MAKALAH KIMIA ANORGANIK ANORGANIK
VANADIUM ANGGOTA ANGGOTA KELOMPOK XIII.6: Aditya Adhi Adhi Laksmana Aaina Amaia Amaia P!ay"dya Ean# P$!kasa
%EKOLAH MENENGAH ANALI% KIMIA &OGOR TAHUN A'ARAN ()*+,()*'. &inama!#a * ih$"$"t &a!anan#sian#/&0#0! Tim"! 1*6*+23
KAT KA TA PENG PENGANTAR ANTAR
Maka Makaah ah ini dis"s dis"s"n "n s$4a#a s$4a#aii m$dia m$dia 5$m4$ 5$m4$a aa!a a!an n m$n#$n m$n#$nai ai Uns"! Uns"! Vanadi nadi"m "m 5ada 5ada mata mata 5$a 5$aa a!a !an n Kimi Kimia a An0!# n0!#an anik ik.. Maka Makaa ah h ini ini 4$! 4$!"d "d" " 7Vanadium8. T""an da!i 5$m4"atan makaah ini yait" "nt"k m$m$n"hi saah sat" t"#as yan# di4$!ikan k$5ada sis9a,sis9i k$as XIII s$m$st$! VII %MK %MAK &0#0!. %$ain it"; 5$ny"s"nan makaah ini 4$!t""an "nt"k m$nam4ah 9a9asan dan 5$n#$tah"an m$n#$nai s"at" "ns"!. P"i dan sy"k"! k$5ada Aah %
aa >aatt 4a#i 4a#i 5$ny 5$ny"s" "s"n n dan 5$m4a 5$m4a=a; =a; kh"s"s kh"s"snya nya sis9a,sis9i %MK%MAK &0#0!.
&0#0!; A#"st"s ()*6
Tim P$ny"s"n;
1
DAFTAR ISI
KATA PENGANTAR...................................................................................1 DAFTAR ISI..............................................................................................2 SEJARAH................................................................................................. 3 KEBERADAAN......................................................................................... 4 SIFAT FISIKA DAN KIMA...........................................................................6 Sifat Kimia Uns! "ana#im................................................................6 Sifat Fisi$a Uns! "ana#im................................................................% PEMBUATAN.......................................................................................... 1& E$st!a$si "ana#im...........................................................................1& P'm(atan )*+am.............................................................................1& A)ias' ,ana#im................................................................................11 Is*)asi "ana#im............................................................................... 11 KEGUNAAN........................................................................................... 13 SEN-AA/SEN-AA.............................................................................14 P'!s'n0aaan Uns! "ana#im........................................................ 14 IDENTIFIKASI........................................................................................ 1% DAMPAK ................................................................................................1 Ef'$ K's'atan "ana#im.................................................................1 Dama$ 5in+$n+an "ana#im........................................................1 P'nan+anan...................................................................................... 2& DAFTAR PUSTAKA................................................................................. 21
2
SEJARAH Vanadi"m dit$m"kan 5$!tama kai 0$h And!$s Man"$ D$ Ri0; 0!an# %5any0 yan# m$nadi ahi 5$!tam4an#an di M$ksik0; 5ada tah"n *?)*. D$ Ri0 m$n#$skt!ak 0#am t$!s$4"t da!i sam5$ 4iih tim4a 4$!9a!na =0kat; yan# k$m"dian dinamakan Vanadinit$. Dia m$n$m"kan 4ah9a #a!am t$!s$4"t m$m5$!ihatkan 4$!ma=amma=am 9a!na; dan ka!$na it" dia m$namakan "ns"! t$!s$4"t panchromium 1G!$$k: a =00!s3. D$ Ri0 m$n##anti nama "ns"! t$!s$4"t m$nadi $!yth0ni"m ka!$na #a!am 4$!9a!na m$!ah saat di5anaskan. Nam"n; s$0!an# ahi kimia P$!an=is 4$!nama Hi550yt$ Vi=t0! 