Rizalist cult, any of numerous ethnic religious groups in the Philippines that believe in the divinity of José Rizal, the national hero martyred by the Spanish in 1896. Among many peasant cults it is commonly believed that he is still alive and will return to deliver his followers from poverty and oppression. Rizal has been identified as God, as the second, or Filipino, Christ, and as the god of the pre-Spanish Malay religion. Rizalist cults, such as the Iglesia Sagrada ni Lahi (Holy Church of the Race) and the Banner of the Race Church (the largest group), synthesize Roman Catholic rituals, images, and organization with traditional Filipino elements. Some 300,000 rural people adhere to these cults.
We have magnified Rizal’s role to such an extent that we have lost our sense of proportion and relegated to a subordinate position our other great men and the historic events in which they took part. [p.127] Although Rizal was already a revered figure and became more so after his martyrdom, it cannot be denied that his pre-eminence among our heroes was partly the result of American sponsorship. This sponsorship took two forms: on one hand, that of encouraging a Rizal cult, on the other, that of minimizing the importance of other heroes or even of vilifying them. There is no question that Rizal had the qualities of greatness. History cannot deny his patriotism. He was a martyr to oppression, obscurantism obscurantism and bigotry. His dramatic death captured the imagination imagination of our people. Still, we must accept the fact that his formal designation as our national hero, his elevation to his present eminence so far above all our other heroes was abetted and encouraged by the Americans. It was Governor William Howard Taft who in 1901 suggested that the Philippine Commission to the Filipinos be given a national hero. The Free Press of December 28, 1946 gives this account of a meeting of the Philippine Commission: ‘And now, gentlemen, you must have a national hero.’ In t hese fateful words, addressed by then Civil Governor W. H. Taft to the Filipino members of the civil commission, Pardo de Tavera, Legarda, and Luzuriaga, lay the genesis of Rizal Day….. ‘In the subsequent discussion in which the rival merits of the revolutionary heroes were considered, the final choice-now universally acclaimed acclaimed as a wise one-was Rizal. And so was history made.’ “Flag of the Race,” is a Rizalist or Colorum (taken from the Latin mass invocation saecula saeculorum) sect was allegedly founded in 1914 in Masbate by Arsenio de Guzman of Santa...
BUOD NG PANINIWALANG MILINARYAN
Apat na raan at pitumpung taong singkad na ang nakaraan buhat nang itanim ang binhi ng Catolico Romano sa Pilip Pilipinas. inas. Ang binhi ay sumib sumibol, ol, lumago, nagkaugat. nagbunga at nag nagsup suplin ling g ng daa daan-d n-daan aang g sam samaha ahan. n. Iis Iisaa ang pan panana anaw w ng mga samahang samah ang ito - ang mil milina inaryi ryismo smong ng pag pag-as -asa. a. Sa baw bawat at pan panaho ahon, n, ang kas kasalu alukuy kuyan an ay tinatayang isang paghahanda sa pagbabalik muli ng mga Makapangyarihan (Ama. Ina, Anak at ang kanilang mga alagad) upang itayo ang kanilang kaharian sa Iupa. Ang An g mi mili lina nary ryan ang g pa pana nana naw w ay na naka ka-an -angk gkla la sa ret retab ablo lo ng pa pani nini niwal walaa na hinu hi nubo bog g bi bilan lang g ka kaal alam aman ang g ba baya yan n ba bata tay y sa do dokt ktri rina nang ng Sa Sant ntic icima ima Tr Trin inid idad ad ng Simbahang Catolico Romano. Bagamat nananatili pa rin ang doktrinang Santicima Trinidad, ang teksto ng retablo ay isinakay sa konsepto ng sagrada familia upang mawa1a maw a1a ang pag pag-aal -aalinl inlang angan an kun kung g bak bakit it may Dios Anak at Dio Dioss Ama ay wal walaa namang naman g Dios Ina. Ang papel ng espiritu santo ay naging bahagi na lamang bilang kaluluwa sa pagkatao ng Ama, Ina, at Anak. Bukod sa rito ang banig ng retablo ay inumbitan ng mga palamuting kuwento buhat sa Banal na Kasulatan at iba pang batis
kaisipan at Pilipinong imahinasyon kayat nakalikha ng bagong kaayusang bunga ng katutubong karanasan.
RETABLO NG PANINIWALA
Sa kabuuan, ang pananampalatayang Pilipino ay nakatuon sa iba't ibang bahagi ng retablo ng paniniwala. Nakaluklok sa kalangitan ang Infinito Dios (sa tradisyon ng matandang paniniwaJa ay ang nuno). Siya ang naghahari sa sandaigdigan at sanlibutan. May tatlong katauhan ang lnfinito Dios. Ito ay ang Dios Ama, Dios Anak, at Dios Ina. Ang tatlong kalauhang ito ang bumubuo sa Santicima Trinidad. Ito ay ayon sa kaalamang bayang teolohiya. Ang Dios Ama ay ang Dios ni Abraham at ni Moises. Noong unang panahon nakilala siya sa pamamagitan ng tinig o boses. Sa simbolismo ng mga Pilipino, siya ay mata sa loob ng isang trespicu. Kilala rin ito na Ohos Anima Sola. Ang Dios Anak ay walang iba kundi si Jesus na bumaba sa lupa, nagkatawong tao, nabayubay sa krus, umakyat sa langit, at umupo sa kanan ng Dios Ama. Ang Dios Ina ay bumaba sa lupa, nagkatawang tao rin subalit sumakatao sa iba't ibang pinagpalang mga babae na sinusunod ng iba't ibang samahan katulad nina Maria Bernarda Balitaan, Victoria Piedad, Josefina Lopez, atbp. Sila ay may kanikaniyang tipan na ipinahahayag. Sa konteksto ng kaalamang bayang teolohiya na itinuturing na apokripal sa Bibliya, ang Dios Ama ang unang naghari sa daigdig na ipinagkaloob ng Infinito Dios. Ipinalam niya sa sangkatauhan ang kaniyang naisin sa lahat ng kaniyang nilalang sa pamamagitan ng tinig o boses. At ganito nga ang nangyari nang palayasin niya si Adan at Eva sa Paraiso at pinagbilinan na sa sarili nilang pawis manggagaling ang kanilang ikabubuhay. Gayundin ang nangyari kay Nunong Noe nang gunawin ang sandaigdigan at kay Moises nang ibinigay niya ang kaniyang sampung utos. Anopa't ipinagwalang bahala ng sangkatauhan ang pagmamahal ng Dios sa kaniyang nilalang. Ito'y nalusak sa pagkakasala. Kaya't minarapat ng Sancticima Trinidad na pababain sa lupa ang Dios Anak sa pamamagitan ng pagkakatawang tao upang iligtas ang sanglibutan. At gayun na nga ang nangyari. Si Jesus ay nagkatawang tao, tinupad ang kaniyang ministeryo, ipinako sa krus, umakyat sa langit at lumuklok sa kanan ng Dios. Subali't nagpatuloy sa gawaing pagkakasala ang sangkatauhan kahit na nga tinubos niya sila sa pamamagitan ng kaniyang gracia dahilan sa kaniyang lubos na pag-ibig. Ang konsistoryo ng Santicima Trinidad ay muling nagpulong at kanilang pinagkasunduan na. panahon na upang ang Dios Ina naman ang bumaba sa lupa. Ayon sa isang alamat, isang mangingisda ang napalaut sa lawa. Inabot siya ng malakas na bagyo. Mula sa kalangitan ay nahulog ang isang lamad na may lamang bata. Sa kabutihang palad ito ay nabingwit ng mangingisda, dinala sa kaniyang tahanan, hiniwa. binuksan at gayun na lamang ang kaniyang pagkamangha sapagkat ang laman ng lamad ay isang sanggol. Inalagaan ng pamilya ng mangingisda ang bata hanggang ito'y umabot sa sapat na gulang sa pagmimisyon. Ang sanggol mula sa lamad ay sumakatao sa maraming babae na ngayon ay siyang namumuno sa maraming kapatiran upang ipahayag ang tipan ng mahal na ina.
