UNIVERZITET U BIHAĆU VISOKA ZDRAV ZD RAVSTVENA STVENA ŠKOLA SESTRINSTVO
ASTROBIOLOGIJA (MIKROORGANIZMI U SVEMIRU; MOGUĆNOSTI; MOGUĆNOSTI; POKUSI MIKROORGANIZMIMA U SVEMIRU...) SEMINARSKI RAD IZ MIKROBIOLOGIJE SA PARAZITOLOGIJOM
Mentor:
Student:
Dr!"#!Hu"$% Ju$&' do#!
S%r% Hr(& A)*% Gro)*%
B+%&' %,r* -./0!
SADRŽAJ:
1. UVOD.......................................................................................................3 2. ŠTA JE ŽIVOT........................................................................................ 3. DA LI SMO SAMI U SVEMIRU.............................................................! 3.1. DA" SAMI SMO U SVEMIRU..........................................................! 3.2. NE" NISMO SAMI U SVEMIRU.....................................................! . ASTROBIOLOGIJA...............................................................................# !. POVIJEST ASTROBIOLOGIJE............................................................$ !.1. KAKO SE ODVIJALA MISIJA %%VIKING%%...................................$ !.2. ŠTA JE TO %%SETI%%..........................................................................& !.3. SPUŠTANJE ROBOTA %%'URIOSIT%% NA MARS......................& #. EVOLU'IJA..........................................................................................1 #.1. ZEMLJINA RANA MIKROBIOLOŠKA *EMIJA.....................1 #.2. RAT SVJETOVA NA MARSU......................................................12 $. ZAKLJU+AK........................................................................................13 ,. LITERATURA.......................................................................................1
1. UVOD
2
Št% 1e to 23ot4 Pt%n1e 1e )o2d% 5udno 3e&n% n%" od(o3or ")%tr% ,r*5no 1%"n)! A$o ,o(*ed%te o$o "e6e 3d1et &ete "3%$%$3% 6&% "t3%r $o1e "3%$odne3no "u"re&e)o (*ed%1u& t% 6&% ")%tr%)o d% 1e 3eo)% 1%"no $%d 1e ne7to 23o' % $%d n1e! A* od(o3or n1e 6%7 to*$o 1%"%n o5t $%$o n%) "e 5n! Mo2d% 3%) 1e 5udno 8%7to 6 uo,&e ,o"t%3*1%* t%$3o ,t%n1e 7t% t%5no 8%n)% %"tro6o*o(e $%d% "e ,o"t%3 ,t%n1e: 99Št% 1e to 23ot499
A$o tr%2)o o6*$e 23ot% n% ne$o1 dru(o1 ,*%net' )or%)o 6t u )o(u&no"t d%t od(o3or n% ,t%n1e: 99Št% 1e to 23ot4' Št% 1e to 7to tr%2)o499 D% 6")o ,ron%7* ne$ dru( o6*$ 23ot%' )or%)o ,r3o n% ne$ n%5n denr%t 7t% 1e to 23ot 7t% ")%tr%)o 23) 6&)%! A$o 2e*)o r%8u)1et ,or1e$*o 23ot% n% Ze)*1 )or%)o t%5no 8n%t 7t% tr%2)o' 7t% tre6%)o tr%2t u "3e)r"$) "t1en%)%' te $%$3e do$%8e ,r$u,*1%)o 8 o"*% o ,r3) o6*#)% 23ot% n% Ze)*1!
A"tro6o*o(1% 1e re*%t3no no3%' ntere"%ntn% 6r8o r%"tu&% (r%n% 8n%no"t $o1% "e 6%3 ,t%n1)% ,or1e$*%' e3o*u#1e d"tr6u#1e 23ot% u "3e)ru! Jedno od n%1u86ud*131+ ,t%n1% u A"tro6o*o(1 1e: 99D% * ")o "%) u "3e)ru499! O3%1 "e)n%r"$ r%d &e 3%) d%t od(o3or n% to ,t%n1e!