0$t D$s=0tis; s$!ta t$man D$ Ri0 4$!nama &a!0n A$@and$! 0n H"m40dt d$n#an saah m$nyatakan 4ah9a "ns"! 4a!" d$ Ri0 hanyaah k!0m yan# tidak m"!ni. D$ Ri0 5"n m$nyan#ka di!inya saah dan m$n$!ima 5$!nyataan ahi kimia P$!an=is it". Uns"! ini akhi!nya dit$m"kan "an# 0$h ahi kimia %9$dia; Ni$ G!a4i0 %$>st!0m 5ada tah"n *?2*; m$n$m"kan "ns"! 4a!" daam 4iih 4$si di %9$dia. Uns"! it" dinamakannya Vanadi"m "nt"k m$m"iakan d$9i %kandinaia yait" d$9i Vanadis yan# 4$!a!ti =antik m$na9an; ka!$na an$ka 9a!na s$nya9a yan# dimiikinya. Pada tah"n *?2*; s$0!an# #$00# 4$!nama G$0!#$
3
KEBERADAAN Vanadi"m t$!da5at di k$!ak 4"mi d$n#an kada! 1F);)(3. Kand"n#an anadi"m daam 4at"4at"an 5ada k$!ak 4"mi did"#a s$kita! *26 55m yan# m$!"5akan "ns"! t!ansisi t$!4anyak k$ima s$t$ah 4$si 1B$3; titani"m 1Ti3; man#an 1Mn3; dan i!k0n 1!3. L0#am anadi"m tidak dit$m"kan di aam; nam"n dik$tah"i ada di s$kita! 6- 4$!4$da min$!a di anta!anya ka!n0tit; !0sk0it; anadit; dan 5at!0nit; yan# m$!"5akan s"m4$! 0#am yan# san#at 5$ntin#. Vanadi"m "#a dit$m"kan daam 4at"an >0s>at dan 4$4$!a5a 4iih 4$si; "#a t$!da5at daam minyak m$ntah s$4a#ai s$nya9a k0m5$ks 0!#anik. Vanadi"m "#a dit$m"kan s$dikit daam 4at" m$t$0!. Vanadi"m ditam4an# s$4a#ian 4$sa! di A>!ika %$atan; 4a!at a"t ina; dan tim"! R"sia 5ada a9a a4ad k$(*. Pada tah"n ())C ti#a n$#a!a t$!s$4"t ditam4an#; $4ih da!i - da!i -?.6)) t0n yan# di5!0d"ksi anadi"m. Vanadi"m "#a hadi! daam 4a"ksit dan 4ahan 4aka! >0si d$50sit0 s$5$!ti minyak m$ntah; 4at"4a!a; s$!5ih minyak dan ta! 5asi!. Daam minyak m$ntah; k0ns$nt!asi sam5ai *()) 55m t$ah dia50!kan. K$tika 5!0d"k5!0d"k minyak s$5$!ti di4aka!; $ak$ak anadi"m da5at m$m"ai k0!0si 5ada m0t0! dan 40i$!. Di5$!ki!akan **).))) t0n 5$! tah"n anadi"m di$5askan k$ atm0s>i! d$n#an m$m4aka! 4ahan 4aka! >0si. Vanadi"m "#a t$ah t$!d$t$ksi di s5$=t!0s=05i=ay =ahaya da!i Mataha!i dan 4$4$!a5a 4intan#. P!0d"ksi k0m$!sia 4$!asa da!i a4" minyak 4"mi dan m$!"5akan s"m4$! anadi"m yan# san#at 5$ntin#. K$m"!nian yan# san#at tin##i di5$!0$h d$n#an m$!$d"ksi anadi"m d$n#an ma#n$si"m ata" d$n#an =am5"!an ma#n$si"mnat!i"m. Makanan yan# m$nadi s"m4$! anadi"m ="k"5 4anyak yan# s$4a#ian 4$sa! ada 5ada $mak dan minyak na4ati. 0nt0hnya k$d$ai; minyak 4"n#a mataha!i; sa>>09$!; a#"n#; dan ait"n. '"mah anadi"m yan# t$!da5at di daam makanan ini masih daam kada! 9aa!. %$ain it"; anadi"m dit$m"kan 5"a 5ada 5$t$!s$i; #and"m; 4$!as; ka=an# hia"; 90!t$; dan k"4is. '"mah anadi"m $4ih 4$sa! ada 5ada 04ak. K0ns$nt!asi s$dan#; t$!da5at 5ada ikan. Ikan dan h$9an ai! k0ns$nt!asi anadi"m $4ih !$ndah.
4
Vanadi"m
"m"mnya t$!da5at dis$4a#ian 4$sa! tanah daam "mah
4$!a!iasi dan dis$!a5 0$h tanaman. Vanadi"m da5at dit$m"kan di in#k"n#an daam #an##an#; 4$!4a#ai tanaman; in$!t$4!at$; ikan dan s5$si$s ainnya. Vanadi"m 4isa t$!ak"m"asi 5ada k$!an# dan k$5itin# s$hin##a m$ny$4a4kan k0ns$nt!asi hin##a *)-*)6 kai $4ih 4$sa! da!i5ada k0ns$nt!asi yan# dit$m"kan daam ai! a"t. %$ka!an#; k$4anyakan 0#am anadi"m dihasikan d$n#an m$!$d"ksi V(O-; d$n#an kasi"m daam s$4"ah ta4"n# 4$!t$kanan; 5!0s$s yan# dik$m4an#kan 0$h M=K$ni$ dan %$y4ai!.
SIFAT FISIKA DAN KIMA Vanadi"m adaah 0#am 4$!9a!na 5"tih k$a4" yan# $m4"t dan m""!. Vanadi"m m$m5"nyai daya tahan kikisan yan# 4aik t$!hada5 akai; asid s">"!ik dan asid hi!0k0!ik. Vanadi"m t$!0ksidasi 5ada 22 K. Vanadi"m m$m5"nyai k$k"atan st!"kt"! yan# 4aik dan k$!atin !$ntas 4$ahan n$"t!0n yan# !$ndah; m$ny$4a4kannya 4$!#"na daam a5ikasi n"=$a!. at asid. %i>at kimia Vanadi"m; yait" yan# m$miiki k0n>i#"!asi $$kt!0n s$4a#ai 4$!ik"t; (2V: *s( (s( (56 2s( 256 +s( 2d2.
