LAPORAN PRAKTIKUM FISIOLOGI II
OLEH : KELOMPOK 3 1. AININ ARSYILINI O111 10 2. DARMA M. O111 10 3. HASTIRA MAYHARAH O111 10 . DENY FA!AR "AYU 5. NANA !UNITA
O111 10 106
6.
MU MUH.
AS ASRAF
AS AS.
O111 10 135
7. FACHIRA ULFA
O111 10 280
8. MUHTADIN W.
O111 10 283 O111 10 105
PROGRAM STUDI KEDOKTERAN HEWAN FAKULT FAKULTAS KEDOKTER K EDOKTERAN AN UNIVERSITAS UNIVERSITAS HASANUDDIN MAKASSAR 2012
A. Tujuan 1. Mempe Mempeaja aja!"# !"# men$ama% men$ama%"# "# men$e%a& men$e%a&u" u" 'an mema&am mema&am"" (a!a (a!a mem)ua% mem)ua% *e'"aan *e'"aan apu* 'a!a& 'an men$ama%" )en%u+,)en%u+ *e 'a!a& me!a& 'an *e,*e 'a!a& pu%"& -an$ %e!'apa% 'aam p!epa!a% ua* 'a!a& pe!"e!. 2. Ma&a*" Ma&a*"*/a */a 'apa% mempe mempeaja! aja!"" 'an mema&am" mema&am" p!"n*" p!"n*"p p +e!ja +e!ja )""+ &"%un$ &"%un$ "mp!e' "mp!e' neu)aue! -an$ '"$una+an 'aam pe!&"%un$an juma& e!"%!*"% eu+*"%. 3. Un%u+ men$e%a&u" men$e%a&u" +a'a! +a'a! &em$)" &em$)"n n 'aam 'a!a& 'en$an me%'e me%'e Sa&" Sa&" 4. Pen' Pen'a& a&u uua uan n 1. La%a! )ea+an$ Pa'a 'a*a!n-a 'a!a& me!upa+an (a"!an -an$ )e!a'a 'aam %u)u& manu*"a maupun& maupun&e/a e/an n -an$ -an$ )e!un )e!un$*" $*" *e)a$a" *e)a$a" aa% aa% %!an* %!an*p! p!%a* %a*"" 5a%,5a 5a%,5a%% 'aam 'aam %u)u %u)u *epe!%" O2# 6O2#&!mn# 'an a"n *e)a$a"n-a. Sea"n "%u 'a!a& ju$a meupa+an *ua%u *ua%u a+%! a+%! +e&"'u +e&"'upan pan.T .Tan anpa pa 'a!a& 'a!a& '"'aa '"'aam m %u)u& %u)u& ma&u+ ma&u+ &"'up &"'up 7manu* 7manu*"a "a maupun &e/an8# ma+a ma&u+ &"'up %e!*e)u% %"'a+ a+an men'apa%+an ene!$" -an$ )e!a*a 'a!" O+*"$en. Hem$)"n me!upa+an *ua%u 5a% !$an"+ -an$ %e!'apa% 'aam *e 'a!a& me!a me!a&&-an$ an$ )e! )e!un un$* $*"" un%u+ un%u+ men$" men$"+a% +a% +*" +*"$e $en n 'aam 'aam 'a!a 'a!a&. &. Hem Hem$ $)" )"n n me!upa+an 5a% -an$menen%u+an /a!na pa'a 'a!a& -an$ )e!&u)un$an 'en$an n"a" &ema%+!"%# *e 'a!a& me!a'an *e 'a!a& pu%"&. Da!a& -an$ me!upa+an (a"!an 'en$an ume -an$ )e!)e'a,)e'a %e!$an%un$ %e!$an%un$ pa'a jen"* +eam"n# +eam"n# u+u!an %u)u 'an umu! -an$ *e%"ap *aa% )e!e'a! +e *eu!u&)a$"an %u)u&. Men$&"%un$ juma& *e 'a!a& me!a& 'an *e 'a!a& pu%"& *an$a% pen%"n$ un%u+ un%u+ '"+e '"+e%a %a&u" &u" a$a! a$a! 'apa% 'apa% men$e men$e%a %a&u" &u" %"n$+ %"n$+a% a% +e+a)a +e+a)aa an n *e*e *e*e! !an an$ $ -an$ -an$ mem"" mem""+" +" an%") an%")'" '" un%u+ un%u+ mea/a mea/an n *ua%u *ua%u jen"* jen"* pen-a+" pen-a+"%. %. Un%u+ Un%u+ e)"& e)"& jea*njea*n-aa *e&"n$$a '"a+u+an p!a+%"+um %en%an$'a!a& un%u+ menen%u+an +a'a! &em$)"n 'aam 'a!a men$&"%un$ juma& *e 'a!a& me!a& 'an *e 'a!a& pu%"& 'an *e'"aan apu* 'a!a& %ep".
2. T"nj T"njau auan an pu*% pu*%a+ a+aa A. Darah
Da!a& me!upa+an (a"!an %u)u& -an$ %e!'apa% 'aam jan%un$ 'an pem)uu& 'a!a&. Da!a& %e!'"!" 'a!" 'ua )a$"an# -a"%u *e,*e 'a!a& 7)u%"!,)u%"! 'a!a&8 'an(a"!an 'a!a& 7pa*ma 'a!a&8. Se,*e 'a!a& me!upa+an )a$"an -an$ mempun-a" )en%u+. A'a 3 ma(am *e 'a!a& -a"%u# *e 'a!a& me!a& 7e!"%!*"%8# *e 'a!a& pu%"&7eu+*"%8# 'an +ep"n$ 'a!a& 7%!m)*"%8. 7Wuan$"# 19938 Fun$*" u%ama 'a!" 'a!a& a'aa& men$an$+u% +*"$en -an$ '"pe!u+an e& *e,*e '"*eu!u& %u)u&. Da!a& ju$a men-upa" ja!"n$an %u)u& 'en$an nu%!"*"# men$an$+u% 5a%,5a% *"*ame%a)"*me# 'an men$an'un$ )e!)a$a" )a&an pen-u*un *"*%em "mun -an$ )e!%ujuan mempe!%a&an+an %u)u& 'a!" )e!)a$a" pen-a+"%.Da!a& manu*"a )e!/a!na me!a an%a!a me!a& %e!an$ apa)"a +a-a +*"$en *ampa" me!a& %ua apa)"a +e+u!an$an +*"$en. Wa!na me!a& pa'a 'a!a& '"*e)a)+an e& &em$)"n# p!%e"n pe!napa*an 7!e*p"!a%!- p!%e"n8# -an$ %e!'apa% 'aam e!"%!*"% 'an men$an'un$ )e*" 'aam )en%u+ &eme# -an$ me!upa+an %empa% %e!"+a%n-a me+u,me+u +*"$en. Da!a& ju$a men$an$+u% )a&an )a&an *"*a me%a)"*me# )a%,)a%an 'an )a&an +"m"a a*"n$ +e &a%" un%u+ '"u!a"+an 'an +e $"nja un%u+ '")uan$ *e)a$a" a"! *en". Un%u+ 'apa% me"&a% pe!)e'aan 'a!" *e 'a!a& 'en$an pa*ma 'apa% '"a+u+an 'en$an (a!a*en%!"u$a*" %a)un$ &ema%+!"% )e!"*" 'a!a& -an$ %ea& '")e!" )a&an an%" pem)e+uan. E!"%!*"%#Leu+*"%# Pa*ma Dapa% '""&a% un%u+ )a$"an -an$ )e!/a!na me!a& me!upa+an e!"%!*"%# *eap"* %"p"* /a!na pu%"& me!upa+an +umpuan *e,*e 'a!a& pu%"& 7 eu+*"%8 (an (a"!an +un"n$ me!upa+an pa*ma.7/"'a-a%"#20108 1. :en"* Se Da!a&
a.
