Definisi Bencana Satu situasi malapetaka(kecelakaan atau kesengsaraan) di manacorakhidup harian yang terganggu dengan serta merta dan akibatnyamanusia perlu perlindungan, makanan, pakaian, tempat tinggal, jagaanperubatan & sosial dsbnya (Buku Panduan Bencana Palang Merah) Bencana ditakrifkan sebagai sesuatu kejadian yang berlaku secaramengejut, bersifat kompleks dan mengakibatkan kehilangan nyawa,kemusnahan kepada harta benda atau alam sekitar serta menjejaskanaktiviti masyarakat setempat
Manual Pengurusan Bencana Pengurusan Bencana adalah siri aktiviti yang kompleks melibatkan penilaian tahap risiko, langkah pencegahan, persediaan dalam menangani situasi bencana pada masa akan datang, tindakbalas kecemasan, penambahbaikan, pemerolehan, penyembuhan dan pemulihan. Menitikberatkan persediaan bencana dalam pembangunan komuniti boleh mengurangkan impak terhadap bencana yang akan dialami terutamanya kepada mereka yang tinggal dalam kawasan yang mudah ditimpa bencana di samping purata sara hidup keluarga yang rendah. Tindakbalas terhadap kecemasan sewaktu bencana secara amnya adalah seperti berikut: •
Operasi Mencari dan Menyelamat – mencari dan menyelamat mangsa bencana
•
Penilaian Tahap Keperluan – memastikan apa yang diperlukan, berapa kuantitinya dan kepada siapa perlu diberikan
•
Kesihatan – menyediakan keperluan perubatan, mencegah dari wabak penyakit, menyediakan air dan makanan yang bersih dan selamat, pelupusan sampah dan pengebumian mangsa-mangsa yang meninggal dunia.
•
Keperluan Asas – mendapatkan dan mengagihkan makanan, khemah dan pakaian
•
Jantina – memahami peranan lelaki dan wanita dalam keluarga dan komuniti untuk mengenalpasti keperluan dan memastikan pengagihan sumber yang lebih adil
•
Sara Hidup dan Ekonomi – membantu mangsa dalam membaikpulih kehidupan mereka
•
Sokongan Emosi – Kaunseling dan menyatukan keluarga yang terpisah semasa bencana
•
Logistik – pengangkutan awam dan peralatan
•
Kewangan – mendapatkan dan mengagihkan sumber kewangan
•
Komunikasi – liputan media, maklumat kepada keluarga mangsa dan pengumpulan dana atau bekalan
•
Infrastruktur – membaikpulih jalan, bekalan elektrik, sambungan telefon, sambungan paip-paip air dan sistem pelupusan sampah
•
Mencari dan menyelamat merupakan satu kegiatan dan usaha mencari, menolong, dan menyelamatkan nyawa manusia yang hilang atau dikhuatiri hilang atau berada dalam satu kejadian yang membahayakan nyawa seseorang seperti pelayaran, penerbangan, dan bencana.
•
Operasi dijalankan tidak mengira daerah mahupun di kawasan yang mencabar seperti laut, hutan, gurun, tetapi juga dijalankan di kawasan bandar. Operasi M&M dilakukan oleh pasukan yang bertauliah (biasanya perkhidmatan kecemasan) dan mempunyai teknik yang tidak membahayakan pasukan bantuannya sendiri mahupun mangsa yang ingin diselamatkan.
•
Ia juga dilaksanakan terhadap sebarang insiden melibatkan penerbangan seperti pesawat terhempas, pendaratan cemas dan sebagainya, sementara pada kejadian melibatkan pelayaran sekiranya terjadinya mana-mana kapal atau bot didapati tenggelam, terbakar, pelanggaran, terkandas dan lain-lain. Begitu juga dengan adanya kejadian yang lain seperti kebakaran, bangunan runtuh, kemalangan kereta api dan lain-lain.
