Opsidijan u neolitu Centralnog Balkana: poreklo i razmena Opsidijan je vulkansko staklo, staklo, uglavnom crne boje, boje, na čije formiranje ne utiče sama erupcija erupcija lave. Ključ u procesu stvaranja opsidijana je da lava sadrži preko 65% silicijum-dioksida i specifičan ritam hlađenja. Zbog posebnih uslova u kojima nastaje, broj njegovih ležišta je mali, a sam opsidijan smatran je prestižnim prestižnim simbolom i imao je jako širok spektar upotrebe a jedna od najstandarnijih najstandarnijih upotreba jeste jeste za izradu okresanog okresanog oruđa. Opsidian Opsidian se čak i danas koristi za operacije srca jer se može "oblikovati" do jako tankog skalpela koji ne ostavlja ožiljke. Ako je opsidian danas od velike važnosti, verovatno je posedovao veliku ulogu i u neolitu. Velika rasprostranjenost rasprostranjenost opsidiana po Centralnom Balkanu, Balkanu, pa i u drugim delovima Evrope, važana je zbog toga što se pomoću razvijenih metoda (poput Gis-a i hemijskih analiza) može utvrditi poreklo odnosno ležište same rude, a potom i način njegove trgovine, ondosno ruta kojim se on trgovao, što je zapravo i tema ovog eseja. Za razumevanje trgovine i porekla opsidijana na centralnom Balkanu od velikog značaja su lokaliteti Starčevačke i Vinčanske kulture jer upotreba opsidiana počinje u završnoj fazi Starčevačke kulture i traje tokom čitavog trajanja tr ajanja Vinčanske kulture, zato na Centralnom Balkanu je opsidian nalažen uglavnom na Vinčanskim lokalitetima. Vasić, u toku njegovih iskopavanja na lokalitetu Belo Brdo, primetio da se opsidijan ne pojavljuje u određenim oblastima lokaliteta, već da su altke altke od opsidijana i sirova ruda rasprostranjeni po celom celom lokalitetu. Na ovom lokalitetu je do sada iskopano iskopano oko 1700 delova delova alatki od opsidijana i sirove rude u 8 metar neolitskog sloja. Regionalni značaj značaj Vinče i aktivnost u razmeni ogleda se se u velikom broju egzoticnih nalaza. nalaza. Vinči kao trećem lokalitetu sa najvećom koncentracijom koncentracijom nalaza od opsidijana predstavlja problem to što je većina većina nalaza ima jako osiromašen kontekst kontekst što je naravno naravno posledica nedetaljnih iskopavanja Miloja Vasića. Ali velika prednost je što se u slojevitosti vertikalne stratigrafije može pratiti ne samo učestalost opsidiana kroz vreme, već i olakšava poredjenje sa drugim lokalnim ili uvozenim dobrima. U iskopavanjima Vinče u preiodu od 1978 – 1986 i od 1998-2008 sa novim metodološkim tehnikama ustanovljeno ustanovljeno je da se više-manje opsidian koristio od sredine 6 milenijuma do 5 mil pne. Da bi se razumeli brojni nalazi artefakata od obsidijana na Vinči potrevno je razmotriti prirodne kontakte koje je lokalitet ima sa severom odnosno sa samim ležištem opsidiana. Zapravo rezultati nude temelj za ideju da se tokom kasng neolita odvijala interregionalna trgovina. Ukupan broj artefakata od opsidijana na Vinči podiže sumnju da je vrsta nabavke uglavnom sa jednog ležišta ležišta i da je j e on distribuiran dalje ka drugim delovima Centralne Evrope. Nalazi od opsidijana na području južno od Save i Dunava su uglavnom na lokalitetima koji se nalaze u dolinama Velike i Južne Morave. Akomilacija opsidiana u Vinči i ograničena razmena alatkama moze indukovati postojanje nekoliko interatkivnih interatkivnih nivoa u oviru trgovišne mreže. Trebalo bi naznačiti da učestalost opsidiana na Vinči opada pa zato postoji ograničen pristup artefaktima i samom opsidianu (Banjica, Divostin, Gomolava). Gomolava). Ovo pokazuje poremećaj poremećaj u dugotrajnoj i aktivnoj razmeni koja moguće da je uticala i na društvene promene kultura u Karpatskom basenu. Prve hemmijske analize analize opsidiana (ED - HRF i optička spektometrija) sa Vinče i Starčeva Starčeva počinju od 60tih godina godina dvadesetog dvadesetog veka i rezultati rezultati ovih analiza pokazuju pokazuju da opsidian, koji je
bio korišćen na Centralnom Balkanu, potiče sa područja koje je u literaturi poznato kao karpatski izvor 1 (područje planine Trebišov u današnjoj Slovačkoj). Takođe postoji i karpatski izvor 2 ( to je sa druge strane planine Trebišov koji se nalazi u Mađarskoj) i pretpostavka je da se opsidian više eksploatisao iz karpatskog izvora 1 jer je bio kvalitetniji i jer je transport bio lakši i brži. Na osnovu geomorfologije Balkana postoji mogućnost da se u okviru Avale, Rudnika ili Kosmaja može naći ležište opsidijana, ali nema nikakvih arheoloških podataka koji bi podržali ovu teoriju. GIS modelovanje korišćeno je za predpostavku o važnim trgovišnim rutama na jasno definisanim mikro regijama koje obuhvataju period od kasnog neolita do ranog bronzanog doba (uglavnom na primeru vinčanske kulture). Korišćenjem GIS-a date su moguće rute lokalne razmene kasnog neolita na centralnom Balkanu. Kombinovanjem arheoloških podataka sa geomorfologijom regiona postaje očigledno da je Vršac istaknut "hodnik" za putovanje koja vode od Dunava do važnih nalazišta Vinčanske kulture kao što su Ujvar u Rumuniji ili Turdas u Transilvaniji. Opsidijan je do centralnog balkana dolazio dolinom Tise i Dunava odakle je dalje distribuiran kopnenim putem. Na osnovu GIS-a utvrđene su 2 moguće putanje kojim je opsidijan dolazio do vinčanskih naselja u okolini Vršca. Obe putanje imaju isti cilj, a to su lokaliteti PetporanjKremenjak, Staro selo i Kozluk na kojima je pronađen opsidijan . Početak prve putanje je kod depresije alibunar , a druga putanja pocinje kod danasnjeg sela Votina. Buduća istraživanja opsidijana u Vinči mogu pokazati kompleksnost trgovišne razmene, ali za sada jedina logična pretpostavka da su lokaliteti Mandalo u Makedoniji i Žitkovac na Kosovu alternativni putevi za trgovinom robe, jer su to najjužniji lokaliteti na kojima je pronađen opsidijan sa Karpata. U budućnosti razvijanjem ideja, tehnologije i metodologije arheoloških istraživanja će se verovatno doći do odgovora na trenutna pitanja u vezi sa trgovinom i opsidijanom, ali do tada se mogu utvrditi logistička naselja (ako ih ima) putem GIS-a i potvrđivanje/opovrgavanje dosadašnjih teorija po pitanju porekla i trgovine opsidijanom.