E!"%!*"%
Pa'a umumn-a *e 'a!a& me!a& -an$ %"'a+ )e!"n%" mempun-a" u+u!an e)"& +e(" '")an'"n$+an 'en$an *e 'a!a& me!a& -an$ )e!"n%". Se 'a!a& me!a&-an$ u+u!ann-a pa"n$ )e*a! %e!'apa% pa'a &e/an am")"a. 7E(+e!%# 19;<8 Daam *e%"ap 1 mm3 'a!a& %e!'apa% *e+"%a! = ju%a e!"%!*"% a%au *e+"%a! 99># e& +a!ena "%u *e%"ap pa'a *e'"aan 'a!a& -an$ pa"n$ )an-a+ mennj a'aa& *e,*e %e!*e)u%. Daam +ea'aan n!ma#e!"%!*"% manu*"a )e!)en%u+ )"+n+a 'en$an '"ame%e! *e+"%a! ; ,< m"+!me%e!# %e)a ? 2.@ m"+!me%e! 'an %e)a%en$a& ? 0.< m"+!me%e! 'an %anpa mem""+" "n%". Kmp*"*" me+ue! e!"%!*"% menunju+an )a&/a e)"& 'a!" *epa!u&n-a %e!'"!" 'a!" a"! 7@0>8'an *"*an-a )e!)en%u+ *u)*%an*" pa'a%. Se(a!a +e*eu!u&an "*" e!"%!*"% me!upa+an *u)*%an*" +"'a -an$ &m$en# *e&"n$$a *e "n" )e!*"a% ea*%"* 'an una+. E!"%!*"% men$an'un$ p!%e"n-an$ *an$a% pen%"n$ )a$" un$*"n-a -a"%u $)"n -an$ '"+nju$a*"+an 'en$an p"$men &emmem)en%u+ &em$)"n un%u+ men$"+a% +*"$en -an$ a+an '"e'a!+an +e*eu!u& )a$"an %u)u&.Sepe!%" &an-a *e,*e -an$ a"n# e!"%!*"%pun '")a%a*" e& mem)!an pa*ma -an$ )e!*"a%*em"pe!mea)e 'an )e!un$*" un%u+ men(e$a& a$a! +"' -an$ '"+an'un$n-a %e%ap '"'aam. Da!" pen$ama%an e!"%!*"% )an-a+ &a -an$ &a!u* '"pe!&a%"+an un%u+ men$un$+ap+an )e!)a$a"+n'"*" +e*e&a%an %u)u&. M"*an-a %en%an$ )en%u+# u+u!an# /a!na 'an %"n$+a% +e'e/a*aane!"%!*"% 'apa% )e!)e'a 'a!" n!ma. :"+a 'aam *e'"aan apu* 'a!a& %e!'apa% )e!)a$a" )en%u+ -an$a)n!ma '"nama+an p"+"*"%# *e'an$+an *e,*en-a (u+up )an-a+ ma+a +ea'aan %e!*e)u% '"nama+an p"+"*"%*"*. E!"%!*"% -an$ )e!u+u!an +u!an$ 'a!" n!man-a '"nama+an m"+!*"%'an -an$ )e!u+u!an e)"& 'a!" n!man-a '"nama+an ma+!*"%.Wa!na e!"%!*"% %"'a+ me!a%a *eu!u& )a$"an# mea"n+an )a$"an %en$a& -an$ e)"& pu(a%# +a!ena )a$"an %en$a& e)"& %"p"* 'a!"pa'a )a$"an p"n$$"!n-a. Pa'a +ea'aan n!ma )a$"an %en$a& %"'a+ mee)"&" 13 'a!" '"ame%e!n-a *e&"n$$a *en-a '"nama+an e!"%!*"% n!m+&!ma%"+.Apa)"a )a$"an %en$a& -an$
pu(a% mee)a! '"*e!%a" )a$"an p"n$$"! -an$ +u!an$ %e!/a!na ma+a e!"%!*"%%e!*e)u% '"nama+an e!"%!*"% &"p+!ma%"+. Se)a"+n-a apa)"a )a$"an %en$a& -an$ memu(a% men-emp"% *en-a '"mana+an e!"%!*"% &"pe!+&!ma%"+. 7W"'a-a%"# 20108 ). Leu+*"%
Leu+*"% a'aa& *e 'a!a& -an$ men$en'un$ "n%"# '"*e)u% ju$a *e 'a!a& pu%"&. Leu+*"%mempun-a" pe!anan 'aam pe!%a&anan *eue! 'an &um!a !$an"*me %e!&a'ap 5a%,5a% a*"n$an. Se)ena!n-a eu+*"% me!upa+an +emp+ *e 'a!" )e)e!apa jen"*. Un%u+ +a*""+a*"n-a '"'a*a!+an pa'a m!$" "n%" a'an-a *%!u+%u! +&u*u* 'aam *"%pa*man-a.D""&a% 'aam m"+!*+p (a&a-a ma+a *e 'a!a& pu%"& 'apa% '")e'a+an -a"%u 1. G!anu*"% Ban$ mempun-a" $!anua *pe*""+# -an$ 'aam +ea'aan &"'up )e!upa %e%e*an *e%en$a& (a"!#'aam *"%pa*man-a 'an mempun-a" )en%u+ "n%" -an$ )e!a!"a*".Te!'apa% %"$a jen"* eu+*"% $!anue! Neu%!"# 4a*"# 'an A*"'" 7a%au e*"n"8-an$ 'apa% '")e'a+an 'en$an a"n"%a* $!anua %e!&a'ap 5a% /a!na ne%!a# )a*a 'an a*am. 2. A$!anu*"% Ban$ %"'a+ mempun-a" $!anua *pe*""+# *"%pa*man-a &m$en 'en$an "n%" )en%u+ )ua% a%au )en%u+ $"nja. Te!'apa% 'ua jen"* eu+*"% a$!anue! -a"%u "m*"% 7*e +e("# *"%pa*ma *e'"+"%8 'an mn*"% 7*e a$a+ )e*a! men$an'un$ *"%pa*ma e)"& )an-a+8. (. Neu%!"
D" an%a!a $!anu*"%# ne%!" me!upa+an me!upa+an jen"* *e -an$ %e!)an-a+ -a"%u *e)an-a+ @0;0> 'a!" juma& *eu!u& eu+*"% a%au 3000,@000 pe! mm3 'a!a& n!ma.Pa'a pe!+em)an$an *e ne%!" 'aam *um*um %uan$# %e!ja'" pe!u)a&an )en%u+ "n%"n-a#*e&"n$$a 'aam 'a!a& pe!"e! *eau %e!'apa% )en%u+, )en%u+ -an$ ma*"& 'aam pe!+em)an$an.Daam +ea'aan n!ma pe!)an'"n$an %a&ap,%a&ap mempun-a" &a!$a %e!%en%u *e&"n$$a pe!u)a&an pe!)an'"n$an %e!*e)u% 'apa%
men(e!m"n+an
+ea"nan.
Se
ne%!"
ma%an$
)e!)en%u+
)ua%
'en$an'"ame%e! 10,12 m"+!me%e!. In%"n-a )e!)en%u+ %"'a+ )ua% mea"n+an )e!)u* )e!juma& 2,= )" )a&+an'apa% e)"&. Ma+"n mu'a juma& )" a+an )e!+u!an$. Ban$ '"ma+*u'+an 'en$an )u* -a"%u )a&an "n%" -an$ %e!p"*a&,p"*a& e& )a&an "n%" )e!)en%u+ )enan$. In%" %e!"*" penu& e& )u%"!,)u%"! +&!ma%"n pa'a% *e&"n$$a *an$a% men$"+a% 5a% /a!na )a*a menja'" )"!u a%au un$u. Oe& +a!ena
pa'a%n-a
"n%"#
ma+a
*u+a!
un%u+
un%u+
mema*%"+an
a'an-a
nu+eu*.Daam ne%!" %e!'apa% a'an-a )an$unan pemu+u $en'e!an$ pa'a "n%" ne%!" -an$ %"'a a"n*e*ua" 'en$an 4a!! 4'"e* -an$ %e!'apa% pa'a "n%" *e /an"%a. 4a!! 4'"e* 'aam "n%" ne%!" %"'a+ *epe!%" *e )"a*a mea"n+an men-en'"!" *e)a$a" )enjan +e(". Ha "n" 'apa% '"$una+anun%u+ menen%u+an apa+a& jen"* +eam"n *e*e!an$ /an"%a.Daam *"%pa*ma %e!'apa% 2 jen"* )u%"!, )u%"! a%a $!anu -an$ )e!)e'a 'aam penamp"ann-a'en$an u+u!an an%a!a 70.3,0.< m"+!me%e!8.G!anu pa'a neu%!" %e!*e)u% -a"%u A5u!""+ -an$ men$an'un$ en5-m "*5m 'an pe!+*"'a*e# '"mana *u'a& mua" %ampa+ *eja+ ma*"& 'aam *um*um %uan$ -an$ ma+"n 'e/a*a ma+"n )e!+u!an$ juma&n-a. U+u!ann-a e)"& )e*a! 'a!" pa'a jen"* )u%"! -an$ +e'ua 'an +e)an-a+an %ea& +e&"an$an +emampuanmen$"+a% /a!na. Den$an pe/a!naan Rman*+ )u%"!an "n" %ampa+ un$u +eme!a&,me!a&an. G!anu *pe*""+ e)"& +e(" men$an'un$ *a%a*e a+a" 'an 5a%,5a% )a+%e!"*"'a7p!%e"n Ka%"n"+8 -an$ '"nama+an a$*"%"n. D"nama+an )u%"! *pe*""+ +a!ena &an-a %e!'apa%
pa'a *e ne%!" 'en$an u+!an e)"& &au*. 4u%"!an "n" )a!u %ampa+ 'aam %a&ap m"e*"%# )e!/a!na un$u me!a& mu'a 'an pa'a *e 'e/a*a a+an %ampa+ e)"& )an-a+ 'a!"pa'a )u%"! a5u!". Neu%!" ja!an$ men$an'un$ !e%"+uum en'pa*ma $!anue!# *e'"+"% m"%+n!"a#appa!a%u* G$" !u'"men%e! 'an *e'"+"% $!anua $"+$en. Neu%!" me!upa+an $a!"* 'epan pe!%a&anan *eue! %e!&a'ap "na*" ja*a' !en"+# mena$*"% pa!%"+e +e(" 'en$an a+%". Den$ana'an-a a*am am"n D +*"'a*e 'aam $!anua a5u!""+ pen%"n$ 'aam pen$en(e!an '"n'"n$ *e )a+%e!" -an$ men$an'un$ a*am am"n D. Seama p!*e* a$*"%*"* '")en%u+ pe!+*"'a*e. M"e pe!+*"'a*e -an$ %e!'apa% 'aam neu%!" )e!"+a%an 'en$an pe!+*"'a 'an &a"'a )e+e!ja pa'ame+u %"!*"n '"n'"n$ *e )a+%e!" 'an men$&an(u!+ann-a.D")a/a& pen$a!u& 5a% %+*"+ %e!%en%u *epe!%" *%!ep%"*"n %+*"n *%!ep%++u* mem)!an $!anua,$!anua neu%!" pe(a men$a+")a%+an p!*e* pem)en$+a+an'""+u%" e& a$u%ua*" !$ane , !$ane 'an 'e*%!u+*" neu%!". Ne%!" mempun-a" me%a)"*me -an$ *an$a% a+%" 'an mampu mea+u+an $"+"*"* )a"+ *e(a!a ae!) maupun anae!). Kemampuan nau%!" un%u+ &"'up 'aam "n$+un$an anae!)*an$a% men$un%un$+an# +a!ena me!e+a 'apa% mem)unu& )a+%e!" 'an mem)an%u mem)e!*"&+an'e)!"* pa'a ja!"n$an ne+!%"+. '. E*"n" :uma& *e e*"n" *e)e*a! 1,3> 'a!" *eu!u& e+*"% a%au 1=0,C=0 )ua& pe! mm3 'a!a&.U+u!ann-a )e!'"ame%e! 10,1= m"+!me%e!# *e'"+"% e)"& )e*a! 'a!" ne%!". In%"n-a )"a*an-a &an-a %e!'"!"a%a* 2 )" -an$ '"p"*a&+an e& )a&an "n%" -an$ *e)a$a" )enan$. 4u%"!,)u%"! +&!ma%"nn-a %"'a+
)e$"%u pa'a% +aau
'")an'"n$+an 'en$an "n%" ne%!".E*"n" )e!+a"%an e!a% 'en$an pe!"*%"/a ae!$"# +a!ena *e,*e "n" '"%emu+an 'aam ja!"n$an-aan$ men$aam" !ea+*" ae!$". E*"n" mempun-a" +emampuan mea+u+an a$*"%*"*# e)"& am)a% %ap" e)"& *ee+%"
'")an'"n$
neu%!".
