SHQYRTIMET HYRËSE 1. Rëndësia e të mësuarit të Sociologjisë Juridike Meqenëse shoqëria njerëzore është një tersi komplekse dhe meqë funksionimi i saj është i vështirë për shkak të natyrës së ndryshme të fenomeneve shoqërore të cilat përbëjnë strukturën shoqërore, atëherë të studiuarit e shoqërisë njerëzore me qëllim të njohjes së saj është i domosdoshëm dhe i paevitueshëm. Ketë studim në mënyrë efikase e bën Sociologjia e cila ka për qëllim te vetin të studiuarit e shoqërisë dhe tërë spektrin e saj. 2. Lënda dhe problemet në Sociologjinë Juridike Çështje Praktike Sociologjia Juridike është disiplinë më e re se sociologjia e Përgjithshme dhe si e tillë është lëmi e veçante sociologjike ku edhe sot e kësaj dite ka përpjekje serioze në përcaktimin e objektit të studimit të saj dhe kjo disipline ballafaqohet me kundërshtime të forta në dy drejtime nga juristët të cilët e nënvlerësojnë Soc. Juridike duke e futur në kuadër të shkencave juridike dhe Sociologët të cilët me vështirësi bëjnë ndarjen ne mes te Soc. Juridike nga Soc. e Përgjithshme. Themeluesit e soc. Juridike janë të mbledhur rreth nocionit të kontrollit shoqëror me qka nënkuptojmë raportin apo adoptimin e normës juridike me realitetin shoqëror dhe specifikat e vendit. Moris Orina i cili ka thënë se pak sociologji ndahet nga e drejta por shumica e tyre shkojnë kah drejtësia. Burimet e padrejtësisë: janë sistemet totalitare, tiranike te cilat normën juridike e konstruktojnë dhe e realizojnë jashtë standardeve normale. Këto sisteme jetën juridike nuk e nxjerrin nga realiteti por nga logjika e tyre 3. Tendencat në drejtësi dhe raporti i tyre ndaj sociologjisë Analistet juridik pikëpamjet e tyre i shprehin ne dy kuptime: ngushte dhe gjere. Pikëpamjet e tyre juridike janë identifikuar me rregullat e parimet te cilat i kane aplikuar ne gjykata me rastin e marrjes se vendimeve te tyre. Tendenca e shkollës analitike ishte qe gjykatat ti konsideroj organe te shtetit dhe si te tilla me aktivitetin e tyre ti nënshtrohen te drejtës se shkruar. Normativizmi logjik mbështetët ne „idealizmin e Kantit për të mbrojtur mundësin e ekzistencës se çfarëdo sociologjie juridik qe nuk është asgjë tjetër veç një lulëzim i „pozitivizmit „ pozitivizmit juridik“i kombinuar kombinuar me racionalizmin dogmatik. 4. Tendenca ne sociologji dhe raporti i tyre ndaj te drejtës- Pozitivizmi sociologjik te cilin e ka futur Ogyst Konti është shprehur ne disa forma shpeshherë kundër insipirimve te themeluesve te sociologjisë. Për Kontin sociologjia ka kuptim te dyfishtë. Ne një ane është shkence pozitive mbi faktet shoqërore ne anën tjetër ajo është shkence e përgjithshme, shkencë mbi shkencat, një lloj filozofie primare e cila e ka zëvendësuar metafiziken e dikurshme. 5. Raporti i sociologjisë Juridike me soc. e përgjithshme kane pika te përbashkëta por edhe dalluese. Pikat e përbashkëta janë se te dyja studiojnë shoqërinë dhe fenomenet shoqërore. Soc. e përgjithshme studion institucionet, gjenezën dhe funksionimin e tyre, sociologjia juridike studion gjenezën e te drejtës ne jetën shoqërore 6. Përkufizimi i Soc. Juridike, Soc Juridike është pjesë e Soc. Të Përgjithshme ose disiplinë e saj e cila studion të drejtën në realitetin shoqëror, duke filluar nga gjërat që shihen e të cilat manifestohen në
mënyrë efikase në sjelljet kolektive, si në organizata, jetën praktike dhe tradicionale ose inovacionet në sjellje duke vazhduar me bazën materiale. Tri qeshjet e sociologjisë juridike shpeshherë nuk përfillen te cilat dallojnë njëra nga tjetra janë: a.) Qeshjet sistematike te soc juridike te studiuarit e manifestimeve te se drejtës si funksion i marrëdhënieve shoqërore këto probleme mund ti zgjidhe vetëm mikrosociologjia juridike. b.) Probleme diferenciale te soc juridike studiojnë manifestimin e se drejtës ne funksion te njësive kolektive reale ku zgjidhja qendrore ne tipologjinë juridike te grupeve te veçanta shoqërive. c.) Problemet e soc juridike gjenetike analizohen me ane te dinamikes makrosociologjike studion rregullsinë e faktorëve te ndryshëm ,zhvillimin dhe rënien e se drejtës ne kuadër te një tipi te veçanet te shoqërisë TË KUPTUARIT E SOCIOLOGJISË JURIDIKE 1. Sociologjia e së Drejtës apo Sociologjia Juridike Nocioni soc. e së drejtës në disa rast mban në vete një kuptim shumë më të gjerë se sa soc. Juridike. Objektivi i studimit të soc. Juridike përkufizohet në atë që e përfaqëson të drejtën, normën dhe institucionin ndërsa soc e së drejtës përfshinë të gjitha nocionet të cilat pak a shumë përshkohen nga e drejta ose me të drejtën. Soc. Juridike aplikohet në institucione ndërsa soc e së drejtës në çdo fenomen shoqëror. Soc e së drejtës ka të bëjë më hulumtimin e normës nga ana e sociologut ndërsa soc. Juridike nënkupton të studiuarit e normës nga ana e juristit. Soc. Juridike dhe soc. E së drejtës dallojnë ne mes veti sa i përket sferës së hulumtimit apo objektivave hulumtuese 2. Sociologjia juridike ne kuptim te ngushte – Ne mesin dukurive shoqërore ka dukuri te tilla te cilat karakterin juridik e kane te theksuar. Ne shoqëritë bashkohore dukuri te tilla janë:ligji, gjyqi, vendimi administrativ. Këto janë dukuri te tilla te cilat me vone dot quhen dukuri primare hurudike. Andaj në kuptimin e ngushtë sociologji juridike duhet te përkufizohet në ketë lëmi e cila nuk është diskutabile. Sociologjia juridike ne kuptimin e gjere- Do ta zgjeroj sociologjinë juridike ne te gjitha dukuritë shoqërore ne te cilat është i kyçur ndonjë element i se drejtës Përveç dukurive primare studion edhe dukurit sekondare si familja, pronësia kontrata, përgjegjësia etj. 3. Dallimet ne mes te soc. juridike dhe te drejtës dogmatike-Dallimi ne mes te sociologjisë juridike dhe te drejtës dogmatike nuk është ne objektin e studimit, dallimi është ne pikëpamje ose këndvështrim. Te njëjtin objekt te cilin e drejta dogmatike e studion nga brenda soc juridike e studion nga jashtë, e drejta dogmatike studion rregullat e drejtës vetëm për vete ndërsa soc juridike përpiqet qe ti zbuloj shkaqet shoqërore te cilat i shkaktojnë pasojat shoqërore te cilat i prodhon ajo. 4. Funksioni i Sociologjisë Juridike Është që me një përkushtim të veçantë ti hetoj çështjet si normat, rregullat, ligjet me të cilat kanë të bëjnë juristët që shumë herë nga teorikët e ndryshëm quhen utilitarist të cilët çështjet shoqërore i udhëheqin dhe i drejtojnë ve tëm nga dobia dhe leverdia e çastit. Funksioni i soc. Juridike është i dyfishtë: shkencor dhe politik. Shkencor te cilit i lejohet të jetë i shkurtë dhe Politik në të cilën
