Gizarte Integrazioa
Gizartetrebetasunak
LANBIDE EKIMENA
Proiektuaren bultzatzaileak
Laguntzaileak
Hizkuntza-koordinazioa
Egilea(k): ZIARRETA AINTZANE eta LIZEAGA ANDONI: Gizarte trebetasunak ALTAMAR argitaletxearen “Habilidades sociales” eta “Animación y dinámica de grupos” liburuetan oinarritua Zuzenketak: Elhuyar Hizkuntza Zerbitzuak Maketa: Arrate López Azalaren diseinua: Naiara Beasain
2010ean prestatua
Gizarte-trebetasunak
Aurkibidea 1. HURBILKETA TALDE-PSIKOLOGIARA ......................................................................................................3 1.1.
Taldea kontzeptu gisa.................................................................................................................3
1.2.
Sozializazio-prozesua ...................................................................................................................3
1.3.
Talde-motak .................................................................................................................................7
1.4.
Taldearen garapena eta eraginkortasuna .............................................................................9 3 Talde-bizitzaren faseak .....................................................................................................9 3 Talde-kohesioa.................................................................................................................10 3 Komunikazioa taldean ...................................................................................................12 3 Motibazioa talde-dinamikan.........................................................................................13
1.5.
Talde-egiturak ............................................................................................................................14
1.6.
Rolak eta lidergoa .....................................................................................................................18 3 Talde barruko rolak .........................................................................................................18 3 Lidergoa............................................................................................................................20
1.7.
Taldeak lantokian ......................................................................................................................21 3 Lantaldea .........................................................................................................................21 3 Talde informalak ..............................................................................................................23
1.8.
Ariketak........................................................................................................................................25
1.9.
Jarduerak....................................................................................................................................27
2. TALDEETAN NOLA ESKU HARTU ...........................................................................................................31 2.1.
Taldeetan esku-hartzeari buruzko alderdi batzuk ................................................................31 3 Taldeetan esku hartzeko teknikak ................................................................................31 3 Talde bat nola gidatu.....................................................................................................32
2.2.
Taldeak osatzeko teknikak .......................................................................................................33 3 Taldekatze askea ............................................................................................................33 3 Soziograma.......................................................................................................................33 3 Oxford metodoa .............................................................................................................34 3 Collagearen metodoa ...................................................................................................34 3 Rolen antzezpena ...........................................................................................................34
2.3.
Dramatizazio-teknikak...............................................................................................................35 3 Role playinga ...................................................................................................................36 3 Rolak alderanztea ...........................................................................................................38 3 Bakarrizketa ......................................................................................................................38
2.4.
Talde-dinamikak ........................................................................................................................39 3 Hurbilketa talde-dinamiketara ......................................................................................39 3 Talde-dinamiken sorrrera eta aplikazioa .....................................................................40
LANBIDE-EKIMENA
I
Gizarte-trebetasunak
2.5.
Jardueren programazioa .........................................................................................................42 3 Jardueraren planifikazioa ..............................................................................................42 3 Jardueraren ezarpena ...................................................................................................44 3 Jardueraren ebaluazioa ................................................................................................45
2.6.
Ariketak........................................................................................................................................46
2.7.
Jarduerak....................................................................................................................................48
3. GIZARTE-TREBETASUNAK.......................................................................................................................51 3.1.
Zer dira gizarte-trebetasunak? ................................................................................................51
3.2.
Gizarte-trebetasunen osagaiak ..............................................................................................52 3 Portaerazko osagaiak.....................................................................................................53 3 Osagai emozionalak.......................................................................................................58 3 Osagai kognitiboak.........................................................................................................60 3 Nortasuna .........................................................................................................................62
3.3.
Gizarte-trebetasun gabezia.....................................................................................................65 3 Gizarte-trebetasunik ezaren zergatia...........................................................................66 3 Gizarte-trebetasunik ezaren adierazpenak ................................................................66
3.4.
Gaitasun sozialaren ebaluazioa..............................................................................................68 3 Elkarrizketa ........................................................................................................................68 3 Behaketa ..........................................................................................................................68 3 Testak edo galdetegiak .................................................................................................71 3 Johariren leihoa ...............................................................................................................77
3.5.
Ariketak........................................................................................................................................78
3.6.
Jarduerak....................................................................................................................................80
4. NOLA HOBETU GURE GIZARTE-TREBETASUNAK..................................................................................83 4.1.
Gaitasun soziala hobetzea ......................................................................................................83
4.2.
Komunikazioa hobetzea...........................................................................................................83 3 Ahozko komunikazioa.....................................................................................................84 3 Ahozkoa ez den komunikazioa .....................................................................................87
4.3.
Entzute aktiboa eta enpatia hobetzea .................................................................................96 3 Entzute aktiboa................................................................................................................96 3 Aktiboki entzuteko eragozpenak..................................................................................97 3 Eraginkortasunez entzuteko aholkuak .........................................................................98 3 Entzutea, enpatia eta komunikazioa ...........................................................................99
4.4.
Asertibitatea hobetzea...........................................................................................................100 3 Komunikazio-estiloa ......................................................................................................100 3 Asertibitatea hobetzeko portaerak............................................................................101 3 Asertibitatea hobetzeko teknikak...............................................................................101
4.5.
Emozioen kontrola eta adierazpena hobetzea .................................................................103 3 Adimen emozionalaren trebetasunak.......................................................................103 3 Antsietatea urritzeko teknikak .....................................................................................104
II
LANBIDE-EKIMENA
Gizarte-trebetasunak
4.6.
Autoestimua hobetzea...........................................................................................................106 3 Autoestimua garatzeko ohitura ..................................................................................106 3 Berregituratze kognitiboa.............................................................................................107
4.7.
Gizarte-trebetasunetan entrenatzea ...................................................................................108 3 Plangintzarekin lotutako alderdiak .............................................................................108 3 Entrenamenduaren sekuentzia eta teknikak............................................................108
4.8.
Ariketak......................................................................................................................................111
4.9.
Jarduerak..................................................................................................................................113
5. BILERAK ZUZENTZEKO ETA INFORMAZIOA TRUKATZEKO EDO EZTABAIDATZEKO BESTE TEKNIKA BATZUK .........................................................119 5.1.
Talde-lana eta bilerak.............................................................................................................119 3 Bilera lan-tresna gisa .....................................................................................................119 3 Bilera-motak ...................................................................................................................119
5.2.
Eztabaidarako edo informazioa trukatzeko teknikak ........................................................120 3 Batzarra ...........................................................................................................................120 3 Brainstorminga edo ideia-zaparrada.........................................................................120 3 Lagun-multzoa ...............................................................................................................122 3 Txutxu-mutxua ................................................................................................................122 3 Eztabaida .......................................................................................................................122 3 Mahai-ingurua ...............................................................................................................123 3 Panela .............................................................................................................................124 3 Philips 66 ..........................................................................................................................124 3 Sinposioa.........................................................................................................................125 3 Arriskuaren teknika ........................................................................................................125 3 Kasuen azterketa...........................................................................................................126
5.3.
Bilerak nola gidatu...................................................................................................................127 3 Bilera-koordinatzailearen funtzioak ............................................................................127 3 Bilera arrakastaz gidatzeko urratsak...........................................................................128
5.4.
Jendaurrean hitz egitea .........................................................................................................129 3 Jendaurrean hitz egiteko beldurra.............................................................................129 3 Azalpenen helburuak ...................................................................................................130 3 Eszena ezagutzea eta menderatzea.........................................................................130 3 Aurkezpenaren prestakuntza ......................................................................................131 3 Eszenaratzea. Beldurra gainditzea .............................................................................132
5.5.
Ariketak......................................................................................................................................133
5.6.
Jarduerak..................................................................................................................................135
LANBIDE-EKIMENA
III
Gizarte-trebetasunak
6. GATAZKAK NOLA EBATZI ETA ERABAKIAK NOLA HARTU................................................................139 6.1.
Gizakia, gatazka-iturri..............................................................................................................139
6.2.
Zer dira gatazkak? ...................................................................................................................140 3 Gatazken definizioa ......................................................................................................140 3 Gatazken iturburuak .....................................................................................................140 3 Gatazka-motak .............................................................................................................141
6.3.
Gatazkak taldeetan................................................................................................................143 3 Taldeen arteko gatazken ondorioak eta emaitzak.................................................143 3 Gatazkei aurre egiteko era negatiboak ...................................................................143
6.4.
Gatazken ebazpena...............................................................................................................145 3 Gatazkei aurre egiteko premisak ...............................................................................145 3 Gatazkak konpontzeko pausoak ...............................................................................146
6.5.
Gatazkak ebazteko bideak ...................................................................................................148 3 Negoziazioa....................................................................................................................148 3 Bitartekaritza...................................................................................................................151
6.6.
Erabakiak hartzea....................................................................................................................155 3 Nola hartu erabakiak?..................................................................................................155 3 Sormena erabakiak hartzean......................................................................................157
6.7.
Ariketak......................................................................................................................................160
6.8.
Jarduerak..................................................................................................................................162
IV
LANBIDE-EKIMENA
GIZARTETREBETASUNAK
LANBIDE EKIMENA
1
HURBILKETA TALDEPSIKOLOGIARA
1
1.1 Taldearen kontzeptua “Gizakia izaki soziala da”. Hainbestetan errepikatutako esaldi horrek gogorarazten digu pertsonak ez direla bakarrik bizi, baizik eta beste batzuekin harremanetan eta elkarreraginean. Baieztapen horrek hainbat galdera dakarzkigu gogora: Zergatik antolatzen gara taldeetan? Zer dela eta hartzen dugu parte talde jakin batean? Zer da, berez, talde bat? Zenbat talde-mota daude? Galdera horiei guztiei erantzuteaz arduratzen da gizarte-psikologia, eta unitate honetan saiatuko gara azaltzen. Zein taldetako kide garen galdetzen badiogu geure buruari, gutxi gorabeherako zerrenda bat egin ahal izango genuke, baina haien artean zer elementu komun dauden zehaztea —pertsonak batzeaz gain— agian ez zaigu hain erraza gertatuko, talde-kontzeptua nahiko abstraktua baita. Talde hitza erabiltzen dugu ezaugarri komunak dituen elementu-multzoaren definiziotzat. Gizarte-zientzietan, talde kontzeptua bere tamainagatik eta egitura zehatzengatik eta zenbait ezaugarri komun izateagatik bereizten diren talde sozialei buruz hitz egiteko erabiltzen da. Hona hemen ezaugarri horietako batzuk: 9
Helburu bera edo berdintsua duten pertsonen multzoa
9
Elkarrekin komunikatzen diren pertsonen multzoa
9
Talde barruan beren beharrak asetzen dituzten eta taldea batasun gisara ikusten duten pertsonen multzoa da
Antzekoa da S. Frouferen(1) definizioa: taldea bizipen-egitura kolektibo berean parte hartzen duten, elkarrekin komunikatzen diren eta helburu berak dituzten pertsonen multzoa da. Beraz, taldeko bizipen-prozesu horretan, kide bakoitzak bere rola du eta bere funtzioak betetzen ditu. Elkarbizitzarako arauak garatzea, taldeko kide izateko nahia sortzea eta elkartasun-sentimenduak agertzea dakar prozesu horrek.
1.2 Sozializazio-prozesua Gizakia, jaiotzen den unetik, izaki soziala da. Hasieratik, beste pertsona batzuen laguntza behar izaten du gizakiak elikadura, garbitasuna, harremanak eta gainerako oinarrizko beharrak asetzeko, izaki babesgabea baita. Horregatik, bizi den inguru fisiko eta soziala arakatzeko beharra izaten du haurrak. Horretarako, bere inguruko pertsonekin eta gauzekin elkarreragin behar izaten du. Bestalde, oinarrizko beharrek (sozialak eta biologikoak) talde batekoa izatera bultzatzen dute. Talde horren laguntzarik gabe ezin du bizirik iraun.
Haur Hezkuntza
Elkarreragin-prozesu horri sozializazioa deitzen zaio, hau da, belaunaldiz belaunaldi gizarte bateko kideei kultura transmititzeko prozesua. Zentzu horretan, kultura hitzak hau adierazten du, gizarte edo talde sozial batek dituen ezaugarri espiritual, material, intelektual eta afektibo berezi batzuk, bizitzeko moduak, balioak, ohiturak, sinesmenak eta abar barne hartzen dituela.
Sozializazioa eta ikaskuntza Sozializazio edo gizarteratzeko prozesu hori ez da kasualitatez edo esfortzu kontzienterik gabe gertatzen; alderantziz: hezkuntza eta kulturizazioa deitzen den ikaskuntza sozialeko prozesu konplexu batetik pasatu behar du gizakiak. Horrela, haurrak —babesik gabe jaioak—, pixkanaka, sozializatzera eta bizi diren inguruko kulturamotak ezagutzeko gai diren pertsona bihurtzen dira. Baina, zer prozesu jarraitzen dute beren gizartera egokitzeko? Prozesu horren aurrean, haurrak ez dira objektu pasiboak; aitzitik, aktiboak dira, eta beren inguruko presioei eta eskakizunei aurre egiten diete arrazoitzeko, ikasteko eta sortzeko gai dira eta. Sozializazioa ikaskuntza bat denez, normala da biziagoa izatea bizitzaren lehenengo urteetan. Alde batetik, haurra, bere jatorrizko eta berezko gaitasunekin, bere zentzumenek hautematen duten guztia jasotzeko gai da, kontzienteki eta inkontzienteki; bitartean, haurra mugitzen den tokiko sinboloak, balioak eta ohiturak transmititzen dizkio gizarteak. Beste hitz batzuekin esanda, “ikasteko gaitasunaren araberakoa da gizakien biziraupena”. Gainerako animaliek ez bezala, senak berez eman ez dizkion hainbat gauza ikasi egin behar ditu gizakiak. Beraz, argi dago denbora gehiago behar duela heltzeko, eta inguruan dituen helduen zaintza eta babesekiko mendekotasuna handiagoa duela animaliek baino.
Lehen mailako eta bigarren mailako sozializazioak Gizakiaren sozializazioa jarraitua izaten da. Bi eratako sozializazioak daude: `
Lehen mailakoa: jaiotzen denetik haurrak igarotzen duen lehen sozializazio-aldia da. Horren bitartez, gizarteko kide bihurtzen da. Lehen adimen-gaitasunak eta gaitasun sozialak ikasten ditu haurrak, batez ere familia-inguruan. Dena den, funtzio horiek gero eta gehiago partekatzen dira haur-hezkuntzako eskolekin. Sozializazio-garai horrek haurraren nortasunosaketan garrantzia handia izaten du.
`
Bigarren mailakoa: lehen mailako sozializazio-garaian oinarritzen da, batez ere, eta familiatik kanpoko taldeetan gertatzen da, eskolan batik bat, baita beste hau batzuen eta komunikabideen bitartez ere.
“Hirugarren mailakoa” edo “birsozializazioa” ere aipatu ohi da, jarrera marjinalak edo antisozialak dituzten pertsonekiko esku-hartze prozesu konplexua adierazteko betiere.
4
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
Sozializazioa eta bizitza-zikloak Sozializazio-prozesuak ezaugarri desberdinak izaten ditu, bizitza-etapa zein den. Hona hemen bizitza-ziklorik adierazgarrienak: `
Haurtzaroa Haur jaioberriak amarekin eta zaintzen dutenekin izaten ditu lehen harremanak. Lehen urte horietan dituen oinarrizko beharrak (elikadura, garbiketa, atsedena...) zaintzaileek asetzen dizkiote haurrari. Pixkanaka, ohiturak eta trebetasunak bereganatzen ditu eta autonomia garatzen du, izaki soziala bihurtzearekin batera. Eskolatzearekin batera agertzen da taldea haurraren bizitzan, nahiz eta lehen adin horietan egozentrikoak izaten diren. Zazpi-zortzi urterekin hasten dira talde bateko kide direla jabetzen, eta horregatik hasten dira adin horietan talde-jolasetan, arauak onartuz eta betez. Eskolan, ikaskideen arteko harremanak bereizten ikasten dute haurrek eta gazteek: lagunik onenak, zenbait ekintza egiteko lagunak, pertsona arrotzak, ezezagunak... Txikienek, hasieran, ez dute harreman-mota batzuk eta besteak bereizten jakiten, baina arrazoi zehatzak ematen dituzte beste haurren batekin harremanik nahi ez badute.
`
Nerabezaroa Nerabezaroa gizakientzako emozio, adimen, sexu eta jokaera sozialen trantsizio-garaia da, haurtzaroko segurtasunaren eta helduaroko mundu ezezagunaren arteko igarotzea. Bizitzako etapa horretan, norberaren nortasuna aurkitzea desafio handia du gizakiak. Familiarteko harremanak gatazkatsuak bilakatzen dira, eta, haien ordez, kidekoekiko harremanei ekiten zaie. Lagun-taldeak onartzea izugarri garrantzitsua izaten da nerabearen autoestimua eta konfiantza garatzeko. Taldea erakunde sozializatzaile bilakatzen da, non sentimendu, zalantza, beldur eta proiektuak partekatzen diren. Etapa horren amaieran, taldearen eragina, pixkanaka, gutxitu egiten da, pertsonak arrazonamendu moral eta gaitasun intelektual handiagoa bereganatu baititu.
`
Helduaroa Etapa hau oso luzea izaten da. Bi aldi nagusi bereizten dira: heldu gaztea eta heldu ertaina. Heldu gaztea: 20 bat urtetik 40 urte ingurura artekoa. Etapa horretako ezaugarririk nagusiena da pertsonak rol sozial eta familiarrak bere gain hartu behar izaten dituela, hau da, bere bizitzaren eta familiaren ardura hartu behar izaten duela, batetik, eta kidekoen taldeen garrantzia txikiagotu egiten dela, bestetik.
LANBIDE EKIMENA
5
Haur Hezkuntza
Heldu ertaina: 40 urte ingurutik 65 bat urte artekoa. Aldi horretan bizi-estiloari dagokionez izaten diren aldaketak bizitzako erdialdera sortzen den krisialdiagatik direla esan ohi da, alegia, bizitza berrikusi eta baloratu egiten dela, igarotako garai estresagarriak direla eta. Etapa horren bukaera aldera bizitzako helburu eta zeregin asko burutuak izaten dira: gehienek familia bat osatu dute, seme-alabak hazi dituzte eta lehenago zituzten eguneroko ardura asko alde batera utzi dituzte. Kideko helduen arteko harreman afektiboak sendoak izaten dira; harreman oso sakon eta iraunkorrak izaten dituzte lagunekin, antzeko esperientziak eta arazoak partekatu izan dituzte eta. `
Zahartzaroa 65 urte aldera sartzen da gizakia aldi horretan. Garapen eskaseko etapa izaten da, eta egokitze-ahalegin psikologiko handiak eskatzen ditu, batez ere aldaketa biologiko, muga fisiko eta autonomiaren galerari dagokionez. Bizitzan garrantzi handikoak izan zaizkion gauza askoren galera ekartzen dio zahartzaroak pertsonari: lanetik erretiratu ondoren, eginkizunak eta lanak uzteaz gain, lankideekin izandako harremana galdu egiten da; maite diren pertsonak ere —bikotekidea edo lagunak— galdu egiten dira denborarekin eta, batzuetan, seme-alabak urrundu. Alabaina, pertsona askok lortzen du hutsune horiek betetzea talde sozial berrietan txertatuz, parte hartuz eta adiskide berriak eginez. Gizartetik isolatuta bizi direnei baino kalitate handiagoko bizitza izateko aukera ematen diete jokaera horiek pertsona helduei.
Egokitzapen soziala eta egokitu ezina sozializazio-prozesuan Sozializazio-prozesuan, pertsonak ingurua hautematen eta erabiltzen hasten dira, gizartean eta egoeren aurrean nola jardun jakiteko trebetasunak eta jarrera zehatzak garatuz. Taldearen arauak onartzea ez ezik, arauetatik desbideratuz gero ondorioak zein diren ezagutzea ere badakar horrek guztiak. Horregatik, kultura guztiek gizakia taldearen ongizatearen mende jartzen duten arauak bultzatzen dituzte. Haurra arauen mende egoten da helduekin izaten dituen lehenengo interakzioetatik aurrera. 9
Lehenengo urteetan, moral heteronomoa izaten du haurrak; horregatik, beste pertsona batzuek ematen dizkioten arauen arabera jarduten da.
9
Pixkanaka, bizitza sozialean murgildu ahala barneratzen diren arau unibertsalak agertuz joango dira. Orduan azaltzen da moral autonomoa, hau da, gizakiak berak onartzen dituen arauak.
Balioen funtzioa sozializatzailea da, eta gizakia gizarteratzea eta bere autonomia morala garatzea dute helburu. Pixkanaka, besteen jarrerak ikusiz eta ikasiz doa haurra. Partaide duen taldera egokitzeko balioak bereganatu behar ditu, eta, horretarako, taldeko partaide guztiekin dituen harremanez baliatu behar du. Askotan, ordea, sozializazio-prozesuak ez du biderik zuzenena jarraitzen, asko baitira pertsonari eragiten dioten faktoreak, ikuspuntu psikologikotik, sozialetik zein biologikotik.
6
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
Zenbait faktore aurreikus daitezke; beste batzuk, ordea, kontrolaezinak dira. Egokitu ezinaren kontzeptua gizakia partaide den talde sozialak edo gizarteak jarritako arau sozialen hausturatzat definitzen da. Gizarteak zuzentzat daukanetik desbideratzea da.
Egokitu ezina eta ingurugiro kulturala Kasu askotan, egokitu ezinezko egoerak kontzeptu arbitrario eta erlatiboak dira. Gizarteak aldatu ahala, garai batean desbideratzea zena gaur egun eskubide edo giza aldarrikapen bihurtu da. Horren adibide dugu izatezko bikoteena: orain dela hamar urte gaizki ikusita zegoen ezkondu gabe bikotekidearekin bizitzea. Sozializazioa kulturari oso lotuta dagoen kontzeptua dugun bezala, egokitu ezina ere ingurune sozial eta kultural zehatz bateko prozesu modura ikusi behar da. Beraz, jarreren balorazioa gizakiaren kulturaren araberakoa izaten da, hots; zenbait maila kultural eta sozialetan ohikoa denak ez dauka zertan hala izanik beste batzuetan. Egokitu ezinezko edozein egoera aztertzeko, pertsonaren egoera psikosoziala eta bizi eta garatzen den ingurunea hartu behar dira kontuan.
1.3 Talde-motak Erabiltzen den irizpidearen arabera, taldeak hainbat eratara sailka daitezke. Gehien erabiltzen diren sailkapenak taldekideen arteko erlazio afektiboaren, gizakiak taldearekin daukan erlazioaren eta taldea sortzeko arrazoiaren araberakoak dira. Ikuspuntu psikosozialetik tratu berezia merezi duen mota talde txikiarena da.
Beren artean sortzen den harreman afektiboaren araberako taldeak Taldeko kideak elkartzen dituen lotura afektiboaren arabera, lehen mailako eta bigarren mailako taldeak desberdin ditzakegu. `
Lehen mailako taldeak: lotura afektibo estuko taldeak dira; kohesio-maila handia izaten dute, eta intimitate-maila altua. Talde txikiak izaten dira, informalak, hau da, nahiz eta taldekide guztiak zenbait arau errespetatzera behartu, murrizketak era informalean ezartzen dira. Pertsonen jarreretan sakonki eragiten duten taldeak dira. Familia, lagunak, gelako lagunak... lehen mailako taldeak dira.
`
Bigarren mailako taldeak: lehen mailakoak baino handiagoak izaten dira; haietako kideen arteko loturak, berriz, inpertsonalak eta instituzionalduak. Arauei eta antolaketari dagokienez, izaera formala dute, hau da, era formalean ezarritako murrizketak daude (adibidez, ordutegiak, betebeharrak eta abar). Adibiderik argiena enpresa edo eskola bat da. Horietan, taldea osatzen duten kideek ez dute beti elkar ezagutzen (1.000 ikasleko ikastetxea izan daiteke, edo 10.000 langileko enpresa). Bigarren mailako beste talde batzuk sindikatuak, osasun-erakundeak eta abar dira.
LANBIDE EKIMENA
7
Haur Hezkuntza
Gizakiak taldearekin duen loturaren araberako sailkapena Irizpide honen arabera, kontuan hartu behar dira pertenentzia taldea eta erreferentzia taldea. `
Pertenentzia-taldea: norberak aukeratu gabe kide duen taldea, hau da, borondatezkoa ez dena. Garrantzitsuenak familia, gelako taldea edo auzokoa dira.
`
Erreferentzia-taldea: partaidearekin bat datorren eta haren balioak, arauak edo sinesmenak hartzen dituen taldea da. Gizakia bere erreferentzia-taldeko kide izan daiteke eta haren kide bezala jardun, askotan hala ez izan arren. Horrelakoetan, helburua da talde horretako kide izatea. Talde horiek baldintzatu egiten dute gizakiaren jarrera. Koadrilak, kirol-klubak, emigratzen den gizartea eta beste zenbait dira talde horien adibide.
Taldea sortzeko arrazoiaren araberako sailkapena Taldea osatzeko bat-batekotasunaren edo planifikazio-mailaren arabera, formaletan edo informaletan sailka daiteke. `
Talde formalak: nahita osatzen diren taldeak dira. Arau finkoak izaten dituzte eta, normalean, talde edo erakundearen helburuak banakakoenen gainetik egoten dira. Talde horiek osatzen dituzten kideak bildu edo elkartu egiten dira, helburu bat edo helburu komun batzuk lortzeko asmoarekin. Adibideak: lantaldeak (hezitzaile-taldea); arazoak konpontzeko taldeak (ikertzaile-taldea); ekintza sozialeko taldeak (Alkoholiko Anonimoak, GKEak...); eta abar.
`
Talde informalak: bat-batean sortzen diren taldeak dira. Bakoitzaren aukeraketaren arabera, sinpatiagatik edo erakargarritasunagatik sortzen dira. Adibideak: lagun-taldea, lankide-taldea eta abar.
Talde txikia Zer da talde txikia? Aditu gehienek diote talde txikia batez beste 20 bat lagunek osatzen dutela (hiru eta 25 bitartean), guztiak ere elkarrekin zuzenean erlazionatzen direnak eta helburuak eta arau komunak dituztenak. Talde txikiak ezaugarri hauek izaten ditu:
8
9
Taldeko kide bakoitzak bere nahiak taldean asetzea du xede; horregatik, taldeari atxikita egon ohi dira.
9
Truke afektiboa ahalbidetzen duen elkarrekintza izaten da, eta poza, konfiantza, segurtasuna eta beste sentimendu batzuk ekartzen zaizkio taldeari. Ekintzak, zaletasunak eta abar partekatzen badituzte gertatzen da hori.
9
Komunikazioa ohikoa eta arina izaten da; denek azal ditzakete beren emozioak eta sentimenduak. Talde-nortasuna eta elkartasuna sustatzen ditu horrek.
9
Barne- eta kanpo-egitura izaten ditu. Barne-egitura komunikazioak, arauek eta arau-ezarpenak eratzen dute; kanpo-egitura, berriz taldearen ekintza edo lanek inguruan duten eraginaren bidez adierazten da.
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
Koadrila: talde txikia, lehen mailakoa, erreferentziazkoa eta informala Pertsona gutxiz osatutako taldea da koadrila. Harremanak sakonak izaten dira talde horietanb. Kideak elkartzen dituen lokarria elkarrekiko antza izan ohi da, estetikari, zaletasunei, ideiei, nahiei... dagokienez. Elkarrekin egiten dituzte zenbait jarduera, elkarrekin parrandan joatea zeinekintza bortitzak edo delituzkoak, taldearen joeraren arabera. Koadrilan, den bezalakoa izaten da gizakia, indarkeriarik eta alhadurarik gabe. Egokitzeko esfortzua oso txikia izaten da, eta ekintzak taldeko kide izateagatik eta taldeko beste kideak bezalakoa izateagatik justifikatzen dira.
1.4 Taldearen garapena eta eraginkortasuna Talde bat gidatzea haren helburuak lortzen laguntzea da. Taldearen animatzaileak funtzio hori izaten du, lider gisara taldeko prozesuak gidatu behar ditu eta. Zer nolako liderra jakin behar du taldearen gidariak, lidergo-mota batzuk ala besteak hautatu ondorio erabakigarriak izaten baititu taldean. Halaber, oso garrantzitsua da taldea zer fasetan dagoen eta zer helburu dituen jakitea liderrak, horrek guztiak taldea gidatzeko dinamika egokienak aukeratzen laguntzen baitio.
Talde-bizitzaren faseak Hona hemen taldeen faseak: orientazio-aldia, arauak ezartzeko aldia, eraginkortasunaren etapa edo talde integrazioa eta amaierako etapa.
Orientazio-aldia Talde bat sortzen denean, lehenengo fasean, kideen artean harremana sortzen da. Aldi horretan, gizakiek desorientazio afektiboa sentitzen dute. Denek galdetzen diote bere buruari: “Zer gertatuko da? Zer egin behar da? Zer pentsatuko dute besteek?”. Elkar ez ezagutzeak ziurgabetasuna eta estutasuna sortzen ditu. Guztien ardura nagusia izan ohi da besteek onartzea. Aldi horretan, animatzailea konfiantzaz hurbildu behar zaio taldeari, kideak motibatzeko eta sentsibilizatzeko. Horrela, komunikazioa hobetu egiten da, eta estutasun-maila, jaitsi. Garrantzitsua da taldekideek hasieratik elkar ezagutzea; horregatik, positiboa da talde bat osatzean kideek beren burua aurkeztea, lehenengo harreman gisara. Lehenengo aldi horretan, taldearen iguripenak ezagutzen saiatu behar du animatzaileak, eta helburu komun batzuk proposatu. Hartara, bakoitzak jakingo du taldea norantz doan eta zer espero den harengandik. Oso garrantzitsua da, une horietan, tentsioak eta nahasmenak saihestea eta kide guztien arteko komunikazio afektiboa bultzatzea.
LANBIDE EKIMENA
9
Haur Hezkuntza
Arauak ezartzen diren aldia Hasierako zailtasunak eta mesfidantzak gainditu eta gero, taldekideek elkar hobeto ezagutzearekin batera, komunikazioa errazagoa egiten da eta truke afektiboak sortzen dira. Aldi horretan, taldeko funtzionamendua zuzendu behar duten jarrerei buruzko arauak sortzeko beharra sentitzen dute. Hartzen diren erabakietan eragiteko indarra sentitzen du kide bakoitzak; horrela, pixkanaka, kide bakoitzaren rola finkatuz doa, eta boterea eta lidergoa lortzeko borroka edo lehia agertzen da. Garrantzitsua da, aldi horretan, animatzailea partaide guztiak integratuta egon daitezen saiatzea, pertsona batzuk inorekiko atxikimendurik ez sentitzea gerta daitekeelako, eta beren burua baztertzea. Pertsona guztiak talderatzen eta taldearen giro afektiboaren parte-hartzaileak izan daitezen ahalegindu behar du animatzaileak. Aldi horren iraupena ez da berdina izaten talde guztietan. Taldearen eraginkortasuna azaltzen den aldia izaten da, orduan zehazten baitira taldearen ardurak. Kide bakoitzak taldearen barne-funtzionamendu egokiaz, koherentziaz eta haren giro parte-hartzailea mantentzeaz arduratu behar du. Era berean, arau hauek ezarri behar dira: errespetua, elkarrizketa, lankidetza eta arazoak era positiboan bideratzea, denen ikuspuntuak kontuan izanik eta konponbidea denen arteko adostasunarekin lortuz.
Eraginkortasunaren eta talde-integrazioaren aldia Taldeko komunikazioa irekia bada, gatazkak elkarrizketaren bidez konpontzen dira, erabakiak adostasunez hartzen dira, eta, gainera taldearekiko atxikimendu-sentimendu handia sortzen da. Beren beharrak aseta daudela sentitzen dute taldeko kideek, eta horrek sormena eta eraginkortasuna garatzen uzten die, denak baliagarriak eta onartuak sentitzen direlako, eta ikusten dute beren ideiak eta ekarpenak kontuan hartzen direla denen artean erabakiak hartzean.
Amaieraren aldia Helburuak lortu direnean, gerta liteke taldeko kideek nahi izatea taldeak luzaro jarraitzea, baina momentu bat iristen da non taldea banatu egiten den (horrela gertatzen da eskolako taldeetan eta animazio ekintza askotan). Garrantzitsua da banaketa garai hori prestatzea. Animazioari dagokionez, aldi horretan bukatzen da animatzailearen lana, eta taldeak badaki. Bakoitzak bere bidea hartzeko momentua iritsi da.
Talde-kohesioa Taldeek, bere kideen arteko interakzioen bitartez, haientzako erreferentzia-puntu bihurtzen den kultura komuna osatzen dute, kideak homogeneizatuz (beren artean berdintsuagoak eginez, alegia). Taldekide bakoitzak jokatzeko era komun horiek errespetatu egin behar ditu, bestela taldeak ez onartzeko arriskua baitago. Talde-homogeneotasun hazkor horrek, normalean, kideen artean elkartasun-sentimendua sorrarazten du, eta loturak indartu eta taldearen kohesioan lagundu egiten du.
10
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
Taldea zein neurritan sentitzen den bateratua eta bere buruarekin gustura adierazten du taldekohesioak. Oso efektu positiboa izaten du kohesioak taldeetan, lankidetza eta taldekideen arteko elkartasunsentimendua handitzeak produktiboago bihurtzen baititu. Eragin positibo horrek handitu egiten du taldeko kideen autoestimua; zoriontsu sentitzen dira taldeko kide izanik. Dena den, talde batzuetan kohesioak ondorio negatiboak izan ditzake (banden kasuan, adibidez), kohesioak eta taldeko kidea izatearen sentimenduak ekintza antisozial eta bandalikoen justifikazio bihurtzen dira eta.
Kohesioa zehazten duten faktoreak Talde-kohesioa zehazten duten faktoreak barnekoak edo kanpokoak izan daitezke: `
Talde barrutik datozen barneko faktoreak: pertsonen arteko erakarpena, hau da, taldeko kideen arteko sinpatia eta kidetasuna; partekatutako arrakasta- eta porrot-esperientziak; helburu eta itxaropen berdinak edukitzea; talde-arau eta -balioen sormena; taldeko kideen beharren gogobetetzea eta abar.
`
Taldetik kanpoko faktoreak: taldeko lider formalaren (hezitzailea, animatzailea, buruzagia...) jokabidea zenbateraino den demokratikoa; taldearen ingurunearekin daukaten harremana (presionatzen duen ingurua den, defentsa-jarrera sortzen duen edo inguru atsegina den, kidea positiboki baloratzen duen eta pozak ematen dizkion; beste erakunderen batekiko mendekotasunik baduen eta abar.
Bi faktore-mota horiek uztartzeko moduaren arabera zehazten da talde-kohesioa. Horren alde positiboa da taldearen errendimendua igo egiten dela, kideen arteko lankidetzari eta komunikazio errazagoari esker. Horrek guztiak ondorio positiboak izaten ditu taldeko kide bakoitzean, taldekoa izateko sentimendua eta autoestimua handitu egiten dizkio eta.
Kohesioaren aldeko estrategiak Badira, oro har, talde-kohesioa errazten duten estrategiak, lider formal orok bultzatu beharrekoak: `
Afektuzko giro positiboaren sorkuntza: taldeko kide guztiek askatasun osoz mintzatzea bultzatu behar da, adostasunaren alde eginez eta tentsioak gutxituz, errespetu- eta begikotasunharremanak ezarriz.
`
Giro goxoa sortzeko moduan antolatu behar da espazioa: adibidez, ongi argiztatutako gela, tenperatura eta altzari-antolamendu egokiarekin... Alderdi horiek komunikazioa erraztu egiten dute eta, ondorioz, talde-kohesioa.
`
Taldearen helburuak argi eduki behar dira: taldeak norantz doan baldin badaki, proposatutako lanak eraginkortasun handiagoz egingo ditu.
`
Egoeretara egokitzeko gai izan behar dira: talde baten bizitzan, baldintzak aldatu egin daitezke. Beraz, oso positiboa da taldearentzat egoera berrietara egokitzeko gaitasuna edukitzea eta taldean gerta daitezkeen aldaketak ulertzea. Talde-kohesioa zailtzen duen faktorea da zurruntasuna.
LANBIDE EKIMENA
11
Haur Hezkuntza
Sakabanatzea Sakabanaketak kohesioaren kontrako efektua eragiten du: taldea banandu egiten da. Zatiketaren arrazoiak era askotakoak izan daitezke: taldeko helburuak oso argi ez egotea edo haiek lortzeko zailtasun handiak izatea; giro afektiboan tentsioa egotea eta tentsio hori egokiro ez konpontzea.... Egoera horietan ohikoa izaten da taldearen desantolaketa eta batzuek taldea uztea edo asaldurak gertatzea.
Talde barruko komunikazioa
Taldea eta haren kodeak Talde-komunikaziorako biderik agerikoena aho-hizkuntza da. Talde askok kideei ulerterraza zaien hizkuntza garatzen dute, arrotzentzat askotan ulergaitza izaten bada ere. Horrela, bada, talde jakin batek erabiltzen dituen hitz egiteko modu jakinei argota eta hizkera edo jerga deitzen zaie. Adiera horien artean bada alderik: `
Argota: talde batek (adibidez, koadrila batek) desberdintzeko asmoz edo besteek uler ez ditzaten erabiltzen duen hizkuntza da (kartzelako hizkuntza, esate baterako). Esamoldeak edo hitzak taldekide esanguratsuek onartu ahala hartzen ditu taldeak bere argoterako; horrela, besteetatik desberdintzeko elementua izateaz gain, barne-kohesio eragile bilakatzen da.
`
Jerga edo hizkera: batzuetan beharrezkoa izaten da objektu, materia, tresna, prozesu eta abarri buruz zehaztasun handiz aritzea. Horrek, berariazko hitz egiteko modua eragiten du. Hori dela eta, hizkuntza teknikoak (medikuntzakoa, juridikoa...) edo lanbide jakin batzuetakoak (marinelak...) sortzen dira, ulergaitzak gainerakoentzat.
Horietaz gain, keinu, mugimendu eta abarrez baliatuz ahozkoa ez den hizkuntza ere erabiltzen dute taldeek. Horietako batzuk nahiko zeinu internazionalak izaten dira (OK adierazteko hatz lodia jasotzea, adibidez), bina beste batzuk taldeak erabaki eta bere-bereak izaten ditu (elkar agurtzeko modu bereziren bat...).
Taldean komunikatzeko aukera berriak Teknologia berrien eskutik (sakelako telefonoak eta ordenagailuak), biderkatu egin dira komunikaziorako aukerak. Sakelako telefonoek zuzenean pertsona jakin bati —ez haren etxera edo lantokira— noiznahi eta nonahi hots egiteko aukera eskaintzen dute. Talde-komunikazioa irauli duen beste baliabide bat SMS mezuak izan dira. Gaur egun, gainera, gazteen arteko komunikazio modu erraz eta azkarra zena “pasa ezazu” eskaripean erakundeek eta enpresek beren kanpainak egiteko erabiltzen dute. Posta elektronikoa eta bat-bateko mezularitza programak (MSM Messenger, adibidez) bakarkako edo taldeko komunikaziorako aukera bilakatu dira, solaskide bakoitza nonahi dagoela ere.
12
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
Internet bidez mezuak —idatziak eta bestelakoak— zabaltzea, baita ikus-entzunezkoak ere (YouTube, esate baterako), arrakasta izugarria duen beste aukera bat da, bide tradizionaletatik at geratzen dena. Sare sozialak (blogak...) ere interesguneen sorrera erraztu egiten dute eta, ondorioz, taldeak sortzeko aukera berriak eskaini.
Motibazioa talde-dinamikan Pertsona bat era jakin batean jardutera bultzatzen duen arrazoia da motibazioa. Giza portaera guztiak motibazio batek (handiago edo txikiagoa) eragiten ditu. Pertsona baten jarrera ikusita, haren motibazio-maila ikus daiteke: zenbat eta motibatuagoa egon, helburu bat lortzeko ahalegin handiagoa egiten du. Horregatik, gizakia mugiarazten duen motibazio-mota beti helburu bat lortzera zuzendua egoten da. Nahiz eta motibazio guztiek jatorri eta maila desberdinak eduki, motibazioak bizitza psikiko guztira zabaltzen dira, gizakia hainbat eginkizunetara bultzatuz: gosea, logura edo sexu-nahia asetzera nahiz goragoko mailako helburuak betetzera. Ekiteko bulkada hori ingurugirotik datorren kanpoko estimulu batek sor dezake, edo pertsonaren barnealdeko prozesu mentalek: `
Kanpoko motibazioa: kanpotik datorren motibazioa, alegia. Ukigarri diren gauzek eragiten dute motibazioa (dirua, sariak, diplomak...) edo ukigarri ez direnek (besteen esker ona, ospe soziala, lanekoa...) Kanpoko motibazioa batez ere errefortzuetan oinarritzen da, kanpotik datozen sari eta zigorretan alegia.
`
Barruko motibazioa: pertsonak berak eragiten du. Normalean, norberak ezartzen dio bere buruari, eta lorpenak eta emaitzak ikusiz mantentzen da. Pertsona batek ariketa edo ekintzaren bat kanpoko errefortzurik gabe edo sariren bat jasotzeko itxaropenik gabe egiten badu, barruko motibazioa duela esaten da.
Sariak ondo administratzen badira, kanpoko motibazioak emaitza onak ekartzen ditu. Baina errefortzua kanpotik bakarrik badator, barruko motibazioak parte hartu gabe, mugatua izan daiteke. Errefortzua kanpokoa bakarrik bada, motibazioa egoten jarraituko du saria eta zigorra dagoen bitartean, baina horiek desagertzen badira ezin da jarraipena bermatu. Horregatik, oso garrantzitsua da pertsonaren barne-atxikimendua, hau da, bere ikaskuntzan ere engaiatzea, berezko motibazioa baita hori. Barruko motibaziora zenbat eta gehiago hurbildu pertsona, orduan eta segurtasun eta konfiantza handiagoa izango du bere buruan. Bestalde, errealistak ez diren edo bere aukeretatik aldendu egiten diren helburuen aurrean egonik, pertsona batek behin eta berriz porrot egin badu, amore ematen du. Adibidez, eskola-porrotaren zati bat ongi bideratzen jakin ez den motibazio-faltagatik gertatzen da. Ideia hori oso garrantzitsua da, hau adierazten baitu:
LANBIDE EKIMENA
13
Haur Hezkuntza
9
Helburua lortzea zailegia bada, pertsonak amore eman eta utzi egiten du
9
Helburua errazegia bada, pertsonak interesa galtzen du
Horregatik, pertsonak lor ditzakeen beharrei egokitzen den tarteko puntu batean legoke oreka. Pertsona bat mugiarazteko edo aldatzeko beharrezkoa da egungo egoerak sortzen dion ondoezaren (ase gabeko beharra) eta etorkizunean egoera hobetzeko itxaropenaren artean oreka egotea. Talde batean, kideen etengabeko motibazioa funtsezkoa da talde-bizitzaren garapenerako. Kideek beren helburuak lortzeko motibazioa mantentzen duten bitartean, taldeak aurrera egingo du eta eraginkorra izango da. Baina hori gertatzen ez bada —helburu guztiak lortu direlako eta beste erakargarririk sortzen ez delako, adibidez—, taldearen eraginkortasun-maila jaitsi egingo da, eta taldea desegitera ere iris daiteke.
Errefortzuaren teoria Errefortzuaren teoria B.F. Skinner psikologo konduktistak proposatu zuen. Teoria horrek dio pertsona baten iraganeko ekintzek etorkizunekoetan aldaketak eragiten dituztela, prozesu zikliko honen arabera: 9
Pertsonek errepikatu egiten dituzte ondorio positiboak (errefortzu positiboak) izan dituzten portaerak
9
Ondorio negatiboak (errefortzu negatiboak) izan dituzten jarrerak ez errepikatzeko joera izaten da
1.5 Talde-egiturak Taldeak, homogeneoak izan beharrean, konplexuak izaten dira. Taldeko kide bakoitza desberdina da, eta bere tokia du haren barruan, hau da, talde baten barruan pertsona bakoitzak bere rolak izaten ditu eta hainbat funtzio betetzen ditu. Horrenbestez, harreman-egitura gisara eratzen da taldea, non kide bakoitzari besteetatik desberdina egiten duen berezitasunen bat ematen dion. Baina, zein dira harreman horiek? Zeren arabera egituratzen dira harreman horiek? Nola sortzen dira? Zenbait alderdiren inguruan egituratzen da taldea. Hona hemen garrantzitsuenak: 9
Taldeko kideen arteko harremanak. Harreman horiek ezartzen dute zer pertsonak —eta zer intentsitaterekin— onartzen edo baztertzen diren
9
Taldeko kide bakoitzaren estatusa edo tokia
9
Taldeko kideen arteko autoritate-, ospe- edo isolatze-maila
9
Taldean gertatzen diren tentsio-egoerak edo kidetasunak sorturiko lehia/harmonia eta ezinikusi/ begikotasun erlazioak
Alderdi horiek guztiak pertsonak desberdintzen dituzten elementuak dira, eta talde-egitura desberdinak sortzen dituzte. Garrantzitsuenak egitura soziometrikoak, botere-egiturak eta komunikazio-egiturak dira.
14
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
Egitura soziometrikoak Egitura soziometrikoak taldea osatzen duten pertsonen arteko harreman-sareen egitura erakusten du. Talde bateko pertsonen arteko zaletasun- eta errefus-txantiloien arabera osatzen dira. Horregatik, talde-egitura osatzen duten kideen arteko harreman afektiboek asko mugatzen dute: intimitate-maila, estimua, adiskidetasuna, axolagabetasuna, etsaitasuna eta abar. Taldearen bizitzan eta taldearen jardueren arabera alda daitekeen egitura da. Zaletasunak aldatu egin daitezke, adibidez, taldeko lana egiteko edo ondo pasatzeko. Egitura soziometrikoen azterketa eta analisia soziograma teknikaren bitartez egiten da. Galdeketa baten bitartez, talde barruan pertsona bakoitzak duen posizioa erakusten duen teknika da.
Soziograma Haurtzaroan eta nerabezaroan aplikatzeko egokia da soziograma-teknika. Ohikoenean, pertsona bakoitzari kide bat hautatzeko eskatzen zaio, egoera jakin baterako edo bat baino gehiagotarako; adibidez, eskolako lan bat egiteko, txango batera elkarrekin joateko, atarian jolasteko eta abar. Taldean eta idatziz aplikatu ohi da testa; beraz, haurrek erraz irakurri eta idazteko gaitasuna izan behar dute. Ez badute, hezitzaileak banaka eta bakarka egiten dizkie galderak, ahoz. Haur Hezkuntzan, hezitzaileak behaketa ere erabil dezake, eta gero berak pasatu datuak fitxetara. Ondorengo adibide xumean atarian jolasteko nor aukeratuko luketen galdetu zaie haurrei. Haiek bi izen ematen dituzte lehentasunaren arabera (izan liteke bakarra edo gehiago ere bai). Informazioa jasotakoan, emaitzak aztertu eta interpretatu egin behar dira. Horretarako, lagungarri izaten da taula bat osatzea, kide guztien izenekin eta hautaketekin: Hautatu
Manuel
Teresa
Manuelek
Isabel X
Marcos
Irene
Sara
Laia
Víctor
Juan
Carla
0
Teresak
0
X
Isabelek
X
0
Marcosek Irenek
0
X
Sarak
0
Laiak
0
Víctorrek
0
Juanek
0
Carlak
X 0
0, lehenengo hautatua X, bigarren hautatua
LANBIDE EKIMENA
15
Haur Hezkuntza
Emaitza horietatik abiatuta taldearen osaketa ikusteko grafikoa marraztu daiteke:
lehenengo aukera bigarren aukera Grafikoa berehala interpretatu ahal dugu: Lider bat dago, Irene. Horrek Manuel, Isabel eta Juan bereganatzen ditu; hein txikiagoan, Víctor, eta are txikiagoan, Teresa. Azken horrek errefusatua izateko arriskua dauka. Erdigune den taldetik banatuta, beste bi talde ageri dira. Batek, Victor eta Laiak osatuak, badu loturaren bat erdigunearekin; bestea, Sara eta Carlak osatua, talde nagusiarekiko isolatua dago. Azkenik, bada kide bat, Marcos, inor hautatzen ez duena eta hautaketarik jasotzen ez duena. Isolamendu larritzat jotzen da hori. Emaitza horietatik abiatuta, hezitzaileak bere esku-hartzea planifikatu ahal du, taldekideen arteko harremanak hobetu eta guztiak integratze aldera.
Badaude taldeko kide askok hautatzen dituzten pertsonak, estimatuenak, “izar” bihurtzen direnak; beste batzuk, berriz, oso gutxitan hautatzen dituzte, edo inoiz ez, eta taldeko kide bakarti bihurtzen dira; badaude elkar aukeratzen duten pertsonak baina beste inork hautatzen ez dituenak, azpitaldeak osatzen dituztenak. Nahi adina konbinazio egin daitezke. Animatzaile edo hezitzaileentzako oso erabilgarria izan daiteke teknika hori. Izan ere, taldearen giroari buruzko informazioa jasoz gero, taldekideen arteko harremanak hobetzeko estrategiak bultzatu eta taldebizitzaren garapen-prebisioa egin dezakete.
Botere-egiturak Botere-egiturek pertsona bakoitzak taldean duen tokia edo estatusa erakusten dute, eta talde barruan pertsona bakoitzak duen eraginagatik eta aginte-mailagatik daude zehaztuta. Boterea besteen beharrak asetzeko baliabideak dituzten pertsonek edukitzen dute, saritu edo indartu dezaketenek, beren eragina ezagutza eta trebetasunetatik datorkien pertsonek. Taldea egiten ari den lanaren edo taldearen interesen arabera banatzen da boterea. Dudarik gabe, botereak eta autoritateak taldeko kideen estatusa ezartzen dute. Bakoitzak duen eragina eta besteek ematen dioten boterearen arabera, taldeko kideek dagokien rola betetzen dute.
16
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
Espezializatutako taldeetan, lanaren espezializazioaren arabera mugatuta egoten dira rolak. Adibidez, enpresa batean hainbat hierarkia-maila daude, eta autoritatea oso argi mugatuta egoten da. Aitzitik, talde informaletan taldearen une bakoitzeko helburuen arabera zehazten dira rolak, adibidez, trebetasunaren, ospearen, begikotasunaren eta abarren eraginez. Botere-egoera indartsuan dagoen pertsonak (normalean, taldeko liderra) abantailak izaten ditu gainerako taldekideekiko, errespetatu egiten dute eta. Normalean, pertsona horiek taldeko lanari oso atxikiak egoten dira eta besteek baino ardura handiagoak hartzen dituzte.
Komunikazio-egiturak Talde barruan, komunikazioa oso garrantzitsua da. Edozein taldetan pertsona batengana edo beste batengana zuzentzeko zaletasun indibidualak azaltzen dira, edo zenbait pertsonen artean komunikaziotruke gehiago daudela ikusten da. Horregatik, talde barruko komunikazioa ez da homogeneoa eta bide desberdinak jarraitzen ditu. Informazio-bideak egituratzeko moduaren arabera, informazioa era batera edo bestera ibiltzen da talde barruan; horregatik, komeni izaten da dauden bideen kopurua, ahalmena eta banaketa aztertzea. Taldearen komunikazio-egiturak eragin egiten dio haren funtzionamendu eta errendimenduari, batez ere arazoak konpontzean, informazioa banatzean eta taldearen lana antolatzeko bideetan. Era berean, taldeko kide bakoitzaren poztasun-mailari ere eragiten dio. H. J. Leavittek bost kidez osatutako taldeetan lau komunikazio-egitura sortu zituen, 1950eko hamarkadan, egiturak zer nolako eragina zuen taldearen errendimenduan ikusteko: gurpil-egitura, egitura biribila, “Y” formako egitura eta kate erako egitura.
