş; Basketbol Millî Takımı ise 2006 Dünya Basketbol Şampiyonası’nda altıncı olmuştur.

3. 1996 Atlanta Olimpiyatları’nda “judoda” üçüncü olarak bu alanda Türkiye’ye bayanlarda ilk madalyayı kazandıran sporcumuz aşağıdakilerden hangisidir? A) Hülya Şenyurt B) Neslihan Demir C) Süreyya Ayhan

4) EKONOMİK GELİŞMELER ✎ 1980’de alınan “24 Ocak Kararları” ile;

D) Tuğba Karademir E) Nesrin Olgun

❆ ödemeler dengesinin düzeltilmesi, ❆ enflasyonun düşürülmesi, ❆ serbest piyasa ekonomisine geçilmesi, ❆ ihracatın teşvik edilmesi

amaçlanmıştı. ✎ Bu doğrultuda ihracatı artırmak için özel sektöre düşük faizli kredi verilmesi, vergi

iadesi ve ucuz döviz bulmada yardım gibi kolaylıklar sağlanmışsa da dış ticaret açığı kapatılamamıştır. ✎ 1997, 1998, 2001 ve 2008’de yaşanan ekonomik krizler Türk ekonomisini olumsuz

etkilemiş, dış ticaret açığını kapatabilmek için IMF (Uluslararası Para Fonu) ile anlaşmalar imzalanmıştır. ✎ 2005’te Türk lirasından altı sıfır silinmiştir.

4. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye ekonomisinde 24 Ocak 1980’de başlayan dönemdeki uygulamalardan biri değildir? A) İhracatın artırılması B) Faiz oranlarının yükseltilmesi C) IMF ile çeşitli anlaşmalar imzalanması D) Devletin ekonomi üzerindeki etkinliğinin azaltılması E) Türk Lirası’nın yabancı paralar karşısında değerlenmesi

✎ Devletin ekonomi üzerindeki kontrolünü ortadan kaldırmak amacıyla Özelleştirme

Yüksek Kurulu kurulmuş, Merkez Bankası bağımsız bir yapıya kavuşturulmuştur.

~ 410 ~

1-D

2-B

3-A

4-E

KPSS / Tarihin Pusulası

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin hayat standardını yükseltmek ve tarımda verimlili-

ği ve iş imkânlarını artırmak amacıyla GAP (Güneydoğu Anadolu Projesi) geliştirilmiştir.

 1980 yılında başlayan GAP Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Şanlıurfa, Mardin, Kilis, Siirt ve Şırnak illerini kapsamaktadır.

 1980 ‘de uygulamaya konulan GAP özellikle Irak ve Suriye’yi rahatsız etmiştir. ✎ Sürdürülebilir kalkınma projesi olan GAP’ın stratejileri arasında; kalkınmada ada-

let, katılımcılık, çevrenin korunması, istihdam, mekânsal planlama ve alt yapının geliştirilmesi olup bu hedef doğrultusunda çalışmalar devam etmektedir.

1. Türkiye’nin 1980 yılında başlattığı “GAP” ile aşağıdakilerden hangisini amaçladığı savunulamaz? A) İşsizlik oranını azaltma B) İthalat sektörünü canlandırma C) Enerji ihtiyacını karşılama D) Tarımsal üretimde verimliliği artırma E) Ekonomik kalkınmaya destek verme

M) KÜRESEL SORUNLAR 1) KÜRESEL ISINMA ✎ Atmosferdeki doğal sera etkisinin, insan faaliyetleri sonucunda daha da artarak kü-

resel boyutta aşırı ısınmaya neden olmasına küresel ısınma denir. ✎ Fosil yakıtların dumanı ve endüstri gazlarının atmosfer dengesini bozması, CO2,

2. Aşağıdaki şehirlerden hangisi 1980’de uygulamaya konulan “GAP” kapsamında değildir? A) Şanlıurfa

B) Diyarbakır D) Adıyaman

C) Gaziantep E) Erzurum

metan gibi sera gazlarının kontrolsüz olarak atmosfere salınması, Sanayi Devrimi ile başlayan aşırı kirlenmenin artarak devam etmesi, yeterli derecede önlem alınmaması, her yıl milyonlarca ton “Karbon”un atmosferde birikmesi küresel ısınmanın belli başlı gerekçeleridir. ✎ Küresel ısınmaya karşı alınabilecek önlemler ise şunlardır:  Enerji dostu ampuller kullanılmalıdır.  Televizyonlar bekleme konumunda bırakılmamalıdır.  Doğru ışıklandırma kullanılmalıdır.  Klima yerine vantilatör tercih edilmelidir.  Evler ısı kaybına karşı yalıtılmalı ve eşyalar uygun bir şekilde yerleştirilmelidir.