•
Sekiranya melibatkan bencana alam, operasi M&M merupakan salah satu unit yang bertindak pantas dalam operasi menyelamatkan mangsa bencana alam. Unit tersebut terdiri daripada pencegahan (mitigation) , persediaan (preparedness),gerak balas (response) dan pemulihan (recovery), di mana operasi M&M merupakan bahagian dari tindakan pantas menyelamat jiwa manusia.
•
Dalam bidang pelayaran dan penerbangan, segala aspek yang meliputi operasi ini termasuklah aspek keselamatan dan situasi keadaan yang telah diatur oleh badan antarabangsa IMO dan ICAO melalui persidangan antarabangsa. Sebagai melicinkan operasi M&M, Manual IAMSAR diterbitkan sebagai latihan bagi negara anggotanya dalam perlaksanaan operasi M&M untuk melakukan pelayaran dan penerbangan. Untuk menyeragamkan tindakan agar hasil yang maksimum dapat dicapai, sistem (sistem mencari dan menyelamat) digunakan dan ia perlu difahami oleh semua agensi yang terlibat.
•
Operasi ini banyak melibatkan agensi keselamatan baik dari pasukan tentera, polis, bomba, agensi keselamatan awam dan sebagainya. Demikian juga sesuai dengan pengurusan IMO dan ICAO di setiap negara wajib melaksanakan operasi . Institusi yang bertanggungjawab dalam operasi ini di setiap negara disesuaikan dengan sebarang insiden yang berlaku di dalam sesebuah negara. Di Malaysia contohnya, agensi-agensi yang terlibat dalam operasi tersebut terdiri daripada Jabatan Pertahanan Awam (JPA3), Jabatan Bomba dan Penyelamat, Angkatan Tentera Malaysia, Persatuan Bulan Sabit Merah dan Polis Diraja Malaysia yang terdiri daripada SMART serta semua cawangan dalam organisasi PDRM. Selain dari operasi mencari dan menyelamat dalam sebarang bencana yang melibatkan penerbangan, pelayaran dan bencana alam, operasi ini juga sesuai digunakan oleh mana-mana pasukan elit sekiranya terjadi sebarang insiden tebusan yang mana nyawa tebusan perlu diselamatkan dari pihak musuh. Operasi perlu dirancang dengan teliti sebelum fasa serbuan dilakukan bagi mengelakkan sebarang ancaman yang tidak diingini yang dilakukan oleh musuh yang menggunakan tebusan bagi melindungi dirinya.
•
PENGURUSAN BENCANA DI TEMPAT KEJADIAN Agensi dan badan sukrela yang terlibat dalam pengurusan dan bantuan bencana boleh dibahagikan kepada tiga (3) kategori: 1) Agensi Penyelamat Utama ialah SMART, PDRM, JBPM, Jabatan Perubatan Kecemasan, Angkatan Tentera Malaysia (ATM) dan pasukan khas ditubuhkan manamana agensi yang mempunyai kepakaran khas utuk menjalankan tugas bersama penyelamat utama. 2 )Agensi Penyelamat Sokongan ialah Jabatan Pertahanan Awam dan pasukan khas yang ditubuhkan untuk membantu pasukan penyelamat utama dalam kerja-kerja mencari dan menyelamat. 