kërkohen angazhime dhe shqyrtime të mëdha. 5. Funksioni Shkencor i Sociologjisë Juridike Funksioni shkencor teorik i soc. Juridike në bazë ose në fillim është vet soc. Juridike si shkencë para qdo aplikimi. Për të ardhur deri te e vërteta është qëllim i çdo shkence e sidomos për soc. Juridike ku çështja e studimit të realitetit është përcaktuar që nga koha e definimit të saj. Soc. Juridike duhet ta studioj normën të pandarë me realitetin. RAPORTI I SOCIOLOGJISE JURIDIKE ME SHKENCAT TJERA SOQERORE 1. Raporti i soc. juridike me filozofinë e se drejtës Sociologjia e se drejtës është vetëm një pjese e filozofisë te se drejtës. Ndarja e këtyre dy disiplinave u be e pashmangshme kur sociologjia krijoi metodat e reja si te vërejturit masiv, eksperimentin, te cilat njihen si metoda empirike. Mes këtyre disiplinave ekziston një ndërlidhje reciproke dhe ndarja e tyre ne disiplina te veçanta nuk nënkupton edhe mos bashkëpunimin ne mes tyre. 2. Raporti i sociologjisë juridike me historinë e se drejtës dhe te drejtën krahasimore - Historianet e se drejtës si dhe komparativistet studiojnë sistemet juridike ne te cilat ata vet nuk marrin pjese sepse ato mund te jene sisteme te se kaluarës ose sisteme te shteteve tjera. Sociologjia juridike ne hulumtimet e veta përfshinë hulumtimin e se drejtës nga e kaluara dhe nga te drejtat e shteteve tjera me qellim qe te formoj një drejte me stabile dhe për një kohe me te gjate. Kështu soc. juridike. e ndryshon apo e transformon historinë e shtetit dhe te drejtën krahasimore. E drejta krahasiomore nënkupton një indikacion te dyfishte ne çështjen e krahasimit paralel te teksteve me qellim te përkryerjes se procesit te ligjdhënës. 3. Sociologjia Juridike dhe Sociologjia e Religjionit lidhjet ne mes të soc. Të religjionit dhe soc. Juridike duhet të jene me te forta dhe më të thelluara dhe është e natyrshme që soc. e religjiont i afrohet soc. Juridike për arsye se si religjioni ashtu edhe e drejta kanë shumë sistem normativ. Soc. E religjionit ofron aftësi të konsiderueshme të të vërejturit dhe me mundësit e saja është të shenjtëroj qdo lloj rregulle zakonore apo tradicionale ne sjellje civilizuese. 4. Raporti i soc. juridike me soc. Politike është vështir te behet dallimi ne mes te politikes dhe te drejtës sepse parlamentaret e njëjte qe votojnë për aprovimin e ligjit përcaktojnë politiken e vendit gjyqtari I njëjte I cili proklamon te drejtën formon dominimin si masë shtrëngimi për te cilin ai angazhohet qe te aplikoj ne mënyrën e vet një politike ndëshkuese. Ne mes anëtareve te cilët këto dy nocione i vendosin paralel njeri te drejtën do ta vendos mbi politiken, ndërsa politiken mbi te drejtën. Pa dyshim se mendimtari i parë i cili e vendos te drejtën mbi politiken mendon se te drejtën pozitive mendimtari i dyte i cili e vendos politiken mbi te drejtën mendon ne te drejtën natyrore. 5. Sociologjia Juridike dhe Ekonomia Ekziston dimension ekonomik i fenomeneve juridike si shpenzimet për sëndërtimin e së drejtës, dre jtës, shpenzimet e procesit i cili krijon nivelin e kësaj drejtësie nën të cilin nivel shumica e kërkesave mbesin në gjendje në prova. Përkundrazi e drejta bën pjesë në elementet perparse te mekanizmit ekonomik.
6. Raporti i soc. juridike me psikologjinë juridike qe te dy këto kë to lëmi insistojnë ne çështje shoqërore ti studiojnë në mënyrë me efikase dhe ne një nivel me te larte shkencor. Psikologjia juridike marre ne përgjithësi ka mbetur ne një shkalle me te ulet te elaborimit për arsye se është konstruktuar me vone se sa soc. juridike. Hulumtimin e qeshjeve te ndryshme soc. juridike I ndihmojnë psikologjia sociale juridike dhe psikologjia juridike e popullit. 7. Psikologjia sociale juridike- kjo studion fenomenet e psikologjise kolektive si dhe mbledh fenomenet individuale psikologjike, fenomenet e psikologjise interpresonale. Kjo shkence ne praktike është e pandare nga sociologjia sepse studion tema te njëjta, pendorin metoda te njëjta dhe kane karakter hulumtuese te njëjte. 8. Psikologjia juridike e popullit apo e masës- Ne mes te psikologjise dhe etnologjisë është krijuar një disipline e cila është psikologjia e popullit ose e masës e cila merret me analizën e sjelljeve dominante te një grupi si te kombit, fisit, klasës etj. Duke bere ndonjë krahasim eventual me grupet tjera krahasuese ne këtë mënyre më nyre psikologjia e masës ka për qellim qe te nxjerr karakterin psikologjik i cili mund te konsiderohet si i përbashkët për grupin. 9. Psikologjia Individuale Individuale Juridike e drejta si mënyrë e rregullimit të raporteve shoqërore nuk mund të kuptohet jashtë shoqërisë. Kur në dukuri apo fenomen lind në vetëdijen individuale ose ne mes të dy vetëdijeve individuale dhe nëse është i kushtëzuar me të drejtën e individit më nuk janë të vetmuar sepse njeriu edhe e dhe nëse në heshtje thirret në sistemin juridik apo mendon në të drejtën mund të themi se sistemi i normave dhe e drejta kanë depërtuar ne vetëdijen e tij. 10. Tendencat Objektive dhe Subjektive në Sociologjinë Juridike tendencat subjektive të mendimit e në bazë të menduarit edhe të veprimit janë të pranishme në të gjitha disiplinat shoqërore e ne këtë rast edhe në sociologji. Njerëzit nëse veprojnë në bazë të subjektivizmit të tyre ata do të shkojnë ka individualja ku ata mendojnë se është më mirë duke e lënë anash atë që është e përgjithshme dhe shoqërore. Te njeriu gjatë vlerësimit mund të ndikoj: simpatia dhe antipatia, adhurimi apo kundërshtimi, për të ju larguar këtyre ndikimeve dhe çdo vlere vlerësimi për të zënë vendin e vet në raportet dhe proceset shoqërore janë normuar sjelljet e individëve si dhe proceseve dhe veprimit shoqëror. METODAT E SOCIOLOGJISË JURIDIKE 1. Mbi Metodat në Sociologjinë Juridike në Përgjithësi soc. Juridike nganjëherë është definuar apo përkufizuar si aplikim i metodave me todave sociologjike në të drejtën. Ndër metodat e hulumtimit janë: të vërejturit, metoda statistikore, anketa, eksperimenti, testi. Me metodë kuptojmë rrugën apo mënyrën e hulumtimit të një të dukurie apo fenomeni shoqëror der te e vërteta shkencore. 2. Metoda historike komparative- është nder metodat me te vjetra. Kjo metodë ka filluar te përdoret qe nga Monteskie ndërsa ne kohen e tashme është mjaft aktuale dhe ka gjetur një përdorim te gjere. Vet emri i kësaj metode ka kuptim te ndryshëm. Disa i kuptojmë si metoda e te cilat