E*"n"
mema$*"%*"*
+mpe+
an%"$en
'anan%")'"# "n" me!upa+an un$*" e*"n" un%u+ mea+u+an a$*"%*"* *ee+%" %e!&a'ap +mpe+ an%"$en 'an an%")'". E*"n" men$an'un$ p!")!"n"*"n# '"'u$a )e!pe!an mempe!%a&an+an'a!a& 'a!" pem)e+uan# +&u*u*n-a )"a +ea'aan (a"!n-a '"u)a& e& p!*e*,p!*e* Pa%$".
e. L"m*"% L"m*"% 'aam 'a!a&
)e!+u!an *an$a% )e!a!"a*" *e&"n$$a pa'a
pen$ama%an *e'"aan apu* 'a!a&'")e'a+an menja'" "m*"% +e(" 7;,< m"+!me%e!8# "m*"% *e'an$ 'an "m*"% )e*a! 712 m"+!me%e!8.:uma& "m*"% men'u'u+" nme! 2 *e%ea& ne%!" -a"%u *e+"%a! 1000,3000 pe! mm3 'a!a& a%au20,30> 'a!" *eu!u& eu+*"%. D" an%a!a 3 jen"* "m*"%# "m*"% +e(" %e!'apa% pa"n$ )an-a+.L"m*"% +e(" "n" mempun-a" "n%" )ua% -an$ +a'an$,+a'an$ )e!%a+"+ *e'"+"%. In%"n-a $eap+a!ena +&!ma%"nn-a )e!+emp+ 'an %"'a+ nampa+ nu+eu*. S"%pa*man-a -an$ *e'"+"%%ampa+ men$e""n$" "n%" *e)a$a" ("n("n )e!/a!na )"!u mu'a. Ka'an$,+a'an$ *"%pa*man-a%"'a+ jea* mun$+"n +a!ena )u%"!,)u%"! a5u!" -an$ )e!/a!na un$u. L"m*"% +e(" +"!a,+"!a )e!juma& 92> 'a!" *eu!u& "m*"% 'aam 'a!a&.L"m*"% mempun-a" +e'u'u+an -an$ pen%"n$ 'aam *"*%em "mun"%a* %u)u *e&"n$$a *e,*e%e!*e)u% %"'a+ *aja %e!'apa% 'aam 'a!a mea"n+an 'aam ja!"n$an +&u*u* -an$ '"nama+an ja!"n$an "m"'. 4e!)e'a 'en$an *e,*e eu+*"% -an$ a"n# "m*"% *e%ea& '"epa*+an 'a!"*um*um %uan$ )eum 'apa% )e!un$*" *e(a!a penu& e& +a!ena &a!* men$aam" '"e!en*"a*"e)"& anju%. Apa)"a *u'a& ma*a+
*e&"n$$a
mampu
)e!pe!an
'aam
!e*pn
"mmun$"+# ma+a*e,*e %e!*e)u% '"nama+an *e)a$a" *e "mun+mpe%en. Se "m*"% "mun+mpe%en '")e'a+anmenja'" "m*"% 4 'an "m*"% T# /aaupun 'aam *e'"aan apu* +"%a %"'a+ 'apa%mem)e'a+ann-a. L"m*"% T *e)eumn-a men$aam" '"e!en*"a*" '" 'aam +eenja! %&-mu*#*e'an$+an "m*"% 4 'aam ja!"n$an -an$ '"nama+an 4u!*a e+"aen -an$ '"'u$a +e!a* ja!"n$an*um*um %uan$ *en'"!". Ke'ua jen"* "m*"% "n" )e!)e'a 'aam n$*" "mmun$"+n-a.Se, *e "m*"% T )e!%an$$un$ ja/a) %e!&a'ap !ea+*" "mmune *eue! 'an mempun-a" !e*ep%! pe!mu+aan -an$ *pe*""+ un%u+ men$ena an%"$en a*"n$. Se "m*"% 4 )e!%u$a* un%u+ memp!'u+*" an%")'- &um!a an%")'- !e*pn*e -an$ )e!e'a! 'aam pe!e'a!an 'a!a& 'anmen$"+a% *e(a!a +&u*u* 'en$an an%"$en a*"n$ -an$ men-e)a)+an an%"$en a*"n$ %e!*au% an%")'-#+mpe+* "n" mempe!%"n$$" a$*"%*"*# "*"* *e 'an *e pem)unu& 7+"e! *e a%au *e K8 'a!"!$an"*me -an$ men-e!an$. Se T 'an *e 4 *e(a!a ma!$"* &an-a 'apa% '")e'a+an +e%"+a'"a+%"+an e& an%"$en.
.
Mn*"% :en"* *e a$!anu*"% "n" )e!juma& *e+"%a! 3,<> 'a!" *eu!u& eu+*"%. Se "n" me!upa+an *e -an$%e!)e*a! '"an%a!a *e eu+*"% +a!ena '"ame%e!n-a *e+"%a! 12,1= m"+!me%e!. 4en%u+ "n%" 'apa% )e!)en%u+ a# *e)a$a" %apa +u'a a%au %ampa+ *ea+an,a+an %e!"pa%,"pa%. 4u%"!,)u%"! +&!ma%"nn-a e)"&&au* 'an %e!*e)a! !a%a 'a!" pa'a )u%"! +&!ma%"n "m*"%. S"%pa*ma mn*"% %e!'apa% !ea%" e)"& )an-a+ %ampa+ )e!/a!na )"!u a)u,a)u. 4e!)e'a 'en$an "m*"%# *"%pa*ma mn*"%men$an'un$ )u%"!,)u%"! -an$ men$an'un$ pe!"+*"'a*e *epe!%" -an$ '"+e%emu+an 'aamne%!". Mn*"% mampu men$a'a+an $e!a+an 'en$an jaan mem)en%u+ p*eu'p'"a *e&"n$$a'apa% )e!m"$!a*" menem)u* +ap"e! un%u+ ma*u+ +e 'aam ja!"n$an pen$"+a%. Daam ja!"n$an pen$"+a% mn*"% )e!)a& menja'" *e ma+!a$ a%au *e,*e a"n -an$ '"+a*""+a*"+an *e)a$a" *ea$*"%"+. D"'aam ja!"n$an me!e+a ma*"& mempun-a" mem)ea& '"!". Sea"n )e!un$*"a$*"%*"* ma+!a$ 'apa% )e!pe!an men-ampa"+an an%"$en +epa'a "m*"% un%u+ )e+e!ja*ama'aam *"*%em "mun.
