GÜÇLÜ ATEŞOĞLU M�mar S�nan Güzel Sanatlar Ün�vers�tes� Felsefe Bölümü’nde Öğret�m Üyes�. Ağırlıklı olarak Alman İdeal�zm�, Sp�noza, V�co, Marx, s�yaset felsefes�, tar�h felsefes�, ontoloj� üzer�ne çalışıyor. Baykuş: Felsefe Yazıları Derg�s� , Doğu-Batı, Cog�to, V�rgül , Felsefelogos, Düşünen S�yaset , Hukuk Felsefes� ve Sosyoloj�s� Ark�v� g�b� derg�lerde yazıları ve çev�r�ler� yayımlandı. Doğu-Batı Alman an İdeal�zm� İdeal�zm� I: F�ch F�chte te (Eyüp Al� Kılıçaslan’la) Yayınları’ndan Alm ve Tar�h Felsefes�: Seçme Met�nler (Doğan (Doğan Özlem Özlem’le; ’le; 3. baskı), Al k�taplarının ed�törlüğünü üstlend�. Felseman İdeal�zm� II: Hegel k�taplarının feden S�yasete B�r Gez� (H. Bülent Gözkân ve Mehmet Ş�ray’la), Bugün Marx , Kant’ın Kısa Yazıları ve Hegel Hegel’�n ’�n D�yalekt�ğ� başlıklı çalışmaları yayıma hazırlıyor. hazırlıyor.
EYLEM CANASLAN L�sans eğ�t�m�n� Boğaz�ç� Ün�vers�tes� Felsefe Bölümü’nde (2002), yüksek l�sans eğ�t�m�n� Galatasaray Ün�vers�tes� Felsefe Bölümü’nde Bölümü’ nde (2009) tamamladı. t amamladı. Yüksek l�sans l� sans tez� Hobbes Hobbe s ve Sp�noza üzer�ned�r. “Sp�noza’da Demokras�” başlıklı doktora tez�ne Galatasaray Ün�vers�tes�’nde devam etmekted�r. Dost K�tabev� Yayınları tarafından yayımlanmakta olan Sp�noza’nın Toplu Eserler� d�z�s�n�n hazırlanışına katkıda bulunm bulunmuştur uştur.. Sp�noza dışında on yed�nc� yüzyıl felsefes�, s�yaset felsefes� ve Marks�zm alanlarında çeş�tl� yazı ve çev�r�ler� mevcuttur mevcuttur.. 2010 yılından ber� Kırklarel� Ün�vers�tes� Felsefe Bölümü’nde araştırma görevl�s�d�r.
Ayrıntı: 938 Felsefe D�z�s�: 7 Sp�noza �le Karşılaşmalar Derleyenler: Güçlü Ateşoğlu & Eylem Canaslan Felsefe D�z�s� Ed�törü Güçlü Ateşoğlu Yayıma Hazırlayanlar Sel�n Aktuyun & Mehmet Ata Arslan Son Okuma Sel�n Aktuyun © Güçlü Ateşoğlu & Eylem Canaslan, 2015 Bu k�tabın tüm yayım hakları Ayrıntı Yayınları’na a�tt�r. Kapak Fotoğrafı Imagno / Hulton F�ne Art Collect�on Getty Images Turkey Kapak Tasarımı Gökçe Alper D�zg� Es�n Tapan Yet�ş Baskı ve C�lt Yazın Basın Yayın Mat. Tur. T�c. Ltd. Şt�. Çevre Sanay� S�tes� 8. Blok No: 38-40-42-44 Başakşeh�r - İstanbul - Tel no: (0212) 565 02 55 Sert�f�ka No: 12028 B�r�nc� Basım: İstanbul, Aralık 2015 Baskı Aded� 1000 ISBN 978-605-314-047-4 Sert�f�ka No.: 10704
AYRINTI YAYINLARI Basım Dağıtım San. ve T�c. A.Ş. Hobyar Mah. Cemal Nad�r Sok. No.: 3 Cağaloğlu – İstanbul Tel.: (0212) 512 15 00 Faks: (0212) 512 15 11 www.ayr�nt�yay�nlar�.com.tr & �nfo@ayr�nt�yay�nlar�.com.tr twitter.com/AYRINTIYAYINEVI
facebook.com/ayrintiyayinevi
instagram.com/ayrintiyayinlari
Sp�noza �le Karşılaşmalar Derleyenler: Güçlü Ateşoğlu & Eylem Canaslan
Felsefe D�z�s�
Felsefe Işığıyla Arayışlar Prof. Dr. Nejat Bozkurt Özgürlük Üzer�ne B�r Deneme Herbert Marcuse Felsefeye Davet 1 Veysel Atayman Kaygı Kavramı Yasem�n Akış M�tostan Felsefeye H. Att�lla Erdeml� Frankfurt Okulu
Eleşt�r�, Toplum ve B�l�m
Kurtul Gülenç
Cemal Bâl� Akal’a, saygı ve vefayla…
İç�ndek�ler
Katkıda Bulunanlar .................................................................................... 10 Sunuş ......................................................................................................... 11
