Rentabilnost

TEMA:

RENTABILNOST POSLOVANJA

SADRŽAJ UVOD............................. UVOD.................................................... .............................................. .............................................. .......................................................4 ................................4 1. POJAM I ZNAČAJ RENTABILNOSTI............. RENTABILNOSTI.................................... .......................................... ................................. .............. 5

1.1. Pojam rentabilnosti................................ rentabilnosti....................................................... .............................................. ............................................5 .....................5 1.2. Znaaj rentabilnosti................................. rentabilnosti........................................................ .................................................................5 ..........................................5 1.!. Sa"r#aj rentabilnosti.................................... rentabilnosti........................................................... .............................................................$ ......................................$ 2. PRINCIPI I FAKTORI FAKTORI RENTABILNOSTI............. RENTABILNOSTI............................................................... .................................................. 7

2.1. I%ra#a&anje 'rin(i'a rentabilnosti................................... rentabilnosti................................................................... ......................................... .........)) 2.2. *a+tori rentabilnosti................................. rentabilnosti........................................................ ....................................................... ......................................... .........,, 2.!. -o/0nosti 'o&e0anja rentabilnosti.................................. rentabilnosti......................................................... ....................................... ................ 3. MJERENJE RENTABILNOSTI....... RENTABILNOSTI.............................. .............................................. ................................................. .......................... .11

!.1. Ra/no&o"st&eni Ra/no&o"st&eni 'rist/'.................................... 'rist/'........................................................... ............................................. .............................11 .......11 3.1.1. Mjerenje rentabilnosti preduzeća............................. preduzeća.................................................................11 ....................................11 3.1.2. Mjerenje rentabilnosti poslovnih aktivnosti...................... aktivnosti.................................................12 ...........................12 3.1.3. Sintetički izraz rentabilnosti........................... rentabilnosti.................................................. ..............................................12 .......................12

!.2. E+onoms+i 'rist/'......................................... 'rist/'................................................................ .............................................. ..................................1! ...........1! 3.2.1. Dodata ekonomska vrijednost..................... vrijednost............................................ .................................................13 ..........................13 3.2.2. Prinos na dodatu vrijednost........................ vrijednost............................................... .................................................14 ..........................14 4. RENTABILNOST USLOVLJENA VRIJEDNO!U PROIZVODNJE.................15

.1. Rentabilnost / 3/n+(iji tro4+o&a sre"sta&a %a 'roi%&o"nj/....................................15 'roi%&o"nj/....................................15 .2. Rentabilnost / 3/n+(iji +oe3i(ijenta ana#o&anja................... ana#o&anja................................... ............................... ...............1$ 1$ .!. Rentabilnost i%ra#ena 'ro3itnom sto'om................................... sto'om................................................................1) .............................1) 5. RENTABILNOST I TROKOVI KAO MJERILA PERFORMANSI POSLOVA POSLOVANJA PREDUZE!A................................ PREDUZE!A....................................................... ...................................................1" ............................1"

5.1. ti(aj tro4+o&a na rentabilnost 're+o ost&areno "obit+a..................................... "obit+a.....................................1, 1, 5.2. ti(aj tro4+o&a na rentabilnost 're+o ana#o&ani6 sre"sta&a................................1 sre"sta&a................................1 ZAKLJUČAK..................................................................................................................21 LITERATURA.... LITERATURA........................... .............................................. .............................................. ...............................................................22 ........................................22

2

UVOD

Smisao i (ilj 3/n+(ionisanja s&a+o 'ri&re"no s/bje+ta je orani%a(iono /ti(anje na o"nose i%me7/ re%/ltata re'ro"/+(ije i /laanja %a ost&arenje ti6 re%/ltata8 +a+o bi se ost&ario 4to &i4i +&alitet +on+retne e+onomije8 jer8 / tr#i4nim /slo&ima 'ri&re7i&anja8  're"/%e0e oba&ljanje s&oje 'oslo&ne i "r/4t&ene misije %asni&a na re%/ltatima s&oje e+onomije. Vi4i ni&o ost&arene e+onomije 're"/%e0a 'ore" o'stan+a obe%bje7/je  'ret'osta&+e %a rast i ra%&oj. 9to je ni&o stanja ost&arene e+onomije &i4i8 na &i4em ni&o/ 0e biti ost&areni (ilje&i 'oslo&anja i ra%&oja 're"/%e0a. I ne samo to8 na &i4em ni&o/ ost&arene e+onomije 'oi&a s&e/+/'ni e+onoms+i i "r/4t&eni ra%&oj s&a+e %emlje8 'a i ra%&oj s&jets+e 'ri&re"e. Rentabilnost je +onani8 sal"irani i%ra%8 i%ra% "e3initi&no 3inansijs+o re%/ltata +oji in"i(ira s&e/+/'ni /s'je6 're"/%e0a. On je8 "a+le8 o"l//j/0e mjerilo e3i+asnosti +ori40enja sre"sta&a8 mjerilo /s'je6a 'ri&re7i&a+e a+ti&nosti i 'oslo&nosti 're"/%e0a. Rije je8 "a+le8 o 3enomen/8 o in"i+ator/ e%isten(ije i rasta 're"/%e0a. :a"a se 'osmatra sa o&o as'e+ta8 &i"i se "a o&"je nema bitni6 ra%li+a / s6&atanjima teoretiara i  'ra+tiara8 a ne 'ostoje ni bitne ra%li+e / sta&o&ima teoretiara o'4te e+onoms+e teorije i teoretiara e+onomije 're"/%e0a.  na4oj 'ri&re"noj 'ra+si i e+onoms+oj teoriji 'ri6&a0eno je "a je rentabilnost i%ra% +onano 3inansijs+o e3e+ta /laanja sre"sta&a8 o"nosno i%ra% /+/'no /s'je6a 're"/%e0a. Pojmo&na o"re7enost rentabilnosti nije s'orna. -e7/tim8 meto"olo4+i 'rila%i rentabilnosti i meto"e obra"e s/ s'orne. Naime8 "o+ teoretiari o'4te e+onoms+e teorije 'rila%e rentabilnosti +ao ini(ijator/8 osno&nom 'o+reta/ (i+l/sa re'ro"/+(ije8 be% 'reten%ija "a se ot+rij/ i i%/e 3a+tori +oji "etermini4/ ta+o s6&a0en/ rentabilnost8 teoretiari e+onomije 're"/%e0a 'rila%e tom 3enomen/ +ao +onnom i%ra%/ /s'je6a 'oslo&anja 're"/%e0a. Ta+a& 'rila% je samo 'ola%na osno&a8 'ri em/ je naj&a#nije "a se ot+rij/ /%ro(i i 3a+tori +oji /slo&lja&aj/ rentabilnost8 "a bi se 'oten(irali oni sa 'o%iti&nim e3e+tom i eliminisali oni sa neati&nim "ejst&om8 ime bi se / +rajnoj liniji "o'rinijelo 'o&e0anj/ rentabilnosti +ao +onano 'oslo&no /s'je6a i 'o"iao +&alitet e+onomije na &i4i ni&o.  na4oj literat/ri ;e+onoms+oj< 'ostoji 'rilino ne/je"naena le"i4ta na +om'le+s rentabilnosti. O&o se ne o"nosi na njeo&/ e+onoms+/ sa"r#in/8 &e0 na 3ormaln/ = meto"olo4+/ stran/8 jer nije s&eje"no "a li se %a /lo#ena sre"st&a /%imaj/ ana#o&ana ili /tro4ena sre"st&a. Ra"i se8 naime8 o "&a +on(e'ta rentabilnosti. :o" je"no8 'ore" &isine s/me8  bitn/ /lo/ ira i +oe3i(ijent ana#o&anja8 &rijeme ana#o&anosti sre"sta&a8 a +o" "r/o /laanje je i%ra#eno tro4+o&ima8 'a &rijeme t/ /o'4te nije 3a+tor rentabilnosti.

!

1. POJAM I ZNAČAJ RENTABILNOSTI

1.1.