4. T!m)*"% 7Kep"n$ Da!a&8
T!m)*"% a%au '"*e)u% ju$a +ep"n$ 'a!a& me!upa+an *e -an$ )e!)en%u+ a$a+ )ua%# %"'a+ men$an'un$ "n%"# %"'a+ )e!/a!na# )e!a% jen"*n-a!en'a& 'an )e!u+u!an +e(" 'en$an '"ame%e! an%a!a 1 *ampa" C m"+!n. Vume*e%"ap %!m)*"% an%a!a ; *ampa" < m"+!n3 'an juma&n-a )e!a!"a*a" an%a!a1=0000 *ampa" C00000 pe! mm#
%e%ap" juma&n-a !a%a,!a%an-a a'aa& 2=0000 pe! mm3. '"n'"n$ %!m)*"% )e!*"a% *an$a% !apu& 'an (en'e!un$ un%u+ mee+a% pa'a pe!mu+aan +a*a! *epe!%" pa'a pem)uu& 'a!a& -an$ !)e+. Se%ea& )an-a+ -an$mee+a% pa'a pe!mu+aan +a*a!# %!m)*"% +emu'"an men$aam" a$u%"na*".7Wuan$"# 19938 B. Pemeriksaan Darah Rutin
Peme!"+*aan 'a!a& !u%"n )e!%ujuan un%u+ men$&"%un$ juma& *e,*e 'aam 'a!a&. Peme!"+*aan 'a!a& !u%"n me"pu%" @ jen"* peme!"+*aan# -a"%u 1. 2. 3. C. =. @.
Hem$)"n Haem$)"n 7H)8 Hema%+!"% 7H%8 Leu+*"% &"%un$ eu+*"% 7leukocyte count 8 'an &"%un$ jen"* 7differential count 8 H"%un$ %!m)*"% platelet count Laju en'ap 'a!a& 7LED8 erythrocyte sedimentation rate 7ESR8 H"%un$ e!"%!*"% 7'" )e)e!apa "n*%an*"8 A. Hemoglobin (Hb) Menu!u% Snja-a 720108 )a&/a &em$)"n a'aa& $a)un$an an%a!a &em
'an$)"n -an$ mempun-a" )e!a% me+u @=.000. Hem mempun-a" C> 'a!" )e!a%&em$)"n -an$ mem)e!"+an 'e!aja% +eme!a&an e!"%!*"%. Hem$)"n '"*e)u% ju$a *e)a$a" p"$men !e*p"!a*" +a!ena mempun-a" pe!anan 'aam men$an$+u% $a* -an$ %e!")a%'aam p!*e* !e*p"!a*" -a"%u O2 'an 6O2. Hem$)"n a'aa& p"$men !e*p"!a*" -an$%e!'apa% 'aam e!"%!*"% -an$ %e!'"!" a%a* Hem 'an G)"n -an$ )e!pe!an 'aam men$"+a%O2 un%u+ /a!na 'a!a& me!a&. N"a" n!ma 'e/a*a p!"a 13.=,1<.0 $!am'L# /an"%a 12,1@ $!am'L# /an"%a &am" 10,1= $!am'L. N"a" n!ma ana+ 11,1@ $!am'L# )a%"%a 9,1= $!am'L# )a-" 10,1; $!am'L# nena%u* 1C,2; $!am'L Hb rendah 710 $!am'L8 )"a*an-a '"+a"%+an 'en$an anem"a 'e"*"en*" )e*". Se)a) a"nn-a 'a!" !en'a&n-a H) an%a!a a"n pen'a!a&an )e!a%# &em"*"*# eu+em"a eu+em"+# upu* e!"%ema%*u* *"*%em"+# 'an '"e% e$e%a!"an +e%a% 7e$an8. Da!" )a%,)a%an )a% an%"+an+e!# a*am a*e%"*a"*"a%# !"amp"*"n# p!"ma+u"n# 'an *unam"'. Am)an$ )a&a-a a'aa& H) = $!am'L. Hb tinggi 71< $!am'L8 )e!+a"%an 'en$an u+a )a+a!# $a$a jan%un$# 6OPD 7)!n+"%"* +!n"+ 'en$an cor pulmonale8# 'e&"'!a*" '"a!e# e!"%!*"%*"*# p"*"%em"a e!a# 'an pa'a pen'u'u+ pe$unun$an %"n$$" -an$ n!ma. Da!" )a%, )a%an me%"'pa 'an $en%am"*"n. 7Ann"m )# 20118
Menu!u% F!an'*n 719928 )a&/a a+%!,a+%! -an$ mempen$a!u&" +a'a!&em$)"n pa'a ma+&u+ &"'up a'aa& jen"* +eam"n '"mana p!"a juma& &em$)"nn-ae)"& )e*a! 'a!" /an"%a# '"mana juma& *e 'a!a& me!a& pa'a p!"a e)"& )an-a+ -a+n"*e+"%a! =.CC0.000mm '")an'"n$ 'en$an juma& *e 'a!a& me!a& pa'a /an"%a -a+n" ?C.<00.00mm# a+%! +e'ua a'aa& *pe*"e*# juma& *e 'a!a& me!a +e%"n$$"an %empa%'"mana un%u+ menja$a +e*e"m)an$an %u)u& 'an +a'a! Hem$)"n *%a)"# ma+a *um,*ummemp!'u+*" *e 'a!a& me!a& e)"& )an-a+ '")an'"n$+an 'en$an !an$ %"n$$a '" 'a%a!an!en'a 'an +n'"*" +e*e&a%an "n'""'u '"mana jum+a& &em$)"n )"a*an-a '")a/a& a%au30 a%au *e+"%a! = $! pe! m 'a!a&. Sea"n '"pen$a!u&" e& '"e!en*"a*" 5a% )e*" $"5" %e+anan+u!an$ )a"+# +e+u!an$an a*am a%# "%am"n 6 -an$ +u!an$# +e+u!an$an "%am"n 412 'an&em"*a *e 'a!a& me!a& 'apa% men-e)a)+an anem"a. B. Hematokrit Hema%+!"% me!upa+an pe!*en%a*e +n*en%!a*" e!"%!*"% 'aam pa*ma 'a!a&. Se(a!a +a*a!# &ema%+!"% )"a*an-a *ama 'en$an %"$a + a" &em$)"n. Menu!u% Sa'"+"n 720018 )a&/a &ema%+!"' a'aa& pe!*en%a*e ume *eu!u& SDM-an$ a'a '" 'aam 'a!a& -an$ '"am)" 'aam ume %e!%en%u. Un%u+ %ujuan "n"# 'a!a&'"am)" 'en$an *empe!"% 'aam *ua%u ume -an$ %ea& '"%e%ap+an 'an '"p"n'a&+an +e'aam *ua%u %a)un$ +&u*u* )e!*+aa &ema%+!"%. Un%u+ pen$u+u!an &ema%+!"% "n"# 'a!a&%"'a+ )e& '")"a!+an men$$umpa *e&"n$$a &a!u* '")e!" an%"+a$uan.*e%ea& %a)un$%e!*e)u% '"pu*"n$" 'en$an +e(epa%an 'an /a+%u %e!%en%u# ma+a SDM a+an men$en'ap.Hema%+!"' )e!un$*" un%u+ mem)e!"+an $am)a!an umum# apa+a& +n*en%!a*" SDM*e*e!an$ (u+up a%au %"'a+. A+an %e%ap"# )"a %e!ja'" anem"a# +e!ap +a" '"pe!u+an"n!ma*" e)"& anju%# )a$a"mana +n*en%!a*" !a%a,!a%a &em$)"nSDM# )a$a"manaume SDM# apa+ +e(" 7ma+!*"%"+8# )"a*a 7n!ma%"+8 a%au e)"& )e*a! 'a!" )"a*a7ma+!*"%"+8. N"a" n!ma 'e/a*a p!"a C0,=C># /an"%a 3;,C;># /an"%a &am" 30,C@>. N"a" n!ma ana+ 31,C=># )a%"%a 3=,CC># )a-" 29,=C># nena%u* C0,@<> Ht tinggi (> 55 %) 'apa% '"%emu+an pa'a )e!)a$a" +a*u* -an$ men-e)a)+an +ena"+an H) an%a!a a"n pen-a+"% A''"*n# u+a )a+a!# 'e&"'!a*" '"a!e# '"a)e%e* me"%u*# 'an p"*"%em"a. Am)an$ )a&a-a a'aa& H% @0>.