3
2. ŠTA JE ŽIVOT-
Ž/0 1e o6*$ ,o"to1%n1% 23+ 6&%! S 6o*o7$o( (*ed7t% 23ot 1e "3o1e3r"no 863%n1e $o1) "u 8%+3%&en% "3% 23% 6&%! ;3ot $%o ,ro#e" "%"to1 "e od )no(o6ro1n+ d1e*o)5n+ ,ro#e"% 51e "e d1e*o3%n1e od31% u 23otno) 31e$u 1edn$e! S (*ed7t% 6o*o(1e' 23ot 1e $%r%$ter"t$% or(%n8%)%' $o1 ,o$%8u1u "3e * 3e&nu "*1ede&+ o"o6n%: •
•
•
•
•
4
*004565" o8n%5%3% odr2%3%n1e "t%*n+ u31et% u unut%rn1o1 o$o*n "t%n#%! Goto3o "3 or(%n t$3% u t1e*u 3r7e un$#1e $o1e do,rno"e odr2%3%n1u o3+ "t%*n+ u31et%!
O7859655" t1e*o 23+ or(%n8%)% (r%
M5<0=65" "$u, +e)1"$+ re%$#1% $o1e "e od31%1u u 23o) or(%n8)u' $%$o 6 "e odr2%o 23ot! ;3% 6&% tre6%1u ener(1u 8% odr2%3%n1e nterne or(%n8%#1e =+o)eo"t%8%> 8% ,ro83odn1u dru(+ ,ro#e"% 3e8%n+ 8% odr2%3%n1e n% 23otu!
R54" 8(r%dn1% t1e*% ,o3e&%n1e 3o*u)en% t1e*%!
P7=580><5" ",o"o6no"t )1en1%n1% t1e$o) 3re)en% $%o od(o3or n% ,ro)1ene u o$o*7u! O3% ",o"o6no"t od te)e*1ne 1e 3%2no"t 8% ,ro#e" e3o*u#1e!
•
•
R58759 95 ?0>75@5" )o2e 6t 3r*o r%8no*$o' od 1edno"t%3n+ $ontr%$#1% 1edno"t%n5n+ or(%n8%)% n% 3%n1"$e $e)$%*1e' do "*o2en+ re%$#1% $o1e u$*1u5u1u "3% o"1et*% 37e"t%n5n+ or(%n8%)%!
R5690@5/59" ",o"o6no"t ,ro83odn1e no3+ ,o1edn%5n+ or(%n8%)%' 6*o ne",o*n) ,ute) 8 1edno( or(%n8)% rodte*1% * ",o*n) odno"o) d3% or(%n8)%!
3. DA LI SMO SAMI U SVEMIRU-
Od(o3or n% ,t%n1e: 99D% * ")o "%) u "3e)ru499 1e 1edno"t%3%n! D% * ne! O6% od(o3or% ,ru2%1u n%) 6o*1 u3d u r%8u)1e3%n1e 3*%"tte ,o8#1e u "3e)ru!
3.1.
DA" SAMI SMO U SVEMIRU
A$o 1e od(o3or? 99D%' "%) ")o u "3e)ru99' ond% "to t%$o )or%)o ,otr%2t od(o3or n% ,t%n1e? 99Št% to nedo"t%1e dru() ,*%net%)% % d% 1e ,r"utno n% n%7e) ,*%netu Ze)*1' 7t% 1e do,u"t*o 23otu d% "e r%831e n% Ze)*1499! D% 6")o ,ron%7* od(o3or n% to ,t%n1e )or%)o "tr%2t ,ro31ert 37e nor)%#1% o r%83o1u e3o*u#1 23+ 6&% n% n%7e) ,*%netu! A$o 1e od(o3or? 99D%' "%) ")o99' )or%)o 5
od(o3ort n% te)e*1n% *o8o"$% ,t%n1%! A$o ne ,o"to1 23ot u o"t%t$u "3e)r% ond% ne)% n$o(% "% $)e 6")o ,r5%*' d1e** "$u"t3% $u*turu! Z%7to ")o ,ro3e* @.'... (odn% (r%de& #3*8%#1u4 D% )o2e)o 6t u"%)*1en u 3e&e) *u$"u8u4 A"tro6o*o(1% n%" ,r"*1%3% d% ,o"t%3*1%)o *o8o"$% ,t%n1% $o1% ud%r%1u u "%)u "r2 n%7e #3*8%#1e!
3.2.
