II) PRINCIPIOS FUNDAMENTALES FUNDAMENTALES DEL DERECHO PUBLICO ROMANO Si vamos a intentar exporar !"#es ser#n as Instit"!iones $e Dere!%o P&'i!o Romano (rep"'i!a (rep"'i!ano) no) "e ten$r#n in!i$en!i in!i$en!iaa en os sistemas sistemas !onstit"!iona !onstit"!ionaes es $e este n"evo si*o+ !onviene esta'e!er !"#es son a n"estro ,"i!io os prin!ipios -"n$amentaes $e a"./ En to$o sistema !onstit"!iona %a0 aspe!tos "e son esen!iaes a mismo 0 otros "e son son !omp !ompe eme ment ntari arios1 os1 As2+ si pensa pensamo moss en "na mona monar" r"2a 2a++ ser# ser# esen! esen!ia ia no s3o s3o a existen!ia $e monar!a mismo+ sino to$o a"eo "e %a*a a s" event"a reempa4o+ a $eimita!i3n $e s"s po$eres 0 -a!"ta$es 0 e pape "e e !orrespon$a !"mpir en e sistema a os s&'$itos1 Por s" parte+ to$o o "e %a*a a a or*ani4a!i3n '"ro!r#ti!a+ si 'ien importante+ no ser# sino "n !ompemento $e o anterior1/ Con re-eren!ia a a Roma rep"'i!ana+ os est"$iosos se %an imita$o a expi!ar e -"n!ionamiento $e sistema $e *o'ierno 0+ en *enera+ no se %an aparta$o m"!%o $e o "e Poi'io es!ri'i3 %a!e 0a veinti$3s si*os1 A&n os m#s renom'ra$os+ !omo Mommsen /por e,empo/ no se %an aparta$o $e a exposi!i3n "e %i4o e *rie*o $e sistema s"p"estamente tripartito $e a rep"'i!a romana+ expi!ita$o en a existen!ia $e s"s ma*istrat"ras+ s" sena$o 0 s"s !omi!ios1 Es nota'e apre!iar !3mo e eminente est"$ioso aem#n %a!e "n es-"er4o intee!t"a e interpretativo para no apartarse $e Poi'io1/ A mi mo$o $e ver+ ver+ $on$e me,or se per!i'en per!i'en as $i-i!"ta$e $i-i!"ta$ess $e a en"n!ia!i3n en"n!ia!i3n tripartita !on-orme a simpi-i!a!i3n $e Poi'io es en e !aso $e Tri'"na$o1 E pro'ema po$emos sinteti4aro as25 e Tri'"na$o no es "na ma*istrat"ra or$inaria+ por"e no est# en e cursus honorum6 ni tampo!o extraor$inaria por"e es permanente1 No es $e populus+ por"e o ei*e a pe'e+ pero %"'o tri'"nos "e no eran pe'e0os1 pe'e0os 1 Me remito a respe!to a 7 a m"0 !ompeta !ompeta o'ra $e Lo'rano a respe!to+ para !onvenir !on . "e e Tri'"no era+ en $e-initiva+ a expresi3n m#s p"ra $e antipo$er 0 !onstit"2a "na instit"!i3n revo"!ionaria !oo!a$a 8!"riosamente/ $entro $e sistema !onstit"!iona1/ S3o "na $esespera$a ne!esi$a$ $e mantener a -asa i$ea $e a existen!ia $e tres 80 s3o s3o tres/ tres/ po$e po$eres res $isti $istinto ntoss 0 reati reativam vament entee in$epe in$epen$i n$ient entes+ es+ expi!a expi!a a in!"s in!"si3n i3n $e Tri'"na$o entre as ma*istrat"ras1/ Si %o0 tenemos "e pensar en !"aes son os prin!ipios -"n$amentaes $e sistema !onstit"!iona $e a Roma rep"'i!ana en!ontramos+ sin per,"i!io $e a!eptar $es$e 0a as ,"stas !r2ti!as "e esta (0 sospe!%amos "e !"a"ier otra) en"mera!i3n s"-rir#+ os si*"ientes5 1.La soberanía reside en el populus y no se delega jamás1/
A respe!to pare!e imposi'e sosa0ar as ense9an4as "e provienen $e a 0a !#si!a o'ra $e Pieran*eo Cataano tit"a$a : Populus Romanus Quirites;<1/ En ea apren$imos "e e p"e'o romano no era "na entee"ia ni "na a'stra!!i3n+ sino e res"ta$o $e a !on!reta 0 espe!2-i!a s"matoria $e os !i"$a$anos1 Como taes+ !a$a "no $e os !i"$a$anos eran parte $e p"e'o 0 en ese !ar#!ter (!omo parte) e,er!2an a so'eran2a1 La so'eran2a+ ta 7
Lo'rano+ =iovanni :IL POTERE DEI TRIBUNI DELLA PLEBE; + Dott1 A1 =i"--r. E$itore1 7>?@ p#*1 7> Cataano+ Pier#n*eo : Populus Romanus Romanus Quirites”=+ =iappi!%ei E$itore+ Torino 7>1/
<
!"a a enten$2an os romanos+ era a'so"tamente in$ee*a'e+ $e a misma manera "e es %o0 in$ee*a'e e e,er!i!io $e s"-ra*io1 Por o menos no !ono4!o nin*&n sistema po2ti!o "e permita "e "n !i"$a$ano $ee*"e en otro " otros e $ere!%o $e emitir s" voto a e,er!er $ere!%os po2ti!as+ !omo s2 p"e$e %a!ero+ por !aso+ en s" !ar#!ter $e so!io $e "na so!ie$a$ !ivi1/ 2.La soberanía es indivisible, por lo que el poder tampoco se puede dividir.
En "n m"0 s"stan!ioso tra'a,o so're Dere!%o P&'i!o Romano e maestro !"'ano "io Fern#n$e4 B"t.+ reai4a "n ses"$o an#isis $e as prin!ipaes !ara!ter2sti!as $e mismo $es$e "n p"nto $e vista o'viamente marxista+ $e "e res"ta parti!"armente interesante a e"ipara!i3n $e a potestas romana a n"estro mo$erno !on!epto $e so'eran2a1@ En a misma o'ra e ,"rista anteriormente se9aa$o !ai-i!a e po$er po2ti!o $e p"e'o romano !omo :in$iviso+ in$ee*a'e e intrans-eri'e;1 Sin per,"i!io $e *"ar$ar para otra o!asi3n "n est"$io m#s severo $e !on!epto $e potestas en e sistema romano /para o "e res"ta insosa0a'e a!!e$er a !ompeto est"$io $e Lo'rano a respe!to !on re-eren!ia a Tri'"no $e a pe'e/ 0 $e so'eran2a en e m"n$o mo$erno+ res!ato m"0 espe!iamente a en"mera!i3n $e as !ara!ter2sti!as "e e atri'"0e Fern#n$e4 B"t. a po$er $e populus romano "e res"me en tres paa'ras5 :in$iviso+ in$ee*a'e e intrans-eri'e;1 E po$er era+ para os romanos+ e-e!tivamente+ in$ivisi'e6 no s3o en e Dere!%o P&'i!o sino tam'i.n en e Priva$o1 La manus en "n primer tiempo 0 a patria potestas "e*o eran !on!eptos "e no a$mit2an m#s "e "na vo"nta$ $eterminante+ a $e s",eto "e $etenta'a esos po$eres1 Ese !on!epto $e in$ivisi'ii$a$ $e po$er en e !ampo priva$o+ tiene s" !onse!"ente re-e,o en e Dere!%o P&'i!o+ !omo m"0 'ien o se9aa e a"tor !ita$o1/ Respe!to $e a in$ee*a'ii$a$+ me remito a o mani-esta$o m#s arri'a 0 !onstit"0e+ a mi ,"i!io+ "na !onse!"en!ia 3*i!a $e ori*en mii!iano $e os primeros !omi!ios+ $on$e os so$a$os se pron"n!ia'an !on as armas en a mano1 Res"ta o'vio "e en esos !asos s3o os !i"$a$ano/so$a$os presentes po$2an mani-estar s" vo"nta$ s"-ra*an$o a trav.s $e s"s a!ama!iones 0 era impensa'e 0 /$ir2amos/ %asta materiamente imposi'e+ "e a*"ien p"$iera $ee*ar en otro s" !apa!i$a$ $e %a!er r"i$o+ o "e p"$iera !ai'rarse !omo $o'e e :-ra*or; "e otro pro$",era1/ 3.Dada la complejidad de la ejecución de las decisiones políticas, para el ejercicio eectivo del gobierno deben designarse uncionarios especíicos.!