aplikohen vetëm ne histori dhe at ne historinë komparative, ndërsa te tjerat me metodën komparative kuptojmë metodën komparative ne tersi duke e përfshire ne ketë metode edhe aspektin historik te fenomeneve. 3. Ana historike e metodës komparative – për ta kuptuar me pastër metodën historike është mirë te mendojmë për objektin i cili historikisht është i veçan ne një sistem, institucion, ne një rast ne një bashkësi apo grup rastesh, apo fenomen juridik e cila nuk është ose nuk mund te përsëritet ne kohe dhe ne hapësirë. Rezistueshmeria e një metode te këtillë do te ishte sepse kjo mund te qoj deri te një përshkrim për shkrim pasiv apo deri te tregimet e thjeshta te rrjedhës normale. 4. Ana komparative e metodës: krahasimi ose komparativiteti i fenomeneve shoqërore ka një rendësi te veçan për studimin e fenomeneve shoqërore, me ketë rast edhe metoda komparative. Me metodën komparative bëjmë krahasimin e shprehjeve fenomeneve juridike, zhvillimeve te fenomeneve te njëjta ne etapa te ndashme shoqërore se p.sh emancipimi i femrës gjatë periudhave te ndryshme. 5. Analiza e dokumenteve juridike – Për te bere analizën e dokumenteve juridike duhet qe dokumenti te ketë një lidhje te drejtpërdrejte me te drejtën. Çfarëdo qe te jene dokumentet juridike te cilat analizohen nga analisti duhet ti respektoj dy parime themelore: dokumenti juridik duhet te lexohet me sytë e sociologut te se drejtës e jo me sytë e juristit dogmatik, dok. Juridik duhet te jete i pranuar si dokument, me fjale te tjera dokumentet mund te jene mashtrues, por hulumtuesi nuk guxon te mashtroj. Nëse hulumtuesi ka pune me dokumentacion ky duhet te nënshtrohet kritikes historike. 6. Metoda statistikore - Janë burimet ekonomike demografike dhe juridike, burimet ekonomike shërbejnë për shenjat monetare, ndërsa burimet demografike sherbjne për mbledhjen e shënimeve te personave dhe familjeve, kurse burimet juridike janë statistikat gjyqësore dhe pasqyrat e tyre. 7. Anketa - është metode me rendësi, është teknike hulumtuese qe ndihmon ne mbledhjen e shënimeve dhe hulumtimin e qeshjeve te ndashme. Anketa ka mundësinë e anonimitetit me q.rast u ofron mundësi respodenteve qe te jene sa me te sakte dhe sa me real me rastin e përgjigjes. Anketa qe te ketë sukses dhe te ofroj rezultate me te mëdha i nevojiten disa parakushte: respodentet te kenë shkalle te konsiderueshme te arsimit, qe hartuesi te jete sa me i kjart ne pyje, nocionet e përdorura mos te kenë përmbajte dykuptimshme por te jene te përcaktuara dhe te definuar mire. 8. Eksperimenti Te eksperimenti dukuria duhet te krijohet artificialisht sipas dëshirës te hulumtuesit. Eksperimenti nuk është treguar aq i suksese sepse krijon kushte artificiale për hulumtimin e ceshtjeve shoqërore me ç'rast rezultatet e hulumtimit nuk janë te sakte ngase reagimet nuk janë normale. Te Vërejturit ka shtrirje me te gjere dhe aplikim me efikas ne hulumtimin, analizën dhe studimin e fenomeneve shoqërore. Edhe me te vërejturit rezultatet qe arrihen nuk janë te përhershme sepse fenomenet ndryshojnë. Ekzistojnë forma te tjera te eksperimentit si ai laboratorik i cili me tepër përdoret ne shkencat
natyrore. 9. Anketa monografike ose kualitative Anketa është njëra nder teknikat ndihmese hulumtuese e cila zë vend me rendësi re ndësi ne hulumtimin e fenomeneve shoqërore. Metoda monografike e cila ne natyre është e mbështetur ne hulumtimin e natyrës se një qeshje te caktuar p.sh ne kuadër te problemeve juridike merret me një çështje te caktuar me te drejtën familjare. Kësaj metode ju kanë rritur pikat e vështrimit dhe hapësirën te cilën e vështron kjo metode është e llojllojshme sepse perka familjen, e vëren punëtore, fabrikat, fshatra, qytetet,një mes i cili është me pak homogjen. 10. Përpjekjet e Emil Dyrkemit ( 1858-1917)për soc. juridike-ky thellë i ka transformuar koncepcionet e Kontit dhe njëkohësisht fuqishëm i ka hedhur çdo tendencë për formimin e ndonjë shkencë te re nga natyralizimi, formalizmi apo dogmatizmi metafizik, dhe ne masë te madhe ka kontribuar ne afrimin e soc juridike ne kuadër te sociologjisë. Nder degët e veçanta te sociologjisë se Dyrkemit janë: • Morfologjia sociale, • Fiziologjia sociale, • Psikologjia kolektive, • Sociologjia e përgjithshme. Dyrkemi i ka eliminuar te gjitha pengesat te cilat kane vene para soc. juridike pozitivizmin sociologjik, natyralizmin dhe formalizmin. 11. Maks Veberi dhe Soc. juridike (1864-1920)- Pengesat e fundit te një zhvillimi permanent te soc. juridike te cilat kane qene ne vet sociologjinë janë tejkaluar me reformimin e metodave sociologjike te cilën e ka bere sociologu gjerman Maks Veber. Ai ka kontribuar net e kuptuarit me te mire ne mes te sociologeve dhe juristeve si dhe bashkëpunimin ne mes te sociologjisë juridike dhe jurisprudencës. Veberi është larguar me shume nga shkencat dogmatike- normative. PERKUFIZIMI I TË DREJTËS Në kuadrin e fenomeneve juridike kanë autonominë ose varshmërinë, elemente ideale apo reale, stabilitetin apo lëvizshmërinë, rendin dhe krijimtarinë, bindjen dhe forcen, kërkesat shoqërore dhe idealet shoqërore, përvoja dhe novacionet, idetë dhe vlerat morale. E drejta sipas Sociologjisë Juridike Me te drejte kuptojmë te drejtat e subjekteve te ndryshme qe janë te rregulluara me dispozita norma e rregulla te ndryshme . Raportet, sjelljet, kërkesat e individit apo te grupeve te ndryshme te cilat konsiderohen si te arsyeshme dhe te duken se janë ne pajtim me një ide te drejtësisë. PARAARDHESIT DHE THEMELUESIT E SOCIOLOGJISE JURIDIKE Aristoteli- (385-322) Sociologjia juridike mund te gjendet ne veprën e tij „Etika e Nikomahut“ ne kapitullin e pare, pestë dhe nënte dhe ne veprën „Politika“ e cila është e integruar në filozofinë e tij praktiken të cilën studiohen qëllimet e sjelljes individuale dhe kolektive si dhe mjetet për arritjen e atyre qëllimeve. Më së tepërmi me qasjet e tij ju ka afruar soc. Juridike. Ne mes te Aristotelit dhe Monteskieut ekziston një distance e madhe. Hobsi dhe Spinoza janë marrë me filozofinë shoqërore natyraliste të së drejtës të mbështetur në aplikimin mekanik të hulumtimeve të
