PTS 33 - Beate Regina Suchla - Pseudo-Dionysius Areopagita, Band I. De Divinis Nominibus.pdf

CORPUS DIONYSIACUM I

w DE

G

4:37 PM

PATRISTISCHE T E X T E U N D S T U D I E N IM AUFTRAG DER

PATRISTISCHEN

KOMMISSION

DER A K A D E M I E N DER WISSENSCHAFTEN IN DER BUNDESREPUBLIK DEUTSCHLAND

H E R A U S G E G E B E N VON

K. ALAND UND E. MÜHLENBERG

BAND 33

WALTER DE GRUYTER · BERLIN • NEW YORK 1990

4:37 PM

CORPUS

DIONYSIACUM i

PSEUDO-DIONYSIUS AREOPAGITA DE D I V I N I S N O M I N I B U S

HERAUSGEGEBEN VON BEATE REGINA SUCHLA

WALTER DE GRUYTER · BERLIN · NEW YORK 1990

4:37 PM

Gefördert mit Mitteln der Bund-Länder-Finanzierung — Akademienprogramm —

Gedruckt auf säurefreiem Papier (alterungsbeständig — pH 7, neutral)

CIP- Titelaufnahme der Deutschen Bibliothek

Dionysius (Areopagita): Corpus Dionysiacum / Pseudo-Dionysius Areopagita. Hrsg. von Beate Regina Suchla. — Berlin ; New York : de Gruyter. NE: Suchla, Beate Regina [Hrsg.]; Dionysius (Areopagita): [Sammlung] Bd. 1. De divinis nominibus. — 1990 (Patristische Texte und Studien ; Bd. 33) ISBN 3-11-012042-9 NE: GT

ISSN 0553-4003 © Copyright 1990 by Walter de Gruyter & Co., D-1000 Berlin 30 Dieses Werk einschließlich aller seiner Teile ist urheberrechtlich geschützt. Jede Verwertung außerhalb der engen Grenzen des Urheberrechtsgesetzes ist ohne Zustimmung des Verlages unzulässig und strafbar. Das gilt insbesondere für Vervielfältigungen, Übersetzungen, Mikroverfilmungen und die Einspeicherung und Verarbeitung in elektronischen Systemen. Printed in Germany Satz und Druck: Arthur Collignon GmbH, Berlin Buchbinderische Verarbeitung: Lüderitz & Bauer, Berlin

4:37 PM

Où καιρώ, άλλα κυρίω (Athanasius an Dracontius) Dem Andenken meines Vaters ( t 16. 11. 1987)

4:37 PM

4:37 PM

GELEITWORT Die älteste mir zugängliche Notiz über eine Edition der Schriften des Pseudo-Dionysius Areopagita ist eine Anfrage von Walter Eltester im Auftrage von Hans Lietzmann für die Kirchenväterkommission der Preußischen Akademie der Wissenschaften: „Lieber Herr Langerbeckl Herr Prof. Werner Jaeger hat in früheren Jahren bei Gelegenheit unserer Kommissionssitzungen über die Ausgabe des Dionysius Areopagita berichtet, der zwar nicht im Auftrage der Kommission erscheint, für den sie sich aber interessieren sollte. Hr. Prof. Lietzmann bittet mich nun, an Sie mit der Bitte heranzutreten, nach dem Fortgang Hrn. Prof. Jaegers uns selbst einen solchen Bericht zu schreiben" (26.1.1937). Bitten um Kopien von Handschriften datieren von 1934. Die Patristische Kommission nahm bei ihrer Gründung 1960 ein schon mit ersten Ergebnissen vorliegendes Vorhaben in ihre Obhut, das nach dem Tode Hermann Langerbecks 1964 von Frankfurt nach Göttingen überführt und von Carl Andresen weiter betreut wurde. Den Verstorbenen gilt unsere Hochachtung. Als Leiter der Arbeitsstelle übergebe ich mit Freude den ersten Band der Textedition der Öffentlichkeit. Meine Verantwortung für das Unternehmen reduziert sich auf den Dank an die drei Editoren für Fleiß, Ausdauer, Zusammenarbeit und Geduld. Der zweite Band der Textedition ist ebenfalls vor Jahresfrist abgeschlossen worden und wird gedruckt, sobald die erforderlichen Mittel verfügbar sind. Da sich eine gleichzeitige Drucklegung beider Bände nicht ausführen ließ, bitte ich um Verständnis für die doppelte Zitierweise, einmal nach den Seiten der Neuausgabe und zum andern nach den Spalten der Migne-Ausgabe. Die beigefügte Randzählung ermöglicht die Identifizierung, und den Mut, diese Ausgabe als eine Editio critica maior zu betrachten, bitten die Editoren beanspruchen zu dürfen. Ein besonderer Dank ist der Akademie der Wissenschaften in Göttingen für ihre Unterstützung auszusprechen. Göttingen, im Oktober 1989

Ekkehard Mühlenberg

4:37 PM

4:37 PM

VORWORT Nach der Edition Balthasar Cordiers, Antwerpen 1634 (verbesserte Neuausgabe Paris 1644, 1655 u. ö.), können nun die Göttlichen Namen erstmalig in einer Nova editio critica maior vorgelegt werden. Ihr geht eine Einleitung in die Gesamtausgabe des Corpus Dionysiacum voran, die die Überlieferung des Corpus in ihren für die Konstitution des Textes wesentlichen Grundzügen aufzeigt. Weitere Einzelheiten finden in einer ,Überlieferungsgeschichte', die als Band 3 des Gesamtwerks erscheinen wird, gesonderte Behandlung. Das Scholienwerk, wesentlicher Bestandteil des Corpus und seiner Überlieferung, wird als 4. Band folgen. All denen, die zur Erhellung der komplizierten Textüberlieferung und zur Fertigstellung der Edition beigetragen haben, sei hier gedankt: den zahlreichen Bibliotheken für die Bereitstellung von Mikrofilmen und Abzügen, die eine fast vollständige Mikrofilmsammlung aller bekannten Dionyshandschriften ermöglicht hat, und vor allem jenen drei Gelehrten, ohne die eine Neuherausgabe der Areopagitica nicht hätte Zustandekommen können: Hermann Langerbeck f , dem Initiator .der Editio critica maior, Carl Andresen f , dem jahrelangen Förderer, und Ekkehard Mühlenberg, dem Dienststellenleiter der Patristischen Kommission, Arbeitsstelle Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, der dieses Werk in langjähriger Betreuung stets geduldig begleitet hat. Göttingen, im Oktober 1989

Beate Regina Suchla

INHALT Geleitwort Vorwort Inhalt Abkürzungen Verzeichnis der abgekürzt zitierten Quellen Verzeichnis der abgekürzt zitierten Literatur aus der Einleitung in die Gesamtausgabe aus der Edition von De Divinis Nominibus Die Abkürzungen des textkritischen Apparates Sonstige Abkürzungen aus der Einleitung in die Gesamtausgabe aus der Edition von De Divinis Nominibus Handschriften in alphabetischer Anordnung der Siglen I. Einleitung in die Gesamtausgabe 1. Forschungsbericht 1.1. Gedruckte Ausgaben 1.2. Vorausgehende textkritische Studien 2. Direkte Überlieferung 2.1. Corpus-Handschriften 2.2. Mutilierte Corpus-Handschriften 2.3. Verlorene Corpus-Handschriften 2.4. Handschriften mit einzelnen Werken 3. Überlieferungsphänomene 3.1. Beginn und Charakteristika der Überlieferung 3.2. Übersetzungen ins Syrische 3.3. Überlieferungsverlauf 4. Variantencharakteristika 4.1. Qualität des Archetyps 4.2. Qualität des doppelten Hyparchetyps 4.3. Qualität der Variantenträger und das Verhältnis der Zeugen zueinander 4.4. Constitutio Textus 4.5. Gesamtkollation ausgewählter Passagen

VII IX XI XIII XIII XVII XVII XIX XXIV XXIV XXIV XXV XXV 1 3 3 5 14 14 30 32 33 36 36 57 64 65 65 65 69 91 91

II. De Divinis Nominibus

93

1. Einleitung 1.1. Zur Edition

95 95

XII

Inhalt

1.2. Verzeichnis der Singulärlesarten des ersten Kapitels . . 1.3. Verzeichnis der Binnenzitate 2. Text Verzeichnis der Handschriften nach Bibliotheksorten

97 103 107 233

ABKÜRZUNGEN VERZEICHNIS DER ABGEKÜRZT ZITIERTEN QUELLEN

Es wurden Abkürzungen für die griechisch-antiken Autoren nach H. G. Liddell — R. Scott, A Greek-English Lexicon. With a Supplement 1968, Oxford 9 1940, Nachdruck 1978, S. X V I - X X X V I I I , die lateinischen Autoren nach Ch. T. Lewis — Ch. Short, A Latin Dictionary, Oxford 1879 (Nachdruck 1966), S. VII —XI, die griechisch-patristischen Autoren nach G. W. H. Lampe, A Patristic Greek Lexicon, Oxford 5 1978, S. I X - X L I I I , zitiert. Es wurden auch die dort aufgeführten Textausgaben benutzt. Davon abweichende oder darüber hinausgehende Angaben finden sich im folgenden Verzeichnis der abgekürzt zitierten Quellen. Die Abkürzungen erfolgen ohne Punktsetzung. Die Abkürzungen der biblischen Bücher folgen den Richtlinien der PTS. Psalmen werden nach der hebräischen Zählung zitiert; die Septuaginta-Zählung erfolgt bei Abweichung in Klammern. Weitere bibliographische Abkürzungen folgen dem Abkürzungsverzeichnis der Theologischen Realenzyklopädie, zusammengestellt von S. Schwertner, Berlin—New York 1976. Anast S capita — Anastasius Sinaita, Capita adversus Monotheletas, ed. K.-H. Uthemann, Anastasii Sinaitae Sermones duo in Constitutionen^ hominis secundum imaginem dei necnon Opuscula adversus Monotheletas, = CChr.SG 12, 1985. Anast S sermo ~ Anastasius Sinaita, Sermo adversus Monotheletas qui communiter dicitur homilía tertia de creatione hominis, ed. K.-H. Uthemann, Anastasii Sinaitae Sermones duo ..., a. a. O. Anast S viae dux = Anastasius Sinaita, Viae dux, ed. K.-H. Uthemann, = CChr.SG 8, 1981. Andr Caes Apoc = Andreas Caesariensis, Commentarius in Apocalypsim, ed. J. Schmid, Studien zur Geschichte des griechischen Apokalypse-Textes. 1. Teil: Der ApokalypseKommentar des Andreas von Kaisareia. Text, — MThS.HE 1, 1955. Ath gent = Athanasius Alexandrinus, Contra gentes, ed. R. W. Thomson, Athanasius. Contra Gentes and De Incarnatione, = OECT 1971. Ath ine = Athanasius Alexandrinus, De incarnatione Verbi, ed. Ch. Kannengiesser, Athanase d'Alexandrie, Sur l'incarnation du verbe, = SC 199, 1973. Athenag leg = Athenagoras Atheniensis, Legatio pro Christianis, ed. W. R. Schoedel, Athenagoras. Legatio and De Resurrectione, = OECT 1972. Aug civ Dei = Aurelius Augustinus, De Civitate Dei, ed. E. Hoffmann, Sancti Aurelii Augustini Episcopi De Civitate Dei. Libri XXII, Bd. 1, = CSEL 40, 1899, Bd. 2, = ebenda, 1900. Aug conf = Aurelius Augustinus, Confessionum libri XIII, ed. L. Verheijen, Sancti Augustini Confessionum libri XIII, = CChr.SL 27, 1981.

XIV

Abkürzungen

Aug ench = Aurelius Augustinus, Enchiridion, ed. O. Scheel, Auguscins Enchiridion, = SQS II 4, 3 1937. Aug ep — Aurelius Augustinus, Epistulae, ed. A. Goldbacher, S. Aureli Augustini Hipponiensis Episcopi Epistulae, = CSEL 57, 1911. Aug lib arb = Aurelius Augustinus, De libero arbitrio, ed. W.M.Green, Sancti Aurelii Augustini De libero Arbitrio, = CChr.SL 29, 1970. Aug nat boni = Aurelius Augustinus, De natura boni, ed. I. Zycha, Sancti Aureli Augustini Contra Felicem De natura boni, = CSEL 25, 1892. Aug ord = Aurelius Augustinus, De ordine, ed. P. Knöll, Sancti Aurelii Augustini De ordine libri duo, = CSEL 63, 1922. Aug Trin = Aurelius Augustinus, De Trinitate, ed. W.J.Mountain, Sancti Aurelii Augustini De Trinitate libri XV, Bd. 1, = CChr. SL 50, 1968. Bas ep = Basilius Caesariensis, Epistulae, ed. M. Forlin Patrucco, Basilii Caesariensis Epistulae, vol I, = CP.G 11, 1983. Bas Eun = Basilius Caesariensis, Adversus Eunomium, edd. B. Sesboüé, G.-M. de Durand, L. Doutreleau, Basile de Césarée, Contre Eunome, Bd. 1, = SC 299, 1982; Bd. 2, = ebenda 305, 1983. Bas hex = Basilius Caesariensis, Homiliae in hexaëmeron, ed. S. Giet, Basile de Césarée, Homélies sur l'Hexaéméron, = SC 26 bis, 1968. Bas Spir " Basilius Caesariensis, Liber de Spiritu Sancto, ed. B. Pruche, Basile de Césarée, Sur le Saint-Esprit, = SC 17 bis, 1968. Chrys incomprehens = Joannes Chrysostomus, De incomprehensibili dei natura, edd. J. Daniélou, A.-M. Malingrey, R. Flacelière, Jean Chrysostome, Sur l'incompréhensibilité de Dieu, Bd. 1, = SC 28 bis, 1970. Cyr H catech = Cyrillus Hierosolymitanus, Catecheses illuminandorum, ed. W. K. Reischl, S. Patris nostri Cyrilli Hierosolymorum Archiepiscopi opera quae supersunt omnia, Bd. I, München 1848. D—S = H. Denzinger und A. Schönmetzer, Enchiridion Symbolorum, Definitionum et Declarationum de Rebus Fidei et Morum, Freiburg 361977. Did = Didache XII Apostolorum, edd. W. Rordorf, A. Tuilier, La doctrine des douze apôtres (didachè), = SC 248, 1978. Didym Trin = Didymus Alexandrinus, De trinitate, ed. I. Seiler, Didymus der Blinde. De trinitate, Buch 2, Kapitel 1 - 7 , = BKP 52, 1975. Doct Patr = Doctrina patrum de incarnatione verbi, ed. F. Diekamp, 2. Auflage mit Korrekturen und Nachträgen von B. Phanourgakis herausgegeben von E. Chrysos, Münster 1981. Dor doct = Dorotheus Abbas, Doctrinae diversae, edd. L. Regnault, J. de Préville, Dorothée de Gaza, Œuvres Spirituelles, = SC 92, 1963. Eus ρ e = Eusebius Caesariensis, Praeparatio evangelica, ed. K. Mras, Eusebius Werke. Achter Band. Die Praeparatio evangelica, - GCS 43,1, 1954. Gr Naz or = Gregorius Nazianzenus, Orationes, edd. J.Bernardi, Grégoire de Nazianze, Discours 1 - 3 , = SC 247, 1978; Discours 4 - 5 , = SC 309, 1983; J.Mossay, G.Lafontaine, Grégoire de Nazianze, Discours 20—23, = SC 270, 1980; P. Gallay, M. Jourjon, Grégoire de Nazianze, Discours 27—31 (Discours théologiques), = SC 250, 1978; C. Moreschini, P. Gallay, Grégoire de Nazianze, Discours 32—37, = SC 318, 1985. Gr Nyss ep = Gregorius Nyssenus, Epistulae, ed. G. Pasquali, Gregorii Nysseni Epistulae, = Gregorii Nysseni Opera, vol. VIII 2, 2 Leiden 1959.

Zitierte Quellen

XV

Gr Nyss Eun — Gregorius Nyssenus, Contra Eunomium, ed. W. Jaeger, Contra Eunomium Libri. Pars Prior, = Gregorii Nysseni Opera, vol. I, 2Leiden 1960; Pars Altera, = Gregorii Nysseni Opera, vol. II, 2Leiden 1960. Gr Nyss Pss titt = Gregorius Nyssenus, Psalmorum tituli, ed. J.McDonough, in: J. McDonough, P. Alexander, Gregorii Nysseni In Inscriptiones Psalmorum, In Sextum Psalmum, In Ecclesiasten Homiliae, = Gregorii Nysseni Opera, vol. V, Leiden 1962, Nachdruck ebenda 1986. Gr Nyss hom in Eccl = Gregorius Nyssenus, Homiliae in Ecclesiasten, ed. P. Alexander, in: J. McDonough, P.Alexander, Gregorii Nysseni In Inscriptiones Psalmorum..., a. a. O. Gr Nyss hom in Cant — Gregorius Nyssenus, Homiliae in Canticum Canticorum, ed. H. Langerbeck, Gregorii Nysseni In Canticum Canticorum, - Gregorii Nysseni Opera, vol. VI, Leiden 1960, Nachdruck ebenda 1986. Gr Nyss or catech = Gregorius Nyssenus, Oratio catechetica, ed. J. H. Srawley, The Catechetical Oration of Gregory of Nyssa, Cambridge 1903. Gr Nyss perf = Gregorius Nyssenus, De perfectione et qualem oporteat esse Christianum, ed. W. Jaeger, Gregorii Nysseni De perfectione, — Gregorii Nysseni Opera, vol. VIII I, Leiden 1952, Nachdruck ebenda 1986. Gr Nyss prof Chr = Gregorius Nyssenus, De professione Christiana, ed. W. Jaeger, Gregorii Nysseni De professione Christiana, = Gregorii Nysseni Opera, vol. VIII 1, Leiden 1952, Nachdruck ebenda 1986. Heracleon ap Or Jo = Heracleon apud Origenem, Commentarli in Johannem, ed. E. Preuschen, Orígenes, Johanneskommentar, = Orígenes. Werke, Bd. 4, — GCS 10, 1903. Hipp haer — Hippolytus Romanus, Refutatio omnium haeresium, ed. M. Marcovich, Hippolytus. Refutatio omnium haeresium, = PTS 25, 1986. Ign Rom = Ignatius Antiochenus, Epistula ad Romanos, ed. J. A. Fischer, Die Apostolischen Väter, = SUC 1, '1986. Iren haer = Irenaeus Lugdunensis, Adversus haereses, edd. A. Rousseau, L. Doutreleau, Irénée de Lyon, Contre les Hérésies, Livre I, = SC 264, 1979; Livre III, - SC 211, 1974; edd. A. Rousseau, B. Hemmerdinger, L. Doutreleau, Ch. Mercier, Irénée de Lyon, Contre les Hérésies, Livre IV, = SC 100, 1965. Jamb myst = Jamblichus Philosophus, De mysteriis, ed. E. des Places, Paris 1966. Jo D dialect fus — Johannes Damascenus, Dialéctica, Recensio fusior, ed. Β. Kotter, Die Schriften des Johannes von Damaskos I, = PTS 7, 1969. Jo D dorm = Johannes Damascenus, Sermo de dormitione BMV, ed. Β. Kotter, Die Schriften des Johannes von Damaskos V, = PTS 29, 1988. Jo D exp = Johannes Damascenus, Expositio (idei, ed. Β. Kotter, Die Schriften des Johannes von Damaskos II, = PTS 12, 1973. Jo D inst el - Johannes Damascenus, Institutio elementaris, ed. Β. Kotter, Die Schriften des Johannes von Damaskos I, a. a. O. Jo D Man = Johannes Damascenus, Contra Manichaeos, ed. B. Kotter, Die Schriften des Johannes von Damaskos IV, = PTS 22, 1981. Jo D trans — Johannes Damascenus, Sermo in transfigurationem domini, ed. B. Kotter, Die Schriften des Johannes von Damaskos V, a. a. O. Jul ep — Juliani Imperatorie Epistulae, ed. J. Bidez, L'Empereur Julien Œuvres complètes, 1.1,2: Lettres et Fragments, Paris 1924.

XVI

Abkürzungen

Just qu Chr = Justinus Martyr, Quaestiones Christianae ad Graecos, ed. J . C . Th. von Otto, Justini Philosophi et Martyris Opera quae feruntur omnia, = Corp Ap 5, 3 1881, Nachdruck Wiesbaden 1969. Lact de ira D — Lactantius, De ira Dei, ed. H. Kraft und A. Wlosok, Lactantius, De ira Dei. Vom Zorne Gottes, = TzF 4, 4 1983. Mac Aeg hom = Macarius Aegyptius, Homiliae spirituales, edd. H. Dörries, E. Klostermann, M. Kroeger, Die 50 geistlichen Homilien des Makarios, = PTS 4, 1964. Min Fei Oct = Minucius Felix, Octavius, ed. B. Kytzler, = BSGRT 1982. Pachymeres ad locum = Pachymeres, Paraphrasis ad opera Dionysii Areopagitae, = PG 3, coli 128 sqq. Ph det = Philo Judaeus, Quod deterius potiori insidiari soleat, ed. L. Cohn, Philonis Alexandrini opera quae supersunt, vol.1, Berlin 1896, Nachdruck 1962. Ph ebr = Philo Judaeus, De ebrietate, ed. P. Wendland, Philonis Alexandrini opera quae supersunt, vol. II, Berlin 1897, Nachdruck 1962. Ph leg all = Philo Judaeus, Legum allegoriarum libri I —III, ed. L.Cohn, Philonis Alexandrini opera quae supersunt, vol. I, a. a. O. Ph migr Abr = Philo Judaeus, De migratione Abrahami, ed. P. Wendland, Philonis Alexandrini opera quae supersunt, vol. II, a. a. O. Ph opif = Philo Judaeus, De opificio mundi, ed. L. Cohn, Philonis Alexandrini opera quae supersunt, vol. I, a. a. O. Ph praem = Philo Judaeus, De praemiis et poenis, ed. L.Cohn, Philonis ..., vol.V, Berlin 1906, Nachdruck 1962. Ph sacrif = Philo Judaeus, De sacrificiis Abelis et Caini, ed. L.Cohn, Philonis ..., vol. I, a. a. O. Ph soma - Philo Judaeus, De somniis libri I et II, ed. P. Wendland, Philonis ..., vol. III, Berlin 1898, Nachdruck 1962. Ph virt - Philo Judaeus, De virtutibus, ed. L.Cohn, Philonis ..., vol.V, a . a . O . Plot Enn = Plotini Enneades, I, II, III, edd. P.Henry und H.-R. Schwyzer, = ML.P XXXIII, 1951; Enneades IV, V, edd. P. Henry und H.-R. Schwyzer, = ML.P XXXIV, 1959; Enneas VI, edd. P. Henry und H.-R. Schwyzer, = ML.P X X X V , 1973. Proci de dec dub = Proclus, De decern dubitationibus circa providentiam, ed. H. Boese, Procli Diadochi tria opuscula, = QSGP 1, 1960. Proel de mal sub = Proclus, De malorum subsistentia, ed. H.Boese, Procli ..., a . a . O . Proci de prov = Proclus, De Providentia et fato et eo quod in nobis ad Theodorum Mechanicum, ed. H. Boese, P r o c l i . . . , a . a . O . Proci in Ale = Proclus, In Alcibiadem, ed. L. G. Westerink, Procli In Alcibiadem. Commentary on the first Alcibiades of Plato. Critical Text and Indices, Amsterdam 1954. Proci in Cra = Proclus, In Cratylum, ed. G. Pasquali, Procli Diadochi in Platonis Cratylum Commentaria, Leipzig 1908. Proci in Prm = Proclus, In Parmenidem, ed. V. Cousin, Procli ..., voll. IV, V und VI, Paris 1821, 1823 und 1827 (zitiert nach voll, und Seiten). Proel in R = Proclus, In Rempublicam, ed. W. Kroll, Procli Diadochi In Piatonis Rem Publicam Commentarli, 2 Bde, Leipzig 1899 und 1901, Nachdruck Amsterdam 1965. Proci in Ti = Proclus, in Umaeum, ed. E. Diehl, Procli Diadochi in Piatonis Timaeum Commentarla, 3 Bde, Leipzig 1903—1906, Nachdruck Amsterdam 1965. Proel inst = Proclus, Institutio theologica, ed. E. R. Dodds, Proclus, The Elements of Theology. A revised text with translation, introduction and commentary, Oxford 2 1963.

Zitierte Literatur (Einleitung in die Gesamtausgabe)

XVII

Proci theol plat = Proclus, In Piatonis Theologiam, edd. H. D. Saffrey und L. G. Westerink, Proclus Théologie Platonicienne, 5 Bde, Paris 1968, 1974, 1978, 1981, 1987 (mit der Paginierung der Ausgabe von Ae. Portus, Prodi in Piatonis Theologiam, Hamburg 1618, Nachdruck Frankfurt a. Main 1960). Sallust d et m = Sallustius Philosophus, De diis et mundo, ed. G. Rochefort, Saloustios. Des dieux et du monde, Paris 1960. Schol = Scholiastes, Scholia ad opera Dionysii Areopagitae, = PG 4, coli 29 sqq. Sebast de mal sub = Isaak Sebastokrator, De malorum subsistentia, ed. J. J. Rizzo, = BKP 42, 1971. Sev Ant adv Apol — Severus Antiochenus, Adversus Apologiam Juliani, ed. R.Hespel, Sévère d'Antioche. La polémique antijulianiste II Β, = CSCO 301, 1969. Sev Ant contra add — Severus Antiochenus, Contra additiones Juliani, ed. R. Hespel, Sévère d'Antioche. La polémique antijulianiste II A, = CSCO 295, 1968. Tert adv Marc = Tertullianus, Adversus Marcionem, ed. E. Evans, Tertullian. Adversus Marcionem, Books I—III, = OECT 6/1, 1972.

VERZEICHNIS DER ABGEKÜRZT ZITIERTEN LITERATUR

aus der Einleitung in die Gesamtausgabe Andrés, Catálogo = Gr. de Andrés, Catálogo de los Codices Griegos de la Biblioteca de El Escorial, Bd. II, Madrid 1965; Bd. III, ebenda 1967. Andrés, Desaparecidos = Gr. de Andrés, Catálogo de los Codices Griegos Desaparecidos de la Real Biblioteca de El Escorial, El Escorial 1968. Beck, Überlieferungsgeschichte = H. G. Beck, Überlieferungsgeschichte der byzantinischen Literatur. Epimetron: Zur Überlieferung der griechischen Patristik, in: Hunger— Stegmüller, Geschichte. Brons, Sekundäre Textpartien = B. Brons, Sekundäre Textpartien im Corpus PseudoDionysiacum? Literarkritische Beobachtungen zu ausgewählten Textstellen, = NAWG 1975, 5. Canart, Codices -- P. Canart, Bibliothecae Apostolicae Vaticanae Codices manuscripti recensiti. Codices Vaticani graeci. Codices 1745 — 1962, Bd. I, Vatikanstadt 1970. Chevallier, Dionysiaca — Ph. Chevallier, Dionysiaca. Recueil donnant l'ensemble des traductions latines des ouvrages attribués à Denys l'Aréopagite, Bd. I, Bruges 1937; Bd. II, ebenda 1950. Devreesse, Le fonds - R. Devreesse, Le fonds grec de la Bibliothèque Vaticane des origines à Paul V, = StT 244, 1965. Gribomont, Histoire — J. Gribomont, Histoire du texte des Ascétiques de S. Basile, Louvain 1953. Halkin, Catalogue — E Halkin, Catalogue des manuscrits hagiographiques de la Bibliothèque Nationale d'Athènes, = SHG 66, 1983. Halkin, Manuscrits = F. Halkin, Manuscrits grecs de Paris. Inventaire Hagiographique, — SHG 44, 1968. Heil, La Hiérarchie Céleste = R. Roques, G. Heil, M. de Gandillac, edd. Denys l'Aréopagite, La Hiérarchie Céleste, = SC 58, 1958, unveränderte Neuauflage, = SC 58 bis, 1970. Höver, Theologia Mystica = W. Höver, Theologia Mystica in altbairischer Übertragung, = Münchener Texte und Untersuchungen zur deutschen Literatur des Mittelalters 36, München 1971.

XVIII

Abkürzungen

Höver, Zum Stand = W. Höver, Zum Stand der Methodenreflexion im Bereich der altgermanistischen Editionen, in: Probleme der Edition mittel- und neulateinischer Texte: Kolloquium der Deutschen Forschungsgemeinschaft, Bonn, 2 6 . - 2 8 . Februar 1973, hg. v. L. Hödl und D. Wuttke, Boppard 1978. Hornus, Le Corpus = J. M. Hornus, Le Corpus Dionysien en Syriaque, in: ParOr 1, 1970. Kamil, Catalogue = M. Kamil, Catalogue of all manuscripts in the Monastery of St. Catharine on Mount Sinai, Wiesbaden 1970. Hunger—Kresten, Katalog - H. Hunger und O. Kresten, Katalog der griechischen Handschriften der Österreichischen Nationalbibliothek, Teil 3/1: Codices theologici 1 — 100, Wien 1976. Hunger—Kresten—Hannick, Katalog = H. Hunger und O. Kresten unter Mitarbeit von Chr. Hannick, Katalog der griechischen Handschriften der Österreichischen Nationalbibliothek, TeU 3/2: Codices theologici 101-200, Wien 1984. Hunger—Stegmüller, Geschichte — H. Hunger, O. Stegmüller u. a., Geschichte der Textüberlieferung, Zürich 1961. Lilla, Codices = S. Lilla, Codices Vaticani Graeci. Codices 2162— 2254 (Codices Columnenses), Vatikanstadt 1985. Lilla, Introduzione = S. Lilla, Introduzione allo studio dello Ps. Dionigi l'Areopagita, in: Aug. 22, 1982. Lilla, Osservazioni = S. Lilla, Osservazioni sul testo del De Divinis Nominibus dello Ps. Dionigi l'Areopagita, in: ASNSP.L, 3. Ser., 10,1, 1980. Lilla, Ricerche = S. Lilla, Ricerche sulla tradizione manoscritta del „De Divinis Nominibus" dello Pseudo Dionigi l'Areopagita, in: ASNSP.L, 2. Ser., 34, 1965. Maas, Textkritik = P. Maas, Textkritik, Leipzig 31957. Mioni, Codices = E. Mioni, Bibliothecae Divi Marci Venetiarum Codices graeci manuscripti, Bd. I: Thesaurus antiquus. Codices 1—299, = Indici e cataloghi, N.S. 6, Rom 1981. Olivier—Monégier du Sorbier, Catalogue = J.-M. Olivier und M.-A. Monégier du Sorbier, Catalogue des manuscrits grecs de Tchécoslovaquie, Paris 1983. Opitz, Untersuchungen = H.-G, Opitz, Untersuchungen zur Überlieferung der Schriften des Athanasius, Berlin 1935. Pasquali, rez. Paul Maas — G. Pasquali, rez. Paul Maas: Textkritik. Leipzig und Berlin: Teubner 1927. 18 S. (Einleitung in die Altertumswissenschaft. Herausg. von Gercke und Norden. 1,2.), in: Gn. 5, 1929. Pasquali, Storia = G. Pasquali, Storia della tradizione e critica del testo, Firenze 21952. Polites—Manusakas, Katálogoi — L. Polites und M. Manusakas, Συμπληρωματικοί κατάλογοι χειρογράφων ΆγΙου Opous, = Hell. Ρ 24, 1973. Reinsch, Bemerkungen = D. Reinsch, Bemerkungen zu byzantinischen Autorenhandschriften, in: Griechische Kodikologie und Textüberlieferung, hg. v. D. Harlfinger, Darmstadt 1980. Richard, Répertoire = M. Richard, Répertoire des bibliothèques et des catalogues de manuscrits grecs, = PIRHT 1, 21958. Richard, Supplément — M. Richard, Répertoire des bibliothèques et des catalogues de manuscrits grecs. Supplément I (1958-1963), = PIRHT 9, 1964. Ritter, Stemmatisierungsversuche — Α. M. Ritter, Stemmatisierungsversuche zum Corpus Dionysiacum Areopagiticum im Lichte des EDV-Verfahrens, = NAWG 1980, 6. Roques, Denys = R. Roques, Art. Denys L'Aréopagite (Le Pseudo-). I. Rappel de la question dionysienne, in: DSp 3.

Zitierte Literatur (Edition von De Divinis Nominibus)

XIX

Rudberg, Études -- S. Y. Rudberg, Études sur la tradition manuscrite de Saint Basile, Uppsala 1953. Samberger, Catalogi — C. Samberger, Catalogi codicum graecorum qui in minoribus bibliothecis italicis asservantur, Bd. I, Leipzig 1965; Bd. II, ebenda 1968. Scazzoso, Note = P. Scazzoso, Note sulla tradizione manoscritta della Theologia Mystica dello Pseudo-Dionigi l'Areopagita, in: Aevum 32, 1958. Schwartz, Eusebius = E. Schwartz, ed. Eusebius, Die Kirchengeschichte, = GCS 9,3, 1909. Sherwood, Sergius -- P. Sherwood, Sergius of Reshaina and the Syriac Versions of the Pseudo-Denis, in: SE 4, 1952. Sicherl, Ein neuplatonischer Hymnus = M. Sicherl, Ein neuplatonischer Hymnus unter den Gedichten Gregors von Nazianz, in: Gonimos. Neoplatonic and Byzantine Studies presented to Leendert G. Westerink at 75, Buffalo, New York 1988. Stackmann, Mittelalterliche Texte — Κ. Stackmann, Mittelalterliche Texte als Aufgabe, in: Festschrift für J.Trier, K ö l n - G r a z 1964. Stählin, Editionstechnik = O. Stählin, Editionstechnik, Leipzig 2 1914. Stiglmayr, Das Aufkommen = J. Stiglmayr, Das Aufkommen der ps.-dionysischen Schriften und ihr Eindringen in die christliche Literatur bis zum Lateranconzil 649, in: 4. Jahresbericht des öffentlichen Privatgymnasiums an der Stella matutina zu Feldkirch, Feldkirch 1895. Strothmann, Das Sakrament = W. Strothmann, Das Sakrament der Myron-Weihe in der Schrift De ecclesiastica hierarchia des Pseudo-Dionysios-Areopagita, — GOF. S 15, Teil 1, 1977; Teil 2, 1978. Suchla, Die sogenannten Maximus-Scholien = B. R. Suchla, Die sogenannten MaximusScholien des Corpus Dionysiacum Areopagiticum, = N A W G 1980, 3. Suchla, Die Überlieferung - B. R. Suchla, Die Überlieferung des Prologs des Johannes von Skythopolis zum griechischen Corpus Dionysiacum Areopagiticum. Ein weiterer Beitrag zur Überlieferungsgeschichte des CD, = N A W G 1984, 4. Suchla, Eine Redaktion = B. R. Suchla, Eine Redaktion des griechischen Corpus Dionysiacum Areopagiticum im Umkreis des Johannes von Skythopolis, des Verfassers von Prolog und Scholien. Ein dritter Beitrag zur Überlieferungsgeschichte des CD, — N A W G 1985, 4. Théry, Recherches = P. G. Théry, Recherches pour une édition grecque historique du Pseudo-Denys, in: NSchol 3, 1929. Turturro, Il trattato = G. Turturro, Il trattato Περί θείων ¿νομάτων dello Ps. Areopagita nei mss. Laurenziani. Contributo a una futura edizione critica, Teil 1 in: Bess. 12, 1907/08; Teil 2 in: Bess. 13, 1908/09. Wießner, Zur Handschriftenüberlieferung = G. Wießner, Zur Handschriftenüberlieferung der syrischen Fassung des Corpus Dionysiacum, = N A W G 1972, 3. Wright, Catalogue = W. Wright, Catalogue of the Syrian Manuscripts in the British Museum acquired since the year 1838, Bd. 2, London 1871.

VERZEICHNIS DER ABGEKÜRZT ZITIERTEN LITERATUR

aus der Edition von De Divinis Nominibus Aubin, Le problème = P.Aubin, Le problème de la „conversion", = T h H 1, 1963. Baur, Die christliche Lehre = F. Chr. Baur, Die christliche Lehre von der Dreieinigkeit und Menschwerdung Gottes in ihrer geschichtlichen Entwicklung, 2 Bde, Tübingen 1841 f.

XX

Abkürzungen

Becca, Il problema = A. Becca, Il problema del male nello ps. Dionigi, Bologna 1967. Beierwaltes, Andersheit = W. Beierwaltes, Andershcit. Grundriß einer neuplatonischen Begriffsgeschichte, in: ABG 16, 1972. Beierwaltes, Lux intellegibilis = W. Beierwaltes, Lux intellegibilis. Untersuchungen zur Lichtmetaphysik der Griechen, München 1957. Beierwaltes, Piatonismus — W. Beierwaltes, Piatonismus und Idealismus, = PhA 40, 1972. Beierwaltes, Proklos = W. Beierwaltes, Proklos. Grundzüge seiner Metaphysik, - PhA 24, 1965. Bellini, Teologia = E. Bellini, Teologia e teurgia in Dionigi Areopagita, in: VetChr 17,1980. Bonaccorsi, Vangeli = G. Bonaccorsi, I Vangeli apocrifi, Bd. 1, Florenz 1948. Braun, Deus = R. Braun, „Deus christianorum". Recherches sur le vocabulaire doctrinal de Tertullien, = PFLA 41, 1962. Brons, Gott und die Seienden = Β. Brons, Gott und die Seienden. Untersuchungen zum Verhältnis von neuplatonischer Metaphysik und christlicher Tradition bei Dionysius Areopagita, = FKDG 28, 1976. Brons, Pronoia = Β. Brons, Pronoia und das Verhältnis von Metaphysik und Geschichte bei Dionysius Areopagita, in: FZPhTh 25, 1978. Brons, Sekundäre Textpartien — B. Brons, Sekundäre Textpartien im Corpus Pseudo-Dionysiacum? Literarkritische Beobachtungen zu ausgewählten Textstellen, in: NAWG 1975. Buckel, Die Gottesbezeichnungen = A. Buckel, Die Gottesbezeichnungen in den Liturgien der Ostkirche, Würzburg 1938. Carroll, Participation = W.J.Carroll, Participation in Selected Texts of Pseudo-Dionysius the Areopagite's The Divine Names, Diss. The Catholic University of America 1981. Coomaraswamy, Mediaeval aesthetic = A. K. Coomaraswamy, Mediaeval aesthetic I, in: ArtB 1935. Corsini, Il trattato — E. Corsini, Il trattato De Divinis Nominibus dello Pseudo-Dionigi e i commenti neoplatonici al Parmenide, = PFLUT 13,4, 1962. Deneffe, Perichoresis = A. Deneffe, Perichoresis, circumincessio, circuminsessio. Eine terminologische Untersuchung, in: ZKTh 47, 1923. Dodds, Proclus = E. R. Dodds, Proclus. The Elements of Theology. A Revised Text with Translation, Introduction and Commentary, Oxford 21963. Dörrie, 'Υττόστασις = Η. Dörrie, Ύπόστασις. Wort- und Bedeutungsgeschichte, in: NAWG 1955. Elorduy, El problema = E. Elorduy, El problema del mal en Proclo y el Pseudo-Areopagita, in: Pens 36, 1953. Engelhardt, Die angeblichen Schriften = J. G. V. Engelhardt, Die angeblichen Schriften des Areopagiten Dionysius, übersetzt und mit Abhandlungen begleitet, 2 Bde, Sulzbach 1823. Erler, Proklos = M. Erler, Proklos Diadochos. Über die Existenz des Bösen, — BKP 102, 1978. Fritz, Die Rolle des Nous = Κ. v. Fritz, Die Rolle des Nous, in: H.-G. Gadamer, Um die Begriffswelt der Vorsokratiker, Darmstadt 1968. Geizer, Σώμα = Η. Geizer, Σώμα oder Σήμα, in: JPTh 18, 1892. Gersh, Κίνησίζ άκίνητοζ = S. Gersh, Κίνησις Ακίνητος. A Study of Spiritual Motion in the Philosophy of Proclus, PhAnt 26, 1973. González, La dormición = V. González, La dormición de María en las antiguas liturgias, in: EstMar 9, 1950. Grassi, Die Theorie = E. Grassi, Die Theorie des Schönen in der Antike, Köln 1962.


XXI

Greshake — Kremer, Resurrectio Mortuorum = G. Greshake und J. Kremer, Resurrectio Mortuorum. Zum theologischen Verständnis der leiblichen Auferstehung, Darmstadt 1986. Grillmeier, Gottmensch = A. Grillmeier, Gottmensch III (Patristik), in: RAC 90/91, 1982. Grumel, L'apodosis = V. Grumel, L'apodosis de la fête de la koimesis dans le rite byzantin, in: EIs μνήμην Σττ. Λάμπρου, Athen 1935. Haibach-Reinisch, Ein neuer „Transitus Mariae" = M. Haibach-Reinisch, Ein neuer „Transitus Mariae" des Ps-Melito, Rom 1962. Halkin, BHG = F. Halkin, Bibliotheca Hagiographica Graeca, Bd. 1, = SHG 8a, 1957. Horn, Amour = G. Horn, Amour et extase d'après Denys l'Aréopagite, in: RAM 4, 1925. Horn, Note — G. Horn, Note sur l'Unité, l'Union dans les «Noms divins» du PseudoAréopagite, in: ArPh 2,3, 1924. Hornus, Quelques réflexions — J. M. Hornus, Quelques réflexions à propos du PseudoDenys l'Aréopagite et de la mystique chrétienne en général, in: RHPhR 27, 1947. Ivánka, Der Aufbau = E. von Ivínka, Der Aufbau der Schrift „De divinis nominibus" des Ps.-Dionysios, in: Schol. 15, 1940. Ivánka, Plato Christianus -- E. von Ivánka, Plato Christianus. Übernahme und Umgestaltung des Piatonismus durch die Väter, Einsiedeln 1964. Jäger, Nus = G.Jäger, Nus in Piatons Dialogen, Göttingen 1967. Jeauneau, Jean Scot = E. Jeauneau, Jean Scot. Homélie sur le prologue de Jean, — SC 151, 1969. Jones, The character = J. D. Jones, The character of the negative (mystical) theology for Pseudo-Dionysius Areopagite, in: PACPA 51, 1977. Jugie, La fête -- M. Jugie, La fête de la dormition et de l'assomption de la sainte vierge en Orient et Occident, in: ATh 4, 1943. Jugie, La mort = M. Jugie, La mort et l'assomption de la sainte vierge, Rom 1944. Kattenbusch, Die Entstehung = F. Kattenbusch, Die Entstehung einer christlichen Theologie. Zur Geschichte der Ausdrücke θεολογία, θεολογεΐν, θεολόγος, in: ZThK.NS 11, 1930. Kaulbach, Der philosophische Begriff = F. Kaulbach, Der philosophische Begriff der Bewegung, Köln —Graz 1965. Koch, Das Klemenscitat = H. Koch, Das Klemenscitat bei Pseudo-Dionysius Areopagita, in: ThQ 78, 1896. Koch, Der pseudepigraphische Charakter — H. Koch, Der pseudepigraphische Charakter der dionysischen Schriften, in: ThQ 77, 1895. Koch, Proklus = H. Koch, Proklus als Quelle des Pseudo-Dionysius Areopagita in der Lehre vom Bösen, in: Ph 54, 1895. Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita = H. Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita in seinen Beziehungen zum Neuplatonismus und Mysterienwesen. Eine litterarhistorische Untersuchung, = FChLDG I, 2f, 1900. Krähe, Von der Wesensart = M.-J. Krähe, Von der Wesensart negativer Theologie. Ein Beitrag zur Erhellung ihrer Struktur, Diss. München 1976. Langen, Die Schule = J. Langen, Die Schule des Hierotheus, in: RITh 1, 1893; 2, 1894. Langerbeck, Studien - H. Langerbeck, Studien zu dem sogenannten Dionysius Areopagita, Phil. Habil.-Schrift (maschinenschriftlich) Göttingen 1939. Lilla, Osservazioni — S. Lilla, Osservazioni sul testo del De Divinis Nominibus dello Ps. Dionigi L'Areopagita, in: ASNSP.L, 3. Ser., 10,1, 1980.

XXII

Abkürzungen

Lilla, Ricerche — S. Lilla, Ricerche sulla tradizione manoscritta del „De Divinis Nominibus" dello Pseudo Dionigi L'Areopagita, in: ASNSP.L, 2. Ser., 34, 1965. Lilla, The notion - S. Lilla, The notion of infinitude in Ps.-Dionysius Areopagita, in: JThS.NS 31, 1980. Lossky, La notion = V. Lossky, La notion des analogies chez Denys Pseudo-Aréopagite, in: AHDL 5, 1930. Lossky, La théologie négative = V. Lossky, La théologie négative dans la doctrine de Denys l'Aréopagite, in: RSPhTh 28, 1939. Meurers, Die Idee = J. Meurers, Die Idee der Bewegung als geistesgeschichtliche Erfahrung, in: PhN 3, 1956. Mühlenberg, Das Verständnis = E. Mühlenberg, Das Verständnis des Bösen in neuplatonischer und frühchristlicher Sicht, in: KuD 15, 1969. Mühlenberg, Die Unendlichkeit = E. Mühlenberg, Die Unendlichkeit Gottes bei Gregor von Nyssa. Gregors Kritik am Gottesbegriff der klassischen Metaphysik, = FKDG 16, 1966. Müller, Dionysios = H. F. Müller, Dionysios, Proklos, Plotinos. Ein historischer Beitrag zur neuplatonischen Philosophie, = BGPhMA 20,3 f, 1918. Muñiz Rodríguez, Significado = V. Muñiz Rodríguez, Significado de los nombres de Dios en el Corpus Dionysiacum, Salamanca 1975. Muñiz Rodríguez, Noción = V. Muñiz Rodríguez, Noción de „próodos" en el Corpus Dionysiacum, in: Helm. 26, 1975. Mußner, ΖΩΗ = Ε Mußner, ΖΩΗ. Die Anschauung vom „Leben" im vierten Evangelium unter Berücksichtigung der Johannes-Briefe, München 1952. Neidl, Thearchia — W. M. Neidl, Thearchia. Die Frage nach dem Sinn von Gott bei PseudoDionysius Areopagita und Thomas von Aquin (dargestellt anhand der Texte von ΠΕΡΙ ΘΕΙΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ und des dazu verfaßten Kommentars des Aquinaten), Regensburg 1976. Opelt, Etymologies — I. Opelt, A Christianisation of Pagan Etymologies, in: StPatr 5, 1962. Pera, Denys = C. Pera, Denys le Mystique et la θκ>μαχία, in: RSPhTh 25, 1936. Pera, S. Thomae Aquinatis in librum = C. Pera, ed. S. Thomae Aquinatis in librum Beati Dionysii de divinis nominibus expositio, Turin—Rom 1950. des Places, Denys - E. des Places, Denys L'Aréopagite et les oracles chaldaïques, in: FZPhTh 24, 1977. Radermacher, Neutestamentliche Grammatik - L. Radermacher, Neutestamentliche Grammatik. Das Griechisch des Neuen Testaments im Zusammenhang mit der Volkssprache, Bübingen 1925. Ramis, El problema — P. Ramis, El problema del mal en Dionisio Areopagita, in: Crisis 18, 1971. Riggi, Il creazionismo = C. Riggi, Il creazionismo e il suo simbolo nello Pseudo-Dionigi (De divinis nominibus IV, 8 - 9 ; IX, 9), in: Sai 29, 1967. Rist, A note — J.M.Rist, A note on Eros and Agape in Pseudo-Dionysius, in: VigChr 20, 1966. Roques, Denys = R. Roques, Denys l'Aréopagite (Le Pseudo), in: DSp 3, 1954. Roques, La notion = R. Roques, La notion de hiérarchie selon le Pseudo-Denys, in: AHDL 24, 1949; 25/26, 1950/1951. Roques, Le primat — R. Roques, Le primat du transcendant dans la purification de l'intelligence selon le Pseudo-Denys, in: RAM 23, 1947.


XXIII

Roques, L'Univers dionysien — R. Roques, L'Univers dionysien. Structure hiérarchique du monde selon le Pseudo-Denys, = Théol(P) 29, 1954. Roques, Note = R. Roques, Note sur la notion de « Theologia » selon le Pseudo-Denys, in: RAM 25, 1949. Roques, Symbolisme = R. Roques, Symbolisme et théologie négative chez le Pseudo-Denys, in: BAGB.NS, 4. Ser., 4, 1957. Rorem, Biblical and Liturgical Symbols — P. Rorem, Biblical and Liturgical Symbols within the Pseudo-Dionysian Synthesis, = STPIMS 71, 1984. Ruello, Étude ~ Fr. Ruello, Étude du terme άγαθοδότις dans quelques commentaires médiévaux des Noms Divins, in: RThAM 24, 1957; 25, 1958. de Santos Otero, Evangelios = A. de Santos Otero, Los Evangelios Apócrifos, Madrid 1956. Scazzoso, I rapporti -- P. Scazzoso, I rapporti dello pseudo-Dionigi con la Sacra Scrittura e con S. Paolo, in: Aevum 42, 1968. Scazzoso, Terminologia = P. Scazzoso, La terminologia misterica nel Corpus Pseudo-Areopagitico. Provenienza indiretta e diretta dei termini misterici usati nel Corpus, in: Aevum 37, 1963. Schröder, Plotins Abhandlung = E. Schröder, Plotins Abhandlung Πόθεν τά κακά (Enn. I 8), Borna-Leipzig 1916. Schulz, Nachfolgen — Α. Schulz, Nachfolgen und Nachahmen im Neuen Testament, München 1962. Semmelroth, Das ausstrahlende und emporziehende Licht = O. Semmelroth, Das ausstrahlende und emporziehende Licht. Die Theologie des Pseudo-Dionysius in systematischer Darstellung, Diss. Bonn 1947. Semmelroth, Die θεολογία συμβολική = O. Semmelroth, Die θβολογία συμβολική des Pseudo-Dionysius Areopagita, in: Schol. 27, 1952. Semmelroth, Gottes ausstrahlendes Licht — O. Semmelroth, Gottes ausstrahlendes Licht. Zur Schöpfungs- und Offenbarungslehre des Ps.-Dionysius Areopagita, in: Schol. 28, 1953. Semmelroth, Gottes überwesentliche Einheit = O. Semmelroth, Gottes überwesentliche Einheit. Zur Gotteslehre des Pseudo-Dionysius Areopagita, in: Schol. 25, 1950. Semmelroth, Die Lehre = O. Semmelroth, Die Lehre des Pseudo-Dionysius Areopagita vom Aufstieg der Kreatur zum göttlichen Licht, in: Schol. 29, 1954. Sheldon-Williams, Henads = I. P. Sheldon-Williams, Henads and Angels: Proclus and the ps.-Dionysius, in: StPatr 11, 1972. Sheldon-Williams, The ps.-Dionysius = I. P. Sheldon-Williams, The ps.-Dionysius and the Holy Hierotheus, in: StPatr 8, 1966. Stählin, Clemens = O. Stählin und L. Früchtel, Clemens Alexandrinus, Bd. 3, = GCS 17, 2 1970. Stiglmayr, Aszese = J. Stiglmayr, Aszese und Mystik des sog. Dionysius Areopagita, in: Schol. 2, 1927. Stiglmayr, Das Aufkommen = J. Stiglmayr, Das Aufkommen der Pseudo-Dionysischen Schriften und ihr Eindringen in die christliche Literatur bis zum Lateranconcil 649. Ein zweiter Beitrag zur Dionysius-Frage, in: IV. Jahresbericht des öffentlichen Privatgymnasiums an der Stella matutina zu Feldkirch, Feldkirch 1895. Stiglmayr, Der Neuplatoniker Proclus = J. Stiglmayr, Der Neuplatoniker Proclus als Vorlage des sogen. Dionysius Areopagita in der Lehre vom Übel, in: HJ 16, 1895.

XXIV

Abkürzungen

Stiglmayr, Die Lehre = J. Stiglmayr, Die Lehre von den Sacramenten und der Kirche nach Ps.-Dionysius, in: ZKTh 22, 1898. Stiglmayr, Über die Termini = J. Stiglmayr, Über die Termini Hierarch und Hierarchie, in: ZKTh 22, 1898. Vanneste, Le Mystère = J. Vanneste, Le Mystère de Dieu. Essai sur la structure rationnelle de la doctrine mystique du Pseudo-Denys l'Aréopagite, = ML.A 45, 1959. de Vogel, Amor = C . J . de Vogel, Amor quo caelum regitur, in: Vivarium 1, 1963. de Vogel, Greek cosmic love — C. J. de Vogel, Greek cosmic love and the christian love of God. Boethius, Dionysius the Areopagite and the author of the Fourth Gospel, in: VigChr 35, 1981. Völker, Das Vollkommenheitsideal - W.Völker, Das Vollkommenheitsideal des Orígenes. Eine Untersuchung zur Geschichte der Frömmigkeit und zu den Anfangen christlicher Mystik, = BHTh 7, 1931. Völker, Der wahre Gnostiker = W. Völker, Der wahre Gnostiker nach Clemens Alexandrinus, = TU 57, 1952. Völker, Kontemplation = W.Völker, Kontemplation und Ekstase bei Pseudo-Dionysius Areopagita, Wiesbaden 1958. Volkmann-Schluck, Plotins Lehre = K. H. Volkmann-Schluck, Plotins Lehre vom Wesen und von der Herkunft des Schlechten (Enn. I 8), in: PhJ 75, 1967/1968. Weertz, Die Gotteslehre = H. Weertz, Die Gotteslehre des sog. Dionysius Areopagita: Gott als das Gute, in: ThGl 6, 1914. DIE ABKÜRZUNGEN DES TEXTKRITISCHEN APPARATES add adscr al man alt cett cf codd coli coni corr defic del e corr em eras exp gl ine

= addidit = adscripsit = alia m anus = alterum = ceteri = confer = codices = collocavit = coniecit - correxit = deficit = delevit = e correctione - emendavit - erasit = expunxit — glossa = incipit

in r lin mg mut om Ρ PP prim und pr praem quart s ser sec sext sq sqq ss tert

= in rasura — linea - in margine = mutavit = omisit — pagina = paginae = primum = praemisit — quartus = supra = scripsit = secundum = sextus - sequens = sequentes = suprascripsit = tertium

SONSTIGE ABKÜRZUNGEN

aus der Einleitung in die Gesamtausgabe a. Anm.

= anno = Anmerkung

Bd. Cod.

= Band — Codex

Handschriften in alphabetischer Anordnung der Siglen Arch f. ff. fol. foil. Gr. Hs(s) hsl. Hyp Graec Jh. Mf. NA Nr. PG Phoc

= Archetypus = folgend = folgende = folium = folia = Gruppe = Handschrift(en) = handschriftlich = Hyparchetypus Graecus = Jahrhundert = Mikrofilm — Neuausgabe = Nummer = Migne, Patrologia graeca = Übersetzung des Phocas (vgl. Syr)

Codd. Phot. S. Serg Sp. Syr DN CH EH MTh

Ep(p) CD

XXV

= Codices = Photographien = Seite — Übersetzung des Sergios = Spalte = Übersetzung des Phocas (vgl. Phoc) = De divinis nominibus = De coelesti hierarchia - De ecclesiastica hierarchia = De mystica theologia = Epistula(e) = Corpus Dionysiacum

Weitere bibliographische Abkürzungen folgen dem Abkürzungsverzeichnis der Theologischen Realenzyklopädie, zusammengestellt von S. Schwertner, Berlin—New York 1976.

SONSTIGE ABKÜRZUNGEN

aus der Edition von De Divinis Nominibus al c cc und capp cf col coll f ff fase fr ib id 1 ms

= alibi; alio loco; aliis locis - capitulum = capitula — confer — columna — columnae = folium = folia = fasciculum = fragmentum = ibidem = idem = liber = manuscriptum

mss Ρ ΡΡ s sq sqq Su verb DN CH EH MTh EP(P) Schol

- manuscripta — pagina = paginae = sectio = sequens = sequentes -- Suchla = verbum = De divinis nominibus = De coelesti hierarchia = De ecclesiastica hierarchia = De mystica theologia = Epistula(e) = Scholiastes

HANDSCHRIFTEN IN ALPHABETISCHER ANORDNUNG DER SIGLEN

Aa Ab Ac Ad Ae Af Ah

Athos, Athos, Athos, Athos, Athos, Athos, Athos,

Kloster Kloster Kloster Kloster Kloster Kloster Kloster

Vatopediou, Cod. 157 Vatopediou, Cod. 158 Vatopediou, Cod. 159 Vatopediou, Cod. 160 Vatopediou, Cod. 161 Vatopediou, Cod. 475 Lauras, Cod. B'66 (186)

XXVI

Aj Ak Al An Ao Ap Aq Ar As At Av Ay Ea Eb Ec Eg Fa Fb Fc Fd Fe Ff Fg Fj Fn Fo Ga Gb Ha Hb Hc Ja Jb Ka Kb Kc Kd Ke Kf Kg La

Abkürzungen

Athos, Kloster Lauras, Cod. B'67 (187) Athos, Kloster Lauras, Cod. Γ'52 (292) Athos, Kloster Lauras, Cod. H'71 (726) Athos, Kloster Pantokratoros, Cod. 234 (1268) Athos, Kloster Xeropotamou, Cod. 190 (2523) Athos, Kloster Dionysiou, Cod. 63 (3597) Athos, Kloster Dionysiou, Cod. 88 (3622) Athos, Kloster Dionysiou, Cod. 213 (3747) Athos, Kloster Dionysiou, Cod. 261 (3795) Athos, Kloster Dionysiou, Cod. 265 (3799) Athos, Kloster Panteleemonos, Cod. 802 (6309) Athos, Kloster Chiliantariou, Cod. 229.8 Escorial, Biblioteca de El Escorial, Cod. Σ.ΙΙΙ.10 Escorial, Biblioteca de El Escorial, Cod. T.III.17 Escorial, Biblioteca de El Escorial, Cod. T.III.7 Madrid, Biblioteca Nacional, Cod. 4592 Florenz, Biblioteca Laurenziana, Conventi Soppressi, Cod. 202 Florenz, Biblioteca Laurenziana, San Marco Florent., Cod. 686 Florenz, Biblioteca Laurenziana, Cod. V.ll Florenz, Biblioteca Laurenziana, Cod. V.13 Florenz, Biblioteca Laurenziana, Cod. V.19 Florenz, Biblioteca Laurenziana, Cod. V.26 Florenz, Biblioteca Laurenziana, Cod. V.32 Florenz, Biblioteca Laurenziana, Cod. VII.35 Florenz, Biblioteca Laurenziana, Cod. XXXI.37 Florenz, Biblioteca Laurenziana, Conventi Soppressi, Cod. 104 Athen, Nationalbibliothek, Cod. 2636 Athen, Nationalbibliothek, Cod. Metochii 642 Jerusalem, Patriarchatsbibliothek, Fonds του Τιμίου Σταυρού, Cod. 23 Jerusalem, Patriarchatsbibliothek, Fonds τοΰ Τιμίου Σταυρού, Cod. 23, zweite Fassung der Epp Jerusalem, Patriarchatsbibliothek, Fonds του Παναγίου Τάφου, Cod. 414 Patmos, Johanneskloster, Cod. 51 Patmos, Johanneskloster, Cod. 52 Sinai, Katharinenkloster, Cod. 319 Sinai, Katharinenkloster, Cod. 320 Sinai, Katharinenkloster, Cod. 321 Sinai, Katharinenkloster, Cod. 322 Sinai, Katharinenkloster, Cod. 323 Sinai, Katharinenkloster, Cod. 324 Sinai, Katharinenkloster, Cod. 325 London, British Library, Ms. 'Harley 5624

Handschriften in alphabetischer Anordnung der Siglen

Lb Lc Ld Le Ma Mb Mc Md Na Ne Oa Ob Oc Od Oe Of Pa Pb Pc Pd Pe Pf Pg Ph Pj Pk PI Pm Pn Po Pp Pq Pr Ps Pt Pu Pv Pw Px Py Qa Ra Rb

XXVII

London, British Library, Ms. Harley 5678 London, British Library, Additions, Cod. 18231 London, British Library, Additions, Cod. 22350 London, British Library, Additions, Cod. 36821 Moskau, Staatliches Historisches Museum, Cod. 109 Moskau, Staatliches Historisches Museum, Cod. 110 Moskau, Staatliches Historisches Museum, Cod. 111 Moskau, Staatliches Historisches Museum, Cod. 112 Neapel, Biblioteca Nazionale Vittorio Emanuele III, Cod. II.B.5 Neapel, Biblioteca Nazionale Vittorio Emanuele III, Cod. ILA. 10 Oxford, Bodleian Library, Magdalen College, Cod. Gr. 2 Oxford, Bodleian Library, Lincoln College, Cod. Gr. 14 Oxford, Bodleian Library, Ms. E. D. Clarke 37 Oxford, Bodleian Library, Ms. Canon. Gr. 97 Oxford, Bodleian Library, Corpus Christi College, Cod. 141 Oxford, Bodleian Library, Ms. D'Orville 113 Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 437 Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 438 Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 439 Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 440 Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 441 Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 442 Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 443 Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 444 Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 445 Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 446 Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 447 Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 448 Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 933 Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 934 Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 935 Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 936 Paris, Bibliothèque Nationale, Fonds Coislin, Cod. Gr. 85 Paris, Bibliothèque Nationale, Fonds Coislin, Cod. Gr. 86 Paris, Bibliothèque Nationale, Fonds Coislin, Cod. Gr. 253 Paris, Bibliothèque Nationale, Fonds Coislin, Cod. Gr. 254 Paris, Bibliothèque Nationale, Musée du Louvre, Cod. Ivoires A.53 (78) Paris, Bibliothèque Nationale, Supplément grec, Cod. 337 Straßburg, Bibliothèque Nationale et Universitaire, Ms. 10 Paris, Bibliothèque Nationale, Supplément grec, Cod. 8 Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, Cod. Vulc. 52 Rom, Biblioteca Vallicelliana, Cod. B. 55 Rom, Biblioteca Vallicelliana, Cod. B. 80

XXVIII

Re Rd Re Rf Rg Rh Ta Tt Ua Ub Uc Ud Ue Va Vb Vc Vd Ve Vf Vh Vj VI Vm Vn Vo Vq Vr Vs Vt Vu Vv Vx Vy Vz Wa Wb Wc Wd We Xa Xd Za

Abkürzungen

Rom, Biblioteca Vallicelliana, Cod. E. 29 Rom, Biblioteca Vallicelliana, Cod. E. 61 Rom, Biblioteca Angelica, Cod. Gr. 43 Rom, Biblioteca Angelica, Cod. Gr. 56 Rom, Biblioteca Angelica, Cod. Gr. 37 Rom, Biblioteca Angelica, Cod. Gr. 80 Brescia, Biblioteca Queriniana, Cod. A.IV.3 Turin, Biblioteca Nazionale, Cod. B.VI.43 Venedig, Biblioteca Nazionale di San Marco, Cod. 142 Venedig, Biblioteca Nazionale di San Marco, Cod. 143 Venedig, Biblioteca Nazionale di San Marco, Cod. 144 Venedig, Biblioteca Nazionale di San Marco, Cod. 494 Venedig, Biblioteca Nazionale di San Marco, Cod. 558 Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 207 Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 370 Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 371 Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 372 Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 373 Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 374 Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 376 Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 377 Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 504 Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 859 Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 1426 Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 1525 Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 1809 Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 2249 Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Reginensis Suec. Gr. 30 Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Reginensis Suec. Gr. 38 Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Palatinus Gr. 39 Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Palatinus Gr. 123 Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Urbin. Gr. 5 Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Borgianus Gr. 22 Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 1787 Wien, Österreichische Nationalbibliothek, Ms. Suppl. Gr. 1 Wien, Österreichische Nationalbibliothek, Cod. Theol. Gr. 65 Wien, Österreichische Nationalbibliothek, Cod. Theol. Gr. 110 Wien, Österreichische Nationalbibliothek, Cod. Theol. Gr. 162 Prag, Universitätsbibliothek, Cod. (Raudnitz) VI.Fe.l Mailand, Biblioteca Ambrosiana, Cod. H . l l sup. Mailand, Biblioteca Ambrosiana, Cod. M.87 sup. Alexandrien, Patriarchatsbibliothek, Cod. 123

Handschriften in alphabetischer Anordnung der Siglen

Zc Zd Ze Zf Zg Zh Zj Zk ZI Zm

XXIX

Athos, Kloster Lauras, Cod. Λ' 198 (1689) Florenz, Biblioteca Laurenziana, Cod. VII.29 Modena, Biblioteca Estense, Cod. Gr. 45 Modena, Biblioteca Estense, Cod. Gr. 190 Modena, Biblioteca Estense, Cod. Gr. 246 Oxford, Bodleian Library, Corpus Christi College, Cod. 163 Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 1884 Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 2142 Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 2162 Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Ottobonianus Gr. 126

I. EINLEITUNG IN DIE GESAMTAUSGABE

1. FORSCHUNGSBERICHT 1.1. GEDRUCKTE AUSGABEN 1

1.

1516

Sancti Dionysii opera omnia; in aedibus Philippi Juntae edidit A. Colotius; (Florenz) 1516; editio princeps; nach der Hs Fb 2 .

2.

1519

Sancti Dionysii De mystica theologia; in officina Joannis Miller; Augsburg 1519.

3.

1538

Sancti Dionysii De divinis nominibus et De mystica theologia; apud Barthol. de Zanettis edidit M. Ficinus; Venedig 1538; Text der editio princeps.

4.

1539

Sancti Dionysii De ecclesiastica hierarchia; in officina Hervagiana; Basel 1539.

5.

1542

Sancti Dionysii De caelesti hierarchia; apud Jacobum Bogardum edidit I. Chaeradamus; Paris 1542.

6.

1562

Sancti Dionysii opera omnia; apud Guil. Morelium; Paris 1562; nach den Hss Pa Pb PI Pn Pv.

1

2

Eine Aufstellung aller griechischen und lateinischen Editionen des gesamten CD und seiner Teilschriften des 15. bis 20. Jh.s mitsamt ihren zahlreichen Wiederabdrucken sowie eine historische Ausgabe der Hss Pa und Fb ( = Edition von 1562) gibt Chevallier, Dionysiaca, Bd. I, S. XXI ff. und S. 5 ff. sowie Bd. II. Eine textkritische Beurteilung der griechischen Ausgaben bietet Turturro, Il trattato, S. 94 ff. Die folgende Aufstellung beschränkt sich auf die kritischen Ausgaben des griechischen Gesamtwerks und seiner Teilschriften mit ihren Nachdrucken. Vgl. aber Suchla, Die Überlieferung, S. 186.

4

Einleitung in die Gesamtausgabe

7.

1615

Sancti Dionysii opera omnia; apud Cl. Morellum edidit P. Lansselius; Paris 1615; nach den Hss Pa Pc Ph und Pv sowie nach dem Text der editio princeps.

8.

1618

Sancti Dionysii opera omnia; sumptibus Antonii Hierathi, sub signo Gryphi, edidit P. Lansselius; Köln 1618; Nachdruck der Edition von 1615.

9.

1625

Sancti Dionysii opera omnia; edidit P. Lansselius; Paris 1625; Nachdruck der Edition von 1615.

10. 1634

Sancti Dionysii opera omnia; ex officina Plantiniana Balthasaris Moreti edidit B. Corderius; Antwerpen 1634; nach den Hss Pa Pb PI Pn Pv Wb Wd.

11. 1642

Sancti Dionysii opera omnia; sumptibus Hieronymi de la Garde, sub signo Spei, edidit P. Lansselius; Lyon 1642; Nachdruck der Edition von 1615.

12. 1644

Sancti Dionysii opera omnia; apud L. Cottereau, A. Stephanum edidit B. Corderius; Paris 1644; verbesserter und vermehrter Nachdruck der Edition von 1634.

13. 1655

Sancti Dionysii opera omnia; edidit Β. Corderius; Paris 1655; Nachdruck der Edition von 1644.

14. 1677

Sancti Dionysii opera omnia; edidit Β. Corderius, in: Maxima Bibliotheca veterum Patrum et antiquorum scriptorum ecclesiasticorum, tomus secundus, pp. 115 sqq.; Lyon 1677; Nachdruck der Edition von 1644.

Forschungsbericht

5

15. 1680

Sancii Dionysii opera omnia; edidit P. Lansselius, in: Sanctorum bibliotheca Patrum primitivae Ecclesiae, pp. 97 sqq.; Lyon 1680; Nachdruck der Edition von 1615.

16. 1755

Sancti Dionysii opera omnia; typis Antonii Zatta edidit B. Corderius; Venedig 1755; verbesserter und vermehrter Nachdruck der Editionen von 1634 und 1644; nach den Hss Pa Pb PI Pn Pv Ub Wb Wd.

17. 1854

Sancti Dionysii opera omnia; edidit Β. Corderius; Brescia 1854; Nachdruck der Edition von 1755.

18. 1857

Sancti Dionysii opera omnia; edidit Β. Corderius, in: PG 3, coli. 120 sqq; Paris 1857; Nachdruck der Edition von 1755.

19. 1958

Sancti Dionysii De caelesti hierarchia; edidit G. Heil, in: SC 58; Paris 1958; nach den Hss Oc Pa Pb Pc Pg Pj Pt Rb Vb Vv.

20. 1970

Sancti Dionysii De caelesti hierarchia; edidit G. Heil, in: SC 58 bis; Paris 1970; Nachdruck der Edition von 1958.

1.2. VORAUSGEHENDE TEXTKRITISCHE STUDIEN

Die moderne Textkritik des CD beginnt mit den Studien Turturros in den Jahren 1907 bis 1909 und konzentriert sich auf die Bestandsaufnahme der Hss und ihr Verwandtschaftsverhältnis zueinander3. Turturro nennt neben einigen lateinischen insgesamt bereits 61 griechische Hss, die das CD ganz oder teilweise überliefern4. Es sind die Codd5: 3 4 5

II trattato, Teile 1 und 2. II trattato, Teil 1, S.99ff. Hier und im folgenden werden die von den genannten Autoren verwendeten uneinheitlichen Siglen durch die der Patristischen Kommission, Arbeitsstelle Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, Editionsprojekte CD und Scholien zum CD, ersetzt.


6

Ay; Aq; Ar; As; At; Athos, Kloster Docheiariou, Cod. 27896; An; Ta; Brüssel, Bibliothèque Royale, Cod. 901 (II. 1083)7; Fo; Fa; Fe; Fd; Fe; Ff; Fg; Fj; Fn; Fb; Genf, Bibliothèque Publique et Universitaire, Cod. Gr. 28; La; Lb; Pa; Pb; Pc; Pd; Pe; Pf; Pg; Ph; Pj; Pk; PI; Pn; Po; Pp; Pq; Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 1330; Pw; Px; Pr; Ps; Pt; Pu; Pv; Vu; Vv; Vs; Vx; Ra; Rb; Rom, Biblioteca Vallicelliana, Cod. C. 4 8 ; Rc; Rd; Tt; Ua; Ub; Uc; Wb; Wc; Wd. Mit dieser umfangreichen Liste legt Turturro den Grundstein für alle weiteren Studien. Théry, dessen Ziel darin besteht, den historischen Wert der Hs Pa und die Bedeutung einer historischen Edition aufzuzeigen, führt an weiteren, von Turturro nicht genannten Hss auf 9 : Ec; Xa; Mailand, Biblioteca Ambrosiana, Cod. L. 88 sup.10; Ma; Mb; Me; Ja; Jb; Vb; Ve; Ve; Vm; Vt; Ka; Ue. Théry erhöht damit die Zahl der bekannten Hss auf 76. An weiteren Hss nennen Heil11: Od; Oc; Oe; Ob; Oa sowie Va; Scazzoso12: Na; Vo und Ud; Lilla 13 : Vr; Vq; Vn; Vd; Vj; Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 375 u ; Vf; Vh; VI; Lc; Ld sowie Le; Ritter 15 : Aa; Ac; Ae; Ah; Al; Eb; Kc; Ke; Pw und Wa. Schließlich macht Lilla weitere 23 Hss namhaft16 und vergrößert somit die Zahl der bis dahin öffentlich vorgestellten Hss auf 13017: Zc; Zd; Xd; Ze; Zf; Zg; Nc; Zh; Of; Rg; Re; Rf; Rh; Vz; Zj; Zk; ZI; Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 220018; Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Barberin. Gr. 59119; Kb; Kd; Kf; Kg. Die textkritischen Studien Turturros konzentrieren sich auf den Text von DN in der Überlieferung durch die acht Florentiner Hss Fa; Fe; Fd; Fb; Fo; Ff; Fe und Fg. Für diese konstatiert er folgende zweispaltige Überlieferung20:

Diese Sammelhs enthält Exzerpte aus CH. Es handelt sich um eine lateinische CD-Hs mit einer griechischen Exzerpten-Stereotype. 8 Auch diese Sammelhs enthält Exzerpte. ' Recherches, S. 362 ff. 10 Diese Sammelhs bietet ein Exzerpt aus DN. 11 La Hiérarchie Céleste, S. 1 ff. 12 Note, S. 222 ff. 13 Ricerche, S. 296 f. 14 Diese Hs überliefert Exzerpte und figuriert S. 11 sowie S. 88 unter dem Siglum Vg. 15 Stemmatisierungsversuche, S. 98. 16 Introduzione, S. 566 f. 17 Da Lilla 1 Hs nicht anführt, nennt er nur die Zahl 129. 18 Diese Sammelhs bietet Exzerpte aus CH. 19 Diese Hs überliefert einen Auszug aus DN. 20 II trattato, S. 111 ; das hier gebotene Schaubild ist gegenüber Turturros Bild leicht modifiziert. 6

7

Forschungsbericht

7

Auch Lilla untersucht die Textgestalt von DN. Für die von ihm kollationierten 40 Hss kommt er zu folgendem Ergebnis 21 : coi (Exemplar mit Marginalvarianten)

(mO 002

Grundlegende Kritik daran äußert Ritter22: Bedenklich seien 1. die willkürliche Hss-Auswahl23; 2. die unklare Verwendung des Begriffs Kon21 22 23

Ricerche, S. 355 sowie S. 386. Stemmatisierungsversuche, S. 125 ff. In der Tat richtet Lilla sein Hauptaugenmerk auf italienische Hss: von den 40 untersuchten Codd. stammen 26 aus Rom und Florenz.

8


tamination; denn schließlich mache Lilla nicht deutlich, daß coi als Exemplar mit Marginalvarianten ein kontaminiertes Exemplar darstelle24; 3. die Zweispaltigkeit des Stemmas, obwohl doch keine dieser zwei Familien charakterisierende Textesmerkmale aufweise. Der einzige Einordnungsversuch am Text der CH stammt von Heil25, dessen Studien auf grundlegenden Vorarbeiten H. Langerbecks basieren26:

α

Ph"

Pk"

In einem unveröffentlichten Gruppierungsversuch zur Textüberlieferung der EH gelangt Heil27 zu folgendem Entwurf 28 :

24 25 26

27 28

Zum Alter dieser Marginalvarianten vgl. Lilla, Osservazioni, S. 194 ff. La Hiérarchie Céleste, S. 13 und 35. Diese umfassen einen Wortindex und umfangreiche Hss-Untersuchungen (hsl.; Patristische Kommission, Arbeitsstelle Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, sowie Privatbesitz E. Mühlenberg, Göttingen). Hsl.; Patristische Kommission, Arbeitsstelle Akademie der Wissenschaften zu Göttingen. Vgl. Ritter, Stemmatisierungsversuche, S. 130 f.

9

Forschungsbcricht ωι

Pa Pt Fb

Ha

Fa

Mb Fx:

Rc Pn

Pb

Wc

Lc

Po

Le Ps

Ua

Rd

Oe Vf

Od

Wb Fe

Vv Ka Ve

Pd

Vm

Pc

Ve Wd

Pg

Ub

Pp

Va Vu

Wa

Vd

Vj

Al At

Ab

10


Scazzoso untersucht die Überlieferung der MTh an zweiundzwanzig Hss italienischer Bibliotheken und vergleicht diese mit dem Text der Hs Pa. Auch er stellt ein zweispaltiges Stemma vor2":

FaRcVcVeRaVuFe

FbVsUeUcVx

Dieses Schaubild Scazzosos basiert auf nur einem einzigen Trennfehler, und zwar auf PG 3, 1048, 4 ούτε ζή ούτε ζωή έστιν. Angesichts der im Schaubild aufgezeigten Kontamination muß das Ergebnis fragwürdig erscheinen. Die Textkonstitution der Epp prüft Ritter30. Seine Ergebnisse sind für die Distanzfunktionen 1, 2, 4 und 4a überzeugend31. Danach lassen sich folgende 13 Gruppen aufzeigen32:

29 30 31

32

Note, S. 232 f. Stemmatisierungsvcrsuche, S. 95 ff. S. 110 f. Die Ergebnisse der Distanzfunktionen 3, 4b, 7, 8, 9a sowie 9b sind m. E. von geringem Gewicht: Distanzfunktion 3 berücksichtigt neben wichtigen Varianten zusätzlich Orthographies und Iotazismen, Distanzfunktion 4b Einkorrekturen der ersten Hand, Distanzfunktion 7 Einkorrekturen von unbestimmter Hand, Distanzfunktion 8 bietet dasselbe wie Distanzfunktion 7 zuzüglich Iotazismen und Incerta, Distanzfunktion 9a beachtet für Epp 1 bis 6 und Ep 10 dieselben Phänomene wie Distanzfunktion 3 zuzüglich Satzzeichen-, Spiritus- und Akzentvarianten, Distanzfunktion 9b befolgt dasselbe wie Distanzfunktion 9a für die Briefe 7 bis 9. Es geben aber in der Überlieferung des CD Orthographica, Iotazismen, Satzzeichen-, Spiritus- und Akzentvarianten keinerlei Aufschlüsse über Gruppenzugehörigkeit, da sie in der Mehrzahl der Fälle auf den Schreiber der Hs und nicht auf seine Vorlage zurückgehen, und auch Einkorrekturen geben keine Auskünfte über Textesverwandtschaften ursprungsmäßiger Art. Die Schaubilder sind Rekonstruktionen nach der Liste Ritters (S. 110 f.).

11

Forschungsbericht

2

«

Jh. 9. 10.

Ii

- - 2 + 7

2

2+ 5

2+ 6

Pa

11.

12. Me 13. .. 14. Ld

2 + 11

Fa

Rei Po

Ub

<

Vr

«

Ah

1 1+6

11.

Aa

12.

13.

jh. 9. 10. 11. 12. 13. 14.

l Oe

Va

Ka

Ve

Vs

Ae Pf

VI

Ud

Wd

Ha Jb

Pt Le

¿e

Pb

Mb

Ue

Ac

Vm

Ps Vf

Aq Al 9

Jh. 9. 10. 11.

10

Ma Vb

12.

Vv

Le

Wc

Pn Ra

Ec

13. 14. Kc

Wb

Wa

12

11 Jh. 9. 10. 11. 12. 13.

1 Pd

Pg Vg

Jh. 9. 10.

Pc

13

6+ 7 Hb

Eb Ve

Ke

Fb

Py Ua

Uc

12


Mit Ausnahme von Ritters Hss-Auswahl fallt bei allen genannten Einordnungsversuchen eine Zufälligkeit der Hss-Anzahl und Auswahl auf: So. untersucht Turturro 8 Codd., Lilla 37, Heil zu CH 12, zu EH 42, Scazzoso 22 "und Ritter 59. Turturros Hss-Auswahl hat mit Lillas Wahl 7 Hss (Fa Fe Fd Fb Ff Fe Fg), mit Heils lediglich 4 (Fb Fa Fe Fg), mit Scazzosos 3 (Fa Fe Fb), mit Ritters nur 2 (Fa Fb) gemeinsam. Von Lillas Hss sind 22 mit denen Heils identisch (Pc Vm Fg Oe Le Le Fa Fe Pt Od Vv Vd Vj Pa Pb Rd Fb Vf Vu Ve Pg Pp), 10 mit jenen Scazzosos (Vv Vb Vo Rd Fa Ve Vu Fe Fb Vs) und 19 mit denen Ritters (Fa Fb Le Ld Le Oc Oe Pa Pb Pc Pg Pt Va Ve Vf VI Vm Vr Vs). Von Heils Hss stimmen immerhin 33 mit Ritters Auswahl überein (Al Ec Fa Fb Ha Ja Ka Le Le Mb Oe Pa Pb Pc Pd Pg Pn Po Ps Pt Re Ua Ub Va Ve Ve Vf Vm Vv Wa Wb Wc Wd). Nachdenklich stimmt, daß alle genannten Stemma-Entwürfe unterschiedliche Ergebnisse zeitigen. So ordnen Turturro und Heil die Hs Fg, Turturro und Scazzoso die Hs Fe unterschiedlich ein. Von den 22 gemeinsamen Hss Heils und Lillas werden lediglich 6 gleich zugeordnet33: Pg-Pp, Vd-Vj, Fa-Fc. Von den 10 gemeinsamen Hss Lillas und Scazzosos werden nur Vv und Vb sowie Fa und Vo annähernd ähnlich beurteilt. Von den 19 gemeinsamen Hss Lillas und Ritters werden lediglich Pc-Vr, LdPg, Vl-Vs-Vc ähnlich eingegliedert. Von den 33 gemeinsamen Hss Heils und Ritters werden immerhin 20 ähnlich zugeordnet: Fb-Ja, Ha-Le, VcKa-Wd, Lc-Wb-Wc, Mb-Pt, Pa-Rc-Fa-Po, Pg-Ub, Ps-Vf. Angesichts dieses Befundes stellt Ritter die berechtigte Frage34, ob „das Gesamtcorpus, entgegen der bisherigen .communis opinio' der Herausgeber, eben doch nicht einheitlich überliefert wurde". Daß sich jedoch die Differenzen nicht nur aus Untersuchungen an verschiedenen Werken des CD erklären, zeigen die oben angeführten Stemmata Turturros und Lillas zu DN mit den 7 gemeinsamen Hss Fa Fd Fe Fb Fg Ff und Fe: Von diesen werden nur 2 gleich zugeordnet, nämlich Fa-Fc. Fa-Fd führen Turturro und Lilla auf eine gemeinsame Vorlage zurück, Lilla jedoch über einen Ast mehr für Fa als Turturro. Die Beziehung der Hss Fb Ff Fe und Fg wird jeweils unterschiedlich beurteilt.

33 14

Vgl. auch Ritter, Stemmatisierungsversuche, S. 131. Stemmatisierungsversuche, S. 131. Ritter gibt ferner Bericht über unveröffentlichte Vorarbeiten der Patristischen Kommission, Arbeitsstelle Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, mit weiteren Stemmatisierungsversuchen (ebenda, S. 112 ff.).

Forschungsbericht

13

Auf eine einheitliche in-corpore-Überlieferung der Schriften weist indessen nachdrücklich Suchla hin35. Sie macht aber darauf aufmerksam, daß eines von vier auffalligen Überlieferungsmerkmalen des griechischen CD die Überlieferung von Editionsvarianten im Text des Corpus darstelle36, und daß der Hyparchetyp der griechischen Überlieferung ein korrigiertes, normiertes und kommentiertes Exemplar mit Doppellesarten sei, das eine Art Edition mit Kommentar im modernen Sinne darstelle und somit die Anwendung der Lachmannschen Methode schlechterdings unmöglich sei37. Die Unmöglichkeit, für DN, CH, EH, MTh und Epp Verwandtschaftsverhältnisse ursprungsmäßiger Art darzulegen38, führt demzufolge zu bloßen Gruppierungen auf Grund wesentlicher Varianten (sinnändernde Varianten, Additionen, Collocationen und Omissionen) vor und nach der Einkorrektur des Schreibers, wie sie Ritter in den Gruppen nach den Distanzfunktionen 1, 2, 4 und 4a bietet39.

35 36 37 38

39

Eine Redaktion, S. 179 ff. Ebenda, S. 184 ff. Ebenda, S. 189 ff. Daß dies weder für den Prolog noch die Scholien zum CD gilt, die in der Mehrzahl der Fälle keinerlei Durchkorrektur oder Einkorrektur erfahren haben, zeigt Suchla, Die Überlieferung, S. 182 ff., für den Prolog, sowie Suchla, Die sogenannten MaximusScholien, S. 47 ff., für einige Scholien. Genaueres wird die Edition von Scholien und Prolog aufweisen, die B. R. Suchla im Auftrag der Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, Patristische Kommission, vorbereitet. Vgl. oben, S. 10 f. Die Studie Sekundäre Textpartitn von B. Brons stellt keine textkritische Abhandlung dar, sondern ist ein Versuch, mittels Literarkritik Interpolationen des Textes nachzuweisen. Da jedoch weder die syrische noch die griechische Überlieferung Brons' Thesen bestätigt, muß sein Versuch als mißlungen betrachtet werden (vgl. dazu Suchla, Eine Redaktion, S. 193, Anm.84).

2. DIREKTE ÜBERLIEFERUNG 2.1. CORPUS-HANDSCHRIFTEN40

1.

Za

Alexandrien, Patriarchatsbibliothek, Cod. 123 (Moschonas); Pergament; a. 1575; Sammelhs; weder Mf. noch Phot.; Richard, Répertoire, Nr. 106, S. 81 f.;

2.

Ga

Athen, Nationalbibliothek, Cod. 2636; Papier; 14. Jh.; Sammelhs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; L. Politis, hsl. (freundlichst überlassen von Dr. P. G. Nicolopoulos, Direktor der Nationalbibliothek zu Athen); Richard, Répertoire, S. 211;

3.

Gb Athen, Nationalbibliothek, Cod. Metochii 642; Pergament; 11. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 444, Bd.V, S.203f.; Halkin, Catalogue, S. 178;

4.

Aq

Athos, Kloster Dionysiou, Cod. 88 (3622); Pergament; 13. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 184, Bd.I, S.328;

5.

Ar

Athos, Kloster Dionysiou, Cod. 213 (3747); Papier; 15. Jh.; Sammelhs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 184, Bd.I, S.363;

40

Als Corpus-Hss gelten im folgenden jene Codd., die alle Werke des Corpus, vollständig oder unvollständig, überliefern, als mutilierte Corpus-Hss werden jene Codd. bezeichnet, denen wenigstens ein Werk des Gesamtcorpus fehlt. Exzerpte, Katenen und Florilegien, die Dionys bezeugen, werden in der Überlieferungsgeschichte behandelt, die B. R. Suchla im Auftrag der Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, Patristische Kommission, vorbereitet.

Direkte Überlieferung

6.

As

Athos, Kloster Dionysiou, Cod. 261 (3795); Papier; 13. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 184, Bd. I, S. 387;

7.

At

Athos, Kloster Dionysiou, Cod. 265 (3799); Papier; 15. Jh.; Sammelhs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 184, Bd.I, S.390;

8.

Ah

Athos, Kloster Lauras, Cod. B' 66 (186); Pergament; 14. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 195, S.20f.;

9.

Aj

Athos, Kloster Lauras, Cod. B' 67 (187); Pergament; 13. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 195, S.21;

10.

Al

Athos, Kloster Lauras, Cod. H' 71 (726); Papier; 14. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 195, S. 113 f.;

11.

Zc

Athos, Kloster Lauras, Cod. Λ' 198 (1689); Papier; 15. Jh.; Sammelhs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 195, S.301;

12.

Aa

Athos, Kloster Vatopediou, Cod. 157; Pergament; 11. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 191, S.36;

13.

Ab

Athos, Kloster Vatopediou, Cod. 158; Papier; 14. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 191, S. 36;

15

16


14.

Ac

Athos, Kloster Vatopediou, Cod. 159; Pergament; 11. Jh.; CD-Hs; Mf.; DN - CH - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 191, S. 37;

15.

Ad

Athos, Kloster Vatopediou, Cod. 160; Papier; a. 1389; CD-Hs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 191, S.37;

16.

Ae

Athos, Kloster Vatopediou, Cod. 161; Pergament; 11. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 191, S. 37;

17.

Ao

Athos, Kloster Xeropotamou, Cod. 190 (2523); Papier; 15. Jh.; CD-Hs; Mf.; DN - CH - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 184, Bd.I, S. 211;

18.

Ta

Brescia, Biblioteca Queriniana, Cod. Α. IV. 3; Papier; a. 1449; Sammelhs; M f.; CH - EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr.75, Bd.I, 1, S.244ff.;

19.

Ea

Escorial, Biblioteca de El Escorial, Cod. Σ. III. 10; Papier; 15. Jh.; Sammelhs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 343, S.98f.; Nr. 344, S. 360 ff.; Nr. 304, S. 349;

20.

Ec

Escorial, Biblioteca de El Escorial, Cod. Y. III. 7; Pergament; 11. Jh.; Sammelhs; Mf.; CH - EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 343, S. 433 f.; Nr. 304, S. 382; Andrés, Catálogo, Bd. III, S. 62 ff.;

21.

Fe

Florenz, Biblioteca Laurenziana, Cod. V. 19; Papier; 14. Jh.; Sammelhs; Mf.;


17

BN - CH - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 349, Bd. I, S. 41 ff.; 22.

Ff

Florenz, Biblioteca Laurenziana, Cod. V. 26; Papier; a. 1348; CD-Hs; Mf.; DN - CH - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 349, Bd.I, S.50ff.;

23.

Fg

Florenz, Biblioteca Laurenziana, Cod. V. 32; Papier; a. 1352; CD-Hs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr.349, Bd.I, S.56ff.;

24.

Zd

Florenz, Biblioteca Laurenziana, Cod. VII. 29; Papier; 14. Jh.; Sammelhs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 349, Bd. I, S. 289 f.;

25.

Fa

Florenz, Biblioteca Laurenziana, Conventi Soppressi, Cod. 202; Pergament; vor 886; CD-Hs; Mf.; CH - EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 353, S. 171;

26.

Fb

Florenz, Biblioteca Laurenziana, San Marco Florent., Cod. 686;

Pergament; 10. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 353, S. 190; 27.

[28. 29.

Ha

Jerusalem, Patriarchatsbibliothek, Fonds του Τιμίου Σταυρού, Cod. 23; Pergament; 9. Jh.; CD-Hs; Phot.; DN - CH - EH - MTh - Epp; Hb Fassung 2 der Epp] Richard, Répertoire, Nr. 444, Bd. III, S.52ff.; Nr. 446, S. 13; Hc

Jerusalem, Patriarchatsbibliothek, Fonds του Παναγίου Τάφου, Cod. 414; Papier; 16./17. Jh.; CD-Hs; weder Mf. noch Phot.; Richard, Répertoire, Nr.444, Bd.I, S.414;

18


30.

Qa

Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, Cod. Vulc. 52; Papier; 15. Jh.; Sammelhs; Mf.; CH - EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 516, S.346; Nr. 519, S.22f.;

31.

Lc

London, British Library, Additions, Cod. 18231; Pergament; a. 972; Sammelhs; Phot.; CH - EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 528, S. 30; Nr. 542, S. 90 f.;

32.

Ld

London, British Library, Additions, Cod. 22350; Pergament; 13. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 528, S. 38; Nr. 543, S. 637;

33.

Le

London, British Library, Additions, Cod. 36821; Pergament; 10./ll.Jh.; CD-Hs; Phot.; CH - EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 528, S.66f.; Nr. 548, S. 234 ff.;

34.

Lb

London, British Library, Ms. Harley 5678; Papier; 15. Jh.; Sammelhs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 526, Bd. III, S. 287;

35.

Xa

Mailand, Biblioteca Ambrosiana, Cod. H. 11 sup.; Papier; 14. Jh.; Sammelhs; Mf.; CH - EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 601, Bd.I, S. 500ff.;

36.

Xd

Mailand, Biblioteca Ambrosiana, Cod. M. 87 sup.; Papier; a. 1307; Sammelhs; Mf.; CH - EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 601, Bd. II, S. 644 f.; Nr. 603a, S. 224;

37.

Ze

Modena, Biblioteca Estense, Cod. Gr. 45 (II. B. 8; α. T. 9.8); Papier; 14./15.Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 604, S. 411 f.; Samberger, Catalogi, Bd.I, S.327f.;


19

38.

Zf

Modena, Biblioteca Estense, Cod. Gr. 190 (III. F. 12; α. V. 8.14); Papier; 14. Jh.; Sammelhs; Mf.; CH - EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 604, S. 499 ff.; Samberger, Catalogi, Bd. I, S. 415 ff.;

39.

Zg

Modena, Biblioteca Estense, Cod. Gr. 246 (III. G. 13; α. V. 8.12);

Papier; 14. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 604, S. 522 f.; Samberger, Catalogi, Bd. I, S. 438 f.; 40.

Ma

Moskau, Staatliches Historisches Museum, Cod. 109 (Vladimir); Pergament; 9. Jh.; CD-Hs; Phot.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 611, S.49; Nr. 613, S. 104 f.;

41.

Mb Moskau, Staatliches Historisches Museum, Cod. 110 (Vladimir); Pergament; 11. Jh.; CD-Hs; Phot.; CH - EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 611, S.49 f.; Nr. 613, S.105f.;

42.

Mc

43.

Md Moskau, Staatliches Historisches Museum, Cod. 112 (Vladimir); Papier; 16. Jh.; Sammelhs; Mf.; CH - EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 611, S. 164; Nr. 613, S. 107;

44.

Nc

Moskau, Staatliches Historisches Museum, Cod. 111 (Vladimir); Pergament; 11. Jh.; CD-Hs; Phot.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 611, S. 164; Nr. 613, S. 106;

Neapel, Biblioteca Nazionale Vittorio Emanuele III, Cod. II. Α. 10; Pergament; 13. Jh.;

20


Sammelhs; Mf.; DN - CH - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 623, Bd. I, S. 28 f.; Nr. 622 f., S. 60 ff.; 45.

Na

Neapel, Biblioteca Nazionale Vittorio Emanuele III, Cod. II. Β. 5; Papier; 14. Jh.; Sammelhs; Mf.; CH - EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 623, Bd. I, S. 114 ff.; Nr. 622 f., S. 136 ff.;

46.

Od Oxford, Bodleian Library, Ms. Canon. Gr. 97; Pergament; 14. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 651, Bd. III, S.91 f.;

47.

Oc

Oxford, Bodleian Library, Ms. E. D. Clarke 37; Pergament; 12. Jh.; CD-Hs; Mf.; DN - CH - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 654, S. 67 f.; Nr. 652, Bd. IV, S. 307 f.;

48.

Oe

Oxford, Bodleian Library, Corpus Christi College, Cod. 141; Pergament; 12. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 659, Bd. II, 4, S.54f.;

49.

Zh

Oxford, Bodleian Library, Corpus Christi College, Cod. 163; Pergament; 13. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 659, Bd. II, 4, S. 68;

50.

Ob Oxford, Bodleian Library, Lincoln College, Cod. Gr. 14; Pergament; 13. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 659, Bd. I, 8, S. 10;

51.

Oa

Oxford, Bodleian Library, Magdalen College, Cod. Gr. 2; Pergament; 13. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 659, Bd. II, 2, S. 1 f.;


21

52.

Of

Oxford, Bodleian Library, Ms. D'Orville 113 (Auct. X. 1.4.11); Papier; 15./Î6. Jh.; Sammelhs; Mf.; CH - EH - MTh - Epp - DN; Richard, Répertoire, Nr. 652, Bd. IV, S. 64 f.;

53.

Pb

Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 438; Pergament; a. 992; Sammelhs; Mf.; CH - EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 58, Bd.I, S.48; Nr. 671, S.32; 97 f.; Halkin, Manuscrits, S. 13;

54.

Pc

Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 439; Pergament; 11. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 58, Bd. I, S. 48; Nr. 671, S. 32;

55.

Pd

Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 440; Pergament; 11./12. Jh.; CD-Hs; Mf.; DN - CH - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 58, Bd. I, S. 48; Nr. 671, S. 32; Nr. 672, S. 6 f.; Halkin, Manuscrits, S. 13;

56.

Pe

Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 441; Pergament; 14. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 58, Bd.I, S.48; Nr. 671, S.32;

57.

Pf

Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 442; Pergament; 12. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 58, Bd. I, S. 48;

58.

Pg

Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 443; Pergament; a. 1272; CD-Hs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 58, Bd. I, S. 48; Nr. 671, S. 32; Nr. 674, S. 354 f.; Halkin, Manuscrits, S. 13 f.;

59.

Ph

Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 444; Papier; a. 1348; CD-Hs; Mf.;

22


CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 58, Bd.I, S.48; Nr. 671, S.32; 60.

Pj

Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 445; Pergament; 14. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 58, Bd. I, S. 48; Nr. 671, S. 32;

61.

Pk

Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 446; Papier; 16. Jh.; CD-Hs; Mf.; DN - CH - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr.58, Bd.I, S.48; Nr.671, S.32;

62.

PI

Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 447; Papier; 16. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 58, Bd. I, S. 48;

63.

Pm Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 448; Papier; a. 1299; CD-Hs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 58, Bd. I, S. 49; Nr. 671, S. 32;

64.

Pn

Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 933; Pergament; 10. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 58, Bd. I, S. 179; Nr. 671, S. 38; Nr. 672, S. 53 f.; Halkin, Manuscrits, S. 92;

65.

Po

Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 934; Pergament; 11. Jh.; CD-Hs; Mf.; DN - CH - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr.58, Bd.I, S. 179; Nr.671, S.38; Halkin, Manuscrits, S. 92;

66.

Pp

Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 935; Pergament; 13. Jh.; CD-Hs; Phot.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr.58, Bd.I, S. 179; Halkin, Manuscrits, S. 92;


23

67.

Pq

Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 936; Papier; 14. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 58, Bd. I, S. 179;

68.

Pr

Paris, Bibliothèque Nationale, Fonds Coislin, Cod. Gr. 85; Papier; 14. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 667, S.74f.; Nr. 668, S. 140; Nr. 58, Bd. III, S. 129; Halkin, Manuscrits, S. 244;

69.

Ps

Paris, Bibliothèque Nationale, Fonds Coislin, Cod. Gr. 86; Pergament; 12. Jh.; CD-Hs; Mf.; DN - CH - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 667, S. 75 f.; Nr. 668, S. 140 f.; Nr. 58, Bd. III, S. 129; Nr. 671, S.51; Halkin, Manuscrits, S. 244;

70.

Pt

Paris, Bibliothèque Nationale, Fonds Coislin, Cod. Gr. 253; Pergament; 9./10. Jh.; Sammelhs; Mf.; CH - EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 667, S. 231 f.; Nr. 668, S. 303 f.; Nr. 58, Bd. III, S. 163; Halkin, Manuscrits, S. 262;

71.

Pu

Paris, Bibliothèque Nationale, Fonds Coislin, Cod. Gr. 254; Papier; 15. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 667, S.232f.; Nr. 668, S.304; Nr. 58, Bd. III, S. 163;

72.

Pv

Paris, Bibliothèque Nationale, Musée du Louvre, Cod. Ivoires Α. 53 (78); Pergament; a. 1408; CD-Hs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 58, Bd. III, S. 358;

73.

Py

Paris, Bibliothèque Nationale, Supplément grec, Cod. 8; Pergament; 12. Jh.; Sammelhs; Mf.; CH - EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 58, Bd. III, S. 202; Nr. 671, S. 52;

24


74.

Pw

Paris, Bibliothèque Nationale, Supplément grec, Cod. 337; Papier; 16. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 58, Bd. III, S. 250;

75.

Ja

Patmos, Johanneskloster, Cod. 51; Pergament; 9./10. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 691, S.40f.;

76.

Jb

Patmos, Johanneskloster, Cod. 52; Pergament; 10. Jh.; CD-Hs; Phot.; CH - EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 691, S.41;

77.

We Prag, Universitätsbibliothek, Cod. (Raudnitz) VI. Fe. 1; Pergament; 14. Jh.; CD-Hs; Mf.; DN - CH - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 53, S. 114 f.; Olivier-Monégier du Sorbier, Catalogue, S. 122 ff.;

78.

Rg

Rom, Biblioteca Angelica, Cod. Gr. 37; Pergament; 12. Jh.; CD-Hs; Mf.; DN - CH - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 743, Nr. 37; Samberger, Catalogi, Bd. II, S. 80;

79.

Re

Rom, Biblioteca Angelica, Cod. Gr. 43; Papier; 14. Jh.; Sammelhs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 743, Nr. 43; Samberger, Catalogi, Bd. II, S. 84 ff.;

80.

Rf

Rom, Biblioteca Angelica, Cod. Gr. 56; Papier; 15. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 743, Nr. 56; Samberger, Catalogi, Bd. II, S. 104;


25

81.

Rh

Rom, Biblioteca Angelica, Cod. Gr. 80; Papier; a. 1500; Sammelhs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 743, Nr. 80; Samberger, Catalogi, Bd. II, S. 126 f.;

82.

Va

Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 207; Papier; 15. Jh.; Sammelhs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 719, S. 249 ff.;

83.

Vb

Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 370; Pergament; 9./10. Jh.; Sammelhs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 720, S.59f.;

84.

Vc

Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 371; Pergament; ll./12.Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 720, S.61 f.;

85.

Vd

Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 372; Papier; 14. Jh.; Sammelhs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 720, S.62ff.;

86.

Ve

Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 373; Pergament; 11./12. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - EH - MTh - DN - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 720, S. 65;

87.

Vf

Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 374; Papier; 13. Jh.; CD-Hs; Phot.; DN - CH - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 720, S. 65 f.;

88.

Vh

Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 376; Papier; 14./15. Jh.; CD-Hs; Mf.; DN - CH - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 720, S. 69 ff.;

26


89.

Vj

Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 377; Papier; 14. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - D N - E H - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 720, S.71 f.;

90.

VI

Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 504; Papier; a. 1105; Sammelhs; Mf.; CH - D N - E H - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 720, S. 338 ff.; Nr. 725, S.5f.;

91.

Vm Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 859; Pergament; ll./12.Jh.; Sammelhs; Mf.; CH - MTh - D N - E H - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 721, S. 424 ff.; Nr. 725, S. 82;

92.

Vo

Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 1525; Pergament; 11. Jh.; CD-Hs; Mf.; DN - CH - E H - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 723, S. 80 ff.;

93.

Vz

Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 1787; Pergament; 11. Jh.; CD-Hs; Mf.; DN - CH - E H - MTh - Epp; Canart, Codices, S. 133 ff.;

94.

Zj

Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 1884; Papier; 14. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - E H - D N - MTh - Epp; Canart, Codices, S. 133 ff.;

95.

Zk

Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 2142; Papier; 15. Jh.; CD-Hs; Mf.; D N - CH - E H - MTh - Epp; Gedruckter Katalog nicht vorhanden;

96.

ZI

Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 2162; Papier; 12./13. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - E H - D N - MTh - Epp; Lilla, Codices, S. 1 ff.;


27

97.

Vr

Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 2249; Pergament; 10./ll.Jh.; Sammelhs; Mf.; DN - CH - EH - MTh - Epp; Lilla, Codices, S. 416 ff.;

98.

Zm Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Ottobonianus Gr. 126;

Papier; 17. Jh.; Sammelhs; weder Mf. noch Phot.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 733, Nr. 126; 99.

Vu

Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Palatinus Gr. 39; Papier; 13./14. Jh.; Sammelhs; Phot.; CH - EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 734, S.21; Nr. 725, S.212;

100.

Vv

Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Palatinus Gr. 123; Pergament; 10. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - EH - MTh - Epp - DN; Richard, Répertoire, Nr. 734, S. 58;

101.

Vs

Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Reginensis Suec. Gr. 30; Pergament; 11. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 735, S. 23 f.;

102.

Vx

Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Urbin. Gr. 5; Papier; 17. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 739, S. 13 f.;

103.

Ra

Rom, Biblioteca Vallicelliana, Cod. B. 55; Pergament; 11. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 75, Bd. II, S. 26 f.;

104.

Rb

Rom, Biblioteca Vallicelliana, Cod. B. 80; Papier; 14. Jh.; Sammelhs; Mf.; CH - DN - MTh - EH - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 75, Bd. II, S.32f.;

28


105.

Rc

Rom, Biblioteca Vallicelliana, Cod. E. 29; Pergament; 10. Jh.; CD-Hs; Mf.; DN - CH - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 75, Bd. II, S. 111 ff.;

106.

Rd

Rom, Biblioteca Vallicelliana, Cod. E. 61; Papier; 13. Jh.; Sammelhs; Mf.; CH - EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 75, Bd. II, S.125f.;

107.

Ka

Sinai, Katharinenkloster, Cod. 319; Pergament; a. 1048; CD-Hs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 767, S.62f.; Nr. 769, S. 199 f.; S.618; Nr. 773, S. 5; Kamil, Catalogue, S. 76;

108.

Kb Sinai, Katharinenkloster, Cod. 320; Papier; 16. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 767, S. 63; Nr. 773, S. 5; Kamil, Catalogue, S. 76;

109.

Kc

Sinai, Katharinenkloster, Cod. 321; Papier; a. 1329; CD-Hs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 767, S. 63; Nr. 773, S. 5; Kamil, Catalogue, S. 76;

110.

Kd

Sinai, Katharinenkloster, Cod. 322; Papier; 14./15. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 767, S.63f.; Nr. 773, S. 5; Kamil, Catalogue, S. 76;

111.

Ke

Sinai, Katharinenkloster, Cod. 323; Papier; a. 1335; CD-Hs; Mf.; CH - EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 767, S. 64; Nr. 773, S. 5; Kamil, Catalogue, S. 76;


29

112.

Kf

Sinai, Katharinenkloster, Cod. 324; Papier; a. 1543; CD-Hs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 767, S. 64; Nr. 773, S. 5; Kamil, Catalogue, S. 76;

113.

Ua

Venedig, Biblioteca Nazionale di San Marco, Cod. 142 (Zanetti); Pergament; 13. Jh.; Sammelhs; Mf.; CH - DN - MTh - EH - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 844, S.80f.; Nr. 854, S. 171; Mioni, Codices, S. 201 f.;

114.

Ub Venedig, Biblioteca Nazionale di San Marco, Cod. 143 (Zanetti); Pergament; 13. Jh.; Sammelhs; Mf.; DN - CH - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 844, S. 81; Nr. 854, S. 171 f.; Nr. 845, S. 88 f.; Mioni, Codices, S. 202 ff.;

115.

Uc

Venedig, Biblioteca Nazionale di San Marco, Cod. 144 (Zanetti); Papier; 13. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 844, S. 81; Mioni, Codices, S. 204 f.;

116.

Ud

Venedig, Biblioteca Nazionale di San Marco, Cod. 494 (Zanetti); Papier; 13. Jh.; Sammelhs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 844, S.258f.;

117.

Ue

Venedig, Biblioteca Nazionale di San Marco, Cod. 558 (Zanetti); Pergament; 11. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 844, S. 294;

118.

Wb Wien, Österreichische Nationalbibliothek, Cod. Theol. Gr. 65; Pergament; 13./14. Jh.; CD-Hs; Mf.;

30


DN - CH - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 859, Bd.I, S.149f.; Nr. 862, Bd. III, Sp. 184 ff.; Hunger-Kresten, Katalog, S. 122 f.; 119. Wc Wien, Österreichische Nationalbibliothek, Cod. Theol. Gr. 110;

Pergament; 10. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr.859, Bd.I, S. 191 f.; Nr.862, Bd.III, Sp. 191 ff.; Hunger-Kresten-Hannick, Katalog, S.28ff.; 120. Wa Wien, Österreichische Nationalbibliothek, Ms. Suppl. Gr. 1; Papier; 14. Jh.; Sammelhs; Mf.; CH - EH - MTh - DN - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 864, Sp. 91 ff.; Nr. 861, S. 11; Nr. 865a, S. 15.

2.2. MUTILIERTE CORPUS-HANDSCHRIFTEN

121.

Ay

Athos, Kloster Chiliantariou, Cod. 229.8; Papier; 15. Jh.; Sammelhs; Mf.; EH - DN - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 184, Bd.I, S.28f.;

122.

Ap

Athos, Kloster Dionysiou, Cod. 63 (3597); Pergament; 14. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - Ep VIII; Richard, Répertoire, Nr. 184, Bd.I, S.324;

123.

Ak

Athos, Kloster Lauras, Cod. Γ' 52 (292); Pergament; 14. Jh.; CD-Hs; Mf.; Epp VII; VIII; EH; DN; Richard, Répertoire, Nr. 195, S. 39;

124.

-

Athos, Kloster Panteleemonos, Cod. 126 (5632); Papier; 15. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - DN - EH - MTh; Richard, Répertoire, Nr. 184, Bd. II, S.296;


125.

Af

31

Athos, Kloster Vatopediou, Cod. 475; Pergament; 13. Jh.; Sammelhs; Mf.; CH - EH - DN - MTh; Richard, Répertoire, Nr. 191, S. 95 f.;

126. Fe

Florenz, Biblioteca Laurenziana, Cod. V. 11; Papier; 15. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - EH - DN; Richard, Répertoire, Nr. 349, Bd. I, Sp. 31 f.;

127.

Fd

Florenz, Biblioteca Laurenziana, Cod. V. 13; Pergament; 11. Jh.; CD-Hs; Phot.; CH - EH - DN; Richard, Répertoire, Nr. 349, Bd.I, S.32ff.;

128.