Tam'i.n en este aspe!to !oin!i$o penamente !on $istin*"i$o !oe*a Fern#n$e4 B"t. !"an$o $i!e "e os a!tos $e a vi$a !oti$iana no p"e$en ser o',eto $e $e'ate 0 $e!isiones $e entero populus+ por o "e os Romanos impementaron as ma*istrat"ras1/ @
Fern#n$e4 B"t.+ "io1 :SEPARATA DE DERECHO PUBLICO ROMANO; + E$itoria Feix Garea+ La Ha'ana 7>>>+ p#* <1 Di!e a25 :"e$a enton!es !aro "e para e romano $e a rep"'i!a111 %a'2a $os !on!eptos "e es pre!iso $ominar en to$o s" !aa$o5 $e "n a$o a potestas+ "e po$r2amos tra$"!ir !omo soberanía, a vo"nta$ po2ti!a "e pertene!2a a to$o e populus 0 $e otro a$o+ o $eriva$o $e ea+ a autorictas (a"tori$a$ o po$er espe!2-i!o $e e,e!"!i3n $e "e esta'an $ota$os os ma*istra$os)1; Fern#n$e4 B"t.+ "io op"s !it1 P#* <1 Re-iri.n$ose a a potestas ense9a a2 "e5 :era "n po$er $e to$a a civitas+ $e to$os os !i"$a$anos $e populus(111) 0+ por tanto+ era in$iviso+ in$ee*a'e e intrans-eri'e1; Lo'rano+ =iovanni6 op"s !it1 Parte ter4a1 Fern#n$e4 B"t.+ "io6 op"s !it1 P#*1 <1 E $istin*"i$o romanista expone o si*"iente5 :111!omo est# !aro "e no to$os os a!tos $e a vi$a !oti$iana p"e$en no s3o ser $e'ati$os a $etae+ sino in!"so e,e!"ta$os por
Conviene enton!es $istin*"ir entre a $e!isi3n po2ti!a /para a "e e so'erano es e &ni!o -a!"ta$o 0+ a$em#s+ $e a "e res"ta e &ni!o responsa'e/ $e a e,e!"!i3n $e esa $e!isi3n po2ti!a para a "e+ -or4osamente+ $e'en $esi*narse -"n!ionarios ad-hoc+ "e $e'er#n respon$er por s"s a!tos1 As2+ a $e!ara!i3n $e *"erra ser# "na $e!isi3n reserva$a a populus "e+ a s" ve4+ ee*ir# "n ma*istra$o para "e !on$"4!a os e,.r!itos1/ De o exp"esto po$emos !oe*ir "e a -"n!i3n $e e,e!"tar o $e!i$i$o por "ien e,er!e a so'eran2a p"e$e+ 0 a&n $e'e+ "e$ar a !ar*o $e "nos po!os o $e "no soo1 Eo $e nin*"na manera impi!a $ivi$ir e po$er+ "e "e$a siempre resi$ien$o en e seno $e so'erano+ es $e!ir5 $e populus1/ ".Los cargos políticos deben ser ejercidos por un cierto período y ser irreelegibles en orma inmediata.!
Las instit"!iones romanas se %an !onverti$o en o',eto $e est"$io $e os !ient2-i!os $e to$os os tiempos 0 son toma$as m"!%as ve!es !omo e,empares+ no s3o por a !apa!i$a$ e intei*en!ia $emostra$a por a"e p"e'o+ sino+ tam'i.n+ por"e s" ar*a permanen!ia permiti3 "e se -"eran $esarroan$o a !omp#s $e as ne!esi$a$es n"evas "e i'an s"r*ien$o 0 $e as ense9an4as "e $e s" propia experien!ia re!o*2an1 Por nat"rae4a e ser %"mano no es $emo!r#ti!o+ sino a"toritario1 E %om're es e m#s a*resivo 0 !r"e $e os %a'itantes $e a tierra 0 sa'emos por amar*a experien!ia %ist3ri!a "e intenta satis-a!er s"s $eseos sin importare e $a9o "e p"e$a !a"sar1 To$os os mo$ernos !onteni$os .ti!os+ -ios3-i!os+ moraes+ rei*iosos o !omo se os "iera amar+ "e imitan 0 !on$i!ionan n"estras !on$"!tas+ no son otra !osa "e pre!eptos imp"estos por as $istintas !ivii4a!iones a a esen!ia e*o2sta $e a ra4a %"mana1/ Res"ta+ enton!es+ !on-orme a a nat"rae4a %"mana 0 no !ontrario a ea+ "e os ma*istra$os romanos intentaran perpet"arse en e po$er+ !omo to$as as eites $e po$er o %an %e!%o $es$e siempre 0+ se*"ramente+ o se*"ir#n %a!ien$o1 La virt"$ $e p"e'o romano es "e apren$i3 pronto a $e-en$erse $e esa nat"ra ten$en!ia $e os ma*istra$os1 Coin!i$imos !on Aran*io R"i4 !"an$o sostiene "e+ para evitar a perpet"a!i3n en e po$er $e os ma*istra$os se pro%i'i3 a a!"m"a!i3n $e ma*istrat"ras en "na soa !a'e4a+ se pro%i'i3 "e "n !i"$a$ano -"era reee!to en "na ma*istrat"ra + se pro%i'i3 "e $etentara ma*istrat"ras $istintas sin $e,ar pasar "n tiempo !on a anterior 0 a reee!!i3n -"e primero re*amenta$a severamente 0 "e*o+ $ire!tamente+ s"primi$a1/ to$os os !i"$a$anos+ 0 por tanto+ no p"e$en ser o',eto $e a aten!i3n $e os a"$i$os !omi!ios+ Roma impement3+ en a me$i$a en "e a so!ie$a$ se -"e ampian$o 0 !ompi!an$o+ os -"n!ionarios "e p"$ieran !"mpir o "e %a'2a si$o $e!ara$o vo"nta$ $e populus+ o "e era a expresi3n $e s" potestas 0 por eo mismo t"viera -orma $e $ere!%o 0 -"era sana vo"nta$ $e os $ioses1; Aran*io/R"i4+ Gi!ente1 HISTORIA DEL DERECHO ROMANO C"arta E$i!i3n6 Ma$ri$+ 7>?6 Bi'iote!a "r2$i!a $e A"tores Espa9oes 0 Extran,eros+ p#* 7<1 :111 e sistema romano se inspira+ !omo e $e to$as as !i"$a$es anti*"as+ en e $eseo $e evitar "e as ma*istrat"ras se perpet"asen en manos $e "ienes as $esempe9a'an1 No s3o esta'a pro%i'i$a a a!"m"a!i3n $e $istintas ma*istrat"ras+ sino tam'i.n "e "n mismo !i"$a$ano e,er!iese "n mismo !ar*o o !ar*os $istintos $"rante varios a9os !onse!"tivos1 La reee!!i3n tras "n intervao a$miti$a en "n prin!ipio+ -"e imita$a ri*"rosamente $esp".s para e !ons"a$o+ para e !"a se exi*i3 "e trans!"rriesen por o menos $ie4 a9os 0 pro%i'i$a+ $e manera $e-initiva+ para a !ens"ra1 La e0 Giia $e a9o 7? a1 $e C1 Esta'e!i3 "e $e'2an trans!"rrir para as $em#s (ma*istrat"ras) $os a9os !omo m2nimo+ entre "n !ar*o 0 otro1 Esta misma e0+ re!o*ien$o 0 $an$o -orma a "n "so "e se %a'2a i$o -orman$o en os si*os pre!e$entes+ se9a3 "na e$a$ para a ee!!i3n a !a$a ma*istrat"ra $e asa !onsi$era$as esen!iaes para a $e'i$a prepara!i3n $e %om're p&'i!o+ !on o "e "e$3 esta'e!i$o o "e %a'2a $e $enominarse certo rodo magistratuum o cursus honorum;1/
A&n as ma*istrat"ras extraor$inarias+ a pesar $e "e respon$2an a a ne!esi$a$ $e s"perar sit"a!iones $e *rave ries*o para a existen!ia misma $e a civitas+ esta'an m"0 severamente imita$as en e tiempo1 Convenimos !on Ro"ssea" en "e a $i!ta$"ra "e se proon*a se !onvierte en tiran2a? 0 res"ta m"0 !aro $e as experien!ias ne-astas "e os totaitarismos $e to$o !"9o $e,aron en e si*o pasa$o+ "e a visi3n $e s"i4o es+ to$av2a en os a'ores $e si*o I+ m"0 a!erta$a1/ #.$%istencia de un garante constitucional contra los abusos de quienes gobiernan.!