fenomeneve shoqërore. Monteskieu (1689-1755) Ka bere përpjekje ti sintetizoj anët me te rëndësishme te Aristotelit me metodën e fizikes sociale veçmas formën qe e ka dhëne Spinoza. Monteskieu duke e përshkruar përmbajtjen konkrete te përvojave juridike te tipave te ndryshme te civilizimit ka qene ne gjendje qe me më shume fakte sesa paraardhësit e tij për te drejtën thotë: „Ajo flet për atë qe është, jo për at qe duhet te jete“, si dhe nuk i arsyeton traditat vetëm i sqaron. Oliver Vendell Holmes (1841-1935)– U lind në Boston dhe ishte gjyqtar në gjykatën supreme. Vepra më e njohur e tij common law „E drejta e përgjithshme “(1881). Holmsi shpreh qëndrim te veçante duke thënë që çdo gjë në jetë është eksperimentale edhe jeta e njeriut sepse nga ana tjetër eksperimenti është katalizator i jetës. Ishte ndër të parët që i ka paraparë të drejtat e punëtorëve për organizimin e një unioni tregtar. Holmsi ka theksuar nevojën qe juristet me punën e tyre i kthehen studimit objektiv dhe empirik te realitetit shoqëror. Holmsi thotë:“Jeta juridike nuk ishte logjika, por përvoja“ përmbajtjen e së cilës (përvojës) duhet ta paraqes soc. Juridike. Bengjamin Kordozo-(1870-1938) U lind në New York ka qene gjyqtar ne gjykatën supreme. Njihet sa i përket fushës së soc. Juridike dhe relacionit midis të drejtës dhe ndryshimeve shoqërore. Veprat e tij: 1) Natyra e Proceseve Juridike 2) Zhvillimi i së Drejtës 3) Paradoksi i Shkencave Juridike Kordzo thotë se shumë faktorë ndikojnë në marrjen e vendimit të gjykatësit dhe se gjykatësit mundohen ta gjejnë rrugën më të shpejtë për përfundimin e procesit. Kordzo thotë se gjykatat krijojnë të drejtën në relacion me të drejtën shoqërore. Normat për të qenë të përshtatshme duhet të krijohen duke u balancuar në të gjitha anët duke marrë pak nga filozofia, logjika, analogjia, historia nga zakonet të cilat kanë sens nga e drejta. Normat duhet tu përshtatën evolucioneve e volucioneve në shoqëri pasi që në jetë nuk ka asgjë të përhershme stabile absolute. Kordzo thotë se ai nuk mendon te radhitet me ata te cilët mendojnë qe ne realitetin shoqëror nuk ka kurrfarë te drejte përveç atyre qe gjenden ne vendimet e gjykatës dhe sipas tij duhet te gjendet ai koncept i se drejtës te cilën realiteti mund ta pranon si te vërtete Rosko Paund (1870-1964)– lindi ne Linkolin Nebraska SHBA dhe ishte njeri nder liderët me te përmendur te soc. Juridike. Ishte ligjërues dhe dekan ne shkollën e Harvardit. Veprat e tij: a) Shpirti i së Drejtës së Përgjithshme b) E drejta Penale në Amerikë c) Dhe parimet e Jurispondencës Paund ishte kundër aplikimit mekanik të së drejtës dhe për tu aplikuar si duhet ajo duhet të jetë në përputhje me realitetin shoqëror. Paund përmendi tri metoda të zhvillimit të së drejtës: dre jtës: 1) Metoda Historike 2) Metoda Filozofike dhe 3) Metoda sociologjike Ideja kryesore e këtij mendimtari për çështjet e sociologjisë juridike ishte si rezultat i konfrontimit te drejtpërdrejte te çështjeve sociologjike ( si
çështja e kontrollit dhe interesave shoqërore) problemeve filozofike (si pragmatizmi dhe teoritë eksperimentale te vlerave) problemet e historisë se te drejtës dhe ne fund problemet gjate punës se gjykatave amerikane si qe është çështja e kujdesëshmërise administrative. Normat juridike me tepër duhet te merren merre n si drejtues qe shpijnë nga rezultatet te cilat janë shoqërisht te drejta e me pak nga shabllonet e ngurta dogmatike FORMAT E RAPORTEVE APO MARDHËNJEVE SHOQËRORE DHE LLOJET E SE DREJTES 1. Klasifikimi i raporteve shoqërore - Klasifikimi horizontal I raporteve shoqërore behet ne dy drejtime te ndryshme ne mënyre te drejtpërdrejt qe nënkupton raportet shoqërore spontane dhe ne mënyrën e organizuar qe reflektohet ne raportet shoqërore. 2. E drejta shoqërore dhe interindividuale e drejta shoqërore është e drejt e integrimit objektiv e cila paraqitet me shprehjen ,,NE” si tersi imanente. E drejta shoqërore fillon me besim, autoritet ndërsa e drejta interindividuale apo e drejta intergrupore fillon me mosbesim. E drejta shoqërore është e drejtë e paqes e drejtë e ndihmës reciproke dhe detyrave të përbashkëta, ndërsa e drejta individuale në kontestin e saj është e drejtë për luftë, konflikte dhe shpërbërje apo ndarje. 3. E drejta Shoqërore e Masës dhe e Drejta e Bashksive të gjëra dhe të ngushta Mardhëniet dhe raportet shoqërore në fazën e ndërlidhjeve të tyre reciproke dhe të zhvillimit shoqëror përcillet me norma shoqërore të cilat janë: e drejta shoqërore për masën (turmën) , për bashkësitë, dhe për bashkësitë shoqërore të ngushta. about 2 months ago · Report
•
Fakulteti Juridik Universiteti i Prishtines 4. E drejta shoqërore e masës (raporti i
saj me te drejtën e obligimeve)-Masa nuk ka lidhshmëri të fortë ne mes veti por ka ndikim të fortë. E drejta shoqërore qe i integron apo i ndërlidh masat nuk është intensive për nga vlera e saj, por është intensive për nga ndikimi apo dhuna pra vlera për çdo te drejte varet nga masa e grupacioneve apo premtimeve themelore te saj qe nënkupton stabilitetin e fakteve normative ku zë fill fuqia obliguese e se drejtës. 5. E drejta Shoqërore e bashkësisë. E drejta e bashkësisë është forme e raporteve shoqërore e cila formohet si rezultat i gërshetimit te raporteve shoqërore. Krijon një lidhje te veçante normale, stabile dhe shoqërore qe secila lidhje ne grup krijohet me se lehti. Kjo ligjshmëri bashkësive iu jep argumente normative dhe garancion ne te cilën zëne fill e drejta shoqërore e cila është me efikase dhe me e forte se sa është pritur. E drejta shoqërore meqenëse bashkësia paraqet një shkalle te mesme te afirmimit dhe presionit ne mes te ndërzeve, e drejta shoqërore qe nënkupton te drejtën pozitive te shkruar apo te drejtën e aplikueshme duhet te jete ne nivel te mesëm të fuqisë, mendohet ne fuqinë e ligjit dhe
te dhunës. Bashkësia kryesisht përfaqëson raporte shoqërore të cilat janë më të përshtatshme për krijimin e së drejtës. E drejta shoqërore të bashkësive veprimtaria reciproke në mes të bashkësive kërkon të drejta konkrete obligime dhe njohje të të drejtave në mënyrë të barabartë. 6. E drejta shoqërore e bashkësive te ngushta- Meqenëse bashkuesit e ngushta paraqesin shkallen me te larte te shoqërizimit te pjesërishëm dhe shkallen me te ulet te ndikimit, e drejta shoqërore e cila zë fill nga kjo bashkësi duhet te jete ne shkalle me te larte te vlefshmërisë se saj, ndërsa dhuna dhe presioni kane shkalle me te ulet te ndikimit. Shoqërizimi ne forme te bashkësive është me pak I sigurte dhe me I dobët se sa shoqërizimi ne bashkësi. 7. Emancipimi i femrës- Shkalla e emancipimit te një shoqërie njerëzore matet me shkallen e emancipimit te femrës pse thëne qarte shoqëria është e emancipuar aq sa femra është e emancipuar ne shoqëri. Pengesat nga natyra e femrës janë se ajo kryen funksionin biologjik te lindjes, lind fëmije ndërsa për nga natyra kryen edhe punët e shtëpi . Këto janë pengesa te cilat veshtirsojne mundësinë e emancipimit te femrës e dhe ne punët tjera shoqërore. 8. Gruaja dhe te drejtat e njeriut: te drejtave gruas janë te drejta te njeriut, janë te drejta te gruas sepse kjo ka te drejte thjesht pet te qene qenie njerëzore. Parimi kryesor mbi te drejtat e njeriut kërkon qe grat te kenë liri dhe barazi te plote ne te gjitha aspektet e jetës kurse shteti dhe individët te trajtojnë grat me dinjitet e sinqeritet pa marr parasysh racën fenë dhe kulturën. Për te drejtat e njeriut u miratuan disa deklarata: Deklarata universale mbi te drejtat e njeriut me 1948 ne asamblenë e kombeve te bashkuara; Konventa mbi zhdukjen e te gjitha formave te diskriminimit ndaj grave me 1974. Mbi 100 shtete anëtare te OKB e kanë nënshkruar konventën e gruas 9. E drejta interindividuale e ndarjes: kjo e drejte dre jte burimin e ka nga mosmarrëveshjet, konfliktet, garat luftarake e cila ka për qellim qe te bej rregullimin e konflikteve e te luftërave dhe kjo është shembull tipik i drejtës se luftës. E drejta interindividuale nuk është forma e vetme e se drejtës individuale. Ekzistojnë edhe forma tjera si:e drejta e afrimit dhe e drejta individuale e përzier. 