—

London, British Library, Cod. Phillipps 6214 (Loan 36: Fenwick Trust); Papier; 15. Jh.; CD-Hs; weder Mf. noch Phot.; CH - DN; Richard, Répertoire, Nr. 280; 284; 556; K. Nickau, Göttingen, hsl. (freundlichst überlassen am 19.9.1983);

129.

Eg

Madrid, Biblioteca Nacional, Cod. 4592 (0 2 Miller); Papier; 15. Jh.; CD-Hs; Mf.; DN - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 569, S.56f.;

130.

Pa

Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 437; Pergament; a. 827; CD-Hs; Phot.; CH - EH - DN - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 58, Bd. I, S. 47 f.;

131.

Vn

Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 1426; Papier; a. 1534; Sammelhs; Mf.; DN - EH - MTh - Epp; Gedruckter Katalog nicht vorhanden;

132.

Vq

Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 1809; Pergament; 10. Jh.; Sammelhs; Mf.; EH - DN; Richard, Répertoire, Nr. 725, S. 170; Canart, Codices, S. 173 ff.;


Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Ottobonianus Gr. 176; Papier; 16. Jh.; Sammelhs; Mf.; CH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 733, Nr. 176; Sinai, Katharinenkloster, Cod. 325; Papier; 16. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - EH - Ep IX; Richard, Répertoire, Nr. 767, S. 64; Nr. 773, S. 5; Kamil, Catalogue, S. 76; Straßburg, Bibliothèque Nationale et Universitaire, Ms. 10; Papier; 15./16. Jh.; Sammelhs; Phot.; CH - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 794, S. 26 f.; Nr. 61, Bd. 47, S.391; Turin, Biblioteca Nazionale, Cod. Β. VI. 43 (durch Brand 1904 stark zerstört); Pergament; 14. Jh.; Sammelhs; Mf.; DN - CH - EH - MTh - Epp; Richard, Répertoire, Nr. 76, Bd. 28, S.32; Nr. 825, S. 486 f.; Wien, Österreichische Nationalbibliothek, Cod. Theol. Gr. 162; Pergament; 12./13. Jh.; CD-Hs; Mf.; CH - DN - EH - Epp; Hunger-Kresten-Hannick, Katalog, S. 248 ff.

2.3. VERLORENE CORPUS-HANDSCHRIFTEN

Cheltenham, Thirlestaine House, Cod. Phillipps 25075; Papier; 16. Jh.; CD-Hs; Richard, Répertoire, Nr. 51, Bd. V, S. 151; Escorial, Biblioteca de El Escorial, Cod. Δ. V. 14; Pergament; 8./9. Jh.; CD-Hs; Andrés, Desaparecidos, S. 123 f.;


140.

-

Escorial, Biblioteca de El Escorial, Cod. I. IV. 9; Papier; CD-Hs; CH - EH - MTh - DN - Epp; Andrés, Desaparecidos, S. 217;

141.

-

Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 1330; Palimpsest; Mf.; Richard, Répertoire, Nr. 58, Bd. II, S. 11 f.; Nr. 675, S. 760.

33

2.4. HANDSCHRIFTEN MIT EINZELNEN WERKEN

142.

Av

Athos, Kloster Panteleemonos, Cod. 802 (6309); Papier; 16. Jh.; Sammelhs; Mf.; DN; Richard, Répertoire, Nr. 184, Bd. II, S.437;

143.

An

Athos, Kloster Pantokratoros, Cod. 234 (1268); Pergament; 13. Jh.; Sammelhs; weder Mf. noch Phot.; CH; EH; Richard, Répertoire, Nr. 184, Bd.I, S. 112 f.;

144.

—

Athos, Kloster Prodromou, Cod. 3 (558); Papier; a. 1709; Sammelhs; weder M f. noch Phot.; DN; MTh; Ep I; Polites-Manusakas, Katálogoi, S. 236 ff.;

145.

Eb

Escorial, Biblioteca de El Escorial, Cod. T. III. 17; Pergament; 10. Jh.; Sammelhs; Mf.; Epp V i l i ; X; Richard, Répertoire, Nr. 343, S. 139; Nr. 344, S. 544 ff.; Nr. 345, S. 356; Nr. 304, S. 355;

146.

Fo

Florenz, Biblioteca Laurenziana, Conventi Soppressi, Cod. 104; Pergament; 16. Jh.; Einzelhs; Mf.; DN; Richard, Répertoire, Nr. 353, S. 153;

147.

Fj

Florenz, Biblioteca Laurenziana, Cod. VII. 35; Papier; 13./14. Jh.;

34


Sammelhs; Mf.; Epp I; II; III; IV; Richard, Répertoire, Nr. 349, Bd. I, Sp. 295 ff.; 148.

Fn

Florenz, Biblioteca Laurenziana, Cod. XXXI. 37; Papier; 14. Jh.; Sammelhs; Mf.; CH; Richard, Répertoire, Nr. 349, Bd. II, Sp. 114ff.;

149.

—

Genf, Bibliothèque Publique et Universitaire, Cod. Gr. 28; Papier; a. 1464; Sammelhs; weder Mf. noch Phot.; DN; Richard, Répertoire, Nr. 87, S. 433;

150.

La

London, British Library, Ms. Harley 5624; Papier; 11. Jh.; Sammelhs; Mf.; Epp I; II; III; IV; V; VI; VII; Richard, Répertoire, Nr. 526, Bd. III, S. 282;

151.

—

München, Bayerische Staatsbibliothek, Cod. Gr. 533; Papier; 15./16. Jh.; Sammelhs; weder Mf. noch Phot.; CH; Richard, Répertoire, Nr. 622, Bd. V, S. 823 f.;

152.

—

Oxford, Bodleian Library, Ms. Barocci 65; Papier; 15./16. Jh.; Sammelhs; Mf.; MTh; CH; Richard, Répertoire, Nr. 651, Sp.99Fff.;

153.

—

Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 396; Papier; 13. Jh.; Sammelhs; Mf.; Ep X; Richard, Répertoire, Nr. 58, Bd. I, S. 41 f.;

154.

—

Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 967; Papier; a. 1377; Sammelhs; Mf.; Ep X; Richard, Répertoire, Nr. 58, Bd. I, S. 187;

155.

—

Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 899; Papier; 16. Jh.;


35

Sammelhs; Mf.; EpI; Devreesse, Le Fonds, S. 153; 155; 156.

Vy

Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Borgianus Gr. 22; Pergament; 15. Jh.; Sammelhs; Mf.; DN; Richard, Repertoire, Nr. 730, S. 137 f.;

157.

Vt

Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Reginensis Suec. Gr. 38; Pergament; 11. Jh.; Sammelhs; Mf.; Epp Vili; VII; X; Richard, Répertoire, Nr. 735, S. 28 f.

3. ÜBERLIEFERUNGSPHÄNOMENE 3.1. BEGINN UND CHARAKTERISTIKA DER ÜBERLIEFERUNG

Die Überlieferung beginnt mit einer Editio Variorum aus dem Umkreis des Johannes von Scythopolis41 zwischen42 536 (Tod des Sergios) und 543/53. Sie weist vier Merkmale auf 43 : 1. Die in-corpore-Überlieferung

der Schriften

Das CD besteht in seinen authentischen Teilen aus den Werken DN, CH, EH, MTh, Epp. Diese Schriften zeigen eine sie verbindende Einheitlichkeit in Sprache und Inhalt. Das sorgfaltige Studium der sehr zahlreichen Hss der griechischen Überlieferung bestätigt diesen Eindruck der Geschlossenheit durch die Form der Überlieferung. Denn seit ihrem ersten Auftreten im Jahr 827 werden die Schriften gemeinsam, d.h. jeweils zusammen in einer Hs als homogenes, in sich geschlossenes Corpus überliefert. Das Bestreben, die Werke eines orthodoxen Autors in einem Corpus zusammenzuhalten, kennen wir aus der patristischen Literatur zur Genüge. Ein typisches Beispiel sind die Corpus-Bildungen von den Werken des alexandrinischen Bischofs Athanasios44 und die von den Werken des pontischen Oberbischofs Basileios von Kaisareia45. Auffallend an der CorpusBildung der Werke des Dionys sind indessen drei Besonderheiten: 1. Die Überlieferung der Schriften als geschlossenes Corpus ist von allem Anfang an in sämtlichen Überlieferungszweigen bezeugt. Wir kennen Übersetzungen des CD ins Syrische, Lateinische, Altarmenische, Altgeorgische und Kirchenslavische46. Alle diese Übersetzungszweige bezeugen die Überlieferung der Schriften als geschlossenes Corpus. Da Sergios 536 gestorben ist, muß die Corpus-Bildung schon vor 536 vorgenommen worden sein. Sie reicht also ungewöhnlich nahe an die Entstehungszeit des CD heran. Zum Vergleich beachte man, daß die Corpus-Bildungen von den Werken des Bischofs Athanasios erst gut 41 42 43 44 45 44

Vgl. Suchla, Eine Redaktion, S. 179 ff. Ebenda, S. 189. Vgl. zum folgenden Suchla, Eine Redaktion, passim. Vgl. Opitz, Untersuchungen. Vgl. Gribomont, Histoire, ferner Rudberg, Études. Siehe Suchla, Eine Redaktion, S. 181 f., sowie unten, Abschnitt 3.2., weiter Suchla, Die sogenannten Maximus-Scholien, S. 35 ff.

37

Überlieferungsphänomene

100 Jahre nach seinem Tod stattgefunden haben. Stiglmayr, dem diese Überlieferungsbesonderheit bewußt war, zog daraus den Schluß, daß die Schriften des CD ,,a) von Anfang an den Namen des Areopagiten trugen, b) alle gleichzeitig erschienen sind» c) keine weitern Umformungen erlitten haben" 47 . Stiglmayr hat somit eine weitere Besonderheit der CorpusBildung richtig erkannt: 2. Das griechische Corpus ist im Laufe der gesamten Überlieferung unangetastet geblieben. Von den Werken des Athanasios wissen wir, daß es ζ. B. von seinen dogmatischen Schriften mindestens drei Corpus-Bearbeitungen gegeben hat: dem aus dem Ende des 5. Jh. antiochenisch-nestorianisch beeinflußten Corpus wurde noch gegen Ende des 5. Jh. ein monophysitisch geprägtes Corpus entgegengestellt, gegen Mitte des 6. Jh. dann entstand ein Gegencorpus der orthodoxen Kirche 48 . Das griechische CD ist demgegenüber nicht bearbeitet worden. 3. Für die griechischen Schriften ist seit ihrem ersten Auftreten eine konstante und ausschließliche in-corpore-Überlieferung bezeugt. Zwar muß eine Corpus-Hs nicht immer Zeuge einer in-corpore-Überlieferung sein, wie ζ. B. die Überlieferung des Gregor von Nyssa zeigt 49 , doch kommt dieser Fall in der Überlieferung des griechischen CD nicht vor. Sämtliche Hss bezeugen eine in-corpore-Überlieferung nicht nur der Schriften des CD, sondern auch von Prolog und Scholien des Johannes von Scythopolis 50 . 2. Die Reihenfolge der Schriften in der handschriftlichen

Uberlieferung

Mit Ausnahme von wenigen Hss bieten alle jene Codd., die das gesamte CD vollständig oder mit Lücken überliefern, die MTh als vorletztes, die Epp als letztes Werk; die anderen drei Werke werden in den Kombinationen CH-EH-DN oder CH-DN-EH oder DN-CH-EH angeboten. Die EH erscheint also stets nach der CH, sie steht aber immer vor der MTh. Die griechische Überlieferung bietet demnach von generell 120 verschiedenen Möglichkeiten, die fünf Werke im CD anzuordnen 51 , nur die drei genannten Anordnungen mit der EH stets nach der CH und der MTh als

47 48 49 50

51

Stiglmayr, Das Aufkommen, S. 90. Beck, Überlieferungsgeschichte, S. 498 ff. Ebenda, S. 500. Vgl. Suchla, Die Überlieferung, passim, sowie unten, S. 38ff. Der Hymnus ΤΩ π ά ν τ ω ν έπέκεινα figuriert hingegen nicht als Teil des Corpus. Zu seiner Überlieferung vgl. Sicherl, Ein neuplatonischer Hymnus. Die Autorenfrage wird in der Überlieferungsgeschichte Behandlung finden. Bekanntlich gibt es bei η Elementen η! ( = 1·2·3·4·5· ... ·η) Möglichkeiten der Anordnung („Permutationen"), hier demnach 5! - 1-2-3-4-5 = 120.

38


vorletztes, den Epp als letztes Werk. Es ist einsichtig, daß hier Zufälligkeit der Anordnungen auszuschließen ist. In der syrischen Überlieferung tradiert die Version des Sergios die Werke in der Reihenfolge52 DN-CH-MTh-EH-Epp. Die Phocas-Redaktion weist wie die griechische Überlieferung die Reihenfolge CH-EH-DNMTh-Epp auf 53 , während die Kyriakos-Redaktion die Übersetzung des Phocas in der Reihenfolge der Sergios-Version geordnet hat54. Obwohl in der chronologischen Abfolge der Werke offensichtlich die EH die letzte Schrift des Areopagiten darstellt55, bieten lediglich die Hss Vm, Rb und Ua die EH als letztes Werk vor den Epp. 3. Die Überlieferung von Prolog und Scholien des Johannes von Scythopolis %um griechischen CD im Rahmen der Überlieferung des Corpus Es gibt Hss der griechischen Überlieferung, die gemeinsam mit der syrischen Phocas-Tradition einheitlich ein und dasselbe Scholienwerk, nämlich eben die Scholien des Johannes von Scythopolis, tradieren. Dies zeigt die folgende SynopseS6: Migne — Syr

-

185, 1 2 3 4 5 6 188, 1 2 3 4 5 6 189, 1 2 3

lacuna lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac

52 5J M 55 56

Syr Syr Syr

Syr Syr Syr Syr Syr Syr

HA

-

MA

- FA

MA MA MA

FA FA

MA MA MA MA

FA FA FA FA

MA MA

FA FA

-

PD

lacuna lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac

Hornus, Le Corpus, S. 69. Ebenda, S. 70. Ebenda, S. 71 f. Vgl. Suchla, Eine Redaktion, S. 183, Anm.31. Vgl. Suchla, Die sogenannten Maximus-Scholien, S. 41 ff. Die Scholien werden nach Migne, PG 4, Zahl der Spalte, Nummer des in dieser Spalte stehenden Scholions und, wenn notwendig, Zeilenzahl dieses Scholions oder der entsprechenden Migne-Spalte zitiert. Siehe weiter unten, 3.2. Die Hss-Siglen werden statt in Groß-Klein-Schreibung durchgängig in Groß-Groß-Schreibung geboten.

39

Überlieferungsphänomene Migne — Syr

192,

193,

196,

197,

200,

201,

204,

205,

4 5 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 1 2

Syr Syr

Syr, Ζ. 1 - 8 Syr Syr

Syr

Syr Syr Syr Syr Syr, Z . 8 - 1 2

Syr Syr Syr Syr Syr, Z . l - 8 Syr Syr

Syr, Ζ. 1 —25 Syr Syr

Syr Syr

Syr Syr

-

HA lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac iac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac

-

MA

-

FA

MA MA

FA FA

MA MA

FA FA FA

MA lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac

FA FA FA FA FA FA FA

FA FA FA FA FA FA FA

FA FA FA

FA FA

FA FA

-

PD lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac

40 Migne — Syr 208, 1 2 Syr 3 4 5 Syr 6 7 209, 1 Syr 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Syr 212, 1 2 3 Syr 4 5 Syr 6 Syr, Z. 1 — 2 7 8 Syr 9 10 Syr 11 12 213, 1 2 3 4 Syr, Z. 1 — 17 5 6 Syr, Z. 1 - 4 7 Syr 8 9 216, 1 Syr 2 Syr 3 Syr 4 5 6 Syr 7 Syr 8

Einleitung in die Gesamtausgabe -

HA lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac

-

MA lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac MA MA

-

FA

FA FA FA

FA FA FA

FA FA

FA

FA FA FA FA FA FA

FA FA FA FA FA FA FA FA

FA FA

-

PD lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac PD PD PD

PD PD PD

Überlieferungsphänomene Migne — Syr 9 10 220, 1 2 3 4 221, 1 2 3 4 5 6 7 8 224, 1 2 3 4 5 6 7 225, 1 2 3 228, 1 2 3 229, 1 2 3 4λ 5 6 7 232, 1 2 3 233, 1 2 3 4 5 6 7 8 236, 1 2

Syr Syr Syr, Z. 1—8 Syr Syr

Syr

Syr Syr Syr

Syr

-

HA lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac HA

-

41

MA

- FA

MA

FA

PD

MA MA MA

FA FA FA

PD PD PD

-

PD

PD

MA

FA FA

PD PD

PD

MA MA

FA FA

PD PD PD

MA

FA

PD

Syr, Z . l - 1 2 Syr

HA

MA

FA

PD, Z. 2 3 - 2 8 PD

Syr

HA

MA

FA

PD

Syr

HA

MA

FA

PD

PD Syr Syr

HA

MA

FA

PD

Syr Syr, Z . l - 3

HA HA

MA MA

FA FA

PD PD PD

HA, Z . l - 3

MA

FA FA

Syr

PD

42


Migne — Syr 3 4 5 Syr 6 7 Syt

8 9 10 237, 1 2 3 4 5 6 7

}

Syr

-

HA

-

MA

-

MA

HA

MA

FA

PD

: HA

: MA

; FA

! PD

FA lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac

PD

HA

HA

HA HA

MA MA

2 3

Migne — Syr 4 Syr 5 6 Syr 7 244, 1 Syr 2

HA

-

MA

HA

MA

HA HA HA

MA

HA HA

MA MA

HA

MA

3 4 5 6 Syr 7 Syr

8 9 Syr 245, 1

2 3 4 5

PD

FA FA

8

3 Syr 241, 1

PD

HA HA

9 10 240, 1

2 Syr

FA

-

FA lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac

PD

PD PD PD

i-D PD PD

PD

Überlieferungsphänomene Migne - Syr 248, 1 Syr, Ζ. 5-22 2 Syr 3 4 Syr 249, 1 2 Syr 3 Syr 4 Syr 5 6 Syr 7 Syr 252, 1 2 Syr 3 Syr 4 Syr 5 Syr, Z. 1-3 6 Syr 7 Syr 253, 1 Syr, Z. 1-19 2 256, 1 Syr, Z.l-26 2 Syr 257, 1 2 Syr 3 Syr 4 Syr 5 6 Syr 7 260, 1 2 Syr 3 Syr 4 Syr 5 Syr 261, 1 Syr, Z. 1-7 2 3 4 Syr, Ζ. 1 - 4 5 6 264, 1 Syr, Z.2-17 2 Syr 3 4 5

43

- HA

- MA

- FA

HA HA

MA MA

HA

MA

HA HA HA

MA

HA

MA

HA HA HA HA

MA MA MA MA

HA HA

MA MA

HA HA HA

MA MA MA

HA

MA

HA HA HA HA HA

MA MA MA MA

HA HA

MA MA

lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac

44


Migne -

Syr

-

HA

-

MA

6 7 265, 1 Syr

HA

lac lac

HA

lac lac lac

MA

lac

5 6

lac lac

7 8 9 10 11 12 13 14 15 268, 1 2 3

FA lac

2 3 4 Syr

-

lac lac lac lac lac lac lac lac lac

lac lac lac lac lac lac

lac lac

lac

4 Syr

lac

MA

lac

269, 1 Syr 2

lac

MA

lac

lac lac lac

MA MA

lac lac

MA

lac lac lac

3 272, 1 Syr 2 3 Syr 4

lac lac lac

273, 1 2

lac lac

3 Syr 276, 1 Syr 2 3

lac lac lac lac lac

4 Syr 277, 1 Syr, Z . 2 - 1 2 2 3

lac lac lac

lac

MA MA

MA MA

lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac

4 Syr

lac

MA

lac

5

lac

MA

lac

280, 1 Syr 2 Syr

lac

MA

lac

lac

MA

3

lac

4 Syr, Z . l - 4 7

lac

lac lac

MA

lac

45

Überlieferungsphänomene Mignc -

Syr

281, 1 2 3 Syr, Ζ. 1 - 1 0 4 Syr, Ζ. 1 — 33 284, 1 2 3 Syr, Z. 1 - 5

- HA

- MA

lac lac lac lac lac lac lac

285, 1 2 3 Syr 4

lac lac lac lac

5 6 Syr 288, 1 2

lac lac lac lac

-

FA lac lac

MA MA

FA FA

MA

FA

MA

FA

MA

FA

3

lac

4

lac

5 Syr, Z. 1 - 5 6

lac lac

MA

FA

7 Syr

lac

MA

FA

8 9

lac lac

MA

FA

MA

FA FA

10 11 12 13 Syr 289, 1 2 3 4 Syr, Z. 1 - 5 292, 1 2 Syr

lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac

3 4

lac lac

5 6 7

lac lac lac

8 Syr 9

lac lac

10 11 Syr, Z. 1 0 - 1 3 293, 1 2 Syr 3 Syr, Z. 5—20

MA

MA

FA

lac lac

MA

FA

lac

MA

FA

lac lac

46


Migne - Syr 296, 1 2 3 4 5 297, 1 2 3 4 5 6 7 301, 1 2 3 4 5 6 7 8 304, 1 2 3 4 305, 1 2 3 4 5 6 7 8 9 308, 1 2 3 4 5 6 7 8 309, 1 2 3 4

Syr Syr

Syr Syr

Syr Syr, Z. 1 - 8

Syr

Syr Syr Syr

Syr Syr

Syr

Syr Syr

Syr

Syr, Z. 1 —15

- HA lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac

- MA

- FA

MA

FA

MA

FA FA

MA MA

FA FA

MA

FA

MA MA

FA

MA

FA

MA

FA

MA

FA

MA

FA

MA

FA

MA

FA

MA MA

FA

47

Überlieferungsphänomene Migne — Syr

312,

313,

316,

317, 320,

321,

324, 325,

328, 329, 332,

333,

5 6 1 Syr, Ζ. 6 - 1 5 2 3 Syr 1 2 3 Syr 1 Syr 2 3 4 Syr 1 1 2 3 Syr 1 2 Syr 3 4 5 1 Syr 2 1 2 3 Syr 4 5 6 7 1 Syr 2 1 Syr 2 1 Syr 2 3 Syr 4 Syr, Z . l - 7 5 6 7 Syr, Z. 1 — 17 1 2

-

- MA

- FA

MA

FA FA FA

MA

FA

MA MA

FA

MA

FA

HA

MA

FA

HA

MA

FA

HA

MA

FA

HA

MA

FA

HA

MA

FA

HA

MA

FA

HA

MA

FA

HA

MA

FA

HA HA

MA MA

FA FA

HA

MA

FA

HA lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac lac HA

48


Migne — Syr

336,

337,

340,

341,

344,

345,

348,

3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 4 5

-

HA

-

MA

-

FA

Syr, Ζ. 1 - 8

HA, Z . l - 3 HA

MA MA

FA FA

Syr, Ζ. 1 - 2 8

HA

MA

FA

Syr

HA

MA

FA

Syr

HA

MA

FA

Syr, Ζ. 1 - 1 3

HA

MA

FA

Syr Syr

HA

MA

FA

Syr, Z. 1 — 9 Syr, Ζ. 1 - 2 0 Syr

HA HA HA

MA MA MA

FA FA FA

MA

FA

MA

FA

MA MA

FA FA

HA HA

MA MA

FA FA

HA HA HA HA

MA MA MA MA

FA FA FA FA

Syr, Z. 1 - 2 8

6 Syr 349, 1 2 Syr, Z. 4—7 3 4 Syr, Z. 1 - 1 6 5 Syr 352, 1 2 Syr, Z. 1 2 - 1 7 3 Syr 4

353, 1 2 Syr 3 Syr 4 Syr 5 Syr

HA HA HA

49

Übellieferungsphänomene - HA

- MA

- FA

Ζ. 2 - 8

HA HA

MA MA

FA FA

Ζ. 1 - 3 6

HA

MA

FA

Ζ. 4 - 5 Ζ. 10-18

HA HA HA, Z . l - 3

MA MA MA

FA FA

Ζ. 1 - 1 3 Ζ. 1 - 3 9

HA HA

MA MA

FA FA

Ζ. 2 - 7 Ζ. 1 - 1 2

HA HA

MA MA

FA FA

HA

MA

FA

Syr

HA

MA

FA

Syr

HA

MA

FA

Syr Syr

HA HA

MA MA

FA FA

Syr

HA

MA

Migne — Syr 356, 1 2 3 4 5 Syr 6 7 Syr, 8 Syr 357, 1 2 Syr, 3 360, 1 Syr, 2 Syr, 3 4 5 6 Syr 7 Syr, 361, 1 Syr, 2 3 Syr, 364, 1 Syr, 2 Syr 3 365, 1 2 3 4 5 Syr 6

7 8

368, 1 2 3 4 5 6 7 8 369, 1 2 3 372, 1 2

50


Migne — Syr 3 373, 1 2 3 4 376, 1 2 3 4 5

384,

385,

388,

389, 392,

393,

HA

-

MA

- FA

Syr Syr

HA HA

MA MA

FA FA

Syr

HA

MA

FA

Syr, Z. 1—5

HA HA HA

MA MA

FA FA FA

HA HA, Z. 1 2 - 1 8 HA

MA MA MA

FA FA FA

HA HA HA

MA MA MA

FA FA FA

HA HA

MA MA

FA FA

HA HA

MA MA

FA FA

HA HA

MA MA

FA FA

HA HA

MA MA

FA

HA HA

MA

FA FA

HA

MA

FA

6 Syr, Z . l - 1 2

377, 1 2 3 4 380, 1 2 3 381, 1

-

Syr Syr Syr, Z. 1 —23

Syr, Z. 1 — 15 Syr 2 Syr 3 1 2 3 Syr, Z . l - 1 0 4 Syr 5 6 Syr, Z. 1 - 8 1 Syr 2 Syr, Z. 2 - 4 3 Syr 4 Syr, Z. 1 —27 1 2 3 4 Syr, Z. 2—47 1 2 1 2 3 Syr 1 Syr, Z. 3—12 2 3 4 5 Syr

51

Überlieferungsphänomene Migne — Syr 6 7 8 9 396, 1 2 3 4 5 397, 1 2 3 4 5

-

HA

- MA

- FA

Syr, Ζ. 1 - 1 0

HA

MA

FA

Syr

HA

MA

FA

Syr, Ζ. 1 - 6

HA

MA

FA

Syr

HA

MA

FA

Syr

HA

MA

FA

Syr

HA

MA

FA

Syr

HA

MA

FA

Syr, Z. 1 - 9

HA

MA

FA

HA

MA

FA

HA HA

MA

FA FA

Syr, Ζ. 1 - 6 Syr

HA HA

MA

Syr

HA

MA

Syr, Z. 1 - 9 Syr, Ζ. 1 —25

HA HA

MA MA

FA

Syr

HA

MA

FA

6

7 8 9 10 400, 1 2 3 4 5 6 7 8 401, 1 2 3 4 5

Syr, Z . 4 - 5

Syr

6

7 404, 1 2 3 4 5 6 7 405, 1 2 3 4

FA

52


Migne - Syr 408, 1 2 3 4 409, 1 2 3 4 5 6 7 412, 1 2 3 4 413, 1 2 3 4 416, 1 2 3 4 5

- HA

- MA

- FA

Syr

HA

MA

FA

Syr Syr, Z. 1 - 7 Syr, Z. 1 - 5

HA HA HA

MA MA MA

FA FA FA

Syr, Z. 1 - 3 Syr Syr, Z. 1 - 4 Syr

HA

MA

FA

HA HA

MA MA

FA FA

Syr

HA

MA

FA

Syr, Z. 7 - 1 6 Syr

HA

MA

FA

Syr Syr MA

6

Bemerkenswert ist nun weiter, daß jede griechische Hs, die das gesamte CD bezeugt, als Einleitung zu Beginn des Corpus den Prolog überliefert. Um diesen Befund sichtbar zu machen, werden im folgenden exemplarisch die 37 ältesten Hss der Überlieferung, d. h. die Hss vom Beginn der Überlieferung im Jahre 827 bis zum 11. Jh. einschließlich, die das gesamte CD tradieren, diesbezüglich kurz charakterisiert57: Hs

Entstehungszeit

Pa

827

Fa

vor 886

Ha

9. Jh.

57

Überlieferung Gründe für das Fehlen der Überdes Prologs lieferung des Prologs (falls der ja nein Überlieferungsbefund negativ ist) χ

Eilabschrift minderer Qualität

χ

der Anfang der Hs ist mutiliert

χ

Vgl. Suchla, Die Überlieferung, passim.


Hs

Entstehungszeit

53

Überlieferung Gründe für das Fehlen der Überdes Prologs lieferung des Prologs (falls der ja nein Überlieferungsbefund negativ ist)

Ja

9./10. Jh.

χ


Ma

9./IO. Jh.

χ

Pt

9./10. Jh.

χ

Vb

9./10. Jh.

χ

Fb

10. Jh.

χ

Jb

10. Jh.

χ


Lc

972

Pb

992

χ

der Anfang der Hs ist mutiliert (auch der Beginn von CH ist in Unordnung geraten)

Pn

10. Jh.

χ

Rc

10. Jh.

χ

Vq

10. Jh.

X

die Hs ist stark zerstört, so daß von EH nur die letzten und von DN nur die ersten Kapitel überliefert sind

Vv

10. Jh.

χ

Wc

10. Jh.

χ

Le

10./11. Jh.

χ

Mb

10./ll.Jh.

χ


Vr

10./II. Jh.

χ


Aa

11. Jh.

χ

Ec

11. Jh.

χ

Fd

11. Jh.

χ

Ka

1048

χ

Mc

11. Jh.

χ

Oc

11. Jh.

χ

Pc

11. Jh.

χ


Pd

11. Jh.

χ

Po

11. Jh.

χ

χ

54


Hs

Entstehungszeit

Überlieferung Gründe für das Fehlen der Überdes Prologs lieferung des Prologs (falls der ja nein Überlieferungsbefund negativ ist)

Ra

11. Jh.

χ

Ub

11. Jh.

χ

Ue

11. Jh.

χ

Vo

11. Jh.

χ

Vs

11. Jh.

Ve

11./12. Jh.

Ve

11./12. Jh.

VI

1105

χ

Py

12. Jh.

χ

χ


χ


χ

Wir müssen aus diesem Überlieferungsbefund schließen, daß die Überlieferung des griechischen CD in der uns vorliegenden Form gleichzeitig mit der Überlieferung von Prolog und Scholien des Johannes von Scythopolis im Rahmen einer gemeinsamen in-corpore-Überlieferung eingesetzt hat. 4. Die Überlieferung von Editionsvarianten im Text des Corpus Die ältesten Hss des CD bieten von der Hand des ersten Schreibers alle Varianten, und zwar entweder als interlineare oder marginale Varianten oder als nachträgliche Durchkorrekturen. Wenn Variae Lectiones der Überlieferung von der Hand des Hauptkopisten der Hs sich nicht auf Abschreibefehler zurückführen lassen, sondern wenn sie gleichwertige sachliche oder stilistische Alternativen anbieten, dann nimmt die Forschung heute zunächst einmal ohne weiteres Autoren Varianten an58. Ohne erhaltenes Autograph ist die Annahme von Autorenvarianten allerdings nicht exakt nachweisbar59. Daß das Phänomen von Autoren Varianten indessen sicher häufiger anzutreffen ist, als man vermutet, daß man ohne Kenntnis des Autographs auf Grund des Überlieferungsbefundes aber zunächst immer Kontamination der Hss annehmen würde, zeigt 58

59

Zu Autorenvarianten vgl. Pasquali, rez. Paul Maas, sowie Pasquali, Storia, ferner Stackmann, Mittelalterliche Texte; Höver, Theologia Mystica; Höver, Zum Stand; Reinsch, Bemerkungen. Vgl. Höver, Zum Stand, S. 134. Reinsch, Bemerkungen, S. 631 formuliert treffend: „Das Fehlen von Autographa bedeutet ..., daß die letzte Stringenz des Beweises fehlt, und so ist selbstverständlich methodisch die größte Vorsicht geboten"; dort auch der Hinweis auf Pasquali, Storia, S. XXI f.


55

Höver an drei Autographen spätmittelalterlicher deutscher Übersetzungen 60 . Unter diesen ist eine anonyme Übersetzung der Hoheliedpredigten des Bernhard von Clairvaux besonders eindrucksvoll, weil von 90 autographen interlinearen Doppellesarten die Abschreiber entweder die Doppellesarten oder selektiv das obere oder untere Wort oder auch beide Lesarten nebeneinander übernommen haben 61 . Höver resümiert: „Ohne Kenntnis des Autographs würde man aufgrund dieser Überlieferung auf Kontamination innerhalb der Handschriften schließen müssen, und nur die Kenntnis der Autorvarianten läßt die Aufstellung eines Stemmas zu" 62 . Es ist daher ratsam, das Bestehen von Autorenvarianten unabhängig von der vergleichenden Analyse der Varia Lectio und unvoreingenommen immer dann anzunehmen, wenn die Schreiber der Hss echte Lesarten zusammen mit zugehörigen gleichwertigen Varianten, d. h. Doppellesarten anbieten. In der Überlieferung des griechischen CD gibt es mehrere Hss, die Doppellesarten 63 besonders deutlich bewahrt haben 64 . Daneben gibt es aber keine Hs, die nicht erkennen läßt, daß sie auf einen Variantenkodex, also auf eine Hs, die bereits Varianten enthielt, zurückgeht. Das haben schon sehr früh und überzeugend Heil und Lilla nachgewiesen: Bereits 1958 machte Heil auf das Problem der Kontamination in der Überlieferung des CD aufmerksam 65 und bemerkte, daß es Varianten und Korruptelen gebe, die älter seien als die Überlieferung 66 ; später stellte er im Rahmen seiner Vorbereitungen für die Editio Critica Maior der Texte CH und EH in unveröffentlichten Aufzeichnungen zur Überlieferung des CD 67 fest, daß die Hss Aa, Ah, Aj, Al, An, Aq, Ar, As, At, Ea, Ec, Eg, Fa, Fb, Fd, Fe, Ff, Fg, Ga, Ha, Ja, Ka, Kc, Ke, Le, Le, Me, Na, Oc, Od, Oe, Pa, Pb, Pc, Pd, Pf, Pk, PI, Pm, Pn, Po, Pq, Pr, Ps, Pt, Pu, Qa, Rb, Re, Ua, Ub, Uc, Ue, Va, Vb, Ve, Vd, Ve, Vf, Vj, VI, Vs, Vu, Vv, Wa, Wb, Wc auf Variantenvorlage zurückgehen bzw. vom Schreiber der Hs selbst durchkorrigiert sind. 1965 kam Lilla zu dem Ergebnis, daß von den zwei von ihm festgestellten HssGruppen coi und C02 sämtliche Mitglieder (!) der Familie ω ι (das sind die Hss Pc, Vm, Vr, Fc(m 2 ), Fg - Oe, Vo, Le, Fd, Fa, Fe, Ob, Pt, Od - Lc, Vq — Vv, Vb, Fd(m2), Vd, Vj) auf eine Vorlage mit marginalen Varianten zurückgehen 68 , und daß ferner die Hss Ve, Pa, Va, Ff, Pb, Rd, Fb sowie

60 61 62 63 64 65 66 67 68

Höver, Zum Stand, S. 134. Höver, ebenda. Höver, ebenda. Zum Phänomen der Doppellesarten vgl. Pasquali, rez. Paul Maas, S. 498 ff. Vgl. Suchla, Die Überlieferung, besonders die Tabellen 1 bis 4 sowie die Tafeln 1 bis 25. Heil, La Hiérarchie Céleste, S. 9, 13, 28, 42 ff. Heil, ebenda, S. 48. Patristische Kommission, Arbeitsstelle Akademie der Wissenschaften zu Göttingen. Lilla, Ricerche, S. 305: „l'esemplare da cui derivano tutti i codici della prima famiglia (coi) deve avere contenuto delle varianti marginali".

56


Vf, Fe, Vh der Familie <»2 (das sind außer den genannten die Hss Fa(m2), Vo(m2), Vu, VI, Oc, Vs, Oa, Vc, Vn, Ld, Pp, Pg) mit Familie coi kontaminiert sind69. Da nach Lilla Fa(m2) und Vo(m2) Abschriften von ebenfalls kontaminierten Vorlagen sind, bleiben bei ihm als nicht kontaminierte Hss von 43 kollationierten nur 10 (eben Vu, VI, Oc, Vs, Oa, Vc, Vn, Ld, Pp, Pg) übrig (!): Lillas Nachweise von Kontamination sind geradezu erdrückend 70 . Die Kontamination ist allerdings verzweigter, als sie Lilla beschrieben hat, denn die von Lilla als unkontaminiert bezeichneten Hss der Familie a>2 sind ebenfalls kontaminiert 71 . Angelegentlich seiner Einleitung zur Kirchengeschichte des Eusebius weist Eduard Schwartz darauf hin, daß die gemeinsamen Fehler aus interlinearen und marginalen Glossemen und Zusätzen erklärt werden müssen, „die von einem Exemplar aus sich verbreiteten" 72 . Ähnliches gilt für das griechische CD: Da seine gesamte Überlieferung von allem Anfang an echte Lesarten zusammen mit zugehörigen Varianten bezeugt, müssen diese Doppellesarten auf ein gemeinsames Exemplar zurückgehen, das zum Ausgangspunkt der Überlieferung wurde. Dieses gemeinsame Exemplar war ein Variantenkodex. Wir müssen davon ausgehen, daß sein Schreiber bewußt eine Editio Variorum geschaffen hat. Er notierte Varianten interlinear oder marginal in sein Editionsexemplar, so daß gewissermaßen ein d o p p e l t e r H y p a r c h e t y p entstanden ist. Dieser ist dem Umkreis des Johannes von Scythopolis zuzuweisen, da mit ihm die Überlieferung von dessen Prolog und Scholien zum Corpus einsetzt. Er wurde zum Publikationsexemplar, auf das das griechische CD in der uns vorliegenden Form zurückgeht. Der redaktionelle Eingriff in den Text des CD mit der Durchkorrektur von Wortbestand, Wortfolge und Wortlaut des Textes des CD im Rahmen der Herstellung der Editio Variorum stellt eine Kontamination des Textes dar, die erklärt, warum in der hsl. Überlieferung ausgesprochen wenige sinnentstellende oder sinnverändernde Varianten vorkommen. Der Hyparchetyp der griechischen Überlieferung ist demnach ein korrigiertes, normiertes und kommentiertes Exemplar mit Doppellesarten, das eine Art Edition mit Kommentar im modernen Sinne darstellt. Die Anwendung der Lachmannschen Methode ist somit schlechterdings unmöglich. Damit diese nämlich zufriedenstellende Ergebnisse bringt, muß die Überlieferung u.a. 1. „geschlossen sein, d.h. am Anfangspunkt der für uns überschaubaren Tradition muß ein einziger, fest umrissener Archetypus stehen"; 2. „ausschließlich vertikal verlaufen, jeder Abschreiber darf nur

69 70 71 72

Lilla, ebenda. Lilla, Ricerche, vor allem S. 2 9 9 - 3 0 5 . Das zeigt Suchla, Die Überlieferung, Tabellen 1 bis 4. Eusebius, S. CXLVI.


57

den Text einer einzigen Vorlage wiedergeben" 73 . Beide Bedingungen sind im Falle des griechischen CD nicht erfüllt: am Anfang seiner Überlieferung in der uns vorliegenden Form steht ein unfester Hyparchetypus mit Doppellesarten, außerdem verläuft die Überlieferung nicht ausschließlich vertikal 74 . Die Überlieferung des griechischen CD kann demnach nicht mit Hilfe eines Stammbaums erfaßt werden. K. Stackmann weist in seinem grundsätzlichen Beitrag zu Methoden der Edition altdeutscher Texte darauf hin, daß es im Fall iterierender Varianten und auch bei Präsumtivvarianten kaum möglich ist, „den usus s c r i b e n d i des Autors zu ermitteln"75. Nachdem nun Reinsch am Beispiel von autographen Autorenvarianten in byzantinischen Autorenhss sehr überzeugend gezeigt hat, daß zuweilen sogar der Autor selbst zwischen den von ihm eigenhändig notierten Varianten nicht immer eindeutige Entscheidungen trifft für das, „was er letztlich will" 76 , erscheint das Ringen um eine „objektive Entscheidung"77 im Falle gleichwertiger Doppellesarten nicht mehr sinnvoll. Die Recensio und Examinatio des griechischen CD führen uns indessen nicht nur bis zur kontaminierten Editio Variorum aus dem Umkreis des Johannes von Scythopolis, sondern darüber hinaus zur syrischen Version des Sergios. 3.2. ÜBERSETZUNGEN INS SYRISCHE

Es gibt zwei verschiedene syrische Versionen des CD78. Die ältere ist die des Sergios, Archiatros von Rish'aina. Dieser ist im Jahre 536 in Konstantinopel gestorben, seine syrische Übersetzung des CD muß demnach bereits kurze Zeit nach der Abfassung des griechischen Originals entstanden sein79. Die Übersetzung des Sergios ist uns in der Handschrift Sin Syr 52 aus dem 7./8. Jahrhundert überliefert80. Sie besitzt weder Scholien noch Kommentare, enthält aber das gesamte CD, und zwar in

73 74

75 76 77

78

79 80

Stackmann, Mittelalterliche Texte, S. 246. Zur Verbreitung von Varianten des Archetypus bemerkte schon Pasquali: Sie „haben sich aber im Mittelalter nicht nur .vertikal', sondern auch .transversal' oder ,horizontal' verbreitet, durch Kollation" (rez. Paul Maas, S. 499). Stackmann, Mittelalterliche Texte, S. 258; Sperrung im Original. Reinsch, Bemerkungen, S. 634 ff. So bemerkt Höver, Zum Stand, S. 137, zu den Methoden der altgermanistischen Textkritik beim Problem gleichwertiger Varianten, die altgermanistische Textkritik sehe „sich nicht in der Lage, eine objektive Entscheidung vorzunehmen". Zu den syrischen Versionen des CD vgl. Hornus, Le Corpus; Wießner, Zur Handschriftenüberlieferung; Strothmann, Das Sakrament. Strothmann, Das Sakrament, Teil 2, S. XII. Kamil, Catalogue, S. 153, Nr. 66.

58


der Abfolge DN (ab NA 1, 115, 12 διά τό πάντων αυτήν), CH, MTh, EH, Epp (bis Brief 6, PG 3, 1077, 4 μή άγαθήν φαινομένην). Die jüngere Version ist eine Übersetzung des Phocas Bar Sergios von Edessa. Sie wurde vor 708 angefertigt81. Ihre beiden ältesten Hss 82 sind London, British Museum 625 Add 12151 aus dem Jahr 804 und London, British Museum 626 Add 12152 aus dem Jahr 837. Beide sind mit Prologen und Scholien versehen83.

1. Die Übersetzung des Sergios (Serg) Serg weist den gleichen Textumfang wie die griechische Überlieferung auf und läßt daher weder Einschübe noch Interpolationen in der griechischen Tradition erkennen84. Ferner repräsentiert sie keine von der griechischen Tradition abweichende Sonderüberlieferung85. Ihre Textabweichungen beschränken sich auf wenige bedeutsame Singulärlesarten, wie die folgenden Beispiele zeigen86: PG 3 121,17 396,7 400,6 473,26 476,24 533,7 556,26 να ι 158,1 166,12 13 16 216,15 228,10

ένδότητος: ένότητος recte; έπιτίθησιν την χείρα αύτοϋ τη κεφαλή αύτοϋ falso; ύττερττηδήσαι recte cum Phoc; άπαραφθάρτους: άπαραγράπτους falso; άμέσως: άμέμπτως falso; Ιεραρχικής: Ιερατικής falso; τον Ιερόν χόρον recte cum Phoc; διηρημένον επί τον ίρωτα falso; ΘερμανΘέντα ή τα ψυχθέντα recte; Θερμότητος καΐ της ψυχρότητος recte; τής Ιξεως: τής δυνάμεως falso; λεγόμενα: γινόμενα falso; άμέρειαν: μετρίαν falso.

81

Strothmann, Das Sakrament, Teil 2, S. X I X f.

82

Wright, Catalogue, S. 493 ff. und 497 ff.

83

Phocas' Übersetzung wurde 766/767 von Kyriakos Bar Shamauna übernommen (vgl. Hornus, Le Corpus, S. 71 f.); daher sprechen wir von einer Phocas- und einer KyriakosRedaktion des syrischen CD.

84

Gegen Brons, Sekundäre Textpartien, S. 99 ff.; vgl. oben, Anm. 39.

85

Für zahlreiche Kollationen sowohl der Sergios- wie der Phocas-Versionen sowie freundliche Hinweise in Gesprächen und schriftlichen Antworten danken wir G . Wießner, Göttingen. Ferner sind wir E. Mühlenberg, Göttingen, zu Dank verpflichtet, der uns aus seinem Privatbesitz wertvolle Kollationen der Hs Sin Syr 52 von H. Langerbeck zur Verfügung gestellt hat.

86

Hier und im folgenden in Rückübersetzung vom Syrischen ins Griechische.


59

Ihre Varianten lassen sich keiner bestimmten Gruppe der griechischen Hss zuordnen 87 . Das belegen die folgenden Beispiele: 397,41 436,15 45 476,26 505,39 508.8 151.2 173.3 12sq 178.9 10 190,1 sq

195,7 199,5 209.4 sq 212,18 219,13 221,3

εί τις ούν falso cum Phoc et PaRc; συνθηναι falso cum Pt(corr); καί ίδοΰσα falso cum Phoc et Vv; όμοίως: έτοίμως falso cum PaRc; Ιξεις: τάξεις falso cum Pt(corr)PnFa; παλαιάς: Ιεράς falso cum Phoc et Rc; διαιρετέον falso cum Phoc et Pa(e corr)FbVeVvVbLcLeWcPg; άδρόν: άνδρεϊον falso cum Phoc et Rc(e corr)PbFbVfVeVc KaPg; "Αλλη y à p άλλο παρά φύσιν om falso cum PtWc; Ιδικήν: δίκην falso cum VvVbFa; κοινή ν om falso cum PaRc(corr)Pt(corr)Pn(corr)Fb(corr)Vv VbLc(corr); post 1 ά π ' αύτοΟ caput sextum inchoat et 1 'Αλλά — 2 ειρήσθω ante 190,3 NOv δέ coll falso cum Phoc et PaRcPt (corr)PnPbVe; τά νοητά τών Θείων: τά Θεία falso cum VcKaPg; ττεττεισμένων: πεπιστευμένων falso cum PbFbWc; καί μυελών καί κριτικόν ένθυμήσεων καί έννοιών falso cum Phoc et RcFaLc(e corr)LeWc; άραρότως ίπτεριδρϋσθαι falso cum Phoc et PbFb; συνεχομένη: συγχεομένη falso cum Phoc et PaRcPtPnPbFaLc (e corr); άτευξί? falso cum Phoc et PaPtPnPbFbVeFaLcLeWcVcKa. 2. Die Übersetzung

des Phocas

(Phoc)

Zwar unterscheidet sich Phoc übersetzungstechnisch, d. h. lexikalisch und stilistisch grundlegend von Serg, doch bietet auch sie keine von der griechischen Tradition abweichende Überlieferung. Wie Serg beschränken sich ihre Textabweichungen auf wenige Singulärlesarten, wie die folgenden Beispiele zeigen: 400,6 433,44 437,28 477,2 485,4 536,24 556,26 87

ύττερπηδήσαι recte cum Serg; PG 3 ένεργεστάτην ένέργειαν falso; τήν ... θείαν ... γνώσιν falso; έναγώς: έναργώς falso; τών αύτών τελουμένων falso; θεωρητικός μόνον ίσται τών κατ' αυτόν Ιερών μοναχικός falso; τον Ιερόν χορόν recte cum Serg;

Vgl. oben, S. 11, die Gruppen Ritters.

60 να ι 108,9 195.7 214.2


άγνωσία: γνωσία falso; τά νοητά των θείων: τά θεία νοητά falso; Ισουργεΐ: ίερουργεΐ falso.

Die folgenden Varianten 2eigen, daß auch Phoc wie Serg keiner bestimmten Hss-Gruppe der griechischen Tradition zugewiesen werden kann: PG 3 372,16 373,17 376.3 396,47 48 397,41 400,20 404,24 432.4 436,6 45 440,41 473.19 476,23 481.4 481,30 36 484,40 500,33 508.8 52 536.1 sqq 557.20 33 ΝΑΙ 129,16 138.5 151.2 173.3 184,13 sq 190,1 sq

209.4 sq

τών άνατεινομένων falso cum FaLc; ένοειδεϊς: θεοειδεΐς falso cum PbVv; όπτάσης ... Ιεραρχίας falso cum PnFbVv; τών τελουμένων falso cum PaRc; άπάγουσιν falso cum Pa; εί τις ούν falso cum Serg et PaRc; άνιέρως falso cum PaRc; καί άναδΰσεσι om falso cum Pa Ve; ψυχικάς: φυσικάς falso cum PtPbFbVvVcKa; Upoö om falso cum Pb; καί Ιδοϋσα falso cum Serg et Vv; ταΐς οίκείαις φοττάϊς καί θελκτικαΐς άπάταις falso cum PaRc; θείων: όσίων falso cum PaRcFbVcKa; νοητού φωτός: νοητοΰ falso cum PaFbVvLcVcKa; πολυτρόπου falso cum Pb (corr); άεικίνητον: άκίνητον falso cum PaRcFbFa (corr); Ιχοντες falso cum PaRc; θεουργία: θεωρία falso cum PaRcPbFb; ύπερβεβηκυιών falso cum PaRcPt(corr)PnFa; παλαιάς: ίερδς falso cum Serg et Rc; τών θείων εΐκόνων falso cum PaRcPt(corr)PnFbVvFdLc (e corr); Ιχουσαν - πλησιάζουσαν falso cum omnes codd; δικαιώματα falso cum Pa; μετασχοΰσι falso cum Pt(corr)FaVc (corr); εύχάρακτα: άχάρακτα falso cum PaRcPtPnPbFbVfVeVvVb LcWcKaPg; τότε μάλλον falso cum PbFb; διαιρετέον falso cum Serg et Pa(e corr)FbVeVvVbLcLeWcPg; άδρόν: άνδρεΐον falso cum Serg et Rc(e corr)PbFbVfVeVc KaPg; μεν ούσας: μενούσας falso cum PaRcPtPnFbVfVvVbWcPg; post 1 ónr' αύτου caput sextum inchoat et 1 'Αλλά — 2 εΙρήσθω ante 190,3 Νυν δέ coll falso cum Serg et PaRcPt (corr)PnPbVe; καί μυελών καί κριτικόν ένθυμήσεων καί έννοιών falso cum Serg et RcFaLc(e corr)LeWc;


212,18 217,4 219,13 221,3 228,10 230,10

61

άραρότως ϋπεριδρΰσθαι falso cum Serg et PbFb; 'Αμήν om falso cum PaRcVvVb; συνεχόμενη: συγχεομένη falso cum Serg et PaRcPtPnPbFaLc (e corr); άτευξίςι falso cum Serg et PaPtPnPbFbVeFaLcLeWcVcKa; άμέρειαν: άμετρίαν falso cum Vb; ούτε μήν αυτών των θεολόγων om falso cum Vb.

3. Das Alter der in der Edit io Variorum bezeugten gleichwertigen Varianten

Sergios ist im Jahr 536 gestorben 88 . Seine Übersetzung steht demnach der Entstehungszeit des CD ungewöhnlich nahe. Denn als Terminus post quem der Entstehungszeit gelten gemeinsam die drei Daten 476 (Einführung des Credo-Gesangs in die Meß-Liturgie durch Petrus Fullo), 482 (Erlaß des Henotikon unter Kaiser Zenon) und 485 (Tod des Proklos); als Terminus ante quem gilt die Zeit zwischen 518 und 528, das ist die Entstehungszeit des 3. Briefes an einen Abt Johannes, von Adversus Apologiam Juliani und von Contra Additiones des Severos von Antiochien, der in diesen Werken das erste Mal die Schriften des CD erwähnt und zitiert89. Die Editio Variorum wurde offenbar zwischen 536 und 543/ 553 angefertigt 90 . Sie enthält nicht nur Prolog und Scholien des Johannes von Scythopolis zum CD, sondern fallt auch zeitlich mit ihrer Abfassung zusammen91. Serg führt uns demnach über die Editio Variorum hinaus näher an das griechische Original heran. Somit kann Serg also auch Auskunft über das Alter der in der Editio Variorum bezeugten gleichwertigen Varianten geben. Dies gilt indessen lediglich bei Sinn-Varianten, nicht bei Synonymen oder syntaktischen Varianten wie 129,14 174,18 176,2 sq 178,11 195,18 210,13 215,14

ή δέ / άλλ' ή; ή / καθό; ποτέ μεν / τοτέ μεν sowie ποτέ δέ / τοτέ δέ; είκαΐον / μάταιον; ή / καθ' όσον; σχημάτων / μορφών; πολιός / παλαιός.

Da sich in Serg ebenfalls Varianten nachweisen lassen92, kann letztlich nicht geklärt werden, ob die Editionsvarianten zugleich auch Entstehungs88 89 90 91 92

Sherwood, Sergius, S. 174. Roques, Denys, Sp. 246 ff. Vgl. Suchla, Eine Redaktion, S. 189. Siehe Suchla, Die sogenannten Maximus-Scholien, S. 42. Suchla, Eine Redaktion, S. 188 und ebenda, Anm. 55 f., ferner unten, 4.1. Zu den folgenden Doppellesarten vgl. unten, die Textausgaben, sowie unten, 4.1. f.

62


Varianten darstellen. Wir haben dennoch im Falle der Editionsvarianten die durch Serg als alt bezeugten Lesarten in den Text aufgenommen, die durch Serg nicht bezeugten, die jedoch nicht weniger alt sein können, in den Apparatus criticus verwiesen. Serg sind wir lediglich nicht gefolgt in: PG3 124,5 137,30 181,37 200,22 340,27 505,24 να ι 146,15

ά ν α γ ω γ ο ϋ Serg; mos Serg; ΊησοΟ Serg; επουρανίων Serg; μυοΟντος Serg; ίερουργήσει Serg; ευρείας Serg.

Der mit Scholien ausgestatteten Übersetzung des Phocas gehen drei Prologe voraus: Prolog des Phocas93, Prolog des Johannes von Scythopolis, Prolog des Georgios von Konstantinopel94. In seinem Prolog erklärt Phocas, daß er einen griechischen Text des CD erhalten habe, der mit Scholien des Johannes Scholasticus von Scythopolis versehen sei95. Phocas, dessen Lebenszeit und somit Übersetzungstätigkeit in das erste Drittel des 8. Jahrhunderts fallt96, gibt uns damit erstmalig den Hinweis sowohl auf das Vorhandensein griechischer Scholien zum CD als auch auf ihren Verfasser, nämlich den Johannes Scholasticus von Scythopolis, rund 200 Jahre nach dem Entstehen des griechischen CD und nach dem Wirken des Johannes von Scythopolis. Phocas macht allerdings keine Angabe über das Alter oder die Anzahl seiner griechischen Vorlage(n). Dennoch ist seiner Aussage eindeutig zu entnehmen, daß seine Übersetzung bei Kenntnisnahme der vorausgehenden syrischen Übersetzung des Sergios auf eine (oder mehrere) Vorlage(n) der griechischen Editio Variorum (mitsamt Prolog und Scholien des Johannes von Scythopolis) zurückgeht. Dementsprechend läßt sich auch eine Textstelle nachweisen, an der Lectio und Variante nebeneinander in den Text geraten sind: να ι 138,5

καΐ τότε μάλλον.

Phoc entscheidet sich in Abweichung von Serg für folgende Editionsvarianten:

91

94 95

96

Wießner, Zur Handschriftenüberlieferung, S. 198, Anm. 12, gibt den entscheidenden Text der Einleitung des Phocas zu seiner Übersetzung nach der Hs London, British Museum 625 Add. 12151, foil. l v , Ζ. 24, bis 2V, Z. 28, diplomatisch wieder. Hornus, Le Corpus, S. 70. Hornus, Le Corpus, S. 71 und ebenda, Anm. 7, nach der Hs London, British Museum 625 Add. 12151, foli. l v bis T . Wießner, Zur Handschriftenüberlieferung, S. 199, Anm. 14; Sherwood, Sergius, S. 117, datiert die Übersetzungstätigkeit des Phocas in die erste Hälfte des 8. Jh.s.

< _C J: »

o

I v£>

dò

O^

Ö

64


pò 3 373,17 να ι 109,11 111,4 136,10 146,15

θεοειδεΐξ Phoc; άοριστία Phoc; τάξεων Phoc; ούδε τό εν εχει Phoc; ευρείας, Phoc falso cum Serg, halten wir für eine Verlesung aus εϋροίας. 3.3. ÜBERLIEFERUNGSVERLAUF

Den Überlieferungsverlauf zeigt die Abbildung 97 auf S. 63. Der Hyparchetypus Serg und der Hyparchetypus Graecus stellen gemeinsam den Text des Archetypus sicher. Bei der Constitutio Textus wurde daher an den korrupt erscheinenden Stellen dem Hyparchetypus Serg gegen die gesamte griechische Tradition gefolgt. Vgl.: PG 3 121,17 400,6 να ι 166,12 13

97

Ινότητος recte; ύπερπηδήσαι recte cum Phoc; ΘερμανΘέντα ή τά ψυχθέντα recte; θερμότητος καί της ψυχρότητος recte.

Das Schaubild erfaßt neben Serg und Phoc die oben, 1.2., sowie unten, 4.3., aufgeführten Gruppen Ritters.

4. VARIANTENCHARAKTERISTIKA 4.1. QUALITÄT DES ARCHETYPS

Serg zeigt, daß auch der Archetyp Varianten aufweist. Das belegen Stellen wie (PG 3): άποφατικαΐς / άνομοίοις Hyp Graec: άπεοικόσι τε και παν140.41 τελώς άνομοίοις Serg; 240,4 άφφεπώς / άρρενωπώς Hyp Graec: ά£ιβεπώς καΐ άρρενωπώς Serg. Dennoch läßt sich nicht klären, ob die Editionsvarianten zugleich Varianten des Archetyps und möglicherweise auch Entstehungsvarianten darstellen. Der Archetyp weist einige wenige Verderbnisse auf; in DN (NA 1): 221,3

άταξίφ Suchla: άτευξίςι Arch (Serg cum Hyp Graec) falso;

in CH (PG 140,44 205,16 261,39

3): τά λοιπά Langerbeck: τ α Arch (Serg cum Hyp Graec) falso; τ ω Heil: τό Arch (Serg cum Hyp Graec) falso; του όντως όντος θεοΰ Heil: τοΰ όντως ΘεοΟ Arch (Serg cum Hyp Graec) falso; 293,7 sq άτοπον Heil: τό άτοπον Arch (Serg cum Hyp Graec) falso; 329,35 εΙκόνας Heil: είκοσι Arch (Serg cum Hyp Graec) falso; in EH (PG 3): 373,13 άναγόμεθα Heil: άναγόμεθα θεόν τε καΐ θείαν άρετήν Arch (Serg cum Hyp Graec) falso; 392,27 ούδε κίνησιν Heil: οΰδέ κίνησιν, άλλ' ουδέ ύπαρξιν Arch (Serg cum Hyp Graec) falso; 396.42 βαπτίζει Heil: ό Ιεράρχης βαπτίζει Arch (Serg cum Hyp Graec) falso; 536,1 εχουσιν Heil: εχουσαν Arch (Serg cum Hyp Graec) falso; πλησιάζουσιν Heil: πλησιάζουσαν Arch (Serg cum Hyp 2 Graec) falso. 4.2. QUALITÄT DES DOPPELTEN HYPARCHETYPS

Die Corruptelen des doppelten Hyparchetyps sind bereits zahlreicher als die des Archetyps. Zu den genannten des Archetyps kommen hinzu

66


in DN (NA 1): 166,12 13

θερμανθέντα ή τά ψυχθέντα Serg recte: θερμανθέντα Hyp Graec falso; θερμότητος καί της ψυχρότητος Serg recte: θερμότητος Hyp Graec falso;

in CH (PG 3): 121,17 328,27

ένότητος Serg recte: ένδότητος Hyp Graec falso; περιτεθηναι Serg recte: περιτιθέναι Hyp Graec falso;

in EH (PG 3): 400,6

υπερπηδήσαι Serg recte: υπερπηδήσει vel Οπερπηδήση Hyp Graec falso.

Hyp Graec ist ein durchkorrigiertes, normiertes und kommentiertes Exemplar 98 mit den folgenden interlinearen und (oder) marginalen Doppellesarten" in DN (NA 1): 109,11 110,1 111,4 113,10 114,5 121,8 123,6 125,5 126,6 7 127,6 129,4 6 14 130,3 9 10 131,4 132,5 98

άπειρία / άοριστία; άποφαίνοιτο / άποφήσοιτο; ουσιών / τάξεων; έγεγόνει / έληλύθει; ύπερφυή / ύπερούσιον; θεοφανεΐς / θεοειδείξ; ζωαρχίαν / θεαρχικήν ζωήν; άκλινώς / άκριβώξ; σαφώς / σοφώς; καλοΟσι / λέγουσι; άκριβή / άκραιφνή; θεότητι / άγαθότητι; ση μείον / κέντρον; ή δε / άλλ' ή; άμεθέκτου / άτυπώτου; άγαθοπρεπή / άγαθοειδή; όμοβουλίαν / βούλησιν; ένωβέντες / έπιβαλόντες; δύναμις / πρόοδος;

Vgl. dazu Suchla, Eine Redaktion, S. 184ff., vor allem die Tabellen 1 - 4 . " Zu ihrer Anordnung im Text des CD vgl. ebenda, Tafeln 1—25; zu ihrer Überlieferung siehe die kritischen Apparate der nachfolgenden Editiones Criticae.

Variantencharakteristika

67

136.10 138.5 5 142.1 146.15 150.4 151.3 158.16 169.16 174,18 176.2 sq 178.11 187,7 190.6 195,18 209,1 4 210,13 212.13 215.14 224,13

ούτε ένός μετέχει / ουδέ τό εν εχει; άνάγεσθαι / προσάγεσθαι; μάλλον / τότε; και / άλλ'; εύροίας / ούσίας; περιέχουσα / διαβαίνουσα; όντων / νοητών; κοινωνικήν / κοινήν; θειότατον / κυριώτατον; ή / καθό; ττοτέ / τοτέ; είκαΐον / μάταιον; ύμνοΰσι / νοοΰσι; άεικινησίας / άειζωΐας; ή/καθ'όσον; αίτιον / στοιχειωτικόν; σώματος / -πνεύματος; σχημάτων / μορφών; άμιμήτου μίμησιν / άμεβέκτου μέθεξιν; πολιός / παλαιός; τό κΰρος / τ ω κύρω;

230.15

τάς αύτάς μεθόδους / τούς αύτούς λόγους;

in CH (PG 124.5 137,30 140,41 141,20 144.11 145,9 25 168,5 181.12 37 200,22 205,38 209.17 18 212,37 237,32 240.4 257,25 260,4

3): άναλόγου / άναγωγοΰ; ποσώς / πως; άποφατικαΐς / άνομοίοις; κάλλεσιν / μορφαΐς; άφανή / άπλανή; θείων / ίερών; Ιερών / νοερών; μετάδοσιν / διάδοσιν; 'Ιησού / Χριστού; utoú / 'Ιησού; ΰπερουρανίων / έπουρανίων; άμιγώς / άκριβώς; άγαμαι / θαυμάζω; ύπερουρανίων / έπουρανίων; ύπερουρανίων / ούρανίων; θεοειδείας / άγαθοειδείας; άρρεπώς / άρρενωπώς; άγιωτάταις / ΐερωτάταις; άγγελοι παρά τούς προτέρους / έκφαντορικοί τών προτέρων;

68 304,24 305.1 17 336,33 340.3 27


Ιεράν / υοεράν; ιερός / νοερός; διαύγειας / άγυότητος; τυπωτικών / τυπικών; άειδιυήτω / άεικινήτω; φωταγωγούντος / μυοΰντος;

in EH (PG 3): 373,17 376,46 377.8 400,22 401.4 424,32 425,13 27 428,32 429,12 16 433.2 436,37 473.19 477,6 481.21 484,28 501,4 505.24 46 533.9 561.25 564.20 565.22

ένοειδείς / θεοειδεΐς; παρέδοσαν / εδοσαν; τελειουμένουξ / τελουμενους; Ιεραρχικώς / Ιεροπρεπώς; μετέχειν / μετασχεΐν; θεαρχικών / ιεραρχικών; πάσι / τοις άλλοις; ψαλμικήν / ψαλμωδικήν; νοητών / όντων; ιεραρχικής / θεαρχικής; Ιεραρχίας / θεαρχίας; προαγωγήν / διαγωγήν; όμολογίαν / ύμνολογίαν; Θείων / όσίων; μάλλον / μάλιστα; άνάγεται / άγεται; ΐερωτάτην / Θειοτάτην; όσιωτάτας / θειοτάτας; ενεργήσει / ίερουργήσει; όσίων / θείων; όσίων / θείων; όσίοις / θείοις; όσίοις / άγίοις; όσίας / θείας;

in MTh (PG 3): 1000,11 21 1025,20 1033,15

αίτίαν / ούσίαν; ούτω γουν / ούτως ούν; περικεκαλυμμένην / κεκαλυμμένην; μετωνυμίαι / θεωνυμίαι;

in den Ερρ (PG 3): 1069,4 12 15

ύπεράρχιος / ίεράρχιος; έκφανές / έμφανές; άνθρωπικώς / άνθρωπίνως;


1072,27 1073,5 1085,27 1088,13 37 1092.39 1093,36 1096,7 1097,20 1105.40 1108,29 1117,24

69

άνθρώπεια / άνθρώπινα; ύπερέχουσαν / ΰπερουσίαν; άγαθοειδείς / άγαθούς; αίρει / φέρει; θεός / λόγος; άπονέμεσθαι / άφορίζεσθαι; οΤδ' όπως / οίδα πώς; φέρειν / παροράν; άλήθειαν / άληθη; θεότητος / όσιότητος; γράμμασι / πράγμασι; άγιότητι / άγαθότητι.

4.3. QUALITÄT DER VARIANTENTRÄGER U N D DAS VERHÄLTNIS DER ZEUGEN Z U E I N A N D E R

Die 4.5. gebotene Gesamtkollation ausgewählter Passagen (PG 3,684,20-41 ~ NA 1,142,9-143,8; PG 3,1072,3-29; 1073,3-1076,6) berücksichtigt nur die Lesart vor jeglicher Korrektur und läßt gerade deshalb ganz klar erkennen, daß die Überlieferung variantenarm und ausnahmslos kontaminiert ist. Die Qualität der Variantenträger läßt sich daher nicht beschreiben. Zur Verdeutlichung dieses Überlieferungsphänomens seien im folgenden die dort figurierenden Varianten mit den sie bezeugenden Hss aufgeführt: 684,20 20 20 20 20 21 21 22 22 23 23 23 23 24 24 sq 25 25 26

δέ: δ' AoFePkPsWeRgVfVzUb coll άττελειττόμεθα post 21 άνδρών Ad άττελειττόμεθα AtAdZdLbPm τών: ων Ma θείων: om Qa άλήθειαν coll post 21 επιστήμης Pj πάντως: πάντων Zc πάντα Wa τούτο: τοΟτο το AdPm εληλύθαμεν: έληλύθειμεν PmVv εις: ώς Ah μηδόλως: μηδέ όλως LeJbWcFd ή λέγειν om Zg φιλοσοφίας: φιλοφίας As είλήφαμεν: εϊληφεν ZdLb της ενδεχομένης: τούς έναρχομένους PfPa των: ών Pg γνώσεως: γνώσεων TaFgXdZgMcOcPfPgPyVfZjVuPa coll έφέσεις post 27 νοών ZfPl


27 27 27 28 29 29 29 29 30 30 30 30 31 31 31 32 32 33 33 33 34 34 35 35 35 36 37 37 37 37 37 38 38 38 38 39 39 39 39 40 40 40 40 41

νοών: νοερών Wd της: καί της Mb καίτοι Pt έγχωρούσης: έκχωρούσης Pm θείων: om Ja ή: om Oc ή διάταξις Pa ύπέρ: ώς ϋιτέρ Zj ύπερ ύττέρ Rd άττοφάσκουσσ: άποφάσκουσα μή Le ώς prim: ώσπερ Ja om FeRg irrrèp: π α ρ Le ώς alt: om PfPlJa Ανέφικτα: άνέκφοιτα Ta άνέκφικτα Fb άνέφεκτα Zg δέ: δ' AcAoFePkPrPsWeRgVfVzUb ήμΐν δσα EcFgQaMbOdOcObPnPtZlRa έφίεται: έφεΐται XdZgPlPyVeZj μανθάνειν: μανθάνει Ph έτέροις: έτέρως Ja καί: om Pq ήμεϊς: ή μας Na ημείς καί Vf πειθόμεναι Ma έφικτήν: έφεκτήν MbPt μή: om VfPa άττοκάμνοντες AhAjPfPoVbZkVvRcPa άποκαμόντε Vf άττοδειλιάσαντες: έπιδειλιάσαντες Qa μή: om PoZk ήμών: ήμΐν AlFe καταλιττεΐν: κατά καταλιπεΐν Vu où: om Αο καρτεροϋντες: καρτεροΟντας Fg καρτερούν Vf έπί usque ad 39 τολμώντες: om Ja συγγράφειν: γράφειν Lb έαυτούς καθήκαμεν: om Fg μεν: μίν Pj coll οϋδέν post 38 είσηγεΐσθαι PhWd είσηγεΐσθαι: ήγεΤσθαι Zc είσηγήσασθαι LeJbWbFd τολμώντες: τολμολμώντες Vz λεπτοτέραις: λεπτομερώς AtAdEaZdLbPmVbVvWa δέ: τε AqEcQaOdPbPnPtZlRaRd εκαστον: έκάστω TaXdZg έξετάσεσι: έξαιτάσαις Pf έξετάσιν Rg τά: om Pm τώ: τών MaPcPhPnPrZjWcWa όντως: όντων Zj έκφαίνοντες: έμφαίνοντες XdZgPyVf

Varían tencharakteristíka 1072,3 3 4 4 4 4 4 5 6 6 6 7 8 8 8 8 sq 8 sq 9 10 10 10 10 10 11

11 11 12 12 12 12 13 13 13 13 13 14 14 14 14 15

71

φής: Ιφης ZjAh εφη RaRcEcQa έστιν: om PgPpZj άνθρώποις: άνθρωπος RcUa om Uc ουσιωδώς: om Ae συντεταγμένος: συντεταγμένοις Ma yàp: om Ao ώς: om PnPtRaUdHbQa ώς: όλως Ja αύτό: αύτό τό PkUd άληθώς: om Ha coll άληθώς post 6 ών Oc oûSè: ούτε OdPbPjPnPtRfZjRaRdAqAhTaEcQa ού ZfPlPuPw οΰδέ: ουτε XdZgOdPbPjPnPtPyRfZjRaRdAqAhTaEc ουτ' Qa ύπερούσιος: ύπερούσιον Vf ή: om VeRcEc ή καΐ Vf ουδέ usque ad 9 μόνον: om NaPeReRhVoUcZc άνθρωπος alt usque ad 9 άλλ': om RfZj άλλ': άλλ' ώς Ja άλλά PdPmVbVdAtAlAdZd ΰπέρ άνθρώιτους: om Ze άνθρώπους prim: om Vu και: om ZjPa και κατά άνθρώπους: om Zd κατά: κατ' LdZeZfZhOaOfPePkPlPqPrPuPvPwReVcVlZkVv RcGaArAsAlZcAaAbAe της: om Wd της των LcLeLbXdZgMaNcNaOdOcPbPcPd PjPnPtPwJaJbRfRhVoZjVrRaRdUaUcUeWbWcGaAqAhAj HaQa ó: om OaPbGa ύιτερούσιος: όττερούσιος Vb om Pb δέ: δ' PsWeRgVzAoFe ούδέν: ούδέ Ze ΰττεριτλήρης: άεί ϋττερπλήρης ZfPlPw ύττερττλήρους Fe ό ύττεριτλήρης ΑΙ ό: om KaWdArAjZc άεί coll ante 12 ό Ja τη: της Vj ταύτης: ταύτη LbPfVbVdVjVvWaAtZdHa περιουσίςι: ττεριουσΐ«? άγαθότητι άς LcOdPn ΰπερουσίςτ Pj καΐ: om VaVv άληθώς: άληθείας άληθώς LbVbVdVjWaAtEaZd coll ΙλΘών ante άληθώς PgPp ύιτέρ: ό ύττερ RhFb καΐ: om LbPmVbVdWaAtAdZd άνθρώπου: τού άνθρώττου Oc


27 28 28 28 29

δηλοΤ: δηλοϊ άεί Qa ύπερφυώς: ΰπερφωώς Pq ύπερφυ Rh κύουσα: κύουσα και ε!ς ούσίαν άληθώς Pw κυήσασα Vd άστατον: om NcWb ύστατον Pw άστατον καί Ua coll ante 16 ύδωρ Oc βάρος άνέχον Vu άνέχον: άνεχόμενον Pj εχον Wb ύπερφυεϊ: ύπερφηεϊ PI ύπερφυώς Ze προς τό: om Ja άδιάχυτον: άδιάλυτον Pa συνιστάμενον: Ιστάμενον Oe πάμπολλα: παν άλλα Pf όντα: όλα Re om XdZgTa επί: υπέρ LbPmVbVdVjWaAtEaZd τη φιλανθρωπία: της φιλανθρωπίας LbPmVdVjWaAtEaZd τοΟ: om Vm ύπεροχικής: ύπεροχικώς LbPmVbVdVjVuUbWa άττοφάσεως: άγαθότητος We άναβάσεως Me έμφάσεως ZhOf συνελόντες: συνελόντας Aj ούδέ: καί ουδέ Pf ούδ' VmQa άλλ': άλλά OdZlEcQa ώς alt: om Of Θεός LcOdPnPtRfZjRaEcQa άνθρώπων alt: om JaAqAd άληθώς: άλληθώς Pj γεγονώς: γε γεγονώς Pm το: om Re Καί usque ad 27 δράσας: om NcWb coll δράσας ante 26 τά Ja ου: ούτε LcNaOdPbPnPtJaRfRhZjRaRcRdPaAqEcFb ούτ' Qa τά: om OdRhRaRcRdAqEcQa άνθρώπεια: άνθρώπινα LcLbZeNcOcPcPePjPmPoPrVbVdVj VmVoZkVrVvRcUaUcUeWbWaPaLaAtAhAjAlAdEaZd κατά: κατ' Ah άλλ': άλλα VsFeFg τήν: om Of θεανδρικήν: θεαρχικήν Zd πεπολιτευμένος: πολιτευσάμενος VjZk

,3 3 4 4 4 4

ό: om Zg coll κατοικεϊν post 4 θεός AtAdEaZdLbPmVbVdVjVvWa ό θεός: om RfZj coll λέγεται ante 4 ό La γε όντι: δέ ότι Fg διά τήν: δι' αυτήν Oe

15 16 16 16 17 17 18 18 18 18 19 19 21 21 21 22 22 23 23 24 24 24 25 26 26 26 27 27 27 27


5 5 5 6 6 6 6 7 7 7 8 8 8 9 9 9 9 10 10 10 10 10 10 10 sq 11 11 12 12

12 12 13 13 13 13 13 15 15 15 15 15

73

ύπερέχουσαν: Οπερουσίαν EcHbQaOdObPnRfZjZlRa φανότητα: φανότητι Ja τω: om Re δι': δια GaGbAjVo διά τήν Pr ϋπερβολήν: ύπερβολήν καΐ Wd ύπερουσίου: της ύπερουσίου Pr φωτοχυσίας: φωτοβλυσίας Pa πας: om AtEaZdLbPmVbVdVjVvWa θεόν: θεός Pq om Ue γνώναι: γνώνει Xa μή όραν: ύπεροράν Gb μηδέ: μή We άληθώς: om Gb έν τω: om QaPtRa όρασιν: δρασιν άληθώς Gb καί γνώσιν: om Gb γιγνόμενος: γινωσκόμενος Ne αύτό: om RfZj γιγνώσκων: γινώσκω Ad μετά: μή τα Lb πάντα: ταΰτα HbQa εστί: εστη Zd τα αίσθητά: αισθητά Ff τα νοητά καί αισθητά Aq τά νοητά: νοητά AhAbTaEcHbQaLdXdZgNcOdObPbPjPn PoPtPy ReRfZj ZkZlRaRdWb έρών: έρώ Pc We έρών ότι Gb όρών Al σου: om AhAaQaPtRa έξ: ά π GaGbArAsAhAlAaAbAcAeAoEcFeHbQaLdXdZf McOd Oe Zh ObOaOfPe PfPg Pk PI Pn Pp Pq Pr Ps Pt Pu Pv Py We Rg Re RfVc Ve VfVh VI Vm Vz Ζ j Zk ZI Vr Vu Ra Ka Ub Ud Ue Wd La OTT' Zc έμοΟ: έμοϋ καί TaFbJaRhVa έκραταιώθη: έκραταιώθην Pg μή: om Zg πρός: ττρό HbOb παρ' Pu δύνωμαι: δύναμε Ja "Ωσπερ usque ad 14 αύτόν: om Ja καί: om NcWb ύπέρ usque ad 15 καί alt: om Xd όντα: όντων Aj om Pp καί γνώσιν: om PoZkPa καί alt: om Ae άνεξιχνιάστους: άνεξιχνιάστης Of

74


1076,1 1 2 2 4 4 4 4 4 4 4 5 5 6

είναι: αυτού είναι OdPn άνεξαρεύνατα Aq άνεξεραύνητα AhEcLcPnVrPa αύτού: om Re άνεκδιηγήτους: άνεγδιηγήτους Ec άνεκδιηδήτους Fg ante ώς add ώς εύρηκώς τον ύττέρ π ά ν τ α νουν Py ώς εύρηκώς τον ύττέρ ττάντα: om Ga εύρηκώς: είρηκώς Vf τόν: αύτόν Zk καί: om Aj τούτο: τούτον FfXdPpPvPy τού Me ττάντα alt: ττάντα νούν Re ύττέρ: ύττέρ π α σ α ν Ld Ιγνωκώς: άγνωκώς Fe ών: om We

Maas definiert in der Textkritik Kontamination folgendermaßen: „Wenn ζ. B. von drei Zeugen ß y K manchmal ßy gegen K, manchmal K ß gegen y, manchmal K y gegen β einen Fehler gemeinsam haben, so sind ß, y und Κ untereinander kontaminiert" 100 . Daß im Fall der Überlieferung des CD Kontamination tatsächlich vorliegt, sei im folgenden an den oben aufgelisteten 196 Belegstellen nachgewiesen 101 : 1. Bindefehler: 684,22 τούτο: τούτο τό Trennfehler: Ad coll 684,20 άττελειττόμεθα post 21 άνδρών Pm 684,27 έγχωρούσης: έκχωρούσης 40 τά: om

Vgl. dagegen Bindefehler: 684,22 έληλύθαμεν: έληλύβειμεν Trennfehler: Pm wie oben Vv 684,35 άττοκάμνοντες 1072,13 ταύτης: ταύτη

100 101

Maas, Textkritik, S. 8. Man vergleiche dazu unten, 4.5. Gesamtkollation ausgewählter Passagen, ferner beachte man die Tabellen 1, 2, 3 und 4 in Suchla, Eine Redaktion.

75

Varían tencharaktenstika

Dagegen siehe wiederum Bindefehler: 1072,13 καί: om Trennfehler: Vv wie oben Va 1073,12 έμοΰ: έμοϋ καί

Bindefehler: 684,24 είλήφαμεν: είληφεν Trennfehler: Lb 684,37 συγγράφειν: γράφειν 1072,11 της: της των 22 ίπτεροχικής: ύττεροχικώς Zd 1072,9 άλλ': άλλά 10 καί κατά άνθρωπους: om 28 θεανδρικήν: θεαρχικήν

Vgl. dagegen Lb 1072,22 ύττεροχικώς cum aliis praeter Zd Zd 1072,9 άλλά cum aliis praeter Lb

Bindefehler: 684,24 sq της ένδεχομένης:

TOUS

έναρχομένους

Trennfehler: Pf 684,30 ώς alt: om 40 έξετάσεσι: έξαιτάσαις 1072,19 πάμπολλα: τταν άλλα 23 ουδέ: καί ούδέ Pa 684,29 ή διάταξις 34 μή: om 1072,18 άδιάχυτρν: άδιάλυτον 1073,6 φωτοχυσίας: φωτοβλυσίας

76


Vgl. dagegen Bindefehler: 684,34 μή: om Trennfehler: Pa wie oben Vf 684,33 ήμείς: ήμείς και 37 καρτερούντες: καρτερούν 1072,8 ή: ή καΐ 8 ΰττερούσιος: ύττερούσιον Dagegen siehe wiederum Bindefehler: 1072,10 και: om Trennfehler: Pa wie oben Zj 684,29 ΰττέρ: ώς Cnrrèp 40 όντως: όντων Und dagegen schließlich Bindefehler: 1072.3 φής: εφης Trennfehler: Zj wie oben Ah 684,23 ets: ώς 35 οατοκαμνόντες 1072,27 κατ' 1073,12 σου: om Bindefehler: 1072,8 άνθρωπος alt usque ad 9 άλλ': om 1073.4 ό θεός: om 10 αΰτό: om Trennfehler: Zj wie oben Rf nicht vorhanden Bindefehler: 684,26 εφέσεις coll post 27 νοών

PI

Trennfehler: PI 684,30 ώς alt: om 31 έφίεται: Ιφεΐται 1072,18 ύπερφυεΐ: ύιτερφηεΤ Zf nicht vorhanden

Variantenchafakteristika

77

Vgl. dagegen PI 684,30 ώς alt: om cum aliis praeter Zf 31 έφίεται: έφεϊται cum aliis praeter Zf Bindefehler: 684,30 cbç prim: om Trennfehler: Rg 684,40 έξετάσεσι: έξετάσιν Fe 684,36 ήμών: ήμΤν 1072,12 υπερπλήρης: υπερπλήρους 1076,5 έγνωκώς: άγνωκώς Vgl. dagegen Bindefehler: 684,36 ήμών: ήμΐν Trennfehler: Fe wie oben Al 1072,12 υπερπλήρης: ό υπερπλήρης 1073,11 έρών: όρων

6. Bindefehler: 684,34 έφικτήν: έφεκτήν 27 της: καίτοι Pt και της Mb Trennfehler: Mb wie Bindefehler 684,27 Pt 684,39 δέ: τε 1072,4 ώς: om 24 ώς alt: θεός 1073,9 έν τ φ : om 12 σου: om 7. Bindefehler: 684,35 μή: om

Zk

Trennfehler: Zk 1072,10 κατά: κατ' 29 πεπολιτευμένος: πολιτευσάμευος 1073,12 έξ: ά π ' 1076,4 τόν: αύτόν Po nicht vorhanden

78


Vgl. dagegen Bindefehler: 1072,29 πεπολιτευμένος: πολιτευσάμενος Trennfehler: Zk wie oben Vj 1072,13 τη: της 13 ταύτης: ταύτη 14 άληθώς: άληθείας άληθώς 21 έπΐ: ύπέρ 21 τ ή φιλανθρωπίςτ: της φιλανθρωπίας 22 ύπεροχικής: ύπεροχικώς 8. Bindefehler: 684,38 ούδέν coll post 38 είσηγεΐσθαι

Wd

Trennfehler: Wd 684,27 νοών: νοερών 1072,11 της: om 1073,6 ύπερβολήν: ύπερβολήν καΐ 12 έξ: άπ* Ph nicht vorhanden

Vgl. dagegen Wd 1073,12 έξ: ά π ' cum aliis praeter Ph

Bindefehler: 1072,4 άνθρώποις: άνθρωπος Trennfehler: Ua 1072,16 άστατο ν : άστατου καί Re 1073,5 τ φ : om 1076,2 αύτου: om 4 πάντα alt: πάντα νουν Vgl. dagegen Re 1072,3 Ιφη cum RaEcQa 8 ή: om cum VeEc 27 ούτε cum aliis praeter Ua 27 τά: om cum aliis praeter Ua Ua 1072,11 της τών cum aliis praeter Rc


10.

Bindefehler: 1072,6 αύτό: αύτό τό Trennfehler: Pk 684,20 δέ: δ' 31 δέ: δ' 1072,10 κατά: κατ' Ud 1072,4 ώς: om Vgl. aber Pk 684,20 31 1072,10 Ud 1072,4

cum cum cum cum

AoFePsWeRgVfVzUb AcAoFePrPsWeRgVfVzUb aliis praeter Ud PnPtRaHbQa

11. Bindefehler: 1072,14 άληθώς έλθών: έλθών άληθώς Trennfehler: Pg 1073,12 έκραταιώθη: έκραταιώθην Pp 1073,15 όντα: om Pg

Pp

Vgl. dagegen Pg 684,25 γνώσεως: γνώσεων cum aliis praeter Pp Pp 1076,4 τούτο: τοΰτον cum aliis praeter Pg 12. Bindefehler: 1072,14 ίπτέρ: ό Cnrèp Trennfehler: Fb 684,30 άνέφικτα: άνέκφικτα Rh 1072,11 της: της των 27 τά: om

Vgl. aber Rh 1072,11 τήξ των cum aliis praeter Fb 27 τά: om cum aliis praeter Fb

80


13. Bindefehler: 1072,16 άστατοv: om 26 sq Και usque ad 27 δράσας: om 1073,13 και: om Trennfehler: Wb 1072,17 άνέχον: έχον Ne 1073,9 γιγνόμενος: γινωσκόμενος

14. Bindefehler: 1072,22 άττοφάσεως: έμφάσεως Trennfehler: Of 1072,24 cos alt: om 28 την: om 1073,15 ανεξιχνίαστους: άνεξιχνιάστης Zh nicht vorhanden

Vgl. dagegen Of 1073,12 έξ: ôrrr' cum aliis praeter Zh

15. Bindefehler: 1072,23 ουδέ: ουδ' Trennfehler: Qa 684,20 θείων: om 35 άποδειλιάσαντες: έπιδειλιάσαντες 1072,15 δηλοϊ: δηλοΐ άεί Vm 1072,21 τοΰ: om

Vgl. dagegen Qa 684,31 ήμΐν όσα cum aliis praeter Vm 39 δέ: τε cum aliis praeter Vm Vm 1072,27 άνθρώπεια: άνθρώτπνα cum aliis praeter Qa

Varían tencharakceristika

Vgl. weiterhin Bindefehler: 1073,10 πάντα: ταύτα Trennfehler: Qa wie oben Hb wie im folgenden

Dagegen siehe wiederum Bindefehler: 1073,13 καΐ: om Trennfehler: Hb 1073,10 wie oben Ob 684,31 ήμϊν όσα 1073,5 ύπερέχουσαν: ύπερουσίαν Hb

Doch siehe Ob 684,31 ήμΐν όσα cum aliis praeter Hb 1073,5 ύπερέχουσαν: ύπερουσίαν cum aliis praeter Hb 16.

Bindefehler: 1073,11 έρών: έρώ Trennfehler: Wc 1076,6 ών: om Pc 1072,27 άνθρώπεια: Ανθρώπινα

Vgl. dagegen Wc 684,23 μηδόλως: μηδέ όλως cum aliis praeter Pc Pc 1072,27 άνθρώπινα cum aliis praeter Wc 17.

Bindefehler: 1076,1 είναι: αύτοΟ είναι Trennfehler: Pn 684,40 τ φ : τών 1072,4 ώς: om 1076,1 άνεξερεύνητα: άνεξεραύνητα Od 1072,24 άλλ': άλλα 27 τά: om

82


Vgl. dagegen Pn 684,40; 1072,4; 1076,1 cum aliis praeter Od Od 1072,24; 1072,27 cum aliis praeter Pn

18.

Bindefehler: 684,30 cbs alt: om Trennfehler: PI wie oben unter 4. Pf wie oben unter 3. J a 684,28 θείων: om 30 ώς prim: ώσπερ 32 έτέροις: έτέρως 37 έτη usque ad 39 τολμώντες: om 1072,5 ώς: όλως 9 άλλ': άλλ' ώς

Vgl. dagegen PI unter 4. Pf unter 3. J a 1072,11 της τών cum aliis praeter PIPf Dagegen siehe weiter

Bindefehler: 1072,24 άνθρώπων alt: om Trennfehler: Ja wie oben Ad wie oben unter 1. Aq 1073,10 sq τά νοητά καί αισθητά 1076,1 άνεξαρεύνατα

Aq

V Ad

Vgl. weiter Aq 684,39 6έ: τε cum aliis praeter JaAd 1072,7 ούδέ: ούτε cum aliis praeter JaAd 8 ουδέ: ούτε cum aliis praeter JaAd 27 τά: om cum aliis praeter JaAd


19. χ

Bindefehler: 684,39 Ικαστον: έκάστω 1072,19 δντα: om Trennfehler: Zg 684,23 ή λέγειν: om 30 άνέφικτα: άνέφεκτα 1073,3 ό: om 13 μή: om Ta 684,30 άνέφικτα: άνέκφοιτα Xd 1073,15 ύττέρ usque ad 15 καί: om

Vgl. dagegen ZgXd 684,31 έφίεται: έφείται cum aliis praeter Ta 41 έκφαίνοντες: έμφαίνοντες cum aliis praeter Ta 1072,11 της των cum aliis praeter Ta Xd 1076,4 toOto: toOtov cum aliis praeter ZgTa Ta 1072,7 ούτε cum aliis praeter ZgXd 1073,12 έμοΟ: έμοΟ καί cum aliis praeter ZgXd 20. Bindefehler: PgPp wie oben unter 11. PgPpZj 1072,3 έστιν Trennfehler: PgPp wie oben unter 11. Zj 684,29 ύττέρ: coç ύττέρ 40 όντως: όντων

Vgl. dagegen Zj oben unter 3. PgPp oben unter 11. 21.

Bindefehler: 1072,8 ή: om

Ec Ve

Trennfehler: Rc wie oben unter 9. Ec 1076,2 άνεκδιηγήτους: άνεγδιηγήτοι/ς Ve 684,31 έφίεται: έφείται

83

84


Vgl. dagegen Rc oben unter 9. Ec 684,31 ήμίν όσα cum aliis praeter VeRc 39 δέ: τε cum aliis praeter VeRc 1072,7 ούδέ: ούτε cum aliis praeter VeRc 8 ούδέ: ούτε cum aliis praeter VeRc 24 ώς alt: θεός cum aliis praeter VeRc 1073,5 ύττερέχουσαν: ύττερουσίσν RcEc 1072,3 φής: ίφη cum aliis praeter Ve 27 où: ούτε cum aliis praeter Ve 27 τά: om cum aliis praeter Ve Ve 684,31 έφίετσι: έφεϊται cum aliis praeter EcRc VeEc 1073,12 έξ: άττ' cum aliis praeter Rc 22. Bindefehler: 1072,11 ό: om Trennfehler: Pb 1072,11 ίπτερούσιος: om Ga 1076,4 ώς εΰρηκώς τον ύπέρ πάντα: om Oa 1073,12 έξ: άττ' Pb

684,39 δέ: τε cum aliis praeter GaOa 1072,7 ούδέ: ούτε cum aliis praeter GaOa 8 ούδέ: ούτε cum aliis praeter GaOa 27 où: ούτε cum aliis praeter GaOa Ga 1073,6 δι': διά cum aliis praeter OaPb GaPb 1072,11 της των cum aliis praeter Oa GaOa 1072,10 κατά: κατ' cum aliis praeter Pb 1073,12 έξ: άττ' cum aliis praeter Pb

23. Bindefehler: PIZf wie oben unter 4. PlZfPw 1072,12 ύπερττλήρης: άεί ίπτερττλήρης Trennfehler: PIZf wie oben unter 4. Pw 1072,16 κύουσα: κύουσα καί εις ούσίαν άληθώς 16 άστατον: ύστατον


85

Vgl. dagegen PI oben unter 4. und 18. PIZf 1073,12 έξ: άπ' cum aliis praeter Pw Pw 1072,11 της των cum aliis praeter PIZf

24. x

Bindefehler: OdPn wie oben unter 17. OdPnLc 1072,13 περιουσία: περιουσία άγαθότητι âs Trennfehler: OdPn wie oben unter 17. Le 684,29 άποφάσκουσα: άποφάσκουσα μή 30 ίπτέρ: παρ'

Vgl. dagegen Pn oben unter 17. Od oben unter 17. Lc 1072,27 ανθρώπεια: άνθρώπινα cum aliis praeter OdPn LcPn 1076,1 άνεξερεύνητα: άνεξεραύνητα cum aliis praeter Od

25.

Bindefehler: 1072,28 άλλ': άλλά

Fe

Fg

Trennfehler: Fe wie oben unter 5. Fg 684,37 καρτεροϋντες: καρτεροΰντας 38 έαυτούς καθήκαμεν: om 1073,4 γε όντι: δέ ότι

Vgl. dagegen Fe oben unter 5. Fg 684,25 γνώσεως: γνώσεων cum aliis praeter FeVs 31 ήμΐν όσα cum aliis praeter FeVs 26.

Bindefehler: 1073,9 kv τ φ : om Trennfehler: Q a wie oben unter 15. Pt wie oben unter 6. Ra nicht vorhanden Qa

86


Vgl. dagegen Qa oben unter 15. Pt oben unter 6. RaQa 1072,3 φής: εφη cum aliis praeter Pt 27 τά: om cum aliis praeter Pt 1073,5 ύπερέχουσαν: ύπερουσίαν cum aliis praeter Pt 27.

Bindefehler: PoZk wie oben unter 7. PoZkPa 1073,15 καί γνώσιν: om Trennfehler: PoZk wie oben unter 7. Pa wie oben unter 3.

Vgl. dagegen PoZk oben unter 7. Pa oben unter 3. 28.

Bindefehler: 684,23 μηδόλως: μηδέ όλως Trennfehler: Wc wie oben unter 16. FdLeJb nicht vorhanden

Vgl. dagegen Wc oben unter 16. Wc 684,40 τω: των cum aliis praeter LeJbFd LeJbWc 1072,11 της των cum aliis praeter Fd Siehe weiter

Bindefehler: 684,38 είσηγεϊσθαι: είσηγήσασθαι Trennfehler: Wb wie oben unter 13. FdLeJb wie oben


87

Dagegen siehe wiederum Wb oben unter 13. 29. Bindefehler: ZgXd wie oben unter 19. ZgXdVfPy 684,41 έκφαίνοντες: έμφαίυοντες Trennfehler: ZgXd wie oben unter 19. Vf wie oben unter 3. Py 1076,4 ante ώς add ώς εύρηκώς τόν Οπερ •πάντα νοϋν Vgl. dagegen ZgXd oben unter 19. Vf oben unter 3. XdPy 1076,4 τοΟτο: τούτον cum aliis praeter ZgVf XdVfPy 1073,12 έξ: άττ' cum aliis praeter Zg XdZgPy 684,31 έφίεται: έφεΐται cum aliis praeter Vf 1072,8 ούδέ: ούτε cum aliis praeter Vf 1073,11 τ ά νοητά: νοητά cum aliis praeter Vf Diese 29 Beispiele mögen genügen. Sie zeigen deutlich, daß die Textkritik methodisch nicht über den Schritt hinausgelangt, schwankende und profillose Gruppenbildungstendenzen aufzuzeigen, wie sie durch Ritter 102 vorgenommen worden sind. Ritters Gruppen seien im folgenden um die Gesamtüberlieferung ergänzt: Gruppe 1: Pp Ff Pv; vgl. oben Nr. 11; 20; 684,25; 1076,4; Aj Zk; vgl. oben Nr. 7; 27; 684,25; 684,35; Ab; vgl. 1073,11. Gruppe 2: Zh Of Ze Ph Pq Pr Ar As; vgl. oben Nr. 8; 1072,10; 1072,12; 1073,12; Vu Rg Fe Fg Oc; vgl. oben Nr. 5; 25; 684,25; 684,31; 684,40. Gruppe 3: Fd; vgl. oben Nr. 28. Gruppe 4: Ga Gb Oa Rd Pj; vgl. oben Nr. 22; 684,39; 1072,7; 1072,8; 1072,27; 1073,6; 1073,11. Gruppe 7: Ao Pk Vz We; vgl. 684,20; 684,31; 1072,12. Gruppe 8: Ad Pm Lb Zd At Ea Vd V¡; vgl. oben Nr. 1; 684,20; 684,39; 1072,9; 1072,13; 1072,14; 1072,21; 1072,22; 1073,3; 1073,7. 11,2

Vgl. oben, S . U .

88

Einleitung in die Gesatntausgabe

Gruppe 9: Nc; vgl. oben Nr. 13. Gruppe 10: Od Qa ZI Rf Zj; vgl. oben Nr. 17; 684,31; 684,39; 1072,4; 1072,7; 1072,8; 1072,24; 1072,27; 1073,5; 1073,11; 1073,12; 1076,1. Gruppe 11: Ta Xd Zg; vgl. oben Nr. 19; 29; 684,25; 684,31; 1072,8; 1073,11; 1073,12; 1076,4. Gruppe 12: Ob; vgl. oben Nr. 15. Gruppe 13: Rh Na Pe Re Vo Zc; vgl. oben Nr. 12; 1072,8 sq; 1073,12. Hinzu kommt eine weitere Gruppe: Gruppe 14: Zf PI Pw Pu; vgl. oben Nr. 4; 23; 1072,7. Unter Vorbehalt lassen sich die Ergänzungen schematisch folgendermaßen einordnen:

.

- 2

Jh. 9.

2+5

Γ

2+7

2 + 6

Pa

10.

11.

Re

M c

12.

Fa

ι

La

Po

2+11

i

Vr

Pc Pd

u. 15.

ώ

Pg

Ub

Ppi

Aj Zk

Pv

Ah Ab

Vg

Ff

1 + 6 -

Jh. 9. 10.

11. 12. 13. Ud 14. 15. 16.

Jh. 9. 10.

11. 12.

13. 14.

Aa

Ka

Va

Oe Zh

As Of

Ze

Pq M

Pf

VI

Rg

Wd

Vu Ar

Γ Jb

Vs

Vc Ae

Ph Pr

Ha

¿ iOc Vm

-

Fg Fe

89

Varían tencharakteristika

Pt

Pb Aq

Gb

Mb

Rd

Ue

Oa Pj

Ga

Al

Jh. 9. 10. 11.

Ac

12.

13. 14. 15. 16.

Vz Ps

Vf

Wc A« Pk

jh. 9. 10. 11.

Vv

VI)

Hss mit

der Paraphrasis Pachymerae

12. 13. 14.

Kc

15.

Wa

-L Ad

Pm

16.

Jh. 9.

Ma

10.

Lc

11. 12.

13. 14.

Wb

Nc

Zd Lb

Wc

At

.. Ea

Vd

Vj

90

Einleitung in die Gesamtausgabe 10

jh. 9. 10.

11. 12.

Pn Ra

Ec

13. 14. 15. 16.

ZI Od

Zj

Qa

Rf

11 Jh.

6+ 7

9. 10.

11. 12.

Eb ± Py

13. 14. 15. 16.

Ve

Ua Xd

Zg

Ta 12

Jh. 9. 10.

11. 12.

Hb

13. 14.

Ob

Ke

15. 13 Jh. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16.

Fb Vo Uc Na

Pe

Re Zc

Rh


91

14

Zi

PI

Pu Pw 4.4. CONSTITUTIO T E X T U S

Wie dargelegt wurde, ist eine methodisch einwandfreie Rekonstruktion der 14 Variantenträger nicht möglich. Die Herausgeber haben sich daher bemüht, für die Konstitution des Textes Hss zu wählen, die eine solide Textgestalt bieten und möglichst alle auftretenden Varianten zeigen 103 . Eine Begründung der Auswahl im einzelnen bieten die Kurzpräfationen zu den jeweiligen Texten des Corpus. Die Gesamtedition des CD enthält zwei exemplarische Ausgaben: Der Apparatus criticus von DN kennzeichnet die nachweisbaren Doppellesarten des Hyparchetypus Graecus durch einen Stern, um die Gleichwertigkeit der Varianten auch optisch hervorzuheben. Der Apparatus criticus der Epp dokumentiert die komplette Überlieferung des 9. bis 13./14. Jh.s und rechtfertigt damit noch einmal implizit die selektive Hss-Wahl für die weiteren Texte des CD. 4.5. GESAMTKOLLATION AUSGEWÄHLTER PASSAGEN

Die folgende Gesamtkollation dreier ausgewählter Passagen des CD (PG 3,684,20-684,41 ~ NA 1,142,9-143,8; PG 3,1072,3-1072,29; 1073,3-1076,6) erfaßt 114 Hss 104 und hat das Ziel, dem Benutzer eine Kontrollmöglichkeit für das oben unter 4.3. Dargebotene zu liefern. Sie berücksichtigt weder Iotazismen noch Einkorrekturen jeglicher Art. Es bedeuten: = Bezeugung der Lesart; I = der Text ist in der Hs nicht vorhanden; [ ] = die Hs wurde nicht kollationiert. 103 104

Vgl. Maas, Textkritik, S. 31, vor allem aber Stählin, Editionstechnik, S. 36 f. Siehe Maas, Textkritik, S. 33: „Und dann gilt es, rechtzeitig Schluß zu machen. .Alle Handschriften sollen durchverglichen, und das Ergebnis vorgelegt werden ...; das kann noch schlimmer werden als die Anbetung einer alleinseligmachenden Handschrift'".

II. DE DIVINIS NOMINIBUS

1. EINLEITUNG 1.1. ZUR E D I T I O N

1. Zur

Textkritik

Es wurden in den textkritischen Apparat nicht oder nur in besonderen Fällen aufgenommen1: 1. orthographische Quisquillen, d.h. „die rein graphischen Schwankungen, die Verwechselung der in der byzantinischen Zeit in phonetischer Hinsicht identischen Zeichen"2. Zu nennen sind: bewegliches ς; bewegliches v; Konsonantenwechsel (ττ/σσ); Assimilation von ν an den folgenden Konsonanten; Haplographie; Dittographie; yiyv/γιν; Verwechselung kurzer und langer Vokale (o/ω); Jotazismusphänomene (η/ει; η/ι; ει/ι) und andere Phonetica (αι/ε; u/oi). Hierzu gehören ferner Akzent- und Spiritusfehler (ζ. B. der Wechsel von αύτοΟ und ctCrroö) sowie Fehler bei Krasis und Elision. 2. wertlose Varianten sowie Sonderfehler. Damit das gesammelte Material indessen nicht völlig verlorengeht und zur Einordnung neu aufgefundener Handschriften verwendet werden kann, werden diese Varianten für das gesamte 1. Kapitel im Verzeichnis der Singulärlesarten des 1. Kapitels gesondert nachgewiesen. 2. Zum Text Bei der Herstellung des Textes von DN wurden aus 11 der in der Einleitung zum Gesamtwerk3 dargestellten 14 Handschriften-Gruppen ein oder mehrere Vertreter gewählt: als Vertreter der Gruppe 1 2 3 4 5 7

1

PaRcFaPg, VcKa, Le, Pb, Pt, Vf,

Vgl. O. Stählin, Editionstechnik. Ratschläge für die Anlage textkritischer Ausgaben, Leipzig-Berlin 1914, S.83ff. Derselbe, ebenda, S. 83. Vgl. oben, Einleitung zum Gesamtwerk, 1.2., S. 11, sowie 4.3., S. 88 ff.

2 2 3

96 8 9 10 11 13

De Divinis Nominibus

VvVb, LcWc, Pn, Ve, Fb.

Auf Vertreter der Gruppen 6 und 12 wurde verzichtet, da die den Text von DN überliefernden Handschriften Ue (für Gruppe 6) und KeOb (für Gruppe 12) keine wertvollen Sonderlesarten überliefern und die weiteren Gruppenangehörigen Al (für Gruppe 6) und Hb (für Gruppe 12) den Text von DN nicht bieten. Von einem Vertreter der Gruppe 14 (mit den Angehörigen ZfPlPwPu) wurde ebenfalls abgesehen, da ihre Mitglieder ausnahmslos jüngeren Datums sind und ebenfalls keine gewichtigen Sonderlesarten tradieren. Die Anordnung PaRc PtPnPbFb VfVe VvVb Fa LcLeWc VcKaPg zeigt stellenweises Vorkommen gemeinsamer Varianten dieser Handschriften, ohne daß daraus stemmatische Schlüsse gezogen werden sollen. Sie ist also nur im Sinne des oben in der Einleitung zum Gesamtwerk Dargebotenen zu verstehen. Χριστός und Ιησούς sowie alle weiteren Eigennamen werden groß, hingegen πατήρ, υΙός, πνεύμα sowie θεός in Anlehnung an das Novum Testamentum Graece (Nestle-Aland) durchgehend klein geschrieben. Nicht normiert sind γίγνομαι - γίνομαι und γ ι γ ν ώ σ κ ω - γινώσκω, ferner die Endungen -εία und -ία sowie Varianten wie σμικρός — μικρός. Doppellesarten werden im Apparatus Criticus durch einen hochgestellten Stern gekennzeichnet. 3. Zum Quellen- und

Testimonienapparat

Da das Corpus Dionysiacum auf eine umfassende platonische, aristotelische, biblische und christliche Tradition zurückgreift, erweist sich der Verweis auf seine Quellen als äußerst kompliziert. So stellt bereits Langerbeck treffend fest: „Der Nachweis der literarischen oder auch nur gedanklichen Abhängigkeit zweier philosophischer Autoren zumal einer Zeit, deren gesamter geistiger Inhalt irgendwie Philosophie ist, oder die doch wenigstens diesen Inhalt nur in den Formeln einer in Jahrhunderten ausgebildeten philosophischen Schulsprache auszudrücken vermag, läßt sich nicht durch Anhäufung einiger oder auch zahlreicher Parallelen in Einzelheiten des Ausdrucks und des scholastischen Beweises führen. Voraussetzung für einen solchen Nachweis ist zunächst die genaue Vergleichung der Gedankenrichtung im ganzen und die Prüfung ihrer geistesgeschichtlichen Voraussetzungen. Laufen diese wie etwa bei einem sehr bewußten Christen und einem nicht minder bewußten Platoniker auseinander, so ist vor allem die innere Notwendigkeit, die Echtheit des gesamten

Einleitung

97

Gedankenganges zu prüfen. Sollte eine literarische Abhängigkeit entgegen dem aus dieser Prüfung gewonnenen wahrscheinlichen Bilde festgestellt werden, so müßten dafür schon ganz eindeutige Beweise: eine wirklich einmalige Formulierung, eine ganz ungewöhnliche Form der Argumentation und dergleichen beigebracht werden" 4 . Obwohl es nicht immer möglich ist, im Sinne Langerbecks zwischen Abhängigkeit und Allgemeingut eines Gedankenganges zu entscheiden, streben die Quellenverweise dennoch eine breite Dokumentation an. Um den Traditionsreichtum des Textes noch über das im Apparat Dargebotene hinaus zu verdeutlichen, wurde häufig auf entsprechende Sekundärliteratur verwiesen. Quellen und Testimonien werden in einem Apparat gemeinsam aufgeführt. Benannt werden zunächst die Vide-Verweise (für Zitate; als Zitat gilt jene Stelle, die in Kasus und Numerus mit dem Vorbild übereinstimmt), danach folgen die Confer-Verweise (für Anspielungen). Die Anordnung beider Verweisarten beachtet das folgende Muster: 1. Werke des CD (zitiert nach der Neuausgabe für DN, ansonsten nach Migne-Spalte und SpaltenUnterteilung); 2. Scholiast (zitiert nach Migne-Spalte und Spalten-Zeile); 3. Bibel; 4. Klassische und patristische Autoren in chronologischer Abfolge (werden mehrere Werke eines Autors genannt, geschieht dies in alphabetischer Anordnung der Werke); 5. Sekundärliteratur in alphabetischer Anordnung. Da das auch heute noch unentbehrliche Werk Kochs (Pseudo-Dionysius Areopagita) den Parmenides-Kommentar von Proklos nach der alten Ausgabe Cousins (Paris 1821, 1823 und 1827) zitiert, wurde auch hier auf diese Ausgabe verwiesen. Doppellesarten werden zweifach notiert. Binnenzitate im Corpus sind auf Grund bewußter Formelhaftigkeit der Sprache überraschend zahlreich. Um den Apparat nicht zu überlasten, wurden sie daher nicht systematisch notiert. Aus Gründen der Vollständigkeit werden sie jedoch im Verzeichnis der Binmn^itate gesondert aufgeführt 5 . 1.2. VERZEICHNIS DER SINGULÄRLESARTEN DES ERSTEN ICAPITELS (NEBST EINER AUFLISTUNG SÄMTLICHER ORTHOGRAPHISCHER QUISQUILIEN UND WERTLOSER VARIANTEN)

107,2 3 108,2 3 sq

όνομάτω Pt το - 108,1 τ ω ν om Vb (add mg) Aóyois om Ve άφθέκτοις Vf άφθέγκτως και ά γ ν ώ σ τ ω ς om Pt (add mg)

* Studien, S. 57 f. 5 Im Verzeichnis der Binnenzitate werden DN nach der Neuausgabe, die übrigen Schriften nach PG 3, Spalte und Spaltenzeile, zitiert.