Los romanos -"eron !rean$o 3r*anos $e *o'ierno a me$i$a "e as ne!esi$a$es se os exi*2an 0 permanentemente os -"eron a$aptan$o a os !am'ios "e a reai$a$ es impon2a1 Un !aro e,empo $e 2mite a po$er ten$iente a impe$ir 0 !orre*ir a'"sos -"e a instit"!i3n $e Tri'"na$o1 C"an$o a rep&'i!a esta'a a&n en -orma!i3n+ e !on-i!to patri!io/pe'e0o $io a "4 a Tri'"na$o $e a Pe'e 0 esta instit"!i3n -"e pa"atinamente ampian$o s"s -a!"ta$es 0 prerro*ativas %asta !onvertirse en a*ente -"n$amenta $e sistema po2ti!o rep"'i!ano1 F"e ta a -"er4a "e a$"iri3+ "e s3o !"an$o o*r3 a!!e$er a esa potestas A"*"sto p"$o !on!retar a s"ma $e po$er p"'i!o 0+ por en$e+ a rep&'i!a m"ri31/ E pape "e os tri'"nos ten2an reserva$o en e sistema !onstit"!iona rep"'i!ano+ no era otra "e e $e prote*er 8primero s3o a os pe'e0os 0 "e*o a to$os os !i"$a$anos/ $e os a'"sos "e p"$ieran !ometer a"eos "e e,er!2an a -"n!i3n p&'i!a1 Como 0a $i,imos antes+ e e,er!i!io $e po$er po2ti!o !oneva a tenta!i3n no s3o $e perpet"arse sino $e a'"sar $e mismo1 Para evitar os maes provenientes $e a primera !"esti3n os romanos esta'e!ieron os 2mites "e se9aamos en e p"nto anterior 0 para !orre*ir os a'"sos 0 prote*er a os !i"$a$anos $e s"s e-e!tos "tii4aron a -i*"ra $e tri'"na$o1 Con-orme a opini3n $e Ro"ssea" esa instit"!i3n serv2a en Roma para prote*er a so'erano (es $e!ir a p"e'o) $e "ienes e,er!en e *o'ierno > 0 po$emos apre!iar en e m"n$o mo$erno no po!os e,empos $e *o'ernantes "e a'"san $e s"s -a!"ta$es en per,"i!io $e s"s *o'erna$os+ "e no son otra !osa "e e p"e'o te3ri!amente so'erano1/
?
R"ossea"+ "an a!o'o+ EL CONTRATO SOCIAL+6 M.,i!o 7>><1 E$itoria Porr&a S1A1 P#* ? :Por o $em#s+ !"a"iera "e sea a manera !omo se !on-iera esta importante !omisi3n (a $i!ta$"ra)+ !onviene -i,ar s" $"ra!i3n !on "n t.rmino m"0 !orto e improrro*a'e1 En as !risis en as !"aes a $i!ta$"ra se impone+ e Esta$o pere!e o sava en 'reve tiempo1 Pasa$a a ne!esi$a$ "r*ente+ a $i!ta$"ra !onvi.rtese en tir#ni!a o in&ti1 En Roma+ os $i!ta$ores+ "e eran nom'ra$os por seis meses+ a'$i!a'an en s" ma0or2a antes $e t.rmino -i,a$o1 Si e pa4o %"'iere si$o m#s ar*o+ "i4# %"'iesen intenta$o proon*aro !omo %i!ieron os $e!enviros %asta "n a9o1 E $i!ta$or no ten2a tiempo m#s "e para proveer a a ne!esi$a$ "e %a'2a imp"esto s" ee!!i3n5 !are!2a $e . para pensar en otros pro0e!tos1; > Ro"ssea"+ "an a!o'o+ op"s !it1 P#* 0 ss1 :Este !"erpo+ "e 0o amar. tri'"na$o+ es e !onserva$or $e as e0es 0 $e po$er e*isativo 0 sirve a ve!es para prote*er a so'erano !ontra e *o'ierno+ !omo %a!2an en Ro+ma os Tri'"nos $e p"e'o6 otras a sostener a *o'ierno !ontra e p"e'o+ !omo %a!e en Gene!ia e Conse,o $e os Die4+ 0 otras a mantener e e"ii'rio entre "na 0 otra parte+ !omo o %a!2naos .-oros en Esparta1 E tri'"na$o no es "na parte !onstit"tiva $e a !i"$a$+ ni $e'e tener parti!ipa!i3n a*"na en e po$er e*isativo ni en e e,e!"tivo+ p"es en eo estri'a e "e e s"0o sea ma0or+ to$a ve4 "e no p"$ien$o %a!er na$a+ p"e$e impe$iro to$o1 Es m#s sa*ra$o 0 m#s reveren!ia$o+ !omo $e-ensor $e as e0es "e e pr2n!ipe "e as e,e!"ta 0 e so'erano "e as $a1 As2 se vio en Roma !aramente+ !"an$o a"eos or*"osos patri!ios+ "e $espre!ia'an a p"e'o entero -"eron o'i*a$os a in!inarse ante "n simpe -"n!ionario $e p"e'o "e no ten2a a"spi!ios ni ,"ris$i!!i3n1 E tri'"na$o+ sa'iamente mo$era$o+ es e m#s -irme sost.n $e "na '"ena !onstit"!i3n6 pero por po!a -"er4a "e ten*a $e m#s+ es 'astante para "e trastorne to$o5 a $e'ii$a$ es a,ena a s" nat"rae4a 0 !on ta $e "e represente a*o+ n"n!a es menos $e o "e ne!esita1;
O'viamente+ a *arant2a !onstit"!iona no po$2a estar+ ni p"e$e estar en e -"t"ro+ a !ar*o $e os -"n!ionarios or$inarios+ por"e es 8pre!isamente/ $e os a'"sos $e esos -"n!ionarios "e %a0 "e prote*er a !i"$a$ano !om&n1 En n"estros $2as res"ta evi$ente "e no a!an4a !on os ,"e!es o os !on*resistas o+ a&n+ !on or*anismos "e $epen$an $ire!ta o in$ire!tamente $e eos+ para *aranti4ar os $ere!%os !onstit"!ionaes $e a !i"$a$an2a6 0a "e no s3o $e o'rar $e po$er e,e!"tivo %a0 "e $e-en$er a p"e'o+ sino "e m"!%as ve!es %a0 "e %a!ero $e $e!isiones $e os propios ,"e!es o e*isa$ores1/ III)DECADENCIA J CAIDA DE LAS INSTITUCIONES REPUBLICANAS EN ROMA1 E sistema rep"'i!ano romano+ se*&n a $o!trina $ominante+ !esa !"an$o en e a9o < AC O!tavio $e!ara+ pre!isamente+ a reinsta"ra!i3n $e a rep&'i!a 0 as"me a !ontin"a!i3n a ,e-at"ra $e e,er!ito por $ie4 a9os ("e*o ser# para siempre)+ e !ontro $e as prin!ipaes provin!ias+ re!i'e e t2t"o $e A"*"sto 0+ -inamente+ a partir $e a9o <@ antes $e Cristo ostenta a potestas tri'"ni!ia+ tam'i.n por $ie4 a9os 0 "e*o perpet"a1/ 7 En reai$a$+ e sistema rep"'i!ano %a'2a entra$o en !risis m"!%o antes1 La ma0or2a $e os a"tores !oin!i$en en se9aar !omo eementos $eterminantes $e esa !risis+ as !onse!"en!ias e!on3mi!as $e a pa"atina pero !onstante extensi3n $e territorio $e a !i"$a$/esta$o Roma 0 a p.r$i$a $e po$er $e a !ase me$ia inte*ra$a por os a*ri!"tores/ so$a$os en 'ene-i!io -"n$amentamente $e a nobilitas "e se apo$era'a $e as tierras $e ager publicus para expotaras !on es!avos 0+ en menor me$i$a+ a !ase e!"estre "e $iri*2a s"s es-"er4os a !omer!io1/77 Sin per,"i!io $e a!eptar "e as vis!isit"$es ap"nta$as+ "e !onstit"0en "na pa!2-i!a $o!trina+ $eterioraron *ravemente as instit"!iones rep"'i!anas6 "iero a*re*ar a as !a"sas ap"nta$as m#s arri'a "na "e tiene "e ver !on a nat"rae4a propia $e r.