Review Jurnal Jurnal
APLIKASI TEKNIK KONSERVASI TANAH DENGAN SISTEM RORAK PADA TANAMAN GMELINA ( Gmelina
arborea
Roxb.) DI KHDTK CARITA,
BANTEN
Oleh,
NAMA : PREKDI S BERUTU NIM : !"#""#$
M%&% K'l%h : Ko*e+%* S'-be+ D%% L%h%) Do*e Pe/%-0' : I+. S'1+ R*%2, MP
PROGRAM STUD3 AGROTEKNOLOGI 4AKULTAS PERTANIAN UNIVERSITAS SAMUDRA 5"6
KATA PENGANTAR
Puji syukur penulis ucapkan kehadirat kehadirat Tuhan Tuhan Yang Maha Kuasa yang atas rahmat-nya rahmat-nya maka penulis dapat menyelesaikan penyusunan penyusunan revie jurnal tentang “Aplikasi Teknik Konservasi Tanah Dengan Sistem orak Pada Tanaman !melina "Gmelina Arborea o#$%& di K'DTK (arita) *anten+% Penulisan revie, jurnal adalah salah satu tugas mata kuliah Konservasi Sum$er Daya ahan di .niversitas Samudra% Dalam penulisan revie, jurnal ini penulis merasa masih $anyak kekurangan-kekurangan kekurangan-kekuran gan $aik pada teknis penulisan maupun materi) mengingat akan kemampuan yang di miliki penulis% .ntuk itu kritik dan saran dari semua pihak sangat penulis harapkan demi penyempurnaan pem$uatan revie, jurnal ini% Dalam penulisan revie, jurnal ini penulis menyampaikan ucapan terima kasih yang tak terhinga kepada pihak-pihak yang mem$antu dalam menyelesaikan revie, jurnal jurnal ini) khususnya khususnya kepada *apak dosen yang telah mem$erikan mem$erikan materi) sehingga mem$erikan modal a,al $uat penulisan revie, jurnal ini% Semoga materi ini dapat $erman/aat dan menjadi sum$angan pemikiran $agi pihak yang mem$utuhkan) khususnya $agi penulis sehinga tujuan yang di harapkan dapat tercapai%
angsa) 01 2ovem$er 3145
Penuli nulis
i
DA4TAR ISI KATA PENGANTAR ............................................................................................. DA4TAR ISI............................................................................................................ DA4TAR TABEL ................................................................................................... DA4TAR GAMBAR ............................................................................................... IDENTITAS 7URNAL ........................................................................................... BAB I PENDAHULUAN ........................................................................................
4%4 atar *elakang %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% 4 4%3 Tujuan Penelitian %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% 3 BAB II TIN7AUAN LITERATUR ........................................................................ LITERATUR ........................................................................ #
3%4 Metode Konservasi Tanah %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% 0 3%3 Air Tanah dan Ketersediaan *agi Tanaman %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% 0 3%0 or ak %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% k %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% 6 BAB III METODOLOGI PENELITIAN ............................................................. ............................................................. 8
0%4 Metode Penelitian%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% 7 0%3 Analisis Data Data %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% 8 BAB IV HASIL DAN PEMBAHASAN ................................................................ 9
