LENDA: KRIMINOLOGJI ME PENOLOGJI-NGA ,PROF:REGJEP GASHI TESTI :A. 1.Si ndahen evidenca !"#$%a&e #$i !&i#ina'iein, (i)a( "&*ani +% i #$an: 1. Këto kanë të bëjn me evidentimin e kriminalitetit kriminalitetit në një vend apo shtet të caktuar, këso evidencash mund të mbajn, -Organet e policis,. -Organet e prokurorisë,. -Organet e gjykatavë etj, që merrën me tubimin dhe perpunimin e të dhënave statistikore. .!a (di"n Fen"#"n"'"*/ia K&i#ina'e: 2.ëllimi i !enomonologjisë !enomonologjisë është që te studioj dhe të shkruaj !ormën e sh!aqëjes së veprave penale, mënyren e kryerjës së tyre, është e !okusuar në studimin e., -"ënyres së jetës së kriminalitetit, kriminalitetit, -#iplologjinë -#iplologjinë e tyre strukturën ndryshimet strukturale dhe dinamikën e kriminalitetit . 0.i'i a"& e )e&d"&i )%& he& % )a&% e&#in2K&i#i i /a!%( (% $a&dh%33 dhe n% ci'in vend. $.#ermin $.#ermin krimi i jakës së bardhë për hër të parë e ka perdorur sociologu %merikan &'dvid (utherland), ndërsa e ka përdor në (htetet (htetet e *ashkuara të të %merikes. %merikes. 4.i'e /an% 5a!"&% S"ci")a"'"*/i!% % K&i#ina'iei: +.aktorët sociopatologjik sociopatologjik për arsye se kanë të bëjn me një sëmundëje shoqërore e cila kaplon raportet e caktuara ne një rra!sh me të gjërë, si dukuri sociopatologjike i permenden -rostuticioni,. -%lkooli/mi,. -0arkomania,. -*iho/i,. -*redhëja,. -ëmosheja,. -3etvrasëja,. -%id-si etj. 6.i'a /an% 5"&#a 7i)e8 #% % n/"h&a % )&"(ici"ni */a% hi("&i(%: 4.ormat më të njohura te prostuticionit janë -rostitucioni i detyruar, -rostitucioni i meshkujve, -rostitucioni i personavë me gjini të ndërruar, -rostitucioni me !ëmijë, -rostitutkat e tra!ikuar, tra!ikuar, -rostitusioni me migrantë, migrantë, -ersonat e /hdukur, etj. 9.N#e&"ni +&&e*''i#e #ena'e n% ndi!i# n% !&i#ina'ie: 5. -sikopatit. -0euro/at. -siko/at. .Pe&!5i;" 'enden e )en"'"*/i(e: 6.enologjia si shkencë mbi ek/ekutimin e sanksioneve penale ose si quhet në disa vende e drejta mbi ek/ekutimin e sanksionev ,është një disiplinë e rendësishëme juridike e cila ka lenden dhe metodat e veta të pavarura të studimit. <.N#e&"ni ''"/e e deni#eve )a&a )a&a+i%/e( (% deni#i #e $&*i#. 7.ara paraqitëjes paraqitëjes së denimit me burgë janë8 -9enimi eliminues : denimet me vdekeje debimi dhe relegacioni;, -9enimet trupore :denimet me punë denimet me punë të rënda !i/ike;, -9denimet morale dhe qnjer/uese, -9enimet pronësore. 1
=.>e(i#a&e e ci'i (e!% &e'i*/i";% e )&edi!"/n% (i(e#in e i;"'i#i a)" % +e'i(%: <.(ekti protestant të sketes kuekere. 1?.N#e&"ni (i(e#in !&@e("& % e!;e!i#i % deni#i #e $&*i#: 1=.(istemi dhe metodat e ek/ekutimit të denimit me burgim në mënyrë kronologjike, historike konsiderohen, -(istemi i burgut kolektiv, -(istemi i qelisë, -(istemi i heshtëjes, -(istemi i pikave, -(ostemi progresiv, -(istemi i klasi!ikimit, -(istemi bashkohor modern. 11.N#e&" 5a;a e (i(e#i )&"*&e(iv An*'e;: 11.(ipas keti sistemi të denuarit gjatë ek/ekutimit të denimit me burgim, kalojnë , $!a/a. -Fa;a-1. ëndrimit në qeli. -Fa;a-. "bajtëja e përbashkët të denimit me burgim. -Fa;a-0 .endron në leshimin me kusht të denuar. 1.!a !)"/#% #e )&"ce(in e &ied!i#i 7&i(ci"'i;#i8 % )e&("nav% % dena&: 12.0enkuptojmë kthimin e të denuarit në bashkësine shoqërore, a!tësimin e tij që jetojë në harmoni me norma shoqërore dhe që të kontribojë vetë në sigurimin e ek/istencës për jetë dhe punë të ndrysheme. 10.N#e&"ni ''"/e e in(ici"neve !"&&e!e(e (i)a( 'i*/i #$i e!;e!i#in e (an!(i"neve )ena'e % K"("ve(: 1$. - 1.>nstuticioni për të rritur :madhor;, -. >nstuticioni korrektues për të mirtur, -0.>nstuticioni korrektues për !emra. 14.O$(e&vi#i dhe (di#i i )e&("nav% % dena&: 1+.Opservimi, studimi dhe njohëja e personalitetit të denuarit, bëhet nga ana e ekspertëve &Kriminologjik), )*iopsikikë),)(ociologjik),dhe &"edicional),. 0e literaturë penologjike ek/istojn dy lloje të observimit të personavë të denuar. -'k/iston observimi &(hkencor), dhe Opservimi &'mpiric). Opservimi (hkencor i personave delekuent dhe i personave të denuar bëhet /akonisht me institucione te veqanta shkencore. 0dërsa opservimi 'mpiric dallon nga opservimi shkencor /batohet në institucione korrektuse. Opservimi shkencor i personavë të denuar sipas disa burimeve nga literatrura e penologjisë për her të parë janë aplikuar në &*elgjikë), në vitin 1<$=.