*imen rep"'i!ano1/ Las Poleis *rie*as !omo Atenas+ Esparta 0 tantas otras son %i,as $e mo$eo o!!i$enta $e Revo"!i3n Ur'ana+ !omo tam'i.n o -"e Roma+ !on a parti!"ari$a$ en este &timo !aso $e a presen!ia $e os etr"s!os+ "e pose2an !on!eptos ,"r2$i!os no in$oe"ropeos7< 1 To$as esas !i"$a$es/esta$o ten2an !onstit"!iones simiares 'asa$as en &tima instan!ia en re!ono!er "e a so'eran2a resi$2a en !a'e4a $e s"s !i"$a$anos6 p"$ien$o apre!iarse "e+ por ra4ones "e tenemos "e atri'"ir a $esarroo nat"ra $e s"s pro!esos %ist3ri!os+ to$as eas !omien4an !omo "na -e$era!i3n $e a*r"pa!iones previas+ si*"en !on "n sistema mon#r"i!o+ pasan "e*o a !ierto tipo $e aristo!ra!ia "e $eriva "e*o en timo!ra!ia 0 terminan en a*"na -orma $e $emo!ra!ia1 Tam'i.n res"ta !aro "e as poleis se ri*en+ en s" momento $e peno $esarroo+ !on 3r*anos $e *o'ierno pare!i$os+ entre os !"aes se $esta!an as Asam'eas pop"ares o !omi!ios1 A trav.s $e estos !omi!ios es+ pre!isamente+ "e se expresa a vo"nta$ $e p"e'o/so'erano1/ En a Roma $e apo*eo rep"'i!ano esos !omi!ios se !ee'ra'an re*"armente 0 se !onstit"2an en a -"ente ori*inaria $e po$er 0a "e ee*2an a os ma*istra$os 0 estos+ "e*o $e -inai4a$a s" *esti3n+ in*resa'an a Sena$o !on-orme o $isp"esto por a Lex Ovinia1 En virt"$ $e o exp"esto res"ta evi$ente "e era e p"e'o+ a trav.s $e os !omi!ios+ e "e 7
Aran*io/R"i4+ Gin!en4o6 op"s !it1 P#* <1/ Ger en ese senti$o Aran*io/R"i4+ Gin!en4o op"s !it1 P#* <<< 0 ss 0 Lapie4a Ei+ An*e Emri"e6 op"s !it p#*1 77< 0 ss1 7< G.ase mi posi!i3n a respe!to en LECCIONES DE DERECHO ROMANO+ B"enos Aires+ <7+ E$itoria E$i!t"m+ pa* <> 0 ss1/ 77
-a!"ta'a a a*"nos !i"$a$anos para ini!iar a !arrera po2ti!a e+ in!"sive+ para a!!e$er a Sena$o1 Por otra parte sa'i$o es "e esos !omi!ios se reai4a'an+ siempre+ en e !entro !2vi!o !orrespon$iente a !a$a polis 0 se re"er2a para eo a presen!ia -2si!a $e s"-ra*ante+ ra43n por a !"a a"eos !i"$a$anos "e resi$2an e,os $e mismo esta'an impe$i$os $e emitir s" voto1/ Atenas no !re!i3 territoriamente+ ni nin*"na otra $e as !i"$a$es *rie*as o %i4o1 Pero Roma -"e a9a$ien$o a s" territorio ori*ina !a$a ve4 m#s tierras %asta "e a !i"$a$/ esta$o a'ar!3 !asi a entera Itaia1 Res"ta evi$ente "e as instit"!iones !rea$as para *o'ernar so're "n territorio pe"e9o+ !omo a Roma ori*ina o+ a&n+ a $e si*o III AC+ res"taron ina$e!"a$as para *o'ernar e-i!a4mente "n *ran territorio1 Los res"ta$os $e os !omi!ios $e os si*os II 0 I AC no expresa'an a vo"nta$ po2ti!a $e to$os os Romanos /a a sa43n $isemina$os por to$a Itaia/ sino+ soamente+ $e os "e resi$2an en as !er!an2as $e Roma+ "e+ en esos tiempos+ ten2an 0a intereses 0 ne!esi$a$es m"0 $istintas a as $e entero populus1/ E sistema !onstit"!iona Rep"'i!ano+ "e res"t3 atamente e-i!a4 para "na !i"$a$/esta$o reativamente pe"e9a + $evino o'soeto !"an$o Roma !re!i3+ no por a mera ra43n $e tratarse $e "n territorio m"0 *ran$e+ sino por"e os 3r*anos $e po$er $e,aron $e interpretar a vo"nta$ $e populus+ para pasar a expresar as !onvenien!ias $e a !ase m#s p"$iente "e resi$2a+ o'viamente+ en Roma 0 s"s !er!an2as1/ IG) LAS RAKONES DEL TRIUNFO DE LA TEORIA DE MONTESUIEU SOBRE EL SISTEMA DEMOCRATICO PROPUESTO POR ROUSSEAU DURANTE LOS SI=LOS I J 1/ Sa'i$o es "e $e as prop"estas te3ri!as e-e!t"a$as en momentos en "e res"ta'a evi$ente a !risis $e sistema $e monar"2as a'so"tas vi*ente en E"ropa a -ines $e si*o GII a!er!a $e a !rea!i3n $e "n+ en a"e tiempo+ n"evo mo$eo po2ti!o6 se %an res!ata$o prin!ipamente as "e -orm"aron !asi a mismo tiempo Montes"ie" 0 Ro"ssea"1 Tam'i.n es !ono!i$o "e+ -inamente 0 no sin $is!repan!ias 0 ex!ep!iones+ as !onstit"!iones e"ropeas 0 as $e os n"evos esta$os $e to$a Am.ri!a a$optaron a partir $e si*o I+ en ma0or o menor *ra$o+ e sistema representativo prop"esto por e primero $e eos1/ La $o!trina se %a pre*"nta$o m#s $e "na ve4 por ". ra43n tri"n-aron as i$eas aristo!rati4antes 0 an*3-ias $e Montes"ie" 0 Constant /a p"nto ta "e impre*naron to$a a teor2a po2ti!a $e os si*os inme$iatamente anteriores a n"estro/ por so're as $emo!r#ti!as $e Ro"ssea"1/ M#s a# $e as ra4ones anai4a$as a trav.s $e os 'riantes aportes $e a !orriente !ient2-i!a "e en!"entra s" n&!eo !onvo!ante en e =r"ppo $i Ri!er!a s"a $i--"sione $ei Diritto Romano+ expresa$as en este tema -"n$amentamente por os tra'a,os $e Cataano 0
Lo'rano 7@+ me *"star2a proponer "e se est"$ie "n aspe!to $e a !"esti3n "e est# rea!iona$o !on o pr#!ti!o m#s "e !on o i$eo3*i!o1/ En os pa2ses $e a E"ropa !ontempor#nea $e os -i3so-os nom'ra$os no exist2an !on$i!iones simiares a as "e en!ontramos en tiempos $e as rep"'i!as m#s o menos $emo!r#ti!as $e as !i"$a$es/esta$o1 Conviene a!arar "e os e,empos "e ten2an a respe!to tanto Montes"ie" !omo Ro"ssea"+ no eran s3o os provenientes $e a anti*e$a$ *rie*a+ sino os m#s inme$iatos $e as !i"$a$es itaianas a estio $e a rep&'i!a $e Gene!ia+ tantas ve!es !ita$a por e *ine'rino1/ Por o $e pronto+ a $i-eren!ia m#s importante ra$i!a'a en a ampit"$ $e territorio 0 a !onse!"ente imposi'ii$a$ $e os inte*rantes $e p"e'o $e a!"$ir -2si!amente a "n #m'ito &ni!o $on$e se $is!"tieran as !"estiones po2ti!as 0 se tomaran as $e!isiones1 Un -ran!.s resi$ente en Marsea no po$2a ir a Paris !a$a ve4 "e -"era ne!esario votar 0 vover "e*o a s" !asa para $esarroar s"s a!tivi$a$es !oti$ianas1 M"!%o menos po$2a permane!er $2as enteros en Par2s para parti!ipar $e as $is!"siones "e+ 3*i!amente+ pre!e$2an a !"a"ier toma $e $e!isi3n importante1/ Otra $i-eren!ia importante ra$i!a'a en as $i-i!"ta$es "e esas $istan!ias esta'e!2an para "e "n !i"$a$ano "e resi$iera e,os $e !entro $e $e!isiones po2ti!as+ est"viera !onveniente 0 permanentemente in-orma$o $e a mar!