Sifat Kimia Unsur Vanadium *. Vanadi"m 0ksida 1V(O-3 di#"nakan s$4a#ai katais daam 5$m4"atan asam s">at. (. Vanadi"m s"ka! a!"t daam H (%O+ dan H; t$ta5i a!"t daam HB dan HNO2. 2. Vanadi"m tidak 4$!$aksi s$=a!a kimia; k$="ai d$n#an asam 5anas. +. Vanadi"m tahan t$!hada5 k0!0si ka!$na m$miiki a5isan 5$ind"n# 0ksida di 5$!m"kaannya. -. Di5anaskan daam H( 1tan5a #as ain3 5ada **)) J m$m4$nt"k anadi"m hid!ida yan# sta4i. 6. L0#am ini !$akti> daam k$adaan din#in; 4ia di5anaskan t$!4$nt"k V (O 1=0kat3; di5anaskan t$!"s t$!4$nt"k V(O2 1hitam3; V(O+ 14i!"3; akhi!nya V(O- 10!an#$3. L0#am ini t$!4aka! d$n#an nyaa t$!an# d$n#an 0ksi#$n. C. &ia di5anaskan d$n#an ( k$!in# t$!4$nt"k V+. ?. L0#am ini tidak 4$!$aksi d$n#an ai! 4!0m; H,din#in; m$$5askan H ( d$n#an HB dan m$m4$nt"k a!"tan hia". . Vanadi"m m$miiki 4ian#an 0ksidasi $4ih da!i sat"; yait" *; (; 2; +; -. *). &ian#an 0ksidasi yan# 5ain# sta4i yait" +. **. Tin#kat 0ksidasi yan# 5ain# "m"m da!i anadi"m adaah 2. *(. Vanadi"m m$miiki tin#kat 0ksidasi t$!tin##i ika 4$!ikatan d$n#an "ns"! yan# san#at $$kt!0n$#ati> s$5$!ti O dan B. *2. Pada tin#kat 0ksidasi yan# tin##i 1+ k$ atas3; anadi"m tidak a#i m$m4$nt"k i0n s$d$!hana. %$4aiknya anadi"m akan m$m4$nt"k s$nya9a k0a$n ata" i0n 50iat0m. O$h ka!$na it"; Vanadi"m 4$!si>at 0ksidat0! yan# 4aik.
6
*+. Vanadi"m m$m4"t"hkan $n$!#i yan# $4ih 4$sa! "nt"k m$$5as $$kt!0n $$kt!0n ka!$na "mah $$kt!0n di s"4k"it d yan# t$!#00n# 4anyak. *-. Vanadi"m m$miiki $$kt!0n yan# tidak 4$!5asan#an daam 0!4ita0!4ita di s"4 k"it d nya. Ha ini m$ny$4a4kan "ns"! ini m"dah t$!ta!ik k$ m$dan ma#n$t "a!. *6. Vanadi"m t$!mas"k 5a!ama#n$tik yait" si>at at yan# dimiiki at yan# m$m5"nyai s$tidaknya * $$kt!0n tidak 4$!5asan#an. *C. M$m4$nt"k i0n k0m5$ks. *?. Da5at di#"nakan s$4a#ai katais daam 4$nt"k V(O- 5ada 15!0s$s k0ntak 5ada 5$m4"atan ma!#a!in$3. *. R$akti>itas 1%i>at Kimia3 Vanadi"m: R$aksi anadi"m d$n#an "da!a •
L0#am Vanadi"m 4$!$aksi d$n#an 0ksi#$n 1O (3 4$!$4ih d$n#an 5$manasan "nt"k m$m4$nt"k anadi"m 1V3 0ksida 1V (O-3. +V1s3 -O( 1#3 (V(O- 1s3 k"nin#0!any$ •
R$aksi anadi"m d$n#an ai! P$!m"kaan 0#am anadi"m diind"n#i 0$h a5isan 0ksida dan tidak 4$!$aksi d$n#an ai! daam k0ndisi n0!ma. V1s3 H(O1#3
•
R$aksi anadi"m d$n#an ha0#$n Vanadi"m 4$!$aksi d$n#an >"0!in; B ( d$n#an 5$manasan "nt"k m$m4$nt"k anadi"m 1V3 >"0!id$. (V 1s3 -B( 1#3 (VB- 13
•
R$aksi anadi"m d$n#an asam Vanadi"m tidak 4$!$aksi d$n#an asam V 1s3 H 1a3
•
R$aksi anadi"m d$n#an 4asa L0#am Vanadi"m tidak 4$!$aksi d$n#an 4asa ka!$na tahan t$!hada5 s$!an#an akai =ai!. V 1s3 OH 1a3
Sifat Fisika Unsur Vanadium *. %im40 : V (. N0m0! at0m: (2 2. &$!9a!na a4"a4" 4i!" k$5$!akan; a#ak !in#an; dan daam k$adaan m"!ni da5at !$n##an#. 7