Pojam rentabilnosti

Rentabilnost ;en. 'ro3itabilit>8 lat. rentabilitas8 "ono4enje 'ri6o"a8 is'lati&ost8 /nosnost<  're"sta&lja s&o"ni 'ar(ijalni 'rin(i' e+onomije re'ro"/+(ije +oji 're"oa&a /nosnost ana#o&ani6 sre"sta&a ;/lo#eno +a'itala< / ne+om &remens+om ra%"oblj/8 o"nosno / ne+om 'osl/8 a is+a%/je se +ro% ost&arene "obiti ;'oslo&no re%/ltata8 'ro3ita< i s/me ana#o&ani6 sre"sta&a ;/lo#eno +a'itala<. ?r/im rijeima8 rentabilnost je e+onoms+o mjerilo /s'je4nosti 'oslo&anja. E+onoms+i smisao 'rin(i'a rentabilnosti 'oisto&ije0en je sa %a6tje&om ili te#njom "a se ost&ari 4to &e0a "obit sa 4to manjim ana#o&anjem sre"sta&a / re'ro"/+(iji. @entralna  'olja / reali%a(ija 'rin(i'a rentabilnosti s/ 1  ma+simalan "o6o"a+ ost&aren '/tem ma+simalno %aje"ni+o "o6ot+a8  minimalna ana#o&ana sre"st&a Rentabilnost 're"sta&lja e+onoms+i 'rin(i' 'oslo&anja 're"/%e0a ijom se 'rimjenom =  sa manjom manjom masom ana#o&ani6 sre"sta&a ost&ar/je &e0a "obit. Ona 'o+a%/je i i%ra#a&a e3i+asnost ana#o&ani6 sre"sta&a8 +ao i is'lati&ost 'oslo&anja 're"/%e0a. Rentabilnost je je"an o" naj%naajniji6 i%ra%a +&aliteta e+onomije 'oslo&anja s&a+o  're"/%e0a. Rije rentabilan je 3ran(/s+o 'orije+la i %nai /nosanC o"nosno 'osao +oji se is'lati. ?obita+ je moti& ono +o ras'ola#e slobo"nim sre"st&ima = +a'italom "a s&oja sre"st&a i enerij/8 'amet i ra"n/ sna/ /lo#i / 'ri&re"n/ a+ti&nost i "a na osno&/ /lo#ene enerije8  'omo0/ sre"sta&a ost&ari "obita+8 +oji 0e m/ obe%bje7i&ati #eljeni ni&o #i&ota8 a %a  're"/%e0e o'stana+ i +ontin/itet 'oslo&anja8 +ao i ra%&oj8 o"nosno 'o"i%anje ni&oa  'oslo&anja i +&aliteta e+onomije na &i4i ni&o.  Na "r/oj strani s/ /laanja 're"/%e0a8 +ao n/#ni 3a+tor njeo&o 'oslo&anja8 e+onoms+i6 a+ti&nosti i st&aranja re%/ltata. laanja se is'olja&aj/ / obli+/ ana#o&anja i tro4enja. Poslo&anje 're"/%e0a je /s'e4nije a+o se re%/ltati st&araj/ /% manje tro4enje i ana#o&anje sre"sta&a. Smanji&anje ana#o&anja i tro4enja sre"sta&a je je"an o" njeo&i6 trajni6 e+onoms+i6 (ilje&a. A+o s/ 'ri6o"i &e0i o" ras6o"a8 ost&arena je "obit8 o"nosno  'oslo&anje je bilo rentabilno. A+o s/ 'ri6o"i manji o" ras6o"a8 ost&aren je /bita+8 o"nosno 'oslo&anje je bilo nerentabilno.

1.2.

Znaaj rentabilnosti

Pojam rentabilnosti &e%an je %a 'ojam "obiti. A+o s/ 'ri6o"i &e0i o" ras6o"a8 ost&arena  je "obitD o"nosno 'oslo&anje je bilo rentabilno. A+o s/ 'ri6o"i manji o" ras6o"a8 ost&aren je /bita+D o"nosno 'oslo&anje je bilo nerentabilno. Zbo toa8 %a &lasni+a 1

 -ar+o&i08 -.8 Poslo&anje 're"/%e0a i 're"/%etni4t&o8 -ostar8 2!.8 str. 2



+a'itala8 manje je %naajan 'roi%&o" +oji nastaje / 're"/%e0/ o" 'oslo&no re%/ltata ;"obit8 'ro3it< +oji stie8 jer je 'oslo&ni re%/ltat %a njea je"ina realnost. ?obit je8 +ao  'o%iti&an 'oslo&ni re%/ltat8 (ilj i s&r6a sa&remene8 tr#i4no orijentisane 3irme i to8 &rlo esto8 / mjeri "a se s&jesno 'otis+/je "jelo&anje ostali6 (ilje&a 're"/%e0a. Za 3irm/ +oja ost&ar/je rast i 'osti#e "obita+ ;ali /&ije+ ist/< +a#e se "a joj "obro i"e8 ali %a 3irm/ +oja ost&ar/je i rast i s&e &e0/ "obit +a#e se "a joj i"e s&e bolje. :a"a 're"/%e0e "onosi /bita+8 neati&an 'oslo&ni re%/ltat8 &lasni+ a ra"i+alno mijenja ili 'ro"aje8 o"nosno li+&i"ira. -oti&a(ija 're"/%etni+a je ost&arenje 'ro3ita. Ban+ar 'rili+om o"obra&anja +re"ita 'ona4a se na isti nain8 o"nosno 'lasira +re"itna sre"st&a na temelj/ oe+i&ane rentabilnosti. Rentabilnost je ra%liita o" 're"/%e0a "o 're"/%e0a / o+&ir/ iste rane8 ra%liita i%me7/ rana i "jelatnosti8 a i me7/ na(ionalnim 'ri&re"ama. Veliina rentabilnosti 'oje"ini6 rana i 're"/%e0a /tie na +retanje +a'itala i /laanje / /nosnije 'oslo&e. Vlasni(i +a'itala /la#/ +a'ital na slobo"nom 3inansijs+om tr#i4t/8 +/'/j/0i a+(ije oni6 're"/%e0a o" +oji6 se oe+/je "a 0e osi/rati &e0/ "i&i"en"/ i ta+o /smjera&aj/ 'ostoje0i i rein&estiraj/ no&ost&oreni +a'ital / rentabilnija 're"/%e0a8 rane8 na(ionalne 'ri&re"e. Osno&ni (ilj rentabilnosti je  "a se ras'olo#i&im +a'italom 'ostine ma+simalno mo/0 'oslo&ni re%/ltat i  "a se ra(ionalnim /laanjem +a'itala ost&ari 4to &e0i 'oslo&ni re%/ltat.

1.!.

Sa"r#aj rentabilnosti

 'ro(es/ 'roi%&o"nje 'renosi se &rije"nost sre"sta&a %a 'roi%&o"nj/ na no&i 'roi%&o" i st&ara se no&a8 "o"ajna &rije"nost. Reali%a(ijom 'roi%&o"a na'la0/je se 'renesena &rije"nost sre"sta&a %a 'roi%&o"nj/ i "obita+ +ao i%ra% "r/4t&eno 'ri%nanja o'ra&"anosti te 'roi%&o"nje. Na taj nain st&aranjem "obit+a /&e0a&a se8 o'lo7a&a &rije"nost / re'ro"/+(iji. A+o se &eliina ost&areno "obit+a o"re7ene e+onoms+e orani%a(ije  'osmatra / o"nos/ na ana#o&ane &rije"nosti / toj 'roi%&o"nji8 tj. a+o se 'osmatra i%ra% rentabilnosti R F ?s G S "obi0e se /&i" / to +a+o se &rije"nost / njoj /&e0ala8 o"nosno o'lo"ila. Zato se na osno&/ &eliine rentabilnosti i %a+lj//je o s'osobnosti o"re7ene e+onomije "a o'lo7a&a &rije"ost. Rentabilnost se i%ra%a&a i o"nosom ost&areno &i4+a &rije"nosti ;'ro3ita< i 're"/jmljeno +a'itala ;ana%o&ani6 sre"sta&a<. To je8 / st&ari8 'ro3itna sto'a. -e7/tim8 +a+o je "obita+  +ao e+onoms+a +ateorija i%ra% neto re%/ltata rentabilnost se i%ra%a&a o"nosom "obit+a i ana%o&ani6 sre"sta&a. S'osobnost o"re7ene e+onomije / o'lo7a&anj/ &rije"nosti %a&isi +a+o o" obje+ti&ni6 ta+o i o" orani%a(ioni6 3a+tora. 2 2

 Pero&i08 -.8 :isi08 S.8 E+onomi+a 're"/%e0a8 Beora"8 2!.8 str. !2

5

2. PRINCIPI I FAKTORI RENTABILNOSTI

2.1.