%a $e os as"ntos p&'i!os1/ Pre!isamente e ori*en $e as Asam'eas representativas 7 o en!ontramos en e m"n$o -e"$a+ !omo !onse!"en!ia $e a ne!esi$a$ "e ten2an as na!ientes monar"2as $e en-rentar e po$er2o $e s"s vasaos -e"$aes 0 o'ispos en os consilia !onvo!a$os para o*rar e -inan!iamiento $e s"s ne!esi$a$es e!on3mi!as+ -"n$amentamente miitares1 Para e"ii'rar en as vota!iones a -"er4a "e impon2an por e n&mero os se9ores -e"$aes 0 o'ispos+ os re0es !omen4aron a !onvo!ar a $ee*a$os $e as !i"$a$es "e i'an !o'ran$o !a$a ve4 ma0or po$er2o a partir $e a pa"atina in$"striai4a!i3n provo!a$a por as !r"4a$as1 O'viamente os intereses $e estos '"r*"eses esta'an m"!%o m#s !er!a $e os $e os monar!as "e $e os $e os se9ores -e"$aes+ por o "e estos &timos trata'an $e proon*ar as $is!"siones para "e os '"r*"eses+ a!"!ia$os por s"s pro'emas e!on3mi!os+ re*resaran a s"s !i"$a$es sin e*ar a votar1 F"e en e #m'ito *erm#ni!o $on$e os re0es+ para so"!ionar este pro'ema+ a!ost"m'ra'an pa*ar a os representantes $e as !i"$a$es "na !ierta s"ma $e $inero mientras $"rara s" parti!ipa!i3n en !a$a asam'ea ama$a :$ieta;1/ As2+ !omo instr"mento $e os Re0es en s" ne!esi$a$ $e imponerse a os se9ores -e"$aes+ -"e "e !omen4aron a esta'e!erse as primeras asam'eas !on parti!ipa!i3n $e representantes $e as !i"$a$es en e reino $e Le3n en 77??+ en In*aterra en 7<+ en e Sa!ro Imperio Romano =erm#ni!o en a Dieta $e 7< 0 en Fran!ia en 7@<1 En "n primer momento Las Cortes !asteanas+ a Dieta =erm#ni!a+ os Esta$os =eneraes $e Fran!ia 0 e Paramento in*.s+ no -"eron en a E$a$ Me$ia 3r*anos e*isativos5 se imita'an a apro'ar 7@
Sin preten$er a*otar e tema s"*iero ver5 Cataano+ Pieran*eo :ALCUNI PRINCIPII E CONCETTI DEL DRITTO PUBBLICO ROMANO DA ROUSSEAU A BOLIGAR E OLTRE;+ in St"$ia "r2$i!a 7<+ Garsovia 7>?6 :A PROPSITO DEL MODELLO ISTITUKIONALE DEMOCRATICO;+ en Ri!er!%e =i"ri$i!%e e Poiti!%e /materiae GIII/ Sassari 7>>@6 :UN CONCEPTO OLGIDADO5 PODER NE=ATIGO; en Ri!er!%e =i"ri$i!%e e Poiti!%e 8materiaes I/7+ Sassari 7>>7 " Lo'rano+ =iovanni :COSTITUKIONALISMO LATINO UAN BAUTISTA ALBERDI; en Ri!er!%e =i"ri$i!%e e Poiti!%e 8materiaes I/7+ Sassari 7>>76 DIRITTO PUBBLICO ROMANO E COSTITUKIONALISMI MODERNI E$it1 Press+ Roma 7>>@1/ 7 G.ase respe!to a to$o este tema e m"0 o*ra$o ensa0o $e pro-esor H.!tor Ram3n Siva :EL ORI=EN FEUDAL DE LAS ASAMBLEAS REPRESENTATIGAS; en ="2a $e Temas $e Historia $e as Instit"!iones Po2ti!as 0 "r2$i!as Universaes+ B"enos Aires+ 7>?1/
o no+ tras proon*a$os re*ateos+ os s"'si$ios a a Corona+ 0 a eevar peti!iones a Re0 para "e .ste e*isara en $etermina$o senti$o1 S3o e Paramento in*.s pas3 a a!ompa9ar s" pe$i$o !on e texto e*a 0a re$a!ta$o1 Los re0es in*eses a!ost"m'raron a!eptar esos pro0e!tos $e Paramento+ "e vino as2 a !ompartir !on a Corona e po$er e*isativo+ 0+ !on e tiempo+ a $iri*ir e *o'ierno1 En !am'io+ en os otros reinos+ e -ortae!imiento $e po$er rea 0 as ten$en!ias a'so"tistas -"eron $ismin"0en$o a importan!ia 0 a -re!"en!ia $e as *ran$es asam'eas representativas1 La no'e4a+ e !ero 0 a '"r*"es2a+ p"es os propietarios !ampesinos s3o esta'an representa$os en S"e!ia 0 en e Tiro+ inte*ra'an $e $istintas maneras as asam'eas na!ionaes5 en Fran!ia+ Cata"9a 0 esta$os aemanes+ se re"n2an por separa$o6 en In*aterra+ Es!o!ia 0 Castia+ se re"n2an en "na !#mara os *ran$es se9ores 0 prea$os+ 0 en otra+ representantes $e a no'e4a menor 0 $e as !i"$a$es1 En In*aterra e Paramento se mant"vo -irme a as presiones reaes 0 !a$a ve4 a$"iri3 m#s si*ni-i!a!i3n 0 !ontin"i$a$ po2ti!a+ mientras "e en Fran!ia 0a %a'2a $e!ina$o en e si*o G 0 -"eron ne!esarios os %e!%os revo"!ionarios $e 7?>+ 7?@ 0 7?? para o*rar s" en!a"!e $e-initivo1 En Espa9a e a'so"tismo mon#r"i!o o priv3 $e s" a!!i3n %asta "e a Constit"!i3n $e 7?7< o resta'e!i35 $es$e enton!es est"vo siempre s",eto a as variantes $e s" sistema po2ti!o1/ Como p"e$e apre!iarse+ !"an$o Montes"ie" 0 Ro"ssea" ima*inaron s" prop"esta po2ti!a s3o ten2an $os :mo$eos; a a vista5 e $e as !i"$a$es/rep&'i!as (Roma 0 as !i"$a$es itaianas) 0 e monar"ismo representativo in*.s1 E primero apare!2a !omo impra!ti!a'e en os *ran$es territorios ($e %e!%o no %a'2a po$i$o esta'e!erse en nin*"no) ante a ap"nta$a imposi'ii$a$ pr#!ti!a $e re"nir permanentemente a p"e'o en !omi!ios+ por o "e a ma0or2a $e os pa2ses+ !omen4an$o por os na!ientes Esta$os Uni$os $e Norteam.ri!a+ -"eron esta'e!ien$o $iversos sistemas representativos o'viamente pare!i$os a in*.s+ pero rep"'i!anos+ por o "e a*re*aron a !ar#!ter $e representativo+ e $e aristo!r#ti!o "e sosten2a e mo$eo 'rit#ni!o1/ Esos sistemas representativos se $i-"n$ieron por to$o e m"n$o+ -"n!ionan$o !on ati'a,os $"rante os si*os I 0 0 a&n en os pa2ses "e a$optaron a*"na ve4 nomen!at"ra $emo!r#ti!a+ $e %e!%o+ e p"e'o s3o se pron"n!ia'a a trav.s $e !"erpos representativos1/ G) LA CRISIS DE LA REPRESENTACIN1 Res"ta evi$ente "e e sistema representativo %a entra$o en !risis+ espe!iamente a partir $e &timo ter!io $e si*o pasa$o1 Eementos in$i!ativos $e ta !risis s"r*en por $o"ier+ no s3o en Latinoam.ri!a sino en to$o e m"n$o1 Baste se9aar e $es!r.$ito en e "e %an !a2$o os !"erpos e*isativos+ e $esinter.s $e a !i"$a$an2a por a po2ti!a a&n en os pa2ses $e me,or nive $e vi$a+ a !re!iente pa"peri4a!i3n en os pa2ses $e ter!er m"n$o !on s" !onsi*"iente se!"ea $e proi-era!i3n $e %am'r"na+ a"mento $e a mortai$a$ in-anti+ $esn"tri!i3n 0 reapari!i3n $e en-erme$a$es "e pare!2an erra$i!a$as+ entre otros maes1 Pape importante ,"e*a en e !"a$ro *enera e en$e"$amiento pro*resivo $e os pa2ses po'res 0 a !onsoi$a!i3n en eos $e re*2menes m#s o menos tir#ni!os1/ Ca'r2a pre*"ntarse as ra4ones por as !"aes "n sistema (e representativo) "e res"t3 exitoso $"rante tanto tiempo a p"nto ta "e se imp"so en !asi to$o e m"n$o+ entr3 en !risis1 Sin $"$a "e+ !omo siempre s"!e$e+ no %a0 "na soa ra43n sino varias+ pero+ a mi ,"i!io+ ,"e*a "n pape importante en ea e n"evo panorama s"r*i$o a a "4 $e os *ran$es !am'ios te!no3*i!os s"!e$i$os -"n$amentamente "e*o $e a se*"n$a *"erra m"n$ia en