98


4 6 7 8 8 sq 9 10 109.1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 12 13 14 sq 15 110.2 3 4 5 6 9 11

12 13 14 15 16 17 18 19

κρείττωνα Re Καθ' όλου RcFb τι om Pa (ss) ένοήσαι Re θειοδώς RcPnFb post ήμΐν ras 2 litt Re λόγων Re (corr) αύτη ς ύπερουσιότητος om Pa (add mg) coll ύττερουσιότητος post άγνωσίας Fb έτπστήμιν Re αύτήν Pa (corr) έκδίδωσιν Vb ήμών pro ή των Fa (corr) ύπερτάτας Fa σοφροσύνη Fb ούσιώτητι corr in ουσιότητι pro όσιότητι Re συνστελλομένους Pn συστελομένους Vb τη om Pa (ss) ττίβεσθαι Pa άλογίαν Re pro Ανακαλύπτεται ser άνακύπτεται Pa Αποκαλύπτεται Pn (corr) άγαθαβότητος Pa σωματική pro σωστική Ve (corr mg) μέτρων Fb άποδιαστελούσις Re αίσθτοΐς Fb (corr mg) έσθητοϊς Fa πλάσσει Pt άσχημάστιστος Pn ούσιών - 11 των om Ve (ss) έστιν PaRcVv (corr) Vb (corr) ϊπτέρ λόγον άγαβόν pro Onrèp Vb (corr) διάνοια Re post Sv ras 3 litt Vb τε om Fb πάσης Le άλογίαι Pb άνοησίαι Pb άνωνυμίαι Pb άνωννυμία Pa (corr) πασιν e corr Le post Περί ras 3 litt Pa θειότητος Pa τ ω pro τά Pa έκπεφασμένα e corr Fb αυτής pro έαυτής Pn (corr) άγαθωττρεττώς Vb (corr) έστιν Vv πάντων ύττερουσίως om Pa (add mg) όντως Ve κρυφείαν Pa αυτής om Vb (ss) άττερίαν Vb (corr) έστιν PaPnFbVvFa καθ' δλου Re τό άγαθόν RcVfFa καΐ ούδενί Pa ούδενή Re μηδενΐ Pt (corr) άλλ' - 13 δντων om Vb (add mg) ύφ' pro έφ' Le (corr) μόνιμος Vb άκτΐνας Vv (corr) άναλόγοις corr in άναλόγως s lin Pa έφικτόν Pa (corr s lin) Θεορ(αν Fb Ιερείς Pn (corr s lin) θεμητόν FbVb (corr) TÒV pro τό Fb θεοφανίας PaPtPn (corr) FbPg άδυνάστως Re χειρών Re εύσταθές Re (corr s lin) αυτής Ve άνατινομένους Re των συμμέτρων Pa (corr) θεμητών Re e corr Le

Einleitung

111,1 3 sq 6 7 8 9 10 11 12 13 14 16 17 112,1 2 3 4 5 7 8

9 10 12 13 14 113,1 2 3 5 9 11 13 114,1 2

99

σοφρόυως Re διακυβερνώσιν Pa έπουρανίων Pb διακοσμίσεις Re τ ώ Re σώφρονει Pa σηγή Re 5è om Pt έλαμπούσας RcVb άνατεινόμεμεθσ Pt υ π ' αυτών om Ve τ ώ Re (corr s lin) VfFaLc τώι Pb άγαθοδότην PaRcVv (corr) φωτοφανίας PnFbVbLc (corr) ύμνεΐ Pt ύμνεΐν — έαυτής om Vf αυτή5 Pb λόγοις Fb (e corr) παραδέδοκεν Re άττοττηπτόντωυ Re (corr) ά π ' αυτής Vb άναατασίας Pa (corr) άνάστασης Re (corr) παραφθαρτικών Fa (corr) έστικότων Re άσφάλια PnFb άγομένων Re άνατατική e corr Fb χειραγωγεία Pa ελαμψις Re τελεταρχεία Fa ένότης om Pt (ss ένώτης) άπάσις Re ΰττερούσιος VvVb άρχή e corr Re θεμητόν Re μεταδότης Vb καί ώς Fb απλός Re μετά pro ή Pa (corr s lin) ώντων Re άρχή om Vb (add s lin) θεολόγων pro θείων λογίων Vb (corr) λογίω Vv (corr) μεμυήμεθα — 8 θεολόγων om Vb (add mg) ϋμνολογείαν Re post εΰρήσεις add καί πασαν, ώς ειπείν, την ίεράν τών θεολόγων ΰμνολογίαν εύρήσεις Vb (e lin 7 usque ad lin 8 intrus, sed del) ύμνητικώς e corr Pa θεονυμίας PtFbVv (corr) VbFaWc διασκευάζουσα Fa πάσι Re (corr) πραγματία Re (corr) Vv (corr) Le (corr) καί ένότητα om Fb ύπεφυοΰς Fb (corr) άμερίας PaRcPtPnVb FaLcLeWc δυνάμεω Pa ένζόμεθα e corr Vv συνπτυσσομένων PaRc (e corr) Pn συναγώμεθα Fb δέ καί διά Re (corr) π δ σ α om Pn (corr s lin) έστιν Vv έπιδή Re (corr) διασώζουσα Le εϊληφεν Pt τάξεως om Le (add mg) έκβεβικώς Re ή om Pa (ss) καθηγεμόνων om Vv καθηγεμόνω Fb (corr) έκφαντωρικώς Vb έδωρήσατα Re μεμνήμαθα Vf τών tert om Pn

)


3

4 5 6

7 8

9 10

¡,2 3 4 5 8

IO 12

13 14 15 16

17 18 19 ',1 2 3 5 6 7 8

9 11 12

Ιεραρχίων Pt (corr s lin) παραδώσεων Re φιλανθρωπία Pa (corr s lin) <ριλανθρωπε(ας Ρη pro νοητά ser μέν νοήματα Pa νοητά scr e corr Re túttois Pa περιτεθείσης Pa scr ποικιλίφ in ras Fb διαπλατούσης Vb της om Pa χρηστοειδοΟς PbVc (corr) χριστοιδοϋς Vb τ ω κυρίω Vf έσόμεθα κατά τό λόγιον Pb άοράτου pro όρατής Pa (corr) θεοφανίας PaFb θεωρείαις Pa Αναπληρούμενοι Pb φανωτάταις RcPnLcWc φανοτάτοις Fa ή μας om Fb περιαυγούσης Pa τε αύγαζούσης Re (corr s lin) ύττερφανών scr in ras Pa άκτήνων Pa είσάγγελοι PaFb ulol oí pro ulol Vb (corr) δντες scr c corr Lc άνατεινώμεθα Re t ò om Pa (add s lin) Θεμητών Re θεμιτών Vb θεομίμητον pro θεμιτών Ve αύτήν om Pt ούσιοδών RcPn (corr) άττοττεττερατώσεις Pt pro δέ scr μέν Pa (sed corr) άπεριλήμτττω Pa ύπερυδρυμέλ^ν Re Ιδρυμένην Pb pro όντων scr óv Re (corr) είσΐν ReVv μέν όντα Lc (e corr) έστην Re κρείττον Pt κρείτων Fb κρίττων Vv (corr) καΐ κρείττων Pb έστίν PaPnVv καθ' όλου Re καθόλου om Pb (add mg) ττεριλημτΓτική Pa ΐΓεριληΐΓτηκή Re ττδσιν PaRcPtPnFbVvFa πάση Vb (corr) πασών Lc καθ' δλου RcFbVv δλημπτοξ Pa αίσθησης Vb (corr) έστη Re οΰτε quart — 4 λόγος om Pn (add s lin) ύπερονύμου Pa άποδικνυμένης Vb θεολογικής Pa ύπωτυπώσεις Re έστίν PaRcPtPnFbVvFa είτε pro ούτε alt Vf pro είτε prim scr εϊτ' Pt pro εΤτε alt scr ήτε Re χρί Re χρήναι Lc (corr) είσΐν PaPtVvLe (corr) καΐ alt om Pa (add s lin)

Einleitung

13 14 15 117,1 2 3 4 5 6 sq 7 8 11 12 13 14 15 16 17 118,1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 13 14 15 119,1 2

101

ένυπάρχουσιν PaRcFbVv άγγελοιμιμήτως Pa (corr) έπειδεί Ka γίνεται PtVfVeWcVcKa ύπερθεν pro ύπέρθεον Pa Ινωσιν Pg αύτοκυριότατα Vf κυριότατα Fa όντον Vb άφερέσεως Pt (corr) άληθδς Re αυτόν Vb έστιν PaVvLe τόν Pn aCrrò e corr Le ύπερουσιώτητα FbVv (corr) νουν ή om Pn ή ούσίαν om Le θεμητόν Fb ώς ol pro δσοι Fa τοις pro της Ve άληθείας om Fb (add mg) άφειρημένην Pn Έπιδεί Re ύπερύπαρξις Le (corr) οώτό VeVv (corr) TÒ PtVeVv (corr) έστίν RcVv δτων pro όντων Vb προνοίας Pb περί έαυτήν Pt (corr) αυτής pro αυτή Pa έστιν PnPbVvFaLe (corr) TÒ pro πρό Fb συνέστηκε PaPbVf VeVb (e corr) Le (e corr) WcVcKaPg συνέστικεν Re TÒ VeVv ταύτης pro αυτής Fb λόγια Pa (corr) ύφημένα Pn (corr) ύφιμένα Fa κίνησιν - 118,1 έκτικήν om Pa (add mg) έπιτηδιότητα PtPnVv (corr) Τούτω Re ούυ pro γοϋν Ve άνόνυμον Vb μέν αΰτήν Vb ύμνοΰσιν FbVvVbFaLc (corr) Le (corr) έκ om Vb (ss) παντώς RcVb (corr) Άνόνυμον Re ÖT' &V Ka θεαρχίκαν Le (corr) έ pro έν Fb (corr) μυστηκών Pa θεοφανίας PaPnFbVb τ φ — 6 πάσης om Vb (add mg) θεονυμικής PtKa τί συ Le (corr) *H eras Ve όντως coll post έστί Vf έστίν PbFbVv παντός όνόματος Le (corr) τούτο Pt πολλυώνυμον Re ώς om Pb (ss) πολλυονύμως Re τόν pro των Vv αίτιατόν Re ώς καλόν, ώς άγαθόν coli Vf ώς σοφόν — θεών om Ve ώς δγιον άγίων om Pa (add mg; ser άγίων bis) αίνων pro αΙώνων Vb (corr s lin) άπό πάσης pro άπάσης Pa (corr) βασιλευόντων καΐ Pb παλαιόν των Le (corr)


3 4 5

6 7

8 10 11 12 13

,1 2 3

4 5

6 7

8 9

10 11 13 14 15

16 ,1 2 4

6 7

8 9

του καί Fb (e corr) άναλοίωτον Re ser ώς σωτηρίαν e corr Le δικαιωσύνην Re καί υπερέχοντα Vb καί ser s lin Le pro Καί γε καί ser Καί Pa (corr mg) Kai alt om Vf νοϊς RePt (e corr) Pn (e corr) PbFb (ser οίς) VfLcVcKa φασιν PtVvLc (corr) έν prim om Pa (add s lin) ένκόσμιον PaFbFa ύπερκόσμιον om Pn (add s lin) ύπερουράνιον, ύπερούσιον om Pt (add mg) καί ύπερούσιον Vb άερα pro άστέρα Pa (corr s lin) των απάντων Vf έφαρμώσει Vv (corr) Fa πάντων pro όλων Vf εΤ pro ή Re ώς αυτή s coll Pg εΤ pro ή Re πασιν RcFbVvFaLc (corr) Le ύπόστασις Re υποστάτη«; FbVb (corr) έπιστρεπτικήν Fa corr ήνωμένως in ήνωμένης s lin Pa άσχέτως, έξηρημένως om Pt (add mg; ser έξηρημένος) έξηρημέννως Fb (corr) συνοχή Pa (corr) ή prim om Pa (add mg) ΐν' Vf αυτής pro ταύτης Le (corr) ύπερόνυμος Pa ώνομασθείη PaRcPtFb (corr) Fa παντελέσει Fb άγαθότης Vf άγαθότησιν Le έναρμόνιος Vb (corr) υμνείτε Vb μόνον Vv πρεσβεύουσιν RcPnVvVbFaLc (corr) μερκών Fb ίεροΐς om Pn (corr s lin) καί αιτίας Vb (corr) τε om Vv ύπερνυμον Vv (corr s lin) καί τύπους αυτή coll Le (corr) ή prim om Fa περιτιθέασιν PtVvLc (corr) Le (corr) οίτα pro ώτα Re πλοκάμος Vv (corr) πρώσωπα Vb όπίσθια θεία Re (corr) ύμνοΰσι omnes codd praeter Vv καί στεφάνους Pn (corr) ποτήρα Pa άλλ" άττα Vf μυστικώς Le πραγματίας Vv (corr) Le (corr) θεολογιών pro λογίων Fb ser συναγαγόντες e corr Le Θεονυμιών Fa προείωμεν Pa όπερ ήμΐν κατά πάσαν άεί θεολογίαν coli Vf θεοπική Vb τάς e corr Fb έποπτεύσομεν Pt θεορίας Fb (corr) θεονυμιών Fa άναπτύξεσιν FbVvVb

Einleitung

10 11 12 14 15 16 17

103

αύτά: αύταί Pa ένπαιγμών Re έμττειγμών Vb όλος Re είσίν Fa άπολντρουμένοις Pa (corr) φυλάξαι ταύτα coll Vf ώ om Le ττοιήσσι Vv ταύτης pro τάς της Vb (corr) άκατωνομάστου RcPnFbVeVvFa άγαθουργίας Vb (corr s lin) ser πολυωνυμίας ras PbLc

1.3. VERZEICHNIS DER B I N N E N Z I T A T E

at νοηταί καί νοεραί: 144,6; 186,1; 195,3; αΙτίας έν έαυτω μονοειδώς προείληφε: 188,3; 198,23; άπλήν, αύτοκίνητον, αύτενέργητον: 160,9 sq; Ερ 9,1104,22; άποβλέπον ποιεί, & ποιεί: 163,18; 176,16; δια της πάντων τών όντων άφαιρέσεως: 117,2; MTh 1025,8; δια τό καλόν καί άγαθόν ίστι καί γίνεται: 154,23 sq; 159,20; vgl. ferner 152,11; 153,14 sq; 154,9; 154,21; 158,14; 160,6; 160,7 sq; 162,6; διά τό πάντων αύτόν είναι: 214,10 sq; 215,8; διά τών Ιερών παραπετασμάτων: 114,2; CH 121,25; έγκόσμιον, περικόσμιον, ύπερκόσμιον: 119,7; 150,2sq; είδέναι φησί τά λόγια: 196,6 sq; 197,14; εί θέμις είπεΐν: 170,3; 201,20; CH 293,22; EH 473,33; εΐ ούτω χρή φάναι: 127,2 sq; 132,2; 134,2 sq; 146,15 sq; είς ήμάς θεουργίας: 130,5; EH 440,29; είς Θεοειδή μονάδα: 112,14; EH 533,4; έκ πάντων τών αίτιατών ύμνητέον: 117,13; 118,13 sq; έκ του καλοΰ καί άγαθού: 154,20 sq; 155,3 sq; 158,15; έν άκινήτω ταυτότητι μονίμως πεπηγέναι καί: 212,17 sq; CH 121,20; èv τ φ καλώ καί άγαθφ: 154,21; 155,4; 158,14; 159,19; έξ αυτής καί τό είναι: 191,14; 202,1; έξ αύτοϋ καί δι' αύτοΰ: 154,11; 155,5 sq; έπΐ τό άναντες άνανεύοντας: 108,10; MTh 1033,27; EP 8,1085,33; έφαρμογαί καί φιλίαι καί κοινωνίαι: 152,2; 152,19 sq; ίνα συλλαβών εϊπω, πάντα τ ά όντα: 155,3; 166,9; καί αύτοϋ Ινεκα καί δι' αύτό: 155,1; 155,9; καί εί τά όντα πάντα έκ τά άγαθοϋ: 163,11; 163,20; 174,9; καί έπί πάντα προϊών: 189,11 sq; Ερ 9,1109,44; καί έραστόν καί άγαπητόν: 155,8; 180,6; vgl. ferner 160,2; καί ζ φ α πάντα καί φυτά: 191,5; 192,15; καί μέτρον έστί τών όντων καί α(ών: 134,15; 147,9; καί οίον έν προθύροις: 186,4 sq; CH 208,12;

104


καΐ ούκ ίστι τι τών δντων: 152,8; 198,7; καΐ πρός αύτήν ώς έφικτόν άττοτυττούμεναι κα(: 144,15; CH 257,28; καί τί δει περί τούτου λέγειν: 212,9; 223,4; καί τό άνείδεον εΙδοποιεΤ: 146,7; EH 404,32; καί ύπερέχουσα καί προέχουσα: 134,9 sq; 150,7; καλώς &ν εΤχεν ό λόγος: 179,15; 182,7; μετέχει του καλού καί άγαθού: 152,8sq; 152,10sq; vgl. ferner 167,6; 167,10; μηδαμή μηδαμώς δν: 167,21; 209,15; vgl. ferner 177,14sq; ό Θείος ήμών Ιεροτελεστής: 215,18; CH 200,18; οίκείως έαυτή τάς Θείας έλλάμπεται γνώσεις: 153,17 sq; Ερ 9,1108,10; ότι καί αύτός ό πάντων αϊτιος: 155,14 sq; 159,9 sq; ούκ άρα δν τό κακόν, άλλά ούδέ έν τοις ούσίν έστι τό κακόν: 168,11 sq; 178,18; ούκ έναντίος δ λόγος: 212,11 sq; CH 292,9; ούτε είπεΐν ούτε έννοήσαι δυνατόν: 116,9 sq; 132,4; vgl. ferner 108,6; 110,3; παν îv καί πλήθος: 136,11 sq; 154,14; vgl. ferner 227,12; 228,19; πάντα, δσα ποιεί: 155,12; 163,16; πάντα τά όντα έκ τού καλοϋ καί άγαθοΟ: 155,3 sq; 168,12 sq; πάντα τά δντα καί αύτό τό είναι: 222,7 sq; 228,20 sq; vgl. ferner 146,10 sq; πάσης ούσίας έπέκεινα: 109,16; 115,17; περί τήν Ιφεσιν τάγαθού ταύτότητες: 145,1; 162,11; πρός έκθέωσιν τών έπεστραμμένων: 210,10 sq; 225,13; τά μεν νοερά καί λογικά γνωστικώς: 117,16; 148,16; vgl. ferner 181,5 sq; τά δντα του καλού καί άγαθοϋ έφίεται: 163,15 sq; 182,10; vgl. ferner 155,11 sq; 172,7 sq; τάς άγαθοπρεπεΤς της θεαρχίας προόδους: 126,10; 135,14; vgl. ferner 112,8 sq; τάς θεολογικάς ύποτυπώσεις έπί τήν τών θείων όνομάτων άνάπτυξιν: 107,3 sq; MTh 1033,25; τήν τών ύφειμένων πρόνοιαν: 153,6; 158,17; τής τών οίκείων άγαθών άποπτώσεως: 178,21; 206,9; της τών οίκείων άγαθών τελειότητος: 172,20; 206,14; τής ύπερουσίου καί κρύφιας θεότητος: 108,7; 110,2; τό γάρ πάντη άμοιρον τού άγαθού: 167,16 sq; 170,24; 171,11; τό είναι καί τό εύ είναι: 144,14 sq; 186,9; 186,10; CH 304,38; EH 373,42; vgl. ferner EP 9,1109,34; τό κακόν ή κακόν: 164,22; 174,18; 178,3; 178,19; τό τής άγάπης καί τού Ιρωτος δνομα: 157,15 sq 158,11; τό ύπέρ παν δνομα: 118,8; 230,3; τό ύπέρ πασαν στάσιν καί πασαν κίνησιν: 153,1 sq; 154,9sq; τω άγαθφ κακόν έναντίον: 164,12; 176,9;

Einleitung

των δντως όντων έρώσι: 205,6 sq; EH 476,3; ύμνειται προς των Ιερών θεολόγων: 150,15; 169,8 sq; ύιτέρ ττασαν ζωήν ζωοποιός: 193,2 sq; CH 177,23; ώς ή των λογίων άλήθειά φησι: 115,4; 168,17sq; CH 141,34 ώς πάντων ύπερουσίως έξηρημένη: 110,6; 117,4; CH 301,3; ώς πολλάκις είρήκαμεν: 179,11; EH 472,6; 516,7.

SIGLA CODICUM

Serg Pa Re Pt Pn Pb Fb Vf Ve Vv Vb Fa Le Le Wc Vc Ka Pg ν

Sinai, Katharinenkloster, Cod. 52 Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 437 Rom, Biblioteca Vallicelliana, Cod. E. 29 Paris, Bibliothèque Nationale, Fonds Coislin, Cod. Gr. 253 Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 933 Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 438 Florenz, Biblioteca Laurenziana, San Marco Florent., Cod. 686 Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 374 Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 373 Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Palatinus Gr. 123 Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 370 Florenz, Biblioteca Laurenziana, Conventi Soppressi, Cod. 202 London, British Museum, Additions, Cod. 18231 London, British Museum, Additions, Cod. 36821 Wien, Österreichische Nationalbibliothek, Cod. Theol. Gr. 110 Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 371 Sinai, Katharinenkloster, Cod. 319 Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 443 B. Cordier, ed. Sancti Dionysii Areopagitae De Divinis Nominibus, verb, und verm. Nachdruck Venedig 1755, = PG 3, 585 sqq

107

ΤΩ ΣΥΜΠΡΕΣΒΥΤΕΡφ TIMO0EÇ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ Ó ΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΣ ΠΕΡΙ ΘΕΙΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ <Ι·>

s

<1> Νυν δέ, ώ μακάριε, μετά τάς θεολογικός ύποτυπώσεις έττί την ses Β των θείων όνομάτων άνάτττυξιν, ώς έφικτόν, μετελεύσομαι. "Εστω δέ καί νυν ήμϊν ό των λογίων θεσμός ττροδιωρισμένος τό την άλήθειαν ή μας

3 θεολογικός ú-ττοτνπώσεις: Cf DN 116,7; 122,11; 125,13sq; 130,15; 221,11; MTh 1032D; 1033 A sq; Schol 185,16-20 4 των θείων όνομάτων άνάπτυξιν: Cf MTh 1025; 1032 sq; PI Cra 401 bsqq; Proci in Prm IV 40; VI 31; id theol plat I 29; IV 16 et al; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, pp 9 sq; Muñiz Rodríguez, Significado 5 των λογίων: Cf Act 7,38; Rm 3,2; Hbr 5,12; I Ptr 4,11; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, pp38sqq των λογίων θεσμό?: Cf DN 108,7 sq; 109,1; 110,4; 111,7; 111,12; 121,4; 124,18; 125,2sq; 125,11; CH 200C; 201 A; EH 372 A; 424C et al PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

lin 1 praem tit Διονυσίου 'Αρεοπαγίτου έπισκόπου 'Αθηνών ττρός ΤιμόΘεον έπίσκοπον 'Εφέσου Περί θείων όνομάτων PaRc (ante et post pinacem) PnPb (ser Άρεωπαγίτου) Vf (om Περί θείων όνομάτων) Ve (post ΤιμόΘεον om έπ(σκοπού) VbFa (post pinacem; om Περί θείων όνομάτων) Le (post pinacem; om Εφέσου) Le (ante et post pinacem; om Εφέσου) Wc (post pinacem; om Εφέσου); post tit add pinacem 13 capitulorum PaRcPnPbVbLe; tit praem pinacem 13 capitulorum Vf (post pinacem 100 capitulorum) Fa (om capp 8sqq) LcWc; text praem pinacem 13 capitulorum PtFbVc (ante pinacem 100 capp) Ka (ante pinacem 100 capp) Pg (ante pinacem 100 capp); tit praem pinacem 100 capp Vf (ante pinacem 13 capp); text praem pinacem 100 capp Ve (post pinacem 13 capp) Ka (post pinacem 13 capp) Pg (post pinacem 100 capp); text praem Περί θείων όνομάτων. Κεφάλαιον Ä. Tis ό του λόγου σκοπός καί τίς ή περί θείων όνομάτων παράδοσις FbVf (coll κεφάλαιον πρώτον ante Περί θείων όνομάτων); text praem κεφάλαιον A Le ό: om RcVfVvFaLcWc 1 sq Τω usque ad πρεσβύτερος om PaPt (ante pinacem) Pn (ante pinacem) Pb (ante pinacem) Vb (ante pinacem; om ό) VcPg 2 Περί θείων όνομάτων: om RcFb (coll ante κεφάλαιον A) VfVeLcLeWc post όνομάτων add κεφάλαιον A PtPnPbVvVb 3 praem Κεφάλαιον Ä. Τίς ό του λόγου σκοπός καί τίς ή περί Θείων όνομάτων παράδοσις VeFa (coll Κεφάλαιον A post παράδοσις) δέ omnes codd: δή ν 5 προδιωρισμένος: om Pa (add προδιορισμένος mg) προσδιωρισμένος PtPn προδιορισμένος Vv

108


καταδείσασθαι των περί θεοϋ λεγομένων « ούκ έν πειθοϊς σοφίας άνθρωπίνης λόγοις, άλλ" έν άποδείξει» της πνευματοκινήτου των θεολόγων «δυνάμεως», καθ' ήν τοις άφθέγκτοις καΐ άγνώστοις άφθέγκτως καΐ see α άγνώστως συναπτόμεθα κοττά τήν κρείττονα της καθ' ή μας λογικής καί νοερας δυνάμεως καί ένεργείας ίνωσιν. Καθόλου τοιγαροΟν ού τολμητέον είπεΐν ούτε μήν έννοήσαί τι περί της ύπερουσίου καί κρυφίας Θεότητος παρά τά θειωδώς ήμΐν έκ των Ιερών λογίων έκπεφασμένα. Της γάρ ύπέρ λόγον καί νουν καί ούσίαν αυτής ύπερουσιότητος άγνωσία. Αυτή τήν ύπερούσιον έπιστήμην άναθετέον, τοσούτον έπί τ ό άναντες άνανεύοντας, δσον έαυτήν ένδίδωσιν ή των

1 ούκ έν πειθοΐς: Cf Schol 185,21-29 1 sqq Vide I Cor 2,4 2 θεολόγων: Cf DN 109,3 (θεολογίςϊ) et al; Bellini, Teologia; Kattenbusch, Die Entstehung; Roques, Note 3 sq Cf DN 218,14; Proci in Ale 51,15; 56,8 sqq; id in Prm V 27 et al; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, ρ 120 6 sq έννοήσαί τι περί τήξ ύπερουσίου: Cf DN 115,11 sq; Schol 185,30-32 6sqq Vide DN 110,2sqq; cf DN l l l , 3 s q q 7 ύπερουσίου κβ! κρυφία* θεότητος: Cf DN 110,2; 180,10; 211,6; 229,10; 229,12 sq; CH 140 C sqq; 293 B; MTh 997 A sqq; Jes 45,15; Ph virt 215; Clem str V 71,3; 81,4-82,3; Gr Naz or 28,7; 28,9; 28,12; 28,17; 31,22; 40,5; Gr Nyss beat 6 passim; id Eun I 368 sq; 372; 586; Chrys incomprehens I 188 sqq; III 60 sqq; IV passim; V passim; Max opuse 232 D; 249 B; AnastS viae dux II 2,4; J o D exp 8,14; 8,168 sq; 8,238 sq; id inst el 1,9; id dialect fus 4,68 sq; Beierwaltes, Proklos, pp347sq; Corsini, Il trattato, pp 108—116; Scazzoso, Terminologia, p410sq; Vanneste, Le Mystère 7sq Cf DN 111,3 sqq; 121,4 sqq; CH 121 A et al; I Cor 4,6; Or princ IV 2,4; Eus ρ e VII 5,2; VII 8,19; VII 16,7; VIII 12,22 et al 8 sq Cf DN 115,17 sq; CH 140 C sqq 9 ύπερουσιότητο*: Cf Schol 185,33-188,9 άγνωσία: Cf Jones, The character; Krähe, Von der Wesensart; Lossky, La théologie négative; Roques, Symbolisme; Vanneste, Le Mystère, ppl27sq; 155 sqq; Völker, Kontemplation, pp 142 sqq Αυτή τήν ύπερούσιον: Cf Schol 188,10 sq PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 καταδείσασθαι Fb ν: om Vb (add καταδίσασβαι mg) καταδήσασβαι cett codd πειθοΐς: πιβοΐ$ PaPt πειθοΐ* Rc(corr in πειθοΐ)πειθοΐ Pn(sed corr s lin)VfWc σοφίας άνθρωτΗνης: άνθρωπίνη* σοφίας PtPnPbFaLc(e corr)Le άνθρωπίνη*: om PaRcVvVb άνθρωπίνοις VeWc 4 της omnes codd praeter Fb: τήν Fb ν 6 où - οΟτε: Cf Radermacher, Neutestamentliche Grammatik, pp 171 sq 8 τή$: τη Pa(sed corr s lin)PtPb 8sq Cf Lilla, Osservazioni, pp 125 sqq 9 άγνωσία Pt (corr in άγνωσίας s lin) Pn (corr in άγνωσία* s lin) Fa v: om PaVfVeLeWcVcKaPg àyvcoalas RcPt (scr àyvcoala et adscr άγνωσία* s lin) Pn (scr άγνωσία et adscr άγνωσία? s lin) FbVvVb άγνωσίαι Pb (sed scr in r) ά/νωσίαν Le (exp) 10 άνανεύοντας: άνανεύοντε* RcVbLc(sed corr)Wc

5

ίο

109

s

ίο

is

θεαρχικών λογίων άκτίς, προς τάς ύπερτέρας αύγάς τ ή περί τά Θεία σωφροσύνη καί όσιότητι συστελλομένους. Καί y à p εί τι δει τ η πανσόφω και άληθεστάτη θεολογία πείθεσθαι, κατά την άναλογίαν έκάστου των νοών άνακαλύπτεται τά θεία καί έποπτεύεται της θεαρχικής άγαθότητος έν σωστική δικαιοσύνη των έν μέτρω την άμετρίαν θεοπρεπώς ώς άχώρητον άποδιαστελλούσης. "Ωσπερ γάρ άληιττα καί άθεώρητα τοις αίσθητοΐς έστι τά νοητά καί SEE Β τοίς έν πλάσει καί τύττω τά άπλα καί άτύπωτα, τοις τε κατά σωμάτων σχήματα μεμορφωμένοις ή των άσωμάτων άναφής καί Ασχημάτιστος άμορφία, κατά τον αύτόν της άληθείας λόγον ύιτέρκειται των ούσιών ή ύπερούσιος άπειρία καί των νοών ή ύττέρ νουν ένότης. Καί ττάσαις διανοίας άδιανόητόν έστι τό ύπέρ διάνοιαν έν, άρρητον τε λόγω παντί τό ύπέρ λόγον αγαθόν, ένάς ένοποιός άπάσης ένάδος καί ύπερούσιος ουσία καί νους άνόητος καί λόγος άψητος, άλογία καί άνοησία καί άνωνυμία κατά μηδέν τών όντων ούσα καί αίτιον μέν τοΰ είναι ττδσιν, αύτό δέ μη öv ώς πάσης ουσίας έπέκεινα καί ώς άν αύτή περί è αυτής

1 λογίων άκτίξ: Cf Schol 188,12—15 1 sq τη περί τά θεία σωφροσύνη: Cf Schol 188,16-21 3 άληθεστάτη θεολογί?: Cf Schòl 188,22-36 3sq Cf DN 194,7; Rm 12,6; II Cor 3,14 sqq 4 άνακαλύπτεται τά θεία: Cf Schol 188,37-39 5 έν σωστική δικαιοσύνη: Cf Schol 188,40 — 48 την άμετρίαν θεοπρεπώς: Cf Schol 189,1-3 7 "Ωσπ'ερ yàp άληπτα: Cf Schol 189,4-19 lOsq Cf DN 110,9; 112,2; 126,17; 138,11 sq; 189,4sq; 189,8sq; 227,6sqq; CH 140Csqq; Proel inst 89sqq; Anast S viae dux II 1,49 11 sqq Cf PI Prm 142a; Plot Enn V 3,4; 3,13; 3,17; Proci in Cra 29,21 sqq; 32,18 sqq; id theol plat III 7 12 Vide Prod theol plat III 7 (ρ 29,12) 13 Ivàs - ένάδος: Cf DN 112,11; 116,8sq; 122,13; Proel theol plat, III 7 (p30,4) ένοποιός: Cf Schol 189,20-37 14sq άλογία - άνωνυμία: Cf DN 118,2sqq; 119,10sq; MTh 1040Dsqq; Sap 14,21; Anast S viae dux II 2 , 4 - 6 ; id qu et resp 716C 15sq Cf DN 117,3sq; 182,18sq 16 ώς πάσης ουσίας έπέκεινα: Cf DN 115,17; 126,16 sq; 147,4 sq; 163,20; 218,15; 223,12; Ep 1,1065 A; Ep 9,1109 C; PI R 509 b; Gr Nyss Eun II 105; III 1,105; Proel theol plat II 4 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 λογίων: λόγων VcKa om Wc προς: πρός 5è VfVePg; cf Lilla, Osservazioni, ρ 127 9 μεμορφωμένοις: μεταμορφουμένοις PtPb (sed corr) 11 άπειρία* PaRc (adscr άοριστία mg) PtPnVvVbLc (corr in άοριστία mg): άοριστία* Re (scr άπειρία et adscr άοριστία mg) FbVfVeFaLc (scr άπειρία et adscr άοριστία mg) Le WcKaPg ν om Ve (add άοριστία s lin) άοριστία καί άπειρία Pb; cf Lilla, Osservazioni, ρ 127 16 αύτη περί έαυτής: αυτό περί έαυτοϋ Pt (sed corr) Pn (corr s lin) PbFa; cf Lilla, Osservazioni, ρ 127


110

κυρίως καΐ έπιστητώς άποφαίνοιτο. <2> Περί ταύτης ούν, ώς είρηται, της ύπερουσίου και κρυφίας θεότητος ού τολμητέον εΙπεΐν ούτε μην έννοήσαί τι παρά τα Θειωδώς ήμΐν έκ των Ιερών λογίων έκπεφασμένα. Καί yàp ώς αΰτή περί έαυτής έν τοις λογίοις άγαθοπρεπώς παραδέδωκεν, ή μέν αυτής, δ τι ποτέ έστιν, έπιστήμη καί s Θεωρία πδσιν άβατος έστι τοις οΰσιν ώς πάντων ύπερουσίως έξηρημένη. Καί πολλούς των θεολόγων εύρήσεις ού μόνον ώς άόρατον αύτήν καί άπερίληπτον ύμνηκότας, άλλά καί άνεξερεύνητον άμα καί άνεξιχνίαστον ώς ούκ δντος ίχνους ούδενός των έπί τήν κρυφίαν αύτης άπειρίαν διεληλυθότων. ίο Ού μήν άκοινώνητόν έστι καθόλου τάγαθόν ούδενί των όντων, άλλ' έφ' έαυτού μονίμως τήν ύπερούσιον Ιδρυσαν άκτΐνα ταΐς έκάστου των ses D όντων άναλόγοις έλλάμψεσιν άγαθοπρεπώς έπιφαίνεται καί προς τήν έφικτήν αύτοϋ θεωρίαν και κοινωνίαν καί όμοίωσιν άνατείνει τούς ιερούς 589 α νόας τούς ώς θεμιτόν αύτω καί ίεροπρεπώς έπιβάλλοντας καί μήτε is πρός τό ύπέρτερον της έναρμονίως ένδιδομένης θεοφανείας άδυνάτως άπαυθαδιζομένους μήτε προς τό κάταντες έκ της έπί τό χείρον ύφέσεως άπολισθαίνοντας, άλλ' εύσταθώς τε καί άκλινώς έπί τήν άκτΐνα τήν αύτοΐς έπιλάμπουσαν άνατεινομένους καί τω σνμμέτρω των θεμιτών ses e

3 ού - τι: Vide DN 108,6 3sq παρά - έκπεφασμένα: Vide DN 108,7 sq 4sq cos ~ παραδέδωκεν: Vide DN 111,11 sq; cf Sap 13,1 sqq; Rm 1,19 sq 5 ô τι ττοτέ έστιν, έπιστήμη: Cf Schol 189,38-49 6 Cf Proci in Ale 100,4 7 sqq Cf Ps 145 (144),3; Mt 11,27; Rm 11,33; I Cor 2,11; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, pp45sq 7 άόρατον: Cf DN 149,7; 194,1 sq; Col 1,15; I Tim 1,17; Hbr 11,27 8 άνεξερεύνητον: Cf Rm 11,33 άνεξιχνίαστον: Cf Rm 11,33; Eph 3,8 9 άπειρίαν: Cf Schol 189,50-192,3; Proel inst 93; 150 11 Où μήν άκοινώνητόν: Cf Schol 192,4sq 11 sqq Cf DN 115,4 sqq; EH 397 D 12 την ύπερούσιον: Cf DN 115,9 sq; Schol 192,6-9 15 έπιβάλλοντα$: Cf Schol 192,10-15 16 sq άδυνάτως άπαυθαδιζομέvous: Cf Schol 192,16-25; PI Ap 37a PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 έπιστητώζ: αίσθητώξ Pn (ser έ-τπστητώς et adscr αίσθητώξ s lin) άποφαίνοιτο* PaRcPt (corr άποφήσοιτο in άποφαίνοιτο) Pn (ser άποφήσοιτο et corr in άποφαίνοιτο s lin) PbVfVeLc (adscr άποφήσοιτο mg) WcVcKaPg ν: άποφήσοιτο* Pt (sed corr in άποφαίνοιτο) Pn (adscr άποφαίνοιτο s lin) FaLc (ser άποφαίνοιτο et corr in άποφήσοιτο mg) άποφήσοι Fb άποφάνοιτο Vv (sed corr) Vb (sed corr) άποφήνοιτο Le 3 θειωδώς omnes codd (scr θειοδως RcPn): θεοειδώς ν 8 άνεξερεύνητον: άνεξεραύνητον PaFbFaLc (sed corr) cbç άνεξερεύνητον coni Lilla, Osservazioni, ρ 128 άνεξιχνίαστον: άνεξιχίαστον Pa Pb (sed corr) άνεξίαστον Pt (sed corr s lin) άνεξιχνίαστο Pn (sed corr s lin) 15 TOUS: om Pa(add mg)Fb 17 άπαυθαδιζομένους: άπαυθαδιαζομένους VfVvLe 18 άπολισθαίνοντα5: άπολισθένοντας PaFb άπολισθάνοντα5 FaLc (sed corr s lin)

I. 1.2.3

5

ίο

ΐ5

111

έλλάμψεων ϋρωτι μετ' εύλαβείας Ιεράς σωφρόνως τε και όσίως άναπτερουμένους. <3> Τούτοις έπόμενοι τοις θεαρχικοΐς ζι/γοΐς, οι καί τάς δλας διακυβερνώσι των ύπερουρανίων ούσιών άγίας διακοσμήσεις, το μέν Οπερ νοΰν καί ούσίαν της Θεαρχίας κρύφιον άνεξερευνήτοις καί ΐεράϊς νοός 589 Β εύλαβείαις, τά δέ άργητα σώφρονι σιγή τιμώντες, έττΐ τάς έλλαμπούσας ήμΐν έν τοις Ιεροϊς λογίοις αύγάς άνατεινόμεθα. Καί προς αύτών φωταγωγούμεθα προς τους θεαρχικούς ύμνους ύττ' αύτών ύπερκοσμίως φωτιζόμενοι καί ττρός τάς Ιεράς ύμνολογίας τυπούμενοι ιτρός τό καί όραν τά συμμέτρως ήμΐν δι' αύτών δωρούμενα Θεαρχικά φώτα καί την άγαθοδότιν άρχήν άπάσης Ιεράς φωτοφανείας ύμνεϊν, ώς αύτη περί έαυτής έν τοις ίεροίς λογίοις τταραδέδωκεν. Οίον, ότι πάντων έστίν αΙτία καί άρχή καί ούσία καί ζωή καί τών μέν άποπιπτόντων αύτής άνάκλησίς τε καί άνάστασις, τών δέ προς τό τού θεοειδοϋς παραφθαρτικόν άπολισθησάντων άνακαινισμός καί άναμόρφωσις, τών δέ κατά τίνα σάλον άνίερον παρακινούμενων ΐδρυσις ΐερά καί τών έστηκότων άσφάλεια καί τών 589 c έπ' αύτήν άναγομένων άνατατική χειραγωγία καί τών φωτιζομένων

I C f D N 111,5 sq; 142,10 3 Cf Prov 16,11 et al 3 sq Cf DN 215,5 sq; EH 373 Β 4 ούσιών / τάξεων: Cf CH 124 A et al; PI Phdr 247a áyías διακοσμήσεις: Cf PI Phdr 246e 4sq τό μέν ύπέρ voOv: Cf DN 108,8; 131,7; Schol 192,26-32 5 της θεαρχίαξ: Cf DN 112,1; 112,8sq; 117,12; 118,4sq; 122,3sq; 123,13sqq; 124,10sq; 126,10 sq; 135,13 sq; 200,6 sq; 215,3 sqq; 228,7 sq; CH 137 A et al; EH 376 D et al; Ep 2,1068 A; 1069 A; Schol 192,33-38; Neidl, Thearchia 6 τ ά δέ - τιμώντε*: Cf Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, ρ 133 6sq Cf DN 109,1 sq; 147,13 sqq; 7 sqq C f D N 146,13 sqq; 149,9 sqq; 150,1 sqq; Proci in Cra 32,18 sqq; Coomaraswamy, Mediaeval aesthetic; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, ρ 230; Semmelroth, Das ausstrahlende und emporziehende Licht; Semmelroth, Die Lehre 10 sq καί τήν άγαθοδότιν άρχήν: Cf CH 120Β; EH 436C; 561 A; Schol 192,39 - 4 1 ; Ruello, Étude II sq Vide DN 110,4sq; c f P s 18(17),29 12sqq C f D N 147,9sqq; 196,2sq et passim; Gr Naz carm I, sectio 1,6,3 sq; id or 28,6; Anast S viae dux II 2,3—4 14 άυάστασις: Cf Schol 192,42 - 45 17 άνατατική χειραγωγία: Cf CH 304 C; EH 397 C 17 sq τών φωτιζόμενων ελλαμψις: Cf Schol 193,1—21 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 έλλάμψεων: ¿λάμψεων Re έτπλάμψεων VcKaPg 4 ούσιών* PaRcVf (adscr καί τάξεων mg) VvVbLcLe (ser τάξεων et adscr ούσιών mg) Wc: τάξεων* PtPnPbFb Vf (ser ούσιών et adscr καί τάξεων mg) FaLe (adscr ούσιών mg) ν τάξεων καί ούσιών Ve VcKaPg; cf Lilla, Osservazioni, ppl28sq 5 άνεξερευνήτοι$: άνεξεραυνήτοις PaPn(sed corr)FbFa 7 έν: om PtPnWc καί π pò? αύτών φωταγωγούμεθα: om PtPnFa αύτών: αύτόν Ve (corr) 14 άπολισβησάντων: παρολισβησάντων PtPnPbFa 16 παρακινουμένων: παρακλινονμένων Re παρακεινουμένων PtFb

112


Ιλλαμψις καΐ τών τελουμένων τελεταρχία καί των θεουμένων θεαρχία καΐ των όπτλουμένων άπλότης καί τών ένιζομένων ένότης, άρχής άπάσης ϋπερουσίως ύπεράρχιος άρχή και τοΟ κρυφίου κατά τό θεμιτόν άγαθή μεταδότη καί, άπλώς είπεϊν, ή τών ζώντων ζωή καί τών όντων ουσία, πάσης ζωής καί ουσίας άρχή καί αΙτία διά τήν αυτής είς τό είναι τα 5 όντα παρακτικήν καί συνοχικήν άγαθότητα. 589 D <4> Ταϋτα πρός τών θείων λογίων μεμυήμεθα. Καί πάσαν, ώς είττεΐν, τήν Ιερόν τών θεολόγων ύμνολογίαν εύρήσεις πρός τάς άγαθουργοΰς της θεαρχίας προόδους έκφαντορικώς καί ϋμνητικώς τάς θεωνυμίας διασκευάζουσαν. Όθεν έν πάση σχεδόν τ η Θεολογική πραγματεία τήν ίο θεαρχίαν όρώμεν Ιερώς ύμνουμένην ώς μονάδα μέν καί ένάδα διά τήν άπλότητα καί ένότητα της ύπερφυοϋς άμερείας, έξ ής ώς ένοποιοΰ δυνάμεως ένιζόμεθα καί τών μεριστών ήμών έτεροτήτων ύπερκοσμίως συμπτυσσομένων εις θεοειδή μονάδα συναγόμεθα καί θεομίμητον ενωσιν, ώς

1 τελεταρχία: Cf CH 124A; 165 A; 200C; 209 A; 209C θεουμένων θεαρχία: Cf D N 116,15sq; 131,9sqq; 132,10sq; 136,13sq; 202,22sq; 210,10sq; 225,13; Ps 82,6 (81,6); Iren haer IV 38,4; Clem paed III 1,5; id str IV 149,8; VII 56,6; Or hom 6 in Ex 5; id hom 8 in Ex 2; id J o X X 29; Gr Naz or 1,5; 4,124; Gr Nyss beat 7,1; Roques, Denys, col 276; Semmelroth, Die Lehre, ρ 25; Stiglmayr, Die Lehre, ρ 249 2 τών ένιζομένων ένότης: Cf D N 112,12 sq; 217,6 sqq; 219,14 sqq; 228,3 sqq; Gr Nyss anim et res 9 3 B s q ; Semmelroth, Gottes überwesentliche Einheit 4 ή τών ζώντων ζωή: Cf Schol 193,22-26 5sq Cf D N 113,3sq; 182,17sqq; CH 177C; E p 8 , 1085Csq 7 sqq Cf D N 133,5 sqq; E p 4,1072 A sqq 8 7 Cf Sirach 18,13; Jes 49,15 et al ύμνολογίαν: Cf D N 111,9 9 προόδου?: Cf D N 126,10; 135,14; 138,1 sq et passim; Muñiz Rodríguez, Noción; Völker, Kontemplation, pp 154 sqq έκφαντορικώς: Cf Schol 193,27 - 29 ΙΟΌΘεν - 113,9 έσχατιάν: Vide Doct Patr, p69, s XIII lOsqq Cf Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, pp 158; 230 11 ώς μονάδα μέν: Cf D N 109,13; 229,6 sqq; Schol 193,30 - 4 3 11 sq Cf Horn, Note 12 άμερείας: Cf Plot Enn VI 9,5,38 sqq 12sq Cf D N 112,2; 228,17 sq; CH 120 Β; 332 D; EH 424 C; 429 A; 533 A; Stiglmayr, Aszese, p l 9 2 13 καί τών μεριστών: Cf Schol 193,44-196,16 14 θεομίμητον 13 sq Cf E H 429 C; 533 A; 533 D; 536 B; Gr Nyss anim et res 93 Β Ινωσιν: Cf D N 115,3; Völker, Kontemplation, pp54sqq 14sq ώς τριάδα: Cf Schol 196,17-22 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 θεουμένων: corr in ένθεουμένων Pa (ser έν s lin) Le (ser έν mg) ένθεουμένων Wc καί τών θεουμένων θεαρχία: om Vb(add mg)Vc 2 ένιζομένων: ένιζωμένων Re ένουμένων VvVb 3 ύπερουσίως: om Vb ϋπερούσιος Wc ύπεράρχιος: ύττεράρχος Pa om Re ϋττερούσιος VvVb 5sq τά όντα: om Vf τών όντων coni Lilla, Osservazioni, ρ 129 6 παρακτικήν: παρεκτικήν VfLc (sed corr s lin) Vb (e corr)

1.3.4

5

ίο

113

τ ρ ι ά δ α δέ δια τ ή ν τ ρ ι σ υ π ό σ τ α τ ο ν τ η ς ύπερουσίου γ ο ν ι μ ό τ η τ ο ς Ικφανσιν, 592 α έξ ής « π ά σ α π α τ ρ ι ά έν ούρανω καί liti γ η ς » £στι καΐ « όνομάζεται », ώς α ί τ ί α ν δέ τ ω ν όντων, έ π ε ι δ ή ττάντα Trpôç τ ό είναι π α ρ ή χ θ η διά τ ή ν αυτής ούσιοποιόν ά γ α θ ό τ η τ α , σοφήν δέ καί καλήν, δ τ ι τ α δντα π ά ν τ α τ ά τ ή ς οικείας φύσεως άπαράφθαρτα διασώζοντα π ά σ η ς άρμονίας ένθέου καί Ιεράς εύπρεπείας έστίν άνάπλεα, φιλάνθρωπον δέ διαφερόντως, ό τ ι τοϊς καθ' ή μας προς άλήθειαν όλικώς εν μιςί τ ω ν α ύ τ η ς υ π ο σ τ ά σ ε ω ν εκοινώνησεν άνακαλουμένη πρός έαυτήν καί άνατιθεισα τ ή ν ά ν θ ρ ω π ί ν η ν έσχατιάν, έξ ής ά ^ ή τ ω ς ό άπλοΟς ΊησοΟς συνετέθη καί π α ρ ά τ α σ ι ν είληφε χρονικήν ό άΐδιος καί είσω τ η ς καθ' ή μας έγεγόνει φύσεως ό π ά σ η ς τ ή ς κατά π ά σ α ν φύσιν τάξεως ύπερουσίως έκβεβηκώς μετά τ ή ς ά μ ε τ α β ό λ ο υ καί ά σ υ γ χ ύ τ ο υ τ ω ν οίκείων Ιδρύσεως. Καί όσα ά λ λ α Θεουργικά φωτα τοις λ ο γ ί ο ι ς άκολούθως ή τ ω ν ένθέων ή μ ώ ν καθηγεμόνων κρυφία παράδοσις

1 SC) Cf DN 126,14 sqq 2 έξ fis πάσα πατριά: Cf Schol 196,23 - 27 Vide Eph 3,15; cf Mt 28,18 3 πάντα - παρήχθη: Cf DN 136,2sq; 136,11 sq; Plot Enn VI 8,20; Iamb myst VIII 3; Gr Naz or 28,16; Gr Nyss hom 6 in Cant 174,5 sqq; Proel inst 7, ρ 8, 1 sq; 27 sq; 26, ρ 30,10 sq; id theol plat II 4; Völker, Kontemplation, ρ 45 3sq Cf DN 112,5sq; 117,11 sqq; 182,17sqq 4 δτι τά όντα πάντα: Cf Schol 196,28-34 5 Cf DN 152,20; 154,14; 185,20sq; 198,19sq; 202,17sq; 219,11 sq 7 πρόζ άλήθειαν όλικώς: Cf Schol 196,35-47 9 ό άπλοϋ? ΊησοΟζ συνετέθη: Cf EH 444 A; Ath Ar 1,28; 4,32; id syn 34,4; Bas Eun 1,23,13; Mod dorm 3309 Α καί παράτασιν είληφε: Cf Schol 196,48-50 12 καί άσυγχύτου: Cf DN 135,5 sq; Schol 196,51 - 5 3 καί όσα άλλα θεουργικά: Cf CH 121 A; EH 441 Β; Ep 9,1103Bsqq; Schol 197,1-3; Bas Spir 26,64; Rorem, Biblical and Liturgical Symbols, cc 3—6 13 καθηγεμόνων κρυφία παράδοση: Cf DN 126,7sq; 131,3sq; CH 140C; 140D; 145C; 181 C; 196B; 201 A; EH 376 C; 404 C; 429 D; 441 B; 484 A; 513 C; 561 C; 568 A; MTh 997 A; Schol 197,4-15; Clem str VI 127,3; Or princ III 1,16; IV 2,2; IV 2,9; Koch, PseudoDionysius Areopagita, pp45; 106; Völker, Kontemplation, ρ 89 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 εκφανσιν: ίκφασιν Rc(sed corr s lin)Vf 2 καί alt: τε καί VfVbLcVcKaPg 3 sq τήν αύτης ούσιοποιόν άγαθότητα: τή$ αύτης ούσιοποιοΰ άγαθότητος PtPnFa 5 τά: om PbVb(sed ss)Lc(sed add mg)Wc 8 άνακαλουμένη: άνακαλουμένην PaPt άνατιθεισα: άνω τιθεϊσα Pn (corr ex άνατιθεισα) VfVe VcKaPg άνατεθεΐσα Wc 9 άφφήτως: άφ^ήτος Re άφέγκτωξ PtLc (ser άφφήτως, sed corr mg) άφθέγκτω$ PnPbVeFaLeWc 9 sqq Cf Lilla, Osservazioni, ρ 130 10 είσω: ϊσω Pa koç PtPn (adscr είσω s lin) FaLc(scr είσω, sed corr mg)LeWc έγεγόνει* PaRcPn (ser έληλύθει et adscr έγεγόνει s lin) VeVbLc (corr in έληλύθει mg) Le (ser έληλύθει et adscr έγεγόνει mg) WcVcKaPg ν: γέγονε VfVv έληλύθει* PtPn (adscr έγεγόνει s lin) PbFbFaLc (scr έγεγόνει et adscr έληλύθει mg) Le (adscr έγεγόνει mg)

5»2 β


114

έκφαντορικώς ήμϊν έδωρήσατο, ταΰτα καί ήμεΐς μεμυήμεθα νυν μέν άναλόγως ήμϊν διά των Ιερών παραπετασμάτων της των λογίων και των Ιεραρχικών παραδόσεων φιλανθρωπίας αίσθητοις τά νοητά καί τοις ούσι τα ύπερούσια περικαλυπτούσης καί μορφάς καί τύπους τοις άμορφώτοις τε καί άτυπώτοις περιτιθείσης καί την ΰπερφυή και άσχημάτιστον άπλότητα τη ποικιλία των μεριστών συμβόλων πληθυούσης τε καί διαπλαττούσης. Τότε δε, όταν άφθαρτοι καί άθάνατοι γενώμεθα καί της 592 e χριστοειδοΰς καί μακαριωτάτης έφικώμεθα λήξεως, « πάντοτε συν κυρίω » κατά τό λόγιον « έσόμεθα » της μέν όρατης αΟτοΟ θεοφανείας áv πανάγνοις θεωρίαις άποπληρούμενοι φανοτάταις μαρμαρυγαΐς ήμας περιαυγαζούσης ώς τους μαθητάς έν εκείνη τη θειοτάτη μεταμορφώσει, της δέ

1 Αναλόγως: Cf DN 115,8; 140,15; 144,5; 165,16; 166,1; 178,17; CH 121 Bsq et al; EH 373 A; 377 A; 429 A et al; MTh 1033 C; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, ρ 222; Lossky, La notion 2 δια των Ιερών παραπετασμάτων: Cf DN 109,2 sqq; CH 121 A sq; 121 D; 124 A; 137 A sq; 140 A sqq; 145 A; 180 C; 208 B; 304 D; 328 B; EH 373 A; 376 Β sq; 397 A; 432 B; 480 A; 501 B; 536 C; Ep 9,1104Bsqq; Schol 197,16-28; Clem str V 46,1; V 51,1; Gr Nyss Eun II 239; id or dom 3,1148Dsq; Völker, Kontemplation, pp 92 sq 5 sqq Cf CH 121 B; 121 C; 124 A; 137 A; 328 A; EH 376 D; Ep 9,1108C; 1112 A 6 των μεριστών συμβόλων: Cf Schol 197,29-32 7 Cf I Cor 15,54 όταν άφθαρτοι: Cf Schol 197,33-39 8 λήξεως: Cf CH 333 A; EH 376 B; 392 A; 556 Β et al; PI Lg 747e; Gr Nyss or dom 4, 1165 C; id prof Cht 139,16; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, p24sq; Völker, Kontemplation, ρ 128 8sq Vide I Thess 4,17 9 όρατής αύτοΟ θεοφανεΐας: Cf DN 118,4sq; 215,14; CH 180C; 205B; EH 440A; 485B; 513C; Ep 8,1084B; Schol 197,40-51; Mt 5,8; I Joh 3,2; Ape 22,4; Jo D trans 8,28 sqq 10 Cf DN 125,8; 156,17 sqq 11 Cf Mt 17,2; Me 9,3; Le 9,32 sqq; I Thess 4,16 sq; Gr Nyss hom 1 in Cant 14,13 sqq PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

5 ύπερφυη* PaPtPnPb (adscr ϋττερούσιον καί ύπερφυη mg) FbFaLcLeWc ν: ύπερφυα RcVf (adscr ύπερούσιον καί) VvVb ύπερούσιον* καί ύττερφυη Pb (ser ύττερφυη et adscr ύπερούσιον καί ύττερφυη mg) Ve ύπερούσιον καί ύπερφυα Vf (ser ϋπερφυδ et adscr ύπερούσιον καί mg) VcKaPg; cf Lilla, Osservazioni, ρ 130 6 πληθυούσης omnes codd praeter Fb: πληθυνούσης Fb ν 7 γενώμεθα: γενοίμεθα VeLc (ser γενώμεθα et corr in γενοίμεθα s lin) Le (sed corr) Wc 8 έφικώμεθα: έφικόμεθα Ve άφικόμεθα Pn (sed corr in έφικόμεθα) άφικώμεθα Le (sed corr) 10 μαρμαρυγαΐς ήμδς: ήμδς μαρμαρυγαΐς FbVfVeLcLeWcVcKaPg 11 ώς omnes codd: άς ν θειοτάτη: θειωτάτη Re θειότατι Pg θείςι VcKa

5

ίο

115

I. 4.5

5

ίο

15

νοητής αύτού φωτοδοσίας έν άπαθεί καί άυλω τ ώ νφ μετέχοντες καί της ύπέρ νοΰν ένώσεως έν ταΐς των ύπερφανών άκτίνων άγνώστοις καί μακαρίαις έπιβολάϊς. Έ ν θειοτέρα μιμήσει των ύπερουρανίων νοών « Ισάγγελοι γάρ », ώς ή των λογίων άλήθειά φησιν, έσόμεθα « καί υΙοί ΘεοΟ της άναστάσεως uloì όντες ». ΝΟν δέ, ώς ήμϊν έφικτόν, οίκείοις μεν εϊς τά θεία συμβόλοις χρώμεθα κάκ τούτων αύθις έττΐ τήν όπτλήν καί ήνωμένην των νοητών θεαμάτων άλήθειαν άναλόγως άνατεινόμεθα καί μετά ιτάσαν τήν καθ' ήμδς τών θεοειδών νόησιν άποπαύοντες ήμών τάς νοεράς ένεργείας εις τήν ύπερουσιον άκτϊνα κατά το θεμιτόν έπιβάλλομεν, έν ή πάντα τα πέρατα πασών τών γνώσεων ύ π ε ρ α ^ ή τ ω ς προϋφέστηκεν, ήν ούτε έννοήσαι δυνατόν ούτε είπεΐν ούτε όλως πως θεωρήσαι διά τό πάντων αύτήν έξηρημένην είναι καί ύπεράγνωστον καί πασών μεν τών ουσιωδών γνώσεων καί δυνάμεων τάς άποπερατώσεις άμα καί πάσας ύπερουσίως έν έαυτή προειληφυίαν, πάντων δέ άπεριλήπτω δυνάμει καί τών ύπερουρανίων νοών ϋπεριδρυμένην. Ei γάρ αί γνώσεις πασαι τών όντων είσΐ και είς τά όντα τό πέρας έχουσιν, ή πάσης ουσίας έπέκεινα καί πάσης γνώσεως έστιν έξηρημένη. < 5 > Καί μήν, ε! κρείττων έστί παντός λόγου καί πάσης γνώσεως καί

1 έν άπαθεί καί άΰλω τώ νώ: Cf CH 205 D; EH 404 C; 433 C; Ep 8,1097 A; Ep 9,1108A; Ep 10.1117B; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, p220, nota 1; Roques, Le primat, pplólsq; Völker, DasVollkommenheitsideal, pp44sqc|; 153 sqq; Völker, Der wahre Gnostiker, pp 524 sqq; Völker, Kontemplation, pp66sqq 2sq Cf DN 156,17 sqq; Proel in Cra 110,5 sqq; id in Prm V 33; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, ρ 173 3 έν θειοτέρφ μιμήσει: Cf DN 211,17; 212,13; CH 121 C; 168 B; EH 400 B; Ep 2,1069 A; Schol 197,52-200,3; Völker, Kontemplation, pp54sqq τών ύττερουρανίων νοών: Cf DN 116,14 sqq 3 sqq Vide Le 20,36 7 τών νοητών θεαμάτων: Cf DN 134,4; CH 140 A; 141 C; 200 C; 237 B; 333 A; EH 372 B; 428 A; 437 B; 472 D; 477 B; 480 B; 505 A; 568 D; MTh 997 B; Ep 9,1108 A; 1108C; Schol 200,4-10; Or Cels 3,80; id mart 13; Bas Spir 18,47,3 8 άναλόγω$: Cf DN 114,1 9 άττοπαύοντεξ: Cf Schol 200,11 — 16 9sq τήν ύπερούσιον άκτϊνα: Cf DN 115,2 sq; Clem exc Thdot 61,7; Hipp haer VIII 13,3; Or Jo I 25; Eus e th 1,8 11 ύττερα^ήτως προϋφέστηκεν: Cf Schol 200,17 - 3 1 ήν ούτε έννοήσαι δυνατόν: Cf DN 108,6; Schol 200,32- 35 12 Cf I Joh 4,12 13 καί πασών: Cf Schol 200,36-201,2 16 Et γαρ αϊ γνώσει?: Cf Schol 2 0 1 , 3 - 7 17 sq Cf PI R 509b 19 sqq Cf DN 108,8 sq; 197,17 sqq; MTh c V passim; Epp 4 et 5 passim; PI Smp 211a; Plot Enn V 3,14; Proci in Prm VI 54sq; id inst 123; 129; 135; 160; id theol plat II 11; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, pp 208 sqq PaRc

PtPnPbFb

VfVe

6 οίκείοις: οίκείως PbFb VvVb

VvVb

Fa

LcLeWc

10 έν: om VvVb

VcKaPg

ν

19 γνώσεως: γνώσεως Ιξηρημένη

592 d

593 α

116


ϋπέρ νοΰν καθόλου και ούσίαν ΐδρυται πάντων μέν ούσα περιληπτική και συλληπτική και προληπτική, πασι δέ αύτή καθόλου άληπτος καί 593 β ούτε αίσθησις αυτής εστίν ούτε φαντασία ούτε δόξα ούτε όνομα ούτε λόγος ούτε έπαφή ούτε έπιστήμη, πώς ό Περί θείων όνομάτων ήμϊν διαπραγματευθήσεται λόγος άκλήτου καί ύπερωνύμου της ύπερουσίου 5 θεότητος άποδεικνυμένης; Άλλ' όπερ ίφημεν, ήνίκα τάς θεολογικός ύποτυπώσεις έξετιθέμεβα, το εν, τό άγνωστον, τό ύπερούσιον, αυτό τ' άγαθόν, δπερ εστί, τήν τριαδικήν ένάδα φημί, τήν όμόθεον καί όμοάγαθον ούτε ειπείν ούτε έννοήσάι δυνατόν. 'Αλλά καί αϊ των άγίων δυνάμεων άγγελοπρεπεΐς ένώσεις, ίο άς είτε έπιβολάς είτε παραδοχάς χρή φάναι της ύπεραγνώστου καί ύπερφανοΰς άγαβότητος, άψητοι τε είσΐ καί άγνωστοι καί μόνοις αύτοΐς ένυπάρχουσι τοις ύπέρ γνώσιν άγγελικήν ήξιωμένοις αυτών άγγέλοις. Ταύταις οί θεοειδεΐς άγγελομιμήτως, ώς έφικτόν, ένούμενοι νόες, επειδή 593 e κατά πάσης νοεράς ένεργείας άπόπαυσιν ή τοιάδε γίγνεται των έκθεου- is

3 οΰτε φαντασία: Cf Schol 201,8-34 3sq Cf PI Prm 142a 4 ούτε έτταφή: Cf Schol 201,35 - 40 5 άκλήτου καί ύπερωνύμου: Cf Schol 201,41 - 4 4 7 Άλλ' όπερ: Cf Schol 201,45 sq θεολογικός ύποτυπώσεις: Cf DN 107,3 7sq Cf Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, pp 121; 209 7sqq Cf Plot Enn VI 8,11,5sqq 8 sq τήν τριαδικήν ένάδα: Cf DN 229,9; CH 200 D; 201 A; 212 C; MTh 1033 A; Schol 76,40-77,7; Leont H monoph 1812B; Max ambig 1397C 9 τήν όμόθεον: Cf Schol 201,47sq 10 άγγελοπρεπεϊς ένώσεις: Cf Schol 201,49- 204,17 lOsqqCfCH 180 A sq 11 είτε έπιβολάς είτε παραδοχάς: Cf Plot Enn VI 7,35,21 sq; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, ρ 174 14 Ταύταις oí θεοειδεΐς: Cf Schol 204,18—35 Cf DN 230,9 15 Cf DN 131,4; 131,10sq άπόπαυσιν: Cf Schol 204,36 - 39 15 sq Cf DN 112,1; Proel inst 129; 135; 160; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, pp 159; 191 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

2 καί συλληπτική omnes codd: καί συνοπτική καί συλληπτική ν συλληπτική: συνλημπτική Pa om Pt(add mg)coll post προληπτική Vv καί prim: om Pt (add mg) προλημπτική Pa αύτή FaLcLe: αύτό PaRc (ser αύτώ) PtPn(e corr)PbFbVfVeVvVbWcVcKaPg αύτός ν 3 ούτε alt: ουδέ PaVbLeWc οΰτε tert: ουδέ LeWc οΰτε δόξα: ούτε δόξα παρ' ήμϊν νοουμένη VeLc ούτε quart: ούδέ Re om Pn (add s lin) 4 οΰτε prim: ούδέ RcFbVb (corr s lin) FaLc (ser ούτε et corr s lin) Le Wc o ö t ' Pa οΰτε alt: ούδέ PaRcWc ούκ Fa 7 έξετιθέμεθα: έξεθέμεθα VvVb 8 άγνωστον: ύπεράγνωστον Re (ser άγνωστον et adscr ύπερ s lin) Pt (scr άγνωστον et adscr ύπερ mg) PnVfVeVcKaPg; cf Lilla, Osservazioni, ρ 131 αύτό τ ' άγαθόν PaPtPnFbVfVeVvVbFaLeWc: αύτό τό αγαθόν PbVcKaPg αύτοτάγαθον Le ν αύτό άγαθόν Re 9 όμοάγαθον VfVbVcKaPg ν: όμάγαθον PaRcPt (scr όμ' άγαθον) PnPbFbVeVvFaLcLeWc οΰτε prim: είτε Vf οΰτε alt: είτε Vf οΰτ' Ve 10 αϊ: om PaVvVb (add s lin) ένώσεις: γνώσεις VvVbLc (scr e corr) 12 ύπερφανοΰς: ύπερφαους PbFa 13 τοις: της PtPn (sed corr s lin)

117

5

ίο

ΐ5

μένων νοών προς το ύττέρθεον φως Ινωσις, ύμνοΟσιν αύτό κυριώτατα δια της πάντων των όντων άφαιρέσεως τούτο άληθώς καί ύπερφυώς έλλαμφθέντες έκ της προς αύτό μακαριωτάτης ένώσεως, ότι ττάντων μεν έστι των δντων αίτιον, αύτό δέ ούδέν ώς πάντων ύπερουσίως έξηρημένον. Την μέν ouv ύπερουσιότητα την θεαρχικήν, δ τι ποτέ έστιν ή της ύπεραγαθότητος ύπερύπαρξις, ούτε ώς λόγον ή δύναμιν ούτε ώς νοΟν ή ζωήν ή ούσίαν Ομνήσαι θεμιτόν ούδενί των, δσοι της ύπερ πασαν άλήθειαν άληθείας είσίν έρασταί, άλλ' ώς πάσης εξεως, κινήσεως, ζωής, φαντασίας, δόξης, όνόματος, λόγου, διανοίας, νοήσεως, ουσίας, στάσεως, ίδρύσεως, ένώσεως, πέρατος, άπειρίας, άπάντων, δσα δντα έστίν, Οπεροχικώς άφηρημένην. Επειδή δέ ώς άγαθότητος ΰπαρξις αύτφ τω είναι 593 D πάντων έστί τών δντων αΙτία, την άγαθαρχικήν της θεαρχίας πρόνοιαν έκ πάντων τών αίτιατών ύμνητέον. Έπεί καί περί αυτήν πάντα καί αύτής ενεκα, « καί αύτή έστι προ πάντων, καί τα πάντα έν αύτη συνέστηκεν ». Καί τ φ εϊναι ταύτην ή τών δλων παραγωγή και ύπόστασις, καί αύτης πάντα έφίεται, τά μέν νοερά καί λογικά γνωστικώς, τά δέ ΰφειμένα τούτων αίσθητικώς καί τά άλλα κατά ζωτικήν κίνησιν ή ούσιώδη καί

2 τών δυτών άφαιρέσεως: Cf DN 125,16; 146,12; Schol 204,40-44; J o D exp 1,4 3sq Cf DN 111,12 4 οώτό δέ ούδέν: Cf Schol 204,45-205,4 ώς πάντων ΰπερουσίως έξηρημένον: Vide DN 110,6 5 sqq Cf Plot Enn V 3,14,4 sqq; VI 7,36,7; 8,11,34 sq 8 άλήθειαν άληθείας: Cf Gr Nyss perf 188,7 άλλ'ώς πάση? έξεως: Cf Schol 205,5-15 10 άπειρίας: Cf DN 138,12 11 sq C f D N 148,12 sq; 182,18 sq 12 της θεαρχίας πρόνοιαν: Cf DN 120,3 sqq; 178,3 sqq; 181,7 sqq; 224,13 sqq et al; Schol 205,16 — 208,9; Brons, Pronoia 12 sq πρόνοιαν έκ πάντων τών αίτιατών ύμνητέον: Cf DN 112,7 sqq; 118,2 sqq; 228,7 sqq; Ph praem 40; Prod theol plat III 7; Baur, Die christliche Lehre, ρ 191; Semmelroth, Die θεολογία συμβολική, ρ 2; Semmelroth, Gottes überwesentliche Einheit, p211 14 Vide Col 1,17; cf Rm 11,36 15 Cf CH 177 C 15 sqq Cf DN 148,15 sqq; Prod inst 39 16 τά μέν νοερά: Cf Schol 208,10-19 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

3 έλλαμφθέντες: έλαμφθέντες Re έκλαμφθέντες VvVb 4 πάντων: πάντων τών δντων Pa (ser πάντων et adscr τών δντων mg) Wc 5 ποτέ έστιν: ποτ' εστίν PtPbFa 6 ύπεραγαθότητος: άγαθότητος PtPnPb ύπερύπαρξις: Οπαρξις Pa (adscr ύπερ mg) Re (adscr ύπερ mg) PbVv 8 Ιξεως, κινήσεως: εξεως ή κινήσεως PbFb 10 όντα: om Pt (add mg) Pn coll post έστίν Vf έστί Pt 12 θεαρχίας: θεαρχικής Pa (sed corr s lin) Pt (sed corr) PnPbFb 13 έπεί: έπειδή PbFb 16 μέν νοερά: μέν ούν νοερά PbFb 17 αίσθητικώς Pa (sed corr in αίσθητώς) Re (adscr αΙσΘητώς mg) Pt (corr α(σθητώς) PbFbVeLcPg ν: αΙσθητώς Pa (corr αίσθητικώς) Re (scr αίσθητικώς et adscr αΙσθητώς mg) Pt (sed corr in αίσθητικώς) PnVfVvVbFaLeWcVcKa τά άλλα: τ' άλλα PtVfVvVb


118

έκτικήν έπιτηδειότητα. <(6> Τοΰτο γοΟν είδότες ol θεολόγοι και ώς άνώνυμον αύτήν ύμνοΟσι και έκ παντός όνάματος. Άνώνυμον μέν, ώς όταν φασί τήν θεαρχίαν αύτήν έν μια των μυστικών της συμβολικής Θεοφανείας όράσεων έπιπλήξαι τ ω φήσαντι· Τί « το όνομά σου»; καί ώσττερ άπό πάσης αύτόν θεωνυμικής γνώσεως άττάγουσαν φάναι καί· « "Ινα τί έρωτας τό όνομά μου »; καί· Τούτο « Ιστι θαυμαστόν ». "Η ούχΐ τούτο όντως εστί τό θαυμαστόν όνομα, « τό υπέρ παν όνομα », τό άνώνυμον, τό «τταντός» ύπεριδρυμένον «όνόματος όνομαζομένου », είτε « έν τ φ αΐώνι τούτω », εϊτε « έν τ ω μέλλοντι »; Πολυώνυμον δε, ώς όταν αύθις αύτήν είσάγουσι φάσκουσαν· «'Εγώ είμι ó ών », « ή ζωή », « τό φως », « ό θεός », « ή άλήθεια », καί όταν αύτοί τόν πάντων αίτιον οί θεόσοφοι πολυωνύμως έκ πάντων των αιτιατών 596 Β ύμνοϋσιν ώς άγαθόν, ώς καλόν, ώς σοφόν, ώς άγαπητόν, ώς θεόν θεών, ώς κύριον κυρίων, ώς « άγιον άγίων », ώς αΐώνιον, ώς όντα καί ώς αιώνων αίτιον, ώς ζωής χορηγόν, ώς «σοφίαν», ώς «νουν», ώς λόγον, ώς

596 a

2sq Cf DN 109,14sq; 111,6; 114,1 sqq 5sq Vide Gen 32,30; cf Jud 13,17 7 Vide Gen 32,30; Jud 13,18 8 τό θαυμαστόν όνομα: cf Ps 8,2 Vide Phil 2,9 9 sq Vide Eph 1,21 11 sq 'Εγώ είμι ό ών: Vide Ex 3,14 11 sqq Cf PG 3,603 sqq τό φως: Vide Joh 8,12 ό θεός: Vide Gen 28,13 12 ή ζωή: Vide Joh 11,25; 14,6 ή άλήθεια: Vide Joh 14,6 13 sq Cf DN 117,12 sq; 125,17; EH 373 A; PI Phdr 246e; Proci in Ale 29,7 sq 14 άγαθόν: Cf Mt 19,17; Le 18,19 καλόν: Cf Cant 1,16 σοφόν: Cf Hi 9,4; Rm 16,27 άγαπητόν: Cf Jes 5,1 θεόν θεών: Cf DN 224,4 sq; Dt 10,17; Ps 50(49),1; 136(135),2 15 κύριον κυρίων: Cf DN 224,4; Dt 10,17; Ps 136(135),3; Ape 17,14; 19,16 άγιον άγίων: Vide Dan 9,24; cf DN 224,3; 225,15; Jes 6,3 ώς αΐώνιον: Cf Schol 2 0 8 , 2 0 - 2 8 crtcóviov: Vide Bar 4,8; cf Jes 40,28; Bar 4,10 δντα: Cf Ex 3,14 15sq αίώνων αίτιον: Cf Eccl 3,11.14; Hbr 1,2 16 ζωής χορηγόν: Cf Gen 2,7; Hi 10,12; Joh 10,10; Act 17,25 σοφίαν: Vide Prov 8,1; cf I Cor 1,30 voOv: Vide Jes 40,13; Rm 11,34; I Cor 2,16 λόγον: Cf Joh

1,1

PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

4 φασί: φασίν RcLe φησί Fb φώσι VfVb (ser φασί et adscr φώσι s lin) 5 φήσαντι: φήσαν Pa φωνήσαντι Pn om Vb (sed add mg) 6 άττάγουσαν: άπάγουσα Re άπαγούσης VvVb 7 φάναι omnes codd praeter Fa Le (ser φάναι et adscr τό s lin) Le: φάναι τό FaLc (adscr τό s lin) LeWc ν έρωτας: έπερωτςίς VvVb 7 τούτο omnes codd (Re ser τούτω) praeter Pt: αυτό Pt TOUT' Ν 8 τό prim: om Re (sed add s lin) FbVvVb (coll τό ante όντως, sed eras) τό ύπέρ παν όνομα: om VvVb 11 είσάγουσι Pa (ser είσάγουσιν) Re (ser είσάγουσιν) PtPnPbFbVeVbFaLcLeWc: είσάγωσι VfVvVcKaPg ν 13 τόν omnes codd praeter PtPnFb: τών PnFb ν αύτόν Pt 14 ύμνοϋσιν PaRcPtPnPbFbVeVvVbFaLcLeWc: ύμνώσιν VfVcKaPg ν 15 καί ώς: om Fa ώς LcLe καί We

5

ίο

is

I. 5. 6. 7

5

ίο

119

γ ν ώ σ τ η ν , cos π ρ ο έ χ ο ν τ α πάντας τους θησαυρούς ά π ά σ η ς γνώσεως, ώς « δ ύ ν α μ ι ν » , ώς δυνάστην, ώς βασιλέα τ ώ ν βασιλευόντων, ώς παλαιόν ήμερων, ώς ά γ ή ρ ω καί άναλλοίωτον, ώς « σ ω τ η ρ ί α ν » , ώς « δ ι κ α ι ο σύνην », ώς άγιασμόν, ώς ά π ο λ ύ τ ρ ω σ ι ν , ώς μεγέθει π ά ν τ ω ν υπερέχοντα καί ώς έν αυρςχ λ ε π τ ή . Καί γε καί έν νόοις α ύ τ ό ν εΤναί φασι καί έν ψυχαΤς καί έν σώμασι καί έν ο ύ ρ α ν φ καί έν γ η καί άμα έν τ α ύ τ φ τ ό ν αύτόν, έγκόσμιον, περικόσμιον, ύπερκόσμιον, ύπερουράνιον, ύπερούσιον, ήλιον, άστέρα, « π ΰ ρ » , « ύ δ ω ρ » , «πνεΟμα», δρόσον, νεφέλην, αύτολίθον καί « πέτραν », π ά ν τ α τ ά ό ν τ α καί ούδέν τ ω ν ό ν τ ω ν , ( 7 y Ο ύ τ ω ς ούυ τ η π ά ν τ ω ν αΐτίςι καί ύπέρ π ά ν τ α ο ύ σ η καί τ ό άνώνυμον έφαρμόσει καί π ά ν τ α τ ά τ ώ ν ό ν τ ω ν όνόματα, Ινα άκριβώς ή τ ώ ν ό λ ω ν βασίλεια καί περί α ύ τ ή ν ή τ ά π ά ν τ α καί αύτής ώς αίτιας, ώς άρχής, ώς πέρατος έξηρτημένα καί α ύ τ η κ α τ ά τ ό λ ό γ ι ο ν ή « τ ά π ά ν τ α

1 γνώστην: Cf Num 16,5; Mt 7,23; Joh 10,14 sq; II Tim 2,19 προέχοντα γνώσεως: Cf Rm 11,33; Col 2,3 2 δύναμιν: Vide I Cor 1,24; cf II Cor 12,9; Ape 19,1 δυνάστην: Cf Ps 89(88),28; Joh 18,37; I Cor 10,13; Ape 1,5 βασιλέα τών βασιλευόντων: Cf DN 224,3; I Tim 6,15; Ape 17,14; 19,16 2sq παλαιόν ήμερων: Cf DN 214,10; Dan 7,9 sqq 3 άγήρω: Cf Schol 208,29 sq; Ps 102(101),25; 28 άναλλοίωτον: Cf Jac 1,17 σωτηρίαν: Vide Ex 15,2; Jes 52,10 δικαιοσΰνην: Vide Jer 23,5; cf I Cor 1,30 4 άγιασμόν: Cf I Cor 1,30 άπολύτρωσιν: Cf Jes μεγέθει πάντων ύπερέχοντα: Cf DN 40,5; 52,9 sq; Mt 1,21; Le 2,30; I Cor 1,30 208,8 sqq; Ps 86(85),8; 10; 147(146),5 5 έν αύρα λεπτή: Cf DN 207,10sq; Schol 2 0 8 , 3 1 - 4 0 ; III Reg 19,12 έν vôoiç: Cf Eph 3,4 έν ψυχαΐς: Cf Sap 7,27 6 έν σώμασι: Cf I Cor 6,19 sq έν ούρανφ καί έν γη: Cf Mt 28,18; Eph 3,15 έν τούτω τόν αύτόν: Cf DN 209,9; Ps 102(101),28; I Cor 12,6 7 Cf DN 150,2 sq έγκόσμιον: Cf Joh 1,10 περικόσμιον: Cf Sirach 43,12 ύπερκόσμιον: Cf Jes 66,22 ύπερουράνιον: Cf Ps 113(112),4 ήλιον: Cf Mal 3,20 8 άστέρα: Cf Ape 22,16 πυρ: Vide Dt 4,24; Mai 3,2 ύδωρ: Vide Ape 22,17; cf Joh 7,38 νεφέλην: Cf Ex πνεύμα: Vide Ape 22,17; Joh 4,24 δρόσον: Cf Hos 6,4; 14,6 13,21 sq; Hos 6,4 αύτολίθον: Cf Ps 118(117),22 9 πέτραν: Vide Ex 17,6; Num 20,8; 20,11; cf Ps 81 (80),17; I Cor 10,4 πάντα τά δντα: Cf Sirach 43,27; I Cor 15,28 πάντα τα δντα καί ούδέν τών δντων: Cf DN 117,3sq; 198,8 10 τη πάντων αΐτίςχ: Cf PI Phlb 27b καί τό άνώνυμον: Cf Schol 208,41 - 4 3 10 sq Cf DN 118,2 sq 11 sqq Cf PI Ep 2,312e; Plot Enn I 7,1; Pera, S. Thomae Aquinatis in librum, pp32sq 12 sq ώς άρχής: Cf Schol 208,44— 46 13sq τά πάντα έν πάσι: Cf Schol 208,47 sq; vide I Cor 15,28 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 προέχοντα omnes codd praeter FaLe: ύπερέχοντα FaLe ν 3 ώς άγήρω omnes codd: ώς καί άγήρω ν 4 μεγέθει PtPnPbFa: έν μεγέθει cett codd ν 6 σώμασι: σώμασιν PnFaLc (sed corr) σώματι VcKaPg 8 δρόσον Re (corr in δρόσου al man mg) Le ν: δρόσου cett codd 12 αύτήν: αύτόν PtPn (sed corr)

596 c


120

iv π ά σ ι » και άληθώς ύ μ ν ή τ α ι π ά ν τ ω ν ύ π ο σ τ ά τ ι ς , ά ρ χ η γ ι κ ή και τελειω5% D τ ι κ ή καί συνεκτική, φρουρά και Ι σ τ ί α καί προς έαυτήν έ π ι σ τ ρ ε π τ ι κ ή και τ α ΰ τ α ήνωμένως, άσχέτως, έξηρημένως. Ο ΰ γ ά ρ συνοχής ή ζωής ή τελειώσεως α ί τ ι α μόνον έστίν, ίνα άττό μόνης τ α ύ τ η ς ή τ ή ς έτέρας π ρ ο 597 α νοίας ή ύπερώνυμος ά γ α θ ό τ η ς όνομασθείη. Πάντα δέ ά π λ ώ ς καί άπεριορίστως έν έ α υ τ ή τ ά όντα προείληφε τ α ΐ ς παντελέσι τής μιας α ύ τ ή ς καί π α ν α ι τ ί ο υ προνοίας ά γ α θ ό τ η σ ι καί εκ τ ω ν ό ν τ ω ν άττάντων έναρμονίως υμνείται καί όνομάζεται. < 8 > Καί yoOv οΰ ταύτας μόνας οΐ θεολόγοι τάς θεωνυμίας πρεσβεύουσι τάς άττό τ ω ν π α ν τ ε λ ώ ν ή τ ω ν μερικών π ρ ο ν ο ι ώ ν ή τ ώ ν προνοουμένων, άλλά καί ά π ό τ ί ν ω ν εσβ' ότε Θείων φασμάτων έν τοις ίεροΐς άνακτόροις ή άλλοθι π ο υ τους μύστας ή τούς π ρ ο φ ή τ α ς κ α τ α λ α μ ψ ά ν τ ω ν κατ' άλλας καί άλλας αιτίας τ ε καί δυνάμεις όνομάζουσι τ η ν ύ π ε ρ φ α ή και ύπερώνυμον ά γ α θ ό τ η τ α . Καί μορφάς α ύ τ η καί τ ύ π ο υ ς άνθρωπικούς ή πυρίους ή 597 Β ήλεκτρίνους περιτιθέασι καί όφθαλμούς αύτής καί « ώ τ α » καί πλοκάμους καί π ρ ό σ ω π α καί χείρας καί μετάφρενα καί π τ ε ρ ά καί βραχίονας καί

2 φρουρά καί έστία: Cf DN 144,14; Schol 209,1-19; PI Cra 401csq; Plot Enn V 5,5; Proci in Ale 70,8; 199,3; 234,19; id in Cra 79,7 sqq; id in Prm V 163; VI 193; 243; id inst 103; 154; 156; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, pp228sq 2sq Cf DN 148,8 sqq 4 προνοίας: Cf DN 117,12 5 πάιττα δε απλώς: Cf Schol 209,20-22 7sq Cf Ps 8,2sq; 10 9sqq Cf DN 210,12sqq; Ep 9,1104Bsqq 11 Θείων φασμάτων: Cf DN 210,12; 215,14; Schol 209,23-25; Num 24,3sq; Hi 4,12sqq; Jes 6; Jer 1,11 sqq; E z l ; PI Phdr 250c; id Tht 152a; 152b; 160bsqq et al; Iamb Myst II 3; 10; Proci in Ale 142,3 sqq; 280,9 άνακτόροις: Cf Schol 209,26- 32 12 μύστας: Cf CH 181 A; EH 501 A; 501 C 14sq Cf Ez 1,26 sq 15 όφθαλμούξ: Cf Ps 33(32),18 ώτα: Vide Jac 5,4 πλοκάμους: Cf Dan 7,9 15sqq Cf PG 3,606sq 16 πρόσωπα: Cf Ps 34(33),17 χείρας: Cf Hi 10,8 μετάφρενα: Cf Ps 91(90),4 πτερά: Cf Ps 17(16),8; 91(90),4 βραχίονας: Cf Dt 33,27 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

I υμνείται PbVfVeVvVbVcKa άρχηγική Pa (corr άρχική in άρχιγική s lin) RcPt (scr άρχιγική) Pn (adscr άρχική man al s lin) Fb (scr άρχιγική) FaLcLeWc ν: άρχική Pa (sed corr in άρχιγική s lin) Pn (scr άρχηγική et man al adscr άρχική s lin) PbVfVeVvVbVcKaPg; cf Lilla, Ricerche, ρ 299 3 oO: οΟτε RcPbFb 6 έαυτή: αύτη VfLc (sed corr s lin) προείληφεν Re προσείληφε Pt (scr προείληφε et mut in προσείληφε s lin) PbVvVb (scr προσήλειφε) 10 παντελών: πάντων PaLc (corr) II φασμάτων: φαντασμάτων Pn (scr φασμάτων et man al adscr φαντασμάτων s lin) Le (sed corr) 12 που PtPnPb ν: ποι PaRcFbVfVeVvVbFaLcLeWcVc(scr m)KaPg 13 ύπερφαή: ύπερφαή καί πολυώνυμον Re πολυφαή Le (ύπερφαή corr in πολυφαή s lin) 14 πυρίους omnes codd (Pa corr πυρίαις in πυρίους) praeter RcFbVf: πυρίνους RcFbVf ν 15 ήλεκτρίνους: ήλετρίνους Pa ήλικτρικούς Pt (sed corr in ήλικτρ(νους) Pn (man al corr in ήλικτρίνους s lin) ήλεκτρικούς PbFa ήλεκτρίους Ve VcKaPg

s

ίο

IS

I. 7.8

5

ίο

is

121

όπίσθια καί « π ό δ α ς » ύμνοΰσιν. Στεφάνους τε καί θώκους καί π ο τ ή ρ ι α καΐ κρατήρας α ύ τ η καί άλλα ά τ τ α μυστικά π ε ρ ι π λ ά τ τ ο υ σ ι , περί ών έν τ η Συμβολική θεολογίςr κατά δύναμιν έροΰμεν. ΝΟν δέ, όσα τ η ς παρούσης έστί πραγματείας, έκ τ ω ν λ ο γ ί ω ν συναγαγόντες καί ώσπερ τινί κανόνι τοις είρημένοις χρώμενοι καί προς αύτά σκοποΰντες έπΐ τ ή ν άνάπτυξιν τ ω ν νοητών θεωνυμιών προΐωμεν καί, όπερ àtei κατά πασαν ή μ ΐ ν Θεολογίαν ό ιεραρχικός θεσμός υφηγεΐται, θεοπτική διανοίςι τάς θεοφανεϊς έποπτεύσωμεν, κυρίως είπεϊν, θεωρίας καί ώ τ α Ιερά ταΐς τ ω ν Ιερών θεωνυμιών άναπτύξεσι παραθώμεθα τοις άγίοις τα ά γ ι α κατά τ η ν θείαν παράδοσιν ένιδρύοντες καί τ ώ ν άμύστων αύτά 597 c γ ε λ ώ τ ω ν καί έ μ π α ι γ μ ώ ν εξαιρούμενοι, μάλλον δε αυτούς έκείνους, είπερ όλως είσΐ τοιοίδε τινές άνθρωποι, τ η ς έπΐ τ ο ύ τ ω θεομαχίας άπολυτρούμενοι. Σοι μεν ούν ταΟτα φυλάξαι χρεών, ώ καλέ Τιμόθεε, κατά τ η ν ίερωτάτην υ φ ή γ η σ ι ν καί μήτε ¡ί>ητά μήτε εκφορά τ ά θεία ποιειν εις τούς άμυήτους. Έμοί δέ δ ώ η ό Θεός θεοπρεπώς ύμνήσαι τάς τ η ς άκλήτου καί άκατονομάστου Θεότητος άγαθουργικάς πολυωνυμίας, καί μή περιέλοι « λ ό γ ο ν άληθείας » ά π ό τ ο υ στόματός μου. 1 όπίσθια: Cf Ex 33,23 πόδας: Vide Ex 24,10 στεφάνου?: Cf Ape 14,14 θώκους: Cf Schol 209,33; Ps 89(88),5; Ez 1,26 ποτήρια: Cf Mt 26,27; I Cor 10,16 2 κρατήρας: Cf Prov 9,2; 9,5 3 Συμβολική θεολογί?: Cf DN 149,9; 211,9; 231,8; CH 336A; MTh 1033Asq; Ep 9,1104B; 1113B; Schol 209,34sq; Proci in R I 85,7; 1 134,2 sq; II 204,7; Roques, Symbolisme; Rorem, Biblical and Liturgical Symbols; Semmelroth, Die θεολογία συμβολική; Völker, Kontemplation, pp 84 sqq 4 Cf DN 108,6 sqq 5 Cf DN 125,4; 125,9 7 ό Ιεραρχικός: Cf Schol 209,36 sq 8 θεοπτική: Cf CH 205 C; 240 C; 301 A; 332 B; EH 481 Bsq; 504 D; 505 A; 537 Β sq; Ep 8,1085 A; 1097 Β θεοφανεΤς / θεοειδεΐς: Cf Schol 209,38 8sq καί ώτα Ιερά: Cf Schol 209,39-41; Me 4,9; 4,23; Act 7,51 10 τών άμύστων: Cf MTh 1000 A; Schol 209,42—47; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, ρ 123 12 θεομαχίας: Cf Pera, Denys 14 sqq Cf I Tim 6,20; II Tim 1,14; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, ρ 117sq 16 ΈμοΙ δέ δώη: Cf Rm 15,5sq; II Tim 2,25; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, ρ 30 17 Cf DN 137,11 17 sq λόγον άληθείας: Vide Ps 119(118),43; cf II Tim 2,15 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

2 αυτή: αύτής Pa (corr αύτή in αύτης) om Pt 8 θεοφανεϊς* PaRc (adscr άντί toö θεοειδεΐς mg) PbFb (adscr άντί του θεοειδεΐς mg) Vf (adscr άντί τοϋ τάς θεοειδεϊς mg) VeVvVbLc (adscr ειδεΐς mg) Le (ser θεοειδεϊς et adscr φανείς mg) WcVcKaPg: θεοειδεΐς* PtPn (adscr άντί του θεοφανεΤς mg) FaLc (ser θεοφανείς et adscr ειδεΐς mg) Le (adscr φανείς mg) ν; cf Lilla, Osservazioni, ρ 132 10 άμύστων omnes codd (adscr τουτέστιν τών άμυήτων vel τουτέστιν άμυήτων mg RcPtPnFbVfVvVb): άμυήτων ν 12 τούτων VbLeWc 14 σοΙ: συ Pt σε VvVb 15 τά θεία: om VcKaPg 16 δώη omnes codd (δφη Ka 6όη Wc): δοίη ν ό θεός: θεός PtPn VcKaPg 18 άπό: έκ FbVfVcKaPg

122


<Π.) 636 c

<1> Την θεαρχικήν δλην ύπαρξιν, δ τ ι ττοτέ έστιν, ή αύτοαγαθότης άφορίζουσα καί έκφαίνουσα προς τ ω ν λ ο γ ί ω ν Ομνηται. Και τί γ α ρ άλλο μαθεΐν έστιν έκ της Ιεράς θεολογίας, ο π ό τ α ν φησί τ η ν θεαρχίαν αύτήν ύφηγουμένην ε ι π ε ί ν « Τί με έρωτας περί τ ο υ άγαθοΰ »; « Ουδείς άγαθός, εί μη μόνος ό θεός ». Τοΰτο μεν ούν και έν άλλοις έξετασθεν ήμίν άποδέδεικται τ ο πάσας άεί τάς θεοπρεπεΐς επωνυμίας οϋ μερικώς, άλλ' έπί τ η ς δλης καί παντελούς καί ολοκλήρου καί πλήρους θεότητος υ π ό τ ω ν λ ο γ ί ω ν ϋμνεϊσθαι καί πάσας αύτάς άμερώς, άπολύτως, ά π α ρ α τ η ρ ή τ ω ς , όλικώς ά π ά σ η τ η ό λ ό τ η τ ι τ η ς όλοτελοΰς καί πάσης Θεότητος άνατίθεσθαι. Και γοΰν, ώς έν ταΐς Θεολογικούς ύποτυπώσεσιν ΰπεμνήσαμεν, εΐ μη περί της όλης 637 α θεότητος φαίη τις τ ο ϋ τ ο είρήσθαι, βλασφημεί και άποσχίζειν άθέσμως τολμά τ η ν υπερηνωμένην ένάδα. 'Ρητέον ου ν, ώς έπί πάσης της θεότητος αύτό έκληπτέον. Καί γ ά ρ αυτός τε ό άγαθοφυής εφη λόγος· « Έ γ ώ άγαθός είμι », καί τις τών

1 Τήν θεαρχικήν δλην ΰπαρξιν: Cf DN 125,21 sq; 126,15; 128,14; 143,11; 169,16; CH 140 C; Schol 209,49-212,13 αύτοαγαθότης: Cf DN 223,5 sq; Epiph haer 76,35,6 sqq; Jo D exp 1,8 2 άφορίζουσα: Cf Schol 212,14 sq 3 την Θεαρχίαν: Cf DN 111,5; Schol 212,16-18 4 Vide Mt 19,17 4sq Vide Me 10,18; Le 18,19 6TOÖTO-10 άνατίθεσθαι: Vide Doct Pair, p69, s XI 7 ού μερικώς: Cf Schol 212,19-28; Iren haer I 12,2; Cyr H catech 6,7 8 καί ολοκλήρου: Cf Schol 212,29 sq 11 Θεολογικαΐς ϋποτυπώσεσιν: Cf DN 107,3 εί μή περί της όλης: Cf Schol 212,31—33 13 τήν ύπερηνωμένην ένάδα: Cf DN 112,11 sq; D - S 172; D - S 188; D - S 75; Proci inst 4; D - S 501; D - S 525 14 πάσης της θεότητος: Cf I Joh 5,7sq; D - S 172; D - S 73 15 Vide Mt 20,15; cf Joh 10,11 15 sq Cf Ps 143(142),10; Schol 212,42 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

lin 1 praem Κεφάλαιον Β. Περί ήνωμένης καί διακεκριμένης Θεολογίας καί τίς ή Θεία Ινωσις καί διάκρισις Pa (add ή Θεία ante διάκρισις) Rc (add ή Θεία ante διάκρισις) Pt (pro διάκ. ser διακεκρι) PnPbFbVf (om Κεφάλαιον Β) VeVv (coll Κεφάλαιον Β post διάκρισις) Vb (om Κεφάλαιον) Fa (coll Κεφάλαιον Β post διάκρισις) LcLe (coll Κεφάλαιον Β post διάκρισις) We (om Κεφάλαιον Β) VcKaPg 1 ποτέ έστιν: ποτ' εστίν PtPnPbFa 2 ύμνεϊται RcPtPnVeVvVbFaLc 4 έρωτςίς: έπερωτςίς Pt (corr ex έρωτας) PnPbVf(corr)FaLc 7 έπωνυμίας PtPnFa: Θεωνυμίας cett codd ν 10 άνατίθεσθαι: άνατείνεσθαι PtPnPbFa(sed corr)Le (sed corr) 12 βλασφημεί Pa ν: om RcPtPnFbVvVbFaLcLeWc βλασφημεΤν PbVfVeVcKaPg 14 oöv om PtPnFbVvVbFaLcLeWc έπί πάσης της θεότητος αύτό έκληπτέον. Καί γάρ om PtPnFbVvVbFaLcLeWc της θεότητος PaRcPbVfVëVcKaPg: θεότητος ν έκλημπτέον Pa 14 sq καί γάρ αϋτός PaRc Vf ν: καί γάρ ώς αυτός PbVeVcKaPg; cf Lilla, Osservazioni, ρ 132

5

ίο

is

123

5

ίο

is

θ ε ό λ η π τ ω ν π ρ ο φ η τ ώ ν ύμνεϊ τ ό πνεύμα τ ό άγαθόν. Καΐ αύθις τ ό · « ' Ε γ ώ είμι ό ώ ν » εί μή καθ' όλης φήσουσι τ η ς θεότητος ύμνεΐσθαι, καθ' ?ν δέ μέρος α ύ τ ό π ε ρ ι γ ρ ά ψ α ι βιάσαιντο, π ώ ς άκούσονται του· Τάδε λέγει « ό ών, δ ήν, ό έρχόμενος, ό π α ν τ ο κ ρ ά τ ω ρ » καί « Σ ύ δέ ό αύτός ε! » καί « Τό πνεύμα τ η ς αληθείας » τ ό δν, « δ π α ρ ά τ ο ΰ π α τ ρ ό ς έκπορεύεται »; Και εΐ μή δ λ η ν εΤναί φασι τ η ν ζωαρχίαν, π ώ ς άληθής ό φήσας Ιερός λόγος· « "Ωσπερ ό π α τ ή ρ έγείρει τους νεκρούς καί ζωοποιεΐ, ούτως καί ό υΙός, οΰς θέλει, ζ ω ο π ο ι ε ΐ » καί ό τ ι « Τό πνεϋμά έστι τ ό ζωοποιοϋν »; Ό τ ι 637 Β δέ καί τ ή ν κυρείαν εχει τ ώ ν ό λ ω ν ή ό λ η θεότης, περί μεν τ η ς θεογόνου θεότητος ή τ η ς υίικής ουδέ είπεΐν εστίν, ώς οΐμαι, π ο σ α χ ή τ η ς θεολογίας έπί π α τ ρ ό ς καί υίοϋ διαθρυλεΐται τ ό « κ ύ ρ ι ο ς » . Ά λ λ α καί «κύριος τ ό πνεΰμά έστιν ». Καί τ ό καλόν δέ καί τ ό σοφόν έπί τ η ς όλης θεότητος υμνείται, καί τ ό φώς καί τ ό θεοποιόν καί τ ό αίτιον καί π ά ν τ α , δσα τ η ς όλης θεαρχίας εστίν, είς π α σ α ν άνάγει τ α λ ό γ ι α τ ή ν θεαρχικήν ύμνωδίαν π ε ρ ι λ η π τ ι κ ώ ς μέν, ώς όταν λέγει· « Τ ά π ά ν τ α έκ τ ο ΰ θ ε ο ύ » , διεξοδικώς δέ, ώς όταν

I sq Vide Ex 3,14; cf DN 118,11 sq 3sq Vide Ape 1,4 et 1,8; cf Schol 212,34-41 4 Vide Ps 102(101),28 4sq Vide Joh 15,26 5 τό όυ, δ παρά τοΰ πατρός: Cf Schol 212,43-45 6 ζωαρχίαν / θεαρχικήν ζωήν: Cf DN 141,6; 192,19; Schol 212,46; D - S 188; D - S 531 7sq Vide Joh 5,21 8 Vide Joh 6,63 9sq θεογόνου θεότητος: Cf DN 128,10; 132,2; 229,8; Ep9,1104C; 1105 A; Schol 212,47-49; D - S 125; D - S 44; D - S 163; D - S 188; D - S 76; D - S 525sq 10 υίικής: Cf D - S 125; D - S 75 et al lOsq Cf Ex 20,1 sq; Dt 5,6; Mt 7,21 sq; 8,2 11 sq Vide II Cor 3,17; cf D - S 150; D - S 75 et al 13sqq C f D N 118,11; 118,14; 118,16 16 Vide I Cor 11,12; cf DN 148,12 sqq; 155,3sq διεξοδικώς: Cf Schol 212,50 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 καί αύθις τό: καί αύθις VfVcKaPg αύθις VvVb 2 φήσουσι: φησι Pa φήσωσι Le(sed corr)Wc ύμνεΐσθαι: είρήσθαι FbVcKaPg; cf Lilla, Osservazioni, ρ 132 3 τοϋ om PaPbVvVbFaLcLe(sed ss)Wc τάδε: ταύτα δέ PaPbFaLc (adscr τάδε mg) ταύτα Le (adscr δέ s lin) 4 δ ήν omnes codd (Pa om, sed add mg): δς ήν ν 6 ζωαρχίαν* PtPn (adscr έν άλλοις τήν θεαρχικήν ζωήν mg) PbVb (ser θεαρχίαν ζωήν et adscr ζωαρχίαν mg) Fa: θεαρχικήν* ζωήν* PaRcPn (ser ζωαρχίαν et adscr έν άλλοις τήν θεαρχικήν ζωήν mg) FbVfLe (ser ζωαρχίαν ζωήν, sed corr in θεαρχικήν ξωήν) VcKaPg ν θεαρχίαν ζωήν VeVvVb (adscr ζωαρχίαν mg) Le (adscr ζωαρχίαν mg) Wc ζωαρχίαν ζωήν Lc(e corr)Le (sed corr in θεαρχικήν ζωήν); cf Lilla, Osservazioni, ρ 132 10 ποσαχή που VfVe VcKaPg 11 διαθρυλεΐται PtVbLeVcPg: διαθρυλλεΐται PaRcFbVfVeVvFa(e corr)LcWcKa διαθρυλοΐται Pn (scr διαθρυλοϊτε) Pb καί alt: om VeFa κύριος: ό κύριος Pa(scr ó s lin)Wc 16 λέγει RcPnFb: λέγη cett codd ν ώς alt: om VfVvVbLcLeWc

124

De Oivinis Nominibus

φαίη· « T à π ά ν τ α δι' α ύ τ ο ΰ και είς αυτόν Ι κ τ ι σ τ α ι » καί « Τ α π ά ν τ α έν α ύ τ φ συνέστηκε » καί « Έξαποστελεϊς τ ό πνεύμά σου, καί κ τ ι σ θ ή σ ο ν τ α ι ». Καί ίνα σ υ λ λ ή β δ η ν φαίη τις, αύτός ό θεαρχικός Ιφη λόγος· « Ε γ ώ καί ó 637 e π α τ ή ρ εν έ σ μ ε ν » καί « Π ά ν τ α , όσα έχει ό π α τ ή ρ , έμά έ σ τ ι » καί « Π ά ν τ α τ α έμά σά έστι καί τ α σα έ μ ά » . Καί αύθις, όσα έστι τ ο υ π α τ ρ ό ς καί αύτοΰ, τ ω θεαρχικώ π ν ε ύ μ α τ ι κοινωνικώς καί ήνωμένως άνατίθησι τάς θεουργίας, τ ό σέβας, τ ή ν π η γ α ί α ν καί άνέκλειπτον α ί τ ί α ν καί διανομήν τ ω ν ά γ α θ ο π ρ ε π ώ ν δώρων. Και οϋδένα τ ώ ν έν τοις θείοις λ ο γ ί ο ι ς άδιαστρόφοις έννοίαις έντεθραμμένων οΐμαι προς τ ο ΰ τ ο άντερεΐν, ότι τ α θ ε ο π ρ ε π ή π ά ν τ α τ η ό λ η θεαρχία π ρ ό σ ε σ τ ι κατά τον θεοτελή λ ό γ ο ν . Τούτων ουν ή μ ΐ ν βραχέως μεν έν τούτοις καί μερικώς, έν άλλοις δέ ίκανώς έκ τ ώ ν λ ο γ ί ω ν άποδεδειγμένων τ ε καί διωρισμένων ό π ο ί α ν άναπ τ ύ ξ α ι θεωνυμίαν όλικήν έγχειρήσομεν έπί τ η ς δλης α ύ τ ή ν θεότητος έκληπτέον. 637 D <(2) Εΐ δέ τις φαίη σ ύ γ χ υ σ ι ν ήμας έν τ ο ύ τ ω κατά τ η ς θεοπρεποϋς 640 α διαιρέσεως είσάγειν, τ ο ν τοιόνδε λ ό γ ο ν ήμεϊς ούδέ αυτόν οίόμεθα πείθειν ϊκανόν, ώς εστίν άληθές. Ei μέν γ ά ρ έστί τις δλως ό τοις λογίοις ά ν τ α ν ι σ τ ά 1 Vide Col 1,16; cf Joh 1,3; Rm 11,36; Schol 212,51-213,4 1 sq Vide Col 1,17; cf DN 183,16 2 Vide Ps 104(103),30 3 sq Vide Joh 10,30 4 Vide Joh 16,15 4sq Vide Joh 17,10 6 καί αύτοΰ: Cf Schol 213,5 6 sqq Cf DN 132,1 sqq; D - S 188; D—S 501 7 κοινωνικώς καί ήνωμένως: Cf Schol 213,6 sq τάς θεουργίας: Cf DN 130,5; Schol 213,8-13; Bellini, Teologia 7sq τήν πηγαίαν: Cf Schol 213,14-31 8 διανομήν: Cf DN 185,21 9 άδιαστρόφοις έννοίαις: Cf Schol 213,32-35 10 sq Cf I Cot 2,11; II Cor 3,17 12 έν άλλοις: Auetor quemdam alium tractatum de trinitate edidisse videtur; cf 107,1 et al, ubi θεολογικά! ύποτυπώσεις memorantur 16sq σύγχυσιν - διαιρέσεως: Cf Schol 213,36—41; Gr Naz or 20,7; 33,16; Gr Nyss or dom 3,1109 Β; Didym Trin 3,23; D - S 188; D - S 75; D - S 73; Max myst 701 A PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 φαίη τις PaRcPtPnPbFa; φησί coni Lilla, Osservazioni, ρ 132 τά πάντα prim: τό πάντα Pn(sed corr)PbFaLc (sed corr) 2 έαντώ VbFa 3 έφη λόγος: λόγος Pa (sed corr mg) λόγος Ιφη FbVcKaPg 6 αύτου: αύτφ Pa ad αύτοΰ glossam τοΰ λόγου δηλονότι adscr mg RcPtPnPbFbVfVvVb αύτοϋ του λόγου δηλονότι (e glossa hue intrusum) VcKaPg 8 δώρων: δωρεών Pa (corr δώρων in δωρεών s lin) RcVfLc (sed corr) 11 πρόσεστι: προένεστι Pt (adscr πρός mg) LcLe (corr in προσένεστι s lin) Wc προσένεστι FbVeVv (ser προσένεστιν) Vb(sed corr)VcKaPg 14 έγχειρήσομεν: ένχειρήσομεν PaFb έγχειρήσωμεν Re (ser έγχηρήσωμεν) PtPnPbVv(sed corr) VbFaLcWc αύτήν: αϋτής Pa(sed corr)PtPnVf(sed corr)VvFa 17 τοιόνδε: τοιούτον δέ VvVb ούδέ VeVcKaPg: ούτε cett codd (Pa set ούτ') ν αύτόν: corr αύτόν in έαυτόν s lin PtLcVc έαυτόν PaVeVvVbLeWcKaPg 17sq Cf Lilla, Osservazioni, ρ 133 18 άληθές FaLc (ser e corr) Le (sed corr in άληθής) Wc: άληθής cett codd ν