+. Kat$#0!i "ns"!: 0#am t!ansisi -. G00n#an; P$!i0d$; &0k: -;+;d 6. &$!"5a >asa 5adat. C. Radi"s At0m : *.2+ ?. Massa At0m : -).+*- #,m0 . Titik Didih : 26?) K *). Massa '$nis : 6.** #,=m2 **. K0nd"ktiitas List!ik : + @ *)6 0hm*=m* *(. E$kt!0n$#atiitas m$n"!"t Pa"in# : *.62 *2. K0n>i#"!asi E$kt!0n : A!2d2 +s( *+. B0!masi Enta5i : ((.? k,m0 *-. P0t$nsia I0nisasi : 6.C+ V *6. Titik $4"!: **) Q *C. Titik didih: 2+)C Q *?. &ian#an Oksidasi : -;+;2;( *. Enta5i P$n#"a5an: ++6.C k,m0 (). 'a!ia!i an d$! 9aas : ).*2+ nm (*. 'a!ia!i i0nik : ).)C+ nm 123; ).)- 1-3 ((. Is0t05 : (2. En$!#i i0nisasi 5$!tama 6+;* k'.m0 * (+. En$!#i i0nisasi k$d"a *+*+ k'.m0 * (-. En$!#i i0nisasi k$ti#a (?2) k'.m0 * (6. En$!#i i0nisasi k$$m5at +6-( k'.m0 * (C. E$kt!0nik sh$ A! 2d2 +s( (?. Radi"s Vand$!9aas: );*2+ nm (. Radi"s i0nik: );)C+ nm 123S );)- 1-3 2). Ka0! 5$m4$nt"kan: (*.- k'm0* 2*. Ka0! P$n#"a5an: +- k'm0* 2(. Ka5asitas ka0! 1(- Q3: (+.? 'm0*K* 22. %t!"kt"! K!ista &== 140dy =$nt$!$d ="4i=3 2+. &ian#an Oksidasi -;+;2;(;* 10ksida am>0t$!3 2-. Radi"s At0m: *.2+ 1*2+ 5m3 26. En$!#i i0nisasi 5$!tama 6-). k'm0* 2C. K$t$!ham4atan $$kt!is : 1() Q3 *C nmW 2?. K0nd"ktiitas t$!ma: 2).C <.m*.K* 2. M0d""s 0"n#: *(? G5a
%
PEMBUATAN Ekstraksi Vanadium a!a m$nda5akan Vanadi"m dianta!anya adaah d$n#an =a!a $kst!aksi da!i 4$4$!a5a s$nya9a yait": A. Da!i anadinit$. Ekst!aksi da!i 4iih ini m$i4atkan 4$4$!a5a taha5: *3 P$misahan P4(. &iih di!$aksikan d$n#an H 5$kat; P4 ( akan
m$n#$nda5;
di0@0andi"m =h0tida 1VO(3 t$ta5 daam a!"tan. (3 P$m4"atan V(O-. %$t$ah P4( di5isahkan; a!"tan ditam4ah NH+ dan di$n"hkan d$n#an NH2; s$hin##a t$!4$nt"k NH +VO2 yan# 4ia di5anaskan akan t$!4$nt"k V(O-. 23 R$d"ksi V(O-. V(O- di!$d"ksi d$n#an a 5ada ))-) J "nt"k m$m5$!0$h anadi"m m"!ni 1Ma!d$nand / Ri=h; *(C3. &. Da!i =a!n0tit$. *3 P$m4"atan s0di"m 0!th0anadat$. a!n0tit$ di=ai!kan d$n#an Na (O2; masa =ai! yan# di5$!0$h di$kst!aksi d$n#an ai! "nt"k m$n#$nda5kan B$1OH32; a!"tan di5$katkan dan didin#inkan maka dida5at Na 2VO+. (3 P$m4"atan V(O-. La!"tan yan# 4$!isi Na 2VO+ di4$!i NH+ dan di$n"hkan d$n#an NH2; s$hin##a t$!4$nt"k NH+VO21am0ni"m m$taanadat$3; yan# di5anaskan "nt"k m$nda5atkan V(O-. 23 R$d"ksi V(O-. D$n#an =a!a Ma!d$nandRi=h di5$!0$h 0#am anadi"m m"!ni.
Pemuatan !"#am L0#am ini san#at s"it di5$!0$h daam k$adaan m"!ni s$4a4 titik =ai! yan# tin##i dan !$aktiitas t$!hada5 O(; N( dan 5ada s"h" tin##i. *3 Vanadi"m da5at di5$!0$h d$n#an m$!$d"ksi V (O- d$n#an A 15!0s$s th$!mit3.
(3 Vanadi"m m"!ni di5$!0$h d$n#an m$!$d"ksi V2 d$n#an Na ata" d$n#an H( 5ada s"h" )) J . V 2 di5$!0$h da!i !$aksi V (O- d$n#an %(( 5ada 2))J. 23 R$d"ksi V+ d$n#an M# da5at m$m5$!0$h ;2 anadi"m.