e !ampo $e as !om"ni!a!iones+ "e %an provo!a$o a eimina!i3n $e -a!tor $istan!ia en as rea!iones %"manas1/ La !om"ni!a!i3n mo$erna nos permite ver a instante o "e est# s"!e$ien$o en !"a"ier "*ar $e paneta+ $iao*ar !on "na persona por e,os "e est. 0 a&n /!ontan$o !on os me$ios e!on3mi!os para eo/ trasa$arnos en po!as %oras a p"nto m#s e,ano $e paneta1 Govien$o a e,empo anterior+ "n %a'itante $e Marsea p"e$e+ sin moverse $e s" !asa+ parti!ipar $e "na $is!"si3n "e se $esarroe no s3o en Paris+ sino tam'i.n en Toio1 Tam'i.n s"!e$e "e "n :representante; $e !i"$a$anos "e est#n *eo*r#-i!amente e,os+ p"e$e re"nirse !on eos !a$a ve4 "e o ne!esite 0+ a&n+ !ons"taros a $istan!ia1 Por !ierto "e+ a mismo tiempo+ os :representa$os; p"e$en !ontroar as $e!isiones $e s"s representantes sin ne!esi$a$ $e trasa$arse $e s" $omi!iio1/ En virt"$ $e to$o eo %an !omen4a$o a pre*"ntarse os representa$os si no estar#n en !on$i!iones $e pres!in$ir !a$a ve4 m#s $e s"s representantes+ "e+ m"!%as ve!es+ toman+ por motivos no siempre perversos+ $e!isiones "e !ontrar2an a vo"nta$ inme$iata $e a"eos1/ Estas n"evas !on$i!iones $e vi$a s"r*i$as $e "n virt"a a!%i!amiento $e or'e %an *enera$o a '&s"e$a $e aternativas a os sistemas representativos+ "e res"ten a a ve4 via'es 0 !onvenientes 0 en -orma primero t2mi$a+ pero !a$a ve4 m#s -irme %an !omen4a$o a apare!er en e Constit"!ionaismo nove$osas innova!iones1/ GI) NOGEDADES CONSTITUCIONALES EN AR=ENTINA1 A a "4 $e o "e est# s"!e$ien$o !on e sistema Constit"!iona Ar*entino tratar. $e $emostrar "e+ en a '&s"e$a $e so"!iones "e a$e!"en as normas a a reai$a$ "e os !am'ios %an imp"esto+ se van pa"atinamente en!ontran$o so"!iones "e+ para sorpresa $e m"!%os+ no son otra !osa "e a api!a!i3n $e os prin!ipios -"n$amentaes $e Dere!%o P&'i!o Romano1/ La Constit"!i3n Ar*entina $e 7?@+ "e !on po!as variantes 0 a*"na interr"p!i3n ri*i3 !asi "n si*o 0 me$io os $estinos $e mi pa2s+ es "n !aro e,empo $e rep"'i!anismo representativo1 A&n m#s5 en s" art2!"o primero emite "na ta,ante $e-ini!i3n !"an$o $i!e5 :La Na!i3n Ar*entina a$opta para s" *o'ierno a -orma representativa rep"'i!ana -e$era+ se*&n o esta'e!e a presente !onstit"!i3n1;71/ Como o expresa !aramente e texto trans!ripto+ a primera !ara!ter2sti!a "e a norma m#xima impone es a representativi$a$+ a&n por so're e rep"'i!anismo1 Ja en e pre#m'"o os !onstit"0entes se a$,"$i!an a si mismos e !ar#!ter $e :representantes $e p"e'o ar*entino;7 0 to$o e texto $e a propia Constit"!i3n no %a!e otra !osa "e rati-i!ar "na 0 otra ve4+ a op!i3n e-e!t"a$a por a representativi$a$1/ Es as2 "e en e art 7 es impone a a Provin!ias "e s"s Constit"!iones $e'en ser $i!ta$as :'a,o e sistema representativo rep"'i!ano; 6 pero a $isposi!i3n m#s terminante 7
CONSTITUCIN DE LA NACIN AR=ENTINA+ art 71 E pre#m'"o $e a Constit"!i3n !omien4a a!aran$o "i.nes son os "e a $i!tan+ es $e!ir os "e tienen e Po$er Constit"0ente1 E texto es terminante5 :Nos+ os representantes $e P"e'o Ar*entino111;1 Res"ta i"strativo !omparar ese pre#m'"o !on e $e a Constit"!i3n $e C"'a "e $i!e :Nosotros+ !i"$a$anos !"'anos111;1/ 7 CONSTITUCIN DE LA NACIN AR=ENTINA+ art 5 :Ca$a Provin!ia $i!tar# para s2 "na Constit"!i3n 'a,o e sistema representativo rep"'i!ano111; 7
a en!ontramos en e art << "e pro%2'e a p"e'o (Qna$a menos "e a so'erano) no s3o *o'ernar sino si"iera $ei'erar+ si no o %a!e a trav.s $e s"s representantes7?1 Tam'i.n res"ta importante se9aar "e a $esi*na!i3n $e Presi$ente $e a Rep&'i!a /se*&n se esta'e!2a en e art ?7 / no a %a!2a e p"e'o $ire!tamente sino "e .ste ee*2a "n !"erpo $e ee!tores "e eran os en!ar*a$os $e $esi*nar a primer man$atario17> De m#s est# $e!ir "e esos ee!tores ten2an pena i'erta$ $e $esi*nar a "ien es pare!iera m#s !onveniente+ sin importar a $e!isi3n pop"ar1/ La Constit"!i3n $e 7?@ tiene otras $isposi!iones a'iertamente anti$emo!r#ti!as !omo a $ispone "e "no $e os re"isitos ine"$i'es para ser sena$or es :$is-r"tar $e "na renta $e $os mi pesos -"ertes o "na entra$a e"ivaente;1< O'viamente esto impi$e en -orma $ire!ta a os po'res a!!e$er a Sena$o1/ Desp".s $e "na serie $e mo$i-i!a!iones par!iaes "e en -orma a*"na ateraron o esta'e!i$o en e texto ori*ina respe!to $e os temas ap"nta$os m#s arri'a+ re!i.n en e a9o 7>> se %i4o "na re-orma m#s pro-"n$a $e texto Constit"!iona $e 7?@1 E res"ta$o $e esa re-orma 8!ontroverti$a tanto por s" ori*en !omo por s" !onteni$o/ es "na !ara m"estra $e a pa"atina apari!i3n $e prin!ipios $emo!r#ti!os "e van in!orpor#n$ose entamente a sistema !onstit"!iona ar*entino1 En primer t.rmino $e'emos ap"ntar "e a propia paa'ra :$emo!ra!ia;+ "e no -i*"ra'a en a'so"to en a Constit"!i3n ori*ina+ apare!e a%ora seis ve!es a$,etivi4a$a !omo :$emo!r#ti!o o $emo!r#ti!a;+ a sea re-iri.n$ose a :sistema $emo!r#ti!o; <7 " :or*ani4a!i3n 0 -"n!ionamiento $emo!r#ti!o 6 :vaores $emo!r#ti!os;<< 0 or$en $emo!r#ti!o<@ 1/ Tam'i.n es importante se9aar "e en virt"$ $e a se9aa$a re-orma $e 7>>+ a ee!!i3n $e presi$ente $e a Rep&'i!a 0a no se %a!e a trav.s !oe*ios $e ee!tores sino "e e p"e'o vota $ire!tamente por os !an$i$atos $e s" pre-eren!ia < 0 e "e o'tiene a 7?