Birinci Bölüm Bedenin Düşüncesi ve Düşüncenin Bedeni Savaş Ergül ........................................................................................... 15 Spinozacı Paralelizm Öğretisi: Çelişki mi, Çare mi? Çetin Balanuye ...................................................................................... 31 Spinoza’nın Sıfat Kavrayışı Üzerine Üç Yorum: Hegel, Macherey ve Deleuze Emre Koyuncu ....................................................................................... 40 Proto-demokratik Bir Perspektiften Felsefi Pedagoji ya da Anlama Yetisinin Düzeltilmesi Eylem Canaslan .................................................................................... 56 TIE ’nin Yazıldığı Dönem ve Diğer Eserler Arasındaki Konumu .............. 57 Metne Giriş ................................................................................................. 64 Spinoza’nın Üçüncü Tür Bilgi Anlayışı ve Kant’ın Eleştirisi H. Bülent Gözkân .................................................................................. 77 Hegel’in Spinoza Yorumunda Kanatlarını Açan Minerva’nın Baykuşu Güçlü Ateşoğlu ...................................................................................... 97 İkinci Bölüm Spinoza’da Hukuk ile Hak İlişkisi Reyda Ergün .......................................................................................... 113 Hegel’den Jellinek’e Devlet Teorisinde Spinoza Birden Güngören Bulgan ...................................................................... 137 I. G.W.F. Hegel’in Hukuk Felsefesinin Temel İlkeleri’nde Spinoza Etkisi .................................................................................... 137 II. Robert von Mohl’ün Monografiler ile Devlet Teorisi Literatürünün Tarihi’nde Spinoza ................................. 140 III. Johann Caspar Bluntschli’nin Yeni Devlet Teorisi Tarihi’nde Spinoza 142 IV. Georg Jellinek’in Eserlerinde Spinoza .................................................. 143 V. Sonuç ...................................................................................................... 148 7
Spinoza’da Fortitudo ve Barış Üzerine Gaye Çankaya Eksen ............................................................................ 149 Tabii Yasadan Tabii Hakka: Locke ve Spinoza Orkun Güner ......................................................................................... 162 Teolojik Kökenli Tabii Yasadan Kopuş....................................................... 167 Tabii Yasadan İnsani Yasaya: Modern Hukuki Çerçevede Bir Karşılaşma .......................................... 177 İnsani Yasadan Tabii Haklara: Hakların Kökeni Bakımından Farklılaşma ........................................... 184 Spinoza ile Güncel Bir Karşılaşma ............................................................. 191 Spinoza: Bir Özgürleşme Siyaseti Ontolojisi Bülent Eken .......................................................................................... 194 I. Çağdaş Bir İzdüşüm…............................................................................. 194 II. Spinoza .................................................................................................. 199 Spinoza ve Hobbes’ta Çokluk Kavramı ...................................................... 203 Ö zge Akarsu .......................................................................................... 203 I. Hobbes: Çokluk Karşısında Halk ........................................................... 203 II. Spinoza ve Çokluk ................................................................................ 