`
Gurpil-egitura: zso zentralizatua. Taldea osatzen duten lau kide daude, batez ere pertsona batekin komunikatzen direnak. Pertsona hori taldeko erdigune bihurtzen da eta informazioa banatzen du. Beste lau kideen arteko komunikazioa oso eskasa da.
`
Biribil-egitura: deszentralizatuena da, taldeko kide guztien artean dagoelako komunikazioa.
`
“Y” formako egitura: pertsona bat komunikazioen erdigune garrantzitsuena da, baina ez da denekin zuzenean erlazionatzen; batzuengana bitartekari bidez iristen da.
LANBIDE EKIMENA
17
Haur Hezkuntza
`
Kate-egitura: Aurrekoaren antzekoa da, pixka bat zentralizatua. Sare mota honetan kide batek erdiko posizioa eta bik muturretako tokia okupatzen dute.
Leavittek ikusi zuen, alde batetik, gurpil-egitura zela egokiena lan sinpleak egiteko, baina ez dela taldea gehien asetzen duena; bestetik, deszentralizatutako egiturak egokiagoak direla egoera konplexuak konpontzeko. Bukatzeko, talde-egiturak egin behar duten lanera egokitu behar dira, taldeko kideen gogobetetzea kontuan hartuz, taldean sor daitekeen giro negatiboak lanaren garapen egokiari erasan baitiezaioke.
1.6 Rolak eta lidergoa Talde barruko rolak Taldearen helburuaren arabera, taldea osatzen dutenek funtzio batzuk ala beste batzuk betetzen dituzte. Talde barruan pertsona bakoitzak betetzen duen funtzioari rola deitzen zaio. Funtzioaren eta talde barruan duen tokiaren arabera, bakoitzak rol desberdina du. Pertsona batek bere bizitzan dituen rolak momentu bakoitzean kide den taldeen araberakoak eta talde bakoitza dagoen egoeren araberakoak izaten dira. Rolak hiru taldetan sailkatzen dira: `
Lehentasuna jarduera duten rolak: honelako rola betetzen duten pertsonek taldearen aktibitatea bultzatzen dute, proposatutako helburuen arabera: edozein egoera konpontzeko iniziatiba hartzen dute, taldeari ideiak eta iradokizunak proposatzen dizkiete beti, informazioa bilatzen eta ematen dute, iritzia ematen dute eta besteek beren iritziak ematera bultzatzen dituzte, ematen diren ideiak argitu eta laburbildu egiten dituzte eta taldeari erabakiak hartzen lagundu egiten diote.
`
Lehentasuna kohesioa mantentzea duten rolak: taldean giro positiboa mantentzen saiatzen dira, gatazken konponbideak bilatuz eta taldea elkartuta edukiz. Taldeari adorea ematen diote, kide guztien arteko komunikazio erraza mantentzen saiatzen dira, taldearekin konprometitzen dira eta taldeko kide guztiak bultzatzen dituzte ardurak hartzera eta konpromisoetara iristera.
`
Traba egiten duten rolak: beren gogobetetzea bakarrik kontuan izaten duten pertsonak dira eta, askotan, taldearen garapena oztopatu egiten dute: taldeko kideak mespretxatu egiten dituzte, taldearen kontra agertzen dira eta sistematikoki ez dira taldearekin ados egoten, taldea manipulatu egiten dute, arreta bereganatzen saiatzen dira eta abar.
18
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
Rol desberdinak taldean Talde bakoitzean, kideak helburu jakin batzuk lortzeko balio duten rol zehatz batzuk garatzen dituzte. R. F. Balesek sailkapen sistema bat ezarri zuen taldeko kideen arteko harremanetan rol hauek ikusi ahal izateko. Lau maila desberdindu zituen: sozioemozional positiboa, laguntzeko lanarena, orientazio bilaketaren lanarena eta emozional negatiboa. `
Maila sozioemozional positiboa: taldearen kohesioari laguntzen dioten rolak dira. Adore-emailea, solidarioa edo animatzailea: solidario agertzen direnek, besteak lagundu edo saritzen dituztenek betetzen dute rol hori. Tentsio-gutxitzailea: ingurua erlaxatzen, txantxetan ibiltzen, poza erakusten eta abar egiten duten pertsonei dagokie. Bateratzailea: baieztatzen, entzuten, ulertzen duten pertsonek betetzen dute rol hori. Amore ematen eta besteekiko adostasuna erakusten dutenak dira.
`
Laguntzeko lanen maila Antolatzailea, abiarazlea edo aktibatzailea: ideiak proposatzen eta iradokitzen dituztenek betetzen dute rol hori. Ekintzaileak dira, jarraibideak ematen dituzte... Laguntzailea: beren ideiak, iritziak, sentimenduak... adierazten dituztenak dira. Argitzailea edo bateratzailea: orientatzen, informatzen, ideiak errepikatzen, puntu bateratzaileak eta ekarpenen arteko desberdintasunak adierazten dituztenak dira.
`
Lan-maila, orientazio-bilaketa Galdetzailea: orientazioa eta iritzia eskatzen duten pertsonek betetzen dute rol hori. Zerbait errepikatu edo baiezta diezaioten eskatzen dute, besteak beste. Bateratzaile-animatzailea edo entzulea: besteen iritzi, jarrera eta balorazioekiko interesa erakusten duten pertsonak dira. Eragozpen-adierazle positiboa: aholkua, instrukzioak edo ekintza bideak eskatzen dituzten pertsonak dira.
`
Maila sozioemozional negatiboa Pasiboa, axolagabea edo desertorea: interes falta pasiboki adierazten duten pertsonen rola da. Ez dute laguntzarik eskaintzen, ez dute laguntzen... Manipulatzailea edo menderatzailea: tentsiogune dira, beti beren iritziak berretsi eta, elkarrizketarako aukerarik eman gabe, joan egiten dira. Aurkari-erasotzailea: aurkari agertzen dira, besteak mespretxatu egiten dituzte, amorerik eman gabe tinko mantentzen dira.
LANBIDE EKIMENA
19
Haur Hezkuntza
Aipatutako rol guztiak elkarrekin nahasgarriak dira, eta pertsona berak hainbat izan ditzake une desberdinetan. Rol positiboak eta laguntzeko lanen rolek osatzen dute liderren errepertorioa. Emozioen aldetik negatiboak diren rolek, irauten badute eta taldean ezartzen badira, zerbaitek gaizki funtzionatzen duela adierazten dute, taldeko kide batzuen edo guztien nahiak ase gabe daudela. Horrelakoetan, gogoeta egin eta irtenbideren bat bilatzen saiatzea da egokiena.
Lidergoa Lidergoa taldeetan nahitaez sortzen den funtzioa da, taldeko kideen nortasun- eta koherentziabeharraren adierazle. Funtzio hori egitura soziometrikoaren garapenarekin, botere egiturarekin eta taldeko komunikazio-egiturarekin dago lotuta. Animatzailea edo hezitzailea lider formala da, eta parte hartzen duen prozesu guztietan taldeari egokitzeko eta kide guztien parte-hartzea bultzatzeko erabili behar du buruzagitza. Liderra lidergo-funtzioa betetzen duen pertsona da, eta aurreko paragrafoan aipatutako egituren erdigune bihurtzen da. Pertsona horrek taldea helburu zehatzetara orientatu eta gidatzen du, kohesionatuta mantenduz.
Lidergo-estiloak Hiru lidergo-mota daude: lider autoritarioa, lider permisiboa eta lider demokratikoa. a) Lider autoritarioak taldearen norabidea ezartzen du, helburuak eta baliabideak erabakitzen ditu, eta lanak banatzen, taldeko kideek pentsatzen dutena kontuan eduki gabe. Lidergo-mota hori hartzen duenak bere borondatea inposatzeko ahalegina egiten du, taldeko kideek bere ikuspuntua har dezaten. Besteen ekimen-gaitasunean eta taldean fede handirik ez du. Bere jarrera despotismotik paternalismoraino aldatzen da, bi kasuetan taldeari antzerako ondorioak eraginez: errendimendu altua liderra aurrean badago, baina gogo-gabezia eta atsekabea, baita agresibitatea ere taldeko kideen artean, hura ez badago, eta talde-kohesio txikia. b) Lider permisiboak (laissez faire) taldearen garapenean parte-hartze txikia dauka, edo ez du parte hartzen. Taldeak bere kasa jarduten du, inolako orientaziorik gabe. Liderra “on puska” edo axolagabe bezala agertzen da zenbaitetan, eta taldeak planteatutako egoerei konponbideak bere kabuz aurkitzea espero du. Lidergo pasibo horrek taldeko kideen artean nahastea sorrarazten du eta, ondorioz, taldeak jarrera indibidualista hartzen du, eta gutxi laguntzen. Atsekabea sortzen duen lidergoa da, eta taldea gogo-gabeziara eraman dezake, aspertu egin daiteke eta asaldurak ere sor daitezke. Horrelakoetan, erraza da taldea sakabanatzea eta errendimendu baxua izatea. c) Lider demokratikoak taldea orientatu egiten du, helburuak proposatuz eta haiek lortzeko behar dituen tresnak eskainiz. Era berean, taldeak dioena entzun egiten du eta taldekideekin batera hitzartzen du funtzioen eta lanen banaketa. Lider horrek konfiantza du taldean eta haren beharrak asetzeko aukeretan. Hartzen diren erabakietan kide guztien parte-hartzea sustatzen du, eta denak bultzatzen ditu inplikatzera konprometitzera eta ardurak hartzera. Lidergo demokratikoak komunikazioa, taldeko sormena eta, aldi berean, autonomia erraztu egiten du, hau da, taldea jarduerak egiteko eta errendimendu egokia mantentzeko gai izaten da animatzailea beti aurrean egon gabe ere. 20
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
1.7 Taldeak lantokian Taldeak aztertzean, komeni da lan-alorrekoei bereziki erreparatzea. Pertsonek, enpresen barruan, erakundeak berak erabakitako irizpideen arabera antolatutako lantaldeetan hartzen dute parte. Antolamendu horren arabera zehazten dira bakoitzak lantaldean dituen betebeharrekoak, burutu beharreko lanak, garatu beharreko trebetasunak, hartu beharreko erantzukizunak, erabili beharreko informazioa eta abar. Lan-inguruan, ekoizpenaren antolamenduak eta norberaren postuak agintzen dituenez gain, gizonemakumeek harremanak izaten dituzte —berez— beren kideekin, eta kontaktu informal horietatik taldeak sortzen dira. Talde horiek pertsonen beharrak asetzeko eratzen dira, ez erakundeak planifikatutako helburuak lortzeko. Talde informal horiek eginkizun garrantzitsua izaten dute erakundearen funtzionamenduan.
Lantaldea Lantaldea funtsezko atala izaten da edozein erakundetan. Izan ere, sektore guztietan garatzen ari den konplexutasun gero eta handiagoa dela-eta, jarduera gehienak elkarlanean egin behar izaten dira. Esku-hartze jakin baterako beren prestakuntza, ezagutza, trebetasunak eta eskarmentua jartzen duen pertsonen multzoa da lantaldea. Pertsona-kopuru txiki batek osatzen du, eta printzipio hauen arabera jarduten dira: 9
Helburu komuna lortzeko konpromisoa
9
Kide bakoitzaren trebetasun, gaitasun eta ahaleginak helburu hori lortzera bideratzea. Zereginak kideen artean banatzea eta aurrez erabakitako metodo eta prozeduren bidez gauzatzea
Bakarkako lana garrantzitsua bada ere, talde-lana are garrantzitsuagoa da, bereziki pertsonen arretarekin zerikusia duten lan-esparruetan.
Talde-lana. Sinergia Lantaldeak erabiltzen dituen metodologia, prozedura eta estrategiei esaten zaie talde-lana, eta honetarako Tresna metodologikoa da: 9
Pertsona bakoitzaren alderik hoberena sustatzeko, taldea eraginkorragoa izan dadin.
9
Taldearen funtzionamendua kide bakoitzaren nortasunetik harago eramateko. Taldeak bere helburuak lortzeko bidean aurrera egiten du, nahiz eta kide batzuk jarraitzerik ez izan, edo aldatu.
9
Askotariko lanak eta zailagoak egiteko taldean, sormena bakoitza bere kabuz arituta baino gehiago sustatzen baita.
9
Elkarrekin koordinatuta lan egiteko, bakoitzak bere ikuspuntua agertuz eta guztienekin txertatuz. Gaiei buruzko ikuspegi zabalagoa eta osatuagoa edukitzeko aukera eskaintzen du horrek.
LANBIDE EKIMENA
21
Haur Hezkuntza
Talde-lanean, profesional bakoitzak bere esku dauzkan ezagutza eta teknikak ekartzeko egiten duen ahalegin koordinatuak sortzen duen balioa bakarkako esku-hartze isolatuen batuketa baino handiagoa izaten da. Fenomeno horri sinergia deritzo. Beraz, talde-lanak sinergia sortzen du.
Talde-lanaren abantailak Talde-lanaren abantailak, beraz, agerikoak dira. Hona hemen adibide batzuk: 9
Talde-lana bakarkakoen batura baino eragingarriagoa da, ezagupenak, teknikak, baliabideak eta horiek guztiek eragiten duten sinergian batzen baitira
9
Profesional bat baino gehiago elkarlanean aritzeak proposamen-aniztasuna eta lanari buruzko ikusmira irekitzea errazten du
9
Parte-hartzea eta konpromisoa areagotu egiten dira
9
Emaitzen erantzukizuna taldekide guztiek partekatzen dute
9
Arreta-maila handitu egiten da, elkarreragin eta ikaskuntza informalari esker
9
Kideen arteko autoestimua indartu eta segurtasun-eza gutxitu egiten direnez, gogobetetze sozial eta pertsonal handiagoa sortzen da
9
Hainbat alorretako profesionalekin jardunez gero, bestalde, lanak dibertsitate handiagoa izaten duenez, atseginagoa eta erakargarriagoa izan daiteke
Talde-lanaren zailtasunak Talde-lanaren eraginkortasun eta kohesioa erasaten duten zenbait faktore ere badira: 9
Talde-lana motela eta monotonoa izan daiteke
9
Badira besteen aurrean lotsatzen edo kikiltzen diren pertsonak
9
Batzuek sentitzen dute taldeak mugatu egiten dituela
9
Kide bakoitzaren betebeharrak ondo zehazten ez badira, ardurak taldean “gal” daitezke
9
Batzuetan indar gehiago xahutzen da taldean sortzen diren gatazkak bideratzen lortu nahi diren helburuetara heltzen baino
9
Eginkizun-maila desberdinek tentsioak eta atsekabeak eragiten dituzte. Gerta liteke batzuei zailtasun handiagoko atazak uztea, beste batzuen ekarpena eskasagoa izanik
Horregatik, oso garrantzitsua izaten da kide bakoitzaren betebeharrak ondo zehaztuta egotea eta kide guztiek eginkizunetan berdin parte hartzea.
22
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
Talde-lanaren eskakizunak Nahiz eta talde-lanak abantailak ekarri, ez da beti zer erraza izaten. Eraginkorra izateko, beharrezkoak dira gutxieneko antolakuntza, lanak kontrolatzeko teknikak, informazioa erraz helarazteko bideak, eta erabakiak hartzean parte-hartzea bideratzeko sistema. Beraz, lau eskakizun nagusi zehaztuko ditugu taldelanaren eraginkortasuna lortzeko: planifikazioa, koordinazioa, komunikazioa eta erabakiak hartzea. `
Talde-lanaren planifikazioa. Kide bakoitzak jakin behar du une bakoitzean zer eta nola egin behar duen, erabakia bat-batekotasunaren edo zoriaren mende utzi gabe. Horrek plangintza eskatzen du, eta han jasotzea egin beharrekoak, esku hartu behar duten profesionalak, lana burutzeko prozedura eta lortu nahi diren helburuak.
`
Koordinazioa funtsezkoa da talde-lanean, planifikatutakoa sinergiaz eta alferrikako eginahalik gabe burutu nahi bada. Hona hemen zer den koordinazioa: dauzkagun bitarteko eta ahalegin guztiak kudeaketa antolatu baten bidez uztartzea, elkarrekin ekintza bat egiteko. Koordinazio egokiak ezaugarri hauek bete behar ditu:
`
9
Eskumenak, hierarkia-mailak eta komunikazio-fluxuak ondo zehaztuta egotea.
9
Lan-plangintza edukitzea, profesional bakoitzak onartua, eta bakoitzaren betebeharrak han egotea banatuta.
9
Lantaldearen funtzionamendu egokiaren kontrola, eskaintzen den zerbitzuaren kalitate- eta eraginkortasun-maila ahalik eta egokiena lortzeko eta prozedura kontrajarriak edo jardueren bikoizketak saihesteko.
9
Baliabide material eta ekonomikoen erabilpen eraginkorra.
9
Lanaren koordinazio- eta segimendu-bilerak egitea hainbatean behin, eta, behar denerako, ezohiko komunikazio-bideak edukitzea.
Komunikazioa lantaldean. Lantaldean giza harremanak izaten dira. Taldean lana egiten ari direla, kideen artean informazioa banatzen da eta profesionalen artean harremanak izaten dira. Helburuak lortzeko lagungarri edo oztopo izan daitezke harremanak. Beraz, garrantzitsua da komunikazioa erraztea, kideen parte-hartzea sustatuz eta guztien iritziak errespetatuz. Bi printzipio horiek taldekohesioa bultzatzen dute, eta elkarlana sustatzen. Horrela, profesional bakoitzaren konpromisoa indartu egiten da, eta helburuak lortzeko bide eraginkorrak jartzen dira. Hala eta guztiz ere, pertsonen arteko gatazkak sortu ohi dira taldeetan. Komeni da gatazkei ikuspegi positiboz aurre egitea eta egoki bideratzea, inor kaltetua senti ez dadin eta taldearen motibazioan eta gogobetetzean eragin kaltegarririk izan ez dezan.
Talde informalak Berez sortzen dira talde informalak erakundeetan, pertsona batzuen arteko harreman-sistema konplexuak direla medio, eta talde-egitura hartzen dute. Talde informalen sorrera bultzatzen duten elementuetako batzuk hauek dira: 9
Pertsonen arteko hurbiltasuna eta lan-inguruneko errutinak (kafea hartzea, bazkaltzera irtetea eta abar)
LANBIDE EKIMENA
23
Haur Hezkuntza
9
Interes eta premia berak izatea
9
Lan-harreman eta arau berak izatea
9
Arlo pertsonaleko beste batzuk ere izan daitezke: zaletasun berdinak, antzekotasunak, adina eta abar
Talde informalek satisfazio pertsonal eta sozialak ekartzen dizkiete kide dituztenei, eta erakundearen ekoizpenean eta funtzionamenduan ere izaten dute eragina, positiboa nahiz negatiboa. `
Eragin positiboa duten taldeek lanak behar bezala egiten laguntzen dute, komunikazioa erraztu egiten dute, desafio berriei aurre egiteko eta helburuak lortzeko kohesioa bultzatzen dute, taldesentimendua handitu egiten dute, harreman kooperatiboak bultzatzen dituzte...
`
Eragin negatiboa dutenek, berriz, zurrumurruak sortzen dituzte, egiak ez diren gauzak hala balira bezala zabalduz (kidei buruzko kontu pertsonalez, erakundeari buruzkoak...). Horrelako esamesek aztoramena eta gatazkak eragin ditzakete eta, ondorioz, kideen motibazioari eta erakundearen ekoizpenari eta eraginkortasunari erasan.
Talde informaletan ere rol-egitura sortzen da, sinplea edo konplexua, dinamika nolakoa den.
Bibliografia (1)
FROUFE, S. SANCHEZ CASTAÑO, M.A. Construir la animación sociocultural. AMARU arg. Salamanca, 1998.
24
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
1.8 Ariketak 1. Defini ezazu egokitu ezin soziala eta lotu gizarteratze-prozesuarekin.
2. Ikuspegi psikosozialetik, zer desberdintasun dago pertsona-multzoaren eta taldearen artean?
3. Ikasi ditugun talde-moten arabera, aipatu zu kide zaituzten talde batzuk eta azaldu —labur— haien ezaugarriak. Pentsatu zein diren zu kide izateko arrazoiak eta zerrendatu talde horietan asetzen dituzun behar pertsonal batzuk.
4. Adierazi zein diren talde hauetatik lehen mailakoak/bigarren mailakoak; pertenentziazkoak/erreferentziazkoak; formalak/informalak. Arrazoitu erantzunak. 9 Haur-eskolako ume-taldea 9 Guraso-elkartea 9 Haur-eskolako hezitzaile taldea 9 Sindikatua 9 Gelako kide-taldea 9 Familia 9 Eskolako aspaldiko lagun-taldea 9 Etxeko bizilagun-taldea
5. Egizu talde batek bizi dituen faseen eskema, etapa bakoitzeko ezaugarri garrantzitsuenak azalduz. Ondoren, azaldu, labur, zer alditan dagoen gelako taldea.
6. Kide zaren taldeetatik, aukeratu bat. Aztertu zer barne-alderdik eragiten dioten, positiboki edo negatiboki. Zerrenda itzazu. Egizu gauza bera kanpoko eragileekin. Azterketa hau egin ostean, pentsatu talde-kohesioa indartzeko estrategiaren bat. Ariketa hau bikoteka edo talde txikitan egin behar da.
LANBIDE EKIMENA
25
Haur Hezkuntza
7. Erantzun galdera hauei, hiru laguneko taldetan: 9 Zer harreman dago talde baten eraginkortasunaren eta kohesio-mailaren artean? 9 Talde batek bere helburuak lortzeko ahaleginean porrot egiten badu, kohesioak ahultzeko joera izaten du. Horrelakoetan, zein da erabakirik egokiena? 9 Taldea oso kohesionatua egotea beti da positiboa? Arrazoitu erantzunak. Elkarri azaldu ondorioak.
8. Azaldu argotaren eta jergaren arteko berdintasunak eta desberdintasunak.
9. Aztertu heziketa-ziklo hau egiteko dauzkazun arrazoi batzuk. Adierazi kanpokoak edo barrukoak diren, eta zenbateraino bultzatzen zaituzten ikasketei gogoz ekitera.
10. Baloratu komunikazio-egiturak (gurpila, biribila, Y forma eta katea), lanak egiteko eduki dezaketen eraginkortasunari eta kideei eskaintzen dien gogobetetzeari dagokienez.
11. Aukeratu kide zaituen talde bat eta aztertu lider aritzen den pertsonaren jarduna. Saia zaitez ikasitako lider-mota batekin uztartzen eta egizu haren jardueraren balorazio kritikoa.
12. Gelako taldean, nor da liderra hezkuntza-antolamenduari dagokionez? Azaldu zer desberdintasun dauden talde oso arautuaren eta talde informalaren artean.
13. “Talde barruko rolak" atalean agertzen diren mailaketetatik, azaldu batez ere lana erraztera bideratuta dauden bi rol, beste bi kohesioa mantentzera bideratuak eta bi rol oztopatzaile. Azaldu zure aukerak.
14. Azaldu zer esan nahi duen sinergiak eta zergatik den funtsezkoa talde-lanean.
15. Azaldu zer diren lantaldeak eta talde informalak lan-alorrean. Azaldu nolako eragina duten erakundearen errendimenduan.
26
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
1.9 Jarduerak 1. KOMUNIKAZIO-EGITUREN ERAGINKORTASUNA
Planteamendua Boterea nola banatzen den eta komunikazio-egituren eraginkortasuna zelakoa den esperimentatzea eta aztertzea iritzi-artikuluen bitartez.
Garapena 9
Bost kideko taldetxotan banatu taldea. Bakoitzari komunikazio-egitura bat esleitu (gurpila, biribila, Y forma edo katea) eta kide bakoitzak egitura horretan duen posizioa. Errespetatu egin behar dira esleitutako posizioa eta egitura.
9
Lantalde bakoitzari iritzi-artikulu bat eman, gaur egungo berri bati buruzkoa (talde bakoitzak desberdina eduki dezake edo, bestela, berdina, gero konparaketak egin ahal izateko).
9
Kide bakoitzak artikulua irakurri eta ulertu egin behar du. Gero, dagokion komunikazioegitura erabilita, eztabaida sortu talde bakoitzean eta iritzien laburpena jasotzen saiatu (hogeiren bat minutu).
9
Ondoren, talde bakoitzak erabili duen komunikazio-egiturari buruzko balorazioa egin (zailtasunak, ondorioak eta abar).
9
Talde handian, taldetxo bakoitzeko bozeramaileak bere esperientzia eta eginiko balorazioak azaldu behar dizkie gelakideei.
Iraupena Bi orduko saio bat
LANBIDE EKIMENA
27
Haur Hezkuntza
2. ROLEN IDENTIFIKAZIOA ETA ANTZEZPENA
Planteamendua Talde batean ager daitezkeen rolak identifikatzea eta antzeztea.
Garapena 9
Definitu, talde handian, talde-bileretan har daitezkeen 5 edo 10 bat rol. 1.6.1. atalaz gain, bestelako informazio osagarria lortu.
9
Rol horiek identifikatzeko, behaketa-jarraibide bat zehaztu behar duzue.
9
Aurkezpena prestatu eta alderdi hauek kontuan izanda jokatu: 10-15eko taldeak osatu. Bakoitzari dagokion rola esleitu (zozketaz egin daiteke esleipena, eta ariketa amaitu arte ezkutuan gorde emaitza). Rol batzuk errepika daitezke. Eztabaidarako gai bat aukeratu; adibidez, gelako leloa edo maskota. Gaur egungo edozein gai ere izan daiteke. Gelako gainerakoek behatzaile-lana egin behar dute;gelakideek, berriz, zer rol izan duten asmatzen saiatu behar dute.
9
Antzezlana bukatutakoan, eztabaidan nola sentitu diren azaltzeko aukera izango dute jolakariek.
9
Azkenik, hausnartu animatzaileak talde barruan zer eginkizun izan behar duen.
Iraupena Rolak erabaki eta behaketa-jarraibideak egiteko, 30-60’ behar dira; Eztabaidarako, 30’; eta dena elkarrekin aztertzeko, 60’.
28
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
3. GELAREN EGITURA SOZIOMETRIKOA
Planteamendua Galdetegi baten bidez gelaren egitura soziometrikoa aztertzea.
Garapena 9
Test soziometriko hau banatu gelan: 1. Zer kiderekin egingo zenuke ikasturteko proiektu bat? 1. _______________________________________ 2. _______________________________________ 3. _______________________________________ 2. Norekin gustatuko litzaizuke lan egitea haur-eskola batean? 1. _______________________________________ 2. _______________________________________ 3. _______________________________________ 3. Zer gelakiderekin joango zinateke atsedenaldian gosaltzera? 1. _______________________________________ 2. _______________________________________ 3. _______________________________________ Galdera-kopurua eta galderak aldatu egin daitezke. Erantzuteko baldintzak ere erabaki daitezke: hutsune guztiak derrigor bete behar diren, kidea errepika daitekeen galderetan, zenbat aukeraketa egin behar diren eta abar.
9
Galdetegiak bildu eta emaitzak irauli. Soziograma bat egiten ahalegindu
9
Emaitzak aztertu, gelan
Iraupena Bi orduko saio bat
LANBIDE EKIMENA
29
Haur Hezkuntza
4. HAMAIKA IKUSTEKOAK GARA!
Planteamendua Twelve Angry Men (Hamabi gizon gupidagabe) filmeko bilera nola gidatu den aztertu eta kritikatzea.
Fitxa teknikoa Jatorrizko izenburua: Twelve Angry Men (Hamabi gizon gupidagabe) Zuzendaria: Sidney Lumet Aktoreak: Henry Fonda, Lee J. Cobb, E.G. Marshall, Jack Warden, Ed Begley, Martin Balsam, John Fiedler, Robert Webber Iraupena: 95 m Nongoa: AEBkoa Urtea: 1957
Sinopsia Epaiketa batean, froga eta testigantza guztiak entzun ostean, herri-epaimahai bat osatzen duten hamabi kidek akusatua errugabetzat jo ala heriotzara zigortu erabaki behar dute, aho batez. Gizon baten bizitza jokoan dago, hamabi lagunen esku. Hasieran, akusatua errudun jotzearen aldeko joera agertzen dute hamaikak, baina hamabigarrena ez dago ados... Sidney Lumeten zine-hastapen izugarri goraipatua.
Jarduerak Aztertu filma, hiruzpalau laguneko taldetan. Arreta berezia jarri agertzen diren rolen ezaugarrietan eta bilerako buruaren lider-lanean eta gidaritzan (30’). Ondoren, denok elkarrekin aztertu (60’). Erabakiak ahoz batez hartzeak zer dakarren hausnartu.
30
LANBIDE EKIMENA
TALDEKAKO ESKU-HARTZEA
2
2.1 Taldekako esku-hartzearen zenbait alderdi Aurreko unitatean, talde-kontzeptura hurbilketa bat egin dugu eta hainbat talde-mota ikusi ditugu, baita nola antolatzen eta funtzionatzen duten ere. Unitate honetan, beste urrats bat egin eta talde horietan esku hartzen ikasiko dugu, horiek dinamizatzeko eta helburu batzuk lortzeko. Antzerki-lanaz aritu izan bagina, orain arte teoriei, autoreei eta gidoiei buruz hitz egiten arituak izango ginatekeen; baina oraingoan antzezlanaren alde garrantzitsuenaz jardungo dugu: antzezpenaz, hau da, ikasitako guztia praktikan jartzeko moduaz.
Taldeka esku hartzeko teknikak
Talde-tekniken izaera praktiko eta bizipenezkoa Jakintza teorikoak errealitatea ezagutu, ulertu eta maneiatzeko zenbait ikasketaren oinarri dira. Ezagutza horiek funtsezkoak dira esku-hartzeari oinarria emateko, baina ezin dugu trebetasunik erakutsi teorizatuz soilik; izan ere, portaera aldarazteko ezagupen horiek praktikara eraman behar dira. Taldeetan esku hartzeko teknikak talde-prozesuetan emaitza batzuk lortzeko erabiltzen diren prozeduren multzoa dira. Taldeetan esku hartzeko tekniketan, erantzunak talde-bizipenen eta esperientzien bitartez lortzen dira. Horregatik, talde-teknikei “bizipenak” ere esaten zaie, egoerak errealak izango balira bezala bizitzera eta sentitzera eramaten dutelako. Horrela, teoria eta praktika uztartu egiten dira eta bakarkako eta taldeko ikasketa parte-hartzearen bidez lortzea erraztu egiten da.
Taldeetan esku hartzeko tekniken izaera ludikoa Talde teknikak jolas edo ariketa bezala agertzen dira, sormena estimulatuz eta emozioak azalaraziz. Dena den, azpimarratu beharra dago teknikak ez direla jolasa, nahiz eta batzuetan egitura hori eduki. Jolas batekin lortu ahal izango liratekeen emaitzak baino urrutirago doazen helburuak dituzte. Horregatik ez dira entretenitzeko edo alaitzeko erabili behar.
LANBIDE EKIMENA
31
Haur Hezkuntza
Taldeetan esku hartzeko teknikak helburuak lortzeko tresna gisa Taldeetan esku hartzeko teknikak helburu zehatz batzuk lortzeko bitartekoak dira, eta prestatuta dagoen jendeak gidatu behar ditu. Adibidez, helburua izan daiteke sortu berria den talde bateko kideek elkar ezagutzea eta lehen harremana atsegina izatea. Beste helburu bat taldearen funtzionamendu-arauak ezartzea izan liteke, eta abar. Aurrerago ikusiko dugunez, helburu horiek lortzeko aurkezpeneko talde-dinamika bat edo kohesiodinamika bat erabil dezakegu. Dinamika horiek era atseginean aurkeztu behar dira, eta jolasa bezain entretenigarriak izaten dira. Dibertitzeaz gain, ordea, beste printzipio batzuk dituzte oinarri.
Talde-tekniken motak Taldeekin lan egiteko teknika ugari daude. Unitate honetan, taldeetan esku hartzeko berariazkoak diren teknikei buruz arituko gara: 9
Taldeak osatzeko teknikak
9
Dramatizazio-teknikak
9
Talde-dinamikak
Aurrera egin ahala, teknika berriak aipatuko ditugu. Taldeetarako espezifikoak ez diren arren, badute loturarik haietako jarduerekin. Hona: 9
Gizarte-trebetasunak hobetzeko edo areagotzeko teknikak (4. unitatean)
9
Bilerak gidatzeko teknikak (5. unitatean)
9
Gatazkak bideratzeko eta erabakiak hartzeko teknikak (6. unitatean)
Nola gidatu talde bat Talde bat gidatzea da haren helburuak lortzen laguntzea. Hori da talde-dinamizatzaileak egin behar duena. Izan ere, lider gisa talde-prozesuak gidatu behar ditu, kontuan izanik taldea zein fasetan dagoen (orientazio-aldian, arauak ezartzekoan, eraginkortasun-aldian edo amaieran). Kontuan izan behar du, halaber, nolako lidergoa erabiltzen duen, erabakigarria izan baitaiteke haren eragina taldearen garapenerako eta helburuetarako. Animatzaile-lana egin behar duenaren prestakuntza, eskarmentua eta trebetasuna funtsezkoak dira teknika egokiak aukeratzeko eta jarduerek arrakasta izateko. Teknika gehienek, entrenamendu eta esperientziaz gain, teoriari buruzko ezagutza eskatzen dute. Komeni da tekniken garapena menderatzea eta zuhurtziaz jardutea taldeekin eskarmentu handirik izan ezean. Horrelakoetan, jarduera errazak diseinatzea edo jada ebaluatuta daudenak eta arrakasta berme handiagoa eskain dezaketenak erabiltzea hobesten da, eta prozeduretarako ezarrita dauzkaten arauei jarraitzea. Praktika hartu ahala, eskarmentu horrek berak erakutsiko du nola egokitu egoeretara. Teknika bat aukeratzerako —diseinatzeko, bereziki—, itzelezko garrantzia daukan beste ezaugarri bat da sor lezakeen eragin emozionala. Horregatik, giza portaeretan behar adina prestatuta ez dauden profesionalei eragin emozional txikiko teknikak erabiltzea gomendatzen zaie.
32
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
2.2 Taldeak osatzeko teknikak Talde handiekin lana egiten bada, partaideak azpi-taldetan banatu behar izaten dira zenbait jarduera egiteko, baina: 9
Taldeak osatzeko, zer irizpide erabili behar da?
9
Beren kabuz elkartzen utzi behar zaie?
9
Zozketa bide egokia da?
Helburuen, taldea dagoen fasearen eta gidariaren sentsibilitatearen araberakoa da erantzuna. Garrantzitsuena da nahiko teknika izatea, egoeraren arabera aukeratu ahal izateko. Batzuetan, taldeak egitea jarduera atsegina bilaka daiteke. Taldekatze-teknikarik erabilienak hauek dira: taldekatze askea, soziograma, Oxford metodoa eta rolen antzezpena.
Taldekatze askea Izenak adierazten duen legez, kideak libreki elkartzen dira, naturalki, beren nahien arabera. Teknika hori batzuetan erabil daiteke, baina ez da komeni beti erabiltzea. Hori eginez gero, beti berberak elkartzen dira, eta beti jende bertsua geratzen da azkena aukeraketan. Jakina, hainbat kalte eragin ohi du horrek. Hala ere, teknika bikaina da ekoizpen-maila handia behar denerako.
Soziograma Aurreko unitatean ikusia dugun bezala, taldeko harreman-sarearen mapa moduko bat da soziograma, hau da, taldea osatzen duten kideen arteko harremanak adierazten ditu, eragin eta hobeste loturak azalduz. Soziogramak eskaintzen duen informazioaz baliatuz, nahi diren irizpideen arabera sortu ahal dira taldeak. Soziogramak egiteko modu bat baino gehiago dago. Errazenetako bat izendapenena da.
Izendapen-metodoa Jolaserako, lanerako edo aisialdirako bere taldeko hiru kide aukeratzeko eskatu denei, eta gutxien atsegin dituen beste hiru ere bai. Ondoren, galdetu zergatik hautatu edo errefusatu dituzten (1. unitatean ikusi dugu adibide bat). Soziogramak oso baliagarriak dira taldearen indarguneak eta ahuleziak aurkitzeko. Egitura sozialari buruzko informazio esanguratsua eskaintzen du: liderrak, kide baztertuak eta harremanen kalitatea. Informazio hori oso erabilgarria izan liteke taldea osatu edo berrantolatzeko.
LANBIDE EKIMENA
33
Haur Hezkuntza
Pertzepzio-soziograma Pertzepziozkoa ez da soziograma klasikoa. Modalitate horren helburua da kide bakoitzak taldean duen integrazio-maila behatzea, bakoitzak bere burua taldean ikusten duen moduaren arabera. Test baten bidez, pertsona batek taldean betetzen duen lekua agerian jartzen da. Bere ustez eginkizun jakin baterako taldeko nork hautatuko lukeen eta nork errefusatuko idatziz adieraztea eskatzen zaio. Autopertzepzio sozialeko testa da.
Oxford metodoa Taldeak ausaz osatzeko erabiltzen da. Betiko taldetxoak apurtzeko eta taldeko beste kide batzuekin lana egiteko balio du. Pauso hauek eman behar dira: 9
Lehenbizi: osatu nahi diren taldeak zehaztu (zenbat talde, eta zenbat kidekoak)
9
Bigarrenik: taldeak osatu. Horretarako, taldeko kide bakoitzari zenbaki bat jarri
9
Hirugarrenik: denei zenbakia jarri ondoren, batek bateekin elkartu behar dute; biek, biekin; hiruek, hiruekin..., denak elkartu arte.
Collagearen metodoa Metodo horrkin talde bikoitiak, bakoitiak, hirukoak, bikoak... osa daitezke, pauso hauek emanda: 9
Collage bat egin, paper-tirekin
9
Tira bakoitzean, atsotitz bat idatzi
9
Zenbat talde osatu nahi diren, hainbat atsotitz idatzi
9
Paper-tirak erditik moztu, tolestu eta nahastu
9
Partaide guztiek erdi bat hartu behar dute
9
Dagokien erdia bilatu eta esaldia osatu egin behar dutela esan behar zaie
Esaldien ordez argazkiak, irudiak... erabil daitezke, haur hezkuntzan batez ere, idazten eta irakurtzen ez baitakite oraindik.
Rolen antzezpena Collagearen oso antzerakoa da, eta oso dibertigarria izan daiteke. Banaketa egiteko, taldekoek ondo ezagutu behar dute elkar eta konfiantza-maila handia izan elkarrekiko. Adibidez: hamabi laguneko taldea daukagu, eta hiru laguneko taldetxoak osatu nahi ditugu. Pauso hauek eman behar ditugu:
34
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
9
Partaideek antzeztea nahi ditugun hiru pertsonaia, animalia edo egoera aukeratu (animalien soinuak, gorputzaren posturak...)
9
Hiru aldiz idatzi, paper desberdinetan, eta erditik tolestu paperak
9
Taldeko kide bakoitzak paper bat hartu behar du
9
Paper bakoitzak hiru aldiz errepikatuta agertzen den ezaugarri bat daukala adierazi behar zaie, eta beren papera bezalako bat bilatu behar dutela
9
Bilatu aurretik, paperean jartzen duena antzeztu egin behar dute
2.3 Dramatizazio-teknikak Teknika horien bitartez, parte-hartzaileek egoera zehatz batzuk jorratzen dituzte. Helburua da antzezten den egoera bizitzea eta ulertzea. Rolak, berriz, bat-batean sortzen dira, berez. Rolak errealak ez diren pertsonaienak izan daitezke: animalienak, objektuenak, kontzeptuenak... Normalean agertzen ez diren jarreren antzezpena eta sentimenduen eta emozioen kanporaketa errazten dute pertsonaia horiek. Teknika psikodramatiko nagusia role playinga da, baina rolak alderanztea eta bakarrizketa ere aipagarriak dira.
Dramatizazio-tekniken jatorria Teknika psikodramatikoak hainbat korrontek eta idazlek aztertu eta garatu zituzten. Aipagarrienak Kurt Lewin eta Jacob L. Moreno ditugu
Kurt Lewin eta sentsibilizazio-tailerrak Kurt Lewin (1890-1947). Adituen iritziz, psikologia sozial modernoaren sortzaileetako bat izan zen. Talde-dinamikari buruz egindako lanengatik da ezaguna, batez ere. Gai honi buruzko bere teoriek diote aldea ez dela gizakimultzo sinple bat, eta taldea osatzen duten kideen artean “mugimendua” (dinamismoa) zehazten duten hainbat fenomeno gertatzen direla. Dinamismo horrek taldea garapenerantz eramaten du, positiboki edo negatiboki, hainbat faktoreren arabera. Pertsonen arteko arazoak gutxitzeko teknika bat sentsibilizazio-tailerrak (Portaerazko laborategiak edo T Taldeak deiturikoak) dira. 1946ko udan sortu ziren, Lewinek eta bere taldeak arrazen arteko harremanak hobetzeko antolatu zuten tailerrean. Sentsibilizazio-tailerrek egitura malgua izaten dute. Pertsonek taldean izaten dituzten sentimendu, emozio, portaera eta beren arteko elkarreraginetan jartzen dute arreta. Batez ere pertsonetan oinarritzen dira. Partaidea bere buruarekin aurrez aurre jartzen da, eta taldeko beste partaideek hartaz duten pertzepzioarekin, portaera-aldaketa erraztu egiten du.
LANBIDE EKIMENA
35
Haur Hezkuntza
Aldez aurretik elkar ezagutzen ez duten 8 eta 12 pertsona bitarteko taldeak, animatzaile edo zuzendari batek eta parte hartzen ez duen behatzaile batek osatzen dituzte tailer horiek. Bideratzaileak analisia bultzatzen du, 90 minutuko talde-bileretan. Behatzaileak egiten dituen behaketen berri ematen du, taldeari bere analisian laguntzeko helburuarekin. Bilera horietan gertatzen dena aztertzen da, taldearen egoera alegia. Hainbat ikerketa egin ziren eta proposamen berriak sortu ziren teknika horri esker, eta zalantzarik gabe, oinarrizko plataforma izan zuen askok eta askok. Psikoanalisian, portaeraren tratamendu bioenergetikoan edo Morenoren psikodraman (role playinga) ere onartu zuten, aldaketa batzuekin.
Jacob L. Moreno eta psikodrama Jacob Levi Moreno (1889-1974) Bucaresten jaio zen. Gazte zela, Vienara emigratu zuen. Han izan zituen lehen esperientziak. Geroxeago, Estatu Batuetara joan zen. Psikologia irauli egin zuen: psikodrama, taldeko psikoterapia, soziodrama, test soziometrikoa eta beste zenbait ekarpen garrantzitsu eta berritzaile egin zituen. Bat-bateko antzerkian oinarritutako psikoterapia-era bat da psikodrama. Hasieran, “taldeko psikoterapia sakona” deitzen zitzaion.
Teknika horretako parte-hartzaileak aktoreak dira, eta, antzerkian bezala, bizitzako zenbait egoera antzezten dituzte. Horrek sormena askatu egiten du eta parte-hartzailearen eta entzuleen arteko katarsia sortzen du. Prozesu guztiak aktoreak, eszena, zuzendaria eta entzuleak behar ditu. Terapeutak antzezpenaren garapena ikuskatu behar du.
Role playinga Teknika hori psikodramaren aldaera bat da. Bi pertsonak edo gehiagok bizitzako egoera zehatz bat antzeztean datza. Eman zaien rola antzeztu behar dute, ahalik eta era errealistenean. Role playinga talde- teknika barruan sartzen da, baina beste teknika batzuekin konparatuz, pertsonen jarrerekin lotura estuagoa duten helburuak landu daitezke. Unitate hauetan ikusiko dugu komunikazio hobea lortzeko eta besteen portaera hobeto ezagutzeko beharrezkoa dela “besteen larruan sartzea”, hau da, “benetan egoera bizi izan zuen pertsonaren tokian jartzea”. Bestearen tokian mentalki jarri beharrean pertsona hori bihurtzen bagara, haren rola antzeztuz, esperientzia askoz sakonagoa eta errealagoa bihurtzen da, eta bizi izan duenaren portaera eta jarrera hobeto ulertzen dira.
36
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
Antzeztu edo gainerako taldekideei transmititzen zaie helburu hori. Aktoreak beren rola benetan ari direla bizitzen dirudi. Teknika horren erabilpenak hainbat trebetasun eskatzen du eta, batez ere, taldearen halako heldutasun-maila bat. Teknika hori erabiltzeko, ondo ezagutu behar da eta aurretik esperientzia eduki. Role playinga aurrera eramateko, taldea estimulatu egin behar da eta argi utzi antzezleak eta ikusleak, denak, parte-hartzaileak direla. Helburua ez da ingurugiro oso serioa lortzea, erreala eta bat-batekoa baizik. Animatzaileak giro lasai eta atsegina sortzen ahalegindu behar du.
Garapena `
`
`
Prestakuntza 9
Lehenengo pausoa da antzeztu nahi den arazoa, lortu nahi diren helburuak, antzeztu beharreko momentua eta ulertzea interesatzen den egoera ahalik eta gehiena zehaztea.
9
Eszenarako beharrezkoak diren pertsonaiak aukeratu behar dira, eta zer rol antzeztu behar duten ere bai. Pertsonaiek izen faltsua aukeratu behar dute.
9
Eszenatokia aukeratu behar da (testuingurua eta altzariak), ekintzaren arabera. Behar diren elementuak bakarrik (mahaia eta aulkiak) erabili behar dira. Gainerakoa, azalpen txiki batekin ziurtzat ematen da.
9
Pertsonaiez aparte, behatzaile bereziak ere izenda daitezke. Ahozko eta ez-ahozko portaerari buruzko guztia idatzi behar dute behatzaile horiek. Behaketa horiek garrantzitsuak dira ondorioak lantzen direnerako.
Praktikan jartzea 9
Beroketa-aldia. Antzezpena hasi aurretik, komeni da antzezleek zenbait minutu izatea euren roletara egokitzeko.
9
Antzezpena ahalik eta naturaltasun handienarekin egin behar da.
9
Antzezpena ez da eten behar, arrazoi justifikaturen batengatik ez bada.
9
Animatzaileak nahiko informazio baduela uste badu, antzezpena eten egin dezake, arazoari buruz eztabaidatzeko.
9
Luzapena 10 edo 15 minutu bitartekoa izan daiteke, gutxi asko.
Azken ondorioak
Antzezpena bukatu ondoren, animatzaileak eztabaida koordinatu behar du. 9
Lehenengo, antzezleek beren inpresioak eta gogo-aldartea azaldu behar dituzte: nola bizitu duten eta nola sentitu diren antzezten egon diren bitartean.
9
Behatzaileek eta gainerako taldekideek beren inpresioak azaldu eta antzezleei galderak egin behar dizkiete.
LANBIDE EKIMENA
37
Haur Hezkuntza
`
`
9
Azken eztabaida oso garrantzitsua da. Gutxi gorabehera 30 bat minutu iraun behar du.
9
Bideoz grabatzea ere ondo legoke.
Role playingaren abantailak 9
Denek hartzen dute parte: antzezleek eta behatzaileek
9
Egoerak errealak ez direnez, arrisku mugatuko giroan egiten dira
9
Partaideek badakite zein diren beren ekintza eta ondorioak
9
Besteen tokian jartzeko gaitasuna, hau da, enpatia, bultzatzen da
Erabilgarria da 9
Heldutasun-maila nahikoa daukaten taldeekin
9
Era guztietako trebetasunak lantzeko
9
Jarrerazko edukiak lantzeko
Rolak alderanztea Bi pertsonen arteko rolen trukean datza. Batek bestearen rola hartzen du. Teknika hau sortu zenean, egoera gatazkatsuak antzezteko erabiltzen zen (adibidez, bikote baten liskarrak, edo nagusiaren eta langileen arteko borrokak). Alde batek bestearen ikuspuntua ulertzen laguntzen zuen eta, ondorioz, gatazkaren konponketa errazten. Gaur egun, lan egiteko eremua zabalagoa da. Rolak alderanzteak zenbait abantaila ditu: 9
Munduaren, pertsonen, egoeren eta gertaeren ikuskera eskaintzen du, besteen ikuspegitik
9
Norbera besteen ikuspuntutik ikusten da
9
Besteen ikuspuntuak, premiak eta arrazoiak hobeto eta magultasun handiagoz ulertzen dira
Bakarrizketa Bakarrizketa monologo bat da, non pertsona batek benetan entzuten dion solaskidea aurrean edukiko balu bezala hitz egiten duen. Norberak bere buruarekin hitz egiten du, pentsatzen duena ozenki esanez. Bakarrizketak baditu abantaila batzuk:
38
9
Jarduten ari den pertsonaren sentimendu eta pentsamenduez jabetzea erraztu egiten du.
9
Beste pertsona batzuekin jardutean, haiek gai berari buruz zer ikuspegi duten jakiteko aukera ematen du.
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
2.4 Talde-dinamikak Talde-dinamikak: hurbilketa Fikziozko egoeren bidez eta helburu jakinekin planteatzen diren pertsonen arteko elkarreragiteprozesuak dira talde-dinamikak. Taldearen portaera orokorra eta kide bakoitzak taldearen eraginez dauzkan aldaera indibidualak agertzen dira horietan. Dinamika horien helburu nagusia partaide bakoitzak “bizi eta sentitzen” duenetik, hots, esperientziatik, ikastea izaten da, praktikan eta teorian.
Talde-dinamikak eta giza harremanak Gaur egungo gizartea tabuz eta oraindik ezkutukoak diren zirrikituz betea dago. Besteen aurrean defentsa-mekanismoak ezartzen dituzte pertsonek, eta mekanismo horiek ez dute beti uzten mozorro sozial, protokolo, komunikazio interesatu eta abarretatik libre jarduiten. Talde-dinamikek giza harreman sakonagoetara ailegatzen laguntzen dute, eta, adierazpen askearen bidez, gaitasun pertsonal eta sozialak garatzen. Beraz, talde-dinamikak giza harremanen aberastasun amaiezinaren adierazpide dira, gizakiek gizakientzat sortuak, emozio berriak edo lokartuak aurkitu eta bizitzeko aukera ematen dutenak; auto-estimua, tolerantzia, besteenganako begirunea eta beste zenbait sentimendu positibo sustatzen dituztenak. Gainera, talde-dinamiken bidez uste okerrak eta besteenganako aurreiritziak deuseztatzea lor daiteke.
Talde-dinamiken aplikazio-esparrua Talde-dinamika aukera mugagabea da, eta hainbat esparrutan da erabilgarri: hezkuntza, garapen pertsonala, autolaguntza-taldeak, enpresa eta abar. Beraz, helburu anitzetarako da baliagarria, nahiz eta ezagupenen, gizarte-trebetasunen eta balio eta jarreren ikasketa-arloan zabaldu den gehienbat. Ikasketari dagokionez, esperientzia jakin batekin hasten da: horri buruzko hausnarketa eta informazio-bilketa eragiten du, gero bizipen horretan gertatutakoa orokortu eta barneratzen ikasteko. Horrela, bada, eskarmentu bat dago, ikasitakoaren orokortze- eta aplikazioprozesura eramaten duena. Adibide gisa, hor dugu helburu batzuen araberako gizartetrebetasunen ikasketa.
Dinamika-motak Dinamika asko daude eta, hartzen den irizpidearen arabera, era askotara sailka daitezke. Hemen, honela sailkatuko ditugu: `
Aurkezpen-dinamikak: talde bateko pertsonen arteko lehen harremana eta hurbilketa erraztu egiten dute, eta bakoitzaren izenak eta ezaugarri batzuk ezagutzea dute helburu. Taldejardueraren lehen egunetan erabiltzen diren teknikak dira.
`
Elkar ezagutzeko eta konfiantza hartzeko dinamikak: taldekideen artean elkarri buruzko informazioa banatzen laguntzen dute, alderdi komunak eta ezberdintasunak topatuz.