10. E drejta individuale e afrimit E drejta individuale e afrimit është njëra prej formave te se drejtës dre jtës individuale qe është me e rralle, sepse pjesa me e madhe e raporteve qe e kane ketë karakter me shumë janë raporte pasive se sa aktive. Këto raporte nga aspekti i se drejtës janë sterile sepse janë te mbështetura ne tërheqjen ne mes te gjinive dhe formave te tjera te tërheqjes siç është kureshtja për te ditur ose ofruar, simpatia e njëanshme dhe dashuria. 11. E drejta individuale e strukturës se përzier me te cilën vihet ne drejtpeshim ndarja dhe afrimi – Kjo forme e se drejtës individuale është me e përhapur. Kjo është forma e se drejtës me te cilën kryesisht mendohet kur e drejta individuale dhe e drejta intergrupore e kundërshtojnë te drejtën shoqërore
12. E drejta e organizuar dhe e paorganizuar - çdo e drejte e organizuar çdo herë gjendet ne një shkalle me te larte se sa e drejta e paorganizuar. E drejta e organizuar ne skematizim apo projektin e vet asnjëherë nuk mund ta shpreh ne mënyre te plote te drejtën e paorganizuar e cila është me dinamike dhe me e pasur ne përmbajtje. E drejta e paorganizuar mund te ekzistoj edhe pa mbulesën e jashtme te drejtës se organizuar, çka për te drejtën e organizuar nuk vlen. 13. E drejta e organizimit te masës: funksionimi i intensitetit me te dobët me atë me intensiv të bashkësive të ngushta megjithatë përfaqësojnë një mase me te papërshtatshme për afrimin dhe organizimin e superstrukturës. Kjo behet për arsye se superstruktura nuk i përgjigjet masës se unifikimit te infrastrukturës se vet spontane, kjo mase e unitetit ne mes te superstrukturës dhe infrastrukturës është me intensive sesa te masa dhe me pak intensive sesa bashkësitë e ngushta. 14. E drejta e organizimit te bashkësive- e drejta spontane e bashkësisë e cila është një drejtpeshim i te drejtës objektive dhe subjektive te drejtave konkrete te cilat për bashkësinë janë karakteristike karakte ristike dhe paraqiten vështirësi me te vogla ne sferën e organizimit sesa ne çfarëdo te drejte tjetër spontane. 15. E drejta e Organizimit të Bashkësive të Ngushta bashkësitë e ngushta insistojnë të mbesin edhe më të ngushta ndërsa organizatat insistojnë që të zgjerohen ose ta mbajnë gjendjen e tyre të njëjtë. 16. E Drejta e Organizimit dhe e Drejta e Përcaktuar më Parë kjo është forma më e ashpër e së drejtës në realitetin juridik. Kjo formë që në fillim përcakton të drejtën e cila ka të bëjë me një organizim preciz të ndjekur me ligjet e shkruara dhe praktiken gjyqësore. 17. E Drejta e Organizimit fleksibil e krijuar apo e themeluar vetëm për një rast moslëvizshmëria relative e çdo të drejte të organizuar këtu është zvogëluar me metodën e sajimit të së drejtës me të cilat vihet kujdes mbi rastet konkrete qe kanë të bëjnë me rastin e të drejtës me të cilën rregullohet funksioni i të drejtës në të gjitha organizatat. Psh. E drejta për të gjitha organet shtetërore si e drejta për diskrecion, e drejta disiplinore, e drejta e policisë gjyqësore. 18. E drejta organizative intuitive. Kjo e drejt e ka rolin e vet ne nivelin e organizimit te jetës shoqërore veçanërisht ne aplikimin efektiv te se drejtës e cila është fleksibile dhe e përcaktuar me pare, metoda intuitave vepron ne mënyre intensive gjatë kohës se revolucionit duke e nxitur te tërheqjen e te drejtës se vjetër. 19. Përcaktimi i te drejtës spontane zakonore- Me te drejt spontane kuptojmë krijimin e traditave dhe zakoneve te cilat i krijon një shoqëri e te cilat tradita e zakone i sanksionon shteti atëherë gjate krijimit te se drejtës zakonore dallojmë dy ane kryesore. Njëra ane është krijimi i zakoneve, e tjetra sanksionimi i zakoneve na ana e shtetit. 20. E Drejta fleksibile spontane e përcaktuar për një rast Ne ketë rast dinamika e te drejtës se paorganizuar i nënshtrohet një numri te vogël te përkufizimeve. Shembull ne ketë janë te drejtat spontane te cilat
pranohen gjate vlershmit te lire te gjyqtarit. Ose psh. Punëdhënësi lëshon pe në kontest me punëtorët. 21. E drejta intuitive spontane- është krijuar ne te kuptuarit e drejtpërdrejtë pa kurrfarë procedure formale te fakteve normative te paorganizuara me vullnetin e palëve te interesuara. intere suara. Kjo luan një rol te rëndësishëm ne lehtësimin e lëvizjes ne jetën juridike GRUPET SHOQRORE 1. Klasifikimi i Grupeve shoqërore: shoqëria e sotme ne një shkalle te larte është e përbëre prej një numri te madh te grupeve te veçanta si familja, te bashkësive te gjera si komuna, shteti vendet e regjionit dhe shërbimet publike siç janë: bashkësitë fetare , sindikatat, organizatat punedhense, ndërmarrjet prodhuese, partitë politike, profesionet, klubet, shoqatat etj. Klasifikimi bëhet në bazë të: vëllimit të grupit shoqëror, kohëzgjatjes, funksionit, qëndrimit, parimet organizative dhe udhëheqëse, forma e detyrimit, shkalla e afrimit apo bashkimit. 2. Grupet e veçanta Ilkuzive dhe përfshirëse pë rfshirëse Fjala inluzicion rrjedh nga fjala latine inklusio qe dmth burgosje,mbyllje , përfshirje brenda një tersi, ndërsa ne kuadër te grupeve gjithëpërfshirëse realizohet shoqërizimi superfunksional. Te gjitha grupet gjithëpërfshirëse kryesisht ekzistojnë ne komb ne përgjithësi dhe ne njerëzim. 3. Grupet e përkohshme dhe te përhershme- Vetëm grupet gjithperfshirese janë te përhershme. Grupet parciale mund te jene njëkohësisht edhe te përkohshme dhe te përhershme, edhe pse forma e dyte është me e përhapur, ja disa shembuj te grupeve te përkohshme. për kohshme. Turma e njerzëve, demonstratat etj. 4. Grupet ne baze te funksionit- ndahen ne grupe: 1. grupet e farefisit apo te afërsisë se gjakut, 2. grupet territoriale janë te lidhura ne afërsinë si: komuna, rrethi, regjioni, 3. grupet me aktivitet te përhoshem si: profesionet, sindikatat e te punësuarve, nderrmarje industriale, kooperativat etj., 4. grupet shoqërore si: partitë politike, shoqatat bamirëse, shoqatat sportive, klubet etj, 5. grupet e miqve ose grupet rreth tavoline. 5. Grupet e konfliktit dhe bashkimit – Grupet e përçarjes kane qellim luftarak , ndërsa grupet e bashkimit kanë qellim paqësor. Ne shoqërinë arkaike te vjetra sipas gjinisë dhe sipas moshës dhe grupet e familjeve iu kundërvihen prindërve. Këto janë grupet e konfliktit. Ndërsa farefisi, familja bashkohore qe mendohet ne qiftin bashkohor janë grupe te bashkimit, te cilat mund ti shërbejnë një interesi te veçan: F abrikat, shteti etj 6. Grupet e Organizuara apo të Paorganizuara Shumica e grupeve por edhe ato të cilat janë të natyrës kaluese kanë një aftësi të përkryer për organizim. Kjo aftësi është e lidhur me dominimin e shoqërizimit aktiv ndaj atij pasiv. Shoqërizimi aktiv ka kryesisht rëndësi në drejtpeshimin e sintezave të formave to shoqërizimit që është karakteristik për qdo grup, sepse për të formuar një grup është e nevojshme aksioni i cili është i