I%ra#a&anje 'rin(i'a rentabilnosti

%imaj/0i / ob%ir "a s/ i%ra%om 'ro"/+ti&nosti o"/6&a0eni obim 'roi%&o"nje i /tro4(i ra"ne snae8 a i%ra%om e+onominosti &rije"nost 'roi%&o"nje i tro4+o&i elemenata  'roi%&o"nje8 'reostali s/ "o6o"a+ i ana#o&ana sre"st&a ijim o"nosom se i%ra#a&a  'rin(i' rentabilnosti. Rentabilnost8 +ao 4to je &e0 na&e"eno8 're"sta&lja /s'je4nost  'oslo&anja. Poslo&ni /s'je6 mo#e se +&anti3i(irati i i%ra#a&ati na ne+li+o naina. A+o je rije o ra%li(i &rije"nosti 'ri6o"a i ras6o"a8 /s'je6 se i%ra#a&a "obit+om ili /bit+om / bilans/D a+o je rije o ra%li(i &rije"nosti tro4+o&a i /ina+a8 /s'je6 se i%ra#a&a +al+/lati&nim "obit+omD a a+o je 'osrije"i ra%li+a &rije"nosti 'ri6o"a i tro4+o&a8 ta"a se /s'je6 i%ra#a&a neto no&anim to+om. A+o se sta&i / o"nos ta+o +&anti3i(irani i%ra% /s'je6a 're"/%e0e 'rema /lo#enom +a'ital/8 "obija se 'o+a%atelj rentabilnosti. ?obijeni +oe3i(ijent 'o+a%/je +oli+o se  je"ini(a 'oslo&no re%/ltata ost&ari na je"ini(/ /lo#eno +a'itala. Po4to bi +oe3i(ijent "obijen na osno&/ o&e 3orm/le bio 're&i4e neo"re7en8 %a mjerenje rentabilnosti 'otrebno  je elemente o&o o"nosa 're(i%nije i%ra%iti. Pri mjerenj/ rentabilnosti8 +ao /lo#eni +a'ital mo#e se /%eti !  So'st&eni +a'ital 're"/%e0a8 o"nosno +a'ital 're"/%e0a %a +oji ne 'ostoji oba&e%a &ra0anja ;"r/4t&eni +a'italD 3on" /laaaH a+(ijs+i +a'ital8 trajni +a'ital8 ino+osni +a'italD re%er&e< i  Sre"st&a 're"/%e0a8 tj. 'rosjena &rije"nost /lo#eni6 sre"sta&a +oja s/ is+ori40ena %a ost&ari&anje 'oslo&ni6 re%/ltata ;osno&na sre"st&aH neot'isani "ioD obrtna sre"st&aD "/orona i +rat+orona 3inansijs+a /laanja<. Sa stano&i4ta rentabilnosti so'st&eno +a'itala8 +ao 'oslo&ni re%/ltat mo#e se /'otrijebiti  "obita+ ;'rije o'ore%i&anja<8 i  isti "obita+ ;na+on o'ore%i&anja<. Sa stano&i4ta rentabilnosti sre"sta&a8 +ao 'oslo&ni re%/ltat 're"/%e0a mo#e se /'otrijebiti  "obita+ /&e0an %a i%nos +amata "ati6 "r/ima %a +ori40enje t/7e +a'itala8  ostata+ "obit+a /&e0an %a i%nos +amata "ati6 "r/ima %a +ori40enje t/7e +a'itala. Pri mjerenj/ rentabilnosti %a ra%li+/ o" 're"6o"na "&a mjerila8 /mjesto +oe3i(ijenta /%ima se sto'a8 jer ona / 'ore7enj/ sa +amatnom sto'om "aje jasnij/ 're"sta&/ /nosnosti +a'itala. Ta+o je "o&oljno /'ore"iti sto'/ ost&arene rentabilnosti sa +amatnom sto'om 3

 Po+raji08 ?.8 E+onomi+a 're"/%e0a H 'rin(i'i i (ilje&i8 Beora"8 E*8 2$. 8 str. 52

$

 ban+e8 "a se "obije jasna sli+a /s'je4nosti 'oslo&anja 're"/%e0a. N'r. a+o je sto'a rentabilnosti manja o" banine sto'e8 +a'ital nije "obro /lo#en i obratno. Ra%li+/jemo slje"e0e i%ra%e rentabilnosti  %a rentabilnost so'st&eno +a'itala8  %a rentabilnost sre"sta&a 're"/%e0a.

2.2.

*a+tori rentabilnosti

:om'le+s rentabilnosti ob/6&ata o"nos i%me7/ re%/ltata i /laanja = o"nosno "obiti i ana#o&ani6 sre"sta&a. I na je"n/ i na "r// +ateorij/ "jel/j/ isti 3a+tori8 ali i s'e(i3ini. ?obit je 'rije s&ea re%/ltat "jelo&anja 3a+tora /+/'no 'ri6o"a i /+/'ni6 ras6o"a8 o"nosno tr#i4ni6 /ti(aja = a ana#o&ana sre"st&a s/ re%/ltanta brojni6 tr#i4ni68 /n/tra4nji68 orani%a(ioni6 i &remens+i6 3a+tora.S "r/e strane8 s&i 3a+tori +oji "jel/j/ na  'ro"/+ti&nost i e+onominost s/ i 3a+tori rentabilnosti. Oni /ti/ na &rije"nost ost&arene  'roi%&o"nje8 iji je i%ra% "obit +ao je"no o" mjerila rentabilnosti.  Na &isin/ "obiti /ti/  tr#i4ni 3a+tori8  obim 'roi%&o"nje8  asortiman 'roi%&o"a8  (ijena i /tro4(i sre"sta&a %a 'roi%&o"nj/ i ra"ne snae8  ste'en +ori40enja +a'a(iteta8 +ao i  s+lo' orani%a(ioni6 mjera +ojima se 'o&e0a&a +&alitet ra"a i 'oslo&anja  're"/%e0a. Tr#i4ni 3a+tori "jel/j/ 're+o 'ro"ajni6 (ijena 'roi%&o"a ili /sl/a8 ali i /la%ni6 elemenata8 o"nosno (ijena sre"sta&a %a ra" i 're"meta ra"a. Pro"ajne (ijene /ti/ na &isin/ "obiti8 a time i "ire+tno na ni&o rentabilnosti 'oslo&anja. Pro"ajne (ijene s/ re%/ltanta &eli+o  broja e+sterni6 3a+tora na +oje 're"/%e0e ne mo#e /ti(ati. Pre+o +&aliteta 'roi%&o"a8 njeo&i6 s&ojsta&a8 "i%ajna i slino mo#e se in"ire+tno /ti(ati i na (ijene8 iji 'orast  'o%iti&no /tie na &isin/ "obiti8 a time i rentabilnost8 i obrn/to. Obim ost&arene 'roi%&o"nje ta+o7e "ire+tno "jel/je na rentabilnost. Ve0i obim  'roi%&o"nje8 'ri ostalim ne'romijenjenim /slo&ima8 'o&e0a&a rentabilnost i obrn/to.Visina tro4+o&a sre"sta&a8 materijala i ra"ne snae /tie na rentabilnost8 're+o ana#o&ani6 sre"sta&a. O&"je je 'otrebno 'ratiti &isin/ /tro4a+a8 o"st/'anja o"  'rosjeni6 i stan"ar"ni6 &eliina8 i 're"/%imati orani%a(ione mjere +ontrole ti6 /tro4a+a. Ana#o&ana sre"st&a %a&ise o"  &eliine sre"sta&a i   &remena ana#o&anja . 4

 r/'a a/tora8 E+onomi+a 're"/%e0a8 Beora"8 E*8 25.8 str. )

)

Veliina ana#o&ani6 sre"sta&a /tie na rentabilnost "&oja+o /+oli+o s/ ana#o&ana sre"st&a i%na" obje+ti&no 'otrebni6 %a ra" 're"/%e0a8 nji6o& /ti(aj na rentabilnost je neati&an. Obrn/to8 /+oli+o se sa manjom &eliinom ana#o&ani6 sre"sta&a ost&ar/je  'lanirana "obit8 ana#o&ana sre"st&a imaj/ 'o%iti&an /ti(aj na ni&o i +&alitet rentabilnosti. Vrijeme ana#o&anja sre"sta&a je obje+ti&no /slo&ljeno +ara+teristi+ama +on+retne "ijelatnosti 're"/%e0a. Ono se mo#e 'ro"/#a&ati %bo ne3/n+(ionalne orani%a(ije8 ne+&alitetno ra"a i moti&isanosti %a ra" i slino. Pro"/#a&anje &remena ana#o&anja sre"sta&a / (i+l/s/ 're"/%e0a smanj/je njeo&/ rentabilnost i obrn/to. Orani%a(ionim mjerama se /tie na trajanje &remena i (i+l/s ana#o&anja sre"sta&a /  're"/%e0/. Za rentabilnost je bitan i +oe3i(ijent obrta +ao broj +oji 'o+a%/je +oli+o se  '/ta sre"st&a obrn/ / (i+l/s/ re'ro"/+(ije. a+o je o&aj +oe3i(ijent &e0i8 on"a je 'otrebna manja s/ma ana#o&ani6 sre"sta&a i obrn/to.

2.!.