2
LENDA:
KRIMINOLOGJI ME PENOLOGJI NGA,PROF-REGJEP GASHI TESTI:>
1.Pe&!5i;" 'enden e !&i#in"'"*/i( (i)a( de5ini#i J&idi!: 1. (i lend e studimit duhet të jetë të gjitha sjellejet dhe veprimet e ndalura dhe të parapara në norma positive juridike, pra object studimi janë krimet dhe sjellëjet kriminale që jenë parapar me dispo/ita juridike positive. .N#e&" "&*ani;aa #% % n/"h&a e&"&i(e n% (h"+%&in $a(h!"h"&e: $.0dër organi/atat më të njohura në shoqërin bashkohore ishin.- "a!ia sociliana ?omoro, sacra korona unita etj, në itali, në (@*% ?asanostra në Aaponi Bakota, në Kin #riada, (panj 'ta, >rland >ra. 0.!a %(h% &ecidivi;#i dhe n*a ci'a a()e!e #nde % ve(h&"he: $.Cecidivi/mi ose perseritja e sjellëjeve kriminale gjithashtu paraqet një !orm të veqant të mani!estimit të kriminalitetit që nderlidh rre/ikshmërin te posaqme shoqerore, ndersa ai mund të veshtrohët nga aspekti Auridik-enal që nënkuptojm kryerjen e perseritjeve te veprave penale. 4.!a (di"n ei"'"*/ia !&i#ina'e: +.'tiologjia kriminale studion !aktorët mbi kriminalitetin kanë të bejnë me njohjen e burimeve, rrënjeve dhe rrethanave percaktuese të kriminalitetit, ajo studion lidhëjet e kau/ave në mes të rrethanavë dhe !aktorëve të ndryshme të kriminalitetit, studimet etiologjike merren me !aktorët objektiv-eg/ogjen dhe subjekteve-endogjen të cilat e kushte/ojnë kriminalitetin dhe dukurit sociale negative në shoqeri. 6.Se!e e nd&@(h#e 5ea&e dhe !&i#ina'iei - (i (e!e #% % )%&ha)&a e !&i(he&% /an%: 4.0a/arenët, *aptistët, %dventistët, 9ëshimtarët e Aehovës, etj. 0dër sektet më të njohura !etare që janë kyDur në aktivitete kriminale gjatë dekadave të !undit përmendet sekti japone/e E%F"G të cilën e udhëheqte lideri i saj (@OKO %(%@%C%, një i verbër budist. 9.N#e&"ni (e!e #e e n/"h&a &e'i*/i";e #e ndi!i# e )a&a+ie/en e !&i#ina'iei: 5.Celigjioni si !ormë, e vedijës njer/ore ka ndikim të madhë në qendrimet, veprimet dhe sjellejet e individëve dhe grupet të ndryshëme njer/ore, si sekte më të njohura janë "os të vrasin, "os të vjedhin, "os të gënjejnë, #a duan të a!ërmin, #a ndihmojnë të pa a!tin etj. .N#e&"ni !"#)eenca e (he&$i#i !"&&e!e( e !"("ve(: 6.Ky sherbim ka për detyrë ta kqyrë në ek/ekutimin e denimëve alternative dhe për riintegrimin shoqëror të personavë të denuar, për të ndihmuar në ek/ekutimin e masavë edukative ndaj të miturve si atyre *renda insturicioneve ashtu edhe atyre jashtë instuticioneve, përgadit anketën sociale për kryesit e mitur,po ashtu ky sherbim mbështetet dhe mbikryrë /batimin e trajtimit e rehabilitimit të detyrueshëm të përsonavë të varur nga droga dhe alkooli. <.i'a /ane deni#e a'e&naive (i)a( 'e*/i('aci"ni % &i % K"("v%(: 7.9enimi me kusht, 9enimi me kushte për trajtim, 9enimi me urdher të detyrueshëm rehabilites, 9enimi me kushtë me urdher për mbikqyrëje nga sherbimet sprovuese, 9enimi me kushtë me urdher për punë në dobi të pergjithshëme, gjysëmliria. =.N#e&" 5a;a e (i(e#i )&"*&e(iv I&'ande;: <.(ipas keti sistemi personat e denuar duhet te kalojn nepër tri !a/a -a/a e qelisë, -a/a e burgut të përbashkët, -a/a e qendrimit në paralele për të lirë dhe !a/a e lëshimit me kusht në liri. 1?.!a !)"/#% #e individa'i;i# % &e#ani e )%&("nave % dena&:
1=.0ënkuptojmë pershtatëjen e metodave dhe mjeteve të ndikimit personalitetit te tyre.