NE" NISMO SAMI U SVEMIRU
A$o 1e od(o3or n% ,t%n1e? 99Ne' n")o "%) u "3e)ru99' "u"re"t &e)o "e "% 1o7 %"#n%ntn1) ,t%n1)% K%$3% 1e ,rrod% to( dru(o( o6*$% 23ot% n% dru() ,*%net)%4 D% * 1e to 23ot u o6*$u )$ro6%4 ;3ot ,o,ut 6%$ter1% %$o d%' $%$o "e )o2e u",oredt "% 23oto) n% n%7e) ,*%netu (d1e "e t%5no n%*%84 K%$o' u "t3%r' denr%t 7t% 1e to 23ot' $%r%$ter"t$e 23ot%4 D% * 1e to nte*(ent o6*$ 23ot%4 A$o 1e to nte*(entn o6*$ 23ot%' $%$3% 1e ond% ,rrod% to( nte*(entno( 23ot%4 D% * )o2e)o $o)un#r%t $%$3e "u ,o"*1ed#e %$o "t3%rno u",1e)o $o)un#r%t "% t) o6*$o) 23ot%4
. ASTROBIOLOGIJA
A"tro6o*o(1% ,rou5%3% ,or1e$*o' e3o*u#1u' r%",ro"tr%n1eno"t 6udu&no"t 23ot% u "3e)ru =* n1+o3e tr%(o3e>! Po8n%t% 1e 1o7 $%o eo6o*o(1%' eo,%*eonto*o(1% 6o%"trono)1%! Gr5$ ἄCF' astron' 99$on"te*%#1%' 831e8d%99? F' bios' 9923ot? F' logia' 99 znanost, riječ'' A"tro6o*o(1% 1e t%$o N%83%n% 1e 99,rrodno) *o8o1o)99! Z%n)% 1e $%$o &e "e n%7% #3*8%#1% u$*o,t u "3e)r"$o o$ru2en1e $%$o n%) 8(*ed% 6udu&no"t 23ot%! D% * 1e ne861e2no 8% #3*8%#1u d% "e 7r' "tr%2u1e n%"t%n1u1e ,o #1e*o1 (%*%$"1 * "3e)ru4 I %$o n%,r%3)o t%1 $or%$ od*u5)o n%,u"tt 8e)*1u' n%"t%nt "e n% ne$o) dru(o) ,*%netu' $%$o &e)o to 83e"t4 K%o n%,r%3t "%)oodr23e n%"t%)6e ,o(odne 8% 23ot4 A$o "t3%rno $%o #3*8%#1% od*u5)o n%,u"tt Ze)*1u n%"t%nt "e ne(d1e dru(o' u*o2t no3%# *1ud"$u "n%(u u t%1 ,ro#e"' $%$o &e)o ,o)o& o5u3%n1u n%7e Ze)*1e u to) 6
,ro#e"u4 K%$o &e "e 5o31e5%n"t3o ,r*%(odt n% "3e)r"$% ,uto3%n1% $%$o &e)o "e ) "%) u 6udu&no"t r%83t4 K%$o &e n%7% #3*8%#1% o"t%t u1edn1en% %$o "e n%"t%n)o n% dru() ,*%net)% $%$3e n%) ,o"*1ed#e ,r1ete4 O3o "u "%)o ne$% od ,t%n1% $o1% 8%n)%1u %"tro6o*o(e n% $o1e ,o$u7%3%1u d% d%1u od(o3or!
!. POVIJEST ASTROBIOLOGIJE
Z% %"tro6o*o(1u "e 5e"to $%2e d% 1e Qre*%t3no no3% (r%n% 8n%no"t' 7to te+n5$ n1e 6%7 to5no! A"tro6o*o(1% 1e (r%n% 8n%no"t $o1% "e r%831% 7r 3e*$o) 6r8no)' %* to n$%$o ne 8n%5 d% 1e no3%
S%d% "e n%*%8)o u t83! "3e)r"$o) do6u' r%8do6*1u "tr%23%n1% "3e)r%! R%8do6*1e $o1e n%) 1e don1e*o 1o7 u31e$ n%) "3%$) d%no) dono" no3e %*%te $o1 n%) ,o)%2u u d%*1n1e) "tr%23%n1u "3e)r"$o( ,ro"tr%n"t3%! S%d% n%,o$on )%)o nor)%#1e' "red"t3%' %*%te' % t)e )o(u&no"t 8% ,otr%(u 6o*o7$+ 7
8n%$o3% 23ot% u "3e)ru! Kro8 ,o31e"t' *1ud "u 5e"to r%",r%3*1%* o )o(u&no"t ,o"to1%n1% dru(+' n%"t%n13+' ,*%net% u "3e)ru!