6%4 Aliran Permukaan dan 9rosi %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% : 6%3 Kehilangan .nsur 'ar a %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% : 6%0 Pengaruh Aliran Permukaan) 9rosi dan Kehilangan .nsur 'ara %%%%%%%%%%% 5 BAB V PENUTUP................................................................................................... #
7%4 Kesimpulan %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% 40 7%3 ekome komendasi ndasi %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% 40 DA4TAR PUSTAKA .............................................................................................. $
ii
DA4TAR TABEL
Ta$el 4% ata-rata Aliran Permukaan dan 9rosi%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% : Ta$el 3% Kehilangan .nsur 'ara Melalui Aliran Permukaaan dan 9rosi 9rosi %%%%%%%%%%%%%%%%% 5 Ta$el 0% ata-rata Tinggi dan Diameter Tanam Tanamaan %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% 41 Ta$el 6% Analisis Tinggi !melina %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% 41 Ta$el 7% .ji ,ilayah *erganda Duncan untuk Tinggi %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% 41 Ta$el 8% Analisis agam !melina %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% 44 Ta$el :% .ji ;ilayah *erganda Duncan untuk Diameter %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% 44
DA4TAR GAMBAR
!am$ar 4% Perlakuan orak
iii
I2e&&%* 7'+)%l 7'2'l
AP>KAS> T9K2>K K?2S9@AS> TA2A' D92!A2 S>ST9M ?AK PADA TA2AMA2 !M9>2A "Gmelina "Gmelina arborea o#$%& D> K'DTK (A>TA) *A2T92 " Application Application of Silt Pit Soil Conservation System on Gmelina "!melina ar$orea Roxb ar$orea Roxb%& %& Planting Planting in Forest Fore st Area in Special Purposes Carita, Banten& Banten&
N%-% 7'+%l
Vol'-e 2% H%l%-%
@ol% 41 2o% 0) hal 3:0-353
T%h'
3140
Pe'l*
Prati,i dan Andi !ustiani Salim
Reee+
Prekdi S% *erutu "481014106&
T%//%l
01 2ovem$er 3145
iv
BAB I PENDAHULUAN . L%&%+ Bel%1%/ Ka,asan hutan dataran rendah yang terdapat di Pulau
4
Gmelina arborea o#$% Atau $iasa dikenal dengan nama gmelina atau jati putih%
BAB II TIN7AUAN LITERATUR 5. Me&o2% Ko*e+%* T%%h 2% A+ Konserv Konservasi asi tanah tanah merupaka merupakan n penempa penempatan tan se$ida se$idang ng tanah tanah pada cara cara penggunaan tanah yang sesuai kemampuan tanah dan memperlakukannya sesuai dengan syarat-syarat yang di$utuhkan agar tidak terjadi kerusakan tanah "Arsyad) 3111&% .saha konservasi tanah terse$ut ditujukan untuk dua hal) yaitu "4& mencegah kerusakan tanah) dan "3& memper$aiki tanah agar dapat $erproduksi optimal untuk ,aktu yang tidak ter$atas% Konservasi air merupakan tindakan peman/aatan air see/isien mungkin agar tetap tersedia di musim kemarau dan tidak ter$uang di musim hujan% Pada dasarnya tindakan konservasi tanah merupakan $agian dari tindakan konservasi air% Masalah konservasi tanah adalah masalah menjaga agar struktur tanah tidak terdispersi) dan mengatur kekuatan gerak dan jumlah aliran permukaan% *erdasarkan asas ini ada tiga cara pendekatan dalam konservasi tanah) yaitu "4& menutup tanah dengan tum$uh-tum$uhan dan tanaman) sisa-sisa tanamanBtum$uhan agar terlindung dari daya perusak $utir-$utir hujan yang jatuh) "3& memper$aiki dan menjaga keadaan tanah agar resisten terhadap penghancuran agregat dan terhadap pengangkutan) dan le$ih $esar dayanya untuk menyerap air di permukaan tanah) dan "0& mengatur air aliran permukaan