11.N#e&"ni ''"/e e in(ici"neve !"&&e!e(e (i)a( (h!a''%( (% (i*&i(%: 11.->nstuticioni i tipit të mbyllur :shkalla e lart e sigurisë ;, ->nstuticioni i tipit gjysëm të hapur :shkalla e mesme e sigurisë ;,->nstuticioni i tipit të hapur :shkalla e mesme e vogel e sigurusë ;. 1.i'a /an% (he&$i#e !&@e("&e n% in(ici"ne !"&&e!e(e: $
12.-(herbimi i sigurimit, -(herbimi i arsimit dhe riedukimit, -(herbimi i mbrojtëjes shendetsore, -(herbimi ekonomiko !inanciar,-(herbimi për organi/imin e aktiviteteve kulturore-/bavitëse e sportive dhe (herbime tjera.
10.i'a n*a a"&% %(h% he#e'e( i (i(e#i % )i!ave dhe ne % ci'in $&* e a)'i!"/ a%: 1$.Këtë sistem te ek/ekutimit te denimit me burg për herë të parë e aplikoi drejtori i entit ndeshkimor në ujdhesën 0or!olk, kapiteni i marinës %ngle/e, %lekandar "akonak, në vitin. 17+=. 14.K'a(i5i!i#i i )e&("nave % dena&: 1+. Karakteristik e perbashkët e klasi!ikimtit është. ->ndividuali/im i përgjegjsisë penale, ->ndividuali/imi i denimit dhe, ->ndividuali/imi i tretmanit me qëllim të përmirsimit të tyre. Klasi!ikimi është një proces permanent gjatë tërë tretmanit penitensiar. lojet dhe kriteret e kalasi!ikimit janë -a;Klasi!ikimi i jashtëm :ekstrem; quhet klasi!ikimi hori/ontal në ba/ë te disa kritereve objektive, me rastin e këtij klasi!ikimi mirrën parasysh mosha, gjinia lloji i vepres penale, lloji i denimit dhe lartësia e tij dhe recidivi/mi, këtë ndarëje e benë vetë ligji apo gjykatat gjat trajtimit, gjykimit dhe shqiptimit te denuar me burg. -b;Klasi!ikimi i brendeshëm :intern ;,quhet klasi!ikimi vertical i cili behët *renda instuticioneve korrektuese i cili behët në ba/ë të viteve, cilsive dhe karakteristikat subjektive, grupet duhen të kenë veti heterogjene,klasi!ikimin e bejnë komisione pro!esionale me ekspert të leminjeve dhe pro!ileve të ndryshëme shkencore dhe pro!esionale.