Pr3o ,o1%3*13%n1e ter)n% 99%"tro6o*o(1%99 u "31et"$o1 *ter%tur 1e /0! (! Pr3e te)e "u 6*e: RNA $%o )o*e$u*% 23ot%' od%$*e 23ot n% 8e)*14 /.(! 1e NASA o61%3*% ,r3 ,ro1e$t 3e8%n 8% %"tro6o*o(1u n%83%n Viking misija
!.1 KAKO SE ODVIJALA MISIJA %%VIKING%%
N%$on de"eto)1e"e5no( ,uto3%n1% $ro8 "3e)r"$ ,ro"tor ,re3%*1en+ .. )*on% $*o)et%r% %)er5$% )e' %* 1e do7*o do od*%(%n1% 1er 1e n% o"no3u "n)%$% " *et1e*#e 8%$*1u5eno(% 1e teren ,r3o6tno ,*%nr%n 8% ",u7t%n1e do"t% ner%3%n ,re)% to)e ne,o(od%n 8% ",u7t%n1e! Zn%n"t3en# "u d3% ,ut% )1en1%* teren! No3' ,o3o*1n1 teren n%*%8 "e u 8%,%dno) d1e*u do*ne W+rX"e' Y $) "1e3ero8%,%dno od )1e"t% $o1e 1e r%n1e 6*o odre
8
S*1ede&e( d%n% V$n( L%nder / e)tr%o 1e ,r3u $o*oroto(r%1u " M%r"%! T%d% ")o 3d1e* d% 1e M%r" 8%"t% #r3en ,*%net! S,o)enut% 6o1% teren% )o(*% 1e n%"t%t nter%$#1o) $"$% * 3ode 8 %t)o"ere " )ner%*)% n% ,o3r7n! O3%1 ,ro#e" "t 1e $%o ,ro#e" r<%n1% n% Ze)*1! Pret,o"t%3*1% "e d% 1e do r<%n1% n% ,o3r7n M%r"% do7*o u d%3n) 3re)en)%' $%d% 1e o3%1 ,*%net 6o 6o(%t1 3odo)! Pre)% oto(r%1%)% 8n%n"t3en# "u uo5* 7e"t r%8*5t+ 6o1% "t1en1%! Z% ne$e $%2u d% "u 6%8%*tne % 8% ne$e d% "u 3u*$%n"$o( ,or1e$*% % o"t%*e 1o7 n"u dent#r%ne! Pre)% ne$) 8n%n"t3en#)% M%r" ne)% ,*%3u 6o1u ne6% 3e& 1e ono 6*%(oru25%"te 6o1e! T%$3% 6o1% M%r"o3o( ne6% )o(u&% 1e 86o( n+ ru25%"t+ 5e"t#% ,r%7ne' $o1e "e n%*%8e u %t)o"er! Te),er%tur% "e ,r3o( d%n% r%d% n% M%r"u $ret%*% od )nu" Y. do )nu" 0 "tu,n1e3% We*81u"%! U ,o,odne3n) "%t)% M%r"o) "u ,u+%* "*%6 "to5n 31etro3 % ,o"*1e ,ono& 8%6*1e2en 1e "*%6 1u(o8%,%dn 31et%r! N% 1edno1 od oto(r%1% uo5en 1e o6*%$ 8n%d M%r"% 7to 1e ,r1%tno 8nen%d*o 8n%n"t3en$e! T%1 o6*%$ *5 n% o3o8e)%*1"$e o6*%$e t83! $u)u*u"e! N% o"no3u )1eren1% "%"t%3% M%r"o3e %t)o"ere u"t%no3*1eno 1e d% "e on% "%"to1 od u(*15no( do$"d% =.