permukaan agar mengalir mengalir dengan kecepatan yang tidak merusak dan memper$esar jumlah air yang terin/iltrasi ke dalam tanah% Setiap macam penggunaan tanah mempunyai pengaruh terhadap kerusakan tanah oleh erosi% Penggunaan tanah pertanian ditentukan oleh jenis tanaman dan vegetasi) cara $ercocok tanam dan intensitas penggunaan tanah% Teknologi yang diterapkan pada setiap macam penggunaan tanah akan menentukan apakah akan didapat penggunaan dan produksi yang lestari dari se$idang tanah% Metoda konservasi tanah dapat di$agi dalam tiga golongan utama) yaitu "4& metoda vegetati/) "3& metoda mekanik) dan "0& metoda kimia% 5. A+ T%%h 2% Ke&e+*e2%%% b%/ T%%-% Sum$er air yang tersedia $agi tanaman sering ditandai dengan kisaran antara kapasitas lapang dan titik layu permanen% Pada kisaran ini tanaman masih mungkin untuk menga$sor$si menga$sor$si air% air% Kisaran Kisaran ini dise$ut dise$ut se$agai kadar air e/ekti/ untuk pertum$uhan atau kadar air optimum "Sosrodarsono dan Takeda) 4==0& atau air segera tersedia "Soepardi) 4=50& dan jika dijumlahkan dari seluruh lapisan tanah hingga kedalaman akar dinyatakan dinyat akan se$agai air total segera tersedia%
Tanah liat le$ih $anyak memegang air di$andingkan tanah lempung $erpasir ataupun tanah pasir% Tekstur liat paling $esar kisaran air tersedianya dan kemudian disusul $erturut-turut lempung liat) lempung $erde$u) lempung $erpasir dan pasir% Tanah-tanah $ertekstur halus dan sedang mempunyai kapasitas penyimpanan air yang le$ih $esar di$andingkan tanah-tanah $ertekstur kasar% Kemampuan tanah menyimpan air tergantung $er$agai /aktor) diantaranya adalah kedalaman tanah) tekstur tanah) dan kandungan $ahan organik tanah% Kedalaman tanah menentukan jumlah air dapat disimpan dalam seluruh volume tanah% Tekstur tanah menentukan kapasitas lapang dan titik titik layu permanen% permanen% Tanah juga juga mempunyai mempunyai kemampuan kemampuan menahan menahan air !ater"olding capacity# dalam poriporinya% Kemampuan menahan air ini dipengaruhi oleh keadaan struktur dan tekstur tanah% Air yang ditahan oleh tanah setelah drainase $erhenti dapat ditranspirasikan oleh tanaman atau hilang oleh evaporasi "Sosrodarsono dan Takeda) 4==0&% Proses mengalirnya mengalirnya air hujan ke dalam tanah dise$a$kan oleh tarikan gaya gravitasi dan gaya kapiler tanah% aju air in/iltrasi yang dipengaruhi oleh gaya gravitasi gravitasi di$atasi oleh $esarnya diameter pori-pori pori-pori tanah% Di$a,ah pengaruh gaya gravitasi) air hujan mengalir vertikal ke dalam tanah melalui pro/il tanah% Pada sisi lain) gaya kapiler $ersi/at mengalirkan air terse$ut tegak lurus ke atas) ke $a,ah) dan ke arah horisontal "lateral&% !aya kapiler tanah ini $ekerja nyata pada tanah dengan pori-pori yang relati/ kecil% Pada tanah dengan pori-pori $esar) gaya ini dapat dia$aikan dia$aikan pengaruhnya dan air mengalir ke tanah yang le$ih dalam oleh pengaruh gaya gravitasi% Dalam perjalanannya) air juga mengalami penye$aran ke arah lateral aki$at tarikan gaya kapiler tanah) terutama ke arah tanah dengan poripori yang le$ih sempit dan tanah yang le$ih kering "Asdak) 3116&% #. Ro+%1 orak merupakan sejenis em$ung yang di$uat sejajar kontur atau memotong lereng% orak merupakan lu$ang atau penampang yang di$uat memotong lereng yang $er/ungsi untuk menampung dan meresapkan aliran permukaan% orak dapat $er/ungsi untuk "4& memper$esar