5

ίο

15

125

II. 1. 2. 3

s

ιο

ΐ5

20

μένος, πόρρω που πάντως εσται και της καθ' ή μας φιλοσοφίας, καί εϊ μή της έκ των λογίων αύτω θεοσοφίας μέλει, πώς αν ήμΤν μελή ση της έπί την θεολογικήν έπιστήμην αϋτοΟ χειραγωγίας; Ει δε εις τήν των λογίων άλήθειαν άποσκοπεΐ, τούτω και ήμεϊς κανόνι και φωτί χρώμενοι προς τήν άπολογίαν, ώς οίοί τέ έσμεν, άκλινώς βαδιούμεθα φάσκοντες, ώς ή θεολογία τα μεν ήνωμένως παραδίδωσι, τα δέ διακεκριμένως, καί ούτε τά ήνωμένα διαιρεΐν θεμιτόν ούτε τα διακεκριμένα συγχείν, άλλ' έπομένους αύτη κατά δύναμιν έπί τάς θείας μαρμαρυγάς άνανεύειν. Καί γάρ εκείθεν τάς θείας έκφαντορίας παραλαβόντες ώσπέρ τινα κανόνα κάλλιστον άληθείας τά έκεϊ κείμενα φρουρεΐν έν έαυτοΐς άπλήθυντα καί άμείωτα καί ΜΟΒ άπαράτρεπτα σπεύδομεν Ιν τ η φρουρά των λογίων φρουρούμενοι καί προς αυτών είς τό φρουροΰντας αΰτά φρουρεϊσθαι δυναμούμενοι. <3> Τά μεν ούν ήνωμένα της όλης θεότητός έστιν, ώς έν τάϊς Θεολογικούς ύποτυπώσεσι διά πλειόνων έκ τών λογίων άπεδείξαμεν, τό ΰπεράγαθον, τό ύπέρθεον, τό ύπερούσιον, τό Οπέρζωον, τό ύπέρσοφον καί όσα της ύπεροχικής έστιν άφαιρέσεως, μεθ' ών καί τά αιτιολογικά πάντα, τό άγαθόν, τό καλόν, τό öv, τό ζωογόνον, τό σοφόν και όσα έκ τών άγαθοπρεπών αυτής δωρεών ή πάντων άγαθών αιτία κατονομάζεται, MOC Τά δέ διακεκριμένα τό πατρός ύπερούσιον όνομα καί χρήμα καί υίοϋ καί πνεύματος ουδεμιάς έν τούτοις άντιστροφής ή όλως κοινότητος έπεισαγομένης. "Εστί δέ αύθις προς τούτω διακεκριμένον ή καθ' ή μας Ίησοΰ

1 sq Cf Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, ρ 44 2 θεοσοφίας: Cf DN 118,13; 199,19; CH 145 A; 261 A; 329 C; MTh 997 A; Thdot Anc exp symb 23,1345 D; Leoni Β Nest et Eut 1368D 2sq έπί τήν θεολογικήν: Cf Schol 213,42-50 5sqq Cf DN 127,7; D - S 188; D - S 75; D - S 73; D - S 501; D - S 531 8 Cf DN 114,10 τάς θείας έκφαντορίας: Cf Schol 213,51 sq 10 tv 9 Cf DN 121,5; 1 Clem 7,2 sq έαυτοΐς άπλήθυντα: Cf DN 136,7 sqq; Schol 213,53 sq 11 άπαράτρεπτα: Cf DN 215,8sqq φρουρφ: Cf DN 144,21; 185,21; 196,3 13sq Cf DN 107,3 13sqq Cf DN 118,4sqq 15 sq καί όσα της ύπεροχικής: Cf Schol 216,1-8 16 άφαιρέσεως: Cf DN 117,2 19 τό πατρός: Cf Schol 216,9-15 χρήμα: Cf Ep 2,1068 A 21 ή καθ' ήμας Ίησοΰ: Cf Schol 216,16-27 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

2 λογίων: λόγων Pt(sed corr s lin)Pb μελήση PnVeVvVbLcVcKaPg: μελήσει cett codd v; cf Lilla, Osservazioni, ρ 133 5 άκλινώς* omnes codd (corr άκριβώς in άκλινώς PaVb scr άκριβώς et adscr άλλ' άκληνώς mg Re) ν: άκριβώς* Pa (sed corr in άκλιυώς) Re (adscr άλλ' άκληνώς mg) Vb (sed corr in άκλινώς) 11 άπαράτρεπτα: άπαράτρεπτρα Vv άπαράτρωτα FaLe λογίων: άγιων Lc(corr mg)VcKa 12 δυναμούμενοι: δυνάμενοι PaRcPt(corr s lin)LeWc 13 oöv: om VvVb 15 Οπέρζωον: ύπέρζων PaRc(corr s lin)Fb(corr s lin)VvLc (scr e corr) 19 πατρός: TOÖ πατρός PtPnPbFa 20 πνεύματος: άγΙου πνεύματος PtPnPbFaVcKaPg 21 τούτφ: corr τούτω in τούτοις s lin Pa τοΰτο PtFbVeVbVc(sed corr)Ka

126


παντελής καί άναλλοίωτος ύπαρξις και όσα της κατ' αύτήν εστί φιλανθρωπίας ουσιώδη μυστήρια. 640 D < 4 > Χρή δε, ώς οΐμαι, μάλλον άναλαβόντας ή μας τον παντελή της Θείας ένώσεώς τε καί διακρίσεως έκθέσθαι τρόπον, δπως &ν ήμΤν ευσύνοπτος ό πας έγγένηται λόγος τό μέν ποικίλον άπαν καΐ άσαφές άπαναινόμενος, εύδιακρίτως δε και σαφώς καί εύτάκτως τα οίκεΐα κατά δύναμιν όροθετών. Καλοϋσι γάρ, όπερ καί εν έτέροις έφην, οΐ τής καθ' ήμδς θεολογικής παραδόσεως Ιερομύσται τάς μέν ένώσεις τάς θείας τάς τής ΰπεραρ(ί>ήτου και ύπεραγνώστου μονιμότητος κρυφίας και άνεκφοιτήτους ύπεριδρύσεις, τάς διακρίσεις δέ τάς άγαθοπρεπεΐς τής θεαρχίας προόδους 641 α τε καί έκφάνσεις. Καί φασι τοις ίεροίς λογίοις έπόμενοι και τής είρημένης ένώσεως ίδια καί αύθις τής διακρίσεως εΤναί τινας ίδικάς καί ένώσεις καί διακρίσεις. Οίον έπί τής ένώσεως τής θείας ήτοι τής ύπερουσιότητος ήνωμένον μέν έστι τή έναρχική τριάδι καί κοινόν ή ύπερούσιος ύπαρξις, ή ΰπέρθεος θεότης, ή ύπεράγαθος άγαθότης, ή πάντων έπέκεινα τής έπέκεινα πάντων όλης Ιδιότητος ταύτότης, ή υπέρ έναρχίαν ένότης, τό άφθεγκτον, τό

1 ύπαρξις: Cf DN 122,1 1 sq φιλανθρωπίας ουσιώδη μυστήρια: Cf DN 113,6 sqq; 135,2sqq; 191,16sqq; 221,5; CH 181 Β; 240D; 241 Β; EH 393 A; 437 A; 441 A; 444A; 444C; 561 D; Ep 3,1069 B; Ep 4,1072B; Ep 8,1093D; Schol 216,28-30; Rm 8,35; 8,38sq; II Cor 5,14; Eph 1,9; Tit 3,4; Or J o VI 57; D - S 294; D - S 301; D - S 426 3sq Cf Schol 216,37-41; D - S 112; D - S 115; D - S 150; D - S 172; D - S 173; D - S 176; D - S 188; D - S 75; D - S 73 8 θεολογική? παραδόσεως: Cf DN 113,13; CH 121 A; 140D; 180D; 196B; 240C; 321 A; EH 376Csq; 401 A; 404C; 432B; 441 B; 484A; 532D; 557C; 561 A; 561 Csq; 568A; Ep 9.1105D; 1108A; Schol 197,4sqq; Clem str I 11,3; V 62,1; VI 61,3; VI 131,3sqq; VII 4,2; Gr Nyss Eun III 2,98; Koch, Der pseudepigraphische Charakter, ρ 395; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, pp 104 sqq παραδόσεως Ιερομύσται: Cf DN 141,11; Ep 9,1108 A; Schol 216,31 sq 8 sqq Cf DN 125,13 sqq; 125,19 sqq 9 κρύφιας καί άνεκφοιτήτους: Cf Schol 216,33-36 14sqq Cf DN 128,8sqq; 135,10sqq 17 ή ύπέρ έναρχίαν: Cf Schol 216,42 - 44 τό άφθεγκτον: Cf Schol 216,45 - 47 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

6 σαφώς* PaRc (ser σοφώς et adscr σαφώς mg) Pt (ser σοφώς et corr in σαφώς s lin) PnPbFbVf (corr σοφώς) VeVvVbFaLcLeWcPg ν: σοφώς* Re (adscr σαφώς mg) Pt (corr in σαφώς s lin) Vf(sed corr)VcKa 7 καλοϋσι* omnes codd praeter PtPnPbFaLe (scr λέγουσι et adscr καλοϋσι man al s lin) ν: λέγουσι* PtPnPbFaLe (adscr καλοϋσι man al s lin) 8 τάς tert: om Fb 10 διακρίσεις δέ: δέ διακρίσεις FbVcKaPg διακρίσεις Vf 14 ύπερουσιότητος: ύπερουσίου θεότητος PbVb 15 κοινόν: κοινωνόν VfLc (sed corr) 16 ή πάντων omnes codd: άπάντων ν 17 έναρχία VfLe (corr ex έναρχίαν) ύπέρ έναρχίαν: ύπεράρχιος Wc

5

ίο

is

127

II. 3. 4

5

ίο

is

πολύφωνον, ή άγνωσία, το παννόητον, ή πάντων θέσις, ή πάντων άφαίρεσις, τό ϋπέρ πάσαν και θέσιν και άφαίρεσιν, ή έν άλλήλαις, εί ούτω χρή φάναι, των έναρχικών υποστάσεων μονή και ΐδρυσις ολικώς ΰπερηνωμένη καί ούδενί μέρει συγκεχυμένη, καθάπερ φώτα λαμπτήρων, ίνα αίσθητοΐς καί οΐκείοις χρήσωμαι παραδείγμασιν, όντα έν οίκω évi καί όλα έν άλλήλοις δλοις έστί καί άκριβή τήν άπ' αλλήλων Ιδικώς ϋφιστα- m β μένην έχει διάκρισιν ήνωμένα τ η διακρίσει καί τ η ενώσει διακεκριμένα. Καί γοΰν όρώμεν έν οίκω πολλών ένόντων λαμπτήρων προς εν τι φώς ένούμενα τα πάντων φώτα καί μίαν αίγλην άδιάκριτον άναλάμποντα, καί ούκ άν τις, ώς οΐμαι, δύναιτο τοΰδε του λαμπτήρος τό φώς άπό τών άλλων έκ του πάντα τα φώτα περιέχοντος άέρος διακρϊναι καί ΐδεϊν άνευ θατέρου θάτερον όλων έν όλοις άμιγώς συγκεκραμένων. 'Αλλά και ε! τον ένα τις τών πυρσών ύπεξαγάγοι τοΰ δωματίου, συνεξελεύσεται καί τό οΐκεϊον άπαν φώς ούδέν τι τών έτερων φώτων έν έαυτώ συνεπισπώμενον ή του έαυτοϋ τοις έτέροις καταλεΐπον. ΤΗν γάρ mi c αύτών, όπερ εφην, ή δλων προς όλα παντελής ενωσις άμιγής καθόλου

1 τό παυνόητον: Cf Schol 216,48 — 220,2; Pera, S. Thomae Aquinatis in librum, ρ 44 2 Cf MTh 1048Β 2sqq Cf D N 113,1; 128,9sq; 137,11 sq; Joh 10,30; 10,38; 14,9sqq; 17,21; I Cot l,10sqq; Athenag leg 10 passim; Iren haer III 6,2; D - S 112; Ath Ar 3,3; Gr Naz ep 101,6; Aug Trin VI 10,12; IX 5; Max ambig 1053B; D - S 531 sq; J o D exp 1,8; Deneffe, Perichoresis 4 καθάπερ —12 συγκεκραμένων: Vide Anast S viae dux X X I V 2 4 - 3 3 ; cf Gr Naz carm II, sectio 2,1505; Leont Β Nest et Eut 1304Dsq 4 καθάττερ φώτα λαμπτήρων: Cf Schol 220,3 — 26 5 Cf Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, ρ 204 7 ήνωμένα τ η διακρίσει καί τ ή ένώσει διακεκριμένα: Cf D N 125,6sq; 130,12sq; 137,7; D - S 112; D - S 115; Bas ep 38,4,67sqq; D - S 172sq; Gr Naz or 28,1; 39,11; 42,16; D - S 188; D - S 75; D - S 73 (et distincte coniuncti et coniuncti distincti) 8 sqq Cf Gr Naz or 31,14 13 sqq Άλλά—15 καταλεΐπον: Vide Anast S viae dux X X I V 5 2 - 5 5 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

2 και prim: om PtPnPb 5 ίνα: ΐν' PtPnPbFbVfVeFa 1 τό: τον PaRc (ser τών) VcKaPg ΐν' âv Le (ser ΐν' et add έν mg) Le Wc 6 δλοις: om Pa(add mg)PbFb καί άκριβή* Pa (ser mg) RcPtPnVvVbFaLcLe (adscr άκραιφνη man al s lin) Wc: άκραιφνη* καί άκριβή PbFb (ser άκρεφνή) VfVeVcKaPg ν ύφισταμένην: ϋφεσταμένην Pa(e corr)PtPnVfFaLeWc 10 τοΰδε τοΰ: τό τούδε Pa τούτου δέ τοΰ Re τό τοΰδε τοΰ PtFa τό: om PaRc 12 δλων: δλον VvLcKa(corr man al s lin)Pg συγκεκραμένων: συγκεκριμένων Pa (corr in συνκεκραμένων s lin) συγκεκραμένον VvLc (e corr) 13 Ά λ λ ά καί εί: Ά λ λ ' ε! και PaRcVvVb Ά λ λ ά καί ή Ka Οπεξάγοι Pa (corr s lin) έξαγάγοι Pt(corr s lin)VvVb 14 ούδέν τι: ούδενί PtPnPbFb 15 συνεπισπώμενον: συνεπισπασάμενον PtPnPbVfVeFaLcLe(sed corr)WcVcKaPg καταλεΐπον: καταλιπόν Pt (ser e corr) PbVfVe (scr καταλιπών) LeWcVcKaPg καταλείπων Vb (corr) 16 αύτών: αύτφ PtPnFa

128


και ούδενί μέρει συμπεφυρμένη καΐ ταύτα δντως έν σώματι τω άέρι καΐ εξ ένύλου του πυρός ήρτημένου του φωτός. Ό π ο υ γε την ϋπερούσιον Ινωσιν ύπεριδρΰσθαί φαμεν où τών έν σώμασι μόνων ένώσεων, άλλα καί τών έν ψυχαΐς αύταΐς καΐ έν αύτοΐς vóois, ας Ιχουσιν άμιγώς και ϋπερκοσμίως δι' δλων δλα τα θεοειδή καί 5 ύπερουράνια φώτα κατά μέθεξιν άνάλογον τοις μετέχουσι της πάντων ύπερηρμένης ένώσεως. 641 D <5> "Εστι δέ καί διάκρισις έν ταΐς ύπερουσίοις θεολογίαις, ούχ ην εφην μόνον, ότι κατ' αύτήν τήν ενωσιν άμιγώς ΐδρυται καί άσυγχύτως έκάστη τών έναρχικών Οποστάσεων, άλλ' ότι καί τα της ΰττερουσίου θεογονίας ίο ούκ άντιστρέφει πρός άλληλα. Μόνη δέ π η γ ή της ύπερουσίου Θεότητος ó πατήρ ούκ δντος uioO τοΰ πατρός οΰδέ πατρός του uioü, φυλαττόντων δέ τά οίκεΐα τών ύμνων εύαγώς έκάστη τών θεαρχικών ύποστάσεων. Αύται μέν αϊ κατά τήν άφθεγκτον Ινωσίν τε καί Οπαρξιν ενώσεις τε καί διακρίσεις. ΕΙ δέ καί θεία διάκρισίς έστιν ή άγαθοπρεπής πρόοδος της is 644 α ένώσεως της θείας ύπερηνωμένως έαυτήν άγαβότητι πληθυούσης τε καί πολλαπλασιαζούσης, ήνωμέναι μέν είσι κατά τήν θείαν διάκρισιν al

3 Όπου γε τήν ύπερούσιου: Cf Schol 220,27—38 5sq καί ύπερουράνια φώτα: Cf Schol 220,39-47 6 κατά μέβεξιν: Cf DN 148,18; 166,4; 169,17; CH 240C; 340 A; EH 373 C; 376 A; 400 C; 424 D; 432 C; 445 C; 480 A sq; 536 C; 565 A; Ep 9,1108 D; Carroll, Participation 8sqq Cf DN 126,14 sqq; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, ρ248sq 10 ύπερουσίου Θεογονία?: Cf DN 123,9sq; Schol 220,48- 50 11 sq Cf D - S 188; D - S 75 11 sqq Cf DN 132,1 sqq 12sq Cf Rm 15,6; D - S 112; D—S 44; D —S 188 (Pattern ... non esse ipsum Filium ... Filium non esse Pattern) 13 εύαγώς: Cf DN 205,6; EH 377 A; 428 B; 485 B; 513 A; 553 C; 556 C; Ep 8,1097 D; PI Lg 956a 14 νπαρξιν: Cf DN 122,1 14 sq Cf Proci in Cra 53,9 sqq; 84,6 sqq; id in Prm V 313; VI 14; VI 177; id theol plat I 21; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, pp78sq; 120 έυώσεις τε καί διακρίσεις: Cf Schoi 221,1-29 14sqq Cf Proel in Cra 53,9 sqq 15 ή άγαθοπρεπής πρόοδος: Cf DN 112,8sq 15 sqq Cf DN 135,13 sq PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 όντως VeWcKa ν: δντος cett codd άέρει LcLe (sed corr) 3 "Οπου γε omnes codd praeter Fb: "Οπου γε καί Fb ν èv: om VvVb 4 μόνων: μόνον PaFb(corr)VfVeVvLcLeWc (corr) 5 νόοις: νοΐς Pa(scr e corr)RcPbFbVe τοις vols Le (corr in νόοις mg) 7 ύπερηρμένης: ϋπερηρημένης Pa(sed corr)FbVb ύπερηνωμένης Pb 10 τά: το PtPnFa 11 τ ή πηγή PtPnLc (sed corr) ή πηγή Fa 14 μέν ai: μέν ούν al VvVb 15 ΕΙ: Ή VvFa (sed corr) 17 πολυπλασιαζούσης VfVb

129

II. 4. 5. 6

5

ίο

is

άσχετοι μεταδόσεις, αϊ ούσιώσεις, a i ζωώσεις, a i σοφοποιήσεις, a l ά λ λ α ι δωρεαΐ τ η ς π ά ν τ ω ν αΙτίας ά γ α θ ό τ η τ ο ς , καθ' &ς έκ τ ω ν μετοχών και τ ω ν μετεχόντων υμνείται τ ά άμεθέκτως μετεχόμενα. Και τ ο ύ τ ο κοινόν καΐ ήνωμένον καΐ εν έστι τ η δ λ η θ ε ό τ η τ ι τ ό π α σ α ν α ύ τ ή ν δ λ η ν ύφ' έκάστου τ ω ν μετεχόντων μετέχεσθαι καΐ ίπτ' ουδενός π ά λ ι ν ούδενΐ μέρει καθάπερ σ η μείον έν μέσω κύκλου προς π α σ ώ ν τ ω ν έν τ ω κύκλω περικειμένων ευθειών, καΐ ώ σ π ε ρ σ φ ρ α γ ΐ δ ο ς έ κ τ υ π ώ μ α τ α π ο λ λ ά μετέχει τ η ς ά ρ χ ε τ ύ π ο υ σφραγϊδος καΐ έν έκάστω τ ώ ν έκτυπωμ ά τ ω ν όλης καΐ τ α ύ τ η ς ούσης καί έν ούδενί κατ' ούδέν μέρος. Ύπέρκειται δέ καί τ ο ύ τ ω ν ή τ η ς π α ν α ι τ ί ο υ θεότητος άμεθεξία τ φ μ ή τ ε έπαφήν αύτης εΤναι μ ή τ ε ά λ λ η ν τινά πρός τ ά μετέχοντα σ υ μ μ ι γ ή κοινωνίαν. < 6 > Καίτοι φαίη τις· Ούκ Ι σ τ ι ν ή σφραγις έν όλοις τοις έκμαγείοις δ λ η καί τ α ύ τ ή . Τούτου δέ ο ύ χ ή σφραγίς αΙτία, π α σ α ν γ ά ρ έαυτήν έκείνη καί τ α ύ τ ή ν καί έκάστω έπιδίδωσιν, ή δέ τ ώ ν μετεχόντων διαφορότης άνόμοια π ο ι ε ί τ ά ά π ο μ ό ρ γ μ α τ α τ η ς μιας καί δλης καί τ α ύ τ η ς άρχετυπίας. ΟΤον, ει μέν ά π α λ ά καί ε ύ τ ύ π ω τ α ή καί λεία καί εύχάρακτα καί μ ή τ ε

1 ούσιώσεις: Cf Hbr 1,3; Eus h e I 2,4; id d e 4,1,6; Gr Naz or 30,20,34 ζωώσεις: Cf Rm 6,23; II Cor 4,10; I Joh 5,11 et al; Eus d e 4,5,3; Sever I Tim 6,13 σοφοποιήσεις: Cf CH 205 C; 321 A; EH 501 B; 568 A; Lc 21,15; I Cor 2,6 sq; 12,8; Eph 1,8; 1,17; Col 1,9 1 sqq Cf DN 128,6; 221,13 sqq; Schol 221,30-33; Proel inst 23; 101; 103; id theol plat III passim; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, ρ 248, nota 1 6sq Cf DN 185,4 sqq; Plot Enn VI 8,18 7 sqq Cf Schol 221,34sq; Proci in Prm V 71 sqq; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, ρ 247 sqq 12 Ούκ εστίν ή σφραγίς: Cf Schol 221,36sq; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, ρ 249 έκμαγείοις: Cf PI Tht 194 c sqq 15 άττομόργματα: Cf Schol 221,38 sq 16 λεία: Cf PI Tht 194c 16 sq καί μήτε άντίτυπα: Cf Schol 221,40-42 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

I.cLeWc

VcKaPg

ν

2 καθ' άς καί Ικ τών μετεχόντων Fb καί τών: καί έκ τών VfVcKaPg τών alt: om Pn 4 θεότητι* PaRc (adscr άλλο άγαθότητι mg) FbVfVeVvVbLcWcVcKaPg ν: άγαθότητι* Re (ser θεότητι et adscr άγαθότητι mg) PtPnPbFaLe; cf Lilla, Osservazioni, ρ 134 5 αύτήν δλην: δλην αύτήν VvVb ύφ': έφ ReVv 6 πάλιν ούδενί PaRc (ser πάλην ούδενή) VvVb: tv ούδενί Pb ούδενί cett codd ν σημεϊον* PaPtPnVeVvVbLc (adscr κέντρον mg) Wc ν: κέντρον* FaLc (ser σημεϊον et adscr κέντρον mg) Le κέντρου σημεϊον Re (ser σημείων) PbFbVfVcKaPg; cf Lilla, Osservazioni, ρ 135 9 ταύτης ούσης καί έν ούδενί omnes codd (pro ούδενί ser ούδενή Re): ταύτης ούδενί ν 13 ταύτή: αύτή PaVvVb κατ' αύτήν Pt Τούτου: Τοϋτο Pt(corr)PbVvVb ούχ ή: ούκ ή PaPt (corr) PnVv (corr) VbWc ούχΐ Pb (add ή s lin) Ve 14 ταύτή PaVvVbWc καί έκάστω omnes codd praeter FbLc: έκάστω FbLc ν ή δέ* PaPtPnVvVbFaLcLe (ser άλλ' ή et adscr ή δέ mg) Wc (ser εΐ δέ) ν: άλλ'* ή RcPbVfVeLe (adscr ή δέ mg) VcKaPg άλλ' ή τών δέ Fb; cf Lilla, Osservazioni, ppl35sq 15 δλης καί: δλης VcKaPg 16 έκτύττωτα PaPn έντύττωτα Ka εύχάρακτα FaLeVc: άχάρακτα cett codd ν

644 d

130


644 c άντίτυπα και σκληρά μήτε εύδιάχυτα καί άσύστατα, καθαρόν εξει καΐ σαφή καί έναπομένοντα τόν τύπον. Ei δέ τι τής είρημένης έπιτηδειότητος έλλείποι, τοΰτο αίτιον έσται του άμεθέκτου καί του άσαφοΰς καί των άλλων, δσα άνεττιτηδειότητι μετοχής γίνεται. Διακέκριται δέ της άγαθοπρεποΰς εις ή μας θεουργίας τό καθ' ήμδς έξ s ήμών όλικώς καί άληθώς ούσιωθήναι τον ύπερούσιον λόγον καί δράσαι καί παθεΐν, όσα τής άνθρωπικής αύτοϋ θεουργίας έστίν Ικκριτα καί εξαίρετα. Τούτοις γαρ ó πατήρ καί τό πνεύμα κατ' ούδένα κεκοινώνηκε λόγον, εί μή πού τις φαίη κατά τήν άγαθοπρεπή καί φιλάνθρωπον όμοβουλίαν καί κατά πασαν τήν ύπερκειμένην καί ά^ητον θεουργίαν, ίο ήν εδρακε καθ' ήμάς γεγονώς ό άναλλοίωτος, ή θεός καί θεού λόγος. 644 D Ούτω καί ήμεΐς τα θεία καί ένοΰν τ φ λόγω καί διακρίνειν σπεύδομεν, ώς αύτά τά θεία και ήνωται καί διακέκριται. <7> 'Αλλά τούτων μέν των ένώσεών τε καί διακρίσεων, όσας έν τοις 645 α λογίοις θεοπρεπεϊς αίτιας εύρήκαμεν, έν ταΐς θεολογικάϊς ύττοτιπτώσεσιν is

5 Διακέκριται δέ: Cf Schol 221,43-45; 224,8-20 το καθ' ήμας: Cf Schol 221,46-224,7 5sq Διακέκριται-6 λόγου: Vide Anast S viae dux XXIV 6 1 - 6 3 ; cf DN 124,7; 133,5 sqq; 135,2 sqq; Joh 1,14; D - S 150; D - S 253 6sqq καί δράσαι —8 έξαίρετα: Vide Anast S viae dux XXIV 6 7 - 6 8 7sq Cf Ep 4.1072C (θεαυδρικήυ έυέργειαυ); D - S 159; D - S 257; D - S 301; Grillmeier, Gottmensch 8 sq Τούτοις — 9 λόγου: Vide Anast S viae dux XXIV 74sq 9 el —10 όμοβουλίαυ: Vide Anast S viae dux XXIV 84 sq 9 sqq Cf Anast S viae dux XVI 3 0 - 32 11 γεγουώς ό άυαλλοίωτος: Cf DN 135,5; Schol 224,21 - 2 3 ή θεός καί βεοΟ λόγος: 15 θεολογικαΐς Cf Joh 1,1; Ape 19,13; D - S 160; D - S 302 13 Cf DN 127,7 ύποτυπώσεσιυ: Cf DN 107,3 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

2 σαφή: σαφές PaRc (corr mg) 3 τοΟτο αίτιου: τοΰτο καί αίτιου PbFb του prim: της VvVb άμεθέκτου* PaRc (adscr άτυττώτου mg) PtPnVfVvVbFaLcLe (ser άτυπώτου et adscr άμεθέκτου mg) Wc: άτυττώτου* Re (ser άμεθέκτου et adscr άτυπώτου mg) PbFbVeLe (adscr άμεθέκτου mg) VcKaPg άμεθέκτου καί άτυττώτου ν; cf Lilla, Osservazioni, ρ 136 του alt: om FbVfLcVcKaPg 9 τις φαίη: φαίη τις PnFbVcKaPg τις: της Re άγαθοπρεπή* PaRc (adscr άγαθοειδή mg) PtPnPbVfVeVvVbLcLe (ser άγαθοειδή et adscr πρεπη mg) Wc ν: άγαθοειδή* Re (ser άγαθοπρεπή et adscr άγαθοειδή mg) FbFaLe (adscr πρεττή mg) VcKaPg; cf Lilla, Osservazioni, ρ 136 10 όμοβουλίαυ* Re (ser βούλησιυ et adscr όμοβουλίαυ mg) Pt (mut in βούλησιυ) PbFb (adscr βούλησιυ mg) VeFaLe (adscr βούλησιυ mg) VcKaPg: βούλησιυ* PaRc (adscr όμοβουλίαυ mg) Pt (ser όμοβουλίαυ et mut in βούλησιυ; adscr όμοβουλίαυ man al mg) Fb (scr όμοβουλίαυ et adscr βούλησιυ mg) VfVvVbLcLe (scr όμοβουλίαυ et adscr βούλησιυ mg) Wc ν συμβουλίου Pn; cf Lilla, Osservazioni, ρ 136 11 Ιδρακε Fb (scr εδρακευ) LcWc: ίδρακαι Pa (mut in ίδρακει) ?δρα καί RcPtPnPbFa (mut in Ιδρακει) Ιδρα VvVb (mut in ίδρασε s lin) δέδρακε VfVeLeVcKaPg ν ή: om Pa (sed ss) VvVb ad ή scr δυτως mg RcPn

131

II. 6. 7

s

ίο

iôtçc περί έκάστου διαλαβόντες, ώς έφικτόν, έξεθέμεθα, τά μέν άνελίξαντες τω άληθεΐ λόγω καΐ άναπτύξαντες καΐ τόν Ιερόν καί άνπτιθόλωτον νουν έπί τά φανά των λογίων θεάματα προσαγαγόντες, τοις δέ ώς μυστικοΐς κοττά τήν θείαν παράδοσιν ύπέρ νοερσν ένέργειαν ένωθέντες. Πάντα γάρ τά θεία, καί δσα ήμΐν έκπέφανται, ταϊς μετοχαΐς μόναις γινώσκεται. Αύτά δέ, όποΐά ποτέ lern κατά τήν οίκείαν άρχήν καί ιδρυσιν, Οπερ νουν Ιστι καί πδσαν οϋσίαν καί γνώσιν. Οίον, εί τήν ύπερούσιον κρυφιότητα θεόν ή ζωήν ή οϋσίαν ή φως ή λόγον όνομάσαιμεν, ουδέν Ιτερον νοοΰμεν ή τάς εις ή μας έξ αύτής προαγομένας δυνάμεις έκθεωτικάς ή οΟσιοποιούς ή ζωογόνους ή σοφοδώρους. Αύτη δέ κατά τήν πασών τών νοερών ένεργειών άπόλυσιν έπιβάλλομεν ούδεμίαν όρώντες θέωσιν ή ζωήν ή οϋσίαν, ήτις άκριβώς έμφερής έστι τ η πάντων έξηρημένη 645 β κατά πάσαν ΰπεροχήν αΐτία.

1 sqq Cf Proel theol plat I 4; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, ρ 201 3 τοις δέ côs μυστικοΐς: Cf Schol 224,24 sq 4 υπέρ νοεράν ένέργειαν: Cf D N 108,5; 115,9; 131,11; 132,5; Schol 224,26— 34; Pera, S. Thomae Aquinatis in librum, p59 5sq Cf D N 129,1; 136,7; 151,9; Proci inst 123 ταΐς μετοχαϊς μόναις: Cf Schol 224,35-37 7 sqq Cf Prod in Prm IV 34; VI 36; id inst 121 8 κρυφιότητα: Cf Schol 224,38-50 ζωήν: Cf D N 190,3 sqq οϋσίαν: Cf D N 180,8 sqq φως: Cf D N 147,3 sqq; 149,9 sqq λόγον: Cf D N 198,21 sqq 9 sq δυνάμεις έκθεωτικάς: Cf D N 116,15 sq; 202,22 sq; 210,10sq; 225,12sq; Max opuse 33 A 12 θέωσιν: Cf D N 112,1; CH 124 A; 208 C; E H 372 D; 373 A; 376 A sq; 376 D; 393 A; 404 A; 424 C; 429 D; 433 C; 436 C; 536 C PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 άνελίξαντες: άναλέξαντες Pa άνελήξαντες Re άναδείξαντες PtPn 2 και άνστΓτύξαντες: om Pn καί τόν Ιερόν καί: om Pn τ φ άληθεΐ λόγω (e lin 2 hue intrusum) PtFa τόν: τών Re άνεττιθόλωτον omnes codd praeter Pa: τόν άνπτιθόλωτον Pa ν 3 φανά: φανερά Pa ad φανά ser άλλο φανερά mg Re 4 ένωθέντες* PaRc (adscr έττιβαλόντες mg) Pt (ser έτπβάλλοντες et adscr ένωθέντες mg) Fb (ser έττιβαλόντες et adscr ένωθέντες mg) Ve (adscr έτη βάλλοντες mg) VvVbLcLe (ser έτπβάλλοντες et adscr ένωθέντες mg) Wc: έπιβαλόντες* Re (ser ένωθέντες et adscr έπιβαλόντες mg) PbFb (scr ένωθέντες mg) VfKaPg ν έπιβάλλοντες Pt (adscr ένωθέντες mg) PnVe (scr ένωθέντες et adscr έπιβάλλοντες mg) FaLe (adscr ένωθέντες mg) Ve; cf Lilla, Osservazioni, ρ 136 5 έκπέφανται: έκπέφαοται VvVb (corr man al s lin) 9 δυνάμεις: μεθέξεις Pt (adscr δυνάμεις mg) PnFaLe; cf Lilla, Osservazioni, ρ 137 11 πασών VfVvVb ν: πάντων cett codd άπόλαυσιν PaLc (sed corr) 13 ύπεροχικήν PbFbVe αΐτίαν PbFbVvVe

132


Πάλιν, ότι μεν έστι πηγαία θεότης ό πατήρ, ό δέ υΙός και τό πνεύμα της θεογόνου Θεότητος, εί ούτω χρή φάναι, βλαστοί θεόφυτοι και οίον άνθη καΐ ύπερούσια φώτα, προς των Ιερών λογίων παρειλήφαμεν. Όπως δέ ταΰτά έστιν, ούτε ειπείν ούτε έννοήσαι δυνατόν. <8> 'Αλλ' άχρι τούτου πάσα της καθ' ή μας νοερδς ενεργείας ή δύναμις, 5 645 e ότι πάσα θεία πατριά καΐ υίότης έκ της πάντων έξηρημένης πατριαρχίας και υίαρχίας δεδώρηται καί ήμΐν και ταΐς υπερουρανίαις δυνάμεσιν, έξ ής και θεοί καί θεών uiol καί θεών πατέρες οΐ θεοειδεϊς γίγνονται και όνομάζονται νόες πνευματικώς δηλαδή της τοιασδε πατρότητος καί υίότητος έκτελουμένης, τοΰτ' Ιστιν άσωμάτως, άΰλως, νοητώς, τοΰ θεαρχικοΰ ίο πνεύματος υπέρ πάσαν νοητήν άϋλίαν καί θέωσιν ύπεριδρυμένου καί του πατρός καί τοΰ υίοϋ πάσης πατριός καί υίότητος θείας ύπεροχικώς έξηρη μένων. Ουδέ γάρ εστίν άκριβής έμφέρεια τοις αίτιατοΐς καί τοις αίτίοις, άλλ' εχει μέν τά αιτιατά τάς τών αίτιων ένδεχομένας εικόνας, αΰτά δέ τά αίτια is των αιτιατών έξήρηται καί ύπερίδρυται κατά τον της οίκείας άρχής 645 D λόγον. Καί ίνα τοις καθ' ήμας χρήσωμαι παραδείγμασιν, ήδοναί καί λΰπαι λέγονται ποιητικαί τοΰ ήδεσθαι καί λυπεΐσΦαι, αύται δέ ούτε ήδονται ούτε λυπούνται. Καί τό πΰρ θερμαΐνον καί καϊον oú λέγεται

1 πηγαία θεότης ò πατήρ: Cf DN 124,8; 128,11 sq; 145,6; 150,1 sq; 151,9; 208,12; CH 260 D; EH 373 C; 480 A sq; Ep 9,1104 B; 1105 A; Schol 224,51-225,25; Eus e th 2,7 1 sqq Cf Joh 15,26; 1 Cor 2,12; D - S 150 (καί clç τό πνεύμα ... τό έκ τοϋ πατρός έκπορευόμευον); D —S 188 (ingenitus Pater, genitus Filius, non genitus Paracletus, sed a Patre procedens [sine Filioque]); sed cf D—S 75 (Spiritus Sanctus a Patre et Filio, non factus nec creatus nec genitus, sed procedens); Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, ρ 163 2 Cf DN 123,9sq 2sq Cf MTh 1033 A; Ep 9,1105 A; Zach 4,3sqq; Jes 4,2; 11,1; Jer 23,5; Joh 1,9; 3,19; 8,12; 9,5; 12,46; Jac 1,17; Proci de mal sub 11,23 sq 3 πρός τών Ιερών λογίων παρειλήφαμεν: Cf Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, ρ 212 6 sqq Cf Eph 3,15 8 καί θεοί καί Θεών uioì: Cf CH 293 Β; Gen 17,7 sq; Ps 82(81),6; I Cor 8,5; Gal 3,26 8sq οΐ Θεοειδεΐς ... νόες: Cf DN 153,4; Schol 32,13-28 10 sqq Cf DN 113,2; 132,6 sq; Alex Al ep Alex 28 sq 14 τοις αΐτιατοίς: Cf Schol 225,26-31 14 sqq Cf Proel inst 11; 28 15 sqq Cf Proel inst 98; id theol plat V 39 19 Cf DN 175,18 sq PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 υιός omnes codd (ser Vb s lin): Ίησοΰς ν 5 Άλλ* άχρι omnes codd (ser Άλλά άχρι Le) praeter PbFbVcKaPg: Άλλα μέχρι PbFbVcKaPg ν; cf Lilla, Osservazioni, ρ 137 πάσα: om VcKa νοερός: om VbLeWc Ιεράς Pg δύναμις* PaRcPtPnVe (adscr πρόοδος mg) VvVbLcWc ν: πρόοδος* PbFbVfVe (ser δύναμις et adscr πρόοδος mg) FaLeVcKaPg; cf Lilla, Osservazioni, ρ 137 7 υίαρχίας: υαρχείας Pa (corr in υαρχίας) ι/ίοαρχίας VvVb (sed corr) 9 δηλαδή: διλαδή Pa δηλονότι VvVb 12 του: om PaRc(scr, sed eras)PtPnPbFbVvVbFaLe

II. 7. 8. 9

5

ίο

is

133

καίεσθαι καΐ θερμαίνεσθαι. ΚαΙ ζην ει τις φαίη τ η ν αϋτοζωήν ή φωτίζεσθαι τ ο αύτοφώς, ούκ όρθώς έρεΐ κατά τόν έμόν λόγον, εΐ μή π ο υ καθ' Ιτερον ταΟτα εΐποι τρόπον, ότι περισσώς καΐ ουσιωδώς προένεστι τ α τ ω ν αΙτιατών τοις αίτίοις. < 9 > Ά λ λ α καί τ ό πάσης θεολογίας έκφανέστατον ή καθ' ή μας "Ιησού μβ α θεοπλαστία καί άψφητός έστι λ ό γ ω π α ν τ ί καί άγνωστος νω π α ν τ ί καί α ύ τ ω τ ω π ρ ω τ ί σ τ ω τ ω ν π ρ ε σ β υ τ ά τ ω ν ά γ γ έ λ ω ν . Καί τ ό μεν άνδρικώς αύτόν ούσιωθήναι μυστικώς παρειλήφαμεν, άγνοοΰμεν δέ, όπως έκ παρθενικών αίμάτων έτερω παρά τ η ν φύσιν Θεσμω δ ι ε π λ ά τ τ ε τ ο καί όπως άβρόχοις ποσί σωματικόν όγκον εχουσι καί Ολης βάρος έπεπόρευτο τ ή ν ύ γ ρ ά ν και άστατον ούσίαν καί τ ά άλλα, όσα της ύπερφυοΰς έστιν Ι η σ ο ύ φυσιολογίας. Ταΰτα δέ ήμϊν τε έν άλλοις ίκανώς είρηται καί τ ω κλείνω καθηγεμόνι κατά τάς θεολογικός αύτοϋ στοιχειώσεις Ομνηται λίαν ύπερφυώς, άπερ έκεινος είτε προς τ ώ ν Ιερών θεολόγων παρείληφεν είτε καί έκ τ η ς έ π ι σ τ η μονικής τ ώ ν λ ο γ ί ω ν έρεύνης συνεώρακεν έκ π ο λ λ ή ς τ η ς περί αυτά γυμνά- 648 Β

1 καί ζην εί Tis φαίη: Cf Schol 225,32-41 3sq Cf Proel inst 65 5 Άλλα καί τό πάσης Θεολογία;: Cf Schol 225,42-228,7 5 sq Ίησοΰ Θεοττλαστία: Cf CH 181 Β; Ερ 9,1105 Β; Eut conf 143 (όμολογώ έκ δύο φύσεων γεγενήσθαι τόν κύριου ήμών ττρό τη s ένώσεως, μετά δέ τήν ίνωσιν μίαν φύσιν ομολογώ); D—S 290 sqq; D—S 298; D—S 301 (τέλειον τόν αύτόν èv θεότητι, καί τέλειου τόν αύτόν έν άυθρωττότητι, θεόν άληθώΐ, καί άνθρωπον άληθώΐ); Max opuse 57 C 5 sqq Cf DN 113,6 sqq; 134,7 sqq; 135,2 sqq 7 Cf Tobit 12,15 7 sq άνδρικώς αύτόν ούσιωθήναι: Cf DN 130,5 sqq; D - S 293sqq; 301 sq 8sq Cf Ep 4,1072B; D - S 301; Sev Ant contra add 41; id adv Apol 25; Sophr Η ep syn 3161 D; Cyr Trin 14,1152 A; Anast S capita c 4(8), f 185; vide Anast S viae dux XIII 4,23; cf Jo D exp 4,13 9 sqq Cf Ep 4,1072 B; Mt 14,25 sqq; Me 6,48 sqq; Joh 6,19 sqq 11 sq Cf Max ambig 1052 Β 13 καί τω κλεινφ: Cf Schol 228,8 καθηγεμόνι: Cf DN 139,17 sq; 143,8; 160,15 sq; CH 200 D; 201 A; EH 392 A; 424 C; Schol 228,9-36; Langen, Die Schule; Rorem, Biblical and Liturgical Symbols, pp 133 sqq; Sheldon-Williams, The ps-Dionysius 16 sq Cf PI Tht 169b sq PaRc

PtPnPbFb

VfVe VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 φαίη: φή PtPnPbVf (adscr φαίη s lin) FaLc (corr in φαίη s lin) 3 εΤττοι: coll post τρόπον Pn post Ιτερον Vf post που VvVb ττροσένεστιν Pa (sed corr) προσένεστι Ve VcKaPg προένεστιν Vv 6 νφ: έστι νω ReVv (ser έστιν) Vb 8 παρειλήφαμεν: παραειλήφαμεν Vb παραδέδοται Pt (ser παραδέδωται) PnFaLe; cf Lilla, Osservazioni, ρ 138 άγνοοΰμεν: άγνωοΟμεν Re (corr) Vv (corr) άγνοεΐται PtPnFaLe; cf Lilla, Osservazioni, ρ 138 10 έπεπορεύετο RcPtPnVfVvLcWcVcKa έπορεύετο Ve; cf Lilla, Osservazioni, ρ 138 16 πολλής της: της πολλής VcKaPg

134


a l a s καί τριβής είτε καΐ έκ τίνος έμυήθη θειοτέρας έπιπνοίας où μόνον μαθών άλλά καί παθών τά θεία κάκ της προς αυτά συμπαθείας, εΐ ούτω χρή φάναι, προς τήν άδίδακτον αύτών καί μυστική ν άποτελεσθείς ενωσιν καί πίστιν. Καί ϊνα τά πολλά καί μακάρια θεάματα της κρατίστης έκείνου διανοίας έν έλαχίστοις παραθώμεθα, τάδε περί τοΰ Ίησοΰ φησιν έν ταις 5 συνηγμέναις αύτω θεολογικούς στοιχειώσεσιν 64β ο ( 1 0 ) Ή πάντων αΙτία καί άποπληρωτική του uíoG θεότης ή τά μέρη τ η όλότητι σύμφωνα διασώζουσα καί ούτε μέρος ούτε δλον ούσα καί όλον καί μέρος, ώς παν καί μέρος καί δλον έν έαυτή συνειληφυΐα καί ύπερέχουσα και προέχουσα, τελεία μέν έστιν έν τοις άτελέσιν ώς τελετάρ- ίο χις, άτελής δέ έν τοις τελείοις ώς ύπερτελής και προτέλειος, είδος είδοποιόν έν τοις άνειδέοις ώς είδεάρχις, άνείδεος έν τοις εϊδεσιν ώς ύπέρ είδος, ούσία ταϊς δλαις ούσίαις άχράντως έπιβατεύουσα καί Οπερουσίως άπάσης ούσίας έξηρημένη, τάς δλας άρχάς καί τάξεις άφορίζουσα και πάσης άρχής καί τάξεως ύπεριδρυμένη. Καί μέτρον έστί των όντων καί αιών is καί ύπέρ αίώνα καί πρό αίώνος, πλήρης έν τοις ένδεέσιν, ύπερπλήρης έν 64» D τοις πλήρεσιν, ά ψ η τ ο ς , άφθεγκτος, ύπέρ νουν, ύπέρ ζωήν, ύπέρ ούσίαν.

1 sqq Cf DN 141,11 sq; PI Phdr 265asq; Arist E E 1214a; id ft (Rose) 15; Plot Enn VI 9,4; Synes Dion 48a; Herrn in Phdr 87,16; Proci in Prm V 118; id in Ti I 113,16 sq; 156,32 sqq; 424,29 sq; II 89,16 sqq; id theol plat I 25; Koch, Pseudo-Dion ysius Areopagita, pp 135 sqq; Pera, S. Thomae Aquinatis in librum, ρ 61; Völker, Kontemplation, ρ 199 4sqq Cf DN 118,4sq; 120,11; 133,14; 139,18; 143,7sq 7 Ή πάντων αΙτία: Cf Schol 228,37-229,7; Proel inst 12 υίοΰ θεότης: Cf DN 133,5sq; Pachymeres ad locum, PG 3,673 Β 7 sqq Cf DN 136,9 sq; 228,19; Proel inst 69 10 sq Cf DN 226,8 sqq; Proel inst 24 11 sqq Cf DN 146,7; 162,8; 180,2 sq; EH 404C; 444C; 473C; Schol 48,24- 33; Plot Enn V 5,6; Proel inst 107; 122 14 άφορίζουσα: Cf DN 204,7; Schol 229,8 sq 15 Καί μέτρον έστι των όντων: Cf DN 146,13 sqq; 147,9; Schol 229,10- 22; PI Lg 716c; Plot Enn V 5,4,13; Proel inst 117 15 sq Cf DN 216,2 sqq; Ps 55(54),20; 1 Cor 2,7; Proel inst 87 16sq Cf Schol 229,23-26; Eph 1,23; 3,19; Proel inst 131 17 sq Cf Proci inst 115; id theol plat I 3 PaRc

PtPnPbFb

VfVe VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 καί τριβής omnes codd praeter Pa: τε καί τριβής Pa (add TE S lin) ν lin 7 praem ToO άγιωτάτου 'Ιεροθέου έκ των θεολογικών στοιχειώσεων PaRcPtPnPbVbFa ν Ιεροθέου του άγιωτάτου έκ των θεολογικών στοιχειώσεων FbVfVvLcLeWc Τοΰ άγιωτάτου Ιεροθέου έκ τών θεολογικών αύτοϋ στοιχειώσεων VeVcKaPg 7 υίοΰ Pt(sed corr)PnPbFa: Ίησοΰ cett codd ν 9 καί όλον καί μέρος coll VcKaPg έαυτη: αύτη VvVb 13 της όλης ουσίας PaPtPnPbFa δλαις: όλικαΐς Le (corr) ίτττερουσίως omnes codd praeter PaFbVvLcLe: ύττερούσιος Pa(sed corr s lin)FbVvLcLe (e corr) ν 16 πρό αΙώνος: προαιώνιος PaFb αίώνος: αίώνως Re καί πλήρης PtPnPbFa

135

II. 9. 10.11

Ύπερφυώς εχει τό ΰπερφυές, ΰπερουσίως τό ΰπερούσιον. "Οθεν έττειδή καί εως φύσεως ύπέρ φιλανθρωπίας έλήλυθε καί άληθώς ούσιώθη καί άνήρ ό ύπέρθεος έχρημάτισεν, ίλεω δε ε!η προς ήμών τά υπέρ νοΰν καί λόγον ύμνούμενα, κάν τούτοις Ιχει τό ύπερφυές καί 5 ύπερούσιον, où μόνον ή άναλλοιώτως ήμΐν καί άσυγχύτως κεκοινώνηκε 649 α μηδέν πεπονθώς είς τό ύπερπλήρες αύτοΰ πρός της άφθέγκτου κενώσεως, άλλ' ότι καί τό πάντων καινών καινότατον έν τοις φυσικοϊς ήμών ύπερφυής ήν έν τοις κατ' ούσίαν ύπερούσιος πάντα τά ήμών έξ ήμών ύπέρ ή μας ύπερέχων. ίο <11) Τούτων μέν ούν άλις. Έπί δέ τον του λόγου σκοπόν προΐωμεν τά κοινά καί ήνωμένα της διακρίσεως της θείας όνόματα κατά τό ήμΐν 64» β Ιφικτόν άνελίττοντες. Καί ίνα σαφώς περί πάντων έξης προδιορισώμεθα, διάκρισιν θείαν είναι φαμέν, ώς εΐρηται, τάς άγαθοπρεπεΐς της θεαρχίας προόδους. Δωρουμένη is γάρ πασι τοις ούσι καί ύπερχέουσα τάς τών όλων άγαθών μετουσίας ήνωμένως μέν διακρίνεται, πληθύεται δέ ένικώς καί πολλαπλασιάζεται έκ

I Cf Ep4,1072Asqq 2 καί koç φύσεως: Cf Schol 229,27-33 2sqCfCH181C; Tit 3,4 άληθώς ούσιώθη: Cf D - S 301 (άνθρωπον άληθώς) 2 sqq Cf DN 113,6 sqq; 125,21 sqq; 130,5 sqq; 133,5 sqq; 134,7 sqq 5 άναλλοιώτως ήμΐν καί άσυγχύτως: Cf DN 113,11 sq; 126,1; 130,11; CH 181 Bsqq; EH 441 B; 444 Asqq; Schol 229,34-42; Ath Ar 4,22; Cyr Nest 1,3; D - S 302 5sq Cf Or hom 2 in Lev 3; Apoll corp et div 6 6 άφθέγκτου κενώσεως: Cf Phil 2,7 7 sqq Cf DN 113,11 sq; 130,7; 130,11; 133,11 sq; EH 444Asqq; Ep 4,1072Asqq; D - S 302; vide Anast S viae dux XIII 4,8 sqq; cf id ib 4,21 sq; 4,46 sq; 9,46 sq; 9,83 sq 10 sqq Cf DN 125,5 sqq; 130,12sq; 137,8sqq; Max ambig 1289 A; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, pp27sq II τά κοινά καί: Cf Schol 229,43-46 13 sqq Cf DN 112,8 sq; 126,10 sq; 128,15 sqq; 137,8sq 14 προόδους: Cf DN 112,9 16 πληθύεται δέ ένικώς: Cf DN 128,16sq; Schol 229,47—232,11; Proel inst 26sq passim; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, ρ 79 πολλαπλασιάζεται: Cf DN 128,16 sq; 136,14 sq; 218,10 sq; Iamb in Nie, ρ 38; Proci in Ale 61,8 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

2 φύσεως ήμών ReVf; cf Lilla, Osservazioni, ρ 138 ύπέρ omnes codd praeter FbVfVeFaLeVcKaPg: ùttò FbVfVeFa(e corr)Le(e corr)VcKaPg ν 3 εΐη τά PbFb ν; cf Lilla, Osservazioni, ρ 139 4 κάν: καί VeVvVb 7 καινών: καινόν VeVvVb(scr e corr)Wc καινότατον: καινότερον PtPnPbLc (corr s lin) 8 ύττερουσίως PbLc (corr) τά: om PtPnPbVbFaVc έξ ήμών: om VfVeVcKaPg 9 υπερέχων: ύπερέχον Pa έχων VfVeWeVcKaPg 13 πάντων τών PtPnPbFa (ser τών s lin) προδιωρισώμεθα Pb(corr s lin)Vb προδιορισόμεθα Pa προσδιορισόμεθα Ve θείαν είναι omnes codd praeter PaPtPn: θείαν PaPt (add εΤναι mg) Pn ν 15 ύπερχέουσα: ύπερέχουσα LcLe(corr)Wc 16ήvωμέvoιςPtPnFa πληθύνεται PtPnPbVeVvVbFaLc (e corr) πολυπλασιάζεται Vb(adscr mg)Vf έκ: om Pt(add s lin)PnFaLcLeWc

136


του ένδς άνεκφοιτήτως. Οίον έπειδή ών έστιν ό θεός ύπερουσίως, δωρείται δέ τό είναι τοις ούσι καί παράγει τάς δλας ουσίας, πολλαπλασιάζεσθαι λέγεται τό Ιν δν έκεΐνο τη έξ αυτού παραγωγή των πολλών δντων μένοντος ουδέν ήττον έκείνου καί ένδς έν τ φ πληθυσμώ καί ήνωμένου κατά τήν πρόοδον καί πλήρους έν τη διακρίσει τ ω πάντων είναι των 649 e δντων ύπερουσίως έξηρημένον καί τη ένιαίςι των δλων π ρ ο α γ ω γ ή καί τή άνελαττώτίρ χύσει των άμειώτων αύτοΟ μεταδόσεων. 'Αλλά καί Ιν ών καί παντί μέρει καί δλω καί évi καί πλήθει του ένδς μεταδιδούς 1ν έστιν ωσαύτως ύπερουσίως ούτε μέρος δν του πλήθους ούτε έκ μερών δλον. Καί ούτως ούτε Ιν έστιν ούτε ένδς μετέχει. Πόββω δέ τούτων έν έστιν ύπέρ τό Ιν, τοις ούσιν Ιν καί πλήθος άμερές, άπλήρωτον υπερπλήρες, παν εν καί πλήθος παράγον καί τελειοΰν καί σννέχον. Πάλιν τή έξ αυτού θεώσει τ ω κατά δύναμιν έκάστου θεοειδεί θεών πολλών γιγνομένων δοκεϊ μέν είναι καί λέγεται τοΰ ένός θεού διάκρισις καί πολλαπλασιασμός, εστι δέ ούδέν ήττον ό άρχίθεος καί ύπέρθεος 649 D ύπερουσίως εις θεός, άμέριστος έν τοις μεριστοϊς, ήνωμένος έαυτφ καί τοις πολλοίς άμιγής καί άπλήθυντος. Καί τούτο ύπερφυώς έννοήσας δ κοινός ήμών καί τοϋ καθηγεμόνος έπί τήν θείαν φωτοδοσίαν χειραγωγός, δ πολύς τά θεία, « τ δ φώς τοΰ 1 sqq Cf DN 112,4sqq; PI Prm 144e; Proel in Cra 53,9 sqq 6 καί τη èvialçt: Cf Schol 232,12 — 17; Proel inst 98; id theol plat V 39; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, p81 7sqq Cf PI Prm 137c; 144c; 145c; 147b; 158a; Clem str V 81,5sq lOsqq Cf Clem paed I 71,1; Proel inst 13; id theol plat III 7 (p 29,24) 13 sqq Cf DN 131,9sqq; Proel in Cra 53,9sqq; 60,9sqq; 84,6sqq 14sqq Cf PI Prm 157a 16 άμέριστος έν TOÏÇ μεριστοϊς: Cf Athenag leg 18,2; Clem exe Thdot 8,1; 36,2; Or princ IV 4,1; Ath Ar 4,9 sq; id syn 41,8; Bas Eun 2,16,31; Gr Naz or 31,14; Gr Nyss ep III 22,21 sqq; Nonn par Jo 10,38; 14,11; Proel in Prm IV 115; id inst 124; J o D exp 1,8 17 άμιγήΐ: Cf Ath Ar 1,18; id ine 8,3 άπλήθυντος: Cf Didym Irin 2,4,8; Sophr Η or 2,2; Max ep 13,532 A 18 έννοήσας ό κοινό?: Cf DN 139,17sq; 140,3sq; 159,4; 193,10sq; 203,6sq; Ep 5,1073 A; Ep 7,1080B; Ep 9,1108B; 1112 A; Schol 232,18-22; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, pp49sqq; Scazzoso, I rapporti 19 sq Vide Mt 5,14; Joh 8,12 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 sqq Cf Lilla, Osservazioni, ρ 139 2 δέ ό θεό$ PnPb 1 ών: ό ών Pa δν VeVb 3 iv: om PtPnFa 4 μένοντος δέ PtPnPbFbFa ν 5 τφ: των PtPn(corr)FbVb τό PbWc 6 προαγωγή: προσαγωγή Pa (sed corr) ν παραγωγή Pt (corr προαγωγή in παραγωγή) PbVfVeVcKaPg 8 μεταδιδούς VfVeVcKaPg: μεταδούς cett codd v; cf Lilla, Osservazioni, ρ 140 10 ούτε έυός μετέχει* Pt(corr)PnFaLc (ser ούδέ τό Ιν ίχει et adscr ούτε ένός μετέχει mg) LeWc: ούδέ τό εν ίχει* PaPt (ser ούτε τό ϊν έχει e corr) VvVbLc (corr in ούτε ένό$ μετέχει mg) ούτε ένός μετέχει, ούδέ τό Ιν Ιχει Rc (add του s ένός) PbFbVf (add τοϋ ante ένός et pro ούδέ ser ούτε) VeVcKaPg ν τούτων Ιν: τούτων Pa(corr s lin}RcFb 16 μεριστοΐς: άμερίστοις PtPnFa ήνωμένως Le (corr)

s

ίο

is

11.11

s

ίο

137

κόσμου », τάδε φησίν ένθεαστικώς έν τοις Ιεροΐς αυτού γράμμασι· « Καί γάρ εΐπερ είσΐ λεγόμενοι θεοί είτε έν ούρανω είτε έιτί γης, ώσττερ» οΰν «είσί θεοί πολλοί καί κύριοι πολλοί, άλλ' ήμΐν εΤς θεός ó πατήρ, έξ ού τα πάντα καί ήμεΐς είς αύτόν, καί εϊς κύριος ΊησοΟς Χριστός, δι' ού τά 652 α πάντα καί ήμεΐς δι' αυτού». Καί γαρ έπΐ των θείων αϊ ένώσεις των διακρίσεων έπικρατούσι καί προκατάρχουσι καί ουδέν ήττόν έστιν ήνωμένα καί μετά τήν τοΰ ένός άνεκφοίτητον καί ένιαίαν διάκρισιν. Ταύτας ήμεΐς τάς κοινάς καί ήνωμένας της δλης θεότητος διακρίσεις εϊτ' ούν άγαθοπρεπεϊς προόδους έκ των έμφαινουσών αύτάς έν τοις λογίοις θεωνυμιών ύμνήσαι κατά τό δυνατόν πειρασόμεθα τούτου, καθάπερ εϊρηται, προδιεγνωσμένου τό πδσαν άγαθουργικήν θεωνυμίαν, έφ' ήπερ άν κείται τών θεαρχικών υποστάσεων, έπί της όλης αύτήν έκληφθηναι θεαρχικής όλότητος άπαρατηρήτως.

1 sqq Vide I Cor 8,5 sq; cf Schol 232,23-233,6 5sqq Cf D - S 172; D - S 188; D - S 75 7 καί μίτά τήν τοΰ ένόξ: Cf Schol 2 3 3 , 7 - 1 6 8 Ταύτας-13 άπαρατηρήτωΐ: Vide Doct Patr, ρ 69, s XII 9 Cf DN 112,8 sq 11 άγαθουργικήν θΕωνυμίαν: Cf DN 121,17; CH 181 D; 209 B; EH 445 C; 484 A; 485 B; Ep 8,1085 C; Hipp Dan IV 31,5; Epiph haer 59,2,4 sq 12 θεαρχικών ύποστάσίων: Cf DN 127,3 13 θεαρχική* όλότητοί: Cf DN 122,9 sq; Leont H monoph 1800 A PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

9 έμφαινουσών FbVbPg ν: φαινουσών Wc έκφαινουσών cett codd 11 τό omnes codd praeter VfVeVcPg: toö VfVeVcPg ν 12 κείται omnes codd (Ve ser κήται): κέηται ν

138


òso β

<1> Καί ττρώτην, εί δοκεΐ, τήν παντελή καΐ τών δλων του θεοΰ προόδων έκφαντορικήν άγαθωνυμίαν έπισκεψώμεθα την άγαθαρχικήν καί υπεράγαθον έπικαλεσάμενοι τριάδα τήν έκφαντορικήν των δλων έαυτής άγαθωτάτων προνοιών. Χρή γάρ ή μας ταϊς εύχαΐς πρώτου έπ' αύτήν ώς άγαθαρχίαν άνάγεσθαι καί μάλλον αύτη πλησιάζοντας έν 5 τούτω μυεΐσθαι τά πανάγαθα δώρα τά περί αύτήν Ιδρυμένα. Καί γάρ αύτή μεν άπασι πάρεστιν, ού πάντα δέ αύτη πάρεστι. Τότε δέ, όταν αύτήν έπικαλούμεθα πανάγνοις μεν εύχαΐς, άνεπιθολώτω δέ νφ καί τη προς θείαν ένωσιν έπιτηδειότητι, τότε καί ήμεΐς αύτή πάρεσμεν. Αύτή γάρ ούτε έν τόπω Ιστιν, ίνα καί άπη τίνος ή έξ έτέρων είς έτερα μεταβή. ίο 'Αλλά και το έν πδσι τοϊς ούσιν αύτήν είναι λέγειν άπολείπεται της ύπέρ πάντα καί πάντων περιληπτικής άπειρίας. 680 e Ή μας ούν αύτούς ταΐς εύχαΐς άνατείνωμεν έπί τήν τών θείων καί

1 sqq Cf DN 112,7 sqq; 143,9 sqq; 229,15 sqq 2sq Cf DN 139,13 sqq; CH 121 A; EH 373 B; 428 C; MTh 997 A; Pachymeres ad locum, PG 3,1016 A; 1017 A; Clem str VII 31,7; Gr Nyss hom 10 in Cant 294,14 sqq; id hom 12 in Cant 342,1 sqq; id or dom 1,1124 Β; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, pp27sqq; Semmelroth, Die Lehre, ρ 43 4 ταϊς εύχαΐς: Cf DN 138,13 sqq; EH 396 A; 425 Β sq; 473 A; 556 Csq; 557 B; 560 A; 560 D; 561 A; 561 C; 564 A; 564 D; Ep 8,1097 C; Gr Nyss or catech 123,11 sqq; Proel in Ti I 207,15 sqq; des Places, Denys; Völker, Kontemplation; pp67sqq 6sq Cf Proel inst 142 7sqq Cf Proci in Τι I 207,15sqq 9sq Cf D - S 75 12 περιληπτική* άπειρίας Cf DN 109,10sq; 110,9; 117,10; 154,17; 189,4sq; 189,8sq; 208,11; 226,11; 228,20; Ep 7,1081 A; Ps 90(89),2 sqq; 102(101),13 sqq; Min Fei Oct 18,8; Clem str V 81; Gr Naz or 45,3; Gr Nyss hom 5 in Cant 157,20 sqq 13 'Ημάς oöv αύτούς: Cf Schol 233,24-27 PaRc PtPnPbFb VfVe VvVb Fa LcLeWc VcKaPg ν lin 1 praem Κεφάλαιον Γ. Ής ή της εύχής δύναμις καί περί του μακαρίου 'Ιεροθέου καί περί εύλαβείας καί συγγραφής θεολογικής PaRcPtPn (om Τ(ς usque ad θεολογικής, sed add man al) PbFbVf (om Κεφάλαιον Γ; pro μακαρίου ser άγίου) VeVvVb (om Κεφάλαιον) Fa (coll Κεφάλαιον Γ post θεολογικής) LcLe (coll Κεφάλαιον Γ post θεολογικής) Wc (coll Κεφάλαιον Γ post θεολογικής) VcKaPg 1 πρώτον RcVf(e corr)VvLc 2 άγαθαρχικήν: άγαθουργικήν VvVb 3 έκφαντικήν PaRcPt(e corr)VeVvVbLcLeWc 5 άνάγεσθαι* PaRcFbFaLe (adscr προσ mg): προσάγεσθαι* PtPnPb (ser προάγεσθαι) VfVeVvVbLcLe (ser άνάγεσθαι et adscr προσ mg) WcVcKaPg προσανάγεσθαι ν; cf Lilla, Osservazioni, ρ 141 μάλλον* omnes codd praeter PbFbFaLe (scr τότε et adscr μάλλον mg): τότε* FaLe (adscr μάλλον mg) τότε μάλλον PbFb 5 sq èv τούτω: τότε FaLe (adscr έν τούτω mg) 8 έπικαλούμεθα PaPtPnFaLcLe(corr)Wc: έπικαλώμεθα cett codd v; cf Lilla, Osservazioni, ρ 141 10 άπή: άπό PaVv om Vb (scr άπό mg) 13 άνατεΐνομεν PaRcPtPnPb(corr)FaLc άνετείναμεν Vf

III. 1. 2

5

ίο

is

»

139

άγαθώυ άκτίνων ύψηλοτέραν άνάνευσιν, ώσπερ ei ττολυφώτου σειράς Ικ της οϋρανίας άκρότητος ήρτημένης, εις δεΟρο δε καθηκούσης και άεί αυτής έπί τό πρόσω χερσίν άμοιβαίαις δραττόμενοι καθέλκειν μέν αύτήν έδοκοΟμεν, τ ω όντι δέ ού κατήγομεν έκείνην άνω τε καί κάτω παροΟσαν, άλλ' αύτοί ήμείς άνηγόμεθα πρός τάς Οψηλοτέρας των πολυφώτων άκτίνων μαρμαρυγάς. "Η ώσπερ είς ναϋν έμβεβηκότες καί άντεχόμενοι των εκ τίνος πέτρας είς ή μας έκτεινομένων πεισμάτων καί οίον ήμΐν είς άντίληψιν έκδιδομένων ούκ έφ' ήμδς τήν πέτραν, άλλ' ήμάς αύτούς τω άληθεΐ καί τήν ναϋν έπί τήν πέτραν προσήγομεν. "Ωσπερ καί τό εμπαλιν, 68od εί τις τήν παραλίαν πέτραν έστώς έπί της νηός άπώσεται, δράσει μεν ούδέν είς τήν έστώσαν καί άκίνητον πέτραν, έαυτόν δέ έκείνης άποχωρίσει, καί δσω μάλλον αύτήν άπώσεται, μάλλον αυτής άκοντισθήσεται. Διό καί προ παντός καί μάλλον θεολογίας εύχής άπάρχεσθαι χρεών ούχ ώς έφελκομένους τήν άπανταχή παροΟσαν καί ούδαμή δύναμιν, άλλ' ώς ταΐς Θείαις μνήμαις καί έπικλήσεσιν ήμάς αύτούς έγχειρίζοντας αύτη καί ένοΰντας. <2> Kai τοΟτο δέ ϊσως άπολογίας άξιον, δτι τοΰ κλεινού καθηγεμόνος 6βι α ήμών "Ιεροθέου τάς θεολογικός στοιχειώσεις ΰπερφυώς συναγαγόντος ήμεϊς ώς ούχ Ικανών έκείνων άλλας τε καί τήν παροΟσαν θεολογίαν συνεγραψάμεθα. Καί γάρ, εί μέν έκεΐνος έξης διαπραγματεύσασθαι πάσας τάς θεολογικός πραγματείας ήξίωσε καί μερικαΐς άνελίξεσι διήλθεν άπάσης θεολογίας κεφάλαιον, ούκ αν ήμεϊς έπί τοσούτον ή μανίας ή

1 sqq Cf Schol 233,28-31; Horn II θ 18sqq; PI R 616b sq; Gr Naz or 31,28; Gr Nyss anim et res 89 A; Proel in Prm V 118; id in Ti I 206,4 sqq; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, pp 184 sqq 5 sq Cf Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, ρ 187 6 sqq Cf Clem str IV 152,2; Gr Nyss anim et res 89 A 7 πεισμάτων: Cf Schol 233,32; PI Lg 893b; Proel in Cra 51,9; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, ρ 188 13 sqq Cf DN 138,2 sq; PI Ep 8,352esq; id Lg 893b; id Ti 27c; 48d; Proci in Ti I 214,17 sqq 17 sqq 14 τήν άπανταχή : Cf Schol 233,33-49 17 του κλίΐνοΟ: Cf Schol 233,50 Cf DN 133,13 sqq; 230,6 sqq PaRc PtPnPbFb VfVe VvVb Fa LcLeWc VcKaPg ν 3 πρόσω: δνω πρόσω Fa (corr) άνω Le 4 έδωκοΰμεν Re ίκδοκοΟμεν VcKa 8 έκδεδομένων PaRcPtPnPbFa 10 άπώσηται Pa (ser άττώσειται) RcPtPnPbFbVeVvVb(e corr)FaLcLeWc 11 άποχωρήσει PaRcPtPnFbVvVbFaLeWc 12 άπώσεται: άπώσηται PaVeVvVbLcLeWc άττόσεται Pt om Ka (sed add mg) 13 τη? εϋχήξ RcVvVb 15 μνήμαι; omnes codd: μνείας ν 17 Kai -143,8 έκφαίνοντες: exp Brons, Sekundäre Textpartien, pp 110 sqq 19 ούχ cós coli VeWc ούχ ώς ούχ VcKaPg 20 καί γάρ omnes codd praeter PbFbFaLe: καίτοι γε PbFb ν καίτοι FaLe; cf Lilla, Osservazioni, pp 141 sq εί μέν: εΐπερ Pt(e corr)Pn(e corr)VfVeVcKaPg εί μή Fa; cf Lilla, Osservazioni, ppl41 sq 22 ή prim: om Pb

140


σκαιότητος έληλύθαμεν ώς ή όπτικώτερον εκείνου καί θειότερον οΙηθηναι ταΐς θεολογίαις έπιβάλλειν ή δις τα αύτά περιττώς λέγοντας είκαιολογήσαι, ττροσέτι καί άδικήσαι καί διδάσκαλον καί φίλον όντα καί ή μας TOUS μετά Παϋλον τον θείον Ικ των έκείνου λογίων στοιχειωθέντας, τήν SEI Β κλεινοτάτην αύτοΰ καί θεωρίαν καί εκφανσιν έαυτοΐς υφαρπάζοντας. s Άλλ' επειδή τω όντι τά θεία πρεσβντικώς ύφηγούμενος εκείνος συνοπτικούς ήμΐν όρους έξέθετο καί εν évi πολλά περιειληφότας ώς οίον ήμΐν καί δσοι καθ' ήμας διδάσκαλοι των νεοτελών ψυχών έγκελευόμενος άναπτύξαι καί διακρΐναι τ φ ήμΐν συμμέτρω λόγω τάς συνοπτικός καί ένιαίας της νοερωτάτης τάνδρός έκείνου δυνάμεως συνελίξεις, καί πολλάκις ή μας ίο καί αυτός εις τούτο προέτρεψας καί τήν γε βίβλον αύτήν ώς ύπεραίρουσαν άνταπέσταλκας. Ταύτη τοι καί ήμεΐς τον μέν ώς τελείων καί πρεσβυτικών διανοιών διδάσκαλον τοις υπέρ τους πολλούς άφορίζομεν ώσπερ τινά δεύτερα λόγια καί τών θεοχρήστων άκόλουθα. Τοις καθ' ήμδς δέ ήμείς άναλόγως ήμΐν τά θεία παραδώσομεν. Εί γαρ «τελείων εστίν ή is 681 e στερεά τροφή », τό ταύτην έστιδν έτέρους όπόσης αν είη τελειότητος; Όρθώς οΰν ήμΐν καί τοΰτο είρηται τό τήν μέν αύτοπτικήν τών νοητών λογίων θέαν καί τήν συνοπτικήν αύτών διδασκαλίαν πρεσβυτικής δεΐσθαι δυνάμεως, τήν δέ τών είς τοϋτο φερόντων λόγων έπιστήμην καί έκμάθησιν τοις ύφειμένοις καθιερωταΐς καί Ιερωμένοις άρμόζειν. 2ο 2 είκαιολογήσαι: Cf Schol 236,1 4 Παΰλον: Cf DN 159,4; 203,6 sq; Ep 5,1073 A; Ep 7,1080 B; Ep 9,1108 B; 1112 A; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, ρ 51 στοιχειωθέντα$: Cf Schol 236,2-6 6 πρεσβυτικώς: Cf Schol 236,7-11; Koch, PseudoDionysius Areopagita, ρ 54 6sqq Cf DN 143,6 sqq 7 ώς οίον ήμΐν: Cf Schol 236,12 - 1 5 8 Cf PI Phdr 250e; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, pp 53 sq 14 δεύτερα λόγια: Cf Schol 236,16-18 15 Cf DN 114,1 15sq Vide Hbr 5,14; cf Ep 9,1112A 17 αύτοπτικήν: Cf Schol 236,19sq 18 πρεσβυτικής: Cf Schol 236,21-28 PaRc PtPnPbFb VfVe VvVb Fa LcLeWc VcKaPg ν 1 έληλύθαμεν omnes codd praeter VvVb: έληλύθειμεν VvVb v; cf Lilla, Osservazioni, ρ 142 ώς ή: ή ώς coll PbFbFaLeWc όπτικώτερον: ύποπτικώτερον Pt(corr)Pn(corr)Fb (corr) όπτικότερον Vb 2 θεολογίαις: θεολογικάϊς FaLc (corr) έπιβάλλειν PaRcVvVb(e corr)FaLe: έπιβαλεΐν cett codd ν; cf Lilla, Osservazioni, ρ 142 4 λογίων omnes codd praeter Pb: λόγων Pb ν 5 υφαρπάζοντας: μεταγράφοντας FaLe (adscr υφαρπάζοντας mg) 7 οϊόν τε Le (ser τε s lin) LeWc 8 όσοι: δσοις Re ώς ol VvVbFaLc (corr) διδάσκαλοι: διδασκάλου Re 8sq Cf Lilla, Osservazioni, ρ 142 10 του άνδρός RcVvVb 12 άνταπέσταλκας: άντοατοστείλας Pa άνταπέστειλας Re 13 διδάσκαλον: διδάσκαλον καί τά αύτοϋ VePg τοις: της PtPnPb(corr)Fa 14 Θεοχρήστων omnes codd praeter PaFbVb: ΘεοχρΙστων PaFb θεοχαρίστων Vb 15 ήμΐν τά Θεία: τά θεία Re (ήμΐν exp) Vf ύμϊν τά θεία Pb (ήμΐν mut in ύμΐν) τά θεία ύμϊν Le 16 ταύτη VfVePg όπόσης: πόσης Pa (e corr) πόσεις Re (e corr) όσης Vb όπόση Wc 18 διδασκαλίας PnFa 20 άρμόζει VvVb

III. 2

141

Καίτοι καί τούτο ήμϊν έπιτετήρηται λίαν έμμελώς ώστε τοις αύτφ τω θείω καθηγεμόνι κατά εκφανσιν σαφή διηυκρινημένοις μηδ' δλως έγκεχειρηκέναι ποτέ πρός ταύτολογίαν εις τήν αύτήν του προτεθέντος αύτφ λογίου διασάφησιν. Έπεί καί παρ' αύτοΐς τοις θεολήπτοις ήμών 5 ίεράρχαις, ήνίκα καί ήμεΐς, ώς οΤσθα, καί αύτός καί πολλοί των Ιερών ήμών άδελφών έπΐ τήν θέαν του ζωαρχικοΟ καί Θεοδόχου σώματος ωι d συνεληλύθαμεν, παρήν δέ καί ό άδελφόθεος Ιάκωβος καί Πέτρος, ή κορυφαία καί πρεσβυτάτη τών θεολόγων άκρότης, εϊτα έδόκει μετά τήν θέαν ύμνήσαι τούς ίεράρχας άπαντας, ώς έκαστος ήν ίκανός, τήν άπειροδύναιο μον άγαθότητα της θεαρχικής άσθενείας, πάντων έκράτει μετά τούς θεολόγους, ώς οΤσθα, τών άλλων ίερομυστών δλος έκδημών, όλος έξιστάμενος έαυτοΰ καί τήν πρός τά ύμνούμενα κοινωνίαν πάσχων καί πρός 684 α πάντων, ών ήκούετο καί έωperro καί έγιγνώσκετο καί ούκ έγιγνώσκετο, θεόληπτος είναι καί θείος υμνολόγος κρινόμενος. Kai τί άν σοι περί τών is έκεϊ θεολογηθέντων λέγοιμι; Καί γάρ, εί μή καί έμαυτοϋ έπιλέλησμαι, πολλάκις οίδα παρά σου καί μέρη τινά τών ένθεαστικών έκείνων ύμνωδιών έπακούσας. Ουτω σοι σπουδή μή έκ παρέργου τά θεία μεταδιώκειν.

4sqq Cf J o D dorm II 18,49 sqq 6 του ζωαρχικοΟ: Cf DN 123,6; 192,19; Schol 236,29-33 θεοδόχου: Cf CH 212C; 304A; Ep 8.1092B; Schol 236,28-32; Gr Nyss hom 13 in Cant 388,21 sq; 390,22 sqq; id or catech 116,10; 144,4; 148,12; Sophr Η or 2,32; Mod dorm 3284 Β; Jo Eub concept BMV 15; J o Mon hymn Nie Myr 3 6sq Cf CH 181 Β; Ep 8,1089 C; Trans BMV apud Tischendorf, pp95sqq; Bonaccorsi, Vangeli, pp 260 sqq; de Santos Otero, Evangelios, pp 619 sqq; Halkin, BHG 1055 sqq; Gonzalez, La dormición; Grumel, L'apodosis; Haibach-Reinisch, Ein neuer « Transitus Mariae »; Jugie, La fête; Jugie, La mort; sed cf Gelzer, Σώμα 7 άδελφόθεος: Cf Mt 13,55 sq; Me 3,31 sqq; 6,3; Gal 1,19; Cyr Ps 68,28 Ιάκωβος: Cf Mt 4,21; 27,56; Me 3,17; 5,37; 9,2; 14,33; 15,40 Πέτρος: Cf Mt 16,18 sq; Me 1,16 sqq; 3,16; Le 22,31 sqq; Joh 21,15 sqq; Act 12,1 sqq; Gal 1,17 sq; 2,11 sqq; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, pp46; 163 8 τών θεολόγων: Cf Schol 236,34 10 της θεαρχικής άσθενεΐας: Cf Schol 236,35-237,25; I Cor 1,25; II Cor 13,4sq (έσταυρώθη έξ Ασθενείας); Phil 2,6sq; Hbr 5,7; Or hom 8 in Jer 9; Leont Β Nest et Eut 1344 C 11 Ιερομυστών: Cf DN 126,8 11 sq δλος έξιστάμενος έαντοϋ: Cf DN 158,19; 159,3 sqq; 194,13 sq; MTh 1000 A; Ep 9,1112 C 12 C f D N 134,1 sq 14 θείος υμνολόγο?: Cf Schol 237,26-31; Act 16,25; Eph 5,19; Col 3,16 PaRc PtPnPbFb VfVe VvVb Fa LcLeWc VcKaPg ν 2 έκφανσιν: Ικφασιν PtVf ίμφανσιν Pn ίμφασιν VvVbFa (mut in Ιμφανσιν s lin) Le 3 έγχειρικέναι Re ίγχειρηκέναι Vv έγκεχειρικέναι Wc ποτέ: om PbFb αύτήν: om PaLc (add s lin) 5 αυτός: αώτοί Pa(corr)PbVvVb αύτό Pt (corr) 10 άσθενεΐας: εύσθενεΐας Pa(corr)Pn(corr)Ve (adscr άσθενείας mg) Vb(e corr)Lc(e corr)Vc (corr) 14 elvat καί omnes codd: elvai ν 17 ούτως PbVeVvWc

142


684 β

<3> Καί ίνα τά έκεϊ μυστικά καί ώς τοις πολλοίς άφφητα καΐ ώς έγνωσμένα σοι παραλείψωμεν, ότε τοις πολλοίς έχρήν κοινωνησαι καί όσους δυνατόν έπΐ τήν καθ' ήμας Ιερογνωσίαν προσαγαγεΐν, όπως ύπερεΐχε τους πολλούς των ιερών διδασκάλων καί χρόνου τριβή καί νου καθαρότητι καί αποδείξεων άκριβεία καί ταΐς λοιπαΐς Ιερολογίαις, ώστε s ούκ άν ποτε προς ούτω μέγαν ήλιον άντωπεΐν ένεχειρήσαμεν. Ούτω γάρ ήμεΐς έ αυτών συνησθήμεθα καί ίσμεν, ώς ούτε ίκανώς νοήσαι τά νοητά τών θείων χωροΰμεν ούτε όσα (!>ητά της Θεογνωσίας έξειπεΐν καί φράσαι. Π ό ^ ω δε όντες άπολειπόμεθα της τών θείων άνδρών είς θεολογικήν άλήθειαν επιστήμης, ότι πάντως άν είς τούτο διά περισσή ν εύλάβειαν ίο έληλύθαμεν είς το μηδόλως άκούειν ή λέγειν τι περί της θείας φιλοσοφίας, 584 e εί μή κατά νοϋν είλήφαμεν, ώς ου χρή της ενδεχομένης τών θείων γνώσεως άμελεϊν. Καί τοϋτο ήμας Ιπεισαν ού μόνον αί κατά φύσιν εφέσεις τών νοών ερωτικώς άεί γλιχόμεναι της έγχωρούσης τών Οπερφυών θεωρίας, άλλά καί αύτή τών θείων θεσμών ή άριστη διάταξις τά μεν ύπέρ ήμας is άποφάσκουσα πολυπραγμονεϊν καί ώς υπέρ άξίαν καί ώς άνέφικτα,

3 ίερογνωσίαν: Cf CH 305 C 4 Ιερών διδασκάλων: Cf Did 15,1 sq; Clem eel 23 5 Ιερολογίας: Cf EH 377 A; 392 A; 396 B; 425 B; 429 Csq; 432Asqq; 441 C; 473 A; 476 D; 513 C 6 μέγαν ήλιον: Cf DN 193,10 sq 8 τών θείων: Cf Schol 237,32 θεογνωσίας: Cf DN 199,21; 200,2; CH 304A; Ep 9.1112A 10 διά περισσήν εύλάβειαν: Cf DN 111,1; CH 305 A; 305 D; Schol 237,33 sq; PI Lg 813c; Gr Thaum pan or II 11,6; Ath ep Serap 1,20 12 είλήφαμεν: Cf Schol 237,35-39 13sqq Cf Arist Metaph 980a; id EN 1094a 13 έφέσεις: Cf DN 179,13 14 Cf DN 157,20; 159,10; 159,16; 160,9; 160,16; 161,14; 162,2; Ep 8,1085 D; PI Phdr 248d 15 τά μέν ύττέρ ήμας: Cf Schol 237,40-44 15 sq Cf Ps 131 (130),1; Gel Cyz h e II 21,22 PaRc PtPnPbFb VfVe VvVb Fa (post 7 ούτε defic; ine 167,3 κατά τήν) VcKaPg ν

LcLeWc

1 καί* ίνα PaRc (adscr άλλ' mg) PtVfVeVvVbLcLe (ser άλλ' Ινα et adscr καί mg) WcVcKaPg: άλλ'*ΐνα Re (ser καί Ινα et adscr άλλ' mg) PnPbFbFaLe (adscr καί ίνα mg) ν; cf Lilla, Osservazioni, ρ 143 ώς alt: om VvVb 3 προσαγαγεΐν: παραγαγεΐν Pt προσαγεϊυ Le (corr s lin) δπως: ούτως coni Lilla, Osservazioni, ρ 143 6 άντωπεΐν: άντοπεΐν RcPtFbKa άντειπεΐυ Pa 7 συνησθήμεθα: σννιστώμεθα Pt συνησθόμεθα PnFa (ser συνισθόμεθα) ώς: ώστε VvVb (ser ώστ) ούτε: ούχ VvVb 8 θείων: θείων γραφών δηλονότι (e gl hue intrusum) Ka(e corr)Pg όσα £>ητά Pa (corr in ώς άρρητα) Re (ser ώς άρρητα et adscr άλλ' όσα ¿>ητά mg) VfVcKaPg: όσα τά ^ητά ν ώς άρρητα Pa(e corr)Rc (adscr άλλ' όσα φητά mg) PtPnPbFb (ser ώς άρρητα τά) VeVvVb (ser ώς άρητα) LcLeWc; cf Lilla, Osservazioni, ρ 143 10 περισσήν: περιστήν Vb (e corr) 11 έληλύθαμεν: έληλΰθειμεν Vv 12 της ένδεχομένης: τούς έναρχομένους Pa(corr)Rc (ser της ένδεχομένης et adscr άλλ' τούς έναρχομένους mg) γνώσεως: γνώσεων PaVfPg 14 της: καίτοι Pt

III. 3 - IV. 1

5

143

π ά ν τ α δέ, όσα ήμϊν έφίεται και δεδώρηται μανθάνειν, προσεχώς έγκελευομένη καΐ έτέροις άγαθοειδώς μεταδιδόναι. Τούτοις ούν καί ήμεϊς πειθόμενοι και προς τ η ν έφικτήν τ ω ν Θείων εΰρεσιν μή άποκαμόντες ή άποδειλιάσαντες, άλλα Kai τους μή δυναμένους είς τ ά ήμών κρείττονα Θεωρεΐν άβοηθήτους καταλιπεΐν οΰ καρτεροΰντες έπΐ τ ό συγγράφειν έαυτούς καθήκαμεν καινόν μέν ουδέν είσηγείσθαι τολμώντες, λεπτοτέραις δέ και ταϊς κατά μέρος έκαστον έξετάσεσι τ ά «smd συνοπτικώς είρημένα τ ω όντως Ίεροθέω διακρίνοντες καί έκφαίνοντες.

1 sq Cf Col 3,16 έγκελευομένη: Cf Schol 237,45 sq 3 Τούτοις ούν καί ήμεΐς: Cf Schol 237,47 sq 3sqq Cf DN 133,13 sqq 8 συνοτττικώς: Cf DN 140,6 sq; 140,9sq; 140,18; Max ambig 1053 D; 1281 C Ίεροθέω: Cf DN 133,13; Schol 237,49sq άγαθωνυμίαν: Cf DN 138,1 sq; Ps 73(72),1; 9 ΕΙεν δή ούν: Cf Schol 237,52 118(117),1 sqq; Mt 19,17; Le 18,19 9sqq Cf DN 180,8sqq; 181,r S qq; 182,17sqq; 184,2 sqq; 229,10; 229,15; PI Chrm 163dsqq; id R 504esqq; id Ti 29esq; Prod in R I 267,4 sqq; Weertz, Die Gotteslehte 10 άφορίζουσιν: Cf Schol 237,53-240,3 11 Cf DN 122,1 sq 12 ώς ουσιώδες: Cf Schol 240,4-6 PaRc PtPnPbFb VfVe VvVb LcLeWc VcKaPg ν 1 όσα ήμϊν: ήμϊν όσα PtPn όσα έν ήμϊν ν έφίεται: έφεΐται Ve 3 έφικτήν: έφεκτήν Pt 4 μή prim: om Pa(add mg)Vf άττοκαμόντε Vf ¿πτοκάμνοντες PaRcVvVbLc (e corr) 5 είς: exp Lilla, Osservazioni, ρ 144 6 είσηγείσθαι: είσηγήσασβαι Le 7 λεπτοτέραις: λεπτομερώς Vv (corr in λεπτομερέι) Vb δέ: τε PtPnPb ταϊς: exp Lilla, Osservazioni, ρ 144 8 τφ: των PnWc έκφαΐνοντες: έμφαΐνοντες Vf lin 9 praem Κεφάλαιον Δ. Περί άγαθοϋ, φωτός, καλοΟ, Ιρωτος, έκστάσεως, ζήλου, καί ότι το κακόν ούτε όν ούτε έξ όντος ούτε έν τοις ούσιν PaRcPtPnPb (ser ούσι) FbVf (om Κεφάλαιον Δ) VeVv (coll Κεφάλαιον Δ post ούσιν) Vb (om Κεφάλαιον) LcLe (coll Κεφάλαιον Δ post ούσιν) Wc (coll Κεφάλαιον Δ post ούσιν; ser ούσι) VcKaPg (om et Δ et καί ότι usque ad ούσιν) 9 χωρούμεν PtPn (e corr) 12 καί: exp Lilla, Osservazioni, ρ 144 ότι: δτη Re (corr) ετι Pt(corr)Pn τφ: τό PbFbVfVeVvVbLcWc τάγαθόν: τό άγαθόν RcFb άγαθόν PtPn ώς: om Le

144


τήν άγαθότητα. Καί γάρ ώσπερ ό καθ' ή μας ήλιος ού λογιζόμενος ή προαιρούμενος, άλλ' αύτφ τ φ είναι φωτίζει πάντα τα μετέχειν του φωτός αύτοΰ κατά τον οίκεΐον δυνάμενα λόγον, ούτω δή καί τάγαθόν ύπέρ ήλιον ώς ύττέρ άμυδράν είκόνα τό έξηρημένως άρχέτυπον αύτη τ ή ύπάρξει ττασι τοις ούσιν άναλόγως έφίησι τάς της όλης άγαθότητος άκτΐνας. 5 Διά ταύτας ύπέστησαν αϊ νοηταΐ καί νοεραί ττάσαι καί ούσίαι καί 693 e δυνάμεις καί ένέργειαι, διά ταύτας είσΐ καί ζωήν Ιχουσι τήν άνέκλεηττον καί άμείωτον άπάσης φθοράς καί θανάτου καί ύλης καί γενέσεως καθαρεύουσαι καί τής άστάτου καί φευστής καί άλλοτε άλλως φερομένης άλλοιώσεως άνωκισμέναι καί ώς άσώματοι καί άθλοι νοούνται καί ώς ίο νόες ύιτερκοσμίως νοούσι καί τούς τών όντων οίκείως έλλάμπονται λόγους 696 α καί αύθις είς τά συγγενή τά οίκεΐα διαπορθμεύουσιν. Καί τήν μονήν Ικ τής άγαθότητος Ιχουσι, καί ίδρυσις αύταϊς έκεΐβέν έστι καί συνοχή και φρουρά και έστία τών άγαθών, καί αύτής έφιέμεναι καί τό είναι καί τό εύ είναι Ιχουσι καί προς αύτήν ώς έφικτόν άποτυπούμεναι καί άγαθοειδεΐς is είσι καί ταΤς μεθ' αύτάς κοινωνούσιν, ώς ό Θείος θεσμός ύφηγεΐται, τών είς αύτάς έκ τάγαθού διαφοιτησάντων δώρων. ( Τ ) 'Εκείθεν αύταΐς al ύπερκόσμιοι 696 β έν άλλήλαις χωρήσεις, al άσύγχυτοι άναγωγικαί τών ύφειμένων δυνάμεις, πρεσβυτέρων, al τών οίκείων έκάστης

τάξεις, αϊ πρός έαυτάς ένώσεις, at διακρίσεις, al πρός τάς κρείττους al περί τά δεύτερα πρόνοιαι τών 2ο δυνάμεως φρουραί καί περί έαυτάς

1 ώσπερ ό καθ' ήμας ήλιος: Cf DN 187,17 sqq; Schol 240,7 - 2 6 ; PI R 507dsqq; Iamb myst I 12; Gr Naz or 21,1; 28,30; Proci in Cra 98,1 sqq; id inst 122; 140; 189; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, pp 236 sqq 1 sq où λογιζόμενος ή προαιρούμενος: Cf Plot Enn IV 3,13,20; Semmelroth, Gottes ausstrahlendes Licht, pp487sq 3 sqq Cf DN 147,2 sqq 6 sqq Cf CH, c VII, 205 Β sqq; c VIII, 237 Β sqq; c IX, 257 Β sqq; 284 D sqq 8 φθοράς καί θανάτου: Cf Schol 241,1 Ολης καί γενέσεως καθαρεύουσαι: Cf DN 195,6 sq; PI Phd 66d sq; 67c; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, ρ 122 11 οίκείως έλλάμπονται: Cf Schol 241,2 sq 12 Cf Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, pp 233 sq 13 sq καί φρουρά καί έστία: Cf DN 120,2; Schol 241,4-10 14 έφιέμεναι: Cf DN 148,8 sqq; EH 561 Β sq et al; Arist EN 11 I; III; X passim 18 'Εκείθεν αύται?: Cf Schol 241,11—37 αϊ ύπερκόσμιοι τάξεις: Cf Heracleon ap Or Jo 13,60; Or princ I 6,2; Oecum Apoc 4,3 (p 69) 18 sqq Cf DN 186,1 sqq; 195,3 sqq PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

LcLeWc

VcKaPg

ν

4 ώς ύττέρ: ώσττερ Re (corr s lin et adscr άλλ' ώσπερ mg) Fb 7 είσΐ: είσί καί ζώσι VfVe VcKaPg; cf Lilla, Osservazioni, ρ 144 11 οίκείους PbLc(e corr)Le 14 Ιστία: έστίασις Pa om Le (add mg) καί τό είναι: om Pt(add mg)VvLe (add mg) κατά τό είναι Pb τό prim: του Re (sed corr) 16 μεθ* αύτάς em Lilla, Osservazioni, ρ 144: μετ' αύταΐς RcPtVb μετ' αύτάς cett codd ν 20 άναγωγικαί: άναγωγικάς Pa (corr) άναγωγάς καί PnPb άναγωγαί καί Pt άναγωγικαί καί Vf άναγωγηκαί We 21 δυνάμεως: δυνάμεων PaRcPnPbFbLe καί: αϊ coni Lilla, Osservazioni, ρ 144 έαυτάς: αύτάς PaRcPnPbFbWc

IV. 1.2

5

ίο

is

20

145

άμετάτττωτοι συνελίξεις, αϊ περί τήν Ιφεσιυ τάγαθού ταυτότητες καί άκρότητες καί δσα δλλα εϊρηται προς ήμών έν τ φ Περί τών άγγελικών Ιδιοτήτων καί τάξεων. 'Αλλά καί, δσα της ούρανίας Ιεραρχίας έστίν, αί άγγελοπρεπεΐς καθάρσεις, αϊ ΰπερκόσμιοι «ρωταγωγίαι καί τα τελεσιουργά της δλης Αγγελικής τελειότητος έκ της παναιτίου καί πηγαίας έστίν άγαθότητος, έξ ής καί τό άγαθοειδές αύταΤς έδωρήθη καί το έκφαίνειν έν έαυταΐς τήν κρυφίαν Αγαθότητα καί εΤναι άγγέλους ώσπερ έξαγγελτικάς τής θείας σιγής καί οίον φώτα φανά του έν άδύτοις όντος έρμηνευτικά προβεβλημένας. 696 c Ά λ λ ά καί μετ' έκείνους τους Ιερούς καί άγιους νόας αϊ ψυχαί καί δσα ψυχών άγαθά διά τήν ύπεράγαθον εστίν άγαθότητα τό νοεράς αύτάς είναι, τό ?χειν τήν ούσιώδη ζωήν άνώλεθρον αυτό τό είναι καί δύνασθαι πρός τάς άγγελικάς άνατεινομένας ζωάς δι' αύτών ώς άγαθών καθηγεμόνων έπί τήν πάντων άγαθών άγαθαρχίαν άνάγεσθαι καί τών έκεΐθεν έκβλυζομένων έλλάμψεων έν μετουσίς* γίνεσθαι κατά τήν σφών άναλογίαν καί τής του άγαθοειδοϋς δωρεάς, όση δύναμις, μετέχειν καί δσα άλλα προς ήμών έν τοϊς Περί ψυχής άπηρίθμηται. Άλλα καί περί αύτών, εί χρή φάναι, τών άλογων ψυχών ή ζώων, δσα τον άέρα τέμνει καί δσα έπί γης βαίνει καί δσα είς γήν έκτέταται καί τά έν Οδασι τήν ζωήν ή άμφιβίως λαχόντα καί δσα ύπό γήν 696 d

1 σννελίξεις: Cf DN 153,11 1 sq Cf DN 162,10sq 2 èv τ ώ ïïepl τών άγγελικών: Cf Schol 241,38—40; Roques, Denys, coli 259 sqq 4 ούρανίας Ιεραρχίας: Cf CH passim, praecipue CH 121 Asqq; 124 A; 136D; 145Β; 164Csq; EH 369 A; 372 A; 372C; 373 A sq et al; Roques, La notion; Roques, L'Univers dionysien, pp96sqq; Stiglmayr, Über die Termini al άγγελοπρεπεϊς καθάρσεις: Cf CH 208 A; 209 C; 240 C; Schol 2 4 1 , 4 1 - 4 9 ; Jes 6,6 sq 6 Cf DN 132,1 7sq Cf DN 169,20sq; CH 180 Β; MTh 997 Β; Schol 36,23 sqq; 241,50 sq; Or Cels 5,4; Gr Nyss hom 13 in Cant 390,17; Anast S viae dux II 4,120 sqq; Et Gud 3,43 sqq; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, pp45; 131 9 èv άδυτοι?: Cf DN 170,4 sq; EH 428 C; Ep 8,1088 B; 1088 D; Bas hex 2,1 10 νόας: Cf DN 115,3 al ψυχαί: Cf Schol 244,1 —6 13 ώς άγαθών καθηγεμόνων: Cf CH 165 A; Clem paed I 1,1; Ath ep Aeg Lib 8,556 Β; Gr Nyss hom 9 in Cant 279,2 sqq; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, ρ 60 14 άγαθαρχίαν: Cf DN 117,12; 138,2; 138,5; Ep 2,1068 A; 1069 A; Schol 2 4 4 , 7 - 1 1 14sq Cf DN 150,1 sq 17 Περί ψυχής: Cf DN 210,14 sq; Ep 9,1108 A; Schol 244,12; Roques, Denys, coli 259 sqq 18 άλόγων ψυχών: Cf Schol 2 4 4 , 1 3 - 1 5 19sqq Cf Gen l,30sq 20 άμφιβίως λαχόντα: Cf Schol 2 4 4 , 1 6 - 23 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

LcLeWc

VcKaPg

ν

5 τελεσιουργικά VvVbLc (corr) 7 έαυταΐς: αύταϊς VfLe 8 έξαγγελικάς PtFb (corr) σιγής: πηγής PtPn 9 οίον: οίονεΐ Lc(e corr)LeWc 14 πάντων: πάντων τών VfVcKaPg 15 έλλάμψεων: ¿λάμψεων Re έκλάμψεων Lc(corr)Vc 20 ή: om Pa (sed ss)

146


έγκεκαλυμμένα ζή καί έγκεχωσμένα καί απλώς όσα την αίσθητικήν εχει ψυχήν ή ζωήν, καί ταΰτα πάντα διά τάγαθόν έψύχωται καί έζώωται. Καί φυτά δέ πάντα την θρεπτικήν καί κινητικήν εχει ζωήν έκ τάγαθοϋ, καί όση άψυχος καί άζωος ούσία διά τάγαθόν έστι καί δι' αυτό της ουσιώδους εξεως ελαχεν. 5 697 α ( 3 ) ΕΙ δέ καί υπέρ πάντα τά όντα έστίν, ώσπερ ουν έστι, τάγαθόν, καί τό άνείδεον είδοποιεΐ. Καί έν αύτφ μόνορ καί τό άνούσιον ούσίας υπερβολή καί τό άζωον ύπερέχουσα ζωή καί τό άνουν ύπεραίρουσα σοφία καί δσα èv τάγαθφ της τών άνειδέων έστίν ύπεροχικής είδοποιίας. Καί, εΐ θεμιτόν φάναι, τάγαθοϋ του ύπέρ πάντα τά δντα καί αυτό τό μή ίο öv έφίεται καί φιλονεικεϊ πως έν τάγαθφ καί αυτό είναι τώ όντως ύπερουσίςρ κατά τήν πάντων άφαίρεσιν. 697 Β <4> Άλλ' όπερ ήμδς έν μέσω παραδραμόν διαπέφευγε, καί τών ουρανίων άρχων καί άποπερατώσεων αίτία τάγαθόν, της άναυξοΰς καί άμειώτου καί όλως άναλλοιώτου ταύτης εύροίας, καί τών άψόφων, εί ούτω is χρή φάναι, της παμμεγέθους ούρανοπορίας κινήσεων καί τών άστρφων τάξεων και εύπρεπειών καί φώτων καί Ιδρύσεων καί της ένίων άστέρων μεταβατικής πολυκινησίας καί της τών δύο φωστήρων, οΰς τά λόγια καλεί μεγάλους, άπό τών αύτών είς τά αύτά περιοδικής άποκαταστάσεως, καθ' άς αϊ παρ' ήμϊν ήμέραι καί νύκτες όριζόμεναι καί μήνες καί 2ο ένιαυτοί μετρούμενοι τάς του χρόνου καί τών έν χρόνω κυκλικός κινήσεις

4sq 6Γ αύτό της ούσιώδους Ιξεως: Cf Schol 244,24- 32 6 Cf DN 109,10 sq; Schol 244,33-39 6sqq Cf DN 134,11 sqq 7 άνείδεον είδοποιεΐ: Cf DN 134,11 sq; EH 404 C 8sq ύπεραίρουσα σοφία: Cf DN 193,5 sqq 10 sq καί αύτό τό μή δν: Cf Schol 244,40-44; Arist Metaph 1005b; 1046a 10 sqq Cf DN 162,7 sq; PI R 509b; Arist EN 1098a; 1115b; id Metaph 1072a 13 Cf PI Prm 135d καί τών ούρανίων: Cf Schol 244,45-245,18; Proci in Cra 97,28 sqq 13 sqq Cf DN 202,12 sqq 16 sqq Cf Gen l,14sqq; Ps 136(135),7 sqq 18 καί της τών δύο φωστήρων: Cf Schol 245,19-28; Gen 1,16; Ps 136(135),7 19 άποκοπαστάσεως: Cf DN 202,14 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

LcLeWc

VcKaPg

ν

2 πάντα ταϋτα coll VvVb 4 όση: όσα ή PaPnVb 8 άζωον: άζων PaRc(corr)PnPbFbVvVbLc(e corr)LeWc ύπεραίρουσα: ύπερέχουσα PaRcPt (corr)PnPb (corr) ν ύπεραιρούση Ve; cf Lilla, Osservazioni, ρ 145 9 ύπεροχικώς VvVb 12 ύπερουσίως Pa(corr)Lc(e corr)Le(corr)Wc 13 ουρανίων: exp Lilla, Osservazioni, ρ 145 14 άποπερατώσεων: άποπερατόσεων Re ύποπερατώσεων Pt(e corr)WcVcKaPg άναυξούς καί άμειώτου omnes codd: àvauÇoûs ν άμειώτου: άμιώτου PaPtPnVc (corr) 15 eupoiaç* VvVbVc (ser ευρεία? et adscr γρ καί εύροίας s lin) KaPg: eüpeías PaRc (adscr άλλω oúaías mg) WcVc (adscr γρ καί εύροίας s lin) ουσίας* Re (ser εύρείας et adscr άλλω ούσίας mg) PtPnPbFbVfVeLcLe ν; cf Lilla, Osservazioni, ρ 145 16 της: τών της VvVb (ser τόν) κινήσεως Pa(corr)Pt 17 ένίων: ένιαίων Pt (corr) 20 &ς: αίς Pt ήν coni Lilla, Osservazioni, ρ 146

147

IV. 2. 3. 4

άφορίζουσι και άριθμούσι καί τάττουσι καΐ συνέχουσι. Τί άν Tis φαίη ττερί αυτής καθ' αυτήν της ήλιακής άκτίνος; Έκ τάγαθοΰ γάρ τό φως καί είκών της άγαθότητος. Διό καί φωτωνυμικώς υμνείται 697 c τάγαθόν ώς êv είκόνι τό άρχέτυπον Ικφαινόμενον. Ώς γαρ ή τής πάντων 5 έπέκεινα θεότητος άγαθότης άπό των άνωτάτων καί πρεσβυτάτων ούσιών άχρι των έσχάτων διήκει καί ετι ύπέρ πάσας έατί μήτε των άνω φθανουσών αϋτής τήν ϋπεροχήν μήτε των κάτω τήν περιοχήν διαβαινουσών, άλλά καί φωτίζει τά δυνάμενα πάντα καί δημιουργεί καί ζωοϊ καί συνέχει καί τελεσιουργεΐ καί μέτρον έστί των όντων καί αΙών ίο καί άριθμός καί τάξις καί περιοχή καί αίτία καί τέλος, ούτω δή καί ή τής θείας άγαθότητος εμφανής είκών, ó μέγας ούτος καί όλολαμπής καί άείφωτος ήλιος, κατά πολλοστόν άπήχημα τάγαθοΰ καί πάντα, όσα μετέχειν αύτοϋ δύναται, φωτίζει καί ύπερηπλωμένον εχει τό φως είς 697 d πάντα έξαπλών τον όρατόν κόσμον άνω τε καί κάτω τάς των οικείων is άκτίνων αύγάς. Καί εΐ τι αύτών où μετέχει, τούτο ού τής άδρανείας ή τής βραχύτητός έστι τής φωτιστικής αύτοϋ διαδόσεως, άλλά των δια φωτοληψίας άνεπιτηδειότητα μή άναπλουμένων εις τήν φωτός μετουσίαν. Άμέλει πολλά των ούτως έχόντων ή άκτίς διαβαίνουσα τά μετ'

1 άφορίζουσι: Cf Schol 245,29 2sq Cf DN 111,7sqq; 118,12; CH 121 D; 140C; 144 D; 301 D; MTh 1048 A; Gr Naz or 44,3; Völker, Kontemplation, pp 210 sqq 2 sqq Cf DN 144,3 sqq; 148,19; 187,17 sqq; CH 301 A sq; EH 445 A; 561 A; Ep 7,1081 Β 3 sq φωτωνυμικώΐ υμνείται τάγαθόν: Cf DN 149,9 sqq; Ps 104(103),2; I Joh 1,5; Clem ecl 21; Or Cels 6,66; Cyr H catech 6,9; Gr Naz or 44,3; Gr Nyss perf 184,21 sqq; 188,7 4 sq πάντων έπέκεινα βεότητος: Cf Schol 245,30—44; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, ρ 102 7 περιοχήν: Cf DN 180,2; 196,20sq; 203,2; 213,13; EH 425Bsq; Proci de prov 65,10; id inst 152,11 8 καί φωτίζει: Cf Schol 245,45-49 9 Cf DN 134,15 sq; 182,20 sq; 183,2; 183,5 sqq; 215,8 sqq 10 καί τάξι* Cf DN 134,14 sq; Schol 245,50-248,2 12 κατά πολλοστόν άπήχημα τάγαθοΰ: Cf DN 166,1; 167,5; 191,5; 195,17; 201,11 sq; CH 144B; 337 B; Schol 248,3-24; Plot Enn I 2,2; 1 4,3; V 3,9; VI 7,33; Herrn in Phdr 26,4 sq; Proci in Ale 272,2; id in Cra 29,21 sqq; id in Prm V 145; V 203; VI 11; VI 120; id in R I 185,1; id inst 129; id theol plat I 29 (ρ 125,5 sq); Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, pp 195 sqq 13 sqq Cf CH 165 Dsq; 177 Β sqq; 209 A sqq; 240 C sqq; 300 C sqq; EH 369 D sqq; 376 C sqq; 437 D sqq; 444 D sqq; 480 Β sq; 504 C sqq PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 άφορίζουσι δέ καί Pa 2 Tí άν omnes codd praeter VcKaPg: Tí δ'άν VcKaPg ν; cf Lilla, Osservazioni, ρ 146 αύτήν: αύτήζ PbFbVf 4 έν είκόνι: έξ εΙκόνος Le (adscr έν είκόνι mg) είκόνι: ίκόνι Re 5 Θεότητοξ: θεότης PaPb άνωτάτων: άνωτάτω Pa(corr)PbFbVfVeLc(e corr)LeWcKaPg 13 δύναται: δύνανται Pt δύνατε Fb coll ante 13 μετέχειν VvVb 15 τοΰτο: τούτω Re (corr) om Pt τούτου Vf 17 άναπλουμένων: ávorrrctuoμένων Pn

148


TOO A έκέϊνα φωτίζει, καΐ ούδέν εστι των όρατών, ού μή έφικνεΐται κατά τό της οίκείας αίγλης υπερβάλλον μέγεθος. Άλλα καί προς τήν γένεσιν τών αισθητών σωμάτων συμβάλλεται καί πρός ζωήν αύτά κινεί καί τρέφει καί αύξει καί τελειοΐ καί καθαιρεί καί άνανεοΐ. Kai μέτρον έστί καί άριθμός ωρών, ήμερών καί παντός του καθ', s ή μας χρόνου τό φώς. Αυτό γάρ έστι τό φώς, εί καί τότε άσχημάτιστον ήν, όπερ ό θειος Ιφη Μωϋσής καί αυτήν έκείνην όρίσαι τήν πρώτην τών καθ' ήμας ήμερων τριάδα. Καί ώσπερ πάντα πρός έαυτήν ή άγαθότης επιστρέφει καί άρχισυναγωγός έστι τών έσκεδασμένων ώς έναρχική καί ένοποιός θεότης, καί πάντα αύτής ώς άρχής, ώς συνοχής, ώς τέλους ίο έφίεται. Kai τάγαθόν έστιν, ώς τά λόγιά φησιν, έξ ού τά πάντα ύπέστη καί 700 Β Ιστιν ώς έξ αίτιας παντελοΰς παρηγμένα και έν φ τά πάντα συνέστηκεν ώς έν παντοκρατορικφ πυθμένι φρουρούμενα καί διακρατούμενα καί είς Ö τά πάντα έπιστρέφεται καθάπερ είς οίκεΐον Ικαστα πέρας καί ού έφίεται is πάντα, τά μέν νοερά καί λογικά γνωστικώς, τά δέ αισθητικά αίσθητικώς, τά δέ αίσθήσεως άμοιρα τ η έμφύτω κινήσει της ζωτικής έφέσεως, τά δέ άζωα καί μόνον όντα τ ή πρός μόνην τήν ουσιώδη μέθεξιν έπιτηδειότητι. Κατά τον αυτόν της έμφανοϋς είκόνος λόγον καί τό φώς συνάγει καί έπιστρέφει πρός έαυτό πάντα τά όρώντα, τά κινούμενα, τά φωτιζόμενα, 2ο

3 sqq Cf DN 187,17 sqq; 192,15 sqq; Schol 248,25-45 5sq Cf DN 134,15; 147,9; Schol 248,46-50 6 corrò γάρ tcm τό φώς: Cf Schol 248,51-249,5; Gen 1,3 sqq; 1,14 sqq 7 Μωϋσής: Cf CH 180 D; EH 501 C; 512 B; MTh 1000 C; Ep 8,1084 Β 8 sqq Cf DN 117,16; 120,2; 180,4 9 άρχισυναγωγό* Cf DN 217,5 ώς έναρχική: Cf DN 126,15; 126,17; 127,3; 128,10; Schol 249,6 sq 10 συνοχής: Cf DN 120,3; 144,13; 152,21; 155,3; 159,2; 215,1; 219,5; CH 212D; Proel inst 148; J o D exp 1,1; 1,3 12sqq Cf DN 123,16sqq; Gen 1,4; Rm 11,36; I Cor 8,6; 11,12; Col l,16sq; Proel inst 25; 27sq; 133 13sq Cf DN 214,14sq; Proel in Ti I 445,9sqq; id inst 11; Max ambig 1188C 15sqq Cf DN 117,15sqq; CH 177D; Schol 249,8-300; Proel inst 145; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, pp76sq 18 μέθεξιν: Cf DN 128,6 19 sqq Cf DN 147,2 sqq; CH 120 A; PI R 509b; Proel inst 5; 13; 17; 121; 146 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

LcLeWc

VcKaPg

ν

7 Μωσής PtPnPbFb VfVeLcLeWc ν όρίσαι: όρεΐσαι Re ώρισε VbLcLeWc τήν πρώτην: coll ante 7 όρίσαι FbVf πρώτην: πρώτη Re 12 τά πάντα: πάντα Pa(corr s lin)Rc 15 δ: δν Pa(e corr)RcPtPnPbFbVvVbLcLe ώ Ve Iv Wc Ικαστα omnes codd: έκάστω ν 16 πάντα: τά πάντα Pb (corr); cf Lilla, Osservazioni, ρ 146 αίσθητικά: αίσθητικαί Pa (corr) αίσβητά PbVb(scr mg)om Fb 18 τη: της Pa(corr)Pb (corr) την PtPn (corr) 20 πάντα τά όρώντα omnes codd (ser τά s lin Vb) praeter VfVeVcKaPg: πάντα τά όντα, τά όρώντα VfVeVcKaPg ν; cf Lilla, Osservazioni, ρ 146

149

IV. 4. 5

5

ίο

is

2ο

τά θερμαινόμενα, τά όλως Οπό των αύτοΰ μαρμαρυγών συνεχόμενα. Διό καί ήλιος, ότι πάντα άολλή ποιεί και συνάγει τά διεσκεδασμένα. Kai πάντα αύτοΰ τά αίσθητά έφίεται ή ώς του όραν ή ώς του κινεΐσθαι καί 7οο c φωτίζεσθαι καί ΘερμαίνεσΘαι καί όλως συνέχεσθαι προς του φωτός έφιέμενα. Καί où δήπου φημί κατά τόν της παλαιότητος λόγον, ότι θεός ών ó ήλιος καί δημιουργός τούδε του παντός Ιδίως έπιτροπεύει τόν έμφανη κόσμον, άλλ' δτι « τ ά άόρατα» του θεού « ά π ό κτίσεως κόσμου τοις ποιήμασι νοούμενα καθορδται, ή τε άΐδιος αύτοΰ δύναμις καί θειότης ». < 5 ) 'Αλλά ταύτα μέν έν τη Συμβολική θεολογία. ΝΟν δε την νοητην 7OOD τάγαθοΰ φωτωνυμίαν ήμΐν ΰμνητέον καί φητέον, ότι φώς νοητόν ó άγαθός λέγεται διά τ ό πάντα μέν ύπερουράνιον νουν έμπιμπλάναι νοητού φωτός, πδσαν δε άγνοιαν καί πλάνην έλαύνειν έκ πασών, αίς &ν έγγένηται ψυχαΐς, καί πάσαις αύταΐς φωτός Ιερού μεταδιδόναι καί τούς νοερούς αύτών όφθαλμούς άποκαθαίρειν της περικειμένης αύταϊς έκ της άγνοίας άχλύος καί άνακινεΐν καί άναπτύσσειν τ ω πολλώ βάρει τού σκότους συμμεμυκότας καί μεταδιδόναι πρώτα μέν αίγλης μετρίας, είτα έκείνων ώσπερ άπογευομένων φωτός καί μάλλον έφιεμένων μάλλον 7οι α έαυτήν ένδιδόναι καί περισσώς έπιλάμπειν, « ό τ ι ήγάπησαν πολύ», καί άεί άνατείνειν αύτάς έπί τά πρόσω κατά την σφών είς άνάνευσιν άναλογίαν.