A!iase $anadium P!0d"k k0m$!sia anadi"m adaah t$!"tama s$4a#ai aias$; *3 B$!!0 anadi"m. (3 "5!0 anadi"m K$d"anya di4"at d$n#an m$!$d"ksi anadi"m 0ksida yan# di=am5"! d$n#an 0ksida 0#am B$ ata" " d$n#an ka!40n .dam $$=t!i= >"!na=$. 23 Nik$0 anadi"m; di4"at d$n#an 5$manasan =am5"!an V(O- NiO. +3 O4at0 anadi"m; di4"at d$n#an m$n=am5"! $nda5an 1da!i !$aksi a!"tan Naanadat$ d$n#an =04at0 s"5hat$3 d$n#anNa(O2 daam electric furnace.
Is"!asi Vanadium Lan#kah 5$!tama is0asi 0#am ini yait" anadi"m daam 4$nt"k 0ksidanya V(O- da!i 4iihnya m$a"i 4$!4a#ai ma=am 5!0s$s dan !$aksi. Unt"k it" 4iasanya dit$m5"h 5!0s$d"! "m"m d$n#an 5$man##an#an 1!0astin#3 4iih 4iih yan# da5at di!$m"kkan ata" di!$sid" anadi"m d$n#an #a!am Na ata" Na(O2 5ada t$m5$!at"! ki!aki!a ?-)Q. Taha5 ini akan m$n#hasikan nat!i"m anadat 1Na2VO+3 yan# k$m"dian di""hkan d$n#an ai!. P$n#asaman d$n#an asam s">at hin##a 5H (2 akan m$n#hasikan 5adatan 7!0ti m$!ah8 50ianadat; dan 5$man##an#an an#s"n# 5ada t$m5$!at"! ki!aki!a C))Q akan m$n#hasikan 5adatan hitam V(O-. Lan#kah s$an"tnya yait" 5!0s$s !$d"ksi yan# 5ada #a!is 4$sa!nya di4$dakan daam d"a 5$!ak"aan 4$!dasa!kan t""annya. 'ika dik$h$ndaki hasinya "nt"k k$5$!"an at aditi> 5ada 4aa; maka !$d"ksi diak"kan daam tan"! ist!ik d$n#an 5$nam4ahan 4ii 4$si; siik0n; dan ka5"! 1aO3; hasinya yait" >$!0anadi"m d$n#an kada! anadi"m 12--3 yan# da5at di5isahkan da!i am5as ata" k$!ak a%iO 2 m$n"!"t 5$!samaan !$aksi s$4a#ai 4$!ik"t: (V(O-1a3 -%i1a3 B$1s3 -aO1a3 V1s3 $ - a%iO21a3
1&
Unt"k di#"nakan s$4a#ai at aditi> 5ada 4aa; >$!0anadi"m da5at an#s"n# di5akai tan5a 5$m"!nian $4ih an"t. 'ika diin#inkan 0#am anadi"m m"!ni; !$d"ksi V(O- da5at diak"kan d$n#an kasi"m dimana $$han 0#am anadi"m da5at di5isahkan da!i k$!ak aO. V(O-1a3 -a1s3 (V13 -aO1s3 Unt"k 4ahan dasa! yan# m$n#and"n# anadi"m1II3k0!ida misanya; 0#am anadi"m d$n#an k$m"!nian tin##i da5at di5$!0$h m$a"i $$kt!0isis d$n#an 5!0s$s an A!k$d$ &0$! dimana #a!am anadi"m k0!ida yan# s"dah dim"!nikan di"a5kan dan did$k0m50sisi m$a"i ka9at 5anas daam k$adaan ak"m.
11
KEGUNAAN Man>aat anadi"m dan 5$!s$nya9aannya. *. V(O- di5akai s$4a#ai kataisat0! daam 0ksidasi na5hta$n; daam 0ksidasi %O( %O2; daam 5$m4"atan asam s">at; daam anhid!ida ma$at; daam 0ksidasi ak0h0 dan hid!0#$nasi 0$>in dan daam 5$m4"atan k$!amik "#a s$4a#ai katais. (. P$nam4ahan );*);2 Vanadi"m 5ada 4aa akan m$nin#kat daya !$ntan#. 2. %$4a#ian
4$sa!
anadi"m
1s$kita!