Ht rendah (< 3 %) 'apa% '"%emu+an pa'a anem"a# *"!*"* &a%"# $a$a
jan%un$# pe!ema+an &a%"# &em"*"*# pneumn"a# 'an e!&"'!a*". Am)an$ )a&a-a a'aa& H% 1=>. 7Ann"m )# 20118 !. "eukosit (Hitung total) Se "n" '"*e)u% ju$a *e 'a!a& pu%"& )e!un$*" un%u+ me"n'un$" %u)u& 'a!" *e!an$an pen-a+"%# :"+a %u)u& +"%a '"*e!an$ pen-a+"% ma+a *e e+*"% a+an mea+u+an %u$a* pe!"n'un$an %u)u& 'en$an (a!a men'e%e+*"# menan'a" 'an memu*na&+an. Kaau '"umpama+an *e e+*"% *epe!%" pa*u+an penja$a +eamanan -an$ %e!'"!" 'a!" )e!ma(am,ma(am )a%a-n# a'a )a%a-n %empu!# pe!)e+aan# pen$a& 'a%a '. Saa% a'a *e ja&a% ma+a *e e+*"% a+an men'e%e+*" apa+a& *e ja&a% "n" *u'a& pe!na& 'a%an$ *e)eumn-a # j"+a *e ja&a% %e!*e)u% pe!na& 'a%an$ ma+a e+*"% %a&u pa*u+an mana -an$ )"*a men$&an(u!+ann-a. :"+a *e ja&a% )a!u pe!%ama +a" ma*u+ ma+a e+*"% a+an menan'a"n-a 'an mem)en%u+ pa*u+an +&u*u* un%u+ men$&a'ap"n-a# *e&"n$$a j"+a *ua%u *aa% *e ja&a% "n" +em)a" ma+a e+*"% a+an %a&u pa*u+an mana ((+ un%u+ men$&an(u!+ann-a. 7Ann"ma# 20118 N"a" n!ma 'a!" eu+*"% pa'a %u)u& !an$ 'e/a*a *e+"%a! C=00,10000 *emm3. Nena%u* 9000,30000 *emm3# 4a-" *ampa" )a"%a !a%a,!a%a =;00,1<000 *emm3# Ana+ 10 %a&un C=00,13=00mm3# ")u &am" !a%a,!a%a @000,1;000 *emm3# p*%pa!%um 9;00,2=;00 *emm3 . 7Ann"m )# 20118 Se$aa ma(am "ne+*" men-e)a)+an eu+*"% na"+ )a"+ "ne+*" )a+%e!"# "!u*# pa!a*"%# 'an *e)a$a"n-a. Kn'"*" a"n -an$ 'apa% men-e)a)+an eu+*"%*"* -a"%u •
•
•
•
•
Anem"a &em"%"+ S"!*"* &a%" 'en$an ne+!*"* S%!e* em*"na 'an "*"+ 7%e!ma*u+ %!auma 'an &a)"* )e!a&!a$a8 Ke!a(unan )e!)a$a" ma(am 5a% O)a% apu!"n# a%!p"n *ua%# )a!)"%u!a%# e!"%!m"*"n# *%!ep%m"*"n# 'an *unam"'.
Leu+*"% !en'a& 7'"*e)u% ju$a eu+pen"a8 'apa% '"*e)a)+an e& a$!anu*"%*"*# anem"a apa*%"+# AIDS# "ne+*" a%au *ep*"* &e)a%# "ne+*" "!u* 7m"*an-a 'en$ue8# +e!a(unan +"m"a/"# 'an p*%+em%e!ap". Pen-e)a) 'a!" *e$" )a% an%a!a a"n an%"ep"ep*"# *unam"'# +"na# +!amen"+# '"u!e%"+# a!*en"+ 7%e!ap" e"*&man"a*"*8# 'an )e)e!apa an%")"%"+ a"nn-a. 7Ann"m )# 20118
4e!)e'a 'en$an &e/an men("%# Menu!u% A!!"n$%n 719;28# juma& )u%"! 'a!a& pu%"& n!ma pa'a men("% )e!+"*a! @#0 ,12#@ 103mm3. Menu!u% K!na'" 7199<8# pe!an )u%"! 'a!a& pu%"& a'aa& *e)a$a" un"% -an$ a+%" 'aam *-*%em pe!%a&anan %u)u& *e!%a me"n'un$" %u)u& 'a!" "ne+*". He/an -an$ %e!"ne+*" a+an mempun-a" juma& )u%"! 'a!a& pu%"& -an$ mee)"&" )a%a* n!ma 7eu+*"%*"*8 -an$ '"*e)a)+an e& pen$eua!an 5a%,5a% %e!%en%u 'a!" )en'a a*"n$ -an$ ma*u+ +e 'aam %u)u& 'an ja!"n$an ma%" -an$ men"n$+a%+an pe!mea)""%a*
*"nu*"'
*um*um
%uan$
*e&"n$$a
*um*um
%uan$
a+an
men$eua!+an $!anu*"% 'an mn*"% +e'aam pe!e'a!an 'a!a&.
D.
"eukosit (hitung #enis) N"a" n!ma pa'a &"%un$ jen"*# '"an%a!an-a 4a*" 0,1> 7a)*u% 20,100 *emm38 E*"n" 1,3> 7a)*u% =0,300 *emm38 Ne%!" )a%an$ 3,=> 7a)*u% 1=0,=00 *emm38 Ne%!" *e$men =0,;0> 7a)*u% 2=00,;000 *emm38 L"m*"% 2=,3=> 7a)*u% 1;=0,3=00 *emm38 Mn*"% C,@> 7a)*u% 200,@00 *emm38
Pen"a"an &"%un$ jen"* %un$$a ja!an$ mem)e!" n"a" '"a$n*%"+# +e(ua" un%u+ pen-a+"% ae!$" '" mana e*"n" *e!"n$ '"%emu+an men"n$+a %. Pen"n$+a%an juma& ne%!" 7)a"+ )a%an$ maupun *e$men8 !ea%" '")an'"n$ "m*"% 'an mn*"% '"+ena ju$a 'en$an *e)u%an shift to the left . Ine+*" -an$ '"*e!%a" shift to the left )"a*an-a me!upa+an "ne+*" )a+%e!" 'an maa!"a. Kn'"*" nn"ne+*" -an$ 'apa% men-e)a)+an shift to the left an%a!a a"n a*ma 'an pen-a+"%,pen-a+"% ae!$" a"nn-a# u+a )a+a!# anem"a pe!n"("*a# +e!a(unan me!+u!" 7!a+*a8# 'an p"*"%em"a e!a. Se'an$+an pen"n$+a%an juma& "m*"% 'an mn*"% !ea%" '")an'"n$ ne%!" '"*e)u% shift to the right . Ine+*" -an$ '"*e!%a" shift to the right )"a*an-a me!upa+an "ne+*" "!u*. Kn'"*" nn"ne+*" -an$ 'apa% men-e)a)+an shift to the right an%a!a a"n +e!a(unan %"m)a# en"%"n# 'an a*p"!"n. 7Ann"m )# 20118 $.
rombosit N"a" n!ma 'e/a*a 1=0.000,C00.000 *emm3# ana+ 1=0.000,C=0.000
*emm3.
Penu!unan %!m)*"% 7%!m)*"%pen"a8 'apa% '"%emu+an pa'a 'emam )e!'a!a& 'en$ue# anem"a# u+a )a+a!# maa!"a# 'an *ep*"*. N"a" am)an$ )a&a-a pa'a 30.000 *emm3. Pen"n$+a%an %!m)*"% 7%!m)*"%*"*8 'apa% '"%emu+an pa'a pen-a+"% +e$ana*an# *"!*"*# p"*"%em"a# ")u &am"# &a)"* )e!a&!a$a# pen-a+"% "mun$"*# pema+a"an +n%!a*ep*" !a# 'an pen-a+"% jan%un$. 4"a*an-a %!m)*"%*"* %"'a+ )e!)a&a-a# +e(ua" j"+a 1.000.000 *emm3. 7Ann"m )# 20118 &.
"a#u enda' darah 1. N"a" n!ma 'e/a*a p!"a 1= mmjam pe!%ama# /an"%a 20 mmjam
pe!%ama. 2. N"a" n!ma an*"a p!"a 20 mmjam pe!%ama# /an"%a 30,C0 mmjam pe!%ama. 3. N"a" n!ma /an"%a &am" 1<,;0 mmjam pe!%ama. C. N"a" n!ma ana+ 10 mmjam pe!%ama LED -an$ men"n$+a% menan'a+an a'an-a "ne+*" a%au "nama*"# pen-a+"% "mun$"*# $an$$uan n-e!"# anem"a &em"%"+# 'an pen-a+"% +e$ana*an. Se'an$+an
LED
-an$
*an$a% !en'a&
menan'a+an
$a$a
jan%un$
'an
p"+"*"%*"*. . Hitung eritrosit Menu!u% F!an'*n 719928 )a&/a a+%!,a+%! -an$ men-e)a)+an pen"n$+a%an 'an
penu!unan juma& *e 'a!a& me!a& pa'a *e*e!an$ 'apa% %e!ja'" +a!ena !an$ %e!*e)u%men'e!"%a anem"a a%au &em+n*en%!a*". Hem+n*en%!a*" '"*e)a)+an e& penu!unan juma& a"! -an$ '"m"num a%au )an-a+n-a juma& a"! -an$ '"m"num. Se'an$+an anem"a'"*e)a)+an e& +a!ena *e 'a!a& -an$ un$*"na a%au &em$)"n jau& '" )a/a& n!ma. N"a" n!ma 'e/a*a /an"%a C.0,=.= ju%a *emm3# p!"a C.=,@.2 ju%a *emm3. Se'an$+an N"a" n!ma )a-" 3.<,@.1 ju%a *emm3# ana+ 3.@,C.< ju%a *emm3. Pen"n$+a%an juma& e!"%!*"% '"%emu+an pa'a 'e&"'!a*" )e!a%# '"a!e# u+a )a+a!# pe!'a!a&an )e!a%# *e%ea& )e!a+%""%a* )e!a%# p"*"%em"a# anem"a sickle cell . Penu!unan juma& e!"%!*"% '"%emu+an pa'a )e!)a$a" jen"* anem"a# +e&am"an# penu!unan un$*" *um*um %uan$# maa!"a# m"ema mu%"pe# upu*# +n*um*" )a% 7+!amen"+# pa!a*e%am# me%"'pa# %e%!a*"+"n# INH# a*am meenama%8. 7Ann"m )#20118
4e!)e'a 'en$an &e/an men("%# Menu!u% A!!"n$%n 719;28# juma& )u%"! 'a!a& me!a& n!ma pa'a men("% )e!+"*a! ;#;,12#= 10@mm3. Penu!unan juma& )u%"! 'a!a& me!a& pa'a &e/an '"+a!ena+an e& )e*a!n-a a+%""%a* &e/an %e!*e)u%. He/an -an$ *an$a% a+%"& )e!$e!a+ a%au )e!a+%""%a* a+an mem""+" )u%"! 'a!a& me!a& 'aam juma& -an$ )an-a+ pua# +a!ena &e/an -an$ a+%" )an-a+ men$+n*um*" )an-a+ +*"$en# '"mana )u%"! 'a!a& me!a& mempun-a" un$*" *e)a$a" %!an*p!% +*"$en 'aam 'a!a&.