>' % - do Y ,o"to od $"$%! Ar(on% )% o$o /'0 ,o"to! Ot$r&e du7$% 3r*o 1e 3%2no 6udu& d% 1e on 1ed%n od 6tn+ u31et% 8% 23ot! Pod"1et)o "e d% u %t)o"er Ze)*1e )% ,o"to $"$%' $o1 1e d%$*e n1en (*%3n "%"to1%$! Pr1e V$n(% / ,o"to1%n1e du7$% u %t)o"er M%r"% n1e 6*o re("trr%no 3e& "e "%)o n%(%<%*o! N%u5n# ")%tr%1u d% 1e to ot$r&e 3e*$ $or%$ u ,ron%*%2en1u tr%(o3% 23ot% n% M%r"u! D%n% -! VII )e+%n5$% ru$% )odu*% 8%(r%6*% 1e ,r3 u8or%$ M%r"o3o( t*%! Tr u8or$% ")1e7ten% "u u )%* 6o*o7$ *%6or%tor1 )odu*% u $o)e 1e ,o5eo ,r3 #$*u" e$",er)en%t%' $o1 &e tr%1%t 8% 3r1e)e n$u6%#ono( #$*u"% od /- d%n%! Pred3
//!(! SETI ,ro1e$t [ "$enr%n1e ne6% tr%n")"1%
!.2 ŠTA JE TO %%SETI%%
9
SETI =Se%r#+ or Etr%terre"tr%* Inte**(en#e> * 99Potr%(% 8% 3%n8e)%*1"$) nte*(en#1%)%99' 1e o"no3%n ! %,r*% /.! (odne od "tr%ne \ren$% Dre1$% ,od )eno) 99Pro1e$%t O8)%99! \ren$ Dre1$ 1e ,onr %"trono) $o1 1e ,r3 u$*1u5o du()e 8% r%d 99Pro1e$t% O8)e99! N1e(o3% )ot3%#1% 1e 6*% t% d% n%,r%3 ne$o*$o r%dote*e"$o,% $o1 "u do3o*1no o"1et*13 d% u",o"t%3e $ont%$t "% ne$) dru() #3*8%#1%)%! Pr3o6tn% de1% ,ot5e 8 /0! (odne $%d% 1e Dre1$ 8%)"*o d% 1e )o(u&e u",o"t%3t $ont%$t! SETI n"ttut 1e n%"t%o 83%n5no -.! no3e)6r% /@!(odne! W*1 "tr%23%n1% $o1% o3% n"ttu#1% 3od 1e ,o6o*17%n1e r%d% u n%u5n) "tr%23%n1)%' 7ren1e o6r%8o3%n1% n%r%3no' ,otr%(% 8% 3%n8e)%*1"$) nte*(en#1%)%! Z% d3%de"et (odn% r%d%' SETI n"ttut 1e ,otro7o o$o ]/Y )*on%! N% 5e*u SETI1% 1e dr! \ren$ Dre1$' % n1e(o3 ,o)o&n# "u 3"o$o $3%*$o3%n *1ud 8 NASAe o"t%*+ 3e*$+ "tr%23%5$+ or(%n8%#1%! H"tor1% SETI1% 1e ,o5e*% "% \ren$ Dre1$o) u ,ro*1e&e /.! (odne $%d% 1e ,r3 ,ut o6%3*1eno )$rot%*%"no "tr%23%n1e "3e)r% n% t%*%"no1 du2n od -/ "%nt)etr% =t%*%"n% du2n% $o1u 8r%5 3odon$o3 %to) * re$3en#1% od /@.MH8>! Po5et$o) "ed%)de"et+' NASA 1e u3e*% no3 ,ro(r%) u SETI' ,o8n%t ,od )eno) K$*o,^ $o1 1e 3odo Bern%rd O*3er! Po7to 1e ,r3o6tno SETI ,reu8et od "tr%ne Ru"% 3e& /.! (odne' A)er$%n#e ,ono3o ,o5n1e d% ntere"u1e SETI "ed%)de"et+ (odn%! K%"n+ .+ (odn%' SETI n%*%8 6%8u u NASA JPLu =Jet Pro,u*"on L%6or%torX>!
P*%n 1e 6o d% "e 3r7e ,rou5%3%n1% n% +*1du 831e8d% $o1e "u "to( t,% $%o Sun#e! S3e 1e 7*o $%o ,od)%8%no do$ NASA /Y! (odne n1e ,re$nu*% "% n%n"r%n1e) SETI ,ro1e$t%! U6r8o' SETI ,o"t%1e "%)on%"r%1u&% or%n8%#1% $o1o1 ,o)%2u don%#1%)% 3e*$ 6ro1 *1ud 8 #1e*o( "31et%!