3 )Agensi Bantuan dan Pemulihan ialah Jabatan Pertahanan Awam, Jabatan Kebajikan Masyarakat, Jabatan Kerja Raya (JKR), Ikatan Relawan Rakyat Malaysia (RELA), Persatuan Bulan Sabit Merah Malaysia (PBSM), St. John Ambulans, Tenaga Nasional Berhad (TNB), Syarikat Telekom Malaysia Berhad (STMB) dan mana-mana agensi atau badan sukarela yang lain. Bagi pengurusan dan pengendalian bencana di tempat kejadian yerbahagi kepada tiga (3) iaitu Zon Merah, Zon Kuning dan Zon Hijau. Zon Merah meliputi suatu kawasan megelilingi tempat bencana. Zon ini adalah kawasan operasi khas untuk pasukan penyelamat utama yang mempuyai kepakaran tertentu seperti SMART, JBPM, PDRM, ATM, Jabatan Perubatan Kecemasan dan pasukan khas yang ditubuhkan agensi. Agensi-agensi yang mempunyai kepakaran khas akan menjalankan tugas bersama dan membantu pasukan penyelamat utama. Zon Kuning meliputi suatu kawsan yang mengelilingi Zon Merah. Zon ini dikhaskan untuk menempatkan Pos Kawalan di Tempat Kejadian dan pos-pos Agensi Penyelamat Utama seperti SMART, PDRM, JBPM, ATM, Jabatan Perubatan Kecemasan dan pasukan khas yang ditubuhkan agensi yang mempunyai kepakaran khas akan menjalankan tugas bersama dan membantu pasukan penyelamat utama serta agensi-agensi sokongan seperti Jabatan Pertahanan Awam
Zon Hijau meliputi suatu kawsan yang mengelilingi Zon Kuning. Zon ini dikhaskan untuk penempatan dan penugasan agensi-agensi Bantuan dan Pemulihan dan badanbadan sukarela. Agensi-agensi tersebut ialah JKR, Jabatan Kebajikan Masyarakat, TNB, STMB, RELA, PBSM, St. John Ambulans , mana-mana agensi dan badan sukarela yang lain. Zon Hijau ini juga ditempatkan Pusat Pengurusan Media, Pusat Keluarga Mangsa, Pusat Kaunseling, Tempat Bekalan Makanan, Tempat Rehat dan Tempat Mayat. Jarak antara zon adaalah bergantung kepada jenis bencana yang berlaku dan ditentukan oleh Komander Operasi Bencana. Komander Operasi Bencana adalah bertanggungjawab menentukan unit-unit atau agensi-agensi penyelamat yang diperlukan untuk menjalankan operasi mencari dan menyelamat di zon-zon berkenaan. Setiap agensi yang terlibat dengan pengendalian bencana hendaklah berada di dalam Zon-zon yang ditentukan. Zon-zon ini juga perlu dikawal dari segi keselamatan dan lalulintas oleh PDRM/RELA di mana keluar masuk hanya dihadkan kepada pihak yang berkenaan sahaja.
PENGURUSAN MENGHADAPI BENCANA Bencana Alam adalah fenomena semula jadi yang akan berlaku tanpa diduga. Adalah penting bagi PSSTLDM bersiap-sedia menghadapi kemungkinan untuk diatur-gerakkan ke zon bencana bersama angkatan tetap TLDM sebagaimana peranan yang telah dikhususkan. Menurut Akta Pertahanan Awam 1951 (Akta 221), ‘Pertahanan Awam’ meliputi apa-apa langkah yang tidak terjumlah kombat sebenar bagi menyediakan pertahanan terhadap apaapa bentuk serangan pemusnahan daripadanya. Definisi ini terpakai semasa perang. Definisi ‘Pertahanan Awam’ telah digubal untuk kesesuaiannya semasa aman pada tahun 1959 iaitu meliputi apa-apa langkah yang diambil bagi melindungi nyawa dan harta-benda sama ada langkah itu diambil sebelum, semasa atau selepas sesuatu bencana. Umumya, pengurusan bencana bolehlah dipecahkan kepada tiga keadaan iaitu sebelum, semasa dan selepas bencana. Ketiga-tiga keadaan ini haruslah diuruskan secara terancang bagi memastikan operasi menyelamat berjalan lancar.