?)3
di#"nakan
s$4a#ai
>$!!0anadi"m ata" s$4a#ai aditi> 4aa. +. am5"!an anadi"m d$n#an a"mini"m dan titani"m di#"nakan daam m$sin $t dan !an#ka 5$sa9at. -. Pad"an anadi"m d$n#an 4aa di#"nakan daam !0da; 50!0s $n#k0; !0da #i#i dan k0m50n$n 5$ntin# ainnya. 6. Pad"an anadi"m "#a di#"nakan daam !$akt0! n"ki! ka!$na 0#am ini m$miiki k$mam5"an 5$ny$!a5an n$"t!0n yan# !$ndah. C. Vanadi"m >0i di#"nakan daam =addin# titani"m "nt"k 4aa. Vanadi"m !$kaman #ai"m di#"nakan daam s"5$!k0nd"ksi. ?. Vanadi"m 1V3 0ksida adaah s$4"ah katais daam 5!0s$s K0ntak "nt"k m$m5!0d"ksi asam s">at. . Daam 4i00#i; at0m anadi"m m$!"5akan k0m50n$n 5$ntin# 4$4$!a5a $nim; t$!"tama nit!0#$nas$ anadi"m yan# di#"nakan 0$h 4$4$!a5a mik!00!#anism$ nit!0#$n. *). Uns"! ini "#a ditam4ahkan k$ ka=a "nt"k m$n#hasikan 9a!na hia" ata" 4i!". Ka=a yan# dia5isi d$n#an anadi"m di0ksida 1VO (3 da5at m$m40ki! !adiasi in>!a m$!ah 5ada s"h" t$!t$nt". **. Unt"k m$m4"at 0#am =am5"!an.
12
SEN%A&A'SEN%A&A Beberapa mineral vanadium yang menonjol adalah:
*3 Vanadinit$: 2P421VO+3( .P4( (3 a!n0tit$: K(O.(UO2.V(O-.2H(O 23 Pat!0nit$: V(%-.2"%( Vanadi"m "#a t$!da5at daam tanah iat; 4at"4at"an; 4at" 4a!a dan minyak m$ntah d$n#an kada! yan# k$=i.
Persen(a)aan Unsur Vanadium Vanadi"m m$miiki $m5at 4ian#an 0ksidasi; yait" -; +; 2; dan ( dimana m$m4$nt"k 5$!s$nya9aannya masin#masin#; anta!a ain s$4a#ai 4$!ik"t. *3 Vanadi"m d$n#an 4i0ks a3 Vanadi"m 5$nt0ksida; V(OV(O- 4$9a!na k"nin#0!any$. Oksida ini da5at di5$!0$h d$n#an 5$nam4ahan a!"tan asam $n=$! k$daam a!"tan am0ni"m anadat: (NH+VO2 H(%O+
1NH+3(%O+ V(O- H(O
V(O- $4ih 4$!si>at am>0t$!ik; 0$h ka!$na it" a!"t daam 4asa k"at; misanya nat!i"m hid!0ksida; d$n#an m$n#hasikan i0n 0!t0anadi"m yan# tak 4$9a!na 1VO+23 5ada 5H Y *2. %$dan#kan 5ada 5H *)*2 4$!"5a i0n 5i!0anadat 1V (OC+3 dan 4$!"5a i0n m$taadanat ZVO 2[n da!i 5H C sam5ai *). Ada5"n ika k$daam a!"tan ini k$m"dian ditam4ahkan asam hin##a ki!a ki!a 5H 6;-: a!"tan m$nadi 0!any$ =$m$!an# dan ika 5$nam4ahan asam dit$!"skan hin##a ki!a ki!a 5H (; akan m$m4$nt"k i0n k0m5$ks di0ksida anadi"m 1VO(3 4$!9a!na k"nin#. 43 Vanadi"m 5$ntahaida
13
%aah sat"nya s$nya9a VB - yan# dinyatakan s$4a#ai s"4imat 5"tih m"!ni. Di4"at d$n#an 5$manasan VB + daam in#k"n#an nit!0#$n; 5ada s"h" 2-)Q / 6-)Q =3 Vanadi"m 0@it!ikh0!ida; VO2 Di4"at da!i hid!0isa V V- H(O VO2 (H d3 Vanadi"m 5$ntas">ida; V(%-. %$nya9a ini di4"at d$n#an m$manaskan =am5"!an anadi"m t!is">ida; d$n#an s">"! tan5a "da!a 5ada +)) Q . s$nya9a ini 4$!"5a 4"4"k hitam. V(%2 %(
V(%-
$3 I0n K0m5$ks K0m5$ks ZVO(1H(O3+[ m$!"5akan i0n k0m5$ks yan# t$!4$nt"k anta!a i0n di0ksida anadi"m VO ( s$4a#ai at0m 5"sat dan m0$k" H(O s$4a#ai i#annya. VO( +H(O
ZVO(1H(O3+[
(3 Vanadi"m d$n#an 4i0ks +. a3 Vanadi"m di0ksida VO( VO( 4$9a!na 4i!" t"a di5$!0$h da!i !$d"ksi m0d$!at V (O-. V(O- Na(%O2
(VO( Na(%O+