3. Küresel ısınma sorununun çözülebilmesi amacıyla, Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’ne bir ek niteliğinde hazırlanarak 2005 yılında yürürlüğe giren, Türkiye’nin de 2009 yılında imzaladığı uluslararası tek çevre anlaşması aşağıdakilerden hangisidir?

 Atmosfere salınan sera gazları kontrol altına alınıp azaltılmalıdır.

A) Kopenhag Kriterleri

 “Kyoto Protokolü” kararları istisnasız uygulanmalıdır.

B) Dayton Antlaşması C) Kyoto Protokolü D) Maastricht Kriterleri

2) KYOTO PROTOKOLÜ (11 Aralık 1997)

E) Helsinki Nihai Senedi

✎ Kyoto Protokolü, küresel ısınma ve iklim değişikliği konusunda mücadeleyi sağla-

maya yönelik olarak Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’ne bir ek niteliğindeki uluslararası tek çevre anlaşmasıdır. ✎ Kyoto Protokolü’ndeki amaç, atmosferdeki sera gazı yoğunluğunun iklime tehlikeli

etki yapmayacak seviyelerde “dengede” kalmasını sağlamaktır. ✎ Protokolü imzalayan ülkeler, karbondioksit ve sera gazı salınımını azaltmaya veya

bunu yapamıyorlarsa salınım ticareti yoluyla haklarını artırmaya söz vermişlerdir. ✎ Protokole göre; atmosfere salınan sera gazı miktarı % 5’e çekilecek, sera gazı mik-

tarını azaltmaya yönelik mevzuat yeniden düzenlenecek, ulaşım ve çöp depolamada çevrecilik temel ilke olacak ve güneş enerjisinin önü açılacaktır. ✎ 11 Aralık 1997’de Japonya’nın Kyoto şehrinde imzalanan Kyoto Protokolü, 2005 yı-

lında yürürlüğe girmiştir. Türkiye ise 30 Mayıs 2008’de bu protokolü imzalayacağını açıklamış ve 13 Mayıs 2009’da imzalamıştır.

4. 11 Aralık 1997’de Kyoto Protokolü’nün imzalanmasında; I.

sanayileşmenin yaşamı tehdit etmesi,

II. çevre kirliliğinin artması, III. küresel ısınmanın tehlikeli boyutlara ulaşması konularından hangilerinin etkili olduğu savunulamaz? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

 Sera gazlarının salınmasına kısıtlama getirdiği için ekonomik anlamda zarara uğradığı belirten ABD 2001’de Kyoto Protokolü’nden imzasını geri çekmiştir.

1-B

2-E

3-C

4-A

~ 411 ~

“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

KPSS / Tarihin Pusulası

3) ÇERNOBİL NÜKLEER KAZASI (1986) ✎ 1986’da Ukrayna’daki Çernobil Nükleer Güç Reaktörü’nün 4. ünitesinde meydana

gelen bu kazayla büyük miktarda ortaya çıkan radyoaktif serpinti tüm Avrupa’ya ve Türkiye’ye (Karadeniz Bölgesi’ne) yayılmış, milyonlarca insan etkilenmiştir. ✎ Çernobil kazasının Türkiye üzerinde önemli bir etkisinin olmadığı şeklindeki açıkla-

1. 1986’da yaşanan ve Türkiye’nin de ciddi oranda etkilendiği Çernobil Nükleer Kazası aşağıdaki ülkelerden hangisinde gerçekleşmiştir?

malarına karşın, radyoaktif değeri 600 Bq/kg’ın altında olduğu belirtilen ve İngiltere’ye ihraç edilen fındığın İngiltere tarafından iade edilmesi, Karadeniz’deki radyoaktif kirliliğinin etkilerini göstermesi açısından önemli bir veridir.