LANBIDE EKIMENA
39
Haur Hezkuntza
`
Emozio-dinamikak: pertsona bakoitza bere sentimenduez jabetzea eta haiek egokiro adieraztea dute helburu. Era berean, enpatia garatzea ere xede dute, hau da, bestearen sentimenduak ulertzea eta haren lekuan jartzea.
`
Autoestimu dinamikak: norberak bere buruaz zer pentsatzen eta sentitzen duen jabetzea dute xede, norberak bere ahalmenak ezagutzea, haiek landu eta bere mugak ezagutu ditzan, positiboki kudeatzeko.
`
Kohesio- eta lankidetza-dinamikak: taldearen konfiantza sendotzea dute helburu. Kide bakoitzak bere lekua bilatzea bultzatzen da, bere buruarekiko eta besteekiko harremanetan segurtasuna hartu, bere beharrak eta mugak onartu eta taldeari adierazteko gai izan dadin. Era berean, taldeak elkarlanean aritzen ikastea garrantzitsua da. Horretarako, beharrezkoa izaten da funtzionamendu-arau batzuk ezartzea: aktiboki entzutea, mintzatzeko txandak errespetatzea, aurrea hartzea, lehiatu ordez laguntzea eta abar.
`
Gizarte-trebetasunak eta gatazkak bideratzeko teknikak: hitzaren eta elkarrizketaren bidez, oihu eta indarkeriarik gabe, gatazkak bideratzeko beharrezkoak diren estrategia eta trebetasunak lortzea dute helburu. Horretarako, beharrezkoa da aktiboki eta enpatikoki entzuteko gai izatea eta, aldi berean, norberaren argudioak defendatzeko gai ere bai (presioen eta manipulazioen pean erori gabe, inor manipulatu eta presionatu gabe). Lortu behar da pertsonak eta taldeak adostasunez bat etortzea, denek “irabazteko” hitzarmenak eginez, horretara iristeko denek amore eman behar dutela jakinik.
Talde-dinamiken sorrera eta aplikazioa
Sortu, edo egokitu? Dinamikek, beste talde-teknikek bezalaxe, izaera ludikoa dute.Dibertitzeko aukera ez ezik, jolas-antzeko jardueren bidez probetxu handiagoko bizipenak izateko bidea eskaintzen dute, izan erelako. Helburuen arabera, prestatutako dinamika-andana aurki daiteke. Alabaina, gerta daiteke bilatzen den modukorik ez aurkitzea. Horrelakoetan, bi aukera ditugu: 9
Jadanik badagoen dinamika bat egokitzea. Egokitzapena oso emankorra izan liteke; izan ere, taldea ezagutuz jatorrizkoarekin baino emaitza hobeak lor daitezke moldatuarekin. Gainera, egokitzapen-prozesuan gidariak haren funtzionamendua eta abian nola jarri ikas dezake.
9
Lortu nahi denaren araberako dinamika bat sortzea. Aukera horrek esperientzia handiagoa eskatzen duen arren, lan interesgarria eta aberasgarria izan liteke. Ohitura, ikasketa eta aurreikuspena lortzen badira, lortzen diren emaitzak oso baliagarriak izan daitezke.
Dinamikak sortzeko estrategiak Dinamikak sortzeko, Disneyren estrategiak erabili ohi da. Walt Disney mundu osoan zen ospetsua, sormenagatik ez ezik proiektuak planifikatzeko zeukan trebetasunagatik.
40
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
Haren estrategia bi printzipiotan oinarritzen zen: alde batetik, ideiak eta aukerak bilatu eta ekintzasekuentzietan antolatzea, bakoitzak amaierako arrakastari lagun ziezaion; bestetik, diseinua era ahalik eta kritikoenean ebaluatzea, arazoak aurkitzeko (balego). `
`
Dinamika batek arrakasta izan dezan zaindu beharreko irizpideak: 9
Etapa, sekuentzia eta denborari dagokienez ondo diseinatuta egon behar du
9
Partaide guztiek sentitu behar dute arrakasta-zati bat
9
Ikasketaren bat eskaini behar du
9
Ageriko eta ezkutuko helburu bana, gutxienez, izan behar ditu
9
Ohiko trebetasunetik harago joatea lortu behar du partaideak
Sor litezkeen arazoak aurreikusi egin behar dira. Dinamika diseinatu ostean, komeni da gaizki zer atera litekeen aztertzea. Arrazoiak asko izan daitezke: partaideek azalpenak ondo ez ulertzea, adina egokia ez izatea, taldearen interes eta motibazioei ez erantzutea eta abar. Balizko arazoen azterketak dinamika bakoiztean egin behar dira. Sor litezkeen arazoak larriak badira, gidariak berriz pentsatu behar du hori egitea komeni den ala ez. Sor litezkeen arazoak arinak badira, kontuan izan behar dira eta kudeatu, haien eragina ahalik eta txikiena izan dadin. Batzuetan, oso erraz lor daiteke hori; adibidez, azalpen argiak emanez eta partaide guztiek jarraitu beharreko prozedurak ondo ulertu dituztela ziurtatuz. Hala ere, batzuetan zailagoa izan daiteke eta dinamika berregokitu egin behar da, edo motibaziorako eta inplikaziorako bitartekoak sortu.
Disneyren estrategia Walt Disneyren eta haren laguntzaileen sortze-prozesuetan hiru fase agertzen dira, bakoitza helburu zehatz batean oinarritua: `
Ameslaria: fase horretan, partaideek burura datozkien ideia guztiak agertzen dituzte, haien nolakotasunari erreparatu gabe. Ez da kontuan hartzen ez logika, ez morala. Denak balio du. Fase hori brainstorming moduko bat da.
`
Errealista: aurreko ekitaldian sortu diren ideiak aztertzen dira, eta proiektuari ekarpenik egiten ez diotenak baztertu egiten dira. Agian batzuk eraldatu edo egokitu beharra izango da.
`
Kritikoa: proiektuak behar duena eta kontuan izan ez dena ebaluatu egiten da. Aurreko saioetako hutsarteak atzemateko baliagarria da fase hau.
Prozesu hau ez da linealki egiten, zirkularki baizik, hau da, behin soilik egin beharrean fase bakoitzetik behin baino gehiagotan pasatzen da, proiektuak forma hartu arte. Agian, “ameslariaren” aldira itzuli beharko dugu “errealistak” baztertu dituen ideiak eraldatzeko. Era berean, “kritikoak” aurkitu dituen akatsak beste biek ebaluatu behar dituzte.
LANBIDE EKIMENA
41
Haur Hezkuntza
Fase horiek elkarrengandik bereizita egon behar dute, aldi bakoitzeko partaideek ez dezaten besteenen sormena erasan. Adibidez, “ameslariaren” saioan ezin zaio logikari edo kritikari biderik eman. Hori dela eta, ongi sailkatuta daude pertsonaia bakoitzaren funtzioak: ameslariak, amets egin dezala; errealistak, neurtu dezala, eta kritikoak, hobetu. Emaitzak ikusgarriak izan daitezke, Disneyk lortutakoak bezalakoak.
2.5 Jardueren programazioa Taldekako esku-hartzea, azkenik, jarduerak diseinatuz eta burutuz zehaztu behar da, taldeak funtzionatu eta aurrera egin dezan, eraginkorra izan dadin eta helburu zehatzak lortu ditzan. Planifikazioa, ezarpena eta ebaluazioa jasotzen dituen programazioa behar izaten dute jarduerek.
Jardueraren planifikazioa Talde-jardueren aukeraketa eta planifikazioan hainbat faktore hartu behar dira kontuan:
Beharrak atzeman, helburuak zehaztu eta teknikak aukeratu Taldean egin beharreko esku-hartzearen lehenengo urratsa haren beharrak ebaluatzea da, eta haien arabera, lortu nahi diren helburuak zehaztea. Helburu horien arabera, teknika egokiak aukeratuko dira. Baina, zer teknika erabili behar dira? Berez, premien arabera erabakitzen dela esatea erantzun egokia izan daiteke, hau da, egoera edo kasu bakoitzean teknika bat edo beste erabili behar dela. Hartara, kasu bakoitzean profesionalak taldearen ezaugarrien eta aurreikusitako helburuaren arabera egokienak hautatu, egokitu edo sortuko ditu. Adibidez, helburua ikasturteko lehen hilabetean gelako ikasleen arteko konfiantza hobetzea baldin bada, teknika jakin batzuk erabil daitezke: Oxford metodoaren arabera azpitaldeak sortzea, role-playing bat egitea, edo elkar ezagutzeko eta konfiantza hobetzeko dinamika bat asmatzea.
Taldearen ezaugarriak Taldeei buruz hitz egin dugu, haien osaketaren eta antolamenduaren arabera. Alabaina, jarduerak planifikatzeko, haiei buruzko alderdi batzuk azpimarratzea komeni da:
42
9
Taldekideak. Taldea osatzeko irizpideak jarri behar dira: adina, interesa, beharrak, heziketamaila, kultura, herria, motibazioak eta ikusmirak, talde dinamiketako esperientzia eta abar.
9
Taldearen tamaina. Jarduera bakoitzak kide-kopuru jakin bat eskatzen du. Kide gehiegi badira, azpitaldeak egitea izaten da irteera bat, jada ikasi ditugun tekniken arabera. Gidariak kontuan izan behar du talde handiek prestaketa eta eskarmentu handiagoa eskatuko diotela. Talde txikian, harremanak lasaiagoak eta lagunkoiagoak izaten dira; elkarrekintza, kohesioa, kideen arteko segurtasuna eta permisibitatea handiagoak izaten dira.
9
Talde iraunkorrak edo behin-behinekoak. Batzuetan talde finko batekin lan egin ahal izango bada ere —gela batean, adibidez—, gehienetan talde nahiko zabalak izango dira, eta ezin izango da epe luzeko prozesurik jarraitu. Talde finko batekin lortu nahi diren helburu eta garapenak ez dira udaleku, hoteletako animazio, kanpin, komunitate eta abarretako talde handiekin lortu nahi direnekin konparagarriak izaten.
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
Lekua Plangintzan agertu behar du zer leku erabili behar den. Ezin da txikia, iluna edo osasungarria ez den leku batean sartu taldea, ezta iristeko oztopo arkitektonikoak dauzkan batean ere.
Denbora Denbora ere oso aldagai garrantzitsua da, jarduera bakoitzak aurreikusitako luzapena eduki behar baitu. Inoiz ezin da jarduera bat amaitu gabe edo erdizka utzi, helburuak galdu egin baitaitezke. Taldearen tamaina denboraren antolaketari eragiten dion faktore bat da, bereziki jardueraren ebaluazioari dagokionez. Sarritan, denbora nahikoa izaten da jarduera bat burutzeko, baina ez partaideek saio-amaieran egin behar duten hausnarketa eta feedbackerako. Horrelakorik ez litzateke inoiz gertatu behar, ebaluazioa edozein jardueraren funtsezko atala baita. Beraz, jarduera egiteko behar den denbora ez ezik amaieran ondorio eta hausnarketak taldean bildu ahal izateko beta ere aurreikusi behar da. Talde-jarduerak bideratu behar dituzten gidariek kontuan izan behar dute haurrek ez dutela helduek adinako arreta-maila mantentzen. Haurrentzako denborak mugatuagoa izan behar du. Hori zaintzen ez bada, aspertu egin daitezke, nekeak eraginda.
Materialak Jarduera batzuek leku eta instalakuntza bereziak behar dituzte: eszenatokia, arbela, proiektorea eta pantaila, bideoa eta abar. Beste batzuek, berriz, aurretik prestatu beharreko materialak behar dituzte: etiketak, izen edo esaldiak dituzten kartoi meheak, koloretako hariak eta abar. Komenigarria da partaideek materiala eskura izatea, behar dutenean. Horretarako, aurretik prestatu behar da, azken orduko presak eta inprobisazioak saihesteko. Era berean, batzuetan gomendagarria izaten da aurretik materiala probatzea — muntatzea eta desmuntatzea, behar izanez gero—, ariketa egitean ezustekorik ez izateko. Horiek guztiak jasotzeko, animatzaile edo gidariak biltegitxo bat edukitzea ere komeni da, materialak ongi antolatu eta sailkatuta jasotzeko.
Jardueraren sintesia: fitxa Jarduera batean egin nahi den plangintza guztia egitura edo gidoi txukun batekin jasota edukitzea lagungarri izaten da. Horretarako, hori guztia fitxa batean eduki behar da, ekintza guztiak egoki sailkatuta eta antolatuta. Hona hemen oinarri gisa balio dezakeen fitxa-eredu bat. Profesional bakoitzaren nahien arabera zabaldu edo aldatu ahal da fitxa, betiere han ageri diren urrats garrantzitsu guztiak bere horretan gordeta.
LANBIDE EKIMENA
43
Haur Hezkuntza
Izenburua Helburuak Taldea(k)
Materiala
Begirale-kopurua Iraupena
Nori zuzendua Lekua
Azalpena Balorazioa eta jokaeraren aldaera(k) Oharrak
Jardueraren ezarpena Jarduera egoki planifikatu bada, ez da zaila hura abian jartzea. Hala ere, gidariaren trebetasuna funtsezkoa da jarduerak arrakasta izateko. Edozein ariketa egitean animatzaileak aintzat hartu beharreko oinarrizko arauak hauek dira: `
`
44
Animatzaileak egin behar duena 9
Teknika bakoitzaren egitura eta oinarri teorikoa ezagutu, baita harkdakartzan aukerak eta arriskuak ere
9
Aurrez ezarritako prozedurak bete
9
Teknikak helburu zehatz eta argiekin aplikatu
9
Ez abiarazi praktikarik presaka edo estu bazabiltza (denbora eta espazioa)
9
Lehia saihestu
9
Parte-hartzea sustatu, sormen- eta errespetu-giroan
9
Partaide bakoitzak jarduera zertan datzan ongi ulertu duela eta arauak onartzen dituztela ziurtatu
9
Jarduera amaitutakoan, ebaluazioa (hausnarketa) egin
Animatzaileak egin behar ez duena 9
Bere burua nabarmentzeko eta besteen arreta erakartzeko zuzendu
9
Jarduera bat inprobisatu
9
Nolako emaitzak lortzen diren ikusteko esperimentatu
9
Teknika jakin bat erabili, hura kontrolatzeko gaitasunik izan ez arren
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
Jardueraren ebaluazioa Jarduera amaitutakoan partaideak ariketari buruz dauzkaten iritziak adieraztera eta izan dituzten bizipenei buruz, sumatu dituzten sentimenduez eta ikasi dutenaz egiten dituzten hausnarketak partekatzera animatu behar ditu gidariak. Horretarako, kideen arteko elkarrizketa errazteko, konfiantza-, askatasun- eta errespetu-giroa sortzen saiatu behar du. Pertsona lotsatiek eta barnerakoiek ere parte har dezaten saiatu behar du, agerian jarri gabe. Akatsak zuzentzeko ariketa baino gehiago izango da taldeak haien parte-hartzea bideratzen saiatzeko ahalegina. Azkenik, garrantzitsua da taldekideen ikasketaren bi puntu nagusi zehaztea: 9
Zer ikasi dute?
9
Nola sentitzen dira?
Jasotako ekarpenen arabera baloratu behar da jarduera baliagarria izan den, lortu nahi ziren helburuak bete diren, partaideek ongi pasatu duten eta abar. Horrela jakin ahal da etorkizunean jarduera errepikatzea mereziko duen eta, hala bada, zer doikuntza edo aldaketa txertatu beharko litzaizkiokeen.
LANBIDE EKIMENA
45
Haur Hezkuntza
2.6 Ariketak 1. Azaldu zein diren taldeetan esku hartzeko tekniken ezaugarri nagusiak.
2. Azaldu animatzaile batek zer eduki behar duen kontuan esku-hartze teknika bat aukeratzeko, batez ere eskarmentu handirik ez badu.
3. Bete taula hau, taldeak osatzeko teknika bakoitza zertan datzan eta zer egoeretarako den baliagarria azalduz: Zertan datza?
Honetarako erabilgarria
Taldekatze askea Soziograma Oxford metodoa Collagearen metodoa Rolen antzezpena
4. Sentsibilizazio-tailerrei eta psikodramari buruzko informazioa zabaldu. Zer diren azaldu.
5. Role playingaren, rolak alderanztearen eta bakarrizketaren arteko antzekotasunak eta desberdintasunak azaldu. Aipatu haietako bakoitza egokia izan daitekeen kasu bat.
6. Role playingak bideoz grabatzea oso erabilgarria izan daitekeela esan dugu. Zergatik?
7. Azaldu role playinga gidatu behar duen pertsonak zaindu beharreko alderdiak, bai prestaketafasean, bai gauzatzean eta amaierako ondorioak jasotzean.
46
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
8. Rolak alderanztearen teknika erabiltzeak zer abantaila dituen azaldu, baita bakarrizketarenak ere.
9. Azaldu zer diren talde-dinamikak eta zer ezaugarri dituzten.
10. Taula hau osatu, dinamika bakoitzak duen helburu edo erabilgarritasuna azalduz: Dinamika-mota
Erabilgarritasuna edo helburua
Aurkezpenekoa Elkar-ezagutzea eta konfiantza Emoziozkoa Autoestimuzkoa Kohesio eta lankidetzazkoa Gizarte-trebetasunak eta gatazkak bideratzekoa
11. Talde-jarduera bat aukeratzeko, zer da batez ere kontuan hartu beharrekoa eragile hauetako bakoitzean: helburuak, taldearen ezaugarriak, espazioa, denbora, materialak.
12. Adierazi kontuan izan beharko zenituzkeen eragile batzuk urritasun motorra duten pertsona batzuentzako talde-jarduera bat diseinatu eta abian jartzeko.
13. Animatzaile on batek talde-jarduera bat gidatzeko eduki behar lituzkeen gaitasunak azaldu.
LANBIDE EKIMENA
47
Haur Hezkuntza
2.7 Jarduerak 1. TALDEKATZE-TEKNIKAK ASMATU
Planteamendua Taldeak osatzeko teknika bat asmatu edo egokitzea, erreferentzia gisa ikasitakoak hartuta (Oxford metodoa, Collagearena eta abar).
Garapena 9
Hiruzpalau kideko taldeak osatu. Talde bakoitzak bi teknika berri eta dibertigarri asmatu edo egokitu behar ditu
9
Talde bakoitzak bere teknikak azaldu behar ditu, eta gelakideekin erabili
Iraupena Ordubeteko saioa.
48
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
2. ROLAK ALDERANZTEA
Planteamendua Ikasle-irakasle rolak alderanztea, bestearen arrazoiak ulertzeko lagungarria da eta.
Garapena Irakasleak ikasle-rola hartu behar du, eta ikasle batek, irakaslearena. 9
Irakasle-rola egiten duen ikasleak azken azterketaren alde jardun behar du, argudio hauekin: ikasturtean ez da lan handirik egin, ikasleek ikasketak amaitzerako orain artean hartu ez duten trebakuntza jaso behar dute, unibertsitatera joan nahi dutenak ez dira nahiko prestatuta egongo, bakoitzak ikasitakoaren araberako nota jaso behar du eta abar.
9
Ikasle-rola egiten duen irakasleak honela arrazoitu behar du bere jarrera: dena ekitaldi bakarrean erabakitzea ez da bidezkoa, ikasturte osoan egin da lana, ikasturte-amaieran lana pilatu egiten da eta abar.
Ondoren, solaskideei beren roletan ondo sentitu diren galdetu, eta zerbait ikasi duten.
Iraupena Ordu-erdiko saio bat
LANBIDE EKIMENA
49
Haur Hezkuntza
3. DINAMIKAK ABIAN
Planteamendua Talde-dinamika bat prestatzea, berria edo egokitua.
Garapena 9
Hiruzpalau kideko taldeak osatu. Talde bakoitzak talde dinamika bat sortu edo prestatu behar du, berria ala egokitua.
9
Aurretik zehaztu behar da dinamikarako zer testuinguru eduki behar den (udalekuak, eskola, enpresa, gazte-txokoa...) eta dinamika-mota (aurkezpenekoa, konfiantza hartzekoa...).
9
Gogoan izan fitxa osatzean zaindu beharreko elementu guztiak: adina, taldearen tamaina, helburuak, iraupena, materialak, garapena eta ebaluazioa, baita, behar izanez gero, aldaerak eta oharrak ere. (Fitxa-mota adostu —izan daiteke 2.5.1. puntuan agertzen dena— eta proposamen guztiak jaso daitezke, talde-dinamika guztiekin txostena osatuz)
9
Talde bakoitzak bere dinamika aurkeztu behar du, lortu nahi dituen helburuak azaldu eta gelakideekin garatu. Ondoren, taldeak baloratu behar du.
Iraupena Jarduera unitatearen garapenarekin batera plantea daiteke, prestaketarako saioren bat utziz. Ondoren, aurkezpenek saio-pare bat edo behar dituzte, betiere landutako dinamika-kopuruaren eta haien iraupenaren arabera.
50
LANBIDE EKIMENA
GIZARTE-TREBETASUNAK
3
3.1 Zer dira gizarte-trebetasunak? Pertsona guztiak desberdinak izatea eta taldetan antolaturik bizitzea dago giza elkarreraginaren konplexutasunaren oinarrian. Elkarreragiteko era esperientzia naturala eta atsegina izan daiteke, edo estres-iturri bihurtu. Zenbait gauzaren araberakoa da hori: nola eta zer mailatan dakigun komunikatzen, desioak eta sentimenduak erarik egokienean adierazten diren, emozioen kontrolik badaukagun... Beraz, bai maila profesionalean, bai pertsonalean ezinbestekoa da zenbait teknika eta trebetasun sozial edukitzea. Hona hemen zer dioen V.E. Caballok(1) gizarte-trebetasunei buruz: “Gizon edo emakume batek pertsonen artean erabiltzen dituen portaera-multzoa da. Testuinguru horretan, pertsona horrek sentimenduak, jarrerak, desioak, iritziak eta eskubideak egokiro adierazten ditu, portaera horiek besteengan errespetatuz, eta normalean sortzen diren berehalako arazoak konpondu eta etorkizunean gertatzeko probabilitatea gutxitu egiten du”. Definizio hori atal hauetan bana dezakegu: 9
Pertsonen arteko testuingurua. Gizarte-trebetasunek elkar eragitea beharrezkoa duten pertsona batzuk dauden egoeretan garatzen dira.
9
Testuinguru edo egoera horietan, sozialki trebeak diren pertsonek beren sentimenduak, jarrerak, nahiak, iritziak edo eskubideak egokiro adierazten dituzte.
9
Arazoak bideratu edo txikiagotu egiten dituzte. Jarrera trebeak lortzen saiatzen dira: lagunak egitea, talde batean integratzea, gelan parte hartzea, lana edo bikotekidea lortzea eta abar.
Beraz, besteekin harremanak edukitzeko dauzkagun ohitura-portaera, pentsamendu eta emoziomultzoa dira gizarte-trebetasunak. Gizarte-trebetasunek pertsonaren ongizaterako eta autoestimurako daukaten garrantzia kontuan izanik eta jakinik besteekin edukitzen diren harremanen ondorioetatik ihes egitea ezinezkoa dela ikasketetan, lanean, familian edo beste edozein eremutan, argi dago haurtzarotik erakutsi behar direla, eta bizitza osoan garatzen jarraitu.
Haur Hezkuntza
Gizarte-trebetasunak. Besteekin harreman onak nola eduki Nork ez du ezagutzen bakarren bat mundu guztiarekin ondo moldatzen dena, denek estimatzen dutena eta beti tolerante agertzen dena, inor mindu gabe pentsatzen duena esaten duena? Gainera, ia denek miresten duten pertsona hori zentzuduna eta sinesgarria izaten da, autoritarismoan edo besteen iritzi eta emozioei garrantzirik ez emateko joeran erori gabe. Giza harremanetarako aparteko talentua daukaten pertsona horiek inbidia ematen digute eta, batzuetan, haiek imitatzen saiatzen gara, baina ez dugu lortzen: edo motz geratzen gara eta bigunegi agertzen, edo neurria galtzen dugu eta gogorregi jokatzen. Batzuek (zorionekoak) gizarte-trebetasun horiek berez dituzte, ia berezkoa dute dohain hori, eta eguneroko bizimoduan ahaleginik gabe erabiltzen dituzte. Baina horrek ez gaitu atsekabetu behar; izan ere, edonork ikas dezake hobeto komunikatzen. Beste behin ere, denok hobetu gaitezkeela aldarrikatzen dugu, horrek norberaren nortasuna gutxietsi gabe; izan ere, norberaren dohainek hobekuntza horietan isla izango dute. Gure buru-osasunak eta oreka pertsonalak lotura handia daukate gure giza harremanak bizitzeko moduarekin. Elkarbizitza eta besteen konpainia atsegina izan litezke, edo amesgaizto bilakatu. Gure esku dago, hein handi batean. Besteekin bizitzea ikas daitekeen arte bat da, begikotasuna eskuratzearren ez ezik, gizarteintegrazioa ongizate emozionalerako funtsezkoa delako ere bai. Gizarte-trebetasunak pertsonaren sentimenduak, jarrerak, nahiak eta eskubideak adierazten dituzten portaera- eta keinu-multzoa dira, betiere egokiro eta besteekiko arazoak bideratzeko moduan azalduak. Trebetasun horiek landu eta menderatzen baditugu, familian, lagunartean eta maitasunharremanetan poz ugari jasoko dugu. Lana aurkitzen, laneko lagun eta nagusiekin jarduten eta besteak gure planteamendu eta jarrerez konbentzitzen ere lagunduko digute. “http://revista.consumer.es/web/es/20010101/interiormente/27166.php"-etik hartua (Urtarrila 2001)
3.2 Gizarte-trebetasunen osagaiak Gizarte-trebetasunak elkarrekintza soziala errazten duten gaitasun-multzoa dela esan dugu. Unitate hauen helburuetako bat trebetasun horiek hobetzea denez, horien osagaiak bereiziko ditugu lehenik eta behin. Lau mota bereiziko ditugu: portaera-, emozio-, ezagupen- eta nortasun-osagaiak. Guztien kontzeptuak ikasiko ditugu hemen, eta, ondorengo unitatean, gure jokaera soziala hobetzeko bakoitzari nola eragin ikusiko dugu.
52
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
Portaera-osagaiak
Zer da portaera? Pertsonak duen berariazko jokabidea, ekiteko modua edo egoera jakin bati erantzuteko modua da portaera. Barne-eragile batzuen (nortasuna, adimena, sinesmenak...) eta kanpoko batzuen (momentu horretan nola dagoen, aurrean dituen pertsonak...) elkarrekintzaren arteko emaitza da portaera. Horrela, bada, pertsona baten erantzuna bere testuinguruaren araberakoa izan daiteke. Gizarte-trebetasunetan, portaera asertiboak eta ez-asertiboak bereiz ditzakegu. Portaera-osagai gisa komunikazio-prozesua eta erreakzio fisiologiko batzuk ere sartuko ditugu.
Asertibitatea R. E. Albertek eta M. L. Emmonsek(2) honela definitzen dute asertibitatea: “Pertsona bat bere interes garrantzitsuen arabera jokatzera, bere burua antsietaterik gabe defendatzera, sentimendu zintzoak eroso adieraztera edo bere eskubide pertsonalak besteenak ukatu gabe erabiltzera eramaten duen portaera da”. W. Risok portaera asertiboa honela definitzen du: “Pertsonari bere interesen eta helburuen arabera, oposizioa eta afektua egoki adierazten uzten dion portaera, besteen eskubideak errespetatuz eta proposatutako helburua lortzen saiatuz”. Definizio horiek ikusita, bistakoa dirudi horrela jokatu behar genukeela. Baina ez da beti horrela gertatzen. Asertibitatearen aurkakoak diren eta besteekin komunikazio egokia oztopatzen duten portaerak ere badaude. Hona hemen batzuk: `
Portaera pasiboa: norberaren eskubideak urratzea dakar, sentimenduak, pentsamenduak eta iritziak adierazteko gai ez izateagatik edo etsipenez adierazteagatik, barkamena eskatuz edo konfiantzarik gabe. Haur asko —edo pertsona lotsatiak— ez dira ausartzen ezer adieraztera, beldur direlako lagunak galduko ote dituzten edo ingurukoak haserretuko zaizkien. Ez dakite EZETZ esaten. Horrek norberaren burua ezeztatzera eramaten ditu, besteen maitasuna eta errespetua ez galtzearren beti amore ematera.
`
Portaera agresiboa: besteen eskubideen bortxaketa eta bidegabekeria dakartza. Agresiboak bere eskubide pertsonalak defendatzen ditu, eta pentsamenduak eta iritziak era desegokian adierazten —edo inposatzen— ditu. Oldarkortasuna eta indarkeria gauza bera ez badira ere, batak besteak ekar lezake. Ahozko erasoak zuzenekoak—irainak, mehatxuak...— edo zeharkakoak —adierazpen burlatiak, ironikoak edo maleziatsuak— izan daitezke. Ahozkoak ez diren portaera oldarkorretan keinu fisikoak (ukondoa altxatzea, mingaina ateratzea...) erabiltzen dira besteak begira ez badaude edo beste pertsonei edo gauzei zuzendutako ekintza fisikoak gertatzen dira.
LANBIDE EKIMENA
53
Haur Hezkuntza
Haur-hezkuntzako edo gizarte-jarduneko profesionalek adi egon behar zaizkie portaera agresiboen adierazpenei; izan ere, batzuetan, emozioak egoki adierazteko nolabaiteko laguntzaeskaerak izaten dira. Zenbait haurrek ez dute ikaskuntza-eredu egokirik izan eta ez dute trebetasun sozialik, edo ez dakite haiek erabiltzen. Hona hemen emozio horiei buruzko zenbait uste faltsu: 9
Ez da egia oldarkortasuna gutxitzeko pertsonek hura kanporatu egin behar dutenik.
9
Ez da egia portaera agresiboek nahi dena lortzen laguntzen dutenik; guztiz kontrakoa gertatzen da.
9
Ez da egia emozio horiek kanpoko gertaerek eraginak izaten direnik. Interpretazio eta pentsamendu distortsionatuek sorrarazten dituzte portaera erasokorrak.
Sozialki trebeak diren (3) portaera batzuk
9
Goraipamenak egitea
9
Goraipamenak jasotzea
9
Eskariak egitea
9
Maitasuna, atsegina eta afektua adieraztea
9
Elkarrizketak hasi eta mantentzea
9
Norberaren eskubideak defendatzea
9 9 9 9
1.
Zure emozio, pentsamendu eta portaerari buruzko juzkua egiteko eskubidea duzu, eta sentitzen pentsatzen eta egiten duzunak sortzen dituen ondorioen erantzule zara
2.
Ez duzu mundu guztiari azalpenik eman beharrik zure ekintzengatik
3.
Gauzak gaizki badabiltza, ez du zertan izan, nahitaez, zure erruagatik
Eskariei ezetz esatea
4.
Ezeroso bazaude, iritzia alda dezakezu
Iritzi pertsonalak adieraztea, baita desadostasunak ere
5.
Akatsen bat egitean, lotsatu gabe onar dezakezu
6.
Ez duzu dena jakiteko obligaziorik. “Ez dakit” esan dezakezu gaizki sentitu gabe
7.
Ez duzu zertan guztien adiskide izan, eta ez duzu zertan gustuko izan mundu guztiak egiten duena
8.
Ez diozu inori frogatu behar arrazoia duzula
9.
Ez duzu zertan dena ulertu. “Ez dut ulertzen” esan dezakezu gaizki sentitu gabe
Atsekabeak, ondoezak edo haserreak argudiatuz adieraztea Besteari jarrera desegokiak alda ditzan eskatzea
9
Ezjakintasuna onartzea eta aitortzea
9
Kritikak onartzea
9
Lana eskatu eta lortzea
9
Jendaurrean hitz egitea
54
Eskubide asertiboen dekalogoa (4)
LANBIDE EKIMENA
10. Ez dago perfektua izan beharrik, eta ez duzu gaizki sentitu behar zaren bezalakoa zarelako
Gizarte Trebetasunak
Komunikazioa eta haren elementuak Gizarte-trebetasunen beste portaera-osagai bat komunikazioa da. Komunikatzean, batez ere informazioa partekatzen eta trukatzen du pertsonak. Hori oinarri harturik, komunikazioa informazio zehatz baten transmisioa da. Hala ere, informazioaren transmisioa komunikazio-prozesuaren zati bat besterik ez da. Horregatik, komunikazio-kontzeptuak urrutirago joan behar du. Komunikatu aditzaren esanahi aberatsago bat hau izan liteke: denen artean konpartitu, hau da, besteekin partekatu. Komunikazioa (edonolakoa) egoteko, elementu hauek behar dira: `
Emailea: informazioa transmititzen duena
`
Hartzailea: informazioa jasotzen duena
`
Mezua: emaileak hartzaileari transmititzen dion informazioa. Mezuaren edukiak sinbolikoak dira: gertaerak, ideiak, gauzak edo sentimenduak
`
Kodea: komunikazioa adierazpen sinbolikoen edo zeinuen bitartez egiten denez, emaileak “mezua transmititzeko kodifikazioa” deitzen den prozesua bete behar du. Hartzaileak, berriz, mezua ulertzeko deskodifikatu egin behar du, transmititutako sinboloek berarentzat duten esanahiaren arabera. Argi dago kalitatezko komunikazioa sortzeko (hau da, hartzaileak emaileak transmititu nahi duen mezua zuzen interpretatzeko) emaileak eta hartzaileak kode edo hizkuntza bera erabili behar dutela.
`
Kanala: mezua transmititzeko erabiltzen den bidea da (airea, telefonoa...)
`
Testuingurua: komunikazio oro testuinguru jakin batean izaten da
LANBIDE EKIMENA
55
Haur Hezkuntza
`
Komunikazioaren teoriak pertsonen arteko komunikazioan parte hartzen duten prozesuak eta elementuak azaltzen ditu, goiko irudian adierazten den bezala.
Feedback-a edo atzeraelikadura Bi pertsonen arteko komunikazioa eraginkorra da mezua hartzaileak emaileak nahi izan duen zentzuan interpretatzen (edo deskodifikatzen) badu. Argi eduki behar da komunikazioaren oinarrizko helburua mezuaren eragina dela, hots, mezua jasotzen duen pertsona ez dela berdin geldituko, erantzun bat eragingo duela. Hartzaileak erantzunik adierazten badu, komunikazioaren funtsezko prozesu bat gertatu da: feedbacka edo atzeraelikadura. Feedbacka edo atzeraelikadura bi norabideko komunikazioa (emaileari bueltan iristen zaion informazioa) izango da. Feedbacka gertatzen bada, komunikazioa izan dela ziurta dezakegu, bi norabidetara egin delako. Feedbacka ispilu moduko bat da, eta hartzaileari eta emaileari itzultzen die egiten ari direnaren irudia. Bestalde, feedbacka da hartzaileari mezua iritsi zaiola jakiteko biderik fidagarriena. Atzeraelikadurarik ezean, komunikazioa ez da osoa, alde bakarrekoa baizik: informazioa jasotzeko prozesu bat, alegia, ez komunikatzekoa. Finean, edozein komunikazio sistematan eta, batez ere, irakaskuntzan feedbacka oso garrantzitsua da. Hezitzaile eta animatzaileek oso kontuan izan behardute hori, ikaslea edo taldea zerbaiti buruz informatzea ez baita nahikoa izaten. Animatzeko edo jarrerak aldatzeko, beharrezkoa da informazioa hezkuntza-prozesua hobetzeko ematea. 56
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
Atzeraelikadura–adibide bat talde jarduera batean Kultura-animatzaile batek ahoz azaltzen dio talde bati nola egin behar duten dinamika bat (helburuak, garapena, iraupena eta abar) eta, gero, alde egiten du, ordura arte inolako galderarik egin gabe egon den taldea bakarrik utziz. Nola daki suspertzaileak bere aginduak beteko diren? Hori jakiteko bidea zer egiten duten behatzea litzateke, egiten dituzten akatsak zuzenduz. Baina feedback ona lortzeko, animatzaileak galderak egin beharko lizkieke partaideei, emandako aginduak zenbateraino ulertzen dituzten jakiteko. Hartara, bueltako informazioa jasoko luke. Kasu horretan, animatzaileak feedbacka jasotzen badu, taldeak zenbateraino ulertu dion ikusiko du, eta, horrela, hobeto azaldu ahal du edo taldearen mailara egokitu ahal da. Taldeari dagokionez, feedbackak suspertzaileak edo hezitzaileak azaldu diona hobetzeko bali dio.
Ahozko eta ez-ahozko komunikazioa Komunikazioan parte hartzen duten elementuak eta komunikazioaren helburua zein den ikusi ondoren, komunikazioa hobetzeko zer egin behar den aztertu behar dugu, edo, beste era batera esanda, nola gehitu dezakegun mezuen eragina, edo zer egin dezakegun feedbacka ahalik eta aberasgarriena izan dadin. Horretarako, komunikazio-prozesua zati daitekeen bi alderdiak aztertu behar dira: 9
Mezua hitzen bitartez adierazten da, hau da, ahozko hizkuntzaren bidez.
9
Kontzienteki edo inkontzienteki egiten diren ekintzen bitartez adierazten da, hau da, ahozkoa ez den hizkuntzaren bitartez.
Azken mezua bi hizkuntza-mota hauek osatzen dute.
Osagai fisiologikoak Zenbait egoera sozialetan, inkontzienteki eta modu ia kontrolaezinean, pertsonok erreakzio fisiologiko batzuk abiarazten ditugu. Gizarte-trebetasunen faltaren adierazle izaten dira erreakzio horiek. Portaera horietatik, aurpegia gorritzea, dardarak, izerditzea, arnasa edo bihotz taupadak azkartzea eta sabela larritzea, besteak beste, dira ohikoenak. Gizarte-trebetasunen portaera-osagaitzat hartzen ditugu erreakzio horiek guztiak, emozioekin lotuta baitaude.
LANBIDE EKIMENA
57
Haur Hezkuntza
Osagai emozionalak
Zer dira emozioak? Pertsonak era askotako emozioak izaten ditu; hala ere, ez da batere erraza haiek definitzea. Emozioak bizi, ezagutu eta sentitu egiten dira, baina haietariko batzuk bakarrik azal daitezke hitzen bidez. Maite dugun norbaitek besarkatzen bagaitu, dardara sentitzen dugu; beldurra edo larritasuna, polizia edo anbulantzia baten sirena entzuten badugu; barealdia, lore baten usainak oroitzapen bereziak ekartzen badizkigu; nazka edo ezinikusia armiarma bat ikusten badugu... Baina, egoera horietan, zehazki zer gertatzen den hitzez azal daiteke? Sentimenduak sorrarazten eta erreakzio automatikoko jarrerak eragiten dituen nahigabeko bulkada da emozioa, inguruko estimuluei erantzuteko sortua. Ekintzara eramaten gaituen bulkada da. Kanpotik adierazten den barneko esperientzia da emozioa, batez ere keinuen eta mugimenduen bitartez. Noiznahi izan dezakegu emozio edo sentimenduren bat: pentsamenduen edo egoeren arabera, hau da, gertatzen denaren edo sentitzen denaren arabera egoera emozionala aldatu egin daiteke, horretaz beti konturatu ez arren. Emozioak positiboak edo negatiboak izan daitezke, eta horiek adieraztea erraza izaten denez, askotan kuantifikatu egiten dira (pozik, nahiko pozik, oso pozik...). Alde kualitatiboa izaten da bizipen horretara gehien hurbiltzen den hitza, hots, zer emozio den (poza, tristura edo haserrea). Emozioen oinarrizko mailak sei dira: beldurra, harridura, ezinikusia, haserrea, tristura eta poza.
Oinarrizko emozioak: zergatia eta funtzioa Esperientzia psikologikoei ematen zaizkien erantzunak dira emozioak. Egoera berrietarako egokitze-prozesuak eragiten dituzte, eta arrazoi jakin batzuengatik sortzen dira. Emozioa Haserrea
Frustrazioa, injustizia, erasoa...
Beldurra
Arriskua, edo egoera ezezaguna
Funtzioa Besteei adieraztea mugak zein diren Babesa, ihesa edo erasoa saihestea edo aurre egitea
Poza
Helburu bat lortu delako
Estimulazioa/motibazioa
Tristura
Gogo falta, malenkonia
Egokitzapena: egoera zailetan, gorputza desaktibatu egiten du eta, gero, indarberritu
Ezinikusia Harridura
58
Zergatia
Erreakzio fisiologikoa Errefusa
Egoera desatseginak edo kaltegarriak saihesteko erantzunak sortzen ditu
Berrikuntzen aurkako erreakzioa
Arreta eta esploratzeko grina bultzatzen ditu
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
Emozioen agerpena eta estimuluak Emozioak sorrarazten dituzten estimuluak kanpokoak edo barnekoak izan daitezke: `
Kanpoko estimuluak: ingurugirotik edo kanpotik datozenak dira. Horien aurrean beldurrez, pozez edo haserrez erreakzionatzen dugu.
`
Barneko estimuluak: maila kognitiboan gertatzen dira, egoera atseginak edo desatseginak irudikatzean.
Emozioak ezin dira kontrolatu, estimuluen aurrean berez agertzen baitira. Kontrola daitekeena emozioen adierazpen-maila da. Adibidez, bidegabea iruditzen zaigun egoera baten aurrean haserrea senti dezakegu, baina ez dugu berehala erantzuten; baina, alderantziz, haserrealdi hori eraso-ekintza bihur daiteke pertsonak bere emozioen arabera soilik jarduten badu. Kultura bakoitzean emozio batzuk bultzatzen edo debekatzen dira: “Negar egitea nesken kontua da”. Nahiz eta egoera batzuetan emozioak adieraztea gauza normala, saihestezina eta onuragarria izan, beste batzuetan kontrolatu egin behar da. Prozesu kognitiboek zehazten dituzte emozioak, estimulu bakoitzak esan nahi duenaren edo pertsona bakoitzak esan nahi duela uste duenaren arabera. Adibidez, gelan sagu bat sartuko balitz, batzuei dibertigarria irudituko litzaieke, baina, beste batzuei nazkagarria eta beldurgarria. Mahai azpian lehoi bat edo suge handi bat ikusiko bagenu, ez litzateke hain dibertigarria izango. Kasu horretan, pertsona babesteko funtzioa beteko luke beldurrak, alde eginez edo gorputzak sortzen duen beste edozein erreakzioren bitartez. Gorputzak, kontzienteki edo inkontzienteki, badakielako emozioen bitartez egoera bat onuragarria den edo ez bere biziraupenerako izaten dira erreakzio desberdinak.
Garapen emozionala Bizitzako egoerak baloratzeko eta atzemateko jarrera- eta sinesmen-multzoa eskaintzen diote emozioek gizakiari. Inor ez da jaiotzen emozioak erabat garaturik dituela: haurrek, kitzikatze orokor bat sentitzen dute eta, geroxeago, beldurra, larritasuna, atsekabea agertzen dira. Adierazpen emozionalak ez dira estatikoak; pertsona garatu ahala aldatu egiten dira. Hori dela eta, egoera batek hainbat erantzun sor ditzake, adina zein den. Adibidez, hiru hilabeteko haur batek ezezagunei barre egiten die, baina, aurrerago, ez die kasurik egiten, edo beldurra izaten die. Bestalde, kontuan eduki behar da garapen emozionala pertsonen garapen kognitibo eta sozialarekin batera aztertu behar dela. Era berean, adin bakoitzak bere ezaugarriak ditu. Haurraren lehenengo urteetan bere emozioak hitzez adierazteko gaitasuna ezinbestekoa da haren oinarrizko beharrak asetzeko. Batzuetan, adierazpen horiek inguruko pertsonek interpretatzen ez dakizkiten negar edo kasketen bidez plazaratzen dituzte. Emozioen garapena prozesu aktiboa da, non haurrak bere inguruan gertatzen diren egoerei esanahia bilatzen dien. Esanahi hori haurrak bizi izan dituen esperientzietan, bere sentsibilitatean eta bizi den testuinguruan oinarritzen da. Erreakzio positiboak (poza) zein negatiboak (beldurra edo haserrea) haurraren barne-prozesuen mende daude. Prozesuak, berriz, jasotzen duen heziketari, ingurunekoen erantzunen behaketari eta imitazioari lotuta daude. Horregatik dira hain garrantzitsuak haurrak lehen urteetako zaintzak.
LANBIDE EKIMENA
59
Haur Hezkuntza
Bestalde, oso garrantzitsua da haurrek beren emozioak egokiro adierazten eta beren sentimenduekin harremanetan egoten ikastea eta besteei behar bezala adierazten jakitea. Hori guztia “adimen emozionalarekin” oso lotuta dago.
Adimen emozionala Gizakien adimenaren oinarriak adimen-koefizientearekin (AK) bakarrik ez daude lotuta. Pertsonen adimen orokorra neurtzeko XX. mendearen hasieran agertu zen hitza da AK. Zenbat eta AK handiagoa, orduan eta bizitza arrakastatsuagoa izango zela uste zen, alor guztietan gainera: maila pertsonalean, eskolan, lanean eta abar. Baina, denborarekin, zenbait aditu ohartu dira dena ez dagoela AKren mende, beste adimen-gaitasun batzuk ere beharrezkoak direla, batez ere adimen emozionala. Gai horri buruzko aditu garrantzitsuenetako batek, Daniel Golemanek, honela definitzen du adimen emozionala: Geure sentimenduak eta besteenak ezagutzeko, motibatzeko eta emozioak ondo maneiatzeko gaitasuna, gure baitan eta gure harremanetan. Trebetasun hori emozioak hautemateko, ulertzeko eta sentimenduak bereganatzeko gaitasunarekin uztartuta dago. Emozio horiek sortzen duten eta erabil daitekeen informazioaren bidez egiten da hori guztia. Lauki honetan dituzue adimen emozionalaren osagaiak:
Osagai kognitiboak Pertsonen osagai kognitiboak aipatzean, oro har, prozesu mentalekin lotura dutenei eta horiek gizartetrebetasunetan daukaten eraginaz dihardugu. Hasteko, gizarte-trebetasunak ikasteko zer gaitasun kognitibo behar diren aztertu behar dugu (Walter Mischelen ikasketa sozialaren teoria) eta, ondoren, gaitasun horiei buruzko zenbait pentsaera edo uste okerrek nola erasan diezaioketen horien garapen egokiari (Ellis eta Becken eredu kognitiboa).
60
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
Walter Mischelen ikasketa sozialaren teoria Aditu horren arabera, bost aldagai edo osagai kognitibok dute eragina trebetasun sozialen ikasketan:
Portaeraahalmena
Gaitasuna: estrategia sozial kognitiboak eta jarrerazkoak sortzeko edo eraikitzeko ahalmena. Hor sartzen da ohitura sozialak eta gizarte-trebetasun egokiak ezagutzea, hau da, une oro zer eta nola egin behar den jakitea eta gure solaskideen zeinuak atzematea (feedbacka), egoki jardun gaitezen. Kodifikatze- eta mailakatze-estrategiak: pertsonak inguruan daukan mundua atzeman, hausnartu eta interpretatzeko moduari dagokio, nagusiki. Horretarako, pertzepzio sozial egokia behar da, hau da, komunikazio-osagaien bidez besteak egoki hautematea (emozioak eta jarrerak). Itxaropenak: ere jokamoldeak ekar ditzakeen ondorioei buruz pertsonak egiten duen aurreikuspenari dagokio, hau da, egoera bakoitzetik lor dezakeen emaitzari.
Portaera gauzatzea
Egoerari buruzko balorazio subjektiboa: bere jokamoldearen ondorioei pertsonak ematen dien balorazioari eta estimulazioari dagokio. Autoerregulazio-mekanismoak eta -planak: kanpoko presio esanguratsurik ez badago portaera gidatzeko bere buruari pertsonak arau batzuk ezartzean datza.
Ellis eta Becken eredu kognitiboa A. Ellis eta A. Beckek garatutako eredu kognitiboak aldarrikatzen du pertsonen emozio eta portaerek gertaerei buruz daukaten pertzepzioaren (hots, pentsaeraren) eragina jasaten dutela. Hortaz, ez du, berez, egoera batek mugatzen pertsona baten sentipena, baizik eta hark hari buruz egiten duen interpretazioak. Egoera osasuntsuan, pertsonek egokiro interpretatzen dituzte beren pentsamenduak bizitzan gertatzen zaizkien egoera eta gertakariekiko. Pentsamenduak gertakizunei buruzko interpretazioa itxuraldatzen duenean sortzen da arazoa, obsesiboak bilaka daitezkeen pentsamendu irrazionalei bide emanez. Itxuraldatze kognitiboa edo pentsamendu irrazionala honela definituko genuke: gauzen interpretazioan egiten diren eskema okerrak, pertsonaren portaerari erasanez ikuspegi sinplista edo negatiboari bide ematen diotenak. Itxuraldatze kognitiboak era askotakoak dira. Hona hemen ohikoenak: `
Oinarririk gabeko ondorioa: Egoera batetik ondorioak ateratzea, esperientzian oinarritu gabe. Adibidez: “Ezezkoa emango didanez, ez diot nirekin ateratzeko gonbitik egingo”.
`
Abstrakzio selektiboa: Egoera batetik xehetasun negatiboak soilik hartzea eta beste guztia alboratzea. Adibidez, bilera batean azalpen bikaina eman arren, kide batek kritika bat egitea. Hori dela eta, aurkezleak bere azalpena ez dela ona izan pentsatzen du.
`
Pentsamenduaren interpretazioa: Besteen intentzio eta sentimenduak oinarririk gabe interpretatzeko joera. Adibidez, bi pertsona elkarri belarrira hitz egiten ari dira, eta hirugarrenak berari buruz gaizki esaka ari direla uste du.
LANBIDE EKIMENA
61
Haur Hezkuntza
`
Orokortzea: Ekintza isolatu batetik ondorio orokorrak ateratzea, nahiz eta elkarrekin zuzeneko harremanik izan ez. Adibidez: “Arrakastarik izan ez duen iritzi bat eman dut. Lan honetarako balio ez dudalako gertatu zait hori”.
`
Pertsonalizazioa: Ebidentziarik gabe, gertakizun batzuen errua norberaren buruari egoztea. “Nire bikotekideak utzi egin nau, hura zoriontsu egiteko gai ez naizelako”.
`
“Dena ala ezer ez” pentsamendua: Aurreikusitako itxaropen gorenarekin bat ez datorren oro porrot gisa hartzea. “Ez dut lortu nahi nuen unibertsitaterako behar nuen nota; hobe dut ikasketak uztea”.
`
Positibo dena gutxiestea: Alderdi positiboei garrantzia kendu eta irakurketa ezkorra egitea. “Ospakizun horretara apunteak eskatu nahi dizkidatelako gonbidatu naute”.
Askotan oharkabean eta automatikoki agertzen zaizkigun usteak izaten dira. Horiek oso finkatuta edukitzen direnez, ez dira erraz atzematen, ez badugu ahalegin kontzientea egiten. Itxuraldatze horiek pertsonaren irudi ezegokia eraikiarazten dute; era berean, besteei eta inguratzen duen orori buruzko pertzepzio ez-doitua eragiten dute eta, ondorioz, autoestimurik eza, baztertzea, antsietatea, depresioa eta antzeko arazoak ager daitezke.
Nortasuna Ezagunen baten nortasunari buruz hitz egitean, atzematen dizkiogun ezaugarriei buruz aritzen gara gehienetan: haren sinpatia, jitea, izaera eta abar. Batzuetan “horrek ez du nortasunik” eta antzekoak ere esaten dira, baina hori ez da inola ere egia. Izan ere, guztiok daukagu nortasuna, besteengandik bereizten gaituena, izaki bakarrak eta errepikaezinak baikara. W. Allport izan da nortasuna aztertu duen lehenengo psikologoetako bat. Honela definitzen du nortasuna: Pertsonak, ingurunera egokitzeko prozesu paregabean, pentsatzeko eta ekiteko duen sistema psikofisikoen antolamendu dinamikoa. Herentziaren eta ingurunearen emaitzatzat hartzen da nortasuna. Ezaugarri biologikoak jaio aurretik definitzen dira gizakiaren kode genetikoan; ingurunea, berriz, pertsonak bere girotik jasotzen dituen eraginen multzoa da. Esperientzia berdinak bizi eta kode genetiko berdina daukaten bi pertsonarik ez dagoenez, eragile bio-psiko-sozialen mende dagoen gauza bakarra eta errepikaezina nortasuna da.