peresapan air ke dalam tanah) "3& se$agai pengumpul tanah yang tererosi sehingga sedimen se dimen tanah le$ih mudah dikem$alikan ke $idang olah% Teras gulud di$uat di$ua t dengan mem$uat saluran mengikuti arah garis ga ris kontur dengan le$ar 01 cm dan dalam 01 cm% Kemudian tanah hasil galian ditumpukkan se$agai guludan di sepanjang sisi saluran se$elah $a,ah% Teras gulud pada tanah yang permea$ilitasnya tinggi dapat di$uat tepat menurut arah garis kontur% Di dasar rorak dan saluran saluran pada teras gulud di$uat lu$ang resapan yang selanjutnya diisi diisi dengan mulsa vertikal yang $er/ungsi menge/ekti/kan peresapan air ke dalam tanah%
BAB III METODOLOGI PENELITIAN #. Me&o2e Peel&% ancangan perco$aan yang digunakan dalam penelitian ini adalah ancangan Acak Kelompok) dengan ulangan se$agai kelompok% Masingmasing perlakuan di$uat ulangan se$anyak tiga kali% Perlakuan yang diterapkan) yaitu P7 G. arborea E rorak jarak 7 m P41 G. arborea E rorak jarak 41 m P1 G. arborea E tanpa rorak "kontrol& Keterangan lengkap dapat dilihat pad !am$ar 4%
Ro+%1
Ro+%1
!am$ar 4% Perlakuan rorak dengan jarak 7 m dan 41 m "Silt "Silt pit treatment !it" $ m and %& m distance& distance& Penelitian dilakukan dengan $e$erapa tahapan kegiatan) yaitu a% Penanaman tanaman gmelina dengan jarak 0 m # 0 m% $% Pem$uatan rorak sejajar kontur dengan jarak antar rorak adalah 7 m dan 41 m% .kuran rorak "panjang # le$ar # dalam& pada P7 adalah 3 m # 1)3 m # 1)8 m sedangkan pada P41 $erukuran 31 m # 1)3 m # 1)8 m% c% Tiap plot tanaman $erukuran 31 m # 31 m "Prati,i C 2arendra) 3143&) dengan pertim$angan jarak tanam ta nam yang digunakan adalah ad alah 0 m # 0 m) sehingga jumlah tanaman yang ada di dalam plot adalah 08 tanaman%
#.5 A%l* D%&% .ntuk mengetahui pengaruh perlakuan terhadap pe rtum$uhan tinggi dan diameter tanaman gmelina) gme lina) dilakukan analisis keragaman "A2?@A& "A2?@A& dengan model matematika se$agai $erikut
Yijk F E Pi E Kj E ij Keterangan Yijk Yijk @aria$el yang yan g diamati F ataan umum Pi Pengaruh perlakuan ke-i Kj Pengaruh kelompok ke-j ij !alat acak pada perlakuan i) kelompok j
BAB IV HASIL DAN PEMBAHASAN $. Al+% Pe+-'1%% 2% E+o* 'asil penelitian penelitian menunjukkan menunjukkan $ah,a pem$erian pem$erian perlakuan perlakuan rorak mempengaruhi $esarnya aliran permukaan dan erosi%
Ta$el 4% ata-rata aliran permukaan dan erosi pada tiap perlakuan " Average Average of run'off and erosion for eac" treatment &
Keterangan " Remar( Remar( & & P7 orak interval 7 mG P41 orak interval 41 mG P1 Tanpa rorak Dari ta$el dapat dilihat $ah,a Aliran permukaan yang paling kecil terjadi pada P7) yaitu se$esar 4%=:7):7 mmBhaBthn dan ter$esar pada P1 se$esar 3%14:)78 mmBhaBth% Perlakuan P7 mampu menekan $esarnya aliran permukaan yang te rjadi se$esar 3)1:H dari plot kontrol% Demikian pula erosi yang terjadi) terjadi) P7 mampu menekan erosi se$esar 40)78H erosi yang terjadi pada plot kontrol% Pada P41) mampu menekan terjadinya aliran permukaan dan erosi masing-masing se$esar 1)51H dan 7)15H) le$ih kecil jika di$andingkan P7% Kondisi ini menunjukkan $ah,a P7 le$ih e/ekti/ menekan erosi jika di$andingkan P41 dan P1% 'asil penelitian penelitian menunjukkan $ah,a adanya pem$erian pem$erian rorak mampu mengurangi laju aliran permukaan dan erosi% Pem$erian rorak dengan jarak lima meter "P7& mem$erikan laju aliran permukaan dan erosi terkecil jika di$andingkan dengan pem$erian rorak dengan jarak 41 meter "P41& dan tanpa pem$erian rorak "P1&% 'al ini karena dengan adanya saluran "rorak& menye$a$kan menye$a$kan air tertampung dan menurun kecepatan alirannya sehingga laju in/iltrasinya meningkat% Peningkatan laju in/iltrasi juga dise$a$kan permukaan resapan meningkat) oleh karena dinding saluran juga merupakan tempat resapan%