Sa konteksto ng katutubong paniniwa.la ang Dios ay may tatlong persona. Ang bawa't persona ay may kaluluwa. Ang tao ay mayroon ding kaluluwa. Ang kaluluwa ay maaaring humiwalay sa katawan ng tao nang pansamanta.la o lubusang yumao gaya ng pagkamatay ng katawang Ina. Sa paniniwalang ito nakasalalay ang penomenon ng sapi, sanib, at langkap. Ang kaluluwa ng Dios Ama, Anak, o Ina ay lumalangkap sumasapi sa sinomang kanilang pinili o pinagpa1a na kilala na medium, talaytayan, babaylan, catalonan, o kasangkapan.Maging ang kaluluwa ng santo at santa, pati na rin ang mga bayani ng lahi, tampok si Gat Dr. Jose Rizal ay sumasapi na rin. Maaari ring sumapi ang kaluluwa ng mga yumao, pati na rin ang mga anitong naglipana sa kalikasan. Samakatuwid sa retablo ng paniniwala nakasalalay ang pananampalatayang Pilipino, pati na ang pagtanggap kay Gat Dr. Jose P. Rizal ng mga samahang milinaryan at Rizalista.
PANINIWALANG RIZALISTA SA KONTEKSTO NG RETABLO
Ang paniniwalang Rizalista ay nakatuon sa doctrina ng tatlong Jota. Ang tatlong.Jota ay tumutugon sa tatLong pangalan ng Dios Ama - Jehovah; Dios Anak Jesus; at Dios Espiritu Santo - Jose. Maliban sa pangalang Jose na inilapat bilang pangalan ng Espiritu Santo, ang doctrina ng tatlong Jota ay walang pagkakaiba sa matandang doctrina ng Santicima Trinidad. Ang Iglesia Watawat ng Lahi at iba pang kapatirang katulad nito ay may paniniwala na si Gat Dr. Jose RizaJ ay reinkarnasyon ni Jesucristo. Ang reinkarnasyong nabanggit ay hindi ayon sa paniniwalang Hinduismo manapa’y nangangahulugan lamang ito ng paradismong buhay nina Jesucristo at Gat Dr. Jose P. RizaJ. Sa madaling salita, ang mahiwagang kapanganakan, ministeryo, pagkamanunubos, pag-alipusta sa kanilang buhay at kadahilanan ng kanilang kamatayan ay magkapareho. Kung si Jesucristo ay binansagan bilang "hari ng mga Hudyo," gayundin naman ang pangalang Jose Rizal ay may pakahulugang pagkahari. May nagsasabing JOVE REX AL ang salin sa Latin ng Jose Rizal. Ang JOVE ang lihim na pangalan ng Dios; hari ang ibig sabihin ng REX; at AL ay lahat. Samakatuwid, Hari ng Lahat ang buong kahulugan ng Jose Rizal, isang bansag na sa Ingles ay King of Kings - na wa.lang iba kundi ang panginoong Jesucristo. UGNAYAN NG DALAWANG TALAMBUHAY
Magkakawing ang ugnayan ng talambuhay ni Gat Dr. Jose P. Rizal at Jesucristo. Tatalakayin ko ito sa konteksto ng mga sumusunod na paksa: (1) propesiya tungkol sa pagsilang, (2) mahiwagang kapanganakan at binyag, (3) banal na bawtismo, (4) misteryo at ministeryo. (5) pagkabayubay sa krus, (6) pagtatayo ng Bagong Jrrusalem. (7) mga sinyales (8) armagedon (9) pagbabago ng lipunan at kalikasan. at (10) naghihintay na lamang. PROPESIYA TUNGKOL SA PAGSILANG
Ayon kay Crispin Penid, ang buhay at misyon ni Gat Dr. Jose P. Rizal ay mababanaag sa Banal na Kasulatan. Ang basihan nito ay matutunghayan sa Pahayag 12: 1-5, na aniya: Pahayag 12: I Kasunod nito'y lumitaw sa langit ang isang kagilagilalas na tanda: isang babaing nararamtan ng araw at nakatuntong sa buwan; ang ulo niya'y may koronang binubuo ng labindalawang bituin. 2 Malapit na siyang manganak kaya't napapasigaw siya sa matinding sakit at hirap. 3 Isa pang tanda ang lumitaw sa langit: isang pulang dragon na napakalaki. Ito'y may pitong ulo at sampung sungay. at may korona ang bawat ulo. 4 Sinaklot ng kaniyang buntot ang ikatlong b:lhagi ng mga bituin sa langit at inihagis ang mga iyon sa lupa. Pagkatapos ay tumayo siya sa paanan ng babaing malapit nang manganak upang lamunin ang sanggol sa sandaling ito'y isilang. 5 At ang babae ay nagsilang ng sanggol na lalaki ngunit may umagaw sa bata at dinala ito sa Diyos, sa kaniyang trono. Ang sanggol na ito ang itinakdang maghahari sa lahat ng bansa sa pamamagitan ng kamay na bakal. Ganito ang simbolikong pagpapakahulugan sa teksto. Ang "babaing nararamtan ng araw" ay walang iba kundi ang bansang Pilipinas. Sa kaalamang bayan ang Inang Bayan ay nakabanderang saya na may araw sa dibdib. Si Gat Dr. Jose P. Rizal ang sanggol na kaniyang isisilang at siyang naghahari sa lahat ng bansa. Ang pulang dragon ay ang bansang Espanya na ang kasaysayan nito ay lusak sa dugo. Ang pitong ulo at pitong korona nito ay mga kaharian na nagtataguyod sa organisasyon ng pulang dragon. Ang pulang dragon ang siyang papatay kay Gat Dr. Jose P. Rizal. Si Gat Dr. Jose P. Rizal lamang ang nakaganap sa ipinag-uutos ni Jesucristo kaya’t siya ngayo'y nasa kanang kamay niya sa trono ng Diyos Ama, at doon niya huhukuman ang mga patay at buhay. MAHIWAGANG KAPANGANAKAN AT BINYAG
Ang pinagkunang tala ng Iglesia Watawat ng Lahi tungkol sa kapanganakan at pagkabayubay ng Panginoong Jesucristo ay Ubornal. Gaya ng Rey de los Reyes, ito'y hindi pa hayag sa mambabasa at mananaliksik. Subalit mayroong minakinilyang sipi na ipinakita sa atin ni Jose Baricanosa. Ang Iglesia Watawat ng Lahi ay naniniwala sa kapanganakan ni Jesucristo ayon sa Banal na Kasulatan. Subalit mayroong ilang bagay na kanilang pinagtutuunan ng pansin. Halimbawa, ana bituing nagliwanag sa kaniyang kapanganakan at kilala sa tawag na, "Estrella Matutina." Ang mga. Pangalan ng mga pastol na unang bumisita sa banal na sanggol ay kapwa kapanagalan ng labindalawa niyang alagad. Ang unang bata na bumisita sa kanya ay si Epran. Si Epran naman ay reinkarnasyon ni David. At ang koro at arkangheles na kumanta ng "Gloria in Excelsis Dei" ay sa pangunguna ni Joperon. Ang lahat ng ito ay nagpapahiwatig ng pagkapaham sa relihiyon na ang pakahulugan ay malalim na pagkaunawa.
Ang kapanganakan naman ni Gat Dr. Jose P. Rizal ay isang misteryo. Siya ay dinala at inilagay ng isang pulubi sa bunsuran ng bahay ni Doña Teodora, isang madaling araw. Nakabalot siya sa isang kumot. Ang kaniyang lampin ay may bordang Jove Rex Al. Jove ang lihim na pangalan ng Dios, Ang ibig sabihin ng Rex ay Hari. At ang Al ay lahat. Kayat ang buong kahulugan ng Jove Rex AI ay Dios, Hari ng Lahat. BANAL NA BAWTISMO