Autokontzeptua eta autoestimua Pertsonak bere buruari buruz daukan pertzepzioa, hots, bere autokontzeptua, erabakigarria da. Autokontzeptu horren balorazioa da autoestimua, faktore oso garrantzitsua denon garapenerako eta etorkizunerako. Beren buruarekiko pertzepzioaz gain, izan nahi luketena ere proiektatzen dugu gizakiok. Oro har, garrantzitsua da pertsonak bere buruaz pertzepzio egokia edukitzea eta, horrez gain, denari buruzko ustearen eta izan nahiko lukeenaren artean oreka mantentzea, alderdi horiek bere autoestimuan eragina baitute.
62
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
Hurrengo unitatean, autoestimua hobetzen laguntzeko alderdi batzuk ikusiko ditugu. Abiapuntu gisara, hauek izan behar ditugu kontuan: 9
Autoestimu egokiak, hau da, geure burua den bezala onartzeak, trebetasun sozial eta pertsonalen garapenean lagundu eta geure buruarekiko segurtasuna handitu egiten du.
9
Autoestimu baxuak pertsonen arteko harremanetan ezkor jardutea eragiten du, eta gaitasun sozialen garapenerako eragozpen larria bilakatzen da.
Nortasunaren ezaugarrien teoria Pertsona baten nortasuna zehazteko dauden teorien artean erabilienetako bat nortasunaren ezaugarrien teoria da. Teoria kuantitatiboa da, batik bat, ezaugarrien arabera neurtzen baititu pertsonak. `
Ezaugarriak: pertsona bat besteengandik bereizten duten elementuak edo bereizgarriak. Pertsona bakoitzak bere ezaugarri-konbinazioa duenez, nortasun-eredu edo -mota anitz daude. Horregatik, normalki eragile kontrajarri gisa azaltzen dira ezaugarriak: Kanporakoitasuna
Barnerakoitasuna
Hunkiberatasuna
Gogortasuna
Nahikotasuna
Mendekotasuna
Aktibitatea
Geldotasuna
Egozentrismoa
Alozentrismoa
Nagusitasuna
Otzantasuna
Odolberotasuna
Baretasuna
Iraunkortasuna
Aldagarritasuna
Beraz, pertsona guztiok ezaugarri berak dauzkagu, baina neurri desberdinetan. Adibidez, pertsona bat oso barnerakoia izan daiteke, nahiko hunkibera, oso aldagarria, nahiko askea, baina oso menderatzailea eta odolberoa. Ezaugarri horietako bakoitza zer mailatan garatzen duen, horrek zehazten du nortasuna.
LANBIDE EKIMENA
63
Haur Hezkuntza
16PF galdetegia Teoria honen bultzatzaile nagusietako bat R. Catell da. Profesionalak eta zuzendariak aukeratzeko galdetegirik erabilienetako bat sortu zuen Catellek, 16PFa. Nortasunaren hamasei aldagai kontrajarri neurtzen ditu galdetegiak: Ezaugarrien neurriak Eragilea
Azalpena (maila altua)
Azalpena (maila baxua)
A
Komunikatzailea, maitekorra
Erreserbatua, kritikoa
B
Argia, pentsamendu abstraktua
Kamutsa, pentsakorra, zehatza
C
Emozionalki egonkorra, errealista
Erraz eraldatzen da, hunkibera
E
Ezjakina, oldarkorra, egoskorra
Umila, gozoa, egokitzen da
F
Antsikabea, adoretsua
Goibela, zuhurra, serioa
G
Arduratsua, iraunkorra
Arina, arauei ez die garrantzirik ematen
H
Ausarta, sozialki adoretsua
Lotsatia, uzkurra
I
Malgua
Zurruna, bere buruan konfiantza du
L
Mesfidatia, harroa
Fidakorra, onargarria
M
Irudimentsua
Praktikoa, arretatsua
N
Maltzurra, kalkulatzailea
Zintzoa, naturala
O
Beldurtia, bere burua zentsuratzen du
Bere buruan konfiantza du, fidagarria
Q1
Esperimentatzailea, liberala
Kontserbadorea
Q2
Buruaskia
Taldearen mendekoa
Q3
Bere burua kontrolatzen du
Diziplinagabea, gatazkatsua
Q4
Urduria, frustratua
Lasaia, barea
Nortasunaren defentsa-mekanismoak Gertakari baten ondorioak gutxitzeko edo defentsa psikologikoak mehatxaturik ez ikusteko pertsonak inkontzienteki eraikitzen dituen ziurtasun-estrategiak dira nortasunaren defentsa-mekanismoak. Defentsa-mekanismoek nahiak, sentimenduak edo gauza desatseginak bestelako adierazpen batzuetara eraldatu edo egokitu ditzakete, oreka psikologikoarentzako arriskua txikiagotzearren. Ekintzamotaren arabera, honela banatzen dira: egokitzapen-mekanismoak, ukatze-mekanismoak eta errealitatea eraldatzekoak. `
64
Egokitzapen-mekanismoak: gertaera estresagarrien aurrean estrategia egokitzaileak aurkitzea da horien helburua. Ohikoenetako batzuk hauek dira: 9
Kidetzea: pertsonak laguntza bilatzen du besteengan.
9
Altruismoa: besteen beharrei erantzunez egiten die aurre gatazkei.
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
`
`
9
Aurrea hartzea: zenbait mehatxuren ondorioak aurreikusi eta irtenbideak aurkituz aurre egitean datza.
9
Sublimazioa: sentimendu edo bulkada moldakaitzak gizarteak onartzen dituen beste batzuetarantz bideratzen ditu pertsonak (kiroletarantz, adibidez).
9
Umorea: alderdi dibertigarri edo ironikoak azpimarratuz egiten die aurre arazoei.
9
Ezabapena: ondoeza eragiten duten arazo edo sentimenduetan ez pentsatzean datza.
Saiheste- edo ukatze-mekanismoak: egoera estresagarriei aurre egiteko, eragotzi egiten dira, ondoezik sor ez dezaten. Hauek dituzue: 9
Ukazioa: ez da errealitatea edo arazoa onartzen, eta alderdi desatseginei edo onartezinei uko egiten zaie.
9
Proiekzioa: onargarri ez zaizkion sentimendu edo pentsamenduak bestei egozten dizkie pertsonak, desegokiro.
9
Arrazionalizazioa: errealitatea estaltzearren azalpen lasaigarriak, baina egia ezkutatzen dutenak, bilatzean datza.
9
Arreta falta erlatiboa: haietaz ohartuz gero, kezkagarriak izan daitezkeen elementuak eskarmentutik ezabatzean datza.
Errealitatea eraldatzeko mekanismoak: errealitatea distortsionatu egiten da, egoera onargarria izan dadin. Hona hemen batzuk: 9
Idealizazioa: besteei dohain positiboak neurriz kanpo atxikitzean datza.
9
Debaluazioa: besteei dohain negatiboak neurriz kanpo atxikitzean datza.
9
Guztiahaltasuna: egoera gatazkatsuetan, besteen gainetik balego bezala jarduten da pertsona.
9
Fantasia: egoera estresagarriei aurre egiteko, asmakizunak eraikitzen ditu pertsonak.
3.3 Gizarte-trebetasunik eza Sozialki trebeak diren pertsonek atseginez bizitzen dute besteekiko elkarrekintza, eta egoera berriei aurre egin beharrak ez die estutasun negatiborik eragiten. Pertsona horiek baloratuak eta errespetatuak sentitzen dira, eta beren buruarekin gustura egoten dira. Gizarte-trebetasunik ez dutenek, aitzitik, harreman sozialetarako halako beldur bat adierazten dute, eta ezezagunekin harremanetan jartzeak edo talde berrietan sartzeak estres handia eragiten die. Arazo horien adierazgarri dira portaera hauek: elkarrizketa bat hasteko zailtasuna, zer esan ez jakitea edo bilera batean kikilduta egotea, mesede bat eskatzen ez ausartzea, eta abar. Arazoa da, ordea, zailtasun hori ez dela soilik komunikatiboa, baizik eta pertsonaren arlo guztiak erasaten dituela. Isolamenduak, herabetasunak, autoestimu baxuak, antsietate-edo depresio-egoera askok eta hainbat delituzko jarrerak gizarte-trebetasunik eza dute jatorri. Ikus dezagun zergatik izaten diren horrelako portaerak, eta nola adierazten diren.
LANBIDE EKIMENA
65
Haur Hezkuntza
Gizarte-trebetasunik ezaren zergatia
Zein da gizarte-trebetasunik ezaren jatorria? Galdera horren erantzuna oso konplexua da, gabezia horiek ezaugarri genetiko eta kulturalez osatutako giza aniztasunarekin bat baitatoz. Pertsona bakoitza besteetatik desberdintzen duen informazio genetikoarekin jaiotzen da. Kode genetiko horrek bizitza osoa irauten du, eta gizarte-trebetasunak garatzea errazten edo eragozten dioten gaitasun batzuk zehazten ditu: badira pertsona batzuk berez besteak baino irekiagoak; beste batzuk, azkarragoak, sinpatikoagoak, eta abar. Bestalde, argi dago bakoitzaren gizarteratze-prozesuak ere eragina duela ezaugarri horietako batzuen garapenean. Esperientzia aberasgarriak edukitzeko aukera ematen duen ingurunean hazi den pertsona batek, bere buruaz konfiantza handiagoa izango du eta gaitasun sozial eraginkorragoak bereganatuko ditu kontrako giro batean hazi denak baino.
Ikaskuntza-gabezia edo trebetasunak erabiltzeko zailtasuna Beste ikuspegi batetik, gizarte-trebetasunen gabezia bultzatzen duten mekanismoak laburtzeko, bi alderdi aztertuko ditugu: `
Ikaskuntza-gabezia: gizarte-trebetasunak sozializazio-prozesuarekin batera ikasten dira, gehienetan imitazio- eta errefortzu-prozesuen bidez, erreferentziazko pertsonen portaera-ereduen bitartez. Ingurune pobrean (estimuluei dagokienez), eredu baliagarririk eta errefortzurik gabe hazi bada pertsona bat, pertsonen arteko egoeretan moldatzeko trebetasun-aukera oso urriak garatuko ditu. Horrelakoetan, pertsonak ez daukala gizarte-trebetasunik esan ohi da, inoiz ez ditu ikasi eta.
`
Trebetasunak erabiltzeko zailtasuna: beste kasu batzuetan, pertsonak eduki ditzake gaitasunak, eta nola jardun behar duen jakin ere, baina ez ditu trebetasun horiek erabiltzen, zerbaitek eragotzi egiten diolako. Eragozpen horietatik, batzuk jarrerazkoak (komunikazio-trebetasun txikia, portaera oldarkorra, lotsa...) dira; beste batzuk, emoziozkoak (autoestimu txikia, barregarri geratzeko beldurra...), eta, beste batzuk, ezagutzazkoak (pentsaera itxuraldatuak, ezagupen falta...).
Gizarte-trebetasunik ezaren adierazpenak Harreman egokiak izateko zailtasunak haiek agerian jartzen dituzten zeinuen bidez adierazten dira. Hona hemen ohikoenetako batzuk: `
Herabetasuna: egoera sozialetan lotsa edo ziurtasunik eza sentitzeko joeran jartzen duen sentsazioa da. Gehiegizko urduritasuna eragiten du, eta neurriz kanpoko kezka besteek egingo dioten ebaluazioagatik. Herabetasunaren oinarrian dauden beldurretako batzuk hauek dira: 9 Erantzun ezegokia emateko beldurra 9 Portaera edo itxura kritikatuko ote dioten beldurra 9 Besteek —bereziki estimatuenek edo eraginkorrenek— bazterrera uzteko beldurra 9 Besteei sentimendu edo sinesmen sakonenak adierazteko beldurra
66
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
Herabetasunak zaildu egiten ditu harreman sozialak, autoestimu baxuarekin lotuta dago eta antsietate sozialaren eta isolamenduaren arrazoi nagusienetako bat da. `
Blokeoa: herabetasunaren edo estresaren adierazpen-mota bat da. Pertsona bati blokeoa agertzen zaionean, ezin izaten du hitz egin edo ezer adierazi. Batentzat estresagarriak diren egoeretan gerta liteke hori: gustatzen zaion pertsona agertzean, publikoki hitz egin beharra daukanean, eta abar. “Burua hutsik geratzea” esaerak horrelako zerbait adierazten du, hau da, ideiak uztartzeko gaitasuna galtzea. Idatzizko adierazpenean ere gerta daiteke horrelakorik, azterketa batean “burua hutsik” geratuta, adibidez.
`
Gainegokitzapena: portaera pasiboak eta autoestimu baxua duten pertsonen baliabidea izaten da. Horren bidez, besteen nahiak betetzen dituzte, ez norberarenak, integratuta sentitzeko helburu soilarekin. Besteak zer espero duen izaten du kezka nagusia. Hori dela eta, bere pentsamendu eta ekintzei uko egiten die.
`
Oldarkortasuna: harremanetarako zailtasunak dituzten beste pertsona batzuek portaera autoritarioa izaten dute, besteen beharrak kontuan izan gabe, bere boterea edo nagusitasuna argi uztearren. Irainak, danbatekoak, ahots-tonua altxatzea..., beren ideiak berdintasun-giroan adierazteko zailtasunaren adierazgarri izaten dira. Ez da ahaztu behar jokabide horien azpian besteekin maila berean harremanak izateko gizartetrebetasunik eza dagoela.
`
Antsietate soziala: pertsona bati elkarrekintza-egoera batean sortzen zaion beldurra da. Antsietatea da gizarte-trebetasunik ezaren eragilerik garrantzitsuenetako bat. Antsietatea portaera-aukera zabala eragiten du: alde batetik, elkarrekintza txukunen bidez egoerei aurre egitea egoerei, nahiz eta urduritasuna agerikoa izan; beste muturrean, berriz, erantzun ezinik geratzea, blokeoa aktibatzen denean. Lehenengoa eragozpen nahiko ohikoa baino ez da, baina, bigarrena nahasmen nahiko aztoragarria izatera irits daiteke, pertsonaren harremanak erasaten dituen eta haren bizi-kalitatea kaltetzen duena. Antsietateak berariazko osagai fisiologiko nahiko kontrolagaitzak ere izaten ditu: totelka hitz egitea, aurpegia gorritzea, izerditzea, mugimendu estereotipatuak, pultsua azkartzea, sabeleko mina, eta abar.
`
Fobia soziala: antsietate-mailak pertsonaren eguneroko bizimoduari larriki erasaten badio, fobia sozialtzat jotzen da. Horrelakoetan, pertsonek harreman sozialak saihesteko joera izaten dute, larritasun handiz bizitzen baitituzte. Antsietatea pairatzen dutenen antzekoak izaten dira ezaugarriak, baina askoz nabarmenagoak: urduritasuna hitz egitean, adierazle fisiologikoen larriagotzea (gorritzea, izerditzea eta abar), beldurra barregarri geratzeari edo besteen begiradapean egoteari, eta abar.
`
Isolamendua: besteekin elkarrekintzan aritzeak dakarzkion zailtasunak eta horrek eragiten dion antsietateak gizarte-harremanetatik ihes egitera bultzatzen dute pertsona. Saiheste horrek atseginak izan zitezkeen harremanak gutxitzea eragiten dio, eta isolamenduaren gurpil zoroan sarrarazten du.
LANBIDE EKIMENA
67
Haur Hezkuntza
Harremanak saihestu
Esperientzia sozialak gutxitu
Isolamendua
Harremanak saihestu
3.4 Gaitasun sozialaren ebaluazioa Pertsona baten trebetasun sozialak ebaluatzea lan konplexua da, gaitasun-maila neurtzeko arestian ikusi ditugun osagai guztiak hartu behar baitira kontuan: portaera soziala, komunikazio-ahalmena, emozioen kontrola, autoestimu-maila, nortasunaren ezaugarri nagusiak, defentsa-mekanismoen erabilera, eta abar. Horretarako erabiltzen diren teknikak gizarte-ikerketako beste edozein ebaluazio prozesutan erabiltzen diren berberak izaten dira: elkarrizketa, behaketa eta testak edo galdetegiak. Teknika horiek gizarte-trebetasunak ebaluatzeko izaten dituzten aplikazio zehatzak ikusiko ditugu.
Elkarrizketa Pertsonaren harremanei eta elkarrekintzarako moduei buruzko informazioa jasotzeko balio du elkarrizketak. Horren bidez, honakoei buruzko informazioa jaso ahal da: 9 Harremanen historia 9 Arazo gehien eragiten dioten elkarrekintza-egoerak 9 Bere portaera sozialari buruzko balorazioa 9 Bere gizarte-trebetasunak hobetzeko motibazioak 9 Lortu nahi dituen helburuak eta trebakuntzari buruzko itxaropenak Gainera, elkarrizketa bera elkarrekintza soziala denez, elkarrizketatzaileak, aurreko datuez gain, elkarrizketatuak adierazten dituen portaera- eta komunikazio-gaitasunei buruzko informazioa jasotzen du.
Behaketa Behaketaren bidez, behatutako pertsonen harreman eta trebetasun soziala aztertu eta erregistratu egiten da.
Behaketa-motak Ebaluazioaren ezaugarri eta helburuen arabera, prozedura eta modalitateei dagokienez behaketek eskaintzen dituzten aukera ugarien artean hautatu beharra dago. Gizarte-gaitasuna ebaluatzeko, bi alderdi izan behar ditugu kontuan: `
68
Ingurune natural edo alegiazkoen behaketa: datuak, ahal dela, jatorrizko egoeretan hartzea hobe izaten da, naturaltasunak eta inguruneko aldagaiek ere parte hartzen baitute horietan. Alabaina, hori lortzeko eragozpen handiak izaten dira maiz, aztertu nahi diren jokamoldeak ez baitira nahi bezain azkar sortzen.
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
Horregatik, antzeko inguruneetako behaketa (role playinga erabiliz, adibidez) bereziki baliagarria izaten da ebaluaketa-mota horietan. `
Besteengandiko behaketa edo autobehaketa: behaketa gehienetan, beste batzuen jokamoldea aztertuz kanpotik egiten bada ere, gizarte-trebetasunen balorazioa egiteko behar diren datu asko pertsonaren barne-alorrari dagozkio; horrexegatik, berak eskaini behar du informazio hori, erregistro berezien bidez. Hartara, pertsona berak jasotzen du bere emozio, pentsamendu eta sentimenduen berri, baita ingurune naturalean eragina duten beste elementu edo gertakari batzuena ere. Gizarte-trebetasunen autobehaketak bi prozesu eskatzen ditu: 9
Aztertu nahi den portaera badagoen edo ez bereiztea. Lehenago ikusi dugunez, erantzuna fisiologikoa, kognitiboa edo motorra izan daiteke.
9
Erregistro-orrietan, galdetegietan edo horretarako sortutako eskaletan behatutako portaeraren berri jasotzea.
Norberari buruzko behaketak jasotzeko, gehienetan erregistro-orriak erabiltzen dira, baina egunerokoak edo audio-grabazioak ere bai.
Erregistro orrien prestaketa Behatutako informazioa erregistro-orrietan jasotzen da. Ebaluazioaren helburuen arabera, askotarikoak izan daitezke orri horiek. Neurtu nahi dena pentsamendu, emozio edo jarreraren agerpena, maiztasuna edo intentsitatea baldin bada, erregistro egituratuak erabiltzen dira, oro har. Aitzitik, sentimendu edo emozioak, haiek agertzen diren egoera edo inguruneak edo balorazio kualitatiboagoak jaso nahi badira, erregistroak irekiagoa izan behar du. Askotan, bitariko erregistroekin jokatzen da, bi eratako informazioa jaso ahal izateko. Hori guztia kontuan izanda, hona hemen erregistro-orri bat sortzeko egin beharreko urratsak: 1. Behatu nahi ditugun jarrerak edo bestelako alderdiak zehaztu 2. Alderdi hauetatik zer aldagai neurtu nahi ditugun zehaztu: presentzia, maiztasuna, intentsitatea, balorazio subjektiboa... 3. Tresnak aukeratu (behaketa-eskalak, kontrol-zerrendak, eta abar) eta neurtzeko parametroak ezarri (0tik 5erako puntuazioa, egia ala gezurra, hainbat aukeraren artean hautatu, pentsamenduaren deskribapena...) 4. Hori guztia jasotzeko, erregistro-orria prestatu 5. Behaketa zer ingurunetan egin behar den erabaki
LANBIDE EKIMENA
69
Haur Hezkuntza
Ikus dezagun sekuentzia hori adibide erraz honen bidez: 1. Komunikazio-jarreraren alderdi batzuk behatzea erabaki dugu: 9 Elkarrizketa orokorra 9 Edukia eta erraztasuna 9 Ahotsaren kalitatea 9 Begirada edo ikusizko harremana 9 Eskuekin egindako keinuak eta mugimenduak 2. Alderdi horietako bakoitzaren presentzia, kalitatea eta balorazio subjektiboa neurtu behar ditugu. 3. Horretarako, parametro hauekiko zenbaki-eskala erabili behar dugu: 1 = Pertsonak ez du inoiz adierazten trebetasun hori 2 = Oso gutxitan 3 = Noizean behin 4 = Askotan 5 = Beti 4. Aipatutako guztia oinarri harturik, erregistro-orri hau prestatu dugu.
Trebetasuna
1
2
3
4
5
Balorazioa
Elkarrizketa orokorra Edukia eta erraztasuna Ahots-kalitatea Begirada edo ikusizko harremana Eskuen egindako keinuak edo mugimenduak
5. Behaketa horiek ingurune egituratu batean jasotzea erabakitzen da; beraz, role playing bidez elkarrizketak egin eta bideoz grabatu behar dira, gero aztertzeko.
70
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
Pentsamendu itxuraldatuen erregistro-orriaren eredua Autobehaketaren erregistro-orrien adibide bat A. Ellisek pentsamendu itxuraldatuak jasotzeko egin zuena dugu. Beren burua uste irrazionalez erasanda sumatu dituzten uneak jasotzen ditu. Usteak deskribatu, eragiten dieten ondoeza neurtu eta haiei aurre egiteko hartzen duten arrazoizko jokaera azaltzen du.
Data eta ordua
Egoera (emozio desatsegina eragin duen egoera edo gertakaria)
Emozio desatsegina (errudun-ustea, antsietatea, tristura, amorrua, gorrotoa, lotsa, nahasmena...)
Pentsamendu automatikoak (emozio desatseginari atxikitakoak)
Uste-maila (pentsamendu automatikoena [0-100])
Arrazoizko erantzuna (pentsamendu automatikoei ematen zaiena)
Uste-mailaren berrebaluazioa
Testak edo galdetegiak Galdetegiak edo testak eskala estandarizatuak dira. Horrek esan nahi du aurretik aztertu nahi den ezaugarriak dituen populazio batengan frogatuak izan direla. Gizarte trebetasun ezaugarri desberdinak ebaluatzeko eskala ugari dago. Jarraian aipagarrienetako batzuk azalduko ditugu.
Gambrillen eta Richeyren asertibitate-inbentarioa (AI) Bi puntuazioko 40 item dauzkan galdetegia da. 9 Lehenengoak, ezkerraldean, agertzen diren egoeretan pertsonak daukan ondoez-maila adierazten digu. Balorazio-irizpideak hauek dira: 1 = ezer ez; 2 = pixka bat; 3 = dezente; 4 = asko; 5 = gehiegi. 9 Bigarrengoak, eskuinean, asertiboki erantzuteko probabilitatea adierazten digu. Irizpide hauen arabera baloratzen da: 1 = beti egingo luke; 2 = gehienetan egingo luke; 3 = erdietan egingo luke; 4 = oso gutxitan egingo luke; 5 = ez luke inoiz egingo.
LANBIDE EKIMENA
71
Haur Hezkuntza
Gambrill eta Richeyren asertibitate inbentarioa (laburpena) Larritasunmaila
Erantzunprobabilitatea
Egoera EZETZ esan autoa uzteko eskatzen badizute Goraipamen bat egin lagun bati Mesede bat eskatu norbaiti Saltzaile bati ezetz erantzun Akats bat egitean, barkamena eskatu Hitzordu edo bilera baterako gonbidapena errefusatu Beldurtuta zaudela onartu, eta laguntza eskatu Lagun min bati egiten edo esaten ari den zerbaitek ernegatu egiten zaituela esan Postu-igoera bat eskatu Gai bati buruz ez dakizula aitortu EZETZ esan dirua uzteko eskatzen badizute Galdera pertsonalak egin Lagun hitzontzi baten hitz-aspertua eten Kritika eraikitzaileak eskatu Ezezagun batekin hizketan hasi
Egiteko moduari dagokionez, lehenengo galderak irakurri eta ezkerreko zutabea erantzutea eskatu behar zaio pertsonari. Ondoren, berriro irakurri eta eskuineko zutabea betetzeko esan behar zaio. Bigarren jarduera hori egitean, komeni daezkerreko zutabea estaltzea. Galdetegi horren puntuazioak pertsonaren asertibitate-maila adierazten digu. Oro har, lau nortasunmota bereiz daitezke:
Erantzun-probabilitate handia
Ondoezmaila handia
Pertsona asertiboak
Pertsona larriki arduratsuak
Pertsona arduragabeak
Pertsona ezasertiboak
Erantzun-probabilitate txikia
72
LANBIDE EKIMENA
Ondoezmaila txikia
Gizarte Trebetasunak
Rathusen asertibitate inbentarioa (RAS)
Rathusen asertibitate-inbentarioa (laburpena) Portaera
Puntuazioa
1
Jende askok ni baino oldarkorragoa dirudi
2
Herabea naizenez, hitzorduren bat onartu edo eskatzeko zalantza izan dut
3
Jatetxe bateko janaria gustukoa ez badut, zerbitzariari kexatzen natzaio
4
Besteen sentimenduak ez mintzen saiatzen naiz, nahiz eta haiek ni mindu
5
Saltzaile batek niri produktu bat erakusten denbora asko erabili badu, gaizki sentitzen naiz ezetz esatean
6
Zerbait egiteko esaten badidate, zergatik galdetzen dut
7
Batzuetan, nahita eragiten ditut eztabaidak
8
Gehienek bezala, nik ere nire postuari eusteko borroka egiten dut
9
Jendea nitaz aprobetxatzen da
10
Ezagunekin eta ezezagunekin solasean gozatu egiten dut
11
Askotan ez dut jakiten zer esan beste sexuko pertsona erakargarriei
12
Erakundeetara eta enpresetara telefonoz deitzeari muzin egiten diot
30 itemez osatutako galdetegia da. Pertsona zenbateraino deskribatzen duten adierazi behar da, item bakoitza -3tik +3ra baloratuz. 9 +3 = Ezaugarri oso nirea, izugarri deskribatzailea 9 +2 = Ezaugarri nahiko nirea, nahiko deskribatzailea 9 +1 = Ezaugarri zertxobait nirea, zertxobait deskribatzailea 9 -1 = Ezaugarri zertxobait ez-nirea, zertxobait ez-deskribatzailea 9 -2 = Ezaugarri ez nahiko nirea, nahiko ez deskribatzailea 9 -3 = Ezaugarri ez oso nirea, izugarri ez deskribatzailea Lortzen den puntuazioa bi mutur hauen artean egongo da: 9 -90 = asertibitaterik txikiena 9 +90 = asertibitaterik handiena
LANBIDE EKIMENA
73
Haur Hezkuntza
V. Caballoren adierazpen sozialaren dimentsio anitzeko eskala (EMES) Bi galdetegiz osatua dago: batek osagai kognitiboak baloratzen ditu; besteak, jarrerazkoak. Bereizita erabil daitezke. Bietan egoera-zerrendak agertzen dira eta pertsonak 0tik 4rako eskalaren arabera baloratu behar ditu: 9 0 = inoiz ez edo ia inoiz ez 9 1 = oso gutxitan 9 2 = noizean behin 9 3 = gehienetan edo maiz 9 4 = beti edo ia beti `
EMES-C-a: balore-eskala honek 44 item ditu osagai kognitiboak baloratzeko. Pertsonen arteko harremanek sorrarazten dituzten antsietatea eta beldurrak neurtzen ditu. Lortutako puntuazioa zenbat eta altuagoa izan, orduan eta handiagoa pentsamendu ezkorrei egotzitako eragina.
`
EMES-M-a: jarrerazko alderdiak baloratzen ditu. Galdetegiak 64 item dauzka. Lortutako puntuazioa zenbat eta baxuagoa izan, orduan eta txikiagoa izango da trebetasun sozial maila.
V. Caballoren EMES-C-a eta EMES-M-a (laburpena) EMES-C eskala Egoerak
74
1
Bileran nire burua nabarmen uzteak beldurra ematen dit, horrekin nire iritzi pertsonalak adierazten baditut ere
2
Nire nagusi batek ernegatzen banau, berari argi eta zuzenean esan behar izateak kezkatu egiten nau
3
Iritzi pertsonalak adierazteak beldurra ematen dit, ezjakin gisa ez agertzearren
4
Zer esan behar dudan ziur ez badakit, uste dut hobe dudala elkarrizketa ez hastea, agian “hanka sartuko” bainuke
5
Besteei buruz dauzkadan sentimendu ezkor justifikatuak adierazteak kezkatu egiten nau, irudi txarra eman baitezaket horrekin
6
Nire lagunek errefusatuko nauten beldur izaten naiz, nitaz aprobetxatu nahi dutenean aurre egiten badiet
7
Umore txarrez badaude, nire lagunekin hizketan hasi beharrak kezkatu egiten nau
8
Uste dut hobe dela apala izatea eta nire lagunek egiten dizkidaten goraipamenak gutxiestea, haiek onartu eta irudi txarra ematea baino
9
Beste pertsona bati goraipamenak egitea ez dator bat nire izaerarekin
10
Nire bikotekidearekin nagoela akats bat egiten badut, berak kritikatuko ote nauen beldur izaten naiz
11
Publikoan hitz egiteari beldurra diot, barregarri geratu bainaiteke
LANBIDE EKIMENA
0 1 2 3 4
Gizarte Trebetasunak
EMES-M eskala Egoerak 1
2
0 1 2 3 4
Apenas ezagutzen dudan jende batek goresten banau, nire buruari garrantzia kentzen saiatzen naiz Saltzaile batek gustuko ez dudan produktu bat erakusten ahalegin handia egin badu, ezin izaten diot ezetz esan
3
Jendeak hau edo bestea egiteko eskatzen badit, zaila egiten zait ezetz esatea
4
Ahal dela, ezezagunei ez diet galderarik egiten
5
Nire bikotekideak zerbait eskatzen badit, ezin izaten diot ukatu
6
Elkarrizketa garrantzitsu batean lagun batek hitza kentzen badit, nik amaitu arte itxaroteko eskatzen diot
7
Nagusiak amorrarazten banau, berari esateko gai naiz
8
Dirua utzi diodan lagun bati itzultzea ahaztu egin bazaio, gogorarazi egiten diot
9
Nire bikotekidea goraipatzea eta harekin ondo sentitzea erraza gertatzen zait
10
Nire bidea alboratu egiten dut beste pertsona batzuekiko arazoak saihesteko
11
Niretzat arazoa da besteei adieraztea haiei buruz dudan iritzia ona
J.M. Tobalen eta A. Canoren Antsietate Egoera eta Erantzunen Inbentarioa (ISRA) Galdetegi honek 224 item ditu, eta antsietatearen osagai kognitiboak, fisiologikoak eta jarrerazkoak bereizita ebaluatzen ditu. Bi aditu horiek Antsietatearen Eskala Laburtua ere diseinatu dute, haren aplikazioa errazagoa izan dadin, gehienbat pertsonaren maila kulturalak edo eskatzen duen denborak erantzun erabatekoa eragotzi badezakete. Hala batean nola bestean, adierazten zaizkion sintomen agerpen-maiztasuna ebaluatu behar du pertsonak, eskala honen arabera: 0 = ia inoiz ez; 1 = gutxitan; 2 = batzuetan bai eta besteetan ez; 3 = askotan; 4 = ia beti.
LANBIDE EKIMENA
75
Haur Hezkuntza
Antsietate Eskala Laburtua (laburpena) 0 1 2 3 4 Osagai kognitiboak Erraz kezkatzen naiz Pentsamendu edo sentimendu ezkorrak izaten ditut Nire buruarekin ziurtasunik gabe sentitzen naiz Osagai fisiologikoak Eskuak eta beste gorputz-atal batzuk izerditan edukitzen ditut Eskuak edo hankak dardarka edukitzen ditut Buruko mina izaten dut Palpitazioak eta bihotz-taupada azkarrak edukitzen ditut Jarrerazko osagaiak Egoeraren bat saihesten saiatzen naiz Gauzak egiteko eta mugitzeko helburu jakinik gabe aritzen naiz
E. Gimenoren Gizarte Trebetasunen Eskala(5) Eskala hau tresna laburra eta erabilerraza da. 33 item dauzka gizarte-trebetasunak neurtzeko eta zenbait arlotako gabeziak atzemateko. Ebaluazioa sei eragiletatik abiatuta egiten da: `
1 eragilea. Autoadierazpena egoera sozialetan: zenbait egoera sozialetan bat-bateko adierazpen-gaitasuna neurtzen du.
`
2 eragilea. Norberaren eskubideen defentsa, kontsumitzailearen ikuspegitik: kontsumoegoeretan pertsona ezezagunen aurrean edukitzen diren portaera asertiboak eta norberaren balioak neurtzen ditu (adibidez, jende-ilaran inor besteen aurretik pasatzen saiatzen bada).
`
3 eragilea. Haserrearen edo desadostasunen adierazpena: besteei ezadostasunak adierazteko erraztasuna edo zailtasuna neurtzen du.
`
4 eragilea. Ez esan eta elkarrekintzak eten: elkarrekintza bat eteteko edo komeni den egoeretan ezetz esateko abilezia adierazten du.
`
5 eragilea. Eskariak egin: nahi den zerbait beste pertsona batzuei eskatzeko erraztasuna edo zailtasuna agerian jartzen du, izan pertsona ezagunak (mesedeak) edo ez (dendari bati kanbioak gaizki eman dizkigula esatea, adibidez).
`
6 eragilea. Beste sexukoekin elkarrekintza positiboak hasi: beste sexuko pertsonekin batbatean elkarrekintzak (elkarrizketak hastea, goraipamenak egitea, hitzordu bat eskatzea eta abar) hasteko trebetasuna neurtzen du.
Eskala horretan zenbat eta puntuazio altuagoa lortu, orduan eta trebetasun sozial eta gaitasun asertibo handiagoa du pertsonak hainbat testuingurutan jarduteko. 76
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
Johariren leihoa Johariren leihoa ebaluazio tresna bat baino gehiago pertsonen arteko komunikazioa eta horrek pertsonengan duen eragina azaltzeko eta aurkezteko baliagarria den eredu edo tresna bat da. “Johariren leihoaren” izena bere sortzaileenetatik dator: Josep Luft eta Harington Ingham (JO eta HARI). Johariren leihoak talde bateko komunikazio- eta elkarreragin-prozesuak grafiko bidez erakusten ditu. Horretarako, bi dimentsio ezartzen ditu (nia eta taldea), bakoitza bi alderdirekin: ezaguna dena eta ezezaguna dena. Horiek konbinatuta, zortzi alde sortzen dira. `
Alde irekia: nitaz ezagutzen dudana eta besteek ere nitaz ezagutzen dutena dago barne; adibidez, nabarienak diren gauzak (adina, sexua, arraza, kanpoko ezaugarriak, bizitzeko era eta abar), baita komunikatzen dugun guztia ere: sentimenduak, ideiak, iritziak, gustuak eta abar.
`
Alde ezkutua: nitaz ezagutzen dudana baina besteek ezagutzen ez dutena dago. Besteei komunikatzen ez diedan eta ezkutatzen ditudan sentimenduak, iritziak, barneko esperientziak... daude.
`
Alde itsua: nitaz ezagutzen ez dudana baina besteek ikusten edo ezagutzen dutena dago: sortzen ditudan iritziak, erakusten ditudan gutxiagotasun- edo nagusitasun-sentimenduak eta, oro har, kontzienteki ikusten ez ditudan muga guztiak baina besteek ikusten dituztenak.
`
Alde ezezaguna: nitaz ezagutzen ez dudana eta besteek ere ezagutzen ez dutena dago. Alde horretan dago inkontziente psikoanalitikoaren mundua: senak, erreprimitutako edo ahaztutako bizipenak...
Leiho horren erabilgarritasuna dinamikotasunean datza, hau da, pertsonen arteko erlazioen eta taldean egiten den bizitzaren bitartez sortzen den etengabeko aldaketan. Mugimendu hori dela eta, lauki baten tamainako eta formako aldaketak beste laukien aldaketa eragiten du (bat handiagotzen bada, bestea txikiagotu...). Alde irekia handitu egiten da, kideen arteko konfiantza eta harremanak handitu ahala. Talde-dinamiketan gehien jorratzen den aldaketa izaten da. Alde ezkutuko edukiak erraz pasa daitezke alde irekira. Horrek alde irekia zabaltzea ekartzen du, eta alde ezkutuaren murrizketa. Lehenengo laukia zenbat eta txikiagoa izan, orduan eta pobreagoak izango dira komunikazioa eta harremanak. Ni Ezagutzen dut Taldea (besteak)
Ez dut ezagutzen
Nitaz ezagutzen dute
Alde irekia
Alde itsua
Nitaz ez dute ezagutzen
Alde ezkutua
Alde ezezaguna
Bibliografia (1)(2)
CABALLO, V.E. Teoría, evaluación y entrenamiento de las habilidades sociales. PROMOLIBRO arg., Valentzia. 1987. (3)
ALBERT, R.E. EMMONS, M.L. Your perfect right: a guide to assertive behavior. IMPACT arg., San Luis Obispo (Kalifornia). 1978. (4)
SMITH, M.J. Sí, puedo decir no. Enseñe a sus hijos a ser asertivos. GRIJALBO arg., Bartzelona. 1988.
(5)
GISMERO, E. EHS. Escala de habilidades sociales. TEA Ediciones arg., Madril. 2000.
LANBIDE EKIMENA
77
Haur Hezkuntza
3.5 Ariketak 1. Egizu eguneroko bizimoduan erabiltzen dituzun gizarte-trebetasunen zerrenda. Zein iruditzen zaizu hobetu beharko zenukeela? 2. Gizarte-trebetasunen osagaien kontzeptu-mapa egin. 3. Unitate honetan emandako definizioak kontuan izanik, asertibitatea gizarte-trebetasunarekin uztartu eta azaldu zergatik den asertibitatea gizarte-trebetasunen oinarri. 4. Idatzi eskubide asertiboen zure dekalogoa, zuk ematen diezun garrantziaren arabera ordenaturik. 3.2.1. ataleko dokumentua har dezakezu oinarritzat. 5. Azaldu zergatik egoera jakin batzuek baldintzatzen dituzten testuinguru soziala eta kulturala eta unean uneko egoera. Jarri adibideren bat. 6. Hausnartuz eta adibideak erabiliz, azaldu zer dela eta dauden zuzenki loturik portaeraren osagai fisiologikoak eta emozioak. 7. Azaldu emozioen barneko eta kanpoko estimuluen arteko desberdintasuna. Jarri bakoitzeko bi adibide. 8. Azaldu zergatik den adimen emozionala trebetasun sozialen osagai garrantzitsua. 9. Azaldu zer esan nahi duten adimen emozionalaren maila hauek (3.2.1. atalaren amaierako eskema): 9 Emozioak atzeman eta adieraztea 9 Emozioen erregulazioa 9 Emozioak erabiltzea 10. Walter Mischelen ikasketa sozialari buruzko teoriari jarraituz, azaldu zer esan nahi duten portaeraren ahalmenak eta portaera gauzatzeak, eta zer lotura duten gizarte-trebetasunekin. 11. Egizu itxuraldatze kognitiboen bosteko zerrenda. Bakoitzaren esanahia azaldu, eta gizartetrebetasunekin loturiko adibidea jarri. 12. Zer esan nahi du pertsona batek ez daukala nortasunik? Azaldu zergatik ez den egoki erabiltzen esamolde hori. 13. Adierazi zergatik den autoestimua gizarte-trebetasunak edukitzeko funtsezko osagaia. Jarri adibideren bat. 14. Haur-eskolako hezitzaile bati irainak eta mehatxuak egin dizkio haur baten amak, eta bizimodu gaitza oparo diola esan dio. Gertakizun horrek antsietate handia eragin dio hezitzaileari. Adierazi: 9 Hezitzaileak abian jar ditzakeen bi egokitzapen-mekanismo 9 Bi saiheste- edo ukatze-mekanismo
78
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
9 Errealitatea eraldatzeko bi mekanismo 15. Aipatu zure ustez pertsonak artatzen lan egiten duen profesionalak (haur-hezkuntza, zerbitzu soziosanitarioak, gizarte- eta kultura-animazioa eta abar) menderatu behar dituen gizartetrebetasun batzuk. Adierazitako trebetasun horietako batzuetan gabezia nabarmenak baldin baditu profesional batek, zer ondorio eragin ditzake bere lanean eta artatzen dituen pertsonek jasotzen duten zerbitzuan? 16. Zergatik jotzen da funtsezkotzat autobehaketa gizarte-trebetasunetan? Osatu taula hau, atal bakoitzean gizarte-trebetasunik eza zertan datzan azalduz, baita elkarrekintza sozialetan nola adierazten diren ere:
Gabezia
Zertan datza?
Adierazpena
Herabetasuna Blokeoa Gainegokitzapena Oldarkortasuna Antsietate soziala Fobia soziala Isolamendua
17. Interneten edo bibliografia espezializatuan bilatu gizarte-trebetasunekin lotura duten alderdiak neurtzeko eskalaren bat (izan daitezke testu honetan agertzen direnak, edo autoestimuari, nortasunari eta abarri dagozkien beste batzuk). Zeure buruari aplikatu eta egin emaitzei buruzko balorazioa. Iruditzen zaizu modulu honen bidez hobetuko dituzula? 18. Johariren leihoaren zein alde komeni da zabaltzea gaitasun sozial handiagoa edukitzeko?
LANBIDE EKIMENA
79
Haur Hezkuntza
3.6 Jarduerak 1. AUTOEBALUA DITZAGUN GEURE GIZARTE-TREBETASUNAK
Planteamendua Trebetasun sozial batzuk autoebaluatzeko erregistro-orri bat diseinatzea, bakoitzak bere burua neur dezan.
Garapena `
Talde handian, erregistro-orria sortu, honela: 9
Neurtu behar ditugun 20-25 trebetasun aukeratu. 3.2.1. atalaren amaierako taulari erreparatu, baina eguneroko bizitzako egoera zehatzagoak ere bilatu; adibidez, beste sexuko pertsonekin elkarrizketak hastea, klasean galdetzea, ezetz esatea apunteak eskatzen badizkigute, dendan edo supermerkatuan gaizki artatu bagaituzte kexatzea, eta abar.
9
Neurtzeko irizpideak aukeratu; Adibidez, 0tik 10erako puntuazioa, 4 aukera (inoiz ez, batzuetan, askotxotan, beti), eskala deskribatzaileak eta abar.
9
Erabakitako neurtze-irizpideekin bat etortzeko moduan idatzi galderak.
`
Talde nagusian, puntuazio-irizpideak ere erabakiko ditugu: erantzunen zabaltasun-maila, puntuazioen araberako graduak ezarriz (adibidez: trebetasun txikia, nahiko trebea, oso trebea).
`
Azkenik, ikasle orok bere buruari aplikatu behar dio galdetegia, eta bere gaitasun sozialari buruzko ondorioak atera. Hurrengo unitate didaktikoan, gaitasun horiek hobetzen ikasiko dugu.
Iraupena Eskola-saio bat edo bi.
80
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
2. TALDE-DINAMIKA: EMOZIOAK. IZENBURUA: ADIERAZTEN DUT
Planteamendua 9 Adin egokia: 12 urtetik 60ra 9
Taldearen tamaina: 10 lagun inguru
Helburuak 9 Norberaren emozioak ezagutzea 9 Norberaren emozioak adierazten jakitea 9
Emozioak adierazten jakitea
Iraupena 9 Saioko, 20 minutu 9
Saioko, 60 minutu
Materialak 9 Musika-aparatua 9 Musika lasaigarria, hasieran; bizia eta sarkorra, erdialdean, eta barea, amaieran 9
Papera eta boligrafoak
Garapena `
1. saioa Gela musikaz girotu eta parte-hartzaileei entzuteko, erlaxatzeko eta beren irudimena hainbat lekutara eramateko eskatu. Musika amaitutakoan, paperean irudikatu dituzten lekuak idatzi behar dituzte.
`
2. saioa Irudikatu dituzten lekuetatik abiatuta, beren emozioak adierazteko narrazio txiki bat sortu behar dute. Idatzi guztiak irakurri. eta sortzen diren emozioei buruzko azalpenak eman behar dituzte gainerakoek.
Ebaluazioa 9 Eskatu partaideei nola sentitu diren dinamika burutzen 9
Beren emozioak adierazten parte hartu duten baloratu behar du animatzaileak
Oharrak 9 Testu txiki bat idazteko partaideek duten gaitasunari erreparatu behar dio arduradunak 9 Kontua ez da gaitasunak erakustea, emozioak adieraztea baizik 9 Partaideren batek ezin badu narrazioa idatzi, ahoz egin dezala 9 2. saioan ere girotzeko musika jar daiteke Mónica Juezek sortutako dinamika.
LANBIDE EKIMENA
81
Haur Hezkuntza
3. TALDE-DINAMIKA: AUTOESTIMUA. IZENBURUA: GURE ETXEA
Planteamendua 9 Adin egokia: pertsona helduak 9
Taldearen tamaina: 10-15 lagun inguru
Helburuak 9 Partaideen autoestimua areagotzea 9 Taldekide guztien iritzien adierazpena erraztea 9
Talde-kohesioa sustatzea
Garapena Parte-hartzea errazteko, eseri, biribil bat osatuz, materiala banatu eta agindu hau eman: “Etxe bat eraiki behar dugu. Une batez, pentsatu zuen lagunen dohainetan eta esan etxearen zer zati izan daitekeen haietako bakoitza”. Edonork has dezake jarduera. Lehenbizi, hondeamakina nor den azaldu behar du. Taldeko besteek beren iritzia eman eta marrazki horrekin beste nor lotzen duten azaldu behar dute. Biribileko hurrengo lagunak zimenduei buruzko iritzia eman behar du. Horrela jarraitu behar da, etxea amaitu arte.
Ebaluazioa Ariketa egitean nola sentitu diren adierazteko eskatu partaideei. Partaideek adierazten badute autoestimua igo egin zaiela, denek parte hartu badute eta hurrengo egunetan talde-kohesioa handitu egin dela atzematen badugu, helburuak lortutzat jo behar dira.
Oharrak Dinamika bera egin daiteke materialik gabe ere. Dinamika hori taldekideek elkar nahiko ezagutzen badute egin behar da. Sortzen ari diren rolak atzematen lagunduko digu. Kide bakoitza marrazki batekin —gutxienez— uztartu behar da. Denek eman behar dute iritzia. Beti dohainak goraipatu behar dira, inoiz ez akatsak.
Iraupena Ordu-erdi inguru.
Materialak Elementu hauen marrazki edo argazki plastifikatuak: zelaia, pisu bakoitzeko kanpoko paretak, teilatua, hondeamakina, sarerako atea, leihoak, zutabeak, zelai hondeatua, kanpoko paretak, terraza, etxearen zimenduak, zoruko baldosak. Mónica Juezek sortutako dinamika.
82
LANBIDE EKIMENA
NOLA HOBETU GURE GIZARTE-TREBETASUNAK
4
4.1 Gaitasun sozialaren hobekuntza Gizarte-trebetasunak zer diren eta geure buruarekin eta besteekin ditugun harremanetarako daukaten garrantzia ikusi ostean, galdera hau datorkigu: hobetu ditzakegu harreman sozialak edukitzen laguntzen diguten trebetasunak? Erantzuna, noski, baietz da. Nahiz eta gizarte-trebetasunak jaiotzetikoak direla eta dohain horiek berezkoak direla uste jende askok, trebetasun sozialak, hein handi batean, ikasi egiten dira. Ikasketa ororekin bezala, hobetzeko saiakerak egin behar izaten dira. Hona hemen unitate honen xede nagusia, eta, oro har, liburuarena: pertsonak sozialki eraginkorragoak izateko jarraibideak eskaintzea. Gizarte portaera hobetzeko, trebetasun sozialak osatzen dituzten elementu guztietan esku hartu behar da. Bost multzotan daude banatuta elementu horiek: 9
Komunikazioa hobetzea
9
Enpatia hobetzea, eta entzuten ikastea
9
Asertibitatea hobetzea
9
Garapen morala eta adimen emozionala sendotzea
9
Autoestimua hobetzea
Trebetasun sozialen hobekuntza bakarka edo taldeka planifika daiteke, ikastaro edo gizartetrebetasunetarako entrenamendu bidez. Ikastaro horietan, aipatutako gaiak jorratzen dira, berariaz eta integratuta, aurretik zehaztutako arazo bat bideratzeko.
4.2 Komunikazioa hobetzea Komunikazioan eragiten duten elementuak eta helburuak ikusirik, komunikazio eragingarriagoa nola lortu aztertzea komeni da. Izan ere, gizarte-trebetasunak hobetzeko funtsezko elementua da. Horretarako, komunikazio-prozesuaren bi alderdiok bereizi behar ditugu: ahozko komunikazioa eta ahozkoa ez den komunikazioa.
LANBIDE EKIMENA
83
Haur Hezkuntza
Ahozko komunikazioa
Ahozko komunikazioaren prozesua Ahozko komunikazioak hizkuntza erabiltzen du eta, dudarik gabe, komunikatzeko pertsonok dugun elementurik garrantzitsuena da. Hizkuntza eta pentsamendua elkarri estu loturik daude. Horrela, pentsamendua (ideiak) hitzetan (zeinuak) bihurtu behar dira, besteek esan nahi dena ahalik eta hobekien uler dezaten.
Mezuaren kodifikazioa eta deskodifikazioa Kodifikazio prozesua oso konplexua da, pertsona bakoitzak bere esperientzia, ingurune familiarra eta soziala, eskola, nortasuna eta abar direla medio bere mapa mental propioa du eta. Desberdintasun horiek egon arren, mapak osatzean bat egiten dute pertsonek, gutxi asko. Dena den, faktore horiek kontuan izan behar dira eta besteen mapa mentala ahalik eta ondoena ezagutu behar da, haiekin komunikazio ona eduki nahi bada. Mezuaren kodifikazio-prozesuan emaileak komunikatu nahi duen guztia (ideiak, pertzepzioak, esperientziak...) irudikapen sinboliko bihurtu behar du. Horretarako, komunikatu nahi duenaren hautaketa- eta laburpen-prozesua eta mezuaren eraikuntza linguistikoa egin behar ditu. Bestalde, hartzaileak bere mapa mentalean edo bere ideia, ezagutza, pertzepzio eta esperientzietan oinarrituz mezua deskodifikatu eta interpretatu egin behar du. Emaileak mezua ematean zituen asmoen eta hartzailearen interpretazioaren arteko antzerakotasunaren arabera jakiten da komunikazio-prozesuaren arrakasta-maila. Prozesu honetan, lexikoa (hiztegi zabala, gauza bakoitza ahalik eta zehatzen azaltzeko) eta gramatika (esan behar dena ongi eta eraginkortasunez antolatuta edukitzeko) menperatu behar dira, mezuak ahalik eta era fidagarrienean aurkezteko adierazi nahi den errealitatea. Urritasun linguistikoak mezuaren eraikuntzaren oinarrian daudenez, abiatzerako komunikazio-aukerak mugatu egiten dituzte.