I sq Cf DN 148,8sqq; Schol 249,31-35; PI Cra 409a 5sqq Cf Schol 249,36 - 4 1 ; PI Lg 886d; 950d; Arist Ph 194b; Jul ep 111, pl90,10sqq; id or 4,131 Bsq; Proci in Cra 74,5 sqq; id theol plat II 4; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, pp 241 sq 7 sq Vide Rm 1,20; cf Ep 9.1108B 8 àtBioç: Cf DN 113,10 9 Συμβολική teoAoyky: Cf DN 121,3 9 sqq Cf DN 147,2 sqq; CH 140 C; PI R 507e; Plot Enn IV 3,17; V 1,6; VI 7,16; Or princ I 2,7; Beierwaltes, Lux intellegibilis; Coomaraswamy, Mediaeval aesthetic; Fritz, Die Rolle des Nous; Jäger, Nus 10 sq Cf Mt 19,17; Joh 8,12; I Joh 1,5 12 άγνοιαν καί πλάνην: Cf DN 150,8 sq; 199,14 sq; CH 180 B; EH 568 B; MTh 1048 A; Ep 8,1088 A; Proci in Ale 53,12; 224,4; 257,10; id in Prm IV 3; V 274 sq; V 312; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, ρ 123 13 sqq Cf Horn II E 127 sq; PI Ale II 150d 14 άποκαθαίρειν: Cf Schol 249,42 - 4 4 18 Vide Le 7,47; cf Schol 249,45 - 4 8 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

LcLeWc

VcKaPg

ν

I αύτοΰ: αύτών Re (ser αύτόν) Vf 2 πάντα: πάντα όμοϋ (e gl hue intrusum) Pt άολλή: όλλή Pa (e corr) όλή Pt (corr in άολή s lin) ser άολλή et adscr όμοϋ mg Le 10 ήμΐν: o n Pa (add mg) Ve ύμϊν Fb καί φητέον: om Vc(add mg)Ka (add mg) II έμπιμπλάναι: έμπιπλάναι PtVfLeWcVcKaPg έμπιπλάν PbVeVb ένπιπλάν Fb έμπιμπλαν Vv 14 άποκαθαίρειν omnes codd praeter PtPnPb: άνακαθαίρειν PtPnPbLe (ser άποκαθαίρειν et adscr άνα mg) ν 16 συμμεμυκότας: συμμεμυκότα FbVv πρώτα: πρώτον VcKaPg είτα: είτα δέ coni Lilla, Osservazioni, ρ 146 17 άπογευομένων: άπογευσαμένων Pa άπογευομεμένων Pt 19 αύτάς: έαυτάξ VcKa


150

< 6 > Φ ω ς ούν ν ο η τ ό ν λ έ γ ε τ α ι τ ό υ π έ ρ π α ν φως ά γ α θ ό ν ώς άκτίς π η γ α ί α και Ο π ε ρ β λ ύ ζ ο υ σ α φ ω τ ο χ υ σ ί α π ά ν τ α τ ο ν ύ π ε ρ κ ό σ μ ι ο ν καί π ε ρ ι κόσμιον καί έ γ κ ό σ μ ι ο ν νουν έκ τ ο ΰ π λ η ρ ώ μ α τ ο ς α υ τ ή ς κ α τ α λ ά μ π ο υ σ α καί τάς νοεράς α ύ τ ώ ν όλας άνανεάζουσα δυνάμεις καί π ά ν τ α ς π ε ρ ι έ χ ο υ σ α τ ω ΰ π ε ρ τ ε τ ά σ θ α ι καί π ά ν τ ω ν υ π ε ρ έ χ ο υ σ α τ ω ύπερκεϊσθαι καί α π λ ώ ς 701 Β π α σ α ν τ η ς φ ω τ ι σ τ ι κ ή ς δυνάμεως τ η ν κυρείαν ώς ά ρ χ ί φ ω τ ο ς καί ύ π έ ρ φ ω τος εν έ α υ τ ή σ υ λ λ α β ο ϋ σ α και υ π ε ρ έ χ ο υ σ α καί π ρ ο έ χ ο υ σ α καί τ α νοερά καί λ ο γ ι κ ά π ά ν τ α σ υ ν ά γ ο υ σ α καί ά ο λ λ ή π ο ι ο ΰ σ α . Καί γ ά ρ ώ σ π ε ρ ή ά γ ν ο ι α δ ι α ι ρ ε τ ι κ ή τ ώ ν π ε π λ α ν η μ έ ν ω ν έ σ τ ί ν , ο ύ τ ω ς ή τ ο ΰ ν ο η τ ο ϋ φωτός π α ρ ο υ σ ί α σ υ ν α γ ω γ ό ς καί Ι ν ω τ ι κ ή τ ώ ν φ ω τ ι ζ ο μ έ ν ω ν έ σ τ ί καί τ ε λ ε ι ω τ ι κ ή καί ε τ ι έ π ι σ τ ρ ε π τ ι κ ή π ρ ο ς τ ό ό ν τ ω ς òv ά π ό τ ώ ν π ο λ λ ώ ν δ ο ξ α σ μ ά τ ω ν έ π ι σ τ ρ έ φ ο υ σ α καί τ ά ς π ο ι κ ί λ α ς όψεις ή , κ υ ρ ι ώ τ ε ρ ο ν ειπείν, φαντασίας είς μίαν ά λ η θ ή καί καθαράν καί μονοειδή σ υ ν ά γ ο υ σ α γ ν ώ σ ι ν καί ένός καί ένωτικοΟ φ ω τ ό ς έ μ π ι π λ ώ σ α . 701 e < 7 > Τ ο ύ τ ο τ ά γ α θ ό ν υ μ ν ε ί τ α ι π ρ ό ς τ ώ ν ιερών θ ε ο λ ό γ ω ν καί ώς καλόν καί ώς κάλλος καί ώς « ά γ ά π η » καί ώς ά γ α π η τ ό ν καί όσαι ά λ λ α ι

l s q q Cf DN 144,6 sqq; 145,14 sq; CH 260 A sq; Ep 5,1073 A; Schol 249,49-252,13; Iamb myst VIII 8; Sallust d et m, c VI; Gr Naz or 28,9; 40,5; Andr Cr or 7,952 C; Areth Apoc 2,521 A; Pachymeres ad locum, PG 3,760 A 6 άρχίφωτος: Cf CH 121 A; 165 A; E H 433 A; 557 C; Sophr H triod 3972 C ύπέρφωτος: Cf MTh 997 A; 1025 A; Andr Cr or 7,949 C 8 πάντα συνάγουσα: Cf Schol 252,14sq άολλή: Cf D N 149,2 8sqq Cf DN 148,8sqq; 149,12; 155,16 9 διαιρετική: Cf Schol 252,16-18 9sq ή του νοητού φωτός παρουσία: Cf DN 219,14 sq; MTh 1001 A; Proci in Ale 39,17; 41,15; 143,1 sqq; 240,18; id in Prm IV 222; id inst 13; Koch, PseudoDionysius Areopagita, ρ 174 11 δοξασμάτων: Cf Schol 252,19 sq; PI Phdr 274c 12 φαντασίας: Cf Schol 252,21 sq 15 καί ώς καλόν: Cf Schol 252,23-32; Cant 1,16 15 sqq Cf D N 157,9 sqq; 160,1 sqq; CH 164 D; E H 513 B; PI Phlb 64esq; Arist Metaph 1078b; Plot Enn I 6; V 8; VI 7; Proel theol plat I 24; Grassi, Die Theorie; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, pp 63 sqq 16 κάλλος: Cf Ps 45(44),3 άγάπη: Vide I Joh 4,8; 4,16 άγοπτητόν: Cf Mt 3,17; 17,5; Me 1,11; Le 3,22; II Ptr 1,17 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

LcLeWc

VcKaPg

ν

2 καί περικόσμιον: καί έπικόσμιον PbFbVfVeLeWcVcKaPg; cf Lilla, Osservazioni, ppl46sq 4 περιέχουσα* PaRcFb (adscr διαβαίνουσα mg) VfVeVvVbLc (scr διαβαΐνουσα et corr in περιέχουσα mg) WcVcKaPg ν: διαβαίνουσα* PtPnPbFb (scr περιέχουσα et adscr διαβαίνουσα mg) Le (corr in περιέχουσα mg) Le; cf Lilla, Osservazioni, ρ 147 7 sq και τα νοερά καί λογικά PaRcFb Ve VvVbLc(e corr)LeWcVc KaPg: καί τά λογικά καί νοερά PtPbVf καί τά λογικά καί τά νοερά Ρη καί τά νοερά καί τά λογικά Le (sed corr) Ν 11 ITI: αίτι Rc(corr)om PtPnPbVb (add s lin) 13 συνάγουσα: συνάπτουσα Pn (corr) 14 έμπιπλώσα: έμπιμπλάσα Pa (corr in έμπιμπλδσα) Re (corr in έμπιμλώσα) Ιμπιπλώσαν Pb (corr) έμπιμπλώσα FbVv(corr)Lc 16 καί ώς άγάπη: om VbVf

s

ίο

is

151

IV. 6. 7

s

ίο

is

ευπρεπείς είσι της καλλοττοιοϋ καΐ κεχαριτωμένης ώραιότητος θεωνυμίαι. Tò δέ καλόν καΐ κάλλος οΰ διαιρετόν έπΐ της έν évi τα όλα συνειληφυίας αιτίας. Ταΰτα y à p έπί μέν τών όντων άπάντων εις μετοχάς και μετέχοντα διαιροΟντες καλόν μέν είναι λέγομεν τό κάλλους μετέχον, κάλλος δέ τήυ μετοχήν της καλλοποιοϋ των όλων καλών αίτίας. Τό δέ ϋπερούσιον καλόν κάλλος μέν λέγεται δια την άττ' αύτοΰ πασι τοις ούσι μεταδιδομένην οίκείως έκάστω καλλονήν καΐ ώς της πάντων εύαρμοστίας καί άγλαΐας αίτιον δίκην φωτός έναστράπτον άπασι τάς καλλοποιούς της πηγαίας άκτΐνος αύτοΟ μεταδόσεις καί ώς πάντα πρός έαυτό καλοϋν, όθεν καί κάλλος λέγεται, καί ώς όλα έν όλοις είς ταϋτό συνάγον, καλόν 7οι d δέ ώς πάγκαλον άμα καί ύπέρκαλον καί άεί όν κατά τά αύτά καί ώσαύτως καλόν καί ούτε γιγνόμενον ούτε άπολλύμενον ούτε αύξανόμενον ούτε φθίνον, ούδέ τ ή μέν καλόν, τ ή δέ αίσχρόν ούδέ τοτέ μέν, τοτέ δέ où, ούδέ προς μέν τό καλόν, προς δέ τό αίσχρόν ούτε Ινθα μέν, ένθα δέ où ώς τισΐ 704 α μέν όν καλόν, τισί δέ ού καλόν, άλλ' ώς αύτό καθ' έαυτό μεθ' έαυτοΟ μονοειδές άεί όν καλόν καί ώς παντός καλοΰ την πηγαίαν καλλονήν ύπεροχικώς έν έαυτφ προέχον. Τή γάρ άπλή καί ύπερφυεΐ των όλων καλών φύσει πάσα καλλονή καί πάν καλόν ένοειδώς κατ' αίτίαν προϋφέστηκεν. Έκ τού καλού τούτου

3 Cf DN 129,2sq 7sqq Cf DN 136,7; Ps 104(103),2 9sq Cf Eph 4,1; I Thess 2,12; I Ptt 2,9; PI Cra 416c; Plot Enn I 6; V 8; Proci in Aie 328,12; id theol plat I 18 (p87,4sq); I 24 (p 108,8); Herrn in Phdr 13,10sq 12sqq Vide PI Smp 211asq; cf EH 397Dsqq; Pera, S. Thomae Aquinatis in librum, p p l l 5 s q 15sq μεθ' έαυτοΟ μονοειδές: Cf Schol 252,33-46 16 Cf DN 132,1 18 sqq Cf Proel inst 124 19 Έκ τοΰ καλού τούτου: Cf Schol 252,47-253,11 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 «χαριτωμένης: κεχαρισμένης Pa κεχαρητωμένης Pt κεχαρητομένης Fb 2 κάλλος ού omnes codd: κάλλος ν τό κάλλος où coni Lilla, Osservazioni, ρ 147 διαιρετόν Pa(corr)RcPtPnPbVfVcKa: διαιρετέον Pa(e corr)FbVeVvVbLcLeWcPg ν έν: om PtVb 3 όντων* Pa (corr e νοητών) Re (scr νοητών et adscr άλλο όντων mg) et cett codd praeter VvPtPn: νοητών* Pa (corr in όντων) Re (adscr άλλο όντων mg) όντων νοητών PtPn om Vv 8 έναστράπτον: έναστράπτων Pt (corr) έξαστράπτων Le (corr in έναστράπτων s lin) 9 προς: προ Pt (corr) ϋφ' VvVb έφ' Le έαι/τό: έαυτόν Pa έαυτοϋ VvVb 10 ώς: om FbVvVbLc(add s lin)LeWc ταϋτό: αύτό Fb τό αύτό Ve ταύτοΰ Vb ταΐττόν Le 12 αύξανόμενον: αύξόμενον VcKaPg ούτε quart: ούδέ Pa 13 τοτέ prim: το τοτέ Ρη ποτέ LeVe (e corr) τοτέ alt: ναι ποτέ Le ποτέ Ve (e corr) τό δέ Pg 14 ούτε: ούδέ FbVeWVbLc (corr s lin) ούδ' Vf; cf Lilla, Osservazioni, ρ 147 μέν: μέν καλόν coni Lilla, Osservazioni, ρ 147 ώς: ή Vf (scr ώς et adscr γρ καί ή mg) Ve VcKaPg 15 έαυτό: αύτό PaRcPtPnPbVfLc(corr s lin)VcKaPg έαυτού: αύτού Rc(corr mg)PtPnVeLc om Pa (sed add αύτοϋ mg) Vf 16 καλλονήν: καί καλλονήν PaRc καλλωνήν Pt

152


πάσι τόϊς ούσι τό είναι κατά τόν οικείου λόγον έκαστα καλά, και δια τό καλόν at πάντων έφαρμογαί καί φιλίαι καί κοινωνίαι, καί τ φ καλώ τά πάντα ήνωται, καί άρχή π,άντων τό καλόν ώς ποιητικόν αίτιον καί κινοΟν τά όλα καί συνέχον τω της οικείας καλλονής ερωτι καί πέρας πάντων καί ά-γαπητόν ώς τελικόν αίτιον, του καλοΰ γαρ ένεκα πάντα s γίγνεται, καί παραδειγματικόν, ότι κατ' αύτό πάντα άφορίζεται. Διό 704 β καί ταύτόν έστι τάγαθώ τό καλόν, ότι του καλοΰ καί άγαθοϋ κατά πάσαν αίτίαν πάντα έφίεται, καί ούκ έστι τι των όντων, δ μή μετέχει τοΰ καλού καί άγαθοϋ. Τολμήσει δε καί τούτο εΙπεΤν ό λόγος, ότι καί τό μή òv μετέχει του ίο καλοΰ και άγαθοΰ, τότε γάρ καί αύτό καλόν καί άγαθόν, όταν έν θεώ κατά τήν πάντων άφαίρεσιν ύπερουσίως υμνείται. Τοΰτο τό εν άγαθόν καί καλόν ένικώς έστι πάντων τών πολλών καλών καί άγαθών αίτιον. Έκ τούτου πάσαι τών όντων al ουσιώδεις υπάρξεις, αϊ ένώσεις, αϊ διακρίσεις, αϊ ταύτότητες, ai έτερότητες, αί όμοιότητες, ai άνομοιότητες, is ai κοινωνίαι τών εναντίων, αϊ άσυμμιξίαι τών ήνωμένων, ai πρόνοιαι τών υπερτερών, ai άλληλουχίαι τών όμοστοίχων, ai έπιστροφαί τών καταδεεστέρων, αϊ πάντων έαυτών φρουρητικαΐ καί άμετακίνητοι μοναί 704 e καί ίδρύσεις, καί αύθις ai πάντων έν πδσιν οίκείως έκάστω κοινωνίαι καί έφαρμογαί καί άσύγχυτοι φιλίαι καί άρμονίαι τοΰ παντός, ai έν τώ παντί 2ο συγκράσεις, ai άδιάλυτοι συνοχαϊ τών όντων, ai άνέκλειπτοι διαδοχαί τών γινομένων, ai στάσεις πάσαι καί ai κινήσεις ai τών νοών, ai τών

2 Cf D N 152,19 sq; 185,23; Prod thcol plat I 24 (p 107,5sqq) 3sq Cf D N 153,1 sqq; 154,24; 155,1 sqq; 180,2; 187,10sq; 198,16sq 4 Cf CH 144 A 4sq καί πέρας πάντων: Cf D N 155,5; Schol 253,12-31 6 Cf D N 155,1; PI Prm 132d 8sq Cf PI Smp 211b 10 ότι καί τό μή òv: Cf Schol 253,32-256,3 14 ai ουσιώδεις υπάρξεις: C f D N 182,19 sq; Schol 2 5 6 , 4 - 3 1 14 sq Cf D N 144,18 sq 15sqq Cf D N 110,14; 112,13; 144,20sq; 145,1 17 άλληλουχίαι: Cf D N 158,16; 161,4; Schol 196,23-27; Didym Trin 2,6,8; Proci inst 97; Andr Caes Apoc 247,14 έπιστροφαί: Cf D N 158,18; 161,5; Proci inst 39; Aubin, Le problème 19 sq Cf D N 152,2; Proci inst 103; id theol plat IV 2 (ρ 13,10 sqq) 22 sq Cf D N 153,4 sqq; 153,10 sqq; 154,7 sqq; Schol 256,32-257,6; Proci theol plat III 6 (ρ 27,6 sqq) PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

LcLeWc

VcKaPg

ν

2 τά: om VvVb 5 τελικόν: τελειωτικόν PbFbVv 7 τάγαθώ: τάγαθών Re (e corr) τ φ άγαθφ PtPnPbVfVvVb 9 άγαθοΰ: του άγαθοϋ VcKaPg 10 ó λόγος είπεϊυ coll PaRc 11 άγαθοϋ: του άγαθοϋ VcKaPg 12 ύμνηται PaFbVfVvWcVc KaPg ύμνηται ν Τοϋτο: Τοϋτο δε Pb 13 καλών: om PbLe καί καλών Ve καλλών Vb 14 τούτου: ταύτοϋ PtPnPb αϊ tert: καί PtPnPb 16 έναντίων: έναντίων διακεκριμένων Ρη διακεκριμένων Le 21 σνγκράσεις omnes codd praeter Fb: συγκράσεις καί Fb ν συγκράσεισι Vb

IV. 7. 8. 9

s

ίο

is

153

ψυχών, αί των σωμάτων. Στάσις γάρ έστι πδσι και κίνησις τό υπέρ πασαν στάσιν καΐ πασαν κίνησιν ένιδρύον έκαστον έν τ ω έαυτοΟ λόγω καί κινούν έπΐ τήν οίκείαν κίνησιν. < 8 > Καΐ κινεΐσθαι μέν οί θείοι λέγονται νόες κυκλικώς μεν ένούμενοι ταΐς άνάρχοις και άτελευτήτοις έλλάμψεσι του καλοΟ καί άγαθοϋ, κατ' εύθείαν δέ, όπόταν ιτροΐασιν είς τήν τών ύφειμένων πρόνοιαν εύθείςτ τά πάντα περαίνοντες, έλικοειδώς δέ, ότι καί προνοούντες τών καταδεεστέρων άνεκφοιτήτως μένουσιν έν ταύτότητι περί τό της ταυτότητος αίτιον καλόν καί άγαθόν άκαταλήκτως περιχορεύοντες. < 9 > Ψυχής δέ κίνησίς έστι κυκλική μέν ή είς έαυτήν είσοδος άιτό τών έξω καί τών νοερών αύτη ς δυνάμεων ή ένοειδής συνέλιξις ώσπερ έν τινι κύκλω τ ό άπλανές αυτή δωρουμένη καί άπό τών πολλών τών έξωθεν αυτήν έπιστρέφουσα καί συνάγουσα πρώτον είς έαυτήν, είτα ώς ένοειδή γενομένην ένοΰσα ταΐς ένιαίως ήνωμέναις δυνάμεσι καί ούτως έπί τ ό καλόν καί άγαθόν χειραγωγούσα τό ύπέρ πάντα τα όντα καί εν καί ταϋτόν καί άναρχον καί άτελεύτητον. Έλικοειδώς δέ ψυχή κινείται, καθ' δσον οίκείως έαυτή τάς θείας έλλάμπεται γνώσεις, ού νοερώς καί ένιαίως, άλλα λογικώς καί διεξοδικώς καί οΤον

I sqq Cf PI Prm 138b sqq; id Sph 250c; Arist Metaph 1072a sqq; id Ph 192b sqq; Proel theol plat III 6 (p 25,7 sqq) 4 κυκλικώς μέν: Cf Schol 257,7 — 11; Arist Metaph 1072asqq; Herrn in Phdr 20,28sqq 4sqq Cf DN 132,7sqq; 152,22sq; 153,10sqq; 154,7sqq; 190,6; 191,12; 195,3sqq; 213,10sq; CH 205Bsq; 208Asqq; 212A; 237Dsq; 305 A; 336 A; 340 A; EH 481 A; PI Lg 716a; id Phdr 245c; 250b; id Sph 248dsq; Arist Ph 192bsqq; 261bsqq; Or princ II 8,3; Gr Naz or 6,13; 28,31; 38,9; 41,11; Gr Nyss Eun I 275; I 531; III 1; id perf 187,15 sqq; Proel in Cra 86,6 sqq; id in R II 149,4 sq; id in Ti I 413,23 sqq; id theol plat II 4 (p 36,19 sqq); III 6 (p 26,18 sqq); VI 8sq; Beierwaltes, Proklos, pp 207 sqq; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, pp 83 sqq; Riggi, II creazionismo; Roques, L'Univers dionysien, pp 85 sq; 203 sq; Semmelroth, Die Lehre, ρ 44 6 εύθείαν: Cf CH 260 C; Proel theol plat VI 9; Herrn in Phdr 21,2 sqq 7 έλικοειδώς: Cf Arist Cael 268b; Archim Spir; Herrn in Phdr 20,32 sqq 10 sqq Cf DN 152,22sq; 153,4sqq; 154,7sqq; 156,15sqq; 195,12sqq; Schol 257,12-19; PI Ti 40b sq; 47b sq; Plot Enn VI 9,8; Proel in Prm VI 112 sqq; id theol plat III 6 (p 27,6 sqq); Herrn in Phdr 20,28 sqq; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, pp 150 sqq 17 'ΕλικοΕίδώς: Cf Schol 257,20-34 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

LcLeWc

VcKaPg

ν

I ττάσι: πάσης PtPn 2 έαντοϋ: έαυτώυ Re αύτοϋ Le (corr) έαυτον λόγω: αύτοΰ τόττω coni Lilla, Osservazioni, pp 147 sqq 4 ένούμενοι: έννοούμενοι Pa (corr) έννούμενοι Re (corr) 5 άνάρχαις KaPg 6 ιτροΐασιν omnes codd: προΐωσιν ν II αύτης: έαυτης FbLc(e corr)LeWe της Vb (corr) 12 αύτη: αύτης Pa(e corr)LeWc αύτήν Vb 14 γενομένην: γινομένη ν PbVe 17 δέ ψυχή omnes codd: δέ ή ψυχή ν έαυτη: αύτη Pa(corr)Rc 18 ένιαίως: αΐνιαίως Pa μονίμοος PbFb

704 d

70s α

TOS Β


154

συμμίκτοις καΐ μεταβατικαΐς ένεργείαις. Τήν κατ' ευθείαν δέ, δταν ούκ είς έαυτήν είσιοΰσα καί ένική νοερότητι κινούμενη, τοΰτο γάρ, ώς εφην, έστί τό κατά κύκλον, άλλα προς τά ττερί έαυτήν προϊούσα καί άιτό των έξωθεν ώσπερ άπό τίνων συμβόλων πεποικιλμένων καί πεπληθυσμένων έπΐ τάς άπλας καί ήνωμένας άνάγεται 5 θεωρίας. <10) Τούτων ούν καί των αισθητών έν τωδε τ ω παντί τριών κινήσεων καί ττολλω πρότερον τών έκαστου μονών καί στάσεων καί Ιδρύσεων 70s e αίτιον έστι καί συνοχικόν καί πέρας το καλόν καί άγαθόν το ύπέρ πάσαν στάσιν καί κίνησιν. Διό πάσα στάσις καί κίνησις καί έξ ού και έν φ καί ίο εις ö καί ού ενεκα. Καί yàp « έξ αύτοϋ καί δι' αύτοϋ » καί ούσία καί ζωή πάσα καί νου καί ψυχής καί πάσης φύσεως ai σμικρότητες, αί ισότητες, αϊ μεγαλειότητες, τα μέτρα πάντα καί ai τών όντων άναλογίαι καί άρμονίαι καί κράσεις, ai όλότητες, τά μέρη, παν εν καί πλήθος, αί συνδέσεις τών μερών, ai παντός πλήθους ένώσεις, ai τελειότητες τών is όλοτήτων, τό ποιόν, τό ποσόν, τό πηλίκον, τό άπειρον, ai συγκρίσεις, αί διακρίσεις, πάσα άπειρία, παν πέρας, oi όροι πάντες, ai τάξεις, ai ύπεροχαί, τά στοιχεία, τά είδη, πάσα ούσία, πάσα δύναμις, πάσα 705 D ένέργεια, πάσα Ιξις, πάσα αίσθησις, πας λόγος, πάσα νόησις, πδσα έπαφή, πάσα επιστήμη, πδσα ένωσις. Kai άπλώς πάν όν έκ τοϋ καλοϋ μ καί άγαθοϋ καί έν τ ω καλώ καί άγαθώ έστι καί είς τό καλόν καί άγαθόν έπιστρέφεται. Καί πάντα, όσα εστί καί γίνεται, διά τό καλόν καί άγαθόν έστι καί γίνεται. Kai προς αύτό πάντα èpa καί ύπ' αύτοϋ κινείται καί συνέχεται.

5sq Cf D N 142,14 7sqq Cf D N 111,12; 152,4sq; 152,22sq; 153,1 sqq; 153,4sqq; 212,16 sqq; 213,7 sqq; 213,15 sqq; Schol 257,35—47 10 καί κίνησιν: Cf Schol 257,48-260,3 Διό π ά σ α στάσις: Cf Schol 260,4sq 10sq Cf DN 148,12sqq 11 Vide Rm 11,36 11 sqq Cf DN 185,18 sqq 14 πάν hi καί πλήθος: C f Schol 260,6-24 17 πάσα άπειρία, παν πέρας: Cf D N 138,12; 189,8 sq; PI Phlb 16c; Arist Metaph 986asqq ol όροι: Cf D N 185,24; Schol 2 6 0 , 2 5 - 2 7 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

LcLeWc

VcKaPg

ν

2 Τήν: exp Lilla, Osservazioni, ρ 148 4 έαυτήν: αύτήυ PaPt(e corr)PbLc(e corr)LeWc προϊούσα: προειουσα Pa προϊοΰσαν Pt προσϊοΰσα I.c(e corr)Le (corr) ττεριοϋσα Vv πΕριϊοΟσα V b καί: exp Lilla, Osservazioni, ρ 148 5 άνάγηται Ve VcKaPg 8 π ο λ λ ώ : πολλών PtPnPbFb ττρότερον: προτέρων VvVb λαμπρότερον Pg 9 τ ό ύπέρ: καί ύπέρ Pa 10 Διό: Δι' où PtPnPbVb(e corr)Lc (corr) έν φ : δι' ού Pa έν φ καί δι' ού RcPb Ve VcKaPg 11 els ô: eis δν VvVb 13 al alt: om PtPnPb 14 παν: πάντα Pa 16 τ ό άπειρον: exp Lilla, Osservazioni, ρ 148 συγκρίσεις: συγκράσεις Rc(corr)Lc(e corr)LeWc

155

IV. 9. 10

Καί αύτοΰ ένεκα καΐ δι' αύτό καί έν αύτώ πάσα άρχή παραδειγματική, τελική, ποιητική, είδική, στοιχειώδης καί άπλώς πάσα άρχή, πάσα συνοχή, πάν πέρας. "Η Ινα συλλαβών είπω· Πάντα τά όντα έκ τοϋ καλοϋ 7μ α καί άγαθοΟ, καί πάντα τά ουκ όντα ύπερουσίως έν τω καλώ καί άγαθφ, s καί εστι πάντων άρχή καί πέρας υπεράρχιον καί ύπερτελές, ότι « Έ ξ αΰτοΟ καί δι' αϋτοΟ » καί έν αύτφ « καί εις αύτό τά πάντα », ώς φησιν ό Ιερός λόγος. Πδσιν OUV έστι τό καλόν καί άγαθόν έφετόν καί έραστόν καί άγαπητόν, καί δι' αύτό καί αύτοΰ Ινεκα καί τά ή τ τ ω τών κρειττόνων έπιστρεπτικώς ίο έρώσι καί κοινωνικώς τά όμόστοιχα τών όμοταγών καί τά κρείττω τών ήττόνων προνοητικώς καί αύτά έαυτών Ικαστα συνεκτικώς, καί πάντα τοΰ καλού καί άγαθοϋ έφιέμενα ποιεί καί βούλεται πάντα, όσα ποιεί καί βούλεται. Πα^ησιάσεται δέ καί τοϋτο ειπείν ó άληθής λόγος, ότι καί αυτός ó is πάντων αίτιος δι' άγαθότητος ύπερβολήν πάντων èpçt, πάντα ποιεί, πάντα τελειοΐ, πάντα συνέχει, πάντα επιστρέφει, καί έστι καί ó θείος ?os Β έρως άγαθός άγαθοϋ δια τό άγαθόν. Αυτός γαρ ó άγαθοεργός τών όντων έρως έν τάγαθφ καθ' ύπερβολήν προϋπάρχων ουκ είασεν αύτόν άγονον έν έαυτφ μένειν, έκίνησε δέ αυτόν ε!ς τό πρακτικεύεσθαι κατά τήν 20 άπάντων γενητικήν ύπερβολήν.

1 άρχή παραδειγματική : Cf D N 152,6; Schol 260,28-40 3sq Cf I Cor 11,12 3sqq Cf DN 123,16; 151,19sq; 152,3sqq; 159,18sqq; 183,12sqq; Schol 260,41-261,4 5sq Vide Rm 11,36; cf Col l,16sq; DN 124,1 sq; 137,3sqq; 148,12sqq; CH 121 A 8 Vide D N 162,6 sq; cf Proci in Ale 328,14 sqq; 336,5 sqq 9sqq Cf DN 152,16 sqq; 158,16 sqq; 159,1 sqq; 161,3sqq; 226,2sqq; Schol 261,5-11; Proci in Ale 56,3 sq; Proel in Cra 82,8 sqq; id in Prm IV 213; V 110; V 188; id inst 21; 97; 110; Koch, PseudoDionysius Areopagita, pp71sq 16 sq ό θείος Ipcos άγαθός: Cf DN 158,13 sqq; 158,19 sqq; 160,1 sqq; 215,7; Schol 269,30-51; Joh 3,16sq; 3,35; 5,20; 14,21 sqq; 15,9sq; 16,27; 17,23 sqq; I Joh 3,1; 4,7 sqq; PI Phdr 245b; id Smp 211b; Proci in Ale 30,7 sqq; 17 Αύτόξ γάρ ό άγαθοεργός: 37,10 sq; id theol plat I 25; Herrn in Phdr 72,11 sqq Cf Schol 261,12-23 20 γενητικήν ύπερβολήν: Cf D N 204,2 sqq; 225,14 sqq; Schol 261,24-26 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 αύτό: om Pa (add mg) αύτοΰ Le (corr) πάσα: coll post άρχή Vv 2 τελική: τελεική Pa(scr mg)LePg τελειωτική Pt(corr)Pn (ser τελειοτική) Vv (ser τελιωτική) ποιητική: ποιοτική Pt(corr)Vv 3 "Η: om PtPn όντα: δντα τά ούκ όντα Re (corr) δντα ύπερουσίως (e lin 4 hue intrusum) VvVb 6 αύτό LeWc ν: αϋτόν cett codd 10 όμοταγών: όμοτίμων Pa 12 όσα: om Pb (add mg) ποιεί alt: έποίει Pa 12sq πάντα, δσα ποιεί καί βούλεται: om RcPt(add mg)Fb (add mg) 16 καί alt: om PbFb 20 άπάντων PaRcPbFb: πάντων cett codd γεννητικήν PtPnVeVbLcLeWcPg γενικήν Pb

156


<11) Καί μή τις ήμας οίέσθω παρά τά λόγια την του !ρωτος έπωνυ708 e μίαν πρεσβεύειν. "Εστί μέν γάρ άλογον, ώς οΤμαι, καί σκαιόν τό μή τη δυνάμει του σκοπού προσέχειν, άλλά ταϊς λέξεσιν. Kai τούτο ούκ Ιστι των τά θεία νοεϊν έθελόντων ίδιον, άλλα των ήχους ψιλούς είσδεχομένων καί τούτους άχρι των ώτων άδιαβάτους Ιξωθεν συνεχόντων καί ούκ s έθελόντων εΐδέναι, τί μέν ή τοιάδε λέξις σημαίνει, πώς δέ αυτήν χρή καί δι' έτερων όμοδυνάμων καί έκφαντικωτέρων λέξεων διασαφήσαι, προσπασχόντων δέ στοιχείοις και γραμμαΐς άνοήτοις καί συλλαβαΐς καί λέξεσιν άγνώστοις μή διαβαινούσαις είς τό της ψυχής αύτών νοερόν, άλλ' ίξω περί τά χείλη καί τάς άκοάς αύτών διαβομβουμέναις. "Ωσπερ ίο ούκ εξον τον τέσσαρα άριθμόν διά του δίς δύο σημαίνειν ή τά εύθύγραμμα διά των όρθογράμμων ή τήν μητρίδα διά της πατρίδος ή ετερόν τι τών 70s D πολλοίς τού λόγου μέρεσι ταύτό σημαινόντων. Δέον είδέναι κατά τον ορθόν λόγον, ότι στοιχείοις καί συλλαβαϊς καί λέξεσι καί γραφαϊς καί λόγοις χρώμεθα διά τάς αίσθήσεις. Ώς όταν ήμών ή ψυχή ταΐς νοεραΐς is ένεργείαις έπί τά νοητά κινείται, περιττά! μετά τών αίσθητών al αίσθήσεις ώσπερ καί al νοεραΐ δυνάμεις, δταν ή ψυχή θεοειδής γενομένη δι' ένώσεως άγνωστου ταΐς του άπροσίτου φωτός άκτΐσιν έπιβάλλει ταΐς άνομμάτοις έπιβολαΐς. Όταν δέ ό νους διά τών αίσθητών άνακινεΐσθαι σπεύδει 709 α προς θεωρητικός νοήσεις, τιμιώτεραι πάντως είσΐν al έπιδηλότεραι τών 2ο

1 sq Cf DN 157,4 sqq; Schol 261,27-32; 268,30-51; Gr Nyss hom 13 in Cant 383,6 sqq; Rist, A note; de Vogel, Amor; de Vogel, Greek cosmic love; Völker, Kontemplation, pp 59 sqq 2 "Εστί μέν γάρ—10 διαβομβουμέναις: Vide Doct Patr, ρ 138, s I; cf Ph somn I 96 sqq; Clem str VII 96; Or hom 13 in Ex 2; Gr Naz or 30,1; id or 31,3; Gr Nyss Eun III 1,33; Prod in Ale 30,5 sqq; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, pp66sqq 7 δι' έτερων όμοδυνάμων: Cf Schol 261,33-35 13 Δέον είδέναι: Cf Schol 261,36-52 15 sqq Cf DN 115,2sq; 115,9sq; 116,3; 116,15sq; 153,10sqq; 198,12sqq; MTh 1001 A; Schol 264,1-17; Proel theol plat I 25 18 Cf I Tim 6,16 20 sq έπιδηλότεραι τών αίσθήσεων: Cf Schol 264,18-21 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

LcLeWc

VcKaPg

ν

2 γάρ δλογον: παράλογον Pn σκαιόν: εΐκάϊον PtPnLc (corr mg) 5sq ούκ έθελόντων: οϋ Θελόντων PtPn 7 έκφαντικωτέρων: έκφαντικοτέρων Pn έκφαντορικωτέρων RcPtVfLcKa έκφαντορικών Fb έμφαντικωτέρων Vv (ser έμφατικοτέρων) Vb 8 άνοήτως Ve 9 αύτών: έαυτών PtPnPb 11 τέσσαρα: τέσσερα PaPn (corr) 12 όρθογράμμων: ευθυγράμμων Pg έτέρων Pa τών alt: διά τών coni Lilla, Osservazioni, ρ 148 13 ταύτόν VeLc(e corr)LeWc 16 κινείται Re (ser κινείτε) PnFbLe ν: κινηται cett codd (ser e corr Pt) 16 sqq Cf Lilla, Osservazioni, ρ 148 17 γενομένη omnes codd praeter Pb: γινομένη Pb ν 18 έπιβάλλει Re: έπιβάλλη cett codd ν 19 δέ omnes codd: δή ν σπεύδει Pg: σπεύδη cett codd ν 20 νοήσεις: κινήσεις Le (corr s lin) πάντων PaPbFbVb έπιδηλότεραι: έπιδηλώτεραι PtPn (corr) έπιτηδειότεραι Le

157

IV. 11. 12

αισθήσεων διαπορθμεύσεις, ol σαφέστεροι λόγοι, τά τρανέστερα τών όρατών. Ώς όταν άτράνωτα ή τα παρακείμενα ταΐς αίσθήσεσιν, ούδέ αύταΙ τω υω παραστησαι τά αΙσθητά καλώς δυνήσονται. Πλην ϊνα μή ταΰτα είπείν δοκώμεν ώς τά θεία λόγια παρακινοϋντες, s άκουέτωσαν αυτών οί τήν Ιρωτος έπωνυμίαν διαβάλλοντες- « ΈράσΘητι αυτής », φησί, «καΐ τηρήσει σε»· « περιχαράκωσον αύτήν, καί υψώσει σε· τίμησον αυτήν, ίνα σε περιλάβη », και δσα άλλα κατά τάς έρωτικάς θεολογίας υμνείται. <12) Καίτοι ?δοξέ τισι τών καθ' ή μας ίερολόγων και Θειότερον είναι 709 β ίο τό του ίρωτος όνομα του της άγάπης. Γράφει δέ καί ό θείος Ιγνάτιος· « Ό έμός ερως έσταύρωται». Και έν ταϊς προεισαγωγάϊς τών λογίων εύρήσεις τινά λέγοντα ιτερί της θείας σοφίας· «Εραστής έγενόμην του κάλλους αύτής». "Ωστε τούτο δή τό τοΰ Ιρωτος όνομα μή φοβηθώμεν μηδέ τις ή μας Θορυβείτω λόγος περί τούτου δεδιττόμενος. Έμοί γάρ is δοκοΰσιν ol θεολόγοι κοινόν μέν ήγεΐσθαι τό της άγάττης καί του έρωτος όνομα, διά τούτο δέ τοις Θείοις μάλλον άναθεΐναι τόν δντως Ιρωτα διά τήν άτοπον τών τοιούτων άνδρών πρόληψιν. Θεοπρεπώς γάρ τοΰ όντως έρωτος οϋχ ύφ' ήμών μόνον, άλλα καί προς τών λογίων αύτών ύμνουμένου τά πλήθη μή χωρήσαντα τό a ένοειδές της έρωτικής θεωνυμίας οίκείως έαυτοΐς έπί τόν μεριστόν καί

3 καλώς δυνήσονται: Cf Schol 264,22 4sqq Cf DN 156,1 sqq 5 άκουέτωσαν: Cf Schol 264,25-27 5sqq Vide Prov 4,7 sqq; cf Or Cant 68,26 sq 9sq Cf DN 150,15 sqq; 155,16 sq; 156,1 sq; 158,9 sqq; Schol 264,23 sq; Proci in Ale 30,5 sqq; Stiglmayr, Das Aufkommen, pp 32 sqq 11 Vide Ign Rom VII 2; Anast S sermo III 4,64sq; cf Or Cant 71,25sq; Schol 264,28-41; 264,42-265,2 Καί ίν ταϊς ττροεισαγωγαΐΐ: Cf Schol 265,3-5 12sq Vide Sap 8,2; cf PI Phdr 249dsq; id R 508e; id Smp 180dsqq; 203c; 206d; 207a; 210asqq; Arist En 1158b; id MM 1208b; id Metaph 1072b; Or Cant 69,1; Proci in Ale 35,5 sqq 13sq Vide PI Phdr 245b 15 sqq Cf Schol 265,6-9 18sqq Cf DN 158,7 sqq; 215,5sqq; Prov 7,18; 30,16; Schol 265,10-13; PI Grg 463d; id Phdr 255dsq; Proci in Ale 33,16 sqq PaRc

PtPnPbFb

VfVe VvVb

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 τρανέστερα: τρανόστερα Pa τρανότερα Re (ser τρανώτερα) Pt (e corr) Vf 5 αύτήν Pa 7sq έρωτικάς θεολογίας omnes codd praeter PtPnVb: θεολογικός έρωτήσεις Pt(corr)Pn Θεολογίας Vb ίερωτικάς Θεολογίας ν 9 καί: om PtPn 11 ττροσαγωγαΐς VvVb ττροεισαγωγικαΐς Le (corr) προσεισαγωγαΐς Wc 13 φοβηθωμεν: φοβιθώμεν Fb φοβώμεθα PtPnVfVeLcLeWcVcKaPg φοβούμεθα VvVb 15 καί τοΟ Fb Ve VvVbLcLeWcVcKaPg: καί τό τοΰ PaRcPtPnPbVf ν 16 θείοις μάλλον: θείοις λόγοις μάλλον PbVcKaPg θείοις λογίοις μάλλον VePg θείοις μάλλον λόγοις Vf θεολόγοις μάλλον FbLe (al man s lin) 20 έαυτοΐς: έαυτούς Pa έαυτής Re


158

709 c σωματοπρεπή καΐ διηρημένον έξωλίσθησαν, ός ούκ εστίν άληθής έρως, άλλ' εΐδωλον ή μάλλον Ικπτωσις του όντως έρωτος. Άχώρητον γάρ έστι τω πλήθει το ένιαΐον τοΟ θείου καΐ ένός έρωτος. Διό καί ώς δυσχερέστερον όνομα τοις πολλοίς δοκοί/ν έπί της θείας σοφίας τάττεται πρός άναγωγήν αυτών καί άνάτασιν είς τήν τοΰ όντως έρωτος γνώσιν καί ωστε άπολυθη- s ναι της έττ' αύτω δυσχερείας. Έφ' ήμών δε αύθις, ένθα καί άτοπον τι πολλάκις ήν οίηθηναι τους χαμαιζήλους, κατά τό δοκούν εύφημότερον Έπέπεσε, τίς φησιν, ή άγάπησίς σου έπ' έμέ ώς ή άγάπησις των γυναικών. Έπί τοις όρθώς τών θείων άκροωμένοις έπί της αυτής δυνάμεως τάττεται πρός τών ίο Ιερών θεολόγων τό της άγάπης καί του έρωτος όνομα κατά τάς θείας 709 D έκφαντορίας. Καί Ιστι τοΟτο δυνάμεως ένοποιοϋ καί συνδετικής καί διαφερόντως συγκρατικής έν τώ καλώ καί άγαθφ δια τό καλόν καί άγαθόν προΟφεστώσης καί έκ τοΰ κάλου καί άγαθοΰ διά τό καλόν καί άγαθόν is έκδιδομένης καί συνεχούσης μέν τά όμοταγή κατά τήν κοινωνικήν άλληλουχίαν, κινούσης δέ τά πρώτα πρός τήν τών ύφειμένων πρόνοιαν καί ένιδρυούσης τά καταδεέστερα τή έπιστροφή τοις ϋπερτέροις. 712 α <13) "Εστί δέ καί έκστατικός ό θείος έρως ούκ έών έαυτών είναι τούς

3 ώζ δυσχερέστερου: Cf Schol 265,14 3sqq Cf Or Cant 70,33; 71,22sqq 8sq Cf Schol 265,15 sq; II Reg 1,26; Or Cant 68,12 sqq 9sqq Cf Anast S sermo III 6,19sqq lOsq τάττεται ττρός τών Ιερών: Cf Schol 265,17sq 11 Cf DN 156,1 sq; 157,9 sq 12 έκφαντορίας: Cf CH 140 Β 13 sqq Cf DN 155,16 sq 13 sq Cf Schol 265,19 sq; Proci in Ale 53,4 sqq 15 δια τό καλόν: Cf Schol 265,21-23 16 sqq Cf DN 155,9 sqq 19 έκστατικόζ ό θεϊοξ Ιρω$: Cf DN 142,13 sq; 155,16 sq; MTh 1000 A; Schol 265,24sq; Act 10,10; 11,5; 22,17; Ape 1,10; 4,2; 17,3; Max ambig 1249 B; Andr Cr or 12,1052 C; Beierwaltes, Piatonismus, ppl27sq; Horn, Amour; Völker, Kontemplation, pp 197 sqq Serg PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 διηρημένον: διηρημένων Ve διηρημένον êirl τόν έρωτα Serg διηρημένου Ιρωτα coni Lilla, Osservazioni, ρ 149 δς omnes codd praeter PaRcFbVe: ώς PaRcFbVe ν 2 Άχώρητον: άναχώρητον Pa άχόρητον Re 2 sq Cf Lilla, Osservazioni, ρ 149 4 τάττεται: τάττεται καί Pa 5 άνάτασιν omnes codd praeter PtWc: άνάστασιν PtWc ν; cf Lilla, Osservazioni, ρ 149 7 οίηθηναι: οήθηναι Pa οίθηναι Pn 8 κατά: τέτακται coni Lilla, Osservazioni, ρ 149 9 ή: om PtPnLc(add s lin)Le (add s lin man al) έπί: È-ιτεΙ Rc(corr)PbVeVvVbLc(e corr)LeWcVcPg 11 καί τοΟ omnes codd praeter PaRc: καί τό τοΰ PaRc ν 14 συ/κρατικής: σννκρστικήΐ PaPn (corr) συγκρατητικήΐ VeVbLc (corr) προϋφεστώσεις Re 14 sq ττροΟφεστώσηΐ—15 άγαθόν: om Pt(add mg)PnWcPg 16 κοινωνικήν* PaRc (ser κοινωνικίν et adscr άλλ κοινήν mg) VfVeVvVb (ser κοινωνηκήν) LcVcKaPg ν: κοινήν* Re (ser κοινωνικίν et adscr άλλ κοινήν mg) PtPnPbFbLeWc 19 sqq Cf Lilla, Osservazioni, ρ 150

159

IV. 12.13

έραστάς, άλλά των έρωμένων. Καί δηλοΟσι τά μέν ύπέρτερα της προνοίας γιγνόμενα των καταδεεστέρων καί τά όμόστοιχα της άλλήλων συνοχής καί τά ύφειμένα της πρός τά πρώτα θειοτέρας έπιστροφής. Διό καί Παύλος ό μέγας έν κατοχή του θείου γεγονώς έρωτος καί της έκστατικής 5 αυτού δυνάμεως μετειληφώς ένθέω στόματι· « Ζώ έγώ », φησίν, « ουκ έτι, ζή δέ έν έμοί Χριστός». Ώς άληθής έραστής καί έξεστηκώς, ώς αυτός φησι, τω θεφ καί οϋ τήν έαυτοϋ ζών, άλλά τήν τοΰ έραστοΰ ζωήν ώς σφόδρα άγαπητήν. Τολμητέον δέ καί τοΰτο ύπέρ άληθείας είπείν, ότι καί αύτός ό πάντων ίο αίτιος τω καλώ και άγαθφ τών πάντων έρωτι δι' ύπερβολήν της έρωτικής άγαθότητος έξω έαυτοΟ γίνεται ταΐς είς τά όντα πάντα προνοίαις m β καί οίον άγαθότητι καί άγαπήσει καί έρωτι θέλγεται καί έκ του ύπέρ πάντα καί πάντων έξηρημένου πρός τό έν πδσι κατάγεται κατ" έκστατικήν ύπερούσιον δύναμιν άνεκφοίτητον έαυτοΟ. Διό καί ζηλωτην αύτόν is οί τά θεία δεινοί προσαγορεύουσιν ώς πολύν τόν είς τά όντα άγαθόν Ιρωτα καί ώς πρός ζήλον έγερτικόν της έφέσεως αύτού της έρωτικής καί ώς ζηλωτήν αύτόν άποδεικνύντα, φ καί τά έφιέμενα ζηλωτά καί ώς τών προνοουμένων όντων αϋτω ζηλωτών. Καί όλως του καλού καί άγαθοϋ έστι τό έραστόν καί ό έρως καί έν τ φ καλώ καί άγαθφ προΐδρυται καί 20 δια τό καλόν καί άγαθόν έστι καί γίνεται.

1 sqq Cf DN 155,9 sqq; Proel in Prm V 188; id inst 110 4 Παύλος: Cf DN 136,18 sq 5 sq Vide Gal 2,20 6sq Cf DN 141,11 sq; MTh 1000 A; Schol 265,26 sq; II Cor 5,13; PI Phdr 249d sq; Proci in Τι I 212,21 sqq 7 sq Cf II Cor 5,15 9 sq Cf Schol 265,28; PI Phdr 247c 9 sqq Cf DN 155,17 sqq; Max ambig 1413 A 10 sq Cf DN 155,15 11 προνοίαις: Cf DN 117,11 sqq 13 sq Cf DN 158,19 sq 14sq Cf Schol 265,29 sq; Ex 20,5; 34,14; Dt 5,9; 6,15; Nah 1,2; Thdt qu 39 in Ex 18 sqq Cf DN 148,12 sqq; 150,15 sqq; 154,23 sq; 155,3 sqq; 160,1 sqq; PI Smp 204c sq; 206a; Proci in Ale 111,18 sq PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

LcLeWc

VcKaPg

ν

2 καί τά: τά 6è Lc(e corr)LeWc 3 καί τά: τά δέ Lc(e corr)Le 6 άληθή?: άληθώ; PaRc (corr) άλληόής Ve αυτός: αΰτώς PaPt (corr) 7 ζών: ζωήν PbFb om Vb ΙραστοΟ: om Vb δρωμένου coni Lilla, Osservazioni, ρ 150 ζωήν: ζών Pa ζην Pb 10 τών καλών καί άγαθών Pa τών πάντων: τήν πάντων Pa τω πάντων PtPnPbVfVeVvLc (corr) 11 προνοίας: προνοίας FbVbLc (corr in προνοίφ 14 ύττίρούσιον: καί ύπερούσιον coni Lilla, Osservazioni, ρ 150 αύτόν: έαυτόν RcPb 15 sqq Cf Lilla, Osservazioni, ppl50sq 17 αύτόν: αύτήν PaPt(corr)Pn(corr)PbLc(e corr)LeWc άποδείκνυνται Rc(corr)FbLcLe φ: om PaLc (add δΓ δ mg) ò Re (scr φ et adscr άλλ δ mg) PbFb 6Γ δ Pt(corr)Pn(corr s lin)VvVbLc(om, sed add mg)LeWc ού coni Lilla, Osservazioni, ppl50sq ζηλωτά: ζηλωταΐ coni Lilla, Osservazioni, ppl50sq καί alt: exp Lilla, Osservazioni, ppl50sq 18 αύτφ: αύτό Pa αύτών Le (corr) αύτοΰ coni Lilla, Osservazioni, ppl50sq

160 712 c

D e Divinis Nominibus

< 1 4 ) Tí δέ όλως oí θεολόγοι βουλόμενοι ποτέ μεν έρωτα και « άγάπην » αύτόν φασι, ποτέ δέ έραστόν καί άγαπητόν; ΤοΟ μέν y à p αίτιος καί ώσπερ ττροβολεύς και άπογεννήτωρ, τό δέ αυτός έστι. Καί τ ω μέν κινείται, τ ω δέ κινεί, ή ότι αυτός έαυτοϋ καί έαυτφ έστι προαγωγικός και κινητικός. Ταύτη δέ άγαπητόν μέν καί έραστόν αυτόν καλοΰσιν ώς καλόν καί άγαθόν, έρωτα δέ αύθις καί άγάπην ώς κινητικήν άμα καί ώς άναγωγόν δύναμιν όντα έφ' εαυτόν, τ ό μόνον αυτό δι' εαυτό καλόν καί άγαθόν καί ώσπερ έκφανσιν όντα έαυτοΰ δΓ έαυτοϋ και της έξηρημένης ένώσεως άγαθήν πρόοδον καί έρωτικήν κίνησιν άπλήν, αύτοκίνητον, αύτενέργητον, προοΰσαν έν τάγαθφ καί έκ τάγαθοΰ τοις ουσιν έκβλυζομένην καί αύθις εις τάγαθόν έπιστρεφομένην. Έν ώ καί τό άτελεύτητον

ΐ2 D έαυτοϋ καί άναρχον ó θείος ερως ένδείκνυται διαφερόντως ώσπερ τις άΐδιος κύκλος δια τάγαθόν, έκ τάγαθοΰ καί έν τάγαθφ καί εις τάγαθόν 713 λ έν άπλανεϊ συνελίξει περιπορευόμενος καί έν τ α ύ τ φ και κατά τό αύτό καί προϊών άεί καί μένων καί άποκαθιστάμενος. Ταϋτα καί ό κλεινός ήμών ίεροτελεστής ένθέως ύφηγήσατο κατά τούς έρωτικούς ύμνους, ών οΰκ άτοπον έπιμνησθηναι καί οίον ίεράν τινα κεφαλήν έπιθεΐναι τ φ περί έρωτος ήμών λόγ<£·

s

ίο

7

1 Cf Schol 265,31 - 4 2 ; Prov 4,6 άγάπην: Vide Cant 2,7; 3,5; 3,10; 8,4; I Joh 4,16; cf Cant 5,8 1 sqq Cf Max ambig 1260 Β sq 2 έραστόν: Cf DN 155,8; 159,19; 162,6; 180,6 et al; Schol 265,43-268,4; Prov 4,6; Herrn in Phdr 72,11 sqq άγαπητόν: 3sq Καί τω μέν κινείται: Cf Schol Cf Mt 17,5; Me 1,11; 9,7; Le 3,22; II Ptr 1,17 268,5-7 8 καί της εξηρημέυης: Cf Schol 2 6 8 , 8 - 1 8 9 άγαθήν πρόοδον: Cf DN 112,8sq έρωτικήν κίνησιν: Cf DN 155,14sqq; 213,7 sqq; Schol 268,19-28; Max cap 1385 Β sq αύτοκίνητον: Cf DN 162,2; PI Lg 893b sqq; id Phdr 245c sqq; Hornus, Quelques réflexions, ρ 49 10 sq Cf DN 213,16 sqq; 214,13 sqq; Proel in Prm VI 96; VI 101; id inst 31; 33; 116; 146; id theol plat IV 16; Koch, PseudoDionysius Areopagita, ρ 82 15 sq Cf DN 133,13; Pera, S. Thomae Aquinatis in librum, pp 153 sq PaRc PtPnPbFb (post 14 ταύτφ defic; ine 162,8 είναι) VcKaPg ν

VfVe

VvVb

LcLeWc

3 τό: τφ VvVb τφ: τό VeWc 4 τφ: τό FbVfVeLc(e corr)Le(corr)Wc ή δτι: πότε Pa ότι Fb ή: exp Lilla, Osservazioni, ρ 151 5 αύτόν omnes codd praeter VvWc: om VvWc αύτό ν 5 sq ώς καλόν καί άγαθόν: exp Lilla, Osservazioni, ρ 152 6 Cf Lilla, Osservazioni, ρ 152 άμα: om Vv ώς κινητικήν άμα καί: om VbVcKa κινητικήν: κιυητήν Lc(e corr)Le (corr) ώς alt: om VvVfVePg; cf Lilla, Osservazioni, ρ 152 7 δύναμιν: άμα καί δύναμιν VvVbLcLe(corr)Wc τό: τόν PaVf αύτό: έαυτό Pb (corr) αύτφ Le (e corr) καλόν: τό καλόν Pb(corr)Vv 8 καί prim: exp Lilla, Osservazioni, ρ 152 έαυτοϋ prim: έαυτόν Le αύτοϋ coni Lilla, Osservazioni, ρ 152 10 προοΰσαν: προσοΰσαν Pa προϊοΟσαν Pn 11 είς τάγαθόν: έστ' άγαθόν PaVfLc (corr mg) 15 Ταύτα praem Έκ τού άγιου Ιεροθέου τόν έρωτα Ve

is

IV. 14. 15. 16

5

ίο

is

161

< 1 5 ) Tòv έρωτα, είτε θείον είτε άγγελικόν είτε νοερόν είτε ψυχικόν είτε φυσικόν είποιμεν, ένωτικήν τίνα και συγκρατικήν έννοήσωμεν δύναμιν τα μεν υπέρτερα κινούσαν επί πρόνοιαν των καταδεεστέρων, τα δε 7πβ όμόστοιχα πάλιν είς κοινωνικήν άλληλουχίαν και έττ' εσχάτων τα ύφειμένα προς την των κρειττόνων και υπερκειμένων έπιστροφήν. < 1 6 ) 'Επειδή τους εκ τοΰ ένός πολλούς έρωτας διετάξαμεν εξής είρηκότες, οΤαι μέν at των έγκοσμίων τε καί ύπερκοσμίων έρώτων γνώσεις τε και δυνάμεις, ών ύπερέχουσι κατά τόν άποδοθέντα του λόγου σκοπόν 7i3c ai των νοερών τε καί νοητών έρώτων τάξεις τε καί διακοσμήσεις, μεθ' οϋς οι αυτονόητοι καί θείοι τών όντως εκεί καλών έρώτων ύπερεστασι, καί ήμίν οίκείως Ομνηνται. Νυν αύθις άναλαβόντες άπαντας είς τόν Ινα καί συνεπτυγμένον έρωτα καί πάντων αυτών πατέρα συνελίξωμεν άμα καί συναγάγωμεν άπό τών πολλών πρώτον είς δύο συναιροΰντες αύτόν έρωτικάς καθόλου δυνάμεις, ών έπικρατεΤ καί προκατάρχει πάντως ή έκ του πάντων έπέκεινα παντός έρωτος άσχετος αιτία, καί προς ή ν άνατείνεται συμφυώς έκάστω τών όντων ó έκ τών όντων άπάντων ολικός έρως.

1 sqq Cf DN 144,19 sqq; 155,9 sqq; Schol 2 6 8 , 2 9 - 2 6 9 , 7 ; Plot Enn III 5; Proci in Ale 30,7sqq; 63,12sqq; id in Prm IV 213; V 110; id inst 15; 21; 97; Anabt S sermo III 6,19 sqq; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, pp 69 sqq 6 Cf Herrn in Phdr 72,12 sq 6 sqq Cf Schol 269,8 — 27; Plot Enn III 5; Proci in Ale 30,8 sqq; Pachymeres ad locum, PG 3 , 7 7 7 D 11 sqq Cf DN 128,11 sq; 155,16sq; 158,19; 162,1 sq; Plot Enn III 5; Proci in Ale 30,8 sqq 13 sq Cf Proel in Ale 64,11 sq 14 έρωτικάς καθόλου δυνάμει?: Cf Pachymeres ad locum, PG 3,780 A 15 άσχετος αίτια: Cf Schol 269,28-30 16 άπάντων ολικός έρως: Cf Schol 2 6 9 , 3 1 - 5 2 PaRc

PtPnPb

VfVe

VvVb

LcLeWc

VcKaPg

ν

lin 1 praem Ιεροθέου του άγιωτάτου έκ τών ερωτικών ύμνων omnes codd (pro άγιωτάτου ser όσιωτάτου Re) 2 είποιμεν: είπομεν Pn(corr)VvVbWc 4 εσχάτων: έσχάτω PaPn(corr s lin)Lc (eorr s lin); cf Lilla, Osservazioni, ρ 152 lin 6 praem Του αυτού έκ τών αύτών έρωτικών ύμνων omnes codd praeter LcKaPg Τού αύτοϋ έκ τών έρωτικών ύμνων Le (add αύτών s lin)WcPg Τού αύτοϋ έκ τών αύτοϋ έρωτικών ύμνων Ka 6 'Επειδή: Έττιδή Re Έπεί δέ Lc(e corr)Le 7 οΤαι: δσαι PbVvVb τε καί ύπερκοσμίων: καί ύπερκοσμίων VvVb om V f exp Lilla, Osservazioni, ρ 153 8 ών omnes codd: φ ν 9 μεθ': καθ'Pb 10 όντως: δντων Pt(corr)PbVvVb 11 ύμνηνται: ύμνηντε Pa ύμνηται Rc(corr)Pt(corr s lin)LcLeWc Νϋν: Καί νύν PaRcPb 12 συνελίξωμεν: συνελίξομεν Vv συνεξελίξωμεν V f συλλέξωμεν PtPn 13 πρώτον: πρώτων PtPbWc αύτόν omnes codd (e eorr Pt) praeter Le: αύτών Le αύτών τάς ν 14 πάντως: πάντων Pt(cotr)Pn 15 καί: om Pb exp Lilla, Osservazioni, ρ 153 16 άλικος: όλικώς Le (eorr)

162


713 D

"Aye δ ή καί τ α ύ τ α ς π ά λ ι ν είς εν σ υ ν α γ α γ ό ν τ ε ς είπωμεν, ό τ ι μία τις έστιν άττλή δύναμις ή αύτοκινητική πρός ένωτικήν τ ί ν α κρασιν έκ τ ά γ α θ ο ΰ μέχρι τ ο υ τ ω ν ό ν τ ω ν έ σ χ α τ ο υ καί άττ' έκείνου π ά λ ι ν έξης διά π ά ν τ ω ν είς τ ά γ α θ ό ν έξ έαυτής καί δι' έαυτής καί έφ' έαυτης έαυτήν άνακυκλοΰσα καί εις έαυτήν άεί τ α ύ τ ώ ς άνελιττομένη. < 1 8 ) Καίτοι φαίη τις· Εί π ά σ ί ν έστι τ ο καλόν καί άγαθόν έραστόν καί 716 α έφετόν καί ά γ α π η τ ό ν , έφίεται γ ά ρ α ύ τ ο ΰ καί τ ό μή όν, ώς είρηται, καί φιλονεικεϊ π ω ς έν α ϋ τ φ είναι, καί α υ τ ό έστι τ ό είδοποιόν καί τ ω ν άνειδέων, καί έπ' α ύ τ ο ΰ καί τ ό μή όν ΰπερουσίως λ έ γ ε τ α ι καί εστι, π ώ ς ή δαιμόνια π λ η θ ύ ς ούκ έφίεται τ ο υ καλοΰ καί άγαθοΰ, πρόσυλος δε ούσα καί τ η ς ά γ γ ε λ ι κ ή ς περί τ ή ν ίφεσιν τ ά γ α θ ο ΰ τ α υ τ ό τ η τ ο ς ά π ο π ε π τ ω κ υ ΐ α κακών ά π ά ν τ ω ν α ΐ τ ί α καί έ α υ τ ή και τοις άλλοις, όσα κακύνεσθαι λ έ γ ε τ α ι ; Πώς δε όλως έκ τ ά γ α θ ο ύ παραχθέν τ ό δαιμόνιον φύλον ούκ εστίν άγαθοειδές ή π ώ ς άγαθόν έκ τ ά γ α θ ο ΰ γεγονός ή λ λ ο ι ώ θ η ; Καί τ ί τ ό κακΰναν α ύ τ ό

1 sqq Cf DN 155,16; 155,19sq; 160,9; 161,11 sq; Proel in Prm VI 96; VI 101; id inst 146 6 sqq Vide Sebast de mal sub I 2,1 sqq; cf DN 134,11 sq; 146,6 sqq; 146,10 sqq; 155,8; 160,1 sq; Schol 272,1-45; Proci in Ale lll,18sq 9sq πώς ή δαιμονία πληθύς: Cf DN 170,12; Schol 272,46-49; Le 10,17; Ape 12,7 sqq 10 sqq Cf Apoc En aeth 6sqq; Jub 5,1 sqq 13 ούκ Ιστιν άγαθοειδές: Cf Schol 272,50 — 55 14sqq Cf Eecl 3,16 sqq; PI Chrm 163dsqq; id R 379c; 504esqq; Stoic 3,17 sqq; Ath ine 4,5; Iren haer IV 37,1 sqq; Tert adv Marc II 6 sq; Or princ II 9,1 sqq; Plot Enn I 8; Lact de ira D 13,9 sqq; Bas hex 2,4 sq; id hom 9 passim; Gr Nyss hom 5 in Eecl passim; Adam dial 116,23sqq; Aug civ Dei XI 9; XI 17; XI 22; XIII 3; XIX 12sq; X X 2; XXII 1; id conf VII 12(18); id ench 27; 96; 100; id ep 215; id lib arb I 4; III 12 sq; id nat boni 4; 18; id ord 1 1; Proel de mal sub passim; id in Prm V 59 sqq; id in R I 37 sq; I 97 sqq; II 89 sqq; id in Ti I 373 sqq; Max ambig 1332 A; J o D Man 1,13 sqq; Becca, II problema; Corsini, Il trattato, ppl2sqq; Elorduy, El problema; Engelhardt, Die angeblichen Schriften, I, ρ 271; Erler, Proklos; Koch, Proklus; Langerbeck, Studien, pp40sqq; Mühlenberg, Das Verständnis; Müller, Dionysios, pp21sqq; Ramis, El problema; Schröder, Plotins Abhandlung; Stiglmayr, Der Neuplatoniker Proclus; Volkmann-Schluck, Plotins Lehre PaRc

PtPnPbFb (ine 8 είναι)

VfVe

VvVb

LcLeWc

VcKaPg

ν

lin 1 praem Toö αύτοΰ έκ των αύτών έρωτικών ύμνων omnes codd praeter RcPt Τού αύτοΰ έκ τών έρωτικών ύμνων RcPt 3 μέχρι: καί μέχρι VvVb των όντων: όντως Pb om Ve έσχάτου: έσχάτων Pt(corr s lin)Pn 4 εις τάγαθόν: έστ* άγαθόν Pa (ser έστα ά.) Re els τό άγαθόν Vv έαυτής prim: αύτης VfVb(corr s lin) Lc(corr s lin) 5 άνελιττομένην LeWc 6 Cf Lilla, Osservazioni, ρ 153 7 έφετόν: έφ' έαυτόν PaPt (corr) 8 έν: καί έν VcKa αύτώ: αύτό Re (corr) έαυτώ PtPn 8 sqq Cf Lilla, Osservazioni, ρ 153 9 έττ': άττ' VvVb 12 άλλοις omnes codd praeter VfVeVcKaPg: άλλοις γίνεσθαι Vf άλλοις γίνεται VeVcKaPg ν όσα: ούσα PbVbLc (corr) κακύνεσθαι: κακοίνεσθαι Re κακύνεται Pt(corr)Pn(corr s lin)VvVb

5

ίο

163

IV. 17. 18.19

5

ίο

is

μ

καί δλως τί τό κακόν έστι, καΐ έκ τίνος άρχής υπέστη, καΐ έν τ(νι των όντων Ιστιν; Καί πώς ό άγαθός αυτό παραγαγεϊν ήβουλήθη, πώς δέ βουληθείς ήδυνήθη; ΚαΙ εΐ έξ άλλης αΙτίας τό κακόν, τίς έτέρα τοις ούσι παρά τάγαθόν αΙτία; Πώς δέ καί προνοίας ούσης Ιστι τό κακόν ή 7iób γινόμενον δλως ή μή άναιρούμενον, καί πώς έφίεταί τι τών όντων αύτοΰ παρά τάγαθόν; <19> Ταύτα μέν ούν ίσως έρεΐ τοιόσδε άπορων λόγος, ήμεΐς δέ άξιώσομεν αύτόν είς την τών πραγμάτων άλήθειαν άποβλέπειν και πρώτον γε τούτο είπείν πα^ησιασόμεθα· Τό κακόν ούκ Ιστιν έκ τάγαθοΰ, και ε! έκ τάγαθοΰ έστιν, où κακόν, ούδέ γάρ πυρός τό ψύχειν ούτε άγαθοΰ τό μή άγαθά παράγειν. ΚαΙ εί τά όντα πάντα έκ τάγαθοΰ, φύσις γάρ τω 7i6c άγαθω τό παράγειν και σώζειν, τ φ δέ κακώ τό φθείρειν καΐ άπολλύειν, ούδέν έστι τών όντων έκ τοΰ κακοΟ. Και ούδέ αύτό Ισται τό κακόν, εϊπερ καί έαυτφ κακόν είη. Καί εί μή τούτο, ού πάντη κακόν τό κακόν, άλλ' Ιχει τινά τάγαθοΰ, καθ* ήν δλως Ιστι, μοϊραν. Καί εί τά όντα τοΰ καλού καί άγαθού έφίεται καί πάντα, όσα ποιεί, δια τό δοκούν άγαθόν ποιεί καί πας ό τών όντων σκοπός άρχήν Ιχει καί τέλος τάγαθόν, ούδέν γάρ είς τήν τοΰ κακού φύσιν άποβλέπον ποιεί, & ποιεί, πώς Ισται τό κακόν έν τοΤς ούσιν ή δλως δν της τοιαύτης άγαθης όρέξεως παρηρημένον; Καί εί τά όντα πάντα έκ τάγαθοΰ καί τάγαθόν έπέκεινα τών όντων, Ιστι μέν έν τάγαθώ καί τό μή δν δν, τό δέ κακόν ούτε δν έστιν, εί δέ μή ού πάντη κακόν, ούτε μή δν, ούδέν γάρ Ισται τό καθόλου μή δν, εί μή 716d έν τάγαθώ κατά τό ύπερούσιον λέγοιτο. Τό μέν ούν άγαθόν εσται καί

2 Καί πώς ό άγαθός: Cf Schol 272,56-273,23 2sqq Cf DN 112,5sq 4sqq Cf 9 Τό κακόν ούκ DN 117,11 sqq 7sqq Cf Sebast de mal sub I 3,1 sq; I 3,10 sq krnv έκ τάγαθοΰ: Cf Schol 273,24-26; Sebast de mal sub II 1,5 lOsq Vide Sebast de mal sub II 1,3 sq 11 sqq Vide Sebast de mal sub II 2,7 sqq 15 sqq Cf DN 148,14sqq 17 ό τών όντων σκοπός: Cf Schol 273,27-31 18sq Vide Proel de mal sub 2,22 sq 20 ΚαΙ εί τά όντα πάντα: Cf Schol 273,32—54 έπέκεινα τών δντων: Cf DN 109,16 Pa (post 23 ύπερούσιον λέ- defic; ine 172,10 -φιέμενοι τοΰ) Re VvVb LcLeWc VcKaPg ν

PtPnPbFb

VfVe

2 παραγαγεϊν: παράγειν VvVb 3 ήδυνήθη: έδυνήθη VfLc(e corr)Le εί: ή PbFb(corr)Wc om Vb (add ή mg) Vf 7 τοιόσδε: τοιούτος δέ Pa τοιώσδε PbVc λόγος: λόγους Ve ό λόγος Ve άξιώσωμεν PtPnPbFbVeVvLe(corr)VcKa 9 παββησιασώμεθα Rc(e corr)PtPn(e cort)Fb(e cori)VvVb (ser παρησιασώμεβα) VcKa 10 ούδέ: ούτε Wc ού coni Lilla, Osservazioni, ρ 154 oOre: ούτ' PaRc ούδέ VfVvVb 11 άγαθά omnes codd: τάγαθά ν 12 άπολλύειν omnes codd praeter Fb: άπολύειν Fb ν 13 Ισται: έστι Pn(corr s lin)Pb 17 τάγαθόν: τό άγαθόν LeWc άγαθόν VvVb ούδέν: ούδέ LeWc 18 τού: om PbFb 21 έν: om VvVb ser e corr Pt 22 τό: om VvVbLc(exp)LeWc

164


του άπλώς δντος καΐ του μή όντος πολλφ πρότερον ύπεριδρυμένον. Τό δέ κακόν ούτε έν τοις ούσιν ούτε έν τοις μή ουσιν, άλλά καί αύτοΰ του μή όντος μάλλον άλλότριον άπέχον τάγαθοΰ καί άνουσιώτερον. Πόθεν ουν έστι τό κακόν; Είττοι τις. Et γάρ μή ϋστι τό κακόν, άρετή καί κακία ταϋτόν καί ή πάσα τη όλη καί ή èv μέρει τή άνά λόγον ή ουδέ 717 α τό τη άρετή μαχόμενον έσται κακόν. Καίτοι έναντία σωφροσύνη και άκολασία καί δικαιοσύνη καί αδικία. Καί où δήπου κατά τόν δίκαιον καί τόν άδικόν φημι καί τόν σώφρονα καί τόν άκόλαστον, άλλά καί ττρό της έξω φαινομένης τού έναρέτου πρός τόν άντικείμενον διαστάσεως έν αύτη ιτολλω πρότερον τη ψυχή καθόλου διεστήκασι των άρετών αϊ κακίαι καί ιτρός τόν λόγον τά πάθη στασιάζει καί έκ τούτων άνάγκη δούναι τι τω άγαθφ κακόν έναντίον. Ού γάρ έαυτφ τάγαθόν έναντίον, άλλ' ώς άπό μιας άρχής καί ένός Ικγονον αίτιου κοινωνία καί ένότητι καί φιλίςι χαίρει. Καί ούδέ τό Ιλαττον άγαθόν τ φ μείζονι έναντίον, ούτε γάρ τό ήττον θερμόν ή ψυχρόν τ φ πλείονι έναντίον. "Εστίν oúv έν τοις ούσι καί όν έστι καί άντιτέθειται καί ήναντίωται τάγαθφ τό κακόν. Καί εί φθορά εστί των 717 Β δντων, ούκ έκβάλλει τούτο τού είναι τό κακόν, άλλ' εσται καί αύτό δν καί όντων γενεσιουργόν. "Η ούχί πολλάκις ή τούδε φθορά τούδε γίγνεται γένεσις; Καί Ισται τό κακόν είς τήν τού παντός συμπλήρωσιν συντελούν καί τ φ δλ<ρ τό μή άτελές εΤναι δι' έαυτό παρεχόμενον. <20) Έρεϊ δέ πρός ταύτα ό άληθής λόγος, δτι τό κακόν, ή κακόν,

1 sqq Cf Proci de mal sub 3,7 sqq 4 Πόθεν ouv έστι τό κακόν: Cf Schol 276,1 —42 5sq Cf Sebast de mal sub III l,4sq 11 sq Cf DN 206,14sq; 221,1; EH 441 B; 444B; 556 A; MTh 1040 D; Ep 8,1097 A; Ep 10,1117 B; Schol 276,43 sq; Clem q d s 14 passim; Mac Aeg hom 2,1; 4,8; Gr Nyss anim et res 61 A; Proci de mal sub 4,13 sqq; Dor doct 1,4; Max carit 4,45; Völker, Kontemplation, pp38sqq 13 sq Vide Sebast de mal sub III 2,6 sq 15 sq Cf DN 168,15; Sebast de mal sub III 2,9 sqq 16 sq Vide Sebast de mal sub III 2,15sq; cf PI Tht 176a 17 sqq Cf Schol 276,45-48; 276,49-277,4; 277,5-16; PI Phdr 245e; Proci de mal sub 5,8sqq; Sebast de mal sub III 3,12 sqq 22 ή κακόν: Cf Schol 277,17 sq 22 sqq Cf Proci de mal sub 5,1 sqq Re

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

LcLeWc

VcKaPg

ν

2 αύτοϋ τοϋ: τούτου Pt(corr s lin)Pn 3 άλλότριον άττέχον RcPbFbLe (άπέχον adscr mg man al): άττέχον cett codd ν καί omnes codd praeter VvVb: άλλοιωτόν καί VvVb άλλότριον καί ν; cf Lilla, Osservazioni, ρ 153 5 τή alt: τήν Vv(corr)Vb άνά λόγον omnes codd (ser e corr Re) praeter VfVeVcKaPg: άναλόγω VfVeVcKaPg ν 7 έναντίαι RcVv 10 τόν: τό PnVe 12 και έκ: κάκ PtPnPb 13 ϊκγονον: Ιγγονον RcPtPnPbVvVb 16 ouv: ουν καί Lc(e corr)Wc 17 καί άντιτέθειται: om, sed add mg PtPnLc ήναντίωται καί άντιτέθειται coll Re έναντίωται Pn έναντιοΰται VvVb 18 τό: om Pn del Le 21 έαυτό: έαυτοΰ RcVvVbLc (corr) 22 ή: fi καθό Pt (sed καθό del) εί Le

5

ίο

is

2ο

165

IV. 20

ούδεμίαν ούσίαν ή γένεσιν ποιεί, μόνον δε κακύνει καί φθείρει τό έφ' αύτω τήν των όντων ύπόστασιν. Εί δέ γενεσιουργόν τις αύτό είναι λέγοι καί τη τούτου φθορφ τ φ έτέρω διδόναι γένεσιν, άττοκριτέον άληθώς· Οΰχ ή m c φθείρει, δίδωσι γένεσιν, άλλ' ή μέν φθορά καί κακόν, φθείρει καί κακύνει s μόνον, γένεσις δέ καί ούσία διά τό άγαθόν γίγνεται, καί Ισται τό κακόν φθορά μέν δι' έαυτό, γενεσιουργόν δέ διά τό άγαθόν καί, ή μέν κακόν, ούτε δν ούτε δντων ποιητικόν, διά δέ τό άγαθόν καί òv καί άγαθόν òv καί άγαθών ποιητικόν. Μάλλον δέ ούδέ γάρ εσται τό αύτό κατά τό αύτό καί άγαθόν καί κακόν, ούδέ του αύτοΟ φθορά καί γένεσις ή αυτή ίο κατά τό αύτό δύναμις ούτε αύτοδύναμις ή αύτοφθορά. Τό μέν ούν αύτοκακόν ούτε δν ουτε άγαθόν ουτε γενεσιουργόν οϋτε δντων καί άγαθών ιτοιητικόν, τό δέ άγαθόν, έν οΐς μέν άν τελέως έγγένηται, τέλεια ποιεί καί άμιγή καί όλόκληρα άγαθά, τά δέ ήττον αύτού μετέχοντα καί άτελή έστιν άγαθά καί μεμιγμένα διά τήν ελλειψιν του 717d is άγαθού. Καί ούκ εστί καθόλου τό κακόν ούτε άγαθόν ούτε άγαθοποιόν, άλλά τό μάλλον ή ήττον τω άγαθω πλησιάζον άναλόγως εσται άγαθόν, έπείπερ ή διά πάντων φοιτώσα παντελή s άγαθότης ού μέχρι μόνον χωρεί των περί αύτήν παναγάθων ούσιών, έκτείνεται δέ άχρι τών έσχάτων, ταϊς μέν ολικώς παρούσα, τάϊς δέ ύφειμένως, άλλαις δέ εσχάτως, 20 ώς εκαστον αύτής μετέχειν δύναται τών δντων. 720 α Καί τά μέν πάντη τού άγαθού μετέχει, τά δέ μάλλον καί ήττον έστέρηται, τά δέ άμυδροτέραν εχει τού άγαθού μετουσίαν καί άλλοις 2 ύπόστασιν: Cf DN 177,1 2sqq Cf Sebast de mal sub IV 5,15 sqq 5sqq Vide Sebast de mal sub IV 5,27 sqq 8 Μάλλον δέ: Cf Schol 277,19-23 12 sqq Vide Sebast de mal sub IV 3,7 sqq 13 καί άμιγή καί όλόκληρα: Cf Schol 277,24—46 16sqq Cf DN 181,1 sqq; 182,14sqq; 189,1; 198,23; 201,17sq; 219,21; Schol 277,47 - 280,3; Proci in Prm IV 56; id inst 140; id de mal sub 7,3 sqq 18 sqq Vide Sebast de mal sub IV 3,15 sqq Re PtPnPb (post 15 Καί défie; ine 166,1 άττήχημα) Fb VcKaPg ν

VfVe

VvVb

LcLeWc

1 έφ' αύτφ em Lilla, Osservazioni, ρ 154: ètt' αύτφ omnes codd (set έπ' αύτό Fb) ν 2 δέ: δέ καί VePg λέγοι omnes codd praeter FbVvWc: λέγει FbVvWc ν 3 ούχ: ούιχ Re ώζ ούχ PbVfVeLc(corr)VcKaPg 4 φθείρει prim omnes codd (Re ser φθήρει) praeter VbLcLeWc: φθορά VbLc (ser φθείρει, sed corr mg) LeWc ν; cf Lilla, Osservazioni, ρ 154 καί alt: yàp καί RcPbFb 7 καί άγαθόν δν: καί άγαθών Wc exp Lilla, Osservazioni, ρ 154 8 δέ: δέ ούχ ούτω? VvVb γάρ: exp Lilla, Osservazioni, ρ 154 8 sq κατά τό αυτό: om VvVb 9 άγαθόν καί κακόν: coll κακόν καί άγαθόν VvVb 10 δύναμις: γένεσίξ Pt(e corr)Pn(e corr)Lc (corr mg) ουτε: ούτε ή Le (sed corr) ούτε αύτοδύναμίζ: om VvVb ούδ' ή αύτοδύναμίξ ή αύτοφθορά coni Lilla, Osservazioni, ρ 155 11 μέν ούν omnes codd praeter PbFb: μέν PbFb ν 12 καί: ή VvVbLc(e corr)LeWc τελέως: τελείως Pt (corr) 13 άγαθά: τάγαθά Pt(e corr)Vf 16 άγαθόν: τό άγαθόν PtPn 17 μόνον FbVvLc ν: μόνων cett codd (Le e corr)

166


κατά ϋσχατον άπήχημα πάρεση τάγαθόν. Et γάρ μή άναλόγως έκάστω τάγαθόν παρήν, ήν άν τά θειότατα καί πρεσβύτατα τήν των έσχατων έχοντα τάξιν. Πώς δέ καί ήν δυνατόν μονοειδώς ττάντα μετέχειν του άγαθοϋ μή πάντα όντα ταύτώς εις τήν όλικήν αύτοΰ μέθεξιν έπιτήδεια; Νυν δέ τοΟτο Ιστι της τοΟ άγαθοϋ δυνάμεως « τ ό υπερβάλλον μέγεθος », ότι καί τά ¿στερημένα και τήν έαυτοϋ στέρησιν δυναμοϊ κατά τό όλως αΰτοΰ μετέχειν. Καί ει χρή παρφησιασάμενον εΙπειν τάληθή- Καί τά μαχόμενα αύτω τή αύτοΟ δυνάμει καί εστι καί μάχεσθαι δύναται. 720 Β Μάλλον δέ, ϊνα συλλαβών είπω, τά δντα πάντα, καθ' δσον εστι, καί άγαθά έστι καί έκ τάγαθου, καθ' δσον δέ έστέρηται τοΰ άγαθοϋ, ούτε άγαθά ούτε όντα έστίν. Έ π ί μεν γάρ τών άλλων εξεων οίον θερμότητος ή ψυχρότητος εστι τά ΘερμανΘέντα ή τά ψυχθέντα καί άπολιπούσης αύτά της θερμότητος καί της ψυχρότητος, καί ζωής καί νοΰ πολλά τών όντων άμοιρα. Kai ούσίας ó Θεός έξήρηται καί εστίν ύπερουσίως. Καί άπλώς έπί μέν τών άλλων πάντων καί άπελθούσης ή μηδέ έγγενομένης πάντη τής Ιξεως εστι τά όντα καί ύφίστασθαι δύναται, τ ό δέ κατά πάντα

1 κατά έσχατου άττήχημα: Cf DN 147,12; CH 145 Λ; Plot Enn VI 8,18 et al; Proel inst 21 et al πάρεστι τάγαθόν: Cf Schol 280,4—14 1 sqq Vide Sebast de mal sub IV 3,24 sqq; cf DN 128,6 5 Vide Eph 1,19 6 καί τήν έαυτοϋ στέρησιν: Cf DN 168,4; 172,8; 173,14; 175,5 sqq; 177,10; 180,5; 194,1; 203,16; 206,15; 206,21; CH 144 Β; EH 404 Β; MTh 1000 Β; 1040D; Ep 1,1065 A; Schol 280,15-19; Arist Rh 1408a; id Cat 12a sqq; id Metaph 1004b; Stoic 2,5; Proci de mal sub 7,25 sqq; id inst 57; Syrian in Metaph 59,18sqq; 61,31 sqq; 67,39sqq; 110,19sqq 6 Vide Proci de mal sub 7,31 6 sqq Vide Sebast de mal sub IV 2,27 sqq 9 sqq Vide Sebast de mal sub IV 4,12 sqq; cf Schol 280,20- 29 16sq τό δέ κατά πάντα τρόπον: Cf Schol 280,30-281,29 SergRc PtPnPb (ine 1 άπήχημα; post 7 χρή defic; ine 15 άπελθούσης) Fb VvVb LcLeWc VcKaPg ν

VfVe

4 πάντα: eras Pt om FbVvVb ταύτώς: om FbVvVb ταΰτφ Wc 6 έαυτοϋ: αύτοϋ PbFb έαυτών Wc 7 τάληθη: τάληθές LeWc 9 ττάντα τα δντα eoli ReVe 10 καθ* δσον δέ έστέρηται τοϋ άγαθοϋ: om Pn(add s lin)Fb έστέρρηται Re τοϋ: om Ve τάγαθοϋ RcPn(s lin)VfVbLcLeWc 12 θίρμανθέντα ή τά ψυχθέντα Serg: θερμαθέντα Vb(corr s lin)WePg ΘερμανΘέντα eett codd ν άπολιττούσης Wc VcKaPg: άπολειπούση$ cett codd ν 13 θερμότητος καί τη$ ψυχρότητος Serg: θερμότητος cett codd ν 14 ΰπερουσίως: ύπερούσιος PnVb 15 έπί: eras RcPt om FbVfVeLcVcKaPg τών μέν coll RcPtFbVfVeLcVcKaPg άπάντων RcPtPnVe όπτελθουσών Pt(corr)PnVvVbLe έγγενομένης: ένγενομένης PtPn (corr s lin) έγγινομένης VcPg έγγενομένων VvVbl^ 16 τών εξεων Pt(corr)Pn(corr s lin)VvVb LeWc δύναται Pt(corr s lin)VeLcWcPg ν: δύνανται cett codd (Re ser δύναντε)

5

ίο

is

167

IV. 20

τρόπον τοΰ άγαθοΟ έστερημένον ούδαμή ουδαμώς· ούτε ή ν ούτε έστίν ούτε εσται ούτε είναι δύναται. Οίον ό ακόλαστος, εί καί έστέρηται τάγαθοΰ κατά την άλογον έπιθυμίαν, έν τούτω μεν ούτε Ιστιν ούτε όντων έτπθυμεϊ, μετέχει δέ όμως τάγαθοΰ κατ' αύτό τό της ένώσεως καί 720 c 5 φιλίας άμυδρόν άττήχημα. Kai ó θυμός μετέχει τάγαθοϋ κατ' αύτό τό κινεΐσθαι καί έφίεσθαι τα δοκοΰντα κακά ττρός τό δοκούν καλόν άνορθοΰν καί έπιστρέφειν. Καί αύτός ó της χειρίστης ζωής έφιέμενος ώς όλως ζωής έφιέμενος καί της άριστης αύτω δοκούσης κατ' αύτό τό έφίεσθαι καί ζωής έφίεσθαι καί ίο πρός άρίστην ζωήν άττοσκοττείν μετέχει τάγαθοϋ. Καί εΐ πάντη τάγαθόν άνέλης, ούτε οΰσία Ισται ούτε ζωή ούτε εφεσις ούτε κίνησις ούτε άλλο ούδέν. "Ωστε καί τό γίνεσθαι έκ φθοράς γένεσιν ούκ εστί κακοϋ δύναμις, άλλ' ήττονος άγαθοΟ παρουσία, καθ' όσον καί νόσος Ιλλειψίς έστι τάξεως, οΰ πάσης. Εί γάρ τοΰτο γένηται, ούτε ή 15 νόσος αύτη ύποστήσεται. Μένει δέ καί εστίν ή νόσος οΰσίαν έχουσα την 720 d έλαχίστην τάξιν καί έν αύτη παρυφισταμένη. Τό γάρ πάντη άμοιρον τοΰ άγαθοϋ ούτε όν ούτε έν τοις οΰσι, τό δέ μικτόν διά τό άγαθόν έν τοις ούσι καί κατά τούτο έν τοις οΰσι καί όν, καθ' όσον τού άγαθοϋ μετέχει. Μάλλον δέ τά όντα πάντα κατά τοσούτον εσται μάλλον καί 20 ήττον, καθ' όσον τοΰ άγαθοϋ μετέχει, καί γάρ καί έπί τοΰ αύτό είναι τό μηδαμή μηδαμώς όν ούτε εσται. Τό δέ πη μέν όν, πή δέ μή όν, καθ' όσον μέν άποπέπτωκε τοΰ άεί όντος, ούκ έστι, καθ' όσον δέ τοΰ είναι μετείληφε, 721 α κατά τοσοΰτον εστι καί τό όλως είναι καί τό μή όν αύτοΰ διακρατεΐται καί διασώζεται.

1 sq Cf PI Prm 141 d sq 3 ούτε όντων έπιθυμεί: Cf Schol 2 8 1 , 3 0 - 3 3 4sqq Vide Sebast de mal sub IV 5,4 sqq 5 άμυδρόν άττήχημα: Cf DN 147,12; Proel in Ale 99,13; 135,10 11 sq Vide Sebast de mal sub IV 3,1 sq 12 sqq Vide Sebast de mal sub IV 5,21 sqq 13sq Vide Proel de mal sub 7,48; cf Schol 2 8 1 , 4 1 - 5 3 14 sqq Vide Sebast de mal sub IV 5,25 sqq 16 sqq Vide Sebast de mal sub IV 3,2sqq; cf Schol 281,54-284,39 21 Vide Proel de mal sub 8,16 21 sqq Vide Sebast de mal sub IV 1,37 sqq Re

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa (ine 3 κατά)

LcLeWc

VcKaPg

ν

2 Οίον ό: ό ουν Pb οίον FbVb (corr s lin) 4 τάγαθοϋ PbFb ν: τοΰ άγαθοϋ Ka (e corr) άγαθοΟ cett codd κατ' αύτό: κατά ταύτό PtPn 6 θυμός δέ VeFaLc (add δέ mg) LeWcVcKaPg ν καί alt: om PtPn 9 καί ζωή? έφίεσθαι: om PtFa (add mg) 10 τάγαθοΰ: τοΰ άγαθοϋ VvVcKaPg τάγαθοΰ καί ζωής έφίεσθαι (e lin 9 hue intrusum) Fa 15 ή: om PtPn 16 παρυφισταμένη: παρυφισταμένην RcVe υφισταμένη Vb 19 Μάλλον—20 μετέχει: om Pb (add mg; pro Ισται ser έστι) Pg 19 πάντα: om Pn (add s lin) τοσούτον: σοΰτον Wc μάλλον (alt) δέ Fa 20 καί γαρ καί: καί Pb καί γάρ RcPtPnFa τοΰ alt: τό VvVb 24 διασώζεται: σώζεται VvVbWcVcKaPg

168


Καί το κακόν τό μεν πάντη του άγαθοΰ άποπεπτωκός ούτε έν τοις μάλλον ούτε έν τοις ήττον άγαθοϊς Ισται. Τό δε πή μεν άγαθόν, ττη δέ ούκ άγαθόν μάχεται μεν άγαθω τινι, ούχ δλω δέ τάγαθω. Κρατείται δέ καί αύτό τη τοΟ άγαθοΰ μετουσίςχ, καί ούσιοΐ και την έαυτοΰ στέρησιν τό άγαθόν τή όλως αύτού μεθέξει. Πάντη γάρ άπελθόντος τοΟ άγαθοΟ s ούτε καθόλου τι Ισται άγαθόν ούτε μικτόν ούτε αύτοκακόν. Ei γάρ τό κακόν άτελές έστιν άγαθόν, άττουσία τταντελεΐ τού άγαθοΰ καί τό άτελές καί τό τέλειον άγαθόν άπέσται. Καί τότε μόνον Ισται καί όφθήσεται τό κακόν, ήνίκα T O Î Ç μέν έστι κακόν, οΤς ήναντίωται, των δε 721 Β ώς άγαθών έξήρτηται. Μάχεσθαι γάρ άλλήλοις τά αυτά κατά τά αύτά ΊΟ έν ττασιν άδύυατου. Ούκ άρα òv τό κακόν. 721 e <21 ) 'Αλλά ούδέ έν τοις οΰσίν έστι τό κακόν. Et γάρ πάντα τά όντα έκ τάγαθοΰ, καί έν πάσι τοις ούσι καί ιτάντα περιέχει τάγαθόν, ή ούκ εσται τό κακόν έν τοϊς ούσιν ή έν τάγαθω Ισται. Καί μην έν τάγαθω ούκ Ισται, καί γάρ ούδέ έν πυρί τό ψυχρού ούδέ τό κακύνεσθαι τ φ καί τό is κακόν άγαθύνοντι. Et δέ Ισται, πώς εσται έν τάγαθφ τό κακόν; Ei μέν έξ αύτού, άτοπον καί άδύνατον. « Oú δύναται » γάρ, ώς ή των λογίων άλήθειά φησι, « δένδρον άγαθόν καρπούς πονηρούς ποιεΐν » ούδέ μην τό άνάπαλιν. Ei δέ ούκ έξ αύτού, έξ άλλης δηλονότι άρχής καί αίτιας. Καί γάρ ή τό κακόν έκ τού άγαθοΰ Ισται ή τό άγαθόν έκ τοΰ κακοΰ ή, εΐ μη 2ο τούτο δυνατόν, έξ άλλης άρχής καί αίτιας εσται καί τό άγαθόν καί τό 721 D κακόν. Πάσα γάρ δυάς ούκ άρχή, μονάς δέ Ισται πάσης δυάδος άρχή.