LENDA:KRIMINOLOGJI ME PENOLOGJI-NGA REGJEP GASHI TESTI :. 1.Pe&!5i;" 'enden e K&i#in"'"*/i(% (i)a( de5ini#i ("ci"'"*/i!: 1.Ky de!inim thotë që object i studimit i kësaj shkence duhët të jenë të gjitha sjellëjet dhe veprimet antishoqërore, të ndalura dhe të rre/ikëshme, pa marrë parasyshë !aktin se a janë të parapara në dispo/ita penale positive. +
.N#e&"ni ve+"&i% he#e'"&e % !&i#i % "&*ani;a&: 2.?ilsohet me disa veqori si ligjshëmeria e përhershëme me shumë persona në kryerjen e aktiviteteve kriminale, ek/istimi i një strukture organi/ative me hirarki dhe pushtet të !uqishëm të udheheqësit dominimi i rregullt i rendit, disciplines, përgjëgjsisë së antarëve solidariteti i imponuar, ruajtëja e !shehtësisë së veprimeve dhe /bulimi i organi/atës etj. 0dër organët më të njohura kriminale botërore janë - 0ë >tali, -"a!ia (iciliane ?omorra, -(acra Korona Fnita, etj. - 0ë (@*% ?asa 0istra, -0ë Aaponi Aaku/a. -0ë Kinë #riadat. -0ë (panjë '#%. -0ë >rland >C%. 0.!a )%&5(hin K&i#ina'iei P"'ii!: $. Kriminalitetet politike /akonisht, kanë të bejnë me aktivitete që janë te drejtuara kundër shtetit dhe rendit shoqëror e politik, actual në një vendë. (i vepër penale politike në literaturë dallojmë dy lloj veprash atu të cilat ndikojn në sigurin e mbrendëshme dhe atu të siguris së jashtëme. 4.N#e&" 5a!"&e #i!&"*&)"&e e !&i#ina'iei: +.(i bashkësi te tilla shoqërore si instuticion themelet qe ndikojnë në kete drejtime veqmos konsiderohen -amilja. -(hkolla. -agjeja dhe "jedisi shoqëror. 6.Pe&!5i;"ni )&"(ici"nin )&"5e(i"na': 4.Hshtë !orma më e shpesht dhe më e perhapur e prostuticionit në shoqërin bashkohore, ek/istimi i shtepive publike përmenden qysh në Ireqin e vjeter nga (oloni dhe ato janë quajtur në merin G9>K#>"O0G dhe kanH qenë nën kujdesejen e shtetit. 9.i'a /an% deni#e #e )n% e &end 5i;i!e */a% 5a;%( (% &ea*i#i )$'ic nda/ K&i#ina'iei: 5.una !i/ike anije si lundërtan dhe veltar, puna në ehrore, puna në planta/he, puna në mihjen dhe thyrejen e gurëve, puna në qelëjen e hapsirave të reja toksore dhe punë të tjera të rënda. .2Si(e#i i he(h%/e(2 n% ci'in +@e %(h% )%&d"&& dhe )%&(e e !a #a&&% e#&in !e(h: 6.0ë Obern të -0eJ ork-ut, emrin e ka marrë për shkak se mosrespektimi i ndaleses së kominikimit dhe obligimit te heshtejes është denuar në mënyr rigoro/e nga peroneli i instutocionit. <.i'a e(he ve)&a e n/"h& e h"n Ha&di, ne % ci'%n ai i $%ne n/% !&ii!% % a(h)%& (i(e#i % $&* !"'e!iv: 7.idhur me problemet dhe po/itën e vështirë të këtyre burgjeve ka shkruar veprën e tij të njohur GIjendja e *urgjeve në %ngli dhe në FellsG, %i në ba/ë të pershtypjeve nga vi/ita që u ka bërë ka kerkuar ndryshimin dhe trans!erimin rrëjnësor të tyre.
=.N#e&" !&ie&% e /a(h%# 7"$/eciv%8 % !'a(i5i!i#i % )e&("nave % dena&: <.Kriterët e jashtëm janë -"osha. -Ijinia. -loji i vepres penale. -loji i denimit -artësia e tijë -akti i persëritjes së vepres penale. 1?.N#e&"ni !"#)eenca e (he&$i#i ()&"ve( % K"("v%(: 4
1=.Ky sherbim ka për detyrë të kyqet në ek/ekutimin e denimeve alternative dhe për riintegrim shoqëror të personave te denuar,eshte competent per te ndihmuar ne ek/ekutimin e masav edukative ndaj te miturve,(herbimi sprovues eshte nen udheheqejen e organit public kopetent ne lemine e qeshtejeve gjyqesore, ka per detyr te pergadis anketen sociale per kryesit e mitur etj.
11.i'a !(he dhe e )'"e("hen +e e 'i&"hen #e !(h )e&("na e dena&: 11.erveq plotesimit te kerkesave !ormale te ligjit,ne lidheje me kohen e vuajtejes te denimit prej 2L$ dhe mos te qene perserites > veprave penale te kryera ,te beje sjelleje te mira etj. 1.K'a(i5i!i#i dhe !ae*"&i;i#i I in(ici"neve !"&&e!e(e: 12."e klasi!ikim dhe kategori/imin e instuticioneve korrektuese nenkuptojme,me qellim te /batimit te tretmanit dhe pershtatejes me te suksesesheme se kerkesave per riidukimin dhe riintegrimin e personave te denuar.Klasi!ikimi dhe kategori/imi > instuticioneve do te thote ndareje e instuticioneve ne lloje te ndrysheme ,sipas disa kritereve te cilat /akonisht rregullohen me ligj apo dispo/ita te tjera te secilit shtet Klasi!ikimi dhe kategori/imi > instuticioneve korrektuese,behet me qellim qe observimi dhe klasi!ikimi > personave te denuar,tani te sendertohet ne praktike.
5