-o/0nosti 'o&e0anja rentabilnosti

-o/0nosti 'o&e0anja rentabilnosti s/ mnoobrojne. To s/ s&e one mjere +oje /ti/ na  'ro"/+ti&nost i e+onominost 'oslo&anja8 o"nosno +oje "o'rinose 'o&e0anj/ /+/'no  'ri6o"a i smanj/j/ ana#o&anje sre"sta&a. Na "o6o"a+ +ao osno&ni moti& 'ri&re7i&anja /ti/ materijalni tro4+o&i re'ro"/+(ije i 'ro"ajne (ijene 'roi%&o"a. +oli+o s/ materijalni tro4+o&i manji8 "o6o"a+ je &e0i. +oli+o s/ 'ro"ajne (ijene 'roi%&o"a i /sl/a &e0e8 to 0e se 'o%iti&no o"ra%iti na rast "o6ot+a = bi0e &e0i.  Na &eliin/ ana#o&ani6 sre"sta&a bitno /tie br%ina obrta obrtni6 sre"sta&a i ste'en +ori40enja +a'a(iteta. Na br%in/ obrta obrtni6 sre"sta&a i nji6o&o smanjenje bitno /tie "/#ina &remena nji6o&o %a"r#a&anja / 'oje"inim 3a%ama (i+l/sa8 o"nosno / 'ri'remi8  'roi%&o"nji i 'romet/.  Na ne"o&oljno +ori40enje +a'a(iteta mo/ /ti(ati ra%ni 3a+tori +ao 4to s/  nea"e+&atna 'oslo&na orijenta(ija8   'ore4an i%bor sre"sta&a8  ne/s+la7enost +a'a(iteta i "r.  Na 'o&e0anje rentabilnosti "alje /ti/ 5  &i4i ni&o orani%a(ije ra"a8   'o&oljnije (ijene siro&ina8 materijala i /sl/a8   'o&oljnije 'ro"ajne (ijene.

5

 -ar+o&i08 -.8 Poslo&anje 're"/%e0a i 're"/%etni4t&o8 -ostar8 2!.8 str. 

,

Osno&ne mjere '/tem +oji6 se ost&ar/je 'o&e0ana rentabilnost s/  mjere orani%a(ione 'riro"e /smjerene na 'o&e0anje "o6ot+a i smanjenje ana#o&ani6 sre"sta&a8  mjere 'oslo&ne 'oliti+e /smjerene na st&aranje 'o&oljni6 /slo&a 'ri&re7i&anja. Orani%a(ione mjere / 'ro(es/ s'ro&o7enja rentabilnosti s/ &rlo %naajne. O&o se naroito o"nosi na o"nose 'rema tr#i4t/8 (ijeni i "r. Tr#i4ne (ijene 'roi%&o"a nastaj/ +ao  'oslje"i(a o"nosa i%me7/ 'on/"e i tra#nje i mjera "r/4t&ene %aje"ni(e. Pro"ajne (ijene s/ (ijene 'o +ojima 'roi%&o7a reali%/je s&oje 'roi%&o"e. O&e (ijene mo/ o"st/'iti na&i4e i nani#e / o"nos/ na tr#i4te. Ra%lo%i o&i6 o"st/'anja / osno&i s/ slje"e0i  o"st/'anja s/ i%ra% orani%a(ioni6 slabosti ili orani%a(ioni6 s'osobnosti8  o"st/'anja s/ i%ra% s&jesno trasirane i 'lans+i &o7ene 'oliti+e (ijena. Orani%a(ione s'osobnosti se naje40e i%ra#a&aj/ / 'o%na&anj/ tr#i4ta8 /"o&oljenj/ %a6tje&a +/'a(a i "r.  sa&remenim /slo&ima +&alitet i 4irina asortimana s&e &i4e 'ostaj/ osno&ni 3a+tor e+onoms+e /s'je4nosti 'oslo&anja.  %a&isnosti o" "ati6 /slo&a 're"/%e0e  're"/%ima o"o&araj/0e mjere / 'oliti(i 'ro"ajni6 (ijena. One mo/ biti %a 'o&e0anje  'ro"ajni6 (ijena ili %a nji6o&o sni#enje /% 'o&e0anje +ori40enja +a'a(iteta.



3. MJERENJE RENTABILNOSTI

O'4ti obra%a( %a i%ra/na&anje rentabilnosti je RENTABILNOST F ; POSLOVNI REZLTAT G LOENI :APITAL< $ -jerenje rentabilnosti je %naajno %a alo+a(ij/ +a'itala i /smjera&anje +a'itala / rentabilnija 're/%e0a 4to "o&o"i "o stalno 'restr/+t/iranja 'oslo&anja. O(jenj/j/0i rentabilnost 'oslo&anja 're"/%e0a +ro% na&e"eni i%ra% "obi0emo /&i" +a+o se &rije"nost +a'itala / o"re7enoj 'roi%&o"nji /&e0ala o"nosno o'lo"ila. Pore" na&e"eno o'4te obras(a8 esto / 'ra+si / (ilj/ bolje /&i"a / rentabilnost 'oslo&anja mo/ mjeriti rentabilnost i ne+im "o'/ns+im 'o+a%ateljima. R F ; NETO ?OBITA: ZA ?IVI?EN?E G ?IONIKARS:A LAVNI@A<  1 R F ; ?OBITA: G ANAOVANA SRE?STVA <  1 Ra%li+/j/ se "&a 'rist/'a merenja rentabilnosti  ra/no&o"st&eni 'rist/'  e+onoms+i 'rist/'

!.1.

Ra/no&o"st&eni 'rist/'

Ra/no&o"st&eni 'rist/' merenja rentabilnosti ba%ira na ra/no&o"st&enom +on(e't/  'ro3ita8 a %o&e se i 'rinosni meto". Rentabilnost se mjeri 'ore7enjem ost&areno 'ro3ita ili 'ri6o"a sa /lo#enim sre"st&ima8 / %a&isnosti o" +ori40eno 'o+a%atelja. S&i 'o"a(i %a obra/n se /%imaj/ i% ra/no&o"st&eni6 i%&je4taja 're"/%e0a ;bilans stanja i bilans /s'je6a<.  'ra+si se +oristi &i4e 'o+a%atelja8 jer s/ s&i 'ar(ijalni i ne mjere (jelo+/'n/ rentabilnost. Ra%li+/j/ se  mjerenje rentabilnosti 're"/%e0a8  mjerenje rentabilnosti 'oslo&ni6 a+ti&nosti8  sinteti+i i%ra% rentabilnosti.

3.1.1. Mjerenje rentabilnosti preduzeća

-jerenje rentabilnosti 're"/%e0a ima %a (ilj "a +&anti3i+/je e3i+asnost/ 'ra&ljanja /+/'nom imo&inom 're"/%e0a. Po+a%atelji rentabilnosti s/ in"i+atori %ara7i&a+e s'osobnosti 're"/%e0a8 a naje40e se +oriste  neto rentabilnost 6

 9/nji0 = Be/s8 -.8 E+onomi+a 're"/%e0a = 'ra+ti+/m8 II i%"anje8 S&jetlost8 Saraje&o8 1,.8 str. $$

1

 'rinos na /+/'na sre"st&a   'rinos na &lasni+i +a'ital   'ri6o" 'o a+(iji. 

 Neto rentabilnost 're"sta&lja o"nos i%me7/ 'ro3ita 'osle 'ore%a i ost&arene 'ro"aje. I%ra#a&a se / 'ro(entima i 'o+a%/je 'rinos o" 'ro"aje8 o"nosno +oli+i je 'ro3it ost&aren na s&a+/ no&an/ je"ini(/ o" 'ro"aje8 'a se %bo toa +oristi +ao instr/ment 'oliti+e  'ro"aje8 jer 'o+a%/je "a li s/ 'roi%&o"i 'ri6&a0enina tr#i4t/. Prinos na /+/'na sre"st&a 're"sta&lja o"nos i%me7/ 'ro3ita 'osle 'ore%a i /+/'ni6 sre"sta&a 're"/%e0a8 a i%ra#a&a se / 'ro(entima i 'o+a%/je 'rinos &lasni+a i +re"itora8 o"nosno +oli+i je 'ro3it ost&aren na +njio&o"st&en/ &rije"nost /+/'no /lo#eni6 sre"sta&a ;so'st&eni6 i 'o%ajmljeni6<8 'a 're"sta&lja naj4ire mjerilo rentabilnosti. Prinos na &lasni+i +a'ital 're"sta&lja o"nos i%me7/ 'ro3ita 'osle 'ore%a i &lasni+o +a'itala8 a i%ra#a&a se / 'ro(entima i 'o+a%/je 'rinos &lasni+a8 o"nosno +oli+i je 'ro3it ost&aren na +njio&o"st&en/ &rije"nost &lasni+o +a'itala8 'ri em/ je o&aj 'rinos /&ije+ &e0i neo na /+/'na sre"st&a8 jer je &lasni+i +a'ital s+/'lji i ri%iniji i%&or  +a'itala. Pri6o" 'o a+(iji 're"sta&lja o"nos i%me7/ 'ro3ita 'oslije 'ore%a i 'rosjeno broja emito&ani6 a+(ija 're"/%e0a8 a i%ra#a&a se +ao no&ani i%ra% ili "inars+i i%nos 'o a+(iji8  'a 're"sta&lja naj&a#nije mjerilo rentabilnosti %a &lasni+e8 jer 'o+a%/je nji6o&/ %ara"/.