1 sqq Cf Proci de mal sub 9,1 sqq; Sebast de mal sub IV 2,1 sqq 4 και ούσιοΐ: Cf DN 130,6; 133,8; 135,3; MTh 1033A; Ep 3.1069B; Ep 4,1072B; Schol 9 7 , 1 2 - 4 1 ; 2 8 4 , 4 0 - 4 3 ; Or Apoc 26; Ath gent 41,19 sq; Bas Spir 8,19,18 στέρησιν: Cf DN 166,6 4 s q Vide Sebast de mal sub IV 2,19 sq 5 τ η όλως αύτοϋ μεθέξει: Cf DN 166,4; Schol 284,44 sq 5 sqq Vide Sebast de mal sub I V 4,4 sqq 9 ήνίκα τοΤζ μέν έστι κακόν: Cf Schol 2 8 4 , 4 6 - 2 8 5 , 7 9 sq Vide Proel de mal sub 9,13 sq 12 sqq Cf Sebast de mal sub VI 1,1 sqq 14sqq Vide Sebast de mal sub V 1,11 sqq 15 έν πυρί τό ψυχρόν: Cf DN 164,15 sq; Proci in Ti I 375,23 sqq 17 άτοπον καί Αδύνατον: Cf Schol 2 8 5 , 8 - 1 2 17sq Vide Mt 7,18 22 Cf DN 184,21 sqq; 215,20sq; 227,8sqq; 228,1; Schol 2 8 5 , 1 3 - 1 5 ; 4 0 8 , 1 8 - 40 Re

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 sq TOÏS μάλλον: TOÎS ούσι μάλλον R c F b 2 àyaOoïç omnes codd praeter Fb: άγαθόν F b ν Tò 6è omnes codd: Τό ν 4 μετουσίςι: μετουσία καί παρουσία VvVb έαυτοΰ: αύτοϋ VvVbPg 6 τι Ισται: Ισται VvVbWc εσται τι FbVfLcLeVcKaPg 8 τέλειον: άτέλειον Vv καί τό τέλειον: καί τέλειον We exp Lilla, Osservazioni, ρ 156 9 κακόν alt: τό κακόν V f V b 10 έξήρτηται PnPbFbVfVeFaLc Le VcKaPg: έξήρηται Re (ser έξήρητται) Pt(corr) VvVbWc ν; cf Lilla, Osservazioni, ρ 156 15 τ ώ : τό Pt (corr) έν τ φ Le (corr) Lilla, Osservazioni, ρ 156 17 δύναται: δυνατόν Pb 19 δηλονότι: δήλον VvVb

169

IV. 20. 21.22

Καίτοι άτοπον έξ ένός καί του αυτού δύο παντελώς εναντία προϊέναι καί είναι καί αυτήν τήν άρχήν οΰχ άπλήν καί ένιαίαν, άλλά μεριστήν και δυοειδή καί έναντίαν έαυτή καί ήλλοιωμένην. Καί μην ούτε δύο των όντων έναντίας άρχάς δυνατόν εΤναι καί ταύτας èv άλλήλαις καί έν τ φ s παντί καί μαχομένας. ΕΙ γάρ τούτο δοθείη, Ισται καί ό θεός ούκ άπήμων ούδέ έκτός δυσχερείας. Είπερ είη τι καί αύτω τό ένοχλοΟν, έπειτα Ισται πάντα άτακτα καί άεί μαχόμενα. Καίτοι φιλίας πδσι τοις ουσι το άγαθόν μεταδίδωσι καί αΰτοειρήνη καί είρηνόδωρος υμνείται προς των Ιερών 724 α θεολόγων. Διό καί φίλα τάγαθά καί έναρμόνια πάντα καί μιας ζωής ίο εκγονα καί προς εν άγαθόν συντεταγμένα καί προσηνή καί δμοια καί προσήγορα άλλήλοις. "Ωστε ουκ έν θεώ τό κακόν, καί τό κακόν ουκ ενθεον. Άλλ' ούδέ έκ θεού τό κακόν. "Η γάρ ούκ άγαθός ή άγαθοποιεϊ καί άγαθά παράγει, καί ού ποτέ μεν καί τινα, ποτέ δέ ου και ου πάντα, is μεταβολήν γάρ έν τούτω πείσεται καί άλλοίωσιν καί περί αύτό τό πάντων θειότατον τήν αΐτίαν. ΕΙ δέ έν Θεώ τάγαθόν ύπαρξίς έστιν, Ισται ό μεταβάλλων έκ τάγαθοΰ θεός ποτέ μεν ών, ποτέ δέ ουκ ών. ΕΙ δέ μεθέξει τό άγαθόν έχει, καί έξ έτερου εξει καί ποτέ μέν εξει, ποτέ δέ ούχ έξει. Ούκ άρα έκ θεοΰ τό κακόν ούτε έν θεώ ούτε άπλώς ούτε κατά χρόνον. 20 <22) Άλλ' ούτε έν άγγέλοις εστί τό κακόν. Et γάρ έξαγγέλλει τήν 724 Β άγαθότητα τήν θείαν ό άγαθοειδής άγγελος έκεϊνο ών κατά μέθεξιν δευτέρως, όπερ κατ' αίτίαν τό άγγελλόμενον πρώτως, « εΐκών » εστι του 1 παντελώς έναντία: Cf Schol 285,16 — 29 1 sqq Vide Sebast de mal sub VI 1,9 sqq 3 Καί μην ούτε δύο: Cf Schol 285,30 sq 6 Cf Schol 285,32 8 sq Cf DN 217,5 sqq; 220,7 sqq; EH 437 A; Ps 29(28),11; Rm 15,33; II Cor 13,11; Phil 4,9; I Thess 5,23; II Thess 3,16; Hbr 13,20; Gr Naz or 6,13 9sqq Cf Schol 285,33-288,2 11 sq Vide Proci de mal sub 12,15 sq; Sebast de mal sub V l,13sq 11 sqq Cf Proci de mal sub 12 sqq; Proci in Ti I 375,22 sq 13 sqq Vide Sebast de mal sub V 1,1 sqq 16 Cf DN 143,9 sqq; Schol 288,3 sq αίτίαν: Cf DN 111,12 19 Vide Proci de mal sub 13,26 sq; cf Schol 288,5; 288,6 20 sq Cf DN 145,7 sqq; CH 180 A sq; 273 A sq; Schol 288,7-9; 288,10-15; Proci de mal sub 14sq; Sebast de mal sub VII 1,1 sqq 22sqq Vide Sap 7,26; cf DN 147,2sq; 151,1; 192,12sq; CH 165 Asq; 177 C; 200 D; 205 B; 237 Β sq; 257 B; EH 397 A; 440 A; Schol 288,16-18; PI Cra 428e; Gr Naz or 6,12 Re

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

2 καί tert: om PtPnPb (sed add) 4 sqq Cf Lilla, Osservazioni, ρ 156 8 είρηνόδωρον VvVb 10 συντεταγμένα: συντεταγμένα Ισται τα γινόμενα VvVb 11 καί τό κακόν: om Fb 11 sq καί τό κακόν ούκ ενθεον: exp Lilla, Osservazioni, ρ 156 14 καί ού πάντα: exp Lilla, Osservazioni, ρ 156 15 τό: om Pt(corr)Pn(corr s lin)VfFa 16 Θειότατον* RcPtPn (ser Θειώτατον) PbVfVeFa (ser θειοτάτων) Le (adscr κυρι mg) WcVcKaPg ν: κυριώτατον* FbVvVbLc (scr θειότατον et adscr κυρι mg) Le 18 Ιξει prim: εξει τό άγαθόν VfVe VcKaPg

170


θεοϋ ό άγγελος, φανέρωσις του άφανούς φωτός, « Ισοπτρον » άκραιφνές, διειδέστατον, άλώβητον, άχραντον, « άκηλίδωτον », είσδεχόμενον δλην, εί θέμις είπεΐν, τήν ώραιότητα της άγαθοτύπου θεοειδείας καί άμιγώς άναλάμπον έν έαυτώ, καθάπερ οΐόν τέ έστι, τήν Αγαθότητα της έν άδύτοις σιγής. Ουκ άρα ούδέ έν άγγέλοις έστί τό κακόν. 'Αλλά τ φ κολάζειν τούς άμαρτάνοντάς είσι κακοί. Τούτω γοϋν τ φ λόγω καί ol σωφρονισταί των πλημμελούντων κακοί καί των Ιερέων οί τόν βέβηλον των θείων μυστηρίων άπείργοντες. Καίτοι ούδέ τό κολάζε724 e σθαι κακόν, άλλά τό άξιον γενέσθαι κολάσεως, ούδέ τό κατ' άξίαν άπείργεσθαι των Ιερών, άλλά τό έναγή καί άνίερον γενέσθαι καί των άχράντων άνεττιτήδειον. <23) Άλλ' ούτε ol δαίμονες φύσει κακοί. Καί γάρ εί φύσει κακοί, ούτε έκ τάγαθοΟ ούτε έν τοις ούσιν ούτε μήν έξ άγαθων μετέβαλον φύσει καί άεί κακοί δντες. "Επειτα έαυτοΐς είσι κακοί ή έτέροις; ΕΙ μέν έαυτοΐς, καί φθείρουσιν έαυτούς, εί δε άλλοις, πώς φθείροντες ή τί φθείροντες· ούσίαν ή δύναμιν ή ένέργειαν; Εί μέν ούσίαν, πρώτον μέν ού παρά φύσιν, τά γάρ φύσει 724 D άφθαρτα ού φθείρουσιν, άλλά τά δεκτικά φθοράς. "Επειτα ούδέ τοΟτο παντί καί πάντη κακόν. Άλλ' ούδέ φθείρεται τι των όντων, καθ' δ ούσία καί φύσις, άλλά τη έλλείψει τής κατά φύσιν τάξεως ό τής άρμονίας καί συμμετρίας λόγος άσθενεΐ μένειν ωσαύτως Ιχων. Ή δέ άσθένεια ού παντελής, εί γάρ παντελής, καί τήν φθοράν καί τό ύποκείμενον άνείλε, καί 725 α Ισται ή τοιαύτη φθορά καί έαυτής φθορά. Ώστε τό τοιούτον ού κακόν, άλλ' έλλειπές άγαθόν. Τό γάρ πάντη άμοιρον τού άγαθού ούτε έν τοις 4 sq έν άδύτοις: Cf DN 145,9 6 Ά λ λ ά τ φ κολάζειν: Cf Schol 288,19-32 τους άμαρτάνοντάς: Cf DN 177,10 sq; 179,4 sqq; CH 293 A; EH 404 A; 560 A; 560 C; 564 B; Ep 8,1093D; 1096C; 1100C; Ep 9,1105B; Völker, Kontemplation, pp26sqq; 34sqq 6 sqq Cf Proci de mal sub 17,12 sqq 7 sq Cf Schol 288,33-35 8sq ούδέ τό κολάζεσβαι: Cf Schol 288,36-39 12 δαίμονες: Cf DN 162,9 sqq; 171,2; 172,18 sqq; 174,1 sq; 178,1 sq; 178,20; 191,13; EH 433D; Ep 8,1089B; 1097A; Schol 288,40sq; Apoc En aeth 6 sqq; Jub 5,10; 10,5; Apoc Mos 16; 1 Qumrân s III 25 (Burrows Qumrân ms s II fase 2) 12 sqq Vide Sebast de mal sub VIII 1,1 sqq; VIII 1,5 sqq; cf Porph abst II 38 sqq; Iamb myst IV 7; Proci de mal sub 16sq 18sq "Επειτα ούδέ τοΟτο παντί: Cf Schol 288,42 - 4 4 19 Ά λ λ ' ούδέ φθείρεταί: Cf Schol 288,45 sq άλλα τή έλλείψει: Cf Schol 288,47-289,38 24 άλλ* έλλειπές άγαθόν: Cf Schol 289,39 sq Re

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

13 μετέβαλον: μετέβαλλον PnLeWc μετέλαβον VvVb 13 sq φύσει καί άεί κακοί δντες: exp Lilla, Osservazioni, ρ 157 14 κακοί δντες: δντες κακοί VvVb 18 έπειτα: Ιπειτα δέ coni Lilla, Osservazioni, ρ 157 21 συμμετρίας omnes codd praeter PbFb: της συμμετρίας PbFb ν; cf Lilla, Osservazioni, ρ 157 22 εί: ή Rc(corr)PtPnPbFbFaLeWcVcKa εί ή Pg; cf Lilla, Osservazioni, ρ 157

5

ίο

is

2ο

171

IV. 22. 23

ούσιν ίσται, καΐ περί της είς δύναμιν καί ένέργειαν φθοράς ό αύτός λόγος. Είτα πώς oi έκ Θεού γενόμενοι δαίμονές είσι κακοί; Τό γάρ άγαθόν άγαθά παράγει καΐ ύφίστησι. Καίτοι λέγονται κακοί, φαίη τις άν, άλλ1 οΰ, καθ' δ είσίν, έκ τάγαθοϋ γάρ είσι καί άγαθήν έλαχον ούσίαν, άλλά, s καθ' δ ούκ είσίν άσθενήσαντες, ώς τά λόγιά φησι, τηρήσαι « τήν έαυτών άρχήν ». Έν τίνι γάρ, είττέ μοι, κακύνεσθαί φαμεν τούς δαίμονας, ει μή έν τη παύσει της των θείων άγαθών Ιξεως καί ένεργείας; "Αλλως τε, εΐ φύσει κακοί ol δαίμονες, άεί κακοί. Καίτοι τό κακόν άστατόν έστιν. ΟϋκοΟν, εΐ άεί ώσαύτως ίχουσιν, où κακοί, τό γάρ άεΐ ίο ταύτόν του άγαθοϋ ϊδιον. ΕΙ δέ ούκ άεί κακοί, où φύσει κακοί, άλλ' ένδείςχ 725 β τών άγγελικών άγαθών. Καί où πάντη άμοιροι τοΟ άγαθού, καθ' δ καί είσί καί ζώσι καί νοοΟσι καί όλως έστί τις έν αύτοΐς έφέσεως κίνησις. Κακοί δέ είναι λέγονται διά τό άσθενείν περί τήν κατά φύσιν ένέργειαν. Παρατροπή ουν έστιν αύτοις τό κακόν καί τών προσηκόντων αύτοΐς is έκβασις καί άτευξία καί άτέλεια καί Αδυναμία καί της σωζούσης τήν έν αύτοΐς τελειότητα δυνάμεως άσθένεια καί άποφυγή καί άπόπτωσις. "Αλλως τε τί τό έν δαίμοσι κακόν; θυμός άλογος, άνους έπιθυμία, φαντασία προπετής. "Αλλά ταύτα, εΐ καί έστιν έν δαίμοσιν, ού πάντη ούδέ έπί πάντων ούδέ αύτά καθ' αύτά κακά. Καί γάρ έφ' έτέρων ζφων » ούχ ή σχέσις τούτων, άλλ' ή άναίρεσίς έστι καί φθορά τω ζφω καί κακόν. Ή δέ σχέσις σώζει καί είναι ποιεί τήν ταύτα έχουσαν τού ζώου φύσιν. 725 c

2 Είτα πώς ol έκ θεού: Cf Schol 289,41 - 4 7 δαίμουές: Cf DN 170,12 4 καί άγαθήν Ιλαχον ούσίαν: Cf Schol 289,48 sq 5 á>s τά λόγιά φησι: Cf Schol 289,50-292,3 5 sq Vide Judas 6 7 τών Θείων άγαθών ?ξεω$: Cf Schol 292,4-7 8 sqq Vide Proci de mal sub 18,4sqq 9 OùkoOv, et άεί: Cf Schol 292,8 sq 9sq τό γάρ άεί ταύτόν: Cf DN 209,9 sqq; Schol 292,10 sq 13 Κακοί δέ είναι: Cf Schol 292,12sq 14sq αντοΐς έκβασι?: Cf Schol 292,14-16 14sqq Cf Proci de mal sub 18,13 sqq; id in R I 34,6 sqq; id inst 13 (ρ 16,3 sqq) 16 άπότττωσίξ: Cf DN 172,2 sq; 172,9; 174,3; 178,21; 179,18; 206,9 17 sqq Cf Proci de mal sub 19,1 sqq; vide Sebast de mal sub IX 1,7 sqq 18 φαντασία προπετής: Cf Schol 292,17 sq 'Αλλά ταΰτα: Cf Schol 292,19- 31 19 ούδέ αύτά καθ' αύτά κακά: Cf Schol 292,32-45 20 ούχ ή σχέσις: Cf Schol 292,46-49 Re

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

3 άν VeFaLc (ss) LeWc: om cett codd 4 ού, καθ' ô: ούκ άγαθοί Pt(corr)PnFb (corr)FaLc (corr) ού κακοί ή άγαθοί VvVb (pro ή ser εΐ) δ: ώ Re 7 της: om PtPn (add s lin) 10 ένδείςι: έν ένδεί? PtPn (ser έν ένδ((?) VvVbLcLeVcKa 12 αύτοΐς: Ιαυτοϊς Pb τοις Fb 15 sq έν αύτοΐς: έαυτοΐς VvWc έαυταΐς Vb έαυτης Le (corr) 18 έστιν έν δαίμοσιν omnes codd praeter Fb: έν δαίμοσίν έστιν Fb έν δα(μοσ(ν είσίν ν 19 αύτά: έαυτά VfVeVvLc 20 τ ω ζώω: τών ζώων Pb(corr)Fb του ζώου Le κακόν: κακού Le

172


Ουκ άρα κακόν τό δαιμόνιον φΰλον, ή εστί κατά φύσιν, άλλ' ή ουκ Ιστι. Και οΰκ ήλλοιώθη τ ό δοθέν αΰτοΐς όλον άγαθόν, άλλ' αυτοί του δοθέντος άττοττετττώκασιν όλου άγαθοΰ. Καί τάς δοθείσας αύτοΐς άγγελικάς δωρεάς, οϋ μήποτε αύτάς ήλλοιώσθαί φαμεν, άλλ' είσί καί όλόκληροι καί τταμφαεΐς είσι, κάν αϋτοί μή όρώσιν άττομύσαντες έαυτών τάς 5 άγαθοπτικάς δυνάμεις. "Ωστε δ είσί, καί έκ τάγαθοϋ είσι καί άγαθοί καί του καλοΟ καί άγαθοϋ έφίενται του είναι και ζην καί νοεΐν των όντων έφιέμενοι. Καί τη στερήσει καί άττοφυγτ) καί άττοπτώσει των προσηκόντων αύτοϊς άγαθών λέγονται κακοί. Καί είσί κακοί, καθ' δ ούκ είσίν. Καί του μή όντος έφιέμενοι τοΰ ίο κακοϋ έφίενται. 725 D <24) Ά λ λ ά ψυχάς τις είναι λέγοι κακάς; ΕΙ μέν, δτι συγγίνονται 728 α κακοΐς ττρονοητικώς καί σωστικώς, τούτο ού κακόν, άλλ' άγαθόν καί έκ τάγαθοΟ τοΰ καί τό κακόν άγαθύνοντος. Et δε τό κακύνεσθαι ψυχάς φαμεν, έν τίνι κακύνονται, εΐ μή έν τή των άγαθών Ιξεων και ένεργειών is ελλείψει καί δι' οίκείαν άσθένειαν άτευξία καί άπολισθήσει; Καί γάρ καί τον άέρα τον ττερί ήμάς έσκοτώσθαί φαμεν έλλείψει καί απουσία φωτός. Αυτό δέ τό φως άεί φως έστι τό καί τό σκότος φωτίζον. Ούκ άρα ούτε έν δαίμοσιν ούτε έν ήμΐν τό κακόν ώς δν κακόν, άλλ' ώς ϊλλειψις καί έρημία της των οικείων άγαθών τελειότητος. 2ο

1 sq άλλ' ή ούκ lern: Cf Schol 292,50 1 sqq Vide Sebast de mal sub VIII 3,1 sqq 4 ού μήποτε αύτάς: Cf Schol 292,51-293,12 8 sqq Cf DN 166,5 sqq; 171,14 sqq;Gr Nyss hom 5 in Eccl 356,9 sqq 9sq λέγονται κακοί: Cf Schol 2 9 3 , 1 3 - 1 8 10 Καί του μή όντος: Cf Schol 2 9 3 , 1 9 - 3 9 12sqq Vide Sebast de mal sub I X 1,1 sqq; cf Proel de mal sub 21,15 sqq; id de dec dub 38,6 sqq 14 sqq Cf Schol 293,40-296,6; PI Grg 477b; id R 444e 18 sqq Vide Sebast de mal sub I X 1,14 sqq 19 δαίμοσιν: Cf DN 170,12 τό κακόν ώς òv κακόν: Cf Schol 2 9 6 , 7 - 1 2 άλλ' ώς ελλειψις: Cf Schol 296,13 Pa (ine 10 -φιέμενοι τοΰ) Re

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

5 κάν. εΐ καί VvVb καί Wc έαυτών omnes codd praeter Fb: αύτών Fb ν 8 τών δντων: exp Lilla, Osservazioni, ρ 158 9 άποφυγή: άποφυγεΐ Κο(οοπ·)άποφυτήσει Pt (e corr) άποφοιτήσει Lc(corr mg)Ve άποφυγή καί άττοπτώσει: coll άποπτώσει καί άποφυγη Wc 10 ούκ είσί υ: ούκ είσί καλοί PbFb (ser mg) είσίν: είσί VfVeVbLcLeWcVcKaPg 12 τις εΤναι: coll είναί τις VvVb λέγοι PtPnFa: λέγει cett codd ν; cf Lilla, Osservazioni, ρ 158 συγγίνονται: συντείνονται Pa συγγίγνονται Pt(e corr)PnPbFaLcLe 13 καί prim omnes codd: τε καί ν 14 τό alt: τοΰ PtPn(corr)Fa; exp Lilla, Osservazioni, ρ 158 15 φαμεν: φώμεν Rc(corr)PtPnPbVf Ve VcKaPg 16 καί quart: om VeVvVbLc (add s lin) 17 άέρα τόν: άέρα καί τόν Pa 18 τό alt: om Pb(add)VfVvVbLc (τό exp) LeWc 19 κακόν ώς ôv κακόν, άλλ' ώς: κακόν, άλλ' VvVb δν: ών Pt

173

IV. 23. 24. 25. 26. 27

<25) Άλλ' ούδέ έν ζφοις άλόγοις εστί τό κακόν. Et γαρ άνέλης θυμόν 72Β Β καί έπιθυμίαν καί τάλλα, δσα λέγεται καΐ ούκ Ιστιν άπλώς τή έαυτών φύσει κακά, τό μέν άδρόν καί γαύρον ó λέων άπολέσας ούδέ λέων εσται, προσηνής δε πάσι γενόμενος ό κύων ούκ εσται κύων, εΐπερ κυνός τό 5 φυλακτικόν καί τό προσίεσθαι μέν τό οΙκεΤον, άπελαύνειν δέ τό άλλότριον. "Ωστε τό μή φθείρεσθαι την φύσιν ού κακόν, φθορά δέ φύσεως άσθένεια καί Ιλλειψις των φυσικών έξεων καί ένεργειών καί δυνάμεων. Καί εί πάντα τά δια γενέσεως έν χρόνορ έχει τό τέλειον, ούδέ τό άτελές πάντη παρά πασαν φύσιν. ίο <26) Άλλ' ούδέ έν τή όλη φύσει τό κακόν. Et γαρ οί πάντες φυσικοί m c λόγοι παρά της καθόλου φύσεως, ούδέν Ιστιν αύτη τό έναντίον. Τή καθ' έκαστον δέ τό μέν κατά φύσιν Ισται, τό δέ ού κατά φύσιν. "Αλλη γάρ άλλο παρά φύσιν, καί τό τήδε κατά φύσιν, τήδε παρά φύσιν. Φύσεως δέ κακία τό παρά φύσιν, ή στέρησις τών της φύσεως. "Ωστε ούκ έστι κακή is φύσις, άλλα τοϋτο τή φύσει κακόν τό άδυνατειν τά της οίκείας φύσεως έκτελεΐν. <27) Άλλ' ούδέ έν σώμασι τό κακόν. Αίσχος γάρ καί νόσος Ιλλειψις 728 D είδους καί στέρησις τάξεως. Τούτο δέ ού πάντη κακόν, άλλ' ήττον καλόν. Et γάρ παντελής γένοιτο λύσις κάλλους καί είδους καί τάξεως, οίχήσεται 20 καί αύτό τό σώμα. "Οτι δέ ούδέ κακίας αίτιον τή ψυχή τό σώμα, δήλον

1 Ά λ λ ' ούδέ έν ζώοις: Cf Schol 296,14-17 *Et γ ά ρ άνέλης: Cf Schol 296,18-21 1 sqq Vide Sebast de mal sub X 1,1 sqq 6sqq Cf DN 175,16sqq; 176,7sq; 177,10sqq; 179,11 sqq; vide Anast S capita VII 1,20 sqq; VII 1,59 sqq; VII 2,35 sq; IX 3,42 sqq; id viae dux II 3,136 sq; II 5,128 sqq 7 sqq Cf Proci de mal sub 26,8 sq 10 Cf Schol 296,22-297,7; Pachymeres ad locum, PG 3,801 Csq ΕΙ γάρ ol πόντε?: Cf Schol 297,10-21 10 sqq Vide Sebast de mal sub XI 1,1 sqq; cf Proci de mal sub 27 11 της καθόλου φύσεως: Cf Schol 297,8 sq 14 στέρησις: Cf DN 166,6 17 sqq Vide Sebast de mal sub XII 1,1 sqq; cf Schol 297,22-25; Plot Enn I 8,5; Proel de mal sub 28,9 sqq 20 αίτιον τή ψυχή: Cf Schol 297,26-33 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 άνέλης: άνέλεις FaLc 3 άδρόν: άνδρεΐον Re (corr άδρόν in άνδρίον) PbFbVfVeVc KaPg 4 γενόμενος: γενομενόμενος Re γινόμενος VvVbWc 5 φυλακτικόν: ύλακτικόν RcPb(e corr)VfVvVb (e corr) τό alt: τον Pb(corr)VbKa (e corr) τό tert: τόν VbKa (e corr) 9 φύσιν omnes codd praeter PtPb: τήν φύσιν PtPb (sed τήν eras) ν 12 ού: ούδέ Vf Άλλη: άλλοι Le 12 sq Ά λ λ η γ ά ρ άλλο παρά φύσιν: om Pt We 13 τήδε prim: τή μέν Pt(e corr)Pn (e corr) τόδε Pb τήδε alt: τόδε Pb καί τό τήδε κατά φύσιν: om Wc κατά φύσιν, τήδε: om Pa φύσιν alt: φύσιν φύσεως Pn (corr) Φύσεως: ώς Pa 13 sq Φύσεως δέ κακία τό παρά φύσιν: om Pt 15 φύσις: ή φύσις VvVb τή: τοΰ Vf om Ve 18 καλόν: κακόν VcKa 19 παντελής: παντελώς Lc(e corr)LeWc κάλλους: καλοϋ Pa καί alt: om Pa 20 ούδέ: ού FbPg τή: om PaRcPt(corr s lin)Pn(corr s lin)VvVbFaLcLeWc

174


έκ του δυνατόν είναι καί άνευ σώματος παρυφίστασθαι κακίαν ώσπερ έν δαίμοσιν. Τοϋτο y á p έστι καί νόοις καί ψυχαΐς καί σώμασι κακόν ή της έξεως των οίκείων άγαθών άσθένεια καί άπόπτωσις. 729 α < 2 8 ) Άλλ' ούδέ τό πολυθρύλητον· Έν Ολη τό κακόν, ώς φασι, καθ' δ ύλη. Καί γάρ καί αύτη κόσμου καί κάλλους καί είδους Ιχει μετουσίαν. Ei s δέ τούτων έκτός ουσα ή ύλη καθ' έαυτήν άποιός έστι καί άνείδεος, πώς ποιεί τι ή Ολη ή μηδέ τό πάσχειν δύνασθαι καθ' έαυτήν έχουσα; "Αλλως τε πώς ή Ολη κακόν; ΕΙ μέν y à p ούδαμή ουδαμώς εστίν, ούτε άγαθόν ούτε κακόν. ΕΙ δέ πως όν, τά δέ όντα πάντα έκ τάγαθοϋ, καί αύτή έκ τού άγαθοΰ άν εϊη, καί ή τό άγαθόν τού κακού ποιητικόν ή τό ίο κακόν ώς έκ τού άγαθοΰ όν άγαθόν ή τό κακόν τού άγαθοΰ ποιητικόν ή καί τό άγαθόν ώς έκ τοΰ κακού κακόν ή δύο αύθις άρχαί, καί αύται άλλης μιας έξημμέναι κορυφής. ΕΙ δέ άναγκαΐόν φασι τήν Ολην προς συμπλήρωσιν τού παντός κόσμου, 729 Β πώς ή ύλη κακόν; "Αλλο γάρ τό κακόν καί άλλο τό άναγκαΐόν. Πώς δέ IS ό άγαθός έκ τού κακού παράγει τινά πρός γένεσιν; "Η πώς κακόν τό τού άγαθοΰ δεόμενον; Φεύγει γάρ τήν τού άγαθοΰ φύσιν τό κακόν. Πώς δέ γεννφ καί τρέφει τήν φύσιν ή ύλη κακή ούσα; Το γάρ κακόν, ή κακόν, ούδενός έστι γεννητικόν ή θρεπτικόν ή όλως ποιητικόν ή σωστικόν. ΕΙ δέ φαϊεν αύτήν μέν ού ποιεΐν κακίαν έν ψυχαΐς, έφέλκεσθαι δέ αύτάς, 2ο πώς έσται τούτο άληθές; ΠολλαΙ γάρ αύτών είς τό άγαθόν βλέπουσιν. Καίτοι πώς έγίνετο τούτο της ύλης πάντως αύτάς είς τό κακόν έφελκο1 παρυφίστασθαι: Cf Schol 2 9 7 , 3 4 - 3 6 2 δαίμοσι: Cf DN 170,12 καί σώμασι κακόν: Cf Schol 297,37 2sq Cf DN 169,20 sqq; 172,12 sqq; 173,17 sqq 3 άπόπτωσις: Cf DN 171,16 4sqq Cf Plot Enn I 8,3sqq; Proci de mal sub 30,3sqq; vide Sebast de mal sub X V I 1,3 sqq 7 ή μηδέ τό πάσχειν δύνασθαι καθ' έαυτήν: Cf Schol 297,38-300,28 14 sqq Cf PI Ti 49asqq; 50dsqq; 52dsqq; Proci de mal sub 32,1 sqq 15 Vide Proci de mal sub 32,3 sq 16sq Vide Proci de mal sub 32,18 sq; Sebast de mal sub X V I 2,19 sq 18 sq Vide Sebast de mal sub X V I 2,23 sq; cf Schol 3 0 0 , 2 9 - 5 1 20 sqq Vide Sebast de mal sub X V I 3,1 sqq; cf Proci de mal sub 33,16 sqq PaRc PtPnPbFb 175,10 Συνελόντι)

VfVe ν

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg (post 18 ούσα defic; ine

3 Ιξεως: τάξεως Lc(e corr)Le (corr man al) 4 ούδέ: ούδέ TOI PbFb τό κακόν, COS φασι: coll ώς φασι, τό κακόν PtPn φασι: φασίν Re φησί Vf 5 αύτη VvVb: αύτή τοϋ Pa ν αύτή cett codd 7 έαυτήν: αύτήν PnPbFa 9 ττως: om PbFbVvVb 10 ή prim: εΐ Pa om Vb (add s lin) 12 καί prim: om FbVeLc (add mg) 14 άναγκαΐόν omnes codd praeter VvVb: άναγκαίαν VvVb ν άναγκαίων Re Lilla, Osservazioni, ρ 158 τήν: πάντως τήν PtPn 15 δλλο alt: om PaPt (add άλλα s lin) Pn(add s lin)VvVbFaLcLe coll post άναγκαΐόν We 16 κακόν τό: κακόν Pa coll τό κακόν VeVcPg 18 ή*: καθό ή Pa καθ' δτι Re καθό* PtPnFa om Wc 22 αύτάς: αύτά Pa

IV. 27. 28. 29. 30

5

ίο

is

175

μένης; Ώ σ τ ε ούκ έξ ύλης έν ψυχάϊς τό κακόν, άλλ' έξ άτακτου και πλημμελούς κινήσεως. ΕΙ δέ και τοΟτό φασι τη ύλη πάντως Ιπεσθαι, καΐ άναγκαία ή άστατος Ολη τοις έφ' έ αυτών ΙδρΟσθαι μή δυναμένοις, πώς τό κακόν άναγκαϊον ή τ ό άναγκαϊον κακόν; < 2 9 ) Ά λ λ ' ουδέ τοΰτο, ô φαμεν· Ή στέρησις κατά δύναμιν οίκείαν 729 c μάχεται τ ω άγαθφ. Ή γάρ παντελής στέρησις καθόλου άδύναμος, ή δέ μερική ου, καθ' δ στέρησις, έχει τήν δύναμιν, άλλά καθ' δ ου παντελής έστι στέρησις. Στερήσεως γάρ του άγαθοϋ μερικής ούσης ο ϋ π ω κακόν, καΐ γενομένης καί ή του κακού φύσις άπελήλυθεν. < 3 0 ) Συνελόντι δέ φάναι· Τό άγαθόν έκ μιας καί της όλης αίτιας, τό δέ κακόν έκ πολλών καί μερικών έλλείψεων. Οΐδεν ό θεός τό κακόν, ή άγαθόν, καί παρ' αύτω αϊ α!τίαι τών κακών δυνάμεις είσίν άγαθοποιοί. Ei τό κακόν άΐδιον καί δημιουργεί καί δύναται καί ίστι καί δρςί, πόθεν αύτω ταύτα; Τ Η έκ τού άγαθοΰ ή τ φ άγαθώ έκ τοΰ κακού ή άμφόϊν έξ 732 λ άλλης αιτίας; Πάν τό κατά φύσιν έξ αίτιας ώρισμένης γεννάται. Et τ ό κακόν άναίτιον καί άόριστον, ού κατά φύσιν, ούδέ γάρ έν τή φύσει τό παρά φύσιν, ούδέ άτεχνίας έν τή τέχνη λόγος. Ά ρ α ή ψυχή τών κακών αΙτία καθάπερ τό

1 sq έξ άτακτου καί πλημμελούς κινήσεως: Cf PI Ti 30a; lamb myst III 3; Proci de mal sub 29,9 sq; id in Ale 125,16; id in Prm VI 23; id in R I 78,10 2sqq Vide Sebast de mal sub XVI 6,3 sqq; cf EH 565 B; Proel de mal sub 36,20 sqq 5 ή στέρησις κατά δύναμιν: Cf DN 166,6; Schol 301,1 — 12 5 sqq Vide Sebast de mal 7 άλλά καθ' δ ού παντελή*: Cf Schol 301,13-15 8sq Vide sub XVII 1,1 sqq Proel de mal sub 38,14sq; Sebast de mal sub XVII l,4sqq 10 καί της όλης αΐτίας: Cf Schol 301,16-19 10 sqq Cf PI R 379c; Proci de mal sub 40,2 sqq; 41,12 sq 11 Οΐδεν ό θεός το κακόν: Cf Schol 301,20-27 11 sq Vide Proci de mal sub 42,19sq 12 παρ' αύτω αϊ αΐτίαι: Cf Schol 301,28-33 13 El τό κακόν άΐδιον: Cf Schol 301,34- 38 13 sqq Cf Proci de mal sub 43,4 sqq 16 Vide Proci de mal sub 44,11 Παν τό κατά φύσιν: Cf Schol 301,39-50 16sqq Cf Plot Enn V 9,10; Proci de mal sub 44,11 sqq; Sebast de mal sub X X I 2,13 sqq 18 sq τό ττϋρ τοΰ θερμαΐνειν: Cf DN 132,19; CH 301 Β 18 sqq Cf PI Lg 896esqq; Proel de mal sub 45,1 sqq PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg (ine 10 Συνελόντι)

ν

1 άτακτου: αΰτοΰ Pa 2 πλημμελούς κινήσεως: πλημμελήσεως Pa 5 ó: ora, sed add s lin PnLc; cf Lilla, Osservazioni, ρ 159 9 άπελήλυθεν: άπελήλυθε PbVfVeLc(e corr)VcKaPg έπελήλυθεν PaRc 10 έκ μιας omnes codd praeter Pa: έκ της μιας Pa ν 11 δέ: om PaRc (add s lin) 12 al: om Pt (add s lin) Vf 13 Et omnes codd praeter PbFbFaLe: El δέ PbFbFaLc(e corr)Le ν 16 El omnes codd praeter PbFb: El δέ PbFb ν 17 τό: τοΟ PaRcVe om Le 18 άτεχνίας: άτεχνος PaRc λόγος: ό λόγος VvVb ή λόγος Le (corr)

176


πύρ του θερμαίνειν καί ττάντα, οίς άν γειτνιάση, κακίας άναπίμπλησιν; "Η άγαθή μεν ή ψυχής φύσις, ταΐς δέ ένεργείαις ποτέ μέν ούτως εχει, ποτέ δέ ούτως; Ε! μέν φύσει καί τό είναι αύτής κακόν, καί πόθεν αύτη τό είναι; ΤΗ έκ της δημιουργικής των δλων όντων άγαθής αιτίας; 'Αλλ* εί έκ ταύτης, πώς κατ' ούσίαν κακόν; 'Αγαθά γάρ πάντα ταύτης έκγονα. s Ε! δέ ταϊς ένεργείαις, ούδέ τούτο άμετάβλητον. Εί δέ μη, πόθεν al άρεταί 732 Β μή καί άγαθοειδούς αύτής γινομένης; Λείπεται άρα τό κακόν άσθένεια καί ελλειψις τού άγαθού είναι. <31) Των άγαθών τό αίτιον Ιν. Εί τ φ άγαθώ τό κακόν έναντίον, τού κακού τά αϊτια πολλά. Ού μην τά ποιητικά των κακών λόγοι καί ίο δυνάμεις, άλλ' άδυναμία καί άσθένεια καί μίξις τών άνομοίων άσύμμετρος. Ούτε άκίνητα καί άεί ώσαύτως έχοντα τά κακά, άλλ' άπειρα καί άόριστα καί έν άλλοις φερόμενα καί τούτοις άπείροις. Πάντων καί τών κακών άρχή καί τέλος Ισται τό άγαθόν, τού γάρ άγαθού ενεκα πάντα, καί όσα άγαθά καί όσα έναντία, καί γάρ καί ταύτα πράττομεν τό άγαθόν is 732 e ποθούντες, ούδείς γάρ είς τό κακόν άποβλέπων ποιεί, ά ποιεί. Διό ούτε

1 sqq Vide Sebast de mal sub XXII 1,4 sqq; cf Proci de mal sub 45,4 sqq 3 E! μέν φύσει: Cf Schol 301,51-304,16 6 Et Sé ταΐς ένεργείαις: Cf Schol 304,17-23 6sqq Cf Proci de mal sub 45,19sqq; 46,11 sqq; vide Sebast de mal sub XXII l,16sqq 7sq Cf DN 173,6 sqq; Gr Nyss Pss titt 62,26 sqq et al; id hom 2 in Eccl 300,21 sqq; id hom 5 in Eccl 356,9 sqq 9sq Vide Proci de mal sub 47,3 sq 9 sqq Cf EH 441 A; Schol 304,24- 41; PI R 379c; id Tht 176a; Arist EN 1106b; Ph ebr 26; Proci de mal sub 47,13 sqq; id in 11 I 375,26 sq; id inst 13 10 sq λόγοι καί δυνάμεις: Cf Schol 304,42-48 12 άκίνητα: Cf DN 212,16 sqq; 213,7 sqq; EH 441 A 13 Πάντων καί τών κακών: Cf Schol 304,49-305,4 13sqq Vide Jo D Man 64,4sqq 14 τοϋ γάρ άγαθού ένεκα: Cf Schol 305,5—7 14 sqq Vide Proci de mal sub 49,5 sqq PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 του: τό PtPnVbFa άναπίμπλησιν: άναπήμπλησιν Pn άναπίμπλησι Pb άναπίπλησιν VbVcKaPg 2 ψυχής omnes codd: τη; ψυχή? ν ποτέ* RcPtPnPbFbVb(e corr)FaLc (corr in τοτέ mg) ν: π ο τ ' Pa τοτέ* VfVeVvVb (mut in ποτέ) Le (ser ποτέ et corr in τοτέ mg) LeWcVcKaPg 3 ποτέ* PaRcPtPnPbFbVb (scr τοτέ et adscr ποτέ s lin) FaLc (corr in τοτέ mg) ν: τοτέ* VfVeVvVb (adscr ποτέ s lin) Le (scr ποτέ et corr in τοτέ mg) LeWcVcKaPg 4 όντων: om Pt(add s lin)PnVvVbFaLc(exp)Le 5 εί: ή PaRc om Vf πάντα: πάντα ταϋτα τ ά Re πάντα τ ά PtPnPbVfVeFaLcLeWcVcKaPg ταύτης alt: αύτης Lc(e corr)LeWc ϋκγονα: Ιγγονα Pt(corr s lin)Vf ad έκγονα scr Ιγγονα mg Vb 9 τό prim: eras Pa om Vb (add s lin) 13 άλλοις: άλλήλοις Re άλλοις άλλως FaLc(e corr)LeWc; cf Lilla, Osservazioni, ρ 160 14 γ ά ρ άγαθοϋ: coll άγαθού γ ά ρ VvVb 16 ε(ς: om Pa ούτε: ούδέ VvVbLc (corr)

177

IV. 30. 31. 32

ύπόστασιν εχει το κακόν, άλλά παρυπόστασιν του άγαθοΟ ένεκα και ούχ έαυτοΟ γινόμενον. <32) Τω κακω τό είναι θετέον κατά συμβεβηκός καί δι' άλλο και ούκ έξ άρχής οίκείας. "Ωστε τό γιγνόμενον όρθόν μεν είναι δοκεΐν, δτι τοΟ 5 άγαθού Ινεκα γίνεται, τω όντι δέ ούκ όρθόν είναι, διότι τό μή άγαθόν άγαθόν οΐόμεθα. Δέδεικται άλλο τό έφετόν καί άλλο τό γινόμενον. Ούκούν τό κακόν παρά τήν όδόν καί παρά τόν σκοπόν καί παρά τήν φύσιν καί παρά τήν m D αίτίαν καί παρά τήν άρχήν καί παρά τό τέλος καί παρά τόν δρον και ίο παρά τήν βούλησιυ καί παρά τήν ύπόστασιν. Στέρησις άρα εστί τό κακόν καί ελλειψις καί άσθένεια καί άσυμμετρία καί άμαρτία καί άσκοπον καί άκαλλές καί άζωον καί άνουν καί άλογον καί Ατελές καί άνίδρυτον καί άναίτιον καί άόριστον καί άγονον καί άργόν καί άδρανές καί άτακτον καί άνόμοιον καί άπειρον καί σκοτεινόν καί άνούσιον καί αύτό μηδαμώς is μηδαμή μηδέν δν. Πώς δλως δύναται τι τό κακόν τ η πρός τό άγαθόν μίξει; Τό γάρ πάντη τοΟ άγαθού άμοιρον ούτε εστι τι ούτε δύναται. Καί γάρ εΐ τό 733 λ άγαθόν καί δν έστι καί βουλή τόν καί ένδύναμον καί δραστήριον, πώς δυνήσεταί τι τό εναντίον τάγαθώ τό ούσίας καί βουλήσεως καί δυνάμεως 20 καί ένεργείας Ιστερημένον; Ού πάντα πασι καί πάντη τά αύτά κατά τό

1 ύπόστασιν: C f D N 113,7; 117,15; 127,3; 128,10; 128,13; 137,12; 165,2; 177,10; 182,20; 222,11; Dörrie, Ύπόστασις παρυπόστασιν: C f D N 167,15 sq; 174,1 sq; Arist Metaph 1051a; Porph Sent 44; Gr Nyss hom 5 in Eccl 356,9 sqq; Proel in Prm V 59sqq; id in R I 38,3 sqq; id de mal sub 50,2 3sq Vide Proel de mal sub 50,8 sq 3 sqq Cf Sebast de mal sub X X I V 1,12 sqq 4 sqq Cf Proel de mal sub 50,13 sqq 5 τω όντι δε ούκ όρθόν: Cf Schol 305,8-14 7 Vide Proel de mal sub 50,17 7 sqq Cf Proci de mal sub 50,29 sqq; Sebast de mal sub XXIV 2,1 sqq 10 ύπόστασιν: C f D N 177,1 Στέρηση: C f D N 166,6 lOsqq C f D N 173,6sqq; Schol 305,15-26; Plot Enn I 8,1; Proci de mal sub 51,6sqq; Sebast de mal sub X X V 3,1 sqq 11 καί άμαρτία: Cf DN 170,6; Schol 305,27-33 16 Cf Proci de mal sub 53,3; 54,9sq 16 sqq Vide Sebast de mal sub XXVI 4,1 sqq 17 sqq Cf PI Ti 86e; Proci de mal sub 53,1 sqq 20 Ού πάντα πασι: Cf Schol 305,34-42 20 sqq Vide Sebast de mal sub XXVII 3,1 sqq PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

4 μέν: om VvVb 4 sqq Cf Lilla, Osservazioni, ρ 160 7 τό έφετόν: έφετόν PaRc τό κακόυ: om Pt(add mg)PnFa 13 καί άργόν: om Fb 16 δλως: om VvVb τι: om PaRc 18 ένδύναμον: εύδύναμον PaRcPtPnPbFbVeVvVbFaLcLeWc 19 τάγαθω: τω άγαΟφ VfVcKaPg τάγαθόν Re (corr) τάγαθον PbFb τοΟ άγαθοΟ VvVb τό alt: καί Pa 20 πάντα πασι: παντάπασι PtPnVfVeVvVbFaLcKaPg πάντα πδσιν PaLe (corr in πάντα πασι) 20 sq κατά τό αύτό: om Re καί κατά τό αυτό Fb κατά τά αύτά Pt (corr οώτά in αύτό) PnFa(mg)LcLeWc

178


αυτό κακά. Δαίμονι κακόν τ ό τταρά τόν άγαθοειδή νουν είναι, ψυχή τό παρά λόγον, σώματι τό παρά φύσιν. < 3 3 ) Πώς όλως τά κακά προνοίας ούσης; Ουκ εστί τό κακόν, ή κακόν, ούτε δν ούτε έν τοις ούσιν. Και ουδέν τών όντων άπρονόητον, ούδέ γάρ 733 Β έστι τό κακόν όν άμιγές υπάρχον του άγαθοΰ. Καί εΐ μηδέν τών όντων άμέτοχον τοΰ άγαθοΰ, κακόν δέ ή ελλειψις του άγαθοΰ, ουδέν δε τών όντων έστέρηται καθόλου τοΰ άγαθοΰ, έν πάσι τοις ούσιν ή θεία πρόνοια, καί ούδέν τών όντων άπρονόητον. 'Αλλά καί τοις γινομένοις κακοΐς άγαθοπρεπώς ή πρόνοια κέχρηται πρός την αυτών ή άλλων ή ίδικήν ή κοινήν ώφέλειαν καί οίκείως έκαστου τών όντων προνοεί. Διό καί τόν είκαιον τών πολλών ούκ άποδεξόμεθα λόγον, οϊ χρήναί φασι τήν πρόνοιαν καί άκοντας ήμας έπί τήν άρετήν άγειν, τό γάρ φθεΐραι φύσιν ούκ έστι προνοίας. Όθεν ώς πρόνοια της έκάστου φύσεως σωστική τών αύτοκινήτων ώς αύτοκινήτων προνοεί καί τών όλων καί τών καθ' έκαστον οίκείως όλω καί έκάστω, καθ' όσον ή τών προνοουμένων 733 e φύσις έπιδέχεται τάς της όλης καί παντοδαπής προνοίας έκδιδομένας άναλόγως έκάστω προνοητικάς άγαθότητας. < 3 4 ) Ούκ άρα δν τ ό κακόν, ούδέ έν τοις ούσι τ ό κακόν. Ούδαμοΰ γάρ τό κακόν, ή κακόν. Καί τ ό γίνεσθαι τό κακόν ού κατά δύναμιν, άλλά δι' άσθένειαν. Καί τοις δαίμοσιν, ó μεν είσι, καί έκ τάγαθοΰ καί άγαθόν. Τό δέ κακόν αύτοΐς έκ της τών οίκείων άγαθών άποπτώσεως, καί άλλοίωσις 1 sq Cf DN 170,12 sqq; 172,12 sqq; 173,17 sqq 3 1 ΔαΙμονι: Cf DN 170,12 Vide Sebast de mal sub X X V I I I 1,1 sq; cf Schol 305,43 sq 3 sqq Vide Sebast de mal sub X X V I I I l,17sq; cf DN 117,11 sqq; 178,18; 220,20 sq; CH 177 C; Proci de mal sub 58,1 sqq; id theol plat I 15 8 sqq Vide Sebast de mal sub XXVIII 2,1 sqq; cf Schol 305,45-48 9 ή άλλων ή Ιδικήν: Cf Schol 305,49 sq 11 sq oí χρήναί φασι τήν πρόνοιαν: Cf Schol 305,51-308,17 12 άκοντας ήμας: Cf Schol 308,18-21 12 sqq Cf CH 260 C sqq; EH 397 D sqq; 440 C sqq; Schol 308,22 sq; Gen 1,26; 4,7; Joel 2,12; Jer 29,13 sq; Ez 18; Plot Enn III 2,9; V 1,1 17 άναλόγως: Cf DN 114,1 18 sqq Vide Sebast de mal sub X X V I I I 6,1 sqq; cf DN 168,11; 178,3 sq 20 δαίμοσιν: Cf DN 170,12 21 άποπτώσεως: Cf DN 171,16 καί άλλοίωσις: Cf Schol 308,24-28 PaRc PtPnPbFb VfVe VvVb defic; ine 179,12 της γνώσεως) ν

Fa

LcLeWc

VcKaPg (post 21 άττοτττώσεωΐ

1 κακόν: τό κακόν PbFb 3 Ούκ: om Rc(eras)Pt(eras)VfVeVcKaPg 4 όντων άπρονόητον omnes codd: όντων έστίν άπρονόητον ν 4 sq Cf Lilla, Osservazioni, ρ 161 6 sqq Cf Lilla, Osservazioni, ρ 161 9 ή Ιδικήν: ή δίκην VvVbFa Ιδικήν PbFbLcVe (ser είδικήν) 9 sq ή κοινήν: ή PaPn(corr s lin et mg)Fb(corr mg)VvVb om Rc(add s lin)Pt(eras et corr mg)Lc (add mg) 11 είκαιον* PtPnPbFb (ser Ικαΐον et adscr μάταιον mg) VfVe (ser είκαΐων) VvVbFaLcLeWcVcKaPg: μάταιον* είκαιον Pa (ser ήκαΐον) Re (είκαιον exp) άποδεξόμεθα: άποδεξώμεθα PaRcFbVvFaLcLe (corr) άπεδεξάμεβα Vf άπεδεξώμεθα Pg 15 οίκείως: όμοίως Pa 16 Ικδιδομένας: έκδεδομένας Re ένδιδομένας Vf

S

ίο

is

2ο

179

IV. 32. 33. 34. 35

ή περί τήν ταυτότητα καί την εξιν άσθένεια της προσηκούσης αύτοΐς άγγελοπρεποϋς τελειότητος. Καί έφίενται του άγαθού, καθ' δ τοϋ είναι 733 d καί ζην καί νοεΐν έφίενται. Καί εΐ ουκ έφίενται του άγαθοϋ, τοϋ μή όντος έφίενται. Καί ουκ Ιστι τούτο έφεσις, άλλά της όντως έφέσεως άμαρτία. s 0 5 ) Έν γνώσει δέ άμαρτάνοντας καλεί τά λόγια τους περί τήν άληστον του άγαθοϋ γνώσιν ή τήν ποίησιν έξασθενοΰντας καί τους 73t α είδότας « τό θέλημα » καί μή ποιοϋντας, τους άκηκοότας μέν, άσθενοϋντας δέ περί τήν πίστιν ή τήν ένέργειαν του άγαθοϋ. Καί άβούλητόν τισι τό «συνιέναι τοϋ άγαθϋναι» κατά τήν παρατροπήν ή τήν άσθένειαν της ίο βουλήσεως. Καί όλως τό κακόν, ώς πολλάκις είρήκαμεν, άσθένεια καί άδυναμία καί έλλειψίς έστιν ή της γνώσεως ή της άλήστου γνώσεως ή της πίστεως ή της έφέσεως ή της ένεργείας τοϋ άγαθοϋ. Καίτοι φαίη τις· Où τιμωρητόν ή άσθένεια, τουναντίον δέ συγγνωστόν. is ΕΙ μέν ούκ έξήν τό δύνασθαι, καλώς αν εΐχεν ó λόγος. Ei δέ έκ τάγαθοϋ τό δύνασθαι τοϋ διδόντος κατά τά λόγια τά προσήκοντα πασιν άπλώς, οϋκ έπαινετόν ή της έκ τάγαθοϋ τών οικείων άγαθών εξεως άμαρτία καί παρατροπή καί άποφυγή καί άπόπτωσις. Άλλά ταύτα μέν ήμϊν έν τοις 73« β Περί δικαίου καί θείου δικαιωτηρίου κατά δύναμιν ίκανώς εΙρήσθω, καθ' 20 ην ίεράν πραγματείαν ή τών λογίων άλήθεια τους σοφιστικούς καί άδικίαν καί ψεύδος κατά τοϋ θεοΰ λαλοϋντας έπεφφάπισεν ώς παράφρονας λόγους.

4 άμαρτία: Cf DN 170,6 5 sqq Vide Scbast de mal sub XXVIII 7,1 sqq; cf Schol 308,29-32; Le 12,47; Rm l,18sqq; 14,23 6sqq Cf DN 199,8sqq; CH 260C; EH 441 A; Me 4,16 sqq 7 Vide Mt 6,10; 7,21; 26,42; Le 12,47 9 Vide Ps 36(35),4 11 sqq Cf DN 173,6sqq 12 ή της γνώσεως: Cf Schol 308,33-38 15 sq Cf Mt 6,8; 7,7 sqq; Jac 1,5 17 άμαρτία: Cf DN 170,6 18 άττότττωσις: Cf DN 171,16 'Αλλά ταύτα μέν ήμϊν: Cf Schol 308,39 —43 19 Περί δικαίου καί Θείου δικαιωτηρίου: Cf Roques, Denys, coll 259 sqq PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg (ine 12 της γνώσεως)

ν

1 αύτοΐς: αυτής Pa αύτη Re 3 et Pt(e corr)PbFbVfLeWcVcKa: ή PnVeVvFaLc καθό ν καί εί ούκ έφίενται: om PaRcVb (add mg) τοϋ άγαθοϋ—4 έφίενται: om Pa 3 του μή—4 ούκ set e cort Vf 4 Ιστι τούτο: Ισται τούτο PaRc ίστιν τούτο FbLeWc εστί του τούτο Le 9 συνιέναι τοϋ: exp Lilla, Osservazioni, ρ 162 κατά: παρά FaLc (corr mg) 11 δλως: ώς όλως Pa 12 ή της γνώσεως: exp Lilla, Osservazioni, ρ 162 άλήστου γνώσεως: βουλήσεως coni Stiglmayr, Der Neuplatoniker Proclus, ρ 744 12 sq ή της έφέσεως: ή της φύσεως FbLe om Vb 15 μέν: μέν ouv PbFbVeVvVbWc 17 έπαινετόν: έποπνετέον Pt(corr)PnPbFbVvFaLc (corr) 19 δικαίου: δικαιοσύνης Le (corr) adscr δικαιοσύνης mg Re 21 έπεφί>άπισεν omnes codd praeter PaRc VcKaPg: έπερράγησαν PaRc (scr έπερράγησεν) άπε^ί>άπισεν VcKaPg ν; cf Lilla, Osservazioni, ρ 162

180


NOv δέ ώς καθ' ή μας άρκούντως ΰμνηται τάγαθόν ώς όντως άγαστόν, ώς άρχή και πέρας πάντων, ώς περιοχή των όντων, ώς ειδοποιόν των ούκ όντων, ώς πάντων άγαθών αίτιον, ώς των κακών άναίτιον, ώς πρόνοια και άγαθότης παντελής καί ύπερβάλλουσα τά όντα καί ούκ όντα καί τά κακά καί τήν έαυτής στέρησιν άγαθύνουσα, πασιν έφετόν καί έραστόν καί άγαπητόν καί όσα άλλα έν τοις έμπροσθεν ό άληθής άπέδειξεν, ώς οΐμαι, λόγος.

5

<ν.> 816 β

<1 ) Μετιτέον δε νυν επί τήν όντως ούσαν τοΰ όντως όντος θεωνυμικήν ούσιωνυμίαν. Τοσούτον δέ ύπομνήσωμεν, ότι τ ω λόγω σκοπός ού τήν ύπερούσιον ούσίαν, ή ύπερούσιος, έκφαίνειν, ά ^ η τ ο ν γάρ τοΟτο καί άγνωστόν έστι καί παντελώς άνέκφαντον καί αύτήν ύπεραΐρον τήν ενωσιν, άλλά τήν οϋσιοποιόν εις τά όντα πάντα της Θεαρχικής ούσιαρχίας πρόοδον ΰμνήσαι.

1 Cf PI Cra 412c; 422a 2 περιοχή: Cf DN 147,7 εΙδοποιόν: Cf DN 162,8 4 πρόνοια: Cf DN 117,12 άγαθότης Cf DN 112,5sq; 113,3sq; 116,11 sq; 122,1 sq; 143,11; 148,8 sqq et al 5 στέρησιν: Cf DN 166,6 5 sq Cf DN 155,8 8 sq Cf DN 118,11 sq; 123,1 sq; 182,1 sq; 183,12sqq; Ex 3,14 9sqq Cf DN 108,6sqq; 131,5sqq; CH 140C; Schol 308,45-51 12 όεαρχικής οϋσιαρχίας: Cf Schol 308,52 - 309,2 13 πρόοδον: Cf DN 112,8 sq PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 άγαστόν: άγαθόν PbFb adscr θαυμαστού mg Re ώς όντως άγαστόν: om Wc 4 sq 2 εΙδοποιόν: ίδιοποιόν Pa είδωλοποιόν Le (corr in εΙδώς ποιόν mg) om Vb καί οΰκ όντα omnes codd (om, sed add s lin Re): καί τά ούκ όντα ν 7 άπέδειξεν: άπέδειξε Pt coll post λόγος Le ώς: om VvVb λόγος: coll post άπέδειξεν PtPn lin 8 fjraem Κεφάλαιον Ε. Περί óvtos, èv ώ καί περί παραδειγμάτων PaRcPtPnPbFbVf (pro Ε ser πέμτττον) VeVvVb (om Κεφάλαιον) Fa (coll Κεφάλαιον E post παραδειγμάτων) LcLe (post παραδειγμάτων add Κεφάλαιον Ê) Wc (coll Κεφάλαιον Ê post παραδειγμάτων; ser όντως) VcPg (om E); praem τέλος του Δ κεφαλαίου, κεφάλαιον Ε. Περί όντος, έν ώ καί περί παραδειγμάτων Ka 8 ούσαν του όντως: om VvVb θεωνυμικήν VvVb (ser θεονυμικήν) Le (ser e corr) Le: θεολογικήν cett codd ν 9 ύπομνήσωμεν omnes codd praeter PbVeLeVcKaPg: ύπομνήσομεν PbVeLe(e corr)Vc KaPg ν

ίο

181

IV. 35 - V. 1. 2

Kai y à p ή τάγαθού θεωνυμία τάς όλας του πάντων αιτίου προόδους έκφαίνουσα καΐ είς τά όντα καΐ είς τα ούκ όντα έκτείνεται καί Οττέρ τά όντα καί ύπέρ τά ούκ όντα Ιστιν. Ή δέ του όντος εις πάντα τά όντα έκτείνεται καί ύπέρ τά όντα Ιατιν. Ή δε της ζωής είς πάντα τά ζώντα 5 έκτείνεται καί ύπέρ τά ζώντα Ιστιν. Ή δέ της σοφίας εις πάντα τά νοερά καί λογικά καί αίσθητικά έκτείνεται καί ύπέρ πάντα ταΰτα Ιστιν. <2> Ταύτας ούν ό λόγος ύμνησαι ποθεί τάς της προνοίας έκφαντορικάς βΐό c θεωνυμίας. Ού γάρ έκφράσαι τήν αύτοϋπερούσιον άγαθότητα καί ούσίαν καί ζωήν καί σοφίαν της αύτοϋπερουσίου θεότητος έπαγγέλλεται τήν ίο ύπέρ πάσαν άγαθότητα καί θεότητα καί ούσίαν καί ζωήν καί σοφίαν έν άποκρύφοις, ώς τά λόγιά φησιν, ύπεριδρυμένην, άλλά τήν έκπεφασμένην άγαθοποιόν πρόνοιαν, ύπεροχικώς άγαθότητα καί πάντων άγοθών αίτίαν ύμνεΐ καί όν καί ζωήν καί σοφίαν, τήν ούσιοποιόν καί ζωοποιόν καί σοφοδότιν αίτίαν των ούσίας καί ζωής καί νου καί λόγου καί αίσθήσεως is μετειληφότων. Ούκ άλλο δέ είναι τάγαθόν φησι καί άλλο το δν καί άλλο τήν ζωήν ή τήν σοφίαν, ούδέ πολλά τά αίτια καί άλλων άλλας παρακτικάς θεότητας ύπερεχούσας καί ύφειμένας, άλλ' ένός θεοϋ τάς όλας άγαθάς προόδους 816d καί τάς παρ' ήμών έξυμνουμένας θεωνυμίας καί τήν μεν είναι της παντε- en α 20 λούς του ένός θεοΟ προνοίας έκφαντικήν, τάς δέ των όλικωτέρων τοΰ αύτοΟ καί μερικωτέρων.

1 Και yàp ή τάγαθού θίωνυμία: Cf DN 143,9sqq; Schol 309,3-12; Mt 19,17; Le 18,19 2 καί είς τά ούκ όντα εκτείνεται: Cf Schol 309,13-21 4sq Cf DN 190,3 sqq; Schol 309,22-38; Joh 5,26; 14,6 5 σοφίας: Cf DN 193,5 sqq; Ps 147(146),5; Cletn str IV 156 7sq Cf DN 117,11 sqq; CH 140Csq; Schol 309,39sq 8 sqq Cf DN 108,6 sqq; Schol 309,41-44; 309,45-47; PI Prm 142a; id R 509b; Plot Enn V 3,13; V 5,6; VI 9,3; Gt Naz or 28,4; 28,12 lOsq Cf Ps 18(17),12; 31(30),21; 81(80),8; Jes 45,15 11 sqq Cf DN 113,3sq; 117,11 sqq; 131,9sq; 183,12sqq; 221,13 sqq; CH 177 Csq; Prod in Prm VI; id theol plat I 15 14 sq καί αίσθήσεως μετειληφότων: Cf Schol 312,1-15 18 προόδους: Cf DN 112,8sq 19 έξυμνουμένας: Cf Prod in Prm IV 87; id in R I 94,11; I 158,4; I 286,20; II 128,24 19sqq Cf DN 120,6sq; 122,6sqq; 138,1 sqq; Schol 312,16-27 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

4 ζώντα: δντα PaRc 5 ζώντα: όντα PaRc τά alt: om PaVe 8 αύτοϋπεροΰσιον: αύτοϋ ύπερούσιου PaRcVvWc 9 αύτοϋπερουσίου: αυτόν ύπερουσίου Pa αύτοϋ ύπερουσίου RcLc (corr) τήν RcVfVeVvVbPg: της cett codd ν Lilla, Osservazioni, ppl62sq 10 ζωήν καί σοφίαν FbVfVeVvVbLeWcVcKaPg: σοφίαν καί ζωήν cett codd ν; cf Lilla, Osservazioni, ρ 163 11 ύπεριδρυμένην omnes codd (Re scr ύπεριδρυμμένην): ύπεριδρυμένης Le (sed corr) ν Lilla, Osservazioni, ppl62sq 17 παρακτικάς: πρακτικός Pa(corr s lin)FaLe 18 προόδους: προσόδους Rc(corr)Fa 20 έκφαντικήν: έκφαντορικήν RcPt(corr)PnPbFaLc (corr) έκφαντικής Wc

182


<3> Καίτοι φαίη τις· Άνθ' δτου τοΰ όντος τήν ζωήν καΐ της ζωής τήν σοφίαν ύπερεκτεινομένης των όντων μέυ τά ζώντα, των δέ όσα ζή τά αισθητικά καί τούτων τά λογικά καΐ των λογικών οί νόες ύπερέχουσι και περί θεόν είσί καΐ μάλλον αύτφ πλησιάζουσι; Καίτοι ίδει τά τών en β μειζόνων Ικ θεοϋ δωρεών μετέχοντα καί κρείττονα εΤναι καί τών λοιπών 5 ύπερέχειν. 'Αλλ' εί μεν άνούσια καί άζωά τις ύπετίθετο τά νοερά, καλώς αν είχεν ó λόγος. ΕΙ δέ καί είσίν οί θείοι νόες υπέρ τά λοιπά όντα καί ζώσιν υπέρ τά άλλα ζώντα καί νοοΰσι καί γινώσκουσιν Οπέρ αϊσθησιν καί λόγον καί παρά πάντα τά όντα τοΰ καλού καί άγαθοΰ έφίενται καί μετέχουσιν, ίο αυτοί μάλλον είσί περί τάγαθόν οί περισσώς αϋτοΰ μετέχοντες καί πλείους καί μείζους έξ αύτοϋ δωρεάς είληφότες ώσπερ καί τά λογικά τών αισθητικών υπερέχει πλεονεκτοϋντα τή περίσσεια τοΰ λόγου, καί ταΰτα τη αίσθήσει καί άλλα τη ζωή. Καί Ιστιν, ώς οΤμαι, τοΰτο άληθές, ότι τά μάλλον τοΰ ένός καί άπειροδώρου θεοϋ μετέχοντα μάλλον είσιν αύτω is en e πλησιαίτερα καί θειότερα τών άπολειπομένων. <4> Επειδή καί περί τούτων εϊπομεν, φέρε, τάγαθόν ώς όντως όν καί τών όντων άπάντων ούσιοποιόν άνυμνήσωμεν. Ό ών όλου τοΰ εΤναι κατά δύναμιν ύπερούσιός έστιν ύποστάτις αίτια καί δημιουργός όντος, υπάρξεως, ύποστάσεως, ούσίας, φύσεως, άρχή καί μέτρον αιώνων καί 2ο χρόνων όντότης καί αιών τών όντων, χρόνος τών γινομένων, τό είναι

1 sqq Cf Schol 312,28-313,7; PI Sph 237asqq; 248esqq; Arist Metaph 1017asq; 1028b; Plot Enn I 6,7; V 4,2; V 6,6; V 9,8; VI 6,8; Syrian in Metaph 46,37 sq; Proel in Τι I 17,27 sqq; id inst 101 sq; Dodds, Proclus, pp 252 sq 3 sq Cf CH 205 Β sqq 4 sqq Cf CH 181 A; 196 B; 200 Dsq; 240 Csq; 285 A; 332 B; EH 372 B; 376 B; 504 C; 537 C; Ep 8,1092 B; Schol 313,8-20; Or princ I 6,2; Iamb myst VIII 8; Gr Naz or 28,31; Prod inst 21; 36; 38; 125; 128; 132; 150 8sq καί ζώσιν ύπέρ τά δλλα: Cf Schol 313,21-27 14 sqq Cf Proel inst 150 17sqq Cf DN 112,2sqq; 113,3sq; 118,11 sqq; 122,1 sq; 154,11 sqq; CH 140C; 177C; 212C; 304C; 305Dsq; 321 A; MTh 1040D; Schol 189,19-35; 313,28-316,23; Ex 3,14; Ph opif 4; 21; Clem str VI 152,3; Gr Nyss beat 1,1; Proci in Cra 102,10 sqq; id in Prm VI 168; id in R I 279,1; id inst 12; 25; 39; J o D exp 2,2 20 sq Cf DN 134,15 sq; 147,9; 215,8 sqq; 216,2 sqq PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 τοΰ: om PtPn 2 ύπερεκτεινομένης omnes codd praeter VeLcLeWcKaPg: ύπερεκτειυομένην Lc(e corr)LeWcPg ν ύπερεκτεινομένων VeKa (e corr) 5 λοιπών: λογίων Pn 12 λογικά: λοιπά PaRc 16 πλησιαίτερα: πλησιέστερα PaRc (ser πλησιαίστερα) Pt(corr)VvVbFaLc(corr s lin)WcVcKaPg 17 Επειδή PaRcPtPnPbFbVvVb: Επειδή δε Vf Έπε! 6è cett codd 18 όντων: άλλων Lc(e corr)Le (corr mg) 19 Οπερούσιός: ϋπερούσιόν PaPt(corr)PnVvVbFaLeWc; cf Lilla, Osservazioni, ρ 164 21 χρόνος: καί χρόνος VvVb

183

V. 3. 4. 5

τοις όττωσουν ούσι, γένεσις τοις όττωσοΟν γινομένοις. Έκ τοΰ δντος αιών και ουσία καΐ δν καί χρόνος και γένεση καΐ γινόμενου, τά έν τοις ούσιν όντα καί τα όπωσοΰν ύπάρχοντα καί 817d Οφεατώτα. Καί γάρ ό θεός ού πώς έστιν ών, άλλ' άπλώς καί άττεριορίστως 5 όλον έν έαυτώ τό είναι συνειληφώς καί προειληφώς. Διό καί βασιλεύς λέγεται τών αιώνων ώς έν αύτφ καί περί αύτόν παντός τοΟ είναι καί δντος καί ύφεστηκότος καί ούτε ήν ούτε ίσται ούτε έγένετο ούτε γίνεται ούτε γενήσεται, μάλλον δέ ούτε έστίν. Άλλ' αύτός έστι τό είναι τοις ούσι καί où τά όντα μόνον, άλλά καί αύτό τό είναι τών όντων έκ του ίο προαιωνίως όντος, αύτός γάρ έστιν ό αίών τών αιώνων, « ό ύπαρχων προ τών αιώνων ». <5> Άναλαβόντες οΰν εϊπωμεν, ότι πασι τοΤς ούσι καί τοις αίώσι τό e» α είναι παρά τοΰ προόντος. Κα! πας μέν αίών καί χρόνος έξ αύτοΰ, παντός δέ καί αίώνος καί χρόνου καί παντός όπωσοϋν δντος ό προών άρχή και β αίτια, καί πάντα αύτοΰ μετέχει, καί ούδενός τών όντων άποστατεϊ « καί αύτός έστι προ πάντων, καί τά πάντα έν αύτω συνέστηκεν », καί άπλώς, εί τι όπωσοΰν έστιν, έν τω προόντι καί εστι καί έπινοεΐται καί σώζεται, καί προ τών άλλων αύτοΰ μετοχών τό είναι προβέβληται, καί εστίν αύτό καθ' αύτό τό είναι πρεσβύτερον τοΟ αύτοζωήν είναι καί αύτοσοφίαν 20 είναι καί αύτοομοιότητα θείαν είναι, καί τά άλλα, όσων τά όντα μετέχοντα, πρό πάντων αύτών τοΰ είναι μετέχει, μάλλον δέ καί αύτά καθ' αύτά πάντα, ών τά όντα μετέχει, τοΰ αύτό καθ' αύτό είναι μετέχει, καί 82ο β

2 sqq Cf Arist Metaph 1013a; 1030a; 1032b 4 sqq Cf Ps 102(101) 5 sq Cf I Tim 1,17 7 sq Cf Schol 316,24-27; 316,28-38; 316,39-45; Ps 90(89); Ape 1,8; PI Prm 141dsq; Corsini, Il trattato, ρ 102 lOsq Vide Ps 55 (54), 20; cf Gen 21,33; Rm 16,26sq 13 προόντος: Cf DN 160,10; 184,3sq; 186,9sq; 186,15; 189,7; Ep 9.1112C 15 sq Vide Col 1,17 16 Vide DN 124,1 sq; cf DN 155,3 sqq 18 sq Cf Schol 316,46-317,39 19sq Cf DN 190,3sqq; 193,5sqq; 211,13sqq; 221,13sqq 22sq Cf DN 186,15 sqq; CH 140 C; Ph det 161; Gr Naz or 38,7 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

3 έν: έττί PtPnPb(corr)FaLc (corr) τά alt: om PaRc 4 ού πώς: ού ττόσως PbFb ών: ôv Pn; cf Lilla, Osservazioni, ρ 164 6 αύτφ: έαυτφ PaRc(e corr)FaLc(e corr)Le 7 ύφεστηκότος: ύφεστηκότως Pa ύφεστικότος Re ύφεστώτος Vf 8 γενήσεται: γενηθήσεται PaPt(e corr)FbVfVeVvVbVcKaPg 13 προόντος: προνοόντος Pa δντος Wc 18 μετοχών: μετεχόντων PaRc μετέχων PtPn 20 όσων τά όντα: ώς όντα Pa (ser ός ώντα) Re δσον τά δντα VbPg μετέχοντα: μετέχει coni Lilla, Osservazioni, ρ 164 21 αύτών: om Pa αύτόν Vv αύτοΰ coni Lilla, Osservazioni, ρ 164 αύτά: αύτά μετέχει Pt(corr)PnPb 22 τοΰ αύτό καθ' αύτό είναι μετέχει: om Vv(add mg)Ve τοϋ: τό Pa

184


ουδέν εστίν όν, ού μή Ιστιν ούσία καί αΙών το αύτό εΤναι. Πάντων ούυ είκότως των άλλων άρχηγικώτερον ώς ών ò θεός έκ της πρεσβυτέρας των άλλων αυτού δωρεών ύμνεΐται. Καΐ yàp τό προεΤναι καί ύπερείναι προέχων καί ύπερέχων τό είναι πάν, αύτό φημι καθ' αύτό τό είναι, προϋπεστήσατο καί τω είναι αύτω πάν τό όιτωσουν ôv ύπεστήσατο. Καί γοϋν ai άρχαί των όντων πάσαι του είναι μετέχουσαι καί είσί καί άρχαί είσί καί πρώτον είσίν, επειτα άρχαί είσίν. Καί εΐ βούλει τών ζώντων ώς ζώντων άρχήν φάναι τήν αύτοζωήν καί τών όμοίων ώς όμοίων τήν αύτοομοιότητα καί τών ήνωμένων ώς ήνωμένων τήν αύτοένωσιν καί τών τεταγμένων ώς τεταγμένων τήν 820 e αύτοτάξιν καί τών άλλων, όσα τούδε ή τοΰδε ή άμφοτέρων ή πολλών μετέχοντα τόδε ή τόδε ή άμφότερα ή πολλά έστι, τάς αύτομετοχάς εύρήσεις του είναι πρώτον αύτάς μετεχούσας καί τω είναι πρώτον μέν ούσας, Ιπειτα τούδε ή τοϋδε άρχάς ούσας καί τ φ μετέχειν του είναι καί ούσας καί μετεχομένας. Εί δε ταύτα τή μετοχή του εΤναι εστι, πολλώ γε μάλλον τά αυτών μετέχοντα. <6> Πρώτην ουν τήν του αύτό είναι δωρεάν ή αύτοϋπεραγαθότης προβαλλόμενη τή πρεσβυτέρα πρώτη τών μετοχών υμνείται. Καί εστίν 820 D έξ αύτης καί έν αυτή καί αύτό τό είναι καί al τών δντων άρχαί και τά όντα πάντα καί τά όπωσοΰν τω είναι διακρατούμενα καί τοΰτο άσχέτως καί συνειλημμένως καί ένιαίως. Καί γάρ έν μονάδι πας άριθμός ένοειδώς

2 Πάντων ουν εΐκότως: Cf Schol 317,40-320,3 3 προεϊναι: Cf DN 183,13 7 έπειτα άρχαί είσίν: Cf DN 223,1 sqq; Brons, Gott und die Seienden, ppl44sqq 8 Kai Et βούλει τών ζώντων: Cf Schol 320,4-10 8 sqq Cf DN 225,18; Schol 320,11-14; Proel inst 1 sqq; 18; 112; Carroll, Participation 18sq Cf Schol 320,15-321,14 20 καί τά όπωσοΰν τ ω είναι: Cf Schol 321,15-27 21 Cf Proci de dec dub 5,25 sq 21 sqq Cf DN 168,22; Plot Enn V 5,5 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 to: το0 Pt(corr)PbFb 2 οΰν: om Pa άρχηγικώτερον: άρχιγηκότερον Pt άρχιγικώτερον Ve άρχηγικωτέρων Vb άρχικώτερον VvLc(e corr)Le (ser άρχηκώτερον; corr s lin) Wc ών: ôv Fb (corr); cf Lilla, Osservazioni, ρ 164 3 καί γάρ: καί γάρ καί VcKa 4 καί ύττερείναι: om PnLe (add mg man al καί τό ύπερείναι) Le (sed corr) παν: πάντα Pt(corr)PnVvVbFaLc (corr) 6 ai άρχαί: καί άρχαί VvVb ττάσαι: καί ττάσαι PaRc 9sq ώς ήνωμένων: om PnVb (add s lin) 10 ώς τεταγμένων: om Le 11 ή πολλών: πολλών PaRc 11 sq Cf Lilla, Osservazioni, ρ 165 13 sq μέν ούσας PbVeVvLc (corr in μετεχούσας mg) Le(e corr)VcKa: μετεχούσας FaLc (scr μέν ούσας et corr in μετεχούσας mg) Wc μένουσας cett codd v; cf Lilla, Osservazioni, ρ 165 14 τοϋδε ή: om VvVb του: τ ώ PaRc 17 δωρεάν: δωρεών Pa(e corr)Rc 18 μετοχών: μετεχόντων PaPbFb 19 αϊ: om PaRcPtPnFaLc(add mg)Pg

5

ίο

is

2ο

V. 5. 6. 7

185

προϋφέστηκε, καί ίχει πάντα άριθμόν ή μονάς έν έαυτή μοναχώς, καί πάς άριθμός ήνωται μέν έν τη μονάδι, καθ' όσον δέ της μονάδος πρόεισι, κατά τοσούτον διακρίνεται καί πληθύνεται. β2ΐ α ΚαΙ έν κέντρω πάσαι αί του κύκλου γραμμαΐ κατά μίαν Ινωσιν συν5 υφεστήκασι, καί πάσας Ιχει τό σημεΐον έν έαυτώ τάς ευθείας ένοειδώς ήνωμένας πρός τε άλλήλας καί πρός τήν μίαν άρχήν, άφ' ής προήλθον, καί έν αύτφ μέν τω κέντρω παντελώς ήνωνται. Βραχύ δέ αυτού διαστάσαι, βραχύ καί διακρίνονται, μάλλον δέ άποστάσαι, μάλλον. Και άπλώς, καθ' όσον τω κέντρω πλησιαίτεραί είσι, κατά τοσούτον καί αύτω καί ίο άλλήλαις ήνωνται, καί, καθ' δσον αύτού, κατά τοσούτον καί άλλήλων διεστήκασιν. <7> Άλλά καί έν τή δλη των όλων φύσει πάντες οί της καθ' εκαστον φύσεως λόγοι συνειλημμενοι είσι κατά μίαν άσύγχυτον Ινωσιν, καί έν τη 82t β ψυχή μονοειδώς αϊ των κατά μέρος πάντων προνοητικαΐ τού όλου is σώματος δυνάμεις. Ούδέν ούν άτοπον έξ άμυδρών εΙκόνων έπΐ τό πάντων αίτιον άναβάντας ύπερκοσμίοις όφθαλμοϊς θεωρήσαι πάντα έν τω πάντων αίτίω καί τά άλλήλοις έναντία μονοειδώς καί ήνωμένως, άρχή γάρ έστι τών όντων, άφ' ής καί αύτό τό εΤναι καί πάντα τά όπωσούν όντα, πδσα άρχή, πάν 20 πέρας, πάσα ζωή, πάσα άθανασία, πάσα σοφία, πάσα τάξις, πάσα άρμονία, πάσα δύναμις, πάσα φρουρά, πάσα ϊδρυσις, πάσα διανομή, πάσα νόησις, πάς λόγος, πάσα αϊσθησις, πάσα Ιξις, πάσα στάσις, πάσα κίνησις, πάσα ενωσις, πάσα κράσις, πάσα φιλία, πάσα έφαρμογή, πάσα διάκρισις, πάς όρος καί τά άλλα, όσα τω είναι όντα τά όντα πάντα 82ΐ c 25 χαρακτηρίζει.

1 καί ίχει πάντα άριθμόν: Cf Schol 321,28-32 4sqq Ci DN 129,6sq; Schol 321,33-36; Plot Enn VI 8,18; Proci de dec dub 5,24sqq 5sq ένοειδώς ήνωμένας: Cf Schol 321,37 - 39 12 Cf Schol 321,40 - 324,2 13 άσύγχυτον Ινωσιν: Cf DN 218,20 16 sqq Cf PI R 514 sqq 18 άρχή γάρ έστι των όντων: Cf Schol 324,3 - 48 21 άρμονία: Cf DN 113,5; CH 273 A sq; EH 373 A; 537 Β φρουρά: Cf DN 120,2; 125,8 sqq διανομή: Cf DN 124,8 23 έφαρμογή: Cf DN 152,2; 152,20; 198,18 24 uôs ôpos: Cf DN 154,17; 177,9; 202,9; 204,8; 211,17; 224,10; 228,20; CH 300 Β; EH 400 A; Ερ 8,1088C; Schol 324,49-325,10 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 προϋφέστηκε: προΟφέστηκεν PaRcFbVvVbLc(corr)Wc ύφέστηκεν PtPnFa 6 προήλθον: προήλθεν RcPt(corr)PnPbFa 7 ήνωνται: ήνωται Pt(corr s lin)FbVb(corr s lin)Fa (corr s lin) 8 μάλλον alt: μάλλον δέ PtPn μάλλον καί διακρίνονται Le om VvVb 9 τφ: om VvVb (add s lin) πλησιαίτεραί: πλησιότεραί PnFa πλησιέστεροτί VvVb(e corr)Lc (cotr) 10 κατά: καί κατά PbFb 16 άναβάντα5: άναβαίνοντα$ VvVb 23 κράσις: om Vb (add mg) κρίσις Pa

186


<8> Καί εκ της αύτής πάντων αιτίας ai νοηταί και νοεραί των θεοειδών άγγέλων οΰσίαι καί al τών ψυχών καί τοΰ παντός κόσμου φύσεις καί τα όπωσοΰν ή έν έτέροις ύπάρχειν ή κατ' έπίνοιαν είναι λεγόμενα. Kai γοΟν ai πανάγιαι καί πρεσβύταται δυνάμεις όντως ουσαι καί οΤον έν προθύροις της ύπερουσίου τριάδος ίδρυμέναι προς αύτής καί έν αύτη καί 5 τό είναι καί τό θεοειδώς είναι Ιχουσι Kai μετ' έκείνας ai υφειμέναι τό 821 D ύφειμένως καί ai εσχαται τό έσχάτως ώς ιτρός άγγέλους, ώς προς ήμας δέ ύπερκοσμίως. Kai ai ψυχαΐ και τά άλλα πάντα όντα κατά τόν αϋτόν λόγον καί τό είναι καί τό εύ είναι εχει καί εστι και εΰ Ιστιν έκ του προόντος τό είναι καί τό εύ είναι έχοντα καί έν αύτω και όντα καί εύ m όντα καί έξ αυτού άρχόμενα καί έν αύτω φρουρούμενα καί είς αύτόν περατούμενα. Και τά μεν πρεσβεία τοΰ είναι νέμει ταΐς κρείττοσιν οϋσίαις, ας καί aicoviaç καλεί τά λόγια. Τό δέ είναι αύτό τών όντων πάντων ούδέποτε 824 α άπολείπεται. Kai αύτό δέ τό είναι έκ τού προόντος, και αύτού έστι τό is είναι και ούκ αύτός τού είναι, καί έν αύτω έστι τό είναι καί ούκ αύτός έν

lsqq al νοηταί καί νοεραί: Cf DN 144,6sq; 195,3sq; Schol 240,27-54; 325,11-13; PI Sph 248e sqq; Plot Enn V 4,2; V 9,5; VI 6,6 sq; Proci theol plat IV passim; Beierwaltes, Proklos, pp89sqq 3 sqq Cf CH 205 Β sqq; 208 A sqq; 209 A sqq; 237 Β sqq; 257 Β sqq; 260 A sq; 273 A; 328 B; EH 373 Csq; 480 Β sq; PI Phlb 64c; id R 365c; Cyr H catech 6,6; Gr Naz or 28,4; 28,31; 31,29; 38,9 sq; 40,5; Gr Nyss anim et res 133B; Proel de mal sub 14; id in Ale 139,5; id in R I 295,1 lsqq; id in Ti III 69,13 sq; Herrn in Phdr 93,9 sq 4 sq Cf CH 208 A; Plot Enn V 9,2,25; Proci de mal sub 14,17 sq 5 sq καί τό είναι: Cf Schol 325,14 8 καί τά άλλα πάντα: Cf Schol 325,15—25 9 καί τό είναι καί τό εύ είναι: Cf J o D dorm II 8,4sq 10 προόντος: Cf DN 183,12sqq; 186,15 13sq Cf DN 216,3sqq; Ps 24(23),7 15sqq Cf DN 183,12sq; Schol 325,26—29; Max ambig 1180D 16sq καί ούκ αύτός èv τω είναι: Cf Schol 325,30-33 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 της αύτης: ταύτης PaRc (corr s lin) 2 al: om PaRc (add s lin) καί τοΰ omnes codd: καί αϊ του ν φύσεις: φύσις PaRc 3 ύπάρχειν: ύττάρχη Re (corr) ύπάρχει VvVb λεγόμενα: λεγόμεθα PaRc (corr s lin) 4 οΰσαι: ούσίαι FaLe(corr)Wc 7 εσχαται: έσχατοι VvVb 11 άρχόμενα: έρχόμενα VcKaPg 14 αΙωνίας: αιώνας VvVb 16 ούκ prim: om Vf εστι: έστιν Fb τό: τώ Pn (corr) 16 sq καί ούκ αύτός τοΰ είναι, καί έν αύτω εστι τό εΤναι καί ούκ αύτός έν τω είναι: καί ούκ αύτός τό είναι Pa καί èv αύτω εστι τό είναι καί ούκ αύτός τοΰ είναι Re (sed corr s lin) καί ούκ αύτός έν τ φ είναι VvVb (pro τω ser ταύτφ) καί ούκ αύτός έν τω είναι, καί αύτόν εχει τό είναι: om Ve Cf Lilla, Osservazioni, ρ 166

187

τ φ είναι, καί αϋτόν Ιχει τό είναι, καΐ ούκ αυτός έχει τό είναι. Καί αυτός έστι του είναι καί αΙών καί άρχή καί μέτρον προ ούσίας ών καί όντος και αιώνος καί πάντων ούσιοποιός άρχή καί μεσάτης καί τελευτή. Καί διά τούτο πρός των λογίων ó όντως προών κατά πασαν των 5 όντων έπίνοιαν πολλαπλασιάζεται, καί τό ήν έπ' αυτού καί τό εστι καί τό έσται καί τό έγένετο καί γίνεται καί γενήσεται κυρίως υμνείται. Ταύτα γαρ πάντα τοις θεοπρεπώς Ομνοΰσι τό κατά πασαν αύτόν έπίνοιαν ύπερουσίως είναι σημαίνει καί των πανταχώς όντων αίτιον. Καί γάρ ού τόδε μέν εστι, τάδε δε ούκ εστίν ούδέ π ή μεν Ιστι, πή δέ ούκ Ιστι ν, άλλά ΊΟ πάντα έστίν ώς πάντων αίτιος καί έν έαυτω πάσας άρχάς, πάντα 824 Β συμπεράσματα πάντων των όντων συνεχών καί προέχων, καί ύπέρ τά πάντα έστίν ώς προ πάντων ύπερουσίως ύπερών. Διό καί πάντα αύτού καί άμα κατηγορείται, καί ούδέν Ιστι τών πάντων πάνσχημος, πανείδεος, άμορφος, άκαλλής, άρχάς καί μέσα καί τέλη τών όντων άσχέτως is καί έξηρημένως έν έαυτω προειληφώς καί πδσι τό είναι κατά μίαν και ύπερηνωμένην αίτίαν άχράντως έπιλάμπων. Ei γάρ ό καθ' ή μας ήλιος τάς τών αισθητών ούσίας καί ποιότητας καίτοι πολλάς καί διαφόρους ούσας όμως αύτός εΤς ών καί μονοειδές έπιλάμπων φώς άνανεοΐ καί τρέφει καί φρουρεί καί τελειοΐ καί διακρίνει 20 καί ένοϊ καί άναθάλπει καί γόνιμα είναι ποιεί καί αύξει καί έξαλλάττει 824 c 4 sq κατά πασαν τών όντων έπίνοιαν: Cf Schol 325,34—39 4 sqq Cf Ep 9,1104 Β sqq 5sq καί τό Ιστι καί τό έσται: Cf Schol 325,40- 328,40; Ape 1,4; 1,8; PI Prm 141dsq 10 sq Cf DN 109,10 sq; MTh 1040 D; 1048 B; Ep 9,1112 C 13 καί ούδέν έστι τών πάντων: Cf DN 119,9; Schol 328,41-48 17 El γάρ ό καθ' ήμδς ήλιο?: Cf DN 144,1 sqq; 147,2 sqq; 148,3sqq; 148,20sqq; Schol 328,49-329,12 19 φρουρεί καί τελειοΐ: Cf Proel in Cra 112,11 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 αύτόν: αύτός Le (e corr) ούκ: ούχ Wc αύτός prim: αύτόν Le (e corr) 1 sq καί ούκ αύτός Ιχει τό είναι. Καί αυτός k m του είναι: om PaRc (add καί ούκ αύτόν Ιχει τό είναι. Κατ' αίτίαν έστι τό είναι al man; corr αύτόν in αύτός) 2 έστι: έστίν PnFbVvVbWc καί prim PaPbFb ν: om cett codd πρό: πρός Pn (corr) καί πρό FaLcLe(corr)Wc 5 αύτοΰ: αύτον καί τό είναι Pb 6 γίνεται: τό γίνεται RcVvVbLc γενήσεται: τό γενήσεται VvVbLc (corr); cf Lilla, Osservazioni, ρ 166 7 ύμνοΟσι* RcPt (ser ύμνοΰσιν et corr in νοοϋσιν) PnLc (corr in νοοΰσι): νοοΟσι ύμνούσι Fa νοοΰσι* cett codd αύτόν: coll post έπίνοιαν PaRc (ser αύτών) Pt (ser αύτών) PnPbVeFaWc 9 τόδε prim: δέ Pa μέν prim: μόνον VvVb δέ prim: om RcPt(add s lin)Fa (add s lin) ούδέ π ή μέν ϊστι, π ή δέ ούκ εστίν: om Pt (add mg; pro έστι ser έστιν) Fb Ιστι alt: έστιν PaPnVvVbFaLeWc 10 έαυτφ FbFaLcLeVcKa: ούτω cett codd ν; cf Lilla, Osservazioni, ρ 166 11 συνέχων: συνέλων PaPtPnVvVbFa 11 sq τ ά πάντα: άπαντα Re 13 πάντων: δντων Pa 14 μέσα: μέσας PaRc (corr) 18 μονοειδές: μονοειδώς PbFb 20 sqq Cf Lilla, Osservazioni, ρ 166

188


και ένιδρύει καί έκφύει καΐ άνακινεΐ και ζωοϊ πάντα και τών όλων Ικαστον οίκείως έαυτώ του τούτου καί ένός ήλίου μετέχει καί τάς των πολλών μετεχόντων ό εις ήλιος αίτιας έν έαυτώ μονοειδώς προείληφε, πολλώ γε μάλλον επί της καί αυτού καί πάντων αίτιας προϋφεστάναι τά πάντων τών όντων παραδείγματα κατά μίαν ύπερούσιον ίνωσιν συγχωρητέον, 5 έπεί καί ούσίας παράγει κατά την άπό ουσίας εκβασιν. Παραδείγματα δέ φαμεν εϊναι τούς έν θεφ τών όντων ούσιοποιούς καί ένιαίως προΟφεστώτας λόγους, ους ή θεολογία προορισμούς καλεί καί θεία καί άγαθά θελήματα, τών όντων άφοριστικά καί ποιητικά, καθ' ους ό ΰπερούσιος τά όντα πάντα καί προώρισε καί παρήγαγεν. ίο 824 D <9> Εΐ δέ ό φιλόσοφος άξιοι Κλήμης και πρός τι παραδείγματα λέγεσθαι τα έν τοις οΰσιν άρχηγικώτερα, πρόεισι μέν où δια κυρίων καί παντελών καί άπλών ονομάτων ό λόγος αύτω. Συγχωρούντας δέ καί 825 α τούτο όρθώς λέγεσθαι τής θεολογίας μνημονευτέον φασκούσης ότι « Ού παρέδειξά σοι αύτά τού πορεύεσθαι οπίσω αΰτών», άλλ' ινα δια τής is τούτων άναλογικής γνώσεως επί την πάντων αίτίαν, ώς οϊοί τέ έσμεν, άναχθώμεν. Πάντα oöv αύτη τά όντα κατά μίαν την πάντων έξη ρη μένη υ ενωσιν άναθετέον, έπείπερ άπό τού είναι της ούσιοποιού προόδου καί

1 Cf Jes 53,2 3sqq Cf PI Ti 28a 6 sqq Cf DN 221,7 sqq; Schol 329,13-46; 329,47-332,3; Ex 25,9; 25,40; Ath gent 4,18sq; Just qu Chr 4; Sebast de mal sub IV 6,8 sqq 8 προορισμούς: Cf Ps 16(15),8 sqq; Act 2,25; Rm 8,29 sq; I Cor 2,7; Eph 1,5; Max ambig 1085 A; J o D exp 2,30 8 sqq Vide Sebast de mal sub IV 6,12 sqq 9 θελήματα: Cf Ps 111(110),2; Eph 1,5; Max ambig 1085 A 11 sqq Cf Phil 4,3; Clem str Vili 29,1 sq; Schol 329,13-46; Pachymeres ad locum, PG 3,848D; Brons, Gott und die Seienden, ρ 142 et ib, notae 268 sq; Koch, Das Klemenscitat; Pera, S. Thomae Aquinatis in librum, ρ 251; Stählin, Clemens, pp XXVII; 225 12 πρόεισι μεν ού Slà κυρίων: Cf Schol 332,4- 21 14sq Vide Hos 13,4; cf Ex 25,40; Dt 4,19 15 sqq Cf Sap 13,5; Rm 1,20 18 sq προόδου καί άγαθότητος: Cf DN 112,8sq; 113,3 sq; Schol 332,22-25 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

2 ταύτοϋ: αύτού FbVe 3 μετεχόντων: μετεχόντων ό έχομένων Ρη μετέχων τών έχομένων Fa μετεχόντων ή μετεχομένων Le (corr) μετοχών VvVbLe (corr in μετεχόντων) προείληφε: προείληφεν PaPt(e corr)FbLc(corr)Wc προέχει RcPnFaLe (corr s lin man al) 4 έπΐ τής: έπί γης PaRc (corr s lin) αίτιας: αίτιος PaRc (corr s lin) πάντων alt omnes codd: πάντα ν 5 ύπερούσιον: ύπερουσίαν Rc(e corr)Pt(corr)PnFa 7 δέ: μέν PtPnFa ένιαίως: ένιαίους Pt(corr)PnPbFa; cf Lilla, Osservazioni, ρ 167 9 καθ' οΰς: καθ* ώς Fb καθ' à coni Lilla, Osservazioni, ρ 167 10 όντα: om VvVb 11 τι: τινα RcPtPnFaLcLe 12 τά: om VvVb coll post οΰσιν Wc άρχηγικώτερα: άρχηγιωκώτερα Fb (corr) άρχιγικώτερα Ve άρχικώτερα VvVbWc μέν: μέν oöv VcKa 18 ενωσιν: γνώσιν PaRc

189

V. 8. 9. 10

s

ίο

is

άγαθότητος άρξαμένη και δια πάντων φοιτώσα και πάντα έξ έαυτής τοΟ είναι πληρούσα καί έττί πασι τοις ουσιν άγαλλομένη πάντα μεν έν έαυτή προέχει κατά μίαν άπλότητος ύπερβολήν πασαν διπλόην άπαναινομένη, πάντα δε ώσαύτως περιέχει κατά την ύπερηπλωμένην αύτής άπειρίαν καί πρός πάντων ένικώς μετέχεται, καθάπερ καί φωνή μία ούσα καί ή αύτή προς πολλών άκοών ώς μία μετέχεται. <10> Πάντων ούν άρχή καί τελενττή των όντων ό προών άρχή μεν MS Β ώς αίτιος, τέλος δέ ώς του ενεκα καί πέρας πάντων καί άπειρία πάσης άπειρίας καί πέρατος ΰπεροχικώς των ώς άντικειμένων. Έν évi yáp, ώς πολλάκις είρηται, τά όντα πάντα καί προέχει καί ΰπέστησε παρών τοις πδσι καί πανταχού καί κατά ?ν καί το αύτό καί κατά τό αυτό παν καί έπΐ πάντα προϊών καί μένων έφ' έαυτοϋ καί έστώς καί κινούμενος καί ούτε έστώς ούτε κινούμενος ούτε άρχήν εχων ή μέσον ή τελευτήν ούτε ίν τινι τών όντων ούδέ τι των όντων ών. Καί ούτε όλως αύτφ προσήκει τι τών αίωνίως όντων ή τών χρονικώς ύφισταμένων, άλλά καί χρόνου καί αΙώνος καί τών έν αίώνι καί τών έν χρόνω πάντων έξήρηται, διότι καί αύτοαιών καί τά όντα καί τά μέτρα τών όντων καί τά μετρούμενα

2 Cf PI Ti 37c 2sqq Cf Schol 332,26-31; 332,32-40; PI Sph 267e; Plot Ean V 2,1,3 sq 5 άπειρίαν: Cf DN 138,12 5sq καθάπερ καί φωνή μία: Cf Schol 332,41-46 7 sqq Cf DN 138,12; 187,1 sqq; 189,13; Ep 7,1081 A; Schol 332,50-333,16; Ps 90(89); 102(101); Min Fei Oct 18,8; Clem str V 81; Gr Naz ot 38,7 sq; or 45,3; Gr Nyss hom 5 in Cant 157,20 sqq; Proel inst 89 sqq et al; Max ambig 1188 A; Dodds, Proclus, pp 246 sqq; Lilla, The notion; Mühlenberg, Die Unendlichkeit 8 ώς του Ινεκα: Cf Schol 332,47—49 12 sq καί μένων - κινούμενος: Vide Ep 9,1109D; cf DN 208,5sq; 210,8; 213,7sq; 215,11 sq; CH 121 Β; Ep 9,1109Bsqq; Schol 333,30-51; Proci in Prm VI 56 13 Cf PI Lg 715e 13 sq ούτε εν τινι τών όντων: Cf Schol 333,52 - 336,2 14 sqq Cf DN 134,7 sqq; 215,8 sqq; Schol 336,3 - 9 17 καί τά μέτρα τών όντων: Cf DN 134,15; Schol 336,10 — 18 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 έαυτής: αύτή ς RcFa 4 πάντα: παντελώς Pn 8 του omnes codd praeter VfVeVc: τούτου Vf(e corr)Ve ού Ve ν Lilla, Osservazioni, ρ 167 9 τών ώς: Ιξηρημένη ώς coni Lilla, Osservazioni, ρ 167 10 παρών omnes codd praeter Re: εν omnes codd: τό iv ν 13 παρ' ών Re ν 11 Cf Lilla, Osservazioni, ρ 167 μέσον: μέση ν PbVePg ούτε quart: ούδέ VvVb 14 όντων ούδέ τι τών: om PaVvVb ών omnes codd: δν ν 15 ύφισταμένων: ύφεσταμένων PaRcFbVvVb (corr)LcLeWc 16 διότι: διό PbFb 17 τά tert: om FaLc(exp)Le

190


825 c δι' αύτοϋ και άπ' αύτοϋ. Άλλα περί μέν τούτων έν άλλοις εύκαιρότερον είρήσβω.

<νι.) 856 α

<1 ) Νυν 6è ύμνητέον ήμΤν τήν « ζωήν τήν αΐώνιον », Ιξ ής ή αύτοζωή καί πάσα ζωή καί ύφ' ής είς πάντα τά όπωσούν ζωής μετέχοντα τό ζήν οίκείως έκάστω διασπείρεται. Kai γουν ή των άθανάτων άγγέλων ζωή 5 856 Β καί άθανασία καί τό άνώλεθρον αύτό της άγγελικής άεικινησίας έξ αύτής και δι' αύτήν καί Ιστι καί ύφέστηκε, δΓ ήν καί ζώντες άεΐ καί άθάνατοι λέγονται καί ούκ άθάνατοι πάλιν, ότι μή παρ' έαυτών Ιχουσι τό άθανάτως είναι καί αΙωνίως ζήν, άλλ' έκ της ζωοποιού καί πάσης ζωής ποιητικής καί συνοχικής αΙτίας. ίο

1 sq Cf DN 215,8 sqq; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, ρ 37 3sqq Vide Joh 3,15sq; 5,24; 6,27; 6,40; I Joh 1,2; 5,11; cf DN 118,12; 123,6sqq; 131,8; 181,4sq; 183,19 sq; CH 140 C; Ps 30(29); Jes 25,8; 26,19; 1 Qumtân s III 19 sq (Burrows Qumrän mss II fase 2); 1 Qumrän s IV 7sq (ib); Joh 1,4; 11,25; 14,6 et al; I Joh 1,1 sq; 5,11 sq et al; Gr Nyss perf 188,7; Mußner, ΖΩΗ, p p l l sqq; 32 sqq; 183 et al 6 άθανασία: CfDN 202,1 sq άεικινησίας: Cf DN 153,4sqq; 191,12; CH 205 C; 305 Α άιιζωΐας: Cf Hipp fr 17 in Pr 11,30; Or exp in Pr 2,17; Gr Thaum ep Philagr 1108 A 7sq Cf Jes 25,8; 26,19; Joh 3,15 sq 8 sqq Cf Joh 5,21; I Joh 5,12 10 καί σννοχικής ablas: Cf Schol 3 3 6 , 2 0 - 2 2 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

εύκαιρότερον: εύκαιρώτερον Re (corr) εύκερότερον Vb εΐυκερότερον 1 μέν: μέν ouv Fb Pg ένκαιρότερον PaPn 1 sq post 1 άπ* αύτοΰ caput sextum inchoant et 1 "Αλλά—2 ειρήσθω ante 3 Νΰν δέ coll PaRcPt(sed corr)PnPbVe 2 είρήσβω: είρείσθω Wc lin 3 praem Κεφάλαιον 5. Περί ζωής PaRcPtPnPbFbVfVeVv (Κεφάλαιον 5 coll post ζωής) Vb (om Κεφάλαιον) Fa (coll Κεφάλαιον S post ζωής) LcLeWc (coll Κεφάλαιον S post ζωήΐ) VcKaPg (om S) 3 ήμϊν: ύμίν PaPn (corr) έξ omnes codd: ώς ν 4 τό ζήν: ζωήν VvVb (corr in ζωή) 5 οίκείως: Ιδίως V f coll post έκάστω PtPnPbFa διασπείρεται: διασττέρεται PtPn 6 άθανασία omnes codd praeter PaRcPtPnFa: ή άθανασία PaRcPtPnFa ν τής: om VvVb άεικινησίας* PaRcPtPnVfVeFaLcWcVkKaPg ν: άειζωΐας* PbFbVvVbLe έξ: καί έξ PbFbLc (corr) 7 αύτήν: αύτής RcLc; cf Lilla, Osservazioni, ρ 168 καί alt: om PaRc δΓ ήν RcPtPnPbVvVbFaLcLeWc: διό cett codd ν 8 άθανάτως Pb: άθάνατον PaRcVb (corr in άθάνατοι) άθανάτους Le (e corr) άθάνατοι cett codd v; cf Lilla, Osservazioni, ρ 168

191

V. 10 - VI. 1.2

Kai ώσττερ Itti t o ö όντος έλέγομεν, ότι καί του αύτοεϊναί έστιν αιών, ούτω καί ένθάδε πάλιν, ότι καί της αϋτοζωής έστιν ή θεία ζωή ζωτική και ύποστατική καί πάσα ζωή καί ζωτική κίνησις έκ της ζωής τής ύπέρ πασαν ζωήν καί πασαν άρχήν πάσης ζωής. Έξ αύτής καί αί ψυχαι τό 5 άνώλεθρον εχουσι, καί ζώα πάντα καί φυτά κατ' εσχατον άπήχημα της ζωής Ιχουσι τό ζήν. ΤΗς άνταναιρουμένης κατά τό λόγιον έκλείπει πάσα ζωή, καί πρός ην καί τά έκλελοιπότα τή προς τό μετέχειν αυτής άσθενεία ese c πάλιν επιστρεφόμενα πάλιν ζώα γίγνεται. (Τ) Καί δωρεΐται μεν πρώτα τή αΰτοζωή τό είναι ζωή καί πάση ζωή ίο καί τή καθ' έκαστα τό είναι οίκείως έκάστην, δ είναι πέφυκεν. Καί ταϊς μεν Οπερουρανίαις ζωαϊς τήν άϋλον καί θεοειδή καί άναλλοίωτον άθανασίαν και τήν ά ^ ε π ή καί άπαρέγκλιτον άεικινησίαν ύπερεκτεινομένη διά περιουσίαν άγαθότητος καί είς τήν δαιμονίαν ζωήν, ούδέ γάρ έκείνη τό είναι παρ' άλλης αίτιας, άλλ' έξ αυτής καί τό είναι ζωή καί τήν διαμονήν is εχει, δωρουμένη δέ καί άνδράσι τήν ώς συμμίκτοις ένδεχομένην άγγε- 856 π λοειδή ζωήν καί ύπερβλύσει φιλανθρωπίας καί άποφοιτώντας ήμας είς

4 Έξ αύτής καί αϊ ψυχαί: Cf Schol 336,23 — 52 5sq άπήχημα τής ζωής: Cf DN 147,12 6 sqq Cf Schol 337,1-15; Ps 104(103),29 sq 12 Cf DN 153,4 sqq; 190,6 13 Cf DN 170,12 15 την ώς συμμίκτοις: Cf Schol 337,16-35 15sq.Cf DN 205,8 sqq 16 ϋπερβλύσει φιλανθρωπίας: Cf DN 126,1 sq; 225,16; CH 120 B; Gr Nyss beat 1,1; Proel inst 13; 119; 121; 126; 131 16sq Cf DN 120,2; CH 237C; Völker, Der wahre Gnostiker, pp 80 sq PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 επί: καί έπί PbFb έλέγομεν: λέγομεν PaRc(corr)PnLc(corr)Wc αύτοεϊναί: αύτου είναι PaRc αΙών: αίτιον Pa (ser αίτιων) Re 2 έστιν omnes codd praeter PbFbLe: έστιν ή Οπερ ζωήν PbFbLe (e corr) ν; cf Lilla, Osservazioni, ρ 168 ή θεία ζωή: ΰπέρζωος Fa ή ΰπέρζωος θεία ζωή Vf θεία ζωή Le (e corr) ζωτική: καί ζωτική VfVcKaPg 3 της ζωής: om Vf της ζωτικής VvVb της alt: om VvVb υπέρ: περί Pt(corr)PnFa 4 ai: om VvVb 6 ζωής: ψυχής Pa 7 ήν καί: ήν πάλιν έπιστρεφόμενα καί (e lin 8 hue intrusum) PbFbVvVb γήν καί Pa έκλελοιπότα: έκλελειπότα Rc(e corr)VvVb (e corr) 9 τη αύτοζωή: ή αίττοζωή PbFbLe (e corr) τό: τ φ Fb τό είναι ζωή καί πάση ζωή: om VfLe (add καί πάση ζωή mg man al) ζωή Ve(e corr)VvVb: ζωήν cett codd ν 10 έκάστην, δ είναι: έκάστη νοείται Pa έκάστη, δ είναι VfVb (om, sed add mg) 11 ύπερονρανίαις omnes codd praeter Vb: ούρανίαις Vb ύπερουρανίοις ν άθανασίαν: ούσίαν Re (corr mg) 12 ύπερεκτεινομένη: Οπερεκτηνομένη Re (corr) ύπερεκτινομένη Fa ύπερεκτεινομένην VeLc(e corr)LeWc 15 ένδεχομένην: ένδεχομένην ένήν Pa ένήν VfVe (ser ένδεχομένην et adscr ένήν mg) VvVbVcKaPg ώς ένήν PbFb έν ήμϊν PtPnLc (corr in ένδεχομένην mg); cf Lilla, Osservazioni, ρ 168

192


έαυτήν επιστρέφουσα καί άνακαλουμένη και τό δή θειότερον ότι και όλους ή μας, ψυχάς φημι καί τα συζυγή σώματα, προς παντελή ζωήν καί άθανασίαν έπήγγελται μεταθήσειν· πράγμα τ ή παλαιότητι μέν ίσως παρά φύσιν δοκούν, έμοί δέ καί σοί καί τ ή άληθεία καί θείον καί υπέρ φύσιν. 5 857 α Υπέρ φύσιν δέ τήν καθ' ημάς φημι την όρωμένην, ού την πανσθενή τής θείας ζωής, αΰτή γαρ ώς πασών ούση τών ζωών φύσει καί μάλιστα τών θειοτέρων ουδεμία ζωή παρά φύσιν ή ύπέρ φύσιν. "Ωστε οί περί τούτου τής παρανοίας Σίμωνος άντφ^ητικοί λόγοι πόρρω θείου χοροϋ καί τής σης Ιεράς ψυχής άπεληλάσθωσαν. Έλαβε γαρ αύτόν, ώς οΐμαι, ίο και ταύτα σοφόν οίόμενον είναι τό μή δεϊν τον εύφρονοΟντα τ φ προφανεΐ τής αΐσθήσεως λόγω συμμάχω χρήσθαι κατά τής πάντων άφανοϋς αίτιας. Καί τούτο Ιστι ^ητέον αύτω τό παρά φύσιν είπείν, αύτή γαρ ουδέν εναντίον. 857 β < 3 ) Εξ αύτής ζωούται καί περιθάλπεται καί ζφα πάντα καί φυτά. is Καί είτε νοεράν είποις είτε λογικήν είτε αίσθητικήν είτε θρεπτικήν καί αύξητικήν είτε όποίαν ποτέ ζωήν ή ζωής άρχήν ή ζωής ούσίαν, έξ αύτής καί ζή καί ζωοΐ τής ύπέρ πδσαν ζωήν καί έν αύτή κατ' αίτίαν ένοειδώς προϋφέστηκεν. Ή γάρ ύπέρζωος καί ζωαρχική ζωή καί πάσης ζωής έστιν αιτία καί ζωογόνος καί άποπληρωτική καί διαιρετική ζωής καί 2ο έκ πάσης ζωής ύμνητέα κατά τήν πολυγονίαν τών πασών ζωών ώς

lsqq Cf EH 552Dsqq; 565Β; Schol 337,36-39; Joh 5,28sq; 6,39sqq; 11,25sq; Act 24,15; I Cor 15 et al; I Clem 26,3; II Clem 9,1; Epiph haer 72,3,1; D - S 150 (άνάστασιν νεκρών); 72; 76; Greshake—Kremer, Resurrectio Mortuorum, pp 176 sqq 6 Ύπέρ φύσιν: Cf Schol 337,40 sq 9 ΣΙμωνος άντιφφητικοί λόγοι: Cf Schol 337,42—340,3; Act 8,9 sqq; 8,18 sqq 11 sq τφ προφανεΐ της αίσθήσεως: Cf Schol 340,4— 8 15 sqq Cf DN 148,3 sqq; Schol 340,9-24; Proci de dec dub 22,17 sqq; id inst 39; 145 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

2 τά: om Pb(add s lin)Fb 3 έπήγγελται: έτταγγέλεται Pt έπαγγέλλεται PnFa μεταθήσειν: μετάθεσιν Pa μεταθίσειν Vb (corr) πράγμα τη: πράγματι Ve (corr) 4 καί prim: om Fb 6 Ύπέρ φύσιν: om RcPt τήν prim: τη PaVb 8 ή ύπέρ φύσιν: om PaPt(add mg)VvVb ύπέρ: urrò Re 9 τούτου: τοΟτο RcPtPnFa ante παρανοίαξ praem Περί Σίμωνος του Μάγου Re παρουσίας: παροινίας Pt άπονο(α$ Vf άντφφητικοί: άντη^φητικοί Re άντιρητικοί Vv (corr) άντφφητικώτεροι Pt(corr)PnFa 10 άπεληλάσθωσαν: άπεληλάσθω Re άπεληλάσθων PnVfLeWc 11 τόν: om VfVcKaPg εύφρονοΟντα: εύφρονόντα Pn (corr) εύφραίνοντα Fa 18 ζή: ζωή PbFb(corr)Wc 19 ύπέρζωοξ: ύπέρ ζωής Pa ύττέρζωξ PnFbVvLc(e corr)LeWc καί prim: om PbFb 20 ζωής: ζωή Pa 21 ύμνητέα: ύμνηταία PaRcFb ύμνεΐται VvVb 21 sqq Cf Lilla, Osservazioni, pp 169 sq

193

VI. 2. 3 - VII. 1

π α ν τ ο δ α π ή καί π ά σ α ζ ω ή θεωρούμενη και ύμνουμένη καί ώς άνενδεής, μάλλον δε υ π ε ρ π λ ή ρ η ς ζωής, α ύ τ ο ζ ω ό ς καί ώς ύ π έ ρ π ά σ α ν ζωήν ζ ω ο ποιός καί ύπέρζωος ή ό π ω ς άν τις τ ή ν ζωήν τ ή ν άφθεγκτον άνθρωπικώς άνυμνήσοι.

es7 c

ίο

<1> Φέρε δέ, εΐ δοκεΐ, τ ή ν ά γ α θ ή ν καί αίωνίαν ζ ω ή ν καί ώς σοφή ν καί ώς αύτοσοφίαν ύμνώμεν, μάλλον δέ ώς π ά σ η ς σοφίας ύ π ο σ τ α τ ι κ ή ν καί ύ π έ ρ π δ σ α ν σοφίαν καί σύνεσιν ύ π ε ρ ο ΰ σ α ν . Ο ύ γ ά ρ μόνον ó θεός υ π ε ρ π λ ή ρ η ς έστί σοφίας « καί της συνέσεως α ύ τ ο ΰ ούκ Ιστιν άριθμός », ά λ λ ά καί π α ν τ ό ς λ ό γ ο υ καί νοϋ καί σοφίας ύπερίδρυται. Καί τ ο ΰ τ ο ύπερφυώς έννοήσας ó θειος δντως άνήρ, ό κοινός ήμών καί τ ο υ καθηγεμόνος ήλιος· « Τό μωρόν τ ο υ θεού σοφώτερον τ ώ ν ά ν θ ρ ώ π ω ν » φησίν ού μόνον, δτι π δ σ α ά ν θ ρ ω π ί ν η διάνοια π λ ά ν η τίς έστι κρινομένη π ρ ό ς τ ό σταθερόν καί μόνιμον τ ώ ν θείων καί τ ε λ ε ι ο τ ά τ ω ν νοήσεων, ά λ λ ' δτι και σύνηθες έστι τοϊς Θεολόγοις ά ν τ ι π ε π ο ν θ ό τ ω ς έπί θεού τ ά της

5sqq Cf DN 118,14; 146,8sq; 181,5; 183,19sq; CH 140C; Gen 3,5; 3,22; Prov 1,20sqq; 3,19; 8,1 sqq; 9,1 sqq; 21,30; Hi 15,8; 28,1 sqq; Sap 6,1 sqq; 7,22 sqq; Sirach 1,8; 24,1 sqq; Jer 10,12; Bar 3,9 sqq; Ez 28,1 sqq; Rtn 16,27; I Cor 1,25; Ape 7,12; Clem str IV 156,1; Plot Enn V 8,4 sq; Gr Nyss perf 182,4 sqq 7 ύπέρ πασαν σοφίαν: Cf Schol 340,26 - 4 4 8 Vide Ps 147(146),5 lOsq Cf DN 136,18sq; 142,6; Schol 3 4 0 , 4 5 - 5 0 11 Vide I Cor 1,25 12sq Cf DN 149,9sqq 14sq Cf DN 197,17sqq; CH 140Csqq; MTh 1032Dsqq; Schol 340,51-341,35; 341,36 - 4 0 ; Proci in Prm VI 43sqq; id theol plat II 5; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, pp 208 sqq PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 πδσα ζωή omnes codd (Vf e corr): πάση ζωή ν καί tert: om Pt(add s lin)PnLc(exp)Fa 2 αύτόζωος RcPtPbVfVb (ser αύτόζως et adscr αύτόζωος s lin) FaLc (corr in αύτόζωΐ) VcKaPg: αύτόζως cett codd ή αύτόζωος ν ζωήν: ζωήν ζωή VvVb 3 ύπέρζωος: ύπέρζως PaPtPnFbVvVbLc(e corr)LeWc 4 άνυμνήσοι: άνυμνήσει Pt(corr)PnFa; cf Lilla, Osservazioni, ρ 170 lin 5 praem Κεφάλαιον Ζ. Περί σοφία;, νοϋ, λόγου, άληθεΐας, πίστεως PaRcPtPnPbFbVfVeVv (coll Κεφάλαιον Ζ post πίστεως) Vb (om Κεφάλαιον) Fa (coll Κεφάλαιον Ζ post πίστεω;) LcLe (coll Κεφάλαιον Ζ post πίστεω;) Wc (coll Κεφάλαιον Ζ post πίστεως) VcKaPg (om Ζ) 5 δέ: om VvVbLc(exp)LeWc άγαθήν: άληβη RcPtPbFa άληθήν Pn άληθινήν Le (corr mg) 6 d>s alt: αύ Pa où μόνον Re 9 καί prim: om FbVe 11 μωρόν: μωρότερον Pt(corr)Pn (ser μορώτερον) 13 σταθερόν: βέβαιον RcPtPnPbFa σταθηρόν Ve τών: σταθερόν τών Re

ms β

194


στερήσεως άποφάσκειν. Ούτω καί « άόρατόν » φησι τά λόγια το παμφαες 865 ο φώς καί τον πολυΰμνητον καί πολυώνυμον ό ^ η τ ο ν καί άνώνυμον καί τον ττάσι παρόντα καί εκ πάντων εύρισκόμενον άκατάληπτον καί άνεξιχν{αστον. Τούτω δή τω τρόπω καί νυν ό θείος άπόστολος ύμνησαι λέγεται μωρίαν θεου τό φαινόμενον έν αύτη παράλογον καί άτοπον είς τήν 5 ά(ί>(ί>ητον καί προ λόγου παντός άναγαγών άλήθειαν. Άλλ' όπερ έν άλλοις εφην, οίκείως ήμιν τά Οπερ ήμάς παραλαμβάνοντες καί τω συντρόφω των αισθήσεων ένιλλόμενοι καί τοις καθ' ήμάς τά θεία παραβάλλοντες άπατώμεθα κατά τό φαινόμενον τον θείον καί ά π ό ^ η τ ο ν λόγον μεταδιώκοντες. Δέον εΐδέναι τον καθ' ήμάς νοϋν τήν μέν έχειν ίο δύναμιν εις τό νοεΐν, δι' ής τά νοητά βλέπει, τήν δέ Ινωσιν ύπεραίρουσαν 865 D τήν νου φύσιν, δι' ής συνάπτεται προς τά έπέκεινα έαυτοΟ. Κατά ταύτην ούν τά θεϊα νοητέον ού καθ' ήμάς, άλλ' όλους έαυτούς όλων έαυτών ees α έξισταμένους και όλους θεοϋ γιγνομένους, κρεΐττον γάρ είναι θεοϋ καί μή έαυτών. Ούτω γάρ Ισται τά θεία δοτά τοις μετά θεοϋ γινομένοις. is Ταύτην ούν τήν άλογον καί άνουν καί μωράν σοφίαν ύπεροχικώς ύμνοΰντες είπωμεν, ότι παντός έστι νου καί λόγου καί πάσης σοφίας καί συνέσεως αΙτία καί αύτής έστι πάσα βουλή καί παρ' αύτής πάσα γνώσις καί σύνεσις καί έν αύτη « πάντες οί θησαυροί της σοφίας καί της γνώσεως » είσιν « άπόκρυφοι ». Καί γάρ έπομένως τοις ήδη προειρημένοις ή ύπέρσο- 2ο

1 Vide Hbf 11,27; cf Col 1,15; I Tim 1,17 1 sqq Cf CH 140 D; Proel theol plat II 6 2 Cf II Cor 12,4 3 Cf Hi 5,9; 9,10; Rm 11,33; Eph 3,8 5 τό φαινόμενον Év αύτη παράλογον: Cf Schol 341,41—47 μωρίαν θεού: Cf I Cor 1,25 7 sqq Cf DN 109,2 sqq; 113,12 sqq; CH 137 Β sqq; MTh 1000 A sq 8 ένιλλόμενοι: Cf Schol 341,48-51 10sq Vide Plot Enn VI 7,35,20 lOsqq Cf DN 108,4sq; Schol 344,1 — 15; Plot Enn VI 7,35; Proel theol plat I 3; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, ρ 158 13 sqq Cf DN 141,11 sq; MTh 1001 A; Rm 14,7 sq; II Cor 5,13; 5,15; Phil 1,23 16 Ταύτην ούν τήν άλογον: Cf Schol 344,16-39 19 sq Vide Col 2,3 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 φησι: φησιν Le(corr)
195

VII. 1. 2

φος καΐ πάνσοφος αΙτία καΐ της αύτοσοφίας καί της δλης καί της καθ' Ικαστόν έστιν ύποστάτις. <2> Έξ αύτη ς αϊ νοηταΐ καί νοεραΐ των άγγελικών νοών δυνάμεις τάς 868 β άπλας καί μακαρίας Ιχουσι νοήσεις. ΟΟκ έν μεριστοΤς ή άπό μεριστών ή 5 αισθήσεων ή λόγων διεξοδικών συνάγουσαι τήν θείαν γνώσιν ουδέ ύπό τίνος κοινοΟ προς ταΰτα συμπεριεχόμεναι, ιταντός δέ ύλικοΟ καί πλήθους καθαρεύουσαι νοερώς, άΰλως, ένοειδώς τα νοητά των θείων νοοΟσιν. Καί εστίν αύταΐς ή νοερά δύναμις καί ένέργεια τή άμιγεΤ καί άχράντω καθαρότητι κατηγλαϊσμένη καί συνοπτική τών θείων νοήσεων άμερείςτ ίο καί άϋλίςι καί τ ω θεοειδώς ένΐ πρός τόν θείον καί ύπέρσοφον καί νουν καί λόγο ν, ώς έφικτόν, άποτυπουμένη. Διά τήν θείαν σοφίαν καί ψυχαΐ τό λογικόν Ιχουσι διεξοδικώς μέν καί κύκλω περί τήν τών όντων άλήθειαν περιπορευόμεναι καί τ ω μεριστώ καί τταντοδαπώ της ποικιλίας άπολειπόμεναι τών ένιαίων νοών, τη δέ m e is τών πολλών είς τό iv συνελίξει καί τών ίσαγγέλων νοήσεων, έφ' όσον ψυχαΐς οίκεΐον καί έφικτόν, άξιούμεναι. 'Αλλά καί τάς αίσθήσεις αύτάς ούκ άν τις άμάρτοι σκοπού της σοφίας άπήχημα φήσας. Καίτοι καί ó δαιμόνιος νους, ή νους, έξ αύτης έστι, καθ' δσον δέ νους έστιν ήλογημένος τυχειν, ού έφίεται, μή είδώς μήτε βουλόμενος, Ικπτωσιν σοφίας κυριώτε20 ρον αύτόν προσρητέον.