6. Ma%e!" 'an Me%'e 1. P!a+%"+um 1 Ma%e!" Alat dan Bahan a. Da!a& *ap"' an an%"+a$uan ). Na6 "*"$"* 0#9 > (. a% /a!na $"em*a '. a% /a!na /!"$&% e. J- . Me%" A+& me%&an $. 4ue! *a% pH @#C @#; &. Eme!*" O" ". O)je+ Ga** j. 6e! Ga** +. M"+!*+p . P"pe% %e%e* m.4a+ pe/a!na n. 4un*en Me%'e Te+n"* pem)ua%an *e'"aan apu* 'a!a& 1. S"ap+an 2 )ua& )je(% $a** -an$ )e!*"&. 2. Sa%u %e%e* 'a!a& '"e%a++an +"!a,+"!a 2 (m 'a!" %ep" +anan )je+ $a** pe!%ama. 3. Den$an %an$an +anan# e%a++an )je(% $a** +e'ua '" +"!" %e%e*an 'a!a au $e!a++an +e +ana *ampa" men-en%u& 'a!a& C. 4"a!+an 'a!a& %e!*e)u% men-e)a! me!em)e* *epanjan$ $a!"* pe!%emuan +e'ua )je+ $a** %e!*e)u%. =. Ge*e! )je+ $a** +e'ua 'en$an *u'u% 30 , C= 'an '!n$a& )je+ $a** +e'ua un%u+ men$&a*"+an apu*an 'a!a& %"p"*. @. Ke!"n$+an '" u'a!a. Te+n"+ Pe/a!naan G"em*a 1. P!epa!a% apu* 'a!a& '""+*a*" 'en$an me%" a(& *eama 3 ,= men"%# 2. P!epa!a% '"am)" 'an '")"a!+an +e!"n$ '" u'a!a.
3. Se%ea& +e!"n$ p!epa!a% '"!en'am 'en$an pe/a!na G"em*a -an$ )a!u *eama 30 men"%. C. 4uan$a& *"*a (a"!an G"em*a pa'a p!epa!a% %a'" 'an (u(" 'en$an a"! men$a"! au =. 1. 2. 3. C. =. @.
)"a!+an mn$e!"n$ '" u'a!a. Ama%" '" )a/a& m"+!*+p 'en$an pem)e*a!an 1000 7%e%e*" 'en$an eme!*" "8. Te+n"+ Pe/a!naan W!"$&% Genan$" p!epa!a% 'en$an 5a% /a!na W!"$&% *eama 2 men"% 4uan$ *"*a 5a% /a!na 'an (u(" 'en$an a"! men$a"! Genan$" +em)a" 'en$an 5a% /a!na G"em*a *eama 2 men"% 4uan$ *"*a 5a% /a!na 'an )"a* 'en$an a"! men$a"! Ke!"n$+an pa'a *u&u !uan$an Ama%" '" )a/a& m"+!*+p 'en$an pem)e*a!an 1000 7%e%e*" 'en$an eme!*" "8 I'en%""+a*" Se Da!a& Pu%"& Menen%u+an *aa& *a%u eu+*"% 'an men$ama%" *e(a!a *e+*ama ("!" ("!"
*e %e!*e)u% -a"%u a. A$!anu*"% Se e)"& )e*a! 'a!"pa'a $!anu*"%# me"pu%" # L"m*"% In%" )ua%# )"!u %ua# '"%en$a *"%pa*ma *e'"+"% # Mn*"% In%" mee+u+# )"!u %ua# *"%pa*ma )an-a+ ). G!anu*"% Se e)"& +e(" 'a!"pa'a a$!anu*"%# me"pu%" # Neu%!" G!anua ne%!a# "n%" )e!e+u+)e!*e$men 7%ua8# *epe!%" )a%an$ 7mu'a8 # 4a*" G!anua )"!u %ua# "n%" )e!e+u+)e!*e$men. 2. P!a+%"+um 2 Ma%e!" Alat dan Bahan a. Da!a& +ap"e! "n%!a (a!'"a( ). La!u%an Ha-em 7men$an'un$ H$62 0#2= $ Na6 0#= $ Na2SOC 2#= $ aua'e* 100 m8 (. La!u%an Tu!+ 7men$an'un$ a*am a*e%a% $a("a 3 m Gen%"an "e% 1> 1 m aua'e* 100 m8,,,a!u%an Tu!+ 'apa% '"$an%"+an 'en$an a*am a*e%a% 3 >. '. A+& ;0 > 'an +apa* e. :a!um# '"*p*a)e *-!"n$e u+u"!an 1 m 'an 2#= m . Hem(-%me%e! un%u+ men$&"%un$ e!"%!*"%# eu+*"% 'an %!m)*"%. Aa% "n" %e!'"!" a%a* 1. Kama! H"%un$. Kama! &"%un$ -an$ )an-a+ '"$una+an a'aa& "mp!e' Neu)aue!. 2. Ka(a Penu%up. Ka(a penu%up '")ua% )ena!,)ena! 'a%a!# a$a+ e)"& %e)a 'a!" +a(a )-e+. 3. P"pe%. P"pe% -an$ '"$una+an
a'aa&
p"pe%
T&ma
un%u+
men$en(e!+an e!"%!*"%# %e!'"!" a%a* +ap"e! p"pa +ap"e! -an$
)e!$a!"* )a$" 'an mem)e*a! pa'a *aa& *a%u ujun$ mem)en%u+ )a. D" 'aam )a %e!'apa% *e)u%"! +a(a me!a&. P"pe% T&ma un%u+ men$en(e!+an eu+*"% *ama 'en$an p"pe% e!"%!*"%# namun '" 'aam )a %e!'apa% *e)u%"! +a(a pu%"&. $. Hem$)"nme%e! 7&emme%e!8 &. P"pe% pen(ampu! 1,101 7pen$en(e!an 100 +a"# un%u+ e!"%!*"%8 ". P"pe% pen(ampu! 1,11 7pen$en(e!an 10 +a" un%u+ eu+*"%8 j. M"+!*+p +. O)je+ $a** 'an (e! $a** . Han' (un%e! 'an +e!%a* *a!"n$ Me%'e
a. Perhitungan $ritrosit Un%u+ men$&"%un$ e!"%!*"%# 'a!a& '"en(e!+an 'aam p"pa e!"%!*"% au '"ma*u++an +e
'aam +ama! &"%un$# Pen$en(e! -an$ '"$una+an a'aa& a!u%an Ha-em. Lan$+a& Lan$+a& peme!"+*aan -an$ '"%e!ap+an a'aa& 1. H"*ap 'a!a& +ap"e!# 'a!a& EDTA a%au 'a!a& +*aa% *ampa" %an'a 0#= 2. Hapu* +ee)"&an 'a!a& '" ujun$ p"pe% 3. Ma*u++an ujun$ p"pe% +e 'aam a!u%an Ha-em 'en$an *u'u% C=0# %a&an a$a! %e%ap '" %an'a 0#=. I*ap a!u%an Ha-em &"n$$a men(apa" %an'a 101. :an$an *ampa" a'a C. =. @. ;. <.
$eem)un$ u'a!a. Tu%up ujun$ p"pe% 'en$an ujun$ ja!" au epa*+an +a!e% pen$&"*ap K(+ *eama 1=,30 'e%"+ Le%a++an +ama! &"%un$ 'en$an penu%up %e!pa*an$ *e(a!a &!"5n%a '" a%a* meja K(+ p"pe% *eama 3 men"%# ja$a a$a! (a"!an %a+ %e!)uan$ 'a!" p"pe%. 4uan$ *emua (a"!an '" )a%an$ +ap"e! 73,C %e%e*8 'an (epa% *en%u&+an ujun$ p"pe% +e +ama! &"%un$ 'en$an men-"n$$un$ p"n$$"! +a(a penu%up 'en$an *u'u% 30 0. 4"a!+an
+ama! &"%un$ %e!"*" (a"!an 'en$an 'a-a +ap"a!"%a* 9. 4"a!+an 2,3 men"% *upa-a e!"%!*"% men$en'ap 10. Guna+an en*a )-e+%" m"+!*+p 'en$an pem)e*a!an C0 +a"# (u* '"a!a&+a+n +e $a!"*,$a!"* )a$" 'aam )"'an$ )e*a! -an$ %en$a& 11. H"%un$a& e!"%!*"% '" = )"'an$ *e'an$ -an$ ma*"n$,ma*"n$ %e!*u*un a%a* 1@ )"'an$ +e("# 'a!" +"!" a%a* +e +anan# +e )a/a& au +e +"!"# +e )a/a& au +e +"!" 'an *e%e!u*n-a. Un%u+ *e,*e pa'a $a!"*# -an$ '"&"%un$ a'aa& pa'a $a!"* +"!" 'an a%a*. 12. :uma& eu+*"% pe! L 'a!a& a'aa& :uma& *e 10000. b. Penghitungan "eukosit Un%u+ men$&"%un$ eu+*"%# 'a!a& '"en(e!+an 'aam p"pa eu+*"% au '"ma*u++an +e 'aam
+ama! &"%un$. Pen$en(e! -an$ '"$una+an a'aa& a!u%an Tu!+. 1. H"*ap 'a!a& +ap"e!# 'a!a& EDTA a%au 'a!a& +*aa% *ampa" %an'a 0#=
2. Hapu* +ee)"&an 'a!a& '" ujun$ p"pe% 3. Ma*u++an ujun$ p"pe% +e 'aam a!u%an Tu!+ 'en$an *u'u% C=0# %a&an a$a! %e%ap '" %an'a C. =. @. ;. <.