3.1.2. Mjerenje rentabilnosti poslovnih aktivnosti

-jerenje rentabilnosti 'oslo&ni6 a+ti&nosti 'o+a%/je "a li se ana#o&ana sre"st&a +oriste e3i+asno. Pro"aja se 'ore"i sa 'oje"inim &rstama ana#o&ani6 sre"sta&a "a bi se &i"jelo "a li s/ ta sre"st&a "o&oljna "a 'o"r#e i%abrani ni&o a+ti&nosti 're"/%e0a.  Naje40e se +oriste slje"e0i +oe3i(ijenti %a mjerenje rentabilnosti 'oslo&ni6 a+ti&nosti )  +oe3i(ijent obrta /+/'ni6 sre"sta&a8  +oe3i(ijent obrta osno&ni6 sre"sta&a8  +oe3i(ijent obrta na'lati&i6 'otra#i&anja8   'rosjean 'erio" na'late 'otra#i&anja8  +oe3i(ijent obrta %ali6a8   'rosjeno &rijeme obrta %ali6a.

3.1.3. Sintetički izraz rentabilnosti

Sinteti+i i%ra% rentabilnosti 'o&e%/je s&e 'ar(ijalne 'o+a%atelje rentabilnosti i omo/0a&a "a se nji6o&im me7/sobnim 'ore7enjem o"re"i /+/'na rentabilnost 7

 9/nji0 = Be/s8 -.8 E+onomi+a 're"/%e0a = 'ra+ti+/m8 II i%"anje8 S&jetlost8 Saraje&o8 1,.8 str. )

11

 're"/%e0a. Proi%&o" neto rentabilnosti i +oe3i(ijenta obrta /+/'ni6 sre"sta&a "aje 'rinos na /+/'na sre"st&a8 o"nosno neto rentabilnost  +oe3i(ijent obrta F 'rinos na rentabilnost /+/'ni6 sre"sta&a Ra/no&o"st&eni 'rist/' mjerenj/ rentabilnosti i%ra#a&a &e0 ost&aren/ rentabilnost8 na osno&/ 'o"ata+a i% ra/no&o"st&eni6 i%&je4taja8 a 'o+a%atelji s/ in"i+atori relati&ne rentabilnosti8 +ao re%/ltat 'ore7enja8 'ri em/ se &rije"nost 'o+a%atelja mo#e o"re"iti na "&a naina   'o+a%atelji se i%ra/na&aj/ %a ne+oli+o o"ina i 'ore"e "a bi se &i"jelo +a+o se rentabilnost mijenjala to+om 'erio"a   'o+a%atelji se i%ra/na&aj/ %a 'roje+to&ani ;'roH3orma< i%&je4taj i 'ore"e sa sa"a4njim ili 'ro4lim 'o+a%ateljima.

!.2.

E+onoms+i 'rist/'

E+onoms+i 'rist/' ba%ira se na +on(e't/ e+onoms+o 'ro3ita8 a %o&e se i 'rist/' "o"ate e+onoms+e &rije"nosti. Ra%li+/j/ se  "o"ata e+onoms+a &rije"nost i   'rinos na "o"at/ &rije"nost.

!.2.1. ?o"ata e+onoms+a &rije"nost ?o"ata e+onoms+a &rije"nost 're"sta&lja ra%li+/ i%me7/ 'ro3ita i tro4+o&a +a'itala  'omno#ena +a'italom8 o"nosno "o"ata e+onoms+a &rije"nost F 'ro3it = tro4+o&i +a'itala  +a'ital A+o je 'o%iti&na8 on"a &lasni(i ost&ar/j/ &e0i 'rinos neo "a s/ +a'ital /lo#ili / ne+o "r/o 're"/%e0e isto ili slino ri%i+a i obrn/to / sl/aj/ neati&ne "o"ate &rije"nosti. Tro4+o&i +a'itala s/ o'ort/nitetni tro4+o&i /laanja i 're"sta&ljaj/ ra%li+/ i%me7/ tro4+o&a /%imanja i "a&anja %ajma8 jer je to najbolji 'o+a%atelj o'ort/nitetni6 tro4+o&a /laanja / slje"e0/ najbolj/ /'otreb/ isto ili slino ri%i+a. Tro4+o&i +a'itala %a&ise o"  naina /'otrebe +a'itala8  i%&ora +a'itala ;na "/ se ne 'la0a 'ore%<8  ra(ia %a"/#enosti ;o"nos "/a i &lasni+o +a'itala<.  Naje40e se 'osmatra i%&or8 a naje40i i%&ori s/ "/8 a+(ije i %a"r#ani 'ro3it8 'a tro4+o&i +a'itala %a&ise o" relati&no /e40a s&a+o i%&ora / /+/'nim tro4+o&ima 3inansiranja8  'ri em/ se / obra/n/ /%ima / ob%ir "a se in&estirani 'ro3it mo#e 'o%ajmiti ne+ome8 "a se na "i&i"en"e 'la0a 'ore%8 ali ne i +amata i "a se na "/ 'la0a +amata8 ali ne i 'ore%8 'a s/ tro4+o&i 'on"erisani 'rosje+ o&a ! osno&na i%&ora +a'itala8 sra%mjerno /e40/ / /+/'nim tro4+o&ima 3inansiranja. 12

?o"ata e+onoms+a &reij"nost se i%ra/na&a +a"a se 'ro3it /manji %a tro4+o&e +a'itala i  'omno#i /lo#enim +a'italom i s&e "o+ je &e0a o" tro4+o&a +a'itala8 're"/%e0e mo#e "a  'o&e0a&a s&oj/ rentabilnost. O&aj 'o+a%atelj naj&i4e +oriste in&estitori i to' mena"#eri8 a  're"sta&lja i najbolji 'o+a%atelj sa as'e+ta &lasni+a8 jer /+lj//je o'ort/nitetne tro4+o&e 3inansiranja.

!.2.2. Prinos na "o"at/ &rije"nost Prinos na "o"at/ &rije"nost mjeri rentabilnost (jelo+/'no 'ro(esa re'ro"/+(ije8o"nosno s&a+o sementa lan(a &rije"nosti i 'o+a%/je "o'rinos 're"/%e0a / st&aranj/ &re"nosti8 +ao o"nos 'ro3ita 'rije 'ore%a i "o"ate &rije"nosti8 +oja je ra%li+a 'ri6o"a i tro4+o&a s&a+o sementa lan(a &rije"nosti. I%ra/na&a se na slje"e0i nain ,

O&aj 'o+a%atelj 'o+a%/je 'rinos +oji 're"/%e0e "o"aje / lana( &rije"nosti8 ali %a  'rimjen/ 'ostoji ne"ostata+ 'otrebni6 'o"ata+a8 jer ne mo/ "a se +oriste 'o"a(i i% ra/no&o"st&eni6 i%&je4taja %ato 4to se / njima tro4+o&i "ijele na "ire+tne i re#ijs+e8 a ne  'rema a+ti&nostima / lan(/ &rije"nosti.

8

 9/nji0 = Be/s8 -.8 E+onomi+a 're"/%e0a = 'ra+ti+/m8 II i%"anje8 S&jetlost8 Saraje&o8 1,.8 str. )

1!

. RENTABILNOST SLOVLJENA VRIJE?NO9M PROIZVO?NJE A+o se 'ret'osta&i "a s/ tro4+o&i elemenata 'roi%&o"nje ra&ni obje+ti&no /slo&ljenim tro4+o&ima8 %atim "a 're"/%e0e ra"i '/nim +a'a(itetom i "a s&oje 'roi%&o"e 'ro"aje 'o tr%isnim (ijenama8 njeo& "obita+ = 'ro3it bi0e ?s F  @ = ;Tm  T1  T 2< O&o je ma+simalno mo/0i "obita+ / "atoj sit/a(iji. Pri ost&ari&anj/ to "obit+a  're"/%e0e 0e8 /% ostale naj'o&oljnije /slo&e ost&ariti ma+simaln/ rentabilnost. Pre"/%e0e esto ra"i /% smanjeno +ori40tenje +a'a(iteta. A+o je +ori40eni +a'a(itet  =  i a+o  're"/%e0e 'ri tome s&oje 'roi%&o"e 'ro"aje 'o (ijenama +oje o"st/'aj/ o" tr%isni6 (ijena8 njeo& "obita+ bi0e ?s F ; = < ;@ Q (< = ;Tm  T1  T2< I% o&oa i%la%i "a br/to 'ri6o" mo%e / "&oja+om smisl/ "a /tie na &eliin/ "obit+a8 a  're+o o&e i na &eliin/ rentabilnosti  +ro% smanjenje obima 'ri%&o"nje is'o" '/no +ori40enja +a'a(iteta ;< i  +ro% o"st/'anje 'ro"ajni6 (ijena 'roi%&o"a o" 'rosjeni6 tr%isni6 ;(<. Smanjenje ste'ena +ori40enja +a'a(iteta ;<8 smanj/je se +oliina 'roi%&e"eni6 'ri%&o"a. O&im se smanj/je i tr%i4ni 'romet 'roi%&o"a i %a &eliin/ toa smanjenja smanj/je se  br/to = 'ri6o"8 a time i "obita+. A+o 'ro"ajne (ijene 'roi%&o"a o"st/'aj/ naj&i4e o" nji6o&i6 'rosjeni68 tr%i4ni6 (ijena8 to 0e imati %a 'oslje"i(/ 'o&e0anje br/to = 'ri6o"a8 a 're+o o&o i 'o&e0anje "obit+a.