3 sqq Cf DN 144,6sqq; 186,1 sqq; 219,5 sqq; CH 180 A; 205Bsqq; Schol 3 4 4 , 4 0 - 345,5; 345,6 sq; PI Prm 134c sqq; Proci de dec dub 65,12 sqq; id in Ale 31,8 sqq; id in Τι I 351,20sqq; id inst 124; id theol plat I 21 4 ή άπό χριστών: Cf Schol 3 4 5 , 8 - 1 8 6sq Cf DN 144,8 8 Kod Écrnv αΐτταΐς: Cf Schol 345,19-51 12sqq Cf DN 153,4sqq; 153,10sqq; 154,7 sqq; Schol 3 4 8 , 1 - 9 ; PI Phdt 247csq 17 σοφίας άπήχημα: Cf DN 147,12 19 τυχεϊν, ou έφίεται: Cf Schol 3 4 8 , 1 0 - 1 6 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 καί πάνσοφος: om FbVvVb 4 ή alt: om VfVcKaPg 5 διεξοδικών: διεξοδικώς Pb 6 ταΰτα: ταύτας Pt(corr)Vb 7 νοερώς: νοερός Re (coir) νωερώς Fb καθαρώς Pa άΰλως: καί άΰλως καί Pb ένοειδώς: καί νοητώς RcPtPnFaLc (corr mg) τά νοητά τών θείων: τά θεία VcKaPg 9 καθαρότητι: καθαριότητι PaVfVcKaPg 10 τ φ : τό PtVeFa τών VvLc(corr)Pg ένί: είναι Re ένιαίω Pt(e corr)PbFbVf τόν: t ò PaVf(corr)Vb (corr) θείον: νοερόν Pa καί ύπέρσοφον omnes codd praeter PaVe: ύπέρσοφον Pa (καί eras) Ve ν 11 άποτυπουμένη: άνατυπουμένη VfVcKaPg 13 τ φ μεριστώ: τών μεριστών RcPt(corr)PnPbFaLc (corr) 14 καί omnes codd praeter Pa: καί τ φ Pa ν παντοδαπφ: παντοδαπών RcPt(corr)PnPbFaLc (corr) ένιαίων: αΐνιαίων Fa αίωνίων VcKa νοών: έννοιών Ρη 18 ή* PaPbFbVfVeVv (adscr καθ' όσον mg) VbLeWcVcKaPg ν: om Pn καθ' δσον* RcPtVv (ser ή et adscr καθ" δσον mg) Fa καθ' δσον ή Le (καθ' δσον exp)

196


Άλλ' δτι μεν σοφίας αύτη ς καί πάσης καί νου παντός και λόγου και αίσθήσεως πάσης ή θεία σοφία καί άρχή καί αίτία καί ύποστάτις καί τελείωσις καί φρουρά καί πέρας εϊρηται, πώς δε αυτός ό θεός ó ύπέρσοφος 868 « σοφία καί νους καί « λόγος » καί « γνώστης » υμνείται; Πώς γάρ νοήσει τι τών νοητών ούκ Ιχων νοερός ένεργείας ή πώς γνώσεται τα αίσθητά 5 πάσης αίσθήσεως ύπεριδρυμένος; Καίτοι πάντα αυτόν εΐδέναι φησί τα λόγια καί ουδέν διαφεύγειν τήν θείαν γνώσιν. 869 α Άλλ' όπερ εφην πολλάκις, τά θεια Θεοπρεπώς νοητέον. Τό γάρ άνουν καί άναίσθητον καθ' ύπεροχήν, ού κατ' ελλειψιν έπί θεοΟ τακτέον ώσπερ καί τό άλογον άνατίθεμεν τω ύπέρ λόγον καί τήν άτέλειαν τω ύπερτελεϊ ίο καί προτελείω καί τον άναφή καί άόρατον γνόφον τω φωτί τω άπροσίτω καθ' ύπεροχήν του όρατοϋ φωτός. "Ωστε ó θείος νους πάντα συνέχει τή πάντων έξη ρημένη γνώσει κατά τήν πάντων αΐτίαν έν έαυτώ τήν πάντων είδησιν προειληφώς, πριν άγγέλους γενέσθαι είδώς καί παράγων άγγέλους καί πάντα τά άλλα ενδοθεν καί άπ' αΰτης, tv' ούτως είπω, της is άρχής είδώς καί εις οΰσίαν άγων. Καί τούτο οΐμαι παραδιδόναι τό λόγιον, οπόταν φησίν « Ό είδώς τά πάντα πριν γενέσεως αύτών ». Οΰ γάρ έκ τών όντων τά όντα μανθάνων οΤδεν ò Θείος νους, άλλ' εξ έαυτοϋ καί έν 869 β έαυτώ κατ' αίτίαν τήν πάντων είδησιν καί γνώσιν καί οΰσίαν προέχει καί προσυνείληφεν ού κατ' ιδίαν έκάστοις έπιβάλλων, άλλα κατά μίαν 2ο της αίτιας περιοχήν τά πάντα είδώς καί συνέχων ώσπερ καί τό φώς κατ'

3 φρουρά: Cf DN 120,2 3 sq Cf CH 140 C 4 σοφία: Cf DN 193,5 sqq νους: Cf Jes 40,13; Rm 11,34 λόγος: Vide Joh 1,1 sq; cf DN 198,21 sqq γνώστης: Vide Sus θ' 42; cf I Cor 2,12 6sq Cf Joh 21,17 9 καθ' ύπεροχήν: Cf Schol 348,17-19 11 τώ φωτί τω άπροσΙτω: Cf I Tim 6,16 12sqq Cf DN 155,16; Proel inst 124; id theol plat IV 5 15 καί πάντα τά άλλα ενδοθεν: Cf Schol 348,20-44 17 Vide Sus 35a (Sus θ' 42) 19 καί ούσίαν προέχει: Cf Schol 348,45 sq 21 περιοχήν: Cf DN 147,7 ώσπερ καί το φώς: Cf Schol 348,47- 349,8 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 παντός: καί παντός VvVbFaLc(e corr)LeWc 2 αίσθήσεως πάσης: coll πάσης αίσθήσεως PtPnPbFa ύποστάτις: ύπόστασις PaRcPt(corr)PnFa 3 ό alt: om PtPnPbVb(add s lin)Lc (add s lin) ή Ve 4 γνώστης omnes codd (add s lin Vb) praeter VfVcKaPg: γνώσις VfVcKaPg ν 7 διαφεύγειν: διαφεύγει VvVb 10 ύπερτελεϊ: ύπερτελείω Pt(corr)Pn 12 τοϋ VcKaPg ν: om cett codd όρατοϋ: άοράτου PaVfLc 14 παράγων: παραγάγων VvVb 15 άλλα: όντα PbFbVvVbLc(e corr)Le; cf Lilla, Osservazioni, ρ 171 18 έαυτοϋ PbVfVvLc(e corr)LeWc: αύτοϋ cett codd ν 19 έαυτώ PbFbVfVvFaLc (corr in άυτω) LeWc: ούτω cett codd ν προέχει: προσέχει PtPnFa 20 ιδίαν PbFbVe (ser είδέαν et adscr ιδίαν mg) Le (ser είδίαν): Ιδέαν PaVfVbWcVcKaPg ν είδέαν RcPt (mut in (δέαν) PnVe (adscr γρ καί κατ' ιδίαν mg) VvFaLc (e corr) 21 τά: om VfVcKaPg

197

VII. 2. 3

αΐτίαν èv έαυτώ τήν είδησιν του σκότους προείληφεν ουκ άλλοθεν είδώς τό σκότος ή άπό του φωτός. Έαυτήν ουν ή θεία σοφία γινώσκουσα γνώσεται πάντα άΟλως τά υλικά καΐ άμερίστως τά μεριστά καί τά ττολλά έυιαίως ούτω τω ένΐ τά 5 πάντα καί γινώσκουσα καί παράγουσα. Καί γάρ εΙ κατά μίαν αίτίαν ό θεός πασι τοις ούσι τοΰ είναι μεταδίδωσι, κατά την αυτήν ένικήν αίτίαν είσεται πάντα ώς έξ αύτοΟ δντα καί áv αύτω προϋφεστηκότα καί ούκ έκ τών όντων λήψεται την αυτών γνώσιν, άλλά καί αύτοΤς έκάστοις της αύτών καί άλλοις της άλλων γνώσεως εσται χορηγός. U9 c ίο Ούκ άρα ó θεός Ιδίαν Ιχει τήν έαυτοϋ γνώσιν, έτέραν δέ τήν κοινή τά όντα πάντα συλλαμβάνουσαν. Αυτή γάρ έαυτήν ή πάντων αίτία γινώσκουσα σχολή που τά άφ' αύτής καί ών Ιστιν αίτία άγνοήσει. Ταύτη γοϋν ό θεός τά δντα γινώσκει ού τή έπιστήμη τών όντων, άλλά τή έαυτοϋ. Καί γάρ καί τούς άγγέλους είδέναι φησί τά λόγια τά έπί της is γης ού κατ' αίσθήσεις αύτά γινώσκοντας αίσθητά γε όντα, κατ' οίκείαν δέ του θεοειδοϋς νου δύναμιν καί φύσιν. <3> Έπί δέ τούτοις ζητήσαι χρή, πώς ήμεϊς θεόν γινώσκομεν ούδέ νοητόν ούδέ αίσθητόν ούδέ τι καθόλου τών όντων όντα. Μήποτε ούν άληθές είπεΐν, ότι θεόν γινώσκομεν ούκ έκ της αύτοΟ φύσεως, άγνωστον 20 γάρ τούτο καί πάντα λόγον καί νουν ύπεραΐρον, άλλ' έκ της πάντων 869 D τών όντων διατάξεως ώς έξ αύτοϋ προβεβλημένης καί είκόνας τινάς καί όμοιώματα τών θείων αύτού παραδειγμάτων έχούσης είς τό έπέκεινα

1 τοΰ σκότους: Cf Schol 349,9 sq 3sq Cf Proci de mal sub 61,19 sq 3 sqq Cf Proci in Prm V 225; id inst 124 4sq Vide Proci de mal sub 61,21 sq 5 sqq Cf DN 148,13; 175,10; 187,15 sq; 210,5 sq; 218,1 sq; 222,15 7 sq καί ουκ ÉK τών όντων: Cf Schol 349,11-17 10 Ούκ άρα 6 θεός: Cf Schol 349,18sq 14sqq Cf Schol 349,20-40; Apoc En aeth 15,6; Ph sacrif 5; id somn I 135 17 sqq Cf DN 115,19sqq; 193,14sq; Schol 349,41 — 352,17; Proci theol plat II 5sq 19 έκ της αύτοΟ φύσεως: Cf Schol 352,18sq 19sq Cf DN 108,6sqq; 229,12sqq; MTh 1032Dsqq 21 καί εΙκόνας τινάς: Cf Schol 352,20-36 21 sq Cf Gen 1,26 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

2 τοΰ PbWc ν: om cett codd; cf Lilla, Osservazioni, ρ 171 6 τοϋ: τ ό RcVvWc 7 είσεται omnes codd (ser ίσεται Re): οίσεται ν αύτοΟ PaRcPtFbVfVeLc: έαυτοΟ cett codd ν α ύ τ φ PaPnPbVf FaLc: έαυτω cett codd ν 8 της omnes codd praeter Pt: τοις Pt τών ν 9 καί άλλοις της άλλων: om Pa 10 κοινή: κοινήν PaRcPt(corr)PnPbVvVbFa 12 άφ' αύτης em Lilla, Osservazioni, ρ 172: ά π ' αύτης codd ν 13 yoöv: oöv Pb 15 ye δντα: γεγονότα FaLe 17 ούδέ: oCrre Ve oCrSèv VvVb 18 ούδέ prim: ούδ' VcKaPg ούτε VeFaLc (e corr) οΰτ' VvVbLe (corr in ούδ*) Wc; cf Lilla, Osservazioni, ρ 172 όντων: νοητών RcPt(corr)PnFa 19 αύτού: έαυτοϋ Pb 20 voöv καί λόγον coll PnLc (corr s lin)

198


872 a πάντων όδφ και τάξει κατά δύναμιν άνιμεν έν τή πάντων άφαιρέσει καΐ ύπεροχη καΐ έν τή πάντων αΐτίςι. Διό καί έν πασιν ό θεός γινώσκεται και χωρίς πάντων. ΚαΙ διά γνώσεως ό θεός γινώσκεται καί διά άγνωσίας. Καί εστίν αύτοϋ καί νόησις καί λόγος καί έπιστήμη καί έπαφή καί αϊσθησις καί δόξα καί φαντασία καί όνομα καί τά άλλα πάντα, καί ούτε νοείται ούτε λέγεται ούτε όνομάζεται. Καί ούκ ϊστι τι των όντων, ουδέ ?ν τινι των όντων γινώσκεται. ΚαΙ « έν πδσι πάντα » έστί καί έν ούδενΐ ούδέν καί έκ πάντων πάσι γινώσκεται καί έξ ούδενός ούδενί. Καί γάρ καί ταΟτα όρθώς περί θεού λέγομεν, καί έκ των όντων άπάντων υμνείται κατά τήν πάντων άναλογίαν, ών έστιν αίτιος. Καί Ιστιν αύθις ή θειοτάτη θεού γνώσις ή δι' άγνωσίας γινωσκομένη Β72 Β κατά τήν ύπέρ νούν Ινωσιν, όταν ό νοΰς των όντων πάντων άποστάς, έπειτα καί έαυτόν άφείς ένωθή ταϊς ύπερφαέσιν άκτΐσιν έκεΐθεν καί έκεϊ τ φ άνεξερευνήτφ βάθει της σοφίας καταλαμπόμενος. Καίτοι καί έκ πάντων, όπερ έφην, αύτήν γνωστέον αύτη γάρ έστι κατά τό λόγιον ή πάντων ποιητική καί άεί πάντα άρμόζουσα καί της άλυτου των πάντων έφαρμογής καί τάξεως αίτια καί άεί τά τέλη των προτέρων συνάπτουσα ταΐς άρχαΐς των δευτέρων καί τήν μίαν τοΰ παντός σύμπνοιαν καί άρμονίαν καλλιεργούσα. 872e <4> «Λόγος» δέ ό θεός υμνείται προς τών Ιερών λογίων ού μόνον, ότι καί λόγου καί νού καί σοφίας έστί χορηγός, άλλ' ότι καί τάς πάντων αίτίας έν έαυτφ μονοειδώς προείληφε καί ότι «διά πάντων χωρεί»

4sqq Cf CH 140Csqq; MTh, cc I; II; III; V; Ep 1,1065 A; Schol 352,37-50; Prod in Prm VI 43 sqq; id theol plat II 6 6 καί οδτε νοείται: Cf Schol 352,51 - 3 5 3 , 4 8 Vide I Cor 15,28 12sqq Cf DN 156,15sqq; 194,10sqq; Proel theol plat I 25 13 κατά την ύπέρ voûv ινωσιν: Cf Schol 353,5—7 15sqq Cf CH 144Β; Schol 353,8-12; Ps 104(103),24; Prov 8,26sqq; Sap 7,18sqq; Proel inst 33; 112; 147; id theol plat III 9; III 21; IV 2 18 έφαρμογηΐ: Cf DN 152,2 18 sq Cf Proel in Cra 86,27 20 άρμονίαν: Cf D N 113,5 21 Vide Sap 18,15; Joh 1,1 21 sqq Cf DN 131,8; 165,17 sq; 196,4; CH 140 C; Schol 353,13-27 23 sq Vide Sap 7, 24; cf Prov 8,26 sq; Sap 8,1; 8,3 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 άνιμεν έν: άνειμεν έν PtPnFbVvVbFaLcLeWc ν άνειμένον PaRc (corr in άνειμεν έν) 2 6 θεός: θεό? PaRcPnFa 4 ò θεός: θεό$ PaPtPnVeFaLe (corr s lin) θεοϋ θεό* Re (ser mg) 6 ούτε alt: ούδέ PnPbLc (corr s lin) 7 ούτε: ούδέ PaRc OÖT* VcKa 9 Καί γάρ καί omnes codd praeter PaRc: καί PaRc καί γ ά ρ ν 10 θεοϋ: ού VvVb άπάντων: om VvVb 11 ών: φ Fb 12 θειοτάτη: θειωτάτη Re θεωτάτη Vv θεοϋ omnes codd praeter PbVb: του θεοϋ PbVb ν 15 άνεξερευνήτορ: άνεξεραυνήτω PaFbFa

5

ίο

is

2ο

199

VII. 3. 4

διικνούμενος, ώς τά λόγιά φησιν, άχρι του πάντων τέλους, καΐ πρό γε τούτων, ότι πάσης άπλότητος ό θείος ύπερήπλωται λόγος καί πάντων έστίν ύπέρ πάντα κατά τό ύπερούσιον άπολελυμένος. Ούτος ó λόγος έστίν ή άπλή καί όντως ούσα άλήθεια, περί ήν ώς καθαράν καί άπλανή 5 τών όλων γνώσιν ή Θεία πίστις έστίν, ή μόνιμος τών πεπεισμένων ίδρυσις ή τούτους ένιδρύουσα τη άληθείςι καί αύτοΐς την άλήθειαν άμεταπείστω ταυτότητι τήν άπλήν της άληθεΐας γνώσιν έχόντων τών πεπεισμένων. Ei γάρ ή γνώσις ένωτική τών έγνωκότων καί έγνωσμένων, ή δέ άγνοια 872 d μεταβολής άεΐ καί της έξ έαυτοϋ τ φ άγνοούντι διαιρέσεως αίτια, τόν έν ίο άληθείςι πιστεύσαντα κατά τόν Ιερόν λόγον ούδέν άποκινησει της κατά τήν άληθή πίστιν Ιστίας, έφ' ή τό μόνιμον εξει τής άκινήτου καί άμεταβόλου ταυτότητος. Εΰ γάρ οίδεν ó πρός τήν άλήθειαν ένωθείς, ότι εύ εχει, κάν οί πολλοί νουθετοΐεν αυτόν ώς έξεστηκότα. Λανθάνει μέν ώς εΙκός αυτούς έκ πλάνης is τη άληθείςτ διά τής όντως πίστεως έξεστηκώς, αύτός δέ άληθώς οίδεν έαυτόν ούχ, δ φασιν έκεΐνοι, μαινόμενον, άλλά τής άστάτου καί άλλοιωτής 873 α περί τήν παντοδαπή τής πλάνης ποικιλίαν φοράς διά τής άπλής καί άεί κατά τά αύτά καί ώσαύτως έχούσης άληθείας ήλευθερωμένον. Ούτω γοϋν οί τής καθ1 ήμδς θεοσοφίας άρχηγικοί καθηγεμόνες ύπέρ άληθείας 20 άποθνησκουσι πδσαν ήμέραν μαρτυρούντες ώς εΙκός καί λόγοι παντί καί 2ργω τή ένιαία τών Χριστιανών άληθογνωσίςι τό πασών αυτήν είναι

2 Cf Proel inst 93; Dodds, Proclus, pp 248 sq 3 sq Oötos 6 λόγος έστίν: Cf Schol 353,28-31 8sq Cf DN 149,12sqq; 150,8sqq; EH 552 Dsqq; Schol 353,32-356,18; Clem str VI 102,1; VI 155,4; VII 40,3; Gr Nyss Eun II 93; Roques, L'Univers dionysien, ppl29sq; Völker, Kontemplation, pp43sqq; 67 sqq 9 διαιρέσεως αΙτΙσ: Cf Schol 356,19 sq 9 sqq Cf Schol 356,21; Ps 30(29),7; Rm 8,35 sqq; I Cor 16,13; Eph 4,13; II Thess 2,15 13 sq Cf PI Phdr 249c sq 15 sq Cf Act 26,24 16 sqq Cf DN 149,12 sqq; PI Cra 405c 18sqq Cf DN 124,18sqq; 142,1 sqq; Ps 44(43),23; Rm 8,36; Eph 4,13 20sq Cf Schol 356,22-24; Amph circ, ρ 16D; Max opuse 169 A PaRc

PtPnPbFb

VfVe VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

5 πεπεισμένων omnes codd (πεπισμένων PaFa) praeter PbFbWc: πεπιστευμένων PbFbWc v; cf Lilla, Osservazioni, ρ 172 9 έαυτοΰ: αύτοϋ PtPnPbVfVvVbFaLc(e corr)LeWcVcKaPg 13 Eö: Έκ Pa Ιχει: Ιχοι VvVbLc(e corr)LeWcVcKaPg 14 μέν: μέν γάρ PtPnPbVfVeVvVbFaLcVcKaPg 15 Ιξεστηκώς: έφεστηκώς Vf ένεστηκώς Le (corr mg) 16 6: ώς PbFb μαινόμενον: μαινόμενοι Pt(corr)PnFa 17 παντοδοπτήν RcVfVvVb; cf Lilla, Osservazioni, pp 172 sq φοράς: φοράν Pa φθοράς VvVb 18 τά: om RcPt 19 άρχηγικοί: άρχηγοί VeLc(e corr)LeVcKa(e corr)Pg καθηγεμόνες: καί καθηγεμόνες VfVeVvVbLc(e corr)LeWcVcKaPg

200


καί άπλουστέραν καί θειοτέραν, μάλλον δέ τό αυτήν είναι τήν μόνην άληθη καί μίαν καί άττλήν Θεογνωσίαν.

<νιιι.> <1> Άλλ' έπειδή τήν θείαν άληθότητα και ύττέρσοφον σοφίαν καί ώς 889 e «δύναμιν» ύμνοϋσι καί ώς « δικαιοσύνην » ol Θεολόγοι καί σωτηρίαν αύτήν άττοκαλοΟσι καί άπολύτρωσιν, φέρε, καί ταύτας, ώς έφικτόν ήμΐν, s τάς Θεωνυμίας άναπτύξωμεν. Καί δτι μέν ή θεαρχία πάσης έξήρηται καί υπερέχει της όπως ποτέ και ούσης καί έπινοουμένης δυνάμεως, ουκ οΐμαί τίνα τών έν τοις θείοις λογίοις έντεθραμμένων άγνοεϊν. Πολλαχοΰ γάρ ή Θεολογία καί τήν κυρείαν αυτή καί αΰτών τών ύπερουρανίων δυνάμεων άφορίζουσα παραδέδωκεν. Πώς οΰν αυτήν οί Θεολόγοι καί ώς δύναμιν ίο ύμνοϋσι τήν πάσης έξη ρη μένη ν δυνάμεως; Ή πώς έπ1 αύτη τήν δυναμωνυμίαν έκλάβοιμεν;

3sqq Cf DN 119,2sqq 4 δύναμιν: Vide I Cor 1,24; cf Schol 356,26 sq; Gr Nyss perf 182,4 sqq; 188,7 δικαιοσύνην: Vide Rm 3,5; cf Rm 1,17; I Cor 1,30; Gr Nyss peri 188,7 σωτηρίαν: Cf Ps 35(34),3; 42(41),12 et al 5 άττολύτρωσιν: Cf I Cor 1,30; Gr Nyss perf 185,11 sqq 6 sqq Cf DN 159,12 sqq; 188,17 sq; Prod in Prm VI 215 9 Cf Schol 356,28-31; II Chron 20,6 9sq Cf Schol 356,32sq; Ps 24(23),10; II Ptr 2,4; 2,11 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 Θειωτέραν RcVb τό αύτήν: ταύτην PbFbVb τό ταύτην VvVb (ser τ φ ) καί άπλουστέραν καί θειοτέραν, μάλλον δέ τό αύτήν είναι om Pa lin 3 praem Κεφάλαιον Η. Περί δυνάμεως, δικαιοσύνης, σωτηρίας, άττολυτρώσεως, έν φ καί ττερί άνισότητος PaRcPtPnPbFbVfVeVvVb (om et Κεφάλαιον et έν φ καί ττερί άνισότητος) Fa (coll Κεφάλαιον Η post άνισότητος) LcLe (coll Κεφάλαιον Η post άνισότητος) Wc (coll Κεφάλαιον Η post άνισότητος) Ve (coll Κεφάλαιον Η post άνισότητος) Ka (coll Κεφάλαιον Η post άνισότητος et add Κεφάλαιον δγδοον) Pg (om Κεφάλαιον Η) 8 τών: τόν VeVv λογίοις: λόγοις VvVb έντεβραμμένον FbVeVv 9 αύτη: αύτήν PaLc (corr) 10 παραδέδωκε Pt (mut in παραδέδοται) Pn (ser τταραδέδοκε) PbVeFaLc (corr in τταραδέδωται mg) παραδέδοται cett codd ν; cf Lilla, Osservazioni, ρ 173 ούν: om PaRc (add s lin) 11 αύτη: αύτήν PtPnFaLc(corr mg)Le(corr)om Ka 12 έκλάβοιμεν: om Ka έκλάβωμεν PaPnPbFbFaLe λάβοιμεν Vb

201

VII. 4 - Vili. 1. 2. 3.4

<2> Λέγωμεν τοίνυν, δτι δύναμις εστίν ό θεός ώς πασαν δύναμιν èv 889 d έαυτφ προέχων και ΰττερέχων καί ώς πάσης δυνάμεως αίτιος καΐ πάντα κατά δύναμιν άκλιτον καΐ άπεριόριστον παράγων καί ώς αύτοϋ του είναι δύναμιν ή την δλην ή τήν καθ' εκαστον αίτιος ών καί ώς άπειροδύναμος s où μόνον τ ω πασαν δύναμιν παράγειν, άλλα καί τω υπέρ πασαν και τήν αυτοδύναμιν είναι καί τω ΰπερδύνασθαι καί άπειράκις άπειρους των ούσών δυνάμεων έτέρας παραγαγεΐν καί τ ω μή άν ποτε δυνηθηναι τάς άπείρους καί έπ' άπειρον παραγομένας δυνάμεις τήν ύπεράπειρον αύτοϋ 892 α της δυναμοποιοΰ δυνάμεως άμβλϋναι ποίησιν, καί τω άφθέγκτω καί ίο άγνώστω καί άνεπινοήτφ της πάντα ύπερεχούσης αύτοϋ δυνάμεως ή δια περιουσίαν του δυνατού καί τήν άσθένειαν δυναμοΐ καί τά έσχατα των άπηχημάτων αύτη ς συνέχει καί διακρατεΐ καθάπερ καί έπΐ των κατ' αίσθησιν δυνατών όρώμεν, δτι τά ύπέρλαμπρα φώτα καί μέχρι τών άμβλειών δράσεων φθάνει, καί τούς μεγάλους φασί τών ψόφων καί είς is τάς μή λίαν εύκόλως τών ήχων άντιλαμβανομένας άκοάς είσδύεσθαι. Τό γάρ πάντη άνήκοον ούδέ άκοή καί τό καθόλου μή βλέπον ούδέ δρασις. <3> Αύτη δ1 ούν ή άπειροδύναμος του Θεού διάδοσις είς πάντα τά 892 β όντα χωρεί, καί ούδέν Ιστι τών όντων, δ παντελώς άφήρηται τό Ιχειν τινά δύναμιν, άλλ' ή νοεράν ή λογικήν ή αίσθητικήν ή ζωτικήν ή ούσιώδη 20 δύναμιν έχει, καί αύτό δέ, εί Θέμις εΙπεΤν, τό είναι δύναμιν είς τό είναι Ιχει παρά της ύπερουσίου δυνάμεως. <4> Έξ αύτης είσιν αί Θεοειδεϊς τών άγγελικών διακόσμων δυνάμεις,

I sqq Cf CH 237 D sq; PI R 429b sq 3 κατά δύναμιν άκλιτον: Cf Schol 356,34-41 II καί τήν άσθένειαν δυναμοΐ: Cf Schol 356,42-357,14 l l s q τ ά έσχατα τών άπηχημάτων: Cf DN 147,12 17sqq Cf DN 141,9sq; 148,16sqq; 165,17sq; 192,16sq; 201,4; 214,5 sq; CH 177 Csq; Proci de dec dub 22,17 sqq; id inst 39; 145 20 Cf Schol 357,15-17; 357,18-55; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, ρ 107, nota 6 22 sqq Cf CH 237 Β sqq; Jub 2,2; Col 1,16; Hbt 1,14 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 Λέγωμεν PaRcPtPnPbVvVbFaLcLe (corr): Λέγομεν cett codd ν 1 sqq Cf Lilla, Osservazioni, ppl73sq 2 προέχων: περιέχων Pt (corr) ύπερέχων: om Pa περιέχων Fb ύπερέχον Vv 9 δυνάμεως άμβλνναι: om Pa άμβλΟναι: Αμβλύνεται Pt(corr)PnFa (corr) τ φ άφθέγκτω: τών άφθέγκτων Pa τ φ άφέγχτω RcVb 10 άγνωστων Pa ά γ ν ώ σ τ φ καί άφθέγκτω coll Pg 11 δια περιουσίαν: δέ άπειροουσία Pa διά περουσίαν Re (corr s lin) 12 τών άπηχημάτων: άπηχήματα Pb (e corr) 14 άμβλειών: άμβλιών PaRc(corr)FbWc άμβλοών Vv om Vc(add s lin)Ka(add s lin)Pg φασί: φησί Pb(corr)VvVb φασίν Pa 15 άκοάς: om Pt (add mg) άκοής Fb(corr)Pg 16 ούδέ prim: οϋδ' VbWcVcKaPg βλέπον: βλέπων PtPn(corr)Vv(corr)Fa(corr) VcKaPg βλέπο Fb (corr) ούδέ alt Ve ν: οϋδ' Le (e corr) ο0χ VvVb oirr' Wc ούθ* VcKaPg ούτε cett codd 17 δ* ούν: ούν RcPtPnPb δύναι Pa (mut in δοΐναι s lin)

202


έξ αυτής καί τό είναι άμεταπτώτως εχουσι καί πάσας αυτών τάς νοεράς και άβανάτους άεικινησίας καί τό άφ£>επές αύτό καί την άνελάττωτον 892 e ίφεσιν τοΰ άγαθοΰ προς της άπειραγάθου δυνάμεως είλήφασιν αύτη ς έφιείσης αύτοΐς τό δύνασβαι καί είναι ταύτα καί έφίεσβαι άεί είναι καί αύτό τό δύνασβαι έφίεσβαι τοΰ άεί δύνασβαι. 5 <5> Πρόεισι δε τά της άνεκλείπτου δυνάμεως καί είς άνθρώπους καί ζφα και φυτά καί τήν όλην του παντός φύσιν καί δυναμοΐ τά ήνωμένα προς τήν άλλήλων φιλίαν καί κοινωνίαν καί τά διακεκριμένα πρός τό είναι κατά τον οίκεΐον έκαστα λόγον καί δρον άσύγχυτα καί άσύμφυρτα καί τάς τοΰ παντός τάξεις καί εύθημοσύνας εις τό οίκεΐον άγαθόν διασώζει ίο 892 D καί τάς άθανάτους τών άγγελικών ένάδων ζωάς άλωβήτους διαφυλάττει καί τάς ούρανίας καί φωστηρικάς καί άστρώους ούσίας καί τάξεις άναλλοιώτους καί τόν αίώνα δΰνασθαι είναι ποιεί καί τάς του χρόνου περιελίξεις διακρίνει μεν ταΐς προόδοις, συνάγει δέ ταΐς άποκαταστάσεσι καί τάς τοΰ πυρός δυνάμεις άσβέστους ποιεί καί τάς του ύδατος έπιφ^οάς is άνεκλείπτους καί τήν άερίαν χύσιν όρίζει καί τήν γήν έπ' ούδενός ιδρύει καί τάς ζωογόνους αύτής ώδΐνας άδιαφθόρους φυλάττει καί τήν έν 893 α άλλήλοις τών στοιχείων άρμονίαν καί κρασιν άσύγχυτον καί άδιαίρετον άποσώζει καί τήν ψυχής καί σώματος σύνδεσιν συνέχει καί τάς τών φυτών θρεπτικός καί αύξητικάς δυνάμεις άνακινεΐ καί διακρατεΐ τάς 2ο ούσιώδεις τών όλων δυνάμεις καί τήν τοΰ παντός άδιάλυτον μονήν άσφαλίζεται καί τήν θέωσιν αύτήν δωρεϊται δύναμιν είς τοΰτο τοις έκθεουμένοις παρέχουσα.

1 sq Cf DN 190,6 4 καί είναι ταΰτα: Cf Schol 357,56-360,5 9 όρον: Cf DN 185,24 10 καί εύθημοσύναξ: Cf Schol 3 6 0 , 6 - 1 1 11 άχγελικών ένάδων: Cf Proel inst 162 sqq 12 καϊ τάξεις άναλλοιώτους: Cf Schol 3 6 0 , 1 2 - 2 9 14 ταΐς προόδοις: Cf DN 112,8 sq άττοκαταστάσεσι: Cf DN 146,19 15 και τάς τοΰ πυρός δυνάμεις: Cf Schol 3 6 0 , 3 0 - 3 3 18 άρμονίαν: Cf DN 113,5 sq 20 sq τάς ούσιώδεις: Cf Schol 3 6 0 , 3 4 - 3 6 22sq Cf DN 112,1; 131,9sq; EH 376B; Schol 360,37 sq PaRc PtPnPbFb LcLeWc VcKaPg

Vf (post 10 είς τό ol- defic; ine 203,12 óv έστι) Ve ν

VvVb

Fa

1 καί alt: κατά FaLc(e corr)LeWc 3 άπειραγάθου: άττειροαγάθου Pt(corr)VePg 3 sqq Cf Lilla, Osservazioni, ρ 174 4 καί είναι omnes codd: καί τό είναι ν άεί: άεί άεί PaRc (corr) 5 άεί δΰνασθαι: δύνασβαι Pt coll δύνασβαι άεί PaRcPn 6 άνεκλείπτου: άνεκλείπου Pa άνεκλήπτου PnPb (corr) άνελλείπους Re 7 δυναμοΐ: δυνάμει PaRc 10 εύθημοσύνας omnes codd (ser e corr Ve) praeter RcPg: εύθυμοσύνας RcPg ν 15 έττψ^οάς: έττφφοίας RcPt(corr)PnPbFaLc (corr) 17 φυλάττει: διαφυλάττει PaRcPtPnFa 21 άδιάλυτον: εϋδιάλυτον Pb 22 αυτήν: αύτη PaRc(corr)Ve 23 έκθεουμένοις: θεωμένοις PaRc θεουμένοις Pt(corr s lin)Pn

203

Vili. 4. 5. 6

ΚαΙ δλως ουδέν εστι καθόλου των όντων την παντοκρστορικήν άσφάλειαν καί περιοχήν της Θείας δυνάμεως άφηρημένον. Tò γάρ καθόλου μηδεμίαν δΰναμιν έχον ούτε εστίν ουτε τι εστίν οΰτε ίστι τις αύτοϋ παντελώς θέσις. s <6> Καίτοι φησίν Έλύμας ό μάγος· Et ιταντοδύναμός έστιν ò θεός, πώς 893 β λέγεται τι μή δύνασθαι πρός τοΰ καθ' Ομάς θεολόγου; Λοιδορεΐται δέ τω θείω Παύλω φήσαντι μή δύνασθαι τον θεόν « έαυτόν άρνήσασθαι ». Προβείς δέ τούτο λίαν ό ^ ω δ ώ , μή καί άνοίας όφλήσω γέλωτα παίδων άθυρόντων οίκοδομήματα καί έπί ψάμμου και άσθενη καταλύειν έπιιο χειρών καί ώσπερ τινός άνεφίκτου σκοπού καταστοχάζεσθαι σπεύδων της περί τούτου θεολογικής διανοίας. Ή γαρ έαυτοϋ άρνησις έκπτωσις άληθείας έστίν, ή δέ άλήθεια όν έστι καί ή της άληθείας έκπτωσις του δντος εκπτωσις. Εί τοίνυν ή άλήθεια όν έστιν, ή δέ δρνησις τής άληθείας τοΰ όντος Ικπτωσις, έκ τοΟ δντος is έκπεσεΐν ó θεός ού δύναται, καί τό μή είναι ούκ Ιστιν, ώς &ν τις φαίη, το μή δύνασθαι ού δύναται καί τό μή εΐδέναι κατά στέρησιν ούκ οίδεν. 893 c Όπερ ó σοφός ούκ έννοήσας μιμείται τούς τών άθλητών άπειρονίκας, οΐ πολλάκις άσθενεΐς είναι τούς άνταγωνιστάς ΰποθέμενοι κατά τό δοκούν έαυτοΐς καί πρός άπόντας αύτούς άνδρείως σκιαμαχούντες καί τόν άέρα 20 διακένοις πληγαΐς εύθαρσώς καταπαίοντες οίονται τών άντιπάλων αύτών κεκρατηκέναι καί άνακηρύττουσιν έαυτούς ουτε είδότες τήν έκείνων δύναμιν. Ήμεΐς δέ τού θεολόγου κατά τό έφικτόν στοχαζόμενοι τόν ύπερδύναμον θεόν ύμνοΟμεν ώς παντοδύναμον, ώς μακάριον καί μόνον δυνάστην, ώς 25 δεσπόζοντα έν τη δυναστεί«? αύτοϋ τοϋ αιώνος, ώς κατ' ούδέν τών όντων

2 περιοχήν: Cf DN 147,7 4 παντελώς θέσις: Cf Schol 360,39-41 5sqq Cf Schol 360,42-361,3; Act 13,8 sqq 6sq Vide II Tim 2,13; cf DN 136,18sq; Hbr 6,18 12 Cf Schol 361,4-46 15 Cf Schol 361,47-55 16 στέρησιν: Cf DN 166,6 19 sq Cf I Cor 9,26 24 Cf I Tim 6,15 PaRc

PtPnPbFb

Vf (ine 12 δν tori) Ve

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

3 1 παντοκρατορικήν omnes codd (Re scr τταντοκρατωρικήυ): ττοτ/κρατορικήν ν ούτε τι Ιστιν: om PaRc έστιν alt: έστι PtPb τις: της Re om VvVb 6 Ομάς: ή μας RcVbLc δέ: om PaRc 7 ΓΤροσθεΙς PaVvVbLc(cort)VcKaPg 8 άνοίας: Αγνοίας VvVb 9 καταλύειν: κατάλυσιν Pt(corr)PnFa(corr s lin)Ve (corr) καταλύσειν Le (corr) 13 ή alt: om PaFbVe 14 της: om PaRcPtPnFbVfVeVvFaLc (add s lin) έκ τοϋ: τό έκ τοΟ PaVb του έκ τοΰ RcPtPnFbVvFaLcLeWc 15 ό θεός: δπερ ό θεός VvVb ού δύναται ό θεός coli Le 19 άττόντας: άτταντας PaRc σκιαμαχοϋντες: σκιομαχούντες PnFa 21 έκείνων: έκείνου PaRc (corr) 23 ύπερδύναμον: ύπέρ δύναμιν Pt(corr)PnPbVeFaLc(e corr)Wc 24 ώς alt: καί VvVbLc(e corr)LeWc καί ώς Fa

204


έκπεπτωκότα, μάλλον δε καί υπερέχοντα καΐ προέχοντα πάντα τά όντα κατά δύναμιν ύπερούσιον καί πασι τοις ούσι τό δύνασθαι είναι καί 893 D τόδε εΤναι κατά περιουσίαν ύπερβαλλούσης δυνάμεως άφθόνω χύσει δεδωρημένον. ( 7 ) «Δικαιοσύνη» δέ αύθις ό Θεός ώς πασι τά κατ' άξίαν άπονέμων υμνείται καί εϋμετρίαν καί κάλλος καί ευταξίαν καί διακόσμησιν καί πάσας 896 α διανομάς καί τάξεις άφορίζων έκάστω κατά τόν όντως δντα δικαιότατον δρον καί πασι της αυτών έκάστων αϋτοπραγίας αϊτιος ών. Πάντα γαρ ή Θεία δικαιοσύνη τάττει καί όροθετεΐ καί πάντα άπό πάντων άμιγή καί άσύμφυρτα διασώζουσα τά έκάστω προσήκοντα πασι τοις ούσι δωρεΤται κατά την έκάστω των όντων έπιβάλλουσαν άξίαν. Καί εί ταΰτα όρθώς φαμεν, όσοι τη θείςτ διαλοιδοροϋνται δικαιοσύνη, λανθάνουσιν έαυτών άδικίαν έναργή καταψηφιζόμενοι, φασί γάρ όφείλειν ένεΐναι τοις θνητοϊς την άθανασίαν καί τοις άτελέσι τό τέλειον καί τοις αύτοκινήτοις την έτεροκίνητον άνάγκην καί τοις άλλοιωτοΐς τήν ταΰτότητα καί τά τελειοδύναμα τοις άσθενέσι καί άΐδια είναι τά Ιγχρονα καί άμετάβολα τά φύσει κινούμενα καί τάς έπικαίρους ήδονάς αΙωνίας, καί 896 β όλως τά άλλων άλλοις άποδιδόασιν. Δέον είδέναι τήν θείαν δικαιοσύνην έν τούτω όντως ούσαν άληθη δικαιοσύνην, ότι πασιν άπονέμει τά οίκεΐα κατά τήν Ικάστου των όντων άξίαν καί τήν έκάστου φύσιν Ιπί της οίκείας διασώζει τάξεως καί δυνάμεως.

2sqq Cf DN 155,19sq; Plot Enn VI 4,9; Iamb myst V 23; Syrian in Metaph 187,8; Proel inst 26sq 5sqq Vide Rm 1,17; 3,21 sq; II Cor 5,21; cf DN 109,4sqq; CH 164D; EH 372D; 373B; 432C; 561 D; Ep 8.1097B; Schol 361,56-364,6; Rm 3,5; 3,25 sq; 10,3; PI Lg 716a; 717d; id Phdr 247d; id R 352a; id Tht 176b; Clem prot I 6; Or princ II 9,7; Plot Enn I 2,1; Ath dial Trin 1,18; Proci in R I 269,24 sqq 8 δρον: Cf DN 185,24 8sq Cf Sap 11,20 12 διαλοιδοροϋνται: Cf Schol 364,7-26 12 sqq Cf Ps 75(74),5 sq 15 αυτοκινήτου Cf Schol 364,27 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 καί προέχοντα: om PaPn (add mg, ser προσέχοντα) Fa (add mg) καί προσέχοντα RcPt 5 τά: om PbFbVb 5 sqq Cf Lilla, Osservazioni, ppl74sq 7 έκάστω: έκάστου LeWc 9 ή: om PaRc τη Pt(corr)PnFaLc καί όροθετεϊ: om VvVb 12 et: om VvVb όσοι: όσοι δέ VvVb τ η 6είςι: της tetas Pt(corr)PnLc (corr) τ ά θεία Pa δικαιοσύνη: δικαιοσύνης Pt(corr)Lc (corr) 13 φησίν Pt(corr)Pn φησί PbLc (e corr) 14 ένεΐναι: είναι PbFbVvVbWc 15 αυτοκινήτου τήν έτεροκίνητου: έτεροκινήτοΐΐ τήν αΟτοκίνητον VfVcKaPg τήν αύτοκίνητον τοις έτεροκινήτοις Ve; cf Lilla, Osservazioni, ρ 175 16 τα prim: om VvVb 17 άμετάβολα: άμετάβολα είναι PtPnPbFa 18 άποδιδόασιν: άττοδιδόασι PbVfVeLc(e corr)Le(e corr) VcKaPg ν έττιδιδόασι PaRc

s

ίο

15

2ο

205

Vili. 6. 7. 8. 9

<8> Άλλ' εϊποι &v τις- Ούκ ϊστι δικαιοσύνης άνδρας όσιους έαν άβοηθήτους Crrrò τών φαύλων έκτρυχομένους. Προς ôv (¡»ητέον Ώς εί μέν άγαπώσιν, ους φής δσίους, τα έττΐ γης ύττό τών προσύλων ζηλούμενα, του θείου πάντως έκπεπτώκασιν Ιρωτος, καί ούκ οίδα, δττως δσιοι 896 c 5 κληθεΐεν άν άδικοΰντες τά όντως έραστά καί Θεία τοις άζηλώτοις καί άνεράστοις ύττ' αύτών ούκ εύαγώς παρευδοκιμούμενα. ΕΙ δέ τών όντως όντων έρώσιν, εύφρσίνεσθαι χρή τούς τινών έφιεμένους, ήνίκα τών έφετών τυγχάνωσιν. "Η ούχΐ τότε μάλλον πλησιάζουσι ταΐς άγγελικαΐς άρεταΐς, δταν, ώς δυνατόν, έφέσει τών βείων άναχωροΰσι της τών υλικών προσιο παθείας έγγυμναζόμενοι ττρός τούτο λίαν άνδρικώς έν ταΐς ύττέρ του καλοϋ περιστάσεσιν; "Ωστε άληθές είττεΐν, ότι τούτο μαλλόν έστι της θείας δικαιοσύνης ίδιον τό μή θέλγειν καί άπολλύειν τών άριστων τήν ά(ΐ)φενότητα ταΐς τών ύλικών διαδόσεσι, μηδέ, εΐ τις έπιχειροίη τοϋτο ποιεΐν, έαν άβοηθήτους, άλλ' ένιδρύειν αύτούς έν τη καλή καί άμειλίκτψ is στάσει καί άπονέμειν αύτοΐς τοιούτοις ούσι τά κατ' άξίαν. <9> Αύτη γούν ή θεία δικαιοσύνη καί σωτηρία τών όλων ύμνεΐται 896 D τήν Ιδίαν έκάστου καί καθαράν όπτό τών άλλων ούσίαν καί τάξιν άττοσώζουσα καί φυλάττουσα καί αίτία καθαρώς ούσα της έν τοις δλοις ίδιοττραγίας. » Εί δέ τις -τήν σωτηρίαν ύμνοίη καί ώς έκ τών χειρόνων τά όλα σωστικώς άναρπάζουσαν, πάντως που καί τούτον ήμεϊς τόν ύμνφδόν της 897 α

1 Cf Schol 364,28 - 30; 364,31 - 365,2 2 sqq Cf DN 205,8 sqq; CH 332 D; EH 376 A; 433 C; Ph sacrif 129; Proci de dec dub 33,1 sqq 8 ταΐς άγγελικαΐς άρτταΐς: Cf Schol 365,3-8 8 sqq Cf DN 191,15 sq; CH 340 A; EH 553 C; MTh 1025 B; Ep 8,1097 A; Ep 10,1117 B; Plot Enn I 6,9; III 2,6 sqq 9 της τών ύλικών προστταθεΐας: Cf Schol 365,9-29 12 Cf Schol 365,30sq; 365,32 14sq άμειλίκτφ στάσει: Cf Schol 365,33-36 16 σωτηρία: Vide Act 4,12; cf Jes 43,3; Rm 5,9; Just 1 apol 63,16; Arist apol 15; Iren haer I 10,1; D - S 125; Ath ine 1,3; D - S 150 18sq της έν Toi? δλοις IBioTTpaylaj: Cf Schol 365,37 —41 20 καί ώ$ έκ τών χειρόνων: Cf Schol 365,42-47 PaRc

PtPnPbFb

VfVe VvVb Fa

LcLeWc VcKaPg

ν

1 ίφ>: έν Pa ¿tv Re (cort s lin) 5 àv: om PaFb 6 sq όντως όντων: όντως Re δντων Pt (cort mg) coll δντων δντως VvVb 7 έρωσιν: έρώσι FbPg ν έροϋσιν PaRc (corr) 8 τυγχάνωσιν VvVbWc ν: τυγχάνουσι Ρη τυγχάνουσιν cett codd Lilla, Osservazioni, ρ 175 9 άναχωροΰσι: άναχωροΟσιν Pa άναχωρώσι Pt(e corr)VfVeVvVbLe(e corr)WcVcKa ν; cf Lilla, Osservazioni, ρ 175 13 διαδόσεσι: διαδόσεσιν FbLe (e corr) δόσεσιν PtPnVvVbFaWc δόσεσι Le (corr ex δόσεσιν) δέσεσι Pa (ser δέσεσιν) RcVf (ser διαδόσεσι et adscr γρ δέσεσι mg) VeVcKaPg (ser δεήσεσι) 14 tqcv: έν Pa 17 καί prim: om VvVb; cf Lilla, Osservazioni, ρ 176 20 τά όλα: τάς δλα Pa τάς δλας Re (corr) 21 σοοστικώς: σωστικτούς Pa

206


τταντοδαττής σωτηρίας άποδεξόμεθα και ταύτην δε και πρώτην σωτηρίαν των όλων άξιώσομεν αύτόν όρίζεσθαι την πάντα εφ' έαυτών άμετάβλητα καΐ άστασίαστα καί ά ^ ε π ή πρός τά χείρω διασώζουσαν καί πάντα φρουρούσαν άμαχα καί άττολέμητα τοις έαυτών έκαστα λόγοις διακοσμούμενα καί πασαν άνισότητα καί άλλοτριοπραγίαν έκ των όλων έξορίζουσαν καί τάς άναλογίας έκάστου συνιστάνουσαν άμεταπτώτους εις τά έναντία καί άμεταχωρήτους. Έπεί καί ταύτην την σωτηρίαν ούκ άπό σκοπού τις ϋμνήσοι της Ιεράς θεολογίας ώς πάντα τά όντα τ η σωστική τών πάντων άγαθότητι της των οικείων άγαθών άποπτώσεως άπολυτρουμένην, καθ' δσον ή έκάστου τών σωζόμενων έπιδέχεται φύσις, »ρ β Διό καί « άπολύτρωσιν » αϋτήν όνομάζουσιν οί θεολόγοι, καί καθ' δσον ουκ έδ τά όντως όντα πρός τό μή είναι διαπεσεΤν καί καθ' όσον, εί καί τι προς τό πλημμελές καί άτακτον άποσφαλείη καί μείωσίν τινα πάθοι της τών οικείων άγαθών τελειότητος, καί τούτο του πάθους καί της άδρανείας καί της στερήσεως άπολυτροΰται πληρούσα τό ένδεές καί πατρικώς τήν άτονίαν ύπερείδουσα καί άνιστώσα τοΰ κακού, μάλλον δέ ίστώσα έν τ ω καλώ καί τό ύπεκρυέν άγαθόν άναπληρούσα καί τάττουσα καί κοσμούσα τήν άταξίαν αυτού καί άκοσμίαν καί όλόκληρον άποτελούσα καί πάντων άπολύουσα τών λελωβη μένων.

s

ίο

is

'Αλλά περί μεν τούτων καί περί δικαιοσύνης είρηται, καθ' ην ή πάντων 2ο ίσότης μετρείται και ορίζεται καί πδσα άνισότης ή κατά στέρησιν της

3 Cf Schol 365,48-368,11 5 sq Cf D N 206,21 sq; 214,2 άλλοτριοττραγίαν: Cf Proci in R I 216,25; II 146,23 sqq 6 καί τάς άναλογίας: Cf Schol 368,12 sq 7 οΟκ άπό σκοπού: Cf Schol 368,14sq 9 άποπτώσεως: Cf D N 171,16 11 άπολύτρωσιν: Vide Rm 8,23; cf Jes 40,5; 52,10; Mt 1,21; 12,28; Le 2,30; 21,28; Rm 8,19 sqq; I Cot 1,30 et al 14 sq Cf D N 164,11 sq 15 στερήσεως: Cf D N 166,6 16 ύπερείδουσα: Cf Schol 368,16 19 τών λελωβημέυων: Cf Schol 368,17 sq 21 sq Cf D N 206,5 sq; Schol 368,19-24; 368,25-48; 368,49-53 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 sqq Cf Lilla, Osservazioni, ρ 176 2 έαυτών: έαυτώ PbFb έαυτην Ve 7 ταύτην: ταύτη LcLeWcVcKaPg τήν: om PaVb (ss) 8 ύμνήσοι: ύμνείσοι Fb υμνήσει VfVe ύπομνήσοι Fa 8sq τ ή σωστική: τ η s σωστικής PaPb (corr) 9 πάντων omnes codd: απάντων ν 10 άπολυτρουμένην: άπολυτρουμένη VvVb 11 αύτήν: αύτόν Pt(corr)PnFa καί alt Pt(eras)PnPbLc (exp) ν: om cett codd Lilla, Osservazioni, ρ 176 13 τι: τ η Re ITI Ve 16 ύπερείδουσα: ύπερίδουσα RcPt(corr)PnVc (corr) ύπεριδρύουσα VvVb άνιστώσα: άνιστά Vv (mut in άνιστάσα s lin) Vb 17 Ιστώσα: έστώσα PtPnFa 19 λελωβη μένων: λελωβωμένων VeVb(corr s lin)Lc(corr)LeWc λωβωμένων Pt(corr s lin)PnVvFa ,,

207

Vili. 9 - IX. 1

5

έν αύτοΐς έκάστοις Ι σ ό τ η τ ο ς έξορίζεται. Τήν γ ά ρ ά ν ι σ ό τ η τ α εί τις έκλάβοι τάς έν τ φ δ λ ω τ ω ν δ λ ω ν προς δ λ α διαφοράς, καί τ α ύ τ η ς ή δικαιοσύνη φ ρ ο υ ρ η τ ι κ ή , μή σ υ γ χ ω ρ ο ύ σ α σ υ μ μ ι γ ή τ ά όλα έν δλοις γενόμενα δ ι α τ α ρ α χθηναι, φ υ λ ά τ τ ο υ σ α δε τ α δ ν τ α π ά ν τ α κατ' είδος εκαστον, έν φ Ικαστον είναι ττέφυκεν.

897 c

<ΙΧ.>

ίο

< 1 > Ε π ε ι δ ή δέ και τ ό μέγα καί τ ό μικρόν άνατέθειται τ φ π ά ν τ ω ν α ΐ τ ί ψ καί τ ό τ α ύ τ ό ν καί τ ό έτερον καί τ ό δμοιον καί τ ό άνόμοιον καί ή στάσις καί ή κίνησις, φέρε, καί τ ο ύ τ ω ν τ ώ ν θεωνυμικών ά γ α λ μ ά τ ω ν , δ σ α ήμιν έμφανή, Θεωρήσωμεν. « Μέγας » μέν ούν ό Θεός έν τοις λογίοις ύμνεΐται καί έν μεγέθει καί έν

6 μέγα: Cf Ps 86(85),10; 147(146),5; Jes 9,6 μικρόν: Cf Jes 9,5 6 sqq Cf PI Prm 137c sqq; Ivánka, Der Aufbau, pp392sq 7 ταύτόν: Cf Ps 102(101),28; I Cor 12,6 έτερον: Cf Joh 14,16 δμοιον: Cf Gen 1,26 sq; Ps 102(101),7 άνόμοιον: Cf II Chron 6,14; Jes 40,25; 46,5 8 στάσις: Cf Ps 29(28),10; Sap 7,23 κίνησις: Cf Ps 82(81),1 sqq; Sap 7,22 sqq θεωνυμικών dryαλμάτων: Cf CH 145 A; 165 A; EH 428 D; 476 A; MTh 1025B; Schol 368,55-369,14; Clem str VII 16,5; VII 29,6; Gr Nyss beat 6,1; Proci in Cra 15,27 sqq; id in Prm V 86; id theol plat I 29; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, pp 224 sqq 10 Μέγας: Vide Ps 86(85),10; 147(146),5; cf Jes 9,6; Schol 369,15-20 èv μεγέθει: Cf Ps 86(85),8sqq; 147(146),5; Jes 9,6 10sq έν aupç λεπτή: Cf III Reg 19,12 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 έκάστοις: έκάστης PtVfWc έξορίζεται: όρίζεται RcPt(corr s lin)PnFa 5 εΤναι: τό είναι PtPnFaLc (corr) lin 6 praem Κεφάλαιον θ . Περί μεγάλου, μικρού, ταύτοΰ, έτέρου, όμοΐου, στάσεως, κινήσεως, Ισότητος PaRcPtPnPb (ser σμικρού et post όμοίου add άνομοΐου) Fb (post όμο(ου add άνομοΐου) Vf (post όμοίου add άνομο(ου) Ve (om ταύτοΰ, έτέρου, όμοίου; ante στάσεως add άνομο(ου) Vv (coll Κεφάλαιον θ post Ισότητος; post όμοίου add άνομο(ου) Vb (om Κεφάλαιον) Fa (coll Κεφάλαιον θ post Ισότητος) Le (post όμοίου add άνομο(ου) Le (post όμοιου add άνομοίου; coll Κεφάλαιον θ post Ισότητος) Wc (coll Κεφάλαιον θ post Ισότητος; post όμοίου add άνομοίου) VcKa (post όμοίου add άνομοίου) Pg (om θ ; post όμοίου add άνομοίου) 6 άνατέθειται: άνατέθηται Re άνατίθεται Pt(corr)PnVvVbFaLc(e corr)Le 8 θεωνυμικών omnes codd (PtFbKa ser θεονυμικών): θεωνυμιών ν 9 έμφανή: έκφανη PaRc

909 β

208


αύρα λεπτή την θείαν έμφαινούση σμικρότητα. Καί ταϋτός, όταν φή τά λόγια· « Σύ δε ó αυτός εΤ ». Kai ετερος, ήνίκα ώς πολύσχημος καί πολυειδής ύπό των αύτών λογίων διαπλάττεται. Καί όμοιος ώς όμοίων καί όμοιότητος υποστάτης. Και άνόμοιος πάσιν ώς ούκ όντος αϋτω του ομοίου. Και έστώς καί άκίνητος και «καθήμενος» είς « τ ό ν αΙώνα» καί 5 κινούμενος ώς επί πάντα πορευόμενος. Καί όσαι άλλαι ταύταις όμοδύναμοι θεωνυμίαι προς των λογίων υμνούνται. 909 e <2> « Μ έ γ α ς » μεν ούν ό θεός ονομάζεται κατά τό ιδίως αύτοϋ μέγα τό πάσι τοΤς μεγάλοις έαυτοΰ μεταδιδόν καί παντός μεγέθους εξωθεν ύπερχεόμενον καί ύπερεκτεινόμενον, πάντα τόπον περιέχον, πάντα άριθ- ίο μόν υπερβάλλον, πασαν άπειρίαν διαβαΐνον καί κατά τό ύπερπλήρες αύτοΰ καί μεγαλουργόν καί τάς πηγαίας αύτοϋ δωρεάς, καθ' όσον αύται πρός πάντων μετεχόμεναι κατά άπειρόδωρον χύσιν άμείωτοι παντελώς είσι και τήν αύτήν Ιχουσιν ύπερπληρότητα καί ούκ έλαττοΰνται ταϊς μετοχαΐς, άλλα καί μάλλον ύπερβλύζουσιν. Τό μέγεθος τοΰτο καί άπειρον is έστι καί άποσον καί άνάριθμον, καί τοΰτο εστίν ή υπεροχή κατά τήν άπόλυτον και ύπερτεταμένην της άπεριλήπτου μεγαλειότητος χύσιν. 912 α <3> Σμικρόν δε ήτοι λεπτόν επ' αυτού λέγεται τό παντός όγκου καί διαστήματος έκβεβηκός καί τό « δια πάντων » άκωλύτως χωροΰν. Καίτοι

1 σμικρότητα: Cf Jes 9,5 tctùtós: Cf I Cor 12,6 1 sq Vide Ps 102(101),28 2 ετερος: Cf Joh 14,16 πολύσχημος καί πολυειδήξ: Cf Ez 1,26 sq; Dan 10,6 3sq Cf Gen 1,26 sq; Il Chron 6,14; Ps 102(101),7 4 sq Cf II Chron 6,14; Jes 40,25; 46,5 5 έστώξ: Cf Ex 17,6 άκίνητος: Cf Sap 7,23 καθήμενος είς τόν αΙώνα: Vide Bar 3,3; Dan 3,55; cf Mal 3,3 5 sq Cf DN 189,12 sq; Proci in Prm VI 56 6 Cf Sap 7,22; 7,24 8 Vide Ps 86(85),10; 147(146),5; cf Schol 369, 21-50; Jes 9,6 8sq C f D N 136,7 sqq; 166,5 sqq; Proci inst 131 11 Cf DN 138,11 sq; 189,8 sq 12 Cf DN 132,1 15 sqq Cf Schol 369,51-372,8 18 Cf Jes 9,5 19 Vide Sap 7,24 PaRc PtPnPbFb ine 19 Κα(τοι) ν

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg (post 7 ύμνοΟνται defic;

1 έμφαινούση: έμφαίνουσι Wc έμφαινούσης FbVe έκφαινούση PaRc TctCrrós: τό αύτός PbFb ταυτότητα RcVb (e corr) φή: φησί coni Lilla, Osservazioni, ρ 177; cf Lilla, Ricerche, ρ 312 3 διαπλάττεται: διοπτλάττηται LeWc 9 έαυτοΰ: αύτοΰ PaRcLe καί αύτοϋ Le (corr) μεταδιδόν omnes codd praeter PbFbVeLe: μεταδιδούς Pb μεταδιδόναι FbVeLe (e corr); cf Lilla, Osservazioni, ρ 177 11 καί: om Vb(ss)Le; cf Lilla, Osservazioni, ρ 177 15 μετοχαΐς: μετεχούσαις PaRc 17 ΰπερτεταμένην: ύττερτεταγμένην PaRc ύττερταμένην Fa (corr s lin) ύποτεταμένην Le (e corr) χύσιν: φύσιν PnPbFbVvVbFaLc(e corr)Le 18 6è: δέ καί PaRcPtPnFaLc (e corr) 19 έκβεβηκός: έκβεβηκώς Vv (corr) έκβεβληκός FaLc (corr) έτπβεβηκός Fb

209

IX. 1.2. 3.4

s

ίο

is

καΐ πάντων αίτιον έστι το σμικρόν, ούδαμοϋ γάρ εϋρήσεις την τού σμικροΟ Ιδέαν άμέθεκτον. Ούτως ούν έπΐ θεοΰ το σμικρόν έκληπτέον ώς έπΐ πάντα καΐ διά πάντων άνεμποδίστως χωροΰν και ενεργούν «και διϊκνούμενον άχρι μερισμού ψυχής καί σώματος, άρμών τε και μυελών καί έννοιών καρδίας», μάλλον δέ τών όντων άπάντων. Ού γάρ «έστι 912β κτίσις άφανής ένώπιον αύτοΰ». Τούτο τό σμικρόν άποσόν έστι καί άπήλικον, άκρατες, άπειρον, άόριστον, περιληπτικόν πάντων, αυτό δέ άπερίληπτον. <4> Τό δέ ταΰτόν ύπερουσίως άΐδιον, άτρεπτον, έφ' εαυτού μένον, άεί κατά τά αυτά καί ώσαύτως έχον, πασιν ωσαύτως παρόν καί αυτό καθ' εαυτό έφ' έαυτοϋ σταθερώς καί άχράντως έν τοις καλλίστοις πέρασι της ΰπερουσίου ταυτότητος Ιδρυμένον, άμετάβλητον, άμετάπτωτον, ά^επές, άναλλοίωτον, άμιγές, άθλο ν, άπλούστατον, άπροσδεές, άναυξές, άμείωτον, άγένητον, ούχ ώς μήπω γενόμενον ή άτελείωτον ή ύπό 912 c τούδε ή τόδε μη γενόμενον, οΰδ' ώς μηδαμή μηδαμώς όν, άλλ' ώς ύπέρ

1 αίτιόν έστι τό σμικρόν: Cf Pachymeres ad locum, PG 3,925 A sq 2 Ούτως ούν έπί θεού t ò σμικρόν: Cf Schol 372,9 - 1 6 3 sqq Vide Hbr 4,12; cf Schol 372,17 - 36 5 sq Vide Hbr 4,13 9sqq Cf D N 171,9 sq; Ps 102(101),28; I Cor 12,6; Proci in Ale 296,13 sq; 314,15 sq; id inst 142 sq; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, pp 74sqq 14sqq Vide Anast S viae dux X X I I 3,29 sqq; cf Schol 372,37-373,5 15 sq άλλ' ώς Crrrèp πάν άγένητον: Cf Schol 373,6 — 39 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 αίτιον* PaRcPt (adscr στοιχειωτικόν mg) Pn (adscr στοιχειωτικόν mg) VfVeLcVc KaPg: στοιχειωτικόν* Pt (scr αϊτιον et adscr στοιχειωτικόν mg) Pn (scr αίτιον et adscr στοιχειωτικόν mg) VvVbFa (scr στοιχιοτικόν) LeWc (scr στοιχειοτικόν) στοιχειωτικόν αίτιον PbFb ν ούδαμοϋ omnes codd praeter FbVfVcKa: ούδαμή FbVfLc (sed corr mg) VcKa ν 3 ένεργούν: έυεργές PaFbVvVbWc scr ενεργούν et corr in ένεργές mg 4 καί prim omnes codd praeter Fb: τε καί Fb ν et adscr άργής Le έναργές Le σώματος* PaRcFbVfVeLc (adscr πνεύματος mg) VcKa (scr πνεύματος et corr in σώματος s lin): πνεύματος* PtPnPbVvVbFaLc (scr σώματος et adscr πνεύματος mg) LeWcKa (adscr σώματος s lin) Pg ν 4 sq καί μυελών καί εννοιών omnes codd (scr έννοών, sed corr Vv) praeter RcFaLcLe: και μυελών καί κριτικόν ένβυμήσεων καί έννοιών (e Novo Testamento hue intrusum) Re (pro κριτικόν scr κριτικός) FaLc (adscr καί κριτικόν ένθυμήσεων mg) LeWc ν 11 έαυτό: έαυτώ Re (corr) αύτό PtPnFa εαυτού Pb καί: τε καί PaRc om Ve 12 ύπερουσίου: περιουσίου PaRcPtPnVfVeFaLcLeWc KaPg 15 τόδε: τούδε Pb τόδε τό Lc(e corr)Le(corr)Wc (corr) ούδ' ώς: ούδαμώς PaRc ούδέ ώς Ve 15 sq ώς ύπερ πάν άγένητον omnes codd (om πάν Vf; e corr Vb) praeter Pa: ώσπερ παναγένητον Pa ν; cf Lilla, Osservazioni, ρ 177 άγέννητον PtVb (e corr)

210


παν άγένητον και άπολύτως άγένητον και άεί òv καί αυτοτελές δν και ταύτόν δν καθ' έαυτό καί ύφ' êαυτού μονοειδώς καί ταύτοειδώς άφοριζόμενον καί τό ταύτόν έξ έαυτοΰ ττασι T O Ï Ç μετέχειν έπιτηδείοις έπιλάμπον καί τά έτερα τοις έτέροις συντάττον, περιουσία καί αιτία ταυτότητος έν έαυτω καί τά έναντία ταύτώς προέχον κατά τήν μίαν καί s ένικήν της όλης ταυτότητος ύπερέχόυσαν αίτίαν. 912 D <5> Τό δέ έτερον, έπειδή πδσι προνοητικώς ό θεός πάρεστι καί « πάντα Ιν πδσι » διά τήν πάντων σωτηρίαν γίγνεται μένων έφ' έαυτοΰ καί της οίκείας ταύτότητος άνεκφοιτήτως κατ' ένέργειαν μίαν καί άπαυστον έστηκώς καί έαυτόν Ιπιδιδοΰς άκλίτω δυνάμει πρός έκθέωσιν των έπ- ίο εστραμμένων. Καί τήν έτερότητα των ποικίλων του θεού κατά τάς πολυειδεΐς όράσεις 913 α σχημάτων Ιτερά τινα τοις φαινομένοις, παρ' δ φαίνονται, σημαίνειν οίητέον. Ώς γάρ, εί ψυχήν αύτήν σωματοειδώς ό λόγος διέπλαττε καί μέρη σωματικά τ η άμερεϊ περιέπλαττεν, έτέρως ένοουμεν έπ' αύτη τά is περιτιθέμενα μέρη τ ή άμερεία τ η κατά ψυχήν οίκείως καί κεφαλήν μέν τον νουν, αύχένα δέ τήν δόξαν ώς έν μέσω λόγου καί άλογίας, στήθος δέ θυμόν, γαστέρα δέ τήν έπιθυμίαν, σκέλη δέ καί πόδας τήν φύσιν έλέγομεν τοις των μερών όνόμασι τών δυνάμεων συμβόλοις χρώμενοι, πολλώ γε μάλλον έπί τοΰ πάντων έπέκεινα τήν έτερότητα τών μορφών 2ο 2 μονοειδώς καί ταύτοειδώς: Cf Schol 373,40 —44 3 καί τό ταύτόν: Cf Schol 373,45-52 3sq Cf Proci in Ale 122,18; id inst 143 5sq κατά τήν μίαν καί ένικήν: Cf Schol 373,53-376,18 7 Cf Joh 14,16 7sq Vide I Cor 12,6; I Cor 15,28 7sqq Cf DN lll,12sqq; 131,9sq; 189,12sq; Schol 376,19-22; Proci in Prm VI 56; Beierwaltes, Andersheit 12 sqq Cf DN 120,9 sqq; 215,14 sqq; Clem str V 35,6; Or hom 5 in Num 3; id hom 10 in Num 3; id hom 1 in Is 2 14 sqq Cf DN 145,17; Schol 376,23-26; Or Cant 63,31 sqq 16sqq Cf Schol 376,27- 30; Ph leg all III 38; id migr Abr 12 20 sqq Cf CH 141 A sq; 144 B; 145 A sq; 328 C; 333 C; 336 A; 336 Csq; 337 Csq; Schol 376,31-34; Or princ IV 2,9; Gr Nyss Eun II 233 sq PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

2 ταύτόν: ταύτό PaRc έαυτό: έαυτοΰ Pb αύτό Fb 4 sq Cf Lilla, Osservazioni, ρ 178 8 μένων omnes codd praeter PaFb: μέν ών Pa μένον Fb ν 10 έστηκώς: έστικώξ Re (corr) exp Lilla, Osservazioni, ρ 178 έαυτόν: έαυτω PbFb έττιδιδού$ άκλίτω: έιπδιδουσα καί τω PaRc έτπδειδούς άκλίτω Fa έπιδιδού; άκλήτω Le τών: om Pt(add s lin)Fa 13 σχημάτων* PaRcPtPbFbVfVeLe (ser μορφών et adscr σχημάτων man al mg) VcKaPg ν: μορφών* VvVbLe (adscr σχημάτων man al mg) Wc σχημάτων μορφών PnFaLc παρ' δ φαίνονται: παραφαίνονται PaRcFbLeWc 14 ψυχήν omnes codd: τήν ψυχήν ν διέπλαττε: διέπλαττεν PaRcFbVvVb(corr)Lc (corr) Le ϋττλαττεν Ve έπλαττε KaPg 15 ένοουμεν: έννοοϋμεν RcVf(corr)Lc (e corr) νοοϋμεν Pt(corr s lin)Pn αύτη: αύτη$ VvVb 16 καί: om VvVb 19 έλέγομεν: ίλεγον VvVb δυνάμεων: δυναμένων Pt(corr)PnVeFa χρώμενοι: χρωμένοις Pa χρώμενοι FbVv(e corr)We

IX. 4. 5. 6

s

ίο

. is

μ

211

καΐ των σχημάτων ίεραΐς καί θεοπρεπέσι και μυστικαίς άναπτύξεσιν άνακαθαίρεσθαι χρή. Καί ει βούλει τά τριττά των σωμάτων σχήματα τω άναφεΐ καί άσχηματίστω θεω περιάψαι, «πλάτος» μεν θείον ^ητέον την ύπερευρεΐαν επί ττάντα τοΰ θεοΰ πρόοδον, « μήκος » δέ τήν ύπερεκτει- 9ΐ3 β νομένην τά όλα δύναμιν, « βάθος » δέ τήν πάσι τοις οϋσιν άπερίληπτον κρυφιότητα καί άγνωσίαν. Άλλ' όπως μή λάθωμεν έαυτούς έκ τής των έτεροίων σχημάτων καί μορφών άναπτύξεως τάς άσωμάτους θεωνυμίας ταΐς δια συμβόλων αισθητών συμφύρουτες, διό περί μέν τούτων έν τή Συμβολική θεολογία. Νΰν δέ αύτό τήν θείαν έτερότητα μή άλλοίωσίν τινα τής ύπερατρέπτου ταυτότητος ύποπτεύσωμεν, άλλα τον ένιάϊον αύτοϋ πολυπλασιασμόν καί τάς μονοειδεϊς τής ètri ττάντα πολυγονίας προόδους. <6> Όμοιον δέ τον Θεόν εί μέν ώς ταύτόν εϊποι τις, ώς όλον διόλου one έαυτώ μονίμως καί άμερίστως όντα όμοιον, ουκ άτιμαστέον ήμΐν τήν του όμοιου θεωνυμίαν. Οί δέ θεολόγοι τόν υπέρ πάντα Θεόν, ή αυτός, ούδενί φασιν είναι όμοιον, αυτόν δέ ομοιότητα Θείαν δωρεΐσθαι τοις έπ' αυτόν έπιστρεφομένοις τή κατά δύναμιν μιμήσει τόν υπέρ πάντα καί όρον καί λόγον. Καί εστίν ή τής Θείας όμοιότητος δύναμις ή τά παραγόμενα πάντα προς τό αίτιον επιστρέφουσα. Ταύτα γοΰν ρητέον όμοια Θεω καί κατά Θείαν εΙκόνα καί όμοίωσιν, ουδέ γαρ αΰτοϊς τόν Θεόν όμοιον, ότι μηδέ

3 sqq Vide Eph 3,18 2 τά τριττά των σωμάτων σχήματα: Cf Schol 376,35 — 41 4 πρόοδον: Cf DN 112,8sq 9 Συμβολική θεολογία: Cf DN 121,3 lOsqq Cf Schol 376,42 — 377,4; Proci in Cta 53,9 sqq; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, pp78 sq 13 sqq Cf Schol 3 7 7 , 5 - 1 6 ; Gen 1,26 sq; II Chron 6,14; Ps 102(101),7; PI Prm 128e; 129a; 131a; 132dsq; 139e 15sqq Cf DN 212,9 sqq; 225,12sq; CH 164Dsq; EH 376A; 473Bsq; Gen l,26sq; Jes 40,25sq; 46,5; Gr Nyss beat 1,1; 7,1; id perf 175,7 sq; Proci inst 32 17 τη κατά δύναμιν μιμήσει: Cf DN 112,14; 115,3; CH 293 Β; EH 477 A; 557 A; 561 D; Schol 377,17-31; 1 Cor 4,16; 11,1; Eph 5,1; I Thess 1,6; 2,14; II Thess 3,7; 3,9; Hbr 6,12; 13,7; III Joh 11; Schulz, Nachfolgen δρον: Cf DN 185,24 18 sq Cf PI Tht 176b; Proci inst 31 sq; 35; id in Ti II 286,30 sqq; Il 298,27sqq 19sqq Cf Schol 377,32-48; Gen 1,26 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 Upaîç: iepoîç Re ιερές Ka καί alt: om Lc(exp)LeWc καί tert: καί ταϊς PbFb 2 χρή.· om Fa ε! βούλει: ή βουλή PaRc 3 άναφεΐ: άναφή Pa άφανεϊ VvVb ττεριάψαι: περιάψω Pa προσάψαι Pn 4 ύπερευρεΐαν: ύπερευρίαν Vv ύπέρ εΰροιαν Vb 8 αίσθητών καί PaRc 9 Θεολογία: Θεολογία είρηται PbFb θεολογίςι είρήσεται VfVe VcKaPg; cf Lilla, Osservazioni, ρ 178 et DN 149,9 13 ώς prim: είς PaRc ώζ ταύτόν: exp Lilla, Osservazioni, ppl78sq 17 τόν: τών PaPnPbFaLe om Vb 18 παραγόμενα: παραγενόμενα PaFbVb παραγαγόμενα Fa 19 θεφ omnes codd praeter Ve: τ ω 6εώ Ve ν καί: om Pt (corr) exp Lilla, Osservazioni, ρ 179

212


άνθρωπος τ η Ιδία εΐκόνι όμοιος. Έ π Ι μέν γ ά ρ τ ω ν ό μ ο τ α γ ώ ν δυνατόν καί όμοια αύτά ά λ λ ή λ ο ι ς είναι καί άντιστρέφειν έφ' έκάτερα τ ή ν ό μ ο ι ό τ η τ α en D καί είναι άμφω ά λ λ ή λ ο ι ς όμοια κατά π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ο ν όμοιου εΤδος, έ π ΐ δέ τ ο υ α ί τ ι ο υ καί τ ω ν α ί τ ι α τ ώ ν ούκ άποδεξόμεθα τ ή ν ά ν τ ι σ τ ρ ο φ ή ν . Ο ύ γ ά ρ μόνοις τ ο ΐ σ δ ε ή τ ο ί σ δ ε τ ό όμοίοις εΤναι δ ω ρ ε ΐ τ α ι , π ά σ ι δέ τοΤς ό μ ο ι ό τ η τ ο ς μετέχουσι τοΟ είναι όμοίοις ό θεός αίτιος γ ί γ ν ε τ α ι καί Ι σ τ ι 916 α καί αύτής τ η ς α ύ τ ο ο μ ο ι ό τ η τ ο ς ύ π ο σ τ ά τ η ς . Καί τ ό έν π ά σ ι ν όμοιον ΐχνει τινί τ η ς θείας ό μ ο ι ό τ η τ ο ς δμοιόν έστι καί τ ή ν ένωσιν α υ τ ώ ν σ υ μ π λ η ρ ο ΐ . < 7 > Και τ ί δει ττερί τ ο ύ τ ο υ λέγειν; Α ύ τ ή γ ά ρ ή θεολογία τ ό άνόμοιον αΰτόν είναι πρεσβεύει καί τοϊς π δ σ ι ν άσύντακτον ώς π ά ν τ ω ν Ιτερον καί τ ό δή παραδοξότερον, ό τ ι μηδέ είναί τ ι όμοιον α ύ τ φ φησιν. Καίτοι ούκ έναντίος ό λ ό γ ο ς τ ή πρός αύτόν ό μ ο ι ό τ η τ ι . Τα γ ά ρ αύτά καί όμοια θεφ καί άνόμοια, τ ό μέν κατά τ ή ν ένδεχομένην τ ο υ ά μ ι μ ή τ ο υ μίμησιν, τ ό δέ κατά τ ό άποδέον τ ω ν α ι τ ι α τ ώ ν τ ο υ α ί τ ι ο υ καί μετροις άπείροις καί άσυγκρίτοις άπολειπόμενον. 916 β

< 8 > Τί δέ καί περί τ η ς θείας στάσεως ή τ ο ι καθέδρας φαμέν; Τί δέ ά λ λ ο γ ε π α ρ ά τ ό μένειν αύτόν έν έαυτώ τόν θεόν καί έν ά κ ι ν η τ ω τ α ύ τ ό τ η τ ι μονίμως π ε π η γ έ ν α ι καί ύπεριδρύσθαι καί τ ό κατά τ ά αύτά καί περί τ ό

1 sqq Cf Schol 377,49-380,16 7 της αύτοομοιότητος: Cf Schol 380,17-41 7sq Cf DN 110,8 sqq 9 sq Cf II Chron 6,14; Jes 40,25; 46,5 13 C f D N 112,14 14 τό άποδέον: Cf Schol 380,42 16 sq Cf PI Ti 42e 16 sqq Cf DN 153,1 sqq; 154,7sqq; 220,9sqq; CH 121 B; 212C; EH 437B; Schol 380,43-381,7; III Reg 8,30; Judith 9,8; Ps 9,5; 29(28),10; Sap 7,23; Mal 3,3; Bar 3,3; Dan 3,55; Lit Bas, ρ 329,1 sqq; Lit Chrys, ρ 329,1 sqq; Anast S viae dux XVII 13; Buckel, Die Gottesbezeichnungen PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 Έπί μέν γάρ omnes codd praeter Pn: έττεί γάρ Pn έττΐ γάρ ν 2sq Cf Lilla, Osservazioni, ρ 179 3 εΤδος: είδούς RcPt(corr)PnPbVeVvVbFaWc 4 άποδεξόμεθα: άποδεξώμεθα RcPtPnFbFaLcLe (corr) άποδεχόμεθα VvVb καταδεξώμεθα Pa 5 μόνοις: μόνον PaRc όμοίοις omnes codd (ser e corr Re) praeter PaVfPn: όμοιον Pa όμοιος Vf όμοίως Pn ν 7 αύτής: αύτή PaPn αύτός Re 9 λέγειν καί αύτή RcPtPnLc (corr) λέγομεν Fa 10 ώς omnes codd: ώς καί ν πάντων: πδσιν PbFbVvVbFaLeWc 11 τό δή: τόδε coni Lilla, Osservazioni, ρ 179 τι: om PaRc τό PnLc (corr mg) αύτφ: αϋτό Re δμοιον αύτφ φησιν: παραδοξότερον VvVb φησιν PtWc: φασι Pb φησι cett codd (Le e corr) 13 άμιμήτου μίμησιν* PaPt (ser άμεθέκτου μέθεξιν et adscr έν άλλοις άμιμήτου μίμησιν mg) VfVeVvVbLc (ser άμεθέκτου μέθεξιν et corr in άμιμήτου μίμησιν mg) LeWcVcKaPg ν: άμεθέκτου μέθεξιν* RcPt (adscr έν άλλοις άμιμήτου μίμησιν mg) Pn (pro μέθεξιν ser μέτεξιν) FaLc (corr in άμιμήτου μίμησιν mg) άμεθέκτου μέθεξιν του άμιμήτου μίμησιν PbFb; cf Lilla, Osservazioni, ppl79sq 15 άσυγκρίτοις: άσυγχύτοις PtPn(corr mg) FaLc (e corr) άπολειπόμενον omnes codd praeter PbFb: άπολιμπανόμενον PbFb ν 17 γε: γε ή PbLc (corr) 18 ύπεριδρύσθαι omnes codd praeter PbFb: άραρότως ύπεριδρύσθαι PbFb ν 18 sqq Cf Lilla, Osservazioni, ρ 180

s

ίο

is

213

IX. 6. 7. 8. 9. to

αύτό καΐ ωσαύτως ένεργεΐν καί κατά τό άμετάστατον αυτόν έξ έαυτού πάντως ΰπάρχειν καί κατά τό άμετακίνητον αύτό καί ολικώς άκίνητον καί ταΟτα ύπερουσίως. Αύτός γάρ έστιν ό της πάντων στάσεως καί Ιδρας αίτιος, ό ύπέρ ττασαν εδραν καί στάσιν καί «έν ούτω πάντα 5 συνέστηκεν » έκ της των οικείων άγαθών στάσεως άσάλευτα διαφυλαττόμενα. <9> Τί δέ, καί όταν αύθις οί θεολόγοι καί έπί πάντα προϊόντα καί m e κινούμενόν φασι τον άκίνητον; Ού θεοπρεπώς καί τοΟτο νοητέον; Κινεΐσθαι γάρ αύτόν εύσεβώς οίητέον ού κατά φοράν ή άλλοίωσιν ή έτεροίωσιν ίο ή τροπήν ή τοπικήν κίνησιν, ού τήν εύθεΐαν, ού τήν κυκλοφορικήν, ού την έξ άμφοΐν, ού την νοητήν, ού τήν ψυχικήν, ού τήν φυσικήν, άλλά τό εις ούσίαν άγειν τον θεόν καί συνέχειν τά πάντα καί παντοίως πάντων προνοεΐν καί τό παρεΐναι πδσι τη πάντων άσχέτω περιοχή καί ταΐς επί τά όντα πάντα προνοητικαΐς προόδοις καί ένεργείαις. is Άλλά καί κινήσεις θεοΰ του άκινήτου θεοπρεπώς τ ω λόγω συγχωρητέον ύμνήσαι. Καί τό μεν εύθύ τό άκλινές νοητέον καί τήν άπαρέγκλιτον πρόοδον των ένεργειών καί τήν έξ αύτοΰ τών όλων γένεσιν, τό δε 916d έλικοειδες τήν σταθεράν πρόοδον καί τήν γόνιμον στάσιν, τό δέ κατά κύκλον τό ταύτόν και τό τά μέσα καί άκρα, περιέχοντα και περιεχόμενα 2ο συνέχειν καί τήν είς αύτόν τών άπ' αύτοΰ προεληλυθότων έπιστροφήν. < 1 0 ) Εΐ δέ τις τήν ταύτοΟ τών λογίων ή τήν της δικαιοσύνης θεωνυ- m α μίαν έπί τοΰ ίσου λαμβάνοι, ^ητέον ίσον τόν θεόν ού μόνον ώς άμερή

4sq Vide Col 1,17 7sq Cf Ps 18(17),10sq; Sap 7,22sqq; Hab 3,8 7 TI Sé—14 ένεργείαις: Vide Doct Patr 91, s XII; cf DN 112,7sqq; 147,4sqq; 153,4sqq; 154,7sqq; 160,9; 189,12sq; 210,7sqq; 212,16sqq; 215,8sqq; Ep 9,1109Csq; Schol 3 8 1 , 8 - 1 4 ; 381,15-49; 381,50-52; Ps 139(138),8; Arist Metaph 1072asqq; id Ph 200bsqq; 205a sqq; Plot Enn III 1,1,23 sq; VI 7,37,16; Proci in Ale 167,20; id inst 134; 142; 152; Gersh, ΚΙνησις ακίνητο?; Jeanneau, Jean Scot, pp 238 sq; Kaulbach, Der philosophische Begriff; Meurers, Die Idee; Riggi, Il creazionismo 13 sq Cf Eph 4,6 15 sqq Cf DN 153,4 sqq; 154,7 sqq; Schol 3 8 4 , 1 - 4 ; III Reg 19,11 sq; Mal 3,6 16 Καί τό μεν εύθύ: Cf Schol 3 8 4 , 5 - 1 0 19 τά μεσα καί άκρα: Cf Schol 384,11-21 21 sqq Cf DN 206,20 sqq; Proci in Ale 118,13; 119,1; 191,8 sqq; 326,6; id inst 122; 143; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, pp74sqq PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

4 αύτφ: ίαυτώ PaRcPbFb 7 καί prim: om VcKa 9 ή έτεροίωσιν: exp Lilla, Osservazioni, ρ 180 10 τροττήν: τροτπκήυ FaLc(e corr)Wc 11 φυσικήν: φυτικήυ VfPg 13 τό: τφ PtPnVfFaLcLe (corr) 14 πάντα: om FaLe 16 Â K Â i v è s : άκληνέΐ Re άττοκλινέζ FaLe (corr) 19 τά δκρα Lc(e corr)LeWc 21 ταύτοΟ: τοΰ αύτοΰ Fb ν t o ö t ' αύτοΰ PaPtPnPbVe t o ö ταυτοΰ Re (ser τοΰ ταυτώυ) VfVvVbFaLcLeWc VcKaPg

214


και άπαρέγκλιτον, άλλά καί ώς έπΐ πάντα καί διά πάντων έπ' ίσης διαφοιτώντα καί ώς της αύτοϊσότητος ύποστάτην, καθ' ήν ίσουργεϊ τήν δι' άλλήλων άπάντων όμοίαν χώρησιν καί τήν των μεταλαμβανόντων έπ' ίσης μετοχήν κατά τήν έκάστων έπιτηδειότητα καί τήν ίσην κατ' άξίαν επί πάντα νενεμημένην δόσιν καί κατά τό πδσαν Ισότητα νοητήν, νοεράν, λογικήν, αίσθητικήν, ουσιώδη, φυσικήν, θελητήν έξηρημένως καί ένιαίως áv έαυτω προειληφέναι κατά την υπέρ πάντα πάσης ίσότητος ποιητικήν δύναμιν.

5

<Χ.) 936 D

ζ ΐ ) "Ωρα δη τ φ λόγω τόν πολυώνυμον θεόν ώς παντοκράτορα καί ώς παλαιόν ήμερων ύμνησαι. Τό μεν γαρ λέγεται δια τό πάντων αύτόν ίο είναι παντοκρατορικήν Ιδραν συνέχουσαν καί περιέχουσαν τα όλα καί ένιδρύουσαν καί θεμελιοΰσαν καί περισφίγγουσαν και άφραγές έν έαυτη τό παν άποτελοΰσαν καί εξ έαυτής τά όλα καθάπερ έκ (Μζης παντοκρατο937 α ρικής προάγουσαν καί eîç έαυτήν τά πάντα καθάπερ eïç πυθμένα παντοκρατορικόν έπιστρέφουσαν καί συνέχουσαν αύτά ώς πάντων εδραν παγ- is

3 όμοίαν χώρησιν: Cf Schol 384,22-26 5 Cf Schol 384,27-41 7 sq Cf Schol 384,42-50 9 παντοκράτορα: Cf II Reg 7,8; II Cor 6,18; D - S 125; Epiph haer 72,3,1 et al 9sqq Cf DN 123,4; Schol 385,2-17; Or hom 3 in Gen 2 10 παλαιόν ήμερων: Cf Dan 7,9 sqq 13 sq Cf Ep 9,1105 A; Plot Enn III 3,7 14 sq Cf DN 148,13 sq PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

4 έκάστων: έκάστω VvVbLc (corr) 5 νενεμημένην: θεονοουμένην Pt (mut in θεονομουμένην s lin) PnFaLc (e corr) θεονομουμένην Pt (mut ex θεονοουμένην) VvVb (scr θεωνομουμένην) Le (corr in νομμένην) Wc τό: om Rc(add mg)Pt (add s lin) τό κατά coll Lc(sed corr)Wc 6 αίσβητικήν: αίσθητήν PtPnPbVfFaLcLeWc 7 έαυτφ: αύτφ Fa (corr s lin) προειληφέναι: προσειληφίναι Pa προηληφείναι Re (corr) lin 9 praem Κεφάλαιον I. Περί παντοκράτορο?, παλαιού ήμερων, έν φ καί περί αίώυος καί χρόνου PaRcPtPnPbFbVfVeVv (coll Κεφάλαιον Τ post χρόνου) Vb (om Κεφάλαιον) Fa (coll Κεφάλαιον I post χρόνου) LcLe (coll Κεφάλαιον Τ post χρόνου) Wc (coll Κεφάλαιον Τ post χρόνου) VcKaPg (om Τ) 9 καί: om PaRc 11 καί περιέχουσαν: om VvVbLc(exp)LeWc 12 έαυτη: αύτη PaRc 13 άποτελοΰσαν: έπιτελοϋσαν VvVb έαυτηζ omnes codd praeter RcPt: αυτής RcPt ν 14 προάγουσαν: cf Lilla, Osservazioni, ρ 181 έαυτήν: αύτήν PaPtPnPbFa 15 Cf Lilla, Osservazioni, ρ 181

215

IX. 10 - Χ. 1. 2

κρατή, τά συνεχόμενα πάντα κατά μίαν ύπερέχουσαν πάντα συνοχή ν άσφαλιζομένην καΐ ούκ έώσαν αύτά διεκπεσόντα έαυτής ώς έκ παντελούς έστίας κινούμενα παραπολέσθαι. Λέγεται δε παντοκράτωρ ή θεαρχία και ώς πάντων κρατούσα καΐ άμιγώς τοις διοικούμενος έπαρκοϋσα καΐ ώς 5 πασιν έφετή καΐ έπέραστος ούσα καί Ιπιβάλλουσα πάσι τους έθελουσίους ζυγούς καί τάς γλυκείας ώδΐνας του θείου και παντοκρατορικοΰ καΐ άλύπου της άγαθότητος αυτής έρωτος. <2> «Ημερών» δέ «παλαιός» ό θεός υμνείται διά τό πάντων αυτόν 937β είναι καί αΙώνα καί χρόνον καί πρό ήμερων καΐ προ αίώνος καΐ χρόνου, ίο Καίτοι καί χρόνον καί ήμέραν καί καιρόν καί αίώνα θεοπρεπώς αύτόν προσρητέον ώς όντα κατά πάσαν κίνησιν άμετάβλητον καί άκίνητον καί έν τ φ άε! κινεΐσθαι μένοντα έφ' έαυτού καί ώς αιώνος καί χρόνου καί ήμερών αίτιον. Διό καί έν ταΐς ίεράϊς τών μυστικών όράσεων θεοφανείαις καί πολιός is καί νέος πλάττεται του μέν πρεσβυτέρου τόν άρχαΐον καί όντα «άπ 1 άρχής », του νεωτέρου δέ τόν άγήρω σημαίνοντος ή άμφοΐν τό έξ άρχής διά πάντων άχρι τέλους αυτόν προϊέναι διδασκόντων ή, ώς ό θείος ήμών ίεροτελεστής φησι, του έκατέρου τήν άρχαιότητα την θείαν ύποδηλοΰντος, του μέν πρεσβυτέρου τό πρώτον έν χρόνφ, του νεωτέρου δέ τό κατ' 937 c 20 άριθμόν άρχαιότερον έχοντος, έπείπερ ή μονάς καί τά περί μονάδα τών

3sqq Cf DN 111,3sq; 148,10sq; 155,16sq; 157,18sqq; 202,17; PI Phdr 251dsq; id Phlb 46c; id R 490b; 574a; id Smp 206c; Clem prot XI 117,2; Bas hom in Ps 44 (43),4; 44(43),6; Gr Naz or 2,7; id or 4,71; Gr Nyss bapt diff 3 8 sqq Vide Dan 7,9 sqq; cf DN 134,15 sq; 189,12 sqq; 213,7 sqq 10 χρόνον: Cf Tit 1,2 ήμέραν: Cf Dan 7,9 sqq καιρόν: Cf Act 17,26 αΙώνα: Cf Jes 40,28; Bar 4,10 14 πολιός / παλαιός: Cf Dan 7,9 14sq καί πολιός / παλαιός καί νέος: Cf Schol 385,18-21; PI Prm 140e sqq; Corsini, Il trattato, pp 100 sqq 14 sqq Cf DN 210,12 sqq 15 νέος: Cf Hbr 13,8 15 sq Vide I Joh 1,1 20 sq Cf DN 168,22; Schol 385,22-37 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

3 έστίας: αΐτίας RcPbFb 3 sqq Cf Lilla, Osservazioni, ρ 181 4 τοις διοικουμένοις: τών διοικουμένων Fb έιταρκοΟσα PtPnPbFa: ¿παρέχουσα Pa έπάρχουσα cett codd ν Lilla, Osservazioni, ρ 181 5 έτπβάλλουσα: περιβάλλουσαν Fb 7 άλύπου Pt (corr in άλυτου) PnFa: άθλου του Pa άλυτου cett codd ν 11 καί prim: om VvVb άκίνητον: άμετακίνητον VvVb 14 πολιός* PaRcPt(e corr)Vf (adscr γρ καί παλαιός mg) VvVb (corr in παλαιός) Lc(e corr)LeWc ν: παλαιός* Pt (corr in πολιός) PnPbFbVf (scr πολιός et adscr γ ρ καί παλαιός mg) VeVb(e corr)FaLc (corr in πολιός) VcKaPg; cf Lilla, Osservazioni, ρ 182 15 πρεσβυτέρου omnes codd praeter Fb: προτέρου Fb ν τόν: τό PtPn(corr)Fa 16 ή άμφοΐν: παμφοΐν Pa έπαμφοίν Re 17 διδασκόντων: διδασκόνταιν Pa (mut in διδάσκονται) διδάσκων Re (corr s lin) διδάσκον Pt (corr s lin) διδασκόντοιν PnPbVv 6: om FbVc (add s lin)

216


έπί πολύ προεληλυθότων άριθμών άρχηγικώτερα. <3> Χρή δέ, ώς οΐμαι, καί χρόνου καί αιώνος φύσιν έκ τών λογίων είδέναι. Καί γαρ ού τά πάντη καί απολύτως άγένητα καί όντως άΐδια πανταχού φησιν αιώνια, καί τά άφθαρτα δέ καί άθάνατα καί άναλλοίωτα καί όντα ωσαύτως, ώς όταν λέγη τό· « Έπάρθητε, πύλαι αιώνιοι », καί s τά όμοια. Πολλάκις δέ καί τά άρχαιότατα τ η τοΰ αίώνος έπωνυμίς* χαρακτηρίζει καί την δλην δέ αύθις έσθ' δτε τοΰ καθ' ή μας χρόνου παράτασιν αΙώνα προσαγορεύει, καθ' όσον καί ίδιότης αίώνός έστι τό 937 D άρχαϊον καί άναλλοίωτον καί τό καθόλου τό είναι μετρεΐν. Χρόνον δέ καλεί τον εν γενέσει καί φθορά καί άλλοιώσει καί άλλοτε ίο άλλως έχοντα. Διό καί ή μας ένθάδε κατά χρόνον όριζομένους αΙώνος μεθέξειν ή θεολογία φησίν, ήνίκα τού άφθάρτου και άεί ωσαύτως έχοντος αΐώνος έφικώμεθα. Τοις λογίοις δέ έσθ' δτε καί έγχρονος αίών δοξάζεται καί αιώνιος χρόνος, εί καί μάλλον Τσμεν αύτοΐς και κυριώτερον τά δντα 940 α τω αίώνι καί τά έν γενέσει τω χρόνω καί λεγόμενα καί δηλούμενα. ts Χρή τοιγαρούν ούχ άπλώς συναΐδια θεφ τω προ αιώνος οίεσθαι τά αίώνια λεγόμενα, τοις σεπτοτάτοις δέ λογίοις άπαρατρέπτως συνεπομένους αίώνια μέν καί εγχρονα κατά τούς συνεγνωσμένους αύτοίς προσυπακούειν τρόπους μέσα δέ όντων καί γιγνομένων, δσα π ή μέν αιώνος, π ή δέ χρόνου μετέχει. Τον δέ θεόν καί ώς αΙώνα καί ώς χρόνον ύμνεΐν, ώς 2ο

2sq Cf Jes 40,28; Bar 4,10; Tit 1,2 2sqq Cf DN 182,20sq; 186,13sq; 189,14sqq; 190,3; 215,8 sqq; PI Prm 141a; Plot Enn II 1; III 7; Proci in Prm VI 229 sq; VII; id in Ti III 25,30 sqq; id inst 34; 50 sq; 55 3 καί άπολύτως άγένητα: Cf Schol 385,38-388,18 5 Vide Ps 24(23),7; 24(23),9 6 αΐώνος έπωνυμί?: Cf DN 147,9; Jes 40,28; Bar 4,10 10 Χρόνον: Cf Tit 1,2 11 sqq Cf Schol 388,19-21; I Cor 15 13 Èyxpovoç αίών: Cf Schol 388,22-28; Ps 49(48),9 sq 14 αΙώνιος χρόνος: Cf Ps 77(76),6; Rm 16,25; II Tim 1,9; Tit 1,2 εί καί μάλλον ίσμεν αύτοϊς: Cf Schol 388,29-33 16 ούχ άπλώς συναΐδια θεφ: Cf Schol 388,34-389,37 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 προεληλυθότων: προσεληλυθότων VvVb άρχηγικώτερα: άρχηγικώτερον Re Vf (corr s lin) άρχηγικότερα Vv άρχιγηκοτέρα Wc 3 πάντη omnes codd: πάντα ν άΐδια όντως coll VvVb 4 πανταχού: où πανταχού VvVbFaLe(corr)Wc πανταχη Le (sed corr mg) 5 λέγη: λέγει Lilla, Osservazioni, ρ 182 τό: om RcPn 8 παράτασιν: παράστασιν RcPnFa (corr) 9 καθόλου Pt(e corr)VvVbPg ν: καθόλον cett codd 11 αΙώνος: αιωνίως VvVb 12 μεθέξειν: μέθεξιν PaRcPnFbVb (ser μέτεξιν) μεθέξει Pt(corr)Fa 13 έφικώμεθα: έφικόμεθα PnPbFbVe έφεικώμεθα Fa άφικώμεθα Vf λογίοις: λόγοις PnFa 16 τφ: του Fb τό Vb 17 άπαρατρέπτως: άπαρατρέπτοις PaRc συνεπομένους: έπομένους Pa(e corr)Rc 18 συνεγνωσμένους: έγνωσμένους VvVb αύτοΐς: αυτούς Pa αύτοϊς καί VvVbLc(corr)Le (corr)

Χ. 2. 3 - XI. 1

217

χρόνου παντός καί αίώνος αίτιον καί παλαιού ήμερων, ώς προ χρόνου και υπέρ χρόνον καί άλλοιοΰντα «καιρούς καί χρόνους» καί αΰθις προ αΐώνων υπάρχοντα, καθ' όσον καί πρό αΐώνός έστι καί ύπέρ αίώνα καί « ή βασιλεία » αύτοΟ « βασιλεία πάντων των αίώνων ». Αμήν.