Pengurusan Sebelum Bencana merangkumi langkah-langkah pencegahan awal dengan mengenalpasti maklumat-maklumat penting dan merangka persediaan tertentu yang akan memudahkan pasukan penyelamat menjalankan operasi menyelamat di zon yang terjejas. Berikut merupakan maklumat serta langkah persediaan yang perlu diambil: a) Pelan kawasan banjir/bencana a. Mendapatkan pelan kawasan untuk mengkategorikan zon bencana kepada tiga warna iaitu merah, kuning dan hijau. b) Pusat Pemindahan dan laluan selamat c) Pusat Bantuan d) Sumber Bekalan Kecemasan. e) Tempat Pemerhatian banjir f) Amaran Bencana/Program Kesedaran dan Pendidikan. g) Latihan/Kursus h) Simulasi Bencana i) Jawatankuasa Bencana. j) Rangka Kerjasama Antara Komuniti a) Pembersihan Sistem Saliran/Analisis Kawasan Berisiko.
Pengurusan Semasa Bencana melibatkan tugas-tugas sebenar di kawasan merah ataupun kawasan paling terjejas menghadapi sesuatu bencana. Antara tugasan yang perlu dilakukan oleh pasukan penyelamat ketika ini ialah membuka pusat bantuan mangsa, melaksanakan kerja menyelamat dan pemindahan, menghubungi pihak berkuasa lain seperti Angkatan Tentera Malaysia (ATM) misalnya, dan menggerakkan pasukan bantuan sukarela tempatan yang terlatih untuk sama-sama membantu menyelamat mangsa bencana. Pasukan-pasukan penyelamat dari pelbagai agensi yang terlibat akan dipimpin dan diaturgerakkan oleh Komander Operasi yang bertindak sebagai perangka pelan menyelamat.
Pengurusan Selepas Bencana mula dilaksanakan apabila tugas utama iaitu menyelamatkan mangsa selesai dilakukan. Kawasan yang mengalami bencana sudah pasti turut mengalami kerosakan harta-benda. Pemulihan semula kawasan yang terjejas akan dilakukan bermula dengan aktiviti gotong-royong yang melibatkan penduduk tempatan dengan bantuan daripada pasukan penyelamat. Kerja-kerja baik-pulih kemudahan awam dilakukan oleh pihak berkuasa tempatan. Demikian secara ringkasnya gambaran mengenai pengurusan ketika berlakunya sesuatu bencana. Bencana alam boleh berlaku pada bila-bila masa sahaja. Justeru warga PSSTLDM perlu bersiap-sedia untuk menghadapi kemungkinan dipertanggungjawabkan dalam operasi menyelamatkan mangsa dalam sesuatu bencana. Warga PSSTLDM perlu mengambil peluang untuk menghadiri kursus-kursus luar yang dianjurkan dari semasa ke semasa seperti pertolongan cemas dan pengurusan bencana untuk memberi nilai-tambah kepada diri sendiri.
BANTUAN BENCANA DAN OPERASI MENYELAMAT BSMM Pengenalan Bantuan Bencana dan operasi menyelamatDefinisi Bencana Satu situasi malapetaka(kecelakaan atau kesengsaraan) di mana corakhidup harian – terganggu dengan serta merta dan akibatnya manusia perluperlindungan, makanan, pakaian, tempat tinggal, jagaan perubatan & sosialdsbnya JENIS-JENIS BENCANA Bencana Alam Semulajadi serta merta;o Banjir, o Taufan, o ribut, o ombak pasang, o kapal karam o Kebakaran besar o Gempa bumi, o tanah runtuh, o bangunan besar runtuh Di Malaysia kategori di atas banyak berlaku. Bencana berlaku secara perlahan-lahan: o k e m a r a u o Kekurangan makanan o Wabak penyakit berjangkit (cholera, small pox,) o Kemarau o Kekurangan makanan o Wabak penyakit berjangkit (cholera, dll) o Bencana Buatan Manusia o Peperangan bersenjata antarabangsa o Peperangan saudara-pergaduhan dalam negeri o Mogok besar negara melibatkan perkhidmatan penting