.1.

Rentabilnost / 3/n+(iji tro4+o&a sre"sta&a %a 'roi%&o"nj/

Sa stano&i4ta tro4+o&a elemenata 'roi%&o"nje8 "obita+ 0e biti ma+simalan a+o s/ tro4+o&i ra&ni obje+ti&no /slo&ljenim. -e7/tim %bo "ejst&a orani%a(ioni6 3a+tora8 tro4+o&i materijalne re'ro"/+(ije mo/ "a 'orast/ i%na" obje+ti&no ne'6o"ni6 tro4+o&a  %bo 'orasta /tro4+a elemenata 'roi%&o"nje %a 'roi%&o"nj/ i%na" obje+ti&no  'otrebni6 /tro4a+a ;m  i  1< i  %bo o"st/'anja naba&ni6 (ijena sre"sta&a %a 'roi%&o"nj/ o" nji6o&i6 'rosjeni68  tr%i4ni6 (ijena ;(m8 (i<. Zbo o&i6 "&aj/ momenata8 "obita+ 0e se naje40e smanji&ati is'o" obje+ti&no mo/0i6 "obita+a i i%nosi0e ?s F  @ H ;-  m< ;@m Q (m<  ;I  i< ;@i Q (i <  ;L  1< ;@1  (1<.

9

 An7el+o&i08 R.8 Sta&ri08 B.8 Berbero&i08 9.8 E+onomi+a 're"/%e0a8 Beora"8 :IZ @entar8 2$.8 str. )!

1

 o"o&araj/0em smisl/ smanji&a0e se8 o"nosno 'o&e0a&ati i rentabilnost. Prema tome8 sa stano&i4ta tro4+o&a materijalne re'ro"/+(ije8 na rentabilnost se mo%e /ti(ati  "jelo&anjem / (ilj/ smanji&anja /tro4+a elemenata 'roi%&o"nje ;m8 i8 l< i  "jelo&anjem / (ilj/ sni%enja naba&ni6 (ijena sre"sta&a %a 'roi%&o"nj/ ;(m8 (i<.

.2.

Rentabilnost / 3/n+(iji +oe3i(ijenta ana#o&anja

S ob%irom na to 4to je +oe3i(ijent aba%o&anja ra&an FSGT8 rentabilnost mo%e "a se i%ra%i +ao R F ?s G  Pre"/%e0e 0e ost&ariti rentabilnost samo / sl/aj/  a+o s/ njeo&i tro4+o&i ra&ni obje+ti&no /slo&ljenim tro4+o&ima ;T F T< i  a+o je (i+l/s ana%o&anja sre"sta&a ra&an obje+ti&no /slo&ljenom (i+l/s/ ana%o&anja ;Us F Us<. St&arni tro4+o&i s/ naje40e &e0i o" obje+ti&no /slo&ljeni6 ;T  T< i oni i%nose T F T  t. Zbo o&o orani%a(iono /slo&ljeno 'o&e0anja st&arni6 tro4+o&a 're+o obje+ti&no /slo&ljeni68 sre"st&a ana%o&ana / 'roi%&o"nji ne0e biti ra&na S8 &e0 0e ona i%nositi St F S  st O&o 'o&e0anje ana%o&ani6 sre"sta&a8 'ro/%ro+o&ano 'o&e0anjem tro4+o&a8 ima0e %a  'oslje"i(/ 'o&e0anje +oe3i(ijenta ana%o&anja8 ta+o "a 0e on biti S G T F S G T  s G t F   Wt Sra%mjerno o&om 'o&e0anj/ +oe3i(ijenta ana%o&anja smanji&a0e se rentabilnost  're"/%e0a8 a o&o smanji&anje je 'oslje"i(a orani%a(iono /slo&ljeno 'o&e0anja tro4+o&a. ?r/im rijeima8 'romjena tro4+o&a "&ostr/+o "jel/je na 'romjene rentabilnosti    je"an'/t na taj nain 4to 'romjena tro4+o&a "o&o"i "o obrn/ti 'ro'or(ionalne  'romjene "obit+a8 a a+o "obita+ raste8 rentabilnost ta+o7e raste8 a+o on o'a"a8 rentabilnost ta+o7e o'a"aD  "r/i '/t %bo toa 4to 'romjena tro4+o&a "o&o"i "o 'romjene ana%o&anja sre"sta&a / istom smjer/8 a 'o&e0enje ana%o&anja sre"sta&a "o&o"i "o smanjenja rentabilnosti / obrn/tom smjer/8 "o+ smanjenje ana%o&ani6 sre"sta&a "o&o"i "o  'o&e0anja rentabilnosti8 o'et / s/'rotnom smjer/. 1

10

 An7el+o&i08 R.8 Sta&ri08 B.8 Berbero&i08 9.8 E+onomi+a 're"/%e0a8 Beora"8 :IZ @entar8 2$. 8 str. 

15

.!.

Rentabilnost i%ra#ena 'ro3itnom sto'om

Posmatrano sa stano&i4ta 're"/%etni+a8 &lasni+a +a'itala +oji je ana#o&an / (i+l/s/ re'ro"/+(ije "ato 're"/%e0a8 rentabilnost se i%ra#a&a 'ro3itnom sto'om R F '3 G S  'ri em/ je '3 F i%nos 'ro3ita. Vlasni+ +a'itala8 +oji mo#e biti a+(ionar ili ino+osni 're"/%etni+8 o"nosno s/&lasni+  "ato 're"/%e0a8 %aintereso&an je is+lj/i&o %a 4to &e0i 'ro3it 'o je"ini(i /lo#eno +a'itala. Ot/"a je 'ro3itna sto'a %a njea 'ra&i 'o+a%atelj rentabilnosti. -e7/tim8 +a"a se 're"/%e0e 'osmatra +ao 3irma8 o"nosno +ao orani%a(ioni sistem ij/ str/+t/r/ ine  sre"st&a %a 'roi%&o"nj/8  ra"ni +ole+ti&8  /'ra&lja+i orani i   'oslo&o"ne 3/n+(ije.  Njeo&o te+/0e 'oslo&anje i ra%&oj ne mo/ se 'osmatrati samo / s&jetl/ ost&ari&anja  'ro3ita na +ra0i ro+. Naime8 &lasni(i /lo#eno +a'itala i /'ra&lja+i orani 're"/%e0a nastoje "a ste+n/ i o/&aj/ o"o&araj/0/ 'o%i(ij/ na tr%i4t/8 "a se a3irmi4/ +&alitetom s&oji6 'roi%&o"a i "a s&oje 're"/%e0e stalno ra%&ijaj/. Bitan /slo& %a ost&ari&anje ta+&i6 (ilje&a jeste +&ali3i+o&ani i /'ra&lja+i orani i &lasni(i /lo#eno +a'itala. Na o&aj nain obe%bje7/je se o"anost ra"ni+a 're"/%e0/ i manj/je se 3l/+t/a(ija %a'osleni8 ime se "o'rinosi &e0em /s'je6/ 'oslo&anja. Zato s/ &lasni(i +a'itala i /'ra&lja+i orani 're"/%e0a %aintereso&ani ne samo %a s&oj 'ro3it neo i %a &eliin/ 'lata8 o"nosno %ara"a s&oji6 ra"ni+a. Visina 'lata ra"ni+a8 o"nosno nji6o&i6 %ara"a ne mo#e se 'osmatrati samo +ao elemenat /laanja / re'ro"/+(ij/8 ;T1<. Plate = %ara"a se moraj/ 'osmatrati i +ao elemenat ra%/ltata. Ta+o8 / /s'je4nijim 're"/%e0ima 'late = %ara"e s/ &i4e. O&ome treba "o"ati i /lo/ sin"i+alno orani%o&anja ra"ni+a8 ime se obe%bje7/je "a nji6o&e %ara"e ne b/"/ re%/ltat samo o"nosa 'on/"e i tra#nje ra"ne snae8 4to je sl/aj sa (ijenama ostala "&a elementa 'roi%&o"nje = sre"sta&a %a ra" i materijala.