domosdoshëm për krijimin e unitetit dhe ruajtjen e grupit si të tillë. Grupe te shumta mbesin të paorganizuara përkundër aftë sisë që posedojnë si psh. klasa shoqërore, degët e industrisë etj. 7. Grupet me detyrim të kushtëzuar apo të pakushtëzuar Shumica e grupeve të organizuara dhe të paorganizuara për mbajtjen e unitetit të tyre kane në disponim vetëm detyrimin e kushtëzuar, sepse anëtarët e këtij grupi munden pak a shumë lirisht të tërhiqen tër hiqen nga grupi, dhe në këtë mënyrë ju ikin masave të kushtëzimit. Vërtet detyrimi i kushtëzuar mund të ketë formë represive dhe të dhunës. Detyrimi i pakusht mund të jetë i jashtëzakonshëm dhe kthimi në gjendje të mëparshme psh. dënime të ulta në të holla etj. 8. Aftësia e Grupeve të Ndryshme qe të Krijojnë Kornizë Juridike Grupet kalimtare nuk kanë stabilitet të mjaftueshëm si tubimet, mitingjet më parë përvetësojnë çrregullimin se sa sistemin juridik. Grupet e paorganizuara vendosin kornize juridike me vështirësi të madh, përveç grupeve me kohëzgjatje si: kombi shoqëria spontane në sferen ekonomike etj. Grupet në bazë të fisit po asht krijojnë me vështirësi kornizë juridike. Kornize juridike mund të krijojnë edhe grupet mistike fetare. KONFORMIZMI DHE SHMANGIA 1. Shmangia- mund te përcaktohet si moskonformizem ndaj një norme te caktuar ose një tersi normash, te cilat janë te pranuara nga një numër i madh njerëzish te një komuniteti ose shoqërie. Asnjë shoqëri nuk mund te ndahet thjesht midis atyre qe shmangen prej normave dhe atyre qe u përmbahen atyre. Nje njeri mund te jete devijues por edhe shmanges, shmangia mund te behet edhe me aktivitete te grupeve. 2. Normat dhe Sanksionet Si rezultat i shoqërizimit na është bere zakon ti ndjekim normat dhe rregullat sociale. P.sh ne e përdorim gjuhen amtare pa ndonjë problem apo vështirësi, mirëpo vetëm kur fillojmë ta mësojmë ndonjë gjuhe te huaj atëherë e shohim se sa e vështire është. Disa norma i ndiejmë ma shume me vetëdije se sjellja qe ato nënkuptojnë është e justifikuar. Te gjitha normat sociale shoqërohen me sanksione qe nxisin konformizmin mbrojtjen kundër moskonformizimit. Sanksioni është çdo reagim ndaj sjelljes se një individi ose grupi qe ka synim qe një norme e caktuar te respektohet. Sanksionet mund te jene: Pozitive kur për një veprim te caktuar merret një shpërblim, Negative kur për ndonjë veprim te caktuar jepet ndëshkimi. Zyrtare kur një grup detyra e te cilit është qe te respektohen normat, Jozyrtare reagime me pak te organizuara dhe me spontane ndaj moskonformizimit. Pastaj kemi sanksione: Zyrtare pozitive dhe negative. Jozyrtare Pozitive dhe negative. 3. Ligjet, Krimet Ndëshkimet: Ligjet janë norma te caktuara nga shteti si parime qe duhet te ndiqen nga qytetaret e tyre. Atje ku ka ligje ka edhe krime, sepse krimet shumë thjesht mund te përcaktoheshin si mënyre sjelljeje qe shkel ligjin. Ndëshkimi është mënyre e sjelljes ndaj kryesit te veprës penale me ane te sanksionit. 4. Krimet ne periudhën Paraindustriale ne Evropën Paraindustriale krimet me serioze ishin krimet me natyre fetare dhe krimet kundër mbretit apo sundimtarit. 1. Herezia propaganda e ndryshme e doktrinës së fesë nga ajo e kishës.
2. Sakrilegjia vjedhja ose dëmtimi i pronës se kishës 3. Blasfemia i mos respektimit te zotit apo emrit te tij neperkembje apo poshtërim qe i referohen perëndisë perë ndisë gjegjësisht zotit Këto krime zakonisht dënoheshin me vdekje, ndërsa vrasja nuk konsiderohej si krim serioz dhe nganjëherë paguhej me para nga familja e dorasit por edhe nganjëherë familja e te vrarit merrte hak duke quar ne vrasje te shumta. 5. Ndryshimet në Mënyrat e Ndëshkimit Para fillimit te shek. 19 burgimi përdorej rrallë për të dënuar krimin. Shumica e qyteteve kishin nga një burg lokal i cili ishte i vogël. Deri në shekullin e 19 format kryesore të ndëshkimit për krime ishin: Vënia e njerëzve në kullar dërrase, dër rase, fishkëllimi me kamxhik, vulosja me hekur të nxehtë, varja. 6. Burgjet dhe Azilet burgjet moderne e kane origjinën e tyre ne shtëpitë te njohura si spitale. Shume fshatare endacak te cilët nuk kishin ku të shkonin futeshin aty dhe duhet te punonin shume, por ne këto spitale futeshin edhe grupe tjera:te sëmurit, te moshuarit , personat me te meta mendore etj. Ne shek 18 burgjet, spitalet dhe azilet gradualisht filluan te ndryshojnë nga njeri tjetri, Reformistet filluan ti ndryshojnë ndëshkimet tradicionale duke e pare heqjen e lirisë me efektive. Ekzekutimet u mjeken nga sytë e publikut. Dënimi me vdekje u heq ne shume vende. about 2 months ago · Report
•
Fakulteti Juridik Universiteti i Prishtines 4. E drejta shoqërore e masës (raporti i
saj me te drejtën e obligimeve)-Masa nuk ka lidhshmëri të fortë ne mes veti por ka ndikim të fortë. E drejta shoqërore qe i integron apo i ndërlidh masat nuk është intensive për nga vlera e saj, por është intensive për nga ndikimi apo dhuna pra vlera për çdo te drejte varet nga masa e grupacioneve apo premtimeve themelore te saj qe nënkupton stabilitetin e fakteve normative ku zë fill fuqia obliguese e se drejtës. 5. E drejta Shoqërore e bashkësisë. E drejta e bashkësisë është forme e raporteve shoqërore e cila formohet si rezultat i gërshetimit te raporteve shoqërore. Krijon një lidhje te veçante normale, stabile dhe shoqërore qe secila lidhje ne grup krijohet me se lehti. Kjo ligjshmëri bashkësive iu jep argumente normative dhe garancion ne te cilën zëne fill e drejta shoqërore e cila është me efikase dhe me e forte se sa është pritur. E drejta shoqërore meqenëse bashkësia paraqet një shkalle te mesme te afirmimit dhe presionit ne mes te ndërzeve, e drejta shoqërore qe nënkupton te drejtën pozitive te shkruar apo te drejtën e aplikueshme duhet te jete ne nivel te mesëm të fuqisë, mendohet ne fuqinë e ligjit dhe te dhunës. Bashkësia kryesisht përfaqëson raporte shoqërore të cilat janë më të përshtatshme për krijimin e së drejtës. E drejta shoqërore të bashkësive veprimtaria reciproke në mes të bashkësive kërkon të drejta konkrete