o Kemalangan besar industri, keretapi, kapal terbang, letupan, dll
B e n c a n a B u a t a n
M a n u s i a :
o Peperangan bersenjata antarabangsa o Peperangan saudara- pergaduhan dalam negeri o Mogok besar negara melibatkan perkhidmatan penting o Kemalngan besar industri, keretapi kapal terbang, letupan,
KEJADIAN-KEJADIAN BENCANA DI BAWAHARAHAN MKN NO 20 •
Bencana Alam
•
Bencana Industri
•
Kemalangan Udara
•
Keruntuhan Bangunan Tinggi/Struktur Khas
•
Kemalangan melibatkan pengakutan, penyaluran dan pemindahan bahanberbahaya
•
Gas Beracun
•
Kepecahan Empangan
•
Kegelinciran keretapi
•
Nuklear & Radiologi
•
Kebakaran
•
Jerubu
DEFINISI PERSEDIAAN BENCANA DAN OPERASI MENYELAMAT Persediaan bencana boleh dimaksudkan sebagai “kebolehan mengurangkan kehilangan nyawa dan kerosakan, kebolehanmengurus dan memberi kemudahan pada masa yangdiperlukan, menyelamat dengan berkesan, memberi bantuan dan pemulihan masa bencana” PERSEDIAAN BENCANA DAN OPERASI MENYELAMAT ini bermakna aktiviti-aktiviti berbagai jenis yang : kekal yang termasuk pengujudan jentera penyelamat bencana, persediaan (berterusan dan kemaskini) rancangan operasi serta memberi maklumat dan latihan untuk kakitangan dan kumpulanahli-ahli dengan tanggungjawab untuk menyelamat dan membantu penyimpanan bekalan dan cara-cara mendapatkan kewangan bagi tujuan operasi bantuan. Rancangan Persediaan Bencana hendaklah diuji dari masa kesemasa supaya dapat dikaji semula dan disesuaikan
OPERASI MENYELAMAT Bermakna mengambil tindakan perlu bagi menyelamat nyawa.Mangsa dipindahkan atau diselamatkan dari tempat berbahayakepada tempat selamat. Mangsa diberikan berbagai kemudahan,keselesaan dan ketenteraman jiwa yang boleh. Keadaan bencana berlainan antara satu dengan lain tetapiakibatnya sama.
a. Ia diputuskan berdasarkan manusia, masyarakat, sistem danperkhidmatan dan keperluan asas semasa bencana adalah:•
Berkaitan mangsa
•
sokongan social dan psikologi:
•
Keperluan asas/utama (makanan, pakaian, tempat tinggal)
•
Kaunseling
•
Pertukaran berita, mengesan dan menyatukan keluarga terpisah:
•
Jagaan perubatan dan rawatan
•
Sokongan organisasi
•
Maklumat
•
Komunikasi dan pengangkutan kecemasan
•
Baikpulih rumah
•
Membaikpulih pendapatan
b. Berkaitan penyelamat:Keperluan penting pembantu ialah kemahiran mengurus,penyediaan sumber dan sokongan logistik.Apabila membantu manusia dlm keadaan bencana, adalahmustahak di ingati bahawa pembantu-pembantu- seperti jugamangsa-mangsa terdedah keletihan dan tekanan danpertukaran dari tingkahlaku biasa
c. Berkaitan masyarakat, system dan perkhidmatanmengadakan semula semua kemudahan asas( letrik, air,buangansampah dan najis, telefon, pos, kemudahan pengangkutan danperhubungan; Menggantikan atau membaiki bangunan awam(sekolah, hospital, pejabatdll) Mengadakan semula perkhidmatan kesihatan dan kebajikan Merancang membaiki ekonomi dan mengurangkan kelemahanmasyarakat.