1$

5. RENTABILNOST I TRO9:OVI POSLOVANJA PRE?ZEMA

:AO

-JERILA

PER*OR-ANSI

Rentabilnost je "&ojni i%ra% +&aliteta e+onomije8 jer se na taj +&alitet mo#e /ti(ati i  'o&e0anjem "obit+a i smanjenjem ana#o&ani6 sre"sta&a. Tro4+o&i re'ro"/+(ije s&ojom &eliinom i "inami+om 're"sta&ljaj/ isto&remeno 3a+tor &eliine i "inami+e "obit+a i ana#o&ani6 sre"sta&a. E3i+asnijim /'ra&ljanjem tro4+o&ima mo/ se ot+riti /n/tra4nje re%er&e %a 'o"i%anje ni&oa +&aliteta e+onomije8 te time i 'o&e0anja +on+/rents+e s'osobnosti i &italnosti 're"/%e0a na tr#i4t/. I%me7/ 'oslo&no /s'je6a i tro4+o&a 'ostoje me7/%a&isne8 tijesno 'o&e%ane /%ronoH  'oslje"ine &e%e i o"nosi i to11   're+o ost&areno "obit+aD   're+o ana#o&ani6 sre"sta&a.

5.1.

ti(aj tro4+o&a na rentabilnost 're+o ost&areno "o6ot+a

Tro4+o&i imaj/ +lj/n/ /lo/ i %naaj / 'oslo&anj/ 're"/%e0a. St&aranje /in+a  'ro/%ro+/je tro4+o&e elemenata 'roi%&o"nje. ?a+le8 tro4+o&i s/ +ao obli+ /laanja neo'6o"ni. Nji6 're"/%e0e ne mo#e i%bje0i8 ali e3i+asnijim /'ra&ljanjem mo#e /ti(ati na nji6o&/ &eliin/8 str/+t/r/ i "inami+/. ?obita+ na ni&o/ +on+retne e+onomije je 3/n+(ija ra%li+e /+/'no 'ri6o"a i tro4+o&a 'oslo&anja.  tom smisl/8 tro4+o&i s/ element rentabilnosti 'o osno&/ i 're+o /slo&ljenosti "obit+a  're"/%e0a8 jer s&ojom &eliinom i "inami+om8 tro4+o&i s/ 3a+tor &eliine i "inami+e "obit+a8 a time i rentabilnosti. A+o je i%nos ost&areni6 tro4+o&a &e0i ili manji o" i%nosa obje+ti&no 'otrebni68 "o0i 0e "o sra%mjerne +ore+(ije ost&areno "obit+a8 o"nosno "o sra%mjerne +ore+(ije rentabilnosti. A+o se ima / &i"/ injeni(a "a je 'ri6o" 3/n+(ija obima 'ro"aje i (ijena 'roi%&o"a8 slije"i "a je8 / nasta&+/8 %naajno 'ratiti e3e+te rentabilnosti +oji s/ time /slo&ljeni. oto& 'roi%&o" 're"sta&lja re%/ltat 'oslo&anja8 'a je ot/"a i element i 3a+tor 'ri6o"a i isto&remeno nosila( s&i6 tro4+o&a 'oslo&anja. -e7/tim8 realni obim 'roi%&o"nje je /la&nom manji o" te6ni+i mo/0e. ?o o&o smanjenja "ola%i i% "&a ra%loa   'r&o8 3a+tori tr#i4ta o"nosno tra#nje mo/ "a 'ro/%ro+/j/ smanjeno is+ori40enje +a'a(iteta8 /slje" neo'timalno asortimana ili slabije +&aliteta 'roi%&o"aD  "r/o8 ne'ot'/no +ori40enje +a'a(iteta mo#e biti 'ro/%ro+o&ano lo4om orani%a(ijom ra"a i 'oslo&anja. Tr#i4no orijentisana 're"/%e0a8 /% 3o+/siranje 'oslo&ne orijenta(ije na 'otro4aa8 mo/ e3i+asnijim /'ra&ljanjem "a st&ore +on+/rents+/ 're"nost +o" 'otro4aa8 a time i "a ost&are &i4i +&alitet e+onomije. E3i+asnijim /'ra&ljanjem8 /% "obro istra#eno tr#i4te  'ro"aje8 'romoti&ne a+ti&nosti8 ra%ne 'o'/ste i bene3i(ije8 o"obrenje +re"ita8 mo#e se 11

 Po+raji08 ?.8 E+onomi+a 're"/%e0a H 'rin(i'i i (ilje&i8 Beora"8 E*8 2$. 8 str. 15

1)

omo/0iti jaanje e+onoms+e 'o%i(ije na tr#i4t/. Na taj nain se ost&ar/j/ i strate4+i (ilje&i +on+retne e+onomije. -ena"#ment 're"/%e0a8 / (ilj/ e3i+asno /'ra&ljanja tro4+o&ima8 mora 'ratiti i anali%irati 3a+tore +oji /ti/ na &isin/ tro4+o&a8 +a+o bi s6o"no tome 're"/%eo a"e+&atne mjere / (ilj/ "i3eren(iranja 'o&e0ani6 tro4+o&a 'rema r/'ama 3a+tora.  t/ s&r6/8 'otrebno je o"&ojeno 'osmatrati s/&i4na tro4enja nastala  /slje" 'o&e0ani6 /tro4a+a elemenata 'roi%&o"nje ;t/<8   'o osno&/ naba&ni6 (ijena 'roi%&o"ni6 3a+tora ;t(<8   'osebno 'rema /%ro(ima +oji /slo&lja&aj/ ne'ot'/no +ori40enje +a'a(iteta ;< i8  o"st/'anje 'ro"ajni6 o" tr#i4ni6 (ena 'ro"aje ;(<. Anali%a e3i+asnosti /'ra&ljanja tro4+o&ima treba "a ob/6&ati i anali%/ tro4+o&a 'o mjestima nastan+a8 +ao i 'o nosio(ima tro4+o&a. Pra&ilnim lo(iranjem s/&i4ni6 tro4enja ost&ar/je se na"%or na" ra(ionalno40/ tro4enja. Na taj nain8 e3i+asnijim /'ra&ljanjem mo/ se 're"/%eti o"o&araj/0e mjere %a eliminisanje s/&i4ni6 tro4enja. Ot+lanjanje neo'ra&"ano nastali6 tro4+o&a 're"sta&lja %"ra&/ osno&/ %a sni#enje (ene +o4tanja8 staln/ i si/rn/ osno&/ %a 'o&e0anje "obit+a i% +o se mo/ %a"o&oljiti 'otrebe o'stan+a8 ali i rasta i ra%&oja 're"/%e0a.

5.2.

ti(aj tro4+o&a na rentabilnost 're+o ana#o&ani6 sre"sta&a

Pri "atom "obit+/8 rentabilnost 'oslo&anja 'ostaje 3/n+(ija ana#o&ani6 sre"sta&a. Po" ana#o&anjem sre"sta&a / re'ro"/+(iji 'o"ra%/mije&a se /laanje sre"sta&a / 'ro(es re'ro"/+(ije s (iljem "a se omo/0i bilo 'roi%&o"nja bilo ra%mjena i 'ro(es/ re'ro"/+(ije i "a se8 'o o+onanj/ ra%mjene8 re'ro"/+/je s/ma ana#o&ani6 sre"sta&a +oja je /tro4ena na s&om +r/#nom '/t/ +ro% re'ro"/+(ij/. 12 ?a+le8 smisao ana#o&anja sre"sta&a je obe%bje7enje 3/n+(ionisanja 're"/%e0a i +ontin/iteta re'ro"/+(ije. S ob%irom na to "a je s/ma ana#o&ani6 sre"sta&a ra&na /mno4+/ +oe3i(ijenta ana#o&anja i tro4+o&a8 a tro4+o&i s/ o'et 3/n+(ija /tro4a+a i (ijena8 to se oni ja&ljaj/ ne samo +ao elementi "obit+a8 &e0 s/ isto&remeno i elementi ana#o&ani6 sre"sta&a. Stoa8 /'ra&ljanje tro4+o&ima / (ilj/ 'obolj4anja 'oslo&no /s'je6a = rentabilnosti8 %a6tije&a i  'ra0enje /ti(aja tro4+o&a na 'romjene / s/mi ana#o&ani6 sre"sta&a8 jer8 'o" /ti(ajem  'romjene tro4+o&a "ola%i isto&remeno i "o 'romjene / s/mi ana#o&ani6 sre"sta&a.  Na mena"#ment/ 're"/%e0a je "a blao&remeno /oi s&e +ara+teristi+e te6ni+e str/+t/re i 'riro"ni6 /slo&a 'oslo&anja +a+o bi a"e+&atnim mjerama / "/om ro+/ 're+o nji6 /ti(ao na 'o&e0anje e3i+asnosti 'oslo&anja.  +rat+om ro+/ mena"#ment 're"/%e0a ne mo#e "a /tie na obje+ti&ne 3a+tore. -e7/tim8 +rat+oronim mjerama8 '/tem e3i+asnije orani%o&anja 'oslo&anja8 mena"#ment 're"/%e0a mo#e "a /tie na orani%a(ione 3a+tore. 12

 Po+raji08 ?.8 E+onomi+a 're"/%e0a H 'rin(i'i i (ilje&i8 Beora"8 E*8 2$. 8 str. 11,