0#=. I*ap a!u%an Tu!+ &"n$$a men(apa" %an'a 11. :an$an *ampa" a'a $eem)un$ u'a!a. Tu%up ujun$ p"pe% 'en$an ujun$ ja!" au epa*+an +a!e% pen$&"*ap K(+ *eama 1=,30 'e%"+ Le%a++an +ama! &"%un$ 'en$an penu%up %e!pa*an$ *e(a!a &!"5n%a '" a%a* meja K(+ p"pe% *eama 3 men"%# ja$a a$a! (a"!an %a+ %e!)uan$ 'a!" p"pe%. 4uan$ *emua (a"!an '" )a%an$ +ap"e! 73,C %e%e*8 'an (epa% *en%u&+an ujun$ p"pe% +e +ama! &"%un$ 'en$an men-"n$$un$ p"n$$"! +a(a penu%up 'en$an *u'u% 30 0. 4"a!+an
+ama! &"%un$ %e!"*" (a"!an 'en$an 'a-a +ap"a!"%a* 9. 4"a!+an 2,3 men"% *upa-a e!"%!*"% men$en'ap 10. Guna+an en*a )-e+%" m"+!*+p 'en$an pem)e*a!an 10 +a"# (u* '"a!a&+a+n +e $a!"*,$a!"* )a$" 11. H"%un$a& eu+*"% '" empa% )"'an$ )e*a! 'a!" +"!" a%a* +e +anan# +e )a/a& au +e +"!"# +e )a/a& au +e +"!" 'an *e%e!u*n-a. Un%u+ *e,*e pa'a $a!"*# -an$ '"&"%un$ a'aa& pa'a $a!"* +"!" 'an a%a*. 12. :uma& eu+*"% pe! L 'a!a& a'aa& :uma& *e =0
3. P!a+%"+um 3 Ma%e!" Alat dan Bahan Rea$en*"a *. H( 0#1 N 2. Aua'e* Aa% Sa!ana 1. P"pe% Hem$)"n 2. Aa% Sa&" a. Sepa*an$ cylinder glass )e!"*" a!u%an *%an'a!% /a!na a%au '"*e)u% ju$a
pem)an'"n$ /a!na.
). Ta)un$ pen$u+u! 7%a)un$ pen$en(e!8 -an$ mempun-a" $a!"*,$a!"* *+aa -an$ menunju++an +a'a! H). S+aa -an$ %e!en'a& a'aa& an$+a 2. (. P"pe% 'a!a& +ap"e! 7P"pe% Hem$)"n8 *eu+u!an -an$ mempun-a" ume 20 mm3 pa'a $a!"* )a%a*n-a. '. P"pe% Pa%eu! e. Pen$a'u+ Me%'e !ara kolorimetrik +isual (,etode -ahli)
Prinsip : Hemoglobin diubah menjadi hematin clorida yang berwarna coklat tua. Kemudian warna ini dibandingkan dengan warna standar secara visual. Lan$+a& Lan$+a& peme!"+*aan 'en$an (a!a Sa&" -a"%u 1. Ma*u++an H6 0#1 N +e 'aam %a)un$ Sa&" *ampa" an$+a 2. 2. 4e!*"&+an ujun$ ja!" -an$ a+an '"am)" 'a!a&n-a 'en$an a!u%an 'e*"ne+%an 7 a(& ;0 ># )e%a'"n 'an *e)a$a"n-a 8# +emu'"an %u*u+ 'en$an an(e% a%au aa% a"n. 3. I*ap 'en$an p"pe% &em$)"n *ampa" mee/a%" )a%a*# )e!*"&+an ujun$ p"pe%# +emu'"an %e%e*+an 'a!a& *ampa" +e %an'a )a%a* 'en$an (a!a men$$e*e!+an ujun$ p"pe% +e +e!%a* *a!"n$ +e!%a* %"*u. C. Ma*u++an p"pe% -an$ )e!"*" 'a!a& +e 'aam %a)un$ &em$)"n# *ampa" ujun$ p"pe% menempe pa'a 'a*a! %a)un$# +emu'"an %"up pean,pean. U*a&a+an a$a! %"'a+ %"m)u $eem)un$ u'a!a. =. 4"a* *"*a 'a!a& -an$ menempe pa'a '"n'"n$ p"pe% 'en$an (a!a men$&"*ap H6 'an men"upn-a a$" *e)an-a+ 3,C +a". @. 6ampu! *ampa" !a%a 'an '"am+an *eama +u!an$ e)"& 10 men"%. ;. Ma*u++an Ke 'aam aa% pem)an'"n$# en(e!+an 'en$an aua'e* %e%e* 'em" %e%e* *ampa" /a!na a!u%an 7*e%ea& '"a'u+ *ampa" &m$en-8 *ama 'en$an
/a!na $ea* 'a!" aa% pem)an'"n$. 4"a *u'a& *ama# )a(a +a'a! &em$)"n pa'a *+aa %a)un$. D. Ha*" 'an pem)a&a*an 1. P!a+%"+um 1 Pa'a pe!()aan "n" +am" %"'a+ me"&a% m!$" 'a!" *e 'a!a& namun menu!u% !ee!en*" -an$ '" 'apa%+an )a&/a Pa'a manu*"a *e 'a!a& me!a&n-a mempun-a" '"ame%e! !a%a,!a%a;#= m"+!n# *e'an$+an %e)an-a a'aa& 1 m"+!n '" )a$"an %en$a& 'an 2 m"+!n '" )a$"an%ep"# 'an ua* pe!mu+aann-a a'aa& 120 m"+!n *e!%a )e!)en%u+ )ua%# )"+n+a# )a$"an %en$a& e)"& *e'"+"% men$an'un$ &em$)"n.
Se'an$+an *e 'a!a& pu%"&n-a 7eu+*"%8 %"'a+ )e!/a!na 'an me""+" "n%".
A'apun '"e!en*"a 'a!" eu+*"% 7$am)a!8 -a"%u 1. E*"n"" U+u!an 'an )en%u+n-a &"! *ama 'en$an neu%!" %e%ap" $!anua 'an*"%pa*man-a e)"& )e*a!# )an-a+n-a +"!a,+"!a 2C>.
2. 4a*" Se "n" +e(" 'a!" eu*"n" %e%ap" mempun-a" "n%" -an$ )en%u+n-a %e!a%u!# '"'aam p!%pa*man-a %e!'apa% $!anua,$!anua )e*a!.