erosi%
Dengan demikian) kehilangan unsur hara dapat terjadi melalui aliran permukaan dan erosi% Keterangan le$ih lengkap dapat dilihat pada Ta$el 3% Ta$el 3% Kehilangan unsur hara "kgBhaBth& melalui aliran permukaan dan erosi " )utrient )utrient loss (g*"a*year# t"roug" run off and erosion erosion&&
!am$ar 3%Tanaman G. arborea $erumur &% arborea $erumur 4 tahun "!% ar$orea trees at one year old &%
!am$ar 0% Tinggi dan diameter G. arborea sampai $erumur tiga tahun " +eig"t +eig"t and diameter gro!t" of !% ar$orea until t"ree years old & Pada gam$ar !am$ar 0 diperlihatkan $ah,a pada umur 1-4 tahun pertum$uhan gmelina masih lam$at) dan mengalami pertum$uhan yang meningkat setelah $erumur satu tahun% Dengan demikian pertum$uhan gmelina mengikuti kurva sigmoid % 'almini sesuai dengan yang dikemukakan Sa$arnurdin Sa$arnurdin "4=:=&) "4=:=&) $ah,a pertum$uhan tanaman mengikuti kurva sigmoid ) yaitu yaitu mempunyai percepatan percepatan pertum$uhan yang relati/ pendek semasa seedling semasa seedling dan percepatan pertum$uhan yang paling $esar pada ,aktu muda serta stasioner pada p ada ,aktu tua% Pada umur tiga tahun tanaman menunjukkan pertum$uhan pertum$uhan yang cukup $aik% Keterangan le$ih lengkap dapat dilihat pada Ta$el 0%
Ta$el 0% ata-rata tinggi dan diameter tanaman G. arborea umur tiga tahun " Average Average of "eig"t and diameter of !% ar$orea at t"ree years old &
Pada umur tiga tahun tanaman gmelina yang menunjukkan pertum$uhan ter$aik adalah pada perlakuan P7 dengan tinggi dan diameter masing-masing 41)1: m dan 40)34 cm) le$ih cepat daripada perlakuan P41 dan P1%
Keterangan " Remar( Remar( & & J*er$eda nyata pada tara/ uji 7H "Significant "Significant difference at $ level &% &% Ta$el 7% .ji ,ilayah $erganda Duncan untuk tinggi gmelina tahun 3115-3141 " -uncan -uncan ultiple Range /est of gmelina "eig"t for year 0&&1'0&%&& 0&&1'0&%&&
Keterangan " Remar( Remar( & & Angka rata-rata rata-rata pada kolom yang sama yang diikuti diikuti dengan huru/ yang $er$eda menunjukkan per$edaan nyata " Average Average values follo!ed by different letter indicate significant difference&% difference&% .ji anjut Duncan menunjukkan $ah,a pada tahun pertama) pem$erian rorak dengan jarak lima meter $er$eda nyata nyata dengan pem$erian pem$erian rorak 41 m dan dengan kontrol) sedangkan antara rorak $erjarak 41 meter dan kontrol tidak $er$eda nyata pengaruhnya terhadap tinggi tanaman ta naman gmelina% Pada tahun tah un kedua) rorak $erjarak lima meter dan kontrol $er$eda nyata tetapi antara rorak $erjarak lima m dan 41 m tidak $er$eda nyata% Pada tahun ketiga) $aik rorak $erjarak lima meter maupun yang $erjarak 41 m $er$eda nyata dengan kontrol% Dengan demikian penerapan rorak $erjarak lima m dan 41 m cukup e/ekti/ di$andingkan dengan kontrol% 'asil analisis keragaman menunjukkan /aktor perlakuan $erpengaruh nyata terhadap pertum$uhan diameter tanaman gmelina pada tiap tahun penga matan% Keterangan le$ih lengkap dapat dilihat pada Ta$el 8% .ntuk mengetahui per$edaan respon antar perlakuan) analisis dilanjutkan dengan uji Duncan terhadap nilai tengah diameter tanaman pada tiap tahun pengamatan seperti yang disajikan pada Ta$el :% Ta$el 8% Analisis ragam diameter gmelina untuk tiap tahun pengamatan " Analysis Analysis of variance ofgmelina diameter for eac" observation year &
