SADRŽAJ UVOD......................................................................................................................................2 Načela državne organizacije....................................................................................................3 Načelo hijerarhije....................................................................................................................4 Načelo centro -periferalne povezanosti..................................................................................6 Načelo koordinacije................................................................................................................8 ZAKLJUČAK.........................................................................................................................9 LITERATURA.......................................................................................................................10
UVOD Tema ovog seminarskog rada su Načela državne organizacije. Državna organizacija funkcioniše na posebnim načelima. Na osnovu ovih načela se uređuje državna organizacija, koja ujedno i obezbjeđuju njenu stabilnost i čvrstinu. Osim državne organizacije, načela (načelo hijerarhije) uređuju i pravni poredak jedne države koji se kao takav zasniva na hijerarhiji pravnih akata.
2
Načela državne organizacije Može se reći da su se uloga, značaj i broj načela državne organizacije mijenjali tokom njene istorije. Međutim, određena načela imaju univerzalnu i nezamjenjivu ulogu. Načela podrazumijevju pravila na koji se uspostavljaju veze između državnih organa. Sva načela se mogu podijeliti na : državna, pravna i državnopravna načela. Državna načela postoje, odnosno primjenjuju se, kako im i sam naziv kaže na državnu organizaciju. Pomoću pravnih načela funkcioniše pravni poredak. Državnopravna načela su podjednako prisutna i u državnoj i upravnom poredku i to tako da organizaciono i funkcionalno povezuju državu i pravo. Sledeća podjela, zavisno od toga kakva im je uloga u državnoj organizaciji, jeste da se državna načla mogu podijeliti na: statička i dinamička. Tako se statička načela odnose na sastav (strukturu) organizacije ili na nekog njegovog dijela, dok se dinamička načela odnose na djelatnost i načela rada državnih organa. S obzirom na sve ove klasifikacije kao i na brojnost načela, smatra se da su najvažnije načela državne organizacije: načelo hijerarhije, načelo centro-priferne povezanosti. načelo koordincije, korelacije i koherentnosti.1
1
Savić, Snežana, Osnove prava, PPGP "Komesgrafika" d.o.o. Banja Luka, 2005.
3
Načelo hijerarhije Načelo hijerarhije je najvažnije načelo državne organizacije. Ovo načelo ukratko znači da se neki sistem, neka cjelina, koji se sastoji iz više dijelova, tako sređuje da izvijesni dijelovi stoje više od drugih po izvijesnoj vrijednosti, koja je karakteristična za taj sistem, tako da se dijelovi dijele na više i niže i shodno tome raspoređuju po ljestvici vrijednosi, gdje na vrhu stoje najviši, a na dnu - najniži dio. Tako, ako je karakteristična vrijednost za državu kao sistem količina vlasti koju vrše njeni organi, onda se svi državni organi na toj količini vlasti raspoređuju hijerarhijski u jednoj ljestvici sa više stepenima, gdje na čelu stoji najviši državni organ (suveren), a na dnu - najniži organ. Bitnost državne hijerarhije sastoji se u tome što se svi niži organi pokoravaju odnosnom višem, odnosno najvišem. Na taj način se obezbjeđuje neophodno jedinstvo državne djelatnosti kao cjeline, iako je vrši veliki broj državnih organa. U pravnom poredku, opet, osnovna karakteristična crta je snaga odgovarajuće norme,odnosno akta, što znači uticaj koji ta norma može da vrši na druge norme. Po toj snazi se sve pravne norme, odnosno pravni akti hijerarhijski sređuju u jednoj ljestvici, tako da na njenom vrhu stoje najviši pravni akti - ustav, a na dnu - najniži pravni akt. Odnos između najviših i najnižih pravnih akata satoji se u tome što niži pravni akti moraju da budu u saglasnosti sa višim aktima, a svi niži - sa najvišim. Na taj način obezbjeđuje se jedinstvo pravnog poredka, uprkos velikom broju normi, odnosno akata, iz kojih se on sastoji. Pravne norme sadrže zapovijesti o ponašanju, a da se vlast upravo i sastoji u izdavanju i sankcionisanju pravnih normi, tako da je veza između državne i pravne hijerarhije tijesna. U modernoj državi, država u najvećoj mjeri stvara pravo preko svojih organa, izdavanjem raznih pravnih akata. Prema tome, ukoliko je organ viši, utoliko njegove zapovijesti - pravne akte - mora da sluša niži organ, što znači da je njegov akt utoliko viši od akta nižeg organa. Tako se dobija jedan paralelizam hijerarhijskih stepenova između državnih organa i pravnih akata. Određenom stepenu na hijerarhijskoj ljestvici državnih organa odgovara jedan paralelan stepen na hijerarhijskoj ljestvici ravnih akata. Ne može se desiti da akt hijerarhijski nižeg organa bude do akta hijerarhijski višeg organa, jer to bi proturiječilo samoj sadržini pojma vlasti - izdavanje zapovijesi, odnosno pravnih normi - koji vrše organi jedan u odnosu na drugi. Tako je u stvari hijerarhija organa istovremeno i hijerarhija pravnih akata, odnosno
4
hijerarhija državne organizacije istovremeno i hijerarhija pravnog poredka. To su dva lica iste pojave. Može se reći da je načelo hijerarhije opšte, mješovito i statičko načelo.2
2
Lukić, Radomir, Uvod u pravo, Izdanje saveza udruženja pravnika Jugoslavije, Beograd, 1961. godine, str. 110-111.