Bago si Jesus maging Cristo, dumaan siya sa pitong pagsubok. Ang pinakamabigat sa kaniyang pagsubok ay nang tuksuhin siya ni Miriam. Ang Banal na Espiritu ang nagbawtismo sa kaniya sa ilog Jordan, na pinamahalaan ni Juan Bawtista. Si Juan Bawtista ay pinaniniwalaang reinkarnasyon ni Noe. Tungkol naman sa pagbabawtismo kay Gat Dr. Jose P. Rizal, ang pamilyang Teodora Alonzo ang naging taga-ampon lamang ni Gat Dr. Jose P. Rizal. Ang magasawa ay nagdesisyon na binyagan ang sanggol. May paniniwala sa Pilipinas na ang batang walang binyag ay nagiging masasakitin. Subalit hindi nila malaman kung sino ang gagawing ninong o ninang. Napagkasunduan nila na ang unang tutuktok sa kanilang pintuan ng umagang yaon ang siyang magiging ninong o ninang. Isang pulubi ang tumuktok. At gayang kanilang napagkasunduan, ang pulubi ang pinakiusapang maging ninong. Bilang pakimkim, isang puting papel na may sulat ang ibinigay ng pulubi para sa bata. Ipinagbilin pa na ito'y ibigay sa bata kung ang bata ay maarunong nang bumasa. Ang kuwento tungkol sa pagkabawtismo kay Gat Dr. Jose P. Rizal ay may kaugnayan sa panitikang tradisyon sa Pilipinas. Ang pagkapulot ng isang sanggol sa may pintuan ay masuwerte. Ito ay isang pagsubok. Ang pulubi, gayang sa Florante at Laura ni Baltazar ay nagbabalatkayo lamang. Sa maraming mga kuwento, ang pulubi ay huwaran ng kabutihan. ' Sa totoo lamang, ayon sa kasaysayan, ang kapanganakan at pagkabawtismo kay Gat Dr. Jose P: Rizal ay hindi dapat pagtakhan. Ayon kay Palma (1950): ...His advent was not preceded by prophecies. It was not announced by any mysterious constellation. No wise men foretold his good fortune. There were no augural signs which might forbode that that boy was going to perturb the peace of that world that the Spaniards considered ideal. Except for the fact that his mother had a difficult labor and promised a pilgrimage to the Virgin of Antipolo, the event had nothing extraordinary in it. His parents did not give him better treatment than their other children. They baptized him on the third day and called him Jose, probably because his birth occurred on a day commemorative of Saint Joseph. MISTERYO AT MINlSTERYO
. Ang ministeryo ni Jesus ay mamisteryo gaya ng pagpapakain ng limang libo, pagpapagaling ng mga maysakit, pagbuhay ng patay. atbp. Naniniwala ang Iglesia Watawat ng Lahi at iba pang samahang milinaryan sa mga ito. Gayundin naman, rnaraming misteryo ang ministeryo ni Gat Dr. Jose P. Rizal. Sa Mateo 14:13-21, sinasabi na si Jesus ay nagpakain ng limang libo mula
sa limang tinapay at dalawang isda. Ayon naman kay Jose Baricallosa; si Rizal ay nagpakain ng tatlumpong kabataan. Isang umaga ng Linggo, kararating pa lamang ni Gat Dr. Jose P. Rizal mula sa Europa, nangumbida siya ng tatlumpung kabataan na magpiknik sa Pansol. Nang siya'y papunta na, napansin ni Lilay na ang dala lamang na lutuin ni Dr. Jose P. Rizal ay isang dumalagang manok at isang gatang na bigas. Biniro ni Lilay si Dr. Jose P. RizaJ, “Ang baon mo ay sapat lamang sa iyo." "Huwag kang mabahaJa. Ako ang bahala sa ating pagkain. Hala, sige, maligo na kayo. Ako na ang magsasaing sa ating katulong na lutuin na ito,” sagot ni Gat Dr. Jose P. Rizal. Nang maluto na ang pagkain, humingi si Dr. Jose P. Rizal ng isang kaing at pitong kam-aw. Inilagay ito sa lamesa. Tinakpan ng dahon ng saging. Ang lahat ay umupo sa palibot ng lamesa. Ina1is ni Dr. Jose P. Riza1 ang takip na dahon ng saging. Ang 1ahat ay busug-na-busog pagkatapos ng panangha1ian. Sa iba namang pagkakataon. pitong matanda at apat na bata ang nagpunta sa Sinalhan, Sta. Rosa, Laguna. Doon sila tumira sa bahay ni Arsenio de Guzman. Si Arsenio de Guzman di-umano ay katulong ni Rizal sa Dagupan. Ayon sa kaniya, kinumisyon siya ni Rizal na magtayo ng simulain sa buong Pilipinas, pati na ang Iglesia Watawat ng Lahi sa Lecheria, Calamba. Laguna. Ikinuwento ni Carmen Herbosa kung papaano siya nagdala ng bigas at dalag. Ang matanda ay waring walang kibo. Sa Pilipinas, insulto sa dinatnan kung ikaw ay magdala ng iyong pagkain lalo na kung bumibisita ka lamang. Gayunman, niluto rin nila ang pagkain. Silang lahat ay namangha sapagkat hindi nila naubos ang handa na sa akala nila ay kulang. Ang kanin sa palayok ay nag-uumapaw. Upang ipakilala ang kagalingan ni Rizal, ito ang ulat ni Jose Baricanosa. Nang si Rizal ay nasa Espanya, ang anak na lalaki ni Reyna Victoria, si Alfonso III ay nagkasakit. Ang ulo niya ay lumaki kayat ito'y kailangang operahin. Wala sa Espanyang makapagpagaling dito. Nang malaman ni Riza1 ang pangyayari, nag-alok siya ng kaniyang serbisyo. Humiling siya ng kuwartong bubog bilangopersting room. Ito naman ay naihanda kaagad. Nan gang lahat ay handa na, siya ay pumasok sa operating room na nag-iisa. Ang mga dignitaryong nagmamasid ay namangha sapagkat tatlo ang nag-ooperate. Matagumpay ang operasyon. Pagkatapos ay tinanong si RizaJ ng Reyna Victoria kung ano ang ibig niyang kabayaran. Hindi siya humingi ng anomang kabayaran. Gusto lamang niyang ipakita sa mga Kastila na ang Pilipino ay matalino. Para sa akin, ang sa1aysay na nabanggit ay nagpapakilala ng mga katangian ni Dr. Jose P. Rizal gaya ng mga sumusunod: (1) kagalingan niya bilang doktor, (2) ang kaniyang pagka-Makapangyarihan, (3) ang kaniyang paniniwala na ang lahat ng tao ay pantay-pantay, at (4) ang pagtangkilik niya sa nangangailangan. Gayundin naman, n2\ang si Riza1 ay nasa Alemanya, napag-a1aman niya na ang asawa ng hari ng Alemanya ay may sakit. Kaniyang ipinagkaloob ang. kaniyang serbisyo. Hindi halos makapaniwa1a ang hari dahilan sa kaliitan ni Gat Dr. Jose P. Rizal. Binilinan siya na kapag namatay ang kaniyang maybahay, si Rizal ay pupugutan ng ulo. Hinipo ni Rizal ang maybahay. Siya ay nakagalaw. Hinipo ulit ni Rizal ang maysakit at ang reyna ay naka-upo. Pagkatapos. ng pangatlong hipo, ang reyna ay nakalakad. Tuwang-tuwa ang hari. Pinagkalooban siya ng isang bunton ng gintong kasingtaas niya subalit ito'y kaniyang tinanggihan. Dahilan dito, binigyan ng Hari si Rizal ng abanikong mahika. Mayroon itong nakamamatay na kapangyarihan. Pinagkalooban naman siya ng reyna ng mahikang payong. Ito'y nakapagdadala sa mayhawak kahit saan.