206 İmgeden Akla: Spinoza’nın Toplum ve Bireysellik Anlayışını Tutkular Üzerinden Yeniden Okumak Mehmet Şiray ........................................................................................ 212 Spinoza Felsefesi Perspektifinden Sanat Alanına Bakış Özge Ejder ............................................................................................ 226 Spinoza’nın Ethica’sı Bağlamında Mizahın Politik İşlevi Nazile Kalaycı ....................................................................................... 238 I. Spinoza’nın Ethica’sında Duyguların Çözümlenmesi............................. 239 Bedenin Gücü ........................................................................................ 240 İyi Karşılaşmalar, Kötü Karşılaşmalar: Sevinç, Keder ........................ 241 Bir Fikir (İdea) Nedir? .........................................................................242 Gücün Artışı, Azalışı; Duyguların Varyasyonu ..................................... 244 Keder Köleleştirir .................................................................................245 II. Simon Critchley: Bağlanma Etiği, Direniş Siyaseti ............................... 247 Yaşamın Estetik Yoldan Olumlanması; Yüceltim, Tragedya, Mizah .... 249 “Trajik Kahramanlık” Yerine “Komik Kabul” .................................... 251 Sonuç Yerine .......................................................................................... 252 Şeyh Bedreddin’i Spinoza ile Okumak Çetin Türkyılmaz ................................................................................... 255 Spinoza, İsa ve Yeni Ahit Alber Nahum ......................................................................................... 266 I. “Spinoza’nın İhaneti” .............................................................................. 266 II. Teolojik-Politik İnceleme’deki “Çelişkiler” ........................................... 268 1. Epigraftan İçeriğe .............................................................................268 2. Bir Yahudilik İncelemesi ...................................................................269 3. Terminolojik Tercihler “Eski Ahit” ..................................................271 “Ferisiler” ............................................................................................271 “İsa Mesih” ..........................................................................................274 8
III. Yeni Ahit’in Dili ve Zihniyeti ............................................................... 275 1. Tarihsel-Eleştirel Yöntem ve Yeni Ahit ..............................................275 2. Havariler ve Peygamberlik ...............................................................276 IV. Spinoza’nın İsa Yorumu ........................................................................ 278 1. Yeni Ahit mi, Felsefe mi? ...................................................................278 2. “Tanrı’nın Sesi” ................................................................................279 3. “Cisimleşme” Sorunu .......................................................................280 4. Kilise Öğretileri ve “Anlamama” .....................................................282 5. Peygamberler ve İsa Bedensel Dolayımlar ve Zihinsel İletişim ............................................. 283 İsa’nın Ortak Mefhumları ........................................................................... 285 V. Leo Strauss ve Teolojik Politik İnceleme’nin Muhatabı Sorunu ............ 286