A) Yugoslavya

B) Rusya

C) Bulgaristan

D) Azerbaycan

E) Ukrayna

4) YOKSULLUK VE AÇLIKLA MÜCADELE ✎ Küresel ısınma, kuraklık, nüfus artışı ve bölgesel çatışmalar nedeniyle dünyada gi-

derek artan bir açlık sorunu yaşanmaktadır. ✎ Yoksulluk ve açlıkla mücadele etmek için; BM Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), Dünya Gıda Programı (WFP), Dünya Sağlık Örgütü (WHO), BM Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) ve Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu (IFAD) çalışmalar yapmaktadır.

2. Aşağıdaki kuruluşlardan hangisi dünyayı tehdit eden yoksulluk ve açlıkla ilgili herhangi bir çalışma yürütmemiştir? A) Dünya Sağlık Örgütü (WHO)

✎ Açlıkla mücadele için üretilen projelerden biri de bio-teknolojidir. Bu yolla hayvan

B) Dünya Gıda Programı (WFP)

ve bitkilere farklı genler aktarılarak yeni hayvan ve bitkiler üretilebilmektedir.

C) Uluslararası Para Fonu (IMF) D) BM Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) E) Eğitim, Bilim, Kültür Örgütü (UNESCO)

5) SALGIN HASTALIKLAR SALGIN HASTALIKLAR  1981’de ABD’de ortaya çıkan bu hastalığın hâlâ bilinen bir tedavisi yoktur.

AIDS (HIV)

Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi Hastalığı

 Cinsel ilişki ve kan yoluyla bulaşan bir hastalık olup, AIDS İle Mücadele Programı’na göre her yıl 5 milyona yakın insan bu hastalığa yakalanmaktadır.  İlk kez 1944 yılında Kırım’da tanımlanmış bir hastalıktır.

3.  1981’de ABD’de keşfedilmiştir.  Hastalığa HIV adı verilen bir virüs sebep olmaktadır.

 Kenelerden bulaşan bu hastalığa 2002’den itibaren Türkiye’de de rastlanmıştır.

 Kesin bir tedavisi hâlâ bulunamamıştır.

Kuş Gribi (H5N1)

 Kanatlı hayvanlarda toplu ölümlere yol açan H5N1 virüsü kaynaklı hastalıktır. İnsanlarda da ölüme neden olmaktadır.

A) SARS

SARS (Akut Solunum Yolu Yetmezliği Sendromu)

 İlk kez 2003 yılında Asya, Kuzey Amerika ve Avrupa’da saptanan bu hastalığın sebebi henüz bilinmemektedir.

D) Domuz Gribi

Hepatit

B) AIDS C) Kuş Gribi E) Kırım Kongo Kanamalı Ateşi

 Daha çok öksürük yoluyla bulaştığı tespit edilmiştir.  Karaciğerde hassasiyet, büyüme ve iltihaplanmaya neden olan bu hastalık, ülkemizde sarılık adıyla bilinir.  Virüsler, bakteriler ve aşırı alkol tüketimi hepatite neden olan etkenlerdir. Cinsel ilişki ve kan yoluyla da bulaşmaktadır.  Dişi anofel sivrisineğinden bulaşan ateşli bir hastalıktır.

Sıtma

Yukarıda birtakım özellikleri verilen hastalık aşağıdakilerden hangisidir?

 Orta ve Güney Amerika, Afrika ülkeleri, Orta Doğu, Afganistan, Pakistan ve Hindistan ile birçok Uzak Doğu ülkesinde yaygındır.

4. Aşağıdakilerden hangisi dünyada son yıllarda etkili olan salgın hastalıklardan biri değildir? A) Hepatit

B) SARS D) Kızamık

C) Domuz Gribi

Domuz Gribi {A(H1N1)}

E) Kuş Gribi

 A(H1N1) adlı virüsün neden olduğu bu hastalık öksürme, hapşurma ve virüslü alanlara temas etme yollarıyla bulaşabilir.  Domuzlarda rastlanan grip virüsüne benzetildiği için bu isimle anılmaktadır. 1-E

~ 412 ~

2-C

3-B

4-D