Programazio neurolinguistikoa (PNL) Programazio neurolinguistikoa komunikazioa aztertzeko bitarteko bat da. Pentsatzen duguna eraginkorki adierazteko gure burua prestatzen laguntzen du. PNL kontzeptua osatzen duten elementuak banan-banan aztertzen baditugu, hobeto ulertuko dugu:
84
`
Neuro: zentzuen bidez informazioa nola jaso eta esanahia nola ematen diogun azaltzen du
`
Linguistikoa: hizkuntzak gure pentsamenduaren antolamenduan eta hura adierazteko komunikazio-prozesuan daukan eginkizuna azaltzen du
`
Programazioa: gure jarreran aldaketa batzuk eragin ditzaten eduki horiek guztiak antolatzeko daukagun modua
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
Pertsona bakoitzak bere errealitatea edo egia subjektiboa honela eraikitzen duela aldarrikatzen du PNLak: 9 Pertzepzioaren bitartez nola iragazten duen kanpo mundua 9 Nola antolatzen duen informazio hori bere pentsamendu eta eskarmentuekin 9 Nola komunikatzen duen munduaren adierazpen hori hizkuntzaren bidez Hartara, errealitatea hainbat iragazki edo berrikusketetatik pasatzen da, eta ez dugu osorik ikusten; hori dela eta, gure mapa subjektiboaren arabera erantzuten dugu, ez errealitatearen beraren arabera. PNLaren teknikek mapa subjektiboa moldatzen edo birprogramatzen laguntzen digute, gure jarrera edo sinesmenak sendotzen, helburu hauekin: 9 Besteen pertzepzioa eta geurea objektiboki ezagutzea 9 Hazkuntza pertsonalerako eta pertsonen arteko harremanak hobetzeko trebetasunak ezagutzea eta garatzea
Komunikazioko informazio-galeraren prozesua Emailearen asmoen eta hartzailearen interpretazioaren arteko desberdintasunak ahalik eta txikienak izan daitezen, kontuan eduki behar da komunikazioan gertatzen den informazio-galeraren prozesua.
Pauso bakoitzean, informazioa galtzen da. Hortaz, kontziente izan behar dugu, galera hori ahalik eta gehiena gutxitzeko. Aipagarria da, zailtasunagatik, lehenengo urratsetik bigarrengorako tartea; izan ere, adierazi nahi diren ideia eta pentsamenduak era aberats, zehatz eta koherentean uztartu behar dira hitzjarioan. Tarte horretan galtzen da informaziorik gehien. Finean, mezua nola osatzen, adierazten, jasotzen eta interpretatzen den, horrek zehazten du haren eraginkortasuna.
LANBIDE EKIMENA
85
Haur Hezkuntza
Ahozko komunikazioaren oztopo garrantzitsuenak Ahozko mezuen sorkuntzan, transmisioan eta interpretazioan komunikazioa zaildu, mugatu, oztopatu edo saihesten duten zenbait elementu ager daitezke. Elementu horiei oztopoak edo iragazkiak deitzen zaie. Era askotakoak izan daitezke, eta hauek dira ugarienak: oztopo semantikoak, psikologikoak, fisiologikoak eta fisikoak. `
Oztopo semantikoak Hutsune lexiko eta gramatikalez aparte, komunikazioa oztopatzen duen hizkuntzaren beste alde bat hitzen esanahiaren ezagutza da. Arazo hori bi arrazoi hauengatik gerta daiteke: 9 Emaileak hitza, esanahiari dagokionez, gaizki erabiltzen duelako 9 Hartzaileak ez duelako hitzaren esanahia ezagutzen Emaileak komunikatu nahi duena hitz zehatzenekin adierazi behar du eta, aldi berean, hartzailearen erregistro-mailara egokitu, semantikarekin lotutako ahozko komunikazioaren oztopo nagusienetako bat hartzaileen ulermen-maila izaten baita. Oztopo-mota horren adibide garbia dugu menderatzen ez den hizkuntza batean pentsamendu bat adierazi nahia eta ezina.
`
Oztopo psikologikoak Pertsona bakoitza mundu bat da, gizaki desberdin eta bakarra. Horrexegatik, bakoitzaren nortasuna, izaera eta esperientziak bizitzeko erak komunikazioaren edukia desitxuratu dezakeen erreferentzia-eremu propioa edukitzera eramaten gaitu. Edukiak bakoitzaren parametroen arabera “iragazi” daitezke, beraz. Beharbada, oztopo psikologikoak izan daitezke gainditzeko zailenetarikoak, zenbait arrazoirengatik, haietako batzuk benetako justifikaziorik gabe sortuak izan daitezkeelako. Pertsona bakoitzak bere sinesmenak, jarrerak, aurreiritziak, beldurrak eta abar ditu, etabesteekin edo pertsona jakin batzuekin duen komunikazioa oztopatu egin dezakete. Pertsona batzuk ezin dira nahi bezala komunikatu, oso lotsatiak dira eta; beste batzuei, ordea, gauza bera gertatzen zaie agintedunekin, beldurra dietelako, eta abar. Aurreiritziak eta seguritate falta ere oztopo bihur daitezke.
`
Oztopo fisiologikoak Gaizki entzuteagatik, gaizki ulertzeagatik edo zailtasunekin mintzatzeagatik gertatzen diren arazoak dira. Osasun-egoerak eta ezintasun fisikoek edo entzumenezkoek sortzen dituzte oztopo horiek. Ikasgelara edo elkarrizketa batera sukarrarekin joatea litzateke adibide bat. Egoera horretan, komunikazioa ez da egokia izaten.
`
Oztopo fisikoak Zarata edo interferentziei dagozkienak dira. Denok dakigu zein zaila den norbaitekin diskoteka batean edo jende asko dagoen toki batean hitz egitea, adibidez. Lan- edo hezkuntza-ingurunean ere bada horrelako egoerarik: gelatik gertu lanak egiten ari direlako zarata sortzea, edo elkarrizketa bat egiten saiatzea jendea etengabe sartu eta irteten ari den gela batean.
86
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
Baina zarata-ontzeptua ez da bakarrik soinu desatsegina entzutea, baizik eta komunikazioa oztopatzen duten interferentzia guztiak (entzumenezkoak, ikusmenezkoak, usaimenezkoak eta ukimenezkoak). Adibidez, hitz egiten den bitartean ke artean edo ilunpean solaskidea ezin badugu ikusi, edo elkarrizketa batean usain bizi bat sumatzen badu, kontzentrazioa jaitsi egiten da, eta komunikatzen saiatzen ari denak arreta gal dezake. Distantziak, hotzak, beroak, hezetasunak eta abarrek ere traba dezakete komunikazioa. Askotan, giro egokia eskatzen da talde-dinamikak egiteko. Eragozpen horiek emailearen eta hartzailearen kontrolpetik kanpo daudenez, komeni da toki ona aurkitzea komunikazioa behar bezala egiteko. `
Oztopo soziokulturalak Emailearen eta hartzailearen arteko desberdintasun soziokulturalak dira. Erlijioek, desberdintasun etnikoek, maila ekonomikoak, estatus sozialak, ohiturek eta abarrek hizkuntza desberdinak hitz egitea eragin dezakete, mintzairari zein jarrerei dagokienez. Erraza da zenbait ohitura kultural edo sozial gaizki ulertzea. Oztopo eta muga horiez nahitaez jabetu behar dute gizarte-arloko profesionalek, lanean ezagutzen dituzten kolektiboen berri jakin beharra baitute. Desberdintasun horien ezagutza, tolerantzia eta pertsona bakoitzaren onarpenarekin batera, funtsezko eragileak dira profesionalak taldearekin komunikazio egokia izateko. Kontuan izan behar da besteak ulertzeko, desberdintasunean antzekotasunak bilatu behar direla. Pertsonen artean ez dago berdintasun handiagorik gizatasuna bera baino.
Ahozkoa ez den komunikazioa Nahiz eta ahozko komunikazioak garrantzi handia izan, aldi berean —batzuetan, ahozko kontaktua hasi aurretik— emailearen eta hartzailearen artean ahozkoak ez diren mekanismoak —prozesu komunikatzailearen eraginkortasunaren baldintzatzaileak— abiarazten dira. Prozesu hori “gauzak esateko moduari” dagokio. Ahozkoa ez den komunikazio hori zenbait keinuren bitartez egiten da, bai gorputzarekin (keinuak, begiradak, posturak, mugimenduak eta abar), bai irudiekin (zentzumenak,, ikusmena, usaimena eta abar). Keinu komunikatzaile horietako batzuk kontzienteak eta borondatez egindakoak izaten dira, eta, beraz, emaileak kontrola ditzake edo kontrolatzen ikas dezake. Hala ere, gehienak ez-borondatezkoak eta, aldi berean, inkontzienteak ere izaten dira. Gainera, ahozkoa ez den komunikazioa sentimenduen adierazpenarekin oso lotuta dagoenez, kontrolatzeko gaitasuna emailearen ahalmenetik kanpo gelditzen da. Argi dago kasu horretan keinuak ez direla jasotzen bidali diren era berean, eta hartzaileak subjektiboki interpretatzen dituela. Adibidez, lagun bati zer gertatzen zaion galdetzen badiogu eta hark sorbaldak jaso, kopeta ilundu eta ia begiratu gabe “ezer ez, ezer ez, ongi nago” erantzuten badigu, ziur aski inork ez dio sinetsiko. Arrazoia jakin gabe, pentsatzen dugu zer edo zer gaizki dabilela, nahiz eta gure lagunak ezetz esan. Luzarora, ekintza hitza baino fidagarriagoa da, eta besteek esaten dutenaren gainetik besteek egiten dutena “entzuten” bukatzen dugu.
LANBIDE EKIMENA
87
Haur Hezkuntza
Hartara, janzteko, makillatzeko edo perfumatzeko erarekin edo autoa, mugikorra edo beste zenbait objekturen erabilerarekin ez ezik isiluneekin eta hitz egiteko egiten diren etenaldiekin edo hitzak esateko erarekin ere transmititzen dira esanahiak. Norbererentzat kontzienteak izaten ez diren keinuez ere —adibidez, aurpegiko espresioekin, eta, oro har, gorputzarekin— komunikatzen gara. Horien bidez, oso segundo gutxian informazio azkarra eta sakona adierazten da. Nahiz eta ahozkoa ez den komunikazioaren bidez bidalitako zeinuak kontrolatzea zaila izan, horrek ez du esan nahi batzuk ez direla kontrolatzen, komunikazioaren eraginkortasuna hobetzeko helburuarekin. Horretarako, garrantzitsua da ikasi eta nahita erabil ditzakegun ez-ahozko komunikazio-sistema nagusiak zein diren jakitea. Hiru sistema azpimarratuko dirtugu: paralengoaia, kinesika eta proxemika.
Ez-ahozko lengoaiaren garrantzia Pertsonen arteko komunikazio-gaietan aditua den Albert Mehrabianek dio mezuaren eragina hauen mende dagoela: 9 % 55, ikusmenaren lengoaiaren mende (gorputzaren mugimenduak, batez ere aurpegiko espresioak) 9 % 38, ahots-lengoaiaren mende (bolumena, tonua, tinbrea, erritmoa...) 9 % 7, ahozko lengoaiaren mende (hitzak) Bestalde, askok besterik uste arren, L. Albert eta P. Simon(1), taldeekin egindako lan batean, ohartu ziren talde bati hitza kenduz gero, taldekideek aurrerapen handiak egiten dituztela beren arteko harremanetan. Partaideek beren alderdi pertsonal askeez baliatu behar dutelako eta elkar hobeto komunikatzeko trebetasunak garatu behar dituztelako gertatzen da hori. Ikerketa horiek direla eta, argi dago ez komunikatzea ezinezkoa dela. Izan ere, nahiz eta komunikatu nahi ez, isiltasunak berak, nahita edo nahi gabe, zerbait komunikatzen du. Horregatik, sarritan ahozkoa ez den lengoaia sinesgarriagoa izaten da ahozkoa baino.
Paralengoaia `
Zeri deitzen zaio “paralengoaia”? Hitz egiten dugunean ahozkoak ez diren ahots-zeinuei dagokie kontzeptu hau. Esaten dugunaren ahots osagaia da, hitzezko edukia kontuan izan gabe, hau da, formari dagokio (“nola esaten den”), ez edukiari (“esaten dena”), hitz egitean ematen den irudian oinarrituz. Elementu paralinguistikoek edo ahots osagaiek ahozko elementuei lagundu egiten diete, eta komunikatzeko faktore garrantzitsuak dira. Sentimenduak, jarrerak eta nortasuna komunikatzen dituzte, eta hizketari esanahia eta enfasia ematen diote. Paralengoaiaren bidez, besteen aldartea eta jarrera ezagutu daitezke. Hitz berberak era guztiz desberdinean esan daitezke, emozio edo esanahi desberdinak adieraziz.
88
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
Hitz egitean etenak eta isilaldiak egitea pertsonen adierazgarriak dira. Begiratu batean, hitz egiteko eragatik epaitzen dira pertsonak. Askotariko ahots-tonuz hitz egiten duen pertsona dinamiko eta irekitzat jotzen dugu, baina motel eta era monotonoan hitz egiten duena pertsona hotz, alfer eta hitz gutxikotzat jotzen da. Paralengoaiaren osagai garrantzitsuenak hiru multzotan bana daitezke:
`
Ð
Ahots-kalifikatzaileak: bolumena, tonua, abiadura, atsedenak eta isiluneak, eta abar
Ð
Ahots-ezaugarritzeak: barre egitea, negar egitea, ahoa zabaltzea, marru egitea, korrokada egitea, irenstea, eta abar
Ð
Ahots bananduak: “u, uu, um, mm, o” eta antzeko ahoskatzeak
Komunikazio paralinguistiko hobea lortzeko aholkuak(2) Ð
Bolumena soinuaren intentsitateari dagokio. Gogo handia edo konfiantza zein oldarkortasuna erakuts dezake, edo modu ona zein txarra, eta abar. Ozendu edo isildu egiten da bolumena, entzulearen ezaugarri eta hurbiltasunaren arabera. Zenbait pertsonak oso ozen hitz egiteko joera izaten du, konturatu gabe bolumen oso altuak entzulea gogai dezakeela. Alderantziz, berriz, bolumena baxuegia bada, entzuleak ez du entzuten, edo, azkenean, mezua jasotzeko egin behar duen esfortzu jarraituagatik ernegatu egiten da. Garrantzitsua da ahotsaren bolumena aldatzea entzulearen arreta erakartzeko. Horrela, esaten ari garenak interesgarria eman dezake, edo transmititu nahi dugun mezuaren zenbait ideia azpimarratzeko balia dezakegu. Bolumenik aldatzen ez duen ahotsa ez da entzuteko oso erakargarria izaten.
Ð
Tonua ahots-kalitatea edo ahotsaren erresonantzia da. Tonua, elkarrizketa arrunt batean, aldatuz doan arren, nolabaiteko intentsitatea duten sentimenduak adierazteko adarretarantz joaten da. Tonuaren erabilerak egoera hauetan izaten du, bereziki, garrantzia: 9 Pertsonen arteko jarreretatik sortzen diren irudipenetan eragin garrantzitsua dauka 9 Trufa edo sarkasmo bezala erabiltzen bada, esaten diren hitzen edukia ezeztatu egin dezake 9 Oso garrantzitsua da tonu egokiak erabiltzea entzuleen interesa erakartzeko
`
Hitz-jarioa edo hitz-nahasmendua. Hitz egitean izaten diren zalantzak, hasiera faltsuak eta errepikapenak dira. Neurri batean, normalak dira, eta pertsona guztiek izaten dituzte. Baina maizegi izanez gero, segurtasun-gabezia, gaitasunik eza, interes falta edo antsietate-sentsazioa eragin dezakete. Hiru motatako nahasmenduak daude, hirurak ere saihestu beharrekoak komunikazio eraginkortasuna hobetzeko:
LANBIDE EKIMENA
89
Haur Hezkuntza
9 Bete gabeko isiltasun-une asko 9 Etenaldietan betegarri gehiegi erabiltzea (adibidez, badakizu, beno edo umm, e eta antzeko soinuak) 9 Errepikapenak, totelka hitz egitea, gaizki ahoskatzea, zenbait hitz ez esatea, zentzurik gabeko hitzak esatea `
Argitasuna. Farfuilatzea, murduskatzea, hitzak arrastan eramanez hitz egitea, gelditu gabe edo azentu gehiegiz hitz egitea oso desatsegina izan daiteke entzulearentzat. Entzuleari mezua trabarik edo hutsunerik gabe irits dakion eta eman nahi den informaziorik gal ez dadin, argi hitz egiten saiatu behar da.
`
Abiadura eta erritmoa. Emozioak eta gogo-aldarteak erakuts ditzakete. Muturrak saihestu egin behar dira: 9 Oso mantso hitz egiteak entzulea aspertu edo urduri jar dezake 9 Oso azkar hitz egiten bada, besteek zailtasunak eduki ditzakete esan nahi dena ulertzeko Gogo-aldarteak hizkeraren abiaduraren bitartez komunika daitezke. Normalean, triste edo deprimituta dauden pertsonek motel hitz egiten dute. Harridura eta poza, aldiz, hizkera azkarragoz adierazten da.
`
Etenaldiek hitz egitean atsedena hartzeko, ongi arnastu eta adierazi diren ideiak azpimarratzeko aukera eskaintzen dute. Normalean, egokia izaten da hitzaldiaren aurretik, ideia garrantzitsuen ondoren eta ekitaldia bukatu aurretik etenaldi bat egitea.
Kinesika Gorputzaren mugimenduen edo gorputzaren hizkuntzaren ikasketa da. Mugimendu bakoitzak esanahi bat dauka. Gorputzaren mugimenduak, ukimena izan ezik, ikusmenaren bitartez atzematen dira nagusiki. Keinuek pertsona baten emozioak hobeto ezagutzen laguntzen dute: haserre edo antsietate-egoeran badago, gezurra esaten badu, gustura badago, segurtasun falta badauka, eta abar. Batzuetan, pertsonak esaten duenaren kontrakoa adierazten edo nabarmentzen dute keinuek. Allan Peasek(3) keinu asko ikertu ditu, sakon ikertu ere. Hona hemen aipagarrienak: `
Burua: Peasek dioenez, buruarekin gehien egiten diren mugimenduak baiezkoa eta ezezkoa adierazteko keinuak dira. Burua aurreraka okertzea baietz esateko, zibilizazio gehienetan erabiltzen den keinua da. Uste da berezko keinua dela, ezetz esateko burua alde batera eta bestera mugitzea bezala. Aditu horren ustez, buruaren hiru oinarrizko posizio daude: 9 Burua goraka (pertsonak entzuten ari denari buruz jarrera neutrala duela adierazteko) 9 Burua alde batera okertuta (interesa erakusten du) 9
Burua beherantz makurtuta (jarrera negatiboa eta kontrakoa)
Tarteka buruaz baiezkoa egiteak interesa eta mezua ulertu dela adierazten du, eta feedbacka eskaintzen du. Beraz, oso ekintza gomendagarria da, eta eginerraza. 90
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
`
Aurpegiko espresioa: aurpegia da emozioak adierazteko keinu-sistemarik garrantzitsuena. Sei emozio garrantzitsu daude, eta aurpegiaren hiru eremuk adierazten dituzte.
Emozioak
Eremuak
Poza Harridura Tristura Beldurra Haserrea
Bekokia / bekainak Begiak / betazalak Aurpegiaren behealdea
Errefusa
Aurpegia, gorputzaren atalik adierazgarriena ez ezik, gezurrak ezkutatzeko gehien erabiltzen dena ere bada. Haurrak ahoa bi eskuez tapatu eta harridura aurpegia jartzen dute gezurra esaten harrapatzen badituzte edo harritu- itxura egin nahi badute; nagusiek, berriz, inkontzienteki sudurrari hatz egiten diote. `
Irribarrea: irribarre egiteko dauzkagun modu anitzek informazio ugari eskaintzen dute. Bakoitzak, hala keinu txiki batek nola irribarre zabalak, ahozkoa ez den mezuren bat adierazten du. Oro har, atsegina, poza, afektua edo onespena adierazten duen erreakzio naturala izaten da irribarrea. Hori izaten da benetako irribarrea, non bat etortzen diren keinuak eta begien adierazpena. Baina gerta daiteke irribarrea ez izatea hain naturala. Izan daiteke irribarre soziala deritzona, modu ez-naturalean sortua eta, testuinguruaren arabera, itxura egiteko erabiltzen dena. Beste maila batekoak dira irribarre ironikoa edo iraingarria, nagusitasuna adierazteko erabiltzen dena; babes irribarrea, mendeko egoeretan tratu txarrik edo mespretxurik ez jasotzeko erabiltzen dena; irribarre aringarria, egoera gatazkatsuetan erabiltzen dena; kortesiazko irribarrea, eta abar. Gure gizarte-trebetasunak hobetzeko eta geure buruaren irudi ona erakusteko oso baliabide garrantzitsua da irribarrea, eta nahiko erabilerraza. “Hitz egitean, egizu irribarre” premisa funtsezkoa da komunikazioan eta ahozko mezuaren bideratzaile aparta da, bereziki naturala bada eta adeitasuna adierazten badu. Irribarreak norberaren aldartea hobetzen ere laguntzen du.
`
Begirada: nork ez du entzun inoiz “begiak arimaren irudia” direla. Hain zuzen ere, begiak aurpegiaren atalik adierazgarriena dira. Talde baten aurrean gaudela, begiraden bidez sortzen da elkarreragina. Hasierako hoztasuna epeltzen hortik hasten da —begiradetatik— eta ondoren egiten den guztia ere begiratzeko erak baldintzatzen du. Adibidez, hitzaldi batean begiradak duen garrantzia ikus daiteke. Hitz egiten ari den pertsonak irakurri besterik ez badu egiten, taldeari begiratu gabe, eta egoera horrek hainbat denbora irauten badu, interes falta edo arrangura eragin dezake horrek taldean.
LANBIDE EKIMENA
91
Haur Hezkuntza
Zenbat eta luzeagoa izan begien arteko kontaktua, orduan eta handiagoak izango dira balorazio positiboak. Dena den, muturreko jarduerak ere ez dira gomendagarriak, hots, adiadi edo denbora luzez begiratzea. Entzulearen begietara ez begiratzeak, aldiz, mesfidantza sor dezake. Ahozkoa ez den hizkuntza erabiltzean, kultura-desberdintasunak kontuan hartu behar dira beti; adibidez, Ekialdeko zenbait kulturatan begiradak duen garrantzia. Lotsatiei dagokienez, oso estrategia egokia izaten da beste pertsonari begitartera begiratzea. Sortzen den tentsioa begietara begiratuz baino askoz hobeto eramaten da eta, gainera, beste pertsona ez da konturatzen ez zaizkiola zuzenean begietara begiratzen ari. Lotsa ematen duten egoerei pixkanaka egokitzen laguntzeko baliabideak bilatu behar dira, konfiantza handiagoa izatean begietara zuzenean begiratzen ikasi arte. Noski, trebetasun sozialak praktikatu egin behar dira. Baina baliabide hau ez da eraginkorra ez bada aurrerago aztertuko ditugun beste batzuekin batera erabiltzen.
Begiak eta pentsamendua Imajina dezagun begiratu hutsez besteen pentsamendua ikus dezakegula. Zalantzarik gabe, jakin nahiko genituzkeen hainbat gauza egongo lirateke, baina baita jakin nahi ez genituzkeen beste zenbait ere. Zorionez, guztiok ditugu gure pentsamenduak geure barnean babesturik. Hala ere, neurologiari buruzko hainbat ikerketak dio begien kokapenaren bidez pertsonak zer nolako pentsamendu-estrategia darabilen jakin daitekeela. PNLren ikuspegitik eginiko ikerketa batzuen arabera, begia burmuinaren zati batzuen aktibazioarekin lotuta dago. Ikertzaileak ohartu ziren pertsona gehienek modu jakin batzuetan mugitzen dituztela begiak, beren intentzioen arabera. Hona hemen aipagarrienak: 9 Zerbait gogoratu nahi bada, gorantz eta ezkerrera begiratzen da. (a) 9 Gorantz eta eskuinera begiratzen da irudi berriak sortzeko. Oro har, sormenari eragiten diogunean egiten dugu hori, geure burua etorkizunean jartzen dugunean. (b) 9 Begiak ezkerretara eramaten dira, belarrien altuerara, soinuren bat gogoratu nahi bada. (c) 9 Begiak eskuinetara eramaten dira, belarrien altuerara, soinu berriren bat sortu nahi bada. (d) 9 Begirada ezkerretarantz jaisten da arazoren bat konpondu nahi bada, edo zerbaiti buruz ondorioak atera nahi badira. (e) 9 Begirada eskuinerantz jaisten da norberaren sentimenduekin bat egin nahi bada. Oso garrantzitsua da azkena aipatutako hori; izan ere, norbait larri dabilenean, beldur denean edo depresioak edo tristurak jota dagoenean lagungarri du begiradaren noranzkoa aldatzea. (f)
92
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
Xehetasun horiek jakiteak lagundu egin diezaguke gogoratzen, arazoak bideratzen edo aldarte batetik bestera pasatzen, begi-mugimendu egokiak erabiltzen baditugu. Besteak zein kanaletan dabiltzan atzemateko ere oso erabilgarria izan daiteke.
`
Eskuen mugimenduak: eskuen erabilera hizkera unibertsala da, nahiz eta hizkuntza ez ulertu eskuak erabiliz elkar ulertzera irits gaitezkeelako. Kontu handia eduki behar da eskuak erabiltzean, iparramerikar batek, adibidez, eskuaz egiten den OK espresioaren adierazpena beste kultura batzuetan iraina edo gustu txarreko zerbaiten adierazpena izan daitekeelako. Beste adibide bat hatz lodia altxatzea edo V keinua egitea ditugu, arrakasta eta garaipenaren adierazpen gisa. Normalean, hezkuntzako langileek, animatzaileek eta taldeen aurrean denbora luze ematen duten profesionalek eskuak erabiltzen dituzte hitz egiten jarduten diren denboraren hiru laurdenetan. J. Parejok (4) dio eskuekin egiten diren mugimenduek esanahi zehatzak dituztela. Adibidez, erakusle bezala erabiltzen den atzaparrak agresibitatea erakusten du, eta arreta berezia eskaintzen dio “hatz dogmatikoa” deritzonari (“salatzailea” ere deitzen zaio). Parejok dio keinu hori oso bortitza izaten dela, eta negatibotzat jotzen du, jasotzen duen pertsona erasana sentitzen delako.
`
Esku-ahurrak: hitz egiten denean esku-ahurrak erakustea zintzotasunarekin lotu izan beti (adibidez, AEBn, epaiketak hasi aurretik ezkerreko eskuaz Biblia heltzen den bitartean epaimahaiaren aurrean eskuineko eskua altxatzen da, argitasun- eta zintzotasun-ikurtzat). Haurrek gezur bat esaten dutenean, eskuak bizkarraren atzean ezkutatzen dituzte, edo nagusiei galdera lotsagabe bat egiten dietenean eta gezurra erantzuten duenean eskuak poltsikoan ezkutatzen dituzte. Esku-ahurrak nagusitasuna eta autoritatea erakusteko ere erabil daitezke; adibidez, haurrak ahuspez daudenean.
`
Besoak: “besoen mugimendua” baino egokiagoa litzateke “esku-besoen mugimendua” esatea, agian. Eskuekin eta besoekin egiten diren keinuak espresioetan hain dira garrantzitsuak, ze norbaiten aurrean egon ez arren ere erabili egiten dira; telefonoz hitz egiten denean, adibidez.
LANBIDE EKIMENA
93
Haur Hezkuntza
Mugimenduaren eta posizioaren bitartez komunikatzen dute besoek. Hona hemen asko erabiltzen diren bi jarrera: Ð
Beso gurutzatuak: jarrera honek itxitasuna eta adostasunik eza esan nahi du. Horregatik, zenbait egoeratan, gomendagarria izaten da besoak norabide neutro batean mantentzea (beheraka).
Ð
Besoak bizkarrerantz: Peasek dioenez, besoak bizkarrerantz jartzea nagusitasun- eta segurtasun-adierazpen argia da. Postura hori hartzen duenak honelako zerbait adierazten du: “Nire burua azaltzen ari naiz, boterea daukat, ez dut nire gorputzaren aurrealdea babestu beharrik”.
Neurtutako agresibitatea ere erakus dezake jarrera horrek (“nire ukabilari heldu egiten diot, zu ez jotzeko”). `
Hankak: normalean, solaskideen besoei eta aurpegiari gehiago erreparatzen zaie hankei baino, gure begietatik gertuago baitaude. Dena den, hanken mugimenduek ere informazioa ematen dute. Hanka gurutzatuek, adibidez, besoek bezala, balizko ekintza defentsibo edo negatibo bat adierazten dute. Dena den, beste keinu negatibo batzuen lagungarri denez, ez da keinu isolatu gisa interpretatu behar. Hankak eta besoak gurutzatu eta pertsona bere baitara murgiltzen denean, lehia edo eztabaidarako jarrera adieraz dezake.(5)
`
Jarrerak: genioenez, keinuak ez dira isolatuki interpretatu behar. Horiek bakarka aztertu ostean, jarreratzat hartzen ditugu, errazagoa baita horrela esanahia asmatzea. Posturen bidez, berenburuarekiko edo besteekiko aldarteak eta jarrerak adierazten ditugu. Adibidez, antipatia-, urruntze-, onespen-, laguntza-, harridura- edo amorru-sentimenduak. Jarrerak sailkatzeko egin izan diren mailaketa ugarietatik, funtsezko bi alderdi azpimarratu behar dira: Ð
Hurbilketa/Atzera egitea: lehenak onarpena, arreta edo interesa adierazten du. Gorputza aurrera eramaten da, besoak eta hankak zabalik, edo eskuak bestearengana luzatuz. Aitzitik, atzerakadak bestearekiko errefusa adierazten du, besteari bizkarra eman nahi balitzaio bezala, hankak eta besoak gurutzatuz, babesteko edo. Noski, besteekiko harremanetarako oztopo izaten dira jarrera horiekak sortzeko joera edukitzen dute.
Ð
Zabaltzea/Uzkurtzea: zabaltze-jarrerak harrokeria edo mespretxua adierazten du, oso nabarmena bada batez ere. Horrelakoetan, soin-enborra tenkatu eta atzerantz eramaten da, bularra kanporatuz eta burua eta sorbaldak tinkatuz. Uzkurdurak, aldiz, etsipena edo depresioa adierazten du. Bizkarrezurra aurrerantz eramaten da; burua, makurtu; bularraldea, sakondu, eta sorbaldak, jaitsi.
Komunikazio eraginkorragoa lortzeko, komeni da bestearekiko tartea laburtzeko eta harekiko irekitasuna areagotzeko jarrera hartzea, goxotasun, laguntasun eta elkarrekintzarako prestasun handiagoa adierazten baita horrela.
94
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
Proxemika Eremu sozialaren eta pertsonalaren erabilpenaren eta pertzepzioaren ikerketa da proxemika. Edward T. Hall doktoreak(6) asmatu zuen “proxemika” hitza, gizakien eremu pertsonala ikertzen ari zela. Eremuen arteko aldeak zein diren eta teoriak eta behaketak nola erabiltzen diren adierazten du hitzak. Hallek dio espazioaren erabilpenakeragina duela besteekiko harremanean: pertsona guztiek dituzte beren espazio-premiak. Etxean gaudela, familiako kide bakoitzak bere eremua izendatuta dauka (otorduetan esertzeko aulkia, logela...), eta, nahiz eta bisitariari hura erabiltzen utzi, lurralde txiki horren okupazioa sentitu egiten da, aldi baterako izan arren. Aulki bat izaten da gelan, autobusean, jatetxean eta abar. Norberarena balitz bezala onartzen den lurralde pertsonala izateko beharra dugulako gertatzen da hori. Baliteke berezko behar unibertsala izatea. Komunikazioan, gauza bera gertatzen da. Pertsona bakoitzak seguru eta babestuta sentitzen den tartea edo gunea izan ohi du. Eremu horretan sartzeanorberaren lurraldeari egindako erasoalditzat hartu ohi da, eta eragin negatiboa du komunikazioaren eraginkortasunean, hartzaileak babesteko jarrera hartzen baitu, abegikorra hartu beharrean. Bestalde, tarte zabalegia hartzeak ere zaildu egiten du atzeraelikadura, arreta galu egiten da, eta komunikazioaren eraginkortasuna, gutxitu. Horregatik, komunikazio eraginkorra lortzeko, pertsona bakoitzak bere solaskidearekin komunikatzeko tarte egokia bilatzen saiatu behar du. Oro har, badaude eremu estandar batzuk. Hallek lau ezarri zituen: `
Eremu intimoa (15–45 cm): maite diren pertsonak jartzen dira eremu horretan. Garrantzitsuena da, eta bere ondasuna balitz bezala zaintzen du pertsona orok. Emozionalki oso gertu daudenei bakarrik uzten zaie sartzen: bikotekideari, seme-alabei, anai-arrebei, gurasoei, lagun minei eta familiartekoei. Eremu horretan badago azpieremu bat, gorputzetik 15 cmra ailegatzen dena. Kontaktu fisikoaren bitartez bakarrik irits daiteke hara. Gertuko eremu pribatua da.
`
Eremu pertsonala (46 cm–1,22 m): norberaren eremu pertsonala da, gure buruaren eta besteen artean mantentzea gustatzen zaigun babes-ingurua. Bilera batean, lanean edo festetan pertsonen artean mantendu ohi den tartea da.
`
Eremu soziala (1,23–3,6 m): taldean lan egiteko edo noizbehinkako harreman sozialetan edo ondo ezagutzen ez direnekin erabiltzen den tartea da.
`
Eremu publikoa (3,6 m baino gehiago): talde bati zuzentzeko edo ezezagunekin hitz egiteko erabiltzen den tarte erosoa da; adibidez, kaletik gabiltzanean.
Itxura pertsonala Itxura pertsonala pertsonaren irudiarekin erabat lotuta dago. Izan ere, pertsonaren sinesgarritasuna esaten duenaren eta egiten duenaren arteko koherentziaren arabera eraikitzen da batik bat, baina baita itxuraren arabera ere. Beraz, itxura pertsonalak ere eragiten eta baldintzatzen ditu harreman sozialak.
LANBIDE EKIMENA
95
Haur Hezkuntza
Zalantzarik gabe, norberaren lehen irudia itxura pertsonalak ematen du. Lehen irudi horreek zenbait aurreitzi sor ditzake, ahazten zailak, askotan. Horregatik, kontuan izan behar da ez dugula inoiz izango lehen inpresio ona emateko bigarren aukerarik. Itxura pertsonalaren alderdi batzuk hauek ditugu: `
Erakargarritasun fisikoa: aurpegia, ilea, gorpuzkera, garaiera, larrua, begiak eta abar, zalantzarik gabe, harreman soziala baldintzatzen duten aldagaiak dira, hasieran bederen, nahiz eta harreman luzeago batean beste osagai batzuk garrantzi handiagoa hartzen duten.
`
Gorputzaren zaintza eta higienea: garbiketa funtsezkoa da, azazkal zikinek, usain txarrak, hortz zikinek, ile narrasak, arropa desitxuratuak eta abarrek irudi negatiboa ematen baitute, baita ingurukoen errefusa eragin ere.
`
Jantziak eta osagaiak: horiek aukeratzeko moduak, pertsona bakoitzaren estilo eta nahien araberakoa izateaz gain, norberaren nortasunarekin eta testuinguruarekin bat etorri behar du. Adibidez, desberdin jantzi behar da lanera, jai batera edo kirola egitera joateko.
4.3 Entzute aktiboa eta enpatia hobetzea Komunikazioren hobekuntzaz eta komunikazio-prozesuaz ari garela, funtsezko bi kontzeptu aipatuko ditugu: entzute aktiboa eta enpatia.
Entzute aktiboa Bi norabideko prozesu garrantzitsua da komunikazioa. Edozein komunikazio-prozesutan, printzipiorik garrantzitsuenetarikoa, zailena eta sakonki aztertu beharrekoa entzuten jakitea da. Entzuteko erak adierazten du gure elkarreragiteko modua eta besteekin harremanetan jartzeko dugun gaitasuna. Gaur egungo komunikazio falta, neurri handi batean, besteei entzuten ez jakiteak sortua da. Izan ere, norberak esan behar duenari arreta handiagoa jartzen zaio besteenari baino, eta, komunikatu nahi horretan, komunikazioaren funtsa galdu egiten da: partekatzea eta elkarri azaltzea, alegia. Entzute falta “sasientzutearekin” ordezkatzen da. Askotan, hizketan ari denaren aurrean dagoen pertsona isilik dagoela eta entzuten ari dela dirudi, baina benetan entzuteko, bestea esaten ari dena ulertzeko intentzioa eduki behar da. Uste ohi da entzutea automatikoki egiten dela, baina ez da horrela. Entzuteak hitz egitean egiten dena baino esfortzu handiagoa eskatzen du, baita entzuten ari garenean interpretatu gabe entzuteak eskatzen duena baino handiagoa ere. Pertsona batek dioena era egokian, presarik gabe, aurreratu gabe, ondorioak goizegi atera gabe eta aurreiritzi pertsonalak bazterrera utzita interpretatzen saiatzea ez da lan erraza. Dena den, egoki entzutea harreman hobeak ezartzeko eta gaizki-ulertuak saihesteko erabil daitekeen trebetasun handia da. Talde-lanetan aritzen den profesional orok ezinbestekoa du entzuten jakitea. Aurrean dituenak motibatu nahi baditu, lehenbizi bere taldea zerk motibatzen edo desmotibatzen duen gogoz entzun behar du. Irakasleek edo hezitzaileek “antenak” erne jarri behar dituzte ikasleek diotena entzuteko eta haien gaitasunen eta beharren araberako informazioa transmititzeko.
96
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
Laburbilduz, aktiboki entzutea hitz egiten duenaren ikuspuntutik entzutea eta ulertzea da. Desberdindu behar dira, beraz, entzutea eta aditzea. Entzutea entzumenak burutzen duen lana da, alegia, soinuen bibrazioak hautematea. Aditzeak, sinonimotzat jo badaiteke ere, badu haragoko esanahirik, entzuten dena ulertzea eta zentzua ematea, alegia. Aktiboki entzutea,bestea esaten ari dena entzuteko trebetasuna ez ezik esaten ari denaren azpitik adierazten diren sentimenduak, ideiak edo pentsamenduak ere jasotzea da. Aktiboki entzutekoprozesuak pertsona horrentzako garrantzitsua dena ulertzea dakar. Azaleko entzutea ahaztu egin behar da, eta bestea esaten saiatzen ari den mezuari ekin. Bestea ulertzeko enpatia pixka bat behar da, hau da, bestearen tokian jartzen jakin behar da.
Aktiboki entzuteko eragozpenak Aktiboki entzuteak baditu zailtasunak, prozesu horretan zenbait oztopo izaten baitira. Pertsona orok nozitzen ditu oztopo horiek. Horregatik, komeni da ohikoenei erreparatzea. Kontuan hartu behar da ez direla akats berdinak egiten mundu guztiarekin, batzuk zenbait pertsonekin gertatzen dira eta beste batzuk, aldiz, ez. Jarraian gehien gertatzen diren oztopoen zerrenda agertuko dugu: `
Konparatzea: hartzaileak bere burua emailearekin konparatzen duenean gertatzen da: zein den argiagoa, jasankorragoa, zorigaiztokoagoa eta abar. Konparazioak ez dio uzten hartzaileari emaileak esaten duena bereganatzen, konparatzen duen bitartean oso lanpetuta egoten baita, pentsatzen.
`
Pentsamendua irakurtzea: jolasean balebil bezala, emaileak pentsatzen duena asmatzen saiatzen da hartzailea; are gehiago, berari buruz pentsa lezakeenaz ere asmakizunetan ibil liteke.
`
Probak egitea: hitz egiten bukatzen duenean hartzaileari zer esan behar dion pentsatzen ari bada hartzailea, ez dauka denborarik hura esaten ari zaiona entzuteko. Batzuek probak egiten dituzte; adibidez, “nik hau esango diot, eta gero berak beste hau erantzungo dit, eta gero nik beste hura esango diot...”. Mezuaren kalitatea hondatu egiten dute burutazio horiek.
`
Iragaztea: hartzaileak interesatzen zaiona bakarrik gordetzen duenean gertatzen da. Gauza batzuk entzuten diren bitartean, beste batzuk joan egiten dira. Kasu batzuetan, entzun nahi ez dena (zerbait negatiboa, desatsegina, kritikoa edo mehatxatzailea) saihesteko egiten da iragazketa.
`
Epaitzea: aurrez epaitu den pertsona bat ez entzutean datza. Pertsona aldez aurretik etiketatu dugu, eta ez diogu arretarik egiten, esan behar duena garrantzi eta interesik gabekoa izango dela uste baitugu. Gogoratu entzuten ari garenean ezin dela azkarregi epaitu. Entzutearen oinarrizko araua honetan datza: mezua entzun eta haren edukia ebaluatu ondoren epaitzean, ez aurretik.
`
Amets egitea: emailea zerbaiti buruz hitz egiten ari denean, hartzailea bere pentsamenduetan galdu egiten da eta ez dio hartzaileak esaten ari denari arretarik eskaintzen.
LANBIDE EKIMENA
97
Haur Hezkuntza
`
Identifikatzea: Sarritan gertatzen den blokeoa da. Emaileak zerbait azaltzen duenean eta hartzailea berari ere antzekorik gertatu zitzaiola gogoratzen denean, bere esperientzia azaltzen hasten da besteari bere esperientziaz esan behar zuena bukatzen utzi gabe. Bere esperientzia kontatzeko emozioak besteak azaldu nahi duena ezagutzea ekiditen dio.
`
Aholkatzea: aholkuak ematen hasten gara, besteak esan behar duena ia entzun gabe. Hartzaileak garrantzi handiagoa ematen diolako arazoari hura kontatzen ari denari baino gertatzen da hori. Zenbait egoeratan, lagungarriagoa da ongi entzutea aholku bat ematea baino, askotan arazoa kontatzen duenak ez duelako nahi inork arazoaren konponbidea bilatzerik, norbaitek entzutea eta ulertzea baizik.
`
Eztabaidatzea: eztabaidatzea gustatzen zaien pertsonek badirudite etengabe dabiltzala zerbaitetan ados ez egoteko egoeraren bila, eta beren sinesmen edo pentsatzeko erarekin bat ez datozen gauzei ekiten diete. Oro har, besteen iritziaren balioa gutxiesten saiatzen dira.
`
Beti arrazoia edukitzea: batzuek uste dute egia absolutuaren jabe direla, eta asko kostatzen zaie beste ikuspuntu batzuk onartzea. Oro har, zurruntasuna eta kritikak onartzeko intolerantzia adierazten dute eztabaidetan. Bestea ez entzutera eramaten ditu horrek, eta, jarrera horrekin, ez dira komunikazio egokira iristen.
`
Elkarrizketaren gaia aldatzea: elkarrizketaren gaiak hartzailea aspertu egiten badu eta gaiarekin gustura sentitzen ez bada, gaia aldatu egiten du. Batzuetan, txantxa bat erabiltzen da hitz egiten ari den pertsona serioski ez entzutearren.
Eraginkortasunez entzuteko aholkuak Entzute aktiboaren zailtasunak ezagutzeak lagundu egiten du hura hobetzeko neurriak hartzen. Gomendio hauek izan behar dira kontuan: `
Enpatia: enpatiak bestearen tokian jartzea esan nahi du, mundua besteak ikusten duen moduan ikustea. Desberdin ikusten ditugu gauzak pertsonok; enpatia edukitzea, bada, “besteak ikusten duena begiratzen saiatzea” da. Horrek ez du esan nahi ezinbestean bestearekin ados egon behar dugunik. Enpatiari esker, bestearen sentimenduak, arazoak eta ikuspuntuak hobeto ulertzenditugu.
`
Denboraren zentzua: hitz egiteko denborak kontrolatu egin behar dira, eta norberaren partehartzea erregulatu, noiz hitz egin eta noiz isilik egon behar den jakin. Denbora eman behar zaie pertsonei beren sentimenduak adieraz ditzaten.
`
Isilaldiak kudeatzea ere garrantzitsua da besteari laguntzeko adierazi behar duen hori esaten.
`
Parafraseatzea: emaileak esan duena gure hitzekin egiaztatzea. Entzuteko, oso garrantzitsua da, bestea esaten ari dena ulertzen laguntzen duelako. Adibidez: beraz, oker ez banago, hau gertatu zitzaizun, ezta? Edo beste zerbait sentitu zenuela esan nahi zenuen?
98
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
Parafraseatzean, aurreko atalean aipatutako blokeoak edo oztopoak saihestu egiten zaizkio solaskideari, hizketan ari zaigunaren sentimenduei eta pentsamenduei egiten baitiegu jaramon, ez gureei. Bestalde, parafraseatuz gero, benetan ulertzen ari ote garen jakiten du solaskideak. Komunikazioeraginkortasunarekin eta atzeraelikadurarekin oso lotuta dago parafraseatzea. Izan ere, jendeak eskertu egiten du besteek entzutea, eta parafraseatzen badugu, egiazki entzuten ari garela sentitzen du. `
Baieztatzea edo argitzea: solaskidea azaltzen ari denari buruz zenbait galdera egitean datza. Ondo ulertzeko, izan ere, normala da galderak egitea, informazio gehiago eskuratzen baita. Galderei esker, solaskideak sentitzen du entzuten ari garela hark dioskuna.
Entzutea, enpatia eta komunikazioa Hitz egiten ari denaren ikuspuntutik ulertzea lortu bada, eta egiaztapen- (parafraseatzea) eta baieztapenprozesuak ondo egin badira, norberaren iritziak adierazteko egoera egokia sortzen da, kalitate handikoa. Entzuna eta ulertua sentitzen den solaskideak, berriz, askoz jarrera abegitsuagoa izango du.
Entzuteko artearen hamar arauak Arauak
Gaizki entzuten bada
Ongi entzuten bada “Aukerak bilatzen ditu. Zer esan nahi du horrek?” galdera, edo antzekoak, egiten dizkio bere buruari
1
Interesguneak topatzea
Gai aspergarriei ez die kasurik egiten
2
Edukia ebaluatzea
Adierazpena eskasa bada, ez du kasurik egiten
Edukia ebaluatzen du eta adierazpenakatsak pasatzen uzten ditu
3
Sentimenduak menderatzea
Eztabaidatzeko joera dauka
Ez du epaitzen oso ongi ulertu arte
4
Ideiak entzutea
Datuak entzuten ditu
Funtsezkoena entzuten du
5
Oharrak hartzea
Ohar gehiegi hartzen ditu
Ohar gutxi hartzen ditu. Hitz egiten duenaren arabera, beste sistema batzuk erabiltzen ditu
6
Aktiboki entzutea
Ez da ahalegintzen. Arretaplantak egiten ditu
Ahalegintzen da; elkarrizketa guztian interesa adierazten du
7
Distrakzioa saihestea
Arreta erraz galtzen du
Arreta bereganatzen badaki
8
Adimena trebatzea
Zailak diren gaiei ez die jaramonik egiten; gai arinei bakarrik jartzen die arreta
Ariketa korapilatsuak adimen-ariketatzat hartzen ditu
9
Burua zabalik edukitzea
Hitz hunkigarriekin, erreakzionatu egiten du
Hitzak objektiboki interpretatzen ditu
10
Pentsamenduaren abiadura eta ahozko adierazpenarenaren arteko desberdintasuna aprobetxatzea
Astiro hitz egiten dutenen aurrean burutapenetan aritzen da
Aurreratu egiten da, mentalki laburpenak egiten ditu, probak aztertzen ditu, “lerro artean” entzuten du
LANBIDE EKIMENA
99
Haur Hezkuntza
Denoi gustatuko litzaiguke besteek beti arretaz entzutea guk dioguna. Horregatik, komeni da benetan zer edo zer azaltzeko beharra duen pertsona oro (laguna, ikaslea, familiartekoa edo lankidea) entzutea besteek gu entzutea gustatuko litzaigukeen bezala.
4.4 Asertibitatea hobetzea Arestian ikusi dugunez, gure gizarte-trebetasunak hobetzeko ezinbesteko baldintza da jarrera ahalik eta asertiboena izatea. Pertsona asertiboagoak izaten lagunduko diguten jokamolde eta teknika batzuk azalduko ditugu hemen.
Komunikazio-estiloa Komunikazio-estiloa da pertsona bakoitzak besteekin komunikatzeko daukan modua. Aurreko unitatean aztertu ditugun portaera-motekin zuzenki loturik, hiru komunikazio-estilo zeharo desberdin daude: inhibitua, oldarkorra eta asertiboa. `
Estilo inhibitua: estilo hau erabiltzen duten pertsonek beren beharrak, iritziak edo sentimenduak komunikatzea saihestu egiten dute. Besteen portaera ernegagarri edo desatseginei buruz ere ezer ez dute ezer esaten. Azken batean, ez dute komunikatzen nahi dutena, baizik eta haien ustez besteei entzutea gustatuko litzaiekeena. Haien mezuak ez dira zuzenekoak izaten; normalki, ahots-tonu baxuz eta zalantzatiz eta jirabiraka aritzen dira, ziurtasun eza adieraziz. Komunikazioaren ez-ahozko alderdiei dagokienez, mugimendu zurrunak, begirada bidezko kontakturik eza (gehienetan, lurrerantz begira) eta osagai paralinguistikoen gehiegizko erabilera dira ezaugarriak. Hurbileko eremuetan urruntasuna erabiltzea ere ohikoa izaten du estilo honetako jendeak.
`
Estilo oldarkorra: beti arrazoia daukatela uste izan eta besteen iritziei muzin egiten dietenen estiloa da. Aurrez aurreko auzietan gehiegizko bortxaz jarduten dute, eta kritika negatiboa, mehatxua eta iraina ere erabiltzen dute. Inprobisazioz aritzea dute komunikazio-ezaugarri, etengabe aginduak ematen ariko balira bezala. Elkarrizketetan, sistematikoki eteten dutesolaskidea, baina ez dute besteek eteterik onartzen. Ez-ahozko alorrean, keinu mehatxagarriak, begietara zuzen-zuzen begiratzea, gorputza tenkatzea eta sorbaldak atzeratzea eta ahots-tonu altua ohikoak izaten dituzte. Besteen babeseremuan sartzeko joera ere izan ohi dute. Lanean, karguren bat baldin badaukate, haien mendekoak esplotatuak sentitzen dira, eta ez dute proposamenik edo ekarpenik egiten. Aginte-maila bereko lankideek ere ez dute nahi izaten haiekin topo egin.
`
100
Estilo asertiboa: iritziak askatasun osoz azaltzen dituzte estilo honetakoek, argudiatuz, besteei erasorik egin gabe eta besteen nahi edo aginteen mende jarri gabe. Era berean, besteen aukerak baloratu eta errespetuz entzuten dituzte, nahiz eta bat etorri ez. Besteen alderdiren bat txerta dezakete beren iritzietan, beraauek aberastuz eta inola ere akats, porrot edo iraintzat hartuz.
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
Pertsona asertiboek hitz-jario egokia eta naturala izaten dute, ez-ahozko adierazpenekin bat etorriz —gorputza tinko, begirada zuzena, ziurtasun-keinuak, aurpegiaren adierazpena edukiekin bat etortzea, ahots-tonu egokia...—. Bestalde, pertsonaren, momentuaren eta gaiaren arabera, distantzia egokira jartzen asmatzeko dohaina izaten dute. Estilo horiek guztiak pertsona orok ditu berekin, neurri batean edo bestean, baina beti izaten da besteei nagusitzen zaien bat.