9
Katkıda Bulunanlar
Özge Akarsu: Antwerp Ün�vers�tes�’nde doktora öğrenc�s� Çet�n Balanuye: Akden�z Ün�vers�tes� Felsefe Bölümü’nde öğret�m üyes�. B�rden Güngören Bulgan: Galatasaray Ün�vers�tes� Hukuk Fakültes�’nde öğret�m üyes� Özge Ejder : M�mar S�nan Güzel Sanatlar Ün�vers�tes� Felsefe Bölümü’nde Öğret�m Üyes� Bülent Eken: Kad�r Has Ün�vers�tes� İlet�ş�m Tasarımı Bölümü’nde Öğret�m Üyes� Savaş Ergül : Hacettepe Ün�vers�tes� Felsefe Bölümü’nde Öğret�m Görevl�s� Reyda Ergün: Kad�r Has Ün�vers�tes� Hukuk Fakültes�’nde Öğret�m Üyes� Gaye Çankaya Eksen: Galatasaray Ün�vers�tes� Felsefe Bölümü’nde Öğret�m Görevl�s� Hasan Bülent Gözkân: M�mar S�nan Güzel Sanatlar Ün�vers�tes� Felsefe Bölümü’nde Öğret�m Üyes� Orkun Güner: Kad�r Has Ün�vers�tes� Hukuk Fakültes�’nde Araştırma Görevl�s� Naz�le Kalaycı: Hacettepe Ün�vers�tes� Felsefe Bölümü’nde Öğret�m Üyes� Emre Koyuncu: B�lkent Ün�vers�tes�’nde Öğret�m Görevl�s� Alber Nahum: Galatasaray Ün�vers�tes� Felsefe Bölümü’nde Araştırma Görevl�s� Mehmet Ş�ray : M�mar S�nan Güzel Sanatlar Ün�vers�tes� Felsefe Bölümü’nde Öğret�m Üyes� Çet�n Türkyılmaz : Hacettepe Ün�vers�tes� Felsefe Bölümü’nde Öğret�m Üyes� 10
Sunuş
B
u derleme, Türk�ye’de ne mutlu k� artık tar�h� b�r b�r�k�m� olduğundan, kuşaklarının oluşmaya başladığından rahatlıkla bahsedeb�leceğ�m�z ve sayıları g�derek artmakta olan Sp�noza araştırmalarına ve yorumlarına b�r katkı olması n�yet�yle hazırlanmıştır. Ülkem�zde “Sp�nozacılık” dey�nce akla �lk gelen hocalarımızın çalışmalarından olduğu kadar, ayrıksı f�lozofa duyulan akadem� dışı �lg�den, s�yasal, kültürel ve sanatsal türlü alımlama b�ç�mler�nden de beslenm�şt�r. Bu zem�nden hareketle, Sp�noza üzer�ne yen� tezler�, farklı okumaları, üretken tartışmaları, donanımlı çev�r�ler� ve �ncelemeler� teşv�k etmey� hedeflemekted�r. Okuyacağınız yazılar, Hasan Bülent Gözkân’ınk� har�ç, 26-27 Şubat 2015 tar�hler�nde, bu k�tabın ed�törler� ve Hasan Bülent Gözkân’ın g�r�ş�m�yle M�mar S�nan Güzel Sanatlar Ün�vers�tes� Felsefe Bölümü tarafından gerçekleşt�r�len “Sp�noza �le Karşılaşmalar” sempozyumunda b�ld�r� olarak sunulmuştur. Böyle b�r sempozyumun düzenlen�ş�nde heyecanımızı paylaşan, katkısı bulunan herkese, tüm konuşmacılara ve yazarlara, sempozyuma n�tel�kl� soru ve yorumlarıyla değer katan d�nley�c�lere, k�tabın yayıma hazırlanışında emeğ� geçen dostlara ve de z�hn�m�z�n mercekler�n� perdahlamaya devam eden Sp�noza’nın kend�s�ne teşekkürü b�r borç b�l�r�z. Güçlü Ateşoğlu, Eylem Canaslan Kasım, 2015 11
B�r�nc� Bölüm
Beden�n Düşünces� ve Düşüncen�n Beden� Savaş Ergül
İ
lk�n, derlenen k�tabın –Sp�noza �le Karşılaşmalar – ve yazımın –“Beden�n Düşünces� ve Düşüncen�n Beden�”– başlıklarıyla başlayalım. K�tabın başlığında karşılaşma kel�mes�n�n çoğul kullanılmasından da anlaşılacağı üzere farklı n�tel�kler, dereceler ve frekanslarda seyreden pek çok karşılaşmanın olab�leceğ� göz önünde bulunduruluyor. Mesela, karşılaşmalar repertuarından b�r çırpıda şunları sunab�l�r�z: Leyla �le Mecnun’un, Mem �le Z�n’�n aşka dönüşen olumlu karşılaşmaları. Fransa’dak� 68 Mayıs olaylarında, b�rb�r�n� gören ve haberdar olan ama b�r türlü o “büyük ve arzu ed�len ortaklığı” yakalamayan öğrenc�ler �le �şç�ler�n karşılaşması. Yusuf Atılgan’ın Aylak Adam romanında, C �le B’n�n b�r türlü karşılaşamaması, okurlar �ç�nse hayal� b�r karşılaşmanın