CONSTITUCIN DE LA NACIN AR=ENTINA+ art1 << :E p"e'o no $ei'era ni *o'ierna+ sino por me$io $e s"s representantes 0 a"tori$a$es !rea$as por esta Constit"!i3n1 To$a -"er4a arma$a o re"ni3n $e personas "e se atri'"0a os $ere!%os $e p"e'o 0 peti!ione a nom're $e .ste+ !omete $eito $e se$i!i3n1; 7> E sistema es m"0 pare!i$o a "e ri*e a&n %o0 en os Esta$os Uni$os $e Norteam.ri!a1 Las partes prin!ipa9es $e texto son as si*"ientes5 CONSTITUCIN DE LA NACIN AR=ENTINA+ art ?7 :La ee!!i3n $e presi$ente 0 vi!epresi$ente $e a Na!i3n se %ar# $e mo$o si*"iente5 La Capita 0 !a$a "na $e as provin!ias nom'rar#n por vota!i3n $ire!ta "na ,"nta $e ee!tores111 ("e)111 pro!e$er#n a ee*ir presi$ente 0 vi!epresi$ente $ea Na!i3n111;1/ CONSTITUCIN DE LA NACIN AR=ENTINA+ art ?71/ < CONSTITUCIN DE LA NACION AR=ENTINA+ art 1/ <7 A re-erirse a os :N"evos Dere!%os 0 =arant2as; se expresa :Esta Constit"!i3n manten$r# s" imperio a&n !"an$o se interr"mpiere s" o'servan!ia por a!tos $e -"er4a !ontra e 3r$en instit"!iona 0 e sistema $emo!r#ti!o1 Estos a!tos ser#n insana'emente n"os; M#s a$eante se a*rea en e mismo art2!"o :Atentar# asimismo !ontra e sistema $emo!r#ti!o "i.n in!"rriere en *rave $eito $ooso !ontra e Esta$o111; CONSTITUCIN DE LA NACION AR=ENTINA+ art @1/ A s" ve4+ a re-erirse a os parti$os po2ti!os $i!e5 :Los parti$os po2ti!os son instit"!iones -"n$amentaes $e sistema $emo!r#ti!o1; 1 En e mismo art2!"o es *aranti4a a os Parti$os Po2ti!os s" :or*ani4a!i3n 0 -"n!ionamiento $emo!r#ti!o;CONSTITUCIN DE LA NACIN AR=ENTINA+ art @?1/ << E ar*"2simo art + "e -i,a as atri'"!iones $e Con*reso $i!e "e $e'e :111san!ionar e0es $e or*ani4a!i3n 0 $e 'ase $e a e$"!a!i3n "e111 ase*"ren111 a promo!i3n $e os vaores $emo!r#ti!os111; CONSTITUCIN DE LA NACIN AR=ENTINA+ art in!iso 7>1/ <@ E mismo art2!"o tam'i.n e atri'"0e a Con*reso a -a!"ta$ $e :Apro'ar trata$os $e inte*ra!i3n "e $ee*"en !ompeten!ias 0 ,"ris$i!!i3n a or*ani4a!iones s"praestataes en !on$i!iones $e re!ipro!i$a$ e i*"a$a$+ 0 "e respeten e 3r$en $emo!r#ti!o 0 os $ere!%os %"manos111; 1 CONSTITUCION DE LA NACIONA AR=ENTINA+ art in!iso <1/ < CONSTITUCIN DE LA NACIN AR=ENTINA+ art >5 :E presi$ente 0 vi!epresi$ente $ea Na!i3n ser#n ee*i$os $ire!tamente por e p"e'o+ en $o'e v"eta+ se*&n o esta'e!e esta Constit"!i3n1 A este -in e territorio na!iona !on-ormar# "n $istrito &ni!o1; 1/
ma0or2a $e votos 8se*&n "n !"rioso sistema "e no viene a !aso expi!ar/ es $esi*na$o presi$ente<1/ En esta n"eva !onstit"!i3n apare!en otros eementos $emo!rati4antes+ espe!iamente en e !ap2t"o so're n"evos $ere!%os 0 *arant2as + $on$e+ !omo 0a se expresara anteriormente+ en!ontramos a $e-ensa $e sistema $emo!r#ti!o+ a !rea!i3n $e $ere!%o $e $e-ensa a a opresi3n+ a eeva!i3n a *arant2a !onstit"!iona $e os $ere!%os po2ti!os $e s"-ra*io "niversa+ i*"a+ se!reto 0 o'i*atorio+ $e aso!ia!i3n en parti$os po2ti!os 0 a -inan!ia!i3n $e s" a!tivi$a$1/< P#rra-o aparte mere!en a !on!re!i3n $e prin!ipio $e ini!iativa e*isativa pop"ar+ os pe'is!itos vin!"antes 0 no vin!"antes< 0 a !rea!i3n !onstit"!iona $e a a!!i3n $e amparo (-"ertemente vin!"a$a !on a a!!i3n pop"ar romana) 0 $e %a'eas !orp"s 0 %a'eas $ata 1/ E n"evo texto $e a Constit"!i3n Na!iona<> !rea a -i*"ra $e $e-ensor $e p"e'o+ "e+ si 'ien no tiene a&n nin*"na $e as prerro*ativas+ -a!"ta$es ni !ara!ter2sti!as "e ten2a e tri'"no romano+ impi!a e re!ono!imiento $e a ne!esi$a$ $e prote*er os $ere!%os !onstit"!ionaes $e p"e'o $e os a!tos " omisiones $e os *o'ernantes1 Finamente a Constit"!i3n $e 7>> in!orpora a sistema $e po$er "n :3r*ano in$epen$iente; 8"e+ por o tanto+ se en!"entra -"era $e os otros po$eres $e esta$o/ a "e $enomina :ministerio p&'i!o; $estina$o a $e-en$er a e*ai$a$ 0 os :intereses *eneraes $e a so!ie$a$;@1 La !rea!i3n $e este !"erpo+ "e por ser e-e!tivamente in$epen$iente $e os otros !onstit"0e en prin!ipio "n !"arto po$er+ ,"ntamente !on e $esarroo "e es previsi'e "e ten*a e De-ensor $e P"e'o $e'iita pro-"n$amente a estr"!t"ra $e a $ivisi3n tripartita inspira$a en Montes"ie" 0 a're e !amino a !a$a ve4 ma0ores 0 m#s pro-"n$as re-ormas $emo!r#ti!as+1/ Pero no %a si$o &ni!amente a Constit"!i3n Na!iona a "e %a inserta$o !#"s"as $emo!r#ti!as en e vie,o sistema !onstit"!iona sino "e $iversas !onstit"!iones provin!iaes %an i$o m"!%o m#s e,os en as re-ormas1/ Siete a9os antes $e "e se re-ormara a Constit"!i3n $e a Na!i3n+ a Provin!ia $e C3r$o'a %a'2a $i!ta$o "n n"evo texto !onstit"!iona "e a'r2a e !amino para romper $e-initivamente !on e mo$e representativo/an*osa,3n "e imp"so a Constit"!i3n Na!iona1 Ja $es$e e pre#m'"o apare!e+ ,"nto !on a representa!i3n "e a&n s"'siste+ a i$ea $e esta'e!er "na :$emo!ra!ia p"raista 0 parti!ipativa;@7 0 en a parte iminar+ $entro $e !ap2t"o $enomina$o :$e!ara!iones $e -e po2ti!a; esta'e!e para a Provin!ia a -orma <
La Constit"!i3n $ispone "e no ser# ne!esario "e %a0a se*"n$a v"eta ee!tora entre as $os -3rm"as presi$en!iaes m#s vota$as si "na $e eas a!an4a e $e os votos o si a primera o'tiene menos $e 0 %"'iere "na $i-eren!ia $e $ie4 p"ntos o m#s !on a se*"n$a1 Un e*isa$or $e a oposi!i3n !ai-i!3 a esta !#"s"a $e :mia*ro matem#ti!o; por"e !onvierte a en ma0or2a1/ < CONSTITUCIN DE LA NACIN AR=ENTINA+ arts @+@ 0 @?1/ < CONSTITUCIN DE LA NACIN AR=ENTINA+ arst @> 0 1 CONSTITUCIN DE LA NACIN AR=ENTINA+ art @ 1 <> CONSTITUCIN DE LA NACIN AR=ENTINA+ art ? 1 @ CONSTITUCIN DE LA NACION AR=ENTINA art 7<1 @7 Res"ta m"0 sintom#ti!o+ a mi mo$o $e ver+ "e os Constit"0entes se %a0an prop"esto :e $e-initivo esta'e!imiento $e "na $emo!ra!ia p"raista 0 parti!ipativa;+ !omo o se9aa text"amente e Pre#m'"o $e a Constit"!i3n $e a Provin!ia $e C3r$o'a+ 0a "e eo impi!a re!ono!er "e+ antes $e esa re-orma+ no exist2a "n sistema $emo!r#ti!o+ o+ por o menos+ no esta'a :$e-initivamente esta'e!i$o;1/