obligime dhe njohje të të drejtave në mënyrë të barabartë. 6. E drejta shoqërore e bashkësive te ngushta- Meqenëse bashkuesit e ngushta paraqesin shkallen me te larte te shoqërizimit te pjesërishëm dhe shkallen me te ulet te ndikimit, e drejta shoqërore e cila zë fill nga kjo bashkësi duhet te jete ne shkalle me te larte te vlefshmërisë se saj, ndërsa dhuna dhe presioni kane shkalle me te ulet te ndikimit. Shoqërizimi ne forme te bashkësive është me pak I sigurte dhe me I dobët se sa shoqërizimi ne bashkësi. 7. Emancipimi i femrës- Shkalla e emancipimit te një shoqërie njerëzore matet me shkallen e emancipimit te femrës pse thëne qarte shoqëria është e emancipuar aq sa femra është e emancipuar ne shoqëri. Pengesat nga natyra e femrës janë se ajo kryen funksionin biologjik te lindjes, lind fëmije ndërsa për nga natyra kryen edhe punët e shtëpi . Këto janë pengesa te cilat veshtirsojne mundësinë e emancipimit te femrës e dhe ne punët tjera shoqërore. 8. Gruaja dhe te drejtat e njeriut: te drejtave gruas janë te drejta te njeriut, janë te drejta te gruas sepse kjo ka te drejte thjesht pet te qene qenie njerëzore. Parimi kryesor mbi te drejtat e njeriut kërkon qe grat te kenë liri dhe barazi te plote ne te gjitha aspektet e jetës kurse shteti dhe individët te trajtojnë grat me dinjitet e sinqeritet pa marr parasysh racën fenë dhe kulturën. Për te drejtat e njeriut u miratuan disa deklarata: Deklarata universale mbi te drejtat e njeriut me 1948 ne asamblenë e kombeve te bashkuara; Konventa mbi zhdukjen e te gjitha formave te diskriminimit ndaj grave me 1974. Mbi 100 shtete anëtare te OKB e kanë nënshkruar konventën e gruas 9. E drejta interindividuale e ndarjes: kjo e drejte dre jte burimin e ka nga mosmarrëveshjet, konfliktet, garat luftarake e cila ka për qellim qe te bej rregullimin e konflikteve e te luftërave dhe kjo është shembull tipik i drejtës se luftës. E drejta interindividuale nuk është forma e vetme e se drejtës individuale. Ekzistojnë edhe forma tjera si:e drejta e afrimit dhe e drejta individuale e përzier. 10. E drejta individuale e afrimit E drejta individuale e afrimit është njëra prej formave te se drejtës dre jtës individuale qe është me e rralle, sepse pjesa me e madhe e raporteve qe e kane ketë karakter me shumë janë raporte pasive se sa aktive. Këto raporte nga aspekti i se drejtës janë sterile sepse janë te mbështetura ne tërheqjen ne mes te gjinive dhe formave te tjera te tërheqjes siç është kureshtja për te ditur ose ofruar, simpatia e njëanshme dhe dashuria. 11. E drejta individuale e strukturës se përzier me te cilën vihet ne drejtpeshim ndarja dhe afrimi – Kjo forme e se drejtës individuale është me e përhapur. Kjo është forma e se drejtës me te cilën kryesisht mendohet kur e drejta individuale dhe e drejta intergrupore e kundërshtojnë te drejtën shoqërore 12. E drejta e organizuar dhe e paorganizuar - çdo e drejte e organizuar çdo herë gjendet ne një shkalle me te larte se sa e drejta e paorganizuar. E drejta e organizuar ne skematizim apo projektin e vet asnjëherë nuk mund ta shpreh ne mënyre te plote te drejtën e paorganizuar e cila është
me dinamike dhe me e pasur ne përmbajtje. E drejta e paorganizuar mund te ekzistoj edhe pa mbulesën e jashtme te drejtës se organizuar, çka për te drejtën e organizuar nuk vlen. 13. E drejta e organizimit te masës: funksionimi i intensitetit me te dobët me atë me intensiv të bashkësive të ngushta megjithatë përfaqësojnë një mase me te papërshtatshme për afrimin dhe organizimin e superstrukturës. Kjo behet për arsye se superstruktura nuk i përgjigjet masës se unifikimit te infrastrukturës se vet spontane, kjo mase e unitetit ne mes te superstrukturës dhe infrastrukturës është me intensive sesa te masa dhe me pak intensive sesa bashkësitë e ngushta. 14. E drejta e organizimit te bashkësive- e drejta spontane e bashkësisë e cila është një drejtpeshim i te drejtës objektive dhe subjektive te drejtave konkrete te cilat për bashkësinë janë karakteristike karakte ristike dhe paraqiten vështirësi me te vogla ne sferën e organizimit sesa ne çfarëdo te drejte tjetër spontane. 15. E drejta e Organizimit të Bashkësive të Ngushta bashkësitë e ngushta insistojnë të mbesin edhe më të ngushta ndërsa organizatat insistojnë që të zgjerohen ose ta mbajnë gjendjen e tyre të njëjtë. 16. E Drejta e Organizimit dhe e Drejta e Përcaktuar më Parë kjo është forma më e ashpër e së drejtës në realitetin juridik. Kjo formë që në fillim përcakton të drejtën e cila ka të bëjë me një organizim preciz të ndjekur me ligjet e shkruara dhe praktiken gjyqësore. 17. E Drejta e Organizimit fleksibil e krijuar apo e themeluar vetëm për një rast moslëvizshmëria relative e çdo të drejte të organizuar këtu është zvogëluar me metodën e sajimit të së drejtës me të cilat vihet kujdes mbi rastet konkrete qe kanë të bëjnë me rastin e të drejtës me të cilën rregullohet funksioni i të drejtës në të gjitha organizatat. Psh. E drejta për të gjitha organet shtetërore si e drejta për diskrecion, e drejta disiplinore, e drejta e policisë gjyqësore. 18. E drejta organizative intuitive. Kjo e drejt e ka rolin e vet ne nivelin e organizimit te jetës shoqërore veçanërisht ne aplikimin efektiv te se drejtës e cila është fleksibile dhe e përcaktuar me pare, metoda intuitave vepron ne mënyre intensive gjatë kohës se revolucionit duke e nxitur te tërheqjen e te drejtës se vjetër. 19. Përcaktimi i te drejtës spontane zakonore- Me te drejt spontane kuptojmë krijimin e traditave dhe zakoneve te cilat i krijon një shoqëri e te cilat tradita e zakone i sanksionon shteti atëherë gjate krijimit te se drejtës zakonore dallojmë dy ane kryesore. Njëra ane është krijimi i zakoneve, e tjetra sanksionimi i zakoneve na ana e shtetit. 20. E Drejta fleksibile spontane e përcaktuar për një rast Ne ketë rast dinamika e te drejtës se paorganizuar i nënshtrohet një numri te vogël te përkufizimeve. Shembull ne ketë janë te drejtat spontane te cilat pranohen gjate vlershmit te lire te gjyqtarit. Ose psh. Punëdhënësi lëshon pe në kontest me punëtorët. 21. E drejta intuitive spontane- është krijuar ne te kuptuarit e