gerçekleşmes�. B�r de yıkıcı sonuçlara neden olan karşılaşmalar vardır: S�c�lyalı matemat�kç� Arch�medes’�n, kent�n Romalılarca �şgal ed�lmes�nden sonra Romalı b�r askerle karşılaşmasında olduğu g�b�. R�vayete göre, Arch�medes kumda çeş�tl� geometr�k f�gürler� ç�z�p düşünmekteyken yanına gelen Romalı asker, General Marcellus’un onu çağırdığını söyler. Arch�medes söylenen� pek umursamadan şu anda yaptığı kanıtlamayı b�t�rmek �sted�ğ�n� söyler. Bu cevaba s�n�rlenen asker geometr�k b�r tanıtlamayla uğraşan matemat�kç� Arch�medes’� öldürür. İkt�dar �le b�l�m�n uzlaşamayan yıkıcı karşılaşması. Verd�ğ�m�z bu karşılaşma örnekler�n�, Ala�n Bad�ou’nun hak�kat usuller� ve felsef� koşulları olarak adlandırdığı “s�yaset, sanat, b�l�m ve aşk” başlıkları altına dağıtab�l�r�z. Felsefe �se, bu koşulları ve onların hak�katler� ortaya çıkaran olumlu ve olumsuz karşılaşmalarını boş b�r uzama taşıyarak b�rl�kte mümkün olmasını dü15
Savaş Ergül
şüncede ortaya koyar.1 Felsefen�n koşullarında gerçekleşen karşılaşmalara değ�l de b�zzat felsef� karşılaşmalara baktığımızdaysa, akla �lk gelen k�ş�, neredeyse bütün felsef� jestler�m�z�n ve metaforlarımızın �lk b�ç�mler�n� bel�rl� b�r sahne düzen� kurarak sunan Platon’dan başkası değ�ld�r. Platon Parmen�des adlı d�yaloğunda, �lk�n Parmen�des’�n görüşünü savunan Zenon �le Sokrates’�n, sonra da Sokrates �le Parmen�des’�n karşılaşmasını sunar b�ze. Fakat sahnede duran karakterler ve cereyan eden tartışma son derece �lg�nç b�r karşılaşmayı ortaya çıkarır. Karşılaşmanın muhataplarından Sokrates henüz gençt�r ve genç Sokrates, Zenon’un öne sürdüğü paradoksları öğrenc�s� veya ölümüne sadakat gösterm�ş hayranlarından b�r� d�yeb�leceğ�m�z Platon’un �dea görüşüyle paradoks olmaktan çıkarır. Tartışmayı önce �zlemekle yet�nen, sonrasında dah�l olan Parmen�des �se, Platon’a a�t olan fakat genç Sokrates’�n sunduğu �dea görüşünü k�m� soru ve örnekler yardımıyla çürütür. Hocası Sokrates’� �dea görüşünü savunan b�r� olarak göster�p, onu öğrenc�s� yapan ve “hocasının hocası”na dönüşen Platon, ayrıca Parmen�des’�n ağzından kend� görüşler�n�n b�r eleşt�r�s�n� sunmasıyla Parmen�des’e de kend� �k�z� olarak karşılaşma sahnes�nde b�r yer tay�n eder. Joyce’un b�r �fades�n� ödünç alıp söylersek, kırık b�r aynadan yansıyan b�r görüntüdür bu: Parmen�des, Platon’un �lk dönem görüşünü, geç dönem Platon argümanlarını kullanarak eleşt�r�rken aynı zamanda kend� felsefes�n� de eleşt�rel b�r yoklamaya tâb� tutar. Dolayısıyla, metn�n �k�nc� bölümünde �şe koşturulan Parmen�des, �dea görüşünün sınaması �ç�n yen� b�r alıştırma yaparken, aynı zamanda kend� B�r görüşünün de b�r eleşt�r�s�n� sunar. Öncel� olarak Parmen�des’� ardılına ve kend�s�n�n eleşt�r�c�s�ne, hocası olarak Sokrates’� öğrenc�s�ne, kend�s�n� de hem öğrenc� hem hoca, hem eleşt�r�len hem eleşt�ren, aynı zamanda bütün sahnen�n kuruluş düzen�n� sağlayan yazar olarak dah�l eden b�r Platon’la karşılaşırız. Platon Sokrates’e, Zenon’a ve Parmen�des’e karşı. Platon, Platon’a karşı. Herkes�n ve kend�s�n�n karşısında Platon ve Platonlar. Karşılaşmaya da�r bu kısa hazırlıktan sonra, yazımızın adına geleb�l�r�z. “Beden�n Düşünces� ve Düşüncen�n Beden�.” B�rkaç farklı karşılaşma düşüneb�l�r�z burada. Sadece başlıktak� “karşılaşmalar” ter�m� çetref�l ve çoğul değ�ld�r, aynı zamanda çoğul b�r 1. Ala�n Bad�ou, Felsefe İç�n Man�festo , Çev. N�lgün Tutal ve Hakkı Hünler, Aralık Yay., İzm�r, 2005, s. 23. 16