!.3 SPUŠTANJE ROBOTA 'URIOSIT NA MARS
S,u7t%n1e Wuro"tX1% u tr%1%n1u od "ed%) )nut%' $o1e "u u NASA n%83%* 99"ed%) )nut% teror%99' 6*o 1e n%18%+t1e3n1e u ,o31e"t! Ste*t8ner' u )ed1)% ,ro83%n NASAn) +,"tero) 86o( d31e n%u7n#e u u+u' n1e(o3 t) o")"** "u no3u te+o*o(1u ",u7t%n1% ro3er%' $o1u "u u ,o5et$u n%83%* 99*udo)99' % "%d% 995ude"no)99! Z% r%8*$u od "3o1+ ,ret+odn$%' ro6ot8r%n+ 3o8*% S,rt O,,ortuntX $o1 "u "e n% ,o3r7nu M%r"% ",u"t* $r%1e) -..Y! (odne' odno"no ,o5et$o) -..@! (odne u8 ,o)o& 8r%5n+ 1%"tu$%' Wuro"tX "e ",u"to $or"te& "3o1e 3*%"tte $ot%5e $%o ,od3o81e!
10
#. EVOLU'IJA #.1 ZEMLJINA RANA MIKROBIOLOŠKA *EMIJA
-..0e' N%"") W%"") $o")5$) 6rodo) n%,r%3o 1e ne$o*$o *eto3% ,ored S%turno3o( n%1du2e( )1e"e#%' Tt%n% r%",oredo "ondu $o1% 1e "*et1e*% n% ,o3r7nu )1e"e#%! I%$o ,r"utno"t )et%n"$o( (%"% =WH @> u 37o1 %t)o"er n1e 6*% 8nen% do)nr%o u %t)o"er' )et%n 1e 6o (*%3n% $o),onent%' d%3%1u& %t)o"er ro8on%r%nd2%"tu 6o1u' "*5n% Tt%nu d%n%"! T%$o d% ,r3 or(%n8) $o1 "u e3o*ur%* n% Ze)*1 )o2d% 6udu ,ro83o<%5 )et%n% 83%n 99)et+%(en"99 ! T )$ro6 "u ,retr,1e* %t)o"eru ,r1e o$o 6*on (odn%! U ,ret+odn+ 6*on (odn%' )et%no(en "u "e r%831%* u )no() od 3eo)% to,*+ $r%1e3% (d1e 1e +dro(en =H -> do)nr%o' +dro(en "e )o(%o $or"tt "% WO - 8% ,ro83odn1u ener(1e! Met%n 6 6o 6o,ro83od! Kontnur%n% %$u)u*%#1% )et%n% 6 8%(r1%*% ,*%ntu! A* "% r%"tu&o) $on#entr%#1o) )et%n%' "un5e3% "31et*o"t 6 ,o3e8%*% )o*e$u*e )et%n% 8%1edno ,ro83od*% +dro$%r6on! Hdro$%r6on 6 "e "%2e* $%o "u)%(*#% od d1e*o3% %t)o"ere! V%2no 1e' "u)%(*#% 6 )%*% +*%dn1 ee$%t n% %t)o"eru ")1enu 23ot% 8% te )et%no(ene $o1 ,reerr%1u +*%dn1e te),er%ture! Pro)1en1*13% +e)1% 1e t%$o
N% Ze)*1' )o2d% n$%d% ne&e)o 6t u )o(u&no"t d% ,ro31er)o n 1ednu +,ote8u ")%tr%1u& ,re6o*o7$u +e)1u * ,or1e$*o 23ot%? )o2d% )o2e)o "tr%2u1u& dru(e "31eto3e' $%o 7to "u M%r" * S%turno3 )1e"e# Tt%n! ''Ali, ko treba da stanuje na ovim svjetovima ako su oni nastanjeni? Da li smo mi ili oni gospodari svijeta?...'' =Jo+%nne" Ke,ret' #t%t 8 An%to)1% )e*%n+o*1e>!