drejtpërdrejtë pa kurrfarë procedure formale te fakteve normative te paorganizuara me vullnetin e palëve te interesuara. intere suara. Kjo luan një rol te rëndësishëm ne lehtësimin e lëvizjes ne jetën juridike GRUPET SHOQRORE 1. Klasifikimi i Grupeve shoqërore: shoqëria e sotme ne një shkalle te larte është e përbëre prej një numri te madh te grupeve te veçanta si familja, te bashkësive te gjera si komuna, shteti vendet e regjionit dhe shërbimet publike siç janë: bashkësitë fetare , sindikatat, organizatat punedhense, ndërmarrjet prodhuese, partitë politike, profesionet, klubet, shoqatat etj. Klasifikimi bëhet në bazë të: vëllimit të grupit shoqëror, kohëzgjatjes, funksionit, qëndrimit, parimet organizative dhe udhëheqëse, forma e detyrimit, shkalla e afrimit apo bashkimit. 2. Grupet e veçanta Ilkuzive dhe përfshirëse pë rfshirëse Fjala inluzicion rrjedh nga fjala latine inklusio qe dmth burgosje,mbyllje , përfshirje brenda një tersi, ndërsa ne kuadër te grupeve gjithëpërfshirëse realizohet shoqërizimi superfunksional. Te gjitha grupet gjithëpërfshirëse kryesisht ekzistojnë ne komb ne përgjithësi dhe ne njerëzim. 3. Grupet e përkohshme dhe te përhershme- Vetëm grupet gjithperfshirese janë te përhershme. Grupet parciale mund te jene njëkohësisht edhe te përkohshme dhe te përhershme, edhe pse forma e dyte është me e përhapur, ja disa shembuj te grupeve te përkohshme. për kohshme. Turma e njerzëve, demonstratat etj. 4. Grupet ne baze te funksionit- ndahen ne grupe: 1. grupet e farefisit apo te afërsisë se gjakut, 2. grupet territoriale janë te lidhura ne afërsinë si: komuna, rrethi, regjioni, 3. grupet me aktivitet te përhoshem si: profesionet, sindikatat e te punësuarve, nderrmarje industriale, kooperativat etj., 4. grupet shoqërore si: partitë politike, shoqatat bamirëse, shoqatat sportive, klubet etj, 5. grupet e miqve ose grupet rreth tavoline. 5. Grupet e konfliktit dhe bashkimit – Grupet e përçarjes kane qellim luftarak , ndërsa grupet e bashkimit kanë qellim paqësor. Ne shoqërinë arkaike te vjetra sipas gjinisë dhe sipas moshës dhe grupet e familjeve iu kundërvihen prindërve. Këto janë grupet e konfliktit. Ndërsa farefisi, familja bashkohore qe mendohet ne qiftin bashkohor janë grupe te bashkimit, te cilat mund ti shërbejnë një interesi te veçan: F abrikat, shteti etj 6. Grupet e Organizuara apo të Paorganizuara Shumica e grupeve por edhe ato të cilat janë të natyrës kaluese kanë një aftësi të përkryer për organizim. Kjo aftësi është e lidhur me dominimin e shoqërizimit aktiv ndaj atij pasiv. Shoqërizimi aktiv ka kryesisht rëndësi në drejtpeshimin e sintezave të formave to shoqërizimit që është karakteristik për qdo grup, sepse për të formuar një grup është e nevojshme aksioni i cili është i domosdoshëm për krijimin e unitetit dhe ruajtjen e grupit si të tillë. Grupe te shumta mbesin të paorganizuara përkundër aftë sisë që posedojnë si psh. klasa shoqërore, degët e industrisë etj.
7. Grupet me detyrim të kushtëzuar apo të pakushtëzuar Shumica e grupeve të organizuara dhe të paorganizuara për mbajtjen e unitetit të tyre kane në disponim vetëm detyrimin e kushtëzuar, sepse anëtarët e këtij grupi munden pak a shumë lirisht të tërhiqen tër hiqen nga grupi, dhe në këtë mënyrë ju ikin masave të kushtëzimit. Vërtet detyrimi i kushtëzuar mund të ketë formë represive dhe të dhunës. Detyrimi i pakusht mund të jetë i jashtëzakonshëm dhe kthimi në gjendje të mëparshme psh. dënime të ulta në të holla etj. 8. Aftësia e Grupeve të Ndryshme qe të Krijojnë Kornizë Juridike Grupet kalimtare nuk kanë stabilitet të mjaftueshëm si tubimet, mitingjet më parë përvetësojnë çrregullimin se sa sistemin juridik. Grupet e paorganizuara vendosin kornize juridike me vështirësi të madh, përveç grupeve me kohëzgjatje si: kombi shoqëria spontane në sferen ekonomike etj. Grupet në bazë të fisit po asht krijojnë me vështirësi kornizë juridike. Kornize juridike mund të krijojnë edhe grupet mistike fetare. KONFORMIZMI DHE SHMANGIA 1. Shmangia- mund te përcaktohet si moskonformizem ndaj një norme te caktuar ose një tersi normash, te cilat janë te pranuara nga një numër i madh njerëzish te një komuniteti ose shoqërie. Asnjë shoqëri nuk mund te ndahet thjesht midis atyre qe shmangen prej normave dhe atyre qe u përmbahen atyre. Nje njeri mund te jete devijues por edhe shmanges, shmangia mund te behet edhe me aktivitete te grupeve. 2. Normat dhe Sanksionet Si rezultat i shoqërizimit na është bere zakon ti ndjekim normat dhe rregullat sociale. P.sh ne e përdorim gjuhen amtare pa ndonjë problem apo vështirësi, mirëpo vetëm kur fillojmë ta mësojmë ndonjë gjuhe te huaj atëherë e shohim se sa e vështire është. Disa norma i ndiejmë ma shume me vetëdije se sjellja qe ato nënkuptojnë është e justifikuar. Te gjitha normat sociale shoqërohen me sanksione qe nxisin konformizmin mbrojtjen kundër moskonformizimit. Sanksioni është çdo reagim ndaj sjelljes se një individi ose grupi qe ka synim qe një norme e caktuar te respektohet. Sanksionet mund te jene: Pozitive kur për një veprim te caktuar merret një shpërblim, Negative kur për ndonjë veprim te caktuar jepet ndëshkimi. Zyrtare kur një grup detyra e te cilit është qe te respektohen normat, Jozyrtare reagime me pak te organizuara dhe me spontane ndaj moskonformizimit. Pastaj kemi sanksione: Zyrtare pozitive dhe negative. Jozyrtare Pozitive dhe negative. 3. Ligjet, Krimet Ndëshkimet: Ligjet janë norma te caktuara nga shteti si parime qe duhet te ndiqen nga qytetaret e tyre. Atje ku ka ligje ka edhe krime, sepse krimet shumë thjesht mund te përcaktoheshin si mënyre sjelljeje qe shkel ligjin. Ndëshkimi është mënyre e sjelljes ndaj kryesit te veprës penale me ane te sanksionit. 4. Krimet ne periudhën Paraindustriale ne Evropën Paraindustriale krimet me serioze ishin krimet me natyre fetare dhe krimet kundër mbretit apo sundimtarit. 1. Herezia propaganda e ndryshme e doktrinës së fesë nga ajo e kishës. 2. Sakrilegjia vjedhja ose dëmtimi i pronës se kishës 3. Blasfemia i mos respektimit te zotit apo emrit te tij neperkembje apo poshtërim qe i referohen perëndisë perë ndisë gjegjësisht zotit Këto krime zakonisht dënoheshin me vdekje, ndërsa vrasja nuk
konsiderohej si krim serioz dhe nganjëherë paguhej me para nga familja e dorasit por edhe nganjëherë familja e te vrarit merrte hak duke quar ne vrasje te shumta. 5. Ndryshimet në Mënyrat e Ndëshkimit Para fillimit te shek. 19 burgimi përdorej rrallë për të dënuar krimin. Shumica e qyteteve kishin nga një burg lokal i cili ishte i vogël. Deri në shekullin e 19 format kryesore të ndëshkimit për krime ishin: Vënia e njerëzve në kullar dërrase, dër rase, fishkëllimi me kamxhik, vulosja me hekur të nxehtë, varja. 6. Burgjet dhe Azilet burgjet moderne e kane origjinën e tyre ne shtëpitë te njohura si spitale. Shume fshatare endacak te cilët nuk kishin ku të shkonin futeshin aty dhe duhet te punonin shume, por ne këto spitale futeshin edhe grupe tjera:te sëmurit, te moshuarit , personat me te meta mendore etj. Ne shek 18 burgjet, spitalet dhe azilet gradualisht filluan te ndryshojnë nga njeri tjetri, Reformistet filluan ti ndryshojnë ndëshkimet tradicionale duke e pare heqjen e lirisë me efektive. Ekzekutimet u mjeken nga sytë e publikut. Dënimi me vdekje u heq ne shume vende.