&$!si>at am>0t$!ik s$5$!ti hanya V(O- . Daam 4asa k"at a!"t d$n#an m$m4$nt"k i0n 0ks0anadi"m1IV3 1VO(3 yan# 4$!9a!na 4i!". %$dan#kan daam asam k"at 5ada 5H \ *;- m$m4$nt"k i0n hy50anadat 1V+O(3 yan# 4$!9a!na =0kat. 1P$t!"==i; *?C: *+63. 43 Vanadi"m tit!a>0"!ida; VB+
14
Di4"at da!i !$aksi HB d$n#an V+. R$aksi 4$!aan m"ai s"h" / (?Q dan m$nin#kat s$=a!a am4at sam5ai )Q. V+ +HB
VB+ +H
=3 Vanadi k0!ida Di4"at da!i hid!0isa V + V+ H(O VO( (H. d3 I0n K0m5$ks K0m5$ks ZVO1H(O3+[( m$!"5akan i0n k0m5$ks yan# t$!4$nt"k anta!a i0n 0ks0anadi"m1IV3 1VO(3 s$4a#ai at0m 5"sat dan m0$k" H(O s$4a#ai i#annya. VO( +H(O ] ZVO1H(O3+[(
23 Vanadi"m d$n#an 4i0ks 2. a3 Vanadi"m t!i0ksida; V(O2 Di4"at d$n#an m$!$d"ksi V (O- d$n#an hid!0#$n. V(O- (H(
V(O2 (H(O
V(O2 4$!si>at 4asa. O$h ka!$na it" d$n#an asam 4$!$aksi m$n#hasikan i0n anadi"m 1III3 1anadat$3 V 2 yan# 4$9a!na hia". 43 Vanadi"m t!ihaida Vanadi"m t!i>0"!ida; VB2 di4"at 4ia V(O2 dia!"tkan d$n#an HB. V(O2 6HB
(VB2 2H(O
T!ihaida yan# ain adaah V 2 dan V&! 2 =3 Vanadi"m 0@ihaida Vanadi"m 0@ihaida yan# dik$na adaah VO dan VO&!. Di4"at da!i hid!0isisV2 danV&! 2. V2 H(O
VO (H
1
V&! 2 H(O
VO&! (H&!
d3 I0n K0m5$ks K0m5$ks ZV1H(O36[2 m$!"5akan i0n k0m5$ks yan# t$!4$nt"k anta!a i0n anadi"m 1III3 V2 s$4a#ai at0m 5"sat dan m0$k" H(O s$4a#ai i#annya V2 6H(O
ZV1H(O36[2
+3 Vanadi"m d$n#an 4i0ks ( a3 Vanadi"m Oksida Di4"at d$n#an m$!$aksikan V(O2 d$n#an hid!0#$n V(O2 (H(
(VO (H(O
&$!si>at 4asa s$5$!ti hanya V(O2; a!"t daamm asam m$m4$nt"k i0n anadi"m 1II3 1anadit3 V ( yan# 4$9a!na i0$t. 43 I0n K0m5$ks K0m5$ks ZV1H(O36[( m$!"5akan i0n k0m5$ks yan# t$!4$nt"k anta!a i0n anadi"m 1II3 V ( s$4a#ai at0m 5"sat dan m0$k" H (O s$4a#ai i#annya V( 6H(O ] ZV1H(O36[(
16
IDENTIFIKASI Vanadi"m adaah 0#am a4" a4" yan# k$!as. L0#am ini m$$4"! 5ada *))0 . Vanadi"m tak da5at dia!"tkan daam asam k0!ida ; asam nit!at ata" asam s">at ata" daam akai. L0#am ini m"dah m$a!"t daam ai! !aa ata" daam =am5"!an asam nit!at 5$kat dan hid!0#$n >"0!ida. Id$nti>ikasi 0#am anadi"m d$n#an =a!a sam5$ yan# m$n#and"n# 0#am anadi"m di !$aksikan d$n#an hid!0#$n s">ida; tidak t$!4$nt"k $nda5an akan t$ta5i t$!adi 5$!"4ahan 9a!na m$nadi a!"tan 4$!9a!na 4i!" 1yan# dis$4a4kan ka!$na dihasikannya i0ni0n anadi"m k"ad!ia$n3; dan 4$$!an# m$misah. atat 5$!$d"ksi ainnya s$5$!t0i 4$$!an# di0ksida; asam 0ksaat; 4$si 1II3 s">at; hid!aina; asam >0!mat; dan $tan0; "#a m$n#hasikan i0n anadi"m 1IV3 1VO(3 yan# 4i!". R$aksi ini 4$!an#s"n# am4at daam k$adaan din#in; dan 4$!an#s"n# =$5at daam k$adaan 5anas. D$n#an 0#am ink; kadmi"m; dan a"mini"m daam a!"tan asam .Ini m$!$d"ksi $4ih a"h a#i. La!"tan m"am"a 4$!"4ah m$nadi 4i!" 1i0ni0n VO(3; a" hia" 1i0ni0n V23; dan akhi!nya $m4ay"n# 1i0ni0n V(3. La!"tan am0ni"m s">ida. %am5$ yan# diid$nti>ikasi saat di!$aksikan d$n#an a!"tan am0ni"m s">ida akan m$nim4"kan 9a!na m$!ah an##"!; yan# dis$4a4kan t$!4$nt"knya ti0anadat 1V%223. %$t$ah a!"tan diasamkan; Vanadi"m s">ida 1V(%-3 yan# =0kat; m$n#$nda5 tak s$m5"!na dan >it!at 4iasanya 4$!9a!na 4i!". Enda5an tak a!"t daam a!"tan akai; akai ka!40nat; dan s">ida.