Keterangan " Remar( Remar( & J*er$eda nyata pada tara/ uji 7H "Significant "Significant difference at $ level & Ta$el :% .ji ,ilayah $erganda Duncan untuk diameter gmelina tahun 3115-3141 " -uncan -uncan multiple range test of gmelina diameter for year 0&&1'0&%&& 0&&1'0&%&&
Keterangan " Remar( Remar( & & Angka rata-rata rata-rata pada kolom yang sama yang diikuti diikuti dengan huru/ yang $er$eda menunjukkan per$edaan nyata " Average Average values follo!ed by different letter indicate significant difference&% difference&%
Dari hasil penelitian ini dapat dikatakan $ah,a adanya perlakuan teknik konservasi tanah dengan sistem rorak) dapat mengurangi aliran permukaan) erosi dan kehilangan unsur hara) yang pada akhirnya akan mempengaruhi tingkat kesu$uran tanahnya% Semakin dekat jarak antar rorak) semakin rendah aliran permukaan) erosi dan kehilangan unsur hara% Adanya kehilangan unsur hara yang rendah) maka pertum$uhan tanaman yang di$eri perlakuan rorak menjadi le$ih $aik jika di$andingkan dengan tanaman pada ka,asan hutan yang tidak di$eri perlakuan rorak%
BAB V PENUTUP
8. Ke*-0'l% Perlakuan rorak mem$erikan pertum$uhan yang le$ih $aik terhadap tinggi dan diameter tanaman Gmelina arborea o#$% di$andingkan tanpa rorak% Semakin dekat jarak antara rorak) maka akan semakin memperkecilaliran me mperkecilaliran permukaan dan erosi serta kehilangan unsur hara%
DA4TAR PUSTAKA
Alrasjid '%) C ;idiarti) A% "4==3&% Teknik penanaman dan pemungutan hasil Gmelina arborea o#$% "Yamane&% 2nformasi "Yamane&% 2nformasi /e(nis 34 % Arsyad) S% "4=5=&% 5onservasi "4=5=&% 5onservasi tana" dan air % *ogor nstitut Per tani taniaan *ogor% Asdak) (% 3116% 'idrologi dan Pengelolaan Daerah Aliran Sungai% !adjah Mada .niversity Press% Yogyakarta% 'ossain) M%K% "4===&% Gmelina arborea o#$% a popular plantation species in t"e tropics. A(T Sheet) A Luick !uide to Multipurpose Trees /rom Around the ;orld% Diakses 17 Desem$er 3145 dari ,,,%,inrock%orgB/orestryB/actnet%htm% Kosasih) A%S% "3115&% >n/ormasi tentang jati putih "Gmelina "Gmelina arborea o#$%& dan teknik $udidayanya% itra $udidayanya% itra +utan /anaman 3"4&) 3"4&) 4-43% Kurosa,a) K%) 2guyen) M%D%) Do) '%2%) 2guyen) (%T%) C 9gashira) K% "3115&% Soil and ,ater-solu$le nutrients losses $y ,ater erosion and their relationship in a 'illy armland o/ 2orthen @ietnam% 6ournal @ietnam% 6ournal of 7orld Association Soil 7ater Conservation) Conservation) 63'8) 63'8) 3:-61% Sa$arnurdin) M%S% "4=:=&% Fisiologi "4=:=&% Fisiologi po"on% po"on% Yogyakarta Yayasan Pem$ina Kakulta kultass Kehutanan% akultas Kehutanan .!M% Samsoedin) >%) 'eriyanto) 2%M%) C Su$iandono) 9% "3141&% Struktur dan komposisi jenis tum$uhan hutan pamah di Ka,asan 'utan dengan Tujuan Khusus "K'DTK& (arita) Provinsi Provinsi *anten% *anten% 6urnal Penelitian +utan dan 5onservasi Alam 922 "3&) "3&) 40=-467% Soepardi) !% 4=50% Si/at dan (iri Tanah% nstit >nstitut ut Pertanian *ogor *ogo r% Sosrodarsono) S% dan K% Takeda% 4==0% 'idrologi untuk Pengairan% Pradnya Par amita% ita% nternational (ouncil /or research in Agro/orestry%