Asertibitatea hobetzeko portaerak Trebetasun sozialen hobekuntzak portaera asertiboarekin lotura handia daukanez, komeni da pertsonen asertibitatea hobetzeko estrategiak azaltzea: `
Autoestimua: autoestimurik ez dutelako ez dira asertiboak zenbait pertsona. Garrantzitsua da norberak bere buruari gogoraraztea besteak bezain garrantzitsua dela, eta ez dituela alde batera utzi behar bere beharrak: emozioen, sentimenduen, beharren, eskubideen, sinesmenen eta iritzien adierazpenak.
`
Ez haserretu, gizalegez jardun: haserretzen denak gehienetan lortzen duen gauza bakarra bere buruaren irudi txarra ematea izaten da. Besteen ikuspuntuen ezeztapenek edo burugogorkeriek ez dute inora eramaten. Haserretu aurretik, hobe izaten da entzun, hausnartu eta besteen ikuspuntuak kontuan eduki. Dena den, arazoa beste era batera ikusiz gero, lasai egon eta hezieraona erakutsi behar da, eta norberaren iritzia sendo azaldu, hots, asertiboki.
`
Barkamen-eskeak, behar direnerako gorde: segurtasun faltagatik edo, etengabe eskatzen du barkamena zenbaitek. Hori ez da egin behar, beharrezkoa ez bada. Aitzitik, egokia denean egiten bada, ez du baliorik galtzen.
`
Besteak ez baztertu: ez da inor zapaldu behar, baizik eta lankidetza eta elkar ulertzea ziurtatu. Asertiboa izateak inor ez baztertzea esan nahi du.
`
Ez da inoiz mehatxuetara iritsi behar: sinesgarritasuna galtzea dakarte mehatxuek, eta besteekin lankidetzan aritzea eragotzi egiten dute. Hobe izaten da eman behar diren urratsak lasai eta ziurtasunez pentsatzea. Bestalde, aditzera emandako urratsak gauzatu egin behar dira, bestela etorkizunean besteek aintzat ez hartzeko arriskua sortzen baita.
`
Kritikak eta porrota onartu: asertiboa izatea daporrota onartzen jakitea. Askok besterik uste arren, horrek ez du errespetagarritasunik kentzen, alderantziz baizik.
Asertibitatea hobetzeko teknikak Teknika asertiboak erabiltzeko era asko dago, eta bakoitzak ikusi behar du zein dagokion hobekien bere harreman-moduari. Hona hemen teknika horietako batzuk: `
Beti kalaka bera: nahi dena argi adierazten duen esaldi bat behin eta berriro errepikatzean datza, tinko aldarrikatuz uste den hori, beste batzuen ahozko manipulazioetan erori gabe edo beste gai bati buruz hitz egiten hasi gabe, nahi diren helburuak lortu arte.
LANBIDE EKIMENA
101
Haur Hezkuntza
`
Asertibitate positiboa: besteei zintzotasunez eta bihotz-bihotzez benetako afektua eta estimua adieraztean datza. Besteen alde positiboa ikusteko eta aitortzeko gaitasunean oinarritzen da. Ahoz edo beste eraren batera egiten da komunikazioa.
`
Asertibitate negatiboa: tokiz kanpokoak iruditzen zaizkigun egoerei edo iritziei ezetz esaten jakitean datza. Beharrezkoak direla pentsatzen diren beste batzuen jarrerei buruzko adierazpen edo pentsamendu negatiboak ere hor sartzen dira.
`
Asertibitate enpatikoa: egoera eta bestearen sentimenduak ezagutu ondoren, gure eskubideak ozen aldarrikatu behar dira eta sentimenduak adierazi, nahiz eta negatiboak izan. Jarrera horreneraginkortasunaren arrazoietako bat da bestea aintzat hartua sentitzen dela errespetuz hitz egin bazaio. Bateraezina da edonolako adierazpen oldarkorrekin.
`
Mailakako asertibitatea: asertibitate enpatikoak espero ziren emaitzak ekarri ez baditu, eta pertsonak besteen eskubideak inbaditzen eta bortxatzen jarraitzen badu, teknika asertibo enpatiko berbera berriz erabili behar da, baina tinkoago. Alabaina, horrek ez du esan nahi agresibitatea erabili behar denik.
`
Aurrez aurreko asertibitatea: solaskidearen hitzen eta ekintzen artean kontraesanik hautematen bada erabili behar da teknika hau. Lasai eta patxadaz, pauso hauek eman behar dira: 1. Egiten duenari buruz esaten duena eta benetan egiten ari dena azaldu behar zaio solaskideari 2. Benetan zer gertatu den jakiteko, arrazoiak aztertu behar dira. Horretarako, galdetu egin behar zaio besteari, betiere ezer leporatu edo gaitzetsi gabe 3. Argi azaldu behar da zer nahi den
`
Lehenengo pertsonako esaldiak: prozedurahau erabili behar da. 1. Gustukoa ez dugun bestearen jarrera deskribatu 2. Jarrera horrek sortzen dituen sentimendu negatiboak azaldu 3. Gustukoa den jarrera azaldu, jarreraren aldaketaren ondorio positiboak aipatu, edo negatiboak, jarrera aldatzen ez bada
102
`
Lainogunea: kritikak lasai entzutean eta bitartean bestearekin adostasun-puntuak bilatzean datza. Hein batean ados gaudela, baina guztiarekin ez, adierazten dugu horrekin.
`
Ez ikusiaren teknika: besteak haserre edo minduta egoteko dauzkan arrazoiei ez ikusiarena egitean datza. Hura lasaitu arte, atzeratu egiten da eztabaida.
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
Pertsona asertiboen zenbait eskubide 9
Norberak bere sentimenduak eta nahiak edukitzea eta adieraztea
9
Besteek benetan entzutea eta onartzea
9
EZETZ esatea, horregatik errudun sentitu gabe (nahiz eta horregatik adiskidea galdu)
9
Informazioa eskatzeko eskubidea, eta informatua izatekoa
9
Norberaren beharrak ikusi, lehentasunak ezarri eta norberak bere erabakiak hartzea
9
Nahi den hori eskatzea, jakinda besteak ere EZETZ esateko eskubidea duela
4.5 Emozioen kontrola eta adierazpena hobetzea Adimen emozionalaren trebetasunak Adimen emozionala norberaren emozioak eta besteenak atzeman eta, haietan oinarrituz, arazoak bideratzeko gaitasuna dela genioen. Gaitasun hori erabilgarri bilakatzeko, adimen emozionalaren osagarri garrantzitsuenak garatu behar dira: `
Autoezagutza (edo norberaren kontzientzia). Norberaren emozioak eta besteengan sortzen dituzten efektuak ezagutzean datza, norberaren gogo-aldarteak bere jarreran eragina daukala jakitean. Norberaren ezagutzarekin batera norberaren gaitasunak eta alde ahulak ezagutzea ere eskatzen du.
`
Autokontrola (edo autoerregulazioa). Autokontrolak momentuko sentimenduen mende ez jarduten laguntzen du. Emozioa iragankorra dela konturatzean datza. Harreman pertsonaletan momentuko emozioen eraginez ekiteak akatsak eta gaizki-ulertuak sor ditzake. Horren adibide ditugu momentuko haserreak eraginda jarduten eta gero beti barkamen eske aritzen direnak.
`
Automotibazioa. Emozioak helburu jakin baterantz zuzentzeak motibazioa mantentzen uzten du eta, oztopoetan jarri beharrean, helburu horien alde positiboan arreta jartzen. Bidean aurkitzen diren oztopoen aurrean positiboki jardutea eskatzen du horrek.
`
Besteen emozioen onarpena (edo enpatia). Giza harremanak, askotan, ahozkoak (erantzun desegokiak) eta ahozkoak ez diren (keinuak, mugimenduak...) bat-bateko erreakzioetan oinarritzen dira. Besteen emozioak onartzeak eta enpatia sentitzeak harreman sozial errealagoak izaten laguntzen du, batez ere gure inguruan daudenekin.
`
Pertsonen arteko harremanak (edo gaitasun sozialak). Besteekin harreman egokiak izateak izugarrizko garrantzia dauka pertsonen alor guztietan: familia, lagunak, eskola, lana...
LANBIDE EKIMENA
103
Haur Hezkuntza
Antsietatea urritzeko teknikak Antsietatea da elkarrekintza soziala gehien eragozten duen elementuetako bat. Trebetasun sozialak praktikatzeko zein jendaurrean hitz egiteko oso egokia izaten da erlaxazio-teknikaren bat ikastea eta praktikatzea. Izan ere, arnasketa- eta erlaxazio-ariketak praktikatzeak segurtasun falta eta antsietatea kontrolatzen laguntzen du.
Arnasketa-ariketak Lotura aski frogatua dago arnasketaren eta erlaxazioaren artean. Emozioek eragina dute arnasteko eran, eta alderantziz. Horrek esan nahi du, adibidez, azterketa bategatik urduri edo jendaurrean hitz egiteko beldurrez egonez gero, arnasa azkar eta etenekin hartuko dela eta ohikoa baino energia gehiago galduko dela, arnasa hartzearren giharrak tenkatuta egongo direlako. Horregatik, arnasketa-ariketak praktikatzea oso lagungarria izaten da. Erlaxatuta bagaude, luzea, erregularra eta mantsoa izaten da arnasketa. Pertsonen erlaxazio orokorrari nabarmen laguntzen diote arnasketa-prozesuek.
Arnasketa osorako teknika Arropa lasaia behar da. Lurrean etzanda jarri, koltxoneta edo antzekoren baten gainean, gerrikoa lasaitu, eta besoak eta oinak erorita eta gurutzatu gabe utzi. Gidariaren aginduei jarraitu: 9
Ahoz gora etzan, eta begiak itxi. Esku bat sabel gainean jarri, eta bestea, bularraldean.
9
Poliki eta sakon hartu arnasa, eta biriken beheko aldera bideratu. Ondoren, sabelaldean dagoen eskuaren mugimendua garbi nabarituko da, eta arinago bularraldekoarena.
9
Arnasa ahotik bota, poliki eta sakonki.
9
Etengabe jardun, eta saiatu arnasaldiak gero eta luzeagoak eta sakonxeagoak egiten, ariketak dakarren ongizate sentsazioaz gozatuz.
Erlaxazio-ariketak Erlaxazioa egunero praktikatzea jendaurrean hitz egiteko ez ezik lagungarria da laneko elkarrizketa batera joateko, trebetasun sozialak praktikatzeko edo beste zenbait egoera estresagarriri aurre egiteko. Frogatuta dago erlaxazioa mesedegarria dela kontzentraziorako, sormenerako eta emozioen kontrolerako. Egunero praktikatzeak osasun fisiko eta mental hobea, atseden handiagoa eta energia berritzeko aukera dakar; kontzientzia-maila handitu egiten da, pentsamendu positiboetarako prestasuna areagotu egiten da, eta tentsio arteriala orekatzen laguntzen du.
104
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
Pixkanakako erlaxazio-teknika Audio-formatuetan banatzen diren erlaxazio-teknika asko daude, etaerlaxatzeko jarraibideak ematen dituzte. Hona hemen adibide bat, oso poliki irakurri beharrekoa: 9
Nire arreta eskuineko besoan jarriko dut, zehazki eskuineko eskuan; gogor estutuko dut, eta eskuan sortzen den tentsioa nabarituko dut, besaurrean...
9
Indar egiteari utzi egingo diot; eskua lasaitu egingo dut zoruaren gainean utzi atseden har dezan; tentsioaren eta erlaxazioaren arteko aldea nabarituko dut.
9
(Hogei segundo inguruko etenaldia egin)
9
Berriro eskuineko ukabila estutu eta ostera tentsioa sumatuko dut, eskuan, besaurrean... Sentsazioen arteko kontrastea nabarituko dut.
9
Eta orain, giharrak lasaituko ditut, indarra egiteari utzi egingo diot, eta hatzei luzatzen utziko diet, lasai. Berriro tentsioaren eta erlaxazioaren arteko aldea nabarituko dut. (hogei segundo inguruko etenaldia egin)
9
Berdin egingo dut ezkerreko besoarekin... (eta horrela gorputzaren atal guztiekin)
Hainbat erlaxazio-teknika daude, eta gehien erabiltzen dena E. Jacobsonek proposatzen duen erlaxazio mailakatua da, oso egokia da eta. Erlaxazio mailakatua gorputzean gihar-talde batzuk tenkatzen eta erlaxatzen ikastean datza. Gihar-talde bakoitza 10 segundo inguruan tenkatu eta, gero, erlaxatu egin behar da. Tenkatze- eta erlaxatze-prozesuak ezagutzen eta desberdintzen ikasten da, erlaxatzearen plazeraz eta onurez jabetuz. Prozesu biak kontrolatzen ikasteko prozesuan, gorputz osoa edo gorputzeko zenbait zati erlaxatzeko behar den kontzentrazio-gaitasuna eskuratzen da.
LANBIDE EKIMENA
105
Haur Hezkuntza
4.6 Autoestimua hobetzea Zuzeneko lotura dago autoestimuaren hobekuntzaren eta trebetasun sozial eta jarrera asertiboen garapenaren artean. Autoestimu baxua duen pertsona baten ezaugarriak eta asertibitate txikia eta besteenganako begirune eskasa duen batenak berdintsuak izaten dira. Beraz, autoestimua hobetzea da gizarte-gaitasunak areagotzeko behar den beste urratsa. Unitate honetan ikusi ditugun beste osagaiak bezalaxe, ikasi egin daiteke hori ere.
Autoestimua garatzeko ohitura Autoestimua garatzea ohitura oso komenigarria da, eta, sendotu artean, egunero praktikatu beharrekoa.Hona hemen horretarako jarraibide batzuk: 1. Gertatzen zaizkigun gauza positiboetan jarri arreta. Negatiboek antsietatea eta tristura baino ez digute eragiten. Barne-hizkera baikorra praktikatu behar dugu, eta pentsamendu positiboak sustatu. 2. Daukaguna estimatzen ikasi, ez falta zaiguna. 3. Errudun sentitu beharrean, gure ahuleziak identifikatu eta zuzentzen ahalegindu. 4. Animatzen eta laguntzen gaituzten pertsonez inguratu. Ez dugu onartu behar bidegabekeriaz kritikatzen gaituzten edo gaizki sentiarazten gaituzten pertsonen eraginik. Horrelakoetatik, urruntzea onena. 5. Gure sendotasunak zein diren ikasi, are gehiago indartzeko. 6. Gure ahalmenetan sinetsi behar dugu, eta geure buruari jartzen dizkiogun mugei aurre egin. 7. Helburu propio batzuk jartzea garrantzitsua da. Pixkanaka, horiek lortzen ahalegindu behar dugu, inorekin konparatu gabe, gure erritmoan, besteen iritzien mende jardun gabe.
Gutako bakoitza gizaki bakarra eta berezia gara; horrexegatik, erraza izan behar luke geure buruak maitatzea. Pertsona berezitasunean hezteko (bakar eta berezia bilakatzen duten dohain eta gaitasunekin, alegiak), jarraibide hauek bete behar ditu:(7)
106
9
Errespetatu, berak ere bere burua errespeta dezan
9
Berezia den norbait bezala tratatu
9
Zer dakien egiten aurkitu
9
Bere erara adierazten utzi
9
Haren sormena sustatu
9
Harenberezitasunaz gozatu
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
Berregituratze kognitiboa Ikusi dugu pertsonak, gertakariak interpretatzean, itxuraldatze kognitiboak edo eskema okerrak egin ditzakeela, eta bere gizarte-harremanak kaltetu. Distortsio negatiboei aurre egiteko, nondik sortzen diren jakin behar da. Hori da berregituratze kognitiborako tekniken bidez lortu nahi dena, hau da, pentsamenduaren itxuraldatzeak identifikatu eta pentsamendu positiboagoez aldatu edo ordezkatu. Berregituratze kognitiborako teknikek eskema hau jarraitzen dute:
Itxuraldatze kognitiboa
Berregituratze kognitiboa
Pentsamendu doituak
Berregituratze kognitiboaren aplikazioak fase hauek ditu: `
Itxuraldatze kognitiboa identifikatu: pentsamendu ezkorra edo distortsioa hauteman eta badagoela jabetu. Pertsonak berak jaso beharreko autoerregistro baten bidez egin behar da hori. Pentsamendu desegokien berri gertatutako unean bertan jaso behar da erregistroan, eragiten dituzten sentimenduak deskribatuz.
`
Ezkortasunaren alderdiak hauteman: pentsamendu negatiboak aztertu, haien irrazionaltasunaz jabetzeko.
`
Pentsamendu baikorrak sortu: ezkortasunaz jabetutakoan, eskema egokiagoak sortzen hasi behar da, eta pentsamendu negatibo horien lekua hartzen duten pentsamendu baikorrak sortu.
`
Pentsamendu-eskemak aldatu: eskema biak aurrez aurre jarri, beharrezko doikuntzak egiteko. Berregituraketa kognitiboaren mamia ideia honetan datza: pentsamendu okerren eskemak zuzentzen badira, pertzepzio faltsu horiek erasaten dituzten alderdiak hobetu ahal dira; adibidez, autoestimu baxua.
Esate baterako, norbaitek uste badu taldean ez daukala inolako eraginik, pentsamendu horren arabera jardungo da. Pentsaera hori berregituratzeko, pauso hauek eman behar dira: lehenik, sentipen hori atzematen duen egoera oroz jabetu behar du, eta erregistratu; ondoren, terapeutaren laguntzaz, pentsaera horiek desegoki edo irrazionaltzat zer duten aztertu behar du, eta erregistratutako egoerekin lotutako pentsaera alternatiboak sortu; pentsamendu berri horietan oinarriturik, hasierako pentsaeren eskemak aldatu ahal ditu eta berak taldean duen rola egokiago neurtu.
LANBIDE EKIMENA
107
Haur Hezkuntza
Irudi pertsonala eta autoestimua Irudi pertsonala, bereziki nerabeen eta gazteen artean, autokontzeptuarekin eta autoestimuarekin oso lotua dago. Landu beharreko bi elementu garrantzitsu daude: 9
Norberak duen irudi pertsonalaz (besteek nola ikusten gaituzten) egoki jabetzea.
9
Hortik abiatuta, negatibotzat jotzen diren alderdiak aldatzea edo arintzea, eredu idealizatuak kentzea eta irudi errealistagoa eta haren izateko modura hobeto egokitzen dena eraikitzen laguntzea.
4.7 Gizarte-trebetasunetan entrenatzea Gure komunikazio-eraginkortasuna hobetzen lagun dezaketen alderdiak ezagutu ostean, gizartetrebetasunetan entrenatzeko programen bidez abian jartzeko moduan gaude. Gizarte-trebetasunetan entrenatzeko programa edo ikastaroak trebetasun sozial berriak eskuratzen edo eduki daitezkeenak hobetzen laguntzeko teknika- eta prozedura-multzoz osatuta daude. Talde-jardueretako beste programazioetan bezala, gizarte-trebetasunetan entrenatzeko programek hiru fase izaten dituzte: esku-hartzearen planifikazioa, praktikan jartzea, helburuen lorpenaren ebaluazioa.
Plangintzarekin lotutako alderdiak Aurreko unitatean talde-jardueren programazioari buruz ikasitako alderdiez gain, gizarte-trebetasunetan entrenatzeko programen planifikazioan zehaztasun batzuk hartu behar dira kontuan: 9
Trebakuntza-premiak ebaluatu behar dira. Abilezia sozial batzuetan trebakuntza behar duen pertsona edo pertsona-multzoa erabaki behar da, eta horrek zer portaera behar dituen zehaztu. Garrantzitsua da pertsonak berak edo taldeak aurkitzea eta definitzea portaerok zein diren, baita horiek eskuratzeko beharra justifikatzea ere. Profesionalek lagundu behar diete hori zehazten eta laburtzen.
9
Helburuak zehatz definitu behar dira, hots, aurretik azaldutako portaerak zenbateraino lortu nahi diren adierazi behar da; beste era batera esanda, pertsonek zer egin ahal izango duten hori amaitutakoan.
9
Hori guztia ahalbidetzeko jarduerak diseinatu behar dira. Trebetasun jakin bat entrenatzeko behar diren osagai kognitiboak, psikologikoak eta portaerazkoak landu behar dira jardueretan.
Entrenamenduaren sekuentzia eta teknikak Gizarte-trebetasunetan entrenatzeko jarduerak diseinatzean, helburuak modurik eraginkorrenean lortzeko teknikak aukeratu behar dira. Erabil ditzakegun tekniken konbinazioa talde bakoitzaren, helburuen eta dauzkagun baliabideen araberakoa izango da. Hala ere, segidarik ohikoena hau izaten da: 108
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
`
Argibideak: erabakitako portaera lortzeko jarraitu beharreko prozedurei buruzko azalpen zehatza eta argia eman behar da. Normalki, ahoz ematen dira; idatzitako argibideekin ere osa daiteke.
`
Errefortzuak: portaera egokiak adierazten diren bakoitzean edo indartu nahi denera hurbildutakoan eskaintzen diren ondorio positibo edo atsegin orori deitzen zaio horrela. Errefortzuak sozialak edo materialak izan daitezke: Ð
Errefortzu sozialak: ekintza baten onespena indartzen du, ahoz edo goraipamenen edo keinuen bidez.
Ð
Errefortzu materialak: sari edo opari txikiak.
Bestalde, eskainitako estimuluen arabera, errefortzu positiboak eta negatiboak daude. Ð
Errefortzu positiboak: irribarre bat, goraipamenak, goxoki bat...
Ð
Errefortzu negatiboak: pertsonarentzat ondorio positiboak dituzten errefortzuak dira horiek ere. Baina negatibo esaten zaie, zerbait desatsegina kentzen zaiolako, adibidez, lan bikain baten truke azterketaz salbuetsi.
Era batera edo bestera ezarri behar dira errefortzuak prozesuan, erabili behar diren beste tekniken osagarri. Hasieran, etengabe erabili behar dira, ekintza egokia burutu ostean. Pixkanaka, tarteka bakarrik aplikatu behar dira, eta lortu nahi diren jarrerak finkatu ahala, alboratu. `
Modelatua: eredutzat hartzen den eta lortu nahi den portaera daukan pertsona baten behaketan oinarritzen den ikasketa-prozesua da (presentziala, edo bideo bidezkoa). Eraginkorra izateko, aurkeztutako jokamoldea argi atzeman behar da, eta ahalik eta azkarren imitatu.
`
Portaeraren saiakera: ikasi nahi diren portaerak behin eta berriro praktikatzean datza. Ereduen portaerak behatu ostean hastea oso baliagarria izaten da. Prestatutako ingurune batean egin daiteke —role playing bidez— edo zuzenean, egoera egokia suertatuz gero—. Lortu nahi den mailara iritsi arte errepikatu behar dira portaera-saiakerak.
`
Moldeatzea: pertsonari portaera gauzatzean erakutsi duen gaitasun-mailari buruzko informazioa (atzeraelikadura) eskaintzean datza, informazio hori moldeatu edo hobetzeko. Lorpenak baloratu egin behar dira, baina baita akatsak eta horiek hobetzeko moduak ere. Feedback hori profesionalak eskaini behar dio, baina taldekideek ere parte hartu ahal dute, baita norberak ere, saioa bideoz grabatua izan bada.
`
Etxerako lanak: partaideei landutako portaerak beren ohiko ingurunean abian jar ditzaten eskatzean datza. Baditu horrek abantaila batzuk: entrenamendua indartu egiten da; portaerok noiz jarri behar diren abian ikasten da, eta ikasitakoa mundu errealera transferitzea ahalbidetzen da; alabaina, gerta daiteke jokamoldeok arrakastaz ez errepikatzea eta horrek frustrazio handia eragitea. Beraz, komeni da jarduera hau arrakastarako probabilitatea handia bada soilik programatzea. Oso baliagarria da portaera horien berri erregistratzea, arrakastak, zailtasunak, antsietate-maila eta abar jasoz.
LANBIDE EKIMENA
109
Haur Hezkuntza
`
Orokortzea: gizarte-trebetasunetarako entrenamendu ororen azken xedea da ikasketa errotzea eta pertsonak hori edozein egoeratan (hainbat leku, jende, testuinguru eta abarretan) berez eta naturaltasunez aplikatzea. Horretarako, portaera horiek ahalik eta egoera anitzenetan entrenatzen jarraitu behar da, ohitura gisa finkatu arte, hots, behar diren egoera eta une orotan naturalki abian jarri arte.
Entrenatu beharreko trebetasunak Hona hemen, adibide gisa, gizarte-trebetasunak entrenatzeko programa baten bidez landu daitezkeen abileziak: Oinarrizko trebetasunak
Trebetasun aurreratuak
Aurkeztea Agurtzea Entzutea Elkarrizketa bat hastea Elkarrizketa bat izatea Ez-ahozko osagaiak erabiltzea Mesedeak eskatzea Barkamena eskatzea Goraipamenak egitea Tentsioa bideratzea eta lasaitzea
Sentimenduak adieraztea Besteen sentimenduak ulertzea Emozioak kontrolatzea Norberaren eskubideak eta besteenak defendatzea Porrotari aurre egitea Jendaurrean hitz egitea Autoestimua hobetzea Berregituratze kognitiboa erabiltzea Arazoak konpontzea
Elkarrizketa batera biltzea
Bibliografia (1)
ALBERT, L. eta SIMON P. Las relaciones interpersonales. HERDER, Biblioteca de Psicosociología 3., Bartzelona. 1979. (2)
CABALLO, V.E. Teoría, evaluación y entrenamiento de las habilidades sociales. PROMOLIBRO arg., Valentzia. 1987. (3)(5)
PEASE, A. El lenguaje del cuerpo. PAIDÓS arg., Bartzelona. 1998.
(4)
PAREJO, J. Comunicación no verbal y educación. PAIDÓS arg., Bartzelona. 1995.
(6)
HALL. E.T. <>, El lenguaje silencioso-n. ALIANZA arg., Madril. 1989.
(7)
MARTÍNEZ LÓPEZ, M.A. Educar en y para el respeto a las diferencias: Concepto de asertividad. SEDUCOM. http://www.uecoerm.net/public/dife.pdf. Murtzia., 2003-2004 ikasturtea.
110
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
4.8 Ariketak 1. Zein da komunikazioaren eta informazioaren arteko aldea? Azaldu lau adibiderekin.
2. Jarri feedback adibide bat egoera hauetako bakoitzeko: eskolan, familian, Interneten, hitzezko komunikazioan —ahozkoa eta idatzia—, ez-ahozko komunikazioan.
3. Zergatik uste duzu ez-ulertzeak izaten direla komunikazio-prozesuan? Aipatu arrazoi nagusiak.
4. Zer iradokitzen dizu Michel Eyquem de la Montaigneren esaldi honek? ”Hitzaren erdia ahoskatzen duenarena da, eta beste erdia, entzuten duenarena”. Hausnartu erantzuna.
5. Zure ustez, zein dira komunikazioan gainditu beharreko oztopo edo eragozpen zailenak? Hausnartu erantzuna.
6. Egin ezazu ahozko eta ez-ahozko komunikazioaren kontzeptu-mapa.
7. Zer komunikazio-oztopo aurkituko lituzke gure hizkuntzarik ez dakien beste herrialde bateko haur batek bere lehen eskola-egunean? Hezitzaile edo animatzailearen ikuspegitik, zer egin daiteke horiek gainditzeko?
8. Azal ezazu zer den, zure ustez, paralengoaia. Ebalua ezazu zeure burua eta aurkitu zer elementu paralinguistiko aldatu beharko zenituzkeen zure komunikazio-gaitasuna hobetzeko, eta nola egin beharko zenukeen.
9. Azal ezazu zer den, zure ustez, kinesika. Berrikusi zer elementuz osatua dagoen, eta begiratu nola erabiltzen dituzun zure harreman sozialetan eta zer hobetu dezakezun.
10. Aztertu zein den zure hurbiltze-distantzian harremanak dituzun pertsonak: gurasoak, senideak, adiskideak, bikotekidea, lagunak, irakasleak eta abar. Hausnartu kasu bakoitzean distantzia egokia den eta une batzuetan gehiegi urruntzen zaren edo haien ziurtasun-eremuan sartzen zaren.
11. Laburtu dekalogo batean ez-ahozko komunikazio eraginkorra izateko emango zenituzkeen aholkuak.
12. Zer dira, zure ustez, enpatia eta aktiboki entzutea? Azaldu bien arteko lotura.
LANBIDE EKIMENA
111
Haur Hezkuntza
13. Aktiboki entzuteko izan daitezkeen oztopoetatik, nabarmendu noizbait zure aktiboki entzuteko gaitasuna mugatu duten bi. Deskribatu egoerak eta ondorioak.
14. Zerrendatu entzute aktiboaren abantailak, hala maila pertsonalean nola profesionalean.
15. Zerrendatu asertibitatea duten pertsonen jokaera-ezaugarriak.
16. Asertibitate-testa. Neurtu zure asertibotasuna test batekin. Jo Internetera eta idatzi bilatzailean: Test de asertividad (euskaraz jarrita ere begira dezakezu). Agertzen zaizkizun aukeretatik, bat hartu eta erantzun. Gero, balorazio irizpideak aplikatu. Zure ustez, lortu duzun balorazioa bat dator errealitatearekin?
17. Talde txikitan eta role playing txikien bidez, antzeztu unitate honetan ikasi dituzun estrategia asertiboak erabiltzen diren egoera-adibideak. Zenbat eta estrategia gehiago antzeztu, orduan eta hobe.
18. Adimen emozionalaren zer trebetasun menderatzen dituzu edo uste duzu ohiko bizitza pertsonal eta sozialean erabiltzen dituzula? Egizu zure indarguneen eta hobetu beharreko alderdien balorazioa.
19. Zenbateraino uste duzu daudela lotuta asertibitatea, adimen emozionala eta autoestimua kontzeptuak?
20. Seiko taldeetan, prestatu haur-hezkuntzako geletako adimen emozionalari buruzko eztabaida. Aurretik, bilatu informazioa Interneten edo bibliografia espezializatuetan.
21. Erlaxazio-teknikak erabiltzea beharrezkoa izan dezakezun egoera batzuen adibideak jar itzazu.
22. Gelan edo tailerrean, egin erlaxazio-saio bat. Bukatu ostean, deskribatu jasotako sentsazioak.
23. Egizu zure autoestimua hobetzeko ohiturak hartzeko egin ditzakezun ariketen zerrenda.
24. Hirukotetan, pertsonaren autoestimuari erasaten dioten itxuraldatze kognitiboen zerrenda egin ezazue. Kasu bakoitzerako pentsaera alternatiboak proposatu.
25. Azaldu zer diren teknika hauek: portaeraren saiakera, errefortzua, modelatua eta moldeatzea.
112
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
4.9 Jarduerak 1. AHOZKO KOMUNIKAZIOA ETA FEEDBACKA
Planteamendua Ariketa bidez ahozko komunikazioaren eraginkortasuna frogatzea eta feedbackaren garrantzia baloratzea.
Garapena 9
Bikoteka egin behar da. Bat A izango da, eta bestea, B.
9
A-k, B-k ikusi gabe, mapa bat, ikur bat edo konplexutasun ertaineko gauza bat (ez dadila izan asmatzeko errazegia, ezta zailegia ere) marraztu behar du.
9
B-k A-ren marrazki berdina egitean datza jarduera. Horretarako, A-k agindu hauek soilik eman behar dizkio: Eskuinera, ezkerrera, gora, behera, hainbeste gradu eskuinera, hainbeste ezkerrera... Hala deritzonean, A-k galdetu egingo dio B-ri ea marrazkiari buruz ematen ari zaizkion jarraibideak ulertzen dituen. B-k ezin du galderarik egin A-k eskatu arte. Marrazkia amaitutakoan, A-ren originala B-ren kopiarekin erkatu behar da.
9
B-k A emaile ona izan den eta feedbackerako aukerarik eman dion baloratu behar du.
9
Rolak trukatu.
9
Talde nagusian, jarduera honetatik ateratako ondorioak aipatu.
Iraupena Ordubetekoa.
LANBIDE EKIMENA
113
Haur Hezkuntza
2. HITZIK GABEKO IPUINA. EZ-AHOZKO KOMUNIKAZIOA
Planteamendua Ez-ahozko komunikazio-prozesua aztertzea, emaile batzuek antzeztutako istorio bat hartzaileek interpretatuz.
Garapena 9
4-5 laguneko hiru talde antolatu (antzezle-taldeak).
9
Talde bakoitzak gidoi txiki bat prestatu behar du, ipuin edo istorio gisa, non taldekide bakoitzak rol bat izango duen.
9
Istorioa hitzik gabe aurkeztu behar da, ez-ahozko lengoaia soilik erabiliz.
9
Antzezpena jantzi, mozorro, objektu eta abarrekin girotu ahal da.
9
Txandaka, istorioak aurkeztu.
9
Gainerako taldekideek 5-6 laguneko taldeak osatu behar dituzte (ikusle-taldeak) eta aurkezpen bakoitzean zer ari diren ulertzen idatzi.
9
Saio bakoitza bukatutakoan, ikusle-talde bakoitzeko ordezkari batek antzezpenari buruz eginiko interpretazioa azaldu behar du.
9
Talde guztien interpretazioak entzun ostean, antzezleek azaldu behar dute zer adierazi nahi izan duten. Zer ikusle-talde hurbildu den gehien erabaki behar dute .
Iraupena Gutxi gorabehera, astebetez prestatu (entseguak eta abar). Hamabost minutu inguru taldeka aurkezteko, eta hogeiren bat komentatzeko.
114
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
3. PARAFRASEATZEA, FEEDBACKA ETA AKTIBOKI ENTZUTEA
Planteamendua Helburua da egoki entzuten badakigun ohartzea, solaskidearen baieztapenaren (feedbacka) bidez eta parafraseatuz, eta eraginkortasunez eta aktiboki entzun nahi bada, normalki edukitzen diren oztopoez jabetzea.
Garapena 9
Lau ikasleko taldetan banatu gela. Talde bakoitzean hiru pertsonaia (hiru adiskide antzeztuko dituztenak) eta behatzailea izango dira. Argumentua: hiru adiskideek bidaia bat egin behar dute, eta oinarrizko hainbat gauzatan ados jarri behar dute: nora joan, garraiobide-mota, non hartuko duten ostatu, zenbat denbora egongo diren, eta abar.
9
Pertsonaiei, isilpean, jarrera hauetako bana esleitu: autoritarioa, bakegilea eta akusatzailea.
9
Arau hauek bete behar dituzte pertsonaiek: Hitz egin aurretik, pertsonaia bakoitzak aurreko kideak azaldutakoaren laburpen bat egin behar du (parafraseatu). Aurretik hitz egin duena (parafraseatua) feedbackarekin (laburpenarekin) ados ez badago, argi adierazi behar du eta berriro hitza hartu.
9
Dinamikaren garapena behatzeaz eta arauak betearazteaz arduratu behar du behatzaileak.
9
Dinamika amaitutakoan, talde bakoitzean pertsonaiak interpretatzean nola sentitu diren adierazi behar dute antzezleek, eta, zehazki, alderdi hauek aztertu:
9
Arauak zaintzeko zailtasuna edo zailtasun eza.
9
Zer gertatzen den norbaitekin eztabaidatzen dugunean.
9
Azkenik, behatzaile bakoitzak talde nagusiari ebaluazio horren berri eman behar dio.
Iraupena Bi orduko saio bat.
LANBIDE EKIMENA
115
Haur Hezkuntza
4. ZURE ENTZUTEKO GAITASUNA EBALUATU
Planteamendua Besteak entzuteko daukazun gaitasuna ebaluatzea.
Garapena 9
Autoebaluazio-ariketa honi bakarka erantzun:
Honelako oztoporik erabiltzen dut?
9
1
Konparatzea
2
Pentsamendua irakurtzea
3
Entsegua
4
Iragazkia
5
Juzgua
6
Amestea
7
Identifikatzea
8
Aholkatzea
9
Eztabaidatzea
10
Beti arrazoia eduki nahi izatea
11
Gaia aldatzea
Maiz
Batzuetan
Ia inoiz ez
Zure oztopo edo eragozpen nagusiak identifikatutakoan, hamabost minutuz gelakide bat entzun. Gaia lagunak aukeratu behar du Zuk aktiboki entzuten ahalegindu behar duzu, unitate honetan ikasitako teknikak erabiliz Entzuketa bukatutakoan, idatzi zure inpresioa esperientzia horretaz Galdetu solaskideari benetan entzuna eta ulertua sentitu den
9
Zure entzuketa bukatzean, paperak trukatu. Zuri egokituko zaizu entzuna izatea. Besteak urrats berak eman behar ditu.
Iraupena Ordubeteko saioa.
116
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
5. ROLE PLAYINGA. KOMUNIKAZIOAREN OSAGAIAK
Planteamendua Role playinga tresna oso erabilgarria da komunikazioa aztertzeko eta autoaztertzeko. Horregatik, teknika honetan oinarriturik, komunikazioaren elementuak aztertuko ditugu.
Garapena 9
Oraingoan lan-elkarrizketa bat planteatuko dugu. Hala ere, beste egoera bat erabaki eta zehaztu daiteke: gai jakin bati buruzko eztabaida, produktu baten salmenta, eta abar.
9
Txandaka, gai berari buruzko 5 edo 6 role playing egin daitezke. Bakoitzean bi lagunek hartu behar dute parte. Batek lan bila dabilen pertsona antzeztu behar du, eta besteak, lana eskaintzen duena. Komeni da egoera ahalik eta gehiena mugatzea: adibidez, lan bila dabilenarentzat lehenengo lana litzateke, eta egunkarietan agertu den iragarki bati jarraiki doa elkarrizketa egitera, non abuzturako turismogune baterako haur-animatzaile bat eskatzen den. Pertsona oso langile, ordutegi-aukera guztia duen, haurrekiko adimentsua den eta sentsibilitatea duen baten bila dabil elkarrizkatatzailea.
9
Antzezleek ongi prestatu behar dute beren rola. Ahozko hizkuntzari dagokionez, diskurtso logiko eta errazaren beharra kontuan hartu behar dute. Ez-ahozko komunikazioari dagokionez, elementu guztiak bere mesedetan erabiltzeaz ohartu behar dute.
9
Role playing guztiak bideoz grabatu behar dira.
9
Role playingetan parte hartu behar ez duten ikasleek aurkezpenak taularen arabera ebaluatu behar dituzte. Antzezlan bakoitzaren ostean horrek eragindako pertzepzioak komentatu behar dira taldean. Eskatzailea
Eskaintzailea
Mezu linguistikoaren balorazioa (ahozkoa) Paralengoaiaren erabilpenaren balorazioa Kinesikaren erabilpenaren balorazioa Proxemikaren erabilpenaren balorazioa Entzute aktiboaren balorazioa Feedbackaren balorazioa Balorazio orokorra
9
Ondoren, bideoak ikuskatu eta antzezleek beren lana ebaluatu behar dute. Kasu guztietan, kontuan hartu behar dira bai komunikazioaren ahozko elementuak, bai-ez ahozkoak, eta aztertu.
9
Eskema hori role playing guztiekin jarraitu behar da.
9
Eztabaida guztiak amaitutakoan, egin diren balorazioen arabera, ebaluatzaile bakoitzak bere helburuak hobekien bete dituen pertsona aukeratu behar du.
9
Amaitzeko, aukeratuak izan diren pertsonen antzezpenei buruzko balorazio laburra egin.
Iraupena Role playing bakoitzeko, prozesu osoak ordubete inguru iraun behar du. Beraz, jarduera osoak bi orduko bizpahiru saio behar izan ditzake.
LANBIDE EKIMENA
117
Haur Hezkuntza
6. GIZARTE-TREBETASUNEN ENTRENAMENDUA
Planteamendua Gelakide guztien artean gizarte-trebetasunen entrenamendu plan bat diseinatu eta praktikatzea. Hura garatzeko, unitate honetan ikasitakoaz gain, zuen informazioa zabaldu behar duzue, bibliografia espezializatua erabiliz edo Internetez.
Garapena 9
Unitateko 3.1. jardueran bete dugun galdetegia erabili gelaren talde-ebaluazioa egiteko. Ikasle bakoitzak berea bete eta izenik jarri gabe entregatu behar du.
9
Emaitzak irauli egin behar dira, eta gabeziarik handienak dituzten eta entrenamendu handiagoa behar duten trebetasunak topatu.
9
Lauzpabost laguneko taldeak osatu. Aurreko urratsean topatutako trebetasun baten entrenamendua planifikatzeaz arduratu behar du talde bakoitzak. Helburu batzuk zehaztu behar dituzue, jarduera batzuk planifikatu, teknika egokiak aukeratu eta entrenamenduaren iraupena zehaztu. Garrantzitsua da jarduera-fitxen formatuak guztion artean adostea, gero, besteekin batera, txostena osatzeko.
9
Proposamen batzuk abian jar ditzakezue. Jarduera prestatu duen taldeak hezitzaile-lana bete behar du; gainerakoek, parte-hartzaileena.
9
Jarduerak ebaluatu, aurreikusi diren helburuak zenbateraino lortu diren baloratuz.
9
Lan guztiekin txosten bat egin, gizarte-trebetasunen entrenamendu-programa osatu eta mintegiko liburutegian utzi.
Iraupena Lanaren sakontasunaren araberakoa. Egokiena 3. unitate didaktikoan hastea litzateke, diagnosieta atzemate-fasearekin, eta unitate horretan lantzea, eduki teorikoekin batera. Hainbat saiotan jar daiteke praktikan, unitatea amaitzean.
118
LANBIDE EKIMENA
BILERAK ZUZENTZEA ETA INFORMAZIOA ELKARTRUKATZEKO EDO EZTABAIDATZEKO BESTE TEKNIKA BATZUK
5
5.1 Talde-lana eta bilerak Bilera lan-tresna gisa Bilera da taldeekin gehien erabiltzen den tresna; beraz, hezitzailea edo animatzailea, askotan, bilera-zuzentzailea izaten da. Helburu zehatzak lortu nahi dituen pertsona-talde batez osatua dago bilera bat. Toki eta denbora jakin batean egiten dira bilerak. Komunikatzeko tresna da bilera, non taldeko kideek beren ideiak eta iritziak azaltzeko eta beren ekarpenak egiteko aukera daukaten. Beraz, lantaldeek beren artean komunikatu, arazoak bideratu, erabakiak hartu eta, oro har, erakundearen helburuak lortzeko erabiltzen dituzte bilerak. Hezitzaileentzat bilera, lana egiten duten pertsonek taldeekin erabiltzen duten tresna izateaz gain, lanbideak berezkoa duen baliabidea da, taldean lana egitea oinarrizkoa dutelako. Besteak beste, familiekin harremanak edukitzeko erabiltzen da tresna hori.
Bilera-motak Hartzen den irizpidearen arabera, desberdin sailkatzen dira bilerak. Xedeari bagagozkio, bilera informatiboak, formatiboak, erabakiak hartzekoak eta sormenezkoak bereiz ditzakegu. `
Bilera informatiboak: informazioa transmititzea dute helburu. Ez da beharrezkoa erabakiak hartzea. Partaide guztiek emandako informazioa ondo ulertzen dutela eta denek berdin interpretatzen dutela ziurtatu behar du bilera-gidariak. Laguntza dokumentuak edo ikusentzunezko tresnak oso erabilgarriak izaten dira bilera horietan.
`
Bilera formatiboak: taldeko partaideen formakuntza dute helburu. Bilera-mota horretarako, zenbait teknika egoki daude: sinposioa, mahai-ingurua, mintegia, eta abar. Gidariak giroa ongi prestatu behar du, egindako ekarpenak kontuan hartu, eta egindako lanaren taldeebaluazioa erraztu.
`
Erabakiak hartzeko bilerak: egoera edo gai bati buruz erabakiren bat hartzea dute helburu. Komeni da bilerara deitutakoek aurretik jakitea zein den bileraren edukia, erabakia hartu aurretik gaiari buruz hausnar dezaten.
LANBIDE--EKIMENA
119
Haur Hezkuntza
Moderatzailearen lana oso garrantzitsua da, ikuspuntu guztiak kontuan izan behar dituelako; hainbat aukera ematera bultzatu behar du jendea, eta taldearekin aukera horiek ongi aztertu, erabaki bat hartu aurretik. Era berean, sortzen diren tentsioak eta arazoak ongi bideratzen jakin behar du gidariak. `
Sormenezko bilerak: egoera bati erantzuna emateko ahalik eta ideia gehien sortzea dute helburu bilera hauek. Brainstorminga edo ideia-zaparrada da honelako bileretan gehien erabiltzen den tekniketako bat. Kontua da ahalik eta ideia gehiena sortzea. Ez dute zertan egokiak izan; denak lasai aztertu behar dira, eta horietatik konponbiderik egokiena ateratzen saiatu.
5.2 Eztabaidarako edo informazioa trukatzeko teknikak Eztabaidarako edo informazioa trukatzeko teknikek taldekideen arteko elkarreraginean oinarritzen diren hainbat jarduera multzokatzen dituzte. Ekoizpena dute helburu teknika horiek: informazioa ematea, ideia edo proposamen bat lortzea, akordio edo adostasunetara heltzea edo arazo bati konponbideak bilatzea. Helburu hori lortzeko, hainbat bitarteko erabiltzen dituzte: eztabaida, iritzi-norgehiagoka, ideien adierazpen-askatasuna, analisi sakona, jakitunen ekarpenak, eta abar. Ikus ditzagun teknika garrantzitsuenak:
Batzarra Batzarrak funtzio asko bete ditzake, informazioa zabaldu eta erakunde edo taldeak burutu beharreko ekintzetarako kideen konpromisoa egiaztatzeko bitartekorik onenetarikoa baita. Entzuleek eta zuzendaritza-mahaiak osatzen dute batzarra. Mahaiak gai-zerrenda aurkezten die entzuleei, aztertu beharreko edukiak alegia; entzuleek, berriz, bileraren helburuen arabera, praktikan jarri behar dituzte. Hitzaldiak, panelak, eztabaidak eta sinposioak oso metodo ezagunak dira batzar bat zuzentzeko. Batzarraren garapena 9
Taldeak adituz osatutako zuzendaritza-batzorde bat aukeratu behar du (programen zuzendariak, komisioetako partaideak eta abar). Entzuleei material zehatz bat aurkeztu behar die batzordeak.
9
Saioa zuzentzeko, moderatzaile bat aukeratu behar da.
9
Entzuleek informazioa aktiboki jaso behar dute. Horrek eztabaidak, adituen panel eta abarretarako aukera ematen du.
9
Eztabaida horietako ondorioak akta batean jaso behar dira.
Brainstorminga edo ideia-zaparrada Ideia-sormena (bakarkakoak zein taldekakoa) du oinarri. Dinamika honetan, taldeko kide guztiek hartzen dute parte, taldeko kide batek edo animatzaileak aldez aurretik azaldutako arazo zehatz bati buruz beren ideiak edo konponbideak askatasun osoz emanez. Saioa hasi aurretik, arauak ezagutu behar dira.
120
LANBIDE-EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
Brainstorming-saio baterako arauak 9
Saioa kontrolatzeko, arazoa definitzeko (ahalik eta argien) eta lortu nahi diren helburuak zehazteko, arduradun bat izendatu behar da.
9
Ez zaio aurretik mugarik jarri behar arazoaren eztabaidari.
9
Taldea estimulatu egin behar da, saioa informala eta dibertigarria izan dadin, eta sortzen diren ideia guztiak onartu behar dira.
9
Kalitatea kontuan hartu gabe azaldu behar dira ideia guztiak. Ez da ideia bat bera ere baloratu behar bukaera arte.
9
Prozesuan, ez dira ideiak kritikatu behar; izan ere, partaideren batek iritzi-ekarpenak egiten jarraitu nahi ez izatea eta bere ideiak blokeatzea eragin dezake horrek.
9
Komeni da norberaren ideiak besteek esandakoarekin lotuz joatea, hau da, besteen ideien gainean eraikitzea. Zenbat eta ideia gehiago agertu, orduan eta handiagoa izango da irtenbide egokiak aurkitzeko aukera.
9
Hitz egiteko txandak bereizketarik egin gabe antolatu behar dira.
Saioaren garapena Arauak azaldu ondoren, konpondu beharreko arazoa azaltzen da. Parte-hartzaileek ozenki, mugarik gabe bururatzen zaizkien konponbide edo ideiak adierazi behar dituzte, eta animatzaileak, berriz, arbelean idatzi. Beste ideia berri batzuk sortzen dituzten ekarpenak agertu ohi dira. Ideiak azaldu ondoren, taldeak edo aukeratuko batzordeak proposatutako ideiak aztertu behar ditu, arazoari aurre egiteko irtenbiderik egokienak aukeratzeko. Dinamika horretan animatzaileak ez du parterik hartzen, zeregina taldearen lana erregulatzea baitu, aztarnak emanez. Teknika horri buruz egindako ikerketek oso produktiboa dela erakutsi dute. Abantailak 9
Denbora gutxian askotariko ideiak lortzen dira
9
Arazoa konpontzeko aukera gehiago sortzen da
9
Taldekide guztien parte-hartzea bultzatzen da
9
Ideiak trukatuz, partaideen artean lankidetza sustatzen da
9
Parte-hartzaileen sormena suspertzen da
9
Talde-kohesioa bultzatzen da
9
Besteen ideiekiko eta pertsonekiko errespetua garatzen da
LANBIDE-KIMENA
121
Haur Hezkuntza
Erabilgarria da 9
Sormena garatzeko
9
Kontzeptu berriak aurkitu, arazoak konpondu edo konformismoa eta monotonia gainditzeko
9
Taldea lan egitera bultzatzeko
9
Haur-hezkuntzako proiektuekin lan egiteko oso aproposa da
Lagun-multzoa Eztabaida errazteko, talde handia txikiagotan banatzen duen teknika hezitzailea da. Eztabaidatu behar den gaiari buruzko galderak idatzi behar ditu koordinatzaileak, eta talde txiki bakoitzari txarteletan idatzita eman. Talde bakoitzak gai bati buruz eztabaidatzen du, zenbait ondoriotara iristeko. Azkenean, talde bakoitzaren ideietatik azken ondorioa ateratzen da. Erabilgarria da 9
Taldekideei beren interesak, beharrak eta iradokizunak azaltzeko aukera emateko
9
Talde txikian jardunez, esku hartzeko aukera gehiago emateko parte hartzaileei
9
Teknika azkar baten bidez, lanaren eta arduren banaketa bultzatzeko
Txutxu-mutxua Gai baten aurkezpen txiki bat egin ondoren, taldea bikoteka banatu behar da. Helburua: besteei ez molestatzeko baxu hitz eginez, ondorio edo konponbide batera iristea. Garapena 9
Taldeari egiten zaion galderak zehatza izan behar du, gaitik ez aldentzeko, eta biek adostutako ondorioa edo konponbidea ematen saiatu behar dute bikoteek.
9
Zenbait minutu eman behar zaizkie (gaiaren zailtasunaren arabera), eta, horren ondoren, bikote bakoitzak zer ondoriotara iritsi den azaldu behar du.
Teknika hori gai zehatz bati buruz taldeak duen iritzia ezagutzeko erabiltzen da. Horren bidez, iritzi zehatzak ezagutzen dira, baita partaide bakoitzak zer pentsatzen duen ere. Erabilgarria da, adibidez, taldean egiteko ekintzak proposatzeko: bidaiak, tailerrak, jarduerak, eta abar. Jarduera horien onarpen-maila ere ikus daiteke.
Eztabaida Talde guztiak gai edo gertaera bati buruz (interesgarria, garrantzitsua edo eztabaigarria) eztabaidatu behar du. Interes orokorreko ekintza baten ondorioz egin behar da eztabaida; adibidez pelikula, erakusketa edo arazoren baten aurkezpenaren ondoren. Eztabaida sortzeko, zenbait ikuspuntutatik aztergarria edo eztabaidagarria izan behar du gaiak. Egiei edo frogatutako gertaerei buruz ez da eztabaidatu behar.