PERSEDIAAN BENCANA DAN RANCANGAN BANTUAN KEBANGSAAN Penyelarasan aktiviti operasi banjir diselaraskan secara system Jawatankuasa oleh Jawatankuasa bantuan bencana AlamNegara/Negeri/Daerah. Pengerusi Jawatankuasa ini ialah JKBBA : Y.B.Menteri Penerangan
PERANAN URUS SETIA MAJLIS KESELAMATAN NEGARA DI DALAM PENYELARASAN BANTUAN BANJIR
•
Mesyuarat Jawatankuasa ini diadakan sebelum kejadian banjirdijangka berlaku
•
Jentera penyelaras operasi bantuan banjir dikendalikan olehBilik Bilik Gerakan Bantuan Bencana Alam (banjir) sepertiberikuti:
•
Peringkat Persekutuan : Urusetia Majlis Keselamatan Negara
•
Peringkat Negeri :
•
Urusetia J/Kuasa Keselamatan Negeri
•
Dewan Bandaraya K.Lumpur
•
Kem. Perkhidmatan Sosial Sabah
•
Peringkat Daerah : Urusetia J/Kuasa Keselamatan Daerah
FUNGSI JAWATANKUASA
•
Fungsi Utama J/Kuasa Bantuan Bencana Alam ialah:
•
Memberikan bantuan kecemasan kepada mangsa banjir Dengantujuan untuk mengurangkan kesengsaraan mangsa-mangsa.
•
Khidmat ini terbahagi 5 jenis:
•
Tugasmenyelamat
•
Penyediaan dan pengurusan pusat-pusat pemindahan
•
Penyediaan sajian makanan
•
Penyediaan bekalan air
•
Penyediaan perubatan dan kesihatan
FUNGSI AGENSI KERAJAAN
Aktiviti operasi bantuan banjir melibatkan banyak agensi yang tertakluk dibawah bidang kuasa masing-masing. Agensi ini mempunyai peranan yangpenting di dalam kegiatan membantu ketika berlakunya banjir. Perananagensi-agensi yang berkenaan adalah mengikut fungsi-fungsi berikut: Penyediaan dan Pengelolaan Pusat-pusat pemindahan Kementerian perpaduan negara dan pembangunan Masyarakat (dibantu olehorganisasi sukarela seperti PBSMM, St.John Ambulan, Pertubuhan Belia dll) a) Kementerian kebajikan masyarakat b) Tempat pendaratan helicopter (KKM) c) Pasukan menyelamat d) Angkatan tentera e) Polis Diraja Malaysia f) Jabatan Pertahanan Awam g) Kem.Belia dan Sukan (melalui pertubuhan belia h) Bekalan dan sajian makanan i) Kem. Perdagangan dan perindustrian j) Lembaga Padi & Beras (Bernas) k) Kem.Kebajikan Masyarakat l) Rawatan dan Perubatan m) Kementerian Kesihatan n) Pengangkutan o) Jabatan Kerja Raya p) Polis diraja Malaysia q) Angkatan Tentera Malaysia r) Komunikasi s) Agensi berurusan dengan syarikat Telekom Malaysia Bhd. t) Polis Diraja Malaysia u) Angkatan Tentera Malaysia
v) Kawalan lalulintas w) Polis Diraja Malysia x) Pemeliharan keamanan y) Polis Diraja Malaysia z) Amaran banjir dan Kedudukan Paras air aa) Jabatan Parit dan Taliair bb) Polis Di Raja Malaysia cc) Jabatan Kerja Raya
PERSIAPAN AWAL
•
Persiapan awal perlu untuk mengelakkan kemungkinan timbulsekiranya berlakunya banjir. Persiapan-persiapan adalah sepertiberikut:
•
Penyediaan Pusat-pusat pemindahan
•
Penyediaan Pengkalan hadapan
•
Penyediaan tanda pendaratan helikopter
•
‘Preposition bot
•
-bot penyelamat
•
Mengenalpasti dan membuat peraturan awal mendapatkan bekalanmakanan dan lainlain keperluan
•
Pembersihan system saliran
•
Penyediaan papan tanda amaran banjir