"Mga bata, sundin ninyo ang inyong mga magulang," isang paalalang ipinahihiwatig ng sumusunod na pangyayari. Noong 1887, pagkarating ni Rizal mula sa Maynila, ibinigay ng ina ni Rizal ang isang liham. Walang sulat na mabanaag dito. Pagkatapos tingnan ang liham, humingi si Rizal ng lampara at inilagay ang sulat sa ibabaw nito. Ang sulat ay lumitaw. Napag- alaman na kailangan si Rizal sa Alemanya sapagkat may sakit ang Hari. Hindi sumang-.yon ang ina. "Dapat na magpahinga ka muna," ang payo, "sapagkat kararating mo lamang mula Europa." Bilang masunuring anak. sinunod niya ang kaniyang ina…ngunit hindi nagtagal. Ang ina ay nagluto ng pananghalian. Sinusian nya ang anak sa kuwarto. Nagtungo ang ina sa kusina upang tikman ang ulam. Nagulat na lamang siya sapagkat naunahan pa siya ng kaniyang anak. Ans ina ay hindi nagsalita. Pumunta siya sa kuwarto ni Riza; upang ito'y alamin. Si Rizal ay nagbabasa. Tinanong siya ng kaniyang ina, "Hindi ba nasa kusina ka kani-kanina lamang?” "Opo," ang tanggap ni Rizal. Pagagalitan na sana siya subalit ito'y nagsalita kaagad, "hindi ninyo ako makukulong sa kuwarto. Kung gusto kong pumunta sa Alemanya. magagawa ko iyon, kahil walang pahintulot." Kaya't pinayagan ng ina si Rizal na tumungo sa Alemanya upang gamutin ang hari. PAGKABAYUBAY SA KRUS
Si Jesus ay ipinako sa krus, Si Jose Rizal ay binaril sa Bagumbaya. Ang paraan ng pagpaparusa ay tradisyunal sa kapwa lipunan. Dito nakasalalay ang paghahambing. Ito ay matutunghayan sa mga sumusunod na pangyayari. Sa daan patungong Kalbaryo, ang unang tao na naawa kay Jesus sa pagpasan ng krus ay si Simon ng Sirenia, ang pangalawa ay si Hudas T adeo. Si Hudas Iscariot naman ang lumibak sa kaniya. Ang unang bumati sa kaniya ay si Simulatok, at ang pangato ay si Juan Bawtista. Ang gumawa ng krus dignum ay Dios Ama. Ang kahoy na dignum ay may labindalawang dahon at sa bawat dahon ay nakasulat ang pangalan ng kaniyang disipulo. Ang hagdan na ginamit sa pagbababa ng katawan ni Jesus mula sa krus ay gagamitin ng mga sumusunod sa kaniyang kautusan. Pagkatapos siyang mamatay, si Sta. Maria, Nikodemus, at Jose ng Arimateya ang humingi ng kaniyang katawan kay Pilato. Ito nama'y ipinagkaloob. Ang kaniyang libingan ay binantayan ng uuong araw. Ang bato na pantakip sa kaniyang libingan ay tinatawag na Piedra Amor. Siya ay inilibing kung saan si Adan at Eva ay inilibing. Nabuhay siyang magmuli pagkatapos ng tatlong araw. Sa paghahambing. sinasabi ng Iglesia Watawat ng Lahi at iba pang samahang milinaryan na noong umaga ng 30 Disyembre 1896, hiniling ni Galt Dr. Jose p, Rizal sa kaniyang bantay na bigyan siya ng puno ng saging at ito naman ay pinagbigyan. Sila'y naniniwalang ang nasabing puno ng saging ay ginawa niyang kamukha niya. Kanila ring isinalaysay na bago pa si Rizal barilin sa Bagumbayan kinuha ni Dr, Felipe Ruiz ng Military Medical Corp ang pulso nito at ito ay napag-alamang normal.
Dagdag pa ni Jose Baricanosa na doon sa kaniyang pinagbarilan ay wala man lamang katiting na dugong nabuhos. Pagkatapos na siya ay barilin ang kaniyang katawan ay hindi ibinigay sa kaniyang kamag-anak. Ito ay inilibing sa libingan ng Paco. Ito ay binantayan ng labinglimang araw ng limampung sundalo, isang kapitan, isang tenyente, isang sarhento at isang kabo. Ilang mga sundalong IIokano ang nagsabi na pagkalipas ng ilang araw nakita nila ang katawan ng saging at hindi ang katawan ni Jose Rizal ang nasa libingan. Sila ay pinagbawalang magsalita tungkol dito sa malaking himala. Upang patunayan m hindi si Dr. Jose P. Rizal ang binaril sa Bagumbayan. ang pahayag ni Jose Baricanosa ay ganito: pagkatapos ng pangyayari sa Bagumbayan, ilang