122
LANBIDE-EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
Foroa irekitzeko, landu beharreko gaia azaltzeko eta eztabaida gidatzeko moderatzaile baten beharra dauka eztabaidak.Parte-hartzaileen iritziei buruzko oharrak idatzi behar ditu, bestalde, moderatzaileak, eta ondorioak atera. Arauak Eztabaidak, ahalik eta emankorrena izateko, arau batzuk bete behar ditu: 9
Foroan, moderatzaileari eskatu ondoren, parte-hartzaileetariko edozeinek hitz egin dezake
9
Parte hartzeko, eskua altxatu eta baimena eskatu behar da
9
Denbora mugatua dago bakoitzaren iritziak azaltzeko
9
Objektiboak izaten eta gaitik ez urruntzen saiatu behar da
9
Aipamen pertsonalak saihestu egin behar dira
9
Debekatuta dago partaideek elkarrekin hitz egitea, eztabaidako diziplina eta arreta mantentzearren
Eztabaidaren abantailak 9
Parte-hartzaile guztiei iritzia aske ematen uzten die teknika horrek
9
Informazioa zabaltzen du
9
Iritziak trukatzea bultzatzen du
Eztabaida erabilgarria da 9
Taldea gai bati buruz sentsibilizatzeko
9
Erabakiak hartzeko, taldearen laguntzarekin
9
Taldeak emandako iritzien ondoren azken ondorio bat ateratzeko hala behar den egoeretan
Mahai-ingurua Gertaera edo arazo zehatz bat aztertzeko biltzen den pertsona-talde batek (gehienez, 10) osatzen du mahai-ingurua. Gaia eztabaida bidez aztertu behar da, inguru informalean, mahai batean gonbidatuen erdialdean esertzen den moderatzailearen zuzendaritzapean. Parte-hartzaile bakoitzak hamar bat minutu izaten ditu hitz egiteko. Helburua da partaide bakoitzak besteen ikuspuntuak entzutea eta eztabaidatzea, positiboa den zerbaitetan ados jarri arte. Komeni da 60-90 minutu baino gehiago ez luzatzea saioa. Abantailak 9
Eztabaida askearen bitartez, ideiak trukatzen dira
9
Mahaikide guztien parte-hartzea errazten du
LANBIDE-KIMENA
123
Haur Hezkuntza
Erabilgarria da 9
Gai bati buruz eztabaidatzeko, zenbait ikuspuntutatik
9
Gai bati buruz gogoeta egiteko
Panela Aditu talde bat (hiru eta sei lagun bitartean) aurrez jarritako gai bati buruz entzule-talde baten aurrean hitz egiteko biltzen da. Parte-hartzaileen galderei erantzunak ematean datza teknika hau. Moderatzaileak eztabaida zuzen eramateko eta azken laburpena egiteko ardura du. Garapena 9
45 minutu inguru, adituak elkarrizketan arituko dira. Bitartean, moderatzaileak edo animatzaileak entzuleek adituentzako idatzi dituzten galderak jaso eta sailkatu behar dituzte
9
wtenalditxo batean, adituek galderak irakurri eta erantzunak prestatu behar dituzte
9
Galderetan oinarrituz, eztabaida berriro hasten da
9
Moderatzaileak edo animatzaileak bukaerako laburpena egiten du
Teknika hau baliagarria da gai bati buruz hainbat ikuspuntu azaltzeko eta taldearen aurrean informazioa berritzeko.
Philips 66 Taldea (normalean, handia) sei laguneko talde txikitan banatzen da, sei minututan gai bati buruz eztabaidatzeko eta ondorio batera iristeko. Galderak edo eztabaidatzeko gaiak arbelean idatzita egon behar du, denek ikusteko, eta animatzaileak egindako ekarpenei buruz ez du inolako ebaluaziorik egin behar. Garapena 9
Animatzaileak teknika azaldu, galdera egin eta taldetxoetan jarraitu beharreko arauak ematen ditu. Bestalde, denbora kontrolatu behar du, bukatu aurretik abisatuz laburpena egin dezaten.
9
Taldetxo bakoitzak koordinatzaile eta idazkari bat izendatu behar ditu.
9
Kide bakoitzak bere iritzia azaldu behar du, laburki eztabaidatu eta laburpen bat egin behar da. Idazkariak idatzi egin behar du, eta besteek, onartu.
9
Talde handiaren aurrean, beren txostena irakurri behar dute idazkariek, labur. Talde txiki bakoitzak egindako txostenekin ondorio orokorretara iritsi behar da.
Abantailak
124
9
Kide guztien parte-hartze aktiboa errazten du, taldea handia izan arren
9
Laburpenak egiteko eta kontzentratzeko gaitasuna garatzen du
9
Denbora laburrean taldeko kide guztien ikuspuntua jasotzen da
9
Kideek besteen aurrean hitz egiteko izan ditzaketen inhibizioak gainditzen laguntzen du
LANBIDE-EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
Erabilgarria da 9
Oso denbora gutxian informazio asko lortzeko
9
Taldearen interesak eta ezagutzak aztertzeko
Sinposioa Normalean, aditu-talde batek gai baten alderdiei buruz aurkeztutako hizketaldi, hitzaldi edo azalpenak dira, gai horri buruz ikuspegi osoa biltzeko asmoz eginak. Aurkezpenen denborak moderatzaile batek kontrolatzen ditu. Normalean, hizketaldiek ez dute 20 minutu baino gehiago iraun behar, eta sinposioak, bi ordu, gehienik. Azalpenaren ondoren, eztabaida txiki bat antola daiteke. Zalantzak argitzeko eta hizlariek galdera irekiak erantzuteko ere denbora bat aurreikustea komeni da. Abantaila 9
Ikuspegi eta jakintza-alor anitzetik, azaldutako gai bati buruzko informazio espezializatua lor daiteke
Erabilgarria da 9
Zenbait ikuspuntutatik eta jakintza-alorretatik gai bat azaltzeko
Arriskuaren teknika Simulazio-estrategietan oinarritutako teknika da. Taldeetan egiten da, eta arriskuak eta beldurrak gutxitzea edo kentzea du helburu. Normalean, giza harremanen esparruan segurtasun falta eragiten duten egoera berriei izaten zaie beldurra; adibidez, laneko elkarrizketa batera joateari, lehenengo aldiz jendaurrean hitz egiteari, animatzaile aritzeari talde dinamika batean... Egoera ezezagun orok beldurra edo segurtasun falta eragin dezakeela egia bada ere, desberdindu beharra dago irudimenezko beldurra (subjektiboa) eta egoerak sortzen duen benetako arriskua (objektiboa). Arriskuaren teoriaren xedea da bi alde horiek bereizten laguntzea, funtsik gabeko beldurrak uxatzearren. Garapena 9
Arbel edo panel batean, taldeko kide bakoitzak egoera berri baten aurrean sentitzen dituen beldurrak idatzi. Zerrenda idatzi ondoren, beldur bakoitzak izan ditzakeen arriskuak eztabaidatu: Zein dira arrazoi objektiboak?. Zein arrazoi subjektiboak?. Nola saihestu arriskuak?
LANBIDE-KIMENA
125
Haur Hezkuntza
Kasuen azterketa Izenak dioen bezala, hainbat konponbide edo alternatiba izan ditzakeen kasu zehatz bat aztertu edo ikertzean datza. Nahiko talde handian egin daiteke, 20 bat lagunekoan. Garapena `
Aurretiko aldia: animatzaileak kasua azaldu behar du, pelikula bat proiektatuz, gidoi bat irakurriz, entzunaldi bat eskainiz edo kopia idatziak banatuz.
`
Leherketa-aldia: iritzien, aurreiritzien, posible diren aukeren eta abarren leherketan datza. Askatasun osoz adieraz dezake norberak deritzona. Taldekideen ikuspuntuak, bateraezintasunak, subjektibotasuna... agertzen dira.
`
Azterketa-aldia: gertatutakoari berriro ekin eta, dagoen informazioarekin, objetiboki aztertu behar da, aurreiritziak alde batera utziz, zentzuzkoa dena eta adostasuna bilatuz.
`
Kontzeptualizazio-aldia: talde-adostasunaren bitartez, antzeko egoeretan aurrera eraman daitezkeen irizpideak zehaztu behar dira.
Pentsamendu kritikoa eta enpatia garatzeko eta gertakizun sozialak hobeto ulertzeko erabilgarria da, baita erabakiak hartzeko eta balioei buruzko trebakuntzarako eta sustapenerako ere. Hona hemen kasu-azterketan animatzaileak duen zeregina: 9
Aurretik: Kasua prestatu Taldekideak motibatu, iritziak adierazten, analisian eta erabakiak hartzen parte har dezaten
9
Bitartean: Egokiak diren galderak egin Eztabaida moderatu Haien iritziak eta aurreiritziak saihestu
9
Ondoren: Taldeak esandakoa laburtu Ekarpen edo iritzi egokiak berriro azaldu Ikasi dutenari buruz talde-hausnarketa bultzatu
126
LANBIDE-EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
5.3 Bilerak gidatzea Bilerak eraginkorrak izan daitezen, animatzaile-, koordinatzaile- edo moderatzaile-lana hartzen duen norbaitek gidatzea komeni da. Hezkuntza, gizarte-hezkuntza edo gizarte-zerbitzuen esparruetan, askotan, ardura edo karguren bat dutenek bilerak zuzentzen dituzte: talde-koordinatzaileek, tutoreek, ikasketa-buruek, zuzendariek eta abarrek. Sarritan, hezitzaileek ere izaten dute horrelako betekizunik, familiekin edo artatzen dituzten pertsonekin. Bilera nolanahikoa dela ere, ongi prestatu eta egoki zuzendu behar da; bestela, berriketaldi huts bihur daiteke, eta denbora galarazi. Ikus dezagun, beraz, zer zaindu behar den bilera bat arrakastaz bideratzeko.
Bilera-koordinatzailearen funtzioak S. Frouferen(1) arabera, bilera-mota kontuan eduki gabe ere, animatzaileak, berez, zenbait funtzio bete behar ditu: ekoitzi, erraztu eta erregulatu.
Funtzio ekoizlea Funtzioak edukiarekin du lotura, eta lanerako plan bat ezartzean datza: helburuak ezarri, metodologia eta jarraitu beharreko prozedurak zehaztu. Bilera bakoitzean, koordinatzaileak gai-zerrenda aurkeztu behar du eta bileraren helburu zehatzak gogorarazi. Bilerako parte-hartzeak moderatu behar ditu, gaia errespetaraziz. Era berean, helburuak zer mailatan lortzen ari diren adierazi behar du. Azkenik, jasotako ekarpenak eta lortutako ondorioak eta helburuak laburtu behar ditu.
Funtzio errazlea Funtzio honek edukiekin eta taldekideen parte-hartzearekin du lotura. Moderatzailearen lana da denei ematea hitz egiteko aukera, denek izan dezaten komunikatzeko eta beren ideiak azaltzeko aukera. Beraz, alde batetik etengabe hitza hartzeko joera izaten duten pertsonei eusten saiatu behar du eta, bestetik, lotsagatik, nagikeriagatik edo beste zerbaitengatik parte hartzea kostatzen zaienak sustatuu. Finean, kideek sumatu behar dute guztien ekarpenak direla garrantzitsuak.
Funtzio erregulatzailea Funtzio honek taldearekin (unitate funtzional gisara) du lotura. Taldeetan sortzen diren gatazkak konpontzeari dagokio. Koordinatzaile lana egiten duen pertsona taldearen “kontzientzia” bilakatzen da, beronen ekintzen azpian dauden sentimendu eta emozioak interpretatuz, askotan inkontzientean egoten baitira.
LANBIDE-KIMENA
127
Haur Hezkuntza
Bilera arrakastaz gidatzeko urratsak Bilera oro helbururen batekin edo gehiagorekin deitzen da, eta haiek lortzea da bilera-gidariaren zeregina. Hortaz, bileraren ostean, eraginkorra izan delako sentsazioa eta gogobetetzea izan behar dute parte-hartzaileek. Bilera bat gidatzeko, hiru urrats hauek egin behar dira: prestaketa, garapena eta bukaera.
Prestaketa Komeni da bilerak planifikatzea. Horretarako, beharrezkoa da: 9
Bileraren helburuak zehaztea
9
Landu beharreko gaiak erabakitzea
9
Partaideak nor izango diren aukeratzea
9
Deialdia egitea
9
Etorri beharreko guztiak deituta daudela ziurtatzea
Horretaz gain, bileraren garapen egokirako euskarri gisa erabiliko diren elementuak ere prestatu behar dira (ordenagailua, proiektorea, eta abar), baita dokumentu lagungarriak ere: gidoia, oharrak hartzeko koadernoa, txostenak, eta abar. Bilera bateko deialdian gai-zerrenda edojorratu behar diren gaiak, bilera-eguna, lekua eta ordua, eta nork deitzen duen jarri behar dira. Zer motatako bilera den ere zehaztu behar da, deitutakoek jakin dezaten zein izango den funtzionamendua eta zein beren eginkizuna. Bestalde, komeni da bilerak jarritako orduan hastea, gehienez ere kortesiazko bost minutu itxarotea, berandu ibiltzea bertaratu direnenekiko begirune falta baita.
Garapena Bilera formalki hasi aurretik, komeni izaten da gidari izan behar duenak giro atsegin eta lasaigarria sortzea. Aukera bat izan liteke parte-hartzaileak agurtzea eta haiek hurbildu ahal zertxobait hitz egitea. Animatzaileak edo moderatzaileak bileraren helburua eta tratatu beharreko gaia gogorarazi behar ditu. Bilerak gutxi gorabehera zenbat iraungo duen aipatzea ere komeni da. Moderatzaileak parte-hartzea sustatu behar du, eta lortu nahi diren helburuetarantz bideratu taldea. Helburu horiekin, betebehar hauek ditu:
128
`
Parte hartzea sustatu: denen parte-hartzea bultzatu behar du, galdera edo iradokizunen bitartez, eta inork arreta guztia ez bereganatzen saiatu.
`
Taldea blokeatzen denean, esku hartu: blokeoaren edo gaizki-ulertuaren zergatia aztertu eta interpretatu behar du. Adibidez, tratatzen ari den gaia komentatzea, taldeari blokeoaren zergatia adierazteko iradokitzea edo erantzun dezan eragitea...
LANBIDE-EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
`
Lortu nahi diren helburuetarantz bideratu taldea: moderatzailearen beste funtzio bat da jorratu beharreko gaiari atxikitzea taldea, desbideratu gabe. Horretarako, egindako ekarpenen eta eztabaidaren puntu garrantzitsuenen laburpenak egin behar ditu.
Bukaera Bileraren helburuak bete direnean, amaierarekin hasi behar da. Une hori ere prestatu egin behar da, ahalik eta naturalena izan dadin. Batzuetan, denbora joan delako edo bilerak nahi ez ziren bideak hartu eta birbideratzerik lortu ez delako, aurreikusitako helburuak lortu gabe itxi behar da. Gidari-lanetan ari denak itxiera honelako zerbait esanez abia dezake: “Bilera amaitu egingo dugu...”, “beste iritziren bat labur esateko modurik balego...”, “beste ezer eranstekorik ez badago...”. Bilera arrakastatsuak izan ala ez, ondorio batzuk jasoz egin behar da haren amaiera. Horretarako, pauso hauek eman behar dira: 9
Bileraren helburua gogoratu
9
Eztabaidagaiak laburtu eta jorratutako arazo garrantzitsuenak berrikusi
9
Lortutako adostasunak eta lortu beharrekoak jaso
Azkenik, parte-hartzea eskertu eta bilera amaitutzat eman. Ohitura ona da bileren akta egitea. Haietan jorratutako gaiei buruzko gauzarik adierazgarrienak, ondorioak eta lortutako adostasunak jaso behar dira aktetan.
5.4 Jendaurrean hitz egitea Jendaurrean hitz egiteko beldurra Jendaurrean ongi hitz egiten jakitea edozein lanetarako edo maila pertsonalean eguneroko bizitzarako behar-beharrezkoa da: ahozko azterketak, oposizioak, bileretako elkarrizketa informalak (ezkontzak, komunitatea...), laneko bilerak, proiektuen azalpena.... Hezitzailearen jardun profesionalean, askotan gertatzen da jendaurrean informazioa, orientabideak, entretenimendua eta abar aurkeztu behar izatea. Gaitasun hori behar du, beraz, aurreikusitako komunikazio helburuak betetzeko: motibatzea, parte-hartzea sustatzea..., gizarte-heziketa, animazio eta esku-hartze profesionalei diziplina anitzeko taldeen aurrean (lantaldea, familiak, erakundeak, kolaboratzaileak, eskuhartzea burutuko den taldeak...) hitz egin beharra egokituko zaio eta. Zein da jendaurrean hitz egiteko benetako arazoa? Jendaurrean hitz egiteak beldur eszenikoa sortzen du, denen arretagune bihurtzen garelako. Horregatik, beldur hori galtzea teknika honen hobekuntzarako giltzarria da.Honenbestez, diskurtso bat prestatzeko jarraibide eta aholku batzuk emango ditugu. Azkenik, kontuan hartu jendaurrean hitz egitea menderatu daitekeen trebetasuna dela, baina ikaskuntza guztiak bezala, praktika behar du.
LANBIDE-KIMENA
129
Haur Hezkuntza
Azalpenen helburuak Jendaurrean hitz egitean, ez da beti helburu bera izaten. Hiru helburu-mota bereiz daitezke, edukiaren eta komunikazio-moduaren arabera: `
Informatzea: ezagupenak edo gai bati buruz ulermena handitzeko informazioa edo ideiak ematean datza; adibidez, GKE bat zer den, etxetresna elektriko batek nola funtzionatzen duen, sukaldeko errezeta bat azaltzea...
`
Bultzatzea edo konbentzitzea: jendearen ekintzetan eragiten saiatzea da helburua; adibidez, telebistako publizitateak zenbait produktu erostera bultzatu edo konbentziarazi nahi izaten dute, guraso batek semea portaera berezi bat edukitzera bultza dezakeen, eta abar.
`
Entretenitzea: talde bat entretenitzean edo gizarte-erritual bat zuzentzean datza. Adibidez, sustatzaile soziokulturalen lana.
Helburu horiek batera jorra daitezke; ez dauka zertan batek bestea baztertu. Gerta daiteke, bestalde, helburu bat lortu nahi izatea eta beste bat lortzea.
Eszena ezagutu eta menderatzea Bi elementu eduki behar dira kontuan: auditorioa edo aritu behar dugun lekua, eta zuzentzen gatzaizkien entzuleak. Bi elementu horiek emailearengandik kanpo daude, baina aldez aurretik ezagutzea garrantzitsua da, hobeto menderatu ahal baitira azalpenean.
Auditorioa Garrantzitsua da lekua ezagutzea. Horretarako, auditoriora ohitzea egokia izaten da: tamaina ezagutzea, mahai baten atzean eserita edo zutik egongo den jakitea, mikrofono baten bidez hitz egingo den argitzea... Garrantzitsua da jakitea maila berean egongo diren denak edo oholtza txiki bat egongo den, laguntzaelementuak izango dituen (arbela, ordenagailua, proiektorea...). Zenbat eta informazio gehiago eduki, orduan eta segurtasun handiagoa eta zalantza gutxiago. Auditorioa mezu-euskarria baldintza dezakeen aldagaia izan liteke, nolabait; adibidez, azpiegituren arabera, gardenkiak edo aurkezpen digitalak erabili ahal dira, edo gidoi soil bat baino ezin izango da erabili. Hori guztia aurreikustea oso garrantzitsua da.
Entzuleak Eman beharreko komunikazioa baldintzatu egiten dute entzuleek, neurri handi batean. Entzuleen ezaugarriei buruzko zenbat eta datu gehiago eduki, orduan eta informazio aberatsagoa diskurtsoa prestatzeko. Horrek, bestalde, ezjakintasuna gutxitzen laguntzen du, eta entzuleen interesetara nola hizkerara egokitzeko irizpideak eskaintzen. Hitzaldia eskaini behar zaien pertsonak ezagutzen baditugu (ikasleen gurasoak, irakasleak...) taktika ona dirudi hasi baino lehen agurtu eta bostekoa ematea. Horrek konfiantza ematen du, hobeto hitz egiten delako adiskideen eta ezagunen artean ezezagunen artean baino. Entzuleen eta komunikazioaren helburuaren arabera, parte-hartzea bultza daiteke. Horrek, segurtasuna areagotzeaz gain, entzumena eta feedbacka hobetu egiten ditu.
130
LANBIDE-EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
Aurkezpenaren prestakuntza Azalpen on bat egiteko, garrantzitsua da gaia menderatzen dela erakustea edo, behintzat, menderatzen delako itxura egitea. Horretarako, ezinbestekoa da gaiaren prestakuntza sakona. Prestakuntzak mezuaren edukia zein forma hartzen ditu barne. Gidoi bezala erabiltzen den orriarekin trebatu egin behar da, letrak erraz ulertzeko modukoa izan behar du eta paragrafoek (bost lerro baino gehiago ez edukitzea komeni da) egoki banatuta egon behar dute. Baliabide egokia da (bereziki lehenengo aldietarako) aldez aurretik lagunekin edo familiako kideekin entsegua egitea edo bideoz grabatzea. Lehenik, ahozko mezua osatu behar da. Horretarako, kontuan izan behar dira, mezuaren eraikuntza logiko eta zehatzari dagokionez, aurreko unitatean ikusi ditugun komunikazio-printzipioak. Ez ahaztu sarrera eta bukaera garrantzitsuak direla. Azalpen batek atal hauek izan behar ditu, oro har: `
Sarrera (laburra): gaia aurkezten da. Entzuleen interesa sortu eta zertaz hitz egingo den, zergatik, nola, zein atal izango dituen azalpenak eta abar adierazten da.
`
Garapena (zabalagoa): ideia guztiak aurkezten dira, astiro eta argi. Euskarri lagungarriak erabil litezke (aurkezpen digitalizatuak, esku-orriak…).
`
Bukaera (laburra): ideia garrantzitsuenak laburtu eta azken ondorioak aurkezten dira.
Ahozkoa ez den komunikazioak garrantzi izugarria dauka. Hona hemen kontuan hartu beharreko zenbait aholku: 9 Hasteko, ahots-tonu altua eta indartsua erabili (azkeneko lerroan daudenentzako modukoa). 9 Tonua, abiadura eta bolumena aldatuz joan (jendea ez aspertzeko eta jardunari bizitasuna emateko). 9 Ikusizko edo ikus-entzunezko elementuak erabili (interesa pizten dute, eta monotonia saihesten). 9 Umorea eta sinpatia erabili (betiere, entzuleei egokitua). 9 Entzuleen arabera, janzkera egokia erabili. Ez da gauza bera auzokideen bilera batean hitz egitea eta gurasoentzako bilera batean. 9 Begien arteko kontaktua oso garrantzitsua da; horregatik, entzuleei begiratu egin behar zaie. Komeni da W edo M eginez areto osoa hartzea begiradarekin. Era berean, oso komenigarria izaten da paragrafo artean burua altxatu eta entzuleei begirada bat eskaintzea. 9 Irribarrea garrantzitsua da, begirada goxoagoa egiten baitu, eta entzuleen harrera areagotzen. Saihestu beharrekoak: 9 Agerpenak inprobisatzea 9 Buruz ikasitakoaz fidatzea 9 Lehenengo pertsonan hitz egitea 9 Urduri egoteagatik edo garrantzirik gabeko akatsengatik barkamena eskatzea
LANBIDE-KIMENA
131
Haur Hezkuntza
9 Kalkulatutako denbora gainditzea 9 Eraztun, giltza, boligrafo eta abarrekin jolastea 9 Eskuak bizkar atzean, mahaiaren azpian edo poltsikoetan ezkutatzea 9 Keinu gehiegi egitea
Eszenaratzea. Beldurra gainditzea Eszenaratzeko, badaude hainbat alderdi kontuan hartu beharrekoak, uneak eragiten duen beldurra edo larritasuna gainditzeko lagungarriak: Entzuleak aurkezlearen edo hizlariaren alde daude, entzutera eta ikastera joan dira, ez epaitzera. Izan ere, han dagoena besteei zer edo zer eskaintzeko daukalako da, eta hori garrantzitsua da. Norberaren buruarekiko konfiantza oinarrizkoa da beldurra kentzeko. Dena den, antsietate pixka bat edukitzea normala eta positiboa da. Konfiantzak segurtasuna ematen du, eta segurtasunak antsietatea eta beldurra uxatzen ditu. Azkenik, ahozko azalpena eman aurretik kafea edo estimulatzaileak hartzea ez dela egokia kontuan izan.
Antsietatea menderatzeko aholku batzuk: 9 Arnasketaren abiadura moteldu. Aire asko hartu, bosteraino kontatzen duzun bitartean arnasari eutsi; orduan, airea astiro bota. Saiatu arnasketa-erritmoa jaisten, minutuko 7 eta 12 arnasaldi bitarteraino. 9 Aurpegiko tentsio-itxura aldatu. Aurpegian dituzun muskulu tenkatuak zein diren ezagutzen saiatu (bekainak eta bekokia). Nahiz eta horretarako gogorik ez eduki, irribarre egiten saiatu. Horrek zure gogo-aldartea aldatu egingo du, ahoaren itxuraaldaketak burmuinera mezu positiboa bidaltzen du eta. 9 Sorbaldak jaitsi. Tenkatuta gaudenean, sorbaldak igotzeko joera izaten dugu. Sorbaldak maila arruntera jaitsi eta lasaitasuna sumatuko duzu. 9 Burutik kendu. Pentsamenduak behin eta berriz kezkatzen zaituen gaiari buruzkoak badira, zure sintoma fisikoetan arreta jarri beharrean distraitzen zaituen zerbaiti buruz pentsatu. Begiratu zure inguruan zer daukazun (altzariak, koloreak, giroa, eta abar), edo zure ingurukoek zer daramaten jantzita. 9 Ahotsaren tonua jaitsi. Tonua jaistean, erritmoa ere jaitsi egingo duzu.
Bibliografia (1)
132
FROUFE, S. Para comprender la animación sociocultural. VERBO DIVINO arg., Nafarroa. 1995.
LANBIDE-EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
5.5 Ariketak 1. Egiten ari zaren ikasketa-esparruan, egizu bilerak beharrezkoak dituzun egoeren zerrenda.
2. Osatu taula hau, bilera-mota bakoitzaren helburuak, bilera-gidariak egin beharrekoak eta horretarako teknika egokiak zein diren azalduz:
Bilera-mota
Lortu nahi diren helburuak
Moderatzailearen ekintzak
Teknika egokiak
Informatiboa Formatiboa Erabakiak hartzekoa Sormenezkoa
3. Azaldu zer diren eztabaidatzeko edo informazioa trukatzeko teknikak. Taula hau osatu, bakoitza zertan datzan, zer erabilpen eta zer abantaila dituen azalduz: Teknika
Zertan datza
Abantailak
Erabilpena
Batzarra Brainstorminga Lagun-multzoa Txutxu-mutxua Eztabaida Mahai-ingurua Panela Philips 66 Sinposioa Arriskuaren teknika Kasuen azterketa
LANBIDE-KIMENA
133
Haur Hezkuntza
4. Adierazi eta arrazoitu zer teknika izan daitezkeen egokienak egoera hauetarako: 9 Droga-mendekotasunaren inguruko arriskuei eta prebentzioari buruz adituek informazioa eskaintzeko 9 Ikasturte-amaierako jaia antolatzeko aukera berriak eta sortzaileak aurkitzeko 9 Gelakide guztiek aurkezpen bat egin dezaten estrategiak lortzeko 9 Erakunde baten funtzionamendu-printzipioak aurkezteko erabiltzaileei eta familiei 9 Lantaldean familia baten problematika aztertzeko 9 Eskolako irakasleen ebaluazio-saio baterako 9 Gelan haurren aurkako tratu txarren kasu bat aztertzeko, film bat ikusiz 9 Irakasle-klaustroa egiteko 9 Gai hauei buruzko eztabaidarako: zirkulazio-zuzendaritza nagusiak hartzen dituen neurriak eta egiten dituen kanpainak eraginkorrak dira istripu-kopurua gutxitzeko? 9 Eztabaida bidez arazo bati irtenbideak aurkitzeko
5. Azal itzazu bilera bat hasi aurretik giroa lasaitzeko eta gidaria bera ere baretzeko estrategia batzuk.
6. Egizu, arbelean, bilera bat arrakastaz zuzentzeko gidariak egin beharrekoen zerrenda.
7. Nola amaitu behar da bilera bat?
8. Jendaurrean hitz egiteari beldurra diozu? Azter ezazu zergatik. Egizu jendaurrean hitz egiteko antsietate-maila jaisten eta zure buruarekiko konfiantza handitzen dizuten alderdien zerrenda.
134
LANBIDE-EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
5.6 Jarduerak 1. PRESTA EZAZU BILERA BAT
Planteamendua Egoera bat planteatu behar da eta, hortik abiatuta, ikasleek bilera bat prestatu behar dute. Adibidez: zuk lan egiten duzun haur-eskolako zuzendariak hurrengo ikasturteko jantoki zerbitzua nola antolatu behar den erabakitzeko bilera egiteko eskatu dizu.
Garapena Unitate honetan ikusitako urratsak jarraitu behar dituzu: 9 Erabaki norjoango diren bilerara, eta deialdia egin. Adierazi zer baliabide erabiliko dituzun. 9 Edukia prestatu:
Helburuak ipini, gaiak zehaztu eta sekuentzia erabaki Aurrekoa kontuan izanik, gidoia prestatu Edukia prestatu. Aurkezpenerako, programa informatikoren bat erabili Etxean, bilera-saiakeraren bat edo beste egin. Etxekoak edo beste gelakide batzuk har ditzakezu entzuletzat 9 Zozketa bidez, aurkezpena egin behar duten bizpahiru kide aukeratu behar ditu irakasleak. Bilerak eraginkor gidatzeko unitatean emandako aholkuak hartu behar dituzte aintzat aurkezleek, besteek entzule gisa jarduten duten biartean (hitza eskatu behar dute, zalantzak argitzea eskatu, eta abar).
Iraupena Bilerak gidatzeari buruzko atalarekin batera hasi behar du lanak. Jarduera prestatzeko, saioren bat erabili behar da. Eskola-saio batean edo bitan egin behar dira bilerak, unitatea amaitutakoan.
LANBIDE-KIMENA
135
Haur Hezkuntza
2. IRTENBIDEAK BILATZEA
Planteamendua Bukatu berriak dituzte institutua handitzeko lanak. Orain, 400 m²-ko areto argiztatua izango duzue erabilgarri. Eztabaidarako edo informazioa trukatzeko teknikak erabiliz, eremu berri horretarako erabilpenaukerak proposatu behar dira.
Garapena 9 Taldea bitan banatu: Erdiek eztabaidarako teknika bat erabili behar dute —lagun-multzoa, txutxu-mutxua edo Phillips 66— ondorioetara iritsi eta leku horren erabilpenerako proposamenak jasotzeko. Beste erdiek, helburu berarekin, teknika sortzaile bat erabili behar dute (brainstorminga) Btalde bakoitzak bere aldetik landu behar du teknika eta atera ondorioak. 9 Bi teknikak amaitutakoan, ondorioen partekatzea eta balorazioa egin behar dira: Antzekoak dira proposamenak bi taldeetan? Zer taldetan sortu da proposamen-kopuru handiagoa? Planteatutako zer proposamen da gauzagarriena? 9 Arazoari irtenbidea aurkitzeko erabili duen teknikari buruzko iritzia eman behar du talde bakoitzak.
Iraupena Saio bat edo bi teknika lantzeko, eta beste bat partekatzeko eta ondorioak ateratzeko.
136
LANBIDE-EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
3. JENDAURREAN HITZ EGITEA
Planteamendua Aurkezpen publikoak praktikatzea.
Garapena 9
Ikasle bakoitzak zailtasun ertain edo altua duen gai bat aukeratu eta paper-zati batean idatzi behar du (adibidez, petrolio-eskasia, gobernuaren hezkuntza-politika, medikuntzaren aurrerapen berriak, telebista interaktiboa...). Paperak tolestu, eta poltsa edo kaxa batean sartu.
9
Bakoitzak papertxo bat hartu behar du. Hartara, zoriz egokitu zaion gai bat edukiko du gelan aurkezteko.
9
Bi eguneko tarte bat utzi behar da 8-10 minutuko azalpena prestatzeko.
9
Dagokion gaia aurkeztu behar du ikasle bakoitzak.
9
Gelakideek aurkezpena ebaluatu behar dute, unitatean ikasitako alderdi guztiak kontuan izanda. Komeni da gelakide guztien artean erregistro-orri bat sortzea lan honetarako.
Iraupena Lauzpabost ordu, ikasle-kopuruaren arabera. Jarduera hau mailaka egin daiteke; adibidez, egunero, eskola hastean, pare bat aurkezpen eginez, ikasle guztiek egin arte.
LANBIDE-KIMENA
137
GATAZKAK EBAZTEA ETA ERABAKIAK HARTZEA
6
“Gatazkak gizonen buruan sortzen direnez, gizonen burua da bakearen defentsa eraiki behar den tokia”. UNESCOren akta osagarria. “Iluntasunak ezin du iluntasuna desegin; argitasunak bakarrik egin dezake hori. Gorrotoak ezin du inoiz gorrotoa menderatu; maitasunak bakarrik egin dezake hori”. Martin Luther King Jr.
6.1 Gizon edo emakume izatearen gatazka Zenbat aldiz galdetu diogu geure buruari zergatik gertatzen diren gerrateak, edo zergatik existitzen den gorrotoa eta biolentzia, zergatik ez duten elkar ulertzen munduko gizon-emakumeek? Hain erraza litzateke denak gauza guztietan ados egotea! Beharbada, gizakiaren alde positiboa izango da gauza guztiekin ados egon ezina. Izan ere, batzuen eta besteen arteko desberdintasunak eta horiek sentitzeko eta adierazteko aukerak aurrerapenak eta aldaketa sozialak ahalbidetzen ditu. Horren alde negatiboa, noski, bortizkeria, haserrea eta gorrotoa dira, eta horiek konpontzeko erabiltzen era desegokiak. Gatazkak aldi guztietan eta munduko kultura denetan gertatu izan dira. Historiaurrean, janariarengatik edo ura zuen lurraldearengatik borrokatzen ziren; gaur egun, botereagatik, petrolioagatik eta abarrengatik borrokatzen gara. Dena den, eguneroko gauzengatik ere sortzen dira gatazka-egoerak; adibidez, desberdin pentsatzeagatik edo aparkalekua kentzeagatik. Denon ardura da gatazkak era baketsuan konpontzen ikastea. Pertsona bakoitza mundu bat da, bere inguruan gertatzen ari denari buruzko esperientzia, pentsamendu eta sentimendu propioen jabea. Desberdintasun pertsonal horiek jaiotzen garen momentutik agertzen dira; horregatik, pertsonek elkarrekin bizitzen ikasi behar dute, norbera eta besteak errespetatuz. Egia da gatazkak eguneroko bizimoduaren zati direla; horregatik, txikitatik horiei aurre egiten eta era baketsuan eta demokratikoan konpontzen ikasi behar da. Hezitzaileek ezin diote eginkizun horri muzin egin. Gatazketan, ezin da beti oldarkor edo bortitz diharduena erruduntzat jo, agian ez baitu aukerarik izan bere arazoak modu egokiagoan bideratzen ikasteko. Alabaina, guztion erantzukizuna da gatazkak modu baketsuan konpontzen ikastea, hutsegite konponezinak saihestearren, besteak beste. Gatazken bideratzeak giza izatearekin eta gizarte osoarekin du lotura, arazo pertsonaletatik hasi eta familia, lan, komunitate edo herriartekoetaraino. Baina, zer dira, benetan, gatazkak?
LANBIDE EKIMENA
139
Haur Hezkuntza
6.2 Zer dira gatazkak? Gatazken definizioa Bi pertsona edo gehiagoren artean beren interesen, beharren, desioen edo balioen arteko bateraezintasunengatik sortzen diren kontrakotasun edo desadostasun egoerak dira gatazkak. Beste aditu batzuek, berriz, bi alderen edo gehiagoren artean sortzen den tentsio-egoera gisara definitzen dute, norbaiti edo zerbaiti buruz ekitatez bateratzeko edo konpartitzeko zaila egiten diren interes berdinak, desberdinak edo kontrakoak dituztelako. Gatazkak pertsonen eguneroko errealitatea dira. Etxean, ikastetxean, lanean eta abarretan, bakoitzaren beharrak eta balioak direla eta, besteen aurka jartzen gara. Noski, garrantzi txikiagoko eta beste gatazka batzuk baino errazago konpondu daitezkeen gatazkak ere badaude. Baina, gatazka garrantzitsuagoei aurre egin behar zaienean, ez bada tentsiorik eta areriorik sortu nahi, konponbidea norberaren gaitasunetik eta konpontzeko dituen estrategietatik etorriko da. Zergatik errefusatzen dituzte pertsona gehienek gatazkak? “Gatazka” hitzak negatiboa den zer edo zeren ideia okerrera eramaten gaitu. Baina ez dago gatazka positiboa edo negatiboa dela dioen definiziorik. Askoren ustez, “gatazka” hitza haserre, gorroto eta esperientzia desatsegin eta negatiboekin dago lotuta. Gatazkak ez du zertan negatiboa izan, nahitaez. Ez dira nahastu behar, bestalde, gatazka eta indarkeria. Gatazka desegoki konpontzeagatik sortzen da indarkeria, negoziazioen eta pertsonen arteko elkar-ulertzearen etendura da. Gatazkak negatiboak dira negatiboki konpontzen badira; bestela, ez. Aitzitik, ongi konpondutako gatazkak aldatzeko eta eraiki eta sortzeko gai diren tentsioak hobetzeko aukerak ematen ditu. D. C. Smith-entzat(1) “gatazkak bai gizakien zein gizartearen hazkuntza eta garapenerako beharrezkoak diren fenomenoak dira”.
Gatazken iturburuak Betidanik usteizan da gatazkak gizakiaren izaerarekin bat zetozela, baina zenbait adituk diote gatazkaegoera batean pertsonen agresibitatea ekidin eta kontrola daitekeela, hau da, ez dela gizakiaren berezko egoera edo herentziaz jasoa. Gatazkak era askotara gertatzen dira, eta intentsitate desberdinekin. Ezin dira arrazoiak orokortu, faktore askok hartzen baitute parte. Horietatik, D. C. Smithek bi azpimarratzen ditu: 9
Baliabideak kontrolatzeko nahia (elikagaiak, ura, jantziak, lurra...)
9
Satisfazio psikologikoak bilatzea (taldekide izatea, autoerrealizazioa, ospea, boterea...)
Christopher Moorek(2) arrazoi hauek azaltzen ditu gatazka-iturritzat:
140
9
Aldeek bateraezintzat jotzen dituzten interesen eta beharren gatazka
9
Egitura- eta botere-erlazioen arazoak
9
Balio eta printzipioen arazoak
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
9
Informazio-arazoak
9
Pertsonen arteko erlazioen arazoak
Gatazka-motak Isilpean edo agerian izaten dira gatazkak, bai pertsonen bai taldeen artean. Ezaugarri horietatik abiatuta bereiz daitezke gatazkak.
Har dezaketen formaren arabera Ikuspegi honetatik, bi eratakoak izan daitezke gatazkak: `
Ezkutuko gatazka: Ez da argi agertzen, baina hor dago. Gatazka hauek ezkutatuta egoten dira ekidin, saihestu edo atzeratzen direnean.
`
Ageriko gatazka: Argi ikusten da gatazka dagoela.
Harremanaren arabera Aldeen artean ezartzen den harremanaren arabera, gatazkak honela sailka daitezke: indibidualak eta pertsonen artekoak: `
Indibidualak: pertsonen barne gatazkak dira (balioak, egoera intimoak eta abar). Barneko arazoek antsietatea, ezegonkortasuna eta desoreka sortzen dute. Denbora batez mantentzen badira, estresa edo arazo psikologikoak sortzen dituzte. Hiru motatako gatazkak izaten dira: frustrazioa, interesen arteko gatazka eta rolen artekoa. Ð
Frustrazioa: helburu bat lortzen ez bada, defentsa-portaerarekin erreakzionatzen dute pertsonek. Gaur egungo gizarte konpetitiboan oso maiz ematen dira frustrazio pertsonalak sortzen dituzten garaile- eta garaitu-egoerak.
Ð
Interesen arteko gatazka: motibazioak elkartezinak izatera irits daitezke. Erakargarritasuna vs erakargarritasuna: aukera guztiak erakargarriak badira, baina bat bakarrik aukera badaiteke. Erantzun positibo bakarra aukeratu behar denean sortzen da gatazka. Adibidez, liburu bat erosteko beste diru daukagu, baina bi gustatzen zaizkigu. Ekiditea vs ekiditea: bi aukera desegoki izan, baina bat aukeratu behar denean. Adibidez, azterketa baterako ikasten geratu eta ezin atera lagunekin; edo haiekin atera eta azterketa suspenditu. Erakargarritasuna vs ekiditea: aukera batek aldi berean ezaugarri positiboak eta negatiboak dituenean sortzen da. Egoera horietan, pertsonak helburu batzuk lortu nahi ditu, baina horrek kalteren bat sortzen dio. Erakargarria den egoera batekin aurkituko da, baina, ondoren, egoera hori saihestekogogoz. Adibidez, argaltzeko dieta egiten ari bagara eta afari erakargarri batera gonbidatzen bagaituzte. Sentimendu anbibalenteak dira.
LANBIDE EKIMENA
141
Haur Hezkuntza
Ð
Rolen arteko gatazka: pertsona orok hainbat rol edo espero diren portaera ditu. Kasu batzuetan, espero diren rolak (espero den rola) ez datoz bat pertsona horrengandik atzematen (nabaritutako rola) direnekin edo bere ekintzekin (betetzen den rola). Arauak argiak ez badira, betetzen den rola eta espero den rola oso desberdinak izan daitezke, eta gatazka sortu. Egoera horien aurrean, antsietatea eta estresa sufritzeko arriskua izan dezakete perytsonek. Era berean, kontrajarriak edo elkartezinak diren rolak garatzen badira, arazoa sortzen da. Adibidez, enpresa bateko zuzendaritzak espero du sail bateko buruak, enpresaren zuzendaritza taldeko kide izaki, bere funtzioak betetzea, baina, aldi berean, enpresako langileek espero dute zuzendaritzarekin bitartekari lanak betetzea. Askotan, bi rolak betetzen saiatzean, gerta daiteke blokeatuta geratzea.
`
Pertsonen artekoak: bi pertsona edo gehiago elkarrekin haserretzean gertatzen da, hirugarren bat, ideia bat edo bi aldeek lortu nahi duten ondasunen bat bitarteko. Honelako gatazkak, sarritan, saihestezinak izaten dira, ezinegona sortzen dute eta emozioei serioski eragiten diete. Pertsonek besteek sor diezazkieketen kalteen aurrean beren irudia eta autoestimua babesteko beharra dute. Egonezina nabaria bada, harremanak okertzen hasten dira, apurtu arte. Denok dakigu pertsonen artean desberdintasunak daudela nortasunari, izaerari eta aldarteari dagokienez, eta liskarrak eta istiluak sor ditzaketela. Dena den, benetako gatazka ez da desberdintasun horietatik sortzen, komunikazio faltagatik eta bakoitzaren pertzepzioetatik baizik.
Taldeen arabera Irizpide honen arabera, talde barruko gatazkak eta taldeen artekoak bereizi egin behar dira: `
Talde barnekoak: taldearen barruan gertatzen dira. Taldeko kideren batek edo batzuek sortzen dute gatazka.
`
Talde artekoak: erakunde bateko taldeen arteko gatazkak dira; adibidez, enpresa bateko sailen artekoak.
Maila berean edo hainbat mailaren artean (burua/mendekoa) sor daiteke gatazka. Sailetako taldeen arteko gatazkak problematikoak izaten dira. Talde bakoitza bestea ahultzen, boterea hartzen eta bere irudia hobetzen saiatzen da. Hainbat arrazoirengatik sortzen dira gatazkak: iritzi desberdinak, taldearekiko leialtasuna, baliabideak eskuratzeko lehia, eta abar. Baliabideak urritzen hasten direnean, taldeen arteko arazoak sortzeko aukera areagotu egiten da.
142
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
6.3 Gatazkak taldeetan Taldeen arteko gatazken ondorioak eta emaitzak Talde guztietan gertatzen dira gatazkak. Horiek konpontzeko eraren arabera, emaitza funtzionala edo disfuntzionala izango dute.
Emaitza funtzionalak Gatazka funtzionala da taldearen helburuak indartzen eta haren lana hobetzen duena. Gatazka bat eraikitzailea (positiboa) da emaitzen kalitatea, sormena eta taldeko kideen arteko interesa pizten badu. Era berean, arazoen konponketa erraztu eta tentsioak gutxitu ditzake, autoebaluazio eta aldaketa giroan gertatzen delako. Ondorioz, erabakiak hartzeko eta ahal den ikuspuntu guztiak aztertzeko kalitatea handitu egiten dira. Arazo baten aurrean, zalantzan jartzen da gauzen gaur egungo funtzionamendua (egungo egoera); horregatik, ideia berrien sorkuntza, helburuen berrikusketa eta abar eragiten du. Gatazkak ez ditu taldearen erabakiak bakarrik hobetzen; taldearen produktibitatea ere bultzatzen du. Horregatik, sormenezko tentsioa ere deitzen zaio gatazkari. Zenbait ikerketak erakusten dute taldeen arteko gatazkek indartu egiten dutela produktibitatea, ez ahuldu, besterik uste zen arren.
Emaitza disfuntzionalak Gatazka disfuntzionala da taldearen lana kaltetzen duena. Beraz, gatazken irtenbide disfuntzionalak negatiboak dira. Taldeari edo erakundeari gatazkak ekartzen dizkion ondorioak suntsitzaileak dira. Kontrolatu gabeko aurkaritzak atsekabea sortzen du, lotura komunak desegiten ditu eta kohesioaren murrizketagatik taldearen eraginkortasuna ahul dezake. Ez da aurrera egiten helburuak taldeko kideen liskarpean gelditzen direlako. Honek lehenago edo beranduago taldearen biziraupena mehatxa dezake.
Gatazka gehiegi edo gutxiegi Talde batean inolako gatazkarik ez izateak edo gatazka gehiegi izateak oztopatu egiten du haren helburuak lortzea. Gatazka-maila oso baxuak geldialdia sor dezake, motibazio edo interes faltagatik edo konformismoagatik. Bestalde, gehiegizko gatazka-mailak taldearen eraginkortasuna arriskuan jar dezake, taldekideen gobetetze-maila jaitsiz, absentismoa eta lankideen errotazioa handituz eta produktibitateari erasanez. Gatazka-maila egokia: gelditasuna ekiditeko, sormena sustatzeko, tentsioen askapena ahalbidetzeko eta aldaketa eragiteko adinakoa.
Gatazkei aurre egiteko era negatiboak Pertsona bakoitzak desberdinn egiten die aurre gatazkei. Bakoitzaren historiak bere portaeran eragiten duten esperientziak dakartza. Askotan, kanpo-arazoek ongi konpondu ez diren barne-arazoak islatzen dituzte.
LANBIDE EKIMENA
143
Haur Hezkuntza
Sistematikoki zer edo zer negatibotzat jotzen diraportaera hauek: 9 Gatazkari ez ikusiarena egitea, edo hura saihestea 9 Egoera atzeratzea 9 Oldarkor erantzutea Izan litezke gatazkei arinki aurre egin eta konponketa osoa lortzen ez duten pertsonak ere, baina hori adabaki bat besterik ez da. Lehenago edo geroago, ahulezia berberetik berpiztuko da gatazka.
Gatazkak saihestea edo ez ikusiarena egitea Egoera gatazkatsuek zenbait pertsona beren erreakzio emozionalak erreprimitzera eta beste bide batzuk hartzera eramaten dituzte. Batzuetan, egoera erabat uztera irits daiteke. Normalean, arazoa nola konpondu jakiten ez delako hartzen da bide hori, edo egoki kudeatzeko nahiko trebetasun edukitzen ez delako. Itxuraz, batzuetan gatazkatik ihes egitea lortu arren, horrek ez du esan nahi lortu izanaren poztasunik sentituko denik. Gehienetan, zer edo zer erdizka utzi izanaren sentimendua agertzen da, baita beldurra ere horrelako arazoei.
Egoera atzeratzea Ezertarako balio ez duen portaera da. Atsekabea eta, batez ere, segurtasun faltaren sentimendua aurreko egoeran sortzen denaren antzerakoa da. Gainera, atzeratzeak arazoa okertu egin dezake eta pertsonen arteko haserrealdiak handitu, ezkutatutako edo gaizki konpondutako arrazoiak direla medio.
Oldarkor erantzutea Arazoa txikia izan arren, oso zaila da bide horretatik gatazka konpontzea. Erantzun bortitzak zera adierazten du: horrela erantzuten duenak eman nahi duen irudia baino handiagoa duela segurtasun falta, eta arazoa beste era batera konpontzeko trebetasun sozialik ez duela.
Elkarrizketan oinarritutako heziketa Komunikabideek (bereziki, telebistak) arreta handia jartzen dute munduko gertakari bortitzetan. Ikusten dituzten irudietara ohitu egiten dira haurrak, eta indarkeria gatazkaren ondorio dela pentsatzen dute askok. Horrexegatik, ez da harritzekoa ”gatazka” eta “indarkeria” sinonimotzat jotzea. Haurrek eta gazteek jakin behar dute bortxakeriak ez duela zertan izan gatazkaren emaitza, are gutxiago irtenbide. Bake-hezkuntzak haurtzarotik hasi behar du. Izan ere, bortizkeria bezala, gizartetrebetasuna eta indarkeriarik eza ere ikasi egiten dira. Beraz, begirunean, parte-hartzean, adimen emozionalean eta elkarrizketan oinarritutako gizarte-trebetasunak eta gatazkak bideratzeko heziketak egoera gatazkatsuei buruzko ikuspegi zabalagoa edukitzen laguntzen die haurrei. Haur-taldeekin aritzen diren profesionalek itzelezko erantzukizuna daukate: testuinguru hezitzaileak sustatzea eta inguru- eta talde-dinamika egokiak sortzea, umeek pertsonen arteko harreman seguruak izan ditzaten, indarkeriara edo bortxazko beste modu batzuetara eramango lituzketen gatazkak aurreikusteko eta, bereziki, saihesteko.
144
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
6.4 Gatazkak ebaztea Gatazkei aurre egiteko premisak Oso garrantzitsua da tolerantzia, lankidetza eta laguntasuna erabiltzea, komunikazio-teknika eta trebetasun sozialekin batera, gatazken konponbide prozesua errazteko. Zenbait gatazka garrantzi txikikoak dira eta, beraz, erraz konpontzen dira eta haiekin bizi daiteke. Beste batzuk konplexuagoak izaten dira, edo ondorio okerragoak izaten dituzte; horregatik, konpontzeko zenbait neurri hartu beharra egoten da.
Gatazkari aurre egitea Batzuetan, jarrera onak, elkarrizketak eta teknika egokiak nahikoak izaten dira errazak edo oso garrantzitsuak ez diren eguneroko arazoak konpontzeko. Lehenago ikusi dugunez, gatazkak ezin dira alde batera utzi, ezta ekidin ere, konpondu gabeko arazoa gero eta handiagoa egiten delako eta, taldeei dagokienez, lehenago edo geroago zatiketara edo sakabanaketara eraman dezakeelako. Gatazka bat konpontzeko lehenengo pausoa gatazka badagoela eta konpontzeko beharra dagoela onartzea da. Azken hori zailagoa izaten da, sarritan alde bat erasotzailea edo deskalifikatzailea bada, gatazkaren larritasuna ez aitortzea edo haren garrantzia txikiagotzea gerta daitekeelako. Horrelakoetan, beste aldeak arazoa handiagotu egin dezake eta biktima-rola hartu, egoera puztuz.