/! (odne t%*1%n"$ %"tron%ut' Go3%nn S#+%,%re**' 3do 1e *n1e n% M%r"u 8% $o1e "u on dru( ,ret,o"t%3* d% "u to $%n%* 8(r%
11
M n")o 1edn $o1 "e to ,t%1u' A"tron%ut' (eo(r%5%r' )no( dru( n%u5n# "u "e "to ,t%*! D%n%" )$ro6o*o8 "u udru2* "3o1e n%u5ne 7$o*e' ,t%1u& "e d% * 1e )$ro6o*o7$ 23ot ne$%d% ,o"to1%o n% Wr3eno1 ,*%net' * ne(d1e dru(o u n%7e) Sun5e3o) ""te)u! /e' NASAn n%u5n# "u 831e"t* o ,ron%*%"$u ne5e( 7to 1e *5*o n% o"* )$ro6% u unotr%7n1o"t )eteor% 8% $o1e( "u )"** d% do*%8 "% M%r"%! I%$o' 3e&n% d%n%" ne 31eru1e d% "u t 99o"*99 )$ro6' to 1e "%)o don1e*o de6%tu! Mo(u * )$ro6 $o1e 8n%)o n% Ze)*1' ,re231et n% M%r"u (d1e "u te),er%ture d%*e$o ",od . O W $o*$o ) 8n%)o tu 1e )%*o' 5%$ n)%*o te$u&e 3ode4 I"tr%2te*1' $or"te& de38u d% "t)u*r%1u M%r"o3"$u ,rrodu' ,o"t%3* "u )$ro6e ,o8n%te d% )o(u ,re231et e$"tre)no +*%dne o$o*ne o3d1e n% Ze)*1! N1+o3 re8u*t%t "u nd#r%* d% 5*%no3 Ar#+%e%' ,o"e6no )et%no(en' 6 )o(* r%"t n% +*%dn) te),er%tur%)% n"$o) ,rt"$u $o1 ,o"to1 n% M%r"u!
D%$*e' )$ro6o*o8 "u "e ,rdru2* ,otr%8 8% 83%n8e)%*1"$) 23oto)! To 5n 3%*1%nu ,ot1eru 6udu& d% &e extremophiles ,ron%! Godne -..@!' NASA 1e ,o"*%*% d31e *et1e*#e n% M%r" u ,otr%8 8% 8n%$o3)% ,ro7*+ 23ot%! N%u5n# o3d1e n% Ze)*1 ,r%te n"tru)ente n% M%r" Ro3er"' $o1 1e d8%1nr%n 8% tr%2en1e 8n%$o3% $o1 u,u&u1u n% 3ode ne$%d% n% ,*%net!
Ne$ re8u*t%t "u(err%1u d% ,o"to1e ,odru51% u $o1)% "u "*%n% )or% 1edno) o,r%n% n%d r%3n#%)% M%r"%' "t3%r%1u& 23ot ,r1%te*1"$o( o$ru2en1e! Pr*$o) ,ron%*%2en1% do$%8% n% dre3n) o6%*%)% 3e*$o( t1e*% ,o3r7n"$+ 3od%' $o1e "u "%dr2%3%*e "tru1e' to 1e o"t%3*o tr%(% u "t1en%)% n% dnu 7to 1e ne$%d 6*o )ore! N%u5n# "u 831e"t* u -..! d% 1e no31% *et1e*#%' M%r" P+oen L%nder' ot$r*% *edenu 3odu u 6*8n M%r"% ,o3r7ne t*%! D% * * ne ,o"to1 23ot n% M%r"u4 Mo2d% 1ed%n d%n $%d "tr%23%5 "o"t#r%n% *et1e*#% do
12
S=5 1 Pu"tn1% At%#%)% u W+*eu O3o ,u"tn1"$o ,odru51e n1e M%r" 3e& 8%,r%3o ,u"tn1% At%#%)% u W+*eu! I8(*ed% "*5no $%o n% "*$%)% " M%r"% $o1e "u u"*$%* ro3er =S,rt O,,ortuntX>!