3. L"m*"% )en%u+n-a a'a -an$ )e*a! 'an +e("# '" 'aam *"%pa*man-a %"'a+%e!'apa% $an'ua 'an "n%"n-a )e*a!
C. Mn*"% D" )a/a& m"+!*+p%e!"&a% )a&/a p!%pa*man-a e)a!# /a!na )"!u a)u,a)u mempun-a" )"n%"+,)"n%"+ *e'"+"% +eme!a&an. In%" *en-a )ua% 'an panjan$# /a!nan-a em)a-un$ mu'a =. Neu%!" mempun-a" "n%" *e -an$ +a'an$ ,+a'an$ *epe!%" %e!p"*a&,p"*a p!%pa*man-a )an-a+ )"n%"+,)"n%"+ &au* $an'ua#
2. P!a+%"+um 2 Men$&"%un$ :uma& e!"%!*"% Pa'a pen$&"%un$an juma& e!"%!*"% 'a!a& men("% %"'a+ 'apa% '" &"%un$ +a!ena )a%a* pa'a +ama! &"%un$n-a %"'a+ jea* -an$ '"mun$+"n+an +a!ena aa% -an$ '"$una+an *u'a& %"'a+ *en*"%"e. Namun 'a!" !ee!en*" -an$ +am" 'apa%+an# menu!u% A!!"n$%n 719;28# juma& )u%"! 'a!a& me!a& n!ma pa'a men("% )e!+"*a! ;#;,12#= 10@mm3. Men$&"%un$ juma& eu+*"% 4e$"%u pun &an-a pa'a pen$&"%un$an juma& eu+*"% 'a!a& men("% ju$a %"'a+ 'apa% '"&"%un$ +a!ena )a%a* pa'a +ama! &"%un$n-a %"'a+ jea* -an$ '"mun$+"n+an +a!ena aa% -an$ '"$una+an *u'a& %"'a+ *en*"%"e. Namun 'a!" !ee!en*" -an$ +am" 'apa%+an# menu!u% A!!"n$%n 719;28# juma& )u%"! 'a!a& pu%"& n!ma pa'a men("% )e!+"*a! @#0 ,12#@ 103mm3. 3. P!a+%"+um 3 Men$&"%un$ +a'a! &em$)"n 'a!a& Ha*" pen$ama%an menunju++an )a&/a +a'a! &em$)"n 'a!a& manu*"a 7*ampe8 10#3 $>. &a*" "%u %e!ma*u+ '" )a/a& n!ma %ap" %"'a+ ju$a !en'a& +a!ena &em$)"n '"+a%a+an !en'a&a )"a &em$)"nn-a '" )a/a& 10 $> +a!ena 'a!" 'a%a n!ma menunju++an )a&/a +a'a! &em$)"n n!ma pa'a manu*"a )e!+"*a! an%a!a 13.=,1<.0 $!am'L# /an"%a 12,1@ $!am'L. Ha "n" *e*ua"
'en$an !ee!en*" -an$ '" 'apa%+an '"mana Hb rendah 710 $!am'L8 )"a*an-a '"+a"%+an 'en$an anem"a 'e"*"en*" )e*". Se)a) a"nn-a 'a!" !en'a&n-a H) an%a!a a"n pen'a!a&an )e!a%# &em"*"*# eu+em"a eu+em"+# upu* e!"%ema%*u* *"*%em"+# 'an '"e% e$e%a!"an +e%a% 7e$an8. Da!" )a%,)a%an )a% an%"+an+e!# a*am a*e%"*a"*"a%# !"amp"*"n# p!"ma+u"n# 'an *unam"'. Am)an$ )a&a-a a'aa& H) = $!am'L. Se'an$+an Hb tinggi 71< $!am'L8 )e!+a"%an 'en$an u+a )a+a!# $a$a jan%un$# 6OPD 7)!n+"%"* +!n"+ 'en$an cor pulmonale8# 'e&"'!a*" '"a!e# e!"%!*"%*"*# p"*"%em"a e!a# 'an pa'a pen'u'u+ pe$unun$an %"n$$" -an$ n!ma. Da!" )a%,)a%an me%"'pa 'an $en%am"*"n. 7Ann"m )# 20118 E. Ke*"mpuan 4e!'a *a!+a n &a*" pen$ ama%a n# '"*"mp u+a n )a&/ a 'a!a& %e!'"!" 'a!" )e)e!apa eemen -a+n" )a$"an (a"! 'an pa'a%# )a$"an pa'a% *en'"!" %e!'"!" 'a!" e!"%!*"%# eu+*"%# 'an +ep"n$ 'a!a&. Un%u+ me$e%a&u" juma& e!"%!*"% 'apa% '"a+u+an pen$&"%un$an e!"%!*"% 'en$an men$$una+an &ema*"%me%e!. A$a! eu+*"% %"'a+ men$$an$$u 'aam p!*e* pen$&"%un$an# ma+a '"&an(u!+an 'en$an menam)a&+an a!u%an Ha-em. Den$an pen$en(e!an 'a!a& 200J men$$una+an p"pa %ma# +emu'"an *e '"&"%un$ *e%"ap 1m 'a!a&. '")a/a& m"+!*+p 'en$an $a** neau)aue!. Wa!na me!a& 'a!a& '"+a!ena+an a'an-a &em$)"n -an$ )e!a'a 'aam (a"!an e!"%!*"%# *en-a/a "n" me!upa+an *ua%u p!%e"n -an$ %e!'"!" 'a!" p!%p!"!"n# $)"n# 'an )e*" )e!aen*" 2 7Fe Fe!!8. Ka'a! &em$)"n 'aam 'a!a& 'apa% '"u+u! 'en$an )e)e!apa (a!a an%a!a a"n (a!a Sa&"# +e!%a* Tau"*% A'am a%aupun me%'e S"anme%&em$)"n 7*pe+%!%me%!"8. Pa'a me%'e Sa&" 'a!a& '"%am)a&+an *en-a/a H6 0.1 N *e&"n$$a e!%!*"% a+an &em"*"*# 'an &em$)"n -an$ +eua! +epa*ma a+an %e!e'u+*" e& H6 mem)en%u+ a*am,&ema%"n -an$ )e!/a!na (+a%. Kemu'"an 'en$an menam)a&+an aua'e* &"n$$a /a!na a*am,&ema%" *ama 'en$an /a!na *%an'a!# ma+a '"pe!e&a& +a'a! &) 'am $!>. Me%'e Tau"*% A'am a'aa& me%'e -an$ '"%ujua+ un%u+ menen%u+an +a'a! &) '" apan$an# +a!ena me%'e "n" p!a+%"*# e*"en# %e%ap" +ea+u!a%an 7p!e*"*"8 -an$ !en'a&. 6a!a "n" )e!pe'man pa'a "n%en*"%a* /a!na 'a!a& pa'a +e!%a* %au"*% 'en$an /a!na *%an'a!.
DA&AR P-A/A
Ann"ma.
2011.
Pemeriksaan
Hematologi.
7n"ne8
&%%pn'"e2./!'p!e**.(m20110=19peme!"+*aan,&ema%$" %an$$a 1 :un" 2012# pu+u 22.2;8. Ann"m ). 2012. Pemeriksaan
Darah
7'"a+*e*
Rutin.
7n"ne8
&%%pa&ma'a"+!".)$*p%.(m201012peme!"+*aan,'a!a&,!u%"n.&%m 7'"a+*e* %an$$a 1 :un" 2012# pu+u 22.1=8. Ann"m(. 2011. Hematologi encit . 7n"ne8 &%%ppa%+"ne%.(mmen("% 7'"a+*e* %an$$a 3 :un"# pu+u 12.=18. Ann"m'. 2012. !truktur
dan
orfologi
!el.
7On"ne8
&%%p///.*(!")'.(m'(=11=C2@3STRUKTUR,DAN,MORFOLOGI,SEL 7'"a+*e* %an$$a 3 :un" 2012# pu+u 1<.1@8. Ann"me.2011. Penetapan Kadar
Hemoglobin.
$%&'(&)*
+,,-:/-((,%),)(&).'%4/-%,.%20110-)&),-9# +)%4'%(&.+,' $9(/)/ ,&44' 1 !&( 2012; -' 1<.28* A$u*. 2012. "agian#"agian Darah dan $ungsinya.
7n"ne8
&%%pa$u*%(m.)$*p%.(m2010Q0;Q01Qa!(&"e.&%m 7'"a+*e* %an$$a 2 :un" 2012# pu+u 00.3@8. A"an*-a M. 2012. $ungsi% &enis dan ¨ah 'eukosit (sel darah putih). 7n"ne8 &%%p///.*en%!a,e'u+a*".(m20110;un$*",jen"*,juma&,eu+*"%.&%m 7'"a+*e* %an$$a 2 :un" 2012# 21.008. A!"*an%# m"(. 2010 !truktur
!el
Darah.
7n"ne8
"e6U*e!*A"n"nD/na'*!e!en*">20ap.>20"*"$">202*%!u+%u!, *e,'a!a&.&%m 7'"a+*e* %an$$a 30 Me" 2012# pu+u 20.008. O(&an.2012. 'aporan Hemoglobin.
7n"ne8
&%%p(&en)""*"$".)$*p%.(m201201ap!an,&em$)"n.&%m 7'"a+*e* %an$$a 2< Me" 2012# pu+u 1;.008. S&ae&a 2010. enghitung ¨ah*ritrosit
dan
'eukosit.
7On"ne8
+,,-:,+,(,(.=%9-)//.%20110523)&4+(,&4# >'+#)(,%/(,#9')%/(,7'"a+*e* %an$$a 3 :un" 2012# pu+u 19 C18. S!".2010. 'eukosit.7n"ne8 &%%p$e+!"+.)$*p%.(m201012eu+*"%.&%m 7'"a+*e*
%an$$a 2 :un" 2012# pu+u 00.2=8. W"'a-a%"# p"+. 2010. !ediaan +pus Darah. F',/ ,),( 9& (' -)&4),+& ' &()/(,/ M+9(?+ P%. DR. H@ !,.
LAMPIRAN 1. Ka'a! n!ma eu+*"%# e!"%!*"% 'an &em$)"n Manu*"a :uma& eu+*"% n!ma manu*"a *e+"%a! C.=00 *ampa" 10.000 juma& )u%"!. 3 :uma& e!"%!*"% n!ma manu*"a 'e/a*a /an"%a C.0,=.= ju%a *emm # p!"a C.=,@.2 ju%a *emm3. Se'an$+an N"a" n!ma )a-" 3.<,@.1 ju%a *emm3# ana+ 3.@,C.< ju%a *emm3. N"a" n!ma &em$)"n 'e/a*a p!"a 13.=,1<.0 $!am'L# /an"%a 12,1@ $!am'L. 2. Ka'a! n!ma Leu+*"%# e!"%!*"% 'an &em$)"n Men("% 3 3 juma& eu+*"% n!ma pa'a men("% )e!+"*a! @#0 ,12#@ 10 mm . @ 3 :uma& e!"%!*"% n!ma pa'a men("% )e!+"*a! ;#;,12#= 10 mm . N"a" N!ma &em$)"n pa'a men("% )e!+"*a! 11,1=.1 $!am'L.