17
DAMPAK Efek Kese*atan Vanadium Dam5ak n$#ati> 5$n#a!"h t$!hada5 k$s$hatan. %$s$0!an# yan# t$!5a5a! d$4" anadi"m 5$!0ksida yan# dit$m"kan m$nd$!ita mata 5a!ah; hid"n# dan i!itasi t$n##0!0kan. P$ny$!a5an anadi"m 0$h man"sia t$!"tama t$!adi m$a"i 4ahan makanan; s$5$!ti #and"m; ka=an# k$d$ai; minyak ait"n; minyak 4"n#a mataha!i; a5$ dan t$"!. K$tika s$!a5an anadi"m m$n#am4i t$m5at m$a"i "da!a da5at m$ny$4a4kan 4!0nkitis dan 5n$"m0nia. E>$k ak"t da!i anadi"m adaah i!itasi 5a!"5a!"; t$n##0!0kan; mata dan !0n##a hid"n#;5$nyakit ant"n# dan 5$m4""h da!ah; !adan# am4"n# dan "s"s; k$!"sakan 5ada sist$m sa!a>;5$nda!ahan da!i hati dan #ina; k"it !"am 5a!ah; #$m$ta! dan m$"m5"hkan; hid"n# 4$!da!ah dan ny$!i t$n##0!0kan; m$$mahnya 5$nyakit dan sakit k$5aa 1P"sin#3. P$!iak" 5$!"4ahan %$an"tnya anadi"m $>$k n$"!00#is da5at m$ny$4a4kan #an##"an 5$!na5asan; k$"m5"han dan $>$k n$#ati> 5ada hati dan #ina. Vanadi"m da5at m$m5$n#a!"hi k$s$hatan k$tika dis$!a5 daam "mah t$!a" tin##i. E>$k ak"t anadi"m dianta!anya m$mi=" i!itasi 5a!"5a!"; t$n##0!0kan; mata; dan !0n##a hid"n#. &ahaya k$s$hatan yan# 4$!h"4"n#an d$n#an 5a5a!an anadi"m t$!#ant"n# 5ada k$adaan 0ksidasinya. Vanadi"m $$m$nta da5at t$!0ksidasi m$nadi anadi"m 5$nt0ksida s$ama 5!0s$s 5$n#$asan. &$nt"k 5$nt0ksida $4ih 4$!a="n da!i5ada 4$nt"k $$m$nta. Pa5a!an k!0nis 5ada d$4" dan asa5 anadi"m 5$nt0ksida da5at m$ny$4a4kan i!itasi 5a!ah 5ada mata; k"it; sa"!an 5$!na5asan atas; !adan# t!ak$a dan 4!0nk"s; $d$ma 5a!"; dan k$!a="nan sist$mik.
Dam+ak ,in#kun#an Vanadium Vanadi"m da5at dit$m"kan di in#k"n#an daam #an##an#; 4$!4a#ai tanaman; in$!t$4!ata; ikan; dan 4anyak s5$si$s ainnya. Vanadi"m 4isa
1%
t$!ak"m"asi 5ada k$!an# dan k$5itin# s$hin##a m$ny$4a4kan k0ns$nt!asi hin##a *)-*)6 kai $4ih 4$sa! da!i5ada k0ns$nt!asi yan# dit$m"kan daam ai! a"t. Vanadi"m m$ny$4a4kan 5$n#ham4atan $nim t$!t$nt" 5ada h$9an s$hin##a 4$!dam5ak s$=a!a n$"!00#is. Di sam5in# $>$k n$"!00#is; anadi"m da5at 5"a m$mi=" #an##"an 5$!na5asan; k$"m5"han; dan $>$k n$#ati> 5ada hati dan #ina. T$s a40!at0!i"m 5ada h$9an "i m$n"n"kkan 4ah9a anadi"m m$ny$4a4kan k$!"sakan 5ada sist$m !$5!0d"ksi h$9an antan dan t$!ak"m"asi daam 5as$nta h$9an 4$tina. Vanadi"m 4isa 5"a m$mi=" 5$!"4ahan DNA daam 4$4$!a5a kas"s; t$ta5i tidak sam5ai m$ny$4a4kan kank$! 5ada h$9an.
Penan#anan Vanadi"m dan s$m"a s$nya9anya 4$!a="n dan ha!"s ditan#ani d$n#an hatihati. K0ns$nt!asi maksim"m V(O- yan# masih diiinkan t$!da5at di "da!a adaah );)- 1s$ama ? am k$!a !ata!ata s$ama +) am 5$! min##"3.
1
DAFTAR PUSTAKA A=hmad; Hiskia dan Edi K"!nia9an.())*.Kimia Unsur dan Radiokimia.PT it!a Aditya &akti.&and"n#. %"#iya!t0; K!istian H. dan R$tn0 D. %"yanti. ()*). Kimia Anorganik Logam. 0#yaka!ta: G!aha Im". %y"k!i; 1*3. Kimia Dasar 3. &and"n#. IT&.
2&