<ΧΙ.) 5

<1> "Αγε δή τήν θείαν καί άρχισυνάγωγον είρήνην ΰμνοις είρηναίοις 948 d άνευφημήσωμεν. Αύτη γάρ έστιν ή πάντων ένωτική καί της άπάντων όμονοίας τε καί συμφυΐας γεννητική καί άπεργαστική. Διό καί πάντα αυτής έφίεται τό μεριστόν αύτών πλήθος έπιστρεφούσης είς τήν όλην ένότητα καί τον έμφύλιον τοΰ παντός πόλεμον ένούσης είς όμοειδή 949 α ίο συνοικίαν. Τή μετοχή τής Θείας ειρήνης al yoOv πρεσβύτεροι των συναγωγών δυνάμεων αύται τε προς έαυτάς καί προς άλλήλας ένοΰνται καί προς τήν μίαν των όλων είρηναρχίαν καί τά ύφ' έαυτάς ένοΰσιν αυτά τε

1 αΙώνος αϊτιον: Cf Eccl 3,11; 3,14; Hbt 1,2 2 Vide Dan 2,21 2sqq Cf DN 134,15 sq; 183,2 sqq; Ps 90(89); Ape 11,15 4 Vide Ps 145 (144), 13; cf Ps 41(40),14; 72(71),19; 89(88),53; 106(105),48; Thdt Trin 28,1189 A 5sqq Cf DN 112,2; 148,8 sqq; 169,7 sqq; EH 373 A sq; 397 C; 428 A; 428 C sqq; 437 A; 472 D; 477 A sq; 504 C; 532 D; Schol 389,39-41; 389,42-50; Ps 72(71),7; Jes 9,5sq; 32,17sq; Rm 15,33; Col 3,15; I Thess 5,23; Hbr 13,20 sq; Gr Nyss perf 183,19 sqq; 188,6; Semmelroth, Das ausstrahlende und emporziehende Licht, ρ 229; Völker, Kontemplation, pp 71 sqq 9 sq ένοϋσης εΙς όμοειδή συνοικίαν: Cf Schol 392,1—7 10 al γοΟν πρεσβύτεροι: Cf CH 200D; Schol 392,8-13 PaRc PtPnPbFb 224,1 Ά λ λ ) ν

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg (post 4 'Αμήν defic; ine

1 πρό: om Fb χρόνου alt: χρόνον Pg 3 πρό αΙώνός: προαιώνιός PbLc(e corr)LeWc 4 'Αμήν: om PaRcVvVb lin 5 praem Κεφάλαιον ÎA. Περί είρήνης, καί τί βούλεται α ύ τ φ τό αϋτοεϊναι, τ(ς ή αύτοζωή, τις ή αυτοδύναμη καί τά ούτω? λεγόμενα PaRc (ser ÍA mg) Pt (om α ύ τ φ et post αϋτοζωή add ή) Pn (om α ύ τ φ et post αύτοζωή add ή) Pb (post αϋτοζωή add ή; pro o ú t c o s ser ούτω) Fb (pro ούτως ser ούτω) VfVe (pro ÍA ser ÄT) VvVb (om αύτφ; post αύτοζωή add ή; ούτως corr in ούτω) Fa (om αύτφ; post αύτοζωή add ή; coll Κεφάλαιον ΙΑ post λεγόμενα) Le (om αύτφ; post αύτοζωή add ή; om ή ante αϋτοδύναμις) Le (coll Κεφάλαιον ΙΑ post λεγόμενα) Wc (coll Κεφάλαιον ÌA post λεγόμενα) VcKa 6 πάντων: άπάντων VvVb άπάντων: πάντων VvVb 9 τόν: τό Pa om Fb 10 al: om Pa γούν: om PaRcPtPnPbFbVfVeFaLc(add s lin)VcKa; cf Lilla, Osservazioni, ρ 183 12 έαυτάς: έαυτά PaRc αύτάς FbLeWc

218


προς έαυτά καί Trpòs άλληλα καί πρός τήν μίαν και παντελή της πάντων εΙρήνης άρχήν καί αΐτίαν, ήτις άμερώς έπιβεβηκυΐα τοις δλοις ώσττερ τισί κλείθροις τών διηρημένων συμπτνκτικοΐς τά πάντα όρίζει καί περατοΐ καί άσφαλίζεται καί ούκ έα διαιρεθέντα χυθήναι προς τό άπειρον καί άόριστον, άτακτα καί άνίδρυτα καί Ιρημα θεού γιγνόμενα καί της έαυτών ένώσεως έξιόντα καί έν άλλήλοις παμμιγώς συμφυρόμενα. Περί μέν ούν αύτής, δ τι ποτέ έστι, της θείας ειρήνης καί ήσυχίας, ήν ό ιερός Ίοΰστος άφθεγξίαν καλεί καί έπί πάσαν γιγνωσκομένην πρόοδον άκινησίαν, όπως τε ήρεμεΐ καί ήσυχίαν άγει καί δπως έν έαυτη καί εΐσω έαυτής έστι καί ττρός έαυτήν δλην δλη ύπερήνωται καί ούτε είς έαυτήν 949 β είσιούσα καί πολλαπλασιάζουσα έαυτήν άττολείπει τήν έαυτής ένωσιν, άλλα καί πρόεισιν έπί πάντα ένδον δλη μένουσα δι' ύπερβολήν της πάντα ύπερεχοΰσης ένώσεως, ούτε είπεΐν ούτε έννοήσαί τινι τών όντων ούτε Θεμιτόν ούτε έφικτόν. Άλλ' ώς άφθεγκτον καί τούτο καί άγνωστον έπ' αΰτήν άναθέντες ώς πάντων ούσαν έπέκεινα τάς νοητάς αυτής καί φητάς μετουσίας καί τούτο ώς δυνατόν άνδράσι καί ήμιν πολλών άνδρών άγαθών άπολειπομένοις έπισκοπήσωμεν. 949 e ( Τ ) Καί πρώτον γε τούτο φητέον, ότι τής αύτοειρήνης καί τής όλης καί τής καθ' έκαστόν έστιν ϋποστάτις καί ότι πάντα πρός άλληλα συγκεράννυσι κατά τήν άσύγχυτον αύτών Ινωσιν, καθ' ήν άδιαιρέτως ήνωμένα καί άδιαστάτως όμως άκραιφνή κατά τό οίκεΐον Ικαστα είδος

4 χυθηναι ττρόζ τ ό άττειρον: Cf Schol 392,14-392,52 7 ήσνχίας: Cf C H 181 Β; M T h 1048 A; E p 8,1085 C 7 s q Cf Schol 3 9 3 , 1 - 1 2 8 Ίοΰστος: Cf Act 1,23; 18,7; Col 4,11 ττρόοδον: Cf D N 112,8sq 10sq Cf D N 135,16sqq 11 Cf Schol 393,13 sq 12 Ινδον όλη μένουσα: Cf Schol 393,15 sq 13 sq Cf D N 108,6 14sqq Cf D N 108,3sq; 108,9sqq; 109,16 15sq Cf Schol 3 9 3 , 1 7 - 1 9 16sq Cf D N 139,17 sqq; 230,6 sqq 18 sq Cf D N 120,1; 169,8 20 άσύγχυτον αυτών Ινωσιν: Cf D N 185,13; Schol 3 9 3 , 2 0 - 2 2 21 όμως Ακραιφνή: Cf Schol 3 9 3 , 2 3 - 2 8 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKa

ν

2 καί: om PaRc τισί: τ ι F b τινά coni Lilla, Osservazioni, ρ 183 3 κλείθρο^: κλίθροΐΐ PaLc (e corr) κλήθροΐζ RcWc κλήροι; Pt (corr in κλίθροις) PnFa κλείθρα coni Lilla, Osservazioni, ρ 183 συμπτυκτικοΐς: συμτπτττικοΐς Pa συμπε-ττπκοίς Re συμτττυτικοΐς Pn (corr s lin) σσυμτττυκτικοΐΐ Ve συμπτυκτικά coni Lilla, Osservazioni, ρ 183 5 γιγνόμενα: γινόμενα PaRcPnPbVeVvVbFaLc γενόμενα PtLe 7 sqq Cf Lilla, Osservazioni, p p l 8 3 s q 10 έαυτήν prim omnes codd praeter Fb: αύτήν F b ν 12 δλη: δ π η Pa coll ante ένδον Pt 13 έννοήσαί: νοήσαί VvVb (corr) ένοήσαί Wc 17 άττολειττομένοις: άττολειπομένης Pt (corr) άττολειπομένων VvVb 18 αϋτοειρήνηξ: αυτο εΙρήνη? Re αύτοΟ ε!ρήνη$ Pt(e corr)Vb (corr) αυτής ε!ρήνη$ Le (e corr) 19 Οττοστάτις: υ π ό σ τ α σ η PaRc ύποστάτηξ VbWc

5

ίο

is

μ

219

XI. 1. 2. 3

5

ίο

is

20

25

ϋστηκεν ουκ έπιθολούμενα δια της προς τα άντικείμενα κράσεως ουδέ άτταμβλύνοντά τι της ενωτικής άκριβείας καΐ καθαρότητος. Μίαν ούν τινα καΐ άπλήν της ειρηνικής ένώσεως θεωρήσω μεν φύσιν ένοϋσαν άτταντα έαυτή καί έαυτοϊς καί άλλήλοις καΐ διασώζουσαν πάντα έν άσυγχύτω πάντων συνοχή καί άμιγή καί συγκεκραμένα. Δι' ην οί θείοι νόες ένούμενοι ταΐς νοήσεσιν έαυτών ένοΰνται και τοις νοουμένοις καί αύθις έπΐ την άγνωστον άναβαίνουσι τών υπέρ νουν Ιδρυμένων συναφήν. Δι' ην αϊ ψυχαί τους παντοδαπούς έαυτών λόγους ένοΰσαι καί 949 d πρός μίαν νοεράν συνάγουσαι καθαρότητα προβαίνουσιν οίκείως έαυταΐς όδω καί τάξει διά τής άθλου καί άμεροϋς νοήσεως έττΐ τήν ύπέρ νόησιν ένωσιν. Δι' ην ή μία καί άδιάλυτος πάντων συμπλοκή κατά τήν θείαν αυτής άρμονίαν Οφίσταται καί έναρμόζεται συμφωνίςι παντελεΐ καί όμοvoíqt καί συμφυΐςι συναγομένη τε άσυγχύτως, άδιαιρέτως τε συνεχόμενη. 952 α Διήκει yàp ή τής παντελούς εΙρήνης όλότης èrrl πάντα τά όντα κατά τήν άπλουστάτην αυτής καί άμιγή τής ένοποιοϋ δυνάμεως παρουσίαν ένοϋσα πάντα καί συνδέουσα τά άκρα διά τών μέσων τοις άκροις κατά μίαν όμοφυή συζευγνύμενα φιλίαν καί τό άπολαύειν αυτής δωρουμένη καί ταις έσχάταις του παντός άποπερατώσεσι καί πάντα όμόγνια ποιούσα ταΐς ένότησι, ταΐς ταύτότησι, ταΐς ένώσεσι, ταΐς συναγωγαΐς άδιαιρέτως δηλαδή τής θείας ειρήνης έστώσης καί έν ένί πάντα δεικνυούσης καί διά πάντων φοιτώσης καί τής οίκείας ταύτότητος ούκ έξισταμένης, πρόεισι γάρ έπί πάντα καί μεταδίδωσι πασιν οίκείως αύτοΐς έαυτής καί ϋπερβλύζει περιουσία τής είρηνικής γονιμότητος καί μένει δι' υπεροχή ν ένώσεως δλη προς όλη ν καί καθ' όλη ν έαυτήν ΰπερηνωμένη. 952 β <3) Πώς δέ, φαίη τις, έφίεται πάντα ειρήνης; Πολλά γάρ έτερότητι

1 Cf Schol 393,29-42 5 Cf DN 148,10; Schol 393,43 sq 5sq Cf Schol 393,45-396,11 10 Cf Schol 396,12-17 12 άρμονίαν: Cf DN 113,5 12sq Cf Schol 396,18-20 16sqq Cf CH 181 A; 257 C; 273 Β sq; 328 A; 337 B; Schol 396,21-28; Proci in Aie 71,3 sqq; 158,3 sqq; id in Prm IV 56; IV 113; V 174; id inst 110; 148 18 καί Tais έσχάταις: Cf Schol 396,29-36 24 όλη πρό$ δλην: Cf Schol 396,37 - 50 25 Cf Schol 397,1 - 3 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKa

ν

1 ούδέ: οϋδέν PaRc ούτε Fb 2 τι τη? ένωτικήξ: τ η ; ένωτικής Pa ώ$ έυώσεως καί Re τι της Ιδικήΐ coni Lilla, Osservazioni, ρ 184 4 έαυτοϊς: έαυτης Pt(corr)PnVfFa αύτοϊς Vv 8 έαυτών PtPbFaLcLeWc: αύτών cett coda ν 13 te prim: τε καί PaRc τε alt: δέ VvVb συνεχομένη: συγχεομένη PaRcPtPnPbFaLc (e corr) 14 ή: om PaPn 17 συζευγνύμενα: συνζευγνύμενα PaRcWc συν6ζευγμένα PtPbFbFa συνεζενγμένην Pn 24 όλη: δλην PtPnFa καί: om Pt(add s lin)PnWc Οπερηνωμένη: ύπερηνωμένην Pa (ser νττερεινωμένην) PtPnFaLe

220


και διακρίσει χαίρει καί ούκ άν ττοτε έκόντα ήρεμεΐν έθελήσοι. Καί εί μέν έτερότητα καί διάκρισιν ó ταΟτα λέγων φησί τήν έκάστου των όντων Ιδιότητα καί ότι ταύτην ουδέ Ιν των όντων όν, όπερ Ιστιν, έθέλει ποτέ άπολλύειν, ούκ άν ούδέ ήμεΐς προς τοΟτο άντιφήσομεν, άλλά καί ταύτην ειρήνης έφεσιν άττοφανούμεθα. Πάντα yàp àyoarçc πρός έαυτά είρηνεύειν 5 952 e τε καί ήνώσθαι καί έαυτών καί των έαυτών άκίνητα καί άπτωτα είναι. Καί εστί καί της καθ' Ικαστον άμιγούς Ιδιότητος ή παντελής είρήνη φυλακτική ταΐς είρηνοδώροις αυτής προνοίαις τά πάντα άστασίαστα καί άσύμφυρτα πρός τε έαυτά καί προς άλληλα διασώζουσα καί πάντα έν σταθερφ καί άκλίτω δυνάμει προς τήν έαυτών είρήνην καί άκινησίαν ίο ίστώσα. <4> Καί εΐ τά κινούμενα πάντα μή ήρεμεΐν, άλλά κινεΐσθαι άεΐ τήν έαυτών κίνησιν έθέλοι, καί τούτο εφεσίς έστι της θείας τών όλων εΙρήνης τής πάντα εφ' έαυτών άδιάπτωτα διασωζούσης καί τήν πάντων τών 952 D κινουμένων Ιδιότητα καί κινητικήν ζωήν άκίνητον καί άπτωτον φυλατ- is τούσης έν τώ τά κινούμενα πρός έαυτά είρηνεύοντα καί ώσαύτως ϊχοντα δραν τά έαυτών. <5> Ei δέ τήν κατ' εκπτωσιν ειρήνης έτερότητα λέγων Ισχυρίζεται μή είναι πδσιν έραστήν τήν είρήνην, μάλιστα μέν ούδέν Ιστι τών όντων, δ 953 α πάσης παντελώς ένώσεως άποπέπτωκεν. Tò yàp πάντη άστατον καί 2ο άπειρον καί άνίδρυτον καί άόριστον ούτε όν έστιν ούτε έν τοις ούσιν. Ε! δέ τούτους φησίν είρήνη καί ειρήνης άγαθοΐς άπεχθάνεσθαι τούς Ιρισι καί θυμοΐς καί άλλοιώσεσι καί άκαταστασίαις χαίροντας, καί ούτοι άμαυροϊς

2 sq τών όντων Ιδιότητα: Cf Schol 397,4-9 4sq Cf Schol 397,10-12 7 sq Cf DN 117,12sq; 169,8sq 10 άκινησίαν: Cf Schol 397,13sq 12sqq Cf DN 117,13 sqq; Schol 397,15-20; 397,21 sq 18sqq Cf DN 162,9sqq; Schol 397,23-28; Pachymeres ad locum, PG 3,964 Csq 20 sq Cf DN 171,8 sq; 178,3 sq; Schol 397,29-39 23sqq Cf DN 164,7sqq; 167,6sqq; 171,17sqq; EH 440Csqq; Schol 397,40-45; 397,46-400,4; PI Grg 493dsqq; Ph ebr 75; Clem str II 111,3; Völker, Kontemplation, pp38sqq PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKa

ν

2 ό: où RcVb φησί: φήσει Pt(corr)PnPbVvVbFaLc (corr) 3 έβέλει: έθέλοι PaRcVfVeFa είθέλει Pn; cf Lilla, Osservazioni, ρ 185 4 άπολλύειν: άπόλλυσιν Re άττολύειν Ve άντιφήσομεν: άντιφήσωμεν PbFbVvVbLcLeWc άντιφήσαιμεν Ve 5 άποφανούμεθα: άποφαινούμεθα PaRcPtPnFa 6 έαυτών prim: αύτών PaRc έαυτών alt: αύτών Re om Vb (add mg) 8 ταΐς: καί Pt(corr)Pn καί ταΐς Le (corr) αύτης: της FaLe προνοίαΐξ: προνοίας RcFaLe 9 έαυτά: αύτά PaVb 12 ήρεμεΐν: είρεμεΐν Re έρημεΐν Pn άλλά: άλλά καί PtPnFa 14 άδιάπτωτα: άμετάπτωτα PaRcPtPnPbVeFaLc(corr mg)Wc 19 είναι ττδσιν omnes codd: ττασιν είναι ν τήν: om PbFbVv ô: άπό Pa 6 άττό Re 22 είρήνη: είρήνην RcFa τους: τοΐ$ VvVbFa 23 άκαταστασίαις Lc(e eorr)LeWc ν: άστασίαις cett codd

221

Xi. 3. 4. 5. 6

5

ίο

is

2»

εϊδώλοις ειρηνικής έφέσεως διακρατούνται προς παθών ένοχλούμενοι πολυκινήτων καί ταύτα ίσταν άνεπιστημόνως έφιέμενοι καί οίόμενοι τ η άποπληρώσει των άεί όπτο^εόντων εΐρηνεύειν έαυτούς τ η άταξία των κρατησασών ήδονών έκταρασσομένους. Τί άν τις είποι περί της κατά Χριστόν είρηνοχύτου φιλανθρωπίας; Καθ' ήν οΰ μή μάθωμεν ετι πολεμεΤν, ούτε έαυτοίς ούτε άλλήλοις ούτε άγγέλοις, άλλα καί αύτοίς τά θεία κατά δύναμιν συνεργήσωμεν κατά πρόνοιαν ΊησοΟ του « τά πάντα έν πάσιν » ενεργούντος καί ποιουντος είρήνην ά ^ η τ ο ν καί έξ αιώνος προωρισμένην καί άποκαταλλάσσοντος 953 β ήμάς έαυτώ έν πνεύματι και δι' έαυτοΰ καί εν αύτφ τ φ πατρί. Περί ών ύπερφυών δώρων έν ταΐς θεολογικαΐς ύποτυπώσεσιν ίκανώς εΐρηται προσεπιμαρτυρούντων ήμΐν καί της Ιεράς τών λογίων έπιπνοίας. <6> 'Αλλ' έπειδή καί άλλοτε μου δι' επιστολής έπύθου, τί ποτε άρα φημί τό αύτοεΤναι, την αύτοζωήν, την αΰτοσοφίαν, καί προς έαυτόν έφης άπορήσαι, πώς τον θεόν ποτέ μεν αύτοζωήν φημι, ποτέ δέ τής αϋτοζωής ύποστάτην, άναγκαϊον φήθην, ιερέ τοΟ θεού άνθρωπε, καί 953 c ταύτης σε τής έφ' ήμΐν άπορίας άπολΰσαι. Και πρώτον μεν, ίνα τά μυριόλεκτα καί νΰν άναλάβωμεν, ουκ εστίν έναντίον αΰτοδύναμιν ή αύτοζωήν ειπείν τον θεόν καί τής αύτοζωής ή ειρήνης ή δυνάμεως ύποστάτην. Τά μέν γάρ έκ τών όντων καί μάλιστα έκ τών πρώτως

5 Cf Schol 400,5-10; Tit 3,4 φιλανθρωπίας: Cf DN 126,1 sq 6sq Cf Schol 400,11-17; 400,18- 20; Col 1,20 8 Vide I Cor 12,6; Eph 1,23; cf DN 119,13sq; 198,8; 210,7sq 8sq ποιουντος είρήνην: Cf Rm 5,1; Eph 2,14sqq; Col 1,20; 3,15 11 έν ταΐς Θεολογικαΐς ύποτνπώσεσιν: Cf DN 107,3; Schol 400,21-23 13sqq Cf DN 129,1; 181,11 sqq; 183,19sq; Schol 400,24 - 29; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, pp 16 sqq 20 sq έκ τών ττρώτως όντων: Cf Schol 400,30-41; 400,42 - 50 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKa

ν

1 είρηνικής: είρηνικοΐς PaFb είρηνηκής Ka ττρός: καί πρός Pt(corr)PnLc (corr) 3 άταξία coni Su: εύταξία Re Vf άποτευξία VvVb άτευξία cett codd ν 4 έκταρασσομένους Fb ν: έκταραττομένους cett codd 7 αύτοΐς: έαυτοίς PaRc 10 έαυτώ: έαυτόν Vb om Wc έαυτοΰ: έαυτώ Le (e corr) έαυτώ έν πνεύματι καί δι' έαυτοΰ καί έν αύτώ omnes codd (pro αύτφ ser έαυτώ PnPbFbVfVvVbLc(e corr)LeWcVcKa): έαυτώ καί έν έαυτώ ν 11 δώρων: δωρεών VcKa 12 προσεπιμαρτυρούντων: προεπιμαρτυρούντων Vb (corr s lin) προσεττιμαρτυρούσης VfVeKa έπιπνοίας: έπινοίας PaRc 13 έπύθου: έποίθου PtFaWc έπύθον Vb 15 άπορήσαι omnes codd (Fb ser άπορρήσαι): διαπορήσαι ν 17 τής άπορίας της έφ' ήμΐν coli Ve (pro τής alt ser tò) VcKa μέν: om Pt(add s lin)Vb 18 sqq Cf Lilla, Osservazioni, ρ 186 19 ή prim: om Pt(add s lin)Pn 20 όντων: ώντων Re (corr) όντως PnFa 20 sqq Cf Lilla, Osservazioni, ρ 186

222


όντων ώς αίτιος πάντων των όντων λέγεται, τά δε ώς υπέρ πάντα και τα πρώτως όντα ϋπερών ύπερουσίως. Τί δέ όλως, φής, τό αύτοεΐναι λέγομεν ή την αύτοζωήν ή όσα άπολύτως και άρχηγικώς είναι καί εκ θεοΰ πρώτως ύφεστηκέναι τιθέμεθα; Τοϋτο δέ, φαμέν, ούκ εστιυ άγκύλον, άλλ' εύθύ και άπλήν τήν διασάφησιν εχον. 5 Ού γαρ ούσίαν τινά Θείαν ή άγγελικήν είναί φαμεν τό αύτοεΐναι τοΰ είναι τα όντα πάντα αίτίαν, μόνον γάρ τοΟ εΤναι πάντα τά όντα καί αύτό τό 953 D είναι τό ύπερούσιον άρχή καί ούσία καί αίτιον, ούδέ ζωογόνον άλλην θεότητα παρά τήν ύπέρθεον πάντων, όσα ζή, καί της αύτοζωής αίτίαν ζωήν ούτε, συνελόντα ειπείν, άρχικάς των όντων καί δημιουργικός ουσίας ίο καί υποστάσεις, άς τίνες καί θεούς των όντων καί δημιουργούς αύτοσχεδιάσαντες άπεστομάτισαν, ούς, άληθώς καί κυρίως ειπείν, ούτε αύτοί « ήδεισαν », άτε δή ούκ όντας, ούτε « οί πατέρες αύτών ». Άλλ' αύτοεΐναι 956 α καί αύτοζωήν καί αύτοθεότητά φαμεν άρχικώς μέν καί θεϊκώς καί αίτιατικώς τήν μίαν πάντων ύπεράρχιον και ύπερούσιον άρχήν καί αίτίαν, 15 μεθεκτώς δέ τάς έκδιδομένας έκ θεοΟ του άμεθέκτου προνοητικός δυνάμεις τήν αύτοουσίωσιν, αύτοζώωσιν, αύτοθέωσιν, ών τά όντα οίκείως έαυτοΐς μετέχοντα καί όντα καί ζώντα καί ενθεα καί εστι καί λέγεται καί τά άλλα

5 άγκύλον: Cf Schol 400,51 6sqq Cf DN 181,16sqq; Jul ep 111, pl90,10sqq; Ivánka, Plato Christianus, pp251 sq 11 καί Θεούς τών όντων: Cf Schol 401,1 sq 12 άληθώς καί κυρίως: Cf Schol 401,3 sq 13 Vide Dt 32,17; cf Dt 8,3 sqq 17 Cf Schol 401,25 - 4 4 τήν αύτοουσίωσιν: Cf Schol 401,5-24 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKa

ν

1 τών όντων: όντως Pt δντων Pn 2 ύπερων: ύπερκειμένως RcPt(cotr)Pn (mut in ύπερκείμενος) υπερκείμενος PbLc (corr s lin) 3 λέγομεν: λεγόμενον PaRcPt (cort) όσα: δσ Pt(corr s lin)Vb (corr s lin) δσα άλλα Fb 4 άρχηγικώς: άρχικώς Fb άρχηκώς Ka (corr s lin) άρχιγικώς Wc έκ ΘεοΟ omnes codd praeter PaPbFb: om Pa έκ toü ΘεοΟ PbFb ν έκ ΘεοΟ πρώτως ύφεστηκέναι τιθέμεθα: έκθέμεθα Pa ύφεστικέναι Fb 6sq Cf Lilla, Osservazioni, ppl86sq 7 τοΟ: τούτο PnFa ser e corr Ve 8 τό ύπερούσιον omnes codd: ύπερούσιον ν καί ούσία: exp Lilla, Osservazioni, ρ 187 άλλην omnes codd (ser e corr Re): άλλη ν 9 πάντων: τών πάντων PaPtPnVfLc (corr) τώιν πάν Re αύτοζωής: άποζωής Pa αύτοζωΐας Vb 10 ούτε: ούδέ Vf ού VvVb; cf Lilla, Osservazioni, ρ 187 11 &ς τίνες omnes codd praeter RcPnFaLc: άστινας RcPnFaLc (e corr) ν 12 άπεστομάτισαν: άπεστόμισαν VeVvVbLc (e corr) LeWc 13 άτε δή ούκ omnes codd (ser e corr Re) praeter PaFbVvVb: ούκ PaFbVvVb (scr mg) ν 14 μέν καί omnes codd praeter PbFb: μέν ouv καί PbFb μέν ούν ν 17 αύτοουσίωσιν: om PaRc αύτοζώωσιν: om PaRc αύτοζώοσιν Fb αύτοζώωσιν Le τήν αύτοζώωσιν Vb; cf Lilla, Osservazioni, ρ 187 18 καί sext omnes codd praeter Le: και τών Le (e corr) ν

223

XI. 6

ώσαύτως. Διό καί πρώτον αύτών ό άγαθός ύποστάτης λέγεται είναι, είτα των όλων αύτών, είτα των μερικών αύτών, είτα τών όλως αύτών μετεχόντων, είτα τών μερικώς αύτών μετεχόντων. Καί τί δει περί τούτων λέγειν; Όιτου γέ τίνες τών θείων ήμών ίεροδι5 δασκάλων καί της αύτοαγαθότητος καί θεότητος ύποστάτην φασί τόν ύπεράγαθον καί ύπέρθεον αύτοαγαθότητα καί θεότητα λέγοντες είναι την άγαθοποιόν καί θεοποιόν έκ θεού προεληλυθυΐαν δωρεάν καί αύτο- 956 β κάλλος τήν αύτοκαλλοποιόν χύσιν καί δλον κάλλος καί μερικόν κάλλος καί όλως καλά καί εν μέρει καλά, καί όσα άλλα κατά τόν αύτόν είρηται to καί είρήσεται τρόπον δηλούντα προνοίας καί άγαθότητας μετεχομένας ύπό τών όντων, έκ θεού τού άμεθέκτου προϊούσας άφθόνω χύσει καί ύπερβλυζούσας, ίνα άκριβώς ó πάντων αίτιος έπέκεινα ή πάντων, καί τό ύπερούσιον καί ύπερφυές πάντη ύπερέχοι τών καθ' όποίαν ποτέ ούσίαν καί φύσιν.

3 τών μερικώς: Cf Schol 401,45 sq 5 τη? αύτοαγαθότητος: Cf DN 122,1 sq; Schol 401,47-51; Ep 2,1068Asqq 10 προνοίας καί άγαθότητας: Cf DN 117,11 sqq; Schol 401,52-404,2 11 έκ θεοΟ τοΟ άμεθέκτου: Cf Schol 404,3-19 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKa

ν

1 πρώτον RcVv: πρώτως Pt (corr in πρώτων) Pn(corr s lin)PbLc (corr in πρώτων) πρώτων cett codd ν αύτών: αύτών είτα τών μερικών αύτών (e lin 2 hue intrusum) VvVb 2 τών prim: om Fb είτα τών δλων αύτών: om PaRc δλως PtPnPbFb: om Wc όλικώς VfVe δλων cett codd (Le e corr) ν εΤτα τών μερικών αύτών, εΤτα τών δλως αύτών: om Wc 3 εΤτα τών μερικώς αύτών μετεχόντων: om RcFb(add mg)VvVbLc(exp)LeWc αύτών: έαντών Le (exp) 5 φασί: φασίν RcPtVvFa φησίν PnFb (ser φησί) VbLc 6 θεότητα: θειότητα PaRc 7 sqq Cf Lilla, Osservazioni, ρ 188 8 καί μερικόν κάλλος: om Vf κάλλος tert: κάλλους Vb (corr) 9 καί έν μέρει καλά: om Pa 10 άγαθότητας: άγαθότητος PaRcLc (e corr) 13 ύπερέχοι omnes codd praeter Fa: ύπερέχει Fa ύπερέχη ν; cf Lilla, Osservazioni, ρ 188 ποτέ omnes codd praeter Pt: τε Pt τίνα ποτέ ν

224


Ά λ λ ' έπειδή καί περί τ ο ύ τ ω ν , δσα είπείν Ιδεί, τ ό -προσήκον άπείληφεν, ώς οΤμαι, τέλος, ύμνητέον ή μ ϊ ν τ ό ν άπειρώνυμον καί ώς « ά γ ι ο ν ά γ ί ω υ » καί βασιλέα τ ώ ν β α σ ι λ ε υ ό ν τ ω ν καί βασιλεύοντα « τ ό ν 969 β αιώνα καί έττ' αΙώνα καί ετι » καί ώς κύριον τ ώ ν κυρίων καί θεόν τ ώ ν Θεών. Καί π ρ ώ τ ο ν γ ε φητέον, τ ί μέν α ύ τ ο α γ ι ό τ η τ α είναι οΐόμεθα, τ ί δέ βασιλείαν, τ ί δέ κ υ ρ ι ό τ η τ α , τ ί δέ θ ε ό τ η τ α , καί τ ί βούλεται δηλοϋν τ ά λ ό γ ι α τ ω δ ι π λ α σ ι α σ μ ω τ ώ ν όνομάτων. < 2 > Ά γ ι ό τ η ς μέν ούν έστιν, ώς καθ' ή μας είπείν, ή π α ν τ ό ς άγους έλευθέρα καί π α ν τ ε λ ή ς καί ττάντη άχραντος καθαρότης. Βασιλεία δέ ή π α ν τ ό ς δρου καί κόσμου καί θεσμού καί τάξεως διανέμησις. Κυριότης δέ ο ύ χ ή τ ώ ν χειρόνων ύ π ε ρ ο χ ή μόνον, άλλα καί π ά σ α τ ώ ν καλών τ ε καί ά γ α θ ώ ν ή π α ν τ ε λ ή ς π α γ κ τ η σ ί α καί άληθής καί ά μ ε τ ά π τ ω τ ο ς βεβαιότης. 969 e Δ ι ό καί κυριότης π α ρ ά τ ό κύρος καί τ ό κύριον καί τ ό κυριεϋον. θ ε ό τ η ς

3 Vide Dan 9,24; cf Jes 6,3 βασιλέα τών βασιλευόντων: Cf I Tim 6,15; Ape 17,14; 19,16 3sq Vide Ex 15,18; cf Ps 10,16(9,37) 4 κύριον τών κυρίων: Cf Ps 136(135),3; I Tim 6,15; Ape 17,14; 19,16 4sq θεόν τών θεών: Cf Ps 50(49),1; 136(135),2 7 τω διπλασιασμφ τών όνομάτων: Cf Schol 404,21 —24 8 Άγιότης: Cf Jes 6; Mt 6,9 8sq Cf Et Gud 12,13 sqq 8sqq Cf Hbr 1,3; Gr Nyss beat 6 passim; Pachymeres ad locum, PG 3,973 A 9 Βασιλεία: Cf Ex 15,18; 19,6; Num 23,21; I Chron 29,11 sq; Jes 24sqq; Mc 1,15 9sq Cf DN 185,24; CH 165 Asq; 168 A; 181 A; 237 C; 240 D; 260 B; 273 A; 285 A; 292 C sqq; 300 B; 301 C; 305 C; 332 B; 336 A; EH 373 A; 501 B; 504 C; 537 Β sq; Ep 8,1092 A; 1093 C; PI R 433b; 434c 10 Κυριότης: Cf Ps 110(109); Col 1,16 13 Cf Schol 404,25 sq θεότης: Cf Gen 28,13; Ps 50(49),1; 136(135),2 13sqq Cf DN 117,11 sqq; 225,12sq; PI Cra 397csq; 409a; Iren haer IV 38,3; Eus ρ e V 3,2; Bas ep 8,11,28 sqq; Gr Naz or 30,18; Gr Nyss Eun II 149; II 585; Orion etym, ρ 173,3 sq; Braun, Deus, pp30sq; Opelt, Etymologies, ρ 532 sqq PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg (ine 1 Άλλ )

ν

lin 1 praem Κεφάλαιον IB. Περί áyíou áyícov, βασιλέως βασιλέων, κυρίου κυρίων, θεού θεών PaRcPtPn (pro θεού ser θεόν) PbFbVfVeVvVb (om Κεφάλαιον) Fa (coll Κεφάλαιον IB post 6e£>v)JLcLe (coll Κεφάλαιον IB post θεών) Wc (coll Κεφάλαιον IB post θεών) VcKaPg (om IB) 3 βασιλέα: ώς βασιλέα PnVvVb τών βασιλευόντων: βασιλέων VvVb 3 sqq Cf Lilla, Osservazioni, ρ 188 7 όνομάτων: όντων PaRc 10 δρου: όρους PaPn (corr) διανέμησις: διανεμητική διανέμησις PbFb διανεμήσεις Pa 11 ούχ ή: ούχί PtVvWc 12 ποτ/κτησία: καί πανκτησία Pa πανκτησία PbFbVv παγκτισία Pt 13 τό κύρος* Pt (ser τό κύρω et adscr κΟρος mg) PbFbVfFaLc (ser τ φ κύρ<ρ et corr in τό κύρος mg) LeWc ν: τ φ κύρω* RePt (ser τό κύρω et adscr κϋρος mg) Pn (τό κύρω) Le (ser τό κύρος e corr) τφ κυρίω PaVvVb τό κύρος καί τό κύρω VeVcKaPg 13 sqq Cf Lilla, Osservazioni, pp 188 sq

5

ίο

XII. 1.2. 3.4

s

ίο

is

20

225

δέ ή πάντα θεωμένη -πρόνοια καί άγαθότητι παντελεΐ καί πάντα περιθέουσα καί συνέχουσα καί έαυτής άποπληροϋσα καί υπερέχουσα ττάντα τά της προνοίας αύτη ς άπολαύοντα. < 3 > Ταύτα μέν ουν έπί της πάντα ύπερβαλλούσης αίτιας άπολύτως ϋμνητέον καί προσρητέον αύτήν ύπερέχουσαν άγιότητα καί κυριότητα καί βασιλείαν ύπερκειμένην καί άπλουστάτην θεότητα. Καί γ ά ρ έξ αυτής έν ένί καί άθρόως έκπέφυκε καί διανενέμηται πάσα άμιγής άκρίβεια πάσης είλικρινοΟς καθαρότητος, πάσα ή τών δντων διάταξίς τε καί διακόσμησις άναρμοστίαν καί άνισότητα καί άσυμμετρίαν έξορίζουσα καί είς τήν εύτακτον ταύτότητα καί όρθότητα γανυμένη καί περιάγουσα τά μετέχειν αυτής ήξιωμένα, πάσα ή παντελής καί πάντων τών καλών παγκτησία, πάσα άγαθή πρόνοια Θεωρός καί συνοχική τών προνοουμένων, έαυτήν άγαθοπρεπώς έπιδιδοϋσα πρός έκθέωσιν τών έπεστραμμένων. < 4 > Ε π ε ι δ ή δέ ύπερπλήρης πάντων έστίν ó πάντων αϊτιος κατά μίαν τήν πάντων ύπερέχουσαν ύπερβολήν, άγιος άγίων υμνείται καί τά λοιπά καθ' ΰπερβλύζουσαν αίτίαν καί έξηρημένην ύπεροχήν, ώς άν τις φαίη. Καθ' δσον ύπερέχουσι τών ουκ όντων τά όντα, άγια ή θεία ή κύρια ή βασιλικά καί αυτών μετεχόντων αί αύτομετοχαί, κατά τοσούτον ύπερίδρυται πάντων τών δντων ó ύπέρ πάντα τά όντα καί πάντων τών μετεχόντων καί τών μετοχών ó άμέθεκτος αίτιος. 'Αγίους δέ καί

4sq άπολύτως ύμνητέον: Cf Schol 404,27 - 2 9 4sqq Cf DN 180,3sqq; 219,14sq 7 sq Cf PI Phlb 52d; id Smp 211e 9 καί άνισότητα: Cf Schol 404,30-44 lOsq Cf DN 191,9 sqq; 224,llsq 12 πρόνοια: Cf DN 117,12 12sq Cf DN 131,9sq; 224,13 sqq; CH 165 Β sqq; Plot Enn III 6,5; VI 9,7 sqq; Gr Naz or 38,7; 39,8 15 ύπερβολήν: Cf DN 155,20 άγιος άγίων: Cf Schol 404,47 - 4 0 5 , 4 ; Dan 9,24; Jes 6,3 20 ό άμέθεκτος αίτιος: Cf Schol 404,45 sq 'Αγίους: Cf Lev 11,44; Mt 27,52; I Thess 3,13; II Thess 1,10; Ape 16,6; 18,20 20 sq 'Αγίους δέ καί βασιλείς: Cf Schol 405,5-34 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg

ν

1 παντελεί: παντελή Pa παντελής Re 4 έπί της πάντα: πάντα έπΐ της PaRc πάντα έπί της πάντα Pt(corr)PnPbLc (corr) 10 γάννυμένη PbVfLe(e corr)VcKaPg ν γαννυμένην Ve περιάγουσα: περιέχουσα PbFb 12 άγαθή: θεϊκή PbFb πρόνοια: om PaRc 13 έπεστραμμένων omnes codd (Pa ser έπεσταμμένων) praeter Fb: ύπεστραμμένων Fb ν; cf Lilla, Osservazioni, ρ 189 14 πάντων αίτιος: παναίτιος Pt(corr s lin)PnLc (e corr) 15 τήν: τών VvVb (s lin) 16 καί: om Vb(sed add s lin)Lc (add s lin) 17 ύπερέχουσι: ύπερέχει PaRc (corr ex ύπερέχη) ύπερέχουσιν Vv άγια: ή άγια Lc(e corr)LeWc ή κύρια: om VvVb 18 βασιλικά: βασιλεία RcPt(corr)PnLc (corr mg)ßaaiXlCTCTa Fa αύτών: αύ τών Vb; cf Lilla, Osservazioni, ρ 189 20 άμέθεκτος: άμεθέκτως Pa άμέθκτος Pt om Vf ó άμέθεκτος αϊτιος: om Vf

%9 D
972 Β

226


βασιλείς και κυρίους και θεούς καλεί τ α λ ό γ ι α τάς έν έκάστοις άρχικωτέρας διακοσμήσεις, δι' ώ ν αί δεύτεραι τ ω ν έκ θεοΰ δ ω ρ ε ώ ν μεταλαμβάνουσα! την

της

έκείνων

διαδόσεως

άπλότητα

περί

τάς

έαυτών

διαφοράς

πληθύουσιν, ώ ν αί π ρ ώ τ ι σ τ α ι τ ή ν ποικιλίαν π ρ ο ν ο η τ ι κ ώ ς καΐ θεοειδώς π ρ ο ς τ ή ν έ ν ό τ η τ α τ ή ν έ α υ τ ώ ν συνάγουσιν.

5

<ΧΙΙΙ.) 977 β

<1 )

ΤοσαΟτα και περί τ ο ύ τ ω ν . Έ π ' α υ τ ό δέ λ ο ι π ό ν , εΐ δοκεΐ, τ ω λ ό γ ω

τ ό κ α ρ τ ε ρ ώ τ α τ ο ν χ ω ρ ώ μ ε ν . Και γ α ρ ή θεολογία τ ο υ π ά ν τ ω ν αιτίου καΐ π ά ν τ α και άμα π ά ν τ α κατηγορεί και ώς τέλειον α ϋ τ ό καί ώς εν άνυμνεΐ. Τέλειον μεν ούν έστιν o ù μόνον ώς αυτοτελές καί καθ' έαυτό ύφ' έ α υ τ ο ΰ μονοειδώς άφοριζόμενον καί δλον δι' ό λ ο υ τελειότατον, άλλα καί ώς ύπερτελές κατά τ ό π ά ν τ ω ν ύ π ε ρ έ χ ο ν καί π α σ α ν μέν άπειρίαν όρίζον, π α ν τ ό ς δέ π έ ρ α τ ο ς ΰ π ε ρ η π λ ω μ έ ν ο ν καί ύ π ό

μηδενός χωρούμενον

ή

καταλαμβανόμενον, άλλά διατεΐνον έπί π ά ν τ α άμα καί ϋ π έ ρ π ά ν τ α ταις

I βασιλείς: Cf I Ptr 2,9; Ape 5,10 κυρίους: Cf Num 11,28 sq; Eph 6,5; Col 3,22; I Tim 6,1 Θεούς: C f P s 82(81),6; Joh 10,34 sq 2 sqq Cf DN 155,9 sqq; CH 165 A; 180 A; 205 C; 212 B; 240 C; 273 A; 304 A; E H 445 A; 501 A; Clem str I V 66,1; VII 9,2 sqq; Bas Spir 9,23; G r Naz or 6,13; 21,1; 28,1 sqq; 28,31; 31,14; 38,9; 41,11; Gr Nyss Eun I 311; II 69; Proci in Cra 60,15sqq; id inst 12; 112; 146sq; 164; 204; id theol plat II 4; Roques, L'Univers dionysien, pp73sqq; 107; 156 sqq; 208 3sq διαφορά? πληθύουσιν: Cf Schol 4 0 5 , 3 5 - 3 7 6 Vide Proci in Aie 241,2; cf id in Aie 37,16 8 τέλειον: Cf Mt 5,48; PI Phlb 67a εν: Cf I Tim 2,5; PI Prm 137c sqq; id Phlb 14c sqq 9 sqq Cf D N 134,10 sq; Schol 4 0 5 , 3 9 - 4 8 ; Völker, Kontemplation, pp 73 sqq I I άπειρίαν: Cf D N 138,12 13sq Cf D N 124,7 sq; 143,12sq; Proci in Aie 327,4sqq; id inst 86; 152 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKaPg (post 5 συνάγουσιν defic)

1 τάς: τά PnFb άρχικωτέρας: άρχηγικωτέρας PaRc άρχικοτέρας F b άρχηκωτέρας Vb 2 έκ: om VvVb 4 πληθύουσιν: πληθύνουσιν VfLc(e corr)Le (corr) lin 6 praem Κεφάλαιον ΙΓ Pa Κεφάλαιον I Γ. Περί τελείου καί ένός RcPtPnPbFbVfVeVv (coll Κεφάλαιον ΙΓ post^ ένόξ) Vb (om Κεφάλαιον) Fa (coll Κεφάλαιον IΓ post ένός) LcLe (coll Κεφάλαιον IΓ post ένός) WcVcKa 6 αύτό: αύτω PtPnPb(corr)FbVvFa LcLe(corr)Wc δέ: δή PaRc om Le (add s lin) λοιπόν: om PtPn 7 t ò : τω FbVbVc καρτερώτατον: καρτερότατον Vv καρτερικώτατον PbFb (ser κατερικώτατον) Wc 8 κατηγορεί καί ώς τέλειον αυτό omnes codd (pro αύτό ser αϋτόν PaRcVb): κατηγορεί ν; cf Lilla, Osservazioni, ρ 189 12 ύπερηπλωμένον: ΰπερηπλομένον F b om FaWc χωρούμενον: χειρούμενον PnFaLc (e corr) 13 άλλα omnes codd praeter PbFbLcLeWc: άλλά καί PbFbLc(e corr) Le Wc v; cf Lilla, Osservazioni, ρ 190

ίο

227

XII. 4 - XIII. 1. 2

άνεκλείπτοις έπιδόσεσι και άτελευτήτοις ένεργείαις. Τέλειον δ' αύ λέγεται και ώς άναυξές και άεί τέλειον και ώς άμείωτον, ώς πάντα έν έαυτφ προέχον καί ύπερβλύζον κατά μίαν τήν άπαυστον και ταύτην καί ύπερπλήρη καί άνελάττωτον χορηγίαν, καθ' ή ν τα τέλεια πάντα τελε- <>77 ι: s σιουργεΐ καί της οικείας άποπληροΐ τελειότητος. <2> "Εν δέ, δτι πάντα ένιαίως εστί κατά μιας ένότητος ύπεροχήν καί πάντων εστί του ένός άνεκφοιτήτως αίτιον. Ουδέν γαρ εστι των όντων άμέτοχον τοΟ ένός, άλλ' ώσπερ άπας άριθμός μονάδος μετέχει καί μία δυάς καί δεκάς λέγεται καί ήμισυ εν καί τρίτον και δέκατον εν, ούτω ίο πάντα καί πάντων μόριον του ένός μετέχει, καί τ φ είναι τό εν πάντα εστι τά όντα. Καί ούκ εστι τό πάντων αίτιον εν των πολλών εν, άλλα προ παντός ένός και πλήθους καί παντός ένός καί πλήθους όριστικόν. vi π Οΰδέ γάρ έστι πλήθος άμέτοχόν πη του ένός, άλλα τό μεν πολλά τοις α μέρεσιν έν τω όλω καί τό πολλά τοις συμβεβηκόσιν εν τ φ ύποκειμένω is καί τό πολλά τ φ άριθμφ ή ταΐς δυνάμεσιν εν τ φ είδει καί τό πολλά τοις είδεσιν έν τ φ γένει καί τό πολλά ταΐς προόδοις έν τή άρχή, καί ουδέν εστι των όντων, δ μή μετέχει πη του ένός του έν τ φ κατά πάντα ένικφ πάντα καί όλα πάντα καί τά άντικείμενα και ένιαίως προσυνειληφότος. Καί άνευ μεν τοΰ ένός ούκ εσται πλήθος, άνευ δέ πλήθους έσται τό εν ώς

6 sqq Cf DN 112,2; 122,1 sqq (c II passim); 168,22; CH 120Bsqq; EH 373 Csq; Schol 405,49 — 408,2; PI Prm 137c sqq; 144e; Proel inst 1 sqq; Brons, Gott und die Seienden, pp 78 sqq 8 Cf Schol 408,3 - 1 7 11 Cf Schol 408,18 - 40 13 sqq Cf Schol 408,41-45; 408,46 -409,8; Max ambig 1313 A 16 Tais προόδοις: Cf DN 112,8 sq 18 πάντα καί όλα πάντα: Cf Schol 409,9—16 19 Kai aveu μέν τοΰ ένός: Cf Schol 409,17-22 19 sq Cf Proel inst 5; id theol plat II 1 (p 12,20 sqq) PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKa

ν

1 δ' αυ: δε au PaRcPtPnPbFbVfVeLc δέ VvVb αύ Wc 1 sqq Cf Lilla, Osservazioni, ρ 190 3 προέχον: προέχον καί ύττερέχου Re προέχων Fb(corr)Wc προσέχον Vb (corr) 6 μιας: μίαν FaLc(e corr)Le 7 αίτιον: αίτιος PaRc ferri των όντων: έστιν των όντων Vv των όντων έστίν PaRcVe 10 πάντων: πάν των πάντων Pt(e corr) VfVe VcKa παν VvVb; cf Lilla, Osservazioni, ρ 190 μόριον: τό μόριον PaRc τφ: τ ό RcPtPnVvVbWcKa 12 προ omnes codd praeter PaRc: προς PaRc ν καί παντός ένός καί πλήθους: om PaRcPtPn(sed corr)FbVfVvVb πλήθους alt: πληθϋος Le (corr mg) 13 πη: πήι Re τή PaPnVeVv(e corr)Vb om Fb (add s lin) 16 ταΐς: τοις FbVfVvVb 17 πη: ήτι Pa πηΤ Re τή Vb κατά: κάτω PaRc ένικφ: ένικώι Re ένικοΰ PbFbWc; cf Lilla, Osservazioni, ρ 190 17sq ένικφ πάντα: om Vf 18 προσυνειληφότος Pt(e corr)VcKa: προσειληφότος Vf προειληφότος PbFbFaLeWc ν προειληφότες PnVe συνειληφότος PaRcVvVb συνπροειληφότος Le (πρό exp); cf Lilla, Osservazioni, pp 190 sq 19 πλήθους omnes codd praeter FbWc: του πλήθους FbWc ν

228


καί μονάς ττρό παντός άριθμοΰ πεπληθυσμένου. Καί ε! ττασι τά ιτάντα ήνωμένα τις ΰπόθοιτο, τά πάντα Ισται τω δλω έν. 980 β <3> "Αλλως τε καί τούτο ίστέον, δτι κατά το ένός έκάστου προεπινοούμενον είδος ήνώσθαι λέγεται τά ήνωμένα, καί πάντων έστί το εν στοιχειωτικόν. Καί ει άνέλης τό εν, ούτε όλότης ούτε μόριον ούτε άλλο 5 ουδέν των όντων Ισται. Πάντα y à p εν έαυτώ τό εν ένοειδώς προείληφέ τε καί περιείληφεν. Ταύτη γοΰν ή θεολογία την όλην θεαρχίαν ώς πάντων αΐτίαν ύμνεΐ τη του ένός έπωνυμίςί, καί « είς θεός ό πατήρ » και « εΤς κύριος Ίησοϋς Χριστός » και « Ιν καί τό αυτό πνεύμα » δια τήν ύπερβάλλουσαν της δλης θεϊκής ένότητος άμέρειαν, έν ή πάντα ένικώς συνήκται καί ίο ύπερήνωται καί πρόσεστιν ϋπερουσίως. Διό καί πάντα έπ' αυτήν ένδίκως άναπέμπεται καί άνατίθεται, ΰφ' ής καί έξ ής καί δι' ής καί έν ή καί είς ήν πάντα έστι καί συντέτακται καί 980 e μένει καί συνέχεται και άποπληροΟται καί έπιστρέφεται. Καί οΰκ âv εΰροις τι των όντων, δ μή τω évi, καθ' δ πάσα ή θεότης ύπερουσίως is όνομάζεται, και εστι τούτο, δπερ έστί, καί τελειοΰται καί διασώζεται. Καί χρή και ή μας ά π ό των πολλών έπί τό εν τη δυνάμει τής θεϊκής ένότητος έπιστρεφομένους ένιαίως ύμνεΐν τήν δλην καί μίαν θεότητα, τό πάντων αίτιον εν, τό προ παντός ένός καί πλήθους καί μέρους καί όλου καί όρου καί άοριστίας καί πέρατος καί άπειρίας, τό πάντα τά όντα καί 2ο αυτό τό είναι όρίζον καί πάντων καί όλων πάντων καί άμα καί προ

1 Cf DN 168,22; Schol 409,23 - 28 3 Cf Schol 409,29 - 33 5 Cf Schol 409,34-41 7 την δλην Θεαρχίαν: Cf DN 111,5; Schol 409,42 - 44 7sqq Cf DN 112,11 sq; 137,1 sqq 8 sq Vide I Cor 8,6; cf Eph 4,5 sq; I Tim 2,5 9 Vide I Cor 12,11 ; cf Eph 4,4 12 sq Cf Schol 409,45-412,2 1 7 s q q C f D N 112,2; 112,13sq; 117,13sqq; Gr Naz or 4,71; 44,8 18 sq τό πάντων αίτιον εν: Cf Schol 412,3—41 20 όρου: Cf DN 185,24 20 sqq Cf DN 109,15; 206,20sqq; 218,3; Schol 412,42 - 44; Gr Naz or 30,6 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

VvVb

Fa

LcLeWc

VcKa

ν

1 πεπληθυσμένου: πεπληθυμμένου VvVb (ser πεπληθυμένου) FaLc(e corr)Le (corr) 3 τό ένός Lc(e corr)Le ν: ένός cett codd; cf Lilla, Osservazioni, ρ 191 7 Ταύτη: Ταϋτα Pt Αύτη Lc(corr mg)Ka (e corr) 8 του: om VvVb θεός ό πατήρ PaRc ν: ό θεός καί π α τ ή ρ cett codd praeter VvVbLc ό Θεός ό πατήρ VvVb ό θεός καί ό πατήρ Le (ό ante πατήρ exp) κύριος: ό κύριος VfVeVvVbLcLeVcKa 9 Χριστός: ό Χριστός Pt(e corr)FbVeVvVbLcVcKa καί έν καί: Ιν δέ καί PaRc καί εν Ρη τό αύτό: αυτό τό PaRc 10 άμέρειαν: άμέριαν RcPnFaLe (corr) άμετρίαν Vb (corr ex άμέτρειαν) 11 πρόσεστιν: πρόεστιν RcPt(e corr)PnPbFbVvFaLe πρόεστι Wc; cf Lilla, Osservazioni, ρ 191 12 ένδίκως: έναδικώς FbWc ένικώς VfVeVcKa 13 καί έξ ής καί 8Γ ής omnes codd: om ν 17 τή: om PaRc 19 καί όλου καί όρου: om PaRc 21 τό: om PtPn όλων: όλων καί Pb όλον Vb

229

XIII. 2. 3

5

ιο

Β

πάντων και Οπερ πάντα και ένικώς αίτιον και ύπέρ αύτό το εν öv και αύτό τό εν öv όρίζον, έττείιτερ τό öv εν τό έν τοις ούσιν ένάριθμόν έστιν, άριθμός δε ουσίας μετέχει. Τό δε υπερούσιον εν και τό öv εν και ττάντα 98Ο D άριθμόν όρίζει καί αύτό έστι και ένός και άριθμοΰ καί παντός όντος άρχή καί αίτια καί άριθμός καί τάξις. Διό καί μονάς ύμνουμένη καί τριάς ή υπέρ πάντα Θεότης ουκ εστίν ούδέ μονάς, ουδέ τριάς ή προς ήμών ή άλλου τινός των όντων διεγνωσμένη, άλλά ίνα καί τό ύπερηνωμένον αυτής καί τό θεογόνον άληθώς %Ι Λ Ομνήσωμεν, τ ή τριαδική καί ένιαίφ θεωνυμία την ΰπερώνυμον όνομάζομεν, τοις ούσι την υπερούσιον. Ουδεμία δέ μονάς ή τριάς, οΰδέ άριθμός ούδέ ένότης ή γονιμότης ούδέ άλλο τι των όντων ή τινι των όντων συνεγνωσμένων εξάγει την Οπερ πάντα καί λόγον καί νουν κρυφιότητα της ύπέρ πάντα ύπερουσίως ύπερούσης ύπερθεότητος, ουδέ όνομα αυτής εστίν ούδέ λόγος, άλλ' έν άβάτοις έξήρηται. Καί ουδέ αύτό τό τής άγαθότητος ώς έφαρμόζοντες αϋτή προσφέρομεν, άλλά πόθω του νοεΐν τι καί λέγειν περί τής ά^φήτου φύσεως εκείνης τό τών ονομάτων σεπτότατον αΰτή πρώτως άφιεροϋμεν. Καί συμφωνήσοιμεν αν κάν τούτω τοις Θεολόγοις, τής δέ τών πραγμάτων άληθείας

2 CfSchol 412,45-48 3 s q q C f D N 168,22 6 sq Cf Schol 4 1 2 , 4 9 - 5 3 ; Pachymeres ad locum, P G 3,992 D 6sqq Cf Max ambig 1188 A 8 s q Cf D N 112,7sqq; 115,19sqq; 116,7sqq; Schol 4 1 3 , 1 - 1 4 lOsqq Cf D N 109,16; 117,5sqq; 197,19sq; Schol 4 1 3 , 1 5 - 3 1 ; PI Prm 142a; Proel theol plat II 6; II 10; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, p 2 1 2 15sqq Cf D N 138,1 sqq; 143,9sqq; CH 1 4 0 C s q q ; M T h lOOOAsqq 16 άλλά πόθω του voeîv: Cf Schol 413,32—55 17 τών όνομάτων σεπτότατον: Cf Schol 4 1 3 , 5 6 - 5 8 PaRc

PtPnPbFb

VfVe

Vv (post 16

VOETV TI

defic) V b

Fa

LcLeWc

VcKa

ν

2 ôv prim: om PaRcPt (add mg) εν Pn (adscr δν έν άλλω s lin) ένάριθμόν: έναρίθμιόν PaRc 4 καί ένός: TÒ évo? PaRc καί άριθμού: άριθμοΰ PaRcPbFbWc 6 μονάς: ένας PaRc ή μονάς Vb 7 ούδέ prim: δέ ουδέ PbFbWc 8 Ινα: εΐ PaRc 10 τοις: έν τοις PaRcPbFbVfWc 11 ούδέ prim omnes codd praeter FbVbWc: ούτε FbVbWc ν ή alt: om VvVb τινι: τι Le (e corr) τινι τών όντων: om FbVvVbWc 12 συνεγνωσμένων: συνεγνωσμένον PaRcVfLcLeVcKa Lilla, Osservazioni, ρ 192 voöv: νοΟν καί VeFaLe 12 sq καί λόγον καί νοΟν κρυφιότητα της υπέρ πάντα: om Wc 13 πάντα: πάντα καί λόγον καί voùv (e lin 12 hue intrusum) PaRcPbVf(adscr mg)VeVcKa πάντων Le (corr mg); cf Lilla, Osservazioni, ρ 192 ϋπερβεότητος: Θεότητος WcVcKa 15 έφαρμόζοντες: έφαρμόζοντος PtPnFa 16 νοεΐν omnes codd praeter PbFb: έννοεΐν PbFb ν 17 συμφωνήσοιμεν: συμφωνήσομεν Pa συμφωνήσωμεν RcPtPnVeFa

230

D e Divinis N o m i n i b u s

981 Β άπολειφθησόμεθα. Διό καί αυτοί την διά των άποφάσεων άνοδον προτετιμήκασιν ώς έξιστώσαν την ψυχήν των έαυτή συμφύλων και δια πασών των Θείων νοήσεων όδεύουσαν, ών έξήρηται «το Οπερ πάν όνομα» καί πάντα λόγον καί γνώσιν, έπ' εσχάτων δε τών όλων αύτω συνάπτουσαν, καθ' όσον καί ήμΐν έκείνω συνάπτεσθαι δυνατόν. 981 e <4> Ταύτας ήμεΐς τάς νοητάς θεωνυμίας συνηρηκότες, ώς έφικτόν, άνεπτύξαμεν ού μόνον αυτών της ακριβείας άπολειπόμενοι, τοΰτο γαρ άληθώς καί άγγελοι φαΐεν, ούδέ της κατά άγγέλους αυτών ύμνφδίας, καί τών εσχάτων γαρ άποδέουσιν οι κράτιστοι τών παρ' ήμΐν θεολόγων, ούτε μήν αυτών τών θεολόγων ούδέ τών αύτών άσκητών ή συνοπαδών, άλλα καί τών ήμΐν όμοταγών έσχάτως καί ύφειμένως. "Ωστε, εί μεν όρθώς εχοι τά είρημένα καί ώς καθ' ήμάς όντως έφηψάμεθα τη διανοία της θεωνυμικής άναπτύξεως, έπί τον πάντων άγαθών αίτιον τό πράγμα άναθετέον τον δωρούμενον πρώτον αΰτό τό ειπείν, έπειτα τό εύ ειπείν. Καί εί τι τών όμοδυνάμων παραλέλειπται, κάκεΐνο ήμάς κατά τάς 981 D αΰτάς μεθόδους προσυπακούειν δεήσει. Εί δέ ταύτα ή ουκ όρθώς ή άτελώς έχει, καί της άληθείας ή ολικώς ή μερικώς άποπεπλανήμεθα, της σης αν εΐη φιλανθρωπίας έπανορθώσασθαι τόν άκουσίως άγνοοΰντα καί μεταδοΰναι λόγου τ ω μαθεΐν δεομένω καί έπαμυναι τ ω μή αυτάρκη δύναμιν εχοντι καί ίάσασθαι τόν ουκ έθέλοντα άρρωστεΐν καί τα μεν παρ' έαυτοΰ, τά δέ παρ' έτερων έξευρίσκοντα, πάντα δέ έκ τάγαθοϋ 984 α λαμβάνοντα καί εις ήμάς διαβιβάσαι. Μηδέ άποκάμης φίλον άνδρα εύερ-

1 sqq Cf CH 141 Λ; 145 A; MTh 1000 Β; Ep 4,1072 Β; Schol 416,1 sq; PI Ep 2,312e; 313a; Anast S sermo III 6,40-43 3 Vide Phil 2,9 6 sqq Cf DN 139,17 sqq; 218,16sq; Schol 416,3—7; Koch, Pseudo-Dionysius Areopagita, ppóOsq; Pera, S. Thomae Aquinatis in librum, ρ374 15 Cf Schol 416,8-11 22 Cf PI Grg 470c; id Pit 257b PaRc

PtPnPbFb

VfVe

Vb

Fa

LcLeWc

VcKa

ν

1 άπολειφθησόμεθα: άπολειφθοσόμεθα Pa άπολειφθεισώμεθα Re άποληφθησόμεθα Pt 2 έαυτη: έναυτή RcVf έαυτης PaPt(corr)PnPbFbVeVbFaLcLeWc 4 εσχάτων: έσχάτωιν Re εσχάτω PtPnVbVcKa; cf Lilla, Osservazioni, ρ 192 αύτω: αυτό PaRc 10 ούτε μήν αυτών τών Θεολόγων: om Vb τών prim: om Le (add mg) ούδέ: ούτε PnVfLc 11 Cf Lilla, Osservazioni, ρ 192 12 εχοι: εχει VfVe; cf Lilla, Osservazioni, ρ 193 13 άγαθών: om Pt(add mg)Le (add mg) 14 αύτό τό: αΰτόν Pa αύτό Re τό alt: του Vb καί Le (corr mg) 15 κάκεΐνο: κάκεϊνω Re (corr) κάκείνους Le (e corr) 15sq τάς αΰτάς μεθόδου?* Pa RcPt (ser TOUS αυτούς λόγους et adscr èv άλλω κατά τάς αύτάξ μεθόδους mg) FbVbLcLeWc ν: τους αύτούς λόγους* Pt (adscr έν άλλφ κατά τάς αυτός μεθόδους mg) Pn Fa τους αύτούς λόγους καί τάς αύτάς μεθόδους PbVfVeVcKa; cf Lilla, Osservazioni, ρ 193 16 προσυπακούειν: προς ύπακούειν Re προϋπακούειν FbWc δεήσει: δεήσοι PnVb ή prim: om PtPnWc 21 παρ' prim: δι' RcPtPnVeFa π α ρ ' alt: δι' RcPtPnVeFa

5

ίο

is

τα

231

XIII. 3. 4

5

γετών. Opqcs yáp, δτι καΐ ήμείς ούδένα των παραδοθέντων ήμΐν Ιεραρχικών λόγων είς έαυτούς συνεστείλαμεν, άλλα άνοθεύτους αυτούς και ύμϊν καΐ έτέροις ίεροΐς άνδράσι μεταδεδώκαμέν τε καΐ μεταδώσομεν, cbç &ν ήμείς τε είττεΐν Ικανοί καΐ oís λέγεται άκούειν κατ' ούδεν την παράδοσιν άδικοΟντες, εΐ μή άρα πρός την νόησιν ή τήν ίκφρασιν αυτών άσθενησομεν. 'Αλλά ταΟτα μέν, δττη τ ώ Θεφ φίλον, ταύτη έχέτω τε καί λεγέσθω, καί Ιστω δή τοΟτο ταΐς νοηταΤξ Θεωνυμίαις τό καθ' ή μας πέρας. Έπί δέ τήν Συμβολικήν θεολογίαν ήγουμένου θεοϋ μεταβήσομαι.

3 Cf Schol 416,12-15 416,19-24

4 Cf Schol 416,16-18

Pa (post 2 èowroùs συν- defic) Re

PtPnPbFb

VfVe

7sq Cf DN 121,3; Schol

Vb

Fa

2 aÛTOÙs: έαυτούζ FaLc om Wc 3 ύμϊν: ήμίν VfVeKa λιγέσθω: λΐγέθω Pt (corr s lin) λεγέτω PnFa

LcLeWc

VcKa

ν

6 τβ: om RcVb

VERZEICHNIS DER HANDSCHRIFTEN NACH BIBLIOTHEKSORTEN

Alexandrien, Patriarchatsbibliothek, Cod. 123 (Za) Athen, Nationalbibliothek, Cod. 2636 (Ga) Metochii 642 (Gb) Athos, Kloster Chiliantariou, Cod. 229.8 (Ay) Athos, Kloster Dionysiou, Cod. 63 (3597) (Ap) 88 (3622) (Aq) 6; 11; 14; 213 (3747) (Ar) 261 (3795) (As) 265 (3799) (At) 6; 9; 15; Athos, Kloster Docheiariou, Cod. 2789 Athos, Kloster Lauras, Cod. B'66 (186) (Ah) 6; 11; 15; 55; B'67 (187) (Aj) 15; Γ'52 (292) (Ak) H'71 (726) (Al) 6; 9; 11; 12; 15; Λ Ί 9 8 (1689) (Zc) Athos, Kloster Panteleemonos, Cod. 126 (5632) 802 (6309) (Av) Athos, Kloster Pantokratoros, Cod. 234 (1268) (An) Athos, Kloster Prodromou, Cod. 3 (558) Athos, Kloster Vatopediou, Cod. 157 (Aa) 158 (Ab) 159 (Ac) 160 (Ad) 16; 69; 161 (Ae) 475 (Af)

14 14; 55; 71; 73; 74; 84; 87; 89 14; 73; 87; 89 6; 30

55; 70; 6; 6; 15; 55; 69;

71; 14; 55; 70;

72; 55; 69; 71;

73; 71; 71; 72;

74; 73; 73; 73;

82; 87; 87; 87;

30 89 88 88 89

6; 6 (6) 69; 70; 71; 72; 73; 74; 76; 88 55; 70; 71; 72; 73; 74; 87; 88 30 55; 70; 71; 72; 73; 77; 89; 96 6; 15; 69; 71; 73; 88; 90 30 33 6; 33; 55 33 6; 11; 15; 9; 6; 11; 70; 71; 72; 6;

53; 15; 16; 73; 11;

55; 71; 70; 74; 16;

71; 73; 73; 82; 71;

73; 87; 79; 87; 73;

88 88 89 89 88 31

234

Verzeichnis der Handschriften

Athos, Kloster Xeropotamou, Cod. 190 (2523) (Ao) 16; 69; 70; 71; 73; 79; 87; 89 Brescia, Biblioteca Queriniana, Cod. A.IV.3 (Ta) 6; 16; 69; 70; 71; 72; 73; 83; 88; 90 Brüssel, Bibliothèque Royale, Cod. 901 6; 6 (7) Cheltenham, Thirlestaine House, Cod. Phillipps 25075 32 Escorial, Biblioteca de El Escorial, Cod. Δ.ν.14 32 I.IV.9 33 Σ.ΙΙΙ.10 (Ea) 16; 55; 70; 71; 72; 73; 87; 89 T.III.17 (Eb) 6; 11; 33; 90 T.III.7 (Ec). . . . 6; 9; 11; 12; 16; 53; 55; 70; 71; 72; 73; 74; 78; 83; 84; 90 Florenz, Biblioteca Laurenziana, Cod. V.11 (Fe) 6; 7; 9; 12; 31; 55 V.13 (Fd) 6; 7; 12; 31; 53; 55; 69; 86; 88 V.19 (Fe) 6; 7; 10; 12; 16; 55; 56; 69; 70; 71; 72; 73; 74; 77; 79; 85; 87; 88 V.26 (Ff) 6; 7; 12; 17; 55; 73; 74; 87; 88 V.32 (Fg) 6; 7; 9; 12; 17; 55; 69; 70; 72; 74; 85; 87; 88 VII.29 (Zd) 6; 17; 69; 70; 71; 72; 73; 75; 87; 89 VII.35 (Fj) 6; 33 XXXI.37 (Fn) 6; 10; 33 Conventi Soppressi 104 (Fo) 6; 7; 33 Conventi Soppressi 202 (Fa) 6; 7; 9; 10; 11; 12; 17; 3 8 - 5 2 ; 55; 56; 88; 95; 96; 98; 99; 100; 101; 102; 103 San Marco Florent. 686 (Fb) . . . . 3; 3 (1); 6; 7; 9; 10; 11; 12; 17; 53; 55; 70; 71; 72; 73; 79; 90; 96; 97; 98; 99; 100; 101; 102; 103 Genf, Bibliothèque Publique et Universitaire, Cod. Gr. 28 6; 34 Jerusalem, Patriarchatsbibliothek, Cod. Fonds του Τιμίου Σταυρού 23 (Ha; Hb) . . . 9; 11; 12; 17; 3 8 - 5 2 ; 55; 71; 73; 79; 81; 88; 90; 96 Fonds του Παναγίου Τάφου 414 (He) 17 Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, Cod. Vulc. 52 (Qa). . . . 18; 55; 69; 70; 71; 72; 73; 78; 79; 80; 81; 85; 86; 88; 90 London, British Library, Cod. 625 Additions 12151 62 (93; 95); 63 626 Additions 12152 (Syr) 3 8 - 5 2 ; 63 Additions 18231 (Le). . . 6; 7; 9; 11; 12; 18; 53; 55; 70; 71; 72; 74; 85; 89; 95; 96; 98; 99; 100; 101; 102; 103 Additions 22350 (Ld) 6; 7; 11; 12; 18; 56; 71; 73; 74; 88 Additions 36821 (Le). . . 6; 7; 9; 11; 12; 18; 53; 55; 69; 70; 71; 86; 88; 95; 96; 99; 100; 101; 102; 103


235

Harley 5624 (La) 6; 11; 33; 72; 73; 88 Harley 5678 (Lb) 6; 18; 69; 70; 71; 72; 73; 75; 87; 89 Phillipps 6214 31 Madrid, Biblioteca Nacional, Cod. 4592 (0 2 Miller) (Eg) 31; 55 Mailand, Biblioteca Ambrosiana, Cod. H . l l sup. (Xa) 6; 18; 73 L.88 sup 6; 6 (10) M.87 sup. (Xd) 6; 18; 69; 70; 71; 72; 73; 74; 83; 87; 88; 90 Modena, Biblioteca Estense, Cod. Gr. 45 (Ze) 6; 18; 71; 72; 87; 88 Gr. 190 (Zf) 6; 19; 69; 71; 73; 76; 77; 84; 85; 88; 91; 96 Gr. 246 (Zg) 6; 19; 69; 70; 72; 73; 83; 87; 88; 90 Moskau, Staatliches Historisches Museum, Cod. 109 (Vladimir) (Ma) 6; 11; 19; 3 8 - 5 2 ; 53; 69; 70; 71; 89 110 (Vladimir) (Mb) 6; 9; 11; 12; 19; 53; 70; 77; 89 111 (Vladimir) (Mc) 6; 11; 19; 53; 55; 69; 72; 73; 74; 88 112 (Vladimir) (Md) 19 München, Bayerische Staatsbibliothek, Cod. 34 Gr. 533 Neapel, Biblioteca Nazionale Vittorio Emanuele III, Cod. II.A.IO (Ne) 6; 19; 71; 72; 73; 80; 88; 89 II.B.5 (Na) 6; 10; 20; 55; 70; 71; 72; 88; 90 Oxford, Bodleian Library, Ms. Barocci 65 34 Canon. Gr. 97 (Od). . .6; 7; 8; 9; 12; 20; 55; 70; 71; 72; 73; 74; 81; 82; 85; 88; 90 E. D. Clarke 37 ( O c ) . . . . 5; 6; 7; 8; 11; 12; 20; 53; 55; 56; 69; 70; 71; 72; 87; 88 Corpus Christi College 141 (Oe) . . . 6; 7; 9; 11; 12; 20; 55; 72; 73; 88 Corpus Christi College 163 (Zh) 6; 20; 71; 72; 73; 80; 87; 88 Lincoln College Gr. 14 (Ob) 6; 7; 20; 55; 70; 73; 81; 88; 90; 96 Magdalen College Gr. 2 (Oa) 6; 7; 8; 20; 56; 71; 73; 84; 87; 89 D'Orville 113 (Of) 6; 21; 71; 72; 73; 80; 87; 88 Paris, Bibliothèque Nationale, Cod. Gr. 396 34 Gr. 437 (Pa) 3; 3 (1); 4; 5; 6; 7; 8; 9; 10; 11; 12; 31; 52; 55; 69; 70; 71; 72; 73; 74; 75; 76; 86; 88; 95; 96; 97; 98; 99; 100; 101; 102; 103 Gr. 438 (Pb) . . . . 3; 4; 5; 6; 7; 8; 9; 11; 12; 21; 53; 55; 70; 71; 72; 73 84; 89; 95; 96; 98; 99; 100; 101; 102; 103 Gr. 439 (Pc) . . . 4; 5; 6; 7; 9; 11; 12; 21; 53; 55; 70; 71; 72; 73; 81; 88 Gr. 440 (Pd) 6; 9; 11; 12; 21; 3 8 - 4 2 ; 53; 55; 71; 88 Gr. 441 (Pe) 6; 21; 71; 72; 73; 88; 90 Gr. 442 (Pf) 6; 11; 21; 55; 69; 70; 71; 72; 73; 75; 82; 88

236


Gr. 443 (Pg) . . .5; 6; 7; 8; 9; 11; 12; 21; 56; 69; 71; 73; 79; 83; 88; 95; 96; 98; 101; 102 Gr. 444 (Ph) 4; 6; 8; 21; 70; 78; 87; 88 Gr. 445 (Pj) 5; 6; 8; 22; 69; 70; 71; 72; 73; 87; 89 Gr. 446 (Pk) 6; 8; 22; 55; 69; 70; 71; 73; 79; 87; 89 Gr. 447 (PI). . . .3; 4; 5; 6; 8; 22; 55; 69; 70; 71; 72; 73; 76; 77; 82; 84; 85; 88; 91; 96 Gr. 448 (Pm) 22; 55; 69; 70; 71; 72; 73; 74; 87; 89 Gr. 933 (Pn) . . .3; 4; 5; 6; 9; 11; 12; 22; 53; 55; 70; 71; 72; 73; 74; 79; 81; 82; 85; 90; 96; 97; 98; 99; 100; 101; 102; 103 Gr. 934 (Po) 6; 9; 11; 12; 22; 53; 55; 70; 72; 73; 77; 86; 88 Gr. 935 (Pp) 6; 7; 9; 12; 22; 56; 71; 73; 74; 79; 83; 87; 88 Gr. 936 (Pq) 6; 23; 55; 70; 71; 72; 73; 87; 88 Gr. 967 34 Gr. 1330 6; 33 Fonds Coislin Gr. 85 (Pr) 6; 23; 55; 70; 71; 72; 73; 79; 87; 88 Fonds Coislin Gr. 86 (Ps) . . . .9; 11; 12; 23; 55; 69; 70; 71; 73; 79; 89 Fonds Coislin Gr. 253 (Pt) 5; 6; 7; 8; 9; 11; 12; 23; 53; 55; 70; 71; 72; 73; 77; 79; 85; 86; 89; 95; 96; 97; 98; 99; 100; 101; 102; 103 Fonds Coislin Gr. 254 (Pu) 6; 23; 55; 71; 73; 88; 91; 96 Musée du Louvre, Ivoires A.53 (Pv) . 3; 4; 5; 6; 23; 71; 73; 74; 87; 88 Supplément grec 8 (Py) 11; 23; 54; 69; 70; 71; 73; 74; 87; 90 Supplément grec 337 (Pw) 6; 24; 71; 72; 84; 85; 88; 91; 96 Patmos, Johanneskloster, Cod. 51 (Ja) 6; 9; 11; 12; 24; 53; 55; 70; 71; 72; 73; 82; 90 52 (Jb) 6; 11; 24; 53; 69; 70; 71; 86; 88 Prag, Universitätsbibliothek, Cod. VI.Fe.l (We) 24; 69; 70; 71; 72; 73; 79; 87; 89 Rom, Biblioteca Angelica, Cod. Gr. 37 (Rg) 6; 24; 69; 70; 71; 73; 77; 79; 87; 88 Gr. 43 (Re) 6; 24; 71; 72; 73; 88; 90 Gr. 56 (Rf) 6; 24; 71; 72; 73; 76; 88; 90 Gr. 80 (Rh) 6; 25; 71; 72; 73; 79; 88; 90 Rom, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vaticanus Gr. 207 (Va) 6; 7; 9; 11; 12; 25; 55; 71; 73; 75; 88 Vaticanus Gr. 370 (Vb). . . . 5; 6; 7; 10; 11; 12; 25; 53; 55; 70; 71; 72; 73; 89; 95; 96; 97; 98; 99; 100; 101; 102; 103 Vaticanus Gr. 371 ( V c ) . . . . 6; 7; 9; 10; 11; 12; 25; 54; 55; 56; 71; 73; 88; 95; 96; 98; 100; 101; 102 Vaticanus Gr. 372 (Vd) 6; 7; 9; 12; 25; 55; 71; 72; 73; 87; 89 Vaticanus Gr. 373 ( V e ) . . . .6; 9; 10; 11; 12; 25; 54; 55; 70; 71; 73; 78; 83; 84; 90; 96; 97; 98; 99; 100; 101; 103 Vaticanus Gr. 374 ( V f ) . . . . 6; 7; 9; 11; 12; 25; 55; 56; 69; 70; 71; 73; 74; 76; 79; 87; 89; 95; 96; 97; 98; 99; 100; 101; 102; 103


Vaticanus Gr. 375 (Vg) Vaticanus Gr. 376 (Vh) Vaticanus Gr. 377 (Vj) 6; 7; 9; 12 Vaticanus Gr. 504 (VI) 6; 7; 11 Vaticanus Gr. 859 (Vm) . . . . 6; 7; 9; 11 Vaticanus Gr. 899 Vaticanus Gr. 1426 (Vn) Vaticanus Gr. 1525 (Vo) .6; 7; 10; 12; 26 Vaticanus Gr. 1787 (Vz) 6 Vaticanus Gr. 1809 (Vq) Vaticanus Gr. 1884 (Zj) 6; 26; 69 Vaticanus Gr. 2142 (Zk) . . 6; 26; 70; 71 Vaticanus Gr. 2162 (ZI) Vaticanus Gr. 2200 Vaticanus Gr. 2249 (Vr) . . . 6; 7; 11; 12 Barberinianus Gr. 591 Borgianus Gr. 22 (Vy) Ottobonianus Gr. 126 (Zm) Ottobonianus Gr. 176 Palatinus Gr. 39 (Vu) 6; 7; 9; 10;

.6; 6 (14); . 6; 7; 25; 26; 55; 71 72; 73; 78; 12; 26; 54 55; 56; 71; 12; 26; 38 55; 72; 73;

237 11; 56; 87; 73; 80;

88 73 89 88 88 34 . . . .6; 7; 31; 56 54; 55; 56 71; 72; 73; 88; 90 26; 69; 70 71; 73; 79; 87; 89 . 6; 7; 31; 53; 55 70; 71; 72 73; 76; 83; 88; 90 72; 73; 74 77; 78; 86; 87; 88 . . . 6; 26 70; 72; 73; 88; 90 6; 6 (18) 27; 53; 55 71; 72; 73; 74; 88 6; 6 (19) 35 27 32 12; 27; 55; 56; 69; 70; 71; 72; 73; 87; 88 Palatinus Gr. 123 (Vv) 5; 6; 7; 9; 10; 11; 12; 27; 53; 55; 69; 70; 71; 72; 73; 74; 75; 89; 95; 96; 98; 99; 100; 101; 102; 103 Reginensis Suec. Gr. 30 (Vs) . . 6; 7; 10; 11; 12; 27; 54; 55; 56; 72; 85; 88 Reginensis Suec. Gr. 38 (Vt) 6; 35 Urbin. Gr. 5 (Vx) 6; 10; 27 Rom, Biblioteca Vallicelliana, Cod. B.55 (Ra) 6; 10; 11; 27; 54; 70; 71; 72; 73; 78; 79; 85; 86; 90 B.80 (Rb) 5; 6; 10; 27; 38; 55 C. 4 6; 6 (8) E.29 (Rc) 6; 8; 9; 10; 11; 12; 28; 53; 55; 70; 71; 72; 73; 74; 78; 83; 84; 88; 95; 96; 97; 98; 99; 100; 101; 102; 103 E.61 (Rd) 6; 7; 9; 10; 12; 28; 55; 70; 71; 72; 73; 87; 89 Sinai, Katharinenkloster, Cod. 319 (Ka) 6; 9; 11; 12; 28; 53; 55; 71; 73; 88; 95; 96; 101; 102 320 (Kb) 6; 28 321 (Kc) 6; 11; 28; 55; 89 322 (Kd) 6; 28 323 (Ke) 6; 11; 28; 55; 90; 96 324 (Kf) 6; 29 325 (Kg) 6; 32 Syrus 52 58 (85); 63 Straßburg, Bibliothèque Nationale et Universitaire, Ms. 10 (Px) 6; 32

238


Turin, Biblioteca Nazionale, Cod. B.VI.43 (Tt) 6; 32 Venedig, Biblioteca Nazionale di San Marco, Cod. 142 (Zanetti) (Ua) 6; 9; 10; 11; 12; 29; 38; 55; 71; 72; 78; 90 143 (Zanetti) (Ub). . . 5; 6; 9; 10; 11; 12; 29; 54; 55; 69; 70; 72; 73; 79; 88 144 (Zanetti) (Uc) 6; 10; 11; 29; 55; 71; 72; 90 494 (Zanetti) (Ud) 6; 10; 11; 29; 71; 73; 79; 88 558 (Zanetti) (Ue) 6; 10; 11; 29; 54; 55; 71; 72; 73; 89; 96 Wien, Österreichische Nationalbibliothek, Cod. Theol. Gr. 65 (Wb). . .4; 5; 6; 9; 11; 12; 29; 55; 71; 72; 73; 80; 86; 87; 89 Theol. Gr. 110 (Wc) 6; 9; 11; 12; 30; 53; 55; 69; 70; 71; 73; 74; 81; 86; 89; 95; 96; 99; 100; 101 Theol. Gr. 162 (Wd) 4; 5; 6; 9; 11; 12; 32; 70; 71; 73; 78; 88 Suppl. Gr. 1 (Wa) 6; 9; 11; 12; 30; 55; 69; 70; 71; 72; 73; 89 Weitere Indices folgen am Ende von Band 2

Passage 1 (684,20-

684,41):

Ga Gb Aq Ar As At Ah Α) Al Zc

P G 3,684,20 sqq: Πόρ|5ω δέ όντες, άττολειπόμεθα της τ ώ ν θείων

20

άνδρών είς θεολογικήν άλήθειαν έπιστήμης, δτι πάν-

21

τως αν είς τούτο δια περισσήν εύλάβειαυ έληλύθαμευ,

22

etç τό μηδόλως άκούειν ή λέγειν τι περί της θεία? φι-

23

λοσοφίας, εί μή κατά νοΰν είλήφαμεν, ώς ού χρή τ η ;

24

ένδεχομένης τών θείων γνώσεως άμελεϊν. Καί τοΟτο

25

ήμάς έπεισαν ού μόνον α! κατά φύσιν εφέσεις τών

26

νοών, έρωτικώς άεί γλιχόμεναι της έγχωρούσης τών

27

20

δέ: δ'

20

άπολειπόμεθσ: άπελειπόμεθα : coll post 21 άνδρών

20

τών: ων

20

θείων: om

21

άλήθειαν coll post έπιστήμης

21

πάντως: π ά ν τ ω ν : πάντα

22

τούτο: τούτο τό

22

έληλύθαμεν: έληλύθειμεν

23

ε!ς: ώς

23

μηδόλως: μηδέ όλως

23

ή λέγειν: om

23

φιλοσοφίας: φιλοφίας

24

είλήφαμεν: εϊληφεν

24

της: τούς

25

ένδεχομένης: έναρχομένους

25

τών: ών

25

γνώσεως: γνώσεων

26

έφέσεις: coll post 27 νοών

27

νοών: νοερών

27

της: καΐ της : καίτοι

27

έγχωρούσης: έκχωρούσης

χ

χ

χ

Χ

Aa Ab Ac Ad Ae Αο Ta Fa Ec Fe Ff Fg Zd Fa Fb Ha Qa Le Ld Le Lb Xa Xd Ze Zf Zg

χ

χ χ

X

χ

χ X

χ

X X χ

χ

χ

X

X

X X

Ma Mb Me [Md] Ne Na Od Oc Oe Zh Ob Oa Of Pb Pc Pd Pe Pf Pg Ph Pi Pk PI Pm Pn Po

X X Χ X

X X

X X X χ

X

X

X X

χ X

Pp Pq Pr Ps

Pt [Pu] [Pv] Py [Pw] Ja J b We Rg Re [Rf] [Rh] [Va] Vb Ve [Vd] Ve Vf [Vh] r v j ]

X

X

X

χ

X

X

X

χ

VI Vm Vo Vz Z) Zk ZI Vr Vu Vv Vs Ra Re Rd Ka Ua Ub Uc Ud Ue Wb Wc Wa Fd Pa Wd

X

X

X

χ X

X

X X

X

χ

X X

684,28 sqq: Οπερφυών θεωρίας, άλλά καί αύτή των θείων θεσμών

28

Ga Gb Aq Ar As At Ah Ai Al Zc 28

ή άρίστη διάταξις· τ ά μέν ύπέρ ή μα; άποφάσκουσα

29

πολυπραγμονεΐν, και ώς υπέρ άξΙαν, και ώς άνέφι-

30

κτα· π ά ν τ α δέ όσα έν ήμΐν έφίεται και δεδώρηται

31

μανθάνειν, προσεχώς έγκελευομένη καί έτέροις òtya-

32

θοειδώς μεταδιδόναι. Τούτοις οΟν καί ήμεΐς πειθόμε-

33

voi, καί προς τήν έφικτήν τών θείων εύρεσιν μή

34

θείων: om

29

ή: om

29

διάταξις: ή διάταξις

29

Οπερ: ώς ύπέρ : ύπέρ ύπέρ

29

άποφάσκουσα: άποφάσκουσα μή

30

ώς prim: om : ώσπερ

30

Οπερ: π α ρ

30

ώς alt: om

30

άνέφικτα: άνέκφοιτα : άνέκφικτα : άνέφεκτα

31

δέ: δ'

31

όσα έν ήμΐν: δσα ήμΐν : ήμΐν δσα

31

έφίεται: έφεΐται

32

μανθάνειν: μανθάνει

32

έτέροις: έτέρως

33

καί: om

33

ήμεΐς: ήμας : ήμεΐς καί

33

πειθόμενοι: πειθόμεναι

34

προς τήν: scr in corr

34

έφικτήν: έφεκτήν

34

μή: om

χ

χ

Χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

Aa Ab Ac Ad Ae Αο Ta Ea Ec Fe Ff Fg Zd Fa Fb Ha Qa Le Ld Le Lb Xa Xd Ze Zf Zg

χ χ χ χ χ χ χ χ

χ

χ χ

χ

χ

χ χ

χ

χ χ

χ

χ χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ χ

χ

Ma Mb Me [Md] Ne Na Od Oc Oe Zh Ob Oa Of Pb Pc Pd Pe Pf Pg Ph Ρ) Pk PI Pm Ρη Po

χ

χ

χ

χ χ

χ

χ

χ

χ

χ χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ χ

χ χ χ

χ χ

χ

χ

χ

Pp Pq Pr Ps Pt [Pu] [Ρν] Py [Pw] Ja

J b We Rg Re [Rf] [Rh] [Va] Vb Ve [Vd] Ve Vf [Vh] [Vj]

χ

χ χ χ

Χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ χ

χ

χ

χ

χ χ

χ χ

χ

χ

X

χ

χ X

χ χ χ

χ

χ χ

VI Vm Vo Vz Ζ) Zk Ζ1 Vr Vu Vv Vs Ra Re Rd Ka Ua Ub Uc Ud Ue Wb Wc Wa Fd Pa Wd

χ χ χ

χ

χ χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

684,35 sqq:

Ga Gb Aq Ar As At Ah A) Al Zc

άποκαμόντες ή άποδειλιάσαντεξ, άλλα και τους μή

35

δυναμένους ε!ς τ ά ήμών κρείττονα θεωρείν, άβοηθή-

36

καταλιπεΐν où καρτερουντες, έπί το συγγράφειν

37

TOUÇ

âauToùs καθήκαμεν, καινόν μέν ουδέν είσηγείσθαι

38

τολμώντες, λεπτοτέραΐξ δέ και Taîç κατά μέρος εκα-

39

στον έξετάσεσι, τά συνοπτικώξ είρημένα τ ω ôvrcoç

40

Ίεροθέω διακρίνοντεξ και έκφαίνοντε;.

41

35

άττοκαμόντες: άποκάμνοντες

35

άποδειλιάσαντε$: έτπδειλιάσαντες

35

μή: om

36

ήμών: ήμΐν

37

καταλιπεΐν: κατά καταλιπεΐν

37

ού: om

37

καρτεροϋντες: καρτεροϋνταξ : καρτερούν

37

επί usque ad 39 τολμώντες: om

37

συγγράφειν: γράφειν

38

έαυτούξ καθήκαμεν: om

38

μέν: μίν

38

οΟδέν: coll post είσηγείσθαι

38

είσηγείσθαι: ήγεϊσθαι : εϊσηγήσασθαι

39

λεπτοτέραΐζ: λεπτομερώξ

39

δέ: τε

39

τολμώντεξ: τολμολμώντε;

39

εκαστον: έκάστω

40

έξετάσεσι: έξαιτάσαΐζ : έξετάσιν

40

τά: om

40

τω: των

40

όντως: όντων

41

έκφαίνοντεξ: έμφαίνοντεξ

X

X

X

X

X Χ

Aa Ab Ac Ad Ae Αο Ta Ea Ec Fe Ff Fg Zd Fa Fb Ha Qa Le Ld Le Lb Xa Xd Ze Zf Zg

X χ χ Χ

X Χ

X χ

χ

χ χ

χ

X X X

X

X

X

Ma Mb Me [Md] Ne Na Od Oc Oe Zh Ob Oa Of Pb Pc Pd Pe Pf Pg Ph Pi Pk PI Pm Pn Po

χ

X X

χ χ

X χ

X

X

χ X Χ

χ

χ

X

Pp Pq Pr Ps

Pt [Pu] [Pv] Py [Pw] J* Jb We Rg Re [Rf] [Rh] [Va] Vb Ve [Vd] Ve Vf [Vh] [V¡]

X

χ X

X X X

X X X

χ

VI Vm Vo Vz Z j Zk

ZI

Vr Vu Vv Vs Ra Re Rd K a j U a Ub Uc Ud Ue w b | w c Wa Fd

X

X

χ

X

Pa Wd

X

X

X X

X X

X X

X

χ

X

X X

X

X

Passage 2

(1072,3-1072,29):

Le Ld Le Lb Xd Ze 7Λ Zg

1072,3 s q q :

3

Πώς, φής, 'Ιησούς, ό πάντων έπέκεινα, πάσίν έστιν

3

άνθρώποις ουσιωδώς συντεταγμένος; Où γαρ ώς αϊ-

4

τιος άνθρώπων ένθάδε λέγεται άνθρωπος, άλλ' ώς

5

αύτός κατ' οϋσίαν δλην άληθώς άνθρωπος ών. Ήμεΐς

6

δέ τόν Ίησοΰν οϋκ άνθρωπικώς άφορίζομεν ούδέ

7

γάρ άνθρωπος μόνον - ούδέ ΰπερούσιος, ή άνθρωπος

8

μόνον —, άλλ' άνθρωπος άληθώς ό διαφερόντως φιλ-

9

φής: εφης : έφη

3

εστίν: om

4 4

άνθρώποις: άνθρωπος : om ούσιωδώς: om

4

συντεταγμένος: συντεταγμένοις

4

γάρ: om

4

ώς: om

5

ώς: όλως : in lit

6

αυτός: αϋτό : αϋτό τό

6

άληθώς: om : coll post 6 ών

7

ουδέ: ούτε : οϋ

8

ούδέ: ούτε : ούτ'

8

ή: ή καί : om

8

ΰπερούσιος: ΰπερούσιον

8 sq ούδέ usque ad 9 μόνον: om 8 sq άνθρωπος alt usque ad 9 άλλ': om 9

άλλ': άλλα : άλλ' ώς

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ χ

χ

Ma Mb Me Ne Na Od Oc Ο e Zh Ob Oa Of Pb Pc Pd Pe Pf Pg [Ph] Ρ) Pk

PI Pm Ρη Po

χ

χ χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ χ χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ χ

χ

χ

Pp Pq Pr

Ps

Pt Pu Ρν

Py Pw

>

Jb We Rg Re Rf Rh Va V b Ve Vd Ve V f Vh v¡ VI

χ

χ χ χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ χ χ

χ

χ χ

χ

χ χ χ χ

χ χ

χ χ

χ

χ

χ

χ

Vm Vo Vz Zi Zk Ζ1 Vr Vu Vv Vs Ra Re Rd Ka Ua Ub Uc Ud Ue W b Wc Wa Pa Wd La Ga

χ χ

χ

χ χ

χ χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

G b A q A r As

At A h

Α)

ΑΙ

Zc

Aa A b Ac A d A e Α ο Ta

Ea

Ec

Fe

Fg Zd Fb

Ha H b Qa

χ χ

χ

χ

χ χ

χ

χ

χ

χ χ

Χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

Χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

1072,10 sqq:

Le Ld Le Lb Xd Ze Zi Zg Ms

άνθρωπος, ύπέρ άνθρώπους και κατά άνθρώπους έκ

10

της των άνθρώπων ουσίας ò ύπερούσιος ούσιωμένος.

11

"Εστί δέ ουδέν ήττον ύπερουσιότητος υπερπλήρης ό

12

αεί ύπερούσιος, άμέλει τη ταύτης περιουσία, και

13

els οϋσίαν άληθώς έλθών ϋπέρ ούσίαν οΰσιώθη και

14

ύπέρ ανθρωπον ένήργει τά ανθρώπου. Και δηλοΐ

15

10

υπέρ άνθρωπου?: om

10

ανθρώπους prim: om

10

και κατά άνθρώπους: om

10

και: om

10

κατά: κατ'

11

της: om

11

των: om

11

ó: om

11

ύπερούσιος: όπερούσιος : om

12

δέ: δ'

12

οϋδέν: οϋδέ

12

υπερπλήρης: υπερπλήρους

12

υπερπλήρης: άεί υπερπλήρης : ό ύπερπλήρης

12

ό: om

13

άεί: coll ante 12 6

13

τή: της

13

ταύτης: ταύτη

13

περιουσία: ύπερουσία : περιουσία άγαθότητι ας

13

και: om

14

άληθώς: άληθείας άληθώς

14

άληθώς έλθών: έλθών άληθώς

14

ύπέρ: ό ύπέρ

14

και: om

15

άνθρώπου: τοΰ άνθρώπου

15

δηλοΐ: δηλοΤ άεί

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ χ

χ χ

χ

χ

Mb Me Ne Na Od Oc Oe Zh Ob Oa Of Pb Pc Pd Pe Pf Pg [Ph] Ρ) Pk PI Pm Ρη Po Ρρ

χ χ

χ

χ

χ

Χ

χ

χ

χ

χ

χ χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ χ

χ

χ χ

χ

χ

χ

χ χ

χ

Pp Pq Pr Ps Pt Pu Ρ ν Py Pw J* J b We Rg Re Rf Rh Va Vb Ve Vd Ve Vf Vh Vi V] Vm

χ

Χ

χ

Χ

χ

χ . χ χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

Χ

χ

χ

χ χ

χ

χ

χ

χ

χ χ

χ

χ

χ

χ χ χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ χ χ

χ

χ

Vo Vz Zj Zk Z1 Vr Vu Vv Vs Ra Re Rd Ka Ua Ub Uc Ud Ue W b Wc Wa Pa Wd La Ga

X

X

X X

X

X

χ X

X

X

X

X

X

X

χ

χ

χ

X

X

X

X

X X

X

X

χ

X

X

X X

X

Gb Aq Ar As At Ah Α) ΑΙ Zc Aa Ab Ac Ad Ae Αο Ta Ea Ec Fe Fg Zd Fb Ha Hb Qa

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ χ χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ χ

χ

χ

χ χ

1072,16 sqq: παρθένος ϋπερφυώξ κύουσα και ύδωρ άστατου Ολι-

Le Ld Le Lb Xd Ze Zf Zg Ma 16

κών και γεηρών ποδών άνέχον βάρο$ και μή ύττεΐ- 17 κον, άλλ' ΟπερφυεΤ δυνάμει προς τό άδιάχυτον συν-

18

ιστάμενον. Τί άν Tis τά λοιπά πάμπολλα όντα

19

διέλθοι; Δι' ών ó θείως όρων υπέρ νουν γνώσεται

20

καί τά έπΐ τή φιλανθρωπία τοΰ Ίησοϋ καταφασκόμενα, 21 δύναμιν ϋπεροχικής άποφάσεως έχοντα. Και

ύπερφυώξ: Οπερφωώΐ : ύπερφυ 16 κύουσα: κύουσα καί els οϋσίαν άληθώς :κυήσασα 16 άστατο ν: ΰστατον ; άστατον καί : om : coll ante 16 ύδωρ 17 βάρος άνέχον coll 17 άνέχον: άνεχόμενον : ϋχον 18 ΰπερφυεΐ: ύπερφηεϊ : ύπερφυώξ 18 πρόξ τό: om 18 άδιάχυτον: άδιάλυτον 18 συνιστάμενον: Ιστάμενον 19 πάμπολλα: παν άλλα 19 δντα: όλα : om 21 έπί: υπέρ 21 τή φιλανθρωπίςι: τήξ φιλανθρωπίας 21 τοΰ: om 22 ύπεροχικής: ύπεροχικώξ 22 άποφάσεως: άγαθότητος : άναβάσεως : έμφάσεως

22

16

χ

χ χ χ χ

χ

Mb Me Ne Na Od Oc Oe Zh Ob Oa Of Pb Pc Pd 1 Pe Pf Pg [Ph] Pi Pk

PI Pm Pn Po Pp

χ X X X

X X

X X X χ X

X

Pq Pr Ps Pt Pu Pv Py Pw J» Jb We Rg Re Rf Rh Va Vb Ve Vd Ve Vf Vh Vi VI Vm

χ X X X X

X

X X

X

χ

X

χ

X

χ

χ X X

Vo Vz Zi Zk ZI Vi Vu Vv Vs Ra Re Rd Ka Ua Ub Uc Udì Ue Wb Wc Wa Pa Wd La Ga

X X χ X

X

X X

χ

X

X

Gb^Aq Ar As At Ah Aj Al Zc Aa Ab Ac Ad Ae Ao Ta Ea Ec Fe Fg Zd Fb Ha Hb Qa

X X

X

X

X

X

X

1072,23 sqq:

Le Ld Le Lb Xd Ze Zf Zg Ma

yap, ίνα συνελόντες εϊττομεν, ούδε άνθρωπος ήν,

23

ούχ ώς μή άνθρωπος, άλλ' ώς εξ άνθρώπων άνθρώπων

24

έπέκεινα καί Οπερ άνθρωπον άληθώς άνθρωπος

25

γεγονώς, καί τό λοιπόν ού κατά θεόν τ ά

26

θεία δράσας, ού τά Ανθρώπεια κατά άνθρωπον,

27

άλλ' άνδρωθέντος ΘεοΟ, καινήν τίνα τήν θεανδρικήν

28

ένέργειαν ήμΐν πεπολιτευμένος.

29

23

συνελόντες: συνελόντας

23

ούδε: καί οΰδέ : ούδ'

24

άλλ': άλλά

24

ώς alt: θεός : om

24

άνθρώπων alt: om

25

άληθώς: άλληθώς

26

γεγονώς: γε γεγουώς

26

το: om

χ

26 sq καί usque ad 27 δράσας: om 27

δράσας: coll ante 26 τ ά

27

où: ούτε : OUT'

27

τά: om

27

άνθρώπεια: άνθρώπινα

27

κατά: κατ'

28

άλλ': άλλά

28

τήν: om

28

θεανδρικήν: θεαρχικήν

29

πεπολιτευμένος: πολιτευσάμενος

χ

χ

χ

χ

Mb Me Ne Na Od Oc Oe Zh lob Oa Of Pb Pc Pd Pe Pf Pg [Ph] Pi Pk PI Pm Ρη Po Ρρ

χ χ χ

χ

χ χ χ

χ χ

χ

χ

χ χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

Pq Pr Ps Pt Pu Pv Py Pw J* Jb We Rg Re Rf Rh Va Vb Ve Vd Ve Vf Vh Vi VI Vm

χ X

X X

X X X

X

X

X X X

X

!I

1

X

χ

χ

χ

Vol Vz Zj Zk ZI Vr Vu Vv Vs Ra Re Rd Ka Ua Ub Uc Ud Ue Wb Wc Wa Pa Wd La Ga Gb

χ χ

χ

χ χ

χ

χ X

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ χ

χ

χ

Χ

Χ

χ

χ

χ

χ

χ

Χ

I

Aq Ar As At Ah Aj Al Zc Aa Ab Ac Ad Ae Αο Ta Ea Ec Fe Fg Zd Fb Ha Hb Qa

χ χ χ

χ

χ

χ

χ

Χ

Χ

χ

χ

χ

χ χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ χ

X

χ χ

χ χ

Passage 3

(1073,3-1076,6):

Ga Gb Aq Ar As At Ah Α) ΑΙ

1073,3 s q q : Ό θείος γνόφος έστί το άττρόσιτον φως, έν φ κατ-

3

οίκεΐν ό θεός λέγεται. Καί άοράτω γε δντι διά τήυ

4

ύττερέχουσαν φανότητα, καί άττροσίτω τ φ αύτφ

5

διά τήν ύττερβολήν της υττερουσίου φωτοχυσίας, tv

6

τούτω γίγνϊται ττάς ό θεόν γνώναι καί Ιδείν άξιου-

7

μένος, αύτφ τ φ μή όρφν, μηδέ γινώσχειν, άληθώς

8

έν τ φ ύττέρ δρασιν καί γνώσιν γιγνόμενος, τούτο

9

3

Ό : legi non potest : om

3

κατοικείν post 4 θεό? coll

4

ό θεός: om

4

λέγεται: coll ante ò

4

γε δντι: δέ δτι

4

διά τήν: δι' αυτήν

5

ύττερέχουσαν: ίπτερουσίαν

5

φανότητα: φανότητι

5

τφ: om

6

διά τήν: διά : δι'

6

ίπτερβολήν: ύττερβολήν καί

6

της: om

6 7

φωτοχυσίας: φωτοβλυσίας ττάς: om

7 7

θεόν: θεός : om γνώναι: γνώνει

8

μή ópqtv: ύττεροράν

8

μηδέ: μή

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ χ

8

άληθώς: om

9

έν τφ: om

9

δρασιν: δρασιν άληθώς

χ

9

καί γνώσιν: om

χ

9

γιγνόμενος: γινωσκόμενος

χ χ

χ

Zc Aa Ab Ac Ad Ae Αο Ta Ea Ec Fe Ff Fg Zd Fa Fb Ha Hb Qa Le Ld Le Lb Xa Xd Ze

χ χ

χ

χ

χ

χ χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

Χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

Zf Zg Ma Mb Me [Md] Ne Na Od Oc Oe Zh Ob Oa Of Pb Pc Pd Pc Pf Pg [Ph] Pi Pk PI Pm

χ χ

χ χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ χ

χ

Pn Po Ρρ Pq Pr

Ps Pt

Pu Ρν Py j j j b

We J Rg Re R f R h Va V b Ve Iva Ve V f V n V) V I

χ

χ

χ

χ

χ

χ χ

χ

χ

χ

Χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

Χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ χ

χ χ

χ

χ

Vm Vo Vz Ζί Zk

ZI Vr Vu Vv Vs Ra Re Rd Ka Ua Ub Uc Ud Ue Wb Wc Wa Pa « d La

χ

χ χ

χ

χ

χ

χ χ

χ χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ χ

χ

χ χ

χ

χ

χ

1073,10 sqq:

Ga G b Aq Ar As At Ah

αυτό γιγνώσκων, ότι μετά ττάντα έστί τά αίσθητά

10

καί

11

τά

στώθη

νοητά, ή

γνώσίς

καί

ττροφητικώς

ού

12 13

Παύλος έγνωκέναι τόν θεόν λέγεται, yvoùç αυτόν

14

ûrrèp πάσαν όντα νόησιν καί γνώσιν- διό καί άνεξι-

15

προς αύτήν.

10

αυτό: om

10

γιγνώσκων: γινώσκω

10

μετά: μή τά

10

πάντα: ταύτα

10

εστί: Ιστη

10

τά αισθητά: αίσθητά

έξ έμοϋ,

Έθαυμα-

Ώσττερ οΟν καί ό θείος

μή δύνωμαι

σου

έρών

έκραταιώθη,

10 sq τά νοητά καί αίσθητά 11

τά νοητά: νοητά

11

έρών: έρών δτι : όρών : έρώ

12

σου: om

12

έξ: άττ' : ύττ'

12

έμοϋ: έμοϋ καί

12

έκραταιώθη: έκραταιώθην

13

μή: om

13

TTpôç:

Α) ΑΙ

Χ Χ Χ Χ

Χ Χ

Χ

Χ

Χ

Χ

Χ

προ

: irap' 13

καί: om

13

δύνωμαι: δύναμε

13

"Ωσττερ usque ad 14 αύτόν: om

15

ύττέρ usque ad καί alt: om

15

δντα: όντων : om

15

καί γνώσιν: om

15

καί alt: om·

15

ανεξιχνίαστου;: άνεξιχνιάστης

Χ

Zc Aa Ab Ac Ad Ae Αο Ta Ea Ec Fe Ff

Fg za

Fa Fb Ha Hb Qa Le Ld Le Lb Xa Xd Ze

χ χ χ

χ

χ

χ

χ χ χ

χ

χ

χ χ

χ

χ

χ

χ

χ χ

χ

χ

'χ

χ

χ

χ

χ

χ χ

χ

χ

χ

χ

Zf Zg Ma Mb Me [Md] Ne Na Od Oc Oe Zh Ob Oa Of Pb Pc Pd Pe Pf Pg [Ph] Pi Pk PI Pm

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ χ χ χ

χ

χ

χ

Pn Po

Ρρ Pq Pr Ps Pt Pu Ρν Py Ja Jb

We

R

g

Re Rf Rh Va V b Ve

va

Ve Vf Vh

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ χ

χ

Χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ χ

χ χ χ

χ χ

χ

χ χ

χ

χ

χ

χ

Vj

VI Vm Vo Vz Zi Zk Ζ1 Vr Vu Vv Vs Ra Re Rd Ka Ua Ub Uc Ud Ue Wb Wc Wa

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ χ χ

χ

X

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

χ

1076,1 sqq:

1 1 2 2 4 4 4 4 4 4 4 5 5 6

Ga Gb Aq Ar As At Ah A| Al Zc

χνιάστους είναι τάς όδούς αϋτοΰ φησι, και άνεξερεύ-

1

νητα τά κρίματα αυτού, καΐ άνεκδιηγήτους τάς δω-

2

ρεάς αύτού, καί τήν είρήνην αύτοΰ ύπερέχουσαν

3

ττάντα υοΟν, cos ευρηκώς τόν ύπέρ πάντα, καί τούτο

4

ίπτέρ νόησιν έγνωκώς, ότι πάντων έστίν έπέκεινα

5

πάντων αίτιο; ών.

6

εΤναι: αύτοΰ είναι άνεξαρεύνατα άνεξεραύνητα αύτοΰ: om άνεκδιηγήτουξ: άνεγδιηγήτους : άνεκδιηδήτους ώς: ante ώς add ώς εύρηκώΐ τόν ύπερ πάντα νουν ώξ εύρηκώς τόν Οπερ πάντα: om εύρηκώς: εϊρηκώξ τόν: αυτόν καί: om τούτο: τούτον : τοϋ πάντα alt: πάντα νουν υπέρ: Οπερ πάσαν εγνωκώς: άγνωκώς ών: om

χ X

χ

X

1

Aa Ab Ac Ad Ae Ao Ta Ea Ec Fe Ff Fg Zd Fa Fb Ha Hb Qa Le Ld Le Lb Xa xa Ze

X

χ

X χ

X

χ

χ

X

Z f Z g Ma M b M c [ M d ] N c N a O d O c O e Zh O b O a O f

X

X

Pb

Pc

Pd

Pe

Pf

P g [Ph]

P|

Pk

PI P m

Pn Po Ρρ Pq Pr

Ps Pt Pu Pv Py Ja Jb We

R

g Re Rf Rh Va Vb Ve Vd Ve Vf Vh Vj VI

χ χ

X X

χ

X

X

Vm Vo Vz

Ά

Zk Z1 Vr Vu Vv Vs Ra Re Rd Ka Ua U b Uc Ud U e W b Wc Wa Pa Wd La

X

X χ

X

χ

X

PTS 33 - Beate Regina Suchla - Pseudo-Dionysius Areopagita, Band I. De Divinis Nominibus.pdf

Recommend Documents