$e *o'ierno :representativa+ rep"'i!ana 0 $emo!r#ti!a;@< re!ono!ien$o "e :a so'eran2a resi$e en e p"e'o; @@1 M#s a$eante@ esta'e!e e $ere!%o $e resisten!ia en :$e-ensa $e a $emo!ra!ia;6 a ini!iativa e*isativa pop"ar @ 6 a !ons"ta pop"ar 0 e re-er.n$"m@ e impone a os parti$os po2ti!os s"stentar 0 respetar :os prin!ipios rep"'i!anos+ representativos+ -e$eraes 0 $emo!r#ti!os;@1 Para a prote!!i3n $e os intereses $i-"sos se esta'e!e "na ver$a$era 0 ampia a!!i3n pop"ar romana @?e insta"ra e $e-ensor $e p"e'o@> 0 e Ministerio P&'i!o !omo po$er in$epen$iente1/ Por s" parte a Constit"!i3n $e a Provin!ia $e B"enos Aires+ $i!ta$a tam'i.n en e a9o 7>>+ %a esta'e!i$o a *arant2a $e amparo+ !on "na re$a!!i3n "e permite tam'i.n asimiara a a a!!i3n pop"ar romana17 Asimismo insta"r3 a instit"!i3n $e De-ensor $e P"e'o <+ a"n"e tiene as mismas imita!iones "e e De-ensor $e P"e'o $e a Na!i3n 0 esta'e!i3 @a ini!iativa pop"ar para presentar pro0e!tos $e e0 0 e pe'is!ito rati-i!atorio $e pro0e!tos1 Res"ta parti!"armente interesante notar "e a norma !onstit"!iona+ en s" in!iso + a"tori4a a Po$er Le*isativo a :esta'e!er otras -ormas $e parti!ipa!i3n pop"ar;1/ Sin per,"i!io $e as re-ormas 8a ve!es m#s a"$a!es/ "e se %i!ieron en otras Provin!ias+ !onviene %a!er "n an#isis "n po!o m#s $etaa$o $e as re-ormas !rea$as en a "e es a m#s mo$erna $e as Constit"!iones $e mi pa2s5 a $e a Ci"$a$ $e B"enos Aires $i!ta$a en e a9o 7>>1 Por o $e pronto es impres!in$i'e se9aar "e es a primera Constit"!i3n "e antepone a :$emo!ra!ia parti!ipativa; a a :-orma representativa; 1 A mi ,"i!io es parti!"armente si*ni-i!ativo "e se $istin*an $os nivees $istintos 0a "e por "n a$o a or*ani4a!i3n instit"!iona se $e-ine !omo $emo!r#ti!a 0 s3o a -orma es representativa+ $e $on$e po$emos !oe*ir "e a esen!ia es $emo!r#ti!a 0 a -orma representativa1 La Constit"!i3n $e a Ci"$a$ A"t3noma $e B"enos Aires esta'e!e a$em#s normas "e son !om"nes a as anteriormente res"mi$as+ !omo e $ere!%o $e resisten!ia + @<
CONSTITUCIN DE LA PROGINCIA DE CORDOBA+ art <1 CONSTITUCIN DE LA PROGINCIA DE CORDOBA+ art @1 @ CONSTITUCIN DE LA PROGINCIA DE CORDOBA art1 71 @ CONSTITUCIN DE LA PROGINCIA DE CORDOBA+ art1 @71 @ CONSTITUCIN DE LA PROGINCIA DE CORDOBA+ art @<1 @ CONSTITUCIN DE LA PROGINCIA DE CORDOBA+ art @@1 @? En este aspe!to a Constit"!i3n $e a Provin!ia $e C3r$o'a insta"ra "na a"t.nti!a a!!i3n pop"ar simiar a a existente en e Dere!%o Romano+ o "e a Constit"!i3n Na!iona no se anim3 a %a!er1 La norma *aranti4a a :to$a persona; e e,er!i!io $e "na a!!i3n os intereses $i-"sos :$e !"a"ier 2n$oe;1 E texto $i!e as25 :La e0 *aranti4a a to$a persona+ sin per,"i!io $ea responsa'ii$a$ $e Esta$o+ a e*itima!i3n para o'tener $e as a"tori$a$es a prote!!i3n $e os intereses $i-"sos+ e!o3*i!os o $e !"a"ier 2n$oe+ re!ono!i$os en esta Constit"!i3n1; CONSTITUCIN DE LA PROGINCIA DE CORDOBA+ art @1/ @> CONSTITUCIN DE LA PROGINCIA DE CORDOBA+ art 7< CONSTITUCIN DE LA PROGINCIA DE CORDOBA+ art 771 7 CONSTITUCIN DE LA PROGINCIA DE BUENOS AIRES+ art < in!iso <1 < CONSTITUCIN DE LA PROGINCIA DE BUENOS AIRES+ art 1 @ CONSTITUCIN DE LA PROGINCIA DE BUENOS AIRES+ art 1 La Constit"!i3n $e a Ci"$a$ $e B"enos Aires es+ sin $"$a+ a m#s avan4a$a $e as a"2 anai4a$as+ en e sen$ero $e a insta"ra!i3n $e prin!ipios $emo!r#ti!os1 Comien4a as25 :La Ci"$a$ $e B"enos Aires+ !on-orme a prin!ipio -e$era esta'e!i$o en a Constit"!i3n Na!iona+ or*ani4a s"s instit"!iones a"t3nomas !omo $emo!ra!ia parti!ipativa 0 a$opta para s" *o'ierno a -orma rep"'i!ana 0 representativa111; CONSTITUCIN DE LA CIUDAD DE BUENOS AIRES+ art 71 CONSTITUCION DE LA CIUDAD DE BUENOS AIRES+ art 1 @@
a a!!i3n $e amparo penamente asimia'e a a a!!i3n pop"ar + a ini!iativa e*isativa pop"ar as !ons"tas pop"ares vin!"antes? o no vin!"antes> + e Ministerio P&'i!o 0 a De-ensor2a $e P"e'o 71 P#rra-o aparte mere!e a nove$osa in!"si3n $e a revo!atoria $e man$atos+ 0a "e a Constit"!i3n $e a Ci"$a$ $e B"enos Aires es a primera en esta'e!era+ 0 o %a %e!%o en "n to$o !on-orme a a a'ro*atoria insta"ra$a en e sistema !onstit"!iona romano en e si*o II a $e C1 GII) CONCLUSIN1/ Como se %a po$i$o apre!iar a o ar*o $e este tra'a,o 8eso espero a menos/ a*"nas $e as instit"!iones -"n$amentaes $e sistema !onstit"!iona vi*entes $"rante a Rep"'i!a Romana $es!arta$as por Montes"ie"+ van entamente reapare!ien$o a&n $entro $e as estr"!t"ras "e si*"en e mo$eo $e este &timo+ !omo as $e a Rep&'i!a Ar*entina1/ A mi ,"i!io a ra43n prin!ipa $e esta :res"rre!!i3n; est# $a$a en a mo$i-i!a!i3n s"stan!ia "e os !am'ios te!no3*i!os %an pro$"!i$o en as rea!iones po2ti!as $e !a$a pa2s+ permitien$o "na !a$a ve4 ma0or parti!ipa!i3n $e os !i"$a$anos en e mane,o $e os as"ntos p&'i!os1 Esa ma0or parti!ipa!i3n+ "e se evi$en!ia no s3o en os a!tos ee!toraes sino en os permanentes re!amos $ire!tos a trav.s $e mani-esta!iones !ae,eras+ petitorios+ %"e*as+ !ortes $e v2as $e !om"ni!a!i3n 0 $e'ates p&'i!os en !"a"ier "*ar+ 0a no se reai4a a trav.s $e os representantes por varios motivos1 En primer "*ar por"e e !i"$a$ano !om&n+ ante a a!"m"a!i3n $e -ra!asos+ %a i$o per$ien$o a !on-ian4a "e antes $eposita'a en s"s ee*i$os6 en se*"n$o "*ar por"e %a $esapare!i$o e -a!tor $istan!ia "e antes e impe$2a s" parti!ipa!i3n $ire!ta6 0 en ter!er "*ar por"e a !i"$a$an2a+ tam'i.n !omo !onse!"en!ia $e os avan!es te!no3*i!os+ tiene !a$a ve4 ma0or in-orma!i3n 0 !apa!i$a$ para pron"n!iarse so're a pro'em#ti!a po2ti!a1/ La $emo!rati4a!i3n $e os sistemas !onstit"!ionaes "e espero "e se pro$"4!a a trav.s $e presente si*o se %ar#+ !omo 0a estamos vien$o+ a trav.s $e "na inser!i3n pa"atina $e os prin!ipios -"n$amentaes $e Dere!%o P&'i!o Romano+ 3*i!amente a$e!"a$os a m"n$o $e %o01/
CONSTITUCION DE LA CIUDAD DE BUENOS AIRES+ art 71 CONSTITUCION DE LA CIUDAD DE BUENOS AIRES+ art1 1 ? CONSTITUCIN DE LA CIUDAD DE BUENOS AIRES+ art 1 > CONSTITUCIN DE LA CIUDAD DE BUENOS AIRES+ art 1 CONSTITUCIN DE LA CIUDAD DE BUENOS AIRES+ art 7<1 7 CONSTITUCIN DE LA CIUDAD DE BUENOS AIRES+ art 7@1 < La norma trae a*"nas nove$a$es reamente impa!tantes1 En primer t.rmino pare!e a -i*"ra $e :e ee!tora$o;+ !onstit"i$o+ a mi mo$o $e ver+ por a"eos !i"$a$anos "e se en!"entran en !on$i!iones $e votar+ es $e!ir "e se retorna a !on!epto $e populus romanus "e %emos re-ren$a$o m#s arri'a1 Por otra parte+ a no esta'e!er !ai-i!a!i3n a*"na $e $esempe9o $e :-"n!ionario ee!tivo;+ no %a!e -ata "e a revo!atoria est. -"n$a$a en a!tos $ei!t"osos+ sino "e 'asta "e a :ee!tora$o; no e satis-a*a e a!!ionar $e -"n!ionario1/En s" parte importante e texto $i!e as25 :E ee!tora$o tiene $ere!%o a re"erir a revo!a!i3n $e man$ato $e os -"n!ionarios ee!tivos -"n$#n$ose en !a"sas atinentes a s" $esempe9o+ imp"san$o "na ini!iativa !on a -irma111; 1 CONSTITUCIN DE LA CIUDAD DE BUENOS AIRES+ art /