5
Načelo centro - periferne povezanosti Svaka država bez obzira na stepen razvijenosti, u okviru državne organizacije, posjeduje centralne i necentralne organe državne vlasti. Odnos među ovim državnmim organima počiva (uređuje se) na načelu centro - periferalne povezanosti. Naime, odnos između centralnih i necentralnih organa vlasti u državi može biti dvojak: država može biti centralizovana, kada su necentralni organi u potpunoj potčinjenosti u odnosu na centralne organe; država može biti decentralizovana, kada necentralni organi vlasti uživaju veći ili manji stepen samostalnosti. Bez obzira na činjenicu postojanja centralnih i necentralnih organa vlasti, u svakoj državnoj organizaciji mora se obezbijediti sklad integracionih i dezintegracionih procesa i odnosa koji na toj osnovi objektivno nastaju. Ovi odnosi i procesi nisu samo vertikalni niti samo horizontalni, već predstavljaju posebne tipove povezanosti koja je logična posljedica same pripode države kao organizacije kao organizacije i zakonita da svaka terorizacija vlasti objektivno i nužno teži svojoj teritoriji bude najviša.3
3
Savić, Snežana, Osnove prava, PPGP "Kosmografika" d.o.o. Banja Luka, 2005. godina, str. 81.
6
Načelo koordinacije Načelo koordinacije je posebno značajna predpostavka (načelo) za efikasno funkcionisanje svih složenih cjelina. Kada je riječ o državnoj organizaciji to posebno dolazi da izražaja. Naime, mnogobrojne državne djelatnosti (funkcije) složenog su karaktera i zahtijevaju anganžovanje više različitih državnih organa. Zbog toga je, a radi postizanja zajedničkih ciljeva, koordinacija među njima nužna. Kada u državnoj organizaciji ne bi postojalo ovo načelo, rad njenih organa bio bi onemogućen ili pak ometen u značajnoj mjeri. Mnogobrojne državne djelatnosti (funkcije) složenog su karaktera i zahtijevaju anganžovanje više različitih državnih organa. Zbog toga je, a radi postizanja zajedničkjog cilja, koordinacija među njima nužna. Koordinacija može biti: organska i mehanička -prema načinu ostvarivanja: neposredna i posredna -prema dejstvu u državnoj organizaciji: strukturalna, funkcionalna i ciljna. Organska koordinacija predstavlja usklađenost između dijelova državne organizacije na osnovu njihovih unutrašnjih svojstava. Mehanička koordinacija pradstavlja skladnost koja se obezbjeđuje spoljnim djelovanjem posebnih instrumenata ili postupaka. Neposredna koordinacija je direktno usklađivanje dijelova državne organizacije između sebe. Posredna organizacija predpostavlja kretanje posebnog subjekta ili procedure čiji je zadatak da između dva dijela obezbijedi poseban stepen skladnosti. Nadalje, koordinacije se može odnositi na sastav organizacije kada govorimo o strukturalnoj koordinaciji ili pak djelatnost organizacije, kada govorimo o funkcionalnoj koordinaciji. Takođe, ako se o koordinaciji govori u svijetlu krajnjeg cilja koji se želi postići riječ je o ciljnoj koordinaciji.
7
Načelo koordinacije je mješovito, opšte i dinamičko i ostvaruje se u tri istovremena i povezana aspekta : kooeracije (saradnja), korelacije (uzajamnosti) i komplamentarnosti (dopunjavanja) iako ima autora koji o ovim načalima govore kao o posebnim, samostalnim načalima.4
4
Savić, Snežana, Osnove prava, PPGP "Kosmografika" d.o.o. Banja Luka, 2005. godina, str. 81-82.
8
ZAKLJUČAK Iz svega gore navedenog može se zaključiti da ni državna oganizacijane ni njeni organi ne mogu funkcionisati bez načela. Načela podrazumijevaju pravila na kojima se uspostavlja veza između državnih organa. Tri osnovna načela bez kojih državna organizacija ne može funkcionisati jesu: načelo hijerarhije, koje je ujedno i najvažnije načelo, načelo centro - periferalne povezanosti i načelo koodinacije. Načelo hijerarhije počiva na odnosima podređenosti i nadređenosti, osim dva izuzetka a to su najviši državni organ i najniži državni organ.
9
LITERATURA Lukić, Radomir, Uvod u pravo, Izdanje saveza udruženja pravnika Jugoslavije, Beograd, 1961. godine. Savić, Snežana, Osnove prava, PPGP "Komesgrafika" d.o.o. Banja Luka, 2005. godina
10
11