1,

B/"/0i "a s/&i4no tro4enje elemenata 'roi%&o"nje ;+alo8 4+art8 rast/r materijala<8 s&a o"st/'anja tro4enja ra"ne snae o" stan"ar"ni6 tro4enja8 lom i +&ar sre"sta&a %a ra"8  'ro"/#a&aj/ &rijeme trajanja 'oje"ini6 o'era(ija 3a%a i (i+l/sa ra"a8 to ima %a 'oslje"i(/  'romjen/ rentabilnosti +ro% 'romjen/ tro4+o&a i +ro% +oe3i(ijent ana#o&anja. Poslo&na sre"st&a se ana#/j/ / re'ro"/+(iji +ao 3/n+(ija 'oje"inani6 s/ma i &remena nji6o&e &e%anosti %a (i+l/s ana#o&anja. I na s/m/ i na &rijeme &e%anosti sre"sta&a "jel/j/ obje+ti&ni i orani%a(ioni 3a+tori. Ot/"a s&e mjere +ojima se /tie na orani%a(iono smanjenje ana#o&ani6 sre"sta&a i o"o&araj/0i orani%a(iono /slo&ljeni +oe3i(ijent "aj/ /&i" / mjere 'oslo&ne 'oliti+e / +rat+om ro+/ na 'o&e0anje ost&arene rentabilnosti. 1! B/"/0i "a s/ tro4+o&i 3/n+(ija /tro4a+a i (ijena8 'otrebno je o"&ojeno 'ratiti e3e+te  'romjena / s/mi ana#o&ani6 sre"sta&a i 'o tom osno&/. S&a+o 'o&e0anje tro4+o&a nastalo /slje" orani%a(iono /slo&ljeni6 'o&e0anja /tro4a+a / o"nos/ na 'otrebne8 /slo&lja&a 'o&e0anje ana#o&ani6 sre"sta&a 're+o 'o&e0anja +oe3i(ijenta ana#o&anja. Isto ta+o8 s&a+a 'romjena tro4+o&a 'o osno&/ i 're+o (ijena /slo&lja&a sra%mjern/  'romjen/ ana#o&ani6 sre"sta&a. -ere 'oslo&ne 'oliti+e +a 'o&e0anj/ rentabilnosti8 +ao i%ra%a 'oslo&no /s'je6a8 /smjerene s/ +a smanjenj/ ana#o&anja sre"sta&a 're+o tro4+o&a elemenata 'roi%&o"nje8  bolje +ori40enje 'roi%&o"no 'oten(ijala 're"/%e0a i ni#e naba&ne (ijene elemenata  'roi%&o"nje1.

13

 r/'a a/tora8 E+onomi+a 're"/%e0a8 Beora"8 E*8 25. 8 str. 1$  r/'a a/tora8 E+onomi+a 're"/%e0a8 Beora"8 E*8 25. 8 str. 1

14

1

ZAKLJUČAK 

E+onoms+a s/4tina i smisao +om'le+sa rentabilnosti ole"a se / (jeli6o"nosti +ori40enja sre"sta&a ana#o&ani6 / re'ro"/+(iji. Rentabilnost je8 "a+le8 sinteti+i in"i+ator8 ali nije  'o+a%atelj /+/'no 'oslo&no /s'je6a = +&aliteta e+onomije. Ona8 +ao i ostali in"i+atori /s'je6a8 je 'ar(ijalni ;3a%ni in"i+ator< /+/'no 'oslo&no /s'je6a. -e7/tim8 %naaj  'oje"ini6 in"i+atora8 sa stano&ni4t&a i%ra#a&anja /+/'no 'oslo&no 'oslo&no /s'e6a8 nije isti. Najo'4tije i%ra#a&anje +&aliteta e+onomije8 s6&a0ene +ao +onani 'oslo&ni /s'je68 jeste / "o6ot+/ i / ana#o&anim sre"st&ima8 jer s/ / njima ob/6&a0eni s&i elementi re%/ltata ;sem 'ro"/+ti&nosti< i s&i elementi obli(i i &i"o&i /laanja 'otrebni6 %a ost&arenje ta+&i6 re%/ltata. Prin(i' rentabilnosti s&o"i se na %a6tje& "a se ost&ari ma+simalni "o6o"a+ sa minimalnim ana#o&anjem sre"sta&a / re'ro"/+(iji. Elementi +om'le+sa rentabilnosti jes/ elementi "o6ot+a i ana#o&ani6 sre"sta&a.  Nji6o&im o"nosom o"re7/je se i mjeri +&alitet e+onomije re'ro"/+(ije. Taj +&alitet e+onomije je /+/'ni /+oli+o se mjeri o"nosom /+/'no ost&areno "o6ot+a i /+/'no ana#o&ani6 sre"sta&a8 a 'ar(ijalni /+oli+o se mjeri o"nosom 'oje"ini6 +&ota "o6ot+a i ana#o&ani6 sre"sta&a. Ti 'ar(ijalni +&aliteti e+onomije imaj/ &eli+/ meto"olo4+/ analiti+/ &rije"nost8 jer se 're+o nji6 i +ro% nji6 ole"a /ti(aj 'oje"ini6 3a+tora +oji "etermini4/ ta+a& +&alitet. Elementi +om'le+sa rentabilnosti8 ta+o7e8 s/ i 3a+tori +oji /ti/ na 3ormiranje "o6ot+a i na ana#o&ana sre"st&a8 jer se nji6o&im "jelo&anjem 3ormira +&alitet e+onomije /slo&ljen +om'le+som rentabilnosti.:om'le+s rentabilnosti8 %a ra%li+/ o" +om'le+sa  'ro"/+ti&nosti i +om'le+sa e+onominosti8 're"sta&lja "&ojni i%ra% +&aliteta e+onomije. ?&ojnost i%ra%a rentabilnosti o"nosi se na %a6tje& o&o 'rin(i'a "a se /% minimalna ana#o&anja sre"st&a / re'ro"/+(iji ost&ari &e0i 'ro3it. @ilj s&a+o 're"/%e0a8 o"nosno ra"ne orani%a(ije je "a /s'je4no 'osl/je / 'ostoje0im o+olnostima i /slo&ima / +ojima e%istira. ?a bi o&aj (ilj ;/s'je4no 'oslo&anje< ost&arila8 s&a+a ra"na orani%a(ija mora "a ost&ari i is'o4t/je s&e e+onoms+e 'rin(i'e 'oslo&anja. Samo "oslje"nim s'ro&o7enjm i 'o4to&anjem 'osta&ljeni6 i /t&r7eni6 'in(i'a i e+onoms+i6 'o+a%atelja ra"na orani%a(ija 0e ost&ari&ati %a(rtane i #eljene re%/ltate +oji 0e8 'a+8 omo/0iti "alji ra%&oj i na're"a+ orani%a(ije.  +onte+st/ o&oa i 'rin(i' rentabilnosti ima &eoma %naajn/ /lo/8 'osebno +ao 'ot'/no mjeri&a +ateorija. Rentabilnost se mo#e 'osti0i ma+si%imiranjem "obit+a / "/om ro+/8 a to se mo#e 'osti0i ma+simi%iranjem "obiti / +rat+om ro+/. S "r/e strane8 / s+lo'/ 3inansis+e 'oliti+e8 3inansis+e snae8 ta+o7e8 je rentabilnost8 ali se / o+&ir/ to isto (ilja %a6tije&a i trajna s'osobnost 3inansiranja8 +oja se ne mo#e ost&ariti samo ma+si%imiranjem neto "obit+a8 &e0 i njeo&om a"e+&atnom ras'o"jelom. Je"nom rijej/8 /s'je4no i stabilno 'oslo&anje %a6tije&a 'ot'/n/ 're"anost i "is(i'lin/ / s'ro&o7enj/ "obro 'lanirani6 "jelatnosti i 'oslo&a /% ma+simalno /&a#a&anje i 'rimjen/ s&i6 e+onoms+i6 'rin(i'a i 'oslo&ne eti+e.

2

LITERATURA

1. An7el+o&i08 R.8 Sta&ri08 B.8 Berbero&i08 9.8 E+onomi+a 're"/%e0a8 Beora"8 :IZ @entar8 2$. 2. r/'a a/tora8 E+onomi+a 're"/%e0a8 Beora"8 E*8 25. !. Nii08 -.8 -ena"#ment tro4+o&a8 Ni48 2!. . Po+raji08 ?.8 E+onomi+a 're"/%e0a H 'rin(i'i i (ilje&i8 Beora"8 E*8 2$. 5. 9/nji0 = Be/s8 -.8 E+onomi+a 're"/%e0a = 'ra+ti+/m8 II i%"anje8 S&jetlost8 Saraje&o8 1,. $. -r+o&i08 -.8 Poslo&anje 're"/%e0a i 're"/%etni4t&o8 -ostar8 2!. ). Pero&i08 -.8 :isi08 S.8 E+onomi+a 're"/%e0a8 Beora"8 2!.

21