#.2. RAT SVJETOVA NA MARSU U *)u Ste3en% S,e*6er(% 8 -..0! (odne R%t "31eto3%' ,r*%(o 8r%5en1e do ,o3r7ne ,*%nete! Utro"tru5en Ze)*1n nten8tet &e u6t "3%$ 23ot $o1 6 "*u5%1no no"o n% *et1e*#! U *%6or%tor1"$) te"to3)%' do8e UV 8r%5en1% M%rtno3o1 r%8n un7to 1e 3e&nu )$ro6% u "%)o ne$o*$o "e$und! Etre)o*%' $o1% "e 8o3e Chroooidiopsis' n%"t%n1u1e ,oro8ne "t1ene * ,o3r7ne "t1en% (d1e "u te),er%tur% 3*%2no"t 3r*o n"$! T) 1e ot$ro d% 1e 3e&n% u",%3%ne ",ore Chroooidiopsis ,o(nu*o n%$on ,et )nut% n% M%r"u od UV 8r%5en1%! Me
NASAn M%r" L%nder' P+oen )"1%' "*eto 1e u S1e3erno1 Ar$t5$o1 re(1! Tu "e u$o,%o u ,od*o(u ot$ro 3ode *edene ,o3r7ne (d1e 6 8e)%*1"$ )$ro6n 3%n8e)%*1# )o(* u",o"t%3t u,or7te 8 $ont%)nr%ne *et1e*#e! A$o 1e "tn%' 23ot n% M%r"u 6o 1e ,r"ut%n n% o3) ,ro"tor)%' 1e * )o(u&e d% 6 8e)%*1"$% tentaled 6%$ter1% * 8r%5en1% ot,or%n arhaeal n%,%d%5 )o(%o 8%,o5et R%t "31eto3%n% M%r"u4
$. ZAKLJU+AK 14
U o3o) r%du "tr%2* ")o ,ro#e" do63%n1% "t%n#% u 6%$ter1"$) "t%n#%)% $%o 7to 1e u odno"u n% on%1 u eu$%rot"$) "t%n#%)% )$ro6%! T%$o
,. LITERATURA 15
• •
•
•
• •
•
•
• • •
16
+tt,:``8n%no"t!(ee$!+r`#*%n%$`%"tro6o*o(1%1e")o*"%)u"3e)ru` +tt,:``aaa!831e8d%rn#%!#o)`)ed1`"$rn1#%`31e"t")%r"%3$n(n%,o3r"n #r3eno(,*%net%`//Y +tt,:``+r!a$,ed%!or(`a$`;3ot +tt,:``aaa!er%do3!r"!"r`nde!,+,4 o,tonb6t(cno3o"t#%tno3o"tb//dno3o"tbY/"%dr8%1bZ3otn% Ju,tero3o)"%te*tu:no3%teor1%!VS-V\KZBaa Se%r#+ or P%"t Le on M%r": Po""6*e Re*# Bo(en# A#t3tXn M%rt%n Meteorte ALH@../? D%3d S! M#K%X' E3erett K! G6"on Jr!' K%t+e L! T+o)%"Ke,rt%' Ho1%to**%+ V%*' W+r"to,+er S! Ro)%ne$' S)on J! W*e)ett' f%3er D! \! W+**er' W*%ude R! M%e#+*n(' R#+%rd N! Z%re? S#en#e -..0 W+%r%#ter8n( H%6t%6*e EoMoon" ? L K%*tene((er ' W%)6rd(e -.. An#ent )#ron%ut": nter,*%net%rX tr%n",ort o )#ro6e" 6X #o")# ),%#t"? _%Xne L! N#+o*"on? De,%rt)ent o M#ro6o*o(X %nd We**? Un3er"tX o \*ord% -..@ T+e NASA A"tro6o*o(X Ro%d)%,? D%3d J! De" M%r%" =WoLe%d>' Jo"e,+ A! Nut+ III =WoLe%d>' Lou" J! A**%)%ndo*%' A*%n P! Bo""' J%#$ D! \%r)er' Tor M! Hoe+*er' Bru#e M! J%$o"$X' V#tor% S! Me%doa"' Andrea Po+or**e' Bru#e Runne(%r %nd A*red M! S,or)%nn? ASTROBIOLOGg Vo*u)e ' Nu)6er @' -.. G*o6%* D"tr6uton o Neutron" ro) M%r": Re"u*t" ro) M%r" OdX""eX ! _! W! \e*d)%n"iene #$%, %& #((#) http**+++.google.hr*slike http**+++.+ikipedia.om http**+++.outube.om