sundalo ang pumunta sa Hotel de Francia na dati'y kinatatayuan ng Ideal Theatre, Ang mga sundalo ay nagyayabang na naibagsak na rin nila ang hambog na Pilipino, Ang waiter ay nagsalita. "Papaano ninyo siya binaril ay sinilbihan ko pa siya rito sampung minuto lamang ang nakalilipas. Kayo ay hindi nagsasabi ng totoo," Pinagtawanan ng mga sundalo ang waiter. Ang katapangan ni Rizal sa kanutayan ay pinatunayan ng mga sumusunod na tala. Isang araw si Rizal ay nagkaroon ng premonisyon tungkol sa kamatayan. Sinabihan niya si Pio Elasegui, Melquiades Be!armino, Tomas Jarumayan ,at Paciano Rizal na "kung ita ay kagustuhan ng mga tao, hindi siya mamamatay; subalit kung ito ay kalooban ng Dios, sa gayon ay wala siyang magagawa, Ama ko, kung maaari'y ilayo mo sa akin ang saro ng paghihirap na ito. Gayunman, huwag ang kalooban ko kundi ang kalooban mo ang mangyari," Mateo 26:39. Ang Watawat ng Lahi gaya ng iba pangsamahang milinaryan ay naniniwala na si Jose P. Rizal ay hindi patay, Sampung taon pagkaraan ng pangyayari sa Bagumbayan. isang Alemang pintor ang nagpunta sa Lecheria.Palagi siyang nagtutungo rito upang ipinta ang magagandang tanawin ng bundok Makiling. Isang araw, isang Pilipino ang nakita niyang nagliliwaliw sa Lecheria. Ang Aleman ay ibig ipinta ang isang Pilipino. kayat pinaki-usapan niya ang tao kung maaaring siya'y maging modelo niya. Nagkasundo sila na sampung araw silang magkikita sa burol. Habang ipinipinta ng Aleman ang Pilipinong modelo, ipinipinta rin ng Pilipino ang Aleman. Ito ay nagpapakilala na si Rizal ay isa ring pintor. Isang araw bago ipakita sa publiko ang kaniyang pinta. biglang umulan nang malakas sa Calamba kayat ang "final touches" ng pinta ay ginawa sa bahay ng Aleman sa Calamba. Ang Pilipinong mode!o ay hindi nakarating sa kanilang tipanan. Nanangan na lamang ang Aleman sa kaniyang gunita at imahinasyon. Sa pagbubukas ng pinta.. kaniyang sinabi na sa wakas ay nagtagumpay siyang maipinta ang pagkatao ng isang tunay na Pilipino. Ang mga taong dumalo ay nagulantang na lamang
sapagkat ang ipininta nito ay walang iba kundi si RizaI. Ang pintor ay pumunta sa bahay ni Rizal at ipinagtanong sa katulong kung talagang totoo na ang kaniyang ipininta ay si Dr. Jose P. Rizal. Kaniya tuloy nasambit. "papaano na ang isang taong binaril sa Bagumbayan pagkatapos ng sampung taon ay buhay pa rin?" Si Juanito Briones ay nagdagdag ng kaniyang patutoo tungkol dito na si Rizal ay buhay, Sinasabi niya na siya ay kaibigan ni Mauricio Cruz. ang anak ni Maria, isang kapatid ni Rizal. Mayroon silang bahay sa San Pablo C:ity. Nang siya ay walong taong gulang. may nagsabi sa kaniya na mayroong lihim na kuwarto sa bahay nina Doña Maria. Si Rizal at ang kaniyang kumpanyeros ay doon nagtatago. Sa katunayan, ayon sa katulong. si Dona Maria mismo ang naghahanda ng kuwarto para sa kanila, pati na ang pagkain. Kung gabi ay nakakarinig siya ng pag-uusapan. Kinaumagahan lilinisin ng katulong ang kuwarto na ginamit ng nakaraang gabi. Upang patotohanan na si Rizal ay buhay, ang Iglesia Watawat ng Lahi at iba pang samahang milinaryan ay binabanggit ang ika-10 taludtod ng kay Rizal na huling pahimakas. Pinaninindigan ng Watawat ng Lahi na kung si Rizal ay patay ay bakit umaawit pa siya sa Inang Bayan? Ang umaawit, ayon sa kanila. ay walang iba kundi ang Banal na Tinig. Ang Banal na Tinig ay naglalagalag sa iba't ibang dako upang ipahayag ang kaniyang muling pagdating. Sa pamamagitan ng mga kuwento sa itaas. ang Iglesia Watawat ng Lahi ay nakuhang paghambingin ang buhay. ministeryo at misteryo ni Jesucristo at Jose Rizal. Sa ganito ring paraan nila ipinaliliwanag ang kay Jose Rizal na pagbabalik.
PAGTATAYO NG BAGONG KAHARIAN
Sa Pahayag 19:11-16, ganito ang nasasaad: 11 Pagkaroon nito'y nabuksan ang langit, at nakita ko ang isang kabayong puti. Ang sakay nito'y tinatawag na Tapat at Totoo pagkat matuwid siyang humatol at makidigma. 12 Parang nagniningas na apoy ang kanyang mga mata, at napuputungan siya ng maraming korona. Nakasulat sa kanyang katawan ang panga.lan niya, ngunit siya ang tanging nakababatid . ng kahulugan niyon. 13 Tigmak ng dugo ang kanyang kasuutan. "Sa.lita ng Diyos" ang tawag sa kanya. 14 Sumusunod sa kanya ang mga hukbong langit, na nakadamit ng malinis at puting lino at nakasakay rin sa mga kabayong puti. 15 May lumabas na tabak sa kanyang bibig; gagamitin niya itong panlupig sa mga bansa. At pamamahalaan niya sila sa pamamagitan ng kamay na bakal at
paaagusin mula sa pisaan ng ubas ang alak ng poot ng Dios na Makapangyarihan sa lahat. , 16 Sa kanyang kasuutan at sa kanyang hita ay nakasulat ang pangalan "Hari ng mga Hari at Panginoon ng mga Panginoon." Ipinaliwanag ni Penid ang simbolismo ng mga bersikulo. Ang tinutukoy ng "T apat at T otoo" ay walang iba kundi si Dr. Jose P. Rizal, sapagkat siya ay tapat at totoo sa ipinangangara.l ni Cristo. "Parang nagniniingas na apoy ang kaniyang mata," ay ang pagbibigay ng kapangyarihan sa kaniya upang ang kaniyang katapangan at galit ay maranasan ng masasama. "At ang putungan siya ng maraming korona," ay tumutukoy sa kaniyang larangang pinag-aralan. "Tigmak ng dugo ang kanyang kasuutan" ay tumutukoy sa kaniyang walang awang pagkamatay sa Bagumbayan. "Salita ng Diyos" ang tawag sa kaniya ay nagpapatutoo na ibinigay ni Jesucristo kay Jose Rizal kung ano . yaong tinanggap niya mula sa Diyos na Makapangyarihan. Ang ika-14 na bersikulo ay nagtatanto na ito ay hindi tumutukoy kay Cristo kundi kay Riza.l sapagkat ayon na rin sa Kasulatan, si Jesus ay babalik na kasama ang mga angheles at arkangheles. Sa bersikulo 14 "sumusunod sa kaniya ang mga 'hukbong langit." Ang ika-l5 bersikulo ay nagpapahiwatig na ang lahat ng salita buhat sa bibig ni Rizal ay maglalansag sa bansa. At ang bersikilo 16 ay nagpapatutoo ng Pahayag 3: 12 na aniya: Pahayag 3:12 Ang magtatagumpay ay gagawin kong isang haligi sa templo ng aking Diyos at hindi na siya maaalis doon magpakailanman. Iuukit ko sa kaniya ang pangalan ng aking Diyos, ang pangalan ng Lunsod ng aking Diyos. ang bagong Jerusalem na bababa mula sa langit buhat sa aking Diyos. Iuukit ko rin sa kaniya ang aking bagong pangalan. Samakatuwid, ang kapangyarihan na itayo ang Bagong Kaharian sa Lecheria ay ipinagkaloob na. Mayroon pa ring mga katanungang dapat sagutingaya ng mga sumusunod: Kailan siya darating? Ano ang mga sinyales ng pagdating niya? Ano ang mga pagbabago na mangyayari? Saan ito mangyayari? MGA SINYALES
Mayroong isang ulat na noong ika-13 ng Oktubrc 1887. si Melquiades Belarmino. Tomas Jarumayan, Lt. Jose Taviel de Andrade. at Dr. Josc P. Rizal ay umakyat sa bundok Makiling. Nang nasa taluktok na sila. isinulat ni Rizal ang pangalan ng kaniyang mga kasama sa papel, tiniklop ito, inilagay sa bote ng Vichy, tinakpan ng tapon, at ikinabit sa kawayang tagdan. Itinayo niya ang tagdan. Hindi
naglaon, mayroong kawayang tumubo sa pinagbaunan ng tagdan na ang katawan ay hindi mayapos ng isang tao. Nagkaroon ng sapantaha ang mga kasama niya na marahil dito iwawagayway ang gintong bandila ng Bagong Jerusalcm. Ang ulat na nabanggit ay ayon sa doktrina ng Iglesia Watawat ng lahi at kagaya nitong samahan. Sila ay naniniwala na ang bahay ng Panginoon ay matatayo sa taluktok ng bundok Makiling. na nakaharap sa bayan ng Calamba.Maraming mga simbolo ang lilitaw: gintong bandila. gintongg simbahan. at gintong palasyo. Ang lahat ng bansa ay paroroon sa Bundok Makiling sapagkat ayon sa Isaias 2: I -2; 1 Ito ang pangitain ni Isaias na anak ni Amoz tungkol sa Juda at sa Jerusalcm: 2 Sa mga huling araw. ang bundok na kinatatayuan ng Tcmplo ni Yahweh ay mamumukod sa taas sa lahat ng bundok. Daragsa sa kaniya ang lahat ng bansa. Ang paglalarawan sa itaas ay tumpak sa katatayuan ng Lecheria kaugnay ng bundok Makiling. "Daragsa sa kaniya ang lahat ng bansa" ay pinatotohanan ng pagdagsa ng mga turista at banyaga sa CaJamba. Laguna. ang bayang sinilangan ni Jose Rizal. Ang bersikulo 3-5 ng Isaias ay itinuturing din ang Lecheria bilans lugar na doon mangangaral ang Banal na Tinig: Isaias 2:3 Ang maraming taong lalapit sa kaniya ay magsasabi ng ganito "Halikayo, umahon tayo sa bundok ni Yahweh, sa Templo ng Diyos ni Jacob, upang malaman natin ang kaniyang mga
daan
at
matuto
tayong
lumakad
sa
kaniyang
mga
landas. Sapagkat sa Sion magmumula ang Kautusan, sa Jerusalem, ang salita ni Yahweh. 4 Siya ang mamamagitan sa mga bansa at magpapairal ng kapayapaan. Kung magkagayon, gagawin na nilang sudsod ang kanilang mga tabak, at karit ang kanilang mga sibat. Wala nang magsasanay sa pakikibaka at mawawala na ang digmaan. 5 Halina kayo, sambahayan ni Jacob at tayo'y lumakad sa liwanag ni Yahweh. ARMAGEDON
Ang Iglesia Watawat ng Lahi ay naniniwala na magkakaroon ng Armagedon bago matayo ang kaharian ng Dios. Ang armagedon ay ang paglalaban ng kasamaan at kabutihan. Magkakaroon ng digmaan sa Kanluran. Samantalang ang Silangan ay masgsasaputan ng dilim upang ito'y mailigtas sa digmaan. Magkakaroon ng kalungkutan sa kalupaan. Ang basihan sa Bibliya ng doktrinang ito ay mula sa Mateo 24:3-8; 24.
Mateo 24:3 Nasa Bundok ng mga
Olibo si
Jesus.
Samantalang siya’y nakaupo roon, palihim siyang tinanong ng kaniyang mga alagad: "Kailan po ba mangyayari ang mga bagay na ito? Ano po ang magiging palatandaan ng inyong muling pagparito at ng katapusan ng mundo? 4 Sumag0t si Jesus, "Mag-ingat kayo na huwag kayong maligaw. ninuman! 5 Sapagkat maraming paririto sa aking panga1an at magsasabi, "Ako ang Mesias! At marami silang maililigaw. 6 Makaririnig kayo ng alingawngaw ng 1abanan at ng mga balita tungkol sa digmaan. Huwag kayong mababagabag. Dapat mangyari ang mga ito, ngunit hindi pa ito ang wakas. 7 Sapagkat makikibaka ang bansa 1aban sa kapwa bansa at ang kaharian sa kapwa kaharian. Magkakagutom at lilindol sa iba't ; ibang dako. 8 Ang lahat ng ito'y pasimula pa 1amang ng mga paghihirap. 24 Sapagkat may mga magpapanggap na Mesias at may mga lilitaw
na
mga bulaang
propeta. Magpapakita
sila ng mga
kagilagilalas na tanda at mga kababalaghan upang iligaw kung maaari, pati ang mga hinirang ng Diyos. Si Jose Baricanosa (Dasalan 1971 pp. 98-101) ay kumbinsido na malapit nang mangyari ang armagedon. Ito ang mga pangunahing sinyales: mga digmaan sa iba't ibang bahagi ng daigdig; taggutom, mga lindol, pagputok ng mga bulkan, walang trabaho, mataas na bilihin, atbp. At pagkatapos ng digmaang nukleyar saka darating ang mananakop. PAGBABAGO NG LIPUNAN AT KALIKASAN
Mula sa aklat na Biographicus Apokalipticus, isa sa tatlong aklat na hindi pa hayag sa mambabasa, ang pagdating ng mananakop ay magdadala ng mga sumusunod na pagbabago ng kalikasan: I. Ang kaparangan, kabundukan, at karagatan ay mayayanig. Ang bundok ay guguho. Ang mga bulkan ay puputok. Ang lupa sa ilalim ng dagat ay lilitaw. 2. Ang tiwangwang na lupain ay sasagana. Ang yaman nito'y ipamamahagi sa mga taco
3. Ang mina ay miminahin. Ang bahay ng tao ay magiging yari sa bakal at bronze 4. Ang mga bagong pananim ay lilitaw. Marami ang kanilang ibubunga. 5. Ang katawan ng tao ay magiging iba. Ang kanilang laman ay magiging marupok. Ang kanilang mga ugat ay litid ay siyang lalong gagamitin. 6. Ang hubog ng mga babae ay magiging simetrikol angkop sa iba't ibang gawain. 7. Ang mga hayop ay magiging mabangis. Ang hayop at tao ay mag-aaway, Ang tao ay maglalaho. 8. Ang araw at buwan ay mababago. Ito ay magiging kapahamakan ng lahat ng may buhay. Ang pagbabagong ito ng kalikasan ay kailangan upang salubungin ang pangalawang pagdating ng Panginoon. Sa pamamahala ng Mananakop, bagong kaayusan ng lipunan ang iiral. Ang Bagong Jerusalem ay ganito ang anyo: 1. Ang unang maniwala at ang unang pagsapi sa isang samahan ay hindi sapat upang maging karapat-dapat siya sa Panginoon.
2. Ang titulo sa pangalan ng relihiyon ay magiging balewala. Ang lahat ng tao ay mag-aaral at durunong. 3. Ang kabanalan, pagiging karapat-dapap, at katwiran ay nasa mga bagay na hindi nakikita. 4. Ang salita ng Diyos ay ipangangaral ng mga tao ng Diyos sa kanilang mga pulpito sa kanilang mga bahay na walang kongregasyon. 5. Ang mga tao sa kabundukan at ilang na lugar ay makakaunawa ng katotohanan. Hindi na kailangang sila'y magsamasama sa ilalim ng iisang simbahan. 6. Ang kaligtasan ay para sa lahat, nasa lahat at gawa ng lahat. Ang pagka-ministro ay ibabase sa kaniyang gawa: marangal, katotohanan at wagas.
7.
Ang
mga
walang
kuwentang
ministro
ay
maglalaho. Mangangailangan ng mga ministrong may panatang maglingkod ng tapat sa sangkatauhan. Hindi na ituturing ang paglilingkod sa simbahan na pagsamba sa Diyos. 8. Hindi pagsasamantalahan ang mga walang muwang. Ang mga
naglilingkod
para
sa
kanilang
katawan
at
tiyan
ay
mamamatay. Magkakaroon ng tapat na paggawa. 9. Ang mga bagay na katotohanan ay doroon sa gumagawa ng mabuting gawa. Ang pagsasama-sama sa pagsamba ay walang kabutihan. 10. Yaong tumutupad ng katotohanan ng kabanalan na walang pag-iimbot ay tatanggap ng korona ng Walang Hanggang Buhay. 11. Ang Espiritu ay sisinag sa kamalayan ng tao at hindi na sa simbahan o samahan. 12. Sa araw na yaon, ay wala ng Hebreo, Griego, Catolico, Protestante. Iglesia ni Cristo, puti, itim o ano pa mang kulay sapagkat kung sino man ang may katotohanan sa kabanalan ay siyang karapatdapat sa korona ng Walang Hanggang Buhay. 13. Katalinuhan, kayamanan, karangalan at popularidad ayon sa lahi at kulay ay hindi magiging basihan upang ang tao ay tawaging anak ng Diyos. Sa aking palagay. ang mga nabanggit na pagbabago sa paniniwala, paraan ng pagsamba at iba't ibang uri ng mananamba ay komentaryong panlipunan na di ayon sa karaniwang paraan ng buhay ng mga simbahan kasama na rin ang sa kanila. Sa konteksto na ang buhay ngayon ay isang paghahanda sa darating na buhay, ang Iglesia Watawat ng Lahi, kagaya rin ng maraming samahang miliaryan ay dapat magbago rin.
NAGHIHINTAY NA LAMANG
Gaya ng patutuo patutuo ni Aling Diding, “tapos na ang misteryo. Kailangan na lamang ang panalangin. “Si Suprema Isabel Suarez kasama ng mga taga- Cuidad Mistica de Dios ay tumutupad sa banal na kautusan. Ang pagganap ng buhay sa arawaraw ay ayon sa sampung utos ni Gat Dr. Jose P. Rizal, na aniya:
I
Manalig ka na may isang Diyos: ang Diyos ng Katarungan, ng Habag ng Kalayaan at Pagkakapantay-pantay. II
Ibigin mo't ipagtanggol ang iyong bayan, at pagyamani't tangkilikin ang lahat ng katutubong sa kaniya. III
Pagsikapan mong ang inyong pamahalaa'y maging malaya, makabaya't makatarugan, pagka't diyan nasasalig ang kapamayanan mo. IV
Mahalin mo't parangalan ang iyong magulang at tahanan, at huwag tulutang lapastanganin na kahit sino. V
Huwag mong nasaing matanghal ang sarili, ang pagpilita'y matampok ang bayan at makapagturo sa kapwa VI
Pasiglahin mo't patnubayan ang kabataan, "upang makabuo ka ng bayang marangal, mariwasa, matalino at dakila. VII
Huwag
kang
sa
tuwi'
tuwina'y
maing
mapanuyo,
mapagpaumanhin at mapagpakumbaba, pagka t ika'y kaimbihang nagpapalala sa paniniil. VIII
Sa
bayang
ibig
lumaya,
kailanga'y
pagkakaisa't
paglalangkilikan; kaya maki-isa ka't tumangkilik sa iyong mga kababayan. IX
Panindigan mo ang iyong mga kapangakua't pananalig, nguni't igalang ang kuru-kuro't pananampalataya ng iba, X
Mag-aral ka at ,matutong makibaka pagka't nasa dunong ang ilaw at nasa pakikibaka ang kalayaan.
Ang layunin ni Jose Rizal at Jesucristo ay nakapaloob sa tatlong katangian ng mananampalatayang Rizalista. Ang mga ito ay ang pagka: (1) Maka-Diyos, (2) Maka- Tao, at (3) Maka-Bayan. Kaipala, ito ay kahambing ng pagsasabuod ng sampung kautusan ng Dios Ama na ibinigay kay Moises na, "ibigin mo ang iyong kapwa gaya ng pag-ibig mo sa iyong sarili."
SEMlYONTIKA AT HERMlNIYONTIKA NG DISKURSO NG SAMAHANG MILINARYAN
Sa madaling salita. sa papel na ito, si ]esucristo ang tagapaghiwatig (signifier). Si Jose Rizal naman ang ipinahihiwatig (signified). Sa konteksto ng kultura ng mga samahang Rizalista. ang diskurso ay dapat liwanagin sa kabuuang kamalayan at hindi sa katotohanan ng mga salik na pangyayaring panlipunan. Dito nakasalalay ang herminiyotika ng diskursong ito. MGA TALA NG PATNUGUTAN
"Ang Pagtanggap ng Samahang Milinaryan kay Gat Dr. Jose P. Rizal" ni Prospero R. Covar ang isa sa mga unang sistematikong pagtatala't pag-aaral sa kakaibang hugis at anyo ng pagtanggap kay Jose Rizal ng mga Samahang milinaryan. Gayong sadyang sinulat ng may-akda ang lathalaing ito para sa kanyang kasalukuyang aklat, nag-uugat ang pag-aaral sa mga nauunang sulatin, na hanggang sa kasalukuyan ay naghihintay pa ng paglilimbag. Tingnan ang hindi pa nailalathalang tesis masteral ni Prospero R. Covar, "The Iglesia Watawat ng Lahi, a sociological study of a social movement," Unibersidad ng Pilipinas, 1961; gayundin ang higit na malawak, isang magnum opus katunayan, ang hindi pa rin nailalathlang disertasyong doktora1 ni Prospero R. Covar, The Iglesia Watawat ng Lahi, An Athropological Study of a Social Movement in the Philippines, University of Arizona, 1974. Higit na nakatuon ang mga pagtatala't pagsusuri ni Prospero R. Covar sa Samahang Iglesia Watawat ng LAhi sa baryo Lecheria, Calamba, Laguna. Ngunit sa buong Pilipinas, hindi lamang ang Iglesia Watawat ng Lahi ang samahang milinaryan na kumikilala at tumanggap kay Jose Rizal. Marami pang iba. Matitingnan ang "Cults Honoring Rizal" ni Marcelino A. Foronda, Jr.Historical Bulletin. V (1961), ph. 47- 1 44.