Posizioak eta interesak definitzea Gatazkaren lehenengo etapa honetan, alde bakoitzak gatazka definitu eta posizioak eta interesak zehaztu egin behar ditu, arazoaren garrantziari buruzko adostasunera iritsi arte. Posizioa alde bakoitzak lortu nahi duena da, eta gatazkaren iturburua izan daiteke. Interesa helburua lortzera bultzatzen duen arrazoia da. Posizioek, zer adierazten dute; interesek, arrazoi pertsonalak, zergatik, alegia. Oro har, gatazketan interesak garrantzitsuagoak izaten dira posizioak baino, eta interesen izaera ulertu eta onartzen den arte ez da gatazka konpontzeko bidean egongo. Horregatik, oso garrantzitsua izaten da interesak argitzea. Interesak asebetetzea lortzen bada, bi aldeetatik hainbat aukera eta alternatiba eskainiz, posizioak alda daitezke. Aitzitik, posizioak bakarrik konpontzen saiatuz gero, gatazka bukaezina bilaka daiteke. Batzuetan, pertsona baten benetako interesak ezagutzea nahiko lan konplikatua izan daiteke, azken batean gatazkaren benetako arrazoia ezagutu nahi izatea bezala delako. Bi pertsona ustez lehian jartzen dituen helburu baten atzean egon daitezke bateraezinak ez diren interesak. Horrelakoetan, bi pertsonek elkarren arteko harremana birformulatu dezakete, bestearen tokian jarriz eta bestearen sentimenduak eta beharrak zein diren benetan ulertuz. Dena den, bi aldeek onuraren bat ateratzeko, biek amore eman behar dute. Elkarrizketaren bitartez bakarrik lor daiteke hori. Komunikazio egokiak nahitaezkoak ditu trebetasuna eta gaitasunak: 9 Bestearen ikuspuntuen errespetua, nahiz eta harekin ados ez egon 9 Tolerantzia
LANBIDE EKIMENA
145
Haur Hezkuntza
9 Pazientzia 9 Moztu gabe eta hitz egiteko txanda izan arte entzutea 9 Autokontrola. Tolerantziarekin zuzeneko lotura dauka 9 Aurrejuzgurik ez egin 9 Zintzotasuna 9 Umiltasuna. Beti ezin dela arrazoia izan onartu, eta norbera oker egon daitekeela gogoan izan Gatazka bizitzen ari diren pertsonen benetako interesak zenbaitetaraino egon daitezkeen ezkutuan ikusteko, iceberg batekin konparatuko dugu: Maila objektiboa Proposamen esplizituen bidez azaltzen da. Aldeek beren iritziak adierazten dituzte, hots,bakoitzak zer lortu nahi duen. Izan daiteke gatazkaren jatorria.
Maila subjektiboa Keinu eta zatikako informazioen bidez azaltzen da. Alde bakoitzaren benetako interesak, edo azpian egon litezkeen arrazoi pertsonalak bilatu behar dira. Hauek dira helburuak ase nahi izateko benetako arrazoiak.
Gatazkak konpontzeko pausoak Hainbat eratara ekin dakieke gatazkei. Ez dago kasu guztietan arrakasta ziurtatzen duen formularik, gatazka hainbat faktoreren mende egon ohi da eta. Gatazka konpontzeko pausoak gomendatzen ditugu hemen, aurrerago aztertuko diren negoziazioaren printzipioetan oinarrituta. 9
Arazoa definitu. Ikuspuntu ahalik eta objektiboenarekin definitu behar da: Zein da arazoaren arrazoia? Zer dabil gaizki? Zer gertatzen ari da?
9
Zergatiak aztertu Zein da arrazoi garrantzitsuena? Zergatik eragiten dit? Zergatik eragiten dio besteari?
146
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
9
Helburuak argi definitu Zer lortu nahi da? Zergatik? Lehentasunak jarri, hau da, zein dira garrantzitsuenak? Helburu hauek errealistak (bideragarriak) direla ziurtatu
9
Alternatiba egingarriak bilatu Zer egin daiteke ezarritako helburuak lortzeko? Konponbideen zerrenda egin?Konponbide horiekin aldeek lor ditzaketen onurak gehitu zerrendari
9
Konponbiderik egokiena aukeratu. Negoziazio-printzipio orok galdera honi erantzun behar dio: Zer egin inor galtzaile atera ez dadin? Alde batentzako garrantzia handirik ez duten baina beste aldearentzat oso garrantzitsuak diren gairik badagoen aztertu. Beste aldearentzako garrantzi txikikoak baina norberarentzat oso garrantzitsuak diren gairik badagoen aztertu. Zertan daude amore emateko prest bi aldeak? Zertan ez dago amore emateko prest (desiratzen denaren eta onartu ezin daitekeenaren arteko aldea)?
Momentua eta tokia aukeratzea ere oso garrantzitsua da. Beste pertsona batzuk aurrean egoteak, lantokia, komunikazioaren oztopo fisikoak eta abarrek saiakera porrotera eraman dezakete. Era berean, komenigarria izaten da zenbat denbora dagoen kalkulatzea, ordura arte egindako guztia alferrik ez galtzeko, edo presaka ibili edo erdizka gelditzeko. Gatazkaren konplexutasunaren arabera, urrats hauetako batzuk saihestu daitezke edo, behar izanez gero, besteren bat txertatu. Izaten dira maila pertsonalean oso gauza garrantzitsuak galtzea edo irabaztea ekar dezaketen gatazkak. Horrelakoetan, estrategia formalagoak edo landuagoak erabili behar dira. Edozein gatazkari aurre egiteko negoziazioaren trebetasunak eta teknikak beharrezkoak dira.
LANBIDE EKIMENA
147
Haur Hezkuntza
6.5 Gatazkak ebazteko bideak Gatazkak konpontzeko, exogenoak eta endogenoak izan daitezkeen hainbat bide daude. `
Bide exogenoak Justizia. Auzitegietan konpontzen da, legediak aplikatuz. Bitartekaritza. Inpartziala den hirugarren baten parte hartzean datza. Bi aldeen arteko negoziazioa lagundu eta erraztu egiten du. Hura gabe ados jartzea zaila da. Arbitrajea. Itundutako akordioak betearazteko aginte-erakunde bateko ordezkari den hirugarren baten parte hartzean datza.Loteslea edo derrigorrez betebeharrekoa da aldeentzat.
`
Bide endogenoak Norgehiagoka. Indartsuenaren legea da. Gatazkak konpontzeko modurik antzinakoena da, eta beti irabazlea eta galtzailea eragiten ditu. Negoziazioa. Bi pertsona edo gehiagoren arteko elkarrizketan oinarritzen den teknika da. Bi aldeak onartutako hitzarmen batera eramaten ditu, eta biek elkarrekin lan egiteko prest egotea dakar.
Gehien erabiltzen diren bi teknikak jorratuko ditugu: negoziazioa eta bitartekaritza.
Negoziazioa
Zer esan nahi du negoziatzeak? Negoziazioa gatazkak konpontzeko biderik hoberena da. Teoria horren filosofia hau da: Galtzailerik gabeko irtenbideak negoziatu; denek irabazten dute, denek amore ematen dute. Pertsonek besteekin negoziatzen ematen dute bizitza osoa, hau da, elkarbizitzan egunero sortzen diren gatazkak konpontzeko adostasunetara iristen. Zoritxarrez, gaur egun gehien erabiltzen den metodoa galtzea-irabaztea da. Alde bat bestearen gainetik jartzen delako gertatzen da hori. Negoziazioa teknika bat da, non inplikatutako aldeek, interes desberdinak eduki arren, trukearen eta hitzarmenen bitartez interes komun bat daukatela aurkitzen duten. R. Waltonen(3) arabera, “gatazkan dauden pertsonen helburuek edo interesek elkar baztertzen dutenean” erabiltzen da negoziazioa. Horregatik, ezin da denek irabaziko luketen konponbideez hitz egin, eta negoziatu egin behar da; hau da, bi aldeek eman behar dute amore akordio batera iristeko. “Biek amore emanez, biak onuradun ateratzen dira” dioen premisan oinarritu behar da bi aldeen arteko hurbilketa. Gauza ez da kosta ahala kosta irabazle ateratzea, gatazkak konpondu gabe jarraituko luke eta. Helburua akordio orekatu batera iristean datza. Edozein interes-gatazka negoziatzeko, sei pauso hauek eman behar dira:
148
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
`
Alde bakoitzak nahi duena deskribatzea: alde bakoitzak beste aldeari zintzo azaldu behar dio zer nahi duen.
`
Alde bakoitzak sentitzen duena deskribatzea: gatazka konpontzeko alderik zailenetarikoa norberaren sentimenduak azaltzea eta kontrolatzea da. Dena den, zintzotasunez eta era irekian egin behar da, bi aldeak elkar errespetatuz.
`
Posizio bakoitzaren arrazoiak trukatzea: alde bakoitzak beste aldea arreta osoz entzun duenean eta sentitzen eta nahi dutena badakitenean, bien artean konpondu beharreko arazo bezala bideratu behar dute gatazka. Une horretan, posizioen benetako arrazoiak azaldu behar dira.
`
Bestearen ikuspuntua ulertzea: “besteen larruan” jartzeko gaitasuna edukitzea, egoera beste aldearen ikuspegitik ulertuz.
`
Bientzako onuragarri diren konponbideak aurkitzea: elkarrekin hainbat konponbide bilatu behar dira. Akordio batera iritsi aurretik arazoa berriz formulatzea beharrezkoa izan daiteke, konponbide berriak ager daitezen.
`
Akordio orekatu batera iristea: alde bakoitzaren irabaziak eta galerak kontuan izaten dira, galtzailerik eta irabazlerik gabeko oreka batera iristeko.
`
Bukaera edo itxiera ematea: negoziazioaren azken pausoa bi aldeek landutako akordioaren konpromisoa da. Gatazka formaletan eta erakundeetan, dokumentu edo kontratu batean agertzen da. Hortik aurrera, segimendu- eta ebaluazio-prozesuak garatzen dira.
Negoziazioa hainbat eremutan erabil daiteke: pertsonen arteko gatazketan (lagunak, lankideak, familia eta abar), talde handiagoetan (enpresen edo komunitateen edo herrien artean). Gatazkak konpontzeko, lehenago ikusi ditugun pausoak eman behar dira, baina prestaketa ez da beti berdina, konpondu beharreko gatazkaren garrantziaren arabera.
Negoziazio-trebetasunak eta -teknikak Komunikazio-teknikei buruz genioen bezala, negoziazio-trebetasunak eta -teknikak praktikarekin ikasten dira, baita ondoren aipatuko ditugun ezagutzen moduko hainbat ikasi ondoren ere. Oro har, orain arte ikusitako komunikazio-teknikekin lotuta daude denak, gatazkak negoziatzean lagundu dezaketen taktika batzuk gehituz. Garrantzitsuenak hauek dira: `
Amore eman: garrantzitsua da amore emateko prest egotea. Gerta liteke negoziazioa ez oztopatzeko lehendik pentsatuta ez zeuden kontzesioak egin behar izatea. Frogatu behar da sakrifizioren bat egiteko prest gaudela, besteari gauz abera eskatzen badiogu.
`
Alternatibak sortu edo pentsatu: gaiaren konponbide izan daitezkeenen zerrenda bat egitean datza. Zerrenda horrekin ikusten da zer proposamen diren bideragarri.
`
Proposamen baldintzatuak: batzuetan, egokia izaten da planteatzea “zuk hau ... baduzu..., nik...” (zuk honetan amore emango bazenu... nik beste honetan emango nuke).
LANBIDE EKIMENA
149
Haur Hezkuntza
`
Aktiboki entzun: egoera hauetan, hobe da asko entzutea eta gutxi hitz egitea, informazio gehiago eta hobea lortzen delako. Horretarako, honela has gaitezke: “Nire ikuspuntua azaldu aurretik, gustatuko litzaidake jakitea zein den arazoari buruzko zure iritzia”. Proposatutakoa onartezina bada, momentuz ez da baztertu behar, baizik eta errespetuz tratatu, argitzeko galderak eginez eta interesgarriak izan daitezkeen puntuei garrantzia emanez. Aurrerago azalduko dira norberaren ikuspuntuak. Aktiboki entzuteko komunikazioaren gaian aipatutako pausoak gogora ditzagun berriro: Arretaz entzun, iragazkiak eta oztopoak saihestuz Ez eten solaskidearen jarduna Ez akusatu, ez mehatxatu Parafraseatu edo egiaztatu Behar denean, argibideak eskatu Bere ikuspuntuak zehazteko eskatu Beste pertsonaren lehentasunak zein diren ezagutu Ez gehiegi hitz egin Ahozkoa ez den komunikazioari arreta jarri
`
Galderak egin: galderek lagundu egiten diote solaskideari bere posizioa, interesak eta proposamenak argitzen. Puntu honetan, komenigarria izaten da: Haserretu-itxura ez emateko, ahots-tonu egokia erabiltzea Ahozko eta ahozkoa ez den komunikazioaren arteko sintonia zaintzea Negoziazioaren hasieran, komeni da galderak itxiak ez izatea, “bai” edo “ez” erantzunak ematera behartuko luketelako solaskidea, eta presionatua sentiarazi. Desblokeatzeko galderak. Batzuetan, beste aldeak zure proposamena kontuan hartzeari ere uko egin diezaioke, ezin duela onartu edo ez dela posible esanez. Horrelako galderak erabilgarriak izan daitezke egoera desblokeatzeko eta solaskideari pentsarazteko: “Zer aldatu beharko genuke onartzeko?” edo “Zer beharko zenuke onartzeko?”. Ð
`
150
Galdera iradokitzaileak. Konponbide-aukerak aztertzeko eta solaskideari bere posizioa zein den esaten laguntzeko, azkarregi konprometitu gabe, honelako galderak erabil ditzakegu: Imajina dezagun...
“Baina” hitza saihestu. “Baina” hitza erabiltzea atzerapausoa izaten da. Egokiagoa da “eta” erabiltzea. “Ona da..., baina garestia” espresioa erabili beharrean “ona da... eta, adibidez, begiratu dezakegu zer edo zer merkeagorik badagoen” esaldia erabil daiteke.
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
`
Zenbait gomendio tentsio-egoeretarako. Pertsonak kritika, haserrea eta bestelako portaera irrazionalak mantentzen baditu, jarrera tinkoa eta lasaia eduki behar da. Egoerak tentsio-maila handia hartzen badu edo urduritasun handia badago, komenigarria da: Etenaldi bat egitea Bilera beste egun baterako uztea Edonola ere, bilera positiboki eta gizalegez bukatu behar da. Kontuan izan, adostasunera iritsi ez bagara ere, garrantzitsua dela “arerioak itzultzeko erabil lezakeen zubia eraikitzea”, beste uneren batean negoziazioarekin jarraitzeko atea irekia uztea, alegia.
`
Negoziazioetan zaindu behar dena: Ez eman amore erraz; alde bakoitzak bere helburua bete behar du. Gogoan izan pertsonak motibatu eta indartu egiten direla helburuak ahaleginaren poderioz lortzen dituztenean. Horrek ez du ez errazegia ez zailegia izan behar. Hasieratik ez konprometitu ezertara. Negoziazioak prozesu bat jarraitu behar du, elkarren arteko akordio batera iritsi arte. Ez utzi gai garrantzitsuenak bukaerarako, denbora agortu egiten baita eta gai nagusiak tarte zabalagoa behar izaten baitu. Ez bukatu irabazi egin dugula pentsaraziz. Gogoratu behar da negoziazioetan bi aldeek irabazten dutela, ez dagoela ez irabazlerik ez galtzailerik. Egon daitezke egoera konponezinak, edo gerta liteke aldeetariko bat elkarlanean aritzeko edo amore emateko prest ez egotea. Horrelakoetan, gomendagarria izaten da inpartziala den hirugarren baten (bitartekaria) esku-hartzea, gatazkaren erabakia edo negoziazioa errazteko.
Bitartekaritza
Zer esan nahi du bitartekaritzak? Batzuetan, bai komunikazioa zaila delako edo bai alden emozio eta beharrek tentsioak areagotu egiten dituztelako, ez da erraza izango gatazkak negoziazioaren bitartez bideratzea. Egoera horietan hirugarren aldearen parte-hartzea beharrezkoa izaten da. Honek, harremanak eten eta liskarrak ekiditearren, adostasunetara ailegatzeko joko arauak jarriko ditu. Bitartekaritzaren ezaugarria hirugarren baten parte-hartzean datza, zeinek, neutrala izanik, komunikazioa errazten eta gatazkan dauden aldeen interesak bideratzen lagunduko duen, adostasunetara ailegatzeko. Definizio horretan agerikoa da bitartekariak ez duela erabakirik hartzen, baizik eta, alde bakoitzaren ikuspegia ezagututa, haien arteko komunikazio eraginkorra errazten du, balizko aukerak bilatuz. Aldi berean, etenak eduki litzakeen ondorioen berri emango du. Betebehar hau burutzeko bitartekari lanetan ari denak gatazkan daudenen interes eta beharrei jarriko die arreta —abiapuntuko posizioei erreparatu beharrean—, beren sentimendu eta emozioak alboratu gabe.
LANBIDE EKIMENA
151
Haur Hezkuntza
Bitartekaritzaren printzipioak Bitartekaritza borondatezkotasun, konfidentzialtasun, malgutasun, inpartzialtasun eta ekitate printzipioetan oinarritzen da. `
Borondatezkotasuna: Gatazkan dauden aldeen parte-hartzeak beren erabakia izan behar du, hau da, borondatezkoa eta ez derrigorrezkoa. Beraz, inolako presiorik gabe prozesuan parte hartu, egon edo joan ahal izango dira. Era berean, zein informazio azaldu nahi den erabakitzeko aske izan behar da, baita adostasunera ailegatu nahi ez bada ere.
`
Konfidentzialtasuna: Bitartekariak ezingo du bileran tratatzen den edozein gauza zabaldu, legez agintzen zaion kasuetan izan ezik. Bitartekaritza hasterakoan aldeei eta, oro har, partaide guztiei konfidentzialtasunaren garrantzia azpimarratuko zaie, printzipio hau mantentzeko konpromisoa har dezatela eskatuz.
`
Malgutasuna: Nahiz eta bitartekaritzak etapa eta gutxieneko arau batzuk eduki, ahalik eta malgutasun handiena eduki behar da. Beraz, egitura zurrunak ekidin behar dira, askatasun zabala ahalbidetuz gogozko adostasunetara heltzeko.
`
Inpartzialtasuna: Bitartekariak ezingo du inola ere alderen batenganako joera eduki, alde biak berdin laguntzeko konpromisoa hartu baitu, inori abantailarik eman gabe.
`
Ekitatea:Bitartekariak ziurtatu behar du aldeek lortu duten adostasuna ulertu dutela eta denei irtenbide zuzena eta iraunkorra iruditzen zaiela.
Bitartekaritzan aritzerakoan enpatia maila handia eduki behar da, beharrezkoa izango baita gatazkan daudenen interes eta beharrak ezagutzea. Enpatiarik eduki ezean, nekez jokatu ahal izango da aurrez suposatzen diren neutraltasun eta inpartzialtasunaz.
Bitartekariaren eginkizuna Zer egin behar du bitartekariak?
1.
Aurretik prestatu bitartekaritzarako
2.
Bi aldeekiko distantzia berean kokatu
3.
Berdin tratatu bi aldeak
4.
Aktiboki entzun
5.
Gauzarik garrantzitsuenak idatzi
6.
Behar den denboraz parte hartu
7.
Isiluneak sortzen direnean, parte hartu
8.
Alde bakoitzak adierazitakoa azpimarratu eta berrinterpretatu
9.
Bitartekari-eginkizuna egoki baloratu
10.
Konfidentzialtasuna mantendu
Zer ez du egin behar bitartekariak? 1.
Aldeak entzutera mugatu
2.
Gehiegi hitz egin
3.
Etengabe idatzi edo gauzarik garrantzitsuenak ez idatzi
4.
Negoziazioan hitz egiten ari den pertsonari ez begiratu
5.
Ondokoren batekin isilpean hitz egin beste bat hizketan ari denean
6.
Aldeak gehiegi presionatu
7.
Bileretan, presa eta premia transmititu
8.
Aldeei tratu desorekatua eman
9.
Aldeen jarrerei buruzko iritziak eman
10. Aldeak engainatu
152
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
Bitartekaritza-prozesuak Nahiz eta bitartekaritza bakoitza desberdina izan eta kasuistika bakoitzaren arabera kudeatuko den, badira horrelako prozesuetan gehienetan jarraituko diren etapak. Honakoak: `
Negoziazioaren prestaketa. Prozesua hasi aurretik, bitartekari lanak egingo dituen pertsonak denbora bat eskaini beharko dio gatazkari eta alde bakoitzari buruzko informazioa jasotzeari (sorburua eta testuingurua, zergatiak, garapena). Aldi berean, has daiteke balizko irtenbideak antzematen.
`
Bitartekaritzaren hasiera. Arauen aurkezpena. Bitartekaritzaren hasieran prozesuaren funtzionamendu zuzena bermatuko duten arauak ezarri behar dira. Bitartekariak bere burua aurkeztuko du, berari dagozkion eginkizunak azalduko ditu, bere izaera neutral eta inpartziala azpimarratuz eta prozesua ahalik eta jariakortasun handiagoz eraman ahal izateko oinarriak jarriz. Adierazi beharko dituen eduki garrantzitsuen artean hauek egongo dira: 9
Bi aldeen partetik gatazka badagoela berrestea
9
Aldeen borondatezkotasuna irtenbideak bilatzen ahalegintzeko
9
Negoziazio prozesu osoan elkarrenganako begirunea eta fede ona zainduko denaren eskakizuna
9
Aldeek argi edukitzea bitartekariaren eginkizuna ez dela inola ere epaile lanetan aritzea eta erabakiak hartzea, baizik eta, adostasuna lortzearren, aldeen interesak bideratzea
9
Azkenik, bitartekariak negoziazio prozesua nola bideratuko den azalduko du eta bere garapenean bete beharreko arauak ezarriko ditu.
Bitartekariak, gatazkaren bizitasuna eta aldeen arteko harremanaren arabera, lehenengo faseak denak bildurik burutuko dituen edo alde bakoitzarekin bereiz jardungo duen erabaki beharko du. `
Lehen urratsak. Aldeen jarrera. Fase honetan alde bakoitzak gatazkari buruzko bere bertsioa azalduko du: jatorria, garapena, negoziazioak eta egungo egoera. Ariketa honen bidez, alde bakoitzak bestearen ikuspegia ezagutu ahal izango du eta zein puntutan ez dauden ados zehaztu ahal izango du. Bitartekariak, aldi berean, egoerari buruzko konposizio osoagoa egin, bertsio desberdinak bateratu eta gatazkaren eragilerik garrantzitsuenak antzeman ahal izango ditu. Behin alde bakoitzak bere ikuspegia azaldutakoan, bitartekariak argi geratu ez diren hainbat alderdiri buruzko argibide gehiago eskatuko ditu. Hala ere, ez da oraindik gatazkaren funtsezko gaietan sartuko eta, noski, are gutxiago aldeen arteko eztabaidan. Bitartekariak bere gizarte trebetasun guztiak abian jarri beharko ditu prozesua ahalik eta eraginkorkiago joan dadin.
LANBIDE EKIMENA
153
Haur Hezkuntza
`
Negoziazio-prozesua. Prozesuaren arabera bitartekariaren esku-hartzea txikiagoa edo handiagoa izango da. Batzuetan besteen berri izate hutsak gogozko irtenbidera eramango du prozesua. Horrelakoetan, bitartekaritzaren lana komunikazioa erraztea, proposamenei bidea irekitzea eta lortutako adostasun partzialak jasotzea izango da. Prozesua zailagoa izaten denean, nahiz eta jardunbide eredu bakar bat ez izan, bitartekariak ondorengo estrategiak erabiliko ditu:
`
9
Adostasunak bilatzen hasi, azalekoenetatik korapilatsuenetara
9
Aldeen benetako interesak eta haien lehentasunak antzeman eta, haien arabera, balizko adostasunak aurkitu
9
Aldeen interesak asebete ditzakeen alternatiba berriak planteatu, adostasun aukerak ahal den heinean
9
Planteamendu hauetan oinarrituta, aldeak lagundu adostasun aukerak proposa ditzaten
9
Hurbilketa hauetan oinarrituta, elkar ulertze tarteak sutatuz bideratu prozesua, non adostasun partzialak posible izango diren
Negoziazioaren amaiera. Emaitzaren arabera, bitartekaritza desberdin amai daiteke: 9
Gatazka positiboki bideratu da, izan osotasunean, izan adostasun nagusi bat edo adostasun partzialak aurkitu direlako. Horrelakoetan komeni da lortutako adostasunak jasoko dituen dokumenturen bat idaztea.
9 Gatazka ez da bideratu, ez baita adostasunik lortu. Horrelakoetan, gatazkaren konponbide bilaketak ez du emaitzarik izan edo agertu diren proposamenek ez dute guztien onespena jaso.
Eskolako bitartekaritza Eskolako bitartekaritza gatazkan dauden bi ikasleren artean hirugarren batek esku-hartzean datza. Honek, distantziakidetasunetik beren jarrerei buruz hitz egiten eta arazoa beren kabuz bidera dezaten lagundu beharko die. Metodo hau, irakasleen aldetik jaso ditzaketen zigorren aurrean, alternatibatzat planteatzen da, izan ere sistema autoritarioak ez baitu gatazkak bideratzen eta irakasle eta ikasleen arteko harremana gehiago kaltetzen baitu. Eskolako bitartekaritza, gatazkak bideratzeko tresna izateaz gain, nerabeak balioetan hezten laguntzen du. “2006ko abenduaren 21eko http://revista.consumer.es ”etik hartua
154
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
6.6 Erabakiak hartzea Nola hartu erabakiak? Egunero, ohikotasunean –etxean, institutuan, lanean...- erabakiak etengabe hartzen ditugu. Asko espontaneoki hartzen ditugu, oharkabean, eta besteek prozesu arduratsua eskatzen dute. Batzuetan, erabakietan asmatu egiten da, besteetan ordea ez. Gainera, eduki ditzaketen ondorioen arabera, hutsalak edo oso garrantzitsuak direla esan daiteke. Hori guztiagatik oso garrantzitsua da erabakiak ondo hartzen ikastea eta horretarako metodo ahalik eta zentzuzkoena edukitzea, bereziki garrantzitsuenetarako, haiengandik erator litezkeen arriskuak ahalik eta gutxien izan daitezen. Psikologiaren teoria desberdinek, ordenatuki azaldu izan dituzte hautaketetan bat edo beste erabakitzeko parte hartzen duten aldagaiak. Hori, beren azterketatik abiatuta, erabakiak hartzeko prozesua ahalik eta zentzuko eta eraginkorrena izan dadin, jarraitu behar diren urratsak zehazteko.
Erabakiak hartzeko eman beharreko pausoak Eredu eta teoria asko daude erabakiak hartzeari buruz. Ikusi ahal izango duzunez, erabakiak hartzeko prozesurako urratsak eta filosofia gatazkak bideratzekoen oso antzekoak dira: 1. Arazoa definitzea. Zer lortu nahi dugu egoera horretan? 2. Aukerak bilatzea. Eduki ditzakegun alternatiba kopururik handiena bilatu behar dugu, zenbat eta aukera gehiago orduan eta posibilitate handiagoa izango baitugu behar dugunera egokituko dena hautatzeko. Urrats hau taldean egingo badugu, oso erabilgarria izan daiteke brainstormiga bezalako sormen teknikaren bat erabiltzea. Erabakiak hartzerakoan informazioa bilatzea oso garrantzitsua da, hau gabe agian ezin izango baitugu nahiko aukera eduki. Gainera urrats honi muzin egiten badiogu, gehienetan gure informazioa urria, ez osoa eta, askotan, okerra izango da. 3. Aukera bakoitzaren ondorioak baloratzea. Aukera bakoitzaren ondorio positibo eta negatiboak kontuan izan behar ditugu, hala epe laburrerako nola luzerako. Horretarako taula bat egin dezakegu alternatiba bakoitzaren abantailak eta desabantailak zerrendatu eta 0tik 10era puntuatzeko. Puntuen baturak aukera bakoitzaren egokitasunari buruzko informazio baliagarria eskainiko digu. Aukerak
Abantailak
0-10
Desabantailak
0-10
1 aukera 2 aukera 3 aukera ...
4. Aukerarik hoberena hautatzea. Aurreko urratsetik jasotako informazioan oinarrituta, aukera edo aukeren konbinaziorik egokiena hautatzeko moduan egongo gara. Gauza abantailarik gehien edo handien eta desabantailarik gutxien edo txikien lortzea da.
LANBIDE EKIMENA
155
Haur Hezkuntza
5. Aukera aplikatu eta emaitzak egiaztatu. Aukera bat egin ostean, aplikatu egin behar da. Gainera, hartutako erabakia eta bere ondorioei buruz balorazioa egitea erabilgarria izango da, gure helburuak eta itxaropenak betetzen ari diren edo ez jakiteko.
Erabakiak hartzeko eredu bat. DECIDES eredua Erabakiak hartzeko teoria asko bokazio- edo lanbide- ereduetan aplikatu dira, nahiz eta haietako asko eskolan, gizarte-bizitzan eta eremu pertsonalean ere aplika daitezkeen. Haietatik ezagunenetako bat DECIDES eredua da: DECIDES ereduko faseen araberako galderak 4. Aukera guztiak ikertzea 1. Arazoa definitzea
9
Zein dira dauzkadan aukerak?
9
Zein interesatzen zaizkit gehien, eta zein gutxien?
Zein da zailtasunik handiena?
9
Zein dira alternatiba guztiak?
Zergatik da garrantzitsua erabakia hartzea?
9
Zer da gehien interesatzen zaidana, komeni zaidana eta aurre egiteko prest nagoena?
9
Zertan datza erabakia?
9
Nor daude inplikaturik?
9 9
2. Ekintza-plana erabakitzea
5. Arriskuak aurkitzea
9
Zer egiteko prest nago?
9
Zer gerta dakidake erabaki hau hartuko banu?
9
Zer lortzeko gai naiz?
9
Zein emaitza aurreikus dezaket?
9
Zein dira nire denbora, askatasun, baliabide, diru... mugak?
9
Zein emaitza aurreikus dezakete besteek nigandik?
9
Nork ordaindu behar ditu nire akatsak?
Zer arrisku hartzeko gai naiz?
9
Nork dauka nire erabakien erantzukizuna?
9
3. Nor naizen ezagutzea eta nire balioez jabetzea 9
Zeink dira nire indarguneak eta ahuleziak?
9
Zer trebetasun zehatz eduki behar ditut?
9
Zein dira nik baloratzen ditudan gauzak?
9
Bestek baloratzen dituzten gauza berak dira?
9
Zeink dira nire nahiak eta interesak?
9
Zer prestakuntza behar dut?
156
LANBIDE EKIMENA
6. Aukerak baztertu eta erabakitzea 9
Aukera honek asebeteko ditu nire baliak eta nahiak?
9
Gehien komeni zaidan aukera da?
9
Nik nahi dudanari gehien egokitzen zaion aukera da?
9
Nola hasiko naiz egiten?
9
Zein laguntza behar dut?
9
Erabakiarekin aurrera egiteko momenturik egokiena da?
Gizarte Trebetasunak
Sormena erabakiak hartzean
Alboko pentsamendua ohiko pentsamenduaren aurrean Orain artean erabakiak ohikoa edo logikoa den pentsamenduaren bidez nola hartu ikusi dugu. Alabaina, hau ez da arazoei aurre egiteko modu baliagarri eta eraginkor bakarra. Arazoei aurre egiteko modu arrazional honen ordez, sormena lehenesten duten beste prozedura batzuk ere badaude, hau da, arazoak ohikoak ez diren ikuspuntuetatik hartuta ideia berriak sortzea. Ohikotik urruntzen den pentsatzeko modu berri honi alboko pentsamendua deitzen zaio –arazoak aurrez aurre hartzeko ikuspegi tradizionalarekin kontrajarriz-. Edward de Bono da pentsaera honen ordezkari nagusiari.
Nola erabili pentsaera sortzailea? Zalantzarik ez dago pentsaera sortzaileak ohiko pentsamendutik heltzeko oso zailak izango liratekeen ikuspegiak eskaintzen dizkiela arazoei. Baina, ikas al dezakegu sortzaileki pentsatzen? De Bonok halaxe dio, beste edozein trebetasun bezala pentsaera sortzailea aplikatzen ere ikas dezakegula. Bere esanetan, arazo nagusia zera da: gure pentsatzeko moduan gauza gehiegi sartzen dugula aldi berean –informazioa, logika, emozioak, sormena...-, eta horrek nahastu egiten gaituela eta gure pentsamenduaren garapena oztopatu. Arazo hau gainditzeko, hain zuzen, De Bonok logika emoziotik, sormena informaziotik eta horrela osagai guztiak elkarrengandik bereiztea ahalbidetuko duen teknika planteatzen du. Hots, gauza da pentsaera pentsakizun bat beste baten ostean erabiliz garatzea da, denak aldi berean erabili ordez. Teknika honi “Pentsatzeko sei kapelak” deitu zaio. Teknika hau erabiliz pentsatzeko ohiko modua aldatzera behartuak ikusiko ditugu geure buruak eta arazoei ikuspegi anitzetatik aurre egiteko moduan egongo gara.
Pentsatzeko sei kapelak De Bonok Six thinking hats liburuan garatu zuen teknika sortzaile hau. Metodologia bitxia erabiliz egin zuen, non funtzio mental jakin batzuk atxikitzen dizkien koloretako kapelak erabiltzen dituen: Zuria
Informazioa
Gorria
Sentimendua eta intuizioa
Beltza
Prebentzioa edo alderdi negatiboak
Horia
Onurak edo alderdi positiboak
Berdea
Pentsaera sortzailea
Urdina
Pentsamenduaren antolaketa
LANBIDE EKIMENA
157
Haur Hezkuntza
Kapela hauek pertsonak darabilen pentsamenduaren arabera kendu edo jarri behar dira. Haien erabilerak arazo zehatz bat sei alderdi desberdinetatik bereizita aztertzea ahalbidetzen du. Kapela jakin bat janzterakoan pertsonak “...-k bezala jardungo du”, esan nahi baita, koloreak zehaztutako rol jakina ahalik eta hobekien antzezten duen aktorea izango da. Sei kapelak bakarka edo taldean erabil daitezke. Arazoak aztertu eta erabakiak hartzen diren bileretarako oso erabilgarriak dira. Egoera honetan, ideiak elkarren aurrean jartzeko teknika honek ekartzen dituen onurak kalkulaezinak dira: `
Askeago pentsatzea: esan bezala, kapela jartzeak rol bat antzeztea esan nahi du. Antzeztean, pertsonak bere babes-mekanismoak jaitsi egiten ditu eta bere pentsakizunak libreago adierazten ditu.
`
Era fokatuan pentsatzea: kapela jarritakoan, pentsatzeko modu batean jartzen da arreta, nahita. Horrek edozein gai edo arazo aztertzeko sei angelu desberdin eskaintzen ditu.
`
Liskarrak ekiditea: joko-arauek aukera hau baztertu egiten dute, pertsonek arazoa ikuspegi desberdinetatik eztabaidatu behar baitute, iritzi desberdinen arteko hurbilketa erraztuz.
`
Enpatia erraztea: kapela guztietatikk pasatu behar denez, pertsonek, pentsamendu arrazionalaren bidez ez bezala, beste ikuspuntuak pentsatu eta ulertzen ikasten dute.
Kapelaren kolorea
Esanahia Kapela honekin arreta gertakari, datu eta zenbakiei jarriko zaie, hau da, benetako egoeraren mapa marraztuko da. Kapela hau eramateak, hein batean, informazio objektiboa erakusten duen ordenagailu batek bezala jotzea dakar, berau interpretatu edo iritzirik eman gabe. Kapela gorria emozioak, intuizioa eta gaiari buruzko sentimenduak aipatzean jartzen da. Kapela honek taldekide orori bere sentimendu edo intuizioak justifikatu beharrik gabe adierazteko baimena ematen dio, nahiz eta logika bat edukitzea eta irmoak izatea beharrezkoa izan. Kapela hau jarritakoan kritika objektiboan sartzen da; bereziki logikoa da, beraz. Iritzi eta arrazonamendu guztiak eta har daitekeen neurri edo erabaki orok eduki ditzakeen zailtasun eta oztopoak aztertzeko unea da. Kapela horiak proposamen edo erabaki batek funtzionatzeko edo onurak ekartzeko dituen alderdi logiko eta positiboak adierazten ditu. Nahiz eta irrika-dosiak eduki, arrazonamenduan oinarritu behar du eta helburuak lortzeko aukerak sortu. Kapela hau jarritakoan ideia sortzaileak eta alternatibak aurkitzen egin behar da lan. Behar izanez gero, arriskutsuak edo zirikatzaileak ere izan behar dute, kapela beltzarekin bideratu gabe geratu diren planteamenduetatik urrunduz, proposamen berriak egiteko. Kapela urdinak ez du gaian bertan jartzen arreta, baizik eta antolamenduan eta pentsamenduprozesu osoaren kontrolean. Adibidez, kapela berdea berriro jartzea beharrezkoa den baloratuko da edo beltzera itzultzea komeni ote den.
Bata bestearen atzetik erabiltzen dira kapelak, sekuentzia bat osatuz, une bakoitzean pentsamolde jakin bat lortzeko kapela bat erabiliz. Sekuentzia hori aurretik erabakita egon daiteke, edo eztabaidan bertan erabaki. 158
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
Kapelak erabiltzeko ordena ez dago zehaztua, baina komeni da irizpide batzuk jarraitzea: 9
Kapela zuriarekin has daiteke, arazoari buruzko informazio objektiboa lortzeko. Gainera, prozesuaren edozein unetan ager daiteke, gerta baitaiteke ideiei buruz hartzen diren erabakiak babesteko datuak behar izatea.
9
Kapela betza (prebentzioa edo alderdi negatiboak) horiaren (onurak) atzetik erabiltzea, alderdi ezkorrak baikorren ostean ikusteko.
9
Kapela berdearen (sormena) ostean horia janztea, ideiaren onura eta abantailak bilatzeko eta, gero, kapela beltza, lehen esan bezala, balizko akatsak edo hutsuneak topatzeko.
9
Azkena kapela gorria izan daiteke, horrela pentsaera emozionala kapela horian eta beltzean oinarrituko bailitzateke.
9
Kapela urdinak ez du agerrune jakin bat, baina, hasieran, urratsak zehazteko erabil daiteke eta amaieran, ebaluatzeko. Eztabaidatzen ari denean ere aztergai batzuk birplanteatzeko erabilgarria izan daiteke.
Bibliografia (1)
SMITH, D.C. <> Perspectivas-en. Hezkuntzako hiruhilabetekaria. UNESCO. IX alea. 2, zbk. 1979. (2)
MOORE, Ch. El proceso de mediación. GRANICA arg., Buenos Aires. 1995.
(3)
WALTON, R.E.; VALVERDE, B.; RUIZ, A. Conciliación de conflictos. ADDISON-WESLEY. Wilmington. 1988.
LANBIDE EKIMENA
159
Haur Hezkuntza
6.7 Ariketak 1. Idatz ezazu gatazkari buruzko definizioa, testuan agertzen denarekiko desberdina.
2. Adierazi gure gizarteko gatazka-sorburu diren gai edo arazo batzuk.
3. Zer eduki dezake positibotik gatazka batek? Jarri adibideak maila pertsonalerako eta talderako.
4. Eskema edo kontzeptu-mapa bat egin 6.2.3. puntuaz (gatazka-motak).
5. Identifikatu, zure esperientziaren arabera, sarrien gertatzen diren gatazkak: - Institutuan, ikasleen artean
- Institutuan, ikasle eta irakasleen artean
- Etxean, familian
- Adiskideen artean
- Lankideen artean
- Auzokideen artean
- Gaur egungo gizartean, oro har
6. Adierazi aurreko ariketan aipatzen diren ingurunetan sortzen diren gatazkei nola egiten diezun aurre: - Saihestuz
- Ukatuz
- Atzeratuz
- Oldartuz
- Orain artean baliagarri izan zaizkizun beste modu batzuk (azal itzazu)
7. Jarri gatazka hauen adibide tipiko bana: - Pertsonen artekoa
- Pertsonaren barrukoa
- Talde artekoa
- Talde barrukoa
8. Jarri hiru adibide gatazka-mota bakoitzeko: - Erakargarritasuna–erakargarritasuna
- Ekiditea–ekiditea
- Erakargarritasuna-ekiditea
9. Talde barruko gatazka, ona da? Arrazoitu zure erantzuna.
10. Gatazken ebazpenaren testuinguruan, azaldu zer diren posizioak eta interesak. Azaldu zer desberdintasun daukaten eta zer garrantzi daukaten negoziazio-prozesuan.
11. Zer trebetasun sozial uste duzu direla beharrezkoak gatazkak arrakastaz biderazteko? Azaldu itzazu, eta lotu unitate honetan agertzen diren gatazken ebazpenerako urratsekin.
160
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
12. Azaldu zein diren gatazkak konpontzeko dauden bideak.
13. Galdera hauei buruz hausnartu eta erantzun: 9
Zein izan litezke teknika egokiak haur-eskolako haurrekin erabiltzeko, haien artean gatazkak dituztenean?
9
Zer hezkuntza-baliabidek erraztu dezake ikasketa-prozesu hori?
14. Egizu negoziazio-tekniken zerrenda; azaldu zer diren eta zer egoeretan diren erabilgarri.
15. Zergatik da garrantzitsua enpatia edukitzea negoziazio bati aurre egiteko?
16. Azaldu zeink diren negoziazio- eta bitartekaritza-prozesuen arteko desberdintasun nagusiak. Adierazi zein egoeretan izan daitekeen bata edo bestea erabilgarriagoa.
17. Azaldu zer esan nahi duen “adostasuna posible den eremua” egotea eta zergatik den hain garrantzitsua hala negoziazioan nola bitartekaritzan.
18. Osatu taula hau, bitartekaritza-prozesuko fase bakoitza zertan datzan eta bitartekariaren rola haietako bakoitzean zein den azalduz: Etapa
Zertan datza
Bitartekariaren rola
Prestaketa Hasiera Lehen urratsak Negoziazio-prozesua Amaiera
19. Pentsatu hartu nahi duzuen erabaki batean, izan asmatua edo benetakoa. Osatu abantailen eta desabantailen taula eta, ondoren, ebaluatu, erabaki koherente batera iritsi arte.
20. Azaldu zeindiren erabakiak hartzean erabiltzen den pentsaera logikoaren eta alboko pentsaeraren arteko desberdintasunak. Azaldu azken horren abantailak.
LANBIDE EKIMENA
161
Haur Hezkuntza
6.8 Jarduerak 1. GATAZKA BAT DAUKAGU
Planteamendua Role playing bidez, gatazka bat eta konponbidearen bilaketa antzeztea.
Garapena 9
Hirukoteka jarri.
9
Taldeko bik gai batez eztabaidatu behar dute (adibidez, auto saltzaile bat eta kexatzera datorkion bezero atsekabetua dira).
9
Hirugarrenak gidoia egin behar du, saiatuz gatazkan dauden bietako bat bilerara justifikatuta dagoen kexarekin joan dadin. Aldi berean, gatazkan dagoen bakoitzaren rola erabaki behar du.
9
Hirugarren horrek behatzaile lanak ere egin behar ditu, eta bakoitzak hitz egiteko eta gatazkari aurre egiteko darabiltzan estrategiak apuntatu. Garrantzi berezia eman behar die ikasi ditugun komunikazio-teknikei: entzutea, parafraseatzea, bare mantentzea, ez bestearen hitza etetea, gizalegez jardutea, bestea ez hankapean hartzea, hizkera eta keinuak...
9
Role playing guztiak aurkeztu gelan.
9
Role playinga bukatutakoan, eztabaidan aritu diren kideek esfortzurik handiena zerk eskatu dien azaldu behar dute, eta zer izan zaien errazena gatazka negoziatzerakoan.
9
Behatzaileak eta gainrako gelakideek iberen iritziak eman behar dituzte.
Iraupena
162
9
20 minutu role playingak eta gidoia prestatzeko
9
10-15 minutu eztabaidarako klaseko saio bat edo bitan
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
2. TALDE-DINAMIKA: “WILLY SAIHESTEN”
Planteamendua Helburu hauek lortzeko egin behar da dinamika hau: 9 Kide bakoitzak hausnar dezala bideratu gabeko pertsonarteko gatazka batek eragiten dituen barne-gatazkei eta egoera estresagarriei aurre egitearen beharraz. 9 Gatazken ebazpenetan erabiltzen diren teknikak aztertzea. 9 Negoziatzeko estrategiak sartzea, eta gatazkak bideratzeko eta negoziaziorako trebetasun pertsonalak adieraztea.
Garapena 9 Gelako talde osoak hartu behar du parte, banaketarik egin gabe. Kide batek errazle rola hartu behar du, eta dinamika gidatu. Rol hori irakasleak edo ikasleren batek bete dezakete. 9 Irudimena eta fantasia erabiltzean datza. Beraz, urrats hauek eman behar dira: Errazleak parte hartzaileei eroso jartzeko, begiak ixteko eta ahalik eta gehiena erlaxatzeko eskatu behar die, eta hau esan: “Kalean zabiltzatela irudikatu behar duzue. Bat-batean, urrun samar, ezaguna iruditzen zaizuen pertsona bat hurbiltzen ari dela ikusi duzue. Ezagutu egin duzue. Pertsona horrekin gatazka bat duzue. Azkar-azkar, aurre nola egin erabaki behar duzue. Hura hurbildu ahala, aukera mordoa datorkizue burura. Oraintxe bertan erabaki behar duzue zer egin eta zer gertatuko den.” Une horretan, fantasia geratu, pixka bat itxaron, eta, ondoren, hau esan behar du: “Pertsona joan egin da. Nnola sentitzen zarete? Nolakoa da une honetan daukazuen gogobetetze-maila? Ondoren, partaideei begiak irekitzeko eta ohiko jarrera hartzeko eskatu behar die. 9 Bospasei laguneko azpitaldetan banatu taldea. Taldekide bakoitzak galdera hauei erantzun behar die, idatziz: Zer aukera izan dituzu buruan? Zer aukera hartu duzu? Zein izan da amaieran eduki duzun gogobetetze–maila? Zergatik? 9 Taldekide bakoitzak aurreko galderen erantzunak bere lagunekin komentatu behar ditu. Alderdi hauek jaso behar dira: Ondorioak Estrategia erabilienak (saihestu, atzeratu eta aurre egin) Sortu diren estrategia berriak, sortu badira Kide bat izendatu behar da laburpen idatzia jasotzeko 9 Errazleak gidaturik, talde nagusian azpitaldeen ondorioak jaso behar dira.
Iraupena Hamar minutu, dinamika burutzeko; 40 minutu, taldetxoen lanerako; ordubete, partekatzeko. Fortunecity dinamika-sortako “Manejo de conflictos” dinamikaren egokitzapena.
LANBIDE EKIMENA
163
Haur Hezkuntza
3. ENPATIA NEGOZIAZIOAN
Planteamendua Role playing bat antolatzea, parte-hartzaileek hainbat unetan hainbat aukera defenda ditzaten.
Garapena 9
Gaurkotasunezko lau gai eztabaidagarri aukeratu behar dituzue; adibidez, ingurumenaren zaintza, selektibitateko azterketak, erretzaile pasiboa... Zerrenda horretatik, benetan, bi bakarrik behar ditugu.
9
Idatzi lau gaiak folio-tamainako lau orritan, erditik tolesturik. Lehenengo egunean, bat aukeratu behar dugu, zoriz, eta ateratzen den gaia eztabaidatuko dugu egun horretan gelan. Gainerako gaiak (hiru) hurrengo eztabaida-saiorako jaso behar dira.
9
Gela lau taldetan banatu eta, zozketa bidez, bi talde aukeratu (A eta B) lehenengo eguneko role playinga egiteko. Beste bi taldeek hurrengo eguneko role playingean hartu behar dute parte.
9
15-20 minutuz, A taldeak aukeratu den gaiaren alde eztabaidatu behar du, eta B taldeak, aurka. Gero, A taldeak B taldearekin trukatu behar ditu aulkiak (fisikoki gelako tokia aldatu behar dute) eta eztabaida berriro hasi. Oraingoan, ordea, A taldea gaiaren aurka arituko da, eta B taldea, alde.
9
Eztabaida amaitutakoan, partaide bakoitzak bere inpresioak azaldu behar ditu, bereziki zer sentitzen den sinesten den jarreraren kontrako argudioak defendatzean.
Iraupena Bi eskola-saio
164
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
4. POSIZIOAK ETA INTERESAK
Planteamendua Gatazka erakargarri bat topatzea eta bideratzeko irtenbideak bilatzea.
Garapena 9
Gelakide bakoitzak konpontzeko zaila den (baina ez ezinezkoa) ohiko gatazka bat idatzi behar du.
9
Proiektu guztiak irakurri eta arbelean idatzi.
9
Bozketa bidez, gatazkarik erakargarriena aukeratu.
9
Irtenbidea denon artean bilatgu behar da, brainstorminga erabiliz.
9
Alde bakoitzaren posizio eta interesi buruzko hausnarketa egin behar da, baita bakoitzak amore emateko duen gaitasunari buruzkoa ere.
Iraupena Eskola-saio bat
LANBIDE EKIMENA
165
Haur Hezkuntza
5. ERABAKIAK HARTZEA
Planteamendua Unitatean adierazi den jarraibidearen arabera erabaki bat hartzea.
Garapena Bikoteka, urratsak hauek eman: 9
Arazoa definitzea: aukeratu erabaki bat hartzea interesatzen zaizuen eta informazioa falta duzuen gai bat; adibidez, zein kirol komeni zaizuen, auto edo motor baten erosketa, zikloa amaitutakoan jarraitu nahi dituzuen ikasketak...
9
Aukerak bilatzea: informazioa Interneten bila dezakezue. Saiatu jasotzen dituzuen aukerak benetan zuen interesekoak izan daitezen.
9
Aukera bakoitzaren ondorioak baloratu; abantaila- eta desabantaila-taula osatu.
9
Aukerarik hoberena hautatu, eta aurreko urratsaren arabera justifikatu. Gogoan izan aukera bakarra edo batzuen konbinazioa izan daitekeela.
Jardueraren alderdirik adierazgarrienak idatziz jaso behar, dituzue eta klasean aipatu.
Iraupena Klase bat Interneten bilatzeko, eta beste bat iruzkinetarako.
166
LANBIDE EKIMENA
Gizarte Trebetasunak
6. PENTSATZEKO SEI KAPELAK
Planteamendua De Bonoren pentsaera sortzailerako teknika praktikatzea.
Garapena 9
Kartoi meheeekin, ikasle bakoitzak sei kapela egin behar ditu, bat kolore bakoitzeko: zuria, horia, gorria, berdea, beltza eta urdina.
9
Bost edo zazpi laguneko taldeak osatu behar dituzte. Talde bakoitzak gai korapilatsu bat aukeratu behar du eztabaidarako.
9
Eztabaida honela egin behar da: urdina, zuria, berdea, horia, beltza eta urdina. Hala ere segida hori aldatzerik badago, eztabaidak hala eskatuz gero.
9
Eztabaida bukatu eta ondorioak ateratakoan, ikasle bakoitzak teknika horrek egin dion ekarpenari buruzko hausnarketa egin behar du, eta laburki idatzi.
9
Azkenik, talde nagusian azaldu behar da.
Iraupena Saio bat kapelak egiteko, eta beste bat jarduera burutzeko.
LANBIDE EKIMENA
